Vous êtes sur la page 1sur 600

A CADEMIA O CCITANA

C ONSISTÒRI DEL G AI S ABER

Diccionari General de la Lenga Occitana

2008 – 2019
a abans qu’aja parlat

a n. f. a première lettre de l’alphabet. Voyelle. abaissador adj. e n. m. (s. XVI...) abaisseur (mus-
a prep. à prép. - cit.: l cle)
a ! interj. ah ! abaissador n. m. lieu où l’on dépose un
a ! u ! interj. hou ! hou ! (pour huer) veire: aücar fardeau
abaissaire, aira n. qui abaisse, humilie
a (alfabet) n. f. a abaissament n. m. (s. XII.) 1. abaissement 2. hu-
a de reng adv. successivement miliation
a de reng (culhir -) loc. cueillir à la suite abaissar v. (s. XII.) 1. abaisser 2. humilier
a de reng (tres jorns -) loc. trois jours consécu- abaissat, ada adj. abaissé, ée - cit.: Los uèlhs
tifs que son lo miralh de l’anma, devon èsser tranquilles
a de reng (venir -) loc. venir à son tour e abaissats dins una veusa (J. L. Fornèrs, Sermon
a i res ! loc. il n’y a rien ! presicat a Santa-Ceselha, 1785).
a menta (nòl -) loc. 1. ça sent la menthe 2. tu abaissatge n. m. action d’abaisser, de
ments s’abaisser
a ne vòls aquí n’as loc. en veux-tu en voilà abajanir v. 1. donner des maux d’estomac
a palpas loc. à tâtons après avoir mangé des crudités 2. s’affaiblir en
a passar (l’ai vist -) loc. je l’ai vu passer parlant de vin
a posteriòri loc. (s. XVII. . . , del latin) à posteriori abalandrar v. mettre en branle
a priòri n. m. (s. XVII. . . , del latin) a priori abalhar v. abattre (gauler des fruits)
a pujar (tornèt -) loc. il remonta abaliment n. m. action d’élever, de nourrir
a que (n’ i -) loc. d’aucuns abalir v. abarir 1. élever veire: noirir 2. nourrir
a que non pas ! loc. certes non ! abandierar v. abandeirar pavoiser (orner de
a que tot n’es (n’i -) loc. 1. tout est plein partout drapeaux) veire: pavesar
2. on ne sait où les mettre abandon n. m. (s. XII.) abandon
a se copar lo còl (manquèt -) expr. il faillit se abandon (viure a l’ -) loc. s’abandonner à tous
casser le cou les vices
a semi-sonant adj. (s. XIV.) « a » post-tonique abandonadament adv. 1. avec abandon 2. sans
a ton paire (l’ai vist -) expr. je l’ai vu ton père réserve
a tot pas loc. à tout moment abandonaire, aira n. celui qui abandonne
a trenta (de vint -) loc. de vingt à trente abandonament n. m. 1. abandon, délaissement
a, me digatz ! loc. ah, si vous saviez ! 2. dérèglement moral
ab intestat loc. (s. XV., del latin) ab intestat abandonar v. (s. XII.) abandonner - cit.: ... vos
abac n. m. abaque (n. f.) aprendrai quna es la castetat que deu regnar entre las
abacul n. m. (s. XX.) abacule (archéol.) personas maridadas, car aquela vertut non deu pas nos
abadalhar v. 1. ouvrir entièrement (la porte) abandonar jamai dins qun estat que siagam (Joan Loís
veire: alandar 2. se crevasser Fornèrs, s. XVIII) ; Los abandonèron dins un camp e
abadalhat, ada adj. 1. béant, ante 2. grand ou- los cans, las agraulas e las agaças los roseguèron dinc
vert, te als òsses (J. F. Bladèr, La gardaira de piòts, 1874).
abadessa n. f. (s. XIII.) abbesse abandonat, ada adj. e n. abandonné, ée
abadiá n. f. (s. XII.) abbaye - src.: abadia abans adv. auparavant
abadiá non se pèrd per un monge (l’ -) expr. abans prep. (s. XII.) avant (temps : contraire
1. ce n’est pas très grave 2. nous nous en d’après) - cit.: Mentretant, lo que fa la doctrina
relèverons abans vèspras, se poirà servir dels fondaments del
abadial, ala adj. (s. XII . . . ) abacial abbatial, ale - Salut que trobarà p. 38 (B. Amilhan, Lo tablèu de la
src.: abadiau, ala vida del perfèit crestian, 1673); « - Mèstre, metètz-las
abadòt n. m. petit abbé a l’espròva abans de vos [decidir] » (J. F. Bladèr, La
abagièra n. f. airelle gardaira de piòts, 1874).
abaiant, anta adj. 1. fanfaron 2. faiseur abans (de per -) loc. auparavant
d’embarras abans de loc. avant de - cit.: Mèstre, metètz-las
abairar v. 1. faire paître l’herbe d’autrui 2. fig. a l’espròva abans de vos [decidir] (J. F. Bladèr, La
profiter du travail des autres gardaira de piòts, 1874)
abaissa lenga n. m. (s. XX.) abaisse langue abans ièr adv. avant-ièr avant-hier
(méd.) abans jorn loc. adv. avant le jour
abaissada n. f. 1. déclivité 2. révérence (humil- abans ora loc. adv. avant l’heure
ité) abans qu’aja parlat expr. avant qu’il ait

2
abans que abduccion

abans que loc. conj. avant que descasença, an una fin naturala : es de s’escartar pauc
abans que siá anat expr. avant qu’il soit a pauc de la lenga-maire, de s’abastardir de mai en
abans temps loc. avant le temps imparti mai (Antonin Perbòsc, Fòc nòu, 1904)
abansdire n. m. avant-dire abat n. m. (s. XII.) abbé (religieux)
abansgost n. m. avantgost avant-goût abat de molin n. celui qui s’occupe d’un
abansguèrra n. f. avantguèrra avant la dernière moulin à huile
guerre abat del jovent n. m. chef des jeunes gens
abansprepaus n. m. avantprepaus avant- (fêtes)
propos abatalhar v. → assalir 1. poursuivre à coups de
abansprimièra n. f. avantprimièra avant- pierre 2. assaillir
première abatatge n. m. abattage
abansprojècte n. m. avantprojècte avant-projet abateire, eira n. celui qui abat
abansvèlha n. f. avant-veille abatement n. m. (s. XIII.) abattement (moral,
abarbador n. m. planche de pépinière (semis) fiscal. . . )
veire: abarbar abatent n. m. abattant (volets)
abarbar v. prendre racine (semis) abatre v. (s. XII.) abattre
abarbassiment n. m. fait de devenir barbu abatut, uda adj. abattu, ue
abarbassir (s’) v. pron. devenir barbu (sens ac- abauç (pl. abauces) n. m. bûcher de fagots en
tiu) veire: embarbassit (sens passiu) carré
abarca n. f. 1. sorte de chaussure 2. (pl.) abauca (lo vent s’ -) loc. le vent s’arrête
grandes chaussures (ironique) abaucament n. m. apaisement
abardal n. m. rhododendron veire: rododen- abaucar v. calmer, apaiser
dron abauçar v. mettre des fagots en tas (bûcher)
abarrar v. fermer avec une barre (sens actiu) veire: abauç
veire: embarrat, ada (sens passiu) abaucat (lo temps a -) loc. le temps s’est adouci
abarreja prep. parmi d’autres choses veire: abaudiment n. m. action de prendre l’essor
demest abaudir v. 1. lancer 2. donner l’essor
abarreja d’autres loc. parmi d’autres abauquiment n. m. fait de se couvrir d’herbe
abarreja las flors loc. parmi les fleurs (terrain)
abarrejadís (pl. abarrejadisses) n. m. mélange abauquir (s’) v. pron. se couvrir d’herbe (sens
confus actiu) veire: embauquit, ida (sens passiu)
abarrejament n. m. mélange, confusion de abaus (pl. abauses) n. m. → abonde 1. abon-
choses dance 2. foison
abarrejar v. mêler abausament n. m. renversement
abarronar v. rouer de coups de bâton abausar v. (s. XII.) 1. renverser 2. abattre 3. jeter
abarronar v. rouer de coups de bâton à terre 4. s’effondrer
abartassiment n. m. embuissonnement abausidor, ora n. 1. qui exagère 2. vantard
abartassir (s’) v. pron. se couvrir de buissons abausiment adv. 1. action de foisonner 2. ex-
(sens actif) veire: embartassit, ida (sens passiu) agération
abasaclar v. abattre, ravager abausir v. 1. foisonner veire: abausar 2. se tar-
abasaniment n. m. action de devenir basané guer, exagérer
veire: basana abausissent, enta adj. 1. foisonnant, ante 2. pré-
abasanir v. 1. se basaner 2. se rider 3. se flétrir somptueux, euse
4. se rider abausonadura n. f. éboulement
abasar v. 1. démolir veire: demolir 2. terrasser abausonaire, aira n. celui qui fait ébouler
(travaux) abausonar v. faire ébouler
abastament n. m. (s. XIII.) 1. fait d’être pourvu abausons (d’ -) loc. adv. à plat ventre
2. fait d’atteindre un but abautiment n. m. défaillance
abastar v. (s. XIII.) 1. pourvoir veire: bastar 2. at- abautir v. défaillir
teindre un but abdicacion n. f. (s. XV. . . ) abdication
abastardiment adv. fait de devenir bâtard (ani- abdicar v. (s. XIII.) abdiquer
maux, plantes, style. . . ) abdicatari, ària adj. e n. (s. XIX...) abdicataire
abastardir (s’) v. pron. (s. XIII.) devenir bâ- abdomèn n. m. (s. XVI. . . ) abdomen
tard (animaux, plantes, style. . . ) (sens actif) abdominal, ala adj. (s. XVII. . . ) abdominal, ale
veire: embastardit, ida (sens passiu) - cit.: Un abdominals n. m. plur. abdominaux (muscles)
pòble pòt pas se contentar [d’exprimir] sa pensada abdominals (muscles) n. m. plur. abdominaux
en d’innombrables parlars. Los parlars populars, es- (muscles)
pelisons galhardas mas assalvatgidas d’una lenga en abduccion n. f. (s. XVI. . . ) abduction

3
abductor, tritz (pl. abductors, trises) abiotrofia

abductor, tritz (pl. abductors, trises) adj. (s. aberrància n. f. (s. XX.) aberrance
XVI. . . ) abducteur aberrant, anta adj. (s. XIX. . . ) aberrant, ante
abecada n. f. becquée abesalar v. creuser des rigoles d’irrigation
abecar v. donner la becquée dans un pré
abecatge n. m. abecquement abeson n. m. plume naissante des oiseaux et
abecé / ABC n. m. (s. XIII.) abécé / ABC des volailles veire: tanòc, àbets
abecedari n. m. (s. XIV.) abécédaire veire: abespiar v. regarder de loin, surveiller veire:
beçaròlas espiar
abelan, ana adj. généreux, euse abessiment n. m. action d’émousser veire:
abelar v. 1. rendre beau veire: abelir 2. se mettre abessir
au beau temps abessir v. émousser un instument tranchant
abelh n. m. → abelhard 1. abeille mâle veire: abestialar v. pourvoir en bestiaux
tavar 2. bourdon abestiassar v. abrutir
abelha n. f. (s. XIII.) abeille - cit.: Setembre es una abestiment n. m. abêtissement
abelha bandada de most (Leon Còrdas, La Vèspa, Òc, abestir v. abêtir
abr. 1951) abestit, ida adj. e n. 1. idiot, ote 2. crétin, ine
abelha qu’aprofièita sa mèl (non es totjorn l’ -) 3. imbécile veire: talòs
expr. on ne récolte pas toujours le fruit de son abetar v. (s. XII.) tromper
travail àbets n. m. plur. balles de céréale
abelhaire, aira n. 1. qui s’occupe des abeilles abeurada n. f. 1. part, ration de boisson
veire: apicultor 2. apiculteur, trice 2. tromperie
abelhana n. f. mélisse officinale veire: citronèla abeurador n. m. (s. XIII.) abreuvoir
abeurament n. action d’abreuver
abelhar v. pourvoir en abeilles abeurar v. 1. abreuver 2. donner à boire
abelhard n. m. 1. abeille mâle veire: abelh abeurar de bèlas rasons loc. bercer de bonnes
2. bourdon paroles
abelhas e vend de mèl (non a ges d’ -) expr. abeuratge n. m. (s. XIII.) 1. action d’abreuver
c’est un voleur 2. breuvage
abelhièr n. m. rucher abeure n. m. boisson
abelhòla n. f. guêpier abiaissar (s’) v. prendre le « coup de main »
abelian, ana adj. (s. XIX...) abélien, enne (math.) (travail), le bon ton, les bonnes manières (sens
abelièr n. m. troupeaux réunis pour la transhu- actif) veire: embiaissat, ada (sens passiu)
mance abil, ila adj. (s. XIV.) abille habile
abeliment n. m. 1. fait de rendre beau 2. agré- abilament n. m. (s. XIV. . . .) abillament habile-
ment, charme ment
abelir v. (s. XII.) 1. rendre beau veire: embelit, abiletat n. f. (s. XIV. . . ) abilletat; abillessa ha-
ida (sens passiu) 2. agréer 3. plaire (sens actif) bileté
abelit, ida adj. alerte (en bonne santé) abilhament n. m. (s. XVI.) 1. habillement veire:
abelitrir v. 1. rendre poltron 2. rentre bélître vestit - cit.: Prumièrament, per plan piafar, / un mán-
abeluc n. m. 1. entrain 2. vivacité tol nòu me farai far / d’un drap de vint escuts la cana,
abeluc (a bèl -) loc. sans réflexion / doblat de velós o de pana, / e vestirai cada maitin
abeluc (amb -) loc. avec vivacité / un abilhament de satin (Pèire Godelin, Ramelet
abelugada n. f. répartie (mot d’esprit) Mondin, s. XVII) ; L’abilhament de pluma qui crobís
abelugar v. abolegar 1. éveiller 2. émoustiller ma [prestància], mustra pro que jo’m trufi d’eths (G.
abenadura n. f. 1. reste de cocons a demi Bedot, 1642) 2. vêtement
dévidés 2. soie extraite abilhar v. (s. XV.) habiller - cit.: Traucant sols la
abenaire, aira n. 1. qui met à profit 2. qui use rauba cendrosa / que s’estend, los albres, quilhats, /
abenal n. m. grosse fatigue, dégoût veire: d’aquela posca farinosa / florits pertot, son abilhats
abenat (Paul Froment, Nadal, 1897)
abenar v. (s. XII.) 1. mettre à profit 2. user abilhar (s’) v. 1. faire toilette 2. s’abiller
abenar (es temps d’ -) loc. il est temps de finir abilhat, ada adj. (s. XVI.) habillé, ée
abenat n. m. → abenal grosse fatigue, dégoût abilhatge n. m. habillage
abenatge n. m. 1. usure des choses 2. fig. abilitacion n. f. (s. XV.) habilitation
épuisement abilitant, anta adj. (s. XIX. . . ) habilitant, ante
abernós (pl. abernoses) n. m. saule Marsault abilitar v. (s. XIV.) habiliter
aberonir v. apprivoiser (agneau, mouton) abiogenèsi n. f. (s. XIX..., de l’anglés) abiogenèse
aberonir (s’) v. devenir véreux veire: beron abiotic, ica adj. (s. XIX...) abiotique
aberracion n. f. (s. XVII. . . ) aberration abiotrofia n. f. (s. XX.) abiotrophie

4
abismar abolar

abismar v. (s. XVI.) abîmer ablanquir v. blanchir, badigeonner (sens actif)


abisme n. m. (s. XIII.) abîme veire: emblanquit, ida (sens passiu)
abissal, ala adj. (s. XVI. . . ) abyssal, ale ablasidura n. f. ablasadura courbature, flétris-
abissar v. (s. XIV.) tomber dans l’abîme sure veire: blasidura
abisses n. m. plur. (s. XIV.) abysses ablasigaire, aira n. ablaseire celui qui harasse
abit n. m. (s. XIV., 0) habit ses compagnons
abitable, abla adj. (s. XIII.) habitable ablasigar v. 1. meurtrir 2. éreinter
abitacle n. m. (s. XIII.) habitacle ablasigar de trucs loc. accabler de coups
abitant, anta n. (s. XIII.) habitant, ante (en ablasiment n. m. 1. action de rendre flétri veire:
général) veire: estatjant blasiment 2. action de rendre avachi
abitar v. (s. XIII.) habiter - cit.: « Vosautres, mos ablasir v. 1. flétrir veire: blasir 2. avachir
fraires e sòrres, o vesètz ben pro, car l’enemic de la ablatar v. (s. XX., de l’anglés) ablater, faire une
virginitat non abita mens dins la campanha e dins los ablation (med.)
vilatges que dins las vilas » (J. L. Fornèrs, Sermon ablatiu, iva adj. e n. (s. XIV.) ablatif, ive
presicat a Santa-Ceselha, 1785). ablucion n. f. (s. XIV : « abblucion ») ablution
abitarèla n. f. (s. XIII. . . ) refuge abnegacion n. f. (s. XIV. . . ) abnégation
abitat n. m. (s. XIX. . . ) habitat abnegar v. (s. XII.) faire preuve d’abnégation
abitatge n. m. abitacion 1. résidence veire: aboalhar v. pron. 1. balayer grossièrement
residéncia 2. action d’habiter 2. nettoyer le grain sur l’aire
abitual, ala adj. (s. XIV.) habituel, elle veire: cos- abocadents (d’ -) loc. adv. le visage contre terre
tumièr veire: d’abocons
abitualament adv. (s. XIV. . . ) (g.) abituaument abocadents (tombar d’ -) loc. tomber face con-
habituellement tre terre
abituar v. (s. XIV.) habituer veire: acostumar abocadura n. f. trace de contact de deux pains
abituat, ada adj. (s. XVI. . . ) habitué, ée veire: acos- dans le four
tumat abocament n. m. action de retourner, de ren-
abitud n. f. (s. XIV.) habitude verser
abitud (a l’ -) loc. d’habitude veire: de costuma abocar v. 1. être la bouche contre terre 2. re-
abitud de (èsser dins l’ -) loc. avoir l’habitude tourner (un récipient. . . ) 3. verser, se renverser
abjeccion n. f. (s. XIV.) abjection (véhicule)
abjèctament adv. (s. XV. . . ) abjectement aboçar v. bosser (marine)
abjècte, ècta adj. (s. XV. . . ) abject, ecte abocar / cambavirar v. culbuter
abjuracion n. f. (s. XVI. . . ) abjurament abjura- abocat n. m. 1. renversement 2. culbute
tion abocat dins lo valat (la veitura a -) expr. la
abjurar v. (s. XV. . . ) abjurer voiture a versé dans le fossé
abjuratòri, tòria adj. (s. XIX...) abjuratoire aboçatge n. m. bossage (marine)
abla n. f. ablette (poisson) veire: garlesca, rava- abochardir (s’) v. 1. se barbouiller veire: em-
nenca, sòfia bochardit, ida (sens passiu) 2. s’assombrir pour
ablacada n. f. jonchée le temps (sens actif)
ablacadís (pl. ablacadisses) n. m. placage abochinar v. saisir avec les dents
(rugby) abocinar v. bocinar couper des aliments en pe-
ablacar v. 1. coucher (renverser 2. récolte. . . ) tits morceaux (sens actiu) veire: embocinat, ida
3. plaquer (rugby) (sens passiu)
ablacion n. f. (s. XIV.) 1. ablation (méd. 2. géogr.) aboconar (s’) v. pron. tourner / tomber la face
ablacion n. f. (s. XX.) ablation (tech.) contre terre
abladada n. f. rouée de coups veire: bladada, abocons (d’ ) loc. adv. la face contre terre veire:
blat d’abocadents
abladar v. (s. XIII.) embladar 1. emblaver veire: abocons (tombar d’ -) loc. tomber face contre
embladat, ada (sens passiu) 2. donner du blé terre
(aux volailles), rendre en blé 3. rosser (sens ac- abodriment n. m. ameublissement de la terre
tif) abodrir v. ameublir la terre
abladatge n. m. 1. approvisonnement en blé abogriment n. m. rabougrissement
veire: bladatge 2. emblavure abogrir v. 1. se rabougrir 2. rendre maussade
abladívol adj. qui peut être emblavé aboissonir (s’) v. devenir buissonneux (sens
ablanquesir v. blanchir, passer au blanc (sens actiu) veire: emboissonit, ida (sens passiu)
actiu) veire: emblanquesit, ida (sens passiu) abolar v. 1. mesurer entre la boule et le but
ablanquida n. f. soupe au lait veire: sopa 2. abouler (argot)

5
abolegar abotar

abolegar v. remettre en fonctionnement abòrd n. m. abord, approche


(four. . . ) abòrd (d’ -) loc. → sulcòp 1. d’abord veire: çò
abolia n. f. (s. XIX...) aboulie primièr, d’en primièr - cit.: Digatz-me, d’abòrd
abolic, ica adj. e n. (s. XX.) aboulique que venètz de Perigús [Periguers], avètz pas trobat
abolicion n. f. (s. XV.) abolition un òme que parlava francimand ? (Pèire Miremont,
abolicionisme n. m. (s. XIX. . . ) abolitionnisme L’espion, 1952) 2. en premier lieu 3. puisque
abolicionista adj. e n. (s. XIX. . . ) abolitionniste 4. étant donné que
aboliment n. m. (s. XIII. . . ) abolissement abòrd (sul d’ -) loc. tout d’abord
abolir v. (s. XIII.) abolir abòrd esposca (d’ -) loc. 1. il se met vite en
abolir (s’) v. tomber en désuétude colère 2. il est soupe au lait
abolisseire, eira n. (s. XIX...) abolisseur abòrd una (d’ -) loc. avant tout
abominablament adv. (s. XIV. . . ) abominable- abordable, abla adj. abordable
ment abordada n. f. 1. approche 2. abord 3. abordage
abominable, abla adj. (s. XV.) abominable abordada ! (a l’ -) loc. à l’abordage !
abominacion n. f. (s. XIV.) abomination abordaire, aira n. celui / celle qui aborde
abominar v. (s. XV.) abominer abordar v. aborder veire: abordir
abonaçar v. 1. adoucir 2. calmer abordar (èsser de bon -) loc. être d’un abord
abonaire, aira n. celui qui abonne facile
abonament n. m. (s. XVIII., del francés) abon- abordatge n. m. abordage veire: abordada
nement abordiment n. m. 1. fait de se corrompre
abonar v. (s. XVIII., del francés) abonner (presse) 2. dégénérer
abonat, ada adj. e n. (s. XVIII., del francés) abonné, abordir v. 1. corrompre veire: abordar
ée (presse) 2. dégénérer
abonatge n. m. action d’abonner abordonar v. trébucher, tomber sur les mains
abondància n. f. (s. XIV.) abondança abondance veire: s’apautar
veire: abonde - cit.: Car, estènt qu’aviam un bèl es- aborgaliment n. m. fait de rendre sociable, ur-
cabòt de fedas, aviam de lach en abondància (Frederic bain
Mistral, s. XIX) aborgalir v. rendre sociable, urbain
abondant, anta adj. (s. XIV.) abondant, ante aboriar v. 1. afermer 2. prendre à mi-fruit
abondar v. (s. XIV.) abonder aborigèn, èna n. m. (s. XV. . . ) aborigène
abonde n. m. (s. XV.) abondance veire: abondàn- aborigène
cia aboriu, iva adj. hâtif, ive
abonde (aquò m’es en -) expr. cela m’ennuie aborniar v. éborgner (sens actif) veire: embor-
abonde (aver en -) loc. avoir en abondance niat, ada (sens passiu)
abonde (èsser en -) loc. avoir du surplus aborrelar v. torturer veire: borrèl
abonde (èsser en -) expr. avoir du surplus aborriment n. m. (s. XIV. . . ) aborricion détesta-
abonde (n’aver son -) loc. en avoir assez (impa- tion, aversion
tience) aborriment (aver en -) loc. avoir en aversion
abonde de (aver -) loc. avoir en abondance aborrir v. (s. XIV.) abhorrer
abondir v. 1. durer, faire durer 2. rassasier abòrtament n. m. (s. XX. ; (s. XIV : « abortiment »))
abondiu, iva adj. (s. XIV. . . ) en abondance, qui avòrtament avortement médical
abonde abortar v. (s. XX. ; (s. XIV : « abortir »).) avortar
abondívol adj. (s. XIV.) en abondance, qui avorter volontairement (méd.) veire: asortar
abonde abortiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) avortiu abortif, ive
abondós (far l’ -) loc. affecter la largesse (méd.)
abondós, osa adj. (s. XIV.) abondant, ante aboscament n. m. action de boiser, de planter
abondosament adv. (s. XIV. . . ) abondamment des arbres
abonhar (s’) v. s’entasser, se mettre les uns sur aboscar v. boiser, planter des arbres (sens actif)
les autres veire: emboscat, ada (sens passiu)
abonhat, ada adj. entassés, bondé, ée aboscassiment n. m. fait d’être envahi par la
abonicar v. bonifier, rendre meilleur végétation veire: aboscar
aboniment n. m. action pour bonifier aboscassir (s’) v. se laisser envahir par la végé-
abonir v. bonifier veire: abonar tation (sens actiu) veire: emboscassit, ida (sens
aboquir v. faire saillir une chêvre passiu)
aboquiu, iva adj. où l’on risque de verser aboscatge n. m. action de boiser
(véhicule) abosigar v. laisser en friche veire: bosiga
abora (d’ -) loc. adv. de bonne heure veire: de abosit, ida adj. ventru, ue
bona ora abotar v. → atissar exciter un chien

6
abotar los cans abril

abotar los cans loc. lâcher les chiens la comba abrasada una sensacion d’eternitat (Joana
abotiment n. m. aboutissement Bartès, Lison, 1934) 2. faire de la braise, garnir de
abotir v. aboutir braise 3. souder au fer
abotolit, ida adj. boursouflé, ée abrascaire, aira n. qui casse des branches
abòudriment n. m. ameublissement de la terre abrascament n. m. 1. ébranchement 2. fait de
abòudrir v. ameublir la terre (sens actiu) veire: casser des branches
embòudrit, ida (sens passiu) abrascar v. 1. casser des branches veire: embras-
abovar v. aboar saillir une vache cat, ada (sens passiu) 2. rompre sous le poids
abraçada n. f. 1. action de prendre dans ses des fruits (sens actiu)
bras (sens actiu) - cit.: " - A ! La patrona !" abrascatge n. m. action d’ébrancher, de casser
Abraçadas de las hemnas, las uas parlan espanhòl, des branches
l’auta francés o gascon. . . e los cans de’us har hèsta abrasilhar v. (s. XII.) devenir de la braise
com tot an (Raimond Lajús, Armanhac II, 1991) abrasimètre n. m. (s. XX. . . ) abrasimètre
2. embrasser abrasion n. f. (s. XVII. . . ) abrasion
abracadís (pl. abracadisses) n. m. ablacadís abrasiu, iva adj. (s. XX. . . ) abrasif, ive
abattis (boucherie) abrassac n. m. (s. XVII. . . ) havresac
abracament n. m. action de raccourcir, de abrasugar v. attiser veire: atisar
couper abrasugar v. 1. embraser - cit.: Lo vièlh s’èra en-
abracar v. (s. XIV.) raccourcir veire: afustar fuscat tanlèu sentir de qué ne virava, mantenent que,
abraçar v. (s. XII. « abrassar ».) 1. prendre dans ses per res de res, levariá pas la lausas e qu’aquela sar-
bras veire: embraçat, ada (sens passiu) 2. façon ralha diabolica èra bona que per tot abrasugar (Leon
de ramer (sens actiu) Còrdas, Sèt pans, 1977) 2. mettre le feu 3. jeter la
abraçar coma de cocordas (s’ -) expr. discorde
s’embrasser comme du bon pain abrelle n. m. prèle (plante)
abraçar coma de paures (s’ -) expr. s’embrasser abrenar v. 1. donner du son veire: bren 2. fig.
comme du bon pain rosser
abracelar v. mettre le foin en veillottes veire: abreujaire, aira n. celui qui abrège veire: abre-
bracèl viator
abragar / bragar v. enfiler un pantalon (sens abreujament n. m. (s. XIII.) abrègement (fait
actiu) veire: embragat, ada (sens passiu) - cit.: d’écourter) veire: abreviacion
Quand èri pichonet / ma maire me bragava / ara que abreujar v. (s. XIII.) abréger
soi grandet / me bragui tot solet (Cançon populara)
abreujat, ada adj. e n. m. (s. XIII.) abrégé, ée veire:
abragar aut (s’ -) loc. avoir de la morgue
compendi
abragar plan aut (s’ -) loc. 1. remonter son pan-
abreviacion n. f. (s. XIV : « abreviacio ») abrévia-
talon 2. fig. être très fier
tion veire: abreujament
abraguidura n. f. 1. abcès 2. tumeur qui sup-
abreviadament adv. (s. XIV.) en abrégé
pure
abreviar v. (s. XIV.) rendre bref veire: abreujar
abraguir v. suppurer
abreviatiu, iva adj. (s. XIV. . . ) abréviatif, ive
abramadura n. f. passion violente
abreviativament adv. (s. XIX. . . ) abréviative-
abramar v. désirer ardemment veire: bramar
ment
abramat, ada adj. qui désire ardemment
abreviator, tritz (pl. abreviators, trises) adj. e
abrandament n. m. fait de s’enflammer
n. (s. XIV. . . ) abreviatora; abreviador; abreviaire
abrandar v. (s. XII.) 1. allumer le feu (sens actif)
abréviateur, trice veire: abreujaire
veire: embrandat, ada (sens passiu) 2. fig. fatter
lourdement abriaga n. f. ivraie
abrandat de set (èsser -) loc. avoir très soif abrial, ala adj. du mois d’avril
abrar v. → brutlar brûler veire: cremar abrialas (Pascas -) n. f. plur. Pâques d’avril
abrasadura n. f. brasure abric n. m. (s. XII.) abri
abrasaire, aira n. étameur, euse abric (se metre a l’ -) se mettre à l’abri
abrasament n. m. 1. action de garnir de braise abridolar v. 1. faire des éclisses 2. rouer de
2. de souder au fer coups
abrasar v. (s. XII.) 1. embraser (sens actiu) veire: abrigada n. f. 1. abri 2. lieu abrité
embrasat, ada (sens passiu) - cit.: Lo zin-zin [de las abrigaire, aira n. personne qui abrite
cigalas] montava, traucant las aurelhas, moriguent abrigalh n. m. couverture pour animaux
dins un sospir, per tornar renàisser e morir sens abrigandir v. devenir brigant
pausa, d’oras e d’oras ; vagas d’armonias que sens abrigar v. abriter
fin s’esperlongavan ; misteriosa incantacion qu’aviá abrigatge n. m. action d’abriter
pres possession del temps e de l’espaci, e que getava sus abril n. m. (s. XII.) avril

7
abril fa la flor, mai n’a l’onor acab

abril fa la flor, mai n’a l’onor expr. le absentar (s’) v. pron. (s. XIV.) s’absenter
prédécesseur fait le travail, le successeur en re- absentisme n. m. (s. XIX. . . ) absenteisme absen-
tire le bénéfice téisme
abrilós, osa (pl. abriloses, osas) adj. qui absentista n. (s. XIX. . . ) absenteista absentéiste
évoque le mois d’avril (temps) absida n. f. (s. XVI. . . ) abside
abrinar v. → trissar réduire en miettes absidal, ala adj. (s. XIX. . . ) absidal, ale
abrís (pl. abrises) n. m. jonc absidala (capèla -) n. f. 1. absidiole 2. chapelle
abriva n. f. 1. élan 2. poussée absidale
abrivada n. f. 1. lancée 2. élan 3. lâcher de tau- absinti n. m. (s. XIV.) absinthe (liqueur) veire:
reaux dans les rues aussent, verdala
abrivada (sense -) tout d’une haleine absolucion n. f. (s. XVI.) absolution
abrivaire, aira n. celui qui donne l’élan, qui absolut n. m. absolu (phil.)
impulse absolut, uta / absolut, uda adj. (s. XIV.) absolu,
abrivament n. m. (s. XII.) abrivacion 1. impétu- ue
osité 2. empressement absolutament / absoludament adv. (s. XIV.) ab-
abrivar v. (s. XII.) s’élancer, donner l’élan solument
abroar v. abroalar 1. s’approcher du bord absolutisme n. m. (s. XVIII...) absolutisme
2. faire paître sur les bords de champs absolutista n. (s. XIX...) absolutiste
abrocar v. → adosilhar mettre en perce (bar- absolutòri, òria adj. (s. XIV. . . ) absolutoire
rique) absòlver v. (s. XII.) absoudre
abrodiment n. m. fait de rendre / devenir pa- absorbéncia n. f. (s. XIV. . . ) absorbance
resseux absorbent, enta adj. e n. (s. XIV. . . ) absorbant,
abrodir v. rendre / devenir paresseux veire: api- ante
grir absorbible, ibla adj. (s. XIV. . . ) absorbable ab-
abrogable, abla adj. (s. XIX. . . ) abrogeable sorbable
abrogacion n. f. (s. XIV. . . ) abrogation absorbiment n. m. (s. XIX. . . ) absorbement
abrogar v. (s. XIV.) abroger absorbir v. (s. XIV.) absorber
abrogat, ada adj. (s. XIV.) abrogé, ée absorbit, ida adj. (s. XIV. . . ) absorbé
abrogatiu, iva adj. (s. XIX. . . ) abrogatif, iva absorpcion n. f. (s. XVI. . . ) absorption
abrogatòri, òria adj. (s. XIX. . . ) abrogatoire absòut, òuta adj. (s. XII. . . ) absout, oute
abroncada n. f. heurt absòuta n. f. (s. XII. . . ) absoute
abroncar v. 1. heurter (sens actif) veire: embron- abstencion n. f. (s. XVI. . . ) abstention
cat, ada (sens passiu) 2. se renfrogner abstencionisme n. m. (s. XIX. . . ) abstention-
abroncar (s’) v. faire un faux pas nisme
abroncar al fum d’una pipa (s’ -) expr. abstencionista adj. e n. (s. XIX. . . ) abstention-
s’embarrasser pour un rien niste
abroncat, ada adj. heurté, ée absténer (s’) v. (s. XIII.) abstenir abstenir (s’)
abrondament n. m. débordement abstergent, enta adj. (s. XVI. . . ) abstergent
abrondar v. déborder abstergir v. (s. XVI. . . ) absterger
abroquidura n. f. ce qui a été brouté (arbris- abstinéncia n. f. (s. XIV.) abstinença abstinence
seaux) veire: bròca abstinent, enta adj. (s. XIV.) abstinent, ente
abroquiment n. m. action de brouter le som- abstraccion n. f. (s. XIV.) abstraction
met des arbrisseaux veire: bròca abstraire v. (s. XIX. . . ) abstraire
abroquir v. brouter le sommet des arbrisseaux abstrait, aita adj. (s. XIV.) abstrait, aite
veire: bròca abstraitament adv. (s. XVI. . . ) abstractament ab-
abrotidura n. f. action de brouter les bour- straitement
geons, ce qui a été ébourgeonné veire: brot absurdament adv. (s. XIV. . . ) absurdement
abrotiment n. m. ébourgeonnement veire: brot absurde, urda adj. (s. XIV. . . ) absurd absurde
abrotir v. brouter / détruire les bourgeons absurditat n. f. (s. XIV.) absurdité
abrupte, upta adj. (s. XVI. . . ) abrupt abrupt, upte abugadar v. lessiver veire: bugada
abrutiment n. m. abrutissement aburrelar v. mettre le fourrage en veillottes
abrutir v. abrutir abús (pl. abuses) n. m. (s. XIII.) abus
abrutissent, enta adj. abrutissant, ante abusaire, aira n. (s. XIV. . . ) abuseur, euse
abscès (pl. abcèsses) n. m. abcès veire: acamp, abusar v. (s. XIII.) abuser (exagérer, violer)
apostèma abuses sexuals n. m. atteintes sexuelles (jur.)
abscissa n. f. (s. XVII. . . ) abscisse abusiu, iva adj. (s. XIV. . . ) abusif, ive
abséncia n. f. (s. XIV.) absença absence abusivament adv. (s. XIV. . . ) abusivement
absent, enta adj. e n. (s. XIV.) absent, ente acab n. m. fin de quelque chose (travail. . . )

8
acab (èsser a l’ -) acaparrar

acab (èsser a l’ -) loc. être sur le point de finir acalhaudar v. 1. caillasser 2. injurier
acabada n. f. achèvement acalinar v. → afiscar s’attacher / se passionner /
acabadoira n. f. 1. goinfre, glouton s’appliquer à une occupation
2. gaspilleur acalmir (s’) v. s’apaiser
acabador n. m. 1. outil pour achever un ou- acalorar v. 1. se mettre à la chaleur 2. fournir
vrage 2. lieu où on achève les ouvrages de la chaleur
acabadura n. f. achèvement acambar v. 1. enjamber (forme active) veire: en-
acabaire, aira n. 1. dissipateur 2. qui gaspille cambar 2. se mettre à califourchon
acabalar v. (s. XII.) acavalar pourvoir d’un chep- acaminaire, aira n. qui achemine, passeur
tel (sens actiu) veire: encabalat, ada (sens passif) acaminament n. m. acheminement
acaminar v. acheminer (sens actif) veire: encam-
acabalhas n. f. fête à la fin des vendanges inat, ada (sens passiu)
acabament n. m. (s. XII.) achèvement acamp n. m. 1. amas veire: reünion, assemblada
acabar v. (s. XII.) 1. achever - cit.: « Pialha, pi- 2. attroupement 3. rassemblement
alha, pialhaira, diguèt l’eriç e quand auràs acabat, te acampa n. f. 1. poursuite, chasse 2. combat de
provarai qu’ès una timborlonèla ». (J. Besson, Contes pierre
de la tatà Manon, 1902). 2. expirer (délai) 3. porter acampa (donar l’ -) loc. poursuivre / donner la
le coup mortel chasse
acabar (l’a daissat sense -) il n’a pas terminé acampada n. f. 1. cueillette veire: reünion, as-
acabar plan loc. finir en beauté semblada 2. poursuite
acabassir (s’) v. 1. se flétrir 2. s’user acampafam n. m. qui aiguise l’appétit
acabassit, ida adj. 1. flétri, ie 2. usé, ée 3. arbre acampament n. m. 1. amas 2. attroupement,
qui a perdu ses branches rassemblement
acabat (èsser -) loc. 1. être ruiné 2. être fini acampar v. (s. XIII.) acampairar 1. cueillir,
acabat que siá loc. sitôt fini amasser veire: reünir, assemblar - cit.: Acampem
acabat, ada adj. achevé, ée veire: complit le mesprètz damb le mesprètz, e de totas lors paraulas
acabir v. 1. ranger 2. caser 3. marier ufladas e trufandièras fasam de mòbles de bodofla ; ren
acabit n. m. 1. sorte 2. nature 3. acabit (ce qui (Pèire Godelin, s. XVII) 2. mener un troupeau aux
est rangé ensemble) champs 3. chasser (mettre en fuite) 4. rassem-
acabit, ida adj. rangé, ée bler
acaçar v. 1. chasser d’un lieu veire: caçar acampar d’onor (s’) loc. acquérir de l’honneur
2. poursuivre acampestrir v. devenir inculte (terre)
acàcia n. f. (s. XIV : « acassia ».) acacià acacia (m.) acanadoira n. f. gaule per gauler les fruits
acacit, ida adj. 1. passionné per la chasse acanalar v. canaliser
2. dressé pour la chasse (chien) acanar v. 1. ajuster 2. mettre en joue
academia n. f. (s. XVI. . . ) acadèmia académie - acanar v. gauler
cit.: M’estiri sus mon lèit, mentre qu’a mon costat acanatge n. m. 1. époque du gaulage 2. action
lo [còssol] de Tolosa [retira ?] sas caucetas, e sosqui de gauler
a l’Academia: l’an passat i legissiái mon rapòrt sul acandesir v. rendre clair
concors de lenga d’òc ; qui lo legís ongan ? (Josèp acandir v. devenir clair
Salvat, Diurnal de la deportacion, 1975) acandolar v. acalonjar achalander (fournir en
academic, ica adj. (s. XVI. . . ) académique clients)
academician, ana n. (s. XVI. . . ) académicien, acanèa n. f. (de l’anglés) haquenée
enne acanelar v. 1. mettre un tonneau en perce
academisme n. m. (s. XIX. . . ) académisme 2. mettre un robinet
academista n. (s. XIX. . . ) académiste acanhardar (s’) v. se mettre à l’abri du soleil
acaduquir v. rendre caduc veire: encaduquit, acanhardir (s’) v. pron. 1. s’acagnarder 2. se
ida mettre au soleil
acairar v. (s. XIII.) 1. équarrir 2. jeter des pierres acant n. m. (s. XV. . . ) acanta acanthe veire: pata
3. accabler (de sottises, d’injures. . . ) d’ors
acairar de peguesas / d’injúrias loc. accabler de acantacèas n. f. plur. (s. XVIII. . . ) acanthacées
sottises / d’injures acantelar v. poser de chant
acaissalar v. saisir avec les dents veire: acaissar acantir (s’) v. pron. acantelir s’épuiser
acantonar v. poser la pierre d’angle
acaissar v. acaissalar 1. agacer les dents veire: acantonar (s’) v. pron. rester dans son coin
acaissalar 2. montrer les dents acaparraire, aira n. (s. XVI. . . ) accapareur
acajó n. m. (s. XVI. . . ) acajou acaparrament n. m. (s. XVIII. . . ) accaparement
acalar v. 1. abriter 2. apaiser acaparrar v. (s. XVI. . . , ital. accaparrare) accaparer

9
acapçadura accessòri

acapçadura n. f. 1. soins de toilette 2. ajuste- acaumar v. mettre les bêtes à l’abri de la


ment 3. ordre chaleur veire: acaumir
acapçar v. 1. se parer veire: escapçar 2. s’ajuster acaumir v. (s. XVI.) assoupir en raison de la
3. arranger chaleur veire: acaumar
acapçat, ada adj. 1. bien mis 2. soigné 3. en or- acaumit, ida adj. (s. XVI.) assoupi (e) par la
dre chaleur
acaponir (s’) v. pron. 1. devenir lâche 2. se per- acavalar v. monter à cheval
vertir acavalgar v. monter à cheval veire: acavalar
acapriciar (s’) v. pron. 1. s’obstiner veire: en- acavalgar (s’) v. monter sur ses grands chevaux
capriciat, ada (sens passiu) 2. s’irriter (sens ac- acavar (s’) v. se ruiner la santé
tiu) accedir v. (s. XVI.) accéder
acapta n. f. 1. pierre de couronnement d’un acceleracion n. f. (s. XIV. . . ) accélération - src.:
mur 2. couverture de lit Honnorat, 1847: "acceleracio"
acapta-te ! loc. couvre-toi accelerar v. (s. XV. . . ) accélérer - src.: Honnorat,
acaptador n. m. couvercle 1847: "acceleration"
acaptaire, aira n. 1. qui couvre 2. qui cache accelerat n. m. (s. XX. . . ) accéléré (cinéma)
acaptar v. (s. XI.) donner en emphytéose accelerator, tritz (pl. accelerators, trises) adj. e
acaptar v. aclatar; acatar 1. recouvrir - cit.: « Una n. m. (s. XVII. . . ) accelerador; acceleratora ac-
veusa pòrta un abilhament negre, un vel blanc, una célérateur - cit.: D’un gèst rabent passèt en segonda
còfa lisa que li acapta lo cap del nas, e mai que mai sa e, sul pacte, cachèt de tot son pes sus l’accelerator"
capeta tomba subre sos uèlhs » (J. L. Fornèrs, Sermon (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977); Lo motor partiguèt e
presicat a Santa-Ceselha, 1785). 2. cacher s’engalinèt au primièr quichar d’accelerator (Robèrt
acaptat, ada (anar -) loc. aller humblement Lafònt, La Fèsta, 1984)
acaptatge n. m. action de couvrir accent n. m. (s. XIV.) accent - cit.: Jos l’influéncia
acapte n. m. (s. XI.) emphytéose d’aquela lei generala, los ancians proparoxitòns (mots
accentuats sus l’antepenultima sillaba) de l’anciana
acaptons (d’ -) loc. furtivement
lenga [...] an desplaçat l’accent per se cambiar
acarament n. m. confrontation (face à face)
en paroxitòns (Loís Alibèrt, Gramatica, 1935) ;
acarar n. m. confronter, faire face veire: encarar
D’auditors [de la ràdio] repròchan tant a ieu coma a la
majoritat dels meus collaborators d’aver pas l’accent
acarnament n. m. action d’habituer à la viande
païsan. . . Personalament, cerqui pas de l’aver (An-
veire: acarnassiment
drieu J. Boussac, Òc, oct. 1950)
acarnar v. habituer à la viande veire: acarnassir accentuable, abla adj. (s. XIX. . . ) accentuable
accentuacion n. f. (s. XVI. . . ) accentuation
acarniment n. m. acharnement veire: acarna- accentuar v. (s. XIV.) accentuer - cit.: Jos
ment l’influéncia d’aquela lei generala, los ancians
acarnir (s’) v. acanhar; acarcanar 1. acharner (s’) proparoxitòns (mots accentuats sus l’antepenultima
veire: acarnar 2. obstiner (s’) sillaba) de l’anciana lenga [...] an desplaçat l’accent
acarnit, ida adj. acharné, ée per se cambiar en paroxitòns (Loís Alibèrt, Gramatica,
acarpar v. faire mûrir des fruits sur la paille 1935)
acarpir v. metrre en charpie accentuat, ada adj. (s. XIX. . . ) accentué, ée
acarralir v. creuser des ornières accepcion n. f. (s. XIII.) accèptament acception
acarrierar v. se loger dans une rue acceptabilitat n. f. (s. XIV. . . ) acceptabilité
acarrierat (èsser plan -) loc. habiter dans une acceptable, abla adj. (s. XIV. . . ) acceptable
bonne rue acceptacion n. f. (s. XIV. . . ) accèptament accepta-
acarrierat (èsser plan -) expr. habiter dans une tion
bonne rue acceptant, anta adj. (s. XV. . . ) acceptaire accep-
acasament n. m. (s. XII : « acazar ») action d’être tant, ante
pourvu d’un fief (hist. médiévale) acceptar v. (s. XIII.) accepter
acasar v. (s. XII.) pourvoir d’un fief (t. d’hist. acceptar (vos plaga -) loc. veuillez agréer
médiévale) veire: acasir accès n. m. (s. XIII. . . ) accès
acasat adj. m. (s. XII.) 1. qui a reçu une terre en accessibilitat n. f. (s.XVI. . . ) accessibilité
fief veire: acasit 2. vassal (t. d’hist. médiévale) accessible, ibla adj. (s. XIV. . . ) accessible
acasir v. 1. établir, marier, caser veire: acasar accession n. f. (s. XIV.) accession
2. aménager dans un lieu accèssit n. m. (s. XVIII. . . ) accessit
acasit, ida adj. 1. établi, ie veire: acasat 2. marié, accessor, ora n. (s. XIII.) accesseur (initiation
ée (casé, ée) mystique)
acaule adj. (s. XIX. . . ) acaule (bot.) accessòri n. m. (s. XIV.) accessoire

10
accessòri, òria aclap

accessòri, òria adj. (s. XIV.) accessoire acetilar v. acétyler


accessòriament adv. (s. XIII.) accessoirement acetilèn n. m. (s. XIX. . . ) acétylène
accessorista n. (s. XX.) accessoiriste acetòna n. f. (s.XX. . . ) acetona acétone
accessorizar v. (s. XX.) accessoriser acetós, osa (pl. acetoses, osas) adj. (s. XIV : « ace-
accident n. m. (s. XIII.) accident tos ») acéteux, euse
accident de la rota n. m. accident de la route acetositat n. f. (s. XIV : « acetozitat ».) acétosité
accident del trabalh n. m. accident du travail ach ! ; achetas ! interj. Ouille ! (exclam. Quand
(socio.) on se mouille ou se brûle)
accidental, ala adj. (s. XIV.) accidentel, elle acheulean, eana adj. e n. (s. XX.) acheuléen,
accidentalament adv. (s. XIV : « accidentalmen ».) enne
accidentellement achicar v. → demesir diminuer
accidentat, ada adj. (s. XIX. . . ) accidenté, ée acholar (s’) v. → acuolar tomber sur le cul
accidentogèn, èna adj. (s. XX. . . ) accidentogène acide, ida adj. (s. XVI. . . ) acid acide (chimie)
accidentologia n. f. (s. XX. . . ) accidentologie veire: aice
accion n. f. (s. XIII.) 1. action (fait d’agir) - cit.: acidificacion n. f. (s. XVIII. . . ) acidification
Cadun, al miralh de son arma tròba son accion bèla ; acidificar v. (s. XVIII. . . ) acidifier
cadun al bonhon de l’aunor tira damb qualque quali- aciditat n. f. (s. XVI. . . ) acidité
tat que li en done (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVI) acidular v. (s. XVIII. . . ) aciduler
2. part de société 3. justice) acidulat, ada adj. (s. XIX. . . ) acidulé, ée
accion collectiva n. f. action collective (écon.) acièr n. m. (s. XIII.) acier
accion sociala n. f. action sociale (socio.) acieracion n. f. (s. XIX. . . ) aciération
accionament adv. (s. XX. . . ) actionnement acierar v. (s. XV. . . ) aciérer (fabriquer de l’acier)
accionar v. (s. XIV.) actionner (justice) acierat, ada adj. (s. XIX. . . ) aciéré (qui contient
accionar v. (s. XVI. . . ) actionner (une machine) de l’acier)
accionari, ària n. (s. XVII. . . ) actionnaire (qui dé- acieratge n. m. (s. XVIII. . . ) aciérage (fabrication
tient des actions) de l’acier)
accionariat n. m. (s. XX. . . ) actionnariat acieria n. f. (s. XVIII. . . .) aciérie
accionator n. m. (s. XX. . . ) accionador; accionaire acierista n. (s. XX. . . ) aciériste (spécialiste de
actionneur (machine) l’acier)
acclamacion n. f. (s. XVI. . . ) acclamation acierós, osa (pl. acieroses, osas) adj. (s. XIX. . . )
acefal, ala adj. (s. XIV. : « acephali ».) acéphale aciéreux, euse (qui se rapporte ou ressemble à
acefalia n. f. (s. XIX. . . ) acéphalie l’acier)
aceirar v. (s. XII.) acérer acimar v. écimer (arbre)
aceirat, ada adj. (s. XII. . . ) 1. acéré, ée 2. (fig.) acimatar n. émonder un arbre
incisif acimelar v. 1. se hisser, jucher 2. se terminer
acelar v. se mettre à l’abri en pointe
acelat n. → abric abri veire: acès acina n. f. cenelle (fruit de l’aubépine)
acensaire, aira n. qui jouit d’une terre de cens acinièr n. m. aubépine veire: albespin, espina
acensament n. acensement blanca
acensar v. 1. acenser 2. mettre à cens acinsar v. apprêter, disposer
acèrbament adv. (s. XVI. . . ) de façon acerbe acip n. m. heurt
acèrbe, èrba adj. (s. XVI. . . ) acèrb acerbe acipada n. f.
acerbitat n. m. (s. XVI. . . ) acerbité acipador n. m. pierre d’achoppement
acèrca n. f. approche acipament n. m. achoppement
acercar v. approcher, accoster acipar v. 1. se heurter, buter (propre et fig.)
acermar v. 1. apprêter (cuisine) 2. mettre de 2. achopper
l’eau dans le vin acirologia n. f. (s. XIV.) acirologie
acermatge n. m. préparation (cuisine) acirologiar v. (s. XIV.) acirologier
acertament n. m. (s. XIV.) 1. assurance 2. preuve aciselar v. s’user en pointe pour un outil
acertanament n. assurance; réussite aciut, uda adj. 1. commode 2. approprié
acertanar v. (s. XIV.) assurer (certifier) veire: afor- aciutament n. adroitement, avec adresse
tir acivadar v. 1. donner de l’avoine (aux chevaux)
acertar v. (s. XII.) assurer (certifier) 2. (fig.) donner des coups, réprimander forte-
acertar un còp loc. réussir un coup ment
acès n. m. abri aclafar (s’) v. pron. 1. se blottir 2. se cacher
acetat n. m. (s. XVIII. . . ) acétate aclamacion n. f. acclamation
acetic, ica adj. (s. XVIII. . . ) acétique aclamar v. (s. XVI. . . ) acclamer
acetificar v. acétifier aclap n. m. tas de pierres

11
aclapadís acomplir

aclapadís n. m. amas de pierre, de ruines acòl n. m. gradin, mur de soutènement d’un


aclapadura n. f. chose ensevelie sous des pier- terrain en pente
res acolada n. f. (s. XII. . . ) accolade
aclapaire, aira n. celui qui accable acolar v. (s. XII.) donner l’accolade
aclapament n. m. accablement acolar (s’) v. perdre son sang
aclapant, anta adj. accablant, ante acolat, ada n. ouvrier qui appartient à une
aclapar v. accabler (litt. couvrir de pierres) troupe de travailleurs veire: còla
veire: acairar (fig), acaumir acoletrir v. tr. choyer quelqu’un
aclapassar v. 1. réduire à un tas de pierres acolit n. m. (s. XV.) acolyte
2. amonceler des pierres acoloriment n. m. (s. XVI...) coloriatge 1. colo-
aclapatge n. action de couvrir de pierres riage 2. colorisation
aclaresir v. rincer le linge acolorir v. (s. XVI. . . ) coloriar colorier
aclarir v. clarifier acolorit, ida adj. coloriat colorié, ée
aclencar v. incliner, pencher acomjadar v. (s. XII.) donner congé veire: comjat
aclencar (s’) n. s’incliner acomodable, abla adj. (s. XVI. . . ) accommodable
aclimatable, abla adj. (s. XIX. . . ) acclimatable veire: comoditat
aclimatacion n. f. (s. XIX. . . ) acclimatation acomodaire, aira n. (s. XIV. . . ) accommodeur,
aclimatar v. (s. XVIII. . . ) acclimater euse
aclimatat, ada adj. (s. XIX. . . ) acclimaté, ée acomodament n. m. (s. XVI. . . ) acomodacion ac-
aclin, aclina adj. (s. XII.) enclin commodement veire: comodament
aclinament adv. (s. XII.) inclination (penchant) acomodant (èsser -) loc. être de bonne compo-
aclinant, anta adj. accablant, ante sition
aclinar v. (s. XII.) 1. incliner veire: inclinar acomodant, anta adj. (s. XVI. . . ) accommodant,
2. s’incliner (fig.) ante veire: de biais
aclon n. m. → arcolan arc-en-ciel acomodar v. (s. XIV. . . ) accommoder (mettre
aclonar (s’) v. courber l’échine d’accord, s’arranger, confectionner. . . ) veire:
acne n. f. (s. XIX. . . ) acné acné adobar - cit.: Mon rabat dejà s’acomòda / damb les
acoassar v. → acocolar s’accroupir veire: cordonets a la mòda, / e dejà la pèl d’un conilh / lusís
s’acorrocar, s’agrovar, acoindar, acoatar sul capelet gentil (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s.
acoatar (s’) v. pron. → acocolar s’accroupir veire: XVII)
s’acorrocar, s’agrovar, acoindar, acoassar acomodar (cal -) loc. il faut transiger
acoblament n. m. accouplement acomodar ? (me volètz -) expr. vous me consen-
acoblar v. accoupler tez un prix raisonnable ?
acocarrar v. s’encanailler acomòde (que s’ -) loc. qu’il s’arrange
acocolar v. s’accroupir veire: s’acorrocar, acomòden (que s’ -) loc. qu’ils s’arrangent en-
s’agrovar, acoindar, acoassar, acoatar tre eux
acoconar (s’) v. pron. 1. se blottir 2. se peloton- acomolaire, aira n. qui accumule veire: acumu-
ner lator, tritz
acodar v. → agusar aiguiser acomolar v. (s. XII.) combler, remplir entière-
acodenir (s’) v. prendre de l’embonpoint veire: ment veire: acumular
codena acompanhada n. f. suite (qui accompagne) -
acodir v. aplatir; tasser cit.: lo ministre e son acompanhada
acodolar v. se battre à coups de pierre acompanhaire, aira n. (s. XVII. . . ) acompanhator;
acofinhar v. aconfinhar acculer, serrer dans un acompanhador accompagnateur, trice (per-
coin sonne)
acofinhar (s’) v. pron. aconfinhar 1. se blottir acompanhament n. m. (s. XIII. . . ) accompagne-
2. se rencoigner ment
acoflar (s’) n. aconflar s’accroupir sur ses jupes acompanhar v. (s. XII.) 1. accompagner 2. recon-
acogonchar v. s’asseoir sur ses talons duire (accompagner)
acoidador n. m. accoudoir acompesir (s’) v. s’assoupir, avoir les
acoidar (s’) v. pron. (s. XII. : « acodar ») s’accouder paupières lourdes
acoindament n. m. (s. XII.) accointement acompliment n. m. (s. XIII. . . ) accomplissement
acoindança n. f. (s. XII.) accointance acomplir v. (s. XIII. . . ) accomplir veire: complir
acoindar v. (s. XII.) accointer - cit.: « E quand ausiguèri vòstre dire, me pensèri
acoïr v. chercher à couver pour une poule qu’èri vòstre drech cosinièr e me soi azardat de vos
acoissar v. ébrécher preparar aqueste banquet per acomplir vòstres desirs
acoitar v. 1. se dépêcher (se hâter, se presser) ». (A. Galhard, Prològue d’Augièr a Mossur de Seré,
2. pourchasser 1583).

12
acomplit, ida acosseguir (/acossègre)

acomplit, ida adj. (s. XIII. . . ) accompli, ie acordament n. arrangement


acomplit, ida adj. accompli, ie - cit.: « Quand acordança n. accord, harmonie
eles tres dançaràn en pastorelets, cal dire del primièr acordar v. (s. XII : « acordar ») accorder - cit.: Aquò
que jamai le gèntil bergièr, jutge de la poma d’aur, b’es, a plan tot pensar, / son país mau recompensar
non foguèt tant acomplit en gràcias » (P. Godelin, / mès, de ma part, jo’vs asseguri / e religiosament
Prològue per le balet de monsenhor le duc de Mont- vos juri / que jo’scriurèi damb veeméncia, / no’m
morency, 1619); « . . . mas Dieu trobèt que lor aviá cararèi, n’aurèi paciéncia / dequiá que siam tots acor-
fait un pro grand present en lor acordant nòstra santa, dats / e d’ua conspiracion bandats / per l’onor deu
aquela filha acomplida, aquela filha comola de ver- païs sosténguer / e per sa dignitat manténguer (Pèir
tuts » (J. L. Fornèrs, Sermon presicat a Santa-Ceselha, de Garròs, Epistòla, 1567) ; « . . . mas Dieu trobèt
1785). que lor aviá fait un pro grand present en lor acordant
acompte n. m. (s. XVIII. . . ) acompte nòstra santa, aquela filha acomplida, aquela filha co-
acondroplasia n. f. (s. XIX.) achondroplasie mola de vertuts » (J. L. Fornèrs, Sermon presicat a
acondroplasic, ica adj. (s. XIX.) achon- Santa-Ceselha, 1785).
droplasique acordar (s’) v. 1. s’accorder 2. se mettre d’accord
aconortar v. (s. XII.) exhorter acordatge n. m. (s. XIX.) action d’accorder
acontentar v. 1. rendre content 2. contenter (musique)
acopelar (s’) v. se pelotonner acordelar v. se mettre en file
acoquelar (s’) v. se grumeler; se replier sur soi acordeon n. m. (s. XIX., de l’all. akkordion) ac-
(fig) cordéon
acoquinar (s’) v. s’acoquiner acordeonista n. m. (s. XIX. . . ) accordéoniste
acorar n. (s. XIV., del neerlandés) accorer (maine), acòrdi n. m. (s. XIV.) accord (entente privée)
étayer, soutenir veire: acoratge veire: acòrd - cit.: Tot en trotinejant sus un mon-
acorar (s’) v. perde tout son sang tairon d’òrdi, / dins un recanton de granièr, / doas
acoratge n. accorage (marine) veire: acorar mirgas, que vivián tranquillas e d’acòrdi / e per qui
acoratjar v. 1. prendre courage veire: encoratjat, tot èra planièr, / [s’enchipravan] de la pitança (Aquiles
ada (sens passiu) 2. donner du courage (sens Mir, La doas mirgas, s. XIX)
actif) acòrdi (d’ -) loc. adv. d’accord (relations ami-
acorbaissar (s’) v. se courber, se baisser cales) veire: d’acòrd
acorcha n. f. raccourci acòrdi (metre d’ -) loc. mettre d’accord (senti-
acorcha (copar d’ -) loc. prendre un raccourci ments privés)
acorcha (préner l’ -) loc. prendre le raccourci acórrer v. (s. XIII. (s. X : « acorre »).) accourir
acorchament n. m. raccourcissement acorrocar (s’) v. pron. s’accroupir veire: acoatar,
acorchan los jorns (s’ -) loc. les jours raccour- agrovar
cissent acorsar v. poursuivre (à la course) - cit.: Mès que
acorchar v. (s. XIII.) raccourcir ? lo lop s’enfug; tot lo monde li crida / e cadun per
acorchar la vida loc. raccourcir la vie lo préner i cor a tota brida; de faiçon qu’a lo veire e
acorchièra n. f. chemin de traverse coma es acorsat, jo teni que per uèi lo dangèr es passat,
acorcossonir (s’) v. attaqué par les ruches; (fig.) que jo pòdi, segura e ses crenta deguna / ni de [pèrda]
se faire vieux, se ratatinir veire: corcosson d’anhèl ni d’autra desfortuna, / gardar tota soleta e,
acòrd n. m. (s. XII : « acort ».) accord (droit, com- selon mon umor, / sonjar tant que me plàcia al fait
merce. . . ) veire: acòrdi de mon amor (Francés de Corteta, La Miramonda, s.
acòrd (far l’ -) loc. se réconcilier XVII)
acòrd de boca n. m. → acòrd verbal accord ver- acorsar coma de fum sus (s’) expr. → donar
bal fonda sus fondre sur quelqu’un / quelque
acòrd de branca n. m. accord de branche (so- chose
cio.) acorsar qualqu’un loc. se mettre aux trousses
acòrd per tot (èsser d’ -) loc. souscrire à tout de quelqu’un
acòrd verbal n. m. accord verbal veire: acòrd de acorsat (arribar tot -) loc. arriver au pas de
boca course
acòrda coma magnificat a matinas (s’ -) expr. acosseguir (/acossègre) v. aconseguir /
c’est hors de propos aconsègre poursuivre veire: perseguir
acordable, abla adj. accordable acosselhar v. (s. XII.) aconselhar 1. prendre con-
acordaire (-aira) de piano n. accordeur, euse de seil veire: desacosselhar, conselhar - cit.: L’òme
piano qui damb gens scelerats / non s’acosselha, ni camina...
acordaire, aira n. (s. XIV. . . ) accordeur (Pèir de Garròs, Psaume 1, 1565); N’auses aqueth que
(musique. . . ) lo vin lo govèrna, / e mes que mes se’t vòus acossel-
acordalhas n. f. plur. (s. XV. . . ) fiançailles har (Guilhèm Adèrn, Catonet, s. XVII) 2. donner

13
acosselhar aculament

conseil acrimonia n. f. (s. XVI. . . ) acrimoniá; acrimònia


acosselhat, ada adj. (s. XIX.) aconselhat 1. bien acrimonie
conseillé veire: conselhat 2. de bon conseil acrimoniós, osa adj. (s. XVI. . . ) acrimonieux,
(sphère privée, intime) euse
acossomiment n. m. (s. XIX.) aconsomiment as- acrin n. m. 1. crête 2. sommet
soupissement acrinal n. m. faîte d’un édifice
acossomir (s’) v. pron. (s. XIX.) aconsomir acrobacia n. f. (s. XIX. . . ) acrobatie
s’assoupir acrobata n. (s. XVIII. . . ) acrobate
acostable, abla adj. (s. XVI. . . ) accostable acrobatic, ica adj. (s. XIX. . . ) acrobatique
acòstament n. m. accostage acròc n. m. (s. XVIII.) accroc
acostar v. accoster acròcament n. m. accrochage (accrocher, pen-
acostatge n. m. accostage dre)
acostic, ica adj. e n. f. (s. XVIII. . . ) acoustique acrocar v. accrocher (pendre)
acostician, ana n. (s. XX. . . ) acousticien, enne acrochonir v. ratatiner
acostumada n. f. accoutumée acromatopsia n. f. (s. XIX.) achromatopsie
acostumada (a l’ -) loc. 1. de coutûme acromatopsic, ica adj. e n. (s. XIX.) achromatop-
2. d’habitude sique
acostumança n. f. acostumància accoutumance acromia n. f. (s. XIX.) achromie
acostumar v. (s. XII. . . ) habituer, accoutumer - acromic, ica adj. (s. XIX.) achromique
cit.: . . . òm a acostumat d’enviar (. . . ) dos obrièrs, acronime n. m. (s. XX. . . ) acronim acronyme
non pas coma d’espions per reconéisser la plaça e acropòli n. m. (s. XVI. . . ) acropole
l’abandonar puèi a la discrecion de sos enemics, mas acrostic n. m. (s. XVI. . . ) acrostiche
coma de capitanis expèrts, per jutjar del [socors] qu’es acrotèri n. m. (s. XVI. . . ) acrotère
necessari (B. Amilhan,1673). actar v. (s. XX. . . ) acter
acostumat (aver -) loc. s’être habitué actari, ària n. (s. XIV.) greffier, ière
acostumat (i èsser -) loc. y être habitué acte n. m. (s. XIII.) acte - cit.: « Sus la fin de la
acostumat, ada adj. habituel, elle - cit.: « . . . per mission (. . . ), òm trobarà dins la partida [quatrena],
son salari d’aber pinta la istoria dels capitols lors pre- pagina 92, los actes que cal far abans e après ». (B.
decessors en lo libre vermelh com es acostumat de far Amilhan, Lo tablèu de la vida del perfèit crestian,
et aysso de doas annadas passadas » (Tolosa, comptes 1673); « . . . e per aquel mejan conservaretz la castetat
1439-1440); « . . . aital, dins los diocèsis que Dieu vòl dins un acte qu’òm non pòt, non disi pas far, mas
prevenir de sa benediccion, òm a acostumat d’enviar quitament explicar sense qualque sòrta d’impuretat
(. . . ) dos obrièrs (. . . ) per jutjar del secors qu’es nec- » (J. L. Fornèrs, Sermon presicat a Santa-Ceselha,
essari » (B. Amilhan, Lo tablèu de la vida del perfèit 1785).
crestian, 1673). acte (refrescar un -) loc. reconduire un contrat
acotador n. m. cale (roues. . . ) actitud n. f. (s. XVII. . . ) attitude
acotar v. caler (un véhicule. . . ) actiu n. m. actif (écon.)
acotolar v. choyer actiu, iva adj. (s. XIV.) actif, ive
acotrament n. m. (s. XII. . . ) accoutrement - cit.: « activacion n. f. (s. XX.) activation
Es vertat que voldriái contentar tot lo [mond], mas activament adv. (s. XIV.) activement
qu’es tan [dificil] de contentar los fantasques coma activar v. (s. XVIII. . . ) activer
de far un acotrament a la luna que li venguèsse plan activator n. m. (s. XX. . . ) activador; activatora
». (A. Galhard, Prològue d’Augièr a Mossur de Seré, 1. activateur (tech. 2. chimie. . . )
1583). activisme n. m. (s. XX. . . ) activisme
acotrar v. (s. XII. . . ) accoutrer - cit.: « . . . per ado- activista n. (s. XX. . . ) activiste
bar et acotrar lo pe la ont se meten las flos de la gaya activitat n. f. (s. XIV.) activité
scienssa qu’era tot gastat e despintat et lo tornar garni actor social n. m. acteur social (écon.)
d’argent et auripel et pintar » (Tolosa, comptes 1513). actor, tritz (pl. actors, actrises) n. (s. XV.) actora
acrancar v. 1. accrocher 2. s’accrocher acteur, trice
acreditacion n. f. (s. XIX. . . ) accréditation actual, ala adj. (s. XIV.) actuel, elle
acreditar v. (s. XVI. . . ) accréditer actualament adv. (s. XIV : « actualmen ») actuelle-
acreditor, tritz (pl. acreditors, trises) adj. e n. (s. ment
XIX. . . ) acreditora accréditeur, trice actualitat n. f. (s. XIV.) actualité
acreire v. accroire veire: creire actualizacion n. f. (s. XIX. . . ) actualisation
acreissement n. m. (s. XII.) accroissement. veire: actualizar v. (s. XIX. . . ) actualiser
creis acuèlh n. m. (s. XII.) accueil
acréisser v. (s. XII.) accroître veire: créisser acuitat n. f. (s. XIV.) acuité
acrilic, ica adj. e n. (s. XIX. . . ) acrylique aculament n. m. acuolament fait d’être acculé

14
acular adipositat

acular v. acculer veire: acuolar adarreirar v. 1. rester en arrière veire: endarri-


aculheire, eira n. (sus « acúlher ») la personne erar 2. se retarder
qui accueille adarreiratges n. m. plur. arrérages
aculhença n. f. accueil aimable addenda n. f. (s. XVIII. . . , lat. addenda) addenda
aculhent, enta adj. (s. XIII. . . ) accueillant, ante addiccion n. f. (s. XX. . . ) adiccion addiction
aculhir v. (s. XII.) 1. accueillir 2. recevoir (ac- addicion n. f. (s. XIV.) adicion addition
cueillir) addicional, ala adj. (s. XVIII. . . ) adicional addi-
aculturacion n. f. acculturation tionnel, elle
aculturar v. (s. XX.) acculturer addicionar v. (s. XVI. . . ) adicionar additionner
acumulacion n. f. (s. XIV. . . ) acomolacion accu- addicte, icta adj. (s. XX. . . ) adicte addict, icte
mulation addictiu, iva adj. (s. XX. . . ) adictiu addictif, ive
acumulacion del capital n. f. accumulation du additiu, iva adj. (s. XIX. . . ) aditiu additive, ive
capital (écon.) adduccion n. f. (s. XVI. . . ) aduccion adduction
acumular v. (s. XIV. . . ) accumuler adductor, tritz (pl. adductors, trises) adj. e n. (s.
acumulat, ada adj. (s. XVI.) accumulé, ée XVII. . . ) aductor adducteur, trice
acumulator n. m. (s. XIX. . . ) acumulador; adeliment n. m. fait de tomber de fatigue,
acomolador accumulateur (machine) d’inanition
acumulator, tritz (pl. acumulators, trises) adj. (s.
adelir v. tomber de fatigue, d’inanition - cit.:
XVI. . . ) acumulador; acumulatora; acomolador;
Mon còr, mai que mai, pataquejava coma aquel de la
acomolaire accumulateur, trice
lauseta qu’aviái tan sovent ausida, sus los rastolhs de
acuolar (s’) v. pron. tomber sur le derrière veire:
Tèrra-l’òrt, dins lo calimàs, s’adelir en cantant "dins
acular
la mar blosa de l’aire" (Julieta Dissèl, s. XX)
acupunctor, tritz (pl. acupunctors, trises) n. (s.
adèpte, èpta n. (s. XVII. . . ) adepte
XIX. . . ) acuponctor acuponcteur, trice
adeqüacion n. f. (s. XIV.) adéquation
acupunctura (pl. acupuncturas) n. f. (s. XVIII. . . )
adeqüat, ata adj. (s. XVIII. . . ) adéquat, ate
acuponctura acuponcture
adeqüatament adv. (s. XX. . . ) adéquatement
acusable, abla adj. (s. XVI. . . ) accusable
acusacion n. f. (s. XIII : « accusatio ».) accusation aderéncia n. f. (s. XIV.) aderença adhérence
acusar v. (s. XII.) encusar accuser veire: excusar, aderent, enta adj. e n. (s. XIV. . . ) adhérent, ente
marcar aderir v. (s. XIV.) adhérer
acusar de tabat a la doana loc. → declarar de adès adv. il y a un instant
tabat a la doana déclarer du tabac à la douane adès ploviá expr. il pleuvait il y a un instant
acusar d’alcoòl a la doana loc. → declarar adesar v. (s. XII.) atteindre (chose élevée) veire:
d’alcoòl a la doana déclarer de l’alcool à la aténher, averar
douane adesara adv. à l’instant veire: ara, adara
acusat, ada adj. e n. (s. XIII...) accusé, ée adesion n. f. (s. XIX.) adhésion - cit.: Mon ade-
acusatiu, iva adj. (s. XIV.) accusatif, ive sion a la grafia classica, a catòrze ans, quand [de-
acusator, tritz (pl. acusators, trises) adj. e n. (s. gun] l’emplegava pas (. . . ), implicava mon adesion a
XV. . . ) acusador; acusaire accusateur, trice (jus- l’unitat lingüistica occitana, que giscla de la grafia
tice) veire: acusaire - src.: Honnorat, 1846: "ac- classica coma l’aiga de la font (Rodgièr Barta, Lexic,
cusatour; 1980)
acusatòri, òria adj. (s. XV.) acusador accusatoire adesiu, iva adj. (s. XX. . . ) adhésif, ive
acusava. . . (las en -) expr. il les en accusait (à adesivitat n. f. (s. XX. . . ) adhésivité
elles) adieu n. m. bonjour; au revoir (tutoiement);
acusava. . . (los en -) expr. il les en accusait (à adieu veire: adissiatz, a Dieu siatz - cit.: « Adieu
eux) per una veusa totas las paraulas minhardas que los
ad armas ! interj. (s. XII.) aux armes ! galants insinuan tant adreitament dins las aurelhas
adagi n. m. (s. XVI. . . ) adage de las [joves filhas] ; adieu velhadas, adieu filadors, ont
adàgio n. m. (s. XVIII. . . , ital. adagio) adagio se’n fan e se’n dison de totas verdas » (J. L. Fornèrs,
adaptabilitat n. f. (s. XX. . . ) adaptabilité Sermon presicat a Santa-Ceselha, 1785).
adaptable, abla adj. (s.XIX. . . ) adaptable adipós, osa (pl. adiposes, osas) adj. (s. XVI. . . )
adaptacion n. f. (s. XVI. . . ) adaptation adipeux, euse
adaptar v. (s. XIII.) adapter adipòsi n. f. (s. XIX. . . ) adipose
adaptator, tritz (pl. adaptators, trises) n. (s. adipositat n. f. (s. XIX. . . ) adiposité
XIX. . . ) adaptador adaptateur, trice veire: adap- adissiatz (pl. adissiases) n. m. 1. bonjour
tador veire: adieu, a Dieu siatz - cit.: « Adissiatz, mos
adara adv. (s. XII.) → ara maintenant, à cet in- cars fraires e sòrres, fa longtemps que vos deviái
stant veire: adesara aquela instruccion » (J. L. Fornèrs, Sermon presicat

15
adissiatz (pl. adissiases) adolentir

a Santa-Ceselha, 1785). 2. au revoir (vouvoiement admiratiu, iva adj. (s. XIV. . . ) admiratif, ive
et pluriel) admirativament adv. (s. XIV. . . ) admirativement
adjacéncia n. f. (s. XIII.) fait d’être adjacent admirator, tritz (pl. admirators, trises) n. (s.
adjacent, enta adj. (s. XIV.) adjacent, ente XVIII.) admiratora; admirador; admiraire admi-
adjectiu n. m. (s. XIV. . . ) adjectif - cit.: Existís rateur, trice - src.: Achard, 1785: "admiratour";
de nombroses adjectius qualificatius o substantivats Honnorat, 1846 : "admiratour"
formats suls numerals, que servisson sovent a desig- admissibilitat n. f. (s. XVIII.) admissibilité
nar de mesuras o de causas en relacion amb lo nombre admissible, ibla adj. (s. XV. . . ) admissible
(Loís Alibèrt, Gramatica occitana, 1935) admission n. f. (s. XVI. . . ) admission
adjectiu, iva adj. (s. XIV. . . ) adjectif admonestacion n. f. (s. XIII.) admonestation
adjonccion n. f. (s. XIV.) adjonction admonestar v. (s. XIII.) admonester
adjudant n. m. (s. XVII. . . ) adjudant admonicion n. f. (s. XIII.) admonition
adjudant, anta adj. (s. XIX.) adjudant, ante adòb n. m. 1. réparation 2. préparation (culi-
adjudicacion n. f. (s. XIV. . . ) adjudication naire)
adjudicar v. (s. XIV. . . ) adjutjar adjuger adòba n. f. daube
adjudicatari, ària adj. e n. (s. XV. . . ) adjudicataire adòba (buòu a l’ -) n. m. boeuf à la mode
adjudicatiu, iva adj. (s. XVI. . . ) adjudicatif, ive
adòba lo temps mai lèu que las gens (s’) expr.
adjudicator, tritz (pl. adjudicators, trises) le temps s’arrange plus vite que les gens
adj. e n. (s. XIX. . . ) adjudicatora; adjudicador;
adobador, airitz (pl. adobadors, airises) n. →
adjudicaire adjudicateur, trice
reparator réparateur, trice veire: adobaire
adjúnher v. (s. XIII. . . ) adjoindre veire: ajúnher
adobadura n. f. partie réparée
adjunt, unta adj. e n. (s. XIV.) adjoint, ointe
adobaire (anar trobar l’ -) loc. aller voir le re-
adjuracion n. m. (s. XIII.) adjuration
bouteux
adjurar v. (s. XIII.) adjurer
adobaire, aira n. rebouteux, euse veire:
adjutor, tritz (pl. adjutors; trises) n. (s. X.) adju-
adobador
teur, trice (qui aide)
adòbament n. m. 1. action d’arranger
adjutòri n. m. (s. XII.) assistance (secours)
2. adoubement
adjuvant n. m. (s. XVI. . . ) adjuvant
admetre v. (s. XIV.) admettre adobar v. 1. arranger - cit.: « . . . per adobar las
veyrinas del concistori devers los Ymaginayres et las
administracion n. f. (s. XIII.) administration
plombar de tot nou » (Tolosa, comptes 1511). 2. rac-
administrar v. (s. XIII.) administrer
commoder 3. réduire (fracture) 4. remettre (un
administrat, ada n. (s. XVIII. . . ) administré, ée
membre) en place 5. adouber
administratiu (arrestat -) n. m. arrêté adminis-
adobar (s’) v. se tirer d’affaire
tratif
administratiu, iva adj. e n. (s. XVIII...) adminis- adobar far (s’) loc. faire en sorte que
tratif, ive adòbe (que s’ -) loc. qu’il se débrouille
administrativament adv. (s. XIX. . . ) administra- adobum n. m. assaisonnement
tivement adociment n. m. adoucissement
administrator, tritz (pl. administrators, trises) adocir v. (s. XIII.) adoucir - cit.: Amics que, per
n. (s.XVIII.) administratora; administrador; m’obligar tròp, / me venètz véser qualque còp / dins la
administraire administrateur, trice - src.: crambeta d’un ermita, / vos non sauriatz creire cossí
Achard, 1785 : "administratour"; Honnorat, 1846: / ieu senti mon mal adocir / quand m’onoratz d’una
"administratour" visita (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII); «
admirablament adv. (s. XV. . . ) admirablement Mas coma lo cant es lo solaç dels obrièrs, qu’adocís la
admirable, abla adj. (s. XVII.) admirable - cit.: « pesantor del trabalh, espèri qu’agradaràn qu’i mèscle
. . . Madama, lor bèl solelh, qu’estima mai lor causar la doçor de mos aires espirituals ». (B. Amilhan, Lo
la perfeccion que l’eclipsi, amb la granda abondáncia tablèu de la vida del perfèit crestian, 1673).
de sas amablas mas admirablas clartats » (P. Godelin, adocissent, enta adj. e n. adoucissant
Prològue per le balet de monsenhor le duc de Mont- adoctrinament n. m. (s. XIII.) action
morency, 1619). d’endoctriner
admiracion n. f. (s. XIV.) admiration adoctrinament n. m. action de fournir une doc-
admiracion (per -) loc. par excellence trine veire: endoctrinament
admirar v. (s. XVII.) admirer - cit.: . . . remiri le bèl adoctrinar v. (s. XIII.) fournir une doctrine (en-
solelh qu’admiri (Peire Godelin, s. XVII); Aras qu’òm seigner) veire: endoctrinat, ada (propaganda)
vos a vist ses coirassa e ses casco / e lo còrs tot en harda adolentiment n. m. 1. fait de devenir
alindat coma un Basco, / que la cort vos admire aquò douloureux 2. souffrance
non sufís pont (Francés de Corteta, Sancho Pança, s. adolentir v. (s. XIII.) devenir douloureux (sens
XVII) actif) veire: endolentit, ida (sens passiu)

16
adolescéncia aeronau

adolescéncia n. f. (s. XV.) adolescença adoles- adreçar v. adresser


cence adreit n. m. adret (versant orienté au sud) veire:
adolescent, enta adj. e n. (s. XV.) adolescent, ente solan
adolorir v. devenir douloureux (sens actif) adreit (a l’ -) loc. au sud
veire: endolorit, ida (sens passiu) adreit coma un tesson de sa coa expr. maladroit
adomaiselir v. efféminer (sens actif) veire: en- adreit, eita adj. adroit, adroite veire: biaissut
domaiselit, ida (sens passiu) adreitament adv. adroitement - cit.: « Adieu
adomaiselit (un parlar -) loc. un parler affecté, per una veusa totas las paraulas minhardas que los
doucereux galants insinuan tant adreitament dins las aurelhas
adomaiselit, ida adj. efféminé, ée de las joves filhas » (J. L. Fornèrs, Sermon presicat a
adomdaire, aira n. dresseur, euse Santa-Ceselha, 1785).
adomdar v. dresser un animal adrenalina n. f. (s. XX.) adrénaline
adomergiment n. m. domestication (sens actif) adrenalitic, ica adj. (s. XX. . . ) adrénalitique
adomergir v. domestiquer (sens actif) veire: en- aduire v. (s. XII.) adurre amener (apporter) veire:
domergit, ida (sens passiu) enduire
adonar (s’) v. pron. (s. XII.) s’adonner (dépen- aduit, uita adj. (s. XII.) amené, ée (apporté, ée)
dance. . . ) adulacion n. f. (s. XIV.) adulation
adonat, ada adj. (s. XII.) adonné, ée (dépen- adular v. (s. XIV.) aduler
dance. . . ) adulator, tritz (pl. adulators, trises) adj. e n. (s.
adonc conj. (s. XII.) 1. donc 2. alors XIV. . . ) adulador; adulaire; adulatora adulateur,
adopcion n. f. (s. XIV.) adoption veire: afilhament trice
adulte, ulta adj. e n. (s. XIV : « adult ». . . ) adult
adoptable, abla adj. (s. XIX. . . ) adoptable adulte
adoptant, anta n. (s. XVIII...) adoptaire adopteur, adultèr, èra adj. (s. XIII « adultre ». . . ) adultère
trice (agent)
adoptar v. (s. XIV.) adopter veire: afilhar adulteracion n. f. (s. XVI. . . ) adultération
adoptiu, iva adj. (s. XIV.) adoptif, ive adulterar v. (s. XIII.) adultérer
adorable, abla adj. (s. XVIII.) adorable adultèri n. m. (s. XIII.) adultère (acte)
adoracion n. f. (s. XV.) adoration adulterin, ina adj. (s. XIV. . . .) adultérin, ine
adorar v. (s. XIII.) adorer veire: asorar - cit.: « A aduseire, eira n. celui qui amène, apporte
totas fins, afin que les braves [cortisans] pòscan adorar advenir v. (av. s. XV : « avenir ») advenir
lors doças enemigas, ieu vòli que mos [esperits] les advèrbi n. m. (s. XIV.) adverbe
pòrten aicí presentament » (P. Godelin, Prològue per adverbial, ala adj. (s. XIV.) adverbial, ale
le balet de monsenhor le duc de Montmorency, 1619) adverbialament adv. (s. XVII. . . ) adverbialement
adorator, tritz (pl. adorators, trises) adj. e n. advèrs, èrsa (pl. advèrses, èrsas) adj. (s. XIV.) ad-
(s. XVIII.) adoratora; adorador; adoraire adora- verse veire: revèrs
teur, trice veire: asoraire - src.: Achard (1785) : adversari, ària adj. e n. (s. XIII.) adversaire
"Adouratour"; Honnorat, 1846 : "adouratour"; adversitat n. f. (s. XIV.) adversité
Couzinié, 1850: "adoratous" (àngels); aède n. m. (s. XX.) aède
adormiguèt lo braç del truc (m’ -) expr. je ne aeracion n. f. (s. XIX. . . ) aération
sens plus mon bras à la suite du choc aerator n. m. (s. XIX. . . ) aerador aérateur
adormir v. (s. XII.) 1. endormir (sens actif) veire: aerian, ana adj. (s. XIV. . . ) aerenc aérien, enne
endormit, ida (sens passiu) 2. sommeiller aeròbi, òbia adj. e n. (s. XIX. . . ) aérobie
adormir (s’ -) v. s’endormir aeroclub n. m. (s. XX.) aéro-club
adormiriá los aucèls expr. il est très ennuyeux aeroconvector n. m. (s. XX.) aéroconvecteur
adorn n. m. (s. XII.) ornement aerodinamic, ica adj. (s. XIX. . . ) aérodynamique
adornar v. (s. XII. . . ) agrémenter aerodinamica n. f. (s. XIX. . . ) aérodynamique
adorsament n. m. adossement aerodròme n. m. (s. XIX. . . ) aerodròm aérodrome
adorsar v. adosser veire: endorsat, ada (sens aerofagia n. f. (s. XIX. . . ) aérophagie
passiu) aerofobia n. f. (s. XX.) aerofòbia aérophobie
adosilhar v. mettre un tonneau en perce aerogara n. f. (s. XX.) aérogare
adralhada n. f. traite (sur le chemin) aerogastria n. f. (s. XX.) aérogastrie
adralhar v. adraiar mettre en chemin (sens ac- aerolisador n. (s. XX.) aerolisator aéroglisseur
tif) veire: endralhat, ada (sens passiu) aerolit n. m. (s. XIX. . . ) aerolite aérolithe
adralhar (s’) v. 1. se mettre en route veire: aerologia n. f. (s. XVII. . . ) aérologie
s’aviar 2. s’acheminer aerologic, ica adj. (s. XVII. . . ) aérologique
adreça n. f. adresse aeromodelisme n. m. (s. XX.) aéromodélisme
adreçament n. m. action de dresser, redresser aeronau n. f. (s. XIX. . . ) aéronef

17
aeronauta afasendament

aeronauta n. (s. XVIII. . . ) aéronaute afamat, ada adj. e n. (s. XII.) affamé, ée
aeronautic, ica adj. (s. XVIII. . . ) aéronautique afan n. m. (s. XI.) 1. ahan (de l’occ. g.) 2. travail
aeronautica n. f. (s. XVIII. . . ) aéronautique pénible 3. hâte dans le travail
aeronaval, ala adj. e n. f. (s. XIX. . . ) aéronaval, afana-te l’òme, que Dieu t’ajudarà loc. aide-toi,
ale le Ciel t’aidera
aeronomia n. f. (s. XX.) aéronomie afanaire, aira n. (s. XIII.) 1. celui qui s’empresse
aeroplan n. m. (s. XIX. . . ) aéroplane dans son travail 2. qui fait un travail fatigant
aeropòrt n. m. (s. XX.) aéroport afanament n. m. (s. XIV.) 1. fatigue, peine au
aeroportat, ada adj. (s. XX.) aéroporté, ée travail 2. empressement dans le travail
aeropostala n. f. (s. XX.) aéropostale afanant, anta adj. laborieux, fatigant, pénible
aerosòl (/aero-sòl) n. m. (s. XX.) aérosol (travail)
aerospacial, ala adj. (s. XX.) aérospatial, ale afanar v. (s. XII.) s’empresser dans le travail -
aerospaciala n. f. (s. XX.) aérospatiale cit.: « . . . coma tantòst ieu m’afanavi a tirar le des-
aerostacion n. f. (s. XVIII. . . ) aérostation tin amorós de dotze braves cavalièrs » (P. Godelin,
aerostat n. m. (s. XVIII. . . ) aérostat Prològue per le balet de monsenhor le duc de Mont-
aerostatic, ica adj. (s. XVIII. . . ) aérostatique morency, 1619)
aerostatica n. f. (s. XVIII. . . ) aérostatique afanar de (s’) loc. se dépêcher de
aeroturbodinamica n. f. (s. XX.) aéroturbody- afanat, ada adj. (s. XII.) empressé, laborieux
namique afanatge n. m. salaire, gain
afabilitat n. f. (s. XIV.) affabilité afanatge (viure de son -) loc. vivre de son tra-
afablament adv. (s. XVI. . . ) affablement vail
afable, abla adj. (s. XIV.) affable veire: graciós afar n. m. (s. XV. . . ) affaire - cit.: « - Vailet, ès un
afabulacion n. f. (s. XVIII. . . ) affabulation òme de sen e te vòli consultar per un afar fòrt secret »
afabular v. fabuler (J. F. Bladèr, La gardaira de piòts, 1874).
afabulator, tritz (pl. afabulators, trises) adj. e afar (adobar un -) loc. accommoder un procès
n. (s. XX.) afabulatora; afabulador; afabulaire af- afar (aquò non fa pas l’ -) loc. ça ne fait pas
fabulateur, trice mon affaire
afachament n. m. abattoir veire: escorjador afar (daissar coar un -) loc. préparer une af-
afachar v. 1. accommoder, préparer 2. abattre faire de longue main
un animal afar (lo particular d’un -) loc. les détails d’une
afadiment n. m. affadissement veire: affaire
afadoliment afar (non aver cap d’ -) loc. n’avoir que faire de
afadir v. affadir veire: afadolir afar (trescondre un -) loc. étouffer une affaire
afadissent, enta adj. affadissant, ante veire: afar (voidar un -) loc. liquider une affaire
afadolissent afar amb (aver -) loc. avoir affaire à
afadoliment n. m. affadissement (couleur) afar aurà de coa (aqueste -) loc. cette affaire
afadolir v. affadir (couleur) aura des suites
afadolissent, enta adj. affadissant, ante afar d’Estat n. m. affaire d’Etat
(couleur) afar de l’ase, non fa lo del molinièr (çò que fa l’
afairament n. m. (s. XIII. . . ) affairement -) expr. chacun son point de vue
afairar (s’) v. pron. (s. XIX. . . ) s’affairer afar de res (dins l’ -) loc. en un clin d’œil
afairat, ada adj. (s. XVI. . . ) affairé, ée afar d’un an (dins l’ -) loc. dans l’espace d’une
afairisme n. m. (s. XX.) affairisme année
afairista n. (s. XX.) affairiste afar d’un mes (dins l’ -) loc. dans l’espace d’un
afaissament n. m. (s. XII. . . ) affaissement mois
afaissar v. (s. XII.) affaisser afar es reglat (son -) loc. son compte est bon
afait n. m. parure, ornement afar mal negociat (un -) loc. une affaire mal
afalar v. 1. abaisser un cordage 2. pousser vers conduite
la côte (t. maritime) 3. affaler afar pels aurelhons (préner l’ -) loc. prendre
afalenar v. empester (à couper la respiration) l’affaire résolument en mains (par les oreilles)
(sens actiu) veire: enfalenat, ada (sens passiu) afar se reglarà (l’ -) loc. l’affaire s’arrangera
afalhocar v. défaillir, souffrir de soif afars (chifra d’ -) loc. chiffre d’affaires
afalhocar (s’) v. tomber en pâmoison afars (encargat d’ -) n. m. plur. chargé d’affaires
afamador, oira adj. e n. qui affame (lieu, ac- afars (òme d’ -) n. m. homme d’affaires
tion. . . ) veire: afamaire afart n. m. gros repas (bâfrée)
afamaire, aira n. affameur (personne) veire: afartar v. s’empiffrer
afamador afasendament n. m. affairement (se donner
afamar v. (s. XII.) affamer l’air)

18
afasendar (s’) afirmatiu, iva

afasendar (s’) v. pron. s’affairer (se donner aferonir v. exciter


l’air) aferonir (s’) v. s’enflammer de colère
afasendat, ada adj. affairé, ée (se donner l’air) afevaire, aira n. feudataire
afasendat, ada (èsser -) loc. être affairé péj. afèvament n. m. 1. fait d’être doté d’un fief
afasia n. f. (s. XIX. . . ) aphasie 2. inféodation
afasic, ica adj. e n. (s. XVII. . . ) aphasique afevar v. (s. XIV.) doter d’un fief
afasiologia n. f. (s. XIX. . . ) aphasiologie afevar (s’) v. s’inféoder
afasiològue, òga n. (s. XIX. . . ) afasiològ aphasio- afevat, ada adj. 1. doté d’un fief 2. fieffé, ée
logue afevatge n. m. 1. fait d’être doté d’un fief 2. in-
afastigar v. ahastiar 1. rassasier (à l’excès) féodation
2. raser (fam. ennuyer) afiblament n. m. (s. XIII. . . ) affublement
afastigós, osa (pl. afastigoses, osas) adj. rebu- afiblar v. (s. XI. . . ) affubler (agrafer)
tant, ante aficar v. attifer
afebliment n. m. affaiblissement veire: aflaqui- aficha n. f. (s. XVIII.) affiche
ment afichaire, aira n. (s. XVIII.) afficheur, euse
afeblir v. affaiblir veire: aflaquir afichar v. (s. XVIII.) afficher
afeblissent, enta adj. affaiblissant, ante afichatge n. m. (s. XVIII. . . ) affichage
afebriment n. m. 1. fièvre 2. passion (fièvre du afichista n. (s. XX.) affichiste
samedi soir) afidat, dada adj. (s. XVIII. . . , de l’italian) affidé, ée
afebrir v. 1. enfiévrer veire: enfebrit, ida (sens veire: afisat
passiu) 2. fig. passionner (sens actif) afièch, ècha (pl. afièches, èchas) adj. ardent,
afebrit, ada adj. fiévreux, euse (fig. passionné, affectionné
ée) afiladoira n. f. affileuse (machine)
afeccion n. f. (s. XIV.) 1. affection - cit.: « Ieu afilaire, aira n. affileur, euse (personne)
non vesi que servicis mespresats, fidelitats mal re- afilar v. 1. affiler veire: amolar 2. aiguiser 3. re-
conegudas, refuses de favors, afeccions desbrembadas filer (fam.)
e passes perduts de feretrà » (P. Godelin, Prològue per afilatar v. 1. prendre au filet 2. leurrer, voler
le balet de monsenhor le duc de Montmorency, 1619) (fam. piquer)
2. ardeur 3. zèle afilatar la mesa loc. voler la mise (jeu)
afeccion (i anar d’ -) loc. travailler avec zèle, de afilatge n. m. action d’affiler
tout cœur afilhament n. m. (s. XIII.) → adopcion adoption
afeccion (quina -) loc. quelle ardeur afilhar v. (s. XIII.) → adoptar adopter un enfant
afeccionar v. (s. XIV. . . ) affectionner afilhat, ada adj. e n. (s. XIII.) → adoptat adopté,
afeccionat, ada adj. (s. XIV. . . ) affectionné ée (enfant)
afeccionat, ada (trabalhar -) loc. travailler de afiliacion n. f. (s. XVI. . . ) afilhacion affiliation
grand cœur veire: adopcion
afectacion n. f. (s. XV. . . ) affectation afiliar v. (s. XIII.) affilier veire: afilhar
afectar v. (s. XIV.) affecter afiliat, ada adj. (s. XIII.) affilié, ée veire: afilhat
afectat, ada adj. (s. XIV. . . ) affecté, ée afin que loc. afin que - cit.: « A totas fins, afin que
afècte n. m. (s. XIV : « affect ») affect los braves cortisans pòscan adorar lors doças enemigas,
afectiu, iva adj. (s. XIV.) affectif, ive ieu vòli que mos esperits les pòrten aicí presentament
afectivitat n. f. (s. XIX. . . ) affectivité » (P. Godelin, Prològue per le balet de monsenhor le
afectuós, osa (pl. afectuoses, osas) adj. (s. XIV.) duc de Montmorency, 1619)
affectueux, euse afinador n. m. (s. XVI. . . ) affinoir
afectuosament adv. (s. XV.) affectueusement afinaire, aira n. (s. XIII.) 1. affineur (personne)
afenar v. donner du foin (aux animaux) 2. trompeur
aferent, enta adj. (s. XVII. . . ) afférent, ente afinament n. m. (s. XVI. . . ) affinage
aferèsi n. f. (s. XIV.) aphérèse afinar v. (s. XII.) 1. épurer 2. affiner 3. tromper
aferir v. (s. XII.) afférer finement
afermadura n. f. 1. garantie 2. reconnaissance afinar la balança loc. ajuster, régler la balance
de dette afinat, ada adj. raffiné, ée (distingué, précieux)
afermar v. affermer afinitat n. f. (s. XIV.) affinité
afermatge n. m. affermage afirmacion n. f. (s. XIV.) affirmation veire: aforti-
afermiment n. m. affermissement ment
afermir v. affermir afirmacion que cal verificar (una -) loc. une af-
aferonar v. animer, exciter firmation sujette à caution
aferonar (s’ -) v. s’animer, s’exciter afirmar v. (s. XIII : « affermar ».) affirmer
aferonat, ada adj. 1. animé 2. excité afirmatiu, iva adj. (s. XIV.) affirmatif, ive

19
afirmativa Afrodita

afirmativa n. f. (s. XVI. . . ) affirmative afonsar v. 1. enfoncer veire: enfonsat, ada (sens
afirmativament adv. (s. XIV. . . ) affirmativement passiu) 2. planter (un clou. . . )
afisament n. m. (av.s. XV.) fait d’être affidé, de afonzament n. m. action de prendre fond, de
se fier s’enfoncer, de s’engloutir veire: enfonzament
afisar v. (av. s. XV.) fier, confier, avoir confiance afonzar (s’) v. pron. (s. XII.) 1. prendre fond veire:
veire: afidar enfonzat, ada (sens passiu) 2. donner du fond
afisar (s’) v. pron. (av. s. XV.) se fier, avoir confi- 3. s’enfoncer (sens actiu)
ance veire: afidar aforisme n. m. (s. XVIII.) aphorisme
afisar (tròp s’ -) loc. trop s’engager afortar v. (s. XII.) fortifier veire: afortir
afisar a loc. faire confiance à afortiment n. m. (s. XII.) affirmation (avec insis-
afisat (a l’ -) loc. en toute confiance tance) veire: afirmacion
afisat, ada n. (av. s. XV.) qui a confiance veire: afortir v. (s. XII.) affirmer (avec insistance) veire:
afidat afortar, assolidar
afisc, isca (pl. afisques, iscas) adj. friand, at- afortunar v. rendre heureux et riche
trayant afoscar v. assombrir, obscurcir (sens actif) veire:
afiscaire, aira adj. afiscador enjôleur enfoscar (sens passiu)
afiscament n. m. afiscacion 1. enjôlement 2. ex- afoscat, ada adj. assombri, ie (obscur)
citation afrabar v. ravager
afiscar v. 1. enjôler 2. exciter afrairament n. m. fraternisation - cit.: Aquel
afistolar v. amincir miracle se fasquèt simplament, coma una ròsa espelís
afixe n. m. (s. X : « afix ».) affixe veire: afisc al solelh. Inoblidabla vesprada d’afrairament felibrenc
aflamar v. allumer le feu (sens actiu) veire: en- (Antonin Perbòsc, s. XX)
flamat, ada (sens passiu) afrairar v. fraterniser veire: fraternizar
aflaquiment n. m. flanchement afranquidoira n. f. (s. XX.) afranquisseira affran-
aflaquir v. flancher chisseuse (machine)
aflat n. m. flatterie afranquiment n. m. (s. XIII.) affranchissement
aflataire, aira n. flatteur, euse (libérer, courrier. . . )
aflatar v. flatter (insistance) veire: flatar afranquir v. (s. XII.) affranchir (libérer, cour-
aflatariá n. f. flatterie rier. . . )
aflatós, osa (pl. aflatoses, osas) adj. flatteur, afranquisseire, eira n. (s. XX.) affranchisseur
euse (agent)
afliccion n. f. (s. XIV.) affliction
afranquit, ida n. (s. XII. . . ) affranchi, ie
aflictiu, iva adj. (s. XIV. . . ) afflictif, ive
afre n. m. (s. XV.) affres (n. f. pl.)
afligent, enta adj. (s. XV. . . ) affligeant, ante
afre (far -) loc. faire horreur
afligir v. (s. XVII.) affliger
afredolir (s’) v. pron. 1. devenir froid 2. prendre
afligit, ida adj. (s. XVII. . . ) affligé, ée
froid
aflorament n. m. affleurement
afrenar v. (s. XII.) brider
aflorar v. affleurer
afretaire, aira n. (s. XVII. . . ) affréteur
afluéncia n. f. (s. XIV.) afluença affluence
afluent n. m. (s. XVI. . . ) affluent afretament n. m. (s. XIV. . . ) 1. affrètement
2. équipage
afluïr v. (s. XIV. . . ) affluer
afògament n. m. (av. s. XV. . . ) afogament ardeur afretar v. (s. XIV.) 1. affréter 2. équiper
afogar v. (s. XVII.) passionner (enthousiasmer) afreulir v. (s. XIII.) devenir frêle
afogat, ada adj. (s. XVII.) 1. fougueux, euse - cit.: afric, ica adj. 1. ardent, ente - cit.: « tres de
Vesiá dins lo primièr movement subre-realista que i l’Africa, africs a las plus grandas entrepresas » (P.
èra estat dels mai afogats l’irrupcion dels primaris, Godelin, Prològue per le balet de monsenhor le duc de
al sens universitari del mot, dins la cultura e aquò li Montmorency, 1619). 2. obstiné, ée
agradava, car s’èra pas aquò l’irrupcion del pòble èra africada n. f. (s. XIX. . . ) affriquée (ling.)
un esclatament a un moment donat dels quadres de african, ana adj. (s. XVI. . . ) africain, aine
l’elèit cultural (Felix Castan, Joe Bousquet, Òc, abr. africanisme n. m. (s. XIX. . . ) africanisme
1951) 2. enthousiaste africanitat n. f. (s. XX.) africanité
afòlament n. m. afolament affolement africanizar v. (s. XX.) africaniser
afolant, anta adj. affolant, ante afroamerican, ana adj. (s. XX.) afro-américain
afolar v. affoler veire: enjaurir afroasiatic, ica adj. (s. XX.) afro-asiatique
afòn, òna adj. (s. XIX. . . ) afòne aphone afrodisiac n. m. (s. XVIII. . . ) aphrodisiaque
afondrament n. m. effondrement afrodisiac, aca adj. (s. XVIII. . . ) aphrodisiaque
afondrar v. effondrer Afrodita n. pr. Aphrodite (mythologie
afonia n. f. (s. XVII. . . ) aphonie grecque)

20
afront agenesia

afront n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) affront veire: agafal n. m. 1. accroc 2. accrochage (troupes en
escòrna guerre)
afront (far -) loc. faire un affront agafar v. 1. saisir 2. accrocher 3. attaquer
afront qu’una ataca (val mai un -) expr. il faut agait n. m. (s. XII.) 1. regard 2. guet
faire la part des choses agait (far -) loc. être aux aguets
afrontadament n. m. effrontément agaita n. f. lieu d’observation
afrontaire, aira n. insolent veire: ausard, agaita que faràs loc. réfléchis bien à ce que tu
afrontat feras
afrontament n. m. affrontement agaitada n. f. coup d’œil
afrontar v. (s. XII.) affronter agaitador n. poste d’observation
afrontar son astrada loc. affronter son destin agaitaire, aira n. qui regarde avec attention
afrontariá n. f. effronterie agaitar v. (s. XII.) regarder avec attention
afrontat, ada n. effronté, ée veire: ausard, agaitar de loc. prendre garde de
afrontaire agaitar dins los uèlhs loc. regarder bien dans
afrontièr, ièra n. (s. XII.) affronteur, euse (qui les yeux
affronte) agaitar qualqu’un sus las espatlas loc. regarder
afrontós, osa (pl. afrontoses, osas) adj. quelqu’un avec mépris
téméraire veire: ausard agaitat, se’n anèt loc. se voyant regardé, il s’en
afrós, osa (pl. afroses, osas) adj. affreux, euse alla
afrosament adv. affreusement agalhardir v. s’agaillardir
afta n. f. (s. XVI...) aphte aganiment n. m. épuisement
aftós, osa (pl. aftoses, osas) adj. (s. XVIII. . . ) aph- aganir v. 1. épuiser 2. excéder
teux, euse aganit, ida n. gringalet veire: avanit
afumar v. (s. XII.) 1. provoquer de la fumée aganit, ida adj. épuisé, ée; affamé, ée veire: ex-
veire: enfumat, ada (sens passiu) 2. fumer des cedir - cit.: « Anem ! destriga-te plan de metre aque-
aliments (sens actiu) las rabas a l’ola que soi aganit, aganit, aganit. . . ». (J.
afumat coma un sauret loc. enfumé comme un Besson, Contes de la tatà Manon, 1902).
hareng / renard aganit, ida (n’èsser -) loc. en avoir ras le bol
afust (pl. afustes) n. m. affût veire: demòra, aganta la lèbre (lo que se lèva matin -) expr.
espèra l’avenir appartient à ceux qui se lèvent tôt
afustar v. 1. aiguiser 2. épauler (fusil) 3. viser agantacolhon n. m. attrape couillon / nigaud
afustar v. braquer une arme (triv.)
afustar los uèlhs loc. diriger ses regards agantar v. saisir, empoigner
afustatge n. m. affûtage aganti (tu m’assegutas, e es ieu que t’ -) expr.
afutar v. mettre en fuite 1. à malin, malin et demi 2. tu es pris à ton pro-
agaça n. f. (s. XIII : « agassa ») pie (oiseau) - cit.: pre piège
Los abandonèron dins un camp e los cans, las agraulas agapa n. f. (s. XVI. . . ) agape
e las agaças los roseguèron dinc als òsses (J. F. Bladèr, agaric n. m. (s. XIII. . . ) agaric veire: pradelet
La gardaira de piòts, 1874). agarrida n. f. 1. attaque, provocation 2. attaque
agaçada n. f. 1. cri de la pie 2. provocation soudaine de l’ennemi
agaçament n. m. agacement agarrir v. 1. attaquer veire: assetjar 2. provoquer
agaçant, anta adj. agaçant, ante veire: atissós 3. agacer
agaçar v. (s. XVII.) 1. agacer veire: atissar, enteri- agast (pl. agastes) n. m. érable (arbre)
gar 2. importuner agata n. f. (s. XIV.) agate
agaçariá n. f. agacerie agatenc, enca adj. agathois, oise
agaças (de parpèlas d’ -) loc. 1. des vétilles agave n. m. agave
2. des détails sans intérêt agença nacionala per l’emplec (ANPE) n. f.
agaçat, ada n. jeune pie agence nationale pour l’emploi
agacejar v. 1. agacer 2. taquiner agençament n. m. (s. XV.) agencement veire:
agachon n. m. guichet veire: guisquet atrencament
agachons (téner d’ -) loc. épier veire: agaitar agençar v. (s. XV., de gent) agenciar agencer
agacin n. m. 1. bourgeon stérile de la vigne agéncia n. f. (s. XVII. . . , de l’italian) agence
2. cor au pied agenda n. f. (s. XIV. . . ) agendà agenda (n. m.)
agaçon (tremolar coma lo cuol d’un -) expr. agendrar (s’) v. pron. 1. devenir gendre
trembler comme une feuille veire: agaçat 2. s’installer dans la famille de son épouse
agada n. f. (s. XII.) alluvion (n. m.) veire: allu- agenés, esa (pl. ageneses, esas) adj. agenais,
vion aise
agafada n. f. forte réprimande agenesia n. f. (s. XIX.) agénésie méd.

21
agenesic, ica agràs (pl. agrasses)

agenesic, ica adj. (s. XIX.) agénésique méd. agostenc, enca adj. relatif au mois d’août
agenolhada n. f. action de s’agenouiller agotable, abla adj. tarissable
agenolhador n. m. → prègadieu prie-Dieu agotar v. (s. XIII.) tarir, épuiser
agenolhament n. m. (s. XIII.) agenouillement agotat, ada adj. (s. XIII.) tari, épuisé
agenolhar v. (s. XIII.) agenouiller agrada (s’aquò m’ -) loc. si ça me chante
agent n. m. agent agrada mai (aquò m’ -) loc. cela me plait / con-
agil, ila adj. (s. XIV. . . ) agile veire: destricat vient davantage
agilitat n. f. (s. XIV.) agiletat agilité agradablament adv. 1. agréablement 2. de bon
agiografe, afa n. (s. XV. . . ) agiograf hagiographe gré
agiografia n. f. (s. XIX. . . ) agiogràfia hagiogra- agradable, abla adj. (s. XIII.) → agradiu agréable
phie agradament n. m. agrément (autorisation ad-
agiografic, ica adj. (s. XIX. . . ) hagiographique ministrative)
agiologia n. f. (s. XIX. . . ) hagiologie agradança n. f. (s. XIII : « agradansa ».) agrément
agiòt n. m. (s. XVII. . . , de l’ital. aggio) agio (agréable)
agiotaire, aira n. (s. XVIII. . . ) agioteur agradar v. (s. XII.) 1. agréer - cit.: Escrivans au-
agiotar v. (s. XVIII. . . ) agioter jòls, de qui [l’esperit] comol de raras invencions ten
agiotatge n. m. (s. XVIII. . . ) agiotage tant de plaça per totis les camins de la siéncia, que
agitacion n. f. (s. XIV.) agitation [dificilament] òm pòt passar per un [subjècte] comun
agitar v. (s. XIV.) agiter sense vos tustar, plàcia vos agradar que, de la fòrça
agitat, ada adj. (s. XV.) agité, ée de qualqu’una de vòstras autoritats, ieu piège nòstra
agitator n. m. (s. XIX. . . ) agitador agitateur (in- flaquièra (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII); « Causís
strument) tu, respondèt l’eriç, lo caminòl que mai t’agrada, e
agitator, tritz (pl. agitators, trises) n. (s. XVIII. . . ) non oblides pas de dire gràcias d’aquel caulet qu’es
agitador; agitaire; agitatora agitateur (poli- plan lo darrièr que manjas de la tiá pèça que serà lèu
tique. . . ) - src.: Honnorat, 1846: "agitatour" miá ». (J. Besson, Contes de la tatà Manon, 1902) ;
agla n. f. aigle Se veirà pro que l’autor dels novèls Fablèls n’a gardat
agland n. m. (s. XII.) gland dels vièlhs que çò que [li] a agradat, mai que mai çò
aglandar v. ramasser les glands que los aparenta a de contes [populars] occitans, en i
aglands (truèja magra sómnia d’ -) expr. on apondent un brave pauc de çò que s’es tròp avalit de
rêve à ce qu’on n’a pas las literaturas, mas qu’es demorat plan vivent dins
aglàs n. m. vautour nòstra lenga e dins nòstras tradicions (Antonin Per-
aglomeracion n. f. (s. XVIII. . . ) agglomération bòsc, Fablèls calhòls, 1936) 2. plaire
aglomerar v. (s. XIX.) agglomérer agradar (plaga vos -) loc. veuillez agréer
aglomerat n. m. (s. XIX. . . ) aglomeradís ag- agradar (s’) v. se convenir, se plaire
glomérat agradatge n. m. (s. XII.) charme (charmant) veire:
aglon n. m. aiglon agradívol
aglutinacion n. f. (s. XVI. . . ) agglutination agradièr, ièra adj. (s. XII.) complaisant, ante
aglutinant, anta adj. (s. XVI. . . ) agglutinant, ante agradiu, iva adj. (s. XII.) agréable veire: agrad-
aglutinar v. (s. XIV : « englutinar ». . . ) agglutiner able
agnominacion n. f. (s. XIV.) agnomination agradívol adj. e n. agradivol 1. très agréable,
agnosia n. f. (s. XX. . . ) agnosie abla veire: agradatge 2. charmant, ante
agnosic, ica adj. (s. XX. . . ) agnosique agradós, osa (pl. agradoses, osas) adj. 1. accort,
agnostic, ica adj. e n. (s. XIX. . . ) agnostique orte 2. plaisant, ante
agnosticisme n. m. (s. XIX. . . ) agnosticisme agradosament adv. plaisamment
agolardir v. affriander agrament adv. (s. XII.) aigrement
agoludir v. 1. allécher 2. rendre goulu agranar v. 1. jeter du grain aux volailles veire:
agonia n. f. (s. XIX.) agònia; agoniá agonie engranat, ada (sens passiu) 2. appâter les pois-
agonizant, anta adj. (s. XVI. . . ) agonisant, ante sons 3. fig. se lancer des cailloux (sens actif)
agonizar v. (s. XIV. . . ) agoniser agrandidor n. m. (s. XX. . . ) agrandisseire agran-
agorafòbe, òba adj. (s. XIX. . . ) agorafòb agora- disseur (machine)
phobe agrandiment n. m. (s. XIV. . . ) agrandissement
agorafobia n. f. (s. XIX. . . ) agorafòbia agorapho- agrandir v. (s. XIV.) agrandir
bie agranhon n. m. fruit du prunelier
agordir v. rendre gourmand veire: agormandir agrari, ària adj. (s. XIV. . . ) agraire
agorrinar v. 1. débaucher 2. acoquiner agràs (pl. agrasses) n. m. (s. XIV.) verjus - cit.:
agorrudar (s’) v. s’asseoir sur les talons Tot e jamai s’es tengut a me [borolar] l’agràs e me far
agorrufar v. chiffonner qualque desaguici, aquel mistoflet dieu dels gratilhons
agost n. m. (s. XII.) août (Pèire Godelin, Tresena floreta, s. XVII)

22
agrassòl agusim

agrassòl n. m. groseille agroalimentari, ària adj. e n. (s. XX. . . ) agroali-


agrassolièr n. m. groseillier mentaire
agrat n. m. (s. XII.) gré agrologia n. f. (s. XIX. . . ) agrologie
agrat (a l’ -) loc. au petit bonheur agron n. m. cale
agrat de (a l’ -) loc. 1. au gré de 2. au risque de agronòme, òma adj. e n. (s. XIV. . . ) agronòm
agrat de perir (a l’ -) loc. au péril de sa vie agronome - src.: Mistral, 1878 : "agrounome"
agrat que (a l’ -) loc. au risque que agronomia n. f. (s. XIV. . . ) agronomie
agraula n. f. corneille veire: gralha - cit.: Los agronomic, ica adj. (s. XIX. . . ) agronomique
abandonèron dins un camp e los cans, las agraulas e agropament n. m. groupement
las agaças los roseguèron dinc als òsses (J. F. Bladèr, agropar v. grouper
La gardaira de piòts, 1874). agror n. f. (s. XIV.) 1. aigreur 2. aigreur
agravacion n. f. (s. XIV. . . (s. XIII : « agreviament »).) d’estomac
aggravation agrosolar (s’) v. 1. tomber comme un chiffon
agravant, anta adj. (s. XVI. . . (s. XIV : « agrevi- 2. s’effondrer
atiu »).) aggravant, ante agrovar (s’) v. pron. s’accroupir veire: acoatar,
agravar v. (s. XIV. . . (s. XII : « agreviar »).) aggraver acorrocar
veire: agreujar agrum n. m. 1. agrumes 2. l’ensemble des
agre n. m. levier fruits aigres
agre (aquí l’ -) loc. c’est là le hic agrum n. m. aigreur veire: agror
agre (far -) loc. 1. soulever avec un levier veire: aguerrir v. aguerrir
caplevar 2. faire levier aguinchar v. aguicher
agre de lima (un -) loc. un jus de citron veire: agulha n. f. (s. XII.) aiguille veire: bròca - cit.: «
citron Cromiron alonguèt son morronèl de porquet amagat
agre, agra adj. (s. XII.) aigre dins son quartairon d’agulhas grisas, se boissèt los
agre-doç, agra-doça adj. aigre-doux uèlhons, s’estirèt, se gromissèt e diguèt a Cromiròta. . .
agregacion n. f. (s. XIV.) agrégation ». (J. Besson, Contes de la tatà Manon, 1902); De fem-
agregar v. (s. XIV.) agréger nas se sarravan amb de fial e d’agulhas. Demandavan
se i aviá pas de botons de tornar cóser, de pòchas de
agregat, ada adj. (s. XIV.) agrégé, ée
petaçar o de biaudas de sarcir, e mai tanben de farda
agregatiu, iva adj. (s. XIV.) agrégatif, ive
per lavar qu’amb aquel polit temps la bugada seriá lèu
agrejar v. 1. sentir l’aigre 2. aigrir
seca (Joan Bodon, La Quimèra, 1974)
agrejar una question loc. soulever un lièvre
Agulha (Sant Miquèl d’ -) n. m. Saint-Michel
agrelha n. f. oseille
d’Aiguilhe (église du Puy-en-Velay)
agrelós, osa (pl. agreloses, osas) adj. aigrelet
agulha al fial (de l’ -) loc. de fil en aiguille
agrepiment n. m. 1. engourdissement 2. onglée agulha de brocar n. f. aiguille à tricoter
agrepir v. engourdir agulha de cabòça n. f. épingle à tête
agressar (/agredir) v. (s. XX.) agresser agulha de debàs n. f. → bròca aiguille à tricoter
agressat, ada adj. agressé, ée agulha gròssa n. f. aiguille des minutes (hor-
agression n. f. (s. XV.) agression loge...)
agressiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) agressif, ive agulha nosada (aver l’ -) loc. avoir une panne
agressivament adv. (s. XIX. . . ) agressivement sexuelle (sorcellerie)
agressivitat n. f. (s. XIX. . . ) agressivité agulha pichona n. f. aiguille des heures (hor-
agressor n. m. (s. XV.) agresseur loge. . . )
agrèst, èsta (pl. agrèstes, estas) adj. (s. XIV.) agulhada n. f. aiguillon veire: agulhon, fisson,
agreste espina
agreu (/agrévol) n. m. houx agulhada (tot d’una -) loc. d’une seule file
agreujar v. grever veire: agravar agulhat n. m. aiguillat (poisson)
agreulir v. rendre grêle agulhonar v. aiguillonner
agricòla adj. (s. XIV. . . ) agricole agulhòts n. m. plur. aiguillots (marine)
agricultor, tritz (pl. agricultors, trises) n. (s. agusadoira n. f. pierre à aiguiser
XIV. . . ) agriculteur, trice - src.: Honnorat,1846 agusador n. m. aiguiseur (instrument) veire:
: "agricultour" agusaire
agricultura n. f. (s. XIV.) agriculture agusafam n. m. qui aiguise l’appétit
agriòta n. f. griotte agusaire, aira n. aiguiseur (agent) veire: agu-
agriòtas (es verai coma mangi d’ -) expr. ce n’est sador
pas vrai agusament n. m. (s. XII.) aiguisement
agriotièr n. m. griottier agusar v. (s. XII.) aiguiser veire: afilar
agrir v. aigrir veire: agrejar agusim n. m. (s. XIV.) 1. la pointe 2. le sommet

23
agut, uda aiga-sal

agut, uda adj. aigu, uë - cit.: . . . mès al lòc de aiga (rompre l’ -) loc. détourner l’eau
lanças ponchudas, / armem-nos de plumas agudas aiga (se metre a sang e -) loc. suer sang et eau
(Pèir de Garròs, 1567) aiga (téner l’ -) loc. être étanche
aice, aiça adj. 1. aigre, acide veire: acide 2. (sens aiga (tombar d’ -) loc. uriner (en termes choisis)
figuré) veire: pissar, urinar, escampar d’aiga
aiceste, esta pron. e adj. dem. (s. XII : « aicest ») aiga (tot -) loc. en sueur
celui-ci, celle-ci veire: aicí, aiçò - cit.: Aicesta [non] aiga (tranquil coma una bèla -) loc. tranquille
èra pas sa filha, ni mai pel sang, ni mai per la lèi (Paul comme
Gairaud, 1980) aiga (venir en -) loc. être en nage (sueur)
aicí adv. (s. XII.) 1. ici veire: aiçò, aiceste - cit.: « aiga a Garona / Tarn, etc. (n’a passat d’ -) expr.
Per aquò ieu ai mesas aicí de bonas causas, e mai de il a coulé de l’eau sous les ponts
pichonas fadesas, per contentar tota sòrta de gents aiga a la boca (far venir l’ -) loc. faire venir
». (A. Galhard, Prològue d’Augièr a Mossur de Seré, l’eau à la bouche
1583). 2. voici aiga a son molin (virar l’ -) loc. apporter de
aicí (a per -) loc. adv. 1. vers ici 2. environ l’eau à son moulin)
aicí (en per -) loc. par ici aiga a son vin (metre d’ -) loc. mettre de l’eau
aicí contra loc. ci-contre dans son vin veire: sermar
aicí e ailà, passarà d’aiga al Ròse (entre -) expr. aiga al Ròse (n’a passat d’-) loc. il a coulé de
il passera de l’eau sous les ponts l’eau sous les ponts
aicí en davant (d’ -) loc. adv. d’aici’ndavant aiga amb un panièr (anariá quèrre d’ -) loc. il
1. dorénavant 2. désormais est stupide
aicí en fòra (i anarai d’ -) loc. j’y irai en sortant aiga amorça fòc (tota -) loc. tous les moyens
d’ici sont bons
aicí jai loc. ci-gît aiga canda (una -) loc. une eau claire
aicí sèm ! loc. nous y voilà ! aiga comença a rire (l’ -) loc. l’eau commence à
aicibàs adv. ici-bas bouillir
aiçò pron. dem. (s. XII : « aisso ».) ceci veire: aicí, aiga cosenta loc. eau spécifique pour cuire les
aiceste - cit.: « Aysso es la forma del sagrament que aliments
fan los notaris quant los seignors de capitol les fan et aiga de Colonha n. f. eau de Cologne / de toi-
crean » (Registre dels notaris, Tolosa, 1524); « . . . car lette
trobaretz qu’aiçò non es pas banquet de gents golu- aiga de javèl n. f. (s. XIX. . . , del francés) eau de
das, nimai d’aqueles banquets que fasián, lo temps javel
passat, los Egipcians, qu’èran tristes ». (A. Galhard, aiga de mainatge n. f. eau de vaisselle
Prològue d’Augièr a Mossur de Seré, 1583). aiga de ròsa (a l’ -) loc. à l’eau de rose
aiga n. f. eau - cit.: E quand pensi, de còps, que ma aiga de sentor n. f. eau de senteur
polida aimada / de sos potons d’amor brèça un autre aiga de sorgent n. f. eau de source
amorós / una enveja me pren d’anar de rescondons / aiga fins al còl (non i a d’ -) loc. il n’y a pas
dins l’aiga negra e freja e d’ombra capelada / negadís péril en la demeure
escantir mon fuec e garir mas dolors (Paul Froment, aiga gasosa n. f. eau gazeuse
Un jorn d’abrial, 1898) aiga jol pont (passarà d’ -) loc. ce n’est pas pour
aiga (al rabent de l’ -) loc. à la violence du demain
torrent aiga me nega la cavilha (l’ -) loc. l’eau m’arrive
aiga (al rabent de l’ -) loc. à la violence du à la cheville
torrent aiga minerala n. f. eau minérale
aiga (a fial d’ -) loc. au fil de l’eau aiga nafa n. f. (s. XIX. . . , de l’arabi) eau de fleur
aiga (anar al fial d’ -) loc. aller tout seul (bien d’oranger
fonctionner) aiga oxigenada n. f. eau oxygénée
aiga (delai l’ -) loc. sur l’autre rive aiga que beu (val pas l’ -) loc. il ne vaut rien
aiga (devinar l’ -) loc. découvrir une source aiga que s’acabar negar (val mai virar del mièg
aiga (es un trauc dins l’ -) loc. c’est un coup de l’ -) expr. il vaut mieux constater son erreur
d’épée dans l’eau que s’y enferrer
aiga (escampar d’ -) loc. uriner (en termes choi- aiga rovilhosa n. f. eau ferrugineuse
sis) veire: pissar, urinar, tombar d’aiga aiga tèca n. f. eau dormante
aiga (èsser tot -) loc. être trempé de sueur aiga-ròs n. f. (s. XII.) eau de rose
aiga (lo dessús de l’ -) loc. la surface de l’eau aiga-sal n. f. saumure, eau salée
aiga (molin d’ -) n. m. moulin à eau aiga-senhada n. f. eau bénite - cit.: « . . . tanlèu
aiga (ofrir l’ -) loc. offrir un verre d’eau dit, tanlèu fait, lo papa Urban asaga lo cap de mossur
aiga (per -) loc. par mer Valerian [amb] lo crèma e l’aiga senhada e lo bategèt

24
aiga-senhada aire a la dança (non a l’ / a pas l’ -)

coma nosautres batejam un enfant que ven de nàisser » ailàs interj. (s. XII.) hélas
(J. L. Fornèrs, Sermon presicat a Santa-Ceselha, 1785) ailaval adv. là-bas (plus bas)
aiga-senhadièr n. m. bénitier veire: beneitièr ailò pron. dem. cela, là-bas veire: ailà, aquel
aigabolhent n. f. eau bouillante aimant n. m. aimant
aigabolida n. f. potage à l’ail aimantar v. aimanter
aigaci n. m. humidité de la rosée aimar v. (s. XII.) → estimar estimer - cit.: Santa
aigacorrent n. f. eau courante Ceselha nasquèt de parents nòbles e opulents qu’aviau
aigada n. f. 1. averse 2. aiguade (provision tot a [ronfle] ; lor mancava pas res ; èron respectats e
d’eau) aimats dins lor país coma de [mond] que podiau e que
aigadós, dosa adj. 1. gorgé d’eau veire: aquós fasiau plaser quand n’èron pregats (Joan Loís Fornèrs,
2. très humide s. XVIII)
aigafòrt n. f. 1. eau-forte (acide nitrique) veire: aimar mai loc. 1. aimer mieux 2. estimer mieux
aqüafortista 2. gravure selon cette technique aimar mièlhs loc. préférer veire: estimar, amar
aigal (a l’ -) loc. au nord
ainat, ada adj. (s. XVII., del francés) aîné, ée veire:
aigamarina n. f. (s. XVI.) aigue-marine màger, annat
aigamòrta n. f. eau stagnante
ainat, ada n. (s. XVII, del francés) aîné, ée veire:
aigamudar v. changer l’eau (du poisson. . . )
màger, annat - cit.: « Aqueste creirà que jo soi Cu-
aiganaissent n. f. eau de source
pidon l’ainat, o Narcís lo barbut, òc, diables, òc » (G.
aiganèu n. f. eau de neige
Bedot, L’adieu deu bon temps e l’amorós mau pagat,
aiganha n. f. rosée 1642); « M’amas ? çò-diguèt a l’ainada » (J. F. Bladèr,
aiganha (non es qu’una -) expr. c’est éphémère La gardaira de piòts, 1874); Quand la filloxèra tuèt
aiganhós, osa (pl. aiganhoses, osas) adj. la vinha, èrem cinc dròlles a l’ostal, ieu lo pus jove, e
trempé de rosée l’ainat tot just s’aviá la fòrça de téner l’esteva (Leon
aigardent n. f. eau de vie Còrda, Sèt pans, 1977)
aigardentaire, aira loc. bouilleur de cru
aira n. f. (s. XIII.) 1. aire 2. aire à battre le blé
aigas n. f. plur. eaux de l’accouchée
aira que cauca (es l’ -) loc. c’est son dada / son
aigas (far las -) loc. rendre les eaux (accouche-
sujet de prédilection / son cheval de bataille
ment)
airal n. m. (s. XIII.) 1. aire 2. espace autour de la
aigas fièras n. f. plur. grandes eaux
maison
aigas son bassas (dins sa pòcha, las -) expr. i
airal verd n. m. espace vert (urban.)
n’a pas le sou
aigassa n. f. eau boueuse aire n. m. (s. XII.) air (respirer) - cit.: Mon còr, mai
aigassada n. f. pluie torrentielle que mai, pataquejava coma aquel de la lauseta qu’aviái
aigassejar v. (s. XVII.) faire cuire trop longtemps tan sovent ausida, sus los rastolhs de Tèrra-l’òrt, dins
dans l’eau lo calimàs, s’adelir en cantant "dins la mar blosa de
aigat n. m. crue, inondation l’aire (Julieta Dissèl, s. XX)
aigatge n. m. (s. XIX.) aiguage aire n. m. air (physionomie) - cit.: « . . . l’autre
aigatinta n. f. eau colorée (rivière) poirà l’après-disnada, d’un aire mai doç e cortés, covi-
aigatrebolar v. troubler l’eau dar los principals del lòc, los paires e maires, mèstres e
aigavèrs (pl. aigavèrses) n. m. ligne de partage mèstras, rics e paures, artisans e pastors ». (B. Amil-
des eaux han, Lo tablèu de la vida del perfèit crestian, 1673).
aigaversar v. verser de l’eau aire (a d’ -) loc. il prend des airs supérieurs
aigaviva n. f. eau vive aire (aver d’ -) être prétentieux (être)
aigós, osa (pl. aigoses, osas) adj. trempé, ée aire (musique) n. air - cit.: « Mas coma lo cant
d’eau veire: aquós es lo solaç dels obrièrs, qu’adocís la pesantor del tra-
aigreta n. f. aigrette (oiseau) veire: goitre blanc balh, espèri qu’agradaràn qu’i mèscle la doçor de mos
aigueta n. f. eau claire, limpide aires espirituals ». (B. Amilhan, Lo tablèu de la vida
aiguièr n. m. évier veire: dornièr, cruguièr del perfèit crestian, 1673); « . . . ma cara femna, vos
aiguièra n. f. (s. XIV.) aiguieira aiguière (vase) prègui de préner vòstre fiulèl e de me jogar un aire
aiguièra n. f. ruisseau (caniveau) - cit.: Aquò que de menuguet per obrir lo bal amb ma sògra » (J. L.
son nòstras aventuras, amai d’autres petits panatòris Fornèrs, Sermon presicat a Santa-Ceselha, 1785).
d’amor, que se le monde les sabiá, bèla pausa a que aire (non fa un pel d’ -) loc. il ne fait pas un
nòstres estats serián a la pauleta, d’aquí enlà sauti souffle d’air
l’aiguièra, tusti al vesin (Pèire Godelin, Ramelet aire (per l’ -) loc. dans les airs
mondin, s. XVII) aire (préner un -) loc. prendre froid
ailà adv. là-bas veire: ailò, aquel aire a la dança (aver l’ -) avoir l’air joyeux
ailalin adv. là-bas (dans le lointain) aire a la dança (non a l’ / a pas l’ -) loc. il n’a
ailamont adv. là-bas (sur la hauteur) pas de disposition pour cela

25
aire a qualqu’un (donar d’ -) ajuda

aire a qualqu’un (donar d’ -) loc. ressembler à aita lo ! loc. (de l’occ. "gaita-lo") regarde-le ! (argot
quelqu’un aita-lo aqueste ! expr. regarde-moi celui-là ! (ar-
aire a son oncle (dona d’ -) loc. il ressemble à got)
son oncle aital adv. (s. XI.) 1. ainsi - cit.: « . . . car lor cos-
aire auturós loc. air hautain tuma èra que, quand totes èran en taula, puèi un lor
aire auturós (un -) loc. un air hautain mostrava una anatomia seca del còrs d’un òme mòrt,
aire de bon ferrar a la luna (non a l’ -) loc. il n’a e lor disiá " Sovenga vos que’n brèu de temps totes
pas l’air commode (fam.) vendretz aital" ». (A. Galhard, Prològue d’Augièr a
aire de dos aires (un -) loc. un air narquois Mossur de Seré, 1583). 2. ainsi même 3. il fit ainsi
aire estranhat loc. air absent ! 4. comme ça !
aire qu’o ditz (de l’ -) loc. à l’air dont il le dit aital (de per -) loc. en conséquence
aire que vos copa la cara (un -) loc. un très hau- aital (un peis -) expr. un poisson gros comma
tain, méprisant ça
airejar v. (s. XIV.) aerar aérer veire: s’asairar aital aital loc. couçi couça
airèla n. f. airelle aital coma loc. 1. de même que 2. ainsi que
aires se tiran (los -) loc. il y a du courant d’air aital es loc. c’est ainsi
ais (pl. aisses) n. m. (s.XIII.) essieu veire: axe aital faguèt loc. il fit ainsi
aisança n. f. aisance aital meteis loc. de même
aisar v. (s. XIII.) donner de l’aise aital siá loc. ainsi soit-il
aisat (far -) loc. faire facilement aitanben adv. et aussi (insistance) veire: tanben
aisat, ada adj. (s. XVII.) 1. aisé, ée 2. dans
l’aisance (pour une personne) aitanlèu adv. aussitôt
aise n. m. 1. aise 2. aisance 3. commodité 4. ser- aitant adv. (s. XII.) autant veire: tant
vice rendu aitant (d’ -) loc. (s. XVII.) 1. d’autant 2. d’aussi
aise (a bon -) loc. à l’aise aja-me aquò ! loc. attrape-moi ça !
aise (anar d’ -) loc. aller doucement, prudem- ajaçar v. 1. gîter 2. préparer la litière
ment 3. s’étendre
aise (d’ -) loc. 1. à l’aise 2. doucement 3. tout ajaguda n. f. (s. XIII.) accouchée
doux ! ajaire v. (s. XIII.) accoucher veire: parir - cit.:
aise (èsser a son -) loc. avoir de l’aisance Aprèp aver totis los dits / dins un bon peis em-
aise (lo préner d’ -) loc. le prendre à son aise prigondits, / e mes en forma la cogeta / damb le brave
aise (n’aver son -) loc. en avoir suffisamment chuc de soqueta : / Andemelè, Cucòis e jo, / totis tres
aise (soi en -) loc. je suis bien aise prens de bèla umor / nos ajaguèrem d’una rima / sense
aise (tot a son -) loc. (s. XVII.) à son aise la passar jos la lima (Pèire Godelin, s. XVII)
aise de lo rompre (anatz d’ -) loc. faites atten- ajaire (s’) v. 1. avouer les faits 2. fig. se mettre à
tion à ne pas le casser table 3. cracher le morceau (interrogatoires po-
aisejar v. (s. XIV.) vaguer lice)
aises (aquel ostal a fòrça -) loc. cette maison a ajar v. (s. XVII., de l’occ. aver ? aja) attraper, saisir
beaucoup de commodités un objet peu accessible veire: aver, atrapar, aga-
aises (li rendrai cent -) loc. je lui rendrai cent far
petits services ajaretz un tant (l’ -) expr. 1. vous l’aurez pour
aises (préner sos -) loc. prendre ses aises telle somme 2. vous paierez la somme de tant
aisidament adv. aisément ajoatar v. mettre le joug aux bœufs
aisidença n. f. adresse (habileté) veire: biais, ajocador n. m. perchoir
gaubi ajocador (tombar de l’-) loc. tomber des nues
aisina n. f. (s. XIII.) 1. outil 2. ustensile ajocar v. percher
aisina (es una marrida -) loc. c’est un triste sire ajoguit, ida adj. 1. enjoué 2. pris par le jeu
aisina (es una trista -) loc. c’est un triste sire ajornament n. m. (s. XII.) ajournement
aisina bassa n. f. bassin de malade ajornar v. (s. XII.) ajourner
aisinas de cosina (las -) n. f. plur. la batterie de ajuda n. f. (s. IX.) aide - cit.: « Mas puèi qu’òm
cuisine ditz que petita ajuda fa grand ben, los prègui de non
aisit, ida adj. 1. aisé, ée 2. facile aver desplaser se (. . . ) m’assagi de lor levar un pauc
aissa n. f. herminette lo fais ». (B. Amilhan, Lo tablèu de la vida del per-
aissada n. f. (s. XIII.) houe fèit crestian, 1673); Alara, la mainadeta qu’èri, deliu-
aissèla n. f. (s. XII.) aiselle rada de l’escòla, començava de carrièra en carrièra de
aisselada n. f. ce qu’on peut porter sous les s’assabentar dins lo sol libre que sos uèlhs e son còr
bras totis nòus posquèssen legir sens ajuda (Loïsa Paulin,
aita ! interj. (de l’occ. "gaita") regarde ! (argot) Lo vièlh libre d’images, 1940)

26
ajuda ! alargar

ajuda ! interj. au secours ! partir. . . Mas, en me’n tornant, aviái d’alas que me
ajuda (èsser de paura -) loc. être de peu de sec- portavan (Julieta Dissèl, s. XX)
ours ala de (far -) loc. se vanter de
ajuda publica n. f. aide publique ala de vent (una -) n. f. un souffle d’air
ajuda sociala n. f. aide sociale ala mòrta (far l’ -) loc. planer
ajudaire, aira n. (s. XIII.) celui, celle qui aide alabaissat (èsser -) loc. être confus
ajudar v. (s. XI.) aider - cit.: « Mès, a perpaus de alabaissat, ada adj. 1. qui a l’aile qui pend
Cupidon, quauqu’un me sòrt de díser que mon hilh (oiseau blessé) 2. fig. confus
Bontemps e eth, se’n son anats tots dus ajudar ma alabarda n. f. (s. XV...) hallebarde
neboda Golianta, que lo rei de las arèstas, Quaresme, alabardièr n. m. (s. XV. . . ) hallebardier
teng assetjada deguens la cosina de mon compair Gòr- alabastre n. m. (s. XIII : « alabaustre ») albâtre
jalís, senhor de Pòtifresc » (G. Bedot, L’adieu deu alabatre v. (occ. ala + batre) 1. battre de l’aile
bon temps e l’amorós mau pagat, 1642); Aital èran (oiseau blessé) 2. (fig) être dans une position
venguts lo brave monde. Se pensavan que res se podiá difficile (financière. . . )
pas far se quelque politicaire, grand o pichon, vos aju- alabatut, uda adj. 1. qui a les ailes qui pendent
dava pas (Paul Gairaud, Per las colomnas de Tarn, (oiseau blessé) 2. (fig) abattu, ue
1980) alacar (s’) v. pron. 1. se vautrer 2. se tremper
ajudar de sa man (s’ -) loc. 1. se servir de alacritat n. f. (s. XIV. . . ) alacrité
quelque chose avec ses mains 2. manger avec alada n. f. coup d’aile
ses mains alairon n. m. 1. aileron 2. fruit de l’érable
ajudat (i me soi -) loc. j’ai fait ce qu’il fallait alaitament n. m. allaitement
pour ça alaitament exclusiu n. m. allaitement exclusif
ajúnher v. joindre veire: adjúnher (med.)
ajust (pl. ajustes) n. m. ajout alaitament mixte n. m. allaitement mixte
ajust de la balança dels pagaments n. m. (med.)
ajustement de la balance des paiements alaitar v. allaiter
ajusta a Garona, e Garona a l’ocean (Tarn s’ - alaitar (crénher l’ -) loc. être fatiguée par
) expr. le Tarn se jette dans la Garonne et la l’allaitement
Garonne dans l’océan alambic n. m. (s. XIII. . . ., de l’arabi) alambic
alambicar v. (s. XVIII.) alambiquer
ajustable, abla adj. ajustable
alanafrat (èsser -) loc. avoir du plomb dans
ajustador n. m. 1. point de jonction, confluent
l’aile
2. ajustoir
alanafrat, ada adj. avoir une aile blessée
ajustaire, aira n. (s. XII.) ajusteur (personne)
(oiseau)
ajustament n. m. (s. XIII.) ajustement, action
alandada n. f. ouverture (porte, politique. . . ),
d’adjoindre
étendue
ajustar v. (s. XVI.) 1. ajuster - cit.: Eran polidas(. . . ), alandar v. ouvrir en grand (porte. . . )
talament polidas qu’aurián fait virar lo cap al quite alandar un pam d’uèlhs loc. palm ouvrir de
sent Antòni dins lo desèrt, e aimablas. . . Que vos di- grands yeux
rai. De carn atal ne fariá pecar mai d’un lo divendres, alangorir v. rendre langoureux
coma disiá l’autre jorn un de mos amics. . . N’i ajusti alanguiment n. m. alanguissement
pas mai ! (Paul Froment, Menuts afars de la vita,
alanguir v. alanguir
1894) 2. ajouter
alapendent, enta adj. qui a l’aile pendante
ajustar (s’) v. s’ajuster (toilette) alapens (pl. alapenses) n. m. (s. XIII.) appentis
ajustas n. f. plur. joutes alara adv. alors veire: alavetz - cit.: « Aquel fiulèl
ajustatge n. m. 1. ajustage 2. assemblage de èra alara a la mòda per amusar las joves filhas e baste
pièces o foguèsse encara » (J. L. Fornèrs, Sermon presicat a
ajustièr n. m. allonge Santa-Ceselha, 1785).
ajustòri n. m. ajout alara qu’a parlat expr. alors qu"il a parlé
ajustòri (aver son -) loc. avoir son mot à dire alara qu’es anat expr. alors qu’il est allé
ajutòri (en -) loc. en appui alargament n. m. (s. XIII.) 1. élargissement
al (pl. als) art. def. contr. (occ. "a + lo".) au 2. agrandissement
ala n. f. (s. XII.) aile - cit.: « Aquò non semblarà pas alargant, anta adj. 1. libéral 2. qui donne large-
grand causa a qui sap que, per sòbras d’esperit, ieu ment
fau una cofeta quand redonhi las alas d’un capèl » (P. alargar v. 1. élargir 2. prendre le large (mar-
Godelin, Prològue per le balet de monsenhor le duc de itime) 3. faire sortir le bétail
Montmorency, 1619); E quand sèt oras avián picat alarma n. f. (s. XIII.) alarme - cit.: Montat [sus]
despuèi un tròç al cloquièr de Sant Miquèl, me caliá un ginet d’Espanha, / travèrsi la rasa campanha, / e

27
alarma alègrament

renègui, tot en fumant, / damb le pistolet a la man : alborilhaire, aira n. voleur de fruits
/ pics e patacs ! / alarma ! Alarma ! Qui ne vòl al alborilhar v. 1. marauder 2. voler des fruits
novèl gendarma ? (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. dans les vergers
XVII) albre n. m. arbre - cit.: Traucant sols la rauba
alarmant, anta adj. (s. XVIII. . . ) alarmant, ante cendrosa / que s’estend, los albres, quilhats, / d’aquela
alarmar v. (s. XVI. . . ) alarmer posca farinosa / florits pertot, son abilhats (Paul Fro-
alarmista adj. e n. (s. XIX.) alarmiste ment, Nadal, 1897)
alas de capèl loc. bords du chapeau albre (tombar un -) loc. abattre un arbre
alas de peisses loc. → aletas nageoires de pois- albre aut, ombra corta expr. grandes préten-
sons veire: nadadoiras tions, peu d’effet
alas longas (aver las -) loc. avoir le bras long albre dreit (far l’ -) loc. jouer à l’arbre fourchu
fam. veire: far la candeleta
alas mai grandas que lo nis (a las -) expr. 1. c’est albre s’es assolat (l’ -) loc. l’arbre est tombé
un prétentieux 2. il n’a pas les capacités de ses albrejar v. monter aux arbres
ambitions albricèl n. m. arbricèl arbrisseau veire: arbust,
alasan n. m. (s. XVI. . . , del castelhan) alezan albrilhon
alassar v. 1. fatiguer 2. lasser albricòt n. m. (s. XVI. . . , de l’arabi ? grec) abricot
alat, ada adj. (s. XIV.) ailé, ée albricotièr n. m. (s. XVI. . . ) abricotier
alatejar v. battre des ailes (oiseau) albrilhon n. m. arbrisseau veire: arbust, albricèl
alausa n. f. alose
alauseta n. f. (s. XII.) alouette albrum n. m. les arbres en général
alavetz adv. alors veire: alara album n. m. (s. XIV.) album
alba n. f. (s. X.) 1. aube (matin 2. vêtement ec- albumina n. f. (s. XVIII. . . ) albumine
clésiastique) albuminoïde, ïda adj. (s. XIX. . . .) albuminoïd al-
alba (a l’ -) loc. à l’aube buminoïde
alba a l’autra (d’una -) loc. de l’aube au crépus- albuminós, osa (pl. albuminoses, osas) adj. (s.
cule XVII. . . ) albumineux, euse
alba qu’espelís (l’ -) loc. l’aube qui naît albuminuria n. f. (s. XIX. . . ) albuminurie
albada n. f. aubade albuminurie n. f. (s. XIX.) albuminurie méd.
albairada n. f. gelée blanche alcachòfa n. m. → carchòfa artichaut
albairar v. faire de la gelée blanche alcalí n. m. (s. XIV. . . , de l’arabi) alcali
albairat, ada adj. couvert de gelée blanche alcalin, ina adj. (s. XVII. . . ) alcalin, ine
albanèl n. m. (s. XIII.) hobereau (oiseau) alcalinitat n. f. (s.XIX. . . ) alcalinité
albanés, esa (pl. albaneses, esas) adj. albanais, alcion n. m. (s. XIV.) alcyon
aise alcòba n. f. (s. XVII. . . , del cast. ? arab) alcòva
albar n. m. (s. XII.) saule blanc alcôve
albareda n. f. (s. XIV.) saulaie, bois de saules alcoòl n. m. (s. XVI. . . , de l’arabi) alcòl alcool
albatròs (pl. albatròsses) n. m. (s. XVI. . . ) alba- alcoòl al volant n. m. alcool au volant
tros alcoolemia n. f. (s. XX.) alcoolémie méd.
albenca n. f. aubier alcoolic, ica adj. e n. (s. XVIII. . . ) alcoolique
albèrga n. f. (s. XII.) auberge alcoolisme n. m. (s. XIX. . . ) alcoolisme
albergaire, aira n. (s. XII.) aubergiste alcoolizacion n. f. (s. XVIII. . . ) alcoolisation
albergar v. (s. XII.) accueillir dans une auberge alcoolizar v. (s. XVII. . . ) alcolizar alcooliser
albergina n. f. (s. XVIII. . . , de l’arabi ? persan) alcoolomania n. f. (s. XX.) alcoolomanie méd.
aubergine alcoomètre n. m. (s. XIX. . . ) alcoomètre
albèrgue n. f. (s. XII) albergue (droit de gîte alcootèst (pl. alcootèstes) n. m. (s. XX. . . ) alcool-
féodal) test
albespin n. m. (s. XII.) aubépine Alcoran n. m. (s. XVII. . . , de l’arabi) coran
albeta n. f. 1. le petit point du jour 2. sonnerie Alcoran/ de l’an quaranta (me’n trufi coma de -)
de l’angelus expr. je m’en moque comme de l’an quarante
albetas / aubetas n. f. plur. carillon qui pendant alcoton n. m. (s. XII : « alcoto ».) cotte de maille
huit jours annonce Noël (Gascogne). aldeïde n. m. (s. XIX. . . ) aldeïd aldéhyde (chim.)
albetas / aubetas n. f. plur. carillon qui pendant aldòl n. m. (s. XIX. . . ) aldol (chim.)
huit jours annonce Noël (Gascogne). aldolizacion n. m. (s. XIX. . . ) aldolisation
albigés, esa (pl. albigeses, esas) adj. e n. (s. XIII.) (chim.)
albigeois, oise alèa n. m. (s. XIX. . . ) aleà aléa
albin, ina adj. (s. XVII. . . ) albinos aleatòri, òria adj. (s. XVI. . . ) aléatoire
albinisme n. m. (s. XIX. . . ) albinisme alègrament adv. (s. XVI.) allègrement

28
alegrança alienar

alegrança n. f. (s. XVI.) allégresse alevinatge n. m. (s. XIX. . . ) alevinage


alègre, ègra adj. (s. XI.) allègre veire: gaujós alexandrin n. m. (s. XV. . . ) alexandrin
alegresa n. f. (s. XIII.) allégresse veire: gaug, ale- alexia n. f. (s. XX.) alexie méd.
gror alfa n. m. (s. XIV.) alfà alfa
alegresa de pan nòu (una -) expr. une joie de alfabet n. m. (s. XIV.) alphabet
peu de durée alfabetic, ica adj. (s. XV. . . ) alphabétique
alegror n. f. (s. XIII.) allégresse veire: gaug, ale- alfabeticament adv. (s. XVII. . . ) alphabétique-
gresa ment
alèia n. f. allée alfabetizacion n. f. (s. XX. . . ) alphabétisation
alejar v. remuer les ailes alfabetizar v. (s. XX. . . ) alphabétiser
alemand, anda adj. (s. XIII. . . ) allemand, ande alferan n. m. (s. XIV.) 1. cheval entier 2. cheval
alemanic, ica adj. (s. XIX. . . ) alémanique de bataille
alen n. m. (s. XII.) haleine (n. f.) alga n. f. algue
alen (a fin d’ -) loc. hors d’haleine alga a la ret (i a d’ -) loc. il y a anguille sous
alen (a fons d’ -) loc. à fond de train roche
alen (cargar lo gròs -) loc. être très essoufflé algarada n. f. (s. XVII., mot castelhan) algarade
alen (èsser sense -) loc. être à bout de souffle algas a la ret (i a d’ -) loc. il y a un obstacle
alen (i anar d’un brave -) loc. y aller de tout algèbra n. f. (s. XIV. . . , de l’arabi) algèbre
son cœur algebric, ica adj. (s. XVI. . . ) algébrique
alen (non trobar son -) loc. être essoufflé algerian, ana adj. e n. (s. XVIII : « argerien »., de
alen (préner d’ -) loc. prendre courage l’arabi) algérien, ienne (d’Algérie)
alen (téner son -) loc. retenir sa respiration algerin, ina adj. e n. (s. XIX : « argerin »., de l’arabi)
alen (tombar sus l’ -) loc. perdre haleine algérien, ienne (d’Alger)
alen coma un cabussaire (téner l’-) expr. garder algesimètre n. m. (s. XX.) algésimètre (méd.)
le silence algesiogèn, èna adj. (s. XX.) algesiogène (méd.)
alenada n. f. (s. XII.) 1. souffle 2. odeur 3. bouf- algia n. f. (s. XX.) algie méd
fée d’air algic, ica adj. (s. XX.) algique
alenador n. m. soupirail de cave algica n. f. (s. XX.) algique méd
alenar v. (s. XII.) 1. prendre haleine 2. respirer algide, ida adj. (s. XIX. . . ) algide (méd.)
alengar (s’) v. se prendre de bec (dispute) algiditat n. f. (s. XIX. . . ) algidité
alengat, ada n. beau parleur. algologia n. f. (s. XIX.) algologie bot. veire: alga
alentidor n. m. (s. XX.) ralentisseur algorisme n. m. (s. XIII.) algorithme
alentiment n. m. ralentissement alh n. m. (s. XII.) 1. ail 2. petite chose
alentir v. (s. XIII.) ralentir alh (aquí l’ -) loc. c’est ici la difficulté
alentorn prep. e adv. autour alhada n. f. (s. XIV.) 1. aillade 2. soupe à l’ail
alèrta n. f. (s. XVI. . . ) alerte (secours) veire: abelit alhat, ada adj. aillé, ée
alhet n. m. ail nouveau
alertar v. (s.XIX. . . ) alerter alhet fondut loc. affaire ratée
alertat, ada adj. (s. XIX.) 1. en alerte 2. vigilant alhòli n. m. ailloli
aleserar (s’) v. pron. 1. muser 2. prendre du alhors adv. (s. XII.) ailleurs veire: endacòm mai
loisir alhors (d’ -) loc. adv. d’ailleurs
alestiment n. m. apprêt aliança n. f. (s. XIV.) alliance
alestir v. (ital : allestire) apprêter aliar v. (s. XIII.) allier
aleta n. f. 1. petite aile veire: nadadoira 2. na- aliàs adv. (s. XV. . . , mot latin) alias
geoire aliat, ada adj. allié, ée
aleta (far l’ -) loc. papillonner, faire la cour à aliatge n. m. alliage veire: liga
une jeune fille (comme le coq). alibertin, na adj. de Louis Alibert; alibertien,
aleugièriment n. m. fait de devenir léger enne - cit.: L’ortografia alibertina nos sembla iniciada
aleugierir v. 1. devenir léger veire: aleujar segon de donadas ideologicas pro diferentas (Robèrt
2. rendre léger 3. perdre du poids Lafont, Ortografia, 1971)
aleujament n. m. allègement alibi n. m. (s. XVIII., mot latin) alibí alibi
aleujar v. alléger (décharger d’un poids) veire: alièitament n. m. alitement
aleugierir alieitar v. aliter
alevar v. 1. éclaircir (temps) 2. se soulever (ré- alienabilitat n. f. (s. XIX. . . ) aliénabilité
volte) 3. lancer une rumeur alienable, abla adj. (s. XIV. . . ) aliénable
alevat prep. 1. excepté 2. sauf (insistance) alienacion n. f. (s. XIV.) aliénation
alevin n. m. (s. XIX., del francés) alevin alienant, anta adj. (s. XX.) aliénant, ante
alevinar v. (s. XVIII.) aleviner alienar v. (s. XIV.) aliéner

29
alienat, ada alongament

alienat, ada adj. e n. (s. XIV.) aliéné allocatari, ària adj. e n. (s. XX.) allocataire
alienista n. (s. XIX. . . ) aliéniste allocucion n. f. (s. XIX. . . .) allocution
aligòt n. m. aligot allogamia n. f. (s. XIX.) allogamie bot.
aliment n. m. (s. XIV.) aliment - cit.: « Plan granda allogèn, èna adj. (s. XIX. . . .) allogène
de segur, ieu soi noirigat de la parròquia de Santa- allopata adj. (s. XIX.) allopathe méd.
Ceselha, e li devi los primièrs aliments corporals qu’ai allopatia n. f. (s. XIX.) allopathie méd.
preses dins aqueste mond » (J. L. Fornèrs, Sermon allopatic, ica adj. (s. XIX.) allopathique méd.
presicat a Santa-Ceselha, 1785). allotropia n. f. (s. XIX.) allotropie (phys.)
alimentacion n. f. (s. XVIII.) alimentation allotropic, ica adj. (s. XIX.) allotropique phys.
alimentar v. (s. XVIII.) alimenter allucinacion n. f. (s. XVII...) hallucination
alimentari, ària adj. (s. XVIII.) alimentaire allucinant, anta adj. (s. XIX. . . ) allucinador hal-
alindar v. polir, ajuster, parer - cit.: Aras qu’òm lucinant, ante
vos a vist ses coirassa e ses casco / e lo còrs tot en harda allucinar v. (s. XIX. . . ) halluciner
alindat coma un Basco, / que la cort vos admire aquò allucinat, ada adj. (s. XVII. . . ) halluciné, ée
non sufís pont (Francés de Corteta, Sancho Pança, s. allucinatòri, òria adj. (s. XIX. . . ) allucinador hal-
XVII) lucinatoire
alindar (s’) v. se redresser, devenir svelte allucinogèn, èna adj. (s. XX.) hallucinogène
alinhament n. m. (s. XIII.) alignement allucinòsi n. f. (s. XX.) hallucinose
alinhar v. (s.XII.) aligner allusion n. f. (s. XVIII.) allusion
alinhar a flor de cordèl loc. aligner au cordeau allusiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) allusif, ive
alinhar amb (s’ -) loc. se mesurer avec alluvial, ala adj. (s. XIX. . . .) alluvial, ale
aliron n. m. aileron alluvion n. m. (s. XIV.) alluvion
alisadoira n. f. repasseuse (instrument) veire: almanac n. m. (s. XIV.) almanach
alisaire, alisador almatist (pl. almatistes) n. m. (s. XII.) améthyste
alisador n. m. toile sur laquelle on repasse le almens adv. au moins - cit.: « Aquò’s una costuma
linge veire: alisaire, alisadoira plan seguida que nos ordona de nos visitar entre con-
alisaire, aira n. repasseur, euse (personne) fraires almens lo jorn de la fèsta del lòc, perque nos
veire: alisadoira, alisador podèm far utils dins la parròquia ont anam » (J. L.
alisar v. repasser le linge Fornèrs, Sermon presicat a Santa-Ceselha, 1785).
alisar la ratela loc. dilater la rate (faire rire) almòina n. f. (s. XIII . . . ) aumòne
aliteracion n. f. (s. XVIII. . . , lat. ad + littera) al- almòina (anar a l’ -) loc. aller mendier
litération almòina florida (es una -) n. c’est une bénédic-
allegacion n. f. (s. XIII.) allégation tion du ciel
allegar v. (s. XIII.) alléguer almoinariá n. f. (s. XIII . . . ) aumônerie
allegoria n. f. (s. XIV.) allégorie - cit.: A Roma, almòinas (èsser a las -) loc. être réduit à la men-
temps que Dieus aja, per intrar dins le temple d’Aunor dicité
caliá passar per le de la Vertut. L’allegoria [non] es de almoinièr, èra adj. e n. (s. XIII.) aumònier
mal trobar (Pèire Godelin, s. XVII). almuça n. f. (s. XII.) almussa aumusse
allegoric, ica adj. (s. XV.) allégorique alobatir v. devenir loup (devenir très méchant)
allegoricament adv. (s. XV. . . (s. XIV : « allegorial- alòc n. f. (s. XII.) aleu (hist. mediev.)
men »)) allégoriquement aloè (pl. aloès) n. f. (s. XIV. . . ) aloès (bot.)
allegorizar v. (s. XVI.) construire une allégorie alogar v. (s. XII.) mettre à sa place veire: concedir,
allegretto adv. e n. m. (s. XVIII. . . , mot italian) collocar
allegretò allegreto alogatge n. m. mise en place
allègro adv. e n. m. (s. XVIII. . . , de l’ital. allegro) aloirar v. (s. XII.) 1. leurrer - cit.: . . . on tot matin
allegrò allegro hè tindar la campana, / si’vs ajud Dieu ! Per hemnas
allelluia (i anar sense mai d’ -) expr. y aller sans aloirar, / non per degun de nosauts aperar (Pèir de
façon Garròs, Eglògas, 1567) 2. tromper
alleluia n. m. (s. XIII., de l’ebrieu) alleluià alleluia alongaire, aira n. 1. temporisateur veire: tempo-
alleluias (sense cercar tant d’ -) expr. sans rizator 2. mauvais payeur
chercher à finasser alongament n. m. allongement
allergia n. f. (s. XIX..., alemand ? grèc) allergie alongar v. (s. XII.) 1. allonger - cit.: « Car vesèm
allergic, ica adj. (s. XX.) allergique méd. sovent que lo tròp manjar e lo tròp beure, en lòc de nos
allergologia n. f. (s. XX.) allergologie garir e de nos alongar la vida, es causa sovent de la
allergològue, òga n. (s. XX.) allergològ allergo- mòrt de fòrça gents » (A. Galhard, Prològue d’Augièr
logue a Mossur de Seré, 1583). « . . . e ieu me desplegan en
allobròge adj. e n. allobroge hist. me fasent virolar coma una bobina, e m’alongan tot
allocacion n. f. (s. XV. . . .) allocation nud dins un recanton, per me far préner lo fresc » (J.

30
alongar amagadament

B. Fabre, Istòria de Joan-l’an-pres, 1756); « Cromiron (J. Besson, Contes de la tatà Manon, 1902); Lo meu
alonguèt son morronèl de porquet amagat dins son faudal es plen de fòlas brancas : alucarem un fuòc
quartairon d’agulhas grisas, se boissèt los uèlhons, brandal, / anem, mena-nos a l’ostal (Loïsa Paulin,
s’estirèt, se gromissèt e diguèt a Cromiròta. . . ». (J. 1940); Los cocuts alucan candèlas sus los taps, las pri-
Besson, Contes de la tatà Manon, 1902). 2. rallonger mavèras e las margaridetas floquejan, lo cocut canta
alongui n. m. (s. XII.) 1. atermoiement 2. delai au bòsc, lavetz la vinha que i va de bon còr e los shar-
alongui (préner l’ -) loc. partir de chez soi ments e’s doblan d’ua setmana a l’auta tot lo mes
alonguis (cercar d’ -) loc. tergiverser d’abriu (Raimond Lajús, Armanhac II, 1991)
alonguis (far d’ -) loc. 1. différer 2. lambiner alucatge n. m. allumage
3. tergiverser alum n. m. (s. XIV.) alun
alonzada qualqu’una (li n’an -) expr. ils lui ont alumina n. f. (s. XIX.) alumine
donné une bonne étrillée alumini n. m. (s. XIX. . . ) aluminium
alonzar v. battre, rosser aluminoclorur n. m. (s. XX.) aluminochlorure
alopecia n. f. (s. XIV : « allopicia ».) alopécie aluminografia n. f. (s. XX.) aluminographie
alpatge n. m. (s. XIX.) alpage aluminós, osa (pl. aluminoses, osas) adj. (s. XIX.)
alpenc, enca adj. e n. (s. XIX.) habitant ou relatif alumineux, euse
aux Alpes veire: alpin alunhar v. aluenhar 1. éloigner - cit.: Estimam
alpèstre, èstra adj. (s. XIX.) alpestre qu’al punt de vista de la grafia, cal conciliar nòstras
alpin, ina adj. (s. XIX.) alpin, ine (terme géo- tradicions classicas, los resultats de l’estudi scientific
graphique) veire: alpenc de la lenga, la grafia mistralenca e la grafia catalana,
alpinisme n. m. (s. XIX.) alpinisme sens tròp nos alunhar de las costumas a las qualas
alpinista n. (s. XIX.) alpiniste veire: pireneïsta èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt, Gramatica,
alquimia n. f. (s. XIV : « alkimia »., de l’arabi) 1935) 2. tenir à distance
alchimie alunhar (s’) v. s’éloigner
alquimista n. (s. XIV. . . , de l’arabi) alchimiste alupada n. f. regard de convoitise
alquitran n. m. (s. XIII., de l’arabi) goudron alupada ! (quina -) loc. quel coup d’œil !
alsacian, ana adj. e n. (s. XIX.) alsacien, ienne alupaire, aira n. qui convoite
alter ego n. m. (s. XIX. . . , mots latins) alter ego alupar v. manger des yeux
alterabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) altérabilité alupar de travèrs loc. regarder de travers
alterable, abla adj. (s. XIV.) altérable aluqueta n. f. allumette
alteracion n. f. (s. XIV.) altération
alús (pl. aluses) n. m. levier veire: agre, palfèr
alterar v. (s. XIV.) altérer
aluserpit, ida adj. 1. éveillé veire: lusèrp 2. dé-
altercacion n. f. (s. XV.) altercation
gourdi (enfant)
alteritat n. f. (s. XVIII. . . ) altérité
alut, uda adj. 1. ailé, ée 2. qui a de grandes ailes
alternància n. f. (s. XIX. . . ) alternança alternance
alveòl n. m. (s. XVII. . . ) alvéole
alternar v. (s. XVI. . . ) alterner
alveolar v. (s. XVIII...) alvéoler
alternatiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) alternatif, ive
alveolat, ada adj. (s. XIX. . . ) alvéolé, ée
alternativa n. f. (s. XVII. . . ) alternative
alternativament adv. (s. XVIII. . . ) alternative- alzena n. f. alène veire: lesena
ment am n. m. → anquet ameçon
alternator n. m. (s. XIX. . . ..) alternador alterna- ama Josèp, ama son can (qui -) expr. qui aime
teur (intrument) Joseph, aime son chien
altèrne, èrna adj. (s. XVI. . . ) altèrn alterne ama qu’el (s’ -) loc. c’est un égoïste
alterofil, ila n. (s. XX. . . .) haltérophile amabilitat n. f. (s. XVII. . . ) amabilité
alterofilia n. f. (s. XX. . . .) haltérophilie amablament adv. (s. XIX.) aimablement veire:
altesa n. f. (s. XIV., de l’ital. altezza) altesse aimablament
altièr, èra adj. (s. XVII. . . ) altier, ère amable a la companhiá loc. aimable en société
altimètre n. m. (s. XVI. . . ) altimètre amable, abla adj. (s. XIII.) aimable veire: aimable
altitud n. f. (s. XVI. . . ) altitude
altiu, va adj. (s. XIII.) hautain, aine amablet, eta adj. (s. XIII. . . ) gentillet, ette
alto n. m. (s. XVIII. . . , mot italian) altò alto amac n. m. (s. XVI. . . , castelhan ? haitian) hamac
altruïsme n. m. (s. XIX. . . .) altruisme amaçolar loc. assommer
altruïsta n. (s. XIX. . . .) altruiste amaçolar de còps loc. rouer de coups
alucador n. m. allumoir amadurar v. mûrir
alucafòc n. m. allume-feu amaga (saber ont Joana -) expr. savoir où trou-
alucaire, aira n. allumeur, euse (personne) ver des ressources
alucar v. (s. XII.) allumer - cit.: « Aluca lo fuòc e amagadament adv. (s. XIII.) en cachette veire: a
monta l’ola, que languirai de manjar aquela sopeta ». l’amagat

31
amagar amassaire, aira

amagar v. (s. XIII.) 1. cacher veire: escondre - cit.: amar çò bon loc. aimer ce qui est bon
« . . . daissa a d’autras lo suènh d’arrengar artistament amar e escupir doç (engolir -) expr. accepter un
aquel mocador de còl, qu’al lòc d’amagar tot plen un affront
sen, qu’es estat lo vesc ont se son vengudas empastar amar la crotz loc. aimer l’argent (jeu de mot)
tantas anmas, ne daissa pro lusir, per qu’un nombre amar mai loc. 1. préférer 2. aimer mieux
parièr i vengan quèrre la mòrt » (J. L. Fornèrs, Sermon amar melhor loc. 1. préférer 2. aimer mieux
presicat a Santa-Ceselha, 1785); « Cromiron alonguèt amar mièlhs loc. 1. préférer 2. aimer mieux
son morronèl de porquet amagat dins son quartairon amar per passion loc. aimer avec passion
d’agulhas grisas, se boissèt los uèlhons, s’estirèt, se amar, ara adj. amer veire: amargant
gromissèt e diguèt a Cromiròta ». (J. Besson, Contes amarant n. m. (s. XVI. . . ) amarante
de la tatà Manon, 1902). 2. dissimuler amarar v. (s. XVII.) 1. prendre la haute mer
amagat (a l’ -) loc. en cachette (bateau) 2. se poser sur la mer (avion)
amagat (d’ -) loc. en cachette amaratge n. m. (s. XX.) amerrissage (action de
amagatalh n. m. (s. XIV.) amagatòri cachette se poser sur la mer)
amagriment n. m. amaigrissement amarejar v. être amer
amagrir v. amaigrir veire: aprimar amargant coma de fèl loc. amer comme du fièl
amagrissent, enta adj. amaigrissant, ante amargant, anta adj. amer (goût) veire: amar
amainadar v. avoir des enfants amargantejar v. avoir un goût amer
amainadat, ada adj. qui a des enfants amargar v. (s. XIII.) rendre amer
amainadit, ida adj. qui se conduit comme un amargenar v. faire paître au bord des champs
enfant veire: marge
amainatjament n. m. aménagement amargor n. m. (s. XII.) amertume veire: amarum
amainatjar v. aménager amargotejar v. avoir un goût un peu amer
amaire, aira n. (s. XII.) amant, ante veire: amant amarinar v. amariner
amaisar v. 1. calmer 2. amadouer (quelqu’un) amarinatge n. m. amarinage
3. endormir (de bonnes paroles. . . ) amarós, osa (pl. amaroses, osas) adj. 1. morose
amaisar la dolor loc. calmer la douleur 2. amer (fig.)
amalautir (s’) v. tomber malade (sens actiu) amarosament adv. 1. amèrement (fig.) veire:
veire: emmalautit, ida (sens passiu) amarament 2. de façon morose
amalgama n. f. (s. XVII. . . ) amalgame amarovièr n. m. merisier (arbre)
amalgamar v. (s. XIV. . . ) amalgamer amarra n. f. amarre
amaliciar v. 1. s’irriter veire: emmaliciat, ada amarrar v. amarrer
(sens passiu) 2. devenir méchant amarratge n. m. amarrage
amaliciar (s’) v. pron. devenir mauvais amarum n. m. (s. XIII.) amertume veire: amargor
(méchant) veire: emmaliciat, ada (sens passiu) amarvidament adv. (s. XIII. . . ) diligemment
amarvir v. (s. XIII.) 1. se hâter 2. s’empresser
amalir v. 1. rendre / devenir mauvais (sens ac- 3. apprêter 4. fournir
tiu) veire: emmalit (sens passiu) 2. s’irriter amarvit, ida adj. e n. (s. XIII.) 1. éveillé 2. dili-
amaluc n. m. hanche veire: anca gent
amalugadura n. f. éreintement amàs (pl. amasses) n. m. amas
amalugant, anta adj. amalugaire éreintant, ante amassa adv. ensemble - cit.: Ont van tant de pas-
amalugar v. 1. déhancher 2. éreinter tors amassa ? / Çampar, véser quicòm de bèl ? (Pèire
3. s’abîmer Godelin, Ramelet mondin, s. XVII); « Jo vòi que tots
amanar v. saisir à pleine main los qui se daràn l’aunor de m’espiar reconegan a la
amanel n. m. 1. petit paquet (qui tient dans boha de pòrc que jo pòrti dessús lo cap, que la divini-
la main) 2. fig. bouquet d’arbres 3. touffe de tat de tots los autes dieus amassa non es que vent
plante auprès de la mia » (G. Bedot, L’adieu deu bon temps e
amanèl de claus n. m. un trousseau de clés l’amorós mau pagat, 1642)
amanhagada n. f. amadouement amassa (totes -) loc. tous ensemble
amanhagar v. amadouer amassada n. f. ramassis veire: reünion, assem-
amanita n. f. amanite blada
amansiment n. m. action d’apprivoiser amassadoira n. f. (s. XX.) ramasseuse (machine)
amansir v. 1. calmer (la douleur. . . .) 2. ap- amassaire, aira n. (s. XIII.) 1. amasseur (qui
privoiser thésaurise) 2. ramasseur (personne)
amant, anta n. (s. XII : « amans ».) amant, amante amassar v. 1. amasser; ramasser veire: atropelar
amar v. (s. XI.) aimer veire: estimar / aimar - cit.: « Car d’aquí s’amassan las malautiás dedins lors
amar a la campanha (s’ -) loc. aimer être à la còrs, per èsser tròp plens, puslèu que per èsser tròp
campagne voids ». (A. Galhard, Prològue d’Augièr a Mossur

32
amassar amermament

de Seré, 1583); « Amassèt lo pichon sabaton roge e amblada n. f. forte secousse, rossée
lo faguèt assajar a las domaisèlas del bal ; mas totas amblada (d’ -) loc. vivement
avián lo pè tròp grand per lo cauçar » (J. F. Bladèr, La amblador, doira adj. (s. XII.) amblaire qui va à
gardaira de piòts, 1874) 2. attrouper l’amble
amassar coma de pèbre loc. ramasser avec soin ambladura, ambla n. f. (s. XII.) allure du cheval
amat, ada adj. aimé, ée - cit.: Ò, Magalí, ma tant à l’amble
amada, mete la tèsta au fenestron! escota un pauc amblant (chaval -) adj. cheval ambleur
aquesta aubada de tamborins e de violons (Cançon amblant, anta adj. e n. (s. XII. . . ) amblaire am-
populara) blant, ante
amatar (s’) v. se tapir amblar v. (s. XII.) ambler
amatigar v. apaiser, adoucir, affaiblir amble n. m. (s. XII. . . ) amble
amatigar (s’ -) v. s’apaiser, s’adoucir, s’affaiblir amblejar v. aller à l’amble
amatigar la fam loc. apaiser la faim ambrat, ada adj. 1. ambré 2. ée
amatinar (s’) v. 1. se lever matin 2. partir de ambre n. m. (s. XIV.) ambre
bon matin ambre (clar coma l’ -) expr. clair comme
amator, tritz (pl. amators, trises) adj. e n. (s. ambre (levar l’ -) loc. être fin comme un renard
XVI : « amatour ».) amador amateur - src.: Achard ambre (non sent l’ -) expr. cela ne sent pas bon
(1785): "amatour"; Honnorat, 1846: "amatour" ambre gris n. m. ambre gris
amatorisme n. m. (s. XIX. . . .) amateurisme ambrosia n. f. (s. XVIII : « ambrousie ») ambroisie
amautar v. ameuter (chiens) (boisson des dieux)
amazòna n. f. (s. XIV.) amazone - cit.: Ací Pente- ambròsia n. f. (s. XVII : « ambrozio ».) ambroisie
silèa, audaciosa amazòna, / non bat los Mirmidons au (plante)
costat de Bellona (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) ambulacion n. f. (s. XIV.) ambulason ambula-
amb (/ambe) prep. (s. XIV.) avec - cit.: « Lo profèta tion
[Elisèu] demandèt tot exprès un cantoral per apasi- ambulància n. f. (s. XVIII. . . ) ambulance
mar son esperit un pauc trebolat contra un rei d’Israèl, ambulancièr, èra n. (s. XIX. . . ) ambulancier
e per atirar doçament amb aquel artifici l’esperit de ambulant, anta adj. (s. XVII. . . ) ambulant
profecia ». (B. Amilhan, Lo tablèu de la vida del per- ambulator n. m. (s. XX. . . ) ambulador ambula-
fèit crestian, 1673); Bensai per qu’a Pinsaguèl, en teur (instrument)
escrimant d’esperit amb tu sota Lucili, aviái [demem- ambulatòri, òria adj. (s. XV. . . ) ambulatoire
brat] de saber escrimar d’espasa. Paravi doncas de Amelia n. pr. Amèlia Amélie
quarta, ponhet torçut (Robèrt Lafònt, L’eròi, 2001) amelioracion n. f. amélioration - cit.: Aprop al-
amb aquò pas mai ! loc. 1. et voilà tout ! 2. et cus dias retornet admilioracio de las suas disposicios
puis c’est tout (tr. Albucasis)
amb de loc. afin de amèn interj. (s. XII., de l’ebrieu) amen
ambaissada n. f. (s. XIV.) ambassade (mission) amenanças n. f. plur. 1. façons 2. politesses
ambaissadas (far d’ -) loc. faire des démarches amenanças (far plan d’ -) loc. faire trop de
ambaissador, airitz (pl. ambaissadors, ambas- façons
sairises) n. (s. XIII.) ambaissaire; ambaissadora amenar v. amener, conduire veire: emmenar
ambassadeur, drice amendriment n. m. amoindrissement
ambaissariá n. f. (s. XIII.) ambassade (bâtiment) amendrir v. amoindrir
ambedós, doas (pl. ambedoses, doas) adv. (s. amendrir lo pan loc. baisser le prix du pain
XII.) tou(te)s les deux amenitat n. f. (s. XIV.) aménité
ambicion n. f. (s. XV.) ambition amenudament n. m. amenuisement
ambicionar v. (s. XVIII.) ambitionner amenudar v. (s. XIII.) amenuiser
ambiciós, osa (pl. ambicioses, osas) adj. (s. XIV : amercadiment n. m. baisse de prix veire: mercat
« ambecios ». . . s. XVIII : « ambitious ».) ambitieux,
euse amercadir v. baisser le prix veire: amermar
ambiciosament adv. (s. XIV. . . ) ambitieusement american, ana adj. e n. (s. XVI. . . ) américain, aine
ambidèxtre, èxtra adj. (s. XIV.) ambidextre americanizacion n. f. (s. XIX.) américanisation
ambient n. m. (s. XVI. . . ) ambiance (s. f.) americanizar v. (s. XX.) américaniser
ambient, enta adj. (s. XIX. . . ) ambiant, ante amerindian, ana n. (s. XX.) amérindien, enne
ambigú, ua adj. (s. XV. . . ) ambigu, uë amerita (aquò t’ -) loc. c’est bien fait pour toi
ambigüitat n. f. (s. XIV.) ambiguïté ameritar (s’ -) v. mériter cela veire: meritar
ambivaléncia n. f. (s. XX. . . .) ambivalença am- ameritariás de tuar a còps de capèl (t’ -) expr. tu
bivalence mériterais que je t’assomme
ambivalent, enta adj. (s. XX. . . .) ambivalent, amermament n. m. (s. XIII.) 1. diminution
ente 2. amoindrissement

33
amermar amnesia

amermar v. (s. XIII.) 1. diminuer veire: amercadir amigdalas n. f. plur. (s. XV. . . ) amygdale
2. amoindrir 3. baisser le prix amiguet, eta n. petit(e) ami(e)
ametla n. f. amande aminhardir v. rendre un enfant mignard
ametla (aver l’ -) loc. ne pas avoir grand-chose aminhardir un dròlle loc. gâter un enfant
ametlas (trenca -) n. m. enfonceur de portes aminhotar v. 1. prendre l’habitude de faire le
ouvertes mignon veire: minhotar 2. dorloter 3. caresser
ametleda n. f. amandaie amiral n. m. (s. XI. . . , de l’arabi) amiral
ametlièr n. m. amandier amiras (préner sas -) loc. s’orienter
ametlon n. f. amande verte amirautat n. m. amirauté
amfetamina n. f. (s. XX.) amphétamine amistadós (es fòrça -) loc. il est très aimable,
amfibi, íbia adj. e n. (s. XVI. . . ) amphibie sympathique
amfibologia n. f. (s. XIV : « amphibologia ».) am- amistadós, osa (pl. amistadoses, osas) adj.
phibologie aimable, sympathique (qui recherche l’amitié)
amfibologic n. f. (s. XIV. . . ) amphibologique amistadosament adv. de façon sympatique
amfiteatre n. f. (s. XIII. . . ) amphithéâtre amistança n. f. (s. XIII.) bienveillance; liaison
amfitrion n. m. (s. XVIII. . . ) amphitryon amicale - cit.: « [Obesissètz] donc, corredisses pos-
amfòra n. f. (s. XVI. . . ) amphore tilhons a qui vos conjura per la doçor de dos potets
ami (m’i -) loc. je m’y plait vesiadament sarrats dins una premsa d’amistança »
amiant n. m. (s. XVI. . . ) amianta amiante (P. Godelin, Prològue per le balet de monsenhor le duc
amiantat, ada adj. (s. XX. . . .) amianté, ée de Montmorency, 1619).
amic (bèl -) expr. cher ami amistançar v. recevoir avec amitié, lier
amic (grand -) n. grand ami; excellent ami d’amitié
amic car expr. cher ami amistançòia n. f. amitié feinte
amic de la cuèissa expr. 1. profiteur 2. ami de amistat n. f. (s. XII.) amitié
votre poche amistat, ni per enemistat (ni per -) loc. impar-
amic de la cuèissa (èsser un -) expr. vivre aux tialement
dépens de amistejar v. faire des amitiés
amic, iga adj. e n. (s. XII.) ami, ie - cit.: Amics que, amistós coma un garrabièr loc. aimable comme
per m’obligar tròp, / me venètz véser qualque còp / une porte de prison
dins la crambeta d’un ermita, / vos non sauriatz creire amistós, osa (far son -) loc. faire l’aimable
cossí / ieu senti mon mal adocir / quand m’onoratz amistós, osa (pl. amistoses, osas) adj. (av. s. XV.)
d’una visita (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. amical, ala
XVII); « Bonjorn, mos amics. Qué i a per vòstre amistosaire, aira n. qui calme, amadoue
servici ? » (J. F. Bladèr, La gardaira de piòts, 1874); amistosar v. (av. s. XV.) 1. traiter avec amitié 2. se
... çò qui m’avè tocat de tira en Estieu, qu’èra la soa prendre d’amitié
fe occitana, l’amor qui portava a la patria, e que crei amistosar (s’) v. pron. se prendre d’amitié
que la comunicava a tots los qui l’apressavan e qui amistoset, eta adj. (de "amistós" (diminutiu)) très
devienguèn los sons amics. . . (Simin Palay, 1940) aimable; charmant, ante - cit.: « Ja clareja la
« Mas non me’n doni pas gaire dels autres, mai que luna d’un costat, de l’autre l’amistoseta Vènus » (P.
plàcia a vos e a vòstres amics ». (A. Galhard, Prològue Godelin, Prològue per le balet de monsenhor le duc de
d’Augièr a Mossur de Seré, 1583). Montmorency, 1619)
amical, ala adj. (s. XVIII. . . ) amical, ale ammoniac n. m. (s. XIV : « armoniac ») amoniac →
amicalament adv. (s. XVIII. . . ) amicalement ammoniac ammoniac (gaz) - src.: Mistral, 1878 :
amics fisables loc. amis sûrs "anmouniac"; J. Ubaud, 2011, "ammoniac"
amics qu’amics loc. bien / quoique amis ammoniac, aca adj. (s. XIV : « armoniac », cf. am-
amics, ni abric (non aver -) loc. sans feu ni lieu moniac) amoniac, aca → ammoniac, aca ammoni-
amidon n. m. (s. XIV. . . ) amidon veire: empés aque - src.: J. Ubaud, 2011, "ammoniac"
amidonar v. (s. XVI. . . ) amidonner veire: empe- ammoniaca n. f. (s. XIX. . . ., cf. ammoniac)
sar amoniaca → ammoniaca ammoniaque (solu-
amidonatge n. m. (s.XX.) amidonnage tion) - src.: J. Ubaud, 2011, ammoniaca
amidonièr, èra n. (s. XVII. . . ) amidonnier, ère ammoniacal, ala adj. (s. XVIII. . . ) amoniacal →
amigablament adv. (s. XIII.) amiablement ammoniacal, ala ammoniacal, ale - src.: Mistral,
amigable (a l’ -) loc. à l’amiable 1878 : "anmouniacal"; J. Ubaud, 2011, "ammonia-
amigable, bla adj. (s. XIII : « amicable ».) amiable cal"
amigar v. traiter en ami; amadouer ammonita n. f. (s. XVIII...) amonita → ammonita
amigar (s’) v. pron. se lier d’amitié ammonite - src.: Mistral, 1878 :" anmounito"; J.
amigat, ada adj. qui a des amis / amies Ubaud, 2011, "ammonita"
amigats (èsser -) loc. être intimement liés amnesia n. f. (s. XVIII. . . ) amnésie

34
amnesic, ica amorrar

amnesic, ica adj. (s. XIX. . . .) amnésique e que tu fas per industria, / çò qu’ieu practiqui per
amnistia n. f. (s. XVI. . . ) amnistie amor (Gautièr, La Mòstra, s. XVII); Mès que ? lo lop
amnistiable, abla adj. (s. XX.) qui peut être am- s’enfug; tot lo monde li crida / e cadun per lo préner
nistié i cor a tota brida; de faiçon qu’a lo veire e coma es
amnistiar v. (s. XVIII. . . ) amnistier acorsat, jo teni que per uèi lo dangèr es passat, que
amòblament n. m. amoblament ameublement jo pòdi, segura e ses crenta deguna / ni de [pèrda]
amòda (lo vent s’ -) loc. le vent se lève d’anhèl ni d’autra desfortuna, / gardar tota soleta e,
amodar v. mettre en marche, en mouvement selon mon umor, / sonjar tant que me plàcia al fait
amodar (s’i -) loc. en prendre son parti de mon amor (Francés de Corteta, La Miramonda, s.
amodar (s’) v. pron. 1. se remuer 2. se mettre en XVII); çò qui m’avè tocat de tira en Estieu, qu’èra la
train soa fe occitana, l’amor qui portava a la patria, e que
amodar de tot (s’) loc. s’accomoder de tout crei que la communicava a tots los qui l’apressavan e
amoflir v. 1. devenir plus moelleux 2. fig. qui devienguèn los sons amics. . . (Simin Palay, 1940)
s’assouplir (personne) amor a far aquò (i a d’ -) expr. il y a du plaisir
amoladoira n. f. machine à meuler à faire cela
amolaire, aira n. rémouleur, euse amor a far aquò (non i a d’ -) loc. il n’y a pas de
amolar v. (s. XII.) 1. aiguiser veire: amolir 2. polir plaisir à faire cela
à la meule amor de loc. afin de
amolar loc. empiler les gerbes sur l’aire (tech- amor de (per -) loc. conj. pr’amor afin de veire:
niques d’autrefois pour battre le blé) afin de
amolar (cal virar o -) loc. on ne peut pas faire amor de rire loc. histoire de rire
deux choses à la fois (empiler les gerbes et les amor o per fòrça (per -) loc. de gré ou de force
retourner) amor pròpri n. m. amour propre
amolar (non vòl ni virar ni -) loc. il refuse de amor pròpri (pl : las amors pròprias) n. m. (s.
faire quoi que ce soit XVIII. . . ) amour-propre
amolar (pèira d’ -) n. f. pierre à aiguiser amora n. f. mûre (fruit)
amolat (virar l’ -) loc. retourner les gerbes sur amoral, ala adj. (s. XIX. . . ) amoral, ale
l’aire amorassas n. f. plur. folles amours
amolat de fresc loc. frais émoulu amorçador n. m. (s.XVI. . . ) éteignoir
amolherar (s’) v. pron. prendre femme amorçar v. (s. XII.) → atudar 1. éteindre 2. faire
amoliment n. m. amollissement taire
amolir v. amollir veire: amolar amorçar lo blèst loc. rabattre le caquet
amolonament n. m. amoncellement amorejar v. (s. XII.) s’amouracher veire: amor-
amolonar v. amonceler iscar
amondaut adv. (s. XVIII.) 1. là haut 2. Là-Haut amorejat, ada adj. (s. XII. . . ) amouraché, ée
(au Ciel) amoreta n. f. amourette
amonedar v. (s. XVI.) pourvoir d’argent amòrfe, òrfa adj. (s. XVIII. . . ) amòrf amorphe
amonedat, ada adj. (s. XVI.) qui a de l’argent amorièr n. m. mûrier
amont adv. 1. amont - cit.: Meteguèt a la vela amoriscar (s’) v. pron. s’amouracher veire:
e quand lo mazot s’estrifèt, quand se levèt l’aura amorejar
d’amont ; comencèt sa navigacion (Robèrt Lafònt, amorós (se rendre -) loc. s’éprendre
1971, p. 56) 2. là-haut amorós de (èsser -) loc. être désireux de faire
amont (a per -) loc. adv. vers là-haut amorós passatemps n. f. ébats amoureux
amont (d’ -) loc. adv. vers le haut, en haut amorós, osa (pl. amoroses, osas) adj. e n. (s. XII.)
amont de (d’ -) loc. du haut de amoureux, euse veire: fringaire - cit.: E quand
amont, aval, aquò, la rèsta loc. ceci, cela, le pensi, de còps, que ma polida aimada / de sos po-
reste tons d’amor brèça un autre amorós / una enveja me
amontanhar v. mener les troupeaux à la mon- pren d’anar de rescondons / dins l’aiga negra e freja e
tagne d’ombra capelada / negadís escantir mon fuec e garir
amor (far l’ -) loc. faire l’amour mas dolors (Paul Froment, Un jorn d’abrial, 1898)
amor (i a tres causas que non se pòdon escon- amorosament adv. (s. XII.) amoureusement
dre : la tos, lo fum e l’ -) expr. il y a trois choses amorosiá n. f. mal d’amour
que l’on ne peut cacher: la toux, la fumée et amorosir (s’) v. pron. devenir amoureux
l’amour amorralhar v. museler
amor (pl. las amors) n. m. (s. XII.) amour - cit.: amorrar v. 1. faire tomber sur la face 2. ren-
Amor, eretièr de las plaças dont Vènus se vanta d’èstre verser un récipient
senhoressa (Pèire Godelin, Contra, s. XVII); Digas amorrar (s’) v. 1. tomber la face (museau) con-
a la bèla Maria, / que non dòrmi ni nuèit ni jorn, / tre terre - cit.: Quand òm es davant una clara font - o

35
amorrar (s’) anadas e vengudas (far d’ -)

davant un bon barricòt - i a melhor a far que d’escotar ampolós, osa (pl. ampoloses, osas) adj. (s. XIV:
lor [lausenjaire] : i a qu’a s’amorrar a la font - o a « ampulhos ». . . ) ampoulé, ée
parar lo gòt (Antonin Perbòsc, Per Mon solaç, 1926) amputacion n. f. (s. XVI. . . ) amputation
2. pencher son visage 3. mettre en contact son amputar v. (s. XV. . . ) amputer
visage amudiment n. m. amuïssement
amòrri n. m. 1. qui a le tournis (moutons) 2. im- amudir v. amuïr
bécile. amuleta n. f. amulette
amors n. m. (s. XIV.) gaie science amura n. f. amure (cordage)
amors ! (a vòstras -) loc. à vos souhaits ! amurar v. amurer (marine)
amors (las mias -) loc. → mes amours amusaire, aira n. amuseur
amòrsa n. f. (s. XVII.) appât amusament n. m. amusement
amorsador n. m. amorçoir veire: amorçador amusant, anta adj. amusant, ante
amorsar v. amorcer veire: amorçar amusar v. 1. amuser 2. s’amuser
amorsatge n. m. amorçage amusar a de belugas (s’ -) loc. s’amuser de rien
amortesible, ibla adj. amortissable; amortible amusar a de petòfias (s’ -) loc. s’amuser de rien
qui peut être amortie (une dette. . . ) amusarèl, èla adj. propre à amuser
amortesiment n. m. (s. XIV.) amortissement amusarèla n. f. amusette
d’une dette veire: amortiment amusarèla (préner qualqu’un per -) loc. pren-
amortesir v. (s. XIII.) amortir une dette veire: dre quelqu’un comme tête de Turc
amortir amusatiu, iva adj. récréatif, ive
amortidor, doira adj. e n. m. (s. XX.) amortisseire amusi coma un peis dins una guitarra (m’ -)
amortisseur, euse (choc. . . ) expr. je m’ennuie comme un rat mort
amortiment n. m. (s. XV. . . ) amortissement an n. m. an veire: antan, ongan
(choc. . . ) veire: amortesiment an (cap d’ -) n. m. sing. jour de l’an
amortir v. (s. XII.) 1. éteindre veire: amortesir an (fa un -) expr. il y a un an
2. amortir un choc. an badaul (’ -) loc. la première année de
amovibilitat n. f. (s. XVIII. . . ) amovibilité mariage; an niais
amovible, ibla adj. (s. XVII. . . ) amovible an d’abans (l’ -) loc. l’année précédente
amparaire, aira n. (s. XII.) emparaire 1. pro- an de Dieu (l’ -) / (lo bèl -) loc. l’an de grâce
tecteur, trice 2. soutien an del bissèst loc. bissèxt, bissèxte année bis-
amparament n. m. (s. XIII.) emparament 1. pro- sextile (jugée néfaste autrefois) - cit.: . . . e
tection 2. soutien s’apèra frair Zop (. . . ) / apròp qu’agoc de cigòt en
amparar v. (s. XII.) emparar protéger, soutenir correja, / hèit tots los maus deusquaus Dieu se peleja,
amperatge n. m. (s. XX.) ampérage / eth s’en vengoc ací l’an deu bissèst (Pèir de Garròs,
ampère n. m. (s. XIX. . . , d’un nom pròpri) ampèr Eglògas, 1567)
ampère an del gròs ivèrn non los tuèt pas totes (l’ -) expr.
amplament adv. (s. XII.) amplement les imbéciles ne manquent pas
ample (donar l’ -) loc. lâcher la bride an en an (d’ -) loc. d’année en année
ample, pla adj. (s. XII.) ample an nòu n. m. nouvel an
amplexicaule, aula adj. (s. XIX. . . ) amplexicaule an passat (l’ -) loc. 1. l’an passé veire: antan
(bot.) 2. l’année dernière
ampliacion n. f. (s. XVII. . . ) ampliation an que ven (l’ -) loc. l’année prochaine veire:
ampliar v. (s. XVII. . . ) amplier l’an venent
ampliatiu, iva adj. (s. XVII. . . ) ampliatif, ive an que ven es un bon / brave ase (l’ -) expr. il
amplificacion n. f. (s. XIX.) amplification (aug- est facile de remettre à plus tard
menter les proportions) an venent (l’ -) loc. l’an d’après
amplificar v. (s. XIV.) amplifier anabaptisme n. m. (s. XVI. . . ) anabaptisme
amplificator n. m. (s. XX.) amplificador; anabaptista n. (s. XVI. . . ) anabaptiste
amplificaire amplificateur (augmenter les anabasi n. f. (s. XX.) anabase
sons. . . ) anabolisme n. m. (s. XX.) anabolisme
amplificator, tritz (pl. amplificators, trises) adj. anabolizant, anta adj. e n. m. (s. XX.) anabolisant
(s. XX.) amplificador; amplificaire amplificateur, anacorèta n. (s. XIV : « anachorita ».) anachorète
trice anacronic, ica adj. (s. XIX. . . ) anachronique
amplitud n. f. (s. XIV.) amplitude anacronisme n. m. (s. XVII. . . ) anachronisme
amplor n. f. (av.s. XV.) ampleur anada n. f. (s. XIV.) 1. allure 2. marche
ampola n. f. (s. XII.) ampoule (fiole, lampe, lit- anadas e vengudas loc. allées et venues
térature.) veire: bochòrla anadas e vengudas (far d’ -) loc. faire des allées
ampola n. f. (s. XX.) ampoule (électrique) et venues

36
anafasa ancian, ana

anafasa n. f. (s. XIX. . . ) anaphase anar bèl (non / pas -) loc. aller mal (événe-
anafòra n. f. (s. XIV.) anaphore ments)
anaglife n. m. (s. XV. . . ) anaglyphe anar cercar de vinagre doç (non / pas -) expr.
anagramma n. m. (s. XVI. . . ) anagrama ana- dire crûment sa façon de penser
gramme anar coma un lum (s’en -) loc. dépérir de jour
anal, ala adj. (s. XIX. . . ) anal, ale en jour
analfabèt, èta adj. e n. (s. XVI. . . ) analphabète anar de bròda (non i -) loc. ne pa y aller de
analfabetisme n. m. (s. XX.) analphabétisme main morte
analgesia n. f. (s. XIX. . . ) analgésie anar del mond (l’ -) loc. la marche du monde /
analgesic, ica adj. e n. (s. XIX. . . ) analgésique de la société
analisable, abla adj. (s. XIX. . . ) analizable anar del tot (i -) loc. y aller de toutes ses forces
analysable anar en flòc (s’en -) loc. tomber en loques
analisar v. (s. XVII. . . ) analizar analyser anar en qualque part loc. aller quelque part
analisator n. m. (s. XVIII. . . ) analisador; analisaire anar ringa-ranga (se’n -) loc. se traîner en
analyseur (instrument) marchant (se)
analisator, tritz (pl. analisators, trises) adj. e anarquia n. f. (s. XIX. . . ) anarchie (idéologie
n. (s. XVIII. . . ) analisador; analisaire analyseur, politique)
euse (personne) anarquic, ica adj. (s. XVI. . . ) anarchique
analisi n. f. (s. XVI. . . ) analyse - cit.: L’article anarquicament adv. (s. XIX. . . ) anarchiquement
mai interessant, de nòstre vejaire, es una analisi com- anarquisme n. m. (s. XIX. . . ) anarchisme
parada de la plaça e de la fonccion dels tèxtes literaris anarquista adj. e n. (s. XVIII. . . ) anarchiste
dins los manuals recents d’anglés e d’alemand (Clara anarquizant, anta adj. (s. XIX. . . ) anarchisant,
Torrelhas, Lenga e païs d’òc, 1997, n° 31) ante
analista n. (s. XVII. . . ) analyste anastròfa n. f. (s. XIV.) anastrophe
analista-programmator, tritz n. (s. XX.) anatèma n. m. (s. XII. . . ) anathème
analista-programaire analyste-programmeur, anatematizar v. (s. XIV.) anathématiser
euse anatomia n. f. (s. XIV.) anatomie
analitic, ica adj. (s. XVI. . . ) analytique anatomic, ica adj. (s. XVI. . . ) anatomique
analogia n. f. (s. XIII. . . ) analogie anatomicament adv. (s. XVII. . . ) anatomique-
analogic, ica adj. (s. XVI. . . ) analogique ment
analogicament adv. (s. XVI. . . ) analogiquement anatomista n. (s. XVI. . . ) anatomiste
analògue, òga adj. (s. XVI. . . ) analòg analogue - anatz tant aviat ? (ont -) loc. où allez-vous si
src.: Mistral, 1878: "analogue" pressé /vite ?
anam. . . (nos en -) nos ne nous nous en allons anca n. f. (s. XI.) 1. hanche veire: patèrla 2. gigot
anament n. m. (s. XIV.) allure, marche (agneau. . . ) 3. fesse (euphémisme)
anamorfòsi n. f. (s. XVIII. . . ) anamorphose anca (lo tornet de l’ -) loc. → articulacion
ananàs (pl. ananases) n. m. (s. XVI. . . ) ananas l’articulation de la hanche veire: nosador
anantir v. avancer en besogne anca d’anhèl, de feda (una -) n. f. gigot
anar n. m. (s. XI.) allure (n. f.) d’agneau, de brebis
anar v. aller - cit.: E quand pensi, de còps, que ma ancada n. f. fessée (euphémisme) veire: pater-
polida aimada / de sos potons d’amor brèça un autre lada
amorós / una enveja me pren d’anar de rescondons / ancada (tirar una -) loc. recevoir une fessée
dins l’aiga negra e freja e d’ombra capelada / negadís ancar v. 1. fesser 2. jouer des hanches (tortiller
escantir mon fuec e garir mas dolors (Paul Froment, des fesses)
Un jorn d’abrial, 1898) ancessor, ora n. (s. XII.) ancêtre veire: rèire
anar n. m. démarche (allure, marcher) ancestral, ala adj. e n. (s. XII. . . ) ancestral, ale
anar (a dreit -) loc. à vrai dire veire: reiral
anar (al pièg -) loc. au pis aller anchòia n. f. anchois (n. m.)
anar (aquò’s de son -) expr. c’est dans ses habi- anchoiada n. f. anchoyade
tudes anchòias (aver los uèlhs bordats d’ -) expr.
anar (non es de mon -) expr. ce n’est pas mon avoir les yeux cocards
habitude ancian, ana adj. e n. (s. XIII.) ancien, enne - cit.:
anar (s’en-) loc. se retirer (s’en aller) Lo grop pronominal precedent lo [vèrbe] es proclitic
anar (tot) sol loc. couler de source e atòn, mentre que lo grop seguissent lo [vèrbe] es
anar a la nèu loc. aller à la neige enclitic e tonic. Cal notar que, dins aqueste darrièr
anar a Marselha loc. aller à Marseille cas, la lenga anciana coneissiá que de pronoms atòns
anar amb tot son grais (se’n -) expr. mourir en (Loís Alibèrt, Gramatica, 1935)
bonne santé ancian, ana n. personne âgée

37
anciana (a l’ -) anglofilia

anciana (a l’ -) loc. à l’ancienne mode anemic, ica adj. (s. XIX. . . ) anémique
ancianament adv. (s. XIV.) anciennement anemomètre n. m. (s. XVIII. . . ) anémomètre
ancianetat n. f. (s. XIV.) ancienneté anemòna n. f. (s. XIV. . . ) anemona anémone veire:
ancola n. f. contrefort (archit.) tulipan, uèlh de pavon
ancora n. f. (s. XII.) ancre anen s’en ! expr. qu’ils s’en aillent !
ancorar v. 1. ancrer 2. jeter l’ancre anequeliment n. m. 1. inanition veire: inanicion
ancoratge n. m. ancrage 2. défaillance
andalós, osa (pl. andaloses, osas) adj. andalou, anequelir v. tomber d’inanition
ouse anequelit (èsser -) loc. mourir de faim
andana n. f. allée anestesia n. f. (s. XVIII. . . ) anesthésie
andbal (/handball) n. m. (s. XX. . . , mot alemand) anestesiant, anta adj. e n. m. (s. XIX. . . )
andbòl handball anesthésiant, ante
andbalaire, aira n. (s. XX. . . ) andbolaire hand- anestesiar v. (s. XIX. . . ) anesthésier
balleur, euse anestesic, ica adj. e n. m. (s. XIX. . . ) anesthésique
ande (a tot -) loc. à toute allure veire: aviat anestesista n. (s. XIX. . . ) anesthésiste
ande (aver fòrça -) loc. avoir les coudées anet n. m. (s. XIII.) aneth
franches aneurisma n. m. (s. XV. . . ) anevrisme anévrisme
andèrs n. m. plur. chenets veire: capfoguièrs anfractuositat n. f. (s. XVI. . . ) anfractuosité
andicap n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) handicap àngel n. m. (s. XII.) angèl ange
andicapar v. (s. XIX. . . ) handicaper
àngel (far coma un -) loc. faire parfaitement
andicapat, ada adj. (s. XIX. . . ) handicapé, ée veire:
àngel bufarèl adj. ange "bouffarel", qui souffle
despoderat
dans la trompette (crèche)
andorran, ana adj. andorran, ane
àngel negre n. m. ange des ténèbres
androgèn, èna adj. (s. XIX. . . ) androgène
àngel per manlevar, diable per tornar expr. il
androgeneïtat n. f. (s. XIX. . . ) androgénéité
est plus facile d’emprunter que de rendre
androgenèsi n. f. (s. XIX. . . ) androgénèse
angelic, ica adj. (s. XVI.) angélique
androgin, ina adj. e n. (s. XIV. . . ) androgyne
angelica n. f. (s. XVI. . . ) angélique (plante)
androginia n. f. (s. XIX. . . ) androgynie
angelisme n. m. (s. XX.) angélisme
androïde n. m. (s. XIX. . . ) androïde
andrologia n. f. (s. XIX. . . ) andrologie angelon n. m. angelot
andrològue, òga n. (s. XIX. . . ) andrològ andro- àngels (rire amb los -) loc. rire aux anges
logue Angèlus n. m. (s.XVII. . . ) angelús angélus - cit.:
Andromaca n. f. Andromaque (mythologie Los qu’an pas ausit tindar Nadalet dins lor enfança
grecque) - cit.: Ací, damb los tragics bordaquins, pòdon pas se far una idèa de tot lo gaug que la vida lor
Andromaca, / de còps de punhs lo pieish e la cara no’s a panat. Lo nòstre campanièr, qu’alara èra pas vièlh,
maca (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) ni pigre, lo nos sonava, uèit jorns avant Nadal, cada
androna n. f. (s. XIV.) impasse, cul-de-sac ser aprèp l’Angèlus, durant una ora (Loïsa Paulin, Lo
anduèlh n. m. andouille (charcuterie) vièlh libre d’images, 1940)
andusac n. m. bêche à deux pointes angevin, ina adj. angevin, ine
anecdòta n. f. (s. XVII. . . ) anecdote angina n. f. (s. XVI. . . ) angine
anecdotic, ica adj. (s. XVIII. . . ) anecdotique angiòma n. m. (s. XIX. . . ) angiome
anecdoticament adv. (s. XVIII. . . ) anecdotique- anglada n. f. (s. XIV.) surface d’un triangle (ter-
ment rain. . . ) veire: angle
anèl n. m. (s. XII.) anneau Anglatèrra n. f. Angleterre - cit.: . . . qui s’aperèc
anèl de denticion n. m. (s. XX.) anneau de den- despuish com enquera Anglatèrra (Pèir de Garròs,
tition (med.) Poesias, 1567)
anèl de maridar / novial loc. 1. anneau de angle n. m. (s. XII.) angle veire: anglada
mariage 2. alliance anglés, esa (pl. angleses, esas) adj. anglais
anèl de servieta n. m. rond de serviette anglican, ana adj. e n. (s. XVI. . . ) anglican, ana
anèla n. f. grand anneau; boucle de cheveux anglicanisme n. m. (s. XIX. . . ) anglicanisme
anelar v. boucler (cheveux) anglicisme n. m. (s. XVIII. . . ) anglicisme
anèls (pels que fan d’ -) loc. cheveux bouclés anglicizar v. (s. XVIII. . . ) angliciser
anem ! interj. allons ! angloamerican, ana adj. (s. XX. . . ) anglo-
anem jaire loc. allons nous coucher américain, aine
anem nos’n ! expr. allons nous-en ! angloarabi, àbia adj. (s. XIX. . . ) angloarab anglo-
anem-i d’apassons loc. allons-y doucement arabe
anemia n. f. (s. XVIII. . . ) anémie anglofil, ila adj. e n. (s. XIX. . . ) anglophile
anemiar v. (s. XIX. . . ) anémier anglofilia n. f. (s. XIX. . . ) anglophilie

38
anglofòbe, òba anniilar

anglofòbe, òba adj. e n. (s. XIX. . . ) anglofòb an- anisar v. 1. nicher 2. faire son nid
glophobe aniseta n. f. (s. XVIII. . . ) anisette
anglofobia n. f. (s. XIX. . . ) anglofòbia anglopho- anma n. f. (s. XI.) âme veire: arma - cit.: Los uèlhs
bie que son lo miralh de l’anma, devon èsser tranquilles
anglofòn, òna adj. e n. (s. XX. . . ) anglofòne an- e abaissats dins una veusa (J. L. Fornèrs, Sermon
glophone presicat a Santa-Ceselha, 1785) ; Josèp Ros es pas
anglonormand, anda adj. (s. XIX. . . ) solament lo grand trobaire de la Chançon lemosina,
anglò-normand, anda anglo-normand, ande lo reviudador qu’a [incarnat] l’anma de son terraire:
anglosaxon, ona (/anglo-saxon, ona) adj. (s. es lo precursor de la vertadièra Renaissença occitana
XVIII. . . ) anglò-saxon, ona anglo-saxon, one (Antonin Perbòsc, 1905)
angoissa n. f. (s. XII.) 1. angoisse 2. gorge étroite anma ! (per aquela -) loc. par mon âme !
en montagne anma creada (non i aver -) n’y avoir pas âme
angoissar v. (s. XII.) angoisser qui vive
angoissós, osa (pl. angoissoses, osas) adj. (s. XII.) anma de (aver dins l’ -) loc. être décidé / résolu
angoissant, ante à
anguila n. f. (s. XIII.) anguille
anma de (non me basta l’ -) loc. je n’ai pas le
anguila (sarrar l’ -) loc. saisir la chance avant
courage de
qu’elle ne s’échappe
anma entraversada dins lo còrs (aver l’ -) avoir
anguila, l’anguila li escapa (qui tròp sarra l’ -)
l’âme chevillée au corps
expr. qui trop embrasse mal étreint
anma lassa (anar a l’ -) loc. marcher en traînant
anguilat, ada adj. pareil à une anguille
les pieds
angular, ara adj. (s. XIV.) angulaire
angulós, osa (pl. anguloses, osas) adj. (s. XIV.) anma portant dòl loc. âme errante
anguleux, euse anma viva (non i a / i a pas -) loc. 1. il n’y a âme
angulositat n. f. (s. XIV : « anglozitat ».) angulosité qui vive 2. il n’y a pas un chat
anhèl negre (a l’ -) loc. 1. il est devenu riche on annada n. f. année
ne sait comment 2. l’origine de sa fortune n’est annada a sa sason e tot esperit sa rason (tota -)
pas claire expr. il faut écouter les raisons de chacun
anhèl, al diable torna la pèl (del diable ven l’ -) annada que cor (l’ -) expr. l’année qui court
expr. bien mal acquis ne profite jamais annadas pòdon rajar (las -) expr. les années
anhèl, èla n. agneau, agnelle peuvent s’écouler
anhelar v. mettre bas (brebis) annadièr, ièra adj. annuel, elle veire: annal
anhelatge n. agnelage annadit, ida adj. âgé, ée; chargé, e d’ans veire:
anhelièr, ièra n. berger des agneaux temps
anhelum n. m. les agneaux annal, ala adj. (s. XII.) annuel, elle veire: anal,
anidride n. m. (s. XIX. . . ) anidrid anhydride annadièr
anientament n. m. anéantissement annalista n. (s. XVI. . . ) annaliste (rédacteur
anientar v. (s. XIV.) anéantir d’annales)
animacion n. f. (s. XIV. . . ) animation annals n. f. plur. (s. XV. . . ) annales veire: anal
animal n. m. (s. XIV.) animal
annat, ada n. (s. XIII.) 1. aîné veire: ainat 2. âgé,
animal domèrgue n. m. animal domestique
ée
animal maquina n. m. animal machine (phil.)
annexar v. (s. XIII. . . ) anexar annexer - src.: Hon-
animal politic n. m. animal politique (phil.)
norat, 1846 : "annexa"
animalariá n. f. (s.XX.) animalerie (boutique)
annèxe n. m. (s. XIII. . . ) anèxa annexe - src.: Hon-
animalièr, ièra adj. (s. XVIII. . . ) animalier
norat, 1846 : "annexe"
animalitat n. f. (s. XII. . . ) animalité
animar v. (s. XIV.) animer - cit.: Al contrari de çò annèxe, èxa adj. e n. f. (s. XIV.) anèxe annexe -
que se pòt creire, èra subretot a l’intrada de l’ivèrn src.: Honnorat, 1846 : "annexe"
que las carrièras, per ieu, s’animavan (Loïsa Paulin, annexion n. f. (s. XIV : « annexio ») anexion an-
Lo vièlh libre d’images, 1940) nexion - src.: Honnorat, 1846 : "annexio"
animator, tritz (pl. animators, trises) n. (s. annexionisme n. m. (s. XIX. . . ) anexionisme an-
XIX. . . ) animador; animaire animateur nexionnisme
animisme n. m. (s. XVIII. . . ) animisme annexionista adj. e n. (s. XVIII. . . ) anexionista an-
animista adj. e n. (s. XVIII. . . ) animiste nexionniste
animositat n. f. (s. XIV.) animosité anniilacion n. f. (s. XV. . . ) aniilacion annihila-
anirà plan loc. ça ira tion veire: anequeliment
anís (pl. anises) n. m. (s. XIII. . . ) anis anniilar v. (s. XV. . . ) aniilar annihiler veire:
anisar v. aniser (anis) anequelir

39
anniversari antepifòra

anniversari n. m. (s. XII., lat. anniversarius) anqueta (n’aver son -) loc. en avoir plein le dos
aniversari anniversaire - src.: Honnorat, 1846: anquilosar v. (s. XVIII. . . ) anquilozar ankyloser
"anniversari"; Mistral, 1878 : "anniversàri" anquilòsi n. f. (s. XVI. . . ) ankylose
annonci n. m. (s. XV. . . ) anóncia annonce (n. f.) ans (aquestes -) loc. ces dernières années
Annonciacion n. pr. (s. XIII.) Anonciacion An- ans ? (quant avètz d’ -) loc. quel âge avez-vous
nonciation - cit.: De la Annunciatio de Nostra Dona ?
sancta Maria. La festa de Nostra Dona Casta es dicha ans ? (quant me donariatz d’ -) loc. quel âge
en aquesta manieyra quar ela sola casta e pura con- me donneriez-vous ?
ceup lo sieu benesecte car filh aytal dia1, per virtut ans de dimenges (aver cent -) expr. être très
del Sanh Spirit; es dicha Annunciatio quar li fonc vieux
annunciada la conceptio del Filh de Dieu aquel dia per ans de temps (tres -) loc. pendant trois ans
sanh Gabriel, loqual annunciamen fonc fach en aque- ans e quicòm (a cinquanta -) loc. il a plus de
sta manieyra (Jacme de Voragina, Legenda daurada, s. cinquante ans
XIII) ans mai passa (quaranta -) loc. quarante ans et
annonciar v. (s. XIII : « annunciar ») anonçar an- plus
noncer - cit.: De la Annunciatio de Nostra Dona ans ne sabon mai que los libres (los -) expr. rien
sancta Maria. La festa de Nostra Dona Casta es dicha ne vaut l’expérience
en aquesta manieyra quar ela sola casta e pura con- ans que non se nombran (despuèi d’ -) expr. de
ceup lo sieu benesecte car filh aytal dia1, per virtut temps immémorial
del Sanh Spirit; es dicha Annunciatio quar li fonc ans, serem totes bòrnis (d’aicí cent -) expr. il
annunciada la conceptio del Filh de Dieu aquel dia per faut faire la part des choses
sanh Gabriel, loqual annunciamen fonc fach en aque- ansa n. f. anse
sta manieyra (Jacme de Voragina, Legenda daurada, s. ànsia n. f. (s. XII...) socit souci (chagrin) veire:
XIII) - src.: Honnorat, 1846: "annonciar" chauta, pensament, lagui, anxietat
annonciar mal loc. être de mauvais augure ànsia (èsser en -) loc. éprouver de l’inquiétude
annonciator, tritz (pl. annonciators, trises) adj. ànsias (èsser dins las -) loc. éprouver de
e n. (s. XVI. . . ) anonciador; anonciaire annoncia- l’inquiétude
teur, trice ansiós, osa (pl. ansioses, osas) adj. (s. XII. . . )
annoncis (cridar los -) loc. publier les bans socitós 1. soucieux, euse veire: anxiós, osa 2. in-
annoncis (tirar los -) loc. publier les bans quiet, ète
annualament adv. (s. XIII : « annualmens ») an- ansiosament adv. (s. XII. . . ) soucieusement veire:
nuellement anxiosament
annuari n. m. (s. XVIII. . . ) annuaire antagonic, ica adj. (s. XIX. . . ) antagonique
annuitat n. f. (s. XIV. . . ) anuitat annuité antagonisme n. m. (s. XVI. . . ) antagonisme
anobliment n. m. (s. XV. . . ) anoblissement antagonista adj. e n. (s. XVI. . . ) antagoniste
anoblir v. (s. XV.) anoblir antalgic, ica adj. e n. m. (s. XIX. . . ) antalgique
anòde n. (s. XIX. . . ) anode antan adv. (s. XII.) 1. l’an passé 2. autrefois
anodin, ina adj. (s. XVI. . . ) anodin, ine antan (passat -) loc. il y a deux ans
anodizar v. (s. XX. . . ) anodiser antarctic, ica adj. (s. XIV.) antarctique
anomalia n. f. (s. XVI. . . ) anomalie antecambra n. f. (s. XVI. . . ) antichambre
anomia n. f. anomie (soc.) antecambra (far -) loc. faire antichambre
anomic, a adj. anomique (soc.) antecedent n. m. (s. XIV.) antécédent
anonimament adv. (s. XVIII. . . ) anonymement antecedents penals n. m. plur. casier judiciaire
anonimat n. m. (s. XIX. . . ) anonymat antecessor, ora n. (s. XIV. . . ) antécesseur, eure
anonime, ima adj. e n. (s. XVI. . . ) anonim antedata n. f. (s. XV. . . ) antidata antidate
anonyme - src.: Mistral, 1878 : "anounime" antedatar v. (s. XV. . . ) antidatar antidater
anorac n. m. (s. XX. . . ) anorak antediluvian, ana adj. (s. XVIII. . . ) antideluvian
anorexia n. f. (s. XVI. . . ) anorexie antédiluvien, enne
anorexic, ica adj. e n. (s. XIX. . . ) anorexique antenna n. f. (s. XIII / XX.) antenne (radio. . . )
anormal, ala adj. (s. XIV.) anormal, ale veire: bana
anormalament adv. (s. XIX. . . ) anormalement antepenultime, ima adj. (s. XVI. . . ) antepenultim
anormalitat n. f. (s. XX. . . ) anormalité antépénultième - cit.: Jos l’influéncia d’aquela lei
anotacion n. f. (s. XI : « annotation ».) annotation generala, los ancians proparoxitòns (mots accentuats
anotar v. (s. XVI. . . , lat. adnotare) annotar annoter sus l’antepenultima sillaba) de l’anciana lenga [...] an
anotator, tritz (pl. anotators, trises) n. (s. XVI. . . ) desplaçat l’accent per se cambiar en paroxitòns (Loís
anotador; anotaire annotateur, trice Alibèrt, Gramatica, 1935)
anquet n. m. (s. XVI.) hameçon veire: am antepifòra n. f. (s. XIV. . . ) antépiphore veire: an-
anqueta n. f. petite hanche veire: anca tipofòra

40
anteposicion antioccitanista

anteposicion n. f. (s. XIX..., lat. ante + posicion) anticorrosiu, iva adj. e n. m. (s. XX.) anticorro-
anteposition sive, ive
anterior, ora adj. (s. XV. . . ) antérieur, eure anticòrs (pl. anticòrses) n. m. (s. XX.) anticorps
anteriorament adv. (s. XVII. . . ) antérieurement anticrist n. m. sing. (s. XII. . . ) antecrist antéchrist
anterioritat n. f. (s. XVI. . . ) antériorité antidemocratic, ica adj. (s. XVIII. . . ) an-
anti-rabic, ica adj. (s. XX.) antirabique (méd.) tidémocratique
anti-racisme n. m. (s. XX.) antiracisme antidepressiu, iva adj. e n. m. (s. XX.) antidé-
anti-racista adj. e n. (s. XX.) antiraciste presseur
anti-raquitic, ica adj. e n. (s. XX.) antirachitique antidolor n. m. (s. XX.) antidouleur
anti-rauba n. m. (s. XX.) antivol antidòt n. m. (s. XVIII. . . ) antidòta antidote
anti-religiós, osa adj. (s. XX.) antireligieux antieròi n. m. (s. XX.) anti-héros
anti-rovilh adj. e n. (s. XIX. . . ) antirouille antieuropèu, èa adj. (s. XX.) antieuropenc anti-
anti-ruga n. m. (s. XX.) antiride européen
anti-semita adj. e n. (s. XIX. . . ) antisémite antifa n. f. (del francés) prétantaine
anti-semitic, ica adj. (s. XIX. . . ) antisémitique antifa (batre -) loc. 1. courir le monde 2. courir
anti-semitisme n. m. (s. XIX. . . ) antisémitisme la prétantaine
anti-septic adj. e n. m. (XVIII. . . ) antiseptique (n. antifa (batre l’ -) loc. courir le monde
m.) antifa (rodar -) loc. 1. courir le monde 2. courir
anti-serum n. m. (s. XX.) antisérum la prétantaine
anti-sismic, ica adj. (s. XX.) antisismique antifascisme n. m. (s. XX.) antifaissisme antifas-
anti-social, ala adj. (s. XVIII. . . ) antisocial, ale cisme
antiaerian, ana adj. (s. XX.) antiaerenc anti- antifascista adj. e n. (s. XX.) antifaissista antifas-
aérien, enne ciste
antialcoolic, ica adj. (s. XX.) antialcoolique antifòna n. f. (s. XIII.) antienne
antialcoolisme n. m. (s. XX.) antialcoolisme antifonari n. m. (s. XV.) antiphonaire
antiarnas adj. e n. (s. XX.) antimites antifrasi n. f. (s. XIV.) antifrasa antiphrase
antiatomic, ica adj. (s. XX.) antiatomique antifrastic, ica adj. (s. XX.) antiphrastique
antibiotic, ica adj. e n. m. (s. XX.) antibiotique antigang n. m. (s. XX.) antigang
Antíbol n. pr. Antibes (ville) antiimperialista n. (s. XX.) anti-impérialiste
antibolenc, enca adj. e n. habitant d’Antibes antiinflammatòri, òria adj. e n. m. (s. XX.)
antibruch (pl. antibruches) adj. (s. XX.) an- antiinflamatòri anti-inflammatoire
tibruit antilhés, esa (pl. antilheses, esas) adj. (s. XX.)
antic (es -) loc. c’est suranné antillais, aise
antic, ica adj. (s. XII.) antique Antiliban n. pr. Anti-Liban (montagne du
anticament adv. (s. XIV.) antiquement Liban) - cit.: Jo hi subjèca a mi la grana Babilònia,
anticancerós, osa (pl. anticanceroses, osas) adj. / lo mont Antiliban e l’Aràbia tustè (Pèir de Garròs,
(s. XX.) anticancéreux, euse Lissandre, 1567)
anticari, ària n. (s. XVIII. . . ) antiquaire antilogia n. f. (s. XX.) antilogie
anticarri n. m. (s. XX.) antichar antilogic, ica adj. (s. XX.) antilogique
anticiclon n. m. (s. XX.) anticiclòn anticyclone antilòp n. m. (s. XX.) antilòpe antilope
anticiclonic, ica adj. (s. XX.) anticyclonique antimagnetic, ica adj. (s. XX.) antimagnétique
anticipacion n. f. (s. XIV.) anticipation antimatèria n. f. (s. XX.) antimatière
anticipar v. (s. XIV.) anticiper antimilitarisme n. m. (s. XX.) antimilitarisme
anticipator, tritz (pl. anticipators, trises) adj. e antimilitarista n. (s. XX.) antimilitariste
n. (s. XX.) anticipador; anticipaire anticipateur, antimissil, ila adj. e n. m. (s. XX.) antimissile
trice antimonarquic, ica adj. (s. XVIII. . . ) antimonar-
anticlerical, ala adj. e n. (s. XX.) anticlérical, ale chique
anticlericalisme n. m. (s. XX.) anticléricalisme antimonarquisme n. m. (s. XVIII. . . ) antimonar-
anticoagulant adj. e n. m. (s. XX.) anticoagulant chisme
anticolonialisme n. m. (s. XX.) anticolonialisme antimòni n. m. (s. XIII. . . ) antimoine
anticolonialista adj. (s. XX.) anticolonialiste antineuralgic, ica adj. e n. m. (s. XIX. . . )
anticonformisme n. m. (s. XX.) anticon- antinevralgic antinévralgique
formisme antinomia n. f. antinomie (phil.)
anticonformista adj. e n. (s. XX.) anticonformiste antinomia n. f. (s. XVI. . . ) antinomie
anticonstitucional, ala adj. (s. XVIII. . . ) anticon- antinomic, ica adj. antinomique (phil.)
stitutionnel, elle antinuclear, ara adj. (s. XX.) antinucléaire
anticonstitucionalament adv. (s. XX.) anticonsti- antioccitanisme n. m. (s. XX.) anti-occitanisme
tutionnellement antioccitanista adj. e n. (s. XX.) anti-occitaniste

41
antioxidant, anta aparar del prètz (s’ -)

antioxidant, anta adj. e n. m. (s. XX.) antioxy- antropomorfisme n. m. (s. XVIII...) anthropomor-
dant, ante phisme
antipapa n. m. (s. XIV.) antipape antroponime n. m. (s. XIX. . . ) antroponim an-
antiparasit, ita adj. e n. (s. XX.) antiparasite throponyme
antiparlamentari, ària adj. (s. XIX. . . ) antipar- antroponimia n. f. (s. XIX. . . ) anthroponymie
lementaire antropopitèc n. m. (s. XIX. . . ) anthropopithèque
antiparlamentarisme n. m. (s. XX.) antipar- anuèit adv. (s. XVI.) 1. ce soir 2. cette nuit
lementarisme anular n. m. (s. XIV.) annulaire (doigt) veire: me-
antipatia n. f. (s. XVI. . . ) antipathie janet
antipatic, ica adj. (s. XVI. . . ) antipathique anullable, abla adj. (s. XIX. . . ) anulable annula-
antipòde n. m. (s. XIV.) antipode ble
antipofòra n. f. (s. XIV.) antipophore veire: an- anullacion n. f. (s. XIV.) anulacion annulation
tepifòra anullar v. (s. XIV., lat. "adnullare") annular an-
antipollucion adj. (s. XX.) antipollution nuler
antipsiquiatria n. f. antipsychiatrie (psy.) anuria n. f. (s. XIX. . . ) anurie
antiquitat n. f. (s. XIII.) antiquité - cit.: Les dieus anus (pl. anuses) n. m. (s. XIV. . . ) anús anus
de l’Antiquitat i van per aquí (Pèire Godelin, s. XVII). anvant n. m. (s. XII. . . ) auvent
Antiquitat (Auta -) n. f. Haute Antiquité anxietat n. f. (s. XIV.) ansietat anxiété veire: ànsia
Antistènes n. pr. Antisthène m.
antistròfa n. f. (s. XVI. . . ) antistrophe anxiogèn, èna adj. (s. XX.) ansiogèn anxiogène
antiterrorista adj. (s. XVIII. . . ) antiterroriste anxiolitic adj. e n. (s. XX.) ansiolitic anxiolytique
antitèsi n. f. (s. XIV.) antithèse anxiós, osa (pl. anxioses, osas) adj. (s. XX.) anx-
antitetic, ica adj. (s. XVII. . . ) antithétique ieux, euse veire: ansiós, osa
antitoxic, ica adj. (s. XIX. . . ) antitoxique anxiosament adv. (s. XX. . . ) ansiosament anx-
antitrust (lei -) n. f. loi anti-trust ieusement veire: ansiosament
aòrta n. f. (s. XVI. . . ) aorte
antitrust (pl. antitrustes) adj. (s.XX.) antitrust
apache adj. e n. (s. XIX. . . ) apache
antituberculós, osa (pl. antituberculoses, osas)
apagelar v. empiler du bois
adj. (s. XX.) antituberculeux, euse
apaïsanir v. 1. jouer au paysan 2. devenir
antiünionista n. (s. XX.) antiunioniste
paysan
antiviral, ala adj. e n. (s. XX.) antiviral, ale
apalhar v. 1. garnir de paille 2. faire une litière
antivírus n. m. (s. XX.) antivirus
apanar v. 1. pourvoir de pain 2. doter une je-
antologia n. f. (s. XVI. . . ) anthologie
une fille
Antòni n. pr. Antoine m
apanatge n. m. (s. XIII. . . ) 1. fait de fournir du
antonime n. m. (s. XIX. . . ) antonim antonyme
pain 2. apanage
antonimia n. f. (s. XX.) antonymie apanochar v. tripoter salement
antonomasia n. f. (s. XIV.) antonomase apapaissonar v. nourrir un bébé de bouillie -
antracita n. f. (s. XVIII. . . ) anthracite cit.: Se cantas bravament, se danças per compàs, /
antrax (pl. antraxes) n. m. (s. XIV. . . ) anthrax compaire Tòcasòm, non m’en estoni pas; / car una lev-
antre n. m. (s. XIV.) 1. antre 2. lieu obscur ador, que t’apapaissonava, / ditz que quand tu naissiás
antropocentric, ica adj. (s. XIX. . . ) anthropocen- ta maire te sonava (Pèire Godelin, Segonda floreta, s.
trique XVII)
antropocentrisme n. m. (s. XX.) anthropocen- apara sa pluma (e mai l’aucèl es brave en mai -)
trisme expr. il faut tenir son rang
antropofagia n. (s. XVII. . . ) anthropophagie aparaire, aira n. 1. protecteur, trice
antropofague, aga n. (s. XIII. . . ) anthropophage 2. défenseur, euse
antropoïde, ida adj. e n. (s. XIX. . . ) antropoïd an- aparar v. défendre, protéger, soutenir (sens ac-
thropoïde tiu) veire: emparat, ada (sens passiu)
antropologia n. f. (s. XVI. . . ) anthropologie aparar (s’) v. 1. veiller au grain 2. se protéger
antropologic, ica adj. (s. XVIII. . . ) anthro- 3. se défendre. . .
pologique aparar a las moscas (s’ -) loc. se protéger des
antropologista n. (s. XIX. . . ) anthropologiste mouches
antropològue, òga n. (s. XIX. . . ) anthropologue aparar al vent (s’ -) loc. se protéger du vent
antropometria n. f. (s. XIX. . . ) anthropométrie aparar de (s’ -) n. alléguer de - cit.: s’aparar de sa
antropomòrfe, òrfa n. (s. XIX. . . ) antropomòrf manca d’experiéncia
anthropomorphe aparar de sa noblesa (s’ -) loc. se targuer de sa
antropomorfic, ica adj. (s. XIX. . . ) anthropomor- noblesse
phique aparar del prètz (s’ -) loc. tenir les prix

42
aparar lo vent apercebut

aparar lo vent loc. protéger du vent apatic, ica adj. (s. XVII. . . ) apathique
aparat n. m. (s. XIII. . . ) apparat veire: aparrat apatrassada n. f. fait de s’étendre de son long
aparaular v. apprendre à parler à un oiseau. . . (chute)
(sens actiu) veire: emparaulat, ada (sens passiu) apatrassar (s’) v. pron. s’étendre de tout son
aparéisser v. (s. XIII.) apparaître - cit.: Aquel long (tomber)
parlar de ton Lauragués qu’aviás espurgat, revisco- apatrida adj. e n. (s. XX.) apatrid apatride
lat en l’enaurant a la dignitat de lenga, apareissiá, apauriment n. m. appauvrissement
non pas solament als pacans lauragueses, mas en- apaurir v. appauvrir - cit.: D’un costat, lo pòble
cara a la [màger] part dels felibres lengadocians, coma laissa s’apaurir son lengatge en restrenhent lo vocab-
tròp sabent per lo pòble (Antonin Perbòsc, Discors de ulari als sols besonhs locals ; de l’autre, aprèp aquel
Castèlnòu d’Arri, 1927) apauriment dont patís a un moment donat, lo pòble
aparelh n. m. (s. XIII.) appareil augmenta lo vocabulari en manlevant de novèls mots
aparelh de fòtos n. m. appareil à photos a la lenga oficiala (Antonin Perbòsc, Fòc nòu, 1904)
aparelhada n. f. appareillade apausar v. 1. apposer (poser 2. en apposition
aparelhaire, aira n. appareilleur, euse à)
aparelhament n. m. (s. XIII.) action d’appareiller apautar (s’) v. 1. tomber sur les mains - cit.:
aparelhar v. (s. XII.) 1. appareiller 2. accoupler, S’apauta davant l’aparelh sens préner los escotadors e
former une paire 3. s’associer, se joindre à - cit.: escota (Pèire Miremont, L’espion, 1952) 2. se mettre
Se cal dançar, dancem; se cal beure, begam; a tot çò à quatre pattes
que l’òm vòl ela es aparelhada (Francés de Corteta, apautons (d’ -) loc. à quatre pattes
Ramonet, s. XVII) apax (pl. apaxes) n. m. (s. XX.) hapax
aparelhatge n. m. (s. XVIII. . . ) appareillage apcha n. f. acha hache veire: àpia, pigassa, pi-
aparéncia n. f. (s. XIV.) aparença apparence gasson, destral
aparéncia (de bèla -) loc. de belle apparence apcha-marra n. f. hache à tête de fer veire:
aparent, enta adj. (s. XIV. . . ) apparent, ente apcha, apchòt
aparentament n. m. (s. XVI. . . ) apparentement apchòt n. hachette des résiniers veire: apcha,
aparentar v. (s. XIV. . . ) apparenter - cit.: Se veirà àpia, pigassa, pigasson, destral
pro que l’autor dels novèls Fablèls n’a gardat dels apecar a continuar (s’ -) loc. avoir de la peine à
vièlhs que çò que [li] a agradat, mai que mai çò que veire: pecar
los aparenta a de contes [populars] occitans, en i apon- apèl n. m. (s. XII.) appel veire: crida, apelada
dent un brave pauc de çò que s’es tròp avalit de las apelada n. f. (s. XII. . . ) cri d’appel veire: crida,
literaturas, mas qu’es demorat plan vivent dins nòs- apèl
tra lenga e dins nòstras tradicions (Antonin Perbòsc, apelaire, aira n. (s. XIII.) qui appelle
Fablèls calhòls, 1936) apelam (qu’ -) loc. comme nous disons (fam.)
apariada n. f. pariade apèlament n. f. action d’appeler veire: apella-
apariar v. apparier cion
apariar dos mots (non sap -) loc. il n’est pas apelant, anta adj. e n. (s. XIII.) qui appelle d’un
capable de dire deux mots jugement
aparicion n. f. (s. XIV.) apparition apelar v. (s. XII.) appeler veire: rampelar, cridar,
aparitor, tritz (pl. aparitors, trises) n. (s. XIV. . . ) sonar
aparidor appariteur, trice apelar en duèl loc. provoquer en duel
aparrat n. m. → passerat moineau apellacion n. f. (s. XV.) apelacion appellation
aparroquiar v. gagner en clientèle veire: veire: apèlament
provesir, parròquia apellatòri, òria adj. (av. s. XV.) apelatòri appella-
aparroquiat, ada adj. achalandé, ée (sens clas- toire
sique : qui a beaucoup de clients) veire: provesit apendici n. m. (s. XIII. . . ) apendix appendice
(terre, ouvrage. . . )
apartament n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) apparte- apendici n. m. (s. XVI. . . ) appendice (m.)
ment (anatomie)
apartar v. mettre à part apendiciti n. f. (s. XIX. . . ) appendicite
apartat n. m. alineà alinéa Apennin n. m. Apennin - cit.: L’Apennin, damb
apartesir v. faire des parts veire: despartir ahan e pena traversèi ((Pèir de Garròs, Poesias, 1567)
apartheid n. m. apartheid apensamentir v. rendre pensif
apasimar v. apaiser apensamentit, ida adj. qui est dans ses pensées
apasimat (lo vent s’es -) le vent s’est calmé apercebre v. apercevoir
apasiment n. m. apaisement apercebre (s’) v. pron. s’apercevoir veire: se
apasturar v. donner la nourriture aux animaux mainar
apatia n. f. (s. XIV. . . ) apathie apercebut n. m. aperçu

43
aperitiu apondi

aperitiu n. m. (s. XIX. . . ) apéritif aplaudir v. (s. XIV. . . ) applaudir


aperitiu, iva adj. (s. XIV.) apéritif aplecadura n. f. plissure
apèrt, èrta adj. (s. XIII.) 1. ouvert 2. intelligent aplecar v. plisser
apertenença n. f. (s. XII : « apertenensa ».) aplechar v. façonner, réparer les outils agri-
apertenéncia appartenance coles veire: espleitar / esplechar
aperténer v. (s. XII.) apertenir appartenir apleit n. m. (s. XIII.) outil agricole veire: espleit /
apesantiment n. m. alourdissement esplech
apesantir v. alourdir, appesantir veire: lordejar aplenponhar v. aplanponhar empoigner (in-
apesantor n. f. (s. XX., del francés) apesanteur tensif de « emponhar »)
veire: gravitat aplicable, abla adj. (s. XIII. . . ) aplicador applica-
apetís (pl. apetisses) n. m. appétit ble
apetís (reviudar l’) loc. aiguiser l’appétit veire: aplicacion n. f. (s. XIV.) application
atalentar aplicar v. (s. XIII.) appliquer
apetís val mai que la lèbre (l’ -) expr. quand on aplicator, tritz (pl. aplicators, trises) adj. e n.
a faim on ne chipote pas aplicador applicateur, trice
apetissadís (pl. apetissadisses) n. m. hors- aplomb n. m. (s. XIII. . . ) aplomb
d’œuvre (repas) apnèa n. f. (s. XVI. . . ) apnée
apetissar v. mettre en appétit veire: atalentar apocalipsi n. f. (s. XIV.) apocalypse
apetissat, ada adj. mis en appétit apocaliptic, ica adj. (s. XVI. . . ) apocalyptique
apetissent, enta adj. appétissant, ante
apocòpa n. f. (s. XIV. . . ) apocope
apetitar v. rendre petit veire: apichonir
apocopar v. (s. XIV.) apocoper
apèu n. m. endroit où l’on a pied
apocrife, ifa adj. (s. XIII. . . ) apocrif apocryphe
apèu (aver -) loc. avoir pied dans l’eau
apoderament n. m. action de maîtriser,
apèu (far -) loc. avoir pied dans l’eau
d’imposer son pouvoir
apevar v. avoir pied dans l’eau
apoderar v. (s. XII.) maîtriser, imposer son pou-
apevat dins aquel saber (aver -) expr. connaître
voir
à fond le sujet
apoftègma n. m. (s. XIX : « apòutèimo ».) apoph-
apèx n. m. (s. XVIII. . . ) apex (scien.)
tegme
api n. m. (s. XIII.) céleri
apogèu n. m. (s. XVI. . . ) apogée
api (troncha d’ -) loc. sale gueule (triv.)
àpia n. f. hache veire: apcha, pigassa, pigasson, apoiridir v. 1. faire pourrir 2. gâter un enfant
apchòt apolidir v. rendre joli
apical, ala adj. (s. XIX. . . ) apical, ale apolitic, ica adj. (s. XX.) apolitique
apichonir v. rendre petit veire: apetitar apollinian, ana adj. (s. XIX. . . ) apollinien, ne
apicòla adj. (s. XIX. . . ) apicole (phil.)
apicultor, tritz n. (s. XX. . . ) apiculteur, trice veire: apologetic, ica adj. (s. XX.) apologétique
abelhaire apologia n. f. (s. XV. . . ) apologie
apicultura n. f. (s. XX. . . ) apiculture apologista n. (s. XVII. . . ) apologiste
apièja n. f. appui apològue n. m. (s. XV. . . ) apològ apologue - src.:
apiejador n. m. endroit où l’on s’appuie Mistral, 1878: "apoulogue"
apiejar v. 1. appuyer 2. étayer aponcha gredon n. m. taille-crayon
apietosir v. apitoyer v. tr. (inspirer la pitié) aponchament n. m. action de rendre pointu
apigrir v. rendre paresseux veire: apuntament
apilar v. acapialar mettre en tas veire: empilar aponchar v. rendre pointu
apitançar v. donner à manger aponchar de joncs amb una massa expr. faire
apitarrar v. (s. XVI.) empiffrer un travail inutile
aplacada (rauba -) n. f. robe plissée aponchar la boca loc. faire la petite bouche
aplanadoira n. f. (s. XX.) 1. aplanisseuse (routes) apondeson n. f. action d’ajouter (action de met-
2. scraper tre en plus)
aplanament n. m. 1. aplanissement 2. aplatisse- apondi n. m. ajout (en plus) veire: ajuston
ment apondre v. ajouter (mettre en plus) veire: ajus-
aplanar v. 1. aplanir 2. aplatir 3. arriver en tar - cit.: Se veirà pro que l’autor dels novèls Fablèls
plaine n’a gardat dels vièlhs que çò que [li] a agradat, mai que
aplantar (s’) v. 1. s’arrêter net veire: s’aturar mai çò que los aparenta a de contes [populars] occitans,
2. jeter l’ancre en i apondent un brave pauc de çò que s’es tròp avalit
aplat n. m. aplat de las literaturas, mas qu’es demorat plan vivent dins
aplatir v. (s. XII.) aplatir nòstra lenga e dins nòstras tradicions (Antonin Per-
aplaudiment n. m. applaudissement bòsc, Fablèls calhòls, 1936); A l’ora de l’a Dieu siatz,

44
apondre aprivadar

lo guerrejaire de Verdun se quilhèt per una declara- apreissat, ada adj. (s. XVI.) empressé, ée
cion solemna : "Vos caldrà venir a P...(...). Apondèt apren ? (a qual s’ -) loc. à qui la faute ?
aladonc en confidéncia : "Nos emmoninarem". Avètz apren ? (en qual s’ -) loc. lequel en est la cause
plan legit e comprés : " prendrem la monina ensems" apren ? (qui s’ -) loc. qui en est la cause ?
o, s volètz, "nos bandarem". Sabi pas se m’engani: aprendís, isa (pl. aprendises, isas) n. (s. XV.) ap-
ai vist dins aquela promessa meravilhosa una pròva prenti, ie veire: gafet, calandre
d’amistat (Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena, 1979 aprendisatge n. m. (s. XV.) apprentissage
apontelar v. 1. étager 2. prendre appui sur apreneire, eira n. bon, nne élève
apontelar (se i -) loc. s’y mettre apreneire, eira (èsser -) loc. bien apprendre en
apoplectic, ica adj. (s. XIV. . . ) apoplectique classe
apoplexia n. f. (s. XIV.) apoplexie apréner v. (s. XII.) aprene apprendre
apoponir v. dorloter apréner (s’ -) v. être causé par
apoponit (l’an tròp -) loc. il a été trop gâté aprèp prep. après (espace) veire: après (temps)
apoponit, ida adj. dorloté, ée aprèp-disnar (tres oras de l’ -) loc. quinze
aporia n. f. aporie (phil.) heures
apòrt n. m. (s. XII. . . ) apport après prep. après (temps) veire: aprèp
aportar v. (s. XII.) apporter après (a l’ -) loc. après lui / elle / eux. . .
aposicion n. f. (s. XIV.) apposition après (anar -) loc. aller sur ses brisées
apostasia n. f. (s. XIII. . . ) apostasie après (d’ -) loc. prep. d’aprèp d’après
apostata adj. e n. (s. XIV.) apostat apostat après (li èsser a l’ -) loc. être toujours après lui
apostatar v. (s. XIV.) apostasier
après (li èsser totjorn a l’ -) expr. être toujours
apostèma n. m. (s. XIV.) abcès derrière quelqu’un
apostemir v. (s. XIV. . . ) suppurer
après qu’a parlat expr. après qu’aja après qu’il
apostilha n. f. (s. XVI. . . ) apostille
a parlé veire: alara qu’a parlat
apostilhar v. (s. XVI. . . ) apostiller
après qu’es anat expr. après que siá après qu’il
apostís (pl. apostisses) n. m. (av. s. XV : « apos-
est allé veire: alara qu’es anat
titz ».) postiche
après qualqu’un (anar -) loc. suivre quelqu’un
apòstol n. m. (s. XII.) apôtre - cit.: L’ofici dels sants
après un l’autre loc. l’un après l’autre
apòstols, per plan còler lors fèstas e obtenir lor protec-
après-disnada n. f. aprèp-disnada après-
cion (Bertomieu Amilhan, Exercici de la fe, 1673)
déjeuner
apostolat n. m. (s. XIII. . . ) apostolat
après-disnar n. m. aprèp-disnar après-
apostolic, ica adj. (s. XIII. . . ) apostolique
déjeuner
apostolica (a la bona -) loc. à la bonne fran-
après-guèrra n. f. aprèp-guèrra après-guerre
quette
après-miègjorn n. m. aprèp-miègjorn après-
apostròfa n. f. (s. XIV.) apostrophe (discours)
midi
apostrofar v. (s. XX. . . ) apostropher
apostròfe n. m. (s. XVI. . . ) apostròf apostrophe après-sopada n. f. aprèp-sopada après-dîner
(signe graphique) (m)
apoteòsi n. m. (s. XVI. . . ) apothéose après-sopar n. m. aprèp-sopar après-dîner (m)
apoticari, ària n. (s. XIII. . . ) apoticaire; après-vèspras n. f. aprèp-vèspras après vêpres
apoticairitz apothicaire - cit.: Car fòrt sovent aprèst n. m. apprêt (étoffe. . . )
cal anar córrer cercar los medecins e apoticaris que aprestaire, aira n. apprêteur, euse
pòrtan [clistèris] e [antimòni], coma qui va cercar un aprestar v. (s. XII.) apprêter
furet per tirar lo conilh d’una cròsa (Augièr Galhard, aprestatge n. m. action d’apprêter
s. XVI) aprigondiment n. m. approfondissement
apreciable, abla adj. (s. XV. . . ) appréciable aprigondir v. approfondir (sens actiu) veire:
apreciacion n. f. (s. XIV. . . ) appréciation emprigondit, ida (sens passiu)
apreciar v. (s. XIV. . . ) apprécier aprimadament n. m. amincissement (per-
apreciator, tritz (pl. apreciators, trises) adj. e n. sonne) veire: ateuniment
(s. XVI. . . ) apreciador; apreciaire appréciateur, aprimant, anta adj. amincissant, ante (per-
trice sonne)
apreendre v. (s. XIV : « aprehendre ») appréhender aprimar v. amincir (personne) veire: ateunir
apreension n. f. (s. XIV. . . ) aprension appréhen- aprivadable, bla adj. qui peut être apprivoisé,
sion ée
apreisonar v. (s. XII.) mettre en prison (sens ac- aprivadaire, aira n. qui apprivoise
tif) veire: empreisonat, ada (sens passiu) aprivadament n. m. apprivoisement
apreissar v. (s. XIV.) 1. s’empresser 2. presser aprivadar v. (s. XII. . . ) apprivoiser veire: adomer-
quelqu’un gir

45
aprobacion aquí ni aquò (ni -)

aprobacion n. f. (s. XIII. . . ) aprovacion approba- aqüacultor, tritz (pl. aqüacultors, trises) n. (s.
tion - src.: Alibèrt, 1966: "aprobacion" XIX. . . ) aquaculteur, trice
aprobatiu, iva adj. (s. XIV : « aprobatiu ».) aqüacultura n. f. (s. XIX. . . ) aquaculture
aprovatiu approbatif, ive - src.: Alibèrt, 1966: aqüaducte n. m. (s. XVI. . . ) aigaduc aqueduc
"aprobatiu" aqüafortista n. (s. XIX. . . ) aquafortiste veire:
aprobativament adv. (s. XIX. . . ) aprovativament aigafòrt
approbativement aqüarèla n. f. (s. XVI. . . ) aquarelle
aprobativitat n. m. (s. XIX. . . ) aprovativitat ap- aqüarelar v. (s. XIX. . . ) aquareller
probativité aqüarelista n. (s. XIX. . . ) aquarelliste
aprobator, tritz (pl. aprobators, trises) adj. e n. (s. aqüari n. m. (s. XIV.) verseau (signe)
XVI. . . ) aprovaire; aprobaire approbateur veire: aqüarium n. m. (s. XIX. . . ) aquarium s. m
aprovaire - src.: Honnorat, 1846 : "approubatour" aqüatic, ica adj. (s. XIV.) aquatique
aprofeitar v. (s. XIII.) mettre à profit aqueferar v. s’affairer (l’air de)
apropchable, abla adj. (s. XIV. . . , occ. "pròp") aqueferat, ada adj. qui se donner l’air affairé,
aprochable abordable ée
apropchada n. f. aprochada mouvement aquel biais (d’ -) loc. s’il en est ainsi
d’approche aquel, ela (pl. aqueles) pron. e adj. dem. celui-là
apropchada (/apropiada) n. f. (s. XIII. . . ) veire: ailà, ailò
aprochada mouvement d’approche aquela causa me fisi (d’ -) loc. je compte là-
apropchador n. m. (s. XII.) aprochador soldat dessus
éclaireur aquela ora en davant (d’ -) loc. adv.
apropchaire, aira (/apropiaire, aira) n. (s. XII.) d’aquel’ora’ndavant 1. depuis ce temps là 2. à
aprochaire qui approche partir de ce moment 3. dorénavant
apròpchament (/apròpiament) n. m. (s. XIII. . . ) aquerir v. (s. XIV.) acquérir (acheter)
aprochament action d’approcher aquerreire, eira n. (s. XIV. . . ) acquéreur, euse
apropchant, anta (/apropiant, anta) adj. (s. XX.) (acheteur)
aprochant approchant, ante aquesament n. m. acquiescement
apropchar (/apropiar) v. (s. XIII.) aprochar ap- aquesar v. (s. XIV. . . ) consentir, acquiescer
procher veire: pròp aquesta ! (per -) loc. pour le coup !
apropchar (s’) v. s’aprochar s’approcher aquesta se tenguèt per bon (ni per -) expr. cela
apròpche n. m. (s. XIII.) apròchi approche (f) ne lui a pas suffi
apropriacion n. f. (s. XIV : « apropriatio ».) appro- aqueste brieu (en -) loc. en ce moment-là
priation aqueste, esta pron. e adj. dem. (s. XII : « aquest ».)
apropriar v. (s. XIV : « apropriar ») approprier celui-ci, celle-ci veire: aquò
veire: pròpri aquí adv. (s. XII.) 1. là veire: aquò, aqueste
aprovable, abla adj. (s. XVI. . . , de "pròva") approu- 2. voilà
vable aquí a (d’ -) loc. denquia jusque veire: fins a,
aprovaire, aira n. (de "pròva") celui qui ap- dusca
prouve veire: aprobator aquí ailà (d’ -) loc. d’ici-là
aprovar v. (s. XIII : « « aproar »., de "pròva") ap- aquí en davant (d’ -) loc. adv. d’aqui’ndavant
prouver veire: esprovar, reprovar, pròva dorénavant
aprovat, ada adj. (s. XIII. . . , de "pròva") approuvé, aquí en fòra (d’ -) loc. adv. d’aqui’nfòra à partir
ée d’aujourd’hui
aprovesiment n. m. (s. XV. . . ) approvision- aquí en rèire (d’ -) loc. par le passé
nement aquí enlà (d’ -) loc. adv. d’aqui’nlà 1. doréna-
aprovesir v. (av. s. XV.) approvisionner vant - cit.: Aquò que son nòstras aventuras, amai
aproximacion n. f. (s. XVIII. . . ) approximation d’autres petits panatòris d’amor, que se le monde
aproximatiu, iva adj. (s. XIX. . . ) approximatif, les sabiá, bèla pausa a que nòstres estats serián a la
ive pauleta, d’aquí enlà sauti l’aiguièra, tusti al vesin
aproximativament adv. (s. XIX. . . ) approxima- (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) 2. d’ici là
tivement 3. en attendant
apte, apta adj. (s. XIV.) apte aquí enrèire (d’ -) loc. adv. d’aqui’nrèire depuis
aptitud n. f. (s. XIV. . . ) aptesa aptitude lors
apuèi adv. ensuite veire: puèi, après, aprèp aquí entre aquí (d’ -) loc. adv. d’aqui’ntr’aquí
apunt n. m. appoint (paiement) de temps en temps
apuntament n. m. (s. XVI.) appointement (paie) aquí estant (d’ -) loc. d’aquí’stant 1. d’ici
veire: aponchament 2. depuis ici
apuntar v. appointer (payer) veire: aponchar aquí ni aquò (ni -) loc. ni ceci, ni cela

46
aquí que (e -) aragonés, esa (pl. aragoneses, esas)

aquí que (e -) loc. et voici que ara adv. (s. XII.) maintenant, à présent veire:
aquí que plòga (d’ -) loc. avant qu’il ne pleuve adara, adesara - cit.: Mès aquò siá pro dit per ara, /
aquí, a fait non a fait (es -) expr. il en est là, que le cèl son màntol prepara, / contrapuntat, tan plen
entre la vie et la mort que vuèit, / de las estelas de la nuèit (Pèire Godelin,
aquí-aquí (d’ -) loc. de proche en proche Ramelet, s. XVII) ; Mas las botigas foguèssen pas
aquiescència n. f. (s. XVI...) acquiescement tan grandas coma ara ni rajolantas de lum, sabiái des-
aquiescir v. (s. XV. . . ) acquiescer cubrir al temps de Nadal pertot de meravilhas (Loïsa
aquilin, ina adj. (s. XIV.) aquilin Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940)
Aquilles n. pr. Achille m ara (d’ -) loc. désormais
aquilon n. m. (s. XIII : « aquilo ».) aquilon (litt. ara (per -) loc. 1. pour l’heure 2. pour le coup
vent du nord) ara (tot -) loc. tout à l’heure
aquinesia n. f. (s. XX.) akinésie méd. ara aicí loc. alors voici ce qui arriva
aquisicion n. f. (s. XIV.) acquisition (achat. . . ) ara aquí que loc. voilà que [commencement
veire: crompa, aqueriment d’un conte]
aquisitiu, iva adj. (s. XIV.) acquisitif, ive ara endavant (d’ -) loc. dorénavant, désormais
aquisitivitat n. f. (s. XIX. . . ) acquisitivité ara enlà (d’ -) loc. dorénavant
aquissar v. haler un chien (chasse) ara mai que jamai plus que jamais
aquist, ista (pl. aquistes, istas) adj. (s. XIV.) ac- ara meteis loc. 1. à l’instant même 2. sur le
quis, ise champ
aquit n. m. (s. XIV.) acquit ara ni d’ara (d’ -) loc. de longtemps (de)
aquita fa cabal (qual s’ -) expr. qui paie ses ara per ara loc. pour le moment
dettes s’enrichit ara plòu, ara solelha expr. tantôt il pleut, tantôt
aquitable, abla adj. (s. XIV. . . ) qui peut être ac- il fait soleil
quitté, ée ara rai ! loc. maintenant ça va
aquital adv. 1. là 2. là-même ara tot just loc. 1. maintenant même 2. à
aquitament n. m. (s. XIV. . . ) acquittement l’instant même
aquitan, ana adj. (s. XVII. . . ) aquitain, aine ara tot just ploviá expr. il pleuvait il y a un
Aquitania n. pr. (s. XVII.) Aquitània Aquitaine f instant
aquitar v. (s. XIV. . . ) acquitter ara va ! loc. pas possible !
aquò pron. dem. 1. cela veire: aquí, aqueste 2. ça ara, un puèi (un -) loc. l’un après l’autre
aquò ! pron. pour le coup ! arabesc (pl. arabesques, escas) n. m. (s. XVI. . . )
aquò ! (coma -) loc. il fit ainsi ! arabesque
aquò (en d’ -) loc. 1. celui-là 2. l’autre arabi, àbia adj. e n. (s. XIII.) arab arabe - cit.:
aquò (l’) n. m. le ça (psy.) veire: lo ieu, lo sub- D’explosions atomicas avián emmudit li ràdios de tot
reieu l’Oriènt arabi (Robèrt Lafònt, 1971, p. 20)
aquò (ni per -) loc. 1. malgré cela 2. cela Aràbia / Arabia n. pr. Arabie f - cit.: Jo hi subjèca
n’empêche a mi la grana Babilònia, / lo mont Antiliban e l’Aràbia
aquò (sus -) loc. sur ces entrefaites tustè (Pèir de Garròs, Lissandre, 1567)
aquò ? (qu’es -) loc. 1. qu’est-ce ? 2. qu’est-ce arabic (golf -) n. f. golfe arabique
que c’est ? 3. qu’est-ce que c’est que ça ? arabic, ica adj. (s. XIII. . . ) arabique
aquò de (a d’ -) loc. il est comme / semblable à arabica (goma -) n. f. gomme arabique
aquò de sa maire (aver d’ -) expr. tenir / ressem- arabisme n. m. (s. XVIII. . . ) arabisme
bler de / à sa mère arabizacion n. f. (s. XX.) arabisation
aquò de son paire (aver d’ -) expr. tenir de son arabizant, anta adj. e n. (s. XIX. . . ) arabisant,
père ante
aquò del negre (aver d’ -) expr. tirer sur le noir arabizar v. (s. XX.) arabiser
veire: negrejar arable, abla? adj. qui peut être labouré
aquò deviá èsser (s’) loc. si cela devait arriver arabofòn, òna adj. (s. XIX. . . ) arabofòne arabo-
aquò d’aquí (es -) loc. c’est tout à fait cela phone
aquò i es ! loc. ça y est ! araboïslamic, ica adj. (s. XX.) arabo-islamique
aquò ni aquí (ni -) loc. ni ceci, ni cela aracnèu, èa adj. (s. XIX. . . ) arachnéen, enne
aquò se non veniá loc. s’il ne venait pas aracnides n. m. plur. (s. XIX. . . ) arachnides
aquò tinda ! (aquò -) loc. ça gaze ! aracnologia n. f. (s. XIX. . . ) arachnologie
aquós, osa (pl. aquoses, osas) adj. (s. XV. . . ) aracnològue, òga n. (s.XIX. . . ) aracnològ arach-
aqueux, euse veire: aigadós nologue
aquositat n. f. (s. XIV.) caractère de ce qui est arada n. f. (s. XII.) terre labourée veire: laur
aqueux aragonés, esa (pl. aragoneses, esas) adj. arago-
aquò’s (d’ -) n. m. un machin nais, aise

47
araire archidiaconat

araire n. m. (s. XIII.) araire - cit.: Dos mulets, com- arc (tirar de l’ -) loc. tirer à l’arc
panhons al carriòt, a l’araire, / dins l’estable vivián arc de sant Martin n. m. → arcolan arc-en-ciel
coma fraire ambe fraire. / (. . . ) / Un chaval jove, veire: arcolan, arquet, arc de seda
afirolat [aferonat], / a la [meteissa] grépia manjava arc de seda n. m. → arcolan arc-en-ciel veire:
(Aquiles Mir, Faulas, s. XIX) arcolan, arquet, arc de sant Martin
araire (far l’ -) loc. 1. faire les cent pas 2. faire arca n. f. (s. XIII.) 1. arche 2. coffre (n. m.)
le pied de grue arcabós (pl. arcaboses) n. m. (s. XVI.) arcabusa
aram n. m. (s. XIII.) 1. airain 2. fil de fer arquebuse
aram crancut n. m. fil de fer barbelé arcabosada n. f. (s. XV.) arcabusada arquebu-
aramèu, èa adj. araméen, enne sade
aramós, osa (pl. aramoses, osas) adj. couvert arcabosièr, ièra n. (s. XVI.) arcabusièr arquebus-
de vert de gris ier, ère
aranés, esa (pl. araneses, esas) adj. aranais, aise arcada n. f. (s. XII.) 1. arcade 2. arc-en-ciel
aranha n. f. (s. XII.) araignée arcada (tocar d’ -) loc. aller droit au but
aranhós, osa (pl. aranhoses, osas) adj. couvert arcade adj. e n. arcad arcade (d’Arcadie)
de toiles d’araignée (lieu) arcadura n. f. arcatura arcature
arantèla n. f. (s. XVI.) 1. arantèle veire: telaranha arcaïc, ïca adj. (s. XVIII. . . ) archaïque - cit.: Dins
2. toile d’araignée (litt.) la lenga modèrna [lo sufixe -dor] es pauc usitat e a
araquida n. f. arachide una sabor netament arcaïca (L. Alibèrt, Gramatica,
aratòri, òria adj. (av. s. XV. . . ) aratoire 1935)
arbitral, ala adj. (s. XIV.) arbitral, ale Arcaishon n. m. Arcachon
arbitrar v. (s. XIII.) arbitrer arcaïsme n. m. (s. XVII. . . ) archaïsme
arbitrari, ària adj. (s. XII.) arbitraire arcaïzant, anta adj. (s. XX.) archaïsant, ante
arbitràriament adv. (s. XV.) arbitrairement arcaïzar v. (s. XIX. . . ) archaïser
arbitratge n. m. (s. XIII. . . ) arbitrage arcana n. f. (lat. med. ""alchanna" ? arabi "al-hanna")
arbitre, itra n. (s. XIII.) arbitraire arbitre veire: 1. craie rouge 2. crayon de sanguine
arbitri arcanèl n. m. 1. arceau - cit.: L’intrada en vila jos
arbitri n. m. arbitre (libre arbitre) veire: arbitre los arcanels de fuelhatge, entre doas alinhadas de mais
arboç (pl. arboces) n. m. arbousier endrapelats, se faguet amb la musica e las bandieiras
arboça n. f. arbouse (fruit de l’arbousier) trusc a la [comuna] onte lo [còssol] n’Esteve Brindel,
arboradura n. f. érection veire: ereccion reçauguet de l’organizator general, En Loís de Nussac
arborar v. 1. dresser; se dresser; se hausser; 2. [l’exposicion] (...) qu’ocupava atí quatre belas salas
arborer - cit.: Aluca lo lum del mitan de la cambra (Josep Ros, L’annada Lemosina, 1898) 2. arc en ciel
e ela, tot en un còp, s’arbora (A. J. Bossac, La barba, arcanet n. m. rougeurs du visage
Òc, 1955, n° 1955); arcanetas n. f. plur. rougeurs passagères au
arborescéncia n. f. (s. XIX. . . .) arborescence visage (timidité...)
arborescent, enta adj. (s. XVI. . . ) arborescent, arcanetas de las gautas (las -) loc. le rouge aux
ente joues
arboretum n. m. (s. XIX. . . ) arborétum arcàngel n. m. (s. XII.) arcangèl archange
arboricòla adj. (s. XIX. . . .) arboricole arcar v. 1. arquer 2. enjamber
arboricultor, tritz (pl. arboricultors, trises) n. (s. arcassa n. f. (s. XIV.) arcasse
XIX. . . ) arboriculteur, trice arcbalesta n. f. (s. XII.) arbalète veire: balesta
arboricultura n. f. (s. XIX. . . ) arboriculture arcbalestada n. f. (s. XII.) portée d’arbalète
arborifòrme, òrma adj. (s. XX.) arboriforme en arcbalestièr, ièra n. (XII : « arcbalestrier ») ar-
forme d’arbre balétrier
arborista n. (s. XIX. . . ) spécialiste des arbres arcbotant n. m. arc-boutant
arborizacion n. f. (s. XIX. . . ) arborisation arcèl n. m. arceau
arborizar v. (s. XVI. . . ) arboriser arcelar v. (s. XIII.) plier en arc veire: arcar
arborizat, ada adj. (s. XVIII. . . ) arborisé, ée archevescat n. m. (s. XIII. . . ) arquevescat
arbre de la crotz (metre sus l’ -) expr. abreuver archevêché
d’opprobe archevesque n. m. (s. XIII : « evesque ».)
arbre es casut, cadun tira sa branca (quand l’ -) arquevesque archevêque veire: evesque
expr. 1. le malheur des uns fait le bonheur des archicancelièr n. m. (s.XIII : « cancelier ».)
autres 2. sur le Racine mort le C. pullule. . . arquicancelièr archichancelier
arbust (pl. arbustes) n. m. arbuste arbuste veire: archiconfrariá n. f. (s. XVIII. . . ) arquiconfrariá
albrilhon archiconfrérie
arbustiu, iva adj. (s. XVI. . . ) arbustif, ive archidiaconat n. m. (s. XIII. . . ) arquidiaconat
arc n. m. (s. XII.) arc archidiaconat

48
archidiague argent enreumassat

archidiague n. m. (s. XIII: « archidiaque ».) ardit (se trobar sens un -) loc. se trouver sans
arquidiague archidiacre le sou
archidiocèsi n. m. (s. XIII : « diocezi ».) ardit, ida adj. (s. XI.) hardi, ie
arquidiocèsi archidiocèse ardor n. f. (s. XIII.) ardeur veire: afògament
archiduc n. m. (s. XV. . . ) arquiduc archiduc ardre v. (s. XIII.) → brutlar brûler veire: cremar
archiducal, ala adj. (s. XV. . . ) arquiducal archid- ardú, ua adj. ardu, ue
ucal, ale ardura del batedís (l’ -) loc. le cuisant de la
archiducat n. m. (s. XV. . . ) arquiducat douleur
archiduché arena n. f. (s. XII.) arène
archiduquessa n. f. (s. XV. . . ) arquiduquessa arenc n. m. (s. XIII.) hareng salé / fumé veire:
archiduchesse sauret
archiepiscopal, ala adj. (s. XIV. . . ) archevescal arenga n. f. (av. s. XV.) harangue
archiépiscopal, ale arengar v. mettre en rang
archiepiscopat n. m. (s. XV. . . ) archevescat areopague n. m. (s. XVI. . . ) areopage aréopage
archiépiscopat arescla n. f. 1. éclisse 2. écharde
archipelague n. m. (s. XIV.) archipèl; archipèla arescla dins la pèl (una -) loc. une écharde sous
archipel la peau
archipreirat n. m. (s. XII. . . ) arquipreirat aresclièr, ièra n. m. fabricant d’éclisses
archiprêtré
aresta n. f. arête
archiprèire n. m. (s. XII.) arquipreire archiprêtre
arestós, osa (pl. arestoses, osas) adj. qui est
archius n. m. plur. (s. XV.) arquius archives (n. f.
plein d’arêtes
pl.)
aret n. m. (s. XIII.) bélier
archivatge n. m. (s. XIX. . . ) arquivatge archivage
aret n. m. 1. bélier 2. fig. homme ardent
archivista n. (s. XVIII : « archivisto ».) arquivista
arganhòl n. m. fam. hurluberlu
archiviste
argelàs (pl. argelasses) n. m. ajonc épineux
arcolan n. m. arc-en-ciel veire: arquet, arc de
sant Martin, arc de seda argent n. m. (s. XII.) argent - cit.: Roja de fred, enlai
arçon n. m. (s. XII : « arson ») arçon se lèva / la luna al front mirgalhat d’òr ; / sus aquela
palhada nuèva / d’argent fin se mira. Tot dòrm (Paul
arçon d’òme ! (quin -) loc. quel homme en-
Froment, Nadal, 1897)
nuyeux !
arctic n. m. (s. XIV.) arctique argent (aiçò’s de bon -) loc. c’est de l’or en barre
arctic, ica adj. (s. XIV.) arctique argent (aquò es la maire de l’ -) loc. c’est une
arcvòut n. m. (s. XIII.) voûte vraie mine d’or
arcvòut del cèl (l’ -) loc. la voûte céleste argent (aventurar d’ -) expr. → investir investir
arcvoutar v. voûter un capital
arcvoutat, ada adj. voûté, ée argent (en -) loc. en argent
arda n. f. sing. (s. XIII.) hardes (n. f. pl.) argent (escars d’ -) loc. à court d’argent
ardaisa n. f. 1. ardoise veire: lausa fina 2. ar- argent (èsser cort d’ -) loc. être à court d’argent
doise d’écolier - src.: Honnorat, 1846, "ardaisa" argent (far trabalhar son -) expr. faire travailler
ardaisaire, aira n. ouvrier qui réalise des toits son argent
en ardoise - src.: Honnorat, 1846, "ardaisa" argent (far trabalhar son -) loc. faire fructifier
ardaisar v. réaliser un toit en ardoise - src.: son argent
Honnorat, 1846, "ardaisa" argent (tirar d’ -) loc. retirer de l’argent
ardaisat, ada adj. couvert en ardoises - src.: argent a la cala (d’ -) expr. de l’argent en réserve
Honnorat, 1846, "ardaisa" argent a la coa lisa (l’ -) expr. l’argent file entre
ardaisièra n. f. ardoisière - src.: Mistral, 1878, les doigts
"ardeisiero" argent basís entre sas mans (l’ -) expr. l’argent
ardalhon n. m. (s. XII.) ardillon fond entre ses mains
ardelà ser loc. → davant ièr; delà ièr avant-hier argent cor (l’ -) loc. l’argent circule
au soir argent de costat (d’ -) loc. de l’argent de côté
ardent, enta adj. (s. XII.) ardent, ente argent de davant (levar d’ -) expr. détourner de
arderós, osa (pl. arderoses, osas) adj. (s. XVI. . . ) l’argent
(fig.) ardent, ente veire: afric argent de resèrva (d’ -) loc. de l’argent en
arderosament adv. (s. XVI. . . ) ardemment réserve
ardidament adv. (s. XII.) de façon hardie, hardi- argent de son ganhar (aquò’s d’ -) expr. c’est de
ment l’argent qu’il a gagné
ardidesa n. f. (s. XIII : « ardideza ».) hardiesse argent enreumassat expr. argent mal placé (qui
ardit (fa Miquèl l’ -) expr. c’est un vantard ne rapporte pas)

49
argent escars (li ten l’ -) armeg (pl. armeges)

argent escars (li ten l’ -) loc. il lui donne de aritmetic, ica adj. (s. XIV : « arismetic ».) arithmé-
l’argent avec parcimonie tique
argent mòrt loc. argent improductif aritmetica n. f. (s. XIV : « arismetica ».) arithmé-
argent per se far foitar (non a d’ / a pas d’ -) expr. tique
1. il n’agit pas contre ses intérêts 2. il n’est pas aritmeticament adv. (s. XVI. . . ) arithmétique-
fou ment
argent recampar son -) loc. recouvrer ses aritmia n. f. (s. XX.) arythmie
créances aritmic, ica adj. (s. XX.) arythmique
argentar v. (s. XIV.) argenter arland n. m. pillage
argentariá n. f. (s. XIV.) orfebrariá argenterie arland (far d’ -) loc. faire de l’embarras
argentat, ada adj. (s. XIV. . . ) 1. argenté, e (qui a arlatenc, enca adj. e n. (s. XVIII.) arlésien
de l’argent 2. couvert d’argent) Arle n. f. Arles
argentièr, ièra n. (s. XIV.) orfèbre 1. orfèvre 2. ar- arlòt n. m. (s. XII.) 1. ribaud 2. pillard
gentier arma n. f. (s. XII.) arme veire: anma - cit.: Los
argentifèr, èra adj. (s. XVI. . . ) argentifère nostres libèls s’escampilhavan que prometian la ven-
argentin, ina adj. (s. XVIII.) argentin, ine guda d’un capmèstre coma totes lo desiràvem. E
(d’Argentine) proclamàvem que las nacions èran en armas per nos
argentós, osa (non es gaire) expr. il n’est pas desliurar (Joan Bodon, La Quimèra, 1974)
très argenté arma n. f. → anma âme - cit.: Cadun, al miralh
argentviu n. m. (s. XII.) vif-argent (mercure) de son arma tròba son accion bèla ; cadun al bonhon
argila n. f. (s. XIV.) argela argile de l’aunor tira damb qualque qualitat que li en done
argillifèr, èra adj. (s. XX.) argilifèr argilifère (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVI
argillós, osa (pl. argilloses, osas) adj. (s. XIV : arma / anma (per aquesta -) loc. sur mon âme
argillós ») argilós argileux, euse veire: tèrrafòrt arma del còrs non te tremòla ? (l’ -) expr. n’as-
argolet n. m. 1. argoulet 2. arquebusier à tu pas honte ? (expr. emphatique)
cheval arma lassa (a l’ -) loc. à grand peine
argòt n. m. (s. XIX., occ. gascon argüèit) 1. argot arma lassa (anar a l’ -) loc. marcher en traînant
2. langage trompeur les pieds
argotat, ada adj. e n. (s. XIX.) 1. qui pratique armada n. f. (s. XIII.) armée
l’argot 2. trompeur 3. rusé armadura n. f. (s. XII.) armure
argotejar v. (s. XIX.) 1. parler l’argot 2. tromper armadurièr, ièra n. (s. XIII. . . ) armurier
argotic, ica adj. (s. XIX.) argotique armament n. m. (s. XII. . . ) armement veire: arme-
argotisme n. m. (s. XIX. . . ) argotisme jadura
argüir v. (s. XIV.) arguer Armanhac n. m. (s. XI.) Armagnac (pays de
argument n. m. (s. XIV.) argument Gascogne)
argumentacion n. f. (s. XIV. . . ) argumentation armanhac n. m. armagnac (alcool)
argumentar v. (s. XIV. . . ) argumenter armanhagués, esa adj. armanhaqués armag-
argumentari n. m. (s. XIV. . . ) argumentaire naquais, aise (de l’Armagnac, en Gascogne)
argumentator, tritz (pl. argumentators, trises) armar v. (s. XII.) armer veire: armejar - cit.: . . . mès
n. (s. XVI. . . ) argumentador; argumentaire argu- al lòc de lanças ponchudas, / armem-nos de plumas
mentateur, trice agudas (Pèir de Garròs, 1567)
arian, ana adj. (s. XVIII. . . ) aryen (peuple an- armar una tenda loc. tendre un piège
tique) armari n. m. (s. XV.) armoire (n. f.)
aride, ida adj. (s. XIV. . . ) arid aride veire: arit armari encastrat n. m. placard
ariditat n. f. (s. XIV.) aridité armariás n. f. (s. XIV. . . ) 1. armoiries 2. pl. bla-
arir v. dessécher par le soleil son (n. m. sing.)
Aristides n. pr. Aristide m. armas n. f. plur. (s. XII.) armes (armoiries)
aristocracia n. f. (s. XIV. . . ) aristocratie armas ! (n’i auriá per préner las -) expr. c’est
aristocrata n. (s. XVI. . . ) aristocrate révoltant !
aristocratic, ica adj. (s. XIV. . . ) aristocratique armas a bas (botar las -) loc. mettre bas les
aristocraticament adv. (s. XVI. . . ) aristocratique- armes
ment armas a bas (metre las -) loc. mettre bas les
Aristofanes n. pr. Aristophane m. armes
aristotelician, ana adj. (s. XVII. . . ) aristotélicien, armator, tritz (pl. armators, trises) n. (s. XVIII.)
ienne armador armateur, trice veire: armejaire - src.:
arit, ida adj. (s. XVII.) 1. desséché, ée par le soleil Achard (1785): "armatour"
veire: aride 2. fig. exténué armeg (pl. armeges) n. m. agrès (n. m. pl.)

50
armejadura arrasament

armejadura n. f. 1. armement veire: armament arpentaire, aira n. (s. XV. . . ) arpenteur veire:
2. équipement (marine) pagelaire, destraire
armejaire, aira n. armateur veire: armator arpentar v. (s. XIV. . . ) arpenter veire: pagelar, de-
armejar v. 1. armer un navire veire: armar strar
2. gréer arpentatge n. m. (s. XIII. . . ) arpentage veire: page-
armèni, ènia adj. (s. XVIII.) arménien, ienne - latge
src.: Achard (1785): "armèni" arpian n. m. 1. escogriffe 2. escroc
armilha n. f. (s. XIII.) 1. bracelet 2. cerceau arpinada n. f. griffure, égratignure
armistici n. f. (s. XVII. . . ) armistice (m) arpinar v. griffer, égratigner
armonia n. f. (s. XIV.) harmonie - cit.: Lo zin- arpion n. m. ergot
zin [de las cigalas] montava, traucant las aurelhas, arpista n. (s. XVII. . . ) harpiste
moriguent dins un sospir, per tornar renàisser e morir arpon n. m. (s. XV. . . ) harpon
sens pausa, d’oras e d’oras ; vagas d’armonias que sens arponaire, aira n. (s. XVII. . . ) harponneur
fin s’esperlongavan ; misteriosa incantacion qu’aviá arponar v. (s. XVII. . . ) harponner
pres possession del temps e de l’espaci, e que getava sus arponatge n. m. (s. XVII. . . ) harponnage
la comba abrasada una sensacion d’eternitat (Joana arqueologia n. f. (s. XVII. . . ) archéologie
Bartès, Lison, 1934) arqueologic, ica adj. (s. XVII. . . ».) archéologique
armonic, ica adj. (s. XIV.) harmonique arqueològue, òga n. (s. XIX : « arqueoulogue ».)
armonica n. f. armonicà harmonica arqueològ archéologue - src.: Mistral, 1878 : "ar-
armoniós, osa (pl. armonioses, osas) adj. (s. queoulogue".
XVIII. . . ) harmonieux, euse arquet n. m. 1. archet 2. arc en ciel
armoniosament adv. (s. XVIII. . . ) harmonieuse- arquetipe n. m. (s. XIV : « architipe ») arquetip
ment archétype
armonista n. (s. XIX.) harmoniste arquièr, èra n. (s. XII.) archer
armonium (/armòni) n. m. (s. XIX.) harmonium arquièra n. f. (s. XII.) archère (embrasure)
armonizar v. (s. XIX.) harmoniser Arquimèdes n. pr. m. Archimède
armorial n. m. (s. XVII. . . ) armorial arquitècte, ècta n. (s. XVI. . . ) architecte
armorican, ana adj. armoricain, aine arquitectonic, ica adj. (s. XIV. . . ) architectonique
armòtas n. f. plur. (s. XVI., occ. gasc. arremòutas) arquitectonica n. f. (s. XIV. . . ) architectonique
bouillie de farine de maïs arquitectura n. f. (s. XVI. . . ) architecture
arna n. f. (s. XIV.) mite arquitectural, ala adj. (s. XIX. . . ) architectural,
Arnald n. pr. Arnaud ale
arnesc (cargar l’ -) expr. se marier (iron.) arquitrau n. m. (s. XVI. . . ) architrave (n. f.)
arnesc (pl. arnesques) n. m. (s. XII.) harnais arquivòut n. m. (s. XVII. . . ) archivolte (n. f.)
arnesc (trace d’ -) n. m. 1. sale gosse ! 2. vilain arraca de partir (m’ -) loc. je regrette de partir
garnement arracar v. 1. soutirer (faire raquer) 2. sentir
arnescament n. m. harnachement mauvais 3. faire de la peine 4. regretter
arnescar v. (s. XIV.) harnacher arracar a las cartas loc. décaver aux cartes
arnescat coma un chaval de batalha expr. har- arracar la sal loc. 1. mettre peu de sel 2. "regret-
naché comme. . . ter le sel"
arnica n. f. (s. XVII. . . ) arnicà arnica arracar lo sucre loc. 1. mettre peu de sucre 2. "re-
aròma n. m. (s. XIII. . . ) arôme gretter le sucre"
aromatic, ica adj. (s. XIV.) aromatique arran prep. près de
aromaticitat n. f. (s. XIV.) aromaticité arrancadoira n. f. arracheuse (machine)
aromatizar v. (s. XIV.) aromatiser arrancament n. m. arrachement
arpa n. f. (s. XII. . . ) harpe veire: arpa / àrpia arrancar v. arracher veire: desrabar
arpa n. f. serre (griffe) veire: arpa arrancar (s’) v. 1. décamper 2. se ranger (pour
arpa sus (botar l’ -) faitre main basse sur laisser passer un véhicule. . . )
arpa sus (metre l’ -) loc. mettre la main sur arrancar a córrer expr. décamper
arpada n. f. coup de griffe arrapa-te aquela ! loc. saisis bien ce que je te
arpalhan d’estiu (es un -) expr. c’est un filou dis !
arpalhand, anda n. aigrefin arrapador n. m. rampe
arpar v. (s. XII. . . ) jouer de la harpe veire: arpinar arrapar v. 1. agripper 2. saisir 3. saisir au collet
arrapar a l’èrba (s’) loc. s’accrocher aux
arpas longas (aver las -) être un voleur branches (pour s’en sortir)
arpatejar v. agiter les griffes, les pattes arrapats (èsser -) loc. être aux prises
arpègi n. m. (s. XVIII. . . ) arpège arras n. f. plur. (s. XIII.) arrhe
arpent n. m. (av. s. XV.) arpent arrasament n. m. arasement

51
arrasar art de l’espectacle (pl. las arts de l’espectacle)

arrasar v. 1. araser 2. remplir à ras bord arribar v. (s. XI. . . ) arriver veire: avenidor - cit.:
arrasonaire, aira n. (s. XII. . . ) arraisonneur, euse Leis eròis arriban las au terme de la carrièra ; abans
arrasonament n. m. (s. XII. . . ) arraisonnement de li celebrar la glòria, caudrà lei mandar au refectòri
arrasonar v. (s. XII.) arraisonner e au dormitòri (Robèrt Lafònt, 1984)
arraulir qualqu’un loc. 1. amadouer quelqu’un arribatge n. m. arrivage veire: arribalh
pour le tromper 2. "endormir" quelqu’un arribe çò qu’arribe loc. quoi qu’il arrive
arredondiment n. m. (s. XIX...) arrondissement arrièr adj. arrière veire: endarrièr, darrièr
(subdivision territ.) arrièr (tirar pè -) loc. se dédire
arredondir v. arrondir arrièr (tirar per -) loc. faire faux bond
arredondir lo prètz loc. arrondir le prix arrièr (tornar per -) loc. revenir en arrière
arredre v. harasser arrierar v. rester en arrière
arredre (s’) v. se surmener arrimaire, aira n. arrimeur
arregdiment n. m. action de raidir arrimar v. arrimer
arregdir v. raidir arrimatge n. m. arrimage
arregolats (ne sèm -) expr. nous en avons par- arriscant sa vida (en -) loc. au péril de sa vie
dessus la tête arriscar v. 1. risquer 2. hasarder
arreirat, ada adj. 1. arriéré, ée 2. en retard arrogància n. f. (s. XIII. . . ) arrogance
arreiratges n. m. plur. arrérages
arrogant, anta adj. (s. XII.) arrogant, ante veire:
arrèire adv. 1. arrière 2. en arrière 3. de nouveau
auturós
arrèire nos torna que loc. il nous revient encore
arrogar (s’) v. pron. (s. XV. . . ) s’arroger
que
arrògues (a tot -) loc. avec arrogance /
arremausar v. mettre en lieu sûr
opiniâtreté
arrendable, abla adj. qui peut être affermé
arroïnar v. ruiner
arrendaire n. m. (s. XIII : « arrendador ».) fermier
arroïnar (s’) v. tomber en ruines
arrendar v. (s. XIII.) prendre ou donner à ferme
arrosadoira n. m. (s. XX.) → asagadoira arroseur
arrendar a mièja loc. louer à mi-fruit
(instrument)
arrengament n. m. arrangement (ranger, en-
tente. . . ) veire: acòrdament arrosador n. m. (s. XIV. . . ) → asagador arrosoir
arrengar v. arranger, disposer veire: adobar arrosaire, aira n. m. (s. XIX. . . ) → asagaire ar-
arrèst (pl. arrèstes) n. m. (s. XIV.) arrêt veire: roseur (personne)
arrestador, estanc arrosar v. (s. XIII.) → asagar arroser
arrèst als abuses (metre un -) loc. mettre un arrosatge n. m. (s. XVII. . . ) → asagatge arrosage
terme aux abus arsenal n. m. (s. XVII. . . ) arsenal
arrèst venent / que ven (l’ -) loc. prochain arrêt Arsèni n. pr. Arsène
arrèsta ! interj. halte-là ! arsenic n. m. (s. XIV.) arsenic
arrestacion n. f. (s. XIV.) arrestation arser adv. (s. XII.) → ièr al ser hier soir
arrestada (non aver d’ / aver pas d’ -) loc. ne art n. m. sing. e n. f. plur. (s. XII.) art - cit.: En art,
pas avoir de retenue ont la personalitat es gaireben tot, l’òbra inacabada
arrestador n. m. (s. XII. . . ) 1. arrêt (lieu on l’on [non] es jamai complida per un autre : la mòrt de
s’arrête) veire: arrèst 2. auberge, buvette l’obrièr causa donc plan una pèrda irreparabla (An-
arrèstament n. m. saisie immobilière tonin Perbòsc, Per Capvath la Lana, 1924)
arrèstament d’un compte loc. règlement d’un art abstrait (las arts abstraitas) n. m. sing. e n. f.
compte plur. (s. XX.) art abstrait
arrestar v. (s. XII. . . ) arrêter art antic (pl. las arts anticas) n. m. sing. e n. f.
arrestar lo prètz loc. fixer le prix plur. (s. XIX. . . ) art antique
arrestat n. m. (s. XV. . . ) arrêté (autorité, droit) art aplicat (las arts aplicadas) n. m. sing. e n. f.
arrestat administratiu n. m. arrêté adminis- plur. (s. XIX. . . ) arts appliqués
tratif art barròc (pl. las arts barròcas) n. m. sing. e n. f.
arretnar v. retenir le cheval avec les rênes plur. (s. XVIII. . . ) art baroque
arrèu (tot -) loc. adv. l’un après l’autre art classic (pl. las arts classicas) n. m. sing. e n. f.
arri ! interj. (s. XIV.) hue ! plur. (s. XIX. . . ) art classique
arrian, ana adj. (s. XIII. . . ) arien (religion) art contemporanèu (pl. las arts contempo-
arrianisme n. m. (s. XVI. . . ) arianisme (religion) ranèas) n. m. sing. e n. f. plur. (s. XX.) art
arriba (qué que m’ -) loc. quoi qu’il m’arrive contemporain
arriba qu’arribe ! loc. advienne que pourra ! art culinari (pl. las arts culinàrias) n. m. sing. e
arriba que plante ! loc. advienne que pourra ! n. f. plur. (s. XIX.) art culinaire
arribada n. f. (s. XIII.) arrivée art de l’espectacle (pl. las arts de l’espectacle)
arribalh n. m. (s. XIII.) arrivage veire: arribatge n. m. sing. e n. f. plur. (s. XX.) art du spectacle

52
art decoratiu (pl. las arts decorativas) asagaire, aira

art decoratiu (pl. las arts decorativas) n. m. sing. o perfièchament artificiala (Robèrt Lafont, Ortografia,
e n. f. plur. (s. XIX. . . ) art décoratif 1971)
art dramatic (pl. las arts dramaticas) n. m. sing. artificialament adv. (s. XIV : « artificialment ».) ar-
e n. f. plur. (s. XVII. . . ) art dramatique tificiellement
art figuratiu (pl. las arts figurativas) n. m. sing. artificialitat n. f. (s. XX.) artificialité
e n. f. plur. (s. XX.) art figuratif artificièr, ièra n. (s. XVI. . . ) artificier, ère
art gotic (pl. las arts goticas) n. m. sing. e n. f. artificiós, osa (pl. artificioses, osas) adj. (s. XIII.)
plur. (s. XVII. . . ) art gothique artificieux, euse
art grafic (pl. las arts graficas) n. m. sing. e n. f. artificiosament adv. (s. XIV.) artificieusement
plur. (s. XIX. . . ) art graphique artiga n. f. terre défrichée
art lapidari (pl. las arts lapidàrias) n. m. sing. e artigar v. défricher
n. f. plur. (s. XIX. . . ) art lapidaire artilhariá n. f. (s. XV.) artillerie - cit.: Aquí le
art liric (pl. las arts liricas) n. m. sing. e n. f. plur. vaissèl èra d’una tina, un ast èra mast, la vela una
(s. XIX. . . ) art lyrique toalha, e l’artilhariá de cinquanta flascous, damb lor
art medieval (pl. las arts medievalas) n. m. sing. glo-glo-glo espaurissián totis les abitants de las aigas
e n. f. plur. (s. XIX) art médiéval saladas (Pèire Godelin, Tresena floreta, 1638)
art modèrne (pl. las arts modèrnas) n. m. sing. e artilhièr n. m. (s. XIV. . . ) artilleur
n. f. plur. (s. XX.) art modèrn art moderne artisan, ana n. (s. XVII., ital. artigiano) artisan
art plastic (las arts plasticas) n. m. sing. e n. f. veire: mestieral - cit.: La filha d’un bon artisan /
plur. (s. XX.) art plastique pòrta de pèrla de tot bèla, / de gants a la mòda novèla /
art poetic (pl. las arts poeticas) n. m. sing. e n. f. e de fin [aur] un gròs carcan (Pèire Godelin, Ramelet,
plur. (s. XIX. . . ) art poétique s. XVII)
art popular (pl. las arts popularas) n. m. sing. e artisanal, ala adj. (s. XX. . . ) artisanal, ale
n. f. plur. (s. XX.) art populaire artisanalament adv. (s. XX.) artisanalement
art roman (pl. las arts romanas) n. m. sing. e n. f. artisanat n. m. (s. XX.) artisanat
plur. (s. XIX. . . ) art romain veire: art romanic artison n. m. 1. artison, mite 2. fromage du
art romanic (pl. las arts romanicas) n. m. sing. e Velay
n. f. plur. (s. XIX. . . ) art roman veire: art roman artisonat (non es -) loc. ce n’est pas piqué des
artabal (a bèl -) loc. 1. au hasard 2. à l’aventure vers (remarquable, incisif)
artefacte n. m. (s. XX.) artefact artista n. (s. XIV. . . ) artiste
artelh n. m. (s. XII) orteil artista censat (un -) loc. un soi-disant artiste
artelh (levar l’ -) loc. 1. faire faillite 2. lever le artista de bona dita (un -) loc. un artiste
pied renommé
artelhar v. marcher vivement artistament adv. (s. XIX : « artistamen ».) artiste-
artèria n. f. (s. XIV.) artère (sang) veire: via ment
arterial, ala adj. (s. XVI. . . ) artériel, elle artistic, ica adj. (s. XIX. . . ) artistique
arteriografia n. f. (s. XX.) artériographie artisticament adv. (s. XIX. . . ) artistiquement
arteriòla n. f. artériole (sang) veire: artèria artriti n. f. (s. XVI. . . ) arthrite
arterioscleròsi n. f. (s. XIX. . . ) artériosclérose artritic, ica adj. (s. XII. . . ) arthritique
arteriti n. f. (s. XIX. . . ) artérite artritisme n. m. (s. XIX. . . ) arthritisme
artetic adj. (s. XIV.) goutteux artròsi n. f. (s. XVII...) arthrose
artetica n. f. (s. XIV.) goutte arunan adv. il y a un an
article n. m. (s. XIV.) article - cit.: Los noms comuns aruspici n. m. (s. XIV. . . ) haruspice (agent)
presis dins un sens general e indeterminat o dins un aruspícia n. f. (s. XIV.) haruspice (cérémonie)
sens collectiu s’emplegan sens article dins una mesura arvèrne, èrna adj. (del celtic) arverne
plan mai granda qu’en francés (Loís Alibèrt, Gramat- arvernomediterranèu, èa adj. arverno méditer-
ica occitana, 1935) ranéen, e
articulacion n. f. (s. XV. . . ) articulation veire: as (pl. ases) n. m. as
desnosador; nosador as de pica (se n’es calgut de l’ -) expr. il s’en est
articular v. (s. XIV.) articuler fallu de rien
articular, ara adj. (s. XIV.) articulaire as pecat loc. tu as commis une faute / erreur
articulatòri, òria adj. (s. XVI. . . ) articulatoire asagada n. f. 1. arrosée 2. averse
artifalha n. f. 1. vieilles choses 2. bric à brac asagadoira n. f. (s. XX.) arroseur (instrument)
(m) 3. antiquailles veire: arrosadoira
artifici n. m. (s. XIV.) artifice asagador n. m. (s. XIV. . . ) arrosoir veire: ar-
artificial, ala adj. (s. XIV.) artificiel, elle - cit.: Es rosador
evident que, se se tracha d’un país ideal, se pòt causir asagaire, aira n. (s. XIX. . . ) arroseur (personne)
per el una forma linguistica quina que siá, o naturala veire: arrosaire

53
asagar ase, non serà jamai tant pelut (se tiras un pel a un -)

asagar v. (s. XII.) arroser veire: arrosar ase (una pichona mosca fa renar un gròs -) expr.
asagatge n. m. (s. XVII. . . ) arrosage veire: ar- un grain de sable peut bloquer la machine
rosatge ase a estrilhar (daissar lo melhor -) expr. ou-
asairar v. 1. se faire de l’air veire: airejar 2. pren- blier de servir quelqu’un à table
dre l’air. ase bon (la brida e lo baston fan l’ -) expr. des
asairar (s’) v. prendre l’air réprimandes sont parfois nécessaires
asalbrar (s’) v. pron. (s. XVII.) 1. s’agripper ase cap e tot (un -) loc. un âne bâté (stupide)
2. s’accrocher aux branches (et fig.) ase comun, totjorn mal selat expr. le mauvais
asalbrar al figuièr (s’) loc. s’accrocher aux ouvrier se plaint de ses mauvais outils
branches (pour s’en sortir) ase de Buridan n. m. âne de Buridan
asatar v. pousser une porte sans la fermer com- ase de montanha pòrta vin e beu aiga (lo paure
plètement -) expr. ce n’est pas celui qui travaille qui prof-
ascendéncia n. f. (s. XVIII. . . ) ascendance ite le plus de son labeur
ascendent, enta adj. e n. (s. XIII.) ascendant, ante ase de natura n. m. âne indécrottable
ascendre v. (s. XIV.) monter veire: descendre, ase de vendémia (afairat coma un -) expr. être
montar, pujar très occupé
ascension n. f. (s. XIV.) ascension ase del molin, cal partir cada matin (es coma l’
ascensional, ala adj. (s. XVII. . . ) ascensionnel, -) expr. le quotidien du travailleur
elle ase dins un brèç (rire coma un -) loc. avoir un
ascensionista n. (s. XIX. . . ) ascensionniste rire forcé
ascensor n. m. (s. XIX. . . ) ascenseur ase e i èsser dessús (cercar son -) expr. être très
ascèsi n. f. (s. XIX. . . ) ascèsia ascèse distrait
ascèta n. m. (s. XVII. . . ) ascète ase es magre, las moscas lo pican (quand l’ -)
ascetic, ica adj. (s. XVII. . . ) ascétique expr. il pleut toujours sur les mouillés
ascetisme n. m. (s. XIX. . . ) ascétisme ase golut, l’estacon cort expr. il faut le serrer de
ascienciar v. 1. s’instruire 2. devenir savant près
(iron.) ase me quilhe (que l’ -) loc. diable m’emporte
ascienciat (far l’ -) loc. faire l’entendu (triv.)
ascienciat, ada adj. 1. instruit 2. qui fait le sa- ase negre (testut coma l’) expr. têtu comme un
vant âne
ascla n. f. éclat de bois ase non es jamai qu’una bèstia (un -) expr. il
ascla (rire coma una -) loc. rire comme. . . ne faut pas demander trop aux gens
ascladoira n. f. masse pour fendre le bois ase passe lo desdit ! (l’ -) loc. 1. sot qui se
asclaire (tusta coma un -) loc. il frappe comme dédira ! 2. Cochon qui s’en dédit
un forcené ase pensa d’un biais e l’asenièr de l’autre (l’ -)
asclaire, aira n. qui fend le bois (personne) expr. chacun son point de vue
asclar v. (s. XII.) 1. fendre le bois 2. pourfendre ase pòrta l’autre (un -) expr. un imbécile trouve
l’ennemi (« toujours plus bête que lui pour l’écouter
asclar caps e braces loc. pourfendre l’ennemi - ase que non trabalha, civada non ganha expr. il
cit.: non pens mais d’asclar caps e bras (Bertram de faut travailler pour gagner son pain
Born, be m play, s. XII) ase que se coneis la macadura (es al desbastar
asclat, ada adj. 1. fendu 2. fig. fêlé (un peu fou) de l’ -) expr. c’est dans l’action que l’on décou-
ascles a l’onor (far d’ -) loc. 1. faire une brèche vre les problèmes
à l’honneur 2. commetre un acte douteux ase sadol, blat non es que veça (per un -) expr.
ase n. m. âne veire: sauma on est indifférent quand on n’a pas de besoin
ase (anar coma lo bast a l’ -) expr. cela lui va ase se coneis a las aurelhas e lo fòl al parlar ! (l’
parfaitement (en mauvaise part) -) expr. on sait à qui on a affaire
ase (cargar l’ -) loc. trouver un bouc émissaire ase se lòga, per ase deu servir (qual per -) expr.
ase (demembrar son -) expr. oublier de se on doit assumer la mission qu’on a choisie
servir à table ase suprème loc. stupide au dernier degré
ase (es coma se balhavan pan benesit a un -) ase te fota (l’ -) loc. va te faire foutre (triv.)
expr. cela ne sert à rien ase tot patrat (es un -) loc. c’est un âne fini
ase (èsser totjorn sul meteis -) expr. revenir tou- ase, l’albarda (a l’ -) loc. à chacun son problème
jours sur le même sujet ase, non serà jamai tant pelut (se tiras un pel a
ase (far de l’ -) loc. faire l’âne (neutre ou con- un -) expr. c’est toujours autant de fait
notation sexuelle) asemprar v. (s. XVI.) convier - cit.: Non sabes tu
ase (far lo repais de l’ -) expr. manger sans boire que jo som asemprada / per en plus grand banquet

54
asemprar assabentat, ada

èster ataulada e que damb mi no’t deves engüalhar d’esperança, getant nòstre país dins l’eternal ivèrn
(Pèir de Garròs, Eglòga, 1567) (Loïsa Paulin, La colomba de patz, 1947)
asempre n. m. (s. XVII.) 1. invitation - cit.: Quand asirança (préner en -) loc. prendre en haine
del mandament de Dieu las lengas se trobèguen a la asirar v. (s. XII.) haïr
sepultura de la temeritat del gigant Nembròd, qui dirà asirar coma la pèsta loc. haïr comme la peste
que la nòstra non forèssa pas de l’asempre ? (Pèire asirar en pèsta loc. haïr comme la peste
Godelin, Ramelet, s. XVII) 2. convoi de noces, asirós, osa (pl. asiroses, osas) adj. (s. XII.)
d’enterrement. . . haineux
asenada n. f. ânerie asma n. m. (s. XIV.) asthme
asenariá n. f. (s. XX.) asinerie (élevage d’ânes) asmatic, ica adj. (s. XIV.) asthmatique
asenet n. m. ânon veire: asenon asocial, ala adj. (s. XIX. . . ) asocial, ale
asenièr, ièra n. ânier veire: saumalièr asolelhar v. se mettre au soleil (sens actiu)
asenon n. m. ânon veire: asenet veire: ensolelhar (sens passiu)
asepsia n. f. (s. XIX. . . ) asepsie asombra (pel calimas, lo volatil s’ -) expr.
aseptic, ica adj. (s. XIX. . . ) aseptique quand ça va mai, certains savent se mettre à
aseptizacion n. f. (s. XX.) aseptisation l’abri
aseptizar v. (s. XX.) aseptiser asombrar v. (s. XII.) 1. ombrager - cit.: pel calimàs,
ases (daissar los cardons pels -) expr. 1. laisser lo volatil s’asombra (quand ça va mai, certains savent
les mauvaises choses à ceux qui les apprécient se mettre à l’abri) 2. se mettre à l’ombre
2. il y en a qui aiment la misère asoraire, aira n. qui prie devant les reliques
ases (fa un vent a desrabar la coa dels -) expr. il veire: adorator
fait un vent à décorner un bœuf asorar v. prier devant les reliques veire: adorar
ases (lo Patèr dels -) loc. le pont aux ânes
ases (los cardons pels -) expr. chacun ses goûts asortaire, aira n. (s. XIX. . . ) avortaire; abortaire
ases desbastan (es aquí que los -) expr. c’est ici avorteur, euse
la difficulté asòrtament n. m. avortament avortement in-
ases desbastan (los -) expr. c’est le moment cri- volontaire (fausse couche) veire: abòrtament
tique asortar v. (s. XVI.) avortar avorter involontaire-
ases desbatan (èsser ont los -) expr. en arriver ment (femme ou animal), faire une « fausse
au moment critique couche » veire: abortar
ases se coneisson al bast (los -) expr. on voit à asorton n. m. avorton; aborton avorton
qui on a affaire aspècte n. m. aspèct aspect
ases se nhacan (quand non an res a manjar, los aspergir v. (s. XIV.) asperger veire: esposcar
-) quand rien ne va plus viennent les affronte- asperitat n. f. (s. XIV.) aspérité veire: rugositat
ments aspersion n. f. (s. XIV.) aspersion veire: es-
asexuat, ada adj. (s. XIX. . . ) asexué, ée poscada
asfaltar v. (s. XIX.) asphalter aspersor n. m. (s. XIV. . . ) asperson aspersoir
asfaltatge n. m. (s. XIX. . . ) asphaltage aspersor (téner l’ -) loc. c’est un bigot
asfalte n. m. (s. XIV : « asfalt ») asfalt asphalte aspic n. m. (s. XIV.) aspic (serpent) veire: espic
asfixia n. f. (s. XVIII. . . ) asphyxie aspiracion n. f. (s. XIV.) aspiration
asfixiant, anta adj. (s. XIX. . . ) asphyxiant, ante aspirant, anta adj. (s. XVI. . . ) aspirant, ante
asfixiar v. (s. XIX.) asphyxier aspirar v. (s. XIII.) aspirer
asfixiat, ada adj. (s. XVIII. . . ) asphyxié, ée aspirator n. m. (s. XX.) aspirador aspirateur (in-
ashish n. m. (s. XVI. . . , de l’arabi) haschich strument)
asiatic, ica adj. (s. XVI. . . ) asiatique aspiratòri, òria adj. (s. XIX. . . ) aspiratoire
asil n. m. (s. XIV. . . ) asile aspirina n. f. (s. XIX. . . ) aspirine
asillabic, ica adj. (s. XIX. . . ) asyllabique asprament adv. (s. XII.) âprement
asimar v. 1. agacer les dents 2. attiser le feu aspre, aspra adj. (s. XIV.) 1. âpre veire: acèrbe
3. émousser un tranchant 2. lieux pierreux
asimetria n. f. (s. XIX. . . ) asymétrie aspretat (/aspror) n. f. (s. XIV.) âpreté
asimetric, ica adj. (s. XIX. . . .) asymétrique asprum n. m. ce qui est âpre
asimptotic, ica adj. (s. XVII. . . ) asymptotique assabentar v. (s. XIII.) informer - cit.: Alara, la
(math.) mainadeta qu’èri, deliurada de l’escòla, començava de
asir n. m. (s. XII.) haine carrièra en carrièra de s’assabentar dins lo sol libre
asirable, abla adj. haïssable que sos uèlhs e son còr totis nòus posquèssen legir sens
asirança n. f. haine - cit.: Montsegur, l’as ausit, ajuda (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940)
l’aule cant d’asirança, / martelar tas parets de sa assabentat en dreit loc. versé en droit
ràbia d’infèrn, / roncar dins los lenhièrs, cremadors assabentat, ada adj. informé, ée

55
assaber assignacion

assaber v. (s. XIII : « assaber ».) faire savoir assemblada n. f. (s. XIII.) assemblée
assaber n. m. (s. XIII.) avis assemblar v. (s. XII.) assembler
assaber (far -) loc. faire part de assemblatge n. m. (s. XVIII.) assemblage
assabers (far los -) loc. faire les annonces assenar v. assagir (avec l’âge)
assadolar v. (s. XVI.) rassasier assenar (s’) v. acquérir du bon sens
assag (plur. assages) n. m. (s. XII.) essai assenat, ada adj. (s. XII.) sensé, ée
assajar v. essayer assentiment n. m. (s. XIII.) 1. assentiment 2. ac-
assalar v. donner du sel aux brebis, caprins. . . quiescement
assalhent, enta n. m. assalidor assaillant assentimentat (èsse ben -) loc. être dans de
assalhida n. f. action d’assaillir bons sentiment
assalhir v. assaillir (attaque physique) assentimentat, ada adj. qui a de bons senti-
assalivar lo lector loc. allécher le lecteur ments
assalvatgir v. devenir sauvage veire: ensalvat- assentir v. (s. XIII.) acquiescer
git - cit.: Un pòble pòt pas se contentar [d’exprimir] assercion n. f. (s. XIV. . . ) assertion
sa pensada en d’innombrables parlars. Los par- asserir v. (s. XIII.) 1. assurer veire: acertanar, as-
lars populars, espelisons galhardas mas assalvatgi- solidar 2. affirmer (prétendre vrai)
das d’una lenga en descasença, an una fin naturala asserviment n. m. (s. XV. . . ) asservissement
: es de s’escartar pauc a pauc de la lenga-maire, de asservir v. (s. XII. . . ) asservir
s’abastardir de mai en mai (Antonin Perbòsc, Fòc nòu, assessor, ora n. (s. XIV.) assesseur - src.: Achard
1904) (1785): "assessour"
assanar v. 1. cicatriser veire: assanir 2. guérir
assessorat n. m. (s. XIII. . . ) assessorat
assaniment n. m. assainissement s. m.
assetador n. m. endroit on l’on s’assied
assanir v. assainir veire: assanar
assètament n. m. (s. XIII. . . ) 1. assiette (position)
assasonament n. m. assaisonnement
veire: assèti 2. affermissement
assasonar v. assaisonner
assètament n. m. assiette (emplacement) veire:
assassin n. m. (s. XII.) assassin
assèti
assassinar v. (s. XVI. . . ) assassiner
assetar v. (s. XII.) asseoir (prendre un siège)
assassinat n. m. (s. XVI. . . ) assassinat
veire: assetiar
assaut n. m. (s. XII.) assaut
assetat, ada adj. assis, ise
assautar v. (s. XII.) donner l’assaut
assèti n. m. (s. XVII. . . ) siège (position) veire:
assecament n. m. assèchement
assetament
assecar v. assécher
assèti n. m. assiette (emplacement veire: asseta-
assecarar v. (s. XVI.) assécher beaucoup
ment
assecarat, ada adj. (s. XVI.) 1. très asséché 2. très
altéré assetiar v. 1. asseoir (établir veire: assetar
2. placer. . . )
assedant, anta adj. assoiffant, ante
assedar v. (s. XIII.) assoiffer assetjaire, aira n. (s. XX.) harceleur (moral, sex-
assegurable, abla adj. (s. XIX. . . ) assurable uel. . . )
asseguradament adv. (s. XIX.) assurément assetjament n. m. (s. XIV.) action d’assiéger
asseguraire, aira n. (s. XIX.) assureur assetjament moral n. m. harcèlement moral
assegurament n. f. (s. XII.) assurance (ce qui est (jur.)
sûr) assetjament sexual n. m. harcèlement sexual
assegurança n. f. (s. XIX.) asseguracion 1. assur- (jur.)
ance (contre les sinistres. . . ) 2. sureté assetjant, anta adj. e n. assiégeant, ante
assegurança (la desfisança es maire de l’ -) expr. assetjar v. (s. XIII.) assiéger
la défiance est mère de la sureté assetjar v. (s. XX.) 1. harceler (moralement, psy-
assegurar v. (s. XII.) 1. assurer (sûr veire: assoli- chologiquement 2. sexuellement. . . )
dar 2. contrat. . . ) assetjat, ada adj. e n. (s. XIII.) assiégé, ée
assegurar a qualqu’un (s’ -) loc. se reposer sur assetjat, ada adj. e n. (s. XX.) harcelé, ée (morale-
quelqu’un ment, sexuellement. . . )
assegurat, ada adj. e n. (s. XII. . . ) 1. assuré, ée assidú, ua adj. (s. XIII : « assiduos ».) assidu, ue
(sûr 2. contrat. . . ) assiduament adv. (s. XIII : « assiduosament ») as-
assegutar v. poursuivre sidûment
assegutar qualqu’un loc. courir sus à assiduïtat n. f. (s. XIII.) assiduité
quelqu’un assietons (d’ -) loc. assis sur le sol
assegutat, ada adj. poursuivi, ie assignable, abla adj. (s. XVII. . . ) assignable
assegutavas e que ieu t’agantèsse (coma se m’ -) assignacion n. f. (s. XV.) assignation (tribunal,
expr. tu es pris à ton propre piège citation. . . )

56
assignar astre

assignar v. (s. XIV.) assinhar assigner (tribunal, assortir v. sortir pour aller au-devant de
citation, tâche. . . ) - cit.: Lo commissari deu assig- quelqu’un veire: sortir
nar la partida, o sos procuraires, e los balhar delai de assortit, ida adj. assorti, ie
tres jorns, o plus,per comparir (Fòrs e costumas de assostaire, aire n. 1. qui met à l’abri 2. qui pro-
Bearn, 1552) tège
assignator, tritz (pl. assignators, trises) adj. e n. assostança n. f. assostància action de protéger
assignaire; assignador assignateur, trice assostar v. 1. mettre à l’abri 2. protéger
assimilable, abla adj. (s. XIX. . . ) assimilable assostat, ada adj. 1. mis à l’abri 2. protégé
assimilacion n. f. (s. XIII.) assimilation assuausar / assuaudar (s’) v. 1. se calmer 2. cu-
assimilacionisme n. m. (s. XX. . . ) assimilation- ver sa colère
nisme assubjectiment n. m. (s. XVI. . . ) assujettisse-
assimilacionista n. (s. XX. . . ) assimilationniste ment
assimilar v. (s. XV. . . ) assimiler assubjectir v. (s. XVII : « assutjeti ».) assujettir
assimilator, tritz (pl. assimilators, trises) assubjectit, ida adj. assujetti, ie
adj. e n. (s. XIX. . . ) assimilaire; assimilador; assucador n. m. assommoir (archit. médiévale)
assimilatora assimilateur veire: atucador
assisas n. f. plur. (s. XII.) assises (justice) assucar v. assommer (sens actiu) veire: ensucat,
assisas (cort d’ -) n. f. cour d’assises (dr.) ada (sens passiu)
assisténcia n. f. (s. XV. . . ) assistença assistance assumir v. assumar assumer
veire: adjutòri assumit, ida adj. assumé, ée
assisténcia (dreit a l’ -) n. m. droit à l’assistance ast (a mièg -) loc. en berne (drapeau)
assistent mairal, enta, ala n. (s. XX.) assistant,
ast (far a mièg -) loc. faire à moitié veire: far à
ante maternel, elle
mièg
assistent, enta adj. (s. XV. . . ) assistant, ante
ast (pl. astes) n. m. (s. XIV.) 1. broche (rôtir)
assistir v. (s. XVI.) assister veire: sostar
2. hampe - cit.: Aquí le vaissèl èra d’una tina, un ast
associacion n. f. (s. XVIII.) association
èra mast, la vela una toalha, e l’artilhariá de cinquanta
associar v. (s. XIV.) associer veire: ajónher flascous, damb lor glo-glo-glo espaurissián totis les
associat, ada adj. e n. (s. XVII.) associé, ée abitants de las aigas saladas (Pèire Godelin, Tresena
associatiu, iva adj. (s.XX. . . ) associatif, ive floreta, 1638)
assòlament n. m. (s. XVIII. . . ) assolament 1. ac- ast (virar l’ -) loc. tourner la broche
tion d’étendre sur le sol 2. assolement
Astarac n. pr. Astarac (pays de Gascogne) m.
assolar v. 1. étendre sur le sol 2. assoler 3. as-
astaragués, aguesa (pl. astaragueses, aguesas)
seoir un édifice
adj. habitant de l’Astarac (en Gascogne)
assolelhar v. (s. XVI.) exposer au soleil (sens
astèca adj. e n. (s. XIX. . . ) aztèque
actif) veire: ensolelhat, ada (sens passiu)
astèla n. f. (s. XIII.) attelle
assolelhar (s’) v. prendre le soleil
astenia n. f. (s. XVIII. . . ) asthénie
assolidar v. 1. rendre solide veire: acertanar,
astenic, ica adj. e n. (s. XIX. . . ) asthénique
asorrir, afortir 2. consolider 3. affirmer
assonància n. f. (s. XVII. . . ) assonance asterisc (pl. asterisques) n. m. (s. XVI. . . )
assonant, anta adj. (s. XII. . . ) assonant, ante astérisque
assopiment n. m. assoupissement veire: acos- asterlòt n. m. (s. XVII., lat. "astrologus") 1. devin
somiment de village veire: astrològue 2. esprit fantasque
assopir v. (s. XIII : « sopir ».) assoupir veire: entre- asteroïde n. m. (s. XIX. . . ) asteroïd astéroïde
dormir, entresomir, acossomir (s’) asticar v. astiquer veire: escurar
assopliment n. m. assouplissement asticatge n. m. astiquage veire: escurament
assoplir v. assouplir astigmatic, ica adj. (s. XIX. . . ) astigmate
assoplit de sa maire (es -) loc. sa mère a un astigmatisme n. m. (s. XIX. . . ) astigmatisme
faible pour lui astiu, iva adj. (s. XIII.) prompt, e
assoplit, ida adj. assoupli, ie astivament adv. (s. XIII.) hâtivement
assordiment n. m. assourdissement astor n. m. autour (oiseau)
assordir v. assourdir, rendre sourd (sens actiu) astor vei la nuèit (l’ -) loc. méfie-toi des mal-
veire: ensordit, ida (sens passiu) faisants
assordissent, enta adj. assourdissant, ante (qui astracan n. m. (s. XVIII. . . , de la vila russa
rend sourd) d’Astrakan) astrakan
assordit, ida adj. assourdi, ie astrada n. f. (s. XII. . . ) 1. chance 2. destinée
assortiment n. m. assortiment astragal n. m. (s. XVI. . . ) astragala astragale
assortiment de libres loc. un choix de livres astral, ala adj. (s. XVI. . . ) astral, ale
assortir v. assortir veire: apariar astre n. m. (s. XII.) 1. astre 2. chance

57
astre (a bon -) atendriment

astre (a bon -) loc. 1. heureusement 2. fort atacaire, aira n. agresseur veire: agressor
heureusement atacant, anta n. (s. XX.) attaquant
astre (arribar a bon -) loc. arriver à bon port atacar v. (s. XII.) attaquer - cit.: Ataca ! Mòrt de
astre (aver bon -) loc. avoir de la chance non! non pas per dètz escuts : / tan bons son los
astre (per -) loc. 1. par chance 2. par bonheur [profièits] quand se parla de trucs (Francés de Corteta,
astre (per tal -) loc. 1. par hasard 2. d’aventure Ramonet, s. XVII)
astre bon astre (a tot -) loc. a tuste balustre 1. à atacat de la pèsta loc. atteint de la peste
tout hasard 2. à l’aveuglette 3. à l’aventure atacat, ada adj. 1. affecté, ée 2. meurtri, ie
astrenhent, enta adj. (s. XIX. . . ) astreignant, ante ataïnar v. être mélancolique, pris par le spleen
astrénher v. (s. XIV.) astreindre atalar v. atteler
astrenta n. f. (s. XIX. . . ) astreinte atalat al darrièr trauc (èsser -) expr. être sans
astres (èsser dins los -) loc. être dans la lune ressources
(distrait) atalentament n. m. (s. XIII.) action de susciter
astringéncia n. f. (s. XIX. . . ) astringence l’envie, le désir (sens actiu)
astringent, enta adj. (s. XVI. . . ) astringent, ente atalentar v. (s. XII.) donner envie (sens actiu)
astrofisica n. f. (s. XX.) astrophysique veire: entalentat (sens passif)
astrofisician, ana n. (s. XX.) astrophysicien, atalhonar v. couper en petits morceaux
enne atalussar v. donner du pied (élargir la base)
astrolabi n. m. (s. XIV.) astrolabe atanben adv. pareillement
astrologia n. f. (s. XIV.) astrologie atánher v. (s. XII.) convenir
astrologic, ica adj. (s. XVI. . . ) astrologique atanpauc adv. non plus
astrològue, òga n. (s. XIV : « astrologian » ; s XVII.) ataraxia n. f. ataraxie (phil.)
astrològ astrologue - cit.: Aquel a totjorn tengut atardar v. attarder
le cap entre doas aurelhas que [non a] ausit parlar de
atardivar v. rentrer tard
Patracòlis [. . . ], tan grand astrològue, que laissa les
atardivat, ada adj. attardé, ée (temps) veire: re-
astres a lòc, e que sense consideracion de las plane-
tardat
tas, ten totjorn las siètas plan netas (Peire Godelin, s.
ataüc n. m. (s. XIII : « atahuc ») cercueil
XVII). - src.: Mistral, 1878 : "astroulogue".
ataular v. (s. XI.) 1. atabler, s’atabler (forme ac-
astronau n. f. (s. XX.) astronef
tive) veire: entaulat (forme passive) - cit.: Non
astronauta n. (s. XX.) astronaute
sabes tu que jo som asemprada / per en plus grand
astronautic, ica adj. (s. XX.) astronautique
banquet èster ataulada e que damb mi no’t deves en-
astronautica n. f. (s. XX. . . ) astronautique
güalhar (Pèir de Garròs, Eglòga, 1567) 2. mettre
astronòme, òma n. m. (s. XIII : « austronomian ».)
carte sur table
astronòm astronome - src.: Mistral, 1878 : "as-
atavic, ica adj. (s. XIX. . . ) atavique
trounome"
atavisme n. m. (s. XIX. . . ) atavisme
astronomia n. f. (s. XIX. (s. XII : « estronomia »).)
astronomie atebesiment n. m. attiédissement
astronomic, ica adj. (s. XIV. . . ) astronomique atebesir v. attiédir
astruc (èsser -) loc. être en veine ateïsme n. m. (s. XVI. . . ) athéisme
astruc, uga adj. (s. XII.) 1. né sous une bonne ateïsta n. athéiste
étoile - cit.: Me mancava ben dètz-e-nòu sòus, mas atelar v. (s. XII. . . ) atteler veire: júnher
coma teniái çò plus gròs, me pensavi que çò menut atelatge n. m. attelage
tombariá tot sol un jorn d’estrenas. Tot virava plan, atemporar v. 1. préparer la terre 2. chauffer un
e i aviá qu’a esperar aquel jorn astruc (Loïsa Paulin, four
Lo vièlh libre d’images) 2. chanceux, euse 3. de atencion n. f. (s. XVI. . . ) attention
chance atencionar a (s’) v. s’appliquer à
astrugar v. (s. XII. . . ) 1. féliciter veire: benastru- atencionat, ada adj. (s. XIX. . . ) attentionné, ée,
gar 2. complimenter attentif, ive
astúcia n. f. (s. XIV.) astuce atenda n. f. (s. XII.) attente veire: atenta, espèra
astuciós, osa (pl. astucioses, osas) adj. (s. XV. . . ) atenda (non aver d’ / aver pas d’ -) loc. être im-
astucieux, euse patient
astuciosament adv. (s. XVI. . . ) astucieusement atendre v. (s. XII.) 1. être attentif veire: esperar
asuèlh n. m. horizon veire: orizont 2. tendre à 3. attendre
asuèlh (a l’ -) loc. à l’horizon atendridor n. m. (s. XX.) attendrisseur (instru-
asulhar v. disparaître à l’horizon ment)
atac n. m. attaque (malaise) atendriment n. m. (s. XIX : « atendrimen ».) 1. at-
ataca n. f. (s. XII.) attaque (offensive) tendrissement (rendre une matière plus tendre)
atacable, abla adj. attaquable 2. fig. émotion

58
atendrir atorar

atendrir v. (s. XIX : « atendri ».) 1. attendrir (ren- atge (d’ -) loc. d’un grand âge
dre une matière plus tendre) 2. fig. émouvoir atge (d’aquel -) loc. à cet âge là
atendrissent, enta adj. (s. XIX.) 1. attendrissant, atge (d’un brave -) loc. d’un certain âge (âgé)
ante (qui rend une matière plus tendre) 2. fig. atge (es mendre d’ -) loc. il est plus jeune
émouvant atge (metre d’ -) loc. avancer en âge
atenença n. f. atenéncia contiguïté atge (se far dins l’ -) loc. avancer en âge
atenent (tot d’ -) loc. d’un seul tenant atge de (d’ -) loc. d’âge à
atenent (tot d’un -) loc. d’un seul tenant atge de (venir a l’ -) loc. atteindre l’âge de
atenent, enta adj. attenant, ante veire: tocant atge escolar n. m. âge scolaire
aténer v. être contigu atge fait (d’ -) loc. d’âge mûr
aténer a qualqu’un (s’ -) loc. se fier à quelqu’un atge legal n. m. (s. XIX.) âge légal
veire: se fisar atge mental n. m. (s. XIX.) âge mental
aténher v. (s. XII.) atteindre veire: adesar, averar atge primierenc n. m. premier âge (petite en-
atenian, ana adj. atenenc athénien, enne fance)
atenta n. f. (s. XIII.) atteinte veire: atenda atge tresen n. m. troisième âge
atentar v. (s. XIII : « attentar ».) atemptar attenter atic, ica adj. (s. XVI. . . ) attique
atentat n. m. (s. XIV. . . ) atemptat attentat aticisme n. m. (s. XVI. . . ) atticisme
atentatòri, òria adj. (s. XVII. . . ) atemptatòri atten- atierar v. 1. aligner veire: tièra 2. mettre en file
tatoire atimonar v. atteler les bœufs
atenuacion n. f. (s. XIV.) atténuation atipic, ica adj. atypique
atenuacion n. f. (s. XIV.) atténuation atiralh n. m. attirail
atenuant, anta adj. (s. XIX.) atténuant, ante atirança n. f. (s. XIX.) atirància attirance
atenuar v. (s. XIV.) atténuer atirar v. (s. XIV.) attirer (séduction) veire: atraire
atenuat, ada adj. (s. XVI. . . ) atténué, ée atisar v. (s. XII. . . ) attiser veire: abrasugar
atenuator n. m. (s. XX.) atténuateur (instru- atissar v. 1. exciter veire: excitar 2. lancer des
ment) piques 3. s’opiniatrer
atermenaire, aira n. (s. XIII : « atermenador ») atissós, osa (pl. atissoses, osas) adj. agaçant,
délimiteur ante
atermenament n. m. (s. XIII.) délimitation atlantic, ica adj. (s. XVI. . . ) atlantique
atermenar v. (s. XIII.) délimiter atlàs (pl. atlasses) n. m. (s. XVI. . . ) atlas
aterrament adv. (s. XII. . . ) atterrement (vertèbre, ouvrage...)
aterrant, anta adj. (s. XII. . . ) atterrant, ante atlèta n. (s. XVI. . . ) athlète
aterrar v. (s. XII.) 1. atterrer veire: aterrir 2. jeter atletic, ica adj. (s. XVI. . . ) athlétique
à terre, abattre (arbre. . . ) atletisme n. m. (s. XIX. . . ) athlétisme
aterrassar v. couvrir, combler de terre veire: atmosfèra n. f. (s. XVII. . . ) atmosphère
aterrassir, terrassar atmosferic, ica adj. (s. XVIII. . . ) atmosphérique
aterrassir (s’) v. pron. devenir terreux, s’effriter atòl n. m. (s. XVIII. . . , del maldivian / divehi) atoll
veire: aterrassar atòme n. m. (s. XIV : « atomi ».) atòm atome - src.:
aterrassit, ida adj. être terreux, mêlé de terre Mistral, 1878 : "atome"
aterrat, ada adj. (s. XII.) atterré, ée atomic, ica adj. (s. XIX. . . ) atomique - cit.:
aterrir v. (s. XVIII. . . ) atterrir (ballon, avion. . . ) D’explosions atomicas avián emmudit li ràdios de
veire: aterrar tot l’Oriènt arabi (Robèrt Lafònt, 1971, p. 20)
aterrissatge n. m. (s. XX.) atterrissage (avion. . . ) atomicitat n. f. (s. XIX. . . ) atomicité
atestacion n. f. (s. XIV.) attestation atomizacion n. f. (s. XX. . . ) atomisation
atestar v. (s. XII. . . ) attester veire: atestir atomizar v. (s. XIX. . . ) atomiser
atestir v. 1. s’entêter veire: attestar 2. affirmer atomizat, ada adj. (s. XX.) atomisé, ée
avec obstination atomizator n. m. (s. XX.) atomizador; atomizaire
atèu, èa adj. (s. XVI. . . ) athée atomiseur
ateuniment n. m. amincissement (chose) veire: atòn, a adj. atone
aprimadament atòn, òna adj. (s. XIX. . . ) atone - cit.: Lo grop
ateunir v. 1. atténuer veire: aprimar 2. rendre pronominal precedent lo vèrb es proclitic e atòn, men-
ténu, amincir (quelque chose) tre que lo grop seguissent lo vèrb es enclitic e tonic.
atge n. m. (s. XIV., del francés) âge (temps écoulé Cal notar que, dins aqueste darrièr cas, la lenga an-
depuis la naissance ou l’origine) veire: edat - cit.: ciana coneissiá que de pronoms atòns (Loís Alibèrt,
Horton avè de cent e vint ans l’atge / quan me condèc Gramatica, 1935)
que son aujòu l’antic, / aqueth Bonsòm qui jamès non atonia n. f. (s. XIX.) atònia atonie
mentic, / aqueste temps que vesèm predisè (Pèir de atonic, ica adj. (s. XVIII. . . ) atonique
Garròs, Eglòga 1, 1567); atorar v. se rendre à ses devoirs

59
atornar (s’) aucelaire, aira

atornar (s’) v. rendre la pareille veire: tornar atucar v. assommer veire: assucar
atots n. m. (s. XVII.) atout (jeu) atuda-me aqueste fanal ! loc. à d’autres !
atots (batre -) loc. jouer atout atudador n. m. éteignoir
atrabalhir (s’) v. pron. atrabalir prendre goût atudar v. éteindre veire: escantir, amorçar
au travail atudar lo blèst loc. rabattre le caquet
atrabalhit, ida adj. atrabalit 1. travailleur, euse atudar lo fòc amb d’estopas loc. jeter de l’huile
2. laborieux, euse sur le feu
atrabilari, ària adj. (s. XVI. . . ) atrabilaire aturar (s’) v. s’arrêter net veire: s’aplantar
atraccion n. f. (s. XIV.) attraction aturrador n. m. barrutlaire rouleau à émotter
atractiu, iva adj. (s. XIV.) attractif, ive aturrar v. émotter
atraire v. (s. XII. . . ) attirer veire: atirar auc n. m. jars veire: aucat
atrait n. m. (s. XII.) 1. attrait 2. appas (séduction) aüc n. m. huée (f.)
atrantolir (s’) v. pron. 1. devenir chancelant auca n. f. (s. XII.) oie - cit.: ieu ai vist le paire de
2. vieillir l’aujòl de la tanta de ma sian, cosina germana del
atrapa n. f. attrape fraire de mon paire qu’èra mon oncle. . . que coneguèc
atrapadissa n. f. mystification veire: mistifica- les ases demest las aucas (Odde de Triors, 1578)
cion auça n. f. hausse veire: aut
atrapadoira n. f. piège veire: trapadèla auca (aquò non val fems d’ -) expr. cela ne vaut
atrapar v. (s. XII.) attraper veire: agafar, ajar rien
atrapar la maire al nis loc. 1. prendre sur le fait auca (s’espandís coma una -) expr. il est gonflé
2. trouver le pot aux roses d’orgueil
atrasent, enta adj. (s. XII. . . ) attrayant auça-pè (a l’ -) loc. superficiellement et vite
atraversar v. 1. mettre en travers 2. fig. se met- auçada n. f. hauteur
tre en travers (sens actiu) auçador n. m. rehausseur (de siège. . . )
atrencadura n. f. 1. toilette (soin de la per- auçaire, aira n. personne qui hausse
sonne) 2. arrangement auçament adv. haussement
atrencament n. m. 1. action de se préparer auçapè n. m. marchepied
2. agencement aücar v. huer
atrencar v. 1. se préparer 2. préparer auçar v. 1. hausser veire: naut 2. élever
atribucion n. f. (s. XIV.) attribution auçar de la taula (s’ -) loc. quitter la table
atribuïble, ïbla adj. (s. XVI. . . ) atribuable at- aucat n. m. 1. oison 2. (iron.) jars
tribuable aucat tenon un mercat (tres femnas e un -) expr.
atribuïr v. (s. XIV.) attribuer trois femmes et un oison font un marché
atribut n. m. (s. XIV. . . ) attribut auçatge n. m. action de hausser
atributari, ària adj. (s. XIX. . . ) attributaire aucèl (trace d’ -) n. m. triste sire
atributiu, iva adj. (s. XVI. . . ) attributif, ive aucèl arpian n. 1. oiseau de proie 2. rapace
atriga de partir (m’ -) loc. il me tarde de partir aucèl de las plumas verdas expr. oiseau au
atrigar v. être impatient de plumage vert
atristant, anta adj. (s. XIX.) attristant, ante aucèl de l’aire (èsser l’ -) loc. être gai comme
atristar v. (s. XVI.) attrister veire: entristesit, ida un pinson
atròç, òça (pl. atròces, òças) adj. (s. XIV. . . ) atròce aucèl de passa n. m. oiseau de passage
atroce aucèl de rapina n. 1. oiseau de proie 2. rapace
atròçament adv. (s. XVI. . . ) atroçament atroce- aucèl de volar (es de l’ -) loc. c’est dans sa na-
ment ture de
atrocitat n. f. (s. XIV. . . ) atrocité aucèl dins la garbièra (èsser l’ -) loc. être
atrofia n. f. (s. XVI. . . ) atrophie comme un coq en pâte
atrofiar v. (s. XIX. . . ) atrophier aucèl es brave, en mai apara sa pluma (e mai
atrofiat, ada adj. (s. XVI. . . ) atrophié, ée l’ -) expr. il faut maintenir sa réputation, son
atropament n. m. attroupement image
atropar v. (s. XII. . . ) attrouper veire: gropar aucèl passapaís n. m. oiseau de passage
atropelada n. f. attroupement (péj.) aucèl son nis es bèl (a cada -) expr. chaque
atropelar v. (s. XII.) attrouper (péj.) oiseau trouve son nid beau
atrumar v. 1. commencer à devenir orageux aucèl sus una branca, qu’al mendre bruch se’n
(sens actif) veire: entrumat, ada (sens passiu) va (es un -) expr. 1. il est comme l’oiseau sur la
2. s’assombrir (temps) branche 2. il n’a pas de situation stable
atucador n. m. assommoir (archit. médiévale) aucèl vòla n. m. pigeon vole (jeu)
veire: assucador aucèl, èla n. m. (s. XII.) oiseau veire: ausèl
atucaire, aira n. assommeur veire: assucaire aucelaire, aira n. (s. XII.) oiseleur

60
aucelariá aur de París (non val tot l’ -)

aucelariá n. f. (s. XX.) oisellerie augur n. m. (s. XIV. . . ) augure (agent)


aucelièr, èra n. f. (s. XX.) oiselier, ière augurar v. (s. XIV.) augurer
aucèls (adormiriá los -) expr. il est très en- auguri n. m. (s. XIV.) augure (acte)
nuyeux august, usta (pl. augustes, ustas) adj. (s. XIV.)
aucèls lo bècan (totes los -) expr. il est très auguste
douillet aujam n. m. 1. gibier à plumes 2. volaille
aucelum n. m. les oiseaux aujam de vòstre ben, melhor pareis expr. c’est
aucet (préner d’ -) loc. hausser le ton mieux chez nous que chez le voisin
aucir v. (s. XII.) → tuar tuer veire: tuar aujòl, òla n. (s. XVI.) aïeul, aïeule - cit.: Escrivans
aucons (rire coma d’ -) loc. rire comme. . . aujòls, de qui [l’esperit] comol de raras invencions ten
auçor n. f. 1. hauteur 2. élévation tant de plaça per totis les camins de la sciéncia, que
auçural n. m. → nautor 1. hauteur (géo.) 2. butte [dificilament] òm pòt passar per un [subjècte] comun
audàcia n. f. (s. XIV.) audace - cit.: Tu que per sense vos tustar, plàcia vos agradar que, de la fòrça
ofensar n’aviás que tròp d’audàcia, / perqué non n’as de qualqu’una de vòstras autoritats, ieu piège nòstra
autant per obtenir ta gràcia ? (Bertomieu Amilhan, flaquièra (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII); Dins sa
Exercici de la fe, 1673) cambra, Lison aviá ara un miralh, un miralh que son
audaciós, osa (pl. audacioses, osas) adj. (s. XVI.) cadre [d’aur] verd lusissiá, bavard e important davant
audacieux, euse - cit.: Ací Pentesilèa, audaciosa los mòbles dels aujòls (Joana Bartès, Lison, 1934)
amazona, / non bat los mirmidons au costat de Bel- aule (fals tant que l’ -) expr. faux comme. . .
lona (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) aule coma l’ase roge / negre expr. méchant /
audaciosament adv. audacieusement mauvais comme. . .
audicion n. f. (s. XIX.) audition (écoute, cast- aule coma un gat bòrni expr. méchant / mau-
ing. . . ) vais comme. . .
audicion n. f. (s. XV.) audition (surdité) aule coma un un ase expr. méchant / mauvais
audicionar v. (s. XVIII. . . ) auditionner (écoute, comme. . .
casting. . . ) aule, aula adj. 1. mauvais (diabolique) - cit.:
audiéncia n. f. (s. XIV.) audiença audience Montsegur, l’as ausit, l’aule cant d’asirança, / marte-
audio n. m. audiò audio lar tas parets de sa ràbia d’infèrn, / roncar dins los
audiovisual, ala adj. (s. XX. . . ) audiovisuel, elle lenhièrs, cremadors d’esperança, getant nòstre país
auditiu, iva adj. (s. XIV.) auditif, ive dins l’eternal ivèrn (Loïsa Paulin, La colomba de patz,
auditor, tritz (pl. auditors, trises) n. (s. XIV.) 1947) 2. méchant, ante
audidor auditeur - cit.: Lo jorn susdit en preséncia aulesa → aulor méchanceté veire: aulor
deusdits auditors e gardas rendon conde Bertranet de aulor n. f. méchanceté veire: aulesa
Nabalhas, garda l’an prosmar passat, deu carc qui avé auna n. f. (s. XIII : « alna ») aune (mesure anci-
de guarderia (Condes de Pau, s. XV) - src.: Honno- enne)
rat, 1846: "auditour" aunir v. (s. XIII.) honnir
auditòri n. m. (s. XVII.) auditoire auquièr, ièra n. gardien, ienne d’oies
auditorium n. m. (s. XX.) auditorium aür n. m. (s. XII.) heur (augure)
aufa loc. sparte (sparterie, nattes) aur n. m. (s. XII.) or (métal) - cit.: Emperò, vòsta
aufa a qualqu’un (tirar l’ -) loc. soutirer de man mastressa, / ua letra ritmada m’adreça / qui m’a
l’argent à quelqu’un hèit lo còr mès gadau / que si hos ua corona d’aur
aufièr, ièra n. ouvrier, ière en sparterie (Pèir de Garròs, 1567); Los vesins son venguts a la
augment n. m. (s. XVII.) augmentation veire: aug- despelocada, / los joens apariats: amorós e vesiada / en
mentacion dus virats de man descohan lo cabelh, / l’estòrcen ras
augment (la verquièra e l’ -) loc. la dot et les deu còth, darrigan sa perruca/ lavetz sa punta d’aur,
acquets nusa coma la cuca, / clareja dins los dits coma un tròç
augment de capital n. m. augmentation de cap- de sorelh (Josèp Nolens, La flaüta gascona, 1897); De
ital la chadena d’aur los anels se ressòudan (Josèp Ros,
augmentacion n. f. (s. XIV.) augmentation veire: Annuari,1899)
augment aur (a de mans d’ -) loc. 1. avoir la main
augmentar v. (s. XIV.) augmenter - cit.: D’un co- heureuse 2. être habile
stat, lo pòble laissa s’apaurir son lengatge en restren- aur (aver las mans d’ -) loc. être très habile
hent lo vocabulari als sols besonhs locals ; de l’autre, aur (embrumar d’ -) loc. → daurar dorer
aprèp aquel apauriment dont patís a un moment do- aur (ros coma l’ -) loc. roux comme. . .
nat, lo pòble augmenta lo vocabulari en manlevant de aur (soi d’ -) loc. je suis aux anges
novèls mots a la lenga oficiala (Antonin Perbòsc, Fòc aur (un afar d’ -) loc. une affaire en or
nòu, 1904) aur de París (non val tot l’ -) expr. 1. il ne vaut
augmentatiu, iva n. (s. XIV.) augmentatif, ive pas cher 2. il n’est pas très recommandable

61
aur de Tolosa (a d’ -) ausiblament

aur de Tolosa (a d’ -) loc. il est poursuivi par la aurelhut, uda adj. qui a de grandes oreilles
fatalité (cf. Histoire romaine) aureòla n. f. (s. XIII. . . ) auréole
aur maneja, d’aur lusís (qui d’ -) expr. on voit aureolar v. (s. XIX.) auréoler
qu’il est riche aureta n. f. 1. brise 2. zéphyr
aur mondat n. m. or pur aurevelhièr, ièra n. (s. XIV.) orfèvre
aur monde n. m. or pur aurfrés (pl. aurfreses) n. m. (s. XIII.) orfroi
aur ni per argent (ni per -) loc. à aucun prix auricalc n. m. (s. XIV.) laiton
aur tot çò que lusís (non es d’ -) expr. tout ce auricular n. m. (s. XIV.) auriculaire (doigt)
qui brille n’est pas d’or auricular, ara adj. (s. XIV.) relatif à l’oreille
aura n. f. 1. vent du nord - cit.: Meteguèt a la aurièra n. f. (s. XIV.) lisière
vela e quand lo mazot s’estrifèt, quand se levèt l’aura aurifèr, èra adj. (s. XVI. . . ) aurifère
d’amont ; comencèt sa navigacion (Robèrt Lafònt, aurificacion n. f. (s. XVI. . . ) aurification
1971, p. 56) 2. brise auriflam n. m. (s. XIII.) oriflamme
aura (a tota -) loc. à tout vent aurinhòl n. m. sorte de brugnon
aura (del costat d’ -) loc. du côté du nord auriòl n. m. (s. XII.) 1. couleur d’or 2. loriot
aurà ben son ajustòri loc. 1. il aura bien son (oiseau)
mot à dire 2. il y mettra son grain de sel auripèl n. m. (s. XII : « aurpel ».) oripeau
aura de gràcia (una -) loc. un vent favorable auripelat, ada adj. (s. XIV.) couvert, erte
aura en aura (d’ -) loc. en direction Est-Ouest d’oripeaux, chamarré
aura te mena ? (quina bona -) loc. quel bon auriu, iva adj. (s. XII.) 1. fougueux, euse
vent t’amène ? 2. folâtre
aurada n. f. coup de vent aurivelaire, aira n. (av. s. XV.) batteur d’or
auragan n. m. (s. XVII. . . ) ouragan aurivelariá n. f. (av. s. XV.) ouvrage des batteurs
aurassa n. f. grand vent d’or
auratge n. m. (s. XII.) orage auròc n. m. (s. XVIII. . . ) auroch
auratjós, osa (pl. auratjoses, osas) adj. orageux, auròra n. f. (s. XIV.) aurore
euse aürós (èsser -) loc. être heureux
aurelha n. f. (s. XII.) oreille - cit.: Cresètz-o, los aürós e rèire aürós loc. heureux, trois fois
que levèron aquel niu de fissalons agèron pas freg a heureux
las aurelhas! (Antonin Perbòsc, Paratge, 1911) ; Lo aürós, ne sabi gaire (de mai -) loc. il est le plus
zin-zin [de las cigalas] montava, traucant las aurel- heureux
has, moriguent dins un sospir, per tornar renàisser e aürós, osa (pl. aüroses, osas) adj. (s. XII.)
morir sens pausa, d’oras e d’oras (Joana Bartès, Lison, heureux, euse
1934) aürosament adv. (s. XVI.) heureusement
aurelha (afustar l’ -) loc. tendre l’oreille aurotge, otja adj. ombrageux, farouche - cit.: E
aurelha (m’es tombat dins l’ -) loc. j’ai ouï dire tant que lo mistrau ferotge / bramarà dins li ròcas au-
aurelha (rire d’ -) loc. rire sous cape rotges / t’apararem a bolets roges, / car tu es la patria
aurelha que prutz (aver l’ -) loc. avoir la puce à e tu la libertat (Frederic Mistral, Calendau, 1867)
l’oreille auruga n. f. (s. XIV.) jaunisse
aurelhada (tirar una -) loc. se faire tirer l’oreille aus (pl. auses) n. m. toison (n. f.) veire: vel
aurelhard, arda adj. qui a de longues oreilles d’aur
aurelhas (èsser tot -) loc. (s. XVII.) être tout or- ausa chutar (non -) expr. il n’ose souffler mot
eille ausadament adv. avec audace
aurelhas (sense bolegar temps ni -) loc. sans ausaire, aira n. audacieux, euse
bouger un cil ausar v. (s. X.) oser veire: gausar - cit.: Vaquí,
aurelhas me bosinan (las -) loc. mes oreilles Madama, las paraulas pas de créser qu’aquel blasfema-
sifflent tor a ausadas prononciar sul sulhet de sa mòrt (Robèrt
aurelhas me piulan (las -) loc. mes oreilles sif- Lafònt, 2001)
flent ausard, arda adj. (s. XII : « auzart ».) 1. hardi, e
aurelheta n. f. 1. merveilles (pâtisserie) 2. écou- 2. effronté, e
teur aux oreilles ausarda (a l’ -) loc. cavalièrement
aurelhièr n. m. (s. XIV.) oreiller ausardariá n. f. 1. hardiesse 2. témérité
aurelhièra n. f. 1. oreille de charrue 2. perce- ausbèrg n. m. (s. XII.) haubert
oreille auscultacion n. f. (s. XVI. . . ) auscultation
aurelhon n. m. 1. lobe de l’oreille veire: gautis- auscultar v. (s. XVI. . . ) ausculter veire: escotar
sons 2. coup sur l’oreille ausèrda n. f. luzerne veire: lusèrna
aurelhós, osa (pl. aurelhoses, osas) adj. 1. qui ausèsses (e mai -) loc. même si tu osais
est « tout oreilles » veire: atentiu 2. attentif ausiblament adv. audible (de façon)

62
ausible, ibla autoadesiu

ausible, ibla adj. (s. XIV.) audible auta personalitat n. f. haute personnalité
ausida n. f. (s. XII.) 1. son lointain 2. renommée auta ramèla n. f. haute futaie
ausida (d’ -) loc. 1. tout d’un coup 2. aussitôt auta traïson n. f. haute trahison
ausida (se’n anar d’ -) loc. (s. XVII.) tomber dans auta votz (a -) à haute voix
l’oubli autament adv. (s. XIV.) nautament hautement
ausidor n. m. tympan (oreille) veire: timpan autan (a / de l’ -) loc. à l’Est
ausiment n. m. qualité de l’ouïe autan (l’) n. m. (s. XIV.) vent d’autan autan (vent)
ausir v. (s. XII.) entendre (ouïr) - cit.: Mon còr, - cit.: Ací bufa l’autan, aquí rebufa Cèrç, ací la mar
mai que mai, pataquejava coma aquel de la lauseta rona, aquí le cèl trona, e tan ferotjament que le plus
qu’aviái tan sovent ausida, sus los rastolhs de Tèrra- grand de nòstres capitanis, Armand de Lòrt, non pen-
l’òrt, dins lo calimàs, s’adelir en cantant dins la mar sava pas de mens que de far per tot jamai a catitòrba
blosa de l’aire (Julieta Dissèl, s. XX); Encara l’ausissi damb les peisses (Pèire Godelin, Tresena floreta, s.
lo paure mon paire : "Cal sèt pans per passar la set- XVII)
mana, un per cada jorn, e lo darrièr es lo que mai còsta autanèl n. m. vent d’Est, autan léger
de pagar." (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) autar n. m. autel - cit.: Avalisca le gus de qui la
ausir ! (de l’ -) loc. à l’entendre ! man profana / ven de ronçar pel sòl l’autar de la vertut
ausir (fa bon -) loc. c’est bon à savoir ! / Son còp passa lo còp d’aquel autre perdut / que
ausir (fa bon -) loc. c’est bon à entendre fèc [faguèt] un fogairon del temple de Diana (Pèire
ausir ? (qué non cal -) loc. que ne faut-il enten- Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII)
dre ! autar e a las campanas (èsser a l’ -) loc. être au
ausir a qualqu’un (levar lo veire e l’ -) loc. four et au moulin
stupéfier quelqu’un autar màger n. m. maître autel
ausir dire (d’ -) loc. d’ouï dire autarcia n. f. (s. XX.) autarcie
ausir dire (per -) loc. à ce qu’on dit autarcic adj. (s. XX.) autarcique
ausir fariá tombar las aranhas del cèl (a l’ -) expr. autentic, ica adj. (s. XIV.) authentique
c’est un fanfaron autenticament adv. (s. XIV. . . ) authentiquement
ausissi ! (ben t’ -) loc. je t’entends bien ! autenticar v. (s. XIV.) authentiquer
ausit una sillaba (non n’ai -) loc. je n’en ai pas autenticitat n. f. (s. XVIII. . . ) authenticité
entendu un mot autentificacion n. f. (s. XX.) authentification
auspici n. m. (s. XIV. . . ) auspice autentificar v. (s. XIX. . . ) authentifier
aussent n. m. (s. XII : « eyssens », « absens ».) ab- autesa n. f. (s. XIV.) nautesa → nautor hauteur
sinthe (plante) (n. f.) veire: absinti autinada n. f. 1. tonnelle 2. treille
austèr, èra adj. (s. XVII.) austère austère autisme n. m. (s. XX.) autisme (maladie)
austèrament adv. (s. XIII. . . ) austèrement Autisme (l’ -) n. m. le Très Haut
austeritat n. f. (s. XIII. . . ) austérité autista adj. e n. (s. XX.) autiste (maladie)
austoret n. m. (s. XII.) petit autour autistic, ica adj. (s. XX.) autistique
austral, ala adj. (s. XIV.) austral, ale auto n. f. (s. XX.) autò auto (voiture)
australian, ana adj. (s. XIX. . . ) australien, ienne auto (en -) loc. adv. en auto
australopitèc, èca n. (s. XX.) australopithèque auto-ràdio n. m. (s. XX.) autoradiò autoradio
austrian, ana adj. (s. XIX.) autrichien, ienne auto-ralh n. m. (s. XX.) autorail
aut n. m. (s. XIII.) haut auto-reglatge n. m. (s. XX.) autoréglage
aut adv. (s. XIII.) haut auto-regulacion n. f. (s. XIX. . . ) autorégulation
aut (aquí -) loc. là-haut auto-regulator, tritz (pl. auto-regulatorsn
aut (d’ -) adv. là-haut trises) adj. e n. (s. XIX. . . ) autoregulador au-
aut (del costat d’ -) loc. du côté du nord torégulateur, trice
aut (per -) loc. par le haut auto-retrait n. m. (s. XX.) autoportrait
aut (tombar de son -) loc. tomber de sa hauteur auto-rota n. f. (s. XX.) autoroute veire: autostrada
aut e bas loc. en dernier ressort
aut en gost loc. épicé auto-rotièr, ièra adj. (s. XX.) autoroutier, ière
aut, auta / naut, nauta adj. (s. XIII.) haut, haute - veire: autostradièr
cit.: O, l’as bèn dich, siéu Esterèla, / dis auts crestencs auto-satisfaccion n. f. (s. XX.) autosatisfaction
dominarèla: / fuge donc, imprudènt, car mon regard auto-subsisténcia n. f. (s. XX.) autosubsistance
enclaus ! (Frederic Mistral, Calendau, 1867) auto-sufisença n. f. (s. XX.) autosufiséncia auto-
Auta Antiquitat n. f. Haute Antiquité suffisance
auta estima n. f. haute estime auto-sufisent, enta n. f. (s. XX.) autosuffisant,
auta fidelitat n. f. haute fidélité ante
auta mar n. f. haute mer auto-suggestion n. f. (s. XX.) autosuggestion
auta montanha n. f. haute montagne autoadesiu n. (s. XX.) autocollant

