Está en la página 1de 66

1

Básico
Amulechi küzaw wirilkawe mew
Mapuzugun
Lengua Mapuche / cuaderno de actividades
Este libro te lo ha hecho llegar gratuitamente el Ministerio de
Educación de Chile a través del establecimiento educacional en
el que estudias.
Es para tu uso personal tanto en la escuela como en tu casa;
cuídalo para que te sirva todo el año.
UCE Unidad de Currículum y Evaluación
Recursos Educativos - Textos Escolares
Ministerio de Educación
Gobierno de Chile

Inscripción Registro de Propiedad Intelectual


ISBN Nº 9789562926270

Equipo Autoría:
Ernesto Huenchulaf Cayuqueo
Prosperino Huenupil Liguempi
Lila San Martín Recabal
Jeannette Ñancupil Curimil
Valeria Iturriaga Berríos
1
Básico
Amulechi küzaw wirilkawe mew
Mapuzugun
Lengua Mapuche / cuaderno de actividades

Paulina Infante Lorca

Corrección de textos en mapuzugun:


Javier Quidel Cabral

Ilustraciones:
Alejandro Ortiz
Daniel Blanco
July Macuada
Soledad Sebastián
Juan José Fernández
Loreto Salinas

Diseño:
María José Garrido Bermúdez
Manuel Madariaga Ardura

Tiraje:
27.768 Ejemplares
Índice TxoyTUgEChI zUgU

Unidad 1 Unidad 1
Escucho a mis abuelos 7 Allkütuken tañi pu lhaku 7

Unidad 2 Unidad 2
La hora del epewtun 21 Fewlallechi puwi epewtuam 21

Unidad 3 Unidad 3
Cantemos todos juntos 35 Kom txür ülkantuyiñ 35

Unidad 4 Unidad 4
La naturaleza me habla 49 Mapu ta zugukenew 49

Unidad 5 Unidad 5
Saludos y consejos para todos 63 Chaliwün ka gülamtun komchegealu 63

Unidad 6 Unidad 6
Epew de montes y mar 77 Mawiza ka lhafkenh epew 77

Unidad 7 Unidad 7
Ritmos e instrumentos de mi tierra 89 Tañi Mapu ñi Ül ka ñi fill ayekawe 89

Unidad 8 Unidad 8
¿A qué jugamos hoy? 105 Chem awkantuayiñ fachi anthü am 105

Imágenes para recortar 119 Azentun az ñi katxükageal 119


Unidad 1
Unidad 1
Allkütuken tañi pu lhaku
escucho a mis abuelos

7
Unidad 1
Tradición Oral
Iñche nien mapuche kimün
Mi sabiduría mapuche
Ti pu pichikeche kishuegün
Wirikunufige ti zugun chew ñi txipalu ti pu pichikeche zugumekewigün.
allkütumekelu egün.
Pon una marca a las oraciones que indican a niños y niñas que están
escuchando.

Ti pu pichikeche wallpa Ti pu pichikeche azkintuniefigün


anüleygün. ti fücha che.

Ti pu pichikeche ñüküfküleygün. Ti pu pichikeche rügküygün


ka lefigün.

8 9
Unidad 1
Ramtufige ta mi lhaku chem zugu kimüy ñi pu fütakeche Feytachi zugu fanen zugugey iñchiñ ta iñ az mogen mew.
mew. Azentufige feyta mew chem ta mi pigen kam Nülküntukufige feytichi azentun egu ñi chem zugu ñi
pünantukufige kiñe azentun yenielu feychi zugu. feypilen.
Pregunta a tus abuelos qué cosa de nuestra cultura mapuche Estas palabras son muy importantes para nuestra cultura mapuche.
aprendieron de sus mayores. Dibújalo aquí o pega imágenes alusivas. Une la imagen con su significado.

Gütxam

Zugun

Kimün

10 11
Unidad 1
Tukulpafige ta mi chem pigen mapuzugun mew. cOmunicación Oral
Nülküntukufige ti pin zugu egu feyti chi azentun zugu egu.
¿Recuerdas las instrucciones en mapuzugun?
Fillke Chaliwün
Une cada instrucción con su dibujo. Los saludos

Nülküntukufige feytichi azentun zugu egu feytichi chalin


Zuguge zugu mew.
Une la imagen con el saludo que corresponde.

Mari mari ñaña

Lhelige

Mari mari lamgen

Allkütuge
Mari mari peñi

12 13
Unidad 1
Azentuge ka perkiñtuge kiñe füren che. Fey wüla katxüafimi Ta mi kollog mew chalifige ti pu che fülkülelu eymi mew.
ti az che ñi pünantukuael kiñe pichi txafla mamüll mew Fey küzawtufige fillke txipa chalin zugu.
chew ñi küpakemum helado. Con tu títere, saluda a las personas que tengas cerca. Practica distintos
Dibuja y colorea a un miembro de la familia. Luego, recorta la figura y tipos de saludos.
pégala sobre un palito de helado.

