www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΠεριεχόμεναΠρόλογος: Η Ελένη και το είδωλό της...........................................................................2Πάροδος: Ο θρήνος για την αδυσώπητη μοίρα ..........................................................21Α’ Επεισόδιο: Από κατακτητής της Τροίας, ένας ρακένδυτος ναυαγός......................41Επιπάροδος [Β Επεισόδιο]:..........................................................................................56Α' Στάσιμο - Γ' Επεισόδιο: ............................................................................................91Β' Στάσιμο - Δ' Επεισόδιο:..........................................................................................107Γ' Στάσιμο (στ. 1593 - 1652).......................................................................................122Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~1~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Πρόλογος: Η Ελένη και το είδωλό τηςΑπαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σσ. 10-22)1η ΣΚΗΝΗ (στ. 1 - 82)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 11 σχολικού βιβλίου]H παράσταση αρχίζει... Οι Αθηναίοι έχουν ανηφορίσει στο θέατρο του Διονύσου,για να παρακολουθήσουν την Ελένη του Ευριπίδη. Περιμένουν γεμάτοι προσμονή.Η φήμη που απλώθηκε στην πόλη από όλους όσοι παρακολούθησαν τονπροαγώνα είναι πως θα βρεθούν μπροστά σε μια διαφορετική Ελένη.Το μουρμουρητό καταλαγιάζει… Mια γυναίκα εμφανίζεται μόνη της σε έναν άγνωστο για μας τόπο. Ως θεατές χρειαζόμαστε στοιχεία, για να αναγνωρίσουμε την ηρωίδα, να καταλάβουμε πού βρίσκεται και τι της συμβαίνει. Ποια είναι αυτά τα στοιχεία; Από πού τα αντλούμε;Η ηρωίδα από την αρχή του λόγου της αποκαλύπτει στους θεατές το μέρος και τηντοποθεσία, στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα του έργου (στ. 1-7).Βρισκόμαστε στην Αίγυπτο και πιο συγκεκριμένα στο νησί Φάρος κοντά στον ποταμόΝείλο. Επίσης, γίνονται πολιτικές αναφορές για τον άρχοντα του τόπου (εδώβασίλευε ο Πρωτέας, της χώρας κυβερνήτης).Επιπλέον, στους στίχους 18-25 συστήνεται στο κοινό: ονομάζεται Ελένη, μεκαταγωγή από τη Σπάρτη και με γονείς τη Λήδα και τον Τυνδάρεω (ή Δία). Ο στίχος59 υπογραμμίζει τη συζυγική της σχέση με τον Μενέλαο.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 11 σχολικού βιβλίου]Βρισκόμαστε στο πρώτο μέρος του Προλόγου. Ο Πρόλογος αποτελεί ένα, τοπρώτο, από τα της τραγωδίας και εισάγει το θεατή στο έργο.  Ας διερευνήσουμε τη λειτουργία του ως προς την ενημέρωση του θεατήγια: α) την προϊστορία της δράσης, β) τον τόπο, γ) τα πρόσωπα.Απάντηση:Η Ελένη παρουσιάζεται στη σκηνή και ενημερώνει τους θεατές:1. Για τον τόπο στον οποίο γίνεται η ιστορία, το νησί Φάρος της Αιγύπτου2. Για το όνομα και την καταγωγή της από το γένος του Τυνδάρεω και της Λήδας ή του ίδιου του Δία. Είναι η Ελένη που κατάγεται από την Σπάρτη.3. Για δύο βασικά πρόσωπα του έργου, τον Θεοκλύμενο και την Ειδώ ή Ειδοθέα ή Θεονόη. Είναι τα παιδιά του νεκρού βασιλιά της Αιγύπτου Πρωτέα και της συζύγου του Ψαμάθης.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~2~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!4. Για την προϊστορία της δράσης και το υπόβαθρο των γεγονότων που οδήγησαν την Ελένη στη σημερινή της κατάσταση ( α) η κρίση του Πάρη σχετικά με το ποιά θεά είναι η ομορφότερη. β) Η νίκη της Αφροδίτης και η υπόσχεσή της στον Πάρη για την παράδοση της Ελένης. γ) Η εκδίκηση της Ήρας, καθώς έδωσε στον Πάρη όχι την πραγματική Ελένη αλλά ένα είδωλο, αποτρέποντας το γάμο τους. δ) Η εντολή στον Ερμή να μεταφέρει την πραγματική Ελένη στην Αίγυπτο ως προστατευόμενη του βασιλιά Πρωτέα, αναμένοντας την επιστροφή του Μενέλαου από τον Τρωικό πόλεμο).Ο θεατής ακούει αυτές τις πληροφορίες με στόχο να εισαχθεί ομαλότερα στηνυπόθεση του δράματος. Ο συγγραφέας δίνει το ρόλο του αφηγητή και τουπληροφοριοδότη, για στοιχεία που δίνουν φως στα τωρινά γεγονότα, στον πρώτοηθοποιό που εμφανίζεται στη σκηνή, δηλαδή στην πρωταγωνίστρια του έργουΕλένη.Αξίζει να σταθούμε σε δύο από τα πρόσωπα, στα οποία αναφέρεται η ηρωίδα: τοΘεοκλύμενο και τη Θεονόη. Τα δύο παιδιά του Πρωτέα, ο Θεοκλύμενος και ηΘεονόη, είναι επινοήσεις του Ευριπίδη. O ποιητής διαχειρίζεται τη μυθικήπαράδοση όπως τον εξυπηρετεί καλύτερα στην κατασκευή της δικής του«ιστορίας».  Ποιες προσδοκίες σού δημιουργούνται για τη δράση αυτών των ηρώωνστο δράμα, με βάση και την ετυμολογία των ονομάτων τους;Η Ελένη αναφέρεται σε δύο πρόσωπα του δράματος, τον Θεοκλύμενο και τηΘεονόη, τα παιδιά του νεκρού βασιλιά Πρωτέα και διαδόχους στο θρόνο τηςΑιγύπτου. Τα πρόσωπα αυτά αποτελούν επινοήσεις του δημιουργού, καθώς δενυπήρξαν ιστορικά, αλλά ούτε και στη μυθολογική παράδοση. Επιπλέον τα ονόματάτους προκύπτουν από σύνθεση λέξεων με ειδικό νοηματικό περιεχόμενο.Αρχικά, Θεοκλύμενος μεταφράζεται σε “αυτός που σέβεται στη ζωή του τους θεούς”(θεός+ κλύω= ακούω). Από την άλλη πλευρά θα μπορούσε να χωριστεί σε θεός+κλύμενος= διάσημος, δηλαδή “ αυτός που έγινε ονομαστός από θεϊκή εύνοια”.Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται γιαάτομο που σέβεται και υπακούει στις εντολές και στη βούληση των θεών, οπότε οιπροσδοκίες που δημιουργούνται στο κοινό αφορούν τη σχέση του με την Ελένη καιτο αν τελικά θα συνεχίσει να την πιέζει και να την διεκδικεί για την τέλεση τουγάμου ή για το αν θα υπακούσει στη βούληση του Δία που αφορά την ολοκλήρωσηή όχι της προσωπικής του επιθυμίας. Από την άλλη πλευρά, Θεονόη, μεταφράζεται σε “αυτή που καταλαβαίνει τα θεία”και ετυμολογικά χωρίζεται σε θεός+ νους. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι η μαντικήικανότητα είναι το χαρακτηριστικό της γνώρισμα, δύναμη που κληρονόμησε από τονπαππού της Νηρέα και πατέρα της Πρωτέα. Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί την ιδιότητάτης αυτή ως δραματική οικονομία, καθώς θα αποτελέσει στοιχείο εξέλιξης τηςδράσης. Με αυτό το στοιχείο, οι προσδοκίες του κοινού επικεντρώνονται στη γνώσητης ηρωίδας για τα γεγονότα που πρόκειται να ακολουθήσουν και στον τρόπο με τονοποίο θα αντιδράσει. Η Θεονόη έχει τις επιλογές να πείσει την Ελένη ώστε ναυπακούσει στην επιθυμία του Θεοκλύμενου ή τον αδελφό της να υπακούσει τηθέληση των θεών και να βοηθήσει την Ελένη στη συνέχεια.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~3~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 [Σελ. 11 σχολικού βιβλίου]Ο πρόλογος του σύγχρονου θεατρικού έργου του Ανούιγ παρουσιάζει ομοιότητεςκαι διαφορές με την 1η σκηνή του Προλόγου της Ελένης. Ο αφηγηματικόςμονόλογος της Ελένης έρχεται σε αντίθεση με τον δραματοποιημένο διάλογο τουΑνούιγ, ο οποίος μέσα από την στιχομυθία κλιμακώνει τα συναισθήματα του ήρωακαι του θεατή που παρακολουθεί την εξέλιξηΑπό την άλλη πλευρά η λειτουργία τους παρουσιάζει ομοιότητες, καθώς το κοινόπληροφορείται για την προϊστορία του έργου, τον τόπο που διαδραματίζονται οιεξελίξεις, τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν αλλά και ο ρόλος τους που συνδέεταιμε τα βάσανα και τα συναισθήματά τους.ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 13 σχολικού βιβλίου]Ο υποκριτής που υποδύεται την Ελένη με την έναρξη του δράματος καλείται νααποδώσει έναν εκτενή μονόλογο, που θεωρείται στατικός και αντιθεατρικός,εφόσον χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε θεατρικού έργου είναι η δράση και όχι ηαπαγγελία (βλ. και ορισμό της τραγωδίας από τον Αριστοτέλη: δρώντων καὶ οὐδι' ἀπαγγελίας).  Με ποιους τρόπους φαντάζεσαι ότι ο υποκριτής θα προσπαθούσε νακινήσει το ενδιαφέρον των θεατών;Ο υποκριτής του δράματος στην αρχαιότητα, λόγω τουότι δεν είχε τη δυνατότητα να εκφράσει τασυναισθήματά του μέσα από τις εκφράσεις τουπροσώπου του, επειδή φορούσε προσωπείο, θαπροσπαθούσε να κερδίσει το ενδιαφέρον του κοινούμε το λόγο και τη γλώσσα του σώματος.Ειδικότερα ο επιτονισμός και ο τόνος της φωνήςπαρουσίαζε την εναλλαγή των συναισθημάτων του ήρωα, όπως για παράδειγμα φόβου ήθυμού. Οι παύσεις, η ένταση αλλά και η προφορά είχαν τη δυνατότητα της πειστικήςενσάρκωσης του κάθε χαρακτήρα. Από την άλλη πλευρά οι κινήσεις του σώματοςαναδεικνύουν την ψυχολογική κατάσταση και δίνουν σκηνογραφική παραστατικότητα στολόγο των πρωταγωνιστών.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~4~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 13 σχολικού βιβλίου] Τι να την κάνω/τη ζωή πια; αναρωτιέται η Ελένη. Ποιοι λόγοι, σύμφωνα με όσα υποστηρίζει, την οδήγησαν σε αυτή την τραγική παραίτηση; Ως θεατής/αναγνώστης της τραγωδίας πώς αισθάνεται κανείς ακούγοντάς την; Πιστεύεις πως αρχίζει να βιώνει ό,τι ο Αριστοτέλης ονόμαζε ἔλεο και φόβο;Η Ελένη, ήδη από τον Πρόλογο του έργου παρουσιάζεται ως ηρωίδα που έχειβρεθεί σε τραγική παραίτηση από τη ζωή. Οι λόγοι που την έχουν οδηγήσει σε αυτό το σημείο είναι η αδυναμία της να ανταπεξέλθει απέναντι στα παιχνίδια των θεών. Ήταν το δώρο της Αφροδίτης προς τον Πάρη για την επιλογή του, ενώ αποτέλεσε το όργανο εκδίκησης της Ήρας η οποία έστειλε το είδωλό της στην Τροία. Αυτό το γεγονός αποτέλεσε αφορμή από το Δία ώστε να ξεκινήσει τον Τρωικό πόλεμο. Επιπλέον βρίσκεται ανήμπορη σε ένα ξένο τόπο αγωνιώντας για το σύζυγό της και γίνεται ο στόχος για τις κατάρες των ελλήνων που συμμετέχουν στον πόλεμο καθώς θεωρείται, άθελά της, υπεύθυνη για τη διεξαγωγή του. Ως ατιμασμένη, έχει να αντιμετωπίσει και στην Αίγυπτο την πίεση του Θεοκλύμενου για γάμο, κάτι το οποίο δημιουργεί σύγκρουση ανάμεσα στο συναίσθημα της γαλήνης και των κινδύνων από την άρνησή της λόγω των αρχών της. Η εξιστόρηση των παθών της Ελένης μετατρέπει το χαρακτήρα της σε κάτι το οικείο προς τον θεατή, καθώς κάθε τι που συμβαίνει στη ζωή της έχει προκληθεί άθελά της και χωρίς να το έχει επιλέξει η ίδια. Αναγνωρίζονται καταστάσεις και συναισθήματα που όλοι έχουν βιώσει ή θα βιώσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους. Αυτή η ταύτιση με τον ήρωα μας επιτρέπει να συμπονούμε και να συμπάσχουμε με το πρόβλημα της πρωταγωνίστριας, δηλαδή οι θεατές αισθάνονται το ἔλεον του Αριστοτέλη. Εκτός από αυτό, αυξάνεται η αγωνία για το μέλλον και την κατάληξη της ιστορίας, καθώς επιθυμούμε το αίσιο τέλος των προβλημάτων, αισθανόμαστε δηλαδή τον φόβον. Η συμπάθεια λοιπόν και η ανησυχία για την τύχη του προσώπου επιτυγχάνεται ήδη από τον Πρόλογο του δράματος.Την εποχή του Ευριπίδη οι άνθρωποι, ζώντας σε καιρούς αναστάτωσης καιπολέμου, μεταβολών αιφνίδιων και απρόσμενων, αισθάνονται ότι δεν ελέγχουντη μοίρα τους, δεν επικρατεί πάντα το δίκαιο, δεν αμείβονται πάντα οι καλοί ούτετιμωρούνται πάντα οι κακοί. Πιστεύεις ότι η αντίληψη αυτή περνάει και στην ιστορία της Ελένης, όπως αρχίζει σιγά σιγά να τη στήνει ο τραγικός ποιητής; Θα μπορούσε μια τέτοια αντίληψη να μας συγκινήσει ακόμα και σήμερα;Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~5~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Η περίοδος γραφής και παρουσίασης του δράματος συμβαδίζει με περιόδουςαναταραχής και προβληματισμού από τον μέσο άνθρωπο, που συχνά αναγάγει τιςδυσκολίες και τα προβλήματα που συμβαίνουν στη ζωή του σε θεϊκή παρέμβαση,χαρακτηριστικό που φαίνεται στο δράμα του Ευριπίδη. Ειδικότερα οι αναφορέςεπέμβασης και ανάμειξης των θεών στη ζωή της Ελένης φαίνονται στα εξής:o Η ανορθόδοξη γέννηση της Ελένης από τον Δία και τη Λήδα (στ. 21- 24)o Ορίστηκε ως βραβείο του Πάρη (στ. 31- 33)o Αποτέλεσε όργανο εκδίκησης από την Ήρα προς τον Πάρη (στ. 37- 38)o Στάλθηκε με τον Ερμή στον Πρωτέα, για να διατηρηθεί η τιμή του γάμου της, όμως θεωρήθηκε αιτία του τρωικού πολέμου. Αυτό αποτέλεσε κάλυψη του Δία και των πραγματικών του προθέσεων (στ. 53- 59)o Κατηγορήθηκε ως άπιστη και προδότρια (στ. 66- 68)o Γίνεται αντικείμενο της διεκδίκησης του Θεοκλύμενου, χωρίς τη θέλησή της.Η αντίληψη που επικρατεί στο δράμα έχει διαχρονική ισχύ καθώς ο άνθρωπος δενμπορεί να ελέγξει εξ ολοκλήρου τη ζωή του. Ο παράγοντας του τυχαίου και τωνσυμπτώσεων αλλά και τα συμφέροντα από ισχυρότερες δυνάμεις που κατευθύνουντη ζωή και την ελευθερία, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πορεία τωνγεγονότων. Για το λόγο αυτό πολλές φορές δεν επιβραβεύεται πάντα ο δίκαιος και οέντιμος, όμως ποτέ δεν σταματά να αγωνίζεται για το σωστό έστω και ανμετατρέπεται σε τραγικό πρόσωπο.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 [Σελ. 13 σχολικού βιβλίου]Το απόσπασμα προέρχεται από τις Τρωαδίτισσες του Ευρυπίδη και το λόγο έχει ηΑνδρομάχη. Το συγκεκριμένο κείμενο παρουσιάζει ορισμένες ομοιότητες καιδιαφορές με τον Πρόλογο της Ελένης: Η Ελένη είναι κόρη του Τυνδάρεω Αμφισβητείται η καταγωγή της από το Δία Τονίζεται η ομορφιά τηςΑπό την άλλη πλευρά: Στο παράλληλο θεωρείται κόρη της Εκδίκησης, του Φθόνου, του Φόβου και του Θανάτου Είναι πράγματι η αιτία για τα δεινά του πολέμου, σε αντίθεση με την Ελένη, όπου κατηγορείται άδικα από τους συμπολίτες της.Οι διαφορές που παρουσιάζουν τα έργα, αν και προέρχονται από τον ίδιοδημιουργό, οφείλονται στο ότι ο μύθος ήταν “εύπλαστο” συγγραφικά υλικό, πουέδινε τη δυνατότητα να αλλάξει και να μεταβληθεί σύμφωνα με τη διάθεση τουκάθε ποιητή.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~6~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 15 σχολικού βιβλίου]Το κείμενο που μελετάμε γράφτηκε για να παρασταθεί, οπότε ενσωματώνονταισε αυτό και σκηνογραφικές πληροφορίες. Αν ήσουν σκηνογράφος, ποια στοιχεία θα αντλούσες και πώς θα τα αξιοποιούσες, για να σχεδιάσεις το σκηνικό της παράστασης; Ας μην ξεχνάμε όμως ότι οι σκηνογράφοι πολλές φορές δεν ακολουθούν πιστά τις «οδηγίες» του κειμένου. Φαίνεται κάτι τέτοιο στις διπλανές φωτογραφίες; Οι σκηνογραφικές και σκηνοθετικές λεπτομέρειες που μπορούμε να συγκεντρώσουμε από τον Πρόλογο του δράματος μας οδηγούν στην περιγραφή του σκηνικού και του χώρου της παράστασης. Ειδικότερα οι πληροφορίες αφορούν:  Τον Νείλο ποταμό (στ. 1)  Την Αίγυπτο (στ. 3)  Το νησί Φάρος (στ. 6)  Το μνήμα του Πρωτέα (στ. 79)Σύμφωνα με αυτά θα μπορούσαμε να περιγράψουμε το φόντο ως εικόνα μεζωγραφισμένο τον Νείλο και την γύρω περιοχή. Το παλάτι της Αιγύπτου θακαταλαμβάνει το κυρίως μέρος του σκηνικού, ενώ στο κέντρο θα βρίσκεται τομνήμα του Πρωτέα. Οι φωτογραφίες της σελίδας 15 του σχολικού βιβλίου αναδεικνύουν διαφορετικές προσεγγίσεις στην σκηνογραφική πλευρά του έργου. Από τη μία πλευρά, η σκηνογραφική απόδοση του Δ. Φωτόπουλου φροντίζει να αποδίδει το χώρο της παράστασης σύμφωνα με τις επιταγές του κειμένου. Από την άλλη πλευρά, η παράσταση του Αμφιθεάτρου αποδίδει πιο ελεύθερη σκηνογραφική οπτική, η οποία στηρίζεται περισσότερο στο κλίμα της τραγωδίας. Αυτό συμβαίνει για το λόγο του ότι, αν και ο μύθος είναι το κοινό στοιχείο, ο κάθε δημιουργός προσλαμβάνει με διαφορετικό τρόπο και αποδίδει σύμφωνα με τιςπροσωπικές του απόψεις το τελικό αποτέλεσμα.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~7~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 13 σχολικού βιβλίου]Στον κόσμο της Ελένης θα διαπιστώσουμε σιγά σιγά ότι τίποτε δεν είναι όπωςαρχικά φαίνεται και όλοι σχεδόν οι ήρωες βιώνουν λιγότερο ή περισσότερο τιςσυνέπειες κάποιας πλάνης. Στο πρώτο μέρος του Προλόγου κυρίαρχη είναι ηαντίθεση ανάμεσα στην πραγματική Ελένη (είναι), που βρίσκεται στην Αίγυπτο,και το είδωλό της (φαίνεσθαι), που βρέθηκε στην Τροία. Η αντίθεση ανάμεσα στοείναι και το φαίνεσθαι, που απηχεί προβληματισμούς της εποχής, είναικαθοριστική για τη ζωή της Ελένης και θα ρυθμίσει, ως ένα βαθμό, την εξέλιξη τουέργου. Ας εντοπίσουμε σημεία του κειμένου, στα οποία γίνεται σαφής αυτή η αντίθεση.Πραγματική Ελένη (είναι) Είδωλο Ελένης (φαίνεσθαι)Καταγωγή από Τυνδάρεω (στ. 21- 24) Μυθική εκδοχή καταγωγής από τον ΔίαΗ ομορφιά αιτία για όλες τις συμφορές Η “καλή” φαινομενικά ομορφιά(στ. 32- 33)Κατοικία στο νησί Φάρος της Αιγύπτου Το είδωλο βρίσκεται στα χέρια του Πάρη(στ. 1- 7) στην Τροία (στ. 39- 43)Εντιμότητα, καθώς τίμησε το γάμο της με Ανήθικη Ελένη που πρόδωσε το γάμο τηςτον Μενέλαο (στ. 72- 73) και ευθύνεται για τα δεινά του πολέμου (στ. 66- 68)Πραγματική υπόσταση σώματος Κατασκεύασμα των θεώνΟ μονόλογος της Ελένης τελειώνει με μια αντίθεση: από τη μια η προσδοκία ότιθα ζήσει ευτυχισμένη με το Μενέλαο, όπως διαβεβαίωσε ο Ερμής, και από τηνάλλη ο φόβος ότι θα εξαναγκαστεί να παντρευτεί το Θεοκλύμενο. Tι νιώθεις να βαραίνει περισσότερο; H ελπίδα ή ο φόβος;Η Ελένη, με το τέλος του μονολόγου της, εκφράζει την ελπίδα για ένα αίσιο τέλοςεπανένωσης με τον αγαπημένο της, όμως αυτή η ίδια η ελπίδα είναι ο παράγονταςπου επιτείνει το φόβο της. Ο φόβος για το ότι ο Θεοκλύμενος θα την παντρευτεί μετη βία πηγάζει από την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου, καθώς, αν έμενεπιστή στα λεγόμενά της η Ελένη, για το ότι δεν θέλει πλέον να ζήσει, δεν θα υπήρχετο αίσθημα του φόβου, για το λόγο του ότι δεν θα είχε να χάσει τίποτα. Η ηρωίδαλοιπόν, δεν επιτρέπει στο φόβο να την κυριεύσει και προστρέχει στον τάφο τουΠρωτέα με στόχο να σώσει την αξιοπρέπειά της. Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~8~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 3 [Σελ. 15 σχολικού βιβλίου]Στο απόσπασμα της συνέντευξης της ηθοποιού Λήδας Τασοπούλου παρουσιάζεταιη υποκειμενικότητα στην πρόσληψη ερμηνεία καιαπόδοση του έργου. Ειδικότερα, τα στοιχεία πουτέθηκαν ως βάση για το έργο ήταν η επανάληψη τουεγώ στον Πρόλογο, που αναδεικνύει την ανάγκη γιαπαρουσίαση της ταυτότητας της ηρωίδας και στηναντίθεση μεταξύ του φαίνεσθαι και του είναι. Ηπαράσταση στηρίχθηκε κυρίως στην ανάδειξη αυτήςτης αντίθεσης, θέτοντας ακόμη και το σκηνικό στηνυπηρεσία ανάδειξης των νοημάτων που τησυνοδεύουν.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~9~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!2η ΣΚΗΝΗ (στ. 83 - 191)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 17 σχολικού βιβλίου]Από την Ελένη μάθαμε την προϊστορία της δράσης και ακούσαμε τα βάσανά της.Υπάρχουν ωστόσο ακόμη κενά. Τι να έγινε άραγε στην Τροία; Πού να βρίσκεται οΜενέλαος; Αχαιοί και Τρωαδίτες συνεχίζουν να την καταριούνται ως υπαίτια τουπολέμου;Το νέο πρόσωπο που εμφανίζεται αναπάντεχα στη σκηνή ίσως μας καλύψει αυτάτα κενά. Με ποιον τρόπο μαθαίνουμε ποιος είναι; Με βάση το κείμενο, πώς φαντάζεσαι τη σκευή του; Ας παρατηρήσουμε την παράπλευρη απεικόνιση του Τεύκρου. Σε ποια χαρακτηριστικά επιμένει ο καλλιτέχνης; Στη μακέτα του ζωγράφου Φασιανού προβάλλονται τα ίδια χαρακτηριστικά; Το νέο πρόσωπο που εμφανίζεται στη σκηνή πληροφορεί τους θεατές σχετικά με την ταυτότητα και την καταγωγή του. Ονομάζεται Τεύκρος, είναι γιος του Τελαμώνα και κατάγεται από τη Σαλαμίνα. Οι συστάσεις γίνονται έπειτα από τις ερωτήσεις της ίδιας της Ελένης, με σκοπό την αναγνώριση του νέου πρωταγωνιστή. Χαρακτηριστικό είναι το πέρασμα από το γενικό στο ειδικό, καθώς αναφέρεται πρώτα στην ελληνική του καταγωγή (στ. 106). Οι ενδυματολογικές πληροφορίες που μπορούμε να αντλήσουμε από το κείμενο επισημαίνουν τα εξής στοιχεία:  Κρατάει σαΐτα, δηλ. τόξο και βέλη (στ. 96)Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 10 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!  Φοράει στολή πολεμιστή (περικεφαλαία, θώρακα, περικνημίδες, ασπίδα) (στ. 88- 91, 116). Η διαφορά στις δύο απεικονίσεις βρίσκεται στο γεγονός ότι η μακέτα του ζωγράφου Φασιανού παραλείπει την αναφορά στο τόξο, καθώς σύμφωνα με το μύθο ο ήρωας ήταν δεινός τοξοβόλος. Η εικόνα του θραύσματος μας παραπέμπει στα πρότυπα των ομηρικών ηρώων.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 17 σχολικού βιβλίου]Συνομιλητής της Ελένης σε αυτήν τη σκηνή είναι ένας ήρωας του Τρωικούπολέμου, ο Τεύκρος. Ας επισημάνουμε τις πληροφορίες που μεταφέρει ο Τεύκρος και συμπληρώνουν την προϊστορία της δράσης. Ας αναρωτηθούμε γιατί ανάμεσα σε τόσους ομηρικούς ήρωες επιλέγεται ένας νικητής αυτού του πολέμου και μάλιστα ο Τεύκρος. Διακρίνεις κάποια κοινά στοιχεία στη ζωή και στις περιπέτειες της Ελένης και του Τεύκρου; Ο Τεύκρος μεταφέρει πληροφορίες, άγνωστες στην πρωταγωνίστρια Ελένη αλλά και στο κοινό, οι οποίες ολοκληρώνουν και συμπληρώνουν το υπόβαθρο των γεγονότων που προηγούνται από την υπόθεση του δράματος. Έτσι λοιπόν πληροφορούμαστε ότι:  Ο Ττρωικός πόλεμος έχει τελειώσει  Οι περισσότεροι έλληνες έχουν επιστρέψει στις πατρίδες τους  Ο ίδιος αφού επέστρεψε στη Σαλαμίνα εκδιώχθηκε από τον πατέρα του  Ο Αίαντας είναι νεκρός  Η Ελένη είναι μισητή από όλους τους έλληνες ως αιτία των συμφορών του πολέμου. Ο Τεύκρος επιλέγεται από τον Ευριπίδη να εξιστορήσει τα δεινά που προκάλεσε ο πόλεμος καθώς αναδεικνύεται η αντιπολεμική πλευρά του έργου. Ακόμη και οι νικητές μετρούν τρομερές απώλειες και δεν κατάφεραν να είναι ευτυχισμένοι σε μια μάχη για χάρη ενός ειδώλου. Επιπλέον ο Τεύκρος επιλέγεται από τον ποιητή τιμητικά και για να δηλώσει τη συμπαράστασή του απέναντι στον βασιλιά της Κύπρου Ευαγόρα μετά την ήττα στη Σικελική εκστρατεία, με το μέρος της Αθήνας. Ο Τεύκρος θεωρείται ως ο πρόγονος των Τευκριδών της Κύπρου. Τα κοινά στοιχεία μεταξύ Τεύκρου και Ελένης:Τεύκρος Ελένη Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 11 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Είναι μισητός, επειδή δεν Είναι μισητή λόγω του τρωικούκατάφερε να συμπαρασταθεί πολέμου.και να προστατεύσει τοναδελφό του.Επιθυμεί να συμβουλευθεί τη Θα προστρέξει στη μάντισσαμάντισσα Θεονόη για το ταξίδι με στόχο τη βοήθεια γιατου στην Κύπρο. σωτηρία.Στοχεύει στην ίδρυση μιας Θέλει να επιστρέψει στηννέας πατρίδας. πατρίδα της.Η έκβαση της ζωής του είναι Η ζωή της επηρεάστηκε απόαποτέλεσμα της κρίσης των την κρίσιν περί της καλλίστης.όπλων.Τον αφηγηματικό μονόλογο της Ελένης διαδέχεται ο διάλογος. Τα δύο πρόσωπα,καθώς διαλέγονται, ζητούν και δίνουν πληροφορίες, εκφράζουν τα συναισθήματάτους ή τις απόψεις τους, με τη μορφή σύντομων διαλόγων ή στιχομυθίας. Αςδούμε: Σε ποιες στιγμές και για ποιους λόγους οι ήρωες φτάνουν στη γρήγορη εναλλαγή των λόγων (στιχομυθία); Ποια συναισθήματα σου προκαλεί ως θεατή/αναγνώστη αυτή η μορφή διαλόγου; Η εναλλαγή των λόγων Ελένης- Τεύκρου ταυτίζεται με την κλιμάκωση της έντασης και της αγωνίας μεταξύ ηθοποιών- κοινού. Επιπλέον, είναι μια καλή αφορμή για να δοθούν στο κοινό και στους αναγνώστες πληθώρα από πληροφορίες που αφορούν τους χαρακτήρες και διαφωτίζουν την πλοκή και την υπόθεση του έργου. Η αγωνία και η ένταση των συναισθημάτων που αυξάνεται μέσω της στιχομυθίας των ηρώων για την έκβαση της ιστορίας είναι το αποτέλεσμα από τέτοιου είδους διαλόγους.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 4 [Σελ. 17 σχολικού βιβλίου]Σύμφωνα με το κείμενο του Gregoire η επιλογή του Τεύκρου δεν ήταν τυχαία αλλάαντίθετα είχε βάση πολιτικά κριτήρια. Πιο συγκεκριμένα, η Σικελική εκστρατείαέληξε με καταστροφική ήττα των αθηναϊκών δυνάμεων. Σημαντικός σύμμαχος σεαυτό τον πόλεμο ήταν ο βασιλιάς της Κύπρου Ευαγόρας. Η επιλογή του Τεύκρου, ο Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 12 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!οποίος θεωρείται ιδρυτής της Σαλαμίνας της Κύπρου, χαροποίησε το αθηναϊκόκοινό που αναγνωρίζει ένα φίλο της πατρίδας του.ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 19 σχολικού βιβλίου]Αφού παρατηρήσουμε προσεκτικά τιςδιπλανές φωτογραφίες από σύγχρονεςπαραστάσεις αρχαίου δράματος, αςσυζητήσουμε ποιο από τα πρόσωπα πουαπεικονίζονται θα μπορούσε να είναι οΤεύκρος.Επειδή ο Τεύκρος, ήδη από το μύθο, ήτανάριστος τοξότης, κάτι το οποίοπαρουσιάζεται και από το ίδιο το κείμενο στους στίχους 94- 95, όπου απειλεί τηνΕλένη ότι θα την σκοτώσει με σαΐτα, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ο ηθοποιόςτης δεξιάς φωτογραφίας (Γ. Λαζάνης) αποτελεί αντιπροσωπευτικότερο δείγμαενσάρκωσης του ήρωα.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 19 σχολικού βιβλίου]Παράλληλα με την αντίθεση ανάμεσα στην πραγματική Ελένη και στο είδωλό της,παρακολουθούμε και την πάλη ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια. Καθένας απότους συνομιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί. Έτσι προκύπτει η περίφημητραγική ειρωνεία: ένα από τα πρόσωπα του δράματος ή και όλοι οι ήρωεςαγνοούν την αλήθεια που γνωρίζουν οι θεατές, οπότε και τα λόγια τους δεν έχουντο ίδιο νόημα για όλους. Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγματα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης;Ο διάλογος μεταξύ Τεύκρου- Ελένης αποκαλύπτει δύο σημεία τραγικής ειρωνείας.Ο Τεύκρος πληροφορεί τη γυναίκα που έχει μπροστά του για τα γεγονότα πουακολούθησαν μετά από την άλωση της Τροίας και την κατάληξη της Ελένης, που οίδιος πίστευε ότι ήταν η πραγματική. Ειδικότερα η τραγική ειρωνεία παρουσιάζεταιστους στίχους: στ. 142 “ Με τα ίδια τα μάτια, ως βλέπω εσένα” στ. 146 “Την είδα εγώ κι ακόμα ο νους τη βλέπει”Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 13 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Μπορούμε να συμπεράνουμε λοιπόν ότι η γνώση του Τεύκρου συνίσταται μόνο σεό,τι έχει δει και όχι στα γεγονότα που έχουν συμβεί στην πραγματικότητα. Αυτή ηάγνοια του ήρωα, που έρχεται σε αντίθεση με τη γνώση του κοινού λέγεται τραγικήειρωνεία.Την κούρσεψα, μα πάω κι εγώ χαμένος, αναφωνεί ο Τεύκρος, ένας από τουςπολεμιστές/νικητές του Τρωικού πολέμου, παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεμο όχιστην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συμφορών. Η παράδοξη αυτήδήλωση μπορεί να αποτελέσει και την αφορμή, για να αρχίσουμε να διερευνούμετους προβληματισμούς του Ευριπίδη για τον πόλεμο και να τους συνδέσουμε μετο ιστορικό πλαίσιο του έργου.Στο συγκεκριμένο στίχο, οι θεατές παρακολουθούν τον νικητή του πολέμου Τεύκρονα κατακρίνει τον πόλεμο ως αιτία συμφορών και στις δύο πλευρές, σε αντίθεση μετο ηρωικό ιδεώδες.Ο Ευριπίδης, παρουσιάζει τις προσωπικές του απόψεις για το κατά πόσο ο πόλεμοςμπορεί να ωφελήσει το κοινωνικό σύνολο και την εξέλιξη του πολιτισμού, καθώςκάνει το άτομο να χάσει την ανθρώπινη διάστασή του. Το αντιπολεμικό αυτόμήνυμα είναι ακόμη πιο ηχηρό αν λάβουμε υπόψη το ιστορικό πλαίσιο της εποχής.Το δράμα διδάσκεται όταν η Αθήνα έχει βγει ηττημένη και καταπονημένηστρατιωτικά και ηθικά από τη Σικελική εκστρατεία (415- 413 π.Χ.), κατά τη διάρκειατου πελοποννησιακού πολέμου, γεγονός το οποίο ταυτίζει το αίσθημα του κοινούμε το αντιπολεμικό κλίμα του έργου.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 7 [Σελ. 19 σχολικού βιβλίου]Στο απόσπασμα της τραγωδίας Αίας του Σοφοκλή, βλέπουμε τον Τεύκρο να θρηνείπάνω από το πτώμα του αδελφού του. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν οδύρεται μόνογια τον αδικημένο Αίαντα αλλά και για τον ίδιο του τον εαυτό, καθώς θα θεωρηθείυπεύθυνος. Ως αδελφός του θα κατηγορηθεί από τον πατέρα τους Τελαμώνα για τοότι δεν συμπαραστάθηκε ούτε απέτρεψε το τέλος του νεκρού με αποτέλεσμα ναεκδιωχθεί από την πατρική εστία.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 14 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 21 σχολικού βιβλίου]Ο ποιητής μέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες πληροφορίες για τοσκηνικό. Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της παράστασης μπορούν να τα δουν:— με τα ίδια τους τα μάτια(ρεαλιστικό σκηνικό),— με τα «μάτια» της φαντασίαςτους (αφαιρετικό σκηνικό). Ας παρατηρήσουμε τη διπλανή φωτογραφία. Ως θεατής της παράστασης αυτής τι θα «έβλεπες» ακούγοντας τον Τεύκρο;Το σκηνικό της φωτογραφίας που απεικονίζεται είναι αφαιρετικό. Δεν υπάρχουνδιακοσμητικές και λεπτομέρειες που να παραπέμπουν στα λόγια του Τεύκρου, οοποίος περιγράφει το διάκοσμο του παλατιού που συναντά.Ο Τεύκρος, στους στίχους 83- 86, περιγράφει με επιβλητικά λόγια το κτίριο, τοοποίο είναι πλούσια διακοσμημένο με αρκετά στοιχεία αρχιτεκτονικής, όπως γιαπαράδειγμα στοές και θρίγκους. Επιπροσθέτως, οι ογκώδεις διαστάσεις του κτιρίουταιριάζουν μόνο σε παλάτι. Η εικόνα παρουσιάζει μια πιο νεωτερική προσέγγισητου έργου, η οποία ταυτίζεται και με την σκηνογραφική παρουσίαση του χώρου.Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη μία πάροδο και τώρα αποχωρεί από την ίδια,για να συνεχίσει το ταξίδι του. Αν λάβεις υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος καιτη θεατρική σύμβαση της εποχής, από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται ηείσοδος και η έξοδός του από τη σκηνή;Οι θεατρικές συμβάσεις του αρχαίου δράματος όριζαν ότι από τη δεξιά ως προς τοθεατή πάροδο του θεάτρου έμπαιναν όσοι έρχονταν από το λιμάνι ή την πόλη, απότην αριστερή πάροδο έμπαιναν όσοι έρχονταν από τους αγρούς ή την ξενιτιά. Ως εκτούτου, ο Τεύκρος μπαίνει από τη δεξιά πάροδο, καθώς έρχεται με πλοίο από μιαξένη χώρα. Επιπλέον, μετά το τέλος του διαλόγου του με την Ελένη θα φύγει απότην ίδια πάροδο επειδή με πλοίο από το λιμάνι θα ξεκινήσει το ταξίδι του για τηνεύρεση νέας πατρίδας.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 21 σχολικού βιβλίου]Η Ελένη, ύστερα από τη σύντομη συνομιλία της με τον Τεύκρο, μένει και πάλιμόνη της στη σκηνή. Η κατάσταση όμως στο μεταξύ δεν είναι η ίδια.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 15 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Ας συζητήσουμε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης. Πιο συγκεκριμένα, μπορούμε να εξετάσουμε γιατί η συνάντηση αυτή επιδεινώνει την τραγική θέση της ηρωίδας. Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα μπορούσε να επηρεάσει την εξέλιξη του έργου (δραματική οικονομία); Μετά την αποχώρηση του Τεύκρου από τη σκηνή, η Ελένη έχει ενημερωθεί για αρκετά γεγονότα, τα οποία αγνοούσε έως τότε. Αρχικά, πληροφορείται για το μίσος και τις ευθύνες που επιρρίπτουν όλοι οι έλληνες στην ηρωίδα καθώς την θεωρούν αιτία για όλους τους θανάτους και τα δεινά που έχει προκαλέσει ο τρωικός πόλεμος, ο οποίος έχει διαρκέσει δέκα ολόκληρα χρόνια. Επιπλέον μαθαίνει ότι η μητέρα της Λήδα και τα αδέλφια της Διόσκουροι είναι πια νεκροί, όπως νεκρός πιθανολογείται ότι είναι και ο σύζυγός της Μενέλαος. Η θέση της Ελένης, μετά από τις ειδήσεις, γίνεται ακόμη δυσκολότερη και ο ψυχικός της πόνος ακόμη πιο ισχυρός, λόγω της απώλειας των αγαπημένων της προσώπων, όμως η ίδια δείχνει ψυχραιμία επειδή δεν θέλει να αποκαλύψει την πραγματική της ταυτότητα στον Τεύκρο. Αυτή η συνάντηση ίσως θα προέτρεπε την Ελένη στο να επιδιώξει να επιστρέψει στην Ελλάδα με στόχο να αποκαταστήσει τις αναλήθειες και τη φήμη της, που έχει αμαυρωθεί λόγω του πολέμου. Από την άλλη πλευρά, αυτά τα νέα μπορεί να την οδηγήσουν στην πλήρη άρνηση και να δεχτεί την πρόταση του Θεοκλύμενου, έτσι ώστε να αποκόψει τους ελάχιστους δεσμούς που έχει πλέον με την πατρίδα της ή σε μια πιο ακραία περίπτωση στην αυτοκτονία.Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται. Μπορούμε να κάνουμε κάποιες υποθέσεις (και να τιςεπιβεβαιώσουμε ή να τις διαψεύσουμε αργότερα) για τη λειτουργία του ως προς: την εξέλιξη της δράσης, τα θέματα που θα θιγούν στο δράμα. Με το τέλος του Προλόγου μπορούμε να κάνουμε κάποιες υποθέσεις για την αντίδραση και τις κινήσεις της Ελένης που προωθούν τη δράση:  Θα προσπαθήσει να οργανώσει την απόδρασή της από την Αίγυπτο  Θα παντρευτεί τον Θεοκλύμενο  Θα συμβουλευτεί τη Θεονόη για την τύχη του Μενελάου  Θα αποφασίσει να θέσει τέρμα στη ζωή της  Θα συνεχίσει να αντιστέκεται στον Θεοκλύμενο  Θα εμφανιστεί ο Μενέλαος. Όσο αφορά τα θέματα που πρόκειται να θιγούν στην μετέπειτα πορεία του δράματος:  Η απόδοση τιμών για τους νεκρούς και τα έθιμα της εποχής που συνοδεύουν τέτοιου είδους τελετές  Η προσπάθεια της Ελένης να μην υποκύψει στον Θεοκλύμενο  Η επιμονή του πρίγκιπα της ΑιγύπτουΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 16 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Η στάση και ο ρόλος που ενδέχεται να διαδραματίσει η Θεονόη Η αδικία που έχει συντελεστεί σε βάρος της Ελένης και η συμφορά του πολέμου σε κάθε έκφανση της ανθρώπινης ζωής.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 6 [Σελ. 21 σχολικού βιβλίου]Το απόσπασμα του Γ. Σεφέρη επικεντρώνεται στον παραλογισμό του πολέμου. ΗΕλένη αρνείται όλες τις ευθύνες που της καταλογίζουν καθώς αρνείται τηνπαραμονή της στην Τροία και υπογραμμίζει ό,τι όλα τα προβλήματαδημιουργήθηκαν μάταια. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ [σελ. 22 σχολικού βιβλίου]1. Τα βάσανά μου θα σας ιστορήσω (στ. 26), λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών. Προσπαθήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραμμές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών.Τα γεγονότα που οδήγησαν την Ελένη στην τωρινή της κατάσταση ξεκινούν από τηδιαμάχη Ήρας- Αφροδίτης- Αθηνάς για το ποιά είναι η ομορφότερη. Η κρίση περίτης καλλίστης του Πάρη αναδεικνύει την Αφροδίτη, που είχε υποσχεθεί τον έρωτατης ομορφότερης γυναίκας του κόσμου προς το πρόσωπο του πρίγκιπα της Τροίας.Η Ήρα παρακινημένη από τη ζήλεια και την εκδίκηση δεν επιτρέπει αυτή την ένωσηκαι δίνει το είδωλο της Ελένης στον Πάρη. Η πραγματική ηρωίδα μεταφέρεται μετον Ερμή στην Αίγυπτο και στον βασιλιά Πρωτέα, με σκοπό τη φροντίδα της ως τηνεπιστροφή του Μενέλαου από τον πόλεμο. Παράλληλα ο τρωικός πόλεμος Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 17 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!