63
autoadesiu, iva autopropulsor

autoadesiu, iva adj. e n. (s. XX.) auto-adhésif, autografe, afa adj. e n. m. (s. XVI. . . ) autograf
ive autographe - src.: Mistral, 1878 : "autougrafe"
autoalucatge n. m. (s. XX.) auto-allumage autoguidat, ada adj. (s. XX.) autoguidé, ée
autobiografia n. f. (s. XIX. . . ) autobiographie autoguidatge n. m. (s. XX.) autoguidage
autobiografic, ica adj. (s. XIX. . . ) autobi- autom n. m. (s. XIV.) auton automne - cit.: Bona
ographique pluèja d’autom, / mena-nos a l’ostal (Loïsa Paulin,
autobús (en -) loc. adv. en autobus 1940)
autobús de linha n. m. (s. XX.) autocar autom (èrem d’ -) loc. c’était l’automne
autobús de vila n. m. (s. XIX. . . ) autobus automata n. m. (s. XVI. . . ) automate
autocanilha n. f. (s. XX.) autochenille automatic, ica adj. (s. XVIII. . . ) automatique
autocatalisi n. f. (s. XX.) autocatalyse automaticament adv. (s. XIX. . . ) automatique-
autocensura n. f. (s. XX.) autocensure ment
autocensurar (s’) v. pron. (s. XX.) autocensurer automaticitat n. f. (s. XX. . . ) automaticité
(s’) automatisme n. m. (s. XVIII. . . ) automatisme
autoclau adj. e n. (s. XIX. . . ) autoclave automatizacion n. f. (s. XIX. . . ) automatisation
autoconduccion n. f. (s. XIX. . . ) autoconduction automatizar v. (s. XVIII. . . ) automatiser
autocosedor n. m. (s. XX.) autocoseire au- automedicacion n. f. (s. XX.) automédication
tocuiseur automitralhadoira n. f. (s. XX. . . , del francés)
autocracia n. f. (s. XIX.) autocratie automitralhaira automitrailleuse
autocrata n. (s. XVIII. . . ) autocrate automnada n. f. (s. XIV. . . ) autonada fruits
d’automne
autocratic, ica adj. (s. XVIII. . . ) autocratique
automnada (sul mitan de l’ -) expr. vers le mi-
autocritica n. f. (s. XX.) autocritique
lieu de l’automne
autoctòn, òna adj. e n. (s. XVI. . . ) autoctòne au-
automnal, ala adj. (s. XIV.) autonal automnal, ale
tochtone
automnar v. (s. XIV. . . ) autonar passer l’automne
autodafé n. m. (s. XVII. . . ) autodafé
automne n. m. → autom automne veire: autom,
autodefensa n. f. (s. XX.) autodéfense
tardor - cit.: Las femnas vièlhas de l’automne / amas-
autoderision n. f. (s. XX.) autodérision san de caulets / perqué ne dire mai / quand vendrà lo
autodestruccion n. f. (s. XIX. . . ) autodestruction solelh / sus cada pèira fendasclada / se pausarà / un
autodestructor, tritz (pl. autodestructors, trises) capèl de felibre (Andrieu Combetas, Borassa, 1974)
adj. (s. XX.) autodestructora autodestructeur, automnejar v. (s. XIV. . . ) autonejar faire un
trice temps d’automne
autodestruïr (s’) v. pron. (s. XX.) autodétruire automnenc, enca adj. (s. XIV. . . ) autonenc
(s’) d’automne
autodeterminacion n. f. (s. XX.) autodétermina- automnièr, ièra adj. (s. XIV. . . ) autonièr
tion d’automne
autodidacte, acta n. (s. XVI. . . ) autodidacte automobil, ila adj. (s. XIX.) automobile
autodisciplina n. f. (s. XX.) autodiscipline automobila n. f. (s. XIX.) automobile
autoempèut n. m. (s. XX.) autogreffe automobilista n. (s. XIX.) automobiliste
autoescòla n. f. (s. XX.) auto-école veire: escòla automotor, tritz adj. e n. (s. XIX. . . ) automoteur,
de conduita trice
autofecondacion n. f. (s. XIX. . . ) automutilacion n. f. (s. XX. . . ) automutilation
autofegondacion autofécondation autonetejant, anta adj. (s. XX. . . ) autonettoyant,
autofinançament n. m. (s. XX.) autofinancement ante
autofinançar v. (s. XX.) autofinancer autonèu n. m. (s. XX. . . ) autoneige
autogerir v. (s. XX.) autogérer autonòme, òma adj. (s. XIX.) autonòm autonome
autogerit, ida adj. (s. XX.) autogéré, ée - src.: Mistral, 1878 : "autounome"
autogestion n. f. (s. XX.) autogestion autonomia n. f. (s. XVI. . . ) autonomie
autogestionari, ària adj. (s. XX.) autogestion- autonomisme n. m. (s. XX.) autonomisme
naire autonomista adj. e n. (s. XIX. . . ) autonomiste
autogir n. m. (s. XX.) autogire autopompa n. f. (s. XX. . . ) autopompe
autografe, afa adj. e n. m. (s. XVI. . . ) autograf au- autoportant, anta adj. (s. XX.) autoportaire auto-
tographe - cit.: Ai escrit qualques cartas postalas que portant, ante
lo regent de Tynec s’a emportadas : aquel brave òme autoproclamar v. (s. XX.) autoproclamer
èra vengut reculhir d’autografes sul [casèrn] de son autoproduccion n. f. (s. XX.) autoproduction
escòla : i ai escrit lo mieu en lenga d’òc (Josèp Salvat, autopropulsat, ada adj. (s. XX.) autopropulsé, ée
Diurnal de la deportacion, 1975) - src.: Mistral, 1878 autopropulsion n. f. (s. XX.) autopropulsion
: "autougrafe" autopropulsor n. m. (s. XX.) autopropulseur

64
autopsia avalorar

autopsia n. f. (s. XVI. . . ) autopsie autres còps adv. autrefois veire: bèl temps a, un
autopsiar v. (s. XIX. . . ) autopsier còp èra
autor n. f. (s. XIV. . . ) nautor hauteur veire: auçada autres dètz ans loc. dix autres années
autres temps loc. adv. autrefois
autor, ora n. (s. XIII., femenin particular per se des- autrú (/autrui) pron. indef. (s. XII : « autrui »)
triar de "actritz") auteur, eure - cit.: Se veirà pro que autrui
l’autor dels novèls Fablèls n’a gardat dels vièlhs que auturièr, ièra adj. hauturier, ière
çò que [li] a agradat, mai que mai çò que los aparenta a auturós, osa (pl. auturoses, osas) adj. 1. hau-
de contes [populars] occitans, en i apondent un brave tain - cit.: La cara d’aquela femna èra sevèra, auturosa
pauc de çò que s’es tròp avalit de las literaturas, mas benlèu (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) 2. orgueilleux
qu’es demorat plan vivent dins nòstra lenga e dins auvari n. m. (av. s. XV.) 1. accident 2. con-
nòstras tradicions (Antonin Perbòsc, Fablèls calhòls, tretemps
1936) auvari (arribar sense -) loc. arriver sans prob-
autoritari, ària adj. (s. XIX.) autoritaire lème
autoritàriament adv. (s. XIX. . . ) autoritairement auvaris (far d’ -) loc. faire du mal, du dégât
autoritarisme n. m. (s. XIX. . . ) autoritarisme auvernhat, ata adj. (s. XIII. . . ) auvergnat, ate
autoritat n. f. (s. XIII.) autorité - cit.: Escrivans auxiliar, ara adj. e n. (s. XVI. . . ) auxiliaire
aujòls, de qui [l’esperit] comol de raras invencions ten auxiliarament adv. (s. XIX. . . ) auxiliairement
tant de plaça per totis les camins de la sciéncia, que avajon n. m. abajon myrtille
[dificilament] òm pòt passar per un [subjècte] comun aval adv. (s. X.) là-bas
sense vos tustar, plàcia vos agradar que, de la fòrça aval de (d’ -) loc. du bas de
de qualqu’una de vòstras autoritats, ieu piège nòstra avaladoira n. f. avaloire
flaquièra (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII). avalanca n. f. avalanche veire: lau, lavanca
autoritat parentala n. f. autorité parentale avalar v. avaler veire: avalir
autorizacion n. f. (s. XVI. . . ) autorisation avalar (non far que tòrcer e -) expr. manger de
autorizar v. (s. XIII.) autoriser grand appétit
autorizat, ada adj. (s. XIV. . . ) autorisé, ée avalar doç coma de lait expr. gober une affir-
autostòp n. m. (s. XX.) auto-stop mation
autostopaire, aira n. (s. XX.) auto-stoppeur, euse avalida (a l’ -) loc. à l’horizon
veire: autostopista avalida siá la causa loc. que cela soit oublié
autostopista n. (s. XX.) auto-stoppeur, euse veire: avaliment n. m. 1. anéantissement 2. dispari-
autostopaire tion
autostrada n. f. (s. XX.) autoroute veire: autorota avalir v. (s. XIII.) 1. détruire veire: avalar - cit.:
autostradièr, ièra adj. (s. XX.) autoroutier, ière Pan, per se far solaç e se brembar totjorn de sa
veire: autorotièr mestressa avalida, [copèt] de canèls, e [los ajustèt amb]
autotractat, ada adj. (s. XX.) autotracté, ée de cera a mòda d’una flaüta de crestaire (Pèire Godelin,
autparlador n. m. (s. XX.) nautparlaire haut- s. XVII); Se veirà pro que l’autor dels novèls Fablèls
parleur n’a gardat dels vièlhs que çò que [li] a agradat, mai
autrament adv. (s. XIV.) autrement que mai çò que los aparenta a de contes [populars]
autran adv. (s. XVII.) l’an passé occitans, en i apondent un brave pauc de çò que s’es
autre (cresi que me prenètz per un -) expr. je tròp avalit de las literaturas, mas qu’es demorat plan
crois que vous me prenez pour un idiot vivent dins nòstra lenga e dins nòstras tradicions
autre (d’un a l’ -) loc. de l’un de l’un à l’autre (Antonin Perbòsc, Fablèls calhòls, 1936) 2. anéantir
autre (èsser un per l’ -) loc. l’un être solidaires avalisca ! interj. (s. XIII. . . ) 1. au diable ! (qu’il
autre (n’i a d’un e d’ -) loc. il y en a de plusieurs disparaisse !) - cit.: Avalisca le gus de qui la man
sortes profana / ven de ronçar pel sòl l’autar de la vertut
autre (un dins l’-) loc. en moyenne ! / Son còp passa lo còp d’aquel autre perdut / que
autre (un e l’ -) loc. l’un et l’autre fèc [faguèt] un fogairon del temple de Diana (Pèire
autre biais (d’ -) loc. d’ailleurs Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) 2. maudit soit !
autre tot parièr (un e l’ -) loc. l’un l’un et l’autre avalisca a vosautres ! loc. malheur à vous !
pareillement avalizar v. (s. XIX. . . ) avaliser
autre, autra adj. (s. XII.) autre avalizator, tritz adj. e n. (s. XIX. . . ) avalizador;
autreg (pl. autreges) n. m. (s. XIII.) octroi avalizaire avaliseur
autrejaire, aira n. (av. s. XV.) celui, celle qui oc- avaloracion n. f. (s. XIX.) 1. action d’évaluer
troie 2. évaluation - src.: "avalouracioun" (F. Mistral,
autrejament n. m. (s. XII.) concession 1878)
autrejar v. (s. XII.) octroyer avalorar v. 1. apprécier 2. évaluer - src.: "aval-
autres (aquò dels -) loc. le bien d’autrui oura" (F. Mistral, 1878)

65
avança aver de tot

avança n. f. (s. XIV.) 1. avance 2. provision avaria n. f. (s. XVI. . . ) avarie


avança (préner l’ -) loc. prendre les devants avarícia n. f. (s. XI.) avarice
avança aquò ? (de qu’ -) loc. à quoi cela sert-il avariciós, osa adj. e n. (s. XVII.) avare veire: avar
? avatar n. m. (s. XIX. . . ) avatar
avançada n. f. (s. XIV. . . ) avancée avelana n. f. (s. XII.) noisette
avançaire, aira n. qui a des idées avancées avelanièr n. m. (s. XII.) noisetier
avançament n. m. (s. XIV.) avancement avena n. f. (s. XIII.) → civada avoine
avançar v. (s. XIV : « avanzar ».) avancer - cit.: [A avenc n. m. (s. XII.) aven
la] rèsta, jo non m’avanci pas tant de dire qu’aquò avenença n. f. → polidesa politesse
sián de sermons faits, e non som pas tant [òrb] que jo avenent n. m. avenant (contrat)
non conesca que MM. les reitors, missionaris o autres avenent (tot d’un -) loc. tout attenant
n’an pas besonh de mas instruccions (B Amilhan, s. avenent, enta adj. (s. XI : « avinent ».) avenant,
XVII) ante
avançar (s’) v. s’approcher avenguda n. f. (s. XVIII.) avenue
avançar (s’) v. pron. approcher (s’) veire: acercar avengut per son atge loc. avancé pour son âge
(s’), sarrar (se) avenidor adj. e n. m. (s. XIII.) → avenir avenir
avançar camin loc. marcher vite (conséquence immédiate) - cit.: Macat era Pepito
avançar coma las escrabidas expr. aller à recu- de la tactica en fonzor que li aviá donat aqueu segon
lons reng dins la victòria avenidoira, un ròtle de reserva
avançar de (n’ -) se dépêcher de en soma (Robèrt Lafònt, 1984)
avanças (préner las -) loc. prendre les devants aveniment n. m. (s. XIII. « avenement ») avène-
avançat (es tant d’ -) c’est toujours autant de ment
fait avenir n. m. (s. XII.) avenir (lointain) veire:
avania n. f. (s. XVI . . . ) avanie avenidor
avaniment n. f. (av. s. XV.) 1. inanition 2. défail- avenir v. venir à bien
lance avenir (a l’ -) loc. 1. à l’avenir 2. désormais
avanir v. (av. s. XV : « esvanir ».) 1. affaiblir 2. dé- avent n. m. (s. XII.) avent
faillir avent plòugut (en -) loc. étant donné qu’il a
avanit n. m. (av. s. XV.) 1. douleur veire: aganit plu
2. syncope aventura n. f. (s. XII.) aventure - cit.: Aquò que
avanit (èsser -) loc. mourir de faim son nòstras aventuras, amai d’autres petits panatòris
avanit de costat (un -) loc. une pointe de côté d’amor, que se le monde les sabiá, bèla pausa a que
avant adv. (s. XII.) avant (espace : contraire nòstres estats serián a la pauleta, d’aquí enlà sauti
d’arrière) veire: abans, arrièr l’aiguièra, tusti al vesin (Pèire Godelin, Ramelet
avant (far -) loc. progresser mondin, s. XVII)
avantatge n. m. (s. XIII.) avantage aventura (bona -) loc. bonne fortune
avantatge (préner -) loc. tirer parti aventura (per -) loc. quelquefois
avantatges socials n. m. plur. avantages soci- aventurar v. (s. XII.) aventurer
aux aventurar de cent euros (s’ -) loc. risquer cent
avantatjar v. (s. XVIII.) avantager euros
avantatjós, osa (pl. avantatjoses, osas) adj. (s. aventurièr, ièra n. (s. XIV.) aventurier, ière
XVIII.) avantageux, euse aventurisme n. m. (s. XX. . . ) aventurisme
avantatjosament adv. avantageusement aventurista adj. (s. XX. . . ) aventuriste
avantbraç (pl. avantbraces) n. m. (s. XIII. . . ) aventurós, osa (pl. aventuroses, osas) adj. (s.
avant-bras XII.) aventureux, euse
avantcentre, entra n. (s. XX.) avant-centre aventurosament adv. (s. XIII. . . ) aventureuse-
avantcòrs (pl. avantcòrses) n. m. avant-corps ment
avantdarrièr, ièra n. avant-dernier aver v. (s. X.) avoir
avantgarda n. f. (s. XII.) avant-garde aver n. m. avoir (biens) veire: ben, dequé - cit.:
avantgardisme n. m. (s. XX.) avant-gardisme Uèit ans que se trobavan a vendémias sens aver nosat
avantgardista n. (s. XX.) avant-gardiste los caps, que la guèrra d’un costat e son traïn de
avantpòrt n. m. avant-port malastre, la secada de l’autre avián demesit son aver,
avantscèna n. f. (s. XVI. . . ) avant-scène restrenhit sa vida, rosegat sos demans (Leon Còrdas,
avar, ara adj. e n. (s. XII.) → avariciós avare veire: Sèt pans, 1977)
cusson aver (s’) v. se ressaisir
avarar v. prendre la mer (navire) aver de loc. être destiné à
avarar (s’ -) v. se lancer, se risquer aver de qué loc. avoir du bien
avarar un bastiment loc. lancer un navire aver de tot loc. être aisé financièrement

66
aver pro manjat de favas azard (metre en -)

aver pro manjat de favas loc. donner sa langue avidatge n. m. action de nourrir
au chat avide, ida adj. (s. XV. . . ) avid avide
averar v. (s. XII.) avérer (certifier vrai) veire: verai aviditat n. f. (s. XIV. . . ) avidité
aviliment n. m. (s. XII.) avilissement
averar v. → adesar atteindre (parvenir à saisir) avilir v. (s. XII.) avilir
veire: aténher avilissent, enta adj. (s. XVIII. . . ) avilissant, ante
averar sos revenguts loc. déclarer au fisc avinar v. (s. XIII. . . ) s’adonner au vin
avergonhar v. (s. XII.) 1. faire honte 2. se couvrir avinhonenc, enca adj. avignonnais, aise
de honte avion n. m. (s.XIX.) avion
avers (a l’ -) loc. au nord avion (en -) loc. adv. en avion
avèrs (pl. avèrses) n. m. (s. XIX.) 1. versant ex- avionaire, aira n. (s. XIX. . . ) avionneur, euse
posé au nord 2. avers (numismatique) avís (anar d’ -) loc. agir avec prudence / circon-
aversar v. verser, renverser (sens actiu) veire: spection
enversat, ada (sens passiu) avís (çò m’es -) loc. ce me semble
aversenc adj. e n. m. iversenc 1. au nord 2. ter- avís (pl. avises) n. m. (s. XIII.) avis veire: vejaire
rain exposé au nord avís que (m’es -) loc. il me semble que
aversion n. f. (s. XVIII.) aversion veire: espudir avisa ! gara ! loc. prends garde
aversion (es son -) expr. c’est sa bête noire avisament n. m. (s. XIV.) avisement
avertidor n. m. (s. XIX. . . ) avertisseire avertis- avisar v. (s. XIII.) aviser
seur (klaxon)
avisar (s’ -) v. 1. prendre garde à 2. s’aviser
avertiment n. m. (s. XIII.) avertissement 3. s’apercevoir
avertir v. (s. XIII.) avertir
avisar (sense s’ -) loc. sans faire attention
avertudar (s’ -) v. s’évertuer veire: vertut - cit.:
avisar de cantèl loc. regarder de biais
mai regnarà quau s’avertuda (Frederic Mistral, Cal-
avisar de rasis loc. regarder de près
endau, s. XIX)
avisas de parlar (se t’ -) loc. si tu prends la pa-
avesar v. (s. XIII.) habituer - cit.: Estimam qu’al
role
punt de vista de la grafia, cal conciliar nòstras tradi-
avisat, ada adj. (s. XIII. . . ) avisé, ée
cions classicas, los resultats de l’estudi scientific de
avisatz-vos del can loc. faites attention au
la lenga, la grafia mistralenca e la grafia catalana,
chien
sens tròp nos alunhar de las costumas a las qualas
èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt, Gramatica, avitalhar v. 1. avitailler 2. ravitailler
1935) avivar v. aviver
avesinant, anta adj. avoisinant, ante avoable, abla adj. (del francés) avouable
avesinar v. avoisiner avoacion n. f. (s. XIII. « avoatio ») aveu veire: con-
avet n. m. (s. XIV.) abet sapin fession
aveusar v. (s. XII. « aveuvar ») rendre veuf avoar v. (s. XIII., del francés) avouer veire: confes-
aveusar (s’) v. devenir veuf sar
aveusatge n. m. veuvage avocat n. m. (s. XII., dels castelhan) avocat (fruit)
avi, àvia n. (s. XIII.) → aujòl, aujòla aïeul, aïeule avocat, ata n. m. (s. XII. . . ) avocat (justice)
aviá (tot quant qu’ -) loc. tout ce qu’il avait avocatièr n. m. (s. XVIII. . . ) avocatier
aviacion n. f. (s. XIX.) aviation avodar v. 1. vouer 2. se dévouer
aviada n. f. 1. élan 2. direction avodar a la rancura de sant Ròc (s’ -) loc. se
aviar v. mettre en marche, en chemin mettre sous la protection de saint Roch
aviar (s’) v. s’acheminer avodat a sant Just (èsser -) expr. 1. être gêné
aviar un preisonièr loc. relâcher / relaxer un d’argent 2. être fauché
prisonnier àvol (es -) loc. la tête lui tourne
aviat adv. viste vite veire: vivament àvol, avola adj. (s. XII.) → capon lâche
aviat (anar -) loc. aller vite avolesa n. f. (s. XII.) → caponitge lâcheté
aviat (anar d’ -) loc. aller vite avoludar v. se rouler par terre
aviator, tritz (pl. aviators, trises) n. (s. XIX.) avi- axe n. m. (s. XVII. . . .) axe veire: ais
ateur, trice axial, ala adj. axial, ale
avicòla adj. (s. XX.) avicole axiologia n. f. axiologie (phil.)
avicultor, tritz (pl. avicultors, trises) n. (s. XX.) axiòma n. m. (s. XVI. . . ) axiome
avicultora aviculteur, trice axiomatica n. f. axiomatique (phil.)
avicultura n. f. (s. XX.) aviculture axiòme n. m. axiome (phil.)
avidament adv. (s. XVI. . . ) avidement azalèa n. f. (s. XVIII. . . ) azalée
avidar v. (av. s. XV.) 1. nourrir 2. sustenter azard n. m. (s. XII. . . ) hasard
avidar (s’) v. gagner sa vie azard (metre en -) loc. mettre en danger

67
azard i a qu’un perilh (a tot -) azurenc, enca

azard i a qu’un perilh (a tot -) loc. qu’est-ce azeròla n. f. (s. XVI. . . , del cast. ? arabi) azerole
qu’on risque ? azime, ima adj. (s. XIV.) azim azyme
azarda res, jamai ganha res (lo que non -) expr. azimut n. m. (s. XVII. . . ) azimut
qui ne risque rien n’a rien azòt n. m. (s. XVIII. . . ) azòte azote
azardar v. (s. XVII.) 1. hasarder 2. se hasarder azotat, ada adj. (s. XIX. . . ) azoté, ée
azardar (s’) v. tenter sa chance azur n. m. (s. XIII.) azur
azardós, osa (pl. azardoses, osas) adj. (s. XVI. . . ) azurar v. (s. XVI. . . ) azurer
hasardeux, euse azurat, ada adj. (s. XIII. . . ) azuré, ée
azardosament adv. (s. XVI. . . ) hasardeusement azurenc, enca adj. (s. XIV.) d’azur

68
b (be auta : alfabet) badal (l’an -)

b (be auta : alfabet) n. m. b bachòca n. f. bosse (coup) veire: cf. bonha


baba n. f. larve d’insecte bacil n. m. (s. XIX. . . ) bacille
babà n. m. baba (pâtisserie) bacil de Koch n. m. bacille de Koch
babaròt n. m. cafard (insècte) bacillar, ara adj. (s. XIX. . . ) bacillaire
babaròt (pèrdre lo -) loc. perdre d’esprit bacillifòrme, òrma adj. (s. XIX. . . ) bacilliforme
babau (un gròs -) n. m. un gros bonnet (un bacilloscopia n. f. (s. XX.) bacilloscopie
puissant) bacillòsi n. f. (s. XX.) bacillose
babilh n. m. babil bacilluria n. f. (s. XX.) bacillurie
babilhar v. babiller bacin n. m. (s. XIII.) bassin (récipient) veire: cf.
babilhar coma una sonalha expr. jacasser conca
comme une pie bacina n. f. bassine
Babilònia n. pr. Babylone (ancienne Mé- bacinet n. m. (s. XIII.) bassinet (armure)
sopotamie) f. - cit.: Jo hi subjèca a mi la grana baclar v. (s. XVI.) 1. fermer veire: cf. bacelar
Babilònia, / lo mont Antiliban e l’Aràbia tustè (Pèir 2. achever à la hâte
de Garròs, Lissandre, 1567) bacon n. m. (s. XII.) 1. bacon 2. porc salé
babilonian, ana adj. (s. XVII. . . ) babylonien, bacteria n. f. (s. XIX. . . ) bactèria bactérie - cit.:
enne Bacterias dins l’èr, e micròbis, infusòris dins l’aiga
babocha n. f. (de l’arabi ? persan) babouche (Robèrt Lafònt, 1971, p. 103)
babòia n. f. 1. babiole 2. bagatelle bacteriacèas n. f. plur. (s. XX.) bactériacées
baboín, baboïna n. (s. XIII. . . ) babouin veire: cf. bacterialas n. f. plur. (s. XX.) bactériales
monin bacterian, ana adj. (s. XIX. . . ) bactérien, enne
babòrd n. m. bâbord bactericida adj. (s. XX.) bactéricide
babòt n. m. 1. chrysalide veire: crisalide bacteridia n. f. (s. XIX. . . ) bactéridie
2. nymphe du ver à soie
bacteriemia n. f. (s. XIX. . . ) bactériémie
babòt (es son -) loc. c’est sa tocade veire: tocada
bacteriofague, aga n. m. (s. XX.) bacteriofag bac-
tériophage
babòt del nas (tirar lo -) loc. tirer les vers du
bacteriolisi n. f. (s. XX.) bactériolyse
nez
bacteriolisina n. f. (s. XX.) bactériolysine
babòt dins lo cap (aver un -) expr. avoir un
bacteriologia n. f. (s. XIX. . . ) bactériologie
grain de folie
bacteriologic, ica adj. (s. XX.) bactériologique
baby-boom n. m. (s. XX., mots angleses) baby-
boom bacteriologista n. (s. XIX...) bactériologiste
bac n. m. bac (à glace, à légume etc.) bacteriometria n. f. (s. XX.) bactériométrie
baca n. f. vanne bacteriòsi n. f. (s. XX.) bactériose
bacanal n. m. (s. XVI. . . ) 1. bacchanal 2. tapage bacteriostasi n. f. (s. XX.) bactériostase
bacanalas n. f. plur. (s. XV. . . ) bacchanales bacteriostatic, ica adj. (s. XX.) bactériostatique
bacanta n. f. (s. XVI. . . ) bacchante (prêtresse) bacterioterapia n. f. (s. XIX. . . ) bactériothérapie
baccifèr, èra adj. (s. XVI. . . ) baccifère (plante qui bacteriotoxemia n. f. (s. XX.) bactériotoxémie
produit des baies) bacteriotoxic, ica adj. (s. XX.) bactériotoxique
baccifòrme, òrma adj. (s. XIX. . . ) bacciforme bacteriotoxina n. f. (s. XX.) bactériotoxine
(qui a la forme d’une baie) bacteriotropic, ica adj. (s. XX.) bactériotropique
baccivòr, òra adj. (s. XIX. . . ) baccivore (animal bacteriotropina n. f. (s. XX.) bactériotropine
qui se nourrit de baies) bacteriuria n. f. (s. XX.) bacteriúria bactériurie
bacegar v. 1. bâcler veire: cf. baclar 2. faire vite bacteroïde n. m. (s. XX.) bacteroïd bactéroïde
bacèl n. m. battoir bada (de -) loc. en vain
bacèla (qui dona e puèi lèva, lo diable lo -) loc. bada lo bèc ! loc. ouvre grand la bouche ! (à un
donner c’est donner, reprendre c’est donner enfant)
bacelar v. 1. battre le linge 2. battre à coups de badada n. f. 1. action d’ouvrir la bouche
battoir 3. cancaner 2. baillement 3. action de huer, de criailler
bacelar coma d’òrdi verd loc. battre comme badada a qualqu’un (far la -) expr. → aücar huer
plâtre quelqu’un
bacelar coma un pofre loc. battre comme plâtre badaire, aira n. 1. bailleur, euse (qui baille)
bachelièr, ièra n. (s. XIII. « bacchallier ») bachelier, 2. badaud
ière badal (l’an -) loc. 1. la première année de
bachelierat n. m. baccalauréat mariage 2. l’an nigaud

69
badal que l’aiga longa (es mai -) bailejar

badal que l’aiga longa (es mai -) expr. il est bafolhar v. (s. XIX. « bafouia », de l’occ. anc. bafar)
plus nigaud que 1. bafouer 2. médire 3. divulguer
badal, ala n. (s. XII.) 1. niais, niaise 2. nigaud baga n. f. bague
3. badaud bagada n. f. ganse
badalada n. f. 1. naïveté 2. bêtise 3. nigauderie baganaud, auda n. 1. vain 2. frivole
badalàs, assa (pl. badalasses, assas) adj. e n. bagarra n. f. (del basc batsarra) bagarre
1. gros bêta 2. badaud bagassa n. f. (s. XII.) 1. prostituée 2. catin
badalet, eta adj. e n. 1. petit bêta 2. badaud 3. bagasse
badalh (far lo darrièr -) loc. rendre son dernier bagassièr n. m. (s. XII.) débauché
soupir bagatèla n. f. (s. XVI. . . , de l’italian bagatella)
badalh / badalhòl n. bâillement bagatelle
badalhar v. 1. bâiller 2. entrouvrir bagatge n. m. (s. XIII.) bagage veire: cf. maleta
badalhon n. m. bâillon bagatgista n. (s. XX. . . ) bagagiste
badalhonar v. bâillonner bágol n. m. 1. bavardage 2. bagou
badalhs (far venir los -) expr. provoquer bagolar v. bavarder
l’ennui bagueta n. f. baguette (moulure)
badalitge n. m. 1. naïveté 2. bêtise 3. nigaud- bai, baia adj. (s. XIII.) bai, baie (couleur) veire:
erie baiard
badaluc, uga adj. (s. XII.) 1. musard 2. niais baia n. f. baie (fruit)
badant, anta adj. béant, ante veire: cf. badièr baia n. f. baie (maritime)
badar v. (s. XII.) 1. bailler - cit.: Sus, sus deu jaç ! baia n. f. 1. bourde 2. mensonge 3. fausse in-
Ausatz com era rona ! / sus, de pès, mirpa ! Espiatz formation
com era bada: / sembla lo hilh de la graula ahamada baiard adj. e n. m. (s. XII.) cheval bai veire: bai
! (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) 2. badauder (être baiard n. m. civière
bouche bée) baias (far córrer de -) loc. répandre de fausses
badar (tre -) loc. dès le premier mot nouvelles
badar a la luna loc. bailler aux corneilles baila-me l’èsser / lo d’aquò’s loc. passe-moi le
badar al lop loc. crier au loup truc / le machin
badar coma un agaçat loc. bailler comme. . . bailar v. (s. XII.) 1. livrer veire: balhar 2. donner
badar davant loc. s’extasier devant bailar blat banhat loc. tromper sur la marchan-
badar la figa loc. bailler aux corneilles dise
badar la teneca loc. avoir la morve qui pend bailar cap de branle (non se -) loc. ne pas se
badar lo canelat a (far -) loc. tenir le bec dans donner de mouvement
l’eau à bailar colent loc. faire accroire
badar los pòts loc. être bouche bée bailar colent (li o -) loc. 1. lui raconter des his-
badar plus (non / pas -) loc. ne plus dire un toires 2. le tromper
mot bailar de coderlons loc. donner des clopinettes
badar-morir (non aver plus qu’a / aver pas plus bailar de percaç (se -) loc. s’efforcer d’atteindre
qu’a -) loc. en être au dernier soupir un but
badarèl, èla adj. qui baille toujours bailar la butada loc. donner une poussée
badas non (en de -) loc. non sans cause bailar la guinhada loc. faire signe
badèrna n. f. cordage sur le pont des navires bailar la tria loc. donner le choix
contre le roulis bailar lo biais loc. (s. XVII.) laisser entendre
badèrna (anar fòra de -) loc. dépasser la limite bailar lo bissèst loc. bissèxt jeter le mauvais
badiana n. f. badiane (bot.) sort
badièr, ièra adj. béant, béante veire: cf. badant bailar lo sac loc. donner congé (congédier)
badin, ina n. badin, ine bailar mal loc. donner de la peine
badinada n. f. 1. plaisanterie veire: cf. galejada bailar sul pòt esquèr loc. humilier
2. badinage bailar una empencha loc. donner un coup de
badinaire, aira n. facétieux, euse main
badinar v. badiner veire: cf. galejar, cf. fadejar, bailat coitat (li o an -) loc. on l’a pressé
cf. trufar bailatge n. m. (s. XIV.) baillage
badinariá n. f. badinerie baile n. m. (s. XII.) bailli
badinat Bernat ! loc. vous voilà bien attrapé bailejar v. (s. XIII.) 1. diriger - cit.: Joan aviá fach
veire: t’a agut lo menut ! sos estudis segondaris a Besièrs, ont son paire, engen-
badmintòn n. m. (s. XX., de l’anglés) badminton haire de l’Escòla centrala, bailejava lo servici tecnic del
badòc adj. (s. XIII.) 1. niais 2. sot 3. fou au jeu camin de fèrre (Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena,
d’échec 1979) 2. gouverner

70
Baiona balenièra

Baiona n. f. Bayonne balanç commercial n. m. solde commercial


baionés, esa (pl. baioneses, esas) adj. bayon- (écon.)
nais, aise balanç de (a pres lo -) loc. 1. il est sur le point
baioneta n. f. (s. XVI. . . ) baïonnette de 2. il a failli faire. . .
baionetada n. f. (s. XVI.) coup de baïonette balança n. f. (s. XV.) 1. balance 2. signe du zodi-
baisada n. f. (s. XII.) french kiss (sic) - cit.: « lenga aque
entrebescada / es en la baisada » (Bernat Martí, s. XII) balança (èsser en -) loc. être indécis
baisador tant es brave (es -) expr. on balança (far la - loc. être équitable
l’embrasserait, tellement il est gentil balança (metre en -) loc. faire hésiter
baisador tant es polit (es -) expr. on balança (téner la -) loc. être impartial
l’embrasserait, tellement il est joli balança commerciala n. f. balance commer-
baisaman n. m. baisemain ciale (écon.)
baisar v. (s. XIII.) donner un baiser balança de las transaccions correntas n. f. bal-
baisar de patz loc. baisat baiser de paix (relig.) ance des transactions courantes (écon.)
baisar lo verrolh loc. trouver porte close balança dels capitals n. f. balance des capitaux
baisar patin loc. trouver porte close (écon.)
baisar patin a qualqu’un (far -) loc. réduire / balança dels pagaments n. f. balance des
faire capituler paiements (écon.)
baisat n. m. (s. XII.) → poton baiser balançador n. m. balançoire
baissa n. f. 1. baisse 2. bas-fond balançament n. m. 1. balancement 2. hésitation
baissament adv. (s. XIV.) abaissement balançar v. (s. XII.) 1. balancer 2. hésiter
baissar v. (s. XII.) → davalar 1. descendre veire: balançatge n. m. action de balancer
cf. davalar, cf. descendre 2. descendre dans la balancejar v. se dandiner
plaine 3. baisser 4. abaisser balancèla n. f. (s. XX., de l’italian) balancelle
baissar la crèsta loc. perdre son orgueil (bébés)
baissar la man loc. abaisser les prix balancièr n. m. balancier
baissar l’ala loc. reconnaître ses torts balandra n. f. 1. bascule de puits 2. balade
bajanar v. blanchir des légumes à l’eau (promenade)
bajanat, ada adj. blanchi, ie (légumes) balandran n. m. 1. branle 2. balancement
bal n. m. (s. XIII.) bal balandrar v. 1. se balader 2. flâner 3. se
bala n. f. (s. XIII.) 1. ballot 2. paquet promener
bala n. f. (s. XVI. . . ) balle (projectile) balandrin-balandran loc. adv. 1. en se bal-
balada n. f. (s. XII.) 1. poésie 2. ballade ançant 2. en se dandinant
balafi (a -) loc. à foison, en abondance balarèl, èla adj. dançant, e veire: dançarèl
balaire, aira n. baladin, danseur balast (pl. balastes) n. m. (s. XIV. . . ) ballast
balaja n. f. balai (de bouleau) veire: cf. en- balastar v. (s. XX.) ballaster
granièra, cf. escoba balastatge n. m. (s. XIX. . . ) ballastage
balaja (aquò -) expr. ça va ni bien ni mal balastièr, ièra n. (s. XIX. . . ) ballastier, ère
balaja (marrit afar quand lo margue val mai balastièra n. f. (s. XIX. . . ) ballastière
que la -) expr. rien de pire qu’une mauvaise balausta n. f. (s. XIV.) fruit du grenadier
association sauvage
balaja senhada (far l’ -) loc. faire l’affairé balaustièr n. m. grenadier sauvage
balajadoira n. f. (s. XX.) balayeuse (véhicule) balbucejament n. m. balbutiement
balajaire, aira n. balayeur, euse balbucejar v. balbutier
balajar v. balayer balbucient, enta adj. (s. XIII.) balbutiant, ante
balajon n. f. petit balai balbut, uda adj. e n. (s. XII. « balb ») 1. qui bre-
balajum n. m. balayures douille veire: cf. baboín 2. qui balbutie
balalin-balalan onom. 1. branle des cloches balca n. f. plante graminée
2. cahotement balcanic, ica adj. balkanique
balanç (a grand -) loc. à toute volée balcanizacion n. f. (s. XX.) balkanisation
balanç (cal cargar de -) loc. il faut équilibrer balcanizar v. (s. XX.) balkaniser
les choses balcon n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. ? alem.) balcon
balanç (metre a -) loc. mettre en branle baldaquin n. m. baldaquin
balanç (pl. balances) n. m. (s. XII.) 1. balance- balena n. f. baleine
ment 2. élan 3. incertitude balenat n. m. baleineau
balanç (préner lo -) loc. prendre de l’élan balenide n. m. plur. balenid baleinidé
balanç (sona de grand -) loc. il sonne a toute balenièr, èra n. m. baleinier, ère
volée balenièra n. f. baleinière (bateau)

71
balerina bandat coma un arquet

balerina n. f. (s. XIX. . . , (de l’ital. ballerina)) 1. bal- bana n. f. (s. XIII.) 1. corne veire: antena 2. an-
lerine (danseuse 2. chaussure) tenne (insecte)
balés (pl. baleses) n. m. 1. taillé en Hercule bana (anar de -) loc. avoir les mêmes goûts
2. une armoire à glace banal, ala adj. (s. XVIII. . . ) banal, ale
balèsta n. f. (s. XIII.) arbalète banalitat n. f. (s. XIX. . . ) banalité
balestada n. f. (s. XIII.) portée d’une arbalète banalizacion n. f. (s. XX.) banalisation
balestièr n. m. (s. XIII.) arbalétrier banalizar v. (s. XIX. . . ) banaliser
balet n. m. (s. XVI. . . , de l’it. balletto) ballet banana n. f. (s. XVII. . . , del port.? leng. de Guinèa)
balet n. m. 1. perron 2. galerie couverte (ar- banane
chit.) bananareda n. m. (s. XX.) bananariá bananeraie
balh n. m. bail bananièr n. m. (s. XVII. . . ) bananier
balha n. f. 1. baquet pour l’eau 2. baille (t. de banarut, uda adj. pourvu de longues cornes
marine : eau, Ecole Navale) banas n. m. plur. bois (cervidés)
balhar v. → bailar donner banas de cèrvi n. f. bois de cerf
balhica-balhòca loc. adv. 1. confusément banasta n. f. 1. corbeille 2. nigaud
2. brusquement banasta (a estudiat jos una -) expr. c’est un ig-
balim-balam (anar -) loc. aller clopin-clopant norant
balin-balan loc. adv. en se balançant banasta (i anar amb tota la -) expr. 1. dire sans
balisa n. f. balise ménagements 2. vider son sac
balistic, ica adj. balistique banastada n. f. contenu d’une corbeille
balistica n. f. (s. XVII. . . ) balistique banastada (far una -) loc. faire un marché de
balisticament adv. (s. XX. . . ) balistiquement dupe
balistocardiografe, afa n. (s. XX. . . ) banastas (tombar de las -) loc. tomber des nues
balistocardiograf balistocardiographe banc n. m. banc (siège)
balistocardiografia n. f. (s. XX. . . ) balistocardio- banc de glaç n. m. banquise
graphie banca n. f. (s. XII., de l’italian) 1. banque 2. siège
balma n. f. (s. XIII.) grotte veire: cauna 3. banquette
balme n. m. (s. XII.) baume banca (metre tot en -) loc. mettre tout en train
balme d’alquimia (es de -) loc. c’est la panacée banca-rota n. f. (s. XV. . . , de l’ital. banca rotta) ban-
balmejar v. embaumer (avoir une odeur queroute
agréable) veire: embalsemar banca-rotièr, ièra n. (s. XVI. . . ) banqueroutier,
balneari, ària adj. (s. XIX. . . ) balnéaire ièra
balneoterapia n. f. (s. XIX. . . ) balnéothérapie bancada n. f. banc de sable veire: cf. tes
baloard n. m. (s. XIII.) boulevard bancairon n. m. 1. tréteau 2. petit banc
balòcha n. f. fête votive veire: vòta bancal n. m. terrasse en montagne
balòfa n. f. balle de céréale bancari, ària adj. (s. XIX. . . ) bancaire
balon n. m. ballon banda n. f. (s. XIII.) 1. bande 2. troupe 3. côté
balord, orda adj. e n. (s. XVI..., (ital. balordo)) banda n. f. bande (inclinaison d’un navire)
balourd, ourde banda (daissar en -) loc. laisser à l’abandon
balorda (a la -) loc. avec balourdise banda (metre en -) loc. mettre en désordre
balordàs, assa (pl. balordasses, assas) n. gros banda en banda (de -) loc. de part en part
balourd banda la vergonha (metre a -) loc. 1. mettre la
balordiá n. f. (s. XVII...) balordisa balourdise honte de côté 2. avaler sa honte
balòt n. m. ballot banda solet (far -) loc. faire bande à part
balotar v. balloter bandar v. 1. tendre 2. bander
balotatge n. m. ballotage bandar (se) v. pron. se soûler - cit.: A l’ora de
balsamic, ica adj. (s. XVI. . . ) balsamique l’a Dieu siatz, lo guerrejaire de Verdun se quilhèt
balsamina n. f. (s. XVI. . . ) balsamine per una declaracion solemna : "Vos caldrà venir a
balte, balta adj. balte P...(...). Apondèt aladonc en confidéncia : "Nos em-
baltic, ica adj. baltique moninarem". Avètz plan legit e comprés : " prendrem
balustrada n. f. (s. XVI. . . , de l’ital. balaustrata) la monina ensems" o, se volètz, "nos bandarem". Sabi
balustrade pas se m’engani: ai vist dins aquela promessa merav-
balustre n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. balaustra) balus- ilhosa una pròva d’amistat (Rodgièr Barta, Pròsas de
tre tota mena, 1979
balzacian, ana adj. (s. XIX. . . ) balzacien, ienne bandarri, àrria n. 1. soûlard, arde veire: ivronha
bambó n. m. (s. XVI. . . , del port. ? malai) bambou 2. sac à vin 3. ivrogne
bambòla (a la -) loc. à la godille bandat a la clau loc. complètement ivre
ban n. m. (s. XII.) ban bandat coma un arquet loc. complètement ivre

72
bandat coma un cunh barbablanc

bandat coma un cunh loc. complètement ivre grand banquet èster ataulada e que damb mi no’t deves
bandat coma una fusta loc. complètement ivre engüalhar (Pèir de Garròs, Eglòga, 1567) ; Monsur,
bandat, ada adj. 1. ivre - cit.: Setembre es una ieu vos ai demonstrat en rima la rason per que ieu vos
abelha bandada de most (Leon Còrdas, La Vèspa, Òc, ai [dedicat] lo libre, e ara ieu vos vòli demostrar en
abr. 1951) 2. saoul, le pròsa, [se] vos plai, la rason per que ieu l’intituli lo
bandejar v. flotter au vent Banquet (Augièr Galhard, s. XVI)
banderilha n. f. (s. XIX. . . , del cast. "banderilla") banqueta n. f. banquette
banderille banquièr, ièra n. (s. XIII. . . ) banquier, ière
bandièra n. f. (s. XIII.) 1. bannière 2. étendard banut, uda adj. cornu, ue
3. drapeau baptismal, ala adj. (s. XIV.) baptismal
bandièra (emportar la -) loc. remporter la vic- baptisme n. m. (s. XII.) baptême (cérémonie)
toire baptisme (téner en -) loc. tenir sur les fonts
bandièra (virar -) loc. 1. tourner casaque 2. re- baptismaux
tourner sa veste (politique) baptisme de l’aire loc. baptême de l’air
bandièra a mièg pal n. f. drapeau en berne baptisme de mar loc. baptême de la ligne
bandieròla n. f. bandeiròla banderole baptistèri n. m. (s. XI. . . ) baptistère
bandiment n. m. (s. XIV.) bannissement baquic, ica adj. (s. XV. . . ) bachique
bandiment (far un -) faire une saisie-arrêt bar n. m. bar (débit de boissons) - cit.: Que
bandir v. (s. XIV.) → fòrabandir bannir fasiái ieu dins aquel bar, davant mon veirat de bièrra
bandit n. m. (s. XVII. . . ) bandit ? Perqué èri pas anat al lièch ? (Joan Bodon, Lo libre
banditisme n. m. (s. XIX. . . ) banditisme dels grands jorns, 1964)
bandolièr, ièra n. 1. bandoulier 2. brigand baralh (far de -) loc. 1. faire de l’embarras
bandolièra n. f. (s. XVI. . . ) bandoulière 2. susciter des troubles
bandolièra (en -) loc. en bandoulière baralh / baralha n. (s. XII.) 1. trouble 2. dispute
banh n. m. 1. bain 2. baignade 3. chicane
banh maria n. m. (s. XIV. . . ) bain marie baralhar v. 1. brouiller 2. bouleverser
banha dins la lait (se -) loc. il est ivre de joie baranda n. f. 1. rampe 2. garde-fou
banhada n. f. (s. XVIII. . . ) 1. saison des bains baranha n. f. haie vive
2. baignade barat (far -) loc. faire un marché de dupe
banhadís, issa (pl. banhadisses, issas) adj. qui barat / barata n. (s. XIII.) 1. tromperie 2. fraude
peut se mouiller barat a l’espèra loc. marché à terme
banhadoira n. f. (s. XIV. . . ) baignoire barataire, aira n. (s. XII.) 1. fripon 2. trompeur
banhador n. m. (s. XIX. . . ) salle de bains veire: cf. baratar v. (s. XII.) 1. trafiquer 2. tromper
sala de banh 3. baratiner
banhadura n. f. mouillure baratariá n. f. (s. XII.) 1. marché 2. tromperie
banhaire, aira n. (s. XIV. . . ) baigneur, euse baratejaire, aira n. 1. fripon veire: cf. baratièr
banhar v. 1. mouiller 2. tremper 3. baigner 2. trompeur
banhar (se) v. prendre un bain baratejar v. 1. tromper 2. frauder 3. « faire
banhar camisa loc. se mettre en sueur l’article »
banhar dins l’aigaròs (se -) loc. nagers dans les baratièr, ièra n. 1. fripon veire: cf. baratejaire
délices 2. trompeur
banhar l’enca loc. boire un coup baratin n. m. 1. baratin (bavardage
banhar la pèl loc. être en nage 2. tromperie)
banhar sopas loc. (s. XVII.) tremper la soupe barba n. f. (s. XII.) barbe
banhat coma un guit être trempé comme un barba (far la -) loc. raser
canard barba (se daissar la -) loc. laisser pousser sa
banhatge n. m. mouillage barbe
banhe (qui vòl de peis, cal que se -) expr. barba a qualqu’un (far la -) loc. damer le pion
1. pour avoir du poisson, il faut se mouiller à quelqu’un
2. on n’a rien sans rien barba de (viure sus la -) loc. vivre aux dépens
banhòl n. m. petite baignoire veire: banhadoira de
barba de gag loc. menton en galoche
banjo n. m. (s. XIX. . . , mot anglo-amer. ? cast.) banjò barba me va fumar (la -) loc. je vais faire un
banjo éclat
banlèga n. f. banlieue barba prima n. m. jeune homme inexpéri-
banleguièr, èra n. banlieusard, arde menté
banquet n. m. banquet veire: cf. taulejada - barba-rós (pl. barba-rosses) n. m. rouge-gorge
cit.: Non sabes tu que jo som asemprada / per en plus barbablanc n. m. barbon

73
barbacana barra (de carbon)

barbacana n. f. (s. XII.) barbacane barca va Baptista " (es "ont va la -) expr. c’est
barbacoa n. f. (s. XX., del cast. ? aïcian) barbecue un homme irrésolu
(n. m.) barcarés (pl. barcareses) n. m. lieu où se réu-
barbada n. f. bordure en saillie d’un toit nissent les barques
barbagrís (pl. barbagrises) n. m. qui a la barbe barcassa n. f. barcasse
grise barcatièr, ièra n. batelier, ièra
barbajòl n. m. (s. XII.) joubarbe barcelonés, esa ; barcelonin, ina (pl. barcelone-
barbalh n. m. babillage ses, esas) adj. barcelonais, aise
barbalhaire, aira n. babillard barcòt n. m. canot
barbalhar v. 1. babiller 2. bavarder bard n. m. 1. boue veire: baudra 2. terre glaise
barbar, ara adj. e n. barbare barda n. f. barde (de lard)
barbarament adv. (s. XII.) de façon barbare bardar v. barder (de lard)
barbaresc, esca (pl. barbaresques, escas) adj. (s. barde n. m. barde (chanteur)
XVI. . . , de l’ital. barbaresco) barbaresque (pirate bardolha n. f. boue où l’on patauge
berbère) bardolhar v. (s. XVI.) 1. patauger 2. couvrir de
barbariá n. f. (s. XIII.) barbarie boue 3. bredouiller
barbarisme n. m. (s. XIII.) barbarisme bardòt n. m. 1. bardot 2. mulet.
barbarós / barba-rós (pl. barbarosses / barba- barème n. m. (s. XVII. . . , nom d’òme) barèm
rosses) n. m. 1. qui a la barbe rousse 2. rouge- barème
gorge barena n. f. granit
barbasta n. f. gelée blanche veire: cf. albairada barganh / barganha n. (s. XII.) 1. marché 2. bar-
barbejar v. 1. faire la barbe (barbier) 2. pousser guignage
des racines barganhar v. (s. XII.) barguigner
barbejatge n. m. action de faire la barbe (bar- bargar v. broyer du lin, du chanvre
bier) bariòta n. f. → carriòla brouette
barbèl n. m. barbeau (poisson) bariòta (far córrer la -) loc. pratiquer l’usure
barbelat, ada adj. e n. barbelé - cit.: Açò ditz, e me bariton n. m. (s. XVIII. . . ) baryton
ven de còsta, / revisitar, còsta per còsta, / le descarat barja n. f. 1. brisoir de chanvre 2. fig. mâchoire
còp que son trait / dins mon paure còrs aviá fait, / e barja (marrida -) loc. mauvaise langue
vist que l’a, de mala fòrça, / le retira damb una estòrsa barja (non aver que de / aver pas que de -) loc.
/ afin que le cap barbelat, /que s’èra lasins clavelat, / n’avoir que de sa langue
tirès per la metissa traça, / le còr [desregat] de sa plaça barjacaire, aira n. 1. bavard 2. qui parle à tort
(Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) et à travers
barbet n. m. chien barbet barjacar v. 1. bavarder 2. jacasser
barbièr (plat -) n. m. plat à barbe barjadís (pl. barjadisses) n. m. 1. bavardage
barbièr, ièra n. (s. XIII.) barbier, ière 2. jacasserie
barbilhon n. m. barbiche barjar coma un enclutge loc. parler sans cesse
barbituric, ica adj. e n. m. (s. XIX. . . ) barbi- barjar coma un gat bòrni loc. jacasser comme
turique une pie
barbòla n. f. fraise du coq e du dindon - cit.: barlica-barlòca adv. 1. en désordre 2. de façon
Les pols an brandit las alas pels joquièrs e revelhat a chaotique
còps de cocorescas tota la família pòrtabarbòlas (Pèire barlinga-barlanga onom. cahin-caha
Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) barman n. m. (s. XIX. . . ) barman
barbolhada n. f. 1. barbouillis 2. mixture barnabita n. m. (s. XVII. . . ) barnabite (ordre re-
3. macédoine 4. œufs brouillés lig.)
barbolhada (a -) loc. pêle-mêle baromètre n. m. (s. XVII. . . ) baromètre
barbolhada (far a la -) loc. faire un pot pourri barometric, ica adj. (s. XVIII. . . ) barométrique
barbolhar v. 1. barbouiller 2. gribouiller baron, ona n. (s. XII.) baron, onne
barbotar v. 1. barboter 2. bouillonner baroniá n. f. (s. XII.) baronnie
barbotejaire, aira n. bredouilleur barquejar v. retourner sa veste (politique)
barbotejament adv. action de bredouiller barquet n. m. baquet
barbotejar v. bredouiller barqueta n. f. barquette
barbotiment n. m. action de barboter barra n. f. 1. barre (bâton) 2. jeu de barres
barbotinament n. m. action de marmotter barra n. f. barre (tribunal)
barbotinar v. marmotter barra n. f. gouvernail
barbut, uda adj. e n. (s. XII.) barbu, ue barra n. f. trait (graphique)
barca n. f. (s. XII.) barque barra (de carbon) n. f. filon de mine de char-
barca segura (anar a -) loc. être sûr de son fait bon

74
barra (donar -) basa

barra (donar -) loc. donner carte blanche barricada n. f. (s. XVI.) barricade
barra (téner la -) loc. tenir tête barricadar v. (s. XVI.) barricadar
barra / barra pas / de tot lo jorn (non -) expr. il barricaire, aira n. tonnelier, ère
n’arrête pas de parler barricalha n. f. futaille
barra de chocolat n. f. (s. XX.) bille de chocolat barricat n. m. contenu d’une barrique
barra de mina n. f. barre à mine barricon n. m. petite barrique
barra del còl n. f. → vertèbras cervicalas barricòt n. m. moyenne barrique - cit.: Quand
vertèbres cervicales veire: vertèbra òm es davant una clara font - o davant un bon barricòt
barra dins las ròdas (metre la -) loc. mettre des - i a melhor a far que d’escotar lor [lausenjaire] : i a
bâtons dans les roues qu’a s’amorrar a la font - o a parar lo gòt (Antonin
barra sus l’enemic ! loc. sus à l’ennemi ! Perbòsc, Per Mon solaç, 1926)
Barrabàs a la Passion (conegut coma -) expr. barrièr adj. qui reçoit une barre (porte,
connu comme le loup blanc échafaudage)
barrabin-barraban onom. avec fracas barrièr (trauc -) n. m. 1. boulin 2. trou de
barraca n. f. (s. XV. . . , de l’ital. baracca ? cast. bar- boulin
raca) 1. baraque 2. cabane barrièra n. f. (s. XIII.) barrière
barracan n. m. (s. XIII., de l’arabi) 1. bouracan barrièrs (son de nises als traucs -) expr. c’est un
2. gros drap exploit facile
barracanat, ada adj. 1. rayé 2. zébré barril n. m. (s. XIII.) baril veire: cf. barral
barracon n. m. 1. petite baraque 2. cabane barrilhet n. m. barillet (arme)
barrador n. m. dispositif pour fermer barrillon n. m. (s. XIII.) petit baril
barradura n. f. (s. XIII.) fermeture barringa-barranga loc. cahin-caha
barral n. m. baril veire: barril barròc, òca adj. e n. m. (s. XVII. . . , de l’ital. barocco
barralariá n. f. tonnellerie ? port. barroco) baroque
barralha n. f. clôture barròt n. m. gourdin
barralièr, ièra n. tonnelier
barrutla n. f. 1. pente sur laquelle on roule
barrament n. m. 1. action de fermer 2. ferme-
2. descente rapide
ture
barrutla (préner la -) loc. dégringoler
barramenta n. f. barrière
barrutlada n. f. 1. roulade 2. dégringolade
barrancon n. m. barreau (chaise. . . )
barrutlada del mond (èsser la -) loc. être la
barraquet n. m. variété de haricot
risée des gens
barrar v. (s. XIII.) 1. fermer (une porte. . . )
barrutlaire, aira n. 1. vagabond, onde
2. boucher (une rue)
2. bourlingueur 3. qui « roule sa bosse »
barrar lo còr (se -) loc. 1. serrer le cœur
barrutlaire, aira n. 1. celui qui erre veire: atur-
2. mourir de désespoir
rador 2. vagabond 3. volage
barratge n. m. barrage (usine électrique. . . )
barrutlar v. 1. vagabonder 2. « rouler sa bosse »
barreja n. f. 1. mélange 2. a - : pêle-mêle
3. bourlinguer 4. errer
barreja (tirar de -) loc. tirer d’embarras
barrutlar v. 1. rouler sans cesse 2. passer le
barrejadís (pl. barrejadisses) n. m. mélange en
rouleau dans un champ
désordre
barrejar v. mêler barrutlar las carrièras loc. courir les rues
barrejar sa vida loc. gagner péniblement sa vie barrutlar que per córrer (seriá melhor per -)
barrèl n. m. barreau de cage, prison. . . expr. il est très gros
barrenc n. m. ravin barta n. f. (s. XI.) 1. hallier 2. broussaille
barreta n. f. (s. XIII.) barrette (couvre-chef) bartàs (pl. bartasses) n. m. buisson
barri n. m. (s. XII.) 1. rempart - cit.: E per Tolosa, la bartassanha n. f. broussaille
gentila, / le barri n’es pas dins la vila (Pèire Godelin, s. bartassejar v. fouiller les buissons
XVII) 2. quartier d’habitation au-delà des rem- bartassièr, ièra adj. qui hante les champs et les
parts 3. faubourg bois
barri de carn a (far -) loc. faire rempart de son bartavèla n. f. 1. bartavelle (oiseau) 2. per-
corps sonne très bavarde 3. loquet de porte
barri de quicòm (far -) loc. produire jusqu’à bartavelar v. 1. bavarder 2. jacasser
pléthore bas n. m. (s. XII.) 1. bas (partie inférieure) 2. vil
barrian, ana adj. e n. (s. XIII.) 1. faubourien bas (metre a -) loc. mettre bas (détruire)
2. habitant du faubourg bas (per -) loc. par le bas
barrica n. f. (s. XV.) barrique bas, bassa adj. 1. bas, basse 2. de mauvaise
barrica ! (tira de vin d’aquela -) c’est une af- qualité
faire mal gérée, il n’y a rien a en tirer basa n. f. (s. XIII., del francés) base

75
basalte basventre

basalte n. m. (s. XVI. . . , del fr. basalte) basalt basta l’arma de far (non me -) loc. je ne me sens
basalte pas de
basaltic, ica adj. (s. XVIII. . . ) basaltique bastança n. f. suffisance veire: sufisença
basana n. f. basane bastança ! interj. assez parlé !
basanar v. basaner bastant, anta adj. suffisant veire: sufisent
basanat, ada adj. basané, ée bastar v. (s. XII.) abastar suffire veire: sufire
basar v. baser bastar v. (s. XIV.) bâter
basc, basca adj. basque bastar l’anma (non se -) loc. n’avoir pas assez
bascalar v. éclater de rire de courage
basco n. basque veire: basc, basca - cit.: Aras bastar l’ase pel cuol / per la coa expr. s’y pren-
qu’òm vos a vist ses coirassa e ses casco / e lo còrs tot dre mal
en harda alindat coma un Basco, / que la cort vos ad- bastard, arda adj. e n. (s. XII.) bâtard
mire aquò non sufís pont (Francés de Corteta, Sancho bastardiá n. f. bastardisa bâtardise
Pança, s. XVII) bastarditge n. m. fait d’être bâtard
bascula n. f. bascule bastardon, ona n. petit bâtard
bascular v. basculer bastat, ada adj. bâté, ée
baselic n. m. basilic (plante) baste plòga ! loc. souhaitons qu’il pleuve
basic, ica adj. (s. XIX. . . ) basique baste que loc. 1. plût à Dieu que 2. pourvu que
basicitat n. f. (s. XIX. . . ) basicité baste que lo veja loc. puissé-je le voir
basilica n. f. (s. XIII.) basilique baste venga loc. il suffit qu’il vienne
basilisc (pl. basilisques) n. m. (s. XII., lat. bastenda n. f. bâtisse
basiliscus) 1. basilic (animal fabuleux) 2. basilic bastengatge n. m. bastingage
(grand lézard d’Amérique) bastida n. f. ferme en Provence
basilisc (son -) loc. sa bête noire bastida (bòria) n. f. (s. XVI.) bastide (ferme
basiment n. m. évanouissement, défaillance provençale) veire: bastida (vila)
basir v. s’évanouir, défaillir bastida (vila) n. f. (s. XII.) bastide (ville nou-
basquet (/basket) n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) velle) veire: bastida (bòria)
basket-ball Bastida d’Armanhac (la -) n. f. Labastide-
basquetaire, aira n. (s. XX.) basketteur, euse d’Armagnac (Gasconha)
basrelèu / bas-relèu n. m. bas-relief bastidon n. m. petite ferme en Provence
bassa n. f. basse (musique) bastièr, ièra n. (s. XIII.) 1. bourrelier 2. bâtier
bassa (aquesta non es -) loc. celle-là est drôle 3. faiseur de bâts
bassa man n. f. la basse classe bastilha n. f. forteresse
bassa traca (de -) loc. de basse extraction bastiment n. m. 1. navire 2. bâtiment (architec-
bassac n. m. grand sac ture)
bassac (a -) loc. mise à sac (pillage) bastina n. f. bâtine
bassaca n. f. sac de couchage bastion n. m. bastion
bassacada n. f. fait de mettre à sac, de saccager bastir v. (s. XII.) bâtir
veire: cf. sacatge, cf. saquejal bastir de pèira loc. bâtir en pierre
bassacadas (a -) loc. par secousses bastir sul davant loc. prendre du ventre
bassacaire, aira n. celui qui saccage, qui met à bastir sul ròc loc. bâtir sur le roc
sac bastir un fòc loc. préparer un feu
bassacament adv. mise à sac, pillage bastison n. f. action de bâtir
bassacar v. 1. piller veire: cf. saquejar bastissa n. f. bâtisse
2. saccager bastisseire, eira n. (s. XVI. . . ) bastidor bâtisseur,
bassacatge n. m. mise à sac (pillage) veire: cf. euse - src.: Achard (1785): "bastisseire"
sacatge bastit un gusàs atal ? (qui m’a -) expr. qui m’a
bassacontra n. f. (s. XVI. . . ) basse-contre mus. fichu un type pareil
bassament adv. (s. XII.) bassement baston n. m. bâton
bassatalha n. f. (s. XVI. . . ) basse-taille mus. baston (far lo torn de -) loc. réaliser un profit
bassesa n. f. bassesse illicite
bast (pl. bastes) n. m. (s. XIV.) bât baston de Jacòb n. m. éclair (pâtisserie)
bast maca (ont lo -) loc. où le bât blesse veire: bastonada n. f. 1. coups de bâton 2. "baston-
ont la correja lo maca nade"
bast se banha (lo -) loc. 1. ça se gâte 2. ça va mal bastonar v. bastonner
basta n. f. basque (pan d’un habit) bastonejar v. donner des coups de bâton
basta ! interj. il suffit ! bastonièr, ièra n. bâtonnier
basta (n’i a -) loc. assez parlé ! basventre n. m. bas ventre

76
bat en bat (de -) bavar lo roge (far -)

bat en bat (de -) loc. de part en part baticòl de buòu n. m. un cou de taureau
bat-l’alarma n. alarmiste baticòr n. m. 1. émotion 2. battement de cœur
bata n. f. sabot (animal) batifòc n. m. briquet
bata dura (aver la -) loc. avoir la dent dure batifolar v. (s. XVI. . . , de l’ital. battifolle) 1. badiner
bataclan n. m. attirail 2. batifoler
bataclar v. 1. bâcler 2. faire à la hâte batiscafe n. m. (s. XX.) batiscaf bathyscaphe
batacuola (donar la -) loc. tomber sur le der- batista n. f. baptiste (toile)
rière baton (se’n -) loc. on se l’arrache (grand succès)
batacuola (far la -) loc. dégringoler batraci n. m. batracien
batacuolar v. botter les fesses batre v. battre
batafuolar v. botter les fesses (euphémisme) batre v. frapper (monnaie)
veire: batacuolar batre amb son ombra (se -) expr. être très fu-
batalh de campana n. m. (s. XII.) battant de rieux
cloche batre l’antifa loc. 1. courir le monde 2. courir
batalha n. f. (s. XII.) bataille la prétantaine
batalha (arribar tres jorns après la -) expr. ar- batuda n. f. battue
river après la bataille bau-bau onom. (aboiement)
batalha campal loc. bataille rangée bauç (pl. bauces) n. m. 1. rochers 2. falaise,
batalhaire, aira n. querelleur, euse précipice
batalhar v. (s. XII.) batailler baucita n. f. (s. XIX. . . ) bauxite
batalhejar v. batailler un peu
baucitic, ica adj. (s. XIX. . . ) bauxitique
batalhièr (camp -) n. m. champ de bataille
baudelarian, ana adj. (s. XIX. . . ) baudelairien,
batalhièr, ièra adj. (s. XIII.) relatif à la défense, à
enne
la bataille
baudor n. f. (s. XII.) 1. joie 2. allégresse
batalhon n. m. bataillon
baudra (/baldra) n. f. → bard 1. boue 2. vase
batan n. m. moulin à foulon
baudralha n. f. boue
batarèl n. m. claquet de moulin
baudràs (pl. baudrasses) n. m. bourbier
batarèl (far anar lo -) expr. jaser
batariá n. f. (s. XVII. . . ) batterie baudrat n. m. (s. XIII.) baudrier
batas (virar -) loc. casser sa pipe (mourir) baudròi n. m. baudroie (poisson)
batèc n. m. palpitation baudufa n. f. baudufla 1. toupie 2. fille de joie
batedís, issa n. m. battement baug (n’i a per venir -) loc. il y a de quoi de-
batedoira n. f. (s. XX.) batteuse (machine : venir fou
moissons) baug, bauja (pl. bauges, baujas) adj. e n. 1. un
batedor n. m. (s. XIV.) 1. battoir 2. heurtoir peu fou - cit.: Elàs ! Ça disi jo, Satiri, / ara qu’as
bategar v. palpiter ausit mon martiri, / non te’n trufes pas, se te plai, /
bategar plus (tombar e non -) expr. tomber coma jo non feguí [faguèri] jamai / quand le bèl uèlh de
raide mort Peironèla / t’aviá desmargat la cervèla / e que, tot en-
bateire, eira n. (s. XIII.) batteur, euse (personne : jaurit e baug, / vivotejavas sense gaug (Pèire Godelin,
moisson, musique. . . ) Ramelet Mondin, s. XVII) 2. idiot 3. nigaud 4. ex-
batejalhas n. f. plur. fête du baptême travagant
batejar v. (s. XIII.) baptiser, donner un nom baujaluc, uga adj. e n. 1. idiot 2. nigaud 3. ex-
batejar davant que nàisser (non cal / cal pas -) travagant
expr. il ne faut pas vendre la peau de l’ours baujariá n. f. 1. idiotie 2. folie
avant de l’avoir tué baujum n. m. 1. idiotie 2. folie
batejar un teule (li farián -) loc. c’est un idiot bausaire, aira n. (s. XII.) trompeur
batejat jos un cade expr. baptisé au désert (c’est bausar v. (s. XII.) tromper
un protestant) bausiá n. f. (s. XII.) 1. tromperie 2. fausseté
batèl n. m. bateau veire: naviri bausiòl, òla adj. 1. trompeur 2. perfide
batèl (es arribat amb lo -) loc. il est arrivé par bava n. f. bave
la mer bavadura n. f. bavure
batelariá n. f. (s. XIV. . . ) batellerie bavar v. baver
batelièr, ièra n. (s. XIII. . . ) batelier bavar de veire (aquò fa -) loc. faire venir l’eau
batement n. m. (s. XIII.) battement à la bouche
batent de pòrta loc. battant de porte bavar lo roge (far -) loc. casser la gueule à
batesons n. f. plur. (s. XIII.) saison du dépiquage quelqu’un
batèsta n. f. rixe veire: cf. batalha bavard, arda adj. e n. bavard, arde - cit.: Dins sa
baticòl n. m. 1. fanon de bovidé 2. cou de porc cambra, Lison aviá ara un miralh, un miralh que son

77
bavard, arda bèl pro (de -)

cadre d’aur verd lusissiá, bavard e important davant becut, uda adj. e n. m. (s. XII.) 1. qui a un bec
los mòbles dels aujòls (Joana Bartès, Lison, 1934) 2. pois chiche 3. géant
bavarèl, èla adj. 1. qui bave 2. qui est évasé bedèl n. m. (s. XIV.) bedeau veire: cf. vedèl
bavarés, esa (pl. bavareses, esas) adj. bavarois, bederrés, esa (pl. bederreses, esas) adj. (s. XII.)
oise biterrés du pays biterrois veire: cf. besierenc
bavarilha n. f. bave d’escargot veire: limpa bediga n. f. brebis d’un an
bavarilhas (los uèlhs me fan -) loc. je suis bedigàs, assa (pl. bedigasses, assas) n. niais,
ébloui niaise
bavec, eca adj. e n. (s. XII.) bavard, arde bedigasses que se’n van a l’aiga amb una
bavejar v. baver espolsa-ensalada (es d’aqueles -) expr. c’est un
baveta n. f. bavoir parfait idiot
bavós, osa (pl. bavoses, osas) adj. baveux, euse bedòs, bedòssa (pl. bedòsses, òssas) adj. e n.
bazar n. m. (s. XVI. . . , del port. ? persan) basar qui zézaye
bazar bedossejar v. zézayer
bè ! interj. pouah ! (dégoût) bedre, bedra adj. rude, âpre, revêche
Bearn n. m. Béarn (pays de Gascogne) beefsteak / bistèc (pl. beefsteacks / bistècs) n.
bearnés, esa (pl. bearneses, esas) adj. biarnés m. (s. XIX. . . , de l’anglés) beefsteak
béarnais, aise bèfi, bèfia adj. lippu, ue
beat, ata adj. (s. XIII. . . ) béat, ate Begla n. pr. Bègles
beatificacion n. f. (s. XIV. . . ) béatification begònia n. f. (s. XIX. . . , d’un nom d’òme.) bégonia
beatificar v. (s. XIV. . . ) béatifier (n. m.)
beatitud n. f. (s. XIV. . . ) béatitude beguda n. f. 1. buvette - cit.: Camandiu, davant
bèba n. f. 1. grosse lèvre veire: baboín 2. lippe sa molhèr, gausèt pas beure e cridar coma fasiá ièr a la
beguda del bal, los dròlles boleguèron pas tant e i aviá
bèba (aqueste vestit fa la -) loc. ce vêtement est
dins sa tenguda mens de crenta que de respècte (Leon
mal ajusté
Còrdas, Sèt pans, 1977) 2. boisson
bèba (far la -) loc. faire la moue
beguin (cargar lo -) loc. avoir le béguin
bèc n. m. (s. XII.) bec
beguina n. f. (s. XIII.) béguine
bèc ! (clava lo -) interj. ta gueule !
beguinatge n. m. (s. XIII.) béguinage
bèc (non aver que de / aver pas que de -) loc.
begut del fum de la candela (un qu’a -) expr.
n’avoir que la gueule
1. un qui a beaucoup étudié 2. un érudit
beç (pl. beces) n. m. bouleau (arbre)
bèl ! (de -) loc. tout beau !
bèc a bèc loc. (s. XVII.) 1. tête à tête 2. seul à seul
bèl ! (es de -) interj. c’est du propre !
becada n. f. 1. becquée 2. coup de bec bèl (a tot de -) loc. elle a toutes les beautés
becada n. f. bécasse (oiseau) bèl (non vira -) loc. ça va mal
bècafiga becfigue (oiseau) bèl (un ostal -) loc. une grande maison
bècafiga de borrèl loc. gibier de potence bèl / bèla (de tot -) loc. (s. XVII.) de toute beauté
becaire n. m. (de l’ital. b quadro) bécarre bèl / la bèla (far lo -) loc. (s. XVII.) faire le beau /
becar v. becqueter la belle
becar (far -) loc. mystifier quelqu’un bèl aspècte (un -) loc. un beau coup d’œil
beçaròlas n. f. plur. alphabet bèl bèl (far -) loc. 1. faire des grâces 2. être ob-
becarre n. m. bécarre (musique) séquieux
becarre o per bemòl (o per -) loc. d’une façon bèl bèl (far lo -) loc. faire fête à quelqu’un
ou d’une autre - cit.: Al temps que lo gai rossinhòl, bèl canto n. m. (s. XX. . . , de l’italian) bel canto
/ sense becarre ni bemòl / fredona l’aunor de natura bèl coma un astre loc. 1. très beau 2. bien vêtu
(Pèire Godelin, s. XVII) (ironique)
becarut n. m. flamant (oiseau) bèl e bon loc. (s. XVII.) bel-et-bon
becarut, uda adj. qui a bon bec (bavard, médis- bèl escalfèstre (un -) loc. une belle peur
ant) bèl image (un -) loc. un beau jeune homme /
becassa n. f. (s. XII.) bécasse veire: becada une belle fille sans cervelle
becasson n. m. bécasseau bèl mascle (un -) loc. un bel homme
beceda n. f. bois de bouleaux bèl pro (de -) loc. de beaucoup
bechet n. m. brochet (poisson) bèl, bèla adj. (s. XI., la. bellus) 1. beau, belle - cit.:
beçon, ona adj. e n. (s. XIII : « besson ».) jumeau, Tre que nos [acaminam] cap a l’ivèrn, vaquí que se lè-
elle veire: gemèls van los remembres del temps que ma vilòta èra, per ieu,
beçonada (far -) loc. mettre au monde des un libre d’images, lo primièr dubèrt davant mos uèlhs
jumeaux e lo plus bèl que jamai m’es estat donat (Loïsa Paulin,
beçonar v. embessonar jumeler Nadalet, 1940) 2. grand, grande veire: grand, a -

78
bèl, bèla benesit, ida

cit.: Entredubrissèm un portal bèl, nos engulham dins ben (far valer lo -) loc. mettre en exploitation
una cort (Joan Bodon, La grava sul camin, 1956) - ben (far venir lo -) loc. exploiter un domaine
src.: Alibèrt, 1966 : bèl, bèla ben (l’a fait per un -) loc. il a cru bien faire
bèla (èsser de -) loc. être de bonne humeur ben (préner per -) loc. prendre en bien
bèla (l’aver -) loc. avoir la partie belle ben (tant siá -) loc. bel et bien
bèla de candela, lo jorn gasta tot expr. il ne faut ben anant loc. bien portant
pas prendre de décisions à la légère ben ara ! (e -) loc. pour le coup !
bèlament adv. (s. XII.) bellement ben de creire (soi -) loc. on doit m’en croire
belar v. (s. XII.) bêler ben li venga loc. grand bien lui fasse
belar (quitar lo pàisser pel -) loc. lâcher la proie ben per vos (aquò fariá -) loc. cela ferait votre
pour l’ombre affaire
belaròia n. f. 1. parure 2. fanfreluche ben pro loc. bien assez
bèlas (èsser dins sas -) loc. être de bonne ben pro que loc. c’est bien assez que
humeur ben que (en tot -) loc. encore que
bèlas arts n. f. plur. beaux-arts ben que se solelha (per tot lo -) loc. pour rien
belassa (es una -) expr. c’est une grande beauté au monde
beleg (pl. beleges) n. m. éclair ben se’n manca loc. tant s’en faut
belegar v. courir les jeunes filles (draguer) ben tant que loc. 1. si bien que 2. a tel point
beleguejar v. multiplier les éclairs que
belejar v. faire des éclairs ben, ara ! (e -) loc. où en sommes-nous !
belejat son dire (a -) loc. son discours a ébloui ben, non lo ben las gents (las gens fan lo -) expr.
belesa n. f. beauté veire: beutat les personnes font les biens, non les biens les
belesa (far a la -) loc. faire de son mieux personnes
bèlga adj. belge benaise n. m. 1. bien-être 2. aisance
bellicisme n. m. (s. XIX.) bellicisme benamat, ada adj. bien-aimé, ée
bellicista n. m. (s. XIX.) belliciste benanança n. f. (s. XII.) 1. bonne santé
bellicós, osa (pl. bellicoses, osas) adj. (s. XIII.) 2. prospérité
belliqueux, euse benanant, anta adj. (s. XII.) 1. en bonne santé
belligerància n. f. (s. XIX. . . ) belligérance 2. prospère
belligerant, anta n. f. (s. XVIII. . . ) belligérant, benanar v. aller bien (santé)
ante benastrar v. porter bonheur
Bellona n. f. Bellone (mythologie romaine) benastre n. m. (s. XII.) 1. bonne chance 2. bon-
belòta n. f. (s. XX., d’un nom d’òme) belote heur
bèls que (ne sabi de -) n. j’en connais beau- benastruc, uga adj. (s. XIII.) 1. chanceux, euse
coup qui 2. heureux, euse
bèls que i aja (es dels -) loc. c’est un des plus benastrugar v. féliciter
beaux benaürança n. f. (s. XIV.) 1. bonheur 2. félicité
beluga n. f. (s. XII.) étincelle benaürat, ada adj. bienheureux, euse
belugament n. m. (s. XIII.) fait d’étinceler benda n. f. (s. XII.) bande (de fer, de papier,
belugan n. m. grondin d’étoffe ...)
belugar v. étinceler bendar v. (s. XII.) bander (entourer)
belugueja (tot li -) loc. il est pétillant d’esprit bendatge n. m. bandage
beluguejant, anta adj. étincelant, ante bendèl n. m. (s. XII.) bandeau
beluguejar v. scintiller bendisent, enta adj. bien disant, ante
beluguejar coma un solelhet loc. étinceler bendit n. m. (s. XII.) bien dit
comme. . . bendon de cap n. m. bandeau de tête
beluguet, eta adj. sémillant, ante benediccion n. f. (s. XIV.) bénédiction
bèlvéser n. m. belvédère benedicite n. m. (s. XII.) bénédicité
bemòl n. m. (s. XV. . . , (de l’ital. B molle)) bémol benedictin, ina n. (s. XIII. . . ) bénédictin, ine
(musique) benefic, ica adj. (s. XIV.) bénéfique
ben adv. (s. XII.) 1. bien 2. beaucoup benefici n. m. (s. XIV.) bénéfice
ben n. m. (s. XII.) 1. richesse - cit.: l 2. patrimoine benefici (far son -) loc. faire son profit
3. domaine beneficial, ala adj. (s. XIV. . . ) bénéficial, ale
ben ! (e -) loc. interj. eh bien ! beneficiar v. (s. XIV.) bénéficier
ben (apensionar son -) loc. donner son bien en beneficiari, ària adj. e n. (s. XVI. . . ) bénéficiaire
viager beneitièr n. m. bénitier veire: cf. aigasenhadièr
ben (aquò està -) expr. cela va bien benesir v. (s. XII.) bénir
ben (far -) loc. faire du bien (autour de soi) benesit, ida adj. (s. XII.) bénit, ite

79
benestança besonh (per lo bon -)

benestança n. f. (s. XII.) bien-être beribèri n. m. (s. XVII. . . ) béribéri


benestant adj. (s. XII.) 1. parfait 2. accompli berigola n. f. barigoule (mets à base de
benestar n. m. (s. XII.) bien-être champignon et d’artichauts).
benevòl, òla adj. e n. (s. XIII. . . ) bénévole berland n. m. (s. XVII. . . , de l’alem. bretling) bre-
benevòlament adv. (s. XVI. . . ) bénévolement lan
benevolat n. m. (s. XX. . . ) bénévolat berlina n. f. (s. XIX. . . ) berline
benfactor, tritz (pl. benfactors, trises) n. (s. berlingòt n. m. (s. XVI., de l’ital. berlingozzo)
XII. . . ) planfaitor; benfaitor; benfaseire bienfai- berlingot (confiserie)
teur, trice berlong, onga adj. barlong, ongue
benfait n. m. (s. XII.) bienfait berluga n. f. berlue
benfasença n. f. (s. XVIII. . . ) bienfaisance bernat ermita n. m. bernard-l’ermite
benfasent, enta adj. (s. XII. . . ) bienfaisant, ante bernat pescaire n. m. (personnification de l’animal)
benignament adv. (s. XIII.) bénignement héron veire: cf. aigron, cf. martin-pescaire
benigne, igna adj. (s. XII.) bénin, igne bernat pudent n. m. punaise des bois
benignitat n. f. (s. XIV.) bénignité bernicar v. (s. XII.) vernisser
benjamin, ina n. (s. XVII. . . , d’un nom biblic) ben- berret, berreta n. béret
jamin, ine Bertram n. m. (del germ. "bert-hramm") Bertran;
benlèu adv. peut-être veire: cf. bensai Bertrand Bertrand
benorrit n. m. roitelet veire: cf. reibelet bertresca n. f. (s. XII.) bretèche
benparlant, anta n. planparlant beau parleur besa n. f. bief de moulin
benpensant, anta n. (s. XVIII. . . ) planpensant besal n. m. canal (d’irrigation)
bien-pensant besalatge n. m. eau d’un moulin
bens comuns n. m. plur. biens communs besalenar v. haleter
bens mòbles e immòbles loc. biens meubles et bescaire n. m. 1. biais 2. irrégularité
immeubles bescaire (de -) loc. de biais
bensai adv. → benlèu 1. sans doute - cit.: Bensai bescalme n. m. (s. XIII.) 1. galetas ouvert 2. bal-
per qu’a Pinsaguèl, en escrimant d’esperit amb tu sota con
Lucili, aviái [demembrat] de saber escrimar d’espasa. bescantar v. 1. chanter faux 2. médire
Paravi doncas de quarta, ponhet torçut (Robèrt Lafònt, bescle n. m. (s. XIII.) fressure
L’eròi, 2001) 2. probablement bescòire v. recuire
bentenent, enta n. propriétaire foncier bescomptar (se) v. se mécompter
benvenguda n. f. planvenguda bienvenue bescompte (i a -) loc. il y a erreur
benvenguda (far la -) loc. faire les honneurs bescomptes (saber far de -) expr. faire une er-
(de sa maison. . . ) reur à son profit
benvengut, uda adj. e n. planvengut bienvenu, bescòr n. m. nausée veire: cf. nausèa
ue bescornut, uda adj. biscornu, ue
benvolença n. f. (s. XIII.) bienveillance bescuèit n. m. biscuit veire: cf. biscòta - src.:
benvolent, enta adj. (s. XII.) bienveillant Achard (1785): "bescuet"
benvoler v. planvoler bien vouloir besegonha n. f. un machin
benzèn n. m. (s. XIX.) benzène besierenc, enca adj. biterrois (habitant de
benzina n. f. (s. XIX.) benzine Béziers) veire: bederrés
beocian, ana adj. e n. (s. XVIII. . . ) béotien, ienne besonh n. m. (s. XII.) besoin - cit.: [A la] rèsta, jo
berbèr, èra adj. berbère non m’avanci pas tant de dire qu’aquò sián de sermons
berberidacèas n. f. plur. berbéridacées faits, e non som pas tant [òrb] que jo non conesca que
bèrc, bèrca adj. ébréché MM. les reitors, missionaris o autres n’an pas besonh
bèrca n. f. brèche de mas instruccions (B Amilhan, s. XVII) ; Quand
bercadura n. f. partie ébréchée siam estats entre la poma e lo formatge, vèrs la fin
bercar v. (s. XII.) ébrécher del repais, monsur vòstre reitor m’a dit : monsur
Berenice n. pr. Bérénice f. Plausòlas, vos caldriá donar un mot d’edificacion a
bergamasc, asca (pl. bergamasques, escas) adj. mon pòble ; i ai respondut cossí aquò se pòt far, som
(s. XVI. . . , de l’italian) bergamasque pas brica preparat ? Aquò fa pas res m’a dit el, avètz
bergamòta n. f. (s. XVI. . . , de l’ital. bergamotta) lo cap pro farcit de bonas causas per n’aver pas besonh
1. bergamote (fruit) 2. sexe de la femme d’estudiar (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII)
bergantin n. m. (s. XIV. . . , de l’ital. brigantino) besonh (aver de -) loc. avoir besoin
brigantin (bateau) besonh (es l’òme del -) loc. c’est un homme
bergsonian, ana adj. (s. XIX. . . ) bergsonien, serviable
ienne besonh (far -) loc. avoir besoin
bergsonisme n. m. (s. XIX. . . ) bergsonisme besonh (per lo bon -) loc. en cas de besoin

80
besonh apreissant beure a la sorsa

besonh apreissant loc. besoin pressant bestornat adj. châtré veire: sanat, crestat, castrat
besonh fa far (lo -) loc. nécessité fait loi
besonh que n’aviái (al -) loc. j’en avais un si bestòrt, òrta adj. tortueux, euse
grand besoin bestortièr n. m. rouleau (à pâtisserie)
besonha n. f. (s. XII.) besogne besucar v. (s. XII.) 1. baisotter 2. caresser
besonha (despachar -) loc. aller vite en be- besucariá n. f. vétille
sogne besuquejar v. vétiller
besonha (far -) loc. faire ses affaires besuquet, eta adj. 1. délicat 2. vétilleux
besonha de comanda loc. travail commandé besveire v. faire une bévue; manquer de lucid-
besonha faita, argent agaita expr. tout travail ité
mérite salaire besvista n. f. bévue
besonhar v. (s. XIII.) 1. travailler 2. besogner bèta n. m. (s. XIX. . . ) bêta (lettre grecque)
besonhós, osa (pl. besonhoses, osas) adj. (s. XII.) beton n. m. (s. XIX. . . , del francés) béton
besogneux, euse betonaire, aira n. (s. XX.) bétonneur, euse
besonhs (levar qualqu’un de sos -) loc. satis- betonar v. (s. XIX. . . ) bétonner
faire les besoins de quelqu’un betonatge n. m. (s. XIX. . . ) bétonnage
besonhs de qualqu’un (contentar los -) loc. sat-
betonica n. f. (s. XII.) bétoine
isfaire les besoins de quelqu’un
betonièra n. f. (s. XX.) bétonneuse
best seller (pl. best sellers) n. m. (s. XX., mot
betulacèas n. f. plur. (s. XIX. . . ) bétulacées (bot.)
anglés) best seller
betum n. m. (s. XIV.) bitume
bèstia n. f. (s. XIII.) bête (animal)
betumadoira n. f. (s. XX.) machine à bitumer
bèstia adj. bête (sot) veire: pèc
betumar v. (s. XVI. . . ) bitumer
bèstia (la pèl val mai que la -) expr. ça ne vaut
rien betumatge n. m. (s. XIX. . . ) bitumage
bèstia a son verin (cada -) loc. méfie-toi de lui betumièr n. m. (s. XIX. . . ) bitumier (navire)
bèstia cap e tot loc. bête comme ses pieds betumós, osa (pl. betumoses, osas) adj. (s.
bèstia coma un rauba-sauma loc. très bête XIV. . . ) bitumeux, euse
bèstia de bast loc. bête de somme beu plan despuèi que non popa plus expr. c’est
bèstia de crénher loc. animal venimeux, dan- un ivrogne
gereux beu-te lo e salsa-lo expr. accepte ton sort
bèstia de pòrt loc. bête de somme beulaiga adj. e n. buveur d’eau
bèstia que la bèstia, lo que prèsta sa bèstia (mai beulaiga (es -) loc. il ne boit que de l’eau
-) expr. on ne doit pas prêter un animal beuratge n. m. (s. XIII.) breuvage - cit.: E me
bèstia que se vanta non val tant coma se crei trobèri dins la rèirebotiga escura, siegut sus una saca,
(tota -) expr. ce qui se vante ne vaut guère una tassa dins las mans. Lo cafè caud, brutlant e
bèstia, lo lop te manja (fait-te -) expr. 1. ne joue sucrat, un beuratge negre desconegut dins mon país,
pas au plus fin avec ces gens 2. fais attention où cossí noliá ! E me reviscolèt (Joan Bodon, La Quimèra,
tu mets les pieds 1974)
bestial n. m. bêtail beure n. m. (s. XIII.) 1. le boire 2. la boisson
bestial gròs n. m. le gros bétail beure v. (s. XIII.) 1. boire - cit.: Se cal dançar,
bestial menut n. m. le petit bétail dancem; se cal beure, begam : / a tot çò que l’òm vòl
bestial, ala adj. bestial, ale ela es aparelhada (Francés de Corteta, Ramonet, s.
bestialament adv. (s. XIV. « bestialment ») bestiale- XVII); Avèm begut au sorgènt sota l’image (Robèrt
ment Lafònt, 1971, p. 97); Camandiu, davant sa molhèr,
bestiar n. m. (s. XIII.) → bestial bétail gausèt pas beure e cridar coma fasiá ièr a la beguda del
bestiari n. m. (s. XII.) bestiaire bal, los dròlles boleguèron pas tant e i aviá dins sa ten-
bèstias nosentas loc. animaux nuisibles guda mens de crenta que de respècte (Leon Còrdas, Sèt
bestiàs, assa adj. 1. très bête veire: pegàs, assa pans, 1977) 2. se montrer crédule ("avaler" une
2. bêta, asse fausse information)
bestiasson, ona adj. bébête veire: pegòt beure (donar de -) loc. donner à boire
bestiejar v. dire des sottises beure (far lo grand -) sombrer (se noyer)
bestiesa n. f. bêtise beure / tombar un pic loc. boire un coup
bestiòla n. f. (s. XIII.) bestiole beure a galet loc. boire à la régalade
bestion, ona adj. nigaud, aude beure a galetadas loc. boire à la régalade
bestiraire, aira n. traînard beure a gargalet loc. boire à la régalade
bestirar v. 1. lambiner 2. traîner beure a glops loc. boire par gorgées
bestorn n. m. 1. détour 2. zigzag beure a la regalada loc. boire à la régalada
bestornar v. châtrer veire: sanar, crestar, castrar beure a la sorsa loc. boire à la source

81
beure a morre de buòu bicentenari, ària

beure a morre de buòu loc. boire à la surface biais (d’autre -) loc. d’ailleurs
de l’eau biais (d’un certan -) loc. d’une certaine façon
beure a pòt loc. boire au goulot biais (de -) loc. de sorte (de façon)
beure à pòt de tèrra loc. boire à la cruche biais (de -) loc. de biais
beure a son sadol loc. boire à satiété biais (de tot -) loc. en tout cas
beure al (meteis) flascon loc. être logé à la biais (d’aquel -) loc. par ce moyen
même enseigne biais (es totjorn d’un -) loc. c’est toujours la
beure amb los uèlhs loc. couver des yeux même chose
beure coma un enfonilh loc. boire comme un biais (èsser de -) loc. être accomodant
trou biais (non aver lo / aver pas lo -) loc. ne pas
beure coma un truèlh loc. boire comme un trou savoir s’y prendre
beure d’un alen loc. boire d’un seul trait biais (pl. biaisses) n. m. (s. XII.) biais, manière
beure d’una alenada loc. boire d’un trait biais (préner qualqu’un de son -) loc. prendre
beure fins qu’al jaç loc. boire jusqu’à la lie quelqu’un par son faible
beure lo vent a qualqu’un loc. parler sous le biais (préner un bon -) loc. prendre tournure
nez à quelqu’un biais (se li ven de -) loc. s’il le trouve bon
beure son vinagre doç loc. supporter un af- biais (trobar lo -) loc. trouver le procédé
front biais (venir a -) loc. venir à propos
beure un ase que non a set (non fariatz / fariatz biais a (de -) loc. adv. de façon à
pas -) expr. on ne peut forcer quelqu’un à faire
biais de (a -) loc. en guise de
ce dont il n’a pas envie
biais ni d’autre (d’un -) loc. en aucune façon
beuriatz dins un veire d’aiga (la -) expr. elle est
biais ni de l’autre (d’un -) loc. en aucune façon
jolie à croquer
biais o de l’autre (d’un -) loc. de toutes façons
beutat n. f. (s. XII.) beauté - cit.: Un Zefir cortisan i
biais que (de -) loc. de sorte que
passa, / totjorn fresquet e musquetat, / e per creissença
de beutat, / una font i ven de Parnassa (Pèire Godelin, biaisar v. (s. XII.) biaiser
Ramelet mondin, s. XVII) biaissut, uda adj. 1. adroit, oite 2. habile
beutat de femna e bon vin fan despertar de biauda n. f. blouse - cit.: De femnas se sarravan
matin expr. belle femme et bon vin font amb de fial e d’agulhas. Demandavan se i aviá pas de
réveiller tôt botons de tornar cóser, de pòchas de petaçar o de biau-
beutats (aver las sèt -) loc. avoir la beauté du das de sarcir, e mai tanben de farda per lavar qu’amb
diable aquel polit temps la bugada seriá lèu seca (Joan Bodon,
bevable, abla adj. (s. XIII.) buvable La Quimèra, 1974)
bevedor n. m. abreuvoir à oiseaux biberon n. m. biberon
bevedor, doira adj. → bevable buvable bibla n. f. (s. XII. . . ; s. XIV.) bíblia bible - cit.:
beveire, eira n. (s. XIII.) buveur, euse Translatet en lati la maior partida de la bibla dels
bevenda n. f. (s. XII.) boisson Grexs (Apostols, s. XIII) - src.: Achard, 1785 :
béver v. boire ’biblo"; Mistral, 1878 : "biblo"
béver n. m. 1. le boire 2. la boisson biblic, ica adj. (s. XVII. . . ) biblique
beveriá n. f. (s. XV.) beuverie bibliobús (pl. bibliobuses) n. m. (s. XX. . . ) bib-
bevet, eta adj. être en état d’ivresse liobus
beveta n. f. goût de boire bibliofague, aga adj. (s. XX. . . ) bibliofag biblio-
bevotejar v. buvoter phage (insecte)
bi-reactor n. m. (s. XX.) biréacteur bibliofil, ila n. (s. XVIII. . . ) bibliophile
bi-rectangle, angla) adj. (s. XX.) birectangle bibliofilia n. f. (s. XVIII. . . ) bibliophilie
bi-refringéncia n. f. (s. XX.) biréfringence bibliofilic, ica adj. (s. XIX. . . ) bibliophilique
bi-refringent, enta adj. (s. XX.) biréfringent, bibliografia n. f. (s. XVII. . . ) bibliographie
ente bibliografic, ica adj. (s. XVIII. . . ) bibli-
biaça n. f. besace ographique
biaça (aduire sa -) loc. emporter son casse- bibliotèca n. f. (s. XV. . . ) bibliothèque
croûte bibliotecari, ària n. (s. XVI. . . ) bibliothécaire
biaça (gelós coma un cocarro de sa -) expr. bica n. f. → penís (n.m.) pénis (fam.) veire: cf.
jaloux comme un gueux de sa besace penis, cf. vièt
biaça (préner la -) loc. être réduit à la mendicité bicameralisme n. m. (s. XX. . . ) bicamérisme
biais (a lo -) loc. il est très adroit veire: adreit bicar v. 1. sarcler 2. fam. coïter
biais (aquò me ven de -) cela me plait/ m’agrée bicarbonat n. m. (s. XIX. . . ) bicarbonate
biais (aver bon -) loc. savoir s’y prendre bicefal, ala adj. (s. XIX. . . ) bicéphale
biais (aver lo -) loc. avoir le savoir-faire bicentenari, ària adj. e n. (s. XX. . . ) bicentenaire

82
bicèps (pl. bicèpses) biogenèsi

bicèps (pl. bicèpses) n. m. plur. (s. XVIII. . . ) bi- bilabiat, ada adj. (s. XIX. . . ) bilabié, ée
ceps bilanç (pl. bilances) n. m. (s. XVI. . . , (de l’ital.
bicicleta n. f. (s. XIX. . . ) bicyclette - cit.: Lo pus bilancio)) bilan
grand òme de Clarmont. Mai que Vercingetorix o bilateral, ala adj. (s. XIX. . . ) bilatéral, ale
Desaix, encara mai que Pascal que pesava l’aire. . . bilha n. f. (del francés) bille de roulement)
Geminiani que ganhèt un còp lo torn de França de las bilhard n. m. (s. XIV. . . ) billard
bicicletas (Joan Bodon, Grands jorns, 1964) ; Al torn bilhet n. m. (s. XV. . . ) billet (monnaie)|
de mila nòu cent sièis, la bicicleta non èra un esplech bilheta n. f. (s. XIX.) billet (spectacle)
de trabalh (Paul Gairaud, 1980) biliar, ara adj. (s. XVII. . . ) biliaire
bicicleta (en -) loc. adv. a bicyclette bilingüe, güa adj. (s. XVII. . . ) bilingue
bicicleta (l’òme de la -) expr. l’homme à la bi- bilingüisme n. m. (s. XX.) bilinguisme
cyclette biliós, osa (pl. biloses, osas) adj. bilieux, euse
bicle n. m. vélo (fam.) bilobat, ada adj. (s. XVIII. . . ) bilobé, ée
bicolòr, òra adj. (s. XIX. . . ) bicolore bimbaròlas (aver los uèlhs que fan -) loc.
biconcau, ava adj. (s. XIX. . . ) biconcave 1. avoir la berlue 2. voir trente-six chandelles
biconvèxe, èxa adj. (s. XVIII. . . ) biconvèx bicon- bimbaròlas (far -) loc. éblouir
vexe bimensual, ala adj. (s. XIX. . . ) bimensuel, elle
bicòrne, òrna adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) bicorne bimestral, ala adj. (s. XIX.) bimestriel, elle
bicromia n. f. (s. XX. . . ) bichromie bimotor n. m. (s. XX.) bimoteur
bidet n. m. (s. XVIII. . . , del francés) bidet (toilette) binar v. biner
bidon n. m. bidon binari, ària adj. binaire
bidòrs (de -) loc. de travers binatge n. m. binage
bidòrs, òrsa adj. de travers bingar v. gambader
bidorsada n. f. 1. contorsion 2. roulis (bateau) binòcle n. m. (s. XVII. . . ) binocle
bidorsar v. 1. tortiller 2. rouler (bateau, roulis) binocular, ara adj. (s. XVII. . . ) binoculaire
bidorsejar v. se dandiner binòmi n. m. (s. XVI. . . ) binôme
bièla n. f. (s. XVII. . . , del fr. ? cast. bielda) bielle binomial, ala adj. (s. XV. . . ) binomial, ale
biennal, ala adj. biennal biòacostica n. f. (s. XX.) bioacoustique
bièrra n. f. (s. XIX. . . , del neerl. bier) bière (bois- biòastronomia n. f. (s. XX.) bio astronomie
son) biòbibliografia n. f. (s. XX.) biobibliographie
bierraire, aira n. brasseur (bière) veire: cf. biòbibliografic, ica adj. (s. XX.) biobibli-
braçaire ographique
bifasat, ada adj. (s. XIX. . . ) biphasé, ée biòc n. m. (s. XIV.) portion de vers au Moyen
bifasic, ica adj. (s. XX.) biphasé, ée Age
bifide, ida adj. (s. XX.) bifid bifide biocar v. (s. XIV.) technique de versification au
bifilar, ara adj. (s. XIX. . . ) bifilaire Moyen Age
bifocal, ala adj. (s. XX. . . ) bifocal, ale biòcarburant n. m. (s. XX.) biocarburant
bifurcacion n. f. (s. XVI. . . ) bifurcation biòcatalisator n. m. (s. XX.) biocatalisador;
bifurcar v. (s. XIV.) bifurquer (s. XVI) biocatalizator biocatalyseur
biga n. f. (s. XIV.) 1. bigue 2. poutre 3. grue (ma- biocenòsi n. f. (s. XX.) biocénose
chine) biocida n. m. (s. XX.) biocide
bigal n. m. moucheron bioclimatic, ica adj. (s. XX.) bioclimatique
bigame, ama adj. e n. m. (s. XIII. . . ) bigam bioclimatologia n. f. (s. XX.) bioclimatologie
bigame biocompatible, ibla adj. (s. XX.) biocompatible
bigamia n. f. (s. XV. . . ) bigamie biodegradabilitat n. f. (s. XX.) biodégradabilité
bigarrada n. f. 1. bigarade 2. orange amère biodegradable, abla adj. (s. XX.) biodégradable
bigarradura n. f. bigarrure biodegradacion n. f. (s. XX.) biodégradation
bigarrar v. bigarrer biodescai (pl. biodescais) n. m. (s. XX.) bio
bigarròt n. m. bigarreau (cerise). déchet
bigarrotièr n. m. cerisier bigarreau biodiversitat n. f. (s. XX.) biodiversité
bigatar v. troquer bioelement n. m. (s. XX.) bioélément
bigordan, ana adj. bigourdan, ane bioenergetic, ica adj. (s. XX.) bioénergétique
bigòrn, òrna adj. (s. XIV.) biscornu, ue bioenergia n. f. (s. XX.) bioénergie
bigòrna n. f. (s. XVII. . . ) bigorne bioetanòl n. m. (s. XX.) bioéthanol
bigornèl n. m. bigorneau (murex) bioetica n. f. (s. XX.) bioéthique
bigòs (pl. bigòsses) n. m. houe à deux dents biofisica n. f. (s. XX.) biophysique
bila n. f. bile biogás (pl. biogases) n. m. (s. XX.) biogaz
bila (se mòure la -) loc. s’échauffer la bile biogenèsi n. f. (s. XX.) biogénèse

83
biogenetic, ica blanc coma un liri

biogenetic, ica adj. (s. XX.) biogénétique bisetmanal, ala ; bi-setmanal, ala adj. e n. m.
biogeografia n. f. (s. XX.) biogéographie bihebdomadaire
biografe, afa n. (s. XVII. . . ) biograf biographe - bisexual, ala; bi-sexual, ala adj. e n. (s. XIX. . . )
src.: Mistral, 1878 : "biougrafe" bisexuel, elle
biografia n. f. (s. XVIII. . . ) biographie bisfenòl bisphénol (quimia)
biografic, ica adj. (s. XVIII. . . ) biographique bison, ona n. (s. XIV.) bison, onne
bioïndustria n. f. (s. XX.) bio-industrie bissac n. m. (s. XIV.) besace
biologia n. f. (s. XIX. . . ) biologie bissana n. f. clématite
biologic, ica adj. (s. XIX. . . ) biologique bissanta n. f. grand nombre
biològue, òga adj. (s. XIX. . . ) biològ biologue bisseccion n. f. (s. XVIII. . . ) bissection
bioluminescéncia n. f. (s. XX.) bioluminescence bissector, tritz (pl. bissectors, trises) adj. e n. f.
biomassa n. f. (s. XX.) biomasse (s. XIX. . . ) bissecteur, trice
biopsia n. f. (s. XIX. . . ) biopsie bissèst (l’an del -) loc. l’année bissextile
bioquimia n. f. (s. XX.) biochimie bissèst (pl. bissèstes) n. m. (s. XIV.) bissèxte bis-
bioquimic, ica adj. (s. XX.) biochimique sexte
bioquimista n. (s. XX.) biochimiste bissèst a tornat (lo -) loc. la mauvaise fortune
bioritme n. m. (s. XX.) biorythme est venue
biosciéncias n. f. plur. (s. XX.) biosciences bissextil, ila adj. (s. XIV.) bissextile veire: bissèst
biosfèra n. f. (s. XIX. . . ) biosphère bissinòsi n. f. (s. XX.) byssinose (med.)
biosintèsi n. f. (s. XX.) biosynthèse bistorin n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. bistorina) bistorí
biotecnologia n. f. (s. XX.) biotechnologie bistouri
bioterapia n. f. (s. XX.) biothérapie bistre, bistra adj. bistre
biotic, ica adj. (s. XX.) biotique Bitèrna n. f. ville imaginaire
biotipe n. m. (s. XX.) biotype Bitèrna (diable de -) n. m. grand diable
biotipologia n. f. (s. XX.) biotypologie Bitèrna (laid coma boc de -) expr. laid comme
biotòp n. m. (s. XX.) biotope
Bitèrna (laid coma lo diable de -) expr. laid
biotractament n. m. (s. XX.) biotraitement
comme
biotractor n. m. (s. XX.) biotraiteur
bituminifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) bituminifère
bioxide n. m. (s. XIX. . . ) bioxid bioxyde
bituminita n. f. (s. XIX. . . ) bituminite
biparticion n. f. (s. XVIII. . . ) bipartition
bituminizacion n. f. (s. XIX. . . ) bituminisation
bipartisme n. m. (s. XX.) bipartisme
bituminizar v. (s. XIX. . . ) bituminiser
bipartit, ida adj. (s. XIV. . . ) biparti, ie
bituminós, osa (pl. birumoses, osas) adj. (s. XIV.)
bipède, èda adj. e n. (s. XVI. . . ) bipèd bipède
bitumineux, euse
biplaça adj. (s. XX.) biplace
bivac n. m. bivouac
biplan n. m. (s. XX.) biplan (avion)
bivacar v. bivouaquer
bipolar, ara adj. (s. XX.) bipolaire
bipolaritat n. f. (s. XX.) bipolarité bivalent, enta adj. bivalent, ente
bipolarizacion n. f. (s. XX.) bipolarisation bivalve, alva adj. e n. (s. XVIII. . . ) bivalve
biquiní (/bikiní) n. m. (s. XX., nom d’un atòl de bizantin, ina adj. (s. XVI. . . ) byzantin
l’ocean Pacific) bikini bizantinisme n. m. (s. XIX. . . ) byzantinisme
birman, ana adj. (s. XX.) birman, ane bizantinista n. (s. XX.) byzantiniste
bis adv. bis bladada n. f. (s. XIII.) 1. récolte de blé veire: cf.
bis, bisa (pl. bises) adj. (s. XII.) 1. bis 2. brun abladada 2. redevance en blé
bisa n. f. (s. XII.) 1. bise 2. vent bladariá n. f. (s. XIII.) marché au blé
bisannual, ala adj. (s. XVIII. . . ) bisannuel, elle bladatge n. m. provision de blé veire: cf. abla-
bisca n. f. mauvaise humeur datge
bisca (préner la -) loc. se fâcher tout rouge bladièr, ièra adj. relatif au blé
biscaire (de -) loc. de travers bladièra n. f. champ de blé
biscaire (en -) loc. en biseau blaga n. f. (del neerl.) blague (à tabac)
biscantar v. chanter faux blaimar v. (s. XIX.) blêmir veire: cf. blasmar
biscar v. bisquer blaime, blaima adj. (s. XIX.) blême veire: cf.
biscar (far -) v. faire bisquer blasme
biscariá n. f. fâcherie blanc (far -) loc. faire chou blanc
biscòta n. f. (s. XIX. . . , de l’ital. biscotto) biscotte blanc coma la coa d’un mèrle expr. noir
biscre n. m. combles (d’un bâtiment) comme. . .
bisèl n. m. biseau blanc coma nèu loc. blanc comme neige
biselar v. biseauter blanc coma un ciri (èsser -) être très pâle
biset, eta n. 1. brun 2. pigeon de roche blanc coma un liri loc. blanc comme. . .

84
blanc coma un pedaç bleda (èsser cort de -)

blanc coma un pedaç loc. blanc comme un blasmable, abla adj. (s. XIII. . . ) blaimable
linge blâmable
blanc del pòrre (aver lo -) loc. avoir gagné blasmaire, aira n. (s. XII.) blaimaire qui répri-
blanc, blanca adj. (s. XII.) blanc, blanche - cit.: mande
La castetat, mas sòrs, es la pus bèla [paradura] qu’una blasmar v. (s. XII.) blâmer veire: cf. blaimar
[nòvia] pòsca portar al leit nupcial. E ! quna de blasme n. m. (s. XII.) blâme veire: cf. blaime
vosautras [se] pòt flatar de n’aver pas sulhat aquela blason n. m. blason
rauba blanca que Dieu [li] carguèt en naissent ? Vos blat n. m. blé - cit.: Una flor que retrobava, una
vòli pas far vòstre procès, mès se caduna d’aquelas se rauba qu’aimava Miquèl, un ròdol ont s’èran aimats,
mordissiá fèrme los pòts, veiriam fòrças bodoflas (Joan totas las vinhas de Laureta. Lors doas vidas èran es-
Loís Fornèrs, s. XVIII) tadas tant estrechament mescladas que Miquèl dins
blancariá n. f. (s. XIV.) mégisserie veire: cf. son passat èra pertot, coma dins lo blat la rosèla (Joana
lavariá Bartès, Lison, 1934)
blancor n. f. (s. XII.) blancheur blat d’ase (de -) loc. des coups de bâton
blancós, osa (pl. blancoses, osas) adj. blat de luna (far de -) loc. 1. voler dans les
blanchâtre champs en profitant de la pleine lune 2. fig.
blancs ! (non sèm -) loc. nous sommes dans de commettre un adultère
sales draps blat d’Espanha loc. maïs veire: cf. milh, cf. mil-
blandiment n. m. (s. XIII.) 1. flatterie 2. cajolerie hòc
blandir v. (s. XII.) 1. flatter 2. cajoler blat ensacat (es de -) loc. 1. c’est une affaire
blanquejar v. (s. XIII.) devenir blanc sûre 2. l’affaire est dans le sac
blat i a d’iraga (dins lo -) loc. 1. dans les
blanqueta n. f. (s. XVI.) blanquette (vin de
meilleures choses, il y en a de mauvaises 2. cha-
Limoux)
cun a sa part d’ombre
blanqueta n. f. (s. XVIII.) blanquette (ragoût de
blat negre n. m. (blé) sarrasin
viande).
blat, i a de rats (ont i a de -) expr. là où il y a
blanquièr, ièra n. (s. XIV.) blanquisseire
quelque chose à prendre
mégissier veire: cf. lavandièr
blats (botar tot a tres -) loc. mettre sens dessus-
blanquiment n. m. (s. XIV.) blanchiment veire:
dessous
cf. emblanquiment
blats e forra-borra (tot a tres -) loc. sans
blanquinard, da adj. d’un blanc sale compter et pêle-mêle
blanquinèl, èla adj. d’un beau blanc blau de la páur (venir -) loc. d’une peur bleue
blanquinós, osa (pl. blanquinoses, osas) adj. blau encre n. m. bleu sombre
blanchâtre blau, ava adj. (s. XII.) 1. bleu, bleue (couleur) -
blanquir v. 1. blanchir veire: cf. emblanquir cit.: Res, per ieu, passarà jamai en delícias aqueles
2. mégisser esclopons de sucre ròses o blaus ont dormissiá un Jè-
blasfema (le ventre me -) expr. mon ventre fait sus tan saure e tan lusent que lo sentissiái fondre dins
du bruit la boca (Loisa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940)
blasfemaire, aira n. 1. qui jure veire: cf. blasfe- 2. ecchymose
mator 2. qui médit blaugiment n. m. éblouissement
blasfemar v. (s. XII. : « blastemar ») ; s. XIV.) 1. blas- blaugir v. éblouir
phémer 2. fam. dire du mal 3. dire des jurons blaugir davant los uèlhs (far -) loc. faire miroi-
blasfemator, tritz (pl. blasfemators, trises) adj. ter
e n. (s. XIV. . . ) blasfemador blasphémateur, trice blavairòl n. m. → equimòsi bleu (ecchymose)
veire: cf. blasfemaire - cit.: Vaquí, Madama, las blavar v. meurtrir (faire des « bleus »)
paraulas pas de créser qu’aquel blasfemator a ausadas blavejament n. m. fait de devenir livide
prononciar sul sulhet de sa mòrt (Robèrt Lafònt, 2001) blavejar v. (s. XIV.) 1. pâlir 2. devenir livide
- src.: Honnorat, 1846 : "blasphematour" blavesa n. f. (s. XIII.) lividité
blasfematòri, òria adj. (s. XVI. . . ) blasfemador blavet n. m. bleuet (fleur)
blasphématoire blaviment n. m. bleuissement
blasfèmi n. m. (s. XIX.) blasfema; blasfeme blas- blavir v. bleuir
phème blavós, osa (pl. blavoses, osas) adj. bleuâtre
blasidura n. f. état d’une chose fanée veire: cf. bleda n. f. (s. XIII.) blette
ablasidura. bleda (aquò non val una -) expr. cela ne vaut
blasiment n. m. fait d’être flétri veire: cf. ablasi- rien
ment bleda (èsser con coma una -) expr. être très
blasir v. 1. flétrir veire: cf. ablasir 2. froisser stupide
(vêtement) 3. avachir 4. meurtrir bleda (èsser cort de -) expr. être dénué de tout

85
bleda-raba bochòrla

bleda-raba n. f. betterave un Jèsus tan saure e tan lusent que lo sentissiái fondre
blenda n. f. (s. XVIII. . . ) blende dins la boca (Loisa Paulin, Lo vièlh libre d’images,
blennoragia n. f. (s. XVIII. . . ) blenoragia blennor- 1940)
agie bòça n. f. bosse
bles, blesa (pl. bleses, blesas) adj. (s. XIII.) qui bòça (aver la -) loc. avoir de la chance
articule mal boca (de -) loc. de vive voix
blesejadís (pl. blesejadisses) n. m. fait de mal boca (èsser en -) loc. être en appétit
articuler boca (far la prima -) loc. parler avec précaution
blèst (atudar lo -) loc. rabattre le caquet boca (metre en -) loc. alléguer; argumenter;
blèst (pl. blèstes) n. m. mèche de lampe dire - cit.: metre en boca qualque rason
bleuge, ja adj. éclatant de blancheur bòça (non ai la / ai pas la -) loc. je n’ai pas de
blindar v. (s. XVII. . . , de l’alem.) blinder chance au jeu
blindat n. m. (s. XIX. . . ) blindé boca (non aver que de / aver pas que de -) loc.
blindatge n. m. (s. XVIII. . . ) blindage n’avoir que la gueule
blòc n. m. (s. XIX., del neerl.) bloc boca (tirar de la -) loc. sortir de la bouche
bloca n. f. (s. XIII.) bosse centrale du bouclier boca de forn loc. gueule de four
blòca pòrta n. m. (s. XX.) bloque porte (cf. boca de l’estomac n. f. creux de l’estomac
mainats) boca de nuèit (a -) loc. à l’entrée de la nuit
blòca tirador n. m. (s. XX.) bloque tiroir (cf. boca de sac (a -) loc. à foison, en abondance
mainats) boca del mond (èsser a la -) loc. être l’objet de
blocar v. (s. XIX.) bloquer toutes les conversations
blocatge n. m. 1. blocage 2. action de bloquer boca e dent (de -) loc. en une bouchée
blòda n. f. blouse veire: cf. biauda boca enjós (de -) loc. 1. face à terre 2. sur le
blond coma un fial d’aur loc. blond comme les ventre
blés boca me degota (la -) loc. l’eau m’en vient à la
blond coma una abelha expr. blond comme les bouche
blés boca non còsta gaire (vent de -) expr. on peut
blond, onda adj. (s. XII.) blond, onde toujours en parler
blondinèl, èla adj. un joli blond boca que vòls, còr que desiras (a -) loc. à
blondir v. (s. XIII.) 1. blondir 2. faire paraître bouche que veux-tu
blond boca rufada loc. lèvres pincées
bloquièr n. m. (s. XIV.) bouclier boca suava (aver la -) loc. savoir se taire
blos, blosa (pl. bloses, blosas) adj. (s. XII.) bocada n. f. bouchée veire: bocin
1. dépouillé, ée - cit.: Mon còr, mai que mai, bocafin, ina n. 1. gourmet 2. fine gueule
pataquejava coma aquel de la lauseta qu’aviái tan bocafina n. gourmet
sovent ausida, sus los rastolhs de Tèrra-l’òrt, dins bocal n. m. 1. embouchure 2. bocal 3. bouche
lo calimàs, s’adelir en cantant "dins la mar blosa de de four
l’aire (Julieta Dissèl, s. XX) 2. pur, pure bocaladas n. f. plur. flagorneries de courtisan
blosetat n. f. état de ce qui est dépouillé, pur bocalar n. m. ouverture de puits
bloson n. m. (s. XX., del francés) blouson bocalar (far lo -) loc. 1. faire le chien couchant
blòt (en -) loc. en bloc veire: bocar, bocalar 2. faire le chien qui attend
bòa n. f. (s. XIII.) boa (serpent) (n. m.) la friandise 3. se soumettre
boada n. f. les bovins de la ferme bocapudent, enta adj. qui a mauvaise haleine
boalha n. f. troupeau de bovidés (triv.)
boariá n. f. (s. XIII.) étable à bœufs bocaran n. m. (s. XII., nom d’una vila) 1. bougran
boatièr n. m. gardien des bœufs 2. étoffe
boatièr, èra n. bouvier veire: cf. boièr bocariá n. f. (s. XII.) boucherie
bobança n. f. (s. XIII.) 1. ostentation, générosité bocarut, uda adj. lippu, ue
2. bombance bocas ensús (de -) loc. couché sur le dos
bobina n. f. bobine bocas son sòrres (totas las -) loc. nous avons
bobinar v. bobiner tous les mêmes problèmes
bobinatge n. m. bobinage bocassa n. f. grande bouche
bobosa ( a la -) loc. à l’étourdie, à la hâte boçatge n. m. bossage (arch.)
boc n. m. bouc bocejar v. faire bosse
boc emissari (èsser lo -) être le bouc émissaire bocejat, ada adj. bosselé, ée
boca n. f. (s. XII.) bouche veire: dòmna Liseta, po- bocelar v. être bosselé
tonièra - cit.: Res, per ieu, passarà jamai en delícias bochard, arda n. malpropre
aqueles esclopons de sucre ròses o blaus ont dormissiá bochòrla n. f. → botiòla ampoule (peau)

86
bocin bol (agantar lo -)

bocin n. m. (s. XII.) 1. morceau de nourriture bofiga n. f. → botiòla ampoule (sur la peau)
2. bouchée veire: cf. ampola
bocin (non auràs / auràs pas -) loc. tu n’en auras bofigadura n. f. boursouflure
pas bofigar v. boursoufler
bocin de canonge (un -) loc. un morceau de roi bofigós, osa (pl. bofigoses, osas) adj. couvert
bocin non auràs loc. tu n’en auras pas de pustules
bocin reial (un -) loc. un morceau de roi bofon n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. buffone) bouffon
bocinada n. f. (s. XII.) bouchée bofonada n. f. (s. XVI. . . ) facétie
bocinar v. couper en morceaux (nourriture) bofonaire, aira n. (s. XVI. . . ) bouffonneur, euse
bocinejar v. couper en petits morceaux (nour- bofonar v. (s. XVI. . . ) 1. faire des facéties veire:
riture) cf. pefonar 2. s’amuser
bocinet n. m. petit morceau (nourriture) bofonariá n. f. (s. XVI. . . ) bouffonnerie
bocins (a -) loc. par morceaux bòga n. f. bogue (enveloppe piquante de châ-
bocla n. f. boucle (ceinture) taigne). veire: cf. pelós
boclar v. boucler (ceinture, valise. . . ) bogia n. f. (s. XIX. . . , del francés) bougie (moteur)
boçon n. m. (s. XII.) bélier (machine de guerre) bogia n. f. (s. XV., nom d’une vila d’Algeria) →
candela bougie
boçut, uda adj. bossu, ue
bogre n. m. bougre
boda n. m. (s. XX.) bodà bouddha
bogre de loc. espèce de
bodega n. f. cornemuse
boicòt (/boycott) n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) boy-
bodegaire, aira n. joueur de cornemuse
cott
bodenfla n. f. bulle d’air, de savon
boicotaire, aira n. (s. XIX. . . ) boycotteur
bodenflar v. 1. devenir bouffi 2. (fig.) se gonfler
boicotar (/boycottar) v. (s. XIX. . . ) boycotter
d’orgueil
boièr, boièra n. (s. XIII.) bouvier, ière
bodenfle, enfla adj. 1. bouffi 2. (fig.) gonflé boïn, ina adj. e n. m. plur. bovin
d’orgueil
boirica n. f. bourriche
bodic, ica adj. e n. (s. XIX. . . ) bouddhique bois (pl. boisses) n. m. (s. XII.) buis
bodifla n. f. 1. vessie 2. baudruche boissa n. f. outil de cordonnier
bodin n. m. boudin boissador n. m. essuie-main veire: boissar - cit.:
bodisme n. m. (s. XIX. . . ) bouddhisme Per la cort, los escodeires se desposcavan en se cla-
bodista adj. e n. (s. XIX. . . ) bouddhiste pant las esquinas a còps de vestons, puèi se lavavan
bodofla n. m. 1. bulle d’air - cit.: Acampem le las mans dins lo pairòl e se fasián passar lo boissador
mesprètz damb le mesprètz, e de totas lors paraulas (Andrieu Pradèl, 1966).
ufladas e trufandièras fasam de mòbles de bodofla ; ten boissar v. 1. essuyer 2. frotter
(Pèire Godelin, s. XVII) ; La castetat, mas sòrs, es boissèl n. m. boisseau - cit.: Enfin, jo som damnat
la pus bèla [paradura] qu’una [nòvia] pòsca portar al per aver fait d’usuras, / per tant de fals [contractes] e
leit nupcial. E ! quna de vosautras [se] pòt flatar de de falsas mesuras, / jo lairon, jo cobés, que per un fals
n’aver pas sulhat aquela rauba blanca que Dieu [li] boissèl, / m’ai ganhat un Infèrn e m’ai perdut le Cèl
carguèt en naissent ? Vos vòli pas far vòstre procès, (Bertomieu Amilhat, Exercici de la fe, 1673)
mès se caduna d’aquelas se mordissiá fèrme los pòts, boisselat n. m. contenu d’un boisseau
veiriam fòrças bodoflas (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII) boisselat (n’aver un -) loc. en avoir pour son
2. enflure compte veire: boissèl
bodoisson n. m. 1. bouchon (tampon) veire: cf. boissèls e boissèls (i a -) loc. tout est relatif
tampon, cf. tap 2. fig. petit enfant « bout de boisseròla n. f. busserole (arbuste)
chou » boissièra n. f. (s. XIII.) lieu couvert de buis
bodoissonar v. boucher (obturer) boisson n. m. buisson
bodonha n. f. bosse boisson blanc n. m. aubépine veire: cf. albe-
bodonhar v. faire des bosses (tuméfier) spina
bodosca n. f. cire d’abeille boisson negre n. m. épine noire
bodre (a -) loc. 1. à foison veire: abodrir 2. sans boissonada n. f. hallier veire: cf. bartàs
ordre 3. à revendre 4. à gogo - src.: Alibèrt, 1935, boissonós, osa adj. buissonneux, euse veire: cf.
p. 204 : a boudre embartassat
bodú ! interj. (eufemisme de « bon Dieu ».) bon bojal n. m. (s. XIII.) 1. lucarne 2. soupirail
Dieu ! (euphémisme) veire: cf. bon Dieu ! bòl n. m. (s. XIII.) bol (vaisselle)
boèmi, boèmia n. bohémien, ienne veire: cf. bòl n. m. 1. coup de filet 2. prise (pêche)
gitano, cf. caraco 3. butin
bofa n. f. gifle bòl ! (quin -) loc. quelle chance / aubaine !
bofarda n. f. 1. bouffarde 2. grosse pipe bol (agantar lo -) loc. commencer à bouillir

87
bòl (aver lo -) bon (èsser dins son -)

bòl (aver lo -) loc. avoir le droit de pêcher bolhabaissa n. f. (de l’occ. bolha peis o bolh abaissa)
bòl (far -) loc. 1. faire bonne pêche 2. faire la bouillabaisse
vole (jeu de cartes) bolhaca n. f. 1. eau sale 2. flaque 3. mauvaise
bol (lo primièr -) loc. le premier bouillon cuisine
bol (pèrdre lo -) loc. cesser de bouillir bolhent n. m. le moment décisif
bol (préner lo -) loc. commencer à bouillir bolhon n. m. 1. bouillon 2. potage
bòl (téner son -) loc. avoir son magot bolhon a la reina n. m. lait de poule
bòl (tirar lo -) loc. lever le filet bolhon d’uòu n. m. lait de poule
bòl blanc (far un -) loc. faire fiasco bolida n. f. bouillie
bol lo peis es cuèit (dins un -) expr. un bouillon bolide n. m. (s. XVI. . . ) bolide
suffit pour cuire le poisson bolidoira n. f. (s. XIII.) bouilloire
bòla n. f. (s. XIII.) 1. boule 2. bille (bille, billard) boliment n. m. 1. action de bouillir 2. (fig.) in-
bòla n. f. (s. XIII.) borne veire: bosòla dignation
bòla de nèu loc. (s. XVII.) boule de neige boliment (èsser en -) loc. être en effervescence
bolaire, aira n. (s. XIII.) borneur bolimia n. f. (s. XIX. . . ) boulimie
bolar v. (s. XIII.) 1. borner 2. limiter bolimic, ica adj. (s. XIX. . . ) boulimique
bolard n. m. grosse bille (jeu) bolir v. (s. XIII.) bouillir
bolatge n. m. bornage bolir (daissar -) loc. laisser faire
bolbena n. f. boulbène (terre) bolir sense versar (non pòt -) loc. il est irascible
bolchevic, ica n. (s. XX.) bolchevik bolit n. m. viande bouillie
bolchevisme n. m. (s. XX.) bolchevisme bolon n. m. (s. XIII. . . ) boulon veire: cf. bòla
boldògue (/bulldòg) n. m. (s. XX., de l’anglés) bolonar v. boulonner
bulldog bols (a bèls -) loc. à gros bouillons
bolega d’un bigòs (se -) loc. à toucher avec des bom ! onom. boum !
pincettes bomb n. m. bruit sourd
bolegadís, issa adj. 1. mobile 2. qui bouge bomba n. f. (s. XVII. . . ) bombe
3. meuble bomba (a tota -) loc. à fond de train
bolegadís, issa adj. 1. mobile 2. meuble (terre) bombacuol n. m. passage dangereux, où l’on
bolegaire, aira n. 1. qui bouge 2. qui se déplace peut chuter
3. bourlingueur bombar v. frapper d’un coup sourd
bolegament n. m. remuement bombarda n. f. (s. XIV. . . ) bombarde
bolegar v. (s. XII.) 1. remuer - cit.: Camandiu, da- bombardament n. m. (s. XVII. . . ) bombarde-
vant sa molhèr, gausèt pas beure e cridar coma fasiá ment
ièr a la beguda del bal, los dròlles boleguèron pas bombardar v. (s. XVI. . . ) bombarder
tant e i aviá dins sa tenguda mens de crenta que de bombardièr n. m. (s. XX.) bombardier
respècte (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) 2. s’agiter bombet n. m. 1. gilet veire: cf. casabèc 2. cor-
3. bourlinguer sage de femme
bolegar (aver òbra a se -) loc. avoir de la peine bombix n. m. (s. XIV.) 1. bombyx 2. ver à soie
à bouger bombona n. f. bonbonne
bolegar coma un diable aspersorat (se -) loc. (de bombut, uda adj. bombé
aspersor) → aspergit s’agiter comme un diable bomerang n. m. (s. XIX. . . , lenga australiana)
dans un bénitier boomerang
bolegar d’argent loc. brasser de l’argent bon ! (mon -) expr. mon ami !
bolegar la mostarda loc. rappeler de mauvais bon (a de -) loc. adv. (s. XVII.) 1. tout de bon - cit.:
souvenirs A de bon, companhons, imaginem cossí / la verenhaira
bolegar lo vespièr loc. mettre de l’huile sur le Mòrt non s’i palpa bocin. . . (Pèire Godelin, s. XVII).
feu 2. sérieusement
boleguet, eta adj. turbulent (enfant) veire: cf. bon (a de -) loc. tout de bon
turbulent bon (aquò m’es de -) loc. cela m’est agréable
boleguiu, iva adj. inconstant veire: cf. incon- bon (aver de -) loc. avoir du bon
stant bon (ben de -) loc. tout de bon
bolent, enta adj. bouillant, ante bon (de -) loc. pour de bon
bolet n. m. (s. XIII.) bolet (champignon) veire: cf. bon (es plan -) loc. c’est très bon
bruguet, cf. cep bon (èsser a son -) loc. être à son meilleur
bolet n. m. boulet (canon. . . ) bon (èsser a son -) loc. être dans son bel âge
bolet d’esca n. m. amadouvier bon (èsser de -) loc. être agréable
boleta n. f. bille à jouer bon (èsser dins son -) loc. être dans son
bolh n. m. ébullition meilleur

88
bon (far -) boqueta

bon (far -) loc. faire beau (temps) bonas vivas (èsser dins sas -) loc. être dans la
bon (non es de / es pas de -) loc. c’est pour rire force de l’âge
bon (préner de -) loc. prendre la chose sérieuse- bonàs, assa (pl. bonasses, assas) adj. 1. bonasse
ment 2. bon enfant
bon (tot de -) loc. (s. XVII.) de bon cœur, résolu- bonasèrbas n. f. plur. fines herbes
ment bonassariá n. f. bonasserie
bon a donar bolhons als lapins (non seriá -) bonastre (per -) loc. 1. par chance 2. par bon-
expr. il n’est pas très malin heur
bon apetís, non li cal salsa expr. quand on a bonastruc vos siá ! loc. que cela vos profite !
faim on ne chipote pas bonaür n. m. bonheur veire: cf. benastre, cf. aür
bon Bernat (far del -) loc. faire le bon apôtre
bon besonh (se -) loc. si besoin bonaür t’arriba que loc. tu as de la chance que
bon còire (de -) loc. facile à cuire bonbon n. m. bonbon
bon coratge (de -) loc. (s. XVII.) 1. de grand cœur bonbonièra n. f. bonbonnière
2. avec courage bond n. m. bond veire: cf. bomb
bon Dieu ! interj. bon Dieu ! veire: cf. bodú bond (far quicòm del segond -) expr. aire
bon Dieu non i es tornat passar despuèi lo quelque chose trop tard
faguèt (lo -) expr. c’est un pays désolé bonda n. f. bonde
bon Dieu, cal que (non i a de / i a pas de -) loc. bondina n. f. bourdon (insecte) veire: cf. abel-
en dépit de tout, il faut que hard
bon entendre (de -) loc. entendable compréhen- bondinar v. bourdonner, grommeler
sible bondinejar v. bourdonner
bon ni a sèla ni a bast loc. bon à rien bondir v. (s. XIII.) 1. bondir 2. retentir 3. bour-
bon pauc (un -) loc. un bon moment donner
bon per menar un piòt a vèspras (es -) expr. bondissent, enta adj. bondissant, e
c’est un empoté bondon n. m. (s. XIII.) bonde (bouchon)
bon per res (es -) loc. c’est un bon à rien bonet de republica n. m. bonnet phrygien
bon polassièr (un -) loc. un vert galant boneta n. f. (s. XIII.) bonnet
bon portament (èsser en -) loc. être en bonne boneta (virar la -) loc. changer de ton
santé bonetariá n. f. bonneterie
bon que (te fau -) loc. je te garantis sur parole bonetièr, ièra n. bonnetier
bon que per portar tòrt (non es / es pas -) expr. bonha n. f. bosse au front
il est nuisible bonhat n. m. (s. XIX., (nòrd. occ. charbonhat))
bon qu’a manjar pels vèrmes (non es / es pas -) bougnat (auvergnat)
expr. il n’est bon à rien bonheta n. f. 1. beignet veire: parpalhòl, moni-
bon verai (de -) loc. pour de bon fla, bergamòta . . . 2. sexe de la femme (fam)
bon vivent (un -) loc. un bon vivant bonhon n. m. 1. but - cit.: Cadun, al miralh de
bon, bona adj. (s. XII.) bon, bonne - cit.: Pèire son arma tròba son accion bèla ; cadun al bonhon
l’òrb e Guilhèm la guida, / dròlles e de fòrt [genta] de l’aunor tira damb qualque qualitat que li en done
vida, / partiguèn un jorn de l’autre an, / del bon país (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVI 2. cochonnet (jeu)
de Carmentrant, / per a plaser véser las minas / de las bonhon n. m. 1. petite bosse 2. tête de chou,
tostonetas mondinas, / e saber se lor perfeccion / junta laitue. . .
damb la reputacion (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) bonhon (téner pè d’un -) loc. ne pas céder d’un
bona (a la -) loc. à la bonne franquette pouce
bona (èsser de -) loc. être en veine bonic, ica adj. 1. joli, ie 2. charmant, ante
bona (èsser en -) loc. être de bonne humeur bonifaci, àcia adj. débonnaire
bona espècia (per -) loc. à bonnes intentions bonificacion n. f. (s. XIV.) bonification
bona o de mala (de -) loc. de gré ou de force bonificar v. bonifier
bona passa (una -) loc. un moment favorable bonita n. f. bonite (poisson)
bona umor (èsser en -) loc. être de bonne bonjorn n. m. bonjour
humeur bonòme n. m. bonhomme
bonaça n. f. (s. XIII.) 1. bonace 2. calme de la bonomia n. f. (s. XIII.) bonhomie
mer bonser n. m. bonsoir veire: cf. bon vèspre
bonament adv. (s. XIII.) bonnement bontat n. f. (s. XIII.) bonté
bonas (a -) loc. 1. en bonne part 2. favorable- bontat de Dieu ! exclam. bonté divine !
ment bonze n. m. (s. XVI., del port. bonzo ? japonés)
bonas (de -) loc. tout bonnement bonze
bonas (èsser dins sas -) loc. être bien disposé boqueta n. f. petite bouche

89
boqueta (far -) borrar

boqueta (far -) loc. garder un secret bordon n. m. (s. XIV.) vers au Moyen Age.
boqueta (far -) loc. faire la petite bouche bordon n. m. bourdon (musique)
boquetar v. bouche en cœur (faire la) veire: bordonet n. m. (s. XIV.) petit vers (poésie)
boca boreal, ala adj. (s. XIII.) boréal, ale
boquetar v. faire la bouche en coeur borg n. m. (s. XII.) bourg
boquetin n. m. bouquetin borgada n. f. bourgade
boquièr, èra n. boucher, ère borgal, ala adj. 1. courtois 2. policé (bien élevé)
boquil n. m. vieux bouc borgalament adv. 1. courtoisement 2. avec ur-
boquin n. m. (s. XV. . . , del neerl. boeckijn) banité
1. bouquin 2. vieux livre borgalitge n. m. urbanité (politesse)
boquin, ina adj. (s. XIII.) relatif au bouc borgés (viure -) loc. vivre de ses rentes
boquinièr, èra n. (s. XVIII. . . ) bouquiniste borgés, esa (pl. borgeses, esas) adj. e n. (s. XIII.)
boratièr, ièra n. fermier, ière veire: cf. bordièr, bourgeois, oise
ièra borgesiá n. f. (av. s. XV.) bourgeoisie
borbolhós, osa (pl. borbolhoses, osas) adj. e n. borgmèstre, èstra n. (s. XIV. . . , de l’alem. burgmeis-
chercheur de noises ter) bourgmestre
borborigme n. m. (s. XVI. . . ) borborygme borla n. f. blague
borbotge n. m. bruit confus borla a pro durat (la -) loc. la plaisanterie a as-
bòrd n. m. bord (de quelque chose) sez duré
bòrd (far quicòm d’un plan -) loc. agir sans borlaire, aira n. (s. XIII.) blagueur, euse
préméditation borlar v. blaguer
borda n. f. (s. XIII.) bourde borlar de (se -) loc. se rire de
bòrda n. f. 1. immondices 2. saletés
borlèsc, esca (pl. borlèsques, èscas) adj. (de l’ital.
bòrda a l’uèlh (non a la / a pas la -) expr. il est burlesco) burlesque
très intelligent
borlièr, èra adj. facétieux, euse
bòrda, bòria n. f. (s. XIII.) 1. métairie 2. ferme
bòrna n. f. borne
bordada n. f. bordée de canons (navire)
bornar v. borner
bordada (largar una -) loc. lâcher une bordée
bornat n. m. → bornat ruche veire: bornhon, buc
(canons, navire)
bordada en tèrra (aver la -) expr. être dans un
bornhon n. m. ruche veire: bornat, buc
état désespéré
bòrni (tustar coma un -) loc. frapper comme un
bordadura n. f. bordure
sourd
bordalés, esa (pl. bordaleses, esas) adj. borde-
bòrni, bòrnia adj. e n. borgne
lais
bordaquin n. m. (s. XVI.) brodequin (théâtre borra n. f. (s. XIII.) bourre
antique) borra (aver tota la -) loc. être un homme fait
bordar v. dire des bourdes borra (de bona -) loc. de bonne qualité
bordariá n. f. (s. XII.) 1. petite métairie 2. petite borra (de primièra -) loc. de première qualité
maison de campagne borra (èsser cort coma la -) loc. être sans le sous
bordatge n. m. bordage de navire borra (i daissar de -) loc. y laisser des plumes
bordejar v. longer (marine) borra (se’n quilhar la -) loc. s’en faire dresser
bordèl n. m. (s. XII.) bordel les cheveux sur la tête
bordelièr n. (s. XII.) débauché borra (tombar una -) loc. boire un coup
bordesc, esca (pl. bordesques, escas) adj. borra a batre (donar de -) loc. donner du fil à
1. brusque 2. fantasque retordre à
bordescada n. f. 1. emportement 2. caprice borra sus un uòu (cercar de -) chercher des
bordeta, borieta n. f. fermette poils sur un oeuf
Bordèu n. pr. Bordeaux borra-borra (èsser un pauc -) loc. faire les
bordièr, ièra n. fermier, ière veire: cf. boratièr, choses à la hâte et grossièrement
ièra borrada n. f. bourrade (geste)
bordiga n. f. bordigue (claie pour contenir le borrada n. f. morsure du chien de chasse
poisson). borrage n. m. (s. XIII.) bourrache (plante) veire:
bordigàs (pl. bordigasses) n. m. 1. hallier cf. borratge
2. broussaille borraginacèas n. f. plur. (s. XVIII. . . ) borragi-
bordilhas n. f. plur. immondices nacées
bordilhièr n. m. poubelle veire: cf. bedoceta borralièr n. m. bourrelier
bordon n. m. (s. XII.) bourdon (bâton de pè- borramesclar v. mettre pêle-mêle
lerin) borrar v. bourrer

90
borràs (pl. borrasses) Bòsol ! (a -)

borràs (pl. borrasses) n. m. (s. XIII.) 1. bourras borsicotar v. (s. XVI. . . ) boursicoter
2. étoffe grossière borsicotatge n. m. (s. XIX. . . ) boursicotage
borrasca n. f. bourrasque borsièr, ièra n. (s. XIX. . . ) boursier (financier,
borrascada n. f. 1. effet d’une bourrasque étudiant. . . )
2. (fig.) accès de colère bosa n. f. (s. XIII.) bouse
borrassada n. f. grêle de coups bòsc (l’ala d’un -) loc. la lisière d’un bois
borrassar v. se tirer la "borra", se battre bòsc (plur. bòsques) n. m. (s. XII.) bois (arbres)
borrat, ada adj. œufs brouillés - cit.: Los cocuts alucan candèlas sus los taps, las pri-
borratge n. m. bourrage (action de bourrer) mavèras e las margaridetas floquejan, lo cocut canta
veire: cf. borrage au bòsc, lavetz la vinha que i va de bon còr e los shar-
borrèc, èga n. agneau d’un an ments e’s doblan d’ua setmana a l’auta tot lo mes
borrèia n. f. (del francés) bourrée (danse) d’abriu (Raimond Lajús, Armanhac II, 1991)
borrèl n. m. bourreau bòsc (ven del -) il est mal dégrossi
borrèl de trabalh (es un -) loc. c’est un gros bosc de cepa n. m. bois de coupe
travailleur bòsc de copa n. m. bois bon à couper (forêt)
borrèl l’a mancat (lo -) expr. il ne vaut pas la bòsc levat loc. bois de hautes futaies
corde pour le pendre bosca de (en -) loc. en quête, à la recherche de
borrelar v. tourmenter bosca de (èsser en -) loc. être en quête de
borrelet n. m. bourrelet boscalhar v. ramasser du bois mort
borret (vin -) n. m. vin bourru boscar sa vida loc. gagner péniblement sa vie
borret, eta n. bouvillon boscarida n. f. → boscarla fauvette (oiseau)
borric, borrica n. bourrique veire: cf. boscarla
borricòt n. m. bourricot boscarla n. f. fauvette (oiseau) veire: cf.
borrida n. f. bourride (cuisine) boscarida
borrigalh n. m. bourrée (danse) veire: cf. bor- boscassièr, ièra n. bûcheron - cit.: La finta ditz
rèia, cf. auvernhata que Siringa, Nimfa boscassièra, perseguida de Pan,
borrilh n. m. flocon (neige) [foguèt], a sa meteissa pregària, cambiada en canav-
borrilha n. f. duvet veire: cf. peluson ièra salvatja (Pèire Godelin, s. XVII)
borrilhut, uda adj. duveteux, euse boscatèl n. m. bouquet d’arbres
borrola n. f. brouille
boscatge n. m. (s. XII.) bocage
borrolada n. f. trouble
boscatièr, ièra adj. → boscassièr bûcheron, onne
borroladís (pl. borroladisses) adj. confusion
boscós, osa (pl. boscoses, osas) adj. (s. XIII.)
borrolaire, aira n. 1. brouillon 2. qui provoque
boisé, ée
le désordre (personne)
bosena n. f. tumeur
borrolament n. m. confusion, désordre
bosiga n. f. friche
borrolar v. 1. brouiller 2. bouleverser
bosilha n. f. 1. mauvais ouvrier 2. bousilleur
borrolar sèt vilas expr. mettre le désordre, la
confusion, brouiller bosilhaire, aira n. 1. mauvais ouvrier
borrolat (èsser tot -) loc. être sens dessus- 2. bousilleur
dessous bosilhar v. 1. mal travailler 2. bousiller
borrolhon n. m. brouillon bosilhar (non far que -) loc. ne faire rien qui
borromba n. f. grosse sonnaille du troupeau vaille
de brebis bosilhatge n. m. 1. travail mal fait 2. action de
borron, borre n. m. bourgeon bousiller
borronar v. bourgeoned bosin n. m. 1. tapage 2. rumeur 3. bruit confus
borrut, uda adj. velu, ue bosina (lo vent -) loc. le vent siffle
borruts (far los uèlhs -) loc. froncer les sourcils bosina quicòm (se -) loc. le bruit court
borsa n. f. bourse (écon.) bosinaire, aira n. 1. tapageur 2. grondeur
borsa n. f. (s. XIII.) 1. bourse 2. testicule bosinament n. m. bruissement
borsa (aver bona -) loc. avoir la bourse bien bosinan (las aurelhas me -) loc. mes oreilles
garnie sifflent
borsa bleta n. f. bourse plate bosinar v. (s. XII.) bâtir avec de la bouse
borsa de las valors n. f. bourse des valeurs bosinar v. 1. faire du bruit veire: bosin 2. gron-
(écon.) der 3. murmurer 4. tinter
borsada, borsonada n. f. contenu d’une bourse bosinar (l’ausissi -) loc. je l’entends murmurer
borset / borson n. m. gousset bosniac, aca adj. (s. XIX. . . ) bosniaque
borsicòt n. m. petite bourse Bòsol n. pr. Boaso Bosouls (ville de Rouergue)
borsicotaire, aira n. (s. XIX. . . ) boursicoteur Bòsol ! (a -) interj. au diable vauvert !

91
bosòla bracar contra qualqu’un

bosòla n. f. → bòla 1. borne 2. limite 3. montic- botiga a la tombada (aquesta -) loc. ce com-
ule 4. fig. bedaine merce marche bien
bosolar v. borner (placer des bornes) botiga fa flòri (aquesta -) loc. ce commerce
bosolar v. borner marche bien
bosolut, uda adj. ventru, ue botina n. f. bottine
bosquet n. m. (s. XIV.) bosquet botiòla n. f. → botiòla 1. cloque 2. ampoule
bòssa n. f. (s. XIII.) bosse (peau)
bossòla n. f. (s. XVI. . . , de l’ital. bussola) boussole boton n. m. (s. XIII.) 1. bourgeon - cit.: De femnas
bossòla (es la -) loc. c’est l’essentiel se sarravan amb de fial e d’agulhas. Demandavan
bossòla per capitar (es la -) loc. c’est le meilleur se i aviá pas de botons de tornar cóser, de pòchas de
moyen pour réussir petaçar o de biaudas de sarcir, e mai tanben de farda
bóstia n. f. (s. XIII.) boîte per lavar qu’amb aquel polit temps la bugada seriá
bot n. m. 1. outre 2. fourreau lèu seca (Joan Bodon, La Quimèra, 1974) 2. bouton
bot (mon espasa ten pas al -) expr. je suis prêt d’habit
à me battre botonar v. (s. XII.) 1. bourgeonner 2. boutonner
bot de sen n. m. (s. XX.) bout de sen (méd.) un habit
bota n. f. (s. XIV.) barrique botonièra n. f. boutonnière
bòta n. f. (s. XII.) botte bots (ajustar los -) loc. joindre les deux bouts
bota d’argent en abelhas, se risca gratar las au- bots (apondre los dos -) loc. joindre les deux
relhas (qui se -) expr. il y a toujours des risques bouts
bota en traïn n. m. plur. hors-d’œuvres botulinic, ica adj. (s. XX.) botulinique
bota per barral (préner -) loc. prendre des botulisme n. m. (s. XIX. . . ) botulisme (méd.)
vessies pour des lanternes bovet n. m. 1. bouvreuil 2. bouvet
botada n. f. (s. XVI.) boutade (mot d’esprit). bovide n. m. bovid bovidé
botahòra n. m. (occ. gasc. botar + hòra (fòra)) bout- bovina n. f. l’ensemble des bœufs
dehors (t. de marine : empêcher l’approche) bòxa n. f. (s. XIX. . . , de l’anglés) boxe
botanic, ica adj. e n. f. (s. XVII. . . ) botanique boxaire, aira n. (s. XIX. . . ) boxeur
botanista n. (s. XVII. . . ) botaniste boxar v. (s. XIX. . . ) boxer
botar v. (s. XIII.) 1. mettre 2. pousser braç (al còp de -) loc. à tour de bras
botar a parlar (se -) loc. se mettre à parler braç (plur. braces) n. m. bras
botar los pòrcs a l’òrt (se -) loc. s’attirer des braç al còl loc. bras en écharpe
ennuis braç de cadièra n. m. barreau de chaise
botar los pòrcs al casal (se -) loc. s’attirer des braç de cebas n. m. chapelet d’oignons
ennuis braç de fèrre loc. bras de fer
botar los pòrcs als milhòcs (se -) loc. s’attirer braç e braç loc. 1. bras à bras 2. bras dessus,
des ennuis bras dessous
botarga n. f. poutargue (œufs de poissons braç e braç (anar -) loc. aller bras dessus, bras
salés) dessous
botariá n. f. tonnellerie braç en quèrba (anar -) loc. aller bras dessus,
bòtas (cargar de -) loc. mettre des bottes bras dessous
botasèla n. m. boute-selle braç virat (a -) loc. (s. XVII.) à tour de bras
botat còssol (l’an -) loc. il a été élu comme brac, aca adj. court
maire brac, bracon n. m. (s. XII.) braque (chien)
botatz m’o per escrit loc. écrivez-le moi braça n. f. (s. XII.) 1. brasse (mesure) 2. brasse,
botelh n. m. mollet veire: cf. pompilh nage
botelha n. f. (s. XIV.) bouteille braçada n. f. (s. XII.) brassée
botelha vestida loc. bouteille clissée braçada (a -) loc. à bras le corps
botelhièr, ièra n. (s. XII.) échanson braçada (a la -) loc. à bras le corps
botem que loc. supposons que braçadeladas (de -) loc. beacoup à la fois
boti que (te -) loc. je te parie que braçal n. m. brassard
botièr, ièra n. bottier braçalet n. m. bracelet
botifarra n. f. (fam.) boustifaille bracar v. 1. diriger une arme, une lunette sur
botiga n. f. (s. XIV.) boutique - cit.: Mas las botigas quelqu’un - cit.: Veicí lo canonier que braca / son
foguèssen pas tan grandas coma ara ni rajolantas de canon còntra un autre fòrt (Nicolau Sabòli, s. XVII)
lum, sabiái descubrir al temps de Nadal pertot de mer- 2. se braquer sur
avilhas (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940) braçar v. brasser
botiga (levar -) loc. ouvrir un magasin bracar contra qualqu’un loc. 1. l’attendre de
botiga (rèire -) n. f. arrière boutique pied ferme 2. se braquer contre quelqu’un

92
bracar qualqu’un brande (far lo -)

bracar qualqu’un loc. planter là quelqu’un, lui bram lo sanglacèt (lo -) expr. le cri lui glaça le
manquer de parole sang
braçat n. m. brassée brama-sopa n. crève-la-faim
braçat (a bèl -) loc. (s. XVII.) à bras le corps bramada (far una -) loc. pousser de grands cris
bracats sus qualqu’un (aver los uèlhs -) loc. bramada a qualqu’un (far la -) loc. → aücar huer
avoir les yeux braqués sur quelqu’un quelqu’un
bracejaire, aira n. qui gesticule bramada d’ase non monta al cèl expr. prière
bracejar v. gesticuler d’âne ne monte pas au ciel
braces (en -) loc. en bras de chemise bramadís (pl. bramadisses) n. m. beuglement
braces brandant (los -) loc. les bras ballant bramafam n. m. 1. meurt-de-faim 2. crève-la-
braces me’n tombèron (los -) loc. j’en eus les faim
bras coupés bramaire, aira n. braillard (personne)
bracièr n. m. (s. XIV.) qui travaille de ses bras braman, ana n. (s. XIII. . . , del port. ? sanskrit) brah-
bracièra n. f. brassière (cf. nen) mane
braconar v. (s. XIII. . . , del germ.) braconner veire: bramanic, ica adj. (s. XIX. . . ) brahmanique
cf. brac (can) bramanisme n. m. (s. XIX. . . ) brahmanisme
braconatge n. m. braconnage bramar v. (s. XII.) abramar bramer, braire - cit.: E
braconièr n. m. braconnier tant que lo mistrau ferotge / bramarà dins li ròcas au-
bradiartria n. f. (s. XX. . . ) bradyarthrie rotges / t’apararem a bolets roges, / car tu es la patria
e tu la libertat (Frederic Mistral, Calendau, 1867)
bradicardia n. f. (s. XX. . . ) bradycardie (méd.)
bramar a s’espançar loc. crier à tue-tête
bradifasia n. f. (s. XX. . . ) bradyphasie
bramar coma un vedèl desmamat expr. pleurer
bradipepsia n. f. (s. XVI. . . ) bradypepsie
comme un veau
braga n. f. (s. XIII.) 1. braie 2. pantalon
bramar pan loc. pleurer famine
bragaire n. m. 1. qui fait le fier 2. fat
bramar sa maire loc. pleurer sa mère en hurlant
bragar v. 1. faire le fier 2. piaffer 3. briller (per- bramar sopas loc. pleurer misère
sonne)
bramèca n. f. pleurnichard, arde
bragar v. mettre sa culotte - cit.: "Quand èri pi- brams d’ases non van al Cèl expr. prière d’âne
chonet / ma maire me bragava. / Ara que soi grandet / ne monte pas au ciel
me bragui tot solet" (Cançon pop.)
brams de la mar (los -) n. m. plur. le bruit de la
bragas (lo vesi venir amb sas grandas -) expr. je mer
le vois venir de loin avec ses airs prétentieux branca n. f. (s. XII.) branche - cit.: Lo meu faudal
bragas (n’ai las plenas -) loc. j’en ai plein de es plen de fòlas brancas : alucarem un fuòc brandal, /
dos anem, mena-nos a l’ostal (Loïsa Paulin, 1940)
bragas (non quita sas -) loc. il ne le quitte pas brancament n. m. branchement (électrique. . . )
d’un pas brancar v. (s. XII.) 1. pousser des branches
bragas (non quita sas -) loc. il ne le quitte pas 2. brancher (électricité. . . )
d’un pas brancatge n. m. branchage
bragas (te vesi venir amb tas grandas -) expr. je brancum n. m. ensemble des branches
te vois venir brancut, uda adj. branchu, ue
bragas a miralhs (de -) loc. des pantalons brand n. m. branle
rapiécés brand n. m. 1. branle 2. balancement
bragas netas (non aver las / aver pas las -) loc. brand (a grand -) loc. à toute volée (cloches)
ne pas être très net (douteux) brand (las campanas s’avièron a -) expr. les
bragas netas (se’n sortir a -) loc. 1. s’en sortir à cloches se mirent en branle
bon compte 2. s’en sortir avec honneur brand (metre a -) loc. mettre en désordre
bragós, osa adj. (s. XII.) 1. boueux 2. crotté brand (sonar a -) loc. sonner à la volée
bragueta n. f. braguette brandada n. f. 1. brandade 2. plat de morue
braguièr n. m. (s. XII.) enfourchure de la culotte brandafòra n. m. branle-bas de combat
braietas n. f. plur. culotte (sous-vêtement brandal, ala adj. 1. flambant - cit.: Lo meu faudal
féminin) es plen de fòlas brancas : alucarem un fuòc brandal, /
braire v. (s. XII.) braire, brailler anem, mena-nos a l’ostal (Loïsa Paulin, 1940) 2. flam-
bram n. m. (s. XII.) braiement boyant
bram (tota la nuèit n’a fait qu’un -) expr. il n’a brandament n. m. branlement
cessé de crier pendant toute la nuit brandar las cambas loc. battre le pavé veire: lan-
bram de la balena n. m. le cri de la baleine drar
bram li virèt la sang (lo -) expr. le cri lui glaça brande (donar lo -) loc. mettre l’ambiance
le sang brande (far lo -) loc. danser le branle

93
brande baisarèl bretonejament

brande baisarèl n. m. danse (branle) où l’on brave fèl (a un -) loc. il a du flegme


s’embrasse brave, ava adj. 1. bon 2. obligeant
brandida n. f. secousse bravet, eta adj. gentil, ille
brandir v. 1. branler - cit.: Les pols an brandit bravo ! n. m. (s. XIX. . . , mot italian) bravo
las alas pels joquièrs e revelhat a còps de cocorescas break n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) break
tota la família pòrtabarbòlas (Pèire Godelin, Ramelet brèç (l’a pres al -) loc. cela lui vient du berceau
Mondin, s. XVII) 2. agiter breç (me ven del -) loc. cela me vient de nais-
brandir las pelhas loc. 1. remonter les bretelles sance
2. secouer les puces 3. sonner les cloches brèç (plur. brèces) n. m. (s. XIV.) berceau
brandir lo cap loc. secouer la tête brèca n. f. brèche
brandissal n. m. volée de coups breçairòla n. f. berceuse
brandol n. m. agitation breçar v. (s. XIV.) bercer - cit.: E quand pensi, de
brandolar v. 1. agiter 2. osciller còps, que ma polida aimada / de sos potons d’amor
brandols (sonar las campanas a -) expr. sonner brèça un autre amorós / una enveja me pren d’anar
les cloches à toute volée de rescondons / dins l’aiga negra e freja e d’ombra
brandon n. m. (s. XII.) brandon (feu) capelada / negadís escantir mon fuec e garir mas do-
branqueta n. f. petite branche lors (Paul Froment, Un jorn d’abrial, 1898)
branquial, ala adj. (s. XIX. . . ) branchial, ale brega n. f. (s. XIII.) 1. rixe 2. querelle
branquias n. f. (s. XVII. . . ) branchies veire: c.f. brega n. f. lèvre de la vulve veire: figa
gaunhas brega tòrta (far la -) loc. rechigner
branquilh n. m. (s. XII.) 1. petit rameau brega, ni dent (non aver ni / aver pas ni -) loc.
2. brindille il n’est bon à rien
branquiopòdes n. m. (s. XIX. . . ) branchiopodes
bregar v. (s. XII.) 1. frotter 2. quereller
(collectif)
bregas (cercar -) loc. chercher querelle
braquicefal, ala adj. (s. XIX. . . ) brachycéphale
bregas (far de -) loc. avoir des querelles
brasa n. f. (s. XIII.) braise
bregós, osa (pl. bregoses, osas) adj. querelleur
brasa que plòu (aquò’s de -) expr. le soleil est
brembar v. (occ. "membrar" ? "brembar") → remem-
brulant
brar souvenir - cit.: Pan, per se far solaç e se brembar
brasadura n. f. brasure (soudure)
totjorn de sa mestressa avalida, [copèt] de canèls, e [los
brasaire, aira n. braseur (soudure)
ajustèt amb] de cera a mòda d’una flaüta de crestaire
brasar v. 1. braser 2. étamer
(Pèire Godelin, s. XVII)
brasc, a (plur. m. brasques) adj. cassant, ante
bren n. m. (s. XIV.) son (céréales)
(branches. . . ) veire: copadís
brasièr n. m. (s. XII.) 1. brasier 2. brasero bres (plur. breses) n. m. (s. XII.) 1. appeau
2. piège
brassador n. m. (s. XVIII.) brasserie
brasucada n. f. grillade bresaire, aira n. (s. XII. « brezador ») chasseur
brau n. m. (s. XII.) 1. brave, fougueux 2. jeune d’oiseaux « al bres »
taureau bresca n. f. (s. XII.) gaufre (apiculture)
brava bèstia (una -) n. f. une bonne bête bresega n. f. aphte de la bouche
brava estirada ( i a una -) loc. c’est très loin bresegon n. m. petit houx
brava gent (la -) loc. les hônnetes gens bresilhadís (pl. bresilhadisses) n. m. ramage
bravada n. f. bravade (oiseaux)
bravament adv. bravement - cit.: Ieu som ací bresilhar v. gazouiller (oiseau)
vengut per dire, en mon lengatge, / que s’è le còrs bresilhas (far -) loc. 1. nettoyer le gras des
petit pro grand es mon coratge, / per mostrar brava- poêles pour le carême 2. faire carême
ment qu’ieu sabi quicomet / de çò que dins le cap la bret (non èsser / èsser pas -) loc. avoir la langue
musa nos trasmet (Pèire Godelin, Petita galantariá, s. bien pendue
XVII) bret, breta adj. e n. → bedòs bègue veire: quèc
bravariá n. f. bravoure breta n. f. vache bretonne
bravàs (pl. bravasses) n. m. débonnaire bretèla n. f. (s. XVIII. . . , del francés ? germ.)
brave / bravet (es tot -) loc. il est très gentil bretelle
brave brieu (un -) n. m. un bon moment bretèlas (trabalhar a se far petar las -) expr. tra-
brave camin jamai alonga loc. il faut suivre la vailler avec acharnement
bonne voie breton, ona n. breton, onne
brave coma lo jorn loc. bon comme le pain bretonejaire, aira n. → bedossejaire bre-
brave coma tot (es -) loc. il est très gentil douilleur, euse veire: quequejaire
brave de dormir (es -) loc. il fait bon de faire bretonejament n. m. → bedossejament bé-
un somme gayement veire: quequejament

94
bretonejar broa

bretonejar v. → bedossejar 1. bégayer veire: que- bridar (èsser de mal -) loc. 1. être difficile à
quejar 2. bredouiller brider 2. fig. il a un caractère difficile (per-
brèu n. m. (s. XII.) 1. bref 2. lettre 3. document sonne)
4. sort, maléfice bridar l’ase per la coa loc. mal engager une af-
brèu (far -) loc. couper court (conversation) faire
brèu de temps (en -) loc. à bref délai bridat e cenglat (es -) loc. 1. on le tient 2. il est
brèu, èva adj. (s. XII.) bref, brève prisonnier de son engagement / d’un chantage
brèvament adv. (s. XII. « breumen ») brièvement bridge n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) bridge (jeu,
brevet n. m. (s. XVII. . . ) brevet veire: cf. brèu dentiste. . . )
brevetar v. (s. XVIII. . . ) breveter bridjaire, aira n. (s. XIX. . . ) bridgeur, euse
brevetat, da adj. (s. XIX...) qualité de ce qui est bridjar v. (s. XX.) 1. bridger 2. jouer au bridge
bref brieu n. m. laps de temps - cit.: Aquò li teniá
breviari n. m. (s. XII.) bréviaire veire: cf. abreujat l’èime desvelhat, un brieu (Max Roqueta, Lo corbatàs
roge, 2003)
brian n. m. (s. XIII.) ascaride brieu (i a bèl -) loc. il y a ongtemps
bric n. m. 1. petit morceau 2. un peu briga n. f. bribe
bric o de bròc (de -) loc. d’une façon ou d’une brigada n. f. (s. XIV. . . , (de l’ital. brigata)) brigade
autre brigadièr n. m. (s. XVII. . . ) brigadier
bric per bric loc. peu à peu brigalh n. m. débris
brica n. f. petit morceau brigalh (per tròç o per -) loc. de toute façon
brica adv. pas du tout - cit.: Quand siam estats brigalhar v. briser
entre la poma e lo formatge, vèrs la fin del repais, brigand n. m. (s. XIV. . . , (de l’ital. brigante)) brig-
monsur vòstre reitor m’a dit : monsur Plausòlas, vos and
caldriá donar un mot d’edificacion a mon pòble ; i ai brigandatge n. m. (s. XV. . . ) brigandage
respondut cossí aquò se pòt far, som pas brica preparat brigar v. (s. XII.) briguer
? Aquò fa pas res m’a dit el, avètz lo cap pro farcit de brilhant, anta adj. (s. XVI. . . ) brillant (en société)
bonas causas per n’aver pas besonh d’estudiar (Joan- brilhantament adv. (s. XVIII. . . ) brillamment
Loís Fornèrs, s. XVIII) brilhar v. (s. XVI. . . , de l’ital. brillare) briller (en
brica n’auràs (tròp ne vòls que -) expr. il ne faut société)
pas être trop exigeant brin n. m. (s. XIV.) brin
brica n’auràs (tròp ne vòls que -) expr. il ne faut brin o de bran (de -) loc. d’une façon ou d’une
pas être trop exigeant autre
bricòla n. f. (s. XVI. . . , de l’ital. briccola) 1. bricole brindar v. porter un toast
(harnais) 2. bagatelle 3. machine de guerre brinde n. m. toast (porter un -)
bricòla (en -) loc. en bandoulière brinde ni balanç (non aver / aver pas -) loc.
bricolaire, aira n. bricoleur n’avoir pas de maintien
bricolar v. bricoler brindes (far -) loc. (s. XVII.) boire en l’honneur
bricolejar n. bricoler un peu de quelqu’un veire: brindar
bricon n. m. brin (un peu) brio n. m. (s. XIX. . . , mot italian) brio
briconet (un -) loc. un petit peu briologia n. f. (s. XIX. . . ) bryologie (bot.)
brida n. f. (s. XV.) bride briologic, ica adj. (s. XIX. . . ) bryologique (bot.)
brida (a tota -) loc. à bride abattue (cavalier) - briològue, òga n. (s. XIX. . . ) briològ bryologue
cit.: Mès que ? lo lop s’enfug; tot lo monde li crida / e (bot.)
cadun per lo préner i cor a tota brida; de faiçon qu’a lo briònia n. f. (s. XIII. . . ) bryone (bot.)
veire e coma es acorsat, jo teni que per uèi lo dangèr briozoaris n. m. plur. (s. XIX. . . ) bryozoaires
es passat, que jo pòdi, segura e ses crenta deguna / (bot.)
ni de [pèrda] d’anhèl ni d’autra desfortuna, / gardar bristòl n. m. (s. XX. . . , del nom d’una vila anglesa)
tota soleta e, selon mon umor, / sonjar tant que me bristol (carte de visite)
plàcia al fait de mon amor (Francés de Corteta, La britanic, ica adj. (s. XVI. . . ) britannique
Miramonda, s. XVII) briu n. m. (s. XII.) 1. impétuosité 2. valeur
brida (cargar -) loc. mettre la bride 3. mérite
brida (virar -) loc. tourner bride briu (bèl -) loc. → sovent sovent
brida m’escapa ! (la -) expr. je perds patience briu (despuèi un -) loc. depuis quelque temps
brida reten lo chaval e la prudéncia l’òme (la -) brivada n. f. élan, impulsion
expr. prudence est mère de sûreté brivadés, esa (pl. brivadeses, esas) adj. habi-
brida sul còl (aver la -) loc. avoir la bride sur le tant de Brioude
cou brivenc, enca ; brivista adj. habitant de Brive
bridar v. brider broa n. f. 1. orée 2. bord (de rivière, de lac)

95
broa de (a la -) bronzinament

broa de (a la -) loc. au bord de bronquiografia n. f. (s. XX. . . ) broncografia bron-


broa de l’aiga (a la -) loc. au bord de l’eau chographie (méd.)
broa del riu (a la -) loc. au bord du ruisseau bronquiòl n. m. (s. XIX. . . ) bronchiole (n. f.)
broa d’un bòsc (la -) loc. la lisière d’un bois (méd.)
bròc n. m. 1. broc 2. vase pour l’eau bronquioliti n. f. (s. XX. . . ) broncoliti bronchio-
bròca n. f. 1. broche 2. aiguille à tricoter lite (méd.)
3. baguette 4. bâton, bout de branche - cit.: bròca bronquioplegia n. f. (s. XX. . . ) broncoplegia
e bròca fan fagòt bronchoplégie (méd.)
bròca cuol (far quicòm a -) loc. à la diable bronquiopneumonia n. f. (s. XIX. . . )
bròca e bròca fan fagòt expr. petit à petit, broncopneumonia broncho-pneumonie (méd.)
l’oiseau fait son nid bronquiopneumopatia n. f. (s. XX. . . )
bròca-cuol a qualqu’un (èsser -) loc. mettre broncopneumopatia broncho-pneumopathie
l’épée dans les reins a (méd.)
bròcacuol (a -) loc. adv. 1. à la diable 2. l’épée bronquiorrèa n. f. (s. XX. . . ) broncorrèa bronch-
dans les reins orrhée (méd.)
brocadoira n. f. (s. XX.) → maquina a brocar ma- bronquioscòpi n. m. (s. XX. . . ) broncoscòpi bron-
chine à tricoter choscope (méd.)
brocadura n. f. brochure bronquioscopia n. f. (s. XX. . . ) broncoscopia
brocaire, aira n. tricoteur, euse (personne) bronchoscopie (méd.)
brocar v. 1. éperonner 2. tricoter bronquiospasme n. m. (s. XX. . . ) broncospasme
brocat n. m. brocart bronchospasme (méd.)
brocatge n. m. tricot (activité) bronquiospirometria n. f. (s. XX. . . )
bròda n. f. 1. indolence 2. ennui broncospirometria bronchospirométrie (méd.)
brodadoira n. f. (s. XX.) → maquina a brodar bronquiotomia n. f. (s. XX. . . ) broncotomia bron-
machine à broder chotomie (méd.)
brodaire, aira n. brodeur, euse (personne) bronquiti n. f. (s. XIX. . . ) bronchite (méd.)
brodar v. broder bronquitic, ica adj. (s. XIX. . . ) bronchitique
brodariá n. f. broderie (méd.)
brogent, enta adj. mugissant bronquitós, osa (pl. bronquitoses, osas) adj. (s.
brogir v. mugir XX. . . ) bronchiteux, euse (méd.)
brolhar v. (s. XII.) 1. germer 2. pousser brontosaure n. m. (s. XIX. . . ) brontosaure
bromacetòna n. f. (s. XIX. . . ) bromacétone bronzar v. (s. XVI. . . ) bronzer veire: cf. bronzir
bromat, ada adj. (s. XIX. . . ) bromé, ée bronzatge n. m. (s. XIX. . . ) bronzage
bròme n. m. (s. XIX. . . ) bròm brome chim. - src.: bronze n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. bronzo) bronze
Mistral, 1878 : "brome" veire: cf. aram
bromeliacèas n. f. plur. (s. XIX. . . ) broméliacées bronze las ausiriam sovent tindar (se las
bromidrat n. m. (s. XIX. . . ) bromhydrate sotanas èran de -) expr. les ecclésiastique sont
bromidric, ica adj. (s. XIX. . . ) bromhydrique des hommes comme les autres
bromofòrme n. m. (s. XIX. . . ) bromoforme chim bronzida n. f. bruit continu - src.: Mistral, 1878:
bromoïdròsi n. f. (s. XIX. . . ) bromohydrose brounzido
(méd.) bronzida d’un delavaci (la -) loc. le bruit de la
bromur n. m. (s. XIX. . . ) bromure pluie
bronc n. m. nœud (bois) veire: cf. grop bronziment n. m. 1. grondement 2. ronflement
bronc, bronca adj. (s. XIII.) 1. cassant 2. hargneux 3. sifflement (d’une balle) - src.: Mistral, 1878 :
broncar v. 1. broncher 2. faire un faux pas brounzimen
broncar mai qu’un tanc (sense -) expr. sans bronzin n. m. 1. bourdonnement 2. murmure -
sourciller src.: Mistral, 1878 : brounzin
broncut, uda adj. rugueux, euse bronzinadís (pl. bronzinadisses) n. m. bour-
bronda n. f. 1. frondaison - cit.: Rolin m’aviá fòrt donnement continu - src.: Mistral, 1878: broun-
otratjat / mai li ai rendut escòt pèr bronda (Claudi zonadis
Bruèis, s. XVII) 2. bourrée bronzinadís, issa (pl. bronzinadisses, issas) adj.
brondèl n. m. (s. XII.) rameau 1. bourdonnant, ante 2. murmurant - src.: Mis-
bronqui n. m. bronche tral 1878 : brounzinadis, isso
bronquial, ala adj. (s. XVI. . . ) 1. bronchial, ale bronzinaire, aira n. qui gronde (personne) -
2. bronchique (méd.) src.: Mistral, 1878 : brounzinaire
bronquiofonia n. f. (s. XX. . . ) broncofonia bron- bronzinament n. m. 1. bourdonnement 2. mur-
chophonie (méd.) mure - src.: Mistral, 1878 : brounzinamen

96
bronzinar brusc (plur. brusques)

bronzinar v. 1. bourdonner 2. gronder, mur- brugal n. f. étendue de bruyères veire: cf.


murer - src.: Mistral, 1878: brounzina bruguièra
bronzir v. 1. gronder (bruit) veire: cf. bronzar brugent, enta / brusent, enta adj. bruyant, ante
2. siffler (balles) - src.: Mistral, 1878 : brusent
bronzissent, enta adj. grondant, ante (bruit) - brugentament / brusentament adv. bruyam-
src.: Mistral, 1878 : brounzissènt ment
bronzor n. f. 1. bourdonnement 2. grondement brugida n. f. retentissement, bruit qui dure -
3. vrombissement - src.: Alibèrt, 1966: bronzor src.: Mistral, 1878 : brugido; Palay, 1961 : brugide;
broquet n. m. fausset Alibert, 1966 : brugida
broqueta n. f. bûchette brugidor, doira adj. bruyant, ante - src.: Mistral,
brosent, enta adj. 1. incandescent 2. brûlant 1878: brugidou
brosesc, esca (plur. m. brosesques) adj. cas- brugiment / brusiment n. f. (s. XIV.) 1. bruisse-
sant, ante ment 2. rumeur - src.: Mistral, 1878 : brugimen; J.
brossa n. f. (s. XIV.) 1. broussaille 2. étendue de Jouve, 2017 : « brusiment » prononciat « brujimin
bruyère 3. brousse »
bròssa n. f. brosse brugir / brusir v. faire du bruit - src.: Mistral,
brossal n. m. broussaille 1878 : brungi, brousi ; vayssier, 1879 : bruchi ;
brossar v. tourner (lait) Levy, 1909: brugir; Lavalada, 2010 : brugir; Jouve,
brosseta n. f. brosse (à dents. . . ) 2017 : « brusir » prononciat « bruji »
brosseta per las dents n. f. brosse à dents bruguet n. m. cèpe veire: cf. bolet, cf. cep
brost (far -) n. faire faux bond veire: far blanca, bruguièra n. f. étendue de bruyères veire: cf.
tirar pè arrièr brugal
brost (plur. brostes) n. m. 1. pousse 2. rameau bruina n. f. (s. XII.) bruine
brosta n. f. feuillage bruinar n. f. bruiner
brostar v. (s. XIII.) brouter bruit n. m. (Lat. rugitus < brugere) → brug bruit
brostar lo pelenc a revèrs expr. manger les pis- bruitaire, aira n. (s. XX.) bruiteur, euse
senlits par la racine bruitar v. (s. XX.) bruiter (produire des bruits
brostilha n. f. 1. extrémités des branches des artificiels pour enregistrements)
bruissons 2. fig. broutilles bruitatge n. m. (s. XX.) bruitage
brostilhar v. brouter des buissons brujor / brusor n. f. brusor 1. bruit de la mer
brot ; broton n. m. (s. XIV.) 1. pousse 2. rameau 2. bruit sourd et confus - src.: Lévy, 1909 : bruior;
brotada n. f. 1. végétation 2. pousse Mistral, 1878: brujour, brusour; Vayssier, 1879 :
brotar v. (s. XII.) 1. pousser 2. croître brujour, brusou
brotilh n. m. 1. bourgeon 2. pousse (n. f.) bruma n. f. 1. brume 2. brouillard 3. écume
3. broutille (n. f.) 4. objet de rebut
broton n. m. 1. petite pousse 2. bourgeon bruma de botiga n. f. marchandise de rebut
brucellòsi n. f. (s. XX. . . ) brucellose brumar v. brumer
bruèis, èissa (pl. bruèisses, èissas) n. sorcier, brumassa n. f. brumasse
èra brumassar, brumassejar v. brumasser
bruèissariá n. f. sorcellerie brumassejar v. bruiner par intervalles
bruèlh n. m. (s. XII.) 1. pousses 2. jeunes taillis brumatge n. m. brouillard
3. blé en herbe brumizator n. m. (s. XX.) brumizador brumisa-
brúfol n. (s. XIV., de l’ital bufalo) buffle, bufflesse teur
brug (a çò que cor lo -) loc. (s. XVII.) selon le brumós, osa (brumoses, osas) adj. (s. XIV.)
bruit qui cour brumeux, euse
brug (a grand -) loc. à grand bruit brun, una adj. (s. XIII.) 1. brun, brune 2. bis
brug (amb grand -) loc. à cor et à cri brunàs, assa (pl. brunasses, assas) adj. brun
brug (aver -) loc. (s. XVII.) avoir une querelle foncé
brug (cercar -) loc. chercher querelle brunèl, èla adj. brunâtre
brug (plur. bruges) n. m. (s. XII., lat. rugitus X brunesir v. (s. XII.) s’obscurcir (temps)
brugere) bruch bruit veire: bruit / brut brunidor n. m. brunissoir
brug (segon -) loc. d’après le bruit (qui court) bruniment n. m. (s. XVI. . . ) brunissement
brug (sense menar -) loc. (s. XVII.) sans faire de brunir v. (s. XIII.) 1. brunir 2. bronzer 3. polir
bruit brunissatge n. m. (s. XVII. . . ) brunissage
brug a corregut (lo -) loc. la nouvelle a couru brunisseire, eira n. m. → polinaire brunisseur
bruga n. f. bruyère (métaux. . . )
bruga (trolha -) n. m. séducteur de campagne brusc (plur. brusques) n. m. (s. XIV.) ruche veire:
(qui foule les bruyères la nuit) cf. buc., cf. bornhon

97
brusc, brusca (plur. m. brusques) building (pl. buldings)

brusc, brusca (plur. m. brusques) adj. (s. XVI. . . , budgetizar v. (s. XX. . . ) budgétiser
cf. ital. brusco) brusque buf (non a que lo / a pas que lo -) loc. il est fini
bruscament adv. (s. XVI. . . ) brusquement buf (pl. bufes) n. m. souffle
bruscar v. (s. XVI. . . ) brusquer bufa (s’en -) loc. il s’en moque
bruscariá n. f. (s. XVII. . . ) brusquerie bufa lo vent (cal ventar quand -) il faut savoir
brut, uta adj. brut, brute (non raffiné) s’adapter aux situations
bruta adj. e n. f. brute (personne violente) bufabren n. m. (s. XVII., occ. "bufa + bren")
brutal, ala adj. (s. XIV.) brutal, ale hableur
brutalament adv. brutalement bufada n. f. bouffée
brutalejar v. brutaliser bufador n. m. soufflet (cheminée)
brutalitat n. f. brutalité bufaire, aira n. qui a du mal à respirer
brutlador n. m. brûleur (objet) bufal n. m. 1. coup de vent 2. souffle de vent
brutladura n. f. brûlure bufal d’aire (non fa un / fa pas un -) loc. il ne
brutlaire, aira n. (s. XVII. . . ) brûleur (personne), fait pas un souffle d’air
distillateur bufalum n. (occ. "bufa + lum") obscurantiste
brutlant, anta adj. brûlant, ante - cit.: E me bufar v. (s. XII.) souffler - cit.: Ací bufa l’autan,
trobèri dins la rèirebotiga escura, siegut sus una saca, aquí rebufa Sèrs, ací la mar rona, aquí le cèl trona, e
una tassa dins las mans. Lo cafè caud, brutlant e tan ferotjament que le plus grand de nòstres capitanis,
sucrat, un beuratge negre desconegut dins mon país, Armand de Lòrt, non pensava pas de mens que de
cossí noliá ! E me reviscolèt (Joan Bodon, La Quimèra, far per tot jamai a catitòrba damb les peisses (Pèire
1974) Godelin, Tresena floreta, s. XVII)
brutlar v. brûler bufar dins l’encensièr loc. flatter
brutlar banasta loc. s’acheter une conduite bufar espés loc. haleter
brutlar de la tòca loc. être tout près de réussir bufar lo rire loc. pouffer de rire
brutlar de mèca loc. croquer le marmot bufar una (non ne -) loc. ne pas souffler mot
brutlar en palha loc. brûler en effigie bufarada n. f. 1. longue bouffée 2. coup de
brutlat lo pan al forn (aver -) loc. être de mau- vent 3. fig. résolution incertaine
vaise humeur bufarada (far una -) loc. 1. faire un feu de paille
brutlat, ada adj. e n. brûlé, ée 2. fig. prendre une résolution incertaine
brutle (al -) loc. adv. à toute vitesse bufarèl, èla adj. charmant, e souffleur, euse (de
buba n. f. 1. bube 2. pustule des lèvres trompette) veire: bufaire
bubeta n. f. (s. XIV.) petit bubon bufèc, èca adj. creux, euse (id. fig.)
bubon n. m. bubon bufet n. m. soufflet (feu)
bubon, buba (f) n. m. (s. XIV.) 1. bubon bufet n. m. buffet (réception, gare. . . )
2. tumeur bufet, bufament n. m. (s. XIV.) souffle (per-
bubonic, ica adj. bubonique sonne)
bubonic, ica adj. bubonique buga n. f. buée
buc n. m. ruche veire: bornhon, bornat, brusc bugada n. f. (s. XIII.) lessive (action de laver) -
buccal, ala adj. (s. XVIII. . . ) buccal, ale cit.: De femnas se sarravan amb de fial e d’agulhas.
buccin n. m. buccin Demandavan se i aviá pas de botons de tornar cóser, de
Bucefal n. pr. Bucéphale (cheval d’Alexandre) pòchas de petaçar o de biaudas de sarcir, e mai tanben
m. - cit.: « — Sus ! Bardatz Bucefal ! Portatz la de farda per lavar qu’amb aquel polit temps la bugada
moriassa, / lo coteràs pesant e lo còrs de coiraça ! (Pèir seriá lèu seca (Joan Bodon, La Quimèra, 1974)
de Garròs, Lissandre, 1567) bugada (levar -) loc. en finir
buçòl n. m. bouton (sur la peau) bugada (metre sus la -) loc. 1. recommencer la
buçolat, ada adj. couvert de boutons même erreur 2. ajouter des dettes
bucolic, ica adj. (s. XIII. . . ) bucolique bugada (tornar metre sus la -) loc. 1. récidiver
bucrani n. m. (s. XIX. . . ) bucrane (arch.) 2. y revenir
budèl n. m. (s. XII.) boyau bugadar v. (s. XIII.) lessiver
budelada n. f. (s. XIV.) tripaille bugadariá n. f. 1. blanchisserie 2. buanderie
budelièr, ièra n. (s. XII.) tripier bugadièr, ièra n. blanchisseur, euse
budgèt n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés ? francés) bud- bugadièras alongan çò qu’an dit las cor-
get durièras (las -) expr. la rumeur s’amplifie
budgèt de l’Estat n. m. budget de l’Etat (écon.) bugador n. 1. cuvier 2. lessiveuse
budgetari, ària adj. (s. XIX. . . ) budgétaire buget n. m. cloison
budgetàriament adv. (s. XIX. . . ) budgétairement buguet n. m. (s. XIII.) petit bois (chauffage)
budgetivòr, òra adj. (s. XIX. . . ) budgétivore building (pl. buldings) n. m. (s. XX. . . , de l’anglés)
budgetizacion n. f. (s. XX. . . ) budgétisation building

98
bulbe byronian, ana

bulbe n. m. bulb bulbe burrariá n. f. crèmerie (commerce)


bulbós, osa (pl. bulboses, osas) adj. bulbeux, burre n. m. beurre
euse burre (far son -) loc. faire ses choux gras
bulgar, bulgara n. (s. XVII. . . ) bulgare veire: vul- burrièra n. f. baratte
gar busa n. f. buse (oiseau)
bulla n. f. (s. XIII.) bulle (du pape) busac n. m. milan royal (oiseau)
bulla (es de -) loc. c’est de la poudre aux yeux busca n. f. (s. XIII.) bûche
bullari n. f. (s. XVII. . . ) bullaire (recueil de buscalha n. f. 1. menu bois 2. broutille
bulles) buscalhaire, aira n. qui ramasse du menu bois
bulldozèr n. m. (s. XX. . . , mot anglés) bulldozer buscalhar v. ramasser du menu bois
bulletin n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. bolletino) bul- busqueta n. f. (s. XIII.) petite bûche
letin - cit.: Sièis votants. Quatre òc, un non, un busqueta (rompre -) loc. rompre avec un
bulletin blanc (Pèire Miremont, L’espion, 1952) amoureux
bungalow (pl. bungalows) n. m. (s. XIX. . . , mot bust (pl. bustes) n. m. (s. XII.) buste
anglés) bungalow but n. m. (s. XX., del francés) but (sport)
buòu n. m. (s. XII.) bœuf but en barra (de -) loc. de but en blanc
buòu (anquièr de -) n. m. cuisse de bœuf buta n. f. 1. cible 2. étai 3. borne de porte
buòu (lo longuet de -) loc. le filet de bœuf cochère
buòu es atucat abans de lo sagnar (lo -) expr. le buta (un tira, l’autre -) loc. l’un tire, l’autre
bœuf est assommé avant d’être saigné pousse
buòu, fa laurar lo chaval (fauta de -) expr. faire buta-ròda n. m. chasse-roue (borne pour pro-
comme on peut téger un mur, un portail)
buòus (en país estrangièr las vacas tuman los -) buta-te un pauc loc. écarte-toi un peu
expr. ailleurs tout est différent butada n. f. poussée
buòus (fa un vent a desbanar los -) expr. il fait butada (far una bona -) loc. donner un coup de
un vent à décorner un bœuf collier
buòus (far córrer los -) loc. donner une course butada de fèbre (una -) loc. un accès de fièvre
camargaise butadas (a -) loc. par poussées
buòus (la carreta de -) n. m. le char à bœufs butador n. m. (s. XVII. . . ) butoir
bura n. f. bure butaire, aira n. 1. qui pousse 2. butteur (sport)
buralista n. (s. XVII. . . , del francés) buraliste butal n. m. 1. poussée 2. choc
burèl, èla adj. de couleur brune butan n. m. (s. XIX. . . ) butane
bureta n. f. burette butar v. pousser
burèu n. m. (s. XV. . . , del fr. bureau) bureau butar de l’avant loc. passer outre
burgal n. m. burgau (coquillage). butar lo carreton loc. pousser à la roue
burgar n. f. (s. XIII.) 1. heurter 2. fouiller butar los piòts loc. tituber (marche d’ivrogne)
burin n. m. (s. XV. . . , de l’ital. ? alem.) burin butassada n. f. bousculade
burinaire, aira n. (s. XVIII. . . ) burineur, euse butassal n. m. forte poussée
burinar v. (s. XVI. . . ) buriner butassar v. bousculer
burinatge n. m. (s. XX.) burinage butidor n. m. butoir
burnós (pl. burnoses) n. m. (s. XIX. . . , de l’arabi) butin n. m. (s. XIV. . . , de l’alem.) butin
burnous butinar v. 1. butiner 2. piller
burocracia n. f. (s. XVIII. . . , del francés) bureau- butirat n. m. (s. XIX. . . ) butyrate
cratie butiric, ica adj. (s. XIX. . . ) butyrique
burocrata n. (s. XVIII. . . ) bureaucrate butirina n. f. (s. XIX. . . ) butyrine
burocratic, ica adj. (s. XVIII. . . ) bureaucratique butiromètre n. m. (s. XIX. . . ) butyromètre
burocratizacion n. f. (s. XX.) bureaucratisation butirós, osa (butiroses, osas) adj. (s. XIV. « bu-
burocratizar v. (s. XX.) bureaucratiser turos ») butyreux
buron n. m. buron (cabane de berger) butirositat n. f. (s. XIV. « buturozitat ») butyrosité
burotica n. f. (s. XX.) bureautique butòr n. m. butor (oiseau)
burrada n. f. 1. beurrée 2. tartine beurrée buxacèas n. f. plur. (s. XIX. . . ) buxacées
burrar v. beurrer byronian, ana adj. (s. XIX. . . ) byronien, enne

99
c : ce (alfabet) cabussaire, aira

c : ce (alfabet) n. m. c cabòt n. m. chabot (poisson).


ça en rèire loc. jadis cabotaire, aira n. caboteur (personne)
ça-aprèp loc. ci-après cabotar v. caboter
ça-enclaus loc. ci-inclus cabotatge n. m. cabotage
ça-jos loc. ci-dessous cabotièr n. m. bateau faisant du cabotage
ça-junt, a loc. ci-joint cabra n. f. chèvre
cabal n. m. cheptel veire: chaval cabra (èsser -) loc. être folâtre
cabala n. f. (s. XVI. . . ) 1. cabale (doctrine 2. in- cabra (èsser un pauc -) loc. être folâtre
trigue) cabra (far venir -) loc. faire tourner en bour-
cabalista n. m. (s. XVI. . . ) cabaliste rique
cabalistic, ica adj. (s. XVI. . . ) cabalistique cabra (non val un pet de -) expr. ça ne vaut pas
cabana n. f. (s. XIII.) 1. cabane 2. niche (du un pet de lapin
chien. . . ) cabra (venir -) loc. tourner en bourrique
cabana (en -) loc. en taule (en prison) fam. veire: cabra de mossur Seguin (far coma la -) expr. ré-
en gabiòla sister longtemps mais finir par succomber - cit.:
cabanon n. f. cabanon Faire coma la cabra de mossur Sanhièr o de mossur
cabàs (pl. cabasses) n. m. cabas Seguin que se bateguèt tota la nuèch amé lo lop e
cabassonèl n. m. 1. joli petit cabas 2. jeune fille qu’au jorn lo lop la mangèt (expression reculhida per
aventureuse F. Mistral, 1878)
cabdèt, èta adj. e n. (s. XIX.) cadet, ette (enfant cabra roja (s’i veire la -) loc. 1. avoir de gros
puîné) veire: capdèl problèmes 2. s’y voir les pierres
cabeç (pl. cabeces) n. m. chevet cabra salvatja n. f. bouquetin (m.)
cabeça n. f. 1. tête 2. esprit cabrada n. f. troupeau de chêvres
cabeça (virar -) loc. perdre la raison cabrar v. cabrer
cabecon n. m. fromage (de chèvre) cabras a gardar (aver d’autras -) loc. avoir
cabedèl n. m. peloton de fils d’autres chats à fouetter
cabel n. m. cheveu cabras a mólzer (aver d’autras -) loc. avoir
cabeladura n. f. chevelure d’autres chats à fouetter
cabelh n. m. épi de céréale - cit.: Los vesins son
cabras, aurem mai lèu tondut (anem tondre las
venguts a la despelocada, / los joens apariats: amorós
-) expr. il ne faut pas rechercher la facilité
e vesiada / en dus virats de man descohan lo cabelh, /
cabreta n. f. cornemuse
l’estòrcen ras deu còth, darrigan sa perruca ; / lavetz
cabretaire, aira n. joueur de cabreta / corne-
sa punta d’aur, nusa coma la cuca, / clareja dins los
muse
dits coma un tròç de sorelh (Josèp Nolens, La flaüta
cabriboc n. m. 1. chêvre stérile 2. hommasse
gascona, 1897)
(femme)
cabelhar v. monter en épi; étêter - cit.: Coma lo
gran de blat que los rèis de l’Egipta avèn hèit enter- cabridada n. f. portée de chêvre
rar dambe eths devath montanhas de pèira, qu’es pro, cabridar v. mettre bas (chèvre)
[quitament] dus mila ans après, d’aver un punhat de cabrièr, èra n. chevrier, ère
bona tèrra, ua gota d’aiga e un arrajat de sorelh entau cabriòla n. f. cabriole
tornar hèr cabelhar ! (F. Sarrant, Devis gascon, 1908) cabriolar v. cabrioler
cabelut, uda adj. chevelu, ue cabrit (far lo -) loc. chevroter
cabença n. f. bonne fortune cabrit, ida n. m. chevreau
caber v. contenir (capacité en volume) cabrit-cabròt (a -) loc. à califourchon
caber dins lo cap loc. entrer dans la tête cabròt, tirar d’ont lo pòt ? (lo que non a cabra
cabestrant n. m. cabestan e vend -) expr. 1. il a un train de vie suspect
cabina n. f. (s. XIV. . . ) cabine 2. c’est un voleur
cabiròl (anquièr de -) loc. cuissot de chevreuil cabrum n. m. 1. les chêvres (collectif) 2. l’odeur
cabiròl, òla n. chevreuil, chevrette des chêvres
cabirolar coma un cabrit loc. sauter comme un cabús (pl. cabusses) n. m. plongeon
cabrit cabús (téner lo -) loc. garder rancune
cable n. m. (s. XIV. . . ) cable cabussada n. f. plongée
cabòça n. f. tête d’ail, cabosse, fruit du ca- cabussaire (téner l’alen coma un -) expr. garder
caoyer le silence
cabòça d’alh loc. tête d’ail cabussaire, aira n. plongeur, euse

100
cabussar cadièra presicadoira

cabussar v. 1. plonger (nage) 2. tomber - cit.: cachavièlha n. f. cauchemar


Son prètzfach èra coma un castèl de sable arborat cacibralha n. f. populace
peniblament per la man d’un enfant e que n’i a pro cacic, ica n. cacique
d’un còp de det per lo faire cabussar (Joana Bartès, cacilha n. f. gibier
Lison, 1934) cacofonia n. f. (s. XVI. . . ) cacofònia cacophonie
cabussar a quatre pipòts loc. tomber les quatre cacografia n. f. (s. XVI. . . ) cacographie
fers en l’air (fam.) caçòla n. f. 1. casserole en terre cuite (con-
cabusset n. m. fisson plongeon - cit.: Verament tenant) 2. mets cuit en terrine
òc, coma se la ròsa muscadèla rèsta de nos fiuletar le caçòla (levar de -) v. supplanter quelqu’un par
nas e les uèlhs encara que le tavar a cabussets rebonda l’intrigue
le fisson dins [sos extasis amoroses] (Pèire Godelin, s. caçòla (levar qualqu’un de -) loc. damer le
XVII) pion à quelqu’un
caça n. f. louche (potage) caçolet n. m. 1. casserole de terre (contenant)
caça n. f. chasse 2. cassoulet, plat de haricots (contenu)
caça (non far -) loc. revenir bredouille caçoleta n. f. 1. petite casserole 2. cassolette
caça dels escagaròls (aquò’s la -) expr. c’est un cacoquime, ima adj. e n. (s. XVI. . . ) cacoquim ca-
profit certain cochyme
caça l’ardit n. m. avare • âpre au gain veire: cada adj. indef. chaque
percaciu cada bèstia a son verin loc. chacun a sa part
caça non val lo matràs (la -) loc. le jeu n’en vaut d’ombre
pas la chandelle cada còp que sèla (non brida / brida pas -) expr.
caçafam n. m. coupe-faim il n’achève pas tout ce qu’il entreprend
caçagosses n. m. bedeau, suisse d’église (fam) cadafalc n. m. (s. XII.) échafaud
caçaire, aira n. chasseur, chasseresse cadajorn n. m. jour ouvrable
caçairòla n. f. casserole
cadastral, ala adj. (s. XVIII. . . ) cadastral, ale
caçairolada n. f. contenu d’une casserole
cadastrar v. (s. XVIII. . . ) cadastrer
cacalàs (pl. cacalasses) n. m. éclat (de rire)
cadastre n. m. (s. XVI.) cadastre
caçan ensems expr. ils vivent en bonne intelli-
cadaula n. f. loquet
gence
cadaulassa n. f. femme sale et paresseuse
caçapensaments n. m. distraction
cadaveric, ica adj. (s. XVIII. . . ) cadavérique
caçar v. chasser (gibier)
cadavre n. m. (s. XVI. . . ) cadavre
caçar de desencusas loc. chercher une excuse
caddie n. m. (s. XIX. . . , mot anglés ? occ. cabdet)
caçar sa vida loc. gagner péniblement sa vie
caddie
cacarotar v. faire le rustre
cade n. m. cade, genevrier veire: genibrièr
caçat de mals loc. délivré de tous maux
cacauèt n. m. (s. XIX. . . , del cast. ? astèca) cadèl n. m. 1. jeune chien 2. jeune écervelé
1. arachide (fruit, graine) 2. cacahuète (à cadelada n. f. portée d’une chienne veire: can-
l’apéritif) hotada
cachaclau n. m. dernier moment cadelar v. mettre bas (chienne) veire: canhotar
cachada n. f. 1. forte pression 2. coup cadèls (en qui Dieu vòl ben, sa truèja fa de -)
cachalòt n. m. (s. XVII. . . , del port. cachalotte) expr. il y a des cadeaux empoisonnés
cachalot cadèls (en qui Dieu vòl ben, sa truèja fa de -)
cachamorre n. m. bourre-pif (coup sur le vis- expr. il y a des cadeaux empoisonnés
age) fam. cadèls (far de -) loc. → vomir vomir (triv.) veire:
cachanís (pl. cachanises) n. m. caganís dernier- racar
né cadena n. f. chaîne
cachapesolhs n. m. un entêté cadena (far -) loc. faire la chaîne
cachar v. action d’appuyer, de donner une cadenat n. m. (s. XIII.) cadenas
pression veire: quichar - cit.: D’un gèst rabent cadenat n. m. enchaînement (d’événements)
passèt en segonda e, sul pacte, cachèt de tot son pes cadenat (me contèt tot lo -) expr. il m’a dévoilé
sus l’accelerator" (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) l’intrigue, l’enchaînement
cachar de bonas (ne -) loc. en dire de rudes cadenèla n. f. cadenelle (fruit du genevrier)
cachar de la clau (al -) loc. sur le point de con- cadeneta n. f. petite chaîne (collier)
clure cadièra n. f. 1. chaise 2. chaire
cachar de la clau (sèm al -) loc. c’est le moment cadièra de brèç n. f. 1. trotteur veire: caminador
décisif 2. chaise pour apprendre à marcher (bébés)
cachar lo det (se -) loc. se pincer le doigt cadièra de portaires n. f. chaise à porteurs
cachar un grum loc. boire un coup cadièra presicadoira n. f. chaire à prêcher

101
cadieral caissal

cadieral n. m. chaise à bras veire: fautuèlh, cagamialhas n. personne chiche


fadestèl çaganh n. m. 1. vacarme 2. dispute
cadieron n. m. petite chaise d’enfant çaganh (aver -) loc. 1. avoir une altercation
cadieron aut n. m. chaise haute (de bébé) 2. avoir des mots
cadrar v. (s. XVI. . . ) quadrar cadrer çaganh e maganh loc. le diable et son train
cadre n. m. (s. XVI. . . ) tablèu tableau (pein- çaganhar v. 1. faire de mauvais travail 2. char-
ture. . . ) veire: encadrament cuter
cadrilha n. f. (s. XVI. . . , del castelhan) quadrilha çaganhar lo cambajon loc. mal couper le jam-
quadrille bon
cadrilhar v. (s. XIX. . . ) quadrilhar quadriller çaganhejar per res loc. faire du bruit pour rien
cadrilhat, ada adj. (s. XIX. . . ) quadrilhat cagapuntas n. m. surnom de quincaillers (triv.)
quadrillé, ée cagar v. chier (triv.)
caduc, uca adj. (s. XIV.) caduc, uque cagar (far -) loc. triv. faire chier (ennuyer)
caduèissa n. f. gousse (des légumes) cagarafets n. personne précieuse veire: rafe
cadun (un -) loc. chacun en particulier cagarós (vaca pomposa, vedèl -) expr. on ne
cadun a fait son pro loc. chacun a fait ce qu’il saurait garantir la descendance
a pu cagarós, osa (pl. cagaroses, osas) adj. chassieux,
cadun a son sin loc. chacun ses manies euse
cadun dins son ostal loc. chacun chez soi cagat (es el tot -) loc. c’est son portrait tout
cadun i fa sa passada loc. chacun y passe à son craché (triv.)
tour cagòt n. m. (s. XIV., del breton) cagot
cadun per sa pèl loc. chacun pour soi cai n. m. quai
cadun sa virada, las fedas seràn plan gardadas caimada n. f. misère
expr. chacun son métier les vaches seront bien caimada d’aquel mond (la -) loc. la misère de
gardées ce monde
cadun son mestièr, la barca non se perdrà expr. caimar v. 1. mendier 2. pleurer misère
chacun son métier caïnar v. pousser des cris de peur ou de
cadun vira l’aiga a son molin expr. chacun ap- douleur pour un chien
porte de l’eau à son moulin cairat, ada adj. e n. m. carré, ée
cadun, una pron. indef. chacun, une - cit.: Cadun, caire v. 1. tomber veire: càser 2. choir
al miralh de son arma tròba son accion bèla ; cadun al caire n. m. 1. angle 2. coin 3. pierre de taille
bonhon de l’aunor tira damb qualque qualitat que li 4. carreau (jeu de cartes)
en done (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVI) caire (anar de -) loc. être gêné dans ses affaires
cafè n. m. (s. XVII. . . , de l’ital. ? arabi) café (bois- (aller de travers)
son) - cit.: E me trobèri dins la rèirebotiga escura, caire (de -) loc. de travers
siegut sus una saca, una tassa dins las mans. Lo cafè caire (de tot -) loc. de tous côtés
caud, brutlant e sucrat, un beuratge negre desconegut caire (far de -) loc. faire pivoter
dins mon país, cossí noliá ! E me reviscolèt (Joan caire (sul -) loc. sur l’angle
Bodon, La Quimèra, 1974) caire (virar de -) loc. 1. tourner le dos
cafè n. m. (s. XVII. . . ) café (débit de boissons) 2. s’éloigner
veire: estanquet caire e canton (per tot -) loc. 1. partout 2. en
cafè de monja (un -) n. m. un café léger (fam.) tous lieux
cafeièr n. m. (s. XVIII. . . ) caféier (arbre) caire e per canton (per -) loc. dans tous les coins
cafeièra n. f. cafeièra (lieu planté de caféiers) et recoins
cafeïna n. f. (s. XIX. . . ) caféine caire estirgonhat (de tot -) loc. tiraillé de tous
cafetariá n. f. (s. XX.) cafétéria côtés
cafetièr n. m. (s. XVIII. . . ) cafetier (personne) caireforc n. m. carrefour
cafetièra n. f. (s. XVII. . . ) cafetière (objet) cairèl n. m. (s. XII.) carreau (flêche)
caga dins las cendras (far d’uèlhs coma un gat cairèl n. m. carreau (verre, cartes. . . )
que -) expr. faire des yeux ronds cairèla n. f. carreau de brique (carrelage) veire:
caga-a-las-cauças n. m. poltron malon
cagada n. f. 1. fiente veire: femsa 2. échec cairelièra n. f. archère (archit. médiévale)
3. éboulis (triv.) cais (a bèl -) loc. à belles dents
cagador n. m. → comuns chiotte (triv.) veire: cais (pl. caisses) n. m. 1. les dents (mâchoire)
privats veire: dent 2. a bèl cais : à belles dents
cagaferreta n. personne peureuse caissa n. f. (s. XII.) caisse
cagaire, aira n. 1. chieur, euse (triv.) 2. poltron caissada n. f. coup de dents
(fig. triv.) caissal n. m. molaire (dent)

102
caissal (desraba-te aqueste -) calhet, eta

caissal (desraba-te aqueste -) expr. sors-toi de calar (son melhor es de se -) expr. le mieux pour
cette difficulté lui est de se taire
caissal del sens n. m. dent de sagesse calar ont prenètz lo peis (cal -) expr. il ne faut
caissalat n. m. bouchée (coup de dent) pas tout dire
caissals (a còps de -) loc. à coups de dents calar una leca loc. tendre un piège
caisseta n. f. cassette calatz-vos ! interj. silence !
caitiu, iva adj. (s. XII.) 1. chétif, ive 2. malingre calatz-vos ! interj. c’est bien pire !
3. miserable calcari, ària adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) calcaire
caitivièr n. m. fait d’être dans la misère, d’être calci n. m. (s. XIX. . . ) calcium
chétif, misérable calcicòla adj. (s. XX.) calcicole
caitivièr de la malautiá (lo -) loc. les misères, calcificacion n. f. (s. XIX. . . ) calcification
les séquelles de la maladie calcificar v. (s. XVIII. . . ) calcifier
cajaròca n. f. pauvre chaumière calcificat, ada adj. (s. XVIII. . . ) calcifié, ée
cal ! (aquò te -) loc. c’est bien fait pour toi calcifugue, uga adj. (s. XIX. . . ) calcifug calcifuge
cal (coma -) loc. adv. 1. comme il faut 2. conven- calcin n. m. 1. souci 2. inquiétude
able calcinacion n. f. (s. XIII. . . ) calcination
cal (s’o -) loc. si ça se trouve calcinar v. (s. XIV. . . ) calciner
cal abans tot loc. il importe avant tout calcinar (far -) loc. faire morfondre dans
cal aver mai (ne -) loc. il faut en avoir encore l’attente
cal calar ont prenètz lo peis expr. il ne faut pas calcinar (se) v. 1. s’inquiéter beaucoup 2. se
tout dire tourmenter
cal tapar lo nas e non dire res (se -) expr. 1. on calcinar la sang (se -) loc. se tourmenter
est obligé d’en passer par là 2. il faut savoir sur- calcul n. m. (s. XV. . . ) calcul (compter)
monter sa répugnance calcul n. m. (s. XVI. . . ) calcul (medecine)
cala (virar -) loc. s’en retourner calcular v. (s. XIV...) calculer
cala suau ! ; cala-te ! loc. tais-toi calculator, tritz (pl. calculators, trises) adj. e n.
cala-te ! interj. 1. ne réponds pas (ne) 2. garde (s. XVI...) calculador; calculaire calculateur, trice
ton opinion pour toi - src.: Honnorat, 1846 : "calculatour";
calabrun n. m. crépuscule veire: luscre - cit.: I a calculatritz (pl. calculatrises) n. f. (s. XX. . . ) cal-
un moment de la jornada, que nomam calabrun, onte culatrice (machine)
l’ombra dau vèspre cuerb lo cèu e la terra de sornura, calècha n. f. (s. XVII., de l’alemand) calèche
de dòu e de malanconiá (F. Mistral, Prefaci a Aquiles calechon n. m. (s. XIX.) 1. poussette veire: vei-
Mir, Cançon de la lauseta, 1907) tureta 2. voiture d’enfant
calada n. f. 1. pierre à paver 2. pavé calefaccion n. f. (s. XIV.) caléfaction
caladaire, aira n. paveur, euse calefactiu, iva adj. (s. XIV.) caléfactif
caladaires an coma los medecins : la tèrra tapa calelh (rire a l’ombra d’un -) loc. rire à propos
lors fautas (los -) expr. les paveurs ont le même de rien
avantage que les médecins: la terre cache leurs calenda n. f. (s. XII.) calende
fautes calendièr n. m. (s. XIV.) calendrier
caladar v. paver calendièr vaccinal n. m. (s. XX.) calendrier vac-
caladat, ada adj. pavé, ée cinal
caladatge n. m. pavage caler v. falloir - cit.: Lo grop pronominal precedent
calafatar v. (s. XII.) calfeutrer lo vèrb es proclitic e atòn, mentre que lo grop seguis-
calama (far la -) loc. filer doux sent lo vèrb es enclitic e tonic. Cal notar que, dins
calamelar v. jouer du chalumeau aqueste darrièr cas, la lenga anciana coneissiá que de
calamida n. f. (s. XIV.) 1. aiguille aimantée de la pronoms atòns (Loís Alibèrt, Gramatica, 1935)
boussole veire: bossòla 2. boussole - src.: Mistral, calfa, lèu se crema (qui tròp se -) expr. qui trop
1878 : "calamido" profite d’une situation peut s’attirer de gros en-
calamitat n. f. (s. XIV.) calamité nuis
calanca n. f. calanque (crique) calfar v. chauffer
calandra n. f. (s. XII.) 1. alouette veire: gafet 2. fig. calfatge n. m. chauffage
jeune apprenti calhau n. m. caillou
calandrejar v. bien s’amuser calhaus a Garona (non trobariá -) expr. il ne
calandreta n. f. 1. petite alouette 2. école mater- trouverait pas. . .
nelle occitane calhautís (pl. calhautisses) n. m. mur de cail-
calar v. (s. XII.) 1. baisser les voiles 2. caler 3. se loux
taire calhet, eta adj. qui change de couleur (blé,
calar (se -) v. faire silence fruits qui mûrissent. . . ) veire: pigalhat, nuançat

103
calhetar cambajon

calhetar v. changer de couleur (mûrir. . . ) veire: calor qu’estofa (una -) loc. une chaleur étouf-
pigalhar, nuançar fante
calhetat, ada adj. e n. dégradé, ée (couleur) veire: calorassa n. f. grande chaleur
calhet, pigalhat, nuançat calorassa (far una -) loc. faire une chaleur écras-
calhòl (èsser -) loc. (s. XVII.) 1. être foutu 2. avoir ante
perdu calorent (èsser tot -) loc. être en sueur
calhòl, òla adj. équivoque (grivois. . . ) veire: calorent, enta adj. 1. échauffé, ée 2. chaleureux
equivòc calorifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) calorifère
caliá tròp (s’o -) loc. s’il le fallait vraiment calorifugue, uga adj. (s. XIX. . . ) calorifug
calici n. m. (s. XIV) calice calorifuge
caliçon n. m. (s. XIX., de l’occ. caniçon) calisson calòs (a -) loc. à bout de course
(confiserie aixoise) veire: caniçon calòs (aquò fa mon -) loc. cela fait mon affaire
calidoscòpi n. m. (s. XIX. . . ) kaléidoscope calòs (èsser al -) loc. être aux abois, à bout
calimàs (far un -) loc. faire une chaleur écras- calòs (far son -) loc. faire son magot
ante calòs (pl. calòsses) n. m. 1. trognon, chicot de
calimàs (pl. calimasses) n. m. 1. temps lourd - plante 2. fif. Sot
cit.: Mon còr, mai que mai, pataquejava coma aquel de calòta n. f. 1. calote 2. coiffe ancienne de
la lauseta qu’aviái tan sovent ausida, sus los rastolhs femme
de Tèrra-l’òrt, dins lo calimàs, s’adelir en cantant dins calòta (virar -) loc. perdre la raison
la mar blosa de l’aire (Julieta Dissèl, s. XX) 2. forte calpre n. m. charme (arbre)
chaleur calque n. m. (s. XVII. . . , de l’ital. calco) calque
calimàs, lo volatil s’asombra (pel -) expr. caluc, uga adj. imbécile
quand ça va mai, certains savent se mettre à calvari n. m. (s. XII. . . ) calvaire
l’abri calvet adj. e n. m. (s. XIV.) chauve
calimàs, lo volatil s’asombra (pel -) expr. calvicia n. f. (s. XIV. . . ) calvitie
quand ça va mal, certains savent se mettre à calvinisme n. m. (s. XVI. . . ) calvinisme
l’abri calvinista adj. e n. (s. XVI. . . ) calviniste
calimàs, lo volatil s’asombra (pel -) expr. camaièu n. m. (s. XIII. . . , de l’arabi) camaïeu
quand ça va mal, ils savent se mettre à l’abri camarada n. m. (s. XVI..., del cast.) camarade
calinhaire de Nadal loc. amant d’un jour (fam.) camaradariá n. f. (s. XVII...) camaraderie
calinhaire de quinzenada loc. amant de pas- camargués, esa (pl. camargueses, esa) adj. car-
sage marguais, aise
calinhaire sense endeman loc. amant de pas- camarièr, ièra n. (s. XIII., de l’italian) camérier
sage camarlenc n. m. (s. XII) chambellan
calinhaire, aira n. 1. amant, e 2. amoureux, camba n. f. jambe
euse camba n. f. 1. tige (végétal) 2. tronc (arbre sur
calinhar v. faire la cour pied)
caliu n. m. cendre chaude, reste de feu camba (aver bona -) loc. être bon marcheur
caliu jos las cendras (lo -) loc. le feu sous la camba aicí, camba ailà loc. à califourchon veire:
cendre a cambarèlas
caliu prendrà fòc (sul -) loc. le feu couve camba foleta loc. camba faleta / faubeta
calligrafe, afa n. (s. XVIII. . . ) calligraf cal- 1. jambe infirme / traînante 2. patte folle
ligraphe - src.: Mistral, 1878 : "caligrafe" camba lassa (far -) loc. faire un voyage / une
calligrafia n. f. (s. XVI. . . ) calligraphie démarche inutile
calligrafic, ica adj. (s. XIX. . . ) calligraphique camba lassa (una -) loc. une démarche inutile
calmar v. calmer veire: amaisar camba rota (far -) loc. clopiner
calme, calma adj. calme camba sus l’òrle (aver la -) loc. vivre de ses
calomnia n. f. (s. XIV...) calomnie rentes
calomniar v. (s. XIV...) calomnier camba sus l’òrle (metre la -) loc. ne rien faire
calomniator, tritz (pl. calomniators, trises) n. cambada n. f. 1. enjambée, gambade veire: am-
(s. XIII. . . ) calomniador calomniateur, trice - src.: baissadas 2. démarches (administratives. . . )
Honnorat, 1846: "caloumniatour" cambada (far la -) loc. (s. XVII.) gambader
calomniós, osa (pl. calomnioses, osas) adj. (s. cambadas (far de -) loc. faire des démarches
XIV...) calomnieux, euse cambadejar v. gambader (fréquentatif)
calor n. f. chaleur cambafin n. m. 1. élégant 2. petit marquis (péj.)
calor (a la -) loc. au chaud cambafòrt, òrta adj. e n. qui a de fortes jambes
calor (fa -) loc. il fait chaud cambajon n. m. jambon

104
cambajon (tirar de qualqu’un coma d’un -) camin (téner tot lo -)

cambajon (tirar de qualqu’un coma d’un -) expr. cambis flotants n. m. plur. changes flottants
exploiter quelqu’un (écon.)
cambajon d’Yòrk n. m. jambon blanc cambista n. m. (s. XX.) cambiste
cambal n. m. jambe de pantalon cambra n. f. chambre - cit.: Dins sa cambra, Lison
cambaliga n. f. jarretière aviá ara un miralh, un miralh que son cadre d’aur
cambaligar v. mettre des jarretières verd lusissiá, bavard e important davant los mòbles
cambanud, uda adj. jambes nues dels aujòls (Joana Bartès, Lison, 1934) ; Estarem pas
cambarèlas (a -) loc. → d’escambarletas à cali- dins aquesta cambra ! me venguèt una passada puòi
fourchon (Max Allier, L’Emperau, 1977)
cambareleta (far la -) loc. faire la culbute cambra (téner una filha en -) loc. entretenir une
cambaròt n. m. crevette (f.) maîtresse
cambas ajudatz-me (a -) loc. les jambes à son cambra d’aire n. f. chambre à air
cou cambra de comerç n. f. (s. XIX.) cambra de
cambas d’infèrn (aver de -) loc. avoir des comèrci chambre de commerce
jambes infatigables cambra logadissa (una -) loc. une chambre des-
cambas en l’aire (virar las -) loc. tomber les tiné à être louée
quatre fers en l’air cambra rejunta loc. chambre rangée
cambas sul còl (metre las -) loc. prendre les cambrada n. f. chambrée
jambes à son cou cambrejar v. partager une chambre à plusieurs
cambe n. m. chanvre cambreta n. f. chambrette veire: cambriòl, cram-
cambejar v. faire des démarches veire: gamber- peta
lejar, gambejar cambriòl n. m. chambrette veire: cambreta
cambeta (far la -) loc. faire un croche-pied cambriolaire, aira n. (s. XIX., de "cambriòl") "cam-
cambi n. m. 1. échange - cit.: Tu n’auràs nat ni brioleur"
repaus ni relambi / per aver hèit de la boha lo cambi cambriolar v. (s. XIX.) "cambrioler"
(Pèir de Garròs, Eglòga V, 1567) 2. change (écon.) cambriolatge n. m. (s. XIX.) cambriolage
cambi (en -) loc. (s. XVII.) en échange camèl, èla n. (s. XII.) chameau, elle
cambiadís, issa (pl. m. cambiadisses) adj. camèla n. f. 1. tas de sel (salines 2. apparence
changeant, ante d’un chameau au repos)
cambiaire, aira n. changeur (personne) cameleon n. m. (s. XIV.) caméléon
cambiament n. m. changement camelièr, èra n. chamelier, ère
cambiament social n. m. changement social camèra vidèo n. f. caméra vidéo
(écon.) camfora n. f. (s. XIII., de l’arabi) camphre
cambiar v. changer - cit.: Jos l’influéncia d’aquela camforar v. (s. XIII. . . ) camphrer
lei generala, los ancians proparoxitòns (mots accen- camforat, ada adj. (s. XIII. . . ) camphré, ée
tuats sus l’antepenultima sillaba) de l’anciana lenga camin n. m. 1. chemin - cit.: Escrivans aujòls,
[...] an desplaçat l’accent per se cambiar en paroxitòns de qui [l’esperit] comol de raras invencions ten tant
(Loís Alibèrt, Gramatica, 1935) de plaça per totis les camins de la sciéncia, que [di-
cambiar de cocarda loc. retourner sa veste ficilament] òm pòt passar per un [subjècte] comun
cambiar de color loc. changer de couleur (pâlir, sense vos tustar, plàcia vos agradar que, de la fòrça
rougir. . . ) veire: colormudar de qualqu’una de vòstras autoritats, ieu piège nòstra
cambiar los uèlhs per la coa loc. ("lo cambi de la flaquièra (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII). 2. trajet
taupa " (conte)) faire un marché de dupe - cit.: Un 3. parcours
dia en se passejant tot plentiu au ras d’un broishagar, camin (a cap de -) loc. 1. à la fin de sa course
[lo sapo / grapaud] que trobè lo bohon [la taupa] e, 2. au bout du rouleau 3. à bout de forces
tot hèit a dit, que hen un marcat, o si voletz meilèu camin (a plan -) loc. sur un chemin plat
un cambi : lo sapo que dé la coda au bohon e lo bo- camin (anar dreit -) loc. suivre le droit chemin
hon que’u dé los uelhs. E desempuish alavetz lo sapo camin (aquò non val lo levar del -) expr. cela
qu’ei codòt [escoat] e lo bohon avugle (J. B. Laborde ne vaut rien (on ne le ramasserait pas par terre)
(1878-1963) camin (far -) loc. faire du chemin
cambiar son buòu per un ase expr. faire un camin (far cadun son -) loc. aller chacun de son
marché de dupe côté
cambiar un chaval bòrni contra un chaval òrb camin (fasètz lo vòstre -) loc. passez votre
expr. faire un marché de dupe chemin
cambiar un sòl per un denièr expr. faire un camin (per -) loc. en chemin
marché de dupe camin (revirar -) loc. rebrousser chemin
cambièra n. f. jambière camin (téner tot lo -) loc. 1. avoir les chevilles
cambis fixes n. m. plur. changes fixes (écon.) qui enflent 2. tenir le haut du pavé

105
camin (tirar -) campanas a brand (virar las -)

camin (tirar -) loc. poursuivre son chemin caminar coma un desertor loc. marcher vite
camin (tot de long del -) loc. tout le long du caminar de revirons loc. marcher en gardant
chemin derrière soi
camin (un tròç de -) loc. un bout de chemin caminar del suc (lo far -) loc. demander
camin (virar -) loc. rebrousser chemin l’impossible à quelqu’un
camin a qualqu’un (far veire de -) loc. donner caminar dins los quaranta loc. aller vers ses
du fil à retordre à quarante ans
camin aboquiu loc. 1. chemin incliné de côté caminar d’a passet loc. aller à petits pas
2. en devers caminar grèu loc. marcher en traînant les pieds
camin barrat loc. route barrée caminar sul trenta e un loc. prospérer
camin cabral n. m. sentier de chêvres caminar tèsta levada / dreita loc. marcher la
camin cabrenc n. m. sentier de chêvres tête haute
camin d’acorcha n. m. chemin de traverse caminar traca-traca loc. aller à petits pas
camin d’enlòc (aquò’s lo -) loc. cela ne conduit caminar trantran loc. marcher sans se presser
à rien (fig.) caminar un tras l’autre loc. marcher en file in-
camin de fèrre n. m. chemin de fer - cit.: Joan dienne
aviá fach sos estudis segondaris a Besièrs, ont son caminàs (pl. caminasses) n. m. grand chemin
paire, engenhaire de l’Escòla centrala, bailejava lo ser- camineta n. f. lisière pour apprendre aux en-
vici tecnic del camin de fèrre (Rodgièr Barta, Pròsas fants à marcher)
de tota mena, 1979) ; Per una plaça al camin de fèrre, caminòl n. m. petit chemin
es a la pòrta d’aquel mossur que vos cal anar tustar. camins (èsser als quatre -) loc. avoir l’embarras
Portatz-li una lèbre (Paul Gairaud, Per las colomnas du choix
de Tarn, 1980) camion n. m. (s. XIV. . . , del francés) camion
camin de las vacas n. m. le plancher des vaches camionaire, aira n. (s. XVI. . . ) camionneur
camin de pè n. m. chemin piétonnier camionatge n. m. (s. XIX. . . ) camionnage
camin de sant Jacme n. m. 1. la voie lactée 2. le camioneta n. f. (s. XIX. . . ) camionnette
chemin de saint Jacques camisa n. f. chemise
camin de tira n. m. chemin de halage camisa (trempar -) loc. suer beaucoup
camin d’enlòc n. m. chemin sans issue camisa pesolhosa (es una -) loc. c’est une af-
camin d’enlòc (es lo -) loc. cela ne mène à rien faire louche
camin fons loc. chemin creux camisard, arda n. (s. XVII. . . ) camisard
camin gravat loc. chemin empierré camiseta n. f. chemisette (chemise d’été)
camin mal planièr loc. chemin cahotant camisòla n. f. camisole
camin que passa pas loc. chemin sans issue camoç (pl. camoces) n. m. chamois
camin revèrs n. m. chemin de perdition camp n. m. camp (militaire, scout...)
camin romieu n. m. route de pèlerinage camp n. m. champ (agriculture) - cit.: Los aban-
camin rompent n. m. chemin cahotant donèron dins un camp e los cans, las agraulas e las
camin salvador n. m. voie de salut agaças los roseguèron dinc als òsses (J. F. Bladèr, La
camin saumièr n. m. chemin muletier gardaira de piòts, 1874).
camin sense virada n. m. Issue (chemin sans) campament n. m. campement
camina après mas bragas ! loc. 1. suis-moi ! campana n. f. cloche - cit.: Dins totes los cloquièrs
2. fam. colle-moi au train trelhonavan las campanas. Per qual classejan ? Per
camina tant que tròba de camin expr. il marche Jaurés mòrt ? O ja pels òmes e pels joves que devon
sans s’arrêter quitar la femna e los dròlles, o lo paire e la maire, en
caminada n. f. 1. traite (morceau de chemin) lor daissant trabalh e pensaments, e que fòrça non
2. presbytère tornaràn ? Pels regimes que van cabussar, pels em-
caminador n. m. caminaire trotteur (disposi- pèris que se van desboselar ? Pel campèstre e per
tif sur roulettes pour apprendre aux enfants à las vilòtas occitanas que se voidaràn ? Per un país
marcher) veire: cadièra de brèç que ne demorarà desparaulat ? (Jòrdi Blanc, Jaurés e
caminaire, aira n. marcheur, euse Occitania, 1985)
caminar v. 1. marcher 2. cheminer campana (far la -) loc. faire la culbute
caminar ! (quin -) loc. quelle fière allure ! (com- campana (virar -) loc. devenir fou
pliment ironique) campana a martèl (sonar -) loc. sonner le tocsin
caminar a cap dreit loc. marcher la tête haute veire: tòca-senh
caminar a cap levat loc. marcher la tête haute campanada n. f. coup de cloche
caminar a l’arma lassa loc. marcher lentement campanal n. m. clocher veire: cloquièr
caminar a pas de buòu loc. aller lentement campanas a brand (virar las -) loc. sonner les
caminar a pas de gat loc. marcher prudemment cloches à la volée

106
campanejar cancelièr

campanejar v. carillonner can fòl loc. chien enragé


campanèla n. f. 1. campanule 2. liseron can ni lop (èsser ni -) loc. n’être d’aucun parti
campanèlas (soi dins las -) expr. je ne com- can pastor n. m. chien de berger (patou !)
prends rien à ce que vous dites can que l’acorsa (a un bon -) expr. 1. il a un bon
campaneta n. f. clochette limier à ses trousses 2. il est recherché
campanha n. f. campagne (les champs) - cit.: can que roganha un òs (èsser un -) expr. 1. atten-
Montat [sus] un ginet d’Espanha, / travèrsi la rasa dre son heure pour prendre sa revanche 2. qui
campanha, / e renègui, tot en fumant, / damb le pisto- ronge son frein
let a la man : / pics e patacs ! / alarma ! Alarma ! Qui can sanat que non pòt far ni daissar far (es
ne vòl al novèl gendarma ? (Pèire Godelin, Ramelet coma lo -) expr. c’est un empêcheur de faire
Mondin, s. XVII) can, canha n. chien, ienne veire: gos - cit.: Los
campanha n. f. campagne (militaire) abandonèron dins un camp e los cans, las agraulas e
campanha electorala n. f. campagne électorale las agaças los roseguèron dinc als òsses (J. F. Bladèr,
campanhòl, òla n. campagnard, arde La gardaira de piòts, 1874) ; " - A ! La patrona !"
campanièr, èra n. carillonneur (sonneur de Abraçadas de las hemnas, las uas parlan espanhòl,
cloches) - cit.: Los qu’an pas ausit tindar Nadalet l’auta francés o gascon. . . e los cans de’us har hèsta
dins lor enfança pòdon pas se far una idèa de tot lo com tot an (Raimond Lajús, Armanhac II, 1991)
gaug que la vida lor a panat. Lo nòstre campanièr, can, se lo gafa n’a lo dreit (qui tira la coa del -)
qu’alara èra pas vièlh, ni pigre, lo nos sonava, uèit expr. celui qui est dans son tort n’a rien à dire
jorns avant Nadal, cada ser aprèp l’Angèlus, durant cana n. f. (s. XIII.) canne (pour marcher)
una ora (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940) cana n. f. ancienne mesure occitane - cit.: Pru-
campanifòrme, òrma adj. (s. XIX. . . ) campani- mièrament, per plan piafar, / un mántol nòu me farai
forme far / d’un drap de vint escuts la cana, / doblat de velós
campanilisme n. m. (s. XX., de l’italian) campanil- o de pana, / e vestirai cada maitin / un abilhament de
isme (esprit de clocher) satin (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII)
campar v. camper (armée) canal n. m. (s. XII.) canal (navigation)
çampar adv. (s. XVII., de l’occ. tol. ancian "ça canal n. m. gorge (poulie)
me par"/ aquò me pareis) ça’m par; çompar sans canal n. f. 1. tuile 2. conduite d’eau 3. cheneau
doute, semble-t-il - cit.: Ont van tant de pastors canal (doga d’un -) loc. berges d’un canal
amassa ? / Çampar, véser quicòm de bèl ? (Pèire canal (far la -) loc. 1. nager entre deux eaux
Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) 2. fig. ménager la chèvre et le chou
camparòl n. m. champignon canal (la sang farà -) loc. le sang va couler
camparolar v. cueillir des champignons canal (lo sobrenc d’un -) n. m. eaux de fuite
camparòls (venir en -) loc. pousser comme des d’un canal
champignons canal (molents d’un -) n. m. débit d’un canal
campejaire, aira n. m. campeur, euse canal d’arrosatge n. m. canal d’arrosage
campejar v. camper (camping) canal de l’aurelha n. m. conduit de l’oreille
campèstre, èstra adj. champêtre canal de l’urètra n. m. canal de l’urètre
camping n. m. (s. XX., mot anglés) camping canal de Lengadòc n. m. canal du Languedoc
campion, ona n. (s. XII.) champion, onne canal de navigacion n. m. canal de navigation
campionat n. m. (s. XIX. . . ) championnat canal lactifèr n. m. (s. XIX.) canal lactifère
campolièit n. m. (s. XII.) lit de camp (méd.)
can (qui ama Josèp, ama son -) expr. qui aime canal Reial de Lengadòc n. m. canal royal du
Joseph, aime son chien Languedoc (hist.)
can a vèspras (coma un -) loc. comme un chien canal tapat (infeccion del sen) n. m. (s. XIX...)
dans un jeu de quilles canal bouché (méd. infection du sein)
can aprèp sas bragas (a un bon -) expr. 1. il a canalha n. f. canaille
un bon limier à ses trousses 2. il est recherché canalizar v. (s. XVI. . . ) canaliser
can bordilha n. m. chien bâtard canavàs (pl. canavasses) n. m. canevas
can corrent n. m. chien courant canavèra n. f. (s. XIII.) canavièra 1. roseau
can d’aplant n. m. chien d’arrêt 2. canne à pêche
can de caça n. m. chien de chasse canavèra salvatja n. f. roseau à balais
can de vira n. m. chien de berger cancèla (èsser en -) loc. 1. être en suspens 2. être
can e gat (viure coma -) loc. vivre en mauvais hésitant
termes cancelar v. (s. XIII.) 1. canceller 2. radier
can e lop (entre -) loc. (s. XVI.) entre chien et cancelar un arrendament loc. résilier un bail
loup cancelariá n. f. (s. XIII. . . ) chancellerie
can espanhòl n. m. chien épagneul cancelièr n. m. (s. XIII. . . ) chancelier

107
cancelièra canonge

cancelièra n. f. (s. XX.) chancelière (accessoire canelat, ada adj. (s. XIV. . . ) cannelé, ée
de poussette) veire: calechon caneliu, iva adj. qui forme tuyau, tuyauté
cancèr n. m. (s. XIV.) càncer cancer (maladie, [caniveau]
signe du zodiaque) cangrena n. f. gangrène
cancerigèn, èna adj. (s. XIX. . . ) cancérigène cangrenar v. gangréner
cancerologia n. f. (s. XX.) cancérologie cangrenar ! (me fas -) loc. tu me rends malade
cancerològue, òga n. (s. XX.) cancerològ cancéro- !
logue cangrenós, osa (pl. cangrenoses, osas) adj. gan-
cancerós, osa (pl. canceroses, osas) adj. (s. XIX. . . ) gréneux, euse
cancereux, euse canha n. f. 1. chienne veire: can 2. flemme
cançon n. f. chanson - cit.: Talament qu’un paure 3. khâgne (par antiphrase)
poèta es costrent de far coma los sansonhaires : quand canha (aver la -) loc. avoir la flemme
sonan devant la pòrta d’un catolic, sonan de cançons, canha (trabalhar amb la -) loc. travailler sans
quand son devant la pòrta d’un de la religion, sonan ardeur
de psalmes, e de la faiçon contentan tot lo [mond] canha a (far la -) loc. dédaigner quelque chose
(Augèr Galhard, s. XVI) Canha de Mar n. pr. Cagnes-sur-Mer
cançon calhòla loc. chanson grivoise canhard n. m. 1. cagnard (grosse chaleur,
cançon de taula n. f. chanson à boire canicule) veire: can, canha, canhardar 2. abri
cançon peluda n. f. chanson grivoise au soleil
cançons e canças i a loc. il y a un temps pour le canhardar v. paresser veire: can, canha, canhard
plaisir, un autre pour le travail
Candace n. pr. Candace f. canhòt, òta n. chiot, jeune chienne veire: can
cande tal que glaç loc. pur comme. . . canhòta n. f. 1. petite cuve à vendange veire:
cande, canda adj. 1. net, nette (clair) - cit.: Joan can 2. cagnotte (boîte, réserve d’argent)
de la taula, levèt lo cap. Pel primièr còp vegèt la ser- canhotada n. f. portée de chiens
viciala. La plegava tota, la claror que montava de la canhotar v. mettre bas (chienne. . . ) veire: can
flamba viva. Jogava sul front cande, la lusor del calelh canibal, ala adj. e n. (s. XVI. . . , del cast. ? caribe)
(Joan Bodon, 1953) 2. clair 3. e cannibal cannibale
candela n. f. 1. bougie (cire) 2. glaçon qui pend canibalic, ica adj. (s. XX.) cannibalique
candela (a cada sant sa -) expr. chacun veut être canibalisme n. m. (s. XVIII. . . ) cannibalisme
honoré caniç (pl. canices) n. m. clayon de roseaux
candelabre n. m. (s. XIV.) candélabre caniça n. f. claie de roseaux veire: caliçon
candeleta (far -) loc. (s. XVII.) jouer à l’arbre caniçaire, aire n. personne qui réalise des
fourchu claies / lambris de roseaux
candeletas (far las -) loc. faire le chêne fourchu caniçar n. f. faire des claies / lambris de
candelièr n. m. (s. XII.) chandelier roseaux
candelièr (metre sul -) loc. mettre en évidence caniçat, ada adj. couvert, clos de roseaux
Candelièra (per -) loc. pour la Chandeleur canicia n. f. (s. XIV.) canitie (blancheur des
candide, ida adj. (s. XV. . . ) candid candide cheveux)
candidòsi bucala n. f. (s. XX.) candidose buccale canicula n. f. (s. XIV.) canicule
(méd.) veire: mal blanc canicular, ara adj. (s. XIV.) caniculaire
candir v. 1. candir, cristalliser 2. fig. stupéfier canide n. m. (s. XIX. . . ) canid canidé
candit (demorar -) loc. rester interdit canigon n. m. chenil
candor n. f. (s. XIV.) candeur canilha n. f. chenille
canèl n. m. (s. XIV.) tuyau veire: tudèl - cit.: Pan, canin, ina adj. (s. XIII.) canin, ine (relatif aux
per se far solaç e se brembar totjorn de sa mestressa chiens)
avalida, [copèt] de canèls, e [los ajustèt amb] de cera canin, ina adj. 1. vert (non mûr), piquant au
a mòda d’una flaüta de crestaire (Pèire Godelin, s. goût 2. rude (froid)
XVII) canipaut n. personne revêche
canèla n. f. (s. XIII.) cannelle canisson n. m. clayon de roseaux
canèla n. f. (s. XIV. . . ) robinet en bois cannabís n. m. sing. (s. XIX. . . ) cannabis
canèla (botar -) loc. mettre en perce canon n. m. (s. XIII.) 1. canon (droit ecclésias-
caneladura n. f. (s. XVI. . . ) cannelure tique) 2. référence
canelar v. (s. XIV. . . ) canneler canon n. m. (s. XIV. . . , de l’ital. cannone) canon
canelariá n. f. tuyauterie (arme)
canelat n. m. cannelé (pâtisserie) veire: canèla canon (metre -) loc. mettre en perce
canelat (far bardar lo -) loc. tenir le bec dans canon a nèu n. m. canon à neige
l’eau canonge n. m. (s. XII.) chanoine

108
canongiá cap

canongiá n. f. (s. XII. . . ) chanoinie cantassejar v. mal chanter


canonic, ica adj. (s. XIII.) canonique cantatritz (pl. cantatrises) n. f. cantatrice
canonista n. (s. XIV.) canoniste cantavas (es coma se -) loc. tes paroles sont inu-
canonizacion n. f. (s. XIII.) canonisation tiles
canonizar v. (s. XIII.) canoniser cantejar v. fredonner
canonja n. f. (s. XIII. . . ) chanoinesse cantèl n. m. (s. XIX.) tranche (de pain)
canòt n. m. (s. XVI. . . , del cast. canoa ? caribe) canot cantèl (de -) loc. de champ / de biais / de travers
cans (far lo repais dels -) expr. être mal servi à cantèl e lo cotèl (téner lo -) loc. être le maître
table (celui qui coupe et donne le pain)
cansar v. fatiguer (exténué) cantes completas (non me -) loc. garde tes con-
cant n. m. chant seils
canta que cantarà loc. il eut beau chanter canteson n. f. envie de chanter
canta, aquò non es tot messa (çò que -) expr. il canteson (non me trobatz en -) loc. je ne suis
faut en prendre et en laisser pas d’humeur à chanter
canta, lo clèrgue respond (coma lo reitor -) expr. cantic n. m. (s. XIV.) cantique
tel maître, tel valet cantina n. f. cantine
cantador n. m. chanteur lyrique cantinièr, ièra n. cantinier, ière
cantaire de bona dita (un -) loc. un chanteur canton n. m. (s. XIV.) canton (toutes significa-
renommé tions)
cantaire, aira n. chanteur canton n. m. (s. XIV.) coin (angle)
cantaires an coma los actors (los -) expr. les canton (a cada -) loc. dans tous les coins
chanteurs ont le même problème / avantage canton (al -) loc. au coin du feu
que les acteurs canton (dins lo nòstre -) loc. dans notre coin
cantanha n. f. manie de chanter canton (entre virar lo -) loc. en tournant au coin
cantar n. m. l’action de chanter de la rue
cantar v. chanter - cit.: Cantar non pòt l’òme trist canton (tot li fa -) loc. il s’arrange de tout
e dolent (Pèir de Garròs, Eglòga IV, 1567) canton d’un bosquet loc. (s. XVII.) coin d’un
cantar ! (vai-te’n -) loc. fiche-moi la paix ! bois
cantar (ton -) loc. ton goût de chanter canton merdós n. m. (fam). endroit malpropre
cantar a l’octava loc. chanter à l’octave (coin de rue, coin de campagne. . . )
cantar a plen de cap loc. chanter à tue-tête cantonada n. f. cantonade (angle de construc-
cantar abans d’aver fait l’uòu (non cal / cal pas tion, de rue, théâtre)
-) expr. il ne faut pas vendre la peau de l’ours cantonada (a la -) loc. à la cantonade
avant de l’avoir tué cantonal, ala adj. (s. XIII.) cantonal, ale
cantar aut loc. 1. demander un prix excessif cantonament n. m. cantonnement
2. prendre de haut cantonar v. cantonner
cantar catalan loc. → clesquejar son répétitif cantonat, ada adj. cantonné, e (archit.)
décelant un défaut technique, mécanique cantonet n. m. (s. XIV.) petit coin
cantar clarin loc. sonner creux cantonièr n. m. cantonnier
cantar coma un asclaire loc. chanter d’une voix cantons (virar los -) loc. tourner les difficultés
rauque cantor n. m. (s. XIV.) chantre
cantar en plaça loc. crier sur les toits cantorlejada n. f. 1. air fredonné 2. rengaine
cantar l’asclat loc. chanter d’une voix rauque canturla n. f. tête, bon sens
cantar la granissa loc. 1. faire d’amers re- canturla (a -) loc. 1. il est ivre 2. il a des
proches 2. chanter Manon éblouissements
cantar la lauseta (ai ausit a -) expr. j’ai entendu canturla (far virar -) loc. faire tourner la tête à
chanter l’alouette quelqu’un
cantar la mandragora (a ausit -) expr. il a la pré- canturla (virar -) loc. perdre la raison
tention de tout savoir cantussar v. chantonner
cantar lo gal loc. faire la voix de fausset canut, uda adj. (s. XI.) chenu, ue (qui a des
cantar l’auta loc. chanter la partie du ténor cheveux blancs)
cantar victòria loc. chanter victoire caochotar v. (s. XIX. . . ) caoutchouter
cantar, non pas de cridar (es dit de -) expr. il ne caorcin, ina adj. e n. (s. XIII.) cadurcien, enne
faut pas trop pousser les choses (habitant de Cahors) veire: carcinòl
cantarèl, èla adj. chantant, ante veire: cantaire caòs (pl. caòsses) n. m. (s. XIV. . . ) caòs chaos
cantarèla n. f. chanterelle (musique) caotchoc n. m. (s. XVIII. . . , de l’amerindian)
cantarèla (una votz -) expr. une voix chantante caoutchouc
cantarida n. f. (s. XIV. . . ) cantharide (insecte) cap n. m. cap (direction)

109
cap cap de talhièr (un / una)

cap n. m. cap (géogr.) cap d’esquipa (un / una) n. chef d’équipe


cap adj. e pron. indef. 1. pas du tout - cit.: A tu cap d’òbra n. m. chef-d’œuvre
me’n vau, paure pastor, / afin que del metís baston cap d’orquèstra (un / una) n. chef d’orchestre
/ que m’a tota la carn macada, / tu me forniscas la cap d’ostal (un / una) n. chef de famille (mai-
pomada ; car per remèdis, non n’i a cap, / dels que son)
defòra vila òm sap, / qu’ieu n’aja metut [sus] ma plaga cap dabans (èsser -) loc. être en avant
(Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) 2. aucun cap davant (tot -) loc. en tête
cap n. m. 1. tête - cit.: Aquel a totjorn tengut cap de (a -) loc. au bout de
le cap entre doás aurelhas que [non] a pas ausit par- cap de (al -) loc. 1. au bout de 2. à la tête de
lar de Patracòlis, le Gormancien d’amor, tan grand cap de banc loc. (s. XVII.) bout de banc
astrològue, que laissa les astres a lòc, e que sense con- cap de biais (de -) loc. 1. en aucune manière
sideracion de las planetas, ten totjorn las siètas plan 2. à aucun titre
netas (Peire Godelin, s. XVII) ; Aquò fa pas res m’a cap de bocin loc. 1. un point c’est tout 2. en
dit el, avètz lo cap pro farcit de bonas causas per n’aver aucune façon
pas besonh d’estudiar (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII) cap de bois n. m. une tête dure
2. bout 3. cap Cap de Bona-Esperança n. pr. le Cap de Bonne-
cap (al -) loc. au bout Esperance m.
cap (al bèl -) loc. tout à fait au bout cap de brica loc. 1. point du tout 2. en aucune
cap (aver bon -) loc. avoir bonne mémoire façon
cap (fai ton -) loc. fais à ta tête cap de camin (a -) loc. 1. à la fin de sa course
cap (far -) loc. 1. prendre la tête 2. être le pre- 2. au bout du rouleau 3. à bout de forces
mier dans la course cap de camin (èsser a -) loc. être au bout du
cap (far de son -) loc. faire à sa tête rouleau
cap (far son -) loc. n’en faire qu’à sa tête cap de canton loc. (s. XVII.) coin de rue
cap (lotjar al -) loc. mettre en tête (idée) cap de clinica (un / una) n. chef de clinique
cap (m’a passat de -) loc. 1. cela m’est sorti de cap de còla (un /una) n. chef d’équipe (agricul-
la tête 2. j’ai oublié ture)
cap (n’ai quatre pams sul -) loc. j’en ai par- cap de coneissença (non aver / aver pas -) expr.
dessus la tête n’avoir pas de bon sens
cap (o préner tot pel petit -) loc. tâtillonner cap de còsta n. m. le haut de la côte
cap (saber de -) loc. savoir par cœur cap de coton n. (s. XVII.) tête légère
cap (virar de -) loc. mettre tête-bêche cap de dissabte sense solelh, nimai de veusa
cap a prep. vers sense cosselh expr. pas de veuve sans conseil
cap a (de -) loc. (s. XVII.) 1. dans la direction de cap de familia (un / una) n. chef de famille
2. vers cap de fèl (non a / a pas -) loc. il est sans malice
cap a (tirar -) loc. aller vers cap de fila (un / una) n. chef de file
cap a cap (de -) loc. de partout cap de fòrças (a -) loc. à bout de forces
cap a despart (far -) loc. marcher à part des cap de gara n. chef de gare
autres cap de gip n. une tête sans cervelle
cap a fons (de -) loc. 1. d’un bout à l’autre 2. de cap de govèrn (un / una) n. chef de gouverne-
fond en comble ment
cap a l’autre (d’un -) loc. d’un bout à l’autre cap de jovent (un / una) n. chef de la jeunesse
cap a la planta (del -) loc. de la tête aux pieds cap de l’an n. m. anniversaire
cap a partit (metre -) loc. prendre une ferme cap de l’an (al -) loc. à la fin de l’année
résolution cap de l’an de (lo -) loc. → anniversari
cap afar de (non aver / aver pas -) loc. n’avoir l’anniversaire de
que faire de cap de l’autre (un al -) loc. bout à bout
cap al long (de -) loc. sur toute la longueur cap de la montanha n. sommet de la montagne
cap als pès (del -) loc. de la tête aux pieds cap de lauseta n. (s. XVII.) tête de linotte
cap amont loc. vers en haut cap de lauseta (èsser -) loc. être écervelé
cap aval loc. vers en bas cap de mitan (aquí -) loc. de deux choses l’une
cap cosinièr / cap cosinièra n. m. chef cuisinier cap de mòrt n. m. tête de mort
cap d’Agde (lo -) n. m. le cap d’Agde cap de nas n. m. bout du nez
cap d’an n. m. jour de l’an cap de projècte (un / una) n. chef de projet
cap d’anma viva (non i aver -) loc. n’y avoir pas cap de renguièra (un / una) n. chef de file
âme qui vive cap de seccion (un / una) n. chef de rayon
cap d’autre loc. (s. XVII.) nul autre cap de servici (un / una) n. chef de service
cap d’entrepresa (un / una) n. chef d’entreprise cap de talhièr (un / una) n. chef d’atelier

110
cap de taula (un / una) capèl de curat (en -)

cap de taula (un / una) n. (s. XVII.) bout de table cap o autre (préner -) loc. se terminer d’une
cap de teneson enlòc (non a / a pas -) loc. il ne façon ou d’une autre
tient pas en place cap perdut (a -) loc. sur un coup de tête
cap de Turc (préner qualqu’un per -) loc. pren- cap prim (pel -) loc. par le plus petit bout
dre quelqu’un comme tête de Turc cap primièr (tombar -) loc. tomber la tête la
cap de vendas (un / una) n. chef de ventes première
cap de venguda. . . planta, animal (non a / a pas cap redactor / cap redactritz n. rédacteur en
-) loc. il se développe mal chef
cap de vici (non aver / aver pas -) loc. il est sans cap sense cervèl (èsser -) loc. être écervelé
malice cap tresvirat (èsser -) loc. être écervelé
cap de vòlha (non a / a pas -) loc. il est sans Cap Verd (lo -) n. pr. le Cap Vert (Cabo Verde)
énergie m.
cap del compte (al -) loc. au bout du compte cap virat per (aver lo -) loc. avoir des disposi-
cap del det (sul -) loc. sur le bout des doigts tion pour
cap del govèrn (un / una) n. chef du gouverne- cap-leugièr, èra adj. 1. léger, ère (personne)
ment 2. étourdi, ie 3. tête de linotte
cap del nas n. m. le bout du nez cap-levar v. basculer, faire levier
cap del personal (un / una) n. chef du person- cap-lòc n. m. chef-lieu
nel capa n. f. 1. cape 2. chape 3. manteau (chem-
cap dels dets (al -) loc. au bout des doigts inée)
cap dins la pòcha loc. têtre baissée (honte) capa de l’avesque (la -) loc. une chose rare, pré-
cap d’enclutge n. m. une tête dure cieuse (ironie)
cap d’oire n. m. une tête de mule capa del cèl n. f. voûte du ciel
capable de loc. à même de
cap d’ola n. m. une tête de mule
capable, abla adj. (s. XVI. . . ) capable - cit.: Noiri-
cap d’umanitat (non aver / aver pas -) loc.
gat de Tolosa, me plai de mantenir son lengatge bèl,
n’avoir aucun sentiment humain
e capable de desrambulhar tota sòrta de concepcion ;
cap d’un pauc (al -) loc. au bout d’un certain
e per aquò digne de se carrar dambe un plumacho de
temps
prètz e d’estima (Pèire Godelin, s. XVII)
cap e cap loc. adv. tête à tête
capacitat n. f. (s. XIV.) capacité
cap e causa loc. l’entière raison, la véritable
Capadòcia n. pr. Cappadoce (anc. Pays d’Asie
cause - cit.: Mès lo cap e causa prumèra / de mon
Mineure) f. - cit.: Jo vençú Capadòcia [Cappado-
mau es tu la mia bèra (Pèir de Garròs, 1567)
cia], e Scítia, e Paflagònia (Pèir de Garròs, Lissandre,
cap e causa (èsser -) loc. (s. XVII.) être entière- 1567).
ment responsable
capairon n. m. (s. XII.) chaperon (capuchon)
cap e causa d’aquò loc. responsable, auteur de capbàs (i donar -) loc. y aller tête baissée
cela capbàs, assa adj. tête basse
cap e cuol loc. tête-bêche capbilhar v. tomber la tête la première
cap e tot loc. adv. entièrement capbordon (far -) loc. culbuter
cap e tufa loc. tête à tête capçana n. f. licou
cap en cima (de -) loc. 1. d’un bout à l’autre capçana sul cap (la -) loc. la bride sur le cou
2. de la tête aux pieds capçana sul còl (aver la -) loc. avoir la bride sur
cap en cima (de -) loc. d’un bout à l’autre le cou
Cap Ferret (lo) n. pr. Cap Ferret m. capdèl n. m. (s. XII.) 1. lettrine 2. cadeau
cap jos l’ala (botar lo -) loc. 1. s’endormir capdèth n. m. (s. XV., de l’occ. gascon) 1. fils no-
2. prendre une attitude humble, de contrition ble puîné veire: cabdèt, capdèl 2. officier occitan
cap leugièr (èsser -) loc. être écervelé aux XVI-XVIIe s 3. cadet (militaire)
cap li ròda (lo -) loc. la tête lui tourne capduèlh n. m. (s. XII.) donjon
cap li vira (lo -) loc. la tête lui tourne capejar v. opiner du chef
cap mai loc. aucun autre capèl n. m. chapeau
cap me dòl (lo -) loc. j’ai mal à la tête capèl (far lo -) loc. être en forme de chapeau
cap negre (cep) n. m. cèpe "tête de nègre" veire: capèl (levar lo -) loc. saluer chapeau bas
cep capèl (se tirar lo -) loc. ôter son chapeau
cap ni centena (aquò non a -) loc. cela n’a ni capèl (trace de -) n. m. vieux chapeau usé
queue ni tête capèl de caire (metre son -) loc. se mettre en
cap ni centena (sense -) loc. 1. sans queue ni colère
tête 2. sans rime ni raison capèl de curat (en -) loc. complètement écrasé
cap ni pro (ni -) loc. en aucune façon (plié comme une barrette ecclésiastique)

111
capèl de curat (sa veitura es en -) caps (de -)

capèl de curat (sa veitura es en -) expr. il a plié òm a acostumat d’enviar (. . . ) dos obrièrs, non pas
sa voiture coma d’espions per reconéisser la plaça e l’abandonar
capèl del lum n. m. abat-jour puèi a la discrecion de sos enemics, mas coma de cap-
capèla n. f. (s. XIII.) 1. chapelle 2. ouverture du itanis expèrts, per jutjar del [socors] qu’es necessari
corsage (B. Amilhan,1673).
capèla absidala n. f. (s. XIX. . . ) absidiòla absidi- capitaniá n. f. (s. XIV.) capitainerie
ole capitar v. reüssir 1. réussir (succès), parvenir
capèla de mòrt n. f. chapelle ardente 2. se rencontrer
capelada n. f. coup de chapeau (salut re- capitar (aquò es -) loc. c’est avoir de la chance
spectueux) capitar (se) loc. 1. se rencontrer 2. se trouver
capelada (far la -) loc. saluer chapeau bas capitar una barata loc. faire un marché de dupe
capelada (se’n sortir amb una -) loc. s’en tirer capitar una bèla barata loc. faire un marché de
à bon compte, sur une pirouette dupe
capelan n. m. (s. XI.) 1. chapelain veire: reitor capitat (a ben / plan -) loc. il a réussi
2. curé capitat (a mal -) loc. 1. il a échoué 2. ça s’est mal
capelaniá n. f. (s. XIII.) chapellenie trouvé
capelar v. couvrir (d’un chapeau) capitat, se n’es calgut de l’as de pica (a -) loc. il
capelat, ada adj. recouvert, e - cit.: E quand pensi, a réussi de justesse
de còps, que ma polida aimada / de sos potons d’amor capitèl n. m. (s. XII.) chapiteau (archit.)
brèça un autre amorós / una enveja me pren d’anar capitèla n. f. cabane des champs en pierres
de rescondons / dins l’aiga negra e freja e d’ombra sèches
capelada / negadís escantir mon fuec e garir mas do- capítol n. m. (s. XII.) 1. chapitre de livre 2. as-
lors (Paul Froment, Un jorn d’abrial, 1898) semblée de moines, de magistrats...
capelet n. m. chapelet capítol (sala del) n. f. salle du chapître / capit-
capelet (cargar lo -) se perdre de réputation ulaire (monastère)
capeleta n. f. niche (de statue. . . ) capítol (sénhers / senhors del -) n. m. capitouls
capelièr n. m. (s. XIV.) chapelier (Toulouse, assemblée municipale) veire: capi-
capelina n. f. (s. XIV.) capeline tolièr - cit.: ... degudas per pinher e escriure en lo
capèls de rèsta (i aurà de -) loc. il y aura beau- libre bermelh los senhors de Capitol de l’an present
coup de morts seguon qu’es acostumat de far cascun an (Comptes
capfoguièr n. m. chenêt veire: landièr capitularis, 1418-1421)
capillar, ara adj. (s. XIV.) capillaire capitolièr n. m. (s. XIII.) capitoul (ancien magis-
capillaritat n. f. (s. XIX. . . ) capillarité trat municipal de Toulouse)
capinhar v. taquiner capitular, ara adj. (s. XIV. . . ) capitulaire
capinhièr, èra adj. taquin, ine caplèu (far -) loc. 1. basculer veire: caplevar
capiscòl n. m. 1. capiscol (chef d’école, de 2. faire levier
cœur) 2. titre du Félibrige capmalh n. m. (s. XII.) camail
capita (se lo -) loc. s’il parvient à le trouver capmèstre n. m. 1. chef - cit.: Los nostres libèls
capita que (se -) loc. il se trouve que s’escampilhavan que prometian la venguda d’un cap-
capitada n. f. reüssida réussite (succès) mèstre coma totes lo desiràvem. E proclamàvem que
capital n. m. capital (écon.) las nacions èran en armas per nos deliurar (Joan
capital de (far -) loc. se fier à quelque chose Bodon, La Quimèra, 1974) 2. grand maître
capital economic n. m. capital économique capnud, uda adj. tête nue
(écon.) capolar v. hacher menu
capital fixe n. m. capital fixe (écon.) capon n. m. 1. chapon veire: coard 2. croûte de
capital social n. m. capital social pain frottée d’ail 3. lâche (fig.)
capital tecnic n. m. capital technique (écon.) capon finit (es un -) c’est un véritable lâche
capital uman n. m. capital humain caponador adj. en âge d’être chaponné (poulet)
capital, ala adj. (s. XIII.) capital, ale caponariá n. f. lâcheté veire: coardiá
capitalisme n. m. capitalisme (écon.) cappelat, ada n. chauve (fam.)
capitals pròpris n. m. plur. capitaux propres caprici n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. capriccio) caprice
(écon.) caprici (a son -) loc. à sa fantaisie
capitani, capitanessa n. (s. XIV.) capitaine - cit.: capriciós, osa (pl. capricioses, osas) adj. (s.
Ací bufa l’autan, aquí rebufa Sèrs, ací la mar rona, XVI. . . ) capricieux, euse
aquí le cèl trona, e tan ferotjament que le plus grand capricòrn n. m. (s. XIII.) capricorne (zodiaque)
de nòstres capitanis, Armand de Lòrt, non pensava caprifuèlh n. m. (s. XIV.) chêvrefeuille
pas de mens que de far per tot jamai a catitòrba damb caprin, ina adj. (s. XII.) caprin, ine
les peisses (Pèire Godelin, Tresena floreta, s. XVII); . . . caps (de -) loc. la tête la première

112
caps (tombar de -) carcassa

caps (tombar de -) loc. tomber la tête la pre- cara de qualqu’un (rire sus la -) loc. faire un
mière sourire faux / hypocrite à quelqu’un
caps, i a un mitan (entre dos -) loc. il faut savoir cara de reliquiari loc. face de carême
trouver le juste milieu cara del sen (non a la / a pas la -) loc. cela n’a
capsa n. f. (s. XI...) châsse pas une ombre de bon sens
capsec (es -) loc. il a la tête vide cara descobèrta (a -) loc. à visage découvert
capsula n. f. (s. XIV (caissa pichona).) capsule cara encrumida (a la -) loc. il a le visage sombre
captar v. (s. XII.) capter cara noveleta loc. frais visage
captenença n. f. conduite (comportement) cara o crotz (far a -) loc. jouer à pile ou face
captiu, iva adj. (s. XII.) captif, ive cara pardosa n. f. visage rempli de taches de
captivar v. (s. XIV (sens concrèt).) captiver rousseur
captivitat n. f. (s. XIV.) captivité carabassa n. f. 1. calebasse 2. roulette (jeu
captura n. f. (s. XIV.) capture d’argent)
capucha n. f. 1. capuce 2. sorte de couvre-chef carabina n. f. carabine
capuchin n. m. capucin carabinar v. faire le méchant
capuchin (aquò non se tròba dins la marga caractèr n. m. (s. XVI. . . ) caractère
d’un -) expr. cela ne se trouve pas sous le pied caracteristic, ica adj. (s. XVI. . . ) caractéristique
d’un cheval caracteristica n. f. (s. XVI. . . ) caractéristique
capuchina de tot (aquò’s la -) loc. c’est le caracterizar v. (s. XVIII. . . ) caractériser
comble de tout caracterizat, ada adj. (s. XVIII. . . ) caractérisé, ée
capuchon n. m. capuchon caramèl n. m. (s. XVII. . . , del cast. caramelo)
caput coma l’ase roge loc. têtu comme. . . caramel
caput coma un ase loc. têtu comme. . . caramelizar v. (s. XIX. . . ) caraméliser
caput, uda adj. entêté veire: testut caravana n. f. (del persan) caravane
caravanas (far sas -) loc. mener une vie dissipée
capvirar v. renverser, chavirer, retourner
caravanièr n. m. caravanier
capvirar l’escauta loc. (s. XVII.) changer de pro-
caravirar v. 1. changer de visage - cit.: Caravi-
pos / de conversation
rar les elements es un escais de mos miracles (Peire
çaquelà conj. (de l’occ. ancian "ça que la") ça que là
Godelin, s. XVII). 2. métamorphoser (changer)
toutefois, néanmoins
3. bouleverser
car me còsta (bon mercat que -) expr. le bon
caravirat (èsser tot -) loc. être bouleversé
marché coûte cher
carbon n. m. charbon
car, cara adj. cher, chère (affect).
carbonada n. f. 1. viande grillée 2. viande de
car, cara adj. cher, chère (coût)
porc à griller
cara n. f. visage, figure, mine (personne) - cit.:
carbonatge n. m. charbonnage
La cara d’aquela femna èra sevèra, auturosa benlèu
carbonejar v. cuire sous la cendre
(Leon Còrdas, Sèt pans, 1977)ó
carbonièr n. m. mineur (de charbon)
cara (bona -) loc. 1. bon visage 2. bonne mine
carbonizar v. (s. XIX. . . ) carboniser
cara (de -) loc. de face
carbons (èsser suls -) loc. être sur les charbons
cara (èsser tota -) loc. ne pas craindre le froid ardents
cara (far bèla -) loc. faire bonne mine carbur n. m. (s. XVIII. . . ) carbure
cara (far bona -) loc. faire bonne figure carburacion n. f. (s. XIX. . . ) carburation
cara (far la -) loc. faire la tête (bouder) carburant n. m. (s. XIX. . . ) carburant
cara (far mala -) loc. faire triste mine carburar v. (s. XIX. . . ) carburer
cara (un vent que copa la -) loc. un vent carburator n. m. (s. XIX. . . ) carburador carbura-
cinglant teur - cit.: Era plan lo corrent que montava per a
cara a cara loc. face à face mesura que la conca del camin n’arribava a son clòt.
cara a prestar d’argent loc. air bonasse Pensèt : "Se me nèga lo carburator soi plantat aquí
cara amara loc. mine rébarbative (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977)
cara avalada (una -) loc. des traits tirés carcan n. m. carcan - cit.: La filha d’un bon artisan
cara bleta (una -) loc. une face de carême / pòrta de pèrla de tot bèla, / de gants a la mòda novèla
cara coma un ecce-homo (aver la -) expr. un / e de fin [aur] un gròs carcan (Pèire Godelin, Ramelet,
visage pitoyable s. XVII)
cara davant, cara darrièr loc. personne à dou- carcanhar v. 1. chercher noise 2. tourmenter
ble visage 3. inquiéter
cara davant-detràs (es -) loc. 1. c’est un Janus carcanhar (se) v. pron. 1. s’accrocher (dispute)
2. une personne à deux visages 2. se quereller
cara de fusta (trobar -) loc. trouver porte close carcassa n. f. carcasse

113
carceral, ala carnificacion

carceral, ala adj. (s. XI.) carcéral, ale caritat n. f. (s. XII.) charité
carchòfa n. f. artichaut caritatiu, iva adj. (s. XIII.) charitable, caritatif
carcinòl, òla adj. quercinois, oise veire: caorcin carivend (èsser -) loc. vendre cher
cardelina (préner chòt per -) loc. prendre carme n. m. (s. XIII. . . ) carme
martre pour renard carmèl n. m. (s. XIII. . . ) carmel
cardenal n. m. (s. XII.) cardinal cardinal (ecclési- carmelita adj. e n. (s. XVII. . . ) carmélite
astique) carmentrant n. m. (de quaresma entrant) 1. carême
cardiac, aca adj. (s. XIV.) cardiaque prenant - cit.: Pèire l’òrb e Guilhèm la guida, / dròlles
cardinal, ala adj. (s. XIII. . . ) cardinal, ale (princi- e de fòrt [genta] vida, / partiguèn un jorn de l’autre
pal. . . ) an, / del bon país de Carmentrant, / per a plaser véser
cardinalat n. m. (s. XVI. . . ) cardinalat las minas / de las tostonetas mondinas, / e saber se lor
cardinalici, ícia adj. (s. XIX. . . , de l’ital. cardinalizio) perfeccion / junta damb la reputacion (Pèire Godelin,
cardinalice Ramelet, s. XVII) 2. carnaval
cardinejatz ! (qué me -) loc. que me chantez- carmes descauces n. m. (s. XVII. . . ) carmes
vous là ! déchaussés
cardiografia n. f. (s. XIX. . . ) cardiographie carn n. f. 1. chair - cit.: A tu me’n vau, paure
cardiologia n. f. (s. XVIII. . . ) cardiologie pastor, / afin que del metís baston / que m’a tota la
cardiològue, òga n. (s. XX.) cardiològ cardio- carn macada, / tu me forniscas la pomada ; car per
logue remèdis, non n’i a cap, / dels que defòra vila òm sap,
cardiovascular, ara adj. (s. XX.) cardiovasculaire / qu’ieu n’aja metut [sus] ma plaga (Pèire Godelin,
careça n. m. caresse Ramelet mondin, s. XVII) ; Eran polidas(. . . ), tala-
careçar v. caresser ment polidas qu’aurián fait virar lo cap al quite sent
caréncia n. f. (s. XIV.) carence, manque Antòni dins lo desèrt, e aimablas. . . Que vos dirai. De
carestiá n. f. (s. XIII.) cherté carn atal ne fariá pecar mai d’un lo divendres, coma
carestiá (aquò’s -) loc. c’est rare disiá l’autre jorn un de mos amics. . . N’i ajusti pas
carestiós (èsser -) loc. être vendu cher mai ! (Paul Froment, Menuts afars de la vita, 1894)
carèx n. m. carex 2. viande
carga n. f. charge carn de galina (aver -) loc. avoir la chair de
carga sul davant loc. elle est enceinte (triv.) poule
cargada (l’an -) loc. elle est enceinte (triv.). carn de galina (far venir la -) loc. avoir la chair
cargament n. m. chargement de poule
cargament de consciéncia loc. cas de con- carn de pastís de qualqu’un (far de -) loc. faire
science de quelqu’un ce que l’on veut
cargar v. charger, endosser (vêtement) veire: en- carn de pola (far venir la -) loc. avoir la chair
cargar - cit.: E ! quna de vosautras [se] pòt flatar de de poule
n’aver pas sulhat aquela rauba blanca que Dieu [li] carn e d’òsses (de -) loc. en chair et en os
carguèt en naissent ? Vos vòli pas far vòstre procès,
carn e l’ongla (èsser coma la -) loc. être intime-
mès se caduna d’aquelas se mordissiá fèrme los pòts,
ment liés
veiriam fòrças bodoflas (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII)
carn ni peis (èsser ni -) loc. 1. être ni chair ni
cargar la camisa (se -) loc. mettre sa chemise
poisson 2. être ambigu
cargar la vèsta (se -) loc. mettre sa veste
carn ni peis (ni -) loc. ni chair ni poisson
cargar las bragas (se -) loc. mettre son pantalon
(équivoque)
cargar que l’aplenar (val mai lo -) expr. c’est un
carn umana n. f. chair humaine
gros mangeur
cargason n. f. cargaison carnacion n. f. (s. XVIII. . . , de l’ital. carnagio ne)
cargat coma un ase loc. chargé comme une carnation
bourrique carnal, ala adj. (s. XII.) charnel
cargo n. m. (de l’anglés) cargo carnassièr, ièra adj. e n. carnassier, ière
cariatide n. f. (s. XVI. . . , de l’ital. cariatidi) cari- carnassièra n. f. carnassière, gibecière veire:
atide carnièr
caricatura n. f. (s. XVIII. . . , mot italian) caricature carnat, ada adj. (s. XIX. . . ) 1. carné, ée 2. de chair
caricatural, ala adj. (s. XIX. . . ) caricatural, ale carnatge n. m. (s. XVI. . . ) carnage
caricaturar v. (s. XIX. . . ) caricaturer carnaval n. m. (s. XIII., de l’ital. carnevale) car-
caricaturista n. (s. XIX. . . ) caricaturiste naval
carir v. chérir carnavalenc, enca adj. relatif au carnaval
carit, ida adj. chéri, ie carnièr n. m. gibecière, sac à giblier
caritadós, osa (pl. caritadoses, osas) adj. chari- carnificacion n. f. (s. XVIII. . . ) carnification
table (méd.)

114
carnificar (se) cartografia

carnificar (se) v. pron. (s. XVIII. . . ) se carnifier lei mandar au refectòri e au dormitòri (Robèrt Lafònt,
(méd.) 1984) 2. carrière
carnivòr, òra adj. (s. XVI. . . ) carnivore carrièra (non se tròba a la -) loc. cela ne se
carnositat n. f. (s. XIV.) carnosité trouve pas sous le pied d’un cheval
carnut, uda adj. (s. XIV.) charnu, ue carrièra (per -) loc. dans la rue
caròbia n. f. (de l’arabi) caroube carrièra (préner -) loc. 1. prendre telle rue
caróbias (te donarai de -) loc. tu n’auras rien 2. s’acheminer
du tout carrièra (préner -) loc. embrasser une profes-
carobièr n. m. caroubier sion
caròta n. f. (del francés) 1. carotte (plante veire: carrièra bòrnia n. f. impasse, rue en cul de sac
pastenaga 2. légume 3. échantillon obtenu par veire: carrièra òrba
forage du sol) carrièra cauda n. f. rue mal famée
carpada n. f. rixe, querelle carrièra engarlandada n. f. rue pavoisée veire:
carpan / carpal n. m. coup de poing pavesar
carpans (ne son als -) loc. ils en sont venus aux carrièra òrba n. f. impasse, rue en cul de sac
mains veire: carrièra bòrnia
carpar v. 1. battre 2. rosser 3. donner des coups carrièra que passa pas n. f. rue sans issue
de poing carrieròt n. m. ruelle
carpats polidament (se son -) loc. ils se sont carrincar v. grincer (véhicule)
bien battus veire: carpar carriòla n. f. brouette
carpentariá n. f. (s. XIV.) charpenterie veire: fus- carriòla mal untada (una -) loc. une fille mal
tariá baisée (triv.)
carpin n. m. 1. souci 2. inquiétude carròça n. f. carrosse
carrairon n. m. sentier carròça a l’espital (anar en -) expr. se ruiner en
carrairon de lait n. m. voie lactée folles dépenses
carral n. f. 1. chemin charretier 2. ornière carrolha n. f. épi de maïs
carrar (se) v. se présenter fièrement - cit.: Noiri- carrolhons n. m. plur. charbon blanc (épi de
gat de Tolosa, me plai de mantenir son lengatge bèl, maïs sans ses grains)
e capable de desrambulhar tota sòrta de concepcion ; carta n. f. (s. XII.) charte
e per aquò digne de se carrar dambe un plumacho de carta n. f. carte (jeu, carte postale)
prètz e d’estima (Pèire Godelin, s. XVII) carta de crèdit n. f. carte de crédit
carre n. m. → carri 1. char 2. diable carta dels dreits fondamentals de l’Union eu-
carre (es lo -) loc. c’est le diable ropèa n. f. charte des droits fondamentaux de
carre (far lo -) loc. faire du tapage l’Union européenne (dr.)
carreg (pl. carreges) n. m. 1. charroi 2. convoi carta sus jòc loc. carte jouée
3. transport cartabèl n. m. cartable
carrejar v. 1. charrier - cit.: "Garòna mai que mai cartaginés, esa (pl. cartagineses, esas) adj. (s.
carreja, / e degun potz n’es sanitós, / e l’aiga de las XVI.) cartatginés carthaginois, oise
fonts plus netas / sent a susor de las rainetas (Pèire cartaire, aira n. fabricant / marchand de cartes
Godelin, s. XVII) 2. transporter à jouer
carrejar al crabimè loc. (s. XVII.) porter sur les cartam n. m. les cartes à jouer
épaules cartas (far las -) loc. tirer les cartes
carrejas ? (cossí te -) loc. comment va ta santé ? cartas de jogar n. f. cartes à jouer
carrèla (far la -) loc. être paresseux cartejar v. mélanger les cartes à jouer
carreta n. f. charrette cartèl n. m. 1. affiche 2. cartel
carreta de buòus n. f. char à bœufs cartèl de la fèsta n. m. programme de la fête
carreta mena lo buòu (la -) loc. 1. je suis votre cartèr n. m. (s. XIX. . . , nom anglés de persona)
chef, donc je vous suis 2. c’est le monde à carter
l’envers cartesian, ana adj. (s. XVII. . . ) cartésien, enne
carreton n. m. chariot cartilage n. m. (s. XIV.) cartilatge; cartilague car-
carri n. m. char tilage
carri de las armas n. m. constellation du char- cartilaginós, osa adj. (s. XIV.) cartilagineux, euse
iot cartocha n. f. (s. XVI. . . , de l’ital. cartuccia) car-
carrièra n. f. 1. rue - cit.: Al contrari de çò que se touche
pòt creire, èra subretot a l’intrada de l’ivèrn que las cartochièra n. f. cartouchière
carrièras, per ieu, s’animavan (Loïsa Paulin, Lo vièlh cartografe, afa n. (s. XIX. . . ) cartograf car-
libre d’images, 1940) ; Leis eròis arriban las au terme tographe
de la carrièra ; abans de li celebrar la glòria, caudrà cartografia n. f. (s. XIX. . . ) cartographie

115
cartografic, ica castanha va tubar (la -)

cartografic, ica adj. (s. XIX. . . ) cartographique cascalhar v. gazouiller (ruisseau)


carton n. m. (s. XIX. . . ) carton cascalhejar v. gazouiller (ruisseau)
cartonariá n. f. cartonnerie cascavèl n. m. (s. XII.) grelot
cartonatge n. m. cartonnage cascavèl al gat (degun non vòl estacar lo -) expr.
cartonièr, ièra n. cartonnier, ière personne n’est volontaire pour exécuter la déci-
cartós, osa (pl. cartoses, osas) adj. e n. (s. XIII. . . ) sion périlleuse prise en commun
chartrós chartreux, euse (religieux) casco n. m. casque - cit.: [Sénher], respondèc un
cartosa (pl. cartosas) n. f. (s. XIV. . . ) chartrosa per tots (en virant la trumada damb una pefonariá),
chartreuse (abbaye de chartreux) ai páur que vos aurián melhor netejat la farda, se
cartulari n. m. (s. XIII : « cartolari ») cartulaire forradura de flascon nos avèssa mai escalfat le casco
cartusian, ana adj. (s. XIX. . . ) cartusien (de (Pèire Godelin, Contra, s. XVII); Aras qu’òm vos a
l’ordre des chartreux) vist ses coirassa e ses casco / e lo còrs tot en harda
carvenda n. f. (s. XII.) haut prix alindat coma un Basco, / que la cort vos admire aquò
carvendeire, eira n. qui vend très cher non sufís pont (Francés de Corteta, Sancho Pança, s.
carvendre v. (s. XII.) vendre trop cher XVII)
cas (en tal -) loc. en tel / pareil cas caseïficacion n. f. (s. XX...) caséification
cas (en tot -) loc. en tout cas caseïficar v. (s. XX...) caséifier
cas (far grand -) loc. faire grand cas caseïna n. f. (s. XIX...) caséine
cas (non es aquí lo cas -) loc. 1. ce n’est pas le caseïnariá n. f. (s. XX...) caséinerie
sujet 2. au fait ! caseïnièr, èra n. (s. XX...) casénier, ère
cas (pl cases) n. m. cas, situation caseïtat n. f. (s. XIV.) caséité
cas (pl. casses) n. m. chas (d’une aiguille) caseós, osa (pl. caseoses, osas) adj. (s XVI...)
cas (s’en tot -) loc. si par cas caséeux, euse
cas (se per -) loc. 1. au cas où 2. si par hasard càser v. → caire 1. tomber 2. choir
cas (tot aquò non es grand -) loc. tout cela n’est casèrn n. m. (s. XIV.) quasèrn cahier
pas grand-chose casèrna n. f. (s. XVI., de l’occ. « quasèrna ») caserne
cas a rima (far venir lo -) loc. faire naître casèrnament n. m. (s. XIX. . . ) casernement
l’occasion casernet (/quasernet) n. m. carnet
cas contrari (en -) loc. dans le cas contraire cashèr adj. (de l’ebrèu) cacher (mode alimen-
cas d’azard n. m. cas fortuit taire)
cas de (èsser al -) loc. être capable de casièr n. m. casier
cas de (far -) loc. faire cas de (estimer) casino n. m. (s. XVIII. . . , mot italian) casinò casino
cas de (non far -) loc. ne pas s’intéresser à (établissement de jeux)
cas de cas (en -) loc. dans le cas où çasins adv. → aicí dedins ici dedans
cas de consciéncia n. m. cas de conscience Càspia (mar -) n. pr. f. mar caspiana mer caspi-
cas de fòrça n. m. cas de force majeure enne f. - cit.: La mar Ircània [Hircania], Càspia e
cas d’azard (per -) loc. par asard l’ocean pregon, / e l’Eufrates sentic mon navigatge
cas es (se -) loc. le cas échéant prompt (Pèir de Garròs, Lissandre, 1567)
cas es que (se -) loc. s’il arrive que casqueta n. f. (s. XIX. . . ) casquette
cas forçat n. m. par force cassacion n. f. (s. XV. . . ) cassation (justice,
cas parièr (en -) loc. en pareil cas grade. . . ) veire: cort de cassacion
cas que (dins lo -) loc. dans le cas où cassanha n. f. bois de chênes
cas que (s’es -) loc. le cas échéant cassar v. (s. XII.) casser, annuler (grade, jus-
cas que venga (en -) loc. au cas qu’il vienne tice. . . ) veire: caçar
casa n. f. → ostal maison casse n. m. chêne veire: garric
casa (a -) loc. → ostal à la maison càssia n. f. casse (fruit)
casa (de -) loc. → ostal de la maison cassida n. f. chassie
casabèc n. m. corsage veire: bombet cassidós, osa (pl. cassidoses, osas) adj. (s. XIV.)
casal n. m. → òrt jardin potager attenant à la chassieux
maison veire: casa cast, casta (pl. castes; castas) adj. (s. XIV.) chaste
casar v. (s. XII.) caser, pourvoir castament adv. (s. XIII.) chastement
casca (èsser de -) loc. être de perte castanha n. f. 1. châtaigne 2. marron (coup de
cascada n. f. (s. XVII. . . , de l’ital. cascata) cascade poing)
cascada (l’ai sabut per -) loc. je l’ai su par rico- castanha (tirar la -) loc. tirer les marrons du feu
chet castanha va petar (la -) loc. il va y avoir du
cascadaire, aira n. (s. XX.) cascadeur, euse grabuge (triv.)
cascadar v. (s. XVIII. . . ) cascader castanha va tubar (la -) loc. il va y avoir du
cascalh n. m. gazouillement (ruisseau) grabuge (triv.)

116
castanhas per vendre catecumenat

castanhas per vendre loc. châtaignes à vendre castigar v. sévir, punir (châtier)
castanhièr n. m. châtaignier castracion n. f. (s. XIV.) castration (homme ou
castèl n. m. château - cit.: Son prètzfach èra coma fig.) veire: crestament
un castèl de sable arborat peniblament per la man castrar v. (s. XVII. . . ) castrer (homme ou fig.)
d’un enfant e que n’i a pro d’un còp de det per lo veire: crestar
faire cabussar (Joana Bartès, Lison, 1934) ; Los que castrat adj. e n. m. (s. XVI.) 1. castré veire: creston,
menavan vida nòbla [...] per castèls o sembla-castèls, crestat 2. castrat
ni non la parlavan, ni non la comprenián [...] aquela castrator, tritz (pl. castrators, trises) adj. e n. (s.
lenga dels vailets (Paul Gairaud, 1980) XX.) castraire castrateur, trice (homme ou fig.)
castèl de Montsegur n. m. château de veire: crestaire
Montségur casual, ala adj. (s. XIV.) casuel, elle
castelan, ana n. châtelain casuda n. f. chute
castelaniá n. f. (s. XIV.) châtellenie casuda liura loc. chute libre
castelar n. m. (s. XIV.) château-fort et bourg casuista n. m. (s. XVII. . . , mot castelhan) casuiste
castelejaire, aira n. (s. XVII.) écornifleur (pique- casuistica n. f. (s. XIX. . . ) casuistique
assiette) casut, uda adj. tombé, ée
castelejar v. (s. XVII.) 1. vivre en parasite / pique cataclisme n. m. (s. XVI. . . ) cataclysme
assiette 2. écornifler, se faire entretenir catacomba n. f. (s. XIV.) catacombe
castelhan, ana adj. castillan, ane catacrèsi n. f. (s. XIV.) catachrèse
castelnòu n. m. castelnau (histoire médiévale) catalan, ana adj. (s. XII.) catalan, ane - cit.: Es-
en Occitanie centrale timam qu’al punt de vista de la grafia, cal conciliar
Castèlnòu d’Arri n. pr. Castelnaudary (ville) nòstras tradicions classicas, los resultats de l’estudi
m. scientific de la lenga, la grafia mistralenca e la grafia
castèls catars (los) n. m. plur. châteaux cathares catalana, sens tròp nos alunhar de las costumas a
castèls de Léger (los) n. m. plur. châteaux de la las qualas èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt,
Loire Gramatica, 1935)
castèls dins la luna (far de -) loc. faire des catalanisme n. m. (s. XIX. . . ) catalanisme
châteaux en Espagne catalanista adj. e n. (s. XIX. . . ) catalaniste
castèls en l’aire (far de -) loc. faire des châteaux catalogacion n. f. (s. XX.) catalogage
en Espagne catalogar v. (s. XIX. . . ) cataloguer
castèls en l’aire n. m. plur. châteaux en Espagne catalògue n. m. (s. XIV.) catalòg catalogue - cit.:
castèls gascons (los) n. m. plur. châteaux gas- En fòra d’aquel cas, qualques mots sabents pòdon
cons servar e final : filosòfe, teosòfe, fotografe, catalògue,
Castèlsarrasin n. pr. Castelsarrasin (ville) m. filològue, fonografe, regionalisme (Loís Alibèrt, Le
Casterar e Verdusan (lo -) n. pr. Castera- lengadocian literari, 1923) - src.: Mistral, 1878 : "cat-
Verduzan (ville) m. alogue"
castetat n. f. (s. XI.) chasteté - cit.: Mon sermon catalògue (metre qualqu’un sul -) expr. médire
serà [divisit] en tres punts : dins lo prumièr vos de- de quelqu’un
talharai, per sa conduita, la castetat de santa Ceselha, cataplasma n. m. (s. XIV. . . ) cataplasme
e çò que dirai regardarà las filhas ; dins lo segond catar n. m. (s. XIV.) catarrhe
mostrarai quna es la castetat que devon aver las fem- catar, ara adj. e n. (s. XIII.) cathare
nas veusas ; e dins lo [tresen] vos aprendrai quna es cataracta n. f. (s. XIV. . . ) cataracte
la castetat que deu regnar entre las personas mari- catarineta n. f. coccinelle
dadas, car aquela vertut non deu pas nos abandonar catarisme n. m. (s. XIX.) catharisme
jamai dins qun estat que siagam (Joan Loís Fornèrs, s. catarral, ala adj. (s. XIV. . . ) catarrhal, ale
XVIII) catarre n. m. (s. XV. . . ) catarrhe
Castèthgelós n. pr. Casteljaloux (ville) m. catarrós, osa adj. (s. XVI. . . ) catarrheux, euse
castèthnau n. m. castelnau (histoire médié- catarsi n. f. (s. XX.) catharsis
vale) en Gascogne (château neuf) catastròfa n. f. (s. XVI. . . ) catastrophe
Castèthnau Barbarens n. m. Castelnau- catastrofic, ica adj. (s. XIX. . . ) catastrophique
Barbarens (ville) m. catastrofisme n. m. (s. XIX. . . ) catastrophisme
castic n. m. châtiment - cit.: Eth m’apèra pairastre catastrofista adj. e n. (s. XIX. . . ) catastrophiste
e’s planh que l’arrepreni / d’un castic rigoros tanlèu catch n. m. (s. XX., de l’anglés) catch
qu’en man lo preni (Pèir de Garròs, Poesias, 1567) catchaire, aira n. (s. XX.) catcheur, euse
- src.: L. Alibèrt, 1966, "*castig"; J. Ubaud, 2011, catchar v. (s. XX.) catcher veire: cachar
"castic" catecumèn, èna n. (s. XIV. . . ) catécumène
castig (pl. castigs) n. m. (s. XII.) punition (châti- catecumenal, ala adj. (s.) catéchuménal, ale
ment), peine (condamnation) catecumenat n. m. (s. XVIII. . . ) catéchuménat

117
catedral, ala caumar

catedral, ala adj. (s. XII.) cathédral, ale caucar per la palha loc. travailler à bas prix
categoria n. f. (s. XVI. . . ) catégorie cauças n. f. plur. pantalon veire: pantalons
categorial, ala adj. (s. XX.) catégoriel, elle cauças (èsser pro grand per portar -) expr. ne
categorias socioprofessionalas n. f. plur. caté- plus être un enfant
gories socioprofessionnelles cauças (n’aver la plenas -) loc. en avoir plein le
categoric, ica adj. (s. XV. . . ) catégorique dos
categoricament adv. (s. XVI. . . ) catégoriquement caucasian, ana adj. e n. caucasien, enne
categorizable, abla adj. (s. XIX. . . ) catégorisable cauçat just (èsser -) loc. fam. être fauché (sans
categorizacion n. f. (s. XIX. . . ) catégorisation argent)
categorizar v. (s. XIX. . . ) catégoriser cauceta n. f. chaussette - cit.: . . . m’estiri sus mon
catenat n. m. imbroglio lèit, mentre qu’a mon costat lo cònse de Tolosa [retira
catequèsi n. f. (s. XVI. . . ) catéchèse ?] sas caucetas, e sosqui a l’Academia: l’an passat i
catequisme n. m. (s. XIV. . . ) catéchisme - cit.: Le legissiái mon rapòrt sul concors de lenga d’òc ; qui lo
[perfèit] crestian non diu pas solament creire que i a legís ongan ? (Josèp Salvat, Diurnal de la deportacion,
un Dieu en tres personas, que le filh s’es incarnat e 1975)
que son còrs e son sang son dins le Sant Sacrament caucic n. m. caucit, caucida chardons
de l’autar, coma òm a acostumat d’ensenhar dins les cauciga la demanda (sa responsa -) sa réponse
catequismes ordinaris (Bertomieu Amilhan, Tablèu, s. est sans réplique (il foule la question aux
XVII) pieds)
catequista adj. e n. (s. XVI. . . ) catéchiste caucigada n. f. 1. action de marcher sur des
catequistic, ica adj. (s. XVIII. . . ) catéchistique plantes épineuses 2. fig. action de fouler aux
catequizacion n. f. (s. XVIII. . . ) catéchisation pieds 3. de marcher sur les pieds
catequizar v. (s. XIV. . . ) catéchiser caucigadura n. f. foulure
Catin e per l’ase (n’i a per -) expr. c’est surabon- caucigaire, aira n. 1. qui marche sur des
dant plantes épineuses 2. fig. qui foule aux pieds
catitòrba n. colin-maillard (jeu) - cit.: Ací bufa 3. qui marche sur les pieds
l’autan, aquí rebufa Sèrs, ací la mar rona, aquí le cèl caucigar v. caucidar 1. marcher sur des plantes
trona, e tan ferotjament que le plus grand de nòstres épineuses 2. fig. fouler aux pieds 3. marcher
capitanis, Armand de Lòrt, non pensava pas de mens sur les pieds
que de far per tot jamai a catitòrba damb les peisses caucigar qualqu’un loc. marcher sur les pieds
(Pèire Godelin, Tresena floreta, s. XVII) de quelqu’un
catla n. f. caille caucigat, ada adj. 1. foulé, e aux pieds
catlat, ada n. jeune caille 2. marché dessus
catolic, ica adj. (s. XIII. . . ) catholique - cit.: Ta- cauciguièra n. f. caucidièra lieu couvert de
lament qu’un paure poèta es costrent de far coma chardons
los sansonhaires : quand sonan devant la pòrta d’un caucion n. f. (s. XIV.) caution
catolic, sonan de cançons, quand son devant la pòrta caucionament n. m. (s. XVII. . . ) cautionnement
d’un de la religion, sonan de psalmes, e de la faiçon caucionar v. (s. XIV. . . ) cautionner
contentan tot lo [mond] (Augèr Galhard, s. XVI) - caud, cauda adj. chaud, chaude
src.: Honnorat, 1846 : "catolic" cauda n. f. 1. chauffe 2. accès de colère 3. coups
catolicisme n. m. (s. XVI. . . ) catholicisme (bagarre)
catolicitat n. f. (s. XVI. . . ) catholicité cauda (préner qualqu’un sus la -) loc. prendre
catòrze adj. num. card. quatorze sur le fait
cauç (pl. cauces) n. f. chaux cauda (sus la -) loc. sur un coup de colère
cauca (es l’aira que -) loc. c’est son dada / son caudament adv. chaudement
sujet de prédilection / son cheval de bataille caudas se donan (es ara que las -) loc. la boîte
cauçada n. f. chaussée (route) à gifles est ouverte
caucadoira n. f. dameuse (neige) caudièra n. f. (s. XII.) chaudière
caucador n. m. fouloir (béton. . . ) caudillo n. m. (s. XIX. . . , mot castelhan : « ll » =
cauçadura n. f. chaussure « lh ») caudillò caudillo
caucar v. 1. battre le blé sur l’aire 2. fouler aux caulet n. m. chou
pieds caulet (a del -) loc. cela a goût de chou
cauçar v. chausser caulet (tròba a -) loc. cela a goût de chou
caucar en fòra loc. sortir du sujet caulets (entre Sant Pèire e Sant Paulet, planta
caucar fòra l’airal loc. 1. sortir du sujet (battre los pòrres e los -) expr. entre la Saint-Pierre et
le blé hors de l’aire) 2. "marcher à côté de ses la Saint-Paul, plante les poireaux et les choux
pompes" caumaire, aira n. chômeur, euse
caucar la nèu loc. damer la neige caumar v. chômer

118
caumatge cavilhar

caumatge n. m. chômage causse n. m. causse


caumatge de longa durada n. m. chômage de caussenard, arda adj. caussenard, arde
longue durée (écon.) cauta-cauta loc. en tapinois
caumatge parcial n. m. chômage partiel (écon.) cauta-cauta (anar -) loc. aller en tapinois
cauna n. f. grotte veire: balma cautèla n. f. (s. XIV.) cautèle
cauquilha n. f. coquille (mollusque) cautèla d’aquel afar (la -) loc. le fâcheux de
causa n. f. chose, cause - cit.: Puish doncas que cette affaire
plasut vos a / ritmes en gascon compausar, / de mi vos cautelós, osa (pl. cauteloses, osas) adj. (s. XIV.)
n’èratz pas estat / en vaganaut sollicitat /a préner la cauteleux, euse
causa damnada / de nòsta lenga mespresada (Pèir de cautelosament adv. (s. XIV.) cauteleusement
Garròs, 1567) ; Aquò fa pas res m’a dit el, avètz lo cautèri n. m. (s. XIV.) cautère
cap pro farcit de bonas causas per n’aver pas besonh cauterizacion n. f. (s. XIV.) cautérisation
d’estudiar (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII) cauterizar v. (s. XIV.) cautériser
causa (venir a la -) loc. venir au fait cava n. f. cave
causa autra (e -) loc. etc. cavada (bona -) loc. cave bien garnie
causa còrfalièra (una -) loc. une chose terrible cavala n. jument veire: èga, chaval
à entendre cavala mulassièra n. f. jument produisant des
causa d’aquò loc. pour cela mulets
causa de (a -) loc. à cause de cavala pradièra n. f. jument élevée en liberté
causa de remarca (una -) loc. une chose remar- cavala pradièra non pòt dire de qual es lo polin
quable expr. 1. il ne connaît pas le détail de ses affaires
causa me fisi (d’una -) loc. je suis sûr d’une 2. c’est une femme légère
chose cavalaire n. m. 1. coureur de jupons 2. "cav-
causa vertadièra (far la -) loc. donner pour vrai aleur"
causal, ala adj. (s. XI.) causal, ale cavalan n. m. cheval marin
causalitat n. f. (s. XV. . . ) causalité cavalar v. 1. poursuivre (à cheval) 2. cavaler
causar v. 1. causer (être cause de) 2. occasion- cavalariá n. f. (s. XII) cavalerie
ner cavalat (s’i es plan -) loc. il a fait le suffisant, le
causas que non se pòdon escondre: la tos, lo malin
fum e l’amor (i a tres -) expr. il y a trois choses cavaleirós, osa (pl. cavaleiroses, osas) adj. (s.
que l’on ne peut cacher: la toux, la fumée et XII.) chevaleresque
l’amour cavalet n. m. 1. cheval de bois 2. de danse
causetas n. f. plur. petites affaires (person- cavalgada n. f. 1. chevauchée 2. carrousel
nelles) 3. cavalcade
causetas (contar sas -) expr. raconter ses petites cavalgar v. (s. XII.) chevaucher
affaire cavalgons (de -) loc. a califourchon
causida n. f. choix veire: causir cavalhon n. m. cavaillon (sillon) veire: descav-
causir n. m. choix veire: causida alhonar, descavalhonadoira
causir v. choisir - cit.: D’una costèla tendra, fina, cavalhons (a -) loc. à cheval
/ m’a desraubat lo nogalhon: / lo gròs catàs de la cavalièr n. m. cavalier, chevalier
vesina / sap plan causir lo bon talhon (August Be- cavalin, ina adj. chevalin, ine
nazet, Menudas tròbas, 1926) ; L’ivèrn, lo paire de cavalum n. m. les chevaux
Riqueta fasiá encara [qualques ] jornadas per [un], per cavar v. creuser
l’autre. Mas causissiá sos emplegaires ; fasiá pas qun cavar lo cap (se -) loc. se creuser la cervelle
trabalh que seguèsse (Paul Gairaud, Per las colomnas cavar los uèlhs loc. crever les yeux
de Tarn, 1980) cavar l’uèlh (se -) loc. se mettre le doigt dans
causir (aquò non es a mon -) loc. je n’ai pas le l’œil
choix cavar un ostal loc. → cambriolar cambrioler une
causir (aver a -) loc. avoir le choix maison veire: cambriòl
causir (daissar -) loc. laisser le choix cavèca n. f. 1. chouette (chevêche) 2. sot, ni-
causir al det loc. trier sur le volet gaud
causir sul talhador loc. trier sur le volet cavèca (far la -) loc. faire le timide, le sot
causir sus la banasta loc. trier sur le volet cavèrna n. f. (s. XIV.) caverne
causit, ida adj. 1. de choix 2. d’élite (le dessus cavernós, osa (pl. cavernoses, osas) adj. (s. XIV.)
du panier) caverneux
causon (un -) loc. peu de chose caviar n. m. (s. XV. . . , de l’ital. ? turc) caviar
causòta n. f. 1. petite chose 2. acte sexuel cavilha n. f. 1. cheviller 2. chicaner (fig)
causòta (far la -) loc. faire l’amour cavilhar v. 1. cheviller 2. chicaner (fig)

119
cavilhièr centena (aver bona -)

cavilhièr n. m. porte-manteau celidònia n. f. (s. XIV.) chélidoine


cavilhièr (demorar al -) loc. coiffer sainte cèlla n. f. (s. XIV.) cellule de moine
Catherine (fam.) cellula n. f. (s. XV. . . ) cellule
cavilhièr (restar al -) loc. 1. rester célibataire cellular, ara adj. (s. XVIII. . . ) cellulaire
2. coiffer sainte Catherine celluliti n. f. (s. XIX. . . ) cellulite
ceba n. f. oignon cellulòsa n. f. (s. XIX. . . ) cellulose
ceboleta n. f. ciboulette cellulosic, ica adj. (s. XIX. . . ) cellulosique
cèc, cèga adj. e n. (s. XII.) aveugle veire: òrb cèlta adj. e n. (s. XV. . . ) cèlt celte
cecitat n. f. (s. XIV.) cécité celtic, ica adj. (s. XV. . . ) celtique
ceda n. f. gerçure du sein cementèri n. m. (s. XIII.) cimetière
cedir v. (s. XIV. . . ) 1. céder (renoncer, consentir) cenacle n. m. (s. XIV.) cénacle
2. rompre (se briser) cenador n. m. salle à manger
cèdre n. m. cèdre cendras (venir en -) loc. réduire en cendres
cedular v. citer en justice cendras e lo fòc (aver las -) loc. être l’héritier
cefalèa n. f. (s. XIV.) céphalée universel
cefalic, ica adj. (s. XIV.) céphalique cendre (pl. las cendras) n. m. sing. la cendre
cèl n. m. ciel - cit.: Mès aquò siá pro dit per ara, / cendre
que le cèl son mantol prepara, / contrapuntat, tan plen cendrós , osa (pl. cendroses, osas) adj. cen-
que vuèit, / de las estelas de la nuèit (Pèire Godelin, dreux, euse - cit.: Traucant sols la rauba cendrosa
Ramelet, s. XVII) / que s’estend, los albres, quilhats, / d’aquela posca
Cèl n. pr. Ciel (religion) m. - cit.: Enfin, jo som farinosa / florits pertot, son abilhats (Paul Froment,
damnat per aver fait d’usuras, / per tant de fals [con- Nadal, 1897)
tractes] e de falsas mesuras, / jo lairon, jo cobés, que Cendroseta n. pr. Cendrillon f.
per un fals boissèl, / m’ai ganhat un Infèrn e m’ai cengla, l’autre lo peitral (un tira la -) loc. tirer
perdut le Cèl (Bertomieu Amilhat, Exercici de la fe, à hue et à dia
1673)
cénher v. (s. XII.) ceindre
cèl (en -) loc. dans le ciel
cenobita n. (s. XIII. . . ) cénobite
cèl (lo pè del -) n. m. l’horizon
cenobitic, ica adj. (s. XVI. . . ) cénobitique
cèl crivelat d’estelas (lo -) loc. le ciel constellé
cenobitisme n. m. (s. XIX. . . ) cénobitisme
d’étoiles
cenotafi n. m. (s. XVI. . . ) cénotaphe
cèl de la boca (lo) n. m. palais de la bouche
cens (pl. censes) n. m. (s. XII.) cens
veire: paladar
cèl enlusit d’estelas (lo -) loc. le ciel éclairé censa (far -) loc. payer tribut
d’étoiles censat (aquò’s -) loc. pour ainsi dire
Cèl me vòl de ben (se lo -) loc. si le Ciel m’est censor, ora n. (s. XIII. . . ) censeur, eure - src.:
favorable Achard (1785) : "censour"
cèl obèrt loc. 1. ciel-ouvert 2. cour intérieure censura n. f. (s. XIV.) censure
(patio) censurable, abla adj. (s. XVII. . . ) censurable
cèl obèrt (a -) loc. à ciel ouvert censurar v. (s. XVI. . . ) censurer
cèl pasimentat d’estelas loc. ciel étoilé cent adj. num. card. e n. m. cent - cit.: I avèva
cèl se mascara (lo -) loc. le ciel s’obscurcit un còp ua hemna que s’aperava Supèrba, la bien no-
cèl s’ennivola (lo -) loc. le temps se couvre mada. Era gloriosa coma un cent de polhs, e s’èra
celar v. (s. XII.) celer, cacher lotjat au cap de se hèr botar dens las litanias (J. F.
celebracion n. f. (s. XIV.) célébration Bladèr, Armanhac, 1867)
celebrant, anta n. (s. XIV. . . ) celebrador, cent (un -) n. m. une centaine
celebraire célébrant, ante cent de cebas (pas per un -) loc. pour rien au
celebrar v. (s. XII.) célébrer - cit.: Leis eròis arriban monde
las au terme de la carrièra ; abans de li celebrar la cent en quaranta (de -) loc. 1. de loin en loin
glòria, caudrà lei mandar au refectòri e au dormitòri 2. tres rarement
(Robèrt Lafònt, 1984) cent parts una (de -) loc. un centième
celèbre, èbra adj. (s. XVII. . . ) célèbre centaur n. m. (s. XIV.) centaure
celebritat n. f. (s. XIV.) célébrité centaurèa n. f. (s. XIV.) centaurée (bot.)
celeritat n. f. (s. XIV.) célérité centen adj. (s. XII.) centième
celèst, èsta (pl. celèstes, èstas) adj. (s. XIV.) centena n. f. (s. XIV.) centaine
céleste - cit.: Ara pòt òm créser, / que’u Senhor centena n. f. fil (conducteur)
vengut es nos véser, / e que de sa maison celèsta, / centena (aquò non a cap ni -) loc. cela n’a ni
a son unctat l’aurelha prèsta (Pèir de Garròs, Psaume rime ni raison
20, 1565) centena (aver bona -) loc. avoir bon jugement

120
centena (levar de -) cervèl rot (a lo -)

centena (levar de -) loc. 1. déconcerter / désori- e [antimòni], coma qui va cercar un furet per tirar lo
enter 2. mettre hors de soi conilh d’una cròsa (Augièr Galhard, s. XVI) ; Rin-
centena (non n’avèm la -) loc. nous ne sommes travan a l’ostalariá tótei leis sers, leis informators de
pas au bout premsa, que li restava plus qu’a cercar sus de televi-
centena (pèrdre la -) loc. perdre le fil du dis- sions satellizadas un rebat dei novelas (Robèrt Lafònt,
cours 1996)
centena (trobar la -) loc. résoudre la question cercar dos per (se -) loc. se mettre à deux pour
centenat n. m. centaine (f.) cèrcas (èsser en -) loc. être à la recherche
centenièr n. m. (s. XV.) centenier cercela n. f. (s. XIII.) sarcelle
centime n. m. (s. XVIII. . . ) centim centime cerclar v. (s. XIV.) cercler
centimètre n. m. (s. XVIII. . . ) centimètre cerclat (es mal -) loc. c’est un exalté
centorèa n. f. centorée (bot.) cercle n. m. (s. XIV.) cercle
central, ala adj. (s. XIV.) central, ale cercle masc n. m. cercle vicieux
centralizacion n. m. (s. XVIII. . . ) centralisation ceremonia n. f. (s. XIV.) ceremònia cérémonie
centralizar v. (s. XVIII. . . ) centraliser ceremonial n. m. (s. XIV. . . ) cérémonial
centralizator, tritz (pl. centralizators, trises) adj. ceremoniós, osa (pl. ceremonioses, osas) adj. (s.
(s. XIX. . . ) centralizaire; centralizador centralisa- XV. . . ) cérémonieux, euse
teur, trice cerièr n. m. cerisier
centrar v. (s. XVII. . . ) centrer cerièra n. f. cerise
centre n. m. (s. XIV.) centre cerièra gosta (per Pentacosta -) expr. à Pen-
centre (èsser dins son -) loc. être dans son mi- tecôte goûte les cerises
lieu naturel veire: mitan cerierat n. m. production d’un cerisier
centrifugacion n. f. (s. XIX. . . ) centrifugation cernalha n. f. (s. XIV.) lézard gris
centrifugar v. (s. XIX. . . ) centrifuger cèrner v. tamiser veire: cernir
centrifugator n. m. (s. XIX. . . ) centrifugador cen- cernida n. f. → cernuda ce qui passe au tamis
trifugeur en une fois
centrifugatritz (pl. centrifugatrises) n. f. (s. XX.) cernilhar v. 1. repasser au tamis 2. vétiller
centrifugadoira centrifugeuse cernir v. → cèrner tamiser
centrifugue, uga adj. (s. XVIII. . . ) centrifug cen- cernuda n. f. ce qui passe au tamis en une fois
trifuge veire: cernida
centripèt, èta adj. (s. XVIII. . . ) centripète certan, ana (pl. certanes) adj. (s. XII.) certain,
centurion n. m. (s. XII.) centurion aine veire: d’unes, qualques unes
cep n. m. (n. m.) cep (de vigne certanament adv. (s. XIII.) certainement
cep n. m. (n. m.) cèpe (champignon) certanas personas son vengudas expr. certaines
cepada n. f. cépée personnes sont venues
cepar v. (v.) couper net cèrtas adv. (s. XIII.) certes
cepièra n. f. lieu où on trouve des cèpes cèrtas ! (non pas -) loc. certe non !
cepon n. m. 1. souche d’un registre 2. minute certificacion n. f. (s. XIV. . . ) certificament certifi-
d’un acte notarié 3. soutien cation
cepon de bar n. m. pilier de bar certificar v. (s. XIII.) certifier
cepon de l’ostal n. m. soutien de famille certificat, ada adj. e n. m. (s. XIV. . . ) certificat
cepon d’un acte n. m. → minuta minute d’un certificator, tritz (pl. certificators, trises) n. m.
acte (s. XVI. . . ) certificaire; certificador certificateur,
cera n. f. (s. XII.) cire trice
cerar v. cirer certitud n. m. (s. XIV : “sertetut”) certituda
cerareda n. f. cerisaie cerumèn n. m. (s. XVIII. . . ) cérumen
Cèrç n. pr. m. → vent du haut Languedoc - cit.: cerusa n. f. (s. XIV.) céruse
Ací bufa l’autan, aquí rebufa Cèrç, ací la mar rona, cervèl n. m. (s. XII.) cerveau (personne)
aquí le cèl trona, e tan ferotjament que le plus grand cervèl asclat (a lo -) loc. il a un pet au casque
de nòstres capitanis, Armand de Lòrt, non pensava cervèl bas n. m. esprit lourd
pas de mens que de far per tot jamai a catitòrba damb cervèl deslogat (aver lo -) loc. (s. XVII.) avoir le
les peisses (Pèire Godelin, Tresena floreta, s. XVII) cerveau détraqué
cèrca n. f. recherche cervèl esventat n. m. tête sans cervelle
cerca-renhòtas n. m. querelleur cervèl rot (a lo -) loc. il est timbré
cercaire, aira n. chercheur, euse cervèla n. f. (s. XII.) 1. cervelle (animal) - cit.:
cercar v. chercher (sans savoir où est l’objet) Elàs ! Ça disi jo, Satiri, / ara qu’as ausit mon martiri,
veire: quérrer - cit.: Car fòrt sovent cal anar córrer / non te’n trufes pas, se te plai, / coma jo non feguí
cercar los medecins e apoticaris que pòrtan [clistèris] [faguèri] jamai / quand le bèl uèlh de Peironèla / t’aviá

121
cervèla chauti coma de l’as de pica (me’n -)

desmargat la cervèla / e que, tot enjaurit e baug, / viv- chaplar v. (mot nòrd-occ.) briser, hacher
otejavas sense gaug (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, chaple n. m. (mot nòrd-occ.) massacre
s. XVII) 2. cerveau (iron.) chaplevar v. (mot nòrd-occ.) champlevar cham-
cervèls (far nosar los -) loc. faire chercher inu- plever (travail des émaux) veire: caplevar
tilement chaplevat, ada adj. champlevé, ée
cervesa n. f. (s. XIV.) cervoise chaplevatge n. m. champlevage
cèrvi n. m. cerf charlatan n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. ciarlatano) char-
cèrvia n. f. biche latan
cerviat n. m. jeune cerf charlatanisme n. m. (s. XVIII. . . ) charlatanisme
cervical, ala adj. (s. XVI. . . ) cervical, ale charrada n. f. 1. bavardage 2. charade
cervide n. m. (s. XIX. . . ) cervid cervidé charrant (en tot -) loc. tout en parlant /
cervin, ina adj. relatif aux cervidés marchant. . .
cervion n. m. (s. XII.) faon du cerf charrant d’aquò (tot -) loc. tout en parlant de
cerviòta n. f. civette cela / marchant. . .
Cesar n. pr. m. (s. XV. . . ) césar (histoire) charrar v. bavarder
cesarian, ana adj. (s. XIX. . . ) césarien, enne
charrar (en tot -) loc. tout en parlant /
cesariana n. f. (s. XVI. . . ) césarienne
marchant. . .
cesarisme n. m. (s. XIV. . . ) césarisme
chartreuse n. f. (s. XIX. . . , mot francés) chartreuse
céser n. m. (s. XIII.) pois chiche
(liqueur) veire: cartosa
céser becut n. m. pois chiche (qui a un bec)
chaspar v. palper, peloter
cessacion n. f. (s. XIV. . . ) cèssament cessation
chaspons (de -) loc. à tâtons
cessar v. (s. XIII.) cesser
cessibilitat n. f. (s. XIX. . . ) cessibilité chata n. f. jeune fille - cit.: Corrada, èra una bèla
chata a còma negrinèla, abondosa, anelada, sota son
cessible, ibla adj. (s. XVII. . . ) cessible
riban arlatenc (Frederic Mistral, s. XIX).
cession n. f. (s. XIII.) cession (céder)
cessionari, ària n. (s. XVI. . . ) cessionnaire chauchòlas (far -) loc. (s. XVII.) → far salsòla trem-
cetacèu, èa adj. e n. (s. XVI. . . ) cétacé per du pain dans un liquide (vin, sauce. . . )
cetòna n. f. (s. XX. . . ) cétone (chimie) chaudèl n. m. (mot. nòrd-occ.) échaudé (pâtis-
cevenòl, òla adj. cévenol, ole serie)
chabròt n. m. (mot nòrd - occ.) chabrot (vin dans chaupinar v. (mot nòrd occ.) tripoter (toucher
la soupe) salement)
chabròt (far -) loc. mettre du vin dans son assi- chaupir v. (mot nòrd-occ.) abîmer, piétiner
ette à la fin de la soupe chaurit n. m. sabbat des sorciers
chacal n. m. (s. XVII. . . , mot turc ? persan) chacal chauta ( i a una -) loc. (s. XVI.) il y a un souci
chafre n. m. sobriquet, surnom veire: pensament, ànsia - cit.: Aquò [non] es ren,
chale de la vida (lo -) loc. les délices de la vie [...] i a ben una autra chauta : / en li fasent un potet
chaminada n. f. (mot nòrd-occ.) cheminée veire: a la gauta, / de las popas ieu me’n donavi trach, / e
caminada, chaminièra - cit.: Barreran ben las pòr- viguèri que ne [sortissiá] lach ! (Augèr Galhard, A
tas, las fenestras, la quita chatonièra, alumeran dins la Josiàs, s. XVI)
chaminada un rodau de fuec que se seriatz pas endurat chautar v. (del francés « chaloir ») 1. se soucier
en la maison (Marcèla Delpastre, Bestiari, s. XX) 2. par antiphrase : se moquer
chaminièra n. f. cheminée veire: chaminada chautar (se) v. pron. (del francés) 1. se soucier
chantatge n. m. (del francés) chantage 2. s’en moquer, se désintéresser (antiphrase)
chapaire, aira n. 1. glouton 2. onne chautar de (se -) loc. se soucier de
chapar v. bâfrer, bouffer chauti (non me’n -) préoccupe pas (je ne
chapar la brida loc. (s. XVII.) ronger son frein m’en)
chapar la saliva loc. (s. XVII.) avoir l’eau à la chauti (me’n -) loc. je m’en moque (je m’en
bouche soucie : antiphrase)
chapbotar v. (mot nòrd-occ.) chambotar agiter chauti coma de l’as de pica (me’n -) expr. je
dans un récipient (liquide) m’en soucie peu
chapfren n. m. (mot nòrd-occ.) chanfren chan- chaval n. m. (mot nòrd-occ.) cheval veire: cav-
frein ala, ega - cit.: Dos mulets, companhons al carriòt, a
chapfrenar v. (s. XIV., mot nòrd-occ.) chanfrenar l’araire, / dins l’estable vivián coma fraire ambe fraire.
chanfreiner / (. . . ) / Un chaval jove, afirolat [aferonat], / a la
chapladís (pl. chapladisses) n. m. 1. hachis [meteissa] grépia manjava (Aquiles Mir, Faulas, s.
2. carnage XIX) ; Un libre, un chabal o una femna se prestan pas
chapladura n. f. (mot nòrd-occ.) chapelure (cartèl ironic e provocator dins la bibliotèca de R. de
chaplant gròs (en -) loc. grosso modo Brossa, c. 1900) ; Los chavals traversèron la cort per

122
chaval chòt per cardelina (préner -)

anar beure, d’un pas pesuc, copant la dança (Joana chaval que tròta al partir non va luènh en
Bartés, Lison, 1934) camin expr. il ne faut pas partir trop vite
chaval (fauta de buòu, fa laurar lo -) expr. on chaval sense defaut deu anar a pè (qui vòl un -)
fait comme on peut expr. rien n’est sans défauts
chaval (mes en -) loc. 1. mis en selle 2. aidé chaval tarbés n. m. cheval tarbais
financièrement chaval trotièr n. m. totaire cheval trotteur
chaval (trace de -) n. m. 1. haridelle 2. vieux chaval vapor n. m. cheval vapeur
cheval chavals a l’estable, li es permés d’anar a pè (qui
chaval a la bòrda, non a vergonha d’anar a pè a -) expr. il n’a rien à prouver
(lo qu’a bèl -) expr. il n’a rien à prouver chavals a la bòrda non a vergonha d’anar a pè
chaval amblant n. m. amblaire cheval qui va à (lo qu’a -) expr. il n’a rien à prouver
l’amble chavals, atelan los ases (quand non an -) expr.
chaval baiard n. m. cheval bai 1. au pays des aveugles, les borgnes sont rois
chaval camarguenc n. m. cheval camarguais 2. on fait avec ce qu’on a
chaval d’èga n. m. cheval de haras chèc n. m. (s. XVIII., de l’anglés) chèque
chaval de batalha / d’armada n. m. cheval de chèc, chèca adj. tchèque
bataille (animal) chic n. m. 1. un petit peu 2. échec
chaval de carròça n. m. travailleur délicat, peu chic (far -) loc. rater son coup
endurant chic (pas un -) loc. pas le plus petit morceau
chaval de parada n. m. 1. beau parleur chicas e micas loc. peu à peu
2. faiseur chicas e micas (a -) loc. par bribes
chaval de pel negre expr. cheval à poil noir chicas e micas (cercar -) loc. importuner
chaval de sant Francés (venir sul -) expr. venir chicas e micas (far -) loc. éprouver un échec
à pied chicolon n. m. un tout petit peu (alcool)
chaval de sèla n. m. cheval de selle chifra n. f. (s. XIII. . . , de l’ital. ? arabi) chiffre
chaval de tira n. m. cheval de trait chimar v. voire avidement
chaval de trompeta, non crenhi lo bruch (soi chimpa n. f. manière de faire
bon -) expr. je ne me laisse pas impressionner chimpa en chimpa (i anar de -) loc. s’y prendre
par le ton que vous prenez bien
chaval de trompeta, non m’estoni pel bruch chimpar v. 1. tremper 2. saucer
(soi bon -) expr. je ne me laisse pas impres- chimporlar, chimporlejar v. 1. patauger 2. pa-
sionner par le ton que vous prenez trouiller
chaval de viatge n. m. cheval de halage chinchar v. 1. goûter 2. boire 3. frotter d’ail
chaval del molin, s’arrèsta davant cada pòrta chincharàs (non ne -) loc. tu n’en goûteras pas
(es coma lo -) expr. il va frapper à toutes les chinés, esa (pl. chineses, esas) adj. (s. XVII. . . )
portes chinois, oise
chaval del rei bronca (lo -) expr. rien n’est sans chiquet n. m. 1. surplus 2. ce que le com-
défauts merçant donne en plus 3. petit morceau
chaval e se’n tornèt a pè (Supèrbia anèt a -) expr. chiquet a chiquet loc. par bribes et morceaux
on n’est jamais à l’abri de déconvenues chiquetas (a -) loc. peu à peu
chaval es totjorn desferrat (un marrit -) expr. à chiu-chiu n. m. (s. XVII.) cui-cui (cri des
mauvais ouvrier mauvais outils oiseaux)
chaval falet n. m. cheval Isabelle chòc n. m. (s. XVI. . . , del francés) choc
chaval la brida (segon lo -) expr. il savoir s’y chocolat n. m. (s. XVI. . . , del cast. ? astèca) choco-
prendre lat
chaval lanusquet n. m. cheval landais chocolatariá n. f. (s. XIX. . . ) chocolaterie
chaval mossur, s’èra vòstre ! (bèl -) expr. chocolatat, ada adj. (s. XVIII. . . ) chocolaté, ée
réponse à un prétentieux chocolatièr, ièra n. (s. XVIII. . . ) chocolatier, ière
chaval negre n. m. cheval noir chocolatièra n. f. (s. XVII. . . ) chocolatièra (récip-
chaval novèl, sèla nòva (a -) loc. tout nouveau, ient)
tout beau chocolatina n. f. (s. XX.) pain au chocolat
chaval ongrat n. m. cheval hongre chorma n. f. équipage (bateau)
chaval patacat n. m. cheval pommelé chorrar v. couler peu à peu (liquide)
chaval perdut non cal barrar l’estable (a -) expr. chòt n. m. hibou
il ne faut pas fermer les portes chòt per cardelina (préner -) loc. prendre
chaval pigat n. m. cheval pie martre pour renard
chaval que non bronque (non i a bon / i a pas chuc n. m. suc, jus - cit.: Aprèp aver totis los dits
bon -) expr. rien n’est sans défauts / dins un bon peis emprigondits, / e mes en forma

123
chuc circomcire

la cogeta / damb le brave chuc de soqueta : / An- cigarrièra n. f. (s. XIX. . . ) cigarière (ouvrière
demelè, Cucòis e jo, / totis tres prens de bèla umor / roulant les cigares)
nos ajaguèrem d’una rima / sense la passar jos la lima cigarrillo n. m. (s. XX., mot cast.) cigarillò cigar-
(Pèire Godelin, s. XVII) illo
chuc de fruits n. m. jus de fruits cigarro n. m. (s. XVII. . . , mot cast. ? maia) cigare
chuc de soqueta loc. (s. XVII.) jus de la treille cigne n. m. (s. XIV.) cygne
chuc ni muc (aquò non a ni -) loc. c’est une cigonhar v. travailler mal
chose sans saveur ciguda n. f. (s. XIV : « cicuda ») ciguë
chuc ni muc (sense -) loc. sans saveur, sans in- cilh n. m. cil
térêt, sans valeur cilha n. f. sourcil
chucar v. sucer cilhas (far las -) loc. froncer les sourcils
chucar lo morre (se) loc. se bécoter (fam. pej.) cilici n. m. (s. XIV.) cilice
chucar sa set Soif (rester sur sa) Cilícia / Cilicia n. pr. Cilicie (pays antique
chupada n. f. baiser sur la bouche d’Asie Mineure) f. - cit.: La Pamfília [Pampilia]
chupar v. bécoter (embrasser sur la bouche) corrú, conquistè la Cilícia, / la Frígia, la Pisídia e la
chuquet / chucon n. m. sucette (bébé) dòcta Fenícia (Pèir de Garròs, Lissandre, 1567
churlar v. boire à longs traits cilindre n. m. (s. XIV. . . ) cylindre
chut ! interj. (s. XVII.) chut ! - cit.: Chut ! e vòstras cilindric, ica adj. (s. XVI. . . ) cylindrique
paraulas vos sovengan (Pèire Godelin, tresena floreta, cima n. f. cime
s. XVII) cima (a la bèla -) loc. au plus haut
chut (cargar un grand -) loc. garder le silence cima d’aiga (a -) loc. à fleur de l’eau
chut (demorar -) loc. garder le silence cima de braç (a -) loc. à bout de bras
chut (far - ) loc. ne pas souffler mot cima del cap a la punta dels artèlhs (de la -) loc.
chut-chut (a la -) loc. en secret de la tête aux pieds
chutar v. placer un mot cimbal n. f. (s. XII. . . ) cymbale
chutar (non ausa / ausa pas -) loc. il n’ose ou- cimbèl n. m. 1. appeau veire: loire 2. sonaille
vrir la bouche de bétail
cibòri n. m. (s. XIV.) ciboire
cimbèl (far lo -) loc. servir d’appeau
cicatrisable, abla adj. (s. XIV. . . ) cicatrisable
címec n. m. punaise des bois
cicatrisacion n. f. (s. XIV. . . ) cicatrisation
címec (aplatit coma un -) loc. plat comme une
cicatrisant n. m. (s. XIV. . . ) cicatrisant
punaise veire: bernat pudent
cicatrisar v. (s. XIV. . . ) cicatriser
cimèl n. m. sommet, cime
cicatritz (pl. cicatrises) n. f. (s. XIV. . . ) cicatriça
cimèl de la glòria (al -) loc. au sommet de la
cicatrice - cit.: Har ua linha, ua grana cicatritz dreta
gloire
a la cara deu cèu (Bernat Manciet, Òc, oct. 1950)
ciment n. m. (s. XII.) ciment
ciclable, abla adj. (s. XX.) cyclable
cinc adj. cinq
ciclamèn n. m. (s. XIV. . . ) cyclamen
cinc qu’èran loc. ils étaient au nombre de cinq
cicle n. m. (s. XIV.) cycle
cicle n. m. (s. XIX. . . ) cycle (véhicule à deux ciné n. m. (s. XX.) cinéma veire: cinèma
roues) cineasta n. (s. XX.) cineast cinéaste
ciclic, ica adj. (s. XVI. . . ) cyclique cinèma n. m. (s. XX.) cinemà cinéma
ciclisme n. m. (s. XIX. . . ) cyclisme cingle n. m. corniche (géogr.)
ciclista adj. e n. (s. XIX. . . ) cycliste cinic, ica adj. (s. XIV. . . ) cynique
ciclomotor n. m. (s. XX.) cyclomoteur cinicament adv. (s. XVI. . . ) cyniquement
ciclomotorista n. m. (s. XX.) cyclomotoriste cinisme n. m. (s. XVII. . . ) cynisme
ciclon n. m. (s. XIX. . . , per l’anglés) ciclòn cyclone cinquanta adj. num. card. cinquante
ciclòp n. m. (s. XIV.) cyclope cinquantena n. f. cinquantaine
cicne n. cygne - cit.: Prològue per les companhons cinquen, ena adj. (s. XII.) cinquième
de [Diomèdes] tresmudats en cicnes (Pèire Godelin, cinsar v. priser du tabac
Tresena floreta, 1638) cinta n. f. (s. XIV.) ceinture
cicorèa n. f. chicorée cipressièr n. m. cyprès
cigal n. m. cigale qui ne chante pas (femelle) cira (aquò me -) loc. cela m’ennuie
cigala n. f. 1. cigale 2. ivresse (fam.) cirar tourbillonner pluie, neige. . . )
cigala (cargar la -) loc. prendre une cuite cirats (aver los uèlhs -) loc. avoir les yeux bat-
cigalar v. papillonner tus
cigalas se calan (amb lo solelh colc, las -) expr. circ n. m. (s. XIV. . . ) cirque
quand ça va mal, on ne les entend plus Circe n. pr. Circé f.
cigarreta n. f. (s. XIX. . . ) cigarette circomcire v. (s. XII. . . ) circoncire

124
circomcís, isa (pl. circomcises, isas) clandestin, ina

circomcís, isa (pl. circomcises, isas) adj. e n. (s. citator, tritz (pl. citators, trises) n. (s. XVIII. . . )
XII. . . ) circoncis, ise citaire citateur, trice
circomcision n. f. (s. XII. . . ) circoncision citrin, ina adj. (s. XIV.) citrin
circomferéncia n. f. (s. XIV : “circumferensa”) cir- citrinitat n. f. (s. XIV.) caractère du citron
conférence citron n. m. citron veire: limon
circomflèxe adj. (s. XVI. . . ) circonflèx circonflèxe citronada n. f. 1. conserve de citron veire: limon-
circomlocucion n. f. (s. XIII. . . ) circonlocution ada 2. citronade
circomscripcion n. f. (s. XIV...) circonscription citronièr n. m. citronnier veire: limonièr
circomscriure v. (s. XIV..., de "circomscripcion") cir- ciutadan, ana adj. (s. XII.) citoyen, enne
conscrire ciutadanetat n. f. (s. XVIII. . . ) ciutadaniá
circomspeccion n. f. (s. XIII. . . ) circonspection ciutadanatge citoyenneté
circomspècte, ècta adj. (s. XIV. . . ) circonspect, ciutadèla n. f. (de l’ital. cittadella) citadelle
ecte ciutadin, ina adj. (s. XIII. . . , de l’ital. cittadino)
circomstància n. f. (s. XIII. . . ) circonstance citadin, ine
circomstancial, ala adj. (s. XVIII. . . ) circonstan- ciutat n. f. cité (ville)
ciel, elle ciutat del repaus n. f. cimetière
circomstanciat, ada adj. (s. XV. . . ) circonstancié, ciutat dormitòri n. f. (s. XX.) cité-dortoir
ée ciutat jardin n. f. (s. XX.) cité-jardin
circomvallacion n. f. (s. XVII...) circonvallation civada n. f. avoine - cit.: Cossí ? Cada bon com-
circomvenir v. (s. XIV. . . ) circonvenir panhon / aurà mestressa sonque jo ? / Cadun trobarà
circomvolucion n. f. (s. XIII. . . ) circonvolution sa caduna, / e jo non trobarai pas una ? / Non fumetís
circuit n. m. (s. XIV.) circuit ! Que si farai ; / e se la que [cortesarai] / n’es de còrs
circuit economic n. m. circuit économique e [d’esperit] triada, / tornatz me far manjar civada
circulacion n. f. (s. XIV. . . ) circulation (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII)
circular v. (s. XIV. . . ) circuler civada de capelan n. f. poivre
circular, ara adj. (s. XIV.) circulaire civet n. m. civet
circulara n. f. circulaire civet davant aver la lèbre (non cal far lo / cal
circulara administrativa n. f. circulaire admin- pas far lo -) expr. il ne faut pas vendre la peau
istrative de l’ours avant de l’avoir tué
circularament adv. (s. XIV : “circularmen”) circu- civic, ica adj. (s. XVIII. . . ) civique
lairement civil, ila adj. (s. XIV.) civil, ile
circularitat n. f. (s. XIV.) circularité civilament adv. (s. XIV : « civilment ».) civilement
circulatòri, òria adj. (s. XVI. . . ) circulatoire civilitat n. f. (s. XIV.) civilité
ciri n. m. (s. XIII.) cierge civilizable, abla adj. (s. XVIII. . . ) civilisable
cirròsi n. f. (s. XIX. . . ) cirrhose civilizacion n. f. (s. XVIII. . . ) civilisation - cit.: De
cirurgia n. f. (s. XIII.) chirurgie drollassas dau MLF se vougueron prene Anna Maria e
cirurgian, ana n. (s. XII. . . ) chirurgien, enne Maria Anna amb élei sota l’escapa que la civilizacion
cirurgical, ala adj. (s. XIV. . . ) chirurgical, ale occitana es tradicionalament fallocentrica, la pròva
cirurgicalament adv. (s. XIX. . . ) chirurgicale- n’eran aquelei quatre masclàs que s’eran cargat doas
ment filhetas sens pensar de li fisar lo volant (Robèrt Lafònt,
cisalhar v. cisailler 1984)
cisalhas n. f. plur. cisailles civilizar v. (s. XVI. . . ) civiliser
cisalhièra n. f. chaîne pour les ciseaux civilizat, ada adj. e n. (s. XVI. . . ) civilisé, ée
cisampa n. f. bise (vent) civilizator, tritz (pl. civilizators, trises) adj. e n.
cisampa (préner la -) loc. prendre froid (s. XVIII. . . ) civilizaire; civilizador civilisateur,
cisèl n. m. ciseau trice
ciseladura n. f. ciselure civisme n. m. (s. XVIII. . . ) civisme
ciselar v. ciseler clacaire (es un -) loc. c’est un dépensier
cisèls n. m. plur. ciseaux clacar v. 1. claquer 2. bâfrer
cist (pl. cistes) n. m. ciste (bot.) clacat (s’es tot -) loc. il a mangé tout son bien
cistercian, ana adj. e n. m. (s. XV. . . ) cistercenc clam n. m. (s. XIV.) 1. plainte 2. réclamation
cistercien, enne clamada n. f. clameur
cistèrna n. f. citerne clamaire, aira n. qui réclame
citable, abla adj. (s. XIII. . . ) citador citable clamar v. (s. XII.) clamer, proclamer
citacion n. f. (s. XIV.) citament citation clamatièr n. m. braillard
citar v. (s. XII.) citer clame del jorn (lo sant -) n. m. toute la journée
citara n. f. (s. XIV.) cithare clamor n. f. (s. XII.) clameur
citarista n. (s. XIV.) cithariste clandestin, ina adj. e n. (s. XIV. . . ) clandestin, ine

125
clandestinament clausada

clandestinament adv. (s. XIV. . . ) clandestine- classament n. m. (s. XVIII. . . ) classement


ment classar v. (s. XVI. . . ) classer
clandestinitat n. f. (s. XVIII. . . ) clandestinité classejar v. sonner le glas - cit.: Dins totes los
clantir v. claquer (retentir) cloquièrs trelhonavan las campanas. Per qual classe-
clapa n. f. éclat de bois, de pierre jan ? Per Jaurés mòrt ? O ja pels òmes e pels joves
clapa d’òme (una -) n. f. une armoire à glace que devon quitar la femna e los dròlles, o lo paire e
(colosse) la maire, en lor daissant trabalh e pensaments, e que
clapar v. claquer (fouet, mains) fòrça non tornaràn ? Pels regimes que van cabussar,
clapareda n. f. champ de pierres pels empèris que se van desboselar ? Pel campèstre e
clapet n. m. clapet per las vilòtas occitanas que se voidaràn ? Per un país
clar coma d’aiga de ròc loc. clair comme de que ne demorarà desparaulat ? (Jòrdi Blanc, Jaurés e
l’eau de roche Occitania, 1985)
clar coma de lessiu loc. 1. pas clair du tout 2. ob- classes (sonar los -) loc. sonner le glas
scur classic, ica adj. (s. XVII. . . ) classique - cit.: Esti-
clar coma de pega (es -) loc. c’est la bouteille à mam qu’al punt de vista de la grafia, cal conciliar
l’encre nòstras tradicions classicas, los resultats de l’estudi
clar e brun loc. clair obscur scientific de la lenga, la grafia mistralenca e la grafia
clar, clara adj. 1. clair, claire (couleur) 2. rare catalana, sens tròp nos alunhar de las costumas a
(pas nombreux) las qualas èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt,
clarament adv. (s. XIII.) clairement Gramatica, 1935)
claranda n. f. clairière classicament adv. (s. XIX. . . ) classiquement
claravia n. f. claire-voie classicisme n. m. (s. XIX. . . ) classicisme
clarejar v. 1. briller 2. poindre 3. être clair classificacion n. f. (s. XVIII. . . ) classification
clarent, enta adj. 1. clair 2. transparent classificar v. (s. XVI. . . ) classifier
3. limpide classificator n. m. (s. XIX. . . ) classeur (objet)
clareta n. f. clairette (raisin) classificator, tritz adj. (s. XX.) classificateur, trice
claretat n. f. clarté veire: claror classificator, tritz (pl. classificators, trises) n. (s.
claretat li nòi (es de raça de cavèca / machòta /, XIX. . . ) classificaire, aira classificateur, trice (per-
la -) loc. il use de dissimulation sonnes)
clariana n. f. 1. clairière 2. narcisse des poètes classificatritz (pl. classificatrises) n. f. (s. XX.)
clarièra n. f. cavalièra → clariana 1. clairière classeuse (machine à classer)
2. éclaircie du ciel 3. vide clau n. f. clé
clarificacion n. f. (s. XIV.) clarification clau (barrar en -) loc. fermer la porte à clé veire:
clarificar v. (s. XIV.) clarifier clavar
clarificatiu, iva adj. (s. XIV.) qui clarifie clau dels àbets (a la -) loc. on ne lui fait pas con-
clarin n. m. 1. clarine 2. hautbois fiance - cit.: Li an donat una responsabilitat mendre.
clarinejar v. 1. rendre clair 2. répandre une A la clau dels àbets
douce clarté clau jos la gatonièra (la -) loc. la clé sous la
clarinèl, èla adj. limpide veire: limpide porte
clarineta n. f. clarinette clau jos la gatonièra (metre la -) loc. faire fail-
claron n. m. clairon lite
claror n. f. (s. XIV.) clarté veire: claretat - cit.: clau sus totes (aver la -) loc. avoir la supériorité
Joan de la taula, levèt lo cap. Pel primièr còp vegèt claudicacion n. f. (s. XIV.) claudication
la serviciala. La plegava tota, la claror que montava claudicant, anta adj. (s. XIV. . . ) claudicant, ante
de la flamba viva. Jogava sul front cande, la lusor claudicar v. (s. XIV.) boiter
del calelh (Joan Bodon, 1953); Al fons de l’orizont, claufir v. remplir entièrement
devèrs Praga, una granda claror passa al dessús de las claufit de tot ben de Dieu (lòc -) expr. lieu où
darrièras montanhas. Manjam un tròç de pan ambe règne l’abondance
de tripon e bevèm lo cafè. Una granda jòia illumina claufit, ida adj. entièrement rempli
los còrs. Nos abraçam, nos regaudissèm (Josèp Salvat, claure v. 1. clore 2. enfermer 3. contenir
Diurnal de la deportacion, 1975) claure dins sos esclòps (non pòt plus -) expr. il
clarós, osa (pl. claroses, osas) adj. peu consis- a les chevilles qui enflent (image)
tant (potage trop noyé . . . ) claus (tròca de -) n. f. trousseau de clés
clarvesença n. f. clairvoyance claus ? te curan los uèlhs ! (cercas tas -) loc. cela
clarvesent, enta adj. clairvoyant, ante te crève les yeux
clas (pl. classes) n. m. (s. XII.) glas claus, clausa (pl : clauses) adj. clos, close
classa n. f. (s. XIV. . . , del francés) classe clausa n. f. (s. XIII.) clause
classa sociala n. f. classe sociale (socio.) clausada n. f. enclos

126
clausar clocar

clausar v. clôturer clerical, ala adj. (s. XIX. . . ) clérical, ale


clàuser v. → claure 1. clore 2. enfermer clericalisme n. m. (s. XIX. . . ) cléricalisme
claustracion n. f. (s. XVIII. . . ) claustration clericalizar v. (s. XIX. . . ) cléricaliser
claustral, ala adj. (s. XIV. . . ) claustral, ale (relatif clericatura n. f. (s. XV. . . ) cléricature
au cloître) clerjon n. m. (s. XIII : « clerczon », « clerzo ».) enfant
claustrar v. cloîtrer de choeur
claustras n. f. plur. (s. XII.) cloître (m.) (couvent) clèsc (far -) loc. → clesquejar son répétitif déce-
claustrofòbe, òba adj. (s. XIX. . . ) claustrofòb lant un défaut technique, mécanique
claustrophobe clèsc (pl. clèsques) n. m. coquille (de noix,
claustrofobia n. f. (s. XIX. . . ) claustrofòbia claus- fruit, œuf, coquille vide de mollusque, escar-
trophobie got. . . ) veire: clòsca
clausuga n. f. cul-de-sac veire: carrièra bòrnia / clèsc d’una pruna (non val lo -) loc. il ne vaut
òrba rien
clausura n. f. (s. XIII.) clôture clèsc per aver la notz (cal copar lo -) expr. un
clavadura n. f. mise en place d’une clé de effort est toujours nécessaire
voûte clesquejar v. 1. sonner fêlé 2. bruit répétitif et
clavaire, aira n. trésorier, ière (qui détient les inquiétant (moteur. . . ) 3. cliqueter
clés) clicas (a las -) loc. à l’aube
clavar v. 1. fermer à clé; ancrer ; mettre au pied clichat n. m. (s. XIX. . . , del francés cliché) cliché
du mur; figer sur place 2. mettre au pied du mur client, enta n. m. (s. XV. . . ) client, ente
3. figer sur place clientèla n. f. clientèle
clavar los uèlhs dessús loc. fixer les yeux sur clima n. m. (s. XII. . . ) climat climat
clavar sot loc. suspendre le jeu climatic, ica adj. (s. XIX. . . ) climatique
clavariá n. f. trésorerie climatizacion n. f. (s. XX.) climatisation
clavat a perfeccion loc. (s. XVII.) réalisé à la per- climatizar v. (s. XX.) climatiser
fection climatizator n. m. (s. XX.) climatizador clima-
clavecin n. m. (s. XVIII. . . , del francés) clavecin tiseur
clavecinista n. (s. XVIII. . . ) claveciniste climatologia n. f. (s. XIX. . . ) climatologie
clavèl n. m. (s. XIII.) 1. clou 2. claveau climatologic, ica adj. (s. XIX. . . ) climatologique
clavèl de faure n. m. clou forgé climatologista n. (s. XX.) climatologiste
clavèl ferrador n. m. clou à ferrer climatològue, òga n. (s. XX.) climatologue
clavèl se pèrd un fèrre, e per un fèrre se pèrd climatoterapia n. f. (s. XX.) climatothérapie
un chaval (per un -) expr. il ne faut rien nég- clin, clina adj. (s. XIII.) incliné, ée
liger clinar v. (s. XII.) incliner
clavelar v. clouer - cit.: Açò ditz, e me ven de còsta, clinar las espatlas loc. plier les épaules
/ revisitar, còsta per còsta, / le descarat còp que son clinar lo cap loc. 1. courber la tête 2. se
trait / dins mon paure còrs aviá fait, / e vist que l’a, prosterner
de mala fòrça, / le retira damb una estòrça / afin que clinar los uèlhs loc. baisser les yeux
le cap barbelat, /que s’èra lasins clavelat, / forès per clinhar v. guigner de l’œil
la metissa traça, / le còr [desregat] de sa plaça (Pèire clinica n. f. (s. XX.) clinique
Godelin, Ramelet, s. XVII) clistèri n. m. (s. XIV.) clystère
clavèls (revirar los -) loc. river son clou clistèri (inquiet coma un -) loc. inquiet comme
cleda n. f. barrière mobile (bétail) - cit.: Mon un clystère
país aviá set al mitan de l’erbatge / mon país sabes ben clisterizacion n. f. (s. XIV.) clystérisation
a de cledas dins l’aire / e ta man las durbís (Andrieu clitoridectomia n. f. (s. XX.) cliotoridectomie
Combetas, Borassa, 1974) clitoridian, ana adj. (s. XX.) clitoridien, enne -
cleda (sautar la -) loc. s’émanciper cit.: Transdòlfi marmotegèt quauque ren de misteriós
cleméncia n. f. (s. XIII. . . ) clamença clémence sus l’imperialisme clitoridian de París e comandèt :
clement, enta adj. (s. XIII. . . ) clément, ente "Li fremas dedins, partem" (Robèrt Lafònt, 1984)
cleptoman, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) kleptomane clitòris (pl. clitorises) n. m. (s. XVII. . . ) clitoris
cleptomania n. f. (s. XIX. . . ) kleptomanie clitorisme n. m. (s. XX.) clitorisme
clerc n. clerc (notaire. . . ) veire: clergue cloca n. f. poule couveuse veire: colcar
clergat n. m. (s. XIII.) clergé clocada n. f. couvée
clergue n. m. (s. XIII. . . ) clerc (religieux) veire: clocar v. glousser
clerc cloquièr n. m. clocher - cit.: E quand sèt oras avián
clergue e mai lo capelan (far lo -) loc. être au picat despuèi un tròç al cloquièr de Sant Miquèl, me
four et au moulin caliá partir. . . Mas, en me’n tornant, aviái d’alas que
clergyman n. m. (s. XIX. . . , mot anglés) clergyman me portavan (Julieta Dissèl, s. XX); Dins totes los

127
cloquièr cobertura

cloquièrs trelhonavan las campanas. Per qual classe- clucar los uèlhs loc. 1. fermer les yeux 2. cligner
jan ? Per Jaurés mòrt ? O ja pels òmes e pels joves des yeux
que devon quitar la femna e los dròlles, o lo paire e clucas n. f. plur. lunettes (arg.)
la maire, en lor daissant trabalh e pensaments, e que clucat ! (a -) loc. il est mort !
fòrça non tornaràn ? Pels regimes que van cabussar, clucons (a -) loc. les yeux fermés
pels empèris que se van desboselar ? Pel campèstre e clucons (de -) loc. à l’aveuglette
per las vilòtas occitanas que se voidaràn ? Per un país clucons (i anar de -) loc. y aller les yeux fermés
que ne demorarà desparaulat ? (Jòrdi Blanc, Jaurés e cluèg (pl. cluèges) n. m. chaume (toit)
Occitania, 1985) clujada n. f. toit de chaume veire: teulada, lau-
clòr n. m. (s. XVIII. . . ) chlore sada
cloracetic, ica adj. (s. XX.) chloracétique clujaire, aira loc. couvreur de chaume (toit)
cloracetòna n. f. (s. XX.) chloracétone clujar v. couvrir un toit de chaume
cloracion n. f. (s. XX.) chloration cluquents (tot de -) loc. les yeux fermés
clorar v. (s. XIX. . . ) chlorer çò pron. indef. ce
clorat n. m. (s. XIX. . . ) chlorate cò de (en -) loc. prep. chez (dans la maison de)
clorat, ada adj. (s. XIX. . . ) chloré, ée veire: a çò de
cloratat, ada adj. (s. XIX. . . ) chloraté, ée çò mieu (en -) loc. chez moi
cloremia n. f. (s. XX.) chlorémie çò nòstre (en -) loc. chez nous
cloretilèn n. m. (s. XX.) chloréthylène çò que de loc. pour ce qui est de
cloric, ica adj. (s. XIX. . . ) chlorique çò vòstre (en -) loc. adv. chez vous
cloridrat n. m. (s. XIX. . . ) chlorhydrate coa n. f. queue
cloridric adj. m. (s. XIX. . . ) chlorhydrique coa a tot (trobar de -) loc. trouver toujours à
clorit n. m. (s. XIX. . . ) chlorite redire
cloritizacion n. f. (s. XIX. . . ) chloritisation coa del can, se lo gafa n’a lo dreit (qui tira la -)
clorizacion n. f. (s. XIX. . . ) chlorisation expr. celui qui est dans son tort n’a rien à dire
clorofilla n. f. (s. XIX. . . ) chlorophylle coa dels ases (fa un vent a desrabar la -) expr. il
clorofillian, ana adj. (s. XIX. . . ) chlorophyllien, fait un vent à décorner un bœuf
enne coa lo veren (a la -) loc. in cauda venenum (à la
clorofòrme n. m. (s. XIX. . . ) chloroforme queue le venin)
clorós (pl. cloroses) adj. m. (s. XIX. . . ) chloreux coabitacion n. f. (s. XIII. . . ) cohabitation
cloròsi n. f. (s. XVII. . . ) chlorose coabitar v. (s. XIV. . . ) cohabiter
clorur n. m. (s. XIX. . . ) chlorure coadjutor n. m. coatjuteur - src.: Achard (1785)
cloruracion n. f. (s. XX.) chloruration : "coadjutour"; Honnorat, 1846, "coadjutour"
clorurar v. (s. XIX. . . ) chlorurer coagulacion n. f. (s. XIV.) coagulation
clorurat, ada adj. (s. XIX. . . ) chloruré, ée coagulant, anta adj. e n. m. (s. XIX. . . ) coagulant,
clòsca n. f. crâne (familier) veire: clesc - cit.: ante
Quant de temps i aviá qu’èra pas tornat al seu os- coagular v. (s. XIV.) 1. coaguler 2. figer
tal: sièis ans benlèu. El, la clòsca dura dels Balssàs, coalicion n. f. (s. XVI. . . ) coalition
aviá fugit lo seu paire. Se podián pas endevenir (Joan coalizar v. pron. (s. XVIII. . . ) coaliser
Bodon, 1953) coalizat, ada adj. e n. (s. XVIII. . . ) coalisé, ée
clòsca d’un testut n. f. tête dure coar v. couver
clòsca de mòrt n. f. → cap de mòrt tête de mort coard adj. (s. XII.) couard
clòsca dura (aver la -) loc. 1. avoir la tête dure coardiá n. f. (s. XII.) coardisa couardise
2. comprendre mal coarnar v. croasser
clòscapelat, ada adj. chauve (fam.) veire: calvet coassegurança n. f. (s. XX.) coassurance
clòscaplumat n. m. chauve (fam.) coautor, tora n. (s. XIX. . . ) coauteur, teure
clòt n. m. fosse, creux - cit.: Un còp, per tot jamai, cobalte n. m. (s. XVIII. . . ) cobalt cobalt
la Mòrt, tot a bèl talh, / endròm dedins [lo] clòt [lo] cobèrt n. m. couvert (sous arcades, place cou-
pagés e [lo] nòble (Pèire Godelin, s. XVII) ; Era plan verte, préau, hangar. . . )
lo corrent que montava per a mesura que la conca del cobèrt (al -) loc. (s. XVII.) 1. à couvert 2. à l’abri
camin n’arribava a son clòt. Pensèt : "Se me nèga lo cobèrt, èrta adj. couvert, erte
carburator soi plantat aquí (Leon Còrdas, Sèt pans, cobèrta n. f. couverture (de lit. . . )
1977) cobèrta n. f. pont de navire
clòt de la man n. m. creux de la main cobèrtament adv. (s. XII.) de façon dissimulée,
clòta n. f. mare veire: sampa en cachette
clotet n. m. fossette cobertor n. m. couvercle veire: acaptador
clucar v. 1. fermer (les yeux) 2. mourir (fam.) cobèrts n. m. plur. arcade couverte
clucar (se -) loc. se cacher (astre) cobertura n. f. (s. XII.) couverture, protection

128
cobés, esa (pl. cobeses, esas) codonh

cobés, esa (pl. cobeses, esas) adj. envieux, cu- coccinèlla n. f. coccinelle veire: catarineta,
pide, avide - cit.: Enfin, jo som damnat per aver galineta del bon Dieu
fait d’usuras, / per tant de fals [contractes] e de falsas coccix (pl. coccixes) n. m. (s. XVI. . . ) coccyx veire:
mesuras, / jo lairon, jo cobés, que per un fals boissèl, / òs bertram (fam.)
m’ai ganhat un Infèrn e m’ai perdut le Cèl (Bertomieu cocena n. f. matelas de plume
Amilhat, Exercici de la fe, 1673) cocena (non es qu’una / es pas qu’una -) loc. il
cobesejar v. convoiter, envier est gonflé d’orgueil
cobesença n. f. convoitise, cupidité veire: cobe- cocktail (pl. cocktails) n. m. (s. XIX. . . , mot anglés)
siá cocktail
cobesiá n. f. convoitise, cupidité veire: cobe- còco n. m. (s. XVI. . . ) cocò coco (noix de)
sença cocodril n. m. (s. XIV.) crocodile
coble n. m. couple, ménage (conjoints) cocolons (a -) loc. à croupetons
cobrada n. f. (s. XIII.) fait de recouvrer cocolucha n. f. (s. XV. . . ) coqueluche
cobrança, cobra n. f. (s. XII.) recouvrance cocorda n. f. courge
cobrar v. (s. XII.) recouvrer cocordas (s’abraçar coma de -) expr.
cobre v. → cobrir couvrir, recouvrir, cacher, pro- s’embrasser comme du bon pain
téger cocoresca n. f. cocorico - cit.: Les pols an brandit
cobribrèç (pl. cobribrèces) n. m. couverture de las alas pels joquièrs e revelhat a còps de cocorescas
berceau tota la família pòrtabarbòlas (Pèire Godelin, Ramelet
cobricap n. m. (s. XIV.) couvre-chef Mondin, s. XVII)
cobricèl n. m. ciel de lit cocotièr n. m. (s. XVII. . . ) cocotier (bot.)
cobricèla n. f. natte pour sécher les fruits cocuda n. f. jonquille, narcisse, coucou (fleur)
cobrida n. f. terre ensemencée cocut n. m. coucou - cit.: Los cocuts alucan can-
cobrifòc n. m. couvre-feu dèlas sus los taps, las primavèras e las margaridetas
floquejan, lo cocut canta au bòsc, lavetz la vinha que i
cobriment n. m. 1. action de couvrir 2. ce qui
va de bon còr e los sharments e’s doblan d’ua setmana
couvre
a l’auta tot lo mes d’abriu (Raimond Lajús, Armanhac
cobripè n. f. couvre-pied
II, 1991)
cobriplat n. m. couvre-plat
cocut (far -) loc. faire le guet / être aux écoutes
cobrir v. couvrir, recouvrir, cacher, protéger
cocut coar los uòus qu’a pondut ? (non vesètz
veire: cobre
lo -) expr. c’est un irresponsable, on ne peut
cobrisons n. f. plur. 1. saison des semailles rien lui demander
2. action de "cobrir" cocut, uda n. cocu, cocue
còca n. f. (s. XIV.) coque (bateau) cocuts non fan d’agaças (los -) loc. tel père, tel
còca n. f. touffe de cheveux lissés fils veire: raça raceja
còca n. f. 1. gâteau - cit.: Siam quitis damb les codar v. tasser, rendre compact
que donan del nas a la lenga mondina, tant per non codena n. f. couenne
se poder pas emprigondir dedins la coneissença de sa codèrc n. m. espace herbeux, pâturage commu-
gràcia, coma per nos far creire qu’elis an trobat la nal
fava a la còca de la sufisença (Pèire Godelin, s. XVII) codèx (pl. codèxes) n. m. (s. XVI. . . ) codex
2. boule de pastel (analogie avec un gâteau) còdi n. m. code (dr.)
còca d’ostal n. f. pâtisserie maison còdi civil n. m. code civil (dr.)
còca ni mòca (aquò non val ni -) loc. cela ne còdi de la rota n. m. code de la route (dr.)
vaut rien còdi del trabalh n. m. code du travail (dr.)
còca, ni mòca (aver ni -) loc. être dénué de tout còdi electoral n. m. code électoral (dr.)
cocaïna n. f. (s. XIX. . . ) cocaïne còdi penal n. m. code pénal (dr.)
cocaïnoman, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) cocaïno- codicille n. m. (s. XIII.) codicille
mane codificacion n. f. (s. XIX. . . ) codification
cocaïnomania n. f. (s. XIX. . . ) cocaïnomanie codificar v. (s. XIX. . . ) codifier
cocanha n. f. (s. XV.) ensemble des boules de codificator, tritz (pl. codificators, trises) adj. e
pastel n. (s. XIX. . . ) codificaire; codificador codificateur,
cocanha (aquò’s -) loc. c’est très facile trice
cocanha (es -) loc. c’est très facile codirector, tritz (pl. codirectors, trises) n. (s.
cocanha (país de -) n. m. jardin des délices XIX. . . ) codirecteur, trice
cocarro n. m. 1. gueux 2. va-nu-pieds codoissada n. f. coup de coude
cocarro de sa biaça (gelós coma un -) expr. codoissadas (a -) loc. en jouant des coudes
jaloux comme un gueux de sa besace codoissar v. jouer des coudes
cocassièr, ièra n. pâtissier, ière veire: pastissièr codonh n. m. coing