Zuamnieymi:
• Kolotun Nhamel chew ñi
wirintukuam zugun
• Fillke wiriwe kolotupemum
• Katxükawe
• Pünantukuwe

- Mari mari, lamgen. - Mari mari, lamgen.

14 15
Unidad 1
Pünantukuge kam azentufige epu che chaliwmekelu. cOmunicación EscriTa
Pegelfige ta mi pu füren fey mew ramtunagümfige: Azümayiñ pu focale/bocale
Chumgelu am ti chalin zugu füren mew rume faney
Pega o dibuja aquí imágenes de personas saludándose. Muéstralo Aprendamos las vocales
a tu familia y luego pregúntales: ¿Por qué el saludarse en familia es
importante?
Azkintufige ti azentun fey inhafeypige ti pu zugun. Fey mew
malhalhtukufige kiñe wallpa mew ti pu wirin vocales mew
nielu fillke az peshkiñ.
Observa las imágenes y repite las palabras. Luego encierra en un las
vocales según el color que se indica.

Aa = Kelü Ii = Karü Uu = Koñoll


Ee = Choz Oo = Kallfü Üü = Kolü

Uwa Oñoiko Aylla

Küla Isike Ülga


16 17
Unidad 1
Pefige ti fillke azentun ka nülküntukufige
feytichi chinkowkülechi vocales mew egün. Pefige ti pu azentun ka puwülafimi ti pu zugun zuguael:
Observa cada dibujo y únelo con su respectivo grupo de vocales. Completa las palabras:

Challa _e _e
Wenüy
Karu _a _a
Ñuke_e
Kelleñ _i _o Ñuke

Ilho
_a _u Malle_e
Malle

18 19
Wirintukuge ti pu vocales feytichi pu azentun mew.
Inhakintufige ka famkunuafimi tüfey reke.
Escribe las vocales de los siguientes dibujos. Guíate por el ejemplo.
Unidad 2
Fewlallechi puwi

Unidad 2
Age Yü epewtuam
La hora del epewtun

_a _e
Nhamünh Anka

20 21
Tradición Oral Chuchi feytachi pu azentun zugu feyentu txokifimi ñi
Chem am ta epew konkülen ti epew zugu mew. Wirikunuafimi kiñe wirin mew
feytichi wallpa mew.
¿Qué es el epew? ¿Cuál de estas ilustraciones crees que corresponde a un epew?

Unidad 2
Márcalas con un .
Tukulpafige feytichi gürü egu yene pin zugu? Katxüfige ka
pünantukuge ñi chumgechi azkülen egün feytichi pu azentun
pegelkülelu 121 nhemelh mew.
¿Recuerdas la historia de El Zorro y la Ballena? Recorta y pega en orden
las láminas que aparecen en la página 121.

1 2

22 23
Ramtufige kiñe che mülelu ta mi lof mew ñi kimnien kiñe
epew fey kimeltuen pifige. Azentuge feyta mew kiñe txoy Nülküntukufe ti zugun egu azentun mülelu.
epew zugu ta mi kimeltugen. Une la oración con el dibujo que corresponde.

Unidad 2
Pregúntale a un miembro de tu comunidad si conoce algún epew y
pídele que te lo cuente. Dibuja aquí una escena del epew que te contó.

Pedro epewtuy

Millaray epewtuy

Kimeltuchefe epewtuy

24 25
cOmunicación Oral Gellipufige kiñe che mülelu ta mi lof mew ta ñi wirintukuael
Pu mapuche ñi üy kake mapuche üy ka küpalme üy mülelu feychi mapu mew.
Ramtunagümfe chem pilen feychi pu üy.
Nombres y apellidos mapuche Pide a algún miembro de tu comunidad que te escriba aquí otros

Unidad 2
nombres o apellidos mapuche que conozca. Pregúntales si conoce su
signficado.

Inha ramtuge chem zugu nien ka pilen ti fillke mapuche üy.


Azentufige ñi chem zugu ñi nien feytichi wallpa wirin mew.
Averigua el significado de los siguientes nombres mapuche. Dibuja su
significado en el recuadro. 1
Millaray
2
Elikura
3
Raymapu 4
26 27
Gellipufige ta mi chaw egu ñuke feyta mew ñi wirintukual Kom feytachi pu pichike kulliñ nieygün mapuche üy. Welu
ñi kishuke egu ñi üy ka ñi Küpalme üy. kiñe petu üy nielay. ¿Chem üy tukulelafuymi am?
Pide a tus padres que escriban aquí sus nombres y apellidos Todos estos cachorros tienen nombres mapuche. Solo falta bautizar a
completos. ¿Sabes qué significan? uno, ¿Qué nombre le pondrías?

