Enjoying your free trial? Only 9 days left! Upgrade Now
Brand-New
Dashboard lnterface
ln the Making
We are proud to announce that we are developing a fresh new dashboard interface to improve user experience.
We invite you to preview our new dashboard and have a try. Some features will become unavailable, but they will be added in the future.
Don't hesitate to try it out as it's easy to switch back to the interface you're used to.
No, try later
Go to new dashboard
Published on Feb 27,2024
Like
Share
Download
Create a Flipbook Now
Read more
Published on Feb 27,2024
languages-tswana Read More
Home Explore JCE SETSWANA KITT
Publications:
Followers:
Follow
Publications
Read Text Version
More from L.TUELO
P:01

Farologanya ka fa merafe e bitsang selo se le sengwefela ka mafoko a a

farologaneng

*Maswe

Kwa Borwa jwa Botswana ebong mafelo a tshwana le Kanye, kwa ga Ngwaketse

le kwa Mochudi kwa Kgatleng fa gotwe motho o maswe go tewa gore ditebego tsa

gagwe ga di dintle kgotsa ga a montle. Mo ga Mmangwato ebong bo Palapye ,

Serowe le mafelo a mangwe go a twe o mompe. Mo mafelong a tshwana le Sefhare

kwa Tswapong o kgona go utlwa gotwe “motho o bobe” go ntse go tewa gore ga a

montle

*Mogori/ Lephele

Ke lefoko le le dirisiwang go raya loso le le apayang kwa ga Ngwaketse le kwa

Kgatleng. Mo ga MmaNgwato go a twe “Loso” fela kgotsa “Loso le le apayang”

*Sakatukwi

Ke lefoko le le dirisiwang go bitsa letsela la dijana kgotsa letsela le le sutlhang

dijana. Ke lefoko le le tumileng thata kwa Kgatleng le kwa ga Ngwaketse

*Bokwetse

Ke lefoko la kwa ga Ngwaketse le le rayang lelodi/ ditodi la/tsa setlhare.

*Bikiri

Lefoko le le dirisiwa go bitsa kopi ya tshipi

*Moteme

Go tewa sebagabiki kana (tin) ka leina la seesemane

*Sekgono

Lefoko le le raya sejabana

*Hutshe

Le lefoko le raya thoro

*Lephoi

Le le raya leeba

P:02

Supa dipharologano tsa pitso ya mafoko go ya ka merafe

Ntlole- ntole

Mogatla- mogata

Setlhare- sethare

Tlhware –thware

Kgaoganya dikai tsa mafoko a a bitswang ka tolamo le a a sa bidiweng ka

tolamo mo tirisong ya mafoko a:

• f/h/g • le/lo • tlh/th • t/tl

Mofago eseng mhago

Fagola eseng hagola

Gakgamala eseng fakgamala/hakgamala

Fuduwa eseng huduwa

Fofa eseng hoha

Loso eseng leso

Lorako eseng lerako

Letlhaku eseng Lotlhaku

Letlharapa eseng Lotlharapa

Tlhaga eseng thaga

Thotobolo eseng tlhotlobolo

Setlhare eseng sethare

Tonki eseng tlonki

Tlotlwana/tlatlana eseng totwana/tatana

Toisi eseng tloisi

P:03

BALA PALO E E FA TLASE MME MORAGO O ARABE DIPOTSO

Go goga motsoko go tswa bogologolong fela fa e sale nako ya fa makgoa ba

simolola go tsamaela mo Aforika. Ke bone ba tsileng ba ruta Ma Aforika go goga

motsoko mme ebile ba ne ba gweba ka one. Motsoko le fa go ntse jalo o borai fela

thata mo matshelong a rona re le batho ka gore o re ama rotlhe ba re o gogang le ba

re sa o gogeng. Dipatlisiso tsa bo maitseanape di supa gore fa bapile le motho yo a

gogang motsoko wena o sa gogeng o amega go feta ene ka gore mosi o a o kgwang

fa o kopana le phefo e e fa ntle o oketsega bogale, ke ka jalo go na le mafelo a a

tshwanang dikokelo kwa go sa letlelelweng gore motho o ka goga motsoko a le

teng. Motsoko o baka malwetse a tshwana le kankere ya makgwafo, kankere ya

letlha la boboko le kankere ya bonna.

Dipotso

1. Tlhalosa ntlhakgolo ya temana e e fa godimo

Go goga motsoko ga go a siama ka gore go tsenya le matshelo a batho ba ba sa o

gogeng mo diphatseng ebile o baka malwetse a a farologaneng

2. Tlaleletsa ntlhakgolo ka dintlhana tse pedi

*Fa o sa goge motsoko o bo o bapa le motho a goga motsoko o amega go feta ene

ka gore mosi o a o kgwang o oketsega bogale fa o kopana le phefo e e kwa ntle

*Motsoko o baka malwetse a tshwana le kankere ya makgwafo, ya letlha la boboko

le ya bonna

3. Tlhalosa gore dintlha tsa taleletso di tlaleletsa ntlhakgolo jang

Di supa borai jwa go goga motsoko ka go supa gore o ama thata batho b aba sa o

gogeng le gore o baka malwetse a a seng motlhofo go alafesega jaaka kankere.

NNETE LE KABELELO

BALA PALO E E FA TLASE MME MORAGO O ARABE DIPOTSO

Go goga motsoko go tswa bogologolong fela fa e sale nako ya fa makgoa ba

simolola go tsamaela mo Aforika. Ke bone ba tsileng ba ruta Ma Aforika go goga

motsoko mme ebile ba ne ba gweba ka one. Motsoko le fa go ntse jalo o borai fela

thata mo matshelong a rona re le batho ka gore o re ama rotlhe ba re o gogang le ba

re sa o gogeng. Dipatlisiso tsa bo maitseanape di supa gore fa bapile le motho yo a

P:04

gogang motsoko wena o sa gogeng o amega go feta ene ka gore mosi o a o kgwang

fa o kopana le phefo e e fa ntle o oketsega bogale, ke ka jalo go na le mafelo a a

tshwanang dikokelo kwa go sa letlelelweng gore motho o ka goga motsoko a le

teng. Motsoko o baka malwetse a tshwana le kankere ya makgwafo, kankere ya

letlha la boboko le kankere ya bonna. Go dumelwa gape gore go goga motsoko go

na le seabe mo go koafatseng maikutlo a borre a go ka tlhakanela dikobo mo go ka

felelang go baka gore ba tlhoke tsholo. Go belaesega gore mo lekgolong la borre b

aba gogang motsoko ba le masome a robabongwe ba na le bokoa jwa go sa

tsogelwa ka fa go tshwanetseng.

Dipotso

1. Nopola diele tsa nnete di le pedi mo palong e e fa godimo(ke diele tse sebui se

supang gore o na le bosupi ka se a se buang a bua a sa belaele sepe)

*Motsoko o baka malwetse a tshwana le kankere ya makgwafo, kankere ya letlha

la boboko le kankere ya bonna

* Motsoko le fa go ntse jalo o borai fela thata mo matshelong a rona re le batho ka

gore o re ama rotlhe ba re o gogang le ba re sa o gogeng

2. Nopola diele tse pedi tsa kabelelo mo puisong(diele tsa kabelelo ke tse sebui se

di buang se sena bosupi kgotsa se sa papamale gore se na le bosupi ka se se se

buang)

*Go dumelwa gape gore go goga motsoko go na le seabe mo go koafatseng

maikutlo a borre a go ka tlhakanela dikobo mo go ka felelang go baka gore ba

tlhoke tsholo

*Go belaesega gore mo lekgolong la borre b aba gogang motsoko ba le masome a

robabongwe ba na le bokoa jwa go sa tsogelwa ka fa go tshwanetseng.

3. Molaetsa wa mmui wa puiso e ke eng? Itlatse ka mabaka a gore ke eng o rialo

Maikaelelo a sebui ke go tlhagisa; O supa borai jwa go goga motsoko ka gore o

supa fa go goga motsoko go baka malwetse a tshwana le kankere ya makgwafo

ebile motsoko o ama le batho ba ba sa o gogeng

P:05

Supa gore a dintlha tsa puiso di rulagantswe sentle kgotsa ga di a

rulaganngwa sentle

Tlhalosa gore a dintlha tse di latelang di rulagantswe ka fa tshwanenong

1. Fa o setse o budule o a setlwa o bo o anegwa mo letsatsing gore o ome

2. Morogo wa dinawa o bapalwa o santse o le motala o ise o tsofale

3. O ka apewa o le nosi mme gantsi o apewa ka lerotse

4. Fa o sena go bapalwa o a tlhatsiwa mme o apewe

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Fa di sa rulaganngwa ka fa tshwanelong di rulaganye ka fa tshwanelong

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

PUISANO

Puisano e tshwanetse go tshwarwa ka puo e e tlhamaletseng, e e tlhapileng e sena

mathata le go tlhaloganngwa ke babuisani

Puo e e tlhamaletseng ya mmui ke yone fela e tshwanetseng go dirisiwa mo

puisanong ke babuisani.

Ditlhaloso tsa motsamao, go fetoga ga lentswe, gongwe ditiragalo dingwe di

tshwanetse go tsenngwa mo masakaneng gore di seka tsa tloga tsa

tlhakatlhakanngwa le mafoko a dibui.

Ditiragalo tsotlhe tse di tlhalosiwang di tshwanetse go nna mo ‘Nakong ya

jaanong’

P:06

Batshameki gongwe baanelwa mo puisanong ba tshwanetse go bua le go dira dilo

jaaka batho ba nama le madi. Ba seka ba ronwa ke mafoko le ditiro.

Lebelela sekai sa puisano e e latelang

(Mo lwapeng go tsena Dineo o fitlhela nkukuagwe a tlhatlhegile tee)

Dineo: Dumela nkuku a ke gone o nwang ditlhatlhego tsa moso ono?

Nkuku: Ee ngwanaka ke gone ke di nwang ke tlaa dira jang ka ga ke na bana

mmalona o le tsere lotlhe mo go nna ke sena go le godisa ka dingalo. Ke gone fela

gore ke itirele tee

Dineo: Ao nkuku o seka wa bua jalo ga se gore ke ka lepe gore re bo re sa tlhole re

nna le wena. A kere ke jaaka o bona ke tsile go go tlhola gore fa e le gore o ya

masimo ke go pate re tlhole re tshwere tiro mmogo.

Nkuku: Nnyaa wena ke a itse o ka se ntathe ngwanangwanaka mme ba bangwe

ba,owai!

Dineo: Nnyaa nkuku ke rile o seka wa bua jalo go tlaa siama. Fetsa go nwa tee re

tsamae letsatsi le tloga le nna bogale re ise re emelele re bo re palelwa ke go

tsamaya,

(Mosadimogolo o tswelela ka go nwa tee mme fa a fetsa Dineo o tlhatswa dikopi

ba bo ba emelela go ya masimo. Mo tseleng ba kopana le monnamogolo

RraLetsholo mme ba a dumedisana)

RraLetsholo: Dumelang ba ga rona. Le lekela masimo fa le tsholeditse mosepele

jaana?

Nkuku: Dumela rra! Ee re lekela masimo ra re re ye go thusa diphoti go bapala

dinawa ka gore jaanong di gapile masimo a rona ke a tsone rona ke rona re

senyang mo masimong a tsone.

RraLetsholo: Heela! O seka wa bua ka balotsana bao, nna fa e le nna di feetse

tshimo yame ke setse ke iphotlhere mme fa nka bona mogwana ke tsile go di fetsa

losika beng ba tsone ba tlaa mpolaya fela gompieno.

Nkuku: Heela! O ye go disa poo o bua jang tota. Dipodi tsa puso ga di kgongwe le

fa di go senyetsa. Ba re re fapaane le tsone fela okare ga re bone gore di a re

senyetsa. Fa o ka tshogana o e kgomile gaeno ke nageng.

P:07

RraLetsholo: Mme nna ke tsile go di tobetsa o tlaa bona fela ke tsenegane waitse

ke dipodi tse tsa bone. Jaanong kgarejwana e ntlenyane e o nang le yone e e

borethenyana e ke efe?

Nkuku: Nnyaa nna o iketla monnamogolo ke wena o raya gore waabo o ka bona

borethe jwa ngwana yo o kana ka ene yo. Waitse wena o ipolaile pelo

(Ba ipolaa ka ditshego botlhe ka boraro mme ba a kgaogana ba tswelela le

mesepele ya bone)

Dipotso

1. Puisano e e fa godimo ke ya mofuta mang?

_____________________________________________

2. Moono wa puisano e ke eng? Nonotsha karabo ya gago ka dikai

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

3. Tlhalosa gore diele tse di bofitlha tse di latelang di raya eng/ jang

“ra re re ye go thusa diphoti go bapala dinawa ka gore jaanong di gapile masimo

a rona ke a tsone rona ke rona re senyang mo masimong a tsone.”

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

“nna fa e le nna di feetse tshimo yame ke setse ke iphotlhere”

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

GO DIRISA PUO

Go na le gore go ka dirisiwa puo e e lolameng le e e sa lolamang go ya ka diemo,

dingwaga le botsalano jwa batho ba ba buisanang. Fa moithuti a bua le moithuti ka

ene ga go kake ga tshwana le fa a bua le morutabana wa gagwe. Fa a bua le

P:08

morutabana wa gagwe o tlhaola mafoko go utlwala mme fa a bua le moithuti ka

ene o ka dirisa mafoko mangwe fela.