129
codonh (aver lo -) coidejar

codonh (aver lo -) loc. en avoir lourd sur le cofit n. m. confit confit - src.: coufit (A. Vaissièr,
cœur 1879)
codonhat n. m. confiture de coings cofla (aquò me -) loc. j’en ai gros sur le cœur
codonhièr n. m. cognassier ("ça me gonfle")
coedicion n. f. (s. XX.) coédition coflament n. m. conflament gonflement veire:
coeditar v. (s. XX.) coéditer coflason
coeditor, tritz (pl. coeditors, trises) n. (s. XX.) coflar v. conflar 1. casser les pieds 2. "gonfler"
coéditeur, trice coflar v. conflar gonfler - src.: couflá (A. Vaissièr,
coeficient n. m. (s. XVII. . . ) coefficient 1879)
coëficient d’emplenament n. m. (s. XX.) coeffi- coflar (se) v. être prétentieux
cient de remplissage coflar lo cap loc. monter la tête à quelqu’un
coercicion n. f. (s. XVI. . . ) coercition coflas n. f. plur. conflas robe bouffante, crino-
coercitiu, iva adj. (s. XVI. . . ) coercitif, ive line
coeréncia n. f. (s. XVI. . . ) cohérence coflason n. f. conflason gonflement - src.: cou-
coerent, enta adj. (s. XVI. . . ) cohérent, ente flosóu (A. Vaissièr, 1879)
coesion n. f. (s. XVIII. . . ) cohésion coflat, ada adj. conflat gonflé, ée - src.: couflát
coesion nacionala n. f. cohésion nationale (so- (A. Vaissièr, 1879)
cio.) coflatge n. m. conflatge gonflage
coesion sociala n. f. cohésion sociale (socio.) cofle (far un -) loc. manger beaucoup
coeta n. f. petite queue cofle (n’aver un -) loc. 1. en avoir plus qu’assez
2. « en avoir par-dessus la tête »
coeta (far la -) loc. faire la queue (attendre dans
la file) cofle (n’èsser -) loc. en avoir son soûl
cofle coma un céser qu’a trempat uèit jorns loc.
coexisténcia n. f. (s. XVI. . . ) coexistence
très prétentieux
coexistent, enta adj. (s. XVIII. . . ) coexistant, ante
cofle coma un pesolh (es -) loc. c’est un vani-
coexistir v. (s. XVIII. . . ) coexister
teux
còfa n. f. coiffe
cofle, cofla adj. confle 1. gonflé, ée 2. rebondi,
còfa (a quicòm jos la -) loc. il a quelque chose
ie - src.: cóufle (A. Vaissièr, 1879)
dans la tête
cofleta n. f. prétentieux (fam.) veire: coflar
còfa (èsser de -) loc. être de connivence
cofleta (èsser -) loc. être prétentieux (fam.)
còfa (non son de -) loc. ils ne s’entendent pas còfre n. m. (s. XIII.) coffre
cofada n. f. taloche, claque (gifle) còfrefòrt n. m. coffre-fort
cofadura n. f. coiffure (coiffer) cogestion n. f. (s. XX.) cogestion
cofaire, aira n. coiffeur, euse veire: perruquièr cogeta n. f. gourde veire: coja - cit.: Aprèp aver
cofal n. m. taloche (giffle) totis los dits / dins un bon peis emprigondits, / e mes
cofalar v. cofalhar donner une claque / gifle en forma la cogeta / damb le brave chuc de soqueta : /
cofar v. coiffer Andemelè, Cucòis e jo, / totis tres prens de bèla umor /
cofetas (far -) loc. s’enivrer nos ajaguèrem d’una rima / sense la passar jos la lima
cofidor n. m. étuvée (cuisson) - src.: coufidóu (Pèire Godelin, s. XVII)
(A. Vaissièr, 1879) cogitacion n. f. (s. XIII.) cogitation, pensée
cofiment n. m. (s. XIII.) confiment 1. action de cogitar v. (s. XIII.) 1. cogiter 2. penser 3. con-
confire 2. confiserie (marchandise) cevoir
cofin n. m. (s. XIV.) 1. cabas veire: descofinar cogombre n. m. concombre
2. couffin (panier pour bébés) cogorda (es prompte coma un bolhon de co-
cofin (a para lo -) loc. à profusion gorda -) expr. il est très soupe au lait
cofin (voidar lo -) loc. accoucher secrètement cogorla n. f. courge
(fam) cogorlat n. m. soupe de courges
cofinh n. m. confinh confin - src.: confinh [...]. cogorlièr n. m. pied de courge
Var. cofinh (Lois Alibèrt, 1966) cogorlièr (restar al -) loc. 1. rester célibataire
cofinhar v. (s. XIII.) confinhar confiner - src.: 2. coiffer sainte Catherine
coufigná (A. Vaissièr, 1879) cogorlitge n. m. sottise, imbécilité
cofins (a -) loc. à profusion veire: cofin còi totjorn de tròp parlar (ne -) expr. il ne faut
cofir v. (s. XIII.) confir confire - src.: coufí (A. pas trop parler veire: còire
Vaissièr, 1979) coidada n. f. 1. coudée 2. coup de coude
cofison n. f. confison cuisson lente - src.: coidar v. couder
coufisóu (A. Vaissièr, 1879) coide n. m. 1. coude (du bras) 2. coude (angle)
cofisseire, eira n. confidor; confiseire confiseur, coide (far lo -) loc. faire un coude
euse coidejar v. coudoyer

130
coides (me fas rire los -) colic, ica

coides (me fas rire los -) loc. tu me fais bien coladís, issa (pl. coladisses, issas) adj. coulant,
rire ! ante
coïncidir v. coïncider colaire, aira n. colleur, euse (d’affiches. . . )
coineta n. f. couette veire: empegaire
coirassa n. f. (s. XIII...) cuirasse - cit.: Aras qu’òm colar v. (s. XII) 1. couler (liquide) 2. décuver
vos a vist ses coirassa e ses casco / e lo còrs tot en harda colar n. m. (s. XII.) collier veire: golar
alindat coma un Basco, / que la cort vos admire aquò colar v. coller veire: empegar
non sufís pont (Francés de Corteta, Sancho Pança, s. colareta n. f. collerette
XVII) còlas (anar en -) loc. aller par groupes
coire n. m. cuivre - cit.: Un jorn de promier abrial colatge n. m. collage veire: empegament
que son mestre l’avia enviat a Tula crompar un bleston colca n. f. couche (lit)
de fial de fer en coire, seguet totas las botigas de la colcant (al -) loc. à l’ouest veire: marin, ponent
vila per far sa comession e se’n tornet a detz oras del colcar v. coucher - cit.: Mentre qu’èran aquí, ven-
ser furiós contra los merchands que [non] an pas çò guèt lo temps que deviá enfantar, e metèt al [mond]
que chal per contentar las practicas (Alfred Marpilhat, son Filh primièr nascut, qu’estropèt ambe de trocèls e
Las [fadardiás] de Marsalet, 1899) colquèt dins una grépia, perque i aviá pas de plaça per
còire v. cuire veire: còser eles dins l’ostalariá (Josèp Salvat, tr. Evangèli de Luc,
còire (aver de -) loc. avoir les moyens (argent) 1957)
còire a son degut loc. cuire à point colcar (non se cal despolhar abans de se -) expr.
coissin n. m. coussin 1. il ne faut pas se dévêtir avant d’entrer dans
coissin (cal que passe pel -) loc. 1. la nuit porte son lit (afin de ne pas attraper froid) 2. il faut
conseil 2. ça se règle sur l’oreiller assurer ses arrières
coissin d’alaitar n. m. coussin d’allaitement colcar a l’esponda (se -) loc. se coucher du côté
coissinejar v. faire la grasse matinée de la ruelle (bord du lit)
coissinièra adobarà (la -) loc. ça s’arrangera sur colcar a la paret (se -) loc. se coucher du côté
l’oreiller du mur (lit)
coït n. m. (s. XIV.) coït colcar coma las galinas / polas (se -) loc. se
coita n. f. hâte coucher comme les poules
coita (a la -) loc. 1. à toutes jambes 2. en vitesse colcar en fusta (se -) loc. se coucher de tout son
coita (anar de -) loc. marcher vite long
coita (aver -) loc. avoir hâte colectomia n. f. (s. XX.) colectomie (méd.)
coita (de -) loc. à la hâte colent, enta adj. chômable, vénérable
coleoptèr n. m. (s. XVIII. . . ) coléoptère
coita (fait a la -) loc. personnage mal dégrossi
còler v. chômer une fête, célébrer, honorer - cit.:
coita (i a -) loc. il y a urgence
L’ofici dels sants apòstols, per plan còler lors fèstas
coita (non i a / i a pas -) loc. il n’y a pas le feu
e obtenir lor proteccion (Bertomieu Amilhan, Exer-
au lac
cici de la fe, 1673) ; Colgatz la fèsta de santa Ceselha,
coitança n. f. 1. diligence 2. empressement
patrona d’aquesta glèisa, qu’après aver gardat la flor
coitar v. hâter, poursuivre
de sa virginitat tota sa vida, finiguèt per versar son
coïtar v. (s. XIX. . . ) coïter sang per la glòria de Jèsus Crist (Joan-Loís Fornèrs, s.
coitós, osa (anar -) loc. marcher vite XVIII)
coitós, osa (pl. coitoses, osas) adj. pressé, ée colèra n. f. (s. XV. . . ) colère
coitosament adv. à la hâte, promptement colèra n. m. (s. XVI. . . ) colerà choléra
coja n. f. courge colèra ! (aquò fa -) loc. elle est un peu raide !
còl n. m. cou colèra de tenguda (una -) loc. une longue colère
còl d’alauseta (un -) loc. un cou de cygne coleric, ica adj. (s. XIX. . . ) cholérique
còl de pè n. m. cou de pied coleric, ica adj. (s. XX.) colérique
còl de platja n. m. grève (rivage) colerifòrme adj. (s. XIX. . . ) cholériforme
còla n. f. colle veire: pega colesteròl n. m. (s. XX.) cholestérol
còla n. f. colline colet (arrapar al -) loc. prendre au collet
còla n. f. équipe de travailleurs còlha n. f. → còla équipe de travailleurs
còla (anar de -) loc. aller de compagnie colha adj. e n. f. conne (injure) veire: con (injure)
còla (èsser de -) 1. sympathiser 2. ou plus si
affinités (être à la colle !) colha n. f. → testicul (m.) couille
còla (far la -) loc. être de connivence colhonat quand t’ai vist (a la m’as -) loc.
còla (non èsser de -) loc. ne pas sympathiser 1. n’importe comment 2. pas sérieux du tout ("à
còla de chavals expr. couple de chevaux at- la con" 3. "à la mords-moi le nœud") triv.
tachés ensemble colic, ica adj. (s. XVII...) colique

131
colica coloratiu, iva

colica n. f. (s. XIV...) colique veire: foira colocatari, ària n. (s. XIX. . . ) cologatari colo-
colicas nefreticas n. f. coliques néphrétiques cataire
veire: mal de masclum colofònia n. f. (s. XIV.) colophane
còlis (pl. colisses) n. m. (de l’italian) colis colomb n. m. pigeon
collaboracion n. f. (s. XIX. . . ) collaboration colomba n. f. colombe
collaboracionisme n. m. (s. XX.) collabora- colombat n. m. pigeonneau
tionnisme colombièr n. m. pigeonnier, colombier
collaboracionista n. (s. XX.) collaborationniste colombièr de meçorgas (un -) loc. un tissu de
collaborar v. (s. XIX. . . ) colaurar collaborer mensonges
collaborator, tritz (pl. collaborators, trises) n. colomna n. f. (s. XIII.) colona; colonna colonne
(s. XVIII. . . ) collaborador; collaboraire collabora- colomna vertebrala n. f. (s. XVIII. . . ) colonne
teur, trice - cit.: D’auditors [de la ràdio] repròchan vertébrale veire: rastèl de l’esquina (fam.)
tant a ieu coma a la majoritat dels meus collaborators colomnada n. f. (s. XVII. . . ) colonnade
d’aver pas l’accent païsan. . . Personalament, cerqui colomnas de Tarn n. f. gorges du Tarn
pas de l’aver (Andrieu J. Boussac, Òc, oct. 1950); colon n. m. (s. XIV...) côlon (anat.)
se pensava au mejan d’anar destraucar lo vielh col- colon n. m. (s. XIV. . . ) colon (colonie)
laborator qu’ara collaborava plus ges, mai s’escondiá Colonha n. pr. (de la vila de Colonha een Alemanha)
au fons de son granièr (Robèrt Lafònt, 1984) - src.: Cologne
Honnorat, 1846: "coullabouratour" colonia n. f. (s. XIV. . . ) colònia colonie
collacion n. f. (s. XV.) collation (registre, repas) colonial, ala adj. (s. XVIII. . . ) colonial, ale
collacionament n. m. (s. XIX. . . ) collation- colonialisme n. m. (s. XVI. . . ) colonialisme
nement colonialista n. (s. XX. . . ) colonialiste
collacionar v. (s. XV.) collationner colonizacion n. f. (s. XVIII. . . ) colonisation
collateral, ala adj. (s. XIV.) collatéral, ale colonizar v. (s. XVIII. . . ) coloniser
colleccion n. f. (s. XIV.) collection colonizat, ada adj. e n. (s. XIX. . . ) colonisé, ée
colleccionar v. (s. XIX. . . ) collectionner colonizator, tritz (pl. colonizators, trises) adj. e
colleccionisme n. m. (s. XIX. . . ) collectionnisme n. (s. XIX. . . ) colonizador; colonizaire 1. colonisa-
colleccionista adj. e n. (s. XIX. . . ) colleccionaire teur, atrice 2. coloniseur
collectionneur, euse coloquinta n. f. coloquinte
collècta n. f. (s. XIV.) collecte color n. f. (s. XII.) couleur - cit.: Tot lo còrs li
collectar v. (s. XVI. . . ) collecter tremòla e muda de color (Francés de Corteta, Ramonet,
collectatge n. m. (s. XVI. . . ) collectage s. XVII)
collectiu, iva adj. e n. m. (s. XIV.) collectif, ive color (aver bona -) loc. avoir de bonnes
collectiva (accion -) n. f. action collective couleurs
collectiva (convencion -) n. f. convention col- color (non te fises / te fises pas a la -) expr.
lective (socio.) 1. les couleurs son changeantes 2. ne te fie pas
collectivament adv. (s. XVI. . . ) collectivement à l’apparence
collectivisme n. m. (s. XIX. . . ) collectivisme color d’ala de gòrp loc. très noir
collectivista adj. e n. (s. XIX. . . ) collectiviste color de baisa-ma-mia loc. couleur fade (fam.)
collectivitat n. f. (s. XIX. . . ) collectivité color de fòc loc. couleur de feu
collectivitat locala o territoriala n. f. collectiv- color de la bèstia loc. couleur fauve veire: falbe
ité locale ou territoriale (adm.) color de lop loc. couleur fauve veire: falbe
collectivizacion n. f. (s. XIX. . . ) collectivisation color de vessina loc. 1. couleur de vesse
collectivizar v. (s. XIX. . . ) collectiviser 2. couleur terne
collector, tritz (pl. collectors, trises) n. (s. XIV.) color encra n. f. couleur foncée, obscure
collecteur - src.: Honnorat, 1846 : "coulectour" color que tira l’uèlh (una -) loc. une couleur
collèga n. (s. XVI. . . ) collègue criarde
collègi n. m. (s. XIV. . . ) collège coloracion n. f. (s. XIV.) coloration veire: coloriza-
collègi dels avocats n. m. barreau (justice) cion
collegial, ala adj. (s. XVI.) collégial, ale colorament n. m. colorizacion action de colorer
collimator n. m. (s. XIX. . . ) collimador collima- colorant, anta adj. e n. m. (s. XVII. . . ) colorant,
teur ante
colliri n. m. (s. XIV.) collyre colorar v. (s. XII.) 1. colorer veire: acolorir, col-
collision n. f. (s. XIV.) collision orizar 2. se colorer
collòqui n. m. (s. XV.) colloque colorat, ada adj. colorizat coloré, ée veire: acol-
collusion n. f. (s. XIV. . . ) collusion orit
colòbra n. f. couleuvre coloratiu, iva adj. (s. XIV.) 1. colorant, ante 2. qui
colocacion n. f. (s. XX.) colocation colore

132
colorent, enta començaire, aira

colorent, enta adj. qui a le teint coloré coma sa maire (aver -) loc. tenir / ressembler à
coloret n. m. (s. XX., del catalan) fond de teint sa mère
(fard) comanda n. f. (s.XII.) 1. commande (acquérir
coloreta n. f. 1. vermillon des joues veire: ar- 2. diriger 3. fonctionner)
caneta 2. couleur légère, agréable comanda (fait de -) loc. (s. XVII.) fait sur com-
coloretas (aver las -) loc. avoir les joues ver- mande
meilles comandador, airitz (pl. comandadors, airises)
colorimètre n. m. (s. XIX...) colorimètre (phys.) n. (s. XII.) commandeur - src.: Raynouard, 1844,
colorimetria n. f. (s. XIX...) colorimétrie (chim.) IV, 137 : "comandador"
colorimetric, ica adj. (s. XIX...) colorimétrique comandament n. m. (s. XIII.) commandement
colorista adj. e n. (s. XVII..., del francés) coloriste veire: mandament - src.: Raynouard, 1844, IV, 137
(art) : "comandament"
colorista n. (s. XX.) coloriste (benda dessen- comandament n. m. (s. XIII.) commandement
hada) veire: mandament
colorit n. m. (s. XVII. . . , de l’italian) coloris comandant, a en cap n. commandant, e en chef
colorizacion n. m. (s. XX., de l’anglés) colorisa- comandant, anta n. (s. XVII...) commandant,
tion (films) veire: coloracion ante
colorizar v. (s. XX., de l’anglés) coloriser (films) comandar v. (s. XII.) 1. commander (ordre 2. ac-
veire: colorar, acolorir quisition)
colormudar v. changer de couleur (personne comandar (sense vos -) loc. s’il vous plait veire:
émue, blé. . . ) se vos plai
colors (donar de -) loc. donner des couleurs comandar al baston loc. mener à la baguette
comandariá n. f. (av. s. XV.) commanderie
colors (ne dire de totas las -) loc. insulter
comandita n. f. (s. XVII. . . , de l’ital. accomandita)
colors (non es als òrbs de jutjar de las -) expr.
commandite
chacun selon sa compétence
comanditaire, aira n. (s. XVIII. . . , de l’italian "acco-
colors (préner -) loc. prendre des couleurs
mandita") comanditari commanditaire veire: co-
colors (venir de sèt -) loc. passer par toutes les
mandita
couleurs de l’arc-en-ciel
comanditar v. (s. XIX. . . ) commanditer veire: co-
colors que s’endevenon (de -) loc. des couleurs
mandita
qui vont bien ensemble (en harmonie)
comba n. f. combe, vallon
colors que se revènon loc. couleurs assorties
combas e sèrres (per -) loc. par monts et par
colòs (pl. colòsses) n. m. (s. XV. . . ) colosse vaux
colostrum n. m. (s. XIX.) colostrum veire: lait combat n. m. combat
mairal combat d’òme contra òme n. combat d’homme
colpablament adv. (s. XIII.) coupablement à homme
colpable, abla adj. (s. XII.) coupable combatent, enta adj. e n. combattant, ante
còlpodar v. rompre le cou combatre v. combattre - cit.: Plan se pòt tenir
còlportar v. 1. porter sur le cou 2. colporter l’òme fièr, / b’es [aürós] tres còps amai quatre, / uèi
còlprim, ima adj. qui a le cou mince que per el Dieu ven combatre / totas las potestats
còlregde, da adj. qui a le cou raide d’Infèrn (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII)
còltòrç, ça (pl. còltòrces, ças) adj. qui a le cou combinable, abla adj. (s. XVIII. . . ) combinable
tordu combinacion n. f. (s. XVII. . . ) combinason com-
còltòrcer loc. tordre le cou binaison
còltòrt, a n. (occ. "còl + tòrt") 1. hypocrite combinar v. (s. XIV.) combiner
2. tartuffe combinat, ada adj. (s. XVIII. . . ) combiné, ée
còltrencar v. couper le cou combinatiu, iva adj. (s. XIV.) qui peut être com-
còltrencar (se) v. se rompre le cou biné
còlverd n. m. canard sauvage combinator n. m. (s. XX.) combinador combina-
coma n. m. (s. XVII. . . ) comà coma teur
coma conj. comme combinatòri, òria adj. (s. XVIII. . . ) combinatoire
còma n. f. (s. XII.) chevelure veire: pel, ca- combor n. m. 1. combustion 2. émoi
beladura - cit.: Corrada, èra una bèla chata a còma combor (metre en -) loc. mettre en émoi
negrinèla, abondosa, anelada, sota son riban arlatenc comedia n. f. (s. XVI. . . ) comèdia comédie
(Frederic Mistral, s. XIX) ; pèr que rèn l’esconde, / comedian, ana n. (s. XVI. . . ) comédien, enne
[geta] a rèire dins lo cèu / sa fièra còma e s’amusa començ (pl. comences) n. m. (s. XII.) commence-
/ a folejar tota nusa, / la serena, sus li clars (Teodòr ment veire: començament
Aubanèl, s. XIX.) començaire, aira n. (s. XII.) qui commence

133
començament commocion

començament n. m. (s. XII.) commencement commenda n. f. (s. XV. . . ) comenda commende


veire: començ (abbayes. . . )
començament (del fin -) loc. du tout début commendatari, ària adj. e n. (s. XV. . . )
començant, anta adj. (s. XV. . . ) commençant, comendatari commendataire (abbayes. . . )
ante commensal, ala n. (s. XV. . . ) comensal commen-
començar v. (s. XII.) commençar → començar sal, ale - src.: Mistral, 1878 : "counmensal"
commencer - cit.: Uèi que le mes de mai comença commensalisme n. m. (s. XIX. . . ) comensalisme
/ a l’aunor del país mondin, / mon còr se vòl regal- commensalisme
hardir / sur las flors de dama Clamença (Pèire Godelin, commensurable, abla adj. (s. XIV. . . )
Tresena floreta, s. XVII) comensurable commensurable veire: incom-
començar (tre -) loc. 1. à peine 2. sitôt que mensurable - src.: J. Ubaud, 2011 : commensu-
començat (es el que m’a -) loc. c’est lui qui m’a rable"
provoqué commentar v. (s. XIV. . . ) comentari commenter
comèrç (cambra de -) n. f. chambre de com- commentari n. m. (s. XIV. . . ) comentari commen-
merce taire
comerç (pl. comerces) n. m. comèrci → comèrç commentator, tritz (pl. commentators, trises) n.
commerce veire: commèrci - src.: Mistral, 1878, (s. XIV. . . ) comentator commentateur, trice
"coumers" commèrci n. m. → comerç commerce
comerç en demens loc. un commerce en souf- commercial, ala adj. (s. XVIII. . . ) comercial com-
france mercial, ale
comerç es a pausa (lo -) loc. l’activité commercialament adv. (s. XIX. . . ) comercialament
économique est très calme commercialement
comerç exterior (écon.) n. m. commerce ex- commercialitat n. f. (s. XIX. . . ) comercialitat com-
térieur (écon.) mercialité
commercializable, abla adj. (s. XX.)
comerç triangular (hist.) n. m. commerce trian-
comercializable commercialisable
gulaire (hist.)
commercializacion n. f. (s. XX.) comercializacion
comerçant, anta adj. e n. comerciant com-
commercializacion
merçant, ante - src.: Mistral, 1878, "coumerçant"
commercializar v. (s. XIX. . . ) comercializar com-
comerçar v. comerciar commercer - src.: Alibèrt,
mercialiser
1966, "comerçar"
commetre v. (s. XII.) commettre
comercejar v. commercer (petit commerce)
comminatòri, òria adj. (s. XVI. . . ) cominatòri
comerçon n. m. petit commerce - src.: Mistral,
comminatoire - src.: J. Ubaud, 2011 : "commi-
1878, "coumerçou"
natòri"
cometa n. f. (s. XIV.) comète commiseracion n. f. (s. XIII. . . ) comiseracion
cometre v. commettre - src.: Raynouard, 1844, commisération - src.: Mistral, 1878 : "counmis-
IV, 224 eracioun"; J. Ubaud, 2011: "commiseracion"
comitat n. m. (s. XVII. . . , del francés ? anglés com- commissari, ària n. (s. XVI. . . ) commissaire - cit.:
mittee) comité - cit.: Aquela òbra fuguèt remesa a Lo commissari deu assignar la partida, o sos procu-
la vila per lo general Martinia, president del comitat raires, e los balhar delai de tres jorns, o plus,per com-
parisenc, que lauvet dins son discors los explorators parir (Fòrs e costumas de Bearn, 1552) - src.: Hon-
produchs autres còps per lo Lemosin (Josèp Ros, norat, 1844, I, p. 565
L’annada lemosina, 1898) commissariat n. m. (s. XVIII. . . ) comissariat com-
comitat d’entrepresa n. m. comité d’entreprise missariat
comjat n. m. (s. XII.) conget congé commission n. f. (s. XVII. . . ) comission commis-
commaire n. f. (s. XII.) comaire commère veire: sion
compaire - src.: Mistral, 1878: "counmaire" commission de las operacions de borsa n. f.
commando n. m. (s. XX., de l’anglés ? afrikaans ? commission des opérations de bourse (COB)
portugués) comandò commando (écon.)
commemoracion n. f. (s. XIV : « comemoracio ».) commissionar v. (s. XV. . . ) comissionar commis-
comemoracion commémoration - src.: Honno- sionner
rat, 1848 : "coummemouration"; J. Ubaud, 2011 : commissionari, ària n. (s. XVI. . . ) comissionari
commemoracion" commissionnaire
commemorar v. (s. XIV. . . ) commemorar - src.: J. commissura n. f. (s. XVIII. . . ) comissura commis-
Ubaud, 2011 : "commemorar" sure
commemoratiu, iva adj. comemoratiu commé- commocion n. f. (s. XIII.) comocion commotion
moratif, ive - src.: J. Ubaud, 2011 : "commemo- - src.: Raynouard, 1844, IV, 278 : "commocio";
ratiu" Mistral, 1878 : "counmocioun"

134
commocion comparucion

commocion n. f. (s. XIII.) comocion commotion òm pòt passar per un [subjècte] comun sense vos tus-
- src.: Mistral, 1878 : "counmocioun"; J. Ubaud, tar, plàcia vos agradar que, de la fòrça de qualqu’una
2011 : "commocion" de vòstras autoritats, ieu piège nòstra flaquièra (Pèire
commocionar v. commotionner - src.: J. Ubaud, Godelin, Ramelet, s. XVII). 2. plein, pleine (rem-
2011 : commocionar" pli)
communalista n. (s. XIX. . . ) communaliste comolada n. f. comblement
communalizacion n. f. (s. XIX. . . ) communalisa- comolar v. combler, remplir (complètement)
tion veire: cumular
communalizar v. (s. XIX. . . ) communaliser comolatge n. m. action de combler
communicabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) comolum (far lo -) loc. être à son comble
comunicabilitat communicabilité compaccion n. f. (s. XIV.) 1. compacité 2. com-
communicacion n. f. (s. XIV. . . ) comunicacion paction
communication compacitat n. f. (s. XVIII...) compacité
communicar v. (s. XIII.) comunicar communi- compactage n. m. (s. XX...) compactage
quer - cit.: « Perque donc libe plen de doctrina tant compactar v. (s. XX.) compacter
bona / siá communicat [cõmunicat] a la nacion gas- compacte, acta adj. (s. XIV. . . ) compact, acte
cona... » (Pèir de Garròs, Psalmes, 1565) ; çò qui compactor n. m. (s. XX...) compacteur
m’avè tocat de tira en Estieu, qu’èra la soa fe occi- compaire n. m. compère veire: commaire
tana, l’amor qui portava a la patria, e que crei que la compaire gatet (lo -) n. m. le chat botté (conte)
communicava a tots los qui l’apressavan e qui devien- companatge n. m. 1. camaraderie 2. ce qui se
guèn los sons amics. . . (Simin Palay, 1940) - src.: mange avec le pain 3. hors-d’œuvre (repas)
Raynouard,1844, IV, 290 : "communicar" companatge (far -) loc. ménager la nourriture
communicat n. m. (s. XIX. . . ) comunicat commu- companh n. m. ami, collègue, concubin, com-
niqué pagnon
communicatiu, iva adj. (s. XVI. . . ) comunicatiu companha n. f. compagne (épouse, concubine)
communicatif, ive companhiá n. f. compagnie
communicator, tritz (pl. communicators, trises) companhon n. m. 1. compagnon - cit.: Cossí ?
n. (s. XIX. . . ) comunicaire; comunicador commu- Cada bon companhon / aurà mestressa sonque jo ? /
nicateur Cadun trobarà sa caduna, / e jo non trobarai pas una ?
/ Non fumetis ! Que si farai ; / e se la que cortisarai /
commutabilitat n. f. commutabilité
n’es de còrs e [d’esperit] triada, / tornatz me far man-
commutable, abla adj. (s. XX.) comutable com-
jar civada (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII)
mutable
2. concubin
commutacion n. f. (s. XIV.) comutacion commu-
comparabilitat n. f. (s. XIX. . . ) comparabilité
tation - src.: Raynouard, 1844, IV, 282 : "com-
comparablament adv. (s. XIII. . . ) de façon com-
mutacion"; J. Ubaud, 2011 : "commutacion"
parable
commutar v. (s. XX.) comutar commuter - src.: J.
comparable, abla adj. (s. XIII. . . ) comparable
Ubaud, 2011 : "commutar"
comparança de (a -) loc. en comparaison de
commutatiu, iva adj. (s. XIV...) comutatiu com- comparant n. m. réplique (discussion, débat)
mutatif - src.: J. Ubaud, 2011 : "commutatif "
comparant (téner lo -) loc. donner la réplique
commutativitat n. f. (s. XX.) commutativité - src.: comparar v. (s. XIII. . . ) comparer
J. Ubaud, 2011 : "commutativitat " comparason n. f. (s. XIII. . . ) comparaison - cit.:
commutator n. m. (s. XIX. . . ) comutador; Açò siá dit sense comparason, solament per gandir
commutador commutateur nòstre Nonrés d’aqueste repròpchi, que perqué se met
commutatritz (pl. commutatrises) n. f. (s. XX.) en campanha be sembla sordament s’estimar quicomet
commutatrice (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVII)
comòda n. f. (s. XVIII. . . , del francés) commode comparatisme n. m. (s. XIX. . . ) comparatisme
(meuble) comparatista adj. e n. (s. XIX. . . ) comparatiste
comòdament adv. (s. XV.) commodément comparatiu, iva n. (s. XIII. . . ) comparatif, ive
comòde, òda adj. (s. XV. . . , de l’ital. comodo) com- comparativament adv. (s. XVI. . . ) comparative-
mode (facile) ment
comoditat n. f. (s. XV., de l’ital. comodità) com- comparator, tritz (pl. comparators, trises) adj. e
modité n. m. (s. XIX. . . ) comparador; comparaire com-
comol (per -) loc. par-dessus le marché parateur, trice
comol, ola adj. (s. XII.) 1. comble veire: acumu- compareissent, enta adj. e n. (s. XIV. . . )
lacion, comolum - cit.: Escrivans aujòls, de qui comparent comparant, ante
[l’esperit] comol de raras invencions ten tant de plaça comparéisser v. (s. XV. . . ) comparaître
per totis les camins de la sciéncia, que [dificilament] comparucion n. f. (s. XV.) comparution

135
compàs (al -) compostatge

compàs (al -) loc. 1. en mesure - cit.: Bigarrat competitor, tritz (pl. competitors, trises) n. (s.
apròp las ensenhas, / coma santa Crotz de Verenhas, / XV. . . ) competidor compétiteur, trice - src.: Hon-
jo camini de tau compàs / que la grua mia sos pas (P. norat, 1846 : "coumpetitour"
de Garròs, 1567) 2. bien réglé 3. marcher au pas compilacion n. f. (s. XIII. . . ) compilation
compàs (alongar lo -) loc. marcher à grands pas compilar v. (s. XII. . . ) compiler
compàs (bada de -) loc. ouverture d’un compas compilator, tritz (pl. compilators, trises) n. (s.
compàs (branca de -) loc. jambe de compas (in- XV. . . ) compilador; compilaire compilateur - src.:
strument) Honnorat, 1846: " coumpilatour"
compàs (far per -) loc. faire dans les règles complaire v. 1. complaire 2. obliger (rendre ser-
compàs (far una causa per -) loc. faire une vice)
chose selon les règles, avec ponctualité complanta n. f. complainte
compàs (per -) loc. en mesure - cit.: Se cantas complasença n. f. (s. XIV. . . ) complaisance
bravament, se danças per compàs, / compaire Tò- complasent, enta adj. (s. XVI. . . ) complaisant,
casòm, non m’en estoni pas; / car una levador, que ante
t’apapaissonava, / ditz que quand tu naissiás ta maire complèt, èta adj. (s. XIV. . . ) complet, ète
te sonava (Pèire Godelin, Segonda floreta, s. XVII)
complètament adv. (s. XIII. . . ) complètement
compàs (pl. compasses) n. m. compas
completar v. (s. XVIII. . . ) compléter
(géométrie)
complèxe, èxa adj. (s. XVI. . . ) complexe
compàs (pl. compasses) n. m. règle à suivre,
mesure - cit.: Se cantas bravament, se danças per complexitat n. f. (s. XVIII. . . ) complexité
compàs, / compaire Tòcasòm, non m’en estoni pas; / complicacion n. f. (s. XIV. . . ) complication
car una levador, que t’apapaissonava, / ditz que quand complicar v. (s. XVI. . . ) compliquer
tu naissiás ta maire te sonava (Pèire Godelin, Segonda complicat, ada adj. (s. XVI. . . ) compliqué, ée
floreta, s. XVII) complice, iça adj. e n. (s. XIV.) complice
compàs (téner per -) loc. conduire selon les rè- complicitat n. f. (s. XV. . . ) complicité
gles compliment n. m. (s. XVII. . . ) compliment veire:
compàs dins l’uèlh (aver lo -) loc. 1. avoir le acompliment - cit.: enregar un compliment (ir. :
coup d’œil 2. bien mesurer à l’œil faire ses compliments)
compassion n. f. (s. XII. . . ) compassion complimentar v. (s. XVII. . . ) complimenter
compatir v. (s. XVI. . . ) compatir complir v. 1. accomplir - cit.: En art, ont la per-
compausadoira n. f. (de "compausar") com- sonalitat es gaireben tot, l’òbra inacabada [non] es
poseuse (imprimerie) jamai complida per un autre : la mòrt de l’obrièr
compausant n. m. (s. XVIII..., de "compausar") com- causa donc plan una pèrda irreparabla (Antonin Per-
posant bòsc, Per Capvath la Lana, 1924) 2. exécuter (tâche)
compausar v. (s. XII. . . , lat. componere X pausar) 3. remplir (ses obligations)
composer - cit.: Puish doncas que plasut vos a / compòrtament electoral n. m. comportement
ritmes en gascon compausar, / de mi vos n’èratz pas es- électoral (socio.)
tat / en vaganaut sollicitat /a préner la causa damnada composicion n. f. (s. XIII. . . , lat. compositio)
/ de nòsta lenga mespresada (Pèir de Garròs, 1567) compausicion composition
compausat n. m. (s. XII. . . ) composé composit, ita adj. (s. XIV. . . , lat. compositus) com-
compausat, ada adj. (s. XII. . . ) composé, ée posite
compelir v. contraindre, forcer, obliger (forcer) compositor, tritz (pl. compositors, trises) n. (s.
compensacion n. f. (s. XVI. . . ) compensation XV. . . , lat. compositor) compausaire compositeur,
compensar v. (s. XIII. . . ) compenser trice - cit.: E d’autes vengueràn, compositors occi-
compensator, tritz (pl. compensators, trises) adj. tans pastats d’aquera memòria que perseguiràn l’òbra
(s. XVIII. . . ) compensador compensateur creatritz de nòste país (Ismaël Girard, Òc, oct. 1950) -
compensatòri, òria adj. (s. XIX. . . ) compen- src.: Honnorat, 1846 : "coumpousitour"
satoire compòst (pl. compòstes) n. (s. XVIII..., de l’anglés
compés (de -) loc. en équilibre < francés) compost (terreau)
compés (far -) loc. faire contrepoids compostador n. m. (s. XIX..., de l’italian "compos-
compés (pl. compeses) n. m. 1. compoix 2. com- tore") composteur (appareil)
pensation compostar v. (s. XX., de compostador) composter
competéncia n. f. (s. XVI. . . ) 1. ressort juridique (ticket...)
2. capacité professionnelle compostar v. (s. XVIII..., de "compòst") épandre
competent, enta adj. (s. XIII. . . ) compétent, ente du compost (terreau)
competicion n. f. (s. XVIII. . . ) compétition compostatge n. m. (s. XX., de "compòst") com-
competitiu, iva adj. (s. XX.) compétitif, ive postage

136
compreensible, ibla comun de (viure sul -)

compreensible, ibla adj. (s. XV. . . ) comprensible las qualitats de son esposa] (M. Verdièr, s. XIX) ; "
compréhensible - src.: Honnorat, 1846 : Quau compta sens l’òste, compta doas fes" (F. Mistral,
"coumprehensible s. XIX). 2. agir sans garantie de l’autre partie
compreension n. f. (s. XIV. . . ) compreneson com- comptar sos uòus davant que sián ponduts
préhension (non cal / cal pas -) expr. il ne faut pas vendre
compreensiu, iva adj. (s. XVI. . . ) compréhensif, la peau de l’ours avant de l’avoir tué
ive comptat (tot -) loc. au bout du compte
compren coma las aucas loc. il ne comprend comptat e rebatut (tot -) loc. tout compte fait;
rien tout bien considéré
compréner v. (s. XII. . . ) comprendre - cit.: Se con- comptatge n. m. (s. XV...) comptage
tentèt de parpelejar en pallevant un pauquet las ussas comptator n. m. (s. XIX...) comptador compteur
e comprenguère que me covidava antau a li dictar sa (instrument) veire: taulièr
respònsa (Max Allier, L’Emperau, 1977) ; Los que compte n. m. (s. XII.) compte
menavan vida nòbla [...] per castèls o sembla-castèls, compte (al cap del -) loc. au bout du compte
ni non la parlavan, ni non la comprenián [...] aquela compte (donar -) loc. rendre compte
lenga dels vailets (Paul Gairaud, 1980) compte (èsser de bon -) loc. être franc
compréner (çò important es de -) loc. le tout est compte (far -) loc. 1. rendre compte 2. tenir
de comprendre compte
compréner a mièg aire loc. comprendre à demi- compte (far per son -) loc. être établi à son
mot compte
compréner al vira boca loc. lire sur les lèvres compte (metre en -) loc. mettre en ligne de
compréner bota per barral loc. comprendre de compte
travers compte (per mon -) loc. en ce qui me concerne
compreni res mai (non i -) loc. je n’y com- compte (sense -) loc. innombrable
prends plus rien compte (tirar un -) loc. dresser un compte
compreni torra ni borra (non i -) loc. je n’y com- compte (trobar son -) loc. trouver son avantage
prends pas un traître mot compte (venir a -) loc. être profitable
compreses (los enfants -) y compris les en- compte fait e rebatut (tot -) loc. tout bien con-
fants sidéré
comprimir v. (s. XIV. . . ) comprimer compte financièr n. m. compte financier (écon.)
comprimit n. m. (s. XIX. . . ) comprimé compte tengut de la situacion loc. vu les cir-
compromés (pl. compromeses) n. m. (s. XIII. . . ) constances / la situation
compromis compte-chèc (compte corrent dels chècs
comprometre v. (s. XIII. . . ) compromettre postals) n. m. (s. XX.) compte chèques
compta (n’es una que -) loc. celle-là est drôle compte-rendut n. m. (s. XV. . . ) compte-rendu
comptabilitat n. f. (s. XVI. . . ) comptabilité comptes de peiretas (far de -) loc. se tromper
comptabilitat nacionala n. f. comptabilité na- en comptant
tionale (écon.) comput n. m. (s. XIII : “compot”.) comput (calen-
comptabilizable, abla adj. (s. XX.) comptabilis- drier ecclésiastique)
able computacion n. f. (s. XIV...) computation (calen-
comptabilizar v. (s. XX.) comptabiliser drier ecclésiastique)
comptable, abla adj. e n. (s. XIV. . . ) comptable computista n. (s. XVII...) computiste (calendrier
comptant adv. (s. XIII. . . ) comptant ecclésiastique)
comptar v. (s. XIII., lat. computare) compter veire: comtal, ala adj. (s. XII.) comtal, ale
condar comtat n. m. (s. XII.) comté
comptar a milas coma lo teulièr expr. dépenser comte n. m. (s. XI. . . ) comte
beaucoup comtessa n. f. (s. XII.) comtesse
comptar amb l’òste loc. 1. faire un compte ex- comulum n. m. comble (pire)
act entre les deux partis 2. agir avec garantie comun (amb totes) ne pas être fier
comptar de (a -) loc. à compter de comun coma la palha als ases expr. très com-
comptar sas camisas loc. vomir (triv.) mun
comptar sense l’òste loc. 1. compter sans le con- comun de (viure sul -) loc. vivre aux crochets
trôle de l’intéressé - cit.: "Jo condi volentèrs damb de
l’òste" [ironic : lo personatge paga l’òste amb de pat- comun, una adj. (s. XII. . . ) commun, une - cit.:
acs] (P. de Garròs, s. XVI) ; "mais je comtais sans Escrivans aujòls, de qui [l’esperit] comol de raras in-
l’hoste" [sas promessas non èran garentidas] (B. de vencions ten tant de plaça per totis les camins de
Monluc, s. XVI) ; "Au bot d’un mes vit clarament / la siéncia, que [dificilament] òm pòt passar per un
qu’avèva comptat sans son òste" [s’èra enganat sus [subjècte] comun sense vos tustar, plàcia vos agradar

137
comun, una condemnat, ada

que, de la fòrça de qualqu’una de vòstras autoritats, e per aquò digne de se carrar dambe un plumacho de
ieu piège nòstra flaquièra (Pèire Godelin, Ramelet, s. prètz e d’estima (Pèire Godelin, s. XVII)
XVII). concèpte n. m. (s. XV. . . ) concept
comuna n. f. (s. XII.) 1. mairie 2. commune conceptor, tritz (pl. conceptors, trises) adj. e n.
comuna (maison) n. f. mairie (s. XX.) concepteur, trice
comunal, ala adj. (s. XII.) communal, ale conceptual, ala adj. (s. XIX. . . ) conceptuel, elle
comunament adv. (s. XVI. . . ) communément conceptualisme n. m. (s. XIX. . . ) conceptualisme
comunard, arda n. (s. XIX., de comuna) commu- conceptualizacion n. f. (s. XX.) conceptualisa-
nard, arde tion
comuniant, anta n. (s. XVI. . . ) communiant, ante conceptualizar v. (s. XX.) conceptualiser
comuniar v. (s. XIII.) communier - src.: Ray- concernir v. (s. XIV. . . ) concerner
nouard, 1844, IV, 291
concèrt n. m. (s. XVI. . . , ital. concerto) concert
comunion n. f. (s. XIII.) communion
concession n. f. (s. XV.) concession
comunisme n. m. (s. XIX. . . , de comun)
concili n. m. (s. XII. . . ) concile
comunisme communisme
comunista adj. e n. (s. XIX. . . , de comun) conciliacion n. f. (s. XX.) conciliation veire: rec-
comunista communiste onciliacion
comunitari, ària adj. (s. XIX. . . , de comun) conciliant, anta adj. (s. XVII. . . ) conciliant, ante
comunautari communautaire conciliar v. (s. XVI. . . ) concilier - cit.: Estimam
comunitarisme n. m. communautarisme qu’al punt de vista de la grafia, cal conciliar nòstras
comunitarisme n. m. (s. XX.) comunautarisme tradicions classicas, los resultats de l’estudi scientific
communautarisme de la lenga, la grafia mistralenca e la grafia catalana,
comunitarizacion n. f. (s. XX.) sens tròp nos alunhar de las costumas a las qualas
comunautarizacion communautarisacion èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt, Gramatica,
comunitat n. f. (s. XIII., de "comun") comunautat; 1935)
comunitat communauté - cit.: Et en la comunitat conciliator, tritz (pl. conciliators, trises) adj. e
le solelh es en gra de perfeccio principal et plus no- n. (s. XIV. . . ) conciliaire; conciliador conciliateur,
ble, et entre.ls metalhs, aur que argent, argent que trice - src.: Honnorat, 1846 : "counciliatour"
estanh, estanh que plom(b) (Elucidari, s. XV) - src.: conciutadan, ana n. (s. XIII. . . ) concitoyen, enne
Raynouard, 1844, 1844, IV, 290. conclave n. m. (s. XIV.) conclau conclave
comunitat europèa n. f. communauté eu- conclure v. (s. XIV.) conclure
ropéenne conclús, usa (pl. concluses, usas) adj. conclu,
comuns n. m. plur. toilettes (lavabos, WC) ue
con adj. e n. m. con (injure) veire: colha conclusion n. f. (s. XIV.) conclusion
con n. m. → vagina con (sexe féminin) conclusion (per tota -) loc. 1. j’en conclus que
con coma la luna loc. con comme la lune (fam.) 2. en définitive 3. en un mot
con coma un panièr traucat loc. con comme une conclusiu, iva adj. (s. XIV.) conclusif
valise (sans poignées). . . (fam.) concòrdi n. m. (s. XII.) accord, traité veire: con-
con coma una armèla loc. con comme. . . (fam.) còrdia
con coma una banasta loc. con comme un concòrdia n. f. (s. XII.) concorde veire: concòrdi
panier (fam.) concordiar v. (s. XII.) concorder, accorder
con coma una bleda loc. con comme une blette concórrer v. (s. XV. . . ) concourir
(fam.)
concors (pl. concorses) n. m. (s. XVI. . . ) concours
con que vira (es -) loc. il est très con (fam.)
concubin, ina n. (s. XIV. . . ) concubin, ine
conca n. f. bassin (fontaine) - cit.: Era plan lo
corrent que montava per a mesura que la conca del concubinatge n. m. concubinage
camin n’arribava a son clòt. Pensèt : "Se me nèga lo concupiscéncia n. f. (s. XIV.) concupiscence
carburator soi plantat aquí (Leon Còrdas, Sèt pans, concupiscent, enta adj. (s. XIV. . . ) concupiscent,
1977) ente
concau, ava adj. (s. XIV.) concave concussion n. f. (s. XIV.) 1. ébranlement 2. con-
concavitat n. f. (s. XIV.) concavité cussion.
concebible, ibla adj. (s. XVI. . . ) concebable con- condemnable, abla adj. (s. XV. . . ) condamnable;
cevable condemnador condamnable
concebre v. (s. XII. . . ) concevoir condemnacion n. f. (s. XIV.) condamnacion;
concedir v. (s. XIII. . . ) concéder condemnament condamnation
concepcion n. f. (s. XIV.) conception - cit.: Noiri- condemnar v. (s. XIV.) condamnar condamner
gat de Tolosa, me plai de mantenir son lengatge bèl, condemnat, ada adj. e n. (s. XVI. . . ) condamnat
e capable de desrambulhar tota sòrta de concepcion ; condamné, ée

138
condemnator, tritz (pl. condemnators, trises) confessionalizacion

condemnator, tritz (pl. condemnators, trises) còne n. m. (s. XVI. . . ) còn cône
adj. e n. (s. XVI. . . ) condemnador; condemnaire conegut (far lo -) loc. faire l’entendu
condamnateur, trice conegut coma Barrabàs a la Passion expr.
condemnatòri, òria adj. (s. XIV.) condamnatòri connu comme le loup blanc
condamnatoire conegut l’aparrat (es -) loc. il a mauvaise répu-
condensable, abla adj. (s. XIX...) condensable tation
condensacion n. f. (s. XIV...) condensation conegut, uda adj. connu, ue
condensar v. (s. XIV.) condenser coneis (ben aja qual se -) loc. heureux celui qui
condensat n. m. (s. XIX...) condensé se connaît
condensatiu, iva adj. (s. XIV.) qui peut se con- coneis coma lo nas al mièg de la cara (se -) loc.
denser cela saute aux yeux
condensator n. m. (s. XVIII...) condensador con- coneissença n. f. 1. connaissance - cit.: Siam
densateur, condenseur - src.: Honnorat, 1846: quitis damb les que donan del nas a la lenga mond-
"coundensatour" ina, tant per non se poder pas emprigondir dedins
condicion n. f. (s. XIV.) condition la coneissença de sa gràcia, coma per nos far creire
condicional, ala adj. (s. XIV.) conditionnel, elle qu’elis an trobat la fava a la còca de la sufisença (Pèire
condicionalament adv. (s. XIV.) conditionnelle- Godelin, s. XVII) 2. âge de raison
ment coneissença (aver la -) loc. 1. avoir sa connais-
condicionar v. (s. XIV.) conditionner sance 2. être conscient
condicionat, ada adj. (s. XIX...) conditionné coneissença de (a la -) loc. au su de
condicionator n. m. (s. XX.) condicionador con- conéisser v. 1. connaître - cit.: Lo grop pronomi-
ditionneur (machine) nal precedent lo vèrb es proclitic e atòn, mentre que lo
condicionator, tritz (pl. condicionators, trises) grop seguissent lo vèrb es enclitic e tonic. Cal notar
n. (s. XX.) condicionaire conditionneur (per- que, dins aqueste darrièr cas, la lenga anciana coneis-
sonne) siá que de pronoms atòns (Loís Alibèrt, Gramatica,
condicions (complir las -) loc. satisfaire aux 1935) 2. reconnaître (distinguer quelqu’un)
conditions conéisser (cal saber se -) loc. il faut connaître
condiscípol n. (s. XV. . . ) condisciple ses propres limites
condolenças n. f. (s. XV. . . ) condeléncias con- conéisser a son anar loc. reconnaître à son al-
doléances lure
condreit, eita adj. correct, ecte (comme il con- conéisser a son demenar loc. reconnaître à son
vient) allure
conduccion n. f. (s. XIX. . . ) conduction (électr.) conéisser mai (non se -) loc. être hors de soi
conductància n. f. (s. XIX. . . ) conductance conéisser totas las viradas loc. savoir les expé-
(électr.) dients
conductibilitat n. f. (s. XIX. . . ) conductibilité coneisses lo reitor d’Aussona ? loc. tu
(électr.) m’ennuies
conductible, ibla adj. (s. XIX. . . ) conductible coneisses que m’entartugas ! (non -) loc. tu
(électr.) m’ennuies
conductimetria n. f. (s. XX. . . ) conductimétrie coneissi (despuei que me -) loc. de toute ma
(électr.) vie
conductimetric, ica adj. (s. XX. . . ) conduc- confeccion n. f. (s. XIX. . . ) confection
timétrique (électr.) confeccionar v. (s. XVI. . . ) confectionner
conductiu, iva adj. (s. XIX. . . ) conductif, ive conferéncia n. f. (s. XIV. . . ) conférence
(électr.) conferencièr, èra n. (s. XIX. . . ) conférencier, ère
conductivitat n. f. (s. XX. . . ) conductivité conferir v. (s. XIV. . . ) conférer
(électr.) confés, essa (pl. confesses, essas) n. (s. XII.) qui
conductor, tritz (pl. conductors, trises) adj. e n. s’est confessé, qui a avoué
(s. XIII.) conduseire conducteur, trice confessar v. (s. XII.) 1. confesser 2. avouer 3. con-
conduire v. (s. XIII...) conduire (un véhicule, une venir de quelque chose
affaire...) veire: menar confessar a la mandra (se -) loc. 1. dire son se-
conduita n. f. conduite veire: captenença - cit.: cret à son ennemi 2. parler trop
Mon sermon serà [divisit] en tres punts : dins lo pru- confession n. f. (s. XII.) 1. confession 2. aveu
mièr vos detalharai, per sa conduita, la castetat de confessional n. m. (s. XVII. . . ) confessionnal
santa Ceselha, e çò que dirai regardarà las filhas (Joan confessional, ala adj. (s. XIX. . . ) confessionnel,
Loís Fornèrs, s. XVIII) elle
conduseire, eira n. personne qui mène une af- confessionalizacion n. f. (s. XX. . . ) confession-
faire veire: conductor, menaire nalisation

139
confessionalizar conjuntament

confessionalizar v. (s. XX. . . ) confessionnaliser confronts (donar los -) loc. énoncer les aboutis-
confessor n. m. (s. XII.) confessaire; confessador sants
confesseur confús, usa (pl. confuses, usas) adj. (s. XIII.) con-
confessor (per -) loc. comme / en qualité de fus
confesseur confusament adv. (s. XVI. . . ) confusément
confidéncia n. f. (s. XIV. . . ) confidence - cit.: A confusion n. f. (s. XII.) confusion - cit.: Sens la
l’ora de l’a Dieu siatz, lo guerrejaire de Verdun se quil- gramatica, que ten còp a l’evolucion naturala dels
hèt per una declaracion solemna : "Vos caldrà venir parlars, tota lenga cor a la confusion e a la perdicion
a P...(...). Apondèt aladonc en confidéncia : "Nos em- (Antonin Perbòsc, La tradicion occitana, 1905)
moninarem". Avètz plan legit e comprés : " prendrem congelable, abla adj. (s. XX.) congelable
la monina ensems" o, s volètz, "nos bandarem". Sabi congelacion n. f. (s. XIV. . . ) congélation
pas se m’engani: ai vist dins aquela promessa merav- congelar v. (s. XIII. . . ) congeler
ilhosa una pròva d’amistat (Rodgièr Barta, Pròsas de congelator n. m. (s. XX.) congelador congélateur
tota mena, 1979 congièra n. f. congère veire: conhièra
confidencial, ala adj. (s. XVIII. . . ) confidentiel, congosta n. f. régal
elle congosta (èsser en -) loc. s’en donner à cœur
confidencialament adv. (s. XVIII. . . ) confiden- joie
tiellement congostar (se) v. pron. se régaler
confidencialitat n. f. (s. XX.) confidentialité congostós, osa (pl. congostoses, osas) adj.
configuracion n. f. (s. XII. . . ) configuration savoureux, euse
confirmacion n. f. (s. XIIII. . . ) confirmation congre n. m. (s. XIV.) congre (poisson)
confirmar v. (s.XIII. . . ) confirmer congregacion n. f. (s. XVI.) congrégation
confitariá n. f. (s. XIX.) confisariá confiserie (bou- congrès (pl. congrèsses) n. m. (s. XVII. . . ) con-
tique) grès
confitura n. f. (s. XIII. . . ) confiture congressista n. (s. XIX. . . ) congressiste
conflicte n. m. (s. XVII. . . ) conflit congrú, ua adj. (s. XIII. . . ) congru, ue veire: con-
conflicte social n. m. conflit social (socio.) gruent
confondre v. (s. XII. . . ) confondre congruent, enta adj. (s. XIV.) congruent, ente
conformacion n. f. (s. XVI. . . ) conformation veire: congrú
confòrmament adv. (s. XVI. . . ) conformément conhièra n. congère veire: congièra
conformar v. (s. XII. . . ) conformer conifèr n. m. (s. XVI...) conifère
conformator n. m. (s. XVII. . . ) conformador con- conilh de garriga n. m. lapin de garenne
formateur conilh, ilha n. lapin, ine de garenne veire:
lapin - cit.: Car fòrt sovent cal anar córrer cercar
confòrme, òrma adj. (s. XIV. . . ) conforme
los medecins e apoticaris que pòrtan [clistèris] e [an-
conformisme n. m. (s. XVII. . . ) conformisme
timòni], coma qui va cercar un furet per tirar lo conilh
conformista adj. e n. (s. XX.) conformiste
d’una cròsa (Augièr Galhard, s. XVI) ; Mon rabat
conformitat n. f. (s. XIV. . . ) conformité
dejà s’acomòda / damb les cordonets a la mòda, / e
conformitat sociala n. f. conformité sociale (so- dejà la pèl d’un conilh / lusís sul capelet gentil (Pèire
cio.) Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII)
confòrt n. m. (s. XIII.) 1. réconfort 2. confort conilhar v. mettre bas (lapine sauvage) veire:
confortablament adv. (s. XIX. . . ) confortable- conilhar, lapinar
ment conilhar v. 1. s’évader veire: conilhar 2. (fig)
confortable, abla adj. (s. XVIII. . . ) confortable tergiverser
confòrtament n. m. (s. XIII.) réconfort conilhat n. m. lapereau sauvage
confortar v. (s. XIII.) conforter conilhièra n. f. 1. garenne 2. échappatoire (fig.)
confraire n. m. (s. XIII.) confrère conjoncion n. f. (s. XIII.) conjonction
confrariá n. f. (s. XIII.) confrérie conjontiu n. m. (s. XIV.) conjonctif (gram.)
confraternal, ala adj. (s. XIX. . . ) confraternel, conjontiva n. f. (s. XIV. . . ) conjonctive (méd.)
elle conjontival, ala adj. (s. XV. . . ) conjonctival, ale
confraternitat n. f. (s. XIV.) confraternité (méd.)
confront n. m. 1. limite 2. confrontation conjontiviti n. f. (s. XIX. . . ) conjontivite (méd.)
confront (sense -) loc. 1. d’une étendue illim- conjugador n. m. (s. XX.) conjugueur
itée 2. sans vis-à-vis conjugal, ala adj. (s. XIV.) conjugal, ale
confront amb loc. limitrophe avec conjugar v. (s. XVI. . . ) conjuguer
confrontacion n. f. (s. XIV.) confrontation conjugason n. f. (s. XIV.) conjugaison - cit.: « tuit
confrontar v. (s. XIV.) confronter li verbe de la prima conjugazo » (Donats proensals).
confronts n. m. plur. aboutissants conjuntament adv. (s. XIV.) conjointement

140
conjuracion consolator, tritz (pl. consolators, trises)

conjuracion n. f. (s. XIV.) conjurament 1. conju- consequent, enta adj. (s. XIV. . . ) conséquent,
ration 2. complot ente
conjurar v. (s. XIII.) conjurer consèrva n. f. (s. XIV. . . ) conserve veire: sèrva
conjurat, ada adj. (s. XIII. . . ) conjuré, ée (com- consèrva (de -) loc. adv. (s. XVI. . . ) de conserve
plot) conservable, abla adj. (s. XIX.) conservable veire:
conjurator, tritz (pl. conjurators, osas) n. (s. servant
XV. . . ) conjuraire conjurateur (complot) conservacion n. f. (s. XIII. . . ) conservation (con-
connectar v. (s. XX.) connecter serve. . . ) veire: sèrva, servador
connèxe, èxa adj. (s. XIII. . . ) conèxe connexe conservacion n. f. (s. XVII. . . ) conservation
connexion n. f. (s. XIV.) connexion - cit.: Item, to- (musée. . . )
tas res que han natural unitat e connexio, de las quals conservar v. (s. XVI. . . ) conserver veire: servar
la una ajuda a mantener l’autra, han una fi comuna, conservariá n. f. (s. XIX.) conserverie
a la qual so ordenadas e no tropas (Elucidari, s. XIV.) conservatisme n. m. (s. XIX.) conservatisme
- src.: Raynouard, 1844, IV, 330 conservatiu, iva adj. (s. XIV.) qui se peut con-
connexitat n. f. (s. XIV.) connexité - cit.: Perque server veire: servant
haian connexitat en lor (Leis d’amor, s. XIV) - src.: conservator, tritz adj. e n. (s. XVIII. . . )
Raynouard, 1844, IV, 331 conservador; conservadoira conservateur (poli-
conquerent, enta n. (s. XII. . . ) conquistador; tique. . . ) - src.: Honnorat, 1846 : "counservatour"
conquistaire conquérant, ante conservator, tritz (pl. conservators, trises) n. (s.
conqueriment n. m. (s. XII.) conquête veire: con- XIV. . . ) conservador; conservaire; conservairitz
quista conservateur, trice (de musée, bibliothèque. . . )
conquerir v. (s. XII.) conquérir veire: conquèrre veire: servador
conquèrre v. → conquerir conquérir conservatòri n. m. (s. XVIII., de l’italian) conserva-
conquist, ista (pl. conquistes, istas) adj. (s. XII.) toire (musique. . . )
conquis, ise conservatòri, òria adj. (s. XIX.) conservatoire
conquista n. f. (s. XII.) conquête veire: conqueri- considerable, abla adj. (s. XVII. . . ) considérable
ment consideracion n. f. (s. XIV.) considération
consideracion de (sense -) loc. (s. XVII.) sans
conquistar v. → conquerir conquérir
tenir compte de - cit.: Aquel a totjorn tengut le
conquistar tot (sembla qu’o va -) expr. il prend
cap entre doas aurelhas que [non a] ausit parlar de
des airs de conquérant
Patracòlis [. . . ], tan grand astrològue, que laissa les
consacracion n. f. (s. XII. . . ) consagracion con-
astres a lòc, e que sense consideracion de las plane-
sécration
tas, ten totjorn las siètas plan netas (Peire Godelin, s.
consacrar v. (s. XII. . . ) consagrar consacrer
XVII).
consacrator, tritz (pl. consacrators, trises) considerant n. m. (s. XIV.) attendu (droit)
adj. e n. (s. XVII. . . ) consacrador; consagrador;
considerant que loc. conj. (s. XIV.) attendu que
consagraire; consacraire 1. consécrateur 2. con-
(droit)
sacrant - src.: Honnorat, 1846 : "counsacratour"
considerar v. (s. XIV.) considérer
consciéncia n. f. (s. XII. . . ) conscience - cit.: Soi consigna n. f. (s. XX.) consigne
estat mogut, dins ma recèrca, per la consciéncia de
consignacion n. f. (s. XIV. . . ) consignation
l’unitat occitana, sens cap de resèrva de cap de mena
consignar v. (s. XV. . . ) consigner
(Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena, 1974)
consignatari, ària adj. (s. XVII. . . ) consignataire
consciéncia li repropchava (la -) loc. il avait du
consignator, tritz (pl. consignators, trises) n. (s.
remords
XVII. . . ) consignador; consignaire consignateur
conscienciós, osa (pl. consciencioses, osas) adj. consisténcia n. f. (s. XV. . . ) consistance
(s. XVI. . . ) consciencieux, euse
consistent, enta adj. (s. XVI. . . ) consistant, ante
conscient, enta adj. (s. XVIII. . . ) conscient, ente consistir v. (s. XV. . . ) consister
conscripcion n. f. conscription consistòri n. m. (s. XII. . . ) consistoire
consecutiu, iva adj. (s. XV. . . ) consécutif, ive consistorial, ala adj. (s. XV. . . ) consistorial, ale
consent (qual non ditz res -) loc. qui ne dit mot consòla n. f. (s. XVI. . . ) console
consent consòla de jòcs n. f. (s. XX.) console de jeu
consent per tot (èsser -) loc. souscrire à tout consolacion n. f. (s. XI. . . ) consolation veire: as-
consent, enta adj. (s. XVII. . . ) consentant, ante solament, solaç
consentiment n. m. (s. XII. . . ) consentement consolar v. (s. XIII. . . ) consoler veire: assolar
consentiment de boca loc. accord verbal consolator, tritz (pl. consolators, trises) adj. e
consentir v. (s. XVII. . . ) consentir n. (s. XIII. . . ) consolaire; consolador consolateur,
consequéncia n. f. (s. XIII. . . ) conséquence trice veire: assolaire - src.: Honnorat, 1846 : "coun-
consequéncia de (en -) loc. par suite de solatour"

141
consolidar contar de senserigalhas

consolidar v. (s. XIV. . . ) consolider consular, ara adj. (s. XX...) consolar consulaire
consompcion n. f. (s. XVII. . . ) consomption consulat n. m. (s. XVII...) consolat consulat
consonant, anta adj. (s. XII. . . ) consonant, ante (charge de consul, lieu de son exercice)
consonanta n. f. (s. XVI. . . ) consonne consulta n. f. (s. XIV. . . ) consultation veire: con-
consòrt adj. m. (s. XVI.) consort sultacion
conspiracion n. f. (s. XII. . . ) conspiration - cit.: consultacion n. f. (s. XIV. . . ) consultation veire:
Aquò b’es, a plan tot pensar, / son país mau recom- consulta
pensar / mès, de ma part, jo’vs asseguri / e religiosa- consultant, anta n. (s. XVI...) consultaire consul-
ment vos juri / que jo’scriurèi damb veeméncia, / no’m tant, ante
cararèi, n’aurèi paciéncia / dequiá que siam tots acor- consultar v. (s. XV...) consulter
dats / e d’ua conspiracion bandats / per l’onor deu consultatiu, iva adj. (s. XVII...) consultatif, ive
païs sosténguer / e per sa dignitat manténguer (Pèir consultor n. m. (s. XV. . . ) consulteur (relig.)
de Garròs, 1567) consum n. m. → consum consommation (nour-
conspirar v. (s. XII. . . ) conspirer riture, électricité...) veire: consummacion - src.:
conspirator, tritz (pl. conspirators, trises) n. (s. Mistral, 1878, "counsume"
XIV. . . ) conspirador; conspiraire conspirateur, consumable, abla adj. (s. XVI. . . ) consommable
trice - src.: Honnorat, 1846 : "counspiratour" consumerisme n. m. (s. XX..., de l’anglés) con-
constància n. f. (s. XIII. . . ) constance sumérisme (nourriture. . . )
constant, anta adj. (s. XIV. . . ) constant consumerista adj. (s. XX...) consumériste (nour-
constantament adv. (s. XIV. . . ) constamment riture. . . )
constat n. m. (s. XIX. . . ) constat consumible, ibla adj. consommable (nourrit-
constatacion n. f. (s. XVI. . . ) constatation ure. . . )
constatar v. (s. XVIII. . . ) constater consumir v. (s. XVI..., lat. consumere) 1. consom-
constellacion n. f. (s. XIII. . . ) constellation mer (faire usage, se nourrir) 2. consumer
constellar v. (s. XVI. . . ) consteller consumir (se) v. se consumer (inquiétude)
consternacion n. f. (s. XVI...) consternation consumitor, tritz (pl. consumitors, trises) n.
consternant, anta adj. (s. XIX...) consternant, consumeire, consumidor consommateur, trice
ante (nourriture. . . )
consternar v. (s. XIV...) consterner consumitòri, òria adj. (s. XX.) consumatòri con-
constipacion n. f. (s. XIV) constipation sommatoire (nourriture. . . )
constipant, anta adj. (s. XIX...) constipant consummable, abla adj. (s. XVI. . . ) consumable
constipar v. (s. XIV.) constiper consommable
constitucion n. f. (s. XII. . . ) constitution consummacion n. f. (s. XVII. . . ) consommation
constitucional (dreit -) n. m. droit constitution- (action d’accomplir)
nel consummacion dels sègles n. f. consommation
constitucional, ala adj. (s. XVIII...) constitution- des siècle
nel, elle consummar v. (lat. consummare) consommer (ac-
constitucionalament adj. (s. XVIII...) constitu- complir)
tionnellement consummar un maridatge loc. consommer un
constitucionalitat n. f. (s. XVIII...) constitution- mariage
nalité consummat, ada adj. consommé, e (émérite, ac-
constituïr v. (s. XIV. . . ) constituer - cit.: Lo preterit compli, e)
de l’indicatiu e l’imperfait del subjonctiu que consti- contactar v. contacter
tuisson en francés parlat de temps en via de dispari- contacte n. m. (s. XVI. . . ) contact
cion, son del tot vius en lenga d’Òc (Loís Alibèrt, contagion n. f. (s. XIV. . . ) contagion
Gramarica occitana, 1935) contagiós, osa (pl. contagioses, osas) adj. (s.
construccion n. f. (s. XV.) construction XIV. . . ) contagieux, euse
constructible, ibla adj. (s. XX.) constructible contaire, aira n. conteur, euse
constructiu, iva adj. (s. XV...) constructif, ive contaminacion n. f. (s. XV. . . ) contamination
constructivisme n. m. (s. XX.) constructivisme contaminar v. (s. XIII. . . ) contaminer
constructivista adj. e n. (s. XX.) constructiviste contar v. conter, raconter
constructor, tritz (pl. constructors, trises) n. (s. contar de baias loc. raconter des balivernes
XIV. . . ) constructeur, trice contar de cracas loc. raconter des balivernes
constructor, tritz (pl. constructors, trises) adj. (s. contar de fadesas loc. raconter des balivernes
XVIII. . . ) constructeur, trice contar de farivòlas loc. raconter des balivernes
construire v. (s. XVI.) construire (en général) contar de gròs en gròs loc. raconter en gros
consul n. m. (s. XVII...) cònsol consul (représen- contar de senserigalhas loc. raconter des baliv-
tant à l’étranger...) veire: còssol ernes

142
contar joguina contractat, ada

contar joguina loc. conter fleurette contextual, ala adj. (s. XX.) contextuel, elle
contar lo menudet loc. raconter en détails contigú, ua adj. (s. XIV. . . ) contigu, ue
contar pel menut loc. raconter par le menu continéncia n. f. (s. XIII. . . ) continence
contaralha loc. 1. conte 2. sornette continent n. m. (s. XVI. . . ) continent (terres)
contaralhas (far de -) loc. conter des balivernes continent, enta adj. (s. XII. . . ) continent, ente
conte n. m. conte contingent, enta adj. (s. XV.) contingent, ente
conte ! (mas qué vos -) n. mais que vous dire ! continú, ua adj. (s. XIV.) continu, ue
conte a dormir de dreit (es un -) loc. c’est une continua (a la -) loc. 1. à la continue 2. à
histoire à dormir debout l’ordinaire
conte de Bernat mon oncle (es un -) loc. c’est continua (aquò non es de -) loc. ce n’est pas
une histoire à dormir debout une habitude
conte de ta fabrica (es un -) loc. c’est une his- continua (de -) loc. de contunha / de contunh
toire de ton invention 1. continuellement 2. de façon continue 3. sans
conte pebrat n. m. un conte égrillard relâche
contemplacion n. f. (s. XII. . . ) contemplation continua (de fèbre -) loc. sans relâche
contemplar v. (s. XIII. . . ) contempler continua (fèbre -) n. f. fièvre continue
contemplatiu, iva adj. (s. XII. . . ) contemplatif, continua (non es de -) loc. ce n’est pas une habi-
ive tude
contemplator, tritz n. (s. XIV. . . ) contemplador; continua (plueja de -) loc. pluie continue
contemplaire contemplateur, trice - src.: Achard continuable, abla adj. (s. XIV.) continuable
(1785): "countemplatour"; Honnorat, 1846: "coun- continuacion n. f. (s. XIV.) continuation
templatour"; continual, ala adj. (s. XII...) continuel, elle
contemporanèu, èa adj. e n. (s. XV. . . ) contempo- continualament adv. (s. XII...) continuellement
rain, aine continuament adv. (s. XIV.) 1. continûment
contenedor n. m. (s. XX., de l’anglés) conteneur 2. continuellement
contenéncia n. f. (s. XVI. . . ) contenença conte- continuar v. (s. XIII.) continuer - cit.: Aquò’s çò
nance (sens moral) que vos avètz dejà fait, e que jo vos pregui de continuar
conténer v. (s. XVI. . . ) contenir (volume, mod- (Bertomieu Amilhan, Tablèu, s. XVII)
ération) veire: caber, téner continuator, tritz (pl. continuators, trises) n. (s.
contengut n. m. (s. XVI...) contenu, contenance XVI. . . ) continuaire continuateur - src.: Honno-
(volume, ce qui est dedans) rat, 1846: "countinuatour"
content (son -) loc. combien il était content continuitat n. f. (s. XIV...) continuité - src.: F.
content d’èsser al mond (es -) loc. c’est un car- Mistral, TDF, 1878 : countinuïtat
actère heureux continuós, osa (pl. continuoses, osas) adj. (s.
content, enta adj. (s. XIII.) content - cit.: Voliá XIV.) continuel, elle
dire son content. Voliá dire tanben lo viure de totis. continuum n. m. (s. XX., del latin) continuum
Perque tot aicí nos ven del vin. . . Leon Còrdas, Sèt contorn n. m. tournant
pans, 1977) contornar v. contourner
contenta-te de sos diga-me’n-Dieus (diga-me’n- contra prep. contre
diga). expr. contente-toi de ses promesses contra (al -) loc. 1. au contraire 2. à l’opposé
contentament n. m. contentement - cit.: Le con- contra (anar -) loc. contrecarrer
tentament qu’ieu recebi per ací, me fa cercar pretèxte contra (anar -) loc. contrecarrer
d’i demorar (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) contra el (sembla un nan -) loc. il semble un
contentar v. contenter nain à côté de lui
contes (far de -) loc. en conter contra-refòrma n. f. (s. XX.) contre-réforme
contes de ma grand la bòrnia (de -) loc. des contra-revolucionari, ària adj. e n. (s. XVIII. . . )
histoires à dormir debout contre-révolutionnaire
contèst (pl. contèstes) n. m. (s. XIV. . . ) dispute contraccion n. f. (s. XIV.) contraction
contèsta n. f. (s. XVII. . . ) contestation veire: con- contracepcion n. f. (s. XX. . . , de l’anglés) contra-
testacion ception
contestable, abla adj. (s. XVII. . . ) contestable contraceptiu, iva adj. e n. (s. XX. . . ) contraceptif,
contestacion n. f. (s. XVII. . . ) contestation veire: ive
contèsta contraceptor, tritz (pl. contraceptors, trises) adj.
contestar v. (s. XIV.) contester (s. XX. . . ) contracepteur, trice
contestatari, ària n. (s. XX.) contestataire contractant, anta adj. e n. (s. XV. . . ) contractant,
contestator, tritz (pl. contestators, trises) adj. e ante
n. (s. XIX. . . ) contestaire contestateur, trice contractar v. (s. XIV.) contracter
contèxte n. m. (s. XVI. . . ) contexte contractat, ada adj. (s. XIX. . . ) contracté, ée

143
contracte convencion internacionala dels dreits de l’enfant

contracte n. m. (s. XIV. . . ) contrat contrariat sonque en idèa (non es / es pas -) loc.
contracte de durada determinada n. m. contrat il n’est pas le moins du monde contrarié
à durée déterminée (CDD) contrarietat n. f. (s. XIV.) contrariété veire: con-
contracte de durada indeterminada n. m. con- tràriament
trat à durée indéterminée (CDI) contrario (a -) loc. adv. (s. XX., del latin) a con-
contracte de trabalh n. m. contrat de travail trario
(socio.) contrariós, osa (pl. contrarioses, osas) adj. (s.
contracte social n. m. contrat social (socio.) XII.) qui aime contrarier
contractil, ila adj. (s. XVIII. . . ) contractile (méd.) contrasenh n. m. (s. XX.) mot de passe (ordina-
contractilitat n. f. (s. XVIII. . . ) contractilité teur. . . )
(méd.) contrast (pl. contrastes) n. m. (s. XIII.) contraste
contractiu, iva adj. (s. XIV.) contractif, ive contrastar v. (s. XIII.) contraster
contractual, ala adj. e n. (s. XVI. . . ) contractuel, contravencion n. f. contravention (fait de con-
elle trevenir)
contractualament adv. (s. XIX. . . ) contractuelle- contravent n. m. volet
ment contravents en embut loc. volets entrebaillés
contractualizacion n. f. (s. XIX. . . ) contractuali- contre de (en -) loc. contre
sation contribucion n. f. (s. XIV. . . ) contribution
contractualizar v. (s. XIX. . . ) contractualiser contribuent, enta adj. e n. (s. XV. . . ) contribuable
contractura n. f. (s. XIX. . . ) contracture (méd.) contribuable
contracturar v. (s. XIX. . . ) contracturer (méd.)
contribuïr v. (s. XV.) contribuer
contrada n. f. les parages
contributiu, iva adj. (s. XVI. . . ) contributif, ive
contradiccion n. f. (s. XIV.) contradiction
contributor, tritz (pl. contributors, trises) n. (s.
contradictor, tritz (pl. contradictors, trises) n. (s.
XVI. . . ) contributeur
XIII. . . ) contradicteur, trice
contricion n. f. (s. XIII.) contrition
contradictòri, òria adj. (s. XIV.) contradictoire
contrit, ida adj. (s. XIII.) contrit, ite
contradire v. (s. XII.) contredire
controtlabilitat n. f. (s. XX.) contrôlabilité
contradit n. m. (s. XIV.) contredit, opposition
contrafactor, tritz (pl. contrafactors, trises) n. (s. controtlable, abla adj. (s. XX.) contrôlable
XVIII. . . ) contrefacteur veire: contrafaseire controtlador n. m. (s. XIX. . . ) contrôleur (ap-
contrafar v. contrefaire, imiter pareil)
contrafaseire, eira adj. qui contrefait, se controtlaire, aira n. (s. XIII. . . ) contrôleur, euse
moque veire: contrafactor (personne)
contralto n. (s. XVIII., mot italian) contraltò con- controtlar v. (s. XIV. . . , occ. contr(ar)otlar) con-
tralto trôler
contranòvi n. m. garçon d’honneur (mariage) contròtle n. m. (s. XIV. . . , de l’occ. contra ròtle)
contrapoder n. m. contre-pouvoir contrôle
contrapunt n. m. (s. XIV...) contrepoint contròtle social n. m. contrôle social (écon.)
(musique) contumaç, aça pl. contumaces, aças) adj. (s. XIV :
contrapuntat, ada adj. en contrepoint - cit.: Mès « contumax ».) contumace (qui refuse de com-
aquò siá pro dit per ara, / que le cèl son mantol prepara, paraître) veire: contumàcia
/ contrapuntat, tan plen que vuèit, / de las estelas de contumàcia n. f. (s. XIV.) contumace (fait de ne
la nuèit (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) pas comparaître) veire: contumaç
contrapuntic, ica adj. (s. XX., de l’italian) contra- contuniar v. (metatèsi de "continuar") contunhar →
puntique continuar continuer veire: continuar, seguir - cit.:
contrapuntista n. (s. XIX..., de l’italian) contrapun- Ma sòrre e mis fraires caminavan de frònt emé ieu;
tiste mon paire contuniava a nos venir darrièr (Baptista
contrari n. m. (s. XIII.) contraire - cit.: Al con- Bonet, Vida d’enfant, 1894) - src.: Mistral, 1878,
trari de çò que se pòt creire, èra subretot a l’intrada de "countunia"
l’ivèrn que las carrièras, per ieu, s’animavan (Loïsa convencent, enta adj. (s. XVII...) convenceire con-
Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940) vaincant, ante
contrari (es a son -) loc. c’est à son préjudice convéncer v. (s. XII. . . ) convaincre
contrari, ària adj. (s. XIII.) contraire convencion n. f. (s. XIII. . . ) convention
contràriament n. m. (s. XIII.) contrarité convencion collectiva n. f. convention collec-
contràriament adv. (s. XIV.) contrairement veire: tive (socio.)
contrarietat convencion internacionala dels dreits de
contrariant, anta adj. (s. XIV...) contrariant, ante l’enfant n. f. convention internationale des
contrariar v. (s. XIII.) contrarier droits de l’enfant (dr.)

144
convencional, ala còp per la filosofia (aver un -)

convencional, ala adj. (s. XV. . . ) conventionnel, còp (sul -) loc. adv. tout de suite
elle - cit.: Se parlava nagaire de sièis dialèctes d’òc còp (tot -) loc. 1. de temps à autre 2. quelque-
(. . . ). I a quicòm de pejoratiu - una flaira de patés - fois
dins aquel mot de dialècte e mai que mai quicòm de còp (tot d’un -) loc. adv. 1. tout d’un coup
convencional, que ne fa incèrt l’emplec. Ont comença 2. soudainement
un dialècte e ont finís (Rogièr Barta, Pròsas de tota còp (un -) loc. une fois
mena, 1979) còp a man revèrsa (d’un -) loc. d’un revers de
convencionar v. (s. XX. . . ) conventionner main
convencions socialas n. f. plur. conventions còp d’aiga (un -) loc. une crue subite
sociales (socio.) còp d’amor n. m. coup de foudre (amour)
convençut, uda adj. (s. XVII. . . ) convaincu, ue còp d’aur loc. excellente affaire
convenéncia n. f. convenença convenance
còp d’aviada (lo -) loc. le coup d’envoi
convenent, enta adj. convenable
còp de (ara es lo -) loc. c’est le moment de
convengut, uda adj. (s. XVII. . . ) convenu, ue
còp de (èsser sul -) loc. être sur le point de
convenir v. convenir - cit.: Conven de persiègre
aquel trabalh d’unificacion dins lo vocabulari e mai còp de jos la chaminièra (un -) loc. un coup en
que mai dins la morfologia (Loís Alibèrt, Gramatica, traitre
1935) còp de nas (un -) loc. une ripaille
convergir v. (s. XVIII. . . ) converger còp de partença (lo -) loc. le signal du départ
convèrsa n. f. entretien (conversation) còp de pè de l’ase (lo -) loc. une vengeance tar-
conversion n. f. (s. XII. . . ) conversion dive
convertir v. (s. X. . . ) convertir còp de promptitud (far quicòm dins un -) loc.
convertissor n. m. (s. XVI. . . , de convertir X confes- agir sans préparation / préméditation
sor) converteire, convertidor, convertisseire con- còp de sant Eutròpi (un -) loc. un coup mal-
vertisseur (relig. personne) heureux
convertissor, ora adj. e n. m. (s. XIX. . . ) còp de temps (un -) loc. un événement imprévu
convertidor convertisseur (instrument) còp de toalha (un -) loc. un bon repas
convertissor, ora n. (s. XIX. . . , de convertir X confes- còp de traïdor (un -) loc. un coup de Jarnac
sor) convertisseire; converteire; convertidor con- còp del conilh (lo -) loc. le coup de Jarnac
vertisseur (personne) còp del jorn (un -) loc. une fois par jour
convertit, ida adj. e n. (s. XIV. . . ) converti, ie còp del lapin (lo -) loc. le coup du lapin
convèxe, èxa adj. (s. XIV. . . ) convexe còp descarat (un -) loc. un coup horrible
convexitat n. f. (s. XV. . . ) convexité còp d’astre (per -) loc. 1. par chance 2. par bon-
conviccion n. f. (s. XVI. . . ) conviction - cit.: Ai la heur
conviccion qu’aquela equipa non pòt plus tolerar lo còp d’aur (un -) loc. un coup de fortune
trabalh scientific coma l’ai totjorn concebut e coma lo còp d’espasa dins la mar (es un -) loc. c’est un
concebe encara (Robèrt Lafont, 1980) coup d’épée dans l’eau
conviccion intima n. f. intime conviction (jur.)
còp e còp loc. → regularament régulièrement
convocacion n. f. (s. XIV. . . ) convocation
còp e de lanç (tocar de -) loc. toucher d’emblée
convocator, tritz (pl. convocators, trises) n. (s.
còp e quilha loc. → plan sovent très sovent
XVII. . . ) convocador; convocaire convocateur
còp e volada (tocar de -) loc. toucher d’emblée
cooperacion n. f. (s. XIX...) coopération
cooperant, anta adj. e n. (s. XX...) cooperaire; còp èra (un -) loc. adv. → bèl temps a autrefois
cooperador coopérant (militaire...) còp èra. . . (un -) loc. il était une fois. . . (for-
cooperar v. (s. XIV...) coopérer mule de contes)
cooperatiu, iva adj. (s. XIX...) coopératif, ive còp èra. . . un òme (aquò’s un -) loc. il était une
cooperativa n. f. (s. XIX...) cooperativa fois
cooperator, tritz (pl. cooperators, trises) adj. e n. còp i aviá (un -) il était une fois. . .
(s. XVI...) cooperador; cooperaire coopérateur còp la gata non ne farà / ne farà pas / nòu (cada
còp n. m. 1. coup 2. fois 3. reprise -) expr. ça ne marche pas à tous les coups
còp (al -) loc. 1. à la fois 2. ensemble còp non es mortal (lo -) loc. il y a de l’espoir
còp (amb un -) loc. en un mot còp non fa puta (un -) loc. 1. on peut se tromper
còp (d’un -) loc. soudainement 2. l’erreur est humaine
còp (de -) loc. 1. tout d’un coup 2. brusquement còp o autre loc. une fois ou une autre
còp (èsser a -) loc. être prêt còp o jamai (ara es lo -) loc. c’est le moment ou
còp (portar -) loc. porter tort jamais
còp (s’un -) loc. si jamais còp per la filosofia (aver un -) loc. être féru de
còp (sense donar un -) loc. sans coup férir philosophie

145
còp per tuar lo lop (non cal qu’un -) còr leugièr (un -)

còp per tuar lo lop (non cal qu’un -) loc. 1. ça copiosament adv. (s. XIV.) copieusement
peut réussir 2. il faut tenter le coup 3. on peut copòla n. f. copola 1. coupole 2. dôme
l’emporter au premier coup còps (a bèls -) loc. parfois
còp perfièit (un -) loc. un coup décisif còps (aparar de -) loc. protéger des coups
còp plòu (s’un -) loc. s’il pleut còps (de -) loc. adv. parfois
còp sec loc. 1. tout à coup 2. soudain còps (dins dos -) loc. à deux fois
còp sus còp loc. à chaque coup còps (far los cent -) loc. faire les cent coups / le
còp un, un còp l’autre (un -) loc. tantôt l’un, diable à quatre
tantôt l’autre còps (far los cent dètz e nòu -) loc. faire les cent
copa n. f. coupe coups
copa a de reng loc. coupe réglée còps de caissals (a -) loc. à coups de dents
copa a talh n. f. coupe réglée còps de dents (a -) loc. à coups de dents
copa amb lo jaune (lo roge -) expr. le rouge còps d’enastada (los -) loc. les piques / pointes
tranche avec le jaune còps que i a (de -) loc. 1. parfois 2. quelques
copa coa (a -) loc. suspension (figure de style fois
consistant à laisser la phrase inachevée) - cit.: còps sornes (far sos -) loc. il cache son jeu
. . . aquò’s una figura a copa coa, e se fa quand òm còpte, còpta adj. e n. (s. XVII. . . ) copte
s’arrèsta tot cort en fasent semblant de passar (Pèire còpténer v. tenir le coup
Godelin, s. XVII). copula n. f. (s. XIV.) copule
copa e la boca (entre la -) loc. de la coupe aux copulacion n. f. (s. XIII. . . ) copulation
lèvres copular v. (s. XIV.) copuler
copaborsa n. m. voleur à la tire copulatiu, iva adj. (s. XIV.) copulatif, ive
copar v. 1. casser 2. rompre 3. trancher (faire copulator, tritz (pl. copulators, trises) adj. e n. (s.
contraste) 4. couper la parole à quelqu’un XIV. . . ) copulaire; copulador copulateur, trice
copar (se) v. se contredire coquin se n’i a un (es un -) loc. c’est le pire des
copar a pica loc. changer de propos brusque- coquins
ment coquin, ina adj. e n. 1. coquin, ina (fripon) 2. es-
copar al viu loc. trancher dans le vif piègle (enfant)
copar caire e jogar caire loc. souffler le chaud còr n. m. (s. XII.) chœur
et le froid còr n. m. cœur - cit.: Açò ditz, e me ven de còsta, /
copar carrals loc. contredire quelqu’un revisitar, còsta per còsta, / le descarat còp que son trait
copar d’acorcha loc. prendre le raccourci / dins mon paure còrs aviá fait, / e vist que l’a, de mala
copar lo créisser loc. arrêter la croissance fòrça, / le retira damb una estòrça / afin que le cap bar-
copar lo farcit loc. être le maître belat, /que s’èra lasins clavelat, / tirès per la metissa
copar lo fiulet loc. couper le sifflet traça, / le còr [desregat] de sa plaça (Pèire Godelin,
copar lo morre loc. casser la gueule à Ramelet, s. XVII) ; Mon còr, mai que mai, pataquejava
quelqu’un coma aquel de la lauseta qu’aviái tan sovent ausida,
copar palhas loc. rompre les relations sus los rastolhs de Tèrra-l’òrt, dins lo calimàs, s’adelir
copar qualqu’un loc. Interrompre quelqu’un en cantant "dins la mar blosa de l’aire (Julieta Dissèl,
copar ras loc. couper ras s. XX)
copar redond loc. couper court (conversation) còr (aver un moriment de -) loc. avoir une faib-
copar sec loc. trancher net lesse (santé)
copat las dents a las granhòtas (non a -) expr. il còr (barrar lo -) loc. serrer le cœur
n’a pas inventé la poudre còr (de -) loc. par cœur
copavatz benlèu ! (i -) loc. vous vous y êtes còr (de per -) loc. par cœur
laissés prendre ! còr (del bon del -) loc. du fond du cœur
copèla n. f. 1. coupelle 2. casserole en terre còr (del fons del -) loc. (s. XVII.) de tout cœur
copèla de (èsser jos la -) loc. être sous la coupe còr (desembolhar çò qu’òm a sul -) loc. dire ce
de qu’on a sur le cœur
copet n. m. nuque còr (dins l’esclin de son -) loc. au fond de son
copet (aver los uèlhs darrièr lo -) loc. n’y voir cœur
pas clair (lucidité) còr (far cruissir lo -) loc. déchirer le cœur
copetejar v. boire à petites gorgées cor après (me -) loc. il court après moi
copia n. f. còpia copie còr aut e la fortuna bassa (aver lo -) expr. être
copiaire, aira n. copieur (personne) pauvre mais fier
copiar v. copier còr cofle n. m. cœur gros (chagrin)
copiós, osa (pl. copioses, osas) adj. (s. XIV.) cor darrièr (me -) loc. il court après moi
copieux, euse còr leugièr (un -) loc. un cœur léger

146
còr li manquèt (lo -) cornèa

còr li manquèt (lo -) loc. son cœur a lâché còrbmarin n. m. (s. XII.) cormoran
còr me fa tifa-tafa (lo -) loc. j’en ai le cœur qui còrcachar v. serrer le cœur
bat còrcachat (èsser -) loc. avoir le cœur serré
còr me pataqueja (lo -) loc. j’en ai le cœur bat- corcha n. f. maladie des vers à soie, qui les
tant ratatine
còr me tusta (lo -) loc. mon cœur bat corcha (tombar en -) loc. voir un projet échouer
còr ni corada (non aver ni / aver pas ni -) loc. veire: acorcha
être sans pitié corcosson n. m. bruche (insecte)
còr non crèba (uèlh non vei -) loc. si on ne voit corcossonar v. ronger par les bruches
pas, on n’est pas dégoûté corcossonar lo cap (se -) loc. se creuser la tête
còr non crèba (uèlh non vei -) loc. si on ne voit corcossonós, osa (pl. corcossonoses, osas) adj.
pas, on n’est pas dégoûté rongé par les bruches
còr non desira (çò que l’uèlh non vei, lo -) expr. còrcrebar v. fendre le cœur
on n’est pas tenté par ce qu’on ne voit pas còrda n. f. corde
còr per fòrça (far -) loc. vaincre sa épugnance còrda de lana (es una -) loc. c’est quelqu’un
cor que correràs ! loc. et de courir ! sans caractère
còr que de fètge (far mai de -) loc. faire contre còrda tiba (la -) loc. la situation est tendue
mauvaise fortune bon cœur còrdas tombar de -) loc. pleuvoir des halle-
còr que desiras (a -) loc. à bouche que veux-tu bardes
còr que desiras (a boca que vòls, -) loc. à cordeja (far -) loc. donner de la corde
bouche que veux-tu cordèla (far d’una -) loc. dormir d’une traite
còr que desiras (èsser a ) loc. être à bouche que cordilh n. m. ficelle
veux-tu cordinada (a la -) loc. à la queue leu leu
còr que fa polset (lo -) loc. le cœur qui bat còrdolent, enta (èsser -) loc. avoir le cœur gros
còr s’obrís per el (mon -) loc. je l’aime de tout còrdòler v. avoir mal au cœur
mon cœur còrdolor n. m. douleur (une grande)
còr se m’en va (lo -) loc. je vais défaillir cordon n. m. 1. cordon 2. rang de pierres en
còr sec (un -) loc. un cœur sec saillie autour d’un bâtiment
cor, que t’ai vist expr. va te faire pendre cordonar v. border d’arbres un champ
cor, que t’espèri expr. va te faire pendre cordonet n. m. petit cordon - cit.: Mon rabat dejà
corada n. f. fressures s’acomòda / damb les cordonets a la mòda, / e dejà la
coral, ala adj. cordial, ale pèl d’un conilh / lusís sul capelet gentil (Pèire Godelin,
coralament adv. cordialement Ramelet Mondin, s. XVII)
coralh n. m. (s. XIV.) corail cordura n. f. couture
corason n. f. aigreur d’estomac cordura (non far qu’una / far pas qu’una -) loc.
coratge n. m. courage - cit.: Ieu som ací vengut dormir d’une traite
per dire, en mon lengatge, / que s’è le còrs petit pro cordurar lo camin loc. marcher en zigzagant
grand es mon coratge, / per mostrar bravament qu’ieu coregrafe, afa n. (s. XVIII. . . ) coregraf choré-
sabi quicomet / de çò que dins le cap la musa nos graphe
trasmet (Pèire Godelin, Petita galantariá, s. XVII) ; coregrafia n. f. (s. XIX. . . ) chorégraphie
Tot vos rend [obesissença], / la Tèrra, l’Aire, le Fòc/ coregrafic, ica adj. (s. XIX. . . ) chorégraphique
Satan en vòstra presença / es costrent de quitar le lòc còrfalièr, ièra adj. 1. qui fend le cœur 2. qui
/ fasètz qu’armats de coratge / evitem son esclavatge provoque une très forte émotion
(Bertomieu Amilhan, Exercici de la fe, 1673) còrfalièra (una causa -) une chose terrible à
coratge ! / ardit ! / a tu petit ! interj. courage ! entendre
coratge (far -) loc. prendre courage còrfalir v. 1. tomber en syncope 2. défaillir
coratjós que coratjós loc. malgré son courage còrfalit (tombar -) loc. tomber en pâmoison
coratjós, osa (pl. coratjoses, osas) adj. còrfalit, ida (èsser -) loc. avoir le cœur brisé
courageux, euse còrfèndre v. fendre le cœur
coratjosament adv. courageusement còrferir v. frapper au cœur
còrb n. m. → corbàs corbeau veire: corbàs, cor- còrferit, ida adj. blessé au cœur (fig).
batàs còrfondre v. faire fondre le cœur
corba n. f. boucle, coude (forme, décor, coriambe n. m. (s. XVII. . . ) choriambe
dessin...) corimbe n. m. (s. XVIII. . . ) corymbe (bot.)
corbar v. courber còrn n. m. (s. XII.) cor (sonner)
corbàs / corbatàs (pl. corbasses / corbatasses) n. còrna que (quicòm me -) loc. quelque chose me
m. 1. corbeau 2. gros corbeau dit
corbe, corba adj. courbe cornèa n. f. (s. XIV.) cornée (oeil)

147
corniça córrer l’aiga dins lo valat (daissar -)

corniça n. f. (s. XVI. . . , de l’ital. cornice) cornissa correjonar v. 1. lacer 2. serrer les cordons de la
corniche (archit.) bourse
cornièr (al -) loc. au coin du feu correjonar la borsa loc. resserrer les cordons de
corniòla n. f. 1. œsophage veire: esofague 2. tra- la bourse
chée corrent n. m. 1. courant (rivière - cit.: Era plan
corniòla barrada (n’ai la -) loc. j’en ai la gorge lo corrent que montava per a mesura que la conca del
serrée camin n’arribava a son clòt. Pensèt : "Se me nèga lo
corniòlas son sòrres (totas las -) expr. nous carburator soi plantat aquí (Leon Còrdas, Sèt pans,
sommes tous logés à la même enseigne 1977) 2. électricité. . . )
coròlla n. f. (s. XVIII. . . ) coròla corolle corrent (prètz -) n. m. prix courant
corollari n. (s. XV. . . ) corollaire corrent, enta adj. courant, ante
corollari, ària adj. (s. XIX. . . ) corollaire córrer n. m. l’action de courir
corollàriament adv. (s. XX.) corollairement córrer v. courir - cit.: Car fòrt sovent cal anar córrer
corona n. f. couronne cercar los medecins e apoticaris que pòrtan [clistèris]
coronar v. couronner e [antimòni], coma qui va cercar un furet per tirar lo
coronèl, èla n. (s. XVI. . . , de l’ital. colonello) conilh d’una cròsa (Augièr Galhard, s. XVI) ; Mès
colonel, elle que ? lo lop s’enfug; tot lo monde li crida / e cadun
corporacion n. f. (s. XVI...) corporation per lo préner i cor a tota brida; de faiçon qu’a lo veire e
corporal n. m. (s. XIII.) corporal (pl. : corporaux coma es acorsat, jo teni que per uèi lo dangèr es passat,
corporal, ala adj. (s. XIII.) corporel, elle que jo pòdi, segura e ses crenta deguna / ni de [pèrda]
corporalament adv. (s. XIII: “corporalmen”) cor- d’anhèl ni d’autra desfortuna, / gardar tota soleta e,
porellement selon mon umor, / sonjar tant que me plàcia al fait
corporatisme n. m. (s. XX...) corporatisme de mon amor (Francés de Corteta, La Miramonda, s.
corporatiu, iva adj. (s. XIX...) corporatif, ive XVII)
corporeïtat n. f. (s. XIV.) corporéité, corporalité córrer (ai una set que la vesi -) loc. je meurs de
corporent, enta adj. (s. XIV.) qui fait corps veire: soif
incorporar córrer (ai una talent que la vesi -) loc. j’ai très
corpuléncia n. f. (s. XIV.) corpulence faim
corpulent, enta adj. (s. XIV.) corpulent, ente córrer (al mai -) loc. 1. au plus vite 2. à bride
còrpus n. m. (s. XX...) corpus abattue 3. à qui court le plus vite
corpuscul n. m. (s. XVI...) corpuscule córrer (aver lo -) loc. aimer courir
corpuscular, ara adj. (s. XVIII...) corpusculaire córrer (lo qui li a après a marchar, sabiá -) expr.
corpusculós, osa (pl. corpusculoses, osas) adj. (s. il a eu un bon maître
XX...) corpusculeux, euse córrer (préner lo -) loc. se mettre à courir
correccion n. f. (s. XIV.) correction córrer (se non l’ai al saut, l’aurai al -) expr. il ne
corrèctament adv. (s. XV. . . ) correctement perd rien pour attendre
corrècte, ècta adj. (s. XVI. . . ) correct, ecte córrer (ton -) loc. ton plaisir de courir
correctiu, iva adj. e n. (s. XIV...) correctif, ive córrer a cambas ajudatz-me loc. prendre ses
corrector n. m. (s. XX...) corregidor correcteur jambes à son cou
(machine) córrer a l’après de loc. courir après
corrector, tritz adj. e n. (s. XVI...) corregidor cor-
córrer a las rusas loc. (s. XVII.) recourir aux ruses
recteur, trice
córrer a qual mai pòt loc. faire la course
corredor n. m. 1. corridor (dans la maison)
2. couloir córrer a tot pols loc. courir à perdre haleine
corregible, ibla adj. (s. XIV. . . ) corrigible córrer borrida loc. essayer de rattraper son re-
corregir v. (s. XIII.) corriger - cit.: Los libes doncas tard
son perits / mès non pas los bons esperits / qui las córrer coma la grand galèra loc. marcher très
pècas corregiràn / quan corregir las voleràn (Pèir de vite
Garròs, 1567) córrer coma las cabras a la sal (i -) loc. se pré-
correguda n. f. parcours cipiter en foule quelque part
corregut n. m. les intérêts échus córrer coma una galèra loc. marcher très vite
correire, eira n. m. coureur, euse (course) córrer darrièr las dròllas loc. courir après les
correja n. f. 1. courroie 2. bande de terrain filles
correja (alongar la -) loc. accorder d’avantage córrer en cresent que (e de -) loc. croyant que
de liberté córrer fortuna de loc. courir le risque de
correja (èsser a la -) loc. être à l’attache córrer l’aiga dins lo valat (daissar -) loc. laisser
correja lo maca (ont la -) loc. où le bât blesse courir

148
córrer la bèla eissèrva cortègi

córrer la bèla eissèrva loc. 1. ne plus obéir au / le descarat còp que son trait / dins mon paure còrs
gouvernail 2. fig. aller à l’aventure 3. aller à vau aviá fait... (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII)
l’eau 4. perdre la tête 5. courir le jupon còrs (anar de -) loc. aller à la selle
córrer la patantèina loc. courir la prétentaine còrs (de tot son -) loc. de tout son pouvoir
(courir la) còrs (es a mon -) loc. c’est à ma taille
córrer la plata loc. courir pour un prix còrs (es un -) loc. c’est un vrai boulet
córrer las jòias loc. courir pour un prix cors (èsser al -) loc. être au courant
córrer lisc loc. trotter menu cors (far son -) loc. suivre son cours
córrer lo torrofle loc. fréquenter les mauvais còrs (préner al -) loc. appréhender au corps
lieux còrs a còrs loc. corps à corps
córrer lo vent arrièr loc. voguer / aller avec un còrs de garda loc. corps de garde
vent favorable còrs del mond (aquò’s lo -) loc. c’est dans
córrer los ases, lor cal botar las saumas davant l’ordre des choses
(per far -) expr. il faut toujours laisser espérer còrs e anma loc. corps et âmes, corps et biens
quelque chose còrs emai de l’esperit (del -) loc. corps et âme
córrer pèdescauç loc. courir pieds nus còrs sants loc. 1. corps saint 2. reliques
córrer per anar plan (quitar lo -) loc. modérer còrs, còrsa adj. (s. XVII. . . ) corse
sa fougue corsa n. f. (s. XIII. . . ) course (de courir)
correspondéncia n. f. (s. XIII. . . ) correspondance
corsa (a -) loc. en courant
correspondre v. (s. XIV. . . ) corrrepondre
corsa (a bèla -) loc. avec empressement
corrida n. f. (s. XIX. . . ) corridà corrida (course de
corsa (anar a grand -) loc. courir vite
taureaux)
corsa (préner -) loc. prendre de l’élan
corrièr n. m. (s. XIV. . . , de l’ital. corriere) courrier
corsa a la baranha loc. course de haies
corrieu n. m. (s. XIII.) 1. message 2. e-mail
corsari n. m. (s. XIII., de l’italian) corsaire corsaire
corriu n. m. trotteur pour apprendre à marcher)
còrsecar v. dessécher le cœur
- src.: Achard (1785) : "courrieu"; Honnorat, 1846
: "courrioou" corsièr n. m. cheval de course
corroç (pl. corroces) n. m. (s. XII.) courroux cort n. f. (s. XII.) 1. cour (d’école) - cit.: Aras qu’òm
corroçar v. (s. XII.) courroucer vos a vist ses coirassa e ses casco / e lo còrs tot en harda
alindat coma un Basco, / que la cort vos admire aquò
corroçós, osa (pl. corroçoses, osas) adj. (s. XII.)
non sufís pont (Francés de Corteta, Sancho Pança, s.
courroucé, ée
XVII) 2. du roi. . . )
corrompre v. (s. XI. . . ) corrompre (sens concret
et figuré) cort (èsser -) loc. ne pas atteindre son but
corromput, uda adj. (s. XVII. . . ) corrompu, ue cort (tot -) loc. sans rien ajouter
(sens concret et figuré) cort (tot li es -) loc. 1. il n’en a jamais assez 2. il
córron coma l’aret a la sal (i - ) loc. cela a beau- n’est jamais satisfait
coup de succès cort a la virada (non es / es pas -) loc. il est loin
corrotada dels desaguicis (la -) loc. la kyrielle d’être bête
des ennuis cort d’alen (non èsser / èsser pas -) loc. 1. ne
corruda (préner la -) loc. prendre la course pas manquer d’air 2. être gonflé
corrupcion n. f. (s. XII. . . ) corruption cort d’apèl n. f. cour d’appel (dr.)
corrupcion de minors n. f. corruption des cort d’assisas n. f. cour d’assises (dr.)
mineurs cort de cassacion n. f. (s. XVI. . . ) cour de cassa-
corruptible, ibla adj. (s. XIII. . . ) corruptible tion veire: cassacion
(sens concret et figuré) cort d’alen loc. hors d’haleine
corruptor, tritz (pl. corruptors, trises) adj. e n. cort europèa dels dreits de l’òme n. f. cour eu-
(s. XIV. . . ) corrompedor; corrompeire corrupteur ropéennne des droits de l’homme (dr.)
(sens concret et figuré) cort penala internacionala n. f. cour pénale
cors n. m. (s. XII. . . ) cours (d’eau, mouve- internationale (CPI)
ment. . . ) cort, corta adj. court, courte
cors n. m. (s. XVII. . . , de l’ital. corso) cours (lieu corta (qualqu’una li serà -) loc. il finira per lui
de promenade) arriver malheur
cors n. m. (s. XVII. . . ) cours (leçon) corta lenga, longas aurelhas expr. parler peu
cors n. m. cours (prix) et écouter
còrs n. m. (s. X.) corps - cit.: Espiatz com era bada: corta portada (a -) loc. à bout portant
/ sembla lo hilh de la graula ahamada ! Plan li poiré la corta vista (a -) loc. à courte vue
sèrp au còrs entrar (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) ; cortas bragas n. m. plur. culotte courte
Açò ditz, e me ven de còsta, / revisitar, còsta per còsta, cortègi n. m. (s. XVII. . . , de l’ital. corteggio) cortège

149
cortés, esa (pl. corteses, esas) cosselhaire, aira

cortés, esa (pl. corteses, esas) adj. (s. XII.) cour- cosmic, ica adj. (s. XIV...) 1. cosmique (univèrs)
tois, oise 2. cosmic, ica (proporcions)
cortesament adv. (s. XII.) courtoisement cosmodicèa n. f. (s. XIX...) cosmodicée
cortesar v. (s. XII.) courtiser une femme cosmofisica n. f. (s. XX.) cosmophysique
cortesiá n. f. (s. XII.) courtoisie, politesse cosmogenia n. f. (s. XVI...) cosmogénie
cortesiá (de -) loc. (s. XVII.) par courtoisie cosmogenic, ica adj. (s. XVI...) cosmogénique
cortina n. f. rideau cosmogonia n. f. (s. XVI...) cosmogonie
cortisan, ana adj. e n. (s. XV. . . , de l’ital. Cortigiano) cosmogonicament adv. (s. XIX...) cosmogonique-
cortesan courtisan, anne - cit.: Un Zefir cortisan i ment
passa, / totjorn fresquet e musquetat, / e per creissença cosmografe, a n. (s. XIV...) cosmographe
de beutat, / una font i ven de Parnassa (Pèire Godelin, cosmografia n. f. (s. XVI...) cosmographie
Ramelet mondin, s. XVII) cosmografic, ica adj. (s. XVI...) cosmographique
cortison n. m. (s. XVII.) damoiseau (péj.) - src.: cosmograficament adj. (s. XIX...) cosmo-
Honnorat, 1846: "courtisoun" graphiquement
coruscacion n. f. (s. XIV.) coruscation cosmologia n. f. (s. XVI...) cosmologie
coruscant, anta adj. (s. XIV...) coruscant, ante cosmologic, ica adj. (s. XVI...) cosmologique
còrvirar v. soulever le cœur cosmonomia n. f. cosmonomie
cosedoira n. f. couseuse (machine) cosmonomic, ica adj. cosmonomique
cosedura n. f. couture cosmopolitisme n. m. cosmopolitisme
coseire, eira n. couseur, euse (personne) cosmoquimia n. f. (s. XX.) cosmochimie
cosent, enta adj. cuisant còsmos n. m. (s. XIX. . . ) cosmòs cosmos
cóser v. coudre - cit.: De femnas se sarravan amb de cosor n. f. brûlure
fial e d’agulhas. Demandavan se i aviá pas de botons cosseguir (/cossègre) v. 1. poursuivre 2. pour-
de tornar cóser, de pòchas de petaçar o de biaudas de chasser - src.: coussegre [...] coussegui (Frederic
sarcir, e mai tanben de farda per lavar qu’amb aquel Mistal, 1878)
polit temps la bugada seriá lèu seca (Joan Bodon, La cosselh n. m. conseil (personne en matière
Quimèra, 1974) technique, fiscale. . . )
coseson n. f. 1. cuisson 2. dépit cosselh n. m. (s. XV. . . ) 1. conseil (général, con-
cosin (primièr -) n. m. 1. cousin germain stitutionnel...) - cit.: Los jornals ne van parlar, ben-
2. cousin au premier degré lèu botaràn lo retrach del Cosselh (Pèire Miremont,
cosin german n. m. 1. cousin germain 2. cousin L’espion, 1952) 2. assemblée - src.: conselh [...].
au premier degré Var. cossel (Lois Alibèrt, 1966)
cosin remudat de germans n. m. 1. cousin issu cosselh n. m. (s. XI.s.) conseil - cit.: E de la granda
de germain 2. cousin au second degré ira e del gran destorbier / primeirament a Dieu es a
cosin segond n. m. 1. cousin issu de germain vos cosselh quier (Cançon de la crosada, anonime, XX,
2. cousin au second degré 38-39), s. XIII; Tos cosselhs a pòrt condusisca, / e
cosin tresen n. m. cousin au troisième degré tas demandas acomplisca (Pèir de Garròs, Psaume 20,
cosin, ina n. m. cousin, ine - cit.: ieu ai vist le 1565) ; Lo que n’a sen no’n pòt guaire balhar, / e bon
paire de l’aujòl de la tanta de ma sian, cosina ger- cosselh n’ei pas a la tavèrna (Guilhèm Adèrn, Catonet
mana del fraire de mon paire qu’èra mon oncle. . . que LI, s. XVII) - src.: coussél (A. Vaissièr, 1879)
coneguèc les ases demest las aucas (Odde de Triors, cosselh constitucional n. m. conseil constitu-
1578) tionnel
cosin, ina n. m. cousin, ine cosselh d’Estat n. m. conseil d’Etat
cosina n. f. cuisine - cit.: E se prepara un bèl din- cosselh de refòrma n. m. conseil de révision
nar, ambe per cadun un tròç del pòrc prés als S.S. e cosselh dels prudòmes n. m. conseil des
passat [ja] a la cosina (Josèp Salvat, Diurnal de la prud’hommes
deportacion, 1975) cosselh economic e social n. m. conselh conseil
cosinar v. cuisiner économique et social
cosinar quicòm loc. faire cuire quelque chose cosselh estreit (en -) loc. en petit comité
(improvisation) cosselh municipal n. m. conselh conseil mu-
cosinat (non sabi pas tròp çò qu’aquí a -) expr. nicipal
je ne sais trop ce qu’il a cherché dans cette af- cosselh prés (causa faita -) expr. quand c’est
faire fait, il n’y a plus rien à dire
cosinièr (per -) loc. comme / en qualité de cosselh regional n. m. conselh conseil régional
cuisinier cosselhaire, aira n. (s. XII.) conselhaire con-
cosinièr, èra n. cuisinier, ère seilleur, euse (sphère privée, intime) veire: con-
cosinièra n. f. cuisinière (objet) selhièr - src.: F. Mistral, 1878 : cousselhaire; Es-
cosívol adj. facile à cuire còla gabala, 2000 : cousselhaire

150
cosselhar costrent, enta

cosselhar v. (s. XV...) conseiller veire: acosselhar còsta de (de -) loc. adv. près de
- src.: F. Mistral, 1878 : cousselha; Escòla gabala, còsta de dire (non -) loc. c’est facile à dire
2000 : cousselha còsta de melon loc. tranche de melon
cosselhièr (èsser de -) loc. il est là en qualité de còsta fèrma (la -) loc. la terre ferme
conseiller còsta gaire (vent de boca non -) on peut tou-
cosselhièr, èra n. conselhaire conseiller, èra jours en parler
(municipal, ministériel, financier. . . ) veire: cos- còsta gaire de parlar loc. parler ne coûte rien
selhaire - src.: Frederic Mistral, 1878 : cousselhè; còsta las dents de la gola loc. c’est un prix in-
Escòla gabala, 2000 : cousselhiè abordable (fam.)
cossergós, osa (pl. cossergoses, osas) adj. cha- còsta los uèlhs del cap loc. c’est un prix inabor-
touilleux, euse dable
cosserguejar v. chatouiller còsta plena (èsser de la -) loc. 1. avoir la
cossèrgues n. m. plur. chatouilles côte charnue en parlant de légumes 2. être au-
cossèrgues (far de -) loc. faire des chatouilles dessus du panier 3. fig. être de la meilleure so-
cossí adv. comment - cit.: i ai respondut cossí aquò ciété, du gratin
se pòt far, som pas brica preparat ? (Joan-Loís Fornèrs, costal n. m. 1. côteau veire: semal 2. grosse
s. XVIII) comporte (vendange)
cossir v. 1. hacher menu veire: pancossièr costar v. coûter - cit.: Encara l’ausissi lo paure mon
2. pétrir paire : "Cal sèt pans per passar la setmana, un per
cossirar v. (s. XII.) consirar penser, être soucieux cada jorn, e lo darrièr es lo que mai còsta de pagar."
cossirièr / cossir n. m. (s. XII.) souci, pensée (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977)
cossirós de loc. soucieux de (scupuleux) costat n. m. côté
cossirós, osa (pl. cossiroses, osas) adj. (s. XII.) costat (de -) loc. de côté
soucieux (attentif) - cit.: Vos qu’ètz tan cossirosa costat de (al -) loc. à côté de
deu salut de las gents (J. G. Dastròs, s. XVII) còste (quant que -) loc. quoi qu’il en coûte
còssol n. m. cònsol consul (échevin) - cit.: De còste que còste loc. à tout prix
còssols anavan presentar [lo] pabilhon a lor senhor, costejar v. 1. côtoyer 2. longer (la côte)
que fasiá son intrada dedins lor vilata (Pèire Godelin, costejar lo riu loc. suivre la rivière
s. XVII) costèla n. f. 1. côtelette (boucherie) - cit.: L’un
còssol (refermar un -) loc. réélire un élu sentiá d’un estòc desclavar las costèlas, / per ont
còssol màger n. cònsol maire s’estorissiá la sang a bèl rajòl ; l’autre, que mila pics
còssols vièlhs (los -) loc. la municipalité sor- alongavan pel sòl, / vesiá son paure còrs despartit en
tante estèlas (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) ; D’una
còst (a tot -) loc. à tout prix costèla tendra, fina, / m’a desraubat lo nogalhon: / lo
còst (pl. còstes) n. m. coût (écon.) gròs catàs de la vesina / sap plan causir lo bon tal-
còst e despens (a son -) loc. à ses frais et dépens hon (August Benazet, Menudas tròbas, 1926) 2. côte
còst e despens de la princessa (a -) loc. aux frais humaine (iron.)
de la princesse costeleta n. f. côtelette, petite côtelette
còst, a tot pèrdre (a tot -) loc. coûte que coûte costelons n. m. plur. fausses côtes (boucherie)
còsta n. f. côte (relief, rivage. . . ) costèsse (quant me -) loc. quoi qu’il m’en coûte
còsta prep. contre (près de) costièr (far -) loc. rater veire: pecar
còsta n. f. 1. côte (anatomie - cit.: Açò ditz, e me costièr (tirar -) loc. 1. tirer à côté 2. manquer la
ven de còsta, / revisitar, còsta per còsta, / le descarat cible / le but
còp que son trait / dins mon paure còrs aviá fait, / e costosir v. soigner (choyer)
vist que l’a, de mala fòrça, / le retira damb una estòrsa costrenhent, enta adj. (s. XIII. . . , b bnv)
/ afin que le cap barbelat, /que s’èra lasins clavelat, / constrenhedor contraignant, ante
tirès per la metissa traça, / le còr [desregat] de sa plaça costrénher v. (s. XII. . . ) contraindre
(Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) 2. boucherie) costrent, enta adj. (s. XVII. . . ) contraint, ainte -
còsta en tèrra loc. bord à quai cit.: Talament qu’un paure poèta es costrent de far
còsta (daissar de -) loc. laisser de côté coma los sansonhaires : quand sonan devant la pòrta
còsta (de -) loc. 1. sur le côté 2. sur le flanc d’un catolic, sonan de cançons, quand son devant la
còsta (de -) loc. auprès de moi - cit.: Açò ditz, pòrta d’un de la religion, sonan de psalmes, e de la
e me ven de còsta, / revisitar, còsta per còsta, / le faiçon contentan tot lo [mond] (Augèr Galhard, s.
descarat còp que son trait / dins mon paure còrs aviá XVI) ; Tot vos rend [obesissença], / la Tèrra, l’Aire,
fait, / e vist que l’a, de mala fòrça, / le retira damb le Fòc ; / Satan en vòstra presença / es costrent de
una estòrsa / afin que le cap barbelat, /que s’èra lasins quitar le lòc ; fasètz qu’armats de coratge / evitem
clavelat, / tirès per la metissa traça, / le còr [desregat] son esclavatge (Bertomieu Amilhan, Exercici de la fe,
de sa plaça (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) 1673)

151
costrenta crassa

costrenta n. f. (s. XII. . . ) contrainte covent n. m. (s. XI.) couvent


costuma n. f. 1. habitude - cit.: Estimam qu’al covidaire, aira n. convidaire qui invite - src.:
punt de vista de la grafia, cal conciliar nòstras tradi- counvidaire [...] couvidaire (Frederic Mistral,
cions classicas, los resultats de l’estudi scientific de 1878); coubidayre (A. Vayssièr, 1879)
la lenga, la grafia mistralenca e la grafia catalana, covidar v. (s. XII.) convidar 1. convier - cit.: Una
sens tròp nos alunhar de las costumas a las qualas lèbre ? [Grandmercé], pauròt, e tan melhor ! Tombarà
èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt, Gramatica, plan : veni de covidar quauques [prèires] vesins a
1935) 2. coutume venir disnar doman passat, te respondi qu’i tiraràn
costuma (de -) loc. adv. ordinairement la carn de pels òs (Paul Froment, La lèbre, 1894) ;
costuma (l’ai per -) loc. j’en ai pris l’habitude Se contentèt de parpelejar en pallevant un pauquet
costuma (tot se pren per -) loc. on s’habitue à las ussas e comprenguère que me covidava antau a
tout li dictar sa respònsa (Max Allier, L’Emperau, 1977)
costuma de (aver -) loc. avoir l’habitude / coû- 2. inviter - src.: counvida [...] couvida (Frederic
tume de Mistral, 1878); coubidá (A. Vayssier, 1879)?
costuma e memòria perdudas (per -) loc. de covidar per beure loc. Inviter à boire
temps immémorial covidas ? - te convidi d’un gòt d’aiga (de qué
costume n. m. (s. XIX. . . , de l’ital. costume) costum -) expr. que m’offres-tu ? - je t’offre un verre
costume (vêtement) d’eau
còta a rèire (tirar -) loc. passer outre covidat (èsser -) loc. être invité
cotada (a -) loc. à bâtons rompus covidat, ada adj. e n. convidat convive - src.:
còtanenet n. m. (s. XX.) cale bébé counvit [...] couvit (Frederic Mistral, 1878)
cotèl n. m. couteau covidèt de lait / de vin (me -) loc. il m’offrit à
cotèl (téner lo cantèl e lo -) loc. être le maître boire du lait / du vin
cotèl al còl (metre lo -) loc. mettre le couteau covís /covisa (pl. covises / covisas) n. veillée
sous la gorge où l’on parle - src.: coubís (A. Vayssièr, 1879)
cotèl de mèstre n. m. très bon couteau covisar v. 1. visiter les voisin 2. jaser - src.:
cotèl talha coma un genolh de vièlha (aqueste coubisá (A. Vayssièr, 1879)
-) expr. ce couteau ne coupe pas (fam.) covit n. m. (s. XII.) convit; convidada;
cotèl tripièr n. m. 1. couteau à double tran- convidacion fait de convier, invitation veire: in-
chant 2. fig. personnage à double visage vitacion
cotèla n. f. couteau (grand) covit (èsser de -) loc. être invité
cotelada (donar la -) loc. jouer du couteau covit (èsser del -) loc. être de la fête
cotelariá n. f. coutellerie crabimè (al -) loc. → al crabumièr) à la chèvre-
cotelàs (pl. cotelasses) n. m. coutelas (très morte
grand couteau) cracinar v. grincer (en général)
cotelet n. m. jeu du furet crampeta (far -) loc. (de l’occ. gascon : hèr crampeta)
cotelon n. m. petit couteau faire chambrette (avoir una aventure galante)
cotilhons fronzits (de -) n. m. plur. une robe fam.
plissée crana passada (una -) loc. un bon moment
cotizacion n. f. (s. XVI.) cotisation veire: escotis- cranament adv. fièrement (positif)
son cranc n. m. (s. XIV. . . ) cancer (zodiaque)
cotizacions socialas n. f. plur. cotisations so- cranc n. m. 1. crabe - cit.: Apropiatz-vos, ò bèl
ciales (socio.) nas d’esquina de cranc bulhit ! per escotar cossí en
coton n. m. (s. XII. . . , de l’ital. cottone ? arabi) coton vos seguint e non vos trobant, ieu me som cent còps
cotria n. f. còtria bande, troupe de jeunes gens, rendut a la mercé de la paura [cosina], qu’en trista
de camarades - cit.: Vos enaneriatz, e pèr beure, languison me drubissiá la finèstra de las dents, e sense
desenant vengueriatz cotria (Robèrt Lafònt, 1971, p. fustièr la me piejava de [crosada] (Pèire Godelin, Tre-
49) sena floreta, s. XVII) 2. chancre
cotria (anar -) loc. aller de compagnie crane coma un sòu loc. joli comme un sou
cotria (de la meteissa -) loc. de la même en- crane, a adj. fièr, fière (t. positif)
geance cranèl n. m. (s. XV.) créneau
cotria (èsser -) loc. être liés crani n. m. (gr. kranion) cran crane
cotria (èsser de -) loc. 1. être liés (amitié, rela- Crantòr n. m. Crantor (philosophe grec) - cit.:
tions) 2. être de connivence . . . l’òme pòt préner en taus arguments / de Cran-
cotria (non son de -) loc. ils ne s’entendent pas tòr e Crisip los bons ensenhaments (Pèir de Garròs,
coturne n. m. (s. XV. . . ) cothurne Eglògas, 1567)
coulomb n. m. (s. XIX., nom pr.) coulomb (phys. crassa n. f. 1. crassa 2. scories 3. lie 4. fig. gens
Unité de mesure) de rien

152
crassa (cercar -) cremacion

crassa (cercar -) loc. chercher noise creire (a lo -) loc. à l’en croire


crassa (es el que m’a cercat -) loc. c’est lui qui creire (de per en -) loc. pour la forme
m’a provoqué creire (non de / pas de -) loc. incroyable
crassa (far una -) loc. 1. faire une vilénie 2. faire creire (non es de / es pas de -) loc. ce n’est pas
une crasse croyable
crassa (se tirar de la -) loc. sorttir de la misère creire (se -) v. être présomptueux
crassa d’òli n. f. lie de l’huile creire (se’n -) loc. faire le fier
crassa d’òli (aquò es -) loc. cela ne s’oublie pas creire (se’n far -) loc. (s. XVII.) s’en faire accroire
(rancune) creire al cap del pin (se -) loc. se croire sûr de
crassa del pòble n. f. lie du peuple la victoire
crassalh n. m. lie du peuple creire coma (non podètz -) loc. vous ne sauriez
crassièr n. m. scorie du minerai croire combien
crassós, osa (pl. crassoses, osas) adj. crasseux, creire coma a son sant Pater (i -) loc. y croire
euse dur comme fer
cravata n. f. (s. XVII. . . , de l’alemand dial. krawat) creire de far mercat e far barat loc. faire un
cravate marché de dupe
creacion n. f. (s. XII.) création creire de poder (se -) loc. croire pouvoir
crear v. (s. XII. . . ) créer creire que (es de -) loc. il est à croire que
creatiu, iva adj. (s. XVI. . . ) créatif, ive creire que plòu de crespèls loc. croire que les
creativitat n. f. (s. XX.) créativité alouettes tombent toutes rôties
creator, tritz (pl. creators, trises) adj. e n. (s. X.) crèire sortit de la còsta d’Adam (se -) loc. se
creador; creaire; creatora créateur, trice - cit.: croire sorti de la cuisse de Jupiter
E d’autes vengueràn, compositors occitans pastats creis (aver de -) loc. agrandir sa famille
d’aquera memòria que perseguiràn l’òbra creatritz creis (pl. creisses) n. m. 1. accroissement
de nòste país (Ismaël Girard, Òc, oct. 1950) - src.: 2. croissant de lune
Achard (1785) : "creatour"; Honnorat, 1846: "crea- creis a uèlhs vesents (aqueste dròlle -) loc. cet
tour"; enfant grandit à vue d’œil
creatura n. f. (s. XII.) créature creissença n. f. croissance
creatura (aquò es sa -) loc. c’est son âme creissença (per -) loc. (s. XVII.) de / par surcroît
damnée - cit.: Un Zefir cortisan i passa, / totjorn fresquet e
crèbacòr n. m. 1. crève cœur 2. grand déplaisir musquetat, / e per creissença de beutat, / una font i
crebar v. (s. XIII. . . ) 1. crever 2. fam. mourir ven de Parnassa (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s.
crebar v. percer (un abcès...) - cit.: Òr vaquí, XVII)
pauc a pauc, que dins l’escur se lèva, / monta un es- creissença economica n. f. croissance
claire, apuèi grandís ; / al bòrd de l’orizont l’ombra économique
esquinçada crèba: / palle, un rai daurat s’espandís creissent n. m. croissant (viennoiserie)
(Paul Froment, Efeit de luna, 1897) creissent, enta adj. croissant, ante
crebar la pèl de rire (se -) loc. mourir de rire créisser v. 1. croître, grandir 2. venir (plante)
credibilitat n. f. (s. XVII. . . ) crédibilité créisser (aqueste dròlle se vei -) loc. cet enfant
crèdit n. m. (s. XV. . . ) 1. crédit (croire) 2. créance grandit à vue d’oeil
crèdit (a -) loc. à crédit crèisser coma de bolets loc. pousser comme
creditar v. (s. XVII. . . ) créditer des champignons
creditor, tritz (pl. creditors, trises) adj. e n. (s. créisser coma la pasta a la pastièra loc. croître
XVIII. . . ) créditeur, créancier - src.: Honnorat, à vue d’œil
1846 : "creditour"; créisser l’ola loc. allonger le bouillon (ajouter
credo n. m. (s. XIII.., mot latin) credò crédo de l’eau)
creguda n. f. (s. XV.) crue (augmentation) créisser lo pan loc. hausser les prix (du pain. . . )
crei d’aver trobat la maire al nis loc. il croit créisser ni crebar (ni -) loc. demeurer en l’état
avoir fait un exploit crèma n. f. crème
crei de pro far loc. il croit bien faire crèma (li an oblidat la -) expr. c’est un niais
crei guilhar Guilhòt, qu’es Guilhòt que lo crèma (non aver la / aver pas la -) expr. ne pas
guilha (qui -) expr. à malin, malin et demi avoir le sens commun
crei ni Dieu ni diable (non -) loc. il ne croit ni crema al lum loc. c’est une évidence
à Dieu ni à diable cremacion n. f. (s. XIII. . . ) crémation
creire v. croire veire: créser - cit.: Cresètz-o, los cremador, doira adj. 1. qui brûle - cit.: Montse-
que levèron aquel niu de fissalons agèron pas freg a gur, l’as ausit, l’aule cant d’asirança, / martelar
las aurelhas! (Antonin Perbòsc, Paratge, 1911) tas parets de sa ràbia d’infèrn, / roncar dins los
creire ! (e m’es de -) loc. et je le crois ! lenhièrs, cremadors d’esperança, getant nòstre país

153
cremador, doira cridals (a -)

dins l’eternal ivèrn (Loïsa Paulin, La colomba de patz, cresi que los fa ténher ! loc. je me demande
1947) 2. brûlant, ante d’où il sort ça
cremar v. brûler crèsma n. f. (s. XII.) chrême (m.)
cremar qualqu’un en palha loc. brûler cresp (pl. crespes) n. m. 1. crêpe (étoffe)
quelqu’un en effigie 2. crépu
cremason n. f. brûlure crespadura n. f. crespacion action de crêper
crematòri, òria adj. (s. XIX. . . ) crématoire crespar v. crêper
crematorium n. m. (s. XIX. . . ) crématorium crespèl n. m. crêpes (patisserie)
cremor n. f. brûlure d’estomac crespina n. f. 1. crépine 2. membrane des
crenèl n. m. créneau nouveaux-nés censée être un signe favorable
crenhent (far son -) loc. faire le dégoûté 3. parure fig. chance, bonheur
crenhent, enta n. m. 1. timide 2. craintif 3. déli- crespina (aver una brava -) loc. avoir une sacrée
cat chance
crénher v. craindre crespina (èsser nascut amb la -) expr. être béni
crénher coma lo fòc loc. redouter comme la des dieux
peste cresta n. f. 1. crête 2. crème de lait 3. terre
crénher la despensa loc. regarder à la dépense relevée
crénher lo còst loc. regarder à la dépense cresta (levar la -) loc. être orgueilleux
crénher regardadura loc. craindre les regards crestablasit, ida n. qui a le visage flétri
crenilhar v. grincer crestadoira n. f. castradoira flûte de Pan (util-
crenilhar coma una carrèla / carriòla mal un- isée par les châtreurs)
tada expr. grommeler crestador adj. propre à être châtré
crenilhar coma una vièlha padena expr. gein- crestaire, aira n. (s. XII.) châtreur (animal) veire:
dre castrator
crenta n. f. crainte - cit.: Mès que ? lo lop s’enfug; crestament n. m. action de châtrer un animal
tot lo monde li crida / e cadun per lo préner i cor a tota veire: castracion
brida; de faiçon qu’a lo veire e coma es acorsat, jo teni crestar v. (s. XIII.) châtrer un animal veire: castrar
que per uèi lo dangèr es passat, que jo pòdi, segura e
ses crenta deguna / ni de [pèrda] d’anhèl ni d’autra crestar l’ola loc. faire danser l’anse du panier
desfortuna, / gardar tota soleta e, selon mon umor, / (tricher sur les prix, faire des profits illicites sur
sonjar tant que me plàcia al fait de mon amor (Francés les achats)
de Corteta, La Miramonda, s. XVII) ; Camandiu, da- crestat adj. animal châtré veire: castrat
vant sa molhèr, gausèt pas beure e cridar coma fasiá crestèl n. m. 1. arête (relief) 2. angle de pierre
ièr a la beguda del bal, los dròlles boleguèron pas tant crestian, ana adj. (s. IX.) chrétien, enne veire:
e i aviá dins sa tenguda mens de crenta que de respècte Cristian - src.: Achard (1785): "chrestian, ano"
(Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) crestianament adv. (s. XVI. . . ) chrétiennement
crenta (aver -) loc. 1. être timide 2. avoir peur creston n. m. animal châtré veire: castrat
crenta de loc. de crainte de cretacèu, èa adj. e n. (s. XIX. . . ) crétacé
crenta deguna (sense -) loc. sans crainte crèu (non a / a pas -) loc. (crèu : catalanisme
crentós (èsser -) loc. être timide per "crotz") il n’a pas le sou (avers de la pièce)
crentós aguèt bèla amiga (jamai amorós -) expr. crèu (non i a / i a pas -) loc. il n’y a rien
la chance sourit aux audacieux crida n. f. 1. cri 2. appel (lancer un)
crentós, osa (pl. crentoses, osas) adj. timide crida que cridaràs loc. tu as beau crier
cresable, abla adj. croyable veire: credible cridadissa e l’autre mòla (un -) loc. tirer à hue
cresença n. f. (s. XIII.) 1. croyance 2. fig. pré- et à dia
somption cridaire, aira n. crieur, euse
cresença (non a que / a pas que -) expr. c’est un cridals (a -) loc. à cor et à cris
présomptueux cridar v. 1. crier - cit.: Mès que ? lo lop s’enfug;
cresença que de sciéncia (a mai de -) expr. c’est tot lo monde li crida / e cadun per lo préner i cor a
un présomptueux tota brida; de faiçon qu’a lo veire e coma es acorsat,
cresent, enta adj. e n. (s. XII. . . ) croyant jo teni que per uèi lo dangèr es passat, que jo pòdi,
créser v. → creire croire segura e ses crenta deguna / ni de [pèrda] d’anhèl
cresètz de còire lo forn se desbolís (quand -) ni d’autra desfortuna, / gardar tota soleta e, selon
expr. c’est toujours au mauvais moment que mon umor, / sonjar tant que me plàcia al fait de mon
ça arrive amor (Francés de Corteta, La Miramonda, s. XVII)
cresi (coma ieu -) loc. à ce que je crois ; Camandiu, davant sa molhèr, gausèt pas beure e
cresi que (me -) loc. je pense que cridar coma fasiá ièr a la beguda del bal, los dròlles
cresi que faga loc. je crois qu’il fera boleguèron pas tant e i aviá dins sa tenguda mens de

154
cridar crivelet

crenta que de respècte (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) criminologia n. f. (s. XIX. . . ) criminologie
2. appeler 3. interpeller (un ami, un passant. . . ) criminològue, òga n. (s. XX. . . ) criminològ crim-
4. proclamer 5. gronder (un enfant) inologue
cridar (es dit de cantar, mas non pas de -) expr. criptogame adj. (s. XVIII. . . ) cryptogame
il ne faut pas exagérer criptogamia n. f. (s. XVIII. . . ) cryptogamie
cridar (plumar la galina sense la far -) expr. es- crisalida n. f. chrysalide
croquer quelqu’un sans qu’il s’en aperçoive crisantèm n. m. (s. XVI. . . ) chrysanthème
cridar a Dieu loc. crier vengeance crisi n. f. (s. XIV. . . ) crise
cridar a plen cap loc. crier à tue-tête Crisip n. m. Chrysippe (philosophe grec) - cit.:
cridar a que s’escana loc. s’égosiller à . . . l’òme pòt préner en taus arguments / de Cran-
cridar a s’escanar loc. s’égosiller à tòr e Crisip los bons ensenhaments (Pèir de Garròs,
cridar ajuda loc. appeler au secours Eglògas, 1567)
cridar ajudament loc. implorer assistance crisolit n. f. (s. XIV.) chrysolite
cridar al can fòl loc. crier haro sur le baudet crisoprasi n. f. (s. XIV.) chrysoprase
cridar assisténcia loc. appeler au secours cristal n. m. (s. XIV. . . ) cristal
cridar ban e rèireban loc. convoquer le ban et cristallariá n. f. (s. XVIII. . . ) cristallerie
l’arrière ban cristallin, ina adj. (s. XIV.) cristallin, ine
cridar cent misericòrdias loc. pousser les hauts cristallizable, abla adj. (s. XIX. . . ) cristallisable
cris cristallizacion n. f. (s. XVII. . . ) cristallisation
cridar coma un baug loc. crier comme un fou cristallizar v. (s. XVII. . . ) cristalliser
cridar coma un esglasiat loc. crier comme un cristallografia n. f. (s. XVIII. . . ) cristallographie
fou cristalloïde n. m. (s. XIV.) cristalloïde
cridar coma un estraçaire loc. crier à tue-tête cristallomancia n. f. (s. XVIII. . . ) cristallomancie
cridar coma un giscle loc. pousser les hauts cris Cristian, ana n. pr. Christian, ane veire: crestian
cridar coma un òrb qu’a perdut lo baston loc.
crier à tue-tête cristiandat n. f. (s. XII.) crestianiá; crestianitat;
cridar coma un pelharòt loc. crier à tue-tête crestiandat chrétienté - src.: Honnorat, 1846 :
cridar contra qualqu’un loc. crier après "cristiandat"
quelqu’un cristianisme n. m. (s. XIII. . . ) crestianisme chris-
cridar la guèrra loc. déclarer la guerre tianisme
cridar la pregària loc. dire la prière à haute voix cristianizar v. (s. XVI. . . ) crestianizar chris-
cridar los annóncis loc. publier les bans tianiser
cridar misericòrdia loc. pousser les hauts cris crit n. m. cri
cridar qualqu’un loc. 1. appeler quelqu’un crit (far qu’un -) loc. pousser les hauts cris
2. gronder quelqu’un crit (non far qu’un -) loc. n’entendre qu’un cri
cridar seba loc. s’avouer vaincu (unanime)
cridar socors loc. appeler au secours critic, ica adj. critique (commentaire) - cit.: Ai
cridar son vinagre loc. exposer sa honte à la longtemps somniat d’una edicion de trobadors, o d’un
cantonade trobador, que seriá lisa de tota carga critica, critica
cridar viafòra loc. donner l’alarme al sens ont aquò s’entend per un romanista (Max
cridar zo loc. crier haro Roqueta, Òc, oct. 1948, p. 35)
cridar « venètz veire » (non n’i a per / n’i a pas critic, ica n. critique (commentateur)
per -) loc. il n’y a pas de quoi pavoiser critica n. f. critique (commentaire)
cridas (far las -) loc. publier les bans criticable, abla adj. critiquable
cridas (vendemiar abans las -) expr. consom- criticaire, aira n. critiqueur (en mauvaise part)
mer le mariage avant la date criticar v. critiquer
crime n. m. (s. XII. . . ) crime crivèl n. m. crible
crime contra l’umanitat n. m. crime contre crivèla n. m. crible à gros trous
l’humanité (dr.) crivelada n. f. contenu d’un crible
crime de guèrra n. m. crime de guerre (dr.) crivelaire, aira n. 1. criveleur, euse 2. qui passe
criminal, ala adj. e n. (s. XI. . . ) criminel, elle au crible
criminalament adv. (s. XIII. . . ) criminalament crivelar v. cribler
criminalista n. (s. XVII. . . ) criminaliste crivelat de picòta loc. marqué par le petite vé-
criminalistica n. f. (s. XX. . . ) criminalistique role
criminalitat n. f. (s. XVI. . . ) criminalité crivelatge n. m. 1. criblage 2. action de passer
criminalizacion n. f. (s. XX.) criminalisation au crible
criminalizar v. (s. XVI. . . ) criminaliser crivelet n. m. petit crible
criminogèn, èna adj. (s. XX. . . ) criminogène crivelet n. m. gaufre (pâtisserie)

155
crivelum cruciverbista

crivelum n. m. criblure croquetadoira n. f. (s. XX.) acrancaira;


croac onom. (s. XIV.) cri du corbeau croquetaira agrafeuse (instrument)
Croacia n. pr. f. Croatie croquetaire, aira n. (s. XIX.) agrafeur, euse (per-
croat, ata adj. e n. croate sonne)
cròc (demorar al -) loc. ne pas trouver de mari croquetar v. (s. XIX.) agrafer
cròca te cròque ! (que la -) loc. que le diable cròs / cròsa (pl. cròses, cròsas) n. creux (en
t’emporte (atténué) général) - cit.: Car fòrt sovent cal anar córrer cercar
crocarèl, èla adj. coquet, ette los medecins e apoticaris que pòrtan [clistèris] e [an-
crochon n. m. quignon de pain timòni], coma qui va cercar un furet per tirar lo conilh
cròi, cròia adj. creux, euse veire: cròs d’una cròsa (Augièr Galhard, s. XVI)
cròia (cargar de -) loc. devenir fier crosada n. f. (s. XII.) croisade
cròme n. m. cròm chrome crosador n. m. croisillon
crompa n. f. achat - cit.: Plus per ordenança deu crosament n. m. croisement
Cosselh au licenciat de Romans per aumòina per çò crosar v. croiser
qu’avé predicat [...], plus per crompa de papèr [...], croscar v. croquer (quelque chose)
plus a frair Ramonet d’Ossau... (Condes de Pau, s. croses (faseire de -) adj. e n. pessimiste veire:
XV) crotz
crompa (de -) loc. prêt-à-porter crosièr n. m. (s. XVII. . . ) crosaire croiseur (ma-
crompa sense argent, non pas de crompar, vend rine)
(qui -) il est dangereux de faire des dettes crosièra n. f. 1. croisée 2. croisière
crompa-te un chut ! loc. Silence ! crosificar v. → crucificar crucifier
crompaire, aira n. acheteur, euse crosificat, ada adj. → crucificat crucifié, ée - cit.:
crompar v. acheter - cit.: Un jorn de promier abrial Que siá crosificat ! Ça cridan les cru(d)èls (Pèire
que son mestre l’avia enviat a Tula crompar un bleston Godelin, De la mòrt de N. S. s. XVII)
de fial de fer en coire, seguet totas las botigas de la crosta n. f. croûte
vila per far sa comession e se’n tornet a detz oras del crosta de (viure sus la -) loc. vivre aux dépens
ser furiós contra los merchands que [non] an pas çò de
que chal per contentar las practicas (Alfred Marpilhat,
crostada n. f. 1. tarte 2. croustade
Las [fadardiás] de Marsalet, 1899)
crostet n. m. casse-croûte
crompar a bèl èime loc. acheter à vue de nez
crostet (voler sa part del -) expr. vouloir sa part
crompar a crèdit loc. acheter à crédit
du gâteau
crompar a la destara loc. acheter à la baisse (fin
crostet de la man (levar lo -) loc. ôter le pain de
de marché. . . )
la bouche
crompar a l’uèlh loc. acheter à vue de nez
crostilhons n. m. plur. rogatons
crompar a meitat còire loc. acheter à moitié
prix crotz (davalament de -) n. m. descente de croix
crompar a sosta loc. acheter à crédit crotz (en -) loc. en sautoir
crompar a vista de nas loc. acheter à vue de nez crotz (es una -) loc. c’est un vrai cauchemard
crompar al pes loc. acheter en vrac crotz (pl. croses) n. f. croix
crompar las cledas avant las fedas (non cal / cal crotz de palha se. . . expr. je veux bien être
pas -) expr. il ne faut pas vendre la peau de pendu si. . .
l’ours avant de l’avoir tué crotz ni pila (non aver ni / aver pas ni -) loc. être
crompar los uèlhs barrats loc. acheter en confi- sans le sous
ance crotz o pila loc. (s. XVII) pile ou face
crompar un chut loc. ne pas souffler mot crotz suls estudis (far la -) loc. renoncer aux
crompas n. f. plur. courses (achats) études
crompas (far las -) loc. faire les courses / les crotz sus / de (far la -) loc. faire son deuil de
achats crucific n. m. (s. XII. . . ) crucifix
cronica n. f. (s. XIV.) chronique crucificar v. (s. XII. . . ) crucifier veire: crosificar
cronografe n. m. (s. XIX...) cronograf chrono- - cit.: Oc, mas Jèsus Crist foguèt renegat per la sia
graphe (instrument) família, escarnit pel seu pòble, crucificat dins la sia
cronografe, afa n. (s. XIX...) cronograf chrono- vila, injuriat dins la lenga de Maria, la sia maire (Joan
graphe (personne) Bodon, La Quimèra, 1974)
cronografia n. f. (s. XIV.) chronographie crucificat, ada adj. crucifié, ée veire: crosificat
croquet n. m. (s. XIX.) agrafe crucifixion n. f. (s. XVI. . . ) crucifixion
croquet grandalhat (lo -) n. m. (occ. "gran + de + crucifòrme, òrma adj. (s. XVII. . . ) cruciforme
alhat") quignon frotté d’ail cruciverbista n. (s. XX.) cruciverbiste

156
crudèl, de tombar d’esquina e de se curar l’uèlh (aquò es plan trist e -) cunh

crudèl, de tombar d’esquina e de se curar l’uèlh cujat li donar (ai -) loc. j’ai pensé lui donner
(aquò es plan trist e -) expr. il faut savoir faire cujat morir (a -) loc. il a failli mourir
face aux impondérables culassejar v. se tortiller sur une chaise (fam.)
crudèl, èla adj. (s. XIV. . . ) crusèl cruel, elle culèfa (préner una -) loc. prendre une cuite
crudèlament adv. (s. XIV. . . ) cruellement - src.: culèfas de (far -) loc. (s. XVII.) 1. dédaigner
Honnorat, 1846: "crudelament" quelquechose 2. faire peu de cas de
crudelitat n. f. (s. XIV. . . ) cruseltat cruauté culèx (pl. culèxes) n. m. (s. XX.) culex (mous-
cruissiment n. m. craquement tique cousin)
cruissir v. 1. croquer, craquer 2. grincer (des culheire, eira n. de "cuèlher" cueilleur, euse
dents) (personne)
cruissir un (ne far -) loc. faire un coup d’éclat culheron n. m. cueillère à café
crus, crusa (pl. cruses, crusas) adj. cru, crue culhida n. f. cueillette
crusòl n. m. creuset - cit.: Cresi que se’n cal téner, culhidor, oira adj. bon à cueillir
per ara a una normalizacion dins lo crusòl de caduna culhièr n. m. cuillère
de las quatre variantas principalas. Es vertat que, culhièra n. f. cuiller (grande)
demest elas, l’occitan mejan - amb sa fòrma lengado- culhierèl, èla n. jeune cueilleur, euse
ciana centrala - es demorat per excelléncia fidèl a nòs- culhiment n. m. action de cueillir
tra lenga classica. Aquò li dona una valor segura de culhir v. cueillir veire: cuèlher
referéncia. Aquò li dona pas cap de primautat, cap de culhir de pel sòl (aquò non val lo -) loc. cela ne
privilègi (Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena, 1979) vaut pas la peine
crusòl social n. m. 1. creuset social 2. melting culhir del sòl (non val lo -) loc. cela ne vaut pas
pot la peine
crustacèu, èa n. (s. XVIII. . . ) crustacée culhir la fraga de loc. avoir les prémices de
cruvèl d’uòu loc. coquille d’œuf culhison n. f. saison pour cueillir
cube n. m. (s. XIV. . . ) cub cube culhit (èsser meitat -) loc. être ravi
cubic, ica adj. (s. XIV. . . ) cubique culpa (non es de ma / es pas de ma -) loc. ce
cubisme n. m. (s. XX.) cubisme n’est pas de ma faute
cubista n. (s. XX.) cubiste culpabilitat n. f. (XIX. . . ) culpabilité
cubricap n. m. coiffure (couvre-chef) culpabilizacion n. f. (s. XX.) culpabilisation
cubricèl n. m. ciel de lit culpabilizant, anta adj. (s. XX.) culpabilisant,
cuca n. f. 1. chenille - cit.: Los vesins son venguts ante
a la despelocada, / los joens apariats: amorós e vesiada culpabilizar v. (s. XX.) culpabiliser
/ en dus virats de man descohan lo cabelh, / l’estòrcen culte n. m. (s. XVI. . . ) cult culte
ras deu còth, darrigan sa perruca ; / lavetz sa punta culte dels images n. m. culte des images
d’aur, nusa coma la cuca, / clareja dins los dits coma cultivar v. (s. XIII.) cultiver
un tròç de sorelh (Josèp Nolens, La flaüta gascona, cultivator, tritz (pl. cultivators, trises) n.
1897) 2. insecte mal déterminé cultivaire cultivador cultivateur, trice - src.:
cuèita n. f. cuisson (t. de cuisine) veire: coseson Honnorat, 1846 : "cultivatour"; Couzinié, 1850 :
"cultivatou"
cuèita (la -) n. f. la fournée de pain cultura n. f. (s. XIII.) culture - cit.: Vesiá dins lo
cuèlher v. → culhir cueillir primièr movement subre-realista que i èra estat dels
cuèlher la fraga loc. prendre le meilleur de mai afogats l’irrupcion dels primaris, al sens univer-
quelque chose sitari del mot, dins la cultura e aquò li agradava, car
cuèr n. m. cuir s’èra pas aquò l’irrupcion del pòble èra un esclatament
cuf, cufa (pl : cufes) adj. creux (se) en dedans a un moment donat dels quadres de l’elèit cultural (Fe-
(fruit, légume) lix Castan, Joe Bousquet, Òc, abr. 1951)
cufar v. décaver (faire perdre quelqu’un au cultural, ala adj. culturel, elle - cit.: Vesiá dins lo
jeu) primièr movement subre-realista que i èra estat dels
cufat, ada adj. qui a perdu tout son argent au mai afogats l’irrupcion dels primaris, al sens univer-
jeu sitari del mot, dins la cultura e aquò li agradava, car
cuja de (en -) loc. au lieu de s’èra pas aquò l’irrupcion del pòble èra un esclatament
cujaire, aira n. 1. téméraire 2. outrecuidant, a un moment donat dels quadres de l’elèit cultural (Fe-
ante lix Castan, Joe Bousquet, Òc, abr. 1951)
cujança n. f. 1. croyance 2. présomption 3. out- cumul dels mandats n. m. cumul des mandats
recuidance cumulant, anta n. comolaire cumulard, arde
cujar v. penser, croire, faillir (manquer de) cumular v. (s. XV.) cumuler veire: comolar - src.:
cujar morir loc. manquer mourir Honnorat, 1846: "cumular"
cujat l’agafar (ai -) loc. j’ai failli l’attraper cunh n. m. coin (pour fendre le bois)

157
cunhat, ada cutanèu, èa

cunhat, ada n. beau-frère, belle-sœur - cit.: E curar l’uèlh (aquò es plan trist e crudèl, de
èra aqueste Bosombas sògre de la cunhada de la rèira tombar d’esquina e de se -) expr. il faut savoir
cunhada de l’aujolet, la quala quidem cunhada per faire face aux impondérables
plan sofrir le cunh s’ajaguèc d’un jolit, polit, polidet e curar l’uèlh (se -) loc. se mettre le doigt dans
berotèl filhet (Odde de Triors, 1578) l’oeil
cuol (/cul) n. m. cul curar un ostal loc. cambrioler une maison
cuol (far -) loc. lâcher pied curare n. m. (s. XVIII. . . , del cast. ? carib) curare
cuol a la lausa (donar de -) loc. tomber sur le curat n. m. (s. XIII. . . ) curé veire: capelan, reitor
derrière curat ! (es la fauta del -) loc. si ce n’est pas de
cuol del pastre sentís totjorn a farigola (lo -) ta faute, de qui alors !
expr. on ne peut pas cacher ses origines, sa con- curat (vestit de -) loc. habillé en curé
dition curat pel tron loc. frappé par la foudre
cuol d’un agaçon (tremolar coma lo -) expr. curat te fas, pendut te vesi expr. tu es un hyp-
trembler comme une feuille ocrite
cuol e camisa (èsser coma -) loc. être intime- curat, ada adj. creux (arbre)
ment liés (triv.) curator, tritz (pl. curators, trises) n. curateur,
cuol e un parelh de bragas (a sonque un -) expr. trice - src.: Achard (1785): "curatour"; Honnorat,
il ne possède rien 1846: "curatour"
cuol entre soas sèlas (aver lo -) loc. avoir le cul curde, curda adj. e n. (s. XVII. . . ) curd kurde
entre deux chaises
cure (que lo tron me -) loc. le diable m’emporte
cuol qu’unas bragas (non aver qu’un / aver pas
curial, ala adj. (s. XIII.) relatif à la cour
qu’un -) expr. être dénué de tout
curiós coma un cròs de sarralha loc. très
cuol tot palha (aver lo -) loc. s’abandonner à la
curieux (indiscret)
peur
curiós, osa adj. (s. XVI. . . ) curieux, euse
cuol-sucrada (far la -) loc. faire la mijaurée
cuols (/de culs) (de -) loc. sur le cul curiosament adv. (s. XVIII. . . ) curieusement
cuols (tombar de -) loc. tomber sur le cul curiositat n. f. (s. XVII. . . ) curiosité
cupide, ida adj. (s. XIV. . . ) cupid cupide curron n. m. croupion (volaille)
cupiditat n. f. (s. XIV.) cupidité cursor n. m. (s. XVI. . . ) curseur
cura n. f. (s. XII.) cure (soin, charge) cursus n. m. (s. XX., mot latin) cursus
cura los uèlhs (aquò li -) loc. cela lui crève les curvitat n. f. (s. XIV.) courbure
yeux cusson adj. e n. m. avare (fam.) veire: avar
curar l’uèlh (aquò es plan trist e crudèl, de cusson n. m. charançon veire: quèra
tombar d’esquina et de se -) expr. il faut savoir cussonar v. charançonner veire: querar
faire face aux impondérables cussonat, ada adj. 1. vermoulu, e veire: querat,
curar las cervèlas (se -) loc. se creuser la tête ada, querós, osa 2. charançonné, ée
curar las dents loc. (s. XVII.) curer les dents custòdia de la polícia n. f. garde à vue (police)
curar los uèlhs loc. (s. XVII.) crever les yeux cutanèu, èa adj. (s. XVI. . . ) cutané, ée

158
d : de (alfabet) dançar la mangana

d : de (alfabet) n. f. d dalhadoira n. f. faucheuse (machine)


d’ametlas (donatz-me -) loc. donnez-moi des dalhador, doira adj. qui peut être fauché, ée
amandes dalhaire, aira n. faucheur
dacion n. f. (s. XV.) dation dalhar v. faucher
dactilografe, afa ; dactilo n. (s. XIX. . . ) dalhason n. f. fauchaison
dactilograf dactylographe, dactylo dalhatge n. m. fauchage
dactilografia n. f. (s. XIX. . . ) dactylographie dalhon n. m. petite faux
dactilografiar v. (s. XX. . . ) dactylographier dàlia n. f. dalià dahlia
dactilografic, ica adj. (s. XX. . . ) dactylo- dalmatica n. f. (s. XIV.) dalmatique
graphique daltonian, ana adj. (s. XIX. . . ) daltonien, enne
dactilologia n. f. (s. XVIII. . . ) dactylologie daltonisme n. m. (s. XIX. . . ) daltonisme
dactiloscopia n. f. (s. XX. . . ) dactiloscòpia dacty- dam n. m. (s. XI.) 1. tort 2. dommage 3. détri-
loscopie ment (au grand dam)
daga n. f. dague dam (li an fait -) loc. on lui a fait du tort
daguejada n. f. 1. coup de poignard 2. action
dam (non nos en -) loc. (de "dar") nous ne nous
d’aiguillonner, de tracasser
en faisons pas
daguejaire, aira n. 1. tueur 2. qui aiguillonne,
dam, dama n. (s. XII.) daim
tracasse
damajana n. f. damajoana dame-jeanne
daguejar v. 1. poignarder 2. aiguillonner, tra-
(bouteille)
casser
damajana n. f. 1. dame-jeanne 2. grosse
daguerrotipe n. m. daguerréotype
bouteille
daguerrotipia n. f. daguerréotypie
damnable, abla adj. (s. XIV. . . ) damnable
daissa n. f. legs veire: laissa, lèg
damnacion n. f. (s. XIV.) damnation
daissa m’estar loc. laisse-moi tranquille
daissa m’anar n. m. laisser aller damnar v. (s. XIV.) damner - cit.: Enfin, jo som
daissa qualqu’un en tantarra loc. laisser damnat per aver fait d’usuras, / per tant de fals [con-
quelqu’un dans l’embarras / le doute tractes] e de falsas mesuras, / jo lairon, jo cobés, que
per un fals boissèl, / m’ai ganhat un Infèrn e m’ai
daissa-lo estar loc. laisse-le de côté
perdut le Cèl (Bertomieu Amilhat, Exercici de la fe,
daissa-m’estar n. indolent (“laisse-moi tran-
1673)
quille”)
daissa-m’estós, osa adj. indolent, ente damnat, ada adj. e n. (s. XIV. . . ) damné, ée
daissar v. 1. laisser 2. abandonner 3. léguer damnatge n. m. (s. XIII.) damatge dommage
daissar a lòc loc. laisser en place damnatjar v. (s. XIV.) damatjar endommager
daissar al degalh loc. laisser perdre damnatjós, osa (pl. damnatjoses, osas) adj. (s.
daissar bridar (se -) loc. se laisser embobiner / XIV.) damatjós préjudiciable
brider damnatjosament adv. (s. XIV.) damatjosament de
daissar tombar pel sòl (non las -) loc. 1. relever façon préjudiciable
les paroles de quelqu’un 2. le prendre au mot damne ! (me -) loc. que je sois damné !
daissar-passar n. m. laisser-passer damnós, osa (pl. damnoses, osas) adj. (s. XIV.)
daissas embastar e puèi reguitnas ! (te -) expr. dommageable
c’est un peu tard pour te plaindre damont daval (çò de -) loc. sens dessus-
daissat d’onglas per se rasclar (non li an -) expr. dessous
il n’a que ses yeux pour pleurer dança n. f. (s. XII.) danse
daissat fial d’eissut (non se n’a -) expr. 1. il a dança del lop (far la -) loc. faire l’amour (fam.)
tout perdu au jeu 2. il est à sec dançador n. m. salle de danse
daissat sas petas ( i a -) expr. il y a laissé la peau dançaire, aira n. danseur, euse
daissèt per quatre sòus (lo me -) loc. il me le dançar v. (s. XII.) danser - cit.: Se cal dançar,
céda pour quatre sous dancem; se cal beure, begam; a tot çò que l’òm vòl
dalfin n. m. (s. XIV.) 1. dauphin (mammifère ela es aparelhada (Francés de Corteta, Ramonet, s.
marin) 2. dauphin (dignité) XVII)
dalfinés, esa (pl. dalfineses, esas) adj. dauphi- dançar davant l’armari loc. n’avoir rien à
nois, oise manger
dalh n. m. dail (type de faux) dançar la mangana loc. danser devant le buf-
dalha n. f. faux fet - cit.: Plus no’t cau dançar la mangana (Pèir de
dalhada n. f. 1. fauchée 2. lieu fauché Garròs, Eglògas, 1567)

159
dançar lo branle del trompilh (far -) davalada, tant tira lo chaval coma la cavala (a la -)

dançar lo branle del trompilh (far -) expr. don- darrièr (lo bèl -) loc. (s. XVII.) le tout dernier
ner le fouet darrièr (m’es -) loc. il est derrière moi
dançar mai lèu que lo tambor non tòca expr. darrièr (per -) loc. par derrière
aller plus vite que la musique darrièr badal n. m. dernier soupir
dançar per compàs loc. (s. XVII.) danser en darrièr de (al -) loc. derrière
mesure darrièr de l’autre (un al -) loc. l’un après l’autre
dançar sul serpol loc. retrouver la santé darrièr d’el (al -) loc. derrière lui
dançarèl (un aire -) loc. un air dansant darrièr estiralh (èsser al -) loc. en être au
dançarèl, èla adj. dansant, ante dernier soupir
danças (sonar las -) loc. jouer les airs darrièr lo ganha (lo -) loc. il est de l’avis du
dance ! (me -) loc. que je sois damné ! [forme dernier qui parle
euphémique] darrièr qualqu’un (èsser -) loc. se mettre aux
dancejar v. faire un pas de danse trousses de quelqu’un
dançum n. m. danse de saint Guy darrièr, ièra adj. dernier, ière - cit.: Lo grop
danés, esa (pl. daneses, esas) adj. danois, oise pronominal precedent lo vèrb es proclitic e atòn, men-
dangièr n. m. (s. XIII., del francés) danger veire: tre que lo grop seguissent lo vèrb es enclitic e tonic.
perilh, dam Cal notar que, dins aqueste darrièr cas, la lenga an-
dangierós, osa adj. (s. XIII. . . ) dangereux, euse ciana coneissiá que de pronoms atòns (Loís Alibèrt,
veire: perilhós Gramatica, 1935)
dangierosament adv. (s. XVI. . . ) dangereuse- darrièra lapinada (non es de la / es pas de la -)
ment veire: perilhosament il n’est pas le premier venu (fam.)
dangierositat n. f. (s. XX.) dangerosité darwinisme n. m. (s. XIX. . . ) darwinisme
dantesc, esca (pl. dantesques, escas) adj. (s. dat n. m. (s. XII.) dé (à jouer)
XIX. . . , del poèta Dante) dantesque data n. f. (s. XIII.) date
dapàs adv. 1. au pas 2. pas à pas 3. lentement datable, abla adj. (s. XIX. . . ) datable
dapasset adv. tout doucement veire: suau
datacion n. f. (s. XIX. . . ) datation
dapassièr, ièra adj. 1. qui met un pied devant
datar v. (s. XIV. . . ) dater
l’autre 2. prudent 3. réfléchi
datatge n. m. (s. XX. . . ) datage
daquòs (pl. daquòsses) n. m. 1. machin
datator n. m. (s. XIX. . . ) dateur (instrument)
2. chose 3. truc
dàtil n. m. (s. XIV.) datte
dar v. (s. XII.) 1. donner veire: donar, balhar 2. ac-
corder 3. frapper datilièr n. m. dattier
dar (non se’n -) loc. ne pas s’en faire (de soucis) datiu, iva adj. (s. XIV.) datif, ive
veire: dau dau (me -) loc. Dieu me garde
dar (se’n -) loc. (s. XVI., derivat de l’expression « a dau per tu (me’n -) loc. je me fais [du souci]
Dieu me dau ».) se faire du souci veire: dau pour toi
dar tracha (se -) loc. prendre garde daurada n. f. dorade (poisson)
dard n. m. (s. XII.) 1. dard 2. flèche 3. pointe dauradura n. f. (s. XIV.) dorure
(litt.) dauraire, aira n. (s. XII.) doreur, euse
dardalh n. m. rayonnement daurament n. m. (s. XIII.) dorage
dardalh del solelh loc. l’ardeur du soleil daurar v. (s. XII.) dorer
dardalhant, anta adj. rayonnant daurar (se -) v. se parer de bijoux
dardalhar, dardalhejar v. rayonner daurat coma un calici de catedrala expr. d’un
dardalhon n. m. → clitòris clitoris très beau doré
Dàrius / Dari n. pr. Darius (roi des Pèrses) - cit.: daurat, ada adj. doré, ée - cit.: Òr vaquí, pauc a
. . . traversè lo Granic, la Pèrsia catulhè, / Dari de pauc, que dins l’escur se lèva, / monta un esclaire,
sa tiara e sceptre despulhè (Pèir de Garròs, Lissandre, apuèi grandís ; / al bòrd de l’orizont l’ombra es-
1567). quinçada crèba: / palle, un rai daurat s’espandís (Paul
darna n. f. 1. tranche 2. rouelle 3. quartier de Froment, Efeit de luna, 1897)
fruit dauriòla n. f. (s. XIV.) dariole (pâtisserie)
darnar v. faire des tranches davalada n. f. descente
darrièr n. m. derrière davalada (préner la -) loc. 1. péricliter 2. se faire
darrièr n. m. arrière train vieux
darrièr (a son -) loc. dans ses vieux jours davalada planeja (la -) loc. la descente
darrièr (d’en -) loc. 1. en dernier lieu 2. dans s’adoucit
les derniers temps davalada, tant tira lo chaval coma la cavala (a la
darrièr (en -) loc. en dernier lieu -) expr. c’est seulement dans la difficulté qu’on
darrièr (èsser a son -) loc. être aux abois voit la différence

160
davalar debrembat, ada

davalar v. 1. descendre veire: descendre 2. dé- de lavar (maquina -) n. f. machine à laver veire:
valer 3. déchoir lavadoira
davalar del cade loc. tomber de haut de mai (lo -) loc. 1. le surplus 2. ce que le com-
davalar los uèlhs (te vau -) loc. je vais t’arracher merçant donne en plus
les yeux de pel negre (chaval -) expr. cheval à poil noir
davalar, totes los sants ajudan (per -) expr. de per el (ieu, tu, eles. . . ) loc. adv. d’esper el par
quand c’est facile tout le monde aide lui-même (moi, toi, elles. . . )
davancièr, ièra n. devancier, ière de portaires (cadièra -) n. f. chaise à porteurs
davant prep. devant - cit.: Tre que nos [acaminam] de qui ès ? loc. qui es-tu ? (à un enfant)
cap a l’ivèrn, vaquí que se lèvan los remembres del de tres puas (forca -) n. m. fourche à trois
temps que ma vilòta èra, per ieu, un libre d’images, pointes
lo primièr dubèrt davant mos uèlhs e lo plus bèl que de vendemiar (maquina -) n. f. machine à ven-
jamai m’es estat donat (Loïsa Paulin, Nadalet, 1940) danger
davant ! (fai-te -) loc. passe devant ! de vendemiar (panièr -) n. f. panier à vendange
davant (préner lo -) loc. prendre les devants de vent (molin -) n. m. moulin à vent
davant (tirar -) loc. marcher en tête deambulacion n. f. (s. XIV.) déambulation
davant de (al -) loc. au-devant de deambular v. (s. XV. . . ) déambuler
davant Dieu e tot lo mond loc. publiquement deambulator n. m. (s. XX. . . ) déambulateur
davant Dieu siá ! loc. Dieu ait son âme ! deambulatòri n. m. (s. XVI. . . ) déambulatoire
davant e davant loc. face à face (arch.)
davant ièr loc. adv. avant hier debana (Marta filava, ara -) expr. 1. il y a un
davant ora loc. 1. prématurément 2. trop tôt temps pour tout 2. une chose après l’autre
davant-darrièr sus la crotz (èsser -) expr. être debana (qui non pòt filar, -) expr. chacun son
dans une position pénible rôle selon ses capacités
davantal n. m. tablier debana pro (ne -) loc. il en a assez dit
davantura n. f. devanture debanadoira n. f. dévidoir
Dàvid n. m. David - cit.: Josuè, Gedeon e Samson debanament n. m. déroulement (bobine, ac-
cantarí, / los grans amics Dàvid e Jonatàs dirí (Pèir tion. . . )
de Garròs, Eglògas, 1567) debanar v. (s. XII.) 1. dévider - cit.: Lo vièlh pe-
de prep. 1. de 2. à lut de 14 avia lèu comprés que trobariá pas un esco-
de (tala) faiçon que loc. de façon que taire domètge de sas valentiás de Verdun se me las
de / a grapapautas loc. à quatre pattes debanava en francés, tant i a qu’en plaça d’un repapi-
de / en land loc. grand ouvert atge un pauc bestiàs me regalèri sovent d’un raconte
de / en torna loc. en retour granat, totjorn nòu (Rodgièr Barta, Pròsas de tota
de balaja (margue -) n. m. manche à balai mena, 1979) 2. dérouler 3. débiter (paroles)
de brocar (agulha -) n. f. aiguille à tricoter debanar (es pro -) loc. assez parlé !
de buòus (carreta -) n. f. char à bœufs debàs (pl. debasses) n. m. bas (de nylon, de
de cap (mal -) n. m. mal à la tête soie. . . )
de cauç (forn-) n. m. four à chaux debàs (pl. debasses) n. m. rez-de-chaussée
de caulets (sopa -) n. f. soupe aux choux debasses (cargar sos -) expr. mettre ses bas
de chaval (fèrre -) n. m. fer à cheval debat n. m. (s. XV. . . ) débat
de còser (fial -) n. m. fil à coudre debat (levar -) loc. soulever un débat
de dents (mal -) n. m. mal aux dents debil, ila adj. (s. XIII. . . ) débile
de fòc (pèira -) n. f. pierre à feu debilitacion n. f. (s. XV.) affaiblissement
de fòtos (aparelh -) n. m. appareil à photos debilitant, ante adj. (s. XVI. . . ) débilitant, ante
de grèu (m’es -) loc. cela m’est désagréable debilitar v. (s. XIV.) 1. débiliter 2. affaiblir
de ieu (es -) c’est à moi debilitat n. f. (s. XIV.) 1. débilité 2. faiblesse
de jogar (cartas -) n. f. cartes à jouer debit (aver bon -) loc. avoir du débit (com-
de la cara usclada (pastre -) expr. berger au vis- merce)
age hâlé debitor, tritz adj. e n. (s. XV.) débiteur, trice
de la rauba blava (la filheta -) la fillette à la debrembar v. desbrembar → demembrar ou-
robe bleue blier (mémoire, souvenir) veire: brembar - cit.:
de las aigas claras (riu -) expr. ruisseau aux Totis venèm d’apréner, per una de las vòstras, que
eaux claires vos non debrembatz pas les que vos an aimat e aiman,
de las èrbas (plaça -) n. f. place aux herbes honorat e onòran (Pèire Godelin, A París, S. XVII)
de las plumas verdas (aucèl -) expr. oiseau au debrembat, ada adj. desbrembat → demembrat
plumage vert oublié, ée (mémoire, souvenir)

161
debrembièr (al trauc del -) decret

debrembièr (al trauc del -) loc. au fond de decernir v. (s. XIV.) décerner
l’oubli decidibilitat n. f. (s. XX.) décidabilité
debrembièr (riu del -) n. m. (s. XVII.) fleuve de decidible, ibla adj. (s. XX.) décidable
l’oubli (Léthé) decidir v. (s. XVI. . . ) décider
debrembièr (tombar en) loc. tomber dans decima n. f. (s. XIII.) décime
l’oubli decision n. f. (s. XIV. . . ) décision
debut n. m. (s. XVII.) début veire: començament decisionari, ària n. (s. XX.) decideire décideur
debuta n. f. (s. XVII.) début veire: començament (agent)
debuta (a la -) loc. au début decisionari, ària adj. (s. XX.) décisionnaire (pou-
debutant, anta adj. e n. débutant, ante voir)
debutar v. 1. débuter veire: començar 2. entrer decisiu, iva adj. (s. XV. . . ) décisif, ive
en matière decisòri, òria adj. (s. XX. . . ) décisoire
debutar (entre -) loc. dès le début declaracion n. f. (s. XIII.) déclaration - cit.: A l’ora
debutar (lo veirem a son -) loc. nous le verrons de l’a Dieu siatz, lo guerrejaire de Verdun se quilhèt
à ses débuts per una declaracion solemna : "Vos caldrà venir a
dec, deca n. (s. XII.) défaut P...(...). Apondèt aladonc en confidéncia : "Nos em-
deca en tot (trobar -) loc. trouver à redire en moninarem". Avètz plan legit e comprés : " prendrem
tout la monina ensems" o, s volètz, "nos bandarem". Sabi
deca presa a la muda (una -) loc. un défaut de pas se m’engani: ai vist dins aquela promessa merav-
jeunesse ilhosa una pròva d’amistat (Rodgièr Barta, Pròsas de
decadéncia n. f. (s. XV. . . ) décadence veire: de- tota mena, 1979
casença declaracion de naissença n. f. déclaration de
decadent, enta adj. (s. XVI. . . ) décadent, ente naissance
decagramma n. m. (s. XVIII. . . ) decagrame déca- declaracion dels dreits de l’òme e del ciutadan
gramme n. f. déclaration des droits de l’homme et du
deçai de (al -) loc. au deçà de citoyen (dr.)
decaire v. (s. XII.) descaire déchoir declaracion universala dels dreits de l’òme n. f.
decalògue n. m. decalòg décalogue - src.: Mis- déclaration universelle des droits de l’homme
tral, 1878 : "decalogue" declarar v. (s. XIII.) déclarer
decanat n. m. deganat 1. doyenné veire: deganiá declarar d’alcoòl a la doana loc. déclarer de
2. décanat (fonction eccl., universit.) l’alcool à la douane
decantacion n. f. décantation declarar de tabat a la doana loc. déclarer du
decantar v. décanter tabac à la douane
decantator, tritz (pl. decantators, trises) adj. e n. declaratiu, iva adj. (s. XIV.) déclaratif, ive
m. decantador; decantor décanteur, trice declin n. m. (s. XII.) déclin
decapitacion n. f. (s. XIV. . . ) décapitation declinable, abla adj. (s. XIV.) déclinable
decapitar v. (s. XIV. . . ) descapitar étêter, dé- declinament n. m. (s. XIII.) inclinaison
capiter declinar v. (s. XIII.) décliner
Decasavila n. pr. f. (s. XIX., Del nom del fondator de declinatòri, òria adj. e n. m. (s. XVII.) déclina-
l’usina de carbon a l’origina de la vila modèrna, Elias toire
Decasas (1780-1860). Lo vilatge d’origina s’apelava La decoccion n. f. (s. XIV.) décoction
Sala.) Decazeville (ville, 12) decòr n. m. (s. XVI. . . ) décor
decasillabe, aba (/deca-sillabe, aba) adj. e n. m. decoracion n. f. (s. XV. . . ) décoration
decasillab décasyllabe - src.: Mestral, 1878 : "de- decorar v. (s. XIV.) décorer
casilabe" decorar v. (s. XIV.) 1. apprendre par coeur veire:
decasut, uda adj. descasut déchu, ue descorar 2. réciter par cœur
decebre v. 1. décevoir 2. tromper decoratiu, iva adj. (s. XIV.) décoratif, ive
decebre los espèrs loc. tromper l’attente decorator, tritz (pl. decorators, trises) n. (s.
decebuda n. f. 1. déception 2. tromperie XVII. . . ) decoraire décorateur, trice - src.: Hon-
decebuda (a la -) loc. 1. à l’étourdie 2. à l’insu norat, 1846 : "decoratour"
decelar v. (s. XIII.) déceler decorticacion n. f. (s. XVIII. . . ) décortication
decembre n. m. (s. XIV.) décembre decorticar v. (s. XIV.) décortiquer
decenni n. m. décennie (f.) decorticatge n. m. (s. XIX. . . ) décorticage
decentralizacion n. f. décentralisation decorum n. m. (s. XVI. . . ) décorum
decentralizator, tritz (pl. decentralizators, decostament n. m. (s. XIV.) défraiement
trises) adj. e n. decentralisador décentralisateur, decrepit, ida adj. (s. XIV.) descrepit décrépit, ite
trice decrepitud n. f. (s. XIV.) décrépitude
decepcion n. f. (s. XI.) déception decret n. m. (s. XIII.) décret

162
decretala deformar

decretala n. f. (s. XII.) décrétale defendeire, a n. (s. XIII.) défendeur, euse (qui
dedal n. m. dé à coudre se défend d’une plainte) jur.
dedal n. m. dédale defendre v. (s. XII.) défendre, prohiber veire: de-
dedalat n. m. petite mesure (un dé à coudre. . . ) fensor
dedicacion n. f. (s. XIII.) dédicace (d’un lieu de defensa n. f. (s. XIII.) 1. défense 2. fortification
culte. . . ) defensa nacionala n. f. défense nationale
dedicar v. (s. XIII.) dédier, consacrer defensable, abla adj. (s. XIV.) defendable
dedicatari, ària n. (s. XX.) dédicataire défendable veire: defensa
dedicatòri, òria adj. (s. XVI. . . ) dédicatoire defensaire, aira n. (s. XIV.) défenseur (mu-
dedins prep. (s. XII.) 1. dans 2. (lo dedins : railles. . . ) veire: defensa
l’intérieur) defensar v. (s. XIV.) mettre en défense (mu-
dedins (aquí -) loc. à l’intérieur railles. . . ) veire: defensa
dedins (de per -) loc. par-dedans defensiu, iva adj. (s. XIV.) défensif, ive
dedins (en -) loc. adv. 1. dedans 2. à l’intérieur defensivament adv. (s. XIX. . . ) défensivement
dedins (per de -) loc. de l’intérieur defensor, ora adj. e n. (s. XIV.) defendor
dedins de (en -) loc. en dedans de défenseur (justice. . . ) veire: defendeire
dedins d’ostal (lo -) loc. l’intérieur d’une mai- deferéncia n. f. (s. XIV. . . ) déférence
son deferent, enta adj. (s. XVII. . . ) déférent, e
deduccion n. f. (s. XIV.) déduction (con- deferir v. (av. s. XV.) déférer
séquence) veire: dedusida defibrillator n. m. (s. XX. . . ) defibrillador défib-
deductibilitat n. f. (s. XX.) déductibilité rillateur
deductible, a adj. (s. XX.) déductible deficiéncia n. f. (s. XIV.) déficience
deductiu, iva adj. (s. XIX...) déductif, ive deficient, enta adj. (s. XIV.) déficient, ente
deduire v. (s. XIV...) déduire defícit n. m. (s. XVI. . . ) deficit déficit
dedusida n. f. (s. XVI.) fait de déduire (argent...) deficit commercial n. m. déficit commercial
veire: deduccion (écon.)
defalcacion n. f. défalcation deficit corrent n. m. déficit courant (écon.)
defalcar v. (s. XIV.) défalquer deficit public n. m. déficit public (écon.)
defalhença n. f. (s. XII.) défaillance deficitari, ària adj. (s. XX.) déficitaire
defalhent, enta adj. défaillant, ante defilada (a la -) loc. à la file
defalhida n. f. (s. XIII.) faute definicion n. f. (s. XIV.) définition
defalhiment n. m. (s. XIII.) défaillance definir v. (s. XII.) définir
defalhir v. (s. XIII.) 1. défaillir 2. manquer definitiu, iva adj. (s. XIII.) définitif, ive
defaut n. m. (s. XIII.) défaut deflacion n. f. (s. XX.) déflation
defaut (lo màger -) loc. le plus grand défaut deflacionista adj. e n. (s. XX.) déflationniste
defauts (totes avèm de -) loc. personne n’est deflagracion n. f. (s. XVII. . . ) déflagration veire:
parfait explosion
defecacion n. f. (s. XVII. . . ) défécation (matières deflagrator n. m. (s. XIX. . . ) deflagrador déflagra-
fécales) teur
defecacion n. f. (s. XVIII. . . ) défécation (chimie) deflorar v. (s. XV.) déflorer veire: desflorar
defecar v. (s. XIX. . . ) 1. déféquer (matières fé- defòra prep. dehors
cales) 2. déféquer (purifier) defòra n. m. extérieur
defecator n. m. (s. XIX. . . ) défécateur (instru- defòra ! interj. à la porte !
ment purification) defòra (botar -) loc. jeter dehors quelqu’un
defecator, tritz (pl. defecators, trises) adj. (s. defòra (en -) loc. adv. au dehors
XX. . . ) défécateur, trice (fonction digestive) defòra (virar -) loc. mettre à la porte
defeccion n. f. (s. XVII. . . ) défection defòra de (en -) loc. en dehors de
defèci n. m. (s. XII.) désagrément, dégoût defòra non es plen ! loc. allez voir ailleurs !
defectiu, iva adj. (s. XVII. . . ) défectif, ive (lin- defòra vila loc. hors de la ville
guistique) deformabilitat n. f. (s. XIX. . . ) desformabilitat
defectivitat n. f. (s. XVII. . . ) défectivité (linguis- déformabilité
tique) deformable, abla adj. (s. XIX. . . ) desformable dé-
defectuós, osa (pl. defectuoses, osas) adj. (s. formable
XIV.) défectueux, euse deformacion n. f. (s. XIV.) desformacion défor-
defectuosament adv. (s. XIV. . . ) défectueuse- mation
ment deformant, a adj. (s. XX. . . ) desformant défor-
defectuositat n. f. (s. XIV.) défectuosité mant, e
defendable, a adj. défendable (justice...) deformar v. (s. XIII.) desformar déformer

163
deformat, ada dejunar (es anat prigond lo -)

deformat, ada adj. (s. XIII. . . ) desformat déformé, degun non ausa levar bata loc. personne n’ose
e bouger / intervenir
defunt, unta adj. e n. (s. XIII.) défunt, e degun non dona çò que non a expr. la plus
degalh n. m. 1. dégât 2. déchet 3. ravage belle fille du monde ne peut donner que ce
degalha (aqueste vestit te -) loc. ce vêtement te qu’elle a
va mal degun non es causa d’aquò sonque tu expr. tu
degalhadís (pl. degalhadisses) n. m. es seul responsable
gaspillage degun non sap çò que li pend sul cap expr. per-
degalhaire, aira n. 1. gaspilleur, euse 2. dépen- sonne ne sait ce que lui réserve l’avenir
sier, ère degun non sap la vida que non siá finida expr.
degalhar v. 1. gâter 2. détériorer 3. faire du personne ne connait sa vie avant qu’elle ne soit
dégât achevée
degalhar sa santat loc. user sa santé degun non vòl estacar lo cascavèl al gat expr.
degalhièr adj. e n. m. (s. XIII.) prodigue personne n’est volontaire pour exécuter la dé-
degalhiu, iva adj. 1. gaspilleur 2. qui coûte cher cision périlleuse prise en commun
degalhívol adj. 1. gaspilleur 2. qui coûte cher degut (a son -) loc. 1. dûment 2. convenable-
degalhós, osa (pl. degalhoses, osas) adj. ment 3. comme il se doit 4. dans les formes
1. dépensier 2. ruineux degut (far son -) loc. faire son devoir
degan, ana n. (s. XIII.) 1. doyen, enne (ecclés. degut, uda n. m. dû, due - cit.: Vai dire a Dòna
2. universit. 3. âge. . . ) Vidala que demòra al canton dels presicadors, o ben a
deganiá n. f. (s. XIII.) doyenné (m.) (demeure dòna Antònia que demòra a la carrièra de Colomièrs
ecclés.) veire: decanat près dels estudis, o ben a Peirona . . . que me fassen
degast (pl. degastes) n. m. (s. XII.) dégât prestar, si lor plai, en pagant coma es le degut, l’èstre
degastaire, aira n. (s. XII.) 1. dévastateur veire: de lor vesina, la quala vesina demòra a èstre, près
gastador 2. qui fait le « dégât » (guerres. . . ) d’èstre, coma qui va a èstre (Odde de Triors, 1578)
degastar v. (s. XII.) dévaster, faire le « dégât » degut, uda n. m. dû, due
(guerres. . . ) deïcida adj. e n. (s. XVIII. . . ) déicide (agent)
deglend n. m. laisser-aller, négligence deïcidi n. m. (s. XVI. . . ) déicide (acte)
deglendar v. 1. pervertir 2. se dissiper deïficacion n. f. (s. XIV. . . ) déification
degodilhada n. f. action de se démener deïficar v. (s. XIV.) déifier
degodilhar (se) v. se démener, s’agiter deimar v. (s. XII.) dîmer
degot n. m. (s. XII.) égout deimariá n. f. (s. XIII.) dîmerie
degrà n. m. (s. X.) degré dèime n. m. (s. XII.) dîme (f.)
degradacion n. f. dégradation (vandalisme, al- deis (pl. deisses) n. m. (s. XII.) dais
tération. . . ) dèisha n. f. (de l’occ. gascon dèishas) 1. dèche veire:
degradar v. (s. XIII., de l’italian digradare)
daissa 2. abandon 3. misère (ce qu’on a laissé,
desgradar dégrader jeté)
degrèu (per -) loc. par ennui deishet n. m. (de l’occ. gascon) → descais 1. ce
qu’on laisse 2. déchet
degudament adv. (s. XIV.) dûment
deishetar v. → descaissejar produire du déchet
deguèrt, èrta adj. affecté, ée
deïsme n. m. déisme
degun pron. indef. 1. personne (aucune per-
sonne) veire: persona, cap - cit.: Garòna mai que deïtat n. f. (s. XIII.) déité
mai carreja, / e degun potz n’es sanitós, / e l’aiga de dejós prep. dessous
las fonts plus netas / sent a susor de las rainetas (Pèire dejós (aver lo -) loc. être vaincu
Godelin, s. XVII) 2. aucun - cit.: Mès que ? lo lop dejós (en -) loc. adv. en-dessous
s’enfug; tot lo monde li crida / e cadun per lo préner i dejós (per -) loc. prep. par dessous
cor a tota brida; de faiçon qu’a lo veire e coma es acor- dejós de (al -) loc. au-dessous de
sat, jo teni que per uèi lo dangèr es passat, que jo pòdi, dejun (en -) loc. à jeun
segura e ses crenta deguna / ni de [pèrda] d’anhèl ni dejun (èsser -) loc. être à jeun
d’autra desfortuna, / gardar tota soleta e, selon mon dejun, una adj. à jeun veire: jun
umor, / sonjar tant que me plàcia al fait de mon amor dejunar n. m. petit déjeuner veire: disnar
(Francés de Corteta, La Miramonda, s. XVII) dejunar v. prendre le petit déjeuner veire: dis-
degun (aqueste òme es -) loc. 1. cet homme est nar
nul 2. ce n’est pas un homme dejunar (après -) loc. aprèp-dejunar après le pe-
degun lòc (en -) loc. nulle part tit déjeuner
degun mai ! loc. 1. personne de plus ! 2. c’est dejunar (es anat prigond lo -) expr. j’ai très
complet ! faim

164
del capèl roge (la filha -) deman matin

del capèl roge (la filha -) expr. la fille au cha- delicat, ada adj. (s. XV. . . ) délicat, ate - cit.: Sus
peau rouge donc! Fasètz-nos veire una pèl delicada / que diu sen-
del fòc (pala -) n. f. pelle à feu tir l’ulhet e la ròsa muscada (Francés de Corteta, s.
del pel blond (femna -) expr. femme aux XVII)
cheveux blonds delici (per -) loc. avec délice
del, dels art. def. contract. m. (occ. "de + lo".) du, delici (pl. las delícias) n. m. sing. (s. XIII.) délice
des - cit.: Res, per ieu, passarà jamai en delícias aqueles
delà de (al -) loc. au-delà de esclopons de sucre ròses o blaus ont dormissiá un Jè-
delà ièr loc. adv. avant-hier sus tan saure e tan lusent que lo sentissiái fondre dins
delà-ièr adv. avant-hier la boca (Loisa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940)
delà-ont conj. où deliciós, osa (pl. delicioses, osas) adj. (s. XIV.)
delai n. m. délai - cit.: Lo commissari deu assignar délicieux, euse
la partida, o sos procuraires, e los balhar delai de tres deliciosament adv. (s. XIV.) délicieusement
jorns, o plus,per comparir (Fòrs e costumas de Bearn, delicte n. m. (s. XIV. . . ) délit
1552) delicte de fugida n. m. délit de fuite
delaissar v. (s. XIII.) délaisser delictual, ala adj. (s. XX.) délictuel, elle
delargar v. deslargar 1. élargir 2. lâcher le trou- delictuós, osa (pl. delictuoses, osas) adj. (s.
peau XIX. . . ) délictueux, euse
delargar (se) loc. dire ce qu’on a le cœur delinquéncia n. f. délinquance
delargar lo tropèl loc. lâcher le troupeau delinquéncia internacionala n. f. délinquance
delatar v. 1. s’étendre 2. développer (en internationale
paroles) delinquéncia juvenila n. f. délinquance ju-
vénile
delatar sus sas qualitats (se -) loc. s’étendre
sur ses qualités delinquent, enta adj. e n. délinquant, ante
delator, tritz (pl. delators, trises) n. délateur, delinquent, enta adj. (s. XIII.) délinquant, ante
trice - src.: Honnorat, 1846: "delatour" deliurança n. f. desliurança délivrance
delavaci n. m. forte averse deliurança ! (bèla -) loc. bon débarras !
delectablament adv. (s. XIII.) délectablement deliurança ! (santa -) loc. cri de soulagement
deliurar v. desliurar délivrer
delectable, abla adj. (s. XIII.) délectable
deliurat, ada adj. délivré, ée - cit.: Alara, la
delectacion n. f. (s. XIII.) délectation veire: delèit
mainadeta qu’èri, deliurada de l’escòla, començava
de carrièra en carrièra de s’assabentar dins lo sol libre
delegacion n. f. (s. XIII. . . ) délégation
que sos uèlhs e son còr totis nòus posquèssen legir sens
delegant, anta n. (s. XIX. . . ) délégant, ante ajuda (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940)
delegar v. (s. XVI. . . ) déléguer deliure, iura adj. desliure 1. libre 2. exempt
delegat, ada adj. (s. XVI. . . ) délégué, ée dels de delà loc. de ceux d’à côté
delegatari, ària n. (s. XIX. . . ) délégataire dels píbols (l’ostal -) expr. la maison aux peu-
delegator, tritz (pl. delegators, trises) n. (s. pliers
XIV. . . ) delegaire; delegador délégateur, trice dels pòrcs (estable -) n. m. étable à cochons
delèit n. m. (s. XIII.) 1. délectation veire: delecta- demagogia n. f. (s. XVIII. . . ) démagogie
cion 2. délice demagogic, ica adj. (s. XIX. . . ) démagogique
deleitar v. (s. XII.) délecter demagògue, òga n. (s. XIV. . . ) demagòg déma-
deleitar (se) v. se délecter gogue - src.: Mistral, 1878: "demagogue".
deleitós, osa (pl. deleitoses, osas) adj. (s. XII.) deman adv. demain
délicieux, euse veire: delectable deman (a bèl -) loc. dès demain
deletèri, èria adj. (s. XIV. . . ) délétère deman (entre tot -) loc. dans la journée de de-
deliberacion n. f. (s. XIII. . . ) délibération main
deliberadament adv. (s. XIV. . . ) délibérément deman al ser loc. demain soir
deliberant, anta adj. (s. XVII. . . ) délibérant, ante deman al vèspre loc. demain après-midi
deliberar v. (s. XIII. . . ) délibérer deman de matin loc. demain matin
deliberat, ada adj. (s. XV. . . ) délibéré, ée deman de vèspre loc. demain soir
deliberatiu, iva adj. (s. XIV. . . ) délibératif, ive deman en uèit loc. demain en huit
deliberatòri, òria adj. (s. XIX. . . ) délibératoire deman es un bon ase loc. il est facile de remet-
delicadament adv. (s. XIV. . . ) délicatement tre à plus tard
delicadesa n. f. (s. XVI. . . ) délicatesse deman farà jorn loc. rien ne presse
delicat non es jamai gras (pòrc -) expr. il ne faut deman faràn crèdit loc. demain on rase gratis
pas être trop difficile deman matin loc. demain matin

165
deman nuèit demonstracion

deman nuèit loc. demain à la nuit, dans la demens (anar en -) loc. 1. s’affaiblir veire:
soirée s’afeblir, s’aflaquir 2. aller en s’affaiblissant
deman passat loc. adv. après demain demens (far amb -) loc. aller en diminuant
deman passat (après -) loc. dans trois jours demens (pl. demenses) n. m. 1. déficit 2. ce qui
deman, degun l’a vist loc. on ignore ce qui se manque
passera demain demens (tombar en -) loc. péricliter
demanda n. f. (s. XII.) demande demens (venir en -) loc. dépérir de jour en jour
demanda (tal me deu que me -) loc. il a le culot dement, enta adj. e n. (s. XV. . . ) dément, ente
de se présenter à moi demerit n. m. (s. XIV.) démérite
demanda ton anar loc. il demande des nou- demeritar v. démériter
velles de ta santé demesiment n. m. diminution veire: diminu-
demanda, cap de responsa (a fòla -) expr. à cion
sotte question, point de réponse demesir v. diminuer veire: diminuar - cit.: Uèit
demandaire, aira n. (s. XII.) 1. demandeur (qui ans que se trobavan a vendémias sens aver nosat los
intente un procès 2. qui demande. . . ) caps, que la guèrra d’un costat e son traïn de malastre,
demandaire, bon refusaire (a bon -) expr. 1. on la secada de l’autre avián demesit son aver, restrenhit
ne risque que le non 2. on peut toujours deman- sa vida, rosegat sos demans (Leon Còrdas, Sèt pans,
der 1977)
demandar v. (s. XII.) demander - cit.: De femnas demesir (se) v. venir à rien
se sarravan amb de fial e d’agulhas. Demandavan demespesar (se) v. pron. diminuer de poids
se i aviá pas de botons de tornar cóser, de pòchas de demest prep. e adv. parmi - cit.: ieu ai vist le paire
petaçar o de biaudas de sarcir, e mai tanben de farda de l’aujòl de la tanta de ma sian, cosina germana del
per lavar qu’amb aquel polit temps la bugada seriá lèu fraire de mon paire qu’èra mon oncle. . . que coneguèc
seca (Joan Bodon, La Quimèra, 1974) les ases demest las aucas (Odde de Triors, 1578)
demandar a causir loc. exiger le choix demest los Indians loc. chez les Indiens. . .
demandar de peras a un píbol (non se pòt -) demission n. f. (s. XIV. . . ) démission
expr. on ne peut demander l’impossible demissionar v. (s. XVIII. . . ) démissionner
demandar la retirada loc. demander demissionari, ària adj. e n. (s. XVIII. . . ) démis-
l’hospitalité sionnaire
demandar luta loc. demander quartier demiurgia n. f. (s. XX. . . ) démiurgie
demandar non fa vendre (tròp -) loc. il ne faut demiurgic, ica adj. (s. XIX. . . ) démiurgique
pas être trop exigeant demiurgue n. m. (s. XIX. . . ) demiurg démiurge
demans n. m. plur. lendemains - cit.: Uèit ans Demòcles n. pr. m. Démoclès
que se trobavan a vendémias sens aver nosat los caps, democracia n. f. (s. XIV. . . ) démocratie
que la guèrra d’un costat e son traïn de malastre, la democrata n. m. (s. XVI. . . ) démocrate
secada de l’autre avián demesit son aver, restrenhit democratic, ica adj. (s. XIV. . . ) démocratique
sa vida, rosegat sos demans (Leon Còrdas, Sèt pans, democraticament adv. (s. XVI. . . ) démocratique-
1977) ment
demembrança n. f. (s. XII. . . ) desbrembança ou- democratizacion n. f. (s. XVIII. . . ) démocratisa-
bli (mémoire, souvenir) veire: debrembièr tion
demembrar v. (s. XII.) desmembrar oublier (mé- democratizar v. (s. XIX. . . ) démocratiser
moire, souvenir) veire: debrembar, brembar - src.: demografe, afa n. (s. XIX. . . ) demograf démo-
demembra (F. Mistral, 1878) graphe
demembrar son ase expr. oublier de se servir à demografic, ica adj. (s. XIX. . . ) démographique
table demolicion n. f. (s. XIII.) démolition
demembrat, ada adj. oublié, ée (mémoire, sou- demolir v. (s. XIII.) démolir
venir) veire: debrembat demòni n. m. (s. XIII.) demon démon
demembrièr n. m. 1. oubli veire: debrembièr demoniac, aca adj. (s. XIII.) démoniaque
- cit.: En 1985, après la mesa al demembrièr de la demoniar (se) v. pron. se donner au démon
proposicion de lèi n° 2157 del Partit Socialista, la demonstrable, abla adj. (s. XIII. . . ) demostrable
pòrta entredubèrta semblariá que se tornèsse pus- démontrable (mathématiques. . . )
lèu tancar (Jòrdi Blanc, Jaurés e Occitania, 1985) demonstracion n. f. (s. XIV. . . ) demostracion dé-
2. fleuve de l’oubli monstration (mathématiques. . . ) veire: demòs-
demenar n. m. 1. la démarche (marcher) trament
2. l’allure 3. le maintien demonstrar v. (s. XV. . . ) démontrer (mathéma-
demenar (se) v. pron. se démener tiques. . . ) veire: demostrar - cit.: Mossur, ieu vos
deméncia n. f. (s. XIV. . . ) démence èi demonstrat en rima la rason per que ieu vos èi [ded-
demencial, ala adj. (s. XIX. . . ) démentiel, elle icat] lo libre, e aras ieu vos vòli demonstrar en pròsa,

166
demonstrar dents ulhals

s’el vos plai, la rason per que ieu l’intituli lo Banquet denonciar v. (s. XII.) dénoncer
(Augièr Galhard, Prològue d’Augièr a M. de Seren, denonciator, tritz (pl. denonciators, trises) adj.
1583) e n. (s. XIV. . . ) denonciaire dénonciateur, trice -
demonstratiu, iva adj. (s. XIV. . . ) demostratiu dé- src.: Achard (1785) : "denounciatour"; Honnorat,
monstratif, ive (mathématiques. . . ) 1846 : "denounciatour"
demonstrativament adv. (s. XV. . . ) denotar v. (s. XIV.) dénoter
demostrativament démonstrativement (mathé- dens, densa (pl. denses, densas) adj. dense
matiques. . . ) dent n. f. (s. XII.) dent - cit.: mon paire / pecaire /
demonstrator, tritz n. (s. XV. . . ) demonstrador aviá qu’una dent / emai trantalhava quand fasiá de
démonstrateur, trice (mathématiques. . . ) veire: vent (cançon pop.)
demostraire - src.: Achard (1785): "demoustra- dent (aver qualqu’un a la -) loc. haïr quelqu’un
tour"; Honnorat, 1846 : "demoustratour" dent (préner a la -) loc. prendre en grippe
demòra n. f. (s. XII.) 1. demeure 2. attente 3. af- dent traucada n. f. dent creuse
fût dent ulhal loc. → canina canine (dent de l’œil)
demòra (a la -) loc. à l’affût dentada n. f. 1. coup de dent 2. morsure
demòra per l’enquantaire (tres èuros o -) expr. dentadura n. f. (s. XIV. . . ) denture
1. trois euros c’est mon dernier prix 2. vous pou- dentar v. 1. faire les dents 2. voir quelqu’un de
vez le ravaler près
demorada n. f. (s. XII.) attente dentari, ària adj. (s. XVIII. . . ) dentaire
demorança n. f. 1. demeure - cit.: En un mas, pas dentat n. m. quelque chose à se mettre sous la
tròp luenh de nòsta demorança, èra vengut s’establir dent
una família de la vila onte i aviá de damisèlas (Frederic dentat, ada adj. (s. XIV.) denté, ée
Mistral, s. XIX). 2. habitation
dentejar v. 1. mettre ses dents 2. mordre 3. cla-
demorant n. m. 1. le reste 2. la suite
quer des dents
demorar v. 1. demeurer - cit.: Le contentament
dentèla n. f. (s. XVI. . . ) dentelle veire: dentelh
qu’ieu recebi per ací, me fa cercar pretèxte d’i demorar
dentelejar v. être dentelé
(Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) 2. rester
dentelh n. m. (s. XII.) 1. créneau veire: dentèla
demorar a la bòria loc. demeurer à la ferme
2. dentelure
demorarem per grana (non -) expr. il faut
dentelhar v. créneler
mourir un jour
dentelièr, èra n. dentelier, ière
demotic, ica adj. e n. (s. XIX. . . ) démotique
denticion n. f. (s. XVIII. . . ) dentition
denantida n. f. retard
denantir v. 1. retarder 2. aller doucement dentièr n. m. (s. XIX. . . ) dentier
denegacion n. f. (s. XIV. . . ) dénégation dentifrici n. m. (s. XX.) dentifrice
denegar v. (s. XIV.) dénier, nier dentilha n. f. dentelure
denegator, tritz (pl. denegators, trises) adj. e n. dentilhon n. m. 1. denticule 2. chicot
(s. XVIII. . . ) denegador dénégateur, trice dentista n. (s. XVIII. . . ) dentiste
denegatòri, òria adj. (s. XIX. . . ) dénégatoire dents (a còps de -) à coups de dents
denhada n. f. bon vouloir dents (alongar las -) loc. être affamé, ée
denhar v. (s. XII.) 1. daigner 2. juger digne dents (botar de -) loc. faire les dents
denièr n. m. (s. XII.) denier dents (clavar las -) loc. serrer les dents
denierada n. f. (s. XII.) denrèa denrée dents (far cracinar las -) loc. grincer des dents
denieròla n. f. tirelire dents (far cruissir las -) loc. grincer des dents
denigrament n. m. (s. XVI. . . ) dénigrement dents (far fòc de las -) loc. grincer des dents de
denigrant, anta adj. (s. XVIII. . . ) dénigrant, anta colère
denigrar v. (s. XIV. . . ) dénigrer dents (levar -) loc. faire ses dents
denomenar v. (s. XII.) dénommer dents (téner la mòrt entre las -) expr. être un
denomenat, ada adj. (s. XII.) dénommé, ée mort en sursis
denominacion n. f. (s. XIV.) dénomination dents contra qualqu’un (virar las -) loc. mon-
denominatiu, iva adj. e n. (s. XIV.) dénominatif, trer les dents
ive dents de secas (non a que las / a pas que las -)
denominator n. m. (s. XV. . . ) denominador expr. il est trempé
dénominateur - src.: Honnorat, 1846: "denom- dents del sen n. f. plur. dents de sagesse
inatour" dents d’eissudas (non aver que las / aver pas
denóncia n. f. dénonciation veire: denonciacion que pas -) expr. être trempé jusqu’aux os
dents li glatisson (las -) loc. les dents lui
denonciacion n. f. (s. XIII.) dénonciation veire: claquent
denóncia dents ulhals n. f. plur. canines supérieures

167
denudar desacosselhar

denudar v. (s. XIV.) desnudar 1. dénuder depreciator, tritz (pl. depreciators, trises) n.
2. dépouiller (s. XVIII. . . ) despreciador; despreciaire déprécia-
deontologia n. f. (s. XX.) déontologie teur, trice
deontologic, ica adj. (s. XX.) déontologique depredacion n. f. (s. XVII. . . ) déprédation
departament n. m. (s. XIX.) despartament dé- depredator, tritz (pl. depredators, trises) n. (s.
partement XIII. . . ) déprédateur, trice
departaments d’otramar n. m. plur. départe- depression n. f. (s. XIV.) dépression
ments d’outre-mer depressiu, iva adj. e n. (s. XIX. . . ) dépressif, ive
departida n. f. (s. XIII.) départ depriment, enta adj. (s. XIX. . . ) déprimant, ante
depaus (pl. depauses) n. m. dépôt deprimir v. (s. XIX. . . ) déprimer
depausament n. m. (s. XIII.) action de déposer depuracion n. f. (s. XIV.) dépuration
depausant, anta adj. e n. (de "depausar") dé- depurament n. m. (s. XIV.) action de dépurer
posant, ante (qui fait une déposition) depurar v. (s. XIV.) dépurer
depausar v. (s. XIII., de "pausar") 1. déposer (des- depuratiu, iva adj. (s. XIV.) dépuratif, ive
tituer) 2. déposer (faire une déposition) 3. dé- deputacion n. f. (s. XV. . . ) députation
poser (faire un dépôt) deputar v. (s. XIII.) députer
depausat, ada adj. (s. XIX.) déposé, ée (marque deputat, ada n. (s. XVI.) député, ée
...) dequé n. m. 1. bien 2. avoir 3. fortune
depend (aquò -) loc. c’est selon dequé (aver son -) loc. être aisé
depend sonque d’el (aquò -) loc. il ne tient qu’à dereliccion n. f. (s. XVI. . . ) déréliction
lui derision n. f. (s. XIII.) dérision
dependéncia n. f. dépendance derisòri, òria adj. (s. XIV.) dérisoire
dependent, enta adj. dépendant, ante
derivable, abla adj. (s. XIX. . . ) dérivable
dependre v. dépendre veire: despendre - cit.: A
derivacion n. f. (s. XIV.) dérivation
pena fosquèri nascut que ma maire se trobèt [sense]
derivar v. (s. XIV.) dériver veire: desrivar
lait, calguèt cercar de noirissa ; e mon paire dont èri
derivat, ada adj. (s. XVIII. . . ) dérivé, ée
lo prumièr fruit, a fòrça de rodar, ne trobèt una a En
derivatiu, iva adj. e n. m. (s. XIII.) dérivatif, ive
Menon que depend d’aquesta [parròquia], m’i portèt e
dèrma n. m. (s. XVII. . . ) derme (peau)
aquò’s aquí que som estat noirit (Joan-Loís Fornèrs, s.
XVIII) dermatologia n. f. (s. XIX. . . ) dermatologie
depénher v. (s. XII.) dépeindre (décrire) dermatologic, ica adj. (s. XIX. . . ) derma-
depensas publicas n. f. plur. dépenses tologique
publiques (écon.) dermatologista n. (s. XIX. . . ) dermatologiste
deperdicion n. f. (s. XIV.) déperdition dermatològue, òga n. (s. XX. . . ) dermatològ der-
deperir v. (s. XIV.) dépérir matologue
depilacion n. f. (s. XIV.) épilation dermatoptic, ica adj. (s. XX. . . ) dermatoptique
depilar v. (s. XIV.) despilar épiler dermatòsi n. f. (s. XIX. . . ) dermatose
depilatiu, iva adj. (s. XIV.) dépilatif, ive dermic, ica adj. (s. XIX. . . ) dermique
deplorablament adv. (s. XVII. . . ) déplorable- dermiti n. f. (s. XIX. . . ) dermite
ment dermografia n. f. (s. XX. . . ) dermographie
deplorable, abla adj. (s. XV. . . ) déplorable derogacion n. f. (s. XV. . . ) dérogation
deplorar v. (s. XII. . . ) déplorer derogar v. (s. XIV.) desrogar déroger
deportacion n. f. (s. XX.) déportation derogatòri, òria adj. (s. XIV. . . ) dérogatoire
deportar v. (s. XX.) déporter derogéncia n. f. (s. XVII. . . ) dérogeance (no-
deposicion n. f. (s. XIV., lat. depositio) déposition blesse. . . )
depositari, ària adj. e n. (s. XV., lat. depositarius) deroïr v. 1. détruire 2. tomber en ruines
dépositaire derraic, aiga adj. → tardiu, iva tardif, ive
depositòri n. m. (de "depausar") dépositoire dès prep. (s. XII.) 1. dès 2. depuis
depòst (pl. depòstes) n. (lat. depositum) dépôt desabitar (se -) v. changer de logement
(choses déposéees) veire: depaus - src.: J. Ubaud, desabrivar (se -) v. 1. se déshabituer 2. se cor-
2011 : depòst riger
depravacion n. f. (s. XVI. . . ) dépravation desabrivar del tabat (se -) loc. perdre
depravar v. (s. XIV.) dépraver l’habitude du tabac
depreciacion n. f. (s. XVIII. . . ) despreciacion desacòrd n. m. (s. XII.) désaccord
dépréciation desacordar v. (s. XII.) désaccorder (ne plus être
depreciar v. (s. XVIII. . . ) despreciar déprécier d’accord)
veire: despresar desacosselhar v. (s. XII.) desaconselhar ne pas
depreciatiu, iva adj. (s. XIII. . . ) dépréciatif, ive donner de bons conseils veire: acosselhar

168
desacosselhat, ada desbondar

desacosselhat, ada adj. qui n’a pas reçu désaviant, anta adj. 1. déroutant, ante 2. dé-
de bons conseils (sphère privée, intime) veire: solant, e (qui provoque le désarroi)
acosselhat desaviar v. 1. dérouter - cit.: Era desaviada e plus
desafilar v. (s. XII.) émousser mòrta que viva (J. Rancher, TDF, s. XIX) 2. dé-
desagafar v. 1. détacher 2. décoller tourner 3. se perdre 4. fig. dévoyer
desagradable, abla adj. (s. XIV.) désagréable desaviar (se) v. se fourvoyer
desagradança n. f. (s. XIV.) désagrément desaviat (es -) loc. il est en désarroi
desagradiu, iva adj. (s. XIII.) déplaisant, ante desaviat per sas frequentacions (foguèt -) expr.
desagrat (a son -) loc. contre son gré il a été dévoyé par ses fréquentations
desaguici n. m. désagrément - cit.: Tot e jamai desaviat, ada adj. e n. 1. dérouté, ée 2. détourné,
s’es tengut a me [borolar] l’agràs e me far qualque ée, perdu 3. fig. dévoyé, ée 4. en désarroi
desaguici, aquel mistoflet dieu dels gratilhons (Pèire desaviat, ada n. un déclassé
Godelin, Tresena floreta, s. XVII) desaviats (nos sèm -) loc. nous nous sommes
desalbergar v. (s. XIV.) déloger perdus
desamiantar v. désamianter desbanar los buòus (fa un vent a -) expr. il fait
desamiantatge n. m. désamiantage un vent à décorner un bœuf
desamistat n. f. (s. XIII. . . ) brouillerie desbarat n. m. (s. XII.) déroute
desamor n. m. (s. XIII.) désamour desbarcador n. m. débarcadère
desamparament n. m. (s. XIII.) desemparament desbarcament n. m. débarquement
action de désemparer desbarcar v. débarquer
desamparar v. (s. XII.) desemparar désemparer desbarqui (ara me -) loc. là, je suis complète-
ment largué (fam.)
desamparar de sos dreits (se) loc. abandonner
desbarrotar v. 1. ouvrir 2. renverser
ses droits
desbartassadoira n. f. débroussailleuse (ma-
desanada n. f. mauvaise mine
chine)
desanar v. (s. XIII.) cesser d’aller bien
desbartassar v. débroussailler
desanar (se) v. aller à vau-l’eau
desbartassatge n. m. débroussaillage
desanat, ada adj. 1. qui ne va pas bien 2. qui
desbastar n. m. 1. enlèvement du bât
perd sa santé
2. déchargement
desancar v. 1. déhancher 2. éreinter
desbastar v. enlever le bât
desapariar v. dépareiller desbastar de l’ase que se coneis la macadura (es
desapesar v. 1. perdre pied 2. ne plus pouvoir al -) expr. c’est dans l’action que l’on découvre
marcher les problèmes
desapesat (soi -) loc. je ne peux plus mettre un desbastejar v. 1. quitter le travail 2. débrayer
pied devant l’autre 3. se mettre en grève (poser le bât)
desapréner v. (s. XII.) désapprendre - cit.: lo còrs desbatejar ! (n’i a per se -) expr. cela me rend
se duèrb coma un portal de prima / la nuèch s’ensenha fou
/ lo jorn se pren / tot es possible a una condicion desbatejar (se) v. se donner au diable
practica /magica / unica / impossibla / e simpla / cal desbatre v. (s. XII.) débattre
desapréner l’ortografia (Andrieu Combetas, Borassa, desbelugar v. dessiller les yeux
1974) desbendar v. ôter un bandeau
desarmar v. (s. XII.) désarmer desbigossar v. 1. disloquer 2. désarticuler 3. se
desarrapar v. détacher une chose fixée tortiller
desastrat, ada adj. (s. XIII.) abandonné des dieux desbinhar v. 1. contrefaire 2. débiner 3. dire
desastre n. m. (s. XII.) 1. infortune 2. désastre du mal.
desastruc, uga adj. (s. XII.) infortuné, ée desbocar v. 1. déboucher 2. débouquer (t. de
desaurelhar v. 1. essoriller 2. couper les or- marine : sortir d’un chenal)
eilles desbocassament n. m. propos osés
desaurelhar la nòvia loc. publier les bans (que desbocassar v. parler sans retenue, sans
chacun apprenne) mesurer ses propos
desavenir (se) v. être en désaccord desbocassat, ada n. déshonnête en paroles
desaviada n. f. 1. dévoiement 2. détournement desbocat, ada adj. 1. bavard 2. libre dans ses
desaviada una mainada (a -) expr. a dévoyé une propos
jeune fille desbolir v. 1. blanchir les légumes veire: bolir
desaviadura n. f. 1. fourvoiement 2. erreur 2. cesser de bouillir 3. se refroidir
3. désarroi desbolonar v. déboulonner
desaviaire, aira n. 1. qui dévoie / détourne / desbondar v. 1. débonder 2. (fig.) dire ce que
égare 2. esprit brouillon l’on a sur le cœur

169
desborrada descendéncia

desborrada n. f. volée de coups descampeta (préner la -) loc. prendre la poudre


desboselar v. démolir - cit.: Dins totes los clo- d’escampette
quièrs trelhonavan las campanas. Per qual classejan descanilhar v. 1. écheniller 2. décamper (fuir)
? Per Jaurés mòrt ? O ja pels òmes e pels joves que 3. décaniller
devon quitar la femna e los dròlles, o lo paire e la descantonar v. écorner (briser les coins)
maire, en lor daissant trabalh e pensaments, e que descapdelada n. f. mauvais rangement ou dis-
fòrça non tornaràn ? Pels regimes que van cabussar, position (lieu)
pels empèris que se van desboselar ? Pel campèstre e descapdelar v. 1. déranger 2. mettre en désor-
per las vilòtas occitanas que se voidaràn ? Per un país dre (défaire une pelote)
que ne demorarà desparaulat ? (Jòrdi Blanc, Jaurés e descapdelat, ada adj. en désordre (lieu)
Occitania, 1985) descapelada n. f. 1. salut 2. coup de chapeau
desbosiga n. f. défrichement descapelar (se) v. pron. se découvrir (chapeau)
desbosigaire, aira n. défricheur, euse descapelatz-vos ! loc. découvrez-vous !
desbosigar v. défricher descaradament adv. 1. effrontément 2. affreuse-
desbosir v. cuire trop ment
desbotar v. débotter descarat, ada n. 1. défiguré, ée 2. effronté, ée
desbotar v. tirer le vin d’un tonneau 3. affreux - cit.: Açò ditz, e me ven de còsta, / revis-
desbracar v. cesser d’être braqué sur itar, còsta per còsta, / le descarat còp que son trait /
desbracar (sense -) loc. sans désemparer dins mon paure còrs aviá fait, / e vist que l’a, de mala
desbragar v. 1. déculotter 2. (fig.) défaire les fòrça, / le retira damb una estòrsa / afin que le cap bar-
cordes d’un fardeau belat, /que s’èra lasins clavelat, / tirès per la metissa
desbragar (se) v. 1. quitter son pantalon 2. fig. traça, / le còr [desregat] de sa plaça (Pèire Godelin,
manquer à sa parole Ramelet, s. XVII)
desbranda (préner la -) loc. tomber en déconfi- descarcavelar de (se) loc. se dépêcher de
ture descarga n. f. décharge
desca n. f. grande corbeille ronde descarga ! (bèla -) loc. débarras ! (bon)
descabeçar v. 1. décapiter 2. fig. ne plus y descargador n. m. (s. XIX. . . ) déchargeur (ma-
penser chine)
descabeçar (non s’o pòt -) loc. il ne peut pas se descargador n. m. déchargeoir (lieu où l’on
l’ôter de la tête décharge) - src.: Achard, 1785 : "descargadou"
descabelhar v. (s. XII.) écheveler descargaire, aira n. déchargeur, euse (per-
descabelhat, ada adj. échevelé, ée sonne)
descabestrar v. débrider descargament n. m. déchargement
descabestrat, ada adj. 1. être débridé, ée 2. (fig.) descargar v. (s. XIII.) décharger
être sans retenue descargat, ada adj. déchargé, ée
descaça n. f. 1. aversion veire: òdi 2. acharne- descarnar v. (s. XIII.) décharner
ment contre quelqu’un descarnat, ada adj. décharné, ée
descaça (préner en -) loc. prendre en aversion descasença n. f. (s. XIII.) déchéance veire:
descaçar v. 1. chasser veire: caçar 2. supplanter decadéncia - cit.: Un pòble pòt pas se contentar
descada n. f. contenu d’une corbeille [d’exprimir] sa pensada en d’innombrables parlars.
descadenar v. (s. XII.) désenchaîner Los parlars populars, espelisons galhardas mas assal-
descadençar (se) v. prendre la mesure vatgidas d’una lenga en descasença, an una fin natu-
descagassar v. élever (démerder) un enfant rala : es de s’escartar pauc a pauc de la lenga-maire,
(triv.) de s’abastardir de mai en mai (Antonin Perbòsc, Fòc
descaire v. déchoir nòu, 1904)
descais (pl. descaisses) n. m. (de descai + s) descauç, auça (pl. descauces, auças) adj. (s. XIII.)
déchet veire: deishet déchaussé, ée
descaissalar v. édenter descauçament n. m. action de déchausser
descaissar v. 1. décaisser 2. vider une caisse descauçar v. (s. XIII.) déchausser
descaissariá n. f. (s. XX.) déchetterie descauçar (lo farai sense me -) loc. je le ferai
descaissejar v. (de « descais ») produire du sans peine, sans me gêner
déchet veire: descaissar, deishetar descauçar per dire (non se -) loc. 1. ne pas pren-
descaladaire, aira n. 1. dépaveur 2. émeutier dre des gants pour dire 2. dire sans ménage-
descaladar v. dépaver veire: caladar ment
descambiar v. rompre un échange descausir v. 1. pousser vers la sortie (emploi)
descaminar v. s’égarer 2. harceler pour congédier
descampar v. 1. décamper 2. fuir descavalgar v. descendre de cheval
descampeta n. f. 1. évasion 2. fuite (fam.) descendéncia n. f. (s. XIII. . . ) descendance

170
descendent, enta descrestianar (se)

descendent, enta n. (s. XIV.) descendant, ante descofar v. décoiffer


(généalogie. . . ) descofinar v. accoucher secrètement (fam)
descendre v. (s. XIII.) descendre (généalogie. . . ) descofir v. (s. XII.) desconfir 1. déconfire 2. vain-
veire: davalar cre 3. ruiner
descenta n. f. (s. XVIII.) descente descofit, ida adj. (s. XII.) desconfit 1. déconfit, ite
descenta de justícia / de polícia. . . n. f. de- veire: cofin 2. vaincu, ue 3. ruiné, ée
scente de justice / de police. . . descolonizacion n. f. (s. XIX. . . ) décolonisation
descentralizacion n. f. (s. XIX. . . ) décentralisa- descolonizar v. (s. XIX. . . ) décoloniser
tion descolonizator, tritz (pl. descolonizators,
descentralizar v. (s. XIX. . . ) décentraliser trises) adj. e n. (s. XIX. . . ) descolonizaire dé-
descentralizator, tritz (pl. descentralizators, colonisateur, trice
trises) adj. e n. (s. XIX. . . ) descentralizaire; descoloracion n. f. (s. XIII.) décoloration
descentralizador décentralisateur, trice descolorar v. (s. XII.) décolorer
deschicar v. r mettre en morceaux, déchirer, descomptar v. (s. XIX.) décompter - src.: . Piat,
déchiqueter veire: chic, chica, deschicotar 1893 : descomtar
deschicotada (rauba) n. f. (s. XVIII. . . ) robe à descomptatge n. m. décomptage
crevés (hist. costume) descompte n. m. décompte
deschicotadoira n. f. (s. XX.) déchiqueteuse (ma- descompte n. m. (s. XIX.) décompte - src.: L. Piat,
chine) 1893 : descomte
deschicotar v. 1. taillader veire: chicotar 2. met- descompte n. m. décompte
tre en pièces, en morceaux 3. déchiqueter (am- desconegut, uda adj. inconnu, ue - cit.: E me
plif.) trobèri dins la rèirebotiga escura, siegut sus una saca,
deschicotat, ada adj. déchiqueté, ée una tassa dins las mans. Lo cafè caud, brutlant e
deschicotatge n. m. (s. XX.) déchiquetage sucrat, un beuratge negre desconegut dins mon país,
deschifrable, abla adj. (s. XVII. . . ) déchiffrable cossí noliá ! E me reviscolèt (Joan Bodon, La Quimèra,
deschifraire, aire n. (s. XVI. . . ) déchiffreur (per- 1974)
sonne) desconfessat, ada adj. (s. XIII.) non confessé, ée
deschiframent n. m. (s. XVI. . . ) déchiffrement desconfitura n. f. (s. XIII.) 1. déconfiture 2. ruine
deschifrar v. (s. XV. . . ) déchiffrer veire: chifra descordar v. délacer
deschifratge n. m. (s. XVI. . . ) déchiffrage descordurar v. 1. déplier 2. découdre
deschucar v. exprimer le suc descorquilhar v. décortiquer (maïs)
deschucat, ada adj. tari de son suc descorrejonar v. 1. défaire les lacets 2. déserrer
desclavadas las dents (non a / a pas -) loc. 1. il les cordons de la bourse
n’a pas desserré les dents 2. il est resté silen- descorrejonar la borsa loc. délier les cordons
cieux de la bourse
desclavar v. → L’un sentiá d’un estòc desclavar descortés, esa (pl. descorteses, esas) adj. (s. XIII.)
las costèlas, / per ont s’estorissiá la sang a bèl ra- discourtois, oise
jòll’autre, que mila pics alongavan pel sòl, / vesiá descortesiá n. f. (s. XIII.) discourtoisie
son paure còrs despartit en estèlas (Pèire Godelin, descóser v. (s. XII.) découdre
Ramelet, s. XVII) 1. déclencher 2. ouvrir (porte descosselhar v. desconselhar 1. se récuser
fermée à clé) 3. desserrer (dents) 4. disjoindre 2. laisser quelqu’un à son idée
desclavelar v. déclouer descosselhat, ada adj. desconselhat seul avec
descloscar v. 1. extraire le noyau d’un fruit ses idées, sans conseil
2. tirer un animal de sa coquille descotida n. f. peignée (démêler)
desclucar v. 1. ouvrir les yeux 2. se dessiller descotidor n. m. démêloir
descoatar v. couper la queue descotir v. 1. démêler 2. découvrir quelque
descobèrta n. f. (s. XII. . . ) découverte (inven- chose
tion) descotir que loc. découvrir que
descobèrta n. f. 1. mine à ciel ouvert 2. vide descreire v. ne pas/plus croire
descobèrta (aquela mòrt fa una bèla -) expr. ce descréisser v. (s. XII.) décroître
décès laisse un grand vide descresença n. f. incrédulité
descoblar v. (s. XII.) découpler descresent, enta adj. incroyant, ante
descobrir v. (s. X.) découvrir (inventer) descrestar v. couper la crête (maïs)
descodificacion n. m. (s. XX.) descodatge dé- descrestianar ! (n’i a per se -) loc. cela me rend
codage fou
descodificar v. (s. XX.) descodar décoder descrestianar (se) v. 1. ne plus se comporter en
descodificator n. m. (s. XX.) descodador; chrétien 2. se mettre en colère : « sortir de ses
descodificador décodeur gonds »

171
descripcion desferrar per li tèner pè (non se cal -)

descripcion n. f. (s. XIV.) description desencolar v. 1. décoller (colle) 2. déprendre


descriure v. (s. XII.) décrire desencombrar v. (s. XII.) désencombrer
descrochonar v. dégrafer desencrosar v. déterrer
desculefar v. 1. écosser 2. (fam.) décoiffer desenculpar v. (s. XVI. . . ) disculper
3. se faire accrocher par une voiture (tailler un desenfornar v. défourner
short) desenièr n. m. (s. XIV.) dizenier
desculefar (ai mancat de me far -) loc. j’ai failli desenjocada n. f. lever de son lit (fam.)
me faire heurter par une voiture desenjocar v. 1. déjucher 2. dénicher
desdaurar v. (s. XIX. . . ) dédorer desensar v. faire perdre le sens
desdauratge n. m. (s. XIX. . . ) dédorage desensenhat, ada n. mal appris veire: malensen-
desdenh n. m. (s. XII.) dédain hat
desdenhar v. (s. XIII.) dédaigner desentortibilhar v. détortiller
desdenhós, osa (pl. desdenhoses, osas) adj. (s. desentutar v. faire sortir de son trou
XIII.) dédaigneux, euse desenvesc (pl. desenvesques) n. m. action de
desdire v. (s. XII.) dédire s’ôter le visqueux
desdire que far un marrit mercat (val mai se -) desenvescar v. 1. désengluer 2. s’en sortir
expr. il vaut mieux se dédire que faire un mau- desenvescar (se’n -) loc. s’en dépêtrer
vais marché desenvolopament n. m. (s. XVIII. . . ) développe-
desdramatizar v. (s. XX. . . ) dédramatiser ment
desembargar v. (s. XIV.) débarrasser desenvolopar v. (s. XVI. . . ) développer
desembaucha n. f. (s. XX.) desbaucha
deseretaire, aira n. (s. XIII.) qui déshérite
1. débauchage (licenciement veire: embaucha
deseretar v. (s. XIII.) déshériter
2. t. ouvrier)
desèrt n. m. (s. XII.) désert - cit.: Eran polidas(. . . ),
desembauchar v. (s. XX.) desbauchar débaucher
talament polidas qu’aurián fait virar lo cap al quite
(priver de travail) veire: embauchar
sent Antòni dins lo desèrt, e aimablas. . . Que vos di-
desembauchat, ada adj. (s. XX.) desbauchat
rai. De carn atal ne fariá pecar mai d’un lo divendres,
débauché, ée (privé de travail) veire: embauchat
coma disiá l’autre jorn un de mos amics. . . N’i ajusti
pas mai ! (Paul Froment, Menuts afars de la vita,
desembauchatge n. m. (s. XX.) desbauchatge
1894)
1. débauchage (licenciement veire: embauchatge
desertar v. (s. XVII. . . ) déserter
2. t. technique)
desertor n. m. (s. XVII. . . ) déserteur
desembolhar v. 1. débrouiller 2. démêler
desesper n. m. (s. XIII.) désespoir
desembriagar v. désenivrer
desesperada (a la -) loc. de façon désespérée
desempachar v. (s. XIV.) 1. dépêtrer 2. lever des
obstacles desesperadament adv. (s. XII. . . ) désespérément
desemparada n. f. fait d’être désemparé, desesperança n. f. (s. XII.) désespérance
d’avoir abandonné veire: desemparament desesperant, anta adj. (s. XVII. . . ) désespérant,
desemparada (metre qualqu’un a la -) loc. ante
pousser quelqu’un à bout desesperar v. (s. XII.) désespérer
desemparament n. m. fait d’être désemparé, desesperat, ada adj. (s. XIII. . . ) désespéré, ée
d’avoir abandonné veire: desemparada desfantasiar v. dissuader d’une erreur
desemparar v. 1. désemparer 2. abandonner desfar v. (s. X.) défaire
3. démâter (marit.) desfasador n. m. (s. XX., del francés) déphaseur
desemparar de sos dreits (se -) loc. abandonner desfasament n. m. (s. XX.) déphasage
ses droits desfasar v. (s. XX.) déphaser
desempetegar v. 1. dégager 2. dépêtrer desfasat, ada adj. (s. XX.) déphasé, ée
desen, ena adj. (s. XIII.) dixième desfautar qualqu’un loc. manquer à sa parole
desena n. f. (s. XIV.) dizaine desfèci (far -) loc. causer du dégoût
desenament n. m. (s. XIV.) dixièmement desferrar v. 1. perdre ses fers (cheval. . . )
desenant adv. désormais - cit.: Vos enaneriatz, e 2. déchaîner
pèr beure, desenant vengueriatz cotria (Robèrt Lafònt, desferrar (se -) v. 1. se déferrer 2. perdre un
1971, p. 49) fer (cheval) 3. fig. se déconcentrer 4. se laisser
desenar v. décupler troubler, démonter
desencarnar v. amaigrir desferrar (sense -) loc. sans se laisser démonter
desencofrar v. descofrar décoffrer veire: en- desferrar per compréner (non se cal -) loc. il ne
cofrar faut pas se casser la tête pour comprendre
desencofratge n. m. descofratge décoffrage desferrar per li tèner pè (non se cal -) loc. il ne
veire: encofratge faut pas perdre pied pour le suivre

172
desferrat (a totjorn un pè -) desmalhar

desferrat (a totjorn un pè -) loc. il ne peut tenir desgrunar sa pitança loc. engager sa fortuna
en place (fam.)
desfila (préner la -) loc. prendre la tangente desguisable, abla adj. (s. XIII.) déguisable
desfilar v. (s. XII.) 1. effiler 2. découdre desguisament n. m. (s. XIII.) déguisement
desfilfrar v. 1. effilocher 2. déchirer une répu- desguisar v. (s. XIII.) déguiser
tation design n. m. (s. XX. . . , mot anglés) design
desfisança n. f. défiance designacion n. f. (s. XIV.) désignation
desfisança es maire de l’assegurança (la -) expr. designar v. (s. XII.) désigner - cit.: Existís de nom-
la défiance est mère de la sureté broses adjectius qualificatius o substantivats formats
desfisar (se) v. pron. 1. se défier 2. reprendre sa suls numerals, que servisson sovent a designar de
parole mesuras o de causas en relacion amb lo nombre (Loís
desflacar v. 1. cesser 2. lâcher Alibèrt, Gramatica occitana, 1935)
desflorar v. choisir le meilleur au détri- designer n. m. (s. XX. . . , mot anglés) designer
ment du vendeur, des autres acheteurs (fruits, desinéncia n. f. (s. XIV. . . ) désinence
légumes. . . ) veire: deflorar desinencial, ala adj. (s. XIX. . . ) désinentiel, elle
desforrelar l’espasa loc. dégainer l’épée desinformar v. désinformer
desfortuna n. f. infortune - cit.: Mès que ? lo lop desinvòlte, òlta adj. (s. XVII. . . , del cast. desen-
s’enfug; tot lo monde li crida / e cadun per lo préner i vuelto) desinvòlt désinvolte
cor a tota brida; de faiçon qu’a lo veire e coma es acor- desinvoltura n. f. (s. XIX. . . , de l’ital. disinvoltura)
sat, jo teni que per uèi lo dangèr es passat, que jo pòdi, désinvolture
segura e ses crenta deguna / ni de [pèrda] d’anhèl ni desir n. m. (s. XII.) désir
d’autra desfortuna, / gardar tota soleta e, selon mon desirable, abla adj. (s. XIII. . . ) désirable
umor, / sonjar tant que me plàcia al fait de mon amor desirar v. (s. XII.) 1. désirer - cit.: Los nostres libèls
(Francés de Corteta, La Miramonda, s. XVII) s’escampilhavan que prometian la venguda d’un cap-
desfortuna (per -) loc. par malheur mèstre coma totes lo desiràvem. E proclamàvem que
desfortunar v. rendre malheureux las nacions èran en armas per nos desliurar (Joan
desfrenar v. (s. XII.) agir sans retenue, sans frein Bodon, La Quimèra, 1974) 2. souhaiter
desfrenat, ada adj. effréné, ée desirar los bons tostemps n. souhaiter le bon-
desfresar v. (s. XIII.) débroder heur
desfronzir v. défroncer desirar una bona annada loc. souhaiter une
desgargalhar v. 1. se débrailler 2. être mal bonne année
ajusté desirièr, ièra adj. (s. XII.) convoiteux
desgargalhat, ada adj. 1. débraillé 2. mal ajusté desirós, osa (pl. desiroses, osas) adj. (s. XII.)
desgargantar (se) v. pron. s’égosiller désireux, euse
desgarnir v. (s. XII.) dégarnir desistir v. (s. XIII.) désister
desgarnir un autar per ne garnir un autre expr. desjaçar v. sortir du gîte
prendre à Pierre pour donner à Paul desjónher v. 1. disjoindre 2. se disjoindre
desgarronar v. 1. couper le jarret 2. fig. briser deslaçar v. (s. XIII.) délacer
les membres deslagastar v. 1. arracher les tiques 2. (fig) ar-
desgaspar v. égrapper racher pour soulager
desgaunhada n. f. 1. minauderie 2. grimace deslargar v. 1. sortir 2. déloger 3. lâcher 4. ré-
desgaunhar v. 1. minauder 2. contrefaire pandre
3. singer deslargar (se) v. 1. dire crûment sa pensée 2. se
desgordir v. dégourdir lâcher
desgordir son ben loc. dissiper sa fortune desleial, ala adj. (s. XIII.) déloyal, ale
desgordit coma l’aucèl qu’apèlan lo buòu (es -) desleialament adv. (s. XIII. « desleialment »)
expr. il est pataud à l’extrême déloyalement
desgordit coma un cabrit de tres meses expr. desleialtat n. f. (s. XIII.) déloyauté
dégourdi comme un chevreau de trois mois desligar v. délier
desgordit, cada còp son ascla (a -) expr. pour le deslogada n. f. entorse
dégourdi chaque coup porte deslogadura n. f. dislocation
desgorgat (èsser -) loc. être fort en gueule deslogar v. (s. XII.) degolhar; desgolhar
desgrat n. m. (s. XII.) 1. désagrément 2. mauvais 1. déboîter 2. disloquer
gré desmairar v. 1. sevrer (séparer de sa mère)
desgrifar de loc. arracher aux griffes de 2. sortir de son lit (fleuve)
desgrunador n. m. égrenoir desmaissar v. casser la mâchoire
desgrunar v. égrener desmalhar v. (s. XII.) démailler

173
desmamar despanolhar

desmamar v. → sebrar sevrer veire: despopar - desnud, uda adj. nu, nue - cit.: E d’a genol-
cit.: Mas aquel òme despuèi dos ans es desmamat de hons sus lo lièch, desnuda coma una victòria, piquèt
careças de femna. Sens que Lison n’aja la sentida, lo de las mans amb una fòga de manida (Max Allier,
sang [li] monta al cap, sos uèlhs venon fosques, e tot L’Emperau, 1977)
d’un còp, son poton fòl marca la boca de Lison d’un desobesir v. (s. XIII.) désobéir
ferre brosent (Joana Bartés, Lison, 1934) desobesissença (dever de -) n. m. devoir de
desmamar dels autres (se -) loc. faire bande à désobéissance
part desoccitanizar v. désoccitaniser
desmamatge n. m. sevrage desoccitanizat, ada adj. désoccitanisé, ée - cit.:
desmanilhar v. rompre l’anse Cresi pas çaquelà, e ne soi moquet, que cap de nòstres
desmarcar v. démarquer occitans desoccitanizats aja pensat que sas paraulas
desmargar v. 1. démancher - cit.: Elàs ! Ça disi poguèssen portar frucha al dedins de l’exagòn (Rodg-
jo, Satiri, / ara qu’as ausit mon martiri, / non te’n ièr Barta, Pròsas de tota mena, 1979)
trufes pas, se te plai, / coma jo non feguí [faguèri] ja- desolar v. (s. XIV.) désoler
mai / quand le bèl uèlh de Peironèla / t’aviá desmargat desondra-família n. m. déshonneur pour la
la cervèla / e que, tot enjaurit e baug, / vivotejavas famille
sense gaug (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) desondrar v. 1. déparer 2. abîmer 3. dire du
2. disjoindre 3. détraquer mal 4. déshonorer
desmarrimar (se) v. 1. s’attrister 2. s’affliger desonèst, èsta (pl. desonèstes, èstas) adj. (s. XIV.)
desmembrar v. (s. XIII.) démembrer malhonnête
desmemòriament adv. (s. XIV.) perte de la mé- desonèstament adv. (s. XIV.) malhonnêtement
moire desonestetat n. f. (s. XIV.) malhonnêteté
desmemoriar v. (s. XIV.) perdre la mémoire / la desonor n. m. (s. XII.) déshonneur
tête desonorar v. (s. XII.) déshonorer
desmentar (se) v. devenir fou desopilar v. (s. XIV.) désopiler
desmentida n. f. démenti (m.) desòrdre n. m. (s. XIV.) désordre
desmentir v. (s. XII.) démentir - cit.: La mòrt desorganizacion n. f. (s. XVIII. . . ) désorganisa-
d’Hitler es desmentida, e se parla pas de la fin de la tion
guèrra. Cal totjorn esperar. Pr’aquò dison que los desorganizar v. (s. XVI. . . ) désorganiser
internats chècs del camp son liberats aqueste maitin. desorganizator, tritz (pl. desorganizators,
Qué voldriá dire aquò ? (Josèp Salvat, Diurnal de la trises) adj. e n. (s. XVIII. . . ) desorganizaire dé-
deportacion, 1975) sorganisateur, trice
desmentit n. m. (s. XVIII.) démenti despacha coma un gavach (ne -) expr. il fait
desmentit (donar un -) loc. opposer un dé- beaucoup de travail
menti despachar v. 1. dépêcher 2. hâter 3. dégager
desmesclar v. démêler despachar besonha loc. aller vite en besogne
desmesura n. f. (s. XIII.) démesure (aller)
desmesura (a -) loc. outre mesure despalar v. perdre ses dents de lait
desmesurar v. (s. XIII.) dépasser la mesure despampa n. f. chute des feuilles (vigne)
desmesurat, ada adj. démesuré, ée despampaire, aira n. épampreur, euse (vigne)
desmingrar v. 1. désoler 2. donner du souci despampar v. épamprer (vigne)
desmistificacion n. f. (s. XX. . . ) démystification despampat n. m. chute des feuilles (vigne)
desmistificar v. (s. XX. . . ) démystifier despampat de las vinhas (al -) loc. à la chute
desmistificator, tritz (pl. desmistificators, des feuilles
trises) adj. e n. (s. XX. . . ) desmistificaire démys- despampatge n. m. épamprage
tificateur, trice despanar (se) v. 1. se dérober 2. partir 3. dis-
desmontar v. (s. XIII.) 1. descendre de cheval paraître 4. filer à l’anglaise
2. démonter despanjarnar (se) v. se débrailler
desmontar de son chaval (non se -) loc. de- despanolhar v. 1. dépouiller le maïs 2. (fam.)
meurer inébranlable dépouillement des bulletins de vote
desmusclar v. démettre l’épaule desparaulat, ada adj. → Dins totes los cloquièrs
desnaturar v. (s. XII.) dénaturer trelhonavan las campanas. Per qual classejan ?
desnevar v. 1. fondre (la neige) 2. déneiger Per Jaurés mòrt ? O ja pels òmes e pels joves que
desnosador n. m. 1. joint 2. (fig.) solution 3. in- devon quitar la femna e los dròlles, o lo paire e
terprétation, dénouement la maire, en lor daissant trabalh e pensaments, e
desnosaire, aira n. qui dénoue, trouve la solu- que fòrça non tornaràn ? Pels regimes que van
tion cabussar, pels empèris que se van desboselar ?
desnosar v. (s. XIV. « denozar ») dénouer Pel campèstre e per las vilòtas occitanas que se

174
desparaulat, ada despòlha

voidaràn ? Per un país que ne demorarà despa- despèrdre v. 1. égarer 2. perdre


raulat ? (Jòrdi Blanc, Jaurés e Occitania, 1985) despèrt, èrta adj. 1. réveillé, ée 2. éveillé, ée
1. réduit au silence 2. qui a perdu la parole despertar v. réveiller veire: desrevelhar
despareguda n. f. desparicion, desaparicion, despesolhar v. épouiller
disparicion disparition veire: avaliment despièit n. m. (s. XII.) dépit - cit.: Atanben plan
desparegut, uda adj. e n. disparegut disparu, me bremba, dirà l’autre, quand le sénher paire bailèc
ue veire: desparegut, aparegut fòrça trucs a dòna maire dedins aquel valat que vesètz
desparéisser v. (s. XIII.) disparéisser 1. dis- aquí, per despièit que non voliá manjar sopas (Odde
paraître veire: aparéisser 2. s’évanouir - src.: de Triors, 1578).
Lévy, 1909 : despareiser despièit (en -) loc. en dépit de
desparéisser coma una páur expr. dis- despièit de (en -) loc. prep. en dépit de
paraître furtivement despièit per el (n’ai -) loc. j’en ai honte pour
desparelhar v. (s. XII.) dépareiller lui
desparentada n. f. désaveu des siens despièit que n’aja (en -) loc. malgré qu’il en ait
desparentar v. 1. perdre/ quitter ses parents despieitant d’el (en -) loc. malgré lui
2. être désavoué par les siens despièitós, osa (pl. despieitoses, osas) adj. qui
despariar v. (s. XIV.) séparer d’une paire agit par dépit
desparlar v. parler à tort et à travers despiucelaire de noirissas (un -) loc. un enfon-
desparpelar v. dessiller les yeux ceur de portes ouvertes
desparpelar (te vau -) loc. je vais t’arracher les despiucelar v. (s. XII.) dépuceler
yeux despiucelatge n. m. (s. XII.) dépucelage
despart (metre a -) loc. mettre de côté (en desplaçar v. déplacer - cit.: Jos l’influéncia
réserve) d’aquela lei generala, los ancians proparoxitòns (mots
despart (préner qualqu’un a -) loc. prendre accentuats sus l’antepenultima sillaba) de l’anciana
quelqu’un à part lenga [...] an desplaçat l’accent per se cambiar en
despart de çò que (a -) loc. outre ce que paroxitòns (Loís Alibèrt, Gramatica, 1935)
despartida n. f. séparation desplai (s’aquò non vos -) loc. ne vous déplaise
despartida (èsser sus la -) loc. être sur le départ desplaire v. (s. XII.) déplaire
despartida (sus la -) loc. sur le départ desplaire (se) v. s’ennuyer
despartida dels bens (la -) loc. le partage des desplaser n. m. (s. XII.) déplaisir
biens desplega n. f. 1. étalage 2. fait de dire ou faire
despartir v. 1. séparer - cit.: L’un sentiá d’un trop long
estòc desclavar las costèlas, / per ont s’estorissiá la desplega (en -) loc. en étalage (boutique)
sang a bèl rajòl ; l’autre, que mila pics alongavan pel desplega (far una -) loc. en dire / faire trop
sòl, / vesiá son paure còrs despartit en estèlas (Pèire desplega de (far -) loc. faire étalage de
Godelin, Ramelet, s. XVII) 2. partager desplegada n. f. 1. déploiement 2. mise à jour
despartir (se) v. se séparer (couple. . . ) desplegar v. (s. XII.) 1. déplier 2. étaler 3. (armée)
despasimentar v. décarreler déployer
despassar v. (s. XII.) dépasser desplegar las velas loc. 1. déplier les voiles
despassar lo capelet loc. n’être plus maître de 2. étaler la marchandise
ses paroles desplumar v. 1. plumer 2. déplumer
despeçar v. (s. XIII.) dépecer despoder n. m. (s. XIII.) impuissance
despelhar v. déshabiller despoderament n. m. 1. impuissance 2. dépos-
despelhar sant Peire per vestir sant Joan loc. session
déshabiller Pierre pour habiller Paul despoderar v. 1. ôter le pouvoir 2. dépos-
despelocada n. f. dépouillement du maïs - cit.: séder 3. estropier 4. affecter 5. faire perdre ses
Los vesins son venguts a la despelocada, / los joens moyens
apariats: amorós e vesiada / en dus virats de man de- despoderar la cara de qualqu’un loc. 1. défig-
scohan lo cabelh, / l’estòrcen ras deu còth, darrigan sa urer quelqu’un 2. casser la gueule à quelqu’un
perruca ; / lavetz sa punta d’aur, nusa coma la cuca, despoderar una citacion loc. altérer une cita-
/ clareja dins los dits coma un tròç de sorelh (Josèp tion
Nolens, La flaüta gascona, 1897) despoderat de còr loc. (s. XVII.) sans courage
despendre v. dépenser despoderat, ada adj. e n. (s. XIII.) 1. impuissant
despens n. m. plur. (s. XV.) dépens 2. perclus 3. estropié 4. paralytique
despens de la princessa (a còst e -) loc. aux frais despodère aitan coma (non i a res que me -) expr.
de la princesse rien ne m’affecte autant que
despensa n. f. (s. XV.) dépense despoders n. m. plur. infirmités
despensar v. (s. XV.) dépenser veire: despendre despòlha n. f. (s. XII.) dépouille

175
despolhament dessús dejós (çò de -)

despolhament n. m. (s. XIII.) dépouillement aquò digne de se carrar dambe un plumacho de prètz
despolhar v. (s. XII.) 1. dépouiller 2. désabiller e d’estima (Pèire Godelin, s. XVII)
despolhar abans de se colcar (non se cal -) desrapar v. 1. déraper 2. glisser 3. détacher
chaque chose en son temps l’ancre
despopador, oira adj. qui peut être sevré, ée desrasigament n. m. (s. XIV.) déracinement
despopaire, aira n. qui sèvre (personne) desrasigar v. (s. XIV.) déraciner
despopar v. → sebrar sevrer veire: desmamar - desrason n. f. (s. XII.) déraison
cit.: "Non, disiái ieu ; car ieu sòi despopat, / ieu mangi desraubar v. (s. XIII. « deraubar ») dérober (voler
plan la sopa, amai salsissa, / [non] ai pus besonh sournoisement) veire: raubar - cit.: D’una costèla
d’aver cap de noirissa" (Augèr Galhard, A Josiàs, s. tendra, fina, / m’a desraubat lo nogalhon: / lo gròs
XVI) catàs de la vesina / sap plan causir lo bon talhon (Au-
despopat de temps a (es -) expr. il n’est plus gust Benazet, Menudas tròbas, 1926)
très jeune desregar v. derrigar 1. désenrayer 2. arracher
despopat, ada adj. 1. sevré 2. dégoûté desregar (se) v. ne pas avoir de retenue
despopatge n. m. sevrage veire: desmamatge desregat, ada adj. derrigat 1. désenrayé, ée 2. ar-
despòta n. despote raché, ée
despoterlar v. casser le bord d’un vase desrengar v. (s. XIII.) déranger
desròc n. m. → roïna ruine
despotisme n. m. despotisme
desrocar v. 1. renverser 2. démolir
despresar v. 1. dépriser veire: depreciar
desrompre de (se -) loc. se défaire de
2. déprécier
dessagelar v. (s. XIV.) desceller
desprofieitar v. gâter
dessarrar un matràs loc. décocher un trait
desprofieitat, ada adj. 1. gâché, ée 2. gâté, ée
dessasiment n. m. (s. XIII.) dessaisissement
desprofieitós (un trabalh -) loc. un travail ni
dessasir v. (s. XIII.) dessaisir
fait ni a faire
dessasonar v. (s. XII.) 1. dessaisonner 2. (fig.)
desprovesit, ida adj. dépourvu, ue déconcerter, parler hors du propos
despuèi prep. dempuèi depuis - cit.: Elàs ! Joan, dessemblança n. f. (s. XIV.) dissemblance
qu’es açò ? D’ont ven que Miramonda, / despuèi dessemblant, anta adj. (s. XIV. . . ) 1. dissemblant,
tres jorns ença, de nosauts se resconda ? (Francés ante 2. dissemblable
de Corteta, La Miramonda, s. XVII); Estimam qu’al dessemblar v. (s. XII.) différer (être différent)
punt de vista de la grafia, cal conciliar nòstras tradi- dessenada n. f. chose insensée
cions classicas, los resultats de l’estudi scientific de dessenar v. perdre le sens
la lenga, la grafia mistralenca e la grafia catalana,
dessenat, ada adj. 1. insensé 2. fou
sens tròp nos alunhar de las costumas a las qualas
dessenh n. m. (s. XV. . . ) dessin
èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt, Gramatica,
dessenhaire, aira n. (s. XV. . . ) dessinateur, trice
1935); E quand sèt oras avián picat despuèi un tròç al
dessenhar v. (s. XV. . . ) dessiner
cloquièr de Sant Miquèl, me caliá partir. . . Mas, en
dessentèri n. m. (s. XIII. . . ) dysenterie (f.)
me’n tornant, aviái d’alas que me portavan (Julieta
dessèrt n. m. dessert
Dissèl, s. XX)
dessèrt (èsser sense -) loc. être privé de dessert
despuèi non i anèri loc. la dernière fois que j’y
desservir v. (s. XIII.) desservir
allais
dessicacion n. f. (s. XIV.) dessiccation
despuèi non i èri loc. quand j’y étais
dessicar v. (s. XIV.) dessécher
despuntar v. épointer dessicatiu, iva adj. (s. XIV.) dessicatif, ive
desquaresmar v. rompre le jeûne dessicator n. m. (s. XX. . . ) dessicador dessicca-
desquilhar v. abattre comme des quilles teur
desrabar v. arracher dessosterrar v. dejosterrar déterrer
desrabar la coa dels ases (fa un vent a -) expr. il dessosterrar de vièlhs debats loc. réveiller de
fait un vent à décorner un bœuf vieilles querelles
desrabar lo pel (se -) loc. s’arracher les cheveux dessús n. m. dessus
desrabar ni fèrre ni clavèl (ne pòdi -) expr. je dessús prep. dessus
ne peux rien en tirer dessús n. m. ton aigu (musique)
desrabat (me’n soi -) loc. je m’en suis tiré dessús (en -) loc. adv. au-dessus
desrabatge n. m. arrachage dessús (far lo -) loc. donner le ton aigu
desramar v. 1. effeuiller 2. gauler les fruits dessús (per -) loc. prep. par dessus
desrambolhada n. f. mise en ordre dessús (préner lo -) loc. surmonter la maladie
desrambolhar v. démêler - cit.: Noirigat de dessús (venir -) loc. fondre sur
Tolosa, me plai de mantenir son lengatge bèl, e ca- dessús de (al -) loc. au-dessus de
pable de desrambulhar tota sòrta de concepcion ; e per dessús dejós (çò de -) loc. sens dessus dessous

176
dessús-dejós (èsser -) desvergonhar (se)

dessús-dejós (èsser -) loc. être sens dessus- destrabalhar v. (s. XIX.) débrayer (cesser le tra-
dessous vail) veire: grèva, cauma
destacar v. (s. XII.) détacher destral n. f. hache (f.)
destalentada n. f. manque de désir destrantalhar v. détraquer
destalentar v. 1. faire passer la faim 2. (fig.) destrauca la carrièra ? (ont -) loc. où débouche
ôter l’envie, le désir - cit.: E alòr, entre ela e ieu, cette rue ?
s’engatgèt una correspondéncia, o puslèu un escambi destraucar v. 1. faire sortir de son trou - cit.:
d’amor e d’amistança, que durèt mai de tres ans (...) . . . se pensava au mejan d’anar destraucar lo
: ieu, polidetament, abondant dins son feble, pèr la vielh collaborator qu’ara collaborava plus ges, mai
destalentar, se podiáu, a cha pauc ela, de mai en mai s’escondiá au fons de son granièr (Robèrt Lafònt,
adolentida e ferma, me trasènt, de letra en letra, sis 1984) 2. déboucher (rue. . . )
adieus desesperats. . . (F. Mistral, 1906) destraucar (se -) v. se tirer d’embarras
destalentar (se) v. passer son envie dèstre n. m. dextre (côté droit)
destalentat (èsser -) loc. être refroidi dans son dèstre (anar a grand -) loc. aller à grands pas
désir dèstre (èsser en -) loc. être dans le ravissement
destampar l’aiga loc. tirer la chasse dèstre (trabalhar a grand -) loc. travailler à
destancar v. 1. enlever la souche d’un arbre toute hâte
2. enlever ce qui résiste destreit n. m. (s. XII.) détroit
destapar v. déboucher destreit (èsser al -) loc. être dans la détresse
destapar lo pastís loc. divulguer un secret destressa n. f. (s. XIII.) détresse
destara n. f. baisse des prix (fin de marchés. . . )
destressonada (a la -) loc. en sursaut
veire: tara
destressonar (se) v. s’éveiller en sursaut
destelaranhada n. f. action d’enlever les toiles
destriament n. m. (s. XIV.) triage
d’araignées
destriar v. (s. XIV.) 1. distinguer 2. séparer
destelaranhar v. enlever les toiles d’araignées
destric n. m. (s. XII.) 1. dextérité 2. divertisse-
destendre v. (s. XII.) détendre
ment - cit.: Açò siá dit de fregada contra les tr-
destermenada n. f. agitation exagérée
ufandièrs, en favor de la lenga mondina, tolosana,
destermenaire, aira n. 1. qui déconcerte 2. sans
tolosenca, que nos a fornit de sas floretas per far le
limite
ramelet que cèrca qui, per destric e fòra d’afars, le
destermenar v. 1. dépasser les bornes veire: de-
vòlga véser de bon uèlh (Pèire Godelin, Ramelet, s.
terminar 2. excéder
XVII)
destermenat, ada adj. 1. hors de soi 2. immense
destrièr n. m. (s. XIII.) 1. destrier 2. cheval attelé
destimborlada (a la -) loc. follement
du côté droit
destimborlar v. 1. faire perdre la tête 2. mettre
destrigada n. f. un passe-temps
hors de soi 3. devenir fou
destimborlat (n’èsser -) loc. en perdre la tête destrigament n. m. (s. XIII.) action de hâter ou
de divertir
destimborlat, ada adj. e n. qui a perdu la tête
destin n. m. (s. XII.) destin destrigar v. (s. XIII.) 1. hâter 2. divertir
destinacion n. f. (s. XIV.) destination destruccion n. f. (s. XIII.) destruction
destinada n. f. (s. XII.) destinée destructible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) destructible
destinada (cadun sèc sa -) expr. chacun sa des- destructiu, iva adj. (s. XIV.) destructif, ive
tinée veire: astrada destructor, tritz (pl. destructors, trises) adj. e
destinada (cadun sèc sa -) expr. chacun sa des- n. (s. XV. . . ) destruseire destruidor; destrusidor
tinée destructeur, trice
destinar v. (s. XII.) destiner destruire v. (s. XII.) détruire
destinat a (èsser -) loc. être voué à desvariar v. 1. extravaguer 2. troubler
destinatari, ària adj. e n. (s. XIX. . . ) destinataire desvariat (èsser -) loc. perdre le fil
destituir v. (s. XIV.) destituer desvariat, ada adj. 1. troublé 2. égaré
destorbe n. m. 1. empêchement 2. dérange- desverdiada n. f. 1. cueillette avant maturité
ment 3. accident 2. fig. détournement de mineurs
destorbe (sense -) loc. à moins d’un accident, desverdiada de dròlles / minors loc. détourne-
d’un imprévu ment de mineurs
destorbes (aver de -) loc. être empêché desverdiar v. 1. cueillir avant maturité 2. fig.
destorn n. m. détour détourner des mineurs
destornar v. 1. détourner 2. renverser desvergonhadament adv. (s. XIII.) effrontément
destorrar v. 1. dégeler 2. se décoincer, briser la desvergonhar v. (s. XIII.) se conduire de façon
glace 3. venir à de meilleurs sentiments éhontée
destorrat, ada adj. 1. dégelé 2. dégourdi desvergonhar (se) v. renoncer à toute honte

177
desvergonhat, ada devenir

desvergonhat, ada adj. (s. XIII.) sans honte; sans determinatiu, iva adj. (s. XV. . . ) déterminatif,
scrupule - cit.: Es encara possible a un mèstre de ive
la geografia, coma de l’istòria, coma de la sociolo- determinisme n. m. (s. XIX. . . ) déterminisme
gia o de l’etnologia "miègjornalas" de se targar de determinista adj. e n. (s. XIX. . . ) déterministe
la mesconoissença e del mesprètz de la lenga d’òc, detestablament adv. (s. XIV. . . ) détestablement
e d’estampar las pròvas desvergonhadas de son [ig- detestable, abla adj. (s. XIV. . . ) détestable
norància] (Robèrt Lafont, Per un Institut d’Estudis detestacion n. f. (s. XIV.) détestation
occitans, 1980) detestar v. (s. XV. . . ) détester
desvestir v. dévêtir deton n. m. petit doigt de la main
desviament n. m. (s. XIII.) 1. dévoiement veire: detraccion n. f. (s. XIV.) détraction
deviacion 2. détournement detractacion n. f. (s. XIV.) détractation
desviança n. f. déviance detractar v. (s. XIV. . . ) destractar; detraire dé-
desviar v. (s. XIII.) 1. dévoyer veire: deviar 2. dé- tracter
tourner detractor, tritz (pl. detractors, trises) adj. e n. (s.
desvirar v. dévirer (t. maritime : tourner en XIV.) destractaire détracteur, trice
sens contraire). detràs (per -) loc. par derrière
desvirar las paraulas loc. détourner un propos detràs (pl. detrasses) n. m. l’arrière train
desvirar las paraulas de qualqu’un loc. dé- detràs de loc. adv. derrière de
tourner / défigurer les paroles de quelqu’un detràs de (al -) loc. derrière
desvirar sa vèsta loc. retourner sa veste (poli- dets (aver de pega als -) expr. avoir les doigts
tique) crochus (être un voleur)
desviratge n. m. dévirage (t. de marine : fait dets (se’n rosegar los -) loc. s’en mordre les
de tourner en sens contraire) doigts
desvolopament n. m. développement dets de la man (coma los dos -) loc. être intime-
det n. m. (s. XII.) doigt ment liés
det (i metre lo -) loc. mettre le doigt sur la plaie dets entre doas pèiras (aver los -) loc. ménager
det (triar al -) loc. trier sur le volet la chêvre et le chou
det entre doas pèiras (aver lo -) loc. être entre dètz adj. num. (s. XIII.) dix
l’enclume et le marteau dètz-e-nòu adj. num. dix-neuf - cit.: Me mancava
detalh n. m. (s. XIV.) détail ben dètz-e-nòu sòus, mas coma teniái çò plus gròs,
detalh (a -) loc. adv. au détail me pensavi que çò menut tombariá tot sol un jorn
d’estrenas. Tot virava plan, e i aviá qu’a esperar aquel
detalh (en -) loc. en détail
jorn astruc (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images)
detalhaire, aira n. détailleur, euse
dètz-e-sèt adj. num. dix-sept
detalhar v. détailler - cit.: Mon sermon serà [di-
dètz-e-uèit adj. num. dix-huit
visit] en tres punts : dins lo prumièr vos detalharai,
dètz-e-uèit (èsser en -) loc. être sens dessus-
per sa conduita, la castetat de santa Ceselha, e çò que
dessous
dirai regardarà las filhas (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII)
dètz-e-uèit (metre en -) loc. mettre en désordre
deteccion n. f. (s. XIV.) détection
deure v. → dever devoir
detectable, abla adj. (s. XX. . . ) détectable
deuriá èsser (non es lo que / es pas lo que -) loc.
detectar v. (s. XX. . . ) détecter il n’est pas tel qu’il devrait être
detectiu n. m. (s. XIX. . . ) détective deuriá, li ven çò que non voldriá (qui fa çò que
detector, tritz (pl. detectors, trises) adj. e n. m. (s. non -) expr. on récolte ce qu’on a semé
XX. . . ) détecteur, trice deute n. m. (s. XIII.) dette
detencion n. f. (s. XIV.) détention deute preissant (un -) loc. une dette criarde
deténer v. (s. XIII.) détenir deute public n. m. dette publique (écon.)
detentor, tritz (pl. dententors, trises) adj. e n. (s. deutes (lo recobrat dels -) loc. le recouvrement
XIV. . . ) detendor; deteneire détenteur, trice des dettes
deterioracion n. f. (s. XV. . . ) détérioration deutes (tres litres de marrida sang non pagan
deteriorar v. (s. XV.) détériorer pas un sòu de -) expr. le souci n’arrange pas les
determinabilitat n. f. (s. XIX. . . ) déterminabilité choses
determinable, abla adj. (s. XII. . . ) determinador devastacion n. f. (s. XVI. . . ) dévastation
déterminable devastar v. (s. XV. . . ) dévaster
determinacion n. f. (s. XIV.) détermination devastator, tritz (pl. devastator, trises) adj. e n.
determinant, anta adj. (s. XIX. . . ) déterminant, (s. XVI. . . ) devastaire dévastateur, trice veire: de-
ante gastaire
determinar v. (s. XIII.) déterminer devéner v. → devenir devenir
determinat, ada adj. (s. XIII. . . ) déterminé, ée devenir v. (s. XII.) devenir veire: devéner

178
dever diablèra (far la -)

dever n. m. le devoir dextralitat n. f. (s. XX. . . ) dextralité


dever v. (s. XIII.) devoir veire: deure diabèta n. m. (s. XV. . . ) diabèti diabète
dever de desobesissença n. m. devoir de dé- diabetic, ica adj. (s. XIV. . . ) diabétique
sobéissance diabetogèn, èna adj. (s. XX. . . ) diabétogène
deverbal, ala adj. e n. m. (s. XX. . . ) déverbal, ale diabetologia n. f. (s. XX. . . ) diabétologie
devers n. m. plur. devoirs (respect de la loi, de diabetològue, òga n. (s. XX. . . ) diabetològ diabé-
sa conscience. . . ) tologue
devèrs (pl. devèrses) n. m. 1. dévers 2. pente diable n. m. (s. XII.) diable
devèrs pertot loc. de tous côtés diable a, al mai volriá aver (al mai lo -) loc. plus
deversar v. (s. XIII.) déverser il en a, plus il en veut
devesiment n. m. (s. XII.) 1. division (partage diable al chaurit (anar del -) loc. tomber de
veire: division 2. désaccord) Charybde en Scylla
devesir v. (s. XII.) dividir diviser diable anar (del) loc. au pire; au pis aller
devètz dire de ieu ? (que -) loc. que devez-vous diable bat sa femna (lo -) loc. il pleut et fait
penser de moi ? soleil
deviacion n. f. (s. XV. . . ) déviation veire: desvia- diable dins la borsa (aver totjorn lo -) loc. être
ment toujours fauché
deviacionisme n. m. (s. XX. . . ) déviationnisme diable dins lo còrs (aver lo -) loc. avoir le dia-
deviacionista adj. e n. (s. XX. . . ) déviationniste ble au corps
deviar v. (s. XIV. . . ) dévier veire: desviar diable dins lo ventre (a lo -) expr. il a le diable
deviator, tritz (pl. deviators, trises) adj. (s. au corps
XIX. . . ) desviador déviateur, trice diable èra bèl (a quinze ans lo -) loc. il a mal
devin, ina n. (s. XIII.) devin, devineresse tourné
devina (a la -) loc. au petit bonheur diable i foguèsse (quand lo -) expr. même s’il i
devina (a la -) loc. au petit bonheur avait le diable
devina (anar a la -) loc. aller au hasard diable jos la calòta (las devòtas an lo -) expr. les
devina las fèstas un còp passadas expr. il est dévotes ont le diable sous la coiffe
peu perspicace diable lo bacèla (qui dona e puèi lèva, lo -) expr.
devina que (se -) loc. il se trouve que donner, c’est donner, reprendre, c’est voler
devinaire, aira n. devin, sorcier, ère diable lo bacele (lo -) expr. le diable le fesse
devinar v. (s. XII.) deviner (sens fort ou fami- diable lo maneja (lo -) expr. il est possédé du
lier) démon
devinhaire, aira n. 1. devin - cit.: L’òme rafiguèt diable lo pastissa (lo -) expr. il est possédé du
los pòts : "Lo devinhaire ! Cresètz encara al devinhaire démon
e a la sorcelariá, de jovents coma vautres. . . Daissatz- diable lo tabase (lo -) expr. le diable le batte
me rire. . . " (Joan Bodon, contes, 1953) 2. sorcier diable m’a petat al morre (lo -) expr. je n’ai pas
devinon devinalha (es -) loc. 1. c’est aléatoire de chance au jeu
2. c’est hasardeux diable non poguèt plus far lo mal, se faguèt er-
devís (pl. devises) n. m. (s. XIII.) 1. discours mita (quand lo -) expr. les méchants tentent
2. propos parfois de se "refaire une virginité"
devisar v. (s. XIII.) 1. parler 2. raconter diable non serà totjorn a la pòrta d’un paure
devistar v. 1. apercevoir à l’instant - cit.: Pas- òme (lo -) expr. l’injustice ne peut pas durer
mens, passant prèp de Marcon, Manuèla retenguèt diable per tornar (àngel per manlevar, -) expr.
son pas e, sens para ni gara, de tot son aplomb, a son il est plus facile d’emprunter que de payer ses
aise, muda, insolenta gaireben, lo devistèt longament, dettes
sos uèlhs negres e durs plan plantats dins los seus diable pòrta pèira (lo -) loc. à quelque chose
(Leon Còrdas, La vèspa, Òc, abr. 1951) 2. dévisager malheur est bon
devocion n. f. (s. XIII.) dévotion diable qu’es negre (non es tan / es pas tan -)
devocion (anar en -) loc. aller en pèlerinage expr. il est moins méchant qu’il n’en a l’air
devoraire, aira n. (s. XIII.) 1. dévoreur 2. vorace diable sap çò que fa, s’esperreca lo cuol (quand
devorar v. (s. XIII.) devorir dévorer lo -) expr. on regrette ses erreurs
devoriment n. m. tourment, souci diable te patacuòle (que lo -) loc. que le diable
devorir (se) loc. se désespérer t’emporte
devòt que lo bon Dieu (es mai -) expr. il est diable te patafiòle (que lo -) que le diable
plus royaliste que le roi t’emporte (euphémisme)
devòt, òta v. (s. XIII.) 1. dévot, ote 2. dévoué, ée diable ven l’anhèl, al diable torna la pèl (del -)
devòtament adv. (s. XIII.) dévotement expr. bien mal acquis ne profite jamais
dexteritat n. f. (s. XVI. . . ) dextérité diablèra (far la -) loc. faire le diable à quatre

179
diabolic, ica Dieu siá lausat !

diabolic, ica adj. (s. XIV.) diabolique - cit.: Lo diccionari n. m. (s. XVI. . . ) dictionnaire
vièlh s’èra enfuscat tanlèu sentir de qué ne virava, dictada n. f. (s. XVII. . . ) dictée
mantenent que, per res de res, levariá pas la lausas dictafòn n. m. (s. XX. . . ) dictafòne dictaphone
e qu’aquela sarralha diabolica èra bona que per tot dictar v. (s. XIII.) 1. dicter 2. prononcer 3. lire
abrasugar (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) dictat n. m. (s. XV. . . ) 1. dire 2. dicton 3. pièce de
diadèma n. f. (s. XIII.) diadème littérature
diafan, ana adj. (s. XII.) diaphane - src.: Honno- dictator, tritz (pl. dictators, trises) n. m. (s.
rat, 1846 : "diafan, ana" XIX. . . ) dictador dictateur - src.: Honnorat, 1846:
diafaneïtat n. f. (s. XIV. . . ) diaphanéité "dictatour"
diafanoscopia n. f. (s. XX. . . ) diaphanoscopie dictatura n. f. (s. XIX. . . ) dictature
diaforèsi n. f. (s. XIV.) diaphorèse (rhétorique) dierèsi n. f. (s. XIV.) diérèse
diaforetic, ica adj. (s. XIV. . . ) diaphorétique diesèl n. m. (s. XX. . . ) diésel
diafragma n. m. (s. XIV.) diaphragme dieselificacion n. f. (s. XX. . . ) diésélification
diagnostic n. m. (s. XVI. . . ) diagnostic dièta n. f. (s. XIII.) diète
diagnostica n. f. (s. XVI. . . ) diagnostique dieu n. m. (s. X.) dieu - cit.: Quant ne faguèt de
diagnosticar v. (s. XIX. . . ) diagnostiquer presics, l’abat Salvat, dins totes los ròdols d’Occitania
diague n. m. (s. XIII.) diacre diacre - cit.: Senhor, ! Dieu sol o sap (Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena,
te pregam pels diagues (Missal, 1979) 1979)
dialectal, ala adj. (s. XIX. . . ) dialectal, ale Dieu (èsser amb -) loc. être dans la jubilation
dialectalament adv. (s. XIX. . . ) dialectalement Dieu (tron de -) n. m. 1. il ne tient pas en place
dialectalisme n. m. (s. XIX. . . ) 1. dialectisme 2. c’est un homme intrépide
2. dialectalisme Dieu barba de palha (far de -) expr. parler de
dialectalizacion n. f. (s. XIX. . . ) dialectalisacion Dieu avec irrévérence
dialectalizar (se) v. pron. (s. XIX. . . ) se dialec- Dieu çai siá ! loc. Dieu soit avec vous !
taliser Dieu de son ventre (far -) expr. vivre pour
dialècte n. m. (s. XVI. . . ) dialecte - cit.: Se parlava manger
nagaire de sièis dialèctes d’òc (. . . ). I a quicòm de pejo- Dieu e consciéncia (en -) loc. en conscience
ratiu - una flaira de patés - dins aquel mot de dialècte e Dieu fa lo mond, lo diable los apària expr.
mai que mai quicòm de convencional, que ne fa incèrt Dieu crée les gens, le diable les accouple
l’emplec. Ont comença un dialècte e ont finís (Rogièr Dieu garde ! loc. Dieu ne plaise ! (à)
Barta, Pròsas de tota mena, 1979) Dieu gràcia ! loc. Dieu merci !
dialectica n. f. (s. XIII.) dialectique Dieu l’aja (recebut, da) loc. Dieu ait son âme !
dialecticament adv. (s. XVI. . . ) dialectiquement Dieu l’ajude loc. Dieu l’aide
dialectician, ana n. (s. XII. . . ) dialecticien, enne Dieu me damne se ! loc. que je sois damné si
dialectologia n. f. (s. XIX. . . ) dialectologie Dieu me dau (a -) loc. Dieu me garde (à Dieu
dialectologic, ica adj. (s. XIX. . . ) dialectologique je me donne) veire: dar
dialectològue, òga n. (s. XIX. . . ) dialectològ di- Dieu mercé loc. 1. Dieu merci - cit.: Non cal a
alectologue filh de guita apréner de nadar, / jo sabi, Dieu mercé,
dialisable, abla adj. (s. XX.) dializable coma que jo tribalhi / e quin son los [mejans] del marit
dialysable que li balhi (Francés de Corteta, La Miramonda, s.
dialisar v. (s. XX.) dializar dialyser XVII) 2. grâce à Dieu
dialisator n. m. (s. XX.) dialisador; dializator Dieu nos (en) preserve ! loc. Dieu ne plaise !
dialyseur (à)
dialisi n. f. (s. XX.) dialyse Dieu podèm (trabalham tant que -) loc. on tra-
dialogar v. (s. XVIII. . . ) dialoguer vaille tant qu’on peut
dialogic, ica adj. (s. XVIII. . . ) dialogique Dieu siá ! (davant -) n. Dieu ait son âme !
dialògue n. m. (s. XII. . . ) dialòg dialogue - cit.: Dieu siá lausat ! loc. Dieu soit loué !
Dialògue de Pan e [d’Eco] (Pèire Godelin, s. XVII) - Dieu siatz (a -) loc. Dieu vous garde veire: adis-
src.: Mistral, 1878: "dialogue" siatz - cit.: Il y eut une grande contestation entre
dialògue social n. m. dialogue social (socio.) ceux du pays d’Adiousias, qui étoient tous ceux de
dialoguista n. f. (s. XX. . . ) dialoguiste delà la Loire, et ceux du pays de deçà, qu’il appeloit
Diana n. pr. Diana (mytho.) du pays de Dieu vous conduise (F. de Malherbe, s.
diarquia n. f. (s. XIX. . . ) dyarchie XVII) ; A l’ora de l’a Dieu siatz, lo guerrejaire de
diarrèa n. f. (s. XIV. « diarria ») diarrhée Verdun se quilhèt per una declaracion solemna : "Vos
diarreïc, ïca adj. (s. XIII. « dyasretic ») diarrhéique caldrà venir a P...(...). Apondèt aladonc en confidéncia
diaspòra n. f. (s. XX. . . ) diasporà diaspora : "Nos emmoninarem". Avètz plan legit e comprés
diastòla n. f. (s. XIV.) diastole : " prendrem la monina ensems" o, s volètz, "nos
diccion n. f. (s. XIV.) diction bandarem". Sabi pas se m’engani: ai vist dins aquela

180
Dieu siatz (a -) dilatatiu

promessa meravilhosa una pròva d’amistat (Rodgièr digerible, ibla adj. (s. XVI. . . ) digérable
Barta, Pròsas de tota mena, 1979 digerir v. (s. XIV.) digérer
Dieu te faga nòstre ! loc. tant de gagné ! digerir (èsser de mal -) loc. être difficile à
Dieu te mostrarà miracle loc. Dieu te punira digérer
Dieu verai n. m. vrai Dieu digèst, èsta (pl. digèstes, èstas) adj. (s. XIV.)
Dieu vos assiste ! loc. à vos souhaits ! 1. digéré, ée 2. digeste
Dieu vos cresca ! loc. à vos souhaits ! digestibilitat n. f. (s. XIV.) digestibilité
difamacion n. f. (s. XIII.) diffamation digestible, ibla adj. (s. XIV.) digestible
difamant, anta adj. (s. XVII. . . ) diffamant, ante digestion n. f. (s. XIV.) digestion
difamar v. (s. XIII.) diffamer digestiu, iva adj. (s. XIV.) digestif, ive
difamat, ada adj. (s. XVII. . . ) diffamé, ée digitigrade, ada adj. (s. XIX. . . ) digitigrad digiti-
difamator, tritz (pl. difamators, trises) adj. e grade
n. (s. XV. . . ) difamaire; difamador diffamateur, dignament adv. (s. XIII.) dignement
trice - src.: Honnorat, 1846 : "diffamatour" digne (aquel n’es lo -) loc. c’est l’homme de la
difamatòri, òria adj. (s. XV. . . ) diffamatoire situation
difasat, ada adj. (s. XIX. . . ) diphasé, ée digne, digna adj. (s. XII.) 1. digne - cit.: Ta leuge-
diferar v. différer ria encartada serà / coma es digna, e peus cantons irà
diferat non es perdut (çò qu’es -) expr. ce qui (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) ; Noirigat de Tolosa,
est différé n’est pas perdu (ironie) me plai de mantenir son lengatge bèl, e capable de
diferéncia n. m. (s. XII. . . ) différence desrambulhar tota sòrta de concepcion ; e per aquò
diferenciar v. (s. XIV. . . ) différencier digne de se carrar dambe un plumacho de prètz e
diferent, enta adj. (s. XIV. . . ) différent, ente d’estima (Pèire Godelin, s. XVII) 2. capable 3. ce
diferentament adv. (s. XIV. . . ) différemment - qui est mérité
cit.: En mès d’aquò, los problèmas pausats per Jonin a digne, ni digne (non es / es pas -) loc. il
prepaus de la sua revirada en francés modèrne que’s n’entend rien à tout cela
pausan diferentament dab l’occitan gascon (Pèire Bèc, dignificar v. (s. XIV.) dignifier
2014) dignitari, ària n. (s. XVIII. . . ) dignitaire
diferir v. différer dignitat n. f. (s. XIII.) dignité - cit.: Aquel par-
dificil, ila adj. (s. XIV.) difficile lar de ton Lauragués qu’aviás espurgat, reviscolat
dificilament adv. (s. XIV. « dificilment ») difficile- en l’enaurant a la dignitat de lenga, apareissiá, non
ment pas solament als pacans lauragueses, mas encara a la
dificultat n. f. (s. XIII.) difficulté - cit.: Se me fise ai [màger] part dels felibres lengadocians, coma tròp
dificultats qu’ai agudas, nòstre organisme a evoluït de- sabent per lo pòble (Antonin Perbòsc, Discors de
vers un neò-felibrisme qu’es sa negacion fondamentala Castèlnòu d’Arri, 1927)
(Robèrt Lafont, 1980)
digramma n. m. (s. XIX. . . ) digrame digramme
diformar v. (s. XVII. . . ) desformar difformer
digression n. f. (s. XII. . . ) digression
difòrme, òrma adj. (s. XIV. . . ) difforme
diguèt que. . . (qual non vos -) loc. peut-on
diformitat n. f. (s. XIV. « deformitat ») desformitat
imaginer que
difformité
diguèt, « Bèstia qué fas aquí ? » (non me -) expr.
difteria n. f. (s. XIX. . . ) diphtérie
il ne daigna pas m’adresser la parole
difteric, ica adj. (s. XIX. . . ) diphtérique
dijòus n. m. (s. XII.) jeudi
difteroïde, ïda adj. (s. XIX. . . ) diphtéroïde
Dijòus absolut n. m. Jeudi saint
diftong n. m. (s. XIV.) diphtongue (f.)
dijòus que ven loc. jeudi prochain
diftongar v. (s. XIV.) diphtonguer
difús, difusa (pl. difuses, difusas) adj. (s. XV. . . ) dijòus venent loc. jeudi prochain
diffus, use dilacion n. f. (s. XIII.) dilation
difusar v. (s. XX.) difusir diffuser dilapidacion n. f. (s. XV. . . ) dilapidation
difusion n. f. (s. XIV.) diffusion dilapidar v. (s. XIII. . . ) dilapider
difusiu, iva adj. (s. XIV.) diffusif, ive dilapidator, tritz (pl. dilapidators, trises) adj. e
difusor n. (s. XIX. . . ) difusaire diffuseur n. (s. XV. . . ) dilapidaire dilapideur, euse
diga ! interj. dis donc ! dilatabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) dilatabilité
diga ! digatz ! interj. allô ! dilatable, abla adj. (s. XIV.) dilatable
diga grèga ! loc. dis chiche ! (défi) dilatacion n. f. (s. XIV.) dilatation
diga que diga loc. quoi qu’il dise dilatància n. f. (s. XX. . . ) dilatance
diga-me de qui te fas, te dirai qui ès expr. dis- dilatant, anta adj. (s. XVIII. . . ) dilatant, ante
moi qui tu fréquentes je te dirai qui tu es dilatar v. (s. XIV.) dilater
digamendieu n. m. promesses vaine dilatat, ada adj. (s. XIV. . . ) dilaté, ée
digatz que ! (me -) loc. pensez donc ! dilatatiu adj. (s. XIV.) qui peut se dilater

181
dilatator, tritz (pl. dilatators, trises) dire (per tot -)

dilatator, tritz (pl. dilatators, trises) adj. (s. pausa me som espoilat a cercar qui non pensa saber
XVII. . . ) dilataire dilatateur, trice quicomet (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVII)
dilatomètre n. m. (s. XIX. . . ) dilatomètre dionisiac, aca adj. (s. XIX. . . ) dionysiaque (phil.)
dilatòri, òria adj. (s. XV.) dilatoire dionisiac, aca adj. (s. XVIII. . . ) dionysiaque
dilatòriament adv. (s. XIV. . . ) dilatoirement diplodòcus n. m. (s. XX.) diplodocús diplodocus
dileccion n. f. (s. XV.) dilection diplòma n. m. (s. XIX. . . ) diplòme diplôme
dilèmma n. m. (s. XVI. . . ) dilèma; dilèmna diplomar v. (s. XIX. . . ) diplômer
dilemme diplomat, ada adj. e n. (s. XIX. . . ) diplômé, ée
dilemmatic, ica adj. (s. XIX. . . ) dilemmatique diplomata adj. e n. (s. XVIII. . . ) diplomat diplo-
diligéncia n. f. (s. XIII.) 1. diligence 2. soin mate
diligent, enta adj. (s. XIII.) diligent, ente diplomatic, ica adj. (s. XVIII. . . ) diplomatique
diligentament adv. (s. XIII. « diligentment ») de diplomatica n. f. (s. XVII. . . ) diplomatique
façon diligente diplomaticament adv. (s. XVIII. . . ) diploma-
diluns n. m. (s. XII.) lundi tiquement
diluvi n. m. (s. XIII.) deluvi déluge diptic n. m. (s. XVII. . . ) diptyque
diluvian, ana adj. (s. XVIII. . . ) diluvien, ienne dirà (ben te -) loc. bien t’en prendra
dimarts n. m. (s. XII.) dimars; dimarç mardi dirà ont nisan los faucilhs (non es el que / es
dimècres n. m. (s. XIII.) mercredi pas el que -) loc. il n’a pas inventé la poudre
dimenge n. m. (s. XII.) dimanche diràn (eles) loc. dit-on
dimenjada n. f. (s. XX.) week-end (samedi et dire v. (s. XII.) dire veire: díser
dimanche) dire n. m. dire veire: dit
dimension n. f. (s. XIV.) dimension dire ! (aquò non es de -) loc. c’est incroyable
dimensional, ala adj. (s. XIX. . . ) dimensionnel, dire ! (fa bon -) loc. facile à dire !
elle dire "ma maire me sona" ! (aquí non i a a -) loc.
là, il n’y a rien à dire ! (fam.)
dimensionar v. (s. XX. . . ) dimensionner
dire (a comparança -) loc. comme qui dirait
diminuar v. (s. XV.) → demesir diminuer
dire (a tot -) loc. pour tout dire
diminucion n. f. (s. XIV.) diminution veire:
dire (aiçò non val lo -) loc. ce n’est pas la peine
demesiment
d’en parler
diminutiu, iva adj. e n. m. (s. XIV.) diminutif,
dire (aquò es de bon far, encara mai de -) loc.
ive
c’est plus facile à dire qu’à faire
dimòrfe, òrfa adj. (s. XIX. . . ) dimorphe
dire (aquò fa bon -) loc. c’est facile à dire
dinamic, ica adj. (s. XVIII. . . ) dynamique
dire (aquò te fa bon -) loc. tu en parles à ton
dinamicament adv. (s. XIX. . . ) dynamiquement
aise
dinamisme n. m. (s. XIX. . . ) dynamisme
dire (aquò va sense -) loc. cela va sans dire
dinamita n. f. (s. XIX. . . ) dynamite dire (aquò vos fa bon dire -) loc. vous en parlez
dinamitar v. (s. XIX. . . ) dynamiter à votre aise
dinamitatge n. m. (s. XX. . . ) dynamitage dire (aquò’s a -) loc. 1. ce qui revient à dire
dinamizacion n. f. (s. XX. . . ) dynamisation 2. c’est-à-dire
dinamizar v. (s. XIX. . . ) dynamiser dire (aquò’s un) loc. c’est un dicton populaire
dinamo n. f. (s. XIX. . . ) dinamò dynamo dire (d’ausir -) loc. d’ouï dire
dinamogèn, èna adj. (s. XX. . . ) dynamogène dire (es a -) loc. conj. c’est à dire veire: çò es
dinamografe n. m. (s. XIX. . . ) dinamograf dy- dire (es de bon -) loc. c’est facile à dire
namographe dire (es pas de - / non es de) loc. c’est inouï
dinasta n. m. (s. XVI. . . ) dynaste dire (es per -) loc. c’est une façon de parler
dinastia n. f. (s. XV. . . ) dynastie dire (èsser del meteis -) loc. être du même avis
dinastic, ica adj. (s. XIX. . . ) dynastique dire (lo plan -) loc. le bien dire (éloquence
dinosaure n. m. (s. XIX. . . ) dinosaure dire (m’o sauretz -) loc. vous me’n donnerez
dins prep. (s. XII.) dans des nouvelles
dins / cò de Max Roqueta loc. dans l’œuvre de dire (non es de / es pas de -) loc. c’est indicible
Max Roqueta dire (non soi pas d’aquel -) loc. je ne suis pas
dintre prep. (s. XII.) à l’intérieur de cet avis
dintre ieu loc. en moi-même dire (non val lo -) loc. ce n’est pas la peine d’en
diocesan, ana adj. (s. XIII. . . ) diocesian diocésain, parler
aine dire (o saber -) loc. le faire savoir
diocèsi n. f. (s. XIV.) diocèse (m.) dire (o vos saurai a -) loc. je vous le ferai savoir
Diogènes n. pr. m. Diogène (philosophe grec) dire (per plan -) loc. pour tout dire
m. - cit.: Dambe un lum pariu al de Diogènes, bèla dire (per tot -) loc. en un mot

182
dire (soi de vòstre -) diriatz

dire (soi de vòstre -) loc. je suis de votre avis dire los sèt pecats de qualqu’un expr. dire pis
dire (tant val -) loc. pour ainsi dire que pendre de quelqu’un
dire ? (bonament, que me volètz -) expr. venez- dire luta loc. s’avouer vaincu
en au fait ! dire mai e mai (li pòdes -) expr. tu a beau lui
dire ? (de qui volètz -) expr. à qui faites-vous dire
allusion ? dire ni grat ni gràcia (non -) expr. ne pas dire
dire ? (perqué non lo -) expr. pourquoi ne pas un mot de remerciement
le dire ? dire non als estudis expr. renoncer aux études
dire adieu loc. 1. s’en aller veire: far la mala, dire para ni gara (sense -) loc. sans crier gare
partir 2. se retirer dire per rastelada loc. dire tout ce qu’on sait
dire aital (per o -) loc. pour ainsi dire dire per sa rason que. . . expr. il donne pour
dire al far, i a bèl cambàs (del -) expr. il y a loin raison que. . .
des paroles aux actes dire quant val ni quant còsta (sense -) loc. 1. ex
dire al papa (lo vau -) loc. je veux aller le dire abrupto 2. brusquement
à Rome dire que (per de -) loc. pour vous expliquer
dire al plus net loc. expliquer clairement dire que l’anma es siá (non ausar / ausar pas -)
dire arri que tirar lo carri (val mai -) expr. il expr. être timide
vaut mieux être le patron que l’employé dire que se ditz (aquò’s un -) expr. c’est un dic-
dire basta ! loc. dire assez ! ton populaire
dire çò que cal a loc. dire son fait à dire qu’en gratacuols òm vei cambiar la ròsa
dire d’ont venètz (n’i a per -) loc. il y a de quoi expr. tant que vivent les roses
dire / s’étonner dire seba loc. 1. demander grâce 2. s’avouer
dire de (per -) loc. afin de vaincu
dire de (per de -) loc. c’est une façon de parler dire son franc valentin loc. avoir son franc par-
dire de boca loc. dire de vive voix ler
dire tas benfaitas (te vau -) expr. je vais te dire
dire de bonas (ne -) loc. en raconter de bonnes
tes quatre vérités
dire de calhòlas (ne -) loc. en dire
dire un cantar (far -) loc. faire dire un service
d’équivoques
religieux
dire de fotres coma una pera verda expr. jurer
dire una brava loc. en dire une bien bonne
comme un charretier
dire verenós (un -) loc. des propos méchants,
dire de mal loc. jurer (blasphémer)
venimeux
dire de messas bassas loc. chuchotter à son
dire, mas (non es per / es pas per -) loc. sans
voisin
me vanter, mais
dire de non loc. 1. nier 2. dire non
direccion n. f. (s. XIV. . . ) direction (orientation)
dire de òc loc. dire oui
direccion n. f. (s. XIX. . . ) direction (commander)
dire de pan (non pòt -) loc. il ne peut pas en direccional, ala adj. (s. XX. . . ) directionnel, elle
placer une / placer un mot dirèctament adv. (s. XIV.) directement
dire de parlar (per -) loc. histoire de parler dirècte, ècta adj. (s. XIII. . . ) direct, ecte
dire de pebradas (ne -) loc. en dire de salées directiu, iva adj. (s. XIII. . . ) directif, ive
dire de petòfias loc. dire des sornettes directiva n. f. (s. XIX. . . ) directive
dire de rossas (ne -) loc. en dire de toutes directivitat n. f. (s. XX. . . ) directivité
dire de saladas (ne -) loc. en dire de salées director (per -) loc. comme / en qualité de di-
dire de totas (ne -) loc. en dire de toutes recteur
dire del mond (al -) loc. selon l’opinion director, tritz (pl. directors, trises) adj. (s. XIX. . . )
générale directeur, trice
dire d’abominacions loc. dire des horreurs directorat n. m. (s. XVII. . . ) directorat
dire d’ont venètz (n’i a per -) loc. il y a de quoi directòri n. m. (s. XV. . . ) directoire
s’étonner directorial, ala adj. (s. XVIII. . . ) directorial, ale
dire e far i a tres legas de camin (entre -) expr. dires (èsser de dos -) loc. tenir un double dis-
il y a loin de la coupe aux lèvres cours
dire grèga loc. mettre au défi dires (l’aspror de sos -) loc. la dureté de ses
dire la vertat (a -) loc. à vrai dire propos
dire la vertat (per -) loc. à vrai dire dires (l’engorgadís de sos -) loc. la confusion
dire la vertat (per de -) loc. 1. à dire le vrai de son discours
2. franchement diretz plan de causas (li -) loc. vous lui présen-
dire las quatre vertats a loc. dire son fait à terez mes civilités
dire lo verai (a -) loc. à vrai dire diriatz on dirait

183
diriatz (coma -) disnar de regardèlas

diriatz (coma -) loc. comme qui dirait discret, eta adj. (s. XIII.) discret, ète
diriatz d’avís que on dirait que discretament adv. (s. XIII.) discrètement
dirigibilitat n. f. (s. XIX. . . ) dirigeabilité discriminacion n. f. (s. XIX. . . ) discrimination
dirigible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) dirigidor dirige- discriminant, anta adj. (s. XIX. . . ) discriminant,
able ante
dirigir v. (s. XV.) diriger veire: bailejar discriminar v. (s. XIX. . . ) discriminer
dirigisme n. m. (s. XX. . . ) dirigisme discriminator n. m. discriminador;
dirigista adj. e n. (s. XX. . . ) dirigiste discriminaire discriminateur (appareil)
dirigit, ida adj. (s. XVII. . . ) dirigé, ée discriminatòri, òria adj. (s. XX. . . ) discrimina-
disc (pl. disques) n. m. (s. XVII. . . ) disque toire
discal, ala adj. (s. XX.) discal, ale disculpar v. (s. XVI. . . ) disculper
discari, ària n. (s. XX.) disquaire discursiu, iva adj. (s. XIV.) discursif, ive
discernible, ibla adj. (s. XIV. . . ) discernable discussion n. f. (s. XII.) discussion
discerniment n. m. (s. XVII. . . ) discernement discutejar v. (s. XX.) discutailler
discernir v. (s. XIII. . . ) discerner discutible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) discutable
disciplina n. f. (s. XII.) discipline (enseigne- discutida n. f. (s. XX.) discussion
ment, pénitence) discutir v. (s. XIII. . . ) discuter
disciplinable, abla adj. (s. XIV.) disciplinable discutit, ida adj. (s. XVII. . . ) discuté, ée
disciplinar v. (s. XII.) discipliner diseire, eira n. (s. XVI. . . ) 1. diseur, euse 2. qui
disciplinari, ària adj. (s. XVII. . . ) disciplinaire porte la parole
disciplinat, ada adj. (s. XIV. . . ) discipliné, ée
díser v. → dire dire - cit.: Mes ne manca pas jamès
discípol n. (s. XIII.) disciple de díser hòrt a qui vòu l’enténer : "L’Armanhac [licor]
discobòl n. m. (s. XVI. . . ) discobole qu’ei lo flòc e lo renom de la Gasconha" (Raimond La-
discofil, ila n. (s. XX.) discophile jús, Armanhac II, 1991)
discofilia n. f. (s. XX.) discophilie disèrt, a adj. disert, e
discografia n. f. (s. XX.) discographie
disètz ! (quand vosautres -) loc. ce que sont les
discografic, ica adj. (s. XX.) discographique
choses !
discoïde, ïda adj. (s. XIX. . . ) discoïde
disfonccionament n. m. (s. XX. . . ) dysfonction-
discontinú, ua adj. (s. XIV. . . ) discontinu, ue
nement
discontinuacion n. f. (s. XIV. . . ) discontinuation
disgràcia n. f. (s. XVI. . . , ital. « disgrazia ») dis-
discontinuar v. (s. XIV. . . ) discontinuer
grâce
discontinuitat n. f. (s. XIV.) discontinuité
disi de non (non -) loc. je ne dis pas le contraire
disconveniéncia n. f. (s. XIV.) desconvenéncia;
disi e ni ne lèvi, ni n’ajusti (o te -) expr. je te le
disconvenença inconvenance
dis tel quel
disconvenient, enta adj. (s. XIV.) desconvenent;
disi que si ! loc. que oui !
desconvenable inconvenant, ante veire: incon-
venient disiá (n’i a un que -) loc. comme disait l’autre
disconvenir v. (s. XVI. . . ) desconvenir 1. être in- disiái pro ! (me -) loc. je me disais bien
convenant 2. disconvenir disiatz que (e se me -) loc. vous me direz peut-
discòrdia n. f. (s. XIII.) discorde être que
discors (pl. discorses) n. m. (s. XVI. . . ) discours - dislocacion n. f. (s. XIII.) dislocation
cit.: Aquela òbra fuguèt remesa a la vila per lo general dislocar v. (s. XIII.) disloquer veire: deslogar
Martinia, president del comitat parisenc, que lauvet disnada n. f. (s. XII.) déjeuner
dins son discors los explorators produchs autres còps disnar v. (s. XII.) 1. déjeuner - cit.: Una lèbre ?
per lo Lemosin (Josèp Ros, L’annada lemosina, 1898) [Grandmercé], pauròt, e tan melhor ! Tombarà plan
discors plen de bòrda expr. propos immoral : veni de covidar quauques [prèires] vesins a venir
discotèca n. f. (s. XX.) discothèque disnar doman passat, te respondi qu’i tiraràn la carn
discrecion n. f. (s. XIV.) discrétion - cit.: [Aqueste] de pels òs (Paul Froment, La lèbre, 1894) 2. manger
fasiá manjar per mesura e discrecion le fen a son rossin disnar n. m. le déjeuner (miègjorn)
per un trauc de barrica, de páur que n’esclatèsse per disnar (afusta-te lo cotèl qu’anam -) expr. je
ne manjar tròp (Odde de Triors, 1578) ; . . . òm a crois que l’heure de vérité est venue
acostumat d’enviar (. . . ) dos obrièrs, non pas coma disnar (après -) loc. après dîner
d’espions per reconéisser la plaça e l’abandonar puèi disnar (non an per / an pas per -) loc. ils n’ont
a la discrecion de sos enemics, mas coma de capita- rien à manger
nis expèrts, per jutjar del [socors] qu’es necessari (B. disnar de canonge (un -) loc. un bon et long
Amilhan,1673). repas
discrecionari, ària adj. (s. XVIII. . . ) discrétion- disnar de regardèlas loc. 1. regarder manger
naire les autres 2. fig. ne pas obtenir ce qu’on voulait

184
disnar, li rèsta res per son sopar (qui manja tot a son -) dit (que siá lo -)

disnar, li rèsta res per son sopar (qui manja tot dissolut, uda (/dissolut, uta) adj. (s. XIV.) dis-
a son -) expr. il faut être prévoyant solu, ue
dison (çò -) loc. dit-on dissolutiu, iva adj. (s. XIV.) dissolutif, ive
dison (cossí te -) loc. comment t’appelles-tu ? dissolvent n. m. (s. XVI. . . ) dissolvant
disparitat n. f. (s. XIV.) disparité dissòlver v. (s. XIV. . . ) dissoudre
dispausar v. (s. XV.) disposer distància n. f. (s. XIV.) distance
dispensacion n. f. (s. XIV.) dispensation distanciacion n. f. (s. XX. . . ) distanciation
dispensar v. (s. XIV.) dispenser distanciar v. (s. XIX. . . ) distancer
dispensatiu, iva adj. (s. XIV.) qui peut être dis- distant, anta adj. (s. XIV. . . ) distant, ante
pensé distillable, abla adj. (s. XIV. . . ) distillable
dispensator, tritz (pl. dispensators, trises) adj. distillacion n. f. (s. XIV.) distillament distillation
e n. (s. XII. . . ) dispensador dispensateur, trice - distillada (aiga -) n. f. eau distillée
src.: Honnorat, 1846 : "dispensatour" distillar v. (s. XIV.) destillar 1. distiller 2. couler
dispèrs, èrsa (pl. dispèrses, èrsas) adj. (s. XIV.) goutte à goutte, dégoutter
dispersé, ée distillariá n. f. (s. XVIII. . . ) distillerie
dispersar (/dispergir) v. (s. XIV. « disperger ») dis- distillat n. m. (s. XIX. . . ) distillat
perser distillat, ada adj. distillé, ée
dispersion n. f. (s. XIV.) dispersion distillator n. m. distillador distillateur (ap-
disposicion n. f. (s. XIII.) disposition - cit.: Aprop pareil)
alcus dias retornet admilioracio de las suas disposicios distillator, tritz (pl. distillators, trises) n. (s.
(tr. Albucasis) XVI. . . ) distillaire distillateur, trice (personne)
disproporcion n. f. (s. XVI. . . ) desproporcion dis- veire: brutlaire - src.: Honnorat, 1846 : "distilla-
proportion tour"
disproporcionar v. (s. XVI. . . ) disproportionner distillatòri, òria adj. (s. XVI. . . ) distillatoire
disproporcionat, ada adj. (s. XVI. . . ) dispropor- distinccion n. f. (s. XIII.) distinction
tionné, ée distinctament adv. (s. XIV.) distintament dis-
disputa n. f. (s. XIII.) dispute (sens noble e sens tinctement
familier) distincte, incta adj. (s. XIV. . . ) dinstint distinct,
disputar v. (s. XIII.) débattre incte
disputar de la capa de l’evèsque expr. discuter distinctiu, iva adj. (s. XIV. . . ) distinctif, ive
de questions oiseuses / du sexe des anges distinguir v. (s. XIV.) distinguer
dissabte n. m. (s. XIII.) samedi distinguit, ida adj. (s. XVII. . . ) distingué, ée
dissecable, abla adj. (s. XIX. . . ) dissécable distinguo n. m. (s. XVI. . . , latinisme) distingò dis-
dissecar v. (s. XVI. . . ) disséquer tinguo
disseccion n. f. (s. XVI. . . ) dissection distraccion n. f. (s. XIV. . . ) distraction
dissector, tritz (pl. dissectors, trises) n. (s. distractiu, iva adj. (s. XVI. . . ) distrayant, ante
XVII. . . ) disséqueur, euse distraire v. (s. XIII.) distraire
disseminacion n. f. (s. XVIII. . . ) dissémination distrait, aita adj. (s. XIII. . . ) distrait, aite
disseminar v. (s. XVI. . . ) disséminer distraitament adv. (s. XIX. . . ) distraitement
dissension n. f. (s. XIII.) dissension distre n. m. 1. l’autre jour 2. l’ancien temps
dissentiment n. m. (s. XVI. . . ) dissentiment distribucion n. f. (s. XIV.) distribution
dissestre n. m. 1. l’autre jour 2. l’ancien temps distribuïr v. (s. XVI.) distribuer
dissidéncia n. f. (s. XV. . . ) dissidence distributiu, iva adj. (s. XIV.) distributif, ive
dissident, enta adj. (s. XX.) dissident, ente distributor, tritz (pl. distributors, trises) adj. e
dissillabe, aba adj. (s. XVI. . . ) dissillab dissyl- n. (s. XIV. . . ) distribuidor distributeur, trice - src.:
labe Honnorat, 1846: "distributour"
dissimulacion n. f. (s. XII. . . ) dissimulation districte n. m. (s. XVII. . . ) district
dissimular v. (s. XIV. . . ) dissimuler dit n. m. (s. XIII.) 1. parole 2. propos 3. sentence
dissimulat, ada adj. (s. XIV. . . ) dissimulé, ée dit ! (aicí siá -) loc. entre nous soit dit !
dissimulator, tritz (pl. dissimulators, trises) adj. dit (aquí lo -) loc. voila ce qu’on en dit
e n. (s. XV. . . ) dissimulaire dissimulateur, trice dit (ben me’n a -) loc. bien m’en a pris
dissipacion n. f. (s. XIII.) dissipation dit (cal que siá -) loc. il faut que ce soit dit
dissipar v. (s. XIV.) dissiper dit (de fait e de -) loc. sitôt dit, sitôt fait
dissipator, tritz (pl. dissipators, trises) adj. e dit (fait coma -) loc. sitôt dit, sitôt fait
n. (s. XVIII. . . ) dissipaire dissipateur, trice - src.: dit (n’i a pro de -) loc. assez parlé
Honnorat, 1846: "dissipatour" dit (n’i a pro de -) n. assez causé !
dissolucion n. f. (s. XIV.) dissolution dit (que siá lo -) loc. qu’il soit dit

185
dit al fait i a grand trait (del -) doana

dit al fait i a grand trait (del -) expr. il y a loin divagat (aver -) loc. avoir perdu la raison
de la coupe aux lèvres divagat (èsser -) loc. être hors de soi / très en
dit al fait i a grand trait (del -) loc. il y a loin de colère
la coupe aux lèvres divendres n. m. (s. XIV.) vendredi - cit.: Eran
dit de (a -) loc. à force de polidas(. . . ), talament polidas qu’aurián fait virar lo
dit de (èsser -) loc. convenir de cap al quite sent Antòni dins lo desèrt, e aimablas. . .
dit de cantar, non pas de cridar (es -) expr. il ne Que vos dirai. De carn atal ne fariá pecar mai d’un lo
faut pas trop pousser les choses divendres, coma disiá l’autre jorn un de mos amics. . .
dit de fregada (aquò siá -) loc. cela soit dit en N’i ajusti pas mai ! (Paul Froment, Menuts afars de
passant la vita, 1894)
dit de parlar (per lo -) loc. histoire de parler divergéncia n. f. (s. XIX. . . ) divergence
dit de passada (aquò siá -) loc. cela soit dit en divergent, enta adj. (s. XVII. . . ) divergent, ente
passant divergir v. (s. XVIII. . . ) diverger
dit de rire (pel -) loc. histoire de rire divèrs, èrsa (pl. divèrses, èrsas) adj. (s. XII.)
dit de t’anar veire (me soi -) loc. j’ai eu l’idée divers, erse
de passer te voir divèrsament adv. (s. XII.) diversement
dit del mond (lo -) loc. le qu’en dira-t-on diversificacion n. f. (s. XX.) diversification
dit d’escarlimpada (aquò siá -) loc. cela soit dit diversificament adv. (s. XIV.) diversification
en passant diversificar v. (s. XIV.) diversifier
dit e apuntat que (es -) loc. il est convenu que diversification n. f. (s. XX.) diversification (nour-
dit lo mot (se son -) loc. ils sont d’intelligence riture bébé)
dit que (qual non t’a -) loc. croirais-tu que diversion n. f. (s. XIV. . . ) diversion
dit que (qual non vos a -) loc. se douterait-on ? diversitat n. f. (s. XIV.) diversité
dit res, as dit de òc (se non as -) loc. qui ne dit divertiment n. m. (s. XV. . . ) divertissament;
mot consent divertissença divertissement
dit sensat (aital -) loc. ce qui semble dire divertir v. (s. XVII. . . ) divertir
dit, a dit (quand a -) loc. il ne revient pas sur divertir coma un còfre (se -) loc. s’ennuyer à
sa parole mourir
dita n. f. 1. discours 2. déclaration 3. cours divertir coma un crostet de pan mosit (se -) expr.
4. enchère 5. débit s’ennuyer à mourir
dita (aquò non a de -) loc. cela n’a plus cours divertiu, iva adj. (s. XIV.) divertissent divertis-
dita (aver bona -) loc. 1. réussir 2. avoir du suc- sant, ante
cès divessa n. f. (s. XIV. « devessa ») déesse
dita (tirar un autre de -) loc. surenchérir sur dividend n. m. (s. XVI. . . ) dividende
quelqu’un divin, ina adj. (s. XIII.) divin, ine
dita de (en -) loc. (s. XVII.) au dire de divinacion n. f. (s. XIV.) divination
dita d’unes (en -) loc. aux dires de certains divinitat n. f. (s. XIII.) divinité
dita que (a -) loc. à mesure veire: a proporcion, divisibilitat n. f. (s. XV. . . ) divisibilité
a mesura divisible, ibla adj. (s. XIV. . . ) divisible
ditirambe n. m. (s. XVI. . . ) dithyrambe division n. f. (s. XII. . . ) division (math.) veire:
ditz (alara çò -) loc. alors, me dit-il devesiment
ditz (alara me -) loc. alors, me dit-il division n. f. (s. XIX. . . ) division (militaire. . . )
ditz (alara que me -) loc. alors, me dit-il divisionari, ària adj. e n. (s. XVIII. . . ) division-
ditz (çò -) loc. dit-il naire
ditz res, non ditz jamai meçorga (qui non -) expr. divisionisme n. m. (s. XX.) divisionnisme
celui qui ne promet rien ne trompe personne divisionista adj. e n. (s. XX.) divisionniste
ditz una vertat quand non sap plus de meçor- divisor n. m. (s. XIII. . . ) divisaire diviseur
gas expr. c’est un menteur (math.)
ditz, n’i a pro un pauc (quand se -) loc. il n’y a divisor, ora n. (s. XV. . . ) diviseur, euse
pas de fumée sans feu divòrci n. m. (s. XIV.) divorce
diürèsi n. f. (s. XVIII. . . ) diurèse divorciar v. (s. XIV. . . ) divorcer
diuretic n. m. (s. XIV.) diurétique divorciat, ada adj. (s. XVIII. . . ) divorcé, ée
diuretic, ica adj. (s. XIV.) diurérique divulgacion n. f. (s. XVI. . . ) divulgation
diürne, diürna adj. (s. XIII. « diurn ») diurn di- divulgar v. (s. XIV.) divulguer
urne divulgator, tritz (pl. divulgators, trises) adj. e
diva n. f. (s. XIX. . . , mot italian) diva (cantatrice) n. (s. XVI. . . ) divulgador; divulgaire divulgateur,
divagar (se -) v. se mettre hors de soi / très en trice
colère doana n. f. (s. XIII.) douane

186
doari dolmèn

doari n. m. (s. XIV.) douaire doctrinal, ala adj. (s. XIV.) doctrinal, ale
doat n. m. 1. fossé 2. conduit couvert doctrinalament adv. (s. XV. . . ) doctrinalement
dobladura n. f. (s. XIV.) doublure doctrinari, ària adj. (s. XIV. . . ) doctrinaire
doblament adv. e n. m. (s. XIII.) doublement doctrinàriament adv. (s. XIX. . . ) doctrinairement
doblar v. (s. XII.) 1. doubler - cit.: Los cocuts alu- document n. m. (s. XIII.) document
can candèlas sus los taps, las primavèras e las mar- documentacion n. f. (s. XIX. . . ) documentation
garidetas floquejan, lo cocut canta au bòsc, lavetz la documentalista n. (s. XX. . . ) documentaliste
vinha que i va de bon còr e los sharments e’s doblan documentar v. (s. XVIII. . . ) documenter
d’ua setmana a l’auta tot lo mes d’abriu (Raimond documentari n. m. (s. XIX. . . ) documentaire
Lajús, Armanhac II, 1991) 2. plier 3. tordre documentarista n. (s. XX. . . ) documentariste
doblat, ada adj. doublé, ée (vêtement. . . ) - cit.: dodecaedre n. m. (s. XVI. . . ) dodécaèdre
Prumièrament, per plan piafar, / un mántol nòu me dodecagòn n. m. (s. XVII. . . ) dodecagòne
farai far / d’un drap de vint escuts la cana, / doblat dodécagone
de velós o de pana, / e vestirai cada maitin / un abil- dodecagonal, ala adj. (s. XVIII. . . ) dodécagonal,
hament de satin (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. ale
XVII) doga n. f. 1. douve 2. talus de chemin
doblatge n. m. (s. XX. . . ) doublage doga (anar en -) loc. tomber en ruines
doble, dobla adj. e n. m. (s. XIII.) double dogat n. m. 1. canal 2. égout
doblet n. m. doublon dògma n. m. (s. XVI. . . ) dogme
doblièr n. m. (s. XII.) damier dogmatic, ica adj. (s. XVI. . . ) dogmatique
dobtar v. (s. XII.) 1. douter - cit.: Eth èra anat [hu- dogmaticament adv. (s. XVI. . . ) dogmatique-
mar] ja tres còps a ta pòrta, / tres còps s’en es tornat ment
en darrèr, / de tau sòrta / qu’un arrossin qui dobta un dogmatisme n. m. (s. XVI. . . ) dogmatisme
maupàs a passar / tira lo pè tres còps, ara enlà, puish dogmatista n. (s. XVI. . . ) dogmatiste
ençà (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) 2. craindre dogmatizar v. (s. XIII. . . ) dogmatiser
dobte n. m. (s. XII.) 1. doute 2. crainte dòl n. m. (s. XIII.) 1. douleur 2. regret 3. deuil
dobte (levar un -) loc. élever un soupçon dòl (cargar lo -) loc. prendre le deuil
dobte (sense -) loc. sans doute dòl (çò que los uèlhs non veson lo còr non -)
dobtós, osa (pl. dobtoses, osas) adj. (s. XII.) dou- expr. on n’est pas dégoûté par ce qu’on ne voit
teux, euse pas
dobtosament adv. (s. XIII.) douteusement dòl (far -) loc. (s. XVII.) 1. faire de la peine
doç, doça (pl. doces, doças) adj. (s. XII: "dolç") 2. avoir regret 3. porter le deuil
doux, douce dòl (lo cap me -) loc. j’ai mal à la tête
doçament adv. (s. XI.) doucement dòl (pausar lo -) loc. quitter le deuil
doceta n. f. mâche (salade) dòl (portar -) loc. porter le deuil
docetament adv. (s. XII.) doucettement dòl (préner lo -) loc. prendre le deuil
docha n. f. (s. XVI. . . , italian « doccia ») douche dòl de (me -) loc. 1. je regrette de 2. il m’en cuit
dochaire, aira n. (s. XVII. . . ) doucheur, euse de
dochar v. (s. XVII. . . ) doucher dòl pro de vos far saber (me -) loc. j’ai le regret
docil, ila adj. (s. XV. . . ) docile de vous faire savoir
docinàs, assa (pl. docinasses, assas) adj. douça- doladoira n. f. (s. XII. . . ) doloire
tre dòlça n. f. (s. XIII.) gousse
doçor n. f. (s. XII.) douceur doléncia n. f. (s. XIII.) 1. affliction 2. doléance
doçor (préner per -) loc. prendre par la douceur 3. fainéantise
dòctament adv. (s. XVI. . . ) doctement dolent n. m. 1. souffrant - cit.: Cantar non pòt
dòcte, dòcta adj. (s. XVI. . . ) docte l’òme trist e dolent (Pèir de Garròs, Eglòga IV, 1567)
dòcte, dòcta adj. docte - cit.: La Pamfília 2. fainéant 3. méchant
[Pampilia] corrú, conquistè la Cilícia, / la Frígia, la dolenta (far la -) loc. minauder d’un air plaintif
Pisídia e la dòcta Fenícia (Pèir de Garròs, Lissandre, dolentat, ada adj. pris de douleur
1567) dòler v. (s. XII.) 1. souffrir - cit.: Fraire, lo cap me
doctor, ora n. (s. XI.) docteur dòl (Claudi Martí, 1971) 2. regretter 3. s’affliger
doctoral, ala adj. (s. XIV. . . ) doctoral, ale dolha n. f. (s. XIII. . . ) douille
doctoralament adv. (s. XVII. . . ) doctoralement dollar n. m. (s. XIX.) dollar
doctorat n. m. (s. XVI. . . ) doctorat dolmèn n. m. (s. XIX. . . , del breton) dolmen
doctrina n. f. (s. XII.) doctrine - cit.: Mentretant, dolor n. f. (s. XII.) douleur - cit.: E quand pensi,
lo que fa la doctrina abans vèspras, se poirà servir dels de còps, que ma polida aimada / de sos potons d’amor
fondaments del Salut que trobarà p. 38 (B. Amilhan, brèça un autre amorós / una enveja me pren d’anar
1673). de rescondons / dins l’aiga negra e freja e d’ombra

187
dolor donar del punh sul pitre (se -)

capelada, / negadís, escantir mon fuec e garir mas do- domino n. m. (s. XVI. . . ) dominò domino
lors (Paul Froment, Un jorn d’abrial, 1898) ; La dolor dòmna n. f. (s. XI.) 1. dame veire: dòna - cit.:
monta del còr als pòts, coma una aiga que vèrsa, de (Guilhòt ) - Aquò ditz nòstra dòmna. (Estève) - E mèi,
tròp bolir. Dins aquela lenga qu’es la seuna, lo païsan cèrta la nòstra (Francés de Corteta (La Miramonda, s.
plora sos mòrts ambe de mots patetics e vertadièrs XVII) 2. madame
(Joana Bartès, Lison, 1934) dòmna (nòstra -) n. pr. 1. notre Dame 2. Vierge
dolorós, osa (pl. doloroses, osas) adj. (s. XII.) Marie (f.)
douloureux, euse dòmna de bon córrer lo sauvèt (nòstra -) expr.
dolorosament adv. (s. XII.) douloureusement il trouva son salut dans la fuite
domaisèla n. f. (s. XVII. . . ) 1. demoiselle 2. libel- dòmna de las cambas lo sauvèt (nòstra -) expr.
lule 3. carcasse d’oie ou de canard à griller sur il trouva son salut dans la fuite
le feu dòmna faita a la coita (una -) loc. une grande
domaiselar v. faire la demoiselle dame depuis hier
domaiselenc, enca adj. 1. efféminé, ée 2. qui dòmna Liseta n. f. bouche (style plaisant)
fait la demoiselle don n. m. 1. don 2. présent
domanial, ala adj. (s. XVI. . . ) domanial, ale don (donar quicòm a plen -) loc. donner
domdable, abla adj. domptable quelque chose en pleine propriété
domdada n. f. domptage dòna n. f. → dòmna 1. dame veire: dòmna
domdadís, issa (pl. domdadisses, issas) adj. ac- 2. madame
tion de dompter dona d’aire (se -) loc. c’est un fat
domdadura n. f. (s. XIII.) action de dompter dona de pena a creire (me -) loc. j’ai peine à le
domdaire, aira n. (s. XIII. . . ) dompteur, trice croire
domdar v. (s. XIII.) dompter dona lo brug (se -) loc. le bruit court
domde, domda adj. (s. XIII.) dompté, ée donacion n. f. (s. XIII.) donation
dòme n. m. (av. s. XIV. « dom ») dòma dôme donaire de benediccions loc. 1. donneur de
("maison de Dieu") veire: copòla bonnes paroles 2. donneur de leçons
domeni n. m. (s. XII.) domaine donaire, aira n. (s. XII.) 1. qui donne 2. généreux,
domenicar v. (s. XVII.) dominicar commander euse
avec autorité donan (quant te -) loc. combien tu gagnes (dia-
domenjar v. faire le maître veire: dominar logues d’ouvriers)
domestic, ica adj. (s. XIII.) domestique (relatif à donan ? (quant te -) loc. combien gagnes-tu ?
la maison) veire: domètge donar v. (s. X.) 1. donner - cit.: Tre que nos [acami-
domesticitat n. f. (s. XVI. . . ) domesticité nam] cap a l’ivèrn, vaquí que se lèvan los remembres
domètge, ètja adj. 1. domestique (qui n’est pas del temps que ma vilòta èra, per ieu, un libre d’images,
sauvage, animal, plante. . . ) veire: domestic - cit.: lo primièr dubèrt davant mos uèlhs e lo plus bèl que
Lo vièlh pelut de 14 avia lèu comprés que trobariá pas jamai m’es estat donat (Loïsa Paulin, Nadalet, 1940)
un escotaire domètge de sas valentiás de Verdun se 2. accorder
me las debanava en francés, tant i a qu’en plaça d’un donar al mai vivent (se -) loc. faire donation au
repapiatge un pauc bestiàs me regalèri sovent d’un dernier vivant
raconte granat, totjorn nòu (Rodgièr Barta, Pròsas de donar de bren a la truèja del molinièr expr.
tota mena, 1979) 2. docile porter de l’eau à la rivière
dometjar v. domesticar domestiquer donar de fardas a lavar loc. donner du fil à re-
domicili n. m. (s. XIV.) domicile tordre à
domiciliacion n. f. (s. XX. . . ) domiciliation donar de gaubi (se -) loc. se donner de la peine
domiciliar v. (s. XVI. . . ) domicilier donar de gram a triar loc. donner du fil à retor-
domiciliari, ària adj. (s. XVI. . . ) domiciliaire dre à
dominacion n. f. (s. XIII.) domination donar de la sapa sul pè (se -) loc. se porter tort
dominància n. f. (s. XVI. . . ) dominance à soi-même
dominant, anta adj. (s. XIII. . . ) dominant, ante donar de lonja (se -) loc. déguerpir
dominar v. (s. X.) dominer veire: domenjar donar de percaç (se -) loc. se donner de la peine
dominar (se -) v. rester maître de soi donar del nas loc. affecter un air méprisant -
dominator, tritz (pl. dominators, trises) adj. e n. cit.: Siam quitis damb les que donan del nas a la
(s. XIII. . . ) dominaire dominateur, trice lenga mondina, tant per non se poder pas emprigondir
dominica n. f. (s. XIV.) 1. dominique 2. di- dedins la coneissença de sa gràcia, coma per nos far
manche creire qu’elis an trobat la fava a la còca de la sufisença
dominical, ala adj. (s. XIV.) dominical, ale (Pèire Godelin, s. XVII)
dominican, ana adj. e n. (s. XIII. . . ) dominicain, donar del punh sul pitre (se -) loc. faire son
aine mea culpa

188
donar dels dos dotzena

donar dels dos loc. piquer des deux La Mòstra, s. XVII) ; Roja de fred, enlai se lèva / la
donar e prometre non fan meteissa cançon expr. luna al front mirgalhat d’òr ; / sus aquela palhada
il est facile de promettre nuèva / d’argent fin se mira. Tot dòrm (Paul Froment,
donar garda (se -) loc. prendre garde Nadal, 1897) ; Res, per ieu, passarà jamai en delícias
donar garda (se -) loc. prendre garde aqueles esclopons de sucre ròses o blaus ont dormissiá
donar lo còp de la mòrt (se -) loc. se suicider un Jèsus tan saure e tan lusent que lo sentissiái fondre
donar lo còp mortal (se -) loc. mettre fin à ses dins la boca (Loisa Paulin, Lo vièlh libre d’images,
jours 1940)
donar lo mot de la gacha (se -) loc. 1. se donner dormir n. m. fait de dormir
le mot 2. se donner le mot de passe dormir (ton -) loc. ton besoin de dormir
donar lo vam (se -) loc. se lâcher dormir a la serena loc. dormir à la belle étoile
donar lo vertige loc. donner le vertige dormir coma un cibòt loc. dormir comme. . .
donar páur (se -) loc. s’effrayer dormir coma un socàs loc. dormir comme une
donar per mètge (se -) loc. se faire passer pour souche
un médecin dormir coma un vièlh deute loc. dormir
donar suènh de (se -) loc. prendre garde à comme. . .
donarai res de res (non te -) loc. tu n’auras rien dormir coma una marmòta (un muret) loc.
du tout dormir comme une marmotte
donat a (me soi -) loc. j’ai fait une donation à dormir coma una missara loc. dormir comme
donat per (es -) loc. il passe pour médecin un loir
donat, ada n. m. (s. XIII.) qui s’est donné (e) à dormir coma una soca loc. dormir comme une
un monastère souche
donatari, ària n. (s. XIV. . . ) donataire dormir coma una turra loc. dormir comme. . .
donatiu, iva adj. (s. XIV.) 1. dispensateur 2. qui dormir son sadol loc. dormir tout son soûl
donne dormir virat d’esquina loc. dormir sur le dos
donator, tritz (pl. donators, trises) n. (s. XIV. . . ) dormís e velha (entre -) loc. être à moitié en-
donador donateur - src.: Couzinié, 1850 : "dona- dormi
tou" dormit a Rodés (aver -) loc. avoir couché à
donc, doncas conj. (s. XI.) donc - cit.: Bensai per Rodez
qu’a Pinsaguèl, en escrimant d’esperit amb tu sota dormitòri n. m. (s. XIII.) dortoir - cit.: Leis eròis
Lucili, aviái [demembrat] de saber escrimar d’espasa. arriban las au terme de la carrièra ; abans de li celebrar
Paravi doncas de quarta, ponhet torçut (Robèrt Lafònt, la glòria, caudrà lei mandar au refectòri e au dormitòri
L’eròi, 2001) (Robèrt Lafònt, 1984)
donjon n. m. (s. XIII.) donjon dorna n. f. cruche veire: cruga
dont dont - cit.: A pena fosquèri nascut que ma dornièr n. m. → aiguièr évier veire: cruguièr
maire se trobèt [sense] lait, calguèt cercar de noirissa ;
dos (trabalhar de -) loc. faire le travail de deux
e mon paire dont èri lo prumièr fruit, a fòrça de rodar,
dos / tres, quatre. . . (a -) par deux, par trois,
ne trobèt una a En Menon que depend d’aquesta [par-
par quatre. . .
ròquia], m’i portèt e aquò’s aquí que som estat noirit
dos / tres, quatre. . . (a bels -) loc. par deux, par
(Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII)
trois, par quatre. . . (emphase)
donzèl n. m. (s. XI.) 1. damoiseau 2. garçon
dos ans a loc. il y a deux ans
d’honneur (mariage)
dos en dos, de tres en tres (de -) loc. par deux,
donzèla n. f. (s. XI.) 1. demoiselle (pej.)
par trois
2. demoiselle d’honneur (mariage)
dopar v. doper (drogue. . . ) dos se lo carguèron dins la veitura (entre -) expr.
dopatge n. m. 1. dopage 2. doping à deux, ils le chargèrent dans la voiture
dorifòr n. m. doryphore dos, doás adj. num. (s. XII.) deux
dormeire, eira n. (s. XII., de "dòrmer") dormeur, dosar v. sourdre
euse dosilh n. m. fausset
dormicion n. f. (s. XIV.) dormition (mort de la dosilh (a vist lo bon Dieu pel -) expr. il est ivre
Vierge) dòt n. f. (s. XIV.) dot
dormida n. f. somme (m.) dotacion n. f. (s. XIV.) dotation
dormida (far -) loc. faire la sieste dotal, ala adj. (s. XIII.) relatif à la dot
dormilhós, osa (pl. dormilhoses, osas) adj. (s. dotar v. (s. XIV.) doter
XII.) dormeur, euse dotz (pl. doses) n. f. (s. XII.) source
dormir v. (s. XII.) dormir - cit.: Digas a la bèla dotze adj. num. (s. XII.) douze
Maria, / que non dòrmi ni nuèit ni jorn, / e que tu fas dotzen, ena adj. num. (s. XII.) douzième
per industria, / çò qu’ieu practiqui per amor (Gautièr, dotzena n. f. (s. XIII.) douzaine

189
drac dreitièra (en -)

drac n. m. (s. XII.) 1. être malfaisant 2. dragon dreit (dar lo -) loc. rendre justice
3. diable 4. lutin dreit (de -) loc. tout droit
drac (far lo -) loc. 1. être infernal / dissipé / très dreit (estat de -) n. m. état de droit
brillant 2. faire les cent coups dreit (far -) loc. rendre justice
dracs (trevat dels -) loc. hanté de fantômes dreit (far son -) loc. rendre justice
draga n. f. (s. XIV. . . , de l’anglés drag) drague (riv- dreit a dreit loc. vis-à-vis
ières. . . ) dreit a l’assisténcia n. m. droit à l’assistance
dragadoira n. f. (s. XX.) dragueuse (machine) dreit a l’educacion n. m. droit à l’éducation
dragar v. (s. XVII. . . ) draguer (bateau) veire: dreit a la seguretat n. m. droit à la sûreté
fringar dreit anar (a -) loc. à vrai dire
dragàs (trabalhar coma un -) loc. travailler dreit anar (a bon -) loc. à juste raison
comme un beau diable dreit anar (de -) loc. pour bien faire
dragatge n. m. (s. XVIII. . . ) dragage dreit camin (anar -) loc. suivre le droit chemin
dragèia n. f. (s. XV., del francés) dragée veire: dreit coma la camba d’un can expr. pas droit
amètla ensucrada du tout
dragèia (far badar la -) loc. tenir la dragée dreit coma un I loc. droit comme un i
haute dreit coma un pòt de cabeça expr. droit comme
drageièr n. m. (s. XIX.) drageoir un « i »
drageïficacion n. f. (s. XX.) dragéification dreit coma un volam expr. pas droit du tout
drageïficar v. (s. XX.) dragéifier dreit coma una barra expr. droit comme. . .
dragon n. m. (s. XIII.) dragon dreit coma una candela expr. droit comme une
draguièr n. m. (s. XVII. . . ) dragueur (bateau) chandelle
veire: fringaire dreit coma una coa de pòrc expr. pas droit du
dralha n. f. draia draille (chemin ancien) tout
drama n. m. (s. XVIII. . . ) drame dreit constitucional n. m. droit constitutionnel
dramatic, ica adj. (s. XVI.) dramatique dreit d’ainat loc. droit d’ainesse
dramaticament adv. (s. XVIII. . . ) dramatique- dreit d’ingeréncia n. m. droit d’ingérence
ment dreit de grèva n. m. droit de grève
dramatizacion n. f. (s. XIX. . . ) dramatisation dreit de la família n. m. droit de la famille
dramatizar v. (s. XIX. . . ) dramatiser dreit de la persona n. m. droit de la personne
dramaturgia n. f. (s. XVII. . . ) dramaturgie dreit de proprietat n. m. droit de propriété
dramaturgue, urga n. (s. XVIII. . . ) dramaturg dreit de publicacion n. m. droit de publication
dramaturge dreit de sojorn n. m. droit de séjour
drap n. m. (s. XII.) drap (matière) - cit.: Prumièra- dreit de tu loc. en face de toi
ment, per plan piafar, / un mántol nòu me farai far / dreit de vòte n. m. droit de vote
d’un drap de vint escuts la cana, / doblat de velós o de dreit d’aqueste moment loc. juste à ce moment
pana, / e vestirai cada maitin / un abilhament de satin dreit d’espasa loc. droit de conquête
(Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) dreit e aut cintat (ten-te -) loc. tiens-toi prêt à
drapariá n. f. (s. XIII.) draperie l’action
drapèl n. m. (s. XIII.) → bandièra drapeau dreit eretièr loc. héritier direct
drapièr n. m. (s. XIII.) drapier dreit espanhòl n. m. droit espagnol
dreçadoira n. f. (s. XX.) dresseuse (machine dreit fial (a -) loc. de droit fil
pour contre-plaqué. . . ) dreit fial (anar dins lo -) loc. agir à bonne fin
dreçador n. m. (s. XIII. . . ) dressoir (buffet. . . ) dreit italian n. m. droit italien
dreçaire, aira n. (s. XVI. . . ) dresseur, euse (d’un dreit o tòrt (a -) loc. à tort ou à raison
animal. . . ) dreit ont cal (cal metre lo -) loc. donner raison
dreçar v. (s. XI. . . ) dresser (un animal. . . ) à qui de droit
dreçar la busca loc. rompre avec un amoureux dreit qu’es condemnat (tal a -) expr. il n’y a pas
dreçatge n. m. (s. XIX. . . ) dressage (d’un ani- de justice
mal. . . ) dreit qu’es condemnat (tal a -) expr. il n’y a pas
dredredré onom. claquement des dents du de justice
froid dreit que (es plan -) loc. il est bien juste que
dreit n. m. droit dreit, dreita adj. 1. droit, droite veire: de pès !
dreit (a bon -) loc. a bon droit 2. debout (être debout)
dreit (al -) loc. à l’endroit dreita n. f. droite (politique)
dreit (anar fial -) loc. aller tout droit dreita n. f. droite
dreit (aquí -) loc. là, en face dreita (a -) loc. à droite
dreit (aver -) loc. avoir raison dreitièra (en -) loc. en ligne droite

190
dreitièra (la -) durava que durava

dreitièra (la -) n. f. le droit chemin dual, ala adj. (s. XX. . . ) dual, ale
dreits (ont i a res, lo rei pèrd sos -) expr. celui dualisme n. m. (s. XVIII. . . ) dualisme
qui n’a rien n’a rien à perdre dualista adj. e n. (s. XVIII. . . ) dualiste
dreits de l’òme (cort europèa dels -) n. f. cour dualitat n. f. (s. XIV.) dualité
européennne des droits de l’homme (dr.) dubitacion n. f. (s. XIII.) doute (rhétorique) veire:
dreits de l’òme (declaracion universala dels - dobte
) n. f. déclaration universelle des droits de dubitatiu, iva adj. (s. XIV.) dubitatif, ive
l’homme dubitativament adv. (s. XIX. . . ) dubitativement
dreits de l’òme e del ciutadan (declaracion dels duc n. m. (s. XII.) duc
-) n. f. déclaration des droits de l’homme et du ducal, ala adj. (s. XII. . . ) ducal, ale
citoyen (dr.) ducat n. m. (s. XII.) 1. duché 2. sorte de monnaie
dreits e devèrs dels minors n. m. plur. droits - ductil, ila adj. (s. XIV.) ductile
devoirs des mineurs ductilitat n. f. (s. XIV. « ductibilitat ») ductilité
dreits fondamentals de l’Union Europèa (carta ductilomètre n. m. (s. XX. . . ) ductilomètre
dels -) n. f. charte des droits fondamentaux de duèl n. m. (s. XVI. . . ) duel veire: dual
l’Union européenne (dr.) duellista n. m. (s. XVI. . . ) duelista duelliste
dreits sindicals n. m. plur. droits syndicaux duganèl n. m. 1. petit duc (oiseau de nuit) 2. ni-
(socio.) gaud
dreitura n. f. (s. XIII.) droiture duna n. f. (s. XIII. . . ) dune
dreiturièr, ièra adj. (s. XIV.) qui est droit dans duo n. m. (s. XVI. . . , mot italian) duò duo
son comportement duodenal, ala adj. (s. XIX. . . ) duodénal, ale
drèn n. m. (de l’anglés) drain duodenectomia n. f. (s. XIX. . . ) duodénectomie
driade n. f. (s. XIII. . . ) dryade duodeniti n. f. (s. XIX. . . ) duodénite
dridram n. m. carillonnement duodenopancreatectomia n. f. (s. XIX. . . ) duo-
dròga n. f. drogue denopancreatectomie
dròga n. f. (s. XV.) drogue duodenotomia n. f. (s. XIX. . . ) duodénotomie
drogar v. (s. XVI. . . ) droguer duodenum n. m. (s. XIV. « duodeni ») duodénum
drogariá n. f. (s. XIX. . . ) droguerie duplèx (pl. duplèxes) n. m. duplex
drogat, ada adj. (s. XX.) drogué, ée duplicacion n. f. (s. XIV.) duplication
droguista n. (s. XX.) droguiste duplicar v. (s. XIV.) dupliquer
drollàs, assa (pl. drollasses, assas) n. vilain duplicat n. m. (s. XVI. . . ) duplicatà duplicata
garçon, vilaine fille - cit.: De drollassas dau MLF duplicatiu, iva adj. (s. XIV.) duplicatif, ive
se vougueron prene Anna Maria e Maria Anna amb duplicator n. m. (s. XIX. . . ) duplicador duplica-
élei sota l’escapa que la civilizacion occitana es tradi- teur
cionalament fallocentrica, la pròva n’eran aquelei qua- duplicitat n. f. (s. XIII. . . ) duplicité
tre masclàs que s’eran cargat doas filhetas sens pensar duquessa n. f. (s. XII.) duchesse
de li fisar lo volant (Robèrt Lafònt, 1984) dur coma una bata loc. dur comme. . .
dròlle aluserpit (un -) loc. un enfant éveillé, dur, dura adj. (s. XII.) dur, dure
dégourdi veire: lusèrp durabilitat n. f. (s. XVI. . . ) durabilité
dròlle aluserpit (un -) loc. un enfant éveillé, durablament adv. (s. XIII.) durablement
dégourdi durable, abla adj. (s. XIII.) durable
dròlle, dròlla n. 1. garçon, fillette veire: mainat, durada n. f. (s. XII.) durée
gojat - cit.: Quand la filloxèra tuèt la vinha, èrem cinc durada (aquesta estòfa farà -) loc. faire bon us-
dròlles a l’ostal, ieu lo pus jove, e l’ainat tot just s’aviá age
la fòrça de téner l’esteva (Leon Còrda, Sèt pans, 1977) durada (aquò non farà de -) loc. cela ne durera
2. gosse pas
dromadari, ària n. (s. XIV.) dromadaire durada (de -) loc. de longue durée
dròp n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) drop (sport) durada (far -) loc. durer veire: durar
dropar v. (s. XX.) droper (sport) durament adv. (s. XIII.) durement
drud, druda adj. (s. XII.) 1. dru, drue 2. robuste durant prep. (s. XIII.) durant
3. galant, ante durar v. (s. XII.) durer
drudament adv. 1. drument 2. vigoureusement durar a lagui loc. trop durer
drudariá n. f. (s. XIII.) 1. galanterie 2. gaillardise durar la vida dels barris loc. durer ad vitam
drudièra (en -) loc. en pleine force de l’âge aeternam
drudor n. f. (s. XIII. . . ) 1. vigueur 2. gaillardise durarà (aqueste vestit -) expr. ce vêtement dur-
druide n. m. (s. XIII. . . ) druide era longtemps
druidic, ica adj. (s. XVIII. . . ) druidique durat de (al -) loc. pendant la durée de
druidisme n. m. (s. XVIII. . . ) druidisme durava que durava loc. cela n’en finissait pas

191
durdurdur duumvirat

durdurdur n. m. chant du rossignol duumvir n. m. (s. XVI. . . ) duumvir


duretat n. f. dureté duumviral, ala adj. (s. XVIII. . . ) duumviral, ale
dusca prep. (s. XIII.) → fins a ; d’aquí a jusque duumvirat n. m. (s. XVI. . . ) duumvirat

192
e edicte

e conj. et economia neoclassica n. f. économie néo-


e ! interj. eh ! classique (écon.)
e (alfabet) n. f. e economic e social (cosselh -) n. m. conseil
ebèn n. m. ébène économique et social
ebenista n. ébéniste economic, ica adj. (s. XIV. . . ) économique
ebraïc, ïca adj. (s. XII. « ebray ») hébraïque economica (creissença -) n. f. croissance
ebri mortal, ébria mortala loc. adj. ivre mort, économique
morte economicament adv. (s. XVII. . . ) économique-
ebri, ébria adj. (s. XII.) ivre veire: begut ment
ebriac (es un tròç d’ -) loc. c’est un fieffé economista n. (s. XVIII. . . ) économiste
ivrogne ecran n. m. (s. XX., del francés ? neerl. scherm)
ebriac, aga adj. (s. XII.) soûl, soûle veire: bandat écran (cinéma)
ebriagar v. soûler veire: bandar ectara n. f. (s. XVIII. . . ) ectar hectare
ebriagàs, assa n. 1. soûlard veire: bandarri ectogramma n. m. (s. XVIII. . . ) ectograma;
2. ivrogne ectogram hectogramme
ebriaguesa n. f. 1. ivrognerie veire: ebriesa ectolitre n. m. (s. XVIII. . . ) hectolitre
2. soûlerie ectomètre n. m. (s. XVIII. . . ) hectomètre
ebriant, anta adj. enivrant, ante ectoplasma n. m. (s. XIX. . . ) ectoplasme
ebriar v. enivrer Ectòr n. pr. m. Aitòr Hector - cit.: Memnon lo ne-
ebriesa n. f. (s. XIII.) ivresse veire: ebriaguesa gre, ací los Grècs non persecuta / e lo valent Ectòr non
ebrietat n. f. (s. XIII.) ébriété veire: ebriaguesa los bota en dehuta (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567)
ebrieu n. (s. XIII. « ebrieu ») hébreu Ecuba n. f. Hécube (mythologie grecque) - cit.:
ebullicion n. f. (s. XIV.) ébullition En teatric spectacle, ací non se presenta / Ecuba ; ací
ecatomba n. f. (s. XVI. . . ) hécatombe la tèrra e la mar non tormenta, / ni ditz contra son
eclectic, ica adj. e n. (s. XVII. . . ) éclectique jorn nadau execracions, / ni hè plorar las gents damb
eclectisme n. m. (s. XVIII. . . ) éclectisme sas lamentacions" (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567)
eclesial, ala adj. (s. XII. . . ) ecclésial, ale ecumenic, ica adj. (s. XVI. . . ) œcuménique
eclesiastic, ica adj. e n. (s. XIII.) ecclésiastique ecumenisme n. m. (s. XX.) œcuménisme
eclipsar v. (s. XIV.) éclipser veire: far eclipsi, tirar eczèma n. m. (s. XIX. . . ) eczemà eczéma
d’eclipsi eczematica n. f. (s. XX.) eczématique
eclipsi n. m. (s. XII. . . ) esclipsi éclipse (f.) eczematizar v. (s. XX.) eczématiser
eclipsi (far -) loc. far esclussi / esclipsi eczematogèn, èna adj. (s. XX.) eczématogène
s’éclipser eczematós, osa (pl. exzematoses, osas) adj. (s.
eclipsi (tirar d’ -) loc. éclaircir un malentendu / XX.) eczémateux, euse
tirer de l’obscurité edat n. f. âge (période) veire: temps - cit.: Robèrt
eclipsi (tirar d’ -) loc. sortir de l’obscurité (faire Lafont o a mostrat dins son estudi sus las vertuts
connaître) occitanas de l’Edat Mejana (Enric Espieut, Istòria
ecliptic, ica adj. e n. (s. XIV.) écliptique d’Occitania, 1968)
èco n. m. (s. XIII. « echo », de la nimfa Èco) ecò écho edat d’aur n. m. (s. XVI...) âge d’or
veire: resson edat de la pèira n. f. (s. XIX.) → neolitic / pale-
ecocardiografia n. f. (s. XX.) échocardiographie olitic âge de la pierre
ecografia n. f. (s. XX.) échographie Edat del bronze n. f. (s. XIX.) âge du bronze
ecologia n. f. (s. XX.) écologie edat del fèrre n. f. âge du fer
ecologic, ica adj. (s. XX.) écologique edèma n. m. (s. XVI. . . ) œdème
ecologista n. (s. XX.) écologiste edematós, osa (pl. edematoses, osas) adj. (s.
econòme, òma adj. (s. XIV. . . ) econòm économe - XVI. . . ) œdémateux, euse
src.: Mistral, 1878 : "ecounome". edèn n. m. (s. XVIII. . . ) éden
econòme, òma n. econòm économe veire: orde- edicion n. f. (s. XIII.) édition - cit.: Ai longtemps
nador, airitz somniat d’una edicion de trobadors, o d’un trobador,
economia n. f. (s. XIV. . . ) économie que seriá lisa de tota carga critica, critica al sens ont
economia clavada n. f. économie fermée aquò s’entend per un romanista (Max Roqueta, Òc,
(écon.) oct. 1948, p. 35)
economia keynesiana n. f. économie keynési- edictar v. (s. XIV. . . ) édicter
enne (écon.) edicte n. m. (s. XIII. « edict ») édit

193
edificacion èime de (téner -)

edificacion n. f. (s. XIV.) édification - cit.: Quand egalable, abla adj. (s. XIII. . . ) égalable
siam estats entre la poma e lo formatge, vèrs la fin egalament adv. (s. XIII.) également
del repais, monsur vòstre reitor m’a dit : monsur egalar v. (s. XII.) égaler
Plausòlas, vos caldriá donar un mot d’edificacion a egalitari, ària adj. (s. XIX. . . ) égalitaire
mon pòble (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII) egalitarisme n. m. (s. XIX. . . ) égalitarisme
edificar v. (s. XIV.) édifier - cit.: . . . pensam qu’al egalitarista n. (s. XX.) égalitariste
dessús dels parlars populars e de la literatura populara egalitat n. f. (s. XIII. . . ) égalité
cal edificar la lenga nacionala d’Occitania, la granda egalizacion n. f. (s. XVI. . . ) égalisation
literatura occitana (Antonin Perbòsc, Fòc nòu, 1904) egalizar v. (s. XVI. . . ) egalejar égaliser
edificator, tritz (pl. edificators, trises) adj. e n. (s. egalizator n. m. (s. XVIII. . . ) egalizador égaliseur
XVI. . . ) edificaire édificateur, trice - src.: Honno- (électricité)
rat, 1846 : "edificatour" egalizator, tritz (pl. egalizators, trises) adj. (s.
edifici n. m. (s. XII.) édifice XIX. . . ) egalizador; egalizaire égalisateur, trice
edil n. m. (s. XVIII. . . ) édile egalizatritz (pl. egalizatrises) n. f. (s. XX.)
edilitari, ària adj. (s. XIX. . . ) édilitaire egalizadoira égaliseuse (machine)
edilitat n. f. (s. XIV. . . ) édilité egida n. f. (s. XVI. . . ) égide
editor, tritz (pl. editors, trises) n. (s. XVIII. . . ) egipcian, ana adj. (s. XIII. . . ) égyptien, enne
éditeur, trice - src.: Achard (1785): "editour" Egipta n. pr. f. Egypte - cit.: Coma lo gran de blat
èdra n. f. lierre (bot.) que los rèis de l’Egipta avèn hèit enterrar dambe eths
èdra (verd coma l’ -) loc. vert comme. . . devath montanhas de pèira, qu’es pro, [quitament]
educable, abla adj. (s. XIX. . . ) éducable dus mila ans après, d’aver un punhat de bona tèrra,
educacion n. f. (s. XV. . . ) éducation ua gota d’aiga e un arrajat de sorelh entau tornar hèr
educacion (dreit a l’ -) n. m. droit à l’éducation cabelhar ! (F. Sarrant, Devis gascon, 1908)
educar v. (s. XIV. . . ) éduquer, élever (enfants) egiptologia n. f. (s. XIX. . . ) égyptologie
educatiu, iva adj. (s. XIX. . . ) éducatif, ive egiptològue, òga n. (s. XIX. . . ) egiptològ égypto-
educator, tritz (pl. educators, trises) adj. e n. (s. logue
XIX. . . ) educador éducateur, trice eglòga n. f. (s. XV. . . ) églogue - cit.: ... mens aman
efèbe n. m. (s. XV. . . ) efèb éphèbe la leçon d’eglòga o d’epistòla, / se delèctan aus vèrs qui
efectiu, iva adj. (s. XIV.) effectif, ive d’ambolas son plens (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567)
efectuar v. (s. XV. . . ) effectuer ègo n. m. (s. XX.) egò égo
efectuar (s’) v. s’exécuter egocentrisme n. m. (s. XX.) égocentrisme
efemèr, èra adj. (s. XIV.) éphémère egocentrista adj. e n. (s. XX.) égocentriste
efemerida n. f. (s. XVIII. . . ) éphéméride egoïsme n. m. (s. XVIII. . . ) égoïsme
efeminar v. (s. XIII.) efféminer egoïsta adj. e n. (s. XVII. . . ) égoïste
efeminat adj. m. efféminé egoïstament adv. (s. XIX. . . ) égoïstement
efervescéncia n. f. (s. XVII. . . ) effervescence egotisme n. m. (s. XX.) égotisme
efervescent, enta adj. (s. XVIII. . . ) effervescent, egotista adj. e n. (s. XVIII. . . ) égotiste
ente egrègi, ègia adj. (s. XIII.) éminent, enta
eficaç, aça (pl. eficaces, aças) adj. (s. XIII. « effi- eicilhar v. frire des œufs
caci ») efficace eicilhat adj. frit (pour un œuf)
eficaçament adv. (s. XIV. . . ) efficacement èime n. m. 1. esprit - cit.: Aquò li teniá l’èime
eficacitat n. f. (s. XV. . . (s. XIII. « efficacia »)) effi- desvelhat, un brieu (Max Roqueta, Lo corbatàs roge,
cacité 2003) 2. bon sens 3. jugement
eficiéncia n. f. (s. XIV. « eficientia ») efficience èime (a bèl -) loc. à foison, sans compter veire:
eficient, enta adj. (s. XIV. « eficient ») efficient, èime
ente èime (a l’ -) loc. à la mesure
efièit n. m. (s. XIV. « effeit ») effet èime (a son -) loc. à son idée
efièit (d’ -) loc. en effet èime (a tot -) loc. au hasard
efigia n. f. (s. XV. . . ) efígia effigie èime (aiçò non a d’ -) loc. c’est insensé
eflorescéncia n. f. (s. XVIII. . . ) efflorescence èime (non a d’ / a pas d’ -) loc. il est dans dis-
eflorescent, enta adj. (s. XVIII. . . ) efflorescent, cernement
ente èime (sense -) loc. sans jugement veire: èime
efluvi n. m. effluve èime (trabalhar d’ -) loc. travailler sans modèle
efraccion n. f. (s. XV.) effraction èime ? (avètz -) loc. y pensez-vous ?
efusion n. f. (s. XIV.) effusion èime d’aquò ? (avètz -) loc. vous vous rendez
èga n. f. (s. XII. « egua ») jument poulinière veire: compte ?
cavala èime de (aver -) loc. avoir l’idée de
egal, ala adj. (s. XIII.) égal, ale èime de (téner -) loc. s’occuper de