Unidad 2
Txapial
Pagi
Kawfemil

Kollof

Fey nienulmi mapuche üy, fey müley ta mi inhatuzuguael feytachi


namelkan mew www.misapellidos.com kam
www.misabueso.com/nombres mew.
Si tu apellido no es mapuche puedes averiguar su significado en la siguiente página
web: www.misapellidos.com o bien en www.misabueso.com/nombres

28 29
cOmunicación EscriTa Rakitufige ti pu vocales peel feytichi wirin zugun mew
Inhazuamaiñ ta vocales zugu txipalelu. Fey wüla wirintukufige ñi chunten ñi mülen
feytichi wallpan mew.
Reconozcamos las vocales

Unidad 2
Cuenta las vocales que encuentres en las siguientes palabras. Luego
escribe la cantidad en los recuadros.
Inhafeypige newentu zugun mew ti pu fanetun üy konkülelu
feytichi piam mew. Few wüla malhaltukuafimi kiñe wallpa
mew kom ti pu vocales peel.
Repite en voz alta los nombres de estos personajes de cuento. Luego Pagi
encierra en un círculo todas las vocales que encuentres.
Anthü

Küyen

Kimeltufeche

Kamañ Ufisha Gürü

Encontré: Encontré: Encontré: Encontré: Encontré:

Malen Pakarwa
2 a e i u ü
30 31
Azkintufige kom ti pu mapuche üy fey keltantukufige ti pu Tukulpafiyiñ feytichi kiñeke pu mapuche üy. Apolfige ti pu
fillke chinkowkülechi txoy pu vocales mew. genochi pu vocales mew.
Observa cada nombre mapuche y únelo con su respectivo grupo de Recordemos algunos apellidos mapuche. Completa con las vocales que
vocales. faltan.

Unidad 2
Mank _l _f
Rayen _ü _e

Relmu _a _e L _k _nk _r

Küyen _e _u
L _qk _y
32 33
Unidad 3
Kom txür ülkantuyiñ
cantemos todos juntos

Unidad 3
34 35
Tradición Oral Kintufige YouTube mew feytichi pegel zugu: “Canción
Mapuche ül Sagrada del Viento” Beatriz Pichi Malén gelu.
Busca en YouTube el video: “Canción Sagrada del Viento” de Beatriz
Canciones mapuche Pichi Malén.

Unidad 3
Tukulpafimi feytachi ül am. Azentufige ñi chem zugu ñi nien.
¿Te acuerdas de este ül? Dibuja su significado.

Wiñol Txipantu

Akuy ga akuy

Wiñol txipantu ga
• Kintufige kiñeke zugun konkülelu ti ül mew.
kiñe txekan alka.

• Chem fillke mogen zugulelu wall mapu mew kimtufimi am.


Wiñotuy ga.

• Yafüluwafuymi cham ta mi kishu ülkantuael.


Alütuy anthü

Pitituy punh Peafuymi feytachi azentuwe zugu (video) feyta mew http://www.you-
tube.com/watch?v=jpOOh_r7dwU kam kintufige ñi üy YouTube mew.
Puedes encontrar el video en la dirección http://www.youtube.com/watch?v=jpOOh_
Akuy ta maw r7dwU o buscando su título en YouTube.

36 37
gillatufe ta mi chaw, ta mi ñuke chi kam kiñekentu ta mi pu
Feypige chem küzaw zugu mew am ta mi pu reyñma
che mülelu ta mi lof mew ta mi kimeltugeal kiñe mapuche ül.
ülkantukeygün: Pide a algún miembro de tu comunidad que te enseñe una canción
Marca con un las actividades en que la familia mapuche cuenta. tradicional.

Unidad 3
Chem chi zugul ayelkawe mew rekül lafuymi tüfachi ül am.

38 39
cOmunicación Oral Gillatufige kiñe fücha che ñi rulpazuguafel ti chem pilen ti
Fill tukulpan zugun mew awkantuleayiñ konew wirin. Perkiñtufige ti rüf zugu.
Pídele a una persona mayor que te lea esta adivinanza. Marca la
Jugando con las palabras respuesta correcta.

Feypifige kiñekentu ta mi pu reyñma kiñe konew ta mi

Unidad 3
kimeltugen chillkatuwe ruka mew. ¿Kimigün cham chem
gen?
Dile a alguien de tu familia la adivinanza que aprendiste en clases.
¿Adivinaron qué es?

Apolen pürakey wellilen nagpakey. Chem am.