Sekai

Moithuti le moithuti

“Heela! Wena itlhaganne o tloga o tlhaelwa ke dijo”

“Heela! wena nkadima buka ya gago”

Moithuti le morutabana

“Ke kopa go ya ntlwaneng ya boiteketso

“Ke kopa maitshwarelo go bo ke tsile thari mo sekolong”

Tlhalosa dikarolo tsa puo tse di latelang go ya ka tiriso.

Leina :lefoko le le dirisiwang go raya kgotsa go bitsa selo

SETLHOPHA SA NTLHA

Dikai tsa maina

Motho mogoma leselo morogo

Mosimane lesaka makgomane setshwafu

Moraka podi bojalwa legapu

Ngwana mmesi mhagi ngwetsi

1. Mosimane yole o lobelo thata.

2. Ngwana wa bone o mompe tota.

3. Ngwetsi ya gagwe e mabifi

4. Podi ya gagwe e tsetse mafatlha

5. Makgomane a budule

Bongwe Bontsi

P:09

Mogatla Megatla

Ngwetsi Betsi

Ngwana Bana

Mmesi Babesi

Moraka Meraka

Bojalwa Majalwa

Dipotso

Tlhalosa gore maina a a latelang a mo ditlhopeng dife

motho____________________________

motlhaping________________________

malome_________________________________________________

matshwane_______________________________________

madiilwane___________________________________________

reaitse______________________________

ranthasi ____________________________

banna______________________________________

balemi______________________________________________

boPule_____________________________________________

botshipa____________________________________________

mmopi____________________________________

mhemi_____________________________________

ngwana____________________________________

ngwetsi_______________________________________________

mosetlho ____________________________________________

motsikiri_____________________________________________

mogwele____________________________________________

P:10

molamu_____________________________________________

mmutla______________________________________________

mokgoro____________________________________________

monwana_____________________________________________

motswedi______________________________________________

motlhaba______________________________________________

menwana_____________________________________

megoma_____________________________________

lekau________________________________________

mekwepa________________________________________________

lefetwa________________________________________________

legodu____________________________________________

leselamotlhaka____________________________________

legapu_____________________________________________

leino____________________________________________

lephele___________________________________________

Leburu_______________________________________

lemina____________________________________________

Maburu_____________________________________________

mamina____________________________________

seso_____________________________________

serunya____________________________________________

sehuba___________________________________________________

selepe______________________________

setlhare__________________________________________________

seretse_______________________________________________________

P:11

Setswana_________________________________________

direthe______________________________________________

dijana______________________________________________________

kgosi______________________________________________________

ntshu__________________________________________

kgomo_______________________________________

tlhaga_________________________________________

kika_______________________________________

pula_____________________________________________

dintshu____________________________________________

dikgomo____________________________________________________

dipheelo___________________________________________________

lonala________________________________________________

lofeelo______________________________________________________

logaga_______________________________________________________

loeto______________________________________________________________

bojang__________________________________________________________

bongaka________________________________________________________

go bua________________________________________

fatshe__________________________________________

felo_________________________________________________________

godimo_________________________________________________

golo______________________________________________

morago___________________________________________

moseja_____________________________________________

P:12

DIPOTSO

1. Kwala dikai tse pedi tsa maina a a bopilweng ka go boeletsa thito

Sekai : Leferefere

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

2. Kwala dikai tse pedi tsa maina a a bopetsweng mo maemeding

Sekai: bonna

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

3. Kwala dikai tsa maina a a tswang mo dithitong tsa letlhaodi

Sekai: mogolo

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

4. Kwala dikai tsa maina a a bopetsweng mo dithitong tsa lesupi

Sekai: bokalo

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

5. Kwala dikai tsa maina a a bopetsweng mo thitong ya lebadi

Sekai: bongwe

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

6. Kwala maina a e seng a setho a a welang mo setlhopheng sa boraro

Sekai; molomo

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

7. Lefoko setshwantsho le wela mo setlhopheng sefe sa maina?

___________________________________________________________

P:13

8. Kwala dikai tsa maina a a bopetsweng mo ngotlong

Sekai: mothanthanyane

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

9. Kwala dikai tsa mainagoka a a latelang

Leina le leina

Sekai : Leebarope

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Leina le letlhalosi

Sekai: bosigogare

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

FELELETSA MATSHWANTSHI A A LATELANG

1. O rata batho jaaka ______________________________

2. Se phatsima jaaka__________________________________

3. O boteng jaaka________________________________________

4. O balabala jaaka_______________________________________________

5. O mokhutshwane jaaka __________________________________________

6. O humanegile jaaka ______________________________________________

TLHALOSA MANATETSHAPUO A A LATELANG

1. Go ja mmadiepe

________________________________________________________

2. Go sega tsebe

________________________________________________

P:14

3. Go hupa ka tlhaa

__________________________________________________________

LEKOPANYI

Lefoko lengwe le le dirisiwang go kopanya dikarolo dingwe tsa puo. Le ka tla kwa

tshimologong ya seele, fa gare kgotsa kwa bofelong

Dikai: Kwa tshimologong ya seele

1. E rile di goroga ra gama

2. Aitse bana ba dira dilo

3. Kante o atle o apeye wena?

Dirisa lekopanyi ko tshimologong ya seele o itlhamele diele tse tlharo

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Dikai: fa gare ga seele

1. E a kgora e bile e a nona

2. Ke a tsamaya,le gale o tlaa ntshwara mo tseleng

3. Mmatleng, gongwe lo tlaa mmona

4. Ga a bonale gongwe o tsamaile le bone

Dirisa lekopanyi fa gare ga seele o tlhame diele tse tlharo

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Dikai : Kwa bofelong jwa seele

1. Lo a be lo ya kae jaanong!

2. Ba a leka gone

3. Ke a mo rata mme gone

4. O lobelo ntsaana!

Dirisa lekopanyi kwa phelelong ya seele o tlhame diele tse tlharo

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

P:15

__________________________________________________________________

_

Lekopanyi le ka dirisiwa go kopanya maina

Dikai :

1. Modiri le malome ba ya morakeng

2. O batla legapu kgotsa mmidi

3. Ke rata mabele eseng phaleche

Tlhama diele tse tlharo

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Lekopanyi le ka dirisiwa go kopanya diele

Dikai

1. O botlhale, le gone o maitseo

2. Re tswa go reka mae kgakala, kante a teng fela fa tlase ga rona

3. O tsamaya e kete koko ya poo

4. E loma e bile e fodisa

5. Ba a itlhaganela gore ba tshware nako

Tlhama diele tse tlharo

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Go kopanya tiri le leina

dikai

O lobelo jaaka pitse

Bana ke go nna le maitseo, e seng matlakala a

O mabifi jaaka ntsa ya bahumi

P:16

Tlhama diele tse tlharo

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

MAETSISI

Bopa diele ka maetsisi a a latelang

A a etsang modumo

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

A a etsang tiragalo

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

A a etsang tebego

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

MALATLHELWA/MATSIBOSI

Bopa diele ka malatlhelwa a a latelang

A a supang tumelo

ee! mm!

ehee! ahaa!

Ahaa! Ke yone koko e ke e batlang yone e

Mm! o itlhaganele ke tla go emela

P:17

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

A a supang kganetso

e-e! nnang!

m-m! nnyaya!

M-m! o seka wa ba wa tsaya katse eo.

Nnyaya! E seng eo

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

A a supang kgakgamalo kgotsa tenego

a! ijo! ija!

ao! oo! o!

Ao! ke gone o tlang?

Ijo! nna ke a tsamaya.

Ija! Kante a re go rileng yoo?

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

A a supang lonyatso

owaii! nx!(go kgwela motho lenga)

qcm! (go tsimola motho)

Qcm! O rata dilo kgwathe ke wena

Nx! O tsamaela go ntena

P:18

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

___________________________________________________________

A go kopa thuso

bii! ijoo!

tsweetswee!

Ijoo! Thusang re tlhasetswe ke noga.

Tsweetswee! O nthekele legapu.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

A a dirisiwang mo diphologolong

puraa!

kibi! sb-sb-sb!(go bitsa katse)

ntle! tlhao!(go thiba dinamane )

Puraa! kwa, ke gore e a reng podi e.

Ntle!, tloga ke e betsa ntsa ke yone.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

A a supang kutlobotlhoko

tshutshu!

tshikhi! ushii!

Tshutshu! Motho o ntshubelang ne batho

Ushii! Ke tlhabilwe ke mutlwa

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

P:19

Malatlhelwa a seka taelo

Gola, o tlhogole!

Pula!

Tsela tshweu!

Tsela tshweu! Ba ga rona.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

MOLOKOLOLO WA SEELE

Lokolola diele tse di latelang

1. Batho ba ba itlotlang ba ithuta puo ya bone ka tlhoafalo

Batho – sediri

Ba ba itlotlang- tlhaodi ya sediri

Ba ithuta-tiri

Ka tlhoafalo- tlhalosi ya tiri

Puo- sedirwa

Ya bone- tlhaodi ya sedirwa

2. Kgomo e e mashi e tlatsa ka bonako kgameloe tona

Kgomo- sediri

E e mashi- tlhaodi ya sediri

E tlatsa- tiri

Ka bonako- tlhaodi ya tiri

Kgamelo-sedirwa

E tona –tlhaodi ya sedirwa

LOKOLOLA DIELE TSE DI LATELANG

P:20

1. Dipodi tse di tlhabana di ja di tlhwaafetse morogo wa dinawa

2. Tshepho o bina ka bonya pina ya lenyalo

3. Ba bone dikgomo tse di gangwang

4. Ba mo tlogetse kwa Gaborone

KWALA MATSHWANTSHI KA MAFOKO A A LATELANG

Kolobe

________________________________________________________________

Letswai

__________________________________________________________________

Poo ya mariga

_________________________________________________________________

Phiri

P:21

________________________________________________________________

Lephoi

__________________________________________________________________

TLHALOSA MAELE A A LATELANG O BO O A DIRISA MO SEELENG

Sekai : go wa ka mpa ya sebete

Go tewa go latlhegelwa ke khumo mo o ka sekang wa tlhola o e bona gope

Seele

Maipelo o ole ka mpa ya sebete ebile o tsamaya ka kotsekara

1. Go ja ka loleme

__________________________________________________________

Seele

_________________________________________________________________

2. Go inaya naga

_________________________________________________________________

Seele

__________________________________________________________________

3. Go kgwa molalatlhageng

_________________________________________________________________

Seele

__________________________________________________________________

4. Go gama o ikotelela

_________________________________________________________________

P:22

Seele

__________________________________________________________________

5. Go nna makgabe –a – dipapetla

________________________________________________________

Seele

______________________________________________________________

6. Go golola tlou le maroo

________________________________________________________________

Seele

__________________________________________________________________

Kwala malatodi a mafoko a a fa tlase

Sekai : Ga se gaufi

Se kgakala

Ga a huma

________________________________________

Ga a setshwakga

________________________________________

P:23

Bala palo e e fa tlase o bo o araba dipotso tse pedi fela

“Ke bomang ba ba seyong?”

“Bontle le Lebogang” Baithuti botlhe ba arabela gongwe. MmaBantenne a ipotsa gore b aka tswa

ba le kae mme a palelwa ke go ikaraba. Bontle e ne ele mosetsana yoo botlhale ebile go lebega a

tlaa nna le bokamoso jo bontle. Tota maikaelelo a gagwe e ne e le go nna ngaka. MmaBontle o

ne a itumela thata gore o tlaa tsoga a ja a latlha jaaka basadi ba bangwe. Barutabana ba ne ba mo

rata ebile bam o rotloetsa go bereka ka natla mo dithutong tsa gagwe go fitlhelela ditoro tsa

gagwe. Se se neng se itumedisa ke gore kwa lwapeng o ne a bereka a utlwa e bile mmagwe a sa

ngongoregele sepe ka ene. Botlhaga jwa ga bontle bo ne jwa itshupa fa a ne a fenya mophatlo wa

boraro ka maemo a boraro mme ditoro tsa go nna ngaka di ne di sa belaetse. O ne a amogelwa

kwa sekolong se segolwane sa Lobatse. O simolotse mophatlo wa bone a lomile molomo wa

tlase ebile a ikanne gore ga gona ope yoo tlaa mo gaisang mo dithutong. Tsela e ne ya tsena mo

sekgweng fa mmagwe a sena go tlhokafala dikgwedi tse tharo morago ga go simolola mophato

wa bone. Le fa a ne a thusiwa ke ba bogakolodi mo sekolong go ne go sa ye teng. O ne a Dumela

fa ditoro tsa gagwe di phirimile mme ene le tsala ya gagwe ba ngwega go ya Gaborone.

Lebogang ene o ne a ngwega ka ntlha ya gore dithuto di ne di pala jaanong a sa bone mosola wa

go budusa tsela lefela. Fa ba goroga mo Gaborone basetsana ba rona ba ne ba kgaogana ka

ditsela. Bontle o ne a ipoleleltse gore o batla go bereka fa Lebogang ene a ne a seyo mo go tseo

tsa pereko.