194
èime pel trabalh (non a d’ / a pas d’ -) electrolisi

èime pel trabalh (non a d’ / a pas d’ -) loc. il n’a el, ela (pl. eles, elas) pron. pers. lui, elle
pas le goût du travail el-meteis loc. lui-même
èime que (aver agut -) loc. avoir eu le pressen- ela (a tot per -) loc. elle est très belle
timent que ela-meteissa loc. elle-même
eimina hémine (mesure ce capacité pour le elaboracion n. f. (s. XV. . . ) élaboration
grain) elaborar v. (s. XVI. . . ) élaborer
eimina (cargar l’ -) loc. faire bonne mesure elaborat, ada adj. (s. XX.) élaboré, ée
eissac n. m. eau de gouttière elaborator, tritz (pl. elaborators, trises) adj. e
eissam n. m. (s. XII.) essaim n. (s. XIX. . . ) elaborador; elaboraire élaborateur,
eissamenar v. (s. XII.) essaimer trice
eissarpa n. f. (s. XIII. . . ) écharpe elan, ana n. (s. XVII. . . , del germanic ancian) élan
eissarpa pòrtanen n. f. (s. XX.) écharpe porte (animal)
bébé elastic, ica adj. e n. m. (s. XVII. . . ) élastique
eissaurar v. (s. XII.) 1. exposer à l’air 2. essorer elasticament adv. (s. XX.) élastiquement
eissaure n. m. vent frais et agréable elasticitat n. f. (s. XVII. . . ) élasticité
eissaure d’un ventalh (l’ -) loc. l’air d’un éven- elastoplasticitat n. f. (s.XX.) élastoplasticité
tail eleccion n. f. (s. XIV. « electio ») élection
eissaure d’un ventalh (l’ -) loc. l’air d’un éven- electisme n. m. (s. XX.) elitisme élitisme
tail electista adj. e n. (s. XX.) elitista élitiste
eissausir v. exaucer electiu, iva adj. (s. XIV.) électif, ive
eisserment n. m. (s. XII.) sarment veire: gavèl electivament adv. (s. XVIII. . . ) électivement
eisserva n. f. direction prise par le bateau electivitat n. f. (s. XIX. . . ) électivité
eissèrva (téner l’ -) loc. suivre le bon chemin elector, tritz (pl. electors, trises) n. (s. XIV. . . )
(fig.) elegeire; elegidor électeur, trice
eissèrva d’onor (l’ -) loc. le chemin de electoral (còdi -) n. m. code électoral (dr.)
l’honneur electoral, ala adj. (s. XVI. . . ) électoral, ale
eisservar (s’) v. se conduire electorala (campanha -) n. f. campagne élec-
eissida n. f. issue torale
eissida n. f. issue electoralament adv. (s. XIX. . . ) électoralement
eissinge, inja adj. 1. délivré, ée de veire: deli- electoralisme n. m. (s. XX.) électoralisme
urat, exempte 2. privé, ée 3. exempt, empte electoralista adj. e n. (s. XX.) électoraliste
4. débarrassé, ée electorat n. m. (s. XVII. . . ) électorat
eissinjar v. 1. délivrer de 2. débarrasser 3. dé- electric, ica adj. (s. XVII. . . ) électrique
gager 4. priver electrician, ana n. (s. XIX. . . ) électricien, enne
eissinjar (se’n -) loc. s’en dépêtrer electricitat n. f. (s. XVIII. . . ) électricité
eissinjat (me’n soi -) loc. je m’en suis défait electrificacion n. f. (s. XIX. . . ) électrification
eissir v. (s. XII.) → sortir sortir electrificar v. (s. XIX. . . ) électrifier
eissit, ida adj. (s. XIII.) issu, ue electrizable, abla adj. (s. XVIII. . . ) électrisable
eissorbar v. (s. XII.) aveugler electrizacion n. f. (s. XVIII. . . ) électrisation
eissorbat de gaug loc. transporté de joie electrizar v. (s. XVIII. . . ) électriser
eissordada n. f. assourdissement (bruit impor- electrocardiogramma n. m. (s. XX.)
tun, bavardage) electrocardiogram; electrocardiograme;
eissordada n. f. bruit assourdissant electrocardiograma électrocardiogramme
eissordar v. 1. assourdir 2. (fig.) casser les or- electrochòc n. m. (s. XX.) électrochoc
eilles, importuner electrocucion n. f. (s. XIX. . . ) électrocution
eissordós, osa adj. assordissent assommant, electrocutar v. (s. XIX. . . ) électrocuter
ante (importun, fâcheux) electrocutor, tritz (pl. electrocutors, trises) adj.
eissuc n. m. (s. XIII.) sècheresse veire: secada (s. XX.) électrocuteur, trice
eissuc, uga adj. (s. XIII.) 1. sec, sèche 2. ressuyé, electròde n. m. (s. XIX. . . ) électrode
ée (terrain) electrodomestic, ica adj. e n. m. (s. XX.) élec-
eissugada n. f. essuiement troménager, ère
eissugamans n. m. essuie-mains electrofòn n. m. (s. XIX. . . ) electrofòne électro-
eissugar v. (s. XII.) essuyer (nettoyer)| phone
ejaculacion n. f. (s. XVI. . . ) éjaculation electrogèn, èna adj. (s. XIX. . . ) électrogène
ejacular v. (s. XIX. . . ) éjaculer electrolisar v. (s. XIX. . . ) electrolizar électrolyser
ejaculator, tritz (pl. ejaculators, trises) adj. (s. electrolisator n. m. (s. XX.) electrolisaire électrol-
XVI. . . ) éjaculateur, trice yseur
el (n’a pas per -) loc. il est ivre de joie electrolisi n. f. (s. XIX. . . ) électrolyse

195
electrolitic, ica embalatge

electrolitic, ica adj. (s. XIX. . . ) électrolytique elix (pl. elixes) n. m. (s. XVIII..., lat. hellix) hélix
electron n. m. (s. XX., de l’anglés) électron (anat. e zool.) veire: elitz
electronic, ica adj. (s. XX.) électronique elixir n. m. (s. XIV. . . ) élixir
electronica n. f. (s. XX.) électronique ellebòr n. m. (s. XIII. . . ) ellébore
electronician, ana n. (s. XX.) électronicien, enne ellenic, ica adj. (s. XIII. . . ) hellénique
elefant, anta n. (s. XIV. « elephant ») éléphant, ellenisme n. m. (s. XVI. . . ) hellénisme
ante ellenista n. (s. XVII. . . ) helléniste
elefantin, ina adj. (s. XIV. « elephantin ») ellenistic, ica adj. (s. XVII. . . ) hellénistique
éléphantin, ine ellenizacion n. f. (s. XIX. . . ) hellénisation
elegància n. f. (s. XV. . . ) élégance ellenizant, anta adj. (s. XIX. . . ) hellénisant, ante
elegant, anta adj. (s. XV. . . ) élégant, ante ellenizar v. (s. XIX. . . ) helléniser
elegia n. f. (s. XVI.) élégie ellipse n. f. (s. XVII. . . ) ellipse (géométrie)
elegiac, aca adj. (s. XV. . . ) élégiaque ellipsi n. f. (s. XVI. . . ) ellipse (grammaire)
elegir v. (s. XII.) élire ellipsoïde n. m. (s. XVIII.) ellipsoïd ellipsoïde
elegit, ida adj. e n. (s. XII. . . ) élu, ue (géométrie)
elèit n. m. (s. XIV. . . ) elècte élite (f.) - cit.: Vesiá elliptic, ica adj. (s. XVII. . . ) elliptique (gram-
dins lo primièr movement subre-realista que i èra es- maire)
tat dels mai afogats l’irrupcion dels primaris, al sens èlme n. m. (s. XII.) èlm heaume
universitari del mot, dins la cultura e aquò li agra- elocucion n. f. (s. XVI. . . ) élocution
dava, car s’èra pas aquò l’irrupcion del pòble èra un elògi n. m. (s. XVI. . . ) éloge
esclatament a un moment donat dels quadres de l’elèit elògi de m’as colhonat quand t’ai vist (non es
cultural (Felix Castan, Joe Bousquet, Òc, abr. 1951) un / es pas un -) expr. ce n’est pas un petit éloge
eleits socials n. m. plur. élites sociales (socio.) elògi de tira-t’enlà (non es un / es pas un -) expr.
f. plur. ce n’est pas un petit éloge
element n. m. (s. XII.) élément elogiós, osa (pl. elogioses, osas) adj. (s. XIX. . . )
elementar, ara adj. (s. XIV.) élémentaire élogieux, euse
eles, elas pron. pers. eux, elles elogiosament adv. (s. XIX. . . ) élogieusement
elevacion n. f. (s. XIV.) élévation eloquéncia n. f. (s. XIV.) éloquence
elevaire, aira n. (s. XVII. . . ) éleveur, euse eloquent, enta adj. (s. XIV.) éloquent, ente
elevar v. (s. XV. . . ) élever (nourrir) veire: far venir eloquentament adv. (s. XVI. . . ) éloquemment
elucidar v. (s. XV. . . ) élucider
elevatge n. m. (s. XIX. . . ) élevage elucidari n. m. (s. XIV.) éclaircissement - cit.:
elevator n. m. (s. XX.) elevador élévateur (ma- Elucidari de las proprietatz de totas res naturals (s.
chine) XIV).
èlfe n. m. (s. XVI. . . , del suedés ancian) èlf elfe elucubracion n. f. (s. XVI. . . ) élucubration
èli n. m. (s. XIX. . . ) hélium eludir v. (s. XV. . . ) éluder
elicoïdal, ala adj. (s. XIX...) hélicoïdal, ale emanacion n. f. (s. XVI. . . ) émanation
elicoïde, a adj. (s. XVIII...) hélicoïde (math.) emanar v. (s. XV. . . ) émaner
elicoptèr n. m. (s. XIX. . . ) hélicoptère emancipacion n. f. (s. XIII. « emancipatio ») éman-
elidir v. (s. XVI. . . ) élider cipation
eligibilitat n. f. (s. XVIII. . . ) elegebilitat éligibil- emancipar v. (s. XIII.) émanciper
ité emancipat, ada adj. (s. XIX. . . ) émancipé, ée
eligible, ibla adj. (s. XIII. . . ) elegible éligible emancipator, tritz (pl. emancipators, trises) adj.
eliminacion n. f. (s. XVIII. . . ) élimination e n. (s. XIX. . . ) emancipador émancipateur, trice
eliminar v. (s. XV. . . ) éliminer emasculacion n. f. (s. XVIII. . . ) émasculation
eliminator, tritz (pl. eliminators, trises) adj. e n. emascular v. (s. XVIII. . . ) émasculer
(s. XIX. . . ) eliminaire éliminateur ematologia n. f. (s. XIX. . . ) hématologie
eliminatòri, òria adj. (s. XIX. . . ) éliminatoire ematològue, ga n. (s. XIX. . . ) ematològ hémato-
eliogravadura n. f. (s. XIX. . . ) héliogravure logue
eliogravaire, aira n. (s. XX.) héliograveur, euse ematòma n. m. (s. XIX. . . ) hématome
(personne) embabinar v. enjôler
eliotròpi n. m. (s. XIV.) héliotrope embabotir v. étourdir de paroles
Elisèu n. pr. m. Elisée (Bible) embabotir de promessas loc. étourdir de
elisi, elísia adj. (s. XVI. . . ) elisean élyséen, enne promesses
elision n. f. (s. XVI. . . ) élision embafar v. bâfrer
elitz (pl. elises) n. f. (s. XIX. . . , lat. hellix) 1. hélice embalar v. (s. XIX. . . ) emballer (moteur)
(mécanique) 2. hélice (architecture : escalier, embalar v. (s. XV. . . ) emballer (ballot)
volute) embalatge n. m. (s. XVI. . . ) emballage (ballot)

196
embalmaire, aira embonilh

embalmaire, aira n. (s. XIV. . . ) embaumeur embauchar v. (s. XVIII., del francés) embaucher
(momies. . . ) veire: logar
embalmament n. m. (s. XIV. . . ) embaumement embauchat, ada adj. (s. XVIII.) embauché, ée
(momies. . . ) veire: logat
embalmar v. (s. XIV. « embalsmar ») embaumer embauchatge n. m. (s. XX.) embauchage (t. tech-
(momies. . . ) nique) veire: embaucha
embalum n. m. volume occupé par des objets, embelinaire, aira n. enchanteur, enchanteresse
marchandises. . . (magie) veire: encantaire
embalum (aver fòrça -) loc. faire du volume embelinament n. m. charme (magie)
embandir v. expulser embelinar v. 1. charmer (magie) 2. enjôler
embaranar v. 1. obséder 2. fatiguer embelinarèl, èla adj. enchanteur, enchanter-
embaranat (èsser -) loc. avoir le vertige esse veire: encantarèl
embaratar v. 1. duper dans une affaire 2. faire embelinat per la geografia (èsser -) loc. être
un mauvais mariage féru de géographie. . .
embarbassit adj. m. être devenu barbu (sens embelit, ida adj. (s. XII.) rendu beau (sens pas-
passiu) veire: abarbassir (sens actiu) siu) veire: abelir (sens actiu)
embarcador n. m. embarcadère embernicar v. mettre en morceaux
embarcament n. m. embarquement embestiar v. (del francés) embêter veire: abetar
embarcar v. (s. XII.) embarquer embetumar v. (s. XIV.) bitumer
embardada n. f. embardée (fausse manœuvre) embeure v. (s. XIV.) 1. imbiber veire: imbibir
embardar v. 1. embourber 2. embarder 2. estomper 3. se résorber 4. élider
embarg n. m. (s. XIV.) embarras embevement adv. action d’imbiber, d’absorber,
embargar v. (s. XII.) 1. embarrasser d’élider veire: imbibicion
2. s’embarquer (dans une affaire. . . ) emblada (d’ -) loc. d’amblada tout de suite,
embargar dins un afar loc. embarquer / em- d’emblée
pêtrer dans une affaire embladat, ada adj. qui est emblavé (sens pas-
embargo n. m. (s. XIX. . . , del castelhan) embargò siu) veire: abladar (sens actiu)
embargo emblanquesit, ida adj. qui a été passé au blanc
embarrar v. (s. XIII.) 1. enfermer 2. boucler (en (sens passiu) veire: ablanquesir (sens actiu)
prison) emblanquit, ida adj. 1. blanchi, ie veire: ablan-
embarrar v. rentrer le troupeau quir (sens actiu) 2. badigeonné, ée (formes pas-
embarràs (pl. embarrasses) n. m. embarras sives)
embarrassant, anta adj. embarrassant, ante embocadura n. f. embouchure veire: abocadura
embarrassar v. embarrasser
embarrassat per causir (èsser sonque -) loc. embocar v. 1. nourrir à la cuillère veire: abocar
avoir l’embarras du choix 2. avaler un mensonge 3. emboucher 4. embou-
embarrassièr, ièra n. faiseur d’embarras quer (t. de marine) : s’engager dans un passage
embarrat, ada adj. enfermé, ée veire: abarrar, étroit.
embarrar embochardit, ida adj. 1. avoir le visage bar-
embartassit, ida adj. envahi de buissons (sens bouillé, sali veire: abochardir (sens actiu) 2. être
passiu) veire: s’abartassir (sens actiu) assombri pour le temps (forme passive)
embasa n. f. (s. XVIII. . . , del francés) embase embocinat, ada adj. coupé (aliment) en petit
embasta sus qualqu’un (metre l’ -) loc. mettre morceaux (sens passiu) veire: abocinar (sens ac-
tous les frais sur une seule personne tiu)
embastar v. 1. mettre le bât 2. fig. charger emboissonit, ida adj. 1. embuissonné (sens
quelqu’un des frais du groupe passiu) veire: aboissonir (sens actiu) 2. empêtré
embastardit, ida adj. (s. XII.) être devenu bâtard dans une mauvaise affaire
(sens passif) veire: abastardir (sens actiu) embolh n. m. trouble (confusion, désordre)
embauç (pl. embauces) n. m. précipice embolh (es un -) loc. c’est la bouteille à l’encre
embauçada n. f. mauvais pas (affaire. . . ) veire: embolh (èsser dins l’ -) être dans l’embarras
malpàs embolh (tirar d’ -) loc. tirer quelqu’un
embauçar v. 1. jeter dans un précipice veire: em- d’embarras
bargar 2. s’engager dans une mauvaise affaire embolhar v. 1. emmêler 2. embrouiller 3. (fig.)
embaucha n. f. (s. XIX.) embauchage (t. ouvrier) embarrasser
veire: embauchatge embolhar los cabedèls loc. brouiller les cartes
embauchaire, aira n. (s. XVIII.) embaucheur, embolia n. f. (s. XIX. . . ) embolie
euse embonilh n. m. nombril

197
embonilh enverinat (a l’ -) emmandar

embonilh enverinat (a l’ -) loc. elle est enceinte embuscar v. (s. XII.) 1. nettoyer un cours d’eau
(triv.) de branches, algues. . . veire: busca, emboscar
embonilh li cofla (l’ -) loc. elle est enceinte 2. se cacher dans un bois 3. s’embusquer
(triv.) embuscat, ada adj. embusqué, ée veire: em-
emborniat, ada adj. être éborgné, ée (sens pas- boscat
siu) veire: aborniar (sens actiu) embuscum n. m. herbes aquatiques retirées
emborrar v. rembourrer des cours d’eau
emboscassit, ida adj. envahi par la végétation embut n. m. entonnoir
(sens passiu) veire: aboscassir (sens actiu) embut (donar per un -) loc. donner parci-
emboscat, ada adj. devenu boisé, ée (sens pas- monieusement
siu) veire: aboscar (sens actif) embutar v. verser à l’aide d’un entonnoir veire:
embosenar (s’) v. pron. 1. se lézarder embucar
2. s’ébouler emenda n. f. (s. XIII.) esmenda amende
embosigat, ada adj. en friche emendament n. m. (s. XIV.) esmendament
embotelhar v. mettre en bouteille amendement
embotir v. emboutir (écraser, froisser) emendar v. (s. XIV.) esmendar amender
embòudrit, ida adj. ameubli, ie : terre et emergéncia n. f. (s. XV. . . ) émergence
champs (sens passiu) veire: abòudrir (sens actiu) emergent, enta adj. (s. XV. . . ) émergent, ente
emergir v. (s. XIV. « emerger ») émerger
embraçada n. f. (s. XVI. . . ) embrassade emerit, ita adj. (s. XIX. . . ) émérite
embraçat, ada adj. 1. embrassé, ée veire: abraçar emersion n. f. (s. XVIII. . . ) émersion
(sens actiu) 2. serré, e dans ses bras (sens pas- emetor, tritz (pl. emetors, trises) adj. e n. m. (s.
siu) XVIII. . . , del francés) emeteire émetteur
embragar v. embrayer emetre v. (s. XV. . . ) émettre (rendre un son. . . )
embragat just (èsser -) loc. n’avoir que le strict emfasi n. m. (s. XIV.) emphase
nécessaire emfatic, ica adj. (s. XVI. . . ) emphatique
embragat, ada adj. revêtu de son pantalon emfaticament adv. (s. XVI. . . ) emphatiquement
(sens passiu) veire: abragar / bragar (sens actiu) emfisèma n. m. (s. XVII. . . ) emphysème
embragatge n. m. embrayage emfisematós, osa (pl. emfisematoses, osas) adj.
embrancar (s’) v. s’engager dans une affaire (s. XVIII. . . ) emphysémateux, euse
douteuse emfiteòsi n. f. (s. XIII. . . ) emphytéose
embrandat, ada adj. enflammé, ée (sens passif) emfiteotic, ica adj. emphytéotique
veire: abrandar (sens actiu) emicicle n. m. (s. XVI. . . ) hémicycle
embrasat, ada adj. embrasé, ée (sens passif) emigracion n. f. (s. XVIII. . . ) émigration
veire: abrasar (sens actiu) emigrant, anta adj. (s. XVIII. . . ) émigrant, ante
embrascat, ada adj. ébranché, ée (sens passif) emigrar v. (s. XVIII. . . ) émigrer
veire: abrascar (sens actiu) emigrat, ada adj. (s. XVIII. . . ) émigré, ée
embregonar v. 1. embringuer 2. enrôler 3. en- eminéncia n. f. (s. XIV.) éminence
canailler eminent, enta adj. (s. XVI. . . ) éminent, ente
embrenicar v. émietter eminentament adv. (s. XVII. . . ) éminemment
embricar v. 1. émietter 2. pulvériser emiplegia n. f. (s. XVIII. . . ) hémiplégie
embriologia n. f. (s. XVIII. . . ) embryologie emisfèri n. m. (s. XIV.) hémisphère
embrion n. m. (s. XIV. « embrio ») embryon emissari, ària n. (s. XVI. . . ) émissaire
embrionari, ària adj. (s. XIX. . . ) embryonnaire emission n. f. (s. XIV.) émission
embrueissar v. jeter le mauvais sort emissiu, iva adj. (s. XIV.) émissif, ive
embrum n. m. embrun emistiqui n. m. (s. XVI. . . ) hémistiche
embrumar v. 1. s’obscurcir 2. se couvrir de nu- emmalautit, ida adj. (s. XII.) rendu malade veire:
ages 3. embrumer amalautir (sens actiu)
embrunit (a / sus l’ -) loc. à la nuit tombante emmalhotar v. (s. XIII.) emmailloter
embucar v. gaver veire: embocar emmaliciat, ada adj. en colère (sens passiu)
embufa aisat (s’ -) loc. il est très susceptible veire: amaliciar (sens actiu)
embufar (s’) v. 1. se fâcher 2. se mettre en emmaliciat, ada (èsser -) loc. être en colère
colère emmalir v. rendre / devenir mauvais
embullar v. 1. enjôler 2. duper emmalit, ida adj. rendu mauvais (sens passiu)
embullar (s’) v. pron. se tromper veire: amalit (sens actiu)
embuscada n. f. 1. embuscade 2. action de net- emmandar v. 1. éconduire 2. congédier 3. ren-
toyer un cours d’eau voyer

198
emmandar la man emperador, emperairitz (pl. emperadors, emperairises)

emmandar la man loc. envoyer une baffe / gif- empalissar v. palisser


fle empanelar (s’) v. tomber dans le panneau
emmantelar v. 1. couvrir d’un manteau 2. en- empantenar v. 1. prendre dans un filet, une
velopper nasse 2. embarrasser
emmascament n. m. 1. sortilège 2. mauvais sort empaquetar v. empaqueter
emmascar v. 1. ensorceler 2. fasciner empaquetatge n. m. empaquetage
emmelar v. (s. XIII.) emmieller emparar (s’) v. s’appuyer veire: apiejar
emmenar v. emmener veire: amenar emparat (l’an -) loc. on l’a soutenu
emmerçar v. 1. employer 2. utiliser 3. dépenser emparat, ada adj. défendu, protégé, soutenu
emmimarelar v. éblouir (sens passiu) veire: aparar (sens actiu)
emmoninar (s’) v. pron. → ebriar s’enivrer emparaulat (èsser plan -) loc. être éloquent
(fam.) veire: monina, encigalar - cit.: A l’ora de emparaulat, ada adj. 1. disert, e veire: aparaular
l’a Dieu siatz, lo guerrejaire de Verdun se quilhèt (sens actiu) 2. qui possède la parole (sens pas-
per una declaracion solemna : "Vos caldrà venir a siu)
P...(...). Apondèt aladonc en confidéncia : "Nos em- emparchar v. (s. XIII.) empêtrer
moninarem". Avètz plan legit e comprés : " prendrem emparentar v. (s. XIII.) apparenter
la monina ensems" o, se volètz, "nos bandarem". Sabi emparlat, ada adj. (s. XVI.) 1. disert, e - cit.: Aquí
pas se m’engani: ai vist dins aquela promessa merav- los gais emparlats, de caquets / recreatius l’an un
ilhosa una pròva d’amistat (Rodgièr Barta, Pròsas de pauc retenguda (P. de Garròs, Eglògas, 1567) 2. qui
tota mena, 1979 possède la parole (sens passiu)
emmoscalhar v. emmouscailler veire: mosca empassar v. 1. avaler 2. ingurgiter
emmostar v. 1. couvrir de moût de raisin empassar un mòs n. avaler un morceau
2. (fig.) se compromettre (manger rapidement)
emmostilhar v. émoustiller veire: most empastar v. (s. XIII.) empâter
emmurar v. (s. XIII.) 1. emmurer 2. fortifier empatufar v. jeter le mauvais sort
3. emprisonner empedegar v. (s. XII.) empêcher
emmurat, ada n. emprisonné, ée (Moyen Age) empediment n. m. (s. XIV.) 1. empêchement
Emmurats (plaça dels -) n. pr. place des "Hauts 2. obstacle
Murats" (Toulouse, anciennes prisons) f. empega ! (aquela -) loc. c’est un peu fort !
emocion n. f. (s. XVI. . . ) émotion (sens fort) veire: empega al nas ! (aquela -) loc. c’est un peu fort
esmoguda !
emocionable, abla adj. (s. XIX. . . ) émotionnable empegada a l’esquina (aver la pèl del ventre -)
emocional, ala adj. (s. XIX. . . ) émotionnel, elle expr. être affamé
emocionar v. (s. XX.) émotionner veire: esmòure empegaire, aira n. colleur veire: colaire
emofil, ila adj. (s. XIX. . . ) hémophile empegament n. m. 1. action de coller veire: co-
emofilia n. f. (s. XIX. . . ) hémophilie latge 2. collage
emolument n. m. (s. XIV.) émolument empegar v. (s. XIV.) enduire de poix, coller veire:
emoptoïc, ïca adj. (s. XIV.) hémoptoïque colar
emorragia n. f. (s. XVI. . . ) hémorragie empegat coma un linhòl (es -) expr. il est ivre
emorroïdal, ala adj. (s. XIV.) hémorroïdal empegat coma una barca nòva (es -) expr. il est
emorroïdas n. f. plur. (s. XIV.) hémorroïdes veire: ivre
morenas empegat, ada adj. enduit de poix
emotiu, iva adj. (s. XIX. . . ) émotif, ive empegue (vòls que t’ -) loc. tu veux que je t’en
emotivitat n. f. (s. XIX. . . ) émotivité colle une
empacar v. tasser empeirar v. empierrer
empach ( i a un-) loc. il y a un obstacle empeiresir v. (s. XII.) → petrificar pétrifier (sens
empach (pl. empaches) n. m. (s. XII.) 1. em- concret)
pêchement 2. obstacle empelada n. f. un gros repas
empacha, es parièr (non -) loc. qu’importe, empelar v. avaler gloutonnement
c’est pareil empencha n. f. 1. poussée 2. impulsion
empachament n. m. (s. XIV.) empêchement empenha n. f. empeigne
empachar v. (s. XII.) empêcher empenhar v. mettre en gage
empachas (metre d’ -) loc. soulever des diffi- empenta n. f. 1. gouvernail 2. barre (navire)
cultés emperador, emperairitz (pl. emperadors, em-
empachat (ne soi -) loc. je ne puis y arriver / perairises) n. (s. XII.) empereur, impératrice -
parvenir cit.: L’emperador baisha lo cap a hons / Lassa sa barba,
empalhaire, aira n. rempailleur, euse adoba son menton, / Ni ben ne mau au nebot ne respón
empalhar v. empailler veire: naturalizar (Pèire Bec, La canta de Rotland, 2014)

199
empèri enap

empèri n. m. (s. XII.) 1. empire 2. autorité emportar lo gat (s’ -) loc. 1. quitter les lieux
empèri n. m. rive gauche du Rhône secrètement 2. partir à la cloche de bois (sans
empèri (costat -) n. m. rive gauche du Rhône payer le loyer)
empèri (far l’ -) loc. 1. faire le maître 2. réussir emposcar v. empoussiérer veire: esposcar
au delà de tout espoir empreisonament n. m. emprisonnement
emperlar v. orner de perles empreisonar v. (s. XII.) empresonar emprison-
empés (pl. empeses) n. m. empois ner
empesa n. f. colle de tisserand empremeire, eira n. (s. XVI. « empremedo / em-
empesar v. empeser premeire ») imprimeire; imprimidor imprimeur,
empestar v. empester euse
empetegar v. 1. empêtrer 2. entraver emprémer (/empremir) v. (s. XIV.) imprimar im-
empeut n. m. (s. XII.) greffon primer (sur étoffe, céramiques. . . ) veire: estam-
empeutaire, aira n. greffeur, euse par, imprimir
empeutar v. (s. XIII.) greffer empremeriá n. f. imprimeriá; imprimariá im-
primerie (atelier, métier, technique)
empirèu n. m. (s. XIII. « empirey ») empyrée
emprenhament n. m. grossesse
empiric, ica adj. (s. XIV. . . ) empirique
emprenhar v. (s. XIII.) 1. engrosser 2. féconder
empirisme n. m. (s. XVIII. . . ) empirisme
emprenta n. f. (s. XIV.) empreinte
emplaçament n. m. emplacement
emprés, essa (pl. empresses, essas) adj. e n. m.
emplastrar v. (s. XIV.) poser un emplâtre
imprimé (tissus etc.) veire: imprimit
emplastre n. m. (s. XIV.) 1. emplâtre 2. gifle
emprigondit, ida v. 1. approfondi, ie veire:
3. bon à rien
aprigondir - cit.: Siam quitis damb les que donan
emplec n. m. emploi - cit.: Se parlava nagaire de del nas a la lenga mondina, tant per non se poder pas
sièis dialèctes d’òc (. . . ). I a quicòm de pejoratiu - una emprigondir dedins la coneissença de sa gràcia, coma
flaira de patés - dins aquel mot de dialècte e mai que per nos far creire qu’elis an trobat la fava a la còca
mai quicòm de convencional, que ne fa incèrt l’emplec. de la sufisença (Pèire Godelin, s. XVII) ; Aprèp aver
Ont comença un dialècte e ont finís (Rogièr Barta, totis los dits / dins un bon peis emprigondits, / e mes
Pròsas de tota mena, 1979) en forma la cogeta / damb le brave chuc de soqueta : /
emplec (agença nacionala per l’ -) n. f. agence Andemelè, Cucòis e jo, / totis tres prens de bèla umor /
nationale pour l’emploi nos ajaguèrem d’una rima / sense la passar jos la lima
emplegaire, aira n. employeur, euse - cit.: (id.) 2. possédé, ée en profondeur (savoir)
L’ivèrn, lo paire de Riqueta fasiá encara [qualques emprincipiat, ada (èsser -) loc. être à cheval sur
] jornadas per [un], per l’autre. Mas causissiá sos les principes
emplegaires ; fasiá pas qun trabalh que seguèsse (Paul emprumt n. m. (s. XII. . . ) emprunt veire: manlèu
Gairaud, Per las colomnas de Tarn, 1980) emprumtaire, aira n. (s. XIII. . . ) emprunteur,
emplegar v. (s. XIII.) employer - cit.: Los noms euse
comuns presis dins un sens general e indeterminat o emprumtar v. (s. XII. . . ) emprunter
dins un sens collectiu s’emplegan sens article dins una empurar lo gavèl loc. jeter de l’huile sur le feu
mesura plan mai granda qu’en francés (Loís Alibèrt, empusaire, aira n. instigateur, trice veire: insti-
Gramatica occitana, 1935) gator
emplegat, ada adj. e n. employé, ée empusament n. m. instigation veire: instigacion
emplenar v. remplir (choses diverses)
empliment n. m. emplissatge emplissage empusar v. attiser
emplir v. (s. XIII.) emplir emulacion n. f. (s. XIV.) émulation
empobolar v. infester en prep. en
empochar v. empocher en (’n aprèp voc.; n’ davant voc.) pron. pers. en
empoisonaire, aira n. empoisonneur, euse en (« n’ » davant vocala) n. m. monsieur (titre
empoisonament n. m. empoisonnement emphatique devant le prénom ou le nom)
empoisonar v. (s. XIII.) empoisonner enagriment n. m. aigrissement
empolverar v. (s. XIII.) poudrer enaigar v. inonder
emponha n. f. empoigne enairada de la pensada (l’ -) loc. l’élévation de
emponha (veire sonque l’ -) loc. ne voir que la pensée
son intérêt enairar v. 1. lever 2. soulever
emponhada n. f. empoignade enamorar (s’) v. pron. (s. XII.) tomber amoureux
emponhar v. empoigner enantiment n. m. avancement de la besogne
empont n. m. estrade enantir v. (s. XII.) aller vite en besogne
emportar v. (s. XIII.) 1. emporter 2. emballer enantora adv. sans délai
(cheval) enap n. m. (s. XII.) hanap (coupe)

200
enarcar (s’) encargar

enarcar (s’) v. faire le gros dos pour un chien encalar v. échouer un navire
enardir v. (av. 1500.) enhardir encalcinar v. chauler
enarquilhar (s’) v. pron. 1. se redresser 2. se encambada n. f. enjambée
rengorger encambar v. enjamber
enart n. m. échafaudage encambat, ada adj. enjambé, ée (forme passive)
enart (èsser sus son -) loc. parler de haut veire: acambar
enartar v. 1. ériger 2. élever (bâtir, créer. . . ) encaminat, ada adj. (s. XII.) être sur le chemin
enastar v. (s. XIV.) ennastar embrocher veire: acaminar
enastrar v. (s. XII.) douer d’une bonne étoile encanalhar v. encanailler
enastrat, ada adj. né sous une bonne étoile encanhada (a l’ -) loc. faire par dépit
enauçar v. 1. hausser 2. élever un fardeau, la encanossar (s’) loc. avaler de travers
voix encantaire, aira n. (s. XII.) enquantaire en-
enaurar v. 1. élever - cit.: Aquel parlar de ton chanteur, teresse (magie, merveilleux) veire: em-
Lauragués quaviás espurgat, reviscolat en l’enaurant belinaire, enquantaire
a la dignitat de lenga, apareissiá, non pas solament als encantament n. m. (s. XII.) enchantement
pacans lauragueses, mas encara a la [màger] part dels (magie, civilité) veire: embelinament
felibres lengadocians, coma tròp sabent per lo pòble encantar v. (s. XII.) enchanter veire: embelinar
(Antonin Perbòsc, Discors de Castèlnòu d’Arri, 1927) encantarèl, èla adj. 1. enchanteur, euresse
2. exalter 2. ravissant, ante
enausir v. exaucer encantarèl, èla adj. (s. XII. . . ) enchanteur, en-
enavant n. m. 1. entrain 2. énergie chanteresse
enavant (aqueste trabalh a d’-) loc. c’est un tra- encantat, ada adj. (s. XIII.) enchanté, ée (magie,
vail qui avance civilité)
enavant (far -) loc. avancer rapidement le tra- encap n. m. entête d’un livre
vail encap a la finida del libre (de l’ -) expr. de
enbàs adv. en bas l’entête jusqu’à la fin du livre
enca n. f. 1. anche (clarinette. . . ) 2. cannelle encapa aquò loc. entre-toi cela dans la tête
ençà adv. 1. par ici - cit.: Eth èra anat [humar] ja encapa que (s’ -) loc. il se trouve que
tres còps a ta pòrta, / tres còps s’en es tornat en darrèr, encapa que (s’) loc. il advient que
/ de tau sòrta / qu’un arrossin qui dobta un maupàs a encapar v. 1. concevoir 2. se mettre en tête
passar / tira lo pè tres còps, ara enlà, puish ençà (Pèir 3. saisir (comprendre) 4. se rencontrer (éventu-
de Garròs, Eglògas, 1567) 2. vers ici alité)
ençà (fai-te -) loc. approche-toi encapriciat (lo temps es -) loc. le temps est à la
ençà enlà loc. adv. çà et là bourrasque
encabalar v. (s. XII.) rendre puissant encapriciat, ada adj. 1. obstiné, e veire: acapri-
encabanar (s’ -) v. 1. s’enfermer 2. s’obstiner ciar (sens actiu) 2. irrité, e 3. fig. temps
encabanar una idèa (s’ -) loc. s’obstiner dans menaçant (sens passiu)
une idée encara adv. encore
encabdelar v. pelotonner encara (per -) loc. jusqu’à présent
encabestrar v. mettre le licou encara èra brave (s’ -) loc. si du moins il était
encabrar (s’) v. pron. se cabrer gentil
encadenament n. m. (s. XIV.) enchaînement encara foguèsse brave (s’ -) loc. si du moins il
encadenar v. (s. XIII.) enchaîner était gentil
encadenassar v. cadenasser encara mai que loc. conj. d’autant plus que
encadrament (/enquadrament) n. m. cadre encara que loc. conj. 1. encore que - cit.: Vera-
(peinture) ment òc, coma se la ròsa muscadèla rèsta de nos fiule-
encadrar (/enquadrar) v. encadrer tar le nas e les uèlhs encara que le tavar a cabussets
encaduquit, ida adj. devenu caduc (sens pas- rebonda le fisson dins [sos extasis amoroses] (Pèire
siu) veire: acaduquir (sens actiu) Godelin, s. XVII) 2. alors même
encaduquit, ida adj. rendu caduc, uque veire: encara un pauc (d’ -) loc. il s’en est fallu de peu
acaduquir encarar v. 1. regarder en face 2. discuter avec
encairelar v. (s. XIII.) accabler de traits passion 3. coucher en joue (viser)
encaissaire, aira n. (s. XIX. . . ) encaisseur, euse encarar (non lo pòdi -) loc. 1. je ne peux pas le
encaissament n. m. (s. XIX. . . ) encaissement voir (je le déteste) 2. je ne peux pas "l’encadrer"
encaissar v. (s. XVII. . . ) encaisser encarar qualqu’un loc. regarder quelqu’un en
encaitivar v. (av. 1500.) rendre captif face
encaladaire, aira n. paveur, euse encarcerar v. (s. XIII.) incarcérer
encaladar v. paver encargar v. (s. XIII.) charger d’une mission

201
encarir encofrar

encarir v. (s. XIV. . . ) enchérir enciclopedic, ica adj. (s. XVIII. . . ) ency-
encarisseire, eira n. (s. XIV. . . ) encaridor clopédique
enchérisseur enciclopedista n. (s. XVIII. . . ) encyclopédiste
encarnament n. m. fait d’entrer dans la chair encigalar v. → ebriar 1. (fam.) se griser veire:
(blessure) veire: incarnacion emmoninar 2. s’enivrer
encarnar v. entrer dans la chair (blessure) veire: encimelar v. pointer vers le ciel
incarnar encimelat lo píbol (s’es -) loc. le peuplier a
encarrelar v. 1. étendre sur le carreau 2. tuer bien poussé
encartar v. (s. XVII. . . ) 1. enregistrer - cit.: Ta leuge- enclaure v. 1. enclore - cit.: A la [meteissa] tem-
ria encartada serà / coma es digna, e peus cantons irà pora, m’escriviá una longa letra qu’enclaus un brave
(Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) 2. inscrire pauc de sa pensada : es per aquò qu’està plan de ne
encartat, ada adj. inscrit dans un parti poli- citar aicí qualques passatges ont Delbosquet escapola
tique sens se’n trachar un tròc de son tèstament felibrenc
encasernar v. (s. XIX. . . ) casèrna encaserner veire: (Antonin Perbòsc, Per Capvath la Lana, 1924) 2. in-
casèrna clure
encastraire, aira n. sertisseur, euse enclaure qualqu’un loc. jeter le mauvais sort
encastrament n. m. encastrement enclaus (pl. enclauses) n. m. enclos
encastrar v. (s. XIV.) 1. encastrer 2. enchâsser enclausar v. enclore (faire un enclos)
3. sertir enclavament n. m. enclave
encastratge n. m. encastrage enclavar v. enclaver
encastre n. m. 1. cadre 2. châssis 3. contexte enclin, ina adj. (s. XIII.) enclin, ine
encausa n. f. motif (raison) enclinament n. m. (s. XIII.) inclinament inclina-
encausa ! (per -) loc. et pour cause ! tion (penchant)
encaustica n. f. (s. XVIII. . . ) encaustic encaus- enclinar v. inclinar incliner
tique enclinason n. f. inclinason inclinaison
encavar v. encaver, mettre en cave enclitic, ica adj. (s. XVIII. . . ) enclitique veire: pro-
encefal n. m. (s. XVIII. . . ) encéphale clitic - cit.: Lo grop pronominal precedent lo vèrb es
encefaliti n. f. (s. XIX. . . ) encéphalite proclitic e atòn, mentre que lo grop seguissent lo vèrb
es enclitic e tonic. Cal notar que, dins aqueste darrièr
encefalografia n. f. (s. XX.) encéphalographie
cas, la lenga anciana coneissiá que de pronoms atòns
encefalogramma n. m. (s. XX.) encéphalo-
(Loís Alibèrt, Gramatica, 1935)
gramme
enclotada del Lauragués (l’ -) les vallons du
encefalopatia n. f. (s. XIX. . . ) encéphalopathie
Lauragais
encefalòsi n. f. (s. XIX. . . ) encéphalose
enclusa n. f. (s. XIII. . . ) écluse
encendrar v. (s. XIV.) réduire en cendres
enclusar v. (s. XII. . . ) écluser
encendre v. → alucar allumer veire: incendi
enclusièr, ièra n. (s. XVIII. . . ) éclusier
encénher v. enceindre
enclutge n. m. (s. XIV.) enclume (n. f.)
encens n. m. (s. XII.) encens enclutge, gròs martèl (a gròs -) expr. 1. il faut
encens (donar d’ -) loc. flagorner prendre les grands moyens 2. il faut savoir
encens amb una bana (donar d’ -) loc. dorer la s’adapter
pilule enclutges (quand tombèsse d’ -) expr. 1. même
encensament n. m. encensement s’il pleuvait des hallebardes 2. dans le pire des
encensar v. (s. XIII.) 1. encenser 2. (fig.) flagorner cas
encensièr n. m. (s. XIII.) encensoir enclutges (tombar d’ -) pleuvoir des halle-
encenta n. f. (s. XIII. . . ) enceinte de murailles bardes
encerar v. cerar cirer encoatiu, iva adj. (s. XIV.) inchoatif, ive
encerclar v. encercler encoblament n. m. disposition par deux veire:
enchaiar v. 1. mettre en chai 2. (fig.) boire beau- acoblament
coup encoblar v. 1. disposer par deux veire: acoblar
enchaiatge n. m. mise en chai 2. (fig.) marier
enche n. m. → enca anche (clarinette. . . ) encocolar (s’) v. 1. se mettre la tête sous l’aile
enche (banar l’ -) loc. boire un coup (oiseau) 2. fig. être confus, craintif
enche (tirar l’ -) loc. renifler (faire remonter la encodenar (s’) v. prendre de l’embonpoint
morve). Triv. (fam.)
enchiprar (s’) v. 1. se fâcher 2. se mettre en encodenar coma un vicari (s’ -) devenir gras
colère comme. . . (fam.)
enciclopedia n. f. (s. XVI. . . ) enciclopèdia ency- encofrar v. cofrar 1. coffrer (béton) veire: desen-
clopédie cofrar 2. (fam.) coffrer (emprisonner)

202
encofratge endimenjar

encofratge n. m. cofratge coffrage (béton) veire: endarrièr n. m. ce qui est derrière


desencofratge endarrièr adv. en arrière
encoissinar v. capitonner endarrièr (a l’ -) loc. 1. en arrière 2. en dernier
encolar v. colar 1. coller veire: colar 2. garnir de lieu
colle endarrièr (sus l’ -) loc. sur la fin
encolats sus quicòm (los uèlhs -) loc. les yeux endarrièr de (a l’ -) loc. derrière
rivés sur quelque chose endarrierar v. arriérer
encolerir (s’) v. pron. 1. s’emporter veire: endarrierat, ada adj. 1. arriéré, ée 2. attardé, ée
s’amaliciar 2. se mettre en colère (mental)
encolerit, ida (èsser -) loc. être en colère endavalar v. 1. renverser veire: davalar 2. dis-
encombrament n. m. (s. XII.) 1. encombrement loquer
2. embouteillage endavant n. m. 1. devant 2. au-devant
encombrament de tot ( i a -) loc. il y a pléthore endavant de qualqu’un (anar a l’ -) loc. aller à
encombrant, anta adj. e n. m. encombrant, ante la rencontre de quelqu’un
encombrar v. (s. XII.) encombrer endec n. m. (s. XII.) défaut (tare, vice)
encombre n. m. (s. XI.) encombre endecar v. altérer, entacher
encombrós, osa (pl. encombroses, osas) adj. (s. endecat, ada adj. (s. XII.) entaché, ée
XII.) qui encombre endecós, osa (pl. endecoses, osas) adj. 1. taré
encontra (far l’ -) loc. faire le contraire veire: 2. rachitique
contrari endeman (l’ -) loc. lendeman le lendemain
encontra (s’aiçò s’ -) loc. si l’occasion se
endeman passat (l’ -) loc. le surlendemain veire:
présente
lo reire-endeman
encontra de loc. contre
endemesir (me fas -) tu me fais rager
encontrada n. f. (s. XIII.) contrada 1. contrée
endemia n. f. (s. XVI. . . ) endèmia endémie
veire: contrada 2. rencontre 3. occurrence
endemic, ica adj. (s. XVI. . . ) endémique
encontrar v. (s. XII.) rescontrar, rencontrar ren-
endemoniat, ada adj. (s. XIII.) 1. possédé, ée
contrer
2. insupportable (enfant)
encontre n. m. (s. XIII.) rescontre; rencontre ren-
endentelar v. (s. XII.) 1. créneler 2. garnir de
contre (n. f.)
dentelles
encontre (bon -) bonne fortune
encontre (de laid -) loc. d’abord facheux endèrbi n. m. dartre
encontre de (a l’ -) loc. à l’encontre de endeutament n. m. (s. XVII. . . ) endettement
encontrèt aquí per azard (s’ -) loc. il s’est trouvé endeutar v. (s. XII. « endeutar ») endetter
là par hasard endeven (s’aquò s’ -) loc. si l’occasion se
encòp (a l’ -) loc. du même coup présente
encorar v. donner du cœur veire: descorar endeven plan (aquò s’ -) loc. cela convient très
encoratjament n. m. encouragement bien
encoratjat, ada adj. (s. XII.) encouragé, ée (sens endeven que (s’ -) loc. il arrive que
passiu) veire: acoratjar (sens actiu) endevenença n. f. conjoncture
encórrer v. (s. XIII.) encourir endevenença de l’experiéncia (l’ -) expr. la réus-
encortinar v. (s. XII.) tendre des draperies site de l’expérience
encrancar v. 1. accrocher (véhicule. . . ) 2. mettre endevenenças (vist las -) loc. vu les circon-
l’un dans l’autre. stances / la situation
encre, a adj. 1. foncé (couleur) 2. rude endevenir (s’) v. 1. s’entendre (sympathiser) -
encre, encra adj. 1. sombre 2. noir 3. rude cit.: Quant de temps i aviá qu’èra pas tornat al seu
(temps) 4. caractère dur (personne) ostal: sièis ans benlèu. El, la clòsca dura dels Balssàs,
encreire v. (s. XII.) acreire accroire veire: acreire aviá fugit lo seu paire. Se podián pas endevenir (Joan
encreire (s’) v. être plein de suffisance Bodon, 1953) 2. s’accorder 3. coïncider
encreire de (s’) loc. tirer vanité de endevenir amb qualqu’un (s’ -) expr. 1. bien
encréisser v. (s. XII.) accroître s’entendre avec quelqu’un 2. sympathiser
encrenadura n. f. crénelure endevinaire, aira n. devin, devineresse
encrenar v. créneler endevinar v. deviner
encrocat, ada adj. qui a le dos voûté endiablar v. (s. XIII.) endiabler
encrumir v. obscurcir (le temps) endilh n. m. hennissement
encrumit, ida adj. couvert (temps) endilhada n. f. hennissement prolongé
encura de (a l’ -) loc. à la place de endilhar v. hennir
endacòm adv. quelque part endilhet n. m. hennissement bref
endacòm mai loc. adv. ailleurs veire: alhors endimenjar v. endimancher

203
endimenjat, ada enfantet

endimenjat, ada adj. endimanché, ée - cit.: Tot plaça e l’abandonar puèi a la discrecion de sos enemics,
[m’annóncia] la part que prenètz a la fèsta de uèi, mas coma de capitanis expèrts, per jutjar del [socors]
òmes, femnas, filhas, gojats, vos vesi totes endimen- qu’es necessari (B. Amilhan,1673).
jats, las fardas [...] pus bèlas son sortidas, los ribans enemistat n. f. (s. XII.) inimitié
mirgalhats lusisson, e totes siatz dins la pus granda energetic, ica adj. (s. XX.) énergétique
[netetat] (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII) energia n. f. (s. XVI. . . ) énergie
endívia n. f. (s. XIV.) endive energic, ica adj. (s. XVI. . . ) énergique
endocardi n. m. (s. XIX. . . ) endocarde energicament adv. (s. XVI. . . ) énergiquement
endocrina adj. f. (s. XX.) endocrine (glande) energumèn n. m. (s. XVI. . . ) énergumène
endocrinian, ana adj. (s. XX.) endocrinien, ienne enescar v. (s. XII.) amorcer
endocrinologia n. f. (s. XX.) endocrinologie enfaitilhar v. 1. ensorceler veire: bruèis, masc
endocrinològue, òga n. (s. XX.) endocrinològ en- 2. (fig.) fasciner
docrinologue enfalenat, ada adj. empesté, ée (sens passiu)
endoctrinat, ada adj. (s. XIII.) endoctriné, ée veire: afalenar (sens actiu)
(sens passiu) veire: adoctrinar (sens actiu) enfança n. f. (s. XII.) enfància 1. enfance veire:
endogame, ama adj. e n. (s. XX.) endogam en- enfantesa - cit.: Los qu’an pas ausit tindar Nadalet
dogame dins lor enfança pòdon pas se far una idèa de tot lo
endogamia n. f. (s. XIX. . . ) endogamie gaug que la vida lor a panat. Lo nòstre campanièr,
endogamic, ica adj. (s. XX.) endogamique qu’alara èra pas vièlh, ni pigre, lo nos sonava, uèit
endogèn, èna adj. (s. XIX. . . ) endogène exogène jorns avant Nadal, cada ser aprèp l’Angèlus, durant
endòrmas (aver las -) loc. tomber de sommeil una ora (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940)
endormit, ida adj. (s. XII.) être endormi (sens 2. commencement
passiu) veire: adormir (sens actiu) enfangar v. embourber
endormitòri n. m. somnifère veire: somnifèr enfangar l’ostal (non tornar -) loc. ne plus
endorsar v. (s. XII.) 1. endosser (un chèque remettre les pieds à la maison
2. une responsabilité) enfant n. (s. XII.) 1. enfant veire: nen, dròlle,
endralhat, ada adj. être sur la bonne voie (sens mainat, gojat - cit.: Son prètzfach èra coma un castèl
passiu) veire: adralhar (sens actiu) de sable arborat peniblament per la man d’un enfant
endreç, eça (pl. endreces, eças) adj. 1. en état e que n’i a pro d’un còp de det per lo faire cabussar
2. en bon état (Joana Bartès, Lison, 1934) 2. garçon
endreçar v. 1. redresser 2. mettre en ordre enfant (convencion internacionala dels dreits
endreit n. m. (s. XII.) endroit de l’ -) n. f. convention internationale des
endreit d’escòrna cabra (un -) expr. un endroit droits de l’enfant (dr.)
dangereux par son relief enfant aborriu n. m. enfant né avant le
endrudir v. fertiliser mariage
enduèlh n. m. andouille enfant de la manicla loc. enfant de la balle
enduire v. (s. XIII.) enduire enfant de lait n. m. enfant au sein
enduit, uita adj. e n. m. enduit enfant de luna loc. enfant illégitime
endura n. f. (s. XII.) fait d’endurer enfant de popa loc. enfant au sein
endura (far l’ -) souffrir de la faim enfant legitime n. m. enfant légitime
endura (las d’ -) loc. poussé à bout enfant natural n. m. enfant naturel
endura fa bon remèdi (lo grais d’ -) expr. il faut enfant se fisarà, lèu en camisa se trobarà (qui d’
prendre son mal en pacience -) expr. qui se fiera à un enfant se retrouvera
endurar v. (s. XII.) 1. endurer 2. essuyer (subir) bientôt en chemise
endurar (las d’ -) loc. poussé à bout enfant solet n. m. fils unique
endurar (non se pòt -) il est insociable enfantament n. m. (s. XIII.) enfantement veire:
endurcir v. endurcir jasilha
enebir v. → interdire 1. interdire veire: interdire, enfantar v. (s. XIII.) enfanter veire: parir - cit.:
proïbir 2. supprimer 3. empêcher Mentre qu’èran aquí, venguèt lo temps que deviá en-
enebir un establiment fermer un établisse- fantar, e metèt al [mond] son Filh primièr nascut,
ment qu’estropèt ambe de trocèls e colquèt dins una grépia,
enemic, iga n. (s. XII.) ennemi, ie - cit.: Qu’ieu perque i aviá pas de plaça per eles dins l’ostalariá
siá le pecador dels [pièges] pecadors, / que per dessús (Josèp Salval, tr. Evangèli de Luc, 1957)
mon cap [l’impudéncia] rebofe, / e que, damb tot aquò enfantat, ada adj. (s. XVIII.) pourvu d’enfants
l’enemic non m’estofe, / plan me val, Senhor Dieu, enfantejar v. faire l’enfant
que vos ètz pietadós (Pèire Godelin, De la mòrt de enfantesa n. f. (s. XIII.) relatif aux enfants veire:
N. S, s. XVII) ; . . . òm a acostumat d’enviar (. . . ) enfança
dos obrièrs, non pas coma d’espions per reconéisser la enfantet n. m. (s. XII.) petit enfant

204
enfantiá engautar

enfantiá n. f. (av. 1500.) enfantisa 1. enfance 2. en- umor, / sonjar tant que me plàcia al fait de mon amor
fantillage (Francés de Corteta, La Miramonda, s. XVII)
enfantilhar v. tomber en enfance enfulhir v. (s. XII.) mettre les feuilles
enfantilhatge n. m. (s. XII.) enfantillage enfumargar v. 1. enfumer 2. noircir de fumée
enfantin, ina adj. (s. XIII.) enfantin, ine enfumargar qualqu’un loc. monter la tête à
enfants (téner plan los -) loc. s’occuper cor- quelqu’un
rectement des enfants enfumat, ada adj. enfumé, ée (sens passiu)
enfantuènha n. f. les petits enfants veire: afumar (sens actiu)
enfarinar v. enfariner enfurgar (s’) v. pron. 1. se faufiler
enfarinar d’una filha (s’) loc. s’affoler pour une 2. s’engouffrer
fille enfuscaire, aira n. personne qui « monte la
enfecir v. 1. infester 2. empoisonner (fig.) tête » à quelqu’un
enfecís ni me maca (aquò non m’ -) expr. cela enfuscar v. 1. « monter la tête » à quelqu’un -
me laisse indifférent cit.: Lo vièlh s’èra enfuscat tanlèu sentir de qué ne
enfenestrar (s’) v. se mettre/ être aux fenêtres virava, mantenent que, per res de res, levariá pas la
enferonit, ida adj. transporté de fureur lausas e qu’aquela sarralha diabolica èra bona que per
enferriar v. (s. XIII.) mettre aux fers tot abrasugar (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) 2. "se
monter la tête"
enfèrrias n. f. plur. 1. entraves 2. fers des pris-
onniers engalinar (s’) v. s’échauffer, s’acharner
engamar v. enrouer
enfestolit, ida adj. qui est en fête
engamassit, ida adj. rabougri, ie
enfeusat a aqueles principis expr. lié à ces
engambi n. m. 1. faux prétexte 2. anicroche
principes
engana n. f. 1. erreur 2. tromperie
enfilada n. f. enfilade
engana (per -) loc. par surprise
enfilar v. enfiler
engana lo paréisser (se non -) expr. si les ap-
enfin adv. enfin
parences ne trompent pas
enfisèma n. m. (s. XVII. . . ) emphysème
engana-capitani n. m. qui ne paye pas de mine
enfiteòsi n. f. (s. XIII. . . ) emphytéose enganador, doira n. lieu où l’on est trompé
enfiteotic, ica adj. emphytéotique (commerce. . . )
enflada n. f. rossée enganaire, aira n. (s. XIII.) trompeur, euse (per-
enflamat, ada v. (s. XII.) enflammé, ée (sens pas- sonne)
sif) veire: aflamar (sens actiu) enganament n. m. tromperie
enflament n. m. enflement enganar v. (s. XI.) 1. tromper 2. abuser
enflar v. (s. XIII.) 1. enfler veire: coflar, uflar enganar la carabassa expr. tricher
2. enorgueillir 3. rosser engani (se non m’ -) loc. si je ne m’abuse
enfle, enfla adj. enflé, ée enganós, osa, enganiu, iva adj. trompeur
enfleumar v. causer un rhume de cerveau enganosament adv. (s. XIII.) trompeusement
enfleumat ! (non es / es pas -) expr. 1. tu es enganossar (s’) v. pron. avaler de travers
gonflé ! 2. tu ne manques pas d’air ! engarçar v. 1. tromper 2. flouer
enflor n. f. enflure engard n. m. hangar
enfonilh n. m. entonnoir engardar (s’) v. pron. se garder de
enfonsat, ada adj. qui est enfoncé, ée (sens pas- engargassar (s’) v. pron. avoir quelque chose
siu) veire: afonsar (sens actiu) dans le gosier
enforcar v. (s. XII.) enfourcher engarrar (s’) v. pron. se blesser au jarret
enfornar v. (s. XIII.) enfourner engatge n. m. (s. XII.) enjeu veire: enjòc
enfornar (a l’ -) loc. 1. à la mise au four 2. à la engatjament n. m. engagement
mise en œuvre (fig.) engatjar v. (s. XII.) 1. engager 2. enrôler
enfoscar v. obscurcir engatjar (s’) v. pron. (s. XII.) s’engager
enfra adv. enfrà 1. au-dessous 2. entre engaubi n. m. 1. esprit 2. adresse
enfrànher v. (av. 1500.) 1. enfreindre 2. rompre engaubiadura n. f. savoir-faire
enfre tèrra loc. dans les terres [opposition à engaubiar v. 1. former 2. instruire
« mar »] engaulaire, aira n. enjôleur, euse
enfugir v. (s. XII.) s’enfuir - cit.: Mès que ? lo lop engaular v. enjôler
s’enfug; tot lo monde li crida / e cadun per lo préner i engaunhada n. f. grimace
cor a tota brida; de faiçon qu’a lo veire e coma es acor- engaunhaire, aira n. 1. grimacier 2. moqueur
sat, jo teni que per uèi lo dangèr es passat, que jo pòdi, engaunhar v. 1. contrefaire, singer veire:
segura e ses crenta deguna / ni de [pèrda] d’anhèl ni gaunha 2. prendre par les ouïes (poissons)
d’autra desfortuna, / gardar tota soleta e, selon mon engautar v. mettre en joue (arme)

205
engeladura ennivolar

engeladura n. f. engelure enguent de Mèstre Arnaud (es d’ -) expr. c’est


engelosir v. rendre jaloux un remède inutile
engendrar v. (s. XVI. . . ) engendrer enguent de mèstre Arnaud, que non fa ben ni
engenh n. m. (s. XII.) 1. engin 2. talent mal (l’ -) expr. 1. un emplâtre sur une jambe de
engenh val mai que fòrça expr. patience et bois 2. un placebo
longueur de temps. . . enguila n. f. anguille
engenhaire, aira n. (s. XII.) ingénieur, eure - cit.: engulhar v. 1. enfiler une aiguille 2. se faufiler
Joan aviá fach sos estudis segondaris a Besièrs, ont enigma n. f. (s. XIV.) énigme
son paire, engenhaire de l’Escòla centrala, bailejava enjaurir v. 1. effaroucher 2. épouvanter
lo servici tecnic del camin de fèrre (Rodgièr Barta, enjaurit, ida adj. 1. effarouché, ée - cit.: Elàs !
Pròsas de tota mena, 1979) - src.: E. Levy, 1909: Ça disi jo, Satiri, / ara qu’as ausit mon martiri, / non
"engenhador" te’n trufes pas, se te plai, / coma jo non feguí [faguèri]
engenhar v. (s. XII.) 1. ajuster 2. agencer 3. in- jamai / quand le bèl uèlh de Peironèla / t’aviá desmar-
génier gat la cervèla / e que, tot enjaurit e baug, / vivotejavas
engenhós, osa (pl. engenhoses, osas) adj. (s. XII.) sense gaug (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII)
ingénieux, euse 2. épouvanté, ée
engenhosament adv. ingénieusement enjoncar v. (s. XII.) joncher
engimbar v. 1. agencer 2. organiser enjós (a l’ -) loc. au sud
engimerrar (s’) v. pron. se cabrer enjós (tot a l’ -) loc. tout au dessous
englandar v. 1. défoncer 2. écraser 3. assommer enjós de l’aiga loc. sous l’eau
englantar (s’) v. gagner au jeu enlà adv. 1. par là - cit.: Eth èra anat [humar] ja
englobar v. (s. XVII. . . ) englober tres còps a ta pòrta, / tres còps s’en es tornat en darrèr,
engloriar de (s’ -) loc. se glorifier de / de tau sòrta / qu’un arrossin qui dobta un maupàs a
englotir v. (s. XIII.) engloutir (disparaître) passar / tira lo pè tres còps, ara enlà, puish ençà (Pèir
engofir (s’) v. s’en mettre jusque là de Garròs, Eglògas, 1567) 2. vers là
engolir v. (s. XIII.) 1. avaler 2. ingurgiter enlà (fai-te -) loc. 1. écarte-toi 2. éloigne-toi
engolir amar e escupir doç expr. accepter un enlà luènh loc. là-bas, au loin
affront enlaçament n. m. (s. XIV. « enlassamen ») enlace-
engolir amar e escupir doç loc. accepter un af- ment
front enlaçar v. (s. XIII. « enlassar ») enlacer
engolir sense tocar expr. boire d’un trait enlaidiment n. m. enlaidissement
engordiment n. m. engourdissement enlaidir v. enlaidir
engordir v. (s. XIV.) engourdir enlairament n. m. 1. élévation 2. exaltation
engorgadís n. m. 1. engorgement 2. confusion 3. décollage (avion)
engorgar v. (s. XII.) 1. engorger 2. obstruer 3. em- enlairar (s’) v. pron. 1. élever 2. exalter 3. dé-
piffrer coller (avion)
engorgar sos sabatons expr. remplir ses chaus- enlardar v. (s. XII.) barder de lard
sures d’eau enlevar v. (s. XIII.) 1. enlever 2. emporter 3. ravir
engorrinar v. débaucher enlevar coma un còrs sant expr. porter en tri-
engrais (pl. engraisses) n. m. plur. (s. XVI. . . ) omphe
engrais enlòc adv. nulle part
engraissa (tot -) expr. tout est bon à prendre enlòc lo tròp non es jamai bon expr. le trop
engraissar v. (s. XII.) engraisser n’est jamais bon
engrana (qual primièr es al molin, -) loc. pre- enlòc mai loc. nulle part ailleurs
mier arrivé, premier servi enlòc, non es jamai bon (lo tròp -) loc. le trop
engranar v. engrener n’est jamais bon
engranatge n. m. engrenage enlumenaire, aira n. chargé, ée des illumina-
engranièra n. f. → balaja balai de la maison, en tions veire: illuminaire
sorgho enlumenament n. m. illumination (de monu-
engrepiment n. m. engourdissement ment. . . ) veire: illuminacion
engrepir v. engourdir enlumenar v. (s. XII.) illuminer (lumière) veire:
engrisòla n. f. lézard gris veire: cernalha illuminar
engrunar (s’) v. 1. s’égrener 2. s’effriter enlumenar (s’ -) v. s’illuminer (éclairer)
3. s’émietter ennegrar (s’) v. prendre le deuil
engue n. m. aine (f.) ennegrir v. (s. XII.) noircir
enguent n. m. (s. XIII. . . ) → unta onguent enneussat, ada (/ennevassat, ada) adj. 1. cou-
enguent ! (aquò’s son -) expr. ça, c’est son vert de neige 2. fig. blanc comme neige
remède ! ennivolar v. couvrir de nuages

206
enofil, ila ensenhament

enofil, ila n. (s. XIX. . . ) œnophile enregistrar v. (s. XVI., del francés) enregistrer
enologia n. f. (s. XVII. . . ) œnologie veire: registrar
enologic, ica adj. (s. XIX. . . ) œnologique enregistrator, tritz (pl. enregistrators, trises) adj.
enològue, òga n. (s. XIX. . . ) enològ œnologue e n. (s. XIX. . . ) enregistraire; enregistrador enreg-
enorgulhir v. (s. XIII.) enorgueillir istreur, euse
enòrme, a adj. (s. XIII.) énorme enrèire adv. en arrière
enormitat n. f. (s. XIV. . . ) énormité enrèire (far -) loc. se reculer
enquant n. m. (s. XIII.) encan enreumar v. (s. XII.) enraumar enrhumer veire:
enquantaire (demorar per l’ -) loc. 1. rester pour rèume
compte 2. invendu enreumassar v. → enreumar enrhumer
enquantaire (tres èuros o demòra per l’ - expr. enreumassi per far la bassa (m’ -) expr. recon-
trois euros c’est mon dernier prix naître ironiquement une difficulté
enquantaire, aira n. vendeur à l’encan veire: enriquiment n. m. enrichissement
commissari presaire enriquir v. (s. XII.) enrichir
enquantar v. vendre à l’encan enriquir a la fièra d’emponha (s’ -) expr.
enquerir v. (s. XII.) 1. enquêter 2. interroger s’enrichir malhonnêtement
3. s’enquérir enrodar v. entourer
enquèsta n. f. (s. XII.) enquête enrotar un procès loc. intenter un procès
enquestaire, aira n. (s. XII.) enquêteur, euse enrotlar v. enrouler
enquestar v. (s. XII. . . ) enquêter ensacar v. ensacher
enquèstas d’opinion n. f. plur. enquêtes ensacar de repròpche loc. repròche subir des
d’opinion reproches
enquitranar v. (s. XV. . . ) goudronner ensacat (es blat -) loc. c’est une affaire / chose
enrabiada (a l’ -) loc. avec rage entendue
enrabiar v. (s. XIII.) faire enrager ensacat, ada adj. 1. mis en sac 2. dans le sac
enrabiar de fam loc. avoir très faim 3. fig. engoncé dans son vêtement
enrabiat, ada adj. (s. XIII. . . ) enragé, ée ensagnosir v. ensanglanter
enracinament n. m. (s. XIII. . . ) enracinement ensalada n. f. salade (légume)
enracinar v. (s. XII. . . ) enraciner ensalada (èsser de l’ -) loc. 1. être dans le coup
enraiar v. (s. XVII. . . ) enrayer 2. faire partie de l’intrigue
enrambolhar v. embrouiller ensalada mal triada (una -) expr. 1. un im-
enrasigament n. m. enracinement veire: enraci- broglio 2. une affaire louche
nament ensaladièr n. m. saladier
enrasigar v. (s. XIII.) enraciner veire: enracinar ensalvatgit, ida adj. devenu sauvage veire: as-
enrauquiment n. m. enrouement salvatgir
enrauquir v. enrouer ensarrar v. enserrer
enrè (fai-te -) loc. recule-toi / éloigne-toi de moi enseguir (s’) v. pron. (s. XIII.) s’ensuivre
enrè (far -) loc. se reculer - cit.: Fug, jauparèl, e enseguís que (s’ -) il s’ensuit que
fai-t’enrè, / o que segon l’òrdre / sortèm de parlar de enselar v. mettre en selle
darrèr / afin que trobèssas ont mòrdre (Pèire Godelin, ensemble n. m. ensemble
A l’envejós, s. XVII) ensemenar v. ensemencer
enregar v. 1. ranger (en rang) 2. engager (com- ensems adv. (s. XII.) ensemble
mencer. . . ) ensenha n. f. (s. XIII.) enseigne
enregar camin se mettre sur la route ensenha (a bon vin, pas d’ -) expr. la qualité
enregar lo camin de loc. prendre le chemin de prime toujours
enregar lo discors loc. commencer le discours ensenha (a bona -) loc. en connaissance de
enregar un compliment loc. présenter / faire cause
ses compliment ensenha (far quicòm per -) expr. faire quelque
enregat (aquò’s plan -) voilà qui est bien dit chose par ostentation
enregdenament n. m. enreddenament raidisse- ensenhable, abla adj. (s. XIV.) enseignable
ment ensenhador n. m. table des matières d’un livre
enregdenar v. enreddenar 1. raidir 2. rendre veire: sommari
raide ensenhaire, aira n. m. (s. XII.) enseignant, ante
enregdiment n. m. → enregdenament raidisse- veire: professor
ment ensenhament n. m. (s. XII.) enseignement
enregdir → enregdenar 1. raidir 2. rendre raide ensenhar v. (s. XII.) 1. enseigner - cit.: lo còrs se
enregistrable, abla adj. (s. XVI. . . ) enregistrable duèrb coma un portal de prima / la nuèch s’ensenha
enregistrament n. m. (s. XIV. . . ) enregistrement / lo jorn se pren / tot es possible a una condicion

207
ensenhar entraïnar quicòm

practica /magica / unica / impossibla / e simpla / cal entendre lo numèro expr. être au fait d’une in-
desapréner l’ortografia (Andrieu Combetas, Borassa, trigue
1974) 2. indiquer (montrer) entendre marta per rainald expr. se méprendre
ensenhat, ada adj. éduqué, ée veire: malensen- (se)
hat entenduda n. f. entente
ensèrt n. m. → empeut greffe (f.) entendut ( i a un -) loc. c’est un coup monté
ensertar v. → empeutar greffer entendut, uda adj. entendu, ue
ensiladoira n. f. (s. XX.) ensileuse (machine) enténer coma un ase per agantar catlas (s’i -)
ensilar v. (s. XIX. . . ) ensiler expr. être incompétent
ensilatge n. m. (s. XIX. . . ) ensilage veire: sil enténer coma un pòrc a ramar césers (s’i -) expr.
ensolelhat, ada adj. qui a pris un « coup de être incompétent
soleil », une insolation (sens passiu) veire: as- enténer coma un pòrc a ratar (s’i -) expr. être
solelhar (sens actiu) incompétent
ensordit, ida adj. en état d’assourdissement ententa ? (a quina -) loc. dans quel but ?
ensucador n. m. assommoir enteriga (donar l’ -) loc. agacer les dents
ensucat, ada adj. assommé, ée (sens passiu) enteriti n. f. (s. XIX. . . ) entérite
veire: assucat (sens actiu) enterraire n. m. (s. XV.) fossoyeur veire: tombièr
ensucradís de sas paraulas (l’ -) expr. ses enterrament n. m. enterrement
paroles mielleuses enterrar v. (s. XIII.) enterrer
ensucrar v. (s. XV. . . ) 1. sucrer 2. mettre du sucre entestar v. (s. XIII.) entêter
ensús (a l’ -) au nord entestardir (s’) v. pron. s’entêter
entièr (se trufar del rot coma de l’ -) expr. se
enta de (a l’ -) loc. au moment de
moquer du tiers comme du quart (se)
entacar v. (s. XII.) entacher
entièr, ièra adj. (s. XII.) entier, ière
entaïnar v. être tourmenté, soucieux - cit.: E
entièrament adv. (s. XII.) entièrement
pasmens lo brave curat, / tant [carit] e tant onorat /
entimonar v. 1. mettre au timon 2. boire trop
de sa pichòta tropelada, / aviá son anma entaïnada.
entimonat (aver una brica -) expr. avoir bu un
Cregatz qu’èra pas sens rason, / car lo dimenge, a son
coup de trop
sermon / pauquis de fidèls [assistissián]/ e los pus [ex-
entindar v. 1. agencer 2. organiser
actes] i roncavan (Aquiles Mir, lo curat de Cucunhan,
entitat n. f. (s. XIV.) entité
s. XIX)
entomofague, aga adj. (s. XIX. . . ) entomofag en-
entalentat, ada adj. 1. désireux, euse veire: atal-
tomophage
entar (sens actiu) 2. qui a envie (sens passiu)
entomofil, ila adj. (s. XIX. . . ) entomophile
entalhar v. (s. XII.) entailler
entomofilia n. f. (s. XX.) entomophilie
entamenan (los sabatons m’ -) expr. mes
entomologia n. f. (s. XVIII. . . ) entomologie
souliers me blessent
entomologic, ica adj. (s. XVIII. . . ) ento-
entamenar v. (s. XII.) 1. entamer 2. commencer
mologique
entant ni enquant loc. en aucune façon entomologista n. (s. XVIII. . . ) entomologiste
entartugar v. ennuyer, enivrer entonar v. entonner
entaulament n. m. entablement entopinar v. mettre en pot
entaular un òrt loc. (occ. "en + taula") disposer les entopinar (s’) v. pron. (fam.) s’emmitoufler
cultures en planches entorn n. m. (s. XII.) pourtour
entaulat, ada adj. (s. XII.) 1. attablé, ée veire: entorn de (a l’ -) loc. autour de
ataular (sens actiu) 2. être à table (sens passiu) entornar (s’) prep. autour
entendeire, eira n. (s. XII.) entendeur (qui com- entorns (non o digas a tos -) expr. ne le dis pas
prend) autour de nous
entendement n. m. (s. XII.) entendement entorns d’una vila (los) loc. le pourtour / les
entendre v. (s. XII.) entendre (comprendre) environs d’une ville
entendre (a doble -) à double sens entosiasmar v. (s. XVI. . . ) enthousiasmer
entendre (dins mon -) loc. à mon sens entosiasme n. m. (s. XVI. . . ) enthousiasme veire:
entendre a mièg aire loc. comprendre à demi- estrambòrd
mots entracte n. m. (s. XVII. . . , del francés) entracte
entendre al jòc (s’) loc. connaître le dessous entraïnaire, aira n. entraineur, euse
des cartes entraïnament n. m. entrainement
entendre bota per barral loc. comprendre de entraïnar v. (s. XIX. . . ) entraîner
travers entraïnar (s’) v. se mettre en train
entendre lo miègjorn expr. comprendre à demi- entraïnar quicòm expr. mettre en train quelque
mot chose

208
entralhas entrumat, ada

entralhas n. f. plur. entrailles entrepachaire, aira n. qui entrave / embarrasse


entram prep. (s. XIII.) entre deux entrepachament loc. action d’embarrasser /
entramar (s’) v. (s. XIII.) s’aimer réciproquement d’entraver
entramar la conversacion loc. engager la con- entrepachar v. 1. embarrasser 2. entraver 3. em-
versation pêcher
entranta de (èsser -) loc. être sur le point de entrepachós de l’afar (l’ -) loc. le compliqué de
entraucar (aver lo biais de s’ -) expr. avoir l’art l’affaire
de s’insinuer entrepachós, osa (pl. entrepachoses, osas) adj.
entraular (s’) v. fuir à travers champs qui embarrasse
entrava n. f. entrave entreparlaire, aira n. (s. XVI.) 1. chacune des per-
entravar v. (s. XII.) 1. entraver 2. gêner sonnes qui parlent ensemble veire: interlocutor
entravar (s’) v. faire un faux pas 2. interlocuteur
entraversada dins lo còrs (aver l’anma -) loc. entrepaus (pl. entrepauses) n. m. (de "en-
avoir l’âme chevillée au corps trepausar") entrepôt
entraversat, ada adj. mis en travers (sens pas- entrepausar v. (de "entre" + "pausar") 1. entreposer
siu) veire: atraversar (sens actiu) 2. interposer
entre prep. (s. XII.) 1. entre 2. dès que entrepont n. m. (s. XVII. . . ) entrepont
entre dos loc. à deux personnes (additionner entrepreneire, eira n. entrepreneur, eure
un effort) entreprenent, enta adj. entreprenant, ante
entre partir loc. après être parti entrepréner v. (s. XII. « entreprendre ») entrepren-
entre que loc. conj. 1. aussitôt que 2. pendant dre
que entrepréner qualqu’un expr. se mettre aux
entre tot loc. en tout trousses de quelqu’un
entre vos e ieu loc. de vous à moi entrepresa n. f. entreprise
entrebadar v. entrebâiller entrepresa (comitat d’ -) n. m. comité
entrebescar v. entremêler d’entreprise
entrebescat, ada adj. entremêlé, ée
entresenha (entre-senha) n. f. (s. XII.) renseigne-
entrecòire v. cuire à demi ment
entrecòsta n. f. entrecôte (boucherie)
entresenha (entre-senha) del passatge (l’ -) loc.
entrecridar (s’) v. pron. s’appeler l’un l’autre
la preuve du passage veire: pròva
entrecrosar v. entrecroiser
entresenhar (/entre-senhar) v. renseigner|
entreculhir v. cueillir avant l’heure
entresenhas que (en talas -) loc. 1. a telle en-
entredire (s’ -) v. se dire entre plusieurs per-
seigne que 2. tellement que
sonnes
entresomir (s’) (/s’entre-somir) v. pron.
entredormir v. (s. XII.) sommeiller
s’assoupir veire: entredormir
entredós adv. hésitant entre deux
entretant adv. 1. en attendant veire: entretemps
entredós (èsser dins l’ -) loc. 1. être en balance
2. pendant 3. entretemps
2. être dans le doute
entretant adv. 1. en attendant 2. pendant ce
entrefaitas n. f. plur. entrefaites
temps
entrelaçada n. f. (s. XVII. . . , italian : « intrecciata »)
entrechat entretant de loc. en attendant de
entrelaçar v. entrelacer entretemps adv. 1. pendant ce temps veire: en-
entrelusida n. f. lueur (fugace) tretant 2. entretemps
entrelusir v. luire à travers entretemps adv. pendant ce temps
entremés (pl. entremeses) n. m. entremets entreten n. m. entretien (maintient en l’état)
entremesa n. f. entremise entreténer v. (s. XII.) entretenir (maintenir en
entremesclament n. m. (s. XIII.) choses en- l’état)
tremêlées entretustar (s’) v. pron. s’entrechoquer
entremesclar v. (s. XII.) entremêler entrevadís n. m. ennui (tracas)
entremeteire, eira n. entremetteur, euse entreveire v. entrevoir
entremetre v. (s. XII.) entremettre entrevista n. f. 1. entrevue 2. interview
entremièg adv. (s. XIV.) à travers entristesir v. rendre triste
entremièjas n. f. plur. entrefaites entrobrir v. (s. XII. « entrubrir ») entrouvrir
entremièjas (sus aquelas -) loc. sur ces entre- entrumar v. s’obscurcir en parlant du ciel et
faites des nuages
entremitan (èsser -) loc. tenir le milieu entre entrumat (veire -) n. m. verre dépoli
deux extrèmes entrumat, ada adj. ciel : nuageux, obscurci
entrenar v. tresser (sens passiu) veire: atrumar (sens actiu)

209
enuèg (pl. enuèges) epileptic, ica

enuèg (pl. enuèges) n. m. (s. XII.) anuèg 1. ennui enviar v. (s. XII.) envoyer veire: mandar - cit.: . . .
2. chagrin òm a acostumat d’enviar (. . . ) dos obrièrs, non pas
enugiu, iva adj. ennuyeux, euse coma d’espions per reconéisser la plaça e l’abandonar
enugívol adj. très ennuyeux puèi a la discrecion de sos enemics, mas coma de cap-
enujant, anta adj. qui ennuie (chose) itanis expèrts, per jutjar del [socors] qu’es necessari
enujar v. (s. XII.) anujar ennuyer (B. Amilhan,1673). Un jorn de promier abrial que
enujós, osa (pl. enujoses, osas) adj. ennuyeux, son mestre l’avia enviat a Tula crompar un bleston
euse: importun de fial de fer en coire, seguet totas las botigas de la
enumerable, abla adj. (s. XX.) énumérable vila per far sa comession e se’n tornet a detz oras del
enumeracion n. f. (s. XV. . . ) énumération ser furiós contra los merchands que [non] an pas çò
enumerar v. (s. XVI. . . ) énumérer que chal per contentar las practicas (Alfred Marpilhat,
enumeratiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) énumératif, ive Las [fadardiás] de Marsalet, 1899)
enumerator, tritz (pl. enumerators, trises) adj. envilir v. (s. XIV.) avilir
(s. XVII. . . ) énumérateur envinagrada d’un conte (l’ -) loc. le pi-
envasidor, oira adj. e n. (s. XII.) envahisseur, quant d’un conte
euse environ adv. (s. XIII.) environ veire: a per aquí
environament n. m. (s. XIV. . . ) environnement
envasiment n. m. (s. XII.) envahissement veire:
invasion environar v. (s. XIII.) environner
environs de (als -) loc. aux environs de
envasir v. (s. XII.) envahir
envolar (s’) v. pron. s’envoler
envasissent, enta adj. envahissant, ante
envolopa n. f. enveloppe
envegetas (far -) loc. donner très envie
envolopa (dins -) loc. sous enveloppe
enveja n. f. (s. XII.) envie - cit.: E quand pensi, de
envolopament n. m. (s. XIII.) enveloppement
còps, que ma polida aimada / de sos potons d’amor
envolopar v. (s. XIII.) envelopper
brèça un autre amorós / una enveja me pren d’anar
enzimatic, ica adj. (s. XX.) enzymatique
de rescondons / dins l’aiga negra e freja e d’ombra
enzime n. m. (s. XIX. . . ) enzim enzyme
capelada / negadís escantir mon fuec e garir mas do-
enzimologia n. f. (s. XX.) enzymologie
lors (Paul Froment, Un jorn d’abrial, 1898)
enzimopatia n. f. (s. XX.) enzymopathie
enveja de plan far envie de bien faire
eocèn adj. e n. m. (s. XIX. . . ) éocène
envejable, abla adj. enviable
eolian, ana adj. e n. m. (s. XIX. . . ) éolien, enne
envejar v. (s. XII.) envier
epatic, ica adj. (s. XIV.) hépatique
envejassa n. f. grosse envie
epatiti n. f. (s. XVI. . . ) hépatite
envejós, osa (pl. envejoses, osas) adj. (s. XII.)
epatològue, òga n. (s. XX.) hépatologue
envieux, euse
epentèsi n. f. (s. XIV.) épenthèse
envergar l’espasa loc. ceindre l’épée
epic, ica adj. (s. XVI. . . ) épique
enverinar v. (s. XIII.) infecter de venin, enven- epicèn, èna adj. (s. XV. . . ) épicène
imer
epicicle n. m. (s. XIV.) épicycle
enverinar una plaga loc. infecter une plaie epicurèu, èa adj. (s. XIII. « epicurieu ») epicurian
envernissar v. vernir → epicurèu épicurien, ienne
envèrs prep. 1. envers 2. à l’égard de epicurisme n. m. (s. XVI. . . ) épicurisme
envèrs (per aquel -) loc. par ce biais epidemia n. f. (s. XIV. « epidimia ») epidèmia
envèrs (pl. envèrses) n. m. 1. envers veire: avèrs épidémie
2. revers 3. verso epidèrma n. m. (s. XVI. . . ) epidèrm épiderme
envèrs d’una estòfa loc. le revers d’une étoffe epidermic, ica adj. (s. XIX. . . ) épidermique
envèrs, èrsa (pl. envèrses, èrsas) adj. (s. XII.) ren- epifania n. f. (s. XIII.) épiphanie
versé, ée epifenomèn n. m. (s. XVIII. . . ) epifenomène
enversada n. f. ce qu’on verse en une fois épiphénomène
enversador n. m. lieu où on verse (charge- epifonèma n. m. (s. XVI. . . ) epifonèm
ment. . . ) épiphonème
enversaire, aira n. qui verse / renverse (per- epigastri n. m. (s. XVI. . . ) épigastre
sonne) epigòn n. m. (s. XVIII. . . ) epigòne épigone
enversat (èsser -) loc. être débouté epigrafe n. m. (s. XVII. . . ) epigraf épigraphe
enversat, ada adj. renversé, ée (sens passiu) epigrafia n. f. (s. XIX. . . ) épigraphie
veire: aversar (sens actiu) epigramma n. m. (s. XIV. . . ) epigram épigramme
enversenc n. m. iversenc versant nord - cit.: Plat d’epigrammas. Vènus, del cèl fòrabandida...
envescant, anta adj. gluant, ante (Pèire Godelin, Prumièra floreta, s. XVII)
envescar v. engluer epilepsia n. f. (s. XIV.) épilepsie
envestir de marbre loc. recouvrir de marbre epileptic, ica adj. (s. XIV.) épileptique

210
epilògue ermita (quand lo diable non poguèt plus far lo mal, se faguèt -)

epilògue n. m. (s. XIV. « epilogus ») epilòg épi- eraldista n. (s. XIX...) héraldiste
logue - src.: Mistral, 1878 : "epilogue" erasmian, ana adj. (s. XIX. . . ) érasmien, enne
episcopal, ala adj. (s. XIII.) épiscopal, ale èrba n. f. (s. XII.) herbe
episcopat n. m. (s. XVII. . . ) épiscopat èrba de crénher loc. plante vénéneuse
episòdi n. m. (s. XV. . . ) épisode erbariá n. f. (s. XIV.) herberie
episodic, ica adj. (s. XVII. . . ) épisodique èrbas finas loc. fines herbes
epistòla n. f. (s. XII.) 1. épître - cit.: ... mens aman erbatge n. m. (s. XII.) herbage
la leçon d’eglòga o d’epistòla, / se delèctan aus vèrs qui erbejar v. arracher l’herbe (jardinage)
d’ambolas son plens (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) erbetas n. f. plur. fines herbes veire: èrbas finas
2. épître erbicida adj. e n. m. (s. XX.) herbicide
epistolar, ara adj. (s. XIV.) épistolaire erbilh n. m. gazon (naturel)
epistolari, ària adj. épistolaire erbivòr, òra adj. (s. XVIII. . . ) herbivore
epistolièr n. m. (av. 1500.) missel contenant les erborista n. (s. XV. . . ) erborizaire herboriste
épîtres erborizacion n. f. (s. XVIII. . . ) herborisation
epistolièr, ièra n. (s. XVI. . . ) épistolier, ière (qui erborizar v. (s. XVI. . . ) herboriser
écrit des lettres) erbós, osa (pl. erboses, osas) adj. (s. XII.) her-
epitafi n. m. (s. XIII.) épitaphe beux, euse
epitalami n. m. (s. XVI. . . ) épithalame erbut, uda adj. (s. XII.) herbu, ue
epitèt n. m. (s. XVI. . . ) épithète Ercules n. pr. Hercules (m.)
epitòme n. m. (s. XVI. . . ) epitòm épitomé - src.: erculèu, èa adj. (s. XVI. . . ) herculéen, enne
Mistral, 1878 : "epitome" ereccion n. f. (s. XVI. . . ) érection
epizootia n. f. (s. XVIII. . . ) épizootie veire: mo- erectil, ila adj. (s. XIX. . . ) érectile
rina ereditari, ària adj. (s. XIII.) héréditaire
epizootic, ica adj. (s. XVIII. . . ) épizootique ereditat n. f. (s. XIX. . . ) hérédité
epòca n. f. (s. XVII. . . ) époque eret / eretatge / que n’ai fait (l’ -) l’héritage
eponime, ima adj. (s. XVIII. . . ) eponim éponyme que j’en ai eu
epopèa n. f. (s. XVII. . . ) épopée eretar v. (s. XII.) eiretar hériter
eptacòrde n. m. (s. XVI. . . ) heptacorde eretatge n. m. (s. XII.) héritage
eptagòn n. m. (s. XVI. . . ) eptagòne heptagone erètge, ètja adj. e n. (s. XIII.) hérétique veire:
eqüacion n. f. (s. XIV.) équation eretic
eqüator n. m. (s. XIV. . . ) equador équateur - src.: eretgiá n. f. (s. XIII. « heretgia ») eretgia hérésie
Honnorat, 1846 : "equatour" eretic, ica adj. e n. (s. XIV. . . ) hérétique veire:
eqüatorial, ala adj. (s. XVIII. . . ) équatorial, ale eretge
equèstre, èstra adj. (s. XIV. . . ) équestre eretièr, ièra n. (s. XII.) eiritièr héritier, ière - cit.:
equide n. m. (s. XIX. . . ) équidé Amor, eretièr de las plaças dont Vènus se vanta d’èstre
eqüidistant, anta adj. (s. XIV.) équidistant, ante senhoressa (Pèire Godelin, Contra, s. XVII)
eqüilateral, ala adj. (s. XVI. . . ) équilatéral, ale ergonomia n. f. (s. XX.) ergonomie
equilibrant, anta adj. (s. XIX. . . ) équilibrant, èri de tu (s’ -) à ta place
ante èri que de vos (s’ -) si j’étais à votre place
equilibrar v. (s. XVI. . . ) équilibrer eriç (pl. erices) n. m. 1. hérisson 2. hydne coral-
equilibrat, ada adj. (s. XIX. . . ) équilibré, ée loïde (champignon) 3. bogue des châtaignes
equilibri n. m. (s. XVI. . . ) équilibre eriçada n. f. 1. peignée (bagarre) 2. réprimande
equilibrista n. (s. XVIII. . . ) équilibriste eriçament n. m. hérissement
equimòsi n. f. (s. XVI. . . ) ecchymose veire: eriçar v. (s. XIV.) 1. hérisser 2. irriter
macadura, blavairòl eriçat, ada adj. (s. XIV.) hérissé, ée
equinòcci n. m. (s. XIV.) équinoxe erigir (s’) v. pron. (s. XIV.) s’ériger (se déclarer)
equitacion n. f. (s. XVI. . . ) équitation eritèma de las paterlas n. m. (s. XX.) érythème
equitat n. f. (s. XIV.) équité fessier (bébés)
equivaléncia n. f. (s. XIV. . . ) équivalence ermafrodita adj. e n. (s. XIV.) hermaphrodite
equivalent, enta adj. (s. XIV.) équivalent, ente èrme n. m. (s. XIII: « erm ») èrm 1. lande veire:
equivaler v. (s. XV. . . ) équivaloir desèrt 2. lieu désert
equivòc, òca adj. (s. XIV.) équivoque ermina n. f. hermine
èra n. f. ère ermita (quand lo diable non poguèt plus far lo
èra que (se tant -) expr. s’il arrivait que mal, se faguèt -) expr. les méchants tentent par-
eradicacion n. f. (s. XIII.) éradication fois de se "refaire une virginité"
eradicar v. (s. XIII.) éradiquer ermita, ermitan n. m. (s. XII.) ermite - cit.:
eraldica n. f. (s. XIX...) eraudica héraldique Amics que, per m’obligar tròp, / me venètz véser
eraldica adj. (s. XV...) eraudica héraldique qualque còp / dins la crambeta d’un ermita, / vos

211
ermita, ermitan escaire

non sauriatz creire cossí / ieu senti mon mal adocir / esbaïment n. m. ébahissement
quand m’onoratz d’una visita (Pèire Godelin, Ramelet esbaïr v. (s. XII.) ébahir
Mondin, s. XVII) esbalausida n. f. embalausida; abalausida
ermitatge, ermitanatge n. m. (s. XIII.) ermitage éblouissement
èrnha n. f. hargne esbalausiment n. m. embalausiment;
èrnha de l’ostal (l’ -) loc. le râleur de service abalaisiment éblouissement
ernhar v. chagriner esbalausir v. (s. XII.) embalausir; abalausir
ernhós, osa (pl. ernhoses, osas) adj. hargneux, 1. éblouir 2. abasourdir
euse esbalausit (demorar -) loc. rester stupéfait
ernia n. f. (s. XIII. « hernia ») hernie esbatre (s’) v. pron. s’ébattre (divertir)
erodar v. (s. XVI. . . ) éroder esbats n. m. plur. ébats
Eròdes n. pr. Hérode (m.) esbaudir v. s’esbaudir
erogèn, èna adj. (s. XX.) erogène érogène esbercar v. ébrécher
eròi n. m. (s. XVI. . . ) héros - cit.: Leis eròis arriban esbinhar (s’) v. pron. 1. "s’esbigner" 2. se
las au terme de la carrièra ; abans de li celebrar la débiner 3. filer à l’anglaise
glòria, caudrà lei mandar au refectòri e au dormitòri esbleugiment n. m. éblouissement
(Robèrt Lafònt, 1984) esbleugir v. éblouir
eroïc, ïca adj. (s. XVI. . . ) héroïque - cit.: Eths avèn esbleugissent, enta adj. éblouissant, ante
leishat per istòria / deus hèits eroïcs la memòria / e, esborrassar v. houspiller
quant a la causa rustica, / eths n’avèn descriut la prac- esborrifar v. ébouriffer
tica / qui, per Columella, es estada / despuish en latin esborrifat, ada adj. ébouriffé, ée veire: espelofit
translatada (Pèir de Garròs, 1567)
eroïna n. f. (s. XVI. . . ) héroïne esbòs (pl. esbòsses) n. m. esquisse (f.)
Èros n. pr. m. (s. XX.) Eros esbossar v. esquisser
erosion n. f. (s. XVI. . . ) érosion esbrancar v. (s. XII.) ébrancher
erosiu, iva adj. (s. XIX. . . ) érosif, ive esbrandar v. 1. ébranler 2. fig. émouvoir
erotic, ica adj. e n. f. (s. XVI. . . ) érotique esbrof (pl. esbrofes) n. m. 1. ébrouement 2. es-
eroticament adv. (s. XIX. . . ) érotiquement broufe
erotisme n. m. (s. XIX. . . ) érotisme esbrofar v. ébrouer
erotizacion n. f. (s. XX.) érotisation esbrofas (far sas -) loc. avoir de la morgue
erotizar v. (s. XIX. . . ) érotiser esbrondar v. (s. XII.) émonder
erotologia n. f. (s. XIX. . . ) érotologie esbrudiment n. m. divulgation (rumeur)
erotologic, ica adj. (s. XX.) érotologique esbrudir v. ébruiter
erotològue, òga n. (s. XX.) érotologue esbrusir v. (s. XII.) embrudir répandre le bruit
erotoman, ana adj. (s. XIX. . . ) érotomane esca n. f. (s. XII.) 1. amadou 2. appât (pêche)
errament n. m. (s. XIII.) errement esca (préner coma -) loc. prendre feu facile-
errança n. f. (s. XIII. « erransa ») errance ment
errant, anta adj. errant, ante esca (préner fòc coma l’ -) loc. prendre feu
errar v. (s. XIII.) errer comme l’amadou
errata n. m. (s. XVI. . . ) erratà errata escabèl n. m. (s. XIV.) escabeau
erratum n. m. (s. XVIII. . . , mot latin) erratum escabelhar v. (s. XII.) écheveler
error n. f. (s. XIII.) erreur escabiosa n. f. (V 165) scabieuse
èrsa n. f. vague (mer) escabòt n. m. troupeau (petit)
èrsa (metre en -) loc. mettre en émoi escabrós, osa (pl. escabroses, osas) adj.
eructacion n. f. (s. XIV.) éructation scabreux, euse
erudicion n. f. (s. XV. . . ) érudition escacalassar v. rire aux éclats
erudit, ita adj. e n. (s. XIV. . . ) érudit, ite escaças n. f. plur. 1. échasses 2. béquilles
eruga n. f. (s. XIV. « eruca ») chenille escacièr n. m. (s. XII.) échassier
erupcion n. f. (s. XIV. . . ) éruption escacs n. m. plur. (s. XII.) échecs (jeu)
eruptiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) éruptif, ive escafadura n. f. action de biffer (rayer)
eruptivitat n. f. (s. XX.) éruptivité escafandre n. m. (s. XVIII. . . , del francés) scaphan-
Ervieu n. pr. Arvèi Hervé (m.) dre
es ! (i -) loc. ça y est ! escafandrièr n. m. (s. XIX. . . ) scaphandrier
es ? (qual -) qui vive ? escafar v. biffer (rayer)
es de tot que loc. le fait est que escai que (s’ -) expr. s’il arrive que
es tot un loc. c’est la même chose escairaire, aira n. équarisseur
es tot un (aquò -) c’est la même chose escairar v. équarrir
es tot un (aquò m’ -) cela m’est égal escaire v. (s. XII.) 1. échoir 2. survenir

212
escais escanar de rire (s’ -)

escais n. m. 1. sobriquet - cit.: Las filhas de escalon n. m. (s. XII.) 1. échelon 2. barreau
Tolosa s’apèlan, per escais, Mondinas (Peire Godelin, (échelle) 3. tranche (d’imposition)
s. XVII) 2. échantillon - cit.: Caravirar les elements escalonar v. échelonner, étaler (dans le temps)
es un escais de mos miracles (Peire Godelin, s. XVII) escalorir v. 1. réchauffer 2. échauffer
escaissar v. (s. XII.) 1. rompre la mâchoire 2. (fig.) escalpèl n. m. scalpel
casser la gueule escalpraire, aira n. m. ciseleur veire: escultor
escala n. f. (s. X.) 1. échelle 2. passerelle pour escalprar v. ciseler veire: escultar
débarquer 3. escale, lieu où l’on peut débar- escalpre n. m. échoppe
quer escalustrar v. offusquer
escala (far -) loc. faire escale veire: escala escambarlar v. 1. enjamber 2. jambes (écarter
escala (lo farai tombar de l’-) loc. je le dégom- les)
merai escambarlat (èsser -) ménager la chêvre et le
escala (lo getar de l’ -) loc. 1. torpiller chou
quelqu’un 2. ruiner la carrière de quelqu’un escambarlat, ada adj. à califourchon
escala (sismologica) de Richter n. f. (s. XX.) escambarlons (d’ -) loc. à califourchon
échelle de Richter escambi n. m. échange (circulation des biens
escala (téner l’ -) loc. être complice d’un voleur et des services)
escala (tombar qualqu’un de -) v. supplanter
escambi n. m. (s. XII.) échange
quelqu’un par l’intrigue
escambiar v. (s. X.) échanger
escala de còrda n. f. échelle de corde
escamositat n. f. (III 145) squammosité
escala manièra n. f. 1. échelle à main 2. échelle
escamotar v. (av. 1500., del cast. escamotear)
"meunière"
1. égrener les gerbes 2. escamoter
escalabrar v. gravir
escampa (far d’ -) loc. faire une fugue
escalabrós, osa (pl. escalabroses, osas) adj.
escampa sus qualqu’un (metre l’ -) expr. se
raide (pente)
décharger d’une faute sur quelqu’un
escalada n. f. (s. XIII. . . ) escalade
escampador n. m. fuite d’eau
escalada (donar l’ -) loc. donner l’assaut
(Moyen Age) escampar v. (s. XIII.) 1. jeter 2. répandre
escaladar v. escalader escampar (sas fèbres. . . ) loc. se débarrasser de
escalaire, aira n. escaladeur, euse escampar coma venon (las -) expr. parler sans
escalar v. (s. XIII.) 1. grimper 2. escalader réflexion
escalar las muralhas loc. monter sur ses grands escampar dins lo lièit (s’ -) expr. se prélasser
chevaux dans son lit
escalar los barris loc. escalader les remparts escampar d’aiga v. → urinar uriner (politesse)
escalar un arbre loc. grimper à un arbre au veire: pissar
moyen d’une échelle escampar la rauba sus un bartàs expr. jeter le
escalcir v. tremper la soupe froc aux orties
escaleta (far -) loc. faire la courte échelle escampar la salsa amb lo pè expr. ne pas prof-
escalfa ! (aiçò s’ -) loc. ça chauffe ! iter de l’occasion
escalfada n. f. échauffourée escampar la toalha expr. étendre la nappe sur
escalfador n. m. bassinoire la table
escalfament n. m. (s. XIII.) échauffement escampar lo negre coma las sèpias expr. éc-
escalfar v. (s. XII.) échauffer umer de rage
escalfar coma una lende (s’ -) s’échauffer escampar per escudèlas expr. manger son bien
comme. . . escampar son argent loc. gaspiller son argent
escalfèstre (donar l’ -) loc. épouvanter escampar son òli loc. perdre son temps à
escalfeta n. f. réchaud raisonner quelqu’un (cf. lampe à huile)
escalfurada n. f. échauffourée escampas (cercar d’ -) loc. alléguer des excuses
escalfurada (venètz, prendretz l’ -) expr. venez escampilhar v. répandre - cit.: Los nostres libèls
vous réchauffer s’escampilhavan que prometian la venguda d’un cap-
escalfurar (s’) v. s’échauffer mèstre coma totes lo desiràvem. E proclamàvem que
escalgait n. m. (III 417) échauguette las nacions èran en armas per nos desliurar (Joan
escalha n. f. écaille Bodon, La Quimèra, 1974)
escalhaire, aira n. écailleur, euse escanador n. m. coupe-gorge (lieu)
escalhar v. écailler escanaire, aira n. étrangleur, euse
escalhatge n. m. écaillage escanar v. étrangler
escalièrs n. m. plur. (s. XIII.) escalier escanar (rire a s’ -) loc. s’étouffer de rire
escalièrs de veire n. m. plur. escalier glissant escanar de rire (s’ -) loc. s’étouffer de rire

213
escanas (èsser a las -) escarrabilhat, ada

escanas (èsser a las -) loc. être accablé de fa- escapolar v. ébaucher - cit.: A la [meteissa] tem-
tigue, de travail pora, m’escriviá una longa letra qu’enclaus un brave
escanat de set (èsser -) expr. avoir très soif pauc de sa pensada : es per aquò qu’està plan de ne
escandal n. m. (s. XIII.) scandale citar aicí qualques passatges ont Delbosquet escapola
escandalhar v. sonder la situation sens se’n trachar un tròc de son tèstament felibrenc
escandalizar v. (s. XIII.) scandaliser (Antonin Perbòsc, Per Capvath la Lana, 1924)
escandalós, osa (pl. escandaloses, osas) adj. escapolon n. m. 1. ébauche 2. échantillon
scandaleux, euse escapulari n. m. (s. XIII. « escapolari ») scapulaire
escandalosament adv. scandaleusement escaquièr n. m. (s. XII.) échiquier veire: escacs
escandinau, ava adj. scandinave escar v. mettre l’appât à l’hameçon
escandir v. scander escara n. f. (V 166) escarre
escandre n. m. (s. XIII.) esclandre esclandre escarabeïdes n. m. plur. (s. XX.) scarabéidés
escannèr n. m. (s. XX., de l’anglés) escannerizador escaragòl n. m. escargot veire: caragòl
scanner escaragolaire, aira n. chasseur, euse d’escargot
escannerizacion n. f. (s. XX.) scannérisation escaramossa n. f. (s. XVII. . . , de l’italian) escar-
escannerizar v. (s. XX.) scannériser mouche
escantiment n. m. (s. XIII.) extinction escaravat n. m. (s. XII.) scarabée
escantir v. (s. XII.) éteindre - cit.: E quand pensi, escaravissa n. f. écrevisse
de còps, que ma polida aimada / de sos potons d’amor escaravissa (d’un roge d’ -) loc. rouge
brèça un autre amorós / una enveja me pren d’anar comme. . .
de rescondons / dins l’aiga negra e freja e d’ombra escarcalhada n. f. écarquillement
capelada / negadís escantir mon fuec e garir mas do- escarcalhar v. écarquiller
lors (Paul Froment, Un jorn d’abrial, 1898) escardassal n. m. volée de coups
escap n. m. escape (fauconnerie) escardassar v. 1. carder 2. étriller 3. rosser
escap (èsser -) loc. être hors de danger escardassat (l’an -) expr. on l’a dépouillé / ex-
escap de (non soi -) loc. je ne suis as à l’abri de ploité
escap, apa adj. sauf (hors de danger) escarificacion n. f. (s. XIV.) scarification
escapa n. f. prétexte fallacieux - cit.: De drol- escarificar v. (III 147) scarifier
lassas dau MLF se vougueron prene Anna Maria e escarificar v. scarifier
Maria Anna amb élei sota l’escapa que la civilizacion escarificator n. m. escarificador scarificateur
occitana es tradicionalament fallocentrica, la pròva escarlambicar (s’) v. enfourcher / se mettre à
n’eran aquelei quatre masclàs que s’eran cargat doas cheval sur quelque chose
filhetas sens pensar de li fisar lo volant (Robèrt Lafònt, escarlat, ata adj. e n. m. (s. XII., del persan) écar-
1984) late
escapada n. f. escapade escarlatina n. f. scarlatine
escapada (a l’ -) loc. à la sauvette escarlimpa (d’ -) loc. l’air de ne pas y toucher
escapada d’ -) loc. à la dérobée escarlimpada n. f. 1. faux pas 2. glissade
escapadas (d’ -) loc. à la dérobée escarlimpada (d’ -) loc. incidemment veire: inci-
escapament n. m. échappement dentament
escapar v. (s. XII.) échapper escarlimpada (d’ -) loc. 1. en passant 2. en
escapar de la vista loc. perdre de vue faisant glisser
escapar la vida de qualqu’un expr. sauver la escarlimpant (en -) loc. obliquement
vie de quelqu’un escarlimpar v. gravir un relief glissant
escapat coma a pogut (s’es -) expr. il s’en est escarnar v. (s. XIII.) décharner
sorti comme il a pu escarni, escarniment n. m. (s. XII.) raillerie in-
escapatòri n. m. (s. XVI.) échappatoire - cit.: Tan- jurieuse
ben tostemps, quan òm l’acusa / d’aqueths escapatòris escarniós, osa (pl. escarnioses, osas) adj.
usa (Pèir de Garròs, 1567) railleur, euse
escapçada (d’una -) loc. sur un ton sans ré- escarnir v. (s. XII.) railler - cit.: Òc, mas Jèsus Crist
plique foguèt renegat per la sia família, escarnit pel seu pòble,
escapçar v. (s. XII.) 1. couper la tête - cit.: . . . crucificat dins la sia vila, injuriat dins la lenga de
per totas mas labors, damb mi non vòu plus èster / Maria, la sia maire (Joan Bodon, La Quimèra, 1974)
e, m’escapça lo mot, que vòu cambiar de mèste (P. escaròla n. f. scarole
de Garròs, Eglògas, 1567) 2. trancher net 3. met- escarpida n. f. charpie
tre en ordre 4. couper au jeu de cartes 5. parler escarpin n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) escarpin
franchement escarpir v. mettre en charpie
escapolaire, aira n. ébaucheur escarrabilhat, ada adj. dégourdi, ie (éveillé)

214
escarraunhar esclòp de son pè (trobar -)

escarraunhar v. 1. écorcher veire: escorjar esclairament n. m. (s. XIII.) éclairement


2. (fig.) mal parler esclairar v. (s. XII.) éclairer
escarraunhar lo paure sant francés expr. esclaire n. m. éclair - cit.: Òr vaquí, pauc a pauc,
écorcher le français que dins l’escur se lèva, / monta un esclaire, apuèi
escarraunhar una lenga loc. écorcher une grandís ; / al bòrd de l’orizont l’ombra esquinçada
langue crèba: / palle, un rai daurat s’espandís (Paul Froment,
escars (li ten l’argent -) expr. il lui donne peu Efeit de luna, 1897)
d’argent esclaire de la candèla (a l’ -) loc. à la lueur de
escars (tot -) loc. 1. il y a un instant 2. tout au la chandelle
plus 3. à peine 4. « à tout casser » esclaire de la luna (a l’ -) loc. au clair de la lune
escars d’argent (èsser -) loc. être à court esclaire raja (l’ -) loc. il fait des éclairs
d’argent esclap n. m. éclat de bois
escars se nos respond (tot -) expr. c’est à peine esclapar v. fendre le bois
s’il nous répond esclapons n. m. plur. copeaux
escars, arsa (pl. escarses, arsas) adj. (s. XII.) escàs esclaquejar loc. 1. tomber goutte à goutte 2. fig.
1. en petite quantité 2. peu dire à demi-mots
escarsa pena loc. tant soit peu
esclarciment n. m. éclaircissement (propre et
escarsa pena (d’ -) loc. 1. un tant soit peu 2. à figuré)
peine
esclarcir v. 1. éclaircir (devenir plus lumineux)
escarsament adv. (s. XII. « escassamen ») chiche-
2. dégager (ciel) 3. (fig.) devenir plus com-
ment
préhensible
escarsament (arribat -) à peine arrivé
esclarir v. éclaircir (devenir rare)
escartafiga n. m. (de escarta + figa) personne
esclat n. m. éclat (fragment, scandale. . . ) veire:
chargée de l’insémination dans les élevages
explosion, espet
escartar v. 1. écarter - cit.: Un pòble pòt pas se
esclata n. f. crevasse (méd.)
contentar [d’exprimir] sa pensada en d’innombrables
parlars. Los parlars populars, espelisons galhardas esclatament n. m. éclatement - cit.: Vesiá dins lo
mas assalvatgidas d’una lenga en descasença, an una primièr movement subre-realista que i èra estat dels
fin naturala : es de s’escartar pauc a pauc de la lenga- mai afogats l’irrupcion dels primaris, al sens univer-
maire, de s’abastardir de mai en mai (Antonin Perbòsc, sitari del mot, dins la cultura e aquò li agradava, car
Fòc nòu, 1904) 2. esquiver les cornes (courses s’èra pas aquò l’irrupcion del pòble èra un esclatament
landaises) a un moment donat dels quadres de l’elèit cultural (Fe-
escasença n. f. (s. XII.) 1. échéance 2. chance lix Castan, Joe Bousquet, Òc, abr. 1951)
(occasion) esclatar v. (s. XII.) éclater (se briser, rendre pub-
escasença (per -) loc. 1. par hasard 2. par un lic) veire: espetar - cit.: [Aqueste] fasiá manjar per
concours de circonstances 3. par chance mesura e discrecion le fen a son rossin per un trauc de
escasuda n. f. réussite barrica, de páur que n’esclatèsse per ne manjar tròp
escasuda de las recèrcas (l’ -) loc. le succès des (Odde de Triors, 1578)
recherches esclatar v. (s. XII.) éclater (se briser, rendre pub-
escata n. f. (s. XIII.) 1. écaille veire: escalha, rusca lic) veire: espetar
2. écorce d’arbre esclau, ava n. (s. XII.) esclave
escata suls uèlhs (a l’ -) loc. 1. il a des écailles esclavatge n. m. (s. XVI. . . ) esclavage - cit.: Tot
sur les yeux 2. il ne voit rien (il est naïf) vos rend [obesissença], / la Tèrra, l’Aire, le Fòc ; /
escatologia n. f. (s. XIX. . . ) eschatologie Satan en vòstra presença / es costrent de quitar le lòc
escatologic, ica adj. (s. XIX. . . ) eschatologique ; fasètz qu’armats de coratge / evitem son esclavatge
escatós, osa (pl. escatoses, osas) adj. (s. XIII.) (Bertomieu Amilhan, Exercici de la fe, 1673)
écailleux, euse esclavatgisme n. m. (s. XIX. . . ) esclavagisme
escaudar v. (s. XII.) échauder esclavatgista n. (s. XIX. . . ) esclavagiste
escauta n. f. écheveau esclerosat, ada adj. sclérosé, ée
escauta (desfila-me l’ -) loc. 1. dis tout ce que escleròsi n. f. sclérose
tu sais 2. vide ton sac 3. crache le morceau esclòp n. m. 1. sabot (chaussure) 2. boulet (per-
escavar v. fouiller (sol, archéol.) sonne pénible, pesante)
escavelar v. 1. dévider (écheveau) 2. rouler en esclòp (es un -) expr. c’est un vrai boulet
s’aidant des pieds et des mains esclòp de son pè (trobar -) loc. trouver chaus-
escient n. m. (s. XI.) escient sure à son pied
esclaca n. f. goutte de liquide esclopon n. m. petit sabot - cit.: Res, per ieu, pas-
esclafar v. esclaffer (écraser) sarà jamai en delícias aqueles esclopons de sucre ròses
esclafir v. s’esclaffer o blaus ont dormissiá un Jèsus tan saure e tan lusent

215
esclopon escota que te parli !

que lo sentissiái fondre dins la boca (Loisa Paulin, Lo escondre v. (s. XII.) 1. cacher veire: amagar - cit.:
vièlh libre d’images, 1940) . . . se pensava au mejan d’anar destraucar lo vielh col-
esclòps (aver pro palha dins sos -) expr. être laborator qu’ara collaborava plus ges, mai s’escondiá
aisé au fons de son granièr (Robèrt Lafònt, 1984) 2. dis-
esclòps (sovent los petits òmes an gròsses -) simuler
expr. certains ont besoin d’en rajouter escondre: la tos, lo fum e l’amor (i a tres causas
escoba n. f. (s. XII.) → balaja balai que non se pòdon -) expr. il y a trois choses que
escobada n. f. coup de balai l’on ne peut cacher: la toux, la fumée et l’amour
escobada n. f. coup de balai esconduda n. f. 1. cachette veire: amagatal
escobaire, aira n. balayeur, euse 2. rendez-vous galant
esconduda (a l’ -) loc. de façon dissimulée
escobar v. (s. XII.) balayer
esconilhar (s’) v. se blottir veire: s’acoconar
escobàs (pl. escobasses) n. m. grand balai
esconjur n. m. 1. action de conjurer veire: exor-
escobatge n. m. balayage
cisme 2. formule 3. exorcisme
escobejar v. balayer légèrement
esconjuraire, aira n. 1. qui conjure veire: ex-
escobet n. m. plumeau orcista 2. exorciste
escobilhas n. f. plur. (s. XII.) balayures esconjurar v. (s. XII.) 1. conjurer veire: exorcizar
escodre v. battre le blé 2. exorciser
escofinar de rire (s’ -) étouffer de rire escòp a son pè (trapar l’ -) loc. trouver l’âme
escofir v. (s. XIII.) esconfir escoffier (déconfire, sœur / ce que l’on désire
dépouiller, assommer). escopetal n. m. coup sur la nuque
escòire v. cuire (douleur) escopetar una boutelha loc. vider une bouteille
escòla n. f. (s. XIII.) école - cit.: Estimam qu’al punt fam. veire: far petar
de vista de la grafia, cal conciliar nòstras tradicions escorbut n. m. (s. XVI. . . ) scorbut
classicas, los resultats de l’estudi scientific de la lenga, escorbutic, ica adj. (s. XVII. . . ) scorbutique
la grafia mistralenca e la grafia catalana, sens tròp nos escorcolhar v. fouiller (maison, perquisition)
alunhar de las costumas a las qualas èm avesats de- escòre n. m. (s. XX., de l’anglés) score veire: òsca
spuèi l’escòla (Loís Alibèrt, Gramatica, 1935) ; Anna escoria n. f. (s. XVI. . . ) scorie
Maria respond qu’a l’escòla li an pas dit lo nom de son escorificar v. (s. XVIII. . . ) scorifier
país, e que i ei dehenut parlar gascon, e que s’es pas escorjar v. (s. XII.) écorcher (animal. . . )
vertat qu’ajam pas cap d’istòria (Robèrt Lafònt, 1984) escòrna n. f. affront veire: afront
escòla de conduita n. f. (s. XX.) auto-école escòrna (far -) loc. faire un affront
escòla mairala n. f. (s. XX.) école maternelle escornar v. (s. XIII.) 1. écorner 2. faire un affront
escolament n. m. écoulement escorpion n. m. (s. XIII.) scorpion
escolan, ana n. (s. XIII.) 1. écolier, ère 2. élève escorreguda n. f. 1. excursion 2. randonnée
escolar v. écouler (liquide) escorreguda (tot d’una -) loc. d’une seule traite
escolar (falhiment -) n. m. échec scolaire (so- escórrer v. (s. XIV.) 1. écouler 2. échapper 3. se
cio.) découdre 4. filer
escolar, ara adj. (s. XIII.) scolaire escorsa (a la bèla -) loc. à toute vitesse
escolarizable, abla adj. (s. XX.) scolarisable escortar v. (s. XII.) écourter
escolarizacion n. f. (s. XX.) scolarisation escosent, enta adj. cuisant, ante (douleur)
escolarizar v. (s. XX.) scolariser escòt n. m. (s. XIII.) écot - cit.: Rolin m’aviá fòrt
otratjat / mai li ai rendut escòt pèr bronda (Claudi
escolastic, ica adj. e n. f. (s. XIII.) scolastique
Bruèis, s. XVII) ; L’ai cregut per doas rasons : la
escolopendra n. f. (s. XVI. . . ) scolopendre (mille-
prumièra [per çò] que m’i caliá pagar mon escòt de
pattes) veire: milapatas
qualque faiçon (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII)
escolorit coma un escalfador nòu expr. rouge
escot (far l’ -) faire la sourde oreille
comme un coquelicot (pâle comme une bassi-
escòt montava aut (l’ -) loc. l’ardoise était
noire neuve: antiphrase)
élevée
escolorit, ida adj. décolorer escota n. f. 1. écoute 2. fam. esgourde (oreille)
escomesa n. f. gageure veire: gatjadura escota (èsser a l’ -) loc. être aux écoutes
escomesa (arborar una -) loc. relever une escota (far l’ -) loc. tendre l’oreille
gageure escota primièr, parla darrièr expr. écoute avant
escomesa que (te fau l’ -) loc. je te parie que de parler
escometre v. (s. XII.) défier escota qué ditz ! loc. retient ce qu’il dit !
escomptar v. escompter escota que te parli ! loc. écoute-moi bien !
escondeta (d’ -) loc. Tapinois (en) escotador n. m. (s. XX.) escotaire écouteur
escondons (d’ -) loc. en cachette (téléphone. . . ) - cit.: S’apauta davant l’aparelh

216
escotador esculefar

sens préner los escotadors e escota (Pèire Miremont, escriure v. (s. XI.) écrire - cit.: Ai escrit qualques
L’espion, 1952) cartas postalas que lo regent de Tynec s’a emportadas
escotaire, aira n. (s. XII.) 1. écouteur (la per- : aquel brave òme èra vengut reculhir d’autografes sul
sonne qui écoute) - cit.: Lo vièlh pelut de 14 avia [casèrn] de son escòla : i ai escrit lo mieu en lenga d’òc
lèu comprés que trobariá pas un escotaire domètge de (Josèp Salvat, Diurnal de la deportacion, 1975)
sas valentiás de Verdun se me las debanava en francés, escrivan arraulit n. m. un écrivain sans inspi-
tant i a qu’en plaça d’un repapiatge un pauc bestiàs ration
me regalèri sovent d’un raconte granat, totjorn nòu escrivan, ana n. (s. XII.) écrivain, aine - cit.: Es-
(Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena, 1979) 2. audi- crivans aujòls, de qui [l’esperit] comol de raras in-
teur vencions ten tant de plaça per totis les camins de
escotanenon n. m. (s. XX.) écoute-bébé, baby- la sciéncia, que [dificilament] òm pòt passar per un
phone [subjècte] comun sense vos tustar, plàcia vos agradar
escotar v. (s. XII.) 1. écouter - cit.: Quand òm es que, de la fòrça de qualqu’una de vòstras autoritats,
davant una clara font - o davant un bon barricòt - i a ieu piège nòstra flaquièra (Pèire Godelin, Ramelet, s.
melhor a far que d’escotar lor [lausenjaire] : i a qu’a XVII).
s’amorrar a la font - o a parar lo gòt (Antonin Perbòsc, escrivassejar v. écrivasser
Per Mon solaç, 1926) 2. obéir 3. ausculter (fam.) escrivassièr, ièra n. (s. XVIII. . . ) mauvais
escotar plòure loc. croquer lo marmot écrivain
escotela (tant val aquel que ten coma aquel qu’ escriveire, eira n. écrivain public
-) expr. le complice ne vaut pas mieux que le escríver v. → escriure écrire
coupable escrofula n. f. (s. XIV. . . ) scrofule
escotelar v. poignarder veire: daguejar escrofulós, osa (pl. escrofuloses, osas) n. f. (s.
escotèr n. m. scooter XIV. . . ) scrofuleux, euse
escotison n. m. cotisation veire: cotizacion escrotar v. décrotter
escotons (d’ -) loc. aux écoutes escrupul n. m. (s. XIV. . . ) scrupule
escotons (èsser d’ -) être aux écoutes escrupulós, osa (pl. escrupuloses, osas) adj. (s.
escrachament n. m. écrasement XIV. . . ) scrupuleux, euse
escrachar v. 1. écraser (avion. . . ) 2. fouler la escrupulosament adv. (s. XIV. . . ) scrupuleuse-
vendange ment
escrachar una meçòrga loc. mentir effronté- escrutar v. (s. XIII.) scruter
ment escrutator, tritz (pl. escrutators, trises) n.
escrancar de rire (s’ -) loc. étouffer de rire escrutaire; escrutador scrutateur, trice
escremar v. écrémer escrutinh n. m. (s. XV. . . ) escrutin scrutin
escriba n. m. (s. XIV. . . ) scribe escudariá n. f. écurie
escridar (s’) v. pron. (s. XII.) s’écrier escudèla n. f. (s. XII.) → sièta 1. écuelle 2. assiette
escridar la jòia loc. chanter victoire escudèla (voidar l’ -) loc. dévoiler le pot aux
escridassar v. parler fort et violemment roses
escrima n. f. (s. XII., del germanic ancian) escrime escudèla (voidar l’ -) loc. dévoiler le pot aux
escrimaire, aira n. escrimeur, euse roses
escrimar v. escrimer - cit.: Bensai per qu’a Pin- escudelada n. f. → sietada assiettée
saguèl, en escrimant d’esperit amb tu sota Lucili, aviái escudelar v. 1. tremper / verser la soupe dans
[demembrat] de saber escrimar d’espasa. Paravi don- les assiettes 2. fig. vider son sac
cas de quarta, ponhet torçut (Robèrt Lafònt, L’eròi, escudelar (tot -) loc. 1. passer à table 2. vider
2001) son sac
escrinh n. m. (s. XII.) écrin escudelar amb tota l’ola expr. dire brutalement
escriptor, tritz (pl. escriptors, trises) n. (s. XIV. . . ) la vérité
escritor scripteur (n. m.) escudèlas (anar per -) loc. aller grand train
escriptòri n. m. (s. XIV.) escritòri écritoire escudèlas (plòure a bèlas -) loc. pleuvoir à
escriptura n. f. (s. XIII. (Escriptura : s. XII.)) verse
escritura écriture escudeleta n. f. → sieton petite assiette
escriptura (aver l’ -) loc. savoir écrire escudelièr n. m. 1. dressoir 2. égouttoir
Escriptura santa (l’) n. f. l’Ecriture sainte escudièr non val lo senhor / val pas lo senhor
escriptural, ala adj. (s. XIV.) scriptural, ale (l’ -) expr. il vaut mieux s’adresser au bon Dieu
escripturari, ària adj. (s. XVIII. . . ) scripturaire qu’à ses saints
escrit n. m. écrit escudièr, èra n. (s. XII.) écuyer, ère
escrit (sense carta ni -) loc. sans acte e conven- escuèlh n. m. (s. XIII.) écueil
tion préalable escuèlh (metre d’ -) loc. prendre des forces
escrit, ita adj. (s. XII.) écrit, ite esculefar v. (s. XII.) écosser

217
esculefar (se far -) eslalomaire, aira

esculefar (se far -) loc. se faire accrocher par escuresina n. f. (s. XII. « escurzina ») escurcina;
une voiture (piéton) escuritat 1. obscurité veire: obscuritat 2. crépus-
esculptar v. (s. XVII. . . ) sculpter veire: escalprar cule (sens concret)
esculptor, tritz (pl. esculptors; trises) n. (s. XV. . . ) escuresir v. (s. XII. « escurzir ») escurcir obscurcir
sculpteur, trice veire: escurar, obscurcir
esculptura n. f. (s. XIII. « sculptura ») sculpture escurós, osa (pl. escuroses, osas) adj.
veire: escalpradura ténébreux, euse veire: solombrós
esculptural, ala adj. (s. XVIII. . . ) sculptural, ale escut n. m. (s. XII.) écu - cit.: Prumièrament, per
escuma n. f. (s. XII. « escuma », del germanic) éc- plan piafar, / un mántol nòu me farai far / d’un drap
ume, mousse (liquide) de vint escuts la cana, / doblat de velós o de pana, / e
escumadoira n. f. écumoire vestirai cada maitin / un abilhament de satin (Pèire
escumaire, aira n. écumeur, euse Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII); Ataca ! Mòrt
escumar v. (s. XII. « escumar ») écumer de non! non pas per dètz escuts : / tan bons son los
[profièits] quand se parla de trucs (Francés de Corteta,
escumenge n. m. 1. imprécation veire: excomu-
Ramonet, s. XVII)
nicacion 2. malédiction
escutlar v. 1. tremper la soupe 2. (fig.) (avouer)
escumenge (getar l’) loc. geter l’anathème
« vider son sac » 3. « se mettre à table »
escumenjar v. (s. XIII.) excomuniar excommu-
escutlar amb tota l’ola expr. dire crûment sa
nier, maudire
pensée
escumenjat, ada adj. e n. excomuniat excommu-
escutlar la vertat loc. dire brutalement la vérité
nié, ée
escuts (a d’ -) loc. il a de l’argent
escupidor n. m. 1. crachoir 2. fig. souffre- escuts (la musica dels -) loc. l’appât du gain
douleur
escuts coma un grapald de plumas (es tant car-
escupir v. (s. XIII.) cracher gat d’ -) expr. il n’a pas le sou
escupir agre loc. avoir du dépit esdentat, ada adj. (s. XIII.) édenté, ée
escupir doç (engolir amar e -) expr. accepter un esfaçar v. effacer
affront esfar (s’ -) v. 1. se défaire 2. oublier
escupir pels uèlhs (s’ -) loc. se dire des injures esfar d’una mestressa (s’ -) expr. rompre avec
escupir tota son asirança loc. cracher toute sa une maîtresse
haine esfasèm (per totjorn -) loc. n’en parlons plus !
escupit n. m. crachat esfèra n. f. sphère
escupit (aquò non val un -) loc. ça ne vaut pas esferic, ica adj. sphérique
tripette esfericitat n. f. sphéricité
escur n. m. obscurité - cit.: Òr vaquí, pauc a pauc, esfilar v. (s. XIII.) effiler
que dins l’escur se lèva, / monta un esclaire, apuèi esfinge n. f. sphinx (m.)
grandís ; / al bòrd de l’orizont l’ombra esquinçada esflorar v. 1. effleurer 2. couler (vigne)
crèba: / palle, un rai daurat s’espandís (Paul Froment, esfoirar v. foirer
Efeit de luna, 1897) esfondre v. (s. XII.) effondrer
escur espèra l’astoret (a l’ -) loc. l’obscurité esfòrç (pl. esfòrces) n. m. (s. XIII.) effort
profite aux malfaisants esforçar (s’) v. pron. (s. XIII.) 1. s’efforcer veire:
escur, ura adj. (s. XII.) 1. obscur, ure - cit.: E me esperforçar (s’) 2. tâcher de
trobèri dins la rèirebotiga escura, siegut sus una saca, esforçar per (s’ -) loc. tâcher de
una tassa dins las mans. Lo cafè caud, brutlant e esforcet n. m. un petit effort
sucrat, un beuratge negre desconegut dins mon país, esfoscar v. assombrir
cossí noliá ! E me reviscolèt (Joan Bodon, La Quimèra, esfredir v. (s. XII.) → fredir refroidir
1974) 2. sombre (sens concret et figuré) esfrontat, ada adj. e n. (s. XIII.) effronté, ée
escura n. f. fenil (m.) veire: fenial esfulhar v. (s. XII.) effeuiller
escurament adv. (s. XIII. . . ) obscurément veire: esgard n. m. (s. XII.) égard (respect)
escuresiment esgargamelar (s’) v. pron. s’égosiller
escurament / escuratge n. m. nettoyage veire: esglasi n. m. (s. XII. « esglai ») 1. effroi 2. frayeur
escuresiment esglasiant, anta adj. effroyable
escurar v. 1. écurer veire: escuresir 2. astiquer esglasiar v. (s. XII.) effrayer
(nettoyer) esgolhar v. zigouiller (couper la gorge)
escuresiment n. m. (s. XIII. « escurziment ») esgotar v. (s. XIII.) égoutter
escurciment obscurcissement (sens concret) esitacion n. f. (s. XIV. « esitacio ») hésitation
veire: escurament, cf.obscurciment esitar v. hésiter veire: trantalhar, trastejar
escuresin, ina adj. obscurci, e (concret) veire: eslalòm n. m. (s. XX., del norvegian) slalom
obscur eslalomaire, aira n. (s. XX.) slalomeur, euse

218
eslalomar espasa al pièit (metre l’ -)

eslalomar v. (s. XX.) slalomer espandís coma una auca (s’ -) loc. c’est un van-
eslançar v. (s. XII.) élancer iteux
eslargar v. (s. XIII.) élargir (libérer) Espanha n. pr. Espagne - cit.: Montat [sus]
eslau, ava adj. (s. XVII. . . ) slave un ginet d’Espanha, / travèrsi la rasa campanha, /
eslip n. m. (de l’anglés) slip e renègui, tot en fumant, / damb le pistolet a la man
eslunhament n. m. éloignement : / pics e patacs ! / alarma ! Alarma ! Qui ne vòl al
eslunhar v. (s. XII.) éloigner novèl gendarma ? (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s.
esmarrar (s’) v. pron. s’égarer (se tromper de XVII)
chemin) espanhòl n. m. espagnol (castillan), langue -
esmartfòn 1. smartphone 2. téléphone intelli- cit.: - A ! La patrona ! Abraçadas de las hemnas,
gent las uas parlan espanhòl, l’auta francés o gascon. . . e
esmaut n. m. (s. XIII.) esmalt émail los cans de’us har hèsta com tot an (Raimond Lajús,
esmautaire, aira n. esmaltaire émailleur, euse Armanhac II, 1991)
esmautar v. esmaltar émailler espanhòl, òla adj. (s. XII.) espagnol, ole
esmerauda n. f. (s. XIV.) émeraude espant n. m. épouvante
espantable, abla adj. épouvantable
esmogut, uda adj. ému, ue
espantar v. épouvanter, stupéfier
esmolinar (s’) v. 1. s’ébouler 2. s’émietter
espantat, ada adj. 1. épouvanté, ée 2. stupéfié,
esmonedar v. changer la monnaie
ée
esmoscar (s’) v. prendre la mouche
espantós, osa (pl. espantoses, osas) adj. épou-
esmòure v. émouvoir veire: emocionar
vantable
esmovent, enta adj. émouvant, ante
espargue n. m. asperge
esofagic, ica adj. œsophagique
esparguièra n. f. plantation d’asperges
esofagiti n. f. œsophagite
esparnha n. f. épargne
esofague n. m. esofag œsophage esparnhar v. (s. XIII.) 1. ménager 2. épargner
espaçament n. m. espacement esparnhar tot (s’ -) loc. se priver de tout
espaçar v. (s. XII. « espassar ») 1. espacer 2. se esparpalhar v. éparpiller
promener esparrada n. f. 1. glissade 2. entreprise
espaci n. m. (s. XIII.) espace - cit.: Lo zin-zin [de las hasardeuse
cigalas] montava, traucant las aurelhas, moriguent esparrada (far una -) loc. 1. faire un
dins un sospir, per tornar renàisser e morir sens four (théâtre. . . 2. avoir un échec
pausa, d’oras e d’oras ; vagas d’armonias que sens esparrar v. 1. glisser 2. faire un faux pas 3. faire
fin s’esperlongavan ; misteriosa incantacion qu’aviá un four (théâtre. . . ) 4. avoir un échec
pres possession del temps e de l’espaci, e que getava sus esparron n. m. 1. échelon 2. barreau (chaise)
la comba abrasada una sensacion d’eternitat (Joana
espars, arsa (pl. esparses, arsas) adj. (s. XII.)
Bartès, Lison, 1934)
épars, arse
espaci (a travèrs de l’ -) loc. à travers l’espace esparsion n. f. (s. XIV.) dispersion
espaci (i a d’ -) loc. il y a de la marge esparsir v. (s. XII. « esparser ») 1. disperser
espacionauta n. (s. XX.) spationaute 2. éparpiller
espaciós, osa (pl. espacioses, osas) adj. (s. XIV.) esparvièr n. m. (s. XII.) filet (de pêche)
spacieux espasa n. f. (s. XII.) épée - cit.: Non pas d’espasas
espaciosament adv. spacieusement agusadas, / ni lanças de sang ahamadas : / òm sap
espadon n. m. espadon pro que l’arnés lusent / nos es de natura plasent / e
espaimar (s’) v. tomber en syncope que’u sabèm plan maejar / qui nos ven tarabustejar
espaime (èsser en -) loc. être dans les transes ; / mès au lòc de lanças ponchudas, / armem-nos de
espalaissar (s’) v. pron. se prélasser plumas agudas / per ornar lo gascon lengatge (Pèir
espançar v. éventrer de Garròs, 1567) ; Bensai per qu’a Pinsaguèl, en esc-
espandi n. m. étendue rimant d’esperit amb tu sota Lucili, aviái [demembrat]
espandida n. f. 1. étendue 2. nappe (d’eau) de saber escrimar d’espasa. Paravi doncas de quarta,
espandiment n. m. (s. XIV.) épanchement ponhet torçut... (Robèrt Lafònt, L’eròi, 2001)
espandir v. (s. XIII.) 1. étendre - cit.: Òr vaquí, espasa (aver avalat una -) loc. avoir avalé un
pauc a pauc, que dins l’escur se lèva, / monta un es- parapluie
claire, apuèi grandís ; / al bòrd de l’orizont l’ombra espasa (aver engolit una -) loc. avoir avalé un
esquinçada crèba: / palle, un rai daurat s’espandís parapluie
(Paul Froment, Efeit de luna, 1897) 2. étaler 3. ré- espasa (tirar l’ -) loc. tirer l’épée
pandre 4. épanouir (fleur) espasa al costat (l’ -) loc. l’épée au côté
espandir pel sòl (s’ -) loc. tomber de tout son espasa al pièit (metre l’ -) loc. mettre le couteau
long sur la gorge (l’épée sur la poitrine)

219
espasa de dos talhs espepinejar

espasa de dos talhs loc. épée à deux tranchants especific, ica adj. (s. XVI. . . ) spécifique - cit.: Los
espasa dins l’estug (tornar l’ -) loc. remettre neologismes sabents son estats formats segon los prin-
l’épée au fourreau cipis de Fabra e d’Alibèrt, tant sul grèc coma sul latin,
espasa e cotèl (èsser a -) loc. être à couteaux dins la tradicion especifica de l’occitan (Rodgièr Barta,
tirés Pròsas de tota mena, 1974)
espasa ten pas al bot / a l’estug / al forrèl (mon especificacion n. f. (s. XIV.) spécification
-) loc. je suis prêt à me battre especificament adv. (s. XIII.) spécifiquement
espasmar (s’) v. pron. se pâmer especificar v. (s. XIV.) spécifier
espasme n. m. (s. XIV.) espaime spasme especificatiu, iva adj. (s. XIV. . . ) spécificatif, ive
espassadís n. m. temps d’arrêt especificitat n. f. (s. XIX. . . ) spécificité
espatarrar (s’) v. 1. s’étendre 2. prendre ses especimèn n. m. (s. XVII. . . , de l’anglés) spécimen
aises 3. tomber de tout son long espectacle n. m. spectacle
espatla n. f. (s. XIII.) épaule espectaclós, osa (pl. espectacloses, osas) adj.
espatla (far -) loc. 1. apporter son aide 2. pis- prodigieux
tonner 3. faire la courte échelle espectacular, a adj. (s. XX.) spectaculaire
espatlar v. 1. épauler (aider) 2. démettre espectator, tritz (pl. espectators, trises) n. (s.
l’épaule XVI. . . ) espectador spectateur, trice - src.: Hon-
espatlar (s’) v. se démettre l’épaule norat, 1846 : "espectatour"
espatlas (agaitar qualqu’un sus las -) loc. re- especulacion n. f. (s. XIV.) spéculation
garder quelqu’un avec mépris especular v. (s. XIV.) spéculer
espatlas (aver bonas -) loc. avoir bon dos especulatiu, iva adj. (s. XIV.) spéculatif, ive
espatlut (èsser -) loc. avoir le dos voûté especulator, tritz (pl. especulators, trises) adj. e
espatlut, uda adj. (s. XIII.) 1. aux larges épaules n. (s. XVI. . . ) especulaire spéculateur, trice - src.:
(costaud) 2. voûté Honnorat, 1846 : "especulatour"
espauriment n. m. frayeur espeleologia n. f. (s. XIX. . . ) spéléologie
espaurir v. 1. apeurer; effrayer - cit.: Aquí le vais- espeleològue, òga n. (s. XX.) espeleológ spéléo-
sèl èra d’una tina, un ast èra mast, la vela una toalha, logue
e l’artilhariá de cinquanta flascous, damb lor glo-glo- espelferida de la páur (l’ -) loc. le saisissement
glo espaurissián totis les abitants de las aigas saladas de la peur
(Pèire Godelin, Tresena floreta, 1638) 2. effrayer espelferir v. 1. hérisser les poils 2. dresser les
espaurit, ida adj. 1. apeuré 2. effrayé cheveux sur la tête
espaurugal n. m. épouvantail veire: espavental espelhandar v. 1. dégueniller 2. mettre en hail-
lons
espausada n. f. expausada 1. étalage 2. exposi-
tion - src.: Alibert, 1966, "espausada" espelhandrat coma sant Bertomieu loc. lo-
queteux comme. . . (mais sant Bertomieu était
espausat n. m. exposé - src.: L. Alibèrt, 1966 :
écorché !)
espausat
espelhandrat, ada adj. loqueteux, euse
espava n. f. épave
espelida n. f. éclosion
espavent n. m. (s. XII.) épouvante
espelida (aver pres aquò de l’ -) expr. tenir cela
espaventablament adv. (s. XIII.) épouvantable-
de naissance
ment
espelir v. (s. XIII.) 1. éclore - cit.: Aquel miracle se
espaventable, abla adj. (s. XIII.) épouvantable
fasquèt simplament, coma una ròsa espelís al solelh
espavental n. m. (s. XII.) épouvantail veire: es- (Antonin Perbòsc, s. XX) 2. venir au monde
paurugal
espelir que loc. découvrir que
espavental (aquesta estòfa es tròp -) expr. cette espelison n. f. éclosion - cit.: Un pòble pòt pas se
étoffe est trop voyante contentar [d’exprimir] sa pensada en d’innombrables
espaventar v. (s. XII.) épouvanter parlars. Los parlars populars, espelisons galhardas
espècia n. f. (s. XIV.) 1. espèce 2. épice mas assalvatgidas d’una lenga en descasença, an una
especial, ala adj. (s. XIII.) spécial, ale fin naturala : es de s’escartar pauc a pauc de la lenga-
especialament adv. (s. XIII. « especialmens ») spé- maire, de s’abastardir de mai en mai (Antonin Perbòsc,
cialement Fòc nòu, 1904)
especialista n. m. (s. XIX. . . ) spécialiste espelofir v. (s. XIII.) ébouriffer
especialitat n. f. (s. XIII. . . ) spécialité espelofir (s’) v. s’ébourriffer
especializar v. (s. XVI. . . ) spécialiser espelofit, ida adj. hérissé (cheveux)
especiar v. 1. épicer 2. relever (cuisine) espelonga n. f. → cavèrna caverne veire: balma
especiariá n. f. (s. XIII.) épicerie espelucar v. éplucher
especièr, èra n. (s. XII.) épicier, ière espepinejar v. pinailler

220
espepissaire, aira esperituós (pl. esperituoses)

espepissaire, aira n. vétilleur (qui cherche la esperforçar de (s’ -) loc. tâcher de


petite bête) espèri venir loc. je compte venir
espepissar v. vétiller esperit n. m. (s. XII.) esprit - cit.: Be seratz plan
espepissonar (s’) v. soigner sa mise, sa toilette en pena de saber qui jo soi e com m’apèri, si de qüate
espepissonar coma lo gal lo matin (s’ -) expr. liuras d’esperit e de jutjament (. . . ) vòste cap non n’a,
soigner sa mise comme. . . per lo mens, las tres e meja (Guiraud Bedot, s. XVII) ;
espepissonar la maissèla (s’ -) expr. se curer les Bensai per qu’a Pinsaguèl, en escrimant d’esperit amb
dents tu sota Lucili, aviái [demembrat] de saber escrimar
espèr n. m. (s. XII.) espoir d’espasa (Robèrt Lafònt, L’eròi, 2001) - src.: Achard
espèr neblat n. m. espoir déçu (1785): "esperit"; "lou sant Esperit"
espèra n. f. 1. attente 2. affût esperit (a fòrça -) loc. il a beaucoup d’esprit
espèra (a l’ -) loc. à l’affût esperit (en -) loc. en esprit
espèra (auràs una rauba de verd -) expr. on te esperit (li an pas raubat son -) loc. il a oublié
donne de faux espoirs d’être bête
espèra (en -) loc. en souffrance (attente) esperit (marrit -) n. m. esprit malin (démon)
espèra que lebraut esperat (val mai èsser a l’ -) esperit (pèrdre l’ -) loc. perdre l’esprit
expr. mieux vaut être chasseur que gibier esperit a rebors de pel loc. esprit rebours
espèra que te passi darrièr loc. attends, je vais esperit aucelet loc. esprit léger
te donner une raclée esperit de larguesa loc. largesse d’esprit
espèra-me al portal, vau quèrre la machòta expr. esperit de sal n. m. esprit de sel
va voir ailleurs si j’y suis esperit del temps n. m. l’esprit du temps
esperança n. f. (s. XII.) espérance - cit.: Montsegur, esperit d’erbeta loc. esprit superficiel
l’as ausit, l’aule cant d’asirança, / martelar tas parets esperit en commission (aver l’ -) loc. avoir des
de sa ràbia d’infèrn, / roncar dins los lenhièrs, cre- absences
madors d’esperança, getant nòstre país dins l’eternal esperit en sequèstre (aver l’ -) loc. avoir l’esprit
ivèrn (Loïsa Paulin, La colomba de patz, 1947) obtus
esperança (bondat d’ -) loc. ivre d’espoir esperit entreversat (aver l’ -) loc. avoir l’esprit
esperanto n. m. (s. XIX. . . ) esperantò esperanto de contradiction
esperar v. (s. XII.) 1. attendre - cit.: Me mancava esperit esberit n. m. esprit vif
ben dètz-e-nòu sòus, mas coma teniái çò plus gròs, esperit esquicha-meleta loc. 1. esprit étriqué
me pensavi que çò menut tombariá tot sol un jorn 2. vétilleur (qui se nourrit de menu fretin)
d’estrenas. Tot virava plan, e i aviá qu’a esperar aquel esperit fantastic n. m. farfadet
jorn astruc (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images);
esperit garrèl loc. esprit tordu
Tròp de gaug, tròp de novèl, tròp de prètzfachs que
esperit messatgièr (aver l’ -) loc. avoir un
l’estrambordavan, l’esperavan dau matin au vèspre
pressentiment
(Max Roqueta, Lo corbatàs roge, 2003) 2. espérer -
esperit motut loc. esprit obtus
cit.: La mòrt d’Hitler es desmentida, e se parla pas
esperit òrre n. m. esprit immonde
de la fin de la guèrra. Cal totjorn esperar. Pr’aquò
esperit per òrta (aver l’ -) loc. avoir des ab-
dison que los internats chècs del camp son liberats
sences (esprit)
aqueste maitin. Qué voldriá dire aquò ? (Josèp Salvat,
Diurnal de la deportacion, 1975) esperit ponchut loc. esprit pénétrant
esperar (val mai téner qu’ -) expr. tenir vaut esperit ponchut coma un cuol de tina fam.
mieux que courir (aver l’ -) expr. 1. manquer d’esprit 2. être sot
esperar a (s’ -) loc. s’attendre à esperit present (l’ -) loc. présence d’esprit
esperar la becada loc. attendre que les cailles esperit que se repausa expr. esprit faible
tombent toutes rôties esperit reborsièr loc. esprit rebours
esperat coma la prima loc. attendu comme le Esperit sant (l’ -) n. m. l’Esprit saint
Messie esperit tòrt loc. esprit mal tourné
esperem lo sanctus loc. attendons la fin esperit traversièr loc. esprit rebours
esperencs n. m. plur. pièges tendus esperitalament adv. (s. XIII. . . ) spirituellement
esperfòrç (pl. esperfòrces) n. m. 1. gros effort - esperitisme n. m. (s. XIX. . . ) spiritisme
cit.: Manadet de floretas comunas que gausas esperar esperitista n. (s. XIX. . . ) 1. spiritiste 2. spirite
dedins lo grand e mirgalhat [pertèrra] del [Lengadòc] esperitós, osa (pl. esperitoses, osas) adj. spir-
de totis tos esperfòrces, te vesi pagat en moneda de ituel, elle (qui a de l’esprit) veire: espiritual
trufas se non te salvas per ací (Pèire Godelin, Contra esperitualista adj. e n. (s. XIX. . . ) spiritualiste
tu, s. XVII) 2. effort violent esperitualizar v. (s. XVI. . . ) spiritualiser
esperforçar (s’) v. 1. s’évertuer 2. fournir un esperituós (pl. esperituoses) n. m. (s. XVII. . . )
gros effort spiritueux (alcool)

221
esperlecant, anta espompir

esperlecant, anta adj. alléchant, ante (gourman- espingòla n. f. épingle


dise) espingolar v. épingler
esperlecar v. 1. allécher 2. pourlécher espingolat (èsser -) loc. être tiré à quatre épin-
esperlecar (s’) v. se lécher les babines gles
esperlongar (s’) v. se prolonger démesurément espinós, osa (pl. espinoses, osas) adj. (s. XIV.)
- cit.: Lo zin-zin [de las cigalas] montava, traucant épineux, euse
las aurelhas, moriguent dins un sospir, per tornar espion, ona n. (s. XIII. « espia ») espion, onne -
renàisser e morir sens pausa, d’oras e d’oras ; vagas cit.: . . . òm a acostumat d’enviar (. . . ) dos obrièrs,
d’armonias que sens fin s’esperlongavan ; misteriosa non pas coma d’espions per reconéisser la plaça e
incantacion qu’aviá pres possession del temps e de l’abandonar puèi a la discrecion de sos enemics, mas
l’espaci, e que getava sus la comba abrasada una sen- coma de capitanis expèrts, per jutjar del [socors] qu’es
sacion d’eternitat (Joana Bartès, Lison, 1934) necessari (B. Amilhan,1673) ; Qual onor per Salanhac
espèrma n. f. (s. XIV.) sperme d’aver un espion ! (Pèire Miremont, L’espion, 1952)
espermatic, ica adj. (s. XIV.) spermatique espiritual, ala adj. (s. XII. « espirital ») spirituel,
espermatozoïde n. m. (s. XIX. . . ) spermatozoïde elle (mystique)
esperon n. m. (s. XII.) éperon espiritualament adv. (s. XIII. . . ) spirituellement
esperonar v. (s. XII.) éperonner espiritualisme n. m. (s. XVIII. . . ) spiritualisme
esperons (donar dels -) loc. piquer des deux espiritualitat n. f. (s. XIII. . . ) spiritualité
esperrecar v. déchirer, mettre en lambeaux espiritualizacion n. f. (s. XVII. . . ) spiritualisa-
espertinada del dimenge n. f. déjeuner sur tion
l’herbe espital n. m. (s. XIII.) hôpital veire: ospitalizar
espés (i èsser -) loc. y être nombreux espital (anar en carròça a l’ -) loc. se ruiner en
espés (n’i a d’ -) loc. il y en a beaucoup folles dépenses
espés (ne vau dire d’ -) loc. je vais dire quelque espitalièr n. m. (s. XIII.) hospitalier (ordre re-
chose de grave ligieux) veire: ospitalièr
espés (se’n va passar d’ -) loc. ça va barder espitlòri n. m. (s. XIV.) pilori
espés (vos en vau dire d’ -) loc. je vais vous en esplanada n. f. (s. XV. . . , de l’italian) 1. esplanade
dire une de bonne 2. lieu plat aménagé
espés, essa (pl. espesses, essas adj. (s. XII.) épais, esplanar v. aplanir
épaisse espleit n. m. outil
espesotar v. rompre le pied d’un meuble espleit fa l’obrièr (l’ -) expr. l’outil fait l’ouvrier
espet n. m. éclat (grand bruit) fam veire: explo- espleita n. f. (s. XIII.) expleitacion; explotacion
sion, esclat exploitation
espetar v. éclater (faire un grand bruit) (fam.) espleitable, abla adj. exploitable
veire: esclatar. espleitar v. (s. XIII.) exploiter
espetar de rire (s’ -) loc. crever de rire esplendide, ida adj. (s. XIV. . . ) splendide
espetorrida n. f. un coup de tête (caprice) esplendor n. f. (s. XIV.) splendeur
espiar v. (s. XII.) 1. regarder 2. épier esplendor (èsser a son -) loc. être dans sa splen-
espiar n. m. regard deur
espic n. m. (s. XII.) aspic (sorte de lavande) espofar v. pouffer (éclater de rire) veire: esca-
espiga n. f. (s. XII.) épi (céréale) calassar
espiga a sa glena (metre aquela -) expr. enreg- espofidar v. pouffer de rire
istrer sur ses tablettes espofit n. f. éclat de rire
espigal n. m. épi (cheveux) espoilar (s’) v. pron. 1. s’éreinter - cit.: Dambe un
espigat (se n’a plan -) loc. il en a bien glané lum pariu al de Diogènes, bèla pausa me som espoilat
espillar v. espingar 1. piquer 2. piquer des a cercar qui non pensa saber quicomet (Pèire Godelin,
deux (éperonner 3. prendre la course à cheval) Contra tu, s. XVII) 2. faire des efforts sans effet
espina n. f. (s. XII.) épine espoliacion n. f. (s. XIV. « expoliatio ») spoliation
espina del pè (se tirar una -) loc. se tirer espoliar v. (s. XIV.) spolier
d’embarras espoliator, tritz (pl. espoliators, trises) n. (s.
espinal, ala adj. (s. XVI. . . ) spinal, ale (épine dor- XV. . . ) espoliaire; espoliador spoliateur, trice
sale) espolsa-ensalada n. f. panier à salade
espinalgia n. f. spinalgie espolsar v. épousseter
espinaloscòpi n. m. (s. XX.) spinaloscope espolsar las arnas loc. flanquer une raclée à
espinarc n. m. épinard quelqu’un
espingar v. (s. XII.) regimber espompiment n. m. 1. gonflement 2. fig.
espingla dins un palhièr (cercar una -) loc. orgueil
chercher une aiguille dans une meule de foin espompir v. gonfler, bouffir, devenir dodu

222
espompir (s’) esquina (tombar d’ -)

espompir (s’) v. pron. 1. faire du volume, se espurgatòri (es a l’ -) loc. 1. il aspire à sortir de
gonfler, s’imbiber 2. (fig.) faire l’important, se là 2. c’est sa traversée du désert
gonfler (d’orgueil) esquadra n. f. (s. XV. . . , occ. gascon : « esqüada »)
espompit, ida adj. 1. imbibé, dodu 2. fig. gon- escadra 1. escadre 2. escouade
flé, ée d’orgueil esquadrilha n. f. (s. XVI. . . ) escadrilha escadrille
espondièra n. f. ruelle du lit esquadron n. m. (s. XV. . . ) escadron escadron
esponga n. f. (s. XII.) éponge esquaire n. m. (s. XV.) équerre veire: falsesquaire
espongar (far -) loc. mettre à contribution
espongiós, osa (pl. espongioses, osas) adj. (s. esquèma n. m. (s. XVIII. . . ) schéma
XIV.) spongieux, euse esquematic, ica adj. (s. XIV. . . ) schématique
espongiositat n. f. (s. XIV.) spongiosité esquematicament adv. schématiquement
espòrt n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) sport esquematisme n. m. (s. XVII. . . ) schématisme
esportiu, iva adj. e n. sportif, ive esquematizacion n. f. (s. XX.) schématisation
espós, osa (pl. esposes, osas) n. (s. XII.) époux esquematizar v. (s. XIX. . . ) schématiser
veire: molhèr esquèr, èrra adj. 1. gauche (maladroit) veire:
esposalhas n. f. plur. (s. XIII.) épousailles maladreit 2. mal formé (mot)
esposar v. épouser esquèr, èrra (/esquèrre, èrra) adj. (s. XIV.) gauche
esposc (far d’ -) loc. faire de l’embarras esquèrra n. f. gauche
esposc (pl. esposques) n. m. éclaboussure esquèrra (a -) loc. à gauche
esposcada n. f. 1. aspersion 2. volée de coups esquerrièr (ven de l’ -) il vient du mauvais
côté
esposcada de (una -) loc. une couche légère de
esquerrièr, ièrra adj. (s. XIII.) 1. gaucher,
esposcador n. m. panier à salade
gauchère 2. incommode
esposcar v. (s. XIII.) 1. épousseter (pous-
esquerrós, osa (pl. esquerroses, osas) adj. drôle
sière) 2. saupoudrer 3. éclabousser (liquide)
(étrange) veire: esquèr
4. s’emporter (colère)
esquí n. m. (s. XX., del norvegian) ski
esposcar d’aiga benesida loc. asperger d’eau
esquiaire, aira n. skieur, euse
bénite
esquiar v. skier
esposcar de sucre loc. saupoudre de sucre
esquich (pl. esquiches) n. m. esquiche (injec-
esposcar l’ensalada loc. égoutter la salade
tion de liquide ou de ciment sous pression)
espotir v. écraser
esquicha -meleta (esperit -) loc. 1. esprit
esprémer v. (s. XIII.) exprimir. 1. exprimer veire: étriqué 2. vétilleur (qui se nourrit de menu
exprimir. 2. presser (un fruit) fretin)
esprès adv. exprès (à dessein) veire: exprès esquicha-anchòia (fa totjorn a l’ -) loc. il lésine
esprès (es per -) loc. c’est pour rire sur tout
esprès (far a bèl -) loc. faire exprès esquicha-paures n. m. exploiteur, trice
esprès (far per -) loc. faire exprès esquichar v. esquicher (comprimer, presser)
espressitè adv. tout exprès esquichar l’anchòia loc. vivre pauvrement
espressitè (far d’ -) loc. faire à dessein esquichar l’esponga loc. faire rendre gorge
espressitè (tot -) loc. tout exprès esquila n. f. 1. clochette 2. sonnette
espressitè (tot bèl -) loc. tout exprès esquilha n. f. esquille (éclat de bois, écharde)
espròva n. f. (s. XII. « esproa ») épreuve - cit.: esquilon n. m. timbre (sonnette)
Mèstre, metètz-las a l’espròva abans de vos [decidir] esquina n. f. dos - cit.: Lo gros catàs de la vesina /
(J. F. Bladèr, La gardaira de piòts, 1874) sap plan causir lo bon talhon / e dins lo plat pren çò
esprovar v. (s. XII.) 1. éprouver 2. mettre à melhor / atanlèu que virèm l’esquina (August Benezet,
l’épreuve Menudas tròbas, 1926)
espudir v. prendre en aversion veire: espudre esquina (aver bona -) loc. avoir bon dos
espunta (aver l’ -) loc. avoir envie / la tentation esquina (aver la pèl del ventre empegada a l’ -)
de expr. être affamé
espurgar v. (s. XII.) purger - cit.: Aquel parlar esquina (aver los uèlhs darrièr l’ -) loc. n’y voir
de ton Lauragués qu’aviás espurgat, reviscolat en pas clair (lucidité)
l’enaurant a la dignitat de lenga, apareissiá, non pas esquina (d’ -) loc. de dos
solament als pacans lauragueses, mas encara a la esquina (èsser d’ -) loc. être renversé / vaincu
[màger] part dels felibres lengadocians, coma tròp esquina (far un present d’ -) loc. tourner le dos
sabent per lo pòble (Antonin Perbòsc, Discors de esquina (lo voldriái veire que per -) expr. je ne
Castèlnòu d’Arri, 1927) veux plus le voir
espurgar sa bila loc. épancher sa bile esquina (metre l’ -) loc. pousser à la roue
espurgatòri n. m. (s. XIII.) purgatoire esquina (tombar d’ -) loc. tomber à la renverse

223
esquina (virar l’ -) estabosit (demorar -)

esquina (virar l’ -) loc. tourner le dos èsser (tornar a son -) loc. retourner à son état
esquina e de se curar l’uèlh (aquò es plan trist normal
e crudèl de tombar d’ -) expr. il faut savoir faire èsser a l’autar emai a las campanas (non se pòt
face aux impondérables -) expr. on ne pas être au four et au moulin
esquinada n. f. une volée de coups èsser a nòças (non -) loc. être dans ses petits
esquinas (d’ -) loc. de dos souliers
esquinç (pl. esquinces) n. m. accroc èsser a sas pensas (non -) loc. ne pas en mener
esquinçada n. f. déchirure large
esquinçar v. (s. XII.) déchirer veire: estrifar èsser a trabalhar loc. être en train de travailler
esquinçat, ada adj. déchiré, ée - cit.: Òr vaquí, èsser ajaguda (s’ -) loc. avoir accouché
pauc a pauc, que dins l’escur se lèva, / monta un es- èsser al cloquièr emai a la procession (non se
claire, apuèi grandís ; / al bòrd de l’orizont l’ombra pòt -) expr. on ne pas être au four et au moulin
esquinçada crèba: / palle, un rai daurat s’espandís èsser de biais (non -) loc. être mal placé
(Paul Froment, Efeit de luna, 1897) èsser de bon pel (non - loc. être de mauvaise
esquineta (far -) loc. pistonner quelqu’un humeur
esquintar v. (s. XIII.) 1. échiner 2. esquinter èsser de la darrièra lapinada (non -) loc. ne pas
esquipa n. f. (s. XIX. . . , del germanic ancian) equipa être un perdreau de l’année
équipe (sport) èsser de legir loc. il doit être lu (ce livre)
esquipar v. equipar équiper èsser de nòça loc. être invité à une noce
esquipatge n. m. equipatge équipage (instru- èsser dins son bon prepaus (non -) loc. avoir
ments) veire: chorma perdu la raison
esquipòt n. m. magot (économies) èsser per loc. être sur le point de
esquiròl n. m. (s. XII.) écureuil èsser plan tombat loc. être très affaibli
esquisma n. m. (s. XII. . . ) schisme èsser tombat de la darrièra ramada (non -) loc.
esquismatic, ica adj. (s. XIII. . . ) schismatique ne pas être un perdreau de l’année
esquist (pl. esquistes) n. m. (s. XVI. . . ) schiste èsser tot non sai coma loc. être tout chose
esquistós, osa (pl. esquistoses, osas) adj. (s. èst n. m. (s. XII. . . ) Est
XVIII. . . ) schisteux, euse
està (qui non n’a n’ / n’a pas n’ -) loc. qui n’en
esquistositat n. f. (s. XIX. . . ) schistosité
a pas s’en passe
esquiu, iva adj. (s. XII.) hostile, abrupt
està aquí ! loc. reste là !
esquiva (en -) loc. obliquement
està mal (aquò t’ -) loc. cela te va mal
esquivar v. (s. XII.) esquiver
està plan (aquò t’ -) loc. 1. cela te va bien 2. ça
esquizofrèn, èna adj. (s. XX.) schizophrène
te reste bien (tu ne l’as pas volé)
esquizofrenia n. f. (s. XX.) esquizofrènia
està plan (s’ -) loc. il est à son aise
schizophrénie
estabilitat n. f. (s. XIV.) stabilité
esquizofrenic, ica adj. (s. XX.) schizophrénique
estabilizacion n. f. (s. XVIII. . . ) stabilisation
èssas (far d’ -) loc. marcher pour un ivrogne
esséncia n. f. (s. XIV.) essence (phil. . . .) veire: estabilizant, anta adj. (s. XIX. . . ) stabilisant
gasolina estabilizar v. (s. XVIII. . . ) stabiliser
esséncia de (tirar la quinta -) loc. tirer la estabilizator, tritz adj. e n. (s. XIX. . . )
quintessence de estabilizador; estabilizaire stabilisateur, trice
essencial, ala adj. (s. XIV.) essentiel, elle establament adv. (s. XIII.) stablement
essencialament adv. (s. XIV.) essentiellement estable n. m. étable (f.)
essencialisme n. m. (s. XX.) essentialisme (phil.) estable (vist e agaitat, tornatz-lo metre a l’ -)
essent que loc. attendu que expr. je n’en veux pas, vous pouvez le garder
èsser v. (s. XII.) être estable dels pòrcs n. m. → sot étable à cochons
èsser n. m. machin (chose, personne non estable, abla adj. (s. XIII.) stable
définies) establiment n. m. (s. XIII.) établissement
èsser (aquò aviá d’ -) loc. son sort était ainsi establir v. (s. XI.) établir
tracé establir (s’) v. pron. fixer (se)
èsser (aquò’s son -) loc. c’est sa manière estabordiment n. m. étourdissement - cit.: Una
èsser (en bon -) loc. en bon état / bonne santé lusida morruda vèn banhar mas parpelas e salisse de
èsser (es totjorn d’un -) loc. il est toujours le mon estabordiment (Max Allier, L’Emperau, 1977)
même estabordir v. (s. XIV.) 1. étourdir d’un coup
èsser (non es dins son / es pas dins son -) loc. il 2. abasourdir
n’est pas dans son assiette estabosiment n. m. stupéfaction
èsser (non èsser dins son -) loc. ne pas être dans estabosir v. (s. XII.) 1. stupéfier 2. abasourdir
son assiette estabosit (demorar -) loc. tomber du ciel

224
estaca estar en unas

estaca n. f. (s. XIII.) 1. attache 2. lieu d’attache estanc n. m. arrêt


des bateaux 3. estaque estanc, anca adj. étanche
estaca al pè (aver l’ -) loc. avoir un fil à la patte estancament n. m. étanchement
estaca per (aver fòrça -) loc. avoir de estancar v. (s. XIII.) étancher (une fuite)
l’attachement pour estancar la set loc. étancher sa soif
estacament n. m. attachement (affection) estandard n. m. (s. XIII.) étendard
estacan los ases amb los chavals (non s’ -) expr. estandard (occitan -) n. m. occitan standard
on ne mélange pas les torchons et les serviettes estandardizacion n. f. (s. XX.) standardisation
estacar v. (s. XII.) attacher estandardizar v. (s. XX.) standardiser
estacat (se téner per -) loc. se croire obligé estanh n. m. (s. XII.) étang
estacat coma un salsissòt (èsser -) loc. 1. être estanqueïtat n. f. étanchéité
mal ficelé 2. être mal vêtu estant (d’aquí -) loc. adv. d’aqui’stant depuis ici
estacion n. f. (s. XIII.) station estant (de Clarmont -) loc. depuis Clarmont où
estacion que ven loc. prochaine station je me trouve
estacion servici n. f. station service estant (de la fenèstra -) loc. de la fenêtre où je
estacion venenta loc. (s. XX.) prochaine station me trouve
estacionament n. m. (s. XX.) stationnement estant (de Marselha -) loc. depuis Marseille (où
estacionar v. (s. XX.) stationner je me trouve)
estacionari, ària adj. (s. XIV.) stationnaire veire: estant que loc. attendu que
cf estadís estar v. ester (justice)
estadi n. m. (s. XIV.) stade estar v. (s. XII.) 1. être, demeurer - cit.: Estarem
estadís, issa (pl. estadisses, issas) adj. 1. stag- pas dins aquesta cambra ! me venguèt una passada
nant, ante veire: estacionari 2. constant, ante puòi (Max Allier, L’Emperau, 1977) 2. seoir - cit.:
3. stationnaire A la [meteissa] tempora, m’escriviá una longa letra
estafinhar v. dédaigner (faire le difficile) qu’enclaus un brave pauc de sa pensada : es per aquò
estafinhós, osa (pl. estafinhoses, osas) adj. dé- qu’està plan de ne citar aicí qualques passatges ont
daigneux, euse Delbosquet escapola sens se’n trachar un tròc de son
estagi n. m. (s. XVII. . . ) stage tèstament felibrenc (Antonin Perbòsc, Per Capvath la
estagiari, ària adj. e n. (s. XX.) stagiaire Lana, 1924) 3. cesser, manquer, rester - cit.: estar
estala n. f. (s. XVIII. . . ) stalle de cantar; estar de pan; estar de repaus 4. obtenir -
estalactita n. f. (s. XVII. . . ) stalactite cit.: Ela gausa esperar / que se, fòra del jòc, ela lo pòt
estalagmita n. f. (s. XVII. . . ) stalagmite tirar, / que Robèrt serà seu : tot autre, a çò que pensa,
estalinian, ana adj. stalinien, enne / non pòt de sa beutat estar la recompensa (Francés de
estalinisme n. m. stalinisme Corteta, La Miramonda, s. XVII)
estalvi n. m. (s. XII.) épargne estar (aiçò non es d’ / es pas d’-) loc. ceci n’a
estalviaire, aira adj. économe pas lieu d’être
estalviar v. (s. XII.) économiser estar (daissa m’ -) loc. laisse-moi tranquille
estam n. m. (s. XII.) étain estar (daissar -) loc. 1. laisser tomber (abandon-
estam aquí loc. nous sommes là ner) 2. laisser tranquille
estamaire n. étameur, euse estar (daissar -) loc. laisser courir
estamar v. étamer estar (demorar -) loc. rester tranquille / silen-
estamenha n. f. (s. XIII.) étamine cieux
estament n. m. (s. XIII.) état, condition estar (n’ -) loc. s’en passer
estament (tornar metre en -) loc. remettre en estar (ne cal -) loc. il faut s’en passer
état estar (s’ -) v. 1. se tenir 2. s’abstenir 3. seoir
estament de gràcia (en -) loc. en état de grâce estar (sense gaire -) loc. sans rester longtemps
estampa n. f. (s. XIII. . . , de l’italian stampa) es- estar cog loc. rester coi, se taire
tampe estar de loc. 1. cesser de 2. se passer de 3. man-
estampaire, aira n. (s. XIX. . . ) 1. estampeur 2. im- quer de
primeur d’estampes estar de cantar loc. cesser de chanter
estampar v. (s. XIV. . . ) estamper estar de manjar loc. se passer de manger
estampatge n. m. (s. XVIII. . . ) estampage estar de pan loc. manquer de pain
estampèl (far d’ -) loc. 1. tenir tête à quelqu’un estar de repaus loc. rester en repos
2. exciter l’envie 3. faire du bruit estar de tabat (non poder -) loc. ne pas pouvoir
estampilha n. f. (s. XVIII. . . , del castelhan) es- se passer de tabac
tampille estar en fenestra loc. être à la fenêtre
estampilhar v. (s. XVIII. . . ) estampiller estar en unas loc. 1. être immobile, stupéfait
estampilhatge n. m. estampillage 2. rester silencieux 3. ne pas répondre

225
estar gaire (non -) esterilizar

estar gaire (non -) loc. ne pas rester longtemps estavila cette ville
estar gaire (sense -) loc. 1. sans tarder davan- estèc n. m. 1. ancien jeu de cartes 2. adresse
tage 2. sans rester longtemps 3. truc 4. nœud de l’affaire
estar mai loc. tarder davantage estèc (per aqueste -) dans cette vue
estar mal loc. aller mal (seoir) estegosaure n. m. (s. XX.) stégosaure
estar mut loc. rester sans rien dire estela n. f. (s. XIII.) étoile - cit.: Mès aquò siá pro
estar plan loc. aller bien (seoir) dit per ara, / que le cèl son màntol prepara, / con-
estar plan (s’ -) loc. être à l’aise trapuntat, tan plen que vuèit, / de las estelas de la
estar suau loc. 1. rester tranquille 2. se taire nuèit (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) ; Mai tot d’un
estar suau n. m. un ange passe (silence dans la còp una estela pareis, puèi una autra lusís, puèi una
conversation) autra belugueja, e lo cèu tot entièr finís per s’estelar
estar suau (èsser -) loc. rester ranquille / silen- (Frederic Mistral, A Mir, 1875)
cieux estèla n. f. éclat (de bois qu’on fend) - cit.:
estar suau (te disi d’ -) loc. je te prie de te taire L’un sentiá d’un estòc desclavar las costèlas, / per ont
estar tròp loc. tarder s’estorissiá la sang a bèl rajòl ; l’autre, que mila pics
estariá n. f. estarie (temps de déchargement alongavan pel sòl, / vesiá son paure còrs despartit en
stipulé pour un navire). estèlas (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII)
estartèr n. m. (s. XX., de l’anglés) starter estèla (a cada pic l’ -) loc. 1. gagner à chaque
estat n. m. (s. XIII. . . ) état - cit.: . . . vos aprendrai coup 2. efficacité
quna es la castetat que deu regnar entre las personas estela de mar n. f. étoile de mer
maridadas, car aquela vertut non deu pas nos aban- estela marina n. f. étoile polaire
donar jamai dins qun estat que siagam (Joan Loís estela que tomba n. f. étoile filante
Fornèrs, s. XVIII) estela vos adutz ? (quina bèla -) expr. quel bon
Estat n. m. (s. XV. . . ) Etat (politique) vent vous amène ?
estat (ben -) expr. aller bien estela vos adutz ? (quina bèla -) expr. quel bon
estat civil n. m. état civil vent vous amène ?
estat d’urgéncia n. m. (s. XX.) état d’urgence estelas de la sopa n. f. yeux du potage (gras)
estat de (en -) loc. à même de estelas del cèl (anar quérre las -) expr. aller
estat de dreit n. m. état de droit chercher la lune
estat de sètge n. m. état de siège veire: assetjar estelat, ada adj. (s. XIII.) étoilé, ée
estat federal n. m. état fédéral estellar, ara adj. (s. XVII. . . ) stellaire
estat providéncia n. m. état providence estendilhar coma un lusèrp (s’ -) s’étirer au
estat unitari n. m. état unitaire soleil comme. . .
estatge n. m. (s. XIII.) étage estendre v. (s. XII.) étendre - cit.: Traucant sols la
estatistic, ica adj. (s. XVIII. . . , de l’all. statistik) rauba cendrosa / que s’estend, los albres, quilhats, /
estadistic statistique d’aquela posca farinosa / florits pertot, son abilhats
estatistica n. f. (s. XVIII. . . ) estadistica statistique (Paul Froment, Nadal, 1897)
estatisticament adv. (s. XX.) estadisticament estenduda n. f. (s. XII.) étendue
statistiquement estèno n. f. (s. XX.) estenò sténo
estatistician, ana adj. (s. XIX. . . ) estadistician estenografe, afa n. (s. XVIII. . . ) estenograf sténo-
statisticien, ienne graphe
estatjant, anta n. (s. XIII.) 1. habitant à demeure estenografia n. f. (s. XVIII. . . ) sténographie
veire: abitant 2. autochtone estenografiar v. (s.XVIII. . . ) sténographier
estatua n. f. (s. XIII.) statue esterèo n. f. (s. XX.) stéréo
estatuari, ària adj. e n. (s. XV. . . ) statuaire estereofonia n. f. (s. XX.) stéréophonie
estatuïr v. (s. XIV.) statuer estereofonic, ica adj. (s. XX.) stéréophonique
estatura n. f. (s. XIV.) stature estereotipar v. (s. XVIII. . . ) stéréotyper
estatut n. m. (s. XIII.) statut - cit.: Lo Felibrige es estereotipat, ada adj. (s. XIX. . . ) stéréotypé, ée
establit, coma pòrta l’estatut, pèr sauvar nòsta lenga; estereotipe n. m. (s. XVIII. . . ) stéréotype
e, en sauvant la lenga sentèm au fons dau còr que estereotipes n. m. plur. stéréotypes (idées
gandirem de mai tot çò que fai portar la tèsta drecha toutes faites. . . ) socio.
a l’òme (Frederic Mistral, Santa Estèla d’Avinhon, estereotipia n. f. (s. XIX. . . ) stéréotypie
1877) esteril, ila adj. (s. XIV. . . ) stérile veire: estèrle
estatutari, ària adj. (s. XVI. . . ) statutaire esterilet n. m. (s. XX.) stérilet
estatutariament adv. (s. XIX. . . ) statutairement esterilitat n. f. (s. XIII.) stérilité
estatz ? (ont -) loc. où habitez-vous ? esterilizacion n. f. (s. XIX. . . ) stérilisation
estavanir (s’) v. pron. s’évanouir (perdre con- esterilizant, anta adj. (s. XIX. . . ) stérilisant, ante
naissance) esterilizar v. (s. XVIII. . . ) stériliser

226
esterilizat, ada estivar

esterilizat, ada adj. (s. XIX. . . ) stérilisé, ée nòstras tradicions classicas, los resultats de l’estudi
esterilizator n. m. (s. XIX. . . ) esterilizador stéril- scientific de la lenga, la grafia mistralenca e la grafia
isateur (machine) catalana, sens tròp nos alunhar de las costumas a
estèrle, èrla adj. e n. jeune célibataire veire: es- las qualas èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt,
teril Gramatica, 1935)
esternum n. m. (s. XVI. . . ) sternum estimar a l’èime loc. juger approximativement
estèta n. (s. XIX. . . ) esthète estimar a vista de nas loc. fam. Juger approxi-
estetica n. f. (s. XVIII. . . ) esthétique mativement
esteticament adv. (s. XIX. . . ) esthétiquement estimar mai loc. verb. 1. préférer 2. aimer mieux
estetician, ana n. (s. XIX. . . ) esthéticien, ienne estimar mai (s’) loc. aimer mieux
estetisme n. m. (s. XIX. . . ) esthétisme estimar mièlhs loc. 1. préférer 2. aimer mieux
estetoscòpi n. m. (s. XIX. . . ) stéthoscope estimatiu, iva adj. (s. XIV.) estimatif, ive
esteva n. f. 1. manche de charrue - cit.: Quand la estimator, tritz n. (s. XIX. . . ) estimaire estima-
filloxèra tuèt la vinha, èrem cinc dròlles a l’ostal, ieu teur, trice - src.: Honnorat, 1846 : "estimatour"
lo pus jove, e l’ainat tot just s’aviá la fòrça de téner estimborlat, ada adj. écervelé, ée (étourdi)
l’esteva (Leon Còrda, Sèt pans, 1977) 2. timon de estimulacion n. f. (s. XIV. . . ) stimulation
gouvernail estimulant, anta adj. (s. XVIII. . . ) stimulant, ante
esteva dreita (téner l’ -) loc. mener sa vie / ses estimular v. (s. XIV. . . ) stimuler
affaires avec sagesse estimulator n. m. (s. XIX. . . ) estimulador stimu-
estiblada n. f. 1. usure du linge 2. fatigue lateur (instrument)
3. rossée estimulator, tritz (pl. estimulators, trises) adj. (s.
estiblada (li an donat una brava -) loc. ils l’ont XIX. . . ) estimulaire stimulateur, trice
bien rossé estipulacion n. f. (s. XII.) stipulation
estiblar v. 1. étirer le linge 2. étendre en tirant estipular v. (s. XIII.) stipuler
estiblassada n. f. rossée estira n. f. 1. tension 2. torture
estiblassar v. rosser estira (èsser -) loc. vivre dans la gêne
estigança (non a l’ / a pas l’ -) il n’a pas la estiracina n. f. (s. XVII. . . ) styracine (tirée du
manière styrax)
estigmatas n. m. plur. (s. XV. . . ) stigmates estirada n. f. 1. traite 2. tirée (distance de
estigmatizacion n. f. (s. XIX. . . ) stigmatisation chemin).
estigmatizar v. (s. XVI. . . ) stigmatiser estirada (tot d’una -) loc. d’une seule traite
estil n. m. (s. XIV.) 1. style 2. écriture d’un estirada de camin (una -) loc. une longue
écrivain course
estilista n. (s. XX.) styliste estirador (aqueste vièlh es -) loc. ce vieillard a
estilistica n. f. (s. XIX. . . ) stylistique une longue vie
estilizacion n. f. (s. XIX. . . ) stylisation estirament n. m. étirement
estilizar v. (s. XX.) styliser estirar v. (s. XII.) étirer
estilo n. m. (s. XX.) estilò stylo estirar los braces loc. étendre les bras
estilo a pluma n. m. stylo a plume estirax (pl. estiraxes) n. m. (s. XVII. . . ) styrax
estima n. f. (s. XII.) 1. estime - cit.: Noirigat de (arbrisseau)
Tolosa, me plai de mantenir son lengatge bèl, e capa- estirossar v. tirailler
ble de desrambulhar tota sòrta de concepcion ; e per estiu n. m. été
aquò digne de se carrar dambe un plumacho de prètz estiu (cargar l’ -) loc. prendre les habits d’été
e d’estima (Pèire Godelin, s. XVII) 2. estimation estiu (èrem d’ -) loc. c’était l’été
estima (auta -) n. f. haute estime estiu (per l’ -) loc. pendant l’été
estimablament adv. estimablement estiu apastura fams (l’ -) loc. l’été nourrit la
estimable, abla adj. (s. XIII.) estimador es- faim
timable estiu fa grand jorn ! (l’ -) loc. va te promener !
estimacion n. f. (s. XIV.) estimason estimation estiva n. f. estive, alpage
estiman mai una taula garnida a una messa can- estiva (a l’ -) loc. à fond de cale
tada (n’i a que’ -) loc. pas tant de boniments, estivada n. f. période d’été
venons-en au fait estival, ala adj. estival, ale
estimar v. (s. XIII.) estimer veire: aimar, amar estivandièr, ièra n. 1. estivandier, ière 2. ou-
- cit.: Açò siá dit sense comparason, solament per vrier, ère d’été
gandir nòstre Nonrés d’aqueste repròpche, que perqué estivant, anta n. estivant, ante
se met en campanha be sembla sordament s’estimar estivar v. estiver veire: estiu
quicomet (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVII) ; Es- estivar v. 1. décuver le vin 2. s’entasser
timam qu’al punt de vista de la grafia, cal conciliar 3. resserrer le chargement d’un bateau

227
estivatge estranhesa

estivatge n. m. estivage estornudament, estornut n. m. (s. XIV.) éternue-


estivenc, enca adj. (s. XIV.) relatif à l’été ment
estòc n. m. (s. XIII.) 1. estoc (épée large) - cit.: estornudar v. (s. XIV.) éternuer
L’un sentiá d’un estòc desclavar las costèlas, / per ont estorrir v. 1. essuyer, essorer 2. égoutter
s’estorissiá la sang a bèl rajòl ; l’autre, que mila pics 3. vider
alongavan pel sòl, / vesiá son paure còrs despartit en estorrir (s’ -) v. 1. s’essorer - cit.: L’un sentiá d’un
estèlas (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) 2. étau estòc desclavar las costèlas, / per ont s’estorissiá la
estocada n. f. estocade (coup de la pointe de sang a bèl rajòl ; l’autre, que mila pics alongavan pel
l’épée). sòl, / vesiá son paure còrs despartit en estèlas (Pèire
estòcafich (pl. estòcafiches) n. m. (av. 1500. « es- Godelin, Ramelet, s. XVII) 2. s’égoutter 3. se vider
tocfich », de l’anglés ? neerd.) stockfisch estòrsa n. f. 1. entorse - cit.: Açò ditz, e me ven
estocar v. estoquer de còsta, / revisitar, còsta per còsta, / le descarat còp
estòfa n. f. étoffe que son trait / dins mon paure còrs aviá fait, / e vist
estòfa impermeabla n. f. étoffe mperméable que l’a, de mala fòrça, / le retira damb una estòrsa /
estòfa que non se’n vei la fin (una -) expr. un afin que le cap barbelat, /que s’èra lasins clavelat, /
tissu inusable tirès per la metissa traça, / le còr [desregat] de sa plaça
estofada n. f. estouffade (plat cuit à l’étouffée) (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) 2. torsion
estofadoira (a l’ -) loc. à l’étuvée estrabic, ica adj. e n. (s. XIX. . . ) strabique
estofador n. m. étouffoir (fig.) estrabisme n. m. (s. XVI. . . ) strabisme
estofament n. m. étouffement estraç (daissar tot a l’ -) loc. laisser tout se gâter
estofar v. étouffer - cit.: Qu’ieu siá le pecador estraç (pl. estraces) n. m. 1. accroc 2. strasse,
dels [pièges] pecadors, / que per dessús mon cap estrasse 3. doudou
[l’impudéncia] rebofe, / e que, damb tot aquò l’enemic estraçar v. (s. XII.) 1. déchirer 2. détacher
non m’estofe, / plan me val, Senhor Dieu, que vos ètz estraçar la pèrça loc. vendre à vil prix
pietadós (Pèire Godelin, De la mòrt de N. S, s. XVII) estraçar lo mal loc. tromper son mal
estofegar v. suffoquer estraçar l’abit de sant Francés loc. écorcher le
estofet (/estofat) n. m. préparation culinaire français
(haricots. . . ) estraçar tot aiçò (cal -) loc. il faut oublier tout
cela (il faut)
estofinada n. f. préparation culinaire (morue)
estrada n. f. (s. XII.) estrade
estoïc, ica adj. e n. (s. XIII. . . ) stoïque
estrada (batre l’ -) loc. battre l’estrade
estoïcament adv. (s. XVI. . . ) stoïquement
estradièr, èra n. (s. XII.) batteur d’estrade
estoïcian, ana adj. e n. (s. XIV. « estoci ») stoïcien,
estrafaita (son -) loc. 1. sa fameuse affaire 2. ce
enne
qui lui est arrivé. . .
estoïcisme n. m. (s. XVII. . . ) stoïcisme
estragon n. m. estragon
estòla n. f. (s. XII.) étole
estralh (metre a l’ -) loc. mettre au panier
estomac n. m. (s. XIV.) estomac
estrambòrd n. m. enthousiasme (exaltation)
estomac (aver un codonh sus l’ -) loc. avoir un
estrambòrd (far d’ -) loc. faire des démonstra-
poids sur le cœur
tions de joie
estomac als talons (aver l’ -) loc. avoir très faim estrambordar v. emballer (enthousiasme) - cit.:
estomagada n. f. fait d’être estomaqué Tròp de gaug, tròp de novèl, tròp de prètzfachs que
estomagar v. 1. estomaquer (frapper à l’estrambordavan, l’esperavan dau matin au vèspre
l’estomac) 2. choquer (Max Roqueta, Lo corbatàs roge, 2003)
estomatiti n. f. (s. XIX. . . ) stomatite estrangièr, ièra adj. e n. (s. XIII.) étranger, gère
estomatologia n. f. (s. XIX. . . ) stomatologie veire: estranh, forastièr
estomatològue, òga n. (s. XX.) stomatologue estrangièr, las vacas tuman los buòus (en país
estona n. f. instant -) expr. ailleurs tout est différent
estonament n. m. étonnement estrangièr, las vacas tuman los buòus (en país
estonar v. étonner -) expr. ailleurs tout est différent
estonian, ana adj. (s. XX.) estonien, ienne estrangla-gat (metre qualqu’un a l’ -) expr.
estopa n. f. (s. XIV.) étoupe pousser quelqu’un à bout
estopa (metre dins l’ -) loc. mettre quelqu’un estrangulacion n. f. strangulation
dans l’embarras estranh, anha adj. (s. XII.) 1. étrange veire: es-
estorceire, eira n. extorqueire; extorquisseire; trangièr 2. bizarre
extorquidor extorqueur, euse estranhament adv. (s. XII.) 1. étrangement
estòrcer v. extorcar 1. tordre veire: extorquir 2. éloignement
2. extorquer estranhar v. (s. XII.) éloigner
estornèl n. m. (s. XII.) étourneau estranhesa n. f. étrangeté

228
estransi (viure d’ -) estuc

estransi (viure d’ -) loc. vivre dans une an- estrenar v. (s. XII.) faire le premier usage
goisse permanente estrenar qualqu’un loc. graisser la patte
estransinar (s’) v. 1. harasser 2. se tuer au tra- estrenas (per -) loc. en présent, pourboire
vail estrénher v. (s. XII.) étreindre
estransinat (viure -) loc. vivre dans une an- estrenta n. f. (s. XII.) étreinte
goisse permanente estrepar v. (s. XII.) fouler au pied
estrat n. m. strate (f.) estrictament adv. (s. XVI. . . ) strictement
estratagèma n. m. (s. XVI. . . ) stratagème estricte, icta adj. (s. XVIII. . . ) strict, stricte
estrategia n. f. (s. XIX. . . ) stratégie estridéncia n. f. (s. XIX. . . ) stridence
estrategic, ica adj. (s. XIX. . . ) stratégique estrident, enta adj. (s. XVI. . . ) strident, enta
estratègue, èga n. (s. XVIII. . . ) estratèg stratège estrifar v. déchirer veire: esquinçar - cit.:
estratificacion n. f. (s. XVI. . . ) stratification Meteguèt a la vela e quand lo mazot s’estrifèt, quand
estratificar v. (s. XVII. . . ) stratifier se levèt l’aura d’amont ; comencèt sa navigacion
estratificat, ada adj. e n. (s. XVII. . . ) stratifié, ée (Robèrt Lafònt, 1971, p. 56)
estratigrafia n. f. (s. XIX. . . ) stratigraphie estrilhar v. (s. XII.) étriller
estratigrafic, ica adj. (s. XIX. . . ) stratigraphique estring n. m. (s. XX., de l’anglés) string
èstre n. m. 1. chose veire: daquòs - cit.: Vai dire estripar v. étriper
a Dòna Vidala que demòra al canton dels presicadors, estripar lo borset loc. vider les poches
o ben a dòna Antònia que demòra a la carrièra de estriu n. m. étrier
Colomièrs près dels estudis, o ben a Peirona . . . que estrius (es suls -) loc. 1. il est prêt à se lancer
me fassen prestar, si lor plai, en pagant coma es le 2. il ira loin
degut, l’èstre de lor vesina, la quala vesina demòra a estrivièra n. f. courroie de l’étrier
èstre, près d’èstre, coma qui va a èstre (Odde de Triors, estrivièra (alongar l’ -) loc. donner à foison
1578) 2. machin estròfa n. f. (s. XVI. . . ) strophe
èstre (o ai dit a -) loc. je l’ai dit à un tel / à estrop n. m. 1. maillot (bébés) 2. enveloppe
machin 3. pansement
estrefait (es -) loc. 1. il est mort 2. c’est fait estrop (es encara a l’-) loc. il est très jeune
estrefait a (s’i es -) loc. cela lui est arrivé estropada n. f. emplâtre
estrefaita n. f. truc, machin qu’on fait / qui a estropar v. 1. emmailloter veire: trocelar - cit.:
été fait Mentre qu’èran aquí, venguèt lo temps que deviá en-
estrefar v. faire le truc (non défini) fantar, e metèt al [mond] son Filh primièr nascut,
estreit al bren e larg a la farina (èsser -) expr. qu’estropèt ambe de trocèls e colquèt dins una grépia,
mal gérer son affaitre perque i aviá pas de plaça per eles dins l’ostalariá
estreit, eita adj. (s. XII.) 1. étroit 2. trop juste de (Josèp Salval, tr. Evangèli de Luc, 1957) 2. envelop-
dimensions per 3. faire un pansement
estreitament adv. (s. XII.) étroitement estropar v. 1. emmailloter 2. envelopper
estreitesa n. f. étroitesse 3. faire un pansement
estreitiment n. m. rétrécissement estropat dins una fuèlha de jolverd expr. tout
estreitir v. restrecir; retrecir rétrécir petit
estrèm n. m. extrèm 1. bout veire: extrème estrós (a bèl -) loc. tot d’un coup: nettement
2. point éloigné estrós (pl. estrosses) n. m. débris, rebut, déchet
estrema (a l’ -) à l’horizon estrós en estrós (d’ -) loc. 1. d’un seul coup
estremar v. (s. XII.) mettre en lieu sûr 2. nettement 3. tout à fait
estremar (s’) v. pron. se renfermer (personne) estruci n. m. (s. XIV.) autruche
estremat (l’an -) loc. il est en prison (fam.) estructura n. f. (s. XV. . . ) structure
estrementida n. f. frisson estructura sociala n. f. structure sociale (socio.)
estrementir v. (s. XIII.) 1. ébranler 2. secouer estructuracion n. f. (s. XX.) structuration
(fig.) estructural, ala adj. (s. XIX. . . ) structurel, elle
estrementir (s’) v. pron. frissonner (de peur) estructuralisme n. m. (s. XX.) structuralisme
estremolir v. tressaillir (trembler de peur) estructuralista adj. e n. (s. XX.) structuraliste
estrena n. f. (s. XII.) 1. étrenne veire: la pèça - cit.: estructurar v. (s. XIX. . . ) structurer
Me mancava ben dètz-e-nòu sòus, mas coma teniái estructurat, ada adj. (s. XIX. . . ) structuré, ée
çò plus gròs, me pensavi que çò menut tombariá tot estuari n. m. (s. XIX. . . ) estuaire
sol un jorn d’estrenas. Tot virava plan, e i aviá qu’a estuba n. f. étuve
esperar aquel jorn astruc (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre estubada de quicòm (aver l’ -) expr. avoir vent
d’images) 2. pourboire de quelque chose
estrena (donar una -) loc. donner un pourboire estubar v. 1. étuver 2. fumiger 3. enfumer
estrena de (aver l’ -) loc. avoir la primeur de estuc n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. stucco) stuc

229
estucator, tritz (pl. estucators, trises) eugenista

estucator, tritz (pl. estucators, trises) n. (s. eternitat n. f. (s. XIV.) éternité - cit.: Lo zin-
XVII. . . , de l’ital. stuccatore) estucaire stucateur, zin [de las cigalas] montava, traucant las aurelhas,
trice moriguent dins un sospir, per tornar renàisser e morir
estudi n. m. (s. XIII.) étude - cit.: Estimam qu’al sens pausa, d’oras e d’oras ; vagas d’armonias que sens
punt de vista de la grafia, cal conciliar nòstras tradi- fin s’esperlongavan ; misteriosa incantacion qu’aviá
cions classicas, los resultats de l’estudi scientific de pres possession del temps e de l’espaci, e que getava sus
la lenga, la grafia mistralenca e la grafia catalana, la comba abrasada una sensacion d’eternitat (Joana
sens tròp nos alunhar de las costumas a las qualas Bartès, Lison, 1934)
èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt, Gramatica, eternizar v. (s. XVI. . . ) éterniser
1935) ; Joan aviá fach sos estudis segondaris a Besièrs, eterodòxe, òxa adj. (s. XVII. . . ) eterodòx hétéro-
ont son paire, engenhaire de l’Escòla centrala, baile- doxe
java lo servici tecnic del camin de fèrre (Rodgièr Barta, eterogenèu, èa adj. (s. XIV. « etherogeneos »)
Pròsas de tota mena, 1979) hétérogène veire: omogenèu
estudiant, anta n. (s. XIV.) étudiant, ante eteromòrfe, òrfa adj. (s. XIX. . . ) eteromòrf hétéro-
estudiar v. (s. XIII.) étudier - cit.: Aquò fa pas res morphe
m’a dit el, avètz lo cap pro farcit de bonas causas per eterosexual, ala (/etero-sexual, ala), etèro adj. e
n’aver pas besonh d’estudiar (Joan-Loís Fornèrs, s. n. (s. XX.) 1. hétérosexuel, elle 2. hétéro
XVIII) etic, ica adj. (s. XIV.) éthique
estudiar a (s’ -) loc. s’ingénier à etime n. m. (s. XX.) étymon
estudiar a (s’) v. s’appliquer à etimologia n. f. (s. XIV.) étymologie
estudiat jos una banasta (a -) expr. c’est un ig- etimologic, ica adj. (s. XVI. . . ) étymologique
norant etimologista n. (s. XVI. . . ) étymologiste
estúdio n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés ? italian) studio etimologizar v. (s. XIV.) étymologiser
estudiós, osa (pl. estudioses, osas) adj. (s. XIV.) etiqueta n. f. (s. XVI. . . ) griffe (marque)
studieux etnia n. f. (s. XX.) ethnie
estudiosament adv. (s. XIV.) studieusement etnic, ica adj. (s. XIII. . . ) ethnique
estudis (aver d’ -) expr. avoir de l’instruction etnisme n. m. (s. XX.) ethnisme
estudis (renonciar los -) loc. renponcer aux etnocentrisme n. m. ethnocentisme (socio.)
études etnocentrisme n. m. (s. XX.) ethnocentrisme
estug (pl. estuges) n. m. (s. XI.) 1. étui 2. four- etnocidi n. m. (s. XX.) ethnocide
reau etnografe, afa n. (s. XIX. . . ) etnograf ethno-
graphe
estujar v. (s. XII.) ranger avec soin
etnologia n. f. (s. XIX. . . ) ethnologie - cit.: Es
estupefaccion n. f. (s. XVIII. . . ) stupéfaction
encara possible a un mèstre de la geografia, coma
estupide, ida adj. (s. XIV. . . ) estupid stupide
de l’istòria, coma de la sociologia o de l’etnologia
veire: estupit
"miègjornalas" de se targar de la mesconoissença e
estupit, da adj. stupéfié veire: estupide
del mesprètz de la lenga d’òc, e d’estampar las pròvas
estupor n. f. (s. XIV.) stupeur desvergonhadas de son [ignorància] (Robèrt Lafont,
esturassar son dequé loc. dissiper son bien Per un Institut d’Estudis occitans, 1980)
esturjon n. m. (s. XIII.) esturgeon etnologic, ica adj. (s. XIX. . . ) ethnologique
esvèlte, èlta adj. (de l’italian) esvèlt svelte etnològue, òga n. (s. XIX. . . ) etnològ ethnologue
esventar v. (s. XIV.) 1. éventer 2. jeter au vent etrusc, usca (pl. etrusques, uscas) adj. (s. XIX. . . )
3. divulguer étrusque
esvertudar v. (s. XII.) évertuer eucaristia n. f. (s. XIII.) eucharistie
etcetèra (etc.) loc. (s. XIV. . . ) etceterà etcetera eucaristic, ica adj. (s. XVI. . . ) eucharistique
(etc.) eufemic, ica adj. (s. XIX. . . ) euphémique
etèr n. m. (s. XIV.) éther eufemicament adv. (s. XIX. . . ) euphémiquement
eterèu, èa adj. (s. XIV. « etherey ») eterenc éthéré, eufemisme n. m. (s. XVIII. . . ) euphémisme
ée eufonia n. f. (s. XIV.) euphonie
eternal, ala adj. (s. XIV.) éternel, elle veire: etèrne eufonic, ica adj. (s. XVI. . . ) euphonique
- cit.: Montsegur, l’as ausit, l’aule cant d’asirança, / euforia n. f. (s. XVIII. . . ) euphorie
martelar tas parets de sa ràbia d’infèrn, / roncar dins euforic, ica adj. (s. XX.) euphorique
los lenhièrs, cremadors d’esperança, getant nòstre país Eufrates n. pr. m. Euphrate (fleuve) m. - cit.:
dins l’eternal ivèrn (Loïsa Paulin, La colomba de patz, La mar Ircània [Hircania], Càspia e l’ocean pregon,
1947) / e l’Eufrates sentic mon navigatge prompt (Pèir de
eternalament adv. (s. XIV.) éternellement Garròs, Lissandre, 1567)
etèrne, èrna adj. etèrn éternel, elle veire: eternal eugenisme n. m. (s. XX.) eugénisme
eugenista adj. e n. (s. XX.) eugéniste

230
eunuc excelléncia

eunuc n. m. (s. XVII. . . ) eunuque evocar v. (s. XIV. . . ) évoquer - cit.: En evocant
eureka interj. (s. XIX. . . ) eurekà eurêka aquela fin tragica e gloriosa de la patria lengadociana,
Euridice n. pr. f. Eurydice (f.) cossí mon esperit seriá pas trevat pel sovenir del grand
Euripides n. pr. m. Euripide (tragique grec) - istorian-trobaire dels Albigeses, Napoleon Peirat (An-
cit.: Mès si jo non som pas un aute Euripides, / ni tonin Perbòsc, Discors de Foish, 1896)
Vergili segond, ni tèrç Meonides, / au mens è jo l’onor, evocator, tritz (pl. evocators, trises) adj. (s.
Prince de gran renom, / qu’aqueste libe au hront, es- XIX. . . ) evocador évocateur, trice
criut, pòrta ton nom (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) evolucion n. f. (s. XVII. . . ) évolution - cit.: Sens
èuro n. m. (s. XX.) eurò euro la gramatica, que ten còp a l’evolucion naturala dels
europèa (comunitat -) n. f. communauté eu- parlars, tota lenga cor a la confusion e a la perdicion
ropéenne (Antonin Perbòsc, La tradicion occitana, 1905)
europeïsme n. m. (s. XX.) européisme evoluïr v. (s. XVIII. . . ) évoluer - cit.: Se me fise ai
europeïsta n. (s. XX.) européiste dificultats qu’ai agudas, nòstre organisme a evoluït de-
europèu, èa adj. e n. (s. XVIII. . . ) europenc eu- vers un neò-felibrisme qu’es sa negacion fondamentala
ropéen, enne (Robèrt Lafont, 1980)
eusièra n. f. (s. XIII.) bois d’yeuses evolutiu, iva adj. (s. XIX. . . ) évolutif, ive
eutanasia n. f. (s. XVIII. . . ) euthanasie evorariá n. f. (s. XVII. . . ) ivoirerie
eutanasiar v. (s. XX.) euthanasier evòri n. m. (s. XII.) ivòri ivoire
evacuacion n. f. (s. XIII.) évacuation evorièr, ièra n. (s. XIV. . . ) ivoirier, ière
evacuar v. (s. XIII.) évacuer evorin, ina adj. (s. XII. . . ) ivoirin
evanescéncia n. f. (s. XIX. . . ) évanescence ex abrupto loc. (s. XVII. . . , mots latins) ex abruptò
evanescent, enta adj. (s. XVIII. . . ) évanescent, ex abrupto
ente ex nihilo loc. (s. XVII. . . , mots latins) ex nihilò ex
nihilo
evangèli n. m. (s. XIII.) évangile
ex-libris n. m. (s. XIX. . . , mots latins) ex-librís ex-
evangelic, ica adj. (s. XIV.) évangélique
libris
evangelista n. m. (s. XIII.) évangéliste
ex-vivo adv. (s. XX., mots latins) ex-vivò ex-vivo
evangelizacion n. f. (s. XIV.) évangélisation
ex-voto adv. (s. XVII. . . , mots latins) ex-vòtò ex-
evangelizar v. (s. XIV.) évangéliser
voto
evangelizator, tritz (pl. evangelizators, trises)
exaccion n. f. (s. XIII.) exaction
adj. e n. (s. XIX. . . ) evangelizaire évangélisateur,
exactament adv. (s. XVI. . . ) exactement
trice
exacte, acta adj. (s. XVI. . . ) exact, exacte
evaporable, abla adj. (s. XIV.) esvaporable éva-
exactitud n. f. (s. XVII. . . ) exactitude
porable
exageracion n. f. (s. XVI. . . ) exagération
evaporacion n. f. (s. XIII.) esvaporacion évapora-
exageradament adv. (s. XIX. . . ) exagérément
tion
exagerar v. (s. XVI. . . ) exagérer
evaporar v. (s. XIV.) esvaporar évaporer
exagerat, ada adj. (s. XVIII. . . ) exagéré, ée
evaporator n. m. (s. XX.) evaporador évapora-
exagòn n. m. (s. XIV. . . ) exagòne hexagone - cit.:
teur (instrument)
Cresi pas çaquelà, e ne soi moquet, que cap de nòstres
evasion n. f. (s. XVII. . . ) évasion occitans desoccitanizats aja pensat que sas paraulas
evasir v. (s. XIV.) évader poguèssen portar frucha al dedins de l’exagòn (Rodg-
evenimencial, ala adj. (s. XX.) événementiel, ièr Barta, Pròsas de tota mena, 1979)
elle exagonal, ala adj. (s. XVII. . . ) hexagonal, ale
eveniment n. m. (s. XVI. . . ) événement exalacion n. f. (s. XIV.) exhalation
evescat n. m. (s. XIII.) évêché exalar v. (s. XIV. . . ) 1. exhaler 2. répandre (odeur)
evesque n. m. (s. XIII.) évêque veire: bisbe (arc.) exaltacion n. f. (s. XV.) exaltation
eviccion n. f. (s. XIII.) éviction exaltar v. (s. XIII.) exalter
evidéncia n. f. (s. XIV.) évidence examèn n. m. (s. XV. . . ) examen
evident, enta adj. (s. XIV.) évident, ente examinar v. (s. XIII.) examiner
evidentament adv. (s. XIV. . . ) évidemment examinator, tritz (pl. examinators, trises) n. (s.
evinciment n. m. (s. XII. . . ) évincement XVII. . . ) examinaire; examinador examinateur,
evincir v. (s. XII. « evencer ») évincer trice - src.: Honnorat, 1846 : "examinatour"
evincit, ida adj. (s. XII. . . ) évincé, ée excecrable, abla adj. (s. XIV.) excécrable
evitar v. (s. XIII.) éviter excedent, enta adj. e n. m. (s. XIV. . . ) excédent
evitar d’èsser aital (non pòt -) expr. il ne peut excedir v. (s. XIII. . . ) excéder
manquer d’en être ainsi excelléncia n. f. (s. XIV.) excellence - cit.: Òc. Ex-
evitat, ada adj. (s. XIII. . . ) évité, ée celléncia deu manuscrit d’Oxford ? Òc. Mès n’ei pas
evocacion n. f. (s. XIV.) évocation qu’un manuscrit" (Pèire Bèc, 2014, p. 7)

231
excelléncia (per -) experimentator, tritz (pl. experimentators, trises)

excelléncia (per -) loc. par excellence exempte, empta adj. (s. XIV. « exempt ») exempt,
excellent, enta adj. (s. XIV.) excellent, ente empte veire: eissinge
excellir v. (s. XVI. . . ) exceller exercici n. m. (s. XIV.) exercice
excentric, ica adj. (s. XIV.) excentrique exercir v. (s. XIV.) 1. exercer 2. remplir (une fonc-
excepcion n. f. (s. XIII.) exception tion)
excepcion de (a l’ -) loc. a l’exception de exèrgue n. m. (s. XVII. . . ) exèrg exergue
exceptar v. (s. XIV.) excepter exibicion n. f. (s. XV.) exhibition
exceptat, ada adj. (s. XIV. . . ) excepté, ée exibir v. (s. XVI. . . ) exhiber
excès (pl. excèsses) n. m. (s. XIV.) excès exigir v. (s. XV.) exiger
excessiu, iva adj. (s. XIV.) excessif, ive exigú, ua adj. (s. XV. . . ) exigu, uë
excision n. f. (s. XIV. . . ) excision
exili n. m. (s. XII. « essil ») exilh; eissilh exil
excitabilitat n. f. (s. XIX. . . ) excitabilité
exiliar v. (s. XX.) exilhar exiler
excitable, abla adj. (s. XIX. . . ) excitable
exiliat, ada adj. (s. XX.) exilhat exilé, ée veire:
excitacion n. f. (s. XIV.) excitation
faidit
excitant, anta adj. (s. XVII. . . ) excitant, ante
existéncia n. f. (s. XIV.) existence
excitar v. (s. XIV.) exciter
excitat, ada adj. e n. (s. XIX. . . ) excité, ée existencialisme n. m. (s. XX.) existentialisme
excitatiu, iva adj. (s. XIV.) excitatif, ive (phil.)
excitator, tritz (pl. exitators, trises) n. (s. XIV. . . ) existir v. (s. XIV.) exister
excitador 1. excitateur, trice 2. exciteur, euse exocrina adj. f. (s. XX.) exocrine (sécrétion)
exclamacion n. f. (s. XIV.) exclamation exòde n. m. (s. XIII. . . ) exode
exclamatiu, iva adj. (s. XIV.) exclamatif, ive exogame, ama adj. e n. (s. XX.) exogam exogame
exclure v. exclaure exclure exogamia n. f. (s. XIX. . . ) exogamie
exclús, usa (pl. excluses, usas) adj. exclu, ue exogamic, ica adj. (s. XX.) exogamique
exclusion n. f. (s. XIV.) exclusion exogèn, èna adj. (s. XIX. . . ) exogène
exclusiu, iva adj. e n. (s. XVIII. . . ) exclusif, ive exorcisme n. m. (s. XV. . . ) exorcisme veire: escon-
exclusivitat n. f. (s. XVIII. . . ) exclusivité jur
excommunicacion n. f. (s. XIV. . . ) exorcista n. (s. XIV.) exorcizaire exorciste veire:
excomunicacion; escomunicacion excommuni- esconjuraire
cation veire: escumenge exorcizar v. (s. XVII. . . ) exorciser veire: esconjurar
excusa n. f. (s. XIV.) 1. excuse 2. justification
excusa (vos demandi -) loc. excusez moi expansiu, iva adj. (s. XIV.) expansif, ive
excusable, abla adj. (s. XIV.) excusable expausant, anta adj. e n. (s. XX.) exposant, ante
excusar v. (s. XIII.) excuser expausar v. (s. XIV., lat. exponere X pausare)
excusar (aver de s’ -) loc. devoir s’excuser 1. présenter ses idées, son travail 2. exposer des
execrable, abla adj. (s. XIV.) exécrable oeuvres d’art (exposition) 3. soumettre à la lu-
execucion n. f. (s. XIV.) exécution mière (photo) - src.: Alibèrt, 1966, "espausar"
executar v. (s. XV.) 1. exécuter (ordre 2. mettre à expausar (s’) v. (lat. exponere X pausar) s’exposer
mort) (se mettre en danger)
executiu, iva adj. e n. m. (s. XIV.) exécutif, ive
expectacion n. f. (s. XIV.) 1. expectation 2. at-
executor, tritz (pl. executors, trises) n. (s. XIV.)
tente
executaire exécuteur, trice - src.: Honnorat, 1846
expectant, anta adj. (s. XIX. . . ) expectant, ante
: "executour"
expectativa n. f. (s. XIX. . . ) expectative
executòri, òria adj. (s. XIV.) exécutoire
exegèsi n. f. exégèse expedicion n. f. (s. XIV.) expédition
exempcion n. f. (s. XIII.) exemption expedient n. m. (s. XV.) expédient
exemplar, ara adj. (s. XII. . . , lat. exemplaris) expedir v. (s. XV.) expédier
1. exemplaire (ce qui peut être cité en exem- expeditor, tritz (pl. expeditors, trises) n. (s.
ple) 2. exemplaire (sanction qui peut servir XVIII. . . ) expéditeur, trice - src.: Honnorat, 1846 :
d’exemple) "expeditour"
exemplari n. m. (s. XVI..., b. lat. exemplar- experiéncia n. f. (s. XIV.) expérience
ium) 1. exemplaire (un objet d’une série) 2. ex- experimentar v. (s. XIV.) expérimenter
emplaire (échantillon d’une espèce, plante, in- experimentator, tritz (pl. experimenta-
secte...) tors, trises) n. (s. XIX. . . ) experimentador;
exemplaritat n. f. (s. XIV. . . ) exemplarité experimentaire expérimentateur, trice
exemple n. m. (s. XIII.) exemple expèrt, èrta adj. (s. XIII.) expert, erte - cit.: . . . òm
exemple (per -) loc. adv. par exemple a acostumat d’enviar (. . . ) dos obrièrs, non pas coma
exemple a (préner -) loc. suivre l’exemple de d’espions per reconéisser la plaça e l’abandonar puèi

232
expèrt, èrta exutòri

a la discrecion de sos enemics, mas coma de capita- expropriar v. (s. XVII. . . ) exproprier
nis expèrts, per jutjar del [socors] qu’es necessari (B. expulsion n. f. (s. XIII.) expulsion
Amilhan,1673). expulsiu, iva adj. (s. XIV.) expulsif, ive
expiacion n. f. (s. XIV.) expiation exsangüe, gua adj. (s. XVI. . . ) exsangue
expiar v. (s. XIV. . . ) expier extasi n. f. (s. XIV.) extase
expirar v. (s. XIV. . . ) expirer (souffler) extension n. f. (s. XIII.) extension
explicable, abla adj. (s. XVI. . . ) explicador expli- extensiu, iva adj. (s. XIV.) extensif, ive
cable extenuar v. (s. XIII.) exténuer
explicacion n. f. (s. XIV. . . ) explication exterior, ora adj. (s. XIV.) extérieur, ieure
explicar v. (s. XIV.) expliquer exterminacion n. f. (s. XVI. . . ) extermination
explicatiu, iva adj. (s. XIV.) explicatif, ive exterminar v. (s. XIV.) exterminer
exploracion n. f. (s. XV. . . ) exploration exterminator, tritz (pl. exterminators, trises) adj.
explorar v. (s. XVI. . . ) explorer e n. (s. XIII. . . ) exterminaire; exterminador exter-
explorator n. m. (s. XX.) explorador explorateur minateur, trice - src.: Honnorat, 1846 : "extermi-
(logiciel) natour"
explorator, tritz n. (s. XVIII. . . ) exploraire explo- extèrne, èrna adj. (s. XIX. . . ) extèrn externe
rateur, trice extinccion n. f. (s. XV.) extinction
explorator, tritz (pl. explorators, trises) n. extinctor n. m. (s. XIX. . . ) extincteur
(s. XVIII. . . ) exploraire explorateur, trice - cit.: extirpable, abla adj. (s. XIX. . . ) extirpable
Aquela òbra fuguèt remesa a la vila per lo general extirpacion n. f. (s. XV. . . ) extirpation
Martinia, president del comitat parisenc, que lauvet extirpar v. (s. XVII. . . ) extirper
dins son discors los explorators produchs autres còps extirpator, tritz (pl. extirpators, trises) adj. e n.
per lo Lemosin (Josèp Ros, L’annada lemosina, 1898) (s. XIV. . . ) extirpaire extirpateur, trice
explosable, ibla adj. (s. XIX. . . ) explosible extorquir v. (s. XIV. . . ) estòrcer extorquer veire:
explosar v. (s. XIX. . . , del francés) exploser estòrcer
explosibilitat n. f. (s. XX.) explosibilité extorsion n. f. (s. XIII.) extorsion
explosion n. m. (s. XVIII. . . ) explosion - cit.: extra-uterin, a adj. extra-utérin,e
D’explosions atomicas avián emmudit li ràdios de extraccion n. f. (s. XIV. . . ) extraction
tot l’Oriènt arabi (Robèrt Lafònt, 1971, p. 20) extractor, tritz (pl. extractors, trises) adj. e n. (s.
explosiu, iva adj. e n. m. (s. XIX. . . ) explosif, ive XIX. . . ) extracteur, trice
exportacion n. f. (s. XVIII. . . , de l’anglés) exporta- extraire v. (s. XII.) extraire veire: extràser
tion extraordinari, ària adj. (s. XIII. . . ) extraordinaire
exportar v. (s. XVIII. . . ) exporter extravagància n. f. (s. XVII. . . ) estravagança ex-
exportator, tritz (pl. exportators, trises) adj. e n. travagance
(s. XVIII. . . ) exportaire exportateur, trice extravagant, anta adj. e n. (s. XVII. . . )
exposicion n. f. (s. XIV., lat. expositio) expausicion estravangant extravagant, ante
exposition (oeuvres d’art...) veire: mòstra extravagar v. (s. XIV.) extravaguer
exprès (òrdre -) loc. ordre exprès extrèmament adv. (s. XVI. . . ) extrêmement
exprès, èssa (pl. exprèsses, èssas) adj. (s. XIII.) extrème, èma adj. (s. XVI. . . ) extrèm extrême
exprès, esse veire: esprès veire: estrem - src.: Mistral, 1878: "estrème"
expressament adv. (s. XIII.) expressément extremisme n. m. (s. XX.) extrémisme
expression n. f. (s. XIV. . . ) expression extremista n. (s. XX.) extrémiste
expressiu, iva adj. (s. XIV.) expressif, ive extremitat n. f. (s. XIV. . . ) extrémité
exprèsso n. m. (s. XX., de l’italian) expresso (café) exuberància n. f. (s. XVI. . . ) exuberança ex-
exprimir v. (s. XIV.) exprimer (parole) veire: es- ubérance
prémer exuberant, anta adj. (s. XV. . . ) exubérant, ante
expropriacion n. f. (s. XVIII. . . ) expropriation exutòri n. m. (s. XVIII. . . ) exutoire

233
f (èfa) (alfabet) fabulista

f (èfa) (alfabet) n. f. f fa mai (non i -) loc. c’est égal


fa n. m. fa (musique) fa mai de còr que de fetge loc. il fait contre
fa (alara que me -) loc. alors, me dit-il mauvaise fortune bon cœur
fa a mon det loc. (s. XVII.) il m’obéit au doigt et fa mai, es parièr (non i -) expr. qu’importe, c’est
à l’œil pareil
fa aisat (se -) loc. ça se fait aisément fa mal loc. il est facheux / regrettable / triste
fa amb totes (se -) loc. il est très sociable fa mal estar pigre quand cal trabalhar expr. il
fa badar ! loc. c’est admirable ! est dur d’être fainéant quand il faut travailler
fa badar de veire ! loc. c’est admirable ! fa marrit èsser paure expr. il fait mauvais d’être
fa bèl brieu loc. 1. il y a très longtemps 2. jadis pauvre
fa bon ausir loc. c’est bon à savoir fa mestièr (se -) loc. au besoin
fa bon ausir dire loc. c’est bon à savoir fa negre nuèit loc. il fait nuit noire
fa bon far loc. il est bon de fa per 10 èuros (se’n -) expr. il en a pour dix
fa bon far (i -) loc. c’est un lieu / un séjour euros
agréable fa per ieu loc. cela fait mon affaire
fa bon far (non i -) loc. c’est un lieu, un séjour fa petar sa noblesa expr. il se targue de sa no-
désagréable blesse
fa calor ! loc. il fait chaud fa plan gras (se -) expr. il devient bien gras
fa cinc ans loc. il y a cinq ans fa quand pòt, non fa quand vòl (qui non -) expr.
fa cog ! està cog ! interj. "couché" ! (ordre à un qui ne fait quand il peut, ne fait quand il veut
chien) fa que de partir loc. il vient de partir
fa coma a un ase de còps de berret expr. ça n’a fa que tant ! (quand -) loc. quand il se décide !
aucun effet fa rampèl en tot (li -) loc. il le vaut en tout
fa coma de bren al gat (i -) expr. c’est un remède fa rara amb (que -) loc. limitrophe avec
inutile fa solelh pertot expr. le monde est le même
fa coma la crotz davant la mòrt (i -) expr. c’est partout
une chose inutile fa sos vint ans uèi loc. il a vingt ans au-
fa coma lo tròt de la mula, dura tant que pòt jourd’hui
expr. il fait des efforts, mais ça ne dure pas fa tant coma se penchenar lo capèl (li -) expr.
fa coma un pegat a un banc (i -) expr. cela ne cela ne sert à rien
sert à rien fa tard (se -) loc. il est tard
fa de ben a l’ase te pagarà de pets expr. oint fa ton paire ? (qué -) expr. comment va ton père
vilain, il te poindra ?
fa de dos, de tres expr. il travaille pour deux, fa tres jorns loc. il y a trois jours
pour trois fa un an de nuèit loc. les nuits sont longues
fa de rasonaments expr. il raisonne bêtement fa un jorn loc. il y a un jour
fa de Rodés, Nimes, Marselha. . . (se -) expr. il fa un mes loc. il y a un mois
se dit de Rodez fa vent, cal ventar (quand -) loc. il faut battre
fa dire « sénher » del gròs del braç (se -) expr. il le fer quand il est chaud
se fait dire monsieur, gros comme le bras fa vièlh (se -) loc. il devient vieux
fa dòl de lo veire loc. il fait peine à voir fa, fai-li ! (qui te -) loc. rends-lui la pareille !
fa e non me fa (me -) loc. ça ne me touche pas fablèl n. m. (s. XIII.) fabliau - cit.: Se veirà pro que
beaucoup l’autor dels novèls Fablèls n’a gardat dels vièlhs que
fa escur coma dins la gòrja del lop expr. il fait çò que [li] a agradat, mai que mai çò que los aparenta a
noir comme dans un four de contes [populars] occitans, en i apondent un brave
fa intrada vèrs la filha loc. le fiancé est admis pauc de çò que s’es tròp avalit de las literaturas, mas
chez la jeune fille qu’es demorat plan vivent dins nòstra lenga e dins
fa l’afar (non me -) loc. ça ne fait pas mon af- nòstras tradicions (Antonin Perbòsc, Fablèls calhòls,
faire 1936)
fa la pasta dura o mòla (aquel òme -) expr. cet fablièr (faulièr) n. m. fablier
homme là fait la pluie et le beau temps fabrica n. f. (s. XVII. . . ) 1. fabrique 2. usine
fa lo rire del can expr. ricaner fabricacion n. f. (s. XIV.) fabrication
fa los dos, fa los tres expr. et de deux, et de fabricant, anta n. (s. XVIII. . . ) fabricant, ante
trois fabricar v. (s. XII. . . ) fabriquer
fa luna loc. il fait clair de lune fabulista n. (s. XVII. . . ) fabuliste

234
fabulós, osa (pl. fabuloses, osas) faiçon a (de -)

fabulós, osa (pl. fabuloses, osas) adj. (s. XIX. . . ) que sa vesina, en fadejant, a fait la fadesa (Joan-Loís
fabuleux, euse Fornès, Santa Ceselha, s. XVIII) 2. folie
faccion n. f. (s. XIV. . . ) faction (groupe) fadesa del jovent loc. erreur de jeunesse
facciós, osa (pl. faccioses, osas) adj. e n. (s. XV. . . ) fadestèl n. m. (s. XII.) faudesteuil, fauteuil
factieux, euse médiéval veire: cadieral, fautuèlh
facecia n. f. (s. XV. . . ) facétie fadet n. m. (s. XII.) 1. farfadet 2. personne friv-
faceciós, osa (pl. facecioses, osas) adj. e n. (s. ole
XV. . . ) facétieux, euse fadeta n. f. petite fée
faceciosament adv. (s. XV. . . ) facétieusement fadièr, ièra adj. féerique
fàcia n. f. (s. XII.) 1. face 2. figure (jeu de cartes) fador n. f. (s. XVII. . . ) fadeur
fàcia (de -) loc. de face fadorla n. un peu fou
fàcia (en -) loc. adv. en face fadorlàs, assa (pl. fadorlasses, assas) adj. e n.
fàcia a loc. face à grand fou
fàcia a (en -) loc. en face de fadorlejar v. faire le fou
faciada n. f. (s. XVII. . . , de l’ital. facciata) façade fag (pl. fages) n. m. hêtre veire: faja
facial, ala adj. (s. XIV.) facial, ale fagatz d’aquesta persona (non vos -) loc. 1. ne
fàcies n. f. (s. XIX. . . , mot latin) faciès faites pas attention 2. ne vous mêlez pas
facieta n. f. 1. facette 2. minois fagatz d’aquò (non vos -) expr. n’ayez pas de
facil, ila adj. (s. XIV. . . ) facile souci pour cela
facilament adv. (s. XIV.) facilement fageda n. f. bois de hêtres
facilitacion n. f. (s. XVII. . . ) facilitation fagocit n. m. (s. XIX. . . ) phagocyte
facilitar v. (s. XIV. . . ) faciliter fagocitar v. (s. XX.) phagocyter
facilitat n. f. (s. XIV.) facilité fagocitòsi n. f. (s. XIX. . . ) phagocytose
facóndia n. f. (s. XIV.) faconde fagòt n. m. (s. XIII.) fagot
fagòt (bròca e bròca fan -) loc. petit à petit
factibilitat n. f. (s. XX., de l’anglés) faisabilité
l’oiseau fait son nid
factici, ícia adj. (s. XVI. . . ) factice veire: faitiç
fagòt de secum (far -) loc. ramasser du bois
facticitat n. f. (s. XIX. . . ) facticité
mort
facto (de -) loc. (mots latins) de factò de facto
fagòt tròba son ram (cada -) expr. on trouve
factor n. m. (s. XIII.) facteur (élément)
toujours chaussure à son pied
factor rhèsus n. m. (s. XX., mot latin) rhésus
faguèt (çò -) loc. il me dit
factor, tritz (pl. factors, trises) n. (s. XVII. . . ) fac-
faguèt (me -) loc. il me dit
teur, factrice (poste. . . )
faguèt de (me -) loc. il m’a roulé de
factorial, ala adj. (s. XIX. . . ) factoriel, elle
faguèt una cordura loc. il a fait un somme
factorizacion n. f. (s. XX. . . ) factorisation fai chòt ! loc. silence !
factorizar v. (s. XX. . . ) factoriser fai gintet se vòls que dure loc. économise le
factura n. f. (s. XVI. . . ) facture (façon, note de pour qu’il dure
frais) fai te enlà loc. recule-toi / mets-toi plus loin
facturacion n. f. (s. XX. . . ) facturation fai tirar ! loc. en route !
facturar v. (s. XIX. . . ) facturer fai tirar Marius ! loc. fouette cocher
facturièr, èra n. (s. XIX. . . ) facturier, ère fai ton cap loc. fais à ta tête
facultat n. f. (s. XIV.) 1. faculté 2. aptitude fai-li la retutèla loc. donne-lui ce qui lui
facultatiu, iva adj. (s. XVI. . . ) facultatif, ive manque
facultativement adv. (s. XIX. . . ) facultativement fai-me lum loc. éclaire-moi
fada n. f. (s. XII.) fée veire: fat faiçon n. f. (s. XII.) 1. façon - cit.: L’ai cregut per
fada ? (creses qu’ai la man -) expr. crois-tu que doas rasons : la prumièra [per çò] que m’i caliá pa-
j’aie une baguette magique ? gar mon escòt de qualque faiçon (Joan-Loís Fornèrs, s.
fadar v. (s. XII.) 1. enchanter 2. jeter un sort XVIII) 2. main-d’œuvre
fadariá n. f. 1. féerie 2. pouvoir des fées faiçon (a -) loc. mesure (sur)
fadat ! (aital èra -) loc. c’était écrit ! faiçon a (de -) loc. adv. de façon à - cit.: Mès que
fadat, ada adj. 1. ensorcelé, ée 2. niais (fada) ? lo lop s’enfug; tot lo monde li crida / e cadun per
fade, fada adj. (s. XIV. : « fad ») fad fade veire: fat lo préner i cor a tota brida; de faiçon qu’a lo veire e
fadejar v. (s. XIII.) 1. badiner - cit.: Non demanda coma es acorsat, jo teni que per uèi lo dangèr es passat,
plus quina es la novèla del jorn, s’es vertat que sa que jo pòdi, segura e ses crenta deguna / ni de [pèrda]
vesina, en fadejant, a fait la fadesa (Joan-Loís Fornès, d’anhèl ni d’autra desfortuna, / gardar tota soleta e,
Santa Ceselha, s. XVIII) 2. folâtrer 3. extravaguer selon mon umor, / sonjar tant que me plàcia al fait
fadesa n. f. (s. XIII.) 1. "fadaise" - cit.: Non de- de mon amor (Francés de Corteta, La Miramonda, s.
manda plus quina es la novèla del jorn, s’es vertat XVII)

235
faiçonar falhir

faiçonar v. (s. XII.) 1. façonner 2. minauder fait per un ben (l’ai -) loc. j’ai cru bien faire
faiçonar quicòm a grand dèstre expr. faire fait per un brave escalon (me’n soi -) expr. j’ai
quelque chose rapidement payé une forte somme
faiçonós, osa (pl. faiçonoses, osas) adj. qui fait fait que te lepe (qui t’a -) loc. c’est la respons-
des façons abilité de ton père
faidiment n. m. → bandiment bannissement fait social n. m. fait social (socio.)
faidir v. (s. XII.) → bandir 1. bannir veire: fòra- fait te lepe (qual t’a -) loc. que tes parents
bandir 2. exiler veire: exiliar s’occupent de toi
faidit, ida adj. 1. banni, ie 2. déshérité, ée fait un peis (non ai / ai pas -) loc. je n’ai pas
faiença n. f. (s. XVI. . . , de l’italian « Faenza ») pris un poisson
faïence fait una (me’n a -) loc. il m‘a fait une offense
faiençariá n. f. (s. XVIII. . . ) faïencerie fait una banasta, pòt far un banaston (qui a -)
faiencièr, ièra n. (s. XVII. . . ) faïencier, ière loc. qui peut le plus peut le moins
faïna n. f. (s. XIII.) fouine faita bona bladada (me n’an -) loc. 1. on m’en
faïnas van far lo mal luènh (los rainards e las -) a fait des compliments 2. j’en ai tiré de grands
expr. les malfaiteurs agissent loin de chez eux bénéfices
fais (abaissar un -) loc. déposer un fardeau faita una que tuba (me n’a -) loc. il m’a joué un
fais (aquò non fa mon / fa pas mon -) loc. cela sale tour
ne fait pas mon affaire faitiç, iça (pl. faitices, iças) adj. (s. XIII.) faitís
fais (n’ai mon -) loc. j’en ai par-dessus la tête 1. bien fait veire: factici 2. joli
fais (pl. faisses) n. m. (s. XII.) faix, fardeau faitièr, ièa n. 1. fermier 2. qui travaille les ter-
fais de tota lenha (far -) loc. faire feu de tous res d’un propriétaire
bois faitilhièr, ièra n. (s. XII.) sorcier, ière veire: bruèis
faisan, ana n. (s. XII.) faisan, ane
faissèl n. m. faisceau faitura n. f. facturar (ipèrcorreccion) 1. façon
faissèla n. f. faisselle (fromage) 2. labour 3. travail de la terre
faissièr n. m. (s. XIV.) portefaix faituradís, dissa (pl. faituradisses, issas) adj.
fait n. m. 1. fait 2. acte facturadís qui peut être labouré, travaillé
fait (aquò’s tant de -) loc. c’est autant de fait faituraire, aira n. facturaire (ipèrcorrecccion)
fait (lo te fau coma lo m’an fait -) expr. je te le 1. cultivateur, trice 2. travailleuse, euse de la
dis comme on me l’a dit terre
fait (m’avètz -) loc. vous m’avez bien eu faiturar v. facturar (ipèrcorreccion) 1. cultiver
(trompé) - cit.: E"m aquò lo Sènher Dieu prenguèt l’òme,
fait ? (vos an -) loc. on vous a donné quelque e lo meteguèt dins lo paradís terrèstre, pèr que lo
chose ? fachurèsse [faturèsse] e lo gardèsse (Frederic Mistral,
fait a luna (èsser -) loc. avoir des lubies La Genèsi, 1910, II, 15) 2. labourer (rare) - src.:
fait a maròta (èsser -) loc. avoir des lubies Mistral, 1878: "fatura"
fait a quadrants (èsser -) loc. avoir des lubies faiturat, ada adj. facturat (ipèrcorreccion)
fait aguèsse volgut (l’aguèsse -) expr. je l’aurais 1. façonné, ée 2. travaillé, ée 3. labouré, ée
fait si j’avais voulu
faja n. f. faîne (gland du hêtre) veire: fag.
fait aquò, non sai ! (as -) loc. tu n’as pas fait ça,
falabrega n. f. micocoule
j’espère !
falabreguièr n. m. micocoulier
fait caça (non ai / ai pas -) loc. j’ai échoué dans
falange n. f. phalange
mes recherches
falangista n. f. phalangiste
fait de (en -) loc. en fait de
fait de (pel -) loc. par le fait de falbe, falba adj. e n. m. fauve
fait del mieu (non l’ai -) loc. je ne l’ai pas in- falbeta n. f. fauvette veire: boscarla
venté falcon n. m. (s. XII.) faucon
fait d’aquò (en -) loc. 1. Plutôt 2. au contraire falcon (aver d’uèlhs de -) loc. avoir des yeux de
fait d’aquò (en / per -) loc. quant à cela lynx
fait d’aquò (per -) loc. à cet égard falconide n. m. (s. XIX. . . ) falconidé
fait e de dit (de -) loc. (s. XVII.) aussitôt dit, aus- falconièr, èra n. (s. XII.) fauconnier
sitôt fait falguièra n. f. fougère
fait i a grand trait (del dit al -) loc. il y a loin de falhida n. f. (s. XII.) faillite veire: falhiment
la coupe aux lèvres falhida (far -) loc. faire faillite
fait ja (vos an -) loc. on a déjà donné falhiment n. m. (s. XIII.) faute veire: falhida
fait ni de far (aquò non es / es pas -) loc. ce falhiment escolar n. m. échec scolaire (socio.)
n’est ni fait ni à faire falhir v. (s. XII.) faillir (fauter)

236
fallaciós, osa (pl. fallacioses, osas) far (aquò non es / es pas / de -)

fallaciós, osa (pl. fallacioses, osas) adj. (s. XV. . . ) família n. f. (s. XIII. (gens ; serviteurs); s. XVII. (sens
fallacieux, euse actuel), lat. familia) familha famille veire: ostalada,
fallaciosament adv. (s. XVI. . . ) fallacieusement mainada, mainatge
fallibilitat n. f. (s. XIII. . . ) falhibilitat faillibilité família (dreit de la -) n. m. droit de la famille
fallible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) falhible faillible família (èsser sièis de -) loc. être six enfants
fallic, ica adj. (s. XVI. . . ) phallique (frères et sœurs)
fallocentric, ica adj. (s. XX.) phallocentrique - família (venir en -) loc. agrandir sa famille
cit.: De drollassas dau MLF se vougueron prene Anna familial, ala adj. (s. XIX. . . ) familhal familial, ale
Maria e Maria Anna amb élei sota l’escapa que la civ- familiar, ara adj. (s. XIV.) familhar familier, ière
ilizacion occitana es tradicionalament fallocentrica, la familiarament adv. (s. XIV. : « familiarment »)
pròva n’eran aquelei quatre masclàs que s’eran cargat familièrement
doas filhetas sens pensar de li fisar lo volant (Robèrt familiaritat n. f. (s. XIV.) familharitat familiarité
Lafònt, 1984) familiarizar v. (s. XVI. . . ) familharizar famil-
fallocracia n. f. (s. XX.) phallocratie iariser
fallocrata n. (s. XX.) phallocrate familistèri n. m. (s. XIX. . . ) familistère
falloïde, ida adj. (s. XIX. . . ) phalloïde famina n. f. (s. XIII.) famine
famós, osa (pl. famoses, osas) adj. (s. XIII.)
fallus n. m. (s. XVI. . . ) fallús phallus
1. renommé 2. fameux
fals (vos obsèrvi qu’aiçò es -) expr. je vous fait
famosament adv. (s. XIII. . . ) fameusement
observer que c’est faux
fanatic, ica adj. e n. (s. XVI. . . ) fanatique
fals fòc n. m. fiasco
fanaticament adv. (s. XVII. . . ) fanatiquement
fals fòc (far -) loc. faire long feu
fanatisme n. m. (s. XVII. . . ) fanatisme
fals tant que l’aule loc. faux comme. . . fanatizar v. (s. XVIII. . . ) fanatiser
fals, falsa (pl. falses, falsas) adj. (s. XII.) faux, fandango n. m. (s. XIX., mot castilhan) fandangò
fausse fandango
falsa aparença (una -) loc. un faux semblant fanga n. f. (s. XIII.) boue
falsa moneda n. f. (s. XV. . . ) fausse monnaie fanga (èsser tot -) loc. être tout crotté
falsada (préner en -) loc. prendre par trahison fangàs (pl. fangasses) n. m. (s. XIII.) bourbier
falsament adv. (s. XII.) faussement fangós, osa (pl. fangoses, osas) adj. (s. XIII.)
falsamoneda n. f. (s. XV. . . ) fausse monnaie boueux, euse
falsar v. (s. XII.) fausser fangoterapia n. f. (s. XX. . . ) fangothérapie
falsar (me fas -) loc. tu me fais manquer mon fantasc, asca pl. fantasques, ascas) adj. (s. XVI. . . )
coup fantasque
falsar a çò que deviá loc. manquer à son devoir fantasia n. f. (s. XIV., lat. fantasia (mot de forma-
falsari, ària n. (s. XIII.) faussaire cion sabenta)) fantasiá 1. fantaisie 2. imagination
falsejar v. 1. feindre 2. être faux - cit.: ... a l’ora de la maitiada, / deu mieijorn o de
falsesquaire n. m. falsescaire fausse équerre la vrespada, / en tot lòc e temps com que sia, jo som
veire: esquaire damb tu per fantasia (Pèir de Garròs, Elegia, 1567)
falsetat n. f. (s. XIII.) fausseté fantasia (se li fa -) loc. s’il lui prend fantaisie
falsificabilitat n. f. (s. XVI. . . ) falsifiabilité fantasiós, osa (pl. fantasioses, osas) adj. (s.
XIV. . . ) 1. capricieux, euse 2. inconstant, ante
falsificable, abla adj. (s. XVI. . . ) falsifiable
fantasista n. (s. XIX. . . ) fantaisiste
falsificacion n. f. (s. XIV. . . ) falsification
fantasma n. m. (s. XIV.) fantasme
falsificar v. (s. XIV. . . ) falsifier
fantasmagoria n. f. (s. XIX. . . ) fantasmagorie
falsificator, tritz (pl. falsificators, trises) n. (s.
fantasmagoric, ica adj. (s. XIX. . . ) fantas-
XVI. . . ) falsificaire falsificateur, trice - src.: Hon-
magorique
norat, 1846 : "falsificatour"
fantasmar v. (s. XX. . . ) fantasmer
falsmonedièr, ièra n. (s. XV. . . ) faux-monnayeur fantassin n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. fantaccino) fan-
fam n. f. (s. X.) faim veire: talent tassin
fam (aver la -) loc. crever de faim fantastic, ica adj. (s. XIV.) fantastique
fam canina n. f. grand faim fantauma n. f. (s. XIV.) fantôme
fama n. f. conduite, réputation, renommée fantaumatic, ica adj. (s. XIX. . . ) fantomatique
fama n. f. (s. XIII.) 1. renommée - cit.: Tots person- far n. m. (s. XIII.) phare
atges son admetuts en testimònis si son de bona fama far v. faire
(Fòrs e costumas de Bearn, 1552) 2. réputation far ! (i cal -) loc. il faut y aller !
fama (de bona -) loc. de bonne renommée far ! (l’i cal -) loc. il faut le faire !
famelic, ica adj. (s. XV. . . ) famélique far (aquò non es / es pas / de -) loc. ce n’est pas
famgala n. f. fringale convenable

237
far (aquò non es de / es pas de -) far veire al medecin (se -)

far (aquò non es de / es pas de -) loc. ce n’est far lo fòrt (ni per -) expr. tu as beau faire le fort
pas convenable far los pòts lises (se -) loc. se graisser le museau
far (as de bèl -) loc. tu as beau faire far luna loc. faire clair de lune
far (aver de qué -) loc. avoir de l’aisance far lusir (se -) loc. se faire valoir
far (aver son pro a -) loc. ne pas manquer far lusir la pèça loc. 1. graisser la patte
d’ouvrage 2. promettre un pourboire
far (de bon -) loc. facile à faire far luta loc. 1. faire assaut 2. rivaliser
far (en tot -) loc. tout en faisant far macari loc. faire merveille
far (es de pro bon -) loc. c’est assez facile / com- far madon loc. faire la dame
mode à faire far malaut (se -) loc. se rendre malade
far (i se -) loc. s’y faire far malvoler (se -) loc. se faire haïr
far (non es de / es pas de -) loc. il n’est pas far ónher la carrèla (se -) loc. se faire graisser
permis la patte
far (s’i -) loc. être du jeu far petar loc. (fam.) faire quelque chose de sur-
far ? (cossi -) loc. comment faire ? prenant (chanter, manger, jurer, payer, se tar-
far a loc. jouer à. . . guer. . . )
far a de malas loc. se battre méchamment far petar la charra loc. lancer des discussions
far a la belesa loc. faire de son mieux passionnées / du bavardage médisant
far a la mala loc. faire exprès far petar lo bèc loc. médire
far a mala loc. faire à dessein far petar son argent loc. 1. payer cash 2. payer
far a mièg ast loc. faire à moitié la tournée. . .
far a mièjas loc. faire à mi-fruit far petar son grade loc. se prévaloir de son
far a rebors loc. faire à contre-sens grade. . .
far a tornatemps loc. s’aider mutuellement far petar un caçolet / un gigòt. . . loc. dévorer
far afre loc. faire horreur un cassoulet, un gigot. . . (ne pas en laisser une
far amb loc. rivaliser avec miette)
far amb (se -) loc. fréquenter souvent far petar una botelha. . . loc. vider une
quelqu’un bouteille
far amb aquò (cal -) loc. il faut faire avec far petar una cançon loc. faire éclater une chan-
far anar après (se -) loc. se faire prier son
far ben voler (se -) loc. se faire bien voir far portar (se -) loc. être candidat
far blanca loc. faire faux bond veire: tirar pè far pro amb loc. se débrouiller avec
arrièr, far brost far pro de loc. se débrouiller avec
far bolhir la sang (se -) loc. s’irriter far qualqu’un sabent de loc. Informer
far bon (se -) loc. se bonifier quelqu’un de
far bona loc. réussir far qualqu’un. . . de vint èuros loc. voler
far cridar contra (se -) loc. faire crier après soi quelqu’un (de vingt euros. . . )
far d’un cent loc. produire au centuple far remarcar (se -) loc. se signaler (singulariser)
far davant (se -) loc. passer devant far seguir / sègre (se -) loc. être en rut (animal
far de (se -) loc. fréquenter (quelqu’un) (péjor.) femelle)
far de croses de palha (se -) loc. s’affecter / far solaç (se -) loc. 1. se consoler 2. se donner
s’inquiéter d’un rien consolation
far de grisas (ne -) loc. en faire de rudes far son pro loc. faire son profit
far de totas (ne -) loc. en faire de toutes far son pro de quicòm loc. se trouver bien de
far dur (se -) loc. durcir (matériau. . . ) quelque chose
far en reire (se -) loc. s’éloigner far tirar l’estafa (se -) loc. 1. se faire prier 2. se
far en tot (se -) loc. se faire à tout faire graisser la patte
far enganar (se -) loc. se faire berner far un mestièr loc. exercer un métier
far enlà (se -) loc. s’éloigner far una cofa loc. faire une gaffe
far ensacar (se -) loc. se faire avoir far una crotz de palha (se -) loc. être d’un pes-
far escardassar (se -) loc. se faire étriller (fig.) simisme injustifié
far escudèla (se -) loc. se tailler la part du lion far una sang de vinagre (se -) loc. se faire un
far estrilhar (se -) loc. se faire avoir sang d’encre
far fòrt que (se -) loc. se prévaloir de far una sang trista (se -) loc. s’ennuyer à mourir
far glòria de (se -) loc. se vanter de far veire (ne -) loc. donner du souci
far la cadaula loc. lâcher prise far veire (se -) loc. se signaler
far la catla loc. se blottir veire: s’acoconar, far veire al medecin (se -) loc. consulter le
s’esconilhar médecin

238
far vièlh a (se -) farsejada

far vièlh a (se -) loc. s’entêter à farián batejar un teule (li -) loc. il croit
far vièlh de tot (se -) loc. s’inquiéter à propos n’importe quoi
de tout farigola n. f. 1. thym 2. farigoule
farà pas que non lo fòrçan (lo -) expr. il ne ne farina n. f. (s. XIII.) farine
fera que si on l’y force farineta n. f. sorte de pâtisserie
farà per tu (non -) loc. ça ne peut pas te servir faringal, ala adj. e n. f. pharyngal, ale
farà vint ans dins res loc. il aura vingt ans sous faringe n. f. (s. XVI. . . ) pharynx
peu faringectomia n. f. (s. XX. . . ) pharyngectomie
farai (non -) loc. je m’en garderai bien faringian, ana adj. (s. XVIII. . . ) pharyngien, enne
farai çò que cal loc. je ferai le nécessaire faringiòme n. m. (s. XX. . . ) faringiòm pharyn-
farai de tal pan sopa (li -) loc. je lui rendrai la giome
monnaie de sa pièce faringisme n. m. (s. XIX. . . ) pharyngisme
farai ieu (non -) loc. je n’en ferai rien faringiti n. f. (s. XIX. . . ) pharyngite
farai lo perqué loc. je ferai ce qu’il faut faringolaringiti n. f. (s. XIX. . . ) pharyngo-
farai mai bèla (la te -) loc. je te proposerai laryngite
mieux faringoscòpi n. m. (s. XIX. . . ) pharyngoscope
farandòla n. f. farandole faringoscopia n. f. (s. XIX. . . ) pharyngoscopie
farandolaire, aira n. farandoleur, euse faringotomia n. f. (s. XVIII. . . ) pharyngotomie
farandolar v. farandoler farinós, osa (pl. farinoses, osas) adj. farineux,
faraon n. m. (s. XVI. . . ) pharaon euse - cit.: Traucant sols la rauba cendrosa / que
faraonic, ica adj. (s. XIX. . . ) pharaonique s’estend, los albres, quilhats, / d’aquela posca farinosa
faràs, trobaràs (coma -) loc. tu seras jugé / ré- / florits pertot, son abilhats (Paul Froment, Nadal,
compensé selon tes actes 1897)
farç, farcit (pl. farces, farcits) n. m. farce (cui- farisèu, èa n. (s. XVII. . . ) pharisien, enne
sine) farivòl, òla adj. 1. folâtre 2. frivole
farcidura n. f. hachis farivòla n. f. 1. baliverne 2. faribole
farcir v. farcir farlabica n. f. (fam.) falsification veire: falsifica-
farcir qualqu’un sense tapenas expr. duper cion
quelqu’un farlabicaire, aira n. (fam.) falsificateur, trice
farcit, ida adj. e n. farci, ie - cit.: Aquò fa pas res veire: falsificator
m’a dit el, avètz lo cap pro farcit de bonas causas per farlabicar v. (de l’occ. fabricar) 1. (fam.) frelater
n’aver pas besonh d’estudiar (Joan-Loís Fornèrs, s. veire: falsificar 2. falsifier
XVIII) farlanda (far -) loc. faire des siennes
fard n. m. fard farlatar v. (s. XVI..., neerlandés mejan "verlaten";
farda n. f. 1. vêtements (les) - cit.: Tot atracc. par. "farlabicar") → farlatar frelater - src.: J.
[m’annóncia] la part que prenètz a la fèsta de uèi, Ubaud, 2011, "farlatar"
òmes, femnas, filhas, gojats, vos vesi totes endimenjats, farmaceutic, ica adj. (s. XVI. . . ) pharmaceutique
las fardas [...] pus bèlas son sortidas, los ribans mirgal- farmacia n. f. (s. XVII. . . ) pharmacie
hats lusisson, e totes siatz dins la pus granda [netetat] farmacian (estudia de -) loc. il étudie pour être
(Joan Loís Fornèrs, s. XVIII) 2. effets 3. linge pharmacien
farda-pilha (far -) loc. ramasser ses hardes et farmacian, ana n. (s. XVII. . . ) pharmacien, enne
son argent au plus tôt farmacologia n. f. (s. XVIII. . . ) pharmacologie
fardar v. (s. XIV.) farder farmacologic, ica adj. (s. XIX. . . ) pharma-
fardeta n. f. layette cologique
fardolha (a la -) loc. à la hâte, en désordre farmacopèa n. f. (s. XVI. . . ) pharmacopée
farem ben loc. nous y arriverons bien farmacoterapia n. f. (s. XIX. . . ) pharma-
farfadet n. m. farfadet cothérapie
farfant, anta n. (de l’arabi) hâbleur farnacar v. manger goulûment
farfanta n. f. forfanterie veire: farfantariá farnós, osa (pl. farnoses, osas) adj. qui a le
farfantaire, aira n. 1. hâbleur 2. fanfaron visage barbouillé (enfant)
farfantariá n. f. forfanterie veire: farfanta faró n. m. chien berger (vaches) veire: labrit,
farfantejar v. fanfaronner can
farfantèla n. f. 1. éblouissement 2. berlue faron n. m. chien à vaches
farfantelar v. avoir la berlue faròt, òta (/faraud, auda) adj. e n. 1. faraud 2. co-
farfantèlas (aver de -) loc. avoir des illusions quet, ette 3. impertinent, ente
farga n. f. (s. XIII.) forge farrog (pl. farroges) n. m. (s. XVIII. . . , de l’occ.
fargar v. (s. XIII.) 1. forger 2. fabriquer 3. con- farrage X rog) farouch
cevoir farsejada n. f. farce (comédie)

239
farsejaire, aira fava ni céser (aquò non es / es pas -)

farsejaire, aira n. farceur, euse - cit.: Aquel capèl fatalista adj. e n. (s. XVII. . . ) fataliste
solet signava l’òme : un farsejaire impenitent, un tòca- fatalitat n. f. (s. XV. . . ) fatalité
suau qu’auriá fait [borrolar] sèt vilas (Leon Còrdas, fatidic, ica adj. (s. XV. . . ) fatidique
La vèspa, Òc, abr. 1951) fatiga n. f. (s. XIV. . . ) fatigue
fas (per tu -) loc. cela te regarde fatigant, anta adj. (s. XIV. . . ) fatigant, ante
fasa n. f. (s. XVII. . . ) fasi phase fatigar v. (s. XIV.) fatiguer
fasable, abla adj. faisable veire: fasedor, doira fatuitat n. f. (s. XIV.) fatuité
(arc.) - src.: Frederic Mistral, 1878: fasable fatum n. m. (s. XVIII. . . , mot latin) fatum
fasametre n. m. (s. XX.) phasemètre fau (non m’i -) loc. je n’entre pas dans ce jeu
fascicul n. m. (s. XV. . . ) fascicule fau pas de degun (me -) loc. je ne fréquente
fascinacion n. f. (s. XIV. . . ) fascination personne
fascinant, anta adj. (s. XX.) fascinaire; fascinador faube, fauba adj. fauve (couleur)
fascinant, ante faucilh n. m. martinet (oiseau)
fascinar v. (s. XVI. . . ) fasciner fauda n. f. 1. giron 2. pan de robe
fascisme n. m. (s. XX., de l’ital. fascismo) faissisme fauda de sa maire (sus la -) loc. dans les jupes
fascisme de sa mère
fascista adj. e n. (s. XX.) faissista fasciste faudada n. f. contenu du giron, du tablier
fascizacion n. f. (s. XX.) faissisacion fascisation faudal n. m. tablier - cit.: Lo meu faudal es plen
fascizant, anta adj. e n. (s. XX.) faissisant fas- de fòlas brancas : alucarem un fuòc brandal, / anem,
cisant, ante mena-nos a l’ostal (Loïsa Paulin, 1940)
fascizar v. (s. XX.) faissisar fasciser faudas d’una rauba (las -) loc. les pans d’une
fasedor, oira adj. → fasable faisable robe
faseire, eira n. (s. XII.) faiseur, euse faula n. f. (s. XIII.) fable
fasent (en -) loc. en faisant faulèl n. m. fabliau
fasètz que non tombetz / fasètz que tombetz faulièr n. m. fablier
pas loc. prenez garde de tomber fauna n. f. (s. XVIII. . . ) faune (animaux)
fasiá, lo de manca sobrariá (se cadun -) expr. si faune n. m. (s. XIV. . . ) faune (mythologie)
chacun y mettait du sien, on ne manquerait de faure d’En Caudon, quand a lo fèrre non a pus
rien carbon ! (aquò’s lo -) expr. il lui manque tou-
fasic, ica adj. (s. XX.) phasique jours quelque chose
fàstic n. m. (s. XII.) fasti 1. dégoût 2. répugnance faure, faura n. forgeron, onne
fàstic (aquò fa -) loc. c’est ennuyeux / dégoû- fauta n. f. (s. XII.) faute
tant fauta (non i a / i a pas -) loc. il n’y a pas de mal
fàstic (far -) loc. causer du dégoût fauta de (a -) loc. à défaut de
fàstic (far lo -) loc. faire le dégoûté fauta de (en -) loc. à défaut de
fàstic (n’ai un -) loc. j’en ai par-dessus la tête fauta de buòu, fan laurar l’ase expr. on fait
fàstic (non fagas tant de -) loc. ne sois pas au- selon ses moyens
tant dédaigneux fauta de mièlhs (a -) loc. faute de mieux
fastidiós, osa (pl. fastidioses, osas) adj. (s. fauta recobrada loc. faute réparée
XIV. . . ) fastidieux, euse veire: fastigós fautar v. (s. XVI. . . ) 1. fauter 2. faillir
fastidiosament adv. (s. XVIII. . . ) fastidieusement fautar de gaire (se’n -) loc. s’en falloir de peu
fastigar v. (s. XII.) 1. dégoûter 2. ennuyer fautas davant (me meton mas -) expr. ils me
3. peser (fig.) reprochent mes fautes
fastigós, osa (pl. fastigoses, osas) adj. (s. XII.) fautor, tritz (pl. fautors, trises) n. (s. XIV.) fau-
1. dégoûtant, ante veire: fastidiós 2. pesant, ante teur, euse
(fig.) fautuèlh n. m. (s. XVI. . . , del fr. fauteuil) fauteuil
fastuós, osa (pl. fastuoses, osas) adj. (s. XVI. . . ) veire: cadieral, fadestèl
fastueux, euse fava n. f. (s. XIII.) 1. fève - cit.: Siam quitis damb
fastuosament adv. (s. XVI. . . ) fastueusement les que donan del nas a la lenga mondina, tant per
fat n. m. (s. XII.) 1. fatum veire: fatum 2. destin non se poder pas emprigondir dedins la coneissença de
3. fatalité sa gràcia, coma per nos far creire qu’elis an trobat la
fat (èsser de -) loc. (s. XVII.) être pénible de fava a la còca de la sufisença (Pèire Godelin, s. XVII)
fat o diga (en bon -) loc. je touche du bois (con- 2. gland (pénis)
jurer le sort) fava (aver la -) loc. avoir la guigne (antiphrase)
fat, fada adj. e n. (s. XII.) 1. insensé 2. fou fava a la fogaça (trobar la -) loc. 1. découvrir la
fatal, ala adj. (s. XIV. . . ) fatal, ale fève 2. être chanceux
fatalament adv. (s. XVI. . . ) fatalement fava ni céser (aquò non es / es pas -) expr. cela
fatalisme n. m. (s. XVIII. . . ) fatalisme n’est rien qui vaille

240
favas al topin (botar de -) felibrenc, enca

favas al topin (botar de -) expr. réussir dans les fecondacion n. f. (s. XVIII. . . ) fegondacion fécon-
affaires dation
favas de bon còire (a las -) expr. il est aisé fi- fecondant, anta adj. (s. XVIII. . . ) fegondaire fé-
nancièrement condant, ante
favièra n. f. (s. XIII.) champ de fèves fecondar v. (s. XIV.) fegondar féconder
favòl n. m. (s. XVI.) 1. haricot veire: monja, mon- fecondator, tritz (pl. fecondators, trises) adj. e n.
geta 2. "fayot" (s. XVIII. . . ) fecondador fécondateur, trice
favor n. f. (s. XIV.) faveur - cit.: Açò siá dit de feconditat n. f. (s. XIV.) fegonditat fécondité
fregada contra les trufandièrs, en favor de la lenga fecula n. f. (s. XVII. . . ) fécule
mondina, tolosana, tolosenca, que nos a fornit de sas feculent n. m. (s. XIV.) féculent
floretas per far le ramelet que cèrca qui, per destric e feda n. f. (s. XII.) brebis veire: oelha
fòra d’afars, le vòlga véser de bon uèlh (Pèire Godelin, feda / l’oelha gamada (la -) loc. la brebis
Ramelet, s. XVII) galeuse
favor (èsser de la -) loc. être favorisé feda pòrta sa lana (cada -) expr. chacun fait ce
favor (un vent en -) loc. un vent favorable qu’il peut avec ce qu’il a
favorablament adv. (s. XIV. . . ) favorablement feda que belega pèrd un mòs (cada -) expr. il
favorable, abla adj. (s. XIV.) favorable vaut mieux faire que dire
favorir v. (s. XIV. . . ) favoriser feda, non cal pastre / cal pas pastre (a bona -)
favorit, ida adj. (s. XVI. . . ) favori, ite expr. un bon ouvrier n’a pas besoin d’être com-
favoritisme n. m. (s. XIX. . . ) favoritisme mandé
favorizar v. (s. XV. . . ) favoriser feda, per tant que siás menuda, segur seràs
fax (pl. faxes) n. m. (s. XX.) fax totjorn tonduda expr. même le plus pauvre est
fe n. f. (s. XII.) 1. foi - cit.: çò qui m’avè tocat de tira exploité
en Estieu, qu’èra la soa fe occitana, l’amor qui portava fedas tròp comptadas, lo lop las a manjadas
a la patria, e que crei que la communicava a tots los expr. à trop surveiller son bien on finit par le
qui l’apressavan e qui devienguèn los sons amics. . . perdre
(Simin Palay, 1940) 2. confiance federacion n. f. (s. XIV. . . ) fédération
fe (a la bona -) loc. de bonne foi federal (estat -) n. m. état fédéral
fe (per ma -) loc. par ma foi veire: per ma figa federal, ala adj. (s. XVIII. . . ) fédéral, ale
federalisme n. m. (s. XVIII. . . ) fédéralisme
fe de (far -) loc. faire la preuve de
federalista adj. e n. (s. XVIII. . . ) fédéraliste
fe de qualqu’un (far la -) loc. se porter garant
federalizacion n. f. (s. XVIII. . . ) fédéralisation
fe e fisança (a -) loc. en toute bonne foi
federalizar v. (s. XVIII. . . ) fédéraliser
fe que venga (non ai / ai pas -) loc. je ne crois
federar v. (s. XIX. . . ) fédérer
pas qu’il vienne
federat, ada adj. e n. (s. XVI. . . ) fédéré, ée
feblament adv. (s. XIII.) faiblement
federatiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) fédératif, ive
feble, febla adj. (s. X.) faible
federator, tritz (pl. federators, trises) adj. e n. (s.
feblesa n. f. (s. XIII.) faiblesse
XIX. . . ) fédérateur, trice
febrada n. f. accès de fièvre
fèl n. m. (s. XIII.) fiel
fèbre n. f. (s. XII.) fièvre fèl (non aver de / aver pas de -) loc. il est sans
fèbre (lo gròs de la -) loc. le paroxysme de la malice
fièvre fèl li vèrsa (la -) loc. il se fait de la bile
fèbre a mal caud (tombar de la -) loc. 1. aller de felen, ena n. petit-fils, petite fille
mal en pis 2. tomber de Charybde en Sylla félibre, felibressa n. félibre, félibresse - cit.:
fèbre manjarèla (una -) loc. un appétit dévo- Aquel parlar de ton Lauragués qu’aviás espurgat, re-
rant viscolat en l’enaurant a la dignitat de lenga, apareis-
febre nasicarda dépit concentré siá, non pas solament als pacans lauragueses, mas
febrièr n. m. (s. XII.) février encara a la [màger] part dels felibres lengadocians,
febrifugue, uga adj. (s. XVII. . . ) febrifug coma tròp sabent per lo pòble (Antonin Perbòsc, Dis-
fébrifuge cors de Castèlnòu d’Arri, 1927) ; Las femnas vièlhas
febril, ila adj. (s. XIV.) fébrile de l’automne / amassan de caulets / perqué ne dire mai
febrós, osa (pl. febroses, osas) adj. (s. XIV.) / quand vendrà lo solelh / sus cada pèira fendasclada
fiévreux, euse / se pausarà / un capèl de felibre (Andrieu Combetas,
fecal, ala adj. (s. XVI. . . ) fécal, ale Borassa, 1974)
fecond, onda adj. (s. XIII. . . ) fegond fécond, felibrenc, enca adj. (s. XIX.) félibréen, enne - cit.:
onde Aquel miracle se fasquèt simplament, coma una ròsa
fecondable, abla adj. (s. XIX. . . ) fegondable fé- espelís al solelh. Inoblidabla vesprada d’afrairament
condable felibrenc (Antonin Perbòsc, s. XX)

241
Felibritge fenial

Felibritge n. pr. Félibrige (institution littéraire femna pren cura d’el (sa -) expr. sa femme
occitane) - cit.: Lo Felibrige es establit, coma pòrta prend soin de lui
l’estatut, pèr sauvar nòsta lenga; e, en sauvant la femna pren suènh d’el (sa -) expr. sa femme
lenga sentèm au fons dau còr que gandirem de mai prend soin de lui
tot çò que fai portar la tèsta drecha a l’òme (Frederic femna vòl, Dieu o vòl (çò que -) expr. il faut
Mistral, Santa Estèla d’Avinhon, 1877) ; Al nom del écouter les désirs des femmes (galanterie)
Felibritge, me fa gaug de vos portar un salut d’amistat femnas e un aucat tenon un mercat (tres -) expr.
occitana e felibrenca (Antonin Perbòsc, Discors de trois femmes et un oison font un marché
Foish, 1896) femnas, cartas, e mai ensaladas non son jamai
felicitacion n. f. (s. XVII. . . ) félicitation pro bolegadas expr. femmes, cartes et salades
felicitar v. (s. XV. . . ) 1. féliciter veire: benastrugar ne sont jamais assez remuées
2. présenter ses vœux femnassièr adj. e n. m. homme à femmes
felicitat n. f. (s. XIV.) félicité femnum n. m. les femmes
felicitat ’s’aquò fa ta -) loc. si cela fait ton bon- femoral, ala adj. (s. XVIII. . . ) fémoral, ale
heur femorièr n. m. (s. XIV.) fumier (tas) veire: fems
felide n. m. (s. XIX. . . ) félidé fems (pl. femses) n. m. (s. XII.) fumier (matière)
felin, ina adj. (s. XVIII. . . ) félin, ine veire: femorièr
felitge n. m. 1. jaunisse 2. maladie des mou- femsa n. f. fiente
tons femur n. m. (s. XVI. . . ) fémur
felon, ona adj. e n. (s. XII.) félon, one fen n. f. (s. XII.) foin
feloniá n. f. (s. XIII.) félonie fen (lo que trabalha manja palha, lo que fa ren
femadura n. f. (s. XIV.) engrais veire: engrais manja -) expr. ce n’est pas celui qui travaille
femar v. (s. XIV.) fumer (la terre) qui profite le plus de son labeur
feme n. f. (s. XII.) femelle fen, annada de ren (annada de -) expr. année
femenin, ina adj. (s. XII.) féminin, ine de foin, année de rien
feminisme n. m. (s. XIX. . . ) féminisme fendascla n. f. crevasse (géol.) veire: fendil-
feminista adj. e n. (s. XIX. . . ) féministe hament, fendilha
feminitat n. f. (s. XIII. . . ) féminité fendasclada n. f. lézarde
feminizacion n. f. (s. XIX. . . ) féminisation fendasclar v. 1. fendre largement 2. lézarder
feminizar v. (s. XVI. . . ) féminiser fendasclat, ada adj. lézardé, ée (mur, pierre. . . )
femna n. f. (s. XI.) femme - cit.: Tot [m’annóncia] - cit.: Las femnas vièlhas de l’automne / amassan de
la part que prenètz a la fèsta de uèi, òmes, femnas, caulets / perqué ne dire mai / quand vendrà lo solelh /
filhas, gojats, vos vesi totes endimenjats, las fardas sus cada pèira fendasclada / se pausarà / un capèl de
[...] pus bèlas son sortidas, los ribans mirgalhats lu- felibre (Andrieu Combetas, Borassa, 1974)
sisson, e totes siatz dins la pus granda [netetat] (Joan fendasclatge n. m. action de lézarder, de
Loís Fornèrs, s. XVIII) ; Un libre, un chabal o una crevasser
femna se prestan pas (cartèl ironic e provocator dins fendilha n. f. (s. XIV.) 1. petite fente veire: fendas-
la bibliotèca de R. de Brossa, c. 1900) cla, fendilhament 2. crevasse (peau)
femna daurada, lèu consolada expr. une riche fendilhament n. m. (s. XIV.) 1. fendillement
veuve est souvent très courtisée veire: fendascla, fendilha 2. crevasse (peau)
femna de cabeça loc. femme de tête fendilhar v. (s. XIV.) fendiller
femna del pel blond expr. femme aux cheveux fendre v. (s. XII.) fendre
blonds fenejar v. faner (foin)
femna e flor de mai, dins un jorn la beutat se’n fenèstra n. f. (s. XII.) fenêtre
vai (de crana -) expr. la beauté est éphémère fenestra (alandar la -) loc. ouvrir en grand la
femna e fortuna viran coma la luna (temps -) fenêtre
expr. rien n’est jamais acquis fenestra (en -) loc. à la fenêtre
femna fa l’ostal (la -) expr. la femme fait la mai- fenèstra estant (de la -) loc. de la fenêtre
son fenestral n. m. (s. XII.) 1. grande fenêtre 2. baie
femna li fa de blat de luna (sa -) expr. sa femme vitrée
le trompe fenestratge n. m. (s. XIII.) fenêtrage
femna lo passa mèstre (sa -) expr. sa femme le fenestron n. m. 1. fenestron 2. lucarne
trompe fenha n. f. (s. XII.) feinte
femna lo recapta (sa -) expr. sa femme prend fenheire, eira n. (s. XII.) hypocrite veire: ipocrita,
soin de lui còltòrt
femna pecoleta (una -) expr. une femme sur le fénher v. (s. X.) feindre
retour fenial n. f. grange à foin

242
Fenícia / Fenicia ferrolh

Fenícia / Fenicia n. pr. Phénicie (anc. Pays / t’apararem a bolets roges, / car tu es la patria e tu la
d’Asie Mineure) f. - cit.: La Pamfília [Pampilia] libertat (Frederic Mistral, Calendau, 1867)
corrú, conquistè la Cilícia, / la Frígia, la Pisídia e la ferotjament adv. farouchement; férocement -
dòcta Fenícia (Pèir de Garròs, Lissandre, 1567) cit.: Ací bufa l’autan, aquí rebufa Sèrs, ací la mar
fenièra n. f. meule de foin rona, aquí le cèl trona, e tan ferotjament que le plus
fènix (pl. fenixes) n. m. (s. XII.) phénix grand de nòstres capitanis, Armand de Lòrt, non pen-
Fènix de beutat (es un -) c’est une beauté rare sava pas de mens que de far per tot jamai a catitòrba
fènix d’azard (per un -) loc. par un hasard ex- damb les peisses (Pèire Godelin, Tresena floreta, s.
traordinaire XVII)
fenolh n. m. (s. XII.) fenouil ferrada n. f. 1. ferrade 2. marquage du bétail
fenolh (tremolar coma un -) expr. trembler ferrador (clavèl -) n. m. clou à ferrer
comme une feuille ferrador, oira adj. (s. XIII.) propre à ferrer
fenolheta n. f. 1. fenouillette (sorte de pomme ferradura n. f. (s. XII.) 1. ferrure 2. fer à cheval
2. eau de vie) ferrage n. m. fourrage veire: ferratge
fenolhs (far de -) loc. manger les pissenlits par ferralha n. f. ferraille
la racine ferralhaire, aira n. ferrailleur, euse
fenomèn n. m. (s. XVI. . . ) phénomène ferramenta n. f. outils de fer
fenomenal, ala adj. (s. XIX. . . ) phénoménal ferramentas (saber ont lo diable ten sas -) expr.
feodal (sistèma -) n. m. (s. XIX.) système féodal être fin comme un renard
feodal, ala adj. (s. XV. . . , lat. med. feodalis (mot de ferrar v. (s. XII.) ferrer
formacion sabenta)) feudal féodal, ale veire: feusal ferrar (es de mal -) loc. 1. difficile à ferrer 2. fig.
- src.: Alibèrt, 1935 : "feodal". d’un caractère difficile (personne)
feodala (epòca -) n. f. (s. XIX.) époque féodale ferrar a la luna (èsser de mal -) loc. il a mauvais
feodalament adv. (s. XVI. . . , de "feodal")
caractère
feusalament; feudalament féodalement ferrar la mula loc. s’enrichir
feodalisme n. m. (s. XIX. . . , de "feodal") feusalisme; ferrar las moscas loc. être tatillon
feudalime féodalisme ferrat n. m. seau
feodalitat n. f. (s. XVI. . . , de "feodal") feusaltat; ferrat a la glaça loc. 1. ferré à glace 2. fig. prêt à
feudalitat féodalité se défendre sur telle question
ferrat a la glaça (èsser -) expr. être prêt à se
feodals (grands -) n. m. plur. (s. XIX.) grands
défendre
féodaux
ferrat a tot pè (èsser -) loc. 1. pourvoir affronter
feram n. m. (s. XIII.) animal sauvage
tous les problèmes 2. être imperturbable
feràmia n. f. les animaux sauvages veire: ferum
ferratats (a -) loc. à pleins seaux
ferratge n. m. ferrage veire: ferrage
ferida n. f. (s. XII. . . ) blessure
ferrats sus (aver los uèlhs -) loc. avoir les yeux
feriment n. m. (s. XIII.) action de blesser
intensément fixés sur
ferir v. (s. XII.) blesser
fèrre n. m. fer
fèrma n. f. (s. XIII.) ferme (exploitation) veire: fèrre (es de -) loc. c’est dur / pénible
afermar
fèrre (m’es de -) loc. 1. cela m’est pénible /
fermalh n. m. (s. XIII.) 1. fermail 2. fermoir douloureux 2. je regrette fortement
fermament adv. (s. XIII.) fermement fèrre abrandant loc. fer rougi au feu
fermament i ten loc. il y tient fermement fèrre albenc loc. fer chauffé à blanc
fermatge n. m. (s. XIII.) fermage fèrre de chaval n. m. fer à cheval
fèrme adv. ferme - cit.: Vos vòli pas far vòstre fèrre d’alisar n. m. fer à repasser
procès, mès se caduna d’aquelas se mordissiá fèrme fèrre d’èsser paure (es de -) expr. il est pénible
los pòts, veiriam fòrças bodoflas (Joan Loís Fornèrs, s. d’être pauvre
XVIII) fèrre encre n. m. fer cassant, rude
fèrme, fèrma adj. (s. XIII. . . ) fèrm ferme fèrre que branda (aver totjorn qualque -) expr.
ferment n. m. (s. XIV.) ferment se plaindre sans cesse
fermentacion n. f. (s. XVI. . . ) fermentation fèrre que li branda (a totjorn un -) expr. il a tou-
fermentar v. (s. XIII. . . ) fermenter jours quelque chose qui cloche / un problème /
fermetat n. f. (s. XII.) fermeté un pet en travers
feròç, òça (pl. feròces) adj. (s. XVII. . . ) féroce fèrres al fòc (metre los -) loc. commencer
feròçament adv. (s. XVI. . . ) férocement sérieusement
ferocitat n. f. (s. XIV.) férocité fèrres d’un can crebat (non val los quatre -) expr.
ferotge, otja adj. (s. XIV.) farouche - cit.: E tant il ne vaut rien
que lo mistrau ferotge / bramarà dins li ròcas aurotges ferrolh n. m. (s. XII.) → verrolh verrou

243
ferruga fiasco

ferruga n. f. (s. XIV.) limaille de fer fetide, ida adj. (s. XV. . . ) fétide
fersa n. f. (s. XII.) reine au jeu d’échec fètus n. m. (s. XIV.) fœtus
fertil, ila adj. (s. XIV.) fertile fèu n. m. (s. XII.) fief
fertilitat n. f. (s. XIV.) fertilité fèu n. f. 1. moment agréable 2. festin
fertilizable, abla adj. (s. XIX. . . ) fertilisable fèu (far la -) loc. faire la fête / se régaler
fertilizacion n. f. (s. XVIII. . . ) fertilisation feudista n. (s. XVI. . . , lat. med. feudista (mot de
fertilizar v. (s. XVI. . . ) fertiliser formacion sabenta)) feudiste veire: feusal
fertilizator, tritz (pl. fertilizators, trises) adj. e feusal, ala adj. e n. (s. XII.) féal, féale
n. (s. XX.) fertilizador; fertilizaire 1. fertiliseur feusar v. (s. XII. . . ) fieffer
2. fertilisant feusar v. couper la fougère
ferula n. f. (s. XIV.) férule feusat adj. m. (s. XII. . . ) fieffé
ferum n. m. 1. sauvagine veire: feràmia 2. odeur feusatge n. m. (s. XIII.) féage veire: afeusatge,
de sauvagine afeusament
ferum d’afachament n. m. odeur de sang feusatièr n. m. (s. XIII.) feudataire
ferumejar v. sentir la bête sauvage feuse n. m. → falguièra fougère
fervent, enta adj. (s. XIV.) fervent, ente feusièra n. f. terrain couvert de fougère
fervor n. f. (s. XIV.) ferveur feusina n. f. variété de fougère
fervorós, osa (pl. fervoroses, osas) adj. (s. XIV. . . ) feutrar v. (s. XIV.) feutrer
fervent, ente feutre n. m. (s. XII.) feutre (étoffe, chapeau,
fèsta n. f. (s. XIII.) fête - cit.: Tot [m’annóncia] la stylo. . . )
part que prenètz a la fèsta de uèi, òmes, femnas, fil- feval, ala adj. e n. → feusal féal, ale
has, gojats, vos vesi totes endimenjats, las fardas [...] fevatièr n. m. → feusatièr feudataire
pus bèlas son sortidas, los ribans mirgalhats lusisson, fial n. m. fil veire: filh, filar - cit.: Un jorn de
e totes siatz dins la pus granda [netetat] (Joan Loís promier abrial que son mestre l’avia enviat a Tula
Fornèrs, s. XVIII) crompar un bleston de fial de fer en coire, seguet totas
fèsta (après -) loc. après la fête las botigas de la vila per far sa comession e se’n tornet
fèsta (après -) loc. après la fête a detz oras del ser furiós contra los merchands que
fèsta (es a -) loc. il est en fête [non] an pas çò que chal per contentar las practicas
fèsta a (far -) loc. faire des démonstrations (Alfred Marpilhat, Las [fadardiás] de Marsalet, 1899)
d’amitié à ; De femnas se sarravan amb de fial e d’agulhas. De-
fèsta cambiadissa n. f. fête mobile mandavan se i aviá pas de botons de tornar cóser, de
fèsta colenta n. f. fête chômée pòchas de petaçar o de biaudas de sarcir, e mai tanben
fèsta nacionala n. m. fête nationale de farda per lavar qu’amb aquel polit temps la bugada
fèsta passada, lo fat demòra (la -) expr. après la seriá lèu seca (Joan Bodon, La Quimèra, 1974)
fête le fou reste fial (aver lo -) loc. 1. être fin 2. habile
fèsta tomba un diluns (la -) expr. la fête a lieu fial (la liga val mai que lo -) expr. ça ne vaut
un lundi rien
fèsta, cal un jorn de repaus (après tres jorns de fial d’aiga (a -) loc. à vau-l’eau
-) expr. il ne faut pas abuser des bonnes choses fial d’aiga (anar al -) loc. aller tout seul (bien
festejar v. (s. XIII.) festoyer fonctionner)
festejar lo sant de loc. célébrer la fête de fial d’aiga (aqueste prètzfait va -) expr. ce tra-
festejar los ans de loc. célébrer l’anniversaire vail marche tout seul
de veire: anniversari fial d’aiga (aqueste prètzfait va a -) expr. ce tra-
festenal n. m. grande fête vail marche tout seul
festival adj. e n. m. (s. XIV.) festival fial de (far -) loc. tirer parti de
festivitat n. f. (s. XIV.) festivité fial de còser n. f. fil à coudre
fetal, ala adj. (s. XIX. . . ) fœtal, ale fial de l’espasa (al -) loc. au fil de l’épée
fetge n. m. (s. XIII.) foie fial dreit (anar -) loc. aller tout droit
fetge (aver de -) loc. avoir du culot / courage fial d’eissut (non ai un / ai pas un -) expr. 1. je
fetge de (aver lo -) loc. avoir l’audace de suis trempé de sueur 2. être en nage
fetge de me dire aquò ! (as lo -) expr. tu oses fial en cordura (de -) loc. de fil en aiguille
me dire cela fial en correja (de -) loc. de fil en aiguille
fetichaire, aira n. (s. XIX. . . ) féticheur fial en veta (de -) loc. de fil en aiguille
fetiche n. m. (s. XVII. . . , del port. "feitiço") fétiche fial per agulha loc. de fil en aiguille
fetichisme n. m. (s. XVIII. . . ) fétichisme fials de raspalh n. m. plur. fibres de chanvre /
fetichista adj. e n. (s. XIX. . . ) fétichiste chènevotte
fetichizacion n. f. (s. XX.) fétichisation fiasco n. m. (s. XIX. . . , mot italian) fiascò fiasco
fetichizar v. (s. XX.) fétichiser veire: mèuca

244
fibra filarmonia

fibra n. f. (s. XIV. . . ) fibre fidèlament adv. (s. XVIII. . . ) fiselament fidèle-
fibrariá n. f. (s. XX.) fibrerie (bois) ment
fibrilla n. f. (s. XX.) fibrilha fibrille (anat. et fidelitat n. f. (s. XIV.) fiseltat fidélité - src.:
bois) Achard (1785): "fidelita"
fibrillacion n. f. (s. XX.) fibrilhacion fibrillation fidelitat (auta -) n. f. haute fidélité
fibrillar, ara adj. (s. XIX.) fibrillaire (méd.) fièch (a -) loc. à la file, sans choisir
fibrina n. f. (s. XIX.) fibrine (chim.) fièr coma Berreta loc. (s. XVII.) fier comma Arta-
fibrinemia n. f. (s. XX.) fibrinémie (méd.) ban
fibrinogèn n. m. (s. XIX. . . ) fibrinogène (méd.) fièr gusàs (es un -) expr. c’est un fieffé coquin
fibrinolisi n. f. (s. XX.) fibrinolyse (méd.) fièr, fièra adj. (del francés) fièr, fière veire: gloriós
fibrinós, osa (pl. fibrinoses, osas) adj. (s. XIX. . . ) fièra n. f. foire
fibrineux, euse (méd.) fièra (far bona -) loc. faire une bonne affaire
fibroblast (pl. fibroblastes) n. m. (s. XX.) fibrob- fièra dels trucs (es la -) loc. c’est un jeu brutal
laste (méd.) fieral n. m. champ de foire
fibrocartilage n. m. (s. XX.) fibrocartilatge fibro- figa n. f. 1. figue 2. fam. lèvre de la vulve veire:
cartilage (méd.) escartafiga
fibrociment n. m. (s. XX.) fibrociment figa ! (per ma -) loc. par ma foi (euphémisme)
fibroïde, ïda adj. (s. XX.) fibroïde veire: per ma fé
fibroïna n. f. (s. XX.) fibroïne (biol.) figa (far la -) loc. 1. narguer 2. se moquer
figa d’ase n. f. figue sauvage
fibròma n. m. (s. XIX. . . ) fibrome
figa ni rasim (èsser ni -) loc. équivoque (être)
fibromialgia n. f. (s. XX.) fibromyalgie
figas (non turariá un ase a còps de -) expr. il
fibrós, osa (pl. fibroses, osas) adj. (s. XVI. . . ) fi-
n’est pas très énergique
breux, euse
figas d’un autre panièr (son -) loc. c’est une
fibroscòpi n. m. (s. XX.) fibroscope
autre affaire
fibroscopia n. f. (s. XX.) fibroscopie
figas d’un autre panièr (son de -) loc. c’est une
fibrovascular, ara adj. (s. XX.) fibrovasculaire
autre paire de manches
fica-li un patac ! expr. frappe-le ! figas per ton nas (de -) loc. 1. cela t’est passé
ficar v. (s. XIII.) 1. ficher 2. enfoncer sous le nez 2. ce n’est pas pour toi
fiçar v. (s. XIII.) 1. piquer (insecte) 2. fig. vexer figuièr n. m. figuier
ficar sulcuol ! (te vau -) expr. je vais te donner figura n. f. (s. XIII.) figure (représentation)
une fessée figura de papièr loc. figure blême
ficar sus las ancas ! (te vau -) expr. je vais te figurable, abla adj. (s. XIV.) figurable
donner une fessée figuracion n. f. (s. XIV.) figuration
ficar un papachat (se’n -) expr. s’en ficher une figurar v. (s. XIV.) figurer
ventrée figurat, ada adj. (s. XIV. . . ) figuré, ée
ficar una pila expr. flanquer une raclée figuratiu, ive adj. (s. XIV.) figuratif, ive
ficat es coma cacaròt per vendèmias (es -) expr. figurativament adv. (s. XIV.) figurativement
il est mal habillé figure de relèu loc. figure en relief
ficat l’alhada (me’n soi -) expr. j’en suis pour fila n. f. file
mes frais fila (a la -) loc. à la file
ficcion n. f. (s. XIV.) fiction filachon n. m. filament (textile)
ficha n. f. fiche filadoira n. f. fileuse (machine)
fichar v. ficher filadura n. f. matière à filer
fichièr n. m. fichier filaire, aira n. fileur, euse (personne)
ficre v. foutre (euphémisme). Triv. filament n. m. filament (méd.)
fictici, fictícia adj. (s. XVIII. . . ) fictif filandrós, osa (pl. filandroses, osas) adj. filan-
ficticiament adv. (s. XV. . . ) fictivement dreux, euse
ficut (aquò es -) loc. c’est fichu filantròp, òpa n. (s. XIV. : « philantropos ») philan-
fidèl (aquò’s -) loc. c’est véridique thrope
fidèl, èla adj. (s. XVII. . . , lat. fidelis (mot de forma- filantropia n. f. (s. XVI. . . ) philanthropie
cion sabenta)) fisèl fidèle - cit.: E pasmens lo brave filantropic, ica adj. (s. XVIII. . . ) philanthropique
curat, / tant [carit] e tant onorat / de sa pichòta tro- filar v. filer (la laine)
pelada, / aviá son anma entaïnada. Cregatz qu’èra pas filar prim loc. économiser petitement
sens rason, / car lo dimenge, a son sermon / pauquis filar son camin loc. poursuivre son chemin
de fidèls [assistissián] / e los pus [exactes] i roncavan filar, debana (qual non pòt -) expr. chacun son
(Aquiles Mir, lo curat de Cucunhan, s. XIX) - src.: rôle
Achard (1785) : "fidèou, èla" filarmonia n. f. (s. XIX. . . ) philharmonie

245
filarmonic, ica fin de tot (a la -)

filarmonic, ica adj. (s. XVIII. . . , de l’italian) phil- filmografia n. f. (s. XX.) filmographie
harmonique filologia n. f. (s. XIV. . . ) philologie
filat n. m. filet (à mailles) filologic, ica adj. (s. XIX. . . ) philologique
filatelia n. f. (s. XIX. . . ) philatélie filològue, òga n. (s. XVI. . . ) filològ philologue -
filatelic, ica adj. (s. XX.) philatélique cit.: En fòra d’aquel cas, qualques mots sabents pòdon
filatelista n. (s. XX.) philatéliste servar e final : filosòfe, teosòfe, fotografe, catalògue,
filatura n. f. (s. XVIII. . . ) filature (usine) filològue, fonografe, regionalisme (Loís Alibèrt, Le
filava, ara debana (Marta -) expr. 1. il y a un lengadocian literari, 1923) ; Quan èri dròlle, en efèit,
temps pour tout 2. une chose après l’autre lo men pair, qui n’èra pas un medievista ni tanpòc
filh, filha n. (s. XII.) 1. fils veire: fial - cit.: Tot un filològue mès un òme intellectualament curiós,
[m’annóncia] la part que prenètz a la fèsta de uèi, aubèrt, letraherit e de recargue poèta occitan, be’m
òmes, femnas, filhas, gojats, vos vesi totes endimen- disèva que’s podèva léger la Chanson de Roland de
jats, las fardas [...] pus bèlas son sortidas, los ribans duas faiçons diferentas: sia a la francesa, sia a la gas-
mirgalhats lusisson, e totes siatz dins la pus granda cona (Pèire Bèc, 2014, p. 5). - src.: Mistral, 1878:
[netetat] (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII) 2. fille "filoulogue".
filha (desbaratar una -) loc. marier mal une fille filosofar v. (s. XIV.) philosopher
filha abalida loc. fille pubère (élevée) filosòfe, òfa n. (s. XIII. : « philosophe ») filosòf
filha del capèl roge (la) expr. la fille au chapeau philosophe - cit.: « so que pot esser proat / per es-
rouge critz de nostres majors / de felosophes o doctors »
filha en calh loc. fille non formée (Trobador anonime); « aquist eran agut philosophe
filha maridada, fòrça galants expr. il y a tou- nomat » (Vida de S. Honorat); Enfin l’an trapat, lo
jours des volontaires quand l’affaire est réglée filosòfe de la non-violéncia, crestian de subrepés! E
filha pas tant filha (una -) expr. une fille déver- quand siás teorician, se sap ben que l’essencial per tu
gondée es pas tant la victòria de ta lucha que lo triomfe de la
filha recaptada loc. fille rangée teoria (Joan Larzac, Aici e ara, mai de 1979)
filha va sovent plorant lo rire de i a un an (la -) filosofia n. f. (s. XIII.) philosophie
expr. ne pas croire toutes les promesses filosofic, ica adj. (s. XIV. . . ) philosophique
filhastre n. m. (s. XII.) beau-fils filosoficament adv. (s. XIV. . . ) philosophique-
filheta n. f. fillette veire: filhòta - cit.: De drol- ment
lassas dau MLF se vougueron prene Anna Maria e filtrabilitat n. f. (s. XX.) filtrabilité
Maria Anna amb élei sota l’escapa que la civilizacion filtrable, abla adj. (s. XX.) filtrable
occitana es tradicionalament fallocentrica, la pròva filtracion n. f. (s. XVI. . . ) 1. filtration 2. filtrage
n’eran aquelei quatre masclàs que s’eran cargat doas filtrar v. (s. XVI. . . ) filtrer
filhetas sens pensar de li fisar lo volant (Robèrt Lafònt, filtre n. m. (s. XVI. . . ) filtre (café. . . )
1984)
fin n. f. fin - cit.: La filha d’un bon artisan / pòrta
filhòl n. m. fête à l’occasion d’un baptême veire: de pèrla de tot bèla, / de gants a la mòda novèla / e de
baptisme, batejalhas - cit.: . . . per las permenadas, fin [aur] un gròs carcan (Pèire Godelin, Ramelet, s.
musicas, [vespralhas], parauletas de sucre, presents, XVII)
filhòls, bals, [balets], corsas de baga e totas [aperte-
fin (a la -) loc. finalement
nenças] amorosas (Peire Godelin, s. XVII).
fin (es un -) loc. c’est un fin renard
filhòl (far -) loc. être invité à un baptème
fin (far del -) loc. faire le malin
filhòl, òla n. (s. XII.) filleul, eule
fin (mala -) n. f. mauvaise fin
filhòta n. f. (s. XIX. . . ) 1. (triv.) fiote veire: filheta
2. homosexuel fin coma la mandra loc. rusé comme un renard
filiacion n. f. (s. XIV.) filhacion filiation fin coma una arna loc. rusé comme. . .
filial, ala adj. (s. XIV.) filhal filial, ale fin compaire (un -) loc. un rusé compère
filiala n. f. (s. XX.) filiale fin contra fin non fa dobladura / fa pas
filièra (tot d’una -) loc. à la file dobladura expr. à malin, malin et demi
filigrana n. f. (s. XVII. . . ) filigrane fin còr de l’estiu (al -) loc. au cœur même de
filigranar v. (s. XIX. . . ) filigraner l’été
filloxèra n. f. (s. XIX. . . ) filloxerà phylloxéra - cit.: fin d’alen (a -) loc. à bout de souffle
Quand la filloxèra tuèt la vinha, èrem cinc dròlles a fin de (a -) loc. afin de
l’ostal, ieu lo pus jove, e l’ainat tot just s’aviá la fòrça fin de (far -) loc. en finir avec
de téner l’esteva (Leon Còrda, Sèt pans, 1977) fin de (per a -) loc. afin de
filmar v. (s. XX.) filmer fin de se (far -) loc. mettre fin à ses jours
filmatge n. m. (s. XX.) filmage fin de setmana (la -) loc. le week end veire: di-
filme n. m. (s. XIX. . . ) film film menjada
filmografe, afa n. (s. XX.) filmograf filmographe fin de tot (a la -) loc. au bout du compte

246
fin del mestièr (lo -) fiuladís (pl. fiuladisses)

fin del mestièr (lo -) les secrets / ficelles du fisa-te aquí ! loc. compte là dessus !
métier fisable (l’avèm -) loc. il nous est dévoué
fin finala loc. adv. finalement veire: finalament fisables (d’amics -) loc. des amis sûrs
fin finala (en -) loc. en somme fisança n. f. (s. XII.) confiance
fin mandrat (es un -) loc. c’est un fin renard fisança (a -) loc. en toute sécurité
fin ni pausa (sense -) loc. 1. sans cesse veire: fisança (a fe e -) en toute confiance
sense relambi, a tengut 2. sans répit fisança de qualqu’un (anar sus la -) loc. se fier
fin ni pausa fins que (non aver -) expr. n’avoir à quelqu’un
ni paix ni trêve jusqu’à ce que fisançós, osa (pl. fisançoses, osas) adj. (s. XIII.)
fin ni tèrme (sense -) loc. d’une étendue illim- confiant, ante
itée fisançosament adv. (s. XIII.) 1. de confiance
fin pelegrin (es un -) loc. c’est un rusé 2. avec confiance
fin pelissièr (es un -) loc. c’est un rusé fisar v. (s. XII.) 1. fier 2. confier - cit.: De drollassas
fin, fina adj. 1. fin, fine 2. précis, ise 3. rusé, ée dau MLF se vougueron prene Anna Maria e Maria
fin, ni pausa (ni -) loc. sans répit Anna amb élei sota l’escapa que la civilizacion occi-
final, ala adj. e n. (s. XII. . . ) final, ale tana es tradicionalament fallocentrica, la pròva n’eran
finalament adv. (s. XIII. . . ) finalement aquelei quatre masclàs que s’eran cargat doas filhetas
finament adv. (s. XII.) finement sens pensar de li fisar lo volant (Robèrt Lafònt, Fèsta,
finança n. f. (s. XIII.) finance 1984)
finançament n. m. (s. XIX. . . ) financement fisar (qui non se fisa, non es de -) expr. qui
finançar v. (s. XVI. . . ) financer n’accorde pas sa confiance n’est pas digne de la
financièr, ièra n. (s. XVIII. . . ) financier, ière recevoir
financièrament adv. (s. XIX. . . ) financièrement fisar de (se tròp -) loc. présumer de
finaudèl, èla adj. malin, igne fisar de qualqu’un (se -) loc. se fier à quelqu’un
finesa n. f. (s. XII.) 1. finesse 2. pureté fisar de son amic (se -) loc. se fier à un ami
finfa (es en -) loc. il est ivre de joie fisar las fedas a la garda del lop expr. mal
finfa (èsser en -) loc. être dans la prospérité placer sa confiance
finida ! (amb aquò, bèla -) loc. finissons-en là ! fisar sus qualqu’un (se -) loc. se reposer sur
finimond n. f. fin du monde quelqu’un (se)
finir v. finir veire: acabar fisariam la canha (non li -) expr. c’est un mau-
finir sa bancada loc. terminer sa tâche vais médecin
finirà pel palhàs loc. il finira sur la paille fisc n. m. (s. XII.) fisc
fins (a totas -) loc. 1. en tout cas 2. à la fin des fiscal (fraudament -) n. m. fraude fiscale (jur.)
fins f.
fins a loc. prep. jusqu’à fiscal, ala adj. (s. XV.) fiscal, ale
fins a l’asuèlh loc. à perte de vue fiscalament adv. (s. XVIII. . . ) fiscalement
fins a l’ametlon loc. jusqu’à la moëlle fiscalista n. (s. XX.) fiscaliste
fins a tant que loc. jusqu’à ce que fiscalitat n. f. (s. XVIII. . . ) fiscalité
fins ara loc. jusqu’à maintenant fiscalizacion n. f. (s. XX.) fiscalisation
fins que loc. conj. jusqu’à ce que fiscalizar v. (s. XX.) fiscaliser
fins que de loc. même de fisi (d’aquò me -) expr. j’en suis assuré
finta n. f. (s. XVII.) fable mythologique (ar- fisic, ica adj. (s. XIV. . . ) physique
chaïsme) - cit.: La finta ditz que Siringa, Nimfa fisica n. f. (s. XIV.) physique (science)
boscassièra, perseguida de Pan, [foguèt], a sa meteissa fisicament adv. (s. XIV. . . ) physiquement
pregària, cambiada en canavièra salvatja (Pèire fisician, ana n. (s. XIV.) physicien, enne
Godelin, Ramelet, s. XVII) fisionomia n. f. (s. XIV.) physionomie
fintanèla (far -) loc. faire le guet fissar los uèlhs loc. fixer les yeux
fintat (téner de -) loc. tenir à l’œil fissil, ila adj. (s. XVI. . . ) fissile
fiòla n. f. (s. XIV. : « fiala ») fiole fisson n. m. (s. XIV.) 1. aiguillon, épine - cit.:
fion n. m. 1. bonne tournure 2. brocard 3. mot Verament òc, coma se la ròsa muscadèla rèsta de nos fi-
piquant uletar le nas e les uèlhs encara que le tavar a cabussets
fion de (al -) loc. à la manière de rebonda le fisson dins [sos extasis amoroses] (Pèire
firmament n. m. (s. XIV.) firmament Godelin, s. XVII) 2. dard
fisa (aver -) loc. 1. avoir bon espoir 2. compter fisson (a bon -) loc. il est médisant
sur fistula n. f. (s. XIV.) fistule
fisa (se téner -) loc. 1. avoir bon espoir fitas (aver las -) loc. avoir l’onglée
2. compter sur fitofague, ga adj. (s. XIX. . . ) fitofag phytophage
fisa-te a aquesta ! loc. compte là dessus ! fiuladís (pl. fiuladisses) n. m. sifflement

247
fiulaire, aira flocon

fiulaire, aira n. siffleur, euse carguèt en naissent ? Vos vòli pas far vòstre procès,
fiular v. siffler mès se caduna d’aquelas se mordissiá fèrme los pòts,
fiular coma una calandra loc. siffler comme. . . veiriam fòrças bodoflas (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII)
fiulèl n. m. sifflet (objet) flatar lo jòc loc. laisser quelqu’un gagner au
fiulet n. m. coup de sifflet jeu
fiuleta pauròt ! loc. tu peux te fouiller ! flatariá n. f. (s. XIII.) flatacion flatterie
fiuletar loc. charmer veire: fiular flati pas (non lo vos -) loc. je ne vous cache pas
fixacion n. f. (s. XVI. . . ) fixation la vérité
fixament adv. (s. XIV.) fixement flatingas n. f. plur. → flatariás flatteries (fam)
fixar v. (s. XVIII. . . ) fixer (un clou. . . ) flatingas (far -) loc. amadouer veire: amanhagar
fixatiu, iva adj. e n. m. (s. XIX. . . ) fixatif, ive
fixator, tritz (pl. fixators, trises) adj. e n. (s. XX.) flaujolar v. (s. XIII.) flûter
fixador fixateur flaüta n. f. (s. XIV.) flûte (instrument)
fixe, fixa adj. (s. XVII. . . ) fixe flaüta (sonar de la -) loc. jouer de la flûte
fixitat n. f. (s. XVII. . . ) fixité flaüta de crestaire n. f. flute de Pan - cit.: Pan,
flac (aver lo -) loc. être sans force per se far solaç e se brembar totjorn de sa mestressa
flac coma una tela loc. mou comme une chiffe avalida, [copèt] de canèls, e [los ajustèt amb] de cera
flac coma una tripa loc. mou comme une chiffe a mòda d’una flaüta de crestaire (Pèire Godelin, s.
flaçada (far la -) loc. lâcher pied XVII)
flacat (non a / a pas -) loc. il n’a pas faibli flaütaire, aira n. joueur de flûte
flagèl n. m. (s. XIV.) fléau flaütar v. (s. XIV.) 1. jouer de la flûte 2. dire crû-
flagellacion n. f. (s. XIV. . . ) flagellation ment sa pensée
flagellar v. (s. XIII.) flageller flaütat dètz èuros (aquò li a -) loc. il en a eu
flairar v. (s. XII.) flairer pour dix euros
flairor n. f. (s. XII.) odeur flaütèl n. m. (s. XII.) fifre
flama n. f. (s. XII.) flamme flaütòl n. m. (s. XII.) flageolet
flambar v. (s. XVII. . . ) flamber flebiti n. f. (s. XIX. . . , del francés) phlébite
flambar coma de palha loc. flamber comme. . . flècha n. f. (s. XII.) → matràs flèche veire: sageta,
flambar coma un luquet loc. flamber comme. . . vira, passador - cit.: E se prenèm [indiferentament]
flambèl (es un -) loc. c’est un homme sans matràs, matrassina, passador, vira, trait, coma dard,
pareil sagette, flesche, traict, quarelle [...], segon [lo] besonh
flambuscar v. flamber (une volaille) del vèrs (Pèire Godelin, s. XVII). En realitat, sageta,
flame / crane (èsser -) loc. être élégant flècha, trait e cairèl son d’autres sinonimes occitans.
flame nòu loc. flambant neuf flechiment n. m. (s. XIV. . . ) fléchissement
flamejar v. (s. XII.) flamboyer flechir v. (s. XIV.) 1. fléchir 2. détourner
flamenc n. m. flamant (oiseau) veire: flama flèuma n. f. (s. XIII. : « flegma ») flegme (humeurs)
flamenc, enca adj. e n. m. flamand, ande (peu- fleumatic, ica adj. (s. XIV. : « flegmatic ») flegma-
ple, langue. . . ) tique
flamina n. m. (s. XIV.) flamine flexibilitat n. f. (s. XIV.) flexibilité
flanc n. m. flanc flexible, ibla adj. e n. m. (s. XIV. . . ) flexible
flaquièra n. f. faiblesse veire: flac - cit.: Escrivans flòc n. m. 1. houppe 2. fine fleur - cit.: Mes ne
aujòls, de qui [l’esperit] comol de raras invencions ten manca pas jamès de díser hòrt a qui vòu l’enténer :
tant de plaça per totis les camins de la sciéncia, que "L’Armanhac [licor] qu’ei lo flòc e lo renom de la Gas-
[dificilament] òm pòt passar per un [subjècte] comun conha" (Raimond Lajús, Armanhac II, 1991) 3. flo-
sense vos tustar, plàcia vos agradar que, de la fòrça con 4. touffe 5. bouquet
de qualqu’una de vòstras autoritats, ieu piège nòstra flòc (a -) pêle-mêle
flaquièra (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII). flòc (far son -) loc. faire son profit
flaquièra (aver la -) Indolent (être) flòc (tot d’un -) loc. tout d’une pièce
flascon n. m. flacon - cit.: [Sénher], respondèc un flòc sus qualqu’un (far lo -) loc. damer le pion
per tots (en virant la trumada damb una pefonariá), à quelqu’un
ai páur que vos aurián melhor netejat la farda, se flòca n. f. touffe (de cheveux)
forradura de flascon nos avèssa mai escalfat le casco flocada de las dòmnas n. f. parure des femmes
(Pèire Godelin, Contra, s. XVII) flocar v. 1. orner, parer 2. garnir de houppes,
flataire, aira n. (s. XIII.) flatteur, euse pompons
flatar v. (s. XII. . . ) flatter - cit.: La castetat, mas sòrs, flocassejar v. tomber à gros flocons
es la pus bèla [paradura] qu’una [nòvia] pòsca portar flocon n. m. 1. flocon 2. houppe
al leit nupcial. E ! quna de vosautras [se] pòt flatar floquejar v. 1. tomber à flocons 2. parsemer de
de n’aver pas sulhat aquela rauba blanca que Dieus i couleurs - cit.: Los cocuts alucan candèlas sus los

248
floquejar fòc del cèl dins la pèl del ventre (a lo -)

taps, las primavèras e las margaridetas floquejan, lo flotar v. flotter (bateau. . . )


cocut canta au bòsc, lavetz la vinha que i va de bon còr flotason n. f. flotacion flottaison
e los sharments e’s doblan d’ua setmana a l’auta tot lo flotejar v. 1. flotter 2. ondoyer
mes d’abriu (Raimond Lajús, Armanhac II, 1991) fluctuacion n. f. (s. XII. . . ) fluctuation
flor n. f. (s. XII.) fleur veire: flors - cit.: Nom imag- fluïde, ïda adj. e n. m. (s. XIV. . . ) fluide
inat de mestressa, coma Clorís, Filís, Florís. E se fluïdificacion n. f. (s. XIX. . . ) fluidification
tira de liri, flor conescuda autrament Ròsa de Junon. fluïdificar v. (s. XIX. . . ) fluidifier
Tot del long au ditz un brave medecin (Pèire Godelin, fluïditat n. f. (s. XVI. . . ) fluidité
Contra, s. XVII) ; Colatz la fèsta de santa Ceselha, fluir v. (s. XIV.) fluer
patrona d’aquesta glèisa, qu’après aver gardat la flor flume n. m. (s. XII. : « flum ») 1. fleuve veire: fluvi
de sa virginitat tota sa vida, finiguèt per versar son 2. grande foule
sang per la glòria de Jèsus Crist (Joan-Loís Fornèrs, s. flume navigable n. m. fleuve navigable
XVIII) flume que pòrta batèus loc. → flume navigable
flor (d’a -) loc. à fleur fleuve navigable
flor (en -) loc. en fleur fluòr n. m. (s. XVIII. . . ) fluor
flor a flor loc. à niveau flus, flussa (pl. flusses, flussas) adj. 1. lâche
flor de loc. à fleur de / près de veire: flac 2. flasque (lin, soie, laine. . . )
flor de ben (de -) loc. un excellent fonds de flush n. m. (s. XX., mot anglés) flush (poker)
commerce fluvi n. m. (s. XII.) fleuve veire: flume
flor del liri n. f. fleur de lys fluvial, ala adj. (s. XIV.) fluvial, ale
flor del plan dire (es la -) loc. ce sont des flux (pl. fluxes) n. m. (s. XIV.) 1. flux (écoulement
paroles persuasives 2. marée 3. t. de physique)
flor dels òmes (la -) loc. l’élite des hommes. . . fluxar v. (s. XX.) fluxer
flor non fa la prima (una -) une hirondelle ne fluxatge n. m. (s. XX.) fluxage
fait pas le printemps fluxion n. f. (s. XVII. . . ) fluxion
flòra n. f. (s. XVIII. . . ) flore fluxmètre n. m. (s. XX.) fluxmètre
flòra (èsser la -) être le dindon de la farce fobia n. f. (s. XIX. . . ) fòbia phobie
florada n. f. la fleur (élite) fobic, ica adj. (s. XX. . . ) phobique
florada coma una pruna (es -) elle a un teint fòc n. m. feu - cit.: Tot vos rend [obesissença], / la
de rose Tèrra, l’Aire, le Fòc ; / Satan en vòstra presença / es
floret botonat (a -) loc. à fleurets mouchetés costrent de quitar le lòc ; fasètz qu’armats de coratge /
floreta n. f. (s. XII.) fleurette - cit.: Açò siá dit de evitem son esclavatge (Bertomieu Amilhan, Exercici
fregada contra les trufandièrs, en favor de la lenga de la fe, 1673)
mondina, tolosana, tolosenca, que nos a fornit de sas fòc ! (a -) loc. au feu !
floretas per far le ramelet que cèrca qui, per destric e fòc (botar -) mettre le feu
fòra d’afars, le vòlga véser de bon uèlh (Pèire Godelin, fòc (es a -) loc. c’est trop cher
Ramelet, s. XVII) fòc (far -) loc. aire du feu
flòri (far -) faire florès fòc (i anar de -) loc. avec feu
florin n. m. (s. XIV.) florin fòc (metre -) loc. metre le feu
florir v. (s. XII.) fleurir - cit.: Traucant sols la rauba fòc (ne metriái la man sul -) loc. j’en mettrais
cendrosa / que s’estend, los albres, quilhats, / d’aquela la main au feu
posca farinosa / florits pertot, son abilhats (Paul Fro- fòc a las estopas (metre -) loc. mettre le feu aux
ment, Nadal, 1897) poudres
florit, ida adj. fleuri, ie - cit.: Aviá panat del parpal- fòc a l’ola (far -) loc. garder la maison pendant
hòl / la talha fina, al rossinhòl / son parlar florit de l’absence de. . .
mistèri (Paul Froment, Fantasia, 1899) fòc amb d’estopas (atudar lo -) loc. jeter de
floronc n. m. (s. XIV.) furoncle l’huile sur le feu
floroncós, osa (pl. floroncoses, osas) adj. (s. XIV.) fòc brandal n. m. grand feu
furonculeux, euse fòc de boca / de lenga (lo -) loc. la vivacité de
flors n. f. plur. 1. menstrues veire: flor 2. règles la parole
flors del mes de març (son -) ce sont des es- fòc de cambòrlas (far un -) loc. faire un feu de
poirs fragiles paille
flòt n. m. flot fòc de clarjàs n. m. feu de forge
flòta n. f. flotte (navires) fòc de Dieu n. m. un foudre de guerre
flòta (en -) loc. 1. en troupe 2. à flòt fòc del cèl aquel dròlle (aquò’s lo -) expr. cet
flòta de peisses n. f. banc de poissons enfant est plein de vivacité
flòtament n. m. flottement fòc del cèl dins la pèl del ventre (a lo -) expr. il
flotant, anta adj. flotaire flottant a le diable au corps

249
fòc e fum (far -) fondamenta

fòc e fum (far -) loc. faire le diable à quatre fòl de rire (n’i a per venir -) loc. c’est à mourir
fòc e sang (a -) loc. à feu et à sang de rire
fòc grèc (èsser totjorn dins lo -) loc. être tou- fòl estacador n. m. fou à lier
jours en émoi fòl, fòla adj. e n. fou, folle - cit.: Lo meu faudal
fòc que lo fum non sòrte (tant prigond non se es plen de fòlas brancas : alucarem un fuòc brandal, /
fa lo -) expr. la vérité finit toujours par sortir anem, mena-nos a l’ostal (Loïsa Paulin, 1940)
du puits fòla demanda, cap de responsa (a -) loc. à sotte
fòc que plòu (aquò’s de -) expr. le soleil est question, point de réponse
brûlant fòlament adv. follement
fòc sense fum (far veire -) expr. raconter des folariás (son de -) loc. ce sont des folies
balivernes folastre (èsser -) loc. être folâtre
fòca n. f. (s. XIV.) phoque (n. m.) folastre, astra (pl. folastres, astras) adj. folâtre
focal, ala adj. (s. XIX. . . ) focal, ale veire: afocal folat n. m. foulard
focalizacion n. f. (s. XIX. . . ) focalisation folca n. f. foulque (oiseau)
focalizar v. (s. XX.) focaliser folclòre n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) folclòr folk-
focar v. feu (attiser le) lore
focèu, èa adj. (s. XIX. . . ) phocéen, enne folcloric, ica adj. (s. XIX. . . ) folklorique
focomètre n. m. (s. XIX. . . ) focomètre folclorista n. (s. XIX. . . ) folkloriste
focometria n. f. (s. XIX. . . ) focométrie folejar v. (s. XIII.) faire des folies
focometric, ica adj. (s. XIX. . . ) focométrique foliacion n. f. (s. XVIII. . . ) folhacion foliation
fòcus n. m. (s. XX., del latin) foyer (physique) foliat, ada adj. (s. XVIII. . . ) folhat folié, ée
foet n. m. (s. XVI. . . , del francés) fouet foligaud (èsser -) loc. être folâtre
foetar v. (s. XVI. . . , del francés) fouetter fòlio n. m. (s. XVII. . . , del latin) foliò folio
fòga n. f. foga fougue - cit.: E d’a genolhons sus lo fólzer n. m. foudre - cit.: Ja levava l’un pè, le
lièch, desnuda coma una victòria, piquèt de las mans descarat [colòs], / per sautar dins le cèl vesin de quatre
amb una fòga de manida (Max Allier, L’Emperau, pams, / quand Jupitèr sasic un fólzer de tres brancs. . .
1977) (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII)
fòga de la fèbre (la -) loc. le paroxysme de la fólzer de guèrra n. m. foudre de guerre
fièvre fomentacion n. f. (s. XIV.) fomentation
fòga de la malautiá (la -) loc. le fort d’une mal- fomentar v. (s. XIV.) fomenter
adie fomentator, tritz (pl. fomentators, trises) n. (s.
fogaça n. f. (s. XIII.) 1. fouace 2. fougasse XVII. . . ) fomentateur
fogaça (far -) loc. 1. échouer à un examen / aux fonccion n. f. (s. XVI. . . ) fonction - cit.: L’article
élections 2. être bredouille 3. faire fiasco mai interessant, de nòstre vejaire, es una analisi com-
fogaça (rendre pan per -) loc. rendre la pareille parada de la plaça e de la fonccion dels tèxtes literaris
fogaça (trobar la fava a la -) loc. trouver la fève dins los manuals recents d’anglés e d’alemand (Clara
fogacièr, èra n. fouacier Torrelhas, Lenga e païs d’òc, 1997, n° 31)
fogada n. f. focada foucade fonccion (far -) loc. faire du profit
fogairon n. m. 1. petit foyer 2. âtre 3. feu de fonccional, ala adj. (s. XIX. . . ) fonctionnel
joie - cit.: Avalisca le gus de qui la man profana / fonccionament n. m. (s. XIX. . . ) fonctionnement
ven de ronçar pel sòl l’autar de la vertut ! / Son còp fonccionar v. (s. XVII. . . ) fonctionner
passa lo còp d’aquel autre perdut / que fèc [faguèt] un fonccionari, ària n. (s. XVIII. . . ) fonctionnaire
fogairon del temple de Diana (Pèire Godelin, Ramelet fonccionarizar v. (s. XX.) fonctionnariser
Mondin, s. XVII) 4. feu de peu de durée fonda n. f. (s. XV. . . ) 1. fonte (métal) veire: fronda
fogairon (passar al -) loc. purifier par le feu 2. fusion
fogal n. m. (s. XIII.) foyer (maison) veire: foguièr fonda sus (donar -) loc. fondre sur quelqu’un /
quelque chose
fogatge n. m. (s. XIV.) fouage fondacion n. m. (s. XIV.) fondation (création,
foguèsses vengut loc. même si tu étais venu œuvre, organisme. . . ) veire: fondamenta
foguièr n. m. foyer (âtre) veire: fogal fondament n. m. (s. XIII.) 1. fondement - cit.:
foira n. f. → colica colique veire: diarrèa Mentretant, lo que fa la doctrina abans vèspras, se
fòire v. 1. piocher veire: fòser 2. enfouir poirà servir dels fondaments del Salut que trobarà
Foish / Foix n. pr. Foix (ville, 09) p. 38 (B. Amilhan, Lo tablèu de la vida del perfèit
fojaire de mar n. m. loup de mer (marin) crestian, 1673). 2. base
fòl (es gaire mai que -) loc. il est à moitié fou fondamenta n. f. (s. XIII.) fondation d’un édifice
fòl (es tengut per -) loc. il est tenu pour fou (maçonnerie)
fòl coma la luna de març loc. fou comme. . . fondamental, ala adj. (s. XV...) fondamental, ale
fòl de cadena n. m. fou à lier - cit.: Se me fise ai dificultats qu’ai agudas, nòstre

250
fondamental, ala fòra sason

organisme a evoluït devers un neò-felibrisme qu’es sa fons perdut (donar son ben a -) loc. donner son
negacion fondamentala (Robèrt Lafont, 1980) bien en viager
fondar v. (s. XIV.) 1. fonder (créer. . . ) 2. creuser fons sus (far -) loc. compter sur
des fondations 3. défoncer un champ. . . fonsar v. → donar fonda sus fondre sur
fondar a (se -) loc. se fier à quelque chose quelqu’un / quelque chose
fondar sus (se -) loc. compter sur font n. f. fontaine veire: dotz - cit.: "Garòna mai
fondas (virar las -) loc. ruer violemment que mai carreja, / e degun potz n’es sanitós, / e l’aiga
(cheval) de las fonts plus netas / sent a susor de las rainetas
fondator, tritz (pl. fondators, trises) adj. e n. (s. (Pèire Godelin, s. XVII) ; Quand òm es davant una
XV.) fondador fondateur, trice (créateur, œuvre, clara font - o davant un bon barricòt - i a melhor a far
organisme. . . ) - src.: Honnorat, 1846 : "founda- que d’escotar lor [lausenjaire] : i a qu’a s’amorrar a
tour"; Couzinié, 1850: "foundatou" la font - o a parar lo gòt (Antonin Perbòsc, Per Mon
fondeire, eira n. fondeur solaç, 1926)
fondre v. fondre - cit.: Res, per ieu, passarà jamai font (de bona -) loc. de bonne source
en delícias aqueles esclapons de sucre ròses o blaus font (qui vòl de bona aiga ane a bona -) expr. il
ont dormissiá un Jèsus tan saure e tan lusent que lo faut s’informer à bonne source
sentissiái fondre dins la boca (Loisa Paulin, Lo vièlh font (uèlh de la -) n. m. la naissance de la
libre d’images, 1940) source
fondre en plors (se -) loc. fondre en larmes font de l’estomac n. f. creux de l’estomac
fonèma n. m. (s. XIX. . . ) phonème font de larguesa (una -) loc. une personne
fonetic, ica adj. e n. f. (s. XIX. . . ) phonétique généreuse
foneticament adv. (s. XIX. . . ) phonétiquement font d’aiga cauda n. f. source thermale
fonetician, ana n. (s. XX.) phonéticien, enne
fontanèla n. f. (s. XVII. . . ) fontanelle
fonetisme n. m. (s. XIX. . . ) phonétisme
fontanièr, ièra n. sourcier
fongicida adj. e n. m. (s. XX.) fongicide
fonzalhas n. f. fonçailles (fond d’un tonneau)
fonha n. f. 1. bouderie 2. moue
fonzar v. 1. foncer veire: fons 2. financer 3. met-
fonha (far la -) loc. faire la moue
tre un fond à un tonneau (foncer)
fonhador n. m. boudoir
fonhador (al -) loc. derrière la porte (épier) fonzor n. f. profondeur
fonhaire, aira n. boudeur, euse fòr n. m. (s. XIII.) 1. for 2. loi 3. usage
fonhar v. bouder fòra prep. hors
fonheta n. petit boudeur fòra ! interj. 1. hors d’ici ! Dehors ! 2. à bas !
fonhós, osa (pl. fonhoses, osas) adj. boudeur, fòra (d’aquí en -) loc. à partir de là
euse fòra (far -) loc. mettre à la porte (chasser de
fonografe n. m. (s. XIX. . . ) fonograf phono- chez soi)
graphe - cit.: En fòra d’aquel cas, qualques mots fòra aquò loc. hors cela
sabents pòdon servar e final : filosòfe, teosòfe, fotografe, fòra cleda loc. hors du bercail
catalògue, filològue, fonografe, regionalisme (Loís Al- fòra d’afars loc. pour se distraire
ibèrt, Le lengadocian literari, 1923) - src.: Jacme fòra d’aicí loc. hors d’ici
Taupiac, 1977, "fonografe" fòra d’alen loc. hors d’haleine
fonografic, ica adj. (s. XIX. . . ) phonographique fòra de loc. 1. hors de 2. exempt de
fonologia n. f. (s. XIX. . . ) phonologie fòra de (en -) loc. en dehors de
fonologic, ica adj. (s. XIX. . . ) phonologique fòra de barris loc. hors les murs
fonològue, òga n. (s. XX.) fonològ phonologue fòra de centena (èsser -) loc. perdre la raison
fons (al bèl -) loc. au fond même fòra de ieu (d’el. . . ) loc. hors de moi / de lui. . .
fons (d’a -) loc. à fond
fòra de part loc. hors de partage
fons (de -) loc. de fond en comble
fòra de páur loc. 1. sans peur 2. sans crainte
fons (lo fin -) loc. le fin fond
fòra dels barris loc. extramuros
fons (pl. fonses) n. m. (s. XIII.) 1. fond - cit.: . . .
fòra d’aquò loc. sauf cela
se pensava au mejan d’anar destraucar lo vielh collab-
orator qu’ara collaborava plus ges, mai s’escondiá au fòra família loc. en dehors de la famille
fons de son granièr (Robèrt Lafònt, 1984) 2. base fòra l’ostal loc. hors de la maison
fons (pl. fonses) n. m. fonds (argent) fòra la lei loc. hors la loi
fons (recampar sos -) loc. faire rentrer ses fonds fòra man loc. hors de portée
fons de (al -) loc. au fond de fòra pantalons (far -) loc. quitter le pantalon
fons de pensions n. m. plur. fonds de pension fòra peresa ! loc. jamais plus de . . . !
(écon.) fòra perilh loc. hors de danger
fons en cima (de -) loc. de fond en comble fòra sason loc. hors de saison

251
fòra tiran. . . ! formalizar

fòra tiran. . . ! loc. à bas le tyran. . . ! - cit.: Fòra forca de tres puas n. f. fourche à trois pointes
Satan ! Fòra Satan / plus ges de guerra (Nicolau fòrça manca ( i a -) loc. il y a bien des défauts
Sabòli, s. fòrça publica n. f. force publique
fòra tutèla loc. hors de tutelle forçada (a la -) loc. par force
fòra usatge loc. hors d’usage forçar v. forcer
fòra vèsta (far -) loc. ôter sa veste forçar de vela loc. mettre toutes voiles dehors
fòra vila loc. hors de la ville fòrças (acampar de -) loc. prendre des forces
fòra vista loc. hors de la vue forçat n. m. forçat (homme condamné aux
fòrabandir v. → exiliar 1. exiler 2. bannir travaux forcés)
3. chasser (expulser) veire: virar del semenat forcèps (pl. forcèpses) n. m. (s. XVII. . . ) forceps
fòrabandit, ida adj. (fòra + bandit (per evitar forèst (pl. forèstes) n. f. (s. XIII.) forêt veire: de-
l’ambiguïtat sus "bandit"))) bandit, ida banni, e; fòra, sèlva
exilé, e veire: exiliat, ada - cit.: Vènus, del cèl fòra- forestar v. (s. XIV.) exercer le forestage
bandida / per l’afront que fèc a Vulcan, / disen que se forestatge n. m. (s. XIV.) forestage, doit de pren-
ganha la vida / a far ruscada tot ongan (Pèire Godelin, dre du bois
Prumièra floreta, s. XVII) forestèl n. m. lutrin
fòraciutat n. m. hors de la cité forestièr, èra adj. e n. forestier, ère veire:
foradar v. → forar forer forastièr
foradoira n. f. (s. XIX. . . ) foreuse (machine) veire: forfait n. m. (s. XII.) forfait
foraire forfaitura n. f. (s. XIII.) forfaiture
fòradreit n. m. passe-droit forfar v. (s. XI.) commettre un forfait
fòragetar v. (s. XIV.) jeter dehors veire: virar (del forgon n. m. (s. XII.) 1. fourgon 2. charrette
semenat) forma n. f. (s. XI. . . ) 1. moule veire: fòrma, mòtle
foraire, aira n. (s. XIX. . . ) foreur, euse (personne) - cit.: Aprèp aver totis los dits / dins un bon peis em-
veire: foradoira prigondits, / e mes en forma la cogeta / damb le brave
fòranisar v. 1. quitter le nid 2. prendre son vol chuc de soqueta : / Andemelè, Cucòis e jo, / totis tres
fòranison n. m. 1. jeune oiseau qui quitte le prens de bèla umor / nos ajaguèrem d’una rima / sense
nid 2. fig. enfant qui quitte ses parents la passar jos la lima (Pèire Godelin, s. XVII) 2. forme
fòrapaís (pl. fòrapaïses) n. m. hors du pays (chapeaux, chaussures. . . ) 3. fourme, (fromage)
forar v. (s. XII. . . ) forer veire: forrar 4. stalle de chœur
fòrasen (fòra-sen) adj. e n. 1. qui n’a pas sa fòrma n. f. (s. XV. . . ) 1. forme (contours d’un
raison veire: dessenat, fòrsenat 2. exalté, ée 3. ir- objet, d’une personne. . . ) veire: forma 2. état
raisonnable 3. modalité
forastièr, èra adj. e n. forestièr étranger, ère au forma (metre en -) loc. (s. XVII.) passer par la
pays veire: forestièr forme (moule) - cit.: Aprèp aver totis los dits / dins
foratge n. m. (s. XIV. . . ) forage veire: forratge, un bon peis emprigondits, / e mes en forma la cogeta /
ferratge damb le brave chuc de soqueta : / Andemelè, Cucòis
fòravertat n. f. (av. 1500.) 1. en dehors de la e jo, / totis tres prens de bèla umor / nos ajaguè(r)em
vérité 2. contre-vérité d’una rima / sense la passar jos la lima
fòraviada n. f. fourvoiement formacion n. f. (s. XIV., de fòrma) 1. formation
fòraviar v. fourvoyer (action de prendre forme 2. instruction)
fòravila adv. hors de la ville formacion professionala n. f. formation pro-
forbir v. (s. XII.) fourbir fessionnelle
forbisseire, eira n. (s. XII. . . ) forbidor fourbis- formador, doira adj. (de forma) qui donne la
seur, euse forme à un objet veire: formator
forc de camins n. m. embranchement routier formaire, aira n. (de forma) personne qui forme
forc de cebas loc. chapelet d’oignons les objets veire: formator
fòrça adv. beaucoup (avec insistance) veire: formal, ala adj. (s. XIV., de fòrma) formel, elle
plan - cit.: Vos vòli pas far vòstre procès, mès se formalament adv. (s. XIV. . . , de fòrma) formelle-
caduna d’aquelas se mordissiá fèrme los pòts, veiriam ment
fòrça bodoflas (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII) formalisme n. m. (s. XIX. . . , de fòrma) formal-
fòrça n. f. force isme
fòrça (de -) loc. par force formalista adj. e n. (s. XVI. . . , de fòrma) formaliste
fòrça (de per -) loc. par force formalitat n. f. (s. XV. . . , de fòrma) formalité
fòrça (per -) loc. par force formalizacion n. f. (s. XX., de fòrma) acte de for-
fòrça a l’encòp loc. beaucoup à la fois maliser
fòrça ande ( i a -) loc. il y a de la marge formalizar v. (s. XX., de fòrma) mettre en forme
fòrça de (a -) loc. à force de une théorie, un proje,t etc.