May

Nu

Kollof Rüfüwe Kuzi

40 41
gillatufe kiñe kimün che mülelu ta mi lof mew ta mi
Kimfe feytachi rulpakantun zugu. Fey mew inhafeypiaymi ta mi
pu reyñma mew. kimeltugeael kiñe rulpakantun zugu kam kiñe konew zugu
Aprende este trabalenguas. Luego repítelo a tu familia. rume mapuzugun mew, fey ka wirintukulelaymu feyta mew.
Pide a un sabio de tu comunidad que te escriba aquí un trabalenguas
en mapuzugun.

Melhi anthü lhalu mogeltukefin, kazkaz, kazkaz, kazkaz.

Unidad 3
42 43
cOmunicación EscriTa Allkütuge ka ülkantufige ti ül: “Pichi achawall pigelu”.
Azümayiñ weke awkiñ nielu taiñ kewün Fey wüla newenkechi wirikunuafimi ti newen mogen
Aprendamos nuevos sonidos de nuestra lengua txipalu ti ül mew.
Escucha y canta la canción: “Pichi achawall”. Luego remarca el nombre
del personaje de la historia.

Küme pefige feytachi pu azentun zugu ta mi kelluatew

Unidad 3
apolael zugun mew feytachi crucigrama zugu mew. Pichi achawall
Completa el crucigrama.

Pichi achawall tukulu

kuram chewchi ellkakunufi tiechi alka

amuayiñ kintual nochikechi


Tx N G L Ñ
ko ko ko ko ko ko ko.

W Tx fuente: www.serindigena.cl

A P

Ü
Achawall
44 45
Inhafeypige ti pu zugun fey ka newenkechi
wirikunuafimi egün: Apolhfige ti zugun. Reküluwaymi ti fentxen zugun mülelu mew.
Repite y remarca las siguientes palabras: Completa las oraciones. Guíate por el banco de palabras.

txewa - lhewfu
T_hol

Unidad 3
F_eyti chi
Thopel wagkümekey.
T_i
T_hün _rume _azüy.
46 47
Unidad 4
Mapu ta zugukenew
La naturaleza me habla

Unidad 4
48 49
Tradición Oral Nülküntukufige kiñe wirin mew kom ti pu mogen zugu ñi
Mapu ñi fill awkiñ kishuke egün ñi zugun.
Une con una línea cada elemento con su sonido.
Las diferentes voces de la tierra

Feypige chem kulliñ mew chi zoy küme inayentuafuymi


ñi kishuegün ñi zugun: Mee mee
Imita los sonidos de los siguientes animales:

Unidad 4
Pülala pülala

Kosh kosh

Muuuu

50 51
Eymi ta mi piel mew ¿chem zugun chi zugulkey tüfachi pu Kintuge youtube mew ti pegepeyüm ti: “Nguillatún” Cecilia
zugul ayelkawe chemkün. gonzález gelu.
¿Qué sonidos crees que imitan estos instrumentos? Busca en YouTube el video: "Nguillatún" de Cecilia González.

Unidad 4
Chem zugun mülelu mapu mew kimtufimi tüfachi ayelkawe zugu mew.

Peafuymi feytachi azentuwe zugu (video) feyta mew http://www.you-


tube.com/watch?v=auuULuNlQ_M kam kintufige ñi üy YouTube mew.
Puedes encontrar el video en la dirección http://www.youtube.com/
watch?v=auuULuNlQ_M o buscando su título en YouTube.

52 53
cOmunicación Oral Katxükafige ti azentun mülelu ti nhamelkan 125 rakin mew
fey pünantukufige kishuke ñi kuziforo mew.
Kimün weke zugun ñi kewün mew Recorta las imágenes de la página 125 y pégalas en la columna que
Aprendo nuevas palabras de mi lengua corresponde.

Awukatun Küzaw

Nülküntukufige ti azentun zugu ñi zugun egu.


Une la imagen con su palabra.

Unidad 4
Weyelkantun

Lefkantun

Rukakantun

Folitatun

54 55
¿Chuchi kulliñ chi müley ta mi mapu mew?
Wirikunufige kiñe mew. Azkintuge youtube mew kiñe ayengechi zugu: “El niño
¿Cuál de los siguientes animales hay en tu entorno? Márcalos con feliz” pigelu.
un . Mira en YouTube la hermosa animación: "El niño feliz".

Unidad 4
Kimtufimi kiñeke zugun.

Peafuymi feytachi azentuwe zugu (video) feyta mew http://www.you-


tube.com/watch?v=auuULuNlQ_M kam kintufige ñi üy YouTube mew.
Puedes encontrar el video en la dirección http://www.youtube.com/
watch?v=auuULuNlQ_M o buscando su título en YouTube.

56 57
cOmunicación EscriTa Nülküntukufige ti pu azentun zugu ñi kishuke ñi üy
Kimayiñ we awkiñ zugun mapuzugun mew egün. Fey wüla newenkechi wirikunuafimi ti pu zugun.
Aprendamos nuevos sonidos del mapuzugun Une la imagen con su palabra. Luego remarca.