Bontle o ne a kgarakgatshega le Gaborone a batla tiro mme a sa e bone. Morago ga kgwedi tse

pedi Modimo o ne wa mo tla matshediso a tlhapiwa mo lebentleleng la Machaena. O ne a feta a

iponela tsala mo tirong go ne go twe Tatedi mme ba dumalana gore ba tlaa nna mmogo ko Old

Naledi. Botshelo bo ne bo se motlhofo jaaka fa Bontle a ne a akanya ka nako ya fa a ngwega ko

Lobatse. Ba ne ba tlamega go duela ntlo, go reka dijo le gone go palama fa ba ya tirong

gammogo le gone go e intlafatsa gore ba lebege jaaka basetsana ba toropo. Tatedi o ne a aga a

mo kopa gore ba itshoke ka botshelo jwa Gaborone bo sa iketla. Bontle o ne a tsaya dikgakololo

tsa tsala ya gagwe ba wa ba tsoga le fa go ne go se motlhofo. Morago ga kgwedi tse tlhano fa

Bontle a ntse a theogetse a re kgatha thuu! le Lebogang mo marekisetsong a bone. O ne a

phatsima moriri wa gagwe o rotha. A ntsha Bontle pelo ka botshelo jo a bo tshelang ko

diterankeng a bolelela Bontle gore a tlogele tiro o tlaa bona nyalo ko diterankeng. Bontle o

simolotse a gana a re o tshaba go inyadisa mme Lebogang a mo sala morago. Kwa bofelong a

lemoga fa matsana a a amogelang ese a sepe a tlhokana le go tsena mo dinakong jaaka banyana.

Fela jaaka Lebogang, Bontle o ne a bona “nyalo” kwa diterankeng tse go nnang makonteraka a a

neng a dira tsela ya mo motsaneng wa Oodi. Bontle le Lebogang ba ne bo tshelela mo letlepung

ba itebaditse gore mo nakong eo ba kabob a le ko sekolong. Bontle o ne a iponetse Gauza fa

Lebogang a iponetse Scavenger. Ga go a tsaya lobala Bontle a bo a setse a tlwaetse lefelo a nna a

tshameka mataese le basadi ba makonteraka a mangwe a a neng a nna mo diterankeng tseo. O ne

o tlaa fitlhela setshego sa bone se utlwiwa ke motho a sale kgakala. Ba ne ba letela gore banna ba

bone ba tle dijong tsa motshegare ba ipolelela gore ke jaaka ba bone botshelo ka e bile ba ne ba

P:24

solofeditswe dinyalo ke makolwane a a bone. Bontle o ne a itomeleditse mo go maswe ka go

tlogela ba lwapa la gagwe a sia le tshimane. Teranka e a neng a nna mo go yone e ne e le kamore

e le nngwefela, e dirilwe ka disenke e le ko boswaapeba fela. O ne o ka fitlhela go ikamilwe ka

foroko, go tlhapelwa mo dijaneng. Tota se se ne se sa mo tshwenye ka sepe ka ene o ne a ipatela

sa gagwe fela. A tlhoka mokeresete go mo gakolola gore madi ke one a a bolaileng morena Jesu.

Maitseboa a lone letsatsi leo, Bontle le Lebo ba ne ba ithapolola maoto ba tsamaya le mmila o o

neng o ikaegile ka matlo a bone. Ba ne ba bua ka fa e leng gore ga ba batle go jela bogobe ruri ka

teng ka e bile ba ipatlela se e leng madi fela. “Fa e le b aba ileng dikolong bone ba tlaa nnela go

salwa morago ke morutabana ba sa ipatlele botshelo, rona bo Bontle re ipatela botshelo fa re

riana.” Ba buisana gore borre ba ba ntshe madi go fitlhela ba kgoboga dithogo eseng jalo ba

lebisa maoto go sele kwa ba tlaa bonang botshelo jo bo botoka teng.

E rile ka le le latelang le sena go tlhaba ba wela tsela basetsana ba sa laela ba tsena mo toropong.

Ba ne ba laisitse madi, a mangwe a tsentswe ka fa mabeleng. Ba tsena lebentlele le

lebentlelenyana go rekwa ditlhako le diaparo. Meriri e ntlafaditswe e phatsima mafura a elela le

difatlhego tsa bone. Ba ikgagamaditse ka marokgwe mo ebileng motho wa teng a palelwa ke go

inama. Ba tsene kwa go Gauza le Scavenger motshegare ba fitlha b aba letela sentle mo

dikamoreng. Borre ba teng ba fitlhetse ba ba letetse ka matlho a mahibidu, ga nna boitumelo ga

jewa nakaladi ya kobolela. Maitseboa ga tsenwe mo maitisong a dinotagi bo rre ba ba nosa

basetsana ba bone bojalwa. Go itontela bojalwa le go rata maitiso gag a Bontle ga simologa gone

fa. Bana ba basetsana ba ne ba le mo lenyalong tota ba tsoga maphakela ba apeela banna ba bone

ba bo ba tlhola ba ba letetse go boa ko tirong e le bahumagadi.

Bontle o ne a iketile a rapame fa go goroga moeng kwa ga Gauza.Mme yo e ne e le mosadi wa

ga Gauza yo a neng a mo lobetswe. Chandabana o ne a bula setswalo ka go ne go sa lotlelwa. A

tlhamalela kwa bolaong jo bontle a neng a robetse mo go jone a feta a mo ngapa ka dinala ya nna

tshwarang tshwarang. Chandabana o ne a belege ngwana wa ga Gauza mme a mo folosa gore a

rute mosetsana yo batho. Fa Gauza a goroga a fitlhela e le gore go maswe Bontle o ngapilwe mo

matlhong, moriri wa gagwe o le matlobetlobe okare o ne a le mo diphefong. Bontle a siela kwa

go ene mme Gauza a ipotsa gore o tlaa raya mang a reng. Ka one motsotso oo Gauza a itatola

Bontle a bolela fa e le ntsalae. “Gauza o monna wame ebile o ntsholofeditse lenyalo, mama o

tlhokafetse o raya gore ke ye kae?” Ga bua Bontle a lela sa masisa pelo

“Mma o tlaa intshwarela ke lebetse go go bolelela gore ke na le mosadi waa bona le wena.”

“E le gore nna o mpeile fa kae jaanong?”

“Ke maswabi nnaka ga o a ntekana, o monnye thata mo go nna, ke ne ke mpa ke fetisa nako ka

wena fela”

Bontle o ne a thubega ka selelo fa a utlwa mafoko a ga Gauza, masa a ne a sele go sena mahube.

A lemoga fa go nna fa ga Gauza e le go itiela nako. Go ne go le botlhoko mo go ene o kobiwa

jaaka ntsa jalo ka o ne a solofetse lenyalo. E rile a tswa foo ga a ise a re kamoso a tsena mo

P:25

tseleng a sa laela Lebogang. Morago ga malatsi a matlhano ke fa a fitlhelwa mo sekgweng gaufi

le Otse a ikgapetse botshelo a iphile setlhare le kgole go mo thusa mathata a botshelo.

Motswedi; (O. Matlapeng: Phuduhudu ga e tlhatlhelwe; e fetotswe fale le fale)

DIPOTSO

1. Tlhalosa ka botlalo thulaganyo ya ditiragalo tsa botlhokwa tsa palo e

2. Tlhalosa ka botlalo setlhoa sa palo e

3. Tlhalosa ka botlalo ka fa paka le lefelo di rotloeditseng ka teng boitshwaro jwa ga Bontle

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:26

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:27

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:28

BALA PALO E E LATELANG MME MORAGO O ARABE DIPOTSO

Letsatsi e ne e le la Matlhatso a Moranang a rogwa, bobedi bo thubile kobo segole kwa lefelong

la boitapoloso la Grand Palm Hotel fa Sebego a rolela Mothibi moono. “Rati ke solofela fa o

tlhaloganya seemo same , dikgwedi tsame di tsamaile jaanong ga ke sa tlhole ke kgona go dira

dilo tse ke neng ke kgona go di dira pele mm eke akantse gore re ka batla motho yoo tla a

thusang MmaPoloko ka ditiro tsa mo lwapeng.” O ne a bua jaana a tsentse bonolo mo

sefatlhegong sa gagwe. Wa mme o ne a itsholofetse ngwana wa maitibolo, boitumelo jwa bone

bo fofa mo phefong.

“Ke tlaa dira tsotlhe ka botswapelo gore o nne o itumetse moratiwa, o mosadi wa mohumi e bile

o tshwanetse go tshela jaaka mohumagadi. Ka ponyo ya leitlho ke tlaa go batela mothusi yo

mongwe. Nako e yotlhe Mothibi o ne a bua a apesitse sefatlhego sa gagwe monyeyo o o

bothitho.

“Dumela mma! Ke bitswa Dineo, ke tla ka lebaka la…” E rile a ise a fetse Sebego a bo a setse a

mo tsene ganong ka bokgabane a mo amogela ka diatla tsoo-pedi. Dineo e ne e le mosetsana yo a

neng a godile tlhaloganyo e bile a le tlhaga. Sebego o ne a tsaya Dineo a mo supegetsa tikologo

ya ntlo mme morago a mo kopanya le MmaPoloko; Mothusi mogolo wa mo ntlong. Tsotlhe di ne

di apere tshiamo kgarebe ya simolola go theogela le Mma Poloko mme jaanong se se neng se mo

itumedisitse le go feta ke gore o ne a filwe phaposi ya boroko ka kwa morago ga ntlo e tona.

Le le beilweng la goroga, Sebego a belega ngwana wa mosimane mme Mothibi a simolola go mo

ilela , a fudugela ko go monnawe ko Block 8 ko Gaborone. Letsatsi le ngwana a ntshitsweng mo

ntlong ka lone Mothibi e ne e le ene wa ntlha go bonala kwa lwapeng , fa a tsena ka kgoro a

kopantshiwa ke Dineo yo jaanong a neng a fetogile mo matlhong a ga Mothibi. Go a bonala gore

jaanong kgarejwana Dineo o ne a kokomelwa ke metsi ebile le letlalonyana la gagwe le

kgatlhisa, a kitlane mmele le mmala wa gagwe o tlhatswegile. Dineo o ne a laetswe gore fa

Mothibi a tsena a mo supegetse kwa kamoreng e a tla nnang teng go fitlhela nako e letla go ka

tlhakanela kamore le Sebego.

Kwa phaphosing ya ga Mothibi, Dineo o ne a tsena ka terei ya mogodungwana, ya re a e baya fa

godimo ga tafole Mothibi a bo a tlhakatlhakane le ene a mo tshwara ka marago le mabele a ntse a

leka go mo gogela mo bolaong. Maikaelelo a gagwe a seka a ungwa ka gore e rile a ntse a

lwantsha go itseela ka dikgoka a raga tafole mme komoki ya mashi ya wela kwa ya thubega. O

ne a solofetse gore kgang ya gagwe e ya go nna motlhofo; nnyaa! Go a bonala o ne a kopane le

o sele gompieno…Dineo kgarejwana ya Molete.

Fa a golola kwa tirong letsatsi le le latelang a tla a reketse Dineo mogala wa letheka wa I-phone ,

maikaelelo e le go dira pipa molomo. Nnyaa tsotlhe tsa apara Tshiamo go lebega fa kgarejwana e

ratile mogala fela thata, mme ba dumalana ka mogopolo o le mongwe gore mosi o seka wa tswa

ka sekhurumelo ka se se diragetseng kwa kamoreng. Mothibi o ne a setse a jele tlwae gore fa

mosetsana a tla ka mogodungwana o mo tshwara ka fa a ratang ka teng mme se se sa jese

mosetsana diwelang. O ne a tshaba go bega matshwenyego a gagwe ko go Sebego le Mma

MmaPoloko a akanya gore o ka di gama a sa di tlhapela, o ne gape a tshoga gore o ka tloga gape

a supegetswa tsela mme a fetsa mogopolo go bipa mpa ka mabele. Dineo o ne a sa tlhole a

P:29

itumela e bile a nna ka go etla mogopolo. Go ne ga thobaetsa MmaPoloko that aka gore o ne a

itse Dineo e se motho wa go gata mowa ka maoto. MmaPoloko nako nngwe a tseela Dineo ko

kamoreng a mmotsa mathata a gagwe mme a itswela fela jaaka a tsene.

Labotlhano mongwe Dineo a robetse a utlwa mongwe a a kokota mo setswalong sa phaphosi ya

gagwe, o butse setswalo a tswetse matlho mme yare a tlosa matlho mo dinaong a rakana le

Mothibi yo o ileng a tsena a bo a tswala. O tsene a le dikgoka e bile a tshosetsa Dineo gore fa a

ka tswa molomo ka se se diragalang o tlaa mo somola mowa. Poifo ya aga mo pelong ya ga

Dineo, o ne a setse a ineetse go dirisiwa botlhaswa e bile a sa tlhole a kgona go nna mongala.

Seganka se sa tswelela ka go kgokgontsha le go gataka ditshwanelo tsa mosetsana yo. Nako e

yotlhe fa Mothibi a ntse a tsena a tswa jaaka a batla kwa kamoreng ya ga Dineo, go ne go se ope

yoo itseng

Seemo se ne sa ketefalela Dineo jaanong fa a lemoga gore o morwalo wa kgwedi tse pedi. Fa

Mothibi a iponatsa kwa setswalong sa gagwe nako nngwe a lemoga fa e rile ba ntse ba tshameka

a fatlha mosetsana. O ne a itse sentle gore fa a ka seka a tsaya kgatlo kgang e ya go jwelelela

jaaka kgabo ya molelo mme a tswa ka leano la potlako. Bogale jwa gagwe bo ne bo gaisa kgabo

ya molelo. A kgalemela Dineo ka lentswe le le bokete gore fa a ka utlwa kgang e ko ntle o tsile

go mo lobela dintsi.