252
formalizar (se) fòrt (es regde -)

formalizar (se) v. pron. (s. XVI. . . , de fòrma) forn de cauç n. m. four à chaux
s’offenser forn entre doas granjas (non trobariá un -) expr.
formalizat, ada adj. (s. XX. . . , de fòrma) formalisé, il ne trouverait pas. . .
ée fornada n. f. (s. XV.) fournée
formar v. (s. XIII., de forma) former (sens concret : fornariá n. f. (s. XIII.) 1. fonction du boulanger
donner une apparence à un objet) 2. boulangerie
formar v. (s. XIII., de fòrma) 1. former (sens ab- fornàs (pl. fornases) n. m. (s. XII.) fournaise
strait) 2. constituer 3. enseigner fornèl n. m. (s. XII.) fourneau
formason n. f. (de forma) formage (chapeaux. . . ) fornet n. m. poêle (pour chauffer)
veire: formatge fornial n. m. fournil
formassa n. f. (de forma) grosse fourme (fro- fornicacion n. f. (s. XIV.) fornication
mage) fornicar v. (s. XIV.) forniquer
format n. m. (s. XVIII. . . , de l’ital. formato) format fornicator, tritz (pl. fornicators, trises) adj. e n.
format, ada adj. (s. XIII. . . , de fòrma) 1. formé, ée (s. XIV. . . ) fornicaire fornicateur, trice
(développé, ée 2. instruit, uite. . . ) fornidura n. f. (s. XVI. . . ) fourniture
formatar v. (s. XX. . . , de format) formater fornièr, ièra n. 1. boulanger veire: pancossièr
formatatge n. m. (s. XX. . . , de format) formatage 2. class. celui qui cuit le pain
formatge n. m. (s. XII., de forma) fromage - cit.: forniment n. m. (s. XVIII. . . ) 1. fournissement
Quand siam estats entre la poma e lo formatge, vèrs la 2. fourniment (du soldat)
fin del repais, monsur vòstre reitor m’a dit : monsur fornir v. (s. XII.) fournir - cit.: Açò siá dit de fregada
Plausòlas, vos caldriá donar un mot d’edificacion a contra les trufandièrs, en favor de la lenga mondina,
mon pòble ; i ai respondut cossí aquò se pòt far, som tolosana, tolosenca, que nos a fornit de sas floretas per
pas brica preparat ? Aquò fa pas res m’a dit el, avètz far le ramelet que cèrca qui, per destric e fòra d’afars,
lo cap pro farcit de bonas causas per n’aver pas besonh le vòlga véser de bon uèlh (Pèire Godelin, Ramelet, s.
d’estudiar (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII) XVII)
formatge a l’artison n. m. fromage du Velay fornisseire, eira n. (s. XVIII. . . ) fornidor four-
veire: artison nisseur, euse
formatgièr, ièra adj. e n. (de forma) fromager, èra fornit de fial e d’agulha (èsser -) ne manquer
formatiu, iva adj. (s. XIV., de fòrma) 1. formatif de rien
2. qui sait organiser forqueta n. f. fourchette
formatjariá n. f. (s. XIV. . . , de forma) fromagerie forra-borra loc. pêle-mêle
formator, tritz (pl. formators, trises) adj. e n. (s. forra-borra n. m. confusion, désordre
XVI. . . , de fòrma) formateur, trice (éducateur. . . ) forra-borra (èsser tot -) loc. être sens dessus-
veire: formador, formaire dessous, en vrac
formidable, abla adj. (s. XIX. . . ) formidable forrada de verd espèra (auràs una rauba -) expr.
formièr, ièra n. (s. XIII. . . , de forma) 1. formier on te donne de faux espoirs
2. qui fabrique des formes (mouler) forradura n. f. fourrure
formiga n. f. (s. XIV.) fourmie forrar v. fourrer (fourrure) veire: forar
formigament n. m. (s. XIV.) fourmillement forrar lo nas loc. (s. XVII.) mettre son nez (indis-
formiguejament n. m. (s. XIV. . . ) fourmillement crétion)
formiguejar v. (s. XIV.) fourmiller forratge n. m. (s. XIII.) fourrage (pillage) veire:
formiguièr n. m. (s. XIV.) fourmilière veire: ors foratge, ferrage
formiguièr forrejar v. (s. XIII.) fourrager (piller)
formòl n. m. (s. XIX. . . ) formol fòrsenar v. (s. XII. : « forsenar ») perdre la raison
formologia n. f. (s. XX. . . , de fòrma) formologie veire: dessenar
formula n. f. (s. XVII. . . , de fòrma) formule fòrsenat, ada n. (s. XII. : « forsenat ») 1. forcené, ée
formulable, abla adj. (s. XIX. . . , de fòrma) formu- veire: dessenat, fòrasen 2. qui a perdu la raison
lable fòrt adv. fort, très - cit.: Car fòrt sovent cal anar
formulacion n. f. (s. XIX. . . , de fòrma) formula- córrer cercar los medecins e apoticaris que pòrtan
tion [clistèris] e [antimòni], coma qui va cercar un furet
formular v. (s. XIV. . . , de fòrma) formuler per tirar lo conilh d’una cròsa (Augièr Galhard, s.
formulari n. m. (s. XV. . . , de fòrma) formulaire XVI) ; Pèire l’òrb e Guilhèm la guida, / dròlles e de
forn n. m. (s. XII.) four fòrt [gentila] vida, / partiguèn un jorn de l’autre an, /
forn a microondas n. m. (s. XX.) four à micro- del bon país de Carmentrant, / per a plaser véser las
ondes minas / de las tostonetas mondinas, / e saber se lor
forn calfa (aquò non es / es pas per tu / que perfeccion / junta damb la reputacion (Pèire Godelin,
lo -) expr. ne perds pas ton temps, elle a un Ramelet, s. XVII)
amoureux fòrt (es regde -) loc. Très fort (il est)

253
fòrt coma Rodric fraire uterin

fòrt coma Rodric expr. fort comme. . . fotocopiar v. (s. XX.) photocopier
fòrt coma un brau expr. fort comme. . . fotografe, afa n. (s. XIX. . . ) fotograf photographe
fòrt coma una carreta expr. fort comme. . . - cit.: En fòra d’aquel cas, qualques mots sabents pòdon
fòrt còrs n. m. homme robuste servar e final : filosòfe, teosòfe, fotografe, catalògue,
fòrt et mòrt loc. avec acharnement filològue, fonografe, regionalisme (Loís Alibèrt, Le
fòrt plan loc. très bien lengadocian literari, 1923) - src.: Mistral, 1878 :
fòrt plan amb qualqu’un (èsser -) expr. mieux "foutougrafe"
avec (être au) fotografe, afa n. (s. XIX. . . ) fotograf photographe
fòrt, fòrta adj. fort, forte fotografia (/fòto) n. f. (s. XIX. . . ) fotò photogra-
fortalesa n. f. (s. XIII.) forteresse phie
fòrtament adv. fortement fotografiar v. (s. XIX. . . ) photographier
fortificar v. (s. XIII.) fortifier fotografic, ica adj. (s. XIX. . . ) photographique
fortuna n. f. (s. XIII.) 1. fortune 2. condition fotogravadura n. f. (s. XIX. . . ) photogravure
3. hasard fotogravaire, aira n. (s. XIX. . . ) photograveur,
fortuna (aquò èra sa -) expr. son sort était ainsi euse (personne)
tracé fotomontatge n. m. (s. XX.) photomontage
fortuna (lo poirit de la -) loc. le favori de la fotosintèsi n. f. (s. XX.) photosynthèse
fortune fototèca n. f. (s. XX.) photothèque
fortuna (per -) loc. par hasard, par chance fotre v. foutre (triv.)
fortuna d’i anar (a -) loc. à force d’y revenir fotre (non val un -) cela ne vaut rien
fortuna de mar (per -) loc. par les hasards d’une fotriquet n. m. (fam.) foutriquet (homme de
expédition rien)
fortuna de ventar, poiriá ben plòure (a -) loc. fracàs (pl. fracasses) n. m. échec (non réussite)
Force de venter, il pourrait bien pleuvoir (à) fracàs (pl. fracasses) n. m. 1. fracas 2. grand
fortuna desconeguda (una -) expr. Incalculable bruit
(une fortune) fracassar v. fracasser
fortuna en papièrs n. f. fortune en valeurs mo- fraccion n. f. (s. XIV.) fraction
bilières fraccionar v. (s. XVIII...) fractionner
fortuna esquèrra n. f. une mauvaise fortune fractura n. f. (s. XIV.) fracture
fortuna viran coma la luna (temps, femna e -)
fractura rejunta loc. fracture réduite
expr. rien n’est jamais acquis
fraga n. f. fraise (fruit)
fortunable deu l’ajuda al menut (lo -) expr. le
fragar v. 1. briser 2. rompre
puissant doit aider le faible
fragassar v. fricasser (ragoût de viande coupée
fortunable, a adj. 1. heureux, euse 2. puissant,
en petits morceaux)
ante
fragil, ila adj. (s. XIII.) fragile
fortunat, ada adj. (s. XIII. . . ) fortuné, ée
fragilitat n. f. (s. XIII.) fragilité
foseire, eira n. piocheur veire: picassaire
fragilizacion n. f. (s. XX.) fragilisation
fòser v. → fòire 1. piocher 2. enfouir
fosfat n. m. (s. XVIII. . . ) phosphate fragilizar v. (s. XX.) fragiliser
fosfòr n. m. (s. XVII. . . ) phosphore fragment n. m. (s. XIV.) fragment
fosforescéncia n. f. (s. XVIII. . . ) phosphores- fragosta n. f. framboise
cence frairal, ala adj. fraternel veire: fraternal
fosforescent, enta adj. (s. XVIII. . . ) phosphores- frairastre n. m. demi-frère
cent, ente fraire n. m. 1. frère 2. religieux
fosic, ica adj. espiègle fraire boscàs n. m. frère utérin
fosilhar v. (s. XIV.) fouiller veire: fusilhar fraire de branca n. m. frère consanguin ou
fossil, ila adj. e n. m. (s. XVI. . . ) fossile utérin
fossilizacion n. f. (s. XIX. . . ) fossilisation fraire de doas maires n. m. frère consan-
fossilizar v. (s. XIX. . . ) fossiliser guin ou utérin
fotbòl (/football) n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) foot- fraire de dos paires n. m. frère utérin
ball fraire de maire n. m. frère utérin
fotbolaire, aira n. (s. XIX. . . ) footballeur, euse fraire del costat esquèr n. m. frère naturel
fotbolistic, ica adj. (s. XX.) footballistique fraire devèrs maire n. m. frère utérin
fotimàs (non èsser / èsser pas -) ne pas y aller fraire devèrs paire n. m. frère consanguin
par quatre chemins fraire es pièger (son -) expr. son frère est pire
fotocòpia n. f. (s. XX.) photocopie fraire mendre n. m. frère puîné
fotocopiadoira n. f. (s. XX.) fotocopiaira photo- fraire revèrsa (son -) expr. son frère est pire
copieuse fraire uterin n. m. frère utérin

254
frairejar fregada

frairejar v. se conduire en frères veire: frater- franquir v. franchir


nizar fràpia n. f. 1. turbulent 2. (petite) frappe
fraires de branca loc. demi-frères (d’un seul frasa n. f. (s. XVI. . . ) phrase
parent) frasa (virar -) loc. 1. changer de propos 2. re-
fraires fins a miègjorn (son -) expr. ils sont tourner sa veste (politique)
demi-frères fraternal, ala adj. (s. XIII.) frairenal fraternel
fraisse n. m. frêne veire: frairal
fraissineda n. f. frênaie, bois de frênes fraternitat n. f. (s. XIII.) frairetat fraternité
fraita de loc. faute de fraternizacion n. f. (s. XVIII. . . ) frairejacion
fraita de mièlhs loc. faute de mieux fraternisation
framèa n. f. (s. XVI. . . , del germanic) framée fraternizar v. (s. XVI. . . ) fraterniser veire: frairejar
(javelot des Francs)
franc arbitre n. m. libre arbitre fratricida n. m. (s. XV. . . ) fratricide (agent)
franc coma un ase que recula expr. franc fratricidi n. m. (s. XV. . . ) fratricide (acte)
comme. . . (antiphrase) frau n. m. gorge (géographie)
franc de desencofratge loc. brut de décoffrage fraudament n. m. (s. XIV.) fraude
(arch.) veire: desencofrar fraudament fiscal n. m. fraude fiscale (jur.) f.
franc d’auvari loc. sans accident fraudar v. (s. XIII.) frauder
franc jorn de Dieu (tot lo -) expr. toute la sainte fraudar lo trabalh loc. travailler sans entrain
journée fraudulent, enta adj. (s. XIV.) frauduleux, euse
franc, anca / francha adj. (av. 1500.) 1. franc, fraudulentament adv. (s. XIV.) frauduleusement
franche 2. authentique fred n. f. froid m - cit.: Roja de fred, enlai se lèva /
franc-maçonariá n. f. franc-maçonnerie la luna al front mirgalhat d’òr ; / sus aquela palhada
franca (a la -) loc. à la bonne franquette nuèva / d’argent fin se mira. Tot dòrm (Paul Froment,
franca margarida (a la -) loc. à la bonne fran- Nadal, 1897)
quette fred (aparar la -) loc. protéger du froid
francament adv. (av. 1500.) franchement fred (s’aparar de la -) loc. parar de la fred se
francés (pl. franceses, esas) n. m. français protéger du froid
(langue, nationalité) - cit.: - A ! La patrona ! fred (virar la -) loc. chasser le froid
Abraçadas de las hemnas, las uas parlan espanhòl, fred a fendre lo cuol a un mèrle (una -) expr. un
l’auta francés o gascon. . . e los cans de’us har hèsta froid à fendre les pierres
com tot an (Raimond Lajús, Armanhac II, 1991) fred coma la cadena del potz expr. froid
francés, esa (pl. franceses, esas) adj. (s. XII.) comme. . .
français, aise fred de lop (una -) loc. un froid de loup
francimand n. m. → francés langue française fred lo seguís de pertot (la -) expr. il est transi
- cit.: Digatz-me, d’abòrd que venètz de Perigús de froid
[Periguers], avètz pas trobat un òme que parlava fred nos trauca (la -) expr. le froid nous
francimand ? (Pèire Miremont, L’espion, 1952) transperce
francimand, anda adj. e n. français du nord de fred que pela (fa una -) expr. il fait un froid
la Loire glacial
francimandejada dels emmossurats (la -) expr. fred, freda adj. (s. XII.) froid, froide
les petits messieurs qui affectent de parler fred, jamai lo lop la manja (la -) expr. il fera
français parisien toujours froid
francimandejaire, aira n. qui affecte de parler fred, lo vestit (segon la -) expr. il faut savoir
français pointu s’adapter aux situations
francimandejar v. affecter de parler français fredàs, assa (pl. fredasses, assas) adj. e n. m.
francizacion n. f. (s. XVIII. . . ) francisation 1. très froid 2. id. fig.
francizar v. (s. XVI. . . ) franciser fredeluc, uga adj. frileux, euse
francor n. f. (s. XV. . . ) franchise (vérité) veire: fredir v. refroidir veire: esfredir, fredir
franquesa fredor n. f. (s. XII.) froideur
frangibilitat n. f. (s. XIV.) frangibilité fredor (arrapar una -) prendre un coup de
frangible, ibla adj. (s. XIV.) frangible froid
franja a qualqu’un (far la -) expr. flatter fredura n. f. (s. XII.) froidure
franja a un conte (far la -) loc. broder sur un fregada n. f. 1. frôlement 2. frottement
récit fregada n. f. frai (poissons)
franquesa n. f. (av. 1500.) franchise (vérité) veire: fregada (de -) loc. en passant (l’air de rien) - cit.:
francor Açò siá dit de fregada contra les trufandièrs, en favor
franquesa n. f. franchise (postale. . . ) de la lenga mondina, tolosana, tolosenca, que nos a

255
fregada (de -) fringas (far -)

fornit de sas floretas per far le ramelet que cèrca qui, frescor (tomba de -) loc. l’air se rafraîchit
per destric e fòra d’afars, le vòlga véser de bon uèlh frescum n. m. ensemble de ce qui est frais
(Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) (viande. . . )
fregadís (pl. fregadisses) n. m. 1. frôlement frescura n. f. fraîcheur (froid)
2. froissement frescura (préner la -) loc. prendre le frais
fregador n. m. frottoir fresilhament n. m. froissement
fregar v. (s. XIV.) 1. frôler 2. frotter 3. froisser fresilhar v. froisser (du papier. . . )
fregar v. frayer (poissons) fresilhon n. m. frisson
fregidoira n. f. (s. XX. . . ) friteuse veire: refrigera- fresilhon (far -) loc. donner des frissons
tor fresquet, eta adj. frais, fraîche (dimin.) - cit.:
fregidura n. f. (s. XIV.) friture Un Zefir cortisan i passa, / totjorn fresquet e musque-
freginar v. 1. frémir (dans la poêle) veire: fremir tat, / e per creissença de beutat, / una font i ven de
2. fricasser Parnassa (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII)
fregir v. (s. XIV.) 1. frire veire: fredir 2. être im- fresquièra n. f. 1. lieu frais 2. froidure
patient de 3. être émotionné fresquièra (a la -) loc. au frais
fregir de loc. (s. XVII.) brûler du désir de fresquièra (èsser a la -) loc. être ruiné (au frais)
fregir de far aquò loc. → treslimar brûler de fresquièra (fa -) loc. il commence à fraîchir
faire cela fresquièra (préner la -) loc. prendre le frais
fremir v. (s. XII.) frémir (trembler) veire: freginar fresquièra (un -) n. m. homme très froid dans
ses rapports (froideur)
fren n. m. (s. XII.) frèn frein fresquièras (las -) n. f. plur. les premiers froids
fren ni mòrs (non aver ni / aver pas ni -) expr. fresquièras (las darrièras) loc. les derniers
être effréné froids.
frenar v. (s. XIII.) 1. freiner 2. brider fresquièras arriban (las -) loc. les premiers
frenesia n. f. (s. XIV.) frenèsia frénésie frois arrivent
frenetic, ica adj. (s. XIV.) frénétique fretar v. frotter
freneticament adv. (s. XIX. . . ) frénétiquement fretar (as bèl -) tu as beau faire et beau dire
frequéncia n. f. (s. XVI. . . ) fréquence fretats (los an -) loc. il leur ont donné une cor-
frequent, enta adj. (s. XVI. . . ) fréquent, ente rection
frequentable, abla adj. (s. XVI. . . ) fréquentable freule, freula adj. frêle
frequentacion n. m. (s. XIV.) fréquentation fricassa n. f. fricassée, friture veire: fregidura
frequentament adv. (s. XIV. . . ) fréquemment fricassada n. f. fricassée
frequentar v. (s. XIV.) 1. fréquenter veire: se far fricassaire, aira n. mauvais, e cuisinier, ère
2. sortir avec (fiancé) fricassar v. (lat. p. "frigicare") 1. fricasser, frire
frequentatiu, iva adj. (s. XIV.) fréquentatif, ive 2. fig. manger son bien
fresadoira n. f. (s. XIX. . . ) fresaira fraiseuse (in- fricassar la paga expr. gaspiller son argent
strument) fricassat n. m. friture
fresadura n. f. (s. XIV.) fraise (broderie, cos- fricassatge n. m. 1. action de fricasser veire:
tume) fregidura 2. friture
fresaire, aira n. (s. XX.) fraiseur (personne) fricassats (de ronhons -) expr. des rognons
fresar v. (s. XIII.) fraiser (galonner, souder) sautés
fresc (de -) loc. Récemment fricassièr n. m. 1. fricasseur veire: fricassaire
fresc coma la ròsa de mai expr. très frais 2. gargotier
fresc coma las cuèissas d’una bugadièra expr. fricassum n. m. restes de cuisine fricassés
très chaud (antiphrase) Frígia / Frigia n. pr. Phrygie (anc. Pays d’Asie
fresc coma un barbèl expr. frais comme un gar- Mineure) - cit.: La Pamfília [Pampilia] corrú, con-
don quistè la Cilícia, / la Frígia, la Pisídia e la dòcta Fenícia
fresc que sagna (es -) expr. il resplandit (Pèir de Garròs, Lissandre, 1567
de santé (comparé plaisamment à un animal frigiditat n. f. (s. XIV.) frigidité
fraîchement abattu) frimar v. (s. XII.) frimer
fresc, esca (pl. fresques, escas) adj. frais, fringa n. f. 1. toilette recherchée 2. fringue
fraîche 3. jeux amoureux
fresca ! (aquí una de -) loc. vous connaissez la fringaire, aira n. amoureux, euse
dernière ! fringant, anta adj. fringant, ante
fresca (n’i a una -) il y a du nouveau fringar v. 1. se parer 2. faire l’amour
fresca (préner la -) loc. prendre le frais fringar amb las dròllas expr. flirter avec les
frescament adv. fraîchement filles
frescor n. f. fraîcheur (fig.) fringas (far -) loc. → careçar caresser

256
frisons (far los -) fum non sòrte (tant prigond non se fa lo fòc que lo -)

frisons (far los -) loc. boucler les cheveux fugida (far la -) loc. Fuir / décamper
fritas n. f. plur. (del francés) frites veire: patanas fugidís, issa (pl. fugidisses, issas) adj. fuyant,
fregidas ante
froment n. m. (av. 1500.) froment fugir v. (s. XII.) fuir - cit.: Fug, jauparèl, e fai-t’en rè,
froncir las ussas loc. froncer les sourcils / o que segon l’òrdre / sortèm de parlar de darrèr / afin
fronda n. f. (s. XII.) fronde veire: fonda que trobèssas ont mòrdre (Pèire Godelin, A l’envejós,
frondejaire, aira n. 1. frondeur 2. qui se sert de s. XVII)
la fronde fugir a tota brida loc. (XVII.) fuir à bride abattue
frondejar v. 1. utiliser une fronde 2. causer des fugir cambas ajudatz-me fuir à toutes jambes
embarras fugir d’ausida loc. (s. XVII.) filer à l’anglaise
front n. m. front - cit.: Roja de fred, enlai se lèva / (quitter les lieux pour éviter une autre per-
la luna al front mirgalhat d’òr ; / sus aquela palhada sonne)
nuèva / d’argent fin se mira. Tot dòrm (Paul Froment, fugir tant que tèrra loc. fuir au bout du monde
Nadal, 1897) fugir, qualqu’un se salva (de -) expr. des
front (aver de -) loc. être éffronté peureux, il s’en sauvera quelques-uns
front (de -) loc. de front, de face fugitiu, iva adj. (s. XII.) fugitif, ive
front (en -) loc. ex æquo. . . fuita n. f. fuite
front de repetaçaire (a un -) expr. il a un de ces fuita (a -) loc. en toute hâte
culots ! fuita que se’n va (a -) loc. il s’enfuit
front encontra front loc. front contre front fuitas (botar a -) loc. mettre en fuite
front levat (a -) loc. effrontément fulhada n. f. feuillée, ramée
frontièra n. f. (s. XIV. . . ) frontière fulham n. m. les feuilles, feuillage
fronzir v. 1. froncer 2. rider fulhar v. mettre les feuilles
fructifèr, èra adj. (s. XVI. . . ) fructifère veire: fulhatge n. m. feuillage
fruchós fulhet n. m. feuillet
fructificacion n. f. (s. XIV. . . ) fructification fulhet (virar -) loc. changer de propos
fructificar v. (s. XIII.) fructifier fulhetar v. feuilleter (parcourir un livre)
fructòsa n. f. (s. XX.) fructose (m) fulheton n. m. (s. XIX. . . ) feuilleton
fructuari, ària adj. (s. XIV.) usufruitier, ère veire: fulhetonista n. (s. XIX. . . ) feuilletoniste
usufructuari fulhós, osa (pl. fulhoses, osas) adj. touffu, ue
fructuós, osa (pl. fructuoses, osas) adj. (s. XIV.) fulminacion n. f. (s. XIV.) fulmination
fructueux, euse fulminar v. (s. XIV.) fulminer
fruit n. m. fruit fum n. m. (s. XII.) fumée
fruit (far -) prospérer fum n. m. masse (nombre)
fruit aboriu n. m. fruit hâtif fum (a -) loc. 1. à fond de train 2. à toute vitesse
fruit de totora n. m. fruit de toute saison fum (far de -) loc. faire l’important
fruita n. f. les fruits fum (mena fòrça -) expr. c’est un vantard
fruita (portar -) loc. être profitable fum (non veire lo -) loc. ne pas soupçonner
fruitada n. f. récolte (produit) fum (préner lo -) loc. se mrettre en colère
fruitièr adj. e n. fruitier fum (un -) n. m. une grande foule
fruitós, osa (pl. fruitoses, osas) adj. 1. abon- fum de calhaus (a -) loc. 1. à plein gaz 2. à toute
dant en fruits veire: fructifèr 2. fructifère berzingue 3. à fond la caisse
fruits refrugats loc. des fruits choisis fum de cap loc. → caprici caprice
frustrar v. (s. XII.) frustrer fum de cap (un -) n. m. une envie, une idée
frustratòri, òria adj. (s. XIII.) frustratoire subite
ftalats n. m. plur. (s. XX.) phtalates (chimie) fum de quicòm (aver lo -) loc. avoir vent de
fuèlh n. m. feuillet (papier) quelque chose
fuèlha n. f. feuille d’arbre fum de quicòm (veire lo -) expr. se douter de
fug-l’òbra n. m. fainéant veire: pigre quelque chose
fuga n. f. (s. XIV.) 1. fuite veire: fugida 2. fugue fum d’aquò (aver agut lo -) loc. avoir eu le
fugaç, aça (pl. fugaces, aças) adj. (s. XIX. . . ) fu- pressentiment de cela
gace fum e l’amor (i a tres causas que non se pòdon
fugacitat n. f. (s. XIX. . . ) fugacité escondre : la tos, lo -) expr. il y a trois choses
fugeire, eira n. (de " fúger") fugisseire 1. fuyard que l’on ne peut cacher: la toux, la fumée et
2. qui fuit (personne) l’amour
fùger v. → fugir fuir fum non sòrte (tant prigond non se fa lo fòc
fugida n. f. (s. XIV.) fuite (pour échapper) que lo -) expr. la vérité finit toujours par sortir
fugida (delicte de -) n. m. délit de fuite du puits

257
fumada futurològue, òga

fumada n. f. fumée (grosse) furnar v. → rafegar fureter


fumada (n’ai agut una -) expr. j’en ai eu le furor n. f. (s. XIV.) fureur
pressentiment furtièr, ièra adj. (s. XII.) furtif, ive
fumar v. fumer - cit.: Montat [sus] un ginet fus (aquò non aponcha / aponcha pas / un -)
d’Espanha, / travèrsi la rasa campanha, / e renègui, tot expr. cela n’aboutit à rien / n’apporte rien
en fumant, / damb le pistolet a la man : / pics e patacs fus (pl. fuses) n. m. fuseau
! / alarma ! Alarma ! Qui ne vòl al novèl gendarma ? fusada n. f. fusée
(Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) fusanh n. m. (s. XII.) fusain (arbre et crayon)
fumar (far -) loc. produire avec éclat fusible, ibla adj. e n. m. (s. XIV.) fusible
fumar son cap d’òbra (far -) expr. produire son fusilh n. m. (s. XVII. . . ) fusil
chef-d’œuvre fusilh (acarar lo -) loc. mettre le fusil en joue
fumatièra ! (es una -) expr. c’est une tabagie ! fusilh de mossur Gervais, totjorn carga e part
fumetís (non -) loc. (s. XVII.) "ne fumetis" (an- jamai (lo -) expr. il ne met jamais ses menaces
cien) : calmez-vous ! - cit.: Cossí ? Cada bon à exécution
companhon / aurà mestressa sonque jo ? / Cadun fusilh-mitralhador n. m. (s. XX.)
trobarà sa caduna, / e jo non trobarai pas una ? / Non fusilh-mitralhaire fusil-mitrailleur veire: mi-
fumetís ! Que si farai ; / e se la que [cortesarai] / n’es tralhadoira
de còrs e [d’esperit] triada, / tornatz me far manjar fusilhièr n. m. (s. XVII. . . ) fusilier marin
civada (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) fusion n. f. (s. XIV.) fusion
fumós, osa (pl. fumoses, osas) adj. (s. XII.) fust (pl. fustes) n. m. (s. XIII.) boès 1. bois
fumeux (matière) veire: fusta 2. fût
fumositat n. f. (s. XIV.) caractère de ce qui fume fust (s’es pres a -) loc. il s’est pris lui-même au
funeràrias n. f. plur. (s. XV.) funérailles piège
funèst, èsta (pl. funèstes, èstas) adj. (s. XVII. . . ) fusta n. f. (s. XIV.) bois d’œuvre veire: carpenta
funeste fusta (lenga de -) n. f. langue de bois
fur n. m. action de fouiller, de perquisitionner fusta (se virar del biais de la -) loc. se plier aux
fur (far lo -) loc. 1. faire des recherches crconstances
2. perquisitionner fusta (trobar cara de -) loc. trouver porte close
fura n. f. furet femelle veire: furet fusta (una caissa de -) loc. une caisse en bois
fura ! loc. ça creuse (appétit) fusta que fan las flaütas (èsser de la -) loc.
furaire, aira n. chasseur au furet 1. tourner à tous les vents 2. être inconstant
furar v. chasser au furet fustariá n. f. (s. XIII.) 1. ensemble des bois
furet n. m. furet - cit.: Car fòrt sovent cal anar d’œuvre 2. charpenterie
córrer cercar los medecins e apoticaris que pòrtan fustet n. m. (s. XIII.) fustet, arbre utilisé pour la
[clistèris] e [antimòni], coma qui va cercar un furet teinture
per tirar lo conilh d’una cròsa (Augièr Galhard, s. fustièr per mestièr qui vend du bois d’œuvre
XVI) fustièr, ièra n. (s. XIII.) 1. artisan qui travaille
furetaire, aira n. fureteur, euse le bois, qui fournit le bois de charpente veire:
furetar v. fureter carpentièr 2. charpentier
furetariá n. f. habitude de fureter fustigar v. (s. XIII.) fustiger
furgar v. fouiller (personne, meuble) futur n. m. (s. XIII.) futur
furia n. f. (s. XIV. . . ) fúria furie futurisme n. m. (s. XX.) futurisme
furibond, onda adj. (s. XIII. . . ) furibond, onde futurista adj. (s. XX.) futuriste
furiós, osa (pl. furioses, osas) adj. (s. XIV.) fu- futurologia n. f. (s. XX.) futurologie
rieux, euse futurològue, òga n. (s. XX.) futurològ futuro-
furnaire, aira n. → rafegaire fureteur, euse logue

258
g : ge (alfabet) galèra (remar la -)

g : ge (alfabet) n. f. g gait d’espèra n. m. poste de guet


ga n. m. gué gaita n. f. (s. XIII.) sentinelle
gabarra n. f. gabare veire: pinassa gaita (far -) loc. 1. guetter 2. observer
gabarrièr, èra n. gabarier gaita (far la -) loc. faire le guet
gabarrit n. m. gabarit gaitar v. guetter
gabe n. m. (mot occ. gascon) gave gaitar de coa d’uèlh loc. regarder du coin de
gabèla n. f. (s. XIII., de l’arabi) gabelle l’œil
gabelador (/gabelaire) n. m. (s. XIII.) gabelou gaitar de reiruèlh loc. regarder du coin de l’œil
gàbia n. f. 1. cage 2. gabie (t. de marine) gal n. m. → pol coq veire: galina, pol
gabièr n. m. gabier (t. de marine) gal de carrièra, dolor d’ostal expr. coq de vil-
gabiòla (en -) loc. en taule (en prison) fam. lage, douleur chez-lui
veire: en cabana gal galina n. m. un homme efféminé
gabion n. m. gabion (cage contenant des pier- gal non cante pas, lo temps non pèrd un pas (e
res) mai lo -) expr. rien n’arrête le temps
gacha empega (far quicòm a la -) expr. faire galà n. m. (s. XVII. . . , del francés ? castelhan) gala
quelque chose à la diable galabontemps (pl. galabontempses) n. m.
gacha-empega (far un trabalh a la -) expr. ba- gaudeire 1. jouisseur 2. viveur
cler un travail galafatar v. (de l’arabi) 1. calfater 2. calfeutrer
gadós (es un -) loc. on ne sait par quel bout le galafatatge n. m. 1. calfatage 2. calfeutrage
prendre galafre, afra (/ golafre, afra) n. goinfre
gadós (pl. gadòsses) n. m. genêt épineux galant biais (un -) n. m. une grâce
gaëlic, ica adj. gaélique galant d’un jorn loc. amant d’un jour
gafa n. f. (s. XV : « gaf ».) gaffe galant, anta adj. e n. galant, ante
gafa (far la -) loc. ouvrir la route galantament adv. galamment
gafa (sondar la -) loc. 1. tâter le terrain 2. tirer galantariá n. f. galanterie - cit.: Ieu som ací
les vers du nez vengut per dire, en mon lengatge, / que s’è le còrs
gafar v. 1. gaffer 2. faire gaffe petit pro grand es mon coratge, / per mostrar brava-
gafats (a -) loc. 1. à pleines mains 2. à poignées ment qu’ieu sabi quicomet / de çò que dins le cap la
gafet, eta n. → aprendís apprentis musa nos trasmet (Pèire Godelin, Petita galantariá, s.
gag (pl. gags) n. m. (s. XX., mot anglés) gag XVII)
gag / gai (pl. gages / gais) n. m. geai galapian n. m. galapiat
gai coma un alleluia de Pascas (èsser -) expr. galar v. 1. réjouir 2. amuser
être gai comme un pinson galariá n. f. (s. XIV. . . , de l’italian « galleria ») ga-
gai coma un gal de bòria (èsser -) expr. être gai lerie (d’exposition. . . )
comme un pinson galàs (far -) loc. exagérer / se vanter
gai coma un peis dins l’aiga (èsser -) expr. être galaup (levar lo -) loc. prendre le galop
comme le poisson dans l’eau galaup (pl. falaups) n. m. galop
gai coma un podaire (èsser -) expr. être gai galaupa-pitança n. m. pique-assiette
comme un pinson galaupada n. f. galopade
gai saber (lo) n. m. (s. XIV.) gai savoir, gaie sci- galaupada (a la -) loc. au plus vite
ence galaupar v. galoper
gai, gaia adj. gai, gaie galaupar coma un pescabernat expr. galoper
gaiament adv. gaiement comme. . .
gaietat n. f. gaieté galaups (als quatre -) loc. au grand galop
gaina n. f. (s. XIV.) gaine galavard, da n. goinfre, goulu, e
gainar v. gainer galavardejar v. manger goulûment
gainat, ada adj. gainé, ée galaxia n. f. galaxie
gainatge n. m. gainage galejada n. f. 1. plaisanterie (aux frais de
gainièr, èra n. gainier, ère l’interlocuteur) 2. galéjade
gaire adv. guère galejar v. 1. plaisanter 2. coqueter
gaire (dins -) loc. sous peu galèra n. f. (s. XV. . . , del catalan) galère
gaire (non i a / i a pas -) loc. il n’y a pas galèra (anar coma la grand -) loc. marcher très
longtemps vite
gaire en dire loc. peu s’en faut galèra (e vòga la -) loc. vogue la galère
gaireben prep. presque veire: quasi galèra (remar la -) loc. peiner grandement

259
galerian, ana ganhar l’escamp

galerian, ana n. (s. XVII. . . ) galérien, enne gallicisme n. m. (s. XVI. . . ) → francisme galli-
galés (far del -) loc. faire le joyeux cisme
galés, esa (pl. galeses, esas) adj. e n. gallois, gallinacèu n. m. (s. XVIII. . . ) gallinacé
oise gallo adj. e n. (s. XIII. . . ) gallo (de Bretagne)
galesc (a -) loc. à la régalade gallo-roman, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) gallo-
galesc (pl. galesques) n. m. gosier romain, aine
galeta n. f. galette galobet n. m. galoubet
galetat (qu’un -) loc. qu’une gorgée galurenc, enca adj. e n. 1. joyeux 2. réjoui
Galhac e Rabastens (èsser entre -) expr. être 3. galurin
ivre (entre deux régions de vignes) gamat, ada (èsser -) loc. avoir un chat dans la
galhard coma un Turc (èsser -) expr. se porter à gorge
merveille gambadas (a -) loc. à grandes enjambées
galhard, arda adj. gaillard, arde - cit.: Un gamberlejar v. 1. boiter veire: gambejar, cambe-
pòble pòt pas se contentar [d’exprimir] sa pensada jar 2. aller à cloche-pied 3. gamberger
en d’innombrables parlars. Los parlars populars, es- gamma n. f. (s. XII. . . ) gamme (musique etc.)
pelisons galhardas mas assalvatgidas d’una lenga en gamma n. m. (s. XIX. . . ) gammà 1. gamma (lettre
descasença, an una fin naturala : es de s’escartar pauc grecque.. 2. )
a pauc de la lenga-maire, de s’abastardir de mai en gammaglobulina n. f. (s. XX.) gammaglobuline
mai (Antonin Perbòsc, Fòc nòu, 1904) gammagrafia n. f. (s. XX.) gammagraphie
galhèc, èga adj. e n. galicien, enne gammamètre n. m. (s. XX.) gammamètre
Galilèa n. f. Galilée gammaterapia n. f. (s. XX.) gammathérapie
galina n. f. → pola poule ganariá n. f. gainerie
galina (far la -) loc. faire le joli-cœur (caqueter) ganarra n. f. cuite (ivresse)
galina / pola banhada (se’n anar coma una -) loc. ganarra (préner una -) loc. prendre une cuite
être une poule mouillée gandin n. m. gandin
galina blanca (èsser de la -) loc. être favorisé gandir v. préserver - cit.: Açò siá dit sense com-
galina coa ! (i a quicòm : la -) loc. 1. il y a un parason, solament per gandir nòstre Nonrés d’aqueste
événement imminent 2. quelque chose se pré- repròpche, que perqué se met en campanha be sembla
pare iron. sordament s’estimar quicomet (Pèire Godelin, Con-
galina coa (la -) loc. le torchon brûle tra tu, s. XVII) ; Lo Felibrige es establit, coma pòrta
galina negra (a la -) loc. il est devenu riche on l’estatut, pèr sauvar nòsta lenga; e, en sauvant la
ne sait comment lenga sentèm au fons dau còr que gandirem de mai
galina qu’a trobat un rosari (es coma una -) expr. tot çò que fai portar la tèsta drecha a l’òme (Frederic
1. être incapable de comprendre 2. il est comme Mistral, Santa Estèla d’Avinhon, 1877)
une poule devant un couteau gandís-te un pauc loc. écarte-toi un peu
galinada, galinassa n. f. fiente de poule gang (pl. gangs) n. m. (s. XIX. . . , mot angloameri-
galinaire, aira n. → polalhièr volailler, ère (per- can) gang
sonne) ganga (a -) loc. à son affaire
galinar v. 1. avoir la chair de poule 2. coqueter ganglion n. m. ganglion
galinar la carn loc. donner la chair de poule gangrena n. f. gangrène
galinariá n. f. → polalha volaille gangstèr n. m. (s. XX., mot angloamerican) gang-
galinas an dos rossets / mujòls (los uòus de sas ster
-) expr. c’est un vantard gangsterisme n. m. (s. XX., mot angloamerican)
galinat n. m. (s. XIII.) → polard ; polastre poulard gangstérisme
galinèla n. f. poule d’eau veire: pola d’aiga ganha l’aiga que beu (non -) expr. c’est un
galinet n. m. → polet poulet fainéant
galineta n. f. → catarineta coccinelle ganha que l’aiga que beu (non -) expr. il ne
galinièr n. m. → polalhièr 1. poulailler 2. par- gagne rien du tout
adis (théâtre) ganhaire, aira n. gagneur, euse
galinièr, ièra n. → polalhièr volailler, volaillère ganhar v. 1. gagner 2. remporter (un prix, une
galís (de -) loc. de côté, obliquement bataille. . . )
galís (pl. galisses) n. m. 1. ligne oblique ganhar n. m. 1. gain 2. bénéfice
2. glacis 3. talus ganhar d’argent a carrada loc. gagner beau-
gallés, esa adj. e n. gaulois, oise coup d’argent
Gàllia en tòga (la -) loc. la Gaule en toge (Nar- ganhar del pè loc. 1. s’enfuir 2. décamper
bonnaise romaine) ganhar del pè coma un amolaire expr. fausser
gallican, ana adj. e n. (s. XIV. . . ) gallican, anne compagnie
gallicanisme n. m. (s. XIX. . . ) gallicanisme ganhar l’escamp loc. prendre le large

260
ganhar la plata garita

ganhar la plata expr. remporter un prix vida, feniguèt per versar son sang per la glòria de
ganhar la vida loc. gagner sa vie Jèsus Crist (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII)
ganhar la vida (se -) loc. gagner sa vie gardar (se) v. se garder
ganhar las jòias loc. remporter les prix gardar la paraula loc. tenir parole
ganhar lo camin loc. se diriger vers le chemin gardar la vaca e manjar la lait expr. bien gérer
ganhar lo córrer loc. gagner la course son capital
ganhar lo gres loc. déguerpir gardar las cabras expr. ne pas oser rentrer
ganhar país loc. 1. faire du chemin dans la maison paternelle de peur de répri-
2. s’acheminer mande (enfant)
ganhar partida loc. gagner la partie gardar las cabras (far -) loc. tenir la dragée
ganhar partida loc. gagner la partie haute
ganhar sus son còrs (lo -) expr. surmonter la gardar lo cap sul còl loc. garder la tête froide
douleur gardar lo dedins loc. rester à la maison, la
ganhar un tèrne loc. faire fortune chambre
ganheta (non ai la / ai pas la -) loc. je n’ai pas gardar lo dintre loc. garder la maison, la cham-
de chance au jeu bre
ganhum n. m. chance au jeu gardar l’escamp loc. prendre le large
ganivet n. m. canif gardar l’estar-suau loc. garder le silence
gansa n. f. 1. ganse 2. cordon. gardar qualqu’un de sautar als blats expr. tenir
à l’œil
gansòla n. f. bride
gardar sas tenéncias loc. faire bonne conte-
gant n. m. gant - cit.: La filha d’un bon artisan /
nance
pòrta de pèrla de tot bèla, / de gants a la mòda novèla /
gardar una dent loc. garder rancune
e de fin [aur] un gròs carcan (Pèire Godelin, Ramelet,
s. XVII) gardar una pera per se levar la set expr. garder
une poire pour la soif
gara n. f. (s. XIX. . . ) gare
gardarai de sautar als blats (te -) expr. je vais te
gara (sense cridar para ni -) loc. sans crier gare
surveiller étroitement
gara aquí que loc. voilà donc que
gardariá n. f. 1. garderie 2. halte garderie
gara d’aquí ! loc. sort de là !
gardènia n. f. (s. XVIII. . . ) gardenià gardénia
gara-t’aquí que (e -) loc. et voici que
gardian, ana n. (s. XIII.) 1. gardien, enne veire:
garapòt n. m. galipot, résine de pin.
garda 2. gardian (de Camargue)
garatge n. m. (s. XIX. . . ) garage gardiatge n. m. gardiage
garatgista n. (s. XX.) garagiste garèl adj. m. qui porte à faux
garatz que loc. sachez que garent, enta adj. (s. XII.) garant, ante
garatz-vos davant ! (far lo -) expr. crier pour garentida n. f. (s. XII : « garentia ».) garantie
faire ranger les gens garentir v. (s. XIII., del germanic) 1. garantir
garba n. f. gerbe 2. répondre (caution)
garbièr n. m. gerbier gargamèla n. f. (s. XIII.) → garganta 1. gorge
garbièra loc. grande meule de gerbes (anatomie) 2. gargamelle (fam.)
garbotge (/ gargotge ) n. m. grabuge garganta n. f. gorge (anatomie)
garbura n. f. (mot de l’occ. gascon) garbure (soupe gargarisme n. m. (s. XIV.) gargarisme
gasconne) gargarizar v. (s. XIV.) gargariser
garçon n. m. (s. XVIII. . . , del francic) garçon (de gargolhar v. gargouiller
café. . . ) veire: gojat garguilh (cercar -) loc. chercher noise
garda n. m. garde veire: gardian garguilh (pro de -) loc. pas tant de discussions
garda (non préner brica -) loc. ne pas se soucier garir v. (s. XII.) guérir - cit.: E quand pensi, de còps,
garda (se préner -) loc. se tenir sur ses gardes que ma polida aimada / de sos potons d’amor brèça un
garda de languitòri (aquò -) expr. cela empêche autre amorós / una enveja me pren d’anar de rescon-
de s’ennuyer dons / dins l’aiga negra e freja e d’ombra capelada /
garda que (non a / a pas -) loc. il n’y a pas de negadís escantir mon fuec e garir mas dolors (Paul
danger que Froment, Un jorn d’abrial, 1898)
gardacaça n. m. garde-chasse garir de la fèbre per préner lo mal caud expr.
gardachorma n. m. garde-chiourme tomber de Charybde en Scylla
gardacòrs (p. gardacòrses) n. m. (s. XIII.) 1. jus- garison n. f. guérison
taucorps 2. vêtement de guerre garissable, abla adj. guérissable
gardar v. garder (prendre soin) - cit.: Colgatz garisseire, eira n. garidor guérisseur, euse veire:
la fèsta de santa Ceselha, patrona d’aquesta glèisa, adobaire
qu’après aver gardat la flor de sa virginitat tota sa garita n. f. guérite

261
garlanda gata que miaula non caça gaire

garlanda n. f. (s. XIII., de l’italian) guirlande gast (far lo -) loc. ravager le pays ennemi
garlandejar v. se dérouler en guirlande gast (pl. gastes) n. m. (s. XIII.) dévastation veire:
garlandèu n. m. place entourée d’arcades degast
garlòpa f n. f. (s. XVI. . . ) varlope gasta (lo tròp -) loc. le trop n’est jamais bon
garnidoira n. f. (s. XIX. . . ) garnisseuse (ma- gasta la salsa (tròp de pèbre -) loc. il ne faut
chine) pas trop pousser / demander / provoquer
garnidura n. f. (s. XIV.) garniture gastador / gastaire adj. (s. XIII.) dévastateur
garniment de brèç n. m. layette (guerres anciennes)
garnir v. 1. garnir 2. remplir (un imprimé) gastar v. 1. gâter (abîmer) 2. dépenser sans
garnir l’ensalada loc. assaisonner la salade mesure
garnir la man a loc. graisser la patte à gasteropòde n. m. (s. XVIII. . . ) gastéropode
garnison n. f. (s. XV.) garnison gastronòme, òma n. (s. XIX. . . ) gastronòm gas-
garnissatge n. m. (s. XVIII. . . ) garnissage tronome - src.: Mistra, 1878 : "gastrounome"
garnisseire, eira n. (s. XIV.) garnisseur, euse gat (a los vistons coma lo) loc. il voit très bien
(personne) / très clair
garnit coma un rampam expr. rampalm bien gat (aicí i a un -) loc. 1. là il y a un truc
garni 2. quelque chose de caché
garra n. f. jarret gat (emportar lo -) loc. partir à la cloche de bois
garra (alongar la -) loc. aller à grands pas (décamper en secret, sans payer le loyer
garrabièr n. m. 1. églantier (ronce) 2. fig. gat bordilha n. m. chat de gouttière
femme mauvaise gat de Bernat que garda los uèlhs barrats de
garrèl (de -) loc. obliquement páur de veire los rats (es coma lo -) expr. il ne
garric n. m. (s. XII.) chêne yeuse recherche pas les difficultés
garric non fa un píbol (un -) expr. tel père, tel gat de nòu coas (te donarai un -) expr. promet-
fils tre l’impossible (iron.)
garriga n. f. (s. XIII.) garrigue gat de revèrs (s’aparar coma un -) loc. se
garriga (en -) loc. dans la garrigue défendre bec et ongle
garrolha n. f. querelle (bagarre) veire: carpin-
gat e rat (èsser coma -) loc. être comme chien et
har, pelejar
chat
garrolha (cercar -) loc. chercher noise
gat fèr n. m. chat sauvage
garron n. m. gîte (boucherie)
gat mòrt (far -) loc. faire le mort
garròt n. m. garrot
gat mòrt / de gats mòrts (aver un -) expr. avoir
gas (pl. gases) n. m. (s. XIX. . . ) gaz
des dettes cachées
gasanh n. m. (s. XII.) gain
gat per lèbre (far préner -) loc. faire prendre
gasanha n. f. (s. XII.) 1. gain 2. profit
des vessies pour des lanternes
gasar v. (s. XIX. . . ) gazer
gat pudre n. m. putois
gasar v. franchir (à gué)
gasatge n. m. (s. XIX. . . ) gazage gat que caga dins lo cendre (far d’uèlhs coma
gascon, ona adj. e n. (s. XII.) gascon, onne - cit.: un -) expr. faire des yeux ronds
Anna Maria respond qu’a l’escòla i an pas dit lo nom gat se penchena (es aquí que lo -) expr. voilà la
de son país, e que i ei dehenut parlar gascon, e que s’es difficulté
pas vertat qu’ajam pas cap d’istòria (Robèrt Lafònt, gat, gata n. chat, chatte
1984) gat, quand non pòt mòrdre, escarraunha (a la
gasconisme n. m. (s. XVII. . . ) gasconnisme gentilesa del -) expr. il est très méchant
gasificacion n. f. (s. XIX. . . ) gazéification gata n. f. 1. gatte (t. de marine) 2. chatte (ma-
gasificar v. (s. XIX. . . ) gazéifier chine de guerre médiévale)
gasogèn n. m. (s. XIX. . . ) gazogène gata banhada (èsser una -) loc. 1. être une poule
gasòli n. m. (s. XX.) gasoil mouillée 2. être tout penaud
gasolina n. m. (s. XIX. . . ) essence (moteurs) gata banhada (far la -) loc. prendre une attitude
gaspa n. f. 1. rafle 2. grappe de raisin 3. crème humble
de petit lait gata de las nòu coas n. f. la chatte à neuf
gaspacho n. m. (s. XIX. . . , mot castelhan) gaspachò queues (animal imaginaire)
gaspacho gata e la gatina (aver la -) expr. avoir la richesse
gaspilhaire, aira n. 1. celui qui gâte en grappil- gata faleta (far la -) loc. faire la sainte Nitouche
lant 2. gaspilleur gata mòrta (far la -) loc. faire la sainte Nitouche
gaspilhar v. 1. grappiller 2. gaspiller gata òrba n. f. colin-maillard
gassendisme n. m. (s. XIX. . . ) gassendisme gata que miaula non caça gaire expr. il parle
gassendista adj. e n. (s. XVII. . . ) gassendiste trop pour être efficace

262
gata, benlèu ? (non a fait los uèlhs a la -) gavat (es -)

gata, benlèu ? (non a fait los uèlhs a la -) expr. gaudina n. f. 1. femme libertine 2. gourgan-
a quelqu’un qui vante trop un tiers dine
gatadas (a -) loc. à heures perdues gaudinar de son amor (se -) loc. je jouer / se
gatamiaula n. f. chattemite moquer de son amour
gatamiaula (far la -) loc. faitre la chattemine gaudir v. (s. XII.) jouir
gatarràs, assa (pl. gatarrasses, assas) n. gros et gaug (aquò me fa bèla -) loc. cela me sourit
vilain chat, grosse et vilaine chatte gaug (aver -) loc. avoir de la joie
gatàs, assa (pl. gatasses, assas) n. gros chat, gaug (èsser de -) loc. être de bonne humeur
grosse chatte gaug (far -) loc. faire plaisir
gatet, eta gaton, ona gatonet, eta n. chaton gaug (pl. gauges) n. m. 1. joie - cit.: Elàs ! Ça
gatetas (de -) loc. avec humilité veire: gat disi jo, Satiri, / ara qu’as ausit mon martiri, / non te’n
gatetas (far -) caresser veire: gat trufes pas, se te plai, / coma jo non feguí [faguèri] ja-
gatfaïn n. m. fouine mai / quand le bèl uèlh de Peironèla / t’aviá desmargat
gatfèr n. m. chat sauvage la cervèla / e que, tot enjaurit e baug, / vivotejavas
gatge n. m. (s. XII.) → faïna 1. gage 2. ustensile sense gaug (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII);
gatge d’amistat (un -) loc. un gage d’amitié Al nom del Felibritge, me fa gaug de vos portar un
gatget n. m. (de l’occ. gascon) 1. ustensile (petit) salut d’amistat occitana e felibrenca (Antonin Perbòsc,
2. gadget Discors de Foish, 1896); Tròp de gaug, tròp de novèl,
gatilh n. m. chatouille tròp de prètzfachs que l’estrambordavan, l’esperavan
dau matin au vèspre (Max Roqueta, Lo corbatàs roge,
gatilhar v. chatouiller
2003) 2. souci (plante)
gatilhós, osa (pl. gatilhoses, osas) adj. cha-
gaug (tocar cèl de -) loc. être transporté de joie
touilleux, euse
gaug de (aver grand -) loc. 1. s’estimer heureux
gatjar v. (s. XIII.) gager
de 2. avoir grand plaisir de
gatonada n. f. portée de chatons
gaug de trabalhar (aver -) loc. avoir plaisir à
gatonar v. mettre bas (chatte)
travailler
gatonejaire, aira n. galant, ante, qui est cares-
gaug de veire (far -) loc. faire plaisir à voir
sant, ante
gaug non te farà mal (se te fa -) expr. si tu en
gatonejar v. 1. faire des chatteries 2. être en veux, tu n’en auras pas
chaleur (chatte)
gaug nos i trobem mai ! (en -) loc. au plaisir de
gatoniá n. f. chatterie vous revoir !
gatonièr, ièra adj. qui aime les chats gaujor n. f. joie veire: jòia
gatonièr, ièra n. qui aime les chats gaujós, osa adj. joyeux, euse veire: joiós
gatonièra n. f. chatière gaujosament adv. joyeusement
gats (tombar totjorn de patas, coma los -) loc. gaunha n. f. 1. ouïe du poisson 2. pêche à la
savoir toujours de tirer d’affaire main dans les rivières
gats an d’arpas (totes los -) expr. il n’y a pas de gaunha (tòrcer la -) loc. 1. rechigner 2. tordre le
rose sans épine nez
gats, mai de rats (mai de -) expr. trop de per- gausar v. → ausar oser - cit.: Manadet de floretas
sonnes s’occupent de cette affaire comunas que gausas esperar dedins lo grand e mirgal-
gatsause n. m. saule marsault hat [pertèrra] del [Lengadòc] de totis tos esperfòrces,
gatuènha n. f. les chats (collectif) te vesi pagat en moneda de trufas se non te salvas per
gaubi n. m. 1. aptitude 2. habileté 3. aisance ací (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVII)
naturelle gauta n. f. joue
gaubi (aver bon -) loc. avoir bonne tournure gauta (far -) loc. être bouche bée
gaubi (aver de -) loc. avoir de l’entregent, de gauta (rire d’una -) loc. rire jaune
l’allure gauta (rire de -) loc. sourire moqueur
gaubi (aver lo -) loc. être très adroit, malin gauta de milhàs loc. joue potelée
gaubi (non aver cap de -) loc. être gauche gauta espompida loc. joue rebondie
gaubi (sense -) loc. 1. sans grâce 2. sans attrait gauta lisa (la -) loc. 1. joues pleines 2. bien
gaubi de (aver lo -) loc. avoir la force de rasées
gaubi de (non aver lo -) loc. ne pas avoir le gautada n. f. soufflet (gifle)
courage, la force de gautejar v. souffleter
gaubi triat (un -) loc. une grâce exquise gautissons n. m. plur. oreillons
gaudença / gaudida n. f. (s. XIII.) gaudéncia gavach, acha (pl. gavaches, achas) n. 1. rustre
jouissance (d’un bien. . . ) veire: gaudiment 2. qui s’exprime dans un parler jugé incorrect
gaudiment n. m. jouissance (plaisir) veire: gau- gavadas (far sas -) loc. faire ses gorges chaudes
dença, gaudida, chal gavat (es -) loc. il est riche come Crésus

263
gavèl generar

gavèl n. m. 1. javelle de sarments veire: eisser- gemmacion n. f. (s. XVIII. . . ) gemmation (forma-
ment 2. sarment de vigne tion des bourgeons)
gavèla n. f. javelle gemmar v. (s. XIII.) orner de pierres précieuses
gavian n. m. goéland gemmar v. (s. XIX. . . ) gemmer (bourgeonner)
gavina n. f. (s. XIII.) mouette cendrée gemmat, ada adj. (s. XIII. . . ) gemmé, ée (de pier-
gavitèl n. m. (de l’ital. gavitello) 1. bouée 2. balise res précieuses)
gavòt, òta adj. 1. gavot (du pays dauphinois) gemmifèr, èra adj. (s. XVIII. . . ) gemmifère (bour-
2. occitan vivaro-alpin geons)
gavòta n. f. gavotte (danse) gemmiparitat n. f. (s. XIX. . . ) gemmiparité
Gedeon n. m. Gédéon (pers. biblique) - cit.: (bourgeon)
Josuè, Gedeon e Samson cantarí, / los grans amics gemmologia n. f. (s. XX.) gemmologie (étude
Dàvid e Jonatàs dirí (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) des pierres précieuses)
geina n. f. (s. XVI. . . , del francés ancian ? germanic) gemmologista n. (s. XX.) gemmologiste (qui
1. gêne 2. tourment étudie les pierres précieuses)
geinant, anta adj. (s. XVI. . . ) gênant, ante gemmula n. f. (s. XIX. . . ) gemmule (bourgeon)
geinar v. (s. XVII. . . ) 1. gêner 2. tourmenter gèn n. m. (s. XX. . . ) gène
gèis (pl. gèisses) n. m. (s. XIII.) → gip gypse gendarma n. m. (s. XVI. . . ) 1. gendarme 2. soldat
geissar v. → gipar pratiquer la gypserie (ancien) - cit.: Montat [sus] un ginet d’Espanha, /
geissièr n. m. (s. XIV.) → gipièr gippier, gypier travèrsi la rasa campanha, / e renègui, tot en fumant,
(auteur des gypseries) / damb le pistolet a la man : / pics e patacs ! / alarma
geissièra n. f. (s. XIV. . . ) → gipièra carrière de ! Alarma ! Qui ne vòl al novèl gendarma ? (Pèire
gypse Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII)
gèl n. m. (s. XII.) gel gendarmariá n. f. (s. XVI., del francés) gen-
gelada n. f. (s. XII.) gelée darmerie
geladís (pl. geladisses) n. m. (s. XII. . . ) engelure gendre n. m. gendre
geladura n. f. (s. XVI. . . ) gelure genealogia n. f. (s. XIII : « genologia ».) généalogie
gelant, anta adj. (s. XII. . . ) gelant, ante genealogic, ica adj. (s. XV. . . ) généalogique
gelar v. (s. XII.) geler genealogista n. (s. XVII. . . ) généalogiste
gelar coma de fèrre loc. geler sec generacion n. f. (s. XIII.) génération - cit.:
gelar en l’aire loc. geler sec Bernartz de Ventadorn si fo de Limozin del castel
gelarèia n. f. (s. XVII. . . , del francés) 1. gelée (de de Ventadorn. Hom fo de paubra generacion, fils d’un
viande, de fruits. . . ) 2. gélatine sirven qu’era forniers (Biografias dels trobadors, s.
gelat coma un ametlon loc. gelé jusqu’aux os XIII)
gelha n. f. jante de roue general (en -) loc. adv. en général
gelós coma un cocarro de sa biaça expr. jaloux general en cap n. m. général en chef
comme un gueux de sa besace general, a n. (s. XV. . . ) général, ale - cit.: Aquela
gelós coma una cabra de sa coa expr. jaloux òbra fuguèt remesa a la vila per lo general Martinia,
comme. . . president del comitat parisenc, que lauvet dins son
gelós, osa (pl. geloses, osas) adj. (s. XII.) jaloux, discors los explorators produchs autres còps per lo
ouse Lemosin (Josèp Ros, L’annada lemosina, 1898)
gelosiá n. f. (s. XII.) jalousie general, ala adj. (s. XIV.) général, ale - cit.:
gelosiá lo seca (la -) expr. il est malade de Jos l’influéncia d’aquela lei generala, los ancians
jalousie proparoxitòns (mots accentuats sus l’antepenultima
gema n. f. (s. XII.) gemme (résine) sillaba) de l’anciana lenga [...] an desplaçat l’accent
gemada n. f. (s. XII. . . ) gemmage per se cambiar en paroxitòns (Loís Alibèrt, Gramatica,
gemar v. (s. XII. . . , mot de formacion semi-sabenta) 1935)
gemmer (pin) generalament adv. (s. XII : « generalment ».)
gemèc n. m. plainte (gémissement) généralement
gemegaire, aira n. 1. geignard, arde 2. qui se generalat n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. generalato)
plaint généralat
gemegant, anta adj. gemissent; gemegaire generalitat n. f. (s. XVII...) généralité
gémissant, ante generalitat (de Tolosa etc.) n. f. (s. XV. . . )
gemegar v. geindre généralité (division administrative d’Ancien
gemièr n. m. (s. XII. . . ) gemmeur régime)
gemiment n. m. (s. XIII.) gémissement generalizable, abla adj. (s. XIX. . . ) généralisable
gemir v. (s. XIII.) gémir generalizacion n. f. (s. XVIII. . . ) généralisation
gemma n. f. (s. XIX. . . ) gemme (bourgeon) generalizar v. (s. XVI. . . ) généraliser
gemma n. f. (s. XIII.) gemme (pierre précieuse) generar v. (s. XIII.) générer

264
generator germanizar

generator n. m. (s. XX.) generador générateur gentilesa n. f. (s. XIII. . . ) 1. gentillesse 2. no-
(machine) blesse (vieux)
generator, tritz (pl. generators, trises) adj. (s. gentilesa del gat, quand non pòt mòrdre, escar-
XVI. . . ) générateur, trice raunha (a la -) expr. il est très mauvais
generic, ica adj. e n. m. (s. XVI. . . ) générique gentilfemna n. f. femme noble (vieux)
generós, osa (pl. generoses, osas) adj. (s. XV.) gentilòme (pl. gentilsòmes) n. m. (s. XII : « gentils
généreux, euse hom ».) gentilhomme
generosament adv. (s. XVI. . . ) généreusement gentils n. m. plur. les païens (relig.)
generositat n. f. (s. XVI. . . ) générosité gents n. f. plur. gens
genèsi n. f. (s. XIV.) genèse - cit.: La grand [com- gents (trabalha lo temps plan mai que las -)
parança] de la vida biblica e de sa lenga pastorala expr. le temps travaille plus que les gens
eme aquela dis pastres e gardians de Provènça, i a gents coma se deu loc. de gens comme il faut
longtemps que nos avián donat idèa e gost de traduire gents coma son (cal passar las -) expr. il faut
en provençau lo libre de la Genèsi (Frederic Mistral, prendre les gens comme ils sont
La Genèsi, 1910) gents conegudas n. f. plur. gens connus
genèst (pl. genèstes) n. m. genêt gents d’auta marèia (las -) expr. les gens de
genetica n. f. (s. XX. . . ) génétique haut parage
geneticament adv. (s. XX. . . ) génétiquement gents de ben loc. gens de bien
genetician, ana n. (s. XX. . . ) généticien, enne gents de la meteissa jauja loc. gens de la même
gengiva n. f. gencive farine
gèni n. m. (s. XVII. . . ) génie gents de léser (las -) loc. les oisifs
genial, ala adj. (s. XIX. . . ) génial, ale gents de trabalh (las -) expr. la classe ouvrière
genibre n. m. genièvre gents fan lo ben, non lo ben las gents (las -) expr.
genic, ica adj. (s. XX. . . ) génique / génétique les personnes font les biens, non les biens les
genièr n. m. janvier personnes
genièr fa lo pecat e març n’es acusat expr. gents que (avètz de -) loc. il y a des gens qui
on n’est pas responsable des fautes d’un gents que (i a de -) expr. il y a des gens qui . . .
prédécesseur genuflexion n. f. (s. XIII.) génuflexion
genissèr n. m. (s. XIX. . . ) janissari janissaire geografe, afa n. (s. XVI. . . ) geograf géographe -
genital, ala adj. (s. XIII.) génital, ale src.: Mistral, 1878 : "geougrafe"
genitiu n. m. (s. XIII.) génitif geografia n. f. (s. XVI. . . ) géographie - cit.: Es
genitor, tritz (pl. genitors, trises) n. (s. XII. . . ) encara possible a un mèstre de la geografia, coma
géniteur, trice de l’istòria, coma de la sociologia o de l’etnologia
genocidi n. m. (s. XX.) génocide "miègjornalas" de se targar de la mesconoissença e
genolh n. m. genou del mesprètz de la lenga d’òc, e d’estampar las pròvas
genolhons (de -) loc. à genoux desvergonhadas de son [ignorància] (Robèrt Lafont,
genolhs (de -) loc. à genoux Per un Institut d’Estudis occitans, 1980)
genòme n. m. (s. XX.) genòm génome geografic, ica adj. (s. XVI. . . ) géographique
genotipe n. m. (s. XX.) genotip génotype geograficament adv. (s. XVI. . . ) géographique-
genre n. m. (s. XIV.) genre ment
gent (non i aver una -) loc. n’y avoir pas âme geologia n. f. (s. XVIII. . . ) géologie
qui vive geologic, ica adj. (s. XVIII. . . ) géologique
gent o bèstia (cal èsser -) expr. il faut se com- geologicament adv. (s. XIX. . . ) géologiquement
porter dignement geològue, òga n. (s. XVIII. . . ) geològ géologue -
gent, enta adj. janti 1. gentil, ille veire: gentil, src.: Mistral, 1878 : "geoulogue".
agradívol 2. charmant, ante geomètre n. (s. XVII. . . ) géomètre
gentament adv. gentiment geometria n. f. (s. XIV.) géométrie
gentet (far -) loc. 1. ménager, économiser geometric, ica adj. (s. XIV. . . ) géométrique
2. faire petit à petit geranium n. m. (s. XVI. . . ) géranium
gentet, eta adj. 1. gentillet, ette 2. petit à petit geréncia n. f. (s. XIX. . . ) gérance
gentetas (a -) loc. a petits moyens gerent, enta adj. e n. (s. XVIII. . . ) gérant, ante
gentil (pl. gentils) n. m. (s. XV.) étranger, païen gerir v. (s. XIII.) gérer
pour les anciens juifs germanic, ica adj. (s. XVI. . . ) germanique
gentil, ila adj. (s. XIII. . . ) 1. gentil, ille - cit.: Mon germanisme n. m. (s. XVIII. . . ) germanisme
rabat dejà s’acomòda / damb les cordonets a la mòda, / germanista n. (s. XIX. . . ) germaniste
e dejà la pèl d’un conilh / lusís sul capelet gentil (Pèire germanizant, anta adj. (s. XIX. . . ) germanisant,
Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) 2. bien élevé, ante
ée germanizar v. (s. XVI. . . ) germaniser

265
germanofil, ila ginecografia

germanofil, ila adj. (s. XIX. . . ) germanophile getar lo negre coma las sèpias expr. écumer de
germanofòbe, òba adj. (s. XIX. . . ) germanofòb rage
germanophobe getar pels pòts loc. jeter à la figure
germanofobia n. f. (s. XIX. . . ) germanofòbia ger- getar un bastiment a l’aiga loc. lancer un
manophobie navire
germanofòn, òna adj. (s. XX. . . ) germanophone getar una lei loc. → promulgar una lei pro-
gèrme n. m. (s. XII. . . ) germe mulguer une loi
germenar v. (s. XIII.) germer getar ventre loc. prendre du ventre
germinacion n. f. (s. XIII.) germination ghètto n. m. (s. XIX. . . , de l’ital. ghetto) ghettò
germinator, tritz (pl. germinators, trises) adj. (s. ghetto
XVIII. . . ) germinador germinateur, trice ghettoïzacion n. f. (s. XX.) ghettoïsation
germinator, tritz (pl. germinators, trises) n. (s. giba n. f. (s. XIV.) → bòça bosse
XX.) germinador germinateur, trice (personne) gibar v. → boçar ; bocelar former une bosse
gerondiu n. m. (s. XIV.) gérondif gibbós, osa (pl. gibboses, gibbosas) adj. (s.
gerontocracia n. f. (s. XIX. . . ) gérontocratie XVI. . . , lat. gibbosus. Mot de formacion sabenta)
gerontologia n. f. (s. XX.) gérontologie gibbeux, euse veire: gibós
gerontològue, òga n. (s. XX.) gerontològ géron- gibbositat n. f. (s. XIV : « gibositat », mot de for-
tologue macion sabenta) gibosetat gibbosité veire: gibós
ges de coratge (non aver / aver pas -) loc. être
sans force giblar v. tordre (plier)
ges de manièra (de -) loc. en aucune façon gibós, osa (pl. giboses, osas) adj. e n. (s. XIII., Mot
de formacion populara) → boçut bossu, ue
ges de mòda (de -) loc. d’aucune manière
gibossejar v. (s. XIII. . . ) → bocejar bosseler
gèst (èsser de -) loc. être en rut
gibossejat, ada adj. (s. XIII. . . ) → bocejat bosselé,
gèst (pl. gèstes) n. m. (s. XIII. . . ) geste - cit.: D’un
ée
gèst rabent passèt en segonda e, sul pacte, cachèt de
gibrar v. givrer
tot son pes sus l’accelerator" (Leon Còrdas, Sèt pans,
gibre n. m. givre
1977)
giga n. f. (s. XII.) gigue (musique)
gèst (pl. gèstes) n. m. rut
giga n. f. gigue (cuisse de chevreuil, mou-
gesta n. f. (s. XIII.) 1. geste (chronique 2. poème)
ton. . . ) veire: gigòt
gestacion n. f. (s. XVIII. . . ) gestation
giga grandalhada n. f. (occ. "gran + de + alh") un
gestapo n. f. (s. XX., de l’alemand) gestapò gigot piqué d’ail
gestapo
gigant, anta adj. e n. (s. XIII.) géant, ante - cit.:
gesticulacion n. f. (s. XX.) gesticulation Tanben aicí metís, dirà le plus [ancian], un gigant al
gesticular v. (s. XVI. . . ) gesticuler temps passat èra [tan] grand [que] se tirava les brians
gesticulator, tritz (pl. gesticulators, trises) n. amb un pigasson (Odde de Triors, 1578) ; Quand del
(s. XX.) gesticulaire; gesticulador gesticulateur, mandament de Dieu las lengas se trobèguen a la sepul-
trice - src.: Honnorat, 1846 : "gesticulatour" tura de la temeritat del gigant Nem(b)ròd, qui dirà
gestion n. f. (s. XII.) gestion que la nòstra non forèssa pas de l’asempre ? (Pèire
gestionari, ària adj. e n. (s. XIX. . . ) gestionnaire Godelin, Ramelet, s. XVII)
get n. m. jet (action de jeter) gigantesc, esca (pl. gigantesques, escas) adj. (s.
getar v. jeter - cit.: Montsegur, l’as ausit, l’aule cant XVI. . . ) gigantesque
d’asirança, / martelar tas parets de sa ràbia d’infèrn, gigantisme n. m. (s. XVIII. . . ) gigantisme
/ roncar dins los lenhièrs, cremadors d’esperança, gigantomaquia n. f. (s. XVI. . . ) gigantomachie
getant nòstre país dins l’eternal ivèrn (Loïsa Paulin, gigòt n. m. gigot veire: giga
La colomba de patz, 1947) gigotar v. gigoter
getar a las arnas loc. mettre au rebut gigotièra n. f. (s. XX;) gigoteuse (bébé)
getar a las escobilhas loc. mettre au rebut gilet n. m. (s. XVI. . . , del cast. ? arabi) gilet (vête-
getar a l’estralh loc. mettre au rebut ment)
getar al degalh loc. mettre au rebut gimbeleta n. f. gimblette (pâtisserie)
getar de lagremas loc. répandre des larmes gimbeletaire, aira n. marchand de gimblettes
getar la palma loc. renvoyer la balle gimnasi n. m. (s. XVIII. . . ) gymnase
getar la pèira e tirar lo braç loc. 1. intervenir gimnasta n. (s. XIX. . . ) gymnaste
dans l’ombre 2. tirer les ficelles gimnastica n. f. (s. XX. . . ) gymnastique
getar la rauba sus un bartàs loc. jeter son froc gimnic, ica adj. (s. XX. . . ) gymnique
aux orties gimpla n. f. (s. XIII.) guimpe
getar lo margue aprèp lo bigòs loc. 1. jeter le ginecèu n. m. (s. XVII. . . ) gynécée
manche après la cognée 2. se décourager ginecografia n. f. (s. XX. . . ) gynécographie

266
ginecologia glorificar

ginecologia n. f. (s. XIX. . . ) gynécologie glacial, ala adj. (s. XIV. . . ) 1. glacial, ale
ginecologic, ica adj. (s. XIX. . . ) gynécologique 2. glaciaire
ginecològue, òga n. (s. XIX. . . ) ginecològ gyné- glacièr n. m. (s. XX.) 1. glacier 2. marchand de
cologue glaces
ginet n. m. (del castelhan (jinete) ? arabi) genet glacièra n. f. (s. XX.) glacière
(cheval espagnol) - cit.: Montat [sus] un ginet glacina n. f. verglas
d’Espanha, / travèrsi la rasa campanha, / e renègui, tot glacinar v. faire du verglas
en fumant, / damb le pistolet a la man : / pics e patacs glacís (pl. glacises) n. m. (s. XV. . . ) glacis
! / alarma ! Alarma ! Qui ne vòl al novèl gendarma ? glaçon n. m. (s. XX.) glaçon (cube de glace)
(Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) gladiator n. m. (s. XIII. . . ) gladiador gladiateur -
gip n. m. gypse src.: Honnorat, 1846 : "gladiatour"
gipar v. pratiquer la gypserie glària n. f. 1. glaire 2. blanc de l’œuf
gipariá n. f. (de l’occ. provençal) gypserie veire: glèisa n. f. église - cit.: Colgatz la fèsta de santa
estuc Ceselha, patrona d’aquesta glèisa, qu’après aver gar-
gipatge n. m. gypsage dat la flor de sa virginitat tota sa vida, feniguèt per
gipièr n. m. gippier, gypier (auteur des versar son sang per la glòria de Jèsus Crist (Joan-Loís
gypseries) veire: estucaire Fornèrs, s. XVIII)
gipièra n. f. carrière de gypse glicemia n. f. (s. XIX. . . ) glycémie
gipós, osa (pl. gipôses, osas) adj. gypseux, euse glicerina n. f. (s. XIX. . . ) glycérine
gipsifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) gypsifère glicina n. f. (s. XVIII. . . ) glycine
gipsofila n. f. (s. XIX. . . ) gypsophile (bot.) glife n. m. (s. XVIII. . . ) glif glyphe
gipsomètre n. m. (s. XIX. . . ) gypsomètre gliptica n. f. (s. XVIII. . . ) glyptique
girada n. f. (s. XIII.) → virada 1. tour 2. révolu- gliptografia n. f. (s. XVIII. . . ) glyptographie
tion gliptologia n. f. (s. XIX. . . ) glyptologie
girada n. f. galette à l’huile gliptotèca n. f. (s. XIX. . . ) glyptothèque
girador n. m. → giroleta girouette veire: c.f. vi- global, ala adj. (s. XIX. . . ) global, ale
radoira globalament adv. (s. XIX. . . ) globalement
girament n. m. (s. XIV.) → virada 1. rotation globalitat n. f. (s. XX.) globalité
2. parcours globalizacion n. f. (s. XX.) globalisation
girar v. (s. XIV.) → virar tourner globalizar v. (s. XX.) globaliser
giratòri n. m. (s. XX.) giratoire glòbe n. m. (s. XVIII. . . ) glòb globe
girfalc n. m. gerfaut (oiseau) glop n. m. goutte, gorgée
girgon n. m. jargon glop de mai (un -) loc. 1. un dernier verre 2. un
girgonejar v. jargonner coup de plus à boire
giroflada n. f. giroflée glopar v. 1. tomber goutte à goutte 2. larmoyer
giròla n. f. girolle (champignon) glopejar v. boire par petites gorgées
giroleta n. f. girouette veire: girador, viradoira glopet n. m. petite gorgée
gisclar v. 1. pousser des cris aigus 2. jaillir - cit.: glops (a -) loc. 1. goutte à goutte 2. par gorgées
Mon adesion a la grafia classica, a catòrze ans, quand glops (a bèls -) loc. à grandes gorgées
[degun] l’emplegava pas (. . . ), implicava mon adesion glòria n. f. (s. XI. . . ) gloire - cit.: Colgatz la fèsta de
a l’unitat lingüistica occitana, que giscla de la grafia santa Ceselha, patrona d’aquesta glèisa, qu’après aver
classica coma l’aiga de la font (Rodgièr Barta, Lexic, gardat la flor de sa virginitat tota sa vida, finiguèt per
1980) 3. éclabousser 4. gicler versar son sang per la glòria de Jèsus Crist (Joan-Loís
gisclar de páur loc. crier de peur Fornèrs, s. XVIII) ; Leis eròis arriban las au terme
giscle / gisclet n. m. cri aigu de la carrièra ; abans de li celebrar la glòria, caudrà
glaç (pl. graces) n. m. (s. XII. . . ) glace (eau gelée) lei mandar au refectòri e au dormitòri (Robèrt Lafònt,
glaça (l’aiga ven -) loc. l’eau se transforme en 1984)
glace glòria (emportar la -) loc. remporter les prix
glaçairon n. m. glaçon (naturel) glòria (es pas de / non es de -) loc. ce n’es pas
glaçant, anta adj. (s. XVIII. . . ) glaçaire glaçant, du luxe
ante glòria (non a que de / a pas que de -) loc. c’est
glaçar v. (s. XVI. . . ) glacer un vaniteux
glaçat, ada adj. (s. XVII. . . ) glacé, ée glòria a chaval, misèria darrièr la sèla expr.
glaçatge n. m. (s. XX.) glaçage faire bonne figure malgré ses difficultés
glacet n. m. (s. XX.) glace (crème glacée) veire: glòria de (tirar -) loc. tirer vanité de
sorbet glorificacion n. f. (s. XIV.) glorification
glaciacion n. f. (s. XVI. . . ) glaciation glorificar v. (s. XIII.) glorifier

267
glorificator, tritz (pl. glorificators, trises) gorrin, ina

glorificator, tritz (pl. glorificators, trises) adj. e gofir v. mouiller


n. (s. XVI. . . ) glorificaire glorificateur, trice gòira n. f. buse (oiseau) veire: tartarassa, car-
gloriòla n. f. (s. XVIII. . . ) gloriole canàs, ruissa
gloriós coma Berreta expr. fier comme Artaban goja n. f. serveuse (auberge)
gloriós coma un ase portant relíquias expr. fier gojat n. m. garçon veire: garçon - cit.: Tot
comme qui se glorifie d’un mérite illusoire (cf. [m’annóncia] la part que prenètz a la fèsta de uèi,
La Fontaine) òmes, femnas, filhas, gojats, vos vesi totes endimen-
gloriós coma un castanhaire expr. fier comme jats, las fardas [...] pus bèlas son sortidas, los ribans
Artaban mirgalhats lusisson, e totes siatz dins la pus granda
gloriós coma un castanhaire expr. fier comme [netetat] (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII)
Artaban gojata n. f. jeune fille
gloriós coma un galon qu’auriá trapat un lom- gola n. f. 1. gueule 2. ouverture 3. bouche
bric expr. fier comme un naïf qui croit avoir (fam.)
fait un exploit gola de sac (a -) loc. à foison
gloriós coma un pesolh sus una camisa blanca golar n. m. 1. fanon de bœuf veire: colar 2. cou
expr. fier comme un parvenu de porc
gloriós que Berreta (es plus -) loc. plus fier que golar (aver lo -) loc. avoir un visage à triple
gloriós, osa (pl. glorioses, gloriosas) adj. (s. XIII.) menton
1. glorieux, euse - cit.: En evocant aquela fin tragica golard mai que la loira expr. plus gourmand
e gloriosa de la patria lengadociana, cossí mon esperit que. . .
seriá pas trevat pel sovenir del grand istorian-trobaire golard, arda adj. e n. gourmand
dels Albigeses, Napoleon Peirat (Antonin Perbòsc, golardiá n. f. golardisa gourmandise
Discors de Foish, 1896) 2. vaniteux, euse - cit.: I golaud coma un calelh expr. gourmand
avèva un còp ua hemna que s’aperava Supèrba, la bien comme. . .
nomada. Era gloriosa coma un cent de polhs, e s’èra golaud, auda adj. e n. 1. goulu 2. goinfre
lotjat au cap de se hèr botar dens las litanias (J. F. gòlf n. m. (s. XVIII. . . , mot anglés) golf
Bladèr, Armanhac, 1867) golf arabic n. m. golfe arabique
gloriosament adv. (s. XIII.) glorieusement golfaire, aira n. (s. XIX. . . ) golfeur, euse
glòsa n. f. (s. XIII.) glose goludar (se) v. se rouler à terre
glosar v. (s. XIII.) gloser goma n. f. (s. XII. . . ) gomme (des arbres)
glossari n. m. (s. XVI. . . ) glossaire goma n. f. (s. XIX. . . ) gomme (pour effacer)
glossator, tritz (pl. glossators, trises) n. (s. XV. . . ) goma arabica n. f. gomme arabique
glosaire glossateur, trice gomador n. m. (s. XIX. . . ) gommoir (récipient)
gloton, ona adj. e n. (s. XIII.) glouton, onne gomaire, aire n. (s. XIX. . . ) gommeur, euse (ou-
glotoniá n. f. (s. XIII.) gloutonnerie vrier. . . )
glucide n. m. (s. XX. . . ) glucid glucide gomar v. (s. XX.) gommer (effacer)
glucina n. f. (s. XVIII. . . ) glucine gomat, ada adj. (s. XIX. . . ) gommé, ée (effacer)
glucocorticoïde adj. e n. m. (s. XX. . . ) glucocorti- gomatge n. m. (s. XIX. . . ) gommage (effacer)
coïde gomièr n. m. (s. XVII. . . ) gommier (arbre)
glucolipide n. m. (s. XX.) glucolipide gomós, osa (pl. gomoses, osas) adj. (s. XV. . . )
glucòsa n. f. (s. XIX...) glucose (m) gommeux, euse (arbre. . . )
glucosat, ada adj. (s. XX. . . ) glucosé, ée gondòla n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) gondole
glucoside n. m. (s. XIX. . . ) glucosid glucoside gondolièr n. m. (s. XVI. . . ) gondolier
glut n. m. (s. XIII.) glu gorg (pl. gorgs) n. m. 1. gouffre 2. trou d’eau
glutèn n. m. (s. XVI. . . ) gluten dans une rivière
glutinós, osa (pl. glutinoses, osas) adj. (s. XIV.) gorgs gròsses, se pescan los peisses gròsses
gluant, ante (dins los -) expr. qui ne risque rien, n’a rien
gnòme n. m. (s. XVI. . . ) gnòm gnome gorilla n. (s. XIX. . . ) gorille
gnoseologia n. f. (s. XX. . . ) gnoséologie gòrja (bona -) loc. gros mangeur
gnòsi n. f. (s. XVII. . . ) gnose gòrja del lop (a la -) loc. 1. à la merci de
gnostic, ica adj. e n. m. (s. XVII. . . ) gnostique quelqu’un 2. sous la menace
gnosticisme n. m. (s. XIX. . . ) gnosticisme gorjabadat, ada (demorar -) loc. rester bouche
goapo n. m. (s. XIX. . . , del castelhan) goapa bée
gouape (n. f.) gòrjafin, ina n. gourmet
gof (pl. gofes) n. m. golf golfe gòrjalís, isa (pl. gòrjalises, isas) adj. qui se
gòf coma una sopa loc. trempé comme. . . réserve les meilleurs morceaux
gof persic n. m. golfe persique goró n. m. (s. XIX. . . ) gourou
gòf, gòfa adj. mouillé, ée gorrin, ina adj. e n. cochon, onne (fig.)

268
gorrina grafia

gorrina n. f. gouine governador, ora n. (s. XIII.) gouverneur (poli-


gorrinar v. traîner (dans de mauvais lieux) - tique. . . ) veire: governaire
cit.: ai gorrinat per la serena / tota la santa de la nuèit governaire, aira n. (s. XVIII. . . ) gouverneur, euse
(Pèire Godelin, s. XVII) (ouvrier) veire: governador
gos, gossa (pl. gosses, gossas) n. → can chien, govèrnament n. m. (s. XIII.) 1. gouvernement
chienne (l’action de gouverner 2. les ministres)
gossa n. f. lesbienne governamental, ala adj. (s. XIX. . . ) gouverne-
gossejar v. → canhotar mettre bas (chienne) mental, ale
gossetada n. f. → canhotada portée de chiots governança n. f. (s. XV. . . ) gouvernance
gost (èsser d’un -) loc. avoir le même goût governant, anta adj. e n. m. plur. (s. XVIII. . . )
gost (pl. gostes) n. m. goût gouvernant, ante
gost a caulet (a -) loc. cela a goût de chou governanta n. f. (s. XVI. . . ) gouvernante
gost de (li auriá grand -) loc. il serait agréable governar v. (s. XIII.) gouverner
de governar (se) v. se conduire
gost de torna- i (un -) expr. un gôut de revenez- gràcia n. f. (s. XIII. . . ) grâce - cit.: Siam quitis damb
y les que donan del nas a la lenga mondina, tant per non
gost ni gosta (sense -) loc. sans originalité se poder pas emprigondir dedins la coneissença de sa
gost, ni gosta (non a ni / a pas ni -) loc. c’est gràcia, coma per nos far creire qu’elis an trobat la fava
une chose sans saveur a la còca de la sufisença (Pèire Godelin, s. XVII) ; Tu
gost, se’n avança per dos (çò que se fa per -) expr. que per ofensar n’aviás que tròp d’audàcia, / perqué
on travaille mieux quand on y prend goût non n’as autant per obtenir ta gràcia ? (Bertomieu
gosta solet (un -) n. m. 1. c’est un égoïste 2. tout Amilhan, Exercici de la fe, 1673)
pour sa gueule gràcia (a sa bona -) loc. a ses bonnes graces
gostar v. (s. XIII.) → tastar goûter gràcia (de -) loc. de grace
gostós, osa adj. savoureux, euse gràcia de Dieu (viure de la -) loc. vivre de l’air
gòt n. m. verre (pour boire), gobelet - cit.: du temps
Quand òm es davant una clara font - o davant un bon gràcia, n’a a revèrsa (de -) expr. elle a de la
barricòt - i a melhor a far que d’escotar lor [lausen- grâce en surcroît
jaire] : i a qu’a s’amorrar a la font - o a parar lo gòt graciar v. (s. XIV. . . ) gracier
(Antonin Perbòsc, Per Mon solaç, 1926) gràcias a loc. grâce à
gòt d’aiga (de qué covidas ? - te convidi d’un -) gracil, ila adj. (s. XVI. . . ) gracile
expr. à quoi m’invites-tu ? - d’un verre d’eau. gracilitat n. f. (s. XVI. . . ) gracilité
got, goda adj. (s. XI. . . (+ var. topon. : « godon »)) graciós, osa (pl. gracioses, osas) adj. (s. XIII. . . )
1. goth, gothe (peuple) veire: gotic 2. gotique gracieux (aimable)
(langue. . . ) graciosament adv. (s. XIV. . . ) gracieusement
gota n. f. goutte (liquide) veire: esclaca graciosàs, assa (pl. graciosasses, assas) adj.
gota n. f. goutte (maladie) froidement poli, ie
gotas (a fait quatre -) loc. il a fait une petite gradacion n. f. (s. XIV.) gradation
pluie gradat, ada adj. e n. (s. XVIII. . . ) gradé, ée
gotat n. m. plein verre grade n. m. (s. XVI. . . ) grade
gotejar v. couler goutte à goutte graduacion n. f. (s. XIV.) graduation
gotent (tot -) loc. trempé par la rosée gradual, ala adj. (s. XIV.) graduel, elle
gotent del ròs loc. trempé par la rosée gradualament adv. (s. XVI. . . ) graduellement
gotet n. m. petit verre (liqueur. . . ) graduar v. (s. XIV.) graduer
gotic, ica adj. e n. (s. XVII. . . ) gothique (art) veire: graduat, ada adj. (s. XIV. . . ) gradué, e
got graffiti n. m. plur. (s. XIX. . . , mot italian) graffití
gouda n. m. (s. XX.) godà gouda (fromage) graffiti
govèrn n. m. (s. XIII.) govèrna 1. gouvernement grafia n. f. (s. XIX.) graphie - cit.: Estimam qu’al
(poder politic) 2. gouverne (f.) punt de vista de la grafia, cal conciliar nòstras tradi-
govèrn (aver de -) loc. avoir de l’ordre cions classicas, los resultats de l’estudi scientific de
govèrn (donar -) loc. surveiller les travaux la lenga, la grafia mistralenca e la grafia catalana,
govèrn (èsser de bon -) loc. être facile à gou- sens tròp nos alunhar de las costumas a las qualas
verner èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt, Gramatica,
govèrn (èsser de mal -) loc. être difficile à gou- 1935) ; Mon adesion a la grafia classica, a catòrze ans,
verner quand [degun] l’emplegava pas (. . . ), implicava mon
govèrn a (donar -) loc. mettre ordre à adesion a l’unitat lingüistica occitana, que giscla de la
governable, abla adj. (s. XIX. . . ) governador, oira grafia classica coma l’aiga de la font (Rodgièr Barta,
gouvernable Lexic, 1980)

269
grafic, ica grand mercés

grafic, ica adj. (s. XVIII.) graphique gran (del bon -) loc. volaille de qualité
grafinhada n. f. égratignure supérieure
grafinhada per peçuc expr. oeil pour œil, dent gran (es del -) loc. il est bien de la famille
pour dent gran al manjador (i a de -) expr. la place est
grafinhar v. égratigner bonne
grafinhós coma lo gat expr. qui griffe comme. . . gran de las espigas (farem de -) expr. nous
grafinhós, osa (pl. grafinhoses, osas) adj. qui saurons en tirer profit
agratigne gran de milh dins la gòrja d’un ase (aquò’s un
grafisme n. m. (s. XIX.) graphisme -) expr. c’est une goutte d’eau dans la mer
grafista n. (s. XX.) graphiste gran pèca (una -) loc. (s. XVII.) une grosse sottise
grafit n. m. (s. XIX.) graphite grana n. f. (s. XII.) graine (qui se sème)
grafologia n. f. (s. XIX.) graphologie granada n. f. (s. XVI. . . ) grenade (arme) veire:
grafologic, ica adj. (s. XX.) graphologique milgrana
grafològue, òga n. (s. XIX.) grafològ grapho- granada (bon temps, bon boièr, bon semen, fan
logue la pèça plan -) expr. c’est facile quand la situa-
graile n. m. hautbois tion est favorable
grais (pl. graisses) n. m. graisse (f.) (cuisine) granada e seguida de fòrça autras (bona an-
nada, plan -) expr. souhait de bonne année
graissa n. f. graisse (mécanique)
granadièr n. m. (s. XVII. . . ) grenadier (militaire)
graissa (acampar de -) loc. prendre de
granadina n. f. (s. XIX. . . ) grenadine
l’embonpoint
granalha n. f. grenaille
graissar v. graisser
granason n. f. grenaison (formation des
graissós, osa (pl. grassoses, osas) adj. grais-
graines)
seux, euse
granat, ada adj. 1. grené, ée 2. riche en grains
gralha n. f. → gralha corneille
3. productif, ive 4. riche en événements favor-
gram n. m. chiendent (bot.) veire: tranuga ables ou pittoresques (fig. - cit.: Lo vièlh pelut
gram (avèm trapat de -) expr. il y a des diffi- de 14 avia lèu comprés que trobariá pas un esco-
cultés taire domètge de sas valentiás de Verdun se me las
gram (triar de -) loc. faire des objections debanava en francés, tant i a qu’en plaça d’un repapi-
gram a triar (i a de -) expr. il y a des difficultés atge un pauc bestiàs me regalèri sovent d’un raconte
gramatica n. f. (s. XII., lat. grammatica (mot de granat, totjorn nòu (Rodgièr Barta, Pròsas de tota
formacion semisabenta)) grammaire - cit.: Sens la mena, 1979)
gramatica, que ten còp a l’evolucion naturala dels grand ( i a tot de -) loc. tout y est grand
parlars, tota lenga cor a la confusion e a la perdicion grand (aquò’s dins lo -) loc. c’est somptueux
(Antonin Perbòsc, La tradicion occitana, 1905) grand (tirar del -) loc. être prétentieux
gramatician, ana n. (s. XIII. . . , lat. grammaticus. grand balanç (a -) loc. à toute volée
Occ. med. "gramatic") grammairien - src.: L. Al- grand brand (a -) loc. à toute volée
ibèrt, 1966 : "gramatician" grand brug (a -) loc. adv. bruyamment
gramma n. m. (s. XVIII. . . ) gram; grama gramme grand coma tu (non soi tan -) expr. je ne suis
- src.: Honnorat, 1846, "grammo" pas aussi grand que toi
grammatical, ala adj. (s. XIV., lat. grammaticalis. grand coma un senhor (anar en -) expr. vivre
Mot de formacion sabenta)) grammatical, ale en grand seigneur
grammaticalament adv. (s. XVI. . . , de "grammati- grand corsa (a -) loc. à toutes jambes
cal") grammaticalement grand dequé (non a / a pas -) loc. il n’est pas
grammaticalitat n. f. (s. XX., de "grammatical") riche
grammaticalité grand desplasença (a la -) loc. au grand dé-
grammaticalizacion n. f. (s. XX., de "grammatical") plaisir de
grammaticalisation grand gaug a far aquò ( i a -) loc. il y a du plaisir
grammaticalizar v. (s. XX., de "grammatical") à faire cela
grammaticaliser grand gaug de loc. je suis bien aise de
grammatista n. (s. XVI. . . , lat. grammatista. Mot de grand gaug per tu loc. heureusement pour toi
formacion sabenta.) grammatiste grand gaug se se’n tira expr. bien heureux s’il
grammatologia n. f. (s. XX.) grammatologie en réchappe
gramofòn n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) gramofòne grand golís (un -) n. m. goinfre
gramophone grand jorn loc. plein jour
gran n. m. (s. XII.) grain (blé. . . ) grand lanç, petit còp loc. la montagne accouche
gran n. m. grain (t. de marine). veire: gropada d’une souris
gran (a -) loc. prêt à produire grand mercés loc. merci beaucoup

270
grand que siá (per -) gratuit, uita

grand que siá (per -) loc. pour grand qu’il soit gras coma un pòrc de molin loc. gras comme. . .
grand que tu (soi mens -) expr. je suis moins gras coma un tais loc. gras comme. . .
grand que toi gras coma una espasa / una bicicleta loc. très
grand vela (a -) loc. à pleines voiles maigre
grand, a adj. grand, e - cit.: Mas las botigas gras coma una grasilha expr. maigre comme
foguèssen pas tan grandas coma ara ni rajolantas de gras de catla (d’un -) loc. gras comme une caille
lum, sabiái descubrir al temps de Nadal pertot de mer- gras, grassa (pl. grasses, assas) adj. gras, grasse
avilhas (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940) grasa n. f. (s. XIV.) 1. degré 2. marche d’escalier
grand, granda adj. (s. XII.) grand, grande veire: grasal n. m. (s. XII.) 1. jatte 2. graal
grands grasilha n. f. 1. gril 2. grille (treillis, herse. . . )
granda escorsa (a la -) loc. à toutes jambes grasilha (es sus la -) loc. il est sur le gril
granda família n. f. famille nombreuse grasilha (passar a la -) loc. berner
grandet, eta adj. assez grand, e grasilha (se regalar coma un peis sus la -) expr.
grandiloquéncia n. f. (s. XVI. . . ) grandiloquence avoir de grandes difficultés
grandiloquent, enta adj. (s. XVI. . . ) grandilo- grasilhada n. f. grillade
quent, ente grasilhar lo sang (se) loc. se faire du mauvais
grandiós, osa (pl. grandioses, osas) adj. (s. sang
XVIII. . . , de l’italian) grandiose grat n. m. (s. XII.) gré
grandor n. f. (s. XII. . . ) grandeur grat (a mon -) loc. à mon gré
grands n. m. plur. grands-parents grat (a son -) loc. à sa volonté
granhòta n. f. grenouille veire: granolha grat (amb -) loc. de bon gré
granièr n. m. (s. XIII.) grenier - cit.: . . . se pen- grat (de -) loc. de bon gré
sava au mejan d’anar destraucar lo vielh collaborator grat (de bon -) loc. de bon gré
qu’ara collaborava plus ges, mai s’escondiá au fons de grat (préner a -) loc. prendre en faveur
son granièr (Robèrt Lafònt, 1984) grat de vos veire (me sabi -) loc. je suis heureux
granièr se voida, los rats se’n van (quand lo -) de vous voir
expr. quand ça va mal les rats quittent le navire grat en grat (de -) loc. de gré à gré
granissa n. f. 1. grêle fine 2. grésil grat fait que (es -) loc. c’est un miracle que
granivòr, òra adj. e n. (s. XVIII. . . ) granivòre grat, mal grat (bon -) loc. bon gré, mal gré
granivore grata ont li prutz, non fa tòrt a deguns (qual se
granja n. f. (s. XIII.) grange monastique -) expr. → degun il a le droit de faire ce qu’il
granjas (non trobariá un forn entre doas -) expr. veut
il ne trouverait pas. . . gratacuol n. m. fruit de l’églantier
granolha n. f. → granhòta grenouille gratador n. m. grattoir
granolhièra n. f. (s. XX.) grenouillère (pyjama gratar v. gratter (avec les ongles)
bébé) gratar camin loc. déguerpir
granulós, osa (pl. granuloses, osas) adj. (s. XIV.) gratar ont li prutz loc. toucher quelqu’un a un
granuleux, euse point sensible
grapa n. f. 1. patte 2. engourdissement des or- gratar país loc. déguerpir
teils et des doigts gratar pineda loc. déguerpir
grapapautas (a -) loc. à quatre pattes gratificacion n. f. (s. XVII. . . ) gratification
grapapautas (anar a -) loc. ramper gratificar v. (s. XVI. . . ) gratifier
grapas (a -) loc. à quatre pattes gratilhar v. 1. gratouiller 2. chatouiller
grapas (a / de -) loc. à quatre pattes gratilhon n. m. 1. chatouille - cit.: Tot e jamai
grapas (anar de -) loc. aller à quatre pattes s’es tengut a me [borolar] l’agràs e me far qualque
grapas (de -) loc. à quatre pattes desaguici, aquel mistoflet dieu dels gratilhons (Pèire
grapaud n. m. (s. XIV.) crapaud Godelin, Tresena floreta, s. XVII); car le dieu Mars,
grapauds portaràn de pluma (quand los -) expr. amai sa sòr, / me fan gratilhons dins le còr (Pèire
quand les poules auront des dents Godelin, id., s. XVII) 2. un petit peu 3. grumeau
gras ( i a -) loc. il y a du profit de pâte
gras (non cal tuar tot çò qu’es -) expr. il faut gratilhons (far -) loc. faire des chatouilles
être prévoyant, ne pas utiliser tous ses atouts gratipautas (a / de -) loc. à quatre pattes veire: a
gras (pòrc delicat es jamai -) expr. il ne faut pas pautas, d’apautons
être trop difficile gratis adv. (s. XV. . . ) gratís gratis
gras coma un benarric loc. gras comme. . . gratis (a -) loc. gratuitement
gras coma un ortolan loc. gras comme. . . gratitud n. f. (s. XV. . . ) gratitude
gras coma un pòrc de cent escuts loc. gras gratuit, uita adj. (s. XVI. . . ) gratuit, uite (gra-
comme. . . cieux, euse)

271
grava grolhant, anta

grava n. f. (s. XII.) 1. grève (bord de l’eau) gresièr n. m. → peirièr gésier


2. gravier gresièr dur (aver lo -) loc. être insensible
gravador n. m. (s. XIV. . . ) gravoir (instrument) greu n. m. grief
gravadura n. f. (s. XVI. . . ) gravure greu (de -) loc. adv. péniblement
gravaire, aira n. (s. XIV. . . ) graveur, euse greu (es de -) loc. c’est difficile
gravar v. (s. XIV. . . ) graver greu (levar lo -) loc. redresser sa situation
gravat, ada adj. (s. XIV. . . ) gravé, ée greu (non m’es a -) loc. cela ne m’est pas
gravilhejar v. craquer sous la dent (sable. . . ) désagréable
gravitacion n. f. (s. XVIII. . . ) gravitation greu (se t’es pas de -) si cela ne te gêne pas
gravitacional, ala adj. (s. XX. . . ) gravitationnel, greu, greva adj. 1. grave 2. lourd, lourde (à sup-
elle porter)
gravitar v. (s. XVIII. . . ) graviter greujar v. 1. léser 2. gruger
gravitat n. f. (s. XII. . . ) gravité grèva n. f. (s. XIX., del francés) grève (cessation
grèc, grèga adj. e n. (s. XVI. . . ) grec, grecque - cit.: de travail, de se nourrir. . . ) veire: destrabalhar,
Los neologismes sabents son estats formats segon los cauma
principis de Fabra e d’Alibèrt, tant sul grèc coma sul grèva (dreit de -) n. m. droit de grève
latin, dins la tradicion especifica de l’occitan (Rodgièr greva (se non te -) loc. si tu veux bien
Barta, Pròsas de tota mena, 1974) grèva de la fam n. f. (s. XX.) grève de la faim
grecitat n. f. (s. XIX. . . ) grécité grèva de solidaritat n. f. (s. XX.) grève de soli-
grecizar v. (s. XVI. . . ) gréciser darité
greco-roman, ana adj. (s. XIX. . . ) gréco-romain, greva de veire (me -) loc. cela me fait de la
aine peine
grecoboddic, ica adj. (s. XX.) grecobodic gréco- grèva generala n. f. (s. XX.) grève générale
bouddhique grèva illimitada n. f. (s. XX.) grève illimitée
grecolatin, ina adj. (s. XIX. . . ) gréco-latin, ine grèva parciala n. f. (s. XX.) grève partielle
greda n. f. craie grèva pateta n. f. (s.XIX.) grève du zèle veire: far
gredon n. m. crayon la mòla
gredon de color n. m. crayon de couleur grèva reconductibla n. f. (s. XX.) grève recon-
grèga ! interj. chiche ! ductible
grèga, pica ! loc. chiche, frappe ! (défi) grèva salvatja n. f. (s. XX.) grève sauvage
gregal n. m. vent grèva sul mont n. f. grève sur le tas
gregon n. m. "grigou" (avare, Grec) grèva sus plaça n. f. (s. XIX.) grève sur le tas
gregorian, ana adj. (s. XV. . . ) grégorien, enne grèva suspresa / subta n. f. (s. XX.) grève sur-
grelhar v. pousser (graine) prise
grépia n. f. crèche (étable) - cit.: Dos mulets, com- grèva viranta n. f. (s. XX.) grève tournante
panhons al carriòt, a l’araire, / dins l’estable vivián grevament adv. de façon pénible veire: grava-
coma fraire ambe fraire. / (. . . ) / Un chaval jove, ment
afirolat [aferonat], / a la [meteissa] grépia manjava grevament n. m. acte de grever
(Aquiles Mir, Faulas, s. XIX) ; Mentre qu’èran aquí, grevar v. grever
venguèt lo temps que deviá enfantar, e metèt al [mond] grevar (se’n -) loc. s’en repentir
son Filh primièr nascut, qu’estropèt ambe de trocèls e grevista n. (s. XX., del francés) gréviste
colquèt dins una grépia, perque i aviá pas de plaça per grífol n. m. 1. griffon 2. fontaine.
eles dins l’ostalariá (Josèp Salval, tr. Evangèli de Luc, grífol de mos plasers loc. source de mes délices
1957) grífol de Parpan n. m. fontaine de Purpan
grépia n. f. crèche de Noël veire: presèpi (Toulouse)
grépia (a bona -) loc. 1. il a une bonne place grimaça (aqueste vestit fa -) expr. ce vêtement
2. il est à l’aise est mal ajusté
grépia collectiva n. f. (s. XX.) crèche collective gripa n. f. (s. XVIII. . . ) grippe (maladie)
(garde enfants) gris, grisa (pl. grises, grisas) adj. gris, grise
grépia familiala n. f. (s. XX.) crèche familiale groar v. couver (une maladie)
(garde enfants) groar una malautiá loc. "couver" une maladie
grépia garnida (aver la -) expr. avoir trouvé un grola n. f. 1. savate 2. pantoufle 3. souillon
bon fromage (emploi) grola (en -) loc. le pied engagé dans la chaus-
grépia parentala n. f. (s. XX.) crèche parentale sure sans attaches
(enfants) grola (rebalar la -) loc. traîner la savate
grépia plan garnida (a la -) expr. il a trouvé un grolh n. m. bouillonnement
bon fromage (emploi) grolhament n. m. grouillement
gres (pl. greses) n. m. grès grolhant, anta adj. grouillant, ante

272
grolhar guerre es cridada (la -)

grolhar v. 1. grouiller 2. remuer gròs vent loc. grand vent


grolhar (se) v. pron. se grouiller gròs, gròssa (pl. gròsses, gròssas) adj. gros,
grolla n. f. grolle (chaussure) grosse - cit.: Me mancava ben dètz-e-nòu sòus, mas
gromand, a adj. e n. (del francés) gourmet - cit.: Ce coma teniái çò plus gròs, me pensavi que çò menut
terme répond chez nous à friand & non à gourmand. tombariá tot sol un jorn d’estrenas. Tot virava plan, e
Le friand recherche les morceaux délicats & bien as- i aviá qu’a esperar aquel jorn astruc (Loïsa Paulin, Lo
saisonnés, le gourmand mange avec avidité & intem- vièlh libre d’images, s. XX)
pérance (Abbé de Sauvage, Dictionnaire, 1756) - src.: gròssa (a la -) loc. à la louche, en gros
Abbé de Sauvage, 1756 : "grouman"; F. Mistral, gròssa tombada n. f. gros débit (commerce)
1878 : "groumand"; J. Taupiac, 1977: "gromand" gròsses n. m. plur. les gros bonnets
gromandejar v. manger en gourmet grossièr coma palha de favas (es -) expr. c’est
gromandèl, èla adj. e n. fin gourmet veire: gro- un rustre
mand - src.: F. Mistral, 1878 : groumandèu / grossièr coma un pan d’òrdi expr. grossier
groumandèl comme. . .
gromandiá n. f. qualité du gourmet - src.: F. grossièr, ièra adj. grossier, ière
Mistral, 1878 : "groumandié" grossièra (a la -) loc. grosso modo
gromandonejar v. manger en fin gourmet - src.: grossir v. grossir
F. Mistral, 1878 : "groumandouneja" grotesc, esca (pl. grotesques, escas) adj. (s.
grop n. m. 1. nœud du bois / diamant veire: nos, XVI. . . , de l’ital. grottesca) 1. grotesque (art)
nosèl, sin, bronc 2. ensemble de pièces de mon- 2. grotesque (ridicule)
naie (magot) 3. groupe de personnes ou autres grua n. f. (s. XIII.) 1. grue (oiseau 2. machine)
- cit.: Es un grop admirablament creat, e reüssit, pèr grum n. m. grain de raisin
[l’estatuari] Fulcònis, d’Avinhon, e que fai doble onor grum (tombar un -) loc. boire un coup
a l’artista (Frederic Mistral, La copa felibrenca, 1868 grum de sal (aquò non a un / a pas un -) expr.
; Lo grop pronominal precedent lo vèrb es proclitic e cela est insipide
atòn, mentre que lo grop seguissent lo vèrb es enclitic grum de sal (se’n tirariá pas un -) expr. cela ne
e tonic. Cal notar que, dins aqueste darrièr cas, la vaut rien
lenga anciana coneissiá que de pronoms atòns (Loís grumèl de linheta (un -) n. m. peloton de fi-
Alibèrt, Gramatica, 1935) celle
grop de pression n. m. groupe de pression grumicèl de burre n. m. motte de beurre
grop social n. m. groupe social (socio.) guasha n. f. (s. XVII. . . , de l’ital. guazzo) gouache
gropada n. f. grain (ondée) veire: gran guepard n. m. (s. XVIII..., del francés per l’italian
gropar a (se -) loc. se mettre à chanter "gattopardo") → guepard guépard - src.: J. Ubaud,
gropelar v. 1. grouper veire: agropelar, agropar 2011, "guepard"
2. réunir guerdon n. m. 1. salaire 2. récompense
gropós, osa (pl. groposes, osas) adj. noueux, guerdon (far -) loc. 1. payer de retour 2. rendre
euse une journée de travail 3. rendre la pareille
gropuscul n. m. (s. XX.) groupuscule guerdonar v. récompenser
gròs (çò qu’es -) loc. il est tellement gros guèrle, èrla adj. (s. XIV.) 1. gauche (de travers)
gròs (en -) loc. tot ensemble 2. qui louche
gròs al mendre (del plus -) loc. du plus gros au guèrra n. f. (s. XII.) guerre - cit.: Uèit ans que se
plus petit trobavan a vendémias sens aver nosat los caps, que la
gròs coma un rat de tireta expr. petit comme. . . guèrra d’un costat e son traïn de malastre, la secada
gròs de (del -) loc. de la grosseur de (de la) de l’autre avián demesit son aver, restrenhit sa vida,
gròs de l’estiu (al -) loc. en plein été rosegat sos demans (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977)
gròs de l’ivèrn (al -) loc. en plein hiver guèrra (crime de -) n. m. crime de guerre (dr.)
gròs de l’aigat (al -) loc. au plus fort de la crue guèrra (la trèva de la -) n. f. le spectre de la
gròs del trabalh (al -) loc. au plus fort du travail guerre
gròs en gròs (de -) loc. grosso modo guèrra (levar -) loc. déclarer la guerre
gròs grum (del -) loc. 1. de la belle espèce 2. fig. guèrra (los azards de la -) loc. le sort des armes
d’une famille huppée guèrra d’otrança n. f. guerre à outrance
gròs mai que loc. plus gros que guèrra se recaliva (la -) loc. la guerre se rallume
gròs modòl, totjorn ne vòl loc. il en veut tou- guerre es cridada (la -) loc. la guerre est
jours plus déclarée
gròs parlaire n. m. 1. bavard 2. volubile guerrejaire, aira n. (s. XII.) 1. guerroyeur, euse -
gròs qu’aquò (non es tan / es pas tan -) expr. il cit.: A l’ora de l’a Dieu siatz, lo guerrejaire de Ver-
n’est pas tellement gros dun se quilhèt per una declaracion solemna : "Vos
gròs valent n. m. très vaillant caldrà venir a P...(...). Apondèt aladonc en confidéncia

273
guerrejaire, aira gutural, ala

: "Nos emmoninarem". Avètz plan legit e comprés turra (es coma lo -) expr. 1. il est imbu de lui-
: " prendrem la monina ensems" o, s volètz, "nos même 2. il se croit plus fort qu’il ne l’est
bandarem". Sabi pas se m’engani: ai vist dins aquela guinhada n. f. clin d’œil (n. m.)
promessa meravilhosa una pròva d’amistat (Rodgièr guinhada (far la -) loc. faire un clin d’œil
Barta, Pròsas de tota mena, 1979 2. guerrier, ière guinhada val lo còp (la -) loc. cela vaut le coup
guerrejar v. (s. XII.) guerroyer d’œil
guerrièr n. m. (s. XII.) guerrier guinhar al det loc. montrer du doigt
guètas n. f. plur. guêtres guinhar l’uèlh loc. cligner de l’œil
guètas (far tibar las -) loc. marcher vite guinhat d’uèlh n. m. un coup d’œil
guètas (tirar sas -) loc. s’enfuir guinhon de pels n. f. mèche de cheveux
guètas (unas -) loc. une paire de guêtres guinièr n. m. (s. XIV.) guignier
guètas de qualqu’un (pissar a las -) expr. guinsalh n. m. (s. XVI.) guinsal corde de pendu
mépriser quelqu’un guisa n. f. (s. XII.) guise, façon
guètas de qualqu’un (sarrar las -) expr. être aux guisa (d’una autra -) loc. d’une autre manière
trousses de quelqu’un guisa de (en -) loc. en guise de
Guianha n. pr. Guyenne - cit.: . . . als senhors guisièr n. m. (s. XIV.) → peirièr gésier
sobeyrans, lo duc de Guiayna e lo rey de Fransa (Bou- guisquet n. m. (s. XIII.) guichet
glon, Serment des consuls, s. XIV) guit (anar coma una baveta a un -) expr. aller
guida n. f. (s. XVI. . . ) guide - cit.: Pèire l’òrb e mal (seoir)
Guilhèm la guida, / dròlles e de fòrt [gentila] vida, guit (tremp coma un -) loc. être trempé comme
/ partiguèn un jorn de l’autre an, / del bon país de un canard
Carmentrant, / per a plaser véser las minas / de las guit davant una pompa (es coma un -) expr. il
tostonetas mondinas, / e saber se lor perfeccion / junta n’y comprend rien
damb la reputacion (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) guit, guita n. canard, cane veire: tir, tiron - cit.:
guidar v. (s. XVI. . . ) guider Non cal a filh de guita apréner de nadar, / jo sabi,
guilhador (/guilhaire) n. m. (s. XII.) 1. trompeur Dieu mercé, coma que jo tribalhi / e quin son los [me-
veire: trichador 2. séducteur jans] del marit que li balhi (Francés de Corteta, La
Miramonda, s. XVII)
guilhaire ! (as vist lo -) tu as vu cette canaille
guitarra n. f. (s. XIV : « guitara »., del castelhan)
guilhar v. (s. XII.) 1. tromper 2. se moquer
guitara guitare
guilhat que cresi (t’an -) je pense qu’on t’a
guitarrista n. (s. XIX. . . ) guitariste
trompé
guitèrn n. m. goitre
guilhèlme n. m. (lat. guillelmus) → Guilhèm nom guiternut, uda adj. goitreux
donné au rabot veire: rabòt
guiton n. m. caneton veire: tiron
guilhèlme (far -) loc. 1. faire la chaîne 2. passer gummifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) gummifère
quelque chose de main en main gummòsi n. f. (s. XIX. . . ) gommose (maladie des
guilhemet n. m. (s. XVII.) guillemet arbres)
guilhon (es de -) loc. tu es dupé veire: guilhar gus (es un tròç de -) expr. c’est un fieffé coquin
guimbar v. gambader veire: gamberlejar gus (pl. guses) n. m. type (homme)
guimbarda n. f. (s. XVII. . . ) 1. guimbarde (danse gus coma un rat de glèisa expr. pauvre comme
2. instrument de musique) Job
guimbas ensús loc. jambes en l’air gus, gusa (pl. guses, gusas) n. gueux, gueuse
guina n. f. guigne (cerise). gusalha n. f. gueusaille
guingasson n. m. clou de tapissier gustable, abla adj. (s. XIV.) goûtable
guinha-coa n. m. 1. hoche-queue 2. bergeron- gustacion n. f. (s. XVI. . . ) gustation
nette (oiseau) gustatiu, iva adj. (s. XIV.) gustatif
guinha-coa d’araire (que) se crei grand sus una gutural, ala adj. (s. XVI. . . ) guttural, ale

274
h (acha) (alfabet) hunnic, ica

h (acha) (alfabet) n. f. h hicceïtat n. f. (s. XIX. . . ) hiccéité


habanés, esa (pl. habaneses, esas) adj. ha- hidalgo n. m. (s. XVI. . . , del castelhan) idalgó hi-
vanais (habitant et cigare) dalgo
habeas corpus n. m. (s. XVII. . . , mots latins) habeàs hilhòt n. m. (s. XVI. . . , mot de l’occ. gascon) jeune
corpús habeas corpus Gascon (mot ancien)
habitus n. m. (s. XVI. . . , mot latin) abitús habitus himalaian, ana adj. (s. XIX. . . ) himalayen, enne
hacienda n. f. (s. XIX. . . , del castelhan) haciendà hindi adj. e n. m. (s. XIX. . . , del hindi) hindi
hacienda veire: fasenda hippy n. m. (s. XX., mot american) hippy
haddock n. m. (s. XIX. . . , mot anglés) haddock
hitita adj. (s. XIX. . . , mot anglés) hittite
hadji n. m. (s. XVI. . . , mot arabi) hadjdj, hadji
hitlerian, ana adj. (s. XX.) hitlérien, enne
haitian, ana adj. (s. XIX. . . , mot haitian) aïcian haï-
tien, enne hitlerisme n. m. (s. XX.) hitlérisme
hall n. m. (s. XIX. . . , mot anglés) hall hobby n. m. (s. XX., mot anglés) hobby, violon
hamstèr n. m. (s. XVIII. . . , de l’aleman) hamster d’Ingres
handball n. m. (s. XX., mot alemand) andbòl hand- hockey n. m. (s. XIX. . . , mot anglés) hockey
ball hogarés, esa (pl. hogareses, esa) adj. e n. (s. XX.,
hannoverian, ana adj. (s. XIX. . . ) hanovrien, mot de l’occ. gascon) folgarien, enne (sic) (habi-
enne tants du Houga en Armagnac) veire: los deu
haram n. m. (s. XX., mot arabi) haram Hogar
haràs (pl. harasses) n. m. (s. XVII. . . , del francés ? hold-up n. m. (s. XX., de l’angloamerican) hold-up
escandinau) haras holding n. m. (s. XX., de l’anglés) holding
harem n. m. (s. XVII. . . , mot arabi) harem hondurés, esa (pl. hondureses, esas) adj. (s.
hashish n. m. sing. (s. XIX. . . , de l’arabi) haschish XIX. . . ) hondurien, enne
hastingòt, òta adj. e n. (de l’anglés Hast- hongkongués, esa (hongkongueses, esas) adj. (s.
ings) hastingot, ote (habitants d’Astingues en XX., del chinés) de Hong-Kong
Gascogne) honoris causa loc. (s. XIX. . . , mots latins) honorís
hawaian, ana adj. (s. XIX. . . , del hawaian) hawai- causà honoris causa
ien, enne
horí n. f. (s. XVII. . . , del persan ? arabi) orí houri
herranés, esa (pl. herraneses, esas) adj. e n. (occ.
hortinés, esa (pl. hortineses, esas) adj. e n. (mot
gascon) herranois, oise (habitants de Herran en
de l’occ. gascon) hourtinois, oise (habitants de
Comminges) veire: los de Herran
Hourtin, en Gironde) veire: los de Hortin
herrerés, esa (pl. herrereses, esas) adj. e n. (occ.
gascon) herrerois, herreroise (habitants de Her-
horviaria (/horvariá) n. f. (s. XVI. . . , de l’occ. gas-
con) horbari; horvari 1. hourvari (m.) (t. de
rère en Béarn) veire: los de Herrèra
chasse veire: forviar 2. (fig.) tumulte)
hèrtz n. m. (s. XX., nom de persona (invariable))
hertz hosanna n. m. (s. XVII. . . , mot latin ? ebrèu) osannà
hèrtzian, ana adj. (s. XIX. . . ) hertzien, enne hosanna
hi ! interj. dia ! hot dog n. m. (s. XX., mot american) hot dog
hiatus n. m. (s. XVII. . . , mot latin) hiatus hotèl n. m. (s. XIX. . . , del francés) hôtel veire: osta-
hic n. m. (s. XIX. . . , mot latin) hic lariá
hic et nunc loc. adv. (s. XIX. . . , mots latins) hic et hugolian, ana adj. (s. XIX. . . ) hugolien, enne
nunc hunnic, ica adj. (s. XIX. . . ) hunnique (des Huns)

275
i idrat

i adv. y idèa que (ai -) loc. je pense que


i pron. pers. y idèa vesent (per -) loc. idéalement
i ! interj. hue ! veire: ir ideal, ala adj. e n. m. (s. XVI. . . ) idéal, ale
i (i) (alfabet) n. f. i idealament adv. (s. XVI. . . ) idéalement
i cal far ! loc. il faut y aller ! idealisme n. m. (s. XVIII. . . ) idéalisme
i cal far ! (l’ -) loc. il faut le faire ! idealista adj. e n. (s. XVII. . . ) idéaliste
iala n. f. andouille idealizacion n. f. (s. XIX. . . ) idéalisation
iambe n. m. iambe idealizar v. (s. XVIII. . . ) idéaliser
iaort n. m. yaourt idear v. (s. XIX. . . ) imaginer
iard n. m. yard idèas a (non aver las / aver pas las -) loc. n’être
ibèr, èra adj. ibère pas porté à
iberic, ica adj. ibérique idèas cortas a la virada (aver las -) expr. n’être
ibernacion n. f. (s. XIX. . . ) ivernacion hiberna- pas très intelligent
tion idèas cortas a la virada (non a las / a pas las -)
ibernal, ala adj. (XIX. . . ) hibernal, ale (relat. hi- expr. il est loin d’être bête
bernation) idèas seguidas (aver d’ -) loc. avoir de la suite
ibernant, anta adj. e n. m. (s. XIX. . . ) hibernant, dans les idées
ante ideassa n. f. mauvaise idée veire: envejassa
ibernar v. (s. XVIII. . . ) hiberner (sommeil de cer- idem adv. (s. XVI. . . , mot latin) idem
tains animaux) veire: ivernar identic, ica adj. (s. XVII. . . ) identique
ibidem adv. (s. XVII. . . ) ibidem identificable, abla adj. (s. XIX. . . ) identifiable
ibís (pl. ibises) n. m. (s. XVI. . . ) ibis identificable, abla adj. (s. XIX. . . ) identifiable
ibridacion n. f. (s. XIX. . . ) hybridation identificacion n. f. (s. XVIII. . . ) identification
ibridar v. (s. XIX. . . ) hybrider identificar v. (s. XVII. . . ) identifier
ibride, ida adj. (s. XVI. . . ) ibrid hybride identificator n. m. (s. XX.) identificador identifi-
ibridisme n. m. (s. XIX. . . ) hybridisme cateur
ibriditat n. f. (s. XIX. . . ) hybridité identitat n. f. (s. XIV. . . ) identité
icebèrg (pl. icebèrgs) n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés ? ideografia n. f. (s. XIX. . . ) idéographie
norvegian) iceberg ideografic, ica adj. (s. XIX. . . ) idéographique
icòna n. f. (s. XIX. . . , del rus) icône ideogramma n. m. (s. XIX. . . ) idéogramme
iconoclasta adj. (s. XVII. . . ) iconoclaste ideologia n. f. (s. XVIII. . . ) idéologie
iconografia n. f. (s. XVI. . . ) iconographie ideologic, ica adj. (s. XIX. . . ) idéologique - cit.:
iconotèca n. f. (s. XX.) iconothèque L’ortografia alibertina nos sembla iniciada segon de
ictèr n. m. (s. XIV « ictericia ».) ictère (jaunisse) donadas ideologicas pro diferentas (Robèrt Lafont, Or-
ictiofague, aga adj. (s. XX.) ichtyophage tografia, 1971)
ictiosaure n. m. (s. XX.) ichtyosaures ideologicament adv. (s. XX.) idéologiquement
ida n. f. → anada 1. allée (mouvement) veire: ir, ideologizar v. (s. XX.) idéologiser
i ! 2. départ ideològue, òga n. (s. XIX. . . ) ideològ idéologue
idas n. m. plur. ides (calendrier romain) ideós, osa (pl. ideoses, osas) adj. qui a des
idas pro, a venidas non (a -) expr. (ir (anar): it, ida idées, des projets, peu sérieux
(adj.); ida (anada) (subs.)) les promesses ne sont idilli n. m. (s. XVI. . . ) idili idylle (n. f.)
pas toujours tenues idillic, ica adj. (s. XIX. . . ) idilic idyllique
idèa n. f. (s. XIII. . . ) idèia 1. idée - cit.: L’idèa mès- idiolècte n. m. (s. XX.) idiolecte
tra es la, coma se vei, d’una 0ccitània [Occitania] fu- idiòma n. m. (s. XVI. . . ) idiome
tura, unificada, totalament apoderada de las esplechas idiomatic, ica adj. (s. XIX. . . ) idiomatique
estatalas, dessenhada tre ara, en distància maximala idiòt, òta adj. e n. (s. XII. . . ) idiot, ote (class. na-
de la realitat, per qualques tecnicians-ideològs [ide- turel, commun)
ològues] (Robèrt Lafont, Ortografia, 1971) 2. imagi- idiotisme n. m. (s. XVI. . . ) idiotisme
nation 3. inspiration 4. un peu idòla n. f. (s. XIII.) idole
idèa (m’es passat de l’ -) loc. je l’ai oublié idolatra adj. e n. (s. XIII. . . ) idolâtre
idèa (s’encabanar una -) loc. s’obstiner dans idolatrar v. (s. XIII.) idolâtrer
une idée idolatria n. f. (s. XIII.) idolâtrie
idèa de partir (aver -) loc. avoir envie de partir idonèu, èa adj. (s. XX.) idoine
idèa mai de còca ? (una -) expr. encore un peu idra n. f. (s. XII. . . ) hydre
de gâteau ? idrat n. m. (s. XIX. . . ) hydrate

276
idratacion illusionista

idratacion n. f. (s. XIX. . . ) hydratation ieu (lo) n. m. le moi (psy.) veire: l’aquò, lo
idratar v. (s. XIX. . . ) hydrater subreieu
idraulic, ica adj. e n. f. (s. XVII. . . ) hydraulique ieu (paure de -) loc. pauvre de moi
idravion n. m. (s. XX. . . ) hydravion ieu me’n viri loc. moi, je m’en moque
idrocarbur n. m. (s. XIX. . . ) hydrocarbure ieu-meteis loc. moi-même
idrocefal, ala adj. (s. XVI. . . ) hydrocéphale iga n. f. 1. igue 2. bas-fond marécageux 3. fon-
idrodinamic, ica adj. (s. XX.) hydrodynamique drière 4. ravin creusé par les eaux
idroelectric, ica adj. (s. XIX. . . ) hydro-électrique igada n. f. éboulement
idrofil, ila adj. (s. XIX. . . ) hydrophile igar (s’) v. pron. s’ébouler
idrofòbe, òba adj. (s. XVI. . . ) idrofòb hy- igièna n. f. (s. XVI. . . ) hygiène
drophobe - src.: Mistral, 1878 : "idroufobe" igienic, ica adj. (s. XVIII. . . ) hygiénique
idrofobia n. f. (s. XIV. . . ) idrofòbia hydrophobie igienista n. (s. XIX. . . ) hygiéniste
idrofugue, uga adj. (s. XIX. . . ) idrofug hydrofuge igló n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés ? inuït) igloo
idrogèn n. m. (s. XVIII. . . ) hydrogène ignar, ara adj. e n. (s. XIV.) ignare
idrografe, afa n. (s. XVI. . . ) idrograf hydro- ignifugar v. (s. XX.) ignifuger
graphe ignifugue, uga adj. (s. XIX. . . ) ignifug ignifuge
idrografia n. f. (s. XVI. . . ) hydrographie ignòblament adv. (s. XVI. . . ) ignoblement
idrografic, ica adj. (s. XVI. . . ) hydrographique ignòble, òbla adj. (s. XVIII. . . ) ignoble
idrolisar v. (s. XIX. . . ) idrolizar hydrolyser ignominia n. f. (s. XV. . . ) ignominie
idrolisi n. f. (s. XIX. . . ) hydrolyse ignominiós, osa (pl. ignominioses, osas) adj. (s.
idrologia n. f. (s. XVII. . . ) hydrologie XVI. . . ) ignominieux, euse
idrològue, òga n. (s. XIX. . . ) idrològ hydrologue ignorància n. f. (s. XIII.) ignorance
idromèl n. m. (s. XIV. . . ) hydromel ignorant, anta adj. (s. XIII.) ignorant, ante
idronime n. m. (s. XX.) idronim hydronyme ignorar v. (s. XIV.) ignorer
ignorat, ada adj. (s. XVI. . . ) ignoré, ée
idronimia n. f. (s. XX.) hydronymie
igrometria n. f. (s. XVIII. . . ) hygrométrie
idropic, ica adj. (s. XIV. . . ) hydropique
igüana n. f. (s. XVI. . . ) iguane (n. m.)
idropisia n. f. (s. XII. . . ) hydropisie
ilarant, anta adj. (s. XX.) hilarant, ante
idrostatic, ica adj. e n. (s. XVII. . . ) hydrostatique
ilari, ària adj. (s. XVI. . . ) hilare
idroterapia n. f. (s. XIX. . . ) hydrothérapie
ilaritat n. f. (s. XIII. . . ) hilarité
idroxide n. m. (s. XIX. . . ) idroxid hydroxyde
iliac, aca adj. (s. XVI. . . ) iliaque
ièna n. f. (s. XVI. . . ) hyène
ilIegitime, ima adj. (s. XIV. . . ) illegitim illégitime
ièr adv. hier
illegal, ala adj. (s. XIV. . . ) illégal, ale
ièr al ser loc. hier au soir
illegalament adv. (s. XVIII. . . ) illégalement
ièr de matin loc. adv. hier matin
illegalitat n. f. (s. XIV. . . ) illégalité
ièr de ser loc. adv. hier au soir veire: arser illegibilitat n. f. (s. XIX. . . ) illisibilité
ièr delà loc. adv. avant-hier illegiblament adv. (s. XIX. . . ) illisiblement
ièr delà al ser loc. adv. avant-hier au soir illegible, ibla adj. (s. XVII. . . ) illisible
ièr nuèit loc. adv. hier au soir veire: ièr de ser illegitimament adv. (s. XV. . . ) illégitimement
ièr vèspre loc. adv. hier après midi illetrat, ada adj. e n. (s. XVI. . . ) illettré, ée
ièra n. f. 1. aire (à battre le blé) veire: sòl 2. en- illetrisme n. m. (s. XX.) illettrisme
clume de faucheur illicit, ita adj. (s. XIV. . . ) illicite
ierarc n. m. (s. XVI. . . ) hiérarque illico adv. (s. XVI. . . , del latin) illicò illico
ierarquia n. f. (s. XIV.) hiérarchie illimitar v. (s. XVIII. . . ) illimiter
ierarquic, ica adj. (s. XIV.) hiérarchique illimitat, ada adj. (s. XVII. . . ) illimité, ée
ierarquicament adv. (s. XVII. . . ) hiérarchique- illogic, ica adj. (s. XIX. . . ) illogique
ment illuminacion n. f. (s. XIV. . . ) illumination (inspi-
ierarquizacion n. f. (s. XIX. . . ) hiérarchisation ration mystique. . . ) veire: enluminament
ierarquizar v. (s. XIX. . . ) hiérarchiser illuminaire, aira n. (s. XIV.) enlumineur, euse
ieratic, ica adj. (s. XVI. . . ) hiératique (peinture) veire: enluminaire, imagenaire
ieraticament adv. (s. XIX. . . ) hiératiquement illuminar v. (s. XIII.) enluminer (peinture) veire:
ieratisme n. m. (s. XIX. . . ) hiératisme enluminar
ieroglife n. m. (s. XVI. . . ) ieroglif hiéroglyphe illuminat, ada adj. e n. (s. XVII. . . ) enluminé, ée
ieu pron. pers. ièu 1. moi 2. je (peinture) veire: enluminat
ieu (a -) loc. à moi illusion n. f. (s. XIV.) illusion
ieu (entre -) loc. en moi-même illusionar v. (s. XIX. . . ) illusionner
ieu (es de -) loc. c’est à moi illusionisme n. m. (s. XX.) illusionnisme
ieu (es mercés de -) loc. c’est grâce à moi illusionista n. (s. XX.) illusionniste

277
illusòri, òria immigracion

illusòri, òria adj. (s. XIV. . . ) illusoire imbatable, abla adj. (s. XIX. . . ) imbattable
illusòriament adv. (s. XIV. . . ) illusoirement imbecil, illa adj. e n. (s. XVI. . . ) imbécile
illustracion n. f. (s. XVII. . . ) illustration imbecillitat n. f. (s. XVII. . . ) imbécillité
illustrar v. (s. XVI. . . ) illustrer imbèrbe n. m. (s. XV. . . ) imberbe
illustrator, tritz (pl. illustrators, trises) n. (s. imbevable, abla adj. (s. XVII. . . ) imbuvable
XIX. . . ) illustrador; illustraire illustrateur, trice imbibicion n. f. (s. XIV. . . ) imbibition (techn.)
illustre, tra adj. (s. XII. « illustri ») illustre veire: embevament
illustrissime, ima adj. e n. (s. XV. . . , de l’italian) imbibir v. (s. XVI. . . ) imbiber (techn.) veire: em-
illustrissim illustrissime beure
image n. m. (s. XIII.) imatge 1. image veire: ma- imbrandablament adv. inébranlablement
gena - cit.: Tre que nos [acaminam] cap a l’ivèrn, imbrandable, abla adj. inébranlable
vaquí que se lèvan los remembres del temps que ma imbricacion n. f. (s. XIX. . . ) imbrication.
vilòta èra, per ieu, un libre d’images, lo primièr dubèrt imbricar v. (s. XIX. . . ) imbriquer
davant mos uèlhs e lo plus bèl que jamai m’es estat imbricat, ada adj. (s. XVI. . . ) imbriqué, ée
donat (Loïsa Paulin, Nadalet, 1940) ; E Dieu creèt imbroglio n. m. (s. XVII. . . , mot italian) imbrogliò
l’òme a son image, a l’image de Dieu lo creèt, li creèt imbroglio
mascle e femèu (Frederic Mistral, Genèsi, I, 27, 1910) ime, ima adj. → umid 1. humide 2. onctueux
; Avèm begut au sorgènt sota l’image (Robèrt Lafònt, 3. doux au toucher
1971, p. 97) 2. (class.) statue, figure - src.: Alibèrt, imèn n. m. (s. XVI. . . ) hymen
1966: "image" imenèu n. m. (s. XVI. . . ) 1. hymen (mariage)
image n. m. (s. XX.) imagerie (médicale, scien- 2. hyménée
tifique. . . ) imenoptèr n. m. (s. XVIII. . . ) hyménoptère
image de marca n. m. (s. XX.) image de marque imitable, abla adj. (s. XVI. . . ) imitable
(f.) imitacion n. f. (s. XIII. . . ) imitation
image medical per evaluar l’estat anatomic del imitar v. (s. XV. . . ) imiter
malaut (exploracion per -) exploration par im- imitatiu, iva adj. (s. XV. . . ) imitatif, ive
agerie médicale pour évaluer l’état anatomique imitator, tritz (pl. imitators, trises) adj. e n. (s.
du malade XIV. . . ) imitaire; imitador imitateur, trice - src.:
image public n. m. (s. XX.) image publique (f.) Honnorat, 1846 : "imitatour"
image virtual n. m. (s. XX.) image virtuelle immaculat, ada adj. (s. XV. . . ) immaculé, ée - cit.:
imagenaire, aira n. m. (s. XIII.) imatjaire Que sòi era immaculada concepcion (Santa Bernadeta,
1. imagier, faiseur d’images - cit.: adobar las veyri- s. XIX)
nas del concistori devers los ymagenayres [carrièra immancable que. . . (es -) loc. il est sûr qu’il
dels] e las plombar de tot nou (Comptes del Capitòli, viendra
Tolosa,1511) 2. (class.) artiste immancable, abla adj. (s. XVII. . . ) immanquable
imagenar v. (s. XIII « emaginar ».) imatjar 1. im- immanéncia n. f. (s. XIX. . . ) immanence
ager 2. figurer immanent, enta adj. (s. XIV. . . ) immanent, ente
imagenariá n. f. (s. XX.) imatjariá imagerie (reli- immanjable, abla adj. (s. XVII. . . ) immangeable
giosa, populaire. . . ) immaterial, ala adj. (s. XIV.) immatériel, elle
imagenièr n. m. (s. XX.) imatgièr imagier (re- immatriculacion n. f. (s. XVII. . . ) immatricula-
cueil d’images) tion
imagenós, osa (pl. imagenoses, osas) adj. (s. immatricular v. (s. XV. . . ) immatriculer
XIX.) imatjat; imatjós imagé, ée immatur, ura adj. (s. XX.) immature veire: madur
imaginable, abla adj. (s. XIV.) imaginable
imaginacion n. f. (s. XIV.) imagination immaturitat n. f. (s. XX.) immaturité
imaginacion descabestrada (una -) loc. une immediat, ata adj. (s. XIV. . . ) immédiat, ate
imagination débridée / débordante immediatament adv. (s. XVI. . . ) immédiatement
imaginal, ala adj. (s. XX.) imaginal, ale (biol.) immemorial, ala adj. (s. XVI. . . ) immémorial, ale
imaginar v. (s. XIII.) imaginer - cit.: Nom imaginat immens, ensa (pl. immenses, ensas) adj. (s.
de mestressa, coma Clorís, Filís, Florís. E se tira de XV. . . ) immense
liri, flor conescuda, autrament Ròsa de Junon. Tot del immensitat n. f. (s. XIV.) immensité
long au ditz un brave medecin (Pèire Godelin, Contra, immensurable, abla adj. (s. XIV. . . ) 1. immensu-
s. XVII) rable 2. incommensurable
imaginari, ària adj. e n. m. (s. XIV.) imaginaire immergir v. (s. XVI. . . ) immerger
imaginàriament adv. (s. XVI. . . ) imaginairement immergit, ida adj. (s. XVII. . . ) immergé, ée
imaginatiu, iva adj. (s. XIV.) imaginatif, ive immeritat, ada adj. (s. XV. . . ) immérité, ée
imago n. m. (s. XX., mot latin) imago (biol. psy.) immersion n. f. (s. XIV. . . ) immersion
imam n. m. (s. XVI. . . , de l’arabi ? turc) iman immigracion n. f. (s. XVIII. . . ) immigration

278
immigrant, anta impetrar

immigrant, anta adj. e n. (s. XVIII. . . ) immigrant, imparcial, ala adj. (s. XVI. . . ) impartial, ale
ante imparcialitat n. f. (s. XVI. . . ) impartialité
immigrar v. (s. XVIII. . . ) immigrer impassibilitat n. f. (s. XIII. . . ) impassibilité
immigrat, ada adj. e n. (s. XVIII. . . ) immigré, ée impassiblament adv. (s. XVI. . . ) impassiblement
imminéncia n. f. (s. XVIII. . . ) imminence impassible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) impassible
imminent, enta adj. (s. XIV. . . ) imminent, ente impausable, abla adj. (s. XV. . . ) imposable
immiscir v. (s. XV. . . ) immiscer impausar v. (s. XV. . . ) imposer
immixcion n. f. (s. XVIII. . . ) immixtion impavide, ida adj. (s. XIX. . . ) impavid impavide
immobil, ila adj. (s. XVI. . . ) immobile impaviditat n. f. (s. XIX. . . ) impavidité
immobiliari, ària adj. (s. XVI. . . ) immobilier, impeccablament adv. (s. XVIII) impeccablement
ière impeccable, abla adj. (s. XV. . . ) impeccable
immobilisme n. m. (s. XIX. . . ) immobilisme impedància n. f. (s. XX.) impédance
immobilitat n. f. (s. XIV.) immobilité impediment n. m. (s. XIV.) empêchement
immobilizacion n. f. (s. XIX. . . ) immobilisation impedir v. (s. XIV.) empêcher
immobilizar v. (s. XVIII. . . ) immobiliser impenetrabilitat n. f. (s. XVII. . . ) impénetrabil-
immòble, òbla adj. e n. (s. XIII.) immeuble ité
immoderat, ada adj. (s. XV. . . ) immodéré, ée impenetrable, abla adj. (s. XIV. . . ) impénétrable
immodèst, èsta (pl. immodèstes, èstas) adj. (s. impenitent, enta adj. (s. XIV. . . ) impénitent, ente
XVI. . . ) immodeste impensable, abla adj. (s. XIX. . . ) impensable
immodestia n. f. (s. XVI. . . ) immodestie imperatiu n. m. (s. XIII. . . ) impératif
immolacion n. f. (s. XIII. . . ) immolation imperatiu, iva adj. (s. XIV.) impératif, ive
immolar v. (s. XV. . . ) immoler imperceptible, ibla adj. (s. XIV. . . ) 1. impercepti-
immolator n. m. (s. XVI. . . ) immolateur ble 2. insaisissable (différence. . . )
immond, onda adj. (s. XIII. . . ) immonde imperdonable, abla adj. (s. XIV. . . ) impar-
immondícia n. f. (s. XIII. . . ) immondice donnable
immoral, ala adj. (s. XVII. . . ) immoral, ale imperfait n. m. (s. XV. . . ) imparfait - cit.: Lo
immortal, ala adj. e n. (s. XIV.) immortel, elle preterit de l’indicatiu e l’imperfait del subjonctiu que
immortalitat n. f. (s. XII. . . ) immortalité constituisson en francés parlat de temps en via de dis-
immortalizar v. (s. XVI. . . ) immortaliser paricion, son del tot vius en lenga d’Òc (Loís Alibèrt,
immudable, abla adj. (s. XX.) qui ne peut être Gramarica occitana, 1935)
déménagé imperfeccion n. f. (s. XII. . . ) imperfection
immunicion n. f. (s. XX.) immunition imperfectible, ibla adj. (s. XIX. . . ) imperfectible
immunitari, ària adj. (s. XX.) immunitaire imperfièit, èita adj. (s. XIV. . . ) imparfait, aite
immunitat n. f. (s. XIV.) immunité imperial, ala adj. (s. XII. . . ) impérial, ale
immunizacion n. f. (s. XX.) immunisation imperialisme n. m. (s. XIX. . . ) impérialisme - cit.:
immunizant, anta adj. (s. XX.) immunisant, ante Transdòlfi marmotegèt quauque ren de misteriós sus
immunizar v. (s. XX.) immuniser l’imperialisme clitoridian de París e comandèt : "Li
immunogèn, èna adj. (s. XX.) immunogène fremas dedins, partem" (Robèrt Lafònt, 1984)
immunologia n. f. (s. XX.) immunologie imperialista adj. e n. (s. XVI. . . ) impérialiste
immunologic, ica adj. (s. XX.) immunologique impericia n. f. (s. XIV. . . ) impéritie
immunologista adj. e n. (s. XX.) immunologiste imperiós, osa (pl. imperioses, osas) adj. (s. XV. . . )
immutabilitat n. f. (s. XIV.) immudabilitat im- impérieux, euse
mutabilité imperissable, abla adj. (s. XVI. . . ) impérissable
immutable, abla adj. (s. XX.) immudable im- impermeabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) imperméabil-
muable ité
imne n. m. (s. XII. . . ) hymne impermeabilizar v. (s. XIX. . . ) imperméabiliser
imne nacional n. m. hymne national impermeable, abla adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) im-
impaccion n. f. (s. XIX. . . ) impaction (méd.) perméable
impaciéncia n. f. (s. XIV.) impatience impersonal, ala adj. (s. XIV.) impersonnel, elle
impacient, enta adj. (s. XIV.) impatient, ente impertinéncia n. f. (s. XVI. . . ) impertinence
impacientament adv. (s. XIV. . . ) impatiemment impertinent, enta adj. e n. (s. XVII. . . ) imperti-
impacientar v. (s. XVI. . . ) impatienter nent, ente
impactar v. (s. XX.) impacter (méd.) imperturbable, abla adj. (s. XV. . . ) imper-
impacte n. m. (s. XIX. . . ) impact turbable
impactor n. (s. XX.) impacteur (instrument) impetigo n. m. (s. XV. . . ) impetigò impétigo
impagable, abla adj. (s. XVIII. . . ) impayable impetrant, anta adj. e n. (s. XIII. « empetrador »)
impar, ara adj. (s. XVI. . . ) impair, aire impétrant, ante
imparable, abla adj. (s. XIV.) imparable impetrar v. (s. XIII.) impétrer

279
impetuós, osa (pl. impetuoses, osas) imprudéncia

impetuós, osa (pl. impetuoses, osas) adj. (s. imprecís, isa (pl. imprecises, isas) adj. (s. XIX. . . )
XIII. . . ) impétueux, euse imprécis, ise
impetuosament adv. (s. XIV.) impétueusement imprecision n. f. (s. XIX. . . ) imprécision
impetuositat n. f. (s. XIII. . . ) impétuosité impregnacion n. f. (s. XIV.) imprégnation
impietadós, osa (pl. impietadoses, osas) adj. (s. impregnar v. (s. XVII. . . ) imprégner veire: em-
XVI. . . ) impitoyable prenhar
impietat n. f. (s. XIV.) impiété impresario n. m. (s. XX., mot italian) impresariò
impiu, ia adj. (s. XV. . . ) impie imprésario
implacable, abla adj. (s. XV. . . ) implacable imprescriptible, ibla adj. (s. XV. . . ) impre-
implant n. m. (s. XX.) implant scriptible
implantacion n. f. (s. XVI. . . ) implantation impression n. f. (s. XIII. . . ) impression (senti-
implantar v. (s. XVII. . . ) implanter ment)
implicacion n. f. (s. XVII. . . ) implication impression n. f. (s. XVII. . . ) imprimerie (tech-
implicar v. (s. XIV.) impliquer nique)
implicit, ita adj. (s. XV. . . ) implicite impressionable, abla adj. (s. XIX. . . ) impres-
implicitament adv. (s. XV. . . ) implicitement sionnable
imploracion n. f. (s. XVIII. . . ) imploration impressionar v. (s. XVIII. . . ) impressionner
implorar v. (s. XIII. . . ) implorer impressionisme n. m. (s. XIX. . . , del francés) im-
implosion n. f. (s. XX.) implosion pressionnisme (art)
implosiu, iva adj. (s. XIX. . . ) implosif, ive impressionista adj. e n. (s. XIX. . . , del francés) im-
imponderable, abla adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) im- pressionniste (art)
pondérable imprevesença n. f. (s. XVII. . . ) impreveséncia im-
impopular, ara adj. (s. XVIII. . . ) impopulaire prévoyance
impopularitat n. f. (s. XVIII. . . ) impopularité imprevesent, enta adj. e n. (s. XVI. . . ) imprévoy-
importacion n. f. (s. XVIII. . . , de l’anglés) importa- ant
tion imprevisible, ibla adj. (s. XIX. . . ) imprévisible
importància n. f. (s. XIV. . . ) importance imprevision n. f. (s. XIX. . . ) imprévision
important, anta adj. (s. XIV. . . ) important, ante -
imprevist, ista (pl. imprevistes, istas) adj. e n.
cit.: Dins sa cambra, Lison aviá ara un miralh, un
m. (s. XVI. . . ) imprévu, ue
miralh que son cadre d’aur verd lusissiá, bavard e
imprimatur n. m. (s. XIX. . . , mot latin) impri-
important davant los mòbles dels aujòls (Joana Bartès,
matur
Lison, 1934)
imprimenta n. f. (s. XX.) imprimidoira impri-
importar v. (s. XVI. . . , de l’italian importare) im-
mante
porter
imprimible, ibla adj. (s. XX.) imprimable im-
importatge n. m. (s. XVI. . . ) importacion impor-
primable
tation
importator, tritz (pl. importators, trises) n. (s. imprimir v. (s. XX.) imprimar imprimer veire:
XVI. . . ) importador importateur, trice
emprémer, empremeire
importun, una adj. e n. (s. XVI. . . ) importun, une imprimit, ida adj. e n. m. (s. XX.) imprimé, ée
importunadament adv. (s. XIII. . . ) importuné- veire: emprés
ment improbabilitat n. f. (s. XVII. . . ) improbabilité
importunar v. (s. XV. . . ) importuner improbable, abla adj. (s. XVII. . . ) improbable
imposicion n. f. (s. XIV.) impausicion 1. imposi- improductiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) improductif,
tion 2. impôt ive
impossibilitat n. f. (s. XIV.) impossibilité impromptú n. m. (s. XVII. . . ) impromptu
impossible, ibla adj. (s. XIV.) impossible imprononciable, abla adj. (s. XVI. . . )
impòst (pl. impòstes) n. m. (s. XV.) impôt imprononçable imprononçable
impòsta n. f. (s. XVI. . . , de l’italian imposta) im- impròpri, ia adj. (s. XIV. « impropri ») impropre
poste veire: relais impròpriament adv. (s. XIV. « impropriament ») im-
impostor, ora n. (s. XVI. . . ) imposteur, euse proprement
impostura n. f. (s. XVI. . . ) imposture improprietat n. f. (s. XIV. « improprietat ») impro-
impoténcia n. f. (s. XIV.) impotence veire: de- priété
spoder improvisada n. f. (s. XVII. . . ) improvisacion im-
impotent, enta adj. e n. (s. XIV.) impotent, ente provisation
veire: despoderat improvisaire, aira n. (s. XVII. . . ) improvisador;
impracticable, abla adj. (s. XVII. . . ) impraticable improvisator improvisateur, trice
imprecacion n. f. (s. XIV. . . ) imprécation improvisar v. (s. XVII. . . , de l’italian) improviser
imprecatòri, òria adj. (s. XVI. . . ) imprécatoire imprudéncia n. f. (s. XVI. . . ) imprudence

280
imprudent, enta incandescéncia

imprudent, enta adj. e n. (s. XV. . . ) imprudent, inabordable, abla adj. (s. XVII. . . ) inabordable
ente inabrogable, abla adj. (s. XVIII. . . ) inabrogeable
impubèr, èra adj. e n. (s. XV. . . ) impubère inacabament adv. (s. XIX. . . ) inachèvement
impubertat n. f. (s. XIX. . . ) impuberté inacabat, ada adj. (s. XVIII. . . ) inachevé, ée
impublicable, abla adj. (s. XVI. . . ) impubliable inaccentuat, ada adj. (s. XIX. . . ) inaccentué, ée
impudéncia n. f. (s. XVI. . . ) impudence inacceptable, abla adj. (s. XVIII. . . ) inacceptable
impudent, enta adj. e n. (s. XVI. . . ) impudent, inaccessible, ibla adj. (s. XIV. . . ) inaccessible
ente inaccion n. f. (s. XVII. . . ) inaction
impudentament adv. (s. XVI. . . ) impudemment inacostumat, ada adj. (s. XVII. . . ) inaccoutumé,
impudic, ica adj. (s. XIV. . . ) impudique ée
impudicament adv. (s. XV. . . ) impudiquement inactiu, iva adj. e n. (s. XVIII. . . ) inactif, ive
impudicitat n. f. (s. XIV. . . ) impudicité inactivar v. (s. XX.) inactiver
impudor n. f. (s. XVII. . . ) impudeur inactivitat n. f. (s. XVIII. . . ) inactivité
impuls (pl. impulses) n. m. (s. XIV.) impulsion inactual, ala adj. (s. XIX. . . ) inactuel, elle
veire: impulsion inadaptable, abla adj. (s. XIX. . . ) inadaptable
impulsar v. (s. XVI. . . ) impulser inadaptacion n. f. (s. XIX. . . ) inadaptation
impulsion n. f. (s. XIV.) impulsion veire: impuls inadaptat, ada adj. e n. (s. XIX. . . ) inadapté, ée
impulsiu, iva adj. e n. (s. XIV.) impulsif, ive inadeqüacion n. f. (s. XX.) inadéquation
impulsivament adv. (s. XX.) impulsivement inadeqüat, ata adj. (s. XVIII. . . ) inadéquat, ate
impulsivitat n. f. (s. XX.) impulsivité inadmissibilitat n. f. (s. XVIII. . . ) inadmissibil-
impunidament adv. (s. XVI. . . ) impunément ité
impunit, ida adj. (s. XIV.) impuni, ie inadmissible, ibla adj. (s. XV. . . ) inadmissible
impunitat n. f. (s. XIV. . . ) impunité inadverténcia n. f. (s. XIV. . . ) inadvertança inad-
impur, ua adj. (s. XIII. . . ) impur, ure vertance
impuritat n. f. (s. XIV. « impuritat ») impureté inagantable, abla adj. insaisissable
veire: puritat. inagotable, abla adj. (s. XX.) inépuisable veire:
imputabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) imputabilité intarible
imputable, abla adj. (s. XIV. . . ) imputable inalacion n. f. (s. XVIII. . . ) inhalation
imputacion n. f. (s. XV. . . ) imputation
inalator n. m. (s. XIX. . . ) inalador inhalateur
imputar v. (s. XIV. . . ) imputer
inalienabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) inaliénabilité
imputrescibilitat n. f. (s. XIX. . . ) imputrescibil-
inalienable, abla adj. (s. XVI. . . ) inaliénable
ité veire: incorruptibilitat
inalienacion n. f. (s. XVIII. . . ) inaliénation
imputrescible, ibla adj. (s. XIX. . . ) imputrescible
inalterable, abla adj. (s. XIV. . . ) inaltérable
veire: incorruptible
inamovible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) inamovible
in absentia loc. adv. (s. XX., expr. latina) in absentià
inanicion n. f. (s. XIV.) inanition
in absentia
inanimat, ada adj. (s. XIV.) inanimé, ée
in abstracto loc. adv. (s. XX., expr. latina) in
abstractò in abstracto inanitat n. f. (s. XV. . . ) inanité
in extremis loc. adv. (s. XVIII. . . , expr. latina) in inapercebut, uda adj. (s. XVIII. . . ) inaperçu, ue
extremís in extremis inapIicable, abla adj. (s. XVIII. . . ) inapplicable
in pace n. m. (s. XVII. . . , mots latins) in-pace inaplicacion n. f. (s. XVII. . . ) inapplication
in partibus loc. adj. (s. XVII. . . , mots latins) in inaplicat, ada adj. (s. XVII. . . ) inappliqué, ée
partibus inapreciable, abla adj. (s. XV. . . ) inappréciable
in petto loc. adv. (s. XVII. . . , mots italians) in pettò inapte, apta adj. (s. XVIII. . . ) inapte
in petto inaptitud n. f. (s. XVIII. . . ) inaptitude
in plano adj. inv. e n. m. (s. XIX. . . , mots latins) in inatacable, abla adj. (s. XVIII. . . ) inattaquable
planò in-plano inatencion n. f. (s. XVIII. . . ) inattention
in qüarto adj. inv. e n. m. (s. XVI. . . , mots latins) inatentiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) inattentif, ive
in-quarto inauguracion n. f. (s. XIV. . . ) inauguration
in situ loc. adv. (s. XIX. . . , mots latins) in situ inaugurar v. (s. XIX. . . ) inaugurer
in vitro loc. adv. (s. XIX. . . , mots latins) in vitrò in inausible, ibla adj. (s. XIX. . . ) inaudible
vitro inausit, ida adj. (s. XV. . . ) inouï, e veire: in-
in vivo loc. adv. (s. XX., mots latins) in vivò in cresable
vivo inausit, ida adj. (s. XVI. . . ) inouï, ïe (jamais en-
in-folio adj. inv. (s. XVI. . . ) in-foliò in-folio tendu)
inabitable, abla adj. (s. XIV. . . ) inhabitable inca adj. e n. (s. XVII. . . , mot quechoa) incà inca
inabitat, ada adj. (s. XIV. . . ) inhabité, ée incalculable, abla adj. (s. XVIII. . . ) incalculable
inabitual, ala adj. (s. XIX. . . ) inhabituel, elle incandescéncia n. f. (s. XVIII. . . ) incandescence

281
incandescent, enta inconsiderat, ada

incandescent, enta adj. (s. XVIII. . . ) incandes- inclusivament adv. (s. XIV.) inclusivement
cent, ente incoatiu, iva adj. (s. XVI. . . ) inchoatif, ive
incantacion n. f. (s. XIV.) incantation - cit.: Lo zin- incoercible, ibla adj. incoercible
zin [de las cigalas] montava, traucant las aurelhas, incoeréncia n. f. (s. XVIII. . . ) incohérence
moriguent dins un sospir, per tornar renàisser e morir incoerent, enta adj. (s. XVIII. . . ) incohérent, ente
sens pausa, d’oras e d’oras ; vagas d’armonias que sens incognito n. m. (s. XVI. . . , mot italian) incognitò
fin s’esperlongavan ; misteriosa incantacion qu’aviá incognito
pres possession del temps e de l’espaci, e que getava sus incolòr, òra adj. (s. XVIII. . . ) incolore
la comba abrasada una sensacion d’eternitat (Joana incombir v. (s. XV. . . ) incomber
Bartès, Lison, 1934) incombustibilitat n. f. (s. XVIII. . . ) incom-
incantatòri, òria adj. (s. XIX. . . ) incantatoire bustibilité
incapable, abla adj. (s. XV. . . ) incapable incombustible, ibla adj. (s. XIV. . . ) incom-
incapacitat n. f. (s. XVI. . . ) incapacité bustible
incarcerar v. (s. XIII. . . ) incarcérer incommensurable, abla adj. (s. XIV. . . ) incom-
incarnacion n. f. (s. XIV. . . ) encarnacion incarna- mensurable
tion (relig. et fig.) veire: encarnament incommunicable, abla adj. (s. XV. . . ) incommu-
incarnar v. (s. XIV. . . ) incarner (relig. et fig.) nicable
veire: encarnar incomodar v. (s. XV. . . ) incommoder
incarnat, ada adj. (s. XVI. . . ) incarné, ée (relig. et incomòde, òda adj. (s. XVI. . . , de l’ital. comodo)
fig.) veire: encarnat incomòd incommode
incarnat, ata adj. (s. XVI. . . , de l’italian) incarnat,
incomoditat n. m. (s. XV., de l’ital. comodità) 1. in-
ate (de couleur rouge chair)
commodité veire: comoditat 2. inconfort
incendi n. m. (s. XII. . . ) incendie
incomparable, abla adj. (s. XV. . . ) incomparable
incendiar v. (s. XVI. . . ) incendier
incompatibilitat n. f. (s. XV. . . ) incompatibilité
incendiari, ària adj. e n. (s. XIII. . . ) incendiaire
incompatible, ibla adj. (s. XV. . . ) incompatible
incertan, ana adj. (s. XIV. . . ) incertain, aine
incompeténcia n. f. (s. XVI. . . ) incompétence
incertitud n. f. (s. XIV. . . ) incertitude
incompetent (se rendre -) loc. se déclarer in-
incessant, anta adj. (s. XVI. . . ) incessant, ante
competent (se)
incèst (pl. incèstes) n. m. (s. XII. . . ) inceste
incompetent, enta adj. e n. (s. XVI. . . ) incompé-
incestuós, osa (pl. incestuoses, osas) adj. (s.
tent, ente
XIII. . . ) incestueux, euse
incidéncia n. f. (s. XIV. . . ) incidence incomplèt, èta adj. (s. XIV. . . ) incomplet, ète
incident, enta adj. e n. m. (s. XIV. . . ) incident, incomplètament adv. (s. XVI. . . ) incomplète-
ente ment
incidentament adv. (s. XIV. . . ) incidemment incompreensible, ibla adj. (s. XIV. . . )
incineracion n. f. (s. XIV.) incinération incomprensible 1. incompréhensible 2. insai-
incinerar v. (s. XIV.) incinérer sissable (idée. . . )
incinerator n. m. (s. XX.) incinerador incinéra- incompreension n. f. (s. XIX. . . ) incomprension
teur incompréhension
incisa n. f. (s. XVIII. . . ) incise incomprés, esa (pl. incompreses, esas) adj. e n.
incisar v. (s. XII. . . ) inciser (s. XV. . . ) incompris, ise
incision n. f. (s. XIV.) incision incompressible, ibla adj. (s. XVII. . . ) incompress-
incisiu, iva adj. (s. XIV.) incisif, ive ible
incisiva n. f. (s. XVI. . . ) incisive inconcebable, ibla adj. (s. XVI. . . ) inconcevable
incitacion n. f. (s. XIV. . . ) incitation inconciliable, abla adj. (S. XVIII. . . ) inconciliable
incitar v. (s. XIV. . . ) inciter incondicional, ala adj. (s. XVIII. . . ) incondition-
incivilament adv. (s. XV. . . ) incivilement nel, elle
incivilitat n. f. (s. XIV. . . ) incivilité inconduita n. f. (s. XVII. . . ) inconduite
inclassable, abla adj. (s. XIX. . . ) inclassable inconegut, uda adj. e n. (s. XVI. . . ) inconnu, ue
inclinable, abla adj. (s. XVII. . . ) inclinable inconeissable, abla adj. inconnaissable
inclinacion n. f. (s. XIII. . . ) inclination inconfessable, abla adj. (s. XIX. . . ) inavouable
inclinar v. (s. XIII.) incliner inconfortable, abla adj. (s. XIX. . . ) inconfortable
inclure v. (s. XIV.) inclure incongrú, ua adj. (s. XIV. . . ) incongru, ue
inclús, usa (pl. incluses, usas) adj. (s. XVII. . . ) inconsciéncia n. f. (s. XVIII. . . ) inconscience
inclus, use inconscient, enta adj. e n. (s. XIX. . . ) inconscient,
incluses (los enfants -) loc. y compris les en- ente
fants inconsequéncia n. f. (s. XVI. . . ) inconséquence
inclusion n. f. (s. XIV.) inclusion inconsiderat, ada adj. (s. XV. . . ) inconsidéré, ée

282
inconsistent, enta indestructible, ibla

inconsistent, enta adj. (s. XVI. . . ) inconsistant, incurvacion n. f. (s. XIV.) incurvation
ante incurvar v. (s. XIX. . . ) incurver
inconsolable, abla adj. (s. XVI. . . ) inconsolable incurvat, ada adj. (s. XVI. . . ) incurvé, ée
inconstància n. f. (s. XVIII. . . ) inconstance indecéncia n. f. (s. XVI. . . ) indécence
inconstant, anta adj. e n. (s. XIII. . . ) inconstant, indecent, enta adj. (s. XIV. . . ) indécent, ente
ante indecentament adv. (s. XIX. . . ) indécemment
inconstructible, a adj. (s. XX.) inconstructible indecís, isa (pl. indecises, isas) adj. (s. XIV.) in-
incontestable, abla adj. (s. XVII. . . ) incontestable décis, ise
incontinéncia n. f. (s. XV. «incontinenza ») incon- indecision n. f. (s. XVII. . . ) indécision
tinence indefectible, ibla adj. (s. XVI. . . ) indéfectible
incontinent adv. (s. XIII. . . ) incontinent indefinible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) indefinissable
incontinent, enta adj. e n. (s. XIV. . . ) incontinent, indéfinissable
ente indefinidament v. (s. XVI. . . ) indéfiniment
incontrotlable, abla adj. (s. XIX. . . ) indefinit, ida adj. (s. XIV. . . ) indéfini, ie
incontrarotlable incontrôlable veire: controtlar indeformable, abla adj. (s. XIX. . . ) indéformable
inconvenéncia n. f. (s. XVI. . . ) inconvenença in- indefugible, ibla adj. (s. XX.) incontournable
convenance
indegudament adv. (s. XIV. . . ) indûment
inconvenent, enta adj. (s. XIII. . . ) inconvenant,
indegut, uda adj. (s. XIV. . . ) indu, ue
ante
indelebil, ila adj. (s. XVI. . . ) indélébile
inconvenient n. m. (s. XIV.) inconvénient
indelebilitat n. f. (s. XVIII. . . ) indélébilité
incopable, a adj. (s. XIX. . . ) incassable
indelicadament adv. (s. XIX. . . ) indelicatament
incorporable, abla adj. (s. XIX. . . ) incorporable
indélicatement
incorporacion n. f. (s. XIV.) incorporation
indelicadesa n. f. (s. XIX. . . ) indelicatessa indéli-
incorporal, ala adj. (s. XIV.) incorporel, elle
catesse
incorporar v. (s. XIV.) incorporer
indelicat, ada adj. (s. XVIII. . . ) indélicat, ate
incorporeïtat n. f. (s. XIV.) incorporéité
incorreccion n. f. (s. XVI. . . ) incorrection indemne, emna adj. (s. XVI. . . ) indemne
incorrècte, ècta adj. (s. XV. . . ) incorrect, ecte indemnitari, ària n. (s. XIX. . . ) indemnitaire
incorregible, ibla adj. (s. XIV. . . ) incorrigible indemnitat adj. (s. XIX. . . ) indemnité
incorruptibilitat n. f. (s. XIV.) incorruptibilité indemnizable, abla adj. (s. XIX. . . ) indemnis-
incorruptible, ibla adj. (s. XIV. . . ) incorruptible able
increbable, abla adj. (s. XIX. . . ) increvable indemnizacion n. f. (s. XVIII. . . ) indemnisation
incredul, ula adj. e n. (s. XIV. . . ) incrédule indemnizar v. (s. XV. . . ) indemniser
incredulitat n. f. (s. XV.) incrédulité indemodable, abla adj. (s. XX.) indémodable
increpar v. → blasmar 1. blâmer 2. réprimander indemonstrable, abla adj. (s. XVIII. . . )
incresable, abla adj. (s. XVI. . . ) incroyable veire: indemostrable indémontrable
descresença, pas de dire indenegable, abla adj. (s. XVIII. . . ) indéniable
incriminable, abla adj. (s. XIX. . . ) incriminable independéncia n. f. (s. XVII. . . ) indépendance
incriminacion n. f. (s. XIX. . . ) incrimination independent, enta adj. e n. (s. XVI. . . ) indépen-
incriminar v. (s. XVIII. . . ) incriminer dant, ante
incrustacion n. f. (s. XVIII. . . ) incrustation independentisme n. m. (s. XVIII. . . ) indépen-
incrustar v. (s. XX.) incruster dantisme
incubacion n. f. (XVII. . . ) incubation independentista adj. e n. (s. XX.) indépendan-
incubar v. (s. XVIII. . . ) incuber tiste
incubator, tritz (pl. incubators, trises) adj. e n. indeschifrable, abla adj. (s. XVII. . . )
m. (s. XIX. . . ) incubador incubateur, trice indechifrable indéchiffrable
incube n. m. (s. XIII. . . ) incube indescriptible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) inde-
inculcar v. (s. XVI. . . ) inculquer scriptible
inculpable, abla adj. (s. XIX. . . ) inculpable indesirable, abla adj. e n. (s. XX., de l’anglés unde-
inculpacion n. f. (s. XVI. . . ) inculpation sirable) indésirable
inculpar v. (s. XVI. . . ) inculper indesrasigable, abla adj. (s. XVIII. . . ) indéracin-
inculpat, ada adj. (s. XIX. . . ) inculpé, ée able
inculte, ulta adj. (s. XV. . . ) incult inculte indestructibilitat n. f. (s. XVIII. . . ) indestructibil-
incultura n. f. (s. XVIII. . . ) inculture ité
incunable n. m. (s. XIX. . . ) incunable indestructiblament adv. (s. XIX. . . ) indestruc-
incurable, abla adj. (s. XIV.) incurable tiblement
incuria n. f. (s. XVII. . . ) incurie indestructible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) indestruc-
incursion n. f. (s. XIV. . . ) incursion tible

283
indeterminacion indubitablament

indeterminacion n. f. (s. XVIII. . . ) indétermina- indiscutiblament adj. (s. XIX. . . ) indiscutible-


tion ment
indeterminat, ada adj. (s. XIV. . . ) indéterminé, indiscutible, ibla adj. (s. XIX. . . ) indiscutable
ée veire: discutir
indeterminisme n. m. (s. XVI. . . ) indétermin- indispausar v. (s. XV. . . ) indisposer veire: dis-
isme pausar, embrumar
indeterminista adj. e n. (s. XIX. . . ) indétermin- indispensable, abla adj. (s. XVI. . . ) indispens-
iste able
indevenible, ibla adj. qui ne peut être deviné indisponibilitat n. f. (s. XIX. . . ) indisponibilité
indèx (pl. indèxes) n. m. (s. XIV.) index (doigt, indisponible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) indisponible
table, relig. , indice). indisposicion n. f. (s. XV. . . , de l’italian disposto)
indian, ana adj. e n. (s. XIII. . . ) indien, enne indisposition veire: maganha
indiana n. f. (s. XVII.) sorte de châle (étoffe im- indissociable, abla adj. (s. XX.) indissociable
primée) indissolubilitat n. f. (s. XVII. . . ) indissolubilité
Indians (entre los -) loc. chez les Indiens. . . indissolublament adv. (s. XIV. . . ) indissoluble-
indica n. f. → indicacion indication ment
indicacion n. f. (s. XIV.) indication veire: indica indissoluble, bla adj. (s. XIV. . . ) indissoluble
indicar v. (s. XIV.) indiquer indistincte, inta adj. (s. XIV.) indistint indistinct,
indicas (préner d’ -) loc. se renseigner incte
indicatiu, iva adj. e n. m. (s. XIII.) indicatif, ive individú n. m. (s. XIII. . . ) individu
- cit.: Lo preterit de l’indicatiu e l’imperfait del sub- individual, ala adj. (s. XV. . . ) individuel, elle
jonctiu que constituisson en francés parlat de temps individualament adv. (s. XVI. . . ) individuelle-
en via de disparicion, son del tot vius en lenga d’Òc ment
(Loís Alibèrt, Gramarica occitana, 1935) individualisme n. m. (s. XIX. . . ) individualisme
indicator, tritz adj. (s. XIX. . . ) indicateur, trice - individualista adj. e n. (s. XIX. . . ) individualiste
src.: Honnorat, 1846 : "indicatour" individualitat n. f. (s. XVIII. . . ) individualité
indiccion n. f. (s. XIII. « endecio ») indiction individualizacion n. f. (s. XVI. . . ) individualisa-
indici n. m. (s. XV. . . ) indice tion
indicial, ala adj. (s. XX.) indiciel, elle individualizar v. (s. XVIII. . . ) individualiser
indiciblament adv. (s. XVI. . . ) indiciblement indivís, isa (pl. indivises, isas) adj. (s. XIV.) in-
indicible, ibla adj. e n. (s. XIV. . . ) indicible divis, ise
indiferéncia n. f. (s. XIV. . . ) indifférence indivisament adv. (s. XVI. . . ) indivisément
indiferent, enta adj. (s. XVI. . . ) indifférent, ente indivisari, ària adv. (s. XVI. . . ) indivisible
indiferentament adv. (s. XIV. . . ) indifféremment indivisible, ibla adj. (s. XIV. . . ) indevesible indi-
indigèna adj. e n. (s. XVIII. . . ) indigène visible
indigéncia n. f. (s. XIV.) indigence indivision n. f. (s. XVI. . . ) indivision
indigent, enta adj. e n. (s. XIII. . . ) indigent, ente indó, indoa adj. e n. (s. XVII. . . ) hindou, oue
indigèst, èsta (pl. indigèstes, èstas) adj. (s. XIV.) indochinés, esa (pl. indochineses, esas) adj. e n.
indigeste (s. XIX. . . ) indochinois, oise
indigestibilitat n. f. (s. XIV.) indigestibilité indocil, ila adj. (s. XV. . . ) indocile
indigestion n. f. (s. XIV.) indigestion indocilitat n. f. (s. XVI. . . ) indocilité
indignacion n. f. (s. XIV.) indignation indoeuropèu, èa adj. e n. (s. XIX. . . ) indoeuropenc
indignament adv. (s. XII. . . ) indignement indo-européen, enne
indignar v. (s. XIII.) indigner indoïsme n. m. (s. XIX. . . ) hindouisme
indignat, ada adj. (s. XIV. . . ) indigné, ée indoïsta adj. e n. (s. XX.) hindouiste
indigne, igna adj. (s. XII. . . ) indigne indoïzacion n. f. (s. XX.) hindouisation
indignitat n. f. (s. XV. . . ) indignité indoléncia n. f. (s. XVI. . . ) indolence
indigo n. m. (s. XVI. . . , mot castelhan) indigò in- indolent, enta adj. e n. (s. XVII. . . ) indolent, ente
digo indolentament adv. (s. XVIII. . . ) indolemment
indirèctament adv. (s. XIV.) indirectement indolòr, òra adj. (s. XIX. . . ) indolore
indirècte, ècta adj. (s. XIV. « indirect ») indirect, indomdable, abla adj. (s. XV. . . ) indomptable
ecte veire: domdar
indisciplina n. f. (s. XVI. . . ) indiscipline indomdat, ada adj. (s. XVI. . . ) indompté, ée veire:
indisciplinat, ada adj. (s. XIV. . . ) indiscipliné, ée domdar
indiscrecion n. f. (s. XIV.) indiscrétion indonesian, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) indonésien,
indiscrèt, èta adj. e n. (s. XIV. . . ) indiscret, ète enne
veire: discrèt indubitablament adv. (s. XV. . . ) indubitable-
indiscrètament adj. (s. XIV. . . ) indiscrètement ment

284
indubitable, abla infant, anta

indubitable, abla adj. (s. XV. . . ) indubitable inescafablament adv. (s. XVII. . . ) ineffaçable-
induccion n. f. (s. XIII.) induction ment
inductància n. f. (s. XIX., de l’anglés) inductance inescafable, abla adj. (s. XVI. . . ) inesfaçable 1. in-
inductiu, iva adj. (s. XIV.) inductif, ive effaçable 2. indélébile
inductivament adv. (s. XV. . . ) inductivement inescafat, ada adj. (s. XIX. . . ) ineffacé, ée
inductomètre n. m. (s. XX.) inductomètre inesperadament adv. (s. XVI. . . ) inespérément
inductor, tritz (pl. inductors, trises) adj. (s. inesperat, ada adj. (s. XV. . . ) inespéré, ée
XVII. . . ) induire inespleitable, abla adj. (s. XIX. . . ) inexpleitable
induire v. (s. XIV. . . ) induire inexploitable
induit, uita adj. (s. XIV. . . ) induit, uite inespleitat, ada adj. (s. XIX. . . ) inexpleitat inex-
indulgéncia n. f. (s. XIII.) indulgence ploité, ée
indulgent, enta adj. (s. XVI. . . ) indulgent, ente inestabilitat n. f. (s XV. . . ) instabilité
indulte n. m. (s. XV. . . ) indult indult (droit ec- inestable, abla adj. (s. XIV. . . ) instable
cles.) inestimable, abla adj. (s. XIII.) inestimable
induracion n. f. (s. XV. . . ) induration veire: en- inevitablament adv. (s. XV. . . ) inévitablement
dura inevitable, abla adj. (s. XIV. . . ) inévitable
indurar v. (s. XIX...) indurer inexacte, acta adj. (s. XIX. . . ) inexact, acte
indurat, ada adj. (s. XIX. . . ) induré, ée inexactitud n. f. (s. XVII. . . ) inexactitude
industria n. f. (s. XIV.) indústria industrie - cit.: inexcusable, abla adj. (s. XV. . . ) inexcusable
Digas a la bèla Maria, / que non dòrmi ni nuèit ni inexisténcia n. f. (s. XVII. . . ) inexistence
jorn, / e que tu fas per industria, / çò qu’ieu practiqui inexistent, enta adj. (s. XIX. . . ) inexistant, ante
per amor (Gautièr, La Mòstra, s. XVII) inexorabilitat n. f. (s. XVII. . . ) inexorabilité
industrial, ala adj. e n. (s. XIX. . . ) industriel, elle inexorablament adv. (s. XVII. . . ) inexorablement
industrialament adv. (s. XIX. . . ) industrielle- inexorable, abla adj. (s. XV. . . ) inexorable
ment inexperiéncia n. f. (s. XVIII. . . ) inexpérience
industrialisme n. m. (s. XIX. . . ) industrialisme inexperimentat, ada adj. (s. XIV. . . ) inexpéri-
industrializable, abla adj. (s. XX.) industrialis- menté, ée
able inexpiable, abla adj. (s. XV. . . ) inexpiable
industrializacion n. f. (s. XIX. . . ) industrialisa- inexplicablament adv. (s. XVI. . . ) inexplicable-
tion ment
industrializar v. (s. XIX. . . ) industrialiser inexplicable, abla adj. (s. XV. . . ) inexplicable
industriós, osa (pl. industrioses, osas) adj. (s. inexplicat, ada adj. (s. XVIII. . . ) inexpliqué, ée
XV. . . ) industrieux, euse inexplorable, abla adj. (s. XIX. . . ) inexplorable
industriosament adv. (s. XV. . . ) industrieuse- inexplorat, ada adj. (s. XIX. . . ) inexploré, ée
ment inexplosable, abla adj. (s. XIX. . . ) inexplosible in-
inedit, ita adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) inédit, ite explosible
inefablament adv. (s. XVII. . . ) ineffable inexplosiu, iva adj. (s. XIX. . . ) inexplosif, ive
inefable, abla adj. (s. XV. . . ) ineffable inexpressiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) inexpressif, ive
ineficaç, aça (pl. ineficaces, aças) adj. (s. XIII. « in- inexpressivitat n. f. (s. XX.) inexpressivité
eficax ») inefficace inexprimiblament adv. (s. XV. . . ) inexprimibla-
ineficaçament adv. (s. XVIII. . . ) inéficacement ment
ineficacitat n. f. (s. XVII. . . ) inefficacité inexprimible, ibla adj. (s. XV. . . ) inexprimable
inegal, ala adj. (s. XIV. . . ) inégal, ale inexprimit, ida adj. (s. XIX. . . ) inexprimé, ée
inegalat, ada adj. (s. XIX. . . ) inégalé, ée inexpugnabilitat n. f. (s. XIX. . . ) inexpugnabil-
inegalitari, ària adj. (s. XIX. . . ) inégalitaire ité
inegalitat n. f. (s. XIV. . . ) inégalité inexpugnable, abla adj. (s. XIX. . . ) inexpugnable
ineligibilitat n. f. (s. XVIII. . . ) inéligibilité inextinguible, ibla adj. (s. XIV. . . ) inextinguible
ineligible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) inelegible inéli- infactibilitat n. f. (s. XX.) infaisabilité
gible infallibilitat n. f. (s. XVI. . . ) infalhibilitat infail-
ineluctablament adv. (s. XIX. . . ) inéluctable- libilité
ment infalliblament adv. (s. XV. . . ) infalhiblament in-
ineluctable, abla adj. (s. XVIII. . . ) inéluctable failliblement
inenarrable, abla adj. (s. XV. . . ) inénarrable infallible, ibla adj. (s. XVII. . . ) infalhible, ibla in-
inèpte, inèpta adj. (s. XVI. . . ) inepte faillible
ineqüacion n. f. (s. XIX. . . ) inéquation infalsificable, abla adj. (s. XIX. . . ) infalsifiable
inercia n. f. (s. XIV. . . ) inèrcia inertie infame, ama adj. (s. XIII.) infâme
inèrme, èrma adj. (s. XVI. . . ) inèrm inerme infamia n. f. (s. XIII.) infamie
inèrt, èrta adj. (s. XVI. . . ) inerte infant, anta n. (s. XV. . . , del castelhan) infant, ante

285
infanteria informatizar

infanteria n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) infanterie infinitiu, iva adj. e n. m. (s. XIII.) infinitif, ive
infanticida adj. e n. (s. XVI. . . ) infanticide infinitud n. f. (s. XVI. . . ) infinitude
(agent) infirmable, abla adj. (s. XIX. . . ) infirmable
infanticidi n. m. (s. XVI. . . ) infanticide (acte) infirmar v. (s. XIV. . . ) infirmer
infantil, ila adj. (s. XIV.) infantile infirmariá n. f. (s. XVII. . . ) infirmerie
infantilisme n. m. (s. XIX. . . ) infantilisme infirmatiu, iva adj. (s. XVI. . . ) infirmatif, ive
infantilizar v. (s. XX.) infantiliser infirme, irma adj. e n. (s. XVII. . . ) infirm infirme
infarctectomia n. f. (s. XX.) infarctectomie infirmièr, èra n. (s. XIV. . . ) infirmier, ère
infàrctus n. m. (s. XIX. . . ) infart, infarctús infarc- infirmitat n. f. (s. XIII. . . ) infirmité
tus infixe n. m. (s. XIV. infix) infix infixe
infasable, abla adj. (s. XX.) infaisable inflacion n. f. (s. XIV.) inflation
infatigablament adv. (s. XIV. . . ) infatigablament inflacionisme n. m. (s. XX.) inflationnisme
infatigable, abla adj. (s. XIV. . . ) infatigable inflacionista adj. (s. XIX. . . ) inflationniste
infatuacion n. f. (s. XVII. . . ) infatuation inflammabilitat n. f. (s. XVII. . . ) inflammabilité
infatuat, ada adj. (s. XVI. . . ) infatué, ée inflammable, abla adj. (s. XIV. . . ) inflamable in-
infeccion n. f. (s. XIV.) infection flammable
infecciós, osa (pl. infeccioses, osas) adj. (s. inflammacion n. f. (s. XIV.) inflamacion inflam-
XIX. . . ) infectieux, euse mation
infectant, anta adj. (s. XIX. . . ) infectant, ante inflammatòri, òria adj. (s. XVI. . . ) inflamatòri in-
infectar v. (s. XVI. . . ) enfectar infecter flammatoire
infècte, ècta adj. (s. XV. « infect ») infect, ecte inflechible, ibla adj. (s. XVII. . . ) infléchissable
infeodacion n. f. (s. XV.) infeudacion inféoda- inflechiment n. m. (s. XX.) infléchissement
tion
inflechir v. (s. XVIII. . . ) infléchir veire: flechir
infeodar v. (s. XV. . . ) infeudar inféoder
inflechit, ida adj. (s. XVIII. . . ) infléchi, ie
inferior, ora adj. (s. XV. . . ) inférieur, eure
inflexibilitat n. f. (s. XVIII. . . ) inflexibilité
inferioritat n. f. (s. XVI. . . ) infériorité
inflexiblament adv. (s. XVI. . . ) inflexiblement
inferiorizacion n. f. (s. XIX. . . ) infériorisation
inflexible, ibla adj. (s. XIV. . . ) inflexible
inferiorizar v. (s. XIX. . . ) inférioriser
inflexion n. f. (s. XIV. . . ) inflexion
inferir v. (s. XIV. . . ) inférer
infligir v. (s. XV.) infliger
infèrn n. m. (s. XIII. (s. XII. enfern)) enfer - cit.:
Enfin, jo som damnat per aver fait d’usuras, / per tant inflorescéncia n. f. (s. XVIII. . . ) inflorescence
de fals [contractes] e de falsas mesuras, / jo lairon, jo influéncia n. f. (s. XIV.) influence - cit.:
cobés, que per un fals boissèl, / m’ai ganhat un Infèrn e Jos l’influéncia d’aquela lei generala, los ancians
m’ai perdut le Cèl (Bertomieu Amilhat, Exercici de la proparoxitòns (mots accentuats sus l’antepenultima
fe, 1673); Montsegur, l’as ausit, l’aule cant d’asirança, sillaba) de l’anciana lenga [...] an desplaçat l’accent
/ martelar tas parets de sa ràbia d’infèrn, / roncar dins per se cambiar en paroxitòns (Loís Alibèrt, Gramatica,
los lenhièrs, cremadors d’esperança, getant nòstre país 1935)
dins l’eternal ivèrn (Loïsa Paulin, La colomba de patz, influenciable, abla adj. (s. XIX. . . ) influençable
1947) influenciar v. (s. XVIII. . . ) influencer
infernal, ala adj. (s. XIII.) infernal, ale influent, enta adj. (s. XVIII. . . ) influent, ente
infernet n. m. 1. petit enfer m 2. (fig.) lieu influïr v. (s. XIV. . . ) influer
aride, difficile influx (pl. influxes) n. m. (s. XIX. . . ) inflús influx
infertil, ila adj. (s. XV.) infertile infondat, ada adj. (s. XX.) infondé, ée
infertilitat n. f. (s. XV. . . ) infertilité informacion n. f. (s. XIII.) information
infestacion n. f. (s. XX.) infestation informacional, ala adj. (s. XX.) informationnel,
infestar v. (s. XVI. . . ) infester elle
infidèl, èla adj. (s. XV. . . ) infisèl infidèle informacions n. f. plur. informations mé-
infidèlament adv. (s. XV. . . ) infidèlement dias. . . )
infidelitat n. f. (s. XV.) infiseltat infidélité informar v. (s. XIV.) informer
infiltracion n. f. (s. XVI. . . ) infiltration informat, ada adj. (s. XIV. . . ) informé, ée
infiltrar v. (s. XVI. . . ) 1. infiltrer 2. noyauter informatic, ica adj. e n. f. (s. XX.) informatique
infiltrat, ada v. (s. XX.) infiltrer informatica e libertats (lei -) n. f. loi informa-
infime, ima adj. (s.XIV. « infimos ») infim infime tique et libertés
infinidament adv. (s. XIV. . . ) infiniment informatician, ana n. (s. XX.) informaticien,
infinit, ida adj. e n. (s. XIV.) infini, ie enne
infinitat n. f. (s. XIV.) infinité informatiu, iva adj. (s. XIV.) informatif, ive
infinitesimal, ala adj. (s. XVIII. . . ) infinitésimal, informatizacion n. f. (s. XX.) informatisation
ale informatizar v. (s. XX.) informatiser

286
informator, tritz (pl. informators, trises) innocuitat

informator, tritz (pl. informators, trises) n. iniciator, tritz (pl. iniciators, trises) adj. e n. (s.
(s. XIX. . . ) informador; informaire informateur, XVI. . . ) iniciaire; iniciador initiateur, trice
trice - cit.: Rintravan a l’ostalariá tótei leis sers, leis inimaginable, abla adj. (s. XVI. . . ) inimaginable
informators de premsa, que li restava plus qu’a cercar inimaginable, abla adj. (s. XVI. . . ) inimaginable
sus de televisions satellizadas un rebat dei novelas inimistat n. f. (s. XIV. . . ) inimitié
(Robèrt Lafònt, 1996) inimitable, abla adj. (s. XVI. . . ) inimitable
infòrme, òrma adj. (s. XV. . . ) informe inimitat, ada adj. (s. XIX. . . ) inimité, ée
infortuna n. f. (s. XIV. . . ) infortune ininflammable, abla adj. (s. XVII. . . ) ininflamable
infortunat, ada adj. (s. XIV.) infortuné, ée ininflammable
infraccion n. f. (s. XIII. . . ) infraction inintelligéncia n. f. (s. XVIII. . . ) inintelligence
infrangible, ibla adj. (s. XVI. . . ) infrangible veire: inintelligent, enta adj. (s. XVIII. . . ) inintelligent,
incopable ente
infraroge, oja (/ infra-roge, oja) adj. (s. XIX. . . ) inintelligibilitat n. f. (s. XVIII. . . ) inintelligibil-
infrarouge ité
infrastructura n. f. (s. XIX. . . ) infrastructure inintelligiblament adv. (s. XVII. . . ) inintelligi-
infructuós, osa (pl. infructuoses, osas) adj. (s. blement
XIV.) infrutós; infruchós infructueux, euse inintelligible, ibla adj. (s. XVII. . . ) inintelligible
infús, usa (pl. infuses, usas) adj. (s. XVI. . . ) in- ininteressant, anta adj. (s. XIX. . . ) inintéressant,
fus, use ante
infusar v. (s. XIV. . . ) infuser ininteressat, ada adj. (s. XIX. . . ) inintéressé, ée
infusion n. f. (s. XIV.) infusion iniquitat n. f. (s. XIII.) iniquité
infusòri n. m. (s. XVIII. . . ) infusoire (zool.) - cit.: injeccion n. f. (s. XIV. . . ) injection
Bacterias dins l’èr, e micròbis, infusòris dins l’aiga injectable, abla adj. (s. XIX. . . ) injectable
(Robèrt Lafònt, 1971, p. 103) injectar v. (s. XVI. . . ) injecter
ingarissable, abla adj. (s. XV. . . ) inguérissable injectat, ada adj. (s. XVIII. . . ) injecté, ée
ingèni n. m. ingéniosité injectiu, iva adj. (s. XX.) injectif, ive
ingeniar v. (s. XIV. . . ) ingénier veire: engenh en- injector, tritz (pl. injectors, trises) adj. e n. m. (s.
genhaire XIX. . . ) injecteur, trice
ingeniós, osa (pl. ingenioses, osas) adj. (s. injonccion n. f. (s. XIV.) injonction
XIV. . . ) ingénieux, euse
injúria n. f. (s. XII.) injure
injuriar v. (s. XIV. . . ) injurier - cit.: Òc, mas Jèsus
ingeniosament adv. (s. XIV. . . ) ingénieusement
Crist foguèt renegat per la sia família, escarnit pel
ingeniositat n. f. (s. XV. . . ) ingéniosité
seu pòble, crucificat dins la sia vila, injuriat dins la
ingenú, ua adj. (s. XVII. . . ) 1. ingénu, ue veire:
lenga de Maria, la sia maire (Joan Bodon, La Quimèra,
ninòi, èsser nòu coma un pifre 2. naïf
1974)
ingenuament adv. (s. XVI. . . ) 1. ingénument
injuriós, osa (pl. injurioses, osas) adj. (s. XIV.
2. naïvement
« enjurios ») injurieux, euse
ingenuïtat n. f. 1. ingénuité 2. naïveté
injuriosament adv. (s. XIII.) injurieusement
ingeréncia n. f. (s. XIX. . . ) ingérence injust, usta (pl. injustes, ustas) adj. (s. XIII.) in-
ingeréncia (dreit d’ -) n. m. droit d’ingérence juste
ingerir v. (s. XIV. . . ) ingérer injustament adv. (s. XIII.) injustement
ingestion n. f. (s. XIX. . . ) ingestion injustícia n. f. (s. XIII.) injustice
ingovernable, abla adj. (s. XVIII. . . ) ingouvern- injustificable, abla adj. (s. XVIII. . . ) injustifiable
able injustificat, ada adj. (s. XIX. . . ) injustifié, ée
ingrat, ata adj. (s. XIV. . . ) ingrat, ate inlassablament adv. (s. XX.) inlassablement
ingratitud n. f. (s. XIV.) ingratitude - cit.: O inlassable, abla adj. (s. XIX. . . ) inlassable
praube liatge abusat, / digne d’èster despaïsat, / qui innat, ada adj. (s. XVII. . . ) inné, ée
leishas per ingratitud / la lenga de ta noiritud (Pèir innatisme n. m. (s. XIX. . . ) innéisme
de Garròs, 1567) innatista adj. e n. (s. XIX. . . ) innéiste
ingredient n. m. (s. XVI. . . ) ingrédient innatitat n. f. (s. XIX. . . ) innéité
inibicion n. f. (s. XIV.) inhibition innervacion n. f. (s. XIX. . . ) innervation (méd.)
inibir v. (s. XIV.) inhiber veire: enebir innocéncia n. f. (s. XIV.) inocéncia innocence
inic, ica adj. (s. XIV.) inique innocent qu’innocent. . . loc. bien qu’innocent
iniciacion n. f. (s. XV. . . ) initiation innocent, enta adj. (s. XIV.) inocent 1. innocent,
inicial, ala adj. e n. f. (s. XII. . . ) initial, ale ente 2. niais, aise
inicializar v. (s. XX.) initialiser innocentament adv. (s. XIV. . . ) innocemment
iniciar v. (s. XIV. . . ) initier innocentar v. (s. XVI. . . ) innocenter
iniciativa n. f. (s. XVI. . . ) initiative innocuitat n. f. (s. XVIII. . . ) innocuité

287
innombrable, abla insipiditat

innombrable, abla adj. (s. XIV. . . ) innombrable - inquisitorial, ala adj. (s. XVI. . . ) inquisitorial,
cit.: Un pòble pòt pas se contentar [d’exprimir] sa pen- ale
sada en d’innombrables parlars. Los parlars populars, insaciabilitat n. f. (s. XVI. . . ) insadolabilitat insa-
espelisons galhardas mas assalvatgidas d’una lenga tiabilité
en descasença, an una fin naturala : es de s’escartar insaciable, abla adj. (s. XIII. . . ) insadolable insa-
pauc a pauc de la lenga-maire, de s’abastardir de mai tiable veire: remolut malplen
en mai (Antonin Perbòsc, Fòc nòu, 1904) insalubre, bra adj. (s. XVI. . . ) insalubre
innomenable, abla adj. (s. XVI. . . ) inommable in- insalubritat n. f. (s. XVI. . . ) insalubrité
nommable insania n. f. (s. XIV.) 1. folie veire: insanitat 2. in-
innomenat, ada adj. (s. XIV. . . ) innommat 1. in- sanité
ommé, ée 2. innominé, ée insanitat n. f. (s. XVIII. . . ) insanité veire: insania
innovacion n. f. (s. XIII. . . ) innovation insasible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) inagantable insai-
innovar v. (s. XIV.) innover sissable (objet. . . )
innovator, tritz (pl. innovators, trises) adj. e n. insatisfaccion n. f. (s. XVII. . . ) insatisfaction
(s. XV. . . ) innovador, oira innovateur, trice insatisfait, aita adj. (s. XIX. . . ) insatisfait, aite
inoblidable, abla adj. (s. XIX. . . ) indoblidable in- insaturat, ada adj. (s. XIX. . . ) insaturé, ée
oubliable - cit.: Aquel miracle se fasquèt simpla- inscripcion n. f. (s. XV. . . ) inscription
ment, coma una ròsa espelís al solelh. Inoblidabla inscrit, ita adj. (s. XVI. . . ) inscrit, ite
vesprada d’afrairament felibrenc (Antonin Perbòsc, s. inscriure v. (s. XIII. . . ) inscrire
XX) insculpir v. (s. XV. . . ) insculper
inoculabilitat n. f. (s. XIX. . . ) inoculabilité insecable, abla adj. (s. XVI. . . ) insécable
inoculable, abla adj. (s. XVIII. . . ) inoculable insècte n. m. (s. XVI. . . ) insecte
inoculacion n. f. (s. XVI. . . ) inoculation insecticida adj. e n. (s. XIX. . . ) insecticide
inocular v. (s. XVIII. . . ) inoculer insectifugue, uga adj. e n. m. (s. XX.) insectifug
inoculator, tritz (pl. inoculators, trises) adj. (s. insectifuge
XVIII. . . ) inoculateur, trice insectivòr, òra adj. (s. XVIII. . . ) insectivore
inodòr, òra adj. (s. XVII. . . ) inodore insecuritat n. f. (s. XVIII. . . ) inseguretat insécu-
inofensiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) inoffensif, ive rité
inondable, abla adj. (s. XIX. . . ) inondable inseminacion n. f. (s. XX.) insémination
inondacion n. f. (s. XIV.) inondation inseminar v. (s. XX.) inséminer
inondar v. (s. XII. . . ) inonder inseminator, tritz (pl. inseminators, trises) n. (s.
inoperable, abla adj. (s. XIX. . . ) inopérable XX.) inseminador inséminateur, trice
inopinadament adv. (s. XV. . . ) inopinément insensat, ada adj. (s. XV. . . ) insensé, ée
inopinat, ada adj. (s. XIV. . . ) inopiné, ée insensibilitat n. f. (s. XIV.) insensibilité
inoportun, una adj. (s. XIV. . . ) inopportun, une insensibilitat n. f. (s. XIV. . . ) insensibilité
inoportunadament adv. (s. XV. . . ) inopportuné- insensibilizacion n. f. (s. XIX. . . ) insensibilisa-
ment tion
inoportunitat n. f. (s. XV. . . ) inopportunitat insensibilizar v. (s. XVIII. . . ) insensibiliser
inoxidable, abla adj. (s. XIX. . . ) inoxydable insensible, ibla adj. (s. XIII. . . ) insensible
inqualificable, abla adj. (s. XIX. . . ) inqualifiable inseparabilitat n. f. (s. XIV.) inséparabilité
inquant n. m. (s. XIV. . . ) 1. encan 2. enchères inseparable, abla adj. (s. XIV.) inséparable
publiques insercion n. f. (s. XIV.) insertion
inquantar v. (s. XIV. . . ) vendre à l’encan veire: inserible, abla adj. (s. XIX. . . ) insérable
encantar inserir v. (s. XIV.) insérer
inquet n. m. marché aux puces de Toulouse insèrt n. m. (s. XX., de l’anglés) insert
inquièt coma un clistèri expr. inquiet comme insidiós, osa (pl. insidioses, osas) adj. (s. XVII. . . )
un clystère insidieux, euse
inquièt, èta adj. (s. XVI. . . ) 1. inquiet, ète 2. en insigne n. m. (s. XIX. . . ) insigne
colère insigne, gna adj. (s. XIV. . . ) insigne
inquietant, anta adj. (s. XVIII. . . ) inquiétant insignificant, anta adj. (s. XVIII. . . ) insignifiant,
inquietar v. (s. XIV.) 1. inquiéter 2. mettre en ante
colère insincèr, èra adj. (s. XVIII. . . ) insincère
inquietós, osa (pl. inquietoses, osas) adj. (s. insinceritat n. f. (s. XVIII. . . ) insincérité
XVI. . . ) souvent inquiet, ète insinuacion n. f. (s. XIII.) insinuation
inquietud n. f. (s. XIV.) inquiétude insinuar v. (s. XIII.) insinuer
inquisicion n. f. (s. XIV.) inquisition insipide, ida adj. (s. XIV. « insipid ») insipid in-
inquisitor n. m. (s. XIII. . . ) inquisiteur veire: en- sipide
queridor - src.: Honnorat, 1846 : "inquisitor" insipiditat n. f. (s. XIV.) insipidité

288
insisciplinable, abla insubmersible, ibla

insisciplinable, abla adj. (s. XVI. . . ) indisciplin- instantanèu, èa adj. (s. XVII. . . ) instantané, ée
able instauracion n. f. (s. XV. . . ) instauration
insisténcia n. f. (s. XIX. . . ) insistance instaurar v. (s. XIX. . . ) instaurer
insistir v. (s. XIV. . . ) insister instaurator, tritz (pl. intaurators, trises) n. (s.
insociabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) insociabilité XVI. . . ) instauradorintauraire instaurateur, trice
insociable, abla adj. (s. XVI. . . ) insociable instigacion n. f. (s. XIV.) estigacion instigation
insolacion n. f. (s. XVI. . . ) insolation instigar v. (s. XIV.) estigar 1. instiguer 2. inciter
insolar v. (s. XVII. . . ) insoler 3. intenter
insoléncia n. f. (s. XVII. . . ) insolence instigar un procès loc. intenter un procès
insolent, enta adj. e n. (s. XV. . . ) insolent, ente instigator, tritz (pl. instigators, trises) n. (s.
- cit.: Pasmens, passant prèp de Marcon, Manuèla XIV. . . ) instigador, oira; estigador instigateur,
retenguèt son pas e, sens para ni gara, de tot son trice - src.: Honnorat, 1846 : "instigatour"
aplomb, a son aise, muda, insolenta gaireben, lo de- instillacion n. f. (s. XV. . . ) estillacion instillation
vistèt longament, sos uèlhs negres e durs plan plantats instillar v. (s. XVI. . . ) estillar instiller
dins los seus (Leon Còrdas, La vèspa, Òc, abr. 1951) instillator n. m. (s. XX.) estillador instillateur
insolentament adv. (s. XIV. . . ) insolemment instincte n. m. (s. XV. . . ) instint instinct
insolentar v. (s. XV. . . ) 1. insulter 2. injurier instinctiu, iva adj. (s. XIX. . . ) instintiu instinctif,
insolentiá n. f. (s. XV. . . ) insolentisa 1. insulte ive
2. insolence instinctivament adv. (s. XIX. . . ) instintivament
insolit, ita adj. (s. XV. . . ) insolite instinctivement
insolubilitat n. f. (s. XVIII. . . ) insolubilité institucion n. f. (s. XIII.) institution
insoluble, ubla adj. (s. XVIII. . . ) insoluble institucional, ala adj. (s. XIX. . . ) institutionnel,
insolvéncia n. f. (s. XVI. . . ) insolvabilitat insolv- elle
abilité institucionalizacion n. f. institutionnalisation
insolvent, enta adj. (s. XV. . . ) insolvable insolv- institucionalizacion n. f. (s. XX.) institutionnal-
able isation
insomés, esa (pl. insomeses, esas) adj. (s. institucionalizar v. (s. XX.) institutionnaliser
XVIII. . . ) insoumis, e institucions n. f. plur. institutions (organisa-
insomission n. f. (s. XIX. . . ) insoumission tion politique)
insomnia n. f. (s. XVI. . . ) insomnie institucions europèas n. f. plur. institutions
insomniac, aca adj. e n. (s. XIX. . . ) insomniaque européennes
insondable, abla adj. (s. XVI. . . ) insondable instituir v. (s. XIII.) instituer
insonhable, abla adj. (s. XX.) insoignable institut n. m. (s. XIV.) institut
insonòr, ora adj. (s. XIX. . . ) insonore institutor, tritz (pl. institutors, trises) adj. e n. (s.
insonorizacion n. f. (s. XX.) insonorisation XV. . . ) instituteur, trice veire: regent - src.: Hon-
insonorizar v. (s. XX.) insonoriser norat, 1846 : "institutour"
insospeitable, abla adj. (s. XIX. . . ) in- instruccion n. f. (s. XIV.) instruction - cit.: [A la]
soupçonnable rèsta, jo non m’avanci pas tant de dire qu’aquò sián
insospeitat, ada adj. (s. XIX. . . ) insoupçonné, ée de sermons faits, e non som pas tant [òrb] que jo non
insostenible, ibla adj. (s. XV. . . ) insoutenable conesca que MM. les reitors, missionaris o autres n’an
inspeccion n. f. (s. XV.) inspection pas besonh de mas instruccions (B Amilhan, s. XVII)
inspectar v. (s. XVIII. . . ) inspecter instructiu, iva adj. (s. XIV.) instructif, ive
inspector, tritz n. (s. XVII. . . ) inspecteur, trice instructor, tritz (pl. instructors, trises) n. (s.
inspiracion n. f. (s. XIV.) inspiration XIV. . . ) instructeur, trice
inspirar v. (s. XIV.) inspirer instruire v. (s. XIV. . . ) instruire
inspirat, ada adj. (s. XVII. . . ) inspiré, ée instrument n. m. (s. XIII.) instrument
instabilitat n. f. (s. XIII. . . ) instabilité instrumentacion n. f. (s. XIX. . . ) instrumenta-
instable, abla adj. (s. XVI. . . ) instable tion
installacion n. f. (s. XIV. . . ) installation instrumental, ala adj. (s. XIV.) instrumental, ale
installar v. (s. XIV.) installer instrumentalament adv. (s. XIV. « instrumental-
installator, tritz (pl. installators, trises) n. (s. ment ») instrumentalement
XIX. . . ) installateur, trice instrumentalisme n. m. (s. XX.) instrumental-
instància n. f. (s. XIV.) instance isme
instant n. m. (s. XIV. . . ) instant instrumentalizar v. (s. XX.) instrumentaliser
instant, anta adj. (s., s. XIII. . . ) instant, ante instrumentar v. (s. XV. . . ) instrumenter
instantanèament adv. (s. XVIII. . . ) instantané- instrumentista n. (s. XIX. . . ) instrumentiste
ment insubmersible, ibla adj. e n. m. (s. XVIII. . . )
instantaneïtat n. f. (s. XVIII. . . ) instantanéité insubmergible insubmersible

289
insubordinacion interdire

insubordinacion n. f. (s. XVIII. . . ) insubordina- intelligent (es bravament -) expr. il est très in-
tion telligent
insuccès (pl. insuccèsses, essas) n. m. (s. intelligent que siá (per tant -) expr. si intelli-
XVIII. . . ) insuccès gent qu’il soit
insufisença n. f. (s. XIV. « insufficiencia ») intelligent, enta adj. (s. XV. . . ) intelligent, ente
insufiséncia insuffisance intelligentament adv. (s. XVII. . . ) intelligem-
insufisent, enta adj. (s. XIV. . . ) insuffisant, ante ment
insuflar v. (s. XIV. . . ) insuffler intelligentsia n. f. (s. XX., del polonés)
insular, ara adj. e n. (s. XVI. . . ) insulaire intelligentsià intelligentsia
insularitat n. f. (s. XIX. . . ) insularité intelligibilitat n. f. (s. XVIII. . . ) intelli gibilité
insulina n. f. (s. XX., de l’anglés) insuline intelligible, ibla adj. (s. XIII. . . ) intelligible
insultar v. (s. XIV. . . ) insulter intemperància n. f. (s. XIV. . . ) intempérance
insultat, ada adj. (s. XIX. . . ) insulté, ée intemperant, anta adj. (s. XVI. . . ) intempérant,
insulte n. m. (s. XVI. . . ) insulta insulte (f.) ante
insuperable, abla adj. (s. XIV.) insubremontable intempestiu, iva adj. (s. XV. . . ) intempestif, ive
insurmontable intemporal, ala adj. (s. XVIII. . . ) intemporel, elle
insuportablament adv. (s. XV. . . ) insupportable- intemporalitat n. f. (s. XX.) intemporalité
ment intencion n. f. (s. XII. . . ) intention
insuportable, abla adj. (s. XIV. . . ) insupportable intencional, ala adj. (s. XVIII. . . ) intentionnel,
insuportar v. (s. XIX. . . ) insupporter elle
insurgent, enta adj. e n. (s. XVIII. . . ) insurgé, ée intencionat, ada adj. (s. XVI. . . ) intentionné, ée
insurgir v. pron. (s. XVI. . . ) 1. s’insurger 2. se intendéncia n. f. (s. XVI. . . , del francés) inten-
révolter dance
insurreccion n. f. (s. XIV. . . ) insurrection intendent, enta n. (s. XVI. . . , del francés) inten-
insurreccional, ala adj. (s. XVIII. . . ) insurrection- dant, ante
nel, elle intens, ensa (pl. intenses, ensas) adj. (s. XIV.)
intacte, acta adj. (s. XV. . . ) intact, acte intense
intangible, ibla adj. (s. XV. . . ) intangible intensament adv. (s. XIX. . . ) intensément
intarible, ibla adj. (s. XVI. . . ) intarissable 1. in- intensificacion n. f. (s. XIX. . . ) intensification
tarissable veire: inagotable 2. inépuisable intensificar v. (s. XIX. . . ) intensifier
integracion n. f. (s. XVIII. . . ) intégration intensitat n. f. (s. XVIII. . . ) intensité
integracion sociala n. f. intégration sociale intensiu, iva adj. (s. XIV. . . ) intensif, ive
integral, ala adj. (s. XIV.) intégral, ale intensivament adv. (s. XIV. . . ) intensivement
integralitat n. f. (s. XVII. . . ) intégralité intentar v. (s. XIV. . . ) intenter
integrar v. (s. XIV. . . ) intégrer interaccion n. f. (s. XIX. . . ) interaction
integrator, tritz (pl. integrators, trises) adj. e n. interactiu, iva adj. (s. XX.) interactif, ive
m. (s. XIX. . . ) integrador intégrateur, trice intercalar v. (s. XVI. . . ) intercaler
intègre, ègra adj. (s. XIII.) intègre intercalari, ària adj. (s. XIV. . . ) intercalari inter-
integrisme n. m. (s. XX.) intégrisme calaire
integrista adj. e n. (s. XIX. . . ) intégriste intercambiable, abla adj. (s. XIX. . . ) interchange-
integritat n. f. (s. XIV.) intégrité able
integritat d’autrú (prejudicis involontaris a l’ -) intercedir v. (s. XIV. . . ) intercéder
n. m. plur. atteintes involontaires à l’intégrité intercepcion n. f. (s. XIV.) interception
d’autrui interceptar v. (s. XVI. . . ) intercepter
integritat d’autrú (prejudicis volontaris a l’ -) intercession n. f. (s. XIII. . . ) intercession
n. m. plur. atteintes volontaires à l’intégrité intercessor, ora n. (s. XIII. . . ) intercesseur
d’autrui intercompreension n. f. (s. XX.) intercom-
intellècte n. m. (s. XIII. . . ) intellèct intellect préhension
intellectual, ala adj. e n. (s. XIV.) intellectuel, interconnectar v. (s. XX.) interconnecter
elle interconnexion n. f. (s. XX.) interconnexion
intellectualament adv. (s. XVI. . . ) intellectuala- intercontinental, ala adj. (s. XIX. . . ) interconti-
ment nental, ale
intellectualisme n. m. (s. XIX. . . ) intellectual- interdependéncia n. f. (s. XIX. . . ) interdépen-
isme dance
intellectualizacion n. f. (s. XIX. . . ) intellectuali- interdependent, enta adj. (s. XX.) interdepen-
sation dant, ante
intellectualizar v. (s. XIX. . . ) intellectualiser interdiccion n. f. (s. XV. . . ) interdiction
intelligéncia n. f. (s. XIII.) intelligence interdire v. (s. XIII. . . ) interdire

290
interdisciplinari, ària intime, ima

interdisciplinari, ària adj. (s. XX.) interdisci- interpellacion n. f. (s. XIV. . . ) interpellation
plinaire interpellar v. (s. XIV. . . ) interpeler
interdisciplinaritat n. f. (s. XX.) interdisciplinar- interplanetari, ària adj. (s. XIX. . . ) interplané-
ité taire
interdit, ita adj. e n. m. (s. XV. . . ) interdit, ite interpolacion n. f. (s. XIV.) interpolation
interdits n. m. plur. interdits (comportements interpolar v. (s. XIV.) interpoler
réprouvés) interpolat, ada adj. (s. XIV.) interpolé, ée
interès (pl. interèsses) n. m. (s. XV. . . ) intérêt interposicion n. f. (s. XIV.) interpausicion inter-
interèssament n. m. (s. XX.) intéressement position
interessant, anta adj. (s. XVIII. . . ) intéressant, interprèt, èta n. (s. XIV. . . ) interpretaire inter-
ante prète
interessar v. (s. XIV.) intéresser interpretable, abla adj. (s. XIV.) interprétable
interessat, ada adj. (s. XVI. . . ) intéressé, ée interpretacion n. f. (s. XIV.) interprétation
interfasa n. f. (s. XX.) interphase interpretar v. (s. XIV.) interpréter
interferéncia n. f. (s. XVIII. . . ) interférence interpretatiu, iva adj. (s. XIV.) interprétatif, ive
interferent, enta adj. (s. XIX. . . ) interférent, ente interregne (/ inter-regne) n. m. (s. XIV. . . ) inter-
interferir v. (s. XIX. . . ) interférer règne
interfòn n. m. (s. XX.) interfòne interphone interrogacion n. f. (s. XIV.) interrogation
interim n. m. (s. XV. . . , mot latin) intérim interrogar v. (s. XIV.) interroger
interimari, ària adj. e n. (s. XVIII. . . ) intérimaire interrogatiu, iva adj. (s. XIV.) interrogatif, ive
interior (dins son -) loc. dans son for intérieur interrogator, tritz (pl. interrogators, trises) adj.
interior, ora adj. e n. m. (s. XIV.) intérieur, eure e n. (s. XVI. . . ) interrogaire interrogateur, trice -
interioritat n. f. (s. XVI. . . ) intériorité src.: Honnorat, 1846 : "interrougatour"
interiorizacion n. f. (s. XIX. . . ) intériorisation interrogatòri n. m. (s. XIV.) interrogatoire
interiorizar v. (s. XIX. . . ) intérioriser interrompre v. (s. XVI. . . ) interrompre
interjeccion n. f. (s. XIV.) interjection interrupcion n. f. (s. XIV. . . ) interruption
interjectar v. (s. XIV.) interjeter interrupcion volontària de prensa n. f. inter-
interlinha n. f. (s. XVII. . . ) interligne ruption volontaire de grossesse
interlocutor, tritz (pl. interlocutors, trises) n. (s. interruptor, tritz (pl. interruptors, trises) adj. e
XVI. . . ) interlocuteur, trice veire: entreparlaire - n. m. (s. XVI. . . ) interrupteur, trice
src.: Honnorat, 1846 : "interlocutour" intersason n. f. (s. XX.) intersaison
interludi n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) interlude interseccion n. f. intersection
intermèdi n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) intermède intersindical, ala adj. e n. f. (s. XVII. . . ) intersyn-
intermediari, ària adj. e n. (s. XVII. . . ) intermédi- dical, ale
aire interstici n. m. (s. XVI. . . ) interstice
intermèzzo n. m. (s. XIX. . . , de l’italian) interurban, ana adj. (s. XIX. . . ) interurbain, aine
intermezzò intermezzo interval n. m. (s. XIII. . . ) intervalle
interminable, abla adj. (s. XIV. . . ) interminable interval (dins aqueste -) loc. dans cet intervalle
intermiténcia n. f. (s. XVII. . . ) intermittence intervencion n. f. (s. XIV. . . ) intervention
intermitent, enta adj. (s. XVI. . . ) intermittent, intervencionisme n. m. (s. XIX. . . ) intervention-
ente nisme
internacional, ala adj. (s. XIX. . . ) international, intervenent, enta n. (s. XVI. . . ) intervenant, ante
ale intervenir v. (s. XIV.) intervenir
internacionalament adv. à l’international interversion n. f. (s. XVI. . . ) interversion
internacionalisme n. m. (s. XIX. . . ) internation- intervertir v. (s. XVI. . . ) 1. intervertir 2. inverser
alisme interview n. f. (s. XIX. . . , mot anglés) interview
internacionalista n. (s. XIX. . . ) internationaliste veire: entrevista
internacionalitat n. f. (s. XIX. . . ) internationalité interviewaire, aira n. (s. XX.) intervieweur, euse
internacionalizacion n. f. (s. XIX. . . ) internation- veire: entrevistaire
alisation interviewar v. (s. XIX. . . ) interviewer veire: entre-
internacionalizar v. (s. XIX. . . ) internationaliser vistar
intèrnament n. m. (s. XIX. . . ) internement intervocalic, ica adj. (s. XIX. . . ) intervocalique
internar v. (s. XIX. . . ) interner intestat, ada adj. (s. XIII. . . ) intestat
internat n. m. (s. XIX. . . ) internat intestin, ina adj. e n. m. (s. XIV. . . ) intestin, ine
internauta n. (s. XX.) internaute intestinal, ala adj. (s. XV. . . ) intestinal, ale
intèrne, èrna adj. e n. (s. XVI. . . ) intèrn interne intimacion n. f. (s. XV.) intimation
internet n. m. (s. XX.) internet intimar v. (s. XV.) intimer
interpausar v. (s. XIV. . . ) interposer intime, ima adj. (s. XIV. . . ) intim intime

291
intimidacion invasiu, iva

intimidacion n. f. (s. XVI. . . ) intimidation intrat de las vitras (es -) expr. il est entré par
intimidar v. (s. XVI. . . ) intimider les fenêtres
intimista adj. (s. XIX. . . ) intimiste intraüterin, ina adj. (s. XIX. . . ) intra-utérin
intimitat n. f. (s. XVII. . . ) intimité intravenós, osa (pl. intravenoses, osas) adj. (s.
intitular v. (s. XVI.) intitolar intituler veire: tito- XIX. . . ) intraveineux, euse
lar - cit.: Mossur, ieu vos ai demonstrat en rima la intrepide, ida adj. (s. XV. . . ) intrepid intrépide
rason per que ieu vos ai [dedicat] lo libre, e ara ieu vos intrepiditat n. f. (s. XVII. . . ) intrépidité
vòli demostrar en pròsa, [se] vos plai, la rason per que intriga n. f. (s. XVI. . . ) intrigue
ieu l’intituli lo Banquet (Augièr Galhard, s. XVI) intrigant, anta adj. e n. (s. XVI. . . , de l’ital. intrig-
intocable, abla adj. (s. XVI. . . ) intouchable ante) intrigaire 1. intriguant, ante 2. intrigant
intolerable, abla adj. (s. XIII. . . ) intolérable intrigar v. (s. XVI. . . , de l’ital. intrigare) intriguer
intolerància n. f. (s. XVI. . . ) intolérance intrinsèc, èca adj. (s. XIV.) intrinsèque
intolerant, anta adj. (s. XVII. . . ) intolérant, ante intrinsècament adv. (s. XIV.) intrinsèquement
intonacion n. f. (s. XIV. . . ) intonation introbable, abla adj. (s. XVII. . . ) introuvable
intoxicacion n. f. (s. XIX. . . ) intoxication introduccion n. f. (s. XIV. « entroductio ») intro-
intoxicar v. (s. XIX. . . ) intoxiquer duction
introductible, a adj. (s. XX.) introductible
intra-muros adv. e adj. inv. (s. XIX. . . ) intra-muròs
introductiu, iva adj. (s. XVI. . . ) introductif, ive
intra-muros
introductor, tritz (pl. introductors, trises) adj. e
intra-uterin, a adj. intra-utérin veire: extra-
n. (s. XVI. . . ) introducteur, trice
uterin
introduire v. (s. XIV. « entroduire ») introduire
intracomunitari, ària adj. (s. XX.)
introït n. m. (s. XIV.) introït
intracomunautari intracommunautaire
intromission n. m. (s. XIV.) intromission
intractable, abla adj. (s. XV. . . ) intraitable veire:
intronizacion n. f. (s. XIV. . . ) intronisation
inflexible
intronizar v. (s. XIII. . . ) introniser
intrada n. f. (s. XIII.) entrée - cit.: De còssols
introspeccion n. f. (s. XIX. . . , de l’anglés) intro-
anavan presentar [lo] pabilhon a lor senhor, que
spection
fasiá son intrada dedins lor vilata (Pèire Godelin,
introspectiu, iva adj. (s. XIX. . . ) introspectif, ive
s. XVII); L’intrada en vila jos los arcanels de fu-
introvertit, ida adj. (s. XX.) introverti, ie
elhatge, entre doas alinhadas de mais endrapelats,
intruit, ita adj. (s. XVIII. . . ) intruit, ite
se faguet amb la musica e las bandieiras trusc a la
intrús, usa (pl. intruses, usas) adj. e n. (s. XIV.)
[comuna] onte lo [còssol] n’Esteve Brindel, reçau-
intrus, use
guet de l’organizator general, En Loís de Nussac
intrusion n. f. (s. XIV. . . ) intrusion
[l’exposicion] (...) qu’ocupava atí quatre belas salas
intubacion n. f. (s. XX., de l’anglés) intubation
(Josep Ros, L’annada Lemosina, 1898)
intuicion n. f. (s. XVI. . . ) intuition
intrada del bèl temps loc. arrivée de la belle
intuitiu, iva adj. (s. XV. . . ) intuitif, ive
saison
intuitivament adv. (s. XVI. . . ) intuitivament
intrada lo perilh (a l’ -) loc. 1. qui ne tente rien
inumacion n. f. (s. XV. . . ) inhumation
n’a rien 2. il y a toujours une part de risque
inuman, ana adj. (s. XIV. . . ) inhumain, e
intradòs (pl. intradòsses) n. m. (s. XVII. . . ) intra-
inumanitat n. f. (s. XIV. . . ) inhumanité
dos
inumar v. (s. XV. . . ) inhumer veire: sebelir
intradusible, ibla adj. (s. XVII. . . ) intraduisible inusable, abla adj. (s. XIX. . . ) inusable
intransigéncia n. f. (s. XIX. . . ) intransigeance inusitat, ada adj. (s. XV. . . ) inusité, ée
intransigent, enta adj. (s. XIX. . . ) intransigeant, inutil, ila adj. (s. XIV.) inutile
ante inutilament adv. inutilement
intransitiu, iva adj. (s. XVII. . . ) intransitif, ive inutilament li parlatz expr. il est inutile que
intransportable, abla adj. (s. XVIII. . . ) intrans- vous lui parliez
portable inutilitat n. f. (s. XIV. . . ) inutilité
intrant del mes (l’ -) loc. le début du mois inutilizable, abla adj. (s. XIX. . . ) inutilisable
intrant, anta adj. (s. XVI. . . ) insinuant, ante invalidar v. (s. XV. . . ) invalider
intrar v. (s. XII.) 1. entrer 2. pénétrer invalide, ida adj. e n. (s. XVI. . . ) invalid invalide
intrar (acabatz d’ -) loc. entrez donc ! invaliditat n. f. (s. XVI. . . ) invalidité
intrar (donatz-vos la pena d’ -) loc. prenez la invariabilitat n. f. (s. XVII. . . ) invariabilité
peine d’entrer invariablament adv. (s. XV. . . ) invariablement
intrar dins lo redond loc. entrer dans l’arène invariable, abla adj. (s. XIV. . . ) invariable
intrar en pache loc. entamer en négociations invariant, anta adj. (s. XIX. . . ) invariant, ante
intrar primièr (far -) loc. 1. tenir la porte à invasion n. f. (s. XII. . . ) invasion
2. faire les honneurs à invasiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) invasif, ive

292
invectiva ipocentaure

invectiva n. f. (s. XV. . . ) invective invisiblament adv. (s. XII. . . ) invisiblement


invencion n. f. (s. XV.) invention - cit.: Escrivans invisible, ibla adj. (s. XIV.) invesible invisible
aujòls, de qui [l’esperit] comol de raras invencions ten invit n. m. (s. XVIII. . . ) invite (f.) veire: covit.,
tant de plaça per totis les camins de la sciéncia, que invitacion
[dificilament] òm pòt passar per un [subjècte] comun invitacion n. f. (s. XIV. . . ) invitation veire: covit
sense vos tustar, plàcia vos agradar que, de la fòrça invitar v. (s. XIV. . . ) inviter veire: covidar
de qualqu’una de vòstras autoritats, ieu piège nòstra invitat, ada adj. e n. (s. XIX. . . ) invité, ée veire:
flaquièra (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII). covidat
invençut, uda adj. (s. XV. . . ) invaincu, ue invivisibilitat n. f. (s. XVI. . . ) invisibilité
invendable, ibla adj. (s. XVIII. . . ) invendable invocacion n. f. (s. XIV.) invocation
invendut, uda adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) invendu, invocar v. (s. XIV. . . ) invoquer
ue invocatòri, òria adj. (s. XVII. . . ) invocatoire
inventa bolòfas n. m. conteur de balivernes involontari, ària adj. (s. XIV. . . ) involontaire
inventar v. (s. XV. . . ) inventer invulnerabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) invulnérabilité
inventari n. m. (s. XIII.) inventaire invulnerable, abla adj. (s. XVI. . . ) invulnérable
inventiu, iva adj. (s. XV. . . ) inventif, ive ioca n. f. (s. XVI. . . , del cast. ? haïtian) iocà yucca
inventivitat n. f. (s. XX.) inventivité (n. m.) (bot.)
inventor, tritz (pl. inventors, trises) n. (s. XV. . . ) iòd n. m. (s. XX., de l’alemand) yod
inventaire inventeur, trice iodat, ada adj. (s. XIX. . . ) iodé, ée
invèrs, èrsa (pl. invèrses, èrsas) adj. e n. m. (s. iòde n. m. (s. XIX. . . ) iode (chim.)
XVII. . . ) inverse iodur n. m. (s. XIX. . . ) iodure (chim.)
invèrsament adv. (s. XVIII. . . ) inversement iodurat, ada adj. (s. XIX. . . ) ioduré, ée
inversar v. (s. XIX. . . ) inverser ioga n. m. (s. XIX. . . , del sanscrit) yoga
inversemblable, abla adj. (s. XVIII. . . ) invraisem- iogort n. m. (s. XX., del bulgar) yaourt
blable iogoslau, ava adj. e n. (s. XX., del croat e del sèrbi)
inversemblança n. f. (s. XVIII. . . ) invraisem- yougoslave
blance iòla n. f. (s. XVIII. . . , del neerl. ? danés) yole
inversion n. f. (s. XVI. . . ) inversion ion n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) ion
inversor n. m. (s. XIX. . . ) inverseur ionian, ana adj. e n. (s. XVI. . . ) ionien, enne
invertebrat, ada adj. e n. (s. XIX. . . ) invertébré, ionic, ica adj. (s. XVI. . . ) ionique
ée ionizacion n. f. (s. XIX. . . ) ionisation
invertir v. (s. XIII. . . ) invertir ionizar v. (s. XIX. . . ) ioniser
invertit, ida adj. e n. (s. XIX. . . ) inverti, ie iòta n. f. (s. XIII. . . ) iotà iota
investigacion n. m. (s. XIV. . . ) investigation iotacisme n. m. (s. XIV.) iotacisme
investigar v. (s. XIV.) 1. investiguer 2. scruter iperactivitat n. f. (s. XX.) hyperactivité
investigator, tritz (pl. investigators, trises) adj. iperbòla n. f. (s. XIII. . . ) hyperbole
e n. (s. XVI. . . ) investigaire investigateur, trice iperbolic, ica adj. (s. XVI. . . ) hyperbolique
investiment n. m. (s. XVIII. . . ) investissement ipercorreccion n. f. (s. XX.) hypercorrection
investir v. (s. XII. . . ) investir (pouvoir, dig- iperglicemia n. f. (s. XIX. . . ) hyperglycémie
nité. . . ) veire: revestir ipermercat n. m. (s. XX.) hypermarché
investir v. (s. XV. . . , de l’italian investire) investir ipermetròp, òpa adj. e n. (s. XIX. . . ) hyper-
(militaire. . . ) veire: envestir métrope
investir v. (s. XX., de l’anglés to invest) investir iperrealisme n. m. (s. XX.) hyperréalisme
(argent. . . ) veire: envestir ipersensible, ibla adj. (s. XX.) hypersensible
investissor, ora adj. e n. (s. XX., del francés) in- ipertension n. f. (s. XIX. . . ) hypertension
vestisseur ipertonia n. f. (s. XIX. . . ) hypertonie
investissors institucionals n. m. plur. investis- ipertrofia n. f. (s. XIX. . . ) hypertrophie
seurs institutionnels ipic, ica adj. (s. XIX. . . ) hippique
investitura n. f. (s. XIV.) investidura investiture ipisme n. m. (s. XIX. . . ) hippisme
inveterat, ada adj. (s. XV. . . ) invétéré, ée ipnòsi n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) hypnose
invincibilitat n. f. (s. XVI. . . ) invincibilité ipnotic, ica adj. (s. XVI. . . ) hypnotique
invinciblament adv. (s. XV. . . ) invinciblement ipnotisme n. m. (s. XIX. . . ) hypnotisme
invincible, ibla adj. (s. XIV. . . ) invincible ipnotizar v. (s. XIX. . . ) hypnotiser
inviolablament adv. (s. XIV.) inviolablement ipnotizator, tritz (pl. ipnotizators, trises) n. (s.
inviolable, abla adj. (s. XIV. . . ) inviolable XIX. . . ) ipnotizaire hypnotiseur, euse
inviolat, ada adj. (s. XV. . . ) inviolé, ée ipocaloric, ica adj. (s. XX.) hypocalorique
invisibilitat n. f. (s. XIV.) invesibilitat invisibil- ipocamp n. m. (s. XVI. . . ) hippocampe
ité ipocentaure n. m. (s. XIII.) hippocentaure

293
ipocondre irrigacion

ipocondre n. m. (s. XIV.) hypocondre irlandés, esa (pl. irlandeses, esas) adj. e n. (s.
ipocondriac, a adj. (s. XVI. . . ) hypocondriaque XVI. . . ) irlandais, aise
ipocoristic, ica adj. (s. XIX. . . ) hypocoristique ironda n. f. hirondelle
ipocràs n. m. sing. (s. XIV. . . ) hypocras ironda de l’ostal (l’ -) loc. qui fait la joie de la
ipocrisia n. f. (s. XII. . . ) hypocrisie maison (enfant. . . )
ipocrita adj. e n. (s. XII. . . ) hypocrite ironia n. f. (s. XIV.) ironie
ipodermic, ica adj. (s. XIX. . . ) hypodermique ironic, ica adj. (s. XV. . . ) ironique
ipodròme n. m. (s. XVI. . . ) ipodròm hippodrome ironicament adv. ironiquement
ipofagia n. f. (s. XIX. . . ) hippophagie ironista n. (s. XVIII. . . ) ironiste
ipofisi n. f. (s. XIX. . . ) hypophyse ironizar v. (s. XVII. . . ) ironiser
ipogèu n. m. (s. XVI. . . ) hypogée m irós, osa (pl. iroses, irosas) adj. (s. XII.) furieux
ipoglicemia n. f. (s. XX.) hypoglycémie irosta n. f. 1. fétu 2. écharde
ipogrife n. m. (s. XVI. . . ) ipogrif hippogriffe irracional, ala adj. (s. XIV.) irrationnel, elle
ipomobil, ila adj. (s. XIX. . . ) hippomobile irradiacion n. f. (s. XIV. . . ) irradiation
ipopotame n. m. (s. XVI. . . ) ipopotam hip- irradiar v. (s. XIX. . . ) irradier
popotame irreal, ala adj. (s. XVIII. . . ) irréel, elle
ipotèca n. f. (s. XIII.) hypothèque irrealista adj. (s. XX.) irréaliste
ipotecar v. (s. XIV.) hypothéquer irrealitat n. f. (s. XIX. . . ) irréalité
ipotècas (far tombar las -) expr. faire radier les irrealizable, abla adj. (s. XIX. . . ) irréalisable
hypothèques irreconciliable, abla adj. (s. XVI. . . ) irréconcili-
ipotension n. f. (s. XIX. . . ) hypotension able
ipotensor adj. e n. m. (s. XX.) hypotenseur irrecuperable, abla adj. (s. XIV. . . ) irrécupérable
ipotenusa n. f. (s. XVI. . . ) hypoténuse irrecusable, abla adj. (s. XVIII. . . ) irrécusable
ipotermia n. f. (s. XIX. . . ) hypothermie irreductible, ibla adj. (s. XVII. . . ) irréductible
ipotèsi n. f. (s. XVI. . . ) hypothèse irrefutable, abla adj. (s. XVIII. . . ) irréfutable
ipotetic, ica adj. (s. XIII. . . ) hypothétique irregular, ara adj. (s. XIV.) irrégulier, ère
ir v. aller veire: i !, anar, vàser irregularitat n. f. (s. XIV.) irrégularité
ira n. f. (s. X. . . ) 1. colère veire: colèra 2. dépit irremediable, abla adj. (s. XV. . . ) irrémédiable
3. haine 4. aversion irremissible, ibla adj. (s. XIII. . . ) irrémissible
ira (far per -) loc. faire par dépit irremplaçable, abla adj. (s. XIX. . . ) irrem-
ira (préner en -) loc. prendre en grippe plaçable
iradament adv. (s. XII.) avec colère irreparable, abla adj. (s. XV.) irréparable - cit.:
iraga n. f. ivraie En art, ont la personalitat es gaireben tot, l’òbra in-
iragar (s’) v. pron. être infesté d’ivraie acabada [non] es jamai complida per un autre : la
irange n. m. (s. XIII. . . , de l’ital. ? arabi ? persan) mòrt de l’obrièr causa donc plan una pèrda irrepara-
orange bla (Antonin Perbòsc, Per Capvath la Lana, 1924)
irangeda n. f. (s. XX.) orangeraie veire: iranjariá irrepressible, ibla adj. (s. XIX. . . ) irrépressible
irangièr n. m. (s. XIV. . . ) oranger irrepropchable, abla adj. (s. XV. . . ) irreprochable
iranian, ana adj. (s. XIX. . . ) iranien, enne irréprochable
iranjada n. f. (s. XVII. . . ) 1. orangeade 2. oronge irresistible, ibla adj. (s. XVII. . . ) irrésistible
(champignon). irresolgut, uda adj. (s. XVI. . . ) irrésolu, ue
iranjariá n. f. (s. XVII. . . ) orangerie irresolucion n. f. (s. XVI. . . ) irrésolution
iranjat n. m. (s. XVII. . . ) 1. confiture d’orange irrespècte n. m. (s. XVIII. . . ) irrespect
2. oronge irrespectuós, osa (pl. irrespectuoses, osas) adj.
iranjat, ada adj. (s. XVI. . . ) orangé, ée (s. XVII. . . ) irrespectueux, euse
iraquian, ana adj. e n. (s. XX.) iraquien, enne irrespirable, abla adj. (s. XVIII. . . ) irrespirable
iràscer (s’) v. pron. (s. XIV.) 1. s’irriter 2. se mettre irresponsabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) irresponsabil-
en colère ité
irascibilitat n. f. (s. XIV.) irascibilité irresponsable, abla adj. (s. XVIII. . . ) irrespons-
irascible, ibla adj. (s. XII. . . ) irascible able
irat, ada adj. (s. X. . . ) 1. en colère 2. irrité, ée irreveréncia n. f. (s. XIV.) irrévérence
Ircània n. pr. f. Hyrcanie (anc. Pays d’Asie irreverenciós, osa (pl. irreverencioses, osas) adj.
Mineure) f. - cit.: La mar Ircània [Hircania], Càspia (s. XVIII. . . ) irrévérencieux, euse
e l’ocean pregon, / e l’Eufrates sentic mon navigatge irreversibilitat n. f. (s. XX.) irréversibilité
prompt (Pèir de Garròs, Lissandre, 1567) irreversible, ibla adj. (s. XIX. . . ) irréversible
irís (pl. irises) n. m. (s. XIV.) iris (plante, œil) irrevocable, abla adj. (s. XV. . . ) irrévocable
irisacion n. f. (s. XIX. . . ) irisation irrigable, abla adj. (s. XIX. . . ) irrigable
irisar v. (s. XVIII. . . ) iriser irrigacion n. f. (s. XIV.) irrigation

294
irrigar istoriografe, afa

irrigar v. (s. XIX. . . ) irriguer isolator n. m. (s. XIX. . . ) isolador isolateur


irritabilitat n. f. (s. XVII. . . ) irritabilité isomèr, èra adj. e n. m. (s. XIX. . . ) isomère
irritable, abla adj. (s. XVIII. . . ) irritable isomòrfe, òrfa adj. (s. XIX. . . ) isomòrf isomorphe
irritacion n. f. (s. XV. . . ) irritation isòp n. m. (s. XII.) hysope
irritar v. (s. XIII.) irriter isopòde, òda adj. (s. XIX. . . ) isopode
irrupcion n. f. (s. XV. . . ) irruption - cit.: Vesiá isotèrme, èrma adj. (s. XIX. . . ) isotèrm isotherme
dins lo primièr movement subre-realista que i èra es- isotòp n. m. (s. XX.) isotòpe isotope
tat dels mai afogats l’irrupcion dels primaris, al sens isotròp, òpa adj. (s. XIX. . . ) isotròpe isotrope
universitari del mot, dins la cultura e aquò li agra- ispanic, ica adj. (s. XVI. . . ) hispanique
dava, car s’èra pas aquò l’irrupcion del pòble èra un ispanisme n. m. (s. XVIII. . . ) hispanisme
esclatament a un moment donat dels quadres de l’elèit ispanizant, anta adj. e n. (s. XX.) hispanisant,
cultural (Felix Castan, Joe Bousquet, Òc, abr. 1951) ante
irsut, uta adj. (s. XIV. . . ) hirsute ispano-american, ana adj. e n. (s. XIX. . . )
isard n. m. isard ispanò-american hispano-américain, aine
iscla n. f. → isla île ispanofòn, òna adj. e n. (s. XIX. . . ) hispanophone
isla n. f. (s. XIII.) île veire: iscla israelian, ana adj. e n. (s. XX.) israélien, enne
Isla de Baish n. pr. (Designacion per localizacion israelita adj. e n. (s. XV. . . ) israélite
geografica en referéncia a una localitat vesina) → Isla issa ! interj. (s. XVI. . . ) hisse !
Jordan L’Isle-Jourdain (ville, 32) issalabre, bra adj. 1. hargneux, euse
Isla de Haut n. pr. (Designacion per localizacion 2. grincheux, euse
geografica en referéncia a una localitat vesina) → Isla issar v. (s. XVI. . . , de l’alemand) 1. hisser
En Dodon L’Isle-en-Dodon (ville, 31) 2. hausser
Isla En Dodon n. pr. (En Dodon del nom d’un de sos isterectomia n. f. (s. XIX. . . ) hystérectomie
senhors medievals. A conservat la particula onorifica isteria n. f. (s. XVIII. . . ) hystérie
classica.) L’Isle-en-Dodon (ville, 31) veire: L’Isla isteric, ica adj. (s. XVI. . . ) hystérique
de Haut isterografia n. f. (s. XX.) hystérographie
Isla Jordan n. pr. (Jordan del nom de sos senhors me- isterotomia n. f. (s. XVIII. . . ) hystérotomie
dievals. Portavan en Gasconha las armas dels comtes istme n. m. (s. XVI. . . ) isthme
de Tolosa (crotz de las dotze pèrlas, uèi emblèma oc- istòria n. f. (s. XIII.) histoire - cit.: Eths avèn leishat
citan)) L’Isle-Jourdain (ville, 32) veire: L’Isla de per istòria / deus hèits eroïcs la memòria / e, quant a
Baish la causa rustica, / eths n’avèn descriut la practica /
Isla Jordan (comtat de l’ -) n. pr. (Lo darrièr qui, per Columella, es estada / despuish en latin trans-
comte èra lo futur rei Loís XVIII.) comté de L’Isle- latada (Pèir de Garròs, 1567); Es encara possible a un
Jourdain mèstre de la geografia, coma de l’istòria, coma de la
islam n. m. (s. XVII. . . , de l’arabi) islam sociologia o de l’etnologia "miègjornalas" de se targar
islamic, ica adj. (s. XIX. . . ) islamique de la mesconoissença e del mesprètz de la lenga d’òc,
islamisme n. m. (s. XVII. . . ) islamisme e d’estampar las pròvas desvergonhadas de son [ig-
islamista adj. e n. (s. XIX. . . ) islamiste norància] (Robèrt Lafont, Per un Institut d’Estudis
islamizacion n. f. (s. XX.) islamisation occitans, 1980); Anna Maria respond qu’a l’escòla i
islamizar v. (s. XIX. . . ) islamiser an pas dit lo nom de son país, e que i ei dehenut parlar
islandés, esa (pl. islandeses, esas) adj. e n. (s. gascon, e que s’es pas vertat qu’ajam pas cap d’istòria
XVIII. . . ) islandais, aise (Robèrt Lafont, 1984)
Islas d’Aur (las) n. pr. f. Iles d’Hyères istòria (dins l’aram de l’ -) loc. au cours de
(Provence) l’histoire
isleta n. f. îlot istorian, ana n. (s. XIII. . . ) historien, enne
isocèl, èla adj. (s. XVI. . . ) isocèle istoriar v. (s. XV. . . ) 1. historier - cit.: ... per la isto-
isocròn, òna adj. (s. XVII. . . ) isochrone ria qu’a fayta en lo libre de las istorias en lo quel son
isoglòssa n. f. (s. XX.) isoglosse istoriatz totz los contes de la present villa de Tholoza
isolable, abla adj. (s. XIX. . . ) isolable (Comptes capitularis, 1491) 2. enjoliver
isolacion n. f. (s. XVIII. . . ) isolation istòrias (pas tant d’ -) loc. pas tant de façons
isolacionisme n. m. (s. XX.) isolationnisme istoriat, ada adj. (s. XVI. . . ) historié, ée
isolacionista n. (s. XX.) isolationniste istoric, ica adj. historique
isoladament adv. (s. XVIII. . . ) isolément. istoricament adv. (s. XVII. . . ) historiquement
isolament n. m. (s. XVIII. . . , del francés) isolement istoricisme n. m. (s. XX.) historicisme
isolant, anta adj. e n. m. (s. XX.) isolant, ante istoricitat n. f. (s. XIX. . . ) historicité
isolar v. (s. XVII. . . ) isoler istoriografe, afa n. (s. XIV. « ystoriografi »)
isolat n. m. (s. XX.) isolat istoriograf historiographe - src.: Mistral, 1878
isolat, ada adj. (s. XIX.) isolé, ée : "istouriougrafe"

295
istoriografia ivronhàs, assa (pl. ivronhasses, assas)

istoriografia n. f. (s. XIV. . . ) historiographie ivèrn n. m. (s. XII.) hiver - cit.: L’ivèrn, lo paire de
Istre n. pr. Istres Riqueta fasiá encara [qualques ] jornadas per [un], per
istrion n. m. (s. XVI. . . ) histrion l’autre. Mas causissiá sos emplegaires ; fasiá pas qun
Itàlia / Italia n. pr. Italie - cit.: « — Que poiràs trabalh que seguèsse (Paul Gairaud, Per las colomnas
tu har rei, quan auràs tempestat / l’Itàlia, la Sicília e de Tarn, 1980)
qu’auràs conquistat / lo monde universau ? » (Pèir ivèrn (en plen -) loc. au cœur de l’hiver
de Garròs, Pirrus, 1567) ivèrn (èrem d’ -) loc. c’était l’hiver
italian, ana adj. e n. (s. XIII. . . ) italien, enne ivèrn se sarra (l’ -) loc. l’hiver s’approche
italianisme n. m. (s. XVI. . . ) italianisme ivèrn-estiu loc. en toute saison
italianizant, anta adj. e n. (s. XX.) italianisant, ivernada n. f. saison d’hiver
ante ivernaire n. m. (t. ironique) cochon qu’on en-
graisse en hiver veire: mossur, ministre
italianizar v. (s. XVI. . . ) italianiser
ivernal, ala adj. (s. XII.) hivernal
italic, ica adj. (s. XVI. . . ) italique
ivernar v. (s. XII.) 1. faire froid veire: ibernar
item adv. e n. m. (s. XIII. . . , mot latin) item 2. hiverner (passer l’hiver)
item (sus aqueste -) loc. sur ce point ivernatge n. m. 1. hivernage 2. pacage d’hiver
iteracion n. f. (s. XIV.) répétition, itération 3. provisions d’hiver
iterar v. (s. XIV.) 1. répéter 2. réitérer ivernejar v. 1. être en hiver 2. hiver qui dure
iteratiu, iva adj. (s. XV. . . ) 1. itératif, ive 2. répéti- ivernenc, enca adj. relatif à l’hiver
tif, ive iversenc n. m. versant nord
itinerant, anta adj. (s. XIX. . . , de l’anglés) itinérant, ivronha n. (del francés) → bandarri ivrogne
ante ivronhàs, assa (pl. ivronhasses, assas) n. (del
itinerari n. m. (s. XVII. . . ) itinéraire francés) → bandarri très ivrogne

296
j : ji (alfabet) jasilha (en -)

j : ji (alfabet) n. m. j jamai de la vida loc. jamais dela vie


ja adv. (s. XII.) 1. déjà 2. certes jamai plus (que -) loc. au plus haut point
ja i vau ! loc. j’y vais ! jamai s’es fait bugada que non se siá secada
ja pòt venir loc. il peut certes venir expr. c’est dans l’ordre des choses
ja que loc. conj. puisque jamai sant de país faguèt miracle expr. nul
ja que pòt èsser que loc. cela peut bien être n’est prophète en son pays
que jamai tala fèsta loc. on n’a jamais rien vu de
jaba interj. 1. soit 2. j’y consens pareil
jaba (a -) loc. à profusion jamai un ase non a fait un chaval expr. vous ne
jaç (l’avètz al -) loc. il est dans son lit (iron.) le changerez pas
jaç (pl. jaces) n. m. (s. XII.) 1. gîte - cit.: Sus, sus jamai vailet cerquèt de remontar lo mèstre expr.
deu jaç ! Ausatz com era rona ! / sus, de pès, mirpa jamais le petit ne chercha à enrichir le gros
! Espiatz com era bada: / sembla lo hilh de la graula jamai vos avenga de loc. gardez-vous bien de
ahamada ! Plan li poiré la sèrp au còrs entrar (Pèir de jamaïcan, ana adj. e n. (s. XIX. . . , de l’arawak) ja-
Garròs, Eglògas, 1567) 2. litière 3. gisement maïcain, e.
jaç carbonièr n. m. filon de mine de charbon jambin n. m. nasse d’osier
jaç de pòrc n. m. filet de pòrc jambin (èsser dins lo -) loc. 1. être dans la nasse
jaça n. f. 1. bergerie 2. couche (géologie. . . ) (pris au piège) 2. être dans l’embarras
jaça de nèu loc. couche de neige janeta n. f. genette
jaça i èra encara (la -) expr. la place était encore jangolada n. f. 1. glapissement 2. plainte
chaude (chien)
jacint n. m. (s. XIV.) jacinthe jangolament n. m. glapissement (chien) veire:
jacobin, ina adj. e n. (s. XIII. . . ) 1. jacobin, ine jaupilhariá
(dominicain 2. nationaliste français) jangolar v. 1. glapir veire: jaupilhar 2. geindre
jacobinisme n. m. (s. XVIII. . . ) jacobinisme (chien)
jacomard n. m. (s. XV., del francés ? occitan (Jacme)) jangolar de pregàrias expr. marmonner des
1. jacquemart 2. nigaud prières
jactància n. f. (s. XIV.) jactance jangolum n. m. plaintes d’un chien
jade n. m. (s. XVII. . . , del castelhan) jade jansemin n. m. (s. XIV. . . , de l’arabi) jasmin
jaguar n. m. (s. XVIII. . . , del castelhan ? guaraní) jansenisme n. m. (s. XVII.) jansénisme
jaguar jansenista adj. e n. (s. XVII.) janséniste
jaiet n. m. (s. XIII. . . ) jais japonés, esa (pl. japoneses, esas) adj. e n. (s.
jaire v. 1. coucher 2. (v. pron.) se coucher XVI. . . , del japonés) japonais, aise
3. gésir japonisme n. m. (s. XIX. . . ) japonisme
jaire coma las polas (se -) expr. se coucher avec japonista n. (s. XIX. . . ) japoniste
les poules japonizant, anta adj. (s. XIX. . . ) japonisant, ante
jaissa n. f. postillon (salive) jaqueta n. f. (s. XIX. . . , de l’occ. ancian jaca) jaque-
jaissaire, aira n. postillonneur, euse tte
jaissar v. postillonner jardin n. m. (s. XII. « gardin ») jardin d’agrément
jaissós, osa adj. 1. qui postillonne 2. bilieux, veire: òrt
euse jardin d’enfants n. m. (s. XX.) jardin d’enfants
jalon n. m. (s. XVII. . . , del francés) jalon veire: jardinar v. (s. XIV. . . ) jardiner
marca jardinariá n. f. (s. XX.) jardinerie
jalonaire, aira n. (s. XIX. . . ) jalonneur, euse jardinatge n. m. (s. XVI. . . ) jardinage
jalonament n. m. (s. XIX. . . ) jalonnement jardinejar v. (s. XVI.) 1. se promener 2. jardiner
jalonar v. (s. XVII. . . ) jalonner 3. se cultiver
jamai adv. (s. XIII.) jamais - cit.: Tre que nos [acam- jardinièr, ièra adj. e n. (s. XVI. . . ) jardinier, ière
inam] cap a l’ivèrn, vaquí que se lèvan los remembres jargàs (pl. jargasses) n. m. 1. buisson 2. hallier
del temps que ma vilòta èra, per ieu, un libre d’images, jarra n. f. (s. XIII., de l’arabi) jarre
lo primièr dubèrt davant mos uèlhs e lo plus bèl que jarreta n. f. (s. XIII.) petite jarre
jamai m’es estat donat (Loïsa Paulin, Nadalet, 1940); jasent (far -) loc. accoucher
Jamai soi pas estat coma los autres. Jamai. Perque soi jasent, enta adj. e n. 1. (n. f.) accouchée
Catòia (Joan Bodon, Lo libre de Catòia, 1966) 2. gisant, ante
jamai (a -) loc. à tout jamais jasilha n. f. (s. XIII.) 1. accouchement 2. couches
jamai (al grand -) loc. à tout jamais jasilha (en -) loc. en couche

297
jasilhar jogar a la rafa

jasilhar v. 1. être en couches 2. accoucher Jèsus n. pr. Jésus (friandise) - cit.: Res, per
jaspadura n. f. (s. XVII. . . ) jaspure ieu, passarà jamai en delícias aqueles esclopons de
jaspar v. (s. XVI. . . ) jasper sucre ròses o blaus ont dormissiá un Jèsus tan saure e
jaspat, ada adj. (s. XVI. . . ) jaspé, ée tan lusent que lo sentissiái fondre dins la boca (Loisa
jaspi n. m. (s. XIV.) jaspe Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940)
jaspic, ica adj. (s. XIX. . . ) jaspique Jèsus ! interj. Doux Jésus ! Grand Dieu ! veire:
jaula n. f. (s. XIII. . . ) geôle jès ! - cit.: Jèsus! Senha-te, tonha (Francés de Corteta,
jaulièr, ièra n. (s. XVII. . . ) geôlier, ière Ramonet, s. XVII)
jaunàs, assa (pl. jaunasses, assas) adj. jaunâtre Jèsus Crist n. pr. Jésus Christ - cit.: Òc, mas Jè-
jaune coma un codonh expr. jaune coma. . . sus Crist foguèt renegat per la sia família, escarnit pel
jaune, jauna adj. (s. XIII., del francés) jaune veire: seu pòble, crucificat dins la sia vila, injuriat dins la
mujòl lenga de Maria, la sia maire (Joan Bodon, La Quimèra,
jaunejar v. tirer sur le jaune 1974)
jaunet, eta adj. un peu jaune jèt n. m. (s. XX., mot anglés ? francés) jet (avion)
jauniment n. m. jaunissement jo n. m. (s. XIV.) joug
Joan Trespassa (aquò’s -) loc. c’est le nec-plus-
jaunir v. jaunir
ultra
jaunissa n. f. 1. ictère veire: ictèr, felitge 2. jau-
Joan, Joana n. pr. Jean, Jeanne - cit.: Elàs ! Joan,
nisse
qu’es açò ? D’ont ven que Miramonda, / despuèi
jaunit, ida adj. jauni, ie
tres jorns ença, de nosauts se resconda ? (Francés de
jaup n. m. jappement veire: jaupal
Corteta, La Miramonda, s. XVII)
jaupada n. f. jappement prolongé veire: jau-
joanic, ica adj. (s. XIX. . . ) johannique
padís, lairet
joanita adj. e n. (s. XIX. . . ) johannite
jaupadís (pl. jaupadisses) n. m. jappement
jòc n. m. (s. XIII.) 1. jeu 2. pièce au jeu d’échec
prolongé veire: jaupada, lairadís
jòc (metre en -) loc. mettre en train
jaupal n. m. jappement veire: jaup
jòc de la baga cor n. m. jeu du furet
jaupar v. japper veire: lairar jòc de palma n. m. jeu de paume
jauparèl n. m. 1. petit chien qui aboie - cit.: jòc de passa passa cotelet n. m. jeu du furet
Per le mens, mentre que vivi me consòli de que mas jòc de rèsta n. m. jeu de hasard
feblessas m’an quistat una calòta per crubir ma nèu,
jòc de rire (non i a -) loc. il n’y a pas sujet à rire
un baston per me virar le jauparèl dels debasses, e
jòc del cotelet d’amor n. m. jeu du furet
las lunetas per imaginar le veire plus grand quand le
jòc dels quatre cantons n. m. jeu des quatre
vudi doçament a vòstra santat (Pèire Godelin, Ramelet
coins
Mondin, s. XVII) 2. roquet
jòc per aquò (n’ai lo -) loc. j’ai mes raisons pour
jauparèl, èla adj. aboyeur, euse (affectueux)
cela
jaupilhar v. 1. glapir veire: jangolar 2. japper jòc perdut loc. mauvaise affaire
comme un petit chien
jocador n. m. 1. juchoir 2. perchoir
jaupilhariá n. f. 1. glapissement veire: jangola- jocar v. 1. jucher 2. percher.
ment 2. jappement de petit chien
jockey n. m. (s. XVIII. . . , mot anglés) jockey
jaurèl, èla adj. fringant, ante jogadís, issa (pl. jogadisses, issas) adj.
java n. f. (s. XX.) javà java (danse) 1. jouable 2. qui est mobile (pièce mécanique)
javanés, esa (pl. javaneses, esas) adj. e n. m. (s. jogador, airitz (pl. jogadors, airises) n. (s. XIII.)
XVIII. . . ) javanais, aise joueur professionnel (sport, casino. . . ) veire: jo-
javelina n. f. (s. XV. . . ) 1. javeline 2. javelot gaire
javelizacion n. f. (s. XX.) javellisation jogaire masc n. m. un joueur heureux
javelizar v. (s. XX.) javelliser jogaire que pissa al trauc de l’aiguièr (un -) expr.
jazz n. m. (s. XX., mot anglo-american) jazz un joueur très chanceux (triv.)
jazzman n. m. (s. XX., mot anglo-american) jogaire, aira n. (s. XIII.) joueur, euse (plaisir, am-
jazzman ateur. . . ) veire: jogador, jogarèl
jeep n. f. (s. XX., mot american) jeep jogalha n. f. joujou
jeremiadas n. f. plur. (s. XVII. . . ) jérémiades jogar v. (s. XI.) jouer
jerrican n. m. (s. XX., de l’anglés) jerrican jogar a brutla vista loc. jouer à coup sûr
jerricana n. f. (s. XX.) gros jerrican jogar à còp sec loc. jouer à coup sûr
jès ! interj. (de l’occ. Jèsus) Jésus ! jogar a còp segur loc. jouer à coup sûr
jesuita n. m. (s. XVI. . . ) jésuite jogar a de bon loc. jouer avec enjeu
jesuitic, ica adj. (s. XVI. . . ) jésuitique jogar a deure loc. jouer sur parole
jesuiticament adv. (s. XVIII. . . ) jésuitiquement jogar a la rafa loc. 1. tout rafler au jeu 2. tout
jesuitisme n. m. (s. XVI. . . ) jésuitisme rafler (tout gagner)

298
jogar a la segura jorn (es encara -)

jogar a la segura loc. jouer à coup sûr joielièr, ièra n. 1. joaillier, ère 2. bijoutier, ère
jogar a las totas loc. jouer le tout pour le tout joiós, osa (pl. joioses, esas) adj. (s. XII.) joyeux,
jogar a pè-ranquet loc. jouer à la marelle euse veire: gaujós
jogar a tèsta o crotz loc. jouer à pile ou face joiosament adv. (s. XII.) joyeusement veire: gau-
jogar a tòca-ròca loc. jouer à chat perché josament
jogar a tota rèsta loc. hasarder ses dernières joker n. m. (s. XX., mot anglés) joker
ressources jol ; jols prep. (occ. "jos + lo".) 1. sous le 2. sous
jogar aürós loc. jouer de bonheur les
jogar d’escalfeta loc. s’échauffer au jeu / se jol cobèrt de loc. sous le couvert de
prendre au jeu jòli, jòlia adj. (s. XIII., del francés ? escandinau an-
jogar de cap loc. réfléchir à quelque chose cian) → polit 1. coquet, ette 2. joli, ie
jogar de las arpas loc. voler (voleur) jòliament adv. (s. XIII.) → polidament 1. coquet-
jogar de las escampetas loc. prendre la poudre tement 2. joliment
d’escampette jolivetat n. f. (s. XIII.) 1. coquetterie 2. agrément
jogar de per rire loc. jouer pour le plaisir jolverd n. m. 1. persil 2. (triv.) poils pubiens
jogar de sa rèsta loc. hasarder ses dernières jolverdassa n. f. grande cigüe
ressources jompet n. m. balançoire veire: balançador
jogar del coide loc. lever le coude (boire) Jonatàs n. m. Jonathan (pers. biblique) - cit.:
jogar del malaür loc. jouer de malheur Josuè, Gedeon e Samson cantarí, / los grans amics
jogar del pè loc. s’enfuir Dàvid e Jonatàs dirí (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567)
jogar del pifre loc. croquer lo marmot jonc n. m. jonc
jogar la contra loc. jouer à quitte ou double jonc (tremolar coma un -) expr. trembler
jogar la dobla loc. jouer à quitte ou double comme une feuille
jogar qualqu’un loc. manquer à sa parole jonca n. f. (s. XVI. . . , del javanés) jonque
jogar son dequé loc. jouer ses biens joncada n. f. 1. jonchée 2. fromage frais
jogarèl, èla adj. joueur, euse (qui aime jouer) joncar v. joncher
jogariái una cabra roja (m’i -) expr. je parierais joncassa n. f. endroit couvert de joncs veire:
n’importe quoi jonquièra
jogassejar v. 1. mal jouer 2. jouer sans atten- jonccion n. f. (s. XV. . . ) jonction (t. technique)
tion (cartes. . . ) veire: junta
jogat jol pont (a -) loc. c’est un gamin de jónher las espatlas loc. hausser les épaules
Toulouse jónher los bots loc. joindre les deux bouts
jogavan qual ririá lo primièr expr. ils jouaient jonquièra n. f. endroit où pousse le jonc veire:
à qui rirait le premier joncassa
joggaire, aira n. (s. XX., de l’anglés) joggeur, euse joquièr n. m. poulailler veire: galinièra - cit.:
joggar v. (s. XX., de l’anglés) jogger Les pols an brandit las alas pels joquièrs e revelhat a
jogging n. m. (s. XX., mot anglés) jogging còps de cocorescas tota la família pòrtabarbòlas (Pèire
joglaire, aira n. jonglaire jongleur, euse Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII)
joglar v. (s. XII.) jonglar jongler jordanian, ana adj. e n. jordanien, enne
joglar n. m. (s. XII.) jonglar qui chante les jorn n. m. (s. XII.) 1. jour - cit.: Pèire l’òrb e Guilhèm
œuvres des troubadours et effectue des tours la guida, / dròlles e de fòrt [genta] vida, / partiguèn un
d’adresse au Moyen Age veire: joglaire jorn de l’autre an, / del bon país de Carmentrant, / per
joglariá n. f. (s. XII.) jonglariá jonglerie a plaser véser las minas / de las tostonetas mondinas,
joguejar v. avoir du jeu (cartes) / e saber se lor perfeccion / junta damb la reputacion
joguet n. m. (s. XIII.) 1. jouet 2. petit jeu (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) ; Me mancava ben
joguet en pelucha n. m. jouet en peluche dètz-e-nòu sòus, mas coma teniái çò plus gròs, me pen-
jògui que (te -) loc. je te parie que savi que çò menut tombariá tot sol un jorn d’estrenas.
joguina n. f. goût du jeu. Tot virava plan, e i aviá qu’a esperar aquel jorn astruc
joguina (far -) loc. faire fête à quelqu’un (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images) 2. lumière
jogum n. m. passion du jeu. 3. passage de lumière
jòi n. m. (s. XII.) 1. joie veire: gaug 2. plaisir jorn (a l’aut del -) loc. vers midi
3. bonheur jorn (a la bona del -) loc. au milieu du jour
jòia n. f. (s. XII.) 1. joie veire: gaug 2. bonheur jorn (abenar lo -) loc. mettre à profit le jour
3. (Moyen Age) récompense 4. joyau jorn (bèl -) loc. un beau jour (projet)
jòia de vila, dolor d’ostal expr. quand le père jorn (cada -) loc. tous les jours
s’amuse, les enfants souffrent jorn (davant -) loc. à l’aube
joièl n. m. (s. XII.) joyau jorn (de -) loc. pendant le jour
joielariá n. f. 1. joaillerie 2. bijouterie jorn (es encara -) loc. il fait encore jour

299
jorn (èsser -) joule

jorn (èsser -) loc. faire jour jornada de tira (la -) loc. la journée continue
jorn (l’autre -) loc. il y a quelque temps jornadièr, ièra adj. 1. quotidien veire: quotidian
jorn (préner un marrit -) loc. se faire du mau- 2. de chaque jour
vais sang jornal n. m. (s. XIII.) 1. journal (presse) - cit.: Los
jorn a falit (lo -) loc. il ne fait plus jour jornals ne van parlar, benlèu botaràn lo retrach del
jorn a la jornada (del -) loc. vivre au jour le Cosselh (Pèire Miremont, L’espion, 1952) 2. journée
jour de travail
jorn a la mòrt (un -) loc. un jour malheureux jornalament adv. (s. XIII : « jornalmen ») journelle-
jorn a sa nuèit (cada -) loc. il y a toujours un ment
revers à la médaille / une part d’ombre jornalièr, ièra adj. e n. journalier, ière
jorn après n. m. le jour d’après jornalisme n. m. (s. XVIII. . . ) journalisme
jorn davant l’autre (viure un -) loc. vivre au jornalista n. (s. XVIII. . . ) journaliste
jour le jour jornalistic, ica adj. (s. XIX. . . ) journalistique
jorn de gràcia loc. jour heureux jorns (èsser a -) loc. avoir ses jours (être bien
jorn de la Cèna (lo -) loc. le jeudi saint ou mal disposé)
jorn de marrana (un -) loc. un jour malheureux jorns (èsser a sos grands -) loc. être au plus
jorn de s’ajaire (es a plen -) expr. elle est au haut, à son apogée
terme d’acoucher jorns abans la mòrt (aquò’s tres -) expr. pour se
jorn de uèi (al -) loc. de nos jours moquer d’un mal insignifiant
jorn del ganhar es la velha del pèrdre (lo -) expr. jorns creisson (los ) loc. les jours croissent
1. rien n’est jamais acquis 2. tel qui rit vendredi, jorns darrièr lo solelh ( i a pro de -) expr. de-
dimanche pleurera main il fera jour
jorn dels sèts gauges (un -) expr. un jour de jorns demesisson (los ) loc. les jours décrois-
grande joie sent
jorn d’abans n. m. la veille jorns mèrman (los ) loc. les jours décroissent
jorn d’aur n. m. jour heureux jorns primaics (als -) loc. au printemps
jorn d’òbra n. m. un jour de semaine jorns que non se nombran (despuèi de -) expr.
jorn entre autre loc. un jour sur deux depuis des jours sans nombre
jorn falís (lo -) loc. le jour baisse jorns s’acorchan (los -) loc. les jours raccourcis-
jorn falit (a -) loc. au crépuscule sent
jorn levant loc. soleil levant jorns se fan grands (los ) loc. les jours croissent
jorn martiri (un -) loc. une journée de souf- jorns un (cada dos -) loc. un jour sur deux
france jorns van en demens (los ) loc. les jours
jorn ne passa un (cada -) expr. les jours passent décroissent
jorn non es jornada (lo primièr -) expr. le pre- jos prep. (s. XII.) 1. sous veire: sota - cit.:
mier jour ne compte pas Jos l’influéncia d’aquela lei generala, los ancians
jorn obrant n. m. un jour de semaine proparoxitòns (mots accentuats sus l’antepenultima
jorn prèp autre loc. jours consécutifs sillaba) de l’anciana lenga [...] an desplaçat l’accent
jorn quora autre (un -) loc. un jour sur deux per se cambiar en paroxitòns (Loís Alibèrt, Gramatica,
jorn redond n. m. un pont entre deux fêtes 1935) 2. dessous
jorn redond (préner un -) loc. faire le pont jos color de loc. → pretèxte sous prétexte de
jorn se baton, de nuèit rauban amassa (de -) jos escampa de loc. sous prétexte de
expr. s’entendre comme larrons en foire jos la capa del cèl loc. sous la voûte du ciel
jorn subre setmana (un -) loc. un jour de se- jos la capa del solelh loc. sous le soleil
maine jos la ròda del solelh loc. sur terre
jorn va blanquejar (lo -) loc. le jour va se lever jos pena de loc. sous peine de
jorn venent (lo -) loc. le jour suivant jos quinze jorns loc. dans quinze jours
jorn-emenda n. m. jour-amende josaiga (carrièra -) n. f. (s. XII. (arc.)) → ghètto
jornada n. f. (s. XIII.) 1. journée 2. journée de 1. ghetto (josieu) veire: jutariá, judaïc 2. quartier
travail - cit.: L’ivèrn, lo paire de Riqueta fasiá encara juif au Moyen Âge
[qualques ] jornadas per [un], per l’autre. Mas causis- josiba n. f. jujube
siá sos emplegaires, fasiá pas qun trabalh que seguèsse josieu, ieva adj. e n. (s. XII.) juif, ive
(Paul Gairaud, Per las colomnas de Tarn, 1980) josta adv. (s. XIII.) près de
jornada (viure de la -) loc. vivre au jour le jour Josuè n. m. Josué (pers. biblique) - cit.: Josuè,
jornada (viure del jorn a la -) loc. vivre au jour Gedeon e Samson cantarí, / los grans amics Dàvid e
le jour Jonatàs dirí (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567)
jornada de santat loc. journée (de travail) peu joule n. m. (s. XIX. . . , de James Prescott Joule) joule
pénible (phys.) veire: kilojoule

300
jove jurisconsulte

jove adj. e n. (s. X.) 1. jeune veire: jovent - cit.: junar v. (s. XII.) jeûner
Quand la filloxèra tuèt la vinha, èrem cinc dròlles a june n. m. jeûne veire: dejun
l’ostal, ieu lo pus jove, e l’ainat tot just s’aviá la fòrça junega n. f. génisse veire: vedèla
de téner l’esteva (Leon Còrda, Sèt pans, 1977); Dins jungla n. f. (s. XVIII. . . , de l’anglés) jungle
totes los cloquièrs trelhonavan las campanas. Per qual junh n. m. (s. XIII.) juin
classejan ? Per Jaurés mòrt ? O ja pels òmes e pels junh e julhet, boca banhada e conilh sec expr.
joves que devon quitar la femna e los dròlles, o lo paire en été, on ne pense qu’au travail (triv.)
e la maire, en lor daissant trabalh e pensaments, e que junhenc, enca adj. de juin
fòrça non tornaràn ? Pels regimes que van cabussar, junhent n. m. 1. confluent 2. trait d’union.
pels empèris que se van desboselar ? Pel campèstre e júnher v. (s. XII.) 1. joindre 2. atteler au joug
per las vilòtas occitanas que se voidaràn ? Per un país junt, junta adj. e n. m. joint, jointe
que ne demorarà desparaulat ? (Jòrdi Blanc, Jaurés e junta n. f. (s. XVI. . . , del castelhan) junte
Occitania, 1985) 2. petit ami, petite amie junta n. f. point de rencontre, jonction veire:
jove cavala vièlh chaval (a -) expr. à jeune jonccion
femme vieux mari junta (aquò -) loc. ça marche
jovença n. f. (s. XII. . . ) 1. jeunesse 2. jouvence juntada de (una -) loc. une pleine main de
jovencèl, èla n. (s. XII.) jouvenceau, celle juntadoira n. f. (s. XX.) jointeuse (machine)
jovenet, eta n. (s. XI.) petit jeune juntar v. 1. jointoyer 2. ajuster 3. assembler
jovenòme n. m. jeune homme 4. correspondre - cit.: Pèire l’òrb e Guilhèm la guida,
jovent n. m. (s. XII.) 1. jeune homme / dròlles e de fòrt [genta] vida, / partiguèn un jorn
2. l’ensemble des jeunes gens de l’autre an, / del bon país de Carmentrant, / per a
joventa n. f. jeune fille plaser véser las minas / de las tostonetas mondinas,
joventejar v. faire le jeune homme / e saber se lor perfeccion / junta damb la reputacion
joventut n. f. (s. XIII.) 1. jeunesse (âge de la vie) (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII)
2. l’ensemble des jeunes juntar los caps loc. joindre les deux bouts
jubè n. m. (del latin: "jube, domine, benedicere » juntar qualqu’un loc. prendre sa revanche sur
(denhe, Senhor, me benesir)) clôture entre le chœur quelqu’un
des chanoines et le nef dans les cathédrales juntat de (un -) loc. une pleine main de
(souvent disparue) juntura n. f. (s. XIII.) 1. jointure 2. articulation
jubè menar (a -) loc. (del latin: "jube, domine, 3. soudure (entre la réserve et la récolte)
benedicere ») forcer quelqu’un à se soumettre jupa n. f. (s. XII., de l’italian ? arabi) jupe
jubilacion n. f. (s. XII. . . ) jubilation jupièr, ièra n. (s. XIV.) jupier, ière
jubilar v. (s. XVIII. . . ) jubiler jupiterian, ana adj. (s. XVIII. . . ) jupitérien, enne
jubilèu n. m. (s. XIV.) jubilé jupon n. f. (s. XII.) jupon
judaïc, ïca adj. (s. XV. . . ) judaïque jurada n. f. (s. XV.) jury
judaïcament adv. (s. XV. . . ) judaïquement jurada populara n. f. jury populaire (jur.) f
judaïcitat n. f. (s. XX.) judaïcité juraire, aira n. (s. XII.) 1. personne qui prête
judaïsme n. m. (s. XIII. . . ) judaïsme serment 2. qui dit des jurons veire: renegaire
judaïzant, anta adj. (s. XVII. . . ) judaïsant, ante 3. blasphémateur, trice
judaïzar v. (s. XIV.) judaïser jurament n. m. (s. XIV.) 1. serment 2. allégeance
Judèa n. f. Judée (Palestine) jurament (far -) loc. prêter serment
judeocristianisme n. m. (s. XIX. . . ) judéo- juranson n. m. (s. XIX.) jurançon (vin)
christianisme jurar v. (s. XII.) 1. jurer - cit.: Amor, ací, jura
judici n. m. (s. XII.) 1. jugement 2. discernement per una de las ribièras d’Infèrn, grand segrament
judiciarament adv. (s. XV. . . ) judiciairement dels dieus (Pèire Godelin, Contra, s. XVII) 2. blas-
judiciari, ària adj. (s. XIV.) judiciaire phémer, dire des jurons veire: renegar
judiciós, osa (pl. judicioses, osas) adj. (s. XVI. . . ) jurar Dieu e diable loc. jurer ses grands dieux
judicieux, euse jurassian, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) jurassien, enne
judiciosament adv. (s. XVII. . . ) judicieusement jurassic, ica adj. e n. (s. XIX. . . ) jurassique
judo n. m. (s. XX., mot japonés) judò judo jurat, ada adj. e n. (s. XV.) 1. jurat 2. assermenté,
judoka n. (s. XX., mot japonés) judoka ée 3. juré 4. membre d’un jury
jugular v. (s. XX.) juguler juratòri, òria adj. (s. XIII.) juratoire
jugular, ara adj. (s. XVI. . . ) jugulaire juridic, ica adj. (s. XV.) juridique.
jujitsu n. m. (s. XX., del japonés) jujitsú jiu-jitsu juridicament adv. (s. XV.) juridiquement
julhet n. m. juillet juridiccion n. f. (s. XII.) juridiction
jumenta n. f. (s. XIV.) bête de somme juridiccional, ala adj. (s. XVI. . . ) juridictionnel
jumping n. m. (s. XX., mot anglés) jumping juridisme n. m. (s. XX.) juridisme
junaire, aira n. jeûneur, euse veire: dejunar jurisconsulte n. m. (s. XIV. . . ) jurisconsulte

301
jurisprudéncia juxtaposicion

jurisprudéncia n. f. (s. XVII. . . ) jurisprudence justificable, abla adj. (s. XVIII. . . ) justifiable
jurista n. (s. XIV. . . ) juriste justificacion n. f. (s. XIII.) justification
jus (pl. jusses) n. m. (s. XV.) → chuc jus justificant, anta adj. (s. XIV. . . ) justifiant, ante
jusquiam n. m. (s. XIV.) jusquiame (théologie)
just (aquò’s non es tant / es pas tant -) expr. il justificar v. (s. XIV.) justifier
ne faut pas y regarder de si près justificat, ada adj. (s. XIX. . . ) justifié, ée
just (coma de -) loc. 1. à juste titre 2. comme de
justificatiu, iva adj. e n. (s. XVI. . . ) justificatif,
raison
ive
just (èsser -) loc. être court
just (tot -) loc. 1. à peine - cit.: Quand la filloxèra justificator, tritz (pl. justificators, trises) adj. e n.
(s. XVI. . . ) justificador; justificaire justificateur,
tuèt la vinha, èrem cinc dròlles a l’ostal, ieu lo pus
jove, e l’ainat tot just s’aviá la fòrça de téner l’esteva trice
(Leon Còrda, Sèt pans, 1977) 2. pas beaucoup jutariá n. f. (s. XIII.) → ghetto juiverie (hist.
just (tot bèl -) loc. adv. 1. tout juste 2. précisé- quartier juif) veire: josaiga
ment jute n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) jute (toile)
just çò que cal (aver -) loc. n’avoir que le strict jutge (aborniar un -) expr. corrompre un juge
nécessaire jutge màger n. m. (s. XV.) 1. juge mage 2. juge
just e just loc. 1. tout juste 2. à peine principal
just, justa (pl. justes, justas) adj. (s. XIII.) 1. juste jutge, jutja n. (s. XII.) juge
2. exactement 3. comme il faut jutjable, abla adj. (s. XIV. . . ) jugeable
justa n. f. (s. XII.) joute jutjament n. m. (s. XII.) 1. jugement 2. discerne-
justacòrs (pl. justacòrses) n. m. (s. XVII. . . , del ment 3. opinion
francés) justaucorps
jutjament n. m. bon sens
justaire, aira n. (s. XIII.) jouteur
jutjar v. (s. XII.) 1. juger 2. apprécier - cit.: . . . òm
justament adv. justement
a acostumat d’enviar (. . . ) dos obrièrs, non pas coma
justar v. (s. XIII.) jouter
d’espions per reconéisser la plaça e l’abandonar puèi
justesa n. f. (s. XVII. . . ) justesse
a la discrecion de sos enemics, mas coma de capita-
justícia n. f. (s. XIII.) justice
nis expèrts, per jutjar del [socors] qu’es necessari (B.
justícia (en -) loc. en droit de
Amilhan,1673)
justícia (tirar en -) loc. assigner en justice
justícia dels minors n. f. justice des mineurs jutjariá n. f. (s. XII. . . ) jugerie
justiciable, bla adj. e n. (s. XIII.) justiciable juvenil, ila adj. (s. XIV.) juvénile
justícias n. f. plur. 1. les bois de justice 2. la juxtapausable, abla adj. (s. XX.) juxtaposable
potence juxtapausar v. (s. XVIII. . . ) juxtaposer
justicièr, ièra adj. e n. (s. XIV.) justiciaire justicier, juxtaposicion n. f. (s. XVII. . . , lat. juxta + posicion)
ière juxtapausicion juxtaposition

302
k (ca) (alfabet) kopek

k (ca) (alfabet) n. f. k kermès (pl. kermèses) n. m. (s. XIX. . . , de l’arabi ?


kafkaian, ana adj. (s. XX., de Franz Kafka) persan) kermès (bot.)
kafkaïen, enne kermessa n. f. (s. XIX. . . , del flamenc) kermesse
kàiser n. m. (s. XIX. . . , mot alemand) kaiser kerria n. f. (s. XIX. . . , de John Bellender Ker Gawler)
kakemòno n. m. (s. XIX. . . , mot japonés) kaké- kèrria kerrie (bot.)
mono ketchup n. m. (s. XX., mot anglés) ketchup
kaki n. m. (s. XIX. . . , mot japonés) kaki (fruit) keynesian, ana adj. (s. XX., de John Maynard
kaki (invar.) adj. e n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés ? Keynes) keynésien, enne
hindí) kaki (couleur) keynesianisme n. m. (s. XX.) keynésianisme
kalachnikòv n. f. (s. XX., del rus) kalachnikov khan n. m. (s. XIX. . . , de l’arabi ? persan) khân
kalmia n. f. (s. XVIII. . . , de Kalm) kalmie (bot.) khanat n. m. (s. XIX. . . ) khânat
kalmok adj. (s. XVIII. . . , mot mongòl) kalmouk khmèr, èra adj. e n. m. (s. XIX. . . , del hindí) khmer,
(peuple) ère (peuple, langue)
kalmok n. m. (s. XVIII. . . , mot mongòl) kalmouk khòl n. m. (s. XVIII. . . , de l’arabi) khôl
(tissu) kibbotz n. m. (s. XX., mot ebrieu) kibboutz
kami n. m. (s. XIX. . . , mot japonés) kami kidnappaire, aira n. (s. XX.) kidnappeur, euse
kamikaze n. m. (s. XX., mot japonés) kamikaze kidnappar v. (s. XX., de l’anglés) kidnapper
kanak, aka adj. e n. (mot kanak) canaque kidnapping n. m. (s. XX., mot anglés) kidnapping
kanakofil, ila adj. (s. XX.) qui aime les canaques kilt n. m. (s. XVIII. . . , mot anglés) kilt
kanakofòbe, òba adj. (s. XX.) qui n’aime pas les kimòno n. m. (s. XX., mot japonés) kimonò ki-
canaques mono
kanakofòn, òna adj. (s. XX.) qui parle canaque kippah n. f. (s. XIX. . . , mot ebrieu) kippa
kantian, ana adj. (s. XIX. . . , d’Emmanuel Kant) kir n. m. (s. XX., del canonge Félix Kir) kir
kantien, enne kirguiz, iza adj. (s. XX., del kirguiz) kirghize
kantisme n. m. (s. XIX. . . ) kantisme kirguizofil, ila adj. (s. XX.) qui aime les kirghiz
kirguizofòbe, òba adj. (s. XX.) qui n’aime pas
kaon n. m. (s. XX.) kaon (phys.)
les kirghiz
kapo n. m. (s. XX., mot alemand (abrev.)) kapo
kirguizofòn, òna adj. (s. XX.) qui parle kirghiz
kappa n. m. kappa (10e lettre alphabet grec)
kirsch n. m. (s. XVIII. . . , de l’alemand) kirsch
karaoke n. m. (s. XX., mot japonés) karaoké
kit n. m. (s. XX., mot anglés) kit
karate n. m. (s. XX., mot japonés) karaté
kitsch (invar.) adj. (s. XX., mot alemand) kitsch
karateka n. (s. XX., mot japonés) karateka
kiwi n. m. (s. XX., mot anglés ? maorí) kiwi (ani-
karman n. m. (s. XX., mot sanskrit) karma, kar- mal)
man
kiwi n. m. (s. XX., nom de l’aucèl « kiwi ») kiwi
karst n. m. (s. XX., de l’alemandde Karst) karst (fruit)
karstic, ica adj. (s. XX.) karstique klaxon n. m. (s. XX., de l’american) klaxon
karting n. m. (s. XX., mot anglés) karting klaxonar v. (s. XX.) klaxonner
kasakh, akha adj. (s. XX., del kasakh) kazakh kleinean, ana adj. (s. XX., de Felix Klein) kleinéen,
(langue, peuple) enne
kasakhofil, ila adj. (s. XX.) qui aime les kasakhs knock-out (K. O.) n. m. (s. XX., loc anglesa)
kasakhofòbe, òba adj. (s. XX.) qui n’aime pas knock-out veire: nhocaut (fam)
les kasakhs knot n. m. (s. XVII. . . , mot rus) knout
kasakhofòn, òna adj. (s. XX.) qui parle le kasakh knòt n. m. (s. XX., mot anglés) knout
kashèr (invar.) adj. (s. XIX. . . , mot ebrèu) kascher koala n. m. (s. XIX. . . , mot anglés – lenga austral.)
kayak n. m. (s. XIX. . . , mot inuit) kayak koala
kayakista n. (s. XX.) kayakiste koch (bacil de) n. m. (s. XIX. . . , de Robert Koch)
kebab n. m. (s. XX., mot turc) kébab bacille de koch
kelvin n. m. (s. XX., de Lord Kelvin) kelvin koglòf n. m. (s. XIX. . . , de l’alemand) kouglof
(physique) koinè n. f. (s. XX., del grèc) koinê
kendo n. m. (s. XX., mot japonés) kendo kolak n. m. (s. XX., mot rus ? tartar) koulak
kenyan, ana adj. (s. XX., de Kenya (mot suahili)) kolkòz n. m. (s. XX., mot rus) kolkhoze
kényan, ane kolkozian, ana adj. e n. (s. XX.) kolkhozien,
kèpi n. m. (s. XIX. . . , de l’alemand) képi enne
keplerian, ana adj. (s. XIX. . . , de Johannes Kepler) komintèrn n. m. (s. XX., del rus) Kominterm
képlérien, enne (astron.) kopek n. m. (s. XVII. . . , mot rus) kopeck

303
koròs kyrie eleison

koròs n. m. (s. XX., mot grèc) kouros kromir n. m. (s. XX., mot arabi) kroumir (chaus-
korrigan n. m. (s. XIX. . . , mot breton) korrigan son)
(lutin) krypton n. m. (s. XIX. . . , del grèc) krypton
kosovar, ara adj. (s. XX., de l’albanés) kosovar ksi n. m. ksi (14e lettre de l’alphabet grec)
koweitian, ana adj. (s. XX., de l’arabi) koweitien, kung-fu n. m. (s. XX., mots chineses) kung-fu
enne kurd, uda adj. e n. m. (s. XVII. . . , del kurd) kurde
krach n. m. (s. XIX. . . , mot alemand) krach kurdofil, ila adj. e n. (s. XX.) kurdophile
kraft n. m. (s. XX., mot alemand) kraft kurdofòn, òna adj. e n. (s. XX.) kurdophone
krak n. m. (s. XII. . . , de l’arabi) krak (des cheva- kyat n. m. (s. XX., del birman) kyat (monnaie
liers) birmane)
kremlin n. m. (s. XVIII. . . , mot eslau) kremlin kylix (pl. kylixes) n. f. (mot grèc) kylix (coupe
kremlinològue, òga n. (s. XX.) kremlinològ antique)
kremlinologue kymric, ica adj. (s. XIX. . . , mot galés) kymrique,
kreutzer n. m. (XVIII. . . , mot alemand) kreutzer cymrique (gallois)
(monnaie autrichienne) kyrie eleison n. m. (mots grècs) kyrie eleison

304
l èla (alfabet) lairar a l’eretatge de

l èla (alfabet) n. f. l (alphabet) lactescent, enta adj. (s. XIX...) lactescent, ente
la adv. 1. là 2. là-bas 3. y lactic, ica adj. (s. XVIII...) lactique
là-aut adv. là-haut veire: lai-sus lactifèr, èra adj. (s. XVII...) lactifère
là-jos adv. là-dessous lactòsa n. f. (s. XIX...) lactose (m)
la-jós adv. → aquí dejós là-dessous (vx) lacuna n. f. (s. XVI...) lacune
la-sus adv. là-haut lacunar, ara adj. (s. XIX...) lacunaire
labèl n. m. (s. XX., mot anglés) label lacustre, ustra adj. (s. XVI...) lacustre
labelizar v. (s. XX.) labelliser ladre, ladra n. 1. lépreux, euse veire: leprós
labial, ala adj. (s. XVII...) labial, ale 2. avare
labializacion n. f. (s. XX.) labialisation laganha n. f. (s. XIV.) chassie
labializar v. (s. XIX...) labialiser laganhós, osa (pl. laganhoses, osas) adj. (s. XIV.)
labiodental, ala adj. e n. (s. XX.) labiodental, ale chassieux, euse
labiopalatal, ala adj. e n. (s. XX.) labiopalatal, laganhoses (uèlhs -) n. m. plur. yeux chassieux
ale lagast (pl. lagastes) n. m. tique veire: pat
labiovelari, ària adj. e n. (s. XX.) labiovélaire lagon n. m. (s. XVIII..., del castelhan) lagon
labirint n. m. (s. XV...) labyrinthe lagrema n. f. (s. XII.) larme
labor n. m. (s. XIII.) labeur lagrema (sense tombar una -) expr. d’un œil sec
laboratòri n. m. (s. XVII...) laboratoire lagremable, abla adj. qui donne envie de
laboriós, iosa (pl. laborioses, osas) adj. (s. XIV.) pleurer veire: deplorable
laborieux, euse lagremar v. (s. XII.) verser une larme veire: plorar
laboriosament adv. (s. XIV...) laborieusement
labra n. f. (s. XIV.) lèvre veire: pòt lagremas (tirar de -) loc. arracher des larmes
labrador n. m. (s. XX.) labradòr labrador (chien, lagremas (tombar de -) loc. verser des larmes
canard) lagremejar v. (s. XII.) larmoyer
labrit n. m. (del país de Gasconha) 1. labri 2. chien lagremós, osa (pl. lagremoses, osas) adj. lar-
de berger moyant
labrut, uda adj. lippu, ue lagui n. m. 1. chagrin veire: langui 2. inquié-
lac n. m. lac tude
laç (pl. laces) n. m. 1. lacet veire: sedon 2. cor- lagui (aver de -) loc. avoir du souci
don 3. collet (chasse) lagui de (aver -) loc. être en peine de
laca n. f. (s. XIII.) laque laguiar v. 1. chagriner veire: languir 2. in-
laca n. f. 1. flaque veire: sompa 2. étendue d’eau quiéter
lacai n. m. (s. XVI. . . , del catalan ? grèc ? turc) laguiar (se -) v. se faire du souci
laquais laguiòla (local : la(gu)iòla) n. m. (s. XX., de la vila
lacar v. 1. former une flaque 2. inonder de Roergue) laguiole (fromage, couteau)
lacar v. laquer laguiós, osa (pl. laguioses, osas) adj. (s. XIII.)
laçar v. lacer soucieux, euse
lacatge n. m. laquage laïc, laïca adj. e n. (s. XIII.) laïc, laïque
laçatge n. m. laçage laïcitat n. f. (s. XIII.) laïcité
laceracion n. f. (s. XIV...) lacération laïcizacion n. f. (s. XIX...) laïcisation
lacerar v. (s. XIV...) lacérer laïcizar v. (s. XIX...) laïciser
lacet n. m. 1. lacet veire: sedon, laç 2. collet laid coma boc de Bitèrna expr. laid comme
(chasse) laid coma lo diable de Bitèrna expr. laid
laconic, ica adj. (s. XVI...) laconique comme
laconicament adv. (s. XVI...) laconiquement laid coma lo pecat expr. laid comme le péché
laconisme n. m. (s. XVI...) laconisme laid coma pissa-can expr. laid comme. . .
lacrimal, ala adj. (s. XIV.) lagremal lacrymal, ale laid, laida adj. (s. XIII.) laid, laide veire: lag
lacrimatòri, òria adj. (s. XVII...) lagrematòri lacry- laidesa n. f. (s. XIII.) → laidor laideur
matoire laidor n. f. laideur veire: laidesa
lacrimogèn, èna adj. (s. XX.) lacrymogène lairadís (pl. lairadisses) n. m. aboiement
lactacion n. f. (s. XVII...) lactation répété
lactari n. m. (s. XIX...) lactaire (champignon) lairament n. m. (s. XIII.) aboiement
lactari, ària adj. (s. XIX...) lactaire (relatif au lait) lairar v. (s. XIII.) aboyer veire: jaupar
veire: laitós lairar a l’eretatge de loc. courir après l’héritage
lactat, ada adj. (s. XIV...) lacté, ée de

305
lairon lançaire, aira

lairon n. m. (s. XIII.) 1. voleur (littéraire) veire: lambrejada n. f. série d’éclairs (plus intense)
panaire, raubaire 2. larron veire: lieucejada
laironalha n. f. (s. XVI.) 1. les voleurs 2. les lar- lambrejar v. faire des éclairs. veire: lieucejar
rons (pl.) lambret n. m. éclair veire: lieuç, lamp
laironici n. m. (s. XIV.) larcin lambrusca n. f. (s. XIV « labrusca ».) 1. lam-
lairons de Pisa (far los -) expr. s’entendre brusque 2. (fam.) femme grande et maigre
comme larrons en foire lambruscar v. grappiller
laissa n. f. 1. étagère 2. rayon (bibliothèque) lambrusquejar v. grappiller
3. rayonnage (id.) 4. tablette 5. bande de terre lamentablament adv. (s. XV. . . ) lamentablement
en terrasse lamentable, abla adj. (s. XIV. . . ) lamentable
laissa n. f. legs veire: legat lamentacion n. f. (s. XIII.) lamentation
laissa n. f. laisse (poésie) lamentar (se) v. pron. (s. XI. . . ) se lamenter
laissar v. → daissar 1. laisser 2. abandonner làmia n. f. (s. XIV.) requin
lait n. m. / f. 1. lait veire: laitança - cit.: A pena laminador n. m. (s. XVII. . . ) laminoir
fosquèri nascut que ma maire se trobèt [sense] lait, laminar v. (s. XVI. . . ) laminer
calguèt cercar de noirissa ; e mon paire dont èri lo laminatge n. m. (s. XVIII. . . ) laminage
prumièr fruit, a fòrça de rodar, ne trobèt una a En lamp n. m. (s. XIV.) → lambret éclair veire: lieuç
Menon que depend d’aquesta [parròquia], m’i portèt e lamp (dins un -) loc. dans un éclair
aquò’s aquí que som estat noirit (Joan-Loís Fornèrs, s. lampa n. f. (s. XIV.) lampe
XVIII) 2. laitance lampa es mòrta (la -) loc. la lampe s’est éteinte
lait (préner un banh de -) loc. se délecter lampada n. f. lumière vive
lait anti-reflús (nenets) n. m. / f. (s. XX.) lait lampadari n. m. (s. XVI. . . ) lampadaire
anti-reflux (bébés) lampant, anta adj. 1. brillant, ante 2. rapide
lait artificiala (nenets) n. m. / f. (s. XX.) lait arti- comme l’éclair
ficiel (bébés) lampar v. 1. briller veire: lampejar 2. faire des
lait de creissença (nenets) lait de croissance éclairs 3. fuir comme un éclair
(bébés) veire: lait de seguida lampejar v. 1. briller veire: lampar 2. faire des
lait de primièra enfança n. m. / f. (s. XX.) lait de éclairs 3. fuir comme un éclair
premier âge lampejar (d’un -) loc. 1. promptement
lait de segonda enfança n. m. / f. (s. XX.) lait de 2. comme l’éclair
deuxième âge lampesa n. f. (s. XIV.) 1. lampe 2. cul-de-lampe
lait de seguida (nenets) n. m. / f. (s. XX.) lait de lampesa (en -) loc. en cul-de-lampe
suite (bébés) veire: lait de creissença lampesièr n. m. lustre
lampion n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) lampion
lait ipoallergenica (HA) n. m. / f. (s. XX.) lait
hypoallergénique (HA) lampista n. (s. XVIII. . . ) lampiste
lampresa n. f. (s. XIV.) lamproie
lait maternala (nenets) n. m. / f. lait maternel
lana n. f. (s. XIII.) laine
(bébés)
lana agrumelada n. f. pelote de laine
lait maternizada (nenets) n. m. / f. (s. XX.) lait
lana surja n. f. laine surge
maternisé (bébés)
lanada n. f. récolte de la laine
lait se brossa (la -) loc. le lait tourne
lanaire, aira n. ouvrier, ère en laine
laitança n. f. (s. XIV...) lactància laitance (pois-
lanar v. peigner le drap
sons) veire: agró, lait
lanariá n. f. lainerie
laitaríá n. f. (s. XIV...) laiterie
lanatge n. m. lainage
laitenc, enca adj. laité, ée (poissons)
lanç (d’un sol -) loc. d’un seul élan
laitièr, ièra n. laitier, ière lanç (pl. lances) n. m. (s. XII.) 1. élan 2. lancée
laiton n. m. petit lait veire: gaspa 3. jet
laitós, osa (pl. laitoses, osas) adj. laiteux, euse lanç (préner -) loc. prendre de l’élan
laituènha n. f. laitage lanç (tocar de còp e de -) loc. toucher d’emblée
laituga n. f. (s. XIV.) laitue lança n. f. (s. XII.) lance - cit.: . . . mès al lòc de
lalejar v. 1. gazouiller 2. balbutier (bébé) lanças ponchudas, / armem-nos de plumas agudas
lallera n. f. 1. amusement 2. divertissement (Pèir de Garròs, 1567)
3. noce lançada n. f. élancement
lallèra (far -) loc. 1. se divertir 2. faire la noce lançadoira n. f. navette de tisserand
lama n. f. (del francés) lame lançador n. m. (s. XX.) lanceur (aéron.)
lama n. f. lamà lama (animal) lançaflamas n. m. (s. XX.) lance-flammes
lambrada n. f. série d’éclairs veire: lieuçada lançagranadas n. m. (s. XX.) lance-grenades
lambrar v. faire des éclairs veire: lieuçar lançaire, aira n. m. lanceur, euse (personne)

306
lançament lard

lançament n. m. lancement languit, ida adj. 1. espéré 2. attendu avec em-


lançar v. 1. lancer 2. ruer 3. élancer pressement
lancejada n. f. lancement languitòri (aquí i a la grana de -) expr. c’est
lancejant, anta adj. (s. XVI. . . ) lancinant, ante bien ennuyeux
lanceta n. f. (s. XV.) lancette languitòri (aver lo -) loc. avoir la maladie de
lanci n. m. pluie accompagnée de la foudre langueur
lanci (al -) loc. au diable languiu, iva adj. qui porte à la tristesse, à
lanci (far lo -) loc. faire le diable à quatre l’ennui
lancièr n. m. (s. XII.) lancier languívol, ivola adj. qui porte à la tristesse, à
land (d’un sol -) loc. d’un seul coup l’ennui
land en land (de -) loc. ouvert à deux battants lanha n. f. (s. XIII.) 1. plainte 2. affliction
landa n. f. lande lanha (aver la -) loc. être de mauvaise humeur
landar coma un lapin loc. courir comme un lanhar (se) v. pron. (s. XIII.) 1. se plaindre 2. avoir
lapin du souci
landau n. m. (s. XX., allemand) landau (voiture lanhós, osa (pl. lanhoses, osas) adj. soucieux,
d’enfant). euse
landés, esa (pl. landeses; esas) adj. landais, lanièr, èra adj. lainier, ère
aise lanissa n. f. 1. lainage 2. amas de laine
landièr n. m. 1. landier 2. chenet lanolina n. f. (s. XIX. . . , de l’alemand) lanoline
landrar v. 1. flâner 2. errer lanós, osa (pl. lanoses, osas) adj. (s. XIV.)
landrejaire, aira n. 1. flâneur 2. qui erre laineux, euse
landrejar v. 1. flâner 2. errer (répétitif) lantèrna n. f. (s. XIII.) lanterne
lànfia n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) 1. simagrée lanternièr n. m. (s. XIII.) lanternier
2. minauderie 3. cancan lanuginós, osa (pl. lanuginoses, osas) adj. (s.
lanfiejar v. 1. minauder 2. cancaner XIV.) lanugineux, euse
lanfiós, osa adj. 1. dédaigneux, euse 2. qui lanum n. m. 1. odeur de laine 2. bêtes à laine
minaude 3. cancanier lanut (tropèl -) n. m. animaux à laine
lanfrar v. manger avec avidité lanut, uda n. m. laineux, euse
lanfrariá n. f. goinfrerie lapidacion n. f. (s. XIV.) lapidation
langor n. f. (s. XII.) langueur lapidar v. (s. XIV.) lapider veire: acairar, acalhau-
langorós, osa (pl. langoroses, osas) adj. (s. dar
XVI. . . ) langoureux, euse lapidari, ària adj. (s. XIV.) lapidaire
langorosament adv. (s. XVI. . . ) langoureusement lapidator n. m. (s. XV...) lapidateur
langosta n. f. (s. XIII.) langouste lapidificacion n. f. (s. XVII...) lapidification
langostièr n. m. (s. XVIII. . . ) langoustier lapidificar v. (s. XVI...) lapidifier
langostièra n. f. langoustière (filet à lan- lapin bartassièr n. m. → conilh lapin domes-
goustes) tique rendu à la vie sauvage
langui n. m. (s. XIII.) 1. peine veire: lagui lapin de defòra n. m. → conilh lapin sauvage
2. mélancolie 3. ennui lapin de sa coa (adreit coma un -) expr. mal-
languiá n. f. 1. peine 2. mélancolie 3. ennui adroit
languiguèt (se -) loc. l’ennui le prit lapin domèrgue n. m. → lapin lapin domes-
languiment n. m. (s. XIII.) 1. nostalgie 2. ennui tique
languina n. f. 1. mélancolie 2. langueur lapin que seguir una lèbre (val mai téner un -)
languinejar v. languir expr. mieux vaut un tiens que deux tu l’auras
languir v. (s. XII.) languir veire: laguiar lapin, ina n. (s. XIII.) lapin, ine (domestique)
languir (non cal / cal pas -) loc. il faut avoir de veire: conilh
la patience lapinada n. f. portée d’une lapine
languir (se) v. pron. se languir lapinar v. 1. lapiner veire: conilhar 2. mettre
languir lo bèl temps loc. attendre le beau bas (lapine)
temps lapinièra n. f. cage à lapins veire: conilhièra
languison n. f. 1. langueur - cit.: Apropiatz-vos, ò lapinon / lapinòt n. m. lapereau veire: conilhon
bèl nas d’esquina de cranc bulhit ! per escotar cossí en
vos seguint e non vos trobant, ieu me som cent còps lapon, ona adj. e n. (s. XVII. . . , del suedés) lapon,
rendut a la mercé de la paura [cosina], qu’en trista onne veire: sami, sàmia
languison me drubissiá la finèstra de las dents, e sense laporda n. f. bardane (plante)
fustièr la me piejava de [crosada] (Pèire Godelin, Tre- lapse n. m. (s. XIII. . . ) laps (temps)
sena floreta, s. XVII) 2. nostalgie lapsus n. m. (s. XIX. . . , mot latin) lapsùs lapsus
languissent, enta adj. languissant, ante lard n. m. lard

307
lard (far de -) laurador, doira

lard (far de -) loc. se reposer outre mesure aviá fait, / e vist que l’a, de mala fòrça, / le retira damb
(fam.) una estòrça / afin que le cap barbelat, /que s’èra lasins
lardadoira n. f. lardoire clavelat, / tirès per la metissa traça, / le còr [desregat]
lardadoira mai gròssa que los lardons (aver la de sa plaça (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII)
-) expr. avoir les yeux plus grands que le ventre lassar v. 1. lasser 2. fatiguer.
lardar v. (s. XIII.) larder lassièra n. f. fatigue
lardon n. m. lardon lassitud n. f. (s. XIV. . . ) lassitude
lardonar v. larder lassús adv. → aquí dessús là-dessus
larg n. m. (s. XII.) 1. "largue" (t. de marine) : lata n. f. 1. latte 2. baguette 3. houssine
allure d’un bateau prenant le vent 2. le large latar v. latter
larg (far -) loc. faire place latejar v. gauler
larg (pro -) loc. il y a de la marge laténcia n. f. (s. XIX. . . ) latence
larg e en long (en -) loc. en long et en large latent, enta adj. (s. XIV. . . ) latent, ente
larg, larga adj. (s. XII.) 1. large 2. généreux lateral, ala adj. (s. XIV.) latéral, ale
larga (donar la -) loc. remettre en liberté lateralament adv. (s. XIV. « lateralment ») latérale-
larga (préner a -) loc. prendre le large ment
largada n. f. vent du large lateralitat n. f. (s. XX.) latéralité (méd.)
largaire, aira n. (s. XX.) largeur (parachutage) lateralizacion n. f. (s. XX.) latéralisation (méd.)
largament adv. (s. XIII.) 1. largement lateralizat, ada adj. (s. XX.) latéralisé, e (méd.)
2. généreusement lateroposicion n. f. (s. XX.) latéroposition
largar v. (s. XIII.) 1. lâcher 2. prodiguer 3. larguer (méd.)
(t. de marine) 4. élargir les voiles 5. s’éloigner lateropulsion n. f. (s. XX.) latéropulsion (méd.)
6. se débarrasser latèx (pl. latèxes) n. m. (s. XVIII...) latex
largar vela loc. mettre à la voile latin, ina adj. e n. (s. XI.) latin, ine - cit.: Los
largatge n. m. largage neologismes sabents son estats formats segon los prin-
largor n. f. (s. XIII.) 1. largeur 2. libéralité cipis de Fabra e d’Alibèrt, tant sul grèc coma sul latin,
largós, osa (pl. largoses, osas) adj. 1. libéral, dins la tradicion especifica de l’occitan (Rodgièr Barta,
ale 2. généreux, euse Pròsas de tota mena, 1974)
larguejar v. (s. XIII.) 1. être généreux 2. faire des latinejar v. affecter de parler latin
largesses latinisme n. m. (s. XVI...) latinisme
larguesa n. f. (s. XIII.) 1. largesse 2. libéralité latinista n. (s. XV...) latiniste
larièr n. m. 1. foyer veire: fogal 2. âtre latinitat n. f. (s. XIV...) latinité
laringal, ala adj. (s. XX.) laryngal, ale latinizacion n. f. (s. XVIII...) latinisation
laringe n. f. (s. XVI...) larynx latinizar v. (s. XVI...) latiniser
laringectomia n. f. (s. XIX...) laryngectomie latinoamerican, ana n. (s. XX.) latino-américain
laringian, ana adj. (s. XVIII...) laryngien, enne latitud n. f. (s. XIII.) latitude
laringisme n. m. (s. XIX...) laryngisme latitudinal, ala adj. (s. XVIII. . . ) latitudinal, ale
laringiti n. f. (s. XIX...) laryngite laton n. m. (s. XIII.) laiton veire: auricalc
laringologia n. f. (s. XVIII...) laryngologie latria n. f. (s. XIII.) (t. eccl.) latrie, adoration
laringologic, ica adj. (s. XVIII...) laryngologique latrina n. f. (s. XIV.) latrines (n. f. pl.)
laringològue, òga n. (s. XX.) laryngologue latz (pl. lases) n. m. (s. XIII.) → costat 1. côté veire:
laringostenòsi n. f. (s. XX.) laryngosténose caire, band 2. flanc
laringotomia n. f. (s. XVII...) laryngotomie lau n. m. → lavanca avalanche veire: avalanca
larze n. m. → mèle mélèze laudable, bla adj. (s. XIV.) louable (louange)
las, lassa (pl. lasses, lassas) adj. 1. las, lasse laudanum n. m. (s. XIV.) laudanum
2. fatigué, ée laudas n. f. plur. (s. XIII.) laudes
lasanha n. f. (s. XVIII..., de l’ital. « lasagna ») laudatiu, iva adj. (s. XVIII...) laudatif, ive
lasagne laudator, tritz (pl. laudators, trises) n. (s. XVI...)
lasc, lasca (pl. lasques, lascas) adj. 1. lâche laudateur, trice
2. détendu, ue laurada n. f. labour
lascar v. lâcher veire: daissar lauradís, dissa (pl. lauradisses, issas) adj.
lasciu, iva adj. (s. XV. . . ) lascif, ive arable
lascivament adv. (s. XVI...) lascivement laurador, doira adj. 1. labourable 2. à labourer
lascivitat n. f. (s. XVI. . . ) lascivité lauragués, esa (pl. lauragueses, esas) adj. e n.
lasèr n. m. (s. XX., mot anglés) laser m. lauraguais, aise - cit.: Aquel parlar de ton
lasins adv. → aquí dedins là-dedans - cit.: Açò Lauragués qu’aviás espurgat, reviscolat en l’enaurant
ditz, e me ven de còsta, / revisitar, còsta per còsta, / a la dignitat de lenga, apareissiá, non pas solament als
le descarat còp que son trait / dins mon paure còrs pacans lauragueses, mas encara a la [màger] part dels

308
lauragués, esa (pl. lauragueses, esas) lèbre (far venir -)

felibres lengadocians, coma tròp sabent per lo pòble lavada de cap (una -) loc. une réprimande
(Antonin Perbòsc, Discors de Castèlnòu d’Arri, 1927) lavadoira n. f. (s. XX.) lave-linge (machine à
lauraire, aira n. laboureur (m.) laver le linge) veire: lavalinge
laurar v. labourer lavador n. m. (s. XII.) lavoir
laurar dreit (te farai -) expr. je te ferai marcher lavaire, aira n. (s. XII. . . ) laveur, euse
droit lavalinge n. m. (s. XX.) lave-linge veire:
laurason n. f. temps du labour lavadoira
lauratge n. m. labourage lavament n. m. (s. XIII.) lavement, clystère veire:
laureat, ata n. (s. XIV.) lauréat, ate clistèri
laurièr n. m. (s. XIII.) laurier lavanca n. f. avalanche veire: lau
laus (pl. lauses) n. m. (s. XII.) éloge lavanda n. f. (s. XIII. . . , de l’italian) lavande
laus de tira-t’enlà (non es un / es pas un -) expr. lavandat, ada adj. (s. XVII. . . ) lavandé, ée
ce n’est pas un petit éloge lavandièra n. f. (s. XII.) lavandière (qui lave)
lausa n. f. (s. XIII.) 1. lauze, pierre plate (toits) lavandièra n. f. lavanderaie, lieu couvert de
- cit.: Lo vièlh s’èra enfuscat tanlèu sentir de qué ne lavandes veire: lavandièra 1
virava, mantenent que, per res de res, levariá pas la lavanha n. f. 1. lavogne 2. étendue d’eau
lausas e qu’aquela sarralha diabolica èra bona que per lavar v. (s. XIII.) laver - cit.: De femnas se sarravan
tot abrasugar (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) 2. ar- amb de fial e d’agulhas. Demandavan se i aviá pas de
doise pour écrire botons de tornar cóser, de pòchas de petaçar o de biau-
lausa fina n. f. → lausòta ardoise das de sarcir, e mai tanben de farda per lavar qu’amb
lausada n. f. toiture de lauzes veire: clujada, aquel polit temps la bugada seriá lèu seca (Joan Bodon,
teulada La Quimèra, 1974)
lausaire, aira n. 1. ardoisier 2. poseur de lauzes lavar lo cap loc. réprimander quelqu’un
lausar v. (s. XII.) louer (éloge) veire: logar lavar lo cap d’un ase, òm pèrd son lessiu (a -)
lausar v. 1. daller 2. faire un toit de lauzes expr. on perd son temps et ses efforts à raison-
lausenja n. f. (s. XII.) louange ner un imbécile
lausenja (a bon vin pas de -) expr. un bon pro- lavariá n. f. (s. XVI...) 1. laverie 2. blanchisserie
duit n’a pas besoin de réclame lavassar v. 1. mal laver veire: lavassejar 2. faire
lausenjaire, aira n. (s. XVI...) louangeur, euse une averse
veire: lausaire lavassejar v. 1. mal laver veire: lavassar 2. faire
lausenjar v. (s. XII...) louanger une averse (idée de répétition)
lausèrt n. m. lézard vert veire: lusèrp cernalha lavatge n. m. (s. XV...) lavage
lauseta n. f. alouette veire: alauseta - cit.: Mon lavavaissèla n. m. (s. XX.) lave-vaisselle (m.)
còr, mai que mai, pataquejava coma aquel de la lauseta veire: vaisseladoira
qu’aviái tan sovent ausida, sus los rastolhs de Tèrra- laxatiu, iva adj. e n. m. (s. XIII.) laxatif, ive
l’òrt, dins lo calimàs, s’adelir en cantant "dins la mar laxisme n. m. (s. XX.) laxisme
blosa de l’aire (Julieta Dissèl, s. XX) laxista n. (s. XX.) laxiste
lausièr n. m. carrière de lauzes lazarista n. m. (s. XVIII...) lazariste
lausièra n. f. ardoisière le, la pron. pers. → lo, la le, la
lausor n. f. (s. XII.) louange veire: laus, lausenja le, la; l’ art. def. → lo, la le, la - cit.: Un còp, per
- cit.: A lausor, onor e glòria de Dieu, onor e profièit tot jamai, la Mòrt, tot a bèl talh, / endròm dedins le
del rei nòstre sobeiran senhor, e per demonstrar la ve- clòt le pagés e le nòble (Pèire Godelin, s. XVII)
raia reveréncia, fidelitat e subjeccion de las gens dels lebrat, ata n. levraut
tres estats del present país de Lengadòc. . . (Casèrn de lebratós, osa (pl. lebratoses, osas) adj. gi-
dolença, 1424) boyeux, euse
lausòta n. f. ardoise veire: lausa fina lèbre n. f. (s. XIII.) lièvre - cit.: Una lèbre ? [Grand-
laüt n. m. (s. XIV.) luth mercé], pauròt, e tan melhor ! Tombarà plan : veni
laütaire, aira n. joueur, euse de luth de covidar quauques [prèires] vesins a venir disnar
laütariá n. f. (s. XVIII...) lutherie doman passat, te respondi qu’i tiraràn la carn de pels
laütièr, ièra n. (s. XVII...) luthier, ière òs (Paul Froment, La lèbre, 1894) ; Per una plaça al
laütista n. (s. XVII...) luthiste camin de fèrre, es a la pòrta d’aquel mossur que vos
lava n. f. (s. XVIII. . . , de l’italian) lave cal anar tustar. Portatz-li una lèbre (Paul Gairaud,
lavabilitat n. f. (s. XIV. . . ) qui peut être lavé Per las colomnas de Tarn, 1980)
lavable, abla adj. (s. XIV. . . ) lavable lèbre (aquò’s sus la coa de la -) expr. c’est im-
lavabo n. m. (s. XIX...) lavabò lavabo possible à obtenir
lavabo (far lo -) loc. passer un savon (gronder) lèbre (coitar lo lebrièr davant la -) loc. mettre
lavaci n. m. (s. XIV.) grosse averse la charrue avant les bœufs
lavaci de plors (un -) loc. un torrent de larmes lèbre (far venir -) loc. faire perdre patience

309
lèbre (levar la -) legitimar

lèbre (levar la -) loc. soulever un point sensible legadís (pl. lagadisses) n. m. saindoux veire:
lèbre (lo que se lèva matin aganta la -) expr. sagin
l’avenir appartient à ceux qui se lèvent tôt legal, ala adj. légal, ale
lèbre (val mai téner un lapin que seguir una -) legalament adv. légalement
expr. mieux vaut un tiens que deux tu l’auras legalisme n. m. légalisme
lèbre (venir -) loc. 1. s’impatienter 2. se fâcher legalista adj. légaliste
lèbre entre las cambas (totas las vertats que legalitat n. f. légalité
ditz, li passa una -) expr. c’est un menteur legalizacion n. f. légalisation
lebreta n. f. levrette (chien) veire: lebrièr legalizar v. légaliser
lebretar v. mettre bas (lièvre) legar v. léguer veire: legar 2
lebrièr n. m. (s. XIII.) lévrier (chien) veire: lebreta legar v. fondre (graisse) veire: legar 1
legar de loc. faire envie
lec n. m. 1. cochonnet 2. but (jeu) legat n. m. (s. XII.) légat veire: legat 2
lec (aver lo -) loc. 1. être maître du jeu 2. avoir legat n. m. (s. XIII.) legs veire: legat 1
la parole legat a (far un -) loc. faire une crasse à
lec (montar lo -) loc. pousser à bout legatari, ària n. (s. XIV...) légataire
lec (téner lo -) loc. 1. mener le jeu 2. être maître legeire, eira n. (s. XIV., de « léger ») 1. liseur, euse
du jeu veire: lector 2. qui aime lire (personne)
lec, leca adj. (s. XII.) 1. gourmand, e 2. friand, legenda n. f. (s. XIII.) légende (récit, inscription)
ande legendari, ària adj. légendaire
leca (se préner a la -) loc. tomber dans le pan- léger v. → légir lire
neau legibilitat n. f. lisibilité
lecada n. f. 1. lippée veire: lecal 2. coup de legiblament adv. lisiblement
langue 3. petite portion legible, ibla adj. (s. XIV.) lisible
lecafròia n. f. lèchefrite legidor, doira adj. de bonne lecture veire: legi-
ble
lecaire, aira n. 1. lécheur, euse 2. gourmand,
legiferar v. (s. XVIII...) légiférer
ande
legion n. f. (s. XII. . . ) légion
lecal n. m. 1. bouchée veire: lecada 2. collation
legionari n. m. (s. XVI. . . ) légionnaire
lecaplats n. m. 1. goinfre 2. pique-assiette
legir v. (s. XI.) lire veire: léger - cit.: Alara, la
lecar v. (s. XII.) lécher - cit.: Vielhassa, as fait lo
mainadeta qu’èri, deliurada de l’escòla, començava de
mal: te lo pòdes lecar (Francés de Corteta, s. XVII)
carrièra en carrièra de s’assabentar dins lo sol libre
lecarèl, èla adj. agréable
que sos uèlhs e son còr totis nòus posquèssen legir sens
lecariá n. f. (s. XIV.) friandise ajuda (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940)
lecat que non pas agafat (val mai èsser -) expr. legir n. m. l’action de lire
la flatterie ne nuit pas legir (es a -) expr. il est en train de lire
lecat, ada adj. 1. soigné, ée 2. élégant, ante legir (es de bon -) loc. c’est facile à lire
lector n. m. (s. XX.) lecteur (appareil) veire: leg- legir (es de bon -) loc. c’est facile à lire
eire legir (èsser de - loc. il faut le lire
lector, tritz (pl. lectors, trises) n. (s. XIII.) lecteur, legir (èsser de bon -) loc. c’est facile à lire
trice (livre, journal, édition, abbayes...) veire: legir (èsser de mal -) loc. être difficile à lire
legeire legir (ton -) loc. ton habitude de lire
lectorat n. m. (s. XX.) lectorat (ensemble des legir, non signes res; sense i veire, non
lecteurs) bolègues res (sense -) expr. sois prudent dans
lectura n. f. (s. XV...) lecture tes affaires
lecturas (aver de -) loc. être lettré veire: letroferit legislacion n. f. (s. XIX...) législation
legislatiu, iva adj. (s. XIV...) législatif, ive
lefinhar v. 1. dédaigner 2. mépriser legislativament adv. (s. XIX...) législativement
lefinhós, osa (pl. lefinhoses, osas) adj. 1. dé- legislator, tritz (pl. legislators, trises) n. (s. XIV...)
daigneux, euse veire: estafinhós 2. méprisant, législateur, trice - src.: Honnorat, 1846 : "legisla-
ante tour"
lega n. f. lenga envie (goûter) veire: lecar, legislatura n. f. (s. XVIII...) législature
legueta, lenga legista n. (s. XIII.) légiste
lèga n. f. (s. XIII.) lieue legitima n. f. (s. XIII.) légitime
lega (aqueste projècte me fa -) expr. ce projet legitima defensa n. f. légitime défense
me tente legitimacion n. f. (s. XIV...) légitimation
legacion n. f. (s. XIII.) légation legitimament adv. (s. XIII.) légitimement
legada n. f. distance d’une lieue legitimar v. (s. XIII...) légitimer

310
legitimat, ada Lengadòc

legitimat, ada adj. (s. XVII...) légitimé, ée Quimèra, 1974) ; Los que menavan vida nòbla [...]
legitime (enfant -) n. m. enfant légitime per castèls o sembla-castèls, ni non la parlavan, ni
legitime, ima adj. (s. XV. « legitim ») legitim non la comprenián [...] aquela lenga dels vailets (Paul
légitime Gairaud, 1980) 2. idiome
legitimisme n. m. (s. XIX. . . ) légitimisme lenga (es fòrt de la -) expr. c’est un vantard
legitimista adj. e n. (s. XIX. . . ) légitimiste lenga (levar -) loc. 1. parler 2. s’exprimer
legitimitat n. f. (s. XVI...) légitimité lenga (non a levat -) expr. il n’a pas dit un mot
leguenada n. f. → lisada glissade veire: resquil- lenga (non aver que / aver pas que -) expr.
hada n’avoir que la jactance / la gueule
leguenador n. m. → lisadoira glissoire veire: lenga (préner -) loc. prendre la parole
resquilhador lenga a a Roma va (qui -) expr. avec sa langue,
leguenar v. → lisar glisser veire: resquilhar on peut aller partout
leguent, enta adj. → lisador glissant, ante veire: lenga a badar (non aver -) expr. n’avoir rien à
resquilhós dire
legueta n. f. envie (goûter) veire: lega, lengueta lenga a levar (non aver -) expr. n’avoir rien à
legueta (far -) loc. far lengueta 1. tenir la dragée dire
haute 2. donner l’envie lenga amb qualqu’un (préner -) loc. s’informer
legueta (me far -) loc. me donner envie auprès de quelqu’un
legum n. m. (s. XIV.) legume légume lenga amotlada n. f. langue affilée
lei n. f. (s. XII.) 1. loi - cit.: Jos l’influéncia d’aquela
lenga d’òc n. f. langue d’oc - cit.: Ai escrit
lei generala, los ancians proparoxitòns (mots accen-
qualques cartas postalas que lo regent de Tynec s’a
tuats sus l’antepenultima sillaba) de l’anciana lenga
emportadas : aquel brave òme èra vengut reculhir
[...] an desplaçat l’accent per se cambiar en paroxitòns
d’autografes sul [casèrn] de son escòla : i ai escrit
(Loís Alibèrt, Gramatica, 1935) 2. sorte
lo mieu en lenga d’òc (Josèp Salvat, Diurnal de la
lei (far -) loc. avoir force de loi deportacion, 1975)
lei (quitar sa -) loc. → abjurar abjurer
lenga de fusta n. f. langue de bois
lei antitrust n. f. loi anti-trust
lenga de pelha n. f. mauvaise langue
lei de finanças loi de finances (écon.)
lenga de sèrp n. f. langue de vipère
lei de mèstre loc. droit de conquête
lenga d’escorpiu n. f. langue de vipère
lei dels cans (la -) loc. 1. la loi de la jungle 2. la
loi du plus fort lenga logat n. m. flatteur payé
leial, ala adj. (s. XII.) loyal, ale lenga me fa tifa-tafa (la -) expr. la langue me
leialament adv. (s. XIII. « leialment ») loyalement démange de dire
leialisme n. m. (s. XIX...) loyalisme lenga me larda de dire (la -) expr. la langue me
leialista adj. e n. (s. XVIII...) loyaliste démange de dire
leialtat n. f. (s. XIII.) loyauté lenga mondina n. f. langue toulousaine (des
leiçon n. f. (s. XIII.) lecçon leçon Raimonds) - cit.: Siam quitis damb les que donan
leiçons (préner -) loc. prendre des leçons del nas a la lenga mondina, tant per non se poder pas
leis regnantas n. f. plur. lois en vigueur emprigondir dedins la coneissença de sa gràcia, coma
leitmotiv n. m. (s. XIX. . . , mot alemand) leitmotiv per nos far creire qu’elis an trobat la fava a la còca de
lemosin, ina adj. e n. (s. XII.) habitant du la sufisença (Pèire Godelin, s. XVII)
Limousin - cit.: Josèp Ros es pas solament lo grand lenga m’a virat (la -) loc. ma langue a fourché
trobaire de la Chançon lemosina, lo reviudador qu’a lenga m’escapa de (la -) loc. la langue me dé-
[incarnat] l’anma de son terraire: es lo precursor de mange de dire
la vertadièra Renaissença occitana (Antonin Perbòsc, lenga occitana n. f. langue occitane
1905) lenga que s’atrapa al cèl de la boca (aver la -)
lemosina n. f. (s. XIX...) limousine (manteau) expr. avoir très soif
lemotjaud, auda adj. e n. limougeaud, aude (de lenga serpentina loc. langue de vipère
Limoges) lengada n. f. 1. coup de langue 2. brocard
lençòl n. m. (s. XIV.) 1. drap de lit veire: susari 3. pique
2. linceul Lengadòc n. pr. m. (s. XIV., de lenga d’òc) Langue-
lendal n. m. 1. seuil veire: sulhet 2. linteau doc - cit.: En parlant de Lengadòc, nos referissèm,
lende n. f. (s. XIV.) lente non pas a la província reiala de l’ancian [regime],
lene, lena adj. (s. XII.) 1. doux, douce 2. lisse mas puslèu al grop de païses qu’emplegan los parlars
lenga n. f. (s. XII.) 1. langue veire: lega - cit.: Òc, lengadocians (L. Alibèrt, Gramatica occitana, 1935)
mas Jèsus Crist foguèt renegat per la sia família, es- lengadocian, ana adj. e n. (s. XIX.) languedocien,
carnit pel seu pòble, crucificat dins la sia vila, injuriat enne - cit.: En evocant aquela fin tragica e gloriosa
dins la lenga de Maria, la sia maire (Joan Bodon, La de la patria lengadociana, cossí mon esperit seriá pas

311
lengadocian, ana letargic

trevat pel sovenir del grand istorian-trobaire dels Al- leopard n. m. (s. XIII.) leupard léopard
bigeses, Napoleon Peirat (Antonin Perbòsc, Discors lepada n. f. 1. lippée 2. coup de langue
de Foish, 1896) lepaire, aira n. 1. lécheur, euse 2. gourmand,
lengaire, aira n. 1. bavard, aire 2. indiscret, ète ande
lengar v. 1. parler de façon indiscrète 2. médire lepar v. (s. XIV.) 1. laper 2. flatter
3. parler à tort et à travers lepet, eta adj. e n. 1. friand, ande 2. gourmet
lengassada n. f. 1. pique (langage) 2. raillerie lèpra n. f. (s. XIII.) lèpre
lengatejar v. 1. tirer la langue 2. passer la leprós, osa (pl. leproses, osas) adj. e n. (s. XIII.)
langue sur les lèvres. lépreux, euse veire: ladre
lengatge n. m. (s. XII.) langage - cit.: Noirigat leprosariá n. f. (s. XVI. . . ) léproserie
de Tolosa, me plai de mantenir son lengatge bèl, e lequid, ida adj. 1. liquidé, ée veire: liquide 2. dé-
capable de desrambulhar tota sòrta de concepcion e cavé, ée 3. sans tache
per aquò digne de se carrar dambe un plumacho de lèri, lèria adj. 1. joyeux, euse 2. guilleret 3. bien
prètz e d’estima (Pèire Godelin, s. XVII); D’un costat, portant, ante
lo pòble laissa s’apaurir son lengatge en restrenhent lès (pl. lèses) n. m. 1. lé 2. largeur d’étoffe
lo vocabulari als sols besonhs locals de l’autre, aprèp lèsa n. f. 1. bande d’étoffe 2. planche de jardin
aquel apauriment dont patís a un moment donat, lo (culture)
pòble augmenta lo vocabulari en manlevant de novèls lesamajestat n. f. (s. XIV. . . ) lèse-majesté
mots a la lenga oficiala (Antonin Perbòsc, Fòc nòu, lesbian, ana adj. e n. f. (s. XVIII. . . ) lesbien, enne
1904) lesca n. f. (s. XII.) tranche (pain, viande...)
lengatge descadençat loc. langage décousu lesca de cambajon n. f. tranche de jambon
lengós, osa adj. (s. XIII.) verbeux lesena n. f. → alzena alène
lengue (totjorn cal que -) expr. il faut toujours lesena ! (quina -) loc. quel esprit fin !
qu’il parle à tort et à travers léser n. m. (s. XII.) loisir
lenguejar v. (s. XII.) langueyer léser (a -) loc. à loisir
lengueta n. f. 1. languette veire: legueta léser (aver -) loc. avoir le temps
2. langue affilée (dégoiser) léser (aver de -) loc. avoir du loisir
lenguetar loc. dégoiser, tenir des discours friv- léser (de -) loc. dans le désœuvrement
oles ou médisants léser (dona-me -) loc. donne-moi le temps
lengut, uda adj. (s. XII.) bavard, arde léser (èsser de -) loc. 1. être sans préoccupation
lenha n. f. bois de chauffage 2. avoir du loisir
lenhièr n. m. 1. bûcher - cit.: Montsegur, l’as leserós, osa (pl. leseroses, osas) adj. (s. XIII.)
ausit, l’aule cant d’asirança, / martelar tas parets de désœuvré, ée
sa ràbia d’infèrn, / roncar dins los lenhièrs, cremadors lesinhanenc, enca adj. e n. de Lésignan (Aude)
d’esperança, getant nòstre país dins l’eternal ivèrn lesion n. f. (s. XIII.) lésion
(Loïsa Paulin, La colomba de patz, 1947) 2. réserve lesir v. (s. XVI. . . ) léser
de bois de chauffage lesquejar v. couper en tranches
lenhós, osa (pl. lenhoses, osas) adj. se dit d’un lesqueta n. f. petite tranche
lieu où il y a du bois de chauffage veire: lignós lessiu n. m. (s. XIII.) lessive (produit)
lenificant, anta adj. (s. XIX...) lénifiant, ante lessivar v. (s. XIV. . . ) lessiver
lenificar v. (s. XIII.) lénifier lèst (pl. lèstes) n. m. (s. XIII. . . , del neerl.) lest
leninisme n. m. (s. XX.) léninisme lèst coma un petachin cosseguit per un brau
leninista adj. e n. (s. XX.) léniniste expr. conseguit leste comme
lenitat n. f. (s. XIV.) 1. douceur 2. délicatesse lèst coma una auca travada expr. leste
lenitiu, iva adj. (s. XIV.) lénitif, ive comme. . . (antiphrase)
lent, lenta adj. (s. XII.) lent, ente lèst, lèsta (pl. lèstes, lèstas) adj. (s. XVI..., de l’ital.
lentament adv. (s. XIV.) lentement lesto) 1. leste 2. agile 3. prêt
lenticular, ara adj. (s. XIII.) lenticulaire lèsta (a la -) loc. en toute hâte
lentilha n. f. (s. XII.) 1. lentille 2. tache de lèsta (l’aver totjorn -) loc. avoir la répartie
rousseur prompte
lentilha n. f. (s. XX.) lentille (optique) lèstament adv. (s. XVII. . . ) lestement
lentilhós, osa (pl. lentilhoses, osas) adj. (s. XIII.) lestar v. (s. XIV. . . ) lester
marqué, ée de taches de rousseur lestatge n. m. (s. XIV. . . ) lestage
lentisc (pl. lentisques) n. m. (s. XIV.) lentisque lestesa n. f. agilité veire: agilitat
lentor n. f. (s. XIV. . . ) lenteur let n. m. → lèc 1. cochonnet 2. but (jeu)
leon, leona n. (s. XII.) lion, lionne letal, ala adj. (s. XV. . . ) létal, ale
leonat n. m. (s. XIV.) lionceau letargia n. f. (s. XIV.) léthargie
leonin, ina adj. (s. XIV.) léonin, ine letargic adj. (s. XIV.) léthargique

312
leton, ona levar la pèl (se -)

leton, ona adj. e n. (s. XIX. . . ) letton, onne lèva matin aganta la lèbre (lo que se -) expr.
letra n. f. (s. XII.) lettre l’avenir appartient à ceux qui se lèvent tôt
letra (bolar una -) loc. cacheter une lettre lèva un cada matin (se’n -) expr. les imbéciles
letra (plegar una -) loc. fermer une lettre ne manquent pas
letra a la pòsta (aver una -) expr. se trouver en- lèva, lo diable lo bacèla (qui dona e puèi -) expr.
ceinte hors mariage (triv.) donner, c’est donner, reprendre, c’est voler
letra de cambi n. f. lettre de change leva-coide n. m. ivrogne veire: bandarri
letraferit, ida adj. (s. XVI. . . ) 1. lettré, ée 2. féru levada n. f. (s. XIV.) 1. mou veire: levada 1 2. fres-
de littérature (ironique) sure (boucherie)
letras (ajustar las -) loc. épeler les lettres levada n. f. 1. levée veire: levada 2 2. digue
letras de mòtle n. f. plur. caractères 3. jetée 4. enrôlement
d’imprimerie levada (a la bèla -) loc. 1. sitôt levé 2. au débotté
letrat, ada adj. (s. XIII.) lettré, ée levadís, issa (pl. levadisses, issas) adj. qui peut
letrièr n. m. (s. XIV.) lutrin se soulever (mobile)
letruda adj. e n. 1. bas-bleu 2. femme raison- levador n. m. levier veire: agre
neuse (pej.) levador, levairitz (pl. levadors, lavairises) n. →
letruda n. f. bas bleu levandièr accoucheur, euse
letz (èsser de -) loc. être de bonne de bonne levadura n. f. (s. XIV.) levure
humeur levalhas n. f. plur. relevailles
letz (pl. leses) n. m. 1. bonne humeur 2. gaieté levam n. m. (s. XIV.) levain
3. dans de bonnes dispositions levam (botar -) loc. souffler la discorde
lèu adv. (s. XII.) 1. vite 2. bientôt levam per nòu meses (botar -) expr. engrosser
lèu n. m. 1. poumon d’animal 2. mou une fille (triv.)
levandièr, èra n. accoucheur, euse veire: levador
lèu (trobar d’òsses dins un -) expr. trouver à
redire
levant n. m. 1. levant 2. orient
lèu fait ! (e -) loc. dare-dare ! veire: adara, ara
levant (al -) loc. à l’Est
per ara
levantés, esa (pl. levanteses, levantesas) adj. e
lèu-lèu adv. très vite
n. 1. du levant 2. levantin, ine
leucemia n. f. (s. XIX...) leucémie
levar v. (s. XII.) 1. lever veire: levar 2 - cit.: Roja
leucemic, ica adj. (s. XX.) leucémique
de fred, enlai se lèva / la luna al front mirgalhat d’òr
leucocit n. m. (s. XIX. . . ) leucocyte
; / sus aquela palhada nuèva / d’argent fin se mira.
leucocitòsi n. f. (s. XIX. . . ) leucocytose Tot dòrm (Paul Froment, Nadal, 1897) 2. soulever
leucòsi n. f. (s. XIX. . . ) leucose 3. enlever 4. ôter
leuda n. f. (s. XIII.) 1. leude 2. droit de péage levar v. 1. lever (pâte) veire: levar 1 2. fermenter
leudièr n. m. (s. XIV.) 1. leudier 2. receveur de la levar (entre se -) loc. au saut du lit
leude levar abans ora (se -) loc. se lever de bonne
leugièr coma un sarri loc. très agile heure
leugièr, èra adj. (s. XII.) léger, ère levar de camin (se -) loc. céder le pas
leugièrament adv. (s. XIII.) légèrement levar de davant (se -) loc. 1. débarrasser le
leugieretat n. f. (s. XIX. . . ) légèreté (poids) plancher 2. ne pas demander son reste
leujariá n. f. (s. XIII.) 1. légèreté (fig.) veire: occ. levar de dejós (se -) loc. se tirer d’affaire
gascon : « leugeria ». - cit.: Pus amors tornet en levar de la crassa (se -) loc. être de basse extrac-
leujaria (Gaucèm Faidit, Chant e deport, s. XIII) ; Ta tion
leugeria encartada serà / coma es digna, e peus can- levar de la rason (se -) loc. n’être pas
tons irà (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) 2. frivolité raisonnable
3. inconstance levar de posca (levar de -) loc. courir très vite
lèumens adv. (s. XIV.) habituellement (fam.)
lèus n. f. plur. (s. XIV.) mou (poumons levar de taula (se -) quitter la table
d’animaux) veire: palmon levar del camin (aquò non val lo -) expr. 1. cela
lèva (aver de -) loc. avoir du débit (commerce) ne vaut rien 2. ça ne vaut pas la peine de se
leva (es totjorn de -) loc. il est toujours prêt à baisser pour le ramasser
lèva (èsser de -) loc. être prêt à partir levar del camin de qualqu’un (se -) expr. céder
lèva d’ora pòt pissar ont vòl (qui se -) expr. le pas à quelqu’un
l’avenir appartient à ceux qui se lèvent tôt levar del mièg (se -) loc. se tirer d’embarras
lèva la palha (ne -) loc. il excelle en cela levar del respècte (se -) loc. manquer de respect
lèva los uèlhs de dessús (non li -) loc. il ne levar del traïn (se -) loc. sortir de la routine
cesse de la regarder levar la pèl (se -) loc. se tuer au travail

313
levar la set (se -) librariá

levar la set (se -) loc. étancher sa soif libèl n. m. (s. XIII.) libelle - cit.: Los nostres
levar las cambas (non pòdi plus -) expr. je ne libèls s’escampilhavan que prometian la venguda d’un
peux plus mettre un pied devant l’autre capmèstre coma totes lo desiràvem. E proclamàvem
levar lenga loc. 1. parler 2. répondre que las nacions èran en armas per nos deliurar (Joan
levar lenga (non poder -) loc. ne pas avoir voix Bodon, La Quimèra, 1974)
au chapitre libellar v. (s. XV. . . ) libeller
levar lo mafre (se -) loc. se tuer à la tâche libellista n. (s. XVII...) libelista libelliste
levar quicòm de la boca per qualqu’un (se -) liberable, abla adj. (s. XIX...) libérable
expr. se priver en faveur de quelqu’un liberacion n. f. (s. XIV.) libération
levar tèma (non ne cal -) loc. il ne faut pas en liberal arbitre n. m. libre arbitre
parler liberal, ala adj. (s. XIII.) 1. libéral, ale
levarà de dejós (aquò me -) loc. cela com- 2. généreux, euse
pensera ma perte) liberalament adv. (s. XIV. « liberalmens ») libérale-
levarà pas jamai los pesolhs a las favas expr. il ment
est stupide liberalisme n. m. (s. XIX...) libéralisme
levariá pas un ase d’una riba expr. c’est un in- liberalitat n. f. (s. XIII...) libéralité
capable liberalizacion n. f. (s. XIX...) libéralisation
levariái pas de camin per el (non me -) expr. je liberalizar v. (s. XVIII...) libéraliser
suis aussi fièr qu’un autre liberar v. (s. XV...) libérer
levat prep. 1. sauf veire: manca 2. excepté liberat, ada adj. (s. XX.) libéré, ée - cit.: La mòrt
levat aquò loc. sauf cela d’Hitler es desmentida, e se parla pas de la fin de la
levat de la boca (me l’as -) expr. j’allais le dire guèrra. Cal totjorn esperar. Pr’aquò dison que los
levat lo pè que te vesi la sòla (non as / as pas -) internats chècs del camp son liberats aqueste maitin.
expr. je te vois venir Qué voldriá dire aquò ? (Josèp Salvat, Diurnal de la
levatàs (tombar coma un -) loc. plat (tomber à deportacion, 1975)
plat liberat, ada adj. (s. XX.) libéré, ée
levatge n. m. levage liberator, tritz (pl. liberators, trises) adj. e n. (s.
levats en l’aire (los iranges se son -) expr. le XVI...) liberador libérateur, trice - src.: Honnorat,
prix des oranges est monté en flèche 1846 : "liberatour"
levita n. (s. XII. . . , de l’ebrieu) lévite liberatòri, òria adj. (s. XIX...) libératoire
levita a qualqu’un (carga la -) expr. se liberian, ana adj. e n. (s. XX.) libérien, ienne
décharger d’une faute sur quelqu’un libertari, ària adj. e n. (s. XX.) libertaire
levita non fa lo mossur (la -) expr. l’habit ne libertat n. f. (s. XIV.) liberté - cit.: E tant que
fait pas le moine lo mistrau ferotge / bramarà dins li ròcas aurotges /
levitacion n. f. (s. XIX..., de l’anglés) lévitation t’apararem a bolets roges, / car tu es la patria e tu la
levitic, ica adj. (s. XII. . . ) lévitique libertat (Frederic Mistral, Calendau, 1867)
lexèma n. m. (s. XX.) lexème veire: morfèma libertat d’associacion n. f. liberté d’association
lexic n. m. (s. XVI. . . ) lexique (jur.)
lexical, ala adj. (s. XIX...) lexical, ale libertat per anar e venir n. f. liberté d’aller et
lexicalizacion n. f. (s. XX.) lexicalisation venir (jur.)
lexicalizar v. (s. XX.) lexicaliser libertat, egalitat, fraternitat n. f. liberté, égal-
lexicografe, afa n. (s. XVI...) lexicograf lexi- ité, fraternité
cographe - src.: Mistral, 1878: "leissicougrafe" libertats fondamentalas n. f. libertés fonda-
lexicografia n. f. (s. XVIII...) lexicographie mentales
lexicografic, ica adj. (s. XIX...) lexicographique libertin, ina adj. e n. (s. XVI...) libertenc libertin,
lexicologia n. f. (s. XVIII...) lexicologie ine
lexicologic, ica adj. (s. XIX...) lexicologique libertinatge n. m. (s. XVII...) libertinage
lexicològue, òga n. (s. XIX...) lexicològ lexico- libian, ana adj. e n. (s. XVII...) libyen, enne
logue libidinal, ala adj. (s. XX.) libidinal, ale
li pron. pers. lui libidinós, osa (pl. libidinoses, osas) adj. (s.
liana n. f. (s. XVI. . . , del francés) liane XIII...) libidineux, euse
lianha n. f. liasse libido n. f. (s. XX.) libidò libido
liasson n. m. gras-double librari, ària n. (s. XIV.) libraire
libacion n. f. (s. XV...) libation librariá n. f. (s. XIV.) librairie
liban n. m. (s. XVII. . . , de l’arabi) 1. corde libre n. m. (s. XI. . . ) livre - cit.: Monsur, ieu vos ai
2. amarre demonstrat en rima la rason per que ieu vos ai [ded-
libanés, esa (pl. libaneses, esas) adj. e n. (s. XX.) icat] lo libre, e ara ieu vos vòli demostrar en pròsa,
libanais, aise [se] vos plai, la rason per que ieu l’intituli lo Banquet

314
libre ligossaire, aira

(Augièr Galhard, s. XVI) ; Tre que nos [acaminam] lieuçar v. liuçar faire des éclairs veire: lambrar
cap a l’ivèrn, vaquí que se lèvan los remembres del lieucejada n. f. liucejada série d’éclairs (plus
temps que ma vilòta èra, per ieu, un libre d’images, intense) veire: lambrejada
lo primièr dubèrt davant mos uèlhs e lo plus bèl que lieucejar v. lieuceja.r faire des éclairs veire: lam-
jamai m’es estat donat (Loïsa Paulin, Nadalet, 1940) brejar
libre (tornar un -) loc. rendre un livre lifada n. f. 1. frôlement 2. partie frôlée
libre dels escafats (metre al -) expr. passer lifar v. 1. frôler 2. effleurer.
l’éponge lifre coma l’anquièr d’un tais expr. gras, potelé
libres non tiran gaire / tiran pas gaire (los ) loc. comme. . .
les livres ne se vendent guère lifre, fra adj. 1. gras, asse 2. potelé, ée 3. en
libresc, esca (pl. libresques, escas) adj. (s. XVI. . . ) bonne santé
livresque liftar v. (s. XX.) lifter
libret n. m. (s. XIX...) livret (brochure, pro- lifting n. m. (s. XX., mot anglés) lifting
gramme, catalogue...) veire: libretto liga n. f. (s. XVII. . . , de l’italian) ligue
libretista n. (s. XIX. . . ) librettiste liga n. f. (occitan ancian) → aliatge alliage
libretto n. m. (s. XIX. . . , mot italian) librettò li- liga n. f. 1. lie 2. vase
bretto (théâtre. . . ) veire: libret liga n. f. lien
liça n. f. 1. fil de trame 2. fil de pêcheur 3. lice liga (de bona -) loc. de bona lei de bon aloi veire:
liça (botar en -) loc. donner l’occasion aliatge, liga
liça (botar qualqu’un en -) loc. décider liga (de tota -) loc. de toute sorte
quelqu’un à liga val mai que lo fial (la -) expr. la peau vaut
liça (metre qualqu’un en -) loc. 1. engager plus que la bête
2. mettre en train
liga val mai que lo fial (la -) expr. ça ne vaut
licantròp n. m. (s. XVI. . . ) licantròpe lycanthrope rien
licantropia n. f. (s. XVI. . . ) lycanthropie
ligadura n. f. (s. XIII.) ligatura ligature
licean, ana n. (s. XIX. . . ) lycéen, enne
ligadurar v. ligaturar ligaturer
licéncia n. f. (s. X.) licence (diplôme, désordre,
ligaire, aira n. (s. XVI. . . ) ligueur, euse
liberté)
ligaire, aira n. lieur, euse
licenciament n. m. (s. XVI. . . ) licenciement
ligam n. m. lien
licenciar v. (s. XIII.) licencier
ligam social n. m. lien social (socio.)
licenciat, ada adj. licencié, ée - cit.: Plus per
ligament n. m. (s. XIII.) ligament
ordenança deu Cosselh au licenciat de Romans per
aumòina per çò qu’avé predicat [...], plus per crompa ligams familials n. m. plur. liens familiaux
de papèr [...], plus a frair Ramonet d’Ossau... (Condes ligança n. f. allégence
de Pau, s. XV) ligant, anta adj. e n. m. liant, ante
licenciat, ada en dreit n. licencié, ée en droit ligar v. (s. XVI. . . ) liguer
licenciós, osa (pl. licencioses, osas) adj. (s. ligar v. 1. lier 2. joindre 3. atteler 4. épaissir
XVI. . . ) licencieux, euse (sauce)
licenciosament adv. (s. XVI. . . ) licencieusement ligason n. f. liaison
licèu n. m. (s. XIX. . . ) lycée (enseignement) lige n. m. (s. XII.) lige (vassal) veire: ligança
lichi n. m. (s. XX.) lichí litchi lignicòla adj. (s. XIX...) lignicole
licit, ita adj. (s. XIII...) licite lignificacion n. f. (s. XIX...) lignification
licitacion n. f. (s. XVI...) licitation lignificar (se) v. pron. (s. XVII...) lenhierar se lig-
licitament adv. (s. XIII...) licitement nifier
licòl n. m. licol lignificat, ada adj. (s. XVII...) lignifié, ée
lictor n. m. (s. XIV...) licteur (Rome) lignina n. f. (s. XIX...) lignine (chim.)
lièit n. m. (s. XII.) lit lignit n. m. (s. XVIII...) lignite
lieit (batejar lo -) loc. faire lestement son lit lignitifèr, èra adj. (s. XIX...) lignitifère
(fam.) lignitós, osa (pl. lignitoses, osas) adj. (s. XX.)
lièit plegable n. m. lit parapluie ligniteux, euse
lieitièra n. f. (s. XIV.) litièra litière veire: palhat lignivòr, òra adj. (s. XIX...) lignivore veire:
lièja n. f. 1. luge 2. traineau xilofague
lieuç (èsser lo tron e lo -) loc. être vif comme lignós, osa (pl. lignoses, osas) adj. (s. XVI...)
l’éclair ligneux, euse veire: lenhós
lieuç (pl. lieuces) n. m. liuç → lambret éclair ligòs (pl. ligòsses) n. m. affaire embrouillée
veire: lamp veire: litigi
lieuçada n. f. liuçada série d’éclairs veire: lam- ligossaire, aira n. 1. chicaneur, euse 2. procé-
brada durier, ière

315
ligossar liquefactor

ligossar v. 1. embrouiller une affaire 2. chi- linda gojata (una -) loc. une svelte jeune fille
caner linde, linda adj. 1. limpide 2. clair, claire
ligossejar v. 1. embrouiller une affaire 2. chi- lindesa n. f. limpidité
caner lindós, osa (pl. lindoses, osas) adj. limpide
ligòt n. m. ligot (petit fagot pour allumer le linear, ara adj. (s. XIV...) linéaire
feu) linearament adv. (s. XVI...) linéairement
ligotar v. ligoter linearitat n. f. (s. XX.) linéarité
ligur, ura adj. (s. XIX. . . ) ligure linge n. m. (s. XIII.) linge veire: lin
ligurian, ana adj. (XIX. . . ) ligurien, enne linge, linja adj. 1. svelte 2. mince 3. délié, ée
lillipucian, ana adj. e n. (s. XVIII...) lilliputien, lingesa adj. 1. sveltesse 2. minceur
enne lingièr, èra n. (s. XIII...) linger, ère
lima n. f. (s. XII.) lime - cit.: Aprèp aver totis lingòt n. m. (s. XIV., de l’occ. provençal) lingot
los dits / dins un bon peis emprigondits, / e mes en veire: lenga
forma la cogeta / damb le brave chuc de soqueta : / lingotar v. (s. XX.) lingoter
Andemelè, Cucòis e jo, / totis tres prens de bèla umor / lingotatge n. m. (s. XX.) lingotage
nos ajaguèrem d’una rima / sense la passar jos la lima lingotièr n. m. (s. XX.) lingotier
(Pèire Godelin, s. XVII) lingotièra n. f. (s. XVII. . . ) lingotière
limadura n. f. (s. XII.) limure lingotifòrme, òrma adj. (s. XIX. . . ) lingotiforme
limaire, aira n. limeur, euse lingüal, ala adj. (s. XVIII...) lingual, ale
limalha n. f. limaille lingüista n. (s. XVII...) linguiste
limar v. (s. XII.) 1. limer 2. polir lingüistic, ica adj. e n. f. (s. XIX...) linguistique -
limatge n. m. limage cit.: Mon adesion a la grafia classica, a catòrze ans,
limauc n. m. limace quand [degun] l’emplegava pas (. . . ), implicava mon
limbes n. m. plur. (s. XIV.) limb limbes adesion a l’unitat lingüistica occitana, que giscla de la
limfa n. f. (s. XVII...) lymphe grafia classica coma l’aiga de la font (Rodgièr Barta,
limfangiti n. f. (s. XIX...) lymphangite Lexic, 1980)
limfatic, ica adj. (s. XVII...) lymphatique lingüisticament adv. (s. XIX...) linguistiquement
limfoïde, ïda adj. (s. XIX...) lymphoïde linha n. f. (s. XII.) 1. ligne (écrit, pêche...)
liminar, ara adj. (s. XVI. . . ) liminaire 2. cordeau
limit n. m. (s. XIV.) 1. limite 2. borne linha de carga n. f. ligne de flottaison
limitable, abla adj. (s. XIX...) limitable linha d’aiga n. f. ligne de flottaison
limitacion n. f. (s. XIV.) limitation linhada n. f. (s. XIII.) 1. lignée 2. descendance
limitar v. (s. XIV.) limiter linhar v. tracer une ligne (au cordeau)
limitat, ada adj. (s. XIV.) limité, ée linhatge n. m. (s. XII.) 1. lignage 2. famille 3. as-
limitatiu, iva adj. (s. XVI...) limitatif, ive cendance
limitativament adv. (s. XIX...) limitativement linhòl n. m. ligneul
limitròfe, òfa adj. (s. XV...) limitròf limitrophe linièr, ièra adj. (s. XIII...) linier (relatif au lin)
limon n. m. (s. XIII.) citron veire: citron linièra n. f. 1. champ de lin 2. marchande de
limon n. m. (s. XIII.) limon lin
limonada n. f. limonade linjariá n. f. lingerie
limonadièr n. m. limonadier linogravadura n. f. (s. XX.) linogravure
limonièr n. m. citronnier linoleum n. m. (s. XIX. . . , mot anglés) linoléum
limós, osa (pl. limoses, osas) adj. (s. XIV.) linotipe n. f. (s. XIX., de l’anglés) linotype
limonós limoneux, euse linotipia n. f. (s. XIX. . . ) linotypie
limositat n. f. (s. XIV.) fait d’être limoneux linotipista n. (s. XX.) linotypiste
limpa n. f. liquide gluant (escargots) linotipista n. (s. XX.) linotypiste
limpada n. f. glissade (sur quelque chose de linx (pl. linxes) n. m. (s. XII. . . ) lynx
visqueux) lipide n. m. (s. XX.) lipid lipide
limpar n. f. glisser (sur quelque chose de lipidic, ica adj. (s. XX.) lipidique
visqueux) lipositat n. f. (s. XIV.) lippitude
limpide, ida adj. (s. XVI...) limpid limpide liposoluble, ubla (/lipo-soluble, ubla) adj. (s.
limpiditat n. f. (s. XVII...) limpidesa limpidité XX.) liposoluble
limpós, osa (pl. limposes, osas) adj. 1. gluant, liposuccion (/lipo-succion) n. f. (s. XX.) liposuc-
ante 2. visqueux, euse cion
lin n. m. (s. XIII.) lin lipotimia n. f. (s. XVI...) lipothymie
lina n. f. (s. XIV...) linette (graine de lin) liquefaccion n. f. (s. XIV.) liquéfaction
linacèas n. f. plur. (s. XIX...) linacées liquefactible, ibla adj. (s. XVI. . . ) liquéfiable
linason n. f. récolte du lin liquefactor n. m. (s. XX.) liquéfacteur (appareil)

316
liquefactor, tritz (pl. liquefactors, trises) lividitat

liquefactor, tritz (pl. liquefactors, trises) adj. e litanias n. m. plur. (s. XII. . . ) litanie - cit.: I avèva
n. m. (s. XX.) liquéfiant, ante un còp ua hemna que s’aperava Supèrba, la bien no-
liquefar v. (s. XIV. . . ) liqueficar; liquidificar mada. Era gloriosa coma un cent de polhs, e s’èra
liquéfier lotjat au cap de se hèr botar dens las litanias (J. F.
liquèn n. m. (s. XVI. . . ) lichen (bot., biol.) Bladèr, Armanhac, 1867)
liquenic, ica adj. (s. XX.) lichenique literal, ala adj. (s. XIV.) littéral, ale
liquenificacion n. f. (s. XX.) lichenification literalament adv. (s. XV. . . ) 1. littéralement 2. au
liquenina n. f. (s. XX.) lichenine sens propre
liquenoïde, oïda adj. (s. XIX. . . ) lichenoïde literari, ària adj. (s. XVI. . . ) littéraire
liquidable, bla adj. (s. XVIII...) liquidable literator, tritz (pl. literators, trises) n. (s. XVIII. . . )
liquidacion n. f. (s. XV...) liquidation (judici- littérateur, trice - src.: Honnorat, 1846 : "littera-
aire...) tour"
liquidar v. (s. XVI...) liquider (régler) literatura n. f. (s. XVIII. . . ) littérature - cit.: . . .
liquidar (se) v. payer ses dettes pensam qu’al dessús dels parlars populars e de la
liquidatiu, iva adj. (s. XIX...) liquidatif, ive literatura populara cal edificar la lenga nacionala
liquidator, tritz (pl. liquidators, trises) adj. (s. d’Occitania, la granda literatura occitana (Antonin
XVIII...) liquidador liquidateur, trice Perbòsc, Fòc nòu, 1904)
liquide, ida adj. e n. m. (s. XIV. « liquid ») liquid litigi n. m. (s. XIII.) litige veire: ligòs
liquide veire: lequid litigiós, osa (pl. litigioses, osas) adj. (s. XIII.)
liquiditat n. f. (s. XIV.) liquidité (qui est liq- litigieux, euse
uide) litofague, aga adj. e n. (s. XVII...) litofag
liquiditat n. f. (s. XVIII. . . ) liquidité (argent) lithophage
liquor n. f. (s. XIII.) liqueur litografe, afa n. (s. XIX...) litograf lithographe -
liquorista n. (s. XVIII...) liquoriste src.: Mistral, 1878 : "litougrafe"
liquorós, osa (pl. liquoroses, osas) adj. (s. XVI...) litografia n. f. (s. XVIII...) lithographie
liquoreux, euse litografiar v. (s. XIX...) lithographier
lira n. f. (s. XIII.) lyre litografic, ica adj. (s. XIX...) lithographique
lira n. f. (s. XIX. . . , mot italian) lire (monnaie) litoral, ala adj. e n. m. littoral, ale
liri n. m. (s. XIV.) lys - cit.: Nom imaginat de litosfèra n. f. (s. XX.) lithosphère
mestressa, coma Clorís, Filís, Florís. E se tira de liri, litosferic, ica adj. (s. XX.) lithosphérique
flor conescuda autrament Ròsa de Junon. Tot del long litòte n. f. (s. XIV.) litòta litote f
au ditz un brave medecin (Pèire Godelin, Contra, s. litre n. m. (s. XVIII. . . ) litre m.
XVII) litres de marrida sang non pagan pas un sòu de
liric, ica adj. (s. XVIII...) lyrique deutes (tres -) expr. le souci n’arrange pas les
liricament adv. (s. XVII...) lyriquement choses
lirisme n. m. (s. XIX...) lyrisme lituan, ana adj. e n. (s. XVIII. . . ) lituanian litu-
lis coma postarèl expr. lisse comme. . . anien, enne
lis, lisa (pl. lises, lisas) adj. (s. XII.) 1. lisse liturgia n. f. (s. XVI...) litúrgia liturgie
2. poli, ie 3. uni, ie liturgic, ica adj. (s. XVIII...) liturgique
lisa n. f. 1. traineau 2. rouleau liturgista n. (s. XVIII...) liturgiste
lisada n. f. glissade liura n. f. (s. XVIII. . . ) 1. livre (poids 2. monnaie)
lisada (digam de -) loc. soit dit en passant liura pensada n. f. (s. XIX. . . ) libre pensée
lisar v. glisser veire: leguenar, resquilhar liura-causida n. f. (s. XX., de l’anglés) libre-choix
lisar (fèrre de -) n. m. fer à repasser liurable, abla adj. (s. XVIII. . . ) livrable
lisar coma sabon loc. glisser comme. . . liuraire n. m. (s. XIV. . . ) livreur
lisièra n. f. lisière liurar v. (s. XII.) livrer
lisièra de sas fòrças (la -) expr. la limite de son liurason n. f. (s. XII.) livraison
pouvoir liure arbitre n. m. (s. XIII. . . ) libre arbitre
lisquet, eta adj. 1. lisse 2. soigné, ée liure escambi n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) libre-
lissaire, aira n. repasseur, euse échange
lissar v. repasser (linge) veire: lisar liure pensaire, liura-pensaira n. (s. XVII. . . , de
lista n. f. (s. XII (bande, bordure)) liste veire: tièra l’anglés) libre-penseur
lista electorala n. f. liste électorale liure servici n. m. (s. XX., de l’anglés) libre-
listar v. (s. XX.) lister (mettre sur une liste) service
listatge n. m. (s. XX.) listage liure, liura adj. (s. XII.) libre
listèl n. m. liteau liurèa n. f. (s. XIII. . . , del francés) livrée (costume)
listelar v. garnir de liteaux livide, ida adj. (s. XIV. . . ) livid livide
listing n. m. (s. XX., mot anglés) listing lividitat n. f. (s. XIV.) lividité

317
lo, la; l’ lombard, arda

lo, la; l’ art. def. le veire: le localitat n. f. (s. XVI. . . ) localité


lo, la; l’ pron. pers. le veire: le localizable, abla adj. (s. XIX...) localisable
loba n. f. (s. XIII.) louve localizacion n. f. (s. XX.) localisation
lobar, ara adj. (s. XIX...) lobaire (lobe) localizar v. (s. XVIII...) localiser
lobariá n. f. les loups (m pl.) localizator n. m. (s. XX.) localisateur (instru-
lobat n. m. (s. XIV.) louveteau ment radiol.)
lobat, ada adj. (s. XVIII. . . ) lobé, ée (lobe) localizator, tritz (pl. localizators, trises) adj. (s.
lobatada n. f. portée de louve XIX...) localisateur, trice
lobatar v. mettre bas (louve) locatari, ària n. (s. XV...) logatari locataire
lobatariá n. f. louveterie locatiu, iva adj. (s. XIII. . . ) locatif, ive
lobatièr n. m. louvetier lòcdit n. m. (s. XIX. . . ) lieu-dit
lobatièra n. f. endroit hanté par les loups locion n. f. (s. XIV.) lotion
lòbe n. m. (s. XIV...) lobe (médecine, géographie, locomocion n. f. (s. XVIII...) locomotion
architecture...) locomotiva n. f. (s. XIX. . . ) locomotive
lobectomia n. f. (s. XX.) lobectomie locomotor, tritz (pl. locomotors, trises) adj. (s.
lobet n. m. petite lucarne XVII...) locomoteur, trice
lobet, eta n. chien, enne loup locomotritz (pl. locomotrises) n. f. (s. XX.) loco-
lobièra n. f. tanière du loup motrice
lobiti n. f. (s. XX.) lobite Lòcs Sants n. m. plur. Lieux Saints
lobotomia n. f. (s. XX.) lobotomie lòctenença n. f. (s. XV...) luòctenença lieutenance
lobula n. f. (s. XVII...) lobule lòctenent, enta n. (s. XVI...) luòctenent lieu-
lobular, ara adj. (s. XIX...) lobulaire tenant
lobulat, ada adj. (s. XIX...) lobulé, ée locucion n. f. (s. XVII...) locution
lobulós, osa (pl. lobuloses, osas) adj. (s. XIX...) locutor, tritz (pl. locutors, trises) n. (s. XX.) lo-
lobuleux, euse cuteur, trice
lòc n. m. (s. XII.) 1. lieu - cit.: Tot vos rend [obe- lofa n. f. vesse
sissença], / la Tèrra, l’Aire, le Fòc ; / Satan en vòstra lofar v. vesser
presença / es costrent de quitar le lòc ; fasètz qu’armats logadís, issa (pl. logadisses, issas) adj. à louer
de coratge / evitem son esclavatge (Bertomieu Amil- logador, airitz (pl. logadors, airises) n. qui em-
han, Exercici de la fe, 1673) 2. place ploie des journaliers veire: logaire, emplegaire,
lòc (a -) loc. en place patron, logador
lòc (donar -) loc. donner lieu logaire, aira n. loueur veire: logador
lòc (en darrièr -) loc. en dernier lieu logar v. louer (loyer. . . )
lòc (en primièr -) loc. en premier lieu logar (se) v. pron. → embauchar se faire
lòc (en qualque -) loc. quelque part embaucher comme journalier veire: engatjar,
lòc (en temps e -) loc. en temps et lieu préner
lòc (préner -) loc. prendre place / rang logaritme n. m. (s. XVII...) logarithme
lòc abandonat n. m. lieu désert logat n. m. (s. XVI.) lieu loué veire: locacion
lòc agradiu (es un -) loc. c’est un lieu agréable logat per pastre (s’es -) expr. il est devenu
lòc comun n. m. lieu commun berger
lòc de (al -) loc. prep. au lieu de - cit.: . . . mès logic, ica adj. (s. XIII. . . ) logique
al lòc de lanças ponchudas, / armem-nos de plumas logica n. f. (s. XIV.) logique
agudas (Pèir de Garròs, 1567) logicament adv. (s. XVIII...) logiquement
lòc de (en -) loc. au lieu de logician, ana n. (s. XIII.) logicien, enne
lòc de naissença n. m. lieu de naissance logicisme n. m. (s. XX.) logicisme
lòc de Pinsaguèl, atal se ditz (en -) expr. on dit logicista adj. e n. (s. XX.) logiciste
comme ça à Pinsaguel logigramma n. m. (s. XX.) logigramme
lòc de trabalh n. m. lieu de travail logistic, ica adj. (s. XVI...) logistique
lòc e plaça (en son -) loc. en son lieu et place logistica n. f. (s. XIX...) logistique
lòc geometric n. m. lieu géométrique loguièr n. m. (s. XIII.) loyer
lòc mai (en qualque -) loc. quelque part loira n. f. 1. loutre veire: aloirar 2. (fam.) femme
ailleurs légère
lòc segur (en) loc. en lieu sûr loirar v. (s. XII.) leurrer
locacion n. f. (s. XIII.) logacion location loire n. m. (s. XII.) leurre veire: cimbèl
(loyer. . . ) Lomanha n. f. Lomagne (pays de Gascogne)
local, ala adj. e n. m. (s. XIII.) local, ale lombalgia n. f. (s. XX.) lombalgie
localament adv. (s. XV...) localement lombar, ara adj. (s. XV. . . ) lombaire
localisme n. m. (s. XX.) localisme lombard, arda adj. e n. (s. XII. . . ) lombard, arde

318
lombric lòtja

lombric n. m. (s. XIII.) lombric lop n. m. (s. XIII.) 1. loup - cit.: Enqüara anuèit
lòna n. f. (s. XIV.) 1. lagune veire: laguna entre can e lop èri / per l’Arramèr (Pèir de Garròs, s.
2. marais XVI); Mès que ? lo lop s’enfug; tot lo monde li crida /
londonian, ana adj. e n. (s. XVIII..) londonien, e cadun per lo préner i cor a tota brida; de faiçon qu’a
enne lo veire e coma es acorsat, jo teni que per uèi lo dangèr
long (es puèi tròp -) loc. par trop long es passat, que jo pòdi, segura e ses crenta deguna /
long (tira de -) loc. il s’étend en longueur ni de [pèrda] d’anhèl ni d’autra desfortuna, / gardar
long (tirar de -) loc. traîner en longueur tota soleta e, selon mon umor, / sonjar tant que me
long camin, palha pesa (a -) expr. tout est relatif plàcia al fait de mon amor (Francés de Corteta, La
long coma Quaresma loc. long comme un jour Miramonda, s. XVII) 2. bar (poisson)
sans pain lop (a ausit petar lo -) expr. il connaît le monde
long coma tot uèi loc. long comme un jour sans lop (a vist lo -) loc. il est enroué
pain lop (a vist lo -) loc. elle a perdu sa virginité
long de (al -) loc. le long de lop (anar al pas de -) loc. marcher à pas de loup
long de (del -) loc. tout le long de lop (aver ausit petar lo -) expr. faire des siennes
long de (lo -) loc. le long de lop (escur coma la gòrja del -) expr. noir
long de Garona (de -) expr. le long de la comme. . .
Garonne lop (èsser dins la maissa del -) loc. être dans la
long de l’ivèrn loc. au cours de l’hiver gueule du loup
long de l’aiga loc. le long de l’eau lop (fa tant negre coma dins la tuta del -) expr.
on y voit comme dans un tunel
long e de caire (de -) loc. en long et en large
lop (far la coa del -) loc. aller à la queue leu-leu
long viatge voyage au long cours
lop (far la dança del -) loc. faire l’amour
long, fai-i un aucet (se t’es -) expr. débrouille
lop al pargue (daissar anar lo -) loc. laisser en-
toi avec pour t’en servir
trer le loup dans la bergerie
long, longa adj. (s. XII.) 1. long, longue 2. lent,
lop dins lo pargue (embarrar lo -) loc. intro-
lente 3. tardif, ive 4. stagnant, ante
duire le loup dans la bergerie (introduire le)
long-corrièr n. m. (s. XX.) long-courrier (avion)
lop la manja (la fred, jamai lo - expr. il fait
veire: mejan-corrièr
toujours aussi froid
longa (de -) loc. 1. longtemps encore 2. depuis
lop-cervièr n. m. (s. XII..) loup-cervier
longtemps 3. sans cesse
lópia n. f. (s. XVII. . . ) loupe
longa del temps (a la -) loc. avec le temps
loquaç, aça (pl. loquaces, aças) adj. (s. XVIII. . . )
longa del temps (per la -) loc. au cours des siè-
loquace
cles
loquacitat n. f. (s. XV. . . ) loquacité
longa dels sègles (per la -) loc. au cours des
lor adj. poss. leur
siècles
lor pron. pers. leur
longa fin (a -) loc. à la longue lòrd n. m. (s. XVI. . . , mot anglés) lord
longa man (de -) loc. de longue date lord coma un bast expr. sale comme. . .
longa proada (non far -) loc. ne pas rester lord, lorda adj. sale
longtemps Lorda n. pr. Lourdes
longa tòca (de -) loc. de longue date lordejant, anta adj. salissant, ante veire: tacadís
longamai adv. longtemps encore
longament adv. (s. XII.) longuement lordejar v. salir
longanha adj. lambin, ine (fam. lordièra n. f. saleté
longanhejar v. 1. trainer 2. lambiner (fam.) los en preguèt. . . loc. las ne il les en pria
longanimitat n. f. (s. XIII.) longanimité lòsa n. f. 1. limon veire: limon 2. vase
longevitat n. f. (s. XVIII. . . ) longévité loseròt, òta adj. e n. (s. XIX.) lauseròt lozérien,
longièra n. f. allonge enne
longitud n. f. (s. XIII.) longitude lòt n. m. (s. XVII. . . ) lot
longitudinal, ala adj. (s. XIV...) longitudinal, ale lotar v. (s. XVII. . . ) mettre en loterie
longor n. f. (s. XII. . . ) longueur lotariá n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) loterie
longtemps adv. (s. X. . . ) longtemps lotariá (botar a la -) loc. prendre un billet de
longtemps que dure la partida (per tan -) expr. loterie
aussi longtemps que dure la partie lotejaire, aira n. (s. XX.) lotisseur, euse
longuejar v. 1. lambiner 2. hésiter lotejament n. m. (s. XX.) lotissement (habita-
longuet de buòu n. m. filet de bœuf tions)
lonhdan, ana adj. (s. XII.) lointain, aine veire: lotejar v. (s. XX.) lotir
luenh lòtja n. f. (s. XII.) loge

319
lòtja de la luna (a la -) luna plena

lòtja de la luna (a la -) loc. à la belle étoile lum (far -) loc. 1. allumer la lumière veire: alu-
lotjaire, aira n. logeur, euse car 2. tenir la chandelle 3. regarder travailler
lòtjament n. m. logement les autres
lotjar v. loger lum (me’n faguèt una que crema al -) expr. il
lòto n. m. (s. XVIII..., mot italian) lotò loto m’a joué un sale tour
lòtus n. m. (s. XVI. . . , mot latin) lotus lum coma un calelh (far -) expr. donner une
lubric, ica adj. (s. XIII.) lubrique lumière faible et insuffisante
lubricitat n. f. (s. XIII.) lubricité lum jos l’eimina (metre lo -) loc. mettre la
lubrificacion n. f. (s. XIX...) lubrification lampe sous le boisseau
lubrificar v. (s. XIV...) lubrifier lum val luna (tot -) loc. la nuit, toute lumière
lubrificator, tritz (pl. lubrificators, trises) adj. (s. est bonne à prendre (fig. tout secours est utile)
XX.) lubrifiant, ante lumbago n. m. (s. XVIII. . . ) lumbagò lumbago
lucaire, aira n. lorgneur, euse lumenariá n. f. (s. XIV.) luminaire
lucana n. f. 1. lucane 2. cerf-volant luminescéncia n. f. (s. XIX...) luminescence
lucana n. f. lucarne luminescent, enta adj. (s. XX.) luminescent, ente
lucar v. 1. regarder 2. lorgner luminisme n. m. (s. XX.) luminisme
lucidament adv. (s. XIX. . . ) lucidement luminista n. (s. XIX...) luministe
lucide, ida adj. (s. XIX. . . ) lucid lucide luminós, osa (pl. luminoses, osas) adj. (s. XIV.)
luciditat n. f. (s. XIV.) lucidité lumineux, euse
luciferian, ana adj. (s. XIX. . . ) luciférien, enne luminositat n. f. (s. XIV.) luminosité
luciòla n. f. (s. XVIII. . . , de l’italian) 1. luciole lums (i veire que de -) loc. n’y voir que du feu
2. ver luisant lums (veire totes los -) loc. voir trente-six chan-
lucratiu, iva adj. (s. XIV...) lucratif, ive delles
lucrativament adv. (s. XIX...) lucrativement luna n. f. (s. XII.) lune - cit.: Roja de fred, enlai se
lucre n. m. (s. XI. « logre ») lucre lèva / la luna al front mirgalhat d’òr ; / sus aquela
palhada nuèva / d’argent fin se mira. Tot dòrm (Paul
ludic, ica adj. (s. XX.) ludique
Froment, Nadal, 1897)
ludotèca n. f. (s. XX.) ludothèque
luna (far de blat de -) loc. 1. voler dans les
luènh adv. (s. XII. « lonh ») loin
champs en profitant de la pleine lune 2. fig.
luènh (non lo quiti de -) loc. je le suis de près
commettre un adultère
luènh de loc. loin de
luna (temps, femna e fortuna viran coma la -)
luènh de la boca a la man ( i a -) expr. il y a loin expr. rien n’est jamais acquis
de la coupe aux lèvres
luna ? (quora torna la -) loc. quand sera la nou-
lugan n. lugar; lugard; lugar; lugard 1. Vénus velle lune ?
veire: lugarn 2. étoile du matin veire: lugarn
luna a sa plenor n. f. lune dans son plein
lugana n. f. (s. XIII., de « lugarna ») 1. clair de lune
luna a treslucat (la -) loc. c’est le jour de pleine
2. clarté nocturne
lune
lugarn n. m. (s. XIII.) lugar; lugard → Vènus
luna beu (la -) loc. la lune a le halo
1. Vénus 2. étoile du matin veire: lugan
luna dels raubaires (la -) loc. la pleine lune (fa-
lugrejat (a -) loc. il a brillé
vorable aux vols dans les cultures)
lugubre, ubra adj. (s. XIII...) lugubre
luna es ennivolada (la -) loc. la lune est voilée
lum n. m. (s. XX.) phare (automobile)
luna es lo solelh de las lèbres (la -) expr. il ex-
lum n. m. (s. XII.) 1. lumière (éclairage) ; lumi-
iste d’autres façons de voir
naire - cit.: Dambe un lum pariu al de Diogènes, bèla
luna es negada (la -) loc. la lune entre dans son
pausa me som espoilat a cercar qui non pensa saber
premier quartier
quicomet (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVII) ; Mas las
botigas foguèssen pas tan grandas coma ara ni rajolan- luna fa pargue (la -) loc. la lune a le halo
tas de lum, sabiái descubrir al temps de Nadal pertot luna fa son treslùs (la -) loc. la lune fait son
de meravilhas (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, plein
1940); Aluca lo lum del mitan de la cambra e ela, tot luna febla n. f. lune décroissante
en un còp, s’arbora (A. J. Bossac, La barba, Òc, 1955, luna fèla n. f. lune tachée
n° 195); 2. phare (automobile...) luna fòrta n. f. lune voilée
lum (aquò crema al -) loc. 1. c’est clair comme luna intra a son primièr quarton (la -) loc. la
de l’eau de roche 2. c’est manifeste lune entre dans son premier quartier
lum (es bon sonque per far -) expr. 1. c’est un luna jove n. f. lune nouvelle
imbécile 2. il n’est bon qu’à tenir la chandelle luna mercruda n. f. lune du mercredi
lum (fai-me -) loc. éclaire-moi luna plena n. f. pleine lune

320
luna plena non a jamai / a pas jamai / vist lo solelh se levar lynchatge

luna plena non a jamai / a pas jamai / vist lo aviá ara un miralh, un miralh que son cadre d’aur
solelh se levar expr. il s’agit de deux mondes verd lusissiá, bavard e important davant los mòbles
différents dels aujòls (Joana Bartès, Lison, 1934) 2. briller
luna rossa n. f. lune rousse lusor n. f. (s. XII. . . ) lueur - cit.: Joan de la taula,
luna vaira n. f. lune voilée levèt lo cap. Pel primièr còp vegèt la serviciala. La
luna vièlha n. f. la pleine lune plegava tota, la claror que montava de la flamba viva.
lunada n. f. 1. clair de lune 2. lubie Jogava sul front cande, la lusor del calelh (Joan Bodon,
lunada (a la -) loc. au clair de lune 1953)
lunar, ara adj. (s. XIII.) lunaire lusor (metre en -) loc. mettre en lumière
lunason n. f. (s. XIV.) lunaison luta n. f. (s. XII.) lutte
lunat, ada adj. 1. luné, ée 2. prédestiné, ée luta (en -) loc. en lutte
3. qui a des taches rousses luta de (far -) loc. faire assaut de
lunatic, ica adj. (s. XIII.) lunatique luta sociala n. f. lutte sociale (socio.)
luneta n. f. (s. XVII...) lunette lutaire, aira n. lutteur, euse
luneta de longa vista loc. (s. XVII.) lunette lutar v. (s. XII.) 1. lutter 2. se battre
d’approche lutar a bona man loc. lutter loyalement
lunetariá n. f. lunetterie lutas (a -) loc. en lutte
lunetas n. f. plur. (s. XVII...) lunettes luterian, ana adj. e n. (s. XVII.) luthérien, enne
luquet n. m. allumette veire: aluqueta luterianisme n. m. (s. XVI...) luthérianisme
luquet d’irange n. m. un morceau d’écorce
lutz (pl. luses) n. f. (s. XII.) 1. lumière naturelle
d’orange
2. clarté
lusc, lusca (pl. lusques, luscas) adj. 1. qui
lutzcambra n. f. luscambra 1. ver luisant 2. lu-
louche 2. douteux (personnage louche)
ciole
luscre n. m. crépuscule veire: calabrun
lux (pl. luxes) n. m. (s. XX.) lux (unité
luscre (al -) loc. au crépuscule
d’éclairement)
lusent, enta adj. luisant, ante - cit.: Res, per
luxacion n. f. (s. XVI...) luxation
ieu, passarà jamai en delícias aqueles esclapons de
luxar v. (s. XVI...) luxer
sucre ròses o blaus ont dormissiá un Jèsus tan saure e
tan lusent que lo sentissiái fondre dins la boca (Loisa luxe n. m. (s. XVI...) luxe
Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940) luxemborgés, esa (pl. luxemborgeses, esas) adj.
lúser v. → lusir 1. luire 2. briller e n. luxembourgeois, oise
lusèrna n. f. luzerne luxmètre n. m. (s. XX.) luxmètre
lusèrp n. m. lézard vert veire: aluserpit luxosament adv. (s. XIX...) luxueusement
lusida n. f. 1. jet de lumière - cit.: Una lusida luxuós, osa (pl. luxuoses, osas) adj. (s. XVIII...)
morruda vèn banhar mas parpelas e salisse de mon es- luxós luxueux, euse
tabordiment (Max Allier, L’Emperau, 1977) 2. éclair- luxúria n. f. (s. XIII.) luxure
cie du temps 3. rémission d’une maladie luxuriància n. f. (s. XVIII...) luxuriance
lusida de l’aiga (la -) loc. le miroitement de luxuriant, anta adj. (s. XVI...) luxuriant, ante
l’eau luxuriós, osa (pl. luxurioses, osas) adj. (s. XII.)
lusiment n. m. 1. éclat 2. action de luire luxurieux, euse
lusir v. (s. XII.) 1. luire veire: lúser - cit.: Tot luxuriosament adv. (s. XIII.) luxurieusement
[m’annóncia] la part que prenètz a la fèsta de uèi, lynchaire, aira n. (s. XIX. . . , de l’anglés) lyncheur,
òmes, femnas, filhas, gojats, vos vesi totes endimenjats, euse
las fardas [...] pus bèlas son sortidas, los ribans mirgal- lynchar v. (s. XIX. . . , de l’anglés (nom d’òme))
hats lusisson, e totes siatz dins la pus granda [netetat] lyncher
(Joan Loís Fornèrs, s. XVIII) ; Dins sa cambra, Lison lynchatge n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) lynchage

321
m (èma) (alfabet) madur, ura

m (èma) (alfabet) n. f. m machisme n. m. (s. XX.) masclisme machisme


m’arraca de partir loc. je regrette de partir veire: fallocracia
m’es un solaç loc. cela m’est un soulagement machista n. m. (s. XX.) masclista machiste veire:
ma adj. poss. ma fallocrata
mac-carthysme n. m. (s. XX., de Joseph McCarthy) macho n. m. (s. XX., del mexican) machò macho
maccarthysme veire: fallocrata
maça n. f. 1. masse 2. gros marteau machòta n. f. → cavèca 1. chouette (oiseau)
maca (es aquí que lo bast lo -) loc. c’est là que 2. souffre douleur
le bât blesse machòta ! (espera-me al portal, vau quèrre la -)
macabre, abra adj. (s. XIV. . . , del francés) macabre expr. va voir ailleurs si j’y suis !
macaco n. m. (s. XVII. . . , mot portugués ? bantó) machòta (préner la -) loc. prendre une cuite
macaque macip, ipa n. jeune homme, jeune fille veire:
macada n. f. coup reçu gojat, gojata
macadam n. m. (s. XIX. . . , de McAdam) macadam maçòla n. f. maillet
macadamizar v. (s. XIX. . . ) macadamiser maçon n. m. (s. XIII.) maçon
macadura n. f. meurtrissure maçonar v. (s. XIII. . . ) maçonner
macadura (es al desbastar de l’ase que se coneis maçonariá n. f. (s. XIII. . . ) maçonnerie
la -) expr. c’est dans l’action que l’on découvre maçonatge n. m. (s. XIII. . . ) maçonnage
les problèmes maçonic, ica adj. (s. XVIII. . . ) maçonnique
macanicha interj. euphémisme de « macarèl » maçòt /maçeta n. m. petit maillet
veire: macarèl macrobiotica n. f. (s. XX.) macrobiotique
macar v. 1. meurtrir - cit.: A tu me’n vau, paure macrocefal, ala adj. (s. XVI. . . ) macrocéphale
pastor, / afin que del metís baston / que m’a tota la macrocòsme n. m. (s. XX.) macrocosme
carn macada, / tu me forniscas la pomada ; car per macrocosmic, ica adj. (s. XX.) macrocosmique
remèdis, non n’i a cap, / dels que defòra vila òm sap, macrofague, aga adj. e n. m. (s. XIX. . . ) macrofag
/ qu’ieu n’aja metut [sus] ma plaga (Pèire Godelin, macrophage
Ramelet mondin, s. XVII) 2. contusionner. macrografia n. f. (s. XX.) macrographie
maçar v. 1. frapper avec une masse 2. assom- macrologia n. f. (s. XIV.) redondance veire: re-
mer dondància
macaràs pas ! (te -) expr. tu n’auras pas grand macropòde, òda adj. (s. XIX. . . ) macropòd
peine ! macropode
macarèl n. m. → proxenèta 1. maquereau macroscopic, ica adj. (s. XIX. . . ) macroscopique
(poisson) 2. (triv.) proxénète 3. (interj.) veire: macrostructura n. f. (s. XX.) macrostructure
macanicha maçuga n. f. massue
macarèla n. f. (s. XVIII. . . ) → proxenèta maque- macula n. f. (s. XIII.) 1. tache veire: taca 2. meur-
relle trissure
macarelatge n. m. → proxenetisme 1. (triv.) ma- maculacion n. m. (s. XIX. . . ) maculage
querellage veire: proxenetisme 2. proxénétisme macular v. (s. XIII.) maculer veire: tacar, plapar
macaròni n. m. (s. XVII. . . , de l’italian) macaroni madaissa n. f. (s. XIII.) écheveau
macaronic, ica adj. (s. XVI. . . , de l’italian) maca- made in loc. verb. (s. XX., de l’anglés) made in
ronique madèra n. m. (s. XVIII. . . , de l’isla de Madèra)
macarron n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) macaron madère (vin)
macat, ada adj. 1. meurtri, ie - cit.: Macat era madièr n. m. (s. XIII.) madrier
Pepito de la tactica en fonzor que li aviá donat aqueu madiran n. m. (de la vilòta de Gasconha) madiran
segon reng dins la victòria avenidoira, un ròtle de (vin)
reserva en soma (Robèrt Lafònt, 1984) 2. fâché, ée madomaisèla n. f. mademoiselle veire: donzèla
3. vexé, ée
macatge n. m. action de meurtrir madòna n. f. (s. XVII. . . , de l’italian) madone
macats (uèlhs -) n. m. plur. yeux cernés / pochés madraga n. f. madrague (instrument de pêche)
macedòni, ònia adj. e n. (s. XIII. . . ) macédonien, madràs n. m. (s. XVIII. . . , de la vila d’Índia) madras
enne madrat, ada adj. madré, ée
macedònia n. f. (s. XVIII. . . ) macédoine (cuisine) madrigal n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) madrigal
maceracion n. f. (s. XIII. . . ) macération madrilenc, enca adj. e n. madrilène
macerar v. (s. XV. . . ) macérer madur, ura adj. 1. mûr, mûre 2. (fam.) un peu
maceta n. f. maillet de bois fou, folle

322
madurament mai

madurament n. m. mûrissement magnat n. m. (s. XVI. . . , del polonés) magnat


madurar v. mûrir magnèsi n. m. (s. XIX. . . ) magnésium
maestria n. f. (s. XIX. . . , de l’italian) → mestria magnesia n. f. (s. XVI. . . ) magnésie
maestria magnetic, ica adj. (s. XVII. . . ) magnétique
màfia n. f. (s. XIX. . . , del sicilian) mafia magneticament adv. (s. XIX. . . ) magnétiquement
mafiós, osa (pl. mafioses, osas) adj. (s. XX.) magnetisme n. m. (s. XVII. . . ) magnétisme
mafieux, euse magnetizable, abla adj. (s. XIX. . . ) magnétisable
maganha n. f. 1. malfaçon 2. mauvais travail magnetizacion n. f. (s. XVIII. . . ) magnétisation
3. querelle 4. guigne magnetizar v. (s. XVIII. . . ) magnétiser
maganha (a de -) loc. c’est un fourbe magnetizator, tritz (pl. magnetizators, trises) n.
maganha (sense -) loc. sans difficulté (s. XVIII. . . ) magnetizaire magnétiseur, euse
maganhaire, aira n. qui travaille mal magnetofòn n. m. (s. XIX. . . ) magnétophone
maganhar v. 1. bousiller 2. mal travailler magnetogèn, èna adj. (s. XIX. . . ) magnétogène
maganhar un trabalh loc. bacler un travail magnetoscòpi n. m. (s. XX.) magnétoscope
maganhat (èsser tot -) loc. être mal en point magnific, ica adj. (s. XV.) magnifique
maganhon n. m. mauvais professionnel. . . magnificament adv. (s. XIV. . . ) magnifiquement
veire: maquinhon magnificar v. (s. XIV.) magnifier
maganhós, osa (pl. maganhoses, osas) adj. magnificat n. m. (s. XIV. . . , mot latin) magnificat
1. mal disposé 2. fourbe (relig.)
magazin n. m. (s. XIV., de l’arabi) magasin maga- magnificat, ada n. m. (s. XIV. . . ) magnifié, ée
sin (entrepôt) veire: botiga magnificéncia n. f. (s. XIV.) magnificence
magazin n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés) magasin magnitud n. f. (s. XX.) magnitude
magazine magnum n. m. (s. XIX. . . , mot latin) magnum
magazinatge n. m. (s. XX.) magasinatge magasi- magòt n. m. (s. XV. . . ) → monin magot (singe)
nage magra sason quand un lop manja l’autre expr.
magazinièr n. m. (s. XVII. . . ) magasinièr maga- ça va mal quand les loups se mangent entre eux
sinier magrament adv. maigrement
magdalenian, ana adj. e n. m. (s. XIX. . . , de la magre coma Quaresma loc. maigre comme
cauna de la Magdalena en Peiregòrd) magdalénien, (faire)
enne (préhist.) magre coma un chòt loc. maigre comme
magena n. f. 1. image veire: image 2. médaille magre coma un clavèl loc. maigre comme
3. santon magre coma un cocut loc. maigre comme
magenc, enca adj. e n. f. 1. de mai 2. crue de magre coma un jaç de lebre loc. maigre comme
printemps magre coma un pè de busard loc. maigre
magencar v. 1. faire les travaux du mois de mai comme
2. grossir (rivière) magre coma un picatalh loc. maigre comme
màger adj. (s. XIII.) 1. mage (juge mage) veire: magre coma un picverd loc. maigre comme
major 2. plus grand 3. supérieur magre coma una bicicleta loc. maigre comme
màger al mendre (del -) loc. du plus grand au magre coma una cleda loc. maigre comme
plus petit magre, magra adj. 1. maigre 2. aride
màger filh loc. fils aîné magrebin, ina adj. e n. (s. XIX. . . , de l’arabi)
màger filha loc. fille aînée maghrébin, ine
màger part (la -) loc. la majeure partie magrejar v. devenir / rester maigre veire: magre
magia n. f. (s. XVI. . . ) magie veire: mague
magic, ica adj. (s. XIII. . . ) magique magrestin, ina adj. maigrichon, onne veire: ma-
magicament adv. (s. XVI. . . ) magiquement gre
magician, ana n. (s. XIV. . . ) magicien, enne magret n. m. magret (viande de canard)
magistèri n. m. (s. XIV.) magistère magrièra n. f. → magror maigreur maladive
magistral, ala adj. (s. XIII. . . ) magistral, ale magrinèl, èla adj. maigrelet, ette veire: magre
magistralament adv. (s. XV. . . ) Magistralement magrir v. maigrir
magistrat, ata n. m. (s. XIV.) magistrat, ate magror n. f. maigreur veire: magrièra
magistratura n. f. (s. XV. . . ) magistrature mague n. m. (s. XV. . . ) mage mage
magma n. m. (s. XVII. . . ) magmà magma magyar, ara adj. e n. (s. XIX. . . , mot ongrés) mag-
magnanimament adv. (s. XIII. . . ) magnanime- yar, are
ment mahometan, ana adj. e n. (s. XVI. . . , de l’arabi)
magnanime, ima adj. (s. XIII. . . ) magnanim mag- mahométan
nanime mai n. m. 1. mai 2. fleur d’aubépine
magnanimitat n. f. (s. XIV.) magnanimité mai adv. 1. plus 2. davantage 3. encore

323
mai (a qui lo -) mainatge

mai (a qui lo -) loc. a qui en fera le plus mai que fòrça loc. vraiment beaucoup
mai (e -) loc. et même mai que mai loc. prep. 1. surtout veire: subretot -
mai (e -) conj. quoique cit.: Garòna mai que mai carreja, / e degun potz n’es
mai (e -) loc. et aussi sanitós, / e l’aiga de las fonts plus netas / sent a susor
mai (en -) loc. 1. d’ailleurs 2. en sus 3. par sur- de las rainetas (Pèire Godelin, s. XVII) ; Conven de
croît persiègre aquel trabalh d’unificacion dins lo vocabu-
mai (lo -) loc. tout au plus lari e mai que mai dins la morfologia (Loís Alibèrt,
mai (lo dos de -) loc. le deux mai Gramatica, 1935) ; Mon còr, mai que mai, pataquejava
mai (ni -) conj. 1. ni même veire: ni non - cit.: coma aquel de la lauseta qu’aviái tan sovent ausida,
Aicesta n’èra pas sa filha, ni mai pel sang, ni mai per sus los rastolhs de Tèrra-l’òrt, dins lo calimàs, s’adelir
la lèi (Paul Gairaud, 1980) 2. ni. non plus en cantant "dins la mar blosa de l’aire (Julieta Dissèl,
mai (per lo -) loc. tout au plus s. XX) 2. tant et plus
mai (qualqu’un -) loc. quelqu’un d’autre mai que mai la nuèit loc. le plus souvent la
mai (que -) loc. de plus belle nuit
mai (que -) loc. d’autant plus mai que pro loc. plus qu’il n’en faut
mai (tant -) loc. d’autant plus mai que tu (i a -) loc. il n’y a pas que toi
mai (tornar -) loc. de nouveau mai quita (la -) loc. la plus petite / modeste. . .
mai (tot al -) loc. adv. tout au plus mai serem, mai rirem expr. plus on est de fous
mai (tot lo -) loc. tout au plus plus on rit
mai (val -) loc. il vaut mieux mai seretz, mens faretz expr. plus vous serez,
mai car a la mèca qu’a l’òli (es -) expr. il mange moins vous ferez
moins qu’il ne boit mai se’n manca loc. tant s’en faut
mai de bren que de farina expr. plus de dé- mai sovent que çò que vòl expr. plus souvent
fauts que de qualités / d’inconvénients que de qu’il ne veut
bénéfice mai un pro (un pauc e -) loc. un peu et même
mai de gents bèstias que d’ases crestians ( i a -) beaucoup
expr. il y a beaucoup de personnes stupides mai un professional (ni -) loc. 1. il est plus fort
mai de léser loc. plus de temps qu’un professionnel 2. un professionnel n’en
mai de lo dire loc. rien que de le dire aurait pas fait autant
mai de temps que de vida ( i a -) expr. une vie mai una reina (ni -) loc. elle est plus belle
n’y suffirait pas qu’une reine
mai d’ases, mai de pets expr. il est inutile d’être mai vièlh que loc. plus âgé que
aussi nombreux maid n. f. 1. maie veire: pastièra 2. pétrin (m.)
mai d’un, una loc. plusieurs veire: plusors maidire v. enchérir
mai en mai (de -) loc. adv. de plus en plus maidisent, enta n. enchérisseur, euse
mai esquerrièr (lo -) loc. le plus différent maidita n. f. enchère
mai l’ase a la coa longa, melhor se vira las maienc, enca adj. du mois de mai. veire: mai
moscas expr. il faut se donner les moyens mainada n. f. 1. les enfants 2. la famille
mai la plaga es perilhosa, d’ont mai la marca es mainadeta n. f. petite fille - cit.: Alara, la
poderosa (d’ont -) expr. à vaincre sans péril on mainadeta qu’èri, deliurada de l’escòla, començava
triomphe sans gloire de carrièra en carrièra de s’assabentar dins lo sol libre
mai lèu (al -) loc. au plus vite que sos uèlhs e son còr totis nòus posquèssen legir sens
mai lo boc pudís, mai la cabra l’ama expr. des ajuda (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940)
goûts et des couleurs. . . mainadièr n. m. 1. père de famille 2. chef de
mai lo diable a, al mai volriá aver (al -) expr. famille
plus on en a, plus on en veut mainar (se) v. pron. 1. s’apercevoir veire: trachar
mai mai (e -) loc. et même plus (se) 2. se mêler de
mai mèstre (lo -) loc. celui qui a le plus haut mainar de (se -) loc. se rendre compte de
rang mainat aluserpit (un -) expr. un enfant éveillé,
mai ni manca (ni -) loc. ni plus ni moins dégourdi
mai ni mens (ni -) loc. ni plus ni moins mainat, ada n. 1. enfant veire: dròlle, gojat
mai n’a, d’ont mai ne vòl (d’ont -) expr. plus il 2. garçon, fille
en a, plus il en veut mainatge n. m. 1. famille (class.) 2. enfant
mai òm se baissa, d’ont mai òm fa veire lo (mod.)
cuol (d’ont -) expr. les mauvaises actions nous mainatge n. m. → bòrda exploitation rurale
trahissent veire: bòria, mainatgièr
mai plus (e -) loc. et qui plus est mainatge n. m. 1. ménage veire: mainat 2. les
mai que loc. en plus enfants

324
mainatgièr, ièra mal (lo gròs del -)

mainatgièr, ièra n. propriétaire rural veire: maisoneta n. f. (s. XIV.) maisonnette


mainatge maissa n. f. (s. XIV.) 1. mâchoire veire: cais, mais-
maine n. m. 1. hameau 2. domaine sèla 2. goinfre 3. grande gueule
maionesa n. f. (s. XIX. . . , del francés) mayonnaise maissa (aver bona -) loc. avoir bonnes dents
veire: salsa maissa (aver marrida -) loc. avoir la dent dure
mairal, ala adj. e n. f. (s. XIV.) 1. maternel, elle maissa (èsser una -) loc. être fort en gueule
veire: maire 2. école maternelle maissa (non aver que de / aver pas que de -)
mairastra n. f. (s. XIII.) marâtre (seconde épouse expr. n’avoir que la gueule
du père) veire: maire, tanta, pairastre maissa de baudròi loc. sale gueule
maire n. f. 1. mère veire: mamà, mairastra 2. lit maissa d’ola (una -) n. f. un goinfre
d’une rivière 3. mère du vinaigre 4. reine des maissada n. f. → bocada 1. bouchée veire: bocin,
abeilles nhac 2. morsure
maire al nis (préner la -) loc. découvrir le pot maissèla n. f. (s. XII.) → maissa mâchoire veire:
aux roses cais
maire al nis (trobar la -) expr. découvrir le pot maissut, uda adj. qui a de fortes mâchoires
aux roses maitin (de -) loc. 1. ce matin 2. dans la matinée
maire celibatària n. f. (s. XX.) mère célibataire maivalença n. f. (s. XX.) plus-value
maire de lait n. f. nourrice majencs de Garona n. m. les crues de mai de
maire de l’argent (es la -) expr. c’est une mine la Garonne
d’or majestat n. f. (s. X.) majesté
maire de popa n. f. nourrice majestuós, osa adj. (s. XVII. . . ) majestós ma-
maire dels jorn non es / es pas / mòrta (la -) loc. jestueux, euse
demain il fera jour majofa n. f. fraise des bois veire: fraga
maire m’a fait (aquò’s ma -) loc. c’est une vérité majofièr n. m. fraisier sauvage veire: fraguièr
de la Palisse major, ora adj. e n. (s. XVI. . . ) 1. majeur, eure
mairegrand n. f. grand-mère veire: grand, veire: màger, ainat 2. majeur (doigt) 3. aîné
menina 4. major
mairina n. f. (s. XIII.) marraine veire: pairin majoracion n. f. (s. XIX. . . ) majoration
mairitz (pl.mairises) n. f. (s. XIV.) → utèrus ma- majoral, ala adj. e n. (s. XIII.) 1. principal, ale
trice (femme, animal. . . ) veire: matritz 2. supérieur, eure 3. maître-berger 4. majoral du
maison n. f. (s. XIII.) maison (astr.) Félibrige
maison n. f. (s. XII.) maison (établissement, or- majoralat n. m. (s. XIX.) majoralat (Félibrige)
dre. . . ) veire: ostal, casa - cit.: Ara pòt òm créser, / majorana n. f. (s. XIV.) marjolaine
que’u Senhor vengut es nos véser, / e que de sa maison majorant, anta adj. (s. XIX. . . ) majorant, ante
celèsta, / a son unctat l’aurelha prèsta (Pèir de Garròs, (math.)
Psaume 20, 1565) majorar v. (s. XIX. . . ) majorer
maison comuna n. f. ostal de vila; ostal comun majordòme n. m. (s. XIV.) majordòm 1. major-
hôtel de ville; mairie veire: comuna - cit.: Lo vi- dome - cit.: « Ne fes son majordome » (Abreujat de
latge qu’èra aquera prauba maison comuna on anavan l’Ancian e del Novèl Tèstament) ; « En ayssi que te
a l’escòla sense fòrça libes, mès pr’aquò dambe plaser fay majordome » (Leys d’amors, s. XIV.). 2. maire
(F. Sarrant, Devís gascon, 1908) du palais - src.: Mistral, 1878: "majourdome"
maison de comèrç n. f. (s. XIX.) 1. maison de majoreta n. f. (s. XX., de l’american) majorette
commerce 2. entreprise majoritari, ària adj. (s. XX.) majoritaire
maison de fòls n. f. (s. XVIII. . . ) maison de fous majoritat n. f. (s. XIV.) majorité
veire: asili majoritat civila n. f. majorité civile
maison de santat n. f. (s. XIX. . . ) maison de santé majoritat silenciosa n. f. (s. XX.) majorité silen-
maison de vila n. f. (s. XII. . . ) ostal de vila; ostal cieuse
comun → maison comuna 1. hôtel de ville veire: majoritat simpla (a la -) loc. à la majorité rela-
comuna 2. mairie tive
maison d’edicion n. f. (s. XIX. . . ) maison majuscul, ula adj. e n. f. (s. XVI. . . ) majuscule
d’édition veire: editor mal adv. mal
maison d’òrdre n. f. (s. XII.) 1. communauté re- mal n. m. mal - cit.: Es de l’escòla, per una granda
ligieuse 2. établissement religieux part qu’es vengut lo mal ; es de l’escòla que vendrà, se
maison reiala n. f. (s. XVIII. . . ) maison royale volèm, lo remèdi (Antonin Perbòsc, Discors de Castèl-
veire: rei nòu, 1926)
maison sa faiçon (cada -) loc. chacun ses habi- mal (aquò m’es de -) loc. c’est une chose difi-
tudes cile pour moi à supporter
maisonada n. f. maisonnée mal (lo gròs del -) loc. le fort d’une maladie

325
mal (m’es de -) mala fin (a -)

mal (m’es de -) loc. cela m’est désagréable mal far / cantar. . . (de -) loc. difficile à faire /
mal (non es que de / es pas que de -) loc. tu chanter. . .
souffres mais tu n’en mourras pas mal far non pòt durar / pòt pas durar expr. mal
mal (o a pas fait per -) loc. il n’était pas malin- faire ne dure pas
tentionné mal fargat loc. mal fait
mal (préner per -) loc. prendre en mauvaise mal fisat (èsser -) loc. 1. être déçu 2. avoir donné
part sa confiance à tort
mal (te’n prendrà -) loc. il t’en cuira mal govèrn n. m. mauvais gouvernement
mal (te’n saurà -) loc. il t’en cuira mal long n. m. → malautiá cronica maladie
mal (tirar -) loc. se chagriner chronique
mal a (tirar -) loc. avoir de la peine à mal lunat (èsser -) loc. être de mauvaise
mal a tòrt loc. injustement humeur
mal a viure (tirar -) loc. gagner péniblement sa mal matin (aver lo -) loc. se lever du pied
vie gauche
mal aisat (èsser -) loc. ne pas être aisé mal non fa, mal non pensa (qui -) expr. qui mal
mal aja ! interj. 1. qu’il soit maudit ! 2. malheur ne fait, mal ne pense
! mal non i aja (autre -) loc. ce n’est qu’un petit
mal assentimentit (èsser -) loc. avoir de mau- malheur
vais sentiments mal pagaire n. m. mauvais payeur
mal atrencat, ada loc. mal accoutré mal passatge n. m. mauvais passage
mal avís (per un -) loc. par mégarde mal pensar loc. avoir de mauvaises pensées
mal avisada (per -) loc. par mégarde mal per lo que tomba loc. tant pis pour celui
mal blanc n. m. → candidòsi bucala muguet qui tombe
(méd.) mal pichon, gròs emplastre (a -) expr. il ne faut
mal bragat loc. mal culotté pas exagérer les difficultés / en rajouter
mal breu n. m. mauvais sort mal que siá (bèl -) loc. pas étonnant que
mal capusat loc. mal taillé mal reganhat loc. mal disposé
mal contentar (de -) loc. difficile à contenter mal siá loc. maudit soit
mal crebament te venga ! loc. tu peux crever ! mal tombat loc. mal venu
mal de (a lo -) loc. il a le même défaut / le même mal traire loc. tourner mal
problème mal trobar, menar. . . (de -) loc. difficile à trou-
mal de (pel -) loc. à cause de ver, conduire. . .
mal de (tirar -) loc. être mécontent de mal tron se i vau ! loc. le diable m’emporte si...
mal de cap n. m. mal à la tête mal uèlh (de -) loc. de mauvais œil
mal de còr, òli de soqueta (a -) expr. le mal de mal va quand. . . loc. c’est mauvais signe
cœur se noie dans l’alcool quand..
mal de dents n. m. mal aux dents mal veire que (non es de / es pas de -) loc. il est
mal de ieu (a del -) loc. il a le même problème évident que...
/ maladie que moi mal ven a chaval, e se’n torna a pè (lo -) expr. le
mal de la mòrt n. m. → agonia agonie malheur arrive vite et s’en va lentement
mal de maire n. m. → isteria hystérie (f.) mal vestits, la pelha (als -) expr. il pleut tou-
mal de masclum n. m. → colica nefretica col- jours sur les mouillés
ique néphrétique veire: colica mal, mala adj. → marrit mauvais, aise
mal de pèrdre mon temps (m’es de -) Sup- mala n. f. (s. XII.) 1. malle veire: far la mala
porte pas de perdre mon temps (je ne) 2. valise 3. coffre de voiture
mal de tèrra n. m. → epilepsia épilepsie mala (far a -) loc. faire à mauvais dessein
mal de ventre n. m. mal au ventre mala (far la -) loc. 1. plier bagage veire: partir,
mal de Vènus n. m. (s. XIX.) maladie vénérienne dire adieu 2. partie 3. s’échapper
mal digestir (de -) loc. difficile à digérer mala (o préner tot a la -) loc. prendre tout au
mal d’endura n. m. mal sans remède pire
mal encontre n. m. mauvaise rencontre mala (tocar al fons de la - loc. mettre ses plus
mal endralhar (se -) loc. prendre le mauvais beaux habits
chemin mala cara loc. 1. mauvais visage 2. mauvaise
mal esquinç (de -) loc. 1. difficile à déchirer mine
2. fig. de mauvais gré mala èrba non torra / torra pas expr. les mau-
mal estrenar loc. graisser la patte vaises herbes ne meurent jamais
mal fait loc. mal tourné mala fin n. f. mauvaise fin
mal famat, ada loc. mal famé mala fin (a -) loc. après tout veire: dins tot aquò

326
mala fòrça (a -) malaut, pareis (es -)

mala fòrça (a -) loc. à toute force malanha n. f. → pensament 1. inquiétude


mala fòrça (de -) loc. brutalement - cit.: Açò ditz, 2. souci (m.)
e me ven de còsta, / revisitar, còsta per còsta, / le malanhós, osa (pl. malanhoses, osas) adj. →
descarat còp que son trait / dins mon paure còrs aviá pensamentós soucieux, euse
fait, / e vist que l’a, de mala fòrça, / le retira damb malaprés, esa (pl. malapreses, esas) adj. e n.
una estòrsa / afin que le cap barbelat, /que s’èra lasins 1. malappris, ise veire: malestruit 2. malhonnête
clavelat, / tirès per la metissa traça, / le còr [desregat] malaquita n. f. (lat. malachites) malachite
de sa plaça (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) malària n. f. (s. XIX. . . , de l’italian) malarià
mala novèla, lo vent la pòrta expr. une mau- malaria veire: paludisme
vaise nouvelle est vite répandue malas (a -) loc. 1. en mauvaise part 2. mali-
mala ora (a la -) loc. à la mauvaise heure cieusement
mala páur (de -) d’une peur bleue malas (a de -) loc. se battre méchamment
mala pena (a -) loc. 1. difficilement 2. à grand malas (far a de -) loc. se battre méchamment
peine malas ditas (a -) loc. en mauvaise posture
mala regardadura loc. mauvais regard malas endeveras (a-) loc. 1. a l’étourdie 2. dans
mala restada loc. long retard de mauvaises conditions
mala set loc. grande soif malas fasendas loc. mauvaises affaires
mala tenguda (una -) loc. une mauvaise gestion malas penas (a-) loc. à grand peine
malabèstia n. f. monstre imaginaire qui hante malasir v. maudire veire: maldire
les rues la nuit malasit, da adj. e n. maudit, ite
malabèstia (apara-te de la -) loc. ne fais pas de malastrada n. f. 1. mauvais sort veire:
mauvaise rencontre bonastrada 2. malchance
malacara n. f. 1. mauvaise mine veire: bonacara, malastre n. m. 1. mauvais sort veire: malaür,
cara 2. mauvais accueil bonastre - cit.: Uèit ans que se trobavan a vendémias
malacarat, ada adj. e n. (s. XVI.) sale gueule veire: sens aver nosat los caps, que la guèrra d’un costat e
cara son traïn de malastre, la secada de l’autre avián deme-
maladobat, ada adj. e n. 1. mal arrangé, ée sit son aver, restrenhit sa vida, rosegat sos demans
2. mal fagoté, ée 3. malfaçon 4. mésaventure (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) 2. malheur
maladreça n. f. maladresse malastre (per -) loc. 1. par malchance 2. par mal-
maladreit, eita adj. e n. (s. XII.) maladroit, oite heur
malafaita n. f. (s. XIII.) méfait malastre non arribe (autre -) loc. ce n’est qu’un
malafaita (a la -) loc. en fraude petit malheur
malafaita (m’a jogat una -) expr. il m’a joué un malastrós, osa (pl. malastroses, osas) adj.
sale tour touché, ée par le mauvais sort veire: malastruc
malafaita (trobar qualqu’un en -) loc. prendre malastruc, uga adj. 1. malchanceux, euse veire:
sur le fait malastrós, astruc 2. né sous une mauvaise étoile
malafaitièr, ièra adj. e n. malfaisant, ante veire: 3. malotru
malfaseire malastrugament adv. (s. XII.) 1. malheureuse-
malafam n. f. 1. famine veire: fam, talent 2. dis- ment 2. par malchance
ette (hist.) malaudariá n. f. (s. XIV.) maladrerie veire: lep-
malafin n. f. triste fin veire: (triv.) putafin rosariá
malagent n. f. les mauvaises gens veire: gent malaür n. m. (s. XII.) malheur veire: malastre, aür
malaiga n. f. eau putride veire: aiga
malaise n. m. (s. XIII.) 1. malaise veire: aise malaür per qual tòca ! malheur aux vaincus !
2. mal-être malaürós, osa (malaüroses, osas) adj. (s. XII.)
malaisit, ida adj. 1. difficile veire: aisit 2. mal malheureux, euse
commode 3. maladroit malaürosament adv. (s. XIV. . . ) malheureuse-
malaja ! interj. maudit soit ! ment
malamanha n. f. 1. discorde 2. péril malaut (es un gròs -) loc. il est très malade
malament adv. méchamment malaut (far lo -) loc. 1. prendre un air malade
malamòrt n. f. mort tragique veire: bonamòrt 2. faire le malade
malan n. m. 1. mauvaise année veire: an malaut a la mòrt loc. malade à mourir
2. temps de malheur malaut a non plus loc. malade à mourir
malan ! (li venga lo -) interj. qu’il soit maudit ! malaut mortal loc. malade à mourir
malandra n. f. maladie de langueur malaut, auta adj. e n. malade
malandrin n. m. 1. vaurien 2. malandrin malaut, cal creire (es -) expr. il est malade
malandrós, osa (pl. malandroses, osas) adj. paraît-il
1. malingre 2. maladif, ive malaut, pareis (es -) expr. il est malade paraît-il

327
malaut, per ausir dire (es -) malingèrt, èrta

malaut, per ausir dire (es -) expr. il est malade maleta n. f. 1. mallette 2. valise
paraît-il malfactor, tritz (pl. malfactors, trises) n. (s. XX.)
malautejar v. 1. être souvent malade veire: malfaitor malfaiteur veire: malfasent, benfactor
malaut 2. traîner une maladie malfargat, ada adj. e n. 1. mal fichu, ue veire:
malautiá n. f. maladie fargar 2. mal ficelé, ée
malautiá (m’a cargat sa -) expr. il m’a donné/ malfaseire, eira n. (s. XIII.) malfaisant, ante veire:
transmis sa maladie far
malautiá incurabla n. f. maladie incurable malfasença n. f. malfaséncia malfaisance
malautiá infantila n. f. (s. XX.) maladie infan- malfasent, enta adj. e n. malfaisant, ante veire:
tile malfaseire
malautiá que cor n. f. → malautiá epidemica malfasièr, ièra adj. e n. désobligeant, ante
maladie épidémique
malformacion n. f. (s. XIX. . . ) malformation
malautiá sexualament transmissibla n. f. mal-
veire: fòrma
adie sexuellement transmissibla
malgalbiat, ada adj. 1. mal tourné, ée 2. sans
malautís, issa (pl. malautisses, issas) adj. mal-
grâce
adif, ive
malgalhard, arda adj. mal en point veire: gal-
malavenda n. f. mévente veire: venda
hard
malaventura n. f. mésaventure veire: aventura
malavet n. m. longue maladie veire: malaut malganhat n. m. 1. bien mal acquis veire: gan-
malaviat, ada n. débauché, ée har 2. profit illicite
malaxacion n. f. (s. XX.) malaxage malgastar v. 1. gâter 2. se gâter (temps)
malaxar v. (s. XIV. . . ) malaxer veire: mesclar malgastar son argent expr. gaspiller son argent
malaxator n. m. (s. XX.) malaxaire malaxeur (ma- malgovèrn n. m. 1. mauvais gouverne-
chine) veire: mesclador ment veire: govèrn 2. mauvaise administration
malbastit, ida adj. mal bâti, ie 3. mauvaise conduite
malcomòde, da adj. incommode malgraciós, osa (pl. malgracioses, osas) adj. e n.
malcontent, enta adj. e n. mécontent, ente maussade
malcontentament n. m. mécontentement malgrat prep. malgré
malcontentar v. mécontenter malgrat sas gents expr. contre l’avis de sa
malcorar v. 1. décourager veire: descorar 2. re- famille
buter malh n. m. maillet veire: malhet
malcorós, osa (pl. malcoroses, osas) adj. 1. im- malha n. f. maille
poli, ie veire: malonèst 2. déplaisant, ante malha (de la grand -) loc. 1. de la belle espèce
3. malpropre 2. d’une famille huppée
maldespièit prep. en dépit de malha a son debàs (aver una -) expr. 1. être at-
maldespièit de loc. peste soit de teint dans sa réputation 2. n’être pas sans re-
maldire v. (s. XII.) médire veire: malasir proche
maldiseire, eira n. (s. XII.) qui parle mal malha escorruda n. f. maille filée
(grossier, jureur) veire: maldisent malhet n. m. maillet veire: malh
maldisença n. f. (s. XII.) médisance malhòl n. m. jeune vigne
maldisent, enta adj. e n. médisant, ante veire:
malhòt n. m. (s. XVI. . . ) 1. maillot 2. langes
maldiseire
malhòt de banh n. m. maillot de bain
maldobtança n. f. → premonicion 1. prémoni-
malhotar v. emmailloter
tion 2. suspicion
maldobtar v. avoir une prémonition malhum n. m. → ret réseau
malediccion n. f. (s. XIV.) malédiction malícia n. f. (s. XII. . . ) 1. malice veire: colèra
malefic, ica adj. (s. XVI. . . ) maléfique 2. colère
malefici n. m. (s. XIII.) maléfice malícia (far -) loc. donner du dépit
malencontre (per -) loc. malencontreusement malícia (venir roge de -) loc. se fâcher tout
malensenhat, ada adj. mal appris, ise / élevé, rouge
ée veire: malestruit maliciós, osa (pl. malicoses, osas) adj. (s. XII. . . )
malent, enta adj. méchant, ante veire: marrit 1. malicieux, euse 2. colérique
malentendut n. m. malentendu maligne, igna adj. (s. XV. . . ) malin, igne
malés, esa (pl. maleses, esas) adj. e n. malais, malignitat n. f. (s. XII. . . ) malignité
aise malingèrt, èrta adj. mal tenu, ue - cit.: Pluton,
malesa n. f. méchanceté Proserpina e totis les estatjants de son ostal malingèrt
malèsser n. m. (occ. "mal + èsser") mal-être [venon] moninas quand me plai (Peire Godelin, s.
malèsser (èsser dins lo -) expr. être dans la gêne XVII).