Apolhfige ti zugun:
Ketxopillan
Completa la oración:
Llapüz

Unidad 4
Rayen
Ketxopillan

Ese _llüfkeñ cae _en _un _guaico.


Ese _ll _fkeñ cae _en _un _g _aico. Llapüz
Rayen

58 59
Kimkantuge chem zugun ellkawküley, fey ta wirintukufige.
Reküluwge ti azentun küzaw mew ka ti pu fentxen zugun Apolhfige ti pu zugun:
mülelu. Completa las oraciones:
Descubre la palabra escondida y escríbela. Guíate por el dibujo y por
el banco de palabras.

R ü a
k R w l

Unidad 4
ü f kollof pagi
a R
u e i

Ruka F_eyti newenkechi.


Rali
Rüfüwe
I_ñche _iken .
Ruka

60 61
Unidad 5
Chaliwün ka gülamtun
komchegealu
Saludos y consejos para todos

Unidad 5
62 63
Tradición Oral Ñi chem pilen tüfachi gülam zugu rume faney ta iñ mapuche
mogen mew. Inha ramtuge ñi chem zugu ñi pilen fey wüla
Pu gülam wirikunuafimi ti pu kimel zugun.
Los consejos El significado de este consejo es muy importante para nuestra
cultura. Averigua su significado y subraya las palabras que conozcas.
Tukulpazuguge chem pilen tüfachi zugu. Keltakunufe ti pu
zugun egu ñi kishuke azentun.
¿Recuerdas qué significan estas expresiones? Une cada expresión con
su dibujo.

Mi kimzugual müley mi alkütuafiel che.


Es tan importante escuchar al otro como saber hablar.
Feyentukefiñ

Unidad 5
ñi ñuke, feymu
yamkefin.

Feyentukefiñ ñi
lhaku feymu kim
mapuzugun.

64 65
Perkiñtufige ti azentun zugu zoy yenielu gülam mew Chem gülam chi eluafuymi ti pu füshakeche mülelu ta mi lof
konkülechi zugu. mew ñi zoy küme allkütugeafel ñi kishu egün ñi wülael ñi
Colorea la imagen que consideres representa mejor lo que es el gülam. gülam pu pichikeche mew.
¿Qué consejo o recomendación le darías a los abuelos de tu comunidad
para que los niños los escuchen más?

Unidad 5
66 67
cOmunicación Oral Wimümfige ta mi pu reyñma ta ñi chaliwael mapuzugun
Chalin ka chalintukuwün mew. Eymi may fillke pun chalinentuwküleaymi:
Acostumbra a tu familia a saludarse en mapuzugun. Da el ejemplo
Saludos y presentaciones despidiéndote por las noches así:

Pepikage ta mi küwü mew kiñe poyen zugu ta mi eluafiel kiñe


che zoy yamniefiel mülelu ta mi lof mew. Fey wülfilimi fey
küme chalifige mapuzugun mew.
Elabora un regalo para alguien de tu comunidad al que le tengas respeto.
Cuando se lo entregues salúdalo en mapuzugun.

Mari mari,

Unidad 5
kimeltuchefe.

Chaqueltu
may pichi
wentxu.

- Pewkallal Punh may chaw. - Pewkallal Punh may ñuke.


- Pewkallal Punh may ñawe. - Pewkallal Punh may sakiñ choyün.

Chumgechi chi müley ta mi wülzugugetual


¿Cómo debieran responderte?

68 69
Txawümün kiñekekentu ta mi pu wenüy chilkatufe emün fey Inha ramtuge ta mi lof mew ka chem chalin zugu ñi kishuegün
awkantukantumün ta mün piael iñiygeymün am mapuzugun ñi kimnien, fey feypifige ta ñi wirintukuael fey ta mew:
mew. Inhakintufige ka famkunuafimi tüfey reke: Averigua en tu comunidad otras formas de saludo y pide que te las
Júntate con otros compañeros(as) de tu curso y jueguen a presentarse en escriban aquí:
mapuzugun. Guíate por el ejemplo:

Mari Mari peñi Anchon,


Mari Mari peñi Felipe.
tüfa tañi wenhüy Felipe.

Unidad 5
Mari mari lamgen María, tüfa
Mari Mari ñaña Carmen.
tañi ñaña Carmen.

70 71
cOmunicación EscriTa
Azümayiñ weke wirilkantun zugu Wirintukuge feytachi pu zugun:
Escribe las siguientes palabras:
Aprendamos nuevas consonantes

Keltantukufe ti pu azentun zugu ñi kishuke üy mew egün.


Fey wüla newenkechi wirikunufige ti pu wünelechi wirilechi
Llazkün - Füw - Waza - Tonton
zugun mew.
Une cada dibujo con su nombre. Luego remarca las letras iniciales.