Mo go le le latelang Mothibi o ne a na le Desmond mosimane wa mokalaka wa mohumi wa

dinaledi, wa kompone ya ditshipi. Des o ne a tswela Mothibi ka leano la go lemolola morwalo

wa ga Dineo. Go a bonala gore kakanyo eo e ne e ise e rothegele mo go Mothibi yok a nako eo a

neng a itlhobogile gore lelwapa le a thubega.

Fa a tsena kwa lwapeng o fitlhetse Sebego a ise a goroge mme a biletsa Dineo kwa phaposing e e

sa dirisiweng a mo kopagore mo go le le latelang a ye go lemolola morwalo ko “Dain Private

Clinic” mo Gaborone. Mothibi o ile a ntsha tshwantla ya madi a fa Dineo gore a ye go lemolola.

Maikutlo a ga Mothibi a ne a wetse a ikutlwa e le leseana a sena selabe sepe mo mogopolong e

bile marang a letsatsi a galalela mo sefatlhegong sa gagwe mo mosong wa Labone. E ne e le ene

tlhogo ya bokopano jwa bo rradikgwebo ba mafatshe a a farologanyeng , a ba tlhatlhelela sone

tota se a se itseng go feta botlhe mo mererong ya kgwebo. Fa mapodise a tsena ka kgoro ya

bokopano ga nna tshisibalo e kgolo e motho a neng a ka utlwa dikgato tsa tshoswane. Ba tsene

mme ba ngunanguna le rre yo a neng a tshelela marena metsi morago ba atlamela Mothibi.

A lelelwa ke ditshipi morwa Magana, ba mo rwala go mo isa kgolegelong go letela tsheko.

Ka letsatsi la tsheko mmakaseterata a ema ka dinao a balolola mabaka a katlholo ya gagwe

“Ke go isa kgolegelong mabapi le go tlhakanela dikbo le ngwana wa dingwaga tse di kwa tlase

ga lesome le borataro, go itseela dikobo ka dikgoka , matshosetsi a polao, go tshedisetsa ngwana

mo poifong le go rotloetsa tshenyo ya mpa e seng ka fa molaong mo Botswana, ka jalo o tlaa

tsaya sebaka sa dingwaga tse di masome a mabedi le borataro mo kgolegelong”

P:30

O dule koo morago ga dingwaga di le masome a mabedi le motso ka lebaka la boitshwaro jo

bontle kwa kgolegelong. O fitlhetse sengwe le sengwe se fetogile , fa a kileng a bo a a nna teng

le Sebego go nna batho basweu e bile ba thubile ntlo ba agile lefatshe. Fa a latedisa a utlwa fa

Sebego a nyetsweke monna wa mohumi ko moseja fa Dineo ene a nna gone mo Phakalane le

moratiwa wa gagwe wa botshelo. Ba ne ba tshela ka kagiso ebile ba tshotse bana lelwapa la

bone le kitlane

Botshelo bo ne bo se bonolo bo bintsha Mothibi ka nkoto, motseto o fapogile marago. O feletse a

utlwalelwa mo mekgwatlheng , dikgwebo tsa gagwe di tserwe ke ba molao, ditoro di mo

phirimeletse. O ne jaanong a tshela ka go tshabelelwa ke malwetse a madi a matona le sukiri

mme morago ga dingwaga tse pedi a swa mhama; a felela jalo morwa-a-Magana, a jelwe ke dibe

tsa gagwe.

Motswedi: (Kutlwano, Lwetse, 2010) e fetotswe fale le fale

DIPOTSO

1. Tlhalosa thulaganyo ya ditiragalo tsa palo e

2. Seka- seka paka le lefelo la ditiragalo tsa palo e

3. Tlhalosa setlhoa sa palo e ka botlalo

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:31

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:32

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:33

KAROLO YA BOBEDI

Bala leboko le le latelang mme morago o arabe potso e le nngwe

Paka ya mariga

Pakanyana ke wena ke go ila lekokong

Kilo yame mo go wena e bogale jwa thipa

Botlhoko jwa gago bo ntsena mo pelong, kwa teng teng

Ke le kgabo ya molelo nkabo ke go laila wena modipa

Kgothu! Kgothu! Kgokgotsho di a kgothuga;

Firri! Othuu!mamina nkong a somoga ;

Wena mariga o moloi o re tsosetsa diletseng

O bogalegale tota jwa tau e le botsetsing

Tshikii! A phefo e e bogale jwa segai

O re ruta go rwalela dikgong le go oketsa mapai

Re go itlhokomolosa o re bintsha moteteselo

O mmolai fatsheng o tlisitse yone kgatelelo

O busa baratani e nna kgole le setlhako

Ba re jwa gago bosigo boleele botlhoka bobedi

O khutla tshetsana mpa roto o ba apesitse kgoko

Ba sale ba kunkuretsa o jele theledi

Ramasedi tlhe a go nyeletse mo lefatsheng

Phologotswana ke wena ga o pelo ditshiding

Tsamaye o ko re karaganye sa dinamanyane

Tloga ! Tloga! Se re tshedise jo bosesanyane

P:34

DIPOTSO

1. Tlhalosa molaetsa wa leboko le le fa godimo. Nonotsha ka dikinolo tse di maleba.

KGOTSA

Bolela maikutlo a mmoki wa leboko le le fa godimo. Rurifatsa ka dikinolo tse di maleba

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:35

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:36

KGAOLO YA BORARO

Bala palo e e latelang mme morago o e soboke ka mafoko a le 100- 150

Kgosi Bokau Tobe wa Malwelwe mo kgaolong potlana ya Letlhakeng a re o tshwentswe thata

ke boitseme jwa batsadi bangwe ba motse wa gagwe, b aba itlhokomolosang go kgalema le go

kaela bana ba bone tsela ya nnete.

Kgosi Tobe o ntshitse matshwenyego a mo potsolotsong bosheng. A re motse wa gagwe ga wa

robalelwa ke ditlhokwa ka ntlha ya botlhoka tsebe jo bo kwa godimo fela thata mo bananeng

mme a kaya fa se se dirwa segolo bogolo ke go tlhoka kgalemo e e nonofileng mo batsading

A re banana mo motseng ba ikamantse thata le ditiro tse di fatlhang jaaka go itontela nnotagi le

ditagi. O ne a supa batsadi ka monwana a re ke bone ba tlhotlheletsang go nwa phetelela ga bana

ka le bone ba a nwa mo matlhong a bone , a gatelela ka gore tlhako ya morago e gata fa ya pele e

gatileng teng.

Kgosi Tobe a re se se mo tshwenyang le go feta ke gore bana ba ba santseng ba le mo sekolong

le bone ba inaakantse le nnotagi mme ebile ba e rekisediwa ke batsadi ba bone, ba go

solofetsweng gore e nne bone ba ba kgalemelang le go ba kaela tsela e e tlhamaletseng.

A re jaanong go supagala fa bana ba sa tlhole ba kgatlhala ka bokamoso jwa bone ba ipeile fela

mo go tlholeng ba bonwa mo majalweng. A re le mananeo a puso e a ntshitseng gore ba thuswe

ka one ga ban a kgatlhego mo go one ntswa bontsi bo santse bo aperwe ke lehuma. Kgosi Tobe a

re le fa a dira maiteko a go bitsa batsadi go bua le bone ka maitsholo a bana bangwe bare bana ba

ba paletse. Ba kaya fa melao ya puso ya ditshwanelo tsa bana e le yone e rotloetsang maitsholo a

a makgaphila mo baneng ka ba sa kgalemelesege ba ikgantsha ka go bob a na le ditshwanelo.

Kgosi o ne a kgala a ba nyatsa seipatlo seo a supa fa motsadi yoo nang le boikarabelo e bile a

kgathala ka bokamoso jwa ngwana wa gagwe o ka se palelwe ke go mo kaela tsela ya nnete le

ntswa go na le kgang ya ditshwanelo tse di ba sireleditseng. O ikuetse mo batsading go iphutlha

metlhala ka go dira tse dintle gore ban ne sekao mo baneng. A re fela jaaka Motswana wa pele a

supile gore lore lo ojwa le sale metsi, batsadi ba tshwanetse go ruta bana boitsholo jo bontle.

Motswedi: Botswana Daily News, Thursday 20 August, 2015, No. 155, tsebe 22

P:37

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:38

KAROLO YA BONE

RANOLELA TEMANA E E LATELANG KA SETSWANENG

Mochudi police are investigating the death of an 85 year old woman of Morwa who was found

lying in a pool of blood on Saturday. In an interview assistant superintendent Kabelo Bome of

Mochudi police said that they were yet to establish what could have caused the death of the old

woman.

He said that they suspect that she could have been beaten by something which lead to her death

adding that she was confirmed dead upon arrival at Deborah Retief Memorial Hospital. He said

the deceased’s son aged 50 has been remanded in custody pending investigations. Meanwhile Mr

Bome said he was worried at the increasing rape incidences in Mochudi and surrounding areas.

He said no week passes by without a reported case of rape incident. This he said called for

consolidated efforts by all stakeholders to address and curb crime.

Source: Botswana Daily News, Thursday April 9, 2015, No. 65

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:39

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:40

SETSWANA

PAMPIRI YA BORARO

POTSO 1

Sekolo sag ago se mo madubadubeng a tiriso ya ditagi. Kwala polelo ya selekanyo sa tsebe le

sephatlo o tlhalose gore fa o ne o le mogokgo o ne o ka itebaganya jang le seemo se

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:41

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:42

KAROLO YA BOBEDI

Kwala puiso batho ya selekanyo sa tsebe ka kgange e e latelang

O ralephalo wa kgaolo ya borwa o tshwanetse go buisa phuthego ya banni ba Kanye o ba

lekodisa ka kgang ya moruthutha e e amang nare e e bonweng mo kgaolonge. Batsenelela

phuthego e ke batsadi, mopalamente wa kgaolo, mokhanselara, Dikgosi le dikgosana.

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:43

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:44

LEBOKO

Bala leboko le le latelang morago o bo o araba potso e le nngwe mo go tse pedi tse di fa tlase

LETAGWA

Ntshiele thothinyana mo galaseng

Ke itsibole ke tle ken ne tlhaga

Le nna ke tlotle le batsaya dikgang

Tsebe go reeletswe e e kgakala

Ga ke batele dipuonyana tsa bo gatwe

Ke batla go utlwa ka ba ba thulaneng ka dikara

Bojalwa bo itse go okisa motho

Fa a fetsa bo re thothetsa gape

Fa bo mo tsena a ipone botlhale

A batle go itsiwe gore ke morwa mang

A nne le ditsala tse dintsi

Di mo tlakisa di le dintsi

Di mo tlakisa di mo rorisa go feta

Banwi fa b aka latlha go tsholetsa

Batho ka bontsi b aka latlhega

Bommaseapei ba sa buiwe

Le puso e latlhegelwe ke Motswedi o mogolo

Monwi ke motho yoo pelonomi

O lebala bana a fepe batho ba sele

Tuelo e felela mo galaseng

Bana go tshela ba ga “A ke tshele gape”

P:45

Ngwana a tlhapile diatla o ja le magosi

Motho a nole go feta o ja le ditsenwa

Motho a sa tagwa a re ‘Ke tagilwe’

Fa a tagilwe a ganele ka bogale

A kgoboge mangole a tsoge a gakgamala

A iphitlhela a na le kgebebe phatleng

Dilo di buiwa go iketlilwe

Matlong a dino go tserwe dikgang

Le yoo sa nweng a ile go itisa

O ka utlwa le tse a sa tshwanelang go di utlwa

Kgang e le godimo ya nona le tshadi

Go lebetswe le dira di ka reetsa

Bangwe bas a tsewe tsia ka bas a itsiwe

Gotwe ke baeng go tlotlwa ka tapologo

Gongwe mo go bone e le dinikwane

Di reeditse di tsaya dinopolo

Di a ne di latlhela go ba rokotsa

Di ba rekela bojalwa go anya dikgang

Motho a nole ga a na go tlhopha mafoko

Ga a na sephiri o phantsha fela

A ntshe le tse a sa tshwanelang go di bua

O tshwana fela le ngwana yo monnye

E reng a sentse le mogolowe a kgomoge

A bue fela mogolo a sa mmotse

A re “Mme ntlha ke fa ga ke bolele”

P:46

(Ipelafatso: R.D Molefe)

DIPOTSO

1. Bolela molaetsa wa leboko le le fa godimo o bo o rurifatsa karabo ya gago ka dikinolo go

tswa ko lebokong

2. Senola maikutlo a mmoki o rurifatse karabo ya gago ka dikinologo tswa mo lebokong

3. Tlhalosa gore leboko le bua ka ga eng, rurifatsa karabo ya gago ka dikinolo

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:47

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:48

TSHOBOKO

Soboka temana e e latelang ka mafoko a a fa gare ga 100-150

Dikgaba ke bomadimabe jo bo neng bo ka tlela motho, bogolo thata ngwana go tswa motsading

yoo tshelang. Tiragalo eo e ne e diragalela ngwana fa motsadi wa gagwe kgotsa mongwe wa

losika a utlwile botlhoko kgotsa a hutsafetse ka lebaka la ngwana. Ngwana o ne a ka utlusa

motsadi botlhoko ka maitseo a a sokameng jaaka go omana le ene gongwe a bo a leka go mo

lwantsha, go tlhoka tlhokomelo mo motsading jaaka go tlhoka go mo fa dijo le go mo direla

tsotlhe tse di molemo jaaka go mo rekela diaparo kgotsa go tshamekisa dilo tsa motsadi jaaka

leruo. Bangwe ba ne bare ke ditlhabi tsa puo nngwe e e builweng mme e sa itumedisa yo

mongwe. Di ka tsena motho le fa a seyo mo puong eo.