328
malinstruit, uita man (aver la -)

malinstruit, uita n. (occ. « mal + instruit ») → maltostemps (aver los sèt -) expr. avoir tous les
malensenhat 1. malappris 2. mal-élevé 3. mal- malheurs à la fois
otru maltractància n. f. (s. XX.) maltractança maltrai-
malleabilitat n. f. (s. XVII. . . ) malléabilité tance veire: tractar
malleabilizacion n. f. (s. XIX. . . ) malléabilisa- maltractant, anta adj. (s. XX.) maltraitant, ante
tion maltractar v. (s. XVI. . . .) maltraiter
malleabilizar v. (s. XIX. . . ) malléabiliser maltraire v. 1. (fig.) mal tourner 2. avoir du mal
malleable, abla adj. (s. XIV. . . ) malléable à faire
malmaridat, ada adj. e n. 1. mal marié, ée veire: maltrasent, enta n. mauvais coucheur
maridar 2. pingouin malulhada n. f. 1. mauvais œil veire: ulhada
malmenar v. malmener 2. maléfice
malmenar (se) v. se mal comporter malva adj. e n. mauve (couleur, plante)
malnet, eta adj. malpropre veire: netejar malvenda n. f. mévente veire: venda
malnolent, enta adj. malodorant, ante veire: malvendre v. mévendre
nòler malvengut, uda adj. e n. f. 1. malvenu, ue
malnutricion n. f. (s. XIX. . . , de l’anglés) malnu- 2. événement malheureux
trition veire: noirir malversacion n. f. (s. XIV. . . ) malversation
malon n. m. (fam.) bobo malversar v. commettre des malversations
malon n. m. carreau de terre cuite malvestit, ida adj. e n. mal habillé, ée veire:
malonaire, aira n. carreleur, euse veire: malon vestir
malonar v. 1. carreler veire: caladar 2. paver malviure n. m. 1. souci veire: viure 2. mal-être
malvolença n. f. 1. malveillance veire: voler
malonatge n. m. carrelage
2. mauvaise volonté
malonèst, èsta (pl. malonèstes, èstas) adj. e
malvolent, enta adj. e n. 1. malveillant, ante
n. 1. malhonnête veire: onèst 2. impoli, ie
2. de mauvaise volonté
3. grossier, ère
malvoler n. m. mauvaise volonté
malonièra n. f. 1. briqueterie veire: malon
mamà n. f. maman veire: maire
2. fabrique de carreaux de brique
mamada n. f. tétée
malor n. f. 1. malignité veire: mal 2. âpreté
mamar v. → popar téter
malor de quicòm (la -) expr. la douleur de
mamèl n. m. mamelon
quelque chose
mamèla n. f. → popa, popeta 1. mamelle 2. grap-
malora n. f. 1. mauvaise heure veire: ora
pillon
2. hasard malencontreux
mamelar v. grappiller
malordit n. m. 1. malfaçon 2. méfait
mamelièra n. f. → popelet bout du sein
malparada n. f. 1. mésaventure 2. malheur mamelon n. m. mamelon
malparat n. m. 1. péril 2. malheur mamelut, uda adj. → poput mamelu, ue
malparlar v. mal parler (dire des choses mamet, mameta n. f. grand-mère (fam.) veire:
grossières, mauvaises. . . ) veire: desparlar menina, maneta
malpàs (pl. malpasses) n. m. 1. passage mammari, ària adj. (s. XVII. . . ) mamari mam-
périlleux veire: passar 2. (fig.) la mort maire veire: mamèla
malpenchenat, ada adj. e n. 1. mal peigné, ée mammectomia n. f. (s. XX.) mamectomia mam-
veire: penchenar 2. négligé, ée mectomie
malpensar v. penser mal mammifèr n. m. (s. XVIII. . . ) mamifèr mam-
malplanièr, ièra adj. 1. inégal, ale (sol, surface) mifère
veire: planièr 2. bosselé, ée mammita n. f. (s. XIX. . . ) mamita mammite
malplasent, enta adj. déplaisant, ante mammografia n. f. (s. XX.) mamografia mammo-
malplat, ata adj. e n. m. 1. raboteux, euse 2. mé- graphie
plat mammoplastia n. f. (s. XX.) mamoplastia mam-
malsapiós, osa (pl. malsapioses, osas) adj. sus- moplastie
ceptible (qui se vexe) veire: susceptible mamòi (pl. mamòis) n. f. violette veire: cap-
malte n. m. (s. XVIII. . . , mot anglés) malt malt tòrta, violeta
maltés, esa (pl. malteses, esas) adj. e n. (s. mamot n. m. (s. XVII. . . , del rus ? lenga siberiana)
XVII. . . ) maltais, aise mammouth
malthusian, ana adj. (s. XIX. . . , de Thomas Malthus) man n. f. 1. main 2. gant de toilette
malthusien, enne man (a la -) loc. sous la main
malthusianisme n. m. (s. XIX. . . , de Thomas man (alongar la -) loc. mendier
Malthus) malthusianisme man (aver a sa -) loc. avoir à sa disposition
malthusianista n. (s. XX.) malthusianiste man (aver la -) loc. avoir la priorité

329
man (botar -) mancar perir

man (botar -) loc. mettre la main (à la pâte, au manadon, manadet n. m. petite poignée (d’un
travail. . . ) objet) veire: manat - cit.: Manadet de floretas comu-
man (de la primièra -) loc. de premier choix nas que gausas esperar dedins lo grand e mirgalhat
man (en un virat de -) loc. en un tour de main [pertèrra] del [Lengadòc] de totis tos esperfòrces, te
man (èsser coma lo dos dets de la -) expr. être vesi pagat en moneda de trufas se non te salvas per
intimes ací (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVII)
man (èsser de -) loc. 1. être à sa main 2. du bon manat, manada n. f. 1. contenu d’une main
côté veire: man 2. botte (légume)
man (far la -) loc. donner la main manatjaire, aira n. (s. XIX. . . , de l’anglés) manager
man (levar la -) loc. prêter serment veire: mainatgièr
man (li ai bona -) loc. je l’ai en main (je vais y manats (a -) loc. à pleine main
parvenir) manca n. f. 1. manque 2. omission
man (los gòts en -) loc. le verre à la main manca prep. 1. moins (soustraction) veire: levat
man (téner sa -) loc. garder sa bonne direction 2. sauf (exception)
man (venir a -) loc. avoir en main manca (de ben se -) loc. il s’en faut bien
man a l’esteva lo boièr laura expr. il sait mener manca (èsser de -) loc. 1. manquer 2. être en
sa barque moins
man d’aur n. f. main heureuse manca (se’n -) loc. il s’en / tant s’en faut
man d’aur (aver la -) loc. avoir la main manca de gaire (se’n -) loc. peu s’en faut
heureuse manca de l’espatla (a la -) loc. au défaut de
man de delà de la mar (de la -) expr. outre-mer l’épaule
man de Dieu (es la -) loc. c’est un remède sou- manca de sèt jorns (en -) loc. en moins de sept
verain jours
man de lo cofalhar me fasiá tifa-tafa (la -) expr. manca pas de destorbes loc. les incidents se
la main me démangeait de lui donner une gifle multiplient
man del Bon Dieu (far la -) expr. prêter serment manca un bol (li -) loc. il est toqué
man delà de la mar (de la -) expr. outre-mer manca un brocon a son fagòt (li -) expr. il
man dins la pòcha (intra ta -) expr. mets ta main manque de jugement
à la poche (pour payer) manca una bolida (li -) expr. il manque de juge-
man dreita (a -) loc. → a dreita à droite ment
man d’òbra n. f. main d’œuvre mancadís, issa (pl. mancadisses, issas) adj. sus-
man d’òbra (a -) loc. au travail ceptible (il se vexe)
man e margue (far quicòm entre -) expr. faire mancament n. m. 1. manquement 2. faute
quelque chose à propos mancament (far un -) loc. commettre une faute
man espompida n. f. maint potelée mancança (per -) loc. faute de
man esquèrra (a -) loc. → a esquèrra à gauche mancant, anta adj. mancaire manquant, ante
man esquerrièr (èsser -) loc. être gaucher mancar v. 1. manquer - cit.: Santa Ceselha nasquèt
man fada n. f. main heureuse / habile de parents nòbles e opulents qu’aviau tot a [ronfle] ;
man fada (a la -) loc. il est habile de ses mains lor mancava pas res ; èron respectats e aimats dins lor
man fait (de -) loc. fait à la main país coma de [mond] que podiau e que fasiau plaser
man grèva (aver la -) loc. avoir la main lourde quand n’èron pregats (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII)
man lava l’autra (una -) expr. on peut rattraper ; Me mancava ben dètz-e-nòu sòus, mas coma teniái
ses erreurs çò plus gròs, me pensavi que çò menut tombariá tot
man mòrta n. f. main morte sol un jorn d’estrenas. Tot virava plan, e i aviá qu’a
man pausada (a -) loc. à tête reposée esperar aquel jorn astruc (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre
man pesuga (aver la -) loc. avoir la main lourde d’images) 2. omettre 3. offenser 4. faillir
man revèrsa n. f. revers de la main mancar (lo val mai tuar que -) loc. il ne faut pas
man sul colet (botar la -) loc. prendre au collet le vexer, il le prendrait très mal
man sus la granhòta (metre la -) expr. trouver mancar (se) v. commettre une faute
le magot mancar a qualqu’un loc. commettre une faute
man tastas (a -) loc. à tâtons veire: a palpas envers qualqu’un
man tocada, papièr signat expr. une main mancar bèla (la -) loc. l’avoir échappé belle
touchée vaut un papier signé mancar classa loc. manquer la classe
manada n. f. (s. XIX. . . , del castelhan) manade mancar de gaire (non se’n -) loc. ne s’en falloir
(troupeau de bovidés) de peu
manada de gents (una -) expr. un tas de gens mancar de gaire (se’n -) loc. s’en falloir de peu
manadièr n. m. (s. XX.) manadier (conducteur mancar lo caire (se -) loc. se fourvoyer
de troupeau) veire: manada, mainatgièr mancar perir loc. manquer mourir

330
mancar son paire mandra (tirar a la -)

mancar son paire loc. manquer de respect à son mandar cagar a la vinha expr. envoyer paître
père (triv.)
mancar un cors loc. sécher un cours mandar cofir de muscles expr. envoyer paître
mancat (a -) loc. il a failli (mourir. . . ) mandar de fions loc. envoyer des piques
mancha n. f. (s. XVI., de l’italian mancia) → men- (paroles blaissantes)
dicitat 1. quête 2. mendicité mandar far lanlèra expr. evoyer paître
mancha (far la -) loc. (s. XVI. . . ) « faire la mandar la man a l’esquipòt expr. trouver le
manche » magot
manchego n. m. (s. XIX. . . , mot castelhan) mandar la man sus loc. porter la main sur
manchego (fromage) mandar la pèira e amagar lo braç loc. agir dans
manchó / mandjó adj. e n. (s. XVIII. . . , mot tongóz) l’ombre
mandchou, oue mandar lo viatge en dètz-e-uèit loc. renvoyer
manchon n. f. manchon « sine die »
mand n. m. 1. envoi veire: mandar 2. impulsion mandar los braces loc. tendre les bras
mand (aver -) loc. avoir l’ordre mandar los panièrs ont lo peis dona expr. être
mand (donar -) loc. donner l’ordre opportuniste
mandar los pès loc. 1. donner des coups de
mand (levar -) loc. levar man 1. donner un con-
pieds 2. ruer
trordre veire: contròrdre 2. abandonner un pro-
mandar los uèlhs loc. lancer des regards
jet 3. cesser de travailler
mandar los uèlhs sus loc. jeter les yeux sur
mand de (a -) loc. sur le point de
mandar pénher de gàbias expr. envoyer paître
mand de (donar -) loc. → encargar charger
mandar préner loc. ajourner
(quelqu’un) de
mandar quérre loc. envoyer chercher
mand de (èsser a -) loc. être sur le point de
mandar rasclar de botas expr. envoyer paître
mand de (far -) loc. 1. faire mine de 2. menacer
mandar rasclar de canas expr. envoyer paître
de
mandar sotar de muscles expr. envoyer paître
mand de partit (a -) loc. sur le départ mandar un siscle loc. jeter un cri
mandadís (pl. mandadisses) n. m. envoi mandarèl, èla n. jeune aide fournier /
mandagòt n. m. (s. XVI.) animal fabuleux qui boulanger veire: mandaire - cit.: Ací les avèm les
fournit des pièces d’or à celui qui le possède mandarèls del forn d’endacòm, ont les Cupidonets, en-
mandaire, aira n. aide fournier / boulanger fants de Vènus, fan còire lors rigolistis (Pèire Godelin,
- cit.: Las comodidats del mestièr m’an fait botar Ramelet mondin, s. XVII)
mandaire, e depisti tot aprendís d’autre menestral de mandarèla (far la -) loc. se rafraîchir / boire un
se véser mai de pan sus taula (Pèire Godelin, Ramelet coup
mondin, s. XVII) mandarin n. m. (s. XVI. . . , del portugués ? malai)
mandaire, aira n. mandadoira 1. messager, ère mandarin
veire: messatgièr 2. envoyé, ée mandarina n. f. (s. XVIII. . . , del castelhan) man-
mandala n. m. mandalà mandala darine
mandament n. m. → comandament 1. mande- mandarinat n. m. (s. XVIII. . . ) mandarinat
ment - cit.: Quand del mandament de Dieu las lengas mandat n. m. (s. XV. . . ) mandat
se trobèguen a la sepultura de la temeritat del gigant mandat (far veire çò que lo Bon Dieu li a -) expr.
Nembròd, qui dirà que la nòstra non forèssa pas de montrer sa nudité
l’asempre ? (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) 2. or- mandatar v. (s. XIX. . . ) mandater
dre mandatari, ària n. (s. XVI. . . ) mandataire
mandar v. 1. envoyer veire: enviar - cit.: Vos ai mandats (cumul dels -) n. m. cumul des man-
mandat per vos donar mos òrdres (Pèire Miremont, dats
L’espion, 1952) ; Leis eròis arriban las au terme de mandibula n. f. (s. XVIII. . . ) mandibule veire:
la carrièra ; abans de li celebrar la glòria, caudrà lei maissa
mandar au refectòri e au dormitòri (Robèrt Lafònt, mandolina n. f. (s. XVIII. . . , de l’italian) mando-
1984) 2. expédier 3. lancer 4. convoquer line
mandar / remandar un projècte a dètz-e-uèit mandòrla n. f. (s. XX., de l’italian) mandorle (hist.
expr. renvoyer un projet sine die art)
mandar a Puègcèlsis ; a Bòsols expr. envoyer mandòrra n. f. (s. XVI. . . ) mandore (musique)
promener / au diable mandra n. f. 1. renard, arde veire: vop, guèine,
mandar al bòsc expr. envoyer paître rainard 2. personne rusée 3. entremetteuse
mandar al fons de quaranta expr. mettre aux mandra (arribar / apastar / la -) expr. faire de la
oubliettres propagande (attirer le renard vers le piège)
mandar bèl loc. frapper juste mandra (tirar a la -) loc. tirer au flanc

331
mandra dins una pèl d’ase (es una -) manipòli

mandra dins una pèl d’ase (es una -) expr. il est mangonièr, ièra n. 1. petit commerçant
plus malin qu’il n’en a l’air 2. revendeur
mandragora (a ausit cantar la -) expr. il a la pré- mangosta n. f. (s. XVII. . . , del castilhan) man-
tention de tout savoir gouste (animal)
mandragora (aquò val una -) expr. c’est une manguièr n. m. (s. XVII. . . ) manguier (arbre à
mine d’or mangues)
mandrat n. m. renardeau manhac, aga adj. mignon, onne
mandre n. m. 1. mandrin 2. manivelle 3. touril- manhagar v. 1. caresser 2. câliner
lon 4. (fam.) pénis manhagós, osa (pl. manhagoses, osas) adj.
mandrilh n. m. 1. poinçon 2. instrument de 1. caressant, ante 2. affectueux, euse
tourneur manhaguejar v. 1. caresser 2. câliner
mandrin n. m. mandrin 3. mignarder
mandrinar v. 1. mandriner 2. percer avec un manhagum n. m. mignardise
mandrin manhan n. m. 1. magnan 2. ver à soie
manducacion n. f. (s. XVIII. . . ) manducation manhanaire, aira n. éleveur / éleveuse de vers
(méd.) à soie
manducator, tritz (pl. manducators, trises) adj. manhanarèla n. f. charmante / petite éleveuse
(s. XIX. . . ) manducateur, trice (méd.) de vers à soie veire: manhanaire - cit.: En desful-
maneflariá n. f. flagornerie hant vòsti gitèlas, / cantatz, cantatz manhanarèlas !
manèfle (far -) loc. flagorner (Frederic Mistral, Mirèlha,s. XIX)
manèfle, èfla adj. e n. flagorneur, euse manhanariá n. f. (s. XIX.) magnanerie (élevage
maneflejar v. flagorner de vers à soie)
manega n. f. rangement manhanièr, ièra n. (s. XIX.) → manhanarèla
manegança n. f. manigança 1. manigance veire: éleveur de vers à soie
manegar 2. arrangement manholièr n. m. (1702, de Peire Manhòl) manholià
manegar v. 1. arranger veire: manejar 2. mettre magnolià magnolia (bot.)
en ordre mania n. f. (s. XVII. . . ) manie
manejable, abla adj. maniable maniac, aca adj. (s. XIII. . . ) maniaque
manejaire, aira n. manieur, euse maniacodepressiu, iva adj. e n. (s. XX.) maniaco-
manejament n. m. maniement dépressif, ive
manejar v. manier veire: manegar manicla n. f. manique (cordonnerie)
manejós, osa (pl. manejoses, osas) adj. touche- manicla n. f. manique
à-tout manicla (es de la -) loc. il est du métier; il est
manèl, èla adj. 1. maniable veire: man 2. doux, des nôtres
douce 3. apprivoisé, ée manicur, ura n. (s. XIX. . . ) manucure
manèla n. f. 1. paquet 2. botte (légumes. . . ) manièra n. f. 1. manière 2. usage
manèla d’espics (una -) expr. une poignée manièra (d’una cèrta -) loc. en quelque sorte
d’épis manièra (li far una marrida -) expr. désobliger
manequin n. m. (s. XIX. . . , del neerl.) mannequin quelqu’un
manestrenar v. donner un pourboire manièra ne vòl una autra (una -) expr. une po-
manet (a -) loc. à la main litesse en appelle une autre
manet (far -) loc. faire la chaîne manièra que (de -) loc. de sorte que
maneta n. f. (de l’occ. mamaneta) → menina manierisme n. m. (s. XIX. . . ) maniérisme (art)
1. grand-mère veire: mameta, manon 2. mammy manierista adj. e n. (s. XVIII. . . ) maniériste (art)
maneta n. f. manette (technique) manierós, osa (p. manieroses, osas) adj.
maneta n. f. petite main veire: man maniéré, ée
manfar v. faire à la main manifèst, èsta (pl. manifèstes, èstas) adj. e n. m.
manga n. f. (s. XVI. . . , del portugués) mangue (s. XVI. . . , de l’italian) manifeste
(fruit) manifestacion n. m. (s. XVIII. . . ) manifestation
mangà n. m. (s. XX., del japonés) manga manifestant, anta n. (s. XIX. . . ) manifestaire;
mangana n. f. 1. flatterie 2. minauderie 3. gri- manifestador manifestant, ante
mace manifestar v. (s. XII. . . ) manifester
manganés (pl. manganeses) n. m. (s. XVIII. . . , de manilha n. f. (s. XVII. . . , del castelhan) manille
l’italian) manganèse (jeu)
mangi cap (non -) loc. je ne mange pas manilha n. f. 1. anse 2. poignée
mangisca n. f. mangiscla 1. nourriture veire: maniòc n. m. (s. XVI. . . , mot tupí) manioc
manjar 2. victuailles manipòli n. m. 1. manœuvre 2. tour de passe-
mangonariá n. f. petite épicerie du coin passe 3. fraude

332
manipulacion manjar sas tèrras

manipulacion n. f. (s. XVIII. . . , del castelhan) ma- manjança n. f. → vermina 1. vermine veire: caci-
nipulation bralha 2. parasite 3. mauvaise herbe
manipular v. (s. XVIII. . . ) manipuler manjapaures n. m. → usurièr 1. usurier 2. ex-
manipulator, tritz (pl. manipulators, trises) adj. ploiteur
e n. (s. XVIII. . . ) manipulaire manipulateur, trice manjar n. m. → noiridura 1. nourriture
maniqueïsme n. m. (s. XVII. . . ) manichéisme 2. manger
maniquèu, èa adj. (s. XVI. . . ) manichéen, enne manjar v. manger
manit, ida n. → mainat enfant - cit.: E d’a genol- manjar (ton -) loc. ta préoccupation de manger
hons sus lo lièch, desnuda coma una victòria, piquèt manjar a crèba-pança s’empifrer
de las mans amb una fòga de manida (Max Allier, manjar a la porcion loc. manger à la carte
L’Emperau, 1977) manjar a qualqu’un son blat car (far -) expr. ru-
manitó n. m. (s. XVII. . . , de l’algonquin) manitou iner quelqu’un
manitòrta (far la -) loc. faire signe de la main manjar a se far petar la pèl del ventre expr.
manivèla n. f. (s. XIX. . . , del francés) manivelle manger énormément
manja (aquò non es / es pas / de ma -) expr. cela manjar calhadas loc. boire du petit lait
n’est pas à mon goût manjar coma un boièr expr. manger comme un
manja a crèba-pança expr. il mange comme un ogre
ogre manjar coma un destruci expr. manger comme
manja coma un ressaire expr. il mange comme un ogre
un ogre manjar coma un porcèl expr. 1. manger comme
manja lo gal del senhor, cent ans après raca un cochon 2. s’empiffrer
las plumas (qui -) expr. il faut se garder de la manjar coma un serraire expr. manger comme
vengeance des puissants un ogre
manja ni beu (non -) loc. il ne mange ni ne boit manjar de bauca expr. crever de faim
manja palha, lo que fa ren manja fen (lo que manjar de buòu a l’estofada expr. étouffer son
trabalha -) expr. ce n’est pas celui qui travaille dépit
qui profite le plus de son labeur manjar de favas loc. bredouiller fam.
manja que descalada expr. il mange comme un manjar de porquet amb de sàlvia expr. se
ogre veire: calada délecter
manja que destèrra expr. il mange comme un manjar de regardèlas expr. regarder les autres
ogre manger
manja que fa tremolar expr. il mange terrible- manjar dins sos cinquanta expr. être dans la
ment cinquantaine
manja tot a son disnar, li rèsta res per son sopar manjar fava loc. donner sa langue au chat
(qui -) expr. il faut être prévoyant manjar faveta loc. donner sa langue au chat
manja, gat, que romiaràs expr. 1. chat repu ron- manjar fòrça estofada expr. souffrir sans se
ronne 2. un bon repas rend conciliant plaindre
manja-quand-n’a n. m. crève-la-faim manjar la granhòta (se -) expr. faire faillite
manja-quand-tròba n. meurt-de-faim veire: manjar las aurelhas (se -) expr. se ruiner en
brama-sopa folles dépenses
manjable, abla adj. mangeable manjar las sangs (se -) loc. se ronger
manjacapelan n. → anticlerical anticlérical, ale d’inquiétude
(fam.) veire: capelan, reitor manjar lo ben de sèt glèisas expr. être prodigue
manjacrestian n. m. → antropofague (fam.) an- manjar lo ben d’un diocèsi expr. être prodigue
thropophage veire: crestian manjar lo camin loc. dévorer le chemin
manjadís, issa (pl. manjadisses, issas) adj. → manjar lo fenolh per la racina expr. manger les
comestible comestible pissenlits par la racine
manjadoira n. f. mangeoire manjar lo lard loc. manquer à la règle
manjadreit n. m. (s. XX.) buffet (réception) manjar lo pan del sord expr. vivre aux crochets
manjafavas n. → barbotejaire 1. (fam.) d’autrui
bafouilleur 2. qui articule mal manjar lo sec e mai lo verd loc. manger son
manjaganhat, ada n. parasite blé en herbe
manjaire, aira n. 1. mangeur, euse veire: manjar pels images expr. manger sans appetit
prodigue 2. prodigue manjar pro de sopeta expr. donner sa langue
manjamèl e manjafèl son vesins expr. il faut se au chat
méfier des obséquieux manjar sant Crespin e las alsenas (se -) expr.
manjan los pichons (los peisses gròsses -) expr. travailler sans aucun profit
les gros poissons mangent les petits manjar sas tèrras loc. dissiper son bien

333
manjar sec e verd manten

manjar sec e verd loc. faire de folles dépenses mannat, ada adj. 1. gentil, ille 2. bien arrangé,
manjar son blat en verd loc. manger son blé en ée
herbe manne del jorn (tot lo -) loc. tout au long du
manjar son cabal loc. manger son patrimoine jour / de la journée
manjar son dequé loc. manger son bien manòbra n. f. (s. XVII. . . ) manœuvre (tentative)
manjar son sadol loc. manger à satieté manòbra n. m. (s. XX.) manœuvre (ouvrier)
manjar sopas sul cap a loc. être plus grand que manòbra (far -) loc. servir de manœuvre
manjar tot son afanatge expr. manger son bien manòbra per un curat (fariá un bon -) expr.
manjar un bocin loc. manger un morceau c’est un fainéant
manjar un mossèc loc. casser la croûte manobrable, abla adj. (s. XX.) manœuvrable
manjar un pan mal afanat expr. jouir d’une manobrant, anta adj. (s. XIX. . . ) manœuvrant,
sinécure ante
manjar un talhon loc. casser la croûte manobrar v. (s. XVII. . . ) manœuvrer veire: obrar
manjar una bocada loc. manger un morceau manobrièr n. m. (s. XVII. . . ) manœuvrier veire:
manjar verd e sec loc. être prodigue obrièr
manjarèl (amor -) expr. amour intéressé manomètre n. m. (s. XVIII. . . ) manomètre
manjarèl, èla adj. appétissant, ante manon de claus n. m. trousseau de clefs
manjarèlas (aver las fèbres -) expr. avoir bon manòtas n. f. plur. (s. XV.) menottes (police)
appétit veire: man
manjariá n. f. abus de pouvoir manpòt, òta adj. e n. qui a les mains gourdes
manjariá (de -) loc. des faux frais veire: man
manjariá dins l’aurelha d’un ase (ne -) expr. manquet, eta adj. e n. manchot, ote veire: man
j’en mangerais sur la tête d’un taigneux mans (aver entre -) loc. avoir en mains
manjariá las ramas de cent malhòls expr. il est mans (de las doas -) loc. à deux mains
très dépensier mans (entre -) loc. entre les mains
manjariá las ramas de sèt vinhas expr. il est mans (èsser de -) loc. être en mains
très dépensier mans (far las doas -) loc. 1. avoir deux emplois
manjariá lo diable amb las banas expr. il est 2. faire son travail et celui d’un autre
affamé mans (non me ven en -) loc. je ne l’ai pas en
manjariá ont los autres patirián expr. c’est un mains
homme très capable mans (tustar de -) loc. conclure un marché
manjariái un curat farcit de cantaridas (me -) mans de pata (aver de -) loc. avoir des mains
expr. j’ai très faim molles
manjariatz de potons (la -) loc. elle est jolie à mans de pati (aver de -) loc. être malhabile
croquer mans d’aur (aver las -) loc. être très habile
manjasants (/manja-sants) n. m. bigot mans fadas (aver las -) loc. être très habile
manjat de deutes (èsser -) loc. être criblé de mans negras fan manjar lo pan blanc (las -) expr.
dettes il faut respecter les travailleurs
manjat sant Crespin mai las alzenas (aver -) mans seguras (entre -) loc. entre de bonnes
expr. avoir tout dépensé mains
manjat una gata (a -) loc. il est enroué mans tenon farina (bonas -) expr. un bon ou-
manjatiu, iva adj. → apetitós appétissant, ante vrier s’en sort toujours
manjatívol (pl. manjatívols) adj. bon a manger mans traucadas (a las -) loc. c’est un panier
manjucar v. 1. grignoter 2. picorer. percé
manjuquejar v. manger sans appétit mans traucadas (aver las -) expr. avoir les
manlèu n. m. emprunt (chose, objet. . . ) veire: mains percées
emprumt mansuetud n. f. (s. XIII. . . ) mansuétude
manlèva n. f. bascule d’un puits mant, anta adj. maint, mainte
manlevaire, aira n. emprunteur, euse (chose, manta n. f. mante (vêtement sans manches)
objet. . . ) mantasta (a la -) loc. adv. pêche à la main veire:
manlevar v. emprunter (chose, objet. . . ) - cit.: a la gaunha
D’un costat, lo pòble laissa s’apaurir son lengatge mantèl n. m. 1. manteau veire: màntol 2. cou-
en restrenhent lo vocabulari als sols besonhs locals ; vercle (maie, pressoir...)
de l’autre, aprèp aquel apauriment dont patís a un mantelar v. 1. couvrir d’un manteau veire: des-
moment donat, lo pòble augmenta lo vocabulari en mantelar 2. couvrir
manlevant de novèls mots a la lenga oficiala (Antonin mantelet (far lo -) loc. traîner une aile blessée
Perbòsc, Fòc nòu, 1904) (oiseau)
manna n. f. (s. XII. . . , mot ebrèu) manne manten n. m. 1. maintien 2. soutien

334
manteneire, eira mar plena

manteneire, eira n. mainteneur maquina de vapor n. f. (s. XX.) machine à


mantenença n. f. maintenance vapeur
manténer v. 1. maintenir veire: man 2. se main- maquina de vendemiar n. f. machine à ven-
tenir danger
manténer caud loc. tenir au chaud maquina per comptar n. f. machine à calculer
mantilha n. f. (s. XVIII. . . , del castelhan) mantille maquina per escriure n. f. machine à écrire
mántol n. m. grand manteau d’homme veire: maquina per lavar n. f. machine à laver
mantèl - cit.: Mès aquò siá pro dit per ara, / que maquina-espleit n. f. (s. XX.) machine-outil
le cèl son mántol prepara, / contrapuntat, tan plen maquinacion n. f. (s. XIII. « machinatio ») machi-
que vuèit, / de las estelas de la nuèit (Pèire Godelin, nation
Ramelet mondin, s. XVII) maquinal, ala adj. (s. XVII. . . ) machinal, ale
mantun, una adj. 1. maint, mainte veire: mai maquinar v. (s. XIII. « machinar ») machiner - cit.:
d’un 2. plus d’un E pertant honan de vergonha, / e de mau acarada
manual n. m. (s. XVI. . . ) manuel (livre) tronha / hujan, trebolats de lors sens, / los qui de’m
manual, ala adj. e n. (s. XVI. . . ) manuel, elle pèrder maquinavan (Pèir de Garròs, Psaume 6, 1565)
manualament adv. (s. XIV. . . ) manuellement maquinariá n. f. (s. XIX. . . ) machinerie
manufactura n. f. (s. XVII. . . ) manufacture maquinhon n. m. (s. XVI. . . , del francés? occ. maga-
manufacturable, abla adj. (s. XIX. . . ) manufac- nhon) maquignon veire: maganhon
turable maquinhonar v. (s. XVI. . . ) maquignonner veire:
manufacturar v. (s. XVII. . . ) manufacturer maganhonar
manufacturièr, ièra adj. e n. (s. XVIII. . . ) manu- maquinhonatge n. m. (s. XVI. . . ) maquignon-
facturier, ière nage
manuguet n. m. menuet maquinisme n. m. (s. XVIII. . . ) machinisme
manuscrit, ita adj. e n. (s. XVI., del latin) manescrit, maquinista n. (s. XVII. . . ) maquinaire machin-
manescrich 1. manuscrit, ite veire: man - cit.: Ex- iste
celléncia deu manuscrit d’Oxford ? Òc. Mès n’ei maquís (pl. maquises) n. m. (s. XIX. . . , del còrs)
pas qu’un manuscrit" (Pèire Bèc, 2014, p. 7) 2. (m.) maquis
manuscrit maquisard, arda n. m. (s. XX.) maquisard veire:
camisard
manutencion n. f. (s. XIX. . . ) manutention
mar n. f. mer - cit.: Mon còr, mai que mai, pataque-
manutencionari, ària n. (s. XVIII. . . ) manuten-
java coma aquel de la lauseta qu’aviái tan sovent
tionnaire
ausida, sus los rastolhs de Tèrra-l’òrt, dins lo cal-
maoïsme n. m. (s. XX.) maoïsme
imàs, s’adelir en cantant "dins la mar blosa de l’aire
maoïsta n. (s. XX.) maoïste
(Julieta Dissèl, s. XX)
mapa n. f. carta carte géographique
mar (auta -) n. f. haute mer
mapamundi n. m. (s. XIII. . . ) mapamond mappe- mar (delà la -) loc. outre-mer
monde (f.)
mar (es blanca -) loc. la mer est sereine
maqueta n. f. (s. XVIII. . . , de l’italian) maquette mar (l’espandida de la -) loc. l’étendue de la
maquetista n. (s. XX.) maquettiste mer
Maquiavèl n. m. (s. XIX. . . , de Niccolò Machiavelli) mar als Angleses (far la -) loc. apprendre à son
machiavel père à faire des enfants
maquiavelic, ica adj. (s. XIX. . . ) machiavélique mar aprèp los peisses (voler la -) expr. vouloir
maquiavelisme n. m. (s. XVIII. . . ) machi- le beurre et l’argent du beurre
avélisme mar deliura n. f. desliura marée haute
maquilhaire, aira n. (s. XIX. . . ) maquilleur, euse mar e mai la balena (aver la -) expr. avoir tous
maquilhar v. (s. XIX. . . , del neerl.) maquiller veire: les atouts en main
fardar mar e monts (far -) loc. faire monts et
maquilhatge n. m. (s. XIX. . . ) maquillage merveilles
maquina n. f. (s. XVI. . . ) machine mar es auta (la -) loc. la mer est agitée
maquina de cafè n. f. (s. XX.) machine à café mar granda n. f. → ocean atlantic océan atlan-
maquina de calcular n. f. (s. XX.) machine à tique
calculer veire: calculatritz mar gròssa n. f. mer houleuse
maquina de cóser n. f. (s. XX.) machine à coudre mar lisa n. f. mer d’huile
veire: cosedoira mar non brutla pas (la -) expr. il n’y a pas le feu
maquina de fotocopiar n. f. (s. XX.) machine à au lac
photocopier veire: fotocopiadoira mar passada, amor oblidada expr. loin des
maquina de guèrra n. f. machine de guerre yeux loin du cœur
maquina de lavar n. f. machine à laver mar plena n. f. marée haute

335
mar sema margolh

mar sema n. f. marée basse marcat (l’ai -) loc. j’ai mis mon pied dessus
mar-aire adj. (s. XX.) mer-air (militaire) marcejar v. faire des giboulées
mar-mar adj. (s. XX.) mer-mer (militaire) marcesc, esca (pl. marcesques, escas) adj. de
mar-sòl adj. (s. XX.) mer-sol (militaire) mars veire: març
marabot n. m. (s. XIX. . . , de marabot) marabó marcescada n. f. giboulée (de mars) veire: març
marabout (oiseau)
marabot n. m. (s. XVI. . . , de l’arabi) marabout marcha n. f. (s. XVI. . . ) → camin marche (action
(personne, tente) de marcher)
marasme n. m. (s. XVI. . . ) marasme marchaire, aira n. → caminaire marcheur, euse
maratge n. m. 1. rivage veire: marina 2. plage marchapè n. m. (s. XIV. . . ) marchepied
maraton n. m. (s. XIX. . . , de la vila grèca) marathon marchar v. (s. XIII. . . ) → caminar marcher
maratonian, ana n. (s. XIX. . . ) marathonien, marchon n. m. nez de marche (d’escalier) veire:
enne grasa
marbradura n. f. (s. XVII. . . ) marbrure marcial, ala adj. (s. XVI. . . ) martial, ale
marbrar v. (s. XVII. . . ) marbrer marcian, ana adj. e n. (s. XVI. . . ) martien, enne
marbrariá n. f. (s. XVIII. . . ) marbrerie marcir v. 1. flétrir veire: passir 2. faner
marbre n. m. (s. XV. . . ) marbre m. marèia n. f. (s. XVIII..., del francés) 1. marée
marbre (tira un peçuc al -) loc. il lésine sur tout (haute, basse) veire: mar, marina; subèrna
marbrièr n. m. (s. XIX. . . ) marbrier m. 2. poisson de mer (marché)
marbriu, iva adj. → marmorèu marmoréen, marèia negra n. f. (s. XX ;) marée noire
enne (relatif au marbre) marèia umana n. f. (s. XX.) marée humaine
marc n. m. (s. XIV. . . ) résidu (café, raisin, olives, marescal n. m. (s. XIII. . . ) 1. maréchal (militaire)
etc.) veire: raca veire: faure 2. maréchal- ferrant.
març (pl. marces) n. m. mars (mois) veire: di- marescala n. f. (s. XIX. . . ) maréchale
marts marescalat n. m. (s. XIX. . . ) maréchalat
marca n. f. (s. XI. . . , del germanic ancian) marche marescalciá n. f. (s. XVIII. . . ) maréchaussée
(région frontière) marga n. f. manche (vêtement)
marca n. f. (s. XVI. . . , del germanic ancian) 1. mar- marga (aver grand -) loc. être influent
que 2. trace 3. sorte de pain marga (aver longa -) loc. avoir le bras long
marca (es bona -) loc. c’est bon signe marga (èsser de la -) loc. faire partie de
marca de se (aquò -) loc. cela va sans dire l’intrigue
marca d’aquò (per -) loc. pour preuve de cela marga (lo ten per la -) loc. 1. il le tient 2. il
marca la pluèja (aquò -) loc. ça veut dire qu’il l’empêche d’agir
va pleuvoir marga longa (aver la -) loc. avoir le bras long
marca mal loc. quelqu’un qui a mauvaise mine margar v. 1. emmancher 2. assembler 3. fourrer
marca plan (aquò -) loc. c’est bon signe 4. se faufiler
marca que i a quicòm que truca expr. c’est margarida n. f. 1. marguerite 2. reine-
signe de/que marguerite
marca suau (un -) loc. qui bat froid margarida (a la bona -) expr. à la bonne fran-
marcador n. m. (s. XX.) marqueur (crayon, in- quette
strument. . . ) margarideta n. f. pâquerette veire: pimpanèla -
marcaire, aira n. (s. XVI. . . ) marqueur, euse (per- cit.: Los cocuts alucan candèlas sus los taps, las pri-
sonne, sport...) mavèras e las margaridetas floquejan, lo cocut canta
marcamal n. m. 1. mauvaise passe 2. homme à au bòsc, lavetz la vinha que i va de bon còr e los shar-
mine patibulaire ments e’s doblan d’ua setmana a l’auta tot lo mes
marcamal se passeja expr. 1. ça va mal 2. c’est d’abriu (Raimond Lajús, Armanhac II, 1991)
la série noire margarina n. f. (s. XIX. . . ) margarine
marcar v. (s. XVI. . . ) 1. marquer 2. indiquer margas (se rebussar las -) loc. se retrousser les
marcar v. poser le pied manches
marcar la finimond expr. présager la fin du margas de camisa (en -) loc. en manches de
monde chemise
marcar lo pè loc. faire du pied marge n. m. (s. XVI. . . ) 1. marge 2. bord 3. bor-
marcar mal loc. v. 1. être de mauvais augure dure
veire: auguri 2. marquer mal marginal, ala adj. e n. (s. XV. . . ) marginal, ale
marcar plan loc. v. 1. être de bon augure veire: marginalitat n. f. (s. XX.) marginalité
auguri 2. présenter bien marginalizacion n. f. (s. XX.) marginalisation
marcassin n. m. marcassin marginalizar v. (s. XX.) marginaliser
marcassita n. f. (ar. marqachita) marcassite margolh n. m. margouillis

336
margolhar marrida sang non pagan pas un sòu de deutes (tres litres de -)

margolhar v. 1. patauger 2. (fig.). magouiller coma que jo tribalhi / e quin son los [mejans] del marit
margolin n. m. margoulin que li balhi (Francés de Corteta, La Miramonda, s.
margue n. m. manche (outil) XVII) 2. époux
margue après la pigassa (traire lo -) expr. jeter marit e molhèr loc. mari et femme
le manche après la cognée marit e molhèr (viure -) loc. vivre maritalement
margue de balaja n. f. manche à balai maritime, ima adj. (s. XIV. . . ) maritim maritime
margue d’estrilha (aquò non val un -) expr. cela marjassa n. m. fanfaron (m.)
ne vaut rien marjassada n. f. fanfaronnade
marguilhièr, ièra n. (s. XVI. . . ) marguillier mark (pl. markes) n. m. (s. XIX. . . , mot alemand)
Maria meca (far -) expr. faire la sainte Nitouche mark
marial, ala adj. marial, ale marla n. f. marne
marida se brida (qual se -) expr. qui se marie marlièra n. f. marnière
perd sa liberté marlós, osa (pl. marloses, osas) adj. marneux,
marida tot es plan (quand òm se -) expr. au euse
début, tout va bien marmalha n. f. marmaille veire: drollatalha
maridador, oira adj. 1. (ironic) mariable veire: marmalhòt n. m. → mainat ; dròlle petit garçon
nubil 2. à marier 3. en âge d’être marié marmelada n. f. marmelade
maridaire, aira n. marieur, euse marmelar v. faire des confitures
maridanha n. f. envie de se marier veire: marmorèu, èa adj. (s. XIX. . . ) marmoréen, enne
maridèra veire: marbriu
maridar v. marier marmorifòrme, òrma adj. (s. XIX. . . ) marmori-
maridar a l’ola (se -) expr. se marier à l’autel de forme
nature marmorizacion n. f. (s. XX.) marmorisation
maridar a l’ombra d’un bartàs (se -) expr. se marmorizar v. (s. XVI. . . ) marmoriser
marier à l’autel de nature marmòta n. f. (s. XIII. . . ) marmotte
maridat, ada adj. marié, ée - cit.: ... dins lo [tre- marmotaire, aira n. (s. XIII. . . ) marmonneur,
sen] vos aprendrai quna es la castetat que deu reg- euse
nar entre las personas maridadas, car aquela vertut marmotar / marmotejar v. (s. XIII. . . ) marmonner
non deu pas nos abandonar jamai dins qun estat que - cit.: Transdòlfi marmotegèt quauque ren de misteriós
siagam (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII) sus l’imperialisme clitoridian de París e comandèt :
maridatge n. m. mariage "Li fremas dedins, partem" (Robèrt Lafònt, 1984)
maridatge a la comuna n. m. mariage civil maronita adj. e n. (s. XV. . . ) maronite (religieux)
maridatge estropiat n. m. mésalliance maròta (aver la -) loc. ne pas avoir de chance
maridatge gelat n. m. mariage sans amour au jeu
maridats per Carnaval que de contents per Pas- marqués, esa (pl. marqueses, esas) n. marquis,
cas (i a mai de -) expr. il y aura des déceptions ise
maridèra n. f. (de l’occ. gascon) envie de se marquesat n. m. marquisat veire: marca
marier (ironique : pseudo-maladie) veire: mari- marquetaire, aira n. (s. XVI. . . ) marqueteur, euse
danha marquetar v. (s. XIV. . . ) marqueter
marijuana n. f. (s. XX., del castelhan) marijuana marquetariá n. f. (s. XV. . . ) marqueterie
mariment n. m. douleur morale marquetat, ada adj. (s. XIV. . . ) marqueté, ée
marin n. m. marin (équipage) marra (far la -) loc. faire la moue
marin n. m. marin (vent de la mer) marran, ana n. (s. XVII. . . , del castelhan ? arabi)
marin (al -) loc. à l’Est veire: colcant, ponent marrane (maure converti)
marin pompièr n. m. (s. XIX. . . ) marin-pompier marrana (aver la -) loc. ne pas avoir de chance
marin, ina adj. marin, ine (relatif à la mer) marre n. m. bélier veire: aret
marina n. f. marée (vente de poissons) marrega n. f. cape limousine veire: capa
marina n. f. marine (bateaux) marrida aisina n. f. mauvaise tête
marinada n. f. marinade (cuisine) marrida èrba fruita lèu expr. les mauvaises
marinar v. mariner (cuisine) herbes se développent
marinièr, ièra n. marinier, ère marrida èrba totjorn creis expr. les mauvaises
marinièra n. f. marinière (vêtement) herbes ne meurent pas
marioneta n. f. (s. XVI. . . ) marionnette (guignol) marrida estampa n. f. mauvais sujet
marionetista n. (s. XIX. . . ) marionnettiste marrida fin (far -) loc. mal finir
mariòta n. f. marionnette (avec des cordes) marrida passa n. f. moment défavorable
marista n. m. (s. XIX. . . ) mariste (religieux) marrida sang non pagan pas un sòu de deutes
marit n. m. 1. mari veire: maridar - cit.: Non cal (tres litres de -) expr. le souci n’arrange pas les
a filh de guita apréner de nadar, / jo sabi, Dieu mercé, choses

337
marrida sòna (una -) masclum (mal de -)

marrida sòna (una -) loc. un mauvais son de martèl n. m. 1. marteau veire: tustet, tustador
cloche 2. heurtoir
marrida tèsta n. f. mauvaise tête martèl (a gròs enclutge, gròs -) expr. il faut
marridariá dins lo ventre (non aver que / aver savoir adapter ses moyens
pas que -) expr. être plein de fiel / méchanceté martèl pilon n. m. (s. XIX. . . ) marteau-pilon
marridas figuras n. f. plur. figures incon- martèl-pic n. m. (s. XIX. . . ) martèl-picaire
venantes marteau-piqueur
marriment n. m. tristesse martelada n. f. coup de marteau
marrir (se) v. pron. s’affliger martelaire n. marteleur (personne)
marrit afar quand lo margue val mai que la bal- martèlament n. m. martèlement
aja expr. mauvaise affaire qu’un couple mal martelar v. marteler
assorti / qu’une mauvaise association martelat, ada adj. (s. XV. . . ) martelé, ée
marrit atalar (es de marrit -) loc. il est d’un car- martelatge n. m. (s. XVI. . . ) martelage
actère difficile martin pescaire n. m. martin-pêcheur veire:
marrit balanç (un -) n. m. une démarche vacil- bernat pescaire, guilhèm pescaire
lante (une) martir, ira n. (s. XII.) martyr (personne) veire:
marrit cap n. f. mauvaise tête martiri
marrit colar n. m. mauvaise tête martiri n. m. (s. XIII.) martyre (acte) veire: mar-
marrit coma la gala expr. mauvais comme tir - cit.: Elàs ! Ça disi jo, Satiri, / ara qu’as ausit
marrit coma la ronha expr. méchant comme mon martiri, / non te’n trufes pas, se te plai, / coma
marrit coma l’ase roge / negre expr. mauvais jo non feguí [faguèri] jamai / quand le bèl uèlh de
comme Peironèla / t’aviá desmargat la cervèla / e que, tot en-
marrit coma un escorpiu expr. mauvais comme jaurit e baug, / vivotejavas sense gaug (Pèire Godelin,
marrit coma un gat bòrni expr. mauvais comme Ramelet Mondin, s. XVII)
marrit coma un un ase expr. mauvais comme martirium n. m. (s. XIX. . . ) martyrium
marrit coma una verruga expr. méchant comme martirizar v. (s. XII. . . ) martyriser
marrit de páur loc. saisi de peur martirològi n. m. (s. XIII.) martirològ marty-
marrit gran lo qu’a tròp d’abèts expr. il com- rologe
mence par enrober les choses martirologia n. f. (s. XVII. . . ) martyrologie
marrit gus (un -) n. m. un sale type martirologic, ica adj. (s. XVII. . . ) martyrologique
marrit jorn (un -) n. m. un jour malheureux martirologista n. (s. XVII. . . ) martyrologiste
marrit mal n. m. 1. maladie incurable 2. un mal martror n. f. (s. XIII.) Toussaint
sans remède marxisme n. m. (s. XIX. . . ) marxisme
marrit mercat (val mai se desdire que far un -) marxista adj. e n. (s. XIX. . . ) marxiste
expr. il vaut mieux se dédire que faire un mau- mas conj. mais
vais marché mas (pl. mases) n. m. → bòrda 1. mas veire:
marrit voler n. m. mauvaise volonté bòria, capmas 2. ferme
marrit, ida adj. mauvais, aise masatge n. m. (s. XIII.) hameau veire: maine
marron adj. e n. (s. XVI. . . ) marron (fruit, masc, masca (pl. masques, ascas) n. m. →
couleur) bruèis sorcier, ère veire: faitilhièr
marronièr n. m. (s. XVI. . . ) marronnier masca n. f. personne masquée
marroquinariá n. f. (s. XVII. . . ) maroquinerie mascanha n. f. travail mal fait
marroquinièr n. m. (s. XVI. . . ) maroquinier mascanhaire, aira n. qui travaille mal
Mars n. pr. Mars (mytho.) - cit.: Ara per segonda mascanhar v. travailler mal
botada, / vòli la guèrra trompetada ; car le dieu Mars, mascanhon n. m. mauvais ouvrier
amai sa sòr, / me fan gratilhons dins le còr (Pèire mascar v. 1. masquer 2. cacher
Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) mascarada n. f. mascarade
mars (èsser dins las grandas -) expr. être dans mascaradura n. f. 1. barbouillage 2. noircissure
les grandes affaires mascarar v. (s. XIV.) 1. barbouiller 2. noircir
mars e monts (far -) loc. faire monts et mascaret n. m. (de l’occ. gascon) mascaret (bœuf
merveilles tacheté, vague déferlante dans les estuaires)
marselhés, esa adj. marseillais, aie veire: focèu mascariá n. f. → brueissariá sorcellerie
marsoïn n. m. marsouin veire: pòrc marin mascle adj. e n. m. (s. XIII.) 1. mâle 2. viril, ile
Marta fila, puèi debana expr. le bonheur n’a masclejar v. se donner l’air viril
qu’un temps masclum n. m. 1. jeunes gens (garçons) 2. les
martegala n. f. (de la vila de Martegues) 1. martin- hommes
gale 2. courroie 3. martingale (jeu) masclum (mal de -) coliques néphrétiques
Martegue (lo -) n. pr. Martigues veire: colicas nefreticas

338
mascòta matin (de -)

mascòta n. f. 1. mascotte veire: masc 2. objet, masticatge n. m. masticage (de mastic) veire:
animal fétiche masticacion
masculin, ina adj. (s. XIII.) masculin, ine mastin, ina n. (s. XIII.) mâtin, ine (gros chien)
masculinitat n. f. (s. XIII. . . ) masculinité mastiti n. f. (s. XIX...) mastite (méd.)
masculinizar v. (s. XVIII. . . ) masculiniser mastodont n. m. (s. XIX. . . ) mastodonte
masèl n. m. → afachament 1. abattoir veire: mastulhar v. 1. mâcher 2. (fig). remâcher (pen-
chaple 2. (fig.) massacre sée)
masèl (far -) loc. 1. tuer le cochon 2. préparer la mastulhar (se) v. s’appliquer à
viande mastulhat, ada adj. 1. remâché, ée 2. (fig.) ex-
masoquisme n. m. (s. XIX. . . , de Sacher Masoch) pliqué, ée
masochisme masochisme masturbacion n. f. (s. XVI. . . ) masturbation
masoquista n. (s. XIX. . . ) masochiste masturbar v. (s. XIX. . . ) masturber
massa n. f. (s. XII.) 1. masse 2. amas masuc n. m. buron veire: buron
massa n. f. (s. XII.) masse d’armes mat n. m. mat (échecs)
massa salariala n. f. (s. XX.) masse salariale mat adj. → fòl fou
massacraire, aira n. (s. XVI. . . ) massacreur, euse mat de cadena n. m. fou à lier
massacrar v. (del francés) 1. massacrer mat, mata adj. mat, mate (couleur)
2. bousiller mata n. f. 1. buisson 2. (fam.) poils pubiens
massacrar (se) v. se tuer au travail matabuòu n. m. → afachament abattoir (arch.)
massacre n. m. (s. XII. . . , del francés) → chaple matalàs (pl. matalasses) n. m. (s. XIII. . . , de
l’italian ? arabi) matelas
massacre
massacre (trabalhar coma un -) expr. travailler matalassaire, aira n. matelassier, ière
très durement matalassar v. 1. faire un matelas 2. matelasser
matamòro n. m. (s. XVI. . . , del castelhan) mata-
massaire, aira n. masseur, euse
more
massaliòta adj. e n. (s. XIX. . . ) massaliote veire:
matar v. (s. XII.) faire mat (échecs)
marselhés
matar v. 1. humilier 2. mater
massapan n. m. massepain
matat, ada de lassièra loc. accablé, ée de fa-
massar v. (s. XVIII. . . , de l’arabi) masser
tigue
massar v. → agropar grouper
match (pl. matches) n. m. (s. XIX. . . , mot anglés)
massatge n. m. massage veire: quinesiterapia
match
massicòt n. m. (s. XIX. . . , de Guillaume Massiquot matematic, ica adj. (s. XIV.) mathématique
ou Massicot) massicot (instrument)
matematicas n. f. plur. (s. XIV.) mathématiques
massicotaire, aira n. (s. XIX. . . ) massicoteur matematician, ana n. (s. XIV. . . ) mathématicien,
massicotar v. (s. XIX. . . ) massicoter enne
massificacion n. f. (s. XX.) massification matèria n. f. (s. XV.) 1. matière 2. matériau
massificar v. (s. XX.) massifier matèria grisa n. f. (s. XIX. . . ) matière grise
massificator, tritz (pl. massificators, trises) adj. material n. m. matériau veire: matèria
(s. XX.) massificaire massificateur, trice material n. m. matériel
massís (pl. massisses) n. m. (s. XII.) massif mon- material, ala adj. (s. XIII.) matériel, elle
tagneux materialament adv. (s. XIV. « materialmen »)
massís, issa (pl. massisses, issas) adj. (s. XII.) matériellement
massif, ive materialisme n. m. (s. XVIII. . . ) matérialisme
massissament adv. massivement materialista adj. e n. (s. XVI. . . ) matérialiste
mast n. m. (s. XIV.) mât - cit.: Aquí le vaissèl èra materialitat n. f. (s. XV. . . ) matérialité
d’una tina, un ast èra mast, la vela una toalha, e materializacion n. f. (s. XIX. . . ) matérialisation
l’artilhariá de cinquanta flascous, damb lor glo-glo- materializar v. (s. XVIII. . . ) matérialiser
glo espaurissián totis les abitants de las aigas saladas maternal, ala adj. (s. XIV.) maternel, elle
(Pèire Godelin, Tresena floreta, 1638) maternalament adv. (s. XIV. . . ) maternellement
mastar v. mâter maternar v. (s. XX., de l’anglés) materner
mastegaire, aira n. 1. mâcheur 2. goinfre maternatge n. m. (s. XX., de l’anglés) maternage
mastegar v. (s. XII.) 1. mâcher veire: masticar maternitat n. f. (s. XV. . . ) maternité
2. (fig.) bredouiller matin n. m. (s. XII.) matin - cit.: Tròp de gaug, tròp
masteguejar v. mâchouiller de novèl, tròp de prètzfachs que l’estrambordavan,
mastic n. m. (s. XIII.) mastic (matière) l’esperavan dau matin au vèspre (Max Roqueta, Lo
masticacion n. f. (s. XIV.) mastication (action de corbatàs roge, 2003)
mâcher) matin (ara de -) loc. ce matin même
masticar v. mastiquer (mastic) veire: mastegar matin (de -) loc. de grand matin

339
matin (es partit de -) medecinal, ala

matin (es partit de -) loc. il est parti le matin mazotièr n. m. (s. XX.) mazotaire mazouteur
matin aganta la lèbre (lo que se lèva -) expr. (navire)
l’avenir appartient à ceux qui se lèvent tôt mazurka n. f. (s. XIX. . . , mot polonés) masurcà
matin al ser (del -) loc. du matin jusqu’au soir mazurka
matin non deu empachar de partir (la plueja me pron. pers. me
del -) expr. la pluie du matin n’arrête pas le meca n. f. (s. XIII.) 1. mèche veire: vorma
pèlerin 2. morve
matinada n. f. (s. XII.) matinée meca al calelh (non a pas mai -) expr. il n’a plus
matinada (a fin de -) loc. a la fin de la matinée les moyens
matinada grassa (coar la -) loc. faire la grasse mecanic, ica adj. e n. f. (s. XIV.) mécanique
matinée mecanician, ana n. (s. XIV. « mecanic ») mécani-
matinal, ala adj. (s. XIV.) du matin cien, enne
matinas n. f. plur. (s. XIII.) matines mecanisme n. m. (s. XVIII. . . ) mécanisme
matinet n. m. petit matin mecanizar v. (s. XX.) mécaniser
matinièr, ièra adj. (s. XII.) matinal, ale (très tôt) mecanization n. f. (s. XIX. . . ) mécanisation
matriarcat n. m. (s. XIX. . . ) matriarcat mecanografia n. f. (s. XX.) mécanographie
matricial, ala adj. (s. XIX. . . ) matriciel, elle mecanografic, ica adj. (s. XX.) mécanographique
matriciar v. (s. XX.) matricier mecènas n. m. (s. XVI.) mécène
matriciatge n. m. (s. XX.) matriçage meçorga n. f. mensonge
matricida adj. e n. (s. XVI. . . ) matricide (agent) meçorga mal cordurada expr. mensonge ef-
matricidi n. m. (s. XVI. . . ) matricide (acte) fronté
matricula n. f. (s. XV. . . ) matricule meçorga que diguèt non l’escanèt (la primièra
matriculacion n. f. (s. XVII. . . ) immatriculation -) expr. c’est un menteur
matricular v. (s. XVI. . . ) immatriculer meçorgas (es un colombièr de -) expr. c’est un
matrimòni n. m. (s. XIII.) → maridatge mariage tissu de mensonges
matrimonial, ala adj. (s. XIII.) matrimonial, ale meçorguièr coma un armanac expr. menteur
matrimonialament adv. (s. XIII. « matrimonial- comme
men ») matrimonialement meçorguièr coma un desrabaire de dents expr.
matritz (pl. matrises) n. f. (s. XVI. . . ) matriça menteur comme un arracheur de dents
matrice (tech.) veire: mairitz meçorguièr coma un lende expr. menteur
matrona n. f. (s. XIV.) matrone comme un arracheur de dents
maturacion n. f. (s. XIV.) madurason maturation meçorguièr coma una lende expr. menteur
maturator n. m. (s. XX.) maturateur comme
maturitat n. f. (s. XV.) maduretat maturité meçorguièr, ièra adj. e n. (s. XIII.) menteur, euse
matutinal, ala adj. (s. XIV.) matutinal meçorguièrs (d’aqueles -) loc. quels menteurs
maurassian, ana adj. (s. XX., de Carles Mauràs) mecut, uda adj. e n. morveux, euse veire:
maurassien, enne vormelós
maure, maura adj. e n. (s. XII. . . ) maure medalha n. f. (s. XV. . . , de l’italian) 1. médaille
maurèl, èla adj. brun, brune 2. (fam.) tache de gras sur un vêtement
maurista n. (s. XVII. . . ) mauriste (relig.) medalhaire, aira n. (s. XIX. . . ) médailleur, euse
mausolèu n. m. (s. XVI. . . ) mausolée medalhar v. (s. XIX. . . ) médailler
maxillar, ara adj. e n. (s. XIV.) maxillaire medalhat, ada adj. e n. (s. XVII. . . ) médaillé, ée
maxima n. f. (s. XIV. . . ) maxime medalhièr n. m. (s. XVII. . . ) médaillier (meuble)
maximal, ala adj. (s. XIX. . . ) maximal, ale medalhon n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) médaillon
maximalisme n. m. (s. XX.) maximalisme medecin n. m. (s. XIV. . . ) → mètge médecin - cit.:
maximalista adj. e n. (s. XX.) maximaliste Car fòrt sovent cal anar córrer cercar los medecins e
maximum n. m. (s. XVIII. . . ) maximum apoticaris que pòrtan [clistèris] e [antimòni], coma
maxwell n. m. (s. XX., de J. C. Maxwell) maxwell qui va cercar un furet per tirar lo conilh d’una
(phys.) cròsa (Augièr Galhard, s. XVI) ; Nom imaginat de
maya adj. e n. (s. XIX. . . , del maya) maià maya mestressa, coma Clorís, Filís, Florís. E se tira de liri,
mazot n. m. (s. XX., del rus ? arabi) mazout - flor conescuda, autrament Ròsa de Junon. Tot del long
cit.: Meteguèt a la vela e quand lo mazot s’estrifèt, au ditz un brave medecin (Pèire Godelin, Contra, s.
quand se levèt l’aura d’amont ; comencèt sa naviga- XVII)
cion (Robèrt Lafònt, 1971, p. 56) medecina n. f. (s. XIII.) médecine
mazotar v. (s. XX.) mazouter medecinal, ala adj. (s. XII.) médicinal, ale
mazotat, ada adj. (s. XX.) mazouté, ée medecins : la tèrra tapa lors defauts (los cal-
mazotatge n. m. (s. XX.) mazoutage adaires an coma los -) expr. les paveurs ont

340
medecins : la tèrra tapa lors defauts (los caladaires an coma los -) melancolic, ica

le même avantage que les médecins: la terre meeting n. m. (s. XVIII. . . , mot anglés) meeting
cache leurs défauts megafòn n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) mégaphone
medeire, eira n. → segaire, aira moissonneur, megalit n. m. (s. XIX. . . ) mégalithe
euse (vx) megalitic, ica adj. (s. XIX. . . ) mégalithique
mèdia n. m. (s. XX., de l’american) medià media megalocefal, ala adj. (s. XX.) mégalocéphale
Mèdia / Media n. pr. Médie (anc. Pays d’Asie megaloman, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) mégalomane
Mineure) - cit.: Passant victoriós, Pàrtia e Mèdia megalomania n. f. (s. XIX. . . ) mégalomanie
guastè (Pèir de Garròs, Lissandre, 1567) megalopòli n. f. (s. XX., de l’anglés) mégalopole
mediacion n. f. (s. XVI. . . ) médiation megalosaure n. m. (s. XIX. . . ) mégalosaure
median, ana adj. e n. f. (s. XV. . . ) médian, ane megatona n. f. (s. XX.) mégatonne
mediatèca n. f. (s. XX.) médiathèque megawatt n. m. (s. XX.) mégawatt
mediatic, ica adj. (s. XX.) médiatique megòt n. m. mégot
mediatizacion n. f. (s. XX.) médiatisation mehari n. m. (s. XVII. . . , de l’arabi) meharí mehari
mediatizar v. (s. XX.) médiatiser meharista n. (s. XIX. . . ) méhariste
mediator de la Republica n. m. médiateur de méisser v. (s. XIII.) 1. faire couler 2. verser à
la République (jur.) boire
mediator, tritz (pl. mediators, trises) n. (s. XIV.) meisson n. f. (s. XIII.) moisson
médiateur, trice
meissonar v. (s. XII.) moissonner
medicacion n. f. (s. XIII.) médication
meissonièr, ièra n. (s. XIV.) moissonneur
medical, ala adj. (s. XVIII. . . ) médical, ale
meitadar v. (s. XII.) 1. mi-partir 2. diviser par
medicalament adv. (s. XVII. . . ) médicalement
moitié
medicalizacion n. f. (s. XX.) médicalisation
meitadat, ada adj. mi-parti, ie
medicalizar v. (s. XX.) médicaliser
meitadièr, ièra n. 1. métayer, ère veire: bordièr
medicalizat, ada adj. (s. XX.) médicalisé, ée
2. méteil
medicament n. m. (s. XIV.) médicament
meitat n. f. (s. XII.) mitat moitié
medicamentós, osa (pl. medicamentoses, osas)
meitat cuèit adj. mi-cuit
adj. (s. XVI. . . ) médicamenteux, euse
mejan de (pel -) loc. par le moyen de
medicinal, ala adj. (s. XII. . . ) médicinal, ale
medicolegal, ala adj. (s. XIX. . . ) médico-légal mejan, ana adj. e n. m. (s. XIII.) moyen, enne - cit.:
. . . se pensava au mejan d’anar destraucar lo vielh col-
medicosocial, ala (/medico-social, ala) adj. (s.
laborator qu’ara collaborava plus ges, mai s’escondiá
XX.) médico-social, ale
au fons de son granièr (Robèrt Lafònt, 1984)
medieval, ala adj. (s. XIX. . . ) médiéval, ale
medievisme n. m. (s. XIX. . . ) médiévisme mejan-corrièr n. m. (s. XX.) moyen-courrier
(avion) veire: long-corrièr
medievista adj. e n. (s. XIX. . . ) médiéviste - cit.:
Quan èri dròlle, en efèit, lo men pair, qui n’èra pas mejan-oriental, ala adj. (s. XX., de Mejan-Orient)
un medievista ni tanpòc un filològue mès un òme moyen-oriental
intellectualament curiós, aubèrt, letraherit e de recar- mejana (en -) loc. en moyenne
gue poèta occitan, be’m disèva que’s podèva léger la mejanament adv. (s. XIV.) moyennement
Chanson de Roland de duas faiçons diferentas: sia a mejançant prep. (s. XIII. . . ) moyennant
la francesa, sia a la gascona (Pèire Bèc, 2014, p. 5). mejançar v. (s. XIII.) moyenner
mediòcre, òcra adj. (s. XVI. . . ) médiocre mejançariá n. f. (s. XIII. . . ) mitoyenneté
mediocritat n. f. (s. XIV.) médiocrité mejancièr, ièra adj. (s. XIII.) moyen, enne
meditacion n. f. (s. XIII.) méditation mejancièra condicion (de -) loc. de condition
meditar v. (s. XVI. . . ) méditer médiocre
meditatiu, iva adj. (s. XIV.) méditatif, ive mejanenc, enca adj. (s. XIII.) mitoyen, enne
Mediterranèa n. f. Méditerranée mejanet n. m. annulaire (doigt)
mediterranèu, èa adj. e n. (s. XVI. . . ) méditer- mejanet n. m. → anular annulaire (doigt)
ranéen, enne mèl n. f. miel
medium n. m. (s. XVI. . . ) médium mèl e mai la brèsca (vòl la -) loc. il veut le
mèdius n. m. (s. XVI. . . ) mediús médius beurre et l’argent du beurre
medòc n. m. (d’un parçan de Gasconha) médoc mèl en boca (aver de -) loc. parler sur un ton
(vin) mielleux
mèdre v. → segar moissonner (vx) mèla n. f. lame (couteau...)
medulla n. f. (s. XIII.) médulla (biol.) melancolia n. f. (s. XIV.) mélancolie
medullar, ara adj. (s. XIV.) médullaire melancolic, ica adj. e n. (s. XIV.) mélancolique -
medullós, osa (pl. medulloses, osas) adj. (s. cit.: Pròp las aigas babilonicas / grans arrius de ler-
XVI. . . ) médulleux, euse mas gitavan / nòstas amnas melancolicas... (Pèir de
medusa n. f. (s. XVIII. . . ) méduse Garròs, Psaume 137, 1565)

341
melancolicament menar (se)

melancolicament adv. (s. XVI. . . ) mélancolique- membrat coma Ercules loc. taillé en Hercule
ment membrat, ada adj. (s. XIII. . . ) bien membré, ée
melanesian, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) mélanésien, membre n. m. (s. XIII.) membre
enne membre n. m. 1. pièce de la maison 2. chambre
melanina n. f. (s. XIX. . . ) mélanine membrut, uda adj. (s. XIII.) 1. qui a de gros mem-
melanòma n. m. (s. XIX. . . ) mélanome bres 2. membru, ue
melar v. emmieller mementa n. f. mémoire (fam.)
melassa n. f. (s. XVI. . . ) mélasse mementa (far la -) loc. attendre pour parler
melat n. m. miellure (exsudation sucrée des (fam.)
arbres) memento n. m. (s. XIX. . . ) mementò mémento
mèle n. m. mélèze veire: mèlze Memnon n. m. Memnon (mythologie grecque)
meleta n. f. 1. petits poissons 2. menu fretin - cit.: Memnon lo negre, ací los Grècs non persecuta
melhor adv. (s. XII.) meilleur veire: mièlhs - cit.: / e lo valent Ectòr non los bota en dehuta (Pèir de
Lo gros catàs de la vesina / sap plan causir lo bon tal- Garròs, Eglògas, 1567)
hon / e dins lo plat pren çò melhor / atanlèu que virèm memorablament adv. (s. XV. . . ) mémorablement
l’esquina (August Benezet, Menudas tròbas, 1926) memorable, abla adj. (s. XV. . . ) mémorable
melhor (me tròbi -) loc. je vais mieux memorandum n. m. (s. XVIII. . . ) mémorandum
melhor (pel -) loc. au mieux. . . memòri n. m. (s. XIV. . . ) mémoire (écrit)
melhor (se préner çò -) loc. choisir le meilleur memòria n. f. (s. XIII.) mémoire (souvenir) -
melhor es de se calar (son -) expr. le mieux pour cit.: Eths avèn leishat per istòria / deus hèits eroïcs la
lui est de se taire memòria / e, quant a la causa rustica, / eths n’avèn
melhor, ora adj. meilleur, eure descriut la practica / qui, per Columèla, es estada /
melhorament n. m. (s. XII.) 1. fait de rendre despuish en latin translatada (Pèir de Garròs, 1567)
meilleur veire: amelioracion 2. mieux être memòria (aver mala -) loc. avoir la mémoire
melhorament (i a de -) loc. il y a du mieux courte
melhorança (i a de -) loc. il y a du mieux memòria de lapin, s’o pèrd en camin expr. une
melhorar v. (s. XII.) améliorer (rendre meilleur) tête de linotte
veire: ameliorar memòria d’aujòl (de -) loc. de mémoire
melica n. f. hydromel d’homme
melicós, osa (pl. melicoses, osas) adj. mielleux, memòria perduda (per temps e -) loc. de temps
euse immémoriaux
melicosament adv. mielleusement memorial n. m. (s. XV.) mémorial
melissa n. f. mélisse memorial, ala adj. (s. XX.) mémoriel, elle
mellifèr, èra adj. (s. XVI. . . ) mellifère memorialista n. (s. XVIII. . . ) mémorialiste
mellific, ica adj. (s. XVI. . . ) mellifique memoriar v. (s. XIII. . . ) rappeler, remémorer
mellificacion n. f. (s. XIX. . . ) mellification memorizacion n. f. (s. XIX. . . ) mémorisation
mellificar v. (s. XIV.) produire du miel memorizar v. (s. XX.) mémoriser
melodia n. f. (s. XIII.) mélodie mena n. f. (s. XII.) sorte
melodic, ica adj. (s. XVIII. . . ) mélodique mena (amb la foissena se -) loc. il faut le sec-
melodiós, osa (pl. melodioses, osas) adj. (s. XIV.) ouer
mélodieux, euse mena (de la bona -) loc. de bonne qualité
melodista n. (s. XIX. . . ) mélodiste mena (de tota -) loc. de toute sorte
melodrama n. (s. XVIII. . . ) mélodrame menaça n. f. (s. XII.) menace
melodramatic, ica adj. (s. XIX. . . ) mélodrama- menaçaire, aira n. (s. XII.) menaçant, ante
tique menaçant, anta adj. (s. XII. . . ) menaçant, ante
meloman, ana n. (s. XVIII. . . ) mélomane menaçar v. (s. XII.) menacer
melon n. m. (s. XIII. . . ) melon menaire, aira n. (s. XIII.) 1. meneur, euse 2. con-
mèlsa n. f. rate veire: ratèla ducteur, trice
melsa (aver una bèla -) loc. ne pas se fouler la menar v. (s. XII.) → menar 1. mener - cit.: Lo meu
rate faudal es plen de fòlas brancas : alucarem un fuòc
melsat n. m. boudin blanc brandal, / anem, mena-nos a l’ostal (Loïsa Paulin,
melting pot n. f. (s. XX., mots angleses) → crusòl 1940) ; Los que menavan vida nòbla [...] per castèls
melting pot o sembla-castèls, ni non la parlavan, ni non la com-
mèlze n. m. → mèle mélèze prenián [...] aquela lenga dels vailets (Paul Gairaud,
membra que (me -) loc. il me souvient que 1980) 2. conduire
membrana n. f. (s. XIV. . . ) membrane menar (de bon -) loc. facile à conduire
membranós, osa (pl. membranoses, osas) adj. (s. menar (se) v. 1. se démener 2. se répandre
XVI. . . ) membraneux, euse (bruit...)

342
menar a bon pro ment (téner -)

menar a bon pro loc. mener à bien mendre (lo plus -) loc. le plus petit
menar a jube loc. (s. XVII., del latin "jube domine" menèl, èla adj. e n. m. 1. petit, ite 2. auriculaire
(ordona Senhor)) réduire à se soumettre (doigt)
menar amb un fial de lana loc. mener par le menerbés, esa (pl. menerbeses, esas) adj. e n.
bout du nez (de la vila de Menèrba) minervois, oise
menar batent loc. mener tambour battant menèstra (far la -) loc. faire la cuisine
menar bruch loc. (s. XVII.) faire du bruit. menestral n. m. (s. XII.) artisan veire: artisan
menar bruch (non -) loc. être effacé mengana n. f. 1. flatterie 2. minauderie
menar bruch (non ne cal -) loc. il ne faut pas menganas (far de -) loc. flatter
en parler menganós, osa (pl. menganoses, osas) adj.
menar coma un barbet loc. mener par le bout 1. flatteur, euse 2. minaudier, ière
du nez menhir n. m. (s. XIX. . . , mots bretons (men hir : pèira
menar de raissa loc. rechigner longa)) → peiraplantada menhir veire: peirafita
menar de volume loc. faire du volume menimós, osa (pl. menimoses, osas) adj. minu-
menar dòl loc. se lamenter tieux, euse
menar dur loc. traiter rudement menina n. f. 1. (fam.) grand-mère veire: maire-
menar d’aise loc. traiter avec ménagements grand, grand 2. femme âgée
menar d’aura loc. faire de l’embarras meninge n. f. (s. XV. . . ) meninja méninge
menar far loc. emmener faire meningiòma n. m. (s. XX.) méningiome
menar fòrça fum loc. faire de l’embarras meningiti n. f. (s. XIX. . . ) méningite
menar jòia loc. se livrer à la joie meningitic, ica adj. (s. XIX. . . ) méningitique
menar l’ast loc. 1. tourner la broche 2. tenir son meningo-encefaliti n. f. (s. XX.) méningo-
affaire en main encéphalite
menar la farandòla loc. marcher en tête meningocòc n. m. (s. XX.) méningocoque
menar lo ben loc. diriger l’exploitation menisc (pl. menisques) n. m. (s. XVII. . . )
menar lo brande loc. Exemple (donner l’) ménisque
menar lo compendi loc. être dans l’embarras menopausa n. f. (s. XIX. . . ) ménopause
menar lo grand batre loc. mener grand train de menorquin, ina adj. e n. (de Menòrca) minorquin,
vie ine
menar l’estiu loc. travailler pendant le temps mens adv. moins
des récoltes mens (al -) loc. au moins
menar marrida vida loc. vivre dans la mens (pel -) loc. à tout le moins
débauche mens (per aquò -) loc. malgré cela
menar mestièr loc. exercer un métier mens (tot al -) loc. adv. tout au moins
menar misèria loc. crier misère mens avanças (al -) loc. moins tu avances. . .
menar pel cabèstre loc. mener par le bout du mens de (a -) loc. 1. à moins de 2. excepté de
nez mens dita (a la -) loc. au rabais
menar per la capçana loc. mener par le bout du mens dita (adjudicacion a la -) loc. adjudica-
nez tion au rabais
menar per las narras loc. mener par le bout du mens parlas (al -) loc. moins tu parles. . .
nez mens que (de -) loc. à moins que
menar pèrdre loc. conduire à sa perte mensdire v. baisser le prix
menar pèrdre qualqu’un loc. conduire mensdita n. f. rabais
quelqu’un à sa perte menstruacion n. f. (s. XVIII. . . ) menstruation
menar plan loc. traiter avec ménagements menstrual, ala adj. (s. XIV.) menstruel
menar regde loc. mener rudement menstruas n. f. plur. (s. XIV.) menstrues veire:
menar rejunt loc. agir selon la règle, avec ordre flors
menar un ben loc. exploiter un domaine mensual, ala adj. (s. XVIII. . . ) → mesadièr men-
mencion n. f. (s. XIII.) mention veire: mençon suel, elle
mencionar v. (s. XIII. . . ) mentionner veire: mensualitat n. f. (s. XIX. . . ) mensualité
mençonar mensualizacion n. f. (s. XX.) mensualisation
mençon n. f. mention mensualizar v. (s. XX.) mensualiser
mençonar v. (s. XIV.) mentionner mensuracion n. f. (s. XIV.) mensuration
mendic, iga n. (s. XII.) mendiant, ante mensvalença n. f. moins-value
mendicant, anta n. (s. XIII. . . ) mendiant, ante ment n. f. 1. esprit 2. mémoire
mendicar v. (s. XIII. « mendigar ») mendier ment (pèrdre la -) loc. perdre l’esprit
mendicitat n. f. (s. XIII. . . ) mendicité ment (téner -) loc. 1. être attentif (avoir à
mendre adj. 1. moindre 2. plus petit l’esprit) 2. faire attention

343
ment (téner d’a -) mercandar

ment (téner d’a -) loc. surveiller (garder en tête) menut coma un reicochet expr. petit comme. . .
menta n. f. (s. XII.) menthe veire: meçorga veire: reibelet
mental, ala adj. (s. XIV.) mental, ale menut, uda adj. (s. XII.) menu, ue - cit.: Me man-
mentalament adv. (s. XIV. « mentalment ») men- cava ben dètz-e-nòu sòus, mas coma teniái çò plus
talement gròs, me pensavi que çò menut tombariá tot sol un
mentalitat n. f. (s. XIX. . . ) mentalité jorn d’estrenas. Tot virava plan, e i aviá qu’a es-
mentastre n. m. (s. XII.) menthe sauvage perar aquel jorn astruc (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre
mentaure v. 1. mentionner 2. rappeler d’images)
menteire, eira n. (s. XIII.) → meçorguièr menteur, Meonides n. m. 1. premier Méonide : Homère
euse (arc.) (premier poète grec) 2. second Méonide : Quin-
mentida n. f. → meçorga mensonge tius Ennius (premier poète latin) . . .
mentir v. (s. XII.) mentir Meonides (tèrç -) n. pr. m. le troisième
mentir non li fa pena / li fa pas pena expr. il ne Méonide (le premier poète gascon : Pèir de
lui coûte pas de mentir Garròs) - cit.: Mès si jo non som pas un aute Eu-
mentison n. f. (s. XII.) menterie ripides, / ni Vergili segond, ni tèrç Meonides... (Pèir
menton n. m. (s. XII.) menton de Garròs, Eglògas, 1567)
mèr, mèra adj. → blos 1. pur, pure veire: cande,
menton en pala de fusta n. m. menton en ga-
pur 2. vrai, vraie
loche
meravilha n. f. (s. XII.) merveille - cit.: Mas las
mentonièra n. f. (s. XIV. . . ) mentonnière
botigas foguèssen pas tan grandas coma ara ni rajolan-
mentonièra n. f. bouc (barbe)
tas de lum, sabiái descubrir al temps de Nadal pertot
mentre conj. (s. XII.) tandis que - cit.: Lo grop
de meravilhas (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images,
pronominal precedent lo vèrb es proclitic e atòn, men-
1940)
tre que lo grop seguissent lo vèrb es enclitic e tonic.
meravilhar v. (s. XII.) émerveiller
Cal notar que, dins aqueste darrièr cas, la lenga an-
meravilhas (a -) loc. à merveille
ciana coneissiá que de pronoms atòns (Loís Alibèrt,
meravilhós, osa (pl. meravilhoses, osas) adj.
Gramatica, 1935)
(s. XII.) merveilleux, euse - cit.: A l’ora de
mentre que conj. tandis que
l’a Dieu siatz, lo guerrejaire de Verdun se quilhèt
mentre que viviá loc. tu temps qu’il vivait
per una declaracion solemna : "Vos caldrà venir a
mentretant que loc. tandis que
P...(...). Apondèt aladonc en confidéncia : "Nos em-
mentretrant adv. → entretant 1. cependant - cit.: moninarem". Avètz plan legit e comprés : " prendrem
Mentretant, lo que fa la doctrina abans vèspras, se la monina ensems" o, s volètz, "nos bandarem". Sabi
poirà servir dels fondaments del Salut que trobarà pas se m’engani: ai vist dins aquela promessa merav-
p. 38 (B. Amilhan, Lo tablèu de la vida del perfèit ilhosa una pròva d’amistat (Rodgièr Barta, Pròsas de
crestian, 1673). 2. pendant ce temps tota mena, 1979
menudalhas n. f. plur. (s. XIV. . . ) menues choses meravilhosament adv. (s. XIV.) merveilleuse-
menudament adv. (s. XII.) petitement ment
menudar v. (s. XII. . . ) couper menu merça n. f. (s. XII. « mers » (f.)) marchandise veire:
menudariá n. f. (s. XIV. . . ) futilités mercadariá
menudesa n. f. (s. XIV.) ténuité merça (abenar la -) loc. écouler la marchandise
menudet, eta adj. e n. m. (s. XII.) 1. très menu, mèrça (d’aquela -) loc. de cette qualité
ue 2. serpolet merça (de tota -) loc. de toute espèce
menudièr, ièra n. détaillant, ante mèrça de tira loc. marchandise qui se vend
menuguet n. m. (s. XVI. . . ) menuet bien
menugueta n. f. marjolaine mèrça de tirada loc. marchandise qui se vend
menusa n. f. 1. planchette 2. menues viandes bien
3. abattis mèrça latina loc. bonne marchandise
menusar v. (s. XII.) 1. menuiser 2. amoindrir mercadariá n. f. (s. XIII.) → merça marchandise
3. rendre menu veire: mercadariatge
menusariá n. f. menuiserie mercadariatge n. m. (s. XX. (neologisme), de
menusièr, ièra n. menuisier l’anglés) merchandising, marchandisage veire:
menut n. m. menu (restaurant) commercializacion
menut (al -) loc. au détail mercadièr (rire de -) loc. un rire du bout des
menut (cercar pel -) loc. 1. vétiller 2. chercher lèvres
du poil sur les œufs mercadièr, ièra n. (s. XII.) → merchand 1. marc-
menut (t’a agut lo -) loc. te voilà bien attrapé hand, ande 2. trafiquant
menut coma un reibelet expr. → reicochet petit mercandar v. (s. XII.) marchander veire: mercan-
comme. . . dejar

344
mercandatge mes (cada -)

mercandatge n. m. marchandage merchand d’embarràs n. m. faiseur


mercandejaire, aira n. marchandeur d’embarras
mercandejar v. (s. XII.) → mercandar marchan- merchand grossièr n. m. marchand en gros
der merchand, anda adj. e n. (del nòrd occ.) marchand
mercandejar (non li -) dire son fait à marchand, ande - cit.: Un jorn de promier abrial
quelqu’un que son mestre l’avia enviat a Tula crompar un bleston
mercandejar plan sa vida vendre cher sa peau de fial de fer en coire, seguet totas las botigas de la
mercantil, ila adj. (s. XVI. . . , de l’italian) mercan- vila per far sa comession e se’n tornet a detz oras del
tile ser furiós contra los merchands que [non] an pas çò
mercantilisme n. m. (s. XIX. . . ) mercantilisme que chal per contentar las practicas (Alfred Marpilhat,
merçar v. commercer Las [fadardiás] de Marsalet, 1899) - src.: L. Alibèrt,
merçariá n. f. (s. XIII.) mercerie 1966 : merchand
mercat n. m. (s. XIII.) marché mercièr, ièra n. mercier, ière
mercat (bon -) loc. bon marché mercuri n. m. (s. XIV.) mercure
mercat (téner -) loc. vendre au marché mercuriala n. f. (s. XVI. . . ) mercuriale
mercat (tres femnas e un aucat tenon un -) expr. mèrda n. f. merde
trois femmes et un oison font un marché merdós, osa (pl. merdoses, osas) adj. e n. (s. XIII.)
mercat (val mai se desdire que far un marrit -) merdeux, euse
expr. il vaut mieux se dédire que faire un mau- merenga n. f. (s. XVII. . . , del polonés) meringue
vais marché merguèz (pl. merguèzes) n. f. (s. XX., de l’arabi)
mercat a tèrme n. m. marché à terme (écon.) merguez
mercat al comptant n. m. maché au comptant meridian, ana adj. e n. f. (s. XIII.) méridien, enne
(écon.) meridional, ala adj. (s. XIII.) méridional, ale
mercat comun n. m. (s. XX.) marché commun meritant, anta adj. (s. XVIII. . . ) méritant, ante
mercat dels bens e dels servicis n. m. marché meritar v. (s. XV. . . ) mériter
des biens et services (écon.) meritat (s’o es plan -) loc. il ne l’a pas volé veire:
mercat dels cambis n. m. marché des changes s’ameritar
(écon.) meriti (/merit) n. m. (s. XII.) mérite
mercat derivat n. m. marché dérivé (écon.) meritòri, òria adj. (s. XIV.) méritoire
mercat fait ! Marché conclu ! merlar v. (s. XII.) créneler
mercat financièr n. m. marché financier (écon.) merlaton n. m. jeune merle
mercat poirit (far un -) vendre à vil prix mèrle n. m. (s. XII.) merle
mercé n. f. (s. XII.) 1. merci (dépendance) veire: merlet n. m. créneau
mercés - cit.: Apropiatz-vos, ò bèl nas d’esquina de merletar v. créneler
cranc bulhit ! per escotar cossí en vos seguint e non merluç (coitar lo -) loc. être dans la misère
vos trobant, ieu me som cent còps rendut a la mercé de merluç (pl. merluces) n. m. (s. XIII.) 1. merlus
la paura [cosina], qu’en trista languison me drubissiá 2. merlan (poisson)
la finèstra de las dents, e sense fustièr la me piejava merluç (tirassar lo -) loc. tirer le diable par la
de [crosada] (Pèire Godelin, Tresena floreta, s. XVII) queue
2. grâce 3. miséricorde merluça n. f. morue
mercé a loc. grâce à merluçaire n. m. pécheur de morue
mercé a (de -) loc. adv. grâce à merlucièr, ièra n. marchand, ande de morue
mercé de (a la -) loc. à la merci de mermament n. m. (s. XIII.) 1. diminution
mercejament n. m. (s. XII.) remerciement 2. baisse
mercejant Dieu Grâces à Dieu mermar v. (s. XIII.) 1. amoindrir 2. diminuer
mercejar v. (s. XIII.) remercier mermar la pitança (se -) loc. se priver de
mercenari, ària n. (s. XIII.) mercenaire manger
mercés interj. merci ! (politesse) veire: mercé merme, merma adj. 1. amoindri, ie 2. diminué,
mercés (pl. merceses) n. m. merci (politesse) ée
veire: mercé mermèc, èca adj. (mot de l’occ. gascon) débile
merchand de grimaças n. m. → ipocrita hyp- veire: pèc, nèci, mondorro - cit.: Si som jo ton,
ocrite enqüara que n’ac volhas, / e non som pas, com tu
merchand de mòrt subita (un -) n. m. homme m’apèras, pèc, / nèci, ni sòt, mondorro, ni mermèc
peu sérieux en affaires (Pèir de Garròs, Eglògas, 1557)
merchand de pèls d’anguilas (un -) n. m. mèro n. m. meron mérou
gagne-petit merovingian, ana adj. e n. (s. XIX. . . )
merchand d’aiga nafa n. m. marchand de chan- mérovingien, enne
sons (intrigant) mes (cada -) loc. tous les mois

345
mes (cada primièr del -) messias

mes (cada primièr del -) loc. tous les premiers meses (entre quatre -) loc. dans quatre mois
du mois mesestimar v. (s. XVI. . . ) mésestimer
mes (l’intrant del -) loc. le début du mois mesfait n. m. méfait
mes (pl. meses) n. m. mois mesfar v. (s. XIII.) 1. méfaire 2. faire le mal
mes (tombar lo -) échoir le loyer mesfisança n. f. méfiance
mes que cor (lo -) loc. le courant du mois mesfisar (se) v. pron. se méfier
mes, a mes (lo qu’a -) loc. chacun à la fin trouve mesfisós, osa (pl. mesfisoses, osas) adj. méfiant
son compte mesgarda n. f. mégarde
mes, mesa (pl. meses, esas) adj. mis, mise mesolha n. f. 1. moelle 2. mie de pain
mesa n. f. 1. mise 2. offre 3. enjeu mesolitic, ica adj. e n. m. (s. XX.) mésolithique
mesa (afilatar la -) loc. voler la mise mesopotamian, ana adj. (s. XIX. . . ) mé-
mesa a jorn loc. mise à jour (journée, calen- sopotamien, enne
drier) mesoterapia n. f. (s. XX.) mésothérapie
mesa al jorn loc. 1. mise au jour (à la lumière mesparlar v. (s. XII.) médire veire: maldire, mal-
2. découverte) parlar
mesa en examèn n. f. mise en examen mespla / mespola n. f. nèfle
mesa que (non es de / es pas de -) loc. il n’est mespla a mòrdre (non i aver una -) expr. n’avoir
pas question que rien à y voir
mesacòrd n. m. désaccord veire: acòrdi mesplièr n. m. néflier
mesacòrd (èsser de -) loc. être en désaccord mespréner (se) v. pron. se méprendre
mesada n. f. 1. durée du mois 2. salaire du mespresa n. f. méprise
mois 3. mensualité mespresable, abla adj. (s. XIV.) méprisable
mesadièr, ièra adj. mensuel, elle veire: mensual mespresaire, aira n. (s. XIII.) qui méprise
mespresar v. (s. XIII.) 1. mépriser 2. dédaigner
mesaliança n. f. mésalliance mespresat, ada adj. méprisé, ée - cit.: Puish don-
mesaliar (se) v. pron. se mésallier cas que plasut vos a / ritmes en gascon compausar, /
mesar v. miser de mi vos n’èratz pas estat / en vaganaut sollicitat /a
mesaventura n. f. mésaventure préner la causa damnada / de nòsta lenga mespresada
mescalina n. f. (s. XX., del mexican) mescaline (Pèir de Garròs, 1567)
mescla n. f. (s. XII.) mélange mespresós, osa (pl. mespresoses, osas) adj. (s.
mesclada n. f. (s. XII.) 1. mêlée 2. combat XIII.) méprisant, ante
mescladament adv. (s. XIII.) 1. confusément mesprètz (cargar de -) loc. accabler de mépris
2. pêle-mêle mesprètz (pl. mesprèses) n. m. (s. XIII. . . )
mescladís (pl. mescladisses) n. m. mauvais mépris - cit.: Acampem le mesprètz damb le
mélange mesprètz, e de totas lors paraulas ufladas e tru-
mesclador n. m. (s. XX.) mitigeur (robinet) fandièras fasam de mòbles de bodofla (Pèire Godelin,
mesclador n. m. mesclaire mélangeur (instru- s. XVII)
ment) mesprètz (tractar de -) loc. traiter avec mépris
mescladura n. f. mixture mesprètz de (far -) loc. faire fi de
mesclanha n. f. (s. XII.) 1. mêlée 2. vilain mesquin, ina adj. (s. XII., de l’arabi) 1. mesquin,
mélange ine 2. chétif, ive 3. misérable
mesclar v. (s. XII.) 1. mêler 2. mélanger 3. (pron.) mesquinariá n. f. (s. XVII. . . ) mesquinerie
se mêler 4. s’ingérer mesquinejar v. 1. lésiner 2. vivre chichement
mesclatge n. m. action de mélanger messa n. f. (s. XII.) messe
mescle n. m. mélange messa (lo darrièr de la -) expr. le dernier coup
mesclum n. m. 1. mélange, mesclun (salade) (de cloche) de la messe
2. imbroglio messa (préner la -) loc. être ordonné prêtre
mescomptar (se) v. (s. XIII.) se tromper dans ses messa (tot çò que ditz non es -) expr. tout ce
prévisions qu’il dit n’est pas parole d’Evangile
mescompte n. m. 1. mécompte 2. erreur messa es despuntada (la -) loc. la messe est
mesconeissença n. f. (s. XIII.) méconnaissance commencée
mesconéisser v. (s. XIII.) méconnaître messa grand n. f. grand-messe
mescreire v. (s. XII.) ne pas croire messatge n. m. (s. XII.) message
mescresença n. f. (s. XIII.) 1. incroyance veire: messatgièr, ièra n. (s. XII.) messager, ère
creire 2. incrédulité messatjariá n. f. (s. XIII.) messagerie
mescresent, enta adj. (s. XI. . . ) 1. mécréant, ante messianic, ica adj. (s. XIX. . . ) messianique
veire: incredul 2. incrédule messianisme n. m. (s. XIX. . . ) messianisme
mesenga n. f. mésange messias n. m. (s. XIII.) messie

346
mestièr metamorfic, ica

mestièr n. m. 1. métier 2. besoin damnat per aver fait d’usuras, / per tant de fals [con-
mestièr (aver -) loc. avoir besoin tractes] e de falsas mesuras, / jo lairon, jo cobés, que
mestièr (far -) loc. avoir besoin per un fals boissèl, / m’ai ganhat un Infèrn e m’ai
mestièr còsta d’apréner (tot -) expr. 1. Métier perdut le Cèl (Bertomieu Amilhat, Exercici de la fe,
qui rentre (c’est le) 2. rien ne se fait sans efforts 1673) 2. cadence 3. modération
mestièr es (se -) loc. si besoin mesura (a -) loc. a flor e a mesura à mesure veire:
mestièr vòl son obrièr (cada -) expr. chacun son a proporcion
métier mesura (per -) loc. avec mesure
mestieral n. m. → artisan artisan mesura (sense -) loc. sans compter
mestís, issa (pl. mestisses, issas) adj. e n. (s. XII.) mesura que (a -) loc. à mesure
métis, isse mesurable, abla adj. (s. XIV.) mesurable
mestissar n. m. (s. XIX. . . ) métisser mesuradament adv. (s. XIII.) 1. avec mesure
mestissat, ada adj. (s. XIX. . . ) métissé, ée 2. modérément
mestissatge n. m. (s. XIX. . . ) métissage mesurador n. m. (s. XIX. . . ) mesureur (instru-
mèstra femna n. f. maîtresse femme ment)
mèstre (cal estacar l’ase ont lo vòl lo -) expr. fais mesuraire, aira n. (s. XII. . . ) mesureur, euse (per-
ce qu’on te dit sans poser de questions sonne)
mèstre (èsser a -) loc. être en condition mesurar v. (s. XII.) mesurer
mèstre (èsser sensat lo -) loc. être apparem- mesurar a sa cana loc. apprécier selon ses
ment le maître mérites
mèstre (val cent escuts d’èsser -) loc. tout le mesurar cadun a sa cana loc. mesurer chacun à
monde ne peut pas commander ses mérites
mèstre Bolegon (èsser -) expr. être remuant met perilh en res (que -) loc. téméraire veire:
mèstre de dança loc. maître à danser temerari
mèstre d’afars loc. homme d’affaires (vièlh) meta (qual n’a, ne -) expr. que les riches payent
mèstre d’ostal loc. maître d’hôtel (vièlh) metabolisme n. m. (s. XIX. . . ) métabolisme
mèstre es tamborinaire, lo vailet es dançaire metacarp n. m. (s. XVI. . . ) métacarpe
(quand lo -) expr. le maître donne l’exemple metacisme n. m. (s. XIV.) métacisme
mèstre jòga del flaujòl, los vailets dançan metafasa n. f. (s. XX.) métaphase
(quand lo -) expr. on suit l’exemple qui vient metafisic, ica adj. e n. f. (s. XIII. . . / s. XVI. . . )
d’en haut métaphysique
mèstre, tra n. 1. maitre, esse veire: mestressa - metafisician, ana n. (s. XIV. . . ) métaphysicien,
cit.: Mèstre, metètz-las a l’espròva abans de vos [de- enne
cidir] (J. F. Bladèr, La gardaira de piòts, 1874) 2. in- metafòra n. f. (s. XIV.) métaphore
stituteur, trice 3. titre des notaires, avocats. . .
metaforic, ica adj. (s. XIV. . . ) métaphorique
mestrejaire, aira n. qui joue au maître veire:
metafòricament adv. (s. XVII. . . ) métaphorique-
mèstre
ment
mestrejar v. 1. maîtriser 2. régenter
metal n. m. (s. XII.) métal
mestrejar la páur loc. surmonter la peur
metal n. f. marmite en métal (fonte) veire: ola
mestressa n. f. (s. XVII.) 1. maîtresse (amante)
metalenga n. f. (s. XX.) métalangue
veire: mèstra - cit.: Nom imaginat de mestressa, coma
metalengatge n. m. (s. XX.) métalangage
Clorís, Filís, Florís. E se tira de liri, flor conescuda, au-
trament Ròsa de Junon. Tot del long au ditz un brave metalinguistic, ica adj. (s. XX.) métalinguis-
medecin (Pèire Godelin, Contra, s. XVII) ; Cossí ? tique
Cada bon companhon / aurà mestressa sonque jo ? / metalleïtat n. f. (s. XX.) métalléité
Cadun trobarà sa caduna, / e jo non trobarai pas una ? metallic, ica adj. (s. XVI. . . ) métallique
/ Non fumetis ! Que si farai ; / e se la que cortisarai / metallifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) métallifère
n’es de còrs e [d’esperit] triada, / tornatz me far man- metallizacion n. f. (s. XIV. . . ) métallisation
jar civada (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) metallizar v. (s. XIV. . . ) métalliser
2. amoureuse (sens classique) metallizator adj. e n. m. (s. XX.) metallizador
mestria n. f. mestrisa maîtrise, autorité métalliseur (pistolet)
mestura n. f. (s. XIII.) 1. mélange veire: mixtura metallizator, tritz (pl. metallizators, trises) n. (s.
2. méteil XX.) metallizaire métalliseur, euse (personne)
mesturet n. m. pain de maïs metalloïde n. m. (s. XIX. . . ) metalloïd métalloïde
mesura n. f. (s. XII. . . ) 1. mesure - cit.: [Aqueste] metallurgia n. f. (s. XVII. . . ) métallurgie
fasiá manjar per mesura e discrecion le fen a son rossin metallurgic, ica adj. (s. XVIII. . . ) métallurgique
per un trauc de barrica, de páur que n’esclatèsse per metallurgista n. (s. XVIII. . . ) métallurgiste
ne manjar tròp (Odde de Triors, 1578); Enfin, jo som metamorfic, ica adj. (s. XIX. . . ) métamorphique

347
metamorfosar miauladís (pl. miauladisses)

metamorfosar v. (s. XIX. . . ) métamorphoser metre a non plus (se -) loc. se mettre dans tous
veire: mudar ses états
metamorfòsi n. f. (s. XV. . . ) métamorphose metre a pòst (se -) loc. se mettre en place
metan n. m. (s. XIX. . . ) méthane metre a sang e aiga (se -) loc. suer sang et eau
metanièr n. m. (s. XX.) méthanier (navire) metre al mièg (se -) loc. s’interposer
metastasi n. f. (s. XVI. . . ) métastase metre al talh (se -) loc. se mettre au travail
metatars (pl. metatarses) n. m. (s. XVI. . . ) mé- metre avocat (se -) loc. s’installer comme avo-
tatarse cat
metatèsi n. f. (s. XIV. « methatezis ») métathèse metre dins la pena (se -) loc. se mettre dans
mete que mete, baste que pete ! expr. marche l’embarras
ou crève metre dins las penas (se -) loc. encourir les
metèc, èca n. (s. XVIII. . . ) métèque rigueurs de la loi
meteis (çò -) loc. la même chose metre d’acòrdi (se -) loc. tomber d’accord
meteis (es çò -) loc. c’est la même chose metre en (se -) loc. se métamorphoser en
meteis (es pas çò - / non es çò -) loc. ce n’est pas metre en ardas (se -) loc. piquer une colère
la même chose metre en assegurança (se -) loc. se mettre en
meteis orèmus (èsser al -) loc. en être au même sûreté
point metre en boca (non o cal -) expr. ce n’est pas la
meteis, eissa adj. (s. XII.) même peine d’en parler
metem qu’aja loc. supposons que metre en campanha (se -) loc. (s. XVII.) se met-
metempsicòsi n. f. (s. XVI. . . ) métempsychose tre en campagne - cit.: Açò siá dit sense compara-
metèo n. f. (s. XX.) meteò météo son, solament per gandir nòstre Nonrés d’aqueste
repròpche, que perqué se met en campanha be sembla
meteòr n. m. (s. XII. . . ) météore
sordament s’estimar quicomet (Pèire Godelin, Contra
meteorit n. m. (s. XIX. . . ) météorite (m.) (f.)
tu, s. XVII)
meteorologia n. f. (s. XVI. . . ) météorologie
metre en despensa (se -) loc. se mettre en frais
meteorologic, ica adj. (s. XVI. . . ) météorologique
metre en garda (se -) loc. être sur ses gardes
meteorologista n. (s. XVIII. . . ) météorologiste
metre en postada (se -) loc. se mettre en posi-
mètge (es tengut per -) loc. il passe pour
tion / garde
médecin
metre en postura de (se -) loc. se mettre en de-
mètge de las aucas (un -) expr. un mauvais voir
médecin
metre en targa (se -) loc. se mettre en défense
mètge de las cabras (un -) expr. un mauvais metre lo cap jos l’ala (se -) loc. être confus
médecin metre maçon (se -) loc. s’installer comme
mètge de las tòras (un -) expr. un mauvais maçon
médecin metre pèrdre (se -) loc. courir à sa perte
mètge, mètja n. (s. XII.) médecin metre sal ni òli (non -) loc. parler sans ménage-
metòde n. m. (s. XVI. . . ) méthode ment
metodic, ica adj. (s. XV. . . ) méthodique metric, ica adj. e n. f. (s. XV. . . ) métrique
metodista adj. e n. (s. XVIII. . . ) méthodiste mètro n. m. (s. XX.) metrò métro
metodologia n. f. (s. XIX. . . ) méthodologie metrologia n. f. (s. XVIII. . . ) métrologie
meton per mètge (lo -) loc. il passe pour metronòme n. m. (s. XIX. . . ) metronòm
médecin métronome
metonimia n. f. (s. XIV.) métonymie metropòli n. f. (s. XIV. . . ) métropole
metrai la pèira al pitre (non ne -) expr. je metropòli d’equilibri n. f. (s. XX.) métropole
n’aurai aucun regret d’équilibre
metraire, aira n. (s. XIX. . . ) métreur, euse metropolitan, ana adj. e n. m. (s. XIV.) métropoli-
metrar v. (s. XIX. . . ) métrer tain, aine
metratge n. m. (s. XIX. . . ) métrage meuca n. f. 1. manque veire: pèca 2. échec
metre v. (s. XII.) 1. mettre - cit.: Mèstre, metètz- meuca (far -) loc. 1. manquer (échouer) veire:
las a l’espròva abans de vos [decidir] (J. F. Bladèr, La pecar 2. rater 3. être bredouille
gardaira de piòts, 1874) 2. placer 3. percer (dents) mexican, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) mexicain, aine
mètre n. m. (s. XVIII. . . ) mètre mezzanina n. f. (s. XX., mot italian) mezzanine
metre a l’eissut (se -) loc. se mettre à couvert mi n. m. mi (mus.)
metre a la ròda (se -) loc. pousser à la roue mi pron. pers. → ieu moi
metre a la sosta (se -) loc. se mettre à couvert miasma n. m. (s. XVII. . . ) miasme
metre a l’onor del mond (se -) expr. se faire une miauladís (pl. miauladisses) n. m. miaule-
position honorable ments répétés

348
miaular mila

miaular v. miauler mièg ròdol n. m. demi-cercle ordinaire


mica n. f. (s. XI.) 1. mie 2. bribe mièg ventre n. m. demi-portion de repas
mica n. f. mica mièg ventre de mongetas expr. une demi-
mica amb de crosta (de -) loc. pain sec portion de repas
micalha n. f. miettes mièg, mièja (pl. mièges, mièjas) adj. 1. mi
micalhar v. émietter 2. demi
micar v. paner miègjorn n. m. (s. XIII.) midi
micarèla n. f. petite miette miègjorn (al -) loc. au sud
micha n. f. (s. XII.) 1. miche 2. gros pain miègjornal, ala adj. méridional, ale - cit.: Es
michetas (far -) loc. faire envie encara possible a un mèstre de la geografia, coma
michon n. m. petit pain de l’istòria, coma de la sociologia o de l’etnologia
michor n. f. → mostor 1. moiteur 2. chaleur "miègjornalas" de se targar de la mesconoissença e
douce del mesprètz de la lenga d’òc, e d’estampar las pròvas
micmac n. m. (s. XII. « michmah », del neerlandés) desvergonhadas de son [ignorància] (Robèrt Lafont,
micmac Per un Institut d’Estudis occitans, 1980)
micocolièr n. m. (s. XVI. . . ) micocoulier veire: mièja asta (a -) loc. en berne
falabreguièr mièja bastonada (aquò’s -) loc. cest un demi-
micologia n. f. (s. XIX. . . ) mycologie mal
micològue, òga n. (s. XIX. . . ) micològ mycologue mièja còsta (a -) loc. à mi-côte
micòsi n. f. (s. XIX. . . ) mycose mièja ora n. f. demi-heure
micro n. m. (s. XX.) micrò micro mièja-votz (a -) loc. adv. à mi-voix
micro-informatica n. f. (s. XX.) micro- mièjament adv. moyennement
informatique mièjanuèit n. f. minuit
micròbi n. m. (s. XIX. . . ) microbe - cit.: Bacte- mièjas (a -) loc. entreprise à moitié
rias dins l’èr, e micròbis, infusòris dins l’aiga (Robèrt mièjas (far a -) loc. faire à mi-fruit
Lafònt, 1971, p. 103) mièlhs adv. mieux veire: melhor
microbian, ana adj. (s. XIX. . . ) microbien, enne mièlhs (a fauta de -) loc. faute de mieux
microcefal, ala adj. (s. XIX. . . ) microcéphale. mièlhs en mièlhs (de -) loc. de mieux en mieux
microcirurgia n. f. (s. XX.) microchirurgie mièlhs fait (aquò non me fa / me fa pas / lo
microclima n. m. (s. XX.) microclimat pompilh -) expr. cela me fait une belle jambe
microcòsme n. m. (s. XIV. . . ) microcosme mieu ! adj. poss. mon cher ami !
microeconomia n. f. (s. XX.) micro-économie mieu (al -) loc. chez moi
microfilme n. m. (s. XX.) microfilm microfilm mieu (aquò’s pas del -) loc. ce n’est pas mon
microfòn n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) microphone habitude
micrometric, ica adj. (s. XIX. . . ) micrométrique mieu, miá (pl. mieus, miás) adj. poss. mien,
micron n. m. (s. XIX. . . ) micron mienne
microonda n. f. (s. XIX. . . ) micro-onde mieu, tieu, sieu. . . (es -) loc. c’est à moi, à toi, à
microordinator n. m. (s. XX.) microordenador lui. . .
microordinateur mifa n. f. action de renifler veire: mifar
microorganisme n. m. (s. XX.) micro-organisme mifada n. f. reniflement
microscòpi n. m. (s. XVII. . . ) microscope mifaire, aira n. 1. renifleur, euse 2. morveux,
microscopic, ica adj. (s. XVIII. . . ) microscopique euse
microtòme n. m. (s. XIX.) microtòm microtome mifar v. renifler
micut, uda adj. plein de mie (pain) mifla n. f. 1. gifle 2. chiquenaude
mièg (a -) loc. à demi miflar v. gifler
mièg (al -) loc. au milieu miflut, uda adj. joufflu, ue
mièg (èsser de -) loc. être complice / "de mèche" migala n. f. (s. XV. . . ) mygale
mièg (se tirar del -) loc. se tirer d’embarras migon n. m. 1. crottin de brebis 2. colombine
mièg camin (a -) loc. à mi-chemin migracion n. f. (s. XV. . . ) migration
mièg can (un -) n. m. un jeune chien qui n’a migrana n. f. (s. XIV. « emigraena ») migraine
pas fini de grandir migrant, anta n. (s. XX.) migraire migrant, ante
mièg cèrcle n. m. demi-cercle en géométrie migrar v. (s. XVI. . . ) migrer
mièg de (al -) loc. au milieu de migrator, tritz (pl. migrators, trises) adj. (s.
mièg estrós (a -) loc. à moitié XIX. . . ) migrador migrateur, trice
mièg gat n. m. un jeune chat qui n’a pas fini migratòri, òria adj. (s. XIX. . . ) migratoire
de grandir miguetas (far -) loc. caresser
mièg mòrt adj. à demi mort mila n. f. (s. XIX. . . , de l’anglés) mille (distance)
mièg nud adj. demi-nu mila adj. num. (s. XVI.) mille

349
mila (un de -) ministèri de l’accion e dels comptes publics (fr.)

mila (un de -) loc. un sur mille mimetisme n. m. (s. XIX. . . ) mimétisme


mila mals (totes los -) loc. toutes les mimica n. f. (s. XVI. . . ) mimique
méchancetés mimòsa n. f. mimosà mimosa
milan n. m. (s. XII.) milan mina n. f. (s. XIV.) mine (gisement)
milanés, esa (pl. milaneses, esas) adj. e n. mi- mina n. f. 1. apparence - cit.: Pèire l’òrb e Guilhèm
lanais, aise la guida, / dròlles e de fòrt [genta] vida, / partiguèn un
milanta adj. indef. un grand nombre jorn de l’autre an, / del bon país de Carmentrant, / per
milanta (un de -) loc. un sur mille a plaser véser las minas / de las tostonetas mondinas,
milapatas n. m. mille-pattes / e saber se lor perfeccion / junta damb la reputacion
mildió n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés mildew) mil- (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) 2. mine
diou mina (téner sa -) loc. tenir son sérieux
milen, ena adj. num. (s. XIII.) millième mina de plorar (far -) loc. faire semblant de
milgrana n. f. (s. XII.) grenade (fruit) pleurer
milgranièr n. m. (s. XIV.) grenadier (arbre) minaire, aira n. (s. XIV. . . ) mineur (mines) veire:
milh n. m. (s. XVII.) → milhòc maïs veire: turguet carbonièr
milh menut n. m. millet veire: milhet minar v. (s. XIV.) 1. miner 2. creuser
milhada n. f. gâteau de maïs minaret n. m. (s. XVII. . . , del turc ? arabi) minaret
milhàs (pl. milhasses) n. m. millasse (pâtis- mineral, ala adj. (s. XIV.) minéral, ale
serie à base de bouillie de maïs) veire: milhas- mineralizacion n. f. (s. XVIII. . . ) minéralisation
son mineralizator, tritz (mineralizators, trises) adj.
milhasson n. m. → milhàs millasse (pâtisserie e n. (s. XVIII. . . ) minéralisateur (substance. . . )
à base de bouillie de maïs) veire: milhàs mineralogia n. f. (s. XVIII. . . ) minéralogie
milhavés, esa (pl. milhaveses, esas) adj. e n. (de mineralogic, ica adj. (s. XVIII. . . ) minéralogique
la vila roergata de Milhau) millavois, oise
mineralogista n. (s. XVIII. . . ) minéralogiste
milhet n. m. millet veire: milh menut
minèrva n. f. (s. XIX. . . ) minerve (orthop.)
miliard n. m. (s. XVI. . . ) milliard
mineta n. f. 1. petite mine 2. minois 3. doux
miliardari, ària adj. e n. (s. XIX. . . ) milliardaire
propos
miliarden, ena adj. (s. XX.) milliardième
mineta (tot -) loc. 1. avec un air affecté 2. tout
milícia n. f. (s. XVI. . . ) milice
miel, tout sucre
milician, ana n. (s. XX.) milicien, enne
minhard, arda adj. (s. XV. . . , del breton) 1. douil-
milièr n. m. (s. XIII.) millier
let, ette 2. caressant, ante
milion adj. num. (s. XIV.) million
minhardar v. prendre l’habitude de mignarder
milionari, ària adj. e n. (s. XVIII. . . ) millionnaire
veire: minhardar, minhardejar
milionen, ena adj. (s. XVI. . . ) millionième
minhardejar v. (s. XV. . . ) mignarder
militant, anta adj. e n. (s. XIX. . . ) militant, ante
minhardiá n. f. (s. XVI. . . ) minhardisa
militantisme n. m. (s. XX.) militantisme
1. mignardise 2. cajolerie
militar v. (s. XIII.) militer
minhòt, òta adj. mignon, onne
militar, ara adj. e n. (s. XIV. . . ) militaire
militarisme n. m. (s. XVIII. . . ) militarisme minhotar v. 1. caresser 2. flatter
militarista adj. e n. (s. XIX. . . ) militariste mini n. m. (s. XIV.) meni minium
militaroindustrial, ala adj. (s. XX.) militaro- miniatura n. f. (s. XVII. . . , mot italian) miniature
industriel veire: minium
millenari, ària adj. e n. m. (s. XV. . . ) millénaire miniaturista n. (s. XVIII. . . ) miniaturiste
millesime n. m. (s. XVI. . . ) millesim millésime miniaturizacion n. f. (s. XX.) miniaturisation
milliar, ara adj. (s. XVII. . . ) milliaire miniaturizar v. (s. XX.) miniaturiser
milligramma n. m. (s. XVIII. . . ) milligramme minibús (pl. minibuses) n. m. (s. XX.) minibus
millilitre n. m. (s. XVIII. . . ) millilitre minièr, ièra adj. (s. XIX. . . ) minier, ière
millimètre n. m. (s. XVIII. . . ) millimètre minijupa n. f. (s. XX., de l’anglés) mini-jupe
millimetric, ica adj. (s. XIX. . . ) millimétrique minimal, ala adj. (s. XX.) minimal, ale
millivòlte n. m. (s. XX., d’Alessandro Volta) milli- minimalista adj. e n. (s. XX.) minimaliste
volt minime, ima adj. e n. (s. XIV. « minim ») minim
mimar v. (s. XIX. . . ) mimer minime
mimarèla n. f. 1. éblouissement 2. berlue minimizar v. (s. XIX. . . ) minimiser
mimarèlas (far -) loc. éblouir, donner la berlue minimum n. m. (s. XVIII. . . , mot latin) minimum
mimarèlas (los uèlhs me fan -) loc. je suis ministèri n. m. (s. XIV.) ministère
ébloui ministèri de l’accion e dels comptes publics
mime, mima n. (s. XVI. . . ) mime (fr.) n. m. ministère de l’action et des comptes
mimetic, ica adj. (s. XIX. . . ) mimétique publics

350
ministèri de l’agricultura e de l’alimentacion (fr.) miranda de quicòm (far -)

ministèri de l’agricultura e de l’alimentacion minutièr n. m. (s. XIX.) minutier (notari. . . )


(fr.) n. m. ministère de l’agriculture et de minutièr n. m. (s. XX.) minuteur
l’alimentation miocardi n. m. (s. XIX. . . ) myocarde
ministèri de l’economia e de las finanças (fr.) n. miocèn, èna adj. e n. (s. XIX. . . , de l’anglés)
m. ministère de l’économie et des finances miocène
ministèri de l’educacion nacionala (fr.) n. m. miòp, miòpa adj. (s. XVI. . . ) myope veire: sup
ministère de l’éducation nationale miopatia n. f. (s. XIX. . . ) myopathie
ministèri de l’ensenhament superior, de la miopia n. f. (s. XVII. . . ) myopie
recèrca e de l’innovacion (fr.) n. m. ministère miosòtis (pl. miosotises) n. f. (s. XVI. . . ) myoso-
de l’enseignement supérieur, de la recherche et tis
de l’innovation Miquèl l’Ardit (far -) loc. faire des rodomon-
ministèri de l’Euròpa e dels afars estrangièrs tades
(fr.) n. m. ministère de l’Europe et des affaires mira n. f. 1. mire 2. visée 3. (fig.) but
étrangères mira (aver en -) loc. avoir en vue
ministèri de l’Interior (fr.) n. m. ministère de mira (levar de -) loc. 1. déconcerter / désorien-
l’Intérieur ter 2. mettre hors de soi
ministèri de la coesion dels territòris (fr.) n. m. mira (préner -) loc. 1. prendre sa mire 2. viser
ministère de la cohésion des territoires mira sus (préner -) loc. prendre modèle sur
ministèri de la cultura (fr.) n. m. ministère de mirabèla n. f. mirabelle
la culture mirabelièr n. m. mirabellier (prunier)
ministèri de la justícia (fr.) n. m. ministère de miracle n. m. (s. XIII.) miracle - cit.: Caravi-
la justice rar les elements es un escais de mos miracles (Peire
ministèri de la solidaritat e de la santat (fr.) n. Godelin, s. XVII) ; Aquel miracle se fasquèt simpla-
m. ministère de la solidarité et de la santé ment, coma una ròsa espelís al solelh. Inoblidabla
ministèri de la transicion ecologica e solidària vesprada d’afrairament felibrenc (Antonin Perbòsc, s.
(fr.) n. m. minsistère de la transition XX)
écologique et solidaire miracle (a -) loc. à profusion
ministèri de las armadas (fr.) n. m. ministère miracle (far -) loc. faire l’important
des armées miracle (non fa / fa pas -) loc. ce n’est pas
ministèri del trabalh (fr.) n. m. ministère du fameux
travail miracles (n’a tant fait coma sant Pèire de -) expr.
ministèri dels espòrts (fr.) n. m. ministère des c’est un vantard
sports miraculós, osa (pl. miraculoses, osas) adj. (s.
ministèri dels Otramar (fr.) n. m. ministère des XIV.) miraclós miraculeux, euse
Outre-Mer miralh n. m. (s. XII.) miroir - cit.: Cadun, al miralh
ministerial, ala adj. (s. XVII. . . ) ministériel, elle. de son arma tròba son accion bèla ; cadun al bonhon
ministre que ministre bien qu’il soit ministre de l’aunor tira damb qualque qualitat que li en done
ministre, tra n. (s. XIII.) ministre (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVI) ; Los uèlhs que son
minium n. m. (s. XVI. . . ) minium lo miralh de l’anma, devon èsser tranquilles e abais-
minor, ora adj. e n. mineur, eure (enfant) sats dins una veusa (J. L. Fornèrs, Sermon presicat
minorar v. (s. XIV. . . ) minorer a Santa-Ceselha, 1785) ; Dins sa cambra, Lison aviá
minoritari, ària adj. (s. XIX. . . ) minoritaire. ara un miralh, un miralh que son cadre d’aur verd
minoritat n. f. (s. XV. . . ) minorité lusissiá, bavard e important davant los mòbles dels
minors (dreits e devèrs dels -) n. m. plur. droits aujòls (Joana Bartès, Lison, 1934)
- devoirs des mineurs miralhar v. 1. réfléchir (reflet) 2. miroiter 3. se
minucia n. f. (s. XVII. . . ) minutie mirer
minuciós, osa (pl. minucioses, osas) adj. (s. miralhejar v. miroiter
XVIII. . . ) minutieux, euse miralhet n. m. 1. petit miroir 2. miroir aux alou-
minuscul, ula adj. (s. XVII. . . ) minuscule ettes
minuta n. f. (s. XIV...) minute notariée, diploma- miralhet (far -) loc. faire miroiter
tique... miralhièr n. m. miroitier
minuta n. f. (s. XIII. . . ) minute (temps) miralhs crebats (aver los -) loc. avoir la voix
minutar v. (s. XIV...) minuter (notari. . . ) éraillée
minutar v. (s. XIV. . . ) minuter miranda n. f. 1. belvédère 2. lieu élevé
minutari adj. (s. XVI. . . ) minutari (notari. . . ) miranda (far -) loc. faire merveille
minutari n. m. (s. XVI. . . ) minutari (notari. . . ) miranda de (far -) loc. faire étalage de
minutariá n. f. (s. XX.) minuterie miranda de quicòm (far -) loc. montrer avec
minutatge n. m. (s. XX.) minutage ostentation

351
mirar mitilicòla

mirar v. (s. XII.) 1. observer 2. viser mission n. f. (s. XIV. . . ) mission


mirar (se) v. se mirer - cit.: Roja de fred, enlai se missionari, ària adj. e n. (s. XVII. . . ) mission-
lèva / la luna al front mirgalhat d’òr ; / sus aquela naire - cit.: [A la] rèsta, jo non m’avanci pas tant de
palhada nuèva / d’argent fin se mira. Tot dòrm (Paul dire qu’aquò sián de sermons faits, e non som pas tant
Froment, Nadal, 1897) [òrb] que jo non conesca que MM. les reitors, mission-
miratge n. m. (s. XVIII. . . ) mirage aris o autres n’an pas besonh de mas instruccions (B
mirga n. f. souris veire: rata, ratòta - cit.: Tot en Amilhan, s. XVII)
trotinejant sus un montairon d’òrdi, / dins un recan- missiva n. f. (s. XV. . . ) 1. missive 2. lettre
ton de granièr, / doas mirgas, que vivián tranquillas e mistèri n. m. (s. XII. . . ) mystère - cit.: Aviá panat
d’acòrdi / e per qui tot èra planièr, / [s’enchipravan] del parpalhòl / la talha fina, al rossinhòl / son parlar
de la pitança (Aquiles Mir, La doas mirgas, s. XIX) florit de mistèri (Paul Froment, Fantasia, 1899)
mirgalhadura n. f. 1. diaprure 2. bigarrure misteriós, osa (pl. misterioses, osas) adj. (s.
mirgalhar v. 1. diaprer 2. bigarrer XV. . . ) mystérieux, euse - cit.: Transdòlfi mar-
mirgalhat, ada adj. 1. diapré, ée - cit.: Manadet de motegèt quauque ren de misteriós sus l’imperialisme
floretas comunas que gausas esperar dedins lo grand clitoridian de París e comandèt : "Li fremas dedins,
e mirgalhat [pertèrra] del [Lengadòc] de totis tos es- partem" (Robèrt Lafònt, 1984)
perfòrces, te vesi pagat en moneda de trufas se non te mistèris (cercar de -) loc. fournir de mauvaises
salvas per ací (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVII) ; raisons
Tot [m’annóncia] la part que prenètz a la fèsta de uèi, mistèris (cercar de -) loc. chercher des faux-
òmes, femnas, filhas, gojats, vos vesi totes endimen- fuyants, des détours
jats, las fardas [...] pus bèlas son sortidas, los ribans mistic, ica adj. e n. (s. XIV. . . ) mystique
mirgalhats lusisson, e totes siatz dins la pus granda misticisme n. m. (s. XIX. . . ) mysticisme
[netetat] (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII) 2. bigarré, ée mistificacion n. f. (s. XVIII. . . ) mystification
mirgalhejar v. 1. se diaprer 2. chatoyer. mistificar v. (s. XVIII. . . , del francés) mystifier
mirgas (rosegat de las -) loc. rongé par les mistificator, tritz (pl. mistificators, trises) n. (s.
souris XVIII. . . ) mistificaire mystificateur
Mirmidons n. m. plur. Myrmidons (mytholo- mistofla n. f. godelureau
gie grecque) mistoflet, eta adj. e n. 1. poupin, ine - cit.: Tot
mirpa n. f. (occitan gascon) paresseuse (vx) e jamai s’es tengut a me [borolar] l’agràs e me far
mirra n. f. (s. XIII.) myrrhe qualque desaguici, aquel mistoflet dieu dels gratilhons
mirta n. f. (s. XIII.) myrte (Pèire Godelin, Tresena floreta, s. XVII) 2. mignon,
misantròp, òpa adj. e n. (s. XVI. . . ) misanthrope onne
misantropia n. f. (s. XVI. . . ) misanthropie mistonar v. câliner
misantropic, ica adj. (s. XVI. . . ) misanthropique mistós, osa (pl. mistoses, osas) adj. 1. doux,
miserabilisme n. m. (s. XX.) misérabilisme douce 2. caressant, ante 3. affable
miserabilista adj. (s. XX.) misérabiliste mistralada n. f. coup de mistral (vent)
miserable, abla adj. e n. (s. XIV.) misérable mistralenc, enca adj. e n. (s. XIX.) mistralien,
misèria n. f. (s. XIII.) misère enne (de F. Mistral) - cit.: Estimam qu’al punt de
misèria de vin, petits forrups loc. pauvre vin, vista de la grafia, cal conciliar nòstras tradicions clas-
petites gorgées sicas, los resultats de l’estudi scientific de la lenga,
misèria me tuteja (la -) loc. je suis dans la mis- la grafia mistralenca e la grafia catalana, sens tròp
ère nos alunhar de las costumas a las qualas èm avesats
misericòrdia n. f. (s. XIII.) miséricorde despuèi l’escòla (Loís Alibèrt, Gramatica, 1935)
misericòrdia perduda (veire -) loc. n’avoir plus mitan n. m. 1. milieu 2. mitan
aucun recours mitan (al -) loc. au milieu
misericordiós, osa adj. (s. XIII.) miséricordieux, mitan (lo just -) loc. le moyen terme
euse mitan d’aqueste sègle (sul -) loc. vers la moitié
misogin, ina adj. e n. (s. XVIII. . . ) misogyne de ce siècle
misoginia n. f. (s. XIX. . . ) misogynie mitan, coma un dimècre (es al -) expr. au milieu
miss (pl. misses) n. f. (s. XVIII. . . , mot anglés) comme. . .
miss (reine de beauté) mitana n. f. (s. XIX. . . , del francés) mitaine
missal n. f. (s. XII. . . ) missel mite n. m. (s. XIX. . . ) mit mythe
missal (far -) loc. 1. changer ses habitudes mitic, ica adj. (s. XIX. . . ) mythique
2. brûler une étape mitificar v. (s. XX.) mythifier
missara n. f. loir mitigacion n. f. (s. XIV. . . ) mitigation
missi dominici n. m. plur. (s. XVIII. . . , mots latins) mitigar v. (s. XIII.) mitiger
missi dominici mitigat, ada adj. (s. XVI. . . ) mitigé, ée
missile n. m. (s. XX., mot latin) missil missile mitilicòla adj. (s. XX.) mytilicole

352
mitilicultor, tritz moderato

mitilicultor, tritz n. (s. XX.) mytiliculteur, trice moca del mond (èsser la -) loc. être la risée de
mitilicultura n. f. (s. XIX. . . ) mytiliculture quelqu’un
mitilotoxina n. f. (s. XIX. . . ) mytilotoxine moca-te vormelós ! loc. ne parle pas de choses
mitologia n. f. (s. XIV. . . ) mythologie qui ne sont pas de ton âge
mitologic, ica adj. (s. XV. . . ) mythologique mocador n. m. mouchoir
mitològue, òga n. (s. XVI. . . ) mitològ mytho- mocaire, aira n. moqueur veire: trufaire
logue mocal n. m. 1. coup sur le nez veire: nasada
mitoman, ana n. (s. XX.) mythomane. 2. soufflet
mitomania n. f. (s. XX.) mythomanie mocalhon n. m. lumignon
mitra n. f. (s. XIII.) mitre mocandièr, ièra n. moqueur veire: trufandièr
mitralha n. f. (s. XIV. . . , del francés) mitraille mocar v. 1. moucher 2. frapper sur le nez
mitralhadoira n. f. (s. XIX. . . , del francés) 3. river son clou
mitralhaira mitrailleuse (arme) veire: fusilh mi- mocar (se -) v. se moquer veire: se trufar
tralhador - cit.: Una mitralhadoira acompanhava lo mocar la candèla a loc. river son clou à
canon, son tir menut chaplava lo brancum dei euses e mocar un insolent loc. clouer le bec à un inso-
lo fornit deis avaus (Robèrt Lafònt, 1983) lent
mitralhaire, aira n. (s. XVIII. . . , del francés) mi- mocariá n. f. moquerie veire: trufariá
trailleur (personne) mocassin n. m. (s. XVIII. . . , de l’algonquin) mo-
mitralhar v. (s. XIX. . . , del francés) mitraille cassin
mitralhatge n. m. (s. XX., del francés) mitraillage mocat (èsser -) loc. 1. être bien attrapé 2. fig.
miular v. (s. XIV.) miauler être mouché
mocat (se trobar -) loc. être très attrapé, mouché
mixador n. m. (s. XX., de l’anglés) mixer (appareil
vertement
ménager) veire: mesclador
mocion n. f. (s. XIII. . . ) motion
mixar v. (s. XX., de l’anglés) mixer
mòda n. f. (s. XIV. . . ) mode - cit.: La filha d’un bon
mixatge n. m. (s. XX.) mixage veire: mescla
artisan / pòrta de pèrla de tot bèla, / de gants a la mòda
mixcion n. f. (s. XIV.) mixtion
novèla / e de fin [aur] un gròs carcan (Pèire Godelin,
mixomatòsi n. f. (s. XX.) myxomatose
Ramelet, s. XVII)
mixte, mixta adj. (s. XIII.) mixt mixte
mòda (a la -) loc. à la mode
mixtitat n. f. (s. XX.) mixitat mixité mòda (a la bona -) loc. tout bonnement
mixtura n. f. (s. XIV.) mixture mòda (a ma -) loc. à ma façon
mnemotecnic, ica adj. (s. XIX. . . ) mnémotech- mòda (es la grand -) loc. c’est très à la mode
nique. mòda (non n’es pas mai la -) expr. cela ne se
mobil, ila adj. e n. m. (s. XIV. . . ) mobile fait plus
mobileta n. m. (s. XX.) mobylette mòda de (a -) loc. 1. à la façon - cit.: Pan, per se
mobiliari, ària adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) mobilièr far solaç e se brembar totjorn de sa mestressa avalida,
mobilier, ère copèc de canèls, e les ajustèc damb de cera a mòda
mobilitat n. f. (s. XIII. . . ) mobilité d’una flaüta de crestaire (Pèire Godelin, s. XVII)
mobilitat sociala n. f. mobilité sociale (socio.) 2. en guise de
mobilizable, abla adj. (s. XIX. . . ) mobilisable mòda de trufariá (en -) loc. pour se moquer
mobilizacion n. f. (s. XVIII. . . ) mobilisation mòda per tot ( i a -) loc. il y a moyen à tout
mobilizar v. (s. XIX. . . ) mobiliser mòda que (de -) loc. de sorte que
mobilizator, tritz adj. (s. XX.) mobilizaire mobil- modal, ala adj. (s. XVI. . . ) modal, ale
isateur modalitat n. f. (s. XVI. . . ) modalité
moblar v. (s. XIII. . . ) meubler mòde n. m. (s. XIII. « modi ») mode
moblat, ada adj. e n. m. (s. XIII. . . ) meublé mòde de vida n. m. mode de vie (socio.)
mòble adj. e n. m. (s. XIII.) meuble - cit.: Acam- modèl n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) modèle
pem le mesprètz damb le mesprètz, e de totas lors modèl cultural n. m. modèle culturel (socio.)
paraulas ufladas e trufandièras fasam de mòbles de modèl social n. m. modèle social (socio.)
bodofla (Pèire Godelin, s. XVII); Dins sa cambra, Li- modelaire, aira n. (s. XVI. . . ) modeleur, euse
son aviá ara un miralh, un miralh que son cadre d’aur modelar v. (s. XVI. . . ) modeler
verd lusissiá, bavard e important davant los mòbles modelatge n. m. (s. XIX. . . ) modelage
dels aujòls (Joana Bartès, Lison, 1934) modelisme n. m. (s. XX.) modélisme
mòble espesotat n. m. meuble qui a un pied modelista n. (s. XIX. . . , de l’italian) modéliste
cassé moderacion n. f. (s. XIV.) modération
moca n. f. risée moderar v. (s. XV.) modérer
moca de qualqu’un (èsser la -) loc. être la risée moderato adv. (s. XIX. . . , mot italian) moderatò
de quelqu’un moderato

353
moderator, tritz (pl. moderators, trises) molin a cafè

moderator, tritz (pl. moderators, trises) n. (s. mois, moissa (pl. moisses, moissas adj. 1. hu-
XV. . . ) moderaire; moderador modérateur, trice mide veire: ime 2. moite
modern style n. m. (s. XIX. . . , mots angleses) mod- moissal n. m. → mosquilh moustique
ern style moissalièra n. f. moustiquaire
modèrne, èrna adj. (s. XIV. . . ) modèrn moderne - moissalós, osa (pl. moissaloses, osas) adj.
cit.: En mès d’aquò, los problèmas pausats per Jonin a plein de moustiques
prepaus de la sua revirada en francés modèrne que’s moissals nos acaban (los ) expr. nous sommes
pausan diferentament dab l’occitan gascon (Pèire Bès, dévorés par les moustiques
2014, p. 6) moissalum n. m. les moustiques
modernisme n. m. (s. XIX. . . ) modernisme moisse, moissa adj. écourté, ée
modernista adj. e n. (s. XVIII. . . ) moderniste moissèla n. f. grappillon
modernitat n. f. (s. XIX. . . ) modernité moisselaire, aira n. grappilleur, euse
modernizacion n. f. (s. XIX. . . ) modernisation moissena n. f. moissine (grappe de raisin cueil-
modernizar v. (s. XVIII. . . ) moderniser lie avec le sarment)
modernizator, tritz (pl. modernizators, trises) mojòl n. m. 1. moyeu 2. jaune d’œuf
adj. e n. (s. XX.) modernizador modernisateur, mòl (tirar -) loc. agir mollement
trice mòl e tròba dur (cercar -) loc. 1. ne pas avoir de
modèst, èsta (pl. modèstes, èstas) adj. (s. XIV. . . ) chance 2. sousestimer quelqu’un
modeste mòl, mòla adj. mou, molle
modestia n. f. (s. XIV. . . ) modestie mòla n. f. (s. XIII.) meule
modic, ica adj. (s. XVII. . . ) modique mòla 1. relâche 2. rabais 3. quartier (guerre)
modicitat n. f. (s. XVI. . . ) modicité mòla (far la -) n. f. (s. XX.) 1. travailler lentement
modificable, abla adj. (s. XVII. . . ) modifiable 2. faitre la grève perlée
modificacion n. f. (s. XIV.) modification mòla (lo vent -) loc. le vent faiblit
modificar v. (s. XIV.) modifier mòla (non i aurà -) loc. il n’y aura pas de
modificator, tritz (pl. modificators, trises) adj. e quartier (guerre)
n. (s. XIX. . . ) modificador modificateur, trice molaire, aira n. meuleur (personne)
modilh n. m. groin mòlament adv. (s. XIII.) mollement
modilhar v. fouiller du groin molar v. 1. mollir 2. lâcher 3. céder 4. donner
molar l’estrena loc. donner un pourboire
modista n. f. (s. XVII. . . ) modiste
molar, ara adj. e n. f. (s. XIV.) meulier, ère
modòl n. m. 1. tas 2. monceau
Molàs (Arnaud de) n. m. (del vilatge landés de
modolon n. m. 1. tas de foin 2. petite pelote
l’artista) Arnaud de Moles (sic)
3. boule de neige
molassa n. f. molasse
modolons (a -) loc. par tas
molecula n. f. (s. XVII. . . ) molécule
modul n. m. (s. XVI. . . ) module
molecular, ara adj. (s. XVIII. . . ) moléculaire
modulacion n. f. (s. XIV.) modulation
mòler v. moudre
modulacion de frequéncia n. f. (s. XX.) modula-
molesa n. f. (s. XIV.) mollesse
tion de fréquence
molesquina n. f. (s. XIX. . . , de l’anglés) moleskine
modular v. (s. XIV.) moduler
molestacion n. f. (s. XV.) molestation
modulator, tritz (pl. modulators, trises) adj. e n. molestar v. (s. XV.) molester
(s. XX.) modulador modulateur, trice
moleta n. f. omelette veire: pascada
moèrra n. f. (s. XVII. . . , de l’angl. mohair) moire moleta n. f. 1. molette veire: mòla 2. petite
moerradura n. f. (s. XIX. . . ) moirure meule
moerraire, aira n. (s. XIX.) moireur, euse moleta (virar come una -) expr. changer sou-
moerrar v. (s. XVIII. . . ) moirer vent d’opinion veire: mòla
moerrat, ada adj. (s. XVII. . . ) moiré, ée molgut; uda adj. moulu, ue
moerratge n. m. (s. XIX.) moirage molhèr n. f. (s. XII.) 1. femme - cit.: Camandiu,
mofa n. f. mousse davant sa molhèr, gausèt pas beure e cridar coma fasiá
mofla n. f. moufle ièr a la beguda del bal, los dròlles boleguèron pas tant
mofle, mofla adj. (de l’occ. ancian mof) moelleux, e i aviá dins sa tenguda mens de crenta que de respècte
euse (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) 2. épouse
moflejar v. être moelleux, euse molherar v. (s. XII.) → esposar prendre femme
moflet n. m. (s. XIII.) 1. "mouflet" 2. enfant veire: maridar
potelé 3. moelleux molin n. m. (s. XII.) moulin
moflon n. m. (s. XVIII. . . , de l’italian) mouflon molin (virar l’aiga a son -) loc. 1. interprêter à
moftí n. m. (s. XVII. . . , de l’arabi) mufti son avantage 2. apporter de l’eau à son moulin
moguda n. f. 1. remuement 2. soulèvement molin a cafè loc. moulin à café

354
molin a ròda monetarizacion

molin a ròda n. m. moulin à aube monarquic, ica adj. (s. XIV. . . ) monarchique
molin bladièr n. m. moulin à blé monarquisme n. m. (s. XVI. . . ) monarchisme
molin d’aiga n. m. moulin à eau monarquista adj. e n. (s. XVIII. . . ) monarchiste
molin de vent n. m. moulin à vent monastèri n. m. (s. XIII.) monastère veire: mon-
molina n. f. (s. XIII.) moulin à eau estièr, mostièr
molinar v. (s. XIII.) → mòler 1. moudre 2. (v. intr.) monastic, ica adj. (s. XIII. . . ) monastique
tourbillonner 3. (v. pron.) s’ébouler mond n. m. 1. monde 2. les gens
molinariá n. f. (s. XIII.) meunerie (commerce de mond (de traces de -) loc. des personnes peu
la farine) fréquentables
molinariá n. f. (s. XIX. . . ) minotariá minoterie mond (far coma lo -) loc. 1. suivre l”usage 2. à
molinariá n. f. (s. XX.) meunerie (les meuniers) Rome comme les Romains
molinejar v. tournoyer mond (l’anar del -) loc. le train de la vie
molinet n. m. 1. moulinet 2. pirouette mond (lo pichon -) loc. le petit monde
molineta n. f. (s. XX.) moulinette mond (tot lo -) loc. 1. tout le monde 2. chacun
molinièr, ièra n. m. (s. XIII.) minotièr 1. meunier, mond es mond (despuèi que lo -) loc. de tous
ière 2. minotier temps
mollusc (pl. mollusques) n. m. (s. XVIII. . . ) mol- mond gròs (lo -) loc. les grosses légumes
lusque mond i cor coma la cabra a la sal (lo -) expr. on
molon n. m. (s. XIII.) 1. amas 2. pâté de maisons s’y bouscule (succès)
3. quartier mond per carrièras (de -) loc. du monde dans
molon (préner al -) loc. prendre sur le tas les rues
molonada n. f. 1. multitude 2. grande quantité mond, monda adj. (s. X.) émondé, ée
molons (a -) loc. en tas, en foule mondan, ana adj. e n. (s. XIII.) mondain, aine
molza n. f. traite (laiterie. . . ) mondanitat n. f. (s. XVII. . . ) mondanité
molzedoira n. f. (s. XX.) molzoira trayeuse (ma- mondar v. émonder
chine) mondial, ala adj. (s. XVI. . . ) mondial, ale
molzeire, eira n. trayeur, euse (personne) mondialament adv. (s. XX.) mondialement
mólzer v. traire mondialisme n. m. (s. XX.) mondialisme
mólzer la ratela (se -) loc. se dilater la rate (faire mondialista adj. e n. (s. XX.) mondialiste
rire) mondializacion n. f. (s. XX.) mondialisation
mólzer la ratèla (se -) loc. rire beaucoup mondializar v. (s. XX.) mondialiser
moment n. m. (s. XIII.) moment veire: passada, mondin, ina adj. e n. (s. XVII.) toulousain, aine -
passa cit.: Las filhas de Tolosa s’apèlan, per escais, mondinas
moment (aquò fa un brave -) loc. il y a beau (Pèire Godelin, s. XVII)
temps mondorro n. m. (mot de l’occ. gascon) 1. balourd
moment (d’aqueste -) loc. en ce moment - cit.: Si som jo ton, enqüara que n’ac volhas, / e non
moment (tot un -) loc. un long instant som pas, com tu m’apèras, pèc, / nèci, ni sòt, mon-
moment a moment (de -) loc. d’un moment à dorro, ni mermèc (Pèir de Garròs, Eglògas, 1557)
l’autre 2. rustre
moment que (dins lo -) loc. au moment où mondovision n. f. (s. XX.) mondovision
momentanèament adv. (s. XV. . . ) momentané- moneda n. f. (s. XII.) 1. monnaie 2. argent
ment moneda de trufas n. f. moquerie
momentanèu, èa adj. (s. XIV. . . ) momentané, ée moneda d’arlequin n. f. monnaie de singe
momia n. f. (s. XVI. . . , del latin med. ? arabi) moneda pagadissa n. f. monnaie en cours
momie monedable, abla adj. (s. XIX. . . ) monnayable
momificacion n. f. (s. XVIII. . . ) momification monedar v. (s. XIV.) monnayer
momificar v. (s. XVIII. . . ) momifier monedatge n. m. (s. XIII. . . ) monnayage
mon / ton / son degut loc. mon / ton / son dû monedièr n. m. (s. XIII.) monnayeur veire:
mon ; mos adj. poss. 1. mon 2. mes falsmonedièr
mona n. f. 1. chatte (pour appeler) 2. moue monegasc, asca (pl. monegasques, ascas) adj. e
monaca n. f. → popòta poupée veire: tostona n. (de Monegue) monégasque (de Monaco)
monacal, ala adj. (s. XV. . . ) monacal, ale monestièr n. m. monastièr → monastèri
monadèlfe, èlfa adj. (s. XVIII. . . ) monadelphe monastère veire: mostièr
monaquisme n. m. (s. XVI. . . ) monachisme moneta, monon, monet n. minette, minou
monar v. 1. miauler doucement 2. faire la moue monetari, ària adj. (s. XVI. . . ) monétaire
monarca n. m. (s. XIV. . . ) monarque monetarisme n. m. (s. XX.) monétarisme
monard, arda n. m. → monin singe monetarista n. (s. XX.) monétariste
monarquia n. f. (s. XIII.) monarchie monetarizacion n. f. (s. XX.) monétarisation

355
monetizacion monstre, tra

monetizacion n. f. (s. XIX. . . ) monétisation monogame, ama adj. (s. XV. . . ) monogam
monetizar v. (s. XIX. . . ) monétiser monogame
monge, monja n. (s. XII.) 1. moine 2. religieuse monogamia n. f. (s. XVI. . . ) monogamie
mongeta n. f. haricot blanc veire: favòl monogamic, ica adj. (s. XIX. . . ) monogamique
mongetada n. f. 1. cassoulet veire: caçolet monografia n. f. (s. XVIII. . . ) monographie
2. plat de haricots monogramma n. m. (s. XVII. . . ) monogram
mongòl, òla adj. e n. (s. XVIII. . . ) mongol, ole monogramme
mongolian, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) → trisomic monolingüe, güa adj. e n. (s. XX.) monolingue
mongolien, enne monolingüisme n. m. (s. XX.) monolinguisme
mongolic, ica adj. (s. XIX. . . ) mongolique monolit n. m. (s. XVIII. . . ) monolithe
mongolisme n. m. (s. XIX. . . ) → trisomie 21 mon- monolitic, ica adj. (s. XX.) monolithique
golisme monolitisme n. m. (s. XIX. . . ) monolithisme
monhon n. m. moignon monologar v. (s. XIX. . . ) monologuer
monicion n. f. (s. XIII.) monition monològue n. m. (s. XV. . . ) monològ monologue
monifla n. f. → vagin sexe de la femme (fam.) - src.: Mistral, 1878 : "mounoulogue"
veire: sèxe, parpalhòl, bergamòta, bonheta monomania n. f. (s. XIX. . . ) monomanie
monin, ina n. singe, guenon veire: monard monomaniac, aca adj. e n. (s. XIX. . . ) 1. mono-
monina n. f. ivresse (fam.) - cit.: A l’ora de mane 2. monomaniaque
l’a Dieu siatz, lo guerrejaire de Verdun se quilhèt monòmi n. m. (s. XVII. . . ) monòm monôme (al-
per una declaracion solemna : "Vos caldrà venir a gèbre, étudiants. . . )
P...(...). Apondèt aladonc en confidéncia : "Nos em- monomotor, tritz (pl. monomotors, trises) adj. e
moninarem". Avètz plan legit e comprés : " prendrem n. (s. XX.) monomoteur, trice
la monina ensems" o, s volètz, "nos bandarem". Sabi monoparental, ala adj. (s. XX.) monoparental,
pas se m’engani: ai vist dins aquela promessa merav- ale
ilhosa una pròva d’amistat (Rodgièr Barta, Pròsas de monoplaça adj. e n. (s. XX.) monoplace
tota mena, 1979 monoplan n. m. (s. XX.) monoplan
monina (cargar la -) loc. enivrer (s’) monopòli n. m. (s. XIII.) monopole
monina (far de trabalh de -) loc. travailler mal monopolista n. (s. XIX. . . ) monopoliste
monina (préner la -) loc. s’enivrer monopolistic, ica adj. (s. XX.) monopolistique
moninada n. f. 1. grimace 2. caprice monopolizacion n. f. (s. XIX. . . ) monopolisation
moninariá n. f. singerie monopolizar v. (s. XVI. . . ) monopoliser
moninas (far -) loc. faire de mauvais plis (vête- monopolizator, tritz (pl. monopolizators,
ment) trises) n. (s. XIX. . . ) monopolizaire monopolisa-
moninejar v. 1. minauder 2. faire le singe teur, trice
monisme n. m. (s. XIX. . . ) monisme monosillaba (/mono-sillaba) n. m. (s. XV.)
monitor, tritz (pl. monotors, trises) n. (s. XX., de monosillab monosyllabe
l’anglés) moniteur, trice monosillabic, ica (/mono-sillabic, ica) adj. (s.
monitorat n. m. (s. XX.) monitorat XV. . . ) monosyllabique
monitoratge n. m. (s. XX.) monitoring monospèrme, èrma adj. (s. XVIII. . . )
monitòri, òria adj. e n. m. (s. XIII.) monitoire monosperme veire: espèrma
monitorial, ala adj. (s. XVI. . . ) monitorial, ale monospermia n. f. (s. XVIII. . . ) monospermie
monocefal, ala adj. (s. XIX. . . ) monocéphale monoteïsme n. m. (s. XIX. . . ) monothéisme
monocit n. m. (s. XX.) monocyte monoteïsta adj. e n. (s. XIX. . . ) monothéiste
monòcle n. m. (s. XIX. . . ) monocle monoteïstic, ica adj. (s. XX.) monothéistique
monocromatic, ica adj. (s. XIX. . . ) monochroma- monotòn, òna adj. (s. XVIII. . . ) monotòne mono-
tique tone
monocròme, òma adj. (s. XVIII. . . ) monocròm monotonia n. f. (s. XVII. . . ) monotonie
monochrome monotrifasat, ada adj. (s. XIX. . . ) monotriphasé,
monocular, ara adj. (s. XX.) monoculaire veire: ée
ocular monsen n. m. (arch. honor.) monsieur
monocultura n. m. (s. XX.) monoculture monsenhor n. m. (s. XIII.) monseigneur
monodia n. f. (s. XVI. . . ) monodie monstrància n. f. (s. XVI. . . ) monstrança mon-
monodic, ica adj. (s. XIX. . . ) monodique strance
monofasat, ada adj. (s. XX.) monophasé, ée monstre de natura (un -) n. m. homme dé-
monofille, illa adj. (s. XIX. . . ) monofil mono- naturé
phylle monstre sacrat n. m. (s. XX., cf. Jean Cocteau) mon-
monofisisme n. m. (s. XVIII. . . ) monophysisme stre sacré
monofisit, ita adj. e n. (s. XVII. . . ) monophysite monstre, tra n. m. (s. XIV.) mostre monstre

356
monstruós, osa (pl. monstruoses, osas) moralizator, tritz (pl. moralizators, trises)

monstruós, osa (pl. monstruoses, osas) adj. (s. montar ni davalar (non -) loc. demeurer station-
XIV.) mostrós monstrueux, euse naire
monstruosament adv. (s. XIV. . . ) monstrueuse- montar sas ardas loc. 1. monter sur ses grands
ment chevaux 2. piquer une colère
monstruositat n. f. (s. XIV.) monstruosité montar sul forn (far -) loc. mettre au pied du
mont n. m. 1. mont 2. montagne mur
monta n. f. 1. monte 2. haras montar sus sa figuièra loc. monter sur ses
monta ? (quant -) loc. à combien s’élève ? grands chevaux
monta-davala (far lo -) loc. avoir des hauts et montar una craca a qualqu’un expr. mystifier
des bas quelqu’un
montacargas n. m. (s. XIX. . . ) monte-charge montar una trapèla loc. tendre un piège
montada n. f. (s. XIV.) 1. montée 2. hausse des montatge n. m. (s. XX.) montage
prix montbasilhac n. m. (del nom de la vila) monbazil-
montada del temps (la -) loc. la venue des lac (vin)
beaux jours Montbasilhac n. pr. Monbazillac (ville)
montadavala n. m. 1. terrain accidenté montbasilhaqués, esa (pl. montbasilhaqueses,
2. péripétie esas) adj. monbazillacois, oise
montadavala (far lo -) loc. avoir des hauts et montet n. m. 1. petit tas 2. monticule
des bas montgolfièra n. f. (s. XVIII. . . , dels fraires Mont-
golfier) montgolfière
montador n. m. (s. XIII.) 1. montoir 2. raidillon
montilha n. f. dune
montaire, aira n. 1. monteur, euse (ouvrier)
veire: jockey 2. jockey montjòia n. f. (s. XII.) montjoie
Montpelhièr n. pr. Montpellier (ville, 34)
montairon n. m. tas, amas, monticule - cit.:
montpelhierenc, enca adj. (de Montpelhièr) mont-
Tot en trotinejant sus un montairon d’òrdi, / dins
pelliérain, aine
un recanton de granièr, / doas mirgas, que vivián
tranquillas e d’acòrdi / e per qui tot èra planièr, / monts e còlas (per -) loc. par monts et par vaux
[s’enchipravan] de la pitança (Aquiles Mir, La doas monts e per combas (per -) loc. par monts et
mirgas, s. XIX) par vaux
monts Pirenèus; los Pirenèus n. m. plur. les
montalbanés, esa (pl. montalbaneses, esas) adj.
monts Pyrénées; les Pyrénées veire: montanhas
montalbanais, aise
Pirenèas
montament n. m. (s. XIII.) montement (Ascen-
montura n. f. monture (animal de selle,
sion de la Vierge)
lunettes)
montanha n. f. (s. XII.) montagne
monument n. m. (s. XIII.) monument
montanha (auta -) n. f. haute montagne
monumental, ala adj. (s. XIX. . . ) monumental,
montanha en montanha (de -) direction Nord-
ale
Sud (en)
monumentalitat n. f. (s. XIX. . . ) monumentalité
montanhas Pirenèas; las Pirenèas n. f. Pireneas moquet (èsser -) loc. être penaud
→ los Pirenèus les montagnes Pyrénées; les
moquet, eta adj. 1. penaud, aude 2. confus, use
Pyrénées
- cit.: Cresi pas çaquelà, e ne soi moquet, que cap de
montanhenc, enca adj. e n. (s. XIII.) de la mon- nòstres occitans desoccitanizats aja pensat que sas pa-
tagne raulas poguèssen portar frucha al dedins de l’exagòn
montanhòl, òla adj. e n. montagnard, arde (Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena, 1979)
montanhós, osa (pl. montanhoses, osas) adj. moqueta n. f. (s. XX.) moquette
montagneux, euse moquetar v. (s. XX.) moquetter
montant n. m. montant mora n. f. loup (masque)
montant sus (préner lo -) loc. prendre moral, ala adj. e n. m. (s. XIV.) moral, ale
l’ascendant sur morala n. f. (s. XVII. . . ) morale
montar v. (s. XII.) 1. monter 2. faire un montage moralament adv. (s. XIV. « moralmen ») morale-
montar a l’arbre, cal aver lo cuol net (davant -) ment
expr. pour monter haut, il ne faut rien avoir à moralisme n. m. (s. XVIII. . . ) moralisme
se reprocher moralista n. (s. XVII.. ;) moraliste
montar a pel loc. monter (à cheval) à cru moralitat n. f. (s. XIV.) moralité
montar als nívols loc. porter aux nues moralizacion n. f. (s. XIX. . . ) moralisation
montar d’assetons loc. monter en amazone moralizar v. (s. XIV. . . ) moraliser
montar en bicicleta loc. aller à bicyclette moralizator, tritz (pl. moralizators, trises) adj. (s.
montar en cervèla loc. prendre la tête XIX. . . ) moralizaire; moralizador moralisateur,
montar lo lec loc. pousser à bout trice

357
moratòri morre (rompre lo -)

moratòri n. m. (s. XX.) moratoire moribond, onda adj. e n. (s. XV. . . ) moribond,
moratòri, òria adj. (s. XVIII...) moratoire onde veire: morent
morbide, ida adj. (s. XIX. . . ) morbid morbide moridor n. m. (s. XX.) mouroir
morbiditat n. f. (s. XIX. . . .) morbidité morigenar v. (s. XIV.) morigéner
mordaças n. f. plur. mordassas 1. pincettes à morilha n. f. (s. XV.) morille
feu 2. mordaches moriment n. m. → agonia 1. agonie 2. mort
mordada n. f. rebuffade morina n. f. → epizootia épizootie
mordal n. m. → mordedura morsure morir v. (s. XII.) mourir veire: mòrer - cit.: A pena
mordalha n. f. serre-museau pour chevaux santa Ceselha aviá l’ [edat] de rason que vodèt sa vir-
mordassa n. f. 1. lippe 2. babine ginitat a Jèsus Crist ; n’aviá pas mai de cinc o sièis ans
mordassada n. f. 1. un coup de dent 2. une qu’èra resolguda de morir [verge] (Joan Loís Fornèrs,
morsure s. XVIII)
mordassar v. mordre fortement morir (s’ai de -) expr. si je dois mourir
mordedura n. f. morsure veire: mordal, morir de la fred loc. mourir de froid
mordissal morir de lagui loc. mourir de chagrin
mordeire, eira n. 1. celui qui mord 2. mordeur, morir de lanha loc. mourir de chagrin
euse morir de mala fam loc. mourir de faim
mordejar v. mordiller morir de rire (n’i a per -) loc. c’est à mourir de
rire
mordent, enta adj. e n. m. mordant, ante
morir d’anequelit loc. mourir d’inanition
mordida n. f. → mordedura morsure
morir d’estranci (se -) loc. se morfondre
mordir v. → mòrdre mordre
morir en concèpte de santetat loc. mourir en
mordissal n. m. 1. morsure veire: mossec
odeur de sainteté
2. coup de dent
morir jos la chaminièra (se daissar -) expr. se
mòrdre v. (s. XII., lat. mordere) mordre veire: mòs,
laisser mourir dans l’abandon
mordir - cit.: Fug, jauparèl, e fai-t’en rè, / o que segon
morir just loc. mourir sans fortune
l’òrdre / sortèm de parlar de darrèr / afin que trobèssas
morir per morir loc. puisqu’il faut mourir un
ont mòrdre (Pèire Godelin, A l’envejós, s. XVII); Vos
jour
vòli pas far vòstre procès, mès se caduna d’aquelas se
morirà que lo mai malaut expr. il faut mourir
mordissiá fèrme los pòts, veiriam fòrças bodoflas (Joan
un jour
Loís Fornèrs, s. XVIII)
morisc, isca (pl. morisques, iscas) adj. e n. (s.
mòrdre a la poma loc. 1. mordre a l’hameçon
XVI. . . ) morisque
(fig.) 2. tomber dans le piège
moriscaud, auda n. (s. XVI. . . ) 1. à peau brune
morena n. f. filetage (pas de vis) veire: vitz 2. moricaud (péjoratif en français)
morena n. f. 1. murène 2. lamproie moriscauda (oliva -) n. f. variété d’olive noire
morenar v. visser veire: visar mormolh n. m. murmure
morenas n. f. plur. (s. XIV.) hémorroïdes veire: mormolhar v. mumurer
emoroïdas mormon, ona n. mormon, one
morent, enta adj. e n. 1. moribond, onde veire: mornarós, osa (pl. mornaroses, osas) adj. mo-
moribond 2. mourant, ante rose
morenta (far la -) loc. prendre des airs languis- mòrne adj. (s. XII. « morn ») morne
sants mornifla n. f. 1. mornifle veire: nasada 2. coup
mòrer v. → morir mourir sur le nez
moresc, esca (pl. moresques, escas) adj. → mau- mornurós, osa (èsser -) loc. avoir le cafard
resc 1. mauresque 2. moresque morrada n. f. (s. XIV.) coup sur le museau
morfèma n. m. (s. XX.) morphème morralh n. m. muselière
morfiar v. bâfrer morralhar v. 1. morailler 2. museler
morfina n. f. (s. XIX. . . ) morphine morralhas n. f. morailles
morfinoman, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) morfinaire morranchon n. m. minois
morphinomane morre n. m. (s. XIV.) 1. museau 2. (fam.) visage
morfinomania n. f. (s. XIX. . . ) morphinomanie 3. trogne
morfologia n. f. (s. XIX. . . ) morphologie - cit.: morre (copar lo -) loc. casser la gueule à
Conven de persiègre aquel trabalh d’unificacion dins quelqu’un
lo vocabulari e mai que mai dins la morfologia (Loís morre (de -) loc. la face contre terre
Alibèrt, Gramatica, 1935) morre (far lo -) loc. faire la tête
morfologic, ica adj. (s. XIX. . . ) morphologique morre (far un pam de -) loc. être contrarié
mòrga n. f. (s. XVII. . . , del francés) → depositòri morre (rompre lo -) loc. casser la gueule à
morgue (cadavres) quelqu’un

358
morre (se chucar lo -) moscalha

morre (se chucar lo -) expr. se bécoter (fam. mòrt subta del noirigat n. f. (s. XIX...) mort
pej.) subite du nourrisson
morre (tombar de -) loc. tomber face contre mòrt temps n. m. morte-saison
terre mòrt, degun fa per degun (a la -) expr. on est
morre a triple barbòt (aver un -) expr. avoir un seul devant la mort
visage à triple menton mòrt, mòrta adj. e n. (s. XII.) mort, morte - cit.:
morre de (far -) loc. faire fi de La dolor monta del còr als pòts, coma una aiga que
morre de faïna n. m. museau de fouine vèrsa, de tròp bolir. Dins aquela lenga qu’es la seuna,
morre de fichoira n. m. museau pointu lo païsan plora sos mòrts ambe de mots patetics e ver-
morre de fus n. m. museau pointu tadièrs (Joana Bartès, Lison, 1934) ; Vaquí, Madama,
morre de mostèla n. m. museau pointu las paraulas pas de créser qu’aquel blasfemator a au-
morre d’escalfalièit n. m. 1. un visage plein de sadas prononciar sul sulhet de sa mòrt (Robèrt Lafònt,
santé 2. visage de pleine lune 2001
morre fait (aver lo -) expr. être adulte mòrt, tèrra sus (es mai -) loc. il est mort et en-
morre tòrt n. m. air faux terré
morre-bordon (de -) loc. la face contre terre mòrt-mòrt (es -) loc. il est réellement mort
mòrta de fred n. f. lépiote élevée (champignon)
morre-bordon (tombar de -) loc. mordre la
veire: camparòl
poussière
mòrta la sèrp, mòrt lo verin loc. nous voici
morrefina n. f. bégueule
débarrassés de ce problème
morrejada n. f. 1. (fam.) coup sur le visage /
mòrta-sason n. f. (s. XX.) morte-saison
museau 2. chute sur le visage
mortaisa n. f. (s. XII. . . , de l’arabi) mortaise
morrejar v. 1. montrer le museau 2. (fam.)
mortaisadoira n. f. (s. XIX. . . ) mortaiseuse
pointer le nez 3. mordre la poussière
mortaisaire, aira n. (s. XX.) mortaiseur, euse
morrelevar v. être présomptueux
(personne)
morrelevat (es un -) loc. c’est un présomptueux
mortaisar v. (s. XIV. . . ) mortaiser
morrena n. f. moraine
mortaisat, ada adj. (s. XX.) mortaisé, ée
morron n. m. mouron des oiseaux mortaisatge n. m. (s. XIX. . . ) mortaisage
morrut, uda adj. 1. lippu, ue 2. renfrogné, ée - mortal, ala adj. (s. XII.) mortel, elle
cit.: Un pauquet risolièr, un pauquet morrut coma mortalatge n. m. 1. carnage 2. épizootie
sempre, disiá pas res de ieu (Max Allièr, L’Emperau, mortalitat n. f. (s. XVIII. . . ) mortalité
1977).
mortièr n. m. (s. XIII.) mortier (cuisine)
mors n. f. plur. (s. XII. . . ) mœurs mortièr sentís totjorn a l’alh (lo -) expr. on ne
mòrs (pl. mòrses) n. m. (lat. morsus) mors peut pas cacher ses origines, sa condition
(cheval) veire: mòs mortificacion n. f. (s. XIV.) mortification
mòrsa n. m. (s. XVI. . . , del rus ? lapon) morse mortificar v. (s. XIV.) mortifier
(animal) mòrtnat, ada adj. e n. (s. XX.) mort-né, mort-née
mòrse n. m. (s. XIX. . . , de Samuel Morse) morse veire: morton
(alphabet) morton n. m. 1. mort-né veire: mòrt nat 2. avor-
morsura n. f. (s. XIII.) morsure veire: mordissal, ton
morsal, nhac mòrts (los vius e los -) loc. les vivants et les
mòrt (a -) loc. implacablement morts
mòrt (es de tot -) loc. il est réellement mort mortuari, ària adj. (s. XV. . . ) mortuaire
mòrt (es mai -) loc. il est bien mort mòs (pl. mòsses) n. m. (lat. morsus) 1. bouchée
mòrt (èsser al trespàs de la -) loc. être à l’article veire: mòrs 2. coup de dent
de la mòrt mòs d’ostal (un -) loc. un coin pour se loger
mòrt (lo pas de la -) loc. le trépas mos, mossa (pl. mosses, mossas) adj. (s. XII.)
mòrt (préner un jorn a la -) loc. perdre un jour émoussé, ée
de vie en rason du désespoir, de l’émotion, de mosaïc, ïca adj. e n. f. (s. XIV.) mosaïque
la peur. . . mosca n. f. (s. XII.) mouche
mòrt abans-ora (una -) loc. une mort pré- mosca fa renar un gròs ase (una pichona -) expr.
maturée un grain de sable peut bloquer la machine
mòrt entre las dents (téner la -) expr. être un mosca far un tavan (d’una -) loc. il a tendance
mort en sursis à exagérer
mòrt lo can, mòrta la ràbia expr. mort le chien, mosca li serà un tavan (la primièra -) expr. la
morte la rage première épreuve lui sera difficile à surmonter
mòrt peleta (la -) n. f. spectre de la mort moscalh n. m. (s. XII.) émouchette
mòrt que camina (un -) n. m. mort vivant moscalha n. f. les mouches

359
moscalhat, ada mot

moscalhat, ada adj. moucheté, ée mossur de Sant Just (èsser -) expr. être gêné
moscalhon n. m. (s. XIV.) 1. moucheron 2. fig. d’argent
amateur de vin mossur rasclet (far -) loc. (fam.) décamper
moscovita adj. e n. moscovite mossur, un pauc mai d’argent (pas tant de -)
mosida (aquela non es / es pas -) loc. celle-là expr. trop poli pour être honnête
est un peu forte ! mossuralha n. f. monsuralha 1. les messieurs
mosidura n. f. moisissure 2. les bourgeois
mosir v. (s. XIV.) moisir mossurejar v. faire le monsieur
mosit (non es / es pas -) loc. c’est un homme mossuret n. m. petits œillets veire: giroflada
fort, vaillant mossuròt n. m. monsuròt 1. petit monsieur
mosit (sentir a -) loc. sentir le moisi 2. freluquet
mosit, ida adj. moisi, ie most (pl. mostes) n. m. (s. XIV.) moût - cit.: Setem-
mosquet n. m. (s. XVI. . . ) mousquet veire: mosca bre es una abelha bandada de most (Leon Còrdas, La
Vèspa, Òc, abr. 1951)
mosqueta n. f. (s. XVI. . . , de l’italian ? castelhan ? mostacha n. f. (s. XV. . . , de l’italian) moustache
arabi) mosquée mostacha (a brutla -) loc. à brûle pourpoint
mosquetada n. f. (s. XVI.) mousquetade mostacha (a sa -) loc. à son nez et à sa barbe
mosquetaire n. m. (s. XVI.) mousquetaire mostachut, uda adj. moustachu, ue
mosquetar v. moucheter mostar v. barbouiller de moût
mosquetièra n. f. 1. rideau pour arrêter les mostarda n. f. (s. XIV.) moutarde
mouches 2. moustiquaire mostarda (gents amb gents e tripas amb -) expr.
mosqueton n. m. (s. XVI. . . ) mousqueton qui se ressemble s’assemble
mosquilh n. m. moustique mostardariá n. f. fabrique de moutarde
mossa ! (aquò -) ça gaze ! mostardièr n. m. 1. pot à moutarde 2. fabricant
mossairon n. m. mousseron de moutarde
mossaka n. f. (s. XX., mot turc) mossakà mous- moste, mosta adj. moite
saka mostèla n. f. (s. XIII.) belette veire: polida
mossar v. pron. 1. mordiller 2. mordre à mostelon n. m. (s. XIII.) petit de la belette
l’hameçon mostièr n. m. → monastèri monastère veire:
mossec n. m. mossec 1. bouchée 2. morceau monestièr
3. coup de dent mostor n. f. moiteur
mossegada n. f. mossegada morsure mostós, osa (pl. mostoses, osas) adj. 1. plein,
mossegar v. mossegar mordre, mordiller veire: pleine de moût 2. barbouillé, ée de moût
mòrdre mòstra n. f. (s. XIV.) 1. montre 2. exposition 3. re-
mossèl n. m. (s. XIII.) morceau veire: tròç, mòs, vue de troupes
bocin - src.: F. Mistral, 1878 : moussèl / moussèu mòstra (far -) loc. faire étalage
mossèl del gromand n. m. sot-l’y-laisse mòstra de (far -) loc. affecter de
mosseladura n. f. partie mordue; trace de mor- mostraire, aira n. démonstrateur (vendeur)
sure veire: demonstrator
mosselar v. morcelar 1. mordre à belles dents mòstrament n. m. démonstration (vente) veire:
veire: morselar 2. morceler demonstracion
mosselàs (pl. mosselasses) n. m. gros morceau mòstran (per tot çò que los uèlhs me -) loc.
mosselon n. m. petit morceau pour tout l’or du monde
mossenh n. m. (s. XII.) monsen monsieur mostrança n. f. démonstration (vente) veire:
(onorific) veire: sénher demonstracion
mossénher n. m. (s. XII.) monsenher 1. mon- mostrar v. (s. XIV.) 1. montrer - cit.: dins lo segond
seigneur veire: monsenhor 2. chef de groupe de mostrarai quna es la castetat que devon aver las fem-
travailleurs agricoles nas veusas (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII) 2. faire une
mòssi n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) mousse "démonstration" commerciale
(matelot) mostrar al det loc. montrer du doigt
mossur n. m. (s. XVI. . . , del francés) monsur mon- mostrar miracle loc. accomplir un miracle
sieur (pej. idèa d’umilitat davant lo superior) mostrar tot (se -) loc. se montrer nu
- cit.: Per una plaça al camin de fèrre, es a la pòrta mostrar vint ans loc. paraître avoir vingt ans
d’aquel mossur que vos cal anar tustar. Portatz-li una mot adv. (s. XI : "molt") → fòrça ; plan beaucoup
lèbre (Paul Gairaud, Per las colomnas de Tarn, 1980) (arch.) - cit.: e motz d’autre baros que en la ost avia, /
mossur al lièit, las bragas se secan (un -) un de Bergonha [Borgonha] e de Fransa e de ves Norman-
miséreux qui donne le change dia (Cançon de la crosada, s. XIII)

360
mot mudejar

mot n. m. (s. XII.) mot - cit.: Quand siam estats en- motor, tritz (pl. motors, trises) adj. (s. XVI. . . )
tre la poma e lo formatge, vèrs la fin del repais, monsur moteur, trice
vòstre reitor m’a dit : monsur Plausòlas, vos caldriá motorizacion n. f. (s. XX.) motorisation
donar un mot d’edificacion a mon pòble (Joan-Loís motorizar v. (s. XX.) motoriser
Fornèrs, s. XVIII) ; Lo lum dançava e Lison ambe motorizat, ada adj. (s. XX.) motorisé, ée
sa maire èran solas dins lo ròdol de clartat: ara de- motricitat n. f. (s. XIX. . . ) motricité
fòra èra nuèit clausa e a l’entorn de las doas femnas, motritz (pl. motrises) n. f. (s. XIX.) motrice
las causas, dintradas dins l’ombra, semblavan escotar mots (apariar los -) loc. 1. trouver les mots
los mots que disián pas (Joana Bartés, Lison, 1934) 2. s’exprimer
; Jos l’influéncia d’aquela lei generala, los ancians mòure v. (s. XII.) 1. mouvoir - cit.: Soi estat mogut,
proparoxitòns (mots accentuats sus l’antepenultima dins ma recèrca, per la consciéncia de l’unitat occitana,
sillaba) de l’anciana lenga [...] an desplaçat l’accent sens cap de resèrva de cap de mena (Rodgièr Barta,
per se cambiar en paroxitòns (Loís Alibèrt, Gramatica, Pròsas de tota mena, 1974) 2. déclencher
1935) mòure a loc. disposer à
mot de santa Clara (lo -) loc. 1. le fin mot 2. la mòure la guèrra loc. fomenter la guerre
clé du mystère 3. mot de passe 4. code mòure litigi loc. soulever un litige
mot granat n. m. mot riche mòure lo vespièr loc. 1. provoquer une
mot non tombèt pas en palha (lo -) expr. ce mot querelle 2. fomenter des désordres
ne tomba pas dans l’oreille d’un sourd mòure plaideja loc. intenter un procès
mot per mot loc. mot à mot mòure soi (a -) loc. je suis à votre disposition
mòta n. f. butte artificielle (castrale. . . ) veire: mòure una question loc. 1. soulever un lièvre
turra 2. poser une question inattendue
motard, arda n. (s. XX.) motard veire: mòto mòuta n. f. 1. mouture 2. quantité moulue
motàs, assa (pl. motasses, motassas) n. grosse movedís, issa (pl. movedisses, issas) adj. mou-
motte (élévation de terre) vant, ante
motèl n. m. (s. XX., de l’angloamerican) motel movement n. m. (s. XIII.) mouvement
motet n. m. (s. XIII.) 1. motet 2. dicton 3. locution movéncia n. f. (s. XVI. . . ) mouvance
motiu n. m. (s. XIV. . . ) motif moviment social n. m. mouvement social (so-
motivacion n. f. (s. XX.) motivation cio.)
motivar v. (s. XX.) motiver muc n. m. 1. mucosité 2. suc
motladura n. f. (s. XV. . . ) moulure mucós, osa adj. (s. XVI. . . ) muqueux, euse
motlar v. (s. XI. . . ) mouler mucositat n. f. (s. XIV. . . ) mucosité
motlar sus (se -) loc. prendre modèle sur mucus n. m. (s. XVIII. . . , mot latin) mucús mucus
motlatge n. m. (s. XV. . . ) moulage muda n. f. (s. XII.) mue
mòtle n. m. (s. XIV.) moule (modèle) muda (a la -) loc. sans bruit
mòtle (far al -) loc. faire au tour muda en (far sa -) loc. se métamorphoser en
mòto n. f. (s. XX.) motò moto mudable, bla adj. (s. XIV.) 1. muable
motocicleta n. f. (s. XX.) 1. motocyclette veire: 2. changeant, ante
mòto 2. moto mudadís, issa (pl. mudadisses, issas) adj. qui
motociclista n. (s. XX.) 1. motocycliste 2. motard change de place
motocròss n. m. (s. XX., de l’anglés) moto-cross mudaire, aira n. (s. XX.) mutant, ante (qui
motocultor n. m. (s. XX.) motoculteur change de profession, de lieu. . . ) veire: mutant
motocultura n. f. (s. XX.) motoculture mudament n. m. (s. XIII.) changement veire: mu-
moton n. m. mouton veire: feda, oelha tacion
moton (cercar cinc patas a un -) expr. chercher mudar v. (s. XII.) 1. déménager 2. changer - cit.:
midi à quatorze heures Tot lo còrs li tremòla e muda de color (Francés de
motonada n. f. troupeau ovin Corteta, Ramonet, s. XVII)
motonèu n. f. (s. XX.) moto-neige mudar (se) v. pron. 1. se métamorphoser, se
motonièr, ièra adj. e n. moutonnier, ière veire: transformer 2. changer de place
moton mudar d’autre coratge loc. changer son fusil
motopompa n. f. (s. XX.) motopompe d’épaule
motor n. m. (s. XVIII. . . ) moteur - cit.: Lo motor par- mudar gatons loc. déménager discrètement, à
tiguèt e s’engalinèt au primièr quichar d’accelerator la cloche de bois
(Robèrt Lafònt, La Fèsta, 1984) mudason n. f. 1. déménagement 2. linge de
motor en afranquiment n. m. moteur en rechange
rodage mudejar adj. e n. (s. XVII. . . , del castelhan ? arabi)
motor es aviat (lo -) loc. le moteur est en mudejar
marche mudejar v. garder le silence

361
muetzin musclièra

muetzin n. m. (s. XVI. . . , del turc ? arabi) muezzin municipalizar v. (s. XX.) municipaliser
mugiment n. m. (s. XIV.) mugissement munificéncia n. f. (s. XIV. . . ) munificence
mugir v. (s. XIV.) mugir munificent, enta adj. (s. XIX. . . ) munificent, enta
muguet n. m. (s. XVII., del francés) muguet (fleur) munir v. munir
mújol n. m. (s. XIV.) 1. muge 2. mulet (poisson) mur n. m. (s. XIII.) mur veire: paret
mujòl n. m. 1. jaune d’œuf 2. agaric oronge mur de faissa n. m. mur de soutènement
mujolièra n. f. filet à muges mur de sostenement n. m. mur de soutène-
mujòls (los uòus de sas galinas an dos -) expr. ment
c’est un vantard mural, ala adj. (s. XVIII. . . ) mural, ale
mul, mula n. mulet, mule muralha n. f. (s. XIII.) muraiIle
mula n. f. mule (chaussure) muralha mejana n. f. mur mitoyen
mulastre, tra adj. e n. (s. XVI. . . , del portugués mu- muralhar v. (s. XV. . . ) 1. entourer de murs
lato) mulâtre, esse 2. murer
mulatièr n. m. muletier muralhas (rasclar las -) loc. raser les murs
mulet, eta n. (s. XII.) petit mulet, petite mule - murar v. (s. XIII.) murer
cit.: Dos mulets, companhons al carriòt, a l’araire, / murena n. f. (s. XII. . . ) murène
dins l’estable vivián coma fraire ambe fraire. / (. . . ) muret / mureta n. muret, murette
/ Un chaval jove, afirolat [aferonat], / a la [meteissa] murèx (pl. murèxes) n. m. (s. XVI. . . ) murex
grépia manjava (Aquiles Mir, Faulas, s. XIX) muride n. m. (s. XIX. . . ) murid muridé
multa n. f. punition, amende murmur n. m. (s. XIII.) murmure
multicolòr, òra adj. (s. XX.) multicolore murmurar v. (s. XIII.) murmurer
multicultural, ala adj. (s. XX.) multiculturel, elle murtre n. m. (s. XIV.) meurtre
multiculturalisme n. m. multiculturalisme (so- murtrièr, ièra adj. e n. (s. XIV.) meurtrier, ère
cio.) murtrir v. (s. XIII.) meurtrir
multidisciplinari, ària adj. (s. XX.) multidisci- mus (pl. muses) n. m. (s. XII.) museau veire:
plinaire morre
multietnic, ica adj. (s. XX.) multiethnique musa n. f. (s. XI.) muse - cit.: Ieu som ací vengut per
multifòrme, òrma adj. (s. XX.) multiforme dire, en mon lengatge, / que s’è le còrs petit pro grand
multilateral, ala adj. (s. XX.) multilatéral, ale es mon coratge, / per mostrar bravament qu’ieu sabi
multilingüisme n. m. (s. XX.) multilinguisme quicomet / de çò que dins le cap la musa nos trasmet
multimèdia adj. (s. XX.) multimedià multimédia (Pèire Godelin, Petita galantariá, s. XVII)
multimilionari, ària adj. e n. (s. XX.) multimil- musaire, aira adj. (s. XII.) 1. lambin, ine
lionnaire 2. musard, arde
multinacional, ala adj. (s. XX.) multinational, musairejar v. musarder
ale musar v. 1. muser 2. attendre en vain
multinacionala (entrepresa) n. m. multina- musaranha n. f. (s. XV. . . ) musaraigne
tionale (econ.) musard, arda n. musard, arde
multipartidisme n. m. multipartisme (polit.) musc (pl. musques) n. m. (s. XIII.) musc
multiple, ipla adj. e n. m. (s. XIV. . . ) multiple muscada n. f. muscade
multiplèx (pl. multiplèxes) n. m. (s. XX.) multi- muscada (/notz muscada) n. f. (s. XII.) muscade
plex (noix muscade)
multiplicacion n. f. (s. XIV.) multiplication muscadèl, èla adj. qui sent le musc
multiplicar v. (s. XIII.) multiplier muscadèla n. f. muscadelle (poire)
multiplicator, tritz adj. e n. m. (s. XX.) muscadet n. m. (s. XIV.) muscadet (vin)
multiplicador multiplicateur, trice - src.: Hon- muscadièr n. m. muscadier (arbre)
norat, 1846 : "multiplicatour" muscar v. musquer
multiplicitat n. f. (s. XIV.) multiplicité muscardina n. f. muscardine (maladie vers à
multiracial, ala (/multi-racial, ala) adj. (s. XX.) soie)
multiracial, e muscat (/vin muscat) n. m. (s. XIV. . . ) muscat
multirecidivista (/multi-recidivista) adj. e n. (s. (vin muscat)
XX.) multirécidiviste muscat, ada adj. (s. XII.) musqué, e
multisecular, ara (multi-secular, ara) adj. (s. XX.) musclar v. (s. XVIII. . . ) muscler
multiséculaire musclat, ada adj. (s. XVI. . . ) musclé, ée
multitud n. f. (s. XII.) multitude muscle n. m. (s. XII.) muscle
municion n. f. (s. XVI. . . ) munition muscle n. m. moule (coquillage) veire: mòtle
municipal (cosselh -) n. m. conseil municipal musclièr, ièra n. m. 1. écailler veire: militicultor
municipal, ala adj. (s. XIII.) municipal, ale 2. marchand, ande de moules
municipalitat n. f. (s. XVIII. . . ) municipalité musclièra n. f. parc à moules

362
musculacion mutualizar

musculacion n. f. (s. XX.) musculation musical, ala adj. (s. XIV.) musical, ale
muscular, ara adj. (s. XVII. . . ) musculaire musicalitat n. f. (s. XIX. . . ) musicalité
musculatura n. f. (s. XIX. . . ) musculature musician, ana n. (s. XIV.) musicien, enne
musculocutanèu, èa adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) musicografe, afa n. (s. XIX. . . ) musicograf mu-
musculo-cutané, ée sicographe
musculós, osa (pl. musculoses, osas) adj. (s. musicologia n. f. (s. XX.) musicologie
XIV. . . ) musculeux, euse musicològue, òga n. (s. XIX. . . ) musicològ musi-
museal, ala adj. muséal, ale cologue
museobús (pl. museobuses) n. m. (s. XX.)
musiquejar v. faire de la musique
muséobus
musquet n. m. (s. XIV.) 1. parfum 2. fumet
museografe, afa n. (s. XX.) museograf muséo-
graphe musquetar v. 1. musquer 2. parfumer
museografia n. f. (s. XX.) muséographie musquetat, ada adj. 1. musqué, ée - cit.: Un
museografia n. f. muséographie Zefir cortisan i passa, / totjorn fresquet e musque-
museografic, ica adj. muséographique tat, / e per creissença de beutat, / una font i ven de
museologia n. f. (s. XX.) muséologie Parnassa (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII)
museologic, ica adj. (s. XX.) muséologique 2. farfumé, ée
museològue, òga n. (s. XX.) museològ muséo- musulman, ana adj. e n. (s. XVI. . . , de l’arabi)
logue musulman, ane veire: islam
museta n. f. 1. musette (musique) 2. sacoche mut, muda adj. e n. (s. XII.) muet, ette
museta (far seguir la -) loc. emporter son casse- mutabilitat n. f. (s. XIV.) mutabilité
croûte mutable, abla adj. (s. XIV.) mutable
musèu n. m. (s. XVIII. . . ) musée mutacion n. f. (s. XIV.) mutation veire: mudason
museum n. m. (s. XVIII.) muséum mutant, anta adj. e n. (s. XX.) mutant, ante (biol.,
musica n. f. (s. XIII.) musique - cit.: L’intrada bot.) veire: mudaire
en vila jos los arcanels de fuelhatge, entre doas alin- mutar v. (s. XIII.) muter veire: mudar
hadas de mais endrapelats, se faguet amb la musica mutilacion n. f. (s. XIV.) mutilation
e las bandieiras trusc a la [comuna] onte lo [còssol] mutilar v. (s. XIV. . . ) mutiler
n’Esteve Brindel, reçauguet de l’organizator general, mutin adj. e n. (s. XV. . . , del francés) mutin
En Loís de Nussac [l’exposicion] (...) qu’ocupava
mutinar (se) v. pron. (s. XIV. . . ) se mutiner
atí quatre belas salas (Josep Ros, L’annada Lemosina,
mutinariá n. f. (s. XIV. . . ) mutinerie
1898)
musica n. f. (s. XIII.) musique mutisme n. m. (s. XVIII. . . ) mutisme
musica ! (bonser la -) loc. bonsoir, c’est fini ! mutual, ala adj. e n. f. (s. XIV. . . ) mutuel, elle
musica lo lèva de mira (la -) expr. il est très mutualament adv. (s. XV. . . ) mutuellement
passionné mutualista adj. e n. (s. XIX. . . ) mutualiste
musicaire, aira n. musicien, enne de rue veire: mutualitat n. f. (s. XVIII. . . ) mutualité
musician mutualizar v. (s. XVI. . . ) mutualiser

363
n (èna) (alfabet) nap

n (èna) (alfabet) n. f. n nadar v. (s. XII.) nager - cit.: Non cal a filh de guita
na n. f. (s. XII., del lat. "domina") madame (abrégé) apréner de nadar, / jo sabi, Dieu mercé, coma que jo
nabab n. m. (s. XVII. . . , del portugués ? arabi) tribalhi / e quin son los [mejans] del marit que li balhi
nabab (Francés de Corteta, La Miramonda, s. XVII)
nabi n. m. (s. XIX. . . , mot ebrèu) nabi (peinture) nadar coma un peis loc. nager comme. . .
nabièra n. f. champ de navets nadar contra subèrna loc. (S. XII.) nager contre
nabina n. f. rave le courant - cit.: Ieu sui Arnautz qu"amas l’aura / e
nabisme n. m. (s. XIX. . . ) nabisme chatz la lebr’ab lo bou / e nadi contra suberna (Arnaud
nacarat, ada adj. e n. m. (s. XVII. . . , del castelhan Danièl, E c’est sonet coind’e leri, s. XII)
nacarado) 1. nacré, ée 2. nacarat (entre rouge et nadar de reverseta loc. nager sur le dos
rose) nadar de susor loc. être en nage
nacèla n. f. (s. XVI., de l’italian navicela) nacelle nadar dins l’aiga-ròsa loc. Nager dans les
nacion n. f. (s. XII.) nation - cit.: Los nostres délices
libèls s’escampilhavan que prometian la venguda d’un nadar dins l’òli loc. être ivre de joie
capmèstre coma totes lo desiràvem. E proclamàvem Nadau s’assorelha, Pascas s’atorrelha (se -) n.
que las nacions èran en armas per nos deliurar (Joan (occitan gascon) si Noël est ensoleillé, Pâques se
Bodon, La Quimèra, 1974) chauffe au coin du feu (ou se gèle)
nacional, ala adj. (s. XVI. . . ) national, ale - cit.: nade (es dins l’aiga, que -) expr. qu’il se
. . . pensam qu’al dessús dels parlars populars e de débrouille
la literatura populara cal edificar la lenga nacionala naduèlh n. m. orvet
d’Occitania, la granda literatura occitana (Antonin nafra n. f. (s. XIII.) 1. blessure 2. balafre
Perbòsc, Fòc nòu, 1904) nafradura n. f. 1. blessure 2. balafre
nacionalisme n. m. (s. XVIII. . . ) nationalisme naframent n. m. action de blesser
nacionalista adj. e n. (s. XIX. . . ) nationaliste nafrar v. (s. XII.) 1. blesser 2. balafrer
nacionalitat n. f. (s. XIX. . . ) nationalité nafta n. f. (s. XX.) naphte
nacionalizacion n. f. (s. XVIII. . . ) nationalisation naftalina n. f. (s. XIX. . . ) naphtaline
nacionalizar v. (s. XVIII. . . ) nationaliser nagaire adv. (s. XII. . . ) naguère
nacionalsocialisme (/nacional-socialisme) n. m. naïada n. f. (s. XV. . . ) naïade
(s. XX.) national-socialisme naissedura n. f. (s. XIII.) panaris
Nacions unidas (Organizacion de las) n. f. plur. naissença n. f. (s. XII.) 1. naissance 2. apparition
Nations unies naissença (declaracion de -) n. f. déclaration
nacra n. f. nacre (mollusque) de naissance
nacre n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. « naccaro » ? arabi) naissent, enta adj. naissant, ante
nacre (matière) nàisser v. (s. XII.) naître - cit.: Santa Ceselha
nada n. f. nage nasquèt de parents nòbles e opulents qu’aviau tot
nadaire, aira n. nageur, euse a [ronfle] ; lor mancava pas res ; èron respectats e
Nadal n. pr. Noël - cit.: Mas las botigas foguèssen aimats dins lor país coma de [mond] que podiau e que
pas tan grandas coma ara ni rajolantas de lum, sabiái fasiau plaser quand n’èron pregats (Joan Loís Fornèrs,
descubrir al temps de Nadal pertot de meravilhas s. XVIII)
(Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940) nàisser (se n’i a un autres, es a -) son pareil
Nadal (per -) loc. pour la Noël est à naître
Nadal tota l’annada (non es / es pas -) expr. ce nàisser amb la crespina loc. naître sous une
n’est pas toujours fête bonne étoile
Nadal ven qu’un còp per an expr. ce n’est pas nàisser astrat loc. naître sous une bonne étoile
toujours fête nàisser crespinat loc. naître sous une bonne
nadalenc, enca adj. de Noël étoile
nadalet n. m. 1. octave avant Noël - cit.: Los naja n. f. (s. XVII. . . , de l’arabi) najà naja (serpent)
qu’an pas ausit tindar Nadalet dins lor enfança pòdon nan, nana / nanet, eta adj. e n. (s. XII.) nain,
pas se far una idèa de tot lo gaug que la vida lor a naine
panat. Lo nòstre campanièr, qu’alara èra pas vièlh, nanisme n. m. (s. XIX. . . ) nanisme
ni pigre, lo nos sonava, uèit jorns avant Nadal, cada nanotecnologia n. f. (s. XX.) nanotechnologie
ser aprèp l’Angèlus, durant una ora (Loïsa Paulin, Lo nantés, esa (pl. nanteses, esas) adj. nantais,
vièlh libre d’images, 1940) 2. cantique de Noël aise
nadar n. m. → natacion natation nap n. m. navet

364
napalm naturalisme

napalm n. m. (s. XX., de « na » (naftenat) e de « palm » nas davant quicòm (fronzir lo -) loc.
(palmitat)) napalm 1. mépriser 2. dédaigner
napoleon n. m. (s. XIX.) napoléon (pièce d’or) nas e nas loc. 1. face à face 2. nez à nez
napoleonian, ana adj. (s. XIX.) napoléonien, nas en còsta loc. (s. XVII.) nez aquilin - cit.: Le
ienne nas pareisserà de còsta / lis, longuet e faitet en còsta. . .
napolitan, ana adj. e n. (s. XVI. . . ) napolitain, (Pèire Godelin, Prumièra floreta, s. XVII)
aine nas fin (aver lo -) loc. 1. avoir l’odorat
narbonés, esa (pl. narboneses, esas) adj. e n. développé 2. fig. avoir du flair
narbonnais, aise nas long (far lo -) loc. 1. avoir l’air contrarié
narcís (pl. narcises) n. m. (s. XVI. . . ) narcisse 2. être dépité
(bot.) veire: cocuda nas per nas loc. nez à nez
narcissic, ica adj. (s. XIX. . . ) narcissique nas pertot (prestar son -) loc. fourrer son nez
narcissisme n. m. (s. XIX. . . ) narcissisme partout
narcoanalisi n. f. (s. XX.) narcoanalyse nas virat (non i a lo / i a pas lo -) loc. il n’a pas
narcòsi n. f. (s. XX.) narcose envie de faire cela
narcoterapia n. f. (s. XX.) narcothérapie nas. . . a la cara (aquò non a de -) loc. cela n’a
narcotic, ica adj. (s. XIV. . . ) narcotique pas de sens
narcotrafic n. m. (s. XX.) narcotrafec narcotrafic nasada n. f. nasarde (coup sur le nez)
narcotraficant, anta n. (s. XX.) nacotrafegaire nasal, ala adj. (s. XII.) nasal, ale
narcotrafiquant, ante nasalitat n. f. (s. XVIII. . . ) nasalité
narga n. f. raillerie nasalizacion n. f. (s. XIX. . . ) nasalisation
nargar v. narguer nasalizar v. (s. XIX. . . ) nasaliser
nasard n. m. gros nez
narra n. f. (s. XII.) narine
nascut dedins (aqueste vestit, i sembli -) expr.
narra (aver bona -) loc. avoir du flair
je suis à l’aise dans ce vêtement
narracion n. f. (s. XIV.) narration
nascut en mala luna loc. né sous une mauvaise
narrada n. f. 1. reniflement 2. (fig.) intuition
lune - cit.: Marcabruns, lo fills Na Bruna, / fo en-
narrada de quicòm (aver una -) avoir vent de
gendraz en tal luna / qu’el saup d’amor cum degruna
quelque chose
(Marcabrun, s. XII)
narrar v. (s. XII.) 1. narrer 2. raconter
nascut, uda adj. né, née
narratiu, iva adj. (s. XV. . . ) narratif, ive nasejaire, aira adj. 1. curieux, euse 2. qui met
narrator, tritz (pl. narrators, trises) n. (s. XV. . . ) son nez partout
narrateur, trice - src.: Honnorat, 1846 : "narra- nasejar v. 1. mettre son nez partout 2. se mon-
tour" trer
narrejaire, aira adj. qui parle du nez nases (de -) loc. la face contre terre
narrejar v. 1. parler du nez veire: nasilhar, ron- nasic n. f. 1. narine veire: narra 2. naseau
car 2. ronfler nasilhar v. (s. XVI. . . ) nasiller veire: narrejar
narrut, uda 1. qui a du nez (intuitif) 2. rusé nasitòrt n. m. (s. XIII.) nasitort (cresson alénois)
narsa n. f. fondrière nassa n. f. nasse
nartèx (pl. nartèxes) n. m. (s. XVIII. . . ) narthex nat, nada adj. aucun, aucune veire: cap - cit.: Tu
narval n. m. (s. XVIII. . . , del danés ? islandés) nar- n’auràs nat ni repaus ni relambi / per aver hèit de la
val boha lo cambi (Pèir de Garròs, Eglòga V, 1567)
nas (aquò non li passèt lo -) loc. cela ne l’a pas nata n. f. natte
impressionné natacion n. f. (s. XVI. . . ) natation
nas (aver de -) loc. avoir du flair natal, ala adj. (s. XV. . . ) natal, ale veire: nadalenc
nas (aver quatre pams de -) loc. avoir une natalista adj. (s. XX.) nataliste
grande déception natalitat n. f. (s. XIX. . . ) natalité
nas (de -) loc. la face contre terre natiu, iva adj. (s. XIII.) natif, ive
nas (donar del) loc. 1. mépriser 2. dédaigner nativitat n. f. (s. XII.) nativité
nas (levar lo -) loc. prendre une attitude arro- natura n. f. (s. XII.) nature
gante natura (de -) loc. de par sa nature
nas (pl. nases) n. m. (s. XII.) nez natura (en -) loc. d’après nature
nas (tirar lo babòt del -) loc. tirer les vers du natural (al -) loc. d’après nature
nez natural (enfant -) n. m. enfant naturel
nas (tombar de -) loc. tomber la tête la première natural, ala adj. (s. XII.) naturel, elle
nas a la romana n. nez aquilin naturalament adv. (s. XIII : naturalment) naturelle-
nas darrièr l’aurelha (cercar lo -) expr. chercher ment
midi à quatorze heures naturalisme n. m. (s. XVI. . . ) naturalisme

365
naturalista nèci que non sai (es -)

naturalista adj. e n. (s. XIX. . . ) naturaliste navigar v. (s. XIV. . . ) navegar naviguer veire:
naturalizacion n. f. (s. XVI. . . ) naturalisation navejar
(acte juridique) navigator, tritz (pl. navigators, trises) n. (s.
naturalizacion n. f. (s. XVII. . . ) naturalisation XVI. . . ) navigaire navigateur, trice veire: nave-
(histoire naturelle) jaire - src.: Honnorat, 1846 : "navigatour"
naturalizar v. (s. XV. . . ) naturaliser navili n. m. (s. XIII.) → flòta flotte (marchande,
naturalizat, ada adj. e n. (s. XVI. . . ) naturalisé, ée armée. . . )
naturisme n. m. (s. XVIII. . . ) naturisme naviri n. m. (s. XIV : navigi) navire veire: vaissèl,
naturista adj. e n. (s. XIX. . . ) naturiste batèl
nau n. f. (s. XII.) 1. nef (navire) 2. nef (église) nazí, ia adj. e n. (s. XX., mot alemand) nazi
nau (rampant d’una -) n. m. inclinaison d’un nazisme n. m. (s. XX.) nazisme
navire ne pron. (s. XI.) en
nauc n. m. auge ne varietur loc. adv. (mots latins) ne varietur
nauca n. f. 1. auge (grande) 2. vasque neandertalian, ana adj. (s. XX., del nom d’una val
naucada n. f. augée de Renania) néandertalien, enne
nauclèr / nauchièr n. m. (s. XIII.) nocher nèbla n. f. (s. XII.) 1. brume 2. brouillard
naufragaire, aira n. (s. XIX. . . ) naufrageur, euse nèbla (aver la -) loc. avoir la vue trouble
naufragar v. (s. XVI. . . ) 1. naufrager 2. faire nèbla (far -) loc. pulluler
naufrage. nèbla (tot li -) loc. rien ne lui réussit
naufragat, ada adj. e n. (s. XIV. . . ) naufragé, ée nebladís (pl. nebladisses) n. m. nappe de
naufragi n. m. (s. XV. . . ) naufrage brouillard
nebladura n. f. pourriture des plantes par le
naufragi al pòrt (far -) expr. échouer au but
brouillard veire: poiridièr
naufragièr, ièra n. naufragé, ée
neblar v. 1. bruiner 2. (fig.) attrister
naulage n. m. (s. XIV.) 1. naulage 2. fret
neblós, osa (pl. nebloses, osas) adj. brumeux,
naular v. voguer
euse
naulejar v. affréter
nebot, oda n. m. (s. XII.) neveu, nièce
nauquet n. m. petite auge
nebulizacion n. f. (s. XX.) nébulisation
nausa n. f. 1. lagune 2. prairie marécageuse nebulizator n. m. (s. XX.) nebulizador nébu-
nausèa n. f. (s. XVI. . . ) nausée veire: bescòr liseur
nauseabond, onda adj. (s. XVIII. . . ) nauséabond, nebulós, osa (pl. nebuloses, osas) adj. (s. XIV. . . )
onde nébuleux, euse
nautic, ica adj. (s. XV. . . ) nautique nebulosa n. f. (s. XVII. . . ) nébuleuse
nautisme n. m. (s. XX.) nautisme nebulosament adv. (s. XIX. . . ) nébuleusement
nautonièr n. m. (s. XII.) nautonier nebulositat n. f. (s. XV. . . ) nébulosité
naval, ala adj. (s. XIV. . . ) naval, ale nec (demorar -) loc. rester interdit (stupéfait)
navarrés, esa (pl. navarreses, esas) adj. e n. nec, neca adj. (s. XII.) 1. penaud, aude veire: nèci
navarrais, aise 2. déconcerté, ée
navejaire, aira n. navegaire 1. qui fait du necar v. 1. déconcerter 2. rendre penaud
bateau 2. plaisancier necessari (èsser -) loc. être nécessaire
navejament n. m. (s. XIII.) action de faire du necessari, ària adj. e n. m. (s. XIII.) nécessaire -
bateau veire: navigacion cit.: . . . òm a acostumat d’enviar (. . . ) dos obrièrs,
navejar v. (s. XIII.) navegar faire du bateau veire: non pas coma d’espions per reconéisser la plaça e
navigar l’abandonar puèi a la discrecion de sos enemics, mas
naveta n. f. (s. XIII.) navette (tisserand, coursier, coma de capitanis expèrts, per jutjar del [socors] qu’es
espace. . . ) veire: nau necessari (B. Amilhan,1673).
navicular, ara adj. (s. XV. . . ) naviculaire (anat.) necessaris (far sos -) loc. faire ses besoins
navigabilitat n. f. (s. XIX. . . ) navigabilité necessitat n. f. (s. XIII.) nécessité
navigable, abla adj. (s. XV. . . ) navigable necessitós, osa (pl. necessitoses, osas) adj. (s.
navigacion n. f. (s. XIII. . . ) navegacion naviga- XVI. . . ) nécessiteux, euse
tion veire: navejament - cit.: Meteguèt a la vela nèci coma un rauba-sauma expr. sot comme. . .
e quand lo mazot s’estrifèt, quand se levèt l’aura veire: pèc
d’amont ; comencèt sa navigacion (Robèrt Lafònt, nèci que l’aiga longa (es mai -) expr. il est plus
1971, p. 56) sot que. . . veire: pèc
navigacion auturièra n. f. navigation au long nèci que non sai (es -) loc. il est très sot veire:
cours pèc
navigant, anta adj. e n. (s. XVI.) navegant navi- nèci, nècia adj. (s. XII : nesci) niais, sot veire: nèc,
gant, ante pèc - cit.: Si som jo ton, enqüara que n’ac volhas, /

366
nèci, nècia negre coma lo pecat

e non som pas, com tu m’apèras, pèc, / nèci, ni sòt, negadís de plors (uèlh -) loc. œil noyé de
mondorro, ni mermèc (Pèir de Garròs, Eglògas, 1557) larmes
nèciament adv. (s. XII : nesciament) 1. sottement negadís, issa (negadisses, issas) adj. 1. qui peut
2. niaisement être noyé veire: negable 2. qui veut se noyer -
neciàs, assa (pl. neciasses, assas) adj. e n. gros cit.: E quand pensi, de còps, que ma polida aimada /
nigaud de sos potons d’amor brèça un autre amorós / una en-
neciejada n. f. 1. sottise 2. folâtrerie veja me pren d’anar de rescondons / dins l’aiga negra
neciejar v. (s. XII : nesciejar) niaiser, faire le niais e freja e d’ombra capelada / negadís escantir mon fuec
necièra n. f. (s. XIII.) 1. manque veire: sofraita e garir mas dolors (Paul Froment, Un jorn d’abrial,
2. disette 1898)
necierós, osa (pl. necieroses, osas) adj. nécessi- negador n. m. endroit où l’on peut se noyer
teux, euse veire: sofraitós veire: negator
neciesa n. f. (s. XIV nescieza) niaiserie negar v. (s. XIII.) nier veire: denegar
necior n. f. niaiserie negar v. noyer
nècis (vòl de -) n. m. bande d’imbéciles negar (se val mai virar del mièg de l’aiga que
necite (èsser -) loc. être nécessaire s’acabar -) expr. mieux vaut renoncer que
necite, ita adj. 1. nécessaire veire: necessari s’entêter dans l’erreur
2. urgent negar dins un clòsc d’uòu (se -) loc. se noyer
necitge n. m. naïveté dans un verre d’eau
necitjada n. f. enfantillage negar dins un culhièr d’aiga (se -) loc. se noyer
dans un verre d’eau
necrofagia n. f. (s. XIX. . . ) nécrophagie
negar dins un pam d’aiga (se -) loc. se noyer
necrofague, aga adj. e n. (s. XIX. . . ) necrofag
dans un verre d’eau
nécrophage
negar l’afar loc. refuser l’affaire
necrofilia n. f. (s. XIX. . . ) nécrophilie
negat, ada adj. (s. XIII. . . ) chose niée
necrofòr, òra adj. (s. XIX. . . ) nécrophore
negat, ada adj. e n. noyé, ée
necrològi n. m. (s. XVII. . . ) nécrologe
negatiu, iva adj. e n. m. (s. XIV.) négatif, ive
necrologia n. f. (s. XVIII. . . ) nécrologie
negativament adv. (s. XIV. . . ) négativement
necrologic, ica adj. (s. XVIII. . . ) nécrologique
negativisme n. m. (s. XIX. . . ) négativisme
necrològue, òga n. (s. XIX. . . ) necrològ nécro-
negativitat n. f. (s. XIX. . . ) négativité
logue
negator, tritz (pl. negators, negatrises) adj. e n.
necromancia n. f. (s. XIII.) nécromancie (s. XVIII. . . ) négateur, trice veire: negador
necromancian, ana n. (s. XIII.) nécromancien, negligéncia n. f. (s. XIV.) négligence
enne negligent, enta adj. (s. XIII.) négligent, ente
necropòli n. f. (s. XIX. . . ) nécropole negligentament adv. (s. XIII. . . ) 1. négligemment
necrosar v. (s. XVIII. . . ) nécroser 2. avec négligence
necrosat, ada adj. (s. XVIII. . . ) nécrosé, ée negligible, ibla adj. (s. XIX. . . ) négligeable
necròsi n. f. (s. XVII. . . ) nécrose negligir v. (s. XIV. . . ) négliger
necrotic, ica adj. (s. XX.) nécrotique negligit, ida adj. (s. XVII. . . ) négligé, ée
nectar n. m. (s. XV. . . ) nectar negòci n. m. (s. XII.) négoce
nectarina n. f. (s. XX.) nectarine negociabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) négociabilité
neerlandés, esa (pl. neerlandeses, esas) adj. e n. negociable, abla adj. (s. XVII. . . ) négociable
(s. XIX. . . ) néerlandais, aise negociacion n. f. (s. XVI. . . ) negociadura négoci-
nefast, asta (pl. nefastes, astas) adj. (s. XIV. . . ) ation
nefaste néfaste negociant, anta n. (s. XVI. . . ) negociaire négo-
nefrectomia n. f. (s. XX.) néphrectomie ciant, ante
nefretic, ica adj. (s. XIV. . . ) néphrétique negociar v. (s. XIV. . . ) négocier (discussion)
nefrita n. f. (s. XVIII. . . ) néphrite (miner.) negociat, ada adj. négocié, ée
nefriti n. f. (s. XIX. . . ) néphrite (méd.) negociator, tritz (pl. negociators, negociatrises)
nefrologia n. f. (s. XIX. . . ) néphrologie n. (s. XV. . . ) negociador négociateur, trice
negable, abla adj. (s. XVII. . . ) niable veire: ne- negra n. f. (s. XVII. . . ) noire (musique)
gadís negra nuèit (a -) loc. en pleine nuit
negacion n. f. (s. XIV.) négation - cit.: Se me fise ai negra páur n. f. peur bleue
dificultats qu’ai agudas, nòstre organisme a evoluït de- negranuèit n. f. nuit noire
vers un neò-felibrisme qu’es sa negacion fondamentala negre (art -) n. m. art nègre
(Robèrt Lafont, 1980) negre (aver lo -) loc. être de mauvaise humeur
negacionista adj. e n. (s. XX.) négationniste negre coma lo cramalh loc. noir comme..
negada n. f. (s. XVIII. . . ) noyade negre coma lo pecat loc. noir comme. . .

367
negre coma tineta nèrvis li mòron (los )

negre coma tineta loc. noir comme. . . neoceltic, ica adj. (s. XIX. . . ) néoceltique
negre coma un babaròt loc. noir comme . . . neoclassic, ica adj. (s. XX.) néoclassique
negre coma un talpon loc. noir comme. . . neoclassicisme n. m. (s. XX.) néo-classicisme
negre coma un tartarin loc. noir comme le dia- neocolonialisme n. m. (s. XX.) néo-colonialisme
ble neofascisme n. m. (s. XX.) neofaissisme néofas-
negre de jaiet (d’un -) loc. d’un noir de jais cisme
negre, negra adj. e n. (s. XVI. . . , del portugués) neofascista adj. e n. (s. XX.) neofaissisme néofas-
negressa 1. noir (personne) 2. nègre (art. . . ) ciste
negre, negra (pl. negres, negras) adj. (s. XII.) neofit, ita adj. (s. XVII. . . ) néophyte
noir, noire veire: cap negre - cit.: Pasmens, pas- neogotic, ica adj. (s. XX.) néo-gothique
sant prèp de Marcon, Manuèla retenguèt son pas e, neogrèc, èca adj. (s. XIX. . . ) néogrec, ecque
sens para ni gara, de tot son aplomb, a son aise, muda, neoliberalisme n. m. (s. XIX. . . ) néolibéralisme
insolenta gaireben, lo devistèt longament, sos uèlhs neolitic n. m. (s. XX.) néolithique veire: edat de
negres e durs plan plantats dins los seus (Leon Còr- pèira
das, La vèspa, Òc, abr. 1951); E me trobèri dins la neolitic, ica adj. (s. XX. . . ) néolithique veire: edat
rèirebotiga escura, siegut sus una saca, una tassa dins de pèira
las mans. Lo cafè caud, brutlant e sucrat, un beuratge
neologia n. f. (s. XVIII. . . ) néologie
negre desconegut dins mon país, cossí noliá ! E me
neologic, ica adj. (s. XVIII. . . ) néologique
reviscolèt (Joan Bodon, La Quimèra, 1974)
neologisme n. m. (s. XIX. . . ) néologisme - cit.:
negregi de fam loc. j’ai très faim
Los neologismes sabents son estats formats segon los
negrejar v. (s. XIV.) 1. devenir noir 2. broyer du
principis de Fabra e d’Alibèrt, tant sul grèc coma sul
noir
latin, dins la tradicion especifica de l’occitan (Rodgièr
negresiment n. m. (s. XIII.) action de noicir
Barta, Pròsas de tota mena, 1974)
negresir v. (s. XII.) noircir
neomenia n. f. (s. XIV.) néoménie (nouvelle
negreta n. f. variété de raisin, d’olives. . .
lune) veire: luna jove
negrièr, èra adj. e n. (s. XVII. . . ) négrier, ère
neon n. m. (s. XX.) néon
negrilhós, osa (pl. negrilhoses, osas) adj. un
neonazí, ia adj. e n. (s. XX.) néo-nazi, ie
peu noirâtre
neonazisme n. m. (s. XX.) néonazisme
negriment n. m. noircissure
negrinèl, èla adj. noirâtre neoplatonician, ana n. (s. XIX. . . ) néoplatoni-
negrir v. devenir noir cien, enne
negrir las idèas loc. noircir les idées neorealisme (/neo-realisme) n. m. (s. XX.) néo-
negritud n. f. (s. XX.) négritude réalisme
negro-spiritual n. m. (s. XX., mot american) negro- neoromantic, ica (/ neo-romantic, ica) adj. (s.
spiritual XX.) néoromantique
negroïde, ïda adj. (s. XIX. . . ) négroïde neorural, ala (/neo-rural, ala) adj. (s. XX.) néo-
negror n. f. (s. XII.) 1. noirceur 2. obscurité rural, ale
negror (es la -) loc. c’est le point noir neozelandés, esa (pl. neozelandeses, esas) adj.
negror del pecat (la -) loc. la noirceur du péché e n. (s. XIX. . . ) néo-zélandais, aise
negrós, osa (pl. negroses, osas) adj. noirâtre nepalés, esa (pl. nepaleses, esas) adj. e n. (s.
negrum n. m. 1. noirceur 2. ce qui est noir XIX. . . ) népalais, aise
nèm n. m. (s. XX., del vietnamian) nem nepotisme n. m. (s. XVII. . . , de l’ital. nepotismo)
Nemròd n. m. (s. XIX. . . , d’un nom biblic) (iron.) népotisme
Nemrod (homme qui aime la chasse) nepotista adj. (s. XVII. . . ) népotiste
nen nadaire n. m. bébé nageur nervadura n. f. (s. XIV. . . ) nervure
nen, nena n. bébé nervat, ada adj. nervuré, ée
nen-nen n. m. berceuse nèrvi n. m. (s. XII.) nerf
nenet, neneta n. f. garçonnet, fillette nèrvi n. m. (s. XIX.) nervi (homme de main)
neneta n. f. nénette (petite fille) nèrvi vague n. m. (s. XVII. . . ) nerf vague (méd.)
nenon n. m. 1. bébé 2. poupon veire: nèrvi pneunogastric
nenufar n. m. (s. XIII. . . , de l’arabi) nénuphar nervin, ina adj. relatif aux nerfs
neo-impressionisme n. m. (s. XX.) néo- nerviós, osa (pl. nervioses, osas) adj. (s. XII.)
impressionnisme (art) 1. nerveux, euse 2. musclé, ée
neo-impressionista adj. e n. (s. XX.) néo- nerviosament adv. nerveusement
impressionniste (art) nèrvis li an mancat (los ) loc. ses nerfs ont
neocaledonian, ana adj. e n. (s. XX.) néocalé- craqué
donien, enne nèrvis li mòron (los ) loc. elle est à bout de
neocapitalisme n. m. (s. XX.) néo-capitalisme nerfs

368
nerviut, uda nevós, osa (pl. nevoses, osas)

nerviut, uda adj. 1. nerveux (viande. . . ) 2. qui neuralgic, ica adj. (s. XIX. . . ) névralgique
a du nerf (homme) neurastenia n. f. (s. XIX. . . ) neurasthénie
nervositat n. f. (s. XIV.) nervosité neurastenic, ica adj. (s. XIX. . . ) neurasthénique
nescafè n. m. (s. XX., nom depausat « Nes(tlé) » + neurita n. f. (s. XIX. . . ) névrite
« café ») nescafé neurocirurgia n. f. (s. XX.) neurochirurgie
nestorian, ana n. (s. XIII. . . , de Nestorius (relig.)) neurofisiologia n. f. (s. XX.) neurophysiologie
nestorien, enne neurofisiologic, ica adj. (s. XX.) neurophysi-
nestorianisme n. m. (s. XIX. . . ) nestorianisme ologique
net (tirar al -) loc. tirer au clair neurofisiologista n. (s. XX.) neurophysiologiste
net coma un anèl loc. propre comme un sou neurogèn, èna adj. (s. XIX. . . ) neurogène
neuf neurologia n. f. (s. XIX. . . ) neurologie
net coma un boquet loc. propre comme un sou neurològue, òga n. (s. XIX. . . ) neurològ neuro-
neuf logue
net coma un calici loc. propre comme un sou neuròna n. f. (s. XIX. . . ) neurone
neuf neuropat, ata n. (s. XIX...) névropathe
net de quicòm (èsser -) loc. èsser innocent de neuropatia n. f. (s. XX.) névropathie
quelque chose neuroquimia n. f. (s. XX.) neurochimie
net e clar loc. clair et net
neuròsi n. f. (s. XVIII. . . ) névrose
net, neta adj. (s. XII.) 1. propre - cit.: Garòna mai
neurotic, ica adj. (s. XIX. . . ) 1. névrosé, ée
que mai carreja, / e degun potz n’es sanitós, / e l’aiga
2. névrotique
de las fonts plus netas / sent a susor de las rainetas
neurovegetatiu, iva adj. (s. XX.) neurovégétatif,
(Pèire Godelin, s. XVII) 2. net, nette
ive
netament adv. (s. XII.) 1. nettement 2. propre-
neutralisme n. m. (s. XX.) neutralisme
ment
neutralista adj. e n. (s. XX.) neutraliste
netejable, abla adj. (s. XVI. . . ) nettoyable
neutralitat n. f. (s. XIV. . . ) neutralité
netejada n. m. nettoyage
neutralizacion n. f. (s. XVIII. . . ) neutralisation
netejadissa n. f. grand nettoyage
netejadoira n. f. (s. XX.) nettoyeuse (machine) neutralizant, anta adj. e n. m. (s. XIX. . . ) neutral-
netejador n. m. (s. XX.) nettoyant veire: autonete- isant, ante
jant, anta neutralizar v. (s. XVII. . . ) neutraliser
netejaire, aira n. nettoyeur, euse (personne) neutralizator, tritz (pl. neutralizators, trises)
netejament n. m. nettoiement adj. e n. m. (s. XX.) neutralizador 1. neutral-
netejar v. (s. XII.) nettoyer isateur 2. trice
netejar la farda a qualqu’un loc. tailler un cos- neutre, tra adj. (s. XIII.) neutre
tume (médire) - cit.: [Sénher], respondèc un per tots neutron n. m. (s. XX.) neutron
(...), ai páur que vos aurián melhor netejat la farda, se nevada n. f. chute de neige
forradura de flascon nos avèssa mai escalfat le casco nevadís, issa (pl. nevadisses, issas) adj.
(Pèire Godelin, Contra, s. XVII) neigeux, euse
netejat, ada adj. nettoyé, ée nevairat n. m. grande chute de neige
netetat n. f. 1. netteté 2. propreté nevar v. (s. XII.) neiger
nèu n. f. (s. XII.) neige nevar (tornar -) loc. 1. reneiger veire: repartir
nèu (anar a la -) loc. aller à la neige 2. neiger à nouveau
nèu (blanc coma -) loc. blanc comme neige nevàs (pl. nevasses) n. m. masse de neige
nèu (canon a -) n. m. canon à neige nevassada n. f. tempête de neige
nèu (caucar la -) loc. damer la neige nevassadas (tirar -) loc. lancer des boules de
nèu carbonica n. f. neige carbonique neige
nèu fa sòla (la -) loc. la neige s’attache sous les nevassar v. neiger en quantité
pieds nevassós, osa (pl. nevassoses, osas) adj.
nèu fondent n. f. neige fondante (temps) de neige
nèu polverosa n. f. neige poudreuse nevatada n. f. légère couche de neige
nèu s’acossomís (la -) loc. la neige s’apaise / nevejar, nevatejar v. 1. neiger légèrement
fond 2. neigeoter
nèu tomba a solada (la -) loc. il neige abondam- nevenc, enca adj. (s. XIV.) 1. neigeux, euse 2. re-
ment latif à la neige
nèu vièlha n. f. neiges éternelles nevièr / nevièra n. (s. XII.) "névé" (de l’occ. gas-
nèula n. f. (s. XIII.) 1. gaufre 2. oublie con)
neulièr n. m. 1. gaufrier 2. moule à gaufres nevós, osa (pl. nevoses, osas) adj. neigeux,
neuralgia n. f. (s. XIX. . . ) névralgie euse

369
newtòn nitrós, osa (pl. nitroses, osas)

newtòn n. m. (s. XX., nom de persona) newton nimbar v. (s. XIX. . . ) nimber
(mesure de force) nimbe n. m. (s. XVII. . . ) nimbe
newtonian, ana adj. (s. XVIII. . . , d’un nom de per- nimesenc, enca adj. e n. nîmois, oise
sona) newtonien, enne nimfa n. f. (s. XIII. . . ) nymphe - cit.: Jo som Nimfa
nhac n. m. 1. coup de dent (manger) 2. gnaque gascoa, era es ara Gascoa, / son marit es Gascon, e sos
(f.) subjèts Gascons (Guilhèm deu Bartàs, Dialògue de las
nhacada n. f. morsure nimfas, 1579); La finta ditz que Siringa Nimfa boscas-
nhacar v. 1. manger avec bruit 2. mordre 3. don- sièra, perseguida de Pan, forèc, a sa metissa pregària,
ner un coup de dent cambiada en canavièra salvatja (Pèire Godelin, s.
nhòca n. f. → bonha contusion, bosse au front XVII)
nhòcas e bachòcas (cercar -) loc. chercher plaies nimfèa n. f. (s. XVI. . . ) ninfeà 1. nymphéa
et bosses 2. nénuphar
ni conj. (s. XII.) ni nimfomana n. f. (s. XIX. . . ) nymphomane
niçard, arda adj. e n. 1. niçois, oise 2. du pays nimfomania n. f. (s. XVIII. . . ) nymphomanie
de Nice nina n. f. (s. XIV.) prunelle
nickèl n. m. (s. XVIII. . . , del suedés / alemand) nina sòm (far la -) loc. faire dodo (enfants)
nickel ninarèl, èla n. petit enfant veire: nin, nina
nickelar v. (s. XIX. . . ) nickeler ninòi, òia adj. e n. → ingenú, ua naïf, naïve veire:
nickelat, ada adj. (s. XIX. . . ) nickelé, ée candide, da
nickelifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) nickélifère nipa n. f. 1. nippe 2. guenille
nicotina n. f. (s. XIX. . . , de Nicot, nom de persona) nipon, ona adj. e n. nippon, onne veire: japonés
nicotine
nictalòp, òpa adj. e n. (s. XVI. . . ) nyctalope nirvana n. m. (s. XIX. . . , mot sanskrit) nirvanà
nictalopia n. f. (s. XVII. . . ) nyctalopie nirvâna
nidificacion n. f. (s. XIV.) nidification nis (pl. nises) n. m. nid
nidificar v. (s. XIV.) nidifier. veire: nisar nis (préner la maire al -) loc. découvrir quelque
nidificator, tritz (pl. nidificators, trises) adj. e n. chose d’important, le pot aux rose
(s. XX.) nidificateur, trice
nis (trobar la maire al -) loc. découvrir quelque
nièla n. m. (s. XII.) nielle
chose d’important, le pot aux rose
nielar v. (s. XII.) nieller
nis de la sèrp (anar quèrre lo -) loc. aller
nient n. m. (s. XII.) néant veire: nonres, anientar
chercher la lune
nièra n. f. (de l’occ. ancian nièr (negre)) puce veire:
nis de la sèrp (èsser al -) loc. être aux abois
piuse
nis de la sèrp (lo -) n. m. le nœud de l’affaire
nierada n. f. beaucoup de puces
nisada n. f. nichée
nieram n. m. les puces
nisador n. m. nichoir
nièras (coar las -) loc. faire la grasse matinée
nisal n. m. boulin de pigeonnier
nieret / nieron n. m. puceron
nierós, osa adj. qui est plein de puces nisar v. nicher
nietzschean, ana adj. (s. XIX. . . , d’un nom de per- nisejar v. être au nid
sona) nietzschéen, enne nistar / nistejar / nistassejar v. 1. fureter
nifara n. f. 1. ruse 2. astuce 2. flairer 3. s’informer
nifla n. f. 1. morve 2. odeur 3. grimace dé- nistejaire, aira / nistassejaire, aira n. 1. fure-
daigneuse teur, euse 2. curieux, euse
nifla (tirar la -) loc. renifler niston n. m. bambin qui furète
niflada n. f. prise (tabac...) nistós, osa (pl. nistoses, osas) adj. 1. curieux,
niflal n. m. reniflement euse 2. indiscret, ète
niflar v. 1. renifler 2. flairer nitrat n. m. (s. XVIII. . . ) nitrate
niflard, arda n. qui espionne nitre n. m. (s. XIII.) 1. nitre 2. salpêtre
niflejar v. ne cesser de renifler nitric, ica adj. (s. XVIII. . . ) nitrique
nigaud, auda adj. (s. XVI. . . , de Nicodèmes) ni- nitrificacion n. f. (s. XVIII. . . ) nitrification
gaud, aude nitrificar v. (s. XVIII. . . ) nitrifier
nigerian, ana adj. (s. XX.) nigérien, enne nitrificator, tritz adj. (s. XIX. . . ) nitrificador ni-
nihilisme n. m. (s. XIX. . . , del mot latin nihil) trificateur, trice
niïlisme nihilisme nitrobacteria n. f. (s. XIX. . . ) nitrobactèria ni-
nihilista adj. e n. (s. XVIII. . . , del mot latin nihil) trobactérie
niïlista nihiliste nitroglicerina n. f. (s. XIX. . . ) nitroglycérine
nilotic, ica adj. (s. XIX. . . , de Nil) nilotique nitrós, osa (pl. nitroses, osas) adj. (s. XIV.) ni-
nimai el loc. même pas lui treux

370
nitrositat nolent, enta

nitrositat n. f. (s. XIV.) caractère de ce qui est nodal, ala adj. (s. XIX. . . ) nodal, ale
nitreux nodositat n. f. (s. XVI. . . ) nodosité
nivacion n. f. (s. XX.) nivation nodul n. m. (s. XV. . . ) nodule
nival, ala adj. (s. XIX. . . ) 1. nival 2. nivéal, ale nodulós, osa (pl. noduloses, osas) adj. (s. XIX. . . )
(bot.) noduleux, euse
nivèl n. m. (s. XIV.) niveau noga n. f. noix veire: notz
nivèl de vida n. m. niveau de vie (socio.) noga de tròp, crebèron l’ase (per una -) expr. la
niveladoira n. f. (s. XX.) nivelaira niveleuse (en- goutte qui fait déborder le vase
gin) nogalh n. m. (s. XIII.) amande d’une noix
nivelaire, aira n. (s. XVI. . . ) niveleur, euse (per- nogalhar v. cerner les noix
sonne) nogalhon n. m. (s. XIV.) 1. cerneau - cit.: D’una
nivèlament n. m. (s. XVI. . . ) nivellement costèla tendra, fina, / m’a desraubat lo nogalhon: / lo
nivelar v. (s. XIV. . . ) niveler gròs catàs de la vesina / sap plan causir lo bon talhon
nivelatge n. m. (s. XVII. . . ) nivellement (August Benazet, Menudas pròvas, 1926) 2. petite
nívol n. f. (s. XII.) nuage amande des fruits à noyau 3. partie charnue de
nivolada n. f. nuée la côtelette
nivolar (se) v. pron. se couvrir de nuages nogareda n. f. noiseraie
nivolàs (pl. nivolasses) n. m. gros nuage nogaròl n. m. plantation de noyer
nivolejar v. 1. se couvrir de nuages 2. être nogat n. m. 1. nougat veire: noga 2. tourteau de
nuageux noix
nivoleta n. f. luette nogatina n. f. (s. XX.) nougatine
nivolina n. f. 1. brume 2. brouillard léger noguièr n. m. (s. XII.) noyer
nivolós, osa (pl. nivoloses, osas) adj. nuageux, nòire v. (s. XII.) → nòser nuire
euse nòire (se) v. attenter à ses jours
nívols (tombar de las -) loc. tomber des nues noiridor n. porc d’un an
nívols de l’an passat (las -) loc. les neiges noiridura n. f. (s. XIII.) nourriture
d’antan noirigat, ata n. nourrisson - cit.: Noirigat de
nivomètre n. m. (s. XX.) nivomètre Tolosa, me plai de mantenir son lengatge bèl, e ca-
nivometria n. f. (s. XX.) nivométrie pable de desrambulhar tota sòrta de concepcion ; e per
nivositat n. f. (s. XX.) nivosité aquò digne de se carrar dambe un plumacho de prètz
nò-nò n. m. (enfant) dodo e d’estima (Pèire Godelin, s. XVII)
nobelizable, abla adj. (s. XX.) nobélisable noiriguièr, ièra n. (s. XIII.) 1. nourrisseur
nobiliari, ària adj. (s. XVII. . . ) nobiliaire 2. éleveur
nòblament adv. (s. XIV.) noblement noiriment n. m. → placenta placenta
nòble, nòbla adj. e n. (s. XII.) noble - cit.: Santa noiriment nourriture
Ceselha nasquèt de parents nòbles e opulents qu’aviau noirir v. nourrir - cit.: A pena fosquèri nascut
tot a [ronfle] ; lor mancava pas res ; èron respectats que ma maire se trobèt [sense] lait, calguèt cercar de
e aimats dins lor país coma de [mond] que podiau noirissa ; e mon paire dont èri lo prumièr fruit, a
e que fasiau plaser quand n’èron pregats (Joan Loís fòrça de rodar, ne trobèt una a En Menon que depend
Fornèrs, s. XVIII) ; Los que menavan vida nòbla [...] d’aquesta [parròquia], m’i portèt e aquò’s aquí que
per castèls o sembla-castèls, ni non la parlavan, ni som estat noirit (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII)
non la comprenián [...] aquela lenga dels vailets (Paul noirir al sucre e a l’aiga-ròsa loc. 1. être aux
Gairaud, 1980) petits soins 2. élever dans du coton
noblesa n. f. (s. XIII.) noblesse noirissa n. f. nourrice - cit.: A pena fosquèri
noblilhon n. m. 1. petit noble 2. nobliau nascut que ma maire se trobèt [sense] lait, calguèt
nòça n. f. (s. XII.) 1. noce 2. bamboche cercar de noirissa ; e mon paire dont èri lo prumièr
nòça (èsser de -) loc. être invité à une nòce fruit, a fòrça de rodar, ne trobèt una a En Menon que
nòças (èsser de -) loc. être de noces, de fêtes depend d’aquesta [parròquia], m’i portèt e aquò’s aquí
nocejaire, aira n. noceur, euse que som estat noirit (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII)
nocejar v. faire la noce noirissent, enta adj. nourrissant, ante
nocion n. f. (s. XIV.) notion noirissièr, ièra adj. nourricier, ère
nociu, iva adj. (s. XIV.) nocif, ive nòisa n. f. 1. querelle 2. noise 3. chagrin
nocivitat n. f. (s. XIV. . . ) nosibilitat nocivité veire: noisença n. f. (s. XIII.) → nosença nuisance
nòser; nosença; nosent, enta; nociu, iva nolença n. f. parfum
noctambul, ula adj. e n. (s. XVIII. . . ) noctambule nolent, enta adj. 1. parfumé, ée 2. odorant, ante
noctambulisme n. m. (s. XVIII. . . ) noctambu- nòler v. 1. exhaler un parfum - cit.: E me trobèri
lisme dins la rèirebotiga escura, siegut sus una saca, una
nocturne, urna adj. (s. XIV : nocturn) nocturne tassa dins las mans. Lo cafè caud, brutlant e sucrat,

371
nòler non-vesent, enta

un beuratge negre desconegut dins mon país, cossí no- castèls, ni non la parlavan, ni non la comprenián [...]
liá ! E me reviscolèt (Joan Bodon, La Quimèra, 1974) aquela lenga dels vailets (Paul Gairaud, 1980)
2. sentir bon non assisténcia a persona en perilh n. f. non-
nòler a loc. sentir à assistance à personne en danger (jur.)
nom n. m. (s. XII.) nom veire: prenom, subrenom, non fume (pas un drollàs que -) expr. pas un
escaisnom - cit.: Nom imaginat de mestressa, coma ado qui ne fume
Clorís, Filís, Florís. E se tira de liri, flor conescuda, non n’a pas per el loc. il ne se sent plus de joie
autrament Ròsa de Junon. Tot del long au ditz un non n’ai pas mai loc. je n’en ai plus
brave medecin (Pèire Godelin, Contra, s. XVII); Anna non n’ai plus / pas mai loc. je n’en ai plus
Maria respond qu’a l’escòla i an pas dit lo nom de son non n’i a plus loc. rien d’autre
país, e que i ei dehenut parlar gascon, e que s’es pas non pas cantar / voler / cridar. . . loc. au lieu de
vertat qu’ajam pas cap d’istòria (Robèrt Lafònt, 1984) chanter / vouloir / crier. . .
nom comun n. m. nom commun - cit.: Los noms non plus (èsser a -) loc. 1. n’en pouvoir plus
comuns presis dins un sens general e indeterminat o 2. être outré, désespéré
dins un sens collectiu s’emplegan sens article dins una non res plus loc. rien d’autre
mesura plan mai granda qu’en francés (Loís Alibèrt, non siá ! loc. c’est non !
Gramatica occitana, 1935) non tant qu’aquò / pas tant qu’aquò loc. pas
nom de (conegut pel -) loc. connu sous le nom tellement
de non viu, ni non crèba (ni -) loc. il ne vit ni ne
nom de la violeta (i metre lo -) loc. faire son meurt (arbre. . . )
deuil de
non volètz ! / volètz pas ! loc. vous ne voulez
nom de la violeta (li donar lo -) loc. faire son pas !
deuil de
non-assisténcia n. f. (s. XX.) non-assistance
nom s’avalisca (son -) loc. le diable l’emporte
non-belligerància n. f. (s. XX.) non-belligérance
nomada adj. e n. (s. XVIII. . . ) nomade
non-conformisme n. m. (s. XVIII. . . ) non-
nomadisme n. m. (s. XIX. . . ) nomadisme
conformisme
nomar v. nommar donner un nom veire: nom-
non-conformista adj. e n. (s. XVII. . . , de l’anglés)
enar, nominar - cit.: I avèva un còp ua hemna que
non-conformiste
s’aperava Supèrba, la bien nomada. Era gloriosa coma
non-conformitat n. f. (s. XVII. . . ) non-
un cent de polhs, e s’èra lotjat au cap de se hèr botar
conformité
dens las litanias (J. F. Bladèr, Armanhac, 1867)
non-cresent, enta adj. e n. (s. XX.) non-croyant,
nombre n. m. (s. XIII.) nombre
ante veire: mescresent
nombrós, osa (pl. nombroses, osas) adj. (s.
non-cumul n. m. (s. XX.) non-cumul
XIV. . . ) nombreux, euse
non-discriminacion n. f. (s. XX.) non-
nomenament adv. (s. XIII.) nommément
discrimination
nomenar v. (s. XIII. . . ) nommar nommer veire:
nomar, nominar non-dit n. m. (s. XX.) non-dit
nomenclatura n. f. (s. XVI. . . ) nomenclature non-dreit n. m. (s. XX.) non-droit
nominacion n. f. (s. XIV. . . ) nomination non-èsser n. m. (s. XIV. . . ) 1. non-être 2. néant
nominal, ala adj. (s. XVI. . . ) nominal, ale non-existéncia n. f. (s. XVIII. . . ) non-existence
nominalament adv. (s. XIV : nominalmen) nomi- non-figuratiu, iva adj. (s. XX.) non-figuratif, ive
nalement non-fumaire, aira adj. (s. XX.) non-fumeur, euse
nominalisme n. m. (s. XVIII. . . ) nominalisme non-gausiment n. m. (s. XVII. . . ) non-jouissance
nominalista adj. (s. XVIII. . . ) nominaliste non-ingeréncia n. f. (s. XX.) non-ingérence
nominar v. (s. XX.) nominer veire: nomar, nome- non-inscrit, ita adj. e n. (s. XX.) non-inscrit, ite
nar non-intervencion n. f. (s. XIX. . . ) non-
nominatiu, iva adj. (s. XIII.) nominatif, ive intervention
nominativament adv. (s. XVI. . . ) nominative- non-intervencionisme n. m. (s. XX.) non-
ment interventionnisme
non adv. (s. XII.) non - cit.: Que ieu [vòlga] dire non-lòc n. m. (s. XII : « loc ».) non-lieu (droit)
[que] non siá bon de nos sovenir de la mòrt, non ! non-pagament n. m. (s. XVIII. . . ) non-paiement
mas [...] i a temps e temps (Augèr Galhard, s. XVI) ; non-proliferacion n. f. (s. XX.) non-
Al torn de mila nòu cent sièis, la bicicleta non èra un prolifération
[espleit] de trabalh (Paul Gairaud, 1980) non-resident, enta adj. e n. (s. XX.) non-résident,
non prep. non - cit.: Non vos ditz ren que non siá ente
(Claudi Bruèis, s. XVII) non-tescut n. m. (s. XX.) non-tissé
non (ni -) loc. conj. non plus veire: ni mai - cit.: non-vesent, enta adj. e n. (s. XX.) non-voyant,
Los que menavan vida nòbla [...] per castèls o sembla- ante

372
non-viable, abla Nòstra Dòmna d’Agost

non-viable, abla adj. (s. XX.) non-viable veire: normalizar v. (s. XX.) normaliser
vital normalizator, tritz (pl. normalizators, trises)
non-violéncia n. f. (s. XX.) non-violence - cit.: adj. e n. (s. XX.) normalizador; normalizaire nor-
Enfin l’an trapat, lo filosòfe de la non-violéncia, cres- malisateur, trice
tian de subrepés! E quand siás teorician, se sap ben normand, anda adj. e n. normand, ande
que l’essencial per tu es pas tant la victòria de ta lucha normar v. (s. XX.) normer
que lo triomfe de la teoria (Joan Larzac, Aici e ara, mai nòrmas n. f. plur. normes (règles de conduite
de 1979) dans un groupe social) (socio.)
nòna n. f. (s. XII.) 1. none 2. heure canoniale normat, ada adj. (s. XX.) normé, ée
nonagenari, ària adj. e n. (s. XVII. . . ) nonagé- normatiu, iva adj. (s. XIX. . . ) normatif, ive
naire norvegian, ana adj. e n. norvégien, enne
nonal adj. (s. XIV.) nonal nos pron. pers. (s. XII.) nous
nonanta adj. num. (s. XIV.) quatre-vingt-dix nos crida que temps es d’acabar loc. il nous
nonanten, ena adj. num. quatre-vingt-dixième dit qu’il est temps de terminer
noncalença n. f. (s. XIII.) nonchalance veire: caler nos en (parlèt. . . ) loc. no’n; nos ne il nous en
parla
noncalent, enta adj. (s. XIII. « nonchalent ») non- nos tenèm loc. nous sommes voisins contigus
chalant, ante veire: caler nosador n. m. 1. articulation veire: articulacion,
noncaler v. (s. XIII.) 1. être nonchalant veire: caler juntura 2. jointure
2. « nonchaloir » nosadura n. f. incommodité physique
nonci n. m. (s. XVI. . . , de l’italian nunzio) nonce nosar v. (s. XII.) 1. nouer - cit.: Uèit ans que se
nondegun n. m. → degun personne (aucune) trobavan a vendémias sens aver nosat los caps, que la
nonent (de -) loc. 1. lentement 2. doucement guèrra d’un costat e son traïn de malastre, la secada
nònna n. f. (s. XIII.) nonne (religieuse) de l’autre avián demesit son aver, restrenhit sa vida,
nonpacient, enta adj. impatient rosegat sos demans (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977)
nonparièr, ièra adj. (s. XVI.) nonpareil, eille 2. former le fruit
nonrés n. m. (s. XIII.) néant veire: nient nosar los correjons loc. nouer les deux bouts
nonres (botar a -) loc. réduire à néant nosautres, autras pron. pers. nous autres
nonrés (dins -) loc. dans un instant, dans nosèl n. m. (s. XIII.) 1. nœud 2. articulation
moins que rien nosèl corredís n. m. nœud coulant
nonsen n. m. (s. XII.) non-sens
nosèlament n. m. (s. XIV.) action de nouer
nonvalor n. f. (s. XVI. . . ) non-valeur
noselar v. (s. XIV.) nouer
nonvolença n. f. non vouloir
noselat, ada adj. 1. noué, ée 2. vigoureux, euse
nòra n. f. (s. XIII.) 1. bru 2. belle- fille
noselós, osa (pl. noseloses, osas) adj. (s. XIV.)
nòrd n. m. nord
noueux
nòrd-african, ana adj. e n. (s. XX.) nord-africain,
noselut, uda adj. noueux, euse
aine
nòsement n. m. 1. action de nuire 2. dommage
nòrd-american, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) nord-
nosença n. f. nuisance
américain, aine
nosent, enta adj. nosible nuisible
nòrd-èst n. m. (s. XIII. . . ) nord-est
nòrd-oèst n. (s. XVII. . . ) nord-ouest noseta n. f. 1. petite noix 2. rotule
nordic, ica adj. (s. XIX. . . ) nordique noseta del genolh (la -) n. f. → rotula rotule
nordista adj. e n. (s. XIX. . . ) nordiste (anat.)
nòria n. f. (s. XX., mot castelhan) norià → potz- nosiblament adv. (s. XVI...) nuisiblement
rodièr ; posaraca noria nosible, ibla adj. (s. XIV. . . ) nuisible
nòrma n. f. (s. XIX. . . ) 1. norme 2. règle nosièra n. f. noiseraie
normal, ala adj. (s. XVIII. . . ) normal, ale nosilha n. f. petite noix
normalian, ana n. (s. XIX. . . ) normalien, enne nosilhon n. m. 1. cerneau 2. petite noix
normalitat n. f. (s. XIX. . . ) normalité nosocomial, ala adj. (s. XIX. . . ) nosocomial, ale
normalizacion n. f. (s. XIX. . . ) normalisation - nosografia n. f. (s. XVIII. . . ) nosographie
cit.: Cresi que se’n cal téner, per ara a una normaliza- nosologia n. f. (s. XVIII. . . ) nosologie
cion dins lo crusòl de caduna de las quatre variantas nostalgia n. f. (s. XVIII. . . ) nostalgie
principalas. Es vertat que, demest elas, l’occitan me- nostalgic, ica adj. e n. (s. XIX. . . ) nostalgique
jan - amb sa fòrma lengadociana centrala - es demorat nostalgicament adv. (s. XIX. . . ) nostalgiquement
per excelléncia fidèl a nòstra lenga classica. Aquò li nòstra Dòmna n. f. (s. XII. . . ) 1. notre Dame
dona una valor segura de referéncia. Aquò li dona 2. Vierge Marie
pas cap de primautat, cap de privilègi (Rodgièr Barta, Nòstra Dòmna d’Agost n. f. fête de
Pròsas de tota mena, 1979) l’Assomption

373
nòstra dòmna de bon córrer lo sauvèt nud (dins son -)

nòstra dòmna de bon córrer lo sauvèt expr. il novèl n. m. nouveau - cit.: Tròp de gaug, tròp
trouva son salut dans la fuite de novèl, tròp de prètzfachs que l’estrambordavan,
nòstra dòmna de las cambas lo sauvèt expr. il l’esperavan dau matin au vèspre (Max Roqueta, Lo
trouva son salut dans la fuite corbatàs roge, 2003)
nòstre (al -) loc. chez nous novèl vengut n. m. nouveau venu
nòstre propdan loc. notre prochain novèl, èla adj. (s. XII.) nouveau, elle veire: nòu
nòstre Sénher ! interj. seigneur Dieu ! veire: novèla n. f. (s. XII.) nouvelle (information)
Senhor novèla n. f. (s. XV. . . , de l’italian « novella ») nou-
nòstre Senhor n. m. notre Seigneur velle (litt.)
nòstre, nòstra adj. poss. (s. XII.) nôtre novèla (rasclar una -) loc. démentir une nou-
nòta n. f. (s. XIII.) note velle
nota bene (N.B.) loc. (s. XVIII. . . , mots italians) novelaire, aira n. (s. XII : noellaire) → novelista
nota bene (N.B.) auteur de nouvelles
nòta falsa n. f. fausse note novèlament adv. (s. XII.) nouvellement
notabilitat n. f. (s. XIII. . . ) notabilité novelari, ària adj. 1. novice 2. débutant, ante
notablament adv. (s. XIV.) notablement novelet, eta adj. (s. XII.) tout nouveau, toute nou-
notable, abla adj. (s. XIV.) notable velle
notacion n. f. (s. XIV.) notation noveletat n. f. (s. XIII.) 1. ce qui est nouveau
notadament adv. (s. XV. . . ) notamment veire: novetat 2. primeur
notar v. (s. XVI. . . ) noter - cit.: Lo grop pronominal novelista n. (s. XVII. . . , de l’italian « novellista »)
precedent lo vèrb es proclitic e atòn, mentre que lo 1. nouvelliste 2. auteur de nouvelles
grop seguissent lo vèrb es enclitic e tonic. Cal notar novelum n. m. renouveau
que, dins aqueste darrièr cas, la lenga anciana coneis- novembre n. m. (s. XIV.) novembre
siá que de pronoms atòns (Loís Alibèrt, Gramatica, noven, ena adj. (s. XII.) neuvième
1935) novena n. f. (s. XIII.) neuvaine
notari, ària n. (s. XIII.) notaire novenament adv. (s. XIV.) neuvièmement
notariá n. f. (s. XIII.) étude de notaire novetat n. f. (s. XIV.) 1. ce qui est neuf 2. nou-
notarial, ala adj. (s. XVI. . . ) notarial, ale veauté
notariat n. m. (s. XV. . . ) notariat (fonction) nòvi, nòvia n. (s. XIII.) 1. fiancé, ée 2. nouveaux
notariat, ada adj. (s. XIII.) notarié, ée mariés
notícia n. f. (s. XIV.) notice noviada n. f. fiancée
notificacion n. f. (s. XV. . . ) notification novial, ala adj. → nupcial 1. nuptial, ale 2. re-
notificar v. (s. XIV.) notifier latif à la noce
notificatiu, iva adj. (s. XIV.) notificatif, ive noviatge n. m. corbeille de mariage
notòri, òria adj. (s. XIV.) notoire noviatge n. m. 1. fiançailles 2. lune de miel
notòriament adv. (s. XIII.) notoirement 3. trousseau
notorietat n. f. (s. XV. . . ) notoriété novici, ícia adj. e n. (s. XIII.) novice
notz (pl. noses) n. f. (s. XII.) noix veire: noga noviciat n. m. (s. XVI. . . ) noviciat
notz avara (una -) n. f. noix cerneuse nòvis n. m. plur. nouveaux mariés
notz de tròp, crebèron l’ase (per una -) expr. la nuança n. m. (s. XVIII., del francés) nuance
goutte qui fait déborder le vase nuançament n. m. (s. XXI.) nuancement
nòu (autrament res de -) loc. (cf. J. F. Bladèr : "Au- nuançar v. (s. XIX.) nuancer veire: calhetar, cal-
tament i a pas arren de nau" (La visita deu Bordilèr)) hetejar
tout va très bien madame la marquise nuançat, ada adj. (s. XIX.) nuancé, ée veire: cal-
nòu (fait de -) loc. fait à neuf hetat
nòu coma un pifre (èsser -) loc. 1. être très naïf nuançatge n. m. (s. XXI.) nuançage
2. novice nuancièr n. m. (s. XX.) nuancier
nòu e mièja (a -) loc. à neuf heures et demi nubil, ila adj. (s. XVI. . . ) nubile veire: maridador
nòu pèls (levar las -) loc. gruger nuca n. f. (s. XIV.) nuque
nòu, nòva adj. (s. XII.) neuf, neuve veire: novèl - nuclear, ara adj. (s. XIX. . . ) nucléaire
cit.: Alara, la mainadeta qu’èri, deliurada de l’escòla, nuclearizacion n. f. (s. XX.) nucléarisation
començava de carrièra en carrièra de s’assabentar nuclearizar v. (s. XX.) nucléariser
dins lo sol libre que sos uèlhs e son còr totis nòus nuclèu n. m. (s. XIX. . . ) noyau (cellule, atome,
posquèssen legir sens ajuda (Loïsa Paulin, Lo vièlh informatique. . . ) veire: nogal
libre d’images, 1940) nuclèu n. m. (s. XX.) nucléus (arch. préhist.)
novacion n. f. (s. XIV. . . ) novation silex utilisé pour débiter des éclats de pierre)
novator, tritz (pl. novators, trises) adj. e n. (s. nuclèu, èa adj. (s. XX.) nucléé, ée
XVI. . . ) novateur, trice nud (dins son -) loc. dans sa nudité

374
nud, nuda nylon

nud, nuda adj. (s. XII.) nu, nue veire: nus nueitenc, enca adj. de la nuit (noctambule. . . )
nuda (filha venguda, maire -) expr. belle-fille veire: nocturne
venue, mère inexistante nul de tota nullitat (es -) loc. il est tout à fait
nudet, eta adj. à moitié nu, nue nul
nudisme n. m. (s. XX.) nudisme nul, nulla adj. (s. X.) nul, nulle
nudista n. (s. XX.) nudiste nullament adv. (s. XII. . . ) nullement
nuditat n. f. (s. XIII.) nudité nullitat n. f. (s. XIII.) nullité
nuèit (a boca de -) loc. à l’entrée de la nuit numeracion n. f. (s. XIV. . . ) numération
nuèit (a clausa de -) loc. à nuit close numeral, ala adj. e n. (s. XV. . . ) numéral, ale - cit.:
nuèit (a l’aut de la -) loc. Minuit (vers) Existís de nombroses adjectius qualificatius o substan-
nuèit (a la -) loc. à la nuit tivats formats suls numerals, que servisson sovent a
nuèit (a la boca de la -) loc. à la nuit tombante designar de mesuras o de causas en relacion amb lo
nuèit (aicí lo bon Dieu i passèt que de -) expr. nombre (Loís Alibèrt, Gramatica occitana, 1935)
c’est un pays désolé numerari n. m. (s. XVI. . . ) numéraire
nuèit (anar contra -) loc. marcher de nuit numerator (pl. numerators) n. m. (s. XV. . . )
nuèit (ara fa un an de -) loc. les jours sont numerador numérateur - src.: Honnorat, 1846 :
courts, les nuits sont longues "numeratour"
numerator, tritz (pl. numerators, trises) adj. (s.
nuèit (bona -) loc. bonne nuit
XV. . . ) numérateur, trice
nuèit (cridaire de -) n. m. veilleur de nuit autre-
numeric, ica adj. (s. XVII. . . ) numérique
fois veire: revelhaire
numericament adv. (s. XVII. . . ) numériquement
nuèit (de -) loc. la nuit
numerizacion n. f. (s. XX.) numérisation
nuèit (èsser -) loc. faire nuit - cit.: "il est nuit"
numerizar v. (s. XX.) numériser
(Jules Vallès, L’enfant, s. XIX) ; Lo lum dançava e
numerizator (pl. numerizators) n. m. (s. XX.)
Lison ambe sa maire èran solas dins lo ròdol de clartat:
numériseur (appareil)
ara defòra èra nuèit clausa e a l’entorn de las doas
numèro n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) numerò
femnas, las causas, dintradas dins l’ombra, semblavan
numéro
escotar los mots que disián pas (Joana Bartés, Lison,
numèro (acertar un fòrt -) loc. tirer un bon
1934)
numéro
nuèit (l’astor vei la -) loc. méfie-toi des mal-
numerotacion n. f. (s. XIX. . . ) numérotation
faisants
numerotar v. (s. XVII. . . ) numéroter
nuèit (pl. nuèits) n. f. nuit - cit.: Mès aquò siá pro numismat, ata n. (s. XIX. . . ) numismate
dit per ara, / que le cèl son màntol prepara, / contra- numismatic, ica adj. e n. f. (s. XVIII. . . ) numisma-
puntat, tan plen que vuèit, / de las estelas de la nuèit tique
(Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) nupcial, ala adj. (s. XIV.) nuptial, ale veire: novial
nuèit al jorn, non i a de muralha (de la -) on - cit.: La castetat, mas sòrs, es la pus bèla [paradura]
n’est pas tout noir ou tout blanc qu’una [nòvia] pòsca portar al leit nupcial (Joan Loís
nuèit amb lo jorn (es coma la -) loc. c’est dif- Fornèrs, s. XVIII)
férent du tout au tout nupcialament adv. (s. XII : nupcialmen) nuptiale-
nuèit clausa (a -) loc. à nuit close ment
nuèit de l’afart (la -) loc. la nuit de Noël nus e crus (èsser -) loc. être dénué de tout
nuèit destressonada loc. nuit d’insomnie nus, nusa (pl. nuses, nusas) adj. → nud, nuda
nuèit dins los armaris (cercar la -) loc. chercher nu, nue
midi à quatorze heures nutacion n. f. (s. XVIII. . . ) nutation (astron., bot.)
nuèit e jorn (entre -) loc. entre chien et loup nutricion n. f. (s. XIV.) nutrition
nuèit es encra (la -) loc. la nuit est très noire nutricional, ala adj. (s. XX.) nutritionnel, elle
nuèit escura (a -) loc. à nuit close nutricionista n. (s. XX.) nutritionniste
nuèit faita (a -) loc. à nuit close nutriment n. m. (s. XIX. . . ) nutriment
nuèit sarrada (a -) loc. à nuit close nutritiu, iva adj. (s. XIV.) nutritif, ive
nueitada n. f. nuitée nylon n. m. (s. XX., mot depausat american) nilon
nueitejar v. travailler de nuit nylon

375
o obrir

o pron. pers. neutre 1. cela 2. le obligat, ada adj. e n. (s. XIII...) obligé, ée
o conj. de coord. ou obligatòri, òria adj. (s. XIV...) obligatoire
ò interj. oh obligatòriament adv. (s. XIX...) obligatoirement
o (o) (alfabet) n. f. o obliquitat n. f. (s. XIV...) obliquité
oasi n. m. (s. XVIII. . . ) oasis oblit n. m. (s. XII.) oubli
oata n. f. (XVII. . . , de l’italian) ouate obliteracion n. f. (s. XVIII...) oblitération
obediéncia n. f. (s. XII.) obédience obliterar v. (s. XVI...) oblitérer
obelisc (pl. obelisques) n. m. (s. XVI...) obliterat, ada adj. (s. XVI. . . ) oblitéré, ée
obélisque obliterator, tritz (pl. obliterators, trises) adj. (s.
obèrt coma de barrat (n’i a tant d’ -) loc. il y a XIX...) obliterador oblitérateur, trice
le pour et le contre oblong, onga adj. (s. XV...) oblong, ongue
obèrt, èrta adj. ouvert, erte obnubilacion n. f. (s. XV...) obnubilation
obèrtament adv. 1. ouvertement 2. à visage dé- obnubilar v. (s. XIII...) obnubiler.
couvert obòl n. m. (s. XIII...) obole
obertura n. f. (s. XIV.) ouverture òbra n. f. (s. XII.) 1. œuvre - cit.: En art, ont la
obès, èsa (pl. obèses, èsas) adj. e n. (s. XIX...) personalitat es gaireben tot, l’òbra inacabada [non] es
obèse jamai complida per un autre : la mòrt de l’obrièr causa
obesir v. (s. XII.) obeïr obéir donc plan una pèrda irreparabla (Antonin Perbòsc,
obesissença n. f. (s. XII. . . ) obéissance Per Capvath la Lana, 1924) 2. travail
obesissent, enta adj. (s. XII. . . ) obéissant, ante òbra (aver pro -) loc. être très occupé
obesitat n. f. (s. XVI. . . ) obésité
òbra (èsser en -) loc. être occupé
objeccion n. f. (s. XIII.) objection
òbra (metre en -) loc. mettre en pratique
objectar v. (s. XIII...) objecter.
òbra de caritat n. f. bonne œuvre
objectar (non i a res a -) loc. il n’y a rien à ob-
òbra de longa n. f. travail de longue haleine
jecter
òbra faita li fa gaug loc. le travail fait ne lui
objècte n. m. (s. XIV. . . ) objet
fait pas peur
objècte transicional (nenet) objet transition-
òbra mannada (aquò’s una -) loc. c’est une œu-
nel (doudou de bébé. . . )
vre magnifique
objectiu, iva adj. e n. m. (s. XVII...) objectif, ive -
cit.: L’objectiu es de metre la lenga en boca, de far aque- òbra per (aver grand -) loc. avoir toutes les
sir los elements morfologics e sintaxics de basa, dins peines du monde pour
una progression organizada (Miquèla Stenta, Lenga e òbra prima n. f. ouvrage fin, précieux
Païs d’òc, 1997, n° 31) obrador n. m. (s. XII.) 1. atelier 2. ouvroir
objectivament adv. (s. XIV...) objectivement obrant, anta adj. (s. XII. . . ) ouvrable veire: colent,
objectivar v. (s. XIX...) objectiver enta
objectivitat n. f. (s. XX.) objectivité obrar v. (s. XII.) travailler, œuvrer, agir
objector n. m. (s. XVIII...) objecteur òbras n. f. plur. travaux (voie publique. . . )
oblacion n. f. (s. XIII.) oblation obratge n. m. (s. XII.) 1. ouvrage 2. travail
oblia n. f. (s. XII.) oublie obratjar v. ouvrager
oblic, ica adj. (s. XIII.) oblique obratjat, ada adj. ouvragé, ée
oblicament adv. (s. XIV...) obliquement obrejar v. (s. XII. . . ) 1. travailler 2. œuvrer
oblicar v. (s. XIII...) obliquer obreta n. f. (s. XII. . . ) petit travail
oblidaire, aira n. (s. XII. . . ) marchand d’oublies obridor n. m. (s. XX.) ouvre-boîtes veire: clau
oblidar n. m. (s. XII.) oublier (un objet, un acte) obrièr pauc d’espleits (a bon -) à bon ouvrier
oblidós, osa (pl. oblidoses, osas) adj. (s. XII.) peu d’outils
1. oublieux, euse 2. négligent, ente obrièr, èra n. (s. XIII.) ouvrier, ère - cit.: . . . òm a
obligacion n. f. (s. XIII.) obligation acostumat d’enviar (. . . ) dos obrièrs, non pas coma
obligança n. f. (s. XIV.) obligeance d’espions per reconéisser la plaça e l’abandonar puèi
obligant, anta adj. (s. XVII...) obligeant, ante a la discrecion de sos enemics, mas coma de capita-
obligantament adv. (s. XVII...) obligeamment nis expèrts, per jutjar del [socors] qu’es necessari (B.
obligar v. (s. XIII.) obliger - cit.: Amics que, per Amilhan,1673).
m’obligar tròp, / me venètz véser qualque còp / dins la obriment n. m. (s. XIV.) ouverture veire: obertura
crambeta d’un ermita, / vos non sauriatz creire cossí
/ ieu senti mon mal adocir / quand m’onoratz d’una obrir v. (s. XII.) ouvrir - src.: "oubri" (Frederic
visita (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) Mistral, 1878); "oubri" (Simin Palay, 1961)

376
obrir d’uèlhs coma de palmas occitan vivaroalpin

obrir d’uèlhs coma de palmas expr. ouvrir de obturar v. (s. XVI...) obturer.
grands yeux obturator, tritz (pl. obturators, trises) adj. e n. (s.
obrir d’uèlhs coma de portals expr. ouvrir de XVI...) obturador obturateur, trice
grands yeux obtús, obtusa (pl. obtuses, usas) adj. (s. XVI...)
obrir de grand land loc. ouvrir à deux battants obtus, use
obrir de pan en pan loc. ouvrir entièrement obús (pl. obuses) n. m. (s. XVI...) obus
obrir la session loc. ouvrir la séance obusièr n. m. (s. XVIII...) obusier
obrir lo talh loc. commencer un travail obviar v. (s. XIV.) obvier
obscèn, èna adj. (s. XVI. . . ) obscène òc adv. (s. XII.) oui - cit.: Verament òc, coma se la
obscenitat n. f. (s. XVI...) obscénité ròsa muscadèla rèsta de nos fiuletar le nas e les uèlhs
obscuracion n. f. (s. XX.) escuracion obscuration encara que le tavar a cabussets rebonda le fisson dins
(astr., méd.) veire: escuresiment, escurament [sos extasis amoroses] (Pèire Godelin, s. XVII)
obscurantisme n. m. (s. XIX. . . ) escurantisme ob- òc (aquò’s -) loc. c’est certain
scurantisme òc ben ! interj. oui, bien sûr
obscurantista adj. e n. (s. XIX. . . ) escurantista ob- òc-ben adv. oui, bien sûr
scurantiste òc-ben plan loc. oui, absolument sûr
obscurator n. m. (s. XIX. . . ) escurator; escurador òc-ben qu’es ! / òc-ben òc ! loc. certainement !
obscurateur (techn.) veire: escurador òc-plan adv. oui, bien sûr
obscuritat n. f. (s. XIX. . . ) escuritat obscurité òc-va ! loc. allons donc ! (fam.)
(sens figuré) veire: escuresina ocarina n. f. (s. XIX..., mot italian) ocarina (m.)
obsedir v. (s. XIV. . . ) obséder (musique)
obsedit, da adj. (s. XVII...) obsédé, ée ocasion n. f. (s. XII : « ocaison ») occasion
obséquias n. f. plur. (s. XIII.) obsèques ocasional, ala adj. (s. XVII...) occasionnel, elle
obsequiós, iosa (pl. obsequioses, osas) adj. (s. ocasionalament adv. (s. XIV...) occasionnelle-
XIV...) obséquieux, euse ment
obsequiosament adv. (s. XIX...) obséquieuse- ocasionar v. (s. XII: «ocaisonar ») occasionner
ment occident n. m. (s. XIII.) occident
obsequiositat n. f. (s. XVI...) obséquiosité occidental, ala adj. e n. (s. XIII.) occidental, ale
observable, abla adj. (s. XVI...) observable occidentalizar v. (s. XIX...) occidentaliser.
observacion n. f. (s. XVI...) 1. observation 2. re- occipital, ala adj. (s. XV. . . ) occipital, ale
marque occiput n. m. (s. XIII.) occiput
observància n. f. (s. XIII.) observance occitan (nòrd -) n. m. nord-occitan (ling.)
observar v. (s. XIII.) observer. occitan auvernhat n. m. occitan auvergnat
observator, tritz (pl. observators, trises) n. (s. occitan estandard n. m. occitan standard
XIV...) observador; observaire observateur, trice occitan gascon n. m. occitan gascon
- src.: Honnorat, 1846 : "oubservatour" occitan lemosin n. m. occitan limousin
observatòri n. m. (s. XVII...) observatoire occitan lengadocian n. m. occitan languedo-
obsession n. f. (s. XIX...) obsession cien
obsessional, ala adj. (s. XX.) obsessionnel, elle occitan mejan n. m. occitan moyen. - cit.: Cresi
obsessiu, iva adj. (s. XIX...) obsédant, ante que se’n cal téner, per ara a una normalizacion dins lo
obsidiana n. f. (s. XVII...) obsidienne crusòl de caduna de las quatre variantas principalas.
obsolescéncia n. f. (s. XX., de l’anglés) obsoles- Es vertat que, demest elas, l’occitan mejan - amb sa
cence fòrma lengadociana centrala - es demorat per excel-
obsolescent, enta adj. (s. XX.) obsolescent, ente léncia fidèl a nòstra lenga classica. Aquò li dona una
obsolèt, èta adj. (s. XVI...) obsolète veire: caduc valor segura de referéncia. Aquò li dona pas cap de
obstacle n. m. (s. XIII...) obstacle primautat, cap de privilègi (Rodgièr Barta, Pròsas de
obstetrica n. f. (s. XIX...) obstétrique tota mena, 1979)
obstetrical, ala adj. (s. XIX...) obstétrical, ale occitan niçard n. m. occitan niçard
obstetrician, ana n. (s. XIX...) obstétricien, enne occitan provençal n. m. occitan pprovençal
obstinacion n. f. (s. XIII.) obstination occitan sarrat loc. (s. XIX.) occitan soutenu
obstinadament adv. (s. XVI...) obstinément occitan sarrat (en -) loc. en bon occitan
obstinar (s’) v. pron. (s. XIII.) s’obstiner occitan vivaroalpin n. m. occitan vivaro-alpin
obstinat, ada adj. (s. XIII.) obstiné, ée occitan, ana adj. (s. XIX.) occitan, ane - cit.: Josèp
obstruccion n. f. (s. XVI...) obstruction Ros es pas solament lo grand trobaire de la Chançon
obstruïr v. (s. XVI...) obstruer. lemosina, lo reviudador qu’a [incarnat] l’anma de son
obtencion n. f. (s. XIV...) obtention terraire: es lo precursor de la vertadièra Renaissença
obténer v. (s. XIII...) obtenir occitana (Antonin Perbòsc, 1905) ; çò qui m’avè tocat
obturacion n. f. (s. XVI...) obturation de tira en Estieu, qu’èra la soa fe occitana, l’amor qui

377
occitan, ana ofensar

portava a la patria, e que crei que la communicava "òutoussilabe"


a tots los qui l’apressavan e qui devienguèn los sons octosillabic, ica (/octo-sillabic, ica) adj. (s.
amics. . . (Simin Palay, 1940) ; De drollassas dau XVII. . . ) octosyllabique
MLF se vougueron prene Anna Maria e Maria Anna octuple, upla adj. (s. XIV. . . ) octuple
amb élei sota l’escapa que la civilizacion occitana es ocular, ara adj. (s. XV...) oculaire
tradicionalament fallocentrica, la pròva n’eran aquelei oculista n. (s. XVI...) oculiste
quatre masclàs que s’eran cargat doas filhetas sens ocultacion n. f. (s. XV...) occultation
pensar de li fisar lo volant (Robèrt Lafònt, 1984) - ocultar v. (s. XIV...) occulter, cacher.
src.: "ouccitan" (Frederic Mistral, 1878); "Occitâ" ocultator n. m. (s. XX.) occulteur
(Simin Palay, 1961) oculte, ulta adj. (s. XII...) ocult occulte
Occitania n. f. Occitània Occitanie - cit.: Victi- ocultisme n. m. (s. XIII...) occultisme
mas de la tirania / se vènon dins l’Occitania (J. A. ocultista adj. e n. (s. XIX...) occultiste
Peiròtas, 1813-1858) ; La nomenclatura geografica oculus n. m. (s. XIX...) oculús oculus (archit.)
d’Occitania es pas estada estalviada dins son adapta- ocupacion n. f. (s. XIV.) occupation
cion al francés a partir de la mitat del sègle setzen ont ocupant, anta adj. e n. (s. XV. . . ) occupant, ante
la lenga d’òc es descaçada de l’usatge escrit (Loís Al- ocupar v. (s. XIII.) occuper
ibèrt, Òc, n° 199, 1956) ; Quant ne faguèt de presics, ocupat, ada adj. (s. XIII.) occupé, ée
l’abat Salvat, dins totes los ròdols d’Occitania ! Dieu ocurréncia n. f. (s. XV...) occurrence
sol o sap (Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena, 1979) ocurrent, enta adj. (s. XV...) occurrent, ente
- src.: "Ouccitanío" (Frederic Mistral, 1878); "Oc- òda n. f. (s. XV. . . ) ode
citania" (Lois Alibèrt, 1935); "Occitanie" (Simin odalisca n. f. (s. XVII. . . , del turc) odalisque
Palay, 1961) òdi n. m. (s. XIV.) 1. haine veire: asirar 2. aver-
occitanian, ana adj. (s. XIX.) occitanien, enne sion 3. répugnance
occitanisme n. m. (s. XX.) occitanisme òdi (aver en -) loc. avoir en aversion
occitanista adj. e n. (s. XX.) 1. occitaniste (mili- òdi (li èsser en -) loc. lui être odieux
tant) 2. occitaniste (spécialiste) òdi (préner en -) loc. prendre en grippe
occitanizacion n. f. (s. XX.) 1. occitanisation (in- òdi (venir en -) loc. prendre en grippe
fluence) - cit.: L’occitanizacion del francés comencèt òdi a qualqu’un (venir en -) devenir odieux à
al s. XII e s’amplifiquèt al. s. XIII abans de conéisser quelqu’un
de pics als s. XVI-XVII e al s. XIX. 2. occitanisa- odiós, osa (odioses, osas) adj. (s. XIV.) odieux,
tion (traduction) euse
occitanizar v. (s. XX.) occitanejar occitaniser odissèa n. f. (s. XIX. . . ) odissèia odyssée
veire: reoccitanizar odor n. f. (s. XII.) odeur
ocean n. m. (s. XII. . . ) océan odorant, anta adj. (s. XIII. . . ) odorant, ante
oceanian, ana adj. (s. XIX. . . ) océanien, enne odorat n. m. (s. XVI. . . ) odorat
oceanic, ica adj. (s. XVI. . . ) océanique odorós, osa (pl. odoroses, osas) adj. (s. XII.)
oceanografia n. f. (s. XIX. . . ) océanographie odorant, ante
oceanografic, ica adj. (s. XIX. . . ) océanographique oelha n. f. 1. brebis veire: feda 2. (fig.) ouaille
ociós, osa (pl. ocioses, osas) adj. (s. XIII.) oisif, oelha que belega pèrd un mòs expr. il ne faut
ive pas lâcher la proie pour l’ombre / perdre son
ociositat n. f. (s. XIII.) oisiveté temps en paroles
oclusion n. f. (s. XIX. . . ) occlusion oelhaire, garda ton tropèl expr. occupe-toi de
oclusiu, iva adj. (s. XX.) occlusif, ive ce qui te regarde
òcre n. m. (s. XIV.) ocre oelhas tròp comptadas, lo lop las a manjadas
octaèdre n. m. (s. XVI. . . ) octaèdre expr. à trop surveiller son bien on finit par le
octan n. m. (s. XIX. . . ) octane perdre
octava n. f. (s. XIII.) octave oelhièr, ièra n. → pastre berger, ère veire: pastor,
octet n. m. (s. XX.) octet (informatique, chimie) pastorèl
octòbre n. m. (s. XIV.) octobre oèst n. m. (s. XIV. . . , de l’anglés) ouest veire: po-
octogenari, ària adj. e n. (s. XVI. . . ) octogénaire nent, occident
octogòn n. m. (s. XVI. . . ) octogone ofegament n. m. (s. XIV. . . ) suffocation
octogonal, ala adj. (s. XVI. . . ) octogonal, ale ofegar v. (s. XIV.) suffoquer
octopòde, òda n. (s. XIX. . . ) octopòd octopode ofensa n. f. (s. XIII.) offense
m. ofensant, anta adj. (s. XVII. . . ) offensant, ante
octosillaba (/octo-sillaba) n. f. (s. XVII...) octo- ofensar v. (s. XIII : « offendre ») offenser. - cit.: Tu
syllabe que per ofensar n’aviás que tròp d’audàcia, / perqué
octosillabe, aba (/octo-sillabe) adj. (s. XVII. . . ) non n’as autant per obtenir ta gràcia ? (Bertomieu
octosillab octosyllabe - src.: Mistral, 1878 : Amilhan, Exercici de la fe, 1673)

378
ofensiu, iva oliu

ofensiu, iva adj. (s. XVI. . . ) offensif, ive ola (es lo topin que se trufa de l’ -) expr. c’est
ofensiva n. f. (s. XVI. . . ) offensive l’hôpital qui se moque de la Charité
ofensor n. m. (s. XVII. . . ) ofensaire offenseur ola (i anar amb tota l’ -) loc. vider son sac
ofèrta n. f. (s. XIV.) 1. offre 2. offrande olada n. f. (s. XV.) 1. contenu de la marmite
ofèrta publica d’aquisicion n. f. offre publique 2. potée
d’achat (OPA) écon. olandés, esa adj. (s. XIII. . . ) hollandais, aise
ofertòri n. m. (s. XIV. . . ) offertoire oleaginós, osa (pl. oleaginoses, osas) adj. e n. (s.
ofici n. m. (s. XIII.) 1. office - cit.: L’ofici dels sants XVI. . . ) oléagineux, euse
apòstols, per plan còler lors fèstas e obtenir lor pro- oleastre n. m. (s. XIV.) oléastre (olivier sauvage)
teccion (Bertomieu Amilhan, Exercici de la fe, 1673) veire: olivastre
2. fonction oleïcultor, tritz (pl. oleïcultors, trises) n. (s. XX.)
oficial, ala adj. (s. XIV.) officiel, elle - cit.: D’un oléiculteur, trice
costat, lo pòble laissa s’apaurir son lengatge en restren- oleïcultura n. f. (s. XX.) oléiculture
hent lo vocabulari als sols besonhs locals ; de l’autre, oleoducte n. m. (s. XX.) oléoduc
aprèp aquel apauriment dont patís a un moment do- òler v. (s. XII.) sentir (exhaler de l’odeur)
nat, lo pòble augmenta lo vocabulari en manlevant de olfaccion n. f. (s. XVI. . . ) olfaction
novèls mots a la lenga oficiala (Antonin Perbòsc, Fòc olfactiu, iva adj. (s. XVI. . . ) olfactif, ive
nòu, 1904) olha n. f. (s. XVI. . . , del Walon) houille
oficialament adv. (s. XVIII. . . ) officiellement olhièra n. f. (s. XVI. . . ) houillère
oficialitat n. f. (s. XIII. . . ) officialité òli n. m. (s. XII.) huile
oficializacion n. f. (s. XX.) officialisation òli (rajada d’ -) n. f. filet d’huile
oficializar v. (s. XIX. . . ) officialiser òli (tombar l’ -) loc. commettre un faute diffi-
oficiar v. (s. XVI. . . ) officier cile à reparer
oficièr n. m. (s. XIV.) officier òli (tranquil coma d’ -) loc. tranquille comme
oficina n. f. (s. XIII.) officine òli al blèst (metre d’ -) loc. garnir la lampe
oficinal, ala adj. (s. XVIII. . . ) officinal, ale òli al calelh (i far coma l ’-) expr. être très effi-
oficiós, osa (pl. oficioses, osas) adj. (s. XVI. . . ) cace
officieux, euse òli als peses (aver d’ -) loc. 1. être aisé finan-
ofrenda n. f. (s. XIII.) offrande cièrement 2. avoir du beurre dans les épinards
ofrent e darrièr metent (al mai -) expr. au plus òli als peses (i a d’ -) expr. il y a du profit
offrant òli bolhent (èsser dins l’ -) expr. être dans ses
òfrer v. → ofrir offrir transes
ofrir v. (s. XII.) offrir veire: òfrer òli de cade n. m. huile de cade
ofrir l’aiga loc. offrir un verre d’eau òli de coide n. m. huile de coude
ofsèt n. m. (s. XX.) offset òli de soca n. m. le jus de la treille
oftalmia n. f. (s. XIII.) ophtalmie òli d’endura (met-i d’ -) expr. souffre sans rien
oftalmic, ica adj. (s. XVI. . . ) ophtalmique dire
oftalmologia n. f. (s. XVIII. . . ) ophtalmologie òli sus tot (vòl èsser l’ -) loc. il prétend être
oftalmologic, ica adj. (s. XIX. . . ) ophtal- supérieur en tout
mologique oliaire, aira n. marchand (m) d’huile veire: olièr
oftalmològue, òga n. (s. XIX. . . ) oftalmològ oph-
talmologiste oliar v. (s. XII.) huiler
ofuscar v. (s. XIV.) offusquer olièr, ièra n. (s. XIV.) potier, ière
ogiva n. f. (s. XIII. . . , del francés (anglonormand)) olièra n. f. 1. huilier 2. burette
ogive olieta n. f. œillette (pavot dont on tire une
ogival, ala adj. (s. XIX. . . ) ogival, ale huile)
òi ! / oi ! interj. aïe ! ouille ! olifant n. m. (s. XII.) olifant (cor)
oïdium n. m. (s. XIX. . . ) oïdium oligarca n. m. (s. XX.) oligarque
oire n. m. (s. XII.) outre oligarquia n. f. (s. XIV. . . ) oligarchie
oïstití n. m. (s. XVIII. . . , del francés (Buffon)) oistití oligarquic, ica adj. (s. XIV. . . ) oligarchique
ouistiti oligocèn, èna adj. (s. XIX. . . ) oligocène
oitanta adj. quatre-vingts veire: quatre-vint oligoelement n. m. (s. XX.) oligoélément
oitanten, ena adj. quatre-vingtième olimpiada n. f. (s. XIV.) olympiade
oiten, ena adj. (s. XII.) huitième olimpian, ana adj. (s. XVI. . . ) olympien, enne
oitena n. f. (s. XIV. . . ) huitaine olimpic, a adj. (s. XVI. . . ) olympique
okàz (pl. ocazes) n. m. (s. XVIII. . . , del rus) oliós, osa (pl. olioses, osas) adj. huileux, euse
oukase oliu n. m. (s. XIII.) lieu planté d’oliviers veire:
ola n. f. (s. XIII.) 1. marmite 2. pot montoliu, oliveda, oliveta

379
oliva òme de sojorn

oliva n. (s. XIII.) olive ombrina n. f. ombrine (poisson)


olivada n. f. cueillette des olives ombriu, iva adj. (s. XII.) ombrageux, euse
olivar v. oliver (cueillir des olives) ombrum n. m. ombre (en général)
olivas (agotar las -) loc. pressurer le peuple òme n. m. 1. homme - cit.: Tot [m’annóncia] la
olivastre, astra adj. olivâtre veire: oleastre part que prenètz a la fèsta de uèi, òmes, femnas, fil-
oliveda n. f. oliveraie veire: oliveta has, gojats, vos vesi totes endimenjats, las fardas [...]
oliveta n. f. olivette (plantation d’oliviers) pus bèlas son sortidas, los ribans mirgalhats lusisson,
olivièr n. m. (s. XIII.) olivier veire: oliu e totes siatz dins la pus granda [netetat] (Joan Loís
olmada n. f. (s. XIII.) ormaie Fornèrs, s. XVIII); E Dieu creèt l’òme a son image,
olmat n. m. ormeau veire: olme a l’image de Dieu lo creèt, li creèt mascle e femèu
olme n. m. (s. XIII.) olm orme veire: olmat (Frederic Mistral, Genèsi, I, 27, 1910); Dins totes los
olmièra n. f. oulmière (pépinière d’ormeaux) cloquièrs trelhonavan las campanas. Per qual classe-
olocaust (pl. olocaustes) n. m. (s. XIII.) holo- jan ? Per Jaurés mòrt ? O ja pels òmes e pels joves
causte que devon quitar la femna e los dròlles, o lo paire e
olografe, afa adj. (s. XVII. . . ) olograf holographe la maire, en lor daissant trabalh e pensaments, e que
olografia n. f. (s. XX.) holographie fòrça non tornaràn ? Pels regimes que van cabussar,
ologramma n. m. (s. XX.) olograma hologramme pels empèris que se van desboselar ? Pel campèstre e
olor n. f. (s. XIII.) 1. odeur 2. parfum per las vilòtas occitanas que se voidaràn ? Per un país
òlva n. f. balle de céréales que ne demorarà desparaulat ? (Jòrdi Blanc, Jaurés e
òm pron. indef. (s. XIII.) on - cit.: . . . òm a acostumat Occitania, 1985) 2. mari
d’enviar (. . . ) dos obrièrs, non pas coma d’espions per òme (aquò non es lo trabalh d’un -) expr.
reconéisser la plaça e l’abandonar puèi a la discrecion 1. c’est indigne d’un homme 2. c’est une indig-
de sos enemics, mas coma de capitanis expèrts, per nité (trabalh = conduite de vie)
jutjar del [socors] qu’es necessari (B. Amilhan,1673). òme (èsser a l’abric d’un -) loc. avoir un bon
ombelic n. m. (s. XIII.) nombril veire: embonilh mari
ombilicacion n. f. (s. XX.) ombilication òme (far de son -) loc. faire l’important
ombilical, ala adj. (s. XV...) ombilical, ale òme (lo diable non serà totjorn a la pòrta d’un
ombilicat, ada adj. (s. XVIII...) ombiliqué, ée paure -) expr. le malheur ne peut pas durer
ombra n. f. ombre - cit.: E quand pensi, de còps, òme (un trace d’ -) n. m. sale type
que ma polida aimada / de sos potons d’amor brèça un òme / femna de (bon) govèrn n. personne
autre amorós / una enveja me pren d’anar de rescon- d’ordre
dons / dins l’aiga negra e freja e d’ombra capelada / òme a despart (un -) n. m. un homme singulier
negadís escantir mon fuec e garir mas dolors (Paul òme a ferrar las moscas (es -) expr. il est très
Froment, Un jorn d’abrial, 1898) habile de ses mains
ombra n. f. ombre (m.) (poisson) òme acabat (un -) expr. homme ruiné / usé
ombra (far -) loc. porter ombrage òme amb tot lo pel loc. homme accompli
ombra (metre a l’ -) loc. mettre en prison òme de biais loc. homme adroit
ombra (portar marrida -) loc. être un person- òme de bon loc. homme d’élite
nage louche, suspect òme de bona pasta loc. la crème des hommes
ombra pel còrs (préner l’ -) expr. lâcher la proie òme de cervèla en clòsca expr. homme de tête
pour l’ombre òme de fisança n. m. homme de confiance
ombrada n. f. lieu ombragé veire: ombrièra òme de fisar n. m. homme de confiance
ombrada (aver la vista -) loc. avoir la vue trou- òme de fusta n. m. homme sans énergie
ble òme de govèrn n. m. homme d’ordre
ombrar v. ombrer, ombrager òme de grand poder n. m. homme puissant
ombratge n. m. (s. XII.) ombrage òme de la bona n. m. homme d’élite
ombrejar v. (s. XII.) 1. ombrager 2. faire de òme de la còsta plena n. m. homme important,
l’ombre. notable
ombrèla n. f. (de l’italian) ombrelle òme de marca n. m. homme considérable
ombrenc (a l’ -) loc. 1. à l’ombre 2. au nord òme de palha n. m. prête-nom
ombrenc, enca adj. ombrageux, euse òme de pata n. m. homme lâche
ombrenc, enca adj. 1. ombreux, euse 2. au nord òme de patz n. m. homme paisible
ombreta n. f. ombre légère veire: ombrina òme de pel n. m. homme viril
ombrièra n. f. (s. XII.) lieu ombragé veire: om- òme de primièra leva n. m. homme de pre-
brada mière
ombrièra (far -) faire ombrage òme de sen n. m. homme d’esprit
ombrilha n. f. pénombre òme de sentiment n. m. homme d’honneur
ombrina n. f. ombre légère veire: ombreta òme de sojorn n. m. homme oisif / rentier

380
òme de tria onerós, osa (pl. oneroses, osas)

òme de tria n. m. homme d’élite omniscient, enta adj. (s. XVIII...) omniscient,
òme del besonh n. m. homme obligeant ente
òme deliberat n. m. homme décidé omnispòrts adj. inv. (s. XX.) omnisports
òme doble n. m. personne à double visage omnivòr, òra adj. (s. XVIII...) omnivore
òme d’eleit loc. homme d’élite omofòbe, òba adj. e n. (s. XX.) omofòb homo-
òme d’esclaire loc. homme éclairé phobe
òme mai fòrt que la tèrra pòrta / pòrte (l’ -) loc. omofobia n. f. (s. XX.) homophobie
l’homme le plus fort du monde omofòn, òna adj. (s. XIX. . . ) homophone
òme mal fondat n. m. homme de mauvaise foi omofonia n. f. (s. XVIII. . . ) homophonie
òme mal pastat loc. homme mal bâti omogeneïtat n. f. (s. XVI. . . ) homogénéité
òme non val lo margue de l’escoba (aqueste -) omogeneïzar v. (s. XIX. . . ) homogénéiser
expr. il ne vaut pas grand-chose omogeneïzator, tritz (pl. omogeneïzators,
òme non val lo margue de l’estrilha (aqueste -) trises) adj. e n. m. (s. XX.) omogeneïzador ho-
expr. il ne vaut pas grand-chose mogénéisateur, trice
òme pastat amb d’aiga de merluça (es un -) expr. omogenèu, èa adj. (s. XIII.) homogène veire:
c’est un homme nonchalant eterogenèu
òme per esquinçar lo capèl (non es un / es pas omologacion n. f. (s. XVI. . . ) homologation
un -) expr. il ne salue pas omologar v. (s. XV. . . ) homologuer
òme plan bastit n. m. homme taillé en Hercule omologia n. f. (s. XIX. . . ) homologie
òme plan nascut n. m. homme de cœur omològue, òga adj. e n. (s. XVI. . . ) omològ homo-
òme plombat n. m. homme de poids (fig.) logue - src.: Mistral, 1878 : "oumoulogue".
òme sense fètge n. m. un homme lâche omonime, ima adj. e n. (s. XVI. . . ) omonim
òme sense poder n. m. homme sans influence homonyme
òme sense poder (es un sant -) expr. un brave omonimia n. f. (s. XVI. . . ) homonymie
homme sans influence omoplat n. m. (s. XIV...) omoplate veire: paleta
omèga n. m. omegà oméga omosexual, ala / omo-sexual, ala adj. e n. (s.
omelia n. f. (s. XIV.) homélie XIX. . . ) homosexuel, elle
omenatge n. m. (s. XII.) hommage omosexualitat / omo-sexualitat n. f. (s. XIX. . . )
omenet n. m. petit homme homosexualité
omeopat, ata n. (s. XIX...) homéopathe omotèrme, èrma adj. (s. XIX. . . ) homotherme
omeopatia n. f. (s. XIX...) homéopathie omotermia n. f. (s. XIX...) homothermie
omeopatic, ica adj. (s. XIX...) homéopathique
onagre n. m. (s. XIV.) onagre
omeric, ica adj. (s. XVI...) homérique
onanisme n. m. (s. XVIII...) onanisme
òmes (la pasta dels -) loc. la crème des hommes
onça n. f. (s. XIII.) once (mesure).
òmes d’aquesta mesura (los -) loc. les hommes
onça n. f. (s. XIII.) phalange
de cette trempe
onça n. f. (s. XIII. . . ) once (félin)
ometre v. (s. XIV...) omettre.
oncejar v. remuer les doigts
omicida adj. e n. (s. XII.) homicide (agent)
oncle n. m. (s. XII.) 1. oncle 2. tonton
omicidi n. m. (s. XII.) homicide (acte)
oncle devèrs maire n. m. oncle maternel
omicidi involontari n. m. homicide involon-
taire (jur.) oncle devèrs paire n. m. oncle paternel
omicidi volontari n. m. homicide volontaire oncles e nebots n. m. toute la famille
(jur.) onda n. f. (s. XII. . . ) 1. onde 2. bouillon
omicròn n. m. omicron onda (virar l’ -) loc. commencer à bouillir
omission n. m. (s. XIV...) omission ondada n. f. (s. XII. . . ) 1. flot 2. vague 3. ondée
omnibús (pl. omnibuses) n. m. (s. XIX...) om- ondas (a bèlas -) loc. à gros bouillons
nibus ondejament n. m. (s. XII. . . ) ondoiement
omnipoténcia n. f. (s. XIV.) 1. omnipotence ondejant, anta adj. (s. XII. . . ) ondoyant, ante
2. toute-puissance ondejar v. (s. XIV.) ondoyer
omnipotent, enta adj. (s. X.) 1. omnipotent, ente ondós, osa (pl. ondoses, osas) adj. (s. XVIII. . . )
2. tout-puissant, toute-puissante houleux, euse
omnipotent, enta adj. omnipotent, ente - cit.: ondradura n. f. 1. parure 2. ornement
leva-te donc, ò Dieu poderós, / e rend tota aparenta / ondrar / ondrejar v. 1. orner 2. parer
ta fòrça omnipotenta (Arnaud de Saleta, s. XVI) ondulacion n. f. (s. XVII. . . ) ondulation
omnipreséncia n. f. (s. XIX...) omniprésence ondular v. (s. XVIII. . . ) onduler.
omnipresent, enta adj. (s. XIX...) omniprésent, ondulatòri, òria adj. (s. XVIII. . . ) ondulatoire
ente onerós, osa (pl. oneroses, osas) adj. (s. XVI. . . )
omnisciéncia n. f. (s. XVIII...) omniscience onéreux, euse

381
onèst, èsta (pl. onèstes, estas) operable, abla

onèst, èsta (pl. onèstes, estas) adj. (s. XIII.) onor (tot en tot -) loc. en tout bien tout honneur
1. honnête 2. poli, ie onor de (a l’ -) loc. en l’honneur de
onèstament adv. (s. XIII.) 1. honnêtement - cit.: onor de (se téner a -) loc. se faire un honneur
No’t lèishes pautejar mès dret a l’Excelléncia / deu de
Prince, onèstament, vè har la reveréncia (Pèir de Gar- onor del mond (se metre a l’ -) expr. se faire
ròs, Eglògas, 1567) 2. poliment une position honorable
onestetat n. f. (s. XIII.) 1. honnêteté 2. politesse onor per tu (aquò non es d’ -) loc. cela ne te fait
onestetats (far d’ -) loc. faire des politesses pas honneur
ongan adv. (s. XII.) cette année onor per tu (aquò’s d’ -) loc. cela te fait honneur
ongla n. f. (s. XII.) ongle onorabilitat n. f. (s. XIX. . . ) honorabilité
onglada n. f. onglée onorablament adv. (s. XII. . . ) honorablement
onglas (non aver que sas vint -) expr. ne rien onorable, abla adj. (s. XV.) honorable
posséder onorar v. (s. XIII.) honorer - cit.: Amics que, per
onglas per se rascar (li a daissat las -) expr. il m’obligar tròp, / me venètz véser qualque còp / dins la
lui a laissé les yeux pour pleurer crambeta d’un ermita, / vos non sauriatz creire cossí
ongles (anar als vint -) loc. se délecter / ieu senti mon mal adocir / quand m’onoratz d’una
onglon n. m. 1. griffe 2. serre visita (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII)
onglut, uda adj. pourvu, ue d’ongles onorari, ària adj. (s. XV. . . ) honoraire
ongrat adj. e n. m. (s. XV. . . ) → sanat ; crestat onoraris n. m. plur. (s. XVIII. . . ) honoraires (m.
1. hongre veire: castrat 2. châtré pl.)
ongrés, ongresa (pl. ongreses, esas) adj. (s. XV. . . ) onorat, ada adj. (s. XIX...) honoré, ée
hongrois, oise onorific, ica adj. (s. XV. . . ) honorifique
onguent n. m. (s. XIII.) onguent onors (far las -) loc. faire les funérailles
ónher amb de grais d’agulhada expr. pousser ont adv. (s. XII.) où
au cul un fainéant ont que siá loc. adv. n’importe où
ónher la carrèla loc. humecter le gosier onta n. f. (s. XIII., occ. ancian (s. XII) : anta) →
ónher la pauta loc. graisser la patte vergonha honte
oniric, ica adj. (s. XIX. . . ) onirique ontable, abla adj. (s. XII. . . ) honteux, euse
onirisme n. m. (s. XX.) onirisme (acte. . . ) veire: vergonhable
oniromancia n. f. (s. XVII. . . ) oniromancie ontas n. f. plur. parties honteuses (testicules)
oniromancian, ana n. (s. XIX. . . ) oniromancien, ontologia n. f. (s. XVII. . . ) ontologie
enne ontologic, ica adj. (s. XVIII. . . ) ontologique
onix (pl. onixes) n. m. (s. XIV.) onyx ontós, ontosa (pl. ontoses, osas) adj. (s. XII. . . ,
onomastic, ica adj. e n. f. (s. XVI. . . ) onomastique occ. ancian : antos) honteux, euse (personne)
onomatopèa n. f. (s. XIV.) onomatopèia ono- onusian, ana adj. e n. (s. XX.) onusien, enne
matopée onzada n. f. vague
onor n. m. (s. XII.) 1. honneur - cit.: Aquò onze adj. num. onze
b’es, a plan tot pensar, / son país mau recompensar / onze oras de la nuèit loc. vingt-trois heures
mès, de ma part, jo’vs asseguri / e religiosament vos onzen, ena adj. num. onzième
juri / que jo’scriurèi damb veeméncia, / no’m cararèi, opac, opaca adj. (s. XIV. . . ) opaque
n’aurèi paciéncia / dequiá que siam tots acordats / opacificar v. (s. XIX. . . ) opacifier
e d’ua conspiracion bandats / per l’onor deu païs opacitat n. f. (s. XVI. . . ) opacité
sosténguer / e per sa dignitat manténguer (Pèir de opal n. m. (s. XII. . . ) opale
Garròs, Epistòla,1567) 2. (f. plur.) las onors : les opalescéncia n. f. (s. XIX. . . ) opalescence
honneurs opalescent, enta adj. (s. XVIII. . . ) opalescent,
onor (a son -) loc. en son honneur ente
onor (abril fa la flor, mai n’a l’ -) expr. le opalina n. f. (s. XIX. . . ) opaline
prédécesseur fait le travail, le successeur en re- opausable, abla adj. (s. XIX. . . ) opposable
tire le bénéfice opausant, anta adj. (s. XIV. . . ) opausaire op-
onor (al senhor l’ -) loc. à tout seigneur tout posant, ante
honneur opausant, anta n. (s. XIV. . . ) opausaire opposant,
onor (far d’ascles a l’ -) loc. 1. faire une brèche ante
à l’honneur 2. commetre un acte douteux opausar v. (s. XII. . . ) opposer
onor (far emenda d’ -) loc. faire amende honor- opausat, ada adj. opposé, ée
able opcion n. f. (s. XIV.) option
onor (l’eissèrva d’ -) loc. le chemin de opcional, ala adj. (s. XX.) optionnel, elle
l’honneur opèra n. m. (s. XVII. . . , de l’italian) operà opéra
onor (s’acampar d’ -) loc. acquérir de l’honneur operable, abla adj. (s. XIX. . . ) opérable

382
operacion orator, tritz (pl. orators, trises)

operacion n. f. (s. XIII.) opération apuèi grandís ; / al bòrd de l’orizont l’ombra es-
operacional, ala adj. (s. XX.) opérationnel, elle quinçada crèba: / palle, un rai daurat s’espandís (Paul
operar v. (s. XV. . . ) opérer Froment, Efeit de luna, 1897)
operator, tritz (pl. operators, trises) adj. e n. òr n. m. (s. XVI., del francés) → aur or (métal)
(s. XIV. . . ) operador; operaire opérateur, trice - ora n. f. (s. XII.) heure - cit.: E quand sèt oras avián
src.: Achard (1785): "oouperatour"; Honnorat, picat despuèi un tròç al cloquièr de Sant Miquèl, me
1846 : "ouperatour"; Mistral, 1879 : "ouperatour", caliá partir. . . Mas, en me’n tornant, aviái d’alas que
"ouperatou"; me portavan (Julieta Dissèl, s. XX)
operatòri, òria adj. (s. XVIII. . . ) opératoire ora n. f. rendez-vous
opercul n. m. (s. XVIII. . . ) opercule ora (a bona -) loc. de bonne heure
opereta n. f. (s. XIX. . . ) opérette ora (a la bona -) loc. à la bonne heure
opinar v. intr. (s. XIII.) opiner ora (anar d’aquesta -) loc. aller de ce pas
opinion n. f. (s. XIII.) opinion ora (arribar en bona -) loc. bien arriver
opinion publica n. f. opinion publique (socio.) ora (arribar en mala -) loc. mal arriver
opinion publica n. f. opinion publique ora (aver totjorn bèla -) loc. 1. être paresseux
opioman, ana n. (s. XX.) opiomane 2. être souvent en retard
opium n. m. (s. XIV.) opium ora (d’ -) loc. 1. de bonne heure veire: d’abora
oportun, una adj. (s. XIV : “opportun”) opportun, 2. tôt
une ora (d’a bona -) loc. de bonne heure
oportunament adv. (s. XV...) opportunément ora (dins mièja -) loc. dans une demi-heure
oportunisme n. m. (s. XIX...) opportunisme ora (encara d’ -) loc. encore de bonne heure
oportunista n. (s. XIX...) opportuniste ora (entre aicí e una -) loc. dans une heure
oportunitat n. f. (s. XIV : “opportunitat”) opportu- ora (es una -) loc. il est une heure
nité ora d’ara (a l’ -) loc. actuellement
oposicion n. f. (s. XIV : « oppozitio ») opausicion ora de (es -) loc. il est temps de
opposition ora de bon solelh seca plan de bugadas (una -)
oposicional, ala adj. (s. XX.) oppositionnel, elle expr. rien ne vaut une bonne explication
oposit, ita adj. (s. XIV. . . ) opposite ora s’engruna (l’ -) loc. le temps s’écoule
opression n. f. (s. XIV.) oppression oracle n. m. (s. XII. . . ) oracle
opressor, ora n. (s. XIV. . . ) oprimeire oppresseur orada n. f. heure (durée)
opriment, enta adj. (s. XVIII. . . ) opprimant, ante orador n. m. → oratòri oratoire
oprimir v. (s. XIV : « opprimer ») opprimer oral, orala adj. (s. XVII. . . ) oral, orale
oprimit, ida adj. e n. (s. XVI. . . ) opprimé, ée oralament adv. (s. XIX. . . ) oralement
opròbri n. m. (s. XII. . . ) opprobre oralitat n. f. (s. XIX. . . ) oralité
òps n. m. plur. (s. XII.) 1. besoin 2. commodité orant, anta n. personnage priant (sculpture
òps (per -) loc. comme il convient méd.)
optar v. intr. (s. XV. . . ) opter orar v. → pregar prier (arch.) - cit.: Orar per sos
optatiu, iva adj. e n. m. (s. XIII.) optatif, ive persecutors (Matfre Ermengaud, Breviari d’amor, s.
optic, ica adj. e n. f. (s. XIV.) optique XIII)
optician, ana n. (s. XVII. . . ) opticien, enne orar v. (s. XII.) → pregar prier
optimal, ala adj. (s. XX.) optimal, ale orari, ària adj. e n. m. (s. XVII. . . ) horaire
optimisme n. m. (s. XVIII. . . ) optimisme veire: oras (a bèlas -) loc. 1. en temps opportun 2. par-
pessimisme fois
optimista adj. e n. (s. XVIII. . . ) optimiste veire: oras (son doas -) loc. il est deux heures
pessimista oras (sus las dètz -) loc. aux environs de dix
optimizacion n. f. (s. XX., de l’anglés) optimisa- heures
tion oras (sus las quatre -) loc. aux environs de qua-
optimizar v. (s. XX., de l’anglés) optimiser tre heures
opuléncia n. f. (s. XIV.) opulence oras del matin (cinc -) loc. cinq heures
opuléncia (viure amb -) loc. vivre dans oras manca dètz (cinc -) loc. cinq heures moins
l’opulence dix
opulent, enta adj. (s. XIV. . . ) opulent, ente - cit.: oras pican (las -) loc. les heures sonnent
Santa Ceselha nasquèt de parents nòbles e opulents oras seralas (las -) loc. les heures du soir
qu’aviau tot a [ronfle] ; lor mancava pas res (Joan Loís (emph.)
Fornèrs, s. XVIII) orason n. f. (s. XIII.) oraison
opuscul n. m. (s. XIV...) opuscule orator, tritz (pl. orators, trises) n. (s. XIV. . . ) ora-
òr adv. e conj. (s. XII. . . ) or - cit.: Òr vaquí, pauc a teur, trice - src.: Mistral, 1879 : "ouratour, oura-
pauc, que dins l’escur se lèva, / monta un esclaire, tou"

383
oratòri orgulhosament

oratòri n. m. (s. XIII.) oratoire m. veire: orador ordonator, tritz (pl. ordonators, trises) n. m. (s.
oratòrio n. m. (s. XVIII. . . , de l’italian) oratoriò or- XVI. . . ) ordonnateur, trice - src.: Honnorat, 1846
atorio : "ourdounatour"
òrb i veiriá (un -) loc. ce n’est pas bien difficile òrdre n. m. (s. XII.) 1. ordre (commandement -
òrb, òrba adj. e n. (s. XII.) aveugle veire: cec - cit.: Fug, jauparèl, e fai-t’en rè, / o que segon l’òrdre
cit.: Pèire l’òrb e Guilhèm la guida, / dròlles e de fòrt / sortèm de parlar de darrèr / afin que trobèssas ont
[genta] vida, / partiguèn un jorn de l’autre an, / del mòrdre (Pèire Godelin, A l’envejós, s. XVII) ; Vos ai
bon país de Carmentrant, / per a plaser véser las minas mandat per vos donar mos òrdres (Pèire Miremont,
/ de las tostonetas mondinas, / e saber se lor perfeccion L’espion, 1952) 2. rangement)
/ junta damb la reputacion (Pèire Godelin, Ramelet, s. òrdre estreit loc. observance étroite
XVII) òrdre estreit (donar l’ -) loc. donner un ordre
òrbament n. m. (s. XIII.) aveuglément précis
orbar v. (s. XIII.) → eissorbar aveugler òrdre public n. m. ordre public (jur.)
òrbas (a -) loc. à l’aveuglette òrdres (es jos sos -) loc. il est sous ses ordres
òrbe n. m. (s. XVI. . . ) orbe (sphère céleste) ordura n. f. (s. XIII.) → bordilha ordure
orbita n. f. (s. XIV. . . ) orbite oreada n. f. (s. XV. . . ) oréade
orbital, ala adj. (s. XIX. . . ) orbital, ale orèmus n. m. (s. XVI. . . , mot latin) oremús orémus
òrca n. f. (s. XVI. . . ) orque oreta n. f. petite heure
òrda n. f. → tòca-senh tocsin oreta (dins una -) loc. dans une petite heure
ordalia n. f. (s. XVII. . . ) ordalie orfanèl, èla adj. e n. (s. XIII.) orphelin, ine
ordenador, airitz (pl. ordenadors, airises) n. orfanelat n. m. (occ. anc. orfanat) orphelinat
(s. XIII.) → intendent économe, intendant, ante orfeon n. m. (s. XVIII. . . ) orphéon
veire: ordinator - cit.: Fasiá administrar sas propri- orfeonista n. (s. XIX. . . ) orphéoniste
etats per un ordenador organ n. m. (s. XII. . . ) organe
ordenança n. f. (s. XV.) ordonnance - cit.: Plus organic, ica adj. (s. XIV.) organique
per ordenança deu Cosselh au licenciat de Romans per organicament adv. (s. XVI. . . ) organiquement
aumòina per çò qu’avé predicat [...], plus per crompa organigramma n. m. (s. XX.) organigrama;
de papèr [...], plus a frair Ramonet d’Ossau... (Condes organigram organigramme
de Pau, s. XV) organisme n. m. (s. XVIII. . . ) organisme - cit.: Se
ordenançar v. mettre en ordre selon les règles me fise ai dificultats qu’ai agudas, nòstre organisme
ordenar v. mettre en ordre veire: òrdre a evoluït devers un neò-felibrisme qu’es sa negacion
òrdi n. m. (s. XIII.) orge fondamentala (Robèrt Lafont, 1980)
òrdi (ros coma l’ -) loc. roux comme. . . organista n. (s. XIII. . . ) organiste
ordiat n. m. (s. XV.) orgeat organizable, abla adj. (s. XIX. . . ) organisable
ordidoira n. f. (s. XV. . . ) ourdissoir (appareil) organizacion n. f. (s. XIV. . . ) organisation
ordiment n. m. (s. XIV.) action d’ourdir organizacions umanitàrias n. f. organisations
ordinacion n. f. (s. XIV.) ordination (religieuse) humanitaires (socio.)
ordinal, ala adj. e n. m. (s. XIV.) ordinal, ale organizar v. (s. XIV.) organiser
ordinari (d’ -) loc. ordinairement organizat, ada adj. (s. XVII. . . ) organisé, ée
ordinari (es son -) loc. c’est son habitude organizator, tritz (pl. organizators, trises) n. (s.
ordinari, ària adj. e n. m. (s. XII.) ordinaire XVIII. . . ) organizaire, organizador organisateur,
ordinàriament adv. (s. XIV.) ordinairement trice - cit.: L’intrada en vila jos los arcanels de fu-
ordinator n. m. (s. XX.) ordenador; ordinador elhatge, entre doas alinhadas de mais endrapelats,
ordinateur (appareil) veire: ordenador - cit.: Pan- se faguet amb la musica e las bandieiras trusc a la
taissava de verificar si formulas sus un ordinator [comuna] onte lo [còssol] n’Esteve Brindel, reçau-
(Robèrt Lafònt, 1971, p. 45) guet de l’organizator general, En Loís de Nussac
ordir v. (s. XII.) ourdir (préparer le tissage) [l’exposicion] (...) qu’ocupava atí quatre belas salas
ordisseire, eira n. (s. XIV : « ordidor ») ourdisseur (Josep Ros, L’annada Lemosina, 1898)
(personne) orgasme n. m. (s. XIX. . . ) orgasme
ordonable, abla adj. (s. XII. . . ) 1. ordonnable orgia n. f. (s. XVI. . . ) orgie
veire: òrdre 2. qui peut être ordonné orgiac, aca adj. (s. XVIII. . . ) orgiaque
ordonada n. f. (s. XVI. . . ) ordonnée (math.) òrgue n. m. (s. XIV.) → orguena orgue
ordonància n. f. (s. XIV. . . ) ordonnance (du orguèlh n. m. (s. XII.) orgueil
médecin, du conseil, du tribunal. . . ) orguelhar v. (s. XII.) enorgueillir
ordonanciar v. (s. XVI. . . ) ordonnancer (finances orguena n. f. (s. XII. . . ) orgue
publiques) orgulhós, osa (pl. orgulhoses, osas) adj. (s. XII.)
ordonar v. (s. XII.) ordonner (donner des ordres) orgueilleux, euse
veire: òrdre orgulhosament adv. (s. XIII.) orgueilleusement

384
orient ortalha

orient n. m. (s. XIII.) 1. orient 2. est orodatador n. m. (s. XX.) orodataire horodateur
orient (a / de l’ -) loc. à l’Est veire: ora
orientacion n. f. (s. XIX. . . ) orientation orogenèsi n. f. (s. XX.) orogénèse
oriental, ala adj. e n. (s. XIII.) oriental, ale orografia n. f. (s. XIX. . . ) orographie
orientalista adj. e n. (s. XVIII. . . ) orientaliste oronge n. f. oronge
orientar v. (s. XVI. . . ) orienter oroscòp n. m. (s. XIX. . . ) horoscope
orientator n. m. (s. XIX. . . ) orienteur (appareil) orquestra n. f. (s. XVI. . . ) orchestre
orientator, tritz (pl. orientators, trises) n. (s. orquestracion n. f. (s. XIX. . . ) orchestration
XIX. . . ) 1. orienteur euse (pédagogue) 2. mili- orquestral, ala adj. (s. XIX. . . ) orchestral, ale
taire. . . ) orquestrar v. (s. XIX. . . ) orchestrer
orièra n. f. 1. lisière 2. bord orquidacèas n. f. plur. (s. XIX. . . ) orchidacées
orifici n. m. (s. XIV.) orifice orquidèa n. f. (s. XVIII. . . ) orchidée (bot.)
origan n. m. (s. XIV.) origan òrras (aver las -) loc. adv. être de mauvaise
origina n. f. (s. XIII. . . ) origine humeur
origina (aquí un bel lum de son -) expr. voilà òrre (far -) loc. faire horreur
ce qui trahit son origine òrre, òrra adj. (s. XIII.) horrible
original, ala adj. e n. (s. XIII.) 1. original, ale orrible, ibla adj. (s. XIII.) horrible
2. originel, elle orrific, ica adj. (s. XVI. . . ) horrifique
originalament adv. (s. XIV. . . ) originalement orripilacion n. f. (s. XIV.) horripilation
originalitat n. f. (s. XIV. . . ) originalité orripilar v. (s. XIX. . . ) horripiler
originari, ària adj. (s. XIV. . . ) originaire orror n. f. (s. XIII.) horreur
orizont n. m. (s. XIV.) horizon - cit.: Òr vaquí, ors formiguièr n. m. (s. XVIII. . . ) fourmilier veire:
pauc a pauc, que dins l’escur se lèva, / monta un es- formiguièr
claire, apuèi grandís ; / al bòrd de l’orizont l’ombra ors, orsa (pl. orses, orsas) n. (s. XIV.) ours, ourse
esquinçada crèba: / palle, un rai daurat s’espandís - cit.: Apèras-tu rigor, tacanh, dic-jo lavetz, / quan
(Paul Froment, Efeit de luna, 1897) l’orsa sos orsats lecant mantua vetz, / horma d’aquera
orizontal, ala adj. (s. XVI. . . ) horizontal, ale carn la ruda e leja massa ? (Pèir de Garròs, Eglògas,
orizontalitat n. f. (s. XVIII. . . ) horizontalité 1567)
òrsa n. f. 1. côté d’où vient le vent 2. bâbord
orjat n. f. orgeat veire: ordiat
òrsa (anar a l’ -) loc. redresser sa situation
orjòl n. m. orgelet
òrsa (cercar -) loc. chercher des détours
orladura n. f. (s. XIII.) 1. bordure 2. ourlet
òrsa (venir a l’ -) loc. remonter le courant
orlar v. (s. XIII.) ourler
òrsa e a poja (a -) loc. tant bien que mal
òrle n. m. 1. ourlet 2. bord (vase) 3. margelle
orsalhièr n. m. montreur d’ours
4. lisière (forêt)
orsat n. m. (s. XIV.) ourson - cit.: Apèras-tu rigor,
òrle de (a l’ -) loc. au bord de
tacanh, dic-jo lavetz, / quan l’orsa sos orsats lecant
òrle del potz (’ -) loc. la margelle du puits
mantua vetz, / horma d’aquera carn la ruda e leja
òrle del topin (l’ -) le rebord du pot massa ? (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567)
orlhagués, esa (pl. orlhagueses, esas) adj. e n. orsatièr n. m. chasseur d’ours
aurillacois, oise orsin n. m. oursin
ormòna n. f. (s. XX., de l’anglés) hormone orson n. m. bonnet à poil
ormonal, ala adj. (s. XX.) hormonal, ale òrt n. m. (s. XII.) jardin potager
ormonogenèsi n. f. (s. XX.) hormonogénèse òrt (n’avètz d’aquò [de menta] de l’ -) expr.
ormonoterapia n. f. (s. XX.) ormonoteràpia hor- vous avez menti veire: menta
monothérapie òrt de plasença n. m. → jardin jardin de plai-
ornament n. m. (s. XIII.) ornement sance
ornamentacion n. f. (s. XIX. . . ) ornementation òrta n. f. grand jardin potager
ornamental, ala adj. (s. XIX. . . ) ornemental, ale òrta (anar par -) loc. 1. aller de-ci de-là
ornamentista n. (s. XIX. . . ) ornemaniste 2. vagabonder
ornar v. (s. XIV.) orner òrta (èsser per -) loc. battre la campagne
ornat, ada adj. (s. XIV. . . ) orné, ée òrta (per -) loc. à travers champs
ornitologia n. f. (s. XVII. . . ) ornithologie òrta anar per -) loc. 1. aller de-ci de-là
ornitologic, ica adj. (s. XVII. . . ) ornithologique 2. vagabonder
ornitologista n. (s. XX.) ornithologiste ortada n. f. jardinage
ornitològue, òga n. (s. XVIII. . . ) ornitològ or- ortalécia n. f. (s. XIII.) 1. jardinage 2. légumes
nithologiste (m. pl.)
ornitomancia n. f. (s. XIX. . . ) ornithomancie ortalha n. f. 1. légumes veire: ortalécia 2. pro-
ornitorinc n. m. (s. XIX. . . ) ornithorynque duits du jardin

385
òrtas ostal dels píbols (l’)

òrtas n. f. plur. jardins potagers oscar v. (s. XII.) cocher (marquer d’une entaille)
ortenc, enca adj. (s. XIV.) de jardin oscillacion n. f. (s. XVIII. . . ) oscillation
orténsia n. f. (s. XIX. . . , del francés »Hortense ».) oscillar v. (s. XVIII. . . ) osciller
hortensia oscillator n. m. (s. XX.) oscillateur
ortic n. m. ortie (f.) oscillatòri, òria adj. (s. XVIII. . . ) oscillatoire
orticultor, tritz (pl. orticultors, trises) n. (s. oscillografe n. m. (s. XIX. . . ) oscillograf oscillo-
XIX. . . ) horticulteur, trice graphe
orticultura n. f. (s. XIX. . . ) horticulture oscillogramma n. m. (s. XX.) oscillograma,
ortigada n. f. piqûre d’ortie oscillogram oscillagramme
ortigar v. piquer avec des orties oscilloscòpi n. m. (s. XIX. . . ) oscilloscope
ortigon n. m. petite ortie osmòsi n. f. (s. XIX. . . ) osmose
ortodòxe, òxa adj. e n. (s. XV. . . ) ortodòx ortho- ospici n. m. (s. XVIII. . . ) hospice
doxe ospitalièr, ièra adj. (s. XII.) hospitalier, ère veire:
ortodoxia n. f. (s. XVI. . . ) orthodoxie espitalièr
ortofonia n. f. (s. XIX. . . ) orthophonie ospitalitat n. f. (s. XIV.) espitalitat hospitalité
ortofonic, ica adj. (s. XIX. . . ) orthophonique ospitalizacion n. f. (s. XIX. . . ) espitalizacion hos-
ortofonista n. (s. XIX. . . ) orthophoniste pitalisation
ortogonal, ala adj. (s. XVI. . . ) orthogonal, ale ospitalizar v. (s. XIX. . . ) espitalizar hospitaliser
ortogonalament adv. (s. XVI. . . ) orthogonala- veire: espital
ment òssa n. f. (s. XIII.) 1. ossature 2. vigueur
ortogonalitat n. f. (s. XVI. . . ) orthogonalité ossamenta n. f. squelette veire: esquelet
ortografia n. f. (s. XIV.) orthographe - cit.: lo còrs ossaments n. m. plur. ossements (m. pl.)
se duèrb coma un portal de prima / la nuèch s’ensenha osseïna n. f. (s. XIX. . . ) osséine
/ lo jorn se pren / tot es possible a una condicion òsses dins un lèu (cercar d’ -) expr. chercher
practica /magica / unica / impossibla / e simpla / cal des poils sur un œuf
desapréner l’ortografia (Andrieu Combetas, Borassa, òsses dins un lèu (trobar d’ -) expr. trouver à
1974) redire
ortografiar v. (s. XV. . . ) orthographier òsses en plaça (m’a mes los -) expr. il m’a rendu
ortografic, ica adj. (s. XVIII. . . ) orthographique la vie
ortograficament adv. (s. XVIII. . . ) or- òsses tanben (a sos -) expr. il n’est pas sans re-
thographiquement proches
ortolan n. m. (s. XV.) 1. jardinier 2. ortolan osset n. m. 1. osselet 2. petit os
(oiseau) ossifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) ossifère (géol.)
ortopedia n. f. (s. XVIII. . . ) orthopédie ossificacion n. f. (s. XVII. . . ) ossification
ortopedic, ica adj. (s. XVIII. . . ) orthopédique ossificar v. (s. XVII. . . ) ossifier
ortopedista n. (s. XVIII. . . ) orthopédiste ossifluent, enta adj. (s. XX.) ossifluent, ente
òs (l’a dins l’ -) loc. c’est dans sa nature ossifòrme, òrma adj. (s. XX.) ossiforme
òs (pl. òsses) n. m. (s. XIII.) 1. os - cit.: Los aban- ossós, osa (pl. ossoses, osas) adj. (s. XIII.) osseux,
donèron dins un camp e los cans, las agraulas e las euse
agaças los roseguèron dinc als òsses (J. F. Bladèr, La ossuari n. m. (s. XVIII. . . ) ossuaire
gardaira de piòts, 1874). 2. noyau de fruit ossut, uda adj. ossu, ue
òs de guina n. m. noyau de guigne òst (pl. òstes) n. m. (s. XII.) → armada armée
òs de persèc n. m. noyau de pèche (médiev.)
òs roganhat a pauc de carn expr. il vaut mieux ostal n. m. (s. XII.) 1. maison - cit.: Lo meu faudal
ne pas passer après les autres es plen de fòlas brancas : alucarem un fuòc brandal, /
òs-bertram n. m. òs-bertrand → còccix coccyx anem, mena-nos a l’ostal (Loïsa Paulin, 1940) 2. hô-
(fam.) tel particulier
òsca n. f. 1. entaille 2. cran ostal (a l’ -) loc. à la maison / chez soi
òsca ! interj. bravo ! (digne d’être marqué ostal (èsser a l’ -) loc. être chez soi
d’une encoche / d’une pierre blanche) ostal (non tornar enfangar l’ -) loc. ne plus
òsca (aquela passa l’ -) loc. celle-là est un peu remettre les pieds à la maison
forte ! ostal (tornar a l’ -) loc. rentrer à la maison
òsca (far son -) faire sa provision ostal a plan-pè (metre son -) expr. ruiner sa
òsca al bròc loc. 1. à noter 2. à marquer d’une famille
pierre blanche ostal amb fòrça aise (un -) loc. une maison con-
òsca de tot (far -) loc. tenir compte de tout fortable
òsca per l’esquipa ! interj. bravo l’équipe ! ostal dels píbols (l’) expr. la maison aux peu-
òsca segura (a -) loc. à coup sûr pliers

386
ostal nòble ovariti

ostal nòble n. m. hôtel particulier ostreïcultura n. f. (s. XIX. . . ) ostréiculture


ostal non brutla pas (l’ -) loc. il n’y a pas ur- ostrogot, oda adj. e n. (s. XVII. . . ) ostrogòt ostro-
gence goth, othe veire: got, visigot
ostal nòstre (a l’ -) loc. chez nous otaria n. f. (s. XIX. . . ) otarie
ostal pairal n. m. maison de famille otic, ica adj. (s. XIX. . . ) otique
ostal rejunt loc. maison rangée otiti n. f. (s. XIX. . . ) otite
ostalada n. f. 1. maisonnée 2. famille otologia n. f. (s. XVIII. . . ) otologie
ostalada de piscoalha (una -) expr. une pleine otoman, ana adj. (s. XVII. . . , del turc (nom d’òme))
maison de marmots ottoman, ana
ostalariá n. f. (s. XIII.) 1. hôtellerie veire: hotèl - otomicòsi n. f. (s. XX.) otomycose
cit.: Mentre qu’èran aquí, venguèt lo temps que deviá otoplastia n. f. (s. XX.) otoplastie
enfantar, e metèt al [mond] son Filh primièr nascut, otorinolaringologista n. (s. XX.) oto-rhino-
qu’estropèt ambe de trocèls e colquèt dins una grépia, laryngologiste
perque i aviá pas de plaça per eles dins l’ostalariá otorragia n. f. (s. XIX. . . ) otorràgia otorragie
(Josèp Salval, tr. Evangèli de Luc, 1957) ; Rintravan otorrèa n. f. (s. XIX. . . ) otorrhée
a l’ostalariá tótei leis sers, leis informators de premsa, otoscleròsi n. f. (s. XX.) otosclérose
que li restava plus qu’a cercar sus de televisions satel- otra prep. e adv. 1. outre 2. au delà (de)
lizadas un rebat dei novelas (Robèrt Lafònt, 1996) otra (en -) loc. en outre
2. corps de logis otra aquò loc. en outre
ostalàs (pl. ostalasses) n. m. grande maison otracuidament n. m. (s. XII.) → otracuidança out-
ostalet n. m. (s. XIV.) petite maison recuidance
ostalièr, ièra adj. (s. XII.) 1. qui s’occupe de sa otracuidança n. f. (s. XII. . . ) outrecuidance veire:
maison veire: casanièr 2. casanier, ière otracuidament
ostament n. m. (s. XIV.) retranchement otracuidar v. (s. XII.) se montrer outrecuidant
ostar v. (s. XII.) dostar ôter veire: cuidar
ostarda n. f. outarde otracuidat (èsser -) loc. être outrecuidant
ostatge n. m. (s. XII.) otage otracuidat, ada adj. (s. XVII.) otracuidant outre-
òste, ostessa n. (s. XIII.) hôte, hôtesse cuidant, ante
ostensiblament adv. (s. XVIII. . . ) ostensiblement otramar n. m. outre-mer
ostensible, ibla adj. (s. XIX. . . ) ostensible otramar adv. outre-mer
ostensòri n. m. (s. XVI. . . ) ostensoir otramar adj. outremer (bleu)
ostentacion n. f. (s. XIV. . . ) ostentation otramar (departaments d’ -) n. m. plur. départe-
ostentator, tritz (pl. ostentators, trises) adj. (s. ments d’outre-mer
XVI. . . ) ostentador ostentateur, trice veire: osten- otramarin, ina adj. (s. XII.) d’outre-mer
tatòri otramonts adv. (s. XVI.) outre-monts
ostentatòri, òria adj. (s. XVI. . . ) ostentatoire veire: otrança n. f. (s. XIII. . . ) outrance
ostentator otrança (a tota -) loc. à outrance
osteocondriti n. f. (s. XX.) ostéochondrite otrapassar v. (s. XII.) outrepasser
osteocondròsi n. f. (s. XX.) ostéochondrose otrar v. (s. XII. . . ) 1. outrer 2. dépasser
osteofibròsi n. f. (s. XX.) ostéofibrose otratge n. m. (s. XIII.) outrage
osteologia n. f. (s. XVI...) ostéologie otratjar v. (s. XIII. . . ) outrager.
osteologic, ica adj. (s. XIX...) ostéologique otratjós, osa (pl. otratjoses, osas) adj. (s. XIII.)
osteològue, òga n. (s. XIX...) ostéologue outrageux, euse
osteopata n. (s. XX.) ostéopathe otratomba adv. (s. XII. . . ) outre-tombe
osteopatia n. f. (s. XX.) ostéopathie òu ! interj. 1. salut ! 2. appel
osteoporòsi n. f. (s. XIX. . . ) ostéoporose òuse n. m. òlze 1. goupille 2. clavette
osteòsi n. f. (s. XIX. . . ) ostéose ovacion n. f. (s. XVI. . . ) ovation
osteosintèsi n. f. (s. XX.) ostéosynthèse ovacionar v. (s. XIX. . . ) ovationner
osteotomia n. f. (s. XVIII. . . ) ostéotomie ovada n. f. 1. lait de poule (potage) veire: uòu
ostessa n. f. (s. XX.) hôtesse (de l’air. . . ) 2. œuf (contenu)
ostia n. f. (s. XIII.) hostie ovador n. m. (s. XX.) ovoir (tech.)
ostil, ostila adj. (s. XV. . . ) hostile oval, ala adj. (s. XIV. . . ) ovale
ostilitat n. f. (s. XIII.) hostilité ovalizacion n. f. (s. XX.) ovalisation
ostracisme n. m. (s. XVI. . . ) ostracisme ovalizar v. (s. XIX. . . ) ovaliser
ostracizar v. (s. XVIII. . . ) ostraciser ovari n. m. (s. XVII. . . ) ovaire veire: ovièra
ostreïcòla adj. (s. XIX. . . ) ostréicole ovarian, ana adj. (s. XIX. . . ) ovarien, enne
ostreïcultor, tritz (pl. ostreïcultors, trises) n. (s. ovariectomia n. f. (s. XX.) ovariectomie
XIX. . . ) ostréiculteur, trice ovariti n. f. (s. XIX. . . ) ovarite

387
ovat, ovada ozonolisi

ovat, ovada adj. (s. XVIII. . . ) ové, ovée oxidar v. (s. XVIII. . . ) oxyder
ovelha n. f. (s. XII.) ouaille veire: oelha oxide n. m. (s. XVIII. . . ) oxid oxyde
ovide n. m. (s. XX.) ovidé oxigèn n. m. (s. XVIII. . . ) oxygène m.
oviducte n. m. (s. XVIII...) oviducte oxigenacion n. f. (s. XVIII...) oxygénation
ovièra n. f. ovaire (ornith.) oxigenar v. (s. XVIII...) oxygéner
ovilar, ara adj. (s. XIX. . . ) ovulaire oxigenat, ada adj. (s. XVIII. . . ) oxygéné, ée
ovin, ina adj. (s. XVI. . . ) 1. ovin 2. (n. m. plur.) oxigenator n. m. (s. XX.) oxygénateur
les ovins oximòre n. m. (s. XVI. . . ) oxymore
ovipar, ara adj. (s. XVI. . . ) ovipare oxitòn, òna adj. (s. XVI. . . ) oxyton
òvni n. m. (s. XX.) ovní ovni oxitonizar v. (s. XX.) oxytoniser
ovocit n. m. (s. XX.) ovocyte ozòn n. m. (s. XIX. . . ) ozone
ovoïde, ïda adj. (s. XVIII. . . ) ovoïd ovoïde ozonide n. m. (s. XIX. . . ) ozonide
ovovivipar, ara adj. (s. XIX. . . ) ovovivipare ozonizacion n. f. (s. XIX. . . ) ozonisation
ovul n. m. (s. XVIII. . . ) ovule ozonizar v. (s. XIX...) ozoniser
ovulacion n. f. (s. XIX. . . ) ovulation ozonizat, ada adj. (s. XIX. . . ) ozonisé, ée
ovulatòri, òria adj. (s. XIX. . . ) ovulatoire ozonizator n. m. (s. XIX...) ozonizador ozoniseur,
oxidable, abla adj. (s. XVIII. . . ) oxydable ozonateur
oxidacion n. f. (s. XVIII. . . ) oxydation ozonolisi n. f. (s. XX.) ozonolyse

388
p pe (alfabet) pagar de son còrs

p pe (alfabet) n. m. p e, sul pacte, cachèt de tot son pes sus l’accelerator"


pabalhon n. m. (s. XII.) pavillon (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) 2. marché conclu
pabalhon bas (metre -) loc. baisser pavillon pacte (sul -) loc. par-dessus le marché
pacan, ana n. 1. paysan, anne veire: païsan, pacte civil de solidaritat n. m. pacte civil de
pagés - cit.: Aquel parlar de ton Lauragués qu’aviás solidarité (PACS) jur.
espurgat, reviscolat en l’enaurant a la dignitat pactizar v. (s. XV. . . ) pactiser
de lenga, apareissiá, non pas solament als pacans padena n. f. (s. XIII.) 1. poêle à frire 2. sot, sotte
lauragueses, mas encara a la [màger] part dels felibres padena ! (a tu -) loc. c’est bien de toi, idiot !
lengadocians, coma tròp sabent per lo pòble (Antonin padena castanhièra n. f. poële à châtaignes
Perbòsc, Discors de Castèlnòu d’Arri, 1927) 2. rustre padenada n. f. (s. XIII.) 1. poêlée 2. contenu de
pacanariá n. f. → rusticitat rusticité la poêle
pacanejar v. faire le rustre padenar v. (s. XIII. . . ) (fam.) faire la cuisine
pacha n. f. (s. XIII.) → pacte accord, marché entre padenejar v. (s. XIII. . . ) cuisiner (improvisation)
particuliers veire: cosinar, cosinejar
pacha (venir en -) loc. entamer des négocia- padeneta n. f. (s. XIII.) poêlon
tions padenon n. m. (s. XIII. . . ) poêlon
pachaca (far una -) loc. marché (faire un mau-
Paflagònia n. pr. Paphlagonie (anc. Pays
vais)
d’Asie Mineure) - cit.: Jo vençú Capadòcia [Cap-
pachaquejar v. médire
padòcia], e Scítia, e Paflagònia (Pèir de Garròs, Lis-
pache (a bon -) loc. bon marché sandre, 1567).
pache (far un marrit -) loc. faire une mauvaise
paga n. f. (s. XIII.) 1. paie 2. salaire
affaire
paga (en -) loc. en récompense
pache (sus tot -) loc. par-dessus le marché
paga (èsser de bona -) loc. être bon payeur
pachejar v. faire un pacte
paga (per -) loc. en récompense
paciéncia n. f. (s. XIII.) patience - cit.: Aquò b’es, a
paga païsan loc. il faut toujours payer
plan tot pensar, / son país mau recompensar / mès, de
ma part, jo’vs asseguri / e religiosament vos juri / que paga primièr, servit darrièr expr. premier à
jo’scriurèi damb veeméncia, / no’m cararèi, n’aurèi payer, dernier servi
paciéncia / dequiá que siam tots acordats / e d’ua con- pagable, abla adj. (s. XV. . . ) payable (qui est à
spiracion bandats / per l’onor deu païs sosténguer / e payer)
per sa dignitat manténguer (Pèir de Garròs, 1567) pagadís, dissa (pl. pagadisses, issas) adj. 1. qui
paciéncia (demorar en -) loc. rester tranquille / peut servir à payer 2. qu’on doit payer
silencieux pagador, doira (pl. pagadors, doiras) adj.
paciéncia (embraçar l’albre de la -) loc. s’armer payable (qui doit / qui peut être payé)
de patience pagaire, aira n. (s. XII.) payeur, euse
paciéncia es la medecina del paure (la -) expr. il pagalha n. f. 1. pagaille 2. (t. de marine : rame
faut prendre son mal en pacience et désordre)
pacient, enta adj. (s. XIII.) patient, ente pagament n. m. (s. XII.) 1. paiement 2. verse-
pacient, enta n. (s. XIII.) patient, ente (souffrant) ment
pacientament adv. (s. XIII : « patienmen ».) patiem- pagan, ana adj. e n. (s. XII.) païen, enne
ment paganisme n. m. (s. XIII.) paganisme
pacientar v. patienter paganizar v. (s. XV. . . ) paganiser
pacientatz un pauc loc. attendez un peu pagant, mossur se recomanda (en -) expr. le
pacific, ica adj. (s. XIII.) pacifique riche doit se montrer généreux
pacificacion n. f. (s. XV. . . ) pacification pagar v. (s. XII.) payer - cit.: L’ai cregut per doas
pacificament adv. (s. XIII.) pacifiquement rasons : la prumièra [per çò] que m’i caliá pagar mon
pacificar v. (s. XIII.) pacifier escòt de qualque faiçon (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII)
pacificator, tritz (pl. pacificators, trises) adj. e ; Encara l’ausissi lo paure mon paire : "Cal sèt pans
n. (s. XVI. . . ) pacificaire; pacificador pacificateur, per passar la setmana, un per cada jorn, e lo darrièr
trice - src.: Honnorat, 1847 : "pacificatour" es lo que mai còsta de pagar." (Leon Còrdas, Sèt pans,
pacifisme n. m. (s. XIX. . . ) pacifisme 1977)
pacifista adj. e n. (s. XX.) pacifiste pagar amb de moneda d’arlequin loc. payer en
pacotilha n. f. (s. XVIII. . . , del castelhan) pacotille monnaie de singe
pacte n. m. (s. XIV. . . ) 1. pacte (entre Etats. . . ) pagar censa loc. payer tribut
veire: pacha - cit.: D’un gèst rabent passèt en segonda pagar de son còrs loc. payer de sa personne

389
pagar e morir, avèm totjorn lo temps (entre país
-) de cocanha, / qual lo mai dòrm, aquel mai ganha (al -)

pagar e morir, avèm totjorn lo temps (entre -) depend d’aquesta [parròquia], m’i portèt e aquò’s aquí
expr. il faut mourir un jour que som estat noirit (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII) ;
pagar en moneda de trufas loc. payé en mo- Encara l’ausissi lo paure mon paire : "Cal sèt pans
queries - cit.: Manadet de floretas comunas que per passar la setmana, un per cada jorn, e lo darrièr
gausas esperar dedins lo grand e mirgalhat [pertèrra] es lo que mai còsta de pagar." (Leon Còrdas, Sèt pans,
del [Lengadòc] de totis tos esperfòrces, te vesi pagat 1977)
en moneda de trufas se non te salvas per ací (Pèire paire (tira de son -) loc. il ressemble à son père
Godelin, Contra tu, s. XVII) paire ? (qué fa ton -) loc. quel est le métier de
pagar jamai (prestar a -) loc. prêt à fonds per- ton père ?
dus paire amassaire, filh esparricaire expr. à père
pagar la barganhòla loc. donner des pots de avare, fils prodigue
vin paire fa Carnaval, los filhs fan Quarèsme a
pagar la salsa loc. payer les pots cassés l’ostal (quand lo -) expr. quand le père s’amuse,
pagar larg loc. payer généreusement les enfants souffrent
pagar lo tamborin per far dançar los autres expr. paire lo paure el (mon -) loc. feu mon père
être le dindon de la farce paire ni lo filh (lo -) loc. ni le père, ni le fils
pagar l’embastada loc. payer pour les autres paire portava sabatons quand nasquèt (son -)
pagar l’escòt loc. payer sa part expr. il fait le fier
pagar l’escotisson loc. payer son écot paire tot pastat (son -) loc. son père tout craché
pagar mai que çò que pesa expr. se faire avoir paire tot patrat (son -) loc. son père tout craché
pagar per pagar loc. puisqu’il faut payer pairegrand n. m. grand-père veire: pepin, grand
pagar son degut loc. payer sa dette
pagar son equivalent loc. payer sa quote-part
pairin n. m. (s. XVI. . . ) parrain
pagar tintin loc. payer comptant
pairinar v. (s. XX.) parrainer
pagar truquet loc. payer rubis sur l’ongle
pairinatge n. m. (s. XX.) parrainage
pagar truquet-truquet loc. payer comptant
pairòl n. m. (s. XII.) chaudron
pagar un pic loc. offrir un verre
pagaràs (la me -) loc. tu m’en répondras pairòl que mascara la padena (es lo -) expr. c’est
l’hôpital qui se moque de l’infirmerie
pagat (se téner per -) loc. être satisfait
pagat d’avança, mal servit expr. il ne faut ja- pairòla n. f. grand chaudron
mais payer d’avance pairolada n. f. contenu d’un chaudron
page n. m. (s. XIV..) page (jeune garçon de cour) pairolariá n. f. chaudronnerie
pagèla n. f. 1. mesure 2. dimension (bois, pairolièr n. m. (s. XII.) chaudronnier
vin. . . ) pairòls del capitòli n. m. plur. les niches
pagèla (de sa -) loc. de son acabit contenant les bustes de la salle des Illustres, à
pagela (es de ma -) loc. il est de ma taille / force Toulouse
pagèla (far bona -) loc. faire bonne mesure país (èsser totjorn per -) loc. courir le monde
pagelar v. 1. mesurer 2. arpenter país (l’anar d’un -) loc. les habitudes d’un pays
pagés, esa (pl. pageses, esas) n. (s. XII.) país (lo languiment del -) loc. le mal du pays
1. paysan, anne riche veire: païsan, pacan 2. pro- país (pl. païses) n. m. pays - cit.: Pèire l’òrb
priétaire e Guilhèm la guida, / dròlles e de fòrt [genta] vida,
pagesa (far la -) loc. se tenir les mains sur les / partiguèn un jorn de l’autre an, / del bon país de
anches Carmentrant, / per a plaser véser las minas / de las
pagesiá n. f. (s. XII.) paysannerie veire: païsa- tostonetas mondinas, / e saber se lor perfeccion / junta
nariá damb la reputacion (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII)
pagina n. f. (s. XIV.) page (livre) ; Anna Maria respond qu’a l’escòla li an pas dit lo
paginacion n. f. (s. XIX. . . ) pagination nom de son país, e que i ei dehenut parlar gascon, e
paginar v. (s. XIX. . . ) paginer que s’es pas vertat qu’ajam pas cap d’istòria (Robèrt
pagòda n. f. (s. XVI. . . , del portugués ? tamol) Lafònt, 1984)
pagode país abondant n. m. pays plantureux
pagui ! (bota, que -) va, je paie ! país de cocanha n. m. 1. jardin des délices - cit.:
pairal, ala adj. paternel, elle veire: paternal A ! paure país de Cocanha, / tos macarrons tan reno-
pairastre n. m. (s. XII.) 1. parâtre 2. beau-père mats / non son que de crostets rumats / prèp de las
(second mari de la mère) còcas de Sant Anha (Pèire Godelin, s. XVII) 2. pays
paire n. m. (s. XII.) père - cit.: A pena fosquèri de cocagne
nascut que ma maire se trobèt [sense] lait, calguèt país de cocanha, / qual lo mai dòrm, aquel mai
cercar de noirissa ; e mon paire dont èri lo prumièr ganha (al -) expr. au pays de cocagne, qui dort
fruit, a fòrça de rodar, ne trobèt una a En Menon que le plus, gagne le plus

390
país de Pampaligòssa, qui non pòt carrejar, trigòssa (al -) palha dins sos esclòps (aver pro -)

país de Pampaligòssa, qui non pòt carrejar, palangre n. m. palangre (lignes pour la pêche
trigòssa (al -) expr. chacun fait comme il peut en mer)
país del milhàs (lo -) le Lauragais palangrièr n. m. palangrier (pêcheur et bateau)
país descobèrt (en -) loc. en rase campagne palatal, ala adj. (s. XVII. . . ) palatal, ale (ling.)
país estrangièr, las vacas tuman los buòus (en palatalizacion n. f. (s. XIX. . . ) palatalisation
-) expr. ailleurs tout est différent (ling.)
país non es planièr (tot lo -) expr. il n’y a pas palatalizar v. (s. XX.) palataliser (ling.)
de roses sans épines palatalizat, ada adj. (s. XX.) palatalisé, ée (ling.)
país provesit (èsser en -) loc. ne pas manquer palatin, ina adj. (s. XII. . . ) palatin, ine veire:
de ressources palatz
país qu’anaretz, coma faràn, faretz (al -) expr. à palatinat n. m. (s. XVII. . . ) palatinat
Rome, comme les Romains palatoplastia n. f. (s. XX.) palatoplastie
païsan, ana n. m. paysan, anne palatz (pl. palases) n. m. (s. XII.) palais palais
païsanariá n. f. (s. XVI. . . ) paysannerie veire: pa- (édifice) - cit.: Aqueths an plan complit e ganhat lor
gesiá jornada / en vos edificar un palatz en aucèu, / sens
païsatge n. m. (s. XVI. . . ) paysage se plànher jamès de pena o de susada (J. Nolens, La
païsatgista n. (s. XVII. . . ) paysagiste flaüta gascona, 1897)
paísbassòl, òla adj. habitant, ante du Bas- palavèrs (pl. palavèrses) n. m. bêche
Languedoc palavèrsa amb l’òs Bertram expr. il mange les
paissèl n. m. (s. XII.) 1. échalas 2. tuteur (piquet) pissenlits par la racine (triv.)
paisselar v. 1. échalasser 2. ramer palaversar v. bêcher (pelleverser)
pàisser v. paître palejar v. 1. pelleter 2. travailler avec la pelle
pàisser pel belar (quitar lo -) loc. lâcher la proie ou la pelle-bêche
pour l’ombre palenc n. m. (s. XII.) palissade veire: palissada
paissièra n. f. (s. XIII.) 1. chaussée de moulin palencar v. (s. XII. . . ) bâtir une palissade
veire: barratge 2. digue de rivière paleocrestian, ana adj. (s. XX.) paléochrétien,
paissièra (trobar la -) loc. faire une fortune enne
rapide paleografe, afa n. (s. XIX. . . ) paleograf paléo-
pal n. m. (s. XII.) pieu graphe - src.: Mistral, 1878 : "paleougrafe"
pala n. f. (s. XIII.) pelle paleografia n. f. (s. XVIII. . . ) paléographie
pala n. f. pala (raquette en bois – pelote paleolitic n. m. (s. XX.) paléolithique veire: edat
basque) de pèira
pala n. f. pale (élément de roue à aube, élé- paleolitic, ica adj. (s. XIX. . . ) paléolithique veire:
ment d’une hélice) edat de la pèira
pala n. f. pale (partie plate de la rame) paleontologia n. f. (s. XIX. . . ) paléontologie
pala del fòc n. f. pelle à feu paleontològue, òga n. (s. XIX. . . ) paleontològ
pala e pic nos separen (cal que -) expr. restons paléontologue - src.: Mistral, 1878 : "paleoun-
unis jusqu’à la mort tologue"
palaci n. m. (s. XX., de l’anglés palace) palace (hô- palés, esa (pl. paleses, esas) adj. e n. paulés
tel de luxe) veire: palatz palois, oise (habitant de Pau)
palada n. f. pelletée palestinian, ana adj. e n. (s. XX.) palestinien,
paladar n. m. (s. XIV.) palais (de la bouche) enne
paladas (a -) loc. à pelletées palet n. m. palet (jeu) veire: pala
paladas (a bèlas -) loc. à grandes pelletées paleta n. f. (s. XIII.) petite pelle veire: pala
paladin n. m. (s. XVI. . . , de l’ital. paladino) paladin paleta n. f. (s. XVII. . . ) 1. palette (peintre) veire:
veire: palatz pala 2. plateau de chargement
palaficar pertot (se -) loc. se mêler de tout paleta n. f. palette (boucherie) veire: pala
palaficat (demorar -) loc. rester pétrifié palfèrre n. m. 1. levier veire: pal 2. barre à mine
palafren n. m. (s. XII.) palafré palefroi veire: fren palfic n. m. 1. pieu veire: pal 2. pilotis
palha n. f. (s. XII.) 1. paille 2. défaut du métal
palafrenièr n. m. (s. XII. . . ) palefrenier palha (aver la -) loc. remporter le pompon
palairon n. m. paleron (boucherie) palha (non tombar en -) loc. ne pas tomber
palanc n. m. 1. palan 2. grue dans l’oreille d’un sourd
palanca n. f. palanche (ustensile de bois pour palha al lièit (aver de -) loc. avoir de l’aisance
porter deux seaux) (fam.)
palanca n. f. 1. palanque (passerelle) veire: palha corta (tirar a -) loc. tirer à la courte paille
potz-rodièr 2. puits à bascule palha dins sos esclòps (aver pro -) expr. être
palangrar v. palangrer aisé

391
palha non val lo caucatge (la -) pam per pam

palha non val lo caucatge (la -) expr. le jeu n’en palma n. f. (s. XIV.) 1. palme 2. récompense
vaut pas la chandelle palma n. f. (s. XX.) palme (natation)
palha, lo que fa ren manja fen (lo que trabalha palmada n. f. (s. XIII.) coup de la paume de la
manja -) expr. ce n’est pas celui qui travaille main
qui profite le plus de son labeur palmar v. faire rebondir une balle
palha, ne fa un palhièr (d’una -) expr. il fait un palmareda n. f. (s. XVII. . . ) palmeraie
monde de tout palmarés (pl. palmareses) n. m. (s. XIX. . . ) pal-
palhabard n. m. torchis marès
palhada n. f. 1. jonchée de paille - cit.: Roja de palmat, ada adj. (s. XII.) palmé, ée
fred, enlai se lèva / la luna al front mirgalhat d’òr ; palmièr n. m. (s. XIII.) palmier
/ sus aquela palhada nuèva / d’argent fin se mira. palmifòrme, òrma adj. (s. XIX. . . ) palmiforme
Tot dòrm (Paul Froment, Nadal, 1897) 2. litière (archit.)
3. couche de neige palmipède adj. (s. XVI. . . ) palmipède
palhar v. (s. XII.) 1. pailler 2. rempailler palmon n. m. (s. XIII : « polmo ») poumon
palhard, arda n. paillard, arde palmonista adj. e n. → tuberculós tuberculeux,
palhardariá n. f. (s. XIII.) paillardise euse veire: pulmonari
palhassa n. f. (s. XIII.) paillasse palomba n. f. 1. palombe 2. pigeon ramier
palhassa n. m. bouffon palombièra n. f. 1. abri pour la chasse aux
palhat n. m. litière (étable) veire: leitièra palombes 2. filet pour les palombes
palheta n. f. 1. fétu (de paille) 2. détente (d’une palotejar v. se conduire comme un rustre
arme) palp n. m. (s. XII. . . ) → tocar toucher veire: tacte
palhièr n. m. (s. XII.) 1. pailler 2. meule de paille palp (al -) loc. au toucher
pali (i anar amb lo -) loc. y aller avec la croix et palpa bocin (non s’i -) loc. il y va franchement
la bannière
palpabilitat n. f. (s. XIX. . . ) palpabilité
palimpsèst (pl. palimpsèstes) n. m. (s. XVI. . . )
palpable, abla adj. (s. XIV.) palpable
palimpsèste palimpseste
palpacion n. f. (s. XIX. . . ) palpation
palindròme n. m. (s. XVIII. . . ) palindròm palin-
palpament n. m. (s. XII.) attouchement
drome
palpar v. (s. XII.) palper
palingenesia n. f. (s. XVI. . . ) palingénésie
palpar la fèbre loc. tâter le pouls
palingenesic, ica adj. (s. XVII. . . ) palingénésique
palpas (a -) loc. à tâtons
palinodia n. f. (s. XVI. . . ) palinodie
palpator n. m. (s. XX.) palpaire palpeur (ap-
palís (pl. palisses) n. m. 1. palis veire: pal 2. clô-
pareil)
ture
palissada n. f. (s. XIV.) palissade veire: palenc palpejar v. 1. palper légèrement 2. tâtonner
palissar v. (s. XIV. . . ) palisser palpets (a -) loc. à tâtons
palle coma las cendras expr. pâle comme palpitacion n. f. (s. XVI. . . ) palpitation
palle, palla adj. (s. XIII.) pâle - cit.: Òr vaquí, palpitant, anta adj. (s. XVI. . . ) palpitant, ante
pauc a pauc, que dins l’escur se lèva, / monta un es- palpitar v. (s. XIV.) palpiter
claire, apuèi grandís ; / al bòrd de l’orizont l’ombra paludarium n. m. (s. XIX. . . ) paludarium
esquinçada crèba: / palle, un rai daurat s’espandís paludicòla adj. (s. XIX. . . ) paludicole
(Paul Froment, Efeit de luna, 1897) paludièr, ièra n. (s. XVIII. . . ) paludier, ière
pallevar v. → soslevar soulever - cit.: Se con- paludisme n. m. (s. XIX. . . ) paludisme
tentèt de parpelejar en pallevant un pauquet las ussas palun n. f. (s. XII : « palus ».) 1. palud 2. marais
e comprenguère que me covidava antau a li dictar sa 3. terre d’alluvions
respònsa (Max Allier, L’Emperau, 1977) palunenc, enca adj. paludéen, enne veire: lacus-
palli n. m. (s. XIII.) 1. dais 2. drap mortuaire tre
palliacion n. f. (s. XIII.) palliation palunièr n. m. paludier
palliar v. (s. XIII., lat. palliare) pallier palunós, osa (pl. palunoses, osas) adj. (s. XIV :
palliatiu, iva adj. e n. m. (s. XIII., lat. pallativus) « paludos ») marécageux, euse
palliatif, ive palussar v. 1. se frotter le dos 2. frayer avec
palliment n. m. palissement quelqu’un 3. (triv.) palucher
pallinejar v. commencer à pâlir palustre n. m. (s. XIV.) palustre
pallinèl, èla adj. pâlot, ote pam n. m. (s. XII : « palm ».) empan veire: palma -
pallir v. pâlir src.: Alibèrt, 1935, p. 205: pam
pallissent, enta adj. (s. XVI. . . ) pâlissant pam de gat (a -) loc. de très près
pallium n. m. (s. XI. . . , mot latin) pallium pam de morre (far un -) loc. avoir l’air contrarié
pallor n. f. (s. XIII.) pâleur pam de nas n. pied de nez
palma n. f. (s. XIII.) paume (main) veire: pam pam per pam n. m. point par point

392
Pamfília / Pamfilia panar

Pamfília / Pamfilia n. pr. Pamphylie (ville pan florit n. m. pain moisi


antique d’Asie Mineure) - cit.: La Pamfília pan ganhat (aver lo -) loc. avoir la vie
[Pampilia] corrú, conquistè la Cilícia, / la Frígia, la matérielle assurée
Pisídia e la dòcta Fenícia (Pèir de Garròs, Lissandre, pan ganhat (aver son -) loc. avoir la vie
1567) matérielle assurée
pamflet n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés) pamflet pan li farai sopa (de tal -) expr. je lui rendrai la
pamphlet monnaie de sa pièce
pamfletaire, aira n. (s. XVIII. . . ) pamphlétaire pan li farai tala sopa (de tal -) expr. je lui
pampa n. f. (s. XVIII. . . , del cast. ? quechua) pampà rendrai exactement la monnaie de sa pièce
pampa pan nòu n. m. pain frais
pampa n. f. pampre de la vigne veire: pampol pan pausat n. m. pain rassis
pamparruga n. f. 1. chevelure veire: cabeladura pan salsat n. m. pain trempé
2. perruque pan senhat n. m. pein bénit
pampatge n. m. feuillage de la vigne pan senhat (ne fa son -) expr. il en fait son régal
pampejar v. pousser des pampres pan sobra (lo -) loc. il y a des restes de pain
pampinacion n. f. (s. XIV.) épamprage pan sus la cleda (aver de -) expr. ne manquer
pampinar v. (s. XIV.) épamprer de rien
pampol n. m. (s. XIV.) → pampa pampre pan sus pala (aquò es -) expr. c’est un profit
pampolejar v. trembloter comme des pampres certain
(joues, seins. . . ) pan talhat (aver son -) expr. avoir son pain as-
pamput, uda adj. qui a beaucoup de feuilles suré
(vigne) pan, n’i a de sobra (de -) expr. du pain, nous en
pams (a -) loc. par empans avons de reste
pams sul cap (n’ai quatre -) loc. j’en ai par- pana n. f. panne (avarie)
dessus la tête pana n. f. panne (élément de charpente)
pan n. m. (s. XII.) pain - cit.: Encara l’ausissi lo pana n. f. panne de porc
paure mon paire : "Cal sèt pans per passar la setmana, pana n. f. tache de rousseur
un per cada jorn, e lo darrièr es lo que mai còsta de pana n. f. velours grossier - cit.: Prumièrament,
pagar." (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) per plan piafar, / un mántol nòu me farai far / d’un
pan n. m. pan (du vêtement) drap de vint escuts la cana, / doblat de velós o de pana,
pan (afanar son -) loc. gagner péniblement sa / e vestirai cada maitin / un abilhament de satin (Pèire
vie Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII)
pan (agaitar de -) loc. regarder de côté pana (coma que -) loc. à la dérobée
pan a (préner lo -) loc. acheter son pain chez pana (de -) loc. produit d’un vol
pan a la boca a qualqu’un (metre lo -) expr. pana (en -) loc. adv. en panne
procurer un emploi / un moyen d’existence à pana (ne vendon coma que -) expr. "ça se vend
quelqu’un comme des petits pains" (sic)
pan a la man (donar lo -) expr. donner des panacèa n. f. (s. XVI. . . ) panacée
moyens d’existence panada n. f. (s. XII.) 1. panade 2. bouillie de
pan a la panièra (aver de -) expr. ne manquer pain 3. panure
de rien panador n. m. endroit où il y a des vols
pan acodat n. m. pain mal levé panador, doira adj. 1. ravissant 2. à croquer (en-
pan al forn (aver brutlat lo -) expr. être de mau- fant. . . )
vaise humeur panaire, aira n. voleur, euse veire: raubaire
pan banhat n. m. pan bagnat panaires (un clapièr de -) loc. un repaire de
pan brescat n. m. pain bien levé voleurs
pan brun d’ostal val mai que lo pan blanc de panama n. m. (s. XIX. . . ) panamà panama (cha-
crompa (lo -) expr. mieux vaut faire soi-même peau)
que demander aux autres panamerican, ana adj. (s. XX.) panaméricain,
pan calelhat n. m. pain bien levé aine
pan de biaça n. m. cotte mal taillée panamericanisme n. m. (s. XX.) panamérican-
pan de las nòças n. m. lune de miel isme
pan de las nòças (èsser al -) loc. vivre sa lune panamericanista adj. e n. (s. XX.) panamérican-
de miel iste
pan del gòrp n. m. salaire du fossoyeur panar n. m. action de voler (larcin)
pan d’ostal n. m. pain de ménage panar v. (s. XII.) 1. dérober veire: raubar - cit.:
pan e lo cotèl (aver lo -) loc. avoir ce qu’il faut Aviá panat del parpalhòl / la talha fina, al rossinhòl /
pour réussir son parlar florit de mistèri (Paul Froment, Fantasia,

393
panar papaièr

1899) ; Los qu’an pas ausit tindar Nadalet dins lor panicaut n. m. panicaut
enfança pòdon pas se far una idèa de tot lo gaug que panièr n. m. (s. XII.) panier
la vida lor a panat. Lo nòstre campanièr, qu’alara èra panièr (far córrer lo -) loc. distribuer des pots
pas vièlh, ni pigre, lo nos sonava, uèit jorns avant de vin
Nadal, cada ser aprèp l’Angèlus, durant una ora panièr de vendemiar n. m. panier à vendange
(Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940) 2. voler panièra n. f. grand panier
panar v. (s. XII.) 1. paner veire: micar 2. garnir panieraire, aira n. m. vannier
de pain, de panure panierat n. m. panier (contenu)
panar la fàcia (se -) loc. se voiler la face panièrs son descarbats ! (los ) expr. le temps
panarabi, àbia adj. (s. XX.) panarabe des cadeaux, c’est fini !
panarabisme n. m. (s. XX.) panarabisme panificable, abla adj. (s. XIX. . . ) panifiable
panariç (pl. panarices) n. m. (s. XIV : « panarici ») panificacion n. f. (s. XVIII. . . ) panification
panaris veire: mal blanc panificar v. (s. XVII. . . ) panifier
panat (n’es -) loc. il en est frustré panoccitan, ana adj. (s. XX.) panoccitan, ane
panat, ada adj. pané, ée panolha n. f. gros ventre
panat, ada adj. qui a des taches de rousseur panolha (metre de -) loc. 1. grossir 2. prendre
panat, ada adj. volé, ée veire: raubat du lard
panatòri n. m. 1. vol veire: raubatòri - cit.: panoplia n. f. (s. XVI. . . ) 1. panoplie (jouets)
Aquò que son nòstras aventuras, amai d’autres pe- 2. armariá (armes)
tits panatòris d’amor, que se le monde les sabiá, bèla panorama n. m. (s. XVIII. . . , mot anglés) panoramà
pausa a que nòstres estats serián a la pauleta, d’aquí panorama
enlà sauti l’aiguièra, tusti al vesin (Pèire Godelin, panoramic, ica adj. (s. XIX. . . ) panoramique
Ramelet mondin, s. XVII) 2. larcin panòta n. f. 1. flûte de pain veire: pan
panauçar v. trousser (sa robe) 2. baguette de pain
pança n. f. (s. XII.) 1. panse 2. bedaine panotejar v. vivre de petits larcins veire: panar
pança (a mai d’uèlh que de -) loc. il a les yeux pansarilha n. f. raisin sec
plus gros que le ventre pansarilhar (se) v. pron. 1. se sécher 2. se flétrir
pançada n. f. ventrée panta n. f. 1. partie de plaisir 2. ventrée
pançada de rire (far una -) loc. étouffer de rire pantais n. m. (s. XII.) 1. rêve fiévreux
pançar v. 1. mettre du ventre 2. être bombé 2. cauchemar 3. asthme 4. essoufflement
(mur) pantaisar v. (s. XII.) pantaissar 1. rêver fiévreuse-
pancarta n. f. pancarte ment 2. panteler
pançarut, uda adj. ventru, ue pantaisós, osa (pl. pantaisoses, osas) adj. (s.
pancejar v. 1. mettre du ventre 2. être bombé XII. . . ) 1. rêveur, euse 2. pantelant, ante
(mur) pantalons n. m. plur. (s. XIX. . . , de l’italian) pan-
panceta n. f. (s. XII.) petite panse talon veire: bragas
panceta n. f. gros ventre pantas (far sas -) loc. faire des siennes
pancossièr, ièra n. (s. XIV.) pancosièr → fornièr panteïsme n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés) pan-
boulanger, ère (hist. : qui fabrique le pain) théisme
pancreàs (pl. pancreasses) n. m. (s. XVI. . . ) pan- panteon n. m. (s. XV. . . ) panthéon
créas pantèra n. f. (s. XIV.) panthère
pancreatectomia n. f. (s. XX.) pancréatectomie pantografe n. m. (s. XVIII. . . ) pantograf pan-
pancreatic, ica adj. (s. XVII. . . ) pancréatique tographe
pancreatiti n. f. (s. XIX. . . ) pancréatite pantomima n. f. (s. XVIII. . . ) pantomime
pançut, uda adj. ventru, ue pantugar v. 1. haleter 2. panteler
panda n. m. (s. XIX. . . , mot nepalés) pandà panda papa n. m. (s. XII.) pape veire: papautat
pandemia n. f. (s. XVIII. . . ) pandémie papa n. f. bouillie
pandorèl n. m. pan de chemise papà n. m. papa veire: paire
panegiric n. m. (s. XVI. . . ) panégyrique papach (pl. papaches) n. m. 1. jabot (d’oiseau)
panegirista adj. e n. (s. XVI. . . ) panégyriste 2. haut du torse, poitrine.
panèl n. m. (s. XII.) panneau papach cofle (a lo -) loc. il est repu
panèl n. m. 1. lange, couche de bébé 2. pan papach-rós (pl. papach-roses) n. m. rouge-
d’étoffe gorge (oiseau)
paneuropèu, èa adj. (s. XX.) paneuropenc paneu- papafard n. m. 1. papelard 2. paperasse
ropéen, enne papagai n. m. (s. XIII., de l’arabi) 1. perroquet
pangermanisme n. m. (s. XIX. . . ) pangerman- 2. papegai (jeu)
isme papaia n. f. (s. XVI. . . , del cariba) papaye (bot.)
panica n. f. (s. XVI. . . ) panique papaièr n. m. (s. XVII. . . ) papayer (bot.)