W_angülen

Unidad 5
Llaima

T_ukukan W Ll
Wangülen

Llaima
Filu

F_ilu T F
Tukukan

72 73
Wirintukufige ti pu wirilkantun zugu amulelu feytachi pu Apolfige ti pu wirilkantun zugun mülelu feytachi zugun
zugun mew. Inhakintufige ka famkunuafimi tüfey reke. mew, fey wüla newentu zugulfige:
Escribe las consonantes de los siguientes dibujos. Guíate por el ejemplo. Completa las consonantes de la siguiente oración:

1 Kiñe K ñ
F_eytichi challa _rume
5 Kechu nentuy _fitxun.

Unidad 5
F_eytichi cha _a _rume
7 Regle nentuy _i _xun.

9 Aylla
74 75
Unidad 6
Mawiza ka lhafkenh epew
epew de montes y mar

Unidad 6
76 77
Tradición Oral Tükulpaafuymi Mankian piam am. Wülzuguge feytachi pu
ramtun zugu newentu zugun mew:
Allkütuyiñ epu epew ¿Te acuerdas de Mankian? Responde las siguientes preguntas en voz
Escuchemos dos epew alta:

Tukulpage ti Küpüka kushe epew. Kolotufige ti pu azentun


¿Iñeygey?
zugu: ¿Chum gechigey?
¿Recuerdas el epew Küpüka kushe? Colorea la siguiente imagen: ¿Chem chumkey?

Unidad 6
78 79
Nülküntukufige ti pu zugun egün kishuke ñi azentu zugu
cOmunicación Oral
mew. Tañi tüwün; tañi mülen mu
Une la palabra con su imagen. Dónde vivo; de dónde vengo

Inha ramtufige ta mi chaw kam ta mi ñuke mew rume ta


mi chuchu, kuku ka ta mi lhaku egu chezki ñi üy egün, fey
Mawiza wirintukuafimi fey ta mew:
Averigua con tus padres los nombres completos de tus abuelos.
Escríbelos aquí:

Lhafkenh
Tañi lhaku pigey.

Kulliñ

Unidad 6
Tañi kuku pigey.

Pün
Tañi chezki pigey.

Kütxal
Tañi chuchu pigey.

80 81
Inha ramtuge chew püle chi müleygün feytachi pu lof mapu. Apolfige ta mi kimel zugu mew fey inhakintufige ka
Kimimi chem pilen feytachi pu mapu üy. Apolfige kake üy famkunuafimi tüfey reke.
mapu mew kimnielu eymi. Completa con tus datos siguiendo el ejemplo.
Averigua dónde están ubicadas estas comunidades. ¿Sabes qué
significan sus nombres? Completa con el nombre de otra comunidad
que conozcas.

Logko Püran
Tañi ñuke Carmen pigey.
Kuralwe
Tañi chaw Manuel pigey.

Unidad 6
Pichilogkoyan

Tañi ñuke pigey.

Tañi chaw pigey.

82 83
cOmunicación EscriTa
Ramtufige mapuzugun mew kiñeke pu che mülelu ta mi lof
mew. zoy kimün wirilkantun zugu ñi kewün mew
Pregúntale en mapuzugun a algún miembro de tu lof: Aprendo más consonantes de mi lengua

Katxükafige ti pu nhamelkan txipalu revistas kam diarios mew


Mari mari, chew tuwimi. rume, fey zewmage kiñe zugun, fey wüla pünantukufe feytichi
wallpalelu mew.
Recorta letras y forma las palabras. Pégalas en los recuadros.

Waria

Unidad 6
Willimapu

Lof
Chem zugu müley. Wulzugugeymi am.

Lhafkenh

84 85
Azkintufige ti aznentun zugu fey Inhafeypige ti pu zugun: Fey
wüla malhaltukufige kiñe wallpa mew ti pu wüne amulechi Azkintufige ti pu azentun zugu fey ta apolafimi ti zugun.
nhamelkan zugun mew, fey kishuke ñi perkiñ mew. Observa la siguiente imagen y completa la oración.
Observa la imagen, repite las palabras y luego encierra en un círculo las
palabras que conoces.

Mañke

Püllüpüllü Piren
Gefün

Ñamku
Willimapu

Unidad 6
Ñuke
Nagko
El y _el
Metawe Malen

vuelan _sobre _las .


86 87
zullige kiñe zugun fey wiriaymi ta mi nentual kiñe zugun.
Elige una palabra y escribe una oración.
Unidad 7
Tañi mapu ñi Ül ka ñi fill
ayekawe
Ritmos e instrumentos de mi tierra

Pewen Lhafkenh Kawellu

Unidad 7
88 89
Tradición Oral gillatufe kiñekentu ta mi pu reyñma ñi ülkantuatew kiñe
Ülkantun kulliñ kam ka zugu ül rume. Azentunentufe tüfa mew chem
pilen ti ül.
Canciones e instrumentos Pide a un familiar que te cante una canción sobre algún animal o un
objeto. Dibuja aquí lo que dice la canción.