παρακινείται από τον ίδιο τον Δία επειδή ήθελε να ελαφρύνει τη γη από το πλήθοςτων ανθρώπων. Ο Πρωτέας πεθαίνει και ο γιος του Θεοκλύμενος επιδιώκει γάμο μετην Ελένη.2. Ωραία Ελένη, Πηνελόπη, Οδυσσέας: Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της μυθικής παράδοσης έχει, κατά τη γνώμη σας, κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη;Η πρωταγωνίστρια του δράματος παρουσιάζει κοινά στοιχεία με τον εκάστοτε ήρωασε διαφορετικές πλευρές: Η Ελένη του Ευριπίδη και η Ωραία Ελένη είναι ουσιαστικά το ίδιο πρόσωπο, με τη διαφορά του ότι η ομηρική Ελένη δεν κατηγορείται άδικα για τη δεκάχρονη σύγκρουση στην Τροία. Η Ελένη και η Πηνελόπη αντιμετωπίζουν με καρτερικότητα και υπομονή την έλλειψη των συντρόφων τους, ενώ αποδεικνύουν ό,τι είναι αφοσιωμένες στο γάμο τους. Όπως ο Οδυσσέας έτσι και η Ελένη χαρακτηρίζονται από την επιθυμία για την επιστροφή τους στην πατρίδα, κάτι το οποίο όταν επιτυγχάνεται αποκαθιστά τη δικαιοσύνη.3. «Η γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείται» (Jacqueline de Romilly): Αναζητήστε στο μονόλογο της Eλένης στοιχεία που θα μπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη. Η άποψη της J. Romilly υπογραμμίζει την ανάγκη του ανθρώπου για αποκοπή από την τυφλή δεισιδαιμονία και την εξουσία και την ανάγκη του στο να αναδείξει τις ατομικές ικανότητές του, κάτι που θα γίνει ιδιαιτέρως εμφανές στα χρόνια της Αναγέννησης και του Ουμανισμού. Το συγκεκριμένο έργο αποκαλύπτει την αναζήτηση του ίδιου του δημιουργού και τις ανησυχίες του που συνδέονται με τη σοφιστική διδασκαλία. Συγκεκριμένα, ο μονόλογος της Ελένης στηρίζει αυτή την άποψη:  Στους στίχους 1-4, όπου αμφισβητείται η ευθύνη του Δία για τη βροχή στην Αίγυπτο  Στη διαφωνία της Ελένης για το ό,τι κατάγεται από τον Δία (στ. 21- 24)  Στην αντίσταση της Ελένης της διεκδίκησης και της απαίτησης του άρχοντα Θεοκλύμενου για σύναψη γάμου  Στις επιμέρους αντιθέσεις που συνθέτουν τη διαφορά του φαίνεσθαι και του είναι, όπου αναδεικνύεται ο προβληματισμός για το πόσο μπορούμε να κατανοήσουμε την αλήθεια καθώς η υποκειμενικότητα είναι πάντα ένα κυρίαρχο στοιχείο.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 18 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!4. Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράμα θεωρείται η ενημέρωση των θεατών για τον τόπο, το χρόνο, τα βασικά πρόσωπα, την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήμα της υπόθεσης. Ποια στοιχεία του Προλόγου επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη; Στίχος 1-4 (Ενημέρωση τοποθεσίας δράσης) Στίχος 4- 6 (Πόλη και κυβερνήτης) Στίχος 10- 16 ( Πληροφόρηση για άλλα πρόσωπα του έργου) Στίχος 18- 25 (Παρουσίαση προσώπου που εμφανίζεται στη σκηνή) Στίχος 26- 59 (Εξιστόρηση των γεγονότων που προηγήθηκαν από τον παροντικό χρόνο δράσης) Στίχος 135- 138 (Χρόνος δράσης: 7 χρόνια μετά από την άλωση της Τροίας και 17 μετά την έναρξη του Τρωικού πολέμου) Κεντρικό νόημα υπόθεσης: πολιορκία Θεοκλύμενου προς την Ελένη.5. Σύμφωνα με κάποιους μελετητές, ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση. Συμμερίζεστε την άποψή τους; Να στηρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που μας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συμπεριφορά του απέναντι στην Ελένη.Ο Τεύκρος και η απόδοσή του στην υπόθεση από τον ποιητή και το κοινόπροσδίδουν τραγικότητα στο χειρισμό και στα λόγια του ήρωα.Αρχικά, το χαρακτηριστικότερο γνώρισμά του είναι η άγνοια, η οποία τον παρακινείνα κατηγορήσει και να απειλήσει τη γυναίκα που βρίσκεται μπροστά του, όμως στοτέλος εύχεται για μια χαρούμενη ζωή. Είναι πεπεισμένος ότι η πραγματική Ελένηήταν αυτή που είδε και άκουσε στην πόλη της Τροίας, δηλαδή εμπιστεύεταιαπόλυτα τις πληροφορίες των αισθήσεών του, οι οποίες τον πρόδωσαν στην πρώτηεντύπωση της συνάντησης με την πραγματική Ελένη. Και η λογική και το κριτήριοτης αίσθησης τον οδηγούν σε εσφαλμένα συμπεράσματα.Από την άλλη πλευρά, παρά το γεγονός του ότι είναι ένας από τους νικητές τουπολέμου, δεν έχει καταφέρει να ευτυχήσει, καθώς θεωρήθηκε υπεύθυνος για τοχειρισμό του αδελφού του και έχει εκδιωχθεί από την πατρική εστία. Ο ομηρικόςήρωας, αν και έχει πετύχει το ομηρικό ιδεώδες ανακαλύπτει ότι δεν άγγιξε τηνευτυχία με τη νίκη.Παρά τα γεγονότα που έχει αντιμετωπίσει ο Τεύκρος πριν από την άφιξή του στηνΑίγυπτο, δεν έχει καταφέρει να περάσει από την άγνοια στη γώση, κάτι το οποίο τονκαθιστά τραγικό πρόσωπο.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 19 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!6. O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση με την Eλένη σε έναν παλιό συμπολεμιστή του... “Όταν έφτασα στην χώρα της Αιγύπτου για να συμβουλευτώ τη μάντισσα Θεονόη για την τύχη της νέας μου πατρίδας βρέθηκα μπροστά σε ένα αξιοθαύμαστο παλάτι. Εκεί συνάντησα, καθισμένη μπροστά σε τάφο μια γυναίκα που ήταν ίδια η Ελένη. Αμέσως θέλησα να εκδικηθώ το θάνατο τόσων φίλων σκοτώνοντάς την, όμως η λογική με σταμάτησε, καθώς τη σημάδευα με το τόξο μου. Αυτή με ρώτησε με παράπονο για ποιό λόγο είχα τόσο μίσος και εγώ αφού απολογήθηκα της εξιστόρησα με κάθε λεπτομέρεια ότι ακολούθησε την άλωση της Τροίας, το οικογενειακό μου δράμα αλλά και για την τύχη της οικογένειας της πραγματικής Ελένης. Φάνηκε επίσης να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την τύχη του Μενέλαου κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας. Για να με ευχαριστήσει, με προειδοποίησε για τον κίνδυνο που διατρέχω στην Αίγυπτο από τον Θεοκλύμενο όταν έμαθε το σκοπό της επίσκεψης μου. Την αποχαιρέτησα συγκινημένος και της ευχήθηκα να έχει κάθε ευτυχία στη ζωή της”.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 20 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Πάροδος: Ο θρήνος για την αδυσώπητη μοίραΑπαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σσ. 24-38)ΠΡΟΩΔΟΣ - ΚΟΜΜΟΣ (στ. 192 - 288)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 25 σχολικού βιβλίου]Ο Τεύκρος αποχωρεί. Η Ελένη μόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλάμα καιμοιρολόγι. Ακούγοντάς την, μια ομάδα γυναικών μπαίνει στο σκηνικό χώρο καιαπλώνεται στην ορχήστρα .Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα με κάποιαεπισημότητα, με ρυθμικά συνήθως βήματα, με τρόπο δηλαδή που θύμιζεθρησκευτική τελετουργία· κάτι σαν τις σημερινές λιτανείες των εικόνων ή τηνακολουθία του Επιταφίου. Ας μεταφερθούμε νοερά στο θέατρο του Διονύσου εκείνο το πρωινό του 412 π.Χ. κι ας φανταστούμε την είσοδο των γυναικών του Xορού στην ορχήστρα.Ο Χορός αποτελείται από Ελληνίδες αιχμάλωτες οι οποίες είναι ντυμένες μεομοιογένεια και με πιο απλό ρουχισμό, σε σχέση με την Ελένη. Εισέρχονται από τηναριστερή πάροδο καθώς επιστρέφουν από τις εργασίες του στους αγρούς μεσυντονισμένη ρυθμική κίνηση (όρχηση), βηματισμό και τραγουδώντας. Οι θεατέςπαρακολουθούν 15 χορευτές να προχωρούν στοιχισμένοι ή σε ζεύγη, όπωςσυμβαίνει σε μια θρησκευτική πομπή. Η Κορυφαία του Χορού περιβάλλεται απόδύο ημιχόρια, τα οποία έχουν γυρισμένη την πλάτη προς τους θεατές, και στέκεταιση μέση της ορχήστρας, δηλαδή στον τάφο του Πρωτέα. Στην εποχή μας όμως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα. Ο σκηνοθέτης, επομένως, μπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα.  Ας παρατηρήσουμε τη φωτογραφία από μια σύγχρονη παράσταση αρχαίου δράματος. Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης;  Με βάση τα στοιχεία της α' αντιστροφής, ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκηνοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα; Η συγκεκριμένη φωτογραφία αντικατοπτρίζει μια πιο σύγχρονη σκηνοθετική άποψη για την είσοδο του Χορού. Η αρχαία σύμβαση του στοιχισμού ή της εισόδου σε ζεύγη, που είχε τη βάση της στην θρησκευτική σημασία του δράματος, έχει παραλειφθεί. Παρά το γεγονός ότι τα μέλη του Χορού εισέρχονται χωρίς σχηματισμό, ο ρυθμός παραμένει, έτσι ώστε να εκφράσει τα συναισθήματά του.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 21 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Επειδή ο ποιητής αναφέρει το γεγονός ότι οι γυναίκες που αποτελούν το Χορό βρίσκονταν στο ποτάμι όταν άκουσαν τον σπαρακτικό θρήνο θα είχαμε τη δυνατότητα να τις εισαγάγουμε στη σκηνή είτε τρομοκρατημένες είτε ανυποψίαστες για την πηγή και την αιτία της άγνωστης φωνής. Επίσης η εμφάνιση τους θα μπορούσε να είναι με μισοβρεγμένα ρούχα και όταν θα έβλεπαν την Ελένη θα συγκεντρώνονταν γύρω της προσπαθώντας να καταλάβουν τι συμβαίνει, ενώ η Κορυφαία θα ακουμπούσε την ηρωίδα στον ώμο.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 25 σχολικού βιβλίου]Παρακολουθούμε την Πάροδο, την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα. ΟΧορός, μια ομάδα ανθρώπων με κοινά χαρακτηριστικά, ένα ομοιογενές σύνολο,δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση με το τραγούδι του. Στη συγκεκριμένητραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (δι' ἀμοιβαίων)τη συναισθηματική τους φόρτιση μέσα από ένα θρηνητικό τραγούδι, τον κομμό. Ας προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε στοιχεία μορφής και περιεχομένου, με τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού.Το θρηνητικό τραγούδι (κομμός) μεταξύ Ελένης και Χορού έχει κάποιαχαρακτηριστικά μορφικά και νοηματικά στοιχεία που παραπέμπουν στο πένθιμοκλίμα του δράματος.Τα μορφικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζονται είναι τα εξής:  Η επανάληψη λέξεων και επιθέτων που σχετίζονται με θρήνο και πάθη (πόνος, θρήνος, δάκρυα, δεινά, συμφορές, μαύρα, ανήλιαγα, βαριόμοιρους).  Η επίκληση σε θεότητες του θανάτου και του Κάτω Κόσμου, όπως η Περσεφόνη και οι Σειρήνες.  Η αντιθετική σχέση της εικόνας της Ελένης που θρηνεί μπροστά στον τάφο με την ηρεμία των γυναικών του Χορού, οι οποίες εργάζονται στη φύση.Επιπλέον, το περιεχόμενο αποδίδει και νοηματικά το στοιχείο του πένθους:  Η μνημόνευση των νεκρών συγγενών της Ελένης.  Η προσωπική ευθύνη της Ελένης για την καταστροφή της Τροίας.  Η σημασία του ρόλου των θεών στη ζωή της ηρωίδας.  Η επανάληψη της δυστυχίας από το Χορό.Παράλληλα, το ύφος του κομμού εκφράζεται από τον τόνο της φωνής του Χορού καιαπό τον αργό, πένθιμο βηματισμό.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 [Σελ. 25 σχολικού βιβλίου]Το απόσπασμα προέρχεται από ένα σύγχρονο μοιρολόι, το οποίο παρουσιάζει κοινάστοιχεία με τη θρηνητική συνομιλία Ελένης- Χορού. Ειδικότερα, το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται αναδεικνύει τον ψυχικό πόνο(κλάματα, δάκρυα, μοιρολόγια, κλαίω, κάτω κόσμο, βάσανα), ενώ παράλληλα οιΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 22 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!επαναλήψεις προσδίδουν ένταση. Η ρευστότητα και η εικόνα του κλάματος τηςψυχής από τη θλίψη συμβολίζονται με λεξιλόγιο που σχετίζεται με το στοιχείο τουνερού (λίμνη, γιαλός, βρεχτούνε, νερό). Οι χρονικές αναφορές και ο προσδιορισμόςτης έκτασης και της διάρκειας του πόνου δεν συμβαδίζουν με την άγνωστη αιτία τουπόνου, ενώ τελικά η θλίψη μετατρέπεται σε δημιουργία.ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 27 σχολικού βιβλίου]Παρακολουθώντας τη συμμετοχή των γυναικών στο θρήνο της Ελένης καιβασιζόμενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το κείμενο, ας κάνουμε υποθέσειςγια τη σκευή του Xορού, την κίνησή του στην ορχήστρα και τη μουσική πουακούγεται σε όλη τη διάρκεια του κομμού. Σε αυτές μας τις υποθέσεις θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν και τα παρακάτωστοιχεία: - Ο Xορός γίνεται ένα ομοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία,όπως το συντονισμό συχνά των κινήσεων, το συγχρονισμό των χειρονομιών, τηνκοινή σκευή. - Τα λυρικά μέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε μουσική. Στις αρχαίεςμάλιστα παραστάσεις ήταν αναγκαία η συμμετοχή ενός αυλητή σε όλη τηδιάρκεια του έργου. Έτσι παρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαμα με το συνδυασμόλόγου, μουσικής και κίνησης.Ο Χορός αποτελείται από τις γυναίκες τηςΑιγύπτου, οι οποίες έχουν κοινή σκεύη, δηλαδήαπλά, καθημερινά ρούχα. Η επιλογή αυτής τηςενδυμασίας έγινε με κριτήριο την απόδοση τηςκοινωνικής τους θέσης, καθώς προέρχονται απόκατώτερα κοινωνικά στρώματα. Οι κινήσεις τουςυποδηλώνουν το ψυχικό πάθος και τον θρήνο μεκράτημα του κεφαλιού και κυκλικές κινήσειςσώματος, όπως συμβαίνει σε μοιρολόγια. Κατά τηδιάρκεια της απαγγελίας της Στροφής ο Χορόςκινούνταν προς τα δεξιά, ενώ κατά την Αντιστροφήγύριζε πίσω με αριστερές κινήσεις, στην Επωδόήταν ακίνητος.Η μουσική ταυτιζόταν με το κλίμα της σκηνής,καθώς ο αυλός συνόδευε τα λυρικά μέρη της τραγωδίας τονίζοντας την ένταση καιτη δραματοποίηση των ηθοποιών και του ψυχισμού του κοινού.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 27 σχολικού βιβλίου]Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 23 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέροντες, άνθρωποιδηλαδή αδύναμοι να επέμβουν δραστικά στην εξέλιξη του δράματος.Συμμετέχουν πάντως συναισθηματικά, παρακολουθώντας την πορεία τουτραγικού ήρωα και συμπάσχοντας μαζί του.o Ας επισημάνουμε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία μας και ας συζητήσουμε τη συγκεκριμένη επιλογή.Στις τραγωδίες τα άτομα που αποτελούσαν το Χορού ήταν γέροντες ή γυναίκες.Αυτή η επιλογή γινόταν επειδή δεν έπρεπε να έχει δύναμη ή κοινωνικό κύρος γιακαθοριστική παρέμβαση στη δράση του έργου, όμως ήταν αναγκαίο το να διαθέτεισυναισθηματική ωριμότητα και ευαισθησία. Οι γυναίκες που αποτελούν το Χορό στο δράμα του Ευριπίδη έχουν επιλεγεί μεκριτήρια που ταιριάζουν στο χαρακτήρα της Ελένης. Ειδικότερα, είναι Ελληνίδεςπου αισθάνονται την ανάγκη επιστροφής στην Ελλάδα, όμως είναι ανίσχυρεςεπειδή αποτελούν λάφυρα αιχμαλωσίας των αιγυπτίων. Ταυτίζονται ψυχολογικάκαι συναισθηματικά με την ηρωίδα λόγω της συμπόνιας και σύμπνοιας πουνιώθουν για αυτήν. Παρά το γεγονός του ότι δεν μπορούν να διαδραματίσουνκαίριο ρόλο στην εξέλιξη του δράματος, αρκετές φορές λειτουργούν ως κατώτεροςυποκριτής που συμβουλεύει και αποτρέπει την Ελένη από βεβιασμένες αποφάσεις,εξυπηρετεί δηλαδή τη δραματική οικονομία του έργου. Οι γυναίκες του Χορού στον κομμό επαναλαμβάνουν τις συμφορές της Ελένης, καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας.  Σε ποιο μέρος του κομμού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόημα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για τους θεατές;  Αξίζει να προσέξουμε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις ειδήσεις που μεταφέρει η Ελένη και σ' αυτές που επαναλαμβάνει ο Xορός. Ποιες είναι; Θα συμβάλουν άραγε στη δραματική εξέλιξη; Η επανάληψη των συμφορών της Ελένης γίνεται φανερή κατά τη διάρκεια της Β' Αντιστροφής. Με αυτό τον τρόπο κλιμακώνεται η ένταση αλλά και η συμπάθεια του Χορού, και κατ' επέκταση του κοινού προς το πρόσωπό της. Η συμμετοχή του Χορού στο θρήνο εντείνει τον έλεο και φόβο και παράλληλα μεγεθύνει τις συμφορές, επειδή εκφράζονται από το σύνολο και όχι μονάχα από ένα άτομο. Οι διαφορές στα λεγόμενα του Χορού παρουσιάζονται στο γεγονός του ό,τι παραλείπονται στοιχεία που είχε αναφέρει η ίδια η Ελένη προηγουμένως, όπως η πόλη της Τροίας και η προσωπική ευθύνη της ηρωίδας. Συγκεκριμένα, γίνεται στοχευμένη αναφορά όταν υπογραμμίζεται η αιτία της δυσφήμησης (η ένωση με βάρβαρο), ενώ παράλληλα ο θάνατος του Μενέλαου θεωρείται σίγουρος και όχι μια απλή φήμη.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 24 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 [Σελ. 27 σχολικού βιβλίου]Οι διαφορές και οι ομοιότητες που προκύπτουν από το απόσπασμα του ομηρικούέπους επικεντρώνονται στα εξής στοιχεία:ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΕΛΕΝΗΗ θλίψη οφείλεται στο φόβο για το Η θλίψη έχει τις ρίζες της σε γεγονόταμέλλον που ήδη συντελέστηκανΗ Πηνελόπη θρηνεί τον γιο της Η Ελένη θρηνεί το σύζυγό τηςΓ' πρόσωπο (αφήγηση) Α' πρόσωπο (δράση δράματος) Και οι δύο ηρωίδες θρηνούν για άτομα που αγαπούν. Συμπαράσταση από κοντινά πρόσωπα των γυναικών (δούλες- αιχμάλωτες) Η θλίψη έχει την πηγή της σε φήμες και υποθέσεις Χαρακτηριστικό λεξιλόγιο πόνου (πόνος βαρύς, μαραίνει, σιγόκλαιγαν)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 29 σχολικού βιβλίου]Σε όλη τη διάρκεια του κομμού η Ελένη εκφράζει την οδύνη και την απελπισίατης. Πώς ο αρχαίος υποκριτής, που υποδυόταν την Ελένη, πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα συναισθήματα; Ας λάβουμε υπόψη ότι: α) οι ηθοποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10 μέτρα και ο πιο μακρινός περίπου 100. Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 25 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Οι υποκριτές στο αρχαίο θέατρο αντιμετώπιζαν αντικειμενικές δυσκολίες στηναπόδοση του ρόλου και του ψυχικού κόσμου του ήρωα αλλά και στην πρόσληψηαπό τους ίδιους τους θεατές.Αρχικά, λόγω του ότι η χρήση του προσωπείου δεν επέτρεπε στον υποκριτή ναδείξει τα συναισθήματά του μέσα από κινήσεις ή εκφράσεις του προσώπου του,αναγκαστικά η χροιά της φωνής, η ένταση, ο επιτονισμός και οι παύσεις έχουν τορόλο της ψυχολογικής αυξομείωσης. Η οδύνη ή η απελπισία αποδίδονται μέσα απότα φωνητικά μέσα του εκάστοτε ήρωα. Από την άλλη πλευρά, πρέπει ναεπισημανθεί το στοιχείο της απόστασης που υπήρχε μεταξύ κοινού και σκηνής, κάτιπου υποχρέωνε την αύξηση της φωνητικής έντασης για να παρακολουθούν όλοι οιθεατές.Επιπροσθέτως, τα εξωγλωσσικά στοιχεία, όπως η στάση του σώματος και οικινήσεις των χεριών και του κεφαλιού συνδυάζονται με τα φωνητικά στοιχεία για ναγίνουν αντιληπτά τα συναισθήματα, έτσι το στοιχείο της υπερβολής ήτανχαρακτηριστικό του αρχαίου θεάτρου.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 29 σχολικού βιβλίου]Έχουμε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης. Στοιχεία πουορίζουν την τραγικότητα ενός προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωαθεωρούνται –ανάμεσα στα άλλα– τα αισθήματα ενοχής, η σύγκρουσή του μευπέρτερες δυνάμεις, η απότομη μεταστροφή της τύχης, η επικράτηση μιαςαναπόφευκτης μοίρας. Ας αναζητήσουμε στον κομμό στοιχεία που συνθέτουν τηντραγικότητα της ηρωίδας.Η Ελένη, ήδη από τον πρόλογο του δράματος υπογραμμίζει την τραγική θέση στηνοποία βρίσκεται και την τραγικότητα της υπόστασής της.Ειδικότερα, η ηρωίδα έχει βρεθεί σε προβλήματα για τα οποία η ίδια δεν έχειμερίδιο ευθύνης, καθώς υπόκειται στη βούληση των θεών (Ήρα, Αφροδίτη). Αν καιδεν έχει κάποια ανάμειξη, ωστόσο αισθάνεται ενοχές για τα βάσανα των Ελλήνων(αναίτιος, παναίτιος), λόγω της ομορφιάς της. Η πορεία της ζωής της έχει αλλάξειεντελώς (από την ευτυχισμένη ζωή στη Σπάρτη με τον Μενέλαο γίνεται αιχμάλωτησε μια ξένη χώρα ενώ κατηγορείται για ατίμωση του γάμου της).Από την πλευρά της, βρίσκεται σε δίλημμα καθώς βρίσκεται αντιμέτωπη με τηνπίεση ενός βασιλιά που απαιτεί γάμο και την αποδοχή της ατίμωσης, και με τηνεπιλογή της αυτοκτονίας για να διασώσει όση αξιοπρέπεια της έχει απομείνει.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 3 [Σελ. 29 σχολικού βιβλίου]Το κείμενο που παρατίθεται είναι απόσπασμα από το δράμα Τρωαδίτισσες τουΕυριπίδη, στο οποίο η Εκάβη θρηνεί για τις συμφορές που έχουν χτυπήσει τη ζωήτης μετά την πτώση της Τροίας.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 26 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Η ηρωίδα υπογραμμίζει τη μεταστροφή της τύχης της λόγω του πολέμου(μεγαλεία... πεσμένα). Τα αγαπημένα της πρόσωπα έχουν χαθεί, γεγονός που τημετατρέπει σε τραγική ηρωίδα. Από τηνάλλη πλευρά γίνεται εκτενής χρήση καιεπανάληψη ειδικού λεξιλογίου (δύστυχη,κλαίω, να θρηνήσω, πόνοι, αστέρευτουςθρήνους), ενώ οι αναπάντητες ερωτήσειςεντείνουν το αδιέξοδο, στο οποίοβρίσκεται η Εκάβη. Η διαφορά μεταξύ τουθρήνου της Εκάβης και της Ελένης έγκειταιστο γεγονός ότι η πρώτη θρηνεί μόνη ενώη δεύτερη συνοδεύεται από τησυμπαράσταση του Χορού.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 27 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΔΙΑΛΟΓΙΚΗ ΣΚΗΝΗ (στ. 289 - 371)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 31 σχολικού βιβλίου]Το θρηνητικό τραγούδι σταματά. Ο Χορός αισθάνεται την ανάγκη να σταθεί κοντάστην Ελένη και να την παρηγορήσει. Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούν τηναντίδραση της Ελένης.Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε την Ελένη όσοαυτή μιλάει. Ποια θα είναι η στάση της; Πού θα απευθύνεται; Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της; Θα κινείται και πώς; Ό,τι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφία βρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες;Μετά από το λυρικό θρήνο Ελένης και Χορού η ηρωίδα αρχίζει το ρητορικόμονόλογο. Η ένταση της προηγούμενης συζήτησης έχει καταλαγιάσει κάπως, καθώςη θλίψη και η απογοήτευση παίρνουν τη θέση του θρήνου.Η κλητική προσφώνηση “καλές μου” αναδεικνύει τη συμπάθεια της ηρωίδαςαπέναντι στις αιχμάλωτες γυναίκες. Ο τόνος του λόγου της είναι ηπιότερος καθώςαπαριθμεί τις συμφορές (παθητικό στοιχείο). Παράλληλα, δεν απομακρύνεται απότο μνήμα του Πρωτέα, γιατί θέλει να διασφαλίσει την ασυλία της, όμως κινείταιελαφρώς προς τα ημιχόρια, ενώ στρέφεται προς την Κορυφαία ή το κοινό ανάδιαστήματα. Η συγκεκριμένη εικόνα είναι στιγμιότυπο από παράσταση με πιο ελεύθερησκηνοθετική προσέγγιση, καθώς η θέση του Χορού και της Ελένης δεν ακολουθεί τιςδραματικές συμβάσεις του αρχαίου θεάτρου.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 31 σχολικού βιβλίου]Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα μοιάζει να έχει επανακτήσει τηνψυχραιμία της και προβαίνει σε μια «ρητορική» διαμαρτυρία. Ο ρητορικόςχαρακτήρας του λόγου της μπορεί να γίνει φανερός στην άρτια διάρθρωσή του,στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγματικές εκφράσεις που τονδιανθίζουν. Ας τα επισημάνουμε.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 28 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Τα σημεία που μπορούμε να αναφέρουμε ως χαρακτηριστικά ρητορικού λόγου,εντοπίζονται: Στον Πρόλογο, που η Ελένη ξεκινά το λόγο της όπως οι ρήτορες όταν απευθύνονται απέναντι από κοινό “Καλές μου”, ενώ συνεχίζοντας υποβάλλει την ερώτησή της “με ποιά μοίρα δέθηκα;”. Στο κύριο μέρος, στο οποίο απαριθμεί τα βάσανα και περιγράφει την τωρινή της κατάσταση. Στον επίλογο, που καταλήγει σε συμπεράσματα και αποφάσεις, μέσα από λογικά επιχειρήματα. Στις ρητορικές ερωτήσεις (στ. 291- 293, 332- 335) Στις εκφράσεις που αντιπροσωπεύουν το σύνολο και περνούν από το ειδικό στο γενικό (στ. 303- 305, 307- 309, 313, 335- 338).Αξίζει να σταθούμε στις αποφθεγματικές εκφράσεις. Θίγουν θέματα που ίσωςαπασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή. Ας τα αναζητήσουμε. Kατά πόσο τα θέματα αυτά μας προβληματίζουν και σήμερα;Ο Ευριπίδης φρόντιζε, μέσα από τα έργα του, να εκφράζει αποφθεγματικέςαπόψεις, οι οποίες είχαν καθολική ισχύ. Με λίγα λόγια, οι επιρροή από τη ρητορικήδιδασκαλία έδωσε την αφορμή για χρήση γνωμολογικού περιεχομένου εκφράσεωνστα λόγια των πρωταγωνιστών του εκάστοτε δράματος.Ήδη, η Πάροδος περιέχει τέτοιες εκφράσεις (στ. 290, 303- 305, 307- 309, 313, 335-338) ενώ τα θέματα που θίγονται αφορούν: Την αντοχή και αντίδραση του ανθρώπου απέναντι στις συμφορές, την άδικη ατίμωση από φήμες, που μπορεί να δεχτεί κάποιος, τους λόγους, οι οποίοι οδηγούν μια γυναίκα στη σύναψη γάμου, το ζήτημα που επικεντρώνεται στο ηρωικό ιδεώδες (προτιμότερος ένας έντιμος θάνατος παρά μια ατιμωτική ζωή). Δίχως να φταίω με κακολογούν (στ. 306-307), παραπονιέται και πάλι η Ελένη.  Βρίσκεις δικαιολογημένο το παράπονό της;  Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται με τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυσφήμισή της; Ίσως θα μπορούσαμε να συναισθανθούμε το παράπονό της, αν φέρναμε στο νου μας ανάλογες δικές μας. Το παράπονο της ηρωίδας, που εκφράζεται στους στίχους 307-309, αφορά την πηγή της τραγικότητας του χαρακτήρα της. Η άδικη σπίλωση του ονόματός της και οι κατηγορίες που της καταλογίζουν δεν αφορούν επιλογές και χαρακτηριστικά που ταυτίζονται με τον πραγματικό της χαρακτήρα. Η πικρία της είναι απόλυτα δικαιολογημένη καθώς αντιμετωπίζει μια από τις χειρότερες καταστάσεις πουΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 29 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! μπορεί να αντιμετωπίσει ένας άνθρωπος, τις επίρριψη άδικων κατηγοριών για το χαρακτήρα του. Η επανάληψη της δυσφήμησης τονίζει το βασικό χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου δράματος, την αντίθεση μεταξύ του φαίνεσθαι και του είναι. Από τη μία οι θεατές διακρίνουν την ευθύνη που νιώθει η ηρωίδα για τη διατήρηση της τιμής της και από την άλλη τις άδικες κατηγορίες που αντιμετωπίζει, με αποτέλεσμα την ισχυροποίηση της συμπάθειας προς το πρόσωπό της.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 4 [Σελ. 31 σχολικού βιβλίου]Το απόσπασμα που παρατίθεται από την τραγωδία του Ευριπίδη Ιφιγένεια ενΑυλίδι παραπέμπει στην αντίθεση του φαίνεσθαι- είναι σχετικά με τον Αχιλλέα.Ειδικότερα, η Ιφιγένεια οδηγείται στην Αυλίδα, μετά από πλεκτάνη τουΑγαμέμνονα. Ο Αχιλλέας εκφράζει το παράπονο του ότι ο πατέρας της Ιφιγένειαςτον χρησιμοποίησε για να πετύχει το σχέδιό του. Η ανάγκη για την ηθική υπεροχήέχει πληγεί, χωρίς να ευθύνεται ο ίδιος και οι επιλογές του. Η αντίθεση με τοχαρακτήρα της Ελένης βρίσκεται στο γεγονός ότι δεν έχει συντελεστεί ακόμη κάποιασυμφορά και παράλληλα ο Αχιλλέας δεν είναι θύμα πλεκτάνης των θεών αλλά τωνανθρώπων.ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 33 σχολικού βιβλίου]Τα προηγούμενα τμήματα του Χορικού άδονταν από όλα τα μέλη του Χορού.Τώρα όμως από το ομαδικό τραγούδι περνάμε στη συνομιλία μεταξύ της Ελένηςκαι της Κορυφαίας του Χορού. Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Χορού αλλάζει; Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Ελένης και της Κορυφαίας όσο αυτές συνομιλούν;Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 30 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Στο συγκεκριμένο σημείο του δράματος περνάμε από το λυρισμό στην απαγγελία. Η συμμετοχή από το Χορό, μόνο της Κορυφαίας μειώνει σε μεγάλο βαθμό την κινησιολογία και τις συναισθηματικές εξάρσεις που προηγήθηκαν. Τα υπόλοιπα μέλη του Χορού παρακολουθούν τη συνομιλία σιωπηλά στέφοντας την προσοχή τους πότε στην Ελένη και πότε στην Κορυφαία. Λόγο του ότι είναι ένα διαλογικό μέρος, έτσι και ο ρυθμός στην κίνηση ή οι υπερβολές έχουν δώσει τη θέση τους σε μια συγκρατημένη θλίψη. Η Ελένη παραμένει στο μνήμα ενώ η Κορυφαία στέκεται δίπλα της. Η στιχομυθία, δηλαδή ο γρήγορος διάλογος στίχο με στίχο, είναι το μοναδικό σημείο που δίνει ένταση στο λόγο. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 33 σχολικού βιβλίου] Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την επιθυμία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγματικότητα μέσα στην οποία ζουν. Κάποτε η επιθυμία τους αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως παράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί.  Σε ποια σημεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται η επιθυμία απόδρασης;  Ποια είναι η οδυνηρή πραγματικότητα από την οποία θέλει να αποδράσει;  Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της; Η επιθυμία της Ελένης για απόδραση από τη σκληρή πραγματικότητα που την ταλανίζει εκφράζεται στους στίχους:  στ. 299-303 (προτιμά την καλή φήμη από την ομορφιά της)  στ. 332 (δεν έχει κάτι άλλο να προσμένει)  στ. 338 (η λύση του θανάτου θα την απελευθερώσει από την ατιμωτική ζωή)  στ. 394 (υποψία για την πιθανότητα του ότι ο Μενέλαος μπορεί να είναι ζωντανός)  395- 398 (αν ο σύζυγός της είναι νεκρός, η αυτοκτονία παραμένει ως η μόνη διέξοδος) Οδυνηρή πραγματικότητα ΕλένηςΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 31 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Κατηγορείται από του Έλληνες άδικα για τα δεινά τους (στ. 306- 307) Βρίσκεται ως αιχμάλωτη σε ξένη χώρα από τη βούληση των θεών (στ. 310- 312) Ο Μενέλαος είναι νεκρός (στ. 314- 317) Η μητέρα της αυτοκτόνησε από ντροπή (στ. 318- 319) Η κόρη της θα μεγαλώσει δυστυχισμένη (στ. 320- 321) Τα αδέλφια της είναι νεκρά εξαιτίας της (στ. 322) Δεν θα επιστρέψει στην πατρίδα της (στ. 325- 326) Απειλείται από το Θεοκλύμενο με γάμο (στ. 334- 335) Η ίδια η ηρωίδα θεωρεί ότι η εμφάνισή της είναι η αιτία όλων των συμφορών που έχουν συμβεί. Η έκφραση αίτιος- παναίτιος δηλώνει την ταυτόχρονη ενοχή και αθωότητά της, ενώ εύχεται να μην είχε ποτέ το εξωτερικό χαρακτηριστικό της ομορφιάς. Όσο εξελίσσεται το έργο, μπορούμε να διαμορφώνουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη. Ο Χορός, που σε όλη τη διάρκεια του κομμού συνέπασχε με την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου, εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την αξιοπιστία τους και αναλαμβάνει πιο ενεργό ρόλο.  Ας προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε την αλλαγή στη στάση του Χορού και να διερευνήσουμε τη σημασία της στη δραματική οικονομία του έργου. Ο Χορός, παρά το γεγονός του ότι αποτελείται από γυναίκες που δεν έχουν σημαντική δύναμη έτσι ώστε να παρέμβουν στην εξέλιξη του δράματος αρχίζει και δρα με στόχο να μεταβάλει την άποψη της Ελένης. Έως τότε η αυτοκτονία αποτελούσε τη μόνη λύση για την Ελένη, καθώς ο Μενέλαος θεωρήθηκε νεκρός. Η αμφισβήτηση όμως του Χορού θα λειτουργήσει καταλυτικά στην ίδια την Ελένη, η οποία παρακινημένη από τις αμφιβολίες θα αφήσει στην άκρη το θάνατο και θα αναζητήσει την αλήθεια για το τι έχει συμβεί στην πραγματικότητα.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 5 [Σελ. 33 σχολικού βιβλίου]Στο απόσπασμα του Ερωτόκριτου παρουσιάζεται η Αρετούσα, ηοποία πληροφορείται το χαμό του αγαπημένου της. Όπως και στολόγο της Ελένης, κυριαρχεί η επιθυμία για απόδραση από ταβάσανα και κατ' επέκταση από τη ζωή. Επιπλέον η μοίρα θεωρείταιως υπεύθυνη για τα γεγονότα που έχουν συμβεί, σε αντίθεση με ηνΕλένη που κατηγορεί τους θεούς. Και στα δύο κείμενα κυριαρχεί οθρήνος και η αγανάκτηση.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 32 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΑΜΟΙΒΑΙΟ (στ. 372- 436)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 35 σχολικού βιβλίου]Ο Χορός, που μπήκε στην ορχήστρα μετά τονΠρόλογο, τώρα αποχωρεί (μεθίσταται). Ας φανταστούμε την πορεία που ακολούθησαν οι γυναίκες του Χορού μπαίνοντας και βγαίνοντας από την ορχήστρα και ας τη σημειώσουμε στη διπλανή φωτογραφία.Ο Χορός, οι ελληνίδες αιχμάλωτες δηλαδή, εισήλθαν στη σκηνή από την αριστερήπάροδο, καθώς επέστρεφαν από την ακρογιαλια, σε ζεύγη ή στοιχισμένες η μίαπίσω από την άλλη με ρυθμικές κινήσεις. Χωρίστηκαν σε δύο ημιχόρια καισυντάχθηκαν γύρω από την Κορυφαία, η οποία στεκόταν στον τάφο του Πρωτέα,στο κέντρο. Όταν έρχεται η στιγμή της αποχώρησης, τα ημιχόρια ενώνονται στη σκάλα(κλίμακα) που ενώνει την ορχήστρα με τη σκηνή, ενώ ξαναχωρίζονται καθώςβγαίνουν από τις πύλες του ανακτόρου. Αυτή η πορεία ακολουθεί τις κλασικέςσυμβάσεις του αρχαίου θεάτρου, κάτι που στη σημερινή εποχή μπορεί ναεπηρεαστεί από τη σκηνοθετική παρέμβαση.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 35 σχολικού βιβλίου]Ο Χορός συνήθως παρέμενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου. Οιμεταστάσεις, όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κατά τηδιάρκεια της δράσης, είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνονται γιαδραματικούς λόγους. Στη σκηνή που παρακολουθούμε έχουμε μία από τιςελάχιστες αυτές μεταστάσεις. Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού;Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 33 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Ποιες δραματικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του Χορού από την ορχήστρα; Η Ελένη επιθυμεί να συμβουλευτεί τη Θεονόη για τα δεινά που την περιμένουν, γι' αυτό το λόγο επιθυμεί να μην περάσει μόνη της το βασανιστήριο της προσμονής. Ο Χορός, αποχωρεί από τη σκηνή προφασιζόμενος την επιθυμία της ίδιας της Ελένης, να γίνει αυτήκοος μάρτυρας της προφητείας της Θεονόης. Το ενδιαφέρον αυτό συνδυάζεται με τη συμπαράσταση που θέλουν να προσφέρουν οι γυναίκες στην Ελένη, καθώς θα ενημερώνεται για τα μελλούμενα. Σύμφωνα με την εξέλιξη του δράματος, η Ελένη πρέπει να μείνει μόνη της στη σκηνή καθώς θα συντελεστεί η εμφάνιση του Μενέλαου και η συνάντησή του με την ηρωίδα. Αν ο Χορός παρέμενε στη σκηνή, θα είχε τη δυνατότητα να αναγνωρίσει αμέσως το πρόσωπο του Μενέλαου, ως εκ τούτου, η αποχώρηση βοηθάει τη δραματική οικονομία για παράταση της αναγνώρισης. Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη. Και όμως παραμένει στη σκηνή για λίγο.  Μπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγμό της;  Ποια συναισθήματα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση; Η Ελένη διστάζει να εισέλθει στο ανάκτορο επειδή φοβάται (στ. 373- 375, 377- 379, 381- 386). Αυτός ο δισταγμός οφείλεται στο φόβο για ο ό,τι μπορεί να μάθει με σιγουριά πλέον πως ο Μενέλαος είναι νεκρός. Η αμφισβήτηση υπάρχει και ο δισταγμός προέρχεται από την πιθανότητα της επιβεβαίωσης. Η αντίδρασή της είναι δικαιολογημένη, καθώς δεν θέλει να χάσει και την τελευταία ελπίδα που της έχει απομείνει . Αυτή η επιβράδυνση δημιουργεί το συναίσθημα της αγωνίας, καθώς έχουμε ήδη συνδεθεί συναισθηματικά με την Ελένη και αδημονούμε με την έκβαση της υπόθεσης, επειδή βρισκόμαστε στο κρίσιμο σημείο που θα κρίνει για τον τερματισμό ή όχι της ζωής της.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 6 [Σελ. 35 σχολικού βιβλίου]Το κείμενο του Χουρμουζιάδη που παρατίθεται υπογραμμίζει τον τρόπο σύνθεσηςτου Χορού, από τον δραματικό ποιητή.Ο Χορός, αρκετές φορές, αν και αποτελείται από “αδύναμες” κοινωνικές ομάδες,ξεπερνά τη δύναμη των ηγεμόνων και των αρχόντων, καθώς χαρακτηρίζονται απότην εμπειρία και τη διορατικότητα. Ο ρόλος του Χορού είναι η διασφάλιση τηςισορροπίας και η ανάδειξη του συναισθηματικού κόσμου των ηρώων. Η επιλογήτων προσώπων που απαρτίζουν το Χορό γινόταν σε αντιστοιχία με το φύλο τουήρωα με στόχο τη συναισθηματική και διανοητική ταύτιση.