394
papal, ala paramamèl

papal, ala adj. (s. XIII.) papal, ale veire: papa parada (far bèla -) loc. se mettre en vedette
papautat n. f. (s. XIV. . . ) papauté veire: papa parada (préner -) loc. 1. reculer pour mieux
papejar v. manger petitement sauter 2. prendre de l’élan
papessa n. f. (s. XV. . . ) papesse paradar v. parader
papet (es tot son -) loc. il ressemble à son paradigma n. m. (s. XIV.) paradigme
grand-père paradigmatic, ica adj. (s. XX.) paradigmatique
papet / papeta n. m. → grand grand-père (fam.) paradís (pl. paradises) n. m. (s. XII.) paradis
veire: pepin paradís fiscal (pl. paradises fiscals) n. m. par-
papetariá n. f. (s. XIX. . . ) papeterie adis fiscal (jur.)
papetièr, ièra n. (s. XIX. . . ) papiaire papetier, ière paradisiac, aca adj. (s. XVI. . . ) paradisiaque
papièr n. m. (s. XIII.) papier parador n. m. foulon
papier de traça n. m. papier à décalquer paradòxa n. f. (s. XV. . . ) paradoxe
papièr es un bon ase (lo -) expr. on peut faire paradoxal, ala adj. (s. XVI. . . ) paradoxal, ale
tout dire au papier paradoxalament adv. (s. XVI. . . ) paradoxalement
papieron n. m. (s. XIII. . . ) 1. petit papier 2. bout paradura n. f. (s. XVII. . . ) parure
de papier parafanga n. m. (s. XIX. . . ) garde-boue
papièrs parlan, barbas se calan expr. on se tait parafar v. (s. XIX. . . ) parapher
devant les documents parafe n. m. (s. XIX. . . ) paraf paraphe
papilionacèu, èa n. (s. XVIII. . . ) papilionacée parafina n. f. (s. XVI. . . ) paraffine
papirus n. m. (s. XIV : « papiri ») papirús papyrus parafòc n. m. garde-feu
papisme n. m. (s. XVI. . . ) papisme veire: papa parafrasejar v. (s. XVI. . . ) paraphraser
papista n. m. (s. XVI. . . ) papiste veire: papa parafrasi n. f. (s. XVI. . . ) parafrasa paraphrase
papon n. m. (s. XV.) → grand aïeul veire: pepin parafred (aver un bon -) loc. être vêtu chaude-
paprika n. f. (s. XIX. . . , mot ongrés) papricà pa- ment
prika paragara ! n. m. attention ! veire: gara !, atencion
paquebòt n. m. (s. XVII. . . , del francés ? anglés
packet-boat) paquebot paragòge n. m. (s. XIV.) paragòtge paragoge
paquet n. m. (s. XVI. . . , del neerl. pak) paquet paragogic, ica adj. (s. XIV. . . ) paragogique
paquetar v. (s. XVI. . . ) empaqueter paragojar v. (s. XIV.) paragoger
paquetejar v. médire paragrafe n. m. (s. XIII : « paragraifo ») paragraf
paquidèrme n. m. (s. XVIII. . . ) pachyderme paragraphe
paquistanés, esa (pl. paquistaneses, esas adj. e paraire n. m. (s. XIV.) apprêteur (drap)
n. (s. XX.) pakistanais, aise paralieuç (pl. paralieuces) n. m. (s. XVIII. . . )
par, para adj. e n. (s. XII.) pair, paire (égaux) veire: paratròn; paraliuç paratonnerre
paratge paralisant, anta adj. (s. XIX. . . ) paralizant
para ! interj. 1. attention ! veire: atencion ! paralysant, ante veire: paralisi
2. tend ! (ton assiette. . . ) paralisar v. (s. XIII : « paraliticar ») paralizar paral-
para la bessa (bèstia) loc. 1. prends garde à toi yser
2. sois prudent paralisi n. f. (s. XIII.) paralysie
para lo cofin (a -) loc. à profusion paralitic, ica adj. e n. (s. XIII.) paralytique
para ni gara (sense -) loc. 1. à brûle pourpoint paraliticament adv. (s. XIII.) paralytiquement
2. par surprise parallèl, èla adj. (s. XIV.) parallèle
para-gara (far lo -) loc. faire de l’embarras parallèlament adv. (s. XVI. . . ) parallèlement
parabalas (gilet) n. m. (s. XX.) pare-balles (gilet) parallelepipède n. m. (s. XVI. . . ) paral-
parabanda n. f. parapet lélépipède
parabastada n. f. grande quantité en vrac parallelipedic, ica adj. (s. XVI. . . ) paral-
parabastar v. bouleverser (sens concret) lélipédique
parabelugas n. m. 1. pare-étincelles 2. pare-feu parallelisme n. m. (s. XVII. . . ) parallélisme
parabòla n. f. (s. XIV.) parabole (Evangiles) parallelizacion n. f. (s. XIX. . . ) parallélisation
parabòla n. f. (s. XVI. . . ) parabole (math. . . ) parallelizar v. (s. XIX. . . ) paralléliser
parabolic, ica adj. (s. XVI. . . ) parabolique parallelizator n. m. (s. XX.) paralléliseur
paracasudable, abla adj. (s. XX.) parachutable parallelogramma n. m. (s. XVI. . . )
paracasudar v. (s. XX.) parachuter parallelograma parallélogramme
paracasudas n. m. (s. XVIII. . . ) parachute parallelogrammatic, ica adj. (s. XVIII. . . )
paracasudatge n. m. (s. XX.) parachutage parallelogramatic parallélogrammatique
paracasudisme n. m. (s. XX.) parachutisme paralogic, ica adj. (s. XIV. . . ) paralogique
paracasudista n. (s. XX.) parachutiste paralogisme n. m. (s. XIV.) paralogisme
parada n. f. 1. parade 2. étalage paramamèl n. m. (s. XX.) protège mamelon

395
parament parcèlament

parament n. m. (s. XIII.) 1. parement 2. omement paraula dita, pèira getada expr. ce qui est dit,
3. devanture est dit
parament de taula n. m. service de table paraula en boca (aver la -) expr. avoir le don de
paramètre n. m. (s. XVIII. . . ) paramètre la parole
parangon n. m. (s. XVI. . . , del cast. ? italian) paraula es un acte (ma -) loc. j’engage ma pa-
1. parangon 2. modèle role
paranòia n. f. (s. XIX. . . ) paranoià paranoïa paraula lorda, aurelhas sordas (a -) expr. on ne
paranoiac, aca adj. (s. XX.) paranoïaque répond pas à des propos grossier
parapenda n. m. (s. XX.) parapente paraula pèga (darrièr una sèga, non digas / di-
paraplegia n. f. (s. XVI. . . ) paraplégie gas pas -) expr. attention aux oreilles indis-
paraplegic, ica adj. (s. XIX. . . ) paraplégique crètes
parapluèja n. m. (s. XVII. . . ) parapluie paraular v. (s. XIII.) prendre la parole
parapsicològue, òga n. m. (s. XX.) parapsycho- paraulas (non daissar tombar pel sòl las -) expr.
logue se souvenir des paroles de quelqu’un
parar v. (s. XIII.) 1. orner 2. apprêter 3. se parer paraulas amb un cròc (li cal traire las -) expr. il
parar v. (s. XIII.) 1. parer - cit.: Bensai per qu’a faut lui arracher les paroles
Pinsaguèl, en escrimant d’esperit amb tu sota Lucili, paraulas getadas al vent loc. paroles en l’air
aviái [demembrat] de saber escrimar d’espasa. Par- paraulas getadas al vent (son de -) expr. ce sont
avi doncas de quarta, ponhet torçut (Robèrt Lafònt, des propos sans conséquence
L’eròi, 2001) 2. éviter 3. tendre (la main, quelque paraulas jaunas n. f. paroles ambigües
chose...) - cit.: Quand òm es davant una clara font - o paraulas longas fan jorns corts expr. le
davant un bon barricòt - i a melhor a far que d’escotar bavardage fait perdre du temps - cit.: « las longas
lor [lausenjaire] : i a qu’a s’amorrar a la font - o a pausas hèn los jorns bracs » (P ; de Garròs, s. XVI)
parar lo gòt (Antonin Perbòsc, Per Mon solaç, 1926) paraulas non pudon (las -) expr. tout peut se
parar (se’n -) loc. esquiver le coup dire
parar l’aurelha loc. tendre l’oreille paraulas plan parladas (son de -) expr. on ne
parar la bòla loc. arrêter la boule saurait mieux dire
parar la man loc. tendre la main paraulas traucadas n. f. paroles insensées
parar lo capèl loc. tendre son chapeau (mendi- paraulassas n. f. plur. gros mots
ant) paraulatge n. m. verbiage
parasit, ita adj. (s. XVII. . . ) parasite paraulejar v. pérorer
parasitar v. (s. XVI. . . ) parasiter parauleta n. f. (s. XII.) 1. petite parole 2. vains
parasitari, ària adj. (s. XIX. . . ) parasitaire propos
parasitisme n. m. (s. XIX. . . ) parasitisme parauletas ensucradas n. f. propos mielleux
parasòl (para-sòl) n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) paraulís (pl. paraulisses) n. m. 1. langage sé-
parasol duisant 2. belles paroles
parat coma un reliquiari loc. couvert de bijoux paraulís d’aicí n. m. parler local - src.: paraoulis
paratge n. m. (s. XII.) égalité entre pairs d’aïciou (G. Visner, 1895)
(trobadors)) veire: paritat paravent n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) paravent
paratge n. m. foulage des draps paravirar v. virer de bord
paratge (de bèl -) loc. de vieille famille parc n. m. (s. XIII.) parc (jardin) veire: pargue
paratges n. m. plur. (s. XVI. . . , del castelhan) 1. par- parc aqüatic n. m. (s. XX.) pargue aqüatic parc
age 2. contrée aquatique
paratíbia n. m. (s. XX.) pare-tibia parc automobil n. m. (s. XX.) pargue automobil
paratoalha n. m. dessous de plat parc automobile
paratrucs n. m. (s. XX.) pare-chocs parc de las exposicions n. m. (s. XX.) pargue
paraula n. f. (s. XII.) parole - cit.: Acampem le d’exposicions parc des expositions veire: mòs-
mesprètz damb le mesprètz, e de totas lors paraulas tra
ufladas e trufandièras fasam de mòbles de bodofla ; ten parc d’atraccion n. m. (s. XX.) pargue d’atraccion
(Pèire Godelin, s. XVII) parc d’attraction
paraula (a ma -) loc. à ma voix, à mon ordre parc nacional n. m. (s. XX.) pargue nacional parc
paraula (copar la -) loc. couper la parole national
paraula (secar la -) loc. couper la parole parc natural regional n. m. (s. XX.) pargue
paraula (sense apondre una quita -) expr. sans natural regional parc naturel régional
ajouter un seul mot parçan n. m. 1. district 2. espace de territoire
paraula dita es ròc getat e ròc getat non a de coa parcèla n. f. (s. XII.) parcelle
expr. ce qui est dit, est dit parcèlament adv. (s. XIX. . . ) parcellement

396
parcelar parlamentarisme

parcelar v. (s. XV. . . ) parcellizar 1. parceller parièr (es tot -) loc. c’est la même chose
2. parcelliser parièr (èsser son -) loc. être son égal
parcelar, ara adj. (s. XVIII. . . ) parcelari; parcellari parièr (non a lo / a pas lo -) loc. il n’a pas son
parcellaire pareil
parcelatge n. m. (s. XIX. . . ) parcellizacion parcel- parièr (non aver son / aver pas son -) loc. ne
lisation pas avoir son pareil
parcelièr, ièra n. (s. XII. . . ) 1. copartageant, ante parièr (res de -) loc. rien de semblable
2. propriétaire d’une parcelle parièr, ièra adj. e n. m. plur. (s. XII.) 1. pareil, eille
parcial, ala adj. (s. XIV.) partial veire: sògre 2. égal, ale 3. homonymes (beaux-
parcial, ala adj. (s. XVII. . . ) partiel, elle parents entre eux. . . )
parcialitat n. f. (s. XIV.) partialité parièrs (se far amb sos -) expr. fréquenter ses
parçon n. m. → sot étable à porcs semblables
parda n. f. tache de rousseur veire: pana parietal, ala adj. (s. XV. . . ) pariétal, ale
pardós, osa (pl. pardoses, osas) adj. qui a des parisenc (lo -) l’arrière train (triv.)
taches de rousseur veire: panat, panós parisian, ana (/parisenc, enca) adj. (s. XIV. . . )
paredar v. murer parisien, enne
paredon n. m. 1. muret 2. parapet parisianisme n. m. (s. XVI. . . ) parisianisme
pareguda n. f. parucion parution parisillabic, ica adj. (s. XIX. . . ) parisyllabique
paregut, uda adj. paru, ue paritari, ària adj. (s. XIV.) paritaire
paréisser v. (s. XII.) 1. paraître 2. apparaître paritat n. f. (s. XIV.) parité
parelh n. m. (s. XII.) paire paritat entre òmes e femnas n. f. parité entre
paremia n. f. (s. XIV.) paremie les hommes et les femmes
paremiologia n. f. (s. XIX...) parémiologie pariu, iva adj. → parièr pareil, eille - cit.: Dambe
parent, enta n. (s. XIII.) parent, ente - cit.: Santa un lum pariu al de Diogènes, bèla pausa me som es-
Ceselha nasquèt de parents nòbles e opulents qu’aviau poilat a cercar qui non pensa saber quicomet (Pèire
tot a [ronfle] ; lor mancava pas res ; èron respectats e Godelin, Contra tu, s. XVII)
aimats dins lor país coma de [mond] que podiau e que
parking n. m. (s. XX., mot anglés) parking veire:
fasiau plaser quand n’èron pregats (Joan Loís Fornèrs,
aparcament
s. XVIII)
parla ! (quand se -) loc. quand on pense que
parentala (autoritat -) n. f. autorité parentale
parla (lo prat -) loc. à l’œuvre on connaît
parentat n. f. (s. XIII.) parenté
l’ouvrier
parentèla n. f. (s. XIII.) 1. parentèle 2. parenté
parla de longa loc. il ne cesse de parler
parentèsi n. f. (s. XIV.) parenthèse
parla papièr, cala-te lenga expr. on se tait de-
parents (a mai son -) loc. bien que parents
vant les documents
parents devèrs lo paire loc. parents du côté du
parla sense relambi loc. il ne cesse de parler
père
parents que parents loc. quoique parents parla solet (aquò -) loc. cela va sans dire
pàrer v. (s. XII.) → paréisser 1. paraître 2. appa- parla tròp a la favor de sa lenga expr. il ne sait
raître pas tenir sa langue
paret n. f. (s. XII.) 1. mur 2. paroi parlada n. f. causerie
paret de faissa n. f. mur de soutènement parlada (dins una -) loc. en quelques mots
paret s’aplomba (la -) loc. le mur s’enfonce parladís (pl. parladisses) n. m. 1. discours
pargada n. f. parcatge parcage (bétail) veire: 2. causerie 3. bruit de voix 4. parler local
pargue parlador n. m. (s. XII.) parloir veire: parlar
pargue n. m. (s. XIII.) 1. enclos veire: parc 2. parc parladura n. f. (s. XII.) (péj.) langage
à bestiaux 3. parc pour jeune enfant parlaire (gròs -) n. m. 1. bavard 2. volubile
parguejar v. parcar parquer le bétail veire: em- parlaire (pichon -) n. m. 1. taiseux 2. taciturne
pargar parlaire, aira n. (s. XII.) 1. parleur, euse 2. narra-
pària n. m. (s. XVII. . . , del port. ? tamol) parià teur, celui qui parle - cit.: Cartèl per les agraulats,
paria Baccus es lo parlaire (Pèire Godelin, Tresena floreta, s.
pariá n. f. (s. XII.) → paritat qui constitue des XVII)
pairs, des semblables, des égaux veire: par parlament n. m. (s. XII.) parlement
pariaire, aira n. parieur, euse parlament europèu n. m. parlement européen
pariar v. parier parlamentar v. (s. XIII.) parlementer
pariar a (se -) loc. s’associer à parlamentari, ària adj. e n. (s. XVII. . . ) parlemen-
pariatge n. m. (s. XII.) 1. pari 2. gageure taire
parièr (aquò m’es -) loc. cela m’est égal parlamentarisme n. m. (s. XIX. . . ) parlemen-
parièr (es çò -) loc. c’est tout comme tarisme

397
parlan d’alh, respond ceba (li -) paronimia

parlan d’alh, respond ceba (li -) expr. il répond parlar per trufa loc. parler en se moquant
toujours à côté parlar per trufariá loc. parler en se moquant
parlant per respècte (en -) Respect (sauf votre) parlar plan loc. 1. bien parler (opposé à "parlar
parlar v. (s. XII.) parler - cit.: Los que menavan ponchut") 2. parler occitan
vida nòbla [...] per castèls o sembla-castèls, ni non la parlar ponchut loc. parler français avec l’accent
parlavan, ni non la comprenián [...] aquela lenga dels parisien
vailets (Paul Gairaud, 1980) ; Anna Maria respond parlar redond loc. parler bref
qu’a l’escòla [li] an pas dit lo nom de son país, e que i parlar sabent coma un libre loc. parler comme
ei dehenut parlar gascon, e que s’es pas vertat qu’ajam un livre
pas cap d’istòria (Robèrt Lafònt, 1984) parlar sense badar (non se pòt -) expr. on ne
parlar n. m. parler - cit.: Un pòble pòt pas se peut parler sans s’impliquer
contentar [d’exprimir] sa pensada en d’innombrables parlar sense frangeta loc. parler sans détours
parlars. Los parlars populars, espelisons galhardas parlar sense franja loc. parler sans détours
mas assalvatgidas d’una lenga en descasença, an una parlar suau loc. parler bas
fin naturala : es de s’escartar pauc a pauc de la lenga- parlar tan fin loc. parler aussi bien
maire, de s’abastardir de mai en mai (Antonin Perbòsc, parlar tròp a la favor de sa lenga loc. ne pas
Fòc nòu, 1904) tenir sa langue
parlar (aquò s’apèla -) loc. voilà qui est parler parlar tròp crestian (non -) loc. parler mal
parlar (es un mòde de -) loc. c’est une manière parlar tu que tu loc. parler familièrement
de parler parlar vesiat loc. langage affecté
parlar (èsser a -) loc. être en train de parler parlariá n. f. (s. XII.) bavardage
parlar (se) v. se fréquenter (amoureux) parlas de pomas, respond de peras (li -) expr. il
parlar a las muralhas loc. prêcher dans le répond toujours à côté
désert parlatòri n. f. parloir veire: parlador - src.:
parlar a son ase loc. se parler à soi-même (se) Achard (1785): "parlatori"
parlar a tustas e a bustas loc. parler à tort et à parlatz ! (quand me -) loc. quand on pense que
travers parlatz ! (que non -) expr. que ne parlez-vous !
parlar a una joventa loc. faire la cour à une je- parlatz aisat (ne -) loc. vous en parlez à votre
une fille aise
parlar adomaiselit n. m. langage doucereux parlatz, arriban ! (quand me -) loc. quand on
parlar amb las gròssas dents expr. ronchonner parle du loup. . . !
parlar amb lo pecic loc. parler avec recherche parlava que jamai loc. il parlait plus que ja-
parlar coma se deu loc. parler raisonnablement mais
parlar coma un clergue d’àngel expr. parler parlavi. . . (vos en -) loc. vos ne je vous en par-
comme un ange lais
parlar coma una puta sense practica parler parlem d’autre loc. parlons d’autre chose
sans cesse (triv.) parlem de çò que sap mal (non -) expr. ne par-
parlar cotat loc. parler preuves à l’appui lons pas de ce qui fâche
parlar crestian loc. parler en langage clair parli (se te -) loc. c’est que
parlar de babòrd a tribòrd expr. parler à tort et parli de figa e me ditz rasim expr. nous ne par-
à travers lons pas de la même chose
parlar de ceba e respondre d’alhet expr. répon- parlicada n. f. babillage
dre à côté parlièr, ièra n. m. (s. XII.) bavard
parlar de la fenèstra loc. 1. parler de haut 2. le parlussejar v. chuchoter
prendre de haut parmesan, ana adj. e n. (s. XVI. . . , de l’italian)
parlar de las gròssas dents expr. parler avec 1. parmesan, ane (de Parme) 2. fromage parme-
colère san
parlar de rèsta loc. parler trop Parnassa n. pr. Parnasse (mytho.) - cit.: Un Ze-
parlar de sa vida (far -) loc. mener mauvaise fir cortisan i passa, / totjorn fresquet e musquetat, / e
vie per creissença de beutat, / una font i ven de Parnassa
parlar del nas loc. nasiller (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII)
parlar d’alh e respondre de cebas expr. répon- parnassian, ana adj. (s. XIX. . . ) parnassien, enne
dre à côté parodia n. f. (s. XVII. . . ) parodie
parlar e dos entendre ( i a un -) loc. ses propos parodiar v. (s. XVI. . . ) parodier
sont ambigus parodic, ica adj. (s. XIX. . . ) parodique
parlar entre dents loc. parler entre ses dents parodista n. (s. XVIII. . . ) parodaire parodiste
parlar gras loc. tenir des propos licencieux paronime n. m. (s. XIX. . . ) paronim paronyme
parlar gròs loc. hausser le ton paronimia n. m. (s. XIX. . . ) paronymie

398
paronimic, ica partidari, ària

paronimic, ica adj. (s. XIX. . . ) paronymique part capetas (a -) loc. à visage découvert
paronomasia n. m. (s. XIV.) paronomase part deman loc. après demain
paroxisme n. m. (s. XIV.) paroxysme part jos X n. f. accouchement sous X
paroxitòn n. m. (s. XVI. . . ) paroxyton veire: ox- part ne vòli loc. je veux ma part
itòn, proparoxitòn - cit.: Jos l’influéncia d’aquela lei part que (a -) loc. sauf que
generala, los ancians proparoxitòns (mots accentuats partatge (per -) loc. en partage
sus l’antepenultima sillaba) de l’anciana lenga [...] an parte (a -) n. m. (s. XVII. . . , del latin) aparté
desplaçat l’accent per se cambiar en paroxitòns (Loís partejable, abla adj. (s. XVI. . . ) partageable veire:
Alibèrt, Gramatica, 1935) partidor, partidoira
parpalhòl n. m. (s. XIII.) 1. papillon veire: va- partejant n. m. (s. XVII. . . ) partageant (droit)
gin - cit.: Aviá panat del parpalhòl / la talha fina, al partejar v. (s. XIV. . . ) partager veire: partir,
rossinhòl / son parlar florit de mistèri (Paul Froment, despartir
Fantasia, 1899) 2. fam. sexe féminin partenari, ària n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés) parte-
parpalhòt, òta n. (s. XVI.) parpaillot (protestant) naire
parpèl n. m. (s. XIV.) paupière partenariat n. m. (s. XX.) partenariat
parpèla d’agaça n. f. une vétille partença n. f. départ
parpelada n. f. (s. XIV.) mouvement de partença (èsser de -) loc. être sur le départ
paupières partenogenèsi n. f. (s. XIX. . . ) parthénogénèse
parpelas d’agaças (de -) loc. des vétilles partent de loc. à partir de
parpèlas d’agaças (son de -) expr. ce ne sont partent de uèi loc. à partir d’aujourd’hui
que des vétilles partent d’aquí loc. dès lors
parpèlas d’agaças (viure de -) loc. vivre de l’air parti pas que non vengas expr. je ne pars pas
du temps avant que tu viennes
parpelejar v. battre des paupières - cit.: Se con- Pàrtia n. pr. pays des Parthes selon Garròs -
tentèt de parpelejar en pallevant un pauquet las ussas cit.: Passant victoriós, Pàrtia e Mèdia guastè (Pèir de
e comprenguère que me covidava antau a li dictar sa Garròs, Lissandre, 1567)
respònsa (Max Allier, L’Emperau, 1977) particion n. f. (s. XIV. . . ) partition (division)
parquet n. m. (s. XVII. . . , mot francés) parquet particion n. f. (s. XVIII. . . , de l’italian) partition
(assemblage de lames de bois) (musique)
parquetadoira n. f. (s. XX.) parqueteuse (ma- participable, abla adj. (s. XIX. . . ) participable
chine) participacion n. f. (s. XIII.) participation
parquetaire, aira n. (s. XVII. . . ) parqueteur, euse participant, anta adj. e n. (s. XIX. . . ) participant,
(personne) ante
parquetar v. (s. XVII. . . ) parqueter participar v. (s. XIII.) participer
parquetariá n. f. (s. XIX. . . ) parqueterie participatiu, iva adj. (s. XIII.) participatif, ive
parquetatge n. m. (s. XVII. . . ) parquetage participi n. m. (s. XIII : « particip ») participe
parricida adj. e n. (s. XIII. . . ) parricide (personne) particula n. f. (s. XV. . . ) particule
parricidi n. m. (s. XIII. . . ) parricide (acte) particular, ara adj. (s. XIII.) particulier, ère
parròquia n. f. (s. XII.) paroisse particularament adv. (s. XIII.) particulièrement
parròquia (n’aver un que non es de la -) expr. particularisme n. m. (s. XVII. . . ) particularisme
une chose dépareillée particularitat n. f. (s. XIII. . . ) particularité
parroquial, ala adj. (s. XIII.) paroissial, ale particularizacion n. f. (s. XVI. . . ) particularisa-
parroquian, ana adj. (s. XII.) paroissien, enne tion
parsimonia n. f. (s. XV. . . ) parsimoniá parsimònia particularizar v. (s. XV. . . ) particulariser
parcimonie partida n. f. (s. XIII.) 1. partie (d’un ensemble)
parsimoniós, osa (pl. parsimonioses, osas) adj. veire: part, partir 2. partie (sport)
(s. XVIII. . . ) parcimonieux, euse partida n. f. départ veire: partir
parsimoniosament adv. (s. XIX. . . ) parci- partida (èsser de -) loc. y être pour quelque
monieusement chose
part n. f. (s. XI.) 1. part 2. partie partida (revèrsa -) loc. partie adverse
part n. m. (s. XIV.) accouchement partida a qualqu’un (far -) loc. faire pièce à
part (un per -) loc. 1. un de chaque côté 2. de quelqu’un
part et d’autre partida brisada (vendre un ben a -) loc. vendre
part (virar de -) loc. mettre de côté (repousser) un bien par morcellement
part a part loc. part en part (de) partida de rire (far una -) loc. rire beau-
part aquò loc. 1. d’ailleurs 2. par ailleurs coup avec des amis
3. d’autre part partidari, ària adj. 1. du parti veire: partisan
part aquò (a -) loc. outre cela 2. partisan, ane

399
partidas a desmesclar (aver -) passa (dins aquesta -)

partidas a desmesclar (aver -) loc. avoir une af- parts (préner las -) loc. prendre fait et cause
faire à débrouiller pour
partidoira n. f. coupe-pâte de boulanger parts de qualqu’un (préner las -) loc. prendre
partidor n. m. couteau de boucher la défense de quelqu’un
partiguèt quand ieu loc. il est parti en même parucion n. f. (s. XVII. . . ) parution
temps que moi pas prep. (s. XII.) pas (négation)
partiment n. m. (s. XIII.) partatge partage pas (acorchar lo -) loc. ralentir l’allure
partir v. → partejar partager pas (anar lo -) loc. aller au pas
partir v. partir (s’en aller) - cit.: E quand sèt oras pas (d’a -) loc. doucement
avián picat despuèi un tròç al cloquièr de Sant Miquèl, pas (pl. passes) n. m. (s. XII.) 1. pas 2. allure
me caliá partir. . . Mas, en me’n tornant, aviái d’alas 3. passage
que me portavan (Julieta Dissèl, s. XX) pas cap loc. aucun
partir (èsser per -) loc. être sur le point de partir pas de galejon (a -) loc. à pas comptés
partir (far -) loc. écouler (vendre la réserve de pas de gat (a -) loc. 1. avec précaution 2. à pas
marchandise) de loup
partir (m’es ben forçat de -) loc. je suis bien pas de gatet (a -) loc. à pas de loup
forcé de partir pas de la vaca (al -) loc. 1. à petits pas 2. tran-
partir (m’es fòrça forçat de -) loc. je suis absol- quilement
ument forcé de partir pas del lop (al -) loc. à pas de loup
partir (tornar -) loc. repartir
pas d’escolan n. m. pas de clerc
partir busqueta loc. rompre avec un amoureux
pascada n. f. omelette veire: moleta
partir coma un beleg loc. partir coma l’éclair
pascada (rire coma una -) loc. rire de tout son
partir coma un foleton loc. partir comme le
cœur
vent
pascajon n. m. crêpe (pâtisserie)
partir coma un lieuç loc. ulhauç partir coma
pascal n. m. (s. XX.) pascal (unité de pression)
l’éclair
pascal, ala adj. (s. XIII.) pascal, ale
partir coma una fusada loc. être vif comme la
poudre Pascas (per unas -) loc. à l’occasion d’une fête
partir de son repaus loc. péter / lâcher un vent de Pâques
partir del rire loc. partir d’un éclat de rire Pascas abans Rampam (far -) expr. consommer
partir dels quatre pès loc. partir au galop le mariage avant le sacrement
partir d’ausida loc. s’emporter facilement Pascas abrialas n. f. plur. Pâques d’avril
partir los pels en quatre loc. couper les cheveux Pascas, i a totjorn mai cabras que cabrits (per
en quatre -) expr. tout ne va pas toujours comme on le
partirai que non siá aquí (non -) expr. je ne souhaite
partirai pas tant qu’il ne sera pas là pashà n. m. (s. XV. . . , del turc ? persan) pachà
partís per aquò (non -) loc. il n’en prend pas le pacha
chemin pasiblament adv. (s. XIII.) paisiblement veire:
partisan, ana adj. e n. (s. XV. . . , de l’italian « parti- patz
giano ») partisan, ane veire: partidari pasible, bla adj. (s. XIII.) paisible
partit n. m. (s. XV. . . ) parti (politique. . . ) pasiment n. m. (s. XIII. . . ) 1. dallage 2. carrelage
partit (los cauds d’un -) loc. les partisans pasimentar v. (s. XIII.) 1. daller 2. carreler
acharnés pasmar v. (s. XII.) paimar pâmer
partit (los escalfats del -) loc. les têtes chaudes pasmason n. m. (s. XII.) paimason pâmoison
du parti pasmens adv. 1. pourtant veire: per aquò,
partit de (tirar -) loc. tirer parti de çaquelà, totun - cit.: Pasmens, passant prèp de
partit per (préner -) loc. prendre parti pour Marcon, Manuèla retenguèt son pas e, sens para ni
partit quand ieu (es -) loc. il est parti en même gara, de tot son aplomb, a son aise, muda, insolenta
temps que moi gaireben, lo devistèt longament, sos uèlhs negres e
Partit Socialista n. pr. (s. XX.) Parti Socialiste durs plan plantats dins los seus (Leon Còrdas, La
- cit.: En 1985, après la mesa al demembrièr de la vèspa, Òc, abr. 1951) 2. cependant 3. néanmoins
proposicion de lèi n° 2157 del Partit Socialista, la passa n. f. 1. passe (sport) 2. passage (oiseaux)
pòrta entredubèrta semblariá que se tornèsse puslèu passa n. f. 1. moment veire: moment, passada
tancar (Jòrdi Blanc, Jaurés e Occitania, 1985) 2. passe (prostitution)
partitiu, iva adj. (s. XIV. . . ) partitif, ive passa (aquò me -) loc. je ne peux pas le con-
partits los tres (èran -) loc. tous les trois étaient cevoir
partis passa (dins aquesta -) loc. dans cette occur-
partits politics n. m. plur. partis politiques rence

400
passa (far ben la -) passar l’òsca

passa (far ben la -) loc. profiter des circon- forma la cogeta / damb le brave chuc de soqueta : /
stances Andemelè, Cucòis e jo, / totis tres prens de bèla umor /
passa de las catlas n. f. Temps des cailles (le) nos ajaguèrem d’una rima / sense la passar jos la lima
passa dels camparòls n. f. Temps des (Pèire Godelin, s. XVII) ; Avalisca le gus de qui la
champignons (le) man profana / ven de ronçar pel sòl l’autar de la vertut
passa la rega (que -) loc. 1. exorbitant 2. qui ! / Son còp passa lo còp d’aquel autre perdut / que
dépasse la mesure fèc [faguèt] un fogairon del temple de Diana (Pèire
passa lo cap del nas (non -) loc. ça n’a aucun Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) 2. dépasser
effet passar ! (aquò aviá de -) loc. 1. c’était le destin
passa l’òsca (que -) loc. qui dépasse les bornes 2. cela devait arriver
(qui abuse) passar (far -) loc. transmettre
passa que t’ai vist loc. 1. passe ton chemin 2. à passar (far un bon -) loc. durer (faire bon us-
d’autres ! age)
passa raça (aqueste -) loc. il est pire que ses passar (la) rega loc. dépasser les bornes
parents passar (se trobar de -) loc. passer par hasard
passable, bla adj. (s. XIV. . . ) passable passar al fogairon loc. purifier par le feu
passacarrièra n. m. défilé (passacaille) passar al regal loc. se faire avoir
passacion n. f. (s. XV. . . ) passation passar al sedaç loc. expurger
passada n. f. (s. XII.) 1. passade (engouement passar al trencant de l’espasa loc. passer au fil
passager) veire: moment, passa - cit.: Estarem pas de l’épée
dins aquesta cambra ! me venguèt una passada puòi passar al trenquet de l’espasa loc. passer au fil
(Max Allier, L’Emperau, 1977) 2. moment de l’épée
passada (aquesta -) loc. ces jours-ci passar al vinagre loc. envenimer la conversa-
passada (aqueste vestit m’a fait una bona -) expr. tion
il m’a fait un bon usage passar bèla (la -) loc. passer une vie agréable
passada (de -) loc. en ne faisant que passer passar bèla (la se -) loc. se la couler douce
passada (digam de -) loc. soit dit en passant passar bona (la se -) loc. se la couler douce
passada (èsser de -) loc. être de passage passar camin loc. (s. XVII.) suivre son chemin
passada (far cadun sa -) loc. passer chacun à passar davant la pòrta (me -) loc. passer devant
son tour chez moi
passada (m’a jogat una mala -) loc. il m’a joué passar de cap loc. oublier
un mauvais tour passar de malautiá a vida finida loc. passer de
passada bèla (l’aver -) loc. l’avoir échappé belle vie à trépas
passada de fèbre (una -) loc. un accès de fièvre passar de mòda loc. être démodé
passada dels melons (per la -) loc. à la période passar dura (la -) loc. avoir la vie dure
des melons passar en color loc. peindre
passada la fèsta, adieu lo sant expr. on oublie passar entre dos aires loc. passer en courant
vite ses résolutions passar flor loc. perdre sa jeunesse
passadas (a -) loc. par périodes passar franc loc. passer sans s’arrêter
passadís, issa (pl. passadisses, issas) adj. pas- passar jos sa barreta (lo far -) loc. dominer
sager, ère quelqu’un
passadisme n. m. (s. XX.) passéisme veire: passat passar l’espasa banda a banda loc. passer
l’épée au travers du corps
passadista adj. e n. (s. XX.) passéiste passar l’òsca loc. dépasser les bornes (abuser)
passadoira n. f. (s. XVII. . . ) passoire passar la camba loc. 1. se mettre en travers
passador n. m. (s. XIII.) 1. crible veire: crivèl, vira 2. mettre les pieds quelque part
2. trouée 3. flèche passar la cauç loc. blanchir à la chaux
passadreit n. m. (s. XVI. . . ) passe-droit passar la docina loc. dorer la pilule
passaire n. m. passeur passar las cauças (se -) loc. enfiler son pantalon
passaman de prestidigitator (un -) loc. un tour passar las mans pel morre (se -) expr. en venir
de prestidigitateur aux mains
passamans n. m. plur. tours de prestidigitation passar lis loc. 1. passer furtivement 2. effleurer
passant, anta n. passant, ante un sujet
passapaís n. m. 1. pèlerin 2. vagabond passar lo ramèl loc. être un peu ivre
passapòrt n. m. (s. XVI. . . ) passeport - src.: passar l’agulha loc. enfiler l’aiguille
Achard (1785): "passoport" passar l’aiga loc. traverser la rivière
passar v. (s. XII.) 1. passer - cit.: Aprèp aver totis passar l’esponga loc. passer l’éponge
los dits / dins un bon peis emprigondits, / e mes en passar l’òsca loc. dépasser les bornes

401
passar maltemps a qualqu’un (far -) pastenc

passar maltemps a qualqu’un (far -) loc. faire passe ! ; ane loc. soit !
la vie dure à quelqu’un passe ieu loc. je passe (jeu)
passar pel coissin loc. remettre une décision passejada n. f. promenade veire: passar, perme-
au lendemain nada
passar pels ostals loc. aller de porte en porte passejaire, aira n. promeneur, euse veire: per-
passar pena loc. 1. avoir du souci 2. être en menaire
peine passejar v. promener veire: passar, permenar
passar pena per loc. être inquiet pour passejar entre dos loc. se promener à deux
passar per l’estamina (far -) loc. faire subir une passerat n. m. (s. XII.) moineau
épreuve passerats (tirar sa podra als -) loc. gaspiller ses
passar per malha loc. 1. passer entre les mailles moyens
2. oublier passet (d’a -) loc. doucement, ne vous bous-
passar per malha (far -) loc. 1. escamoter culez pas / nous avons tout notre temps
2. passer au travers passèt a Tòni, a tu tanben te passarà expr. ce
passar per pèc que per fòl (val mai -) expr. il ne mal te passera
faut pas avoir peur de passer pour un imbécile passèt que de nuèit (aicí lo bon Dieu i -) expr.
passar per pèc que per fòl (val melhor -) expr. il c’est un endroit désolé
ne faut pas avoir peur de passer pour un imbé- passèt un temps que loc. il y eut un temps où
cile passible, ibla adj. (s. XVI. . . ) passible
passar per uèlh loc. 1. disparaître 2. s’éclipser passiflòra n. f. (s. XIX. . . ) passiflore (bot.)
passar profès loc. prononcer ses vœux (relig.) passion n. f. (s. XIII.) passion
passar qualqu’un jos sa barreta (far -) expr. passion (jol poder de la -) loc. sous l’empire de
tenir quelqu’un sous sa dépendance la passion
passar ras expr. (s. XX.) voler en rase motte
passion (jos l’empèri de la -) loc. sous l’empire
passar sa peresa loc. surmonter sa paresse de la passion
passar sofraita (ne -) loc. en avoir manqué
passional, ala adj. (s. XIII. . . ) passionnel, elle
passar talent loc. souffrir de la faim
passionar v. (s. XIII.) passionner
passar una bèla vida loc. passer une vie
passir v. 1. faner 2. flétrir
agréable
passit, ida adj. 1. fané, ée 2. flétri, ie
passaròsa n. f. passerose, rose trémière veire:
passiu n. m. passif (écon.)
ròsa
passiu, iva adj. (s. XIII.) passif, ive
passaròtas (far las -) loc. faire le va-et-vient
passivament adv. (s. XIV.) passivement
passat (far un bon -) loc. faire du profit
passat al blau (èsser -) loc. être le dindon de la passivitat n. f. (s. XVII. . . ) passivité
farce past (pl. pastes) n. m. (s. XII.) pâture
passat d’aiga jol pont (a -) loc. c’est très loin- pasta n. f. (s. XII.) pâte
tain pasta n. f. pâte
passat per l’estamina (a -) loc. c’est un rusé pasta (es de bona -) loc. une bonne pâte
passat pertot loc. au bout du compte d’homme
passat temps (a -) loc. jadis pasta de gojat (una bona -) loc. un bon garçon
passat, ada adj. e n. m. passé, ée - cit.: Una flor pasta dels òmes (la -) loc. la crème des hommes
que retrobava, una rauba qu’aimava Miquèl, un ròdol pastam (non saber çò que -) loc. ne pas savoir
ont s’èran aimats, totas las vinhas de Laureta. Lors ce qu’on fait
doas vidas èran estadas tant estrechament mescladas pastar v. (s. XIII.) → prestir 1. pétrir 2. gâcher (du
que Miquèl dins son passat èra pertot, coma dins lo plâtre, du mortier)
blat la rosèla (Joana Bartès, Lison, 1934) pastèca n. f. (s. XVI. . . , del port. ? hindi ?arabi)
passatemps (auràs una rauba de verd espèra pastèque
doblat de -) expr. on te donne de faux espoirs pastèl n. m. (s. XV.) 1. pastel (teinture) veire: èrba
passatemps (pl. passatempses) n. m. (s. XVI. . . ) de pastèl, èrba de sant Felip, èrba de Lauragués,
passe-temps còca 2. la couleur bleue 3. la plante
passatge n. m. (s. XII.) passage veire: passar pastèl n. m. (s. XVII. . . , de l’ital. pastello) pastel
passatgièr, ièra adj. e n. (s. XIV. . . ) passager, ère (crayon)
passatz a l’esquerrièr loc. passez à pastelièr, ièra n. (s. XV.) pastellier, ière (com-
gauche (chantier) merçant du pastel)
passatz lo ga loc. venez sans crainte / profitez pastelista n. (s. XIX. . . ) pastelliste (artiste)
de l’occasion pastenaga n. f. (s. XIV.) 1. carotte veire: caròta
passatz pena (non -) loc. ne vous faites pas de 2. pastenague (poisson)
souci pastenc n. m. (s. XIII.) pâturage

402
pastencs (los abondoses -) patiment

pastencs (los abondoses -) loc. les gras pâ- patac n. m. 1. coup - cit.: Montat [sus] un ginet
turages d’Espanha, / travèrsi la rasa campanha, / e renègui,
pastièra n. f. pétrin tot en fumant, / damb le pistolet a la man : / pics e
pastilha n. f. pastille patacs ! / alarma ! Alarma ! Qui ne vòl al novèl gen-
pastís (alongar lo -) loc. lambiner darma ? (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII)
pastís (pl. pastisses) n. m. (s. XX.) pastis (bois- 2. bruit de coup
son alcoolisée) patacada n. f. volée de coups
pastís (pl. pastisses) n. m. 1. pâtée veire: past patacar v. frapper (donner des coups)
2. fig. confusion 3. pastiche patacular / patacuolar v. 1. fesser veire: patafio-
pastís (pl. pastisses) n. m. pâtisserie gasconne lar 2. donner des coups de pieds au cul
pastissaire, aira n. pasticheur veire: imitator patada n. f. 1. coup de patte 2. claque
pastissar v. 1. pasticher veire: imitar 2. sur- patadas de can n. f. des traces de chien
charger patafiolar v. (eufemisme de « patacular ») patafioler
pastissariá n. f. pâtisserie veire: patacuolar
pastissièr, ièra n. pâtissier, ère pataflesc virat (d’un -) loc. retourné d’une gifle
pastisson n. m. 1. pâté 2. petit pâté 3. pâtisson pataflòu ! onom. patatras !
pastor, ora n. f. (s. XII.) berger, ère veire: pastre - patana n. f. pomme de terre veire: trufa
cit.: A tu me’n vau, paure pastor, / afin que del metís pataquejar v. 1. palpiter - cit.: Mon còr, mai que
baston / que m’a tota la carn macada, / tu me forniscas mai, pataquejava coma aquel de la lauseta qu’aviái
la pomada ; car per remèdis, non n’i a cap, / dels que tan sovent ausida, sus los rastolhs de Tèrra-l’òrt, dins
defòra vila òm sap, / qu’ieu n’aja metut [sus] ma plaga lo calimàs, s’adelir en cantant dins la mar blosa de
(Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) l’aire (Julieta Dissèl, s. XX) 2. battre fort (cœur)
pastorada n. f. adoration des bergers (à la 3. frapper à coups redoublés
crèche) patar v. 1. taper veire: pata 2. frapper
pastoral, ala adj. (s. XIII.) pastoral, ale patas (de -) loc. à quatre pattes
patatrac onom. patatras (bruit de chute)
pastorèl, èla n. (s. XII.) pastoureau, pastourelle
patejar v. agiter les pattes veire: bracejar
veire: pastre
patena n. f. (s. XIII.) patène
pastorèla n. f. (s. XII.) pastourelle (litt.) - cit.:
patent, enta adj. (s. XIV.) 1. évident, ente
Quant vòls ganhar polida pastorèla / quant vòls gan-
2. patent, ente
har per gardar lo bestiar (Cançon populara)
patenta n. f. patente
pastorian, ana adj. (s. XX., del nom francés « Pas-
patèr n. m. (s. XVI. . . , del latin) pater
teur ») pasteurien, enne
patèrla n. f. fesse
pastorizacion n. f. (s. XIX. . . , del nom francés « Pas-
paterlada n. f. fessée
teur ») pasteurisation
paterlada (tirar une -) loc. recevoir une fessée
pastorizar v. (s. XIX. . . , del nom francés « Pasteur »)
paterlut, uda adj. qui a de grosses fesses
pasteuriser
paternal, ala adj. (s. XIII.) paternel, elle (jurid.)
pastorizator, tritz n. (s. XX., del nom francés « Pas-
veire: pairal
teur ») pasteurisateur
paternalament adv. (s. XV. . . ) paternellement
pastós, osa adj. pâteux, euse
paternalisme n. m. (s. XX., de l’anglés) paternal-
pastre (a bona feda non cal -) expr. à bon ou-
isme
vrier, nul besoin de maître
paternalista adj. (s. XX.) paternaliste
pastre de la cara usclada expr. berger au visage
paternitat n. f. (s. XIV.) paternité
hâlé
paternòstre n. m. (s. XII.) patenôtre
pastre garda ton tropèl expr. chacun son métier,
patés (pl. pateses) n. m. (s. XIX., del francés « pa-
les vaches seront bien gardées
tois ») patois - cit.: Mon grand anava au maset e
pastre, pastressa n. (s. XII.) pâtre, berger parlava patés (Robèrt Lafont, Òc, 1955)
pastura n. f. (s. XIII.) 1. pâture 2. fourrage patesejar v. (s. XIX.) 1. (péj.) patoiser 2. parler
pastural n. m. pâturage patois
pasturar v. (s. XIV.) 1. pâturer 2. faire paître patetic, ica adj. (s. XVI. . . ) pathétique - cit.: La do-
pat n. m. pat (échecs) lor monta del còr als pòts, coma una aiga que vèrsa, de
pat n. m. tique veire: lagast tròp bolir. Dins aquela lenga qu’es la seuna, lo païsan
pata n. f. morpion plora sos mòrts ambe de mots patetics e vertadièrs
pata n. f. patte veire: pauta (Joana Bartès, Lison, 1934)
pata n. f. chiffon - cit.: aver de mans de pata patetisme n. m. (s. XVIII. . . ) pathétisme
pata mineta (far -) loc. faire patte de velours pati n. m. → cobèrt 1. préau 2. patio
pata per agulha (rendre -) loc. rendre la pareille patibulari, ària adj. (s. XVII. . . ) patibulaire
patac n. m. ancienne monnaie patiment n. m. souffrance

403
patiment (levar del -) pauc

patiment (levar del -) loc. tirer de la misère m’avè tocat de tira en Estieu, qu’èra la soa fe occitana,
patin n. m. (s. XVII. . . ) patin l’amor qui portava a la patria, e que crei que la com-
patin n. m. 1. pièce de charpente 2. chaussure municava a tots los qui l’apressavan e qui devienguèn
à semelle de bois los sons amics. . . (Simin Palay, 1940)
patin cofin expr. (fam.) etc. patrial, ala adj. (s. XIV.) de la patrie
patin e cofin (e -) loc. et ainsi de suite patriarca n. m. (s. XIII.) patriarche
patina n. f. (s. XVIII. . . , de l’italian) patine (oxyda- patriarcal, ala adj. (s. XIII.) patriarcal, ale
tion) patriarcat n. m. (s. XIII. . . ) patriarcat
patinadoira n. f. (s. XIX. . . ) patinoire patrici n. m. (s. XIV.) patrice
patinaire, aira n. (s. XVIII. . . ) patineur, euse patrician, ana adj. e n. (s. XIV.) patricien, enne
patinament n. m. (s. XX.) patinage (oxydation) patricòla n. f. boniment
patinar v. (s. XIX. . . ) patiner (oxydation) patricolaire, aira n. brocanteur, euse
patinar v. (s. XVIII. . . ) patiner patricolar v. 1. brocanter 2. faire de la brocante
patinatge n. m. (s. XIX. . . ) patinage (patins) patricolatge n. m. brocante
patineta n. f. trottinette patrifassi n. m. (occ. "pastar + fàstic") tripotage,
patir v. (s. XII.) 1. souffrir - cit.: D’un costat, lo salmigondis, manigance
pòble laissa s’apaurir son lengatge en restrenhent lo patrifassièr, ièra n. tripotier, chicaneur
vocabulari als sols besonhs locals ; de l’autre, aprèp patrifassis (far de -) loc. faire des tripotages
aquel apauriment dont patís a un moment donat, lo patrimòni n. m. (s. XIII.) patrimoine
pòble augmenta lo vocabulari en manlevant de novèls patrimonial, ala adj. (s. XIII.) patrimonial, ale
mots a la lenga oficiala (Antonin Perbòsc, Fòc nòu, patriòta n. (s. XV. . . ) patriote
1904) 2. supporter patriotic, ica adj. (s. XVIII. . . ) patriotique
patir (crenta de -) loc. de peur de souffrir patrioticament adv. (s. XVIII. . . ) patriotiquement
patir (non se poder pas -) loc. ne pas tenir en patriotisme n. m. (s. XVIII. . . ) patriotisme
place patrocadas n. f. plur. sornettes (rumeurs)
patir (per non -) loc. pour ne pas souffrir patrocina n. f. procédure, paperasserie de
patir coma las pèiras del camin expr. souffrir plaidoiries
beaucoup patrocina (amar la -) loc. être procédurier
patir coma un ase de gipièra expr. souffrir par patrocinar v. (s. XIII.) combiner, manigancer
son travail patrolha n. f. (s. XVI. . . ) patrouille veire: patolha
patir coma una sèrp expr. souffrir beaucoup patrolha (batre -) loc. patrouiller
patir las vivas loc. souffrir beaucoup patrolhaire, aira n. (s. XX.) patrouilleur, euse
patir lo martiri loc. souffrir beaucoup (personne)
patiràs (èsser lo -) loc. être le bouc émissaire patrolhar v. (s. XVI. . . , del francés ? occ. « patolhar »)
Patiràs (far sant -) loc. souffrir de la faim patrouiller veire: patolhar
patiràs (pl. patirasses) n. m. souffre-douleur patrolhièr n. m. (s. XX.) patrouilleur (navire,
patiràs (trobar un -) loc. 1. trouver une tête de avion) veire: gardacòsta
turc 2. trouver un bouc émissaire patron n. (s. XIII.) patron - cit.: Colatz la fèsta de
patís de se decidir loc. il répugne à se décider santa Ceselha, patrona d’aquesta glèisa, qu’après aver
patissi de me decidir loc. cela me coûte de me gardat la flor de sa virginitat tota sa vida, feniguèt per
décider versar son sang per la glòria de Jèsus Crist (Joan-Loís
patogèn, èna adj. (s. XX.) pathogène Fornèrs, s. XVIII)
patoleta n. f. petite tape patron bèla ora n. m. homme irrésolu
patolh n. m. 1. bourbier 2. gâchis patron de la barca n. m. personne
patolhar v. patauger (marcher dans la boue) prépondérante
veire: pautejar, margolhar, patrolhar patronal, ala adj. (s. XX.) patronal, ale
patolhièr n. m. 1. bourbier 2. gâchis patronar v. (s. XVIII. . . ) patronner
patolhós, osa (pl. patolhoses, osas) adj. patronat n. m. (s. XIV.) patronat
1. boueux, euse 2. fangeux, euse patronatge n. m. (s. XIX. . . ) patronage
patologia n. f. (s. XVI. . . ) pathologie patronime n. m. (s. XIX. . . ) patronim patronyme
patologic, ica adj. (s. XVI. . . ) pathologique patronimic, ica adj. (s. XIV.) patronymique
patrat (es el tot -) loc. c’est tout son portrait patrons d’ivèrn se’n van (los ) expr. l’hiver
patrat (tot -) loc. tout craché (identique) passe
patrat, ada adj. achevé, ée patus n. m. petit espace devant la maison veire:
patria n. f. (s. XVI. . . ) pàtria patrie - cit.: E tant pati
que lo mistrau ferotge / bramarà dins li ròcas aurotges patut, uda adj. 1. aux grosses pattes 2. pattu, ue
/ t’apararem a bolets roges, / car tu es la patria e tu patz (pl. pases) n. f. (s. XII.) paix
la libertat (Frederic Mistral, Calendau, 1867) ; çò qui pauc adv. (s. XII.) pauca, pauques peu

404
pauc (al plus -) pauròt, òta

pauc (al plus -) loc. pour le moins páur (venir blau de la -) expr. avoir une peur
pauc (d’encara un -) loc. s’en falloir de peu bleue
pauc (de -) loc. s’en falloir de peu páur (vestit coma la mala -) expr. être trop vêtu
pauc (un -) loc. adv. un peu páur de (de -) loc. adv. de peur de
pauc a pauc loc. peu à peu páur de s’enfleumar los pesolhs (a -) expr. il ne
pauc a pauc loc. peu à peu salue pas (il ne se décoiffe pas)
pauc de sen n. m. un toqué páur qu’ai aguda (non val la -) expr. je me suis
pauc de tot, gaire de res (un -) expr. peu de effrayé pour rien
chose paura gent (la -) loc. les pauvre gents
pauc dura (de -) loc. de peu de durée paurament adv. (s. XII.) pauvrement
pauc e mai un pro (un -) expr. un peu et même paurament (tot -) loc. au moins
beaucoup paurament una setmana (me caldrà -) expr. il
pauc e pro (entre -) loc. ni trop ni trop peu me faudra au moins une semaine
pauc mai (d’un -) loc. s’en falloir de peu paure ! interj. hélas ! misère !
pauc mai, pauc mens loc. un peu plus, un peu paure (e mai siá -) loc. tout pauvre qu’il soit
moins paure coma Japilhon loc. pauvre comme Job
pauc ni pro (ni -) loc. en aucune façon paure dolent ! loc. pauvre homme !
pauc o pro loc. adv. (s. XVII. . . ) peu ou prou paure l’ase que non pòt portar l’albarda (es
pauc pèca loc. peu s’en faut plan -) expr. celui qui ne peut plus travailler
pauc que pro loc. chichement est bien à plaindre
pauc se n’es pecat (de -) loc. il s’en est fallu de paure mon paire (lo -) loc. feu mon père
peu paure òme (lo diable non serà totjorn a la pòrta
pauc se’n manquèt loc. il s’en fallut de peu d’un -) expr. le malheur ne peut pas durer
pauc se’n manca loc. peu s’en faut paure paire (mon -) loc. feu mon père
pauc, ni pro (ni -) loc. en aucune façon paure que jaupa (es -) loc. il crie la faim
pauc, pauc (de -) loc. la plus belle fille du paure que paure loc. bien que pauvre
monde ne peut donner que ce qu’elle a paure qui non pòt prometre (es plan -) expr.
paucparla n. taiseux, euse bien pauvre celui qui ne peut promettre
paucs (a bèls -) loc. peu à peu paure roganhon n. m. pauvre diable
paucum (los del -) loc. les humbles paure sòrt n. m. riste destinée
paucval n. m. vaurien paure venent (a tot -) loc. à tout venant
paucval (es un -) loc. c’est un vaurien paure, paura adj. 1. pauvre - cit.: Açò ditz, e me
pauleta n. f. (del nom de Ch. Paulet, son inventeur) ven de còsta, / revisitar, còsta per còsta, / le descarat
droit fiscal - cit.: Aquò que son nòstras aventuras, còp que son trait / dins mon paure còrs aviá fait, / e
amai d’autres petits panatòris d’amor, que se le monde vist que l’a, de mala fòrça, / le retira damb una estòrsa
les sabiá, bèla pausa a que nòstres estats serián a la / afin que le cap barbelat, /que s’èra lasins clavelat, /
pauleta, d’aquí enlà sauti l’aiguièra, tusti al vesin tirès per la metissa traça, / le còr [desregat] de sa plaça
(Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) ; Encara l’ausissi lo
pauperisme n. m. (s. XIX...) paupérisme paure mon paire : "Cal sèt pans per passar la setmana,
pauperizacion n. f. (s. XIX...) paupérisation (so- un per cada jorn, e lo darrièr es lo que mai còsta de
cio.) pagar." (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) 2. défunt
pauperizar v. (s. XX.) paupériser veire: paurièra paures (s’abraçar coma de -) expr. s’embrasser
pauquet n. m. petit peu comme du bon pain
páur n. f. peur - cit.: [Sénher], respondèc un per tots pauretat n. f. pauvreté
(en virant la trumada damb una pefonariá), ai páur paurièra n. f. (s. XIII.) → pauretat pauvreté
que vos aurián melhor netejat la farda, se forradura de paurièra n. f. (s. XIII.) pauvreté veire: pauretat
flascon nos avèssa mai escalfat le casco (Pèire Godelin, paurilha n. f. les pauvres
Contra, s. XVII) paurós coma una arna loc. très poltron
páur (aver res agut -) loc. ne pas avoir eu la paurós, osa adj. (s. XIII.) 1. peureux, euse 2. ef-
moindre peur frayant, ante
páur (l’annada de la -) loc. la grande peur paurosament adv. (s. XIII : « paorosamen »)
(1789) 1. peureusement 2. craintivement
páur (n’escapar per la -) loc. en être quitte pour pauròt, òta adj. e n. 1. pauvre petit, ite - cit.: Una
la peur lèbre ? [Grandmercé], pauròt, e tan melhor ! Tombarà
páur (negra -) n. f. peur bleue plan : veni de covidar quauques [prèires] vesins a
páur (se donar a la -) loc. s’abandonner à la venir disnar doman passat, te respondi qu’i tiraràn la
peur carn de pels òs (Paul Froment, La lèbre, 1894) 2. mon
páur (tridolar de -) loc. trembler de peur brave garçon

405
pauruc coma un lapin pè (trapar l’esclòp a son -)

pauruc coma un lapin expr. peureux comme. . . pausas e a lassas (a -) loc. au point de lasser
pauruc, uga adj. peureux, euse tout le monde
paurucs se’n salvarà qualques unes (de -) expr. pauta n. f. 1. patte 2. main 3. membre
ceux qui ne prennent aucun risque sont hors pautas (anar a -) loc. aller à pied
de danger (ironic) pautas (de -) loc. à quatre pattes
paurum n. m. pauvreté pautas (es casut de -) loc. il est tombé sur les
paus (pl. pauses) n. m. (de "pausar") 1. repos mains
2. pose pautas (tombar de -) loc. tomber sur les mains
pausa n. f. (s. XIII.) 1. pause - cit.: Aquò que pautejadoira n. f. (s. XX.) pataugeoire
son nòstras aventuras, amai d’autres petits panatòris pautejaire, aira n. (s. XX.) pataugeur, euse
d’amor, que se le monde les sabiá, bèla pausa a que pautejament n. m. (s. XIX. . . ) 1. pataugeage
nòstres estats serián a la pauleta, d’aquí enlà sauti 2. pataugement
l’aiguièra, tusti al vesin (Pèire Godelin, Ramelet pautejar v. 1. patauger (marcher dans la boue)
mondin, s. XVII) 2. répit veire: pauta, fanga, patolhar, margolhar - cit.: No’t
pausa n. f. pose (action de poser, attitude) lèishes pautejar mès dret a l’Excelléncia / deu Prince,
pausa n. f. (de "pausar") 1. repos 2. répit 3. mo- onèstament, vè har la reveréncia (Pèir de Garròs, Eglò-
ment gas, 1567) 2. barboter 3. fig. salir, critiquer out-
pausa (a -) loc. au repos rageusement
pausa (èsser a -) loc. se reposer pautra n. f. 1. lie de vin 2. boue
pausa (una bèla -) loc. un bon moment pavaire, aira n. paveur, euse
pausa a (bèla -) loc. il y a longtemps - cit.: pavament n. m. (s. XIII.) pavement
Dambe un lum pariu al de Diogènes, bèla pausa me pavar v. (s. XII. . . ) 1. paver veire: caladar 2. car-
som espoilat a cercar qui non pensa saber quicomet reler
(Pèire Godelin, Contra tu, s. XVII) pavat n. m. (s. XIV. . . ) 1. pavé veire: calada
pausa ni cèssa (non aver ni / aver pas ni -) loc. 2. pavement
n’avoir pas de répit pavat d’aur (coma lo cèl d’estelas) loc. cousu
pausa ni musa (sense -) loc. Trêve ni délai d’or
(sans) pavatge n. m. (s. XIV. . . ) pavage
pausacap n. m. (s. XX.) repose-tête pavés (pl. paveses) n. m. (s. XIV. . . , de l’italian
« pavese », de « Pavia ») 1. pavois (bouclier
pausada n. f. 1. repos 2. halte 3. reposée
2. pavillon de navire)
(gibier)
pavesar v. (s. XVII. . . ) 1. pavoiser (brandir les
pausada (dins sa -) loc. dans sa réflexion
boucliers 2. hisser les pavillons du navire)
pausada (far quicòm a sa -) loc. faire quelque
paviment n. m. (s. XII. . . ) pavement
chose à loisir
pavon, ona n. (s. XII : « pao ».) paon, onne
pausadament adv. (s. XIII., de "pausar") 1. posé-
pavonar / pavonejar v. 1. se pavaner 2. faire la
ment 2. tranquillement
roue
pausadas (a -) loc. à loisir
pavonat, ada adj. (s. XII : « paonat ».) nuancé, ée
pausadís, issa (pl. pausadisses, issas) adj. (de veire: calhetat, nuançat
"pausar") 1. tranquille 2. reposé, ée 3. calme
pavòt n. m. (s. XIII : « papaver / paver ».) pavot
pausadissa n. f. (de "pausar") long repos pè n. m. pied
pausador n. m. (de "pausar") 1. lieu de repos pè (a -) loc. à pied
2. lieu où l’on dépose pè (entre aver virat lo -) loc. sitôt le dos tourné
pausapè n. m. (s. XX.) repose-pied pè (èsser de bon -) loc. être dans de bonnes
pausar v. (s. XII., lat. pausare) 1. poser 2. apposer dispositions
3. déposer 4. se reposer pè (èsser en -) loc. être en bonne voie
pausar en doble sièis (se -) expr. se planter de- pè (levar lo -) loc. s’en aller (fam).
bout en évidence pè (non se pòt virar lo -) loc. on ne peut pas
pausar la gauta / l’aurelha loc. se coucher pour faire un pas
dormir pè (préner lo -) loc. prendre la piste du gibier
pausar la ralha loc. 1. rabaisser le ton 2. devenir (chiens)
moins arrogant pè (préner lo -) loc. prendre l’habitude
pausar las armas loc. déposer les armes pè (se tirar una espina del -) loc. se tirer
pausar lo dòl loc. quitter le deuil d’embarras
pausar per escrit loc. mettre par écrit pè (téner -) loc. suivre pied à pied
pausar una tenda loc. tendre un piège pè (tirar lo -) loc. boîter
pausas (bèlas -) loc. il y a bien longtemps pè (trapar l’esclòp a son -) loc. trouver l’âme
pausas (a bèlas -) loc. de temps à autre sœur / ce que l’on désire

406
pè (trobar esclòp de son -) pecar de camin (se -)

pè (trobar esclòp de son -) loc. trouver chaus- pebrar v. poivrer


sure à son pied pebrariá n. f. (s. XIV.) poivrerie
pè (trobar sabaton de son -) loc. trouver chaus- pebrat, ada adj. 1. poivré, ée 2. (fig.) salace
sure à son pied pebre n. m. (s. XIII.) poivre
pè arrièr (tirar -) loc. se dédire pèbre (far -) loc. enrager, pester
pè arrièr (tirar -) loc. faire faux bond veire: far pebre (far de -) loc. pester, enrager
blanca, far brost pèbre d’ase n. m. → sadrèia sariette
pè bordon ! interj. halte-là ! pèbre gasta la salsa (tròp de -) loc. il ne faut
pè bordon (far -) loc. tenir de pied ferme pas trop pousser / demander / provoquer
pè d’andèrs n. m. trépied pebrejar v. être en colère
pè d’andèrs (far lo -) loc. faire le pied de grue pebrièr n. m. (s. XIII.) poivrier
pè d’òbra (a -) loc. 1. sur le chantier 2. à pied pebrina n. f. 1. pébrine 2. maladie des vers à
d’œuvre soie
pè d’un bonhon (téner -) loc. ne pas céder d’un pebrina n. f. 1. poivron 2. piment
pouce pebron n. m. poivron
pè de loc. près de pebrós, osa (pl. pebroses, osas) adj. très épicé,
pè de bomba n. m. pied bot ée
pè de la crotz (al -) loc. au pied du crucifix pebròt n. m. piment
pè de la lèbre (lo -) loc. la piste du lièvre pèc coma un rauba-sauma expr. sot comme. . .
pè de pòrc (far un -) loc. faire un pas de clerc veire: nèci
pè del fòc (al -) loc. au coin du feu pèc que l’aiga longa (es mai -) expr. il est plus
pè desferrat (aver totjorn un -) expr. ne pas pou- sot que. . . veire: nèci
voir rester en place pèc que non sai (es -) expr. il est très sot veire:
pè dins la sabata (far téner lo -) expr. faire se nèci
conduire selon les règles pèc, pèga adj. e n. (s. XII.) 1. niais, aise veire:
pè dins la vinha (aver un -) expr. être un peu nèci - cit.: Si som jo ton, enqüara que n’ac volhas, /
ivre e non som pas, com tu m’apèras, pèc, / nèci, ni sòt,
pè dins lo morralh (metre lo -) expr. faire une mondorro, ni mermèc (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567)
gaffe 2. stupide
pè dins lo sabaton (far téner lo -) expr. agir pèca n. f. (s. XIV.) 1. faute - cit.: Los libes doncas
selon la règle son perits / mès non pas los bons esperits / qui las
pè d’anca n. m. pied bot pècas corregiràn / quan corregir las voleràn (Pèir de
pè e d’ongla (de -) loc. 1. de bèc et ongle Garròs, 1567) 2. erreur 3. défectuosité
2. d’arrache pied pèça n. f. (s. XII.) 1. pièce (monnaie 2. apparte-
pè e d’ongla (de -) loc. d’arrache pied ment 3. partie. . . )
pè eissut (a -) loc. à pied sec pèça (donar la -) loc. 1. graisser la patte 2. don-
pè en cima (de -) loc. de fond en comble (de) ner un pourboire
pè levat (a -) loc. au pied levé (au) pèça (far lusir la -) loc. promettre de l’argent /
pè levat (far son trabalh a -) loc. faire son tra- un pourboire
vail avec négligence peca (préner -) loc. se détériorer
pè levat trabalhar (a -) loc. travailler avec nég- pecadilha n. (s. XVI. . . , del castelhan) peccadille
ligeance pecador, ora n. (s. XII.) pecadoira pécheur, euse
pè pesuc (far -) loc. ralentir le pas veire: pecaire - cit.: Qu’ieu siá le pecador dels [pièges]
pè ranquet (al -) loc. à cloche-pied - cit.: Mès pecadors, / que per dessús mon cap [l’impudéncia] re-
cèrtas, zèst ! las bonas aventuras van entà nos al pè bofe, / e que, damb tot aquò l’enemic non m’estofe, /
ranquet (Pèire Godelin, Tresena floreta, s. XVII) plan me val, Senhor Dieu, que vos ètz pietadós (Pèire
pè se m’es endormit (lo -) expr. j’ai des fourmis Godelin, De la mòrt de N. S, s. XVII)
dans le pied pecaire ! interj. (s. XII.) misère !
pè sus banc (metre -) loc. 1. ramer avec force pecar v. (s. XII.) pécher - cit.: Eran polidas(. . . ), ta-
2. fig. travailler avec ardeur lament polidas qu’aurián fait virar lo cap al quite sent
pè val melhor que doas escaças (un -) expr. il Antòni dins lo desèrt, e aimablas. . . Que vos dirai. De
ne faut pas courir de risque inutile carn atal ne fariá pecar mai d’un lo divendres, coma
pè, coma nòstre can (a -) expr. à pied disiá l’autre jorn un de mos amics. . . N’i ajusti pas
pè-ranquet (a -) loc. adv. à cloche-pied mai ! (Paul Froment, Menuts afars de la vita, 1894)
peada n. f. piada empreinte du pied veire: pe- pecar v. 1. rater veire: far meuca 2. se tromper
sada peçar v. mettre en pièces
peatge n. m. (s. XIII.) péage pecar a la virada loc. manquer le virage
pebrada n. f. (s. XII.) 1. poivrade 2. crise de rage pecar de camin (se -) loc. se tromper de chemin

407
pecar far peiregordan, ana

pecar far loc. manquer / oublier de faire pedigree n. m. (s. XIX. . . ) pedigree
pecat n. m. (s. XI.) péché pedofil, ila adj. e n. (s. XX.) pédophile
pecat ! (que -) loc. quel dommage ! pedofilia n. f. (s. XX.) pédophilie
pecat (non l’ai -) loc. je ne l’ai pas manqué pedoncul n. m. (s. XVIII. . . ) pédoncule
pecat a la virada (a -) loc. il a manqué / raté son pèdreit n. m. pied-droit (soutien)
virage pefon, ona n. bouffon, onne veire: palhassa
pecat acusa (lo -) loc. les faits sont accablants pefonar v. 1. rire 2. s’amuser
pecat criminal n. m. péché mortel pefonariá n. f. bouffonnerie - cit.: [Sénher], re-
pecejar v. 1. mettre en pièces 2. rapiécer spondèc un per tots (en virant la trumada damb una
peceta n. f. piécette pefonariá), ai páur que vos aurián melhor netejat la
pecic n. m. pincée (petite quantité) farda, se forradura de flascon nos avèssa mai escalfat
pecic al marbre (tira un -) loc. il lésine sur tout le casco (Pèire Godelin, Contra, s. XVII)
pecigada n. f. pinçon pega n. f. (s. XIII.) 1. poix 2. (fig.) importun, une
pecigar v. pincer pega n. f. (s. XIX.) pègre
pecilhar v. 1. réduire en petits morceaux 2. (v. pega als dets (aver de -) loc. être un voleur
pron.) se gercer pegadís, issa adj. poisseux, euse veire: pegós
pècs en sentinèla quand plòu (botan los -) expr. pegal n. m. pichet veire: dorna, cruga, pichièr
en période de difficultés, on pousse les idiots pegar v. (s. XIII.) 1. poisser 2. coller
devant pegós, osa (pl. pegoses, osas) adj. poisseux,
pectoral, ala adj. e n. m. pectoral, ale euse veire: pegadís, peguejós
peculi n. m. (s. XIII.) pécule pegòt n. m. → cordonièr cordonnier (fam.)
pecúnia n. f. (s. XIII.) argent (monnaie) pegòt n. m. pégot (couche collante sur le fro-
pecuniari, ària adj. (s. XIII.) pécuniaire mage de Roquefort) veire: pega
pecuniós, osa (pl. pecunioses, osas) adj. (s. XIV.) pegòt, òta adj. e n. niais, niaise veire: pèc
pécunieux, euse
peguejar v. être poisseux
pedaces (far de -) loc. faire des dettes
peguejós, osa (pl. peguejoses, osas) adj. très
pedagogia n. f. (s. XV. . . ) pédagogie
poisseux
pedagogic, ica adj. (s. XVII. . . ) pédagogique
peguesa n. f. (s. XII.) sottise
pedagogicament adv. (s. XIX. . . ) pédagogique-
pèira n. f. (s. XII.) pierre
ment
pèira a l’anèl (anar coma la -) loc. convenir très
pedagògue, òga n. (s. XIV : « pedagoc ».) péda-
bien
gogue - src.: Mistral, 1878 : "pedagogue"
pèira cantonal n. f. pierre d’angle
pedala n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) pédale
pèira d’afialar n. f. pierre à aiguiser
pedalar v. (s. XIX. . . ) pédaler
pedalatge n. m. (s. XIX. . . ) pédalage pèira d’amolar n. f. pierre à aiguiser
pedalièr n. m. (s. XIX. . . ) pédalier pèira d’amolar n. f. pierre à aiguiser
pedalo n. m. (s. XX.) pedalò pédalo pèira d’amolar (pèira -) n. f. pierre à aiguiser
pedant, anta adj. e n. (s. XVI. . . , de l’italian) pé- pèira de fòc n. f. 1. pierre à feu 2. silex
dant, ante pèira de tòca n. f. pierre de touche
pedantariá n. f. (s. XVI. . . ) pédanterie pèira foguièra n. f. pierre de foyer
pedantèsc, esca (pl. pedantèsques, escas) adj. (s. pèira getada dins mon òrt (es una -) expr.
XVI. . . ) pédantesque 1. c’est une offense à mon égard 2. une pierre
pedantisme n. m. (s. XVI. . . ) pédantisme dans mon jardin
pederasta n. m. (s. XVI. . . ) pédéraste pèira levada n. f. 1. pierre levée 2. menhir
pederastia n. f. (s. XVI. . . ) pédérastie pèira li fa canton (tota -) loc. il fait flèche de
pederastic, ica adj. (s. XIX. . . ) pédérastique tout bois
pèdescauç (anar a -) loc. aller pieds nus pèira marma n. f. marbre
pèdescauç, auça (pl. pèdescauces, auças) adj. e pèira pomce n. f. (s. XIII. . . ) pierre ponce
n. 1. nu-pieds veire: descauç 2. va-nu-pieds pèira sul camin (trobar una -) loc. rencontrer
pèdestal n. m. (s. XV. . . ) 1. piédestal 2. pié- un obstacle
douche peirada n. f. coups de pierres
pedèstre, èstra adj. (s. XV. . . ) pédestre peirard n. m. pierre à fusil (silex)
pediatre, atra n. (s. XX.) pédiatre peirard n. m. 1. silex 2. pierre à feu
pediatria n. f. (s. XIX. . . ) pédiatrie pèiras de molin (tombar de -) pleuvoir des
pedicul n. m. (s. XVI. . . ) pédicule hallebardes
pediculat, ada adj. (s. XVIII. . . ) pédiculé, ée peiregòrd, òrda adj. périgourdin, ine
pedicur, ura n. (s. XVIII. . . ) pédicure peiregordan, ana adj. (s. XX.) peiregordian périg-
pedicuria n. f. (s. XX.) pédicurie ordien, enne (préhistoire)

408
peirejar pel fa son degot (cada -)

peirejar v. 1. épierrer 2. jeter des pierres 3. per- pejorança n. f. (s. XII.) 1. fait d’empirer 2. dégra-
reyer dation
peirièr n. m. (s. XIII.) → carrièr carrier pejorar v. (s. XII.) empetjorar → apejurar empirer
peirièra n. f. carrière (de pierres) veire: pièger, sordejar
peiron n. m. (s. XII.) 1. perron 2. banc de pierre pejoratiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) péjoratif, ive - cit.:
3. parapet Se parlava nagaire de sièis dialèctes d’òc (. . . ). I a
peirós, osa (pl. peiroses, osas) adj. (s. XIV.) pier- quicòm de pejoratiu - una flaira de patés - dins aquel
reux, euse mot de dialècte e mai que mai quicòm de convencional,
peis (far de -) loc. prendre du poisson à la que ne fa incèrt l’emplec. Ont comença un dialècte e
pêche ont finís (Rogièr Barta, Pròsas de tota mena, 1979)
peis (ont l’aiga dòrm, aquí lo -) expr. il faut se pel n. m. (s. XI.) 1. poil veire: cabèlhs 2. cheveux
méfier de l’eau qui dort pèl n. f. (s. XII.) peau - cit.: Sus donc! Fasètz-nos
peis (pl. peisses) n. m. (s. XII.) poisson - cit.: veire una pèl delicada / que diu sentir l’ulhet e la ròsa
Ací bufa l’autan, aquí rebufa Sèrs, ací la mar rona, muscada (Francés de Corteta, s. XVII)
aquí le cèl trona, e tan ferotjament que le plus grand pèl (del diable ven l’anhèl, al diable torna la -)
de nòstres capitanis, Armand de Lòrt, non pensava expr. bien mal acquis ne proffite jamais
pas de mens que de far per tot jamai a catitòrba pel (èsser de bon -) loc. être de bon poil (fam.)
damb les peisses (Pèire Godelin, Tresena floreta, s. pèl (levar la -) loc. écorcher veire: escorgar
XVII); Aprèp aver totis los dits / dins un bon peis pèl (non saber qué far de sa -) loc. s’ennuier à
emprigondits, / e mes en forma la cogeta / damb le mourir
brave chuc de soqueta : / Andemelè, Cucòis e jo, / totis pel (quand parlas de la bèstia, li veses lo -) expr.
tres prens de bèla umor / nos ajaguèrem d’una rima / quand tu parles du loup, tu lui vois la queue
sense la passar jos la lima (Pèire Godelin, id. s. XVII) pel (tot -) loc. très velu
peis dins l’aiga (èsser gai coma un -) expr. être pel ; pels art. def. contract. (occ. "per + lo".) 1. par
gai comme un pinson le 2. par les
peis dins l’aiga (èsser coma un -) expr. être dans pel amb qualqu’un (aver un -) loc. avoir une
son élément altercation
peis nadar non s’ensenha pas (a un -) expr. on Pèl d’Ase n. f. Peau d’Ane (conte)
n’apprend pas à un vieux singe à faire des gri- pèl de gat (gat aiguièr) n. f. peau de chagrin
maces pel de vent (non i a un -) loc. il ne fait pas un
peis sus la grasilha (se regalar coma un -) expr. souffle de vent
avoir de grandes difficultés pèl del ventre empegada a l’esquina (aver la -)
peis, cal que se banhe (qui vòl de -) expr. par- expr. être affamé
fois, il faut prendre des risques pèl del ventre li fa pas de plec (la -) expr. c’est
peissaladièra n. f. (de l’occ. niçard) pissaladière un gros mangeur
peissalha n. f. 1. fretin 2. poiscaille pel d’aire (non i a un -) loc. il ne fait pas un
peisses gròsses (dins los gorgues gròsses, se souffle d’air
pescan los -) expr. on n’a rien sans risque pel d’aire (un -) loc. un souffle d’air
peisses gròsses manjan los pichons (los -) expr. pel d’eissut (non aver / aver pas -) loc. être
les gros poissons mangent les petits trempé jusqu’aux os
peissonariá n. f. (s. XIII.) poissonnerie pel d’eissut (sense un -) loc. être trempé
peissonièr, ièra n. (s. XIII.) poissonnier jusqu’aux os
peissonós, osa (pl. peissonoses, osas) adj. pois- pèl d’un caldriá escanar l’autre (de la -) expr. ils
sonneux, euse ne valent pas mieux l’un que l’autre
peissum n. m. (coll.) les poissons pèl e borra (i daissar -) loc. y laisser du sien
peitas (anar a -) loc. aller à deux, alternative- pel e borra de (tirar -) loc. tirer la quintessence
ment à pied et à cheval de
peitas (anar a -) loc. aller à deux, alternative- pèl e l’òs (aver que la -) loc. avoir que la peau
ment à pied et à cheval sur les os
peitavin, ina adj. e n. (s. XI.) poitevin, ine pèl e las carbas (non a que la -) loc. il n’a que
peitral n. m. (s. XII.) 1. poitrail 2. partie du har- la peau et les os
nais pèl e l’òs (a sonque la -) loc. il n’a que la peau
peitral (un tira la cengla, l’autre lo -) expr. tirer et les os
à hue et à dia pèl e l’òs (non aver que la -) loc. n’avoir que la
peitrina n. f. (s. XII.) poitrine (boucherie) veire: peau et les os
pièit pèl e pelada (i quitar -) loc. y laisser la peau
peitrinari, ària adj. (s. XVIII. . . ) 1. poitrinaire pel fa son degot (cada -) loc. je suis trempé de
2. tuberculeux, euse sueur

409
pel me fa degot (cada -) pena (viure a mala -)

pel me fa degot (cada -) loc. je suis trempé de pelissariá n. f. (s. XIII.) pelleterie
sueur pelissièr, ièra n. (s. XII.) pelletier, ère
pèl val mai que la bèstia (la -) expr. ça ne vaut pellèra (far la -) loc. vivre en fainéant
rien pellevar (se) v. s’hérisser le poil
pèl, l’ase (jos la -) loc. aller au-delà des ap- pellicula n. f. (s. XIII.) pellicule
parences pellicular, ara adj. (s. XIX. . . ) pelliculaire
pela (n’es una que -) loc. celle-là est drôle pelliculat, ada adj. (s. XIX. . . ) pelliculé, ée
pelada n. f. pelade pellong, onga adj. e n. aux cheveux longs
pelalha n. f. (s. XIV.) 1. pelure 2. dépouille pelmudar v. changer de poil
pelanha n. f. pelure pelós, osa (pl. peloses, osas) adj. e n. m. (s. XIII.)
pelanha (sa vida non ten que de la -) expr. sa 1. poilu, poilue 2. bogue 3. (fam.) pubis femi-
vie ne tient qu’à un fil nin
pelar v. (s. XII.) 1. peler 2. éplucher pelòta n. f. 1. pelote 2. balle
pelardon n. m. petit fromage de chèvre peloton n. m. 1. pelote 2. peloton 3. boule de
pelat n. m. écorchure neige
pelat coma un cuol de monina expr. pelé pelràs, asa (/pel-ras, asa) adj. e n. qui a le poil
comme. . . (animal) / les cheveux (homme) ras.
pelatge n. m. (s. XIV.) pelage pelrós, ossa (/pel-rós, ossa) adj. e n. 1. aux
pelaudar v. 1. peloter 2. fig. étriller cheveux roux 2. rouquin, ine
pelblanc, anca adj. e n. → canut chenu, ue (qui pelrosset, eta (/pel-rosset, eta) n. qui a des
a des cheveux blancs) cheveux blonds
pelbufar (se) v. s’ébourriffer
pels (a rebors de -) loc. à rebrousse poil
pelegantièr n. m. marchand de peaux
pels (en -) loc. tête nue
pelegiu adj. m. (s. XIV.) querelleur
pels (i daissar de -) loc. y perdre
pelegrin, ina n. (s. XIII.) pèlerin, ine veire:
pels (montar a -) loc. monter à cru (cheval)
romieu
pèls a qualqu’un (levar las sèt -) loc. injurier
pelegrinatge n. m. (s. XIII.) pèlerinage veire:
copieusement
romievatge
pels blancs (metre de -) loc. pousser des
peleja n. m. (s. XIII.) querelle, dispute veire: pele-
cheveux blancs veire: canut
jada
pelejada n. f. (s. XIII. . . ) querelle veire: peleja peltirar v. 1. prendre aux cheveux veire: tirapèl
pelejar v. (s. XIII.) 1. quereller 2. disputer 2. tirailler
pelejar (se) v. 1. se battre - cit.: . . . e s’apèra frair peltirat de tot caire tiraillé de tous côtés
Zop (. . . ) / apròp qu’agoc de cigòt en correja, / hèit pelucha n. f. (s. XIX..., del francés; cf. occ. "pelucar")
tots los maus deusquaus Dieu se peleja, / eth s’en peluche
vengoc ací l’an deu bissèst (Pèir de Garròs, Eglògas, pelusons n. m. plur. pelufòls duvet
1567) 2. combatre pelussa n. f. (s. XVI.) peluche
pelenc n. m. pelouse veire: pelosa pelut, uda adj. (s. XII.) 1. poilu, ue - cit.: Lo vièlh
pelha n. f. 1. chiffon 2. haillon pelut de 14 avia lèu comprés que trobariá pas un es-
pelha (quitar la -) loc. jeter son froc aux orties cotaire domètge de sas valentiás de Verdun se me las
pelha a la bugada (metre sa -) loc. s’ingérer debanava en francés, tant i a qu’en plaça d’un repapi-
dans les affaires d’autrui / dans une conversa- atge un pauc bestiàs me regalèri sovent d’un raconte
tion granat, totjorn nòu (Rodgièr Barta, Pròsas de tota
pelha fresca a qualqu’un (téner la -) expr. sec- mena, 1979) 2. velu, ue
ouer les puces à quelqu’un pèmont (/piemont) n. m. piémont
pelhaire, aira n. chiffonnier, ère veire: pelharòc pena n. f. (s. XII.) peine
pena n. f. (s. XIII.) 1. rocher 2. escarpement
pelhandra n. f. guenille pena (a -) loc. à peine - cit.: A pena santa Ceselha
pelhandrós, osa (pl. pelhandroses, osas) adj. aviá l’ [edat] de rason que vodèt sa virginitat a Jèsus
1. en haillons 2. gueux Crist ; n’aviá pas mai de cinc o sièis ans qu’èra resol-
pelhar v. houspiller guda de morir [verge] (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII)
pelharòc n. m. chiffonnier veire: pelhaire pena (a pro -) loc. péniblement
pelhas (tirassar las -) loc. traîner ses guenilles pena (botar dins la -) loc. causer des ennuis -
pelhós, osa adj. 1. en haillons 2. filandreux, cit.: òsas
euse pena (me fa -) loc. cela me fait de la peine
pelhòt n. m. chiffon pena (tirar -) loc. être en peine
pelican n. m. (s. XIV.) pélican pena (traire -) loc. être en peine
pelissa n. f. (s. XII.) pelisse pena (viure a mala -) loc. vivre à grand peine

410
pena d’emenda (sus -) penjar (non val lo -)

pena d’emenda (sus -) loc. sous peine penedement n. m. (s. XIII.) repentance veire:
d’amende penedença
pena d’esmenda (sus -) loc. sous peine penedença n. f. (s. XII.) → peniténcia 1. pénitence
d’amende veire: penedement 2. repentir 3. regret
pena de (èsser en -) loc. manquer de penedre (se) v. pron. (s. XIII.) 1. se repentir 2. re-
pena de confiscacion (sus -) loc. sous peine de gretter
confiscation pènegre n. m. → mesenga mésange charbon-
pena de multa (sus -) loc. sous peine d’amende nière veire: capnegre
pena per (tirar -) loc. 1. avoir de la peine pour pènegre, a adj. e n. pied-noir (rapatrié)
2. se faire du souci pour penejar v. remuer les pieds
penal (còdi -) n. m. code pénal (dr.) penequejar v. sommeiller
penala internacionala (cort -) n. f. cour pénale penequet n. m. petit somme
internationale (CPI) penequet (far un -) loc. faire la sieste
penalitat n. f. (s. XIV.) pénalité penetrabilitat n. f. (s. XVI. . . ) pénétrabilité
penalizacion n. f. (s. XX.) pénalisation penetrable, abla adj. (s. XIV. . . ) pénétrable
penalizar v. (s. XIX. . . , de l’anglés « to penalize ») penetracion n. f. (s. XIV.) pénétration
pénaliser penetrant, anta adj. (s. XIV. . . ) pénétrant, ante
penals (antecedents -) n. m. plur. casier judici- penetrar v. (s. XIII.) pénétrer
aire penetrat, ada adj. (s. XVII. . . ) pénétré, ée
penalty n. m. (s. XX., mot anglés) pénalty penh n. f. loge à porcs
penar v. (s. XII.) 1. peiner 2. se fatiguer penheire, eira n. (s. XIII.) peintre (artisan) veire:
penas complementàrias n. f. plur. peines com- pintor
plémentaires (jur.) pénher v. (s. XII.) peindre
penche n. f. (s. XII.) peigne penhon n. m. pignon (roue)
penchenada n. f. 1. coup de peigne 2. (fig.) penian, ana adj. (s. XIX. . . ) pénien, enne
peignée (rixe) penibilitat n. f. (s. XX.) pénibilité
penchenador n. m. (s. XIX. . . ) peignoir peniblament adv. (s. XVI. . . ) péniblement - cit.:
penchenaire, aira n. (s. XIV.) peigneur Son prètzfach èra coma un castèl de sable arborat
penchenar v. (s. XII.) peigner peniblament per la man d’un enfant e que n’i a pro
penchenar (se -) v. 1. se peigner 2. se prendre d’un còp de det per lo faire cabussar (Joana Bartès,
aux cheveux 3. se donner une peignée Lison, 1934)
penchenar en arrièr (se -) loc. en prendre son penible, bla adj. (s. XII. . . ) pénible
parti penicillina n. f. (s. XX.) pénicilline
penchenar la gata loc. se disputer peninsula n. f. (s. XVI. . . ) péninsule
pencheni (me’n -) loc. je m’en moque peninsular, ara adj. (s. XVI. . . ) péninsulaire
penda n. f. 1. pente veire: panta 2. (fig.) pen- penís (pl. penisses) n. m. (s. XVII. . . ) pénis veire:
chant 3. inclination falus, (fam.) bica
penda (aver de -) loc. 1. être enclin à 2. avoir un peniténcia n. f. (s. XIII.) pénitence veire: pene-
penchant pour (jeu, sport. . . ) dença
penda (far la -) loc. être en pente penitenciari, ària adj. (s. XIX. . . ) pénitentiaire
pendable, abla adj. pendable (qui mérite d’être penitencièr n. m. (s. XIX. . . ) pénitencier
pendu) penitent, enta adj. e n. (s. XVII. . . ) pénitent, ente
pendejar v. pendiller veire: pendilhar penja a l’aurelha (aquò li -) loc. cela lui pend
pendent prep. pendant au nez
pendent, enta adj. e n. m. (s. XVII. . . ) 1. pendant, penja aitant (te’n -) loc. 1. il t’arrivera la même
ante 2. pendant d’oreille chose 2. ça te pend au nez
pendeson n. f. (s. XIV. . . ) pendaison veire: penja- penjadís, issa adj. 1. qui pend 2. pentu, ue
ment penjador n. m. 1. portemanteau veire: pòrta-
pendilha n. 1. pendoir 2. pendant d’oreille mantèl 2. pendoir
pendilha (botar a la -) loc. mettre de côté penjador, oira adj. → pendable pendable (qui
pendilha (demorar a la -) loc. coiffer sainte mérite d’être pendu)
Catherine (fam.) penjal n. m. (s. XIX. . . ) 1. pente 2. penchant
pendilhar v. (s. XII.) pendiller veire: pendejar penjalut, uda adj. en pente
pendre v. (s. XI.) 1. pendre veire: penjar - cit.: S’o penjar v. 1. suspendre 2. pencher 3. être en
fasiái, per aquò vòli que l’òm me pende ! (Francés de pente
Corteta, Sancho Pança, s. XVII) 2. pencher 3. in- penjar n. m. pendaison
cliner penjar (non val lo -) loc. il ne vaut pas la corde
pendul n. m. (s. XVII. . . ) pendule veire: relòtge pour le pendre.

411
penjar lo cremalh pepin

penjar lo cremalh loc. fixer son domicile 1980) ; De drollassas dau MLF se vougueron prene
penjar l’abit a la figuièra loc. jeter son froc aux Anna Maria e Maria Anna amb élei sota l’escapa
orties que la civilizacion occitana es tradicionalament fallo-
penjar l’ala loc. faiblir / décliner centrica, la pròva n’eran aquelei quatre masclàs que
penjar l’aurelha loc. avoir l’oreille basse s’eran cargat doas filhetas sens pensar de li fisar lo
penna n. f. (s. XII.) 1. penne 2. grosse plume volant (Robèrt Lafònt, 1984) 2. réfléchir 3. man-
pennat, ada adj. (s. XIV.) empenné, ée (plume) quer de
pennositat n. f. (s. XIV.) pennosité pensar v. (s. XIII.) 1. panser une plaie 2. soigner
penon n. m. (s. XIII.) 1. pennon 2. bannière 3. choyer
penon n. m. 1. petit pied 2. peton pensar de (se -) loc. envisager de
penós, osa (pl. penoses, osas) adj. (s. XIV.) pensar que (es de mal -) loc. il est insupport-
pénible able de penser que
penosament adv. (s. XIV.) péniblement pensars viradisses (a de -) loc. il est versatile
penotejar v. remuer les pieds pensas (metre a las -) loc. donner à réfléchir
pensa-te ! loc. ce n’est pas possible ! pensat morir (s’es -) loc. il a failli mourir
pensable que (es -) loc. il est probable que pensat pèrdre (l’avèm -) loc. il a failli mourir
pensable, bla adj. (s. XVII. . . ) 1. pensable 2. imag- pensatge n. m. (s. XVIII. . . ) 1. pansage 2. panse-
inable ment
pensada n. f. (s. XII. . . ) pensée (idée, fleur) - cit.: pensatiu, iva adj. (s. XII. . . ) 1. pensif, ive
Un pòble pòt pas se contentar [d’exprimir] sa pensada 2. rêveur, euse
en d’innombrables parlars. Los parlars populars, es- pensèri negar (me -) loc. j’ai failli me noyer
pelisons galhardas mas assalvatgidas d’una lenga en pensèsses plus a aquò (non -) loc. si tu pouvais
descasença, an una fin naturala : es de s’escartar pauc ne plus y penser
a pauc de la lenga-maire, de s’abastardir de mai en pensi que (me -) loc. je pense que
mai (Antonin Perbòsc, Fòc nòu, 1904) pension n. f. (s. XV.) pension
pensada (a la -) loc. Instantanément, avec la pension (viure de -) loc. vivre de ses rentes
rapidité de la pensée pension a vida n. f. pension viagère
pensada (l’enairada de la -) loc. l’élévation de pensionari, ària adj. e n. (s. XIV. . . ) pensionnaire
la pensée pensionat n. m. (s. XVIII. . . ) pensionnat
pensadís, issa (pl. pensadisses, issas) adj. Pentacosta n. f. (s. XIII.) 1. pentecôte
1. pensable 2. capable de penser 2. chèvrefeuille
pensaire, aira n. (s. XII. . . ) penseur, euse Pentacosta (per -) loc. pour la Pentecôte
pensament n. m. (s. XVI. . . ) pansement Pentacosta cerièras gosta (per -) expr. à Pen-
pensament n. m. (s. XII.) souci veire: pensar, per- tecôte goûte les cerises
pensar - cit.: Dins totes los cloquièrs trelhonavan las pentagòn n. m. (s. XIII. . . ) pentagòne pentagone
campanas. Per qual classejan ? Per Jaurés mòrt ? O pentagonal, ala adj. (s. XVI. . . ) pentagonal, ale
ja pels òmes e pels joves que devon quitar la femna e pentença n. f. (s. XIII.) repentance
los dròlles, o lo paire e la maire, en lor daissant trabalh Pentesilèa n. f. (s. XVI.) Pentesilèia Penthésilée,
e pensaments, e que fòrça non tornaràn ? Pels regimes reine des Amazones (mythologie) - cit.: Ací Pen-
que van cabussar, pels empèris que se van desboselar tesilèa, audaciosa amazona, / non bat los Mirmidons
? Pel campèstre e per las vilòtas occitanas que se au costat de Bellona (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567)
voidaràn ? Per un país que ne demorarà desparaulat ? pentiment n. m. (s. XIII.) 1. repentir 2. remords
(Jòrdi Blanc, Jaurés e Occitania, 1985) 3. regret
pensament (aver de -) loc. avoir du souci pentir v. 1. donner du regret 2. se repentir
pensament (èsser en -) loc. être soucieux pentir (se’n -) loc. s’en mordre les doigts (re-
pensament (tot li fa -) loc. il est préoccupé de gretter)
peu pènud, pènuda adj. → pèdescauç 1. pieds-nus
pensament amorós n. m. peine d’amour 2. va-nu-pieds
pensamentós, osa (pl. pensamentoses, osas) adj. penultime, ima adj. (s. XIV : « penultim ».)
soucieux, euse penultim pénultième
pensaments non pagan un deute (cent -) expr. peon n. m. (s. XIII. . . ) pion
il ne sert à rien de se faire du souci peonet n. m. (s. XII.) pion (jeu)
pensaments, aqueste fariá pas onze (s’aviái de pepida n. f. (s. XIII.) pépie
-) expr. c’est le moindre de mes soucis pepida (aver la -) loc. avoir très soif (fig.)
pensar v. (s. XI. . . ) 1. penser - cit.: Aital èran pepidós, osa (pl. pepidoses, osas) adj. (s. XIII.)
venguts lo brave monde. Se pensavan que res se podiá qui a la pépie
pas far se quelque politicaire, grand o pichon, vos aju- pepin n. m. → pairegrand (fam.) grand-père
dava pas (Paul Gairaud, Per las colomnas de Tarn, veire: menina, grand

412
peplum pèrdre los aucons (se -)

peplum n. m. (s. XVI. . . , mot latin) 1. péplum percórrer v. parcourir


(tunique) 2. film évoquant l’Antiquité perçum de solelh n. m. échappée de soleil
pequin n. m. 1. malingre 2. pékin (non mili- percussion n. f. (s. XIII.) percussion
taire) percussionista n. (s. XX.) percussionniste
pequinatge (èsser dins lo -) loc. être dans la percutent, enta adj. (s. XIX. . . ) percutant, ante
misère percutir v. (s. XIII.) percuter
pequinés, esa (pl. pequineses, esas) adj. e n. percutor n. m. (s. XIX. . . ) percuteur
pékinois, oise pèrd (qui tot vòl téner, tot o -) loc. qui trop em-
per prep. 1. par 2. pour brasse mal étreint
per aquí (a -) loc. → environ 1. vers là 2. environ pèrd las aucas (se -) loc. il perd la tête
per aquí (en -) loc. par là pèrd lo babaròt (se -) loc. il radote
per aquò loc. conj. pr’aquò 1. cependant veire: pèrd lo petitet (se -) loc. il radote
çaquelà 2. tout de même 3. malgré tout 4. pour pèrda n. f. (s. XII.) 1. perte - cit.: En art, ont la
cela personalitat es gaireben tot, l’òbra inacabada [non] es
per aquò d’aquí loc. à cause de cela jamai complida per un autre : la mòrt de l’obrièr causa
per aquò mens loc. malgré cela donc plan una pèrda irreparabla (Antonin Perbòsc,
per aut loc. par le haut Per Capvath la Lana, 1924) 2. fuite (liquide. . . )
per çò que loc. conj. 1. parce que 2. car pèrda (èsser -) loc. être dommage
per el (o faguèt de -) loc. d’esper el il l’a fait de pèrda (èsser de -) loc. être perdant
lui-même pèrda de vista (a -) loc. à perte de vue
per fait de loc. quant à cela perdable, abla adj. perdable
per fòrça loc. par force perdement de sa persona (en -) loc. au péril de
per que loc. conj. 1. pour que 2. parce que 3. afin sa vie
que perdent n. m. fuite (liquide)
per qué far ? loc. à quoi bon ! perdent, enta n. perdant, ante
per tal astre loc. conj. 1. par hasard veire: azard perdessús n. m. (s. XX.) pardessus
2. d’aventure perdicion n. f. (s. XIII.) perdition - cit.: Sens la
per tal de loc. prep. afin de gramatica, que ten còp a l’evolucion naturala dels
per tal que loc. conj. → perqué afin que parlars, tota lenga cor a la confusion e a la perdicion
per tot jamai loc. à tout jamais - cit.: Un còp, per (Antonin Perbòsc, La tradicion occitana, 1905)
tot jamai, la Mòrt, tot a bèl talh, / endròm dedins [lo] perdigal n. m. (s. XII.) 1. perdreau veire: vagin,
clòt [lo] pagés e [lo] nòble (Pèire Godelin, s. XVII) parpalhòl 2. (fam.) sexe féminin
per totjorn loc. pour la vie perditz (pl. perdises) n. f. (s. XII.) perdrix
per vendemiar (sèm -) expr. nous allons ven- perdon n. m. (s. XII.) pardon
danger perdonable, abla adj. (s. XII. . . ) pardonnable
pera n. f. (s. XIII.) poire perdonar v. (s. XII.) pardonner
pera al sac (tornar la -) loc. rendre la pareille perdonar (èsser de -) loc. être excusable
peralh n. m. fromage de brebis perdonar un deute loc. remettre une dette
perat n. m. poiré veire: pomat pèrdre v. (s. XII.) 1. perdre 2. fuir (liquide. . . )
percaç (pl. percaces) n. m. (s. XII.) 1. poursuite pèrdre color loc. ternir
2. recherche 3. perquisition pèrdre d’ausida loc. (s. XVII.) 1. perdre de vue
percaçar v. (s. XII.) pourchasser • rechercher (oublier) 2. ne plus entendre parler
avec détermination pèrdre de vista loc. perdre de vue
percaçar (se’n -) loc. s’en procurer pèrdre gaire (lo que non a res non pòt -) expr.
percaciu, iva adj. âpre au gain veire: percaç, per- celui qui n’a rien n’a rien à perdre
caçar, caça l’ardit pèrdre la barqueta loc. perdre la raison
percebre v. (s. XII.) percevoir pèrdre la centena loc. perdre le fil du discours
percentatge v. (s. XIX. . . ) pourcentage pèrdre la comprenèla loc. perdre la raison
percepcion n. f. (s. XVII. . . ) perception pèrdre la fisa de loc. perdre l’espoir
perceptibilitat n. f. (s. XVIII. . . ) perceptibilité pèrdre la ment loc. perdre l’esprit
perceptiblament adv. (s. XV. . . ) perceptiblement pèrdre la sèla que lo chaval (val mai -) loc. il
perceptible, bla adj. (s. XIV. . . ) perceptible faut savoir faire la part du feu
(apercevoir, sentir. . . ) pèrdre la trasmontana loc. perdre la raison
perceptiu, iva adj. (s. XIV.) perceptif pèrdre lo babaròt loc. perdre la raison
perceptor, tritz (perceptors, trises) n. (s. XV. . . ) pèrdre lo carabiròl loc. perdre la raison
percepteur pèrdre lo petitet loc. perdre la raison
percolacion n. f. (s. XX.) percolation pèrdre los aucats loc. perdre la raison
percolator n. m. (s. XX.) percolador percolateur pèrdre los aucons (se -) perdre la raison

413
pèrdre l’ainat perilh (a -)

pèrdre l’ainat loc. perdre la raison perfilaire, aira n. (s. XX.) profileur, euse (per-
pèrdre l’apès loc. perdre pied sonne qui utilise une profileuse)
pèrdre l’escrima (i -) loc. y perdre patience perfilaire, aira n. (s. XX.) profileur, euse (per-
pèrdre l’estèla loc. perdre le nord sonne : criminologie, marketing. . . )
pèrdre l’orèmus (far -) loc. 1. déconcerter / dé- perfilar v. (s. XIV.) parfiler (tissus)
sorienter 2. mettre hors de soi perfilar v. (s. XVII. . . , de l’italian) profiler (vis-
pèrdre sas tenéncias loc. pèrdre contenance age. . . )
pèrdre temps loc. perdre son temps perfilat n. m. (s. XX.) profilé (métallurgie)
perduda (a la -) loc. éperdument perfilatge n. m. profilage
perdurablament adv. (s. XIV.) perdurablement perfilatge n. m. (s. XX.) profilage (tech.)
perdurable, abla adj. (s. XII.) perdurable perfilografe n. m. (s. XX.) profilographe (instru-
perdut (çò qu’es diferit non es -) expr. ce qui ment)
est différé n’est pas perdu (ironie) perfin n. f. fin dernière
perdut una paraula (non n’ai / n’ai pas -) expr. perfin (a la -) loc. à la fin des fins
je n’en ai pas perdu un mot perforacion n. f. (s. XIII.) 1. perforation 2. per-
perdut, uda adj. perdu, ue forage
peregrinacion n. f. (s. XIII.) pérégrination perforar v. (s. XIII.) 1. perforer 2. percer 3. trouer
peregrinar v. (s. XIV.) pérégriner perforator, tritz (pl. perforators, trises) n. (s.
perempcion n. f. (s. XVI. . . ) péremption XIX. . . ) perforaire perforateur, trice (personne)
peremptòri, òria adj. (s. XV.) péremptoire - cit.: veire: forador
En mon començament, sens rason peremptòria, / de perforator, tritz (pl. perforators, trises) adj. e
Tèbas aterrè la ciutat e la glòria (Pèir de Garròs, 1567) n. f. (s. XIX. . . ) perforadoira 1. perforateur, trice
peremptòriament adv. (s. XIV.) péremptoire- 2. perforatrice (machine)
ment performança n. f. (s. XIX. . . , de l’anglés ? francés)
perenne, enna adj. (s. XVI. . . ) pérenne performance
perennitat n. f. (s. XII. . . ) pérennité performant, anta adj. (s. XIX. . . ) performant,
perennizacion n. f. (s. XVI. . . ) pérennisation ante
perennizar v. (s. XVI. . . ) pérenniser perfum n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) parfum veire:
pereqüacion n. f. (s. XV. . . ) péréquation aromat
peresa de verificar me soi enganat expr. en nég- perfumaire, aira n. (s. XVI. . . ) parfumeur
ligeant de vérifier, je me suis trompé perfumar v. (s. XVI. . . , de l’italian) parfumer
perfar v. (s. XIII.) parfaire perfumariá n. f. (s. XIX. . . ) parfumerie
perfeccion n. f. (s. XIII.) perfection - cit.: Pèire perfumat, ada adj. (s. XVI. . . ) parfumé, ée
l’òrb e Guilhèm la guida, / dròlles e de fòrt [genta] perfusion n. f. (s. XX.) perfusion
vida, / partiguèn un jorn de l’autre an, / del bon país pèrga n. f. (s. XIII.) 1. perche 2. gaule
de Carmentrant, / per a plaser véser las minas / de las pergamin n. m. (s. XII.) parchemin
tostonetas mondinas, / e saber se lor perfeccion / junta pergaminar v. (s. XII. . . ) parcheminer
damb la reputacion (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) pergaminièr, ièra n. (s. XII.) parcheminier
perfeccionament n. m. (s. XVIII. . . ) perfection- pergar v. (s. XIII. . . ) 1. mesurer 2. arpenter
nement 3. gauler (des fruits)
perfeccionar v. (s. XV. . . ) perfectionner pergòla n. f. (s. XX., de l’italian) pergola
perfeccionista adj. e n. (s. XIX. . . ) perfeccionaire pericardi n. m. (s. XVI. . . ) péricarde
perfectionniste veire: perfeccionaire pericardic, ica adj. (s. XIX. . . ) péricardique
perfectibilitat n. f. (s. XIX. . . ) perfectibilité pericarditi n. f. (s. XIX. . . ) péricardite
perfectible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) perfectible periclada n. f. coups de tonnerre, de foudre
perfendre v. (s. XIII.) pourfendre periclada d’amor n. f. coup de foudre (amour)
perfidament adv. (s. XVII. . . ) perfidement pericle n. m. foudre
perfide, ida adj. (s. XII. . . ) perfid perfide pericle d’òme n. m. foudre de guerre
perfidia n. f. (s. XIV. . . ) perfidie periclitar v. (s. XIII. . . ) péricliter
perfièit, ièita adj. (s. XII.) parfait, aite peridural, ala adj. e n. f. (s. XX.) péridurale
perfieitament adv. (s. XI.) parfaitement perièr n. m. (s. XIV.) poirier
perfil n. m. (s. XIII.) bordure de tissus periferia n. f. (s. XIV. . . ) périphérie
perfil n. m. (s. XVII. . . , de l’italian) profil (vis- periferic, ica adj. e n. m. (s. XIX. . . ) périphérique
age. . . ) perifrasi n. f. (s. XIV.) perifrasa périphrase
perfiladoira n. f. (s. XX.) profileuse (machine) perigolada n. f. bruit du tonnerre
perfilador n. m. (s. XX.) profileur (instrument) perilh n. m. (s. XII.) danger veire: dangièr, mal-
perfiladura n. f. parfilure parat
perfiladura (es la -) loc. c’est une fine lame perilh (a -) loc. il y a danger

414
perilh (metre al -) perplèxe, èxa

perilh (metre al -) loc. mettre en danger permanéncia n. f. (s. XIV.) permanence


perilh de mar (èsser en grand -) loc. il navigue permanent, enta adj. e n. m. (s. XIV.) permanent
au milieu des dangers permanganat n. m. (s. XIX. . . ) permanganate
perilh de mòrt (en corrent -) loc. au péril de sa permeabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) perméabilité
vie permeable, abla adj. (s. XVI. . . ) perméable
perilh de mòrt (èsser en -) loc. être en danger permenada n. f. → passejada promenade - cit.:
de mort . . . per las permenadas, musicas, [vespralhas], pa-
perilh en res (non metre -) loc. être téméraire rauletas de sucre, presents, filhòls, bals, [balets], cor-
perilhar v. (s. XII.) 1. risquer 2. être en péril sas de baga e totas apartenenças amorosas (Peire
3. péricliter Godelin, s. XVII).
perilhós, osa adj. (s. XII.) 1. périlleux, euse permenador n. m. promenoir
2. dangereux, euse permenaire, aira n. → passejaire promeneur,
perilhosament adv. 1. périlleusement veire: euse
dangierosament 2. dangereusement permenar v. → passejar promener - cit.: Avalisca
perimètre n. m. (s. XVI. . . ) périmètre lo pòrc; que s’angue permenar ! (Francés de Corteta,
perimir (se) v. pron. (s. XIX. . . ) se périmer La Miramonda, s. XVII)
perimit, ida adj. (s. XIX. . . ) perempte périmé, ée permés, esa (pl. permeses, esas) adj. permis,
perinèu n. m. (s. XVI. . . ) périnée ise
periòde n. m. (s. XIV. . . ) période veire: pontan- permetes (ne dirai res que non me lo -) expr. je
nada n’en dirai rien que tu me le permettes
periodic, ica adj. e n. m. (s. XIV. . . ) périodique permetre v. (s. X.) permettre
periodicament adv. (s. XVII. . . ) périodiquement permission n. f. (s. XV. . . ) permission
periodicitat n. f. (s. XVII. . . ) périodicité permissionari, ària n. (s. XVII. . . ) permission-
peripatetician, ana n. (s. XIX. . . ) péripatéticien, naire
enne permissiu, iva adj. (s. XX.) permissif, ive
peripecia n. f. (s. XVII. . . .) péripétie permissivitat n. f. (s. XX.) permissivité
periple n. m. (s. XVII. . . ) périple permutabilitat n. f. (s. XIX. . . ) permutabilité
peripneumonia n. f. (s. XIV.) péripneumonie permutable, abla adj. (s. XIV.) permutable veire:
perir v. (s. XII. . . ) périr, mourir mudar
perir (a l’agrat de -) loc. au risque de mourir permutacion n. f. (s. XIV.) permutation
perir (en corrent fortuna de -) loc. au péril de permutant, anta adj. e n. (s. XVI. . . ) permutaire
sa vie permutant, ante
perir carivend loc. vendre cher sa peau permutar v. (s. XIII.) permuter veire: mudar
periscòpi n. m. (s. XIX. . . ) périscope permutatritz (pl. permutatrises) n. f. (s. XIX. . . )
perissable, abla adj. (s. XIV. . . ) périssable permutatrice (appareil)
(mourir) pernassada n. f. fessée
perissable, abla adj. (s. XII : « peridor, oira ») pernassada (tirar una -) loc. recevoir une fessée
périssable (denrées...) perniciós, osa (pl. pernicioses, osas) adj. (s. XIII.)
peristil n. m. (s. XVI. . . ) péristyle pernicieux, euse
peritonèu n. m. (s. XVI. . . ) péritoine peronèu n. m. (s. XVI. . . ) péroné
peritoniti n. f. (s. XIX. . . ) péritonite perorar v. intr. (s. XIV. . . ) pérorer
perjur, ura n. (s. XII.) parjure (personne) perorason n. f. (s. XVI. . . ) péroraison
perjurar (se) v. pron. (s. XII.) se parjurer perpendicular, ara adj. (s. XIII.) 1. perpendicu-
perjuri n. m. (s. XI.) 1. faux serment 2. parjure laire 2. (droite) perpendiculaire
(action) perpendicularament adv. (s. XIV.) perpendicu-
pèrla n. f. (s. XIII.) perle - cit.: La filha d’un bon lairement
artisan / pòrta de pèrla de tot bèla, / de gants a la mòda perpendicularitat n. f. (s. XVIII. . . ) perpendicu-
novèla / e de fin [aur] un gròs carcan (Pèire Godelin, larité
Ramelet, s. XVII) perpensar v. intr. (s. XIII.) 1. réfléchir veire: pen-
pèrla de l’uèlh n. f. prunelle de l’œil sament 2. méditer
perla de mon uèlh (es la -) loc. c’est la prunelle perpetrar v. (s. XIII.) perpétrer
de mes yeux perpetual, ala adj. (s. XIII.) perpétuel, elle
perlar v. (s. XV. . . ) 1. perler 2. orner de perles perpetualament adv. (s. XIII.) perpétuellement
perlat, ada adj. (s. XV.) perlé, ée perpetuar v. (s. XIII.) perpétuer
perlecar v. se pourlécher perpetuitat n. f. (s. XV.) perpétuité
perlejar v. (s. XV. . . ) perler perpinhanés, esa (pl. perpinhaneses, esas) adj.
perlongament n. m. prolongement e n. perpignanais, aise
perlongar v. prolonger perplèxe, èxa adj. (s. XIV. . . ) perplèx perplexe

415
perplexitat pertús dins l’aiga (far un -)

perplexitat n. f. (s. XIV. . . ) perplexité persona (dreit de la -) n. m. droit de la per-


perpont n. m. (s. XII.) pourpoint sonne
perque conj. parce que persona dobla (es una -) loc. 1. c’est un Janus
perqué pron. interr. pourquoi 2. une personne à deux visages
perqué (a son -) loc. il a ce qu’il lui faut persona es una barata (aquesta -) expr. elle a
perqué (far lo -) loc. employer les moyens une apparence trompeuse
nécessaires persona morala n. f. personne morale (jur.)
perquisicion n. f. (s. XV. . . ) perquisition persona recaptada n. f. personne rangée,
perquisicionar v. (s. XIX. . . ) perquisitionner réservée
perrec n. m. 1. haillon veire: petaç 2. chiffon persona recaptada n. f. personne rangée
perruca n. f. (s. XV. . . ) perruque personal n. m. (s. XIV.) personnel
perruquièr, ièra n. (s. XVI. . . ) 1. coiffeur, euse personal, ala adj. (s. XIV.) personnel, elle
2. perruquier personalament adv. (s. XIV.) personnellement
persan, ana adj. e n. (s. XVIII. . . ) persan, ane personalitat n. f. (s. XIV.) personnalité - cit.:
persec n. m. 1. pèche (fruit) 2. (fig.) coup En art, ont la personalitat es gaireben tot, l’òbra in-
persecucion n. f. (s. XIII.) persécution acabada [non] es jamai complida per un autre : la
persecutar v. (s. XVII. . . ) persécuter mòrt de l’obrièr causa donc plan una pèrda irrepara-
persecutat, ada adj. (s. XVII. . . ) persécuté, ée bla (Antonin Perbòsc, Per Capvath la Lana, 1924)
persecutor, tritz n. (s. XIII.) persecutaire persécu- personalitat (auta -) n. f. haute personnalité
teur - cit.: Orar per sos persecutors (Breviari d’amor) personalizacion n. f. (s. XIX. . . ) personnalisa-
- src.: Honnorat, 1846 : "persecutour"; Mistral, tion
1879 : "persecutour, persecutou" personalizar v. (s. XVIII. . . ) personnaliser
persecutor, tritz (pl. persecutors, trises) n. (s. personatge n. m. (s. XIII.) personnage
XIII.) persecutaire persécuteur - cit.: Orar per sos personificacion n. f. (s. XVIII. . . ) personnifica-
persecutors (Matfre Ermengaud, Breviari d’amor, s. tion
XIII) - src.: Honnorat, 1846 : "persecutour"; Mis- personificar v. (s. XVIII. . . ) personnifier
tral, 1879 : "persecutour, persecutou" perspectiu, iva adj. (s. XIV.) perspectif, ive
perseguent, enta n. poursuivant, ante perspectiva n. f. (s. XIV.) perspective
perseguida n. f. poursuite perspicaç, aça (pl. perspicaces, aças) adj. (s.
perseguièr n. m. (s. XII.) pécher XVIII. . . ) perspicace
perseguir v. (s. XIII.) poursuivre - cit.: La finta perspicacitat n. f. (s. XV. . . ) perspicacité
ditz que Siringa, Nimfa boscassièra, perseguida de persuadir v. (s. XIV. . . ) persuader
Pan, [foguèt], a sa meteissa pregària, cambiada en persuadit, ida adj. (s. XIV. . . ) persuadé, ée
canavièra salvatja (Pèire Godelin, s. XVII) persuasion n. f. (s. XIII.) persuasion
perseverància n. f. (s. XIII.) persévérance persuasiu, iva adj. (s. XIV.) persuasif, ive
perseverant, anta adj. (s. XIII. . . ) persévérant, pertèrra n. m. (s. XVI. . . ) parterre
ante pertinéncia n. f. (s. XIV. . . ) pertinence
perseverar v. (s. XIII.) persévérer pertinent, enta adj. (s. XVII. . . ) pertinent, ente
Pèrsia n. f. Perse (Iran antique) - cit.: . . . traversè pertòca (çò que nos -) loc. ce qui nous intéresse
lo Granic, la Pèrsia catulhè, / Dari de sa tiara e scèptre pertocant, anta adj. émouvant, ante
despulhè (Pèir de Garròs, Lissandre, 1567). pertocar v. 1. concerner 2. émouvoir
persiana n. f. (s. XVIII. . . , del francés ? persan) per- pertot adv. partout
sienne pertot (d’en -) loc. partout
persic, ica adj. (s. XVIII. . . ) persique pertot (de -) loc. de toutes parts
persisténcia n. f. (s. XV. . . ) persistance pertot (en -) loc. en tous lieux
persistent, enta adj. (s. XIV. . . ) persistant, ante pertot las femnas fan d’òmes loc. partout il y a
persistir v. intr. (s. XIV. . . ) persister des hommes
persona n. f. (s. XII.) personne (des personnes) perturbacion n. f. (s. XIV.) perturbation
- cit.: Mon sermon serà [divisit] en tres punts : dins perturbar v. (s. XIII.) perturber
lo prumièr vos detalharai, per sa conduita, la castetat perturbatiu, iva adj. (s. XIV.) → subversiu, iva
de santa Ceselha, e çò que dirai regardarà las filhas ; subversif, ive
dins lo segond mostrarai quna es la castetat que de- perturbator, tritz (pl. perturbators, trises) adj. e
von aver las femnas veusas ; e dins lo [tresen] vos n. (s. XIII. . . ) perturbador perturbateur, trice -
aprendrai quna es la castetat que deu regnar entre las src.: Honnorat, 1846 : "perturbatour"
personas maridadas, car aquela vertut non deu pas pertús (pl. pertuses) n. m. (s. XII.) 1. trou 2. creux
nos abandonar jamai dins qun estat que siagam (Joan 3. défilé (montagne) 4. tunnel
Loís Fornèrs, s. XVIII) pertús dins l’aiga (far un -) loc. faire un travail
persona (de) requista loc. personne distinguée inutile

416
pertusadoira electrica pescat

pertusadoira electrica n. f. perceuse électrique pès suls capfoguièrs (los ) loc. (fam.) à son aise
pertusador n. m. perçoir pès tancats (a -) loc. à la pétanque veire: petanca
pertusaire, aira n. personne qui perce
pertusament n. m. percement (tunnel, rue. . . ) pès tancats (a -) loc. à pieds joints veire: petanca
pertusana n. f. pertuisane
pertusar v. (s. XI.) percer veire: traucar, forar pes viu loc. viande sur pied
pertusatge n. m. perçage (oreille. . . ) pesa n. f. (s. XIX. . . ) (triv.) pèze (argent)
pertusolar v. faire de petits trous pesa de (me -) loc. il m’est difficile de
pertusós, osa (pl. pertusoses, osas) adj. (s. XIV.) pesada n. f. (s. XIII.) trace de pied
→ porós poreux pesada n. f. (s. XIII. . . ) pesée
peruèlh n. m. 1. maléfice 2. sort 3. mauvais œil pesaire, aira n. (s. XIII.) peseur (personne)
peruèlh (aver lo -) loc. avoir le mauvais œil pesaletras n. m. (s. XX.) pèse-lettre
peruvian, ana adj. e n. (s. XVIII. . . ) péruvien, pesanenes n. m. (s. XX.) pèse-bébé
enne pesant, anta adj. lourd, lourde
pervenca n. f. (s. XIII. . . ) pervenche pesantament adv. lourdement
pervenir v. (s. XII. . . ) parvenir pesantesa n. f. (fig.) lourdeur (esprit)
pervèrs, èrsa (pl. pervèrses, èrsas) adj. (s. XIII.) pesantor n. f. (s. XIX. . . , del francés) pesanteur
pervers, erse pesar v. (s. XII. . . ) peser
pervèrsament adv. (s. XIII.) perversement pesar (es de mal -) loc. il est d’un caractère dif-
perversion n. f. (s. XIV. . . ) perversion ficile
perversitat n. f. (s. XIII.) perversité pesar al fial loc. peser exactement
pervertiment n. m. (s. XIV. . . ) pervertissement
pesar sas rasons loc. peser ses paroles
pervertir v. (s. XIII.) pervertir
pesar sul còr loc. donner du regret
pervesir v. (s. XIV. . . ) 1. pourvoir 2. munir 3. ap-
pesatge n. m. (s. XIII.) pesage
provisionner
pesca n. f. (s. XIII.) pêche (poissons)
pès ! (de -) loc. debout ! (pour quelqu’un qui
pescadera n. f. (de l’occ. gascon) passion, manie
est couché) veire: dreit, dreita - cit.: Sus, sus deu
de la pêche (maladie imaginaire)
jaç ! Ausatz com era rona ! / sus, de pès, mirpa !
pescadoira n. f. pêcherie
Espiatz com era bada: / sembla lo hilh de la graula
ahamada ! Plan li poiré la sèrp au còrs entrar (Pèir de pescador, ora n. (s. XII.) pêcheur, euse (profes-
Garròs, Eglògas, 1567) sionnel, elle) veire: pescaire
pès (als quatre -) loc. ventre à terre pescaire de linha n. m. pêcheur à la ligne
pes (en -) loc. en équilibre pescaire de linha (pescaire -) n. m. pêcheur à
pès (metre jols -) loc. mettre aux oubliettes la ligne
(dossier, demande. . . ) pescaire, aira n. (s. XII.) pêcheur, euse (amateur)
pes (plur. : peses) n. m. (s. XII. . . ) poids veire: pescador
pès (se tirar de pels -) loc. se sortir de là pescalha n. f. 1. fretin 2. poiscaille
pès al caud (aver los -) loc. être à l’aise, riche pescaluna n. 1. rêveur 2. lunatique
pès blancs (aver los quatre -) loc. 1. avoir carte pescan los peisses gròsses (dins los gorgs
blanche 2. avoir pleine liberté gròsses se -) expr. on n’a rien sans risque
pès e de mans (far de -) loc. broder sur un récit pescar v. (s. XII.) pêcher - cit.: Anirem totis a Pin-
pès e mans a çò qu’òm ditz (far -) loc. broder saguèl / pescar la sòfia e lo barbèl (Cançon populara)
sur le récit pescar a l’aiga trebola loc. pêcher en eau trou-
pès es tombat (de -) loc. il est tombé sur ses ble
pieds pescar a la cana loc. pêcher à la ligne
pes gal n. m. (s. XX.) poids coq (boxe pescar a la trebolina loc. pécher en eau trouble
pès junts (a -) loc. à pieds joints pescar al molon loc. prendre sur le tas
pès junts (a quatre -) loc. au galop pescar bòrni (aquò es un -) expr. c’est un gain
pes leugièr n. m. (s. XX.) poids léger (boxe) facile
pès li bolhisson (los ) loc. il est impatient de pescar un barbèl loc. tomber dans l’eau
partir pescar un pofre loc. 1. éprouver une déconv-
pes mejan n. m. (s. XX.) poids moyen (boxe) enue 2. prendre un rateau
pes mosca n. m. (s. XX.) poids mouche (boxe) pescar un raubaire loc. attraper un voleur
pes pesant n. m. (s. XX.) poids lourd (boxe) pescar una malautiá loc. contracter une mal-
pes pesant n. m. (s. XX;) poids lourd (camion) adie
pes pluma n. m. (s. XX.) poids plume (boxe) pescariá n. f. (s. XIII.) poissonnerie veire: peis-
pes semipesant n. m. (s. XX.) poids mi-lourd sonariá
(boxe) pescat n. m. poisson péché (marchandise)

417
pescatièr, ièra petitament

pescatièr, ièra n. (s. XVI., occ. gascon « pescatèr ») petaç (pl. petaces) n. m. 1. chiffon 2. rapiéçage
poissonnier - cit.: B’es plan vertat qu’es causa urosa 3. (fig.) pauvre fille (cf. pétasse)
/ de pescar quan l’aiga es trebosa, / e mès vau èster petaçar v. 1. rafistoler - cit.: De femnas se sarravan
pescatèr / que hotjador, ni saumatèr (Pèir de Garros, amb de fial e d’agulhas. Demandavan se i aviá pas de
s. XVI). botons de tornar cóser, de pòchas de petaçar o de biau-
pescatilha n. f. 1. menu fretin 2. menue mon- das de sarcir, e mai tanben de farda per lavar qu’amb
naie aquel polit temps la bugada seriá lèu seca (Joan Bodon,
pescolhar v. intr. patauger veire: pautejar La Quimèra, 1974) 2. rapiécer 3. ravauder
pescorlejar v. patauger petaçar (se) v. pron. 1. se raccomoder (fig) 2. se
pese n. m. (s. XV.) → céser petit pois débrouiller
pesolh n. m. (s. XIII.) 1. pou 2. (fig.) pedzouille petaçatge n. m. 1. rapiéçage 2. raccommodage
pesolh revengut (de son antica misèria) n. m. petace (que se -) loc. qu’il se débrouille fam.
parvenu, ue (nouveau riche) petachin n. m. 1. peureux 2. surnom des avi-
pesolh reviudat n. m. parvenu, ue (nouveau gnonnais hérité de la garde pontificale
riche) petaçon n. m. 1. petite pièce de tissus veire:
pesolhet (far -) loc. chercher vainement à pren- pegòt 2. cordonnier
dre sa revanche / se venger petadoira n. f. (s. XVIII. . . ) pétoire
pesolhièr n. m. lieu envahi par les poux petaire, aira n. (fam.) péteur, euse
pesolhina (la -) n. f. les pouilleux petal / petala n. (s. XVIII. . . ) pétale (bot.)
pesolhós, osa (pl. pesolhoses, osas) adj. (s. XIII.) petanca n. f. (de l’occ. « a pès tancats ») pétanque
pouilleux, euse petancaire, aira n. m. joueur, euse de boules
pesolhós, osa (pl. pesolhoses, osas) n. petar v. intr. 1. péter 2. détoner 3. exploser
1. pouilleux, euse 2. va-nu-pieds petar la ratèla (se -) loc. étouffer de rire
pesolhosa (es una camisa -) loc. c’est une af- petar las bretèlas (trabalhar a se far -) expr. tra-
faire louche vailler avec acharnement
pesolhs an montat sul velors (los -) expr. ce petar lo lop (a ausit -) loc. il connaît le monde
sont des parvenus petard n. m. 1. pétard 2. explosion
peson, ona / peon, ona n. (s. XII.) piéton petarèl n. m. → ciclomotor (fam.) cyclomoteur
pesonièr, ièra adj. (s. XIII.) piétonnier petarrada n. f. pétarade
pesquièr n. m. (s. XII.) vivier petat a vèspras (a -) loc. 1. il a fait quelque
pesquit n. m. vairon (petit poisson) veire: chose d’incongru 2. elle a perdu sa virginité (je-
rabòta une fille)
pessimisme n. m. (s. XVIII. . . ) pessimisme petat lo cordon (a -) loc. elle a perdu sa vir-
pessimista adj. (s. XVIII. . . ) pessimiste ginité
pèsta e recabús loc. malheur sur malheur petat un cercle (a -) loc. il est devenu fou
pèsta e recalivada loc. malheur sur malheur petega (aver la -) loc. avoir très peur (argot)
pèsta lo baug ! (la -) loc. la peste soit du fou ! petega de (aver la -) loc. griller d’envie de
pesticida adj. e n. m. (s. XX.) pesticide petejament n. m. pétillement
pestifèr, èra adj. (s. XIV. . . ) pestifère petejar v. intr. pétiller
pestiferat, ada adj. e n. (s. XVI. . . ) pestiféré pèterrós, osa (pl. pèterroses, osas) n. (fam.)
pestiléncia n. f. (s. XIII.) pestilence paysan
pestilencial, ala adj. (s. XIV.) pestilentiel, elle peticion n. f. (s. XIII.) pétition
pestilent, enta adj. (s. XIV.) pestilent, ente peticionar v. intr. (s. XVII. . . ) pétitionner
pestós, osa (pl. pestoses, osas) adj. (s. XVI. . . ) peticionari, ària n. (s. XVIII. . . ) pétitionnaire
pesteux, euse petilhament n. m. pétillement veire: petejament
pesuc (un tròç de -) loc. un gros lourdaud veire:
trace petilhar v. intr. pétiller veire: pet
pesuc, uga adj. (s. XIII.) 1. pesant, ante 2. qui fait petilhós, osa (pl. petilhoses, osas) adj. pétil-
du poids lant, ante
pet n. m. 1. pet 2. explosion petit pas (al -) loc. à petits pas
pet (far lo -) loc. faire le guet petit, ita adj. (s. XII.) 1. petit, ite veire: pichon,
pet a la luna (far un -) loc. faire une folie pichòt - cit.: Ieu som ací vengut per dire, en mon
pet de pericle n. m. coup de foudre (orage) lengatge, / que s’è le còrs petit pro grand es mon
pet de vièlha n. m. pet de nonne (pâtisserie) coratge, / per mostrar bravament qu’ieu sabi quicomet
pet sus fuelha (far -) loc. 1. disparaître (comme / de çò que dins le cap la musa nos trasmet (Pèire
les sorcières) 2. se dérober Godelin, Petita galantariá, s. XVII) 2. petit enfant
peta n. f. crotte, fiente 3. petit garçon, petite fille
peta (aver una bèla -) loc. avoir très peur (argot) petitament adv. (s. XIII.) petitement

418
petitesa picar

petitesa n. f. petitesse pic (de -) loc. sur le coup


petnar v. intr. 1. ruer 2. regimber 3. trépigner pic (tombar un -) loc. boire un coup
petnar dels quatre pès loc. ruer des quatre fers pic al cramalh (far un -) loc. Marquer d’une
petnejar 1. ruer 2. regimber 3. trépigner pierre blanche
petrificacion n. f. (s. XVI. . . ) pétrification pic de cinc oras (sul -) loc. à cinq heures pile
petrificar v. (s. XVI. . . ) pétrifier pic de miègjorn (sul -) loc. à midi pile
petrificat, ada adj. (s. XVII. . . ) pétrifié, ée pic de sèt oras (sul -) loc. à sept heures pile
petrodollar n. m. (s. XX.) pétrodollar pic e repic n. m. double sonnerie d’horloge
petroleta n. f. → ciclomotor 1. petite moto veire: pic es aquí (lo -) loc. c’est là le hic
petarèl 2. cyclomoteur pic o de pelada (de -) loc. d’une façon ou d’une
petròli n. m. (s. XIII. . . ) pétrole autre
petrolièr n. m. (s. XX.) pétrolièr (bateau) pic o pelada (aver -) loc. y arriver de toute façon
petrolièr, ièra adj. (s. XX.) pétrolier, ère pic o pelada (ben n’aurai -) expr. j’en tirerai
petrolifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) pétrolifère bien quelque chose
petroquimia n. f. (s. XX.) pétrochimie pic, l’estèla (a cada -) loc. 1. tous les coups por-
petroquimic, ica adj. (s. XX.) pétrochimique tent 2. il ne manque jamais son coup
petroquimista n. (s. XX.) pétrochimiste pica n. f. (s. XIII.) pique
petulància n. f. (s. XVI. . . ) pétulance pica ! (aquò -) loc. il fait très froid
petulant, anta adj. (s. XIV. . . ) pétulant, ante pica (anar de -) loc. rivaliser
petúnia n. f. (s. XIX. . . , del portugués) petunià pé- pica (préner la -) loc. prendre la mouche
tunia (bot.) pica ? (aquò - ) loc. ça mord ? (pêche à la ligne)
piafada n. f. parade ostentation veire: parada, pica se fa mal (qual se -) loc. qui se gène se fait
ostentacion mal (iron.)
piafar v. 1. se montrer - cit.: Prumièrament, per pica, ben que pica (quand -) loc. quand il
plan piafar, / un mántol nòu me farai far / d’un drap frappe, il frappe fort
de vint escuts la cana, / doblat de velós o de pana, / e picacotèl (a -) loc. à couteaux tirés
vestirai cada maitin / un abilhament de satin (Pèire picacotèls amb (èsser a -) loc. être à couteaux
Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) 2. faire le beau tirés avec
3. parader picada n. f. 1. coup 2. piqûre 3. poisson pris à
pialhar v. intr. piailler l’hameçon (pêche)
pianista n. (s. XIX. . . ) pianiste picada (aver una -) loc. le poisson mord à
piano n. m. (s. XVIII. . . , de l’italian) pianò piano l’hameçon
pianofòrte n. m. (s. XVIII. . . , mot italian) pi- picada (cercar la -) loc. prendre ses précautions
anoforte picada (trobar la -) loc. trouver le joint
pibala n. f. 1. pibale 2. civelle picadís (pl. picadisses) n. m. 1. action de frap-
píbol n. m. (s. XIII.) peuplier per, de tailler la pierre 2. fig. répétition d’une
píbol (tombar del -) loc. tomber des nues même chose
pibola n. f. peuplier noir picadís, issa adj. 1. susceptible 2. prêt à frapper
pibolada n. f. pholiote (champignon de peu- picadoira n. f. hachoir
plier, piboulade) picadura n. f. piqûre (méd.)
piboleda n. f. peupleraie picalha n. f. 1. argent 2. monnaie
pibolièra n. f. pépinière de peupliers picalhon n. m. picaillon (monnaie du Piémont,
pic n. m. (s. XII.) pic (oiseau) argent)
pic n. m. (s. XII.) 1. pic (outil) 2. pioche pican tres oras loc. trois heures sonnent
pic n. m. (s. XIV.) pic (sommet) picanhar v. 1. quereller 2. taquiner
pic n. m. blessure par une pointe - cit.: L’un picanhièr, ièra / picanhós, osa adj. e n.
sentiá d’un estòc desclavar las costèlas, / per ont 1. querelleur, euse 2. taquin, ine
s’estorissiá la sang a bèl rajòl ; l’autre, que mila pics picapol n. picpoul (cépage)
alongavan pel sòl, / vesiá son paure còrs despartit en picar v. (s. XII.) creuser (pioche)
estèlas (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) ; Montat picar v. (s. XX.) 1. piquer (machine à coudre)
[sus] un ginet d’Espanha, / travèrsi la rasa campanha, - cit.: E d’a genolhons sus lo lièch, desnuda coma
/ e renègui, tot en fumant, / damb le pistolet a la man una victòria, piquèt de las mans amb una fòga de
: / pics e patacs ! / alarma ! Alarma ! Qui ne vòl al manida (Max Allier, L’Emperau, 1977) 2. taper à la
novèl gendarma ? (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. machine 3. frapper 4. applaudir
XVII) picar n. m. 1. heurt 2. frappe
pic (a tot -) loc. à tout moment picar v. mordre (pêche à la ligne)
pic (amb lo -) loc. avec la pointe picar v. sonner (heure) - cit.: E quand sèt oras
pic (aquò’s lo -) loc. c’est le point sensible avián picat despuèi un tròç al cloquièr de Sant Miquèl,

419
picar pigassa

me caliá partir. . . Mas, en me’n tornant, aviái d’alas pichona es la bèstia, al plus a de verin (al mai
que me portavan (Julieta Dissèl, s. XX) -) expr. plus petite est la bête, plus elle a de
picar v. 1. vexer 2. offenser venin
picar a la pòrta loc. frapper à la porte pichonèl, èla adj. tout petit, toute petite
picar a la virada loc. échouer à un examen / aux pichons uèlhs (far los -) loc. faire les yeux doux
élections pichòt (far -) loc. économiser
picar al lec loc. réussir pichòt, òta adj. 1. petit, ite veire: petit, pichon
picar d’enveja loc. prendre l’envie 2. petit enfant 3. petit garçon, petite fille
picar d’esquina loc. tomber à la renverse picmèrle n. m. troène (arbre)
picar de la dalha (al -) loc. au moment décisif picorar v. picorer
picar de la dalha (es aquò lo -) loc. c’est ici la picorèa n. f. (s. XVI. . . , del francés) picorée (ma-
difficulté raudage, pillage)
picar de la dalha (lo -) n. m. 1. le point névral- picorejar v. picorer
gique 2. le neud de l’affaire 3. le moment dé- picòta n. f. variole
cisif picotada / picòtament n. 1. picotement 2. coup
picar de las mans loc. 1. battre des mains 2. ap- de bec
plaudir picotar v. couper menu
picar de miègjorn (al -) loc. sur le coup de midi picotar / picotejar v. 1. picoter 2. becqueter
picar de tachas loc. claquer des dents (planter picotós, osa adj. 1. variolé, ée 2. variolique
des clous) pics e patacs (de -) loc. des coups donnés et
picar del cap loc. se cogner la tête reçus
picar dins l’uèlh loc. donner dans l’œil pictografia n. f. (s. XIX. . . ) pictographie
picar ferme loc. frapper fòrt pictografic, ica adj. (s. XX.) pictographique
picar just loc. frapper juste pictogramma n. m. (s. XX.) pictogramme
picar la dalha loc. 1. rabattre la faux 2. fig. pictural, ala adj. (s. XIX. . . ) pictural, ale
tailler une bavette pièg adv. (s. XII.) pis
picar lo cambe loc. broyer le chanvre pièger adj. (s. XII.) (invar.) pire
pièger anar (al -) loc. au pis aller
picar lo gip loc. 1. battre le plâtre 2. fig. être
pièger en pièger (de -) loc. de mal en pis
dans la misère
pièger en sordeis (de -) loc. de pire en pire
picar lo lin loc. broyer le lin
pièit n. m. (s. XII.) poitrine veire: peitrina
picar lo martèl loc. frapper à la porte
pièja n. f. 1. étai 2. appui
picar lo plastre loc. battre le plâtre
piejar v. 1. étayer 2. appuyer
picar menut loc. 1. hâcher menu 2. dépenser
piemontés, esa adj. e n. (s. XVII. . . , de l’italian)
peu
piémontais, aise
picar ont cal loc. frapper à la bonne porte
pietadós, osa (pl. pietadoses, osas) adj. 1. com-
picar redond loc. frapper dur
patissant, ante - cit.: Qu’ieu siá le pecador
picar sul talh loc. 1. toucher le point sensible dels [pièges] pecadors, / que per dessús mon cap
2. parler trop librement [l’impudéncia] rebofe, / e que, damb tot aquò l’enemic
picar tenèbras loc. faire du tapage nocturne non m’estofe, / plan me val, Senhor Dieu, que vos ètz
picar totes los martèls loc. frapper à toutes les pietadós (Pèire Godelin, De la mòrt de N. S, s. XVII)
portes 2. pitoyable 3. piteux, euse
picard, arda adj. e n. picard, arde pietat n. f. (s. XIII.) 1. piété 2. pitié
picaresc, esca (pl. picaresques, escas) adj. (s. pietisme n. m. (s. XVIII. . . ) piétisme
XIX. . . , del castelhan) picaresque pietista adj. e n. (s. XVII. . . , de l’alemand) piétiste
picassaire n. m. qui manie la pioche pifraire, aira n. joueur, euse de fifre
picat de las arnas loc. rongé par les mites pifrar v. jouer du fifre
picatge n. m. 1. piquage 2. frappe pifre n. m. 1. fifre 2. glouton
picharra n. f. 1. dame-jeanne 2. pichet pifre, se’n torna pel tambor (vengut pel -) expr.
pichatar v. (s. XIV.) tacheter bien mal acquis ne profite jamais
pichièr n. m. (s. XIV.) 1. pichet veire: dorna piga n. f. → agaça pie (oiseau)
2. (fam.) pot de chambre piga (coma un nis de -) loc. comme l’as de
pichon (far -) loc. aller doucement pique (mal fait. . . )
pichon agland, pòt venit un grand casse (d’un pigalha n. f. 1. tache 2. bigarrure
-) expr. petit poisson deviendra grand pigalhar v. 1. tacheter 2. moucheter
pichon coma la favarèla loc. petit comme. . . pigalhat, ada / pigat, ada adj. 1. tacheté, ée
pichon, ona adj. petit, ite veire: petit, pichòt 2. moucheté, ée 3. de couleur pie
pichona boca (non far -) loc. dire ouvertement pigassa n. f. (s. XIII.) hache

420
pigassa (traire lo margue après la -) pinha

pigassa (traire lo margue après la -) jeter le pilorectomia n. f. (s. XX.) pylorectomie


manche après la cognée piloric, ica adj. (s. XVIII. . . ) pylorique
pigassa (traire lo margue après la -) expr. jeter pilorisme n. m. (s. XX.) pylorisme
le manche après la cognée piloroclasia n. f. (s. XX.) pyloroclasie
pigassar v. 1. hacher 2. fendre 3. équarrir à la pilós, osa (pl. piloses, osas) adj. (s. XIX. . . )
hache pileux, euse veire: pelós
pigasson n. m. hachette - cit.: Tanben aicí metís, pilositat n. f. (s. XIV.) pilosité
dirà le plus [ancian], un gigant al temps passat èra pilòt n. m. (s. XIV. . . , de l’italian) pilòte pilote
[tan] grand [que] se tirava les brians amb un pigasson pilòt n. m. 1. tas 2. pilotis
(Odde de Triors, 1578) pilotar v. (s. XV. . . ) piloter
pigasson n. m. hachette pilotatge n. m. (s. XV. . . ) pilotage
pigment n. m. (s. XIX. . . ) pigment pilula n. f. (s. XIV.) pilule
pigmentacion n. f. (s. XIX. . . ) pigmentation pilular, ara adj. (s. XIX. . . ) pilulaire
pigmentar v. (s. XX.) pigmenter pilulièr n. m. (s. XVIII. . . ) pilulier
pigmentari, ària adj. (s. XIX. . . ) pigmentaire piment n. m. (s.XII.) piment
pigmentogèn, èna adj. (s. XX.) pigmentogène pimentar v. (s. XIX. . . ) pimenter
pigmèu, èa n. (s. XIV.) pygmée pimentièr n. m. (s. XIII.) pimentier
pigre coma una colòbra loc. fainéant comme. . . pimenton n. m. piment
pigre coma una loira loc. fainéant comme. . . pimpa / pimpalhadura n. f. parure
pigre de la fred (èsser -) loc. craindre le froid pimpalhar (se) v. se faire une beauté
pigre per se levar (èsser -) loc. avoir de la peine
pimpanèla n. f. 1. pâquerette 2. (fig.) jeune
à se lever le matin
coquette
pigre que s’escavela en córrer (es tant -) loc. il
pimpant, anta adj. (s. XVI. . . ) pimpant, ante veire:
est si fainéant qu’il court en faisant la roue
pimparèl
(dans cet exercice acrobatique, il peut paraître
pimpar (se) v. se faire une beauté
couché !)
pimpar / pimpalhar v. (s. XII.) 1. parer 2. rendre
pigre, gra adj. e n. (s. XIV.) 1. paresseux, euse -
pimpant
cit.: Los qu’an pas ausit tindar Nadalet dins lor en-
pimparèl, èla adj. 1. pimpant, ante veire: pim-
fança pòdon pas se far una idèa de tot lo gaug que la
pant 2. fier
vida lor a panat. Lo nòstre campanièr, qu’alara èra
pimpilhós, osa (pl. pimpilhoses, osas) adj.
pas vièlh, ni pigre, lo nos sonava, uèit jorns avant
1. délicat, ate 2. fantasque
Nadal, cada ser aprèp l’Angèlus, durant una ora
(Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940) 2. crain- pimpinèla n. f. pimprenelle
tif à pimpon n. m. pompon
pigrejar v. intr. (s. XIV. . . ) paresser pimponar / pimponejar v. 1. pomponner 2. dor-
pigresa n. f. (s. XIV.) paresse loter
pijama n. m. (s. XX., del japonés) pijamà pyjama pin n. m. (s. XII.) pin
pila n. f. 1. abreuvoir 2. tas 3. pile de pont pin non fa un cade (un -) loc. un chien ne fait
4. pile électrique pas un chat
pila (en -) loc. en foule pinacle n. m. (s. XIII. . . ) pinacle
pila d’amics (una -) n. f. une foule d’amis pinacotèca n. f. (s. XIX. . . ) pinacothèque
pila ni malha (non aver ni / aver pas ni -) loc. pinassa n. f. (s. XV.) péniche veire: gabarra, pin
être sans le sous pinassièr, ièra n. patron de péniche
pilador n. m. pilon veire: pilon pinastre n. m. 1. pinastre 2. pin maritime
pilaire, aira n. pileur, euse pinça n. f. pince
pilar v. (s. XIII.) 1. piler 2. broyer pinçament n. m. pincement
pilar n. m. (s. XIII.) pilier pincar v. 1. parer 2. embellir
pilar de pèbre loc. se sentir fatigué pinçar v. 1. pincer 2. serrer
pilas (a -) loc. à foison pinçard / pinçon n. m. pinson
pilastre n. m. (s. XIII., de l’italian) pilastre pincèl n. m. (s. XII.) 1. pinceau 2. blaireau (pour
Pilat (duna del -) n. f. (de l’occ. gascon "duna o tuca rasage)
deu Pilat") dune du Pilat (Arcachon) pindaric, ica adj. (s. XVI. . . ) pindarique
pilhar v. (s. XIII.) 1. piller 2. prendre pindarisme n. m. (s. XVI. . . ) pindarisme
pilhard n. m. (s. XIII.) pillard pindarizar v. (s. XVI. . . ) pindariser
pilhatge n. m. (s. XIII.) pillage pineda n. f. pinède veire: pin
pilon n. m. (s. XII.) pilon veire: pilador ping-pong n. m. (s. XX., de l’anglés) ping-pong
pilòna n. m. (s. XVIII. . . ) pylône pingüin n. m. (s. XVI. . . , de l’anglés) pingouin
pilòr n. m. (s. XVI. . . ) pylore pinha n. f. (s. XII.) 1. pigne 2. pomme de pin

421
pinhon pissar l’aret (daissar -)

pinhon n. m. (s. XIV.) 1. pignon 2. amande de piracant n. m. piracantà pyracantha


pin piramida n. f. (s. XIV. . . ) pyramide
pinhon n. m. pignon (de maison, de machine) piramidal, ala adj. (s. XIV.) pyramidal, ale
pinquet (a -) loc. adv. 1. avec parcimonie veire: piramidalament adv. (s. XVIII. . . ) pyramidale-
far gintet 2. très peu ment
Pinsaguèl (lo faure de -) loc. le forgeron de Pin- pirata n. m. (s. XIII. . . ) pirate
saguel piratar v. (s. XVI. . . ) pirater
pint, pinta adj. peint, peinte veire: pénher piratariá n. f. (s. XVI. . . ) piraterie
pinta n. f. pinte piratatge n. m. (s. XX.) piratage
pintada mèstra (una -) loc. une cuite magistrale pirenèu, nèa adj. pirenenc pyrénéen, enne - cit.:
pintaire, aira n. 1. buveur, euse veire: pintar, los monts pirenèus, las montanhas pirenèas
pinta 2. ivrogne Pirenèus (los -) n. m. plur. (occ. "los monts
pintar v. 1. boire sans mesure 2. se saouler pirenèus"; "las montanhas pirenèas") les Pyrénées
pintar coma un amolaire expr. boire beaucoup piròga n. f. (s. XVII. . . , del castelhan? caribe)
pintarda n. f. (s. XVII. . . , del portugués) pintade pirogue
pinton n. m. 1. demi-litre 2. chopine pirogravadura n. f. (s. XX.) pyrogravure
pintonar v. 1. chopiner 2. boire avec excès pirogravaire, aira n. (s. XX.) pyrograveur, euse
pintonejar v. 1. chopiner 2. boire avec excès piròl, òla adj. 1. fou, folle 2. niais, aise
pintor animalièr n. m. peintre animalier pirolisar v. (s. XX.) pyrolyser
pintor, ora n. (s. XIV.) peintre (artiste) veire: pen- pirolisi n. f. (s. XX.) pyrolyse
heire piroman, ana n. (s. XIX. . . ) pyromane
pintoresc, esca (pl. pintoresques, escas) adj. (s. piromania n. f. (s. XIX. . . ) pyromanie
XVIII. . . , de l’italian) pittoresque - cit.: Lo pintoresc pirotecnic, ica adj. (s. XVII. . . ) pyrotechnique
deu s’escafar davant la precision. Tota lenga de civi- pirotecnician, ana n. (s. XX.) pyrotechnicien,
lizacion es paura de mots e rica de sens (Robèrt Lafont, enne
Òc, oct.1948, p. 32) piscicatòri, òria adj. (s. XX.) piscicatoire
pintorlar / pintorlejar v. 1. peinturlurer 2. bar- piscicòla adj. (s. XIX. . . ) piscicole
bouiller piscicultor, tritz (pl. piscicultors, trises) n. m. (s.
pintorlatge n. m. barbouillage XIX. . . ) pisciculteur, trice
pintura n. f. (s. XIII.) peinture piscicultura n. f. (s. XIX. . . ) pisciculture
piós, osa (pl. pioses, osas) adj. (s. XII.) pieux, piscina n. f. (s. XIII.) piscine
euse piscivòr, òra adj. (s. XVIII. . . ) piscivore
piosament adv. (s. XVI. . . ) pieusement Pisídia / Pisidia n. pr. Pisidie (anc. Pays d’Asie
piòt que non sai (es -) loc. il est très sot Mineure) - cit.: La Pamfília [Pampilia] corrú, con-
piòt, piòta n. 1. dindon / dinde 2. (fig.) idiot, quistè la Cilícia, / la Frígia, la Pisídia e la dòcta Fenícia
idiote (un peu) (Pèir de Garròs, Lissandre, 1567)
pipa n. f. (s. XIII.) pipe pissa (tremolar coma un pòrc quand -) expr.
pipa (s’abroncar al fum d’una -) expr. trembler comme une feuille
s’embarrasser pour un rien pissa, pis n. → urina pisse, urine (fam.)
pipa (tubar la -) loc. avoir du dépit pissa-fred n. m. 1. Grincheux (un) 2. pisse-
pipa-redòla (a -) loc. adv. en roulant sur soi- froid
même comme un tonneau veire: a rotla barricòt pissada n. f. 1. jet d’urine 2. jaillissement
pissadoira n. f. → urinal 1. (triv.) pissoir 2. uri-
pipa-redòla (far -) loc. rouler comme un ton- noir
neau pissador n. m. 1. (triv.) pot de chambre 2. uri-
pipaire n. m. fumeur de pipe nal
pipar (non ne -) loc. ne pas dire un mot pissaire, aira n. (fam.) pisseur, euse
pipeline n. f. (s. XIX. . . , de l’anglés) pipe-line pissaprim n. m. 1. quelqu’un de parcimonieux
piperacèas n. f. plur. (s. XIX. . . ) pipéracées (bot.) dans ses actions 2. un petit bras / un petit
piperada n. f. piperade joueur
piperic, ica adj. (s. XIX. . . ) pipérique pissar v. (s. XII.) 1. pisser veire: tombar d’aiga
piperina n. f. (s. XIX. . . ) pipérine 2. uriner 3. jaillir 4. ruisseler 5. pleuvoir à verse
piperonal n. m. (s. XIX. . . , mot alemand) pissar a las guètas de qualqu’un expr. mépriser
pipéronal quelqu’un
pipòts (als quatre -) loc. à la renverse, en pissar en poma d’asagador loc. être ivre de suff-
roulant isance
pipòts (tombar als quatre -) loc. tomber à la pissar l’aret (daissar -) loc. 1. laisser tomber
renverse 2. ne plus s’occuper de

422
pissarada plafonatge

pissarada n. f. 1. flaque d’urine 2. gros jet piulard, arda adj. piulaire 1. piailleur, euse
d’urine 2. canard sauvage
pissarèl n. m. → urètra 1. petit jet 2. urètre piulet n. m. cri aigu
pisson n. m. pipi piuse n. f. (s. XIII.) puce
pisson (far -) loc. faire pipi veire: pissar pivelar v. → fascinar fasciner veire: falquetar
pissós, osa (pl. pissoses, osas) adj. pisseux, pivelatge n. m. → fascinacion fascination
euse pixida n. f. (s. XIV.) 1. cassette 2. pixide
pista n. f. piste pixida adj. pyxide
pistacha n. f. (s. XIII. . . , de l’italian) pistache pizza n. f. (s. XX., mot italian) pizzà pizza
pistachièr n. m. (s. XVI. . . ) 1. pistachier (arbre) pizzaiòlo n. m. (s. XX., mot italian) pizzaiòlò piz-
2. vert galant zaiolo
pistaire, aira n. pisteur, euse pizzariá n. f. (s. XX.) pizzerià pizzeria
pistar v. 1. piler 2. broyer placa n. f. (s. XVI. . . , del neerlandés) plaque
pistar v. 1. pister 2. surveiller plaça n. f. (s. XIII.) place (la ville, le lieu. . . ). T.
pistil n. m. (s. XVII. . . ) pistil (bot.) militaire) - cit.: . . . òm a acostumat d’enviar (. . . )
pistolet n. m. (s. XVI. . . , de la vila de Pistoia) pisto- dos obrièrs, non pas coma d’espions per reconéisser la
let - cit.: Montat [sus] un ginet d’Espanha, / travèrsi plaça e l’abandonar puèi a la discrecion de sos enemics,
la rasa campanha, / e renègui, tot en fumant, / damb le mas coma de capitanis expèrts, per jutjar del [socors]
pistolet a la man : / pics e patacs ! / alarma ! Alarma qu’es necessari (B. Amilhan,1673).
! Qui ne vòl al novèl gendarma ? (Pèire Godelin, plaça n. f. (s. XVII. . . ) place (emploi)
Ramelet Mondin, s. XVII) plaça n. f. place (espace) - cit.: Escrivans aujòls,
pistolet n. m. sorte de petit pain de qui [l’esperit] comol de raras invencions ten tant
pistolet / pan chinchat n. m. pain frotté d’ail de plaça per totis les camins de la sciéncia, que [di-
pistoletada n. f. série de coups de pistolet ficilament] òm pòt passar per un [subjècte] comun
piston n. m. (s. XVII. . . , de l’ital. pistone) piston sense vos tustar, plàcia vos agradar que, de la fòrça
piston n. m. (de l’occ. pistar) 1. piston veire: de qualqu’una de vòstras autoritats, ieu piège nòstra
baselic 2. "pistou" (baselic) flaquièra (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII).
pitagoric, ica adj. (s. XVIII. . . ) pythagorique plaça n. f. 1. place (marché. . . ) 2. halle
pitagorician, ana adj. e n. (s. XVIII. . . ) plaça (en -) loc. sur la place publique
pythagoricien, enne plaça (far -) loc. céder la place
pitagorisme n. m. (s. XVIII. . . ) pythagorisme plaça cobèrta n. f. halle veire: los cobèrts
pitança n. f. (s. XIII.) pitance - cit.: Tot en trotine- plaça de (en -) loc. au lieu de
jant sus un montairon d’òrdi, / dins un recanton placa de coseson n. f. plaque de cuisson
de granièr, / doas mirgas, que vivián tranquillas e plaça de las èrbas n. f. place aux herbes
d’acòrdi / e per qui tot èra planièr, / [s’enchipravan] plaçament n. m. (s. XVIII. . . ) placement
de la pitança (Aquiles Mir, La doas mirgas, s. XIX) placar v. (s. XVI. . . ) plaquer
pitançar v. intr. 1. manger 2. se régaler plaçar v. (s. XVII. . . ) 1. placer 2. situer 3. se
pitar (far -) mystifier quelqu’un placer (trouver un emploi)
pitecantròp n. m. (s. XIX. . . ) pithécanthrope placard n. m. placard (affiche)
pitia n. f. (s. XVI. . . ) pythie placatge n. m. (s. XIX. . . ) placage
pitian, ana adj. (s. XVI. . . ) pythien, enne placèbo n. m. (s. XX., mot latin) placebò placebo
piton n. m. (s. XIX. . . ) python (serpent) placenta n. f. (s. XVI. . . ) placentà placenta veire:
pitonissa n. f. (s. XV. . . ) pythonisse noiriment
pitre (aver de -) loc. avoir du courage placentacion n. f. (s. XIX. . . ) placentation
pitre per (cal aver de -) loc. il faut du courage placentari, tària adj. (s. XIX. . . ) placentaire
pour placeta n. f. parvis (n. m.)
piu-piu onom. (s. XII.) pépiement placide, ida adj. (s. XV. . . ) placid placide
piu-piu totjorn se planh, totjorn viu expr. ceux placiditat n. f. (s. XV. . . ) placidetat placidité
qui se plaignent s’en sortent toujours placièr, ièra n. (s. XIII.) placier, ère
piucèl, èla n. (s. XIII.) 1. puceau, elle veire: verge plafon n. m. (s. XVI. . . , del francés) plafond
2. vierge plafonaire, aira n. (s. XIX. . . ) plafonneur, euse
piucelatge n. m. (s. XIII.) 1. pucelage veire: vir- plafonament n. m. (s. XX.) plafonnement (lim-
ginitat 2. virginité ite)
piulada n. f. piaillement plafonar v. intr. (s. XVII. . . ) plafonner (bâtiment)
piuladís pl. piuladisses) n. m. piaillement plafonar v. (s. XX.) plafonner (hauteur)
piulament n. m. (s. XIV.) 1. piaillement 2. piaule- plafonat, ada adj. (s. XVII. . . ) plafonné, ée (lim-
ment ité)
piular v. (s. XII.) piauler plafonatge n. m. (s. XIX. . . ) plafonnage

423
plafonièr planhòl

plafonièr n. m. (s. XX.) plafonnier (maison, plan far (a acabat de -) expr. il ne fera jamais
véhicule. . . ) rien de bon
plaga n. f. (s. XII.) plaie - cit.: A tu me’n vau, paure plan la me pagatz loc. vous me la baillez belle
pastor, / afin que del metís baston / que m’a tota la plan me val loc. il me convient parfaitement
carn macada, / tu me forniscas la pomada ; car per plan neblat (un -) loc. un plan avorté
remèdis, non n’i a cap, / dels que defòra vila òm sap, plan pè (a -) loc. de plain-pied
/ qu’ieu n’aja metut [sus] ma plaga (Pèire Godelin, plan planet loc. 1. lentement 2. doucement
Ramelet mondin, s. XVII) plan pro loc. assez bien
plaga (enverinar una -) loc. infecter une plaie plan talament que loc. si bien que
plaga vos agradar loc. veuillez agréer plan vos en val ! loc. tant mieux pour vous !
plagi n. m. (s. XVII. . . ) plagiat plan, plana adj. (s. XII.) 1. plan, plane 2. uni, ie
plagiar v. (s. XIX. . . ) plagier 3. plan
plagiari, ària n. (s. XVI. . . ) plagiaire plana n. f. (s. XII.) plaine
plagista n. (s. XX.) plagiste plana (per la -) loc. en rase campagne
plai / platz (se te -) loc. s’il te plait planador n. m. (s. XX.) planaire planeur (avion)
plaid n. m. (s. XII.) 1. plaidoyer 2. procès 3. plaid planar v. intr. planer
(histoire) planastèl n. m. plateau (géol.)
plaidable, abla adj. (s. XIII. . . ) plaidable planca n. f. (s. XII.) 1. planche 2. passerelle
plaidar / plaidejar v. (s. XII.) plaider plancat, plancada n. m. / f. (s. XIII.) → ponde
plaidariá n. f. (s. XIII.) plaidoirie plancher
plaidejaire n. m. (s. XII.) plaideur plançòl n. m. plant d’arbre
plaidejat n. m. (s. XVII.) plaidoyer plançolièr n. m. → plantolièr 1. pépinière 2. lieu
plaire v. (s. XII.) plaire couvert de plans d’arbres
plais (pl. plaisses) n. m. haie de jardin - cit.: Bel planctofague, aga adj. (s. XX.) plantofag planc-
m’es qu’ieu chant e coindei / Pois l’aur’ es dous’ e.l tophage
temps gais / E / pels vergiers e pels plais / Aug lo retint planctologia n. f. (s. XX.) planctologie
e.l gabei / Que fan l’auzelet menut / Entre.l blanc e.l plancton n. m. (s. XX., de l’alemand) plancton
vert e.l vaire / Adonc se deuria traire / Cel que vol planctonic, ica adj. (s. XX.) planctonique
qu’amors l’ajut / Vas captenensa de drut (Raimond de planejar v. intr. 1. être plan 2. s’aplanir
Miraval, s. XII) planesa n. f. (s. XIV.) 1. petite plaine 2. planèze
plaja n. f. (s. XIX. . . , de l’italian) plage planeta n. f. (s. XIV.) planète - cit.: Aquel a totjorn
plan adv. (s. XII.) planes 1. bien - cit.: Qu’ieu siá tengut le cap entre doas aurelhas que [non a] ausit
le pecador dels [pièges] pecadors, / que per dessús parlar de Patracòlis [. . . ], tan grand astrològue, que
mon cap l’impudença rebofe, / e que, damb tot aquò laissa les astres a lòc, e que sense consideracion de
l’enemic non m’estofe, / plan me val, Senhor Dieu, las planetas, ten totjorn las siètas plan netas (Peire
que vos ètz pietadós (Pèire Godelin, De la mòrt de N. Godelin, s. XVII).
S, s. XVII) 2. beaucoup planeta (aquò èra ma / sa -) loc. 1. c’était le des-
plan (aquò’s aquí lo -) loc. voilà ce qu’il faut tin 2. cela devait arriver
faire planetari, ària adj. (s. XX.) planétaire
plan (aquò’s lo -) loc. voilà ce qu’il faut faire planh n. m. (s. XII.) 1. plainte 2. chant funèbre
plan (non es lo / es pas lo -) loc. ce n’est pas 3. complainte
opportun plànher v. (s. XII.) 1. plaindre 2. regretter
plan (non es tot / es pas tot -) loc. ce n’est pas plànher (èsser de -) loc. être à plaindre
facile plànher de graissa (se -) loc. abondance de bien
plan (tirar un -) loc. former un projet ne nuit pas
plan (tot li es -) loc. rien ne l’arrête plànher l’argent loc. regretter son argent (être
plan amb el (non es / es pas -) loc. il est toqué parcimonieux)
plan ben loc. très bien plànher lo dòl loc. présenter ses condoléances
plan camin (a -) loc. sur un chemin égal, plànher lo necessari (se -) loc. se refuser le
régulier nécessaire
plan cant n. m. (s. XII. . . ) plain-chant planheriái (trobèsse un topinon d’aur, non
plan coratjós, osa loc. très courageux me’n -) expr. abondance de bien ne nuit pas
plan de miègjorn (al -) loc. en plein midi planhi l’argent (non -) loc. je ne regrette pas
plan del jorn (al -) loc. en plein jour mon argent
plan dire (a lo -) loc. à la vérité planhòl n. m. (s. XIII.) 1. petit plateau 2. petite
plan encontrat (a -) loc. il a su saisir sa chance plaine
plan fait loc. 1. bien fait 2. bien tourné planièr adj. 1. plat - cit.: Tot en trotinejant sus un
plan far loc. bien faire - cit.: . montairon d’òrdi, / dins un recanton de granièr, / doas

424
planièr plastic

mirgas, que vivián tranquillas e d’acòrdi / e per qui tot plantat coma un sause loc. planté comme un
èra planièr, / [s’enchipravan] de la pitança (Aquiles terme
Mir, La doas mirgas, s. XIX) 2. aisé 3. facile plantat en galís loc. planté en quinconce
planièr (tot li es -) loc. il ne voit pas les prob- plantat sul nas (me l’a -) loc. il me l’a reproché
lèmes vertement
planièr (veire tot -) loc. voir tout en rose, sans plantatge n. m. plantage (action de planter)
problème veire: plantage
planièr coma la man loc. plat comme la main plantatz aquí un bròc loc. restons-en là
planièr, èra adj. 1. plat, plate 2. (fig.) facile plantejar una question loc. soulever des dis-
(sans obstacle) cussions
planificable, abla adj. (s. XX.) planifiable planti un bròc per un autre còp loc. j’en reste
planificacion n. f. (s. XX.) planification là, nous y reviendrons
planificar v. (s. XX.) planifier plantièr n. m. (s. XIV.) 1. jeune vigne 2. école
planificator, tritz adj. e n. (s. XX.) planificateur, buissonnière 3. escapade
trice plantièr (far -) loc. 1. faire une fugue 2. faire
planisfèri n. m. (s. XVI. . . ) planisphère l’école buissonnière
planissa n. f. (s. XII.) esplanade plantigrade, ada adj. (s. XVIII. . . ) plantigrade
planning n. m. (s. XX.) planning plantolièr n. f. pépinière veire: plançolièr, plan-
planòl n. m. plateau (géol.) tièr
planpè n. m. 1. rez-de-chaussée 2. plain-pied plantolierista n. (s. XX.) pépiniériste
planponh n. m. 1. poignée 2. pleine main planura n. f. 1. plaine 2. surface plane
planponh (a -) loc. à pleine main plap n. m. (s. XIV.) tache
plant n. m. 1. plant 2. cépage plapar v. (s. XIV.) tacheter
plant daissar en -) loc. planter là quelqu’un plaqueta de chocolat n. f. tablette de chocolat
veire: barra
planta n. f. (s. XII.) plante des pieds
plasença n. f. (s. XII.) 1. plaisance 2. endroit
planta n. f. (s. XII.) 1. plante (bot.) 2. plantacion
agréable
veire: plantacion
plasent (es fòrça -) loc. il est très sympathique
planta-i un cade (non i a d’item, -) loc. il n’y a
plasent, enta adj. (s. XVI. . . ) 1. plaisant, ante
pas à dire
veire: agradiu 2. agréable
planta-li un cade ! loc. il faut te résigner
plasentariá n. f. (s. XVI. . . ) plaisanterie
plantacion n. f. (s. XIV.) plantation
plaser n. m. (s. XII.) plaisir - cit.: Santa Ceselha
plantada n. f. (s. XIII.) 1. plantation 2. jeune
nasquèt de parents nòbles e opulents qu’aviau tot a
vigne
[ronfle] ; lor mancava pas res ; èron respectats e aimats
plantador n. m. plantoir dins lor país coma de [mond] que podiau e que fasiau
plantage n. m. (s. XIII.) plantatge plantain veire: plaser quand n’èron pregats (Joan Loís Fornèrs, s.
plantatge XVIII)
plantaire, aira n. (s. XIV.) planteur, euse plaser (a -) loc. 1. à loisir - cit.: Pèire l’òrb e
plantar v. (s. XIII.) 1. planter - cit.: Era plan lo Guilhèm la guida, / dròlles e de fòrt [gentila] vida,
corrent que montava per a mesura que la conca del / partiguèn un jorn de l’autre an, / del bon país de
camin n’arribava a son clòt. Pensèt : "Se me nèga lo Carmentrant, / per a plaser véser las minas / de las
carburator soi plantat aquí (Leon Còrdas, Sèt pans, tostonetas mondinas, / e saber se lor perfeccion / junta
1977) 2. immobiliser damb la reputacion (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII)
plantar bordon loc. s’établir quelque part 2. doucement
plantar cavilha loc. se fixer quelque part plaser (amb -) loc. je vous en prie (réponse à
plantar lo pati loc. mettre en désordre "merci")
plantar qualqu’un aquí loc. planter là plaser cabras, lo boc es vièlh (a -) expr. douce-
quelqu’un ment, ne vous bousculez pas / nous avons tout
plantar son bròc loc. fixer son domicile notre temps / il y en aura pour tout le monde
plantar un bròc loc. suspendre le travail plaser dels sants ! (es lo -) loc. c’est le Paradis !
plantar un clavèl loc. 1. planter un clou 2. fig. plaser e volontat (a -) loc. Volonté (à)
contracter une dette plaser pesolhs, la nuèit es longa (a -) expr.
plantat a la crosada loc. planté en quinconce doucement, ne vous bousculez pas / nous
plantat a l’esquaire loc. planté en quinconce avons tout notre temps / il y en aura pour tout
plantat coma un image loc. planté comme un le monde
terme plasma n. m. (s. XIX. . . ) plasmà plasma
plantat coma un palfic loc. planté comme un plasmatic, ica adj. (s. XIX. . . ) plasmatique
terme plastic n. m. (s. XX., mot anglés) plastic (explosif)

425
plastic, ica plen, plena

plastic, ica adj. e n. m. (s. XVI. . . ) plastique plebiscitar v. (s. XX.) plébisciter
(matière) plebiscitari, ària adj. (s. XIX. . . ) plébiscitaire
plasticar v. (s. XX.) plastiquer (explosion) plebiscite n. m. plébiscite
plastician, ana n. (s. XX.) plasticien, enne plec n. m. (s. XIII.) 1. pli (de vêtement) 2. levée,
(artiste) aux cartes
plasticitat n. f. (s. XVIII. . . ) plasticité plec (a -) loc. 1. comme il faut 2. à la perfection
plastificacion n. f. (s. XX.) plastification plec (préner lo -) loc. prendre le pli
plastificant n. m. (s. XX.) plastifiant (industrie) plec de braç (a -) loc. à force de bras
plastificant, anta adj. (s. XX.) plastifiant, ante plec de gargalhòl (a -) loc. adv. 1. à tue-tête 2. à
plastificar v. (s. XX.) plastifier plein gosier
plastrar v. (s. XIV. . . ) plâtrer plega (far sa -) loc. faire sa part du travail
plastrariá n. f. (s. XIV. . . ) plâtrerie plegable, abla adj. (s. XVI. . . ) pliable
plastre n. m. (s. XIV.) plâtre veire: gip plegadís, issa (pl. plegadissesn issas) adj. (s.
plastrièr n. m. (s. XIV. . . ) plâtrier veire: gipièr XIV.) 1. flexible 2. pliant, ante
plastron n. m. (s. XVII. . . , de l’italian) plastron plegadoira n. f. (s. XVI. . . ) plieuse (machine)
plat n. m. (s. XV.) 1. plat (vaisselle) 2. mets plegador n. m. (s. XVII. . . ) plioir (ustensile pour
plat (daissar tot a -) loc. laisser sans rien plier)
plat barbièr n. m. plat à barbe plegadura n. f. (s. XVI. . . ) 1. pliure 2. pli 3. artic-
plat d’injúrias (un -) n. m. une bordée ulation
d’injures plegaire, aira n. (s. XVI. . . ) plieur, euse (per-
plat e sièta (far qualqu’un -) expr. dire du bien sonne)
en présence de quelqu’un et du mal en son ab- plegament n. m. (s. XIV.) 1. pliement 2. pliure
sence
plegar v. (s. XIII.) 1. plier 2. fléchir 3. envelopper
plat, plata adj. (s. XII.) plat, plate 4. se soumettre
platabanda n. f. (s. XIII. . . ) plate-bande
plegar (las i -) loc. plier bagage
platafòrma n. f. (s. XV. . . ) plataforma plateforme
plegar botiga loc. abandonner son commerce
platafòrma de lançament n. f. (s. XX.) rampe de
plegar la taula loc. lever le couvert
lancement
plegar las cadièras loc. ranger les chaises
platament adv. (s. XV. . . ) platement
plegar las espatlas loc. hausser les épaules
platana n. f. (s. XIV.) 1. platanier 2. platane
plegar los braces loc. croiser les bras
platàs de peguesas (un -) une bordée d’injures
platat, platada n. m. / f. plat (contenu) plegar los mòrts loc. ensevelir les morts
platèl n. m. plateau plegar los uèlhs loc. 1. mourir 2. fermer les
platèla n. f. 1. omoplate 2. hachoir yeux
platin n. m. (s. XVIII. . . , del castelhan) platine plegar matinas loc. être ruiné
platina ! (n’a una -) loc. il a la langue bien pen- plegar paquet loc. plier bagage
due plegar qualqu’un coma un libre loc. mater
platina (aver bona -) loc. avoir la langue bien quelqu’un
pendue plegar sas cauquilhas loc. prendre ses affaires
platinaire, aira n. (s. XX.) platineur, euse et partir / mourir
platinar v. (s. XIX. . . ) platiner plegatge n. m. (s. XIX. . . ) pliage
platinat, ada adj. (s. XX.) platiné, ée plegatiu, iva adj. 1. flexible 2. (fig.) docile
platinatge n. m. (s. XIX. . . ) platinage pleiades n. f. plur. (s. XIV : « pliades ») pléiades
platinifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) platinifère (étoiles)
platissal d’espasa loc. coup du plat de l’épée plen (en -) loc. en plein
platitud n. f. (s. XVII. . . ) 1. platitude 2. sottise plen canèl (a -) loc. à flots, en abondance
platonic, ica adj. (s. XVIII. . . ) platonique plen coma un bornat loc. plein comme un œuf
platonicament adv. (s. XIX. . . ) platoniquement plen de . . . (a -) loc. à plein + substantif
platonician, ana adj. e n. (s. XIV. . . ) platonicien, plen de cap (a -) loc. à tue-tête
enne plen de man (a -) loc. 1. à pleines mains 2. à
platonisme n. m. (s. XVII. . . ) platonisme poignées
plausibilitat n. f. (s. XVII. . . ) plausibilité plen noguièr / casse (de -) loc. en noyer / chêne
plausiblament adv. (s. XVI. . . ) plausiblement massif
plausible, ibla adj. (s. XVI. . . ) plausible plen punh (a -) loc. adv. à pleines mains
plèba n. f. (s. XIII. . . ) plèbe veire: plèu plen, plena adj. plein, pleine - cit.: Mès aquò
plebèu, plebèa adj. (s. XIV. . . ) plébéien, enne siá pro dit per ara, / que le cèl son mantol prepara, /
plebiscit n. m. (s. XVIII. . . ) plebicite plébiscite contrapuntat, tan plen que vuèit, / de las estelas de la
plebiscitar v. plébisciter nuèit (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII)

426
plenièr, ièra plòure a ferradats

plenièr, ièra adj. (s. XII.) 1. plénier, ère 2. com- ploramicas del castèl n. pleurnicheur (sans
plet, ète raison valable)
plenipotenciari, ària adj. e n. (s. XVII. . . ) plénipo- plorar v. (s. XII.) pleurer
tentiaire plorar a bolhons loc. pleurer à chaudes larmes
plenissonant, anta adj. (s. XIV.) voyelle qui plorar coma un cadèl loc. pleurer comme un
« sonne plein » veire: semissonant veau
plenitud n. f. (s. XIV. . . ) plénitude plorar coma un penchenièr loc. pleurer comme
plenor n. f. → plenitud plénitude plorar coma una Magdalena loc. pleurer
plenponh n. f. 1. poignée 2. pleine main comme. . .
plenpunhar (a -) loc. prendre à deux mains plorar de rire loc. rire aux larmes
pleonasme n. m. (s. XIV.) pléonasme plorar lo pan (se -) loc. se priver
plesiosaure n. m. (s. XIX. . . ) plésiosaure plorar pan loc. pleurer misère
pletòra n. f. (s. XVIII. . . ) pléthore plorar que se devorir loc. pleurer amèrement -
pletoric, ica adj. (s. XIV. . . ) pléthorique cit.: plorava que se devorissiá
plèu n. f. → plèba plèbe plorar un molon loc. pleurer beaucoup
pleura n. f. (s. XVI. . . ) plèvre plorarèl, èla adj. pleurnichard, de
pleural, ala adj. (s. XIX. . . ) pleural, ale plorèt mai que mai (la -) loc. il la pleura beau-
pleuresia n. f. (s. XIV.) pleurésie coup
pleuretic, ica adj. (s. XIII. . . ) pleurétique plorinejar v. pleurnicher
plorinós, osa (pl. plorinoses, osas) adj. pleu-
plexiglàs n. m. (s. XX., nom depausat) plexiglass
micheur, euse
plèxus n. m. (s. XVI. . . ) plexus
plorós, osa (pl. ploroses, osas) adj. (s. XIII.)
plinta n. f. (s. XVI. . . ) plinthe
1. éploré, ée 2. larmoyant, ante
plòga (d’aquí que -) loc. avant qu’il ne pleuve
plors (tombar de -) loc. verser des larmes
plòga demorarà (que non -) expr. s’il ne pleut
plors (uèlh negadís de -) loc. œil noyé de
pas, il restera
larmes
plòga, lo blat sortirà pas (que non -) expr. s’il
plòt n. m. 1. billot 2. jeu de cartes complet
ne pleut pas, le blé ne sortira pas
plòu (quand -) loc. quand il pleut
ploguèsse (quand -) loc. quand même il pleu-
plòu coma jos una font loc. il tombe un déluge
vrait
plòu de brasa loc. il fait très chaud (il tombe
ploguèsse deman ! loc. s’il pouvait pleuvoir du feu)
demain !
plòu demorarà (se -) expr. s’il ne pleut pas, il
plomb n. m. (s. XII.) 1. plomb veire: plombet restera
2. fil à plomb plòu per escotadas loc. il pleut par intermit-
plomb a l’ala (aver un -) loc. être dans une sit- tences
uation critique (entreprise. . . ) plòu que jamai plus loc. on n’a jamais vue une
plombar v. (s. XII.) 1. surplomber 2. vérifier pluie pareille
l’aplomb plòu que nega loc. il pleut à tout noyer
plombariá n. f. (s. XIV. . . ) plomberie plòu quicòm ! loc. qu’est-ce qui tombe !
plombat, ada adj. (s. XIII. . . ) plombé, ée plòu, degota (se non -) expr. il y a toujours
plombatge n. m. (s. XV. . . ) plombage quelque chose à gagner
plombet n. m. fil à plomb plòu, i a totjorn qualqu’un defòra (quand -)
plombet (al -) loc. perpendiculairement expr. il y en a toujours qui patissent
plombièr n. m. (s. XIII. . . ) 1. plombier plòu, non i vau (se -) loc. je ne prends pas de
2. plombeur risques
plombifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) plombifère plòure v. impers. (s. XII.) pleuvoir veire: plòver
plor n. m. (s. XII.) pleur plòure (après -) loc. après la pluie
plor a l’uèlh (aver lo -) loc. avoir la larme à l’œil plòure (après -) loc. après la pluie
plora (quora ritz, quora -) loc. tantôt il pleut, plòure (pòt escotar -) loc. il peut attendre !
tantôt il fait soleil plòure (s’a de -) loc. s’il doit pleuvoir
plora lo pan que manja (se -) expr. il lésine sur plòure a a raissa loc. pleuvoir à verse
tout plòure a bèlas escudèlas loc. pleuvoir à verse
plora que se desparpèla loc. il pleure à chaudes plòure a bodre loc. pleuvoir à verse
larmes plòure a brassada loc. pleuvoir à verse
ploradís, issa (pl. ploradisses, issas) adj. plòure a bròc loc. pleuvoir à verse
1. éploré, ée 2. qui fait pleurer plòure a cornudas loc. pleuvoir à verse
ploraire, aira n. (s. XIII.) pleureur, euse plòure a fais loc. pleuvoir à verse
ploramicas n. qui pleure famine plòure a ferradats loc. pleuvoir à verse

427
plòure a ferrats poblar

plòure a ferrats loc. pleuvoir à verse plumièr n. m. plumier


plòure a lavaci loc. pleuvoir à verse plumon n. m. édredon
plòure a paladas loc. pleuvoir des hallebardes plumós, osa (pl. plumoses, osas) adj. (s. XIII.)
plòure a palas loc. pleuvoir à verse plumeux, euse
plòure a selh loc. pleuvoir à verse plural, ala adj. e n. m. (s. XIV.) 1. pluriel, elle
plòure a selhon loc. pleuvoir à verse 2. pluriel (nombre)
plòure a semals loc. pleuvoir à verse pluralisme n. (s. XX.) pluralisme
plòure a vèrsa loc. pleuvoir à verse pluralista adj. (s. XX.) pluraliste
plovent demorarà (en non -) expr. s’il ne pleut pluralitat n. f. (s. XIV.) pluralité
pas, il restera pluralizacion n. f. (s. XX.) pluralisation
plovina n. f. 1. bruine 2. gelée blanche pluricellular, ara adj. (s. XIX. . . ) pluricellulaire
3. frimas plurilingüe, ingua adj. (s. XX.) plurilingue
plovinejada n. f. pluie fine plurilingüisme n. m. (s. XX.) plurilinguisme
plovinejar v. bruiner par intervalles plus adv. (s. XII.) plus (mathématiques. . . ) veire:
plovinejar v. impers. 1. bruiner 2. geler légère- mai - cit.: Plus per ordenança deu Cosselh au licenciat
ment de Romans per aumòina per çò qu’avé predicat [...],
plovinós, osa (pl. plovinoses, osas) adj. 1. bru- plus per crompa de papèr [...], plus a frair Ramonet
ineux, euse 2. couvert de gelée blanche d’Ossau... (Condes de Pau, s. XV) ; Garòna mai que
pluèja n. f. pluie mai carreja, / e degun potz n’es sanitós, / e l’aiga de
pluèja (aquò devina de -) loc. ça veut dire qu’il las fonts plus netas / sent a susor de las rainetas (Pèire
va pleuvoir Godelin, s. XVII)
pluèja a una bèla seguida (se la -) expr. si la plus aise loc. (s. XVII.) plus à son aise
pluie est suivie du beau temps plus pauc (al -) loc. au moins
pluèja nos ven dessús (la -) loc. la pluie vient plus pauc trenta (n’i a al -) loc. il y en a au
vers nous moins trente
plugina n. f. pluie fine plus primièr (lo -) loc. le tout premier
pluginós, osa (pl. pluginoses, osas) adj. 1. plu- plus quita persona (la -) loc. la moindre per-
vieux, euse 2. brumeux, euse sonne
plujal n. m. 1. averse veire: plujat 2. giboulée plus se claure loc. ne plus se dominer
plujat / plujada n. m. / f. 1. averse veire: plujal plus-que-perfait n. m. (s. XVI. . . ) plus-que-
2. giboulée parfait
plujós, osa (pl. plujoses, osas) adj. pluvieux, plusors adj. e pron. indef. (s. XII.) plusieurs veire:
euse mai d’un; mantun
pluma n. f. (s. XII.) plume - cit.: . . . mès al lòc Pluton n. pr. Pluton (planette)
de lanças ponchudas, / armem-nos de plumas agudas Pluton n. pr. Pluton (mythol.)
(Pèir de Garròs, 1567) ; L’abilhament de pluma qui plutòni n. m. (s. XX.) plutonium
crobís ma prestança, mustra pro que jo’m trufi d’eths pluvial, ala adj. (s. XIV.) pluvial, ale
(G. Bedot, 1642) pluvièr n. m. (s. XIII.) pluvier (oiseau)
plumacho n. m. 1. panache - cit.: Noirigat de pluviomètre n. m. (s. XVIII. . . ) pluviomètre
Tolosa, me plai de mantenir son lengatge bèl, e capa- pluviometria n. f. (s. XIX. . . ) pluviométrie
ble de desrambulhar tota sòrta de concepcion ; e per pluviòse n. m. (s. XVIII. . . ) pluviôse (mois révo-
aquò digne de se carrar dambe un plumacho de prètz lut.)
e d’estima (Pèire Godelin, s. XVII) 2. huppe pluviositat n. f. (s. XX.) pluviosité
plumada n. f. 1. plumée 2. (fam.) raclée pneumatic amb clavèls n. m. pneu à clous
plumalh n. m. plumeau pneumatic de nèu n. m. pneu neige
plumalha n. f. pelure (de fruit) pneumatic, ica adj. e n. m. (s. XX.) 1. pneuma-
plumalhet n. m. volant (jeu) tique 2. pneu
plumar v. (s. XII.) 1. plumer 2. (fam.) dépouiller pneumologia n. f. (s. XIX. . . ) pneumologie
plumar coma un mèrle loc. 1. plumer comme pneumològue, òga n. (s. XIX. . . ) pneumològ
un pigeon 2. gruger pneumologue
plumar la galina loc. faire des malversations pneumonia n. f. (s. XVIII. . . ) pneumonie
plumar la galina sense la far cridar 1. escro- pneumonic, ica adj. e n. (s. XVII. . . ) pneu-
quer quelqu’un sans qu’il s’en aperçoive 2. être monique
un habile escroc poblar v. (s. XIII.) peupler
plumar l’auca sense la far cridar loc. 1. escro- pòble n. m. peuple - cit.: Quand siam estats entre
quer quelqu’un sans qu’il s’en aperçoive 2. être la poma e lo formatge, vèrs la fin del repais, monsur
un habile escroc vòstre reitor m’a dit : monsur Plausòlas, vos caldriá
plumet n. m. 1. plumet 2. aigrette donar un mot d’edificacion a mon pòble (Joan-Loís

428
pòble poire

Fornèrs, s. XVIII) ; Un pòble pòt pas se contentar e rend tota aparenta / ta fòrça omnipotenta (Arnaud
[d’exprimir] sa pensada en d’innombrables parlars. de Saleta, s. XVI)
Los parlars populars, espelisons galhardas mas assal- poderosament adv. (s. XIII.) puissamment
vatgidas d’una lenga en descasença, an una fin natu- poders publics n. m. plur. pouvoirs publics
rala : es de s’escartar pauc a pauc de la lenga-maire, pòdes córrer loc. tu peux toujours courir veire:
de s’abastardir de mai en mai (Antonin Perbòsc, Fòc poder
nòu, 1904) pòdes far per ieu (non -) loc. tu ne peux pas
poce n. m. pouce m’être utile
poce (metre lo -) loc. mettre les pouces pòdes nosar tos correjons ! expr. veux-tu te
pòcha n. f. 1. poche veire: sacòt - cit.: De femnas dépêcher !
se sarravan amb de fial e d’agulhas. Demandavan pòdi ! (que non -) loc. que ne le puis-je !
se i aviá pas de botons de tornar cóser, de pòchas de pòdi (fau tant coma -) loc. je fais de mon mieux
petaçar o de biaudas de sarcir, e mai tanben de farda / ce que je peux
per lavar qu’amb aquel polit temps la bugada seriá lèu pòdi concebre (non lo -) loc. je ne peux pas le
seca (Joan Bodon, La Quimèra, 1974) 2. sachet concevoir
pòcha çò qu’òm i a pas botat (non se pòt tirar pòdi de quicòm (se vos -) loc. si je peux vous
de la -) expr. la plus belle fille du monde ne aider / me rendre utile
peut donner que ce qu’elle a pòdi descabeçar (non m’o -) loc. je ne peux pas
pòcha descordurada (rire coma una -) loc. rire m’ôter cette idée de la tête
à gorge déployée pòdi encapar (non lo -) loc. je ne peux pas le
pocheta n. f. pochette concevoir
pochon n. m. 1. gousset 2. chopine pòdi endurar (non m’i -) loc. ne pas pouvoir se
pocion n. f. (s. XVI. . . ) potion supporter en tel lieu
poda n. f. 1. taille (de la vigne) 2. ébranchage pòdi èsser en ren (non ne -) loc. je ne peux pas
podadoira n. f. (s. XIV.) serpe veire: volam en profiter / en être maître
podador n. m. (s. XIV.) serpette pòdi patir (non m’i -) loc. je ne supporte pas
podaire a la mòrt n. m. homme à théories ab- cet endroit
solues pòdi plus téner (non me -) loc. je ne peux plus
podaire, aira n. (s. XIV.) 1. celui qui taille la vi- me tenir debout
gne 2. élagueur pòdi tirar seda (non ne -) loc. je ne peux rien
en tirer
podar v. (s. XIII.) 1. tailler la vigne 2. ébrancher
podium n. m. (s. XVIII. . . ) podium
podar a l’antica loc. suivre la routine
podologia n. f. (s. XX.) podologie
podàs (pl. podasses) n. m. grosse serpe
podologic, ica adj. (s. XX.) podologique
podason n. f. taille (vigne, etc.)
podològue, òga n. (s. XX.) podològ podologue
podença n. f. poissança → podestat puissance
podra als aparrats (tirar sa -) loc. gaspiller ses
(force, vigueur. . . ) veire: poténcia
moyens
podent tabasar l’ase, tusta sus las banastas poèma n. m. (s. XIII. . . ) poème
(non -) expr. il se venge de quelqu’un sur un
poesia n. f. (s. XVI. . . ) poésie - cit.: La poesia serà
autre
totjorn una poesia del còr, baste que lo poèta [Au-
poder v. (s. XII.) pouvoir gust Forès] sente dins sa carn bategar las dolors de
poder n. m. pouvoir l’umanitat (Renat Nelli, Òc, oct.1948)
poder de (a -) loc. à force de poèta n. m. (s. XIV.) poète - cit.: Talament qu’un
poder de l’argent (lo -) loc. la puissance / le paure poèta es costrent de far coma los sansonhaires
pouvoir de l’argent : quand sonan devant la pòrta d’un catolic, sonan de
poder de la paraula (lo -) loc. le pouvoir de la cançons, quand son devant la pòrta d’un de la reli-
parole gion, sonan de psalmes, e de la faiçon contentan tot lo
poder executiu n. m. pouvoir exécutif [mond] (Augèr Galhard, s. XVI)
poder legislatiu n. m. pouvoir législatif poetessa n. f. (s. XV. . . ) poétesse
poder mai (a non -) loc. 1. jusqu’au bout 2. à poetic, ica adj. (s. XV. . . ) poétique
l’envi poeticament adv. (s. XV. . . ) poétiquement
poder mai (non ne -) loc. n’en pouvoir mais pofiàs (pl. pofiasses) n. m. 1. qui est ventru
poder virar (non se’n -) loc. ne pouvoir s’en 2. poufiasse
féfendre / défaire pofre n. m. poulpe
poderós (tot -) loc. tout puissant / toute puis- pogròm n. m. (s. XX.) pogrom
sante poila n. f. 1. croupière 2. fessier
poderós, osa (pl. poderoses, osas) adj. (s. XI.) poila (virar la -) loc. tourner le dos
puissant, ante - cit.: leva-te donc, ò Dieu poderós, / poire n. m. (s. XIV.) pus

429
poiridièr polipoïde, ïda

poiridièr n. m. (s. XIII.) 1. pourridié veire: poirir polícia n. f. (s. XVII. . . ) police (sécurité
2. maladie de la vigne publique) veire: polissa
poiridor n. m. 1. pourrissoir 2. foyer polícia (custòdia de la -) n. f. garde à vue (po-
d’infection lice)
poiridura / poirièra n. f. (s. XIII.) pourriture polícia scientifica n. f. police scientifique
poiriment n. m. (s. XIV.) pourriture policièr, ièra adj. e n. (s. XVII. . . ) policier, ère
poirir v. (s. XII.) pourrir policlinica n. f. (s. XX.) polyclinique
poirir un dròlle loc. gâter un enfant policròme, òma adj. (s. XVIII. . . ) polychrome
poirit de la fortuna (èsser lo -) loc. être lo favori policromia n. f. (s. XIX. . . ) polychromie
de la fortune policultura n. f. (s. XX.) polyculture
poirit de sciéncia (èsser -) loc. être très savant polida n. f. → mostèla belette
poirit de sòus (èsser -) loc. être très riche polida coma un anèl loc. jolie comme un cœur
poirit, ida adj. (s. XII. . . ) pourri, ie polida esclapa de filha (una -) loc. un beau brin
poison n. m. / f. poison de fille
poisonariá n. f. (coll.) les poisons polidament adv. (s. XIII.) 1. gentiment 2. poli-
poisonièr, ièra n. empoisonneur, euse ment
poja n. f. tribord polidesa n. f. polidetat 1. fait d’être joli veire:
pojar arrièr loc. lâcher pied polidor (f.) 2. gentillesse 3. politesse veire: corte-
pokèr n. m. (s. XIX. . . , mot anglés) poker sia - src.: L. Alibèrt, 1966 : polidesa
pol n. m. (s. XIII.) coq veire: gal, galina, pola - cit.: polidetament adv. (s. XIV.) 1. joliment 2. déli-
Les pols an brandit las alas pels joquièrs e revelhat a catement
còps de cocorescas tota la família pòrtabarbòlas (Pèire polidor n. f. joliesse veire: beutat, polidesa
Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) polidor n. m. polissoir veire: Polidòr
pòl n. m. (s. XIII. . . ) pôle Polidòr n. m. Polydore (mythologie grecque)
pol de carrièra, dolor d’ostal expr. joli cœur de- polidura n. f. polissure
hors, malheur de sa famille polièdre n. m. (s. XVII. . . ) polyèdre
pol de quartièr loc. coq de village poliedric, ica adj. (s. XIX. . . ) polyédrique
pola n. f. (s. XII.) poule veire: galina polifague, aga adj. e n. (s. XVI. . . ) polifag
pola de deman (val mai l’uòu de uèi que non polyphage
pas la -) expr. mieux vaut un tiens que deux tu polifasat, ada adj. (s. XX.) polyphasé, ée
l’auras polifille, illa adj. (s. XIX. . . ) polyphille
polalha n. f. volaille veire: aujam polifòn, òna adj. (s. XIX. . . ) polyphone
polalhièr n. m. 1. poulailler 2. volailler polifonia n. f. (s. XIX. . . ) polyphonie
polar, ara adj. (s. XIX. . . ) polaire polifonic, ica adj. (s. XIX. . . ) polyphonique
polaritat n. f. (s. XVIII. . . ) polarité poligame, ama adj. (s. XVI. . . ) poligam
polarizable, abla adj. (s. XX.) polarisable polygame
polarizacion n. f. (s. XIX. . . ) polarisation poligamia n. f. (s. XVI. . . ) polygamie
polarizant, anta adj. (s. XIX. . . ) polarisant, ante poligamic, ica adj. (s. XIX. . . ) polygamique
polarizar v. (s. XIX. . . ) polariser poliglòt, òta adj. (s. XVII. . . ) polyglotte
polastre n. m. gros poulet poligòn n. m. (s. XVI. . . ) poligòne polygone
polat, polet n. m. (s. XIII.) poulet poliment n. m. (s. XIV.) polissage
poldíndia n. m. (s. XVII.) → piòt dindon polimèr, èra adj. e n. (s. XIX. . . ) polymère
poleja n. f. poulie polimòrfe, òrfa adj. (s. XIX. . . ) polimòrf polymor-
polemic, ica adj. e n. f. (s. XVI. . . ) polémique phe
polemicar v. intr. (s. XIX. . . ) polémiquer polin (cavala pradièra non pòt dire de qual es
polemista n. (s. XIX. . . ) polémiste lo -) expr. il ne connaît pas le détail de ses af-
polenta n. f. (s. XIV.) polenta faires (autre traduction moins discrète)
poleton n. m. → pousin poussin polin, ina n. (s. XII.) 1. poulain 2. pouliche
polh n. m. (de l’occ. Gascon) → pesolh pou - cit.: polinaire, aira n. brunisseur (de métaux)
I avèva un còp ua hemna que s’aperava Supèrba, la polinar v. brunir (polir les métaux)
bien nomada. Era gloriosa coma un cent de polhs, e polinar v. 1. mettre bas (jument) 2. pouliner
s’èra lotjat au cap de se hèr botar dens las litanias (J. polinièra n. f. poulinière veire: èga
F. Bladèr, Armanhac, 1867) pòlio n. f. (s. XX.) poliò polio (myélite)
polhar v. injurier veire: cantar polhas poliomieliti n. f. (s. XX.) poliomyélite
poliandre, andra adj. (s. XIX. . . ) polyandre polip n. m. (s. XIV.) polype
poliandria n. f. (s. XVIII. . . ) polyandrie polipòde n. m. (s. XIV : « polipodi ».) polypode
poliartriti n. f. (s. XX.) polyarthrite polipoïde, ïda adj. (s. XIX. . . ) polipoïd polypoïde

430
polipós, osa (pl. poliposes, osas) poma d’amor

polipós, osa (pl. poliposes, osas) adj. (s. XVI. . . ) polivalent, enta adj. (s. XIX. . . ) polyvalent, ente
polypeux, euse pòlka n. f. (s. XIX. . . , mot polonés) polcà polka
polir v. (s. XII.) 1. polir 2. rendre lisse 3. (fig.) pollèn n. m. (s. XVIII. . . ) pollen
perfectionner pollinia n. f. (s. XIX. . . ) pollinie
polisemia (/poli-semia) n. f. (s. XIX. . . ) pollinic, ica adj. (s. XIX. . . ) pollinique
polysémie pollinifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) pollinifère
polisemic, ica (/poli-semic, ica) adj. (s. XX.) pollinizacion n. f. (s. XIX. . . ) pollinisation
polysémique pollinizator, tritz adj. e n. m. (s. XX.) pollinizaire
polisillabe, aba (/poli-sillabe, aba) adj. e n. (s. pollinisateur, trice
XIX. . . ) polysyllabe pollinòsi n. f. (s. XX.) pollinose
polisillabic, ica (/poli-sillabic, ica) adj. (s. XIX. . . ) pollucion n. f. (s. XIII.) polucion pollution
polysyllabique polluir v. (s. XX.) poluir polluer
polisintetic, ica (/poli-sintetic, ica) adj. (s. XIX. . . ) pòlo n. m. (s. XIX. . . , del tibetan) polò polo
polysynthétique polonés, esa (pl. poloneses, esas) adj. e n. (s.
polispèrme, èrma adj. (s. XVIII. . . ) polysperme XVI. . . ) polonais, aise
polissa n. f. (s. XV : « polissia ».) police (docu- polpras n. f. plur. blanc de volaille
ment) veire: polícia polprièr n. m. (s. XIII.) pourpier
polissable, abla adj. (s. XIV.) polissable
pols (a tot -) loc. à perdre haleine
polit coma un anèl loc. joli comme un cœur
pols (d’un -) loc. d’un élan
polit coma un solelh loc. beau comme le jour
pols (pl. polses) n. m. (s. XIV.) pouls
polit cort-bolhon (un -) loc. un fameux gâchis
pols (reténer lo -) loc. retenir son haleine
polit golís (un -) loc. un goulu invétéré
pols (téner lo -) loc. retenir sa respiration
polit que polit loc. très, très joli
pols de (al -) loc. sous la poussée de
polit tròç de filha (un -) loc. un beau brin de
polsa n. f. 1. poussière 2. balle des céréales
fille
polsa (far de -) loc. faire l’important / des em-
polit, ida adj. joli, ie - cit.: E èra aqueste Bo-
barras
sombas sògre de la cunhada de la rèira cunhada de
l’aujolet, la quala quidem cunhada per plan sofrir le polsa (far fòrça -) loc. faire l’important / des
cunh s’ajaguèc d’un jolit, polit, polidet e berotèl filhet embarras
(Odde de Triors, 1578) ; De femnas se sarravan amb de polsada (préner -) loc. reprendre haleine
fial e d’agulhas. Demandavan se i aviá pas de botons polsament n. m. (s. XIV.) respiration
de tornar cóser, de pòchas de petaçar o de biaudas de polsar v. 1. respirer 2. haleter
sarcir, e mai tanben de farda per lavar qu’amb aquel polsar espés loc. haleter fort
polit temps la bugada seriá lèu seca (Joan Bodon, La polta n. f. → rausa 1. lie de vin 2. dépôt vaseux
Quimèra, 1974) polvera n. f. (s. XII.) poudre (explosif, cosmé-
politecnic, ica adj. (s. XVIII. . . ) polytechnique tique. . . )
politecnician, ana n. (s. XIX. . . ) polytechnicien, polverar v. (s. XVII. . . ) poudrer (cosmétique)
enne polverat, ada adj. (s. XVII. . . ) poudré, ée
politeïsme n. m. (s. XIX. . . ) polythéisme polverejar v. (s. XII.) polverizar réduire en
politeïsta adj. e n. (s. XIX. . . ) polythéiste poudre
politic, ica adj. (s. XVII. . . ) politique polverièr n. m. (s. XVI. . . ) poudrier (cosmétique)
politica n. f. (s. XVII. . . ) politique polverièra n. f. (s. XII. (tourbillon de poussière))
politica de desvolopament n. f. politique de poudrerie, poudrière
développement polverós, osa (pl. polveroses, osas) adj. (s. XIV.)
politica familiala n. f. politique familiale poudreux, euse
politicaire, aira n. politicien (péjoratif) - cit.: polverosa (nèu -) n. f. neige poudreuse
Aital èran venguts lo brave monde. Se pensavan que polzin n. m. poussin veire: poleton
res se podiá pas far se quelque politicaire, grand o poma n. f. (s. XII.) 1. pomme - cit.: Quand siam
pichon, vos ajudava pas (Paul Gairaud, Per las colom- estats entre la poma e lo formatge, vèrs la fin del re-
nas de Tarn, 1980) pais, monsur vòstre reitor m’a dit : monsur Plausòlas,
politician, ana adj. e n. (s. XVIII. . . ) politicien, vos caldriá donar un mot d’edificacion a mon pòble
enne (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII) 2. poignée de porte
politizacion n. f. (s. XX.) politisation poma d’amor n. f. → tomata tomate
politizar v. (s. XVII. . . ) politiser pomada n. f. (s. XIV.) pommade - cit.: A tu me’n
politologia n. f. (s. XX.) politologie vau, paure pastor, / afin que del metís baston / que
politològue, òga n. (s. XX.) politològ polito- m’a tota A tu me’n vau, paure pastor, / afin que del
logue metís baston / que m’a tota la carn macada, / tu me
politric n. m. (s. XIV : « politri ».) polytrique forniscas la pomada ; car per remèdis, non n’i a cap, /

431
pomada pontificat

dels que defòra vila òm sap, / qu’ieu n’aja metut [sus] ponchut coma un cuol de tina (aver l’esperit -)
ma plaga (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) expr. ne pas être très malin (fam)
pomar v. intr. pommer ponchut, uda adj. (s. XII.) 1. pointu - cit.: . . . mès
pomareda n. f. pommeraie al lòc de lanças ponchudas, / armem-nos de plumas
pomastre n. m. pommier sauvage agudas (Pèir de Garròs, 1567) 2. fin
pomat n. m. (s. XIII.) cidre veire: perat ponçon n. m. poinçon
pomèl n. m. (s. XIII.) pommeau ponctuacion n. f. (s. XVI. . . ) ponctuation
pomèla n. f. 1. pomme d’arrosoir 2. pommelle ponctual, ala adj. (s. XIV. . . ) ponctuel, elle
pomelar v. 1. pommeler 2. grisonner (cheveux) ponctualament adv. (s. XVI. . . ) ponctuellement
pomelat adj. (s. XIII.) pommelé, ée ponctualitat n. f. (s. XVII. . . ) ponctualité
Pomerania n. pr. Pomerània Pomeranie (pays ponctuar v. (s. XV. . . ) ponctuer
de Pologne) ponde n. m. plancher veire: plancat
pometa n. f. (s. XIII.) 1. petite pomme 2. pom- ponderacion n. f. (s. XV. . . ) pondération
mette ponderar v. (s. XIV. . . ) pondérer
pomièr n. m. (s. XII.) pommier ponderat, ada adj. (s. XVIII. . . ) pondéré, ée
pompa n. f. (s. XIII. . . ) 1. pompe 2. apparat ponderator, tritz (pl. ponderators, trises) adj. (s.
pompa n. f. (s. XV. . . ) pompe (liquides) XVI. . . ) ponderador pondérateur
pompa n. f. 1. fouace 2. galette ponderós, osa (pl. ponderoses, osas) adj. (s. XIV.)
pompar v. (s. XVI. . . ) pomper (liquide) pondéreux veire: pesuc
pompatge n. m. (s. XX.) pompage ponderositat n. f. (s. XIV.) pondérosité
pompelmós (pl. pompelmoses) n. m. (s. XVII. . . , pondièra n. f. pondeira poule pondeuse
del neerlandés) pamplemousse pondre v. (s. XIV.) pondre
pompet n. m. 1. galette 2. gâteau ponduda n. f. ponte
pompeta n. f. petite galette ponent n. m. (s. XIII.) 1. ponant 2. couchant
pompida n. f. coup ponent (al -) loc. à l’ouest veire: colcant, marin
pompidor n. m. 1. palier 2. promenoir poney n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) poney
pompièr n. m. (s. XIX. . . ) (péj.) pompier (art : de ponh ni me maca (aquò non me -) loc. je m’en
style académique) moque
pompièr n. m. (s. XVI. . . ) pompier (incendies. . . ) ponhedura n. f. piqûre (sensation)
pompierisme n. m. (s. XIX. . . ) (péj.) pom- ponhedura de la carn (la -) loc. l’aiguillon de
piérisme (art) la chair
pompilh n. m. mollet (jambe) ponhejar v. 1. picoter 2. démanger
pompilh mièlhs fait (aquò non me fa lo -) expr. ponhent, enta adj. poignant, ante
ça me fait une belle jambe pónher v. 1. piquer 2. aiguillonner 3. mor-
pompir v. 1. fouler 2. piétiner 3. trépigner dre (serpent)
pompir de pès loc. frapper du pied de colère ponheson n. f. 1. piqûre 2. démangeaison
pompir la pòrta loc. heurter à la porte ponhet n. m. poignet - cit.: Bensai per qu’a Pin-
pompista n. (s. XX.) pompiste saguèl, en escrimant d’esperit amb tu sota Lucili, aviái
pompon n. m. petit gâteau (biscuit) [demembrat] de saber escrimar d’espasa. Paravi don-
pomponar v. 1. pomponner 2. dorloter cas de quarta, ponhet torçut (Robèrt Lafònt, L’eròi,
pompós, osa (pl. pomposes, osas) adj. (s. XIV.) 2001)
1. pompeux, euse 2. majestueux, euse ponhet (a som de) loc. au bout du poing
pomposa, vedèl cagarós (vaca -) expr. on ne ponhon n. m. pognon
saurait garantir la descendance pont n. m. pont
pomposament adv. (s. XIV. . . ) pompeusement pont (clau de -) n. f. éperon de pile de pont
pompositat n. f. (s. XIV.) pompe (ostentation) pont d’aram (un -) n. m. un pont suspendu
ponçadoira n. f. (s. XX.) ponceuse (machine) pont d’aur (far un -) loc. favoriser quelqu’un
ponçaire, aira n. (s. XIX. . . ) ponceur, euse (per- pont penjant (un -) n. m. un pont suspendu
sonne) pont Sant Miquèl, me quitèt (lo -) expr. quitta
ponçar v. (s. XIII. . . ) poncer au pont Saint-Michel (il me)
ponçatge n. m. (s. XIX. . . ) ponçage pontanèl n. m. ponceau
ponccion n. f. (s. XIV.) ponction pontannada n. f. plur. (de l’italian) 1. période
ponccionar v. (s. XIX. . . ) ponctionner 2. année commencée
ponce n. m. (s. XIII. . . ) ponce pontar v. intr. faire un pont
ponchada n. f. 1. piqûre 2. coup d’aiguille pontife n. m. (s. XV. . . ) pontife
ponchar v. 1. piquer 2. aiguillonner 3. (fig.) pontifical, ala adj. (s. XIV.) pontifical, ale
taquiner pontificar v. intr. (s. XIV. . . ) pontifier
ponchut (aquò’s pro -) loc. c’est assez clair pontificat n. m. (s. XIII.) pontificat

432
pontilhas (cercar de -) pòrre

pontilhas (cercar de -) loc. 1. pointilleux (être) pòrc delicat non es jamai gras expr. il ne faut
2. chicaner pas être trop difficile
popa n. f. (s. XIII.) → sen sein veire: popar pòrc dins un semenat de peses (un -) expr. un
popa n. f. (s. XIII.) poupe (navire) éléphant dans un magasin de porcelaine
popa (arribar en -) loc. arriver par un vent fa- pòrc e mai l’argent (lo -) expr. le beurre et
vorable l’argent du beurre
popa de cabra (far la -) loc. pantalon qui fait pòrc marin n. m. → marsoïn marsouin
des poches aux genoux (un) pòrc quand pissa (tremolar coma un -) expr.
popada n. f. taitée trembler comme une feuille
popaire, aira n. celui, celle qui tête pòrc-espin n. m. (s. XIV.) porc-épic
popar v. (s. XIII.) téter pòrc-marin n. m. (s. XIV.) cochon d’Inde
popard n. m. 1. poupard veire: popar 2. gros porcada n. f. troupeau de porcs
bébé porcariá n. f. (s. XIII.) 1. porcherie 2. saleté 3. ob-
popardièra n. f. femme aux gros seins scénité
poparèla n. f. biberon porcatièr, ièra n. 1. porcher, ère veire: porquièr
popat de bona lait (a -) loc. c’est quelqu’un de 2. marchand de porcs
bien / de fort porcatièra n. f. enclos pour les porcs
popat lait de sauma (a -) expr. il n’est pas très porcèl n. m. (s. XIII.) → tesson pourceau
malin porcèla n. f. (s. XIII. . . ) → truèja truie
pòpe n. m. (s. XVII. . . , del rus) pope porcelada n. f. portée de porcs
popèl n. m. 1. mamelon 2. bout du sein porcelana n. f. (s. XIII. . . , de l’italian) porcelaine
popèl (èsser al -) loc. être au sein porcelar v. intr. (s. XIV.) mettre bas (truie) veire:
popèl (al -) loc. au sein (enfant) tessonar
popièra n. f. tétine porcelar v. mettre bas (truie)
popon n. m. lait en t. enfantins porcelat n. m. porc gras
popon n. m. 1. poupon 2. enfant potelé porcelièra n. f. Truie reproductrice (une)
poponar v. pouponner (choyer un bébé) porcelum n. m. (coll.) les petits cochons
popons n. m. plur. petits seins (adolescente)
porcin, ina adj. (s. XIV.) porcin, ine
popòta n. f. 1. popote veire: pòt 2. repas
porcion n. m. (s. XIII.) portion
d’enfant
porcion (a la rata -) loc. proportionnellement à
populaça n. f. (s. XVI. . . , de l’ital. « populaccio »)
pòre n. m. (s. XIV : « pors ».) pore (f.)
populace (péj.)
porfir n. m. (s. XIV : « porfiri ») porphyre
populacion n. f. (s. XIV. . . ) population
pòrge n. m. (s. XIV.) porche
popular, ara adj. (s. XV.) populaire - cit.: Un
porgiment n. m. action d’apporter
pòble pòt pas se contentar [d’exprimir] sa pensada
en d’innombrables parlars. Los parlars populars, es- porgir v. apporter
pelisons galhardas mas assalvatgidas d’una lenga en porgir ajuda loc. porter secours
descasença, an una fin naturala : es de s’escartar pauc porgir la man loc. 1. tendre la main 2. mendier
a pauc de la lenga-maire, de s’abastardir de mai en porgir socors loc. v. donner secours
mai (Antonin Perbòsc, Fòc nòu, 1904) pornografe, afa n. (s. XVIII. . . ) pornograf
popularament adv. (s. XVI. . . ) populairement pornographe
popularitat n. f. (s. XVIII. . . ) popularité pornografia n. f. (s. XIX. . . ) pornographie
popularizacion n. f. (s. XIX. . . ) popularisation pornografic, ica adj. (s. XIX. . . ) pornographique
popularizar v. (s. XVII. . . ) populariser porós, osa (pl. poroses, osas) adj. (s. XIV.)
populisme n. m. (s. XX.) populisme poreux, euse
populista adj. e n. (s. XX.) populiste porositat n. f. (s. XIV.) porosité
populós, osa (pl. populoses, osas) adj. (s. XIV.) porporat, ada adj. (s. XIII.) pourpré, ée
populeux, euse porpra n. f. (s. XIII.) pourpre
pòrc n. m. (s. XIII.) porc veire: tesson porquet n. m. (s. XIII.) viande de porc
pòrc (anar coma de punhets a un -) expr. aller porquièr (lo rei non seriá son -) expr. il est très
comme des manchettes à un cochon orgueilleux
pòrc (anar coma una esquila a un -) expr. aller porquièr, ièra n. (s. XIII.) porcher, ère veire: por-
mal (seoir) catièr
pòrc (donar de confitura a un -) expr. donner porrada (far una -) loc. faire une boulette /
des perles à un cochon bévue
pòrc a l’arpast (un -) loc. un porc à l’engrais pòrre n. m. (s. XIII.) poireau
pòrc a mièjas es tostemps magre (un -) expr. pòrres e los caulets (entre Sant Pèire e Sant
une affaire partagée fonctionne difficilement Paulet, planta los -) expr. entre la Saint-Pierre

433
pòrres e los caulets (entre Sant Pèire e Sant Paulet, planta los -) portar dòl

et la Saint-Paul, plante les poireaux et les pòrtafuelha n. m. (s. XVI. . . ) portefeuille


choux pòrtagredon n. m. (s. XVIII. . . ) porte-crayon
porret / porriòl n. m. poireau de vignes portaire, aira n. (s. XIII.) 1. porteur, euse 2. fac-
porron n. m. bouteille pour boire à la régalade teur (poste)
pòrt n. m. (s. XII.) 1. port (de mer) 2. col (mon- portal n. m. (s. XII.) portail
tagne) portal, vau quèrre la machòta (espèra-me al -)
pòrt (arribar a bon -) loc. arriver à bon port expr. va voir ailleurs si j’y suis
pòrt (venir a -) loc. arriver à bon port portalièra n. f. 1. grande porte 2. fenêtre (de
pòrt de fusilh (a -) loc. à portée de fusil grange) 3. jambages (de porte)
pòrt de mar n. m. port de mer pòrtamantèl n. m. portemanteau veire: pen-
pòrta n. f. porte jador
pòrta (clavar -) loc. fermer la porte à clé pòrtamoneda n. m. (s. XVI. . . ) porte-monnaie
pòrta (totes los vents non trucan la meteissa -) portanèl n. m. 1. portillon 2. guichet
loc. chacun voit midi à sa porte portanèla n. f. petite porte
pòrta a brand loc. porte ouverte à deux battants pòrtanenet, ventral, dorsal, en bricòla, en eis-
pòrta alandada loc. porte ouverte à deux bat- sarpa n. m. (s. XX.) porte-bébé, ventral, dorsal,
tants en bandoulière, en écharpe
pòrta carretièra n. f. porte cochère portant, anta adj. portant, ante
pòrta de darrièr (èsser -) loc. être fourbe / pòrtaparaula n. m. (s. XVI. . . ) porte-parole
déloyal / faux pòrtapluma n. m. (s. XIX. . . ) porte-plume
pòrta obèrta a brand loc. porte ouverte à deux portar v. (s. XII.) porter - cit.: E quand sèt oras avián
battants picat despuèi un tròç al cloquièr de Sant Miquèl, me
pòrta obèrta de bat en bat loc. porte ouverte à caliá partir. . . Mas, en me’n tornant, aviái d’alas que
deux battants me portavan (Julieta Dissèl, s. XX) ; çò qui m’avè
pòrta obèrta de land en land loc. porte ouverte tocat de tira en Estieu, qu’èra la soa fe occitana, l’amor
à deux battants qui portava a la patria, e que crei que la communicava
pòrta per pòrta (demorar -) loc. habiter porte à a tots los qui l’apressavan e qui devienguèn los sons
porte amics. . . (Simin Palay, 1940)
pòrta son pan, pertot l’a (qual -) expr. celui qui portar (la) senténcia loc. rendre une sentence
se suffit à lui-même ne doit rien à personne portar a cabrit loc. porter à la chèvre morte
pòrta sul nas (aver -) loc. trouver porte close portar a pelharòt loc. porter sur le dos
pòrta tarnada n. f. porte à deux battants portar a pelhas loc. porter sur le dos
pòrta tombanta n. f. porte battante portar a sant Cristòl loc. porter sur le cou
pòrta vergonha (me -) loc. cela me fait honte portar al cabrimèr / cabrumièr loc. (de "cabrum",
pòrta-avions n. m. (s. XX.) porte-avions las cabras ("cabrumièr", cabrièr)) porter à la chèvre
pòrta-fenèstra n. f. (s. XX.) porte-fenêtre morte
pòrta-servietas n. m. (s. XX.) porte-serviettes portar aut (lo -) loc. vivre en grand seigneur
veire: toalhon portar bèl loc. porter haut la tête
pòrtabagatges n. m. (s. XIX. . . ) porte-bagages portar bissèst loc. porter malheur
pòrtabandièra n. m. (s. XIX. . . ) porte-drapeau portar coma un peis (se -) expr. se porter à
portable, abla adj. 1. portable veire: portador merveille
2. téléphone /ordinateur portable portar coma un quatòrze d’as (se -) expr. se
pòrtacigaretas n. m. (s. XIX. . . ) porte-cigarettes porter à merveille
pòrtaclaus n. m. (s. XX.) porteclés portar coma una maia loc. porter en triomphe
pòrtacontenedors n. m. (s. XX.) porte- portar contra loc. porter tort
conteneurs veire: contenedor portar còp loc. porter tort
pòrtacòp adj. frappant, ante portar crenta loc. inspirter de la crainte
portada n. f. portée portar de bren a la truèja del molinièr expr.
portada (a la -) loc. prix accessible porter de l’eau à la rivière
portadoira (paret -) n. f. portaira mur porteur portar de peiras al clapàs loc. porter de l’eau à
portador, adoira adj. 1. porteur, euse veire: la rivière
portable 2. qui porte (mur, branche. . . ) portar de vestits de dimenge loc. mettre des
portadura n. f. (s. XIII.) 1. portée 2. progéniture habits de dimanche
3. transport 4. port 5. maintien portar de vestits dels jorns obrants loc. mettre
portadura (es sa -) loc. c’est son tempérament des habits de tous les jours
pòrtaelicoptèrs n. m. (s. XX.) porte-hélicoptères portar de vestits d’estiu loc. mettre des habits
pòrtaempèut n. m. (s. XIX. . . ) porte-greffe d’été
pòrtafais n. m. (s. XVI. . . ) → faissièr portefaix portar dòl loc. (s. XVII.) porter le deuil

434
portar d’aiga a la mar possessor

portar d’aiga a la mar expr. porter de l’eau à la pòrto n. m. (s. XVIII. . . , de la vila portuguesa) portò
rivière porto
portar d’aiga a Ròse expr. porter de l’eau à la pòrts del país (als -) loc. aux portes du pays
rivière portuari, ària adj. (s. XX.) portuaire
portar en palma de man loc. faire la louange Portugal n. pr. Portugal
de quelqu’un portugués, esa (pl. portugueses, esas) adj. e n. (s.
portar esglasi loc. Inspirer l’horreur / l’effroi XVI. . . ) portugais, aise
portar fresa loc. rapporter des nouvelles portulan n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) portulan
portar l’arma loc. présenter les armes posador n. m. puisoir (ustensile)
portar la clau loc. porter la culotte posaire / poaire n. m. fausse note : « canard »
portar la mòrt a la boca loc. être en danger de (del bruch de la cadena del potz accionada pel
mort posaire)
portar las bragas loc. porter la culotte posaire, aira n. m. (s. XII.) puiseur, puisatier
portar las cauças loc. gouverner chez soi (personne)
portar lo bast, nais amb la cengla (qual deu -) posandièr, ièra n. (s. XIII.) puiseur, euse
expr. l’origine sociale est déterminante posar v. (s. XII.) puiser
portar lo còr sus la man loc. avoir le cœur sur posaraca n. f. (s. XII.) puits à roue veire: potz-
la main rodièr
portar l’aurelha bassa loc. avoir l’oreille basse posatièr, ièra n. puisatier
portar mòrga loc. garder rancune posca n. f. 1. poussière - cit.: Traucant sols la
portar nòire a qualqu’un loc. nuire à rauba cendrosa / que s’estend, los albres, quilhats, /
quelqu’un d’aquela posca farinosa / florits pertot, son abilhats
portar onorament loc. avoir de la déférence (Paul Froment, Nadal, 1897) 2. bruine
portar orror loc. faire horreur poscar v. bruiner
portar pèira al clapàs loc. porter de l’eau à la poscós, osa (pl. poscoses, osas) adj. pous-
rivière siéreux, euse
portar pena loc. avoir du souci poseta n. f. épuisette
portar pena per loc. être inquiet pour posicion n. f. (s. XIV., lat. positio) position
portar peruèl loc. porter le guignon posicionament n. m. (s. XX., de "posicionar") posi-
portar respècte loc. inspirer le respect tionnement
portar socors loc. porter secours posicionar v. (s. XX., de "posicion") positionner
portar solaç loc. 1. réconforter 2. soulager posicionator n. m. (s. XX.) posicionador posi-
portar sul còl loc. 1. porter un fardeau 2. fig. tionneur (appareil)
supporter avec peine posicionatritz (pl. posicionatrises) n. f. (s. XX.)
portar sus la palma de la man loc. avoir en posicionadoira positionneuse (machine)
haute estime posicionista n. (s. XX.) positionniste
portar tòrt loc. causer du tort posinièra n. f. → cremèl cage à poussins
portar vergonha loc. faire honte posita (a -) loc. adv. à portée
pòrtas (èsser per las -) loc. être réduit à la men- posita (aver a -) loc. avoir à sa disposition
dicité positiu, iva adj. (s. XIV.) positif, ive
pòrtas de darrièr (cercar -) loc. eviter d’en venir positivisme n. m. (s. XIX. . . ) positivisme
au fait positivista adj. e n. (s. XIX. . . ) positiviste
portat sul cap del det (èsser -) expr. avoir la posologia n. f. (s. XIX. . . ) posologie
faveur publique posquejar v. intr. faire de la poussière
portat sus la palma de la man (èsser -) expr. posquina n. f. pluie fine
jouir d’une grande popularité possa n. f. (s. XIII.) → sen 1. sein veire: popa
pòrtatinal n. m. porteur de vendange 2. mamelle
portatiu, iva adj. portatif, ive possedir v. (s. XII.) posséder
pòrtavista n. m. (s. XIX. . . ) longue-vue possession n. f. (s. XIII.) possession - cit.: Lo zin-
pòrtavotz (pl. pòrtavoses) n. m. (s. XIX. . . ) porte- zin [de las cigalas] montava, traucant las aurelhas,
voix moriguent dins un sospir, per tornar renàisser e morir
portèl n. m. (s. XII.) → guisquet guichet sens pausa, d’oras e d’oras ; vagas d’armonias que sens
pòrti aquò sus las espatlas loc. cela me pèse fin s’esperlongavan ; misteriosa incantacion qu’aviá
portic n. m. (s. XIII.) portique pres possession del temps e de l’espaci, e que getava sus
portièr n. (s. XII.) 1. portier, ière 2. concierge la comba abrasada una sensacion d’eternitat (Joana
portièra n. f. (s. XX.) portière Bartès, Lison, 1934)
portisson n. m. 1. petite porte veire: guisquet possessiu, iva adj. (s. XIV.) possessif, ive
2. guichet 3. (fig.) introduction possessor n. m. (s. XIII.) possesseur

435
possibilitat poténcia de Roma (la -)

possibilitat n. f. (s. XIII.) possibilité pòt n. m. pot veire: topin


possible (al -) loc. au plus haut degré pòt (a -) loc. au goulot (boire) veire: boca
possible, ibla adj. (s. XIII.) possible pòt (beure a -) loc. boire au goulot
possibles (far sos -) loc. faire son possible pòt (far lo -) loc. 1. être sur le point de pleurer
pòst (pl. pòstes) n. f. (s. XIII.) planche (enfant) veire: boca 2. faire la moue
pòst (pl. pòstes) n. m. (s. XIX. . . ) 1. poste 2. place pòt comptar per una ! (la -) loc. il l’a échappée
pòst (pl. pòstes) n. m. (s. XX.) pòste poste de belle ! veire: poder
radio pòt far (tot non -) loc. il ne peut pas tout faire
pòst a fin (de -) loc. d’un bout à l’autre veire: poder
pòst avançat n. m. (s. XVI. . . ) avant-poste pòt mai (non se -) loc. on ne peut mieux veire:
pòst-partum n. m. (s. XX., del latin) post-partum poder
pòst-scriptum n. m. (s. XVII. . . , loc. latina) post- pòt parlar sense badar (non se -) expr. on ne
scriptum parle pas sans risque veire: poder
pòsta n. f. (s. XVII. . . , mot italian) poste (cour- pòt tondre las fedas, mas non las escorjar (se
rier. . . ) -) expr. il ne faut pas en demander trop veire:
pòsta (a la -) loc. commodément poder
postal, ala adj. (s. XIX. . . ) postal, ale pòt virar aquela (se la -) loc. s’il en réchappe
postam n. m. → ponde plancher veire: plancat veire: poder
postar v. (s. XIX. . . .) poster (le courrier) pòt virar las moscas (se -) loc. il est capable de
postar v. (s. XVI. . . ) poster (à un poste) se débrouiller veire: poder
postar v. intr. mettre un plancher pòta n. f. 1. grosse lèvre veire: boca 2. lippe
postarèl n. m. planchette potable, abla adj. (s. XVII. . . ) potable veire: topin
postarèla n. f. volige
postèl n. m. (s. XIII.) poteau pòtafin (far lo -) 1 loc. faire la fine bouche veire:
postèla n. f. (s. XIII.) planchette boca
postèma n. f. (s. XIII.) 1. pus 2. suppuration pòtafin, ina 1 n. fine gueule veire: boca
postemós, osa (pl. postemoses, osas) adj. (s. XIV.) potariá n. f. (s. XV.) poterie veire: topin
purulent, ente
potassa n. f. (s. XVI. . . , del neerl.) potasse
postèr n. m. (s. XX., mot anglés) 1. poster 2. affiche
potassi n. m. (s. XIX. . . ) potassium
posterior, ora adj. (s. XVI. . . ) postérieur, eure
potasson n. m. → merluç poutassou (poisson)
posteriòri (a -) loc. adv. (s. XVII. . . , del latin) a
veire: pòt
posteriori
potat n. m. potée veire: topin
posterioritat n. f. (s. XV. . . ) postériorité
potatge n. m. potage veire: topin
posteritat n. f. (s. XII.) postérité
postèrla n. f. (s. XIII.) poterne potatge (alongar lo -) loc. 1. ajouter de l’eau
pòstfaci n. f. (s. XVIII. . . ) postface veire: prefaci dans le potage veire: topin 2. fig. entraîner des
postièr, ièra n. (s. XIX. . . ) postier, ère retards
postís, issa (pl. postisses, issas) adj. (s. XVII. . . , potatgièr n. m. foyer de cuisine veire: topin
de l’italian) postiche potejar v. donner un baiser - cit.: Jamès non t’ei
postissaire, aira n. (s. XX.) posticheur pro potejada, / los longs potets son los melhors (J.
pòstposicion n. f. (lat. post + posicion) postposi- Nolens, La flaüta gascona, 1897)
tion poténcia n. f. 1. puissance politique, militaire,
pòstsincronizar v. (s. XX.) postsynchroniser spirituelle... veire: potestat 2. puissance d’un
postulant, anta n. (s. XV. . . ) postulant, ante moteur, d’une machine... veire: potestat 3. puis-
postular v. (s. XIII.) postuler sance (mathématiques...)
postulat n. m. (s. XVIII. . . ) postulat poténcia n. f. (s. XIV.) 1. potence veire: salada
postume, ica adj. (s. XV. . . ) postum posthume 2. gibet
postura n. f. (s. XVI. . . , mot italian) posture poténcia (en -) loc. en puissance
postura de (en -) loc. en situation de poténcia (ramèl de -) n. m. gibier de potence
postura de (èsser en -) loc. être en mesure de poténcia (tota -) loc. toute puissance
pòt n. m. lèvre veire: boca - cit.: La castetat, mas poténcia (unitat de -) n. f. unité de puissance
sòrs, es la pus bèla [paradura] qu’una [nòvia] pòsca poténcia (volontat de -) n. f. volonté de puis-
portar al leit nupcial. E ! quna de vosautras [se] pòt sance
flatar de n’aver pas sulhat aquela rauba blanca que poténcia cinc (uèit -) n. f. huit puissance cinq
Dieu [li] carguèt en naissent ? Vos vòli pas far vòstre poténcia d’un motor (la -) loc. la puissance
procès, mès se caduna d’aquelas se mordissiá fèrme d’un moteur
los pòts, veiriam fòrças bodoflas (Joan Loís Fornèrs, s. poténcia de Roma (la -) n. f. la puissance de
XVIII) Rome

436
poténcia economica pradèl

poténcia economica n. f. puissance tista Bonet, Vida d’enfant, 1894) 2. qui aime don-
économique ner des baisers
poténcia enemiga n. f. puissance ennemie potonejar v. multiplier les baisers veire: boca
poténcia militara n. f. puissance militaire potonièra n. f. bouche (style plaisant) veire:
poténcia morala n. f. puissance morale boca
poténcia publica n. f. puissance publique pòts (apuntar los -) loc. pincer les lèvres veire:
potencial, ala adj. (s. XIV.) potentiel, elle boca
potencialament adv. (s. XIV.) potentiellement pòts (aquò es passar de mèl pels -) expr. c’est
potencialitat n. f. (s. XIX. . . ) potentialité un vrai plaisir / délice veire: boca
potencializacion n. f. (s. XX.) potentialisation pòts (de la punta dels -) loc. du bout des lèvres
potencializar v. (s. XX.) potentialiser veire: boca
poténcias (las grandas -) n. f. plur. les grandes pòts (de la punta dels -) loc. du bout des lèvres
puissances pòts (far los -) loc. mettre la bouche en cul de
poténcias d’argent (las -) n. f. plur. les puis- poule veire: boca
sances d’argent pòts (lo rire non li passa los -) expr. il rit jaune
poténcias mondialas n. f. plur. les puissances veire: boca
mondiales pòts (lo rire suls -) loc. le sourire aux lèvres
potent, enta adj. puissant (politique, veire: boca
économie...) veire: poderós pòts (rire suls -) loc. rire au nez
potentat n. m. (s. XVI. . . ) potentat pòts (se’n lecar los -) loc. s’en lécher les
potestat n. m. (s. XI.) 1. puissance divine, infer- babines veire: boca
nale veire: poténcia - cit.: Plan se pòt tenir l’òme fièr, pòts e morres (far -) loc. bouder
/ b’es [aürós] tres còps amai quatre, / uèi que per el pòts e pòts lèvres à lèvres veire: boca
Dieu ven combatre / totas las potestats d’Infèrn (Pèire pòts e pòts (èsser -) loc. s’embrasser sur la
Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) 2. puissance bouche veire: boca
paternelle, maritale... veire: poténcia pòts en pòts (de -) loc. de bouche en bouche
potestat de marit (èsser en -) loc. être en puis- veire: boca
sance de mari pòts en pòts (de -) loc. de bouche en bouche
potestat pairala n. f. puissance paternelle
pòts lises (se’n far los -) loc. s’en régaler veire:
potet n. m. baiser veire: poton - cit.: Jamès non boca
t’ei pro potejada, / los longs potets son los melhors (J.
pòts sarrats (téner los -) loc. pincer les lèvres
Nolens, La flauta gascona, 1897)
veire: boca
pòtfendut, uda n. qui a un bec de lièvre veire:
potz (pl. poses) n. m. (s. XIII.) puits - cit.: Garòna
boca
mai que mai carreja, / e degun potz n’es sanitós, /
potièr, ièra n. (s. XV.) potier, ière veire: topin
e l’aiga de las fonts plus netas / sent a susor de las
potina n. f. poutine (alevin de sardine) veire:
rainetas (Pèire Godelin, s. XVII)
topin
potz de sant Patrici (a lo -) n. m. il est très riche
potinga n. f. 1. (fam. pej.) potion veire: topin
potz rodièr n. m. puits à roue
2. remède
practic, ica adj. (s. XIV.) pratique
poton n. m. 1. baiser veire: baisat, pòt - cit.: E
practica n. f. (s. XIII.) pratique
quand pensi, de còps, que ma polida aimada / de sos
potons d’amor brèça un autre amorós / una enveja practica plus (aquò non se -) loc. cela ne se fait
me pren d’anar de rescondons / dins l’aiga negra e plus
freja e d’ombra capelada / negadís escantir mon fuec practicabilitat n. f. (s. XIX. . . ) praticabilité
e garir mas dolors (Paul Froment, Un jorn d’abrial, practicable, abla adj. (s. XVI. . . ) praticable
1898) ; Mas aquel òme despuèi dos ans es desmamat practicament adv. (s. XIII.) pratiquement
de careças de femna. Sens que Lison n’aja la sentida, practicant, anta adj. (s. XIX. . . ) practicós prati-
lo sang [li] monta al cap, sos uèlhs venon fosques, e tot quant, ante
d’un còp, son poton fòl marca la boca de Lison d’un practicar v. (s. XIII.) pratiquer - cit.: Digas a la bèla
ferre brosent (Joana Bartés, Lison, 1934) 2. bisou Maria, / que non dòrmi ni nuèit ni jorn, / e que tu fas
poton de pana loc. baiser volé veire: boca per industria, / çò qu’ieu practiqui per amor (Gautièr,
potona n. f. gros baiser La Mòstra, s. XVII)
potonada / potonejada n. f. série de baisers practicar l’usura loc. pratiquer l’usure
veire: boca practician n. m. (s. XV. . . ) praticien
potonar v. 1. embrasser veire: boca 2. donner prada n. f. (s. XII.) 1. pré 2. grand pré
un baiser pradal n. m. (s. XII.) 1. pré 2. grand pré
potonarèl, èla adj. 1. affectueux, euse - cit.: pradariá n. f. (s. XIII.) prairie
Maire tan bòna, tan risolhiera e tan potonarèla ! (Bap- pradèl n. m. (s. XIII.) → cobèrt préau

437
pradet / pradelet preeminent, enta

pradet / pradelet n. m. (s. XII.) 1. petit pré 2. rosé precipitacion n. f. (s. XV. . . ) précipitation
des prés (champignon) precipitadament adv. (s. XVI. . . ) 1. précipitam-
pradeta n. f. petit pré ment 2. en hâte
pradièr, ièra adj. 1. relatif aux prés 2. des prés precipitar v. (s. XVI. . . ) précipiter
pradièra non pòt dire de qual es lo polin (cav- precipitat n. m. (s. XVI. . . ) précipité
ala -) expr. 1. il ne connaît pas le détail de ses precipitat, ada adj. (s. XVI. . . ) précipité, ée
affaires 2. (sens plus concrèt possible) precís, isa (pl. precises, isas) adj. (s. XIV. . . )
pradon n. m. petit pré 1. précis, ise 2. précis
pragmatic, ica adj. (s. XIX. . . ) pragmatique precisament adv. (s. XIII.) précisément
pragmatisme n. m. (s. XIX. . . ) pragmatisme precisar v. (s. XVIII. . . ) préciser
prangièra n. f. sieste veire: sèsta precision n. f. (s. XVI. . . ) précision
prangièra (far -) loc. faire la sièste precòç, òça (pl. precòces, òças) adj. (s. XVII. . . )
prat n. m. (s. XII.) pré précoce
prat batalhièr n. m. (s. XII. . . ) champ de bataille precòçament adv. (s. XIX. . . ) précocement
prautir v. 1. fouler 2. pétrir 3. trépigner precocitat n. f. (s. XVII. . . ) précocité
prealable (sense autre -) loc. sans autre préam- precompte n. m. précompte
bule preconcebut, uda adj. (s. XVII. . . ) préconçu, ue
prealable, abla adj. (s. XIV. . . ) préalable preconeissença n. f. (s. XIV.) préconnaissance
preambul n. m. (s. XIV. . . ) préambule preconizacion n. f. (s. XIII.) préconisation
preavís (pl. preavises) n. m. (s. XIV. . . ) préavis preconizar v. (s. XVII. . . ) préconiser
prebenda n. f. (s. XIII. . . ) prébende preconizator, tritz (pl. preconizators, trises) n.
prebendar v. (s. XIV.) prébender (s. XVII. . . ) preconizador préconisateur, trice
prebòst (pl. prebòstes) n. m. (s XIII., lat. praeposi- precursor, sora (pl. precursors, soras) n. (s.
tus) prevòst prévôt XV. . . ) précurseur - cit.: Josèp Ros es pas solament lo
prebostat n. f. (s. XIV.) prevostat prévôté grand trobaire de la Chançon lemosina, lo reviudador
precalfatge n. m. (s. XX.) préchauffage qu’a [incarnat] l’anma de son terraire: es lo precur-
precari, ària adj. (s. XIII.) précaire sor de la vertadièra Renaissença occitana (Antonin
precariá n. f. (s. XIII.) précarité Perbòsc, 1905)
precàriament adv. (s. XVII. . . ) précairement veire: preda n. f. (s. XIV.) 1. proie 2. prise
precariá predator, tritz (pl. predators, trises) n. m. (s. XX.)
precarizacion n. f. précarisation prédateur
precaucion n. f. (s. XVI. . . ) précaution predecessor, ora (pl. predecessors, oras) n. m. (s.
precaucionar v. (s. XVII. . . ) précautionner XIV.) prédécesseur
precaucionar (se) v. prendre ses dispositions / predestinacion n. f. (s. XIV.) prédestination
précautions predestinar v. (s. XIII.) prédestiner
precaucionós, osa (pl. precaucionoses, osas) adj. predicacion n. f. (s. XIII.) prédication veire:
(s. XVII. . . ) précautionneux, euse presic
precaucionosament adv. (s. XIX. . . ) précaution- predicant, anta n. (s. XVI. . . ) prédicant, ante
neusement predicator, tritz (pl. predicators, trises) n. m. (s.
precedent, enta adj. (s. XIII. . . ) précédent, ente XIII.) predicador prédicateur, trice veire: presi-
precedentament adv. (s. XV. . . ) précédemment caire - cit.: Predicator / tenc per meillor / quan fai
precedir v. (s. XIII.) précéder - cit.: Lo grop pronom- l’obra que manda far (Pèire Cardenal, s. XIII) - src.:
inal precedent lo vèrb es proclitic e atòn, mentre que Honnorat, 1847 : "predicatour"; Couzinié, 1850 :
lo grop seguissent lo vèrb es enclitic e tonic. Cal notar "predicatou"
que, dins aqueste darrièr cas, la lenga anciana coneis- prediccion n. f. (s. XVI. . . ) prédiction
siá que de pronoms atòns (Loís Alibèrt, Gramatica, predictiu, iva adj. (s. XX., de l’anglés) prédictif,
1935) ive
precèpte n. m. (s. XII. . . ) précepte predileccion n. f. (s. XV. . . ) prédilection
preceptor, tritz (pl. preceptoses, osas) n. (s. predire v. (s. XIII. . . ) prédire
XV. . . ) précepteur, trice predispausar v. (s. XV. . . ) prédisposer
preceptoral, ala adj. (s. XVIII.) préceptoral, ale predisposicion n. f. (s. XVIII. . . ) prédisposition
preceptorat n. m. (s. XVII.) préceptorat predit, dita adj. (s. XIII.) prédit, ite
precession n. f. (s. XVII. . . ) précession predominància n. f. (s.XVI. . . ) prédominance
preciós, osa (pl. precioses, osas) adj. (s. XII.) pré- predominant, anta adj. (s. XIV. . . ) prédominant,
cieux, euse ante
preciosament adv. (s. XV. . . ) précieusement predominar v. (s. XVI. . . ) prédominer
preciositat n. f. (s. XIV.) préciosité preeminéncia n. f. (s. XIV.) prééminence
precipici n. m. (s. XVI. . . ) précipice preeminent, enta adj. prééminent, ente

438
preempcion prenement

preempcion n. f. (s. XVI. . . ) préemption preissa ( i an -) loc. il y a la foule


preemptar v. (s. XX.) préempter preissa (aver -) loc. être en vogue
preexisténcia n. f. (s. XVI. . . ) préexistence preissa (en granda -) loc. de toute urgence
preexistent, enta adj. (s. XVI. . . ) préexistant, ante prèissa (en tota -) loc. en toute hâte
preexistir v. (s. XV. . . ) préexister preissa (non i a / i a pas -) loc. il n’y a pas ur-
prefabricat, ada adj. (s. XX.) préfabriqué, ée gence
prefaci n. m. (s. XV. . . ) préface preissa de se tirar d’aquí (aver -) loc. avoir hâte
prefaciar v. (s. XVIII. . . ) préfacer de sortir de là
prefècte, ècta n. (s. XIII : « prefeit ».) préfet, ète preissar v. 1. accélérer 2. presser
prefectoral, ala adj. (s. XIX. . . ) préfectoral, ale preissièra (en grand -) loc. en toute hâte
prefectura n. f. (s. XIV. . . ) préfecture preïstòria n. f. (s. XIX. . . ) préhistoire
preferéncia n. f. (s. XIV. . . ) préférence - cit.: E preïstoric, ica adj. (s. XIX. . . ) préhistorique
ma maire, sènsa se mai faire pregar, entamenava de prejudical, ala adj. (XVIII. . . ) préjudiciel, elle
preferéncia aquesta (Baptista Bonet, Vida d’enfant, prejudici n. m. (s. XIII.) préjudice
1894) prejudiciable, abla adj. (s. XIV.) préjudiciable
preferencial, ala adj. (s. XX.) préférentiel, ielle prejudicial, ala adj. (s. XIII.) préjudiciel, elle
preferiblament adv. (s. XVII. . . ) préférablement prejudiciar v. (s. XIV. . . ) préjudicier
preferible, ibla adj. (s. XVI. . . ) préférable prejudicis involontaris a l’integritat d’autrú n.
preferir v. (s. XIII.) préférer m. plur. atteintes involontaires à l’intégrité
prefiguracion n. f. (s. XVII. . . ) préfiguration d’autrui
prefigurar v. (s. XIII. . . ) préfigurer prejudicis volontaris a l’integritat d’autrú n. m.
prefixacion n. f. (s. XIX. . . ) préfixation plur. atteintes volontaires à l’intégrité d’autrui
prefixal, ala adj. (s. XX.) préfixal, ale prejutjar v. (s. XV. . . ) préjuger
prefixar v. (s. XV. . . ) préfixer prejutjat n. m. (s. XV. . . ) préjugé
prefixe n. m. (s. XVIII. . . ) prefix préfixe prejutjats n. m. plur. préjugés (jur.)
prègadieu n. m. (s. XVII. . . ) prie-Dieu prelat n. m. (s. XIII.) prélat
prègadieu-bernada / prègajoana n. f. mante prelatura n. f. (s. XIII.) prélature
religieuse prelèvament n. f. (s. XVIII. . . ) prélèvement
pregaire, aira n. 1. qui prie veire: prior 2. qui prelevar v. (s. XVII. . . ) prélever
sollicite preliminar, ara adj. (s. XVII. . . ) préliminaire veire:
pregant, anta adj. e n. (s. XII. . . ) → orant priant, ribassejar
ante preludi n. m. (s. XVI. . . ) prélude
pregar v. (s. XII. . . ) 1. prier - cit.: Santa Ceselha preludiar v. (s. XVII. . . ) préluder
nasquèt de parents nòbles e opulents qu’aviau tot a prematur, ura adj. (s. XVII. . . ) prématuré, ée
[ronfle] ; lor mancava pas res ; èron respectats e aimats premeditacion n. f. (s. XIV. . . ) préméditation
dins lor país coma de [mond] que podiau e que fasiau premeditar v. (s. XIV. . . ) préméditer
plaser quand n’èron pregats (Joan Loís Fornèrs, s. prémer v. (s. XII.) presser (appuyer)
XVIII) 2. supplier prèmi n. m. (s. XII.) prix (récompense)
pregària n. f. (s. XII. . . ) prière veire: preguièra - premiar v. (s. XII.) récompenser (donner un prix
cit.: Lo Gran tas pregàrias entena, / lo Dieu de Jacòb à quelqu’un)
te dehena (Pèir de Garròs, Psaumes, 1565); La finta premícias n. f. plur. (s. XII. . . ) prémices (pre-
ditz que Siringa, Nimfa boscassièra, perseguida de miers fruits)
Pan, [foguèt], a sa meteissa pregària, cambiada en premissa n. f. (s. XIV. . . ) prémisse (raison-
canavièra salvatja (Pèire Godelin, s. XVII) nement)
pregària (cridar la -) loc. (loc.) dire la prière à premonicion n. f. (s. XIX. . . ) prémonition
haute voix premonitòri, òria adj. (s. XIX. . . ) prémonitoire
pregavi (los en -) loc. (loc.) los ne je les en priais premsa n. f. (s. XII.) presse
(eux) premsada n. f. (s. XII. . . .) 1. pressée 2. pressage
preguièra n. f. (s. XII.) → pregària prière premsapurèa n. m. (s. XX.) presse-purée
prèire n. m. (s. XII.) prêtre premsar v. (s. XII.) 1. presser 2. pressurer
prèire n. m. praire (mollusque) premsatge n. m. (s. XII. . . ) 1. pressage 2. pressur-
preire bartassièr n. m. (s. XVIII.) prêtre réfrac- age
taire (Révolution) premunir v. (s. XIV. . . ) prémunir
preiressa n. f. (s. XII. . . ) prêtresse prenedor, doira adj. prenable 1. prenable (qui
preison n. f. (s. XI.) prison; preson prison peut / qui doit être pris veire: préner 2. qui est
preisonièr, ièra n. (s. XII.) prisonnier, ière bon à prendre)
prèissa n. f. 1. foule 2. hâte preneire, eira n. (s. XIII.) preneur (personne)
preissa ( i a -) loc. il y a urgence prenement n. m. (s. XII. . . ) prise

439
préner préner mira

préner v. (s. XII.) → embauchar embaucher veire: préner gat per lèbre (far -) loc. faire prendre
engatjar des vessies pour des lanternes
préner (a ben o tot -) loc. à tout prendre préner l’acorcha loc. prendre le raccourci
préner (lo) balanç loc. prendre de l’élan préner l’afar pels aurelhons loc. prendre
préner (non i a que de -) loc. il n’y a qu’à pren- l’affaire résolument en mains
dre préner la barutla loc. dégringoler
préner (s’i -) loc. s’y laisser prendre préner la biaça loc. être réduit à la mendicité
préner (se i -) loc. s’y mettre préner la bisca loc. se fâcher tout rouge
préner (se) loc. devenir de la glace (eau) préner la cisampa loc. prendre froid
préner / prendre v. (s. XI.) 1. prendre 2. attraper préner la corruda loc. prendre sa course
préner a grat loc. prendre en faveur préner la davalada loc. 1. péricliter 2. se faire
préner a la leca (se -) loc. tomber dans le pan- vieux
neau préner la desbranda loc. tomber en déconfiture
préner a la pròva loc. faire subir une épreuve préner la descampeta loc. prendre la poudre
à quelqu’un d’escampette
préner a la tasta loc. faire subir une épreuve à préner la desfila loc. prendre la tangente
quelque chose préner la fortuna al pel loc. saisir la chance
préner a renda loc. prendre à location avant qu’elle ne s’échappe
préner a tissa loc. prendre en grippe préner la fresca loc. prendre le frais
préner al còrs loc. appréhender au corps préner la frescura loc. prendre le frais
préner al molon loc. prendre sur le tas préner la larga loc. prendre le large
préner al revèrs loc. prendre mal les choses préner la machòta loc. prendre une cuite
préner avantatge loc. tirer parti préner la maire al nis loc. découvrir le pot aux
roses
préner bota per barral loc. prendre des vessies
pour des lanternes préner la messa loc. être ordonné prêtre
préner la monina loc. s’enivrer
préner brica garda (non -) loc. ne pas se soucier
préner la pica loc. prendre la mouche
préner cap o autre loc. se terminer d’une façon
préner la vaca e mai lo vedèl loc. épouser une
ou d’une autre
fille-mère (triv.)
préner carrièra loc. 1. s’acheminer 2. prendre
préner la val tòrta loc. 1. prendre une voie dé-
telle rue 3. embrasser une profession
tournée 2. sortir du droit chemin
préner chòt per cardelina loc. prendre martre
préner la volada loc. prendre son essor
pour renard
préner lanç loc. prendre de l’élan
préner çò melhor (se -) loc. choisir le meilleur
préner las avanças loc. prendre les devants
préner colors loc. prendre des couleurs
préner las parts loc. prendre fait et cause pour
préner coma d’esca loc. prendre feu facilement
préner las parts de qualqu’un loc. prendre la
préner corsa loc. prendre de l’élan défense de quelqu’un
préner d’aise (lo -) loc. le prendre à son aise préner leiçons loc. prendre des leçons
préner d’alen loc. prendre courage préner lenga loc. prendre la parole
préner de bon loc. prendre la chose sérieuse- préner lenga amb qualqu’un loc. s’informer
ment auprès de quelqu’un
préner de quicòm (se -) loc. prendre garde à préner lo bol loc. commencer à bouillir
préner de vòlha loc. prendre des forces préner lo córrer loc. se mettre à courir
préner d’aucet loc. hausser le ton préner lo davant loc. prendre les devants
préner d’indicas loc. se renseigner préner lo dessús loc. surmonter la maladie
préner en asirança loc. prendre en haine préner lo dessús (ne -) loc. surmonter la
préner en descaça loc. prendre en aversion douleur
préner en falsada loc. prendre par trahison préner lo fum loc. se mettre en colère
préner en ira loc. prendre en grippe préner lo montant sus loc. prendre l’ascendant
préner en òdi loc. prendre en grippe sur
préner en tissa loc. prendre en grippe préner lo pan a loc. acheter son pain chez
préner en traïson loc. prendre par trahison préner lo pè loc. prendre l’habitude
préner en troça loc. prendre en croupe (à préner lo plec loc. prendre le pli
cheval) préner lo solelh loc. prendre le soleil
préner exemple a loc. suivre l’exemple de préner lòc loc. prendre place / rang
préner fòc coma l’esca loc. prendre feu comme préner l’alongui loc. partir de chez soi
l’amadou préner l’avança loc. prendre les devants
préner garda (se -) loc. se tenir sur ses gardes préner mira loc. 1. prendre sa mire 2. viser

440
préner mira sus pres al sedon

préner mira sus loc. prendre modèle sur preocupar v. (s. XIII.) préoccuper
préner palada loc. 1. reculer pour mieux sauter preocupar de (se -) loc. se soucier de
2. prendre de l’élan preocupat, ada adj. (s. XV. . . ) préoccupé, ée
préner partit per loc. prendre parti pour prèp prep. près
préner pè sus loc. prendre l’ascendant sur prèp de (al -) loc. auprès de
préner peca loc. se détériorer preparacion n. f. (s. XIII.) préparation
préner per ben loc. prendre en bien preparar v. (s. XIII.) préparer - cit.: Mès aquò siá
préner per doçor loc. prendre par la douceur pro dit per ara, / que le cèl son manto prepara, / con-
préner per mal loc. prendre en mauvaise part trapuntat, tan plen que vuèit, / de las estelas de la
préner polsada loc. reprendre haleine nuèit (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) ; Quand siam
préner qualqu’un a despart loc. prendre estats entre la poma e lo formatge, vèrs la fin del repais,
quelqu’un à part monsur vòstre reitor m’a dit : monsur Plausòlas, vos
préner qualqu’un de son biais loc. prendre caldriá donar un mot d’edificacion a mon pòble ; i ai
quelqu’un par son faible respondut cossí aquò se pòt far, som pas brica preparat
préner qualqu’un per amusarèla loc. prendre ? (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII)
quelqu’un comme tête de Turc preparatius n. m. plur. (s. XIV. . . ) préparatifs
préner qualqu’un per cap de turc loc. prendre preparator, tritz (pl. preparators, ises) n. (s.
quelqu’un comme tête de Turc XVI. . . ) préparateur, trice
prèner qualqu’un sus la cauda loc. prendre sur preparatòri, òria adj. (s. XIV. . . ) préparatoire
le fait prepaus (a -) prep. à-propos
préner sas amiras loc. s’orienter prepaus (a aquel -) loc. à ce sujet
préner sos aises loc. prendre ses aises prepaus (a tot -) loc. à tout propos
préner tèrra loc. aborder la côte prepaus (pl. prepauses) n. m. (de "prepausar")
préner tot a la mala (o -) loc. prendre tout au 1. propos 2. discours 3. dessein
pire prepaus (pl. prepauses) n. m. (s. XIII., lat. prae-
préner tot pel petit cap (o -) loc. tâtillonner ponere X pausare) propos
préner un aire loc. prendre froid prepaus coma un calfalièit d’estiu (aquò’s a -)
préner un banh de lait loc. se délecter expr. cela vient comme un cheveu sur la soupe
préner un bon biais loc. prendre tournure prepaus de (a -) à propos de
préner un jorn a la mòrt loc. perdre un jour de prepausable, abla adj. (s. XVIII..., de "prepausar")
vie en rason du désespoir, de l’émotion, de la proposable
peur. . . prepausar v. (s. XIV. . . , lat. proponere X pausar)
préner un jorn redond loc. faire le pont proposer
préner un marrit jorn loc. se faire du mauvais prepausat, ada n. (s. XVII. . . ) préposé, ée
sang preponderància n. f. (s. XVIII. . . ) preponderança
préner un raubaire loc. attraper un voleur prépondérance
préner una culèfa loc. prendre une cuite preponderant, anta adj. (s. XVIII. . . )
préner una ganarra loc. prendre une cuite prépondérant, ante
préner vam loc. prendre de l’élan preposicion n. f. (s. XIV.) préposition
préner vam de loc. décider de preposicional, ala adj. (s. XIX. . . ) prépositionnel,
prenhat n. m. (s. XIII.) → fètus fœtus elle
prenhesa n. f. (s. XIV.) → prensa grossesse veire: prepositiu, iva adj. (s. XVII. . . ) prépositif, ive
emprenhament prepositivament adv. (s. XIX. . . ) prépositive-
prèni-quiti (a -) loc. à tour de rôle ment
prenom n. m. (s. XIV.) prénom prepuci n. m. (s. XIII.) prépuce
prenominacion n. f. (s. XIV.) prénomination prerafaëlita (/pre-rafaëlita) n. (s. XIX. . . )
prens adj. (s. XII : « prenh ».) 1. enceinte (femme) préraphaélite
- cit.: Aprèp aver totis los dits / dins un bon peis em- preretirada (/pre-retirada) n. f. (s. XX.) prére-
prigondits, / e mes en forma la cogeta / damb le brave traite
chuc de soqueta : / Andemelè, Cucòis e jo, / totis tres prerintrada (/pre-rintrada) n. f. (s. XX.) préren-
prens de bèla umor / nos ajaguèrem d’una rima / sense trée
la passar jos la lima (Pèire Godelin, s. XVII) 2. plein prerogativa n. f. (s. XIII.) prérogative
de preromantic, ica (/pre-romantic, ica) adj. (s. XX.)
prens (es -) loc. elle est enceinte préromantique
prensa n. f. (s. XII. . . ) grossesse veire: prenhesa près adv. près
prenupcial, ala adj. (s. XX.) prénuptial, ale pres a fust (s’es -) loc. il s’est pris lui-même au
preocupacion n. f. (s. XV. . . ) préoccupation piège
preocupant, anta adj. (s. XX.) préoccupant, ante pres al sedon loc. pris au collet (lapin. . . )

441
pres lo balanç (a -) prestidigitacion

pres lo balanç (a -) loc. il a failli (devenir sol- presicador, airitz (pl. presicadors, airises) n. →
dat...) presicaire prêcheur veire: predicator - cit.: Vai dire
pres vam de se maridar (a -) loc. l’idée lui est a Dòna Vidala que demòra al canton dels presicadors,
venue de se marier o ben a dòna Antònia que demòra a la carrièra de
presa n. f. (s. XIII.) 1. prise 2. capture Colomièrs près dels estudis, o ben a Peirona . . . que
presa de corrent n. f. (s. XX.) prise de courant me fassen prestar, si lor plai, en pagant coma es le
presa e la mesa (la -) loc. la recette et la dépense degut, l’èstre de lor vesina, la quala vesina demòra a
(vx) èstre, près d’èstre, coma qui va a èstre (Odde de Triors,
presada n. f. (s. XIII. . . ) estimation 1578)
presagi n. m. (s. XIV. . . ) présage presicaire, aira (pl. presicaires, airas) n. m. (s.
presagiar v. (s. XVI. . . ) présager XIII.) prêcheur veire: predicator
presaire, aira n. (s. XIII. . . ) priseur, euse presicar v. (s. XII.) prêcher
presar v. (s. XII.) 1. priser veire: prètz 2. estimer presicar al vent loc. prêcher dans le désert
presar (se) loc. être content de soi (vaniteux) presicar per sa biaça loc. prêcher pour sa
presar pas (non se -) loc. ne pas être fier paroisse
presbicia n. f. (s. XVIII. . . ) presbytie presicar per son sant loc. prêcher pour sa
presbita adj. e n. (s. XVII. . . ) presbyte paroisse
presbitèri n. m. (s. XII. . . ) presbytère veire: cami- presidéncia n. f. (s. XIV.) présidence
nada presidencial, ala adj. (s. XVIII. . . ) présidentiel,
presciéncia n. f. (s. XIII.) prescience elle
prescripcion n. f. (s. XIII.) prescription presidencialisme n. m. (s. XX.) présidentialisme
prescriure v. (s. XIII.) prescrire presidencialista n. (s. XX.) présidentialiste
presedéncia (/ pre-sedéncia) n. f. (s. XVI. . . ) president de la Republica n. m. président de
préséance la République
preséncia n. f. (s. XIII.) présence - cit.: Lo jorn president del cosselh n. m. président du con-
susdit en preséncia deusdits auditors e gardas rendon seil
conde Bertranet de Nabalhas, garda l’an prosmar pas- president, enta n. (V 221) président, enta
sat, deu carc qui avé de guarderia (Condes de Pau, s. presidir v. (s. XIV. . . ) présider
XV) presompcion n. f. (s. XIII.) présomption
preséncia (una bèla -) loc. 1. un beau physique presomptiu, iva adj. (s. XIV.) présomptif, ive
2. une belle prestance presomptuós, osa (pl. presomptuoses, osas) adj.
present n. m. (s. XIII.) cadeau veire: capdèl (s. XIII.) présomptueux, euse
present n. m. (s. XIII.) présent (conjugaison) presomptuosament adv. (s. XIV.) pré-
present d’esquina (far un -) loc. tourner le dos somptueusement
present, enta adj. e n. m. (s. XII.) 1. présent, ente pressentida n. f. pressentiment
2. présent pressentiment n. m. (s. XVI. . . ) pressentiment
presentable, abla adj. (s. XVI. . . ) présentable pressentir v. (s. XVI. . . ) pressentir
presentacion n. f. (s. XIII.) présentation pression n. f. (s. XVII. . . ) pression
presentar v. (s. XIII.) présenter pressurizacion n. f. (s. XX.) pressurisation
presentar (sense ieu me -) loc. si je ne m’étais pressurizar v. (s. XX., de l’anglés) pressuriser
pas présenté. . . pressurizat, ada adj. (s. XX.) pressurisé, ée
presentar sos vòts loc. présenter ses vœux prèst (pl. prèstes) n. m. (s. XII.) prêt (argent. . . )
presentator, tritz (pl. presentators, trises) n. prèst, prèsta (pl. prèstes, prèstas) adj. (s. XIV.)
(s. XV. . . ) presentaire; presentador présentateur, prèste 1. prêt, prête 2. preste
trice prestacion n. f. (s. XV. . . ) prestation
presents (far de -) loc. offrir des cadeaux prestacions socialas n. f. prestations sociales
presep n. m. (s. XIV.) → grépia crèche de Noël prestaire, aira n. (s. XII.) prêteur, euse
preservacion n. f. (s. XV.) préservation prèstament adv. (s. XIV.) 1. prestement 2. sans
preservar v. (s. XIII.) 1. préserver 2. garantir hésitation
preservatiu, iva adj. e n. m. (s. XIV.) préservatif, prestància n. f. (s. XVI. . . ) prestança prestance
ive prèstanom n. m. prête-nom
preservator, tritz (pl. preservators, trises) adj. (s. prestar v. (s. XII.) prêter
XVI. . . ) preservaire; preservador préservateur, prestar a pagar jamai loc. prêt à fonds perdus
trice prestar son nas pertot loc. fourrer son nez
presic n. m. (s. XII.) sermon veire: predicacion - partout
cit.: Quant ne faguèt de presics, l’abat Salvat, dins prestatari, ària n. (s. XIX. . . ) prestataire
totes los ròdols d’Occitania ! Dieu sol o sap (Rodgièr prestesa n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) prestesse
Barta, Pròsas de tota mena, 1979) prestidigitacion n. f. (s. XIX. . . ) prestidigitation

442
prestidigitator, triz (pl. prestidigitators, trises) primats

prestidigitator, triz (pl. prestidigitators, trises) prevaler v. intr. (s. XV. . . ) prévaloir
n. (s. XIX. . . ) prestidigitateur, trice prevaricacion n. f. (s. XII. . . ) prévarication
prestidor n. m. → maid pétrin prevaricator, tritz (pl. prevaricators, trises) n. (s.
prestigi n. m. (s. XVI. . . ) prestige XIV.) prevaricaire prévaricateur, trice - src.: Hon-
prestigiós, osa (pl. prestigioses, osas) adj. (s. norat, 1846 : "prevaricatour"
XVI. . . ) prestigieux, euse prevencion n. f. (s. XIII.) prévention
prestir v. pétrir veire: cossir prevenéncia n. f. (s. XVIII. . . ) prevenença préve-
presumible, ibla adj. (s. XVI. . . ) présumable nance
presumir v. (s. XIII.) 1. présumer 2. supposer prevenent, enta adj. (s. XVI. . . ) prévenant, ante
3. prétendre prevenir v. (s. XIII.) 1. devancer 2. prévenir
presumit, ida adj. (s. XII. . . ) présumé, ée 3. avertir
presupausar (/pre-supausar) v. (s. XIV.) présup- preventiu, iva adj. (s. XIX. . . ) préventif, ive
poser prevesença n. f. (s. XV. . . ) preveséncia prévoy-
presupausat, ada (/pre-supausat, ada) adj. e n. ance
m. (s. XX.) présupposé, ée prevesent, enta adj. (s. XVI. . . ) prévoyant, ante
presupposicion (/pre-supposicion) n. f. (s. XV. . . ) previsible, ibla adj. (s. XIX. . . ) prévisible
présupposition prevision n. f. (s. XIII.) prévision
presura n. f. (s. XIV.) présure prigond (al -) loc. au plus profond
presurar v. (s. XIV.) 1. présurer 2. cailler prigond non se fa lo fòc que lo fum non sòrte
pretendent, enta n. (s. XV. . . ) prétendant, ante (tant -) expr. la vérité finit toujours par sortir
pretendre v. (s. XV. . . ) prétendre du puits
pretension n. f. (s. XV. . . ) prétention prigond, onda adj. profond, onde
pretensiós, osa (pl. pretensioses, osas) adj. (s.
prigondor n. f. profondeur
XVIII. . . ) prétentieux, euse
prim (veire -) loc. être perspicace
pretensiosament adv. (s. XIX. . . ) prétentieuse-
prim abòrd (de -) loc. de prim abord
ment
prim amb los principis (èsser -) loc. être à
pretericion n. f. (s. XIII.) 1. prétérition 2. omis-
cheval sur les principes
sion
prim de totes (lo -) celui qui tient la première
preterit n. m. (s. XIII.) prétérit (grammaire) - cit.:
place
Lo preterit de l’indicatiu e l’imperfait del subjonctiu
que constituisson en francés parlat de temps en via prim, prima adj. mince
de disparicion, son del tot vius en lenga d’Òc (Loís prima n. f. prime
Alibèrt, Gramarica occitana, 1935) prima n. f. printemps - cit.: lo còrs se duèrb coma
pretextar v. (s. XVI. . . ) prétexter un portal de prima / la nuèch s’ensenha / lo jorn se
pretèxte n. m. (s. XVI. . . ) prétexte - cit.: Le con- pren / tot es possible a una condicion practica /mag-
tentament qu’ieu recebi per ací, me fa cercar pretèxte ica / unica / impossibla / e simpla / cal desapréner
d’i demorar (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) l’ortografia (Andrieu Combetas, Borassa, 1974)
pretor n. m. (s. XIII.) préteur (magistrat romain) prima (sèm de -) c’est le printemps
pretòri n. m. (s. XIV.) prétoire primadièr, ièra n. 1. meneur, euse 2. chef de
pretorial, ala adj. (s. XIV. . . ) prétorial, ale file
pretorian, ana adj. e n. (s. XIII. . . ) prétorien, enne primaïc, aiga adj. 1. précoce 2. hâtif, ive
pretura n. f. (s. XV. . . ) préture primalba n. f. pointe du jour
prètz (arredondir lo -) loc. arrondir le prix primalba (a -) loc. au point du jour
prètz (arrestar lo -) loc. fixer le prix primalba (a la -) au point du jour
prètz (pl. prèses) n. m. (s. XII.) 1. prix (payer) primament adv. 1. finement 2. exactement
2. valeur, estime - cit.: Noirigat de Tolosa, me plai 3. parcimonieusement
de mantenir son lengatge bèl, e capable de desram- primament adv. 1. finement 2. avec parcimonie
bulhar tota sòrta de concepcione per aquò digne de se primar v. (s. XII.) primer
carrar dambe un plumacho de prètz e d’estima (Pèire primari, ària adj. (s. XVIII. . . ) primaire
Godelin, s. XVII) primat n. m. (s. XIV.) primat
prètz corrent n. m. prix courant primats n. m. plur. (s. XIX. . . ) primates
prètz marcat (a -) loc. à prix marqué primautat n. f. (s. XII. . . ) primauté - cit.: Cresi
prètz segur (a -) loc. à prix fixe que se’n cal téner, per ara a una normalizacion dins lo
prètzfait n. m. 1. forfait 2. tâche 3. entreprise crusòl de caduna de las quatre variantas principalas.
prètzfait (a -) loc. à forfait Es vertat que, demest elas, l’occitan mejan - amb sa
prètzfait (trabalhar a -) loc. travailler à la tâche fòrma lengadociana centrala - es demorat per excel-
prètzfait va a fial d’aiga (aqueste -) expr. ce tra- léncia fidèl a nòstra lenga classica. Aquò li dona una
vail marche tout seul valor segura de referéncia. Aquò li dona pas cap de

443
primautat proa (d’a -)

primautat, cap de privilègi (Rodgièr Barta, Pròsas de prior, prioressa n. (s. XII / XIII.) prieur, eure
tota mena, 1979) (monastère)
primavèra n. f. (s. XIII.) primevère priorat n. m. (s. XIV.) prieuré
primavèra n. f. primevère (bot.) - cit.: Los cocuts priòri (a -) n. m. (s. XVII. . . , del latin) a priori
alucan candèlas sus los taps, las primavèras e las mar- prioritari, ària adj. (s. XX.) prioritaire
garidetas floquejan, lo cocut canta au bòsc, lavetz la prioritat n. f. (s. XIV.) priorité
vinha que i va de bon còr e los sharments e’s doblan prisma n. m. (s. XVII. . . ) prisme
d’ua setmana a l’auta tot lo mes d’abriu (Raimond prismatic, ica adj. (s. XVII. . . ) prismatique
Lajús, Armanhac II, 1991) privacion n. f. (s. XIV.) privation
primejar (n’i a per -) loc. il faut y regarder de privadament adv. (s. XIV.) 1. en privé 2. en parti-
près culier 3. confidentiellement
primièr (bèl -) loc. tout premier privadesa n. f. (s. XIV.) 1. privauté 2. familiarité
primièr (çò -) loc. d’abord privar v. (s. XIII.) 1. priver 2. apprivoiser 3. (v.
primièr (d’en -) loc. 1. au premier chef 2. en pron.) se priver 4. s’abstenir
premier lieu 3. avant tout privat, ada adj. (s. XII.) privé, ée intime
primièr (de -) loc. tout d’abord privatiu, iva adj. (s. XVI. . . ) privatif, ive
primièr (en -) loc. en premier lieu privatizacion n. f. (s. XX.) privatisation
primièr (lo bèl -) loc. le tout premier privatizar v. (s. XX.) privatiser
primièr (tombar cap -) loc. tomber la tête la privilègi n. m. (s. XIII.) privilège - cit.: Cresi que
première se’n cal téner, per ara a una normalizacion dins lo
primièr es al molin, engrana (qual -) loc. pre- crusòl de caduna de las quatre variantas principalas.
mier arrivé, premier servi Es vertat que, demest elas, l’occitan mejan - amb sa
primièr ministre n. m. premier ministre fòrma lengadociana centrala - es demorat per excel-
primièr vengut (lo -) loc. le premier venu léncia fidèl a nòstra lenga classica. Aquò li dona una
primièr, ièra adj. (s. XII.) premier, ière valor segura de referéncia. Aquò li dona pas cap de
primièra (man) (de -) loc. homme d’élite primautat, cap de privilègi (Rodgièr Barta, Pròsas de
primièra borra (de -) loc. de première qualité tota mena, 1979)
primièra vista (a -) loc. 1. à première vue 2. de privilegiar v. (s. XIII.) privilégier
prime abord pro adv. (s. XII.) prosses assez - cit.: Mès aquò siá
primièrament adv. (s. XII.) premièrement pro dit per ara, / que le cèl son manto prepara, / contra-
primitiu, iva adj. e n. (s. XIV.) primitif, ive puntat, tan plen que vuèit, / de las estelas de la nuèit
primogenitura n. f. (s. XIV.) primogéniture (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) ; L’abilhament de
primor n. f. (s. XII. . . ) primeur pluma qui crobís ma [prestància], mustra pro que jo’m
primordial, ala adj. (s. XIV.) primordial, ale trufi d’eths (G. Bedot, s. XVII)
primsòm n. m. premier sommeil pro ! interj. 1. halte-là ! 2. assez !
primsòm (a -) loc. au premier sommeil pro (bon -) loc. bon profit
prince, princessa n. (s. XII.) prince, esse (fils, pro (de bèl -) loc. de beaucoup
fille de roi, épouse de prince) pro (far bon -) loc. faire du profit
princèp n. m. (s. XII.) prince (souverain) pro (pas -) loc. trop peu
princèps adj. (s. XIX. . . , mot latin) (inv.) princeps pro belegat (a -) loc. il a assez couru les filles
(édition. . . ) pro de dit ! loc. assez de paroles !
princièr, ièra adj. (s. XVIII. . . ) princier, ère pro de garguilh loc. pas tant de discussions
princilhon n. m. 1. princillon (péj.) veire: pro de jorns darrièr lo solelh ( i a -) expr. de-
prinçòt 2. "petit prince" (péj.) main il fera jour
principal, ala adj. e n. (s. XIII.) principal, ale pro de salamalècs ! loc. trêve de salamalecs !
principalament adv. (s. XIII : « principalmen ».) pro far (a -) loc. avec peine, difficilement
principalement pro larg loc. il y a de la marge
principat n. m. (s. XIII.) principauté pro o tard loc. tôt o tard
principi n. m. (s. XIII. . . ) principe - cit.: Los neolo- pro pena (a -) loc. péniblement
gismes sabents son estats formats segon los principis pro pena d’aicí, pro pena d’ailà expr. il y a des
de Fabra e d’Alibèrt, tant sul grèc coma sul latin, inconvenients des deux côtés
dins la tradicion especifica de l’occitan (Rodgièr Barta, pro que / de (non -) loc. non content de
Pròsas de tota mena, 1974) pro tèrras jol solelh qu’an besonh de despeirar
principis (èsser prim amb los -) loc. être à ( i a -) expr. il y a du travail pour tous
cheval sur les principes pro vos faga (bon -) loc. (s. XVII.) grand bien
principis republicans n. m. plur. principes vous fasse
républicains (jur.) proa n. f. (s. XIII.) proue (t. de marine)
prinçòt, òta n. petit prince (enfant) proa (d’a -) loc. de proue

444
proa (en -) produit carrejadís

proa (en -) loc. en proue proconsul n. m. (s. XIII.) procònsol proconsul -


proada n. f. 1. profit 2. avantage cit.: Aquels jutges qu’es ordinaris si cum es procon-
proada (far -) loc. 1. réussir dans les affaires suls (Code Justinian)
2. faire merveille proconsular, ara adj. (s. XVI. . . ) proconsulaire
proada (far bona -) loc. réussir proconsulat n. m. (s. XVI. . . ) proconsulat
pròalemand, anda adj. e n. proalemand procreacion n. f. (s. XIV.) procréation
pròamerican, ana adj. e n. (s. XX.) proaméricain, procrear v. intr. (s. XIV.) procréer
aine procura n. f. (s. XVIII. . . ) procure (office du pro-
pròanglés, esa adj. e n. proanglais, aise cureur)
procura (donar -) loc. donner procuration
probabilitat n. f. (s. XIV. . . ) probabilité
procura (far -) loc. donner procuration
probablament adv. (s. XIV. . . ) probablement
procuracion n. f. (s. XIV.) procuration veire:
probable, abla adj. (s. XIV. . . ) probable procura
probacion n. f. (s. XVI. . . ) probation procuraire, aira (/ procurador, airitz n. (s. XIII.)
probaina (/probage) n. m. (s. XIV.) probatge procureur veire: procurator - cit.: Plus per or-
provin - cit.: Probage es lo novel ram nayshent del denança deu Cosselh au licenciat de Romans per
flagel o summitat de la vit jazen jus terra (Eluc. de aumòina per çò qu’avé predicat [...], plus per crompa
las propr.) de papèr [...], plus a frair Ramonet d’Ossau... (Con-
probainar v. (s. XIV.) provigner des de Pau, s. XV) ; Lo commissari deu assignar la
probainatge n. m. (s. XVII. . . ) provignage partida, o sos procuraires, e los balhar delai de tres
probant, anta adj. (s. XVI. . . ) probant, ante jorns, o plus,per comparir (Fòrs e costumas de Bearn,
probatòri, òria adj. (s. XVII. . . ) probatoire 1552) ; E gardas e procuradors / que son establits per
pròbe, pròba adj. (s. XV. . . ) 1. probe 2. honnête gardar / exegir e administrar (Brev. d’amor, s. XIII).
probitat n. f. (s. XV. . . ) probité procurar v. (s. XIII.) procurer
problèma n. m. (s. XIV. . . ) problème procurator, tritz (pl. procurators, trises) n. m.
problematic, ica adj. (s. XV. . . ) problématique (s. XVII. . . ) procurador procurateur veire: procu-
raire
pròcapitalista adj. e n. procapitaliste
pròda (far -) loc. venir en renfort
pròcatalan, ana adj. e n. (s. XX.) procatalan, ane
prodèl n. m. 1. renfort 2. aide
pròcatalan, ana adj. e n. procatalan, ane
prodèl (far -) loc. 1. apporter son aide 2. faire
procediment n. m. (s. XVI. . . ) 1. procédé 2. dé- renfort
marche prodigalitat n. f. (s. XIII.) prodigalité - cit.: Donar
procedir v. (s. XIII.) 1. procéder 2. émaner ses rason ni ses mesura (. . . ) es prodigalitat (Arbre de
3. provenir batalhas).
procedura n. f. (s. XIV. . . ) procédure prodigar v. (s. XVI. . . ) verbe
procedurièr, ièra adj. e n. (s. XIX. . . ) procédurier, prodigi n. m. (s. XIV. . . ) prodige
ière prodigiós, osa (pl. prodigioses, osas) adj. (s.
procès (pl. procèsses) n. m. (s. XIII.) 1. procès - XIV. . . ) prodigieux, euse
cit.: La castetat, mas sòrs, es la pus bèla [paradura] prodigiosament adv. (s. XVI. . . ) prodigieuse-
qu’una [nòvia] pòsca portar al leit nupcial. E ! quna ment
de vosautras [se] pòt flatar de n’aver pas sulhat aquela prodigue, iga adj. (s. XIII.) prodig prodigue - cit.:
rauba blanca que Dieu [li] carguèt en naissent ? Vos Prodigues so es desgastaire de las soas causas (Còdi
vòli pas far vòstre procès, mès se caduna d’aquelas se de Justinian) - src.: Honnorat, 1846 : "proudigue";
mordissiá fèrme los pòts, veiriam fòrças bodoflas (Joan Mistral, 1878: "proudigue".
Loís Fornèrs, s. XVIII) 2. processus prodomia n. f. (s. XIII.) prud’homie
procèssus n. m. processus produccion n. f. (s. XIII.) production
proclamacion n. f. (s. XIV.) proclamation productibilitat n. f. (s. XVIII...) productibilité
proclamar v. (s. XIV. . . ) proclamer - cit.: Los productible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) productible
nostres libèls s’escampilhavan que prometian la ven- productiu, iva adj. (s. XIV.) productif, ive
guda d’un capmèstre coma totes lo desiràvem. E productivisme n. m. (s. XX.) productivisme
proclamàvem que las nacions èran en armas per nos productivista adj. (s. XX.) productiviste
desliurar (Joan Bodon, La Quimèra, 1974) productivitat n. f. (s. XVIII. . . ) productivité
proclitic, ica adj. (s. XIX. . . ) proclitique - cit.: Lo productor, tritz (pl. productors, trises)à adj. e n.
grop pronominal precedent lo vèrb es proclitic e atòn, (s. XVIII. . . ) producteur, trice
mentre que lo grop seguissent lo vèrb es enclitic e produire v. (s. XIII.) produire
tonic. Cal notar que, dins aqueste darrièr cas, la lenga produit n. m. (s. XVI. . . ) produit
anciana coneissiá que de pronoms atòns (Loís Alibèrt, produit carrejadís loc. produit transportable /
Gramatica, 1935) d’importation

445
produit, uita prolongat, ada

produit, uita adj. (s. XIII. . . ) produit, uite programmable, abla adj. (s. XX.) programable
proeminéncia n. f. (s. XVI. . . ) proéminence programmable
proeminent, enta adj. (s. XVI. . . ) proéminent, programmacion n. f. (s. XX.) programacion pro-
ente grammation
proesa n. f. (s. XII.) 1. prouesse 2. fable 3. sor- programmar v. (s. XX.) programar programmer
nette programmat, ada adj. (s. XX.) programat pro-
pròespanhòl, òla adj. e n. proespagnol, ole grammé, ée
pròeuropèu, èa adj. e n. (s. XX.) pro-européen, programmator n. m. (s. XX.) programador;
enne programator programmateur (système)
profan, ana n. f. (s. XVI. . . ) profane profane - cit.: programmator, tritz n. (s. XX.) programaire;
Avalisca le gus de qui la man profana / ven de ronçar programator 1. programmateur, trice 2. pro-
pel sòl l’autar de la vertut ! / Son còp passa lo còp grammeur, euse (personne)
d’aquel autre perdut / que fèc [faguèt] un fogairon del progrès (pl. progrèsses) n. m. (s. XVII. . . ) pro-
temple de Diana (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. grès
XVII) progressar v. intr. (s. XIX. . . ) progresser
profanacion n. f. (s. XV. . . ) profanation progression n. f. (s. XIII. . . ) progression
profanar v. (s. XVI. . . ) profaner progressisme n. m. (s. XIX. . . ) progressisme
profanator, tritz (pl. profanators, trises) adj. e progressista adj. e n. (s. XIX. . . ) progressiste
n. (s. XIX. . . ) profanaire profanateur, trice - src.: progressiu, iva adj. (s. XIV.) progressif, ive
"proufanatour" (S. J. Honnorat, 1846) progressivitat n. f. (s. XIX. . . ) progressivité
profasa n. f. (s. XX.) prophase proïbicion n. f. (s. XV.) prohibition
profecia n. f. (s. XIII.) prophétie proïbir v. (s. XIII.) prohiber
profeitablament adv. (s. XIII. . . ) profitablement proïbitiu, iva adj. (s. XIV.) prohibitif, ive
profeitable, abla adj. (s. XIII.) profitable pròitalian adj. e n. pro-italian, ana
profeitar v. (s. XIII.) 1. profiter 2. bénéficier projeccion n. f. (s. XIV. . . ) projection
3. mettre à profit projeccionista n. (s. XX.) projectionniste
profeitós, osa (pl. profeitoses, osas) adj. (s. XII.) projectar v. (s. XV. . . ) projeter
1. qui profite 2. profiteur projècte n. m. (s. XVI. . . ) projet
profeitosament adv. (s. XIII.) de façon à en tirer projècte tombat en corcha loc. un projet man-
profit qué
proferir v. (s. XIII.) proférer projectil n. m. (s. XVIII. . . ) projectile
profés, èssa (pl. profèsses, èssas) n. (s. XIII.) projector n. m. (s. XIX. . . ) projecteur veire: con-
profès, professe (religion) ceptor
professar v. (s. XIII.) professer proletari, ària adj. e n. (s. XVIII. . . ) prolétaire
profession n. f. (s. XIII.) profession proletarian, ana adj. (s. XIX. . . ) prolétarien, enne
profession argentosa n. m. une profession lu- proletariat n. m. (s. XIX. . . ) prolétariat
crative proletarizacion n. f. (s. XX.) prolétarisation
professional, ala adj. e n. (s. XIX. . . ) profession- proletarizar v. (s. XX.) prolétariser
nel, elle prolifèr, èra adj. (s. XVIII. . . ) prolifère
professionala (formacion -) n. f. formation pro- proliferar v. intr. (s. XIX. . . ) proliférer
fessionnelle prolific, ica adj. (s. XVIII. . . ) prolifique
professor, ora n. (s. XIV. . . ) professeur prolixe, ixa adj. (s. XIV : « prolix ».) prolix prolixe
professoral, ala adj. (s. XVII. . . ) professoral, ale prolixitat n. f. (s. XIV.) prolixité
professorat n. m. (s. XVII. . . ) professorat prològue n. m. (s. XIII.) prològ prologue - cit.: «
profèta n. m. (s. XIII.) prophète Aiso es lo prologues de la regla. . . e sona aytan pro-
profèta boscàs n. m. prophète de malheur logues com comensamen de paraulas » (Règla de S.
profèta raspalh n. m. prophète de malheur Beneset) ; « Non ausavan far prologue ni sermon »
profetessa n. f. (s. XIV.) prophétesse (Vida de S. Honorat) : Aqueu que fa lo prològue [se]
profetic, ica adj. (s. XV. . . ) prophétique presènta (Claudi Bruèis, s. XVII) ; Prològue de la
profetizar v. (s. XII.) prophétiser nuèit fait per la mascarada de Cleosandre en Carmen-
profièit n. m. (s. XI.) 1. profit 2. bénéfice 3. avan- trant (Pèire Godelin, s. XVII). - src.: Mistral, 1878 :
tage "proulogue"
profièit de (a -) loc. par surcroît de prolongacion n. f. (s. XIV.) prolongation
pròfrancés, esa adj. e n. profrançais, aise prolongament n. m. (s. XIII.) prolongement
profusion n. f. (s. XV. . . ) profusion prolongar v. (s. XIII.) prolonger
progenitura n. f. (s. XV. . . ) progéniture prolongar (sense gaire -) loc. sans trop de re-
prognat, ata adj. (s. XIX. . . ) prognathe tard
programma n. m. (s. XIX.) programa programme prolongat, ada adj. (s. XIII. . . ) prolongé, ée

446
prolongator, tritz (pl. prolongators, trises) proporcion de (en -)

prolongator, tritz (pl. prolongators, trises) n. (s. promulgator, tritz (pl. promulgators, trises) adj.
XX.) prolongador prolongateur, trice e n. (s. XVI. . . ) promulgateur, trice
promés, esa (pl. promeses, esas) adj. e n. (s. XIII.) pronar v. (s. XVI. . . ) prôner
1. promis, ise 2. fiancé, ée pròne n. m. (s. XII. . . ) prône
promessa n. f. (s. XIII.) promesse - cit.: A l’ora pronom n. m. (s. XIII.) pronom - cit.: Cal notar
de l’a Dieu siatz, lo guerrejaire de Verdun se quilhèt que, dins aqueste darrièr cas, la lenga anciana coneis-
per una declaracion solemna : "Vos caldrà venir a siá que de pronoms atòns (Loís Alibèrt, Gramatica,
P...(...). Apondèt aladonc en confidéncia : "Nos em- 1935)
moninarem". Avètz plan legit e comprés : " prendrem pronominal, ala adj. (s. XVIII. . . ) pronominal,
la monina ensems" o, s volètz, "nos bandarem". Sabi ale - cit.: Lo grop pronominal precedent lo vèrb es
pas se m’engani: ai vist dins aquela promessa merav- proclitic e atòn, mentre que lo grop seguissent lo vèrb
ilhosa una pròva d’amistat (Rodgièr Barta, Pròsas de es enclitic e tonic (Loís Alibèrt, Gramatica, 1935)
tota mena, 1979 pronominalament adv. (s. XIX. . . ) pronominale-
prometeire, eira n. (s. XII.) prometteur, euse ment
Prometèu n. pr. Prométhée (mythologie prononciable, iabla adj. (s. XVII. . . ) prononçable
grecque) - cit.: Despuish qu’ambicion se gaha en prononciacion n. f. (s. XIV.) prononciation
l’esperit / d’un òme generós, de coratge esberit, / prononciament n. m. (s. XIII.) 1. décision 2. déc-
era sembla l’austor qui tostemps pericava / lo còr de laration
Prometèus e jamès n’acabava (Pèir de Garròs, Pirrus, prononciar v. (s. XV.) prononcer - cit.: Vaquí,
1567) Madama, las paraulas pas de créser qu’aquel blas-
prometre v. (s. XII.) promettre - cit.: Los nostres femator a ausadas prononciar sul sulhet de sa mòrt
libèls s’escampilhavan que prometian la venguda d’un (Robèrt Lafònt, 2001)
capmèstre coma totes lo desiràvem. E proclamàvem prononciar la senténcia loc. prononcer la sen-
que las nacions èran en armas per nos desliurar (Joan tence
Bodon, La Quimèra, 1974) prononciat, ada adj. (s. XIII. . . ) prononcé, ée
prometre a man tocada loc. promettre sur pronostic n. m. (s. XIV. . . ) pronostic
l’honneur pronosticacion n. f. (s. XIV.) pronosticada
prometre de (se -) loc. faire vœu de pronostication
prometre la papa al sucre loc. promettre la lune pronosticar v. (s. XIV.) pronostiquer
prometre mai de carn que de formatge loc. pronosticator, tritz (pl. pronosticators, trises) n.
promettre un service avec allusion érotique (s. XIV. . . ) pronosticaire pronostiqueur
prometre mai de formatge que de pan loc. faire prònuclear, ara adj. e n. pronucléaire
de belles promesses pròoccitan, ana adj. e n. prooccitan, ane
prometre mai de pitança que de pan loc. pròp, pròpa adj. (s. XII.) 1. proche 2. voisin
promettre plus de beurre que de pain propagacion n. f. (s. XIV. . . ) propagation
promiscuitat n. f. (s. XVIII. . . ) promiscuité propaganda n. f. (s. XVII. . . ) propagande
promocion n. f. (s. XIV.) promotion (grade) propagandista n. (s. XVIII. . . ) propagandiste
promocion n. f. (s. XX., de l’anglés) promotion propagar v. (s. XVIII. . . ) propager
(vente, rabais) propan n. m. (s. XX.) propane
promocional, ala adj. (s. XX.) promotionnel, elle proparoxitòn n. m. proparoxyton - cit.:
(vente) Jos l’influéncia d’aquela lei generala, los ancians
promogut, uda adj. e n. (s. XIX. . . ) promu, ue proparoxitòns (mots accentuats sus l’antepenultima
promontòri n. m. (s. XIV.) promontoire sillaba) de l’anciana lenga [...] an desplaçat l’accent
promotor, tritz (pl. promotors, trises) n. (s. per se cambiar en paroxitòns (Loís Alibèrt, Gramatica,
XIV. . . ) promoteur, trice - src.: Mistral, 1879 : 1935)
"proumoutour" propdan, ana adj. e n. (s. XIII.) 1. proche
promòure v. (s. XIII.) promouvoir 2. prochain, aine
promovible, ibla adj. (s. XIX. . . ) promovable pro- propdanament adv. (s. XIII.) prochainement
mouvable propension n. f. (s. XVI. . . ) propension
promptament adv. (s. XIV. . . ) promptement propici, ícia adj. (s. XIV. . . ) propice
prompte coma un bolhon de cogorda (es -) expr. propiciation n. f. (s. XII. . . ) propitiation
il est très soupe au lait propiciator, tritz (pl. propiciators, trises) adj. e
prompte, prompta adj. (s. XVI. . . ) prompt n. (s. XVI. . . ) propitiateur, trice
prompt, ompte propiciatòri, òria adj. (s. XIII.) propitiatoire
promptitud n. f. (s. XV. . . ) promptitude proporcion n. f. (s. XIV.) proportion
promulgacion n. f. (s. XVIII. . . ) promulgation proporcion (a -) loc. au fur et à mesure
promulgar v. (s. XIII.) promulguer proporcion (en -) loc. en rapport
promulgar una lei loc. promulguer une loi proporcion de (en -) loc. au prorata de

447
proporcion que (a -) protomartir

proporcion que (a -) loc. a flor e a mesura au pròsovietic, ica adj. e n. (s. XX.) prosoviétique
fur et à mesure que prospeccion n. f. (s. XIX. . . ) prospection
proporcional, ala adj. (s. XIII.) proportionnel, prospectar v. (s. XIX. . . ) prospecter
elle prospectiu, iva adv. (s. XIX. . . ) prospectif, ive
proporcionalament adv. (s. XIV. . . ) proportion- prospectiva n. f. (s. XX.) prospective
nellement prospector, tritz (pl. prospectors, trises) n. (s.
proporcionalitat n. f. (s. XIV. . . ) proportionnal- XIX. . . ) prospecteur, trice
ité prospèctus n. m. (s. XVIII. . . ) prospectus
proporcionar v. (s. XIII.) proportionner prospèr, èra adj. (s. XII : « prosperos ») prospère
proporcionat, ada adj. (s. XIV. . . ) proportionné, prospère
ée prosperar v. (s. XIV. . . ) prospérer
proposicion n. f. (s. XIV.) proposition prosperitat n. f. (s. XIII.) prospérité - cit.: Aquel
proposicion de lèi n. f. proposition de loi - cit.: que manjava las cerièras [amb] de mericles, afin que
En 1985, après la mesa al demembrièr de la proposi- semblèsson de griòts, non deviá sonque s’ajudar de
cion de lèi n° 2157 del Partit Socialista, la pòrta entre- l’enveja que fa trobar las prosperitats de son vesin plus
dubèrta semblariá que se tornèsse puslèu tancar (Jòrdi grandas (Pèire Godelin, s. XVII)
Blanc, Jaurés e Occitania, 1985) prostata n. f. (s. XVI. . . ) prostate
proposicional, ala adj. (s. XX.) propositionnel, prostatic, ica adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) prostatique
elle prosternacion n. f. (s. XVI. . . ) prosternation
pròpri, pròpria adj. (s. XIV.) propre (à soi) prosternar (se) v. pron. (s. XV. . . ) se prosterner
propriament adv. (s. XIII.) proprement prostetic, ica adj. (s. XX.) prosthétique
proprietari, ària n. (s. XV.) propriétaire prostitucion n. f. (s. XIII. . . ) prostitution
proprietat n. f. (s. XIII.) propriété (bien, nature prostituir v. (s. XVI. . . ) prostituer
des choses) prostituit, ida n. (s. XVI. . . ) prostitué, ée
proprietat (dreit de -) n. m. droit de propriété prostracion n. f. (s. XVIII. . . ) prostration
propulsar v. (s. XIX. . . ) propulser prostrar v. (s. XIII.) prostrer
propulsion n. f. (s.XIX. . . ) propulsion prostrat, ada adj. (s. XIX. . . ) prostré, ée
propulsiu, iva adj. (s. XIX. . . ) propulsif, ive protagonista n. (s. XIX. . . ) protagoniste
propulsor n. m. (s. XIX. . . ) propulseur proteccion n. f. (s. XIII.) protection - cit.: L’ofici
prorogacion n. f. (s. XIII.) prorogation dels sants apòstols, per plan còler lors fèstas e obtenir
prorogar v. (s. XIII.) proroger lor proteccion (Bertomieu Amilhan, Exercici de la fe,
prorogatiu, iva adj. (s. XIX. . . ) prorogatif, ive 1673)
pros e valent (es -) loc. il est de caractère noble, proteccion del patrimòni n. f. protection du
valeureux patrimoine
pros, prosa (pl. proses, osas) adj. e n. (s. XII.) proteccion sociala n. f. protection sociale
preux proteccionisme n. m. (s. XIX. . . ) protection-
pròsa n. f. (s. XIII.) prose - cit.: Monsur, ieu vos ai nisme
demonstrat en rima la rason per que ieu vos ai [ded- proteccionista adj. e n. (s. XIX. . . ) protectionniste
icat] lo libre, e ara ieu vos vòli demostrar en pròsa, protector, tritz (pl. protectors, trises) adj. e n. (s.
[se] vos plai, la rason per que ieu l’intituli lo Banquet XIV.) protecteur, trice
(Augièr Galhard, s. XVI) protectorat n. m. (s. XVIII. . . ) protectorat
prosaïc, ica adj. (s. XV. . . ) prosaïque protegir v. (s. XIV. . . ) protéger
prosaïcament adv. (s. XIII.) prosaïquement protegit, ida adj. (s. XVIII. . . ) protégé, ée
prosator, tritz (pl. prosators, trises) n. (s. XVII. . . ) proteïforme, a adj. (s. XVIII...) protéiforme
prosateur, trice - src.: Mistral, 1879 : "prousatour" proteïna n. f. (s. XIX. . . ) protéine
proscripcion n. f. (s. XV. . . ) proscription protèsi n. f. (s. XIV.) prothèse
proscriptor, tritz (pl. proscriptors, trises) adj. e protèsta / protestacion n. f. (s. XIII.) protestation
n. (s. XVI. . . ) proscripteur, trice protestant, anta adj. e n. (s. XVI. . . ) protestant,
proscrit, ita adj. e n. (s. XVI. . . ) proscrit, ite ante
proscriure v. (s. XII. . . ) proscrire protestantisme n. m. (s. XVII. . . ) protestantisme
proselit n. m. (s. XIII.) prosélyte protestar v. (s. XIII.) protester
proselitic, ica adj. (s. XIX. . . ) prosélytique protestatari, ària adj. e n. (s. XIX. . . ) protestataire
proselitisme n. m. (s. XVIII. . . ) prosélytisme protetic, ica adj. (s. XIX. . . ) prothétique
prosodia n. f. (s. XVI. . . ) prosodie protide n. m. (s. XIX. . . ) protid protide
prosodiar v. (s. XVIII. . . ) prosodier protocòl n. m. (s. XIV : « prothcolle ») protocole
prosodic, ica adj. (s. XVIII. . . ) prosodique protocollari, ària adj. (s. XIX. . . ) protocolaire
prosòm n. m. (s. XIII.) prud’homme protomartir n. m. (s. XIII : »protomartre ».) pro-
prosopopèa n. f. (s. XIV.) prosopopée tomartyr

448
proton psalmodiar

proton n. m. (s. XX., mot anglés) proton provincial, ala adj. e n. (s. XVII. . . ) provincial,
prototipe n. m. (s. XVI. . . ) prototip prototype ale
protozoari n. m. (s. XIX. . . ) protozoaire provincialisme n. m. (s. XVIII. . . ) provincialisme
protuberància n. f. (s. XVII. . . ) protubérance provision n. f. (s. XIV.) provision
protuberant, anta adj. (s. XVI. . . ) protubérant, provisional, ala adj. (s. XVI. . . ) provisionnel,
ante elle
pròva n. f. (s. XII.) 1. preuve - cit.: De drollassas provisor, ora n. (s. XIII. . . ) proviseur
dau MLF se vougueron prene Anna Maria e Maria provisorat n. m. (s. XIX. . . ) provisorat
Anna amb élei sota l’escapa que la civilizacion occi- provisòri, òria adj. (s. XV. . . ) provisoire
tana es tradicionalament fallocentrica, la pròva n’eran provocacion n. f. (s. XIII ;) provocation
aquelei quatre masclàs que s’eran cargat doas filhetas provocant, anta adj. (s. XVIII. . . ) provocant, ante
sens pensar de li fisar lo volant (Robèrt Lafònt, 1984) provocar v. (s. XIII.) provoquer
; A l’ora de l’a Dieu siatz, lo guerrejaire de Verdun provocator, tritz (pl. provocators, trises) adj. e n.
se quilhèt per una declaracion solemna : "Vos cal- (s. XVI. . . ) provocaire provocateur, trice
drà venir a P...(...). Apondèt aladonc en confidéncia proxenèta n. (s. XVI. . . ) proxénète
: "Nos emmoninarem". Avètz plan legit e comprés proxenetisme n. m. (s. XIX. . . ) proxénétisme
: " prendrem la monina ensems" o, s volètz, "nos proximitat n. f. (s. XVI. . . ) proximité
bandarem". Sabi pas se m’engani: ai vist dins aquela prudariá n. f. (s. XVII. . . ) pruderie
promessa meravilhosa una pròva d’amistat (Rodgièr prudéncia n. f. (s. XIII : « prudenza ».) prudence
Barta, Pròsas de tota mena, 1979 2. épreuve 3. essai prudent, enta adj. (s. XII. . . ) prudent, ente
4. échantillon prudòme n. m. prud’homme
pròva (préner a la -) loc. faire subir une prudòme (cosselh dels -) n. m. conseil des
épreuve à quelqu’un prud’hommes
pròva de (a -) loc. à preuve de pruina n. f. (s. XIV.) bruine
pròva qu’es vertat loc. c’est la preuve que c’est pruna n. f. (s. XII.) 1. prune 2. pruneau
vrai pruna (far de -) loc. être de mauvaise humeur
pròvament n. m. (s. XIII.) 1. épreuve 2. essai pruna salvatja n. f. → prunèl prunelle veire:
3. test agranhon
provar v. (s. XII : « proar ».) prouver pruna seca n. f. pruneau
provar qualqu’un loc. faire subir une épreuve prunareda n. f. prunelaie
Provença (en -) loc. en Provence prunèl n. m. (s. XIII.) prunelle (prune sauvage)
provençal, ala adj. e n. (s. XII : « proensal ») veire: agranhon, pruna salvatja
provençal, ale prunèla n. f. (s. XIII.) prunelle (de l’œil)
provenéncia n. f. (s. XIX. . . ) provenença prove- prunelièr n. m. (s. XIII.) prunellier veire: espin
nance negre, agranhonièr
provenir v. intr. (s. XVII. . . ) provenir prunhon n. m. brugnon
prunhonièr n. m. brugnonier
provèrbi n. m. (s. XIII.) proverbe
prunièr n. m. (s. XIII.) prunier
provèrbi (tombar en -) loc. passer en proverbe
prusiment n. m. (s. XIV.) démangeaison veire:
proverbial, ala adj. (s. XV. . . ) proverbial, ale
prusor
provesiment n. m. (s. XIII. . . ) approvision-
prusir v. (s. XII.) 1. démanger 2. éprouver une
nement
démangeaison
provesiment de brèç n. m. layette
prusir de parlar loc. avoir envie de parler
provesir v. (s. XIII.) pourvoir prusor n. f. (s. XIV.) démangeaison veire: prusi-
provesisseire, eira n. proveseire pourvoyeur, ment
euse prussian, ana adj. e n. (s. XVI. . . ) prussien, enne
provesit, ida adj. (s. XIII.) 1. pourvu, ue 2. acha- psalme n. m. (s. XIII.) psalm, salm psaume -
landé cit.: Los VII psalmes penitencials (Cat. dels apostols)
proveta n. f. (s. XVI. . . ) 1. éprouvette 2. échantil- ; David en la prophetia, / dis, en un salme que fes
lon (Peire Cardenal, s. XIII) ; Talament qu’un paure poèta
providéncia n. f. (s. XIII ;) providence es costrent de far coma los sansonhaires : quand so-
providéncia (estat -) n. m. état providence nan devant la pòrta d’un catolic, sonan de cançons,
providencial, ala adj. (s. XVIII. . . ) providentiel, quand son devant la pòrta d’un de la religion, sonan
elle de psalmes, e de la faiçon contentan tot lo [mond]
providencialament adv. (s. XIX. . . ) providen- (Augèr Galhard, s. XVI)
tiellement psalmista n. (s. XIII.) psalmiste
província n. f. (s. XII.) province psalmodia n. f. (s. XIII.) psalmodie
provincial n. m. (s. XIII. . . ) provincial (religieux) psalmodiar v. (s. XV. . . ) psalmodier

449
psaltèri punhar

psaltèri n. m. (s. XIII.) psautier puèg (pl. puèges) n. m. (s. XII.) colline
pseudonime n. m. (s. XVII. . . ) pseudonim Puègcèlcis ! (a -) loc. au diable Vauvert !
pseudonyme puèges e combas (a -) loc. par monts et par vaux
psicanalisar v. (s. XX.) psychanalyser puèi adv. 1. ensuite 2. puis
psicanalisi n. f. (s. XX.) psychanalyse puella n. f. (s. XIV.) jeune fille veire: piucèla
psicanalista n. (s. XX.) psychanalyste puericultor, tritz (pl. puericultors, trises) n. (s.
psico-somatic, ica adj. (s. XX.) psychosomatique XX.) puériculteur, trice
psicodrama n. m. (s. XX., de l’anglés) psy- puericultura n. f. (s. XIX. . . ) puériculture
chodrame pueril, ila adj. (s. XIV.) puéril, ile
psicologia n. f. (s. XVII. . . ) psychologie puerilitat n. f. (s. XIV. . . ) puérilité
psicologic, ica adj. (s. XVIII. . . ) psychologique puget n. m. (s. XII. . . ) 1. monticule veire: pujòl
psicològue, òga n. (s. XX.) psicològ psychologue 2. colline
psicopata adj. e n. (s. XIX. . . ) psychopathe pugilat n. m. (s. XVI. . . ) pugilat
psicòsi n. f. (s. XIX. . . ) psychose pugilista n. m. (s. XVIII. . . ) pugiliste
psicoterapeuta n. (s. XX.) psychothérapeute pujada n. f. (s. XII.) montée
psicoterapia n. f. (s. XIX. . . ) psychothérapie pujador, telesquí n. m. (s. XX ;) remonte-pente
psiquiatre, atra n. (s. XIX. . . ) psychiatre pujant (al -) loc. à l’Est
psiquiatria n. f. (s. XIX. . . ) psychiatrie pujar v. (s. XII.) 1. monter 2. gravir
psiquiatric, ica adj. (s. XIX. . . ) psychiatrique pujòl n. m. (s. XIV.) monticule
psiquic, ica adj. (s. XIX. . . ) psychique pulègi n. m. (s. XIV.) pouliot (bot.)
psiquisme n. m. (s. XIX. . . ) psychisme
pullovèr n. m. (de l’anglés) pullover
pterodactil n. m. (s. XIX. . . ) ptérodactyle
pullular v. intr. (s. XIV. . . ) pulluler
pterosaure n. m. (s. XIX. . . ) ptérosaure
pullulatiu, iva adj. (s. XIV.) 1. pullulatif, ive
pua n. f. 1. pointe 2. dent (outil)
2. propre à pulluler
puat, ada adj. armé de dents, de pointes (outil)
pulmonar, ara adj. (s. XVI. . . ) pulmonaire
pubèr, èra adj. (s. XIV. . . ) pubère
pulsacion n. f. (s. XIII.) pulsation
pubertat n. f. (s. XII.) puberté
pulsacion n. f. (s. XIV.) pulsation
pubescéncia n. f. (s. XIX. . . ) pubescença
pulsar v. (s. XX.) pulser
pubescence
pulsatil, ila adj. (s. XIV.) pulsatile
pubescent, enta adj. (s. XVI. . . ) pubescent, ente
pubian, ana adj. (s. XVIII. . . ) pubien, enne pulsatiu, iva adj. (s. XIV. . . ) pulsatif, ive
pubís (pl. pubisses) n. m. (s. XVI. . . ) pubis pulsatòri, òria adj. (s. XX.) pulsatoire
public, ica adj. e n. m. (s. XIII.) public, ique pulsion n. f. (s. XVII. . . ) pulsion
publica (ajuda -) n. f. aide publique pulsional, ala adj. (s. XX.) pulsionnel, elle
publica (fòrça -) n. f. force publique pulsometre n. m. (s. XIX. . . ) pulsomètre
publicable, abla adj. (s. XVII. . . ) publiable pulsor n. m. (s. XX.) pulseur
publicacion n. f. (s. XIII.) publication pulsoreactor (/pulso-reactor) n. m. (s. XX.) pul-
publicacion (dreit de -) n. m. droit de publica- soréacteur
tion pulverizable, abla adj. (s. XIV. . . ) polverizable
publicament adv. (s. XIII.) publiquement pulvérisable
publican n. m. (s. XIII.) 1. publicain 2. hérétique pulverizacion n. f. (s. XIV...) polverizacion pul-
publicar v. (s. XIII.) publier vérisation
publicista n. (s. XVIII. . . ) publiciste pulverizar v. (s. XIV. . . ) polverizar pulvériser
publicitari, ària adj. (s. XX.) publicitaire pulverizator n. m. (s. XIX. . . ) polverizador pul-
publicitat n. f. (s. XIX. . . ) publicité vérisateur
pudent, enta adj. (s. XIV.) 1. puant, ante 2. fétide puma n. m. (s. XVII. . . , del cast. ? quechua) pumà
pudentor n. f. (s. XIII. . . ) pudentisa 1. puanteur puma
veire: pudesina 2. infection punh n. m. (s. XII.) poing
pudesina n. f. (s. XIII. . . ) pudentisa → pudentor punh (far d’uèlhs coma lo -) loc. menacer des
1. puanteur 2. infection yeux
pudibond, onda adj. (s. XV. . . ) pudibond, onde punh (far lo -) Poing (menacer du)
pudic, ica adj. (s. XIV. . . ) pudique punha n. f. (s. XII.) 1. poigne veire: ponhon
pudicament adv. (s. XIV. . . ) pudiquement 2. pogne
pudicitat n. f. (s. XV. . . ) pudicité punha (aver bona -) loc. avoir bonne poigne
pudir v. (s. XIII.) puer punhada n. f. (s. XIII.s.) 1. poignée 2. manche
pudir a vin loc. sentir le vin punhal n. (s. XV.) 1. poignard 2. couperet
pudiriá pas al fòc loc. il est très maigre punhar v. (s. XIII.) 1. s’efforcer 2. faire preuve
pudor n. f. (s. XVI. . . ) pudeur de pugnacité

450
punhat put qu’enfalena

punhat n. m. (s. XIV.) poignée (contenu d’une puntejar v. intr. 1. poindre 2. commencer à
main) paraître
punhats (a -) loc. à poignées puntetas (a -) loc. sur la pointe des pieds
punhats mossur Castanhièr ! (a -) loc. vous puntetas (far -) loc. se dresser sur la pointe des
pouvez manger avec vos mains ! pieds
punhs tot faits (venir amb los còps de -) expr. puntièr, ièra n. adroit au tir, bon tireur - cit.:
arriver avec des intentions agressives [Los poètas tenon] que lo puntièr Cupidon tira de
punicion n. f. (s. XIII.) punition veire: castig doas viras (Pèire Godelin, s. XVII)
puniment n. m. action de punir puntilhar v. (s. XVII. . . ) pointiller veire: puntejar
punir v. (s. XIII.) 1. punir veire: castigar 2. châtier puntilhat n. m. (s. XVIII. . . ) pointillé
punissable, abla adj. (s. XV. . . : « punidor, doira ») puntilhisme n. m. (s. XIX. . . ) pointillisme (art)
punissable veire: castigador puntilhista adj. (s. XIX...) pointilliste (art)
punit, ida adj. puni, ie veire: castigat punts de dissabte (far de -) loc. coudre à longs
punitiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) punitif, ive points (couture)
punt n. m. (s. XIII.) point - cit.: Mon sermon serà punts de santa Anna (far de -) loc. faire courir
[divisit] en tres punts : dins lo prumièr vos detalharai, la main (couture)
per sa conduita, la castetat de santa Ceselha, e çò pupil, illa n. (s. XIII.) pupille (d’un tuteur)
que dirai regardarà las filhas... (Joan Loís Fornèrs, s. pupilla n. f. (s. XIII.) pupille (de l’œil)
XVIII) ; Estimam qu’al punt de vista de la grafia, cal pupillari, ària adj. (s. XIII.) pupillaire
conciliar nòstras tradicions classicas, los resultats de pupillaritat n. f. (s. XIII.) pupillarité
l’estudi scientific de la lenga, la grafia mistralenca e la pur, pura adj. (s. XIII.) pur, pure
grafia catalana, sens tròp nos alunhar de las costumas purament adv. (s. XIII.) purement
a las qualas èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt, purèa n. f. (s. XIX. . . , del francés) purée
Gramatica, 1935) purga n. f. (s. XVI. . . ) 1. purge 2. purgatif 3. pur-
punt (a -) loc. à point gation
punt (d’a -) loc. à point purgacion n. f. (s. XIII.) purgation
punt a sa boca (metre un -) loc. se tenir bouche purgador n. m. (s. XIV.) 1. purgeur (robinet. . . )
cousue (se taire) 2. purgeoir
punt d’interrogacion loc. point d’interrogation purgament n. m. (s. XIII.) 1. purgation 2. purifi-
punt de vista loc. point de vue cation
purgar v. (s. XIII.) 1. purger 2. curer 3. se purger
punt del jorn (al -) loc. au pont du jour
purgatiu, iva adj. (s. XIV.) purgatif, ive
punt que (al -) loc. au moment que
purgatòri n. m. (s. XIII.) purgatoire
punt rasclat (aquò’s un -) loc. c’est un point
purificacion n. f. (s. XIV.) purification
réglé
purificar v. (s. XIV.) purifier
punta n. f. 1. pointe 2. fichu triangulaire
purificatiu, iva adj. (s. XIV.) purificatif, ive
punta (tot li va de -) loc. 1. il a le sort contraire
purificator, tritz (pl. purificators, trises) adj. (s.
2. tout lui va de travers
XVI. . . ) purificador purificateur, trice
punta de l’espasa (a la -) loc. à la pointe de
purificatòri, òria adj. (s. XVIII. . . ) purificatoire
l’épée
purisme n. m. (s. XVIII. . . ) purisme
punta de l’argent (a la -) loc. moyennant fi-
purista adj. e n. (s. XVI. . . ) puriste
nances
puritan, ana adj. e n. (s. XVI. . . ) puritain, aine
punta del jorn n. f. le point du jour
puritanisme n. m. (s. XVII. . . ) puritanisme
punta del jorn (a la -) loc. au point du jour puritat n. f. (s. XIII.) puretat pureté
punta del nas n. f. le bout du nez purpurenc, enca adj. (s. XIV.) 1. purpurin, ine
punta del solelh n. f. lever du soleil 2. pourpré, ée
punta del solelh (a la -) loc. au lever du soleil puruléncia n. f. (s. XVI. . . ) purulence
punta d’alba n. f. point du jour purulent, enta adj. (s. XII. . . ) purulent, ente
punta d’alba (a -) loc. au point du jour pus adv. 1. plus veire: plus, mai 2. davantage
punta d’alba al calabrun (de -) loc. du matin au pusillanime, ima adj. (s. XIII. . . ) pusillanim
soir pusillanime
punta o pel talon, cal que se n’ane lo sabaton pusillanimitat n. f. (s. XIII.) pusillanimité
(per la -) expr. tout a une fin puslèu adv. plutôt
puntaire n. m. pointeur (boules) pustula n. f. (s. XIII.) pustule
puntapè n. m. un coup de pied pustulós, osa (pl. pustuloses, osas) adj. (s. XIV.)
puntar v. (s. XIII. . . ) 1. pointer 2. contrôler pustuleux
puntatge n. m. (s. XIII.) 1. pontage 2. péage put qu’enfalena loc. ça pue à couper la respira-
puntejar v. (s. XVII. . . ) pointiller veire: puntilhar tion

451
puta putschista

puta n. f. (s. XII.) pute putatiu, iva adj. (s. XIV. . . ) putatif, ive
puta fin (far -) loc. très mal finir putnais, aisa (pl. putnaises; aisas) adj. e n. f. (s.
puta sense practica (parlar coma una -) expr. XII.) punais 1. punais, aise veire: bernat pudent
parler sans cesse (triv.) 2. punaise
putana n. f. (s. XIII.) putain putrefaccion n. f. (s. XIII.) putréfaction
putanejar v. intr. (s. XII.) fréquenter les prosti- putride, ida adj. (s. XIV : « putrid ».) putrid pu-
tuées tride
putanièr n. m. (s. XII.) 1. putassier 2. coureur de putsch (pl. putshes) n. m. (s. XX., mot alemand)
filles putsch
putanièr ! interj. (triv.) putain ! putschista adj. e n. (s. XX.) putschiste

452
q : cu (alfabet) quantificat, ada

q : cu (alfabet) n. m. q qualitadós, osa (pl. qualitadoses, osas) adj. (s.


qüadragenari, ària n. (s. XVI. . . ) quadragénaire XIII. . . ) qualitós de qualité
qüadragesima n. f. (s. XIV.) quadragésime qualitat n. f. (s. XIII.) qualité
qüadrangle n. m. (s. XIII. . . ) quadrangle qualitatiu, iva adj. (s. XIV.) qualitatif
qüadrangular, ara adj. (s. XV. . . ) quadrangulaire qualitativament adv. (s. XV. . . ) qualitativement
quadrant n. m. (s. XIII.) 1. quart de cercle qualqu’un mai loc. quelqu’un d’autre
2. quadrant qualqu’un, una pron. indef. quelqu’un, une
qüadratic, ica adj. (XVIII. . . ) quadratique qualque pron. indef. (s. XIII.) quelque
qüadratura n. f. (s. XV. . . ) quadrature qualque lòc (en -) loc. quelque part
qüadri-reactor n. m. (s. XX.) quadriréacteur qualque lòc mai (en -) loc. quelque part
qüadriannal, ala adj. (s. XVII. . . ) quadriennal, ailleurs
ale qualque res pron. indef. quelque chose veire:
qüadricèps (pl. qüadricèpses) n. m. (s. XVIII. . . ) quicòm
quadriceps qualqu’un (far per -) loc. faire à la place de
qüadricromia n. f. (s. XX.) quadrichromie quelqu’un
qüadriga n. f. (s. XVII. . . ) quadrige qualqu’un. . . coma un melon (far -) loc. duper
qüadrilatèr n. m. (s. XVI. . . ) quadrilatère quelqu’un
qüadrilateral, ala adj. (s. XVI. . . ) quadrilatéral, qualqu’una li serà corta loc. il finira per lui ar-
ale river malheur
quadrilhatge n. m. (s. XIX. . . ) quadrillhatge quand pron. interr. (s. XII.) quand
quadrillage quand conj. (s. XII.) 1. quand 2. lorsque 3. en
qüadrimotor n. m. (s. XX.) quadrimoteur même temps 4. même si
qüadruman, ana adj. e n. (s. XVIII. . . ) quadru- quand e quand loc. adv. 1. tout de suite 2. aus-
mane sitôt
qüadrupède n. m. (s. XIV : « quadrupedal » ; quand en quand (de -) loc. adv. de temps en
« quadrupedi ») quadrupède temps
qüadruplar v. (s. XVI. . . ) quadrupler quand non cal loc. mal à propos
qüadruplats, adas n. plur. (s. XX.) quadruplés quant adv. (s. XII.) combien
qüadruple, upla adj. e n. m. (s. XIII. . . ) quadru- quant (en -) loc. à combien
ple quant (ni per -) loc. à aucun prix
qüaker n. m. (s. XVII. . . ) quaker quant a loc. prep. (s. IX.) quant à
qual pron. interr. qui (qualité de la personne : quant a (per -) loc. quant à
« lo plombièr. . . ») veire: lo qual, la quala, qui, quant a ? loc. quel âge a-t-il ?
quin, quina, que, dont quant a la rèsta (per -) loc. au demeurant
qual a aquí, qual a aquò expr. chacun a ses mis- quant de ieu loc. quant à moi
ères quant de ieu (per -) loc. quant à moi
qual que siá loc. qui que ce soit (n’importe quant de temps a ? loc. quel âge a-t-il ?
lequel : fonction de la personne) veire: qui que quant me costèsse loc. quoi qu’il m’en coûte
siá, qué que siá, quin que siá quant monta ? loc. à combien s’élève ?
qual, quala ; quals, qualas pron. rel. 1. qui quant que loc. combien que
veire: lo qual, la quala, qui, quin, quina, que, quant que còste loc. quoi qu’il en coûte
dont 2. lequel, laquelle 3. celui qui, celle qui quant que siá loc. quel que soit le nombre
qualificable, abla adj. (s. XIX. . . ) qualifiable quant te donan ? loc. combien gagnes-tu ?
qualificable, abla adj. (s. XIX. . . ) qualifiable quant tenèm ? loc. le combien sommes-nous ?
qualificacion n. f. (s. XV. . . ) qualification (date)
qualificar v. (s. XV. . . ) qualifier quant tenèm del mes ? loc. le combien sommes-
qualificat, ada adj. (s. XV. . . ) qualifié, ée nous ?
qualificatiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) qualificatif, ive quant valiá mai (de -) loc. combien il valait
- cit.: Existís de nombroses adjectius qualificatius o mieux
substantivats formats suls numerals, que servisson quanta n. m. plur. (s. XX.) quantà quanta
sovent a designar de mesuras o de causas en rela- qüantic, ica adj. (s. XX.) quantique
cion amb lo nombre (Loís Alibèrt, Gramatica occitana, quantificable, abla adj. (s. XX.) quantifiable
1935) quantificacion n. f. (s. XX.) quantification
qualificator, tritz (pl. qualificators, trises) adj. e quantificar v. (s. XIX. . . ) quantifier
n. (s. XVII. . . ) qualificateur, trice quantificat, ada adj. (s. XX.) quantifié, ée

453
quantificator qué vira ? (de -)

quantificator n. m. (s. XX.) quantificateur quatre vents (los) n. m. plur. tous les vents
(math. . . .) quatren, ena adj. num. (s. XIII. . . ) 1. quatrième
quantificator n. m. (s. XX.) quantifieur (ling.) 2. quatrain
quantitat n. f. (s. XIII.) quantité quatrenament adv. (s. XVII. . . ) quatrièmement
quantitatiu, iva adj. (s. XIV.) quantitatif, ive qüattrocento n. m. (s. XIX. . . , mot italian)
quantitativament adv. (s. XX.) quantitativement quattrocentò quattrocento
quantitativista adj. e n. (s. XX.) quantitativiste qüatuòr n. m. (s. XVIII. . . , del latin) quatuor
(économie) que conj. que
quantitometric, ica adj. (s. XX.) quantito- que pron. rel. que (personnes, choses, neutre)
métrique (radiol.) veire: qui, qual, quin, dont
qüantum n. m. (s. XVIII. . . ) quantum qué pron. interr. 1. que veire: qui, qual, quin,
quaranta adj. num. (s. XII.) quarante que, dont 2. quoi
quaranta ans mai passa loc. quarante ans et qué (i) fasèm ? (de -) loc. comment faire ?
plus qué (aver de -) loc. être aisé financièrement
quaranten n. f. (s. XIII.) quarantième que / quin bòl loc. 1. quelle capture 2. quel
quarantena n. f. (s. XVII. . . ) quarantaine coup de chance
quarantenari, ària adj. e n. m. (s. XIX. . . ) quaran- que ? (es -) loc. interr. est-ce que ?
tenaire qué causir (aver de -) loc. avoir largement le
quarantenat n. m. ensemble de quarante choix
quaresma n. f. (s. XII. (s.XIV : « quaresme »)) qué covidas ? - te covidi d’un gòt de vin de Bor-
caresma carême dèu (de -) expr. que m’offres-tu ? - un verre de
qüark (pl. qüarks) n. m. (s. XX., mot de James vin de Bordeaux
Joyce) quark (particule élémentaire) qué fa loc. ce qu’il fait
quarrat n. m. (s. XII. . . ) carré qué fa ton paire ? loc. quel est le métier de ton
quarrat de tèrra loc. coin de terre père ?
quart n. m. (s. XII.) quart qué far (aver de -) loc. avoir de l’aisance
quarteron n. m. (s. XIV.) quarterron 1. quarteron qué i a ? (de -) loc. qu’y a-t-il ?
veire: mestiç 2. quarteron (petit nombre)
que jamai plus loc. au plus haut point
quarteron, ona n. (s. XVIII..., del castelhan "cuar-
que mai loc. de plus belle
teron") quarteron, onne
qué me cardinejatz ! loc. que me chantez-vous
qüartet n. m. (s. XX., de l’anglés) quartette
là !
quartetto n. m. (s. XIX. . . , mot italian) quartettò
qué me dises, me sonas ? loc. tu m’ennuies
quartette
qué me sòbri ? loc. qu’est-ce que j’y gagne ?
quartièr n. m. (s. XII.) quartier (morceau, partie)
qué ne vira ? (de -) loc. de quoi s’agit-il ?
quartièr n. m. quartier (ville)
qué non cal ausir ? loc. que faut-il entendre !
quartièr sensible n. m. quartier sensible
qüartz (pl. qüartzes) n. m. (s. XVIII. . . , de qué non cal veire ; qué cal pas veire loc. que
l’alemand) quartz
ne faut-il voir !
qüartzic, ica adj. (s. XIX. . . ) quartzique que non pas ! loc. certes non !
qüartzifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) quartzifère que non venètz ? ; que non parlatz ? loc. que
quartzificat, ada adj. (s. XIX. . . ) quartzifié, ée ne venez-vous ?
qüartzita n. m. (s. XIX. . . ) quartzite qué pecat ! loc. quel dommage !
qüartzós, osa (pl. qüartzoses, osas) adj. (s. qué que còste loc. quoi qu’il en coûte
XVIII. . . ) quartzeux, euse qué que m’arribe loc. quoi qu’il m’arrive
quasi adv. (s. XIV. . . ) quasi, presque veire: qué que siá loc. pron. quoi que ce soit veire:
gaireben qual que siá, qui que siá, quin que siá
qüaternari, ària adj. e n. m. (s. XIV.) quaternaire qué que siá (aquò non es -) loc. ce n’est pas une
quatre adj. num. (s. XII.) quatre mince chose
quatre (a bèls -) loc. quatre (à) que s’acomòde loc. qu’il s’arrange
quatre galaups (als -) loc. au grand galop que s’acomòden loc. qu’ils s’arrangent entre
quatre pams sul cap (n’ai -) loc. j’en ai par- eux
dessus la tête que se petace loc. qu’il se débrouille fam.
quatre pès (als -) loc. ventre à terre qué servís ? (de -) loc. à quoi cela sert-il ?
quatre pipòts (als -) loc. à la renverse, en que siá lo dit loc. qu’il soit dit
roulant que s’adòbe loc. qu’il se débrouille
quatre uèlhs veson melhor que dos loc. il faut qué talòs ! loc. quel dégât !
se concerter / en discuter que tron me vòl ? loc. que diable me veut-il ?
quatre vents (als -) loc. aux points cardinaux qué vira ? (de -) loc. de quoi s’agit-il ?