Tukulpazuguge ñi chem pigen tüfachi pu zugulkawe.


Nülküntukufige ti pu azentun zugu kishuegün ñi zugun
mew.
¿Recuerdas cómo se llamaban estos instrumentos? Une cada dibujo
con su palabra.

Unidad 7
Kultxüg Txompe Txutxuka

90 91
Ramtufe ta mi chaw kam ta mi ñuke rume chumül chi müleael Chuchi chi ti pu fillke küzaw ayifuymi ta mi ülkantulerpual
kiñe kawin txawün chew ñi txipakemum ülkantun mapunzugu mi nentual mi küzaw.
mew. Gillatufige ta mi wirintutugeael fey ta mew. ¿Cuáles de las siguientes actividades te gustaría realizar cantando?
Pregunta a tus padres sobre el próximo festejo de la comunidad en que
se canten canciones mapuzugun.

Kawin üy:

Ülkantulerpual petu Ülkantulerpuael ñi txekalen


Chew mapu: mozawmeken mew. amuael ta chillkatuwe ruka mew.

Unidad 7
Anthü:

Ülkantulerpual petu kellumekeal Ülkantulerpual petu zewmamekeal


zewma iyael mew ñi ñuke. ti chillkatun küzaw.

92 93
cOmunicación Oral
Rakizuamge: mapuzugun mew chi amulafuymi feytichi
Re feypin ka konew feypin zugu am.
Refranes y adivinanzas Piensa: ¿en qué situación aplicarías el refrán anterior?

Inha ramtuge chem pilen tüfachi feypin zugu fey


aznentuafimi ñi chem pilen.
Averigua qué significa el siguiente refrán y dibuja su significado.

Inha kütxal, wütxengelay.

Unidad 7
94 95
Witxankontufe kiñe chachay ta mi kimelgeael kiñe feypin
Zewmakantuge epu feypin zugu. Inhazuamfige ka
zugu. Feypife ta ñi wirintukuafel fey ta mew.
Visita a algún abuelo para que te enseñe un refrán. Pídele que lo
famkunuafimi tüfey reke:
Inventa dos refranes. Aquí te damos algunos ejemplos:
escriba aquí.

• Koylangelu, nielay wenüy.

• Txipakenuchi txewa, pekelay ta foro.

• Zugun mew, kimgekey küme che.

Unidad 7
96 97
cOmunicación EscriTa
Azümayiñ K, Ch, Lh gechi wirin Fewla wirintukufige ti pu zugun pefiel feytichi korül zugun mew.
Aprendamos las letras K, Ch, Lh Ahora escribe las palabras encontradas en la sopa de letras.

Fentxen zugul ayekawe amuley ta iñ kawin ka ta iñ ül zugu


mew. Kintufige ti pu zugun nüwkülelu ti korül zugun mew.
Muchos instrumentos musicales nos acompañan en nuestras fiestas y
cantos. Encuentra palabras relacionadas en la sopa de letras.

O K S Q Q Y D R M O Kultxüg
K U L T X Ü N R I C

M LL M X A S F W S W

P K U O O U H D K A

L U I M M S W B A Z

Unidad 7
C LL K P Ü F Ü LL K A

P Q O E A J R Y R F

Paradas KULL KULL - TxOMPE - WAZA


Acostadas KULTxÜG - PÜFÜLLKA

98 99
Inhafige feytichi rüpü chew ñi amukemum ti pu kulliñ ta
ñi puwael kishu egün ñi puwkemum. Fey wüla apolfige ti Apolhfige ti zugun:
zugun. Completa las oraciones:
Sigue el camino que cada animal debe realizar para llegar a su destino.

Choyke Lhafkenh

Mawiza
Lhame

Unidad 7
Lholho
Ñamku

100 101
Püntükaletuy. zew txipachi purun mew kom püntükawi
ti pu zugun. Küme wirintukufige fewla. Reküluwge ti zoy
alüchi nhamelkan mew ka feytichi afpumum zugu mew
(punto final).
¡Qué desorden! Después del Purun se desordenaron las
oraciones. Escríbelas correctamente. Guíate por la mayúscula y
el punto final. _suena El agudo.
machi La _toca _kazkawilla
_kultxüg. _el

Unidad 7
102 103
Nülküntukufe ti pu azentun zugu egu ñi kishuke üy mew.
Une cada dibujo con su nombre y remarca las palabras.
Unidad 8
¿Chem awkantuayiñ fachi
anthü am?
P_urun ¿A qué jugamos hoy?