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 34 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 37 σχολικού βιβλίου]Η Ελένη, πριν αποχωρήσει από τη σκηνή, τραγουδάει στίχους γεμάτους αγωνίακαι πάθος. Οι διπλανές φωτογραφίες, αν και δεν είναι από παράσταση τηςΕλένης, θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να παρατηρήσουμε τα μέσα (π.χ.βλέμμα, κίνηση χεριών), με ταοποία οι σημερινοί ηθοποιοίεκφράζουν αυτό το πάθος. Τι θα αξιοποιούσες από αυτά, για να σκηνοθετήσεις ή για να ερμηνεύσεις τη μονωδία της Ελένης;Η συναισθηματική κατάσταση της Ελένης αναδεικνύεται από τις περιγραφές τωνστίχων: στ. 417 (κραυγές), στ. 419 (χτύπημα κεφαλιού με τα χέρια της), στ. 420- 421(σκίσιμο προσώπου με τα νύχια), στ. 425 (τράβηγμα μαλλιών). Οι χαρακτηριστικέςαυτές εικόνες αρχαίου θρήνου μπορούν να παρασταθούν και με εξωγλωσσικάστοιχεία, όπως εμφανίζονται στις φωτογραφίες. Η αναφορά για τις συμφορές τηςΤροία και το συναισθηματικό πάθος της ηρωίδας εικονοποιούνται καιπεριγράφονται με γλαφυρότητα.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 35 σχολικού βιβλίου]Η ιδέα ότι η ομορφιά είναι καταστροφική, είτε για εκείνον που την έχει είτε γιατους άλλους, είναι πολύ διαδεδομένη. Ας εξετάσουμε πώς αντιμετωπίζει το θέμα της ομορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά τηςΤο δώρο της ομορφιάς κατά γενική ομολογία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό πουθεωρείται θετικό για το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων. Για την Ελένη όμωςαυτό το γνώρισμα αποτελεί την αιτία που την καθιστά τραγικό πρόσωπο.Ειδικότερα, στους στίχους 405- 421 αναφέρεται ότι η ομορφιά ήταν η αιτία για τιςσυμφορές της Τροίας, μια ιδιότητα που δόθηκε από την Αφροδίτη, χωρίς να έχεικάποια ευθύνη η Ελένη (στ. 408). Στην ουσία η ηρωίδα είναι αθώα (αναίτιος), όμωςλόγω της εμφάνισής της αισθάνεται ένοχη (παναίτιος). Αυτές οι ασυμβίβαστεςέννοιες αποδίδουν την τραγικότητα της πρωταγωνίστριας, η οποία εύχεται να ήτανΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 35 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!άσχημη, αλλά με καλή φήμη, ενώ φέρνει παραδείγματα καταστροφικής ομορφιάςσε άλλες γυναίκες ( Καλλιστώ, Τιτανίδα, στ. 422- 436).  Στο τελευταίο μέρος της Παρόδου, ιδιαίτερα στο αμοιβαίο, παρακολουθούμε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της, τις προσωπικές της συμφορές και τις αγωνίες της, αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέμου. Εκφράζεται έτσι έντονα το παθητικό στοιχείο, που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη. Ας επισημάνουμε κάποια σημεία της Παρόδου, όπου γίνεται ιδιαίτερα εμφανές αυτό το στοιχείο.  Ποια συναισθήματα δημιουργούνται στους θεατές/αναγνώστες για την ηρωίδα; H Ελένη τελικά αποχωρεί. H σκηνή μένει άδεια. Μια αίσθηση προσμονής κυριαρχεί. Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο. Φαντάσου τη συνέχεια, πριν δεις τα παρακάτω. Το παθητικό στοιχείο είναι η εκδήλωση του πάθους και των συναισθηματικών αποτελεσμάτων που έχει στους ήρωες του δράματος. Ειδικότερα, τα σημεία που γίνεται εμφανές είναι:  στ. 196-209 ( παρουσιάζεται η αβάσταχτη θλίψη της Ελένης)  στ. 229- 233 ( η θλίψη και οι ενοχές για την Τροία)  στ. 233- 243 ( πόνος για την απώλεια των αγαπημένων συγγενών)  στ. 306- 307 ( αίσθημα αδικίας και το παράπονο για την κακή της φήμη)  στ. 314- 316 ( απελπισία για την έλλειψη του συζύγου της)  στ. 319 ( ευθύνη για το χαμό της μητέρας της)  στ. 338- 342, 395- 399 ( ανάγκη φυγής από την πραγματικότητα)  στ. 352 ( φόβος από αμφιβολία)  στ. 377- 377 ( αγωνία για επιβεβαίωση ή διάψευση των ειδήσεων) Μέσα από τον Πρόλογο και την Πάροδο, οι θεατές αισθάνονται συμπάθεια και συμμετέχουν στο δράμα της Ελένης, παρακινούμενοι από τη δύσκολη θέση στην οποία βρίσκεται. Παράλληλα η αγωνία και ο φόβος για το μέλλον, εντείνονται, καθώς αυξάνεται η αγωνία για την τύχη της ηρωίδας. Τέλος, θαυμάζουν την Ελένη για το λόγο του ότι μένει πιστή στις αρχές της και ενσαρκώνει το ηρωικό ιδεώδες προτιμώντας τον έντιμο θάνατο από μια εξευτελιστική ζωή.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 7 [Σελ. 37 σχολικού βιβλίου]Στο απόσπασμα της Ελένης του Ρίτσου, ο πλούτος, η ομορφιά και η δόξααντιμετωπίζονται με ένα πικρό, κυνικό χαμόγελο. Αναδεικνύεται με αυτό τον τρόποη ματαιότητα και ο παραλογισμός της μικρότητας κάθε ανθρώπινης ύπαρξης. ΗΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 36 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ματαιότητα και ο παραλογισμός του πολέμου, που εκφράζονται από το δράμα τουΕυριπίδη, είναι τα κοινά στοιχεία με το συγκεκριμένο απόσπασμα.Από την άλλη πλευρά, το απόσπασμα τουΠούσκιν περιγράφει μια περίπτωση κρίσης περίτης καλλίστης, όπως τη δοκιμασία πουεπέβαλαν οι θεές τον Πάρη. Η αντίδραση τηςβασίλισσας, μπροστά στην απροσδόκητηαπάντηση του καθρέφτη, μπορεί να ταυτιστείμε την αντιμετώπιση της απόρριψης της Ήραςκαι την ακόλουθη αναζήτηση εκδίκησης απότους εμπλεκόμενους. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ [σελ. 38 σχολικού βιβλίου]1. Ας υποθέσουμε ότι στους στίχους της Ελένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαμβάνεται η Πάροδος. Αναλαμβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συμμαθητές σας τα βασικά της σημεία σε ένα κείμενο 100 περίπου λέξεων, έτσι ώστε οι συμμαθητές σας να μπορέσουν να μελετήσουν χωρίς πρόβλημα το A' Επεισόδιο. Η Ελένη θρηνεί μπροστά στον τάφο του Πρωτέα. Ο Χορός, εισέρχεται στη σκηνή και αρχίζει να συμπάσχει μαζί της. Η πρωταγωνίστρια φροντίζει να ενημερώσει το κοινό και το Χορό για τους λόγους του θρήνου της που συνδέονται με την Τροία, την ευθύνη της Ελένης και τις ενοχές που αισθάνεται. Επιπροσθέτως, η ηρωίδα αποφασίζει να αυτοκτονήσει προκειμένου να διασώσει την αξιοπρέπειά της και παράλληλα να γλυτώσει από το γάμο με τον Θεοκλύμενο. Από την πλευρά του ο Χορός την προτρέπει να μην εμπιστευθεί απόλυτα τις πληροφορίες του Τεύκρου αλλά να συμβουλευτεί τη μάντισσα Θεονόη για το τι έχει γίνει πραγματικά. Η Ελένη αποδέχεται την άποψη του Χορού και αποχωρούν από την ορχήστρα.2. Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηματική τους φόρτιση μέσα από ένα τραγούδι (κομμός). Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήματά τους στη β' στροφή και τη β' αντιστροφή;Οι εκφραστικοί τρόπου που δηλώνουν τα συναισθήματα του Χορού είναι οι εξής: Η απαρίθμηση των δεινών της ΕλένηςΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 37 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Η επανάληψη των συμφορών από το Χορό Το ειδικό λεξιλόγιο (πόνους, βαριούς πόνους, δυστυχίες, ντροπές, πικραμένη μοίρα, συμφορά, δυστυχία, υποφέρει) Επανάληψη συγκεκριμένων λέξεων (πόνους, στ. 223- 224) Οι ρητορικές ερωτήσεις του Χορού (στ. 251- 252) Οι εικόνες καταστροφής3. O Χορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχμάλωτες γυναίκες, που άρπαξαν βάρβαροι επιδρομείς. Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώμη σας την εξέλιξη του δράματος η γυναικεία φύση, η ελληνική καταγωγή και η κατάσταση των μελών του Χορού; Ο Χορός στο δράμα αποτελείται από ελληνίδες αιχμάλωτες γυναίκες. Έτσι, γίνεται εμφανές ότι η κατάσταση της Ελένης και του Χορού είναι ταυτόσημες καθώς οι γυναίκες λειτουργούν ως οι φίλες της ηρωίδας που κατανοούν και δικαιολογούν τη στάση της, όμως παράλληλα προσπαθούν να τη βοηθήσουν και να την αποτρέψουν από το να προβεί σε ασυλλόγιστες πράξεις, όπως η αυτοκτονία. Με αυτό τον τρόπο η εξέλιξη του δράματος προωθείται αφού η πρωταγωνίστρια δεν ακολουθεί μόνο την δική της άποψη.4. Ως θεατές μιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντομο κείμενο, στο οποίο καταγράφετε τις εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού. Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάμεσα σε άλλα και τα εξής: ποιες αποτελούν το Χορό, από πού και με ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή, τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους. (Βλ. Απάντηση της 1ης ερώτησης Ας εμβαθύνουμε, σελ. 27 του σχολικού βιβλίου). Η ομοιομορφία του Χορού σχετικά με την ενδυμασία, καθώς είναι υπηρέτριες, και η ομοιογένεια των κινήσεων ταυτίζεται με την επιβλητική είσοδο στη σκηνή, που δημιουργεί δέος. Η ρυθμικότητα και η μουσική υπόκρουση του αυλού τονίζουν αυτό το συναίσθημα.5. Ο Ευριπίδης, σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεμο, περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες με την ίδια ένταση, τόσο για τους ηττημένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες. Nα εντοπίσετε τα σχετικά σημεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιμότητα αυτής της αναφοράς.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 38 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Η αναφορά στον Τρωικό πόλεμο εξυπηρετεί την αντιπολεμική διάθεση του έργουκαι αναδεικνύει τον παραλογισμό και τη ματαιότητα των ανθρώπινωνσυγκρούσεων. Τα σημεία που περιγράφουν αυτές τις απόψεις είναι: στ. 229- 230 (η καταστροφή της Τροίας) στ. 233- 243 (οι συμφορές του πολέμου που προκλήθηκαν στην οικογένεια της Ελένης) στ. 266 (θλίψη για τον πόλεμο) στ 274- 275, 284- 285 (απώλειες από τα στρατόπεδα Τρώων και Ελλήνων).6. Ποια είναι η στάση του Xορού στο αμοιβαίο (στ. 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κομμό;Η στάση του Χορού στο αμοιβαίο είναι διαφορετική και προσεγγίζει με άλλο τρόποτα συναισθήματα της Ελένης. Αρχικά, κατά τη διάρκεια του κομμού, ο Χορόςσυμμετέχει στο πάθος και στο θρήνο της Ελένης και συμπαραστέκεταιγενικοποιώντας τα συναισθήματά της.Αντίθετα, στο αμοιβαίο παρουσιάζεται παρηγορητικός και ψύχραιμος. Συμβουλεύειτην Ελένη να δει με θετική ματιά το μέλλον και αμφισβητεί την απογοητευτικήσκοπιά των λόγων του Τεύκρου. Λειτουργεί σαν κατώτερος υποκριτής, επειδή ηπαρέμβαση είναι δυναμική και σίγουρη με τρόπο που αλλάζει την δραματικήεξέλιξη.7. Tι θα έχανε κατά τη γνώμη σας η παράσταση, αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν μια πιστή θεραπαινίδα της Ελένης; Αν στη θέση του Χορού βρισκόταν ένα άτομο η πρώτη απώλεια θα ήταν το πέρασμα από το στοιχείο της συλλογικότητας και της γενίκευσης, στο στοιχείο της μονάδας. Επιπροσθέτως, θα χανόταν η επιβλητικότητα και η μεγαλοπρέπεια που προσδίδει η ομάδα με συγχρονισμένη κίνηση αλλά και η μεγέθυνση των συναισθημάτων της ίδιας της Ελένης.8. Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραμυθητικά επιχειρήματα και να συντάξετε, με βάση αυτά, ένα σύντομο παρηγορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Ελένη. Δύστυχη Ελένη,Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 39 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!πρέπει να αντιμετωπίσεις τις δυσκολίες με υπομονή και επιμονή. Μην πιστέψεις ταλόγια του Τεύκρου, για το θάνατο του Μενέλαου, και μην προβείς σε αποφάσειςπου θα μετανιώσεις εσύ και οι αγαπημένοι σου. Σκέψου τη θετική εκδοχή γιατί ταστοιχεία που διαθέτεις είναι ανεπαρκή. Πριν λοιπόν αποφασίσεις κάτισυμβουλέψου τη μάντισσα Θεονόη για να επιβεβαιώσεις ή να διαψεύσεις τα λόγιαου ξένου. Ο θάνατο του συζύγου σου είναι ακόμη φήμη, οπότε μην είσαιαπαισιόδοξη.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 40 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Α’ Επεισόδιο: Από κατακτητής της Τροίας, έναςρακένδυτος ναυαγόςΑπαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σσ. 40-48)1η ΣΚΗΝΗ (στ. 437 - 494)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 41 σχολικού βιβλίου]Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι, όπου ζητούνπληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου. Διάχυτο είναι ένα κλίμα αδημονίας. Ένα νέο πρόσωπο εμφανίζεται στη σκηνή. Από πού έρχεται; Τι φοράει; Πώς μαθαίνουμε ποιος είναι; Ας παρατηρήσουμε τις φωτογραφίες του Α' Επεισοδίου (σελ. 35-43) που απεικονίζουν το Μενέλαο σε σύγχρονες παραστάσεις. Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυματολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που μπορούμε να αντλήσουμε από το κείμενο; Σύμφωνα με τα λεγόμενα του νέου προσώπου που εμφανίζεται, έρχεται από την πόλη (στ. 473), οπότε καταλαβαίνουμε ότι έχει εισέλθει στη σκηνή από τη δεξιά πάροδο. Έχει την εμφάνιση ζητιάνου, καθώς τα ρούχα του είναι κουρέλια και τα απομεινάρια από πανί καραβιού (στ. 473, 479- 480). Στους στίχους 437- 444 αυτοπαρουσιάζεται στους θεατές, περιγράφοντας το γενεαλογικό του δέντρο και την καταγωγή του. Με αυτό τον τρόπο ενημερωνόμαστε για τις πληροφορίες που αφορούν τον νέο ήρωα. Οι εικόνες των σελίδων 35- 43 παρουσιάζουν μια πιστή εικόνα αναπαράστασης του Μενέλαου, από σκηνογραφικής άποψης. Οι σύγχρονοι σκηνογράφοι φρόντισαν να ακολουθήσουν όσο πιο πιστά γίνεται την περιγραφή του δράματος Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 41 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ντύνοντας τον ήρωα με φτωχικά ενδύματα, που συμφωνούν με τις παραδοσιακέςσυμβάσεις.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 41 σχολικού βιβλίου]Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το Α' Επεισόδιο, που αποτελεί ένα από ταεπικά-διαλογικά μέρη της τραγωδίας. Δε βρισκόμαστε, λοιπόν, στην αρχή τουέργου· η δράση έχει ήδη αρχίσει. Παρ' όλα αυτά, υποστηρίζεται ότι ο μονόλογοςαυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος.1. Ας αναζητήσουμε στο κείμενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη.2. Ποιες δραματικές σκοπιμότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος;1. “Πρόλογος” ΜΕΝΕΛΑΟΥ Πρόλογος ΕΛΕΝΗΣ Εκφώνηση από το πρωταγωνιστικό πρόσωπο, χωρίς την παρουσία Χορού Αυτοπαρουσίαση και περιγραφή γενεαλογικού δέντρου Περιγραφή κατάστασης και περιπετειών του ήρωαΠαρουσίαση γεγονότων δι' απαγγελίας Παρουσίαση γεγονότων διά μιμήσεως (μονόλογος με συναισθηματική εμπλοκή του ήρωα)2. Ο δεύτερος αυτός Πρόλογος εξυπηρετεί αρκετές δραματικές σκοπιμότητες:  Προοικονομείται η σκηνή της συνάντησης και αναγνώρισης Ελένης- Μενέλαου  Οι θεατές είναι σίγουροι πλέον ότι ο Μενέλαος είναι ζωντανός  Η σκηνή της αναγνώρισης απομακρύνεται καθώς εμφανίζεται η τραγική ειρωνεία από πλευράς Μενελάου (ο ίδιος νομίζει ότι η πραγματική Ελένη είναι στη σπηλιά).Η εμφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυμίζει σε τίποτα τοΜενέλαο του μύθου.Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εμφάνιση ενός βασιλιά καιμάλιστα αρχηγού της εκστρατείας στην Τροία; Ας λάβουμε υπόψη μας ότι οκωμωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε με έντονη ειρωνεία την προσπάθεια τουΕυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές με τη ρακοφορία των ηρώων του.Η προσπάθεια συγκίνησης του κοινού του δράματος, από τη ρακοφορία των ηρώωντου Ευριπίδη δέχτηκε τη σάτιρα του Αριστοφάνη. Όμως αυτή η συνήθειαεξυπηρετούσε κάποιο σκοπό.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 42 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Αρχικά, στο συγκεκριμένο έργο, ο Μενέλαος είναι ο ηγέτης της Τρωικήςεκστρατείας, όμως εμφανίζεται ως ταλαιπωρημένος ναυαγός. Αυτή η εμφάνισηαντικατοπτρίζει το φαίνεσθαι και το είναι του ήρωα στα μάτια των θεατών, με στόχοτο έλεο και τη συμπάθεια απέναντι στο πρόσωπό του. Ταυτόχρονα η εμφάνιση τουΜενέλαου βοηθάει στην προσέγγιση του παλατιού καθώς αν ήταν ντυμένοςβασιλικά θα γινόταν άμεσα αντιληπτός. Από την άλλη πλευρά, ίσως η ρακένδυτηεμφάνιση του βασιλιά ίσως να προκαλούσε γέλιο, αφού η παρουσία του ήρωα έχεικαι κωμικά χαρακτηριστικά.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 [Σελ. 41 σχολικού βιβλίου]Το απόσπασμα προέρχεται από την κωμωδία Αχαρνής του Αριστοφάνη και αποτελείοξύτατη κριτική για τα έργα και την παρουσίαση των ηρώων του Ευριπίδη.Η συζήτηση μεταξύ του ήρωα Δικαιόπολι με τον Ευριπίδη, αναδεικνύει μια σειράονομάτων ηρώων που εμφανίζονται στα έργα ως ρακένδυτοι. Αυτή η αναφοράαποδεικνύει ότι αυτή η τεχνική παρουσίασης ήταν συνηθισμένη από τον τραγικόποιητή για το λόγο του ότι φρόντιζε να τονίζει τον ψυχικό κόσμο των ηρώων με τηνεμφάνιση και με τον τρόπο ντυσίματος.ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 43 σχολικού βιβλίου]Η ρήση του Μενέλαου μοιάζει με την προλογική ρήση της Ελένης. Υπάρχει όμωςμια βασική διαφορά: η Ελένη απευθυνόταν στους θεατές, ενώ ο Μενέλαοςπαρουσιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες με ένα γνήσιο μονόλογο.Πώς θα αξιοποιούσες την επισήμανση αυτή, αν σκηνοθετούσες τους μονολόγουςτων δύο ηρώων;Επειδή ο μονόλογος της Ελένης είναι πληροφοριακός, δηλαδή δι' απαγγελίας θαμπορούσαμε να θέσουμε την ηρωίδα με το πρόσωπο στραμμένο στο κοινό καιαπομακρυσμένη από τον τάφο του Πρωτέα. Αναγκαστικά, λόγω της μορφής τουλόγου (απαγγελία), η θέση της θα είναι στατική.Από την άλλη πλευρά, ο μονόλογος του Μενέλαου αρχικά είναι πομπώδης καιπροκαλεί δέος (στ. 437- 450). Με αφορμή αυτό, οι δυναμικές κινήσεις του σώματοςκαι των χεριών, αλλά και η αλλαγή χροιάς της φωνής υποστηρίζουν την απαγγελία.Το δεύτερο μέρος (στ. 451- 492) χαρακτηρίζεται από τη συγκινησιακή φόρτιση καιτο συναίσθημα, έτσι θα μπορούσαμε να θέσουμε τον υποκριτή σε μια συζήτηση μεΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 43 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!τον εαυτό του ενώ οι κινήσεις του θα επικεντρώνονται προς το παλάτι, όπωςαναφέρεται και στο κείμενο.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 43 σχολικού βιβλίου]Ας παρατηρήσουμε το λόγο του Μενέλαου. Διαρθρώνεται σε δύο άξονες. ΟΜενέλαος κάποτε... ο Μενέλαος τώρα...Ας θυμηθούμε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα. Θα τον χαρακτήριζεςτραγικό ήρωα; Γιατί; Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον;Η τραγικότητα του ήρωα προέρχεται κυρίως από τα αισθήματα ενοχής, η ξαφνικήαλλαγή της τύχης και η σύγκρουση με τις επιταγές θεϊκών δυνάμεων. Ο Μενέλαοςξυπνάει στους θεατές τη συμπάθεια (έλεο), καθώς συμπάσχουμε με τις δυσκολίεςπου αντιμετωπίζει, παρά το γεγονός ότι ήταν βασιλιάς της εκστρατείας και για τησταθερή αφοσίωσή του προς τους συντρόφους του. Τα στοιχεία που ταυτίζουν τονΜενέλαο με τους τραγικούς ήρωες είναι: Η αλλαγή της τύχης του (από κατακτητής της Τροίας στ. 445- 449, μετατράπηκε σε ρακένδυτο ναυαγό στ. 465- 469, 472- 473, 477- 480). Η μεταστροφή της τύχης υπογραμμίζεται ιδιαίτερα στις φράσεις των στ. 474- 476, 480- 481. Η προσπάθεια επιστροφής στην πατρίδα και το σπίτι του και η αντίθετη θέληση των θεών (στ. 454- 464). Η πλάνη, στην οποία βρίσκεται επειδή θεωρεί ότι η Ελένη που βρίσκεται στη σπηλιά είναι η πραγματική γυναίκα του. Η αλήθεια όμως τονίζει τη ματαιότητα του Τρωικού πολέμου. Η ανάγκη, στην οποία βρίσκεται αυτή τη στιγμή για σωτηρία του ίδιου και των συντρόφων του.Ως θεατές/αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούμε κάποιονήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία: στον Πρόλογο ο Τεύκρος,τώρα ο Μενέλαος.  Ας αναζητήσουμε ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στους δύο αυτούς ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους.  Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέμου μάς γεννά η τύχη των δύο αυτών ηρώων; ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΤΕΥΚΡΟΣΦτάνει στην Αίγυπτο κατά λάθος, λόγω Φτάνει στην Αίγυπτο για να ζητήσειτου ναυαγίου χρησμόΗ εμφάνισή του παραπέμπει σε Είναι ντυμένος ως πολεμιστής, φέρονταςρακένδυτο ζητιάνο τον οπλισμό του Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 44 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Δακρύζει για την αλλαγή της τύχης του Διατηρεί την αξιοπρέπειά τουΕίναι απελπισμένος και ζητά τα αναγκαία Στόχος η ίδρυση μιας νέας πατρίδαςγια να ζήσειΕίναι ναυαγός Έχει καράβι  Και οι δύο συμμετείχαν στην κατάκτηση της Τροίας  Αποκαλύπτουν το παρελθόν τους μέχρι την έλευσή τους στην Αίγυπτο  Αντιμετωπίζουν τη μεταστροφή της τύχης τους  Επιθυμία επιστροφής στην πατρίδα  Βρίσκονται σε σύγχυση με τα γεγονότα και τις ειδήσεις που μαθαίνουν για την Ελένη Η τύχη αυτών των ηρώων μας δημιουργεί την αίσθηση της ματαιότητας του πολέμου, σε διαχρονικό επίπεδο. Ο Μενέλαος και ο Τεύκρος βρίσκονται ανάμεσα στους νικητές της Τρωικής εκστρατείας, όμως το αποτέλεσμα δεν διαχωρίζει νικητές και ηττημένους. Επιπλέον, επειδή ο πόλεμος ξεκίνησε εξαιτίας του ειδώλου της Ελένης, υπογραμμίζεται η ανθρώπινη ποταπότητα, καθώς καταλαβαίνουμε ότι πίσω από όλα αυτά κρύβονται ταπεινά κίνητρα, όπως η πλεονεξία και η φιλοδοξία.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 [Σελ. 43 σχολικού βιβλίου]Η περιγραφή του Αινεία, του ήρωα του έπους του Βιργιλίου Αινειάδα ταυτίζεται σεαρκετά σημεία με την εμφάνιση του Μενέλαου. Αρχικά, ο Αινείας ξεκίνησε από τηνΤροία και κατέληξε, μετά από αρκετές περιπέτειες στην Ιταλία, όπου και έγινεγενάρχης των ρωμαίων. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζεται, όπως και ο Μενέλαος, ως ναυαγόςπου συνοδεύεται από τους συντρόφους του, σε μια άγνωστη χώρα μετά από τηθέληση ανώτερων δυνάμεων. Επίσης, ενώ ο Μενέλαος παροτρύνεται από τηνανάγκη, ο Αινείας κινείται λόγω περιέργειας, μην έχοντας την ευθύνη τωνσυντρόφων του, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του Μενέλαου. Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 45 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!2η ΣΚΗΝΗ (στ. 495 - 541)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 45 σχολικού βιβλίου]Στη 2η σκηνή, το κείμενο μας δίνει αρκετές σκηνοθετικές πληροφορίες. Ωςσκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις το κείμενο και εντοπίζεις τουςσκηνοθετικούς του δείκτες. Σημείωσε δίπλα στους συγκεκριμένους στίχους τιςοδηγίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς, ώστε να συνταιριάξουν κίνηση και λόγο. στ. 495-496 (Η Γερόντισσα στέκεται μέσα από το παλάτι και ρωτά, ενώ ο Μενέλαος έχει χτυπήσει την πόρτα) στ. 503 (Η Γερόντισσα προσπαθεί να διώξει τον Μενέλαο σπρώχνοντάς τον) στ. 505 (Ο Μενέλαος δείχνει το παλάτι) στ. 511 (Ο Μενέλαος στρέφεται προς τον ουρανό υψώνοντας τα χέρια του) στ. 514 (“δακρύζεις”: δήλωση συναισθηματικής κατάστασης και αντίδρασης) στ. 517 (Ο Μενέλαος δείχνει το παλάτι και κάνει νεύμα προς αυτό) στ. 524 (Η Γερόντισσα δείχνει τον τάφο του Πρωτέα) στ. 535 (Η Γερόντισσα δείχνοντας με το χέρι της διώχνει τον Μενέλαο)ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 45 σχολικού βιβλίου]Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό, φύλακα δηλαδή του ανακτόρου, μια γυναίκακαι μάλιστα γερόντισσα. Πρόκειται για ένα δευτερεύον πρόσωπο, που συνήθωςείναι ανώνυμο και εμφανίζεται στη σκηνή μόνο με την ιδιότητά του. Ας αναζητήσουμε τους λόγους, για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός μια αδύναμη γυναίκα και όχι ένας χεροδύναμος στρατιώτης. Ποιος, λοιπόν, είναι ο ρόλος της συγκεκριμένης σκηνής στη δραματική οικονομία;Ως θυρωρός, στο παλάτι της Αιγύπτου επιλέγεται απόν Ευριπίδη μια αδύναμηηλικιωμένη γυναίκα, αυτή η επιλογή έγινέ για τους εξής λόγους: Δεν θα καλέσει τους φρουρούς για να συλλάβουν τον Μενέλαο, λόγω της ευαισθησίας του γυναικείου φύλου Τονίζεται η εξαθλίωση του Μενέλαου, γιατί παρά τη μεγάλη ηλικία της τον τραβάει από το χέρι και τον σπρώχνει με σκοπό να τον διώξει, τονίζοντας παράλληλα και το κωμικό στοιχείοΗ δραματική προοικονομία επιτυγχάνεται όταν: Παρέχονται πληροφορίες, τις οποίες ζητά ο Μενέλαος Δίνεται η πληροφορία ύπαρξης της Ελένης μέσα στο παλάτι, έτσι ώστε να οδηγηθούμε μετέπειτα στη σκηνή της αναγνώρισης Ο ήρωας προστατεύεται, καθώς δεν συλλαμβάνεται ώστε να θανατωθεί Προβολή, με εντονότερο τρόπο, της τραγικότητας του Μενέλαου με την αντιπαράθεση της τωρινής με την παλιότερη κατάστασή του.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 46 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Όπως ήδη έχουμε αναφέρει, με την επινόηση του ειδώλου της Ελένηςδημιουργείται στην τραγωδία μας μια έντονη αντίθεση ανάμεσα στο είναι και τοφαίνεσθαι, που εκδηλώνεται με διάφορες μορφές, όπως δόξα (< δοκεῖ =φαίνεται) – αλήθεια, όνομα – σώμα. Αυτήν τη θεμελιώδη για την τραγωδίααντίθεση τη γνωρίσαμε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης. Aς την αναζητήσουμε και σε δύο ακόμα πρόσωπα, το Μενέλαο και τη Γερόντισσα. H έμφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου; Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή; Αντιθέσεις ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το είναι εντοπίζονται στα πρόσωπα του Μενέλαου και της Γερόντισσας. Αρχικά, ο Μενέλαος παρουσιάζεται ως ρακένδυτος ναυαγός, εμφάνιση που παραπέμπει σε ζητιάνο (φαίνεσθαι), ενώ στην πραγματικότητα, είναι ο νικητής του τρωικού πολέμου και ο ένδοξος βασιλιάς της Σπάρτης (είναι). Από την άλλη πλευρά η Γερόντισσα, ενώ παρουσιάζεται ως ένα άτομο σκληρό που διακατέχεται από την ευσυνειδησία στο να απομακρύνει κάθε επισκέπτη (φαίνεσθαι), όμως στο βάθος διακρίνεται η αγάπη της στους Έλληνες καθώς προσπαθεί να προστατέψει το Μενέλαο (είναι). Οι αντιθέσεις που δημιουργούνται στους χαρακτήρες, οδηγούν τους θεατές στην σταδιακή προσμονή της εδραίωσης του είναι έναντι του φαίνεσθαι. Με αυτό τον τρόπο και με βάση τα στοιχεία που έχουμε μέχρι τώρα για το πως θα γίνει η αναγνώριση Μενέλαου- Ελένης, δημιουργείται η προσμονή για το πότε θα αποκαλυφθεί η πραγματική ταυτότητα των ηρώων και ποιά θα είναι τα αποτελέσματα αυτής της αποκάλυψης για την τύχη τους. Μέσα από το νόημα του δράματος καταλαβαίνουμε ότι η ανθρώπινη ζωή και ο τρόπος που εκλαμβάνει κανείς την πραγματικότητα πρέπει να περάσει ένα στάδιο αμφισβήτησης. Δεν πρέπει να υπακούμε τυφλά μονάχα στις αισθήσεις μας αλλά η λογική και η κριτική σκέψη πρέπει να συνδυαστούν έτσι ώστε να έχουμε ένα σωστότερο αποτέλεσμα.Μέχρι τώρα είδαμε το Μενέλαο στην τραγική του διάσταση. O Μενέλαος όμωςπροβληματίζει: είναι πράγματι τραγικό πρόσωπο ή μια φιγούρα πουσκιαγραφείται με κωμικές πινελιές; Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτείγι' αυτόν. Διαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερμηνείες. Έτσι, η παρουσία τουΜενέλαου προκαλεί στους αναγνώστες/θεατές άλλοτε χαμόγελο ή γέλιο, άλλοτελύπηση και οίκτο, άλλοτε κλαυσίγελω. Ας αναζητήσουμε στη σκηνή με τη Γερόντισσα στοιχεία που μπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρόπους θεώρησης του ήρωα.Τα στοιχεία με τα οποία ο χαρακτήρας του Μενέλαου αποκτά κωμική χροιά είναι ταεξής:Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 47 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Η ντροπιαστική εμφάνιση του μεγάλου νικητή- στρατηγού- βασιλιά, που παρουσιάζεται με την εικόνα ενός ζητιάνου. Η κακομεταχείρησή του από μια ηλικιωμένη γυναίκα. Το αντιηρωικό κλάμα του Μενέλαου, στον στίχο 514. Η έκπληξη του ήρωα στο πρώτο άκουσμα για την ύπαρξη της Ελένης.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 3 [Σελ. 45 σχολικού βιβλίου]Το απόσπασμα της μετάφρασης του Κ. Μύρη αναδεικνύει ξεκάθαρα τη διαφοράτου κωμικού και τραγικού στοιχείου στο διάλογο Γερόντισσας και Μενέλαου.Η Γερόντισσα, με τα λόγια της αναδεικνύει την κωμική πλευρά, καθώς η απλότητα,η αμεσότητα και η λαϊκότητα ταυτίζονται με την κοινωνική της θέση και την ταπεινήκαταγωγή της. Στον αντίποδα ο λόγος του Μενέλαου χαρακτηρίζεται απόσοβαρότητα καθώς επικαλείται το θείο και σταδιακά γίνεται όλο και πιοαρχαιοπρεπής.3η ΣΚΗΝΗ (στ. 542 - 575)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 47 σχολικού βιβλίου]Κάποιοι μελετητές της Ελένης διακρίνουν στο Επεισόδιο αυτό κωμικά στοιχεία,ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρουσιάζει τους ήρωες ωςκοινούς θνητούς και μάλιστα, σε περιπτώσεις όπως του Μενέλαου, νααναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία, που χαρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινηύπαρξη. Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υποδύεται το Mενέλαο, σε κάθε περίπτωση; Aν είχες να επιλέξεις και τη μετάφραση, σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση, στη μετάφραση του T. Pούσσου που διαβάζουμε στο σχολικό βιβλίο ή του K. Mύρη (επόμενο κείμενο); Παρατήρησε τις φωτογραφίες. Ποια άποψη φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση; Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 48 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Αν η επιλογή μας ήταν η μετάφραση του Τ. Ρούσσου, θα επικεντρωνόμασταν περισσότερο στην τραγικότητα των ηρώων. Οι κινήσεις του Μενέλαου και ο τρόπος ομιλίας του ηθοποιού θα υπογράμμιζαν το τραγικό στοιχείο που τον χαρακτηρίζει. Αντίθετα, αν επιλέγαμε το κείμενο του Κ. Μύρη, το βάρος θα έπεφτε σε μια πιο κωμική εκδοχή. Το παρουσιαστικό αλλά και η χρήση των εξωγλωσσικών στοιχείων του Μενέλαου θα πρόβαλλε το κωμικό. Συγκρίνοντας τις δύο φωτογραφίες παρατηρούμε ότι η πρώτη εικόνα (σελ. Σχολικού 45) υιοθετεί την τραγική άποψη, όπως φαίνεται από τη στάση και από το ύφος του Μενέλαου και της Γερόντισσας, όπου το στοιχείο της αγωνίας κυριαρχεί. Από την αντίθετη πλευρά, η δεύτερη εικόνα (σελ. Σχολικού 47) η σκηνοθετική ματιά έχει μια πιο κωμική χροιά. Ο Μενέλαος είναι γονατιστός, ενώ παράλληλα η έκφραση της Γερόντισσας δεν ταιριάζει με τραγική κατάσταση.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 47 σχολικού βιβλίου]Ο Μενέλαος, μετά τα συγκλονιστικά γι' αυτόν νέα, απομένει μόνος του στη σκηνήκαι προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα όσα παράδοξα άκουσε. Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό, που φτάνει σε εύκολα συμπεράσματα. Είναι όμως έτσι; Ας σκεφτούμε τι έχει υποστεί μέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο. Τι αισθάνεσαι για το Μενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα; Η προσπάθεια εξήγησης των όσων έχει μάθει έως τώρα, δίνουν μια χιουμοριστική διάθεση στο χαρακτήρα του Μενέλαου, κάτι το οποίο όμως τονίζει ακόμη περισσότερο την τραγικότητά του. Έχει πέσει θύμα της αντίθεσης του φαίνεσθαι και του είναι, η οποία περιορίζει τη δύναμη της λογικής του και την κριτική του σκέψη. Η σκέψη του φαίνεται πολύ απλή και αφελής καθώς οι δυσκολίες που έχει περάσει δεν του αφήνουν περιθώρια για μεγαλύτερη ανάλυση. Ο ήρωας προτιμά να συμβιβαστεί με μια απλή εξήγηση επειδή αυτή τη στιγμή προέχει η ασφάλεια των συντρόφων του και η αναζήτηση βοήθειας και σωτηρίας. Η πρώτη αντίδραση των θεατών είναι το γέλιο, για την απλοϊκότητα του Μενέλαου, όμως σταδιακά, και αναλογιζόμενοι τις δυσκολίες και τα προβλήματα που είχε και έχει να αντιμετωπίσει, δημιουργείται το έλεος δηλαδή η συμπάθεια. Παράλληλα η αγωνία για την πορεία προς τηνΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 49 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!αναγνώριση και η ανεύρεση της αλήθειας από τον Μενέλαο, είναι ακόμηένα συναίσθημα που έχει κυριεύσει το κοινό.Ένα από τα κλειδιά για την ερμηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι ηεπισήμανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κατεβάζει τους ήρωες από το βάθρο, στοοποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος, και να τους εμφανίζει με απόλυταρεαλιστικό τρόπο ως κοινούς καθημερινούς ανθρώπους. Ας αναζητήσουμε στο Α' Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά μιας εποχής, που αμφισβητεί τους μύθους και τα είδωλα; Εμείς σήμερα ζούμε σε μια τέτοια εποχή; Ο μονόλογος τελειώνει. Ο Μενέλαος μένει στη σκηνή γεμάτος απορία και φόβο.Ποιον θα συναντήσει; Το Θεοκλύμενο ή την Ελένη; ΜΕΝΕΛΑΟΣ= ΕΥΡΙΠΙΔΕΙΟΣ ΗΡΩΑΣ  Η παράκληση του να μην είχε γεννηθεί λόγω των συμβάντων που του έχουν τύχει (στ. 440- 441)  Η εμφάνισή του ως ζητιάνος που έρχεται σε σύγκρουση με το ένδοξο παρελθόν του (στ. 472)  Η αδυναμία του στο να αντιδράσει μπροστά στην επιθετική Γερόντισσα  Το αντιηρωικό κλάμα μπροστά σε μια γυναίκα χαμηλότερης κοινωνικής τάξης (στ. 514)  Το αδιέξοδο και η υιοθέτηση μιας αφελούς άποψης από τον ήρωα που εξηγεί τη νέα παρουσία της Ελένης (στ. 545- 558)  Η δειλή αντίδραση σε περίπτωση που ο Θεοκλύμενος εμφανιστεί (στ. 567- 569)  Η ανάγκη για επιβίωση τον σπρώχνει στη ζητιανιά (στ. 571- 572)  Η υποταγή του στην ανάγκη (στ. 573- 575) Η εποχή του Ευριπίδη και του δράματος (5ος αιώνας π. Χ.), είναι μια εποχή αμφισβήτησης.Το σοφιστικό κίνημα είχε θέσει τις βάσεις για την απόρριψη κάθε αυθεντίας καικάθε αξίας που είχε περάσει έως τότε ως κοινή παραδοχή και ως δεδομένο. Τοκύριο ζητούμενο ήταν η ορθολογική σκέψη και η διασταυρωμένη άποψη, πουστηρίζεται στην υποκειμενικότητα. Σε ένα τέτοιο κλίμα όμως απόλυτης άρνησης,ίσως κατέληξαν στην υπερβολή.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 50 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Η σημερινή εποχή, έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά καθώς, διαφορετικές ομάδεςτης κοινωνίας, αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπο την πραγματικότητα. Ηπλήρης αποδοχή ή η κριτική ανάλυση εξαρτώνται από παράγοντες όπως η ηλικίακαι η κοινωνική τάξη. Βέβαια, τα λάθη του παρελθόντος πρέπει να αναγνωριστούνκαι να υπογραμμιστούν έτσι ώστε να αποφευχθεί η επανάληψη και η στασιμότητατης προόδου.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 4 [Σελ. 47 σχολικού βιβλίου]Στο κείμενο που παρατίθεται, αναλύεται η νεωτερικότητα του Ευριπίδη σε σχέση μετα ομηρικά πρότυπα και τα ηρωικά χαρακτηριστικά.Στα έργα του, ήρωες όπως ο Αγαμέμνονας ή ο Μενέλαος, χάνουν την τελειότητατου ομηρικού κόσμου και παρουσιάζονται με ανθρώπινα χαρακτηριστικά και πάθη,όπως είναι το συναίσθημα της δειλίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αμεσότερηπρόσληψη από το κοινό και την ευκολότερη ταύτιση με τους πρωταγωνιστές, καθώςαρκετές αντιδράσεις τους συνδέονταν με συναισθήματα που θα μπορούσε να έχει ομέσος θεατής.ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ [σελ. 48 σχολικού βιβλίου]Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 51 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!1. Με βάση τις πληροφορίες που μας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του, να γράψετε το «βιογραφικό του σημείωμα» για το πρόγραμμα της παράστασης.Ο Μενέλαος είναι ο βασιλιάς της Σπάρτης και σύζυγος της Ελένης. Κατάγεται από τογένος του Πέλοπα με γονείς την Αερόπη και τον Ατρέα. Ο Μενέλαος ξεκίνησε τηνΤρωική εκστρατεία με αφορμή την απαγωγή της συζύγου του από τον Πάρη. Μετάτο νικηφόρο πόλεμο θέλησε να επιστρέψει στην πατρίδα του, μαζί με την Ελένη,όμως ναυάγησε στην Αίγυπτο. Αναζητώντας τα αναγκαία για την επιβίωση εκείνουκαι των συντρόφων του βρίσκεται στο Φάρο και στο παλάτι του Θεοκλύμενου.2. Ο μονόλογος του Μενέλαου θυμίζει την προλογική ρήση της Ελένης. Να συγκρίνετε τους δύο μονολόγους και να επισημάνετε ομοιότητες και διαφορές ως προς: α) τα θέματα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά με την οποία αυτά παρουσιάζονται, β) τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους.ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΕΛΕΝΗΨυχική και σωματική καταπόνηση Ψυχική καταπόνησηΝομίζει ότι η Ελένη είναι μαζί του Ελπίζει στην επανένωση με το ΜενέλαοΘεωρεί ότι η Ελένη είναι ασφαλής στη Δεν αισθάνεται ασφαλήςσπηλιάΟ Θεοκλύμενος αποτελεί ελπίδα Ο Θεοκλύμενος είναι απειλή Αναφορά στο παρελθόν τους Αυτοπαρουσίαση στο κοινό Μεταστροφή της τύχης και απαρίθμηση τωρινών συμφορών Αιτιολόγηση έλευσής τους στην Αίγυπτο Αίσθημα απελπισίας και απόγνωσης Προβληματισμός από αντίθεση φαίνεσθαι- είναι3. Yποθέστε ότι το Α' Επεισόδιο ξεκινά με την ταυτόχρονη εμφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου. Nα αποδώσετε τις πληροφορίες του πρώτου μονολόγου του Μενέλαου μέσα από το διάλογο των δύο προσώπων. Ποια προβλήματα δημιουργούνται σ’ αυτή την περίπτωση; ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ: Ποιός είσαι ξένε, και από που έρχεσαι; Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 52 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Είμαι ο βασιλιάς της Σπάρτης Μενέλαος, ο νικητής της Τρωικήςεκστρατείας!ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ: Δε μοιάζεις με βασιλιά, μήπως λες ψέματα;ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Είμαι ο γιος του Ατρέα και της Αερόπης, αδελφός του Αγαμέμνονακαι εγγονός του Πέλοπα.ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ: Και γιατί είσαι ντυμένος έτσι;ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Μετά την κατάληψη της Τροίας, προσπάθησα να επιστρέψω στηνπατρίδα μου. Περιπλανιέμαι όσα χρόνια κράτησε και ο πόλεμος. Έφτασα μέχρι τηΛιβύη αλλά όποτε πλησίαζα την πατρίδα με παρέσερναν οι άνεμοι μακριά. Τελικάναυάγησα με τους συντρόφους μου και τη γυναίκα μου Ελένη, αφού πιαστήκαμεαπό μια καρίνα και οδηγηθήκαμε εδώ. Είδα το παλάτι και σκέφτηκα ότι μπορείνα ζητήσω βοήθεια.Το πρόβλημα που δημιουργείται είναι η άμεση αποκάλυψη της ταυτότητάς του καιη γρήγορη αποκάλυψη της αλήθειας που αφορά την Ελένη. Με αυτό τον τρόποξεκαθαρίζεται η αντίθεση φαίνεσθαι- είναι και δεν επιτυγχάνεται δραματικήοικονομία.4. Να παρουσιάσετε σε ένα σύντομο συνεχές κείμενο τη συνάντηση του Μενέλαου με τη Γερόντισσα. Μπορείτε να αρχίσετε: «H Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντρα...». H Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντρα προσπαθεί να τον διώξει με το να του φέρεται άσχημα. Μετά από τις επίμονες ερωτήσεις του ξένου αποκαλύπτει πληροφορίες που αφορούν τη χώρα, στην οποία βρίσκονται και το βασιλιά της. Ο ξένος επικαλείται τη βασιλική του ιδιότητα για να εισέλθει και δακρύζει. Η Γερόντισσα, τονίζει το μίσος του βασιλιά προς τους Έλληνες και το δικαιολογεί αναφέροντας πληροφορίες που αφορούν την Ελένη και την καταγωγή της. Ο Μενέλαος εκπλήσσεται γιατί θεωρεί ότι η Ελένη είναι μαζί του στην σπηλιά. Από την άλλη πλευρά η Γερόντισσα προσπαθεί να αποτρέψει τον Μενέλαο αναφέροντας ότι συμπαθεί τους Έλληνες.5. Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο μονόλογο του Μενέλαου (στ. 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεμία. στ. 542- 558 Η προσπάθεια κατανόησης της νέας πληροφορίας για την ΕλένηΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 53 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! στ. 558- 570 Η προσμονή της εμφάνισης του βασιλιά στ. 571- 575 Η δύναμη της ανάγκης6. Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυμάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α' Επεισόδιο επισημαίνοντας ταυτόχρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους.  στ. 440- 441 απελπισία  στ. 445- 449 υπερηφάνεια  στ. 454- 455 θλίψη  στ. 458 αγανάκτηση  στ. 473 ντροπή  στ. 475- 476 δυστυχία  στ. 490 ελπίδα  στ. 513 στεναχώρια  στ. 529 αμηχανία, έκπληξη  στ. 558- 560 αποφασιστικότητα  στ. 567 δειλία  στ. 575 υποταγή7. «Το απρόοπτο παντού καραδοκεί», υποστηρίζει ένας μελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη. Ποια στοιχεία από το συγκεκριμένο Επεισόδιο θα μπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη; Το “απρόοπτο” στο Α' Επεισόδιο είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα για την εξέλιξη του δράματος. Αρχικά, η εμφάνιση του Μενέλαου, ενώ μέχρι τώρα θεωρείται νεκρός, είναι το πρώτο στοιχείο, με την παράλληλη ένδυση με κουρέλια ενώ θεωρείται βασιλιάς. Επιπλέον, ο θυρωρός στο παλάτι του Θεοκλύμενου, δεν είναι άνδρας αλλά μια ηλικιωμένη γυναίκα, με σκληρή και αφιλόξενη συμπεριφορά, παρά τις προσδοκίες όλων. Επιπροσθέτως, η αντιηρωική συμπεριφορά του Μενέλαου, δηλαδή το κλάμα και η δειλία, αποτελεί απροσδόκητη αντίδραση, ενώ η είδηση για την ύπαρξη της Ελένης μέσα στο παλάτι αλλάζει τα μέχρι τότε γνωστά δεδομένα.8. Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α' Eπεισόδιο, ποιες σκέψεις θα μπορούσατε να κάνετε για τη ζωή του ανθρώπου γενικότερα; Επιχειρήστε ναΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 54 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!εκφράσετε τους προβληματισμούς σας μέσα από δύο δικά σας αποφθέγματα,που θα μπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος.Οι προβληματισμοί, που προκύπτουν από την παρουσία του Μενέλαου αφορούντην ρευστότητα και την ευμετάβλητη τύχη της ανθρώπινης ζωής. Τίποτα δεν μπορείνα θεωρηθεί δεδομένο και απόλυτο, όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζει ηπαροιμία “όσα φέρνει η ώρα, δεν τα φέρνει ο χρόνος όλος”, όπου τονίζεται το ότι ητύχη μπορεί να αλλάξει από τη μια στιγμή στην άλλη.Επιπλέον, η ματαιότητα του πολέμου, έρχεται σε αντιπαράθεση με τη δύναμη τηςανάγκης για επιβίωση που χαρακτηρίζει κάθε ανθρώπινο ον πάνω στη γη.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 55 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Επιπάροδος [Β Επεισόδιο]:Από την αναγνώριση στο σχέδιο απόδρασηςΑπαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σ.σ. 64-86)3η ΣΚΗΝΗ (στ. 841 - 941)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 65 σχολικού βιβλίου]Η χαρά της αναγνώρισης πέρασε. Το συναισθηματικό κλίμα της σκηνής αλλάζει.  Ας συζητήσουμε για τις εκφράσεις των προσώπων, όπως απεικονίζονται στη διπλανή φωτογραφία.  Δηλώνουν αυτή την αλλαγή;  Πώς φαντάζεσαι τον τόνο της φωνής τους; Η εικόνα αναπαριστά τα συναισθήματα που επανέρχονται στη σκέψη των ηρώων μετά από τη χαρά της συνάντησης. Ο φόβος του θανάτου για το Μενέλαο και η απειλή του γάμου για την Ελένη στιγματίζουν με αβεβαιότητα το μέλλον και όσα πρόκειται να επακολουθήσουν. Ο συναισθηματικός κόσμος θα συνοδευτεί και από τον χαρακτηριστικό επιτονισμό της φωνής. Αυξομειώσεις της έντασης, τρέμουλο, οι παύσεις και η μεγάλη ταχύτητα που δηλώνει φόβο είναι μερικά χαρακτηριστικά της ομιλίας στη συγκεκριμένη σκηνή. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 65 σχολικού βιβλίου] Μετά την αναγνώριση και το ξέσπασμα χαράς, παρακολουθούμε την προσπάθεια των ηρώων να ξανακερδίσουν το χαμένο χρόνο. Η Ελένη αναφέρθηκε στην προηγούμενη σκηνή στο παρελθόν της. Τώρα είναι η σειρά του Μενέλαου. Ας εντοπίσουμε τους στίχους, στους οποίους ο Μενέλαος αναφέρεται στο δικό του παρελθόν, και ας σημειώσουμε την πορεία του στον παρακάτω χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 56 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Ας εξετάσουμε κατά πόσο η απροθυμία του να αναφερθεί εκτενώς σ' αυτό είναι ψυχολογικά δικαιολογημένη. Για σκέψου... ξανακερδίζεται ο χαμένος χρόνος; Οι στίχοι με τους οποίους ο Μενέλαος περιγράφει την πορεία του ταξιδιού του είναι οι 846- 850. Σύμφωνα με το χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου, ο ήρωας ξεκίνησε από την Τροία, αργότερα έφθασε μέχρι τις ανατολικές ακτές της Εύβοιας, συνέχισε στο νησί της Κρήτης, επίσης στη Λιβύη, μέχρι να καταλήξει ση χώρα της Αιγύπτου και στο παλάτι του Θεοκλύμενου. Ο Μενέλαος φαίνεται να μην θέλει να περιγράψει αναλυτικά τις περιπέτειές του καθώς ενδέχεται να γίνει φορτικός. Η εξέλιξη της πλοκής θα καθυστερούσε χωρίς κάποια συγκεκριμένη χρησιμότητα προς το δράμα ή την ψυχολογία του κοινού. Ο ίδιος, στους στίχους 820- 853, δικαιολογεί αυτή τη στάση επειδή η Ελένη δεν θα είχε ικανοποιηθεί αλλά και ο ίδιος δεν θα ήθελε να επαναλάβει τις συμφορές που έχουν συμβεί σε αυτόν και στο πλήρωμά του. Ο χαμένος χρόνος, δυστυχώς δεν μπορεί να αναπληρωθεί. Οι δύο ήρωες πορεύτηκαν ξεχωριστά με τους δικούς τους προβληματισμούς ο καθένας. Η αφήγηση των παθών μονάχα πληροφοριακά μπορεί να βοηθήσει και όχι βιωματικά, επειδή κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατον να συμβεί. Η αναγνώριση ολοκληρώθηκε. Αν το θέμα της τραγωδίας ήταν η επανεύρεση Ελένης και Μενέλαου, το έργο θα μπορούσε να τελειώσει εδώ. Βρισκόμαστε όμως στη μέση.  Ποιος νέος κύκλος ανοίγει; Πώς γίνεται αυτή η μετάβαση; Η αναγνώριση και η επανένωση του ζευγαριού έχει πια συντελεστεί. Η Ελένη όμως συνειδητοποιεί ότι τα εμπόδια δεν έχουν τελειώσει αλλά αντίθετα ξεκινάει ίσως η μεγαλύτερη μάχη που πρέπει να δώσουν (στ. 860- 861). Το παρελθόν συνδέεται με τις ταραχές που πρόκειται να συμβούν στο παρόν και στη χώρα της Αιγύπτου, από τον Θεοκλύμενο, αλλά και με την αβεβαιότητα του μέλλοντος που σχετίζεται με την τύχη του Μενέλαου και κατ' επέκταση τη δική της. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 [Σελ. 65 σχολικού βιβλίου] Το παράλληλο κείμενο είναι απόσπασμα της Οδύσσειας και περιγράφει μια διαφορετική εκδοχή για το ταξίδι του Μενέλαου. Πιο συγκεκριμένα, ο ήρωας ταξίδεψε στην Κύπρο, τη Φοινίκη, πέρασε από την Αίγυπτο και την Αιθιοπία, κατά τη διάρκεια οκτώ ετών και όχι επτά που αναφέρονται στο δράμα. ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 67 σχολικού βιβλίου] Οι θεατές παρακολουθούν τη στιχομυθία Ελένης-Μενέλαου, σε ένα σκηνικό που δεν έχει αλλάξει από την αρχή του έργου. Το κείμενο όμως προσθέτει μια νέα ένδειξη, που μπορεί να αξιοποιηθεί σκηνογραφικά. Ας την εντοπίσουμε στο κείμενο.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 57 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Ο στίχος 881 μας πληροφορεί για μια σκηνογραφική λεπτομέρεια που δεν είχεαναφερθεί έως τώρα. Ο Μενέλαος αναφέρει ότι υπάρχουν δίπλα στο μνήμα τουΠρωτέα στρωσίδια, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν από την Ελένη, για να κάθεταιγονατιστή, όταν αναζήτησε άσυλο.o Στις φωτογραφίες αυτής της σελίδας εικονίζονται βασικοί ήρωες από άλλες τραγωδίες. Θα μπορούσαν να είναι οι ήρωές μας στη σκηνή που μελετάμε; Γιατί; Οι εικόνες απεικονίζουν τα ζεύγη ηρώων Ηλέκτρας- Ορέστη και Ορέστη- Ιφιγένειας. Παρατηρούμε ότι η αναλογία με το ζευγάρι της Ελένης και του Μενέλαου είναι εμφανής, καθώς στη συγκεκριμένη στιγμή η ταραχή είναι ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους. Η στάση και η έκφραση δηλώνουν κάποιο πρόβλημα που τους ταλανίζει ενώ ταυτόχρονα ο ένας προσπαθεί να δώσει κουράγιο στον άλλο που βρίσκεται δίπλα του. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 67 σχολικού βιβλίου] Για μία ακόμα φορά η Ελένη και ο Μενέλαος, αντιμέτωποι με καταστάσεις που τους ξαφνιάζουν, βιώνουν έντονα συναισθήματα. Ας παρακολουθήσουμε τις συναισθηματικές τους διακυμάνσεις και ας συσχετίσουμε την ψυχική τους κατάσταση με τη χρήση στιχομυθίας. Η χρήση της στιχομυθίας προσδίδει ένταση και αγωνία στο έργο καθώς ο λόγος αποκτά ταχύτητα και συναισθηματική έξαρση.ΕΛΕΝΗ ΜΕΝΕΛΑΟΣ στ. 843, 860 (συμπόνια)  Ηρωισμός, έπαρση (στ. 891, 895, λογική 897, 925- 928) ειλικρινής συνειδητοποιημένη  άτολμος (στ. 907) ανιδιοτελής  δύσπιστος (στ. 877, 879, 917, 921) αφοσιωμένη  ζήλεια αποφασιστικότητα  αξιοπρεπής (στ. 875) γενναιότητα  ανικανότητα (στ. 886) εξυπνάδα (στ. 896)  έλλειψη ευστροφίας (στ. 892- 919) Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 58 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! H Ελένη και ο Μενέλαος, έρμαια της τύχης και του δόλου των θεών, είχαν τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα. Τώρα, με το ανέλπιστο αντάμωμά τους ύστερα από τον πολύχρονο χωρισμό, εξακολουθούν να έχουν τα χαρακτηριστικά αυτά;Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 59 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ΕΛΕΝΗ ΜΕΝΕΛΑΟΣ Αγωνία για την τύχη του  Εξιστορεί τις περασμένες συζύγου της περιπέτειές του αδυναμία στο να πείσει τον  από τη χαρά της αναγνώρισης άνδρα της να αποδράσει αγωνιά για το μέλλον του δεν επιθυμεί να τον χάσει όμως  ενώ βρήκε την Ελένη, εκείνη τον πρέπει να γίνει διώχνει  αντιμετωπίζει δίλημμα στο τι πρέπει να κάνει  η μάχη του στην Τροία ήταν μάταιη  αποφασίζει να αυτοκτονήσει αν αποτύχειΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 [Σελ. 67 σχολικού βιβλίου]Το απόσπασμα της Ιφιγένειας στη χώρα των Ταύρων έχει αρκετές αναλογίες με τησκηνή της Ελένης. Τα δύο αδέλφια ψάχνουν τρόπους διαφυγής από τη χώρα, ο Ορέστης, όπως και οΜενέλαος αρχικά προτείνει να δολοφονήσουν τον βασιλιά. Επιπλέον προτείνειτρόπους που δεν χαρακτηρίζονται από σοβαρή σκέψη καθώς βρίσκεται σεαπόγνωση για το τι πρόκειται να συμβεί. Από την άλλη πλευρά η Ιφιγένεια, όπως η Ελένη, αντικρούει τις προτάσεις τουσυνομιλητής με επιχειρήματα καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι πρέπει ναχρησιμοποιήσουν κάποιο πονηρό σχέδιο. Επιπροσθέτως η στιχομυθία και στα δύοαποσπάσματα δείχνει τη δραματική ένταση. ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 69 σχολικού βιβλίου] Στις διπλανές φωτογραφίες εικονίζεται ο Μενέλαος σε διαφορετικές σκηνές του έργου: στη σκηνή με τη Γερόντισσα και στη σκηνή που μελετάμε. Σε ποια σκηνή αντιστοιχεί καθεμιά; Πώς το καταλαβαίνεις;Η αριστερή φωτογραφία απεικονίζει τον Μενέλαο με τα συναισθήματα αγωνίας καιαπογοήτευσης να διαγράφονται στο πρόσωπό του, οπότε θα μπορούσαμε νααναφέρουμε ότι είναι στιγμιότυπο από τη συνομιλία του με τη Γερόντισσα.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 60 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Αντίθετα η δεξιά εικόνα παρουσιάζει ένα Μενέλαο που διακατέχεται από έντασηκαι φόβο, με κινήσεις που αποδίδουν την ένταση στα λόγια του, έτσι μπορεί ναταυτιστεί με την εικόνα του πρωταγωνιστή κατά τη διάρκεια της συνομιλίας του μετην Ελένη. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 69 σχολικού βιβλίου] Ο ρακένδυτος Μενέλαος, που λίγο πριν κρυβόταν ίσως πίσω από το μνήμα, τώρα ορκίζεται πάνω στο μνήμα ότι θα αγωνιστεί μέχρι θανάτου. O όρκος ηρώων θεωρείται συνηθισμένο μοτίβο των λογοτεχνικών έργων με ρομαντικό χαρακτήρα. Άλλα τέτοια στοιχεία είναι ο χωρισμός αγαπημένων προσώπων, η επανεύρεση, η συζυγική πίστη, η φυγή. Ποια από αυτά έχουμε συναντήσει στην Ελένη;Ο ρομαντικός χαρακτήρας του έργου φαίνεται από τα εξής σημεία:  Ο αρχικός χωρισμός του ζευγαριού  Η επανένωση του ανδρόγυνου μετά από 17 χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων και οι δύο βρίσκονται σε συνεχή προβλήματα και βάσανα  Η ακλόνητη πίστη του ενός προς τον άλλο  Η απόφαση για απόδραση, που ακολουθεί την ένωσή τους και οδηγεί στην οριστική λύση των προβλημάτων τους. Ας σταθούμε ειδικά στον όρκο των ηρώων μας. Ποια συναισθήματα σου προκαλεί; Ορκιζόμαστε σήμερα; Σε ποιες περιπτώσεις; Με τον όρκο του ζευγαριού, οι θεατές αισθάνονται αγωνία για το τι πρόκειται να γίνει αλλά και ταυτόχρονο φόβο για την περίπτωση που το σχέδιο αποτύχει. Παράλληλα ο σεβασμός και η συγκίνηση για την αγάπη του ζευγαριού είναι διάχυτος στο κοινό. Και στη σημερινή εποχή υπάρχουν περιπτώσεις που ορκιζόμαστε με στόχο την επιβεβαίωση των όσων λέμε και την απόδοση βαρύτητας και εγκυρότητας στα όσα έχουμε ισχυριστεί. Χαρακτηριστικά παραδείγματα σύγχρονων περιπτώσεων όρκου είναι οι ένορκες καταθέσεις στα δικαστήρια, οι ορκωμοσίες πανεπιστημίων και πολιτικών καθηκόντων, οι στρατιωτικοί όρκοι και οι όρκοι στα θρησκευτικά μυστήρια και κυρίως στο γάμο. Ο όρκος για να αποκτήσει ισχύ και βαρύτητα, αρχικά στο άτομο το οποίο τον αναφέρει, πρέπει να ορκιστεί σε κάτι που έχει μεγάλη σημασία για εκείνο. H σκέψη και η δράση του Μενέλαου και της Ελένης φαίνεται να καθορίζονται στο σημείο αυτό από το αίσθημα τιμής, σύμφωνα και με τον ηρωικό κώδικα της εποχής, στην οποία διαδραματίζεται η ιστορία μας.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 61 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Ας εντοπίσουμε τα σημεία στα οποία εκφράζεται η έγνοια για την τιμή τους. Πιστεύεις ότι η δράση των ηρώων μας ρυθμιζόταν από την αρχή του έργου με βάση αυτό τον κώδικα; Πώς εννοείς εσύ την τιμή και την αξιοπρέπεια; Τα σημεία, στα οποία εκφράζεται η προσοχή στην τιμή της Ελένης ή του Μενέλαου εντοπίζονται στους στίχους:  στ. 867  στ.878  στ 875  στ. 884  στ. 888  στ. 891  στ. 897  στ. 924  στ. 926- 927  στ. 928- 929  στ. 935  στ. 936- 938  Η Ελένη, από την αρχή του έργου, παρουσιάζεται ως ένα άτομο που μένει πιστό στην ανάγκη διατήρησης της τιμής του και κάνει τα πάντα για να μην την σπιλώσει. Η αξιοπρέπειά της διατηρείται εξ' αρχής και προτιμά να χάσει τη ζωή της από το να ατιμαστεί.  Από την άλλη πλευρά, μπορεί ο Μενέλαος, στο σημείο αυτό, να παρουσιάζει ότι ακολουθεί πιστά το ηρωικό ιδεώδες σχετικά με τη διατήρηση της τιμής, όμως η συνομιλία του με τη Γερόντισσα παρουσίασε αρκετά αντιηρωικά στοιχεία, όπως χαρακτηριστικότερο ήταν αυτό του κλάματος.  Τιμή και αξιοπρέπεια σημαίνει το να μπορεί κανείς να παραμένει πιστός στα ιδανικά που έχει δημιουργήσει για την αντιμετώπιση της ζωής, χωρίς να τα παραβλέπει. Ο σεβασμός απέναντι στον συνάνθρωπο, αλλά και ταυτόχρονα, απέναντι και στον ίδιο μας τον εαυτό, είναι στόχοι που συνδέονται άμεσα με το πως αντιλαμβάνεται ο οποιοσδήποτε την τιμή και την αξιοπρέπεια.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 4 [Σελ. 69 σχολικού βιβλίου]Το συγκεκριμένο άρθρο του Συντάγματος υπογραμμίζει τις συμβάσεις με τις οποίεςπρέπει να γίνεται ο όρος των βουλευτών. Ο δημόσιος χαρακτήρας και η επίκλησητου θείου συμβάλλουν στην εγκυρότητα της υπόσχεσης. Από την άλλη πλευρά ηπίστη στην πατρίδα, στη Δημοκρατία και στους νόμους, καθορίζει τον τρόπολειτουργίας του συγκεκριμένου καθήκοντος.Αντιθέτως, ο Χριστός, στο δεύτερο απόσπασμα αποτρέπει τους πιστούς από τηνομολογία όρκου, για το λόγο του ότι η πίστη ενός Χριστιανού είναι αρκετά δυνατήώστε να λειτουργήσει σαν δικλείδα ασφαλείας ανάμεσα στην αλήθεια και σταλεγόμενά του.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 62 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! 4η ΣΚΗΝΗ (στ. 942 - 1139) ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 71 σχολικού βιβλίου] Κι ενώ η Κορυφαία εύχεται στο ζευγάρι να γλιτώσει από τις συμφορές του, η κρίσιμη στιγμή που οι δύο ήρωες περιμένουν πλησιάζει… Έρχεται η Θεονόη. Με ποιες κινήσεις και εκφράσεις του προσώπου φαντάζεσαι ότι οι δύο σύζυγοι αντιδρούν στην επικείμενη εμφάνισή της; Οι πύλες του παλατιού ανοίγουν και μέσα από κλίμα μυσταγωγίας και μυστηρίου εμφανίζεται η Θεονόη. Η άφιξη της μάντισσας προκαλεί δέος στην Ελένη και στον Μενέλαο, που παρακολουθούν με αγωνία και έκπληξη. Οι βοηθοί της μάντισσας σταδιακά τους απομακρύνουν από το κέντρο για να περάσει η αφέντρα τους, ενώ το ζευγάρι πλησιάζει πιο κοντά μεταξύ τους για να φανερώσουν την ενότητα και τη σύμπνοια που τους διακρίνει, καθώς έχουν σκοπό να μιλήσουν στην ηρωίδα. Η Θεονόη, που μας είναι γνωστή ήδη από τον Πρόλογο, κάνει επιτέλους την εμφάνισή της. Το κύρος της και η κρισιμότητα της παρέμβασής της σε αυτό το σημείοΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 63 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! δημιουργούν μια σκηνή δέους, μια σκηνή δηλαδή που προκαλεί το βαθύ σεβασμό και μαζί το φόβο. Πώς δηλώνεται αυτό στο κείμενο; Με ποιους τρόπους μπορεί να αποδοθεί σκηνικά; Παρατήρησε τη διπλανή φωτογραφία: Πιστεύεις ότι δημιουργείται μια σκηνή δέους; Από το κείμενο μας παρουσιάζεται το δέος που προκαλεί η άφιξη της Θεονόης στη σκηνή, με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: Η Ελένη παρουσιάζει τα συναισθήματα που προκαλούνται (στ. 942- 943, 946- 948). Η περιγραφή του καθαγιασμού και του εξαγνισμού του εδάφους από τις θεραπαινίδες της Θεονόης. Η προσφώνηση “παρθένα” (στ. 987) που προσδίδει σεβασμό από την πλευρά της Ελένης. Σκηνικά η άφιξη της Θεονόης μπορεί να αποδοθεί μέσα από μυστηριακή ατμόσφαιρα. Η ηρωίδα περνάει ανάμεσα από τους καπνούς που δημιουργεί ο καθαγιασμός του αέρα, ενώ με πυρσό καθαγιάζεται το έδαφος από μια βοηθό της μάντισσας. Επιπροσθέτως οι κινήσεις των νέων προσώπων είναι αργές φανερώνοντας σεβασμό και κατάνυξη. Η φωτογραφία παρουσιάζει το έντονο στοιχείο του δέους που παρουσιάζουν οι εκφράσεις της Θεονόης και των ακολούθων της καθώς χαρακτηρίζεται από βλοσυρότητα και σοβαρότητα. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 71 σχολικού βιβλίου] Ας θυμηθούμε όσα έχουμε ακούσει ως τώρα για τη Θεονόη. Ποιες προσδοκίες μάς έχουν γεννηθεί; Θα επαληθευτούν άραγε ή θα διαψευστούν; Η Θεονόη βρίσκεται, όπως φαίνεται και δηλώνει η ίδια, μπροστά σε ένα σοβαρό δίλημμα. Ποιο είναι αυτό; Ας σκεφτούμε τη σημασία του για το έργο, την ίδια τη Θεονόη, τους θεατές / αναγνώστες. Το δίλημμα στο οποίο βρίσκεται η Θεονόη είναι το αν θα αποκαλύψει ή όχι την αλήθεια στον αδελφό της. Ως μάντισσα, η ηρωίδα γνωρίζει την αλήθεια για τον Μενέλαο και θεωρεί ότι η επιλογή της καθορίζεται από τη σύγκρουση δύο θεοτήτων, της Ήρας, η οποία επιθυμεί την επιστροφή του ζευγαριού στην Ελλάδα, και της Αφροδίτης, που προσπαθεί να αποτρέψει αυτή την επιστροφή επειδή θα είναι η ηττημένη της υπόθεσης καθώς θα αποκαλυφθεί η απάτη της. Το δίλημμα αυτό αποκτά ηθική διάσταση στο μυαλό της ιέρειας επειδή η βοήθεια του ζευγαριού έρχεται σε σύγκρουση με τα συμφέροντα της οικογένειας και του αδερφού της.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 64 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Η σημασία της απόφασης της Θεονόης για το έργο είναι καθοριστική, καθώς το τέλος θα καθοριστεί. Αν επιλέξει να αποκρύψει την αλήθεια, το ανδρόγυνο πιθανότατα θα έχει αίσιο τέλος, ενώ αντίθετα αν αποκαλύψει την αλήθεια στον Θεοκλύμενο, ο θάνατος θα σφραγίσει την μοίρα και των δύο. Από την άλλη πλευρά, η Θεονόη καλείται με αυτή την επιλογή της να διαλέξει μεταξύ της δικαιοσύνης και της ηθικής, κάτι το οποίο εξαρτάται από το αν θα βοηθήσει το ζευγάρι καλύπτοντάς το ή θα μείνει πιστή στην οικογένεια και θα φανερώσει τα πάντα στον αδελφό της. Οι θεατές, επιπλέον, αισθάνονται αγωνία για το αποτέλεσμα, αλλά ταυτόχρονα συμπάθεια προς το πρόσωπο της Θεονόης, λόγω της δυσκολίας της απόφασης που καλείται να πάρει. Αξίζει να σταθούμε στη διένεξη των θεών, που αναφέρει η Θεονόη, και στο δικό της ρόλο στην εξέλιξη των πραγμάτων. Στον κόσμο του Ευριπίδη, όπου μέχρι τώρα ρυθμιστής δε φαίνεται να είναι το δίκαιο, σε τι μπορεί να ελπίζει ο άνθρωπος; Στα έργα του Ευριπίδη διαπιστώνουμε ότι οι θεοί δεν αντιπροσωπεύουν τη δικαιοσύνη αλλά διακατέχονται από ανθρώπινες αδυναμίες και μικρότητες. Από την άλλη πλευρά, ο άνθρωπος, από μόνος του πρέπει να προσπαθήσει να αλλάξει το μέλλον και την τύχη του. Η ίδια η Θεονόη, παρά το γεγονός ότι είναι εκλεκτή των θεών τάσσεται στο πλευρό των ανθρώπων, ενώ μπορούμε να θυμηθούμε τα λόγια του Αγγελιαφόρου που υποστήριζε ότι δεν πρέπει να βασιζόμαστε σε δεισιδαιμονίες αλλά να αναλαμβάνουμε μόνοι μας να ορίσουμε τη μοίρα μας. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 [Σελ. 71 σχολικού βιβλίου] Το απόσπασμα που μας παρατίθεται παρουσιάζει κάποια κοινά στοιχεία με την περιγραφή της εισόδου της Θεονόης στη σκηνή. Η υποβλητικότητα της ατμόσφαιρας, η φωτιά και οι καπνοί συνθέτουν το περιβάλλον. Παράλληλα το πρόσωπο που περιγράφεται περιβάλλεται από ακολουθία βοηθών, και πιο συγκεκριμένα από γυναίκες. Η ιερότητα και το θρησκευτικό στοιχείο κυριαρχούν και στις δύο σκηνές.ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 73 σχολικού βιβλίου]Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 65 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Ας παρατηρήσουμε τις φωτογραφίες. Ποιους δείκτες του κειμένου αξιοποιούν οι σκηνοθέτες για τη στάση και την κίνηση της Ελένης;Παρατηρούμε, από τα στοιχεία των εικόνων, ότι οι σκηνοθέτες εκμεταλλεύονταισκηνογραφικά τον τρόπο με τον οποίο η Ελένη προσπαθεί να πείσει τη Θεονόη, τηνικεσία (στ. 987, 993). Κατά την αρχαιότητα για να πάρει κάποιος στάση ικεσίαςέπρεπε να γονατίσει μπροστά από το άτομο, από το οποίο επιζητούσε την εύνοια. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 73 σχολικού βιβλίου] Η Ελένη προσπαθεί να εξασφαλίσει τη σιωπή της Θεονόης. Ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί, για να πετύχει το στόχο της; Ποια είναι τα επιχειρήματά της; Σου φαίνονται πειστικά; Αν ήσουν εσύ στη θέση της Ελένης, θα χρησιμοποιούσες και άλλα μέσα; Αν ναι, ποια;Η Ελένη, για να πείσει τη Θεονόη χρησιμοποιεί όλους τους τρόπους πειθούς, έτσιέχουμε: επίκληση στη λογική (στ. 996- 998) επίκληση στο συναίσθημα (στ. 987, 988, 993, 1020, 1038, 1021) επίκληση στην αυθεντία (στ. 1007- 1038) επίκληση στο ήθος του ομιλητή (στ. 1022- 1038). Τα επιχειρήματα της Ελένης επικεντρώνονται στην ικεσία προς τη μάντισσα ώστε να μην αποκαλύψει την αλήθεια στον αδελφό της, έτσι προσπαθεί: να επικαλεστεί την καλή φήμη της Θεονόης, που πρέπει να διατηρηθεί δίκαιηΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 66 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! να μην φανεί άδικη, όπως ο αδελφός της να πείσει ότι και οι θεοί αποδοκιμάζουν τη βία να παραθέσει όλες τις δυστυχίες που αντιμετώπισε έως τώρα, λόγω της αδικίας που έχει συντελεστεί να θυμίσει την υποχρέωση του πατέρα της Πρωτέα, που πρέπει να συνεχίσει η ίδια να υπογραμμίσει την αδικία του να έχανε τον Μενέλαο, τώρα που τον ξαναβρήκε. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε το επιχείρημα, ότι η Ελένη, κατά τη διάρκεια της παραμονής της στην Αίγυπτο, υπέδειξε σωστή και σοβαρή συμπεριφορά, ώστε τώρα έχει το δικαίωμα να ζητάει αντάλλαγμα. Επιπλέον, η Θεονόη πρέπει να καταλάβει ότι η δύναμη που δόθηκε από τους θεούς, πρέπει να χρησιμοποιείται με σκοπό να βοηθάει και να σώζει τους ανθρώπους και όχι να προκαλεί κακό και να τους οδηγεί στο θάνατο. Στη ρήση της Ελένης υπάρχουν στοιχεία που θα μπορούσαν να συγκροτήσουν έναν κώδικα ηθικής συμπεριφοράς. Ας τα επισημάνουμε κι ας προσδιορίσουμε τον κώδικα ηθικής που συγκροτούν. Ποιες σκοπιμότητες πιθανόν να υπηρετεί η ηρωίδα επικαλούμενη αυτό τον κώδικα;  Ο κώδικας ηθικής συμπεριφοράς που συγκροτείται από την επίκληση της Ελένης επικεντρώνεται στα εξής σημεία:  Οι άνθρωποι πρέπει να λειτουργούν υπακούοντας τους άγραφους ηθικούς κανόνες  οι γραπτοί κανόνες πρέπει να ακολουθούνται ταυτόχρονα με τους ηθικούς  ο άνθρωπος πρέπει να επιτυγχάνει μέσα από την προσωπική προσπάθειά του  οι νεκροί πρέπει να είναι αντικείμενα σεβασμού και τιμής για τους απογόνους τους  η καλή φήμη επιτυγχάνεται μέσα από έντιμες πράξεις.  Οι σκοπιμότητες αυτού του κώδικα είναι το να υπογραμμίσει η Ελένη τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν έναν άνθρωπο ως ευσεβή και σωστό. Αυτά τα στοιχεία πρέπει να ακολουθήσει η Θεονόη, ως επίλεκτη των θεών και παράδειγμα προς μίμηση. Με αυτό τον τρόπο επιδιώκεται η βοήθεια της μάντισσας και η ελευθερία.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 [Σελ. 73 σχολικού βιβλίου]Το απόσπασμα περιγράφει στους αναγνώστες το ρόλο που έχει στο λόγο μας η Πειθώ και οιτρόποι με τους οποίους μπορούμε να καταφέρουμε κάποιον να ακολουθήσει τα λεγόμενάμας. Στο απόσπασμα του έργου η Ελένη χρησιμοποιεί όλους τους τρόπους πουΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 67 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!αναφέρονται, έτσι ώστε η ικεσία της να αποτελεί μια ολοκληρωμένη παρουσία, η οποία δενφαίνεται μόνο από την εικόνα της ικεσίας, αλλά και ο λόγος είναι ισάξιαεμπεριστατωμένος. ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 71 σχολικού βιβλίου] Αχ, μην τον φανερώσεις, σε ικετεύω, εκλιπαρεί η Ελένη τελειώνοντας την ικεσία της. Μπορούμε να «παγώσουμε» τη στιγμή αυτή. Ας σκεφτούμε τη στάση, την κίνηση και την έκφραση της Ελένης, της Θεονόης, του Μενέλαου και των γυναικών του Χορού την ώρα που λέγονται αυτά τα λόγια. Πώς αισθανόμαστε ακούγοντάς τα; Ελένη: Η ηρωίδα δείχνει το σύζυγο της ενώ ταυτόχρονα είναι γονατιστή μπροστά στη Θεονόη. Τα λόγια εκφράζονται με αγάπη και αγωνία για την απόφαση της μάντισσας Μενέλαος: Στέκεται δίπλα με περήφανο ύφος πολεμιστή. Θεωρή πως δεν πρέπει να δείξει τη συγκίνησή του γι' αυτό παρουσιάζει δυναμισμό και αυτοπεποίθηση. Θεονόη: Η μάντισσα στέκεται με βλέμμα απλανές στο κενό, καθώς είναι βυθισμένη στη σκέψη της. Όταν η Ελένη αναφέρεται στο Μενέλαο, τους κοιτάζει με οίκτο και συμπόνια για λίγο, ενώ ξανά το ύφος της γίνεται βλοσυρό και σκοτεινό. Χορός: Τα πρόσωπα του Χορού φανερώνουν πιο έκδηλα την συγκίνησή τους, καθώς είναι στο πλευρό της Ελένης και του Μενέλαου. Ίσως γονατίζουν, μιμούμενες την πρωταγωνίστρια και στρέφουν το συγκινημένο βλέμμα τους προς τον Μενέλαο. Οι θεατές, σαφώς αισθάνονται συγκίνηση από την αγωνιώδη προσπάθεια της Ελένης να προστατεύσει τον άνδρα της, ενώ παράλληλα θαυμάζουν τη ρητορική της ικανότητα. Η ίδια τονίζει το αίσθημα του δικαίου και η αντίληψη για την αδικία που μπορεί να διαπραχθεί αρχίζει και κυριαρχεί στο κοινό.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 68 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 75 σχολικού βιβλίου] Με δέρνουν δυστυχίες… φρόνιμη θα με πουν και τίμια πάλι (στ. 1020-1030). Μελετητές της τραγωδίας, που πιστεύουν ότι η Ελένη είναι έργο πολιτικό και πίσω από την ηρωίδα κρύβεται η μορφή του Αλκιβιάδη, θεωρούν αυτούς τους στίχους ως υπαινιγμούς με πολιτικό περιεχόμενο. Τι μπορεί να υπαινίσσονται οι συγκεκριμένοι στίχοι; Αν υιοθετήσουμε αυτή την ερμηνευτική εκδοχή, ποιοι άλλοι στίχοι στο λόγο της Ελένης θα μπορούσαν να θεωρηθούν υπαινιγμοί για τον Αλκιβιάδη; Η εποχή που το έργο διδάσκεται, συνδέεται, στην πολιτική επικαιρότητα, με την προσωπικότητα του στρατηγού και πολιτικού Αλκιβιάδη. Ο Αλκιβιάδης οδήγησε τους Αθηναίους στην άτυχη, όπως αποδείχτηκε, Σικελική εκστρατεία, κατά τη διάρκεια της οποίας κατηγορήθηκε ότι είχε κόψει τις κεφαλές των αγαλμάτων του Ερμή, πριν αποχωρήσει. Ο πολιτικός δεν επέστρεψε στην πατρίδα του, αλλά αντίθετα κατέφυγε στην Σπάρτη, προδίδοντας την Αθήνα. Ο Ευριπίδης, ταυτίζει την αντιφατική προσωπικότητα του Αλκιβιάδη με το χαρακτήρα της Ελένης, όταν αναφέρεται κυρίως στην επιστροφή της στην πατρίδα. Ακόμη και η προφητεία της Θεονόης για την επιστροφή στη Σπάρτη της Ελένης, είναι υπαινιγμός προς τον ευκολόπιστο αθηναϊκό λαό αλλά και προς το ρόλο των μαντείων, που επικύρωσαν την επιστροφή του Αλκιβιάδη. Επιπλέον ο Αλκιβιάδης παρωδείται, καθώς υποτίθεται δεν ευθυνόταν για τα δεινά της Αθήνας στη Σικελία, όπως η Ελένη για το θάνατο τόσων ηρώων στην Τροία. Χαρακτηριστικά, οι στίχοι που επικεντρώνονται στην επικαιρότητα της εποχής είναι οι 1032- 1034, που ταυτίζονται με την επάνοδο του Αλκιβιάδη στην Αθήνα. Μπαίνοντας στη θέση της Θεονόης… Τι σκέφτεται άραγε και τι νιώθει η Θεονόη ακούγοντας την ικεσία της Ελένης; Ποιες δυνάμεις συγκρούονται μέσα της; Η Θεονόη, ακούγοντας την ικεσία της Ελένης, αισθάνεται σύγκρουση συναισθημάτων. Το δίλημμα αυτό αποκτά θεϊκή διάσταση, καθώς η θέληση δύο θεοτήτων ορίζει τις επιλογές που πρόκειται να ληφθούν. Η ψυχή και το ήθος της μάντισσας συγκρούονται με το σωστό για τον αδελφό της, κάτι το οποίο δεν μπορεί να επηρεαστεί ούτε από τις ικεσίες της Ελένης, ούτε όμως και από την περηφάνια του Μενέλαου. Στην ουσία η απόφασή της δεν μπορεί να καθοριστεί από τις προσπάθειες των ανθρώπων που είναι δίπλα της αλλά αποτελεί τη δική της προσωπική σύγκρουση.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 3 [Σελ. 75 σχολικού βιβλίου]Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 69 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Το παράλληλο κείμενο δίνει οδηγίες για τη σωστή ικετευτική στάση: το ύφος να προκαλέσει οίκτο η ικεσία ακολουθεί τα νόμιμα αποφασιστικότητα, ειλικρίνεια και σεμνότητα, πρέπει να χαρακτηρίζουν την ικεσία συντομία λόγου γνώση για τα χαρακτηριστικά του δέκτη της ικεσίας. ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 77 σχολικού βιβλίου] Μία ακόμα εκτενής ρήση… Όμως ο ηθοποιός που ενσαρκώνει το Μενέλαο έχει τη δυνατότητα να μετατρέψει μια «στατική» σκηνή μονολόγου σε σκηνή με δράση. Ας εντοπίσουμε στο κείμενο τους σκηνοθετικούς δείκτες, που θα τον καθοδηγήσουν στην απόδοση του ρόλου του. Στ. 1046 (ο Μενέλαος δεν γονατίζει στην παράκληση) Στ. 1047 (δηλώνεται η ψυχραιμία του ήρωα) Στ. 1054 (δείχνει την Ελένη) Στ. 1057- 1060 (πλησιάζει τη Θεονόη) Στ. 1060- 1069 (πλησιάζει μνήμα Πρωτέα) Στ. 1069- 1077 (σκύβει στη γη) Στ. 1077- 1092 (κοιτάζει και πλησιάζει τη Θεονόη) ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 77 σχολικού βιβλίου] Ο Μενέλαος αναλαμβάνει με τη σειρά του να πείσει τη Θεονόη. Ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί, για να πετύχει το στόχο του; Ποιες ηθικές αξίες επικαλείται; Σε τι διαφέρει η τακτική που ακολουθεί από αυτήν της Ελένης;  Ο Μενέλαος χρησιμοποιεί τους εξής τρόπους πειθούς:  επίκληση στο συναίσθημα (όταν απειλεί με βεβήλωση τον τάφο του Πρωτέα)  επίκληση στη λογική (για δίκαιη ανταπόδοση σε αυτά που του αναλογούν)  επίκληση στο ήθος του ομιλητή (αναφορές στη συμπεριφορά του)  επίκληση στην αυθεντία (επικαλείται τη βοήθεια του Άδη)  Οι ηθικές αξίες, τις οποίες επικαλείται είναι:  Η Θεονόη πρέπει να συμπεριφερθεί σύμφωνα με το δίκαιο, αλλιώς θα χαρακτηριστεί κακιά (στ. 1052- 1057)  σεβασμός στους νεκρούς και κατ' επέκταση στους νόμους που έθεσαν οι ίδιοι (στ. 1058- 1076)  το δίκαιο της απόδοσης. Η Ελένη δικαιωματικά ανήκει στον Μενέλαο καθώς παράλληλα θα εκπληρωθεί και η δέσμευση του Πρωτέα στους θεούς.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 70 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ΤΑΚΤΙΚΗ ΕΛΕΝΗΣ ΤΑΚΤΙΚΗ ΜΕΝΕΛΑΟΥ Προσπαθεί να συγκινήσει  Σαρκάζει και απειλεί Θηλυκή και ευαίσθητη πλευρά  Επιθετικότητα και αρρενωπότητα Ικεσία  Δίκαιο αίτημα Συμβουλευτικός λόγος  Δικανικός (επιχειρηματολογεί) Οι ρήσεις της Ελένης και του Μενέλαου θυμίζουν σκηνή δικαστηρίου. Ας αναζητήσουμε στη σκηνή που μελετάμε στοιχεία που φέρνουν στο νου μας δικαστικό αγώνα. Τέτοιου είδους σκηνές ονομάζονται «αγώνες λόγων», είναι συχνές στο θέατρο του Ευριπίδη και συνήθως αποτελούνται από: – δύο αντιτιθέμενες εκτενείς ομιλίες, – στίχους του Χορού που παρεμβάλλονται και – στιχομυθία μεταξύ των αντιπάλων. Σε τι μοιάζει και σε τι διαφέρει η σκηνή που μελετάμε από έναν τυπικό αγώνα λόγων; Ο λόγος στο δράμα μας θυμίζει δικαστικό αγώνα. Η Θεονόη αποκτά το ρόλο του δικαστή για το αν θα ζήσει ή όχι ο κατηγορούμενος Μενέλαος με συνήγορο την Ελένη και το Χορό. Τα επιχειρήματα επίσης, των δύο ηρώων στοχεύουν στο να πείσουν τη μάντισσα, ενώ παράλληλα οι τρόποι πειθούς που χρησιμοποιούν, στοχεύουν σε διαφορετικούς τομείς του ψυχισμού της Θεονόης. Η συγκεκριμένη σκηνή χαρακτηρίζεται από τον τυπικό αγώνα λόγων. Παραθέτουν επιχειρήματα με σκοπό να πείσουν ενώ ο ένας παραλαμβάνει το λόγο από τον άλλο, αφού έχει ολοκληρωθεί η ομιλία του, όπως οι μάρτυρες στα δικαστήρια. Η διαφορά από έναν τυπικό “αγώνα λόγων” είναι το γεγονός ότι, η Ελένη και ο Μενέλαος δεν έχουν αντίθετα κίνητρα, αλλά κοινό στόχο το να πείσουν τη Θεονόη. Επιπλέον, ο Χορός παρεμβαίνει κατά τη διάρκεια των λόγων, κάτι το οποίο δεν συμβαίνει στο τυπικό του αγώνα.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 4 [Σελ. 77 σχολικού βιβλίου]Σύμφωνα με την άποψη του σκηνοθέτη Καρόλου Κουν, είναι αρκετά δύσκολο νααποδοθούν με απόλυτη πιστότητα τα εκφραστικά μέσα των λόγων του κάθε ήρωαστα αρχαία δράματα. Τα θέματα, η επιχειρηματολογία και ο τύπος των χαρακτήρωνκαθιστούν την αναπαράστασή τους αρκετά δύσκολη. Όμως, μέσα από τουςΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 71 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!μονολόγους, γίνεται φανερός ο χαρακτήρας του ατόμου που τον εκφωνεί και οτρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Παράλληλα, οι μονόλογοι τουθεάτρου χρησιμοποιούν τεχνικές και τρόπους πειθούς ρητορικών λόγων, πουακούγονταν στην Εκκλησία του Δήμου.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 72 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 79 σχολικού βιβλίου] Τέσσερις διαφορετικές παραστάσεις, τέσσερις διαφορετικές ερμηνείες... Μπορείς να τις διακρίνεις με βάση τις φωτογραφίες της σελίδας αυτής;Παρατηρείται ότι στην πρώτη φωτογραφία η Θεονόη έχει αποδοθεί μεχαρακτηριστικά σύγχρονης εποχής, ενώ αντίθετα η δεύτερη ακολουθεί πιο πιστά τοποιητικό είδος της τραγωδίας και το ύφος. Παράλληλα, η ενδυμασία ταιριάζει με τηχώρα στην οποία εκτυλίσσεται η ιστορία, δηλαδή την Αίγυπτο. Από την άλληπλευρά η τρίτη φωτογραφία αποδίδει την ηρωίδα με πιο χιουμοριστικό τρόπο,απέχοντας από την τυπική μορφή των τραγικών προσώπων και του σοβαρούύφους, σε αυτό μας παραπέμπει η στάση και η έκφραση της ηθοποιού. Τέλος, ητέταρτη εικόνα αποδίδει την αγνή πλευρά της μάντισσας, η οποία είναι πιο κοντάστα ανθρώπινα χαρακτηριστικά και συναισθήματα. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 79 σχολικού βιβλίου] Στην αρχή της σκηνής η Θεονόη αντιμετώπιζε ένα ισχυρό δίλημμα. Τώρα φαίνεται να έχει καταλήξει. Ανακοινώνει και αιτιολογεί την απόφασή της. Ας συζητήσουμε: Ποιες από τις δυνάμεις που συγκρούονταν μέσα της επικράτησαν τελικά; Ποιες αρχές καθόρισαν τη στάση της; Σήμερα; Μας αγγίζουν οι επιλογές της; Η Θεονόη έχει πάρει την απόφασή της και έρχεται η στιγμή να την ανακοινώσει και να κρίνει την τύχη των ηρώων. Αποφασίζει τελικά να ταχθεί με το μέρος των ανθρώπων και των αισθημάτων συμπόνιας και φιλανθρωπίας. Δείχνει ενδιαφέρον για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γύρω της και προσπαθεί, με τον τρόπο της να τους βοηθήσει. Χαρακτηριστικά, η λάθος πρόβλεψη των στίχων 1127- 1128 την εντάσσει ακόμα περισσότερο στο στρατόπεδο των ανθρώπων, καθώς απαλλαγμένη από τη θεία χάρη κάνει λάθος.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 73 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Λαμβάνοντας υπόψη τη θέληση της Αφροδίτης και της Ήρας, η απόφαση της Θεονόης δεν καθορίζεται τελικά από αυτό. Αντίθετα, η υπόσχεση του πατέρα της και το αίσθημα της δικαιοσύνης είναι οι παράγοντες που την επηρέασαν έτσι ώστε να ταχθεί με το μέρος του ζευγαριού. Οι στίχοι 1106- 1107 αντικατοπτρίζουν μια πραγματικότητα που μπορεί να βρει ανταπόκριση ακόμη και στη σημερινή εποχή, τη διάκριση δίκαιου και άδικου. Ο τρόπος σκέψης της Θεονόης δημιουργεί μια νέα σχέση θείου και ανθρώπου, που έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα. Η σωστή κρίση και οι αποφάσεις είναι υπόθεση του ανθρώπου και μόνο το αίσθημα της δικαιοσύνης μπορεί να θέσει τα όρια. Για τη σκηνή που μελετάμε έχουν διατυπωθεί ποικίλες κρίσεις. Έχει υποστηριχθεί, για παράδειγμα, ότι: — προσθέτει δραματική ένταση και προωθεί την εξέλιξη του δράματος· — στοχεύει στην προβολή της ρητορικής δεινότητας του Ευριπίδη· — είναι περιττή· — προσθέτει έναν κωμικό τόνο στο έργο· — προβάλλοντας αρχές και αξίες, δίνει βαθύτερες προεκτάσεις στο έργο... Ας συζητήσουμε κάποιες από αυτές και ας αναζητήσουμε σε όλη τη σκηνή στοιχεία που θα μπορούσαν να τις στηρίξουν. Η απόφαση της Θεονόης, εκτός του προβληματισμού που θέτει, σχετικά με τις αξίες της δικαιοσύνης και της σωστής συμπεριφοράς, συμβάλλει στην εξέλιξη του έργου, καθώς η Ελένη και ο Μενέλαος πρέπει με τη σειρά τους να θέσουν σε εφαρμογή ένα σχέδιο απόδρασης. Θα μπορούσε να αναφερθεί ότι αυτή η σκηνή με τη Θεονόη προβάλλει τη ρητορική ικανότητα του δημιουργού, ενώ παράλληλα η υποβλητικότητα και η καυχησιολογία την καθιστούν κωμική μορφή. Παρά το γεγονός αυτό, η Θεονόη αποκτά τη θέση του πολύτιμου συμμάχου για την Ελένη και το Μενέλαο και παρά το ότι είναι πρότυπο ελεύθερου ατόμου, καθώς δεν είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει τις θέσεις κάποιου θεού ή του αδελφού της, βασανίζεται από ανθρώπινα διλλήματα όπως είναι το δίκαιο.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 5 [Σελ. 79 σχολικού βιβλίου]Στο απόσπασμα που παρατίθεται, αναφέρονται οι κυριότερες απόψεις τωνσοφιστών, σχετικά με τη δικαιοσύνη.Οι σοφιστές, χαρακτηρίζονταν ως σχετικιστές, θεωρούσαν δηλαδή ότι οι νόμοιμπορούσαν να αλλάξουν ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες και τις ανθρώπινεςΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 74 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!αντιλήψεις. Από την άλλη πλευρά ο Σωκράτης, υποστήριζε την καθολικότηταορισμένων αξιών στις κοινωνίες. Η Θεονόη, στο δράμα παρουσιάζεται ως το άτομοπου ακολουθεί την χρυσή τομή, ανάμεσα στις δύο απόψεις. Έχει αντίληψη τουδίκαιου και του άδικου, όμως αυτό δεν την εμποδίζει να χρησιμοποιήσει το δόλογια να πετύχει κάτι καλό και σωστό.5η ΣΚΗΝΗ (στ. 1140 - 1219) ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 81 σχολικού βιβλίου] Μετά την ανακούφιση από την απόφαση της μάντισσας, το κλίμα βαραίνει και πάλι… Ποια συναισθήματα κυριαρχούν; Πώς, κατά τη γνώμη σου, μπορούν να αποδοθούν στη σκηνή; Η μορφή του κειμένου βοηθάει στην απόδοσή τους; Ο Μενέλαος και η Ελένη αισθάνονται ικανοποιημένοι από την απόφαση της Θεονόης, όμως παράλληλα αρχίζουν και νιώθουν αγωνία, καθώς τώρα πρέπει να καταστρώσουν ένα σχέδιο με στόχο την απόδρασή τους. Αρχικά, ο Μενέλαος, ενώ κοιτάζει την Ελένη, κάνει κινήσεις που δείχνουν μια έντονη ανησυχία. Από την άλλη πλευρά η Ελένη, διατηρεί την ψυχραιμία της και δείχνει αισιοδοξία αλλά και συναισθηματισμό (στ. 1198- 1201), αφού θα πρέπει να αγκαλιάζει το Μενέλαο, ενώ μετά θα στέψει το βλέμμα στον ουρανό απευθυνόμενη στην εύνοια των θεών.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 75 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Ο διάλογος των στίχων 1140- 1192 προσδίδει ένταση συναισθημάτων και επεξηγεί τις απορίες που αφορούν την υλοποίηση του σχεδίου. Ο σύντομος μονόλογος της Ελένης (στ. 1193- 1219), παρουσιάζει το συναισθηματικό κόσμο της ηρωίδας. Τα συναισθήματα που παρουσιάζονται είναι ο ρεαλισμός (στ. 1193- 1201), η αγάπη (στ. 1199- 1201) και ο σεβασμός (στ. 1202- 1219). ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 81 σχολικού βιβλίου] Ο Μενέλαος προτείνει, η Ελένη αντιτάσσει, η Ελένη αντιπροτείνει… Ας επισημάνουμε τη συμβολή καθενός στην κατάστρωση του σχεδίου απόδρασης. Με βάση αυτήν ας αναζητήσουμε ορισμένα γνωρίσματα του χαρακτήρα κάθε ήρωα. Έτσι διαμορφώνουμε σταδιακά μια άποψη για το ήθος τους, ένα από τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας. Ο Μενέλαος προτείνει ένα σχέδιο με τις εξής παραμέτρους:  Να ζητήσει η Ελένη ένα αμάξι, με στόχο να διαφύγουν από τη ξηρά (όμως η γη είναι άγνωστη για αυτούς)  ο ίδιος να κρυφτεί και να σκοτώσει το Θεοκλύμενο (η Θεονόη όμως δεν θα το επέτρεπε). Αντιθέτως, η Ελένη, μιλώντας πιο λογικά, καταστρώνει ένα νέο σχέδιο και προτείνει:  Να υποκριθεί ότι ο Μενέλαος είναι νεκρός. Έτσι θα ζητήσει από τον Θεοκλύμενο ένα πλοίο με στόχο να δώσει φόρο τιμής στο νεκρό άνδρα της. Στην επιβίβαση πρέπει να είναι και ο Μενέλαος, έτσι θα καταφέρουν να αποδράσουν ευκολότερα. ΕΛΕΝΗ ΜΕΝΕΛΑΟΣ Έξυπνη  Δεκτικός Ευρηματική  Υπάκουος Οργανωτική  Αποφασιστικός Ρεαλίστρια Πονηρή Αν σκέφτονται σωστά οι γυναίκες, άκου, λέει η Ελένη και εκθέτει το δικό της σχέδιο απόδρασης. Ας σχολιάσουμε το περιεχόμενο του στίχου σε συνδυασμό με όσα ακολουθούν.Η φράση του στίχου 1157 αναδεικνύει στερεότυπες αντιλήψεις σχετικά με τηγυναικεία φύση. Δηλώνεται με έμμεσο τρόπο ότι οι απόψεις και η σκέψη των Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 76 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!γυναικών δεν είναι πάντα σωστή και αρκετές φορές δεν οδηγεί στα επιθυμητάαποτελέσματα. Αυτή η άποψη όμως στη συνέχεια αναιρείται, καθώς βλέπουμε τηνΕλένη να είναι αυτή που, με τη γυναικεία πονηριά της, θα καταστρώσει το σχέδιοαπόδρασης από την Αίγυπτο, εξετάζοντας με λογική όλες τις παραμέτρους.Βλέπουμε λοιπόν, ακόμη μια αντίθεση του φαίνεσθαι- είναι, με απόκλιση στο τιλέγεται από την πραγματικότητα, έτσι έχουμε την ειρωνική μέθοδο. Σε όλη αυτήν τη σκηνή παρακολουθούμε τους δύο ήρωες να αναζητούν τον τρόπο, με τον οποίο θα σωθούν («μηχανή σωτηρίας»). Καταλήγουν στο δόλο κι ας έχουν υποφέρει τόσο πολύ από αυτόν. Ας επισημάνουμε τα μέσα που σκέπτονται να χρησιμοποιήσουν οι ήρωες σε αυτήν τους την προσπάθεια να γίνουν άλλοι. Ας συζητήσουμε το δόλο ως μέσο σωτηρίας. Τι θα έλεγε γι' αυτό: — η Ελένη και ο Μενέλαος; — ο Xορός; — η Θεονόη; — εσύ; Στην προσπάθειά τους να καταστρώσουν το σχέδιο απόδρασης, η Ελένη θα προφασιστεί ότι ο Μενέλαος έχει χάσει τη ζωή του και θα θρηνήσει γι' αυτό. Από την άλλη πλευρά, ο Μενέλαος, θα υποκριθεί ότι είναι ένας από τους συντρόφους του, που σώθηκε από το ναυάγιο και ο οποίος θα ανακοινώσει ο ίδιος αυτή την είδηση μπροστά στο Θεοκλύμενο. Έτσι οι ήρωες θα εκμεταλλευτούν την αντίθεση είναι- φαίνεσθαι για τους δικούς τους σκοπούς και σε συνδυασμό με το δόλο θα καταφέρουν να σώσουν τις ζωές τους. Οπτική της Ελένης: ο δόλος είναι το μοναδικό μέσο σωτηρίας και σε αυτή την περίπτωση εξυπηρετεί το σωστό και το δίκαιο. Οπτική του Μενέλαου: αποδέχεται το σχέδιο της Ελένης, καθώς καταλαβαίνει ότι οι τρόποι που θεωρεί αυτός σωστότεροι, απλά δεν θα επιφέρουν κανένα αποτέλεσμα. Οπτική του Χορού: δεν εκφράζεται αντίθετα, ούτε φέρνει αντιρρήσεις στο σχέδιο. Εξάλλου, έχει δηλώσει ότι η απόφαση της Θεονόης ήταν δίκαιη. Οπτική της Θεονόης: από τη στιγμή που ο Θεοκλύμενος δεν απειλείται από τα σχέδια του ζευγαριού, η μάντισσα δεν αντιστέκεται στην απόφαση για τη χρήση δόλου. Οπτική του θεατή: οι θεατές αποδέχονται το δόλο και τη χρήση του, αφού υποστηρίζουν την καλή τύχη του ζευγαριού, θεωρούν όμως, ίσως κάπως αφελή τρόπο την εξαπάτηση του βασιλιά.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 77 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 [Σελ. 81 σχολικού βιβλίου]Στο πρώτο απόσπασμα η ηρωίδα υπογραμμίζει τις άσχημες συνέπειες του δόλου,όχι μόνο προς αυτόν που εξαπατάται, αλλά και προς αυτόν που εξαπατά. Το ψέμαείναι λάθος σε κάθε περίσταση και για όποιο λόγο και αν χρησιμοποιείται, επειδή ητιμωρία θα είναι ακόμα μεγαλύτερη από το καλό που μπορεί να επιφέρει.Στο δεύτερο απόσπασμα, το ψέμα αντιμετωπίζεται με παρόμοιο τρόπο, όπωςαντιμετωπίζουν το δόλο οι ήρωες του δράματος. Όταν πρόκειται να εξασφαλιστεί ησωτηρία και η ασφάλεια της πόλης και του κοινού καλού, τότε η χρήση του δόλουείναι αρεστή και αποδεκτή. ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 83 σχολικού βιβλίου] Η Ελένη, πριν αποχωρήσει από τη σκηνή, προσεύχεται στις θεές. Με βάση το περιεχόμενο της προσευχής της, ας φανταστούμε τη στάση της και τον τόνο της φωνής της.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 78 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Η Ελένη ζητάει για ακόμη μια φορά τη βοήθεια των θεών. Ο τόνος της φωνής τηςείναι παρακλητικός και στρέφει τα χέρια της προς τον ουρανό, καθώς απευθύνεταικυρίως στην Αφροδίτη. Οι στίχοι 1214- 1218, η ηρωίδα εκφράζει το παράπονο γιατις δυστυχίες της που προκλήθηκαν από τις δολοπλοκίες της θεάς. Επιπλέον στουςστίχους 1218- 1219, σταυρώνει τα χέρια μπροστά στο στήθος προσδίδοντας στολόγο μορφή ευχής. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 83 σχολικού βιβλίου] Φτάνοντας στο τέλος του Επεισοδίου, μπορούμε να φέρουμε στο νου μας σημαντικές στιγμές του: την απόφαση της Θεονόης, το δόλο των ηρώων μας, την προσευχή της Ελένης. Από τι τελικά εξαρτάται η σωτηρία των ηρώων μας; Αντίθετα με τη θέληση των θεών, η οποία μπορεί να αλλάξει και να μεταβληθεί εύκολα, παρατηρούμε ότι τελικά η θέση των ανθρώπων είναι αυτή που στο τέλος θα επιφέρει την επίλυση των προβλημάτων. Ο Αγγελιαφόρος, είχε υπογραμμίσει ότι η ευβουλία είναι ο μοναδικός τρόπος που μπορεί να ευτυχήσει ο άνθρωπος. Πράγματι βλέπουμε ότι η δίκαιη απόφαση της Θεονόης ήταν αυτή , που σε τελικό στάδιο, έκρινε την τύχη και την έκβαση της ιστορίας του Μενέλαου και της Ελένης. Ας σταθούμε ειδικότερα στην προσευχή της Ελένης: Πώς προσπαθεί να συγκινήσει την καθεμιά θεά; Πώς συνδέεται με όσα προηγήθηκαν; Δικαιολογείται ψυχολογικά; Σε ποιες στιγμές αισθανόμαστε την ανάγκη να προσευχηθούμε; Η προσευχή της Ελένης απευθύνεται στην Ήρα και στην Αφροδίτη. Από τη μια πλευρά, η Ήρα ως προστάτιδα του θεσμού του γάμου, πρέπει να τη βοηθήσει, καθώς έχει ως στόχο τη διατήρηση της ενότητας με το Μενέλαο. Από την άλλη πλευρά η Αφροδίτη, κέρδισε μέσω της Ελένης τον τίτλο της ομορφότερης θεάς, γι' αυτό το λόγο, και επειδή της οφείλει μια “ανάσα” από τις συμφορές που της έχει προκαλέσει πρέπει να ταχθεί στο πλευρό της και να την βοηθήσει. Η εφαρμογή του σχεδίου, παρά το γεγονός ότι καταστρώθηκε από άνθρωπο, πρέπει να έχει και τη συγκατάθεση των θεών για να ευοδωθεί. Η Ελένη επιθυμεί να αποκτήσει τη σύμφωνη γνώμη των θεών, με στόχο το σχέδιο να έχει αίσιο τέλος καιΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 79 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! να μην έρθει αντιμέτωπο με δυσκολίες που τυχόν μπορεί να προκύψουν αν οι θεοί έχουν αντιρρήσεις για τη χρηστότητα του. Οι στιγμές που μας κάνουν να θέλουμε να προσευχηθούμε σχετίζονται με τις δυσκολίες που μπορεί να συναντήσει κάποιος στη ζωή του. Πράγματι, όταν ο άνθρωπος καταλαβαίνει ότι δεν είναι ανίκητος και ότι δεν μπορεί να ελέγξει απόλυτα, όλες τις μεταπτώσεις της ζωής, προσπαθεί να επηρεάσει δυνάμεις που πιστεύει ότι είναι πιο δυνατές από αυτόν και έχουν δυνατότητα να βοηθήσουν. Από την άλλη πλευρά, σε στιγμές μεγάλης χαράς ο άνθρωπος καταφεύγει στην προσευχή, με στόχο τη διασφάλιση και συνέχιση αυτής της καλής πορείας. Ας θυμηθούμε την εικόνα που είχαμε διαμορφώσει για τον άνθρωπο στον Ευριπίδη: παιχνίδι των θεών και της τύχης. Φτάνοντας στο τέλος του Β' Επεισοδίου, αξίζει να αναρωτηθούμε αν η εικόνα αυτή έχει μεταβληθεί. Με το τέλος του Β' επεισοδίου βλέπουμε ότι ο άνθρωπος, που μέχρι τώρα ήταν ένα εργαλείο στα χέρια των θεών, επιδιώκει να πάρει την τύχη του στα χέρια του και να καθορίσει τη δική του μοίρα. Στο έργο του Ευριπίδη, υπογραμμίζεται η ευμετάβλητη θέση των θεών αλλά και η συμβολή του ανθρώπου στη δημιουργία αυτής της θέσης. Για παράδειγμα, η αντιπαλότητα μεταξύ Ήρας- Αφροδίτης, δημιουργήθηκε από την παρουσία της Ελένης. Όμως, τα λόγια της Θεονόης κρύβουν, τον πραγματικό ρόλο της ανθρώπινης βούλησης. Στο στίχο 971, τονίζεται η καθοριστική συμβολή του ανθρώπου στην έκβαση των πραγμάτων. Επιπροσθέτως, οι στίχοι 1106- 1107 αναφέρουν, ότι ο φορέας της ηθικής και της δικαιοσύνης δεν είναι κανένας άλλος παρά ο άνθρωπος, που δεν επηρεάζεται από την κρίση των θεών. Παρατηρούμε όμως πως ότι και αν αποφασίσει η ανθρώπινη σκέψη, πάντα πρέπει να ληφθεί υπόψη και η σύμφωνη γνώμη του θεϊκού στοιχείου για την περάτωση κάθε επιλογής.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 [Σελ. 83 σχολικού βιβλίου]Τα αποσπάσματα περιγράφουν τον άνθρωπο, ο οποίος, όταν το απαιτούν οιπεριστάσεις, χρησιμοποιεί δόλο και ψέμα. Οι ικανότητες, η λογική και οι επιλογέςτου μπορούν να τον βοηθήσουν έτσι ώστε να επιτευχθεί ο στόχος που έχει τεθεί.Στον αντίποδα βρίσκεται η τύχη, που μόνο προβλήματα και δυσκολίες μπορεί ναφέρει, καθώς μέσω της τύχης έχει οδηγηθεί στην κατάσταση που πρέπει ναξεπεράσει. Έτσι η μοίρα θα δημιουργηθεί από το ίδιο.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 80 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 81 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ [σ.σ. 84-85 σχολικού βιβλίου] Ερωτήσεις 1ης Σκηνής [στ. 588- 658]1. Στην πρώτη σκηνή, ο Μενέλαος αρνείται να δεχτεί ότι έχει απέναντί του τη σύζυγό του, την Ελένη. Πέρα από το είδωλο που έχει κρύψει σε σπηλιά, τι πιστεύετε ότι τον εμποδίζει να την αναγνωρίσει; Οι περιπέτειες και τα προβλήματα που έχει συναντήσει ο Μενέλαος, μέχρι την άφιξή του στην Αίγυπτο, έχουν δημιουργήσει ένα χαρακτήρα καχύποπτο. Επιπλέον, στο στίχο 637, μέσα από τη βροχή πληροφοριών και ερωτημάτων που τον βασανίζουν διερωτάται μήπως του έχει σαλέψει, καθώς δεν ξέρει τι να πιστέψει πλέον. Όμως, η αφελής αυτή συμπεριφορά εξυπηρετεί την πορεία του δράματος και τις επιταγές του ίδιου του συγγραφέα.2. Τι εξυπηρετεί στη δραματική οικονομία η παράλειψη της Ελένης να ρωτήσει τη Θεονόη για την τύχη του Μενέλαου στο μέλλον; Η παράλειψη αυτή της Ελένης, εξυπηρετεί την ένταση της αγωνίας, ανάμεσα στο κοινό, για την έκβαση του μέλλοντος. Η αγωνία εντείνεται, λόγω του φόβου που προκαλεί η αντίδραση του Θεοκλύμενου και παράλληλα προοικονομείται ότι οι επιπλοκές και τα προβλήματα δεν έχουν τελειώσει.3. Η συνάντηση της Ελένης με το Μενέλαο μας θυμίζει πολύ έντονα την ανάλογη σκηνή με τον Τεύκρο, στον Πρόλογο. Να συγκρίνετε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν την Ελένη οι δύο άντρες. Η συνάντηση της Ελένης με τον Τεύκρο χαρακτηρίζεται από τις ψυχολογικές μεταπτώσεις. Αρχικά, ο ήρωας μόλις την συναντά νιώθει μίσος και προσπαθεί να την σκοτώσει, λόγω του ότι την ταυτίζει με το είδωλο. Όμως η ύπαρξη του ειδώλου, δεν του επιτρέπει να κατανοήσει την πραγματικότητα, έτσι μετανοεί και αποκαλύπτει στοιχεία της ταυτότητάς του και το λόγο για τον οποίο βρίσκεται εκεί. Τελικά, δείχνει τη συμπάθειά του και εύχεται μια καλή τύχη. Από την άλλη πλευρά η συνάντηση Μενέλαου- Ελένης, έχει το κοινό στοιχείο της άρνησης, καθώς ούτε ο Μενέλαος θέλει και μπορεί να παραδεχτεί την πραγματικότητα, παρά το γεγονός ότι αυτή τη φορά η Ελένη αποκαλύπτεται. Μπορεί να μην την απειλεί, όπως ο Τεύκρος, όμως παραμένει δύσπιστος και τελικά προτιμάει να την εγκαταλείψει.4. Mε βάση το περιεχόμενο των στίχων 588-600, φανταστείτε και γράψτε το διάλογο που διαμείφθηκε ανάμεσα στην Ελένη και τη Θεονόη.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 82 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΘΕΟΝΟΗ: Τι συμβαίνει Ελένη, τι σε βασανίζει και ακούγεσαι από μακριά;ΕΛΕΝΗ: Προφητεία ήρθα να μάθω, για τον άνδρα μου, είναι ζωντανός ή πέθανε,όπως μου είπε ο Τεύκρος;ΘΕΟΝΟΗ: Τα λόγια του πολεμιστή δεν είναι αλήθεια, ο Μενέλαος είναι ζωντανός!Αλλά βασανίζεται στη θάλασσα προσπαθώντας να φτάσει στην πατρίδα του. Καικάτι άλλο θα σου πω, που θα σε κάνει βαθιά ευτυχισμένη: Βρίσκεται εδώ στην χώρατης Αιγύπτου.ΕΛΕΝΗ: Τι χαρά! Τι ευτυχία! Θέλω μονάχα να τον δω, μετά από τόσα χρόνια μόνοαυτό επιθυμώ. Σε ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια, τρέχω στο μνήμα να τονπεριμένω. Ερωτήσεις 2ης Σκηνής [στ. 659- 840]1. Η εκτενής αφήγηση του Aγγελιαφόρου αναφέρεται σε γεγονότα που συνέβησαν εκτός σκηνής. Πώς θα μπορούσε να αποδοθεί σκηνικά η αγγελική αυτή ρήση; Ο Αγγελιαφόρος περιγράφει γεγονότα που συνέβησαν εκτός σκηνής. Η περιγραφή αυτών των γεγονότων θα είχε τη μορφή ρητορικού λόγου, καθώς ο ήρωας χαρακτηρίζεται από τη σοφία της ηλικίας. Το ύφος του ταιριάζει με το παγερό ύφος και τη φωνή του ειδώλου. Η μεταφορά σε ευθύ λόγο των όσων συνέβησαν και ειπώθηκαν συνοδεύεται από έλλειψη κινήσεων, λόγω της σοβαρότητας της κατάστασης αλλά και του χαρακτήρα του.2. Χωρίστε σε ενότητες τις ρήσεις του Αγγελιαφόρου, στους στ. 786-810 και στ. 822- 837. Ποιες ομοιότητες παρουσιάζουν στον τρόπο ανάπτυξής τους; 1η ενότητα: στ. 786- 791 (η αστάθεια της τύχης) 2η ενότητα: στ. 791- 803 (παραδείγματα των ανθρώπινων προβλημάτων) 3η ενότητα: στ. 804- 810 (σχέση υπηρέτη- αφέντη) Δεύτερη ρήση: 1η ενότητα: στ. 822- 827 (απόρριψη της μαντικής) 2η ενότητα: στ. 827- 832 (παραδείγματα αποτυχημένων περιπτώσεων μαντικής) 3η ενότητα: στ. 832- 837 (ο άνθρωπος πρέπει να λειτουργεί με την ευβουλία) Η κοινή δομή των ρήσεων αποτελείται από τη θεωρητική παράθεση του θέματος, ακολουθεί τεκμηριωμένη άποψη του ομιλητή και στο τέλος καταλήγει σε μια θεωρητική θέση που συνδέεται με την αρχική.3. Η αναγνώριση των δύο συζύγων ολοκληρώνεται σε δύο φάσεις. Πώς εξελίσσεται η κάθε φάση; Η πρώτη φάση της αναγνώρισης ξεκινάει στον στίχο 607 και καταλήγει στο συμπέρασμα της Ελένης ότι ο άνδρας που στέκεται απέναντι της είναι ο Μενέλαος. Αυτοί οι στίχοι διαρθρώνονται από το διάλογο των δύο ηρώων.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 83 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Από την άλλη πλευρά, η δεύτερη φάση ξεκινάει από τον στίχο 667 καιολοκληρώνεται με την αναγνώριση της Ελένης από τον ίδιο τον Μενέλαο.Επηρεασμένος από την ανακοίνωση της ανάληψης του ειδώλου, ο ήρωας ταυτίζειτην πραγματική Ελένη, με το πρόσωπο που έχει μπροστά του.4. Yποθέστε ότι η αναγνώριση στη δεύτερη φάση της έγινε με σημάδια και προσπαθήστε να γράψετε το κείμενο με βάση αυτή την εκδοχή. Τι θα άλλαζε στο έργο; ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Δεν μπορώ να πιστέψω ότι η Ελένη είσαι εσύ! ΕΛΕΝΗ: Θυμήσου όταν ήρθες να με διεκδικήσεις ως μνηστήρας, ήταν μαζί σου και άλλοι νέοι: ο Οδυσσέας και ο Αντίλοχος ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Μου λες γεγονότα που με προβληματίζουν ΕΛΕΝΗ: Ο πατέρας μου Τυνδάρεως σε διάλεξε, καθώς έπεισες τους υπόλοιπους πως αν ποτέ με άρπαζε κάποιος ξένος θα έρχονταν όλοι οι έλληνες να με σώσουν ΜΕΝΑΛΑΟΣ: Αλήθεια έτσι έγιναν τα πράγματα ΕΛΕΝΗ: Και μας περιμένει η κόρη μας Ερμιόνη, για να τη δούμε νύφη ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Εσύ είσαι λοιπόν η αγαπημένη μου σύζυγος! Αν, λοιπόν, η αναγνώριση γινόταν με σημάδια, η παρουσία του Αγγελιαφόρου δεν θα ήταν αναγκαία και οι απόψεις του Ευριπίδη δεν θα μπορούσαν να εκφραστούν με κάποιο άλλο τρόπο.5. O Αγγελιαφόρος, με βάση όσα είδε ή άκουσε, διηγείται επιστρέφοντας στην πατρίδα του σε κάποιο συμπατριώτη του την ιστορία του ειδώλου: πώς δημιουργήθηκε αλλά και πώς εξαφανίστηκε, τις συνέπειες της παρουσίας του, καθώς επίσης και της εξαφάνισής του. “Όλα ξεκίνησαν όταν η Ήρα και η Αφροδίτη, φιλονίκησαν για το ποιά θεά είναι η ομορφότερη από τις δύο. Έτσι ζήτησαν από τον Πάρη να διαλέξει την ομορφότερη, αφού βέβαια η Αφροδίτη του έταξε να γίνει δική του η ομορφότερη γυναίκα του κόσμου. Η επιλογή του ήταν προφανής, και η θεά του δίνει την Ελένη, σύζυγο του βασιλιά Μενέλαου της Σπάρτης. Όταν το έμαθε ο Μενέλαος ξεκίνησε με όλο τον ελληνικό στρατό με στόχο να κατακτήσει την Τροία και να πάρει πίσω τη γυναίκα του. Στο τέλος, νίκησαν και με την Ελένη προσπάθησαν να γυρίσουν πίσω. Όμως η θύελλα τους έριξε στη χώρα της Αιγύπτου ως ναυαγούς. Ο βασιλιάς, σε αναζήτηση τροφής, άφησε τη γυναίκα και τους συντρόφους του σε μια σπηλιά. Το αναπάντεχο που ακολούθησε το είδα και και γώ, καθώς αυτή που νομίζαμε πως ήταν η Ελένη, μας ανακοινώνει ότι είναι είδωλο, φτιαγμένο από την Ήρα, με στόχο να εκδικηθεί τον Πάρη, ενώ η πραγματική Ελένη βρίσκεται στη χώρα της Αιγύπτου. Πήρε όλη την ευθύνη για τον πόλεμο και μετά χάθηκε στον ουρανό, αφού ολοκλήρωσε την αποστολή της.”Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 84 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!6. Σε ένα σύντομο κείμενο καταγράφετε τα θέματα, στα οποία αναφέρεται ο Αγγελιαφόρος μετά την αναγνώριση της Ελένης, και τις απόψεις που διατυπώνει για κάθε θέμα.  Σχέση θεών- ανθρώπινης τύχης και μοίρας: Η τύχη των ανθρώπων είναι ρευστή, γιατί καθορίζεται από τη δυσερμήνευτη θεϊκή βούληση.  Σχέση δούλου- αφέντη: Ο σωστός δούλος συνειδητά υπακούει στον αφέντη του και συμπάσχει με τα συναισθήματά του.  Η αναξιόπιστη μαντική τέχνη: Οι μάντεις και οι προφητείες δεν αντικατοπτρίζουν τη θεϊκή βούληση, οπότε δεν είναι αξιόπιστες.  Η ευθυκρισία στον άνθρωπο: Η λογική και η πίστη είναι τα συστατικά για την επιτυχία του ανθρώπου.7. Γράφετε ένα κείμενο για το σκεπτικισμό του Ευριπίδη, για την τάση του δηλαδή να αμφισβητεί τις παραδοσιακές αντιλήψεις. Ποια στοιχεία θα αντλούσατε από τις συγκεκριμένες σκηνές; Ο Ευριπίδης επηρεασμένος από το κίνημα των σοφιστών και από τη διδασκαλία τους, επιδιώκει μέσα από τα επεισόδια να εκφράσει δικές του φιλοσοφικές αντιλήψεις και τον σκεπτικισμό του. Αρχικά, η αναφορά της σκηνής στην ευμετάβλητη θέληση των θεών, παρουσιάζει τη δυσκολία του ανθρώπου στο να ερμηνεύσει το μέλλον. Η ανθρώπινη ζωή μπορεί να αλλάξει ολοκληρωτικά από τη μια στιγμή στην άλλη. Παράλληλα, η παρουσία του δούλου στο έργο, φανερώνει τις απόψεις του δημιουργού για τη σχέση αφέντη και υποτακτικού. Επιπλέον, ο ποιητής τονίζει ότι η μαντική είναι η πλέον αναξιόπιστη μέθοδος για την προσέγγιση της αλήθειας και αντίθετα, ο άνθρωπος πρέπει να στηριχθεί στην ευβουλία.8. Στα λόγια του Αγγελιαφόρου η τιμή της Ελένης αποκαθίσταται για μία ακόμα φορά στη συγκεκριμένη τραγωδία. Ποια είναι τα άλλα πρόσωπα που αποκαθιστούν την τιμή της ηρωίδας και τι εκπροσωπεί ο καθένας; Η αποκατάσταση προς το πρόσωπο της Ελένης γίνεται από διαφορετικά πρόσωπα του δράματος:  Η ίδια η Ελένη (πληροφορώντας τους θεατές για το πως αντιμετωπίζει τις προτάσεις του Θεοκλύμενου)  Ο Χορός (οι ελληνίδες σκλάβες δεν κατακρίνουν αλλά στηρίζουν την Ελένη)  Το Είδωλο (τα λόγια του αποκαλύπτουν την αλήθεια για την Ελένη)  Η Θεονόη (αναγνωρίζει την τιμιότητά της)  Ο Μενέλαος και ο Αγγελιαφόρος (αναγνωρίζουν την αθωότητά της όταν η Ελένη διηγείται το δόλο της Ήρας)Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 85 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!9. 412 π.X. Δυο θεατές μετά την παράσταση της Ελένης συζητούν για τους μάντεις και τη μαντική. O ένας υπερασπίζεται τις θέσεις του Ευριπίδη, ενώ ο άλλος διαφωνεί. Γράψτε το διάλογό τους.  Εντυπωσιακές οι απόψεις του Ευριπίδη σχετικά με τους μάντεις της εποχής.  Αν και θεωρώ ότι δεν έπρεπε να μιλήσει με τέτοιο τρόπο.  Μα γιατί όχι; Πότε οι μάντεις χρησίμευσαν στον άνθρωπο;  Δεν έχεις δίκιο, πριν από τον Τρωικό πόλεμο, ο μάντης Κάλχας έδωσε τη λύση!  Και λόγω αυτού, θυσίασαν ένα κορίτσι. Ενώ επίσης ούτε την κατάληξη της Σικελικής εκστρατείας κατάφεραν να προβλέψουν.  Όμως το μαντείο των Δελφών είναι παγκόσμιο ιερό σήμερα, με μεγάλο κύρος. Εξάλλου οι άνθρωποι πρέπει να σεβαστούν τις θέσεις των θεών για τις δικές τους επιλογές.  Όσο για τους Δελφούς, ο Απόλλωνας ονομάζεται και “Λοξίας” γιατί οι χρησμοί του δεν είναι σαφείς. Παράλληλα, ο άνθρωπος όταν δεν έχει λογική και σωστή κρίση δεν θα καταφέρει να πάρει εκείνος τη σωστή επιλογή, όποια και αν είναι η θέληση των θεών. Ερωτήσεις 3ης Σκηνής [στ. 841- 941]1. Σε όλη τη σκηνή κυριαρχεί ο φόβος για ένα επικείμενο κακό. Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σχετικά σημεία και να εξετάσετε πώς αντιμετωπίζουν την απειλή αυτή η Ελένη και ο Μενέλαος. Τα σημεία, στα οποία φανερώνεται ο επικείμενος φόβος εντοπίζονται στους στίχους:  στ. 841  στ. 860  στ. 863  στ. 865  στ. 886- 887  στ. 890  στ. 898  στ. 907  στ. 916  στ. 919 Η Ελένη αντιμετωπίζει αυτό το φόβο λογικά, τοποθετώντας τον άνδρα της πάνω από τις δικές της ανάγκες. Από την άλλη πλευρά, ο Μενέλαος, αποδεικνύει την ηρωική του συμπεριφορά, παραμένοντας δίπλα της.2. Σημαντικό στοιχείο στη σκηνή αυτή αποτελεί η αμφιβολία και η επιβεβαίωση της συζυγικής πίστης. Αναζητήστε τα σχετικά σημεία και παρακολουθήστε, με βάση αυτά, πώς σκιαγραφείται το ήθος των ηρώων.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 86 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Ο Μενέλαος αμφιβάλλει για την πίστη της Ελένης, η καχυποψία και η ψυχρότητατον χαρακτηρίζουν. Παράλληλα όμως, δείχνει την αγάπη του, καθώς δεν φεύγειαλλά μένει στο πλευρό της:  στ. 877  στ. 879  στ. 917  στ. 921Από την άλλη πλευρά, η Ελένη χαρακτηρίζεται από αυταπάρνηση και ευαισθησία:  στ. 868  στ. 878  στ. 882  στ. 884  στ. 918  στ. 9223. Ξαναγράφοντας τη σκηνή… Η Ελένη απευθύνεται στο Μενέλαο και του εκθέτει σε συνεχή λόγο τις σκέψεις της μπροστά στον κίνδυνο που τους απειλεί. Μενέλαε, η χαρά με έκανε να ξεχάσω προβλήματα που θα μας βασανίσουν σύντομα. Ο Θεοκλύμενος με θέλει για γυναίκα και θα σε σκοτώσει χωρίς δεύτερη σκέψη, πρέπει να φύγεις από εδώ αν θες να ζήσεις. Τίμησα ως τώρα το στεφάνι μου και τον απέφευγα ως τώρα, καθώς ήρθα εδώ στον τάφο για να μην με αγγίξει. Δεν έπαψα ποτέ να σε αγαπώ και προτιμώ να είσαι ζωντανός και να μην σε έχω παρά να είσαι νεκρός κοντά μου. Ερωτήσεις 4ης Σκηνής [στ. 942- 1139]1. Ποια ατμόσφαιρα δημιουργείται στη σκηνή με την εμφάνιση της Θεονόης; Ποιες εικόνες από την καθημερινή μας ζωή φέρνει στο νου; Η ατμόσφαιρα που δημιουργεί η άφιξη της Θεονόης, αποπνέει μυστήριο και κατάνυξη. Η υποβλητικότητα αυτή ταιριάζει με την ιεροτελεστία καθαρισμού του χώρου που περνάει η μάντισσα. Η έξοδος του ιερέα από το ιερό, κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας, είναι μια εικόνα της σημερινής εποχής που ταιριάζει στο μυστηριακό κλίμα του δράματος.2. Ποια είναι τα κίνητρα της δράσης των θεών, σύμφωνα με τα λόγια της Θεονόης; Να συγκρίνετε την εικόνα αυτή των θεών με τη χριστιανική αντίληψη για το θείο. Τα κίνητρα των θεών εκφράζονται στους στίχους:  στ. 967 (η αντιπαλότητα των θεών για τη μοίρα του Μενέλαου)  στ. 961- 974 (η επιθυμία της Ήρας)Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 87 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!  στ. 975- 978 (η αντίθεση της Αφροδίτης)Στη χριστιανική αντίληψη, το θείο αντιπροσωπεύει την ηθική και τις σωστές πράξειςπου πρέπει να ακολουθήσει ο άνθρωπος στην πορεία της ζωής του, σε αντίθεση μετους ολύμπιους που λειτουργούν ανάλογα με τα δικά τους συμφέροντα.3. Η ρήση της Ελένης, ανάμεσα στα άλλα, περιλαμβάνει: α) το αίτημά της, β) τα επιχειρήματά της, γ) αναφορά στα προσωπικά της πάθη. Να εντοπίσετε στο κείμενο τα παραπάνω στοιχεία και να αναφερθείτε στη λειτουργία τους.ΑΙΤΗΜΑ ΕΛΕΝΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΠΑΘΗ στ. 991- 993  στ. 994- 996  στ. 1020- 1025 στ. 1038- 1039  στ. 996- 999  στ. 1026- 1030Απόκρυψη από τη Θεονόη,  στ. 1003- 1016  στ. 1031- 1032προς τον Θεοκλύμενο για  στ. 1017- 1019  στ 1032- 1034την άφιξη του Μενέλαου  στ. 1040  στ. 1035- 1036στην Αίγυπτο. Προσπαθεί να προκαλέσει Συναισθηματική επιρροή τον οίκτο της Θεονόης. προς τη Θεονόη για να την συγκινήσει.4. Με βάση την παρουσία και τα λόγια του Μενέλαου σε όλη την 4η σκηνή, πώς θα τον χαρακτηρίζατε: γενναίο άνδρα; καυχησιάρη στρατηγό; δειλό άνθρωπο; κάτι άλλο; Πιστεύετε ότι είναι τραγικό πρόσωπο; Η γενναιότητα του ήρωα φαίνεται από τους στίχους:  στ. 1045- 1048  στ. 1051- 1052  στ. 1070- 1071  στ. 1077- 1080  στ. 1081- 1090  στ. 1092- 1094  στ. 1095- 1096 Η αντιπαλότητα Ήρας και Αφροδίτης έγινε η αιτία χωρισμού του από την Ελένη και ήταν η αρχή όλων των προβλημάτων του. Η θεϊκή δύναμη και βούληση έρχεται σε σύγκρουση με τις επιδιώξεις του, γι' αυτό το λόγο και χαρακτηρίζεται ως τραγικό πρόσωπο.5. Να σκιαγραφήσετε το ήθος της Θεονόης, όπως διαγράφεται από τα δικά της λόγια και από τα λόγια των άλλων γι’ αυτήν. Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 88 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Η Θεονόη, παρά το γεγονός ότι είναι πριγκίπισσα και μάντισσα, βρίσκεται κοντάστους ανθρώπους και χαρακτηρίζεται από ευσέβεια και δικαιοσύνη. Είναι προσιτήσε αιτήματα που αφορούν το λαό, με ήθος που πηγάζει από την ανάγκη να πράξειτο σωστό. Η ψυχραιμία και η εγκράτεια είναι αυτά που χαρακτηρίζουν το ήθος τηςενώ παράλληλα διαθέτει κριτική ικανότητα που δεν περιορίζεται ούτε από τηνκοινωνική της θέση αλλά ούτε από τους συγγενικούς δεσμούς.6. Είστε ένας από τους θεατές της παράστασης της Ελένης εκείνο το πρωινό του 412 π.X. Ανήκετε στην παράταξη που είχε υποστηρίξει τη Σικελική εκστρατεία. Πώς αισθάνεστε ακούγοντας τα λόγια της Θεονόης; Ποιες σκέψεις σάς γεννούν; Ως υποστηρικτές της Σικελικής εκστρατείας, ακούγοντας τις απόψεις και τα λόγια της Θεονόης, θα αισθανόμασταν ενοχές και τύψεις για το λόγο του ότι οδηγήσαμε την πόλη μας σε αυτή τη λανθασμένη επιλογή, που είχε ως αποτέλεσμα την ταπεινωτική ήττα για την Αθήνα. Ερωτήσεις 5ης Σκηνής [στ. 1140- 1219]1. Ποιο σχέδιο προτείνει η Ελένη; Προσπαθήστε να το αποδώσετε σε συνεχή λόγο σε 10 περίπου γραμμές. Η Ελένη αφού απορρίπτει τις προτάσεις του Μενέλαου, προτείνει εκείνη ένα σχέδιο απόδρασης. Αρχικά, προτείνει ότι ο Θεοκλύμενος πρέπει να μάθει ότι ο Μενέλαος έχει χαθεί στη θάλασσα. Τα νέα θα τα μεταφέρει ο ίδιος ο ήρωας, μεταμφιεσμένος όμως. Επιπλέον, η Ελένη θα ζητήσει να τιμήσει το νεκρό της σύζυγο με τελετή που θα γίνει στη θάλασσα. Με αυτό τον τρόπο θα καταφέρουν να αποκτήσουν ένα πλοίο, με το οποίο θα ξεφύγουν από την Αίγυπτο, αρκεί βέβαια να βρίσκεται και ο Μενέλαος ως επιβάτης. Έτσι, πρέπει να εξασφαλίσουν την εμπιστοσύνη του Θεοκλύμενου, μέσα από την εξαπάτηση του σχεδίου τους.2. Να συγκρίνετε την προσευχή της Ελένης με την προσευχή του Χρύση, ιερέα του Απόλλωνα, στην Α ραψωδία της Ιλιάδας (στ. 35-40, μτφρ. N. Καζαντζάκης – I. Θ. Kακριδής, OEΔB, 1999). Ποια κοινά στοιχεία εντοπίζετε; Επάκουσέ μου, ασημοδόξαρε, που κυβερνάς τη Χρύσα και την τρισάγια Κίλλα, κι άσφαλτα την Τένεδο αφεντεύεις, Ποντικοδαίμονα, αν σου στέγασα ναό χαριτωμένο κάποτε ως τώρα εγώ, γιά αν σου ’καψα παχιά μεριά ποτέ μου, γιδίσια γιά ταυρίσια, επάκουσε και δώσε να πλερώσουν οι Δαναοί με τις σαγίτες σου τα δάκρυα που ’χω χύσει! ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΕΛΕΝΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΧΡΥΣΗ Επίκληση στη βοήθεια θεώνΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 89 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Προσφώνηση ιδιοτήτων θεών Αναφορά στην κατοικία και δύναμη θεών Οφέλη από θνητούς και ανταπόδοση χάρης3. Kάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι στη σκηνή αυτή αναδεικνύεται η επινοητικότητα της Eλένης και γενικότερα η ικανότητα του ανθρώπου να αντισταθεί με το μυαλό του στη δύναμη της εξουσίας. Aαναζητήστε στη σκηνή στοιχεία που μπορούν να επιβεβαιώσουν την άποψη αυτή. Οι απόψεις που εκφράζονται για τις γυναίκες, ήδη από τον στίχο 1157 αναιρούνται από την ίδια την πραγματικότητα, καθώς η ηρωίδα είναι αυτή που καταστρώνει το σχέδιο απόδρασης. Αυτή η μέθοδος ονομάζεται ειρωνική, επειδή η αντίθεση του φαίνεσθαι- είναι παρουσιάζεται και στα λεγόμενα, που αναιρούνται από τα πεπραγμένα. Η Ελένη δεν είναι ο παθητικός δέκτης της τύχης, αλλά προσπαθεί να επέμβει στην πορεία των γεγονότων.4. Ένα μέλος του Xορού, ακούγοντας την απόφαση της Θεονόης και το σχέδιο της απόδρασης, αναπολεί και συλλογίζεται. Το συγκεκριμένο μέλος του Χορού, ακούγοντας τα γεγονότα που πρόκειται να διαδραματιστούν αναπολεί τη ζωή του στην πατρίδα, όταν ακόμη ήταν ελεύθερη, πριν αιχμαλωτιστεί από τους Αιγύπτιους. Επιπλέον, προβληματίζεται, καθώς αγωνιά για την επιτυχία του σχεδίου.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 90 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Α' Στάσιμο - Γ' Επεισόδιο:Από την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρμογή τουΑπαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σσ. 88-102)Α' Στάσιμο (στ. 1220- 1285)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ (Σελ. 89 σχολικού βιβλίου)Kι ενώ οι υποκριτές αποσύρονται, οι γυναίκες του Χορού απλώνονται στηνορχήστρα.  Ο Χορός, όπως ήδη έχουμε δει, αποτελεί μια απρόσωπη ομάδα, ένα σύνολο δηλαδή με κοινά χαρακτηριστικά. Ας παρατηρήσουμε την παράπλευρη φωτογραφία από μια σύγχρονη παράσταση της Ελένης και ας σκεφτούμε πώς οι συντελεστές της παράστασης προσπαθούν να αποδώσουν αυτό το στοιχείο. Ας συγκρίνουμε την παρουσία του Χορού στη φωτογραφία που ήδη παρατηρήσαμε και στη διπλανή αγγειογραφία.Απάντηση: Τα ενδυματολογικά στοιχεία του Χορού είναι κοινά για όλους τους ηθοποιούς, όπως συμβαίνει και με τον παρόμοιο τρόπο των εκφράσεων τους, αλλά και της στάσης του σώματός τους. Αυτή η ομοιογένεια ακολουθεί τις απόψεις των γυναικών του Χορού, οι οποίες είναι κοινές και δεν διαφέρουν η μία από την άλλη. Η αγγειογραφία αναπαριστά ακόμη περισσότερο την ομοιογένεια στην ένδυση και στην κίνηση του Χορού, από τη φωτογραφία του θεάτρου.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ (Σελ. 89 σχολικού βιβλίου) Το στάσιμο αποτελεί ένα από τα εξωτερικά και τυπικά στοιχεία της τραγωδίας (κατά ποσόν μέρος). Πρόκειται για τραγούδια, ωδές, που τραγουδά ο ΧορόςΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 91 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! στην ορχήστρα και συνθέτουν το λυρικό στοιχείο της τραγωδίας. Γράφονταν σε λυρικά μέτρα, διαφορετικά από ό,τι τα επικά-διαλογικά μέρη, και στη δωρική διάλεκτο από σεβασμό στην παράδοση του διθυράμβου. Ας εντοπίσουμε στο μεταφρασμένο κείμενο τα στοιχεία εκείνα, που επιβεβαιώνουν ότι πρόκειται για λυρικό και όχι επικό-διαλογικό μέρος του δράματος.Απάντηση:Τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι το τμήμα είναι λυρικό, είναι τα εξής:  Η διαφορά στο μέτρο, σε σχέση με τα διαλογικά μέρη.  Χωρισμός σε στροφές και αντιστροφές.  Χρήση λυρικών στοιχείων (επίθετα, σχήματα λόγου, επίκληση στα αηδόνια).  Δεν εξελίσσεται η δράση.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 (Σελ. 89 σχολικού βιβλίου)Σχολιασμός:Όπως το Α' Στάσιμο, έτσι και τα ποιητικά αποσπάσματα επικαλούνται το αηδόνι. Ορόλος του αηδονιού συνδέεται με τους νεκρούς και με το θρήνο που ακολουθείκάποια καταστροφή. Ήδη από την αρχαιότητα, το αηδόνι είναι ταυτόσημο με τοθρηνητικό τραγούδι.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ (Σελ. 91 σχολικού βιβλίου)Το Στάσιμο φαίνεται να μη συνδέεται άμεσα με το συναισθηματικό κλίμα πουδημιούργησαν στο προηγούμενο Επεισόδιο η αναγνώριση των δύο συζύγων και ηκατάστρωση του σχεδίου απόδρασης. Ενώ δηλαδή το σχέδιο Ελένης-Μενέλαουεξελίσσεται, ο Χορός θρηνεί και στοχάζεται. Kάποια από τα θέματα που θαμπορούσαμε να συζητήσουμε στο Χορικό αυτό είναι:  H θέση του Στασίμου στο έργο:  η νοηματική του συνάφεια με όσα προηγήθηκαν·  η συμβολή του στην εξέλιξη της δράσης.Απάντηση: Το Στάσιμο, περιγράφει το θρήνο για τα βάσανα των πολεμιστών και την αδυναμία, λόγω αυτών, διαχωρισμού νικητή- ηττημένου. Η αντίθεση φαίνεσθαι- είναι γίνεται ξανά φανερή και τονίζεται η εβεβαιότητα της ανθρώπινης ζωής, καθώς αυτή συνδέεται με τις διακυμάνσεις στη βουλή των θεών. Ο ποιητής, με την αναφορά του Ναυπλίου, υπαινίσσεται το δόλο και το σχέδιο εξαπάτησης του Θεοκλύμενου, που καταστρώθηκε και πρόκειται να υλοποιηθεί. Το Στάσιμο, δεν προωθεί τη δράση, ούτε προσθέτει κάποια παραπάνω πληροφορία που συνδέεται άμεσα με την υπόθεση του δράματος. Παρόλα αυτάΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 92 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!όμως δίνει την ευκαιρία στους υποκριτές που εμφανίζονταν στην προηγούμενησκηνή να αλλάξουν ενδύματα, ώστε να συνεχιστεί η προώθηση της ιστορίας. Ο ρόλος και η φύση των θεών: Ο Χορός στη β' στροφή επαναφέρει κι επεκτείνει τον προβληματισμό του Αγγελιαφόρου σχετικά με τους θεούς. O Ευριπίδης μέσω του Χορού φιλοσοφεί και πάλι «από σκηνής». Για τους στίχους αυτούς, έχουν προταθεί διάφορες ερμηνείες, από τις οποίες οι κυριότερες είναι: – αμφισβητείται η ύπαρξη θεών· – αμφισβητείται το αλάθητο της θεϊκής δράσης· – αμφισβητείται η ικανότητα του ανθρώπου να συλλάβει την ουσία του θεού· – επισημαίνεται το απρόβλεπτο της επέμβασης των θεών.Ποιες ερμηνείες σάς φαίνονται βάσιμες λαμβάνοντας υπόψη:– την επίδραση που άσκησαν οι Σοφιστές στον Ευριπίδη·– τα ιστορικά γεγονότα της εποχής και τη δυσοίωνη για την Αθήνα προοπτικήως προς την έκβαση του πολέμου.Απάντηση:Ο Ευριπίδης, λόγω της επιρροής που άσκησαν οι σοφιστές στην προσωπικότητάτου, τονίζει στο Στάσιμο ότι ο άνρρωπος δεν μπορεί να συλλάβει την ουσία τουθείου. Επιπλέον, ο ποιητής προσπαθεί να πείσει τους θεατές ότι η καταστροφή στηΣικελία συνέβη για κάποιο λόγο, αλλά παράλληλα, επειδή η δυστυχία και η ευτυχίαείναι ευμετάβλητη, δεν αποκλείεται να ξεπεράσουν σύντομα τα προβλήματα.o O πόλεμος: Πολλές αναφορές έγιναν ως τώρα στον πόλεμο. Ας θυμηθούμε μερικές. (Mπορούμε να αντλήσουμε υλικό από την αποδελτίωση τη σχετική με το θέμα αυτό). Εδώ είναι ο Χορός που εκφράζει το αντιπολεμικό μήνυμα. Ας παρακολουθήσουμε τις σκέψεις του. Προσθέτουν κάτι παραπάνω σε όσα έχουν αναφερθεί μέχρι τώρα στο έργο για το θέμα αυτό;Απάντηση:  Οι αναφορές από τα πρόσωπα του έργου (Ελένη, Τεύκρος, Μενέλαος) για τον παραλογισμό του πολέμου, υπογραμμίζουν υο γεγονός ότι ο ΤρωικόςΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 93 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! πόλεμος έγινε λόγω ενός ειδώλου. Οι συνέπειες της πολεμικής σύγκρουσης δεν διαχωρίζουν νικητές και ηττημένους. Ο Χορός, στην Α΄ Στροφή, τονίζει τα αποτελέσματα και τις συνέπειες του πολέμου στους ζωντανούς που μένουν πίσω, ενώ υπογραμμίζεται παράλληλα ξανά η ματαιότητα και ο παραλογισμός. Τα λόγια του Χορού δεν προσθέτουν κάτι καινούριο, στις απόψεις που ήδη ανέφεραν οι ήρωες, εκτός από την αναφορά του διαλόγου ως ένα πιθανό μέτρο επίλυσης προβλημάτων. Ας δούμε συνολικά το Στάσιμο: θεοί, πόλεμος... σκέψεις του Χορού, ενός συνόλου δηλαδή που εκφράζει δημόσια την αμφισβήτησή του. Θα μπορούσε να συσχετισθεί η δημόσια αυτή έκφραση με το πολίτευμα που επικρατούσε;Απάντηση:Η αποτελεσματικότητα της επεκτατικής πολιτικής και των συγκρούσεων, με άλλεςπόλεις, καταδικάζεται απερίφραστα από τον Χορό. Παρά το γεγονός ότι στοπαρελθόν η Αθήνα είχε χρησιμοποιήσει, ως μέσο επιβολής, τον πόλεμο, το δράμαθίγει ζητήματα και κριτικάρει παραδοσιακές αξίες της πόλης- κράτους. Με αυτό τοντρόπο υπερασπίζεται το Δημοκρατικό πολίτευμα και τους θεσμούς του.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 (Σελ. 91 σχολικού βιβλίου)Σχολιασμός:Το απόσπασμα του ημερολογίου που παρατίθεται, αποτελεί άλλη μια αντιπολεμικήκραυγή, ενεντίον της βίας και της σκληρότητας του πολέμου. Η παιδικότητα και ηαθωότητα θυσιάζονται, καθώς τονίζονται οι συνέπειες που έχει αυτό το γεγονόςστην παιδική ψυχή, η οποία μετατρέπεται σε ένα φορέα αντίθεσης φαίνεσθαι- είναιεπειδή η εικόνα δεν συμβαδίζει πλέον με τη ψυχή. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ (Σελ. 92 σχολικού βιβλίου)1. Αν είχε σωθεί μόνο αυτό το απόσπασμα από το έργο, ποια στοιχεία θα μας επέτρεπαν να καταλάβουμε ότι πρόκειται για στάσιμο; Ποια στοιχείαΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 94 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! περιεχομένου θα μας βοηθούσαν να υποθέσουμε ότι πρόκειται για απόσπασμα από έργο του Ευριπίδη; Απάντηση: Ο χωρισμός των στίχων σε στροφές και αντιστροφές, η μετρική επιμέλεια, η χρήση λυρικών στοιχείων και το τραγούδι, είναι μερικά στοιχεία που παραπέμπουν σε λυρικά μέρη ενός δράματος. Από την άλλη πλευρά, ο προβληματισμός για θέματα όπως η φύση των θεών και τα δεινά του πολέμου, δηλαδή η διάνοια του αποσπάσματος, είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Ευριπίδη. Ταυτόχρονα, η έντονη αμφισβήτηση, τονίζει τη σχέση του δημιουργού με τη σοφιστική της εποχής2. Nα διακρίνετε την α' αντιστροφή σε μικρότερες ενότητες. Ποιον πλαγιότιτλο θα δίνατε σε καθεμιά από αυτές; Απάντηση:  στ. 1237- 1242 ( Οι τραγικές συνέπειες του Τρωικού πολέμου για τους Αχαιούς)  στ. 1243- 1247 ( Το σχέδιο εκδίκησης του Ναυπλίου)  στ. 1248- 1250 (Οι περιπέτειες του Μενέλαου)  στ. 1251- 1253 (Η πραγματική αιτία του πολέμου στην Τροία)3. «Θέλησαν να κάνουν τα συγγράμματά του [του Πρωταγόρα] στάχτη, γιατί έγραψε πως ούτε ξέρει ούτε μπορεί να διακρίνει ποιοι και ποιας λογής είναι οι θεοί, λόγια διατυπωμένα με κάθε προσοχή, που όμως δεν του βγήκαν σε καλό» (Σέξτος Eμπειρικός, Προς Mαθηματικούς, 9, 56, μτφρ. N. Σκουτερόπουλος, στο H Aρχαία Σοφιστική, Γνώση). Ποιες ομοιότητες βρίσκετε ανάμεσα στις αντιλήψεις αυτές του Πρωταγόρα και τον προβληματισμό που εκφράζεται στη β' στροφή; Απάντηση: Ο Πρωταγόρας, όπως και ο Ευριπίδης προσπαθούν να εξετάσουν τη φύση του θείου και ποιά είναι τα γνωρίσματά του. Ο Πρωταγόρας, ως σοφιστής, ασχολήθηκε με την αμφισβήτηση της θεϊκής υπόστασης, ενώ παράλληλα ο Ευριπίδης, προχώρησε ακόμη περισσότερο, χαρακτηρίζοντας τους θεούς απρόβλεπτους και ασταθείς.4. O Xορός στην αρχαία τραγωδία είναι δυνατόν να: – προωθεί τη δράση όπως και οι υποκριτές· – εξυπηρετεί πρακτικές ανάγκες (π.χ. αλλαγή κοστουμιών, κάλυψη ενός χρονικού κενού)· – εκφράζει τις απόψεις του μέσου θεατή ή του ποιητή· – δημιουργεί ένα είδος μουσικού διαλείμματος που ξεκουράζει το θεατή· – με τους στοχασμούς του δίνει ένα βαθύτερο νόημα σε όσα συμβαίνουν. Mε ποιους από αυτούς τους τρόπους λειτουργεί κατά τη γνώμη σας σε αυτό το Στάσιμο ο Xορός;Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 95 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Απάντηση:  Πρακτικά, ο Χορός φροντίζει έτσι ώστε ο ηθοποιός να προλάβει να ετοιμαστεί για την επόμενη σκηνή.  Δίνει βήμα έκφρασης στις απόψεις του ίδιου του ποιητή, που αφορούν τους θεούς και τον πόλεμο.  Συνοψίζει και υπογραμμίζει τα θέματα που έχουν θιγεί από τους υποκριτές.5. Ξαναγράφοντας τη β' στροφή. Προσπαθήστε να μεταγράψετε σε πεζό μη λογοτεχνικό λόγο τα λόγια του Xορού. Tι χάνει και τι κερδίζει το κείμενο με μια τέτοια μεταγραφή; Απάντηση: Έχω την απορία, τι είναι θεός και τι βρίσκεται ανάμεσα σε εμάς και στο θείο. Οι θνητοί δεν μπορούν να καταλήξουν σε ασφαλές συμπέρασμα, γιατί η φύση των θεών είναι απρόβλεπτη και απερίσκεπτη. Η Ελένη, αν και προήλθε από ένωση θνητού- θεού, δεν ξέφυγε από τη δυστυχία. Όλα λοιπόν είναι ασταθή και εξαρτώνται από την αυθαιρεσία των θεών. Με τον πεζό λόγο μπορούμε να εκφραστούμε επιχειρηματολογώντας λογικά και να καταλήξουμε σε κάποιο συμπέρασμα, όμως το συναίσθημα, η λογοτεχνικότητα και ο ρυθμός εκλείπουν από το απόσπασμα, που χρησιμοποιείται εξάλλου για θεατρικές ανάγκες.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 96 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Γ' Επεισόδιο (στ. 1286- 1424)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ (Σελ. 95 σχολικού βιβλίου)Το τραγούδι τελειώνει... Στο σκηνικό χώρο εισβάλλουν με θόρυβο νέα πρόσωπα.  Ποια είναι αυτά και από πού μπαίνουν;  Πώς ξεχωρίζει ανάμεσά τους ο Θεοκλύμενος;  Ας φανταστούμε την κίνησή τους και ας σημειώσουμε την πορεία τους στη διπλανή αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου.Απάντηση:  Ο βασιλιάς Θεοκλύμενος και οι ακόλουθοί του είναι τα νέα πρόσωπα που εισέρχονται στη σκηνή. Μπαίνουν από την αριστερή πάροδο, καθώς επιστρέφουν από το κυνήγι, δηλαδή από τους αγρούς.  Η θέση του μπροστά από το πλήθος, καθώς και η βασιλική του εμφάνιση, προδίδουν την κοινωνική τάξη του Θεοκλύμενου. Παράλληλα, δεν κρατάει κάτι στα χέρια, σε αντίθεση με τους δούλους του.  Η είσοδος των νέων προσώπων γίνεται από την αριστερή πάροδο, ενώ ο βασιλιάς κατευθύνεται προς το μνήμα του Πρωτέα. Οι δούλου προχωρούν προς το παλάτι, μετά από τη διαταγή του βασιλιά τους.  Πρόσωπα, κοστούμια, σκηνικά αντικείμενα, ακουστικά «εφέ»...  Ποια ατμόσφαιρα δημιουργούν;Απάντηση:Η ατμόσφαιρα που δημιουργείται, από την είσοδο του Θεοκλύμενου και τωνδούλων, είναι εντυπωσιακή. Το ενδιαφέρον και η προσοχή των θεατών διεγείρεταικαι η αγωνία κορυφώνεται.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ (Σελ. 95 σχολικού βιβλίου) Η εμφάνιση του Θεοκλύμενου έχει προοικονομηθεί από τις αναφορές της Ελένης, της Γερόντισσας και της Θεονόης. Έχουμε ήδη σχηματίσει ως τώρα γι' αυτόν μια πρώτη εικόνα... Ποια είναι αυτή; Σε ποια σημεία επιβεβαιώνεται και σε ποια διαψεύδεται;Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 97 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Ποια συναισθήματα και ποιες προσδοκίες δημιουργούνται στο θεατή που βλέπει το Θεοκλύμενο να δείχνει ιδιαίτερο σεβασμό προς το νεκρό πατέρα του;Απάντηση:  Ο χαιρετισμός στον τάφο του πατέρα του φανερώνει την ευσέβεια, που χαρακτηρίζει και το όνομά του. Παράλληλα όμως, η σκληρότητα και η έχθρα του προς τους Έλληνες, την οποία είχε υπογραμμίσει η Γερόντισσα, επιβεβαιώνεται στον στίχο 1298. Η εμμονή του βασιλιά προς την Ελένη, αποδεικνύει επίσης την άμυαλη συμπεριφορά που είχε τονίσει η αδελφή του Θεονόη.  Η προοπτική ενός αίσιου τέλους γεννιέται στους θεατές, καθώς ο σεβασμός του Θεοκλύμενου προς τον πατέρα του ίσως γίνει το κίνητρο που θα σώσει την Ελένη και τον Μενέλαο από την Αίγυπτο. «Τι τρέχει; Ποια σε βρήκε δυστυχία;» (στ. 1315): Με αυτήν τη φράση αρχίζει μια στιχομυθία, μια μορφή διαλόγου που έχουμε συναντήσει και σε άλλα σημεία του έργου. Δοκίμασε να ανακοινώσεις σε συνεχή αφήγηση τις πληροφορίες για το θάνατο του Μενέλαου, που αποτελούν το βασικό θέμα της στιχομυθίας Θεοκλύμενου-Ελένης. Τι αλλάζει;Απάντηση:Αφέντη, δυστυχία μεγάλη έχω, γιατί με ενημέρωσε ένας ναύτης ότι ο σύζυγός μου οΜενέλαος, είναι νεκρός. Το επιβεβαίωσε και η Θεονόη, ότι το πλοίο του τσακίστηκεστη Λιβύη. Το τραγικότερο όλων, είναι το ότι παραμένει άταφος και αυτό μεαπασχολεί.Με την αφήγηση η πληροφορία υπογραμμίζεται, όμως η παραστατικότητα και ηκλιμάκωση των συναισθημάτων και της αγωνίας δεν επιτυγχάνεται στο βαθμό πουθα γινόταν με τη στιχομυθία.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 (Σελ. 95 σχολικού βιβλίου)Σχολιασμός:Τα παράλληλα που παρατίθενται, αποδίδουν τη δύναμη που δίνει στο πρόσωπο τουβασιλιά, το πολίτευμα της μοναρχίας. Η αυθαιρεσία και η διαφθορά χαρακτηρίζουντο άτομο που κυβερνά, υπακούοντας μονάχα στη δική του συνείδηση. Το πρόσωπουπου μας έρχεται στο μυαλό είναι ο Θεοκλύμενος, ο οποίος θεωρεί κάθε επιθυμίατου διαταγή και προσπαθεί να αποκτήσει αυτό που θέλει με κάθε κόστος, χωρίς ναυπολογίζει τις συνέπειες των υπολοίπων.ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ (Σελ. 97 σχολικού βιβλίου)Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 98 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Οι δραματικοί ποιητές με το κείμενό τους, ανάμεσα σε άλλα, έπρεπε να υποκαταστήσουν τις εκφράσεις των υποκριτών. Ας σκεφτούμε γιατί. Ποιες φράσεις του κειμένου λειτουργούν ως δείκτες για την ενδυμασία και το προσωπείο της Ελένης και του Μενέλαου; Ποιες αναφέρονται σε εκφράσεις τους; Ας παρατηρήσουμε τη διπλανή φωτογραφία. Ποιες επιπλέον δυνατότητες έχει ένας σύγχρονος ηθοποιός, για να αποδώσει τα συναισθήματα του ήρωα που υποδύεται;Απάντηση:  Οι φράσεις του κειμένου που δείχνουν την ενδυμασία και το προσωπείο, είναι:  στ. 1307  στ. 1308- 1309  στ. 1312  στ. 1323  στ. 1324  στ. 1325  στ. 1344  Το βλέμμα και οι εκφράσεις του προσώπου αποτελούν ακόμη ένα εργαλείο απόδοσης συναισθήματος για έναν ηθοποιό σύγχρονου θεάτρου.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ (Σελ. 97 σχολικού βιβλίου) Η Ελένη, στην προσπάθειά της να σώσει τη ζωή τη δική της και του Μενέλαου, ζητά από το Θεοκλύμενο να της επιτρέψει να θάψει τον άντρα της. Ας αναζητήσουμε τους τρόπους με τους οποίους επιδιώκει να πετύχει το στόχο της.Απάντηση:Η εξωτερική εμφάνιση της Ελένης (μαύρα ρούχα, κομμένα μαλλιά) χρησιμοποιείταιγια να εξωτερικεύσει και να απεικονίσει το θρήνο της για το θάνατο του συζύγουτης. Παράλληλα, ο λόγος της, δηλαδή η άμεση απάντηση των ερωτήσεων, αλλά καιη αναφορά του λόγου της Θεονόης προσδίδουν αληθοφάνεια και πειστικότητα. Επιπροσθέτως η συμφωνία της ηρωίδας για την τέλεση του γάμου, με τονΑιγύπτιο βασιλιά, κατευνάζει τον θυμό του και παραπλανεί με τις προθέσεις τηςκαθώς παίρνει τη στάση του ικέτη προκειμένου να ξεχαστούν τα παλιά. Ας θυμηθούμε ότι ο Ευριπίδης αξιοποιώντας το είδωλο παρουσίασε ως τώρα μια Ελένη διαφορετική από ό,τι την ήθελε η παράδοση.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 99 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Μπορούμε να συζητήσουμε αν στο Επεισόδιο αυτό ο ποιητής συνεχίζει να ανατρέπει το μύθο ή αξιοποιεί και στοιχεία της παράδοσης. Ποιες σκέψεις σού γεννιούνται για τη σχέση του δημιουργού με τη μυθική παράδοση;Απάντηση:  Η πίστη στα έθιμα της πατρίδας της και η αφοσίωση στην τιμή του άνδρα της συμπλέκονται με το σχέδιο δολοπλοκίας και εξαπάτησης, στοιχεία που τη συνδέουν στον παραδοσιακό χαρακτήρα της Ωραίας Ελένης. Συμπεραίνουμε ότι η Ελένη της παράδοσης συνδέεται με το είδωλο της ηρωίδας, σε συγκεκριμένα στοιχεία του χαρακτήρα.  Το κίνημα των σοφιστών έδρασε καταλυτικά στον Ευριπίδη και στον τρόπο αντιμετώπισης της μυθικής παράδοσης. Ο ποιητής αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό το χαρακτήρα της ηρωίδας και προσπαθεί, όσο το δυνατόν να απεξαρτηθεί από τη μυθολογική παράδοση. Όμως παρατηρείται, ότι το στοιχείο του δόλου και της εξαπάτησης δεν εκλείπει από τα χαρακτηριστικά, μετατρέποντας την πρωταγωνίστρια σε πρόσωπο με καθημερινές αδυναμίες. Η μυθική παράδοση στο έργο, συμπληρώνεται, και όπου είναι αναγκαίο, αλλάζει. Ο Θεοκλύμενος δείχνει ζωηρό ενδιαφέρον για την ταφή του Μενέλαου. Ας αναζητήσουμε τις αιτίες αυτής της συμπεριφοράς και ας εξετάσουμε πώς αυτή υπηρετεί την οικονομία του έργου.Απάντηση:Η συμπεριφορά του Θεοκλύμενου παρουσιάζει ένα άτομο, το οποίο δείχνει αρχικάδυσπιστία, καθώς έρχεται αντιμέτωπος με έθιμα, τα οποία δεν υπάρχουν στηνπατρίδα του. Παράλληλα, προσπαθεί να δείξει το ενδιαφέρον του απέναντι στηγυναίκα που πρόκειται να παντρευτεί αλλά και την εκτίμηση που τρέφει για τηνπίστη της στις αξίες και στα έθιμα. Η οικονομία του έργου εξυπηρετείται, καθώς παρατηρούμε ότι το σχέδιο πουέχει τεθεί σε εφαρμογή, επιτυγχάνει το σκοπό του, δηλαδή την εξαπάτηση τουβασιλιά και φθάνουμε ακόμα πιο κοντά στην υλοποίηση της επιστροφής τουζευγαριού στην πατρίδα.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 (Σελ. 97 σχολικού βιβλίου)Σχολιασμός:Τα παράλληλα κείμενα αναφέρονται σε ταφικά έθιμα σχετικά με τις προσφορές καιτη φροντίδα του νεκρού. Η αντίληψη για το ότι πρέπει να αποδοθούν δώρα στονεκρό, γίνεται φανερή στο πρώτο απόσπασμα, καθώς περιγράφεται το εθιμοτυπικότης σημερινής εποχής, μέσα σε πλαίσια του Χριστιανισμού. Το δεύτερο απόσπασμα αφορά τη φροντίδα του σώματος του νεκρού, στηναρχαία Αίγυπτο και τη σχέση της κοινωνικής θέσης ενός ατόμου, όσο ακόμηβρίσκεται εν ζωή, με τις τιμές που πρόκειται να λάβει μετά θάνατον.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 100 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ (Σελ. 99 σχολικού βιβλίου)  Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας «ακούσουμε» για λίγο το διάλογο των προσώπων:   Ποιους στίχους του κειμένου θα μπορούσαν να εκφωνούν;  Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Μενέλαου;  Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύμενος;Απάντηση:  Η φωτογραφία πιθανόν είναι στιγμιότυπο της στιχομυθίας 1357- 1369, όπου η Ελένη ικετεύει το Θεοκλύμενο, σχετικά με το θέμα του “νεκρού” συζύγου της.  Η στάση του Μενέλαου, στηρίζεται στην υποστήριξη, καθώς τα λόγια της Ελένης ενισχύονται από την άθλια εμφάνιση αλλά και από τη στάση επιφυλακής, στην οποία βρίσκεται με σκοπό να βοηθήσει την Ελένη.  Οι θεατές περιμένουν μια ψυχρή και ευχαριστημένη αντίδραση, από τα νέα που μόλις μαθαίνει ο Θεοκλύμενος, όμως ο ήρωας ξεχνάει το θυμό του καθώς η υπόσχεση του επικείμενου γάμου του δημιουργεί νέες προσδοκίες.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ (Σελ. 97 σχολικού βιβλίου) Η παρουσία του Μενέλαου στο Επεισόδιο αυτό αποτελεί μέρος του μηχανισμού απάτης, καθώς υπάρχειφανερή αντίθεση ανάμεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην πραγματική του ταυτότητα (είναι). Ας σκεφτούμε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή: – στην εμφάνισή του· – στη συμπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύμενο· – στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιμα.Απάντηση:Η αντίθεση φαίνεσθαι- είναι παρουσιάζεται στην εμφάνιση του Μενέλαου, καθώςαν και είναι ο βασιλιάς νικητής του Τρωικού πολέμου, είναι ντυμένος με ρούχαταλαιπωρημένου ναύτη. Επιπλέον, παρουσιάζει ταπεινή συμπεριφορά μπροστάστον Θεοκλύμενο (στ. 1377). Τέλος, η στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιμαείναι τέτοια, ώστε εξυπηρετεί σκοπούς διαφυγής και όχι τιμής προς τους νεκρούς,παρά τα λεγόμενά του στο βασιλιά. Η πλεκτάνη ολοκληρώνεται. Ο Θεοκλύμενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 101 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Ας συγκρίνουμε τα «όπλα» που χρησιμοποίησαν η Ελένη και ο Μενέλαος για την εξαπάτηση του Θεοκλύμενου και με βάση αυτά ας συζητήσουμε τη συμβολή του καθενός στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης.Πώς θα έκρινε ένας Αθηναίος της εποχής τα μέσα που χρησιμοποίησαν; Εσύ πώςτα κρίνεις;Απάντηση: ΕΛΕΝΗ ΜΕΝΕΛΑΟΣ Εξωτερική εμφάνιση  Εξωτερική εμφάνιση (ναυαγός) υποκριτική θλίψη  υποταγή γρήγορες απαντήσεις στο  απόσπαση υπόσχεσης βασιλιά Θεοκλύμενου αποδοχή γάμου με Θεοκλύμενο  προτροπές προς την Ελένη ικεσίαΤα μέσα της Ελένης και του Μενέλαου, που είχαν ως στόχο την απόδραση, ήταν οδόλος και η εξαπάτηση. Ένας Αθηναίος της εποχής εκείνης, θα μπορούσε νααντιδράσει προς αυτή την ανατροπή σύμφωνα με τις προσωπικές του απόψεις καιμε το αν υποστήριζε ή όχι το κίνημα των σοφιστών. Η έλλειψη αντικειμενικήςαλήθειας, που πρεσβεύουν οι σοφιστές θα μπορούσε να βρει σύμφωνους ήαντίθετους, τους αθηναίους του κοινού.Από την άλλη πλευρά, στη σημερινή εποχή, δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμεπαρακολουθήσει άτομα να χρησιμοποιούν κάθε μέθοδο για να πετύχουν τουςσκοπούς τους. Γνωστές είναι οι φράσεις “πατάει επί πτωμάτων”, “ο σκοπός αγιάζειτα μέσα”, αναδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο, ότι η κίνηση του κάθε ανθρώπου, γιανα υλοποιήσει αυτό που επιθυμεί, είναι υποκειμενική και προσωπική υπόθεση.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 3 (Σελ. 99 σχολικού βιβλίου)Σχολιασμός:Το απόσπασμα ανφέρεται στο πρόβλημα του διαχωρισμού του δίκαιου και τουάδικου. Ο σοφιστής υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει κάποια χαρακτηριστική διαφορά,για το λόγο του ότι η χρήση της εξαπάτησης και του ψεύδους μπορεί ναεξυπηρετήσει αγαθούς σκοπούς και στόχους, ενώ εξαρτάται από τον συνομιλητή μετον οποία θα επιχειρηματολογήσουμε, για το αν είναι δηλαδή, φίλος ή εχθρός. Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 102 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ (Σελ. 101 σχολικού βιβλίου)  Η θεώρηση της Ελένης ως τραγωδίας ή τραγικωμωδίας διαφοροποιεί τη σκηνοθετική παρουσίαση των ηρώων.  Στην παράπλευρη φωτογραφία ποια σκηνο- θετική άποψη, κατά τη γνώμη σου, απότυ- πώνεται;  Ποιος νομίζεις ότι είναι ο Θεοκλύμενος;Απάντηση:  Η στάση και η έκφραση των ηρώων δείχνει ότι το έργο προσεγγίστηκε από τον σκηνοθέτη ως τραγωδία, καθώς δεν φαίνεται κάποιο κωμικό στοιχείο.  Η εντυπωσιακή στολή του μεσαίου ηθοποιού μας παραπέμπει στο να υποθέσουμε ότι είναι ο Θεοκλύμενος, ενώ, σύμφωνα και με το κείμενο, η Ελένη τον αγγίζει.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ (Σελ. 101 σχολικού βιβλίου) Ο Ευριπίδης στήνει και στο Επεισόδιο αυτό ένα παιχνίδι ανάμεσα στην άγνοια και τη γνώση, ανάμεσα στοείναι και το φαίνεσθαι. Το παιχνίδι αυτό γίνεται φανερό τόσο στους σκόπιμα δίσημους λόγους του Μενέλαου και της Ελένης, όσο και στην τραγική ειρωνεία, που προκύπτει από τα λόγια του ανυποψίαστου Θεοκλύμενου: λόγια που διαφορετικά ερμηνεύονται από όσους γνωρίζουν την αλήθεια και διαφορετικά από όσους την αγνοούν. Ας αναζητήσουμε στο κείμενο δίσημους λόγους και σημεία με τραγική ειρωνεία. Οι θεατές, ακούγοντας αυτά, ποια εικόνα σχηματίζουν για τους ήρωες; Τι νιώθουν;Απάντηση: ΔΙΣΗΜΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΡΑΓΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ στ. 1321  στ. 1315 στ. 1343  στ. 1319 στ. 1409- 1410  στ. 1325 Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 103 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! στ. 1412- 1413  στ. 1345 στ. 1417  στ. 1392 στ. 1418- 1424  στ. 1401- 1402  Οι θεατές, παρακολουθώντας τη σκηνή, εντοπίζουν κοινά στοιχεία με τους ήρωες, καθώς εκείνοι παρουσιάζονται με διαφορετικό τρόπο, από αυτόν που επιβάλει το ηρωικό πρότυπο. Ο Μενέλαος και η Ελένη, διατηρούν τις αδυναμίες τους και τα ανθρώπινα συναισθήματά τους, προκαλώντας το έλεο και το φόβο του κοινού για την τύχη τους. Ο αφελής Θεοκλύμενος ενισχύει αυτές τις αντιδράσεις. Ορισμένοι μελετητές βασιζόμενοι σε διάφορα στοιχεία, ανάμεσα στα οποία και στην παρουσία του θεοκλύμενου, χαρακτηρίζουν την Ελένη όχι ως τραγωδία αλλά ως τραγικωμωδία, δηλαδή τραγωδία με έντονα κωμικά στοιχεία. Ας αναζητήσουμε στο Επεισόδιο στοιχεία που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτόν το χαρακτηρισμό.Απάντηση:Τα σημεία που μπορούν να ειδωθούν από μια πιο κωμική πλευρά είναι τα εξής:  Η ανόητη συμπεριφορά του Θεκλύμενου, που δίνει διαταγές, τις οποίες στη συνέχεια αλλάζει.  Η δισημία των φράσεων και η τραγική ειρωνεία όλου του κειμένου.  Η αφέλεια του ερωτευμάνου Θεοκλύμενου, για το σχέδιο της Ελένης.  Η υποκριτική αποδοχή του γάμου από την Ελένη.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 4 (Σελ. 101 σχολικού βιβλίου)Σχολιασμός:Το πρώτο απόσπασμα παρουσιάζει την αμφισημία στα λόγια της Ηλέκτρας, πουαναφέρεται στο θάνατο της Κλυταιμνήστρας, ενώ η ίδια θεωρεί ότι περιγράφεταικάτι διαφορετικό από το τι πρόκειται να γίνει. Επιπλέον, το δεύτερο απόσπασμα,υπογραμμίζει τα χαρακτηριστικά της τραγικωμωδίας που τη διαχωρίζουν από ταάλλα δραματικά κείμενα.ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ σελ. 102 Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 104 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!1. Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη μορφή στιχομυθίας. α) Γιατί, κατά τη γνώμη σας, επιλέγεται αυτή η μορφή διαλόγου εδώ; β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές; Απάντηση: Το πλήθος των πληροφοριών που δίδονται σε αυτούς τους στίχους γίνεται μέσω της στιχομυθίας. Αυτός ο τρόπος διαλόγου εντείνει την συναισθηματική ένταση και την αγωνία του κοινού παράλληλα με το ενδιαφέρον για την έκβαση των εξελίξεων.2. Να επισημάνετε ταφικά έθιμα που αναφέρονται στο Γ' Επεισόδιο. Ποια από αυτά επιβιώνουν στις μέρες μας και με ποια μορφή; Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες, αφηγηθείτε, αν θέλετε, τι συνηθίζεται στη χώρα σας. Απάντηση: Οι στίχοι στους οποίους αναφέρονται τα ταφικά έθιμα της αρχαιότητας είναι:  στ. 1307  στ. 1361- 1363  στ. 1367  στ. 1375  στ. 1381  στ. 1383  στ. 1385  στ. 1395 Έθιμα όπως το κενοτάφιο, η απόθεση λουλουδιών και στεφάνου, η τοποθέτηση προσωπικών αντικειμένων και η ευθύνη των συγγενών είναι γνωρίσματα σε κηδείες που επιβιώνουν έως σήμερα.3. Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι; (στ. 1342): Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύμενου θεωρείται ότι κατέχει σημαντική θέση στην εξέλιξη του δράματος. Γιατί; Απάντηση: Η ερώτηση αυτή φανερώνει την εξέχουσα κοινωνική θέση και τη δύναμη που έχει ο Θεοκλύμενος ως βασιλιάς, αλλά και παράλληλα αποτελεί τη μετάβαση στη λύση του δράματος και στο τέλος.4. Σύμφωνα με τον Aριστοτέλη, η συμπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (κατὰ τὸ εἰκὸς) και ταυτόχρονα να υπηρετεί τη δραματική οικονομία (κατὰ τὸ ἀναγκαῖον). H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύμενου;Απάντηση:Η αρχική εικόνα του Θεοκλύμενου δείχνει ένα χαρακτήρα αυταρχικό, σκληρό καικαχύποπτο. Μετά από τη συζήτηση με την Ελένη όμως, μετατρέπεται σε ένα αφελέςάτομο με ευαισθησίες και ενδιαφέρον για την ηρωίδα.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 105 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Το δράμα εξυπηρετείται με την πρώτη εικόνα, καθώς δημιουργείται η αντίπαληδύναμη που χρειάζεται για την προώθηση του έργου.5. Ποια συναισθήματα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύμενου πριν και μετά τη στιχομυθία με την Eλένη; Απάντηση: Η βαρβαρότητα και η σκληρότητα της αρχικής συμπεριφοράς του προκαλούν την πολιτική και συναισθηματική αντιπάθεια του κοινού, προς το πρόσωπό του. Η εκδήλωση όμως, της ευαισθησίας του τον μετατρέπει σε συμπαθή και συμπονετικό χαρακτήρα.6. Γράψτε δικούς σας στίχους που θα μπορούσαν να ενταχθούν στη στιχομυθία: α) στίχους του Θεοκλύμενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία, β) δίσημους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου.Απάντηση:  στ. 1340 Ο Μενέλαος χάθηκε αλλά εσύ μου έχεις μείνει  στ. 1351 Γυναίκα βασιλιά ήμουν, βασιλιά θα παραμείνω  στ. 1353 Νεκρό δεν μπορείς να αγαπάς, έχεις εμένα τώρα  στ. 1388 Το πλοίο αυτό τα βάσανα θα σβήσει  στ. 1394 Με τις πλούσιες τιμές, τη μνήμη του Πρωτέα τιμάςΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 106 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Β' Στάσιμο - Δ' Επεισόδιο:Μέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςΑπαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σσ. 104-116)Β' ΣΤΑΣΙΜΟ (στ. 1425 - 1499)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 105 σχολικού βιβλίου]Οι γυναίκες του Xορού απλώνονται και πάλι στην ορχήστρα κι αρχίζουν να«ορχούνται» και να «άδουν» το τραγούδι τους. Για τη μουσική (το μέλος) της αρχαίας παράστασης δυστυχώς δε γνωρίζουμε πολλά. Mε βάση τα συγκεκριμένα μουσικά όργανα που αναφέρονται και το διαφορετικό κλίμα σε κάθε στροφικό ζεύγος, ας «ακούσουμε» τη μουσική υπόκρουση στα διάφορα μέρη του Στασίμου. Ποιο σύγχρονο είδος μουσικής σου θυμίζει; Η πρώτη στροφή, ως προς το περιεχόμενο, είναι γεμάτη ένταση και ορμή λόγω του πένθιμου περιεχομένου για την απώλεια της κόρης της Δήμητρας. Η εναλλαγή των εικόνων γίνεται παράλληλα με τη μουσική των κροτάλων (στ. 1333). Η δεύτερη στροφή αλλάζει σε πιο γιορτινό κλίμα, καθώς οι αναφορές σε θεότητες όπως ο Διόνυσος είναι αρκετές. Τα όργανα που συνοδεύουν την απαγγελία είναι το τύμπανο και άλλα μπάσα, για να αποδοθεί η ταχύτητα του ρυθμού (στ. 1477- 1478, 1482). Ο θρησκευτικός χαρακτήρας της σημερινής μουσικής gospel, αλλά και οι χαρακτηριστικές εναλλαγές ρυθμού της μουσικής jazz, είναι είδη που συνδέονται με τη μουσική του Στάσιμου. Στη β' αντιστροφή ο Xορός αναφέρεται σε θρησκευτικές τελετές προς τιμήν του Διονύσου και θεών της Ανατολής.  Με βάση τις εικόνες των σελίδων 103-107, ας φανταστούμε και ας καταγράψουμε με τη μορφή οδηγιών τη χορογραφία της β' αντιστροφής.Ο Χορός μπορεί να χωριστεί σε δύο ημιχόρια, όπου το ένα να είναι απέναντι από τοάλλο και να ακολουθούν αντίθετες κατευθύνσεις. Η μουσική θα συμβαδίζει με τοπεριεχόμενο των στροφών, με εναλλαγή ρυθμού και θρησκευτικού συναισθήματος.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 107 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 105 σχολικού βιβλίου] Έχεις αναρωτηθεί ποτέ πώς έφτασαν στα χέρια μας τα αρχαία κείμενα και ποιες δυσκολίες παρουσιάζει η ανάγνωσή τους; Πάπυροι, περγαμηνές, βυζαντινοί μοναχοί, αντιγραφείς, καταστροφές… Ας μην ξεχνάμε το μακρύ ταξίδι των αρχαίων κειμένων μέσα στο χρόνο... Μέσα από μια τέτοια πορεία έφτασε σ' εμάς και η Ελένη, σε λίγα χειρόγραφα με αρκετά αντιγραφικά λάθη και στίχους ακρωτηριασμένους. Στο Β' Στάσιμο, κυρίως στη β' αντιστροφή, τα χειρόγραφα είναι πολύ φθαρμένα και οι μελετητές, στην προσπάθειά τους να αποκαταστήσουν το κείμενο, έχουν προτείνει διαφορετικές γραφές, που οδηγούν και σε διαφορετικές μεταφράσεις.  Ας δούμε, για παράδειγμα, στο Παράλληλο Κείμενο της επόμενης σελίδας τη μετάφραση της β' αντιστροφής από έναν άλλο μεταφραστή (E. Xατζηανέστη) και ας επισημάνουμε τις βασικές της διαφορές από τη μετάφραση του βιβλίου μας.ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Γ. ΡΟΥΣΣΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ε. ΧΑΤΖΗΑΝΕΣΤΗo Ο Χορός προσφωνεί την Ελένη με  Η Ελένη προσφωνείται ως παιδί το όνομά της  Η Ελένη προσέφερε ανάρμοστεςo Επαφή Ελένης με ανίερα θυσίες πράγματα  Παρουσιάζεται η Ελένη ναo Η ομορφιά της Ελένης βρίσκεται καυχιέται για την ομορφιά της πάνω από το μέτροΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 [Σελ. 105 σχολικού βιβλίου]Το παράλληλο κείμενο συνδέει τα έθιμα της Απόκριας με τις τελετές διονυσιακούχαρακτήρα. Η εναλλαγή των εποχών, οι μεταμφιέσεις, τα ταμπούρλα και οιπανηγυρικές εκδηλώσεις συνδέονται με τους αρχαίους Σατύρους και με τιςθρησκευτικές τελετές προς τιμήν της Δήμητρας και του Διονύσου. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 107 σχολικού βιβλίου] Mελετώντας το Στάσιμο αυτό προκύπτει ένα ακόμα ερώτημα: είναι το Στάσιμο εμβόλιμο ή συνδέεται, έστω και έμμεσα, με το δράμα; Σε αυτό μας τον προβληματισμό θα βοηθούσε και η απάντηση στα παρακάτω ερωτήματα:  Ο Χορός αναφέρεται στην περιπέτεια της Κόρης (= Περσεφόνης)· ποια κοινά στοιχεία μπορεί να έχει η Περσεφόνη με την Ελένη και τις περιπέτειές της;Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 108 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Tο Στάσιμο παρακολουθούν οι τσακισμένοι από την ήττα στη Σικελία Αθηναίοι. Βρίσκουν σε αυτό στοιχεία παρηγοριάς και ελπίδας; Τα κοινά στοιχεία που μπορούν να συνδέσουν το Στάσιμο με το υπόλοιπο δράμα είναι τα εξής: Η απαγωγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, μοιάζει με την απαγωγή της Ελένης από τον Ερμή, μετά από εντολή της Ήρας. Η Δήμητρα ψάχνει την Περσεφόνη, όπως ο Μενέλαος την Ελένη. Η ευθύνη για την τύχη των δύο γυναικών πέφτει στα χέρια των θεών. Με το άκουσμα και την περιγραφή της αλλαγής των εποχών, μέσα από το Στάσιμο, οι Αθηναίοι, οι οποίοι έχουν επηρεαστεί από την ήττα της Σικελίας, αισθάνονται αναπτέρωση της ελπίδας και ανάγκη για αναγέννηση. Ας θυμηθούμε την προέλευση της τραγωδίας. Η αρχή της εντοπίζεται στις συμβολικές τελετουργικές πράξεις, με τις οποίες οι πιστοί λάτρευαν το Διόνυσο. Η παρουσία του Xορού, με το τραγούδι και την όρχηση, θεωρείται ότι συνδέει την τραγωδία με τις ρίζες της και φανερώνει το θρησκευτικό της χαρακτήρα.  Ας αναζητήσουμε στο συγκεκριμένο Στάσιμο στοιχεία που φανερώνουν αυτόν της το χαρακτήρα.Οι στίχοι, στους οποίους φαίνεται η αναφορά του θρησκευτικού στοιχείου είναι οιεξής:  στ. 1425  στ. 1431- 1432  στ. 1433  στ. 1437  στ. 1460  στ. 1462  στ. 1475  στ. 1477  στ. 1482  στ. 1484  στ. 1488  στ. 1490- 1492  στ. 1496ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 [Σελ. 107 σχολικού βιβλίου]Βλ. παραπάνω ( Ας εμβαθύνουμε, σελ 105 σχολικού βιβλίου)Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 109 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ [σελ. 108 σχολικού βιβλίου]1. Προκειμένου να βοηθήσετε τους συμμαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόμενο του Στασίμου, αφηγηθείτε σε ένα σύντομο κείμενο το μυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α' στροφή – α' αντιστροφή – β' στροφή). Η Περσεφόνη, κόρη της Δήμητρας, απαγάγεται από τον Πλούτωνα. Η μητέρα της την αναζήτησε παντού, με τη βοήθεια της Άρτεμης και της Αθηνάς, χωρίς να καταφέρουν κάτι, επειδή ο Δίας δεν το επιθυμούσε. Τότε η Δήμητρα, ως θεά της φύσης και λόγω της θλίψης της επηρέασε την ανάπτυξη των καρπών. Ως αποτέλεσμα αυτών, οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να επιβιώσουν, αλλά ούτε και οι θεοί να λάβουν τις κατάλληλες θυσίες. Ο Δίας καλώντας τις Μούσες και τις Χάριτες να διασκεδάσουν τη Δήμητρα, με τη βοήθεια της Αφροδίτης, που έπαιξε για πρώτη φορά τύμπανο, η ισορροπία αποκαταστάθηκε.2. Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηματικού κλίματος που επικρατεί ανάμεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στάσιμου. Να στηρίξετε την απάντησή σας με συγκεκριμένες αναφορές στο κείμενο. Στο ζεύγος Στροφής και Αντιστροφής Α' διακρίνουμε την κυριαρχία της αγωνίας και του θυμού, που προέρχεται από τις άκαρπες αναζητήσεις της Δήμητρας. Επίσης η θλίψη και το πένθος της απώλειας του παιδιού από τη μάνα, είναι στοιχεία που διακρίνονται. Από την άλλη πλευρά, το επόμενο στροφικό ζεύγος, παρουσιάζει το τέλος της θλίψης, μέσα από τραγούδια και τελετές που συνδέονται με τη λατρεία του Διονύσου και της Κυβέλης.3. «Mέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίας» τιτλοφορείται το B' Στάσιμο. Ποια στοιχεία του κειμένου θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο; Η θλίψη της Δήμητρας, για το χαμό της αγαπημένης της κόρης, είναι η αιτία για να προκληθεί η ανατροπή στην φυσική πορεία και τάξη των πραγμάτων. Η ανατροπή αυτή, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη, καθώς αγγίζει όχι μόνο τους θνητούς, αλλά κια τους θεούς. Η ανατροπή αυτή αντιμετωπίζεται με το τραγούδι και το Χορό των Χαρίτων και των Μουσών, αλλά και με την κωμική εικόνα της Αφροδίτης, που επαναφέρουν το χαμόγελο στη Δήμητρα και ως επέκταση, την ισορροπία της φύσης.4. Συνοψίστε σε ένα κείμενο τα επιχειρήματα που στηρίζουν:  την άποψη ότι πρόκειται για ένα εμβόλιμο Στάσιμο,  την άποψη ότι το Στάσιμο συνδέεται με το δράμα. Η άποψη για το ότι το συγκεκριμένο Στάσιμο, αποτελεί εμβόλιμο στοιχείο του δράματος στηρίζεται στο γεγονός ότι μπορεί να παρεμβήθηκε απόΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 110 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! κάποιον υποκριτή, λόγω της έλλειψης νοηματικής συνοχής από την υπόθεση του έργου.  Από την άλλη πλευρά, η Περσεφόνη με την Ελένη παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες, αλλά και η ανατροπή της τάξης με την αποκατάστασή της είναι δομικά νοηματικά στοιχεία του δράματος. Επιπλέον, η Ελένη λατρευόταν και αυτή ως θεά της βλάστησης στην Σπάρτη.5. Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία τηςΚυβέλης που υπάρχουν:  στο B' Στάσιμο,  στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και  στον Ομηρικό Ύμνο «Στη Mητέρα των Θεών».Απάντηση:Τα κοινά στοιχεία που συνδέουν αυτές τις τρειςπεριγραφές είναι:  Η αντιμετώπισή της ως μητέρα των θεών.  Η χρήση τύμπανου και αυλών για την λατρεία της.  Ο συσχετισμός της με τη φύση.  Η συνοδεία των λιονταριών.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 111 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Δ' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (στ. 1500 - 1592) ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 111 σχολικού βιβλίου] Το τραγούδι του Χορού τελειώνει. Η Ελένη βγαίνει από το παλάτι. Τι να έχει συμβεί στο μεταξύ;  Ας παρατηρήσουμε την παρακάτω φωτογραφία.  Ποια ατμόσφαιρα φαίνεται να επικρατεί; Ο σκηνοθέτης βασίστηκε σε στοιχεία που προκύπτουν από το κείμενο;  Πιστεύεις ότι θα μπορούσε να υπάρξει διαφορετική σκηνοθετική πρόταση;  Ο στίχος 1500 παρουσιάζει την Ελένη να εμπιστεύεται στο Χορό σημαντικές λεπτομέρειες του σχεδίου της. Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε στην εικόνα τα μέλη του Χορού να δείχνουν ενδιαφέρον και αγωνία, ενώ παράλληλα η Ελένη είναι ήρεμη επειδή η Θεονόη βοήθησε στο σχέδιο εξαπάτησης.  Μια άλλη σκηνοθετική άποψη θα ήταν το να θέσει την Κορυφαία του Χορού ως το μόνο άτομο στο οποίο θα αποκαλύψει η Ελένη το σχέδιο και τις πτυχές του, έτσι ώστε να διατηρηθεί η μυστικότητα. Εκτός από την Ελένη στη σκηνή εμφανίζεται και ο Μενέλαος.  Ποια είναι η σκευή του;  Γιατί άραγε παρουσιάζεται με λεπτομέρειες από την Ελένη;  Οι στίχοι 1507- 1510, 1515- 1516, περιγράφουν την αρματωσιά του Μενέλαου και την ασπίδα του με το κοντάρι. Ο χιτώνας και η καθαρή του εμφάνιση παραπέμπουν σε αληθινό βασιλιά.  Η Ελένη υπογραμμίζει τις εμφανισιακές λεπτομέρειες του Μενέλαου για να τονίσει τη διαφορά με την εικόνα του προηγούμενου επεισοδίου. Το φαίνεσθαι και το είναι του Μενέλαου πλέον συμβαδίζουν και ταυτίζονται. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 111 σχολικού βιβλίου] Η Ελένη ανακοινώνει στις γυναίκες του Χορού τι συνέβη στο παλάτι, όσο εκείνες τραγουδούσαν. Με βάση όσα προηγήθηκαν, ας θυμηθούμε τη σχέση τους και ας σκεφτούμε:  γιατί η Ελένη νιώθει την ανάγκη να μοιραστεί τα νέα μαζί τους·  ποια δραματική σκοπιμότητα εξυπηρετεί αυτή η ανακοίνωση·Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 112 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ποιες από αυτές τις πληροφορίες συνδέονται με την εξέλιξη του σχεδίου απόδρασης.3. Οι γυναίκες του Χορού, έχουν αποδείξει έμπρακτα την αφοσίωσή τους στο πρόσωπο της Ελένης: Στην Πάροδο συμμετείχαν στο θρήνο της Παρότρυναν την Ελένη να ζητήσει τη συμβουλή της Θεονόης Την απέτρεψαν από την αυτοκτονία Χαίρονται και ενδιαφέρονται ειλικρινά για την ευτυχία του ζευγαριού. Η Ελένη στον στίχο 1500 τις προσφωνεί φίλες. Η ανακοίνωση εξυπηρετεί την σκοπιμότητα της ενημέρωσης των θεατών για τα γεγονότα που συνέβησαν μέσα στο παλάτι ακι που δεν ήταν δυνατόν να παρασταθούν στη σκηνή. Οι πληροφορίες που συνδέονται με την εξέλιξη του σχεδίου είναι: Στάση Θεονόης (στ. 1501- 1504) Εμφάνιση Μενέλαου (στ. 1512- 1513) Μετά τη σιωπή της Θεονόης η Ελένη προσπαθεί να εξασφαλίσει και τη σιωπή των γυναικών του Χορού.  Πιστεύεις ότι θα ανταποκριθούν; Πώς νιώθουν άραγε; Ο Χορός, από την αρχή του δράματος έδειξε τη συμπόνια και τη σύμπνοιά του προς το πρόσωπο της Ελένης. Κατά τη διάρκεια του έργου ήταν εκείνες επίσης που βοήθησαν την ηρωίδα στην υλοποίηση του στόχου της. Έτσι και τώρα στέκονται βοηθοί στο πλευρό της, χωρίς να περιμένουν κάτι ως αντάλλαγμα, παρά το γεγονός πως η Ελένη τους υπόσχεται ελευθερία και επιστροφή στην πατρίδα τους.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 [Σελ. 111 σχολικού βιβλίου]Τα τρία αποσπάσματα που παρατίθενται, παρουσιάζουν την αξία του ενδύματος,όχι μόνο στο θέατρο, αλλά και στη ζωή. Το ένδυμε, πέραν από τις πρακτικές ανάγκεςπου εξυπηρετεί και τη χρησιμότητά του, μπορεί να αποκαλύψει στοιχεία τηςκοινωνικής θέσης αλλά και του χαρακτήρα του ανθρώπου που το φοράει, καθώςεπιλέγεται από τον ίδιο. Σε αρκετές περιπτώσεις όμως, το ένδυμα αντί νααναδεικνύει στοιχεία του χαρακτήρα, αποκρύπτει σημαντικές πλευρές.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 113 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 113 σχολικού βιβλίου] Ας μην ξεχνάμε ότι στο σκηνικό χώρο δε βρίσκονται μόνο τα πρόσωπα που μιλάνε.  Με βάση όσα λέει ο Θεοκλύμενος και όσα του ζήτησε ο Μενέλαος στο προηγούμενο Επεισόδιο, ας «δούμε» ποια πρόσωπα παρίστανται στη σκηνή που παρακολουθούμε και τι κρατούν.  Ας φανταστούμε την κίνησή τους στο χώρο. Ποια εντύπωση δημιουργούν;  Πολλά πρόσωπα, ζώα, προσφορές... Είναι απαραίτητο να υπάρχουν όλα αυτά ή μπορεί η σκηνή να αποδοθεί και με λιγότερο ρεαλιστικό τρόπο;  Στη σκηνή βρίσκονται ο Θεοκλύμενος, ο Μενέλαος, η Ελένη, ο Χορός και οι δούλοι, οι οποίοι κρατούν τις προσφορές για το νεκρό (στ. 1375, 1378, 1381, 1383, 1385).  Η κίνηση των ηθοποιών στο χώρο είναι άτακτη, χωρίς κάποια συνοχή, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο, μια κωμική εικόνα για τους θεατές, καθώς γνωρίζουν ότι αυτές οι προσφορές δεν θα εξυπηρετήσουν το σκοπό που νομίζει ο βασιλιάς.  Στη σκηνή βρίσκονται τα απαραίτητα αντικείμενα που θα λειτουργήσουν ως κίνητρα για τη φαντασία των θεατών. Όσα, είναι δυνατόν να παρασταθούν σκηνικά, παρουσιάζονται στο χώρο του δράματος, καθώς οι θεατρικές συμβάσεις του αρχαίου θεάτρου επέτρεπαν την αφαιρετική απεικόνιση. Ποιο είναι το ύφος της Ελένης, όσο διαλέγεται με το Θεοκλύμενο μπροστά στο Μενέλαο; Ποιον κοιτάζει; Σε ποιον απευθύνει στην πραγματικότητα τα λόγια της; Το ύφος της Ελένης είναι τρυφερό και συγκαταβατικό, σε όλη τη διάρκεια της σκηνής. Μπορεί να κοιτάζει το Θεοκλύμενο, ώστε να θεωρεί ότι απευθύνεται σε αυτόν, όμως στην πραγματικότητα, τα λόγια αντικατοπτρίζουν το πρόσωπο του άνδρα της Μενέλαου.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 113 σχολικού βιβλίου] Ο Θεοκλύμενος, μετά και τις διαβεβαιώσεις της Θεονόης, φαίνεται να έχει εξαπατηθεί. Τίποτε όμως δεν έχει ακόμη κριθεί οριστικά. Ο Θεοκλύμενος παρεμβαίνει και με τις προτάσεις του ορθώνονται νέα εμπόδια.  Ας επισημάνουμε τις προτάσεις αυτές κι ας αναζητήσουμε τα πιθανά κίνητρά του.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 114 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Η Ελένη προσπαθεί και καταφέρνει να ξεπεράσει τα εμπόδια αυτά. Με ποιους τρόπους; Οι προτάσεις του Θεοκλύμενου εμφανίζουν νέα εμπόδια: Στ. 1527- 1528 (Προτείνει στην Ελένη να παραμείνει ο ίδιος για την τέλεση της ταφής, από φόβο για τη ζωή της αγαπημένης του) Στ. 1564 (Ο βασιλιάς προτείνει να συνοδεύσει την Ελένη μέχρι το πλοίο, επειδή ακόμη υπάρχει η αμφιβολία μέσα του, όχι για πιθανή απόδραση της Ελένης, αλλά περισσότερο μήπως κάνει κάποιο κακό στον εαυτό της). Η ηρωίδα ξεπερνά αυτά τα εμπόδια με ψυχραιμία, κυρίως στους στίχους: 1535 1538 1543 1547 1565 Το παιχνίδι με τους δίσημους λόγους φαίνεται να μην έχει τέλος. Πρωταγωνίστρια και πάλι η Ελένη. Ο Μενέλαος παρακολουθεί.  Ας εντοπίσουμε στο κείμενο τους δίσημους λόγους.  Θα μπορούσαν να λείπουν; Τι τελικά εξυπηρετούν;  Οι δίσημοι λόγοι, που εντοπίζονται στα λόγια της Ελένης είναι:  στ. 1538  στ. 1540  στ. 1544- 1545  στ. 1545- 1546  στ. 1557  στ. 1531  στ. 1563  Μπορεί οι δίσημοι λόγοι να μην εξυπηρετούν την εξέλιξη της πλοκής, όμως περιέχουν τραγική ειρωνεία και δραματικότητα. Παράλληλα, εντείνουν την κωμικότητα της εξαπάτησης του βασιλιά και ενισχύουν την αντίθεση του φαίνεσθαι- είναι. Πώς ένιωθαν άραγε οι Αθηναίοι θεατές βλέποντας την Ελένη και το Μενέλαο να εξαπατούν το Θεοκλύμενο; Τα συναισθήματά τους θα μπορούσαν να επηρεαστούν και από τις στερεότυπες αντιλήψεις της εποχής για τους βαρβάρους;Η αντιμετώπιση του κοινού προς την εξαπάτηση ενός βαρβάρου θα είχε επηρεαστείαπό τις στερεότυπες αντιλήψεις τους. Υποτιμούσαν τους ξένους, καθώς τουςθεωρούσαν δούλους επειδή υπάκουαν σε έναν μονάρχη. Παράλληλα, η χρήση τουδόλου ως μέσο επίτευξης του στόχου, δεν θα είχε θεωρηθεί ιδιαίτερα κακόςχειρισμός. Τέλος, μερικοί Αθηναίοι ίσως εξέφραζαν την αντίθεσή τους προς τοθεσμό της μοναρχίας και όχι προς όλο το βαρβαρικό πληθυσμό.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 115 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 [Σελ. 113 σχολικού βιβλίου]Το απόσπασμα παρουσιάζει τις απόψεις των Ελλήνων σχετικά με την ανωτερότητατους, έναντι των άλλων λαών. Πιο συγκεκριμένα, υπογραμμίζεται το γεγονός, ότιπαρά την αρχική έννοια του όρου βάρβαρος που ήταν ο αλλόγλωσσος, οι Έλληνεςκατέληξαν στην απαξίωση, λόγω της υποταγής των βαρβάρων σε έναν απόλυτομονάρχη. Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι ο Θεοκλύμενος, πρότυποβαρβάρου και μονάρχη, γίνεται στόχος της απαξίωσης του ελληνικού κοινού τηςεποχής.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 116 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 115 σχολικού βιβλίου] Ας θυμηθούμε ότι οι παραστάσεις στην αρχαία Αθήνα γίνονταν πρωί, κάτω από το φως του ήλιου, πράγμα που δεν συμβαίνει στις μέρες μας.  Με αφετηρία τη φωτογραφία που παρατηρούμε, ας συζητήσουμε για τις δυνατότητες που προσφέρει ο τεχνητός φωτισμός στις σύγχρονες παραστάσεις.  Ο τεχνικός φωτισμός, σε μια σύγχρονη παράσταση προσφέρει πολλές δυνατότητες, που σχετίζονται με τη σκηνογραφία ή και την σκηνοθεσία. Ειδικότερα, το κλίμα και η ατμόσφαιρα της σκηνής μπορούν να εμποτιστούν με αγωνία και υποβλητικότητα, ενώ μπορεί να τονίσει ή να αποκρύψει συγκεκριμένα στοιχεία της σκηνής. Από την άλλη πλευρά, η έλλειψη του φωτισμού στη σκηνή δίνει πρακτικές δυνατότητες στους ηθοποιούς, όπως είναι η αλλαγή σκηνικών ή στολών. Τέλος, η μετάβαση των σκηνών γίνεται με την αυξομείωση του φωτός. Στο τέλος του B' Επεισοδίου είδαμε την Ελένη να προσεύχεται. Εδώ παρακολουθούμε το Μενέλαο να κάνει το ίδιο.  Ας «δούμε» συγκριτικά τα δύο πρόσωπα στην προσευχή τους. Μοιάζουν ή διαφέρουν; ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΕΛΕΝΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΜΕΝΕΛΑΟΥ Απευθύνεται στην Ήρα-  Απευθύνεται στο Δία Αφροδίτη  Επίκληση στο συναίσθημα  Ο Μενέλαος θα κατακτήσει την Επίκληση στο συναίσθημα Η Ελένη θα εκτιμηθεί ευτυχία Χρήση α' πληθυντικού  Χρήση α' πληθυντικούΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 115 σχολικού βιβλίου]Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 117 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Το Επεισόδιο τελειώνει με την προσευχή του Μενέλαου. Ας στρέψουμε σε αυτόν την προσοχή μας.  Θυμάσαι πώς τον πρωτοείδαμε; Πιστεύεις ότι κάτι έχει αλλάξει; Ποια εικόνα έχεις διαμορφώσει τώρα πια γι' αυτόν; Η αντιηρωική συμπεριφορά του Μενέλαου συμβάδιζε με την κουρελιασμένη εμφάνισή του, όταν εμφανίστηκε στη σκηνή για πρώτη φορά. Με το πέρασμα της δράσης, ο χαρακτήρας του μετατοπίστηκε από την αφέλεια στο δόλο. Η τελευταία αλλαγή της συμπεριφοράς του, ταυτίζεται και με την αλλαγή στην εμφάνιση, καθώς έχει αποκτήσει πια τη χαμένη του αίγλη και έχει τη δυνατότητα να προσευχηθεί με αξιοπρέπεια και μεγαλείο που αρμόζει σε ένα βασιλιά. Κάποιοι μελετητές της Ελένης, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, έχουν διατυπώσει ερμηνείες που αμφισβητούν τον τραγικό χαρακτήρα του δράματος, υποστηρίζοντας ότι κυριαρχούν κωμικά (τραγικωμωδία) ή ρομαντικά στοιχεία (ρομαντικό δράμα).  Θα μπορούσαμε στο Επεισόδιο που μελετάμε να βρούμε στοιχεία που στηρίζουν τις ερμηνείες αυτές;  Οι παραστάσεις, από τις οποίες προέρχεται το φωτογραφικό υλικό του Επεισοδίου, συντάσσονται με κάποια από αυτές τις ερμηνείες;  Τα στοιχεία που μπορούν να κατατάξουν το έργο στην τραγικωμωδία είναι:  Η άτακτη νεκρική πομπή, που παρωδεί τα ταφικά έθιμα.  Η δισημία των λόγων της Ελένης.  Ο εξευτελισμός του αξιώματος του Θεοκλύμενου, μέσω της εξαπάτησης.  Η υποκριτική συμφωνία της Ελένης για γάμο.  Τα εμπόδια που εμφανίζονται και ξεπερνώνται αμέσως.  Το εξωτικό κλίμα που προέρχεται από το πλήθος των δούλων στη σκηνή.  Οι εικόνες δεν μας παραπέμπουν άμεσα στο είδος της τραγικωμωδίας, αλλά περισσότερο στο είδος του ρομαντικού δράματος ή της καθαρής τραγωδίας.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 3 [Σελ. 115 σχολικού βιβλίου]Το ποίημα του Ν. Λαπαθιώτη, αφορά προσευχή στο Θεό. Ο προσευχόμενος,παρακαλεί το Θεό για λίγη ευτυχία και φιλευσπλαχνία, διατηρώντας τηναξιοπρέπειά του. Η διαφορά με την προσευχή του Μενέλαου είναι η ερώτηση τουποιήματος για την αιτία των συμφορών, καθώς παραμένει άγνωστη στονπρωταγωνιστή. Επίσης, δεν προσπαθεί να κερδίσει τη συμπάθεια του Θεούτονίζοντας τη δύναμή του.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 118 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ [σελ. 116 σχολικού βιβλίου]1. Τα όσα ανακοινώνει η Ελένη στις γυναίκες του Χορού, στην αρχή του Επεισοδίου, φανερώνουν μία ακόμα λειτουργία του B' Στάσιμου. Ποια είναι αυτή; Κατά τη διάρκεια του Στάσιμου, ο υποκριτής που υποδύεται το Μενέλαο άλλαξε ενδυμασία, έτσι ώστε να εμφανιστεί με μεγαλοπρεπή ενδυμασία. Έτσι βλέπουμε την πρακτική χρησιμότητα για την εξέλιξη του έργου.2. Ποιες ήταν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ευόδωση του σχεδίου απόδρασης; Ποιες από αυτές εξασφαλίστηκαν στο Δ' Επεισόδιο; ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΤΗΚΑΝ Να πείσουν το Θεοκλύμενο ότι ο  Η συμμετοχή της Ελένης στην Μενέλαος είναι νεκρός τελετήΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 119 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Να μην αποκαλυφθεί η  Ο βασιλιάς έχει πεισθεί  Η βοήθεια της Θεονόης πραγματική ταυτότητα του  Προσφέρθηκαν όσα ζητήθηκαν Μενέλαου Να γίνει η ταφή στη θάλασσα Να παραχωρηθεί πλοίο Να βοηθήσει η Θεονόη3. Tο σχέδιο της απόδρασης βρίσκεται στο πιο κρίσιμο σημείο, καθώς η παραμικρή υποψία του Θεοκλύμενου μπορεί να οδηγήσει στην αποτυχία. Nα εντοπίσετε τα σημεία όπου εμφανίζεται αυτός ο κίνδυνος. Mε ποιον τρόπο αποτρέπεται; Βλέπε απάντηση 1ης ερώτησης ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ (σελ. 113 σχολικού βιβλίου)4. Τι εντύπωση θα έκανε άραγε στους Αθηναίους θεατές ο διάλογος ανάμεσα στους δυο Έλληνες και τον ξένο βασιλιά; Ας λάβετε υπόψη σας τις στερεότυπες αντιλήψεις της εποχής για τους βαρβάρους, όπως διαφαίνονται και στο παρακάτω απόσπασμα του Ηρόδοτου (Ι, 60): «Καθώς ο Πεισίστρατος δέχτηκε την πρόταση και συμφώνησε με τους όρους, για να πετύχει την επιστροφή του στην Αθήνα, μηχανεύτηκε ένα σχέδιο, που εγώ το βρίσκω πολύ αφελές (όταν μάλιστα είναι γνωστό ότι οι Έλληνες από παλιότερα ξεχώρισαν από τους βαρβάρους, έτσι που και ευφυέστεροι ήσαν και απαλλαγμένοι από ανόητες αφέλειες) – αν πραγματικά αυτοί μηχανεύτηκαν να κάνουν κάτι τέτοιο στους Αθηναίους, που είχαν τη φήμη πως ήσαν πρώτοι στη σοφία ανάμεσα στους Έλληνες» (μτφρ. Δ. Mαρωνίτης). (Aπό το Hροδότου Iστορίαι , Γκοβόστης) Η εντύπωση των Ελλήνων για τους βάρβαρους ήταν μια εικόνα, άξεστου, αφελή, απολίτιστου και απαίδευτου ανθρώπου. Η συζήτηση του Θεοκλύμενου με τους Έλληνες επιβεβαιώνει αυτή την εικόνα. Ο άξεστος χαρακτήρας του διαφαίνεται όταν ζητάει, μη δίνοντας σημασία στο πένθος της Ελένης, να αρχίσουν οι γιορτές για το γάμο τους. Αντίθετα, η επινοητικότητα και η ευστροφία της Ελένης και του Μενέλαου, αποδεικνύουν την ανωτερότητα και την ευστροφία του ελληνικού κόσμου, έναντι των βαρβάρων.5. Το παιχνίδι ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι εκφράζεται για άλλη μια φορά και μέσα από τους δίσημους λόγους. Αφού τους υπογραμμίσετε στο κείμενο, γράψτε δίπλα στον καθένα από αυτούς τι θα έλεγε η Ελένη, αν μπορούσε να εκφραστεί ελεύθερα και να πει αυτό που πραγματικά σκέφτεται. Τα σημεία με δισημίες είναι:  στ. 1538 (Ο Μενέλαος είναι ζωντανός και εγώ όσο είμαι ζωντανή τον οφελώ)Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 120 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! στ. 1540 ( Μακάρι οι θεοί να σε τιμωρήσουν με τις συμφορές που πήγες να μου δώσεις) στ. 1544- 1545 (Μας βοηθάς χωρίς να το ξέρεις και μας παρέχεις ο ίδιος τα εργαλεία) στ. 1545- 1546 (Το σχέδιο ας επιτύχει) στ. 1557 ( Θα πάρεις ότι πραγματικά σου αξίζει)Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 121 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Γ' Στάσιμο (στ. 1593 - 1652) ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 119 σχολικού βιβλίου] Η Ελένη και ο Μενέλαος φεύγουν. Οι γυναίκες του Χορού τους ακολουθούν νοερά στο ταξίδι τους. Ας ταξιδέψουμε κι εμείς μαζί τους... Καθώς διαβάζουμε το κείμενο, ποιες εικόνες βλέπουμε με τη φαντασία μας, ποιους ήχους ακούμε; Η μουσική και η χορογραφία μιας παράστασης της Ελένης τι από αυτά θα μπορούσε να αξιοποιήσει; Οι στίχοι που δείχνουν εικόνες είναι οι εξής:  στ. 1593- 1598  στ. 1600- 1603  στ. 1604- 1606  στ. 1609- 1611  στ. 1612- 1617  ατ. 1621- 1628  στ. 1631- 1632  στ. 1637- 1641  Η ταχύτητα της μουσικής και η κίνηση των χεριών από το Χορό, μπορεί να περιγράψει τη φυγή του καραβιού και τα κύματα που σκίζει. Η κίνηση των χεριών μπορεί επίσης να περιγράψει το πέταγμα των πουλιών που συνοδεύουν το ζευγάρι στο ταξίδι τους για επιστροφή. Ας παρατηρήσουμε τη διπλανή φωτογραφία. Θα μπορούσε να απεικονίζει το Χορό στο Γ' Στάσιμο; Γιατί; Η εικόνα και η άτακτη διάταξη των μελών του Χορού αναδεικνύουν την ανάγκη τους να αποσυνδεθούν από κάθε δέσμευση που τους περιορίζει. Η ταύτισή τους με τα πουλιά του τραγουδιού χαρακτηρίζει τη δύναμη της απόκτησης ελευθερίας που κυριαρχεί πάνω τους.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 119 σχολικού βιβλίου]o Άλλο ένα Χορικό. Η σκηνική δράση για λίγο σταματά. Κυριαρχούν επιθυμίες, συναισθήματα και επικρατεί μια λυρική ατμόσφαιρα. Ας περιγράψουμε τη συναισθηματική κατάσταση του Χορού και ας εξετάσουμε πού οφείλεται. Μπορούμε να σταθούμε για λίγο στη λέξη, ένα από τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας. Με ποια εκφραστικά μέσα δημιουργείται η λυρική ατμόσφαιρα;Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 122 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Με την περιγραφή της ταχύτητας παρουσιάζεται η αδημονία του Χορού για την επιστροφή της Ελένης στη Σπάρτη. Ο Χορός νιώθει χαρά και ευτυχία για την αποκατάσταση της τύχης και την υπερπήδηση των προβλημάτων της πρωταγωνίστριας, παράλληλα όμως, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι η πίκρα για την αδυναμία τους στο να επιστρέψουν πίσω τους οδηγεί στην παρηγορητική περιγραφή των γερανών Η λυρική ατμόσφαιρα δημιουργείται με:  Σύνθετες λέξεις (γοργοτάξιδο, αφροκοπούνε, μακρολαίμα)  Εικόνες κίνησης (πλοίο, πανηγύρια, γερανοί)  Επίθετα και μετοχές  Μεταφορές  Παρομοίωση (σαν τα λιβυκά πουλιά)  Προσωποποίηση των γερανών  Αποστροφές (γοργοτάξιδο καράβι, μακρόλαιμα πουλιά, βλαστάρια του Τυνδάρεω) Οι γυναίκες του Χορού, όπως κι άλλα πρόσωπα του Ευριπίδη, επιθυμούν βαθιά και αυτές τη φυγή από τον κόσμο που τους περιβάλλει, μια φυγή που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί. Σε ποιο σημείο του Στάσιμου εκφράζεται αυτή η επιθυμία; Ποια συναισθήματα γεννιούνται στους θεατές για τις γυναίκες του Χορού; Ονειρευόμαστε εμείς σήμερα τέτοιες φυγές; Σε ποιες περιπτώσεις;  Τα μέλη του Χορού εκφράζουν την ακατανίκητη επιθυμία τους για επιστροφή στην πατρίδα, αλλά παράλληλα και την αδυναμία τους στο να το πετύχουν. Έτσι ταυτίζονται με την περιγραφή των γερανών που καταφέρνουν να αποδημήσουν, στην αναζήτηση για θερμότερες περιοχές.  Οι θεατές συμπονούν τις γυναίκες του Χορού, θαυμάζοντας παράλληλα την ανιδιοτέλειά τους, καθώς χαίρονται με την επιστροφή της Ελένης στη Σπάρτη και δεν επηρεάζονται από τις δικές τους ανάγκες για επιστροφή.  Σε περιπτώσεις καταπίεσης ή όταν αισθανόμαστε μεγάλη πίεση από το περιβάλλον μας, η ανάγκη για φυγή σε κάτι καλύτερο και σε κάτι πιο βελτιωμένο υπάρχει πάντα στη ψυχοσύνθεση του ανθρώπου.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 [Σελ. 119 σχολικού βιβλίου]Τα αποσπάσματα που παρατίθενται, περιγράφουν τη συλλογική συμβολή στηναπόδοση ενός δράματος. Η μουσική και οι χορογραφικές κινήσεις του Χορού, έχουντη δυνατότητα να εγείρουν συναισθήματα και να περιγράψουν καταστάσεις στοκοινό, με πιο άμεσο τρόπο, από την απλή απαγγελία. Η απεικόνιση ενός τραγουδιούπροσφέρει αμεσότητα και ζωντάνια σε μια παράσταση.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 123 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 121 σχολικού βιβλίου] Οι γυναίκες του Χορού στο τελευταίο μέρος του τραγουδιού τους επικαλούνται τη βοήθεια των Διόσκουρων. Ας φέρουμε στο νου μας όσα ξέρουμε γι' αυτούς. Τι προοικονομεί η επίκληση αυτή για την εξέλιξη του δράματος; Οι αναφορές στους Διόσκουρους που γίνονται μέσα στο έργο, εντοπίζονται στους στίχους: στ. 164, 166 στ. 238- 243 στ. 322 στ. 254- 255 στ. 703- 705 στ. 797 Η αναφορά και η επίκληση του Χορού, στους Διόσκουρους προοικονομεί την εμφάνισή τους, ως από μηχανής θεοί για την επίλυση του τελικού προβλήματος. Οι γυναίκες του Χορού ταξιδεύοντας νοερά ζουν το νόστο της Ελένης και του Μενέλαου. Τι να γίνονται όμως οι ήρωές μας; Ας φανταστούμε τι κάνουν, όσο ο Χορός τραγουδά. Θα μπορούσε με αυτό το Στάσιμο να τελειώνει το έργο μας; Ποια είναι τελικά η λειτουργία αυτού του Στάσιμου στο δράμα; Κατά τη διάρκεια του τραγουδιού του Χορού, η Ελένη και ο Μενέλαος επιβιβάζονται στο καράβι, μαζί με τις προσφορές και σαλπάρουν με κατεύθυνση την Ελλάδα. Το Στάσιμο δεν θα μπορούσε να τελειώσει το δράμα, γιατί, η θεατρική σύμβαση επιτάσσει την Έξοδο. Εκκρεμούν επίσης η αντίδραση του Θεοκλύμενου, όταν βρεθεί μπροστά στην αλήθεια, αλλά και η εμφάνιση των Διόσκουρων, οι οποίοι προοικονομήθηκαν στο Στάσιμο. Οι θεατές γνωρίζουν, ότι στο αρχαίο δράμα, η εμφάνιση του από μηχανής θεού, γίνεται για να αποκαταστήσει την ισορροπία, οπότε πρόκειται να συμβεί κάποιο κακό. Το Στάσιμο, προετοιμάζει τους θεατές για το τέλος του δράματος, ενώ παράλληλα περιγράφει τη ζωή της Ελένης και του Μενέλαου πίσω στην πατρίδα τους.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 [Σελ. 121 σχολικού βιβλίου]Οι ομοιότητες μεταξύ των αποσπασμάτων και του Στάσιμου είναι εμφανείς.Ειδικότερα, το καράβι παρουσιάζεται ως ο τρόπος διαφυγής από μια παρούσακατάσταση, ενώ το πέταγμα υπογραμμίζει την ταχύτητα και την ελευθερία. Οουρανός, έχει το ρόλο του οδηγού, είτε με τα άστρα, είτε φωτίζοντας με αστραπέςτον ουρανό.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 124 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ [σελ. 122 σχολικού βιβλίου]1. Τα στάσιμα παρουσιάζουν ένα σταθερό σχήμα στροφών και αντιστροφών. Ποια είναι τα θέματα που θίγονται σε κάθε τμήμα του Γ' Στάσιμου και πώς συνδέονται μεταξύ τους; Δώστε ένα δικό σας πλαγιότιτλο σε κάθε τμήμα. Στροφή: Το καράβι της Σιδώνας και η βοήθεια για να φτάσει στη Σπάρτη. Α' Αντιστροφή: Η επανασύνδεση της Ελένης με τους αγαπημένους και τα Υακίνθεια. Β' Στροφή: Η ανάγκη του Χορού για απόδραση και ο ρόλος των γερανών. Β' Αντιστροφή: Η επίκληση στους Διόσκουρους. Η σύνδεση και η κοινή συνιστώσα του αποσπάσματος είναι η επιστροφή των ηρώων στην Ελλάδα. Το καράβι και η ανάγκη επιστροφής, των γυναικών του Χορού, στην πατρίδα είναι οι δείκτες που διαρθρώνουν την πορεία του Στάσιμου.2. Ένα από τα στοιχεία που έκαναν το Στάσιμο τραγούδι ήταν και ο ρυθμός, που μπορεί να αποδοθεί στη μετάφραση με διάφορους τρόπους. Με ποιον τρόπο ένας άλλος μεταφραστής προσπάθησε να τον αποδώσει στη β' στροφή; «Aς ήταν να πετούσαμε σαν τα πουλιά που κατά σμήνη αφήνουν τον χειμώνα και βιάζονται να φτάσουν σε μιαν αγκαλιά ζεστή σαν μέσα σ’ ανθηρό λειμώνα. Πουλιά, διασχίστε τον μαύρο ουρανό, και φτερουγίστε κάτω απ’ τις Πλειάδες, φέρτε την είδηση στης Σπάρτης τον λαό πως οι χαρές θα είναι πια μυριάδες.» (μτφρ. Δ. Δημητριάδης) (Από το Ευριπίδης, Ελένη, Ολκός) Ο ρυθμός επιτυγχάνεται με τη χρήση πλεκτής ομοιοκαταληξίας, η οποία παραπέμπει περισσότερο, στην ποιητική μορφή του έργου.3. Οι γυναίκες του Χορού ζώντας σε δύσκολες συνθήκες εκφράζουν την επιθυμία τους για φυγή σε έναν κόσμο, όπου κυριαρχούν οι χαρές της ζωής. α) Πώς θα ένιωθαν άραγε οι Αθηναίοι του 412 π.X. ακούγοντας αυτό το τραγούδι; β) Yπάρχουν σήμερα άνθρωποι που θα μπορούσαν να είναι στη θέση των γυναικών του Xορού; Το κοινό, ακούγοντας, αυτό το τραγούδι και το παράπονο του Χορού, θα ένιωθαν ανακούφιση για το ότι οι πρωταγωνιστές κατάφεραν να ξεφύγουν από τα προβλήματα. Παράλληλα θα αισθάνονταν ταύτιση με τις ανάγκες για απόδραση των γυναικών του Χορού, καθώς, στηριζόμενοι και στην πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στην Αθήνα της εποχής, η αποφυγή της πραγματικότητας, έστω και με τη φαντασία, θα λειτουργούσε ευεργετικά.