454
quebequés, esa (pl. quebequeses, esas) quilha

quebequés, esa (pl. quebequeses, esas) adj. e n. quicha n. f. (s. XIX. . . , de l’alsacian) quiche (tarte)
(s. XVIII. . . ) québécois, oise quichada n. f. pression
quèc (non èsser / èsser pas -) loc. avoir la quichadura n. f. contusion
langue bien pendue quichaire, ra n. 1. qui presse 2. (fig.) qui abuse
quèc, quèca adj. bègue veire: bedòs quichal n. m. pression
quèca n. f. → penís (fam.) pénis quichar v. e n. m. 1. presser - cit.: Lo motor par-
quechua n. m. (s. XVIII. . . ) quechuà quechua tiguèt e s’engalinèt au primièr quichar d’accelerator
quèco n. m. vaurien (Robèrt Lafònt, La Fèsta, 1984) 2. (fig.) abuser
quenèla n. f. (s. XVIII. . . , de l’alemand) quenelle 3. « aller trop loin » 4. pression
(gastr.) quichar sus l’accelerator loc. appuyer sur
quequejaire, aira n. bégayeur, euse l’accélérateur
quequejar v. bégayer quicòm pron. indef. quelque chose
quèra n. f. charançon veire: cusson quicòm (coma -) loc. d’une façon ou d’une
querar v. charançonner veire: cussonar autre
querat, ada adj. 1. vermoulu, ue veire: cussonat, quicòm (cossí -) loc. 1. tant bien que mal 2. en
ada, querós 2. charançonné fin de compte 3. d’une façon ou d’une autre
quèrba n. f. anse (de panier, etc.) quicòm (se préner de -) loc. prendre garde à
querèla n. f. (s. XVI. . . ) querelle (débat d’idées) quicòm : la galina coa ! ( i a -) loc. 1. il y a un
veire: brega, riòta - cit.: Querèla d’un pastor contra événement imminent 2. quelque chose se pré-
un satiri per una descripcion de ledor (Pèire Godelin, pare iron.
Prumièra floreta, s. XVII) quicòm de mai loc. plus (quelque chose de)
querèla dels ancians e dels modèrnes n. f. (s. quicòm es de dire, es quicòm mai de far loc.
XVII.) querelle des anciens et des modernes Dire au faire (il y a loin du)
querèla dels images n. f. querelle des images quicòm i a, la gata coeteja loc. on nous cache
querelant, anta n. → planhent plaignant des choses (iron.)
querelar v. (s. XVII. . . ) quereller (débat d’idées) quicòm jos la còfa (a -) loc. il a quelque chose
veire: carpinhar, pelejar dans la tête
quermès (pl. quermèses) n. m. (s. XIX. . . , de quicòm mai loc. adv. autre chose
l’arabi ? persan) kermès (chêne) quicòm mai que mai loc. chose extraordinaire
querós, osa adj. 1. vermoulu, ue veire: querat, quicòm me còrna que loc. quelque chose me
cussonat 2. charançonné dit
querosèn n. m. (s. XIX. . . ) kérosène quicòm m’o disiá loc. j’en ai eu le pressenti-
quèrre v. chercher (un objet localisé) ment
quèrre ! (vai-te -) loc. va te faire voir ! quicòm o me disiá loc. quelque chose me dis-
quèrre ! (vai-te’n me -) loc. je suis bien embar- ait
rassé ! quicòm prèp (a -) loc. adv. à peu de chose près
quèrre (vendrà sense anar -) loc. il viendra de quicòm que me rosiga ( i a -) loc. quelque chose
lui-même me tourmente
quèrre la machòta (espèra-me al portal, vau -) quicòm que truca ( i a -) loc. il y a quelque
expr. va voir ailleurs si j’y suis chose qui cloche
querubin n. m. (s. XI. . . ) chérubin quicomet n. m. quiconet un petit quelque
question n. f. (s. XII.) question chose - cit.: Dambe un lum pariu al de Diogènes,
question (agrejar una -) loc. soulever un lièvre bèla pausa me som espoilat a cercar qui non pensa
questionaire, aira n. (s. XVI. . . ) questionneur saber quicomet (Pèire Godelin, Contra tu, s. XVII)
questionar v. (s. XIV.) questionner quid pro quo n. m. (s. XV. . . , mots latins)
questionari n. m. (s. XVI. . . ) questionnaire quiproquò quiproquo
questions (aver de -) loc. avoir une altercation quidam n. m. (s. XIV. . . , mot latin) quidam
questions amb qualqu’un (aver de -) loc. avoir quiet, eta adj. (s. XIII. . . ) tranquille
une altercation quietament adv. (s. XV.) 1. tranquillement 2. « en
questor n. m. (s. XVIII. . . ) questeur toute quiétude »
questura n. f. (s. XVII. . . ) questure quietisme n. m. (s. XVII. . . ) quiétisme
qui pron. interr. e excl. qui quietista n. (s. XVII. . . ) quiétiste
qui pron. rel. qui (identité de la personne : quietud n. f. (s. XV. . . ) quiétude
« Florian ») veire: quin, qual, que, dont quilada n. f. cri perçant
qui que siá loc. pron. qui que ce soit (n’importe quiladissa n. f. cris perçants répétés
qui : identité de la personne) veire: qual que siá, quilament n. m. glapissement
qué que siá, quin que siá quilar v. 1. glapir 2. pousser des cris perçants
quiasma n. m. (s. XIX. . . ) chiasme quilha n. f. (s. XIII. . . , de l’alemand) quille

455
quilhaire, aira quiromancia

quilhaire, aira n. (s. XIII. . . ) quilleur quina bona aura te mena loc. quel bon vent
quilhar v. 1. dresser - cit.: Traucant sols la rauba t’amène ?
cendrosa / que s’estend, los albres, quilhats, / d’aquela quina ententa ? (a -) loc. dans quel but ?
posca farinosa / florits pertot, son abilhats (Paul Fro- quina lesena ! loc. quel esprit fin !
ment, Nadal, 1897) 2. (fam.) être en érection quina ora es ? loc. quelle heure est-il ?
quilhar (se) v. se dresser - cit.: A l’ora de quina raça d’idèa ! loc. quelle drôle d’idée !
l’a Dieu siatz, lo guerrejaire de Verdun se quilhèt quina regolada ! loc. quelle noce !
per una declaracion solemna : "Vos caldrà venir a quina vista aviatz ? loc. quel but poursuiviez-
P...(...). Apondèt aladonc en confidéncia : "Nos em- vous ?
moninarem". Avètz plan legit e comprés : " prendrem quincairòla n. f. croupion
la monina ensems" o, s volètz, "nos bandarem". Sabi quincanèla n. f. → bancarota 1. faillite 2. ban-
pas se m’engani: ai vist dins aquela promessa merav- queroute
ilhosa una pròva d’amistat (Rodgièr Barta, Pròsas de quincanèla (far -) loc. fondre les plombs (faire
tota mena, 1979 faillite)
quilhet n. m. coquetier quincanelaire, aira n. → bancarotièr banquer-
quilo (abrev. k) n. m. (s. XVIII. . . ) quilò kilo outier
quilogramma (abrev. kg) n. m. (s. XVIII. . . ) quincar v. 1. dire un mot 2. parler
quilogram kilogramme quincar una (non ne -) ne pas dire un mot
quilometratge n. m. (s. XIX. . . .) kilométrage quinçon n. m. pinson
quilomètre (abrev. km) n. m. (s. XVIII. . . ) kilo- quinconci n. m. (s. XVI. . . ) quinconce
mètre quinesiterapeuta n. (s. XX.) kinésithérapeute
quilometric, ica adj. (s. XIX. . . ) kilométrique quinesiterapia n. f. (s. XX.) kinésithérapie
quilowatt (abrev. kw) n. m. (s. XX.) kilowatt quinina n. f. (s. XIX. . . ) quinine
quilowatt-ora n. m. (s. XX.) kilowattheure quinoa n. m. (s. XIX. . . , mot quechua) quinòa;
quimèra n. f. (s. XVI. . . ) chimère quinoà quinoa
quimeric, ica adj. (s. XVI. . . ) chimérique quinquagenari, ària adj. e n. (s. XVI. . . ) quin-
quimia n. f. (s. XIV. . . ) chimie quagénaire
quinquagesima n. f. (s. XIV.) quinquagésime
quimic, ica adj. (s. XVI. . . ) chimique
quinquennal, ala adj. (s. XV.) quinquenal quin-
quimicament adv. (s. XVII. . . ) chimiquement
quennal, ale
quimioterapia n. f. (s. XX.) chimiothérapie
quinquennat n. m. (s. XX.) quinquenat quin-
quimista n. (s. XVI. . . ) chimiste
quennat
quimòno n. m. (s. XX. . . , del japonés) quimonó quinquet n. m. (s. XVIII. . . , nom d’òme) quinquet
kimono quinquina n. f. (s. XVI. . . , del cast. ? quechua)
quin arçon d’òme ! loc. quel homme ennuyeux quinquinà quinquina
! quinta n. f. (s. XIII.) quinte (musique)
quin bòl ! loc. quelle chance / aubaine ! quinta esséncia de (tirar la -) loc. tirer la
quin caminar ! loc. (s. XVII.) quelle fière allure ! quintessence de
- cit.: Banda me l’ast ! Quin caminar ! / quin torn quintal n. m. (s. XII.) quintal
de cap a l’Espanhòla! (Pèire Godelin, Lo crocant, s. quintesséncia n. f. (s. XIII. . . ) quintessence
XVII) quintet n. m. (s. XIX. . . , de l’italian) quintette
quin que siá loc. pron. n’importe lequel (per- quintós, osa (pl. quintoses, osas) adj. (s. XVI. . . )
sonne ou chose) quinteux, euse
quin temps tira ? loc. Temps fait-il ? (quel) quintuplar v. (s. XV. . . ) quintupler
quin un, quina una pron. indef. conflat lequel, quintuple, upla adj. e n. m. (s. XV. . . ) quintuple
laquelle quinze adj. num. (s. XII.) quinze
quin vent que faga loc. qu’il pleuve ou qu’il quinze ans lo diable èra bèl (a -) loc. il a mal
vente tourné
quin vent que tire loc. (s. XVII.) quoi qu’il arrive quinzen adj. (s. XIII.) quinzième
quin, ina pron. interr. lequel, laquelle (per- quinzena n. f. (s. XIII.) quinzaine (imprécis)
sonne ou chose) veire: qui, qual, que, qué, dont quinzenada n. f. (s. XIII. . . ) quinzaine (de jours)
quinzenat n. m. (s. XIII. . . ) ensemble de quinze
quin, quina adj. indef. quel, quelle veire: qui, (précis)
qual, que, qué, dont quiòsc (pl. quiòsques) n. m. (s. XIX. . . , de l’italian
quina n. f. quine (loto) ? turc) kiosque
quina alupada ! loc. quel coup d’œil ! quiqueta n. f. (fam.) pénis (d’enfant)
quina bèla estela vos adutz ? expr. quel bon quiriquiquí onom. cocorico
vent vous amène ? quiromancia n. f. (s. XIV. . . ) chiromancie

456
quiromancian, ana quotizar

quiromancian, ana n. (s. XVI. . . ) chiromancien, N’i ajusti pas mai ! (Paul Froment, Menuts afars de
enne la vita, 1894)
quiroptèr n. m. (s. XVIII. . . ) chiroptère quites amics (mos -) loc. même mes amis
quist (pl. quistes) n. m. kyste quiti de luènh (non lo -) loc. je le suis de près
quista n. f. (s. XIII.) 1. quête 2. collecte quitina n. f. (s. XIX. . . ) chitine
quistaire, aira n. 1. quêteur, euse 2. mendiant, quitinós, osa (pl. quitinoses, osas) adj. (s. XIX. . . )
ante chitineux, euse
quistar v. (s. XIII.) quêter quitran n. m. (s. XIII. « alquitran ») goudron
quiston, ona n. → quistaire quêteur, euse quitranar v. goudronner
quita sas bragas (non -) loc. il ne le quitte pas quocient n. m. (s. XV. . . ) quotient
d’un pas quora ? pron. interr. quand ?
quitament adv. (s. XII.) même quora ara, quora après loc. par intervalles
quitament n. m. (s. XIII.) 1. séparation 2. rupture quora en quora (de -) loc. de temps en temps
quitament lo biais de se senhar (non a / a pas -) quora ençà, quora enlà loc. tantôt par-ci, tantôt
expr. il ne sait rien faire par là
quitança n. f. (s. XV.) quittance quora l’autre (un -) loc. à tour de rôle
quitar v. (s. XII.) quitter
quora ne serem al sanctus ? expr. quand aurez-
quitar la pelha loc. jeter son froc aux orties
vous fini de parler ?
quitar la rauba loc. enlever sa robe
quora ni quand (ni -) loc. jamais de la vie
quitar lo córrer per anar plan loc. modérer sa
quora ni quora loc. n’importe quand
fougue
quora quand loc. tôt o tard
quitar lo pàisser pel belar loc. lâcher la proie
quora que siá loc. n’importe quand
pour l’ombre
quora que venga loc. à quelque moment que
quitar los uèlhs de dessús (non -) loc. ne pas
lâcher du regard quora ritz, quora plora loc. tantôt il pleut, tan-
quitar pèl e pelada (i -) loc. y laisser la peau tôt il fait soleil
quitar sa lei loc. → abjurar abjurer quora torna la luna ? loc. quand sera la nou-
quite (aver de -) loc. avoir du surplus velle lune ?
quite (pas un -) loc. pas un seul qüorum n. m. (s. XVII. . . ) quorum
quite de me tuar loc. au risque de me tuer quòta n. f. (s. XVII. . . ) 1. cote 2. quota
quite director (lo -) loc. le directeur lui-même quòta-part n. f. (s. XVI. . . ) quote-part
quite libre (non ai un / ai pas un -) loc. je n’ai quotable, abla adj. (s. XIX. . . ) cotable
pas un seul livre quotacion n. f. (s. XVI. . . ) cotation
quite per recomençar loc. sauf à recommencer quotar v. (s. XV. . . ) coter
quite un (pas un -) loc. pas un seul quotidian, ana n. (s. XII.) quotidien, enne
quite, quita adj. (s. XIII.) quitte - cit.: Eran poli- quotidianament adv. (s. XIII.) quotidiennement
das(. . . ), talament polidas qu’aurián fait virar lo cap quotitat n. f. (s. XV. . . ) 1. quotité 2. quote-part
al quite sent Antòni dins lo desèrt, e aimablas. . . Que quotizacion n. f. (s. XVI. . . ) cotizacion cotisation
vos dirai. De carn atal ne fariá pecar mai d’un lo veire: escotisson
divendres, coma disiá l’autre jorn un de mos amics. . . quotizar v. (s. XVI. . . ) cotiserar cotiser

457
r (èrra) (alfabet) racina

r (èrra) (alfabet) n. f. r rabiotar v. rabioter


raba n. f. 1. frai 2. œufs de poissons rabir v. (s. XVII.) 1. ravir 2. elever de force 3. fig.
raba n. f. rave charmer
rabacaul n. m. 1. chou-rave 2. roquette sauvage rabissent, enta adj. (s. XVII.) → panador ravis-
rabalha n. f. menu fretin sant, ante
rabalhons (anar a -) loc. aller a vau-l’eau rabit de la grépia (semblar lo -) expr. être fort
raban n. m. 1. fretin veire: rabiòt 2. petits pois- étonné, de façon naïve
sons 3. rebut rabit, ida adj. 1. ébaubi, ie 2. niais, aise
rabanèl n. m. raifort sauvage rabit, ida (èsser -) expr. (s. XIII.) tomber en extase
rabanèla n. f. (s. XV.) ravenelle veire: raba rabit, ida (se téner -) loc. se trouver ravi (con-
rabàs (pl. rabasses) n. m. → tais blaireau (ani- tent)
mal) rable n. m. râble
rabàs (pl. rabasses) n. m. mouton (à la laine rablut, uda adj. râblé, ée
épaisse) veire: moton rabòt n. m. (s. XIV. . . , del neerl.) rabot
rabassa n. f. → trufa truffe (« grosse rave », nom rabòta n. f. vairon (poisson) veire: malinha,
codé) pesquit
rabassòt, òta adj. 1. trapu, ue 2. aux jambes rabotadoira n. f. (s. XIX. . . ) raboteuse (machine)
courtes rabotaire, aira n. (s. XVI. . . ) raboteur, euse (per-
rabastar / rabastejar v. → tarabustar 1. tara- sonne)
buster 2. importuner rabotar v. (s. XV. . . ) raboter
rabastinar v. 1. griller 2. brûler un mets rabotatge n. m. (s. XVIII. . . ) rabotage
rabat n. m. rabat (partie de vêtement: col, cra- rabotós, osa (pl. rabotoses, osas) adj. (s. XVI. . . )
vate. . . ) - cit.: Mon rabat dejà s’acomòda / damb les raboteux, euse
cordonets a la mòda, / e dejà la pèl d’un conilh / lusís rabrugament n. m. rabougrissement
sul capelet gentil (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. rabrugar (se) v. se rabougrir veire: bruga
XVII) rabrugat, ada adj. rabougri, ie
rabbin n. m. (s. XIV., de l’ebrèu) rabbin raca n. f. 1. marc de raisin 2. rafle (grappe sans
rabbinat n. m. (s. XIX. . . ) rabbinat les grains)
rabbinic, ica adj. (s. XVI. . . ) rabbinique raça n. f. (s. XV. . . , de l’italian « razza » : família)
rabbinisme n. m. (s. XVII. . . ) rabbinisme race (lignée, espèce. . . )
rabbinista n. (s. XVII. . . ) rabbiniste raça (aqueste passa -) loc. il est pire que ses
rabeg (pl. rabeges) n. m. rapide (cours d’eau) parents
rabelaisian, ana adj. (s. XIX. . . ) rabelaisien, enne raca (aquò -) loc. cela jure / contraste
rabent de l’aiga (al -) loc. à la violence du tor- raca (far la -) loc. faire du tapage
rent raca (per trica o per -) loc. d’une façon ou d’une
rabent, enta adj. 1. rapide 2. violent, ente 3. vi- autre
olence (d’un courant) raça (tirar de -) loc. être bien de sa famille
ràbia n. f. (s. XII.) rage - cit.: Montsegur, l’as raça de causas (tota -) loc. toute sorte de choses
ausit, l’aule cant d’asirança, / martelar tas parets de raça d’idèa ! (quina -) loc. quelle drôle d’idée !
sa ràbia d’infèrn, / roncar dins los lenhièrs, cremadors raça d’idèa ! (quina -) loc. quelle drôle d’idée !
d’esperança, getant nòstre país dins l’eternal ivèrn raça raceja loc. bon sang ne peut mentir
(Loïsa Paulin, La colomba de patz, 1947) racacòr (de -) loc. à contre-cœur
rabic, ica adj. (s. XIX. . . ) rabique racadura n. f. → vomidura (fam.) vomissure
rabigòts n. m. plur. osselets (jeu) racaire (es un -) c’est un lâcheur
rabilhar v. 1. rhabiller 2. mettre des habits racaire, aira n. 1. hâbleur, euse 2. menteur, euse
neufs racar v. 1. (fam.) vomir 2. (fig.) raquer (payer,
rabiment n. m. ravissement cracher au bassinet)
rabinar v. 1. brûler 2. roussir raçat, ada adj. (s. XX.) racé, ée
rabinat n. m. odeur de brûlé (cuisine) veire: racejar v. tenir de sa famille pour son caractère
rimat racial, ala adj. (s. XX.) racial, ale
rabiós, osa (pl. rabioses, osas) adj. (s. XIII.) racièr, ièra adj. e n. (s. XX.) raceur, euse (animal
1. rageur, euse 2. enragé, ée reproducteur)
rabiòt n. m. → rabalha 1. rebut de pêche veire: racina n. f. (s. XIII.) → rasic racine (végétation)
raban 2. rabiot veire: raiç
rabiotaire, aira n. rabioteur, euse racina n. f. (s. XVII. . . ) racine (mathématiques)

458
racina cairada radocir

racina cairada n. f. (s. XIII. . . ) racine carrée radian n. m. (s. XX., de l’anglés) radian (unité de
racina cubica n. f. (s. XIII. . . ) racina cubique mesure)
racinar v. (s. XVII. . . ) → rasigar raciner radiant, anta adj. (s. XIX. . . ) radiant, ante
racinat, ada adj. (s. XVII. . . ) → rasigat raciné, ée radiar v. (s. XIX. . . ) radier (faire disparaître)
racinatge n. m. (s. XVII. . . ) → rasigatge racinage radiari, ària adj. (s. XVIII. . . ) radiaire
racinian, ana adj. (s. XVIII...) racinien, enne (de radiator n. m. (s. XIX. . . ) radiador radiateur - cit.:
Racine) Anèt prene d’aiga al Brestalon amb una conserva, per
raciologia n. f. (s. XX.) raciologie lo radiator (Robèrt Lafònt, 1984)
racion n. f. (s. XVII. . . ) ration radical, ala adj. e n. (s. XIV.) 1. radical, ala 2. rad-
racional, ala adj. (s. XIII.) rationnel, elle ical
racionalament adv. (s. XIX. . . ) rationnellement radical-socialisme n. (s. XIX. . . ) radical-
racionalisme n. m. (s. XIX. . . ) rationalisme socialisme
racionalista n. (s. XVI. . . ) rationaliste radical-socialista adj. e n. (s. XIX. . . ) radical-
racionalitat n. f. (s. XIX. . . ) rationalité socialiste
racionalizacion n. f. (s. XIX. . . ) rationalisation radicalament adv. (s. XX.) radicalement
racionalizar v. (s. XIX. . . ) rationaliser radicalisme n. m. (s. XIX. . . ) radicalisme
racionament n. m. (s. XIX. . . ) rationnement radicalizacion n. f. (s. XX.) radicalisation
racionar v. (s. XVII. . . ) rationner radicalizar v. (s. XX.) radicaliser
racisme n. m. (s. XX.) racisme radicula n. f. (s. XIX. . . ) radicule, radicelle
racista adj. e n. (s. XX.) raciste radicular, ara adj. (s. XIX. . . ) radiculaire
rack (pl. racks) n. m. (s. XX., de l’anglés) rack radiculiti n. f. (s. XX.) radiculite
racket n. m. (s. XX., mot anglo-american) racket radiestesia n. f. (s. XX.) radiesthésie
racketaire, aira n. (s. XX.) racketteur, euse radiestesista n. (s. XX.) radiesthésiste
racketar v. (s. XX.) racketter ràdio n. f. (s. XX.) radiò radio - cit.: D’explosions
racolaire, aira n. racoleur, euse (militaire et atomicas avián emmudit li ràdios de tot l’Oriènt arabi
dérivé) (Robèrt Lafònt, 1971, p. 20)
racolaire, aira n. (s. XVIII.) racoleur, euse (mili- radioactiu, iva adj. (s. XIX. . . ) radioactif, ive
taire et dérivé) radioactiu, iva adj. radioactif, ive
racolar v. (occ. "r + acolar") racoler (militaire et radioactivitat n. f. (s. XIX. . . ) radioactivité
dérivé) veire: acolar radiodifusar v. (s. XX.) radiodiffuser
racolatge n. m. racolage (militaire et dérivé) radiodifusion n. f. (s. XX.) radiodiffusion
racolatge public n. m. racolage public (prosti- radiofonia n. f. (s. XIX. . . ) radiophonie
tués) jur. radiofonic, ica adj. (s. XIX. . . ) radiophonique
racontar v. raconter veire: tornar contar radiografia n. f. (s. XIX. . . ) radiographie
raconte n. m. récit - cit.: Lo vièlh pelut de 14 avia radiografiar v. (s. XIX. . . ) radiographier
lèu comprés que trobariá pas un escotaire domètge de radioguidatge n. m. (s. XX.) radioguidage
sas valentiás de Verdun se me las debanava en francés, radiologia n. f. (s. XX.) radiologie
tant i a qu’en plaça d’un repapiatge un pauc bestiàs radiològue, òga n. (s. XIX. . . ) radiològ radio-
me regalèri sovent d’un raconte granat, totjorn nòu logue
(Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena, 1979) radiós, osa (pl. radioses) adj. (s. XIV.) radieux,
racorchir v. raccourcir euse
racòrd n. m. raccord radioscopia n. f. (s. XIX. . . ) radioscopie
racòrdament n. m. raccordement radiotelefòn n. m. (s. XX.) radiotéléphone
racordar v. raccorder veire: tornar acordar radiotelefonia n. f. (s. XX.) radiotéléphonie
racornir v. racornir radiotelegrafia n. f. (s. XX.) radiotélégraphie
racrocar v. raccrocher veire: tornar acrocar radiotelegrafista n. (s. XX.) radiotélégraphiste
rad n. m. (s. XX.) rad (unité de radiation) radiotelescòpi n. m. (s. XX.) radiotélescope
rada n. f. (s. XV. . . , de l’anglés rad) rade radiotelevisat, ada adj. (s. XX.) radiotélévisé, ée
radabèl n. m. 1. rillette 2. friton 3. lardon radioterapeuta n. (s. XX.) radiothérapeute
radal n. m. feu (de joie, de broussaille) radioterapia n. f. (s. XX.) radiothérapie
radar n. m. (s. XX., de l’anglés) radar radium n. m. (s. XIX. . . ) radium
radarista n. (s. XX.) radariste ràdius n. m. (s. XVI. . . ) radius
radassa (far la -) loc. paresser radob n. m. radoub
radèl n. m. (s. XIII.) radeau radob (èsser en -) loc. être en réparation
radiacion n. f. (s. XIX. . . ) 1. radiation 2. rayon- radobar v. 1. réparer veire: tornar adobar
nement 2. radouber
radial, ala adj. (s. XV. . . ) radial, ale (anatomie) radobatge n. m. radoubage
radiala adj. e n. f. (s. XX.) radiale (autoroute) radocir v. radoucir veire: tornar adocir

459
rafalar, rafalejar rajolant, anta

rafalar, rafalejar v. 1. râler 2. soupirer raiç cubica n. f. (s. XV.) → racina cubica racine cu-
rafatalha n. f. 1. rebut 2. (fig.) racaille bique (arch.) - cit.: « Si tu voles trayre la rays cubica
rafatum n. m. 1. débris 2. rebut de alcun numbre propausat grant aut petit, pausa pru-
rafe n. m. (s. XIII.) radis mierament lo numbre propausat per sas differentias"
rafe, rafa adj. 1. acide 2. âpre (Francés Pelós, Compendion de l’abaco, 1492)
rafega n. f. pierre qui se délite raiçar v. → rasigar raciner
rafegaire, aira n. fureteur, euse veire: furnaire raid n. m. (s. XIX. . . , mot anglés) raid
rafegar v. 1. fouiller veire: furnar 2. fureter raider n. m. (s. XX., de l’anglés) raider
ràfia n. m. (s. XIX. . . , mot malgash) raphia rainard (far un -) loc. vomir (triv.)
rafidura n. f. 1. ride 2. plissement rainard, arda n. (s. XIII., de Rainard pers. literari) →
rafiment n. m. plissement mandra 1. renard, arde veire: volp (f.) 2. rusé, ée
rafinaire, aira n. (s. XVII. . . ) raffineur, euse (in- rainardejar v. → rusar ruser
dustrie) rainardon n. m. → mandrat renardeau
rafinar v. (s. XVI. . . ) raffiner (industrie) veire: rainards e las faïnas van far lo mal luènh (los -)
tornar afinar expr. les malfaiteurs agissent loin de chez eux
rafinariá n. f. (s. XVII. . . ) raffinerie raineta n. f. (s. XII.) rainette - cit.: Garòna mai que
rafinat, ada adj. (s. XVII. . . ) raffiné, ée (industrie) mai carreja, / e degun potz n’es sanitós, / e l’aiga de
veire: afinat las fonts plus netas / sent a susor de las rainetas (Pèire
Godelin, s. XVII)
rafinatge n. m. (s. XVII. . . ) raffinage
raion n. m. (s. XVI. . . ) 1. petit rayon 2. nimbe
rafir v. 1. rider veire: rufar 2. froncer 3. froisser
rais (pl. raisses) n. m. (s. XX., de l’arabi) raïs
rafir los pòts loc. pincer les lèvres (dédain)
raissa n. f. sillon 1. sillon de la foudre 2. averse
rafit n. m. rafiot veire: rafir
3. cascade
rafit, ida adj. 1. ridé, ée veire: rufat 2. froissé, ée
raissa d’aura (una -) loc. coup violent de vent
rafitè n. m. soufflet (giffle)
raissa de còps (una -) loc. une volée de coups
raflar v. (s. XVII.) 1. rafler 2. effleurer 3. jouer aux
raissa de peguesas (una -) loc. une bordée
dés
d’injures
rafting (pl. raftings) n. m. (s. XX., mot anglés) raissa de peguesas (una -) loc. une bordée de
rafting sottises
rag (pl. rages) n. m. jet (de liquide) raissada n. f. cahot
ragach (pl. ragaches) n. m. (s. XVI., de l’italian raja n. f. ardeur (du soleil)
ragazzo) 1. valet d’arme 2. jeune valet
raja n. f. raie (poisson)
ragar v. frotter avec énergie rajà n. m. (s. XVII. . . , portugués ? sanskrit) rajah
ragondin n. m. (s. XIX. . . ) ragondin veire: rat raja del solelh (a la -) loc. en plein soleil
vibre raja del temps (a la -) loc. à la rigueur du temps
ragost (pl. ragostes) n. m. (s. XII.) ragoût rajada n. f. 1. filet (liquide) 2. averse
ragostant, anta adj. ragoûtant, ante rajada (far la -) loc. faire bonne mesure
ragostar v. mettre en appétit rajada d’òli n. f. filet d’huile
ragostós, osa (pl. ragostoses, osas) adj. appétis- rajadura n. f. 1. écoulement 2. ruissellement
sant, ante rajal n. m. cascade
ragòt n. m. chicot rajant de l’aiga (al -) loc. au fil de l’eau
rai n. m. (s. XII.) rayon (lumière, roue) - cit.: Òr rajant, anta adj. ruisselant, ante
vaquí, pauc a pauc, que dins l’escur se lèva, / monta rajar v. (s. XII.) 1. couler 2. jaillir 3. rayonner
un esclaire, apuèi grandís ; / al bòrd de l’orizont rajar a pissòls loc. couler par jets
l’ombra esquinçada crèba: / palle, un rai daurat rajòl n. m. 1. jet de liquide - cit.: L’un sentiá
s’espandís (Paul Froment, Efeit de luna, 1897) d’un estòc desclavar las costèlas, / per ont s’estorissiá
rai adv. (de l’occ. ancian : 3e pers. ind. pr. del vèrbe la sang a bèl rajòl ; l’autre, que mila pics alongavan pel
« rajar ») sans problème sòl, / vesiá son paure còrs despartit en estèlas (Pèire
rai ! (aquò -) loc. peu importe ! Godelin, Ramelet, s. XVII) 2. rayon lumineux
rai d’aquò loc. bref rajòl (a bèl -) loc. à gros bouillons
rai de la luna (al -) loc. au clair de la lune rajòl (far -) loc. ruisseler
rai de venir vièlh, plan marrit d’o èsser expr. rajòla n. f. carreau (de terre cuite)
vieillir n’est pas un problème. . . rajòla n. f. 1. ruisseau 2. rigole 3. caniveau
raia n. f. (s. XII.) 1. raie (ligne) veire: raiadora rajolant, anta adj. 1. ruisselant, ante - cit.: Mas
2. rayure las botigas foguèssen pas tan grandas coma ara ni
raiar v. (s. XII.) 1. rayer 2. biffer rajolantas de lum, sabiái descubrir al temps de Nadal
raiat, ada adj. barré, ée, rayé, ée, biffé, ée pertot de meravilhas (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre
raiç (pl. raices) n. f. → rasic racine d’images, 1940) 2. rayonnant, ante

460
rajolar ranc, ranca

rajolar v. 1. ruisseler 2. rayonner rambalhós, osa (pl. rambalhoses, osas) adj.


rajustar v. rajuster veire: tornar ajustar 1. embrouillé, ée 2. embarrassant, ante
ralh n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés ? francés) rail rambar v. 1. acculer 2. ôter du passage
(train. . . ) rambulhar v. 1. brouiller 2. embrouiller
ralh n. m. 1. caquet 2. babil ramèl n. m. (s. XII.) rameau veire: ram
ralh de securitat n. m. (s. XX.) rail de sécurité ramèl de poténcia n. m. gibier de potence
ralhar v. (s. XII.) 1. railler 2. moquer ramelar v. 1. couvrir de rameaux 2. enguirlan-
ralhariá n. f. 1. raillerie 2. plaisanterie der
raliament n. m. (s. XIV. . . ) ralliement ramelet n. m. 1. petit rameau - cit.: Açò siá dit
raliar v. rallier veire: aliar de fregada contra les trufandièrs, en favor de la lenga
rallye (pl. rallyes) n. m. (s. XIX. . . , mot anglés) mondina, tolosana, tolosenca, que nos a fornit de sas
rallye floretas per far le ramelet que cèrca qui, per destric e
ralucar v. rallumer veire: tornar alucar fòra d’afars, le vòlga véser de bon uèlh (Pèire Godelin,
ram n. m. (s. XII.) rameau Ramelet, s. XVII) 2. bouquet
rama n. f. (s. XIV. . . , del castelhan ? arabi) rame de ramièr n. m. (s. XII.) 1. petit bois inondable (en
papier bord de rivière) 2. îlot boisé
rama n. f. 1. rame 2. feuillage 3. pampre ramièr n. m. 1. ramier veire: ram 2. pigeon
sauvage
rama, pauc rasim (bèla -) loc. une belle ap-
parence peut être trompeuse ramificacion n. f. (s. XVI. . . ) ramification
ramificar v. (s. XIV.) ramifier
ramada n. f. (s. XII.) 1. ramée veire: branca, plueja
ramilha n. f. 1. ramille veire: ram 2. petites
2. jonchée 3. averse
branches
ramada n. f. 1. ramade veire: tropèl, escabòt
ramonaire n. m. (s. XVI. . . ) ramoneur
2. grand troupeau
ramonar v. (s. XV. . . ) ramoner veire: ram
ramada n. f. douleurs de l’enfantement veire:
ramonar per la sueja loc. travailler pour des
prens
prunes
ramada (non soi tombat de la darrièra -) loc. je
ramonatge n. m. (s. XV. . . ) ramonage m.
ne suis pas né de la dernière pluie
ramondin, ina / mondin, ina adj. 1. raymondin
ramadan n. m. (s. XVI. . . , de l’arabi) 1. ramadan
2. habitant de Toulouse
(fête) 2. (fam.) ramdam (agitation, tapage)
ramós, osa (pl. ramoses, osas) adj. touffu, ue
ramadas de còps (una -) loc. une volée de coups
rampa n. f. (s. XIII.) rampe
ramadoira n. f. 1. tuteur 2. échalas
rampa n. f. crampe
ramar v. (s. XII.) 1. ramer des légumes veire:
rampa de lançament n. f. (s. XX.) rampe de
desramar 2. couvrir de feuillage
lancement
ramassada n. f. ondée, averse rampam n. m. (s. XIII.) rampalm rameau bénit
ramat n. m. grand nombre veire: plan, fòrça veire: pam, palma
ramat n. m. troupeau ovin veire: tropèl, escabòt rampant d’una nau n. m. inclinaison d’un
navire
ramatge n. m. (s. XII.) 1. ramage veire: ram rampèl n. m. (s. XVI.) défi veire: escomesa
2. feuillage 3. chant des oiseaux rampèl (far -) loc. 1. être aussi fort veire: rapèl
ramatge n. m. ramage (motif de broderie) veire: 2. se mesurer à 3. rendre coup pour coup
ram rampelada n. f. 1. rappel 2. roulement de tam-
ramatjar v. gazouiller bour
rambada n. f. rambarde veire: rambar rampelar v. 1. se mesurer à quelqu’un; battre
rambalejada n. f. remue-ménage le rappel - cit.: S’en man mos hilhs avèn lo temps
rambalh n. m. 1. tapage 2. agitation 3. désordre passat tenguda / la pluma com lo hèr, jo poirí rampelar,
4. tracas / mès entre eths denquiaci Pallàs s’es vista muda : /
rambalh (a -) loc. à profusion car eths mes amat plan hèr que plan parlar (Guilhèm
rambalh (far de -) loc. faire de l’embarras deu Bartàs, Dialògue de las Nimfas, 1579)
rambalh (metre en -) loc. mettre en désordre rampon n. m. crampon crampon
rambalh (sense -) loc. sans ostentation ramponar v. cramponar cramponner
rambalhadís (pl. rambalhadisses) n. m. → con- rampònha n. f. 1. fièvre qui persiste 2. dispute
fusion confusion rampònha (cercar -) loc. chercher noise
rambalhar v. faire du désordre ramponhar v. quereller
rambalhar / rambalhejar v. 1. s’agiter bruyam- ran de loc. près de
ment 2. embrouiller ran de (al -) loc. auprès de
rambalhièr, ièra adj. e n. → confús 1. brouillon ranc n. m. 1. roc escarpé 2. écueil
2. confus ranc, ranca adj. e n. boiteux, euse veire: garrèl

461
rancada (a vòga -) rarament

rancada (a vòga -) loc. à force de rames rapar v. (s. XIV.) → arrapar 1. saisir 2. emporter
rancar v. 1. travailler d’arrache pieds 2. fournir 3. (v. pron.) s’agripper
de gros efforts rapaton n. m. le diable
rancareda n. f. 1. falaise 2. rochers rapèl n. m. (s. XIV. . . ) rappel veire: apèl
rance, rança adj. rance rapèla-te que lo solelh monta tot suau e tomba
rancejar v. rancir lèu expr. 1. la roue de la fortune. . . 2. la roche
ranch n. m. (s. XX., mot angloamerican ? del castel- Tarpéienne. . .
han rancho) ranch rapelar v. (s. XI. . . ) rappeler veire: tornar apelar
ràncio n. m. (s. XVII. . . , mot castelhan) ranciò ran- rapiamus (far -) loc. rafler tout
cio rapiar v. → panar 1. voler veire: raubar 2. rap-
rancir v. rancir iner
rançon n. f. (s. XIII. . . ) rançon rapidament adv. (s. XVII. . . ) rapidement
rançonaire, aira n. (s. XV. . . ) rançonneur, euse rapide, ida n. m. (s. XVI. . . ) rapid rapide
rançonament n. m. (s. XIV. . . ) rançonnement rapiditat n. f. (s. XVI. . . ) rapidité
rançonar v. (s. XIV.) rançonner rapilhar v. grappiller veire: rapugar
rançor n. f. rance (odeur, goût) rapin n. m. 1. grimpeur 2. voleur
rancòr n. f. (s. XIII.) rancœur rapina n. f. (s. XII.) rapine
rancòr (de -) loc. avec peine rapinaire n. m. → panaire 1. voleur veire:
rançum n. m. rance (odeur, goût) raubaire 2. maraudeur 3. rapace
rancunhar v. rencogner rapinar v. 1. voler 2. dérober
rancura n. f. (s. XII.) 1. rancune 2. patronage rapinariá n. f. action de rapiner
3. protection d’un saint rapòrt n. m. (s. XIII. . . ) 1. rapport 2. relation
rancurar v. (s. XII.) 1. reprocher 2. plaindre 3. revenu
rancurós, osa (pl. rancuroses, osas) adj. (s. XII.) raportador n. m. (s. XVII. . . ) rapporteur (instru-
rancuniós rancunier, ère ment de géométrie)
randa / randal n. m. haie veire: baranha, tanca, raportaire, aira n. m. (s. XIV. . . ) rapporteur (as-
randura semblée, justice. . . )
randòla / randoleta n. f. → ironda hirondelle raportar v. (s. XII. . . ) rapporter veire: tornar apor-
randolar / randolejar v. 1. rôder 2. vagabonder tar
3. errer rapròpchament n. m. (s. XV. . . ) raprochament
randonada n. f. (s. XII.) randonnée rapprochement
randonaire, aira n. (s. XX.) randonneur, euse rapropchar v. (s. XIV. . . ) raprochar rapprocher
randonar v. (s. XII.) randonner veire: tornar apropchar
randura n. f. haie veire: baranha, tanca, randa, rapsòde n. m. (s. XVI. . . ) rhapsode
randal rapsodia n. f. (s. XVI. . . ) rhapsodie
randurar v. entourer d’une haie rapsodic, ica adj. (s. XIX. . . ) rhapsodique
ranfina (de -) loc. de justesse rapte n. m. (s. XVI. . . ) → panatòri rapt veire:
rangol (pl. rangols) n. m. râle raubatòri
rangolar v. râler veire: repotegar raptor n. m. (s. XIV.) ravisseur veire: raubaire
rangolejar v. râler (fréquentatif) rapuga n. f. grappillon
rangolós, osa (pl. rangoloses, osas) adj. râlant, rapugar v. grappiller veire: rapilhar
ante raqueta n. f. (s. XVI. . . ) raquette (jeu, neige)
rangolum n. m. râlement raquetaire, aira n. (s. XVIII. . . ) raquetteur, euse
ranoncle n. m. renoncule (neige) veire: racketaire
ranquejar v. (s. XIV.) boiter raquialgia n. f. (s. XVIII. . . ) rachialgie
ranquet (a pè -) loc. à cloche-pied raquialgic, ica adj. (s. XVIII. . . ) rachialgique
ranquet, eta adj. légèrement boiteux, euse raquian, ana adj. (s. XIX. . . ) rachidien, enne
ranquièra n. f. boiterie raquidian, ana adj. (s. XIX. . . ) rachidien, enne
ranquilhós, osa (pl. ranquilhoses, osas) adj. raquís (pl. raquisses) n. m. (s. XVI. . . ) rachis
boiteux, euse raquitic, ica adj. (s. XVIII. . . ) rachitique
rantela davant los uèlhs (aver de -) loc. ne pas raquitigèn, èna adj. (s. XX.) rachitigène
y voir clair (ne pas être lucide) raquitisme n. m. (s. XVIII. . . ) rachitisme
ranura n. f. rainure rara n. f. 1. clairière 2. limite
rap n. m. (s. XX., mot anglés) rap (musique) rarament adv. (s. XIII.) rarement
rapaç, aça (pl. rapaces, rapaças) adj. e n. m. (s. rare, rara adj. (s. XII.) rare - cit.: Escrivans aujòls,
XII.) rapace de qui [l’esperit] comol de raras invencions ten tant
rapacitat n. f. (s. XIV.) rapacité de plaça per totis les camins de la sciéncia, que [di-
rapalhon n. m. rampalhon raidillon ficilament] òm pòt passar per un [subjècte] comun

462
rare, rara rasonament

sense vos tustar, plàcia vos agradar que, de la fòrça rasclar la codena (se -) loc. se raser
de qualqu’una de vòstras autoritats, ieu piège nòstra rasclar las muralhas loc. raser les murs
flaquièra (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII). rasclar una novèla loc. démentir une nouvelle
rarefaccion n. f. (s. XIV.) raréfaction veire: arrari- rasclatge n. m. raclage
ment rascle n. m. 1. herse 2. vieille voiture, tacot
rarefactiu, iva adj. (s. XIV.) raréfactif, ive rascle ont (li) prutz (que cadun se rascle -) expr.
rareficar v. (s. XIV.) → arrarir raréfier veire: se far à bon entendeur
clar rascle, rascla adj. 1. glabre 2. sans végétation
rarissime, ima adj. (s. XVI. . . , de l’italian) raris- rascle, rasclet n. m. 1. râle (oiseau) 2. perdrix
sime grise
raritat n. f. (s. XIV.) rareté rascleta n. f. (s. XX.) raclette (gastr.)
raritats n. f. plur. ce qui est rare rasclum n. m. raclure
ras adv. ras, tout contre rascòl n. m. chien pelé
ras (a -) loc. à ras bord rascós, osa (pl. rascoses, osas) adj. teigneux
ras (al -) loc. adv. tout près rasetaire n. m. 1. cardeur 2. raseteur 3. écarteur
ras (un veire -) loc. un verre plein à ras bord (course de taureaux)
ras a ras loc. bord à bord rasic n. f. racine
ras de loc. près de rasièr, ièra adj. plein, pleine à ras bord
ras de (a -) loc. tout près de
rasigon / rasigòt n. m. chicot
ras de (al -) loc. prep. auprès de
rasim n. m. (s. XII.) raisin
ras e ras loc. bord à bord
rasim (bèla rama, pauc -) loc. une belle ap-
ras, rasa adj. ras, rase
parence peut être trompeuse
ras, rasa (pl. rases, rasas) adj. ras
rasim (la rómec non pòrta -) expr. on n’en tirera
ras-enjós (un veire -) loc. un verre qui n’a pas
rien de bon
été rempli à ras bord
rasim vaire loc. raisin qui commence à mûrir
rasa n. f. 1. limite 2. lisière 3. allée de jardin
rasimar v. (s. XII.) grappiller
rasada n. f. rasade (verre à ras-bord) veire: ras
rasimat n. m. raisiné
rasal n. m. épervier (filet de pêche)
rasimèla n. f. 1. verjus 2. raisin vert
rasar v. (s. XII. . . ) raser
rasatge n. m. (s. XVIII. . . ) rasage rason n. f. (s. XII.) raison; bon sens; motif - cit.:
rasca n. f. (s. XIII.) 1. teigne 2. gale Mossur, ieu vos èi demonstrat en rima la rason per
rascal n. m. 1. brou de noix 2. écale 3. noix que ieu vos èi [dedicat] lo libre, e aras ieu vos vòli
verte demonstrar en pròsa, s’el vos plai, la rason per que
ieu l’intituli lo Banquet (Augièr Galhard, Prològue
rascalar v. 1. écaler 2. tondre
d’Augièr a M. de Seren, 1583); Jo sosteni que Sancho
rascalha n. f. 1. raclure veire: rascar 2. racaille
es fondat en rason (Francés de Corteta, Sancho Pança,
rascanhar v. égratigner
s. XVII); L’ai cregut per doas rasons : la prumièra
rascanhós, osa (pl. rascanhoses, osas) adj.
[per çò] que m’i caliá pagar mon escòt de qualque
1. rugueux, euse 2. escarpé, ée
faiçon (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII)
rascar v. 1. racler 2. ratisser
rason (aquò’s la -) loc. cela est juste
rascàs, assa (pl. rascasses, assas) adj. e n. 1. mal-
propre 2. avare rason (aver -) loc. être dans le vrai
rascassa n. f. rascasse veire: rasca rason (delargar una -) loc. avancer un argu-
rascla n. f. racle ment
rascla (far -) loc. rafler tout rason (far la -) loc. aire la juste mesure
rascla (n’es una que -) loc. celle-là est drôle rason (per -) loc. raisonnablement
rasclada n. f. → crisi 1. crise (med.) 2. accès rason (tirar la -) loc. tirer un prix raisonnable
douloureux rason (tornar -) loc. rendre raison
rasclada n. f. 1. raclée 2. ratissage rason cornuda n. f. mauvaise raison
rascladís (pl. trascladisses) n. m. raclement rason de (a -) loc. à raison de
rasclador n. m. (s. XVI. . . ) racloir rason en tot (cal una -) loc. il y a raison pour
rascladura n. f. raclure tout
rasclaire, aira n. (s. XVI. . . ) racleur, euse rason ni mièja (sense -) loc. sans aucune raison
rasclament n. m. raclement rason tortièra loc. parole détournée
rasclar v. 1. racler 2. ratisser 3. raser 4. prendre rason valenta loc. raison valable
la poudre d’escampette rasonablament adv. (s. XIII.) raisonnablement
rasclar de canas loc. être évincé rasonable, abla adj. (s. XIII.) raisonnable
rasclar de davant loc. 1. aller d’un bon pas rasonaire, aira n. (s. XII.) raisonneur, euse
2. dévorer le chemin rasonament n. m. (s. XII.) raisonnement

463
rasonaments bestials rats (mai de gats, mai de -)

rasonaments bestials n. m. plur. raison- rastelièr la vaca manja plan (davant lo -) expr.
nements stupides certains profitent de leur position
rasonar v. (s. XII.) raisonner rastolh n. m. chaume (moisson) veire: cluèg -
rasonar coma un esclòp loc. mal raisonner cit.: Mon còr, mai que mai, pataquejava coma aquel de
rasonat (es plan -) loc. c’est bien parlé la lauseta qu’aviái tan sovent ausida, sus los rastolhs
rasons n. f. plur. noises de Tèrra-l’òrt, dins lo calimàs, s’adelir en cantant
rasons (cercar -) loc. chercher noise "dins la mar blosa de l’aire (Julieta Dissèl, s. XX)
rasons (se’n tornar a sas -) loc. revenir à son rastolhar v. déchaumer
sujet (à ses moutons) rastracuèro adj. e n. m. (s. XIX. . . , de
rasons amb qualqu’un (aver de -) expr. avoir l’ispanoamerican) rastaquouère
une altercation rastum n. m. brûlé (odeur)
rasons traucadas n. f. plur. propos insensés rastumar v. 1. roussir 2. brûler
rasor n. m. (s. XII.) rasoir rasum-potum n. m. (latin de fantaisie) verre plein
raspa n. f. 1. râpe 2. rapide (cours d’eau) à ras bord
raspadura n. f. râpure rat calhòl n. m. lérot veire: rat miralhièr
raspadura de pan n. f. → chapladura chapelure rat d’aiga n. m. rat d’eau
veire: chaplum rat de camp n. rat des champs
raspalha loc. adv. 1. épis restant qu’on râtelle rat dins un palhièr (èsser coma un -) expr. vivre
2. fig. ce qui a été pris malhonnêtement 3. (triv.) sans soucis
fauche rat entre doas noses (coma un -) loc. comme
raspalha (a la -) loc. par ricochet (interdit à la l’âne de Buridan (indécis)
pétanque) rat talpièr n. m. mulot
raspalha se’n va coma palha (ben de -) expr. rat, rata n. rat, rate
bien mal acquis ne profite jamais rata (per ma -) loc. pour ma part
raspalhar v. 1. râteler les épis 2. glaner ratafalha (de -) loc. rien de bon
3. fig. prendre malhonnêtement 4. (triv.) rafler ratafiat n. m. (s. XVII. . . , del latin rata fiat) ratafia
5. faucher rataire, aira n. chasseur de rats
raspalheta n. f. ricochet ratalha n. f. (coll.) les rats
raspar v. 1. gratter 2. râper ratapenada n. f. (s. XII.) 1. chauve-souris 2. (fig.)
mot mal formé
raspet n. m. vin aigrelet
ratar v. chasser les rats
raspièra n. f. rapière
ratàs, assa (pl. ratasses, assas) n. 1. gros rat
raspilhar v. être rude, âpre
2. (fam.) avare
raspós, osa adj. 1. rude 2. râpeux, euse
ratèla n. f. (s. XIII.) → mèlsa rate (organe) - cit.:
rassa (a -) loc. pêle-mêle
Car les [traits] bigarrats de son dròlle discors, / sa pos-
rassa (en -) loc. 1. tous ensemble 2. en bloc tura, son cant, sos passes e sos torns, / podián, plaguès
rassa (far -) loc. 1. faire place 2. ouvrir le pas- o non, d’una invencion novèla, /al plus melancolic al-
sage isar la ratèla" (Pèire Godelin, s. XVII)
rassa d’injúrias n. f. bordée d’injures ratetas / ratòtas (a sas -) loc. il met ses
rassada n. f. lézard ocellé veire: cernalha, en- quenottes
grisòla raticida adj. e n. m. (s. XX.) raticide
rassar v. 1. rejeter 2. mettre au rebut ratièr n. m. chien ratier
rassegurar v. (s. XII. . . ) rassurer veire: tornar as- ratièr, ièra adj. e n. f. 1. ratier, ière (chien)
segurar, reassegurar 2. ratière 3. piège à rats
rassièr n. m. moellon ratificacion n. f. (s. XIV. . . ) ratification
raste, rasta adj. 1. sec, sèche 2. pelé, ée ratificar v. (s. XIII.) ratifier
rastèl n. m. 1. rastel 2. réunion pour boire. ratificator, tritz (pl. ratificators, trises) n. (s.
(râtelier) XVII. . . ) ratificateur, trice
rastèl n. m. 1. râteau 2. râtelier (écurie) ratigàs (pl. ratigasses) n. m. 1. caprice 2. accès
rastèl de l’esquina n. m. → colomna verte- (de fièvre)
brala colonne vertébrale (fam.) veire: cadena de ratinhòla n. f. → mirga souris
l’esquina (fam.) raton, ona n. → mirga 1. petite souris veire:
rastelada n. f. râtelée ratòta 2. (fam.) dent de lait
rastelar v. 1. râteler 2. ratisser ratonada n. f. 1. nichée de rats 2. ratonnade
rastelatge n. m. 1. ratissage 2. râtelage (violence raciste)
rastelejar v. lésiner ratòta n. f. petite dent (enfantin) veire: raton
rastelièr n. m. → rastèl râtelier rats (mai de gats, mai de -) loc. trop de person-
rastelièr n. m. râtelier (mangeoire) nes s’occupent de cette affaire

464
rats i anisan (los -) reanimacion

rats i anisan (los -) loc. c’est un endroit aban- raunhar v. 1. rogner 2. gratter 3. (v. intr.)
donné grogner 4. grommeler
ratuga n. f. → mirga souris raunhòla n. f. → bramèca (fam.) personne
ratugar v. ronger (souris) pleurnicheuse
ratum n. m. les rats (collectif) rauquejar / rauquilhar v. avoir la voix rauque
rauba n. f. vol (larcin) veire: raubament, rauquet, eta adj. un peu rauque veire: rauc
raubatòri, panatòri rauquièra n. f. (s. XIII.) enrouement
rauba n. f. (s. XIII.) 1. robe - cit.: La castetat, mas rauquilhejar v. être un peu enroué
sòrs, es la pus bèla [paradura] qu’una [nòvia] pòsca rauquilhós, osa adj. qui a la voix rauque
portar al leit nupcial. E ! quna de vosautras [se] pòt rauquilhós, osa (pl. rauquilhoses, osas) adj. (s.
flatar de n’aver pas sulhat aquela rauba blanca que XII.) un peu enroué, ée
Dieu [li] carguèt en naissent ? (Joan Loís Fornèrs, s. raus / rausèl n. m. (s. XII.) roseau
XVIII) ; Una flor que retrobava, una rauba qu’aimava rausa n. f. (s. XII.) 1. lie 2. tartre 3. dépôt
Miquèl, un ròdol ont s’èran aimats, totas las vin- rausa (aver bona -) loc. avoir la mine fleurie
has de Laureta. Lors doas vidas èran estadas tant raviòli n. m. plur. (s. XIV. . . , mot italian) ravioli
estrechament mescladas que Miquèl dins son passat (m. pl.)
èra pertot, coma dins lo blat la rosèla (Joana Bartès, ravisar (se) v. pron. se raviser veire: tornar avisar
Lison, 1934) 2. pelage
rauba (quitar la -) loc. enlever sa robe ràzzia n. f. (s. XIX. . . , mot arabi algerian) razzià
rauba (traça de -) n. f. vieille robe usée razzia
rauba aplecada n. f. robe plissée razziar v. (s. XIX. . . ) razzier
rauba de verd espèra (auràs una -) expr. on te re n. m. (s. XIII. . . ) ré (note)
donne de faux espoirs re (en -) loc. en arrière
raubadís, issa (pl. raubadisses, issas) adj. reabilitable, abla adj. (s. XIX. . . ) réhabilitable
facile à dérober reabilitacion n. f. (s. XV. . . ) réhabilitation
raubagalina n. 1. voleur de poules 2. ma- reabilitar v. (s. XIII. . . ) réhabiliter
raudeur reabilitat, ada adj. e n. (s. XIX. . . ) réhabilité, ée
raubaire (préner un -) loc. attraper un voleur reaccion n. f. (s. XVII. . . ) réaction
raubaire coma una agaça loc. voleur comme. . . reaccionari, ària adj. e n. (s. XVIII. . . ) réaction-
raubaire estradièr n. m. voleur de grands naire
chemins reacostumar v. (s. XVII. . . ) réhabituer veire:
raubaire, aira n. (s. XII.) → panaire 1. voleur, tornar acostumar
euse 2. ravisseur, euse reactiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) réactif, ive
raubalong n. m. 1. (fam.) homme de loi 2. avo- reactivacion n. f. (s. XX.) réactivation
cat reactivar v. (s. XVIII. . . ) réactiver veire: tornar
raubament n. m. (s. XIII.) → raubatòri 1. vol 2. en- activar
lèvement reactivitat n. f. (s. XX.) réactivité
raubar v. (s. XII.) → panar 1. dérober 2. enlever reactor n. m. (s. XIX. . . ) réacteur
3. ravir readaptacion n. f. (s. XIX. . . ) réadaptation
raubar l’adieu loc. fausser compagnie readaptar v. (s. XIX. . . ) réadapter veire: tornar
raubariá n. f. (s. XII.) hardes (f. pl.) adaptar
raubariá (pl. raubariás) n. f. (s. XII. . . ) 1. vol reagir v. (s. XIV. . . ) réagir
2. pillage real, ala adj. (s. XIV. . . ) réel, elle
raubat l’ase, meton la sarralha (quand an -) expr. realisme n. m. (s. XIX. . . ) réalisme
il est inutile d’agir quand il est trop tard realista adj. e n. (s. XVI. . . ) réaliste
raubatòri n. m. (s. XIV.) 1. rapt 2. enlèvement realitat n. f. (s. XVI. . . ) réalité - cit.: L’idèa mèstra
rauc, rauca adj. (s. XII.) rauque es la, coma se vei, d’una 0ccitània [Occitania] futura,
raucós, osa (pl. raucoses, osas) n. enroué, ée unificada, totalament apoderada de las esplechas es-
raufèl n. m. → rangol 1. râle 2. respiration diffi- tatalas, dessenhada tre ara, en distància maximala
cile de la realitat, per qualques tecnicians-ideològs [ide-
raufelar / raufelejar v. → rangolar râler ològues] (Robèrt Lafont, Ortografia, 1971)
raufelós, osa adj. → rangolós 1. qui a le râle realizacion n. f. (s. XVI. . . ) réalisation
2. qui a la voix cassée realizar v. (s. XV. . . ) réaliser
raufinhar v. 1. ronger 2. pleurnicher 3. ronchon- realizator, tritz (pl. realizators, trises) n. (s.
ner XIX. . . ) realizaire; realizador réalisateur, trice
raujòla n. f. rissole realpolitik n. f. (s. XX., mot alemand) realpolitik
raumit pel mal n. rongé par le mal (maladie) reanimacion n. f. (s. XX.) réanimation

465
reanimar rebondre

reanimar v. (s. XVI. . . ) ranimer veire: tornar ani- rebauçar v. retrousser


mar, reviscolar rebaucet n. m. tablette (d’une fenêtre)
reanimator, tritz (pl. reanimators, trises) n. (s. rebèc n. m. (s. XV. . . , de l’arabi) rebec
XX.) reanimaire; reanimador réanimateur, trice rebèca n. f. personne revêche
reaparéisser v. (s. XIX. . . ) réapparaître veire: rebecada n. f. 1. riposte 2. réplique
tornar aparéisser rebecar v. rebiquer veire: bèc
reaparelhar v. (s. XVII. . . ) rappareiller veire: rebecar v. 1. répliquer 2. (v. pron.) se rebiffer
tornar aparelhar rebèl, èlla adj. e n. (s. XIV.) rebelle
reaparicion n. f. (s. XIX. . . ) réapparition veire: rebellar (se) v. pron. (s. XII.) se rebeller
aparicion rebellion n. f. (s. XIV.) rébellion
reapréner v. (s. XVIII. . . ) réapprendre veire: rèble, reblon n. 1. débris de pierre, briques
tornar apréner 2. remblai
reaprovesiment n. m. (s. XIX. . . ) réapprovision- rebocar v. 1. crépir 2. vomir 3. repousser
nement veire: aprovesiment 4. ref1uer
reaprovesir v. (s. XIX. . . ) réapprovisionner veire: rebocatge n. m. 1. crépi 2. crépissage
tornar aprovesir rebòf (a -) loc. adv. à foison
rearmament n. m. (s. XVIII. . . ) réarmement veire: rebofar v. 1. regorger - cit.: Qu’ieu siá le pecador
armament dels [pièges] pecadors, / que per dessús mon cap
rearmar v. (s. XVIII. . . ) réarmer veire: tornar ar- [l’impudéncia] rebofe, / e que, damb tot aquò l’enemic
mar non m’estofe, / plan me val, Senhor Dieu, que vos ètz
reassegurança n. f. (s. XX.) réassurance (contrat) pietadós (Pèire Godelin, De la mòrt de N. S, s. XVII)
veire: assegurança 2. déborder 3. refouler
reassegurar v. (s. XX.) réassurer (contrat) veire: rebofet, eta adj. 1. plein, pleine à regorger 2. re-
tornar assegurar bondi, ie
reauçament n. m. (s. XVI. . . ) rehaussement reboge n. m. 1. tumulte 2. bouleversement
reauçar v. (s. XIII. . . ) rehausser veire: tornar auçar reboissar v. 1. retrousser 2. replier
rebola (far la -) loc. 1. repas de fin des travaux
reaviada n. f. (s. XX.) redémarrage (en- veire: rotlada 2. faire la ribouldingue
treprise. . . ) veire: desamarratge rebola de l’ostal (far la -) loc. fêter
reaviar v. (s. XX.) → tornar aviar redémarrer (en- l’achèvement d’une maison
treprise. . . ) veire: tornar aviar, desamarrar reboliment n. m. 1. fermentation 2. (fig.) an-
reba n. f. → epidemia épidémie goisse, tourment
rebais (pl. rebaisses) n. m. rabais 1. rabais rebolir v. intr. 1. s’échauffer 2. fermenter
2. solde 3. (fig.) souffrir
rebaissar v. rabaisssar 1. rabaisser 2. humilier rebolir (far -) n. faire bouillir (agacer, in-
3. baisser le prix quiéter)
rebala n. f. traîneau rebolit (es de -) loc. c’est du réchauffé
rebalada n. f. 1. ramassis 2. rebuffade 3. (triv.) rebomb n. m. 1. rebond 2. écho
prostituée rebombar v. intr. 1. rebondir 2. résonner 3. re-
rebaladís (pl. rebaladisses) n. m. 1. désordre tentir
2. remue-ménage rebombèl, èla adj. 1. dodu, ue 2. potelé, ée
rebalaire n. m. 1. vagabond 2. traînard rebombeta n. f. ricochet
rebalar v. 1. traîner 2. ramper 3. être malade rebombida n. f. 1. retentissement 2. re-
4. vagabonder bondissement 3. rebond
rebalar la grola loc. traîner la savate rebombida (de -) loc. par contre-coup
rebalum n. m. 1. rebut 2. restes 3. entremets rebombir v. intr. 1. rebondir 2. résonner 3. re-
rebastir v. rebâtir tentir
rebat n. m. 1. reflet - cit.: Rintravan a l’ostalariá rebond n. m. rebondi 1. rebondissement
tótei leis sers, leis informators de premsa, que li 2. répercussion
restava plus qu’a cercar sus de televisions satellizadas rebondeire n. m. fossoyeur
un rebat dei novelas (Robèrt Lafònt, 1996) 2. réver- rebondèl, èla n. rebondi
bération rebondir v. 1. rebondir 2. rejaillir 3. retrousser
rebatedís (pl. rebatedisses) n. m. 1. crépi 4. renvoyer
2. crépissage rebondre v. 1. ensevelir veire: sebelir - cit.: Ve-
rebatre v. 1. rebattre 2. réfléchir 3. crépir 4. ra- rament òc, coma se la ròsa muscadèla rèsta de nos
battre 5. baisser le prix fiuletar le nas e les uèlhs encara que le tavar a cabus-
rebatre sos clavèls loc. 1. river son clou 2. ra- sets rebonda le fisson dins [sos extasis amoroses] (Pèire
battre le caquet Godelin, s. XVII) 2. enfouir 3. enfoncer

466
rebondre dedins la sòm (se -) recaptat (èsser -)

rebondre dedins la sòm (se -) loc. s’enfoncer rebutar v. → refusar 1. refuser 2. rebuter 3. re-
dans le sommeil pousser
rebondut (l’an -) loc. on l’a enterré rèc n. m. → rega 1. ruisseau 2. rigole 3. sillon
rebòrd n. m. rebord d’arrosage ou d’évacuation
rebordelada n. f. roulade (mouvement) reca (de -) loc. adv. derechef
rebordelar v. 1. dégringoler 2. gambader recabalar (se) v. se remonter
rebordon n. m. refrain recabironar v. remplacer les chevrons
reborrar v. repousser recabús n. m. rechute de maladie
rebors (al -) loc. à rebours recabús (pl. recabusses) n. m. rechute (mal-
rebors (far a -) loc. faire à contre-sens adie)
rebors (pl. reborses) n. m. rebours recabús (tombar en -) loc. avoir une rechute
rebors de pel (a -) loc. à rebrousse-poil recabussada n. f. retour d’une maladie
reborsejar v. passer à grande eau recabussar v. 1. replonger veire: tornar cabussar
reborsièr, ièra adj. e n. qui a l’esprit de contra- 2. faire une rechute
diction veire: rebors recabussar v. 1. replonger 2. faire une rechute
reboscar v. reboiser veire: aboscar (maladie)
reboscatge n. m. reboisement recaçar v. prendre à la volée
rebostèri n. m. repas funéraire veire: repais recaçar qualqu’un loc. relever quelqu’un / lui
river son clou
rebosticar v. récriminer
recaire v. rechuter veire: tornar caire
rebostilhar v. 1. retrousser 2. requinquer
recaladar v. repaver veire: tornar caladar
rebostoirar v. 1. embrouiller 2. entortiller
recalar v. 1. recaler 2. reprendre en sous-œuvre
rebotar v. 1. remettre veire: tornar botar 2. re-
3. baisser le prix 4. se remettre sur pied
placer
recalcificacion n. f. (s. XX.) recalcification veire:
rebotinhar v. intr. 1. rechigner 2. répondre
calcificacion
sèchement
recalcificar v. (s. XX.) recalcifier veire: calcificar
rebotir v. 1. rebondir 2. répercuter 3. se rebiffer
recalcitrant, anta adj. récalcitrant, ante
rebotonar v. reboutonner veire: tornar botonar
recaliu n. m. (s. XII.) braise sous la cendre
rebraç (a doble -) loc. au plus haut degré
recalivar v. (s. XII.) 1. réchauffer 2. rallumer
rebraçar (se) v. pron. 1. lever les bras (contre recalivar v. avoir une rechute
quelqu’un) 2. (fig.) se révolter
recambi n. m. rechange
rebrèc n. m. 1. rebut 2. haillon 3. avorton recampar v. 1. ramasser 2. se réunir
rebrècs (non far de -) loc. ne rien laisser recampar l’argent loc. rentrer dans son argent
rebregar v. 1. froisser 2. chifonner recampar son argent loc. recouvrer ses créances
rebrondada n. f. 1. élagage 2. (fig.) réprimande recampar sos fons loc. faire rentrer ses fonds
rebrondar v. 1. élaguer 2. émonder recanada n. f. ricanement
rebrondilhas n. f. plur. branches coupées recanar v. ricaner
rebrondum n. m. branches coupées recantar v. 1. répéter 2. faire écho
rebrot n. m. 1. rejeton veire: regèt 2. rejet recanton n. m. recoin - cit.: Tot en trotinejant sus
(plante) un montairon d’òrdi, / dins un recanton de granièr,
rebrotar v. repousser / doas mirgas, que vivián tranquillas e d’acòrdi / e
rebuc n. f. → volam serpe per qui tot èra planièr, / [s’enchipravan] de la pitança
rebufada n. f. rebuffade veire: bufar (Aquiles Mir, La doas mirgas, s. XIX)
rebufar v. 1. rabrouer 2. rejeter - cit.: Ací bufa recantonar (se) v. pron. se rencogner
l’autan, aquí rebufa Sèrs, ací la mar rona, aquí le cèl recap (de -) loc. derechef
trona, e tan ferotjament que le plus grand de nòstres recapelar v. 1. remettre son chapeau 2. (fig.) re-
capitanis, Armand de Lòrt, non pensava pas de mens faire une toiture
que de far per tot jamai a catitòrba damb les peisses recapi, àpia adj. 1. rétif, ive 2. revêche
(Pèire Godelin, Tresena floreta, s. XVII) recapitulacion n. f. (s. XIII. . . ) récapitulation
rebugar v. 1. élaguer 2. émonder recapitular v. (s. XIII.) récapituler
rebulhir v. 1. s’échauffer 2. fermenter 3. (fig.) recapitulatiu, iva adj. e n. m. (s. XIX. . . ) 1. réca-
souffrir pitulatif, ive 2. récapitulatif
rèbus n. m. (s. XVI. . . ) rébus recaptada (persona -) n. f. personne rangée
rebús n. m. 1. retroussis 2. repli recaptador n. m. refuge
rebusar v. 1. rebuter 2. décourager recaptaire, aira n. receleur, euse
rebussar v. retrousser (habits) recaptar v. (s. XIII.) 1. ranger 2. receler 3. rentrer
rebussar las margas (se -) loc. se retrousser les chez soi 4. se réfugier
manches recaptat (èsser -) loc. être réservé

467
recaptat (tot es -) reclinar

recaptat (tot es -) tout est en lieu sûr recepcionista n. (s. XX.) réceptionniste
recapte n. m. 1. ménage (entretien) 2. recel recepon n. m. 1. rejet 2. drageon
3. refuge recèpta n. f. (s. XIII.) recette (de cuisine. . . )
recapte (donar -) loc. porter remède receptacle n. m. (s. XIV.) réceptacle
recapte (es un bon -) loc. c’est une bonne pré- recèptas budgetàrias n. f. plur. recettes budgé-
caution taires (écon.)
recarga n. f. recharge receptiu, iva adj. (s. XIV.) réceptif, ive
recarga (venir a la -) loc. revenir à la charge receptivitat n. f. (s. XIX. . . ) réceptivité
recargable, abla adj. (s. XX.) rechargeable receptor, tritz (pl. receptors, trises) adj. e n. m.
recargar v. recharger (s. XX.) récepteur, trice
recargue (de -) loc. → per subrepés par-dessus recèrc n. m. 1. recherche 2. perquisition
le marché recèrca n. f. (s. XVI. . . ) recherche veire: cèrca - cit.:
recarir v. renchérir Soi estat mogut, dins ma recèrca, per la consciéncia de
recast (pl. recastes) n. m. reproche l’unitat occitana, sens cap de resèrva de cap de mena
recastenar v. 1. reprocher 2. blâmer (Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena, 1974)
recasuda n. f. rechute recercar v. rechercher veire: cercar
recaucar v. 1. fouler à nouveau veire: tornar recès (al -) loc. à l’abri du vent
caucar 2. (fig.) rabâcher recès (pl. recèsses) n. m. 1. refuge 2. asile
recauçar v. rechausser recession n. f. (s. XIX. . . ) récession
recauquilh n. m. 1. boucle de cheveux rechinhar v. (s. XII.) rechigner
2. frisette reciclable, abla adj. (s. XX.) recyclable
recauquilhar v. 1. boucler 2. friser reciclar v. (s. XX.) recycler
recavaire n. m. terrassier reciclatge n. m. (s. XX.) recyclage
recebable, abla adj. (s. XIII.) recevable recidiva n. f. (s. XV. . . ) récidive
recebedoira n. f. 1. baquet pour le vin 2. récip- recidiva (far quicòm en -) loc. récidiver
ient recidivar v. (s. XV. . . ) récidiver
recebeire universal n. m. (s. XX.) receveur uni- recidivista adj. e n. (s. XIX. . . ) récidiviste
versel recinglar v. (s. XII.) ressangler
recebeire, eira n. (s. XIV.) receveur, euse (im- recipient n. m. (s. XVII. . . ) récipient
pôts. . . ) recipròc, òca adj. (s. XIV.) réciproque
recebeire, eira n. (s. XX.) receveur, euse (greffe) recipròca (rendre la -) loc. rendre la pareille
recebement n. m. (s. XIII.) action de recevoir reciprocitat n. f. (s. XVIII. . . ) réciprocité
recebre v. (s. XIII.) 1. recevoir - cit.: Le contenta- recit n. m. (s. XVI. . . ) récit
ment qu’ieu recebi per ací, me fa cercar pretèxte d’i recitacion n. f. (s. XIV.) récitation
demorar (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) recital n. m. (s. XIX. . . ) récital
2. agréer 3. accueillir recitant, anta adj. e n. (s. XVIII. . . ) recitaire réci-
recebre un afront / una escòrna loc. recevoir un tant, ante
camouflet / affront recitar v. (s. XIV.) réciter
recebut n. m. 1. reçu 2. récépissé recitatiu n. m. (s. XVII. . . , de l’italian recitativo) réc-
recebut coma un can a vèspras (èsser -) expr. itatif
être reçu comme un chien dans un jeu de reclam n. m. (s. XII.) 1. appel veire: clam 2. cri
quilles 3. revendication
recelaire, aira n. (s. XIV. . . ) receleur, euse reclama n. f. (s. XIX. . . ) réclame
recelament n. m. 1. recèlement 2. recel reclamacion n. f. (s. XIII. . . ) réclamation
recelar v. (s. XIV. . . ) receler veire: celar reclamant, anta adj. e n. (s. XVIII. . . ) reclamaire
recensament n. m. (s. XVII. . . ) recensement réclamant, ante (justice)
recensar v. (s. XIII.) recenser reclamar v. (s. XI.) 1. réclamer 2. ranger
recension n. f. (s. XIX. . . ) recension reclami a vos (me -) loc. j’ai recours à vous
recent, enta adj. (s. XIII.) récent, ente reclassament n. m. (s. XX.) reclassement
recentament adv. (s. XVI. . . ) récemment reclassar v. (s. XIX. . . ) reclasser
recentrar v. (s. XX.) recentrer reclaure v. (s. XII.) enfermer
recep n. m. recépée (f.) reclaus, ausa (pl. reclauses, ausas) adj. (s. XII. . . )
recepaire, aira n. qui recèpe reclus, use
recepar v. (s. XV. . . ) recéper reclavar v. (s. XIV.) refermer à clé
recepatge n. m. recépage reclinant, anta adj. e n. (s. XVIII. . . ) réclinant,
recepcion n. f. (s. XIV.) réception veire: recebe- ante
ment reclinar v. (s. XVIII. . . ) 1. récliner 2. pencher en
recepcionar v. (s. XX.) réceptionner arrière

468
reclinason recordar (se)

reclinason n. f. (s. XVIII. . . ) réclinaison reconciliacion n. f. (s. XIII.) réconciliation veire:


reclinat, ada adj. (s. XVIII. . . ) récliné, ée conciliacion
reclús, usa (pl. recluses, usas) adj. e n. (s. XII.) reconciliar v. (s. XIII.) réconcilier veire: conciliar
reclus, use reconciliator, tritz (pl. reconciliators, trises) adj.
reclusion n. f. (s. XIII. . . ) réclusion (retiré du e n. (s. XIV. . . ) reconciliaire réconciliateur, trice
monde) veire: conciliator
reclusion n. f. (s. XVIII. . . ) réclusion (prison) reconduccion n. f. (s. XVI. . . ) reconduction
recobrada n. f. (s. XII.) action de recouvrer reconductible, bla adj. (s. XVI. . . ) reconductible
recobrada n. f. action de recouvrer reconduire v. (s. XIV. . . ) reconduire
recobrament n. m. (s. XIV. . . ) recouvrement reconeissable, abla adj. (s. XX.) reconnaissable
(créance) veire: recòbre reconeissença n. f. (s. XII.) reconnaissance
recobrar v. (s. XII. . . ) recouvrer reconeissença maternala n. f. reconnaissance
recobrar lo temps perdut loc. rattraper le temps maternelle (jur.)
perdu reconeissença paternala n. f. reconnaissance
recòbre n. m. → recobrament recouvrement, paternelle (jur.)
rachat reconeissent, enta adj. (s. XIV. . . ) reconnaissant,
recòbre (a -) loc. à part de l’achat ante
recobriment n. m. (s. XII. . . ) recouvrement (re- reconéisser v. (s. XII.) reconnaître - cit.: . . . òm a
couvrir) acostumat d’enviar (. . . ) dos obrièrs, non pas coma
recobrir v. (s. XII.) recouvrir d’espions per reconéisser la plaça e l’abandonar puèi
recofle (a -) loc. à profusion a la discrecion de sos enemics, mas coma de capita-
recòire v. (s. XII.) recuire veire: tornar còire nis expèrts, per jutjar del [socors] qu’es necessari (B.
recolament n. m. (s. XVII. . . ) récolement (vérifi- Amilhan,1673).
cation, inventaire) reconéisser (se) v. venir à de meilleurs senti-
recolar v. (s. XIV. . . ) récoler (vérifier, inventaire) ments
recolar v. décanter reconéisser colpable (se -) loc. s’avouer
recolar v. recoller coupable
recolleccion n. f. (s. XIV.) récollection reconfòrt n. m. (s. XII. . . ) réconfort
recollècte n. m. (s. XV. . . ) recolets récollet (re- reconfortant, anta adj. (s. XIX. . . ) réconfortant,
ligieux) ante
recòlta n. f. (s. XVI. . . , de l’italian ricolta) récolte reconfortar v. (s. XI. . . ) réconforter
recòlta (levar la -) loc. faire la récolte reconnectar v. (s. XX.) reconnecter
recoltar v. (s. XVIII. . . ) récolter reconnexion n. f. (s. XX.) reconnexion
recomandable, bla adj. (s. XVI. . . ) recommand- reconquista n. f. (s. XIV. . . ) reconquête
able reconquistar v. (s. XII. . . ) reconquérir
recomandaire, aira n. recommandataire reconstitucion n. f. (s. XVIII. . . ) reconstitution
recomandament n. f. recommandation reconstituir v. (s. XVIII. . . ) reconstituer
recomandant a santa Rema (en se -) expr. à reconstruccion n. f. (s. XVIII. . . ) reconstruction
force de rames reconstructor, tritz (pl. reconstructors, trises) n.
recomandar v. (s. XIII. . . ) recommander (s. XVIII...) reconstructeur, trice
recomençar v. recommencer - cit.: A l’entrada reconstruire v. (s. XVI...) reconstruire
del temps clar, eya / per jòia recomençar, eya / e per recontar v. raconter
jelos irritar, eya, / vol la regina mostrar / qu’el es si reconversion n. f. (s. XX.) reconversion
amorosa (Cançon, s. XII) reconvertir v. (s. XX.) reconvertir
recomençar (quite per -) loc. sauf à recom- recopament n. m. 1. recoupement 2. accès de
mencer fièvre
recommandacion n. f. (s. XIV.) recommandation recopar v. 1. augmenter veire: tornar copar 2. re-
recommandatari, ària n. (s. XIX. . . ) recomman- doubler 3. couper à nouveau
dataire recòrd n. m. (s. XII.) → remembre 1. souvenir
recompausable, abla adj. (s. XVI. . . ) recompos- veire: sovenir 2. record
able recòrd n. m. regord 1. regord (agneau tardif
recompausar v. (s. XVI. . . ) recomposer 2. sorte de peau d’agneau)
recompensa n. f. (s. XV. . . ) récompense recordança n. f. (s. XIII.) → remembrança souve-
recompensar v. (s. XIV.) récompenser nance veire: remembre
recomposicion n. f. (s. XVIII. . . , de "composicion") recordar (se) v. pron. (s. XII.) → remembrar 1. se
recomposition souvenir veire: remembrar 2. se rappeler 3. re-
recomptar v. (s. XV. . . ) recompter connaître ses torts

469
recòrdman redoblar

recòrdman n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) record- recuèlh n. m. (s. XVI. . . ) recueil


man reculada n. f. 1. recul 2. reculade
recordurar v. recoudre reculada (a la -) loc. à reculons
recórrer v. (s. XIII.) 1. recourir 2. parcourir reculament n. m. action de reculer
recors (pl. recorses) n. m. (s. XIII.) recours recular v. (s. XII.) reculer
recreacion n. f. (s. XIV.) récréation reculas (a -) loc. à reculons
recrear v. (s. XIV.) divertir reculat, ada adj. (s. XVI. . . ) 1. à l’ écart 2. reculé,
recreatiu, iva adj. (s. XV. . . ) récréatif, ive ée
recreire v. (s. XII.) 1. décourager 2. lasser reculhida n. f. action de recueillir
recréisser v. (s. XIII.) repousser (bot.) reculhiment n. m. (s. XVII. . . ) recueillement
recriminacion n. f. (s. XVI. . . ) récrimination reculhir v. (s. XI. . . ) recueillir
recriminar v. (s. XVI. . . ) récriminer reculons (anar de -) loc. aller à reculons
recriminator, tritz (pl. recriminators, trises) n. reculons (anar de -) loc. aller à reculons
(s. XIX. . . ) récriminateur, trice reculons (de -) loc. adv. à reculons
recrocar (se) v. pron. se recourber recuperable, abla adj. (s. XVI. . . ) récupérable
recroquilhar (se) v. pron. se recroqueviller recuperacion n. f. (s. XIII.) 1. récupération 2. rat-
recrostilhs n. m. plur. miettes de pain veire: trapage (scolaire, salarial. . . )
cruscas recuperar v. (s. XIV. . . ) récupérer
recrudescéncia n. f. (s. XIX. . . ) recrudescence recuperator, tritz (pl. recuperators, trises) adj. e
recrudescent, enta adj. (s. XIX. . . ) recrudescent, n. (s. XIX. . . ) récupérateur, trice
ente recurréncia n. f. (s. XIX. . . ) récurrence
recrutaire, aira n. (s. XVIII. . . , del francés) recru- recurrent, enta adj. (s. XVI. . . ) récurrent, ente
teur recusable, abla adj. (s. XVI. . . ) récusable
recrutament n. m. (s. XVIII. . . , del francés) recrute- recusacion n. f. (s. XIV.) récusation
ment recusant, anta adj. e n. (s. XIV. . . ) récusant, ante
recrutar v. (s. XVII. . . , del francés) recruter recusar v. (s. XIV.) récuser
recrutat, ada n. m. (s. XIX. . . ) recrue (n. f.) redaccion n. f. (s. XVI. . . ) rédaction
rectal, ala adj. (s. XIX. . . ) rectal, ale redaccional, ala adj. (s. XIX. . . ) rédactionnel, elle
rectangle n. m. (s. XVI. . . ) rectangle redactor, tritz (pl. redactors, trises) n. (s. XVIII. . . )
rectangular, ara adj. (s. XVI. . . ) rectangulaire rédacteur, trice
rectificable, abla adj. (s. XVIII. . . ) rectifiable redalh n. m. regain (agric.) veire: reviure
rectificacion n. f. (s. XIII.) rectification redaurar v. redorer
rectificant, anta adj. (s. XX.) rectifiant, ante reddicion n. f. (s. XIV. . . ) reddition
rectificar v. (s. XIII.) rectifier redemandar v. (s. XIII. . . ) redemander
rectificatiu, iva adj. (s. XIX. . . ) rectificatif, ive redémer v. racheter
rectificator n. m. (s. XIX. . . ) rectificateur (ap- redempcion n. f. (s. XII.) rédemption
pareil, chim.) redemptor, tritz (pl. redemptors, trises) adj. e n.
rectificator n. m. (s. XX.) rectifieur (ouvrier) (s. XII.) rédempteur, trice
rectificator, tritz adj. e n. (s. XVII. . . ) rectificateur, redent n. m. redan
trice (personne qui rectifie) redesplegament n. m. (s. XX.) redéploiement
rectificator, tritz (pl. rectificators, trises) n. (s. redesplegar v. (s. XX.) redéployer
XX.) rectifieur, euse (personne qui conduit la redevença n. f. (s. XIII. . . ) redevance
rectifieuse) redever v. (s. XII. . . ) redevoir
rectificatritz (pl. rectificatrises) n. f. (s. XX.) rec- redibicion n. f. (s. XVI. . . ) rédhibition
tifieuse (machine-outil) redibitòri, òria adj. (s. XIV. . . ) rédhibitoire
rectilinèu, nèa adj. (s. XIV. . . ) rectiligne redifusar v. (s. XX.) rediffuser veire: tornar di-
rectitud n. f. (s. XIII.) rectitude fusar
rècto n. m. (s. XVII. . . , del latin) rectò recto redifusion n. f. (s. XX.) rediffusion
rècto vèrso loc. adv. (s. XVII. . . , del latin) redigir v. (s. XV. . . ) rédiger
rectò-versò recto-verso redire v. (s. XII.) redire veire: tornar dire
rector, tritz (pl. rectors, trises) n. (s. XIII.) recteur, rediscutir v. rediscuter veire: tornar discutir
trice veire: reitor redistribucion n. f. redistribution
rectoral, ala adj. (s. XVI. . . ) rectoral, ale redistribucion n. f. (s. XX.) redistribution
rectorat n. m. (s. XVI. . . ) rectoriá rectorat redistribuïr v. (s. XX.) redistribuer. veire: tornar
rectoscòpi n. m. (s. XX.) rectoscope distribuir
rectoscopia n. f. (s. XX.) rectoscopie redoblament n. m. (s. XIV. . . ) redoublement
rectum n. m. (s. XV. . . ) rectum redoblant, anta adj. (s. XIX. . . ) redoublant, ante
recuècha n. f. → calhada caillebotte redoblar v. (s. XIII. . . ) redoubler

470
redobtable, abla referendum

redobtable, abla adj. (s. XIV.) redoutable reedicion n. f. (s. XIX. . . ) réédition f
redobtar v. (s. XIII.) redouter reedificacion n. f. (s. XV.) réédification
redòl n. m. espace circulaire reedificar v. (s. XIII.) réédifier
redòla n. f. roulette reeditar v. (s. XIX. . . ) rééditer veire: tornar editar
redoladas (a / de -) loc. en roulant reeducacion n. f. (s. XX.) rééducation
redolar v. 1. rouler sur soi-même 2. dé- reeducar v. (s. XX.) rééduquer
gringoler reeleccion n. f. (s. XIX. . . ) réélection
redoléncia n. f. (s. XIV.) parfum reelegir v. (s. XIX. . . ) réélire veire: tornar elegir
redolent, enta adj. (s. XIV.) odorant, ante reencontre n. m. (s. XX.) retrouvailles (n. f. pl.)
redolet / redolada n. f. roulade veire: retrobada
redolets (a -) loc. en roulades reequilibrar v. (s. XX.) rééquilibrer
redols (a -) loc. par endroits reequilibratge n. m. (s. XX.) rééquilibrage
redòls (far venir a -) loc. faire venir à propos reequilibri n. m. (s. XX.) rééquilibre
dans la conversation reestructuracion n. f. (s. XX.) restructuration
redond (en -) loc. en rond reestructurar v. (s. XX.) restructurer veire: tornar
redond, onda adj. e n. m. (s. XII.) 1. rond, ronde estructurar
veire: rotonditat - cit.: Cal totjorn far mai de cinc reexaminar v. (s. XX.) réexaminer veire: tornar
fautas / es a cinc fautas e mièja que la vertat comença examinar
/ que la tèrra es redonda / jòcs de l’enfant que sap pas reexpedicion n. f. (s. XX.) réexpédition
/ de l’òme que sap tròp (Andrieu Combetas, Borassa, reexpedir v. (s. XX.) réexpédier veire: tornar ex-
1974) 2. potelé, ée (enfant) pedir
redondament adv. (s. XIII.) rondement refalsada n. f. action improvisée
redondança n. f. (s. XVII. . . ) redondància redon- refalsada (far quicòm de -) loc. agir sans prépa-
dance ration, par hasard
redondant, anta adj. (s. XVII. . . ) redondant, ante refalsada (trobar quicòm de -) loc. trouver par
redondar v. (s. XIII.) 1. redonder 2. déborder hasard
3. abonder refar v. (s. XII.) 1. refaire veire: tornar far 2. ré-
redondèl, èla adj. (s. XIV.) rondèu rondeau parer 3. rafistoler 4. dédommager
(poésie, danse) refar (se -) v. se remettre d’une maladie
redondesa n. f. (s. XIII.) redondetat 1. rondeur refàstic n. m. 1. dégoût 2. répugnance
2. rotondité refastigar v. refastinhar faire le dégoûté
redondet, eta adj. (s. XII.) rondelet, ette refastigós (far lo -) loc. refastinhós faire le dif-
redondièra n. f. 1. espace non labouré au cen- ficile
tre du champ veire: redond 2. rond-point refastigós, osa (pl. refastigoses, osas) adj. 1. dé-
redondir v. arrondir daigneux, euse 2. délicat, ada
redonhar v. rogner refaudir (se) v. pron. se blottir
redòrta n. f. (s. XIII.) 1. hart 2. clématite 3. lien refeccion n. f. (s. XIV.) réfection
de fagot refectòri n. m. (s. XIV. : « refector ») réfectoire -
redòrta de (tirar -) loc. tirer parti de cit.: Leis eròis arriban las au terme de la carrièra ;
redota n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) redoute (fortifi- abans de li celebrar la glòria, caudrà lei mandar au
cation) refectòri e au dormitòri (Robèrt Lafònt, 1984)
redre v. 1. rendre 2. fatiguer 3. se lasser refend n. m. refend
redreçador n. m. (s. XIX. . . ) redressador re- refendre v. refendre
dresseur (appareil) referéncia n. f. (s. XIX. . . ) référence - cit.: Cresi
redreçaire, aira n. (s. XVI. . . ) redressaire re- que se’n cal téner, per ara a una normalizacion dins lo
dresseur, euse (personne) crusòl de caduna de las quatre variantas principalas.
redreçament n. m. (s. XII. . . ) redressament re- Es vertat que, demest elas, l’occitan mejan - amb sa
dressement fòrma lengadociana centrala - es demorat per excel-
redreçar v. (s. XII.) redressar redresser léncia fidèl a nòstra lenga classica. Aquò li dona una
reduccion n. m. (s. XIV.) réduction valor segura de referéncia. Aquò li dona pas cap de
reduccion del temps de trabalh n. f. réduction primautat, cap de privilègi (Rodgièr Barta, Pròsas de
du temps de travail (RTT) tota mena, 1979)
reductible, ibla adj. (s. XVI. . . ) réductible referencial, ala adj. e n. m. (s. XX.) référentiel,
reductiu, iva adj. (s. XIV.) réductif, ive elle
reductor, tritz (pl. reductors, trises) adj. (s. referenciar v. (s. XX.) référencier
XVI. . . ) réducteur, trice referenciat, ada adj. (s. XX.) référencié, ée
reduire v. (s. XII.) réduire referendari, ària adj. (s. XIV.) référendaire
reduire (al -) loc. en somme referendum n. m. (s. XIX. . . ) référendum

471
referir refulgéncia

referir v. (s. XII.) référer reformar v. (s. XIV., de fòrma) reformer


refermar v. (s. XII.) 1. raffermir 2. renforcer reformat n. m. (s. XX., de forma) réformat (raffi-
refermar un còssol loc. réélire un élu nage)
refernir v. → endilhar hennir reformat, ada adj. e n. (s. XVI. . . , de fòrma) ré-
refèu n. m. (s. XIV.) arrière-fief formé, ée
refilar v. (s. XIV.) refiler reformatge n. m. (s. XX., de forma) 1. reforming
refistolar v. 1. rafistoler 2. réparer 2. reformage (raffinerie)
reflam n. m. 1. flamboiement 2. réverbération reformator (pl. reformators) n. m. (s. XVII., lat.
reflechir v. (s. XIV. . . ) réfléchir (penser) veire: reformator) réformateur (protestant)
soscar, pensar, reflexion reformator, atritz (pl. reformators, trises)
reflecténcia n. f. (s. XX.) réflectance (physique) adj. e n. (s. XIV. . . , lat. reformator, trix)
reflectir v. (s. XIII.) 1. refléter veire: reflechir reformaire; reformador réformateur, trice (poli-
2. réfléchir (optique) tique, écononmie, morale...) - src.: Honnorat,
reflectit, ida adj. (s. XVIII. . . ) réfléchi, ie 1847: "reformatour"
(physique, linguistique) reformatòri, tòria adj. (s. XIII. . . , de fòrma) réfor-
reflectiu, iva adj. (s. XIX. . . ) réflectif, ive matoire
reflectivitat n. f. (s. XIX. . . ) réflectivité (réflexe) reformisme n. m. (s. XX., de fòrma) réformisme
reflectografia n. f. (s. XX.) réflectographie reformista n. (s. XX., de fòrma) réformiste
reflectomètre n. m. (s. XX.) réflectomètre refortiment n. m. renforciment renforcement
reflector, tritz (pl. reflectors, trises) adj. (s. XIX. . . ) refortir v. renforcir 1. renforcer 2. réconforter
1. réflecteur, trice 2. réfléchissant refraccion n. f. (s. XIV.) réfraction
reflectorizat, ada adj. (s. XX.) réflectorisé refraccionista n. (s. XX.) réfractionniste (oph-
reflèx (pl. reflèxes) n. m. (s. XX., mot anglés) reflex tal.)
reflèxe n. m. (s. XIV.) reflèx réflexe refractar v. (s. XVIII. . . ) réfracter
reflèxe d’ejeccion (alaitament) n. f. (s. XX.) refractari, ària adj. e n. (s. XVI. . . ) réfractaire
réflexe d’éjection (allaitement) refractiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) réfractif, ive
reflexibilitat n. f. (s. XVIII. . . ) réflexibilité refractomètre n. m. (s. XX.) réfractomètre
reflexible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) réflexible refractometria n. f. (s. XX.) réfractométrie
reflexion n. f. (s. XIV.) réflexion refractor n. m. (s. XX.) réfracteur
reflexiu, iva adj. (s. XIV.) 1. réfléchi, ie (gram.) refrangibilitat n. f. (s. XVIII. . . , de l’anglés) réfran-
2. réflexif (philos.) gibilité
reflexivizacion n. f. (s. XX.) réflexivisation (lin- refrangible, ibla adj. (s. XVIII. . . , de l’anglés)
guistique) réfrangible
reflexogèn, èna adj. (s. XX.) réflexogène (réflexe) refranh n. m. (s. XII.) refrain
reflexoterapia n. f. (s. XX.) réflexothérapie refredidor n. m. 1. refroidisseur veire: refriger-
reflorir v. refleurir veire: tornar florir ator 2. refroidissoir
refluir v. (s. XIV. . . ) refluer refrediment n. m. (s. XIV. . . ) refroidissement
reflux (pl. refluxes) n. m. (s. XVI. . . ) reflux veire: refredir v. (s. XII.) → fredir refroidir
flus refrenament n. m. (s. XIV.) retenue
reflux gastro-esofaguian (nenets) n. m. (s. XX.) refrenar v. (s. XII.) 1. réfréner 2. retenir
reflux reflux gastro-oesophagien refresc (pl. refresques) n. m. boisson
refolament n. m. refoulement rafraîchissante
refolar v. refouler refrescada n. f. 1. rafraîchissement 2. rinçage
refolèri n. m. 1. caprice 2. lubie 3. (fig.) réprimande
refolir v. raffoler refrescament n. m. (s. XII.) rafraîchissement
refonda n. f. (s. XIII.) refonte refrescar v. (s. XII.) rafraîchir
refondre v. (s. XIII.) 1. refondre 2. reverser refrescar un acte loc. reconduire un contrat
3. ajouter refrigeracion n. f. (s. XIV.) réfrigération
refondre los despens loc. rembourser les refrigerant, anta adj. (s. XVI. . . ) réfrigérant, ante
dépens refrigerar v. (s. XIII. . . ) réfrigérer
reforçar v. (s. XIII.) renforcer refrigerator n. m. (s. XX.) réfrigérateur veire: re-
refòrma n. m. (s. XVII. . . , de fòrma) réforme veire: fredidor
fòrma refringéncia n. f. (s. XVIII. . . ) réfringence
reformable, abla adj. (s. XV. . . , de fòrma) ré- refringent, enta adj. (s. XVIII. . . ) réfringent, ente
formable refugi n. m. (s. XIV.) refuge
reformacion n. f. (s. XIV., de fòrma) réformation refugiar (se) v. (s. XV. . . ) se réfugier
reformador n. m. (s. XX., de forma) réformeur refugiat, ada adj. e n. (s. XV. . . ) réfugié, ée
(instrument de raffinage) refulgéncia n. f. (s. XIV.) 1. éclat 2. splendeur

472
refús (a -) regaunhaire, aira

refús (a -) loc. à profusion reganhar del uèlhs loc. 1. lancer des regards
refús (pl. refuses) n. m. (s. XII. : « refut ») refus furieux 2. regarder avec colère
refús de justícia n. m. déni de justice reganhar las dents loc. montrer les dents
refús d’i anar, se condemnèt expr. en refusant reganhàs (pl. reganhasses) n. m. 1. rire sar-
d’y aller, il se condamna donique 2. ricanement
refusa, musa (qui -) loc. on ne doit pas rater reganhat (far lo -) loc. faire le difficile
une occasion reganhat, ada adj. 1. rechigné, ée 2. de mau-
refusable, abla adj. (s. XIV. . . ) refusable vaise humeur
refusaire (a bon demandaire, bon -) expr. on reganhon n. m. → ressopet réveillon
peut toujours demander, on ne risque que le reganhós, osa (pl. reganhoses, osas) adj.
non hargneux, euse
refusaire, aira n. refuseur, euse* reganhut, uda adj. 1. rugueux (fig.) 2. revêche
refusar v. (s. XII.) refuser regantar v. 1. rattraper 2. regretter une erreur
refusat, ada adj. e n. (s. XII. . . ) refusé, ée regard n. m. (s. XII.) 1. regard 2. égard
refutable, bla adj. (s. XVI. . . ) réfutable regard de (al -) loc. 1. eu égard à 2. en ce qui
refutacion n. f. (s. XIII. . . ) réfutation concerne
refutar v. (s. XVI. . . ) réfuter regarda venir (un -) n. m. lieu d’où l’on voit
rega n. f. 1. sillon d’arrosage veire: rèc 2. trait venir de loin
3. ligne 4. rangée regardador del pes n. m. vérificateur des poids
rega (sortir de la -) n. dépasser les bornes veire: et mesures
passar l’òsca, passar la rega, téner la rega regardador, airitz (pl. regardadors, airises) n.
rega (téner la -) loc. suivre le droit chemin verificateur, trice
regardadura n. f. 1. regard 2. action de regarder
rega (tener la -) loc. suivre la bonne voie veire:
sortir de la rega regardar v. (s. XII.) 1. regarder - cit.: Mon sermon
serà [divisit] en tres punts : dins lo prumièr vos detal-
regaitar v. regarder veire: regardar
harai, per sa conduita, la castetat de santa Ceselha, e
regal n. m. (s. XIV. . . , de galar) régal
çò que dirai regardarà las filhas (Joan Loís Fornèrs, s.
regalada n. f. (de galar) régal
XVIII) 2. surveiller 3. concerner
regalada (viure a la -) loc. vivre joyeusement
regardar de loc. prendre garde de
regalament n. m. (de rèc / rega) ruissellement
regardar de coa d’uèlh loc. (XVII.) regarder du
regalant, anta adj. (de rèc / rega) ruisselant coin de l’œil
regalar v. (s. XVI. . . , de galar) 1. régaler - cit.: Lo regardar qualqu’un sus las espatlas expr. re-
vièlh pelut de 14 avia lèu comprés que trobariá pas garder quelqu’un avec mépris
un escotaire domètge de sas valentiás de Verdun se regardèla n. f. plaisir des yeux
me las debanava en francés, tant i a qu’en plaça d’un regardèlas (disnar de -) loc. regarder déjeuner
repapiatge un pauc bestiàs me regalèri sovent d’un les autres
raconte granat, totjorn nòu (Rodgièr Barta, Pròsas de regardèlas (viure de -) loc. vivre de l’air du
tota mena, 1979) 2. réjouir temps
regalar v. (de rèc / rega) 1. couler 2. dégoutter regardons (de -) loc. adv. → regassada regarder
3. suinter « de travers »
regalar coma un peis sus la grasilha (se -) expr. regardós, osa (pl. regardoses, osas) adj. 1. re-
être très mal à l’aise gardant, ante 2. méticuleux, euse
regalécia n. f. (s. XIII. : « regulecia ») réglisse regarnir v. (s. XIII. . . ) regarnir veire: tornar garnir
regalejar v. (de rèc / rega) ruisseler
regalèmus n. m. (de galar) 1. (fam.) festin 2. ri- regassada n. f. regard de travers veire: regar-
paille dons (de -)
regalhardir v. ragaillardir regassar v. 1. regarder de travers 2. écarquiller
regàlia n. f. (s. XIII.) régale (hist.) les yeux
regalian, ana adj. (s. XIII. . . ) régalien, enne regassar los uèlhs loc. 1. écarquiller les yeux
reganhada n. f. mauvais accueil 2. regarder de travers
reganhadament adv. de mauvaise grâce regassar los uèlhs coma una cabra mòrta expr.
reganhal n. m. rechignement minauder d’un air plaintif
reganhant los uèlhs (en -) loc. en jetant un re- regastinhar v. 1. rechigner 2. se rebiffer
gard de colère regatar v. revendre veire: tornar vendre
reganhar v. 1. rechigner 2. montrer les dents regatièr, ièra n. → revendeire revendeur, euse
(chien) 3. rudoyer regaudença n. f. réjouissance
reganhar v. regagner veire: tornar ganhar regaudir v. réjouir
reganhar de las dents loc. montrer les dents regaunhaire, aira n. qui contrefait

473
regaunhar regòli

regaunhar v. 1. contrefaire 2. grimacer regionalizar v. (s. XX.) régionaliser


regaussar los uèlhs loc. montrer le blanc des regir v. (s. XIII.) diriger, régir
yeux regisclada n. f. éclaboussure veire: regiscle
regdament adv. rudement / beaucoup regisclar v. éclabousser
regde coma pel de tais loc. raide comme. . . regiscle n. m. → regisclada éclaboussure
regde coma un alh loc. droit comme un « I » registracion n. f. (s. XIX. . . ) régistration
regde coma un matràs loc. raide comme la jus- (musique)
tice registrar v. (s. XIV.) → inscriure inscrire veire: en-
regde coma un pal loc. raide comme registrar
regde òme (un -) n. m. drôle d’individu registre n. m. (s. XIV.) registre
regde, regda adj. (s. XIII.) 1. raide 2. rapide règla n. f. (s. XII.) 1. règle (convention veire: men-
regdesir v. (s. XIII. . . ) raidir struas, flors 2. objet)
regdor n. f. (s. XII. . . ) raideur règla a plomb n. f. → plombet fil à plomb
regèl n. m. regel reglable, bla adj. (s. XIX. . . ) réglable
regéncia n. f. (s. XV. . . ) régence regladament fait (aquò’s -) loc. c’est fait
regeneracion n. f. (s. XIII.) régénération régulièrement
regenerar v. (s. XIII.) régénérer règlament n. m. (s. XVI. . . ) règlement
regent, enta n. (s. XIV. . . ) régent, ente reglamentacion n. f. (s. XIX. . . , del francés) règle-
regent, enta n. instituteur, trice mentation
regentar v. (s. XIV. . . ) régenter reglamentar v. (s. XVIII. . . , del francés) règle-
regèt n. m. rejet (méd.) veire: rebrot menter
regetar v. (s. XII.) rejeter reglamentari, ària adj. (s. XVIII. . . , del francés) ré-
regiblar v. 1. retordre 2. river un clou glementaire
regicida n. (s. XVI. . . ) régicide (personne) reglar v. (s. XIII.) régler
regicidi n. m. (s. XVI. . . ) régicide (acte) reglar l’òsca loc. éponger / régler la dette / le
regidor n. m. (s. XIII.) → regisseire régisseur compte
regime n. m. (s. XIX. . . ) regim régime (moteur) reglat (viure -) loc. suivre un régime alimen-
regime n. m. (s. XVII. . . ) regim régime (linguis- taire
tique) reglat, ada adj. (s. XIII. . . ) réglé, ée
regime n. m. (s. XV. . . ) regim régime (politique) reglatge n. m. (s. XIX. . . ) réglage
- cit.: Dins totes los cloquièrs trelhonavan las cam- regnant, anta adj. (s. XIV. . . ) régnant, ante
panas. Per qual classejan ? Per Jaurés mòrt ? O ja regnar v. (s. XIII.) 1. régner - cit.: Mon sermon serà
pels òmes e pels joves que devon quitar la femna e los [divisit] en tres punts : dins lo prumièr vos detalharai,
dròlles, o lo paire e la maire, en lor daissant trabalh e per sa conduita, la castetat de santa Ceselha, e çò que
pensaments, e que fòrça non tornaràn ? Pels regimes dirai regardarà las filhas ; dins lo segond mostrarai
que van cabussar, pels empèris que se van desbose- quna es la castetat que devon aver las femnas veusas ;
lar ? Pel campèstre e per las vilòtas occitanas que se e dins lo [tresen] vos aprendrai quna es la castetat que
voidaràn ? Per un país que ne demorarà desparaulat ? deu regnar entre las personas maridadas, car aquela
(Jòrdi Blanc, Jaurés e Occitania, 1985) vertut non deu pas nos abandonar jamai dins qun
regime n. m. régime (santé) estat que siagam (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII) 2. être
regime de las retiradas n. m. régime des re- en honneur
traites regnat n. m. (s. XII.) → règne règne
regime especial n. m. régime spécial règne n. m. (s. XII.) règne veire: renhe (arch.)
regime matrimonial n. m. régime matrimonial règne (èsser en -) loc. être en honneur
regime parlamentari n. m. régime parlemen- regòl n. m. (de rega) rigole d’arrosage
taire regòl (n’avèm un -) loc. nous en avons à ne
regime presidencial n. m. régime présidentiel savoir qu’en faire
regiment n. m. régiment regòl (n’aver a -) loc. en avoir à ne savoir qu’en
regiment dels pas geinats (èsser del -) expr. être faire
sans gêne regòla n. f. (de rega) 1. rigole (de rue) 2. canal
regimentari, ària adj. (s. XVIII. . . ) régimentaire regòla n. f. (de regòl) rigole
regina n. f. (s. XI.) → reina reine regolada n. f. (de gola) 1. ripaille 2. divertisse-
region n. f. (s. XIII.) région ment 3. rigolade
regional (cosselh -) n. m. conseil régional regolada ! (quina -) loc. quelle noce !
regional, ala adj. (s. XVI. . . ) régional, ale regolar v. (de gola) 1. rendre gorge 2. dégueuler
regionalisme n. m. (s. XIX. . . ) régionalisme (vomir, déborder. . . )
regionalista n. (s. XX. . . ) régionaliste regolet n. m. (de regòl) galet
regionalizacion n. f. (s. XX.) régionalisation regòli n. m. (de gola) satiété

474
regòli (a -) rèirefilh, ilha

regòli (a -) loc. à satiété reïmposicion n. f. (s. XVII. . . ) réimposition


regòli (a bèl -) loc. à cœur joie reïmprimir v. (s. XVI. . . ) réimprimer
regolièr n. m. (de regòl) terrain glissant reina n. f. (s. XI. . . ) reine veire: regina
regolir v. (de gola) rassasier reina-Clàudia n. f. (s. XVI.) reine-claude (prune)
regolisti n. m. 1. (fam.) gueuleton 2. ripaille veire: pruna
regolum n. m. (de gola) renvoi (estomac) reïncarnacion n. f. (s. XIX. . . ) réincarnation veire:
regomàs (pl. regomasses) n. m. 1. grimace incarnacion
2. faux-pli (vêtement) reïncarnar v. (s. XX.) réincarner
regòrga (a -) loc. à foison, en abondance reïncorporacion n. f. (s. XIX. . . ) réincorporation
regorgar v. (s. XII.) regorger reïncorporar v. (s. XIX. . . ) réincorporer
regraciar v. → mercejar 1. remercier 2. rendre reïnjeccion n. f. (s. XX.) réinjection
grâce reïnjectar v. (s. XX.) réinjecter
regrelhar v. repousser (bot.), regermer reïnscripcion n. f. (s. XIX. . . ) réinscription
regressar v. (s. XX.) régresser reïnscriure v. (s. XIX. . . ) réinscrire
regression n. f. (s. XVIII. . . ) régression reïnsercion n. f. (s. XX.) réinsertion
regressiu, iva adj. (s. XIX. . . ) régressif, ive reïnserir v. (s. XX.) réinsérer
regret n. m. regret reïnstallacion n. f. (s. XVIII. . . ) réinstallation
regret (far -) loc. donner du regret reïnstallar v. (s. XVI. . . ) réinstaller
reguèrgue, èrga adj. 1. revêche 2. rude reïntegrable, abla adj. (s. XIX. . . ) réintégrable
reguitnada n. f. 1. ruade 2. (fig.) froid tardif reïntegracion n. f. (s. XIV. . . ) réintégration
reguitnar v. 1. ruer 2. regimber reïntegrar v. (s. XIV.) réintégrer
regulacion n. f. (s. XIX. . . ) régulation reïntroduccion n. f. (s. XIX. . . ) réintroduction
regulacion de las naissenças n. f. (s. XX.) régu- reïntroduire v. (s. XIX...) réintroduire
lation des naissances reïnvencion n. f. (s. XIX. . . ) réinvention
regular v. (s. XX.) réguler veire: reglar reïnventar v. (s. XIX. . . ) réinventer
regular, ara adj. (s. XII. . . ) régulier, ière reipetit n. m. roitelet veire: recochet
regularament adv. (s. XIII.) régulièrement reiral, ala adj. ancestral, ale
regularitat n. f. (s. XIV.) régularité rèiraujòl, òla n. bisaïeul, eule
regularizacion n. f. (s. XIX. . . ) régularisation rèire n. m. ancêtre - cit.: Mas aquela vièlha lenga de
regularizar v. (s. XVIII. . . ) régulariser nòstres rèires, volèm pas solament la salvar de la mòrt:
regulator n. m. (s. XIX. . . ) reglador régleur (in- li volèm donar una vida novèla (Antonin Perbòsc, Çò
strument) que sèm, 1905).
regulator, tritz adj. (s. XVI. . . ) régulateur, trice reire (d’a -) loc. par derrière
regulator, tritz (pl. regulators, trises) n. (s. rèire (d’aquí en -) loc. par le passé
XIX. . . ) reglaire 1. régleur, euse 2. (personne) reire fals loc. archi faux
regurgitacion n. f. (s. XX.) regurgitation (allaite- rèire jorn (a -) loc. à contre-jour
ment) rèire rei n. m. avant-dernier roi
regussar v. retrousser rèire temps n. m. le temps jadis
rei n. m. (s. XII.) roi reire-pè (far -) loc. rebrousser chemin
rei non disna dos còps (lo -) expr. la richesse et rèire-pè (tornar sul -) loc. retourner sur ses pas
les honneurs ne sont pas tout rèire-renda n. f. (s. XIV.) arrière-rente
rei non seriá son porquièr (lo -) expr. il est très rèire-sason n. f. arrière-saison
orgueilleux rèire-uèlh (aigaitar de -) loc. regarder de
reial, ala adj. (s. XII.) royal, ale travers
reialament adv. (s. XII. . . ) royalement rèirebotiga n. f. arrière-boutique - cit.: E me
reialisme n. m. (s. XVIII. . . ) royalisme trobèri dins la rèirebotiga escura, siegut sus una saca,
reialista adj. e n. (s. XVIII. . . ) royaliste una tassa dins las mans. Lo cafè caud, brutlant e
reialme n. m. (s. XIII.) royaume sucrat, un beuratge negre desconegut dins mon país,
reialtat n. f. (s. XII. . . ) royauté cossí noliá ! E me reviscolèt (Joan Bodon, La Quimèra,
reichstag n. m. (s. XIX. . . , mot alamand) reichstag 1974)
reicochet n. m. → reipetit roitelet (oiseau) rèirecort n. f. arrière-cour
reïficacion n. f. (s. XX., del francés (R. Barthes)) réi- rèirefais (pl. rèirefaisses) n. m. → placenta pla-
fication centa
reïficar v. (s. XX., recomposicion del francés (R. rèirefelen, ena n. arrière-petit-fils, arrière-
Barthes)) réifier petite- fille
reïmpausar v. (s. XVI. . . ) réimposer rèirefeusal n. m. (s. XII.) arrière vassal veire:
reïmplantacion n. f. (s. XX.) réimplantation feusal, feodal
reïmplantat, ada adj. (s. XX.) réimplanté, ée rèirefilh, ilha n. → felen petit-fils, petite-fille

475
rèiregait relaxe

rèiregait n. m. (s. XIV.) arrière guet relacion n. f. (s. XIV.) relation - cit.: Existís de
rèiregarda n. f. (s. XIII.) arrière-garde nombroses adjectius qualificatius o substantivats for-
rèiregarda n. f. arrière garde mats suls numerals, que servisson sovent a designar
rèiregost (pl. rèiregostes) n. m. arrière-goût de mesuras o de causas en relacion amb lo nombre
rèiregrand, anda n. bisaïeul, bisaïeule (Loís Alibèrt, Gramatica occitana, 1935)
reirejorn n. m. contre-jour relacional, ala adj. (s. XX.) relationnel, elle
rèirelum n. m. nord relacions internacionalas n. f. plur. (s. XX.) rela-
rèireman n. f. dos de la main tions internationales
rèiremargue n. m. savoir-faire relacions publicas n. f. plur. (s. XX.) relations
rèirendeman n. m. surlendemain veire: ende- publiques
man passat relacions sexualas n. f. plur. (s. XX.) relations
rèirenebot, oda n. petit-neveu, petite nièce sexuelles
rèirepaís (pl. rèirepaïses) n. m. arrière-pays relais (pl. relaisses) n. m. (s. XIII.) relâche
rèirepè adv. retour sur ses pas relais (pl. relaisses) n. m. (s. XIII.) relais veire:
relèva
rèirepè (far -) loc. retourner sur ses pas
relaisset n. m. 1. tablette 2. margelle
rèirepè (per -) loc. 1. à nouveau 2. par réitéra-
relambi n. m. 1. répit - cit.: Tu n’auràs nat ni
tion
repaus ni relambi / per aver hèit de la boha lo cambi
rèirepensada n. f. arrière-pensée
(Pèir de Garròs, Eglòga V, 1567) ; Era d’aqueles que
rèireplan n. m. arrière-plan
pòdon viure que cremats sens relambi per un fuòc
rèiretemps (al -) loc. adv. au temps jadis
qu’en dedins los consomís, e qu’al luòga de los tuar,
rèiretemps (pl. rèiretempses) n. m. le temps los reviuda sens fin coma lo Fènix antic ( Joana Bartés,
jadis Lison, 1934) 2. relâche
rèirevièlh, èlha adj. très vieux, très vieille relambi (donar de -) donner du répit
rèiruèlh (de -) loc. du coin de l’œil relambi (sense -) loc. 1. sans cesse 2. sans répit
reiruelhar v. (s. XIII.) regarder en arrière relambi (trabalhar sense -) loc. travailler sans
reis magues (los -) n. m. plur. les rois mages relâche
reïteracion n. f. (s. XV. . . ) 1. réitération 2. répéti- relança n. f. (s. XX.) relance (poker. . . )
tion relançament n. m. relance (économie. . . )
reïterar v. (s. XIV. . . ) réitérer relançar v. relancer
reïteratiu, iva adj. (s. XV. . . ) réitératif, ive relapse, apsa adj. e n. (s. XIV. : « relaps ») relaps
reitor n. m. (s. XII. . . ) riton; ritor curé (recteur) relarg n. m. espace où l’on relâche le bétail
veire: rector - cit.: [A la] rèsta, jo non m’avanci pas relargar v. 1. relarger veire: larg 2. libérer le
tant de dire qu’aquò sián de sermons faits, e non som bétail 3. relâcher un animal
pas tant [òrb] que jo non conesca que MM. les reitors, relargar (se) v. faire le généreux
missionaris o autres n’an pas besonh de mas instruc- relargatge n. m. 1. relargage 2. action de lâcher
cions (B Amilhan, s. XVII) ; Quand siam estats entre le bétail
la poma e lo formatge, vèrs la fin del repais, monsur relassar (se) v. se provoquer une hernie
vòstre reitor m’a dit : monsur Plausòlas, vos caldriá relat n. m. relation (récit)
donar un mot d’edificacion a mon pòble (Joan-Loís relatar v. (s. XIV. . . ) relater
Fornèrs, s. XVIII) relatar v. remplacer des lattes veire: tornar latar
reivindicacion n. f. (s. XV. . . ) revendication
reivindicar v. (s. XIV. . . ) revendicar; revindicar relatiu, iva adj. (s. XIV.) relatif, ive
revendiquer relativament adv. (s. XIV.) relativement
reivindicatiu, iva adj. (s. XX.) revendicatif, ive relativisme n. m. (s. XIX. . . ) relativisme
reivindicator, tritz (pl. reivindicators, trises) relativista n. (s. XIX. . . ) relativiste
adj. e n. (s. XIX. . . ) reivindicador revendicateur, relativitat n. f. (s. XIX. . . ) relativité
trice relativizacion n. f. (s. XX.) relativisation
rejoveniment n. m. rajeunissement relativizar v. (s. XX.) relativiser
rejovenir v. (s. XIII.) rajeunir relaxacion n. f. (s. XIV.) 1. relaxation 2. relâche-
rejúnher v. rejoindre ment
rejúnher una rompedura loc. réduire une frac- relaxant, anta adj. (s. XX.) relaxant, ante
ture relaxar v. (s. XIV.) relaxer
rejunt (menar -) loc. mener avec ordre relaxat, ada adj. (s. XIV.) relaxé, ée
rejunt (ostal -) n. m. maison rangée relaxator, tritz (pl. relaxators, trises) adj. e n. m.
rejunt (téner -) loc. garder à vue (s. XX.) relaxador relaxateur, trice
rejunta (cambra -) n. f. chambre rangée relaxe n. m. (s. XIV. : « relaxi ») → relaxacion relaxe
rejunta (fractura -) n. f. fracture réduite (jurid.)

476
relaxoterapia remenament de cap

relaxoterapia n. f. (s. XX.) relaxothérapie remaisa n. f. accalmie


relectura n. f. (s. XVI. . . ) relecture remaisar v. radouciar 1. radoucir 2. calmer
relegacion n. f. (s. XIV. . . ) relégation 3. abriter
relegar v. (s. XV.) 1. reléguer 2. éloigner remaisat (vent -) loc. vent calmé
relegir v. (s. XII. . . ) relire veire: tornar legir remaisat, ada adj. remausar 1. radouci, ie
relencar v. s’imbiber 2. calmé, ée 3. abrité, ée
relenquir v. 1. ne pas pouvoir suivre 2. aban- remake n. m. (s. XX., de l’anglés) remake
donner remanda n. f. 1. renvoi 2. renvoi à plus tard
relenquir (se -) v. se laisser aller; abandonner remandar v. 1. renvoyer 2. ajourner 3. con-
relent, enta adj. e n. m. (s. XIII. : « reles ») 1. hu- gédier
mide 2. moite 3. odeur d’humidité remandar a las calendas grècas loc. renvoyer
relèu n. m. (s. XIII.) relief aux calendes grecques
relèva n. f. (s. XIX. . . ) 1. relève veire: relais 2. re- remanejament n. m. remaniement
lais (travail) remanejar v. remanier
releva (èsser a la -) loc. se relayer remar / remejar v. (s. XIV.) ramer (mar.)
relevaire, aira n. (s. XX.) 1. qui remplace 2. qui remar la galèra loc. peiner grandement
relaie 3. qui relève remarca n. f. (s. XVI. . . ) remarque
relevament n. m. relèvement remarcablament adv. (s. XVII. . . ) remarquable-
relevar v. (s. XII.) 1. relever veire: relais ment
2. rétablir 3. relayer remarcable, abla adj. (s. XVI. . . ) remarquable re-
relevar un edifici loc. restaurer un édifice marquable
relevat n. m. (s. XVIII. . . ) extrait de registre remarcar v. (s. XVI. . . ) remarquar remarquer
relha n. f. soc de charrue remargar v. remmancher veire: tornar margar
religadura n. f. (s. XVI. . . ) reliure remaridar v. (s. XIV.) se remarier veire: tornar
religaire, aira n. (s. XIII. . . ) relieur, euse maridar
religar v. (s. XIV.) relier (reliure) remastegar v. remâcher
religion n. f. (s. XII.) religion - cit.: Talament qu’un remaus (pl. remauses) n. m. 1. abri 2. lieu pais-
paure poèta es costrent de far coma los sansonhaires ible
: quand sonan devant la pòrta d’un catolic, sonan de rembarcament n. m. (s. XVI. . . ) rembarquement
cançons, quand son devant la pòrta d’un de la reli- rembarcar v. (s. XVI. . . ) rembarqcar rembarquer
gion, sonan de psalmes, e de la faiçon contentan tot lo veire: tornar embarcar
[mond] (Augèr Galhard, s. XVI) remèdi n. m. (s. XIV.) remède - cit.: A tu me’n vau,
religion (aver de -) loc. avoir de la piété paure pastor, / afin que del metís baston / que m’a tota
religion (non aver de -) loc. être un mécréant la carn macada, / tu me forniscas la pomada ; car per
religionari, ària n. (s. XVI. . . ) religionnaire remèdis, non n’i a cap, / dels que defòra vila òm sap,
religiós, osa (pl. religioses, osas) adj. e n. (s. XIII.) / qu’ieu n’aja metut [sus] ma plaga (Pèire Godelin,
religieux, euse Ramelet mondin, s. XVII) ; Es de l’escòla, per una
religiosament adv. (s. XIII.) religieusement granda part qu’es vengut lo mal ; es de l’escòla que
religiositat n. f. (s. XIX. . . ) religiosité vendrà, se volèm, lo remèdi (Antonin Perbòsc, Discors
relíquia n. f. (s. XIII.) relique de Castèlnòu, 1926)
reliquiari n. m. (s. XVI.) reliquaire remèdi (metre -) loc. remédier
relogar v. (s. XIII. . . ) louer à nouveau veire: tornar remediar v. (s. XIV.) remédier
logar remembrament n. m. (s. XX.) remembrement
relòtge n. m. (s. XV.) horloge remembrança n. f. (s. XIII.) → remembre sou-
relòtge (amodar lo -) loc. remonter la pendule venir
relotgièr (non soi pas -) loc. je ne répète pas remembrar v. (s. XIII.) 1. rappeler 2. souvenir
relotgièr, ièra n. (s. XIV. . . ) horloger, ère remembrar v. (s. XX.) remembrer
relotjariá n. f. (s. XVII. . . ) horlogerie remembre n. m. (s. XIV.) souvenir veire: recòrd,
relucaire, aira n. qui reluque remembrança - cit.: Tre que nos [acaminam] cap a
relucar v. reluquer l’ivèrn, vaquí que se lèvan los remembres del temps
relusent, enta adj. reluisant, ante que ma vilòta èra, per ieu, un libre d’images, lo prim-
relusir v. reluire ièr dubèrt davant mos uèlhs e lo plus bèl que jamai
rem n. m. (s. XX., de l’anglés : Roentgen Equivalent m’es estat donat (Loïsa Paulin, Nadalet, 1940)
Man)) rem (radioactivité) rememoracion n. f. (s. XIII.) remémoration
rema n. f. (s. XIII. : « rem ») rame (aviron) rememorar v. (s. XII.) remémorer
Rema (en se recomandant a santa -) expr. à remenadís (pl. remenadisses) n. m. 1. remue-
force de rames ménage 2. allées et venues
remaire, aira n. rameur, euse remenament de cap n. m. mouvement de tête

477
remenar rendre

remenar v. remuer remosar v. ramasser (serrer ensemble)


remenar de boca (a son -) loc. à sa façon de remostegar v. 1. marmonner 2. parler entre ses
parler dents
remendar v. 1. réparer 2. ravauder remostrar qualqu’un loc. reprendre quelqu’un
remendatge n. m. 1. réparation 2. ravaudage remòure v. remuer veire: tornar mòure
remenilh n. m. grouillement remòuta n. f. (s. XII.) 1. trouble 2. agitation
rementar v. rappeler (souvenir) removement n. m. (s. XIV.) remuement
remèrciament n. m. → mercejament remer- remplaçable, abla adj. (s. XIX. . . ) remplaçable
ciement remplaçament n. m. (s. XVI. . . ) remplacement
remerciant Dieu ! interj. Dieu merci ! remplaçant, anta adj. e n. (s. XVIII. . . ) rem-
remerciar v. (s. XIII.) → mercejar remercier veire: plaçant, ante
regraciar remplaçar v. (s. XVI. . . ) remplacer
remesa n. f. (s. XVII. . . ) remise remplegar v. réemployer veire: tornar emplegar
remesar v. (s. XVIII. . . ) remiser
remesatge n. m. (s. XIX. . . ) remisage remudament n. m. (s. XIII.) remuement
remetre v. (s. XIII.) 1. remettre veire: tornar metre remuneracion n. f. (s. XIII.) rémunération
2. ajourner 3. pardonner 4. retrouver la santé remunerar v. (s. XIV. . . ) rémunérer
remicolar (se) v. pron. 1. se pelotonner 2. se remunerator, tritz (pl. remunerators, trises) adj.
blottir (s. XIX. . . ) rémunérateur, trice
reminiscéncia n. f. (s. XIII.) réminiscence ren n. m. (s. XIII.) rein
remirar v. (s. XII.) 1. regarder avec attention ren pron. indef. → res rien
veire: admirar, contemplar - cit.: . . . remiri le bèl
rèn, rèna n. renne
solelh qu’admiri (Peire Godelin, s. XVII). 2. contem-
rena n. f. ronchonnement
pler
rena (aver la -) grommeler
remission n. f. (s. XIII.) rémission
renadiu, iva adj. 1. vivace 2. remontant, ante
remocada n. f. réprimande sévère
(bot.)
remocar v. réprimander (moucher)
renaire, aira adj. grognon, onne
remodelar v. (s. XX.) remodeler
renaissença n. f. (s. XIX. . . ) renaissance - cit.:
remodelatge n. m. (s. XX.) remodelage
Josèp Ros es pas solament lo grand trobaire de la
remolada n. f. rémoulade
Chançon lemosina, lo reviudador qu’a [incarnat]
remoliment n. m. ramollissement
l’anma de son terraire: es lo precursor de la vertadièra
remolin n. m. tourbillon d’eau
Renaissença occitana (Antonin Perbòsc, 1905)
remolina (lo vent -) loc. le vent tourbillonne
renaissent, enta adj. (s. XIX. . . ) renaissant, ante
remolinar / remolinejar v. 1. tourbillonner
renàisser v. (s. XIII.) renaître
2. tournoyer
remolir v. ramollir renal, ala adj. (s. XIV. . . ) rénal, ale
remondaire, aira n. 1. émondeur, euse renan, ana adj. (s. XIX. . . ) rhénan, ane
2. élagueur, euse renar v. (s. XIV.) 1. coasser 2. (fig.) grogner
remondar v. émonder, élaguer renar (as bèl -) loc. tu as beau faire et beau dire
remonta n. f. remonte renar un gròs ase (una pichona mosca fa -) expr.
remontadoiras mecanicas n. f. plur. (s. XX.) re- un grain de sable peut bloquer la machine
montées mécaniques veire: pujador renda n. f. (s. XII. . . ) 1. rente 2. revenu
remontador n. m. (s. XVII. . . ) remontaire remon- renda (préner a -) loc. prendre à location
toir (montre. . . ) rendabilitat n. f. (s. XX.) rentabilitat rentabilité
remontar v. (s. XII. . . ) 1. remonter 2. refaire rendabilizacion n. f. (s. XX.) rentabilizacion
3. restaurer 4. réconforter rentabilisation
remòrca n. f. (s. XVII. . . ) remorque rendabilizar v. (s. XX.) rentabilizar rentabiliser
remorcador n. m. (s. XIX. . . ) remorcaire re- rendable, abla adj. (s. XX.) 1. rentable 2. produc-
morqueur (bateau) tif
remorcaire, aira n. (s. XIX. . . ) remorquaire re- rendas (viure de -) loc. vivre de ses rentes
morqueur, euse (marin) rendat, ada adj. e n. (s. XVII. . . ) qui a des rentes
remorcar v. (s. XV. . . , de l’italian) remorquar re- rendètz-vos n. m. (s. XVI. . . , mots franceses) → ora
morquer rendez-vous (amis, amoureux. . . )
remorcatge n. m. (s. XIX. . . ) remorquage rendièr, ièra n. (s. XIII.) 1. rentier, ère 2. qui vit
remòrs (pl. remòrses) n. m. (s. XIII. . . ) remords de ses rentes
remós, osa (pl. remoses, osas) adj. 1. ramassé, rendiment n. m. rendement
ée 2. blotti, ie rendre v. (s. XII.) 1. rendre (restituer) veire:
remós, osa (téner -) loc. tenir en respect tornar 2. se soumettre 3. rapporter (un profit)

478
rendre a vida salva (se -) repaire

rendre a vida salva (se -) loc. se rendre moyen- renomenar v. (s. XIII.) renommer (donner un
nant la vie sauve nouveau nom) veire: tornar nomenar
rendre amorós (se -) loc. s’éprendre renomenat, ada adj. (s. XIII.) renommat
rèndre en aiga (se -) loc. être en nage (sueur) renommé, ée veire: renom
rendre escòt per bronda loc. rendre la pareille renonciacion n. f. (s. XIII.) renonciation
rendre incompetent (se -) loc. se déclarer in- renonciament n. m. (s. XIII.) renoncement
competent (se) renonciar v. (s. XIII.) renoncer
rendre la recipròca loc. rendre la pareille renonciar los estudis loc. renoncer aux études
rendre las tornas loc. rendre la pareille renós coma un can que pòrta un òs expr.
rendre monge / pastre / amorós. . . (se -) loc. se hargneux comme
faire moine, berger, amoureux. . . renós coma una gata bòrnia expr. hargneux
rendre pan per fogaça loc. rendre la pareille comme
rendre pata per agulha loc. rendre la pareille renós, osa (pl. renoses, osas) adj. 1. hargneux,
renèc n. m. juron euse 2. grognon, onne
renega (aquò -) loc. cela jure / contraste (cela) renosar v. renouer veire: tornar nosar
renègament n. m. (s. XIII.) reniement renovacion n. f. (s. XIV.) rénovation
renegar v. (s. XII.) 1. renier - cit.: Montat [sus] renovar v. (s. XIV.) rénover
un ginet d’Espanha, / travèrsi la rasa campanha, / e renovator, tritz (pl. renovators, trises) adj. e n. (s.
renègui, tot en fumant, / damb le pistolet a la man : XIV. . . ) renovaire rénovateur, trice
/ pics e patacs ! / alarma ! Alarma ! Qui ne vòl al renovèl n. m. (s. XIV. . . ) renouveau
novèl gendarma ? (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, renovelable, abla adj. (s. XIV. . . ) renouvelable
s. XVII) ; Òc, mas Jèsus Crist foguèt renegat per la
renovèlament n. m. (s. XIV.) renouvellement
sia família, escarnit pel seu pòble, crucificat dins la
renovelar v. (s. XII.) renouveler
sia vila, injuriat dins la lenga de Maria, la sia maire
renovelar las bubas loc. rappeler de mauvais
(Joan Bodon, La Quimèra, 1974) 2. dire des jurons
souvenirs
3. maugréer 4. jurer (contraster: couleur, vête-
renovelar una plaga loc. 1. rouvrir une plaie
ment)
2. réveiller un mauvais souvenir 3. tourner le
renegar sa vida loc. se donner au diable
couteau dans la plaie
renegat, ada adj. e n. (s. XII.) renégat, ate
renòvi, renòvia n. veuf ou veuve se remariant
renegociacion n. f. (s. XX.) renégociation
renovièr n. m. (s. XII.) 1. usurier 2. prêteur sur
renegociar v. (s. XX.) renégocier
gages
renegon n. m. accès de colère
renovum n. m. 1. huîtres de reproduction
renfòrt (far -) loc. venir en renfort
2. larves (naissain)
reng n. m. 1. rang - cit.: Macat era Pepito de la
tactica en fonzor que li aviá donat aqueu segon reng renumerar v. (s. XIII.) rémunérer
dins la victòria avenidoira, un ròtle de reserva en soma renumeratòri, òria adj. (s. XVI. . . ) rémunératoire
(Robèrt Lafònt, 1984) 2. bon ordre renviar v. → tornar renvoyer veire: tornar enviar
reng (a de -) loc. à la file
reng (de -) loc. adv. l’un derrière l’autre reobertura n. f. réouverture
rengada n. f. 1. rangée 2. file reoccitanizar v. (s. XX.) réoccitaniser - cit.: De-
rengar v. (s. XII.) 1. ranger 2. mettre en rang spuèi qualques annadas an reoccitanizats fòrça noms
rengar (se) v. se ranger de vilas e de vilatges
rengueta (en -) loc. en file reorganizacion n. f. réorganisation
renguièra n. f. 1. rangée 2. file reorganizar v. réorganiser veire: tornar organi-
renguièra (en / per -) loc. à la file zar
renguierada n. f. 1. contenu d’une rangée 2. en- reorganizator, tritz (pl. reorganizators, trises)
filade adj. e n. reorganizaire réorganisateur, trice
renhòta n. f. 1. querelle 2. gronderie reorientacion n. f. réorientation
renhòta (cercar -) loc. chercher noise reorientar v. réorienter veire: tornar orientar
renom n. m. (s. XIII.) 1. renom - cit.: Mes ne reorquestracion n. f. (s. XIX. . . ) réorchestration
manca pas jamès de díser hòrt a qui vòu l’enténer : reorquestrar v. (s. XIX. . . ) réorchestrer veire:
"L’Armanhac [licor] qu’ei lo flòc e lo renom de la Gas- tornar orquestrar
conha" (Raimond Lajús, Armanhac II, 1991) 2. répu- reostat n. m. (s. XIX. . . ) rhéostat (électr.)
tation repagar v. repayer veire: tornar pagar
renom (a un laid -) loc. il a mauvaise réputa- repaire n. m. (s. XII.) 1. repaire 2. asile
tion repais (pl. repaisses) n. m. repas - cit.: Quand
renomenada n. f. (s. XIII.) renommée veire: siam estats entre la poma e lo formatge, vèrs la fin
renom del repais, monsur vòstre reitor m’a dit : monsur

479
repais (pl. repaisses) reportar

Plausòlas, vos caldriá donar un mot d’edificacion a repentida (en -) loc. partir sans faire son lit
mon pòble (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII) repentiment n. m. (s. XIV.) repentir
repaissar v. faire de bons repas, des banquets repentir (se) v. pron. (s. XII.) se repentir veire: se
repàisser (se) v. pron. se repaître penedre
repaissòla n. f. bombance repercussion n. f. (s. XIV.) répercussion
repalmar v. rebondir repercutir v. (s. XIV.) répercuter
repapiaire, aira n. radoteur, euse repertòri n. m. (s. XIV. . . ) répertoire
repapiar v. radoter repertoriar v. (s. XX.) répertorier
repapiatge n. m. radotage - cit.: Lo vièlh pe- repesca n. f. (s. XX.) repêchage (examen. . . )
lut de 14 avia lèu comprés que trobariá pas un esco- repescar v. (s. XX.) repêcher
taire domètge de sas valentiás de Verdun se me las repetaçar v. 1. rapetasser veire: tornar petaçar
debanava en francés, tant i a qu’en plaça d’un repapi- 2. rapiécer
atge un pauc bestiàs me regalèri sovent d’un raconte repetaçatge n. m. 1. rapetassage 2. rapiéçage
granat, totjorn nòu (Rodgièr Barta, Pròsas de tota repeticion n. f. (s. XIV.) répétition
mena, 1979) repetir v. (s. XIII.) répéter
reparable, abla adj. (s. XV.) réparable repetitiu, iva adj. (s. XIII. . . ) répétitif, ive
reparacion n. f. (s. XV.) réparation repetitivitat n. f. (s. XX.) répétitivité
reparar v. (s. XV.) réparer - src.: : repetitor, tritz (pl. repetitors, trises) n. (s.
reparar lo maladobat loc. trouver la solution XVII. . . ) répétiteur, trice - src.: Honnorat, 1846
au problème : "repetitour"
reparator, tritz (pl. reparators, trises) adj. e n. repic n. m. 1. coups des heures (horloge) 2. re-
(s. XX.) réparateur, trice veire: adobador - src.: frain
Honnorat, 1846 : "reparatour" repic (ven de sonar lo -) expr. la réplique vient
reparéisser v. reparaître de sonner
reparlar v. reparler veire: tornar parlar repicada n. f. répétition des coups de l’heure
reparticion n. f. (s. XIV. . . ) répartition repicar v. sonner à nouveau (horloge, cloches)
repartida n. f. répartie (parole. . . ) repimpar (se) v. pron. 1. s’attifer à nouveau
repartiment n. m. (s. XVI. . . ) répartement (im- 2. se requinquer
pôts) replaçar v. replacer
repartir v. (s. XVI. . . ) 1. répartir veire: tornar par- replanar v. 1. aplanir veire: tornar planar
tir 2. distribuer 2. niveler
repartitiu, iva adj. (s. XIX. . . ) répartitif, ive replantar v. replanter veire: tornar plantar
repartitor n. m. (s. XVIII. . . ) répartiteur (impôts) replastrar v. (s. XX.) replâtrer veire: tornar plas-
- src.: Honnorat, 1846 : "repartitour" trar
repasimar v. 1. apaiser 2. adoucir (quelqu’un) replec n. m. (s. XIV.) repli
repassa n. f. 1. seconde distillation de l’eau de replegament n. m. (s. XX.) repliement
vie 2. volée de coups 3. farine mêlée de son replegar v. (s. XVIII. . . ) replier veire: tornar ple-
repassa (far bona -) loc. revoir un travail gar
repassar v. repasser (refaire, réviser) veire: replegar los clavèls loc. rabattre le caquet
tornar passar replica n. f. (s. XIV. . . ) réplique
repastar v. repétrir replicacion n. f. (s. XIV.) → reïteracion réitération
repatriament n. m. (s. XVII. . . .) repatriacion rap- replicament n. m. (s. XIV.) redoublement
atriement replicar v. (s. XIV.) 1. répliquer 2. réitérer
repatriar v. (s. XX.) rapatrier repòblament n. m. (s. XVI. . . ) repeuplement
repaus (aprèp tres jorns de fèsta, cal un jorn de repoblar v. (s. XIII. . . ) repeupler
-) expr. il ne faut pas abuser des bonnes choses repols (pl. repolses) n. m. → rebat 1. reflet
repaus (pl. repauses) n. m. (s. XII.) repos - cit.: 2. trace
Tu n’auràs nat ni repaus ni relambi / per aver hèit de repompèl, a adj. 1. dodu 2. rebondi
la boha lo cambi (Pèir de Garròs, Eglòga V, 1567) repompida n. f. 1. retentissement 2. rebp-
repausador n. m. reposoir ndissement
repausar v. (s. XII.) reposer veire: tornar pausar repompida (de -) loc. en rebondissant
repè (far -) loc. → rèirepè retourner sur ses pas repompir v. → rebombir 1. rebondir veire: repal-
repè (per -) loc. → rèirepè 1. à nouveau 2. par mar 2. retentir
réitération reponchon n. m. responchon raiponce (bot.)
repel (a -) loc. adv. à rebrousse-poil repopet (lo -) n. m. 1. le jeune veau 2. le veau
repensar v. (s. XIX. . . ) repenser sous la mère
repentença n. f. (s. XIV.) repentir repòrt n. m. 1. report 2. rapport
repentida n. f. 1. repentir 2. regret reportar v. rapporter des faits

480
reportatge res

reportatge n. m. (s. XIX. . . ) reportage Nonrés d’aqueste repròpche, que perqué se met en cam-
reportèr n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) reporter panha be sembla sordament s’estimar quicomet (Pèire
reportièr, ièra n. (s. XIV. . . ) rapporteur, euse (qui Godelin, Contra tu, s. XVII) 2. aigreur d’estomac
rédige des rapports) repròpche d’un onglon (non li farem -) expr. il
reposc (aver lo -) loc. subir les conséquences est à l’abri de tout reproche
reposc (pl. reposques) n. m. rejaillissement repròpchi li podèm mandar (aqueste -) expr. ce
reposcar v. rejaillir reproche peut lui être fait
repotegada n. f. gronderie reprovèrbi n. m. (s. XIV.) proverbe veire:
repotegaire, aira n. 1. qui conteste 2. râleur, provèrbi
euse reptacion n. f. (s. XVII. . . ) 1. reptation 2. action
repotegar v. 1. gronder 2. râler de ramper
repotinar v. récriminer reptar v. (s. XIV.) ramper
repotís (pl. repotisses) n. m. coup sur les lèvres reptil n. m. (s. XIV.) reptile
repreensible, ibla adj. (s. XIV. . . ) reprensible reptilian, ana adj. (s. XIX. . . ) reptilien, enne
répréhensible republica n. f. (s. XV. . . ) république
repreension n. f. (s. XIV.) répréhension republican, ana adj. e n. (s. XVI. . . ) républicain,
repreneire, eira n. (s. XX.) repreneur, euse aine
repréner v. (s. XII.) 1. reprendre veire: tornar repudiacion n. f. (s. XIV. . . ) répudiation
préner 2. recommencer repudiar v. (s. XIII. . . ) répudier
represa n. f. (s. XIII. . . ) 1. reprise (de reprendre) repugnància n. f. (s. XIV.) répugnance
2. raccommodage repugnar v. (s. XIV.) répugner
represalha n. f. (s. XV. . . , de l’italian) représailles repulsion n. f. (s. XIV. . . ) répulsion
representacion n. f. (s. XIV.) représentation repulsiu, iva adj. e n. m. (s. XIV. . . ) répulsif, ive
representant, anta n. (s. XVI. . . ) représentant, reputacion n. f. (s. XIV.) réputation - cit.: Pèire
ante l’òrb e Guilhèm la guida, / dròlles e de fòrt [genta]
representar v. (s. XIV.) représenter vida, / partiguèn un jorn de l’autre an, / del bon país
representatiu, iva adj. (s. XIV.) représentatif, ive de Carmentrant, / per a plaser véser las minas / de las
representativitat n. f. (s. XX.) représentativité tostonetas mondinas, / e saber se lor perfeccion / junta
repression n. f. (s. XIX. . . ) répression damb la reputacion (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII)
repressiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) répressif, ive reputar v. (s. XIV.) réputer
reprim n. m. → reviure regain (agric.) veire: reputat, ada adj. réputé, ée
redalh requerir v. (s. XII.) 1. requérir 2. exiger
reprimenda n. f. (s. XVI. . . ) réprimande requèsta n. f. (s. XIV.) requête
reprimendar v. (s. XVII. . . ) réprimander requièm n. m. (s. XIII.) requiem
reprimir v. (s. XIV. . . ) réprimer requilhar v. dresser veire: tornar quilhar
reprobacion n. f. (s. XV. . . ) reprovacion réproba- requincar / requinquilhar v. requinquer
tion requisicion n. f. (s. XIII.) réquisition
reprobar v. (s. XIII. . . ) reprovar 1. réprouver requisicionar v. (s. XVIII. . . ) réquisitionner
2. condamner requisitòri n. m. (s. XVI. . . ) réquisitoire
reprobat, ada adj. e n. (s. XIX. . . ) reprovat requist (ès ben -) loc. tu te fais désirer
réprouvé, ée requist (lo vin se fa -) loc. les coups son rares
reprobator, tritz (pl. reprobators, trises) adj. e n. (chez notre hôte)
(s. XVIII. . . ) reprovador réprobateur, trice requist (un meriti -) loc. un mérite distingué
reproduccion n. f. (s. XVII. . . ) reproduction requist (un plat -) loc. un plat exquis
reproduccion sociala n. f. reproduction sociale requist, ista (pl. requistes, istas) adj. 1. exquis,
(socio.) ise 2. recherché, ée 3. excellent, ente
reproductible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) repro- requist, ista (sètz ben -) loc. vous vous faites
ductible désirer
reproductiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) reproductif, ive requista n. f. (s. XII. . . ) 1. requête 2. recherche
reproductor, tritz (pl. reproductors, trises) adj. requista (èsser de -) loc. être recherché, exquis,
e n. (s. XVIII. . . ) reproducteur, trice rare, distingué
reproduire v. (s. XVII. . . ) reproduire requista (una pensada -) loc. une pensée déli-
reprografia n. f. (s. XX.) reprographie cate
reprografiar v. (s. XX.) reprographier requista de (en -) loc. à la recherche de
repropchar v. (s. XII.) reprochar 1. reprocher requit n. m. (s. XII. . . ) acquittement
2. peser sur l’estomac res adv. rien - cit.: Aquò fa pas res m’a dit el, avètz
repròpche n. m. (s. XIII.) 1. reproche - cit.: Açò lo cap pro farcit de bonas causas per n’aver pas besonh
siá dit sense comparason, solament per gandir nòstre d’estudiar (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII)

481
res (aquò’s pas -) respectable, abla

res (aquò’s pas -) loc. cet homme ne vaut pas rescridar v. 1. crier de nouveau veire: tornar
grand chose escridar 2. se récrier
res (aquò’s patan pas -) loc. cela ne représente rescriure v. (s. XIII. . . ) récrire veire: tornar es-
rien du tout criure
res (aquò’s patin-patan pas -) loc. cela ne rese n. m. → lagast tique
représente rien du tout reseda n. f. (s. XVI. . . ) réséda
res (i soi en -) loc. je n’y suis pour rien resèrva n. f. (s. XIV. . . ) réserve - cit.: Soi estat
res (non m’es -) loc. il ne m’est rien mogut, dins ma recèrca, per la consciéncia de l’unitat
res ? (avètz mai -) loc. avez-vous autre chose ? occitana, sens cap de resèrva de cap de mena (Rodgièr
res a manjar, los ases se nhacan (quand non an Barta, Pròsas de tota mena, 1974)
-) loc. quand rien ne va plus viennent les af- resèrva de cambi n. f. réserve de change (écon.)
frontements reservacion n. f. (s. XV.) réservation
res a se (non aver / aver pas -) loc. être généreux reservar v. (s. XIV.) réserver
res al trabalh (non i a -) loc. rien de tel que le reservas (sense -) loc. sans réserve
travail reservista n. (s. XIX. . . ) réserviste
res coma (non i a -) loc. rien ne vaut residéncia n. f. (s. XIII.) 1. résidence 2. ensemble
res de melhor loc. rien de mieux d’immeubles « résidentiels »
res de parièr loc. rien de semblable residéncia segondària n. f. (s. XX.) résidence
res de res loc. rien de rien secondaire
res de tan bon far (non i a -) loc. il n’y a rien de residencial, ala adj. (s. XX.) résidentiel, eIle
plus facile resident, enta n. (s. XVII. . . ) résident, ente
res mai (non i a -) loc. il n’y a rien de plus residir v. (s. XIV. . . ) résider
res non còst (a -) loc. gratuitement residú n. m. (s. XIV. . . ) résidu
res non èra (coma se de -) loc. comme si de rien residual, ala adj. (s. XIX. . . ) résiduel, eIle
n’était resignacion n. f. (s. XIV.) résignation
res non se cal desdire (de -) loc. il ne faut jurer resignar v. (s. XIV.) résigner
de rien resiliable, abla adj. (s. XIX. . . ) résiliable
res per el (non a / a pas -) loc. il n’a aucune resiliacion n. f. (s. XV. . . ) résiliation
qualité resiliar v. (s. XVI. . . ) résilier
res que non lo fòrcen (non farà / farà pas - ) loc. resiliéncia n. f. (s. XX., de l’anglés) résilience
il ne fera rien à moins qu’on ne le force resilient, enta adj. résilient, ente
res qu’en lo dire loc. rien que de le dire resina n. f. (s. XIII. . . ) résine
res, lo rei pèrd sos dreits (ont i a -) expr. celui resinièr, ièra n. (s. XIX. . . ) résinier
qui n’a rien n’a rien à perdre resinós, osa (pl. resinoses, osas) adj. (s. XVI. . . )
resal n. m. → ret réseau (foin, pêche) veire: mal- résineux, euse
hum resisténcia n. f. (s. XIV.) résistance
rescalfar v. réchauffer - cit.: [Sénher], respondèc resistent, enta adj. e n. (s. XVI. . . ) résistant, ante
un per tots (en virant la trumada damb una pefonariá), resistir v. (s. XIII.) résister
ai páur que vos aurián melhor netejat la farda, se resòl n. m. → timpan tympan (oreille) veire:
forradura de flascon nos avèssa mai escalfat le casco ausidor
(Pèire Godelin, Contra, s. XVII) resolgut, uda adj. (s. XIV. . . ) résolu, ue - cit.: A
rescapar v. (s. XX., del francés picard) réchapper pena santa Ceselha aviá l’ [edat] de rason que vodèt
veire: escapar sa virginitat a Jèsus Crist ; n’aviá pas mai de cinc o
rescapat, ada adj. e n. (s. XX., del francés picard) sièis ans qu’èra resolguda de morir [verge] (Joan Loís
rescapé, ée Fornèrs, s. XVIII)
rescaptar v. 1. racheter 2. recouvrer resolucion n. f. (s. XIV.) résolution
rescaud n. m. réchaud veire: fornèl resòlver v. (s. XIV. . . ) résoudre
resclantida n. f. retentissement resonància n. f. (s. XV. . . ) résonance
resclantir v. retentir resonzar v. rogner (retailler)
resclaure v. (s. XIV.) renfermer respalma n. f. penture de porte
resclausa n. f. (s. XIV.) écluse respalmar v. rebondir
resclausada n. f. (s. XIV.) éclusée respectabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) respectabilité
resclausaire, aira n. (s. XIV. . . ) éclusier, ère respectable, abla adj. (s. XV. . . ) respectable
rescossa n. f. (s. XIII., de "rescorsa") rescousse respectar v. (s. XVI. . . ) respecter - cit.: Santa Ce-
rescòst (de -) loc. en cachette selha nasquèt de parents nòbles e opulents qu’aviau
rescòst, òsta (pl. rescòstes, òstas) adj. caché tot a [ronfle] ; lor mancava pas res ; èron respectats e
veire: amagat, escondut aimats dins lor país coma de [mond] que podiau e que

482
respectar ressegum

fasiau plaser quand n’èron pregats (Joan Loís Fornèrs, responsabilizar v. (s. XX.) responsabiliser
s. XVIII) responsable de (se far -) loc. assumer toute la
respècte n. m. (s. XV. . . ) 1. respect - cit.: Camandiu, responsabilité
davant sa molhèr, gausèt pas beure e cridar coma fasiá responsable, abla n. (s. XX.) responsable
ièr a la beguda del bal, los dròlles boleguèron pas tant responsable, bla adj. (s. XIV.) responsable
e i aviá dins sa tenguda mens de crenta que de respècte resposc (pl. resposques) n. m. éclaboussure
(Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) 2. égard resposcar v. 1. rejaillir 2. éclabousser
respècte a loc. au sujet de respòsta n. f. (s. XII.) 1. riposte 2. réplique
respècte de (al -) loc. 1. à l’égard de 2. par rap- respostar v. (s. XII. . . ) 1. riposter 2. répliquer
port à respotit, ida adj. 1. qui fait la tête 2. malgra-
respècte de (en / per -) loc. eu égard à cieux, euse
respècte de la vida privada n. m. respect de la resquilha n. f. 1. glisse 2. fig. resquille
vie privée (jur.) resquilhaire, aira n. 1. glisseur, euse 2. fig.
respècte de vos (a -) loc. par rapport à vous resquilleur, euse
respectiu, iva adj. (s. XIV.) respectif, ive resquilhar v. 1. glisser 2. patiner 3. (fam.)
respectuós, osa (pl. respectuoses, osas) adj. (s. "resquiller"
XVI. . . ) respectueux, euse resquilheta n. f. galet plat (ricochets)
respelida n. f. 1. retour à la vie veire: renais- resquilheta (de -) loc. par ricochet
sença 2. éclosion resquilhon (de -) loc. par ricochet
respelir v. 1. éclore 2. se ranimer resquilhós, osa (pl. resquiloses, osas) adj. glis-
respièit n. m. (s. XII.) répit veire: respècte sant, ante
respir n. m. (s. XV. . . ) respiration rèssa n. f. scie
respirable, abla adj. (s. XVIII. . . ) respirable ressabuda (de -) loc. à l’improviste
respiracion n. f. (s. XIV.) respiration ressaca n. f. ressac
respiralh n. m. (s. XIV. : « espiralh ») soupirail ressaire, aira n. scieur, euse
respirar v. (s. XIII.) respirer ressar v. scier
respiratòri, òria adj. (s. XVI. . . ) respiratoire ressarcir v. 1. recoudre 2. repriser
resplendent, enta adj. (s. XII. . . ) resplendissant, ressarrar v. 1. resserrer veire: tornar sarrar 2. re-
ante streindre
resplendir v. (s. XII. . . ) resplendir ressasiar v. (s. XII. . . ) rassasier veire: assadolar
resplendor n. f. (s. XII. . . ) splendeur ressasir v. (s. XVI. . . ) ressaisir veire: tornar sasir
respond coma vòl la demanda expr. il répond ressaut n. m. (s. XII.) 1. ressaut 2. cahot
du tac au tac ressautar v. (s. XIII.) → bassacar 1. rebondir 2. ca-
respond de pera quand li parlan de poma expr. hoter 3. tressaillir
il répond à côté de la question ressautons (de -) loc. adv. (s. XIII. . . ) en sursaut
respondedor n. m. (s. XX.) respondeire répon- ressèc n. m. scierie
deur (téléphone) ressèga adj. e n. f. 1. rabâcheur, euse 2. rengaine
respondeire, eira n. (s. XII.) 1. répondeur (pers.) ressèga n. f. scie passe-partout
2. garant, ante ressèga (engatjar la -) loc. 1. engager la scie
respondre v. (s. XII.) répondre - cit.: Quand siam 2. fig. avoir des difficultés pour commencer
estats entre la poma e lo formatge, vèrs la fin del repais, une action, une tâche
monsur vòstre reitor m’a dit : monsur Plausòlas, vos ressèga (far anar la -) loc. pratiquer l’usure
caldriá donar un mot d’edificacion a mon pòble ; i ai ressèga (tirar la -) loc. 1. tirer la scie 2. fig. reni-
respondut cossí aquò se pòt far, som pas brica preparat fler
? (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII) ; Anna Maria respond ressegaire, aira n. scieur de long
qu’a l’escòla i an pas dit lo nom de son país, e que i ei ressegar v. 1. scier en long 2. (fig.) rabâcher
dehenut parlar gascon, e que s’es pas vertat qu’ajam resseguièr, ièra n. scieur, scieuse de long
pas cap d’istòria (Robèrt Lafònt, 1984) resseguir (/ressègre) v. 1. suivre à nouveau
respondre fins amen loc. 1. répliquer jusqu’au 2. parcourir 3. repasser un travail
bout 2. avoir le dernier mot resseguir / ressègre la plaja / la carrièra loc.
respons (pl. responses) n. m. (s. XII.) 1. répons suivre la plage / la rue. . .
2. réplique resseguir / ressègre las glèisas loc. visiter les
responsa n. m. (s. XII. . . ) réponse églises
responsa (a fòla demanda, cap de -) expr. à resseguir / ressègre lo camin loc. refaire le
sotte question, point de réponse chemin
responsa cauciga la demanda (sa -) expr. sa resseguir / ressègre un libre loc. compulser /
réponse est sans réplique parcourir un livre
responsabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) responsabilité ressegum n. m. → ressilha sciure

483
ressemenar resultar

ressemenar v. (s. XIV. . . ) ressemer veire: tornar restar al cavilhièr loc. 1. rester célibataire
semenar 2. coiffer sainte Catherine
ressentida n. f. (s. XX.) ressenti restar al cogorlièr loc. 1. rester célibataire
ressentiment n. m. (s. XIV. . . ) ressentiment 2. coiffer sainte Catherine
ressentir v. (s. XIII. . . ) ressentir restar al cròc loc. 1. rester célibataire 2. coiffer
resset n. m. 1. petite scie 2. égoïne sainte Catherine
ressilha n. f. sciure veire: ressegum, bren de restar amb un pam de nas loc. 1. rester penaud
ressèc 2. rester "tout couillon"
ressolar v. apaiser restar baston plantat loc. faire le pied de grue
ressolar v. ressemeler restar de dètz èuros loc. devoir dix euros
ressolatge n. m. ressemelage restar de ressautons loc. rester sur le qui-vive
resson n. m. (s. XII.) → èco 1. écho 2. retentisse- restar de venir loc. tarder à venir
ment restar deure loc. être en reste
ressonar v. (s. XIII.) 1. retentir 2. résonner restar devent loc. être en reste
ressonar l’aire (far -) loc. faire retentir les airs restar en una loc. rester sans rien dire
ressopar v. réveillonner restar mocat (moquet) loc. rester penaud
ressopet n. m. réveillon restar sense dessèrt loc. être privé de dessert
ressorgentar v. sourdre à nouveau
rèstas (donar -) loc. être plus fort / supérieur
ressórger v. (s. XII.) 1. suinter 2. resurgir
restauracion n. f. (s. XIII.) restauration
ressorsa n. f. (s. XVI. . . ) ressorça ressource
restaurant n. m. (s. XVIII. . . , del francés) restau-
ressòrt n. m. (s. XIII.) 1. ressort (juridiction
rant
2. élasticité)
restaurar v. (s. XII.) restaurer
ressortir v. (s. XIV. . . ) ressortir
restaurator, tritz (pl. restaurators, trises) n. (s.
ressòrts (los grands -) n. m. plur. les grands
XVIII. . . ) restaurador; restauraire restaurateur,
moyens
trice
ressum n. m. → ressilha sciure veire: ressegum,
bren de ressèc restitucion n. f. (s. XIII.) restitution
ressuscitar v. (s. XII. . . ) ressusciter restituïr v. (s. XIV.) restituer
rèst (pl. rèstes) n. m. chapelet d’ails, d’oignons restoble n. m. → rastolh 1. éteule 2. chaume
rest d’alh loc. chapelet d’ail (champs)
rèsta n. f. reste restontida n. f. (s. XII. . . ) retentissement
rèsta ( (a tota -) loc. du / au reste restontir v. (s. XII. . . ) retentir
rèsta (i anar a tota -) loc. y aller de toutes ses restrénher v. (s. XIII.) restreindre - cit.: D’un co-
forces stat, lo pòble laissa s’apaurir son lengatge en restren-
rèsta (per quant a la -) loc. au demeurant hent lo vocabulari als sols besonhs locals ; de l’autre,
resta a dire que (non -) loc. il faut ajouter que aprèp aquel apauriment dont patís a un moment do-
rèsta de (non -) loc. il ne cesse / arrête pas de nat, lo pòble augmenta lo vocabulari en manlevant de
rèsta res per son sopar (qui manja tot a son dis- novèls mots a la lenga oficiala (Antonin Perbòsc, Fòc
nar, li -) expr. il faut être prévoyant nòu, 1904) ; Uèit ans que se trobavan a vendémias
restabliment n. m. (s. XIII. . . ) rétablissement sens aver nosat los caps, que la guèrra d’un costat e
restablir v. (s. XIV.) rétablir son traïn de malastre, la secada de l’autre avián deme-
restacar v. rattacher sit son aver, restrenhit sa vida, rosegat sos demans
restampar v. (s. XVI. . . ) → reimprimir réim- (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977)
primer veire: tornar estampar restrénher (se) v. rétrécir au lavage
restanc n. m. → restanca retenue d’eau, de terre restrent, enta adj. (s. XIII. . . ) restreint, einte
restanca n. f. retenue d’eau, de terre. . . restriccion n. f. (s. XIV.) restriction
restanca a (metre -) loc. mettre un frein à restrictiu, iva adj. (s. XIV.) restrictif, ive
restancar v. (s. XIII.) retenir l’eau, la terre (faire restropar v. → regussar retrousser (vêtements)
des restanques) veire: tornar estropar
restant, anta adj. e n. m. restant, ante resulta n. f. (s. XVI. . . ) → resultat résultat
restar v. (s. XIII.) 1. rester - cit.: Verament òc, coma resultant, anta adj. e n. f. (s. XVI. . . ) résultant,
se la ròsa muscadèla rèsta de nos fiuletar le nas e les ante
uèlhs encara que le tavar a cabussets rebonda le fisson resultar v. (s. XV. . . ) résulter
dins [sos extasis amoroses] (Pèire Godelin, s. XVII) ; resultat n. m. (s. XVI. . . ) résultat - cit.: Estimam
Rintravan a l’ostalariá tótei leis sers, leis informators qu’al punt de vista de la grafia, cal conciliar nòstras
de premsa, que li restava plus qu’a cercar sus de televi- tradicions classicas, los resultats de l’estudi scientific
sions satellizadas un rebat dei novelas (Robèrt Lafònt, de la lenga, la grafia mistralenca e la grafia catalana,
1996) 2. demeurer 3. cesser 4. être en reste sens tròp nos alunhar de las costumas a las qualas

484
resultat retorsion

èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt, Gramatica, reticuloperitonita n. f. (s. XX.) réticulo-
1935) péritonite (méd.) veire: ret
resumir v. (s. XVII. . . ) résumer reticulòsi / reticuloendoteliòsi n. f. (s. XX.) rétic-
resumit n. m. (s. XVIII. . . ) résumé ulose / réticulo-endothéliose (méd.) veire: ret
resurgéncia n. f. (s. XIX. . . ) résurgence
resurgent, enta adj. (s. XIX. . . ) résurgent, ente reticulum n. m. (s. XIX. . . , mot latin) réticulum
resurreccion n. f. (s. XIII.) résurrection (méd.) veire: ret
ret n. f. (s. XII.) filet retina n. f. (s. XIV.) rétine
ret n. f. (s. XIV.) réseau veire: malhum, resèl retinian, ana adj. (s. XIX. . . ) rétinien, enne
ret n. f. 1. filet veire: malhum, resèl 2. fig. réseau retintar v. reteindre
retalh n. m. (s. XII.) 1. coupon d’étoffe 2. frag- retipaire, aira n. imitateire → imitator imitateur,
ment trice
retalhar v. (s. XII.) 1. retailler veire: tornar talhar retipar v. ressembler à
2. découper retipe n. m. 1. imitation 2. ressemblance
retapar v. 1. reboucher veire: tornar tapar 2. re- retirada n. f. 1. action de se retirer 2. hospital-
couvrir ité 3. pied-à-terre 4. retraite (travailleur)
retard n. m. (s. XIV. . . ) retard retirada (donar la -) loc. offrir l’hospitalité
retard (en -) loc. adv. en retard retirada (far sa -) loc. battre en retraite
retardament n. m. (s. XIV.) retardement retirada (metre a la -) loc. mettre à la retraite
retardar v. (s. XIV.) retarder retirada (préner la -) loc. (s. XX.) prendre sa re-
retardat, ada adj. e n. (s. XX.) attardé mental traite
veire: atardivat retirar v. (s. XIII.) 1. retirer veire: retraire - cit.:
retardatari, ària adj. e n. (s. XIX. . . ) retardataire Açò ditz, e me ven de còsta, / revisitar, còsta per còsta,
retardator, tritz adj. (s. XVIII. . . ) retardateur, trice / le descarat còp que son trait / dins mon paure còrs
retaule n. m. (s. XVI. . . ) retable aviá fait, / e vist que l’a, de mala fòrça, / le retira damb
retéisser v. retisser veire: tornar téisser una estòrsa / afin que le cap barbelat, /que s’èra lasins
retencion n. f. (s. XV.) rétention clavelat, / tirès per la metissa traça, / le còr [desregat]
retenement n. m. (s. XII. . . ) retenue de sa plaça (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) 2. loger
reténer v. (s. XII.) retenir retirar (se) v. 1. rétrécir au lavage 2. se racornir
reténer lo pols loc. retenir son haleine 3. rentrer chez soi
retenguda n. f. (s. XII.) retenue retirat, ada n. (s. XX.) 1. retraité, ée 2. en retraite
retenguda (sense -) loc. à corps perdu retna n. f. rêne
retentida n. f. (s. XII.) retentissement retòca n. f. (s. XVI. . . ) retouche
retentir v. (s. XII.) retentir retocaire, aira n. (s. XIX. . . ) retoucheur, euse
reticar v. regretter vivement retocar v. (s. XIII. . . ) 1. retoucher veire: tornar
reticéncia n. f. (s. XVI. . . ) réticence tocar 2. corriger 3. retoquer
reticent, enta adj. (s. XIX. . . ) réticent, ente retombada n. f. (s. XX.) retombée (con-
reticós, osa (pl. reticoses, osas) adj. qui regrette séquences)
vivement retombadas radioactivas n. f. (s. XX.) retombées
reticul n. m. (s. XVIII. . . ) réticule (lunette) veire: radioactives
ret retombar v. 1. retomber 2. rechuter (maladie)
reticulacion n. f. (s. XIX. . . ) réticulation (réseau) retombar al meteis picadís 1. récidiver
veire: ret 2. recommencer la même erreur 3. retrouver ses
reticular, ara adj. (s. XVII. . . ) réticulaire (réseau) vieux démons
veire: ret retor n. m. (s. XVI. . . , lat. rhetor) rhéteur
reticulat, ada adj. (s. XIX. . . ) 1. réticulé, ée veire: retòrcer v. retordre veire: tornar tòrcer
ret 2. (réseau) retoric, ica adj. (s. XIX. . . ) rhétorique
reticulina n. f. (s. XX.) réticuline (méd.) veire: ret retorica n. f. (s. XIII.) rhétorique
retorica (aver de -) loc. être un bon orateur, dé-
reticuliti n. f. (s. XX.) réticulite (méd.) veire: ret batteur
réticulo-sarcòme n. m. (s. XX.) réticulosarcome retorician, ana adj. e n. (s. XIV. . . ) retoricaire rhé-
(méd.) veire: ret toricien, enne
reticulocit n. m. (s. XX.) réticulocyte (méd.) veire: retorn n. m. (s. XIII.) retour
ret retornament n. m. (s. XIV.) retournement
reticuloendotelial adj. m. (s. XX.) réticulo- retornar v. (s. XII.) → tornar revenir, retourne
endothélial (méd.) veire: ret retornèla n. f. ritournelle
reticulopatia n. f. (s. XX.) réticulopathie (méd.) retorquir v. (s. XIV. . . ) rétorquer
veire: ret retorsion n. f. (s. XIV. . . ) rétorsion

485
retòrt, òrta revelhaire

retòrt, òrta adj. (s. XVIII...) 1. retors, orse 2. rusé, retroprojector n. m. (s. XX.) rétroprojecteur
ée retrospectiu, iva adj. e n. f. (s. XX.) rétrospectif,
retòrta n. f. (s. XIII.) corde retorse ive
retraçar v. retracer veire: tornar traçar retrovisor n. m. (s. XX.) rétroviseur
retraccion n. f. (s. XII. . . ) rétraction (méd.) rets (dins las -) loc. dans les filets
retractabilitat n. f. (s. XIII. . . ) rétractabilité rets socialas n. f. réseaux sociaux
retractable, abla adj. (s. XIII. . . ) rétractable retutèla n. f. chose, machin indéterminés qui
retractacion n. f. (s. XIV.) rétractation (se ré- manquent
tracter) retutèla (cal qu’aja la -) expr. il lui manque
retractament n. m. (s. XX.) retraitement quelque chose
(déchets. . . ) retutèla (fai-li -) expr. 1. donne-lui ce qui lui
retractar v. (s. XX.) retraiter (déchets. . . ) manque 2. aide-le
retractar (se) v. pron. (s. XIV. . . ) rétracter (jurid.) reubarba n. f. (s. XII.) rhubarbe
retractil, ila adj. (s. XIX. . . ) rétractile rèuma n. f. (s. XIV.) rauma rhume veire: reumàs
retractilitat n. f. (s. XIX. . . ) rétractilité reumatismal, ala adj. (s. XVIII. . . ) rhumatismal,
retractiu, iva adj. (s. XVI. . . ) rétractif, ive ale
retractor, tritz (pl. retractors, trises) adj. (s. reumatisme n. m. (s. XVI. . . ) raumatisme rhuma-
XIX. . . ) rétracteur, trice (méd.) tisme
retraire v. 1. retracer 2. portraiturer 3. ressem- reumatizant, anta adj. e n. (s. XVI. . . ) rhumati-
bler 4. tirer sur 5. retirer sant, ante
retraire (se) v. (s. XIX. . . ) rétracter (méd.) reumatoïde, oïda adj. (s. XX.) rhumatoïde
retraire sa maire loc. tenir / ressembler de / à reumatologia n. f. (s. XX.) rhumatologie
sa mère reumatologic, ica adj. (s. XX.) rhumatologique
retraire son paire loc. tenir / ressembler de / à reumatològue, òga n. (s. XX.) rhumatologue
son père
reumós, osa (pl. reumoses, osas) adj. 1. en-
retraire sul negre loc. tirer sur le noir rhumé, ée 2. sujet aux rhumes
retrait n. m. portrait
reünificacion n. f. (s. XX.) réunification
retrait de (tot lo -) loc. tout le portrait de
reünificar v. (s. XX.) réunifier
retransmetor n. m. (s. XX., del francés) retrans-
reünificator, tritz (pl. reünificators, trises) adj. e
metteur
n. (s. XX.) reünificador réunificateur, trice
retransmetre v. (s. XX.) retransmettre veire:
reünion n. f. (s. XV. . . ) réunion
tornar transmetre
reünir v. (s. XV. . . ) réunir
retransmission n. f. (s. XX.) retransmission
reüssida n. f. (s. XVII., de l’italian) réussite veire:
retribucion n. f. (s. XIV.) rétribution
escasuda, pèca
retribuïr v. (s. XIV.) rétribuer
reüssir v. (s. XVI., de l’italian) réussir veire: capitar,
retroaccion n. f. (s. XX.) rétroaction
escaire, pecar
retroactiu, iva adj. (s. XX.) rétroactif, ive
retrobada n. f. (s. XX.) retrouvailles veire: reen- reütilizacion n. f. (s. XX.) réutilisation
contre reütilizar v. (s. XX.) réutiliser
retrobar v. retrouver - cit.: Una flor que retrobava, revaloracion n. f. (neologisme) réévaluation veire:
una rauba qu’aimava Miquèl, un ròdol ont s’èran avaloracion
aimats, totas las vinhas de Laureta. Lors doas vidas revalorar v. (s. XX., neologisme) réévaluer veire:
èran estadas tant estrechament mescladas que Miquèl avalorar
dins son passat èra pertot, coma dins lo blat la rosèla revalorizacion n. f. (s. XX.) revalorisation
(Joana Bartès, Lison, 1934) revalorizar v. (s. XX.) revaloriser
retrocedir v. (s. XVI. . . ) rétrocéder reveire v. revoir veire: tornar veire
retrocession n. f. (s. XVI. . . ) rétrocession revelacion n. f. (s. XIV.) révélation
retrofusada n. f. (s. XX.) rétrofusée revelar v. (s. XII. . . ) révéler
retrogradacion n. (s. XIV.) rétrogradation revelator, tritz (pl. revelators, trises) adj. e n. m.
retrogradar v. (s. XIV.) rétrograder (s. XIX. . . ) revelador révélateur, trice
retrograde, ada adj. (s. XVIII. . . ) retrograd rétro- revelh n. m. (s. XII.) 1. réveil 2. réveille-matin
grade revelhadís (se téner -) loc. ne dormir que d’un
retronadís (pl. retronadisses) n. m. bruit du / œil
de tonnerre revelhadís, issa (pl. revelhadisses, issas) adj.
retroniment (pl. retroniments) n. bruit du ton- 1. qui a le sommeil léger 2. qui est vigilant
nerre revelhaire n. m. veilleur de nuit autrefois
retronir v. 1. tonner 2. faire un bruit de ton- revelhar v. (s. XII.) → despertar réveiller - cit.:
nerre 3. retentir Les pols an brandit las alas pels joquièrs e revelhat a

486
revelhar reviscòl

còps de cocorescas tota la família pòrtabarbòlas (Pèire revèrs de (far -) loc. s’opposer à
Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) revèrs, èrsa adj. adverse
revelhon n. m. → ressopet 1. réveillon 2. séré- revèrsa n. f. renverse
nade revèrsa (a -) loc. à profusion
reven n. m. 1. revenu 2. croissance revèrsa (man -) loc. revers de la main
reven (aquò me -) cela me plait / m’agrée revèrsa (tombar a la -) loc. tomber à la renverse
reven (me -) loc. il me souvient revèrsa partida loc. partie adverse
revenda n. f. revente reversal, ala adj. (s. XIII.) reversal, ale
revendeire, eira n. m. (s. XIII.) revendeur, euse revèrsament n. m. (s. XII. . . ) reversement
revendre v. (s. XIII.) revendre veire: tornar ven- reversar v. (s. XII.) renversar 1. renverser veire:
dre tornar versar 2. faire faillite
revenge n. m. (s. XVI. . . ) revanche
reverseta (de -) loc. à la renverse
revengisme n. m. (s. XIX. . . ) revanchisme
reverseta (tombar de -) loc. tomber à la ren-
revengut n. m. (s. XIV. . . ) revenu veire: reven
verse
revengut minimum d’insercion n. m. revenu
reversibilitat n. f. (s. XX.) réversibilité
minimum d’insertion (RMI) jur.
reversible, ibla adj. (s. XIX. . . ) réversible
revenguts n. m. plur. revenus (ménages. . . ) so-
reversièr, ièra adj. → reborsièr contrariant, ante
cio.
revenir v. (s. XII.) revenir reversinar v. retrousser
revenjaire, aira n. (s. XIX. . . ) revanchaire revan- reversinar las mostachas (se) loc. se retrousser
chard, arde la moustache
revenjar (se) v. pron. (s. XIII.) prendre sa re- reversion n. f. (s. XIV.) réversion
vanche revèrt n. m. ressemblance
reventar v. 1. abonder en trop grande quantité revèrta son fraire loc. il ressemble à son frère
2. rebuter revertar v. ressembler à
reventat (es -) loc. c’est suranné revertar (se -) v. se ressembler
reverar v. (s. XV. . . ) révérer revertegar v. → rebussar trousser
reverbèr n. m. (s. XVIII. . . ) réverbère revertegar lo cotilhon (se -) loc. relever sa jupe
reverberacion n. f. (s. XIV.) réverbération revesir v. décider par le sort
reverberar v. (s. XIV. . . ) réverbérer revestiment n. m. (s. XIII.) revêtement
reverdejar v. (s. XII.) redevenir vert veire: tornar revestir v. (s. XIII.) revêtir,
verdejar revigorant, anta adj. (s. XX.) revigorant, ante
reverdir v. (s. XII.) reverdir veire: tornar verdir revigorar v. (s. XX.) revigorer
reveréncia n. f. (s. XIII.) révérence - cit.: A lausor, revira n. f. 1. réplique 2. riposte
onor e glòria de Dieu, onor e profièit del rei nòstre revira-siulet / shiulet n. m. → fiulèl (fam.) gifle
sobeiran senhor, e per demonstrar la veraia reverén- veire: revira-vai-te’n, reviramarion
cia, fidelitat e subjeccion de las gens dels tres estats revira-vai-te’n n. m. (fam.) gifle veire: revira-
del present país de Lengadòc. . . (Casèrn de dolença, siulet / shiulet, reviramarion
1424) ; No’t lèishes pautejar mès dret a l’Excelléncia / reviracoet n. m. tête-à-queue
deu Prince, onèstament, vè har la reveréncia (Pèir de
revirada n. f. revirement
Garròs, Eglògas, 1567)
reviraman n. m. une gifle du revers
reveréncia n. f. (s. XIII.) révérence - cit.: A lausor,
reviramarion n. m. (fam.) gifle veire: revira-vai-
onor e glòria de Dieu, onor e profièit del rei nòstre
te’n, revira-siulet / shiulet
sobeiran senhor, e per demonstrar la veraia reverén-
revirament n. m. (s. XVI. . . ) revirement
cia, fidelitat e subjeccion de las gens dels tres estats
del present país de Lengadòc. . . (Casèrn de dolença, revirar v. (s. XII.) retourner veire: traduire
1424) ; No’t lèishes pautejar mès dret a l’Excelléncia / revirar (se) v. 1. se retourner 2. changer
deu Prince, onèstament, vè har la reveréncia (Pèir de d’opinion
Garròs, Eglògas, 1567) revirar camin loc. rebrousser chemin
reverenciós, osa (pl. reverencioses, osas) adj. (s. revirar de qualqu’un (se -) loc. se méfier de
XVIII. . . ) révérencieux, euse quelqu’un
reverend, enda adj. e n. (s. XIII.) révérend, ende revirar los clavèls loc. river son clou à
revergar v. redresser une branche quelqu’un
revèrs (al -) loc. 1. à rebours 2. à l’envers reviròla n. f. tournoiement
revèrs (pl. revèrses) n. m. (s. XII.) 1. envers 2. re- revirolar v. tournoyer
vers 3. verso revirolet n. m. pirouette
revèrs (préner al -) loc. prendre mal les choses revisar v. (s. XIII. . . ) réviser
revèrs de (al -) loc. au rebours de reviscòl n. m. 1. retour à la vie 2. réanimation

487
reviscolar rif o de raf (de -)

reviscolar v. (s. XIV.) 1. revenir à la vie - cit.: revulsiu, iva adj. (s. XVI. . . ) révulsif, ive
Aquel parlar de ton Lauragués qu’aviás espurgat, re- rhèsus negatiu n. m. (s. XX.) rhésus négatif
viscolat en l’enaurant a la dignitat de lenga, apareis- rhèsus positiu n. m. (s. XX.) rhésus positif
siá, non pas solament als pacans lauragueses, mas riba n. f. 1. rive d’un cours d’eau 2. lisière d’un
encara a la [màger] part dels felibres lengadocians, champ
coma tròp sabent per lo pòble (Antonin Perbòsc, Dis- riba non es per aquel ase (aquela -) loc. ce qui
cors de Castèlnòu d’Arri, 1927) 2. ragaillardir se prépare n’est pas pour lui
reviscolar (se) v. revenir à la vie ribairenc, enca adj. riverain, aine
revision n. f. (s. XIII. . . ) révision ribairés (pl. ribaireses) n. m. rivage
revisionisme n. m. (s. XX.) révisionnisme riban n. m. 1. ruban - cit.: Tot [m’annóncia] la
revisionista adj. e n. (s. XX.) révisionniste part que prenètz a la fèsta de uèi, òmes, femnas, fil-
revisitar v. (s. XVII.) revisiter veire: tornar visitar has, gojats, vos vesi totes endimenjats, las fardas [...]
- cit.: Açò ditz, e me ven de còsta, / revisitar, còsta pus bèlas son sortidas, los ribans mirgalhats lusisson,
per còsta, / le descarat còp que son trait / dins mon e totes siatz dins la pus granda [netetat] (Joan Loís
paure còrs aviá fait, / e vist que l’a, de mala fòrça, / le Fornèrs, s. XVIII) 2. copeau 3. longue file
retira damb una estòrsa / afin que le cap barbelat, /que riban bèl n. m. 1. longue file (grand ruban)
s’èra lasins clavelat, / tirès per la metissa traça, / le veire: cordelada 2. ribambelle
còr [desregat] de sa plaça (Pèire Godelin, Ramelet, s. ribàs (pl. ribasses) n. m. 1. rive escarpée
XVII) 2. talus escarpé
revista n. f. (s. XIX. . . ) revue ribas (se tirar de -) loc. se tirer d’affaire
revitalizacion n. f. (s. XX.) revitalisation veire: ribassejar v. 1. suivre la rive 2. (fam.) draguer
reviudament (flirt)
revitalizant, anta adj. e n. m. (s. XX.) revitalisant, ribassut, uda adj. escarpé, ée
ante veire: reviudant ribatge n. m. (s. XII.) rivage
revitalizar v. (s. XX.) revitaliser veire: reviudar ribaud, auda n. (s. XIII.) 1. ribaud, aude veire:
reviudament n. m. action de ranimer, de reviv- arlòt 2. canaille
ifier ribaudiá / ribaudariá n. f. (s. XIII.) → libertinatge
reviudant, anta adj. e n. reviudaire revivifiant, 1. libertinage 2. débauche
ante ribeja de loc. il est sur le point de
reviudar v. (viure + vida) ranimer, revivifier ribejar v. 1. longer la rive veire: ribassejar 2. cô-
reviure n. m. (s. XII.) 1. regain 2. renaissance toyer
reviure v. (s. XII.) revivre veire: tornar viure ribièra n. f. (s. XII.) 1. rivière - cit.: Amor, ací,
reviviscéncia n. f. (s. XVI. . . ) reviviscence jura per una de las ribièras d’Infèrn, grand segrament
reviviscent, enta adj. (s. XIX. . . ) reviviscent, ente dels dieus (Pèire Godelin, Contra, s. XVII) 2. vallée
revocable, bla adj. (s. XIII.) révocable fluviale
revocacion n. f. (s. XIV.) révocation ribieral n. m. → maire 1. lit de rivière 2. rive
revocar v. (s. XIII.) révoquer boisée
revogada (a la -) loc. à force de rames ribla n. f. hie (outil de paveur)
revoidar v. 1. regorger 2. déborder riblar v. 1. river 2. riveter 3. disposer des pavés
revòl n. m. 1. remous 2. tourbillon rible n. m. rivet
revòlta n. f. (s. XVI. . . ) révolte ribon-ribaina adv. 1. bon gré, mal gré 2. coûte
revoltar v. (s. XVI. . . , de l’italian) révolter que coûte 3. malgré tout
revoltar (se) v. 1. se révolter 2. fig. secouer le ric coma la mar loc. riche comme Crésus
joug ric coma un porcatièr loc. très riche
revolucion n. f. (s. XIV.) révolution ric e ric / ric a ric loc. adv. 1. tout juste 2. exacte-
revolucion culturala n. f. (s. XX.) révolution cul- ment
turelle ric, rica adj. (s. XII.) riche
revolucionar v. (s. XVIII. . . ) révolutionner ricament adv. (s. XII.) 1. richement 2. puissam-
revolucionari, ària adj. e n. (s. XVIII. . . ) révolu- ment
tionnaire. ricàs, assa (pl. ricasses, assas) adj. e n. richard,
revolum n. m. 1. tourbillon 2. bouleversement arde
revolumada de mond loc. attroupement de per- ricin n. m. ricin
sonnes rictus n. m. (s. XIX. . . , mot latin) rictús rictus
revolumar v. 1. tourbillonner 2. bouleverser ridèla n. f. ridelle
revolvèr n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) révolver ridicul, ula adj. (s. XV. . . ) ridicule
revolvina n. f. (s. XII.) ritournelle ridiculizar v. (s. XVII. . . ) ridiculiser
revòlzer v. 1. enrouler 2. bouleverser rif o de raf (de -) loc. d’une manière ou d’une
revulsion n. f. (s. XVI. . . ) révulsion autre

488
rifa-rafa rire de can (far un -)

rifa-rafa adv. en tous sens rinoceront / rinocèros (pl. rinoceronts /


rifada (de -) loc. à la volée rinoceroses) n. m. (s. XIV.) rhinocéros
rifanhada n. f. ricanement rinofaringiti n. f. (s. XX.) rhinopharyngite
rifanhar v. 1. ricaner 2. rire sottement rintrada n. f. (s. XVI. . . ) dintrada rentrée (sco-
rifla e de rafla (de -) loc. de bric et de broc laire, sociale. . . )
riga-miga (far la -) loc. faire de mauvais plis rintrar v. entrer à nouveau veire: tornar intrar
(vêtement) riòta n. f. (s. XIII.) 1. querelle 2. débat
riga-raga n. f. → carrasclet 1. crécelle veire: ripa-rapa adv. par hasard
tarabastèla 2. dispute ripar v. 1. glisser 2. déraper
riga-raga, res ! (aquò’s -) expr. Dispute / bruit riquesa n. f. (s. XII.) richesse
sans importance (c’est une) riquiquí n. m. 1. (fam.) petit doigt 2. un doigt
rigal n. m. → barba-rós rouge-gorge d’eau-de-vie
rigaudon n. m. (s. XVII., de Rigaud (dança rire v. (s. XII.) 1. rire 2. frémir (cuisson)
provençala)) rigaudon rire (amor de -) loc. histoire de rire
rigidament adv. (s. XVII. . . ) rigidement rire (bofar lo -) loc. pouffer de rire
rigide, ida adj. (s. XVI. . . ) rigid rigide veire: regde rire (de per -) loc. 1. pour rire 2. pas sérieuse-
ment
rigidificar v. (s. XX.) rigidifier rire (far un bèl -) loc. rire à gorge déployée
rigiditat n. f. (s. XVII. . . ) rigidité rire (far un brave -) loc. rire à gorge déployée
rigor n. f. (s. XIV.) rigueur - cit.: Apèras-tu rigor, rire (far un sadol de -) loc. mourir de rire
tacanh, dic-jo lavetz, / quan l’orsa sos orsats lecant rire (far una pançada de -) loc. étouffer de rire
mantua vetz, / horma d’aquera carn la ruda e leja rire (far una partida de -) loc. rire beau-
massa ? (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) coup avec des amis
rigor de lei (a -) loc. par la force de la loi rire (n’i a per -) loc. il y a de quoi rire
rigorisme n. m. (s. XVII. . . ) rigorisme rire (n’i a per morir de -) loc. c’est à mourir de
rire
rigorista adj. e n. (s. XVII. . . ) rigoriste
rire (n’i a per venir fòl de -) loc. c’est à mourir
rigorós amb los principis (èsser -) être à
de rire
cheval sur les principes
rire (non cal se’n / cal pas se’n -) loc. il ne faut
rigorós, osa (pl. rigoroses, osas) adj. (s. XIV.)
pas s’en moquer
rigoureux, euse
rire (non es per / es pas per -) loc. il n’y a pas
rigorosament adv. (s. XIV. . . ) rigoureusement
sujet à rire
rigòt n. m. (s. XIII.) 1. touffe 2. tresse de cheveux
rire (non far que -) loc. ne cesser de rire
rima n. f. (s. XII.) rime - cit.: Mossur, ieu vos ai
rire (non i a per / i a pas per -) loc. il n’y a pas
demonstrat en rima la rason per que ieu vos ai [ded-
de quoi rire
icat] lo libre, e ara ieu vos vòli demostrar en pròsa,
rire (non o pren per -) loc. il ne plaisante pas
[se] vos plai, la rason per que ieu l’intituli lo Banquet
rire (quand aquò vòl -) loc. quand les choses
(Augièr Galhard, s. XVI); Andemelè, Cucòis e jo, /
vont dans le bon sens
totis tres prens de bèla umor / nos ajaguèrem d’una
rire (se -) loc. se moquer veire: mocar
rima / sense la passar jos la lima (Pèire Godelin, s.
rire (se) v. se moquer
XVII)
rire a creba-pança (far un -) loc. crever de rire
rima (non aver de -) loc. ne rimer à rien
rire a l’ombra d’un calelh loc. rire à propos de
rimaire, aira n. (s. XVI. . . ) rimeur, euse
rien
rimalha n. f. (s. XVI. . . ) mauvaise poésie rire a s’escanar loc. s’étouffer de rire
rimalhaire, aira n. (s. XVI. . . ) rimailleur, euse rire amb los àngels loc. rire aux anges
rimalhar v. (s. XVI. . . ) rimailler rire coma d’aucons loc. rire comme. . .
rimar v. (s. XII.) brûler (faire trop cuire) rire coma un ase dins un brèç loc. avoir un rire
rimar v. (s. XII.) 1. rimer 2. versifier forcé
rimassejar v. (s. XVI. . . ) rimailler rire coma una ascla loc. rire comme. . .
rimor n. f. rigueur du temps rire coma una pascada loc. rire de tout son
ring (pl. rings) n. m. (s. XIX. . . , mot anglés) ring cœur
ringa n. f. → diarrèa diarrhée veire: foira rire coma una pòcha descordurada loc. rire à
ringa-ranga onom. bruit d’objets frottés gorge déployée
ringaire, aira n. → diarreïc 1. foireux 2. ringard rire d’aurelha loc. 1. rire sous cape 2. rire dans
ringar v. foirer (diarrhée) veire: foirar sa barbe
ringoleta n. f. → engrisòla lézard gris veire: sin- rire de can n. m. rire forcé, hypocrite
sòla, cernalha claupèire, clau de sant Pèire rire de can (far un -) loc. 1. rire du bour des
riniti n. f. (s. XIX. . . ) rhinite dents 2. rire forcé, hypocrite

489
rire de can, non passa las dents (fa un -) rocada

rire de can, non passa las dents (fa un -) expr. rit, rita n. → guit canard, cane veire: tiron
c’est un hypocrite rite n. m. (s. XV. . . ) rite
rire de gauta n. m. sourire moqueur ritmar v. (s. XIV. . . ) rythmer - cit.: Qu’ei sajat de
rire de mercadièr n. m. un rire du bout des har un vèrs qui non-s semblèsse au franciman, un
lèvres vèrs rimat e ritmat (Miquèu Camelat, Letra a Léonce
rire de son riset loc. rire de sa propre plaisan- Couture, 1899)
terie ritme n. m. (s. XIV. . . ) rythme
rire del fum loc. rire de rien / à tout propos ritmic, ica adj. (s. XIV.) rythmique
rire del lop tant que non a passat camin (non se riton n. m. → guiton caneton veire: tiron
cal -) expr. il faut être prudent avec ses enne- ritual, ala adj. e n. m. (s. XVI. . . ) rituel, elle
mis ritualament adv. (s. XX.) rituellement
rire d’una gauta loc. rire jaune ritualizacion n. f. (s. XX.) ritualisation
rire en dedins loc. rire sous cape ritualizar v. (s. XX.) ritualiser
rire las gents (far -) loc. prêter à rire ritz (tot li -) loc. tout lui réussit
rire los coides (me fas -) loc. tu me fais bien ritz que li passa pas las dents expr. son rire est
rire ! forcé
rire non li passa la gauta (lo -) expr. il rit jaune ritz, quora plora (quora -) loc. tantôt il pleut,
rire non li passa los pòts (lo -) expr. il rit jaune tantôt il fait soleil
rire que d’una gauta loc. rire du bout des dents riu n. m. 1. rivière 2. ruisseau
rire que riràs loc. et de rire riu d’aiga n. m. cours d’eau
rire suls pòts loc. rire au nez riu de las aigas claras expr. ruisseau aux eaux
rire suls pòts (lo -) loc. le sourire aux lèvres claires
rire sus la cara de qualqu’un loc. faire un riu del debrembièr n. m. → demembrièr fleuve
sourire faux / hypocrite à quelqu’un de l’oubli (Léthé)
ris (pl. rises) n. m. (s. XII.) rire riu del demembrièr n. m. fleuve de l’oubli
ris (pl. rises) n. m. (s. XIII., de l’italian) riz (Léthé) veire: debrembièr
risada / risalha n. f. risée riule, riula adj. 1. vif, vive 2. gaillard, arde
risarèl, èla adj. qui rit toujours rival (tombar un -) loc. torpiller un rival
risc (pl. risques) n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) rival / rivatèl n. m. petit ruisseau
risque rival, ala adj. (s. XVII. . . ) rival, ale
risc de cambi n. m. risque de change (écon.) rivalitat n. f. (s. XVII. . . ) rivalité
risca res ne faguèt dos loc. qui ne risque rien rivalizar v. (s. XVIII. . . ) rivaliser
n’a rien (il lui reste ces deux mots) rizofague, aga adj. (s. XVIII. . . ) rhizophage
riscar v. (s. XVI. . . ) risquer rizòma n. m. (s. XIX. . . ) rhizome
riscar al sòrt (se -) loc. tenter sa chance robina n. f. 1. roubine 2. canal d’assèchement,
riscar sa vida loc. risquer sa vie de dérivation
riscós, osa (pl. riscoses, osas) adj. (s. XVII. . . ) roble n. m. (s. XVII. . . ) rouble (monnaie russe)
risqué, ée robòt n. m. (s. XX., del chèc (lit. K. Capek)) robot
risejar v. rire un peu robotica n. f. (s. XX.) robotique
risent, enta adj. riant, ante robotician, ana n. (s. XX.) roboticien, enne
riset n. m. (s. XII.) petit sourire robotizacion n. f. (s. XX.) robotisation
riseta n. f. sourire d’enfant robotizar v. (s. XX.) robotiser
risi pas (non me -) loc. je ne plaisante pas robrir v. rouvrir veire: tornar obrir
risiblament adv. risiblement robust, usta (pl. robustes, ustas) adj. (s. XI. . . )
risible, ibla adj. risible robuste robuste
risicultor, tritz (pl. risicultors, trises) n. (s. XX.) robustesa n. f. (s. XIX. . . ) robustesse
riziculteur, trice ròc n. m. (s. XII.) 1. roc 2. rocher
risicultura n. f. (s. XX.) riziculture ròc de Foish n. m. château de Foix (réverbéra-
risièra n. f. (s. XVIII. . . ) rizière tion dans les nuages)
risolent, enta adj. e n. souriant, ante ròc de Navrosa (Nabrosa) (lo -) n. m. le rocher
risolet n. m. petit sourire de Naurouse
risolièr, ièra adj. rieur, euse - cit.: Un pauquet ròc mòrt n. m. roche qui se délite
risolièr, un pauquet morrut coma sempre, disiá pas ròca n. f. (s. XII. . . ) 1. roche 2. gros rocher
res de ieu (Max Allièr, L’Emperau, 1977). 3. château fort
rispa n. f. 1. bise 2. vent froid rocada n. f. (s. XIX. . . ) rocade (jeu d’échecs, voie
rispa n. f. pelle à cendres de circulation)
risques e perilhs (a sos -) loc. a ses risques et rocada n. f. 1. amas de rochers 2. terrain
perils veire: risc rocheux

490
rocafòrt rom

rocafòrt n. m. roquefort (fromage) rodièr n. m. charron


ròcafòrt n. f. → ròca château-fort rodilhar v. regarder autour de soi
rocalha n. m. (s. XVII. . . , de l’italian) rocaille rododendron n. m. (s. XVI. . . ) rhododendron
(style) veire: abardal
rocalha n. f. rocaille veire: ròc ròdol n. m. ròde 1. espace circulaire (clair-
rocalhós, osa (pl. rocalhoses, osas) adj. ro- ière, rond de plantes, de champignons. . . ) - cit.:
cailleux, euse Una flor que retrobava, una rauba qu’aimava Miquèl,
Ròcamajor n. f. Rocamadour (ville, 46) un ròdol ont s’èran aimats, totas las vinhas de Lau-
rocambolesc, esca adj. (s. XIX. . . ) rocambolesque reta. Lors doas vidas èran estadas tant estrechament
rocareda n. f. tas de rochers mescladas que Miquèl dins son passat èra pertot, coma
rocassut, uda (pl. rocassuts, udas) adj. rocheux, dins lo blat la rosèla (Joana Bartès, Lison, 1934) 2. en-
euse droit
ròck (pl. ròcks) n. m. (s. XX., mot anglés) rock ròdol (al meteis -) loc. au même point
rockaire, aira n. (s. XX.) rockeur, euse ròdor n. m. (s. XIII.) redoul (sorte d’arbrisseau)
rococò adj. e n. m. (s. XIX. . . , del francés) rococo roergàs, assa (pl. roergasses, assas) / roergat,
(art) ata (roergats, adas) adj. e n. rouergat, ate
rocon onom. roucoulement roflar v. → roncar ronfler
roconada n. f. roucoulement rofle (a -) loc. à foison
roconar v. roucouler roganhar v. → rosegar ronger
ròda n. f. (s. XII.) 1. roue 2. ronde 3. halo de la roganhon n. m. 1. ce qui a été rongé 2. (fig.)
lune rogaton
ròda de la fortuna vira mai que la del molin (la rogasons n. f. plur. (s. XII.) rogations
-) expr. la roue de la fortune. . . rogasons (far lo torn de las -) loc. prendre le
ròda de recambi n. f. roue de secours chemin des écoliers
ròda de relais n. f. roue de secours rogatòri, òria adj. (s. XVI. . . ) rogatoire
ròda del mond n. f. ronda tour du monde roge (far bavar lo -) loc. casser la gueule à
ròda del mond (far la -) loc. faire le tour du quelqu’un
monde roge d’escaravissa (d’un -) loc. rouge comme. . .
rodadas (de -) loc. en roulant roge, roja adj. e n. m. rouge - cit.: Roja de fred,
rodaire, aira n. rôdeur, euse enlai se lèva / la luna al front mirgalhat d’òr ; / sus
rodal n. m. ornière aquela palhada nuèva / d’argent fin se mira. Tot dòrm
rodanenc, enca adj. (s. XIX. . . ) rhodanien, enne (Paul Froment, Nadal, 1897)
rodar v. (s. XIII.) → rotlar rouler rogejar v. (s. XIV.) tirer sur le rouge
rodar v. (s. XX.) roder (un moteur. . . ) rogenc, enca adj. (s. XIV.) rougeâtre
rodar v. rôder (hanter les lieux) - cit.: A pena roget, eta adj. 1. un peu rouge 2. rouget (pois-
fosquèri nascut que ma maire se trobèt [sense] lait, son) 3. oronge
calguèt cercar de noirissa ; e mon paire dont èri lo rogièr n. m. grès rouge
prumièr fruit, a fòrça de rodar, ne trobèt una a En rogièra n. f. → rabòta vairon
Menon que depend d’aquesta [parròquia], m’i portèt e rogieràs n. m. terrain de grès rouge
aquò’s aquí que som estat noirit (Joan-Loís Fornèrs, s. rogieròla n. f. rougeur du ciel
XVIII) rogilhon n. m. → rosèla coquelicot
rodar coma un pòrc magre / malaut rôder roginèl, èla adj. qui tirl qui tire sur le rouge
comme. . . roginós, osa (pl. roginoses, osas) adj. rougeâtre
rodar l’antifa loc. 1. courir le monde 2. courir rogir v. (s. XII.) rougir
la prétantaine roïna n. f. (s. XIII.) ruine
rodassejar v. 1. rôder sans cesse 2. tourner dans roïnar v. (s. XII.) ruiner
les parages roïnós, osa (pl. roïnoses, osas) adj. (s. XIII.) ru-
rodat, ada adj. (s. XX.) rodé, ée (moteur) ineux, euse
rodatge n. m. (s. XX.) 1. rouage 2. rodage roire n. m. (s. XIII.) chêne rouvre veire: casse,
ròdavèrsa n. f. (s. XIX.) roue hydraulique garric
rodèl n. m. rotlèu; rondèl; barrutlaire → atur- roireda n. f. rouvraie veire: cassanha, garriga
rador rouleau roitas (aver las -) loc. avoir les joues empour-
rodèla n. f. (s. XIII.) 1. tranche 2. rondelle prées
3. rouelle roja n. f. garance
rodelar v. 1. rouler 2. dégringoler rojana n. f. gros ver rouge veire: vèrm
rodelet n. m. 1. petit cercle 2. groupe restreint rojor n. f. (s. XIII.) rougeur
rodet n. m. → giroleta 1. rouet 2. girouette ròl n. m. 1. rondin 2. bûche 3. rouleau d’étoffe
rodeta n. f. roulette rom n. m. (s. XVII. . . , de l’anglés) ròm rhum

491
ròm ros coma l’aur

ròm n. m. (s. XIX. . . ) 1. rom 2. romanichel rompre busqueta loc. rompre avec un
roman n. (s. XII., de l’occ. ancian romanç) roman amoureux
(litt.) rompre companha loc. 1. se séparer 2. fausser
roman, ana adj. romain, aine compagnie
roman, ana adj. e n. roman, ane (linguistique) rompre lo vent loc. détourner le vent
romana n. f. balance romaine rompre l’aiga loc. détourner l’eau
romança n. f. (s. XVI. . . , del castelhan) romance romput, uda adj. rompu, ue veire: rot
romançar v. (s. XIII.) romancer rona n. f. 1. mauvaise humeur veire: ruca
romancièr, ièra n. (s. XI.) romancier, ière 2. grognement
romand, anda adj. (s. XVI. . . ) romand, ande (Su- ronar v. 1. ronfler veire: roncar - cit.: Sus, sus
isse francophone) deu jaç ! Ausatz com era rona ! / sus, de pès, mirpa
romanèl n. m. l → oronja oronge ! Espiatz com era bada: / sembla lo hilh de la graula
romanés, esa (pl. romaneses, esas) adj. (s. XIX. . . ) ahamada ! Plan li poiré la sèrp au còrs entrar (Pèir
roumain, aine de Garròs, Eglògas, 1567); Ací bufa l’autan, aquí re-
romanesc, esca (pl. romanesques, escas) adj. (s. bufa Sèrs, ací la mar rona, aquí le cèl trona, e tan
XIX. . . ) romanesque ferotjament que le plus grand de nòstres capitanis, Ar-
romanic, ica adj. (s. XX.) roman, ane (art) mand de Lòrt, non pensava pas de mens que de far per
tot jamai a catitòrba damb les peisses (Pèire Godelin,
romanin n. m. (s. XIII.) romarin
Tresena floreta, s. XVII) 2. grogner 3. maugréer
romanista n. (s. XVIII. . . ) romaniste
ronça (a la -) loc. à la dérive
romantic, ica adj. e n. (s. XIX. . . ) romantique
ronçada n. f. 1. ruée 2. bousculade
romantisme n. m. (s. XIX. . . ) romantisme
roncadís (pl. roncadisses) n. m. ronflement
romb n. m. turbot
roncaire, aira n. ronfleur, euse veire: roflaire
rombe n. m. (s. XX.) rhombe / rombe
roncament (pl. roncaments) n. action de ron-
(géométrie)
fler
rómec / romèc n. f. (s. XII.) rome ronce roncar v. ronfler veire: roflar
rómec non pòrta rasim (la -) expr. on n’en tirera ronçar v. (s. XII.) 1. jeter - cit.: Avalisca le gus de
rien de bon qui la man profana / ven de ronçar pel sòl l’autar de
romèca n. f. croquemitaine la vertut ! / Son còp passa lo còp d’aquel autre perdut
romegada n. f. 1. roncier 2. déchirure de ronce / que fèc [faguèt] un fogairon del temple de Diana
romegaire, aira n. 1. coupeur de ronces 2. (fig.) (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) 2. lancer
ronchonneur, euse 3. jeter dehors 4. mettre à bas
romegar v. 1. couper des ronces 2. (fig.) ron- ronçar pel sòl loc. 1. jeter à terre 2. mettre à bas
chonner rondinaire, aira n. 1. ronchon, onne
romegàs (pl. romegasses) n. m. hallier de 2. grincheux, euse
ronces rondinar v. 1. grogner 2. ronchonner
romeguièra n. f. champ de ronces ronfle n. m. 1. courant veire: flus 2. flux
romevatge (pl. romevatges) n. m. (s. XIII., de ronha n. f. (s. XIII.) 1. gale 2. balayures
l’occ. ancian "romeu") romavatge; romievatge pè- ronha (cercar -) loc. noise (chercher)
lerinage ronha per se gratar (cercar la -) expr. se chercher
romiar v. (s. XIII.) ruminer des ennuis
romiau onom. miaou ronhon n. m. (s. XIII.) rognon (animal) veire: ren
romieu, ieva n. (s. XII.) pèlerin, ine veire: pele- ronhonada n. f. (s. XIII.) 1. selle de mouton, de
grin chevreuil (boucherie) 2. rognonnade
romp paga e los tròces son sieus (qual -) expr. ronhós, osa (pl. ronhoses, osas) adj. (s. XIII.)
1. on doit payer les pots cassés 2. qui casse paie galeux, euse
rompecuol n. m. 1. (fam.) casse-gueule ropa n. f. 1. grand manteau 2. houppelande
(passage abrupt, glissant) 2. (fig.) affaire ropia n. f. roupie (monnaie)
hasardeuse ropilhada n. f. (fam.) sommeil de courte durée
rompedura n. f. (s. XIII.) 1. fracture 2. hernie ropilhaire, aira n. (fam.) dormeur, euse
veire: ruptura ropilhar v. 1. (fam.) roupiller 2. dormir
rompedura (rejúnher una -) loc. réduire une roquet n. m. grosse bobine
fracture roqueta n. f. (s. XIII.) petite roche
rompents (èsser suls -) loc. être en danger de roqueta n. f. (s. XIV. . . , de l’italian) roquette (mili-
mort taire)
rompre v. (s. XIII.) 1. rompre 2. briser roqueta n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) roquette
rompre / brutlar companhiá loc. (s. XVII.) (salade)
fausser compagnie ros coma l’aur loc. roux comme. . .

492
ros coma l’òrdi rossinhòl

ros coma l’òrdi loc. roux comme. . . rosegat de las mirgas loc. rongé par les souris
ros, rossa (pl. rosses, rossas) adj. roux, rousse rosegon n. m. 1. rogaton 2. reste de ce qui a été
ròsa n. f. (s. XII.) rose - cit.: Aquel miracle se rongé
fasquèt simplament, coma una ròsa espelís al solelh. rosèl n. m. (s. XII.) roseda → rosièra roseraie
Inoblidabla vesprada d’afrairament felibrenc (Antonin rosèla n. f. coquelicot - cit.: Una flor que retrobava,
Perbòsc, s. XX) una rauba qu’aimava Miquèl, un ròdol ont s’èran
ròsa de Junon n. f. → liri lys blanc (bot.) - cit.: aimats, totas las vinhas de Laureta. Lors doas vidas
Nom imaginat de mestressa, coma Clorís, Filís, Florís. èran estadas tant estrechament mescladas que Miquèl
E se tira de liri, flor conescuda autrament Ròsa de dins son passat èra pertot, coma dins lo blat la rosèla
Junon. Tot del long au ditz un brave medecin (Pèire (Joana Bartès, Lison, 1934)
Godelin, Contra, s. XVII) roselièra n. f. roselière
ròsa muscadèla n. f. rose muscadelle - cit.: Ve- rosenc, enca adj. (s. XIV.) rosâtre
rament òc, coma se la ròsa muscadèla rèsta de nos rosent, enta adj. incandescent, ente (forge)
fiuletar le nas e les uèlhs encara que le tavar a cabus- rosentar v. chauffer le fer au rouge
sets rebonda le fisson dins [sos extasis amoroses] (Pèire rosentir v. chauffer à blanc
Godelin, s. XVII) roseòla n. f. roséole
ròsa sense fisson (non i a / i a pas - ) expr. il n’y roseta n. f. (s. XII.) rosette
a pas de rose sans épine roseta n. f. (s. XVI. . . ) rosace (archit.)
rosada n. f. (s. XIII.) gelée blanche rosièr n. m. (s. XII.) rosier
rosage n. m. (s. XVI. . . ) rosatge → rododendron rosièr de tot l’an n. m. rosier remontant
rhododendron rosièra (pl. rosièras) n. f. rosière (jeune fille)
rosal n. m. rosée rosilh n. m. (s. XII.) → rovilh rouille
rosareda n. f. roseda roseraie rosilhar v. (s. XIV.) → rovilhar rouiller
rosari n. m. rosaire rosilhon n. m. → rovilhon lactaire
ròsas e flors (veire que -) expr. voir tout en rose (champignon)
ròsas mai polidas finisson grata-cuol (las -) expr. rosilhós, osa (pl. rosilhoses, osas) adj. (s. XII.) →
les plus belles choses ont une fin rovilhós rouillé, ée
rosat, ada adj. e n. m. (s. XIII.) 1. rosé, ée 2. vin rosina n. f. 1. bruine 2. rosée
rosé rosor n. f. roseur
ròse, ròsa adj. rose (couleur) - cit.: Res, per ieu, rosquilha n. f. sorte de gâteau rond
passarà jamai en delícias aqueles esclopons de sucre ròssa n. f. (s. XIII.) rosse (mauvais cheval)
ròses o blaus ont dormissiá un Jèsus tan saure e tan rossa (ne far una de -) loc. faire un sale coup
lusent que lo sentissiái fondre dins la boca (Loisa rossada n. f. rossée
Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940) rossar v. rosser
rosega ( i a quicòm que me -) loc. quelque ròssec / rossèc n. m. → rascle 1. filet traînant
chose me tourmente (pêche) 2. herse (agric.)
rosega sus cinquanta loc. il approche des cin- ròssec de trabalh n. m. bourreau de travail
quante ans rossegar v. (s. XII.) 1. herser 2. traîner
rosega-paures n. m. exploiteur, trice rossegar (se) v. aller en se traînant
rosegadís (pl. rosegadisses) n. m. action de rossegar la potarga loc. traîner la galère
ronger rossegat dels cans loc. traîné par les chiens
rosegadís del temps (lo -) loc. l’usure du temps (charogne. . . )
rosegador n. (s. XX.) rosegaire rongeur, euse (or- rossejar v. tirer sur le roux
dre animal) rossèl, èla adj. roux, rousse
rosegar v. (s. XIII.) ronger - cit.: Los abandonèron rosselhonés, esa (pl. rosselhoneses, esas) adj. (s.
dins un camp e los cans, las agraulas e las agaças los XVIII. . . ) roussillonnais, aise
roseguèron dinc als òsses (J. F. Bladèr, La gardaira de rosselon n. m. louis d’or
piòts, 1874) ; Uèit ans que se trobavan a vendémias rossenc, enca adj. roussâtre
sens aver nosat los caps, que la guèrra d’un costat e rosset, eta adj. qui tire sur le roux
son traïn de malastre, la secada de l’autre avián deme- rossiment n. m. roussissement
sit son aver, restrenhit sa vida, rosegat sos demans rossin n. m. → chaval cheval (arch.) - cit.: [Aque-
(Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) ste] fasiá manjar per mesura e discrecion le fen a son
rosegar los dets (se’n -) loc. s’en mordre les rossin per un trauc de barrica, de páur que n’esclatèsse
doigts per ne manjar tròp (Odde de Triors, 1578)
rosegar los dets (se’n -) loc. s’en mordre les rossin n. m. (s. XII.) → chaval cheval (arch.)
doigts rossinhòl n. m. (s. XII.) rossignol - cit.: Aviá panat
rosegar los ponhets (se -) loc. se ronger les po- del parpalhòl / la talha fina, al rossinhòl / son parlar
ings florit de mistèri (Paul Froment, Fantasia, 1899)

493
rossir rugir

rossir v. roussir reng dins la victòria avenidoira, un ròtle de reserva


rossòla n. f. rissole en soma (Robèrt Lafònt, 1984) 2. liste
rossolar v. rissoler ròtle / rotlon n. m. (s. XIII.) barrutlaire rouleau
rossor n. f. (s. XIII.) rousseur (agric.) veire: rodèl
rosta n. f. 1. raclée 2. rossée rotlet n. m. cerceau (jouet)
rostar v. rosser rotleta n. f. roulette (jeu)
rostida n. f. aliment grillé (pain grillé, châ- rotlòta n. f. roulotte
taigne. . . ) rotonda n. f. (s. XV. . . ) rotonde
rostidoira n. f. (s. XX.) rôtissoire rotonditat n. f. (s. XIV.) rotondité
rostidor n. m. lieu exposé au soleil rotor n. m. (s. XIV. . . ) rotor
rostir v. rôtir rotula n. f. (s. XV. . . ) rotule
rostir v. 1. rôtir 2. roustir 3. dépouiller 4. dé- rotula n. f. rotule (anat.)
caver au jeu roturièr, ièra adj. e n. (s. XIV. . . ) roturier, ière
rostissariá n. f. (s. XIX. . . ) rôtisserie round n. m. (s. XIX. . . , mot anglés) round
rostisseire, eira n. rôtisseur, euse (boxe. . . )
rostit (èsser -) loc. pèrdre au jeu rove n. m. → roire chêne rouvre
rostit, ida adj. 1. être rousti, ie 2. décavé, ée roveda n. f. → roireda rouvraie
3. fichu rovilh n. m. rouille
rostit, ida adj. e n. m. rôti rovilhadura n. f. → oxidacion oxydation
rostol n. m. → aturrador rouleau pour émotter rovilhar v. rouiller
(agr.) rovilhon n. m. lactaire (champignon)
rostolar v. 1. passer le rouleau pour émotter rovilhós, osa (pl. rovilhoses, osas) adj. rouillé,
2. (fig. fam.) remplir le verre à ras bord ée
rostons n. m. plur. → testiculs (triv.) roustons rua n. f. (s. XII.) → carrièra rue
veire: (fam) colha, (triv.) robinhòlas
rubeòla n. f. (s. XIX. . . ) rubéole
ròstre n. m. (s. XIV. . . ) rostre
rubés, esa (pl. rubeses, esas) adj. (s. XIV. . . ) ru-
rostum n. m. odeur de brûlé
bicond, onde
ròt n. m. (s. XII.) rot (digestion)
rubís (pl. rubises) n. m. (s. XVI. . . ) rubis
rot coma de l’entièr (se trufar del -) expr. se
rubrica n. f. (s. XIV.) rubrique
moquer du tiers comme du quart (se)
rubrica (a de -) loc. il est rusé
rot, rota adj. → romput rompu, ue
ruca n. f. 1. chenille 2. ver
rota n. f. (s. XIII. . . ) route
ruca (aver la -) loc. (fam.) être de mauvaise
rotacion n. f. (s. XIV. . . ) rotation
humeur
rotacional, ala adj. (s. XX.) rotationnel, elle
ruda n. f. (s. XIII. . . ) rue (plante)
(physique)
rudament adv. (s. XIV.) rudement
rotacisme n. m. (s. XX.) rhotacisme
rotar v. roter rude, ruda adj. (s. XIII.) dur, dure
rotas menon de tot mond (las -) expr. il faut de rudejament n. m. (s. XVI. . . ) rudoiement
tout pour faire un monde rudejar v. (s. XIV. . . ) rudoyer
rotatiu, iva adj. (s. XIX. . . ) rotatif, ive rudesa n. f. (s. XIII.) rudesse
rotativa n. f. (s. XIX. . . ) rotative rudiment n. m. (s. XV. . . ) rudiment
rotativista n. (s. XX.) rotativiste rudimentari, ària adj. (s. XIX. . . ) rudimentaire
rotator adj. e n. m. (s. XVII. . . ) rotador rotateur rudor n. f. (s. XIII. . . ) rudesse
rotatòri, tòria adj. (s. XVIII. . . ) rotatoire rufa / ruga n. f. 1. ride 2. pli 3. fronce
rotièr, ièra adj. e n. (s. XX.) routier, ière rufadís (pl. rufadisses) n. m. froncement
rotina n. f. (s. XVI. . . ) routine rufar v. 1. rider veire: rugar 2. froncer
rotina (de -) loc. par longue habitude rufar las cilhas loc. froncer les sourcils
rotinièr, ièra adj. (s. XVIII. . . ) routinier, ière rufar lo nas loc. 1. froncer le nez 2. marquer sa
rotlada n. f. (s. XVII. . . ) roulade désapprobation
rotlada (far la -) loc. faire le repas de fin des rufat, ada adj. ridé, ée
travaux rufe, rufa adj. (s. XII. : « ruf ») 1. rude 2. âpre
rotlador n. m. rouleau à pâtisserie rufian n. m. (s. XII., de l’italian) rufian
rotlament n. m. (s. XVI. . . ) roulement rugar v. 1. rider veire: rufar 2. froncer
rotlar v. (s. XIII.) 1. rouler 2. enrouler 3. passer rugby n. m. (s. XIX. . . , de l’escòla anglesa d’aquel
le rouleau (agric.) nom) rugbí rugby
rotlatge n. m. (s. XVI. . . ) roulage rugbyman n. m. (s. XIX. . . , mot anglés) rugbyman
ròtle n. m. (s. XII. . . ) 1. rôle - cit.: Macat era Pepito rugiment n. m. (s. XVI. . . ) rugissement
de la tactica en fonzor que li aviá donat aqueu segon rugir v. (s. XIII.) rugir

494
rugós, osa (pl. rugoses, osas) rutle, rutla

rugós, osa (pl. rugoses, osas) adj. (s. XIV.) ruscar v. 1. écorcer 2. lessiver
rugueux, euse ruscle n. m. faim canine
rugositat n. f. (s. XIV.) rugosité ruscle (aver lo -) loc. mourir de faim
rumba n. f. (s. XX., del castelhan) rumbà rumba ruscós, osa (pl. ruscoses, osas) adj. rugueux,
ruminacion n. f. (s. XIV. . . ) rumination euse (écorce)
ruminant, anta adj. e n. m. (s. XVI. . . ) romiaire
rush (pl. rushes) n. m. (s. XX., mot anglés) →
ruminant, ante
ronçada 1. rush 2. ruée
ruminar v. (s. XIV.) ruminer
rumor n. f. (s. XII.) rumeur rushes n. m. plur. (s. XX., mot anglés) rushes
runa n. f. (s. XVII. . . , de l’escandinau) rune (prises de vue, cinéma)
rupèstre, èstra adj. (s. XIX. . . ) rupestre rússia n. f. → gòira buse (oiseau) veire: tora,
rupet, eta n. chien, enne à poil ras toda, busaraca
ruptor n. m. (s. XX.) rupteur russofòn, òna adj. (s. XX.) russophone
ruptura n. f. (s. XIV. . . , lat. ruptura) rupture russula n. f. (s. XIX. . . ) russule (champignon)
rural, ala adj. (s. XIV. . . ) rural, ale ruste, rusta adj. e n. (s. XII.) rustre
ruralitat n. f. (s. XX.) ruralité rustic, ica adj. (s. XIV.) rustique - cit.: Eths avèn
rus, russa (pl. russes, ussas) adj. (s. XVIII. . . ) leishat per istòria / deus hèits eroïcs la memòria / e,
russe quant a la causa rustica, / eths n’avèn descriut la prac-
rusa n. f. (s. XIII. . . ) ruse tica / qui, per Columèla, es estada / despuish en latin
rusar v. (s. XIV. . . ) ruser translatada (Pèir de Garròs, 1567)
rusat, ada adj. (s. XIV. . . ) rusé, ée rusticar v. crépir grossièrement
rusca n. f. (s. XII.) écorce d’arbre rusticitat n. f. (s. XIV.) rusticité
rusca (aver bona -) loc. 1. avoir la peau dure
rustina n. f. (s. XX., nom depausat) rustine
2. être capable de supporter les difficultés
ruscada n. f. lessive - cit.: Vènus, del cèl fòraban- rutabagar n. m. (s. XIX. . . , del suedés) rutabaga
dida / per l’afront que fèc a Vulcan, / disen que se rutilant, anta adj. (s. XV. . . ) rutilant, ante
ganha la vida / a far ruscada tot ongan (Pèire Godelin, rutle (al -) loc. adv. au diable
Prumièra floreta, s. XVII) rutle, rutla adj. repu, ue

495
s èssa (alfabet) saber plus a qual s’avodar (non -)

s èssa (alfabet) n. f. s saber (es a -) loc. à savoir


s’ pron. pers. (fòrma elidida de se) se, s’ saber (fa de bon -) loc. il est bon de savoir
s’ conj. (fòrma elidida de se) si saber a loc. avoir goût à
sa adj. poss. sa saber adobar (se -) loc. se tirer d’affaire
saba n. f. (s. XII.) sève saber bon loc. avoir bon goût
sabana n. f. (s. XVI. . . , del castelhan ? Haïtian) saber bon (se -) loc. v. (s. XII.) plaire
savana savane saber çò que còi dins l’ola expr. savoir ce qui
sabar v. 1. avoir de la sève 2. (fig. fam.) rosser bout dans la marmite
sabata n. f. 1. soulier 2. chaussure saber coma son sant Pater expr. savoir sur le
sabata (far téner lo pè dins la -) expr. faire se bout du doigt
conduire selon les règles saber cossí l’environar (non -) expr. je ne sais
sabata vendrà grola (tota -) expr. tout a une fin pas comment le prendre
sabatariá n. f. (s. XV.) fabrique de souliers saber de cap loc. savoir par cœur
sabatièr n. m. (s. XII.) 1. savetier 2. cordonnier saber de còr loc. savoir par cœur
sabaton n. m. (s. XII.) soulier veire: sabata saber de nises d’agaça expr. avoir plus d’un
sabaton (per la punta o pel talon, cal que se tour dans son sac)
n’ane lo -) expr. tout a une fin saber de novèlas loc. recevoir des nouvelles
sabaton de son pè (trobar -) loc. trouver chaus- saber de quina lenha far fais (non -) expr. il ne
sure à son pied sait plus de quel côté se tourner
sabaud n. m. → grapaud crapaud saber far de bescomptes expr. faire une erreur
sabbat n. m. (s. XIII.) sabbat à son profit
sabbat (demorar al -) loc. demeurer au diable / saber grat loc. savoir gré
loin saber grat (ne -) loc. en savoir gré
sabbatic, ica adj. (s. XVI. . . ) sabbatique saber grat a qualqu’un de loc. être reconnais-
sabent boscàs n. m. faux savant sant à quelqu’un
sabent, enta adj. e n. savant, ante - cit.: Aquel saber grat de quicòm (se -) loc. se féliciter de
parlar de ton Lauragués qu’aviás espurgat, revisco- quelque chose
lat en l’enaurant a la dignitat de lenga, apareissiá,
saber la letra loc. être lettré
non pas solament als pacans lauragueses, mas en-
saber las endrechièras loc. connaître bien les
cara a la [màger] part dels felibres lengadocians, coma
lieux
tròp sabent per lo pòble (Antonin Perbòsc, Discors de
saber las viradas loc. connaître toutes les fi-
Castèlnòu d’Arri, 1927) ; Los neologismes sabents son
celles
estats formats segon los principis de Fabra e d’Alibèrt,
saber lo truc loc. avoir le truc
tant sul grèc coma sul latin, dins la tradicion especi-
fica de l’occitan (Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena, saber l’estèc loc. avoir le truc
1974) saber mai que mèstre Mocha (ne -) expr. être
sabentàs, assa (pl. sabentasses, assas) adj. e n. plus fin que le diable
1. cuistre 2. demi-savant 3. pédant, ante saber mal a loc. en vouloir à
saber n. m. (s. XII.) savoir saber mal de (se -) loc. (s. XII.) 1. être blessé
saber v. (s. XI.) 1. savoir (apprendre) - cit.: Pèire moralement, vexé 2. s’en vouloir d’une erreur
l’òrb e Guilhèm la guida, / dròlles e de fòrt [genta] ou d’une faute commise
vida, / partiguèn un jorn de l’autre an, / del bon país saber ni A ni B (non -) loc. être ignare
de Carmentrant, / per a plaser véser las minas / de las saber ni far ni desfar (non -) loc. être hésitant
tostonetas mondinas, / e saber se lor perfeccion / junta saber ont Joana amaga loc. savoir où trouver
damb la reputacion (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII); des ressources
Cal totjorn far mai de cinc fautas / es a cinc fautas e saber ont li prutz loc. connaître son point
mièja que la vertat comença / que la tèrra es redonda faible
/ jòcs de l’enfant que sap pas / de l’òme que sap tròp saber ont lo diable a fait fòc expr. être plus fin
(Andrieu Combetas, Borassa, 1974); Bensai per qu’a que le diable
Pinsaguèl, en escrimant d’esperit amb tu sota Lucili, saber ont lo diable ten sas ferramentas expr.
aviái [demembrat] de saber escrimar d’espasa. Paravi être fin comme un renard
doncas de quarta, ponhet torçut (Robèrt Lafònt, L’eròi, saber plan mandar lo fion expr. savoir bien par-
2001) 2. avoir goût ler
saber (çò es a -) loc. 1. ce qui revient à dire saber plus a qual s’avodar (non -) expr. ne plus
2. c’est-à-dire savoir à quel saint se vouer

496
saber plus que se’n dire (non -) sacar pels pòts

saber plus que se’n dire (non -) expr. ne plus sabonièr, ièra n. 1. savonnier, ière 2. savon-
savoir quoi penser nerie
saber que far de sa pèl (non -) expr. s’ennuyer sabonós, osa (pl. sabonoses, osas) adj. savon-
à mourir neux, euse
saber qué vòl dire de loc. savoir ce qu’il en sabor n. f. (s. XII.) saveur - cit.: Dins la lenga
coûte de modèrna [lo sufixe -dor] es pauc usitat e a una sabor
saber quina rama tòrcer (non -) expr. il ne sait netament arcaïca (L. Alibèrt, Gramatica, 1935)
plus de quel côté se tourner saboral n. m. morceau de viande (jambon. . . )
saber quina rega préner (non -) expr. ne pas pour donner du goût à la soupe, au ragoût
savoir quel parti prendre saborar v. (s. XII.) savourer
saber se vendràn ? loc. à savoir s’ils viendront sabòrd n. m. sabord
saber sul cap del det loc. savoir sur le bout des saborejar v. 1. savourer 2. avoir du goût
doigts saborós, osa adj. (s. XII.) savoureux, euse
saber tot pam per pam loc. tout savoir point saborosament adv. (s. XIII.) savoureusement
par point / d’un bout à l’autre saborum n. m. 1. ce qui donne la saveur 2. os
saber-far n. m. savoir-faire dans la soupe
saber-viure n. m. savoir-vivre sabotaire, aira n. (s. XIX. . . ) saboteur, euse
saberut, uda adj. e n. (s. XIII.) 1. (ironique) sa- sabotar v. (s. XII.) 1. secouer 2. agiter (liquide)
vant, ante 2. érudit, ite 3. ébranler
sabes-me ? loc. saurais-tu me dire ? sabotar v. (s. XIX. . . ) sambotar saboter
sabètz que i a ? loc. savez-vous la nouvelle ? sabotatge n. m. (fam.) sabotage
sabi çò que ne val l’òsca expr. je sais ce que sabraca adj. 1. maladroit, oite 2. patraque
cela vaut sabrada n. f. travail mal fait
sabi lo fin del fin loc. je sais tout à fond sabraire n. m. (s. XVIII. . . ) sabreur
sabi lo fin fons de tot loc. je sais tout à fond sabrar v. (s. XVII. . . ) 1. sabrer 2. bâcler 3. (fig.)
sabi mai ! (e que -) loc. et que sais-je encore ! critiquer avec malveillance
sabi qué (un non -) n. m. un je-ne-sais-quoi sabre n. m. (s. XVI. . . , de l’alemand) sabre
sabi qui (un non -) n. m. (s. XVI.) un je-ne-sais- sabuda n. f. su (n. m.)
qui - cit.: Qué volètz mès ? Un jo-non-sabi-qui hugè sabuda de (a la -) loc. au su de
tot nud qui’m hèc las dents claquir de paur qu’agü (P. sabut mal (me’n a -) loc. il m’en a su mauvais
Garròs, Eglòga 1, s. XVI) gré
sabi tant ! (e que -) loc. et que sais-je encore ! sabut per cascada (l’ai -) loc. je l’ai su par rico-
sabiái de te veire (se -) loc. si j’étais sûr de te chet
rencontrer sac n. m. (s. XII.) 1. sac 2. pillage 3. saccage
sabir n. m. (s. XIX. . . , del castelhan « saber ») sabir sac (a boca de -) loc. 1. à foison 2. a plein sac
sabla n. f. → sable sable (m.) sac (a gola de -) loc. 1. à foison 2. a plein sac
sabladoira n. f. sableuse (machine) sac (aver lo -) loc. recevoir congé (être con-
sablaire, aira n. sableur, euse (personne) gédié)
sablar v. 1. sabler 2. ensabler sac de dormir n. m. sac de couchage
sablàs n. m. 1. amas de sable 2. banc de sable sac de verin n. m. sac à malice
sable n. m. (s. XII. « sablon ») sable veire: sabla saca n. f. grand sac
sable porgat n. m. sable passé au crible saca (téner la -) loc. être complice d’un vol
sablièr n. m. sablier saca de meçorgas (èsser una -) expr. être un
sablièra n. f. sablière (carrière de sable) grand menteur
sablina n. f. sable très fin saca de rats n. f. un panier de crabes
sablonar v. sabler (écurer avec du sable) saca de sòm (èsser una -) expr. être un grand
sablonenc, enca / sablonós, osa adj. sablon- dormeur
neux, euse saca de vin. . . (èsser una -) expr. être un grand
sablós, osa (pl. sabloses, osas) adj. (s. XIII.) buveur
sableux, euse sacada n. f. sac (contenu)
sablum n. m. terrain sablonneux sacal n. m. 1. coup 2. rossée
sabon n. m. (s. XIII.) savon sacamand, anda n. 1. scélérat, ate 2. débauché,
sabonada n. f. 1. eau savonneuse 2. savonnée ée
3. (fam.) réprimande sacamandejar v. intr. mener une vie dissolue
sabonar v. savonner sacapautràs (pl. sacapautrasses) n. m. lour-
sabonariá n. f. savonnerie daud
sabonatge n. m. savonnage sacar v. 1. recevoir / donner congé 2. saquer
saboneta n. f. savonnette sacar pels pòts loc. jeter à la figure

497
sacar qualqu’un sagital, ala

sacar qualqu’un loc. médire de quelqu’un sadol, ola adj. (s. XIII.) 1. repu, ue veire: cofle
sacarifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) saccharifère 2. rassasié, ée
sacarificacion n. f. (s. XIX. . . ) saccharification sadolada n. f. soûl, repas copieux
sacarificar v. (s. XIX. . . ) saccharifier sadolada (a -) loc. à satiété
sacarina n. f. (s. XIX. . . ) saccharine sadolar v. (s. XIV.) 1. rassasier 2. dégoûter
sacarós, osa (pl. sacaroses, osas) adj. (s. XIX. . . ) sadolum n. m. → sacietat 1. satiété 2. dégoût
sacchareux, euse sadomasoquisme n. m. (s. XX., de l’alemand)
sacaròsa n. f. (s. XIX.) saccharose (m) sadomasochisme
sacàs (pl. sacasses) n. m. (s. XII.) grand sac sadomasoquista adj. e n. (s. XX.) sado-
sacat n. m. un plein sac masochiste
sacat de favas (es un -) loc. c’est une affaire sadrèia n. f. (s. XIII.) sarriette veire: pèbre d’ase
louche safari n. m. (s. XX., del swahili ? arabi) safari
sacatge n. m. (s. XVI. . . ) → bassacada ; bassacatge safic, ica adj. (s. XIV. . . ) saphique
saccage safir n. m. (s. XIII.) saphir
sacatjar v. (s. XV. . . , de l’italian) → bassacar safirenc adj. e n. m. (s. XIV.) saphiré
saccager safisme n. m. (s. XIX. . . ) saphisme
sacerdòci n. m. (s. XV. . . ) sacerdoce safran n. m. (s. XIII., del latin med. ? arabo-persan)
sacerdotal, ala adj. (s. XIII.) sacerdotal, ale safran
sacietat n. f. (s. XIV.) satiété safran (far de -) loc. 1. faire une fugue 2. l’école
sacòcha n. f. (s. XVII. . . , de l’italian « saccoccia ».) buissonnière
sacoche safranada n. f. 1. absence injustifiée 2. école
sacon n. m. → pòcha 1. sachet 2. pochette buissonnière
sacon de man n. m. sac à main safranar v. (s. XII.) 1. assaisonner de safran
2. faire l’école buissonnière
sacralitat n. f. (s. XIII. . . ) sacralité
safranièra n. f. safranière
sacralizacion n. f. (s. XX.) sacralisation
safranós (es un pauc -) expr. il sent le souffre
sacralizar v. (s. XX.) sacraliser
safre n. m. 1. grès limoneux 2. molasse
sacrament n. m. (s. XIII.) sacrement
saga n. f. (s. XII.) saie (étoffe)
sacramental, ala adj. (s. XII.) sacramentel, elle
saga n. f. (s. XVIII. . . ) sagà saga (récit)
sacramentari, ària adj. e n. (s. XVI. . . ) sacramen-
sagaç, aça (pl. sagaces, aças) adj. (s. XVIII. . . )
taire
sagace
sacrat, ada adj. e n. m. (s. XII. . . ) sacré, ée
sagacitat n. f. (s. XIV.) sagacité
sacre n. m. (s. XII. . . ) sacre
sagaia n. f. (s. XVII. . . ) sagaie
sacre, sacra adj. maudit, ite (juron) sagata n. f. 1. surgeon 2. rejeton
sacrificar v. (s. XIII.) sacrifier sagatada n. f. coup de couteau
sacrificator, tritz (pl. sacrificators, trises) n. (s. sagataire n. m. égorgeur
XIII.) sacrificador; sacrificaire sacrificateur, trice
sagatar v. 1. tailler 2. égorger 3. poignarder
- src.: Honnorat, 1846 : "sacrificatour"; Couzinié, sagèl n. m. (s. XIX. . . ) → timbre timbre
1850: "sacrificatou" sagèl n. m. (s. XII.) 1. sceau - cit.: Senhat de seis
sacrificatòri, òria adj. (s. XVI. . . ) sacrificatoire senhets, sagelat del sagèl verd e per quitança faita
sacrifici n. m. (s. XIII.) sacrifice de la man de son secretari e sagelada de son grand
sacrilègi n. m. (s. XIII.) sacrilège (acte) sagèl (Annals de Tolosa, 1443) 2. cachet (adminis-
sacrilègue, èga adj. e n. (s. XIII. . . ) sacrilèg sac- tration)
rilège (agent) sagelar v. (s. XII.) 1. sceller 2. cacheter
sacripant n. m. (s. XVIII. . . , de l’italian) sacripant 3. oblitérer
sacristan n. m. (s. XII.) sacristain sagelar v. (s. XII.) 1. sceller 2. cacheter
sacristia n. f. (s. XIV.) sacristie 3. oblitérer
sacro-sant, santa adj. (s. XVI. . . ) sacro-saint, sagelat, ada adj. scellé, ée - cit.: Senhat de seis
sainte senhets, sagelat del sagèl verd e per quitança faita de
sacsabelada n. f. kyrielle la man de son secretari e sagelada de son grand sagèl
sadic, ica adj. e n. (s. XIX. . . ) sadique (Annals de Tolosa, 1443)
sadisme n. m. (s. XVIII. . . ) sadisme sagelat, ada adj. scellé, ée - cit.: Senhat de seis
sadol (a son -) loc. à satiété senhets, sagelat del sagèl verd e per quitança faita de
sadol (n’aver un -) loc. 1. en avoir plus qu’assez la man de son secretari e sagelada de son grand sagèl
- cit.: LO rei Mo, de la dinastia dels Tcheo, n’aviá son (Annals de Tolosa, 1443)
sadol de la vida (Max Roqueta, Lo corbatàs roge, 2003) sageta n. f. (s. XII.) flèche veire: vira, flècha
2. « en avoir par-dessus la tête » sagin n. m. (s. XIII.) saindoux
sadol de rire (far un -) loc. mourir de rire sagital, ala adj. sagittal, ale

498
sagitari salmoira

sagitari n. m. (s. XIII.) sagittaire (zodiaque) salar (ton -) loc. ta manie de saler
sagna de galhardiá expr. il resplandit de santé salari n. m. (s. XIII.) salaire
sagnaire, aira n. (s. XIII.) saigneur, euse salari minimum interprofessional de creis-
sagnament n. m. (s. XVII. . . ) saignement sença n. m. salaire minimum interprofession-
sagnar v. (s. XIII.) saigner nel de croissance (SMIC) jur.
sagnariá n. f. → afachament 1. tuerie veire: masèl salarial, ala adj. (s. XX.) salarial, ale
2. abattoir salariat, ada adj. e n. (s. XVIII. . . ) 1. salarié, ée
sagnia n. f. (s. XVI.) sagnada saignée (méd.) 2. salariat
sagnièra n. f. → emorragia hémorragie salason n. f. salaison veire: salada
sagnós, osa (pl. sagnoses, osas) adj. (s. XIII.) salat n. m. salé (viande conservée dans la
sanglant, ante graisse)
sagoïn n. m. (s. XVI. . . , del portugués ? del tupi) salat d’aujam n. m. salé de volaille
sagouin (singe) salatge n. m. (s. XX.) salage (neige)
sagotir v. 1. secouer 2. rosser salde n. m. (s. XVII. . . , de l’italian) solde (dif-
sagrament n. m. (s. XII. . . ) serment férence entre le crédit et le débit) écon.
sagramentejar v. (s. XIII.) 1. jurer veire: renegar salde financièr n. m. solde financier (écon.)
2. blasphémer salèrn n. (de la vila de Salèrn en Auvèrnhe) Salèrs
sagrar v. (s. XII.) → sagrejar 1. sacrer 2. jurer 1. salers (nom d’une race de vaches (f.) 2. d’un
3. blasphémer fromage (m) 3. d’une liqueur (f.)
sagrejar v. intr. jurer veire: sagrar salernés, esa adj. salersois, oise (habitant de
saharian, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) saharien, enne Salers, en Auvergne)
sailar v. 1. couvrir 2. envelopper salfinar v. 1. sentir 2. deviner 3. pressentir
saile n. m. 1. manteau 2. pardessus salhar v. 1. haler 2. tirer avec un câble
saique adv. → benlèu 1. peut-être 2. sans doute salhent, enta adj. saillant, ante
sajó n. m. sajou salhiá n. f. (s. XII.) saillie
sal n. f. sel salhir v. 1. sortir 2. se montrer 3. être saillant
sal (levar la -) loc. critiquer avec finesse saliç n. m. saule blanc veire: sause
sal (se’n tirariá pas un grum de -) expr. cela ne salic, ica adj. (s. XIV. . . ) salique
vaut rien salicilic, ica adj. (s. XIX. . . ) salicylique
sal gemma n. f. (s. XIII.) sel gemme salicòrn n. m. (s. XVI. . . ) salicorne (f.) (bot.)
sal ni òli (metre ni -) loc. dire sans ménage- salida n. f. 1. sortie 2. saillie (partie saillante)
ments salièra n. f. (s. XII.) 1. salière 2. (fig. fam.) creux
sala n. f. (s. XII.) 1. salle 2. maison forte sous-claviculaire
sala d’espèra n. f. salle d’attente salin, ina adj. 1. salin, ine veire: sal 2. marais
sala d’estar n. f. salle de séjour salant
salabrós, osa (pl. salabroses, osas) adj. 1. salé, salina n. f. (s. XIII.) saline veire: sal
ée 2. savoureux, euse salinièr n. m. (s. XV.) 1. mortier (pour piler)
salabrum n. m. 1. air salé 2. sol salé (inflores- 2. coffre à sel
cences) 3. eau salée salinitat n. f. salinité
salabrun n. m. l’air de la mer salir v. 1. sortir, se montrer veire: eissir, sortir -
salaç, aça (pl. salaces, aças) adj. (s. XVI. . . ) salace cit.: Una lusida morruda vèn banhar mas parpelas e
salacitat n. f. (s. XVI. . . ) salacité salisse de mon estabordiment (Max Allier, L’Emperau,
salada n. f. (s. XVI.) 1. fourches patibulaires 1977) 2. être saillant
veire: poténcia 2. gibet saliva n. f. (s. XIII.) 1. salive 2. écume
salada n. f. 1. salade veire: ensalada 2. salaison saliva (far -) loc. en faire venir l’eau à la bouche
saladèla n. f. petite oseille saliva (n’empassar la -) loc. en avoir l’eau à la
saladièr, ièra n. → ensaladièr saladier bouche
saladoira n. f. saleuse (neige) saliva dejunar (amb de -) loc. rester à jeun
salador n. m. saloir salivacion n. f. (s. XVI. . . ) salivation
saladura n. f. (s. XIII.) salure salival, ala adj. (s. XIV.) salivaire
salamalèc n. m. (s. XIII.) salamalec salivar v. (s. XIV.) 1. saliver 2. écumer 3. déferler
salamalècs ! (pro de -) loc. trêve de salamalecs ! (vagues)
salamandra n. f. (s. XIII.) salamandre salivar de plaser (far -) loc. faire venir l’eau à
salanc n. m. 1. salanque veire: sal 2. terrain salé la bouche
salant adj. 1. salant veire: sal 2. relatif au sel salivejar v. 1. saliver 2. écumer
salar v. (s. XII.) 1. saler 2. (fig. et fam.) faire salivenca n. f. (s. XIV.) → lavanda lavande
payer cher salmastre, tra adj. saumâtre
salar n. m. action de saler salmoira n. f. saumure

499
salmon salve, salva

salmon n. m. (s. XIII.) saumon salubrament adv. (s. XIII.) salubrement


salmonèla n. f. (de. E. Salmon) salmonelle (biol.) salubre, ubra adj. (s. XV. . . ) salubre
salmonelòsi n. f. (de. E. Salmon) salmonellose salubritat n. f. (s. XV. . . ) salubrité
(méd.) saludar v. (s. XII.) r saluer
salmonicultor, tritz n. (s. XX.) salmoniculteur, saludariái la venguda d’aquò loc. je serais
trice curieux de voir ça
salmonicultura n. f. (s. XX.) salmoniculture salut n. m. (s. XII.) 1. salut - cit.: Mentretant, lo
salmonide n. m. (s. XIX. . . ) salmonidés que fa la doctrina abans vèspras, se poirà servir dels
salnitre n. m. (s. XIII.) salpêtre fondaments del Salut que trobarà p. 38 (B. Amilhan,
salòbre n. m. 1. air salin 2. air marin 1673). 2. salutation 3. Salut
salon n. m. salon salut n. f. (s. XIII.) 1. salut 2. sauvegarde
salòp, òpa adj. e n. (triv.) salaud, salope salut ! (bona -) loc. tant mieux pour vous
salopariá n. f. (triv.) saloperie salut (far la bona -) loc. saluer amicalement
salopejar v. 1. (triv.) souiller 2. bâcler (un tra- salutacion n. f. (s. XIV.) saludacion salutation
vail) salutari, ària adj. (s. XIV. . . ) salutaire
salopeta n. f. salopette salutós, osa adj. bon pour la santé
salpicar v. (s. XIII.) saupoudrer salva-me aquò loc. garde pour toi ce que je te
salpicat n. m. saupiquet veire: sal, salpic dis
salsa n. f. (s. XIII.) 1. sauce 2. (fig.) bagarre salvable, abla adj. sauvable
salsa (far -) loc. manquer son coup salvacion n. f. (s. XIII.) salut (bonheur éternel)
salsa (tròp de pèbre gasta la -) loc. il ne faut Salvador n. m. (s. XI. . . ) le Sauveur (Christ);
pas trop pousser / demander / provoquer prenom usuel - cit.: lo pòrt Sant-Salvador a Tolosa
salsa a l’aucèl sense aver vist la pluma (non cal salvagarda n. f. (s. XIII.) sauvegarde
far la -) expr. il ne faut pas vendre la peau de salvagardar v. (s. XIII. . . ) sauvegarder
l’ours avant de l’avoir tué salvaire, aira n. (s. XIII.) sauveur, euse veire: Sal-
salsa abans d’aver vist lo peis (non cal far la - vador - cit.: Aquel òme foguèt lo salvaire de la repub-
) expr. il ne faut pas vendre la peau de l’ours lica ; avètz trobat de whisky ! Sètz nòstre salvaire ditz
avant de l’avoir tué Priscilla
salsa amb lo pè (virar la -) loc. commettre une salvament n. m. (s. XII.) salut (arch.)
maladresse salvar v. (s. XI.) 1. sauver - cit.: Mas aquela vièlha
salsa de (far -) loc. revenir toujours au même lenga de nòstres rèires, volèm pas solament la salvar
sujet de la mòrt: li volèm donar una vida novèla (Antonin
salsa fòrta (trobar la -) loc. trouver la chose ex- Perbòsc, Çò que sèm, 1905). 2. garder 3. réserver
agérée salvar sus la pata de l’ancra (se -) expr. se
salsa mirapeis n. f. (s. XIX., del duc de Levís- sauver miraculeusement
Mirapeis) sauce mirepoix (gastr.) salvar un canhòt de la canhotada expr. garder
salsada n. f. 1. (fam.) saucée 2. averse un chien de sa chienne
salsairon n. m. (s. XV.) saucier salvar una part pel sopar . . . expr. se réserver
salsar v. 1. saucer 2. tremper una part pour le souper
salsar dins un afar loc. tremper dans une af- salvatge, atja adj. (s. XII.) sauvage
faire salvatgina n. f. (s. XII.) sauvagine
salsar lo pan loc. tremper le pain dans la sauce salvatjament adv. (s. XII.) sauvagement
salsar sas lescas a qualqu’un (far -) expr. im- salvatjariá n. f. (s. XVIII. . . ) sauvagerie
portuner quelqu’un par de petites tracasseries, salvatjon, ona n. sauvageon, onne
vexations salvatjum n. m. les sauvageons (bot.)
salsefic n. m. (s. XVII. . . , de l’italian) salsifis salvator (un gèst -) loc. un geste salvateur
salsièr d’auca n. m. pot de confit d’oie salvator, tritz (pl. salvators, trises) adj. (s. XIX. . . )
salsièra n. f. saucière salvateur, trice
salsifranha n. f. (s. XIII.) → saxifraga saxifrage salvator, tritz (pl. salvators, trises) n. (s. XIX. . . )
salsissa n. f. saucisse sauveteur, trice (maître nageur...)
salsissòt n. m. saucisson salve n. f. (s. XVI. . . , mot latin (salutation)) salve
salsòla n. f. mauvaise sauce salve (aver -) loc. en valoir la peine
salsòla (far -) loc. tremper du pain dans un liq- salve (èsser a -) loc. être hors de danger
uide (vin, sauce. . . ) veire: chauchòla salve (non a / a pas -) loc. cela ne vaut pas la
salsuginós, osa adj. (s. XIV.) salsugineux, euse peine
salsuginositat n. f. (s. XIV.) salsuginosité salve e segur loc. sain et sauf
saltimbanco n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) salve, a adj. 1. sauf, sauve 2. hors de danger
saltenbanca saltimbanque salve, salva adj. (s. XIII.) sauf, sauve

500
salve-se qui poirà sang pausat (a -)

salve-se qui poirà loc. sauve qui peut sanctuarizar v. (s. XX.) sanctuariser (protéger un
salveconduit n. m. (s. XIV.) sauf-conduit lieu)
salvetat n. f. (s. XI.) sauveté (histoire médiévale) sanctus n. m. (s. XIII. . . , mot latin) sanctús sanctus
salvetat n. f. fait d’être sauf sanctus a qualqu’un (far son -) loc. régler son
salvetat (en part de -) loc. en lieu sûr compte à quelqu’un (tuer)
salvetatge n. m. (s. XVIII. . . ) sauvetage sandal n. m. (s. XVI. . . ) santal
sàlvia n. f. (s. XIII.) sauge sandala n. f. (s. XIII. . . ) sandale
salvieta n. f. (s. XIV.) petite sauge sandaraca n. f. (s. XIII.) sandaraque
samaritan, ana adj. e n. (s. XII. . . ) samaritain, sandra n. f. (s. XIX. . . , de l’alemand ? neerl.) sandre
aine (poisson)
samba n. f. (s. XX., mot del Brasil) sambà samba sandwich (pl. sandwiches) n. m. (s. XX., nom
sambuc n. m. (s. XII.) sureau veire: saüc anglés) sandwich veire: crostet
sambuca n. f. (s. XIV.) sambuque (flûte de sandwichariá n. f. sandwicherie
sureau) sanflorada n. f. → eleit 1. élite 2. dessus du
sambugueda n. f. bois de sureau panier
sambuguièra n. f. haie de sureau sanflorar v. choisir le meilleur
samit n. m. (s. XII.) → velot velours sang n. f. (s. XI.) sang - cit.: L’un sentiá d’un
samorai n. m. (s. XIX. . . , del japonés) samouraï estòc desclavar las costèlas, / per ont s’estorissiá la
samovar n. m. (s. XIX. . . , mot rus) samovar sang a bèl rajòl ; l’autre, que mila pics alongavan pel
sampa n. f. → clòta 1. mare 2. flaque sòl, / vesiá son paure còrs despartit en estèlas (Pèire
Samson n. pr. (personnage biblique) Samson - cit.: Godelin, Ramelet, s. XVII)
Josuè, Gedeon e Samson cantarí, / los grans amics sang (aquò me poirirà la -) expr. cela me fera
Dàvid e Jonatàs dirí (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567) mourir d’ennui
Samson (trimar coma un -) loc. peiner comme sang (donar de -) loc. donner du courage
Samson desraba farigola (es -) expr. qui se sang (èsser tot -) loc. être tout en sang
donne du mal pour pas grand-chose sang (far boli la -) loc. provoquer l’impacience
SAMU (Servici d’Ajuda Medicala d’Urgéncia) sang (far de marrida -) loc. se faire du mauvais
n. m. (s. XX., acronime) SAMU (Service d’Aide sang
Médicale d’Urgence) sang (far rajar la -) loc. verser le sang
san coma un peirard expr. parfaitement sain sang (far virar la -) loc. faire tourner le sang
san, sana adj. (s. XII.) sain, saine sang (li far virar la -) loc. le bouleverser
sanadèla n. f. oseille (quelqu’un)
sanador n. m. (s. XIII.) → garisseire guérisseur sang (non aver de / aver pas de -) loc. être in-
veire: adobaire sensible
sanaire, aira n. m. châtreur, euse sang a lòc (aquò me fa venir la -) expr. cela me
sanament adv. (s. XIII.) sainement rend le moral, le courage, la vigueur
sanar v. (s. XII.) 1. guérir 2. châtrer sang bolent (se fa de -) expr. bouillonner de
sanar v. 1. coudre grossièrement 2. bâcler son colère
travail sang de bila (se far una -) expr. se faire du mau-
sanar un trabalh loc. bacler un travail vais sang
sanatòri n. m. (s. XIX. . . ) sanatorium sang de dragon n. f. (s. XIII.) sang de dragon
sanca n. f. (s. XII.) → coturne cothurne (m.) (bot.)
sanccion n. f. (s. XVIII. . . ) sanction sang d’una pèira (non se pòt tirar de -) expr. il
sanccionar v. (s. XVIII. . . ) sanctionner est insolvable
sanclame n. m. longue plainte monotone sang d’una pèira (tirar de -) expr. tirer profit de
sanclame d’adieus n. m. des adieux inter- tout
minables sang farà canal (la -) loc. le sang va couler à
sanclame del jorn (tot lo -) expr. toute la sainte flots
journée sang gastada n. f. sang impur
sanctificacion n. f. (s. XIII.) sanctification sang me bol (la -) loc. j’enrage
sanctificar v. (s. XIII.) sanctifier sang non me fa qu’una onda (lo -) expr. mon
Sanctissime-Paire lo papa (lo -) n. m. le Très sang ne fait qu’un tour
Saint-Père le pape sang non pagan pas un sòu de deutes (tres
sanctoral n. m. (s. XIII.) livre des actes des saints litres de marrida -) expr. le souci n’arrange pas
sanctuari n. m. (s. XIII.) 1. sanctuaire (lieu de les choses
culte 2. lieu protégé) sang nòu (far -) loc. 1. se régénérer 2. faire peau
sanctuarizacion n. f. (s. XX.) sanctuarisation neuve
(sanctuariser) sang pausat (a -) loc. à tête reposée

501
sang sus la grasilha (a son -) Sant-Ofici

sang sus la grasilha (a son -) expr. il est sur le sansonhariá n. f. rabâchage


gril sant Ansèm n. m. sant Ansèlm saint Anselme
sang-glaçar v. 1. glacer le sang 2. épouvanter sant Bertram n. m. saint Bertrand
sangbegut, uda adj. → exsangue 1. exsangue sant de país (es un -) loc. c’est un incompris
2. glacé, ée de peur sant del país non fa miracle expr. nul n’est
sangflac (de -) loc. de sang froid prophète en son pays
sangflac, aca adj. → flegmatic flegmatique Sant Empèri roman germanic (lo -) n. m. le
sangfreda (de -) loc. adv. de sang-froid Saint Empire romain germanique
sanglot n. m. (s. XIII.) 1. hoquet 2. râle des sant Joan Boca d’aur loc. saint Jean Bouche
mourants d’or
sanglotar v. (s. XIII.) hoqueter sant Joan Boca d’Aur (èsser -) loc. parler avec
sangmesclar v. → mestiçar métisser franchise
sangria n. f. (s. XX., mot castelhan) sangrià sangria sant Miquèl Arcàngel n. m. saint Michel Ar-
sangsuga n. f. (s. XIV.) sangsue cange
sangueta n. f. 1. sang de volaille frit 2. (fig. et sant Pèire n. pr. m. saint Pierre
fam.) énergie, ardeur sant Remesi n. pr. m. (lat. remedius) saint Rémy
sanguin, ina adj. (s. XIII.) sanguin, ine veire: sant Romieg
sanguinada n. f. cornouiller sanguin (bot.) sant sa candela (a cada -) expr. chacun veut être
sanguinari, ària adj. (s. XVI. . . ) sanguinaire honoré
sanguinós, osa (pl. sanguinoses, osas) adj. (s. sant Sadornin n. m. saint Saturnin veire: Sant-
XIII.) sanglant, ante Sarnin
sanha n. f. (s. XII.) 1. marécage veire: aigamòrta sant vòl lutz (cada -) expr. chacun veut être
2. roseau honoré
sanhaire, aira n. rempailleur, euse sant, santa adj. e n. (s. XII.) saint, sainte - cit.: A
sanheta n. f. 1. lancette 2. petite seringue pena santa Ceselha aviá l’ [edat] de rason que vodèt sa
sanhós, osa (pl. sanhoses, osas) adj. virginitat a Jèsus Crist ; [non] aviá pas mai de cinc o
marécageux, euse sièis ans qu’èra resolguda de morir [verge] (Joan Loís
sania n. f. (s. XIV.) sanie Fornèrs, s. XVIII)
sanicar v. 1. rapiécer 2. ravauder Sant-Africa n. pr. m. (de Africanus > African)
saniçon n. m. séneçon Saint-Afrique
saniós, osa (pl. sanioses, osas) adj. (s. XIV.) Sant-Anha n. pr. m. (de Anhan) Saint-Agne
sanieux, euse sant-bernat (can -) n. m. chien saint-bernard
sanís, issa (pl. sanisses, issas) adj. 1. sain, saine Sant-Carles (la gara -) n. f. la gare Saint-
2. salubre Charles à Marseille
sanitari, ària adj. (s. XX.) sanitaire Sant-Castòr (la catedrala -) n. f. la cathédrale
sanitat n. f. 1. bon état - cit.: Garòna mai que mai Saint-Castor à Nîmes
carreja, / e degun potz n’es sanitós, / e l’aiga de las Sant-Emilion n. pr. m. (s. XVIII. . . ) Saint-
fonts plus netas / sent a susor de las rainetas (Pèire Emilion (vila de Gasconha)
Godelin, s. XVII) 2. santé sant-emilion n. m. saint-émilion (vin de Saint-
sanitós, osa (pl. sanitoses, osas) adj. 1. salubre Emilion)
2. fortifiant, ante 3. sain, saine Sant-Esperit (lo -) n. pr. m. Saint-Esprit
sanqueta n. f. sang frit de volaille sant-estèfe n. m. (s. XVIII. . . ) saint-estèphe (vin)
sanscrit, ita adj. e n. m. (s. XIX. . . , de l’indoarian Sant-Estèfe de Tolosa (catedrala -) n. pr. m.
ancian) 1. sanscrit, ite 2. sanscrit (langue) Saint-Etienne (cathédrale de Toulouse)
sansoira n. f. 1. terrain salé 2. salicorne Sant-Flor n. pr. m. Saint-Flour
sansolha n. f. souillon Sant-Joan (l’èrba de -) n. f. l’herbe de Saint-
sansònha n. f. (lat. symphonia (o grèc sumphônia)) Jean
1. cornemuse 2. rengaine 3. (fig. fam.) personne Sant-Joan (la fèsta de -) n. f. la fête de la Saint-
ennuyeuse Jean
sansonhaire, aira n. 1. joueur, euse de corne- Sant-Joan (per -) loc. pour la Saint-Jean
muse - cit.: Talament qu’un paure poèta es costrent Sant-Miquèl (far -) loc. v. changer de maître /
de far coma los sansonhaires : quand sonan devant patron
la pòrta d’un catolic, sonan de cançons, quand son Sant-Nari n. pr. m. (de "Sant-Nasari") Sanary-sur-
devant la pòrta d’un de la religion, sonan de psalmes, Mer (83)
e de la faiçon contentan tot lo [mond] (Augèr Galhard, Sant-Nectari n. m. Saint-Nectaire (ville
s. XVI) 2. (fig.) rabâcheur, euse d’Auvergne)
sansonhar v. 1. jouer de la cornemuse 2. (fig. sant-nectari n. m. saint-nectaire (fromage)
fam.) rabâcher Sant-Ofici n. pr. m. (s. XVII. . . ) Saint-Office

502
Sant-Paire sarcidura

Sant-Paire n. pr. m. (s. XII.) Saint-Père santon n. m. santon veire: sant, santirolet
Sant-Patiràs (far -) loc. souffrir de la faim santonièr, ièra n. santonnier, ière
Sant-Paul de vença n. m. Saint-Paul de Vence sants àngels (los -) n. m. plur. les saints anges
Sant-Remèsi n. m. (lat. remedius) Saint-Rémy sants apòstols (los -) n. m. plur. les saint
Sant-Roma de Sarnon n. pr. m. (de Roman) Saint- apôtres
Rome de Cernon sants òlis (los -) n. m. plur. les saintes huiles
Sant-Romieg n. (lat. remigius) Saint-Rémy de sap n. m. (s. XIII.) → avet sapin
Provence sap bon (aquò me -) loc. cela m’est agréable
Sant-Sarnin n. f. Sant-Sernin Saint-Sernin sap çò que pasta (non -) loc. il ne sait pas ce
(basilique de Toulouse) veire: sant Sadornin qu’il dit
Sant-Sepulcre n. pr. m. (s. X.) Saint-Sépulcre sap cossí se poda loc. il connaît son affaire
Sant-Seren n. m. Saint-Céré sap de nises d’agaças (ne -) loc. c’est un rusé
sant-simonian, ana (pl. sant-simonians, anas) sap dire (non -) expr. il ne sait pas s’exprimer
n. saint-simonien, ienne sap dire « de pan » (non -) expr. il est incapable
Sant-Sinòdi n. m. (s. XVI. . . ) Saint-Synode de dire
santa (l’Escriptura -) n. f. l’Ecriture sainte sap donar ni torn, ni vòlta (non li -) expr. ([im-
santa (la setmana -) n. f. la semaine sainte age du labour]) il ne sait pas par quel bout s’y
santa Bibla (la -) n. f. la sainte Bible prendre
santa briga (una -) loc. un tant soit peu sap l’estèc loc. il est très adroit
santa de la nuèit (la -) loc. toute la nuit - cit.: ai sap mal (aquò -) loc. c’est désagréable / vexant
gorrinat per la serena / tota la santa de la nuèit (Pèire sap mal de (me -) loc. il me déplait de
Godelin, s. XVII) sap ont penjar lo lum (non -) expr. il ne sait pas
santa de la nuèit (tota la -) loc. durant toute la de quel côté se tourner
nuit sap plus çò que pesca (non -) expr. il radote
santa deliurança ! loc. bon débarras ! sap que cent que cèrcan (val mai un que -) expr.
santa Enimia n. f. santa Enímia sainte Enimie mieux vaut un qui sait que cent qui cherchent
(personne) veire: Santa-Enimia sap sas gràcias loc. c’est un rusé
Santa Fàcia (la -) n. f. la Sainte Face sap sos afars loc. c’est son affaire
santa Família (la -) n. f. la sainte Famille sap viure loc. il sait se comporter en société
santa Nitòca (far la -) loc. faire la sainte Ni- sapa n. f. 1. bêche (à lame large) 2. sape
touche sapaire n. m. sapeur
santa Paciéncia n. f. patience à toute épreuve sapajó n. m. (s. XVII. . . , del tupi) sapajou
santa Sofia n. f. santa Sòfia sainte Sophie (per- sapar v. 1. saper 2. calfeutrer
sonne) veire: Santa-Sofia sapar (se) v. 1. se parer 2. bien s’habiller
Santa Vèrge (la -) n. f. la Sainte Vierge sàpias (es pas que non lo -) loc. ce n’est pas que
santa vida (tota la -) loc. toute la vie tu l’ignores
Santa-Crotz de verenha n. f. Sainte-Croix des sapiatz (non es qu’o -) loc. comme vous le
vendanges: 14 septembre - cit.: Bigarrat apròp savez
las ensenhas, / coma Senta-Crotz de Verenhas, / jo sapiditat n. f. (s. XIII.) sapidité
camini de tau compàs / que la grua mia sos pas (Pèir sapiéncia n. f. (s. XI.) 1. savoir - cit.: Aici comencza
de Garros, Eglògas, 1567) lo libre de sapiencia (Dublin, bibla valdesa, s. XIV.)
Santa-Enimia n. pr. f. Sainte-Énimie (village) 2. sagesse
Santa-Julia (per -) loc. pour la Sainte-Julie sapient n. m. (s. XII.) sage
Santa-Repausòla n. pr. f. cimetière sapient (far -) loc. informer
Santa-Sesa n. f. (s. XVII. . . ) Saint-Siège veire: sapient (los bericles non fan / fan pas / lo -) expr.
papautat l’habit ne fait pas le moine
Santa-Sofia n. pr. f. Sainte-Sophie (église de saprofit, ita adj. (s. XIX. . . ) saprophyte
Constantinople) veire: santa Sofia saquejal n. m. 1. secousse veire: sac 2. cahot
santas fonts n. f. plur. fonts baptismaux (les) saquejar v. 1. secouer (un sac pour le vider)
santat n. f. (s. XIII.) santé veire: sacatjar 2. cahoter
sante batent del jorn (tot lo -) expr. toute la saquet n. m. (s. XII.) → pòcha sachet
sainte journée saqueta n. f. 1. petit sac 2. panier repas
sante del jorn (tot lo -) expr. toute la sainte sarabanda n. f. (s. XVII. . . , del castelhan ? persan)
journée sarabande
santetat n. f. (s. XIII.) sainteté sarcasme n. m. (s. XIV. « sarcasmos ») sarcasme
santirolet n. m. olet → santon santon veire: san- sarcastic, ica adj. (s. XVIII. . . ) sarcastique
ton sarcidura n. f. 1. reprise (couture) 2. (fig. fam.)
santmiquèl n. m. 1. lépiote 2. coulemelle rossée

503
sarcir sasiment

sarcir v. 1. repriser veire: petaçar - cit.: De femnas diabolica èra bona que per tot abrasugar (Leon Còrdas,
se sarravan amb de fial e d’agulhas. Demandavan Sèt pans, 1977)
se i aviá pas de botons de tornar cóser, de pòchas de sarralha (far la -) loc. se plaindre sans cesse
petaçar o de biaudas de sarcir, e mai tanben de farda sarralha (quand an raubat l’ase, meton la -) expr.
per lavar qu’amb aquel polit temps la bugada seriá lèu il est inutile d’agir quand il est trop tard
seca (Joan Bodon, La Quimèra, 1974) 2. (fig. fam.) sarralhar v. 1. fermer à clé 2. tourmenter une
rosser serrure
sarcisseire, eira n. (s. XIII. « sarcidor ») ravaudeur, sarralhariá n. f. serrurerie
euse sarralhièr n. m. (s. XIII. . . ) 1. serrurier
sarclaire, aira n. (s. XIV.) sarcleur, euse 2. mésange
sarclar v. (s. XIV.) sarcler sarralibres n. m. (s. XX.) serre-livres
sarcocola n. f. (s. XIV.) sarcocole (bot.) sarrament n. m. (s. XII.) 1. serrement 2. rétré-
sarcofague n. m. (s. XVII. . . ) sarcofag sarcophage cissement
sarcòma n. m. (s. XVII. . . ) sarcome (méd.) sarrampiu n. m. rougeole
sard, sarda adj. e n. sarde sarrancolin n. m. (s. XVII. . . ) sarrancolin (mar-
sarda n. f. (s. XIII.) sardine bre des Pyrénées)
sarda cuèita (s’i veire coma una -) expr. 1. ne sarrapiastras n. m. → avar 1. avare veire: cusson,
rien y voir 2. n’y voir goutte caça l’ardit 2. grigou
sarda sul pan qu’un perdigal que vòla (val mai sarrar v. serrer, ranger
una -) expr. tenir vaut mieux que courir sarrar (non se’n pòt -) loc. c’est un prix inabor-
sardana n. f. (del catalan) sardane (danse) dable
sardil n. m. (s. XIII.) → sarga serge sarrar (se -) v. (s. XII.) 1. s’avancer - cit.: De fem-
sardinariá n. f. (s. XIX. . . ) sardinerie nas se sarravan amb de fial e d’agulhas. Demandavan
sardinièr, ièra adj. e n. (s. XVIII. . . ) sardinier, ière se i aviá pas de botons de tornar cóser, de pòchas de
sardònia n. f. (s. XIII.) sardoine petaçar o de biaudas de sarcir, e mai tanben de farda
sardonic, ica adj. (s. XIV.) sardonique per lavar qu’amb aquel polit temps la bugada seriá lèu
sarg n. m. sargue (poisson) seca (Joan Bodon, La Quimèra, 1974) 2. s’écarter
sarga n. f. (s. XIII.) serge sarrar de (se -) loc. s’approcher de
sarga (far de -) loc. faire de la mauvaise be- sarrar de (se -) loc. s’approcher de
sogne sarrar de la fin (se -) loc. toucher à sa fin
sargotièra n. f. (s. XVI. . . ) sorbetière sarrar las velas loc. plier les voiles
sargotir v. 1. tirailler 2. houspiller sarrar lo mercat loc. conclure un marché
sari n. m. (s. XIX. . . , mot hindi) sari sarrar lo pache loc. conclure un marché
sariga n. f. (s. XVI. . . , del portugués ? tupi) sarigue sarrar los talons à qualqu’un expr. serrer de
(animal) près quelqu’un
sarigòt n. m. petit-lait veire: laiton sarrar mercat loc. conclure un marché
sarpar v. lever l’ancre sarrar un ardilhon loc. serrer d’un cran (la cein-
sarpar v. lever l’ancre ture)
sarpar (lo fèrre) v. lever l’ancre; sarper sarrasin, ina adj. e n. (s. XI. . . ) 1. sarrasin, ine
sarpatan n. m. vaurien 2. sarrasin (blé noir)
sarpatana n. f. sarbacane sarrat (al -) loc. en cachette
sarra (la fred se -) expr. le froid arrive sarrat (es -) c’est tangent
sarra la fred defòra loc. il fait froid, ferme la sarrat, ada adj. 1. serré, ée 2. caché, ée 3. concis
porte 4. dense
sarra los oitanta loc. il approche des 80 ans sarratèsta n. m. (s. XVI. . . ) → sarracap serre-tête
sarrabast (pl. sarrabastes) n. m. 1. tapage 2. ag- sarrats coma sardas (èsser -) expr. être serrés
itation comme des sardines
sarrabastal 1. tapage 2. agitation sarri n. m. (de l’occitan gascon) → isard chamois
sarracap n. m. serre-tête des Pyrénées
sarracòs (pl. sarracòsses) n. m. gaine sarria n. f. (s. XIII.) sarrie
sarrada n. f. serrement sartan n. f. (s. XIII.) → padena poêle à frire
sarradament adv. (s. XIII.) 1. étroitement 2. de sartanejar v. → padenejar 1. fricasser 2. faire
façon serrée frire
sarrafren n. m. (s. XIX. . . ) serre-freins sartre n. m. (s. XIII.) tailleur veire: sastre
sarrajunt n. m. (s. XIX. . . ) serre-joint sas adj. poss. ses
sarralha n. f. serrure - cit.: Lo vièlh s’èra enfuscat sasi n. m. 1. rassasiement 2. dégoût
tanlèu sentir de qué ne virava, mantenent que, per sasida n. f. saisie
res de res, levariá pas la lausas e qu’aquela sarralha sasiment n. m. 1. saisissement 2. saisie

504
sasiment saut

sasiment n. m. une saisie immobilière satrapa n. m. satrape - cit.: Las Índias segotí damb
sasina n. f. (s. XIII.) saisine sos reis e Satrapas. . . (Pèir de Garròs, Lissandre,
sasir v. (s. XIII.) 1. saisir (comprendre 2. attraper) 1567)
sason n. f. (s. XII.) saison saturabilitat n. f. (s. XIX. . . ) saturabilité
sason (aquò non es de -) expr. ce n’est pas le saturable, abla adj. (s. XIX. . . ) saturable
moment saturacion n. f. (s. XVIII. . . ) saturation
sason val una faiçon (una -) expr. les modes saturar v. (s. XVIII. . . ) saturer
changent saturat, ada adj. (s. XVIII. . . ) saturé, ée
sasonièr, ièra adj. (s. XX.) saisonnier, ière saturator n. m. (s. XIX. . . ) saturador saturateur
sassa n. f. écope saturnalas n. f. plur. (s. XIV. . . ) saturnales
satan n. m. (s. XIII.) satan - cit.: Tot vos rend [obe- saturnian, ana adj. (s. XVI. . . ) saturnien, ienne
sissença], / la Tèrra, l’Aire, le Fòc ; / Satan en vòstra saturnisme n. m. (s. XIX. . . ) saturnisme
presença / es costrent de quitar le lòc ; fasètz qu’armats saüc n. m. (s. XII.) → sambuc sureau
de coratge / evitem son esclavatge (Bertomieu Amil- saugràs (pl. saugrasses) n. m. arbre de Judée
han, Exercici de la fe, 1673) sauma n. f. (s. XIII.) 1. ânesse 2. gros boyau
satanic, ica adj. (s. XVIII. . . ) satanique (charcut.)
satanisme n. m. (s. XIX. . . ) satanisme sauma ! (la vos caldrà fissar, la -) expr. vous
satellit n. m. (s. XVII. . . ) satellite aurez du mal à tirer quelque chose de cet indi-
satellit artificial n. m. (s. XX.) satellite artificiel vidu !
satellizable, abla adj. (s. XX.) satellisable saumada n. f. (s. XIII.) charge d’une bête de
satellizacion n. f. (s. XX.) satellisation somme
satellizar v. (s. XX.) satelliser - cit.: Rintravan a saumalièr n. m. (s. XIV. . . ) 1. sommelier (arch.)
l’ostalariá tótei leis sers, leis informators de premsa, 2. conducteur de bêtes de somme (arch.) 3. of-
que li restava plus qu’a cercar sus de televisions satel- ficier chargé des vivres (arch.)
lizadas un rebat dei novelas (Robèrt Lafònt, 1996) saumalièr n. m. (s. XIX. . . ) 1. sommelier 2. per-
satin n. m. (s. XIV. . . , del castelhan ? arabi ? vila de sonne chargée des vins restaurants. . . )
China) satin - cit.: Prumièrament, per plan piafar, saumièr n. m. (s. XIII.) bête de somme
/ un mántol nòu me farai far / d’un drap de vint es- saumièr n. m. 1. sommier (lit) 2. sorte de
cuts la cana, / doblat de velós o de pana, / e vestirai poutre
cada maitin / un abilhament de satin (Pèire Godelin, saumon n. m. → asiron ânon
Ramelet Mondin, s. XVII) saumoneta n. f. roussette (poisson)
satinada n. f. étoffe imitant le satin saunièr n. m. saunier (marchand de sel)
satinaire, aira n. (s. XIX. . . ) fabricant ou marc- saupa n. f. saupe (poisson)
hand de satin saur, saura adj. (s. XII.) 1. blond 2. jaune (arch.)
satinar v. (s. XVII. . . ) satiner saure, saura adj. → blond ; jaune 1. blond,
satinatge n. m. (s. XIX. . . ) satinage blonde (matière, objet) - cit.: Res, per ieu, pas-
satinet / satineta n. (s. XIX. . . ) étoffe qui a sarà jamai en delícias aqueles esclapons de sucre ròses
l’aspect du satin o blaus ont dormissiá un Jèsus tan saure e tan lusent
satinós, osa (pl. satinoses, osas) adj. (s. XVII. . . ) que lo sentissiái fondre dins la boca (Loisa Paulin, Lo
satiné, ée vièlh libre d’images, 1940) 2. jaune 3. roux, rousse
satir n. m. (s. XIV. . . ) satyre saurèl n. m. saurel (poisson)
satira n. f. (s. XIV. . . ) satire saurengar v. rissoler
satirar (se) v. se tuer à la tâche saureta n. f. immortelle (bot.)
satiri n. m. (s. XIV.) satyre - cit.: Elàs ! Ça disi jo, sauriái ne morir (quand -) loc. dussé-je en
Satiri, / ara qu’as ausit mon martiri, / non te’n trufes mourir
pas, se te plai, / coma jo non feguí [faguèri] jamai / saurir v. 1. blondir 2. fumer des poissons
quand le bèl uèlh de Peironèla / t’aviá desmargat la saurra n. f. 1. sable 2. lest
cervèla / e que, tot enjaurit e baug, / vivotejavas sense saurra (de tot far -) expr. faire ventre de tout
gaug (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) saurra (far -) loc. 1. se lester 2. fig. manger et
satiric, ica adj. (s. XIV. . . ) satirique boire
satirista n. (s. XVII. . . ) satiriste saurra en pòcha (non aver -) expr. avoir la
satirizar v. (s. XVI. . . ) satiriser bourse vide (délestée)
satisfaccion n. f. (s. XIII.) satisfaction saurrar v. 1. lester 2. fig. remplir la panse
satisfar v. (s. XIII.) satisfaire sause n. m. (s. XII.) saule
satisfasent, enta adj. (s. XVII. . . ) satisfaisant, sause long n. m. sause ploraire saule pleureur
ante sauseda n. f. (s. XIV.) saulaie
satisfecit n. m. (s. XIX. . . , mot latin) satisfecit sausenada n. f. champignon du saule
saton n. m. 1. coup violent 2. trique saut n. m. 1. saut 2. chute d’eau

505
saut (d’un prim -) scisma

saut (d’un prim -) loc. d’un bond saviesa n. f. (s. XIII.) sagesse
saut (far lo -) loc. faire le pas décisif savina n. f. (s. XIII.) sabine (bot.)
saut a la perga n. m. saut à la perche savoiard, arda adj. e n. (s. XVI. . . ) savoyard, arde
saut del bacèl (far lo -) loc. faire un saut de saxifraga n. f. (s. XIII. . . ) saxifrage
carpe saxofòn n. m. (s. XX.) saxophone
sauta de l’idèa (non li -) expr. il ne peut se sortir saxofonista n. (s. XX.) saxophoniste
de l’idée saxon, ona adj. e n. (s. XVI. . . ) saxon, onne
sauta d’aiga n. f. chute d’eau scelerat, ata adj. e n. (s. XVII. . . ) scélérat, ate
sauta-ròcs n. m. (fam.) coureur de jupons scèna n. f. (s. XVII. . . ) scène
sauta-sauta n. m. bilboquet scèna (metre en -) loc. mettre en scène
sautabarralhas / sautabarranhas n. m. ma- scenari (/scenàrio) n. m. (s. XX., de l’italian) scé-
raudeur nario
sautabartàs, assa n. 1. maraudeur 2. fille légère scenarista n. (s. XX.) scénariste
sautabernat / sautaboc n. f. → sautarèla sceneta n. f. (s. XVIII. . . ) 1. saynète 2. sketch
sauterelle
scenic, ica adj. (s. XVIII. . . ) scénique
sautacavalet n. m. saute-mouton
scenografia n. f. (s. XVI. . . ) scénographie
sautada n. f. « coup de filet »
sceptic, ica adj. (s. XVI. . . ) sceptique
sautador n. m. → ga 1. gué 2. sautoir
scepticisme n. m. (s. XVII. . . ) scepticisme
sautaire, aira n. sauteur, euse
sceptre n. m. (s. XI. . . ) sceptre - cit.: . . . traversè lo
sautar v. 1. sauter - cit.: Ja levava l’un pè, le
Granic, la Pèrsia catulhè, / Dari de sa tiara e sceptre
descarat [colòs], / per sautar dins le cèl vesin de quatre
despulhè (Pèir de Garròs, Lissandre, 1567).
pams, / quand Jupitèr sasic un fólzer de tres brancs. . .
(Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) 2. saillir 3. ou- sciatic, ica adj. e n. f. (s. XIII.) sciatique
blier quelque chose sciéncia n. f. (s. XII.) science - cit.: Escrivans au-
sautar a la cambeta loc. sauter à cloche pied jòls, de qui [l’esperit] comol de raras invencions ten
sautar coma un cabrit loc. sauter comme un tant de plaça per totis les camins de la sciéncia, que
cabri [dificilament] òm pòt passar per un [subjècte] comun
sautar de la cabra al perièr loc. passer du coq à sense vos tustar, plàcia vos agradar que, de la fòrça
l’âne de qualqu’una de vòstras autoritats, ieu piège nòstra
sautar la cleda loc. s’émanciper flaquièra (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII).
sautar las cervèlas (me fa -) expr. il me casse la sciéncia se tròba escarsa (ma -) expr. ma science
tête est prise en défaut
sautar los blats loc. sortir du devoir sciéncia-ficcion n. f. (s. XX.) science- fiction
sautar l’adieu loc. partir sans adieu scientament adv. (s. XIV.) sciemment
sautar una estapa loc. brûler une étape scientific, ica adj. e n. (s. XIV. . . ) scientifique -
sautarèl, èla adj. 1. qui aime sauter veire: cit.: Estimam qu’al punt de vista de la grafia, cal
sautaire 2. enfant plein de vivacité conciliar nòstras tradicions classicas, los resultats de
sautarèla n. f. saltarèla 1. saltarelle (danse) l’estudi scientific de la lenga, la grafia mistralenca e
2. sauterelle 3. fausse équerre la grafia catalana, sens tròp nos alunhar de las cos-
sautarelejar v. sautiller tumas a las qualas èm avesats despuèi l’escòla (Loís
sautejant, anta adj. sautejaire → sautorlejant Alibèrt, Gramatica, 1935); Ai la conviccion qu’aquela
sautillant, ante veire: sauticant equipa non pòt plus tolerar lo trabalh scientific coma
sautejar v. → sautorlejar sautiller veire: sauticar l’ai totjorn concebut e coma lo concebe encara (Robèrt
sautets (a -) loc. par bonds Lafont, 1980)
sauticant, anta adj. sauticaire → sautorlejant scientificament adv. (s. XVII. . . ) scientifique-
sautillant, ante veire: sautejant ment
sauticar v. → sautorlejar sautiller veire: sautejar scientificitat n. f. (s. XX.) scientificité
sautin-sautant loc. tout en sautant scientisme n. m. (s. XX.) scientisme
sautorlejant, anta adj. sautorlejaire sautillant, scientista n. (s. XX.) scientiste
ante veire: sauticant, sautejant scindir v. (s. XIII.) scinder
sautorlejar v. sautiller veire: sauticar, sautejar scintillacion n. f. (s. XIII.) 1. scintillement
sauvconduit n. m. (s. XII. . . ) sauf-conduit 2. scintillation
sauve, sauva adj. sauf, sauve scintillant, anta adj. (s. XVI. . . ) scintillant, ante
savai n. m. (s. XII.) → capon lâche scintillar v. intr. (s. XIV. . . ) 1. briller 2. scintiller
savi en dreit loc. versé en droit scintillator n. m. (s. XX.) scintilhador scintilla-
savi, sàvia adj. (s. XIII. . . ) 1. sage (personne pru- teur (phys.)
dente 2. enfant calme) scintillomètre n. m. (s. XX.) scintillomètre
saviament adv. (s. XIII.) sagement scisma n. f. (s. XIII.) → esquisma schisme

506
scismatic, ica secutaire, aira

scismatic, ica adj. (s. XIII.) → esquismatic schis- secar lo peirièr (se -) expr. s’obstiner
matique secar sus la planta loc. sécher sur pied
scissil, ila adj. (s. XVII. . . ) scissile secaresa n. f. (s. XIII.) → secada sécheresse
scission n. f. (s. XV. . . ) scission secason n. f. 1. séchage 2. dessiccation
scissionista adj. e n. (s. XX.) scissionniste secator n. m. (s. XIX. . . ) sécateur
scissiparitat n. f. (s. XIX. . . ) scissiparité seccion n. f. (s. XVI. . . ) 1. section 2. rayon (mag-
Scítia / Scitia n. pr. Scythie - cit.: Jo vençú Ca- asin)
padòcia [Cappadocia], e Scítia, e Paflagònia (Pèir de seccion vestits n. f. rayon vêtements (magasin)
Garròs, Lissandre, 1567). seccionament n. m. (s. XIX. . . ) sectionnement
scotch (pl. scotches) n. m. (s. XX., mot anglés) seccionar v. (s. XIX. . . ) sectionner
scotch (boisson) seccionator n. m. (s. XX.) sectionneur (appareil)
se pron. pers. se, soi secession n. f. (s. XVI. . . ) sécession
se adv. si secessionista adj. e n. (s. XIX. . . ) sécessionniste
se conj. si secodeire, eira n. celui qui secoue
se (en -) loc. en soi secodre v. (s. XII.) 1. secouer 2. jeter 3. asséner
se (èsser tot en -) loc. ne pas être expansif 4. rosser
se (trabalhar per -) loc. travailler à son compte secodre de pautas (se -) loc. se jeter à plat ven-
se-disent artista. . . n. m. soi-disant artiste. . . tre
se-meteis loc. soi-même secodre ras loc. jeter à bas, à terre
seba (far cridar -) loc. réduire à merci secoduda n. f. (s. XII.) → secotida secousse
sebelir v. (s. XIII.) ensevelir secotida n. f. secousse veire: secoduda
sebissa n. f. (s. XII.) → randal haie secrecion n. f. (s. XV. . . ) sécrétion
sebratge n. m. sevrage secret n. m. (s. XII.) secret
sebum n. m. (s. XVIII. . . , mot latin) sébum secret coma un còp de canon expr. discret
sec coma un estelon expr. sec comme. . . comme. . . antiphrase
sec coma un vira l’ast expr. sec comme. . . secret de la sàlvia n. m. secret de Polichinelle
sec coma una virosta expr. sec comme. . .
secret tomba dins un potz (amb el lo -) loc. 1. il
sec, seca adj. e n. (s. XII.) sec, sèche - cit.: De fem-
sait garder un secret 2. c’est un tombeau
nas se sarravan amb de fial e d’agulhas. Demandavan
secret, eta adj. e n. m. (s. XII.) secret, ète
se i aviá pas de botons de tornar cóser, de pòchas de
secreta (a la -) loc. en secret
petaçar o de biaudas de sarcir, e mai tanben de farda
secretament adv. (s. XIII.) secrètement
per lavar qu’amb aquel polit temps la bugada seriá lèu
secretar v. (s. XVIII. . . ) sécréter
seca (Joan Bodon, La Quimèra, 1974)
secretari, ària n. (s. XIII.) secrétaire
seca (donar sus una -) échouer à un examen /
aux élections secretariat n. m. (s. XVI. . . ) secrétariat
seca (far una -) loc. tomber dans un piège secretejar v. se dire des secrets (iron.)
secada n. f. (s. XIII.) sécheresse - cit.: Uèit ans que secretós, osa (pl. secretoses, osas) adj. 1. secret,
se trobavan a vendémias sens aver nosat los caps, que ète 2. mystérieux, euse
la guèrra d’un costat e son traïn de malastre, la secada sècta n. f. (s. XIII.) secte
de l’autre avián demesit son aver, restrenhit sa vida, sectari, ària adj. (s. XVI. . . ) sectaire
rosegat sos demans (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) sectarisme n. m. (s. XIX. . . ) sectarisme
secadoira n. f. séchoir à châtaignes. . . ) sectator, tritz (pl. sectators, sectatrises) n. (s.
secador n. m. 1. séchoir 2. buvard XV. . . ) sectateur, trice
secador (es un -) expr. il est très ennuyeux sector n. m. (s. XVI. . . ) secteur - src.: Honnorat,
secafetge / secaire, aira n. → importun (fam.) 1846 : ’sectatour"
importun, une sectorizacion n. f. (s. XX.) sectorisation
secant, anta adj. 1. sécant, ante 2. sécante secular, ara adj. (s. XIII.) 1. séculaire 2. séculier,
secar v. (s. XIII.) 1. sécher 2. tarir 3. tuer 4. répon- ière
dre sèchement 5. (fig. fam.) ennuyer quelqu’un secularizar v. (s. XVI. . . ) séculariser
secar v. casser les pieds secum n. m. 1. bois mort 2. feuilles sèches
secar (se -) v. s’ennuyer à mourir securitat n. f. (s. XIII.) sécurité veire: seguretat
secar de figas loc. s’ennuyer securitat n. f. (s. XIII.) seguretat sécurité
secar la paraula a qualqu’un loc. couper la pa- securitat sociala n. f. sécurité sociale
role à quelqu’un securizacion n. f. (s. XX.) sécurisation
secar las figas loc. monter en graine (tarder à securizant, anta adj. (s. XX.) sécurisant, ante
se marier) securizar v. (s. XX.) sécuriser
secar lo gòt loc. vider son verre secutaire, aira n. 1. qui pourchasse 2. (fig.) im-
secar lo gresièr (se -) expr. s’obstiner portun, une

507
secutament seguís d’aquí que

secutament n. m. 1. poursuite 2. fig.) fait segon l’argent, la besonha loc. marchandise


d’importuner pour argent
secutar v. 1. poursuivre 2. (fig.) importuner segon lo cosselh del vesin loc. sur le conseil
seda n. f. (s. XIII.) 1. soie 2. gerçure du sein du voisin
sedaç (pl. sedaces) n. m. 1. crible 2. tamis segon l’usança loc. selon l’usage
sedaçar v. tamiser segon mon pauc de coneissença loc. à mon
sedacion n. f. (s. XIV.) sédation humble avis
sedar v. (s. XIII.) calmer segond bond (de -) loc. après coup.
sedariá n. f. (s. XIV. . . ) soierie segond, onda adj. (s. XII.) second, onde - cit.:
sedatiu, iva adj. 1. sédatif, ive 2. sédatif Mon sermon serà [divisit] en tres punts : dins lo pru-
sedejar v. (s. XII.) avoir soif mièr vos detalharai, per sa conduita, la castetat de
sedentari, ària adj. (s. XV. . . ) sédentaire santa Ceselha, e çò que dirai regardarà las filhas ; dins
sedentaritat n. f. (s. XIX. . . ) sédentarité lo segond mostrarai quna es la castetat que devon aver
sedentarizacion n. f. (s. XX.) sédentarisation las femnas veusas ; e dins lo [tresen] vos aprendrai
sedentarizar v. (s. XX.) sédentariser quna es la castetat que deu regnar entre las personas
sedicion n. f. (s. XIII.) sédition maridadas (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII)
sediciós, osa adj. (s. XIV. . . ) séditieux, euse segondament adv. (s. XIII.) secondement
sediment n. m. (s. XVI. . . ) sédiment segondar v. (s. XII.) 1. seconder 2. aider
sedimentacion n. f. (s. XIX. . . ) sédimentation segondari, ària adj. (s. XIII.) secondaire
segondàriament adv. (s. XIII.) secondairement
sedimentari, ària adj. (s. XIX. . . ) sédimentaire
sègre v. (s. XI.) → seguir 1. suivre 2. accompag-
sedon n. m. lacet (chasse)
ner
sedon (pres al -) loc. pris au collet (lapin. . . )
segregacion n. f. (s. XX.) ségrégation
sedós, osa (sedoses, osas) adj. soyeux, euse
segregacion sociala n. f. ségrégation sociale
seduccion n. f. (s. XIV.) séduction
(socio.)
seductor, tritz (pl. seductors, trises) adj. e n. (s.
segregacionista adj. e n. (s. XX.) ségrégation-
XVII. . . ) seduseire séducteur, trice
niste
seduire v. (s. XIV.) séduire
segregar v. (s. XX.) ségréger
sedusent, enta adj. (s. XVI. . . ) séduisant, ante
segregat, ada adj. (s. XX.) ségrégé, ée
sèga n. f. (s. XIII.) 1. haie 2. roncier
segregatiu, iva adj. (s. XX.) ségrégatif, ive
sèga n. f. → segada moisson
segren n. m. → apreension 1. appréhension
sèga (de -) loc. 1. dans la suite 2. régulièrement 2. sombre pressentiment
segadoira n. f. (s. XX.) segairitz moissonneuse segrenós, osa (pl. segrenoses, osas) adj. 1. ob-
(machine) scur, ure 2. effrayant, ante
segadoira-batedoira n. f. (s. XX.) moissonneuse- seguent prep. → segon 1. suivant 2. selon
batteuse seguent, enta adj. suivant, ante
segaire, aira n. (s. XIV.) moissonneur, euse seguida n. f. 1. suite 2. conséquence
segairòl n. m. 1. épervier 2. crécerelle seguida (de -) loc. adv. → sul pic 1. tout de suite
segal n. m. / f. seigle veire: segòl 2. de façon suivie
segalar n. m. ségala (terre à seigle) seguida (se la pluèja a una bèla -) expr. si la
segalièra n. f. champ (de seigle) pluie est suivie du beau temps
segar v. (s. XII.) moissonner seguida de (en -) loc. 1. à la suite de 2. par la
sègas (per -) loc. aux moissons suite de
segasons n. f. plur. moisson seguidor, ora n. suiveur, euse
seglar, ara adj. (s. XIII.) → secular séculier (arch.) seguiment n. m. (s. XIII.) → seguida 1. suite 2. ac-
sègle n. m. (s. XII.) siècle compagnement
segment n. m. (s. XVI. . . ) segment seguir v. (s. XIII.) 1. suivre veire: sègre 2. accom-
segmentacion n. f. (s. XIX. . . ) segmentation pagner
segmentar v. (s. XIX. . . ) segmenter seguir (val mai téner que -) expr. mieux vaut
segmentari, ària adj. (s. XIX. . . ) segmentaire tenir que courir
segòl n. m. (s. XIII.) → segal seigle seguir de tras en tras loc. suivre pas à pas
segon prep. (s. XIII.) selon - cit.: Fug, jauparèl, e seguir la pesada loc. 1. suivre la piste 2. filer
fai-t’en rè, / o que segon l’òrdre / sortèm de parlar de une personne
darrèr / afin que trobèssas ont mòrdre (Pèire Godelin, seguir qualqu’un de tras en tras expr. suivre
A l’envejós, s. XVII) quelqu’un pas à pas
segon bruch loc. d’après le bruit qui court seguir un afar loc. veiller au grain
segon çò dit loc. comme convenu seguirà v. la suite au prochain numéro
segon çò que sabi loc. à ma connaissance seguís d’aquí que loc. il s’ensuit que

508
seguit (de -) semblant (far -)

seguit (de -) loc. → aitanlèu aussitôt sèm en bèl loc. c’est une période de beau
segur (a prètz -) loc. à prix fixe temps
segur (al -) loc. à coup sûr sèm en luna vièlha loc. c’est la pleine lune
segur (de -) loc. adv. 1. sans doute 2. assurément sèm en tira loc. nous sommes sur ce travail
segur (pel -) loc. assurément sèm entre las mans dels revendeires expr. nous
segur que vendrà (es -) expr. c’est sûr qu’il vien- sommes dans de sales draps (nous n’avons
dra plus de moyen d’agir)
segur, ura adj. (s. XII.) 1. sûr, sûre - cit.: Mès que sèm mòrts ni malauts (se non -) expr. si Dieu
? lo lop s’enfug; tot lo monde li crida / e cadun per nous prête vie
lo préner i cor a tota brida; de faiçon qu’a lo veire e sèm pas d’un gost (non -) expr. nous n’avons
coma es acorsat, jo teni que per uèi lo dangèr es passat, pas les mêmes goûts
que jo pòdi, segura e ses crenta deguna / ni de [pèrda] sèm plan tancats expr. nous sommes bien lotis
d’anhèl ni d’autra desfortuna, / gardar tota soleta e, sèm, al bolhent de la bugada (i -) expr. nous
selon mon umor, / sonjar tant que me plàcia al fait sommes au moment de vérité
de mon amor (Francés de Corteta, La Miramonda, s. sèm, i sèm ! (i -) expr. à la guerre comme à la
XVII) 2. fiable 3. sans danger guerre
segurament adv. (s. XIII.) sûrement sèm, ont los ases desbastan (i -) expr. nous
seguretat (dreit a la -) n. m. droit à la sûreté sommes au moment de vérité
sèire v. (s. XII.) → assietar 1. asseoir veire: séser sem, sema adj. 1. diminué, ée 2. maigre
2. siéger 3. seoir semafòr n. m. (s. XIX. . . ) sémaphore
seisen, ena adj. num. ord. sixième semal n. f. comporte
seissanta adj. num. card. soixante semalièr n. m. barre (pour porter les com-
seissanten, ena adj. num. ord. 1. soixantième portes)
2. soixantaine semals (a -) loc. 1. par comportes, en quantité
sèla n. f. (s. XIII.) selle 2. en utilisant des comportes
sèla, brida pas (cada còp que -) expr. il n’achève
semantic, ica adj. e n. f. (s. XIX. . . ) sémantique
pas toujours ce qu’il commence
sembla (me -) loc. ce me semble
sèla, Dieu dona bast e aurà crostièr (a qui non
sembla avís que loc. on dirait que
vòl -) expr. 1. on ne sait pas ce que le sort nous
sembla bon (se vos -) loc. si bon vous semble
réserve 2. il ne faut pas trop demander
sembla de bon (non -) loc. cela ne semble pas
selar v. (s. XIII. . . ) seller
valable / vrai. . .
selariá n. f. (s. XIV. . . ) sellerie
sembla pas de bon loc. cela paraît invraisem-
seleccion n. f. (s. XVII. . . ) sélection
blable
seleccionar v. (s. XIX. . . ) sélectionner
sembla qu’a tot permission loc. il se croit tout
seleccionat, ada adj. (s. XX.) sélectionné, ée
permis
seleccionator, tritz (pl. selecionators, trises) n.
(s. XX.) seleccionaire sélectionneur, euse
sembla sa maire loc. il ressemble à sa mère
selectiu, iva adj. (s. XIX. . . ) sélectif, ive sembla sortit del trauc d’un sause expr. il n’a
selectivitat n. f. (s. XX.) sélectivité jamai rien vu
selector n. m. (s. XX.) sélecteur (tech.) sembla tot (lo -) loc. c’est tout son portrait
selenit, ita adj. (s. XX.) sélénite (de la lune) sembla un caramentrant expr. il est mal habillé
selenològue, òga n. (s. XX.) sélénologue sembla un nanet contra el expr. il semble un
selfdefensa n. f. (s. XX., de l’anglés) self-défense nain à côté de lui
selfservici n. m. (s. XX., de l’anglés) self-service sembla un pal vestit loc. il est très maigre
selha n. f. (s. XII.) → ferrat seau semblablament adv. (s. XIV.) semblablement
selhatge n. m. sillage semblable (far lo -) loc. faire de même
selhon n. m. sillon semblable, abla adj. e n. (s. XIV.) semblable
selhonar v. sillonner semblament adv. (s. XIII.) à ce qui semble
selièr n. m. (s. XIII.) sellier semblan coma los dos uèlhs (se -) expr. ils se
selon n. m. tabouret ressemblent comme deux gouttes d’eau
sèlva n. f. (s. XIII.) forêt semblan l’ola (los tròces -) expr. tel père, tel fils
sèlva (dins la -) loc. dans les futaies semblan mai que l’agaça e lo cocut (non se -)
sèm al brande loc. c’est la débâcle expr. ils ne se ressemblent pas
sèm al cachar de la clau loc. c’est le moment semblança n. f. (s. XII.) 1. apparence 2. ressem-
décisif blance
sèm al sanctus loc. c’est le moment décisif semblant n. m. (s. XII.) 1. semblant 2. apparence
sèm al tres de junh loc. nous sommes le trois semblant (a mon -) loc. à mon avis
juin semblant (far -) loc. faire semblant

509
semblant (far bon -) senhar (se)

semblant (far bon -) loc. faire contre mauvaise semosta de crompa (una -) loc. une proposition
fortune bon cœur d’achat
semblant (far lo -) loc. v. faire semblant semosta de maridatge (una -) loc. une proposi-
semblant (per -) loc. semblablement tion de mariage
semblant de plorar (far en -) expr. faire sem- semperviva n. f. (s. XIV.) → barbajòl joubarbe
blant de pleurer (faire) sempiternal, ala adj. (s. XIII. « sempitern ») sem-
semblant, anta adj. approchant, ante piternel, elle
semblar v. (s. XII.) 1. sembler 2. ressembler sempre adv. (s. XI.) → totjorn toujours veire:
semblar lo rabit de la grépia expr. être fort tostemps - cit.: Un pauquet risolièr, un pauquet
étonné, de façon naïve morrut coma sempre, disiá pas res de ieu (Max Allièr,
semblar sa maire loc. tenir / ressembler de / à L’Emperau, 1977).
sa mère sempre (per -) loc. pour toujours
semblar tombat de l’ajocador expr. être fort sen n. m. (s. XII.) 1. sein veire: pièit - cit.: Sa rauba,
étonné fièra e sens plec, mòla / son joine sen que non tremòla
semblar un ecce-homo expr. être tout en- / quand marcha, mai s’arredonís / tant ferme, que
sanglanté subran fernís / vòste còr dabans la chatona (Teodòr
semblar un espaurugalh expr. 1. ressembler à Aubanèl, s. XIX) 2. poitrine
un épouvantail 2. être mal vêtu sen n. m. → sens 1. sens 2. sagesse 3. raison
semen n. m. semence veire: semença senat n. m. (s. XIII.) sénat
semenadís (pl. semenadisses) n. m. semis senat, ada adj. sensé, ée veire: sensat
semenador n. m. semoir senatconsulte (/senatusconsulte) n. m. (s. XIII.)
semenaire, aira n. (s. XIII.) semeur, euse (per- sénatus-consulte
sonne) senator, tritz (pl. senators, trises) n. m. (s. XIII.)
semenalhas n. f. plur. (s. XIII.) semailles senador sénateur
semenar v. (s. XII.) 1. semer 2. (fam.) abandon- senatorial, ala adj. (s. XVI. . . ) sénatorial, ale
ner derrière soi sencèr, èra adj. 1. entier, ière 2. intact, acte
semenar d’agulhas expr. faire un travail inutile sendièr n. m. (s. XII.) sentier
semenat n. m. semis sendièra n. f. (s. XIII.) 1. sentier 2. chemin
semenat (virar del -) loc. 1. chasser d’un lieu sendre v. 1. démanger 2. cuire (douleur)
2. virer sened n. m. → asemblada 1. assemblée
semença n. f. (s. XIII.) → semen semence 2. comité
semenilh / semenilhas n. f. semis de petites senegalés, esa (pl. senegaleses, esas) adj. e n. (s.
graines XX.) sénégalais, aise
semestral, ala adj. semestriel, elle senepion n. m. → sarrampion rougeole
semèstre n. m. semestre senescal n. m. (s. XIII.) sénéchal
semi-automatic, ica adj. (s. XX.) semi- senescalciá n. f. (s. XV.) sénéchaussée
automatique senèstre, tra adj. (s. XII.) → esquèrra gauche
semi-auxiliar n. m. (s. XX.) semi-auxiliaire senet n. m. (s. XIII. . . , de l’arabi) séné
semi-remòrca n. m. (s. XX.) semi-remorque sengle pron. un pour chacun
semicircular, ara adj. semi-circulaire senh n. m. (s. XIII.) 1. cloche 2. signature 3. seing
semiconductor, tritz (pl. semiconductors, senha n. f. → potzrodièr noria veire: potz
trises) adj. semi-conducteur, trice senhador n. m. → aigasenhadièr bénitier veire:
semiconsèrva n. f. semi conserve benechièr
semiconsonanta n. f. (s. XIX. . . ) semi-consonne senhal n. m. 1. signal 2. signe infâmant (répres-
seminal, ala adj. (s. XIII.) séminal, ale sion contre l’occitan)
seminari n. m. (s. XVI. . . ) séminaire senhalaire, aire n. (s. XIX. . . ) signaleur, euse
seminarista n. m. (s. XVII. . . ) séminariste (service des signaux)
semiologia n. f. (s. XX.) sémiologie senhalament n. m. signalement
semiològue, òga n. (s. XX.) sémiologue senhalament (tirar lo -) loc. prendre le signale-
semiotic, ica adj. e n. f. (s. XVI. . . ) sémiotique ment
semiotica n. f. (s. XX.) sémiotique senhalar v. signaler
semiotician, ana n. (s. XX.) sémioticien, enne senhalièr n. m. signet (livre)
semita adj. e n. (s. XIX. . . ) sémite senhar v. 1. faire le signe de la croix 2. bénir
semivocala n. f. (s. XIX. . . ) semi-vocala semi- senhar (non aver quitament lo biais de se -)
voyelle expr. ne savoir rien faire
semola n. f. (s. XVII. . . , de l’italian) semoule senhar (se) v. 1. faire le signe de la croix, se
semondre v. 1. proposer 2. faire une offre signer - cit.: Jèsus! Senha-te, tonha (Francés de
semosta n. f. 1. offre 2. proposition Corteta, Ramonet, s. XVII) 2. bénir

510
senhat, ada senténcia

senhat, ada adj. → signat signé, ée - cit.: Senhat francés (Loís Alibèrt, Gramatica occitana, 1935)
de seis senhets, sagelat del sagèl verd e per quitança 2. signification
faita de la man de son secretari e sagelada de son grand sens (virar lo -) loc. perdre la raison
sagèl (Annals de Tolosa, 1443) sens cobèrt (de -) loc. langage hermétique
sénher n. m. (s. XII.) monsieur sens collectiu n. m. sens collectif - cit.: Los noms
Sénher ! (nòstre -) exclam. Seigneur Dieu ! comuns presis dins un sens general e indeterminat o
sénher capelan loc. monsieur le curé dins un sens collectiu s’emplegan sens article dins una
sénher curat loc. monsieur le curé mesura plan mai granda qu’en francés (Loís Alibèrt,
sénher curat sap sos afars expr. chacun sait ce Gramatica occitana, 1935)
qui le regarde sens contra (al -) loc. tout au contraire
sénher grand n. m. un ancien (homme) sens general n. m. sens général - cit.: Los noms
senhet n. m. → signatura signature - cit.: Senhat comuns presis dins un sens general e indeterminat o
de seis senhets, sagelat del sagèl verd e per quitança dins un sens collectiu s’emplegan sens article dins una
faita de la man de son secretari e sagelada de son grand mesura plan mai granda qu’en francés (Loís Alibèrt,
sagèl (Annals de Tolosa, 1443) Gramatica occitana, 1935)
Senhor n. m. 1. le Seigneur veire: Dieu - cit.: sens ni centena (non aver ni / aver pas ni -) loc.
Qu’ieu siá le pecador dels [pièges] pecadors, / que per ne pas avoir le sens commun
dessús mon cap [l’impudéncia] rebofe, / e que, damb sensacion n. f. (s. XIV.) sensation
tot aquò l’enemic non m’estofe, / plan me val, Senhor sensacional, ala adj. (s. XIX. . . ) sensationnel, elle
Dieu, que vos ètz pietadós (Pèire Godelin, De la mòrt sensacionalisme n. m. (s. XX.) sensationnalisme
de N. S, s. XVII) 2. Dieu sensacionalista adj. (s. XX.) sensationnaliste
senhor (nòstre -) n. m. notre Seigneur sensat, ada adj. → senat sensé, ée
senhor l’onor (al -) loc. à tout seigneur tout sense prep. sans veire: sens - cit.: Aprèp aver totis
honneur los dits / dins un bon peis emprigondits, / e mes en
senhor, oressa n. (s. XIII.) seigneur, euresse - cit.: forma la cogeta / damb le brave chuc de soqueta : /
... per son trebalh de pinhe lo libre vermelh on son Andemelè, Cucòis e jo, / totis tres prens de bèla umor /
pinctz los senhos de capitols (Comptes capitularis, nos ajaguèrem d’una rima / sense la passar jos la lima
1440); De còssols anavan presentar [lo] pabilhon a lor (Pèire Godelin, s. XVII)
senhor, que fasiá son intrada dedins lor vilata (Pèire sense-biais n. → malbiaissut maladroit, oite
Godelin, s. XVII); Amor, eretièr de las plaças dont sense-còr n. sans-cœur
Vènus se vanta d’èstre senhoressa (id.) sense-èime n. écervelé, ée
senhoral, ala adj. (s. XII.) seigneurial, ale sense-èime (tustar coma un -) loc. frapper
senhorament n. m. (s. XIII.) → senhoriá comme un sourd
seigneurie sense-papièr n. (s. XX.) sans-papier
senhoratge n. m. (s. XII.) seigneuriage sense-vòlha n. 1. sans-volonté, courage 2. in-
senhorejar v. intr. (s. XII.) 1. dominer 2. jouer au dolent
maître senserigalha n. f. 1. mésange bleue 2. baliv-
senhoriá n. f. (s. XII.) seigneurie veire: senhora- erne 3. bagatelle
ment senses (dins totes los -) loc. en tous sens
senil, ila adj. (s. XIII.) sénile senses (los cinc -) n. m. plur. les cinq sens
senilh n. m. (s. XV. . . ) serin sensibilitat n. f. (s. XIII.) sensibilité
senilisme n. m. (s. XX.) sénilisme sensibilizacion n. f. (s. XIX. . . ) sensibilisation
senilitat n. f. (s. XIX. . . ) sénilité sensibilizar v. (s. XIX. . . ) sensibiliser
seniòr n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés ? latin) senior sensibilizator, tritz adj. e n. (s. XIX. . . ) sensibil-
senon conj. sinon isateur, trice
sens prep. (s. XII.) → sense sans sensiblament adv. (s. XIV. . . ) sensiblement
sens (acampar de -) loc. acquérir du bon sens sensible, ibla adj. (s. XIV.) sensible
sens (aquò non a cara de -) expr. cela n’a pas sensitiu, iva adj. e n. f. (s. XIV.) 1. sensitif, ive
une ombre de bon sens 2. sensitive
sens (aquò non a cara de bon -) expr. cela n’a sensorial, ala adj. (s. XIX. . . ) sensoriel, elle
pas une ombre de bon sens sensual, ala adj. (s. XIII.) sensuel, elle
sens (cargar de -) loc. devenir raisonnable sensualitat n. f. (s. XIV.) sensualité
sens (lo -) loc. le bon sens sent n. m. → sentor 1. odeur 2. senteur
sens (pl. senses) n. m. direction sent bon (se -) loc. ça sent bon
sens (pl. senses) n. m. 1. sens (pensée) veire: sent qu’empèsta loc. cela empèste
sen - cit.: Los noms comuns presis dins un sens gen- senteire, eira n. (de "sentre" (arch.)) celui qui sent
eral e indeterminat o dins un sens collectiu s’emplegan (métier)
sens article dins una mesura plan mai granda qu’en senténcia n. f. (s. XIII.) sentence

511
sentenciar ser (de -)

sentenciar v. intr. (s. XIII.) prononcer, donner sentir l’uscle loc. sentir à fagot
une sentence sentir son feble loc. connaître son point faible
sentenciós, osa (pl. sentencioses, osas) adj. (s. sentís a l’armari loc. cela sent le renfermé
XIII.) sentencieux, euse sentís a vielhum loc. c’est suranné
sentenciosament adv. (s. XVI. . . ) sentencieuse- sentís l’arlan loc. ça sent mauvais
ment sentor n. f. (s. XIV. . . ) → odor 1. odeur veire: flaira,
senticós, osa (pl. senticoses, osas) adj. sent 2. senteur
pointilleux, euse sentorassa n. f. mauvaise odeur
sentida n. f. → odorat 1. odorat 2. flair sentorós, osa adj. odorant, ante
3. pressentiment sentre v. → sentir 1. sentir 2. éprouver 3. ressen-
sentida (aver -) loc. avoir un pressentiment tir
sentida (aver bona -) loc. avoir du flair sepal n. m. (s. XVIII. . . ) sépale (bot.)
sentida (n’i aver la -) loc. s’y attendre separable, abla adj. (s. XIV. . . ) séparable
sentida de la causa (aver -) loc. avoir vent de la separacion n. f. (s. XIII.) séparation
chose separar v. (s. XIV.) séparer veire: sopartir
sentida de quicòm (aver -) loc. avoir vent de separatisme n. m. (s. XIX. . . ) séparatisme
quelque chose separatista adj. e n. (s. XVIII. . . ) séparatiste
sentiment n. m. (s. XII.) 1. sentiment veire: assen- separator, tritz (pl. separators, trises) adj. e n. m.
timentat 2. avis (s. XVI. . . ) séparateur (instrument)
sentimental, ala adj. (s. XVIII. . . ) sentimental, sépia n. f. (s. XIV.) seiche
ale sèpia (far los uèlhs de -) loc. faire les yeux doux
sentimentalisme n. m. (s. XIX. . . ) sentimental- sepion n. m. petite seiche
isme septenat n. m. (s. XIX. . . , del francés) septennat
sentimentalitat n. f. (s. XIX. . . ) sentimentalité septentrion n. m. (s. XIII.) septentrion
sentiments egrègis loc. sentiments distingués septentrional, ala adj. (s. XIII.) septentrional, ale
sentiments mai causits loc. sentiments distin- septic, ica adj. (s. XVI. . . ) septique
gués septicemia n. f. (s. XX., de l’anglés) septicémie
sentina n. f. (s. XIII.) sentine septuagenari, ària adj. e n. (s. XIV. . . ) septuagé-
sentinèla n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) sentinelle naire
veire: gaita septuplar v. (s. XV. . . ) septupler
sentir n. m. → palp 1. toucher 2. sensation septuple, upla adj. (s. XV. . . ) septuple
sentir v. (s. XII.) 1. sentir veire: sentre, solfinar - sepulcral, ala adj. (s. XVII. . . ) sépulcral, ale
cit.: Garòna mai que mai carreja, / e degun potz n’es sepulcre n. m. (s. XII.) sépulcre
sanitós, / e l’aiga de las fonts plus netas / sent a susor sepultura n. f. (s. XIII.) sépulture - cit.: Quand
de las rainetas (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) ; Lo del mandament de Dieu las lengas se trobèguen a la
Felibrige es establit, coma pòrta l’estatut, pèr sauvar sepultura de la temeritat del gigant Nembròd, qui dirà
nòsta lenga; e, en sauvant la lenga sentèm au fons que la nòstra non forèssa pas de l’asempre ? (Pèire
dau còr que gandirem de mai tot çò que fai portar Godelin, Ramelet, s. XVII)
la tèsta drecha a l’òme (Frederic Mistral, Santa Es- sequèla n. f. (s. XIV.) séquelle
tèla d’Avinhon, 1877) 2. éprouver 3. ressentir - cit.: sequéncia n. f. (s. XII. . . ) séquence
L’un sentiá d’un estòc desclavar las costèlas, / per ont sequenciacion n. f. (s. XX.) séquençage
s’estorissiá la sang a bèl rajòll’autre, que mila pics sequencial, ala adj. (s. XX.) séquentiel, elle
alongavan pel sòl, / vesiá son paure còrs despartit en sequenciator n. m. (s. XX.) séquenceur
estèlas (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) sequestracion n. f. (s. XIX. . . ) séquestration
sentir a loc. répandre une odeur sequestrar v. (s. XIII.) séquestrer
sentir a mosit loc. sentir le moisi sequèstre n. m. (s. XIII.) séquestre
sentir a rabinat loc. sentir à brûlé sequièr n. m. lieu ensoleillé
sentir a vin loc. sentir le vin sequièra n. f. (s. XIV.) sécheresse
sentir al bon loc. sentir bon sequòia n. f. (s. XIX. . . , del nom d’un cap indian)
sentir al fum loc. sentir la fumée séquoia (bot.)
sentir de narra loc. avoir du nez / du flair ser n. m. (s. XI.) soir veire: vespre - cit.: Rintravan
sentir grat a qualqu’un de loc. → saber grat a l’ostalariá tótei leis sers, leis informators de premsa,
savoir gré, être reconnaissant que li restava plus qu’a cercar sus de televisions satel-
sentir grèu de sa persona (se -) loc. se sentir lizadas un rebat dei novelas (Robèrt Lafònt, 1996)
fatigué ser (a -) loc. ce soir
sentir lo cuol palhós (se -) loc. se sentir ser (al -) loc. le soir
merdeux (en faute) ser (ara de -) loc. ce soir même veire: arser
sentir lo rumat loc. sentir le roussi ser (de -) loc. dans la soirée

512
ser (sul -) servici public

ser (sul -) loc. sur le soir sèrp n. f. (s. XII.) serpent - cit.: Sus, sus deu jaç !
serà pas mai (aquò non ne -) loc. il n’y aura pas Ausatz com era rona ! / sus, de pès, mirpa ! Espiatz
de suites com era bada: / sembla lo hilh de la graula ahamada
serà pas mai (aquò non ne -) loc. il n’y aura pas ! Plan li poiré la sèrp au còrs entrar (Pèir de Garròs,
de suites Eglògas, 1567)
serac n. m. (s. XVIII. . . ) sérac sèrp (anar quèrre lo nis de la -) expr. aller
serada n. f. soirée veire: vesprada, vesperal chercher la lune
serafin n. m. (s. XIII.) séraphin sèrp (far la -) loc. serpenter
seral, ala adj. du soir sèrp de mestièr ! interj. fichu métier !
seralh n. m. (s. XIV. . . , de l’italian ? persan) sérail sèrp monetària n. f. (s. XX.) serpent monétaire
serbe n. m. (s. XIII.) 1. sénevé 2. moutarde sèrp ponh (la -) loc. le serpent mord
sauvage (bot.) serpar v. ramper
sèrbi, sèrbia adj. e n. (s. XIX. . . ) serbe serpatejar v. 1. serpenter 2. ramper
serbo-croat, ata adj. e n. (s. XIX. . . ) serbo-croate serpaton n. m. petit serpent
seren, ena adj. (s. XII.) serein, eine serpejar v. intr. serpenter
serena n. f. (s. XII.) 1. rosée du soir - cit.: Ai gor- serpent n. (s. XII.) serpent (monstre. . . )
rinat per la serena / tota la santa de la nuèit (Pèire serpentari n. m. (s. XIX. . . ) serpentaire (oiseau)
Godelin, s. XVII) 2. fraîcheur de la nuit serpentària n. f. (s. XIII. . . ) serpentaire (plante)
serena n. f. (s. XIV.) sirène serpentin, ina adj. (s. XIII.) tortueux, euse
serena (a la -) loc. à la belle étoile serpentina n. f. (s. XIII.) serpentine (bot.)
serenada n. f. (s. XII.) sérénade - cit.: non mancava serpentós, osa (pl. serpentoses, osas) adj. sin-
ges de vesprada / de faire ausir de serenada (Claudi ueux, euse
Bruèis, s. XVII) serpiginós, osa (pl. serpiginoses, osas) adj. (s.
serenitat n. f. (s. XIV.) sérénité XIV.) de la nature des serpents
serenta n. f. épicéa (bot.) serpilhièra n. f. serpillière veire: tòrca, torcon
serga n. f. (s. XII.) serge serpol / serpolet n. m. (s. XIV.) serpolet (bot.)
sergent n. m. (s. XVIII. . . , del francés) sergent sèrpvolanta n. f. cèrvi volant; sèrp volaira cerf-
seria n. f. (s. XVIII. . . ) sèria série volant
seriá plan una ! (aiçò ne -) loc. ce serait drôle ! sèrra n. f. (s. XII.) 1. serre 2. colline (côté abrupt)
seriá vinagre (quand tot -) loc. ce n’est pas la sèrra n. f. (s. XVII. . . ) serre (agricultura)
mer à boire sèrra n. f. → ressega scie
serial, ala adj. (s. XIX. . . ) sériel, elle sèrra (a tota -) loc. par le chemin le plus court
seriar v. (s. XIX. . . ) sérier sèrra de mar n. f. poisson-scie
serigrafia n. f. (s. XX.) sérigraphie serradura n. f. (s. XIII.) → serralha serrure
serin, ina n. (s. XV. . . ) serin (oiseau) serralha n. f. (s. XII.) serrure veire: serradura
seringa n. f. (s. XIII.) seringue serret n. m. égoïne
seringar v. (s. XIX.) seringuer serrilhon n. m. monticule
seringat n. m. (s. XVII. . . ) seringa (arbrisseau) serum n. m. (s. XVI. . . , mot latin) sérum
seriós coma un gat quand pissa expr. sérieux sèrv, sèrva n. (s. XII.) serf, serve (servitude
comme. . . sèrva n. f. (s. XIII.) 1. réservoir 2. vivier 3. réserve
seriós, osa (pl. serioses, osas) adj. (s. XIV. . . ) servador adj. e n. m. conservador conservateur
sérieux, euse (alimentaire. . . )
sermar v. (s. XII.) 1. mouiller (le vin) veire: (fam.) servant, anta adj. e n. qui se conserve
batejar 2. mettre de l’eau dans son vin servar v. (s. XIII.) conserver (denrées. . . )
serment n. m. (s. XIII.) → eisserment sarment servar (èsser per -) loc. c’est à conserver / pour
sermon n. m. (s. XI. . . ) sermon - cit.: [A la] rèsta, jo être conservé
non m’avanci pas tant de dire qu’aquò sián de sermons servatge n. m. servage
faits, e non som pas tant [òrb] que jo non conesca que servent, enta n. (s. XII.) 1. servant, ante 2. servi-
MM. les reitors, missionaris o autres n’an pas besonh teur, servante
de mas instruccions (B Amilhan, s. XVII) ; Mon ser- serventa (far -) loc. faire la révérence
mon serà [divisit] en tres punts (Joan Loís Fornèrs, s. servici n. m. (s. XII.) service
XVIII) servici (èsser de -) loc. être de service
sermonaire, aira n. (s. XII.) sermonneur, euse servici (far -) loc. rendre service
sermonar v. (s. XII.) sermonner servici (far lo -) loc. faire le service militaire
seropositiu, iva adj. (s. XX.) séropositif, ive servici (far un -) loc. rendre un service
serós, osa (pl. seroses, osas) adj. (s. XIV. . . ) → servici public n. m. service public
aquós séreux, euse (méd.) servici tecnic n. m. service technique - cit.: Joan
serositat n. f. (s. XIX. . . ) sérosité (méd.) aviá fach sos estudis segondaris a Besièrs, ont son

513
servici tecnic sexològue, òga

paire, engenhaire de l’Escòla centrala, bailejava lo ser- me caliá partir. . . Mas, en me’n tornant, aviái d’alas
vici tecnic del camin de fèrre (Rodgièr Barta, Pròsas que me portavan (Julieta Dissèl, s. XX)
de tota mena, 1979) set (amodar la -) loc. étancher sa soif
serviciable, bla adj. serviable set (èsser abrandat de -) loc. avoir très soif
servicial, ala n. (s. XIV. . . ) 1. serviteur, servante sèt annadas de fila loc. sept années de suite
- cit.: Joan de la taula, levèt lo cap. Pel primièr còp sèt beutats (a las -) loc. elle est d’une grande
vegèt la serviciala. La plegava tota, la claror que mon- beauté
tava de la flamba viva. Jogava sul front cande, la lusor sèt fèls virats (a los -) loc. il a le diable au corps
del calelh (Joan Bodon, 1953) 2. garde-malade sèt oras del ser loc. dix-neuf heures
serviciós, osa (pl. servicioses, osas) adj. servi- setanta adj. num. card. soixante-dix
able setanten, ena adj. num. ord. soixante-dixième
servicis n. m. plur. (s. XX.) 1. les services setembral, ala adj. de septembre
2. secteur tertiaire setembre n. m. (s. XII.) septembre - cit.: Setem-
servidor n. m. (s. XII.) servitor serviteur veire: bre es una abelha bandada de most (Leon Còrdas, La
servicial, servent Vèspa, Òc, abr. 1951)
servidor (far -) loc. faire la révérence seten, ena adj. num. ord. septième
servieta n. f. serviette sètge n. m. siège (encerclement)
servieton n. m. 1. serviette (d’enfant) 2. bavette sètge (levar lo -) loc. lever le siège (d’une ville)
servil, ila adj. (s. XIII.) servile sèti n. m. siège (pour s’asseoir. . . )
servilitat n. f. (s. XVI. . . ) servilité sèti nenet n. m. (s. XX.) siège auto (bébé)
serviment n. m. action de servir setmana n. f. semaine - cit.: Los cocuts alucan
servir v. (s. XII.) servir - cit.: Mentretant, lo que candèlas sus los taps, las primavèras e las margaride-
fa la doctrina abans vèspras, se poirà servir dels fon- tas floquejan, lo cocut canta au bòsc, lavetz la vinha
daments del Salut que trobarà p. 38 (B. Amilhan, que i va de bon còr e los sharments e’s doblan d’ua
1673). setmana a l’auta tot lo mes d’abriu (Raimond Lajús,
servir a tota òbra loc. servir à tout usage Armanhac II, 1991)
servir un plat de peguesas loc. servir un plat setmana dels sèt dimenges (far la -) expr. ne
de sottises (insulter) rien faire
setmana dels tres dijòus (la -) expr. la semaine
servís de ne parlar (non -) loc. il est inutile d’en
des quatre jeudis
parler
setmana intrant (la -) loc. la semaine prochaine
servís de res que li parletz (non -) loc. il est
setmana que ven (la -) loc. la semaine
inutile que vous lui parliez
prochaine
servitud n. f. (s. XIII.) servitude
setmanada n. f. 1. semaine (durée 2. salaire)
sesa n. f. (s. XII.) 1. siège épiscopal veire: Santa-
setmanal, ala adj. → setmanièr 1. hebdomadaire
Sesa 2. cathédrale
2. semainier, ière
sesca n. f. 1. (bot.) typha 2. massette 3. glaïeul
setmanièr, ièra adj. e n. m. 1. hebdomadaire
séser v. → sèire 1. siéger 2. seoir veire: setmenal 2. semainier, ière
sesètz-vos sus un formiguièr e digatz-me quala setòri, òria adj. e n. sétois, oise
vos a fissat ? expr. on gnore d’où vient le coup setze adj. num. card. (s. XIII.) seize
/ l’accusation / la fuite setzen, ena adj. num. ord. (s. XIII.) seizième
sesilha n. f. séance setzena n. f. (s. XIII.) seizaine
sesilha (èsser en -) loc. 1. être en séance seu n. m. suif
2. (iron.) être en repos seuse (/selze) n. m. → silèx silex
sesilha (non poder téner -) expr. ne pas pouvoir seuseron (/selzeron) n. m. → silèx silex
rester en place sevèr, èra adj. (s. XII. . . ) sévère - cit.: La cara
sesilha (téner -) loc. tenir séance / siéger d’aquela femna èra sevèra, auturosa benlèu (Leon Còr-
sesquièr, sesquièra n. m. marécage das, Sèt pans, 1977)
session n. f. (s. XVII. . . ) session sevèrament adv. (s. XVI. . . ) sévèrement
sèsta n. f. → prangièra 1. sexte 2. sieste severitat n. f. (s. XII. . . ) sévérité
sèsta (far -) loc. faire la sieste sevicis n. m. plur. (s. XIII. . . ) sévices
sestèrci n. m. (s. XVI. . . ) sesterce (monnaie ro- sexagenari, ària adj. e n. (s. XV. . . ) sexagénaire
maine) sexagesima n. f. (s. XIV.) sexagésime
sestièr n. m. (s. XII. . . ) setier sèxe n. m. (s. XIII.) sexe
sestina n. f. (s. XIX. . . , de l’italian) sextine (poésie) sexisme n. m. (s. XX.) sexisme
set n. f. soif sexista adj. (s. XX.) sexiste
sèt adj. num. card. sept - cit.: E quand sèt oras sexologia n. f. (s. XX.) sexologie
avián picat despuèi un tròç al cloquièr de Sant Miquèl, sexològue, òga n. (s. XX.) sexològ sexologue

514
sexoterapeuta sifilitic, ica

sexoterapeuta n. (s. XX.) sexothérapeute siblada n. f. 1. coup de sifflet 2. (fam.) boisson


sexoterapia n. f. (s. XX.) sexothérapie bue
sèxt (pl. sèxtes) adj. num. ord. (s. XIV.) → seisen sibladís (pl. sibladisses) n. m. siff1ement long
sixième siblaire, aira n. siffleur, euse
sextament adv. (s. XIII.) → seisenament sixième- siblament n. m. sifflement
ment siblar v. (s. XII.) 1. siffler 2. (