Konew

Unidad 8
Ül
104 105
Tradición Oral Inha ramtuge pu ülkantufe mülelu ta mi lof mew ti
Wenüykawün ka poyewün Ül wirintuku amulechi mapuche ül, fey feypifige ta ñi
wirintukuael fey ta mew.
Canciones de amistad y cariño Averigua en tu comunidad con un ulkantufe la letra de alguna canción
mapuche y pide que te la escriba aquí.

Tukulpage feytachi pu ül. Katxükütefige feytachi pu azentun


küzaw mülelu 125 nhemel mew fey küme pünantukufige.
¿Recuerdas estos cantos? Recorta las imágenes de la pág 125 y pégalas
donde corresponde.

Chalitun ül

Unidad 8
Poyewün ül Gülamtun ül
106 107
cOmunicación Oral
Kintuge youtube mew ti pegelgechi "Antu Liwen: Danzas
Mapuche" pigelu. Pu awkantun zugu
Busca en youtube el video "Antu Liwen: Danzas Mapuche". Los juegos

Chem pigey chi feytachi awkantun am. Nülküntukufe ti


azentun küzaw mew küme amuleael.
¿Cómo se llaman estos juegos? Únelas con el dibujo que corresponda.

Rukakantun

• Alkükefuymi kay feytachi ül. Witxankantun

• Chem pigey chi ti purun mekelu ta mün purumeken am.

• Chem ayekan zugulwe kimtufimi am. Pillmakantun

Unidad 8
Peafuymi feytachi azentuwe zugu (video) feyta mew http://www.youtube.
com/watch?v=mOFOF02T1Mo kam kintufige ñi üy YouTube mew.
Puedes encontrar el video en la dirección http://www.youtube.com/watch?v=mOFOF02T1Mo Ellkawkantun
o buscando su título en YouTube.

108 109
Magelfige ta mi pu chilkatufe pu wenüy fey zulliaymün Ramtufige ta mi pu füchakeche chem awkantun kimnieygün
kiñe awkantun ta mün awkantual. Ka magelfige ta mi kizuegün ñi awkantuken pichikechegelu egün. Fey feypife ñi
kiñekentu pu reyñma. wirintukuafey feychi awkantun üy.
Invita a tu casa a un grupo de compañeros y elijan un juego para Pregunta a tus abuelos sobre los juegos de su infancia. Pide que te
jugar. Invita también a los miembros de tu familia. escriban el nombre de los juegos.

Unidad 8
110 111
Azkintuge feytachi azentun küzaw fey mew. Chem cOmunicación EscriTa
awkantun kimtufimi am. Ñimin zugun
Observa la ilustración ¿Qué juegos reconoces? El lenguaje del ñimin

Keltantukufe ti pu azentun zugu ñi kishuke ñi üy mew.


Fey wüla feypige chem pilen ti zugu.
Une cada ilustración con su nombre. Luego comenta sus significados.

Mau ñimin

Wanglen ñimin

Unidad 8
Anümka ñimin

112 113
Konewtuge küme konewtufe. Zugulfige feytachi konew
fey azümkantufige ta mi kimael ti zugun. Reküluwge ti pu
azentun küzaw mew. Monkolküley, monkolün
¡Adivina buen adivinador! Guíate por los dibujos.
nielay takun ka takunwe.

Iñche üñüm rukagen


fey mew umaqtukeygün, ikeygün
ka rukawkülekeygün.

Lof mew txemün


ponwileken karüke zef mew
tuchi gümakelu iñche mew
püntükamekenew.

Unidad 8
114 115
Azkintige ti azentun zugu fey apolfige ti zugun:
Observa la imagen y completa las oraciones:

T_i _pu _pichike _zomo


awkantukeygün .

T_i _pu _pichike wentxu


awkantukeygün .

T_i _pu _pichike che


awkantukeygün .

Unidad 8
116 117
Apolge ti pu zugun:
Completa las palabras:
Azentun ñi katxükageal
imágenes para recortar

Iratun Sañwe

_ratun _añwe
hombro

Pekeñ Yupi

ekeñ _upi
118 119
Katxükafige ti azentun fey ta pünantukufige ti 22 nhamel mew.
Recorta las imágenes y pégalas en la página 22.

120 121
Katxükafige ti azentun fey ta pünantukufige ti 55 nhamel mew.
Recorta las imágenes y pégalas en la página 55.

Zewma korün Folitatun

Ellkawkantun Lefkantun

Nentu poñün Iratun

122 123
Katxükafige ti azentun fey ta pünantukufige ti 106 nhamel mew.
Recorta las imágenes y pégalas en la página 106.

124 125
Ejemplar de distribución gratuita
Prohibida su comercialización

Mapuzugun

También podría gustarte