Dikgaba di ne di ka lemogiwa kana tsa senolwa ke bola jwa ngaka. E ne e re go sena go

lemogwa jalo ngaka e bo e epa ditlhare / medi (melemo) a e thuge , a di tsenye mo metsing mme

fa di sena go loelela o a di tswakanyan go bo go kopiwa motsadi yo o foseditsweng, e ka nna

motsadi gongwe mongwe wa losika go tlhapela mo motswakong oo. Fa ba ne ba le kgakala go ka

tlhapela mo motswakong o, ba ne ba bidiwa ka maina fa go ntse go tlhapisiwa kgotsa go

kgatshiwa molwetse yo ka motswako o wa metsi. Ngaka o ne a kgatsha molwetse yok a

motswako o wa metsi mme a ntse a re ‘tswa dikgaba’. Motswako o wa metsi le melemo o ne o

kgatshiwa ka diatla kgotsa ka seditse mo mmeleng otlhe gongwe mo sefatlhegong kgotsa a

tlhapisiwa thogo fela. Fa gongwe bontlha bongwe jwa motswako bo ne bo nosiwa molwetse. Go

ne go lekwa thata gore bana ba itumedise batsadi go iletsa go tloga ba hutsafala mme a tshwara

ngwana ka peloa tloga a nna le dikgaba. Molemo o wa dikgaba o ne o bidiwa ‘kgaba’.

(Motswedi: Segaetsho Mekgwa le Tsamaiso N. K Monch tsebe 124)

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:49

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:50

THANOLO

Ranolela temana e e filweng kwa setswaneng

The government should realize and view education as a catalyst to economic growth and failure

to do so the education system would continue to produce below par students. The education

crisis is a result of lack of resources, especially poor infrastructure and lack of equipped libraries

especially in rural areas. One observation also made is sending of students to institutions of

higher learning even with some of them having performed poorly. This has killed the

hardworking spirit and thinking capacity of students simply knowing that doors are easily

opened for them. The education system has been good in the past and it will take drastic

measures to take it back to its greatness

(Mmegi; 18 Hirikgong, 2013, e fetotswe fale le fale)

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:51

KWALA PUISO BATHO E E LATELANG

1. Tseela gore o moeteledipele wa lephata la bogakolodi mo sekolong sa lona. Buisa phuthego

ya batsadi mo sekolong mabapi le matshwenyego a baithuti ba nang le one. Batsenelela

phuthego ke ba ba latelang: barutabana, kgosi, baemedi ba SRC le moeteledipele wa P.T.A

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:52

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:53

KAROLO YA BOBEDI

1. Bopa diele tsa dipaka tse di filweng

a) Paka pheti

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

b) Paka e e fetileng tsweletso

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

c) Paka jaanong

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

2. Kgaoganya seele se se filweng ka dikarolwana tsa sone

SEELE: Barutabana ba rona ba rata baithuti tota

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

3. Bolela gore diele tse di filweng tse ke tsa dikapuo dife

a) Ke sale ke tsogile ga ke a ja sepe. Ruri ga ke a tshwarwa ke tlala ke sule

Sekapuo; _________________________________________________________________

b) Ba gorogetswe ke moeng yo montle tota, sefatlhego sa gagwe okare go ka tshoswa bana ka

sone

Sekapuo: ______________________________________________________________________

P:54

4. Kwala mafoko a a tshwanang le a a kwadilweng fa tlase ka bokao

a) Makgomane______________________________________

b) Sekgono ________________________________________

c) Bikiri ___________________________________________

d) Moteme _________________________________________

5. Dirisa mafoko a a filweng fa tlase go supa bokao jo bo farologanyeng

a) Mabele

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

b) Mabele

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

c) Mafoko a a fa godimo mo potso 5 a le b a bidiwa eng

_____________________________________________________________________

P:55

KAROLO YA NTLHA

Bala pala palo e e latelang morago o arabe dipotso

Go ne go ntse fela jalo ka mosimane yo. Botshelo mogaetsho ga bo tlakatlakelwe bo na le

metlhale ya jone. Ga bo batle motho a bo welawela fela okare dintsi di wela mo masing, gonne

ekare morago wa iphitlhela o le seeleele sa bofelo.

E ne yare ka letsatsi lengwe a nna fa fatshe go sekaseka botshelo jwa gagwe. A bona gore tota o

sotlegile go sa belaetse mang le mang o a bona. A gakologelwa gore o kile a bo a tshela monate

tota a bona tlhokomelo e e atlegileng go tswa mo batsading ba gagwe. O tlogile a itshenyetsa ene

ka Sebele ka go tloga a intsha seingaodi a ikgatholosa ditaelo tsa batsadi ba gagwe. Ya re a sena

go sekaseka se a bona go tshwanela go boela gae, kwa a itseng fa a tlaa tshela botoka teng.

A gopola bogale jwa ga rragwe , a gopola jaaka fa a ne a bona mmagwe a itshwere mahutsana

magolo nako ya fa a ikitaaganya fa pele ga bone. A bona jaaka fa a ne a ba akgela matsogo, a

bolela fa a tla ya go itirela botshelo jo e leng jwa gagwe. Mme kana mathata a bo a ne a tsalwa

fela ke gore monnamogolo o ne a mo kgalemelela go tla morago ga nako mo lwapeng. Ija! A

seka a itse gore ngwana o tsenwe ke eng. A ikgagoloka a tswa mo lwapeng a ntsha pherehere ka

legano, mafoko a se monate. Motsadi o ka buisiwa jalo? Nnyaa! Se ke go batla go ineelela. Le fa

go ntse jalo a fetsa ka gore batsadi ba gagwe ga bana go mo sotla mo go kalokalo ka jalo a bona

go le matshwanedi go rwala mesobana.

Botshelo jwa toropo bo tshelwa ke motho a iteilwe seatla. Gore o tshele botoka ke gore o bo o

kgona go itirela ka tsoopedi, tlhaloganyo le yone e le mo teng. Jaanong fa o tla o thulathulega

fela jaaka bo Sejamotho, o solofela eng? Ga ise a ko a bo a bo bone jo a neng a bo batla. Gatwe o

feletse e le serukuthi sa Gauteng e le one maano a go itshetsa, mme kana jone ga bo nke bo

busetsa sepe fa e se Dingalo fela. Gatwe go makgetho mantsi a tlhoka Lesego mo maitekong a

gagwe. Ba ka mo lesa? Ba mo keteka mo go tlhomolang pelo.A mme ke jone botshelo?

A tswa a kgokgoetsega jalo morwa Moremong a tswa a sa roba le fa e le sepe mo Gauteng.

Motho o ne a ka ipotsa gore maikaelelo a gagwe a tlogile a leswefatswa ke eng ka o tlogile mo

Lekgwabe a tlogela sekolo a re o ya go dira khumo. O ka seka wa itse gore jaanong e mo imetse

go tla a e rwele kgotsa jang.

Tota go ne go se ope mo Gauteng yo aneng a batla go tlhola a mmona ka matlho, gonne e le

sesinyi se se itsegeng. Gongwe le gongwe fa a tsamayang teng o ne a supiwa ka menwana. Ba

bangwe e kete b aka mmolaya a ntse a tsamaya. Tshotlego fela mogaetsho! O ne a setse a

kokonelwa ke manno gonne botshelo jwa gagwe bo ne bo sa babalesega gotlhelele. A bopame

motho wa batho o kare o jele ntsa. Oo! Sejamotho wa Modimo. Ke sone se se dirileng gore ka

jeno letsatsi a bo a bonwa a kgokgoetsegela ko gae. O boletes motho wa maloba mogaetsho a re

“Gaabo motho….”

Botshelo jwa legae batho b abo nyatsa fela mm eke jone bo rweleng mahumo otlhe. Fa re bua

jaana, Sejamotho o tshutshuma go gaisa le yone tshole e nyerolositswe ke letsatsi. Ba le bantsi

bam o meletsa mathe gonne ba ne bas a akanya fa e le ene yok a humang jalo morago ga go boa

P:56

a le mantabola go le kalo. Batsadi ba gagwe bone ba ne ba ipelela go bona morwaabone a

tsetswe seshea. Botshelo mogaetsho wa keta ka jone…!

(Motswedi ga o itsiwe)

Tlhopha o bo o araba dipotso di le pedi mo karolong e

1. Tlhopha moanelwa mogolo mo palong e mme o tlhalose ka botlalo gore ke eng ore ke ene

moanelwa mogolo

2. Supa ka botlalo gore a ditiragalo tsa padi e di a dumelesega kgotsa ga di dumelesege.

Nonotsha karabo ya gago ka mabaka go tswa mo palong e

3. Tlhalosa molaetsa wa palo e ka botlao

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:57

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:58

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:59

THANOLO

Ranolela temana e e latelang ko setswaneng

The Minister of Nationality, Immigration and Gender Affairs, Mr Edwin Batshu has called on

Batswana to register cases of births and deaths.

Speaking at a kgotla meeting in Kumakwane on May 4, Mr Batshu said correct cases of deaths

and births help government in planning for developments.

The minister further stated that failure to register cases timely, led to failure by government to

provide timely and appropriate services to the community.

In some cases, he said there would be wastage of resources which could have been channeled to

other projects.

Mr Batshu said there was need for the country and the world to have proper figures of its

population, adding that all developments were centered on numbers.

He further called on all those who had not registered their cases to do so to ensure that

government had the appropriate data.

Mr Batshu stated that the number of deaths could also help government to come up with

interventions on the causes of deaths.

In addition, he further called on the citizens to register their children for national identity cards

(Omang), warning that failure to register for births and national identity cards attracts penalty

fees.

He said the national identity card, was a crucial ‘must have’ for every Motswana in order to

access government services.

He stated that no person would access government services without having a national identity

card.

Mr Batshu stated that the process of applying for Omang cards at a later stage was tedious, hence

he encouraged for early applications.

On other issues, the minister said there was need for the churches to be registered and adhere to

their constitutions.

He said churches were societies which were not owned by pastors or bishops, but by the

congregants.

During comments, the residents complained about some churches which make noise during the

night and disturb students, while studying.

Another Kumakwane resident, called on government to relax requirements of travelling with a

minor outside the country stating that the process was tedious.

P:60

Other residents commended government for allowing the names of both parents appear on

children’s birth certificate. (BOPA)

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:61

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:62

THANOLO

Ranolela temana e e latelang mo setswaneng

A section of poultry farmers in Botswana are obsessed with reaping profits quickly rather than

implementing the necessary management practices, Ms Thandie Mfanyane, of Nutri- Feeds

Botswana has said.

Speaking at a workshop organised by Botswana Poultry Association (BPA) on May 4, Ms

Mfanyane, a Sales and Marketing manager at Nutri-Feeds warned farmers that they would

continue to register financial woes if they neglected the importance of good farm management in

their daily farming routine.

The official conceded that chicken feeding occupied 65 per cent of total poultry production costs,

but she stressed that in the industry, success was only assured when all management activities

were patched together. “You can spend all the money you want on chicken feeds but if your

poultry house is not up to standard upon arrival of day-old chicks, then know that your business

is bound to fail. When preparing for day-old chicks the lighting, air, water and sanitation has to

be good grade,” she said.

Ms Mfanyane further said it took 35 weeks to prepare broilers for market, adding that the care

that the chicks received in the first week of production was crucial. Furthermore, Ms Mafanyane

highlighted that farmers had a tendency of abandoning their operational premises, urging them to

desist from the practice as the delicate nature of chicks required close monitoring and care.

For his part, Mr Elisha Mope, a poultry officer from Ministry of Agricultural Development and

Food Security said government has put in place a poultry strategy with a view of making

conditions favourable for small scale farmers.

Mr Mope stated that after small scale farmers complained about exorbitant chicken feeds in

Botswana, government resolved to give them leverage to buy forages outside the country. He

however, said purchased goods were not supposed to be sold to a third party but are strictly for

farm use. He also added that government sought audience with numerous chicken feeds

production companies regarding high cost of feeds.

In such gatherings, Mr Mope said companies were compelled to hike prices because they spent

lot of money in importing raw materials. (BOPA)

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:63

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:64

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:65

TSHOBOKO

Soboka temana e e fa tlase ka mafoko a le 100 – 150

BOINEELO BO TSALA PHENYO

E ne ya re ka ngwaga wa 2008 puso ya tla ka lenaneo la mapodisi a setlhotshwana maikaelelo e

le go tiisa go lwantsha borukutlhi mme motse wa Motokwe mo kgaolong potlana ya Letlhakeng

le one wa amogela lenaneo le.

Le fa go ntse jalo, e ne ya re dingwaga di ntse di tsamaya lenaneo le la latlhegelwa ke maloko a

le mmalwa ka go ne go sena dituelo mme Rre Ngongorego Kgalaeng le Mme Magdeline

Kelebeng bone ba ne ba seka ba boela morago ka ba ne ba tshwara ka thata go fitlhelela

gompieno.

E rile ba bua mo potsolotsong bosheng, ba kaya fa ba ne ba direla motse wa bone ka natla le

botswapelo mme ba felela ba ikgapela dietsele kwa moletlong wa sepodisi o o tshwarwang

ngwaga le ngwaga go leboga le go tiisa moko mapodisi a a tshwereng ka natla go tswelela ba

tshwere ka thata.

Ka boineelo le go tshwara ka natla di tsala katlego le phenyo, e ne ya re ngogola Mme Kelebeng

a ikgapela seetsele sa go dirisana sentle le maphata ka go farologana le gone go bo a tshwere ka

botswapelo mo tirong ya gagwe.

Monongwaga a ipoeletsa gape ka go ikgapela seetsele kwa moletlong wa kabo dimpho o o neng

o tshwerwe bosheng kwa toropong ya Selebi Phikwe mme a patilwe ke modiri ka ene Rre

Kgalaeng.

Badiri ba, ba supile fa tiro ya go ithaopa mo sepodising e le botlhokwa fela thata e bile e ba

tlodisitse dinokana di tletse ka ba kgona go tlamela malwapa a bone le gone go tsenya bana

dikole.

Ba supile fa e se tiro e e motlhofo go boithaopo mme e tlhoka motho yo o boineelo gape a

itlamile go lwela lefatshe kana motse wa gagwe ka go bona gore morafe wa gagwe o

babalesegile.

E re ka tiro nngwe le nngwe e na le dikgwetlho, ba supile fa ba na le letlhoko la koloi ka

ditiragalo dingwe tsa borukutlhi di diragalela kwa merakeng e e kgakala le bone mme e re ba

goroga ba fitlhele batho ba latlhile bosupi kgotsa badiramolato ba setse a siile. (BOPA)

P:66

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:67

TSHOBOKO

SOBOKA TEMANA E E LATELANG KA MAFOKO A LE 450 -500

CHAMO O TLOGELA TIRO PELE GA DINGWAGA DI WELA

Maina a a latelang ke a bana ba ba yang go direla setshaba kwa kgaolong ya Bokone Botlhaba

mme ba ya go gorogela kwa Francistown...

A, ya bo e le mafoko a batsadi le bana ba ba sa tswang go amogela maduo a mophato wa

botlhano ka dingwaga tsa bo 1990 ba neng ba a utlwa e le molodi o o monate go tswa mo

seromamoweng sa Botswana tshokologo nngwe le nngwe.

Ke ka moo ba ba nnileng lesego la go ya Tirelo Sechaba ka dingwaga tseo ba se kakeng ba lebala

leina ‘Leatile Chamo’ ka e le lone le le neng le simolola le be le wetsa thulaganyo ya Tirelo

Sechaba, e e neng e le pasa ya botshelo jo bo galaleng morago ga go ngakalala le dithuto

dingwaga tse di lesome le bobedi.

Mme ka e le mmega-dikgang yo o kwenneng, ya re Tirelo Sechaba e ya kupu ene a sala a eme

tlhwarara lekolwane la Mokhurutshe.

Re bua jaana a letse a latlhela seditse a re ‘ke dirile, go lekanye’.

Ammaaruri a dirile ka jaana o tlogela tiro morago ga go direla puso mo maphateng a a

farologaneng mme lebaka le lentsi a le ntse mo go la dikitsiso, le a latlhelang jaana a direla mo

go lone a okametse kgaolo ya bokone, bonno e le Francistown,

Monna yo wa Tonota, yo o neng a ratega e bile a tlwaelesegile ka dinyao, o sikere baki, a belesa

koloi ya gagwe ya Isuzu, a bo a re ‘paat!’Moranang a fela.

Le fa Rre Chamo a tlogetse tiro ka bogodi jaana, ga se gore ke letlhogo-tshweu le jaanong le tlaa

nnang le bonwa le emetse motlaodutse kwa posong.

Nnyaa, ‘Chamza’ jaaka ba rata go mmitsa, o tlogela a santse a na le maragogo, ka gonne o setse

ka di ka tlala seatla gore a tshware dingwaga tse di masome marataro, tse e reng motho a goroga

kwa go tsone go bo go se na ‘ka mme o rile’.

Jaaka e le tlwaelo, e rile a laela a direlwa moletlo wa tsamaya sentle ke bana ba gagwe ba mo

tirong le balekane ka Matlhatso, Moranang a tlhola masome a mabedi le borobabongwe gone mo

Francistown.

Mongwe wa babereki ba ba tswang kgakala le Rre Chamo, e bile e le ditsala tse di ntshanang se

’inong, Rre Epena Ngatangue, o ne a felegetsa tsala ya gagwe ka mafoko a a molemo.

Rre Ngatangue o supile fa e ne e le ene a neng a okela Rre Chamo mo lephateng ka a ne a

lemogile bothakga jwa gagwe le bokgoni.

A re Rre Chamo fa o mo file tiro e tshwana le go kwalolola le go rethefatsa polelo e e

matswakabele e e ya reng e kwalwa motho wa teng a ntshe ga tshwene ka maikaelelo a go

P:68

anegela mmadi dikgang tsotlhe tse di amanang le polelo ya go nna jalo ka tsela e e nang le

kgogedi jaaka loleme lwa lobodu mo dintshing, o ne a go direla tiro ka bokgabane.

“Le fa o ka di mo neela di le dintsi jang, o ne a tshega fela mme a bo a di dira. Le fa a ka tsaya

nako mo go tsone, mme o ne o itse gore o tlaa dira tiro ka maatlametlo,” a tlhalosa jalo a

tlotlomatsa tsala.

Rre Ngatangue a re mo go berekeng ga gagwe le Rre Chamo, ga a ise a mo kgwele lenga kana ba

fitlhela ba tlhokile kutlwisisano ka tsela epe fela.

A re selo se se utlwisang botlhoko thata fa go chaisa banna ba go tshwana le Rre Chamo, ke gore

ba tsamaya ka dikitsokitso tsa tiro eno ya bobega-dikgang, mme tsholofelo ke gore ene le ba

bangwe ba ba tlogetseng tiro ba tlaa kopana ba itire lekoko le le tlaa nnang le thusa gope fela mo

mererong ya bobega- dikgang.

E rile a ntsha la gagwe, Rre Sefhako Sefhako, yo o berekileng ka fa tlase ga boeteledipele jwa ga

Rre Chamo mme a le kwa Maun, a re o itumeletse go bereka le mogaka yo, ka e ne e le motho yo

o nang le kitso e ntsi ya bobega-dikgang.

A re bobega dikgang jwa lefatshe leno bo tlhokana le megaka e e tshwanang le boRre Chamo go

fetisetsa kitso e ba e anywileng mo dingwageng tse dintsi tse ba di berekileng mo go bo

setlabosheng.

“Bobega-dikgang ke tiro e e matsetseleko thata, ka jalo re tlhokana le banna le bomme ba ba

nang le kitso e e kwa godimo fela thata e ba e anywileng ka go bereka lebaka,” ga bua jalo Rre

Sefhako, yo o okametseng diofisi tsa lephata la dikitsiso tsa Maun, Gumare, le Kasane.

Rre Sefhako o kgothaditse babega-dikgang ba kgaso le dikitsiso go ikoketsa ka go bala dibuka

mo go tseneletseng.

Rre Ishmael Legae, yo o dirang a lebagane le tsa digoagoe tsa ga Tautona mo kgaolong ya

Bokone, o ne a supa gore ba ne ba sa itse fa Rre Chamo a tle a galefe, mme a ne a letla batho go

iperekisa ntle le go salwa morago.

A re o hirilwe mo lephateng nako e le nngwe le boRre Ngatangue, dingwaga di ka nna masome a

mararo le botlhano tse di fetileng.

Rre Chamo o ba fitlhetse ba ntse ba tshwere tema mme le ene a bereka ka natla le botlhale ka

nako yotlhe e a mo itseleng ka yone.

Mo go ba ba neng ba re ‘tsamaya sentle’ ga bo go le badiri ba lephata la ditsela ba ofisi ya bone e

bapileng le ya dikitsiso mo Ntshe House.

Moemedi wa bone Mme Masego Majama a re ene o itsile Rre Chamo a mo utlwa a le mo

seromamoweng a bala maina a bana ba Tirelo Sechaba mme a gola a bo a tla a ya go bidiwa ke

Rre Chamo gape le ene fa a ya Tirelo Sechaba.

P:69

A re go tsweng foo o tswa go re, kgatlha thuu! le Rre Chamo gone mo Ntshe House ba lebagane

ka diofisi. A re mme ba ne ba mo itse e le motho yo o siameng a le bonolo, e bile bangwe ba ba

mo ikanya le go mo tlwaela thata.

Rre Chamo o kile a direla kwa Kanye a okametse kgaolo ya Borwa mme pele ga moo a kile a

bereka kwa Masunga le Maun e le mmega-dikgang le moeteledipele wa diofisi tseo.

Gape o kile a tshwaratshwara ka fa bukaneng ya Kutlwano, e ntse e le mo lephateng, mme a

tloga a isiwa sekoleng go ya go ikoketsa dithuto pele ga a boela go tla go tsaya maemo a a

tlogelang tiro a ntse a le mo go one. (BOPA)

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:70

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:71

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:72

BALA PALO E E FA TLASE MME MORAGO O ARABE DIPOTSO

BO BOIMA

\"Banna fa le tla thari jaana mo sekolong lona lware golo fa ke ko masimo a lona. Itlhaganeleng

kwano ke tle go le garimola magotsane a gongwe le tla simolola go tla ka nakpo, itlhaganeleng.

Mmopi le Tshepho ba atamela kwa go morutabana Modikwa yo a neng a tshwere sekidikaba sa

mogwana mme bare ba leka go tlhalosa gore ba ne ba tshwerwe ke eng \"Morutabana kana re nna

kwa masimo jaanong..\" ga a ise a le digele a bo a garumetswe ke motho a mo phatsa thogo e ka

mogwana, a utlwa go fifala mo go ene a re \"sitlha!\" fa fatshe, mowa o fudugile sebakanyana.

Morutabana Modikwa a botsa Tshepho gore a le ene diemo tse di wetseng mmata wa gagwe o a

di bata kana jang mme Tshepho a ikatumetsa go amogela magwana a gagwe, fa a re o a inama go

fa morutabana marago ke fa a setse a tlhakatlhakane le ene a mo shumpula mmele o otlhe, thupa

e nngwe ka go tlhoka lesego ya wela go bapa le fa mosimane a neng a dulwe ke sekaku mme sa

pumpunyega boladu le madi hempe ya sala e le nala. Fa rre yo a fetsa go sotlakaka bana ba jaana

a itlhoma gore Mmopi o tlaa tlhanya mo maibing a a neng a le mo go one mme ga pala, a mo

tshikinya a utlwa a le tsididi fela. A mo raga ka setlhako go leka gore a tlhanye mme le gone a

itaya se fololetse, mofufutso wa simolola go elela molaleng wa poo simentale a bona gore

gompieno o fetile metsi gotlhe le seretse o tshwere letlapa. Bana ba sekolo ba ne ba okometse ka

matlhabaphefo mme ba kua bare \"O bolaile ngwana wa batho sala re go boleletse moloi ke wena,

o ile toronkong gompieno\". Mafoko a fa a wela mo go ene le ene a utlwa gore gompieno poo ke

ya gagwe gore a e dise, a roma Tshepho go bitsa mogokgo mme a ikgoga ka nnete a ya teng.

\"Jaanong wena go rileng fa o phakela o kgamatlhetse madi okare ne o bolaa kgomo jaana?\" ga

botsa mogokgo a gamaregile. Keledi ya bothologa le letlhaa ya fologa le seledu pele e rothegela

mo go yone hempe e, e nngwe le yone fela jalo. Mogokgo a mo atamela, fa a tshwanetse go

tlhalosa tsa bowa tsotlhe fa a gopola kutlobotlhoko e a tshelelang mo go yone kwa lwapeng le

mo sekolong, a supa fela ka seatla kwa ntle mme mogokgo a tswela fa ntle, a kopana le

barutabana ba kgobokanela kwa lefelong la ditiragalo. Rre yo go neng go dumelwa fa e le tau ya

sekolo ke fa botau bo fedile jaanong e le katsana, a itaaganya marago ke letshogo. Basimane ba

rwalwa ka koloi ya morutabana mongwe ba ragosediwa kwa sepateleng. Dikgang tse di tswang

ko kokelong di bo di se monate gotlhelele. \"Ngaka o ntshitse mokwalo o o supang gore

mosimane o golafetse mo thogong, go na le tshika nngwe ya gagwe e e amilweng ke thupa mme

P:73

ebile o bua gore mosimane o ka nna a felela a latlhegelwa ke tlhaloganyo fa go sa tsewe dikgato

ka bonako. O tsweletse ka go tlhalosa gore mosimane o ka bona bongaka jo bo ka kgonang

seemo sa teng ko Aforika Borwa\" ga digela Mma Ntshe, morutabana wa tsa bokaedi. Rre wa go

betsa bana ene a bo a tsentse tlhogo go sena sepe se a ka se buang.

“Waa utlwa akere rraetsho, kana diemo tse di lebagane wena ke wena o tlaa bong o duelela

bongaka joo le mosepele wa ngwana yo. Yo mongwe le ene gatwe o phokgotha madi kwa e ntse

e le fa go gatang wena jaanong ipaakanye rraetsho o nne o letile go utlwa gore ngwana o ya

Aforika Borwa leng. O itse gore fa batsadi ba ngwana yo ba ka ikuela ko lekgotleng gaeno ke

nageng. Tswa fa tlase game o a ntsheleka, batho ba supa nna ka monwana bare ga ke na ketelelo

pele e e siameng mo go lona\" mogokgo a digela mmopo wa gagwe o sosobane okare wa nare e e

golafetseng e tlhasetswe ke dintsa. A tswa a ngongobia a tsentse mogatla fa gare ga maparapara,

go kakarala mo a neng a nna a go kakarala ga fela. Bana ba sekolo ba mo okometse ka

matlhabaphefo ba kua bare \" mmolai ke yoo\". A utlwa letsatsi la botshelo jwa gagwe le phirima,

tlotlo e a neng a e fiwa mo sekolong e ne e gasame jaaka dikgomo di filwe marole. Mmopi fa a

lwela botshelo jwa gagwe jaana ke fa rragwe a le ko Zmbabwe fa mme mmagwe ene a le ko

masimo. Boeteledipele jwa sekolo bo tsere malatsi a mararo ba ntse ba mo lata kwa lwapeng ba

sa mo fitlhele. Fa a sena go tlhanya mo maibing a loso le botshelo a ba kaela gore ba ka mmona

kae kwa a ileng majako teng mme ga ba ise ba diege ba bo ba palama thota. Ba gorogile letsatsi

le setse le thuthafaditse lefatshe, ba feta ba amogelwa ba bo ba fiwa mmidi le makgomane gore

ba je.

\"Bagaetsho ga re a etla re mo motlhaleng wa ga mmagwe Mmopi\"

\"E le gore le bo mang le mpatela eng?\"

\"Go nnile le mathata kwa sekolong Mmopi o golafaditswe ke morutabana mongwe ka thupa

mme ebile fa re bua jaana o mo kokelong ko Sekgoma o lwela botshelo jwa gagwe\"

Mma Mmopi go utlwa mafoko one ao a bo a nyeregana fa fatshe ke pelo le khupelo, go

tlhagogile bolwetse jo bosha mme jaanong ba tsogelwa ke mokubukubu wa go mo isa

bookelong. A feta a robatswa diouranyana mme morago a tlhanya a sa itse gore o ko kae o dira

eng. A lekodiswa ngwana wa gagwe mme a kopa go mmona, a mmona ka nnete mme pelo ya

gagwe ya bo e galakile ka botlhoko. A laela gore Morutabana Modikwa a tshegediwe ke puso

P:74

mme ka nnete ditshipi tsa lelela rre wa morutabana a nama a tshegeditswe gone mo Serowe.

Botshelo jwa fetoga fetogi mo go Modikwa, a tlhapa a sa iname a itse gore basimane ba ka tloga

ba dira boithatelo ka ene.

DIPOTSO

1. Tlhalosa ka botlalo thulaganyo ya ditiragalo tsa botlhokwa tsa palo e

2. Tlhalosa ka botlalo setlhoa sa palo e

3. Tlhopha moanelwa mogolo mo palong e mme o tlhalose ka botlalo gore ke eng ore ke ene

moanelwa mogolo

4. Supa ka botlalo gore a ditiragalo tsa padi e di a dumelesega kgotsa ga di dumelesege.

Nonotsha karabo ya gago ka mabaka go tswa mo palong e

5. Tlhalosa molaetsa wa palo e ka botlao

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:75

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:76

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:77

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:78

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:79

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:80

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:81

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:82

SETSWANA

Tlhalosa gore diele tse di latelang di mo pakeng efe

1. Maipelo o rekisa magapu

_________________________________________________________

2. Banna ba letse ba alotse Phiri

_________________________________________________________

3. Ke santse ke apeile ditloo

_________________________________________________________

4. Ba tlaa feta ba go neela madi ame

________________________________________________________

Kwala dikai di le tharo mo setlhopeng sengwe le sengwe sa maina

Setlhopha sa ntlha

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa ntlha-pedi

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa bobedi

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa bobedi-pedi

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:83

Setlhopha sa boraro

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa bone

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa botlhano

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa borataro

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa bosupa

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopa sa boferabobedi

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa boferabongwe

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa lesome

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa lesome le bongwe

P:84

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa lesome le bone

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa lesome le botlhano

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa lesome le borataro

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa lesome le bosupa

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Setlhopha sa lesome le boferabobedi

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

5. Kwala gore maina a a latelang a bopilwe ka eng

Sekai: Leebarope

Leina le leina

a) Lentswetshipi

____________________________________________________________

b) Nogapotsane

___________________________________________________________

P:85

c) Motshegare

____________________________________________________________

d) Bosigogare

____________________________________________________________

e) Monnamogolo

______________________________________________________________

f) Khuduthamaga

_____________________________________________________________

g) Mmadikokwana

_____________________________________________________________

h) Mmadipela

_____________________________________________________________

i) Bophirimatsatsi

_______________________________________________________________

j) Lekgaolatshega

______________________________________________________________

k) Sejelathoko

______________________________________________________________

l) Maraganateng

________________________________________________________________

m) Matloladikgakgatha

_____________________________________________________________

n) Nkgatlakethaname

____________________________________________________________

o) .moyagoleele

_____________________________________________________________

p) .kwelagobe

___________________________________________________________________

P:86

q) .modirelabangwe

__________________________________________________________

r) .makgonatsotlhe

____________________________________________________________

MAINAGOBOKA

1. Legetla la __________________________

2. Motshitshi wa ____________________________

3. ____________________ a batho

4. Thotobolo ya ___________________________

5. _________________________ya mathaku

6. Mophato wa ________________________________________

7. Sekgwa sa _____________________________________________

8. _____________________ la dinku/dipodi

9. _____________________ ya bojang

10. ________________________ sa dikolobe

P:87

TLHALOSA GORE NGOTLO E KAYA ENG MO MAFOKONG/DIELENG TSE DI

LATELANG

Tawana

_____________________________________________

Seletswana

____________________________________________

Kgongwana

______________________________________________

Namane

______________________________________________

Tonkana

_______________________________________________

Mosimanyana yo o rata dilo

__________________________________________________________________

Thutonyana ya gompieno ke malele fela

__________________________________________________________________

Tsalanyana yame e tsile

__________________________________________________________

Mothonyana wame o etla

___________________________________________________________

Ke reketswe ditlhako tse dintlenyane

____________________________________________________________

Ba bolaile mosadimogolonyana wa Modimo a innetse ko masimo

_______________________________________________________________________

Podi e naana e bogale fa e tsetse

_______________________________________________________________________

Go bewa kgosana ko Matsiloje

_______________________________________________________________________

P:88

NGOTLA MAFOKO A A LATELANG

Lelobu _________________________________

Katse ____________________________________

Nare _____________________________________

Tshimo ____________________________________

Pitse ______________________________________

Kgole ______________________________________

TLHALOSA GORE LEEMEDI LE DIRISITSWE JANG MO SEELENG

1. Bone ba a lema

_______________________________________________

2. Re rata jone

_________________________________________________

3. O gana yone thuto

________________________________________________

4. Batswana bone ba latlhegetswe ke segabone

_______________________________________________________

5. Ene o ruta bana

_______________________________________________________

6. Jone bo a nontsha

_______________________________________________________

7. Re gama yone

_______________________________________________________

8. Go tlhatlhelwa tsone mo sakeng

_________________________________________________________

9. Dinamane tsa tsone di timetse

________________________________________________________

P:89

10. Mogatla wa yone o moleele

_______________________________________________________

11. Le jone ke jwa gagwe

________________________________________________________

12. Ba lalela ka one

_________________________________________________________

DIRISA MAEMEDI A A TSHWANETSENG GO EMELA MAFOKO A A

SEGETSWENG TSELANA KA FA TLASE

1. Neo o bolaya noga

2. Bannabagolo ba nwa bojalwa

3. Dinotshi di a fuduga

LESUPI

Bopa diele ka masupi a a latelang

Lesupi la ntlha

________________________________________________________________________

Lesupi la bobedi

_______________________________________________________________________

Lesupi la boraro

________________________________________________________________________

Tlhalosa gore diele tse di latelang di bopilwe ka lesupi lefe

P:90

1. Mebitlwa e e a thaba

__________________________________________________________

2. Setlhako seno se Makgasa

__________________________________________________________

3. Mosimane yoo o rata dilo

__________________________________________________________

Kwala diele tse pedi mo letlhaoding lengwe le lengwe

Letlhaodi la popego

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Letlhaodi la mmala

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Letlhaodi la palo

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Tlhalosa gore diele tse di latelang di bopilwe ka mofuta ofe wa letlhaodi

1. Mosetsana yo montle o gorogile

___________________________________________________

2. Podi e tshunyana e jelwe ke dintsa

___________________________________________________

3. Selepe se sekima se bokete

_____________________________________________________

4. Kgarebe e e sepirigwane e kgopilwe ke kgole ya setlhako

_______________________________________________________

P:91

5. Pholo e tuba ya lwala

____________________________________________________

6. Ba bolaile dinare tse dintsi

_________________________________________________________

Dirisa letlhaodi le le bopilweng ka thito (-ngwe) mo dieleng

1. ________________________________________________________________

2. ________________________________________________________________

3. _________________________________________________________________

Tlhalosa mofuta wa lerui o o dirisitsweng mo dieleng tse di latelang

1. Dikgomo tsa mohumi di dintsi

_____________________________________________________________

2. Dikatse tsa morui di dintle

_____________________________________________________________

3. Selepe sa tshipi se pipinegile

___________________________________________________________

Kwala diele tse di bopilweng ka dikai tse di latelang tsa lerui- tota

1. Lerui le le bopilweng ka maina

Sekai: Dinku tsa batho di timetse

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

2. Lerui le le bopilweng ka letlhaodi

Sekai: Selepe sa yo mokima se robegile

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

3. Lerui le le bopilweng ka leamanyi

Sekai: Potsane ya e e kwelang e nonne

P:92

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

4. Lerui le le bopilweng ka lebadi

Sekai: Re bonye dinku tsa mongwe

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

5. Lerui le le bopilweng ka lerui le lengwe

Sekai: Dikgomo tsa ba kgosi di nole

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

6. Lerui le le bopilweng ka lesoboki

Sekai: Matlho a tsotlhe a lebile wena

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

7. Lerui le le bopilweng ka leemedi

Sekai: Masimo a rona a lemilwe

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Kwala diele tse di bopilweng ka lerui- letlhalosi di le nne

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Kwala diele tse di bopilweng ka lebadi di le nne

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:93

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Kwala diele di le nne tse di bopilweng ka lesoboki

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Dirisa lesoboki jaaka sediri mo seeleng

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Dirisa lesoboki jaaka sedirwa mo seeleng

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Kwala diele tse di supang madirimatswa a a latelang

Tirwa

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Tiredi

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Tiregi

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Tirisa

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Tirana

P:94

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Tiraka

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Tirolola

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Tiratira

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Tirisisa

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Dirisa lekopanyi go kopanya maina mo seeleng

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Dirisa lekopanyi go kopanya diele

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Dirisa lekopanyi go kopanya tiri le leina

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Bopa diele ka makopanyi a a latelang

P:95

e bile

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

e kete

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

kante

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

boo

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

ka

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

gobane

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

e re ka

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:96

gore

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

e rile

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

aitse

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Ntsaana

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

e seng

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Kana

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Mme

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:97

Kooteng

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

le gale

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

le gone

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

le mororo

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Motlhamongwe

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

a bo

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Etswe

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

bo nono

P:98

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Kgotsa

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

gongwe

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

BOPA DIELE KA MAETSISI A A LATELANG

Tsho!

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Kgo!

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Pii!

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Tenke!

P:99

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Tolobu!

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Palakata!

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Melemethe!

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Pharagatha!

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Khonkhoro!

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Phatsi !

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Bopa diele ka maetsisi a a supang tse di latelang

P:100

Le le etsaang modumo

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Le le etsang tiragalo

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Le le etsang tebego

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Bopa diele ka mefuta ya malatlhelwa e e latelang

A a supang tumelo

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

A a supang kganetso

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

A a supang kgakgamalo kana tenego

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

A a supang kutlwelobotlhoko

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:101

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

A a supang lonyatso

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

A go kopa thuso

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

A a dirisitsweng mo diphologolong

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Malatlhelwa a seka taelo

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Tlhalosa maele a a latelang

1. Go baya bobi matlhong

____________________________________________________________________________

2. Go tshwara phage ka mangana

____________________________________________________________________________

3. Go apeela thukwi le mala

_____________________________________________________________________________

4. Go itaya matshwane mo nkong

___________________________________________________________________________

5. Go opa Kgomo lonaka

______________________________________________________________________________

P:103

KAROLO YA NTLHA

Bala palo e e latelang morago o arabe dipotso di le PEDI FELA go tswa mo go

yone.

KAROLO YA NTLHA (20)

Ao Phatsi! Ga utlwala lentswe la ga Gaotlhobogwe ka boitumelo a bona ntsalae wa lekgarebe a

feta ka tselana e tshesane fa ga bone. Phatsimo yo e leng gone a neng a goroga mo Maunatlala go

tswa Gaborone a ema fa legoreng go mo itekodisa, Gaotlhobogwe ga a ka a itsapa go bolelela

Phatsi sea reng ke bokgoba jwa tiro ya go belegela mosadi wa lepodise ngwana mo Maunatlala.