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 125 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Από την άλλη πλευρά, στη σημερινή κοινωνία υπάρχουν ακόμη παραδείγματαανθρώπων που καταπιέζονται και ταπεινώνονται. Επιπροσθέτως, η έλλειψηαναγκαίων αγαθών, σε τριτοκοσμικές χώρες ταυτίζει τις γυναίκες του Χορού, μεπεριπτώσεις ανθρώπινης στέρησης του σήμερα.4. Να συγκρίνετε το Γ' Στάσιμο με το Α' και να εντ0πίσετε ομοιότητες και διαφορές ως προς: α)τη μορφή, β) τα θέματα που θίγονται, γ) το συναισθηματικό κλίμα, δ)τη λειτουργία τους. Τα Στάσιμα, ως προς τη μορφή, είναι ίδια καθώς ακολουθούν τη βασική δομή (Στροφή- Α' Αντιστροφή- Β' Στροφή- Β' Αντιστροφή), παράλληλα και τα υφολογικά τους στοιχεία είναι πανομοιότυπα. Τα θέματα που θίγονται, συνδέονται με την αναφορά στα πουλιά ενώ το αντιπολεμικό κλίμα είναι διάχυτο σε όλη τη διάρκειά τους. Επιπλέον, η φήμη της Ελένης ανάμεσα στους Έλληνες, υπογραμμίζεται ως κοινός τόπος. Η διαφορά που υπάρχει στα Στάσιμα, ως προς το κλίμα που επικρατεί, είναι στο ότι, το πρώτο Στάσιμο διακατέχεται από πένθιμο κλίμα, ενώ στο Γ' Στάσιμο το κλίμα είναι εύθυμο και χαρούμενο. Τα Στάσιμα λειτουργούν, ως “διάλειμμα” μεταξύ των επεισοδίων και της δράσης, όμως παράλληλα, συνδέονται άμεσα με την υπόλοιπη υπόθεση. Το Γ' Στάσιμο προσθέτει το επιπλέον στοιχείο της εμφάνισης των Διοσκούρων.5. Μια γυναίκα του Χορού ονειρεύεται το δικό της νόστο. Να καταγράψετε, σε όποια μορφή κειμένου θέλετε, τα όνειρα της. Η Ελένη και ο Μενέλαος κατάφεραν και επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Ξανάσμιξαν με γνωστούς και φίλους, όμως εγώ σπαράζω για τη δική μου κατάσταση. Τόσα χρόνια, μακριά από το σπίτι μου και τους δικούς μου, είμαι δούλα σε χώρα βαρβάρων. Φαντάζομαι όμως τη δική μου επιστροφή, θα τρέξω στους γονείς μου και τις φίλες μου δω, θυσίες θα προσφέρω στους θεούς για ευχαριστίες και χορό θα αρχίσω στις γιορτές! Θα παντρευτώ κάποια μέρα και στους γονείς μου εγγόνια θα χαρίσω, αρκεί πίσω να επιστρέψω στην πατρίδα μου.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 126 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΕΞΟΔΟΣ (στ. 1653 - 1857)ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 125 σχολικού βιβλίου]Το τραγούδι του Χορού δε μείωσε την αγωνία των θεατών.... Άραγε τα κατάφερανη Ελένη και ο Μενέλαος;  Σ' αυτό το κλίμα της έντονης προσμονής μπαίνει από τη δεξιά πάροδο ένα νέο πρόσωπο, ο Αγγελιαφόρος.  Από πού έρχεται;  Πώς καταλαβαίνουμε ποιος είναι; Στους στίχους 1672, 1680, ο ηθοποιός αποκαλύπτει την αφετηρία του, το λιμάνι. Με αυτή την πληροφορία, ως αναγνώστες, καταλαβαίνουμε ότι η είσοδός του από τη δεξιά Πάροδο έγινε λόγω του ερχομού του από τη συγκεκριμένη τοποθεσία. Η ταυτότητα του ήρωα γίνεται εμφανής από τους στίχους:  στ. 1655 (δούλος του Θεοκλύμενου)  στ. 1653 (Αγγελιαφόρος)  στ. 1666- 1667 (ναύτης)  Παρατήρησε τους δυο Αιγύπτιους Αγγελιαφόρους της σελίδας αυτής.Ποιος είναι πιο κοντά στον Αγγελιαφόρο που φαντάζεσαι εσύ διαβάζοντας τοκείμενο;Η απόδοση και η ενδυμασία του ηθοποιού της δεύτερηςεικόνας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ταιριάζειπερισσότερο με την αιγυπτιακή ενδυμασία της εποχής, ηοποία περιγράφεται και μέσα στο κείμενο. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 125 σχολικού βιβλίου] Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η τραγωδία είναι «μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας». Οι θεατές θα πρέπει λοιπόν στην Έξοδο να δουν την ολοκλήρωση του μύθου, δηλαδή της ιστορίας μας. Ας θυμηθούμε ποιες είναι οι εκκρεμότητες του έργου, οι οποίες θα πρέπει να διευθετηθούν στην Έξοδο. Σε ποιες από αυτές αναφέρεται η αγγελική ρήση;Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 127 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Τα θέματα που εκκρεμούν, για να ολοκληρωθεί το δράμα, είναι η τελική έκβαση τουσχεδίου απόδρασης του ζευγαριού και η αντιμετώπιση από τους ναύτες πουβρίσκονται πάνω στο πλοίο, τη στιγμή της εφαρμογής του σχεδίου, κάτι το οποίοπληροφορούμαστε και από την αγγελική ρήση. Επιπλέον, ο Θεοκλύμενος πρέπει ναενημερωθεί για τα γεγονότα που συνέβησαν και να αντιδράσει. Τέλος, έχειπροοικονομηθεί η έλευση των Διοσκούρων, ως από μηχανής θεοί. Πριν από την εκτενή αγγελική ρήση υπάρχει ένας σύντομος διάλογος ανάμεσα στον Αγγελιαφόρο και το Θεοκλύμενο. Ας δούμε: Πώς παρουσιάζει την είδηση ο Αγγελιαφόρος; Πώς αντιδρά ο Θεοκλύμενος; Η αντίδρασή του δικαιολογείται ; Ο Αγγελιαφόρος προετοιμάζει το βασιλιά για τα γεγονότα που έχει σκοπό να παραθέσει. Προτιμάει να εκφραστεί χωρίς περιστροφές και με συντομία, ενώ οι λεπτομέρειες ακολουθούν μετά από προτροπή του Θεοκλύμενου. Ο βασιλιάς αρχικά νιώθει έκπληξη και αμφισβητεί με ειρωνεία τα λεγόμενα του Αγγελιαφόρου. Δεν θέλει να παραδεχτεί την αλήθεια και χρησιμοποιεί ανόητες ερωτήσεις που δεν αρμόζουν στο κύρος του. Η δικαιολόγηση της έκπληξης όμως σταματάει όταν απειλεί τον Αγγελιαφόρο, καθώς εκείνος δεν έχει καμία ευθύνη.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 [Σελ. 125 σχολικού βιβλίου]Το παράλληλο κείμενο που παρατίθεται αναφέρεται στην αναγγελία ακόμη μιαςαπόδρασης, αυτή τη φορά του Ορέστη και της Ιφιγένειας. Ο βασιλιάς, όπως και στηνπερίπτωση του Θεοκλύμενου, αναλώνεται σε αφελείς ερωτήσεις καταλήγοντας σεπαιδαριώδες συμπέρασμα, που δεν αρμόζει στην άποψη ενός κυβερνήτη. ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 127 σχολικού βιβλίου] Άλλη μια εκτενής ρήση, που, καθώς αφήνει τους θεατές να φαντάζονται αυτά που ακούν και όχι να τα βλέπουν με τα ίδια τους τα μάτια, θεωρείται στοιχείο αντιθεατρικό. Με ποιους εκφραστικούς τρόπους (κίνηση, χειρονομίες, φωνή) μπορεί ο ηθοποιός που υποδύεται τον Αγγελιαφόρο να κρατήσει ζωντανό το ενδιαφέρον των θεατών; Το κείμενο τον βοηθά;4. Ο ηθοποιός, λόγω του ότι το προσωπείο δεν του επέτρεπε να εκφραστεί με το πρόσωπο, πιθανόν θα έδινε βάρος στην κινησιολογία και στον ήχο. Ειδικότερα, οι έντονες κινήσεις των χεριών και η γρήγορη κίνηση του σώματος, συμβαδίζει με την διακύμανση της φωνής, με στόχο την απόδοση της έντασης και της αγωνίας του γεγονότος που περιγράφεται.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 128 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!5. Οι έντονες εικόνες και η χρήση ρημάτων με ιστορική λειτουργία αλλά και η πλειάδα επιθέτων, δίνουν αμεσότητα και ζωντάνια στην περιγραφή. Παράλληλα, ο θεατής δείχνει ενδιαφέρον και μόνο από την εξιστόρηση των γεγονότων, καθώς αναφέρεται η έκβαση του σχεδίου απόδρασης και η ολοκλήρωσή του. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 127 σχολικού βιβλίου] Ο αγγελιαφόρος αποτελεί ένα δευτερεύον πρόσωπο στην αρχαία ελληνική τραγωδία και έχει πάντα την ίδια αποστολή. Ποια είναι αυτή η αποστολή; Ας λάβουμε υπόψη μας ότι στην αρχαία τραγωδία κατά κανόνα δε γίνεται αλλαγή σκηνικού (ενότητα τόπου). Αντλώντας στοιχεία και από τον προηγούμενο «Αγγελιαφόρο» (στ. 667-686), ας επισημάνουμε κάποια χαρακτηριστικά του προσώπου αυτού και, ειδικότερα, ας δούμε τι τον διαφοροποιεί από τους βασικούς ήρωες του έργου. Ο Αγγελιαφόρος είναι επιφορτισμένος με την αφήγηση ειδήσεων που αφορούν τους πρωταγωνιστές του δράματος. Λόγω του ότι αρκετά γεγονότα, στην αρχαία τραγωδία, διαδραματίζονται εκτός σκηνής, οφείλει κάποιο πρόσωπο να τα περιγράψει στους θεατές, αυτό το ρόλο τον αναλαμβάνει ο Αγγελιαφόρος. Οι αγγελιαφόροι, είναι ανώνυμα πρόσωπα που ανήκουν σε κατώτερη κοινωνική τάξη. Οι λόγοι τους είναι εκτενείς, επειδή πρέπει να περιγράψουν ολοκληρωμένες σκηνές και γεγονότα. Παράλληλα, πολλές φορές έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν προσωπικές απόψεις και κρίσεις, που ίσως αντικατοπτρίζουν και τις απόψεις του δημιουργού. Ο Αγγελιαφόρος αφηγείται μέσα από τη δική του οπτική γωνία γεγονότα, στα οποία και ο ίδιος συμμετείχε. Πώς το καταλαβαίνουμε αυτό; Τι κερδίζει, τι χάνει έτσι η αφήγηση; Ο Αγγελιαφόρος, αφηγείται τα γεγονότα από τη δική του οπτική γωνία επειδή: Γίνεται χρήση α' προσώπου μεταφέρει τα λόγια του Μενέλαου παρουσιάζεται με το μέρος των Αιγυπτίων (στ. 1751) Η περιγραφή, με αυτό τον τρόπο, αποκτά παραστατικότητα ζωντάνια και αληθοφάνεια, καθώς οι θεατές ακούνε μια ιστορία από άτομο, το οποίο την έζησε από κοντά. Από την άλλη πλευρά όμως, η αντικειμενικότητα εκλείπει επειδή ο Αγγελιαφόρος τάσσεται ξεκάθαρα με το μέρος των Αιγυπτίων.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 [Σελ. 127 σχολικού βιβλίου]Τα στοιχεία του αποσπάσματος που ανταποκρίνονται στη λειτουργία τουΑγγελιαφόρου της Εξόδου είναι: Η απλή αμφίεσηΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 129 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! η λεπτομερής ανακοίνωση των γεγονότων η σύνδεση των θεατών με τα γεγονότα, μέσω της αφήγησης η προσωπική συμμετοχή η ρητορική ικανότητα η χρήση κινήσεων και τόνου φωνής. ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 129 σχολικού βιβλίου] Αν μπορούσαμε να δούμε να διαδραματίζονται στη σκηνή όσα αφηγείται ο Αγγελιαφόρος... Ποιό θα ήταν το σκηνικό; Ποιές δυσκολίες θα συναντούσε η παρουσίαση της δράσης στη θεατρική σκηνή; Αν η διήγηση του Αγγελιαφόρου διαδραματιζόταν στη σκηνή, τότε το φόντο θα ήταν αρχικά το πλοίο της Σιδώνας, ενώ αργότερα θα άλλαζε δίνοντας τη θέση του στο φόντο της στεριάς της Αιγύπτου. Τα προβλήματα που θα αντιμετώπιζαν στην παρουσίαση της σκηνής θα ήταν: Η αλλαγή του σκηνικού το πλήθος των λαμνοκόπων του καραβιού η σφαγή του ταύρου επί σκηνής η βία μέσα από τη μάχη, κάτι που δεν επιτρεπόταν στην παρουσίαση του αρχαίου δράματος. Ας υποθέσουμε ότι σε μια σύγχρονη παράσταση ο σκηνοθέτης, θέλοντας να πρωτοτυπήσει, προσθέτει μια κινηματογραφική οθόνη που αναπαριστά τα όσα αφηγείται ο Αγγελιαφόρος. Τι θα έχανε και τι θα κέρδιζε η παράσταση από αυτή την καινοτομία; Η αναπαράσταση της αφήγησης θα προσέδιδε παραστατικότητα και θα έκανε το δράμα πιο εντυπωσιακό. Παράλληλα όμως, δεν θα επέτρεπε στους θεατές να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους και επιπλέον θα προβαλλόταν ωμή βία στα μάτια τους, που μπορεί να είχε τα αντίθετα αποτελέσματα στον τρόπο που αντιμετωπίζαμε το Μενέλαο και την Ελένη. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 129 σχολικού βιβλίου] Ακούς τη διήγηση του Αγγελιαφόρου: Οι ήρωες μας νικούν τους αντιπάλους τους ύστερα από μια σκληρή μάχη. Πώς δικαιολογείται η λεπτομερής αυτή διήγηση σε ένα έργο, που μέχρι τώρα έχουν ειπωθεί τόσο πολλά εναντίον του πολέμου; Πώς θα αισθάνονταν οι Αθηναίοι θεατές ακούγοντάς την;Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 130 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Το έργο, σε όλη του τη διάρκεια χαρακτηρίζεται αντιπολεμικό. Στη συγκεκριμένη όμως περίπτωση οι ήρωες δεν έχουν άλλη επιλογή, καθώς το ένστικτο της αυτοσυντήρησης υπερισχύει. Από την άλλη πλευρά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ειρωνικό σχόλιο η συμπεριφορά αυτή, καθώς οι πολιτισμένοι Έλληνες κατασφάζουν τους απολίτιστους βαρβάρους για να πετύχουν το σκοπό τους. Η επιτυχία στη συγκεκριμένη μάχη εναντίον των βαρβάρων, θα αναπτέρωνε το ηθικό των θεατών, επειδή οι μνήμες και οι πληγές από την ήττα στη Σικελική εκστρατεία ήταν ακόμη νωπές για τον αθηναϊκό λαό την περίοδο αυτή. Στους στίχους που μελετάμε είναι η τελευταία φορά που παρακολουθούμε, έστω και έμμεσα, τους δύο βασικούς ήρωες, την Ελένη και το Μενέλαο. Τώρα είναι η πιο κατάλληλη στιγμή να φέρουμε στο νου μας την εικόνα που είχαμε σχηματίσει γι' αυτούς ως εδώ. Διαφοροποιείται τελικά αυτή η εικόνα; Συμπληρώνεται ή ανατρέπεται; Ο χαρακτήρας της Ελένης, με την τελευταία αυτή αναφορά συμπληρώνεται, καθώς αναδεικνύεται με τη βίαιη προτροπή της προς τους συντρόφους του Μενέλαου η ανθρώπινη αδημονία της για επιστροφή που δεν θα αφήσει τίποτα να σταθεί εμπόδιο, η ανάγκη την κάνει να αντιδρά δυναμικά. Από την άλλη πλευρά, ο Μενέλαος ταυτίζεται πια με το ομηρικό ιδεώδες, με το ιδιαίτερο θάρρος και αποφασιστικότητα στη μάχη εναντίον των εχθρών. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 3 [Σελ. 129 σχολικού βιβλίου] Στο απόσπασμα αναφέρεται η απουσία βίαιων περιστατικών στο αρχαίο δράμα. Η θρησκευτική ευλάβεια και ο περιορισμένος αριθμός των ηθοποιών δεν επέτρεπαν τέτοιες εικόνες. Επιπλέον, ο χαρακτήρας του δράματος ήταν εκπαιδευτικός, δηλαδή έπρεπε να ψυχαγωγήσει τους θεατές και όχι να τους αποτροπιάσει. ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 131 σχολικού βιβλίου] Κατά τη διάρκεια της αγγελικής ρήσης ο Αγγελιαφόρος μονοπωλεί την προσοχή μας. Ας στρέψουμε όμως για λίγο τη ματιά μας και στα υπόλοιπα πρόσωπα που βρίσκονται στο σκηνικό χώρο. Ποια είναι αυτά; Πώς φαντάζεσαι την κίνηση και την έκφρασή τους, όσο παρακολουθούν τον Αγγελιαφόρο;Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 131 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Τα πρόσωπα που βρίσκονται επίσης στη σκηνή είναι οι ακόλουθοι του βασιλιά,δηλαδή οι δορυφόροι του. Οι κινήσεις τους δείχνουν ετοιμότητα, καθώς περιμένουννα ακούσουν τις διαταγές του βασιλιά. Από την άλλη πλευρά, ο Χορός, πουβρίσκεται επίσης στη σκηνή, προσπαθεί να μην αποκαλύψει τη χαρά του, για τηνέκβαση του σχεδίου και προσποιείται με κινήσεις και εκφράσεις έκπληξης καιαγωνίας. Τώρα η ματιά μας γυρίζει στους θεατές. Ποιες αντιδράσεις μπορούμε να διακρίνουμε; Οι αντιδράσεις των θεατών ποικίλλουν, ανάλογα τις απόψεις και τις σκέψεις τους. Αρκετά άτομα από το κοινό, αισθάνονται ανακούφιση και ευχαρίστηση, καθώς το σχέδιο της απόδρασης στέφθηκε με επιτυχία. Από την αντίθετη όμως οπτική, πολλοί νιώθουν αποτροπιασμό, λόγω της ποταπής συμπεριφοράς των “ανώτερων” Ελλήνων, προς τους βαρβάρους. Παράλληλα, η αγωνία και η ένταση, από την αναμονή της αντίδρασης του βασιλιά κυριαρχεί σε όλο το θέατρο. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 131 σχολικού βιβλίου] «Μπρος, σκοτώστε τους βαρβάρους, / πετάχτε τους στη θάλασσα σφαγμένους» (στ. 1745-1746), παροτρύνει ο Μενέλαος τους συντρόφους του και οι άοπλοι βάρβαροι αντιστέκονται στους οπλισμένους Έλληνες. Συμφωνεί η εικόνα αυτή με τη στερεότυπη αντίληψη της εποχής του Ευριπίδη για την υπεροχή των Ελλήνων; Yπάρχουν και σήμερα ανάλογες στερεότυπες αντιλήψεις; Γίνονται από όλους αποδεκτές; Η στερεότυπη αντίληψη υπεροχής των Ελλήνων περνάει από αμφισβήτηση, μέσω των στίχων του Ευριπίδη. Η κυριολεκτική δολοφονία άοπλων βαρβάρων απομυθοποιεί την αντίληψη υπεροχής του Ελληνικού τρόπου σκέψης και του κύρους της Ελλάδας. Οι βάρβαροι αντιμετωπίζονται ως θύματα, σκληρών και παράλογων ανθρώπων που υπερτερούν σε όπλα, αλλά στερούνται ηθικής. Τέτοια φαινόμενα κοινωνικών διακρίσεων υπάρχουν και στη σημερινή κοινωνία κάθε χώρας. Η αντίληψη για υπεροχή κάποιου έθνους, έναντι κάποιου άλλου, ο κοινωνικός αποκλεισμός ατόμων και η ρατσιστική και μεροληπτική συμπεριφορά ακόμα και σε άτομα διαφορετικού φύλου αποτελεί μια πραγματικότητα. Τέτοιου είδους συμπεριφορές, σε μια προηγμένη κοινωνία θα έπρεπε να περιορίζονται και να εκμηδενίζονται. Το σχέδιο απόδρασης τελικά πέτυχε: οι ήρωες μας ελεύθεροι αρμενίζουν για την πατρίδα τους. Το έργο όμως δεν τελείωσε. Γιατί;Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 132 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Για να ολοκληρωθεί το έργο πρέπει ο Θεοκλύμενος να αποκαλύψει τις επόμενεςκινήσεις του και κυρίως οι θεατές να δουν την αντίδρασή του προς τη Θεονόη,καθώς έχει πλέον αποκαλυφθεί η σύνδεσή της με τους Έλληνες. Επιπροσθέτως, έχειήδη προοικονομηθεί η εμφάνιση των Διόσκουρων ως θεοί σωτηρίας.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 4 [Σελ. 131 σχολικού βιβλίου]Το πρώτο απόσπασμα παρουσιάζει με παραστατικότητα τη δύναμη που μπορεί ναέχει η προκατάληψη, σχετικά με τις αντιδράσεις και την αντιμετώπιση ατόμωνδιαφορετικής φυλής, παρά την αποδεδειγμένη συμπεριφορά τους.Από την άλλη πλευρά, ο ορισμός των στερεοτύπων φωτογραφίζει τη συμπεριφοράτων Ελλήνων, σχετικά με την αντίληψη της υπεροχής τους έναντι κάθε άλλου λαού.Η μεγάλη προσφορά του πολιτισμού αυτού στον κόσμο πρέπει να είναι σύμφωνηκαι με κάθε πλευρά του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς προς κάθε τι που δενείναι ίδιο και γνώριμο. ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 133 σχολικού βιβλίου] H αφήγηση του Αγγελιαφόρου ολοκληρώθηκε. Τα νέα φαίνεται να εξοργίζουν το Θεοκλύμενο. Στη σκηνή εκτυλίσσεται μια έντονη λογομαχία. Ας γίνουμε για λίγο σκηνοθέτες. Τι θα προτιμούσες; Mια απλή λεκτική αντιπαράθεση ή μια σύγκρουση με χειρονομίες και απειλητικές κινήσεις; Το κείμενο πού μας οδηγεί; Ο Θεοκλύμενος αισθάνεται οργή, εκδικητικότητα και θλίψη. Ο εγωισμός του βασιλιά έχει πληγωθεί ανεπανόρθωτα και γι' αυτό το λόγο χρειάζεται και σωματική αναπαράσταση της κλιμάκωσης αυτής. Η ένταση και ο τόνος της φωνής ίσως δεν θα μπορούσε να αποδώσει το συναίσθημα, όπως θα αποδιδόταν μέσα από κινήσεις που φανερώνουν θυμό. Το κείμενο οδηγεί στην κορύφωση της αγωνίας και στην αγωνιώδη αναμονή μιας λύσης από τον από μηχανής θεό. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 133 σχολικού βιβλίου] O Υπηρέτης εμποδίζει το Θεοκλύμενο να ξεσπάσει την οργή του εναντίον της αδελφής του. Ας ακούσουμε το διάλογό τους. Ποια τα επιχειρήματα του ενός, ποια του άλλου; Ακούμε πολλές φορές τη λέξη «δίκαιο». Πώς το εννοεί ο καθένας τους; Εσύ; Τι θα θεωρούσες δίκαιο σε αυτή την περίπτωση;ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΥΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 133 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Ο βασιλιάς δεν σκέφτεται  Η Θεονόη βοήθησε στην καθαρά εξαπάτησή του η Θεονόη είναι ευσεβής  οι χρησμοί της εξαπατούν η προδοσία έγινε για καλό  είναι θύμα προδοσίας η Ελένη ενώθηκε με το νόμιμο  το δίκαιο είναι με το μέρος του  η Θεονόη χάρισε την Ελένη σε σύζυγό της όλες οι πράξεις ήταν δίκαιες κάποιον άλλον Το δίκαιο έχει διαφορετική αξία για τους ομιλητές. Από τη μια πλευρά, ο Θεοκλύμενος θεωρεί ότι το δίκαιο ορίζεται από τον ίδιο και την προσωπική του θέληση. Αντιθέτως, ο Αγγελιαφόρος υποστηρίζει την πίστη και το σεβασμό στους άγραφους κανόνες και την ευσέβεια. Η σωστή συμπεριφορά είναι αυτή που υπόκειται σε γραπτούς και άγραφους κανόνες. Κάθε κανόνας που ρυθμίζει τη λειτουργία της κοινωνίας και δεν έρχεται σε ρήξη με τα δικαιώματα των πολιτών, είναι σύμφωνος με τη δικαιοσύνη. Ο άνθρωπος, μέσα στο σύνολο, οφείλει να σέβεται και να ακολουθεί μια σειρά από κανόνες που βοηθούν στην οριοθέτηση της αυθαιρεσίας. Ο Υπηρέτης στην προκειμένη περίπτωση κινείται σε σωστότερη συμπεριφορά από το Θεοκλύμενο, που λειτουργεί με προσωπικά κίνητρα. Ο άνθρωπος που αντιστέκεται με σθένος στο βασιλιά Θεοκλύμενο δεν είναι παρά ένας από τους δούλους του. Σε παραξενεύει η ιδέα ένας δούλος να αντιστέκεται στον αφέντη του; Τι εντύπωση θα έκανε στους θεατές; Η συμπεριφορά και αντίδραση του Αγγελιαφόρου είναι εντελώς ανατρεπτική. Στην αρχαιότητα ήταν ανεπίτρεπτο ένας δούλος να σήκωνε ανάστημα και να αντιστεκόταν στη θέληση του αφέντη του. Ο Θεοκλύμενος μένει άναυδος με αυτή την αντίσταση που συναντά καθώς ο κώδικας που χαρακτηρίζει τη σχέση αφέντη- δούλου παραλείπεται. Οι θεατές θεωρούσαν δουλοπρεπείς τους βάρβαρους, καθώς ακολουθούσαν πιστά τις εντολές ενός μονάρχη. Στη σκηνή, ο Αγγελιαφόρος αντιμετωπίζει επιτυχώς και με λογικά επιχειρήματα τη θέληση του βασιλιά. Οι Αθηναίοι αισθάνονται χαρά, επειδή ο δούλος παρουσιάζεται ως ίσος με το βασιλιά, ταπεινώνοντάς τον.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 4 [Σελ. 131 σχολικού βιβλίου]Το άρθρο της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου περιγράφει τιςαυτονόητες ελευθερίες κάθε ανθρώπινης ύπαρξης της σημερινής κοινωνίας. Τηνπερίοδο του 5ου αιώνα, τέτοιου είδους δικαιώματα δεν ήταν παγιωμένα καιαποδεκτά. Οι δούλοι δεν είχαν σχεδόν κανένα δικαίωμα ή ατομική ελευθερία,καθώς αποτελούσαν κτήμα του αφέντη. Παρά το γεγονός αυτό, ακόμη και στησημερινή εποχή συναντούμε φαινόμενα κοινωνικών και ταξικών περιορισμών, πουσυχνά παραβιάζουν θεμελιώδη δικαιώματα του ατόμου.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 134 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 135 σχολικού βιβλίου]Κι ενώ όλα προμηνύουν μια βίαιη σκηνή, το κλίμα αλλάζει...  Oι δυο Διόσκουροι, «ως από μηχανής θεός», κάνουν την εμφάνισή τους. Συνήθως τον από μηχανής θεό τον βλέπουμε στο θεολογείο, ένα είδος γερανού.  Ας φανταστούμε τους Διόσκουρους εδώ. Τι θα άλλαζε κατά τη γνώμη σου, αν εισέρχονταν στο σκηνικό χώρο από μια Πάροδο;  Μια σύγχρονη βέβαια παράσταση θα μπορούσε να αξιοποιήσει και πολλά άλλα μέσα. Ας δούμε κάποια από αυτά στις διπλανές φωτογραφίες. Ποια θα επέλεγες; Θα πρότεινες κάποια άλλα; Το κοινό, σε κάθε παράσταση ήταν προετοιμασμένο να δεχτεί τον από μηχανής θεό με τις θεατρικές συμβάσεις του Θεολογείου ή του γερανού. Αν η είσοδος γινόταν από τις Παρόδους, οι θεατές θα έμεναν έκπληκτοι αλλά και παράλληλα δεν θα τονιζόταν η παντοδυναμία και η διαφορά του θεού από τους κοινούς θνητούς πρωταγωνιστές. Οι σύγχρονες παραστάσεις, έχουν τη δυνατότητα για πιο θεαματικές σκηνικές εμφανίσεις των θεών. Υπάρχει η δυνατότητα των ηχητικών εφέ, που κάνουν την εμφάνιση πιο παραστατική. Η χρήση του φωτισμού, αλλά και ο τεχνητός καπνός προσδίδουν μεταφυσικά στοιχεία στους ηθοποιούς και το κλίμα γίνεται πιο μυσταγωγικό. Οι εικόνες είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα σύνδεσης τεχνολογίας και θεάτρου για καλύτερο αποτέλεσμα. Ας φανταστούμε τον Αιγύπτιο βασιλιά και τις γυναίκες του Xορού αυτή την ξεχωριστή στιγμή... Οι γυναίκες του Χορού, στην παρουσία των θεών, σκύβουν με σεβασμό το κεφάλι, καθώς οι προσευχές τους εισακούσθηκαν, ίσως να γονατίζουν δείχνοντας την ευσέβειά τους. Από την άλλη πλευρά, ο βασιλιάς κοιτάζει έκπληκτος και ταραγμένος, για το λόγο του ότι προβληματίζεται και συλλογιέται για το τι θα πρέπει τελικά να κάνει με τη Θεονόη.ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 135 σχολικού βιβλίου]Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 135 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! Ο «από μηχανής θεός» συνήθως εμφανίζεται όταν η δράση φτάνει σε αδιέξοδο, για να λύσει τους δραματικούς κόμπους με το μαγικό του ραβδί. Εδώ; Βρισκόμαστε σε αδιέξοδο; Yπάρχουν ακόμη προβλήματα; Τι κερδίζει το έργο με την εμφάνιση των Διόσκουρων; Τα προβλήματα και το αδιέξοδο που χρειάζεται να λυθούν είναι η τύχη της Θεονόης. Ο Θεοκλύμενος δεν έχει πεισθεί από τα επιχειρήματα του Αγγελιαφόρου και είναι αποφασισμένος να σκοτώσει τη Θεονόη, κάτι το οποίο θα ήταν άδικο και ανήθικο. Έτσι, μόνο η θεϊκή συμβολή μπορεί να αποτρέψει αυτή την πράξη. Το έργο κερδίσει ως προς την επίλυση και το τέλος του, καθώς οι Διόσκουροι πληροφορούν τους θεατές για την ευτυχή έκβαση του ταξιδιού της Ελένης. Επιπλέον, υλοποιείται η προοικονόμησή τους από το Στάσιμο, ενώ παράλληλα παρουσιάζεται και η άποψη των θεών σχετικά με το αν ήταν ή όχι ηθική η πράξη της Θεονόης. Ο Θεοκλύμενος μεταστρέφεται. Ας εξετάσουμε για ποιο λόγο. Πείστηκε από τα επιχειρήματα περί δικαίου ή υποχωρεί μπροστά στη δύναμη των θεών; Ποια συμπεράσματα μπορούμε τώρα πια να βγάλουμε για το ήθος του; Ο βασιλιάς τελικά καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να έρθει αντιμέτωπος με τη θέληση της Μοίρας και των Θεών. Η δικαιολόγηση της μεταστροφής του βρίσκεται στους στίχους 1834 και 1860. Ο Θεοκλύμενος, τελικά στηρίζει τη σημασία του ονόματός του και σεβόμενος την θέληση του πατέρα του αφήνει πίσω τα αισθήματα οργής και θυμού. Ο εκνευρισμός του εξασθενεί και η επιθυμία για εκδίκηση από την αδελφή του ξεχνιέται. Παράλληλα, η ανωτερότητα και η ωριμότητα κυριαρχούν στον ήρωα.ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 [Σελ. 135 σχολικού βιβλίου]Το απόσπασμα τονίζει τη συμβολή των ανθρώπων που βρίσκονται πίσω από τηνσκηνή. Η συνεργασία του ενδυματολόγου, του σκηνογράφου και του φωτιστή, είναιαυτή που θα αποδώσει στην παράσταση το απαιτούμενο δέος και την εντυπωσιακήεικόνα προς το κοινό και τους θεατές. Παράδειγμα αποτελεί η δημιουργία τωνκουστουμιών των Διόσκουρων έτσι ώστε να αποδίδεται η θεϊκή τους ιδιότητα.ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ [Σελ. 137 σχολικού βιβλίου]Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 136 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Η παράσταση τελειώνει και τα πρόσωπα φεύγουν από τη σκηνή.  Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε αυτή την έξοδο. Οι υποκριτές αποχωρούν, οι γυναίκες του Χορού, το εξόδιο άσμα...  Ας στρέψουμε το βλέμμα μας και στους θεατές... Ας προσέξουμε τα πρόσωπά τους. Με ποια συναισθήματα στέκονται μπροστά στην άδεια σκηνή;  H ματιά μας ξαναγυρίζει στο σκηνικό χώρο. Ποια αίσθηση μας δημιουργεί τώρα πια...;  Οι θεατές, με την αποχώρηση των ηθοποιών από τη σκηνή, αισθάνονται ανακούφιση και ηρεμία. Οι περιπέτειες της Ελένης, του Μενέλαου και της Θεονόης είχαν αίσιο τέλος και αποκαταστάθηκε η ισορροπία. Επιπλέον, η λογική του Θεοκλύμενου κυριάρχησε και το όνομα της Ελένης έχει πλέον αποκατασταθεί.  Ο σκηνικός χώρος, μπορεί να είναι άδειος πλέον από θεατές και ηθοποιούς, όμως ο τρόπος σκέψης και ο συναισθηματικός κόσμος έχουν άρει μια νέα πορεία και έχουν εμπλουτιστεί από τα νοήματα και τις ιδέες που εξέφρασε το περιεχόμενο της παράστασης. ΑΣ ΕΜΒΑΘΥΝΟΥΜΕ [Σελ. 137 σχολικού βιβλίου] Στο έργο μας ακούσαμε ως τώρα το λόγο των δύο ηρώων, της μάντισσας, του βασιλιά, των απλών ανθρώπων... Καθώς το έργο τελειώνει, ακούγεται και ο λόγος των θεών, που αναφέρεται στην τύχη όλων των ηρώων του έργου μας. Ας σταθούμε εδώ και ας προβληματιστούμε για ένα κρίσιμο ζήτημα: Ποιος φαίνεται να καθορίζει τελικά τη ζωή των ανθρώπων; – Ποια απάντηση προκύπτει από το λόγο των Διόσκουρων; – Ο Χορός συμφωνεί στο εξόδιο άσμα; – Το ίδιο το έργο ποια απάντηση δίνει τελικά; – Εσύ, τι σκέφτεσαι;  Σύμφωνα με τα λόγια των Διόσκουρων η θέληση των θεών, σε συνδυασμό με τη Μοίρα είναι αυτοί οι παράγοντες που καθορίζουν τη ζωή των ανθρώπων και την τύχη τους (στ. 1817, 1822, 1833-1834, 1845, 1854-1856).  Από την πλευρά του ο Χορός υπογραμμίζει τη σημασία της ευμετάβλητης κρίσης των θεών, κάτι το οποίο χαρακτήρισε και την ιστορία της Ελένης, οπότε κατά ένα μεγάλο ποσοστό συμφωνούν με τους θεούς.  Το έργο ανέδειξε τη σημασία που έχει η ανθρώπινη επιλογή και θέληση για τον ορισμό της Μοίρας. Μπορεί οι θεοί να αποφασίζουν για το μέλλον κάθε ανθρώπου, παράλληλα όμως είναι ο ίδιος υπεύθυνος, μέσα από τις επιλογές του, για το αν θα ακολουθήσει πιστά ή θα προσπαθήσει να αλλάξει, αυτά που έχουν οριστεί γι' αυτόν.  Το δράμα μας οδηγεί σε ερωτήματα που σχετίζονται με το αν και κατά πόσο είναι δυνατόν να είμαστε εμείς ολοκληρωτικά υπεύθυνοι για την πορεία μας.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 137 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!Πάντα μπορεί να ανατρέψει τα δεδομένα ο αστάθμητος παράγοντας που δενμπορούμε να ελέγξουμε.Η παράσταση τελείωσε... Μαζί με τους υπόλοιπους θεατές αφήνεις το θέατρο.Πώς νιώθεις; Τι είναι τώρα πια για σένα αυτή η περίφημη κάθαρση;Τα συναισθήματα, όπως η δικαίωση και η εκπλήρωση των προσδοκιών, για την τύχητων ηρώων, έχουν δώσει τη θέση τους στην αγωνία και το φόβο. Έτσι έχουμελυτρωθεί από τα αρνητικά συναισθήματα και τις σκέψεις που προκαλούν κακό,μέσω της παράστασης. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ [σελ. 138 σχολικού βιβλίου]1. Ένας Αγγελιαφόρος εμφανίζεται, για να αναγγείλει τα νέα, μόνο που αυτός είναι πιο σύντομος. Γράψτε τη δική του αγγελική ρήση σε 10-15 σειρές. Βασιλιά μου έρχομαι για να σου πω είδηση κακή. Η Ελένη και ο ξένος, που ήταν πραγματικά ο Μενέλαος, έφυγαν για την Ελλάδα με το πλοίο που εσύ τους έδωσες! Όταν ετοιμάζαμε το πλοίο εμφανίστηκαν πολλοί Έλληνες και τους κάλεσαν για να συμμετέχουν στην ταφή, μάλιστα βοήθησαν στο φόρτωμα του πλοίου. Όταν φτάσαμε στα ανοιχτά ο Μενέλαος ξεσήκωσε τους συντρόφους του ώστε να μας σκοτώσουν και να μας πετάξουν στη θάλασσα. Προσπαθήσαμε να πολεμήσουμε αλλά δεν είχαμε όπλα, εγώ μόνο ξέφυγα, πέφτοντας στη θάλασσα και κατάφερα να έρθω για να σε προειδοποιήσω.Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 138 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!2. Χωρίστε σε επιμέρους ενότητες την αγγελική ρήση με βάση τα πρόσωπα και τη δράση τους. Δώστε δικό σας πλαγιότιτλο σε κάθε ενότητα  Στ. 1668- 1671 “Η Εμφάνιση της Ελένης στο λιμάνι”  Στ. 1672- 1678 “Η προετοιμασία του πλοίου”  Στ. 1679- 1684 “Οι Έλληνες παρουσιάστηκαν”  Στ. 1685- 1694 “Το τέχνασμα του Μενέλαου”  Στ. 1695- 1716 “Οι υποψίες των Αιγυπτίων”  Στ. 1717- 1742 “ Η θυσία”  Στ. 1743- 1769 “Η μάχη'  Στ. 1770- 1776 “Η σωτηρία του Αγγελιαφόρου”3. Η αγγελική ρήση, καθώς μεταφέρει στη σκηνή γεγονότα, πρέπει να είναι παραστατική. Με ποια εκφραστικά μέσα επιτυγχάνεται αυτή η παραστατικότητα; Βλέπε απάντηση 1ης ερώτησης ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΘΕΑΤΕΣ (σελ. 127 σχολικού βιβλίου)4. Ποια η λειτουργία της αγγελικής ρήσης στο έργο; Η αγγελική ρήση χρησιμεύει στο να περιγραφούν γεγονότα τα οποία είναι αρκετά βίαια. Επίσης, το κοινό ενημερώνεται, μαζί με το βασιλιά, για την έκβαση του τελικού σχεδίου της Ελένης, ενώ παράλληλα οδηγεί στη λύση του δράματος. Επιπροσθέτως, αναιρείται η ανωτερότητα των Ελλήνων έναντι των βαρβάρων, όπως υποστήριζαν την εποχή εκείνη.5. Αποτιμώντας το σχέδιο απόδρασης, πώς θα κρίνατε την Ελένη και το Μενέλαο: δόλιους, επινοητικούς…; Συμπληρώστε χαρακτηρισμούς και δικαιολογήστε τους. Η επινοητικότητα και η πονηριά της Ελένης, παρουσιάζεται στη θρηνητική της πορεία προς το πλοίο, που έχει ως στόχο να πείσει τους παρευρισκομένους. Παράλληλα, η προτροπή της προς τους Έλληνες, στο να δολοφονήσουν τους βαρβάρους, δείχνει την αποφασιστικότητα και τη μαχητικότητά της. Ο Μενέλαος, από την πλευρά του, παρουσιάζει ευστροφία σχετικά με τον τρόπο που προειδοποιεί τους συντρόφους του για την επικείμενη μάχη, αλλά παράλληλα δείχνει την σκληρότητά του, εναντίον των αμάχων, προκειμένου να φτάσει στην πατρίδα του πάση θυσία.6. Ας υποθέσουμε ότι τα γεγονότα δεν τα διηγείται ένας Αιγύπτιος ναύτης αλλά ένας Έλληνας, σύντροφος του Μενέλαου. Αρχίστε τη διήγηση ως εξής: Όπως μας είχε προστάξει ο βασιλιάς μας, ο Μενέλαος, περιμέναμε στην ακτή, όταν ξαφνικά βλέπουμε να πλησιάζει αργά μια επιβλητική πομπή… Όπως μας είχε προστάξει ο βασιλιάς μας, ο Μενέλαος, περιμέναμε στην ακτή, όταν ξαφνικά βλέπουμε να πλησιάζει αργά μια επιβλητική πομπή. Κάθε άνδρας μετέφερε από ένα αντικείμενο προσφοράς για το νεκρό. Ανάμεσα τους ξεχώριζε η Ελένη, που είχε κομμένα τα μαλλιά και φόραγε μαύρα, σε ένδειξη πένθους. Όλοι ήτανΣολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 139 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας!προετοιμασμένοι για τέλεση κηδείας, όμως δεν υπήρχε πουθενά νεκρός. Μπορεί ναήμασταν έκπληκτοι όμως περιμέναμε με προσοχή τις εντολές του αρχηγού μαςΜενέλαου.7. Σχετικά με το πρόσωπο που εμποδίζει το Θεοκλύμενο να ξεσπάσει την οργή του στη Θεονόη, υποστηρίζεται ότι είναι: - ένας Yπηρέτης που εμφανίζεται ξαφνικά στη σκηνή, όταν ο Θεοκλύμενος κινείται απειλητικά προς το παλάτι, - ο Αγγελιαφόρος, - η Κορυφαία μαζί με τις άλλες γυναίκες του Χορού. Ποια από αυτές τις εκδοχές θα ήταν σκηνικά η πιο εντυπωσιακή; Γιατί; Η σκηνή της παρεμπόδισης του βασιλιά θα μπορούσε να γίνει ακόμη πιο εντυπωσιακή, αν το αντίπαλο δέος του Θεοκλύμενου ήταν η Κορυφαία και ο Χορός. Αν λαμβάναμε υπόψη αυτή την εκδοχή, τότε το πρόσωπο του ήρωα θα γνώριζε τη πλήρη ταπείνωση. Επιπλέον, οι γυναίκες του Χορού θα είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν πιο ενεργητικό ρόλο, αποκαλύπτοντας τις προθέσεις τους. Τέλος, ίσως θα δημιουργούσαν ένα αίσθημα φόβου στο βασιλιά, ο οποίος θα έβρισκε απέναντί του μια ολόκληρη ομάδα, που θα μπορούσε να γίνει βίαιη μπροστά σε μια πιθανή πράξη αδικίας και θα κατέληγε στην ανταρσία ή και τη δολοφονία του ίδιου του βασιλιά.8. Στο τέλος της τραγωδίας η Ελένη αποκαθίσταται για μία ακόμα φορά: α) από ποιους και με ποιον τρόπο; β) ποια αποκατάσταση έχει για σας μεγαλύτερη βαρύτητα και γιατί;  Οι Διόσκουροι προβλέπουν το μέλλον της Ελένης και την τελική της αποκατάσταση από τους ίδιους τους θεούς (στ. 1840- 1845). Επιπλέον, ακόμη και ο ίδιος ο Θεοκλύμενος αναγνωρίζει την ηθικότητα και αποκαθιστά τη φήμη της ηρωίδας (στ. 1861- 1864).  Ο στίχος 1855 αναδεικνύει την απόλυτη αποκατάσταση του ονόματος της Ελένης. Ο ίδιος ο Δίας παρουσιάζεται ως υπεύθυνος για τα αποτελέσματα του Τρωικού πολέμου και την εμπλοκή της Ελένης σε όλα τα γεγονότα που σχετίζονται.9. Στο λόγο των Διόσκουρων γίνεται αναφορά σε γεγονότα του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. α) Nα επισημάνετε συνοπτικά αυτά τα γεγονότα κατά χρονική βαθμίδα. β) Επικεντρώστε την προσοχή σας στα γεγονότα που αναφέρονται στο μέλλον. Tι εξυπηρετεί αυτή η αναφορά; ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΠΑΡΟΝ ΜΕΛΛΟΝ Καταστροφή Τροίας  Η αντιμετώπιση της  Η ζωή της Ελένης και Μεταφορά Ελένης Θεονόης προς τον του Μενέλαου στη Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 140 ~

www.arnos.gr …Πράξεις Παιδείας! από τον Ερμή Θεοκλύμενο Σπάρτη Η αγάπη του Πάρη  Η λήξη της έχθρας του  Η θεοποίηση της βασιλιά προς την Ελένη Ελένης  Ο Θεοκλύμενος δεν θα  Η παραμονή του σκοτώσει την αδελφή του Μενέλαου στο νησί των Μακάρων Η αναφορά του μέλλοντος αποσκοπεί στην πλήρη ικανοποίηση και αποκατάσταση των συναισθημάτων του κοινού.10. Το έργο έχει ολοκληρωθεί… Από το σκηνικό χώρο αποχωρεί ο Χορός τραγουδώντας το εξόδιο άσμα, τον τελευταίο δηλαδή λόγο που ακούγεται στο δράμα. Προσπαθήστε να γράψετε/δημιουργήσετε ένα δικό σας εξόδιο άσμα. Η Ελένη από άτιμο όνομα, τίμια θα ονομάζεται, ο άντρας της κοντά της μέχρι το τέλος θα μείνει, ο βασιλιάς στα λογικά του έχει έρθει και ασφαλής η Θεονόη είναι πια. Οι θεοί έφεραν στους ανθρώπους αίσιο τέλος και θύματα είναι μόνο οι νεκροί της Τροίας.Επιμέλεια: Χασαπλαδάκης Κωνσταντίνος - Φιλόλογος Σολωμού 29 Αθήνα  210.38.22.157  210.38.22.495 On-line Φροντιστήριο www.arnos.gr [email protected] ~ 141 ~