کلهو، خرمندی
کلهو
(Diospyros lotus L.)
Family: Ebenacaea
کلهو درختی است که خاستگاه نواحی نیمه¬استوایی هند و مالزی داشته و در جنگل¬های شمال از جلگه تا ارتفاعات میان بند پراکنش دارد. کلهو تحمل سرمای زیاد و یخبندان را ندارد که این امر، گسترش کلهو در جنگل¬های بالابند را محدود می¬سازد. کلهو درختی دوپایه است (یعنی درختانی نر با گل¬های نر و هم درختانی بارور با گل¬های ماده دارد). گل¬ها جداگانه در درختان مختلف (پایه¬های نر و ماده) به صورت منفرد، کوزه¬ای شکل و بدون دمگل بر روی شاخه¬ها آرایش دارند. در برخی از نواحی جنگل¬های شمال، درختان نر به نام کلهو و درختان ماده به نام خرمندی شهرت دارند. برگ¬های آن بزرگ، براق، بیضی شکل نوک¬دار، متناوب و ساده است. سطح فوقانی آن¬ها سبز رنگ و سطح تحتانی آن¬ها سفید کرک¬دار است. میوه آن سته و به درشتی فندق است. میوه¬ی نارس گس بوده و به محض رسیدن شیرین شده به رنگ زرد مایل به قهوه¬ای در می¬آید و سطح آن را غبار کبود رنگی می¬پوشاند. بذر نیم دایره¬ای (لوبیایی) شکل کلهو پوستی نازک، صاف و صیقلی و قهوه¬ای رنگ و آندوسپرمی بسیار سخت دارد. پوست تنه درختان کلهو سیاه رنگ، حاوی شیارهای کم عمق طولی و عرضی است. رقم باغی آن خرمالو (D. kaki) است که تولید میوه بسیار درشت می¬کند. خرمالو نیز دوپایه بوده ولی تولید میوه درختان ماده از طریق بکرزایی (بدوت تلقیح گل¬های نر) از نوع آپومیکسی انجام می¬شود. تولید میوه خرمالو بدون تلقیح گل نر سبب می¬شود تا میوه فاقد بذر باشد. تاج کلهو گرد و کم پشت است. پوست تنه آن ناصاف (شیار دار) و به رنگ دودی تیره متمایل به قهوه¬ای است. کلهو درختی نورپسند بوده و به عنوان گونه پیشگام در حفره¬های قطع اسقرار می¬یابد. این درخت در محل¬های گاو بنه (محل اسکان دام در داخل جنگل) به مقدار زیاد رویش دارد که علت آن را می توان در موارد ذیل جستجو کرد: 1- کلهو دارای تاج کوچک و کم پشت بوده، نفوذ نور به کف جنگل را به منظور رویش گونه¬های علفی ممکن می¬سازد. در حالی که دیگر گونه¬های درختی شمال به علت دارا بودن تاج پوشش (Canopy) انبوه و بزرگ مانع نفوذ نور کافی برای رویش گونه¬های علفی می¬شوند. 2- کلهو سریع¬الرشد بوده و استقرار آن در عرصه به منظور منبع تولید چوب سوخت همواره مورد حمایت دامدار قرار می¬گرفت. 3- میوه آن برای تهیه دوشاب (ماده غذایی بسیار مقوی) به کار رفته بنابراین مورد حمایت دامدار قرار می-گرفت. 4- کلهو یک گونه پیشاهنگ کم نیاز بوده به راحتی در خاک های فشرده شده (Compact) گاو بنه استقرار می¬یابد. امروزه توده¬های تقریباً خالص کلهو در محل گاو بنه¬های قدیمی در داخل جنگل¬های شمال قابل مشاهده می-باشند. در حقیقت گونه کلهو در این نواحی (گاو بنه¬ها) به علت فشرده بودن خاک منطقه و باز بودن تاج جنگل به عنوان گونه پیشاهنگ استقرار یافته تا اینکه بعداً توسط گونه¬های اصلی جایگزین می¬شود.