“Kare ke duelwa lemme fela mme ke tshwara mamina le makaka. Go apaya nna, fa e le boatla ja

b aba golwane ga ke bue” Ya ne e kete Gao o begela mmueledi wa molao. “Tswa tlhe o phatsime

jaaka nna Phatsimo. Gaborone o tshwere gotlhe.” Phatsimo a ikgantshetsa ntsalae. O ne a mo

itsise fa botshelo jwa Gaborone bo sa rone ope mosadi fa fela a phatsima. Ee kana bontsi jwa

bone fa ba jetse nala teng ba ne bas a tshwane le maloba fa ba tswa magaeng. Go ne go

phatsimiwa jaaka mosenene o ntshitse moitlobo. Metsi a letamo la Gaborone a ba dumetse ka go

ba setlhafatsa sekgoanyana. Bangwe ba ne ba sa a kgotsofalele, ke ka moo ba neng ba fetola

mebele ya bone go nna lebota la botaki le botshwantshi. “Fa o na le maikaelelo o ka se sokole

go bona letseno le le botoka kwa. Mosadi o tla ja mmu fa o sa tlhwaafalela mafulo a matalana.”

Phatsimo a bolelela Gao se a reng ke go mo tsosa maroko

“MmaGao o a bo a simolotse morwadio ka go salasalana morago le Phatsimo” RraGao a bolelela

mogatse, jaanong a setse a boetse mo ntlong. “ Waitse fa e le yo ngwana o re fetotse batlhami ba

pina ya malatsi otlhe. Gao! Gao !” MmaGao a goa a bitsa morwadie. Ka mosetsana a ne a itse

gore o biletswa kgalemo a tla a goga dinao a ipaakanyetsa go tlhama polelo ya gore o ne a

tshotlha eng le ntsalae. “Ngwanake tota o tlaa re utlwa leng fa re go bolelela gore Phatsimo ke

mosetsana yoo sa iketlang? MmaGao a botsa morwadie. Kana batsadi ba ga Gao ba sale ba lekile

go kgaoganya motho le ntsalae ngogola ba sena go utlwa gore Motswedi wa botshelo jwa go

phatsima ga ga Phatsimo e le o o itshekileng leswe.Mmoni wa tsotlhe a boletes gore Phatsimo o

fetotse banna Motswedi wa dikatso. Botsadi jwa leka go itsise ba ga Phatsimo, ba swaba nko go

feta molomo fa ba bolelelwa gore ba fufegela kgarebe, fa e sale nako eo botsadi ga bo naalane

molomo.

“O ne a mpolelela gore go bapadistwe ditiro di le mmalwa ko Gaborone, nna ebile ke batla go ya

go iteka Lesego.” Gao a bolelela batsadi a sa ba kope. Mo bekeng e e latelang batsadi ba ithaya

bare ngwana o ne a le mo tshamekong ba lemotshiwa ke go bona letsatsi le phirima a sa iponatse

gore o kgokologetse Gaborone. Phatsimo ene o ne a na le rrenyana wa gagwe fa botala jwa

mosokelatsebeng wa gagwe bo benyabenya. Fa a leba molaetsa a bona e le wa tshoganyetso.

“Tla o ntseye ke kwa Borakanelo” Phatsimo a tenega ka gore ntsalae o ne a mo kgoreletsa go

itewa ke phefo le Atamo. “Hei! E a bo e le mmadirabanyana Gao. Tota mosetsana yo o

ntshaletseng morago? Le gone o ne a tiisitse a re o batla go tla GC, ke mathata. Phatsimo o ne a

bolelela motho wa gagwe fa a ne a tlotletse Gao ka Gaborone a ithaya are motho o tlaa

P:104

iphataphatela fa a ka goroga mo Gaborone. Mo pelong Phatsimo a ikana gore o tlaa tsenya

ngwana wa batho mo dijong. Ga duwa mmogo le Atamo ka koloi go ya go tsaya Amo.

Mo mosong Phatsimo a bo a sale a feditse go tlhapa a eme sentle, fa Gaotlhobogwe ene a ne a

saletse ko morago. Ka Phatsimo e ne e le sealogane sa bontle, o ne a tshwanelwa ke go bo

simolodisa k abo setlaboshane. Motho wa go letlwa ke ntsalae a bo a feditse go tlhapa mme a

bolelelwa fa go iwa go tlhola rre Orlando ka tsa patlo ya tiro. E rile fa Gaotlhobogwe a fetsa go

itshasa mafura a gagwe a tlwaelo , Phatsi a mo re pha! Ka legofi mo marameng.

“Mma o mpeletsang?” Gao a mmotsa

“Leba seipone ngwanyana, leba seipone!” seo e le phetolo ya tshakgalo ka Phatsimo. Gao a

iteba, ga senoga bosweusweu mo marameng a gagwe. “Ee ke ne ke go fa. Rethefatsa marama ao

ka bop ijoo!” Ba dule foo Gao a adimilwe mosesenyana o o neng o mo gagamaditse dirope, a

rwesitswe ditlhako tse di neng di tlhaba lefatshe ka motsu wa segai ko seretheng. “Gao! Gao!

Nna ke tlaa go tlhoboga” ga garumela Phatsimo yo a neng a lebega a lapile ke go palamela

mathataganyane ka dinao. Fa a tla go wetsa dikgato tsa bodilo jwa mathataganyane motsu wa

setlhako wa somoga a bata go suna lefatshe mme a thuswa ke setlhatshana sa tsebe ya tlou go

itsa kgobalo. Phatsi a goga Gao go tsena mo ofising ya ga Orlando. “Oh! Le gorogile?” kodu ya

ga Orlando ya roar, pelo ya mogoma e tletse boitumelo. “Ee ke rona ba, mosetsana ke ene yo”

Phatsimo a araba rafifing wa gagwe wa pele, a tloga a ba sutela mo ofising go dira tiro mme a

letela ntsalae kwa boamogelong. “Ao babe! Ke tlaa go papamaletsa fela. Nna o fokisa mosese

pele ke go fa mmereko wa go nna morongwa wa poso ya rona. A o a nkutlwa?” ga botsa

Orlando. Gao a roroma mo a neng a roromisa bodilo o kare o bina borankana, o dule moo a

ikgabeditse mosetsana a ganne go tsholetsa mosese.

Kwa boamogelong o fitlhetse Phatsimo a seyo ka a sa bolo go amogela molaetsa gore mosetsana

o bodipa. Gao a tlhola a saila le toropo a sa itse kwa a neng a tswa teng, morago ga lobaka ka fa

tlase ga moriti wa setlhare, Gao a selwa ke rre mongwe wa mofeti ka tsela ka a ne a mo

solofeditse magodimo. Gao wa Modimo o tseneletswe ke motho bosigo a robetse morago ga go

mo nosa molemo o go neng gotwe ke o o laposang kante ke o o robatsang. Fa a tsoga a fitlhela a

sa apara sepe. Rre Obi a mmolelela fa a letile kgwedi go fela gore a tle a mo pege go boela gae.

Kae? Dikgwedi di kibile tsa ba tsa nna tlhano Gao a ntse a kiba kwa ga Obi. O golotswe fela a

setse a lemogilwe fa a le moimana ditiro e le tsa ga Obi. “Tsaya madi ke a o boele ko ga lona .

Ke seka ka tlhola ke go bona fa. Obi a fa Gaotlhobogwe dipula tse di lekgolo. Gaotlhobogwe yo

batsadi ba neng ba sa mo tlhoboga a boela Maunatlala.

Gao o fitlhetse batsadi ba gagwe ba kopanetse moriti wa setlhare jaaka gale, e kete ba ne ba tlaa

goroga. Mosetsana a iphara fa go mmagwe mo phateng le eseng madume. RraGaotlhobogwe a

bona morwadie a suma go golola mowa wa khupelo. Gaotlhobogwe a tlhapa jalo sefatlhego ka

dikeledi,

Fa e le MmaGao ene e rile go bona dikeledi tsa ga morwadie tsa gagwe le ene tsa elela, a tlhoka

molomo.

Motswedi: Kutlwano, Phatwe 2014( E fetotswe fale le fale)

P:105

DIPOTSO

1. Tlhalosa ka botlalo thulaganyo ya ditiragalo tsa palo ( 10)

2. Tlhalosa ka botlalo molaetsa o o tlhagelelang mop along (10)

3. Seka- seka gore a di a dumelesega e bile di a kgonagala ( 10)

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:106

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:107

KAROLO YA BOBEDI

Bala leboko le le latelang morago o arabe dipotso

BOJALWA

Bojalwa ke bodiba bo sa kgaleng

Wa jone Motswedi ke o o boteng

O nolwe ke borara wa wa nowa le ke rona

Wa tsoga o fatwa ke ba rona bana

Ka ba itlhoma bone b aka o tshwara

Ke morwalela bo rwele mephatlo

Bo gogetse bonsti tseleng ya tatlhego

Bo rutile motho puo a sa e itse

Phefofatso ya nna malebadi ke gakilwe

Motho o tsena mo diphatseng a sa lemoge

Ga bo tsaalane molelo le papadi

Ga bo ditlhong go agolola lwapa le agilwe

Tsala e kgolo ya jone ke lehuma

Bo tsena mo kgetsing bo e uputse

Bo tsena sakeng bo le onatse

Ke kgogedi bo gogetse mephatlo

Bontsi jwa tlhanya lo le tsebeng

Bontsi jwa tlhanya go sena bodirololo

Re se thanye re wetse isong

DIPOTSO

P:108

1. Tlhalosa ka botlalo se mmoki a se buang mo lebokong le. Nonotsha karabo ya gago ka

dikinolo go tswa mo lebokong(10)

KGOTSA

2. Tlhalosa ka botlalo molaetsa wa leboko le le fa godimo. Rurifatsa karabo ya gago ka dikinolo

tse di maleba

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:109

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:110

KAROLO YA BORARO

Bala palo e e latelang mme morago o e soboke ka mafoko a a fa gare ga 100- 150

Le fa Tsodilo a itsege ka mafika a a takilweng ka boitseanape le kelelelo, dipatlisiso tsa ba kepo

ya ditso di supa gore bogologolo tlhapi e ne e le sejo segolo mo Tsodilo. Go ya ka mokwalo wa

ditso tsa lefelo la Tsodilo, batho ba ntlha go nna mo Tsodilo e ne e le ka nako ya tiriso ya

mantswe, dingwaga tse di fetang dikete tse di lekgolo tse di fetileng. Ke bone ba simolotseng go

tshwara ditlhapi mo lefatsheng la Tsodilo le le neng le le le teng bogologolo.

Letsha leo le ne le le kwa bophirima jwa ditlhaba tsa Tsodilo mme batho ba paka ya bofelo ya

tiriso ya mantsweba ne ba tshwara ditlhapi ka dikgwagwetsi tsa marapo a go dumelwang e ne e

le a diphologolo. Pego e tswelela ka go tlhalosa gore go lebega fa batho ba ne ba dirisa Tsodilo

jaaka bothibelelo ka sebaka se se khutshwane pele ga ba fetela kwa pele. Dipatlisiso di supa

gore mafika a Tsodilo a takilwe ke morafe wa Ncaekhoe o o neng o nna mo Tsodilo go fitlhelela

ka ngwaga wa 1850 fa ba ne ba fudugela kwa makgobokgobong a Okavango.

Merafe e e nnang mo Tsodilo gompieno ya Bakubung le Bambukushu ba agile mo Tsodilo ka

magare a dingwaga tsa bo 1800. Go ya ka ditso tsa morafe wa Bakubung , Tsodilo e ne e le

lelwapa e bong ; monna, mosadi le bana ba babedi. Mosadi o ne a tlhala monna a tsamaya le

bana, morago ngwana yo monnye a boela ko go rragwe fa yo motona a ne a sala le mmagwe. Ke

sone se ditlhaba tsa teng gompieno di bitswa thaba ya monna, thaba ya mosadi le thaba ya

ngwana.

Sefikantswe sa Tsodilo bangwe ba se tsaya jaaka ntlo ya thapelo, bangwe ba se tsaya jaaka leobo

le b aka bonang kagiso mo teng, bangwe ba lebelela Tsodilo jaaka lefelo la go iphokisa phefo,

lefelo la go itimola lenyora le go tshwara legaba. Ka jalo mongwe le mongwe yoo etelang

Tsodilo o a bo a okilwe ke mabaka a aitseweng ke ene ka jaana mabaka a batho a farologana

jaaka beng ba one.

Ka gorebangwe ba tsalanya Tsodilo le badimo ka jalo ba ya teng go ikatumetsa badimo ba bone

bangwe ba ya teng go itlotsa ka metsi a didiba tsa sennelaruri tse di fitlhelwang mo nageng e e

namagadi. E le ruri Tsodilo o a kgatlhisa, e bile o na le botshelo ka go bo banni ba teng e bong

merafe ya Bakubung le Bahambukushu ba santse ba itshetsa ka go kokoanya meamuso ya

tlholego mo tikologong ya Tsodilo.

Motswedi: Kutlwano, kgatsiso 51, bukana 01 , 2013

P:111

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:112

KAROLO YA BONE

Ranolela temana e e latelang ko setswaneng (10)

The future of Sankoyo Bush Bucks is promising following induction of a new executive

committee comprising of some Maun successful business people. About seven new faces were

co-opted into the committee after the resignation of the former chairman and team manager. The

committee led by Apollo Moalosi , a prominent businessman was determined to turn the fortunes

of Ngurungu boys and see the team being a force to be reckoned with.

The committee is planning to privatize the team, which was community owned since its

inception. Moalosi said in an interview that their mandate was to give their team a better image.

He explained that their plan to privatize the team was at an advanced stage noting that they had

secured an office and identified a lawyer, accountant and a doctor.

Motswedi: Daily News, Monday 25 January 2016

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

P:113

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Create a Flipbook Now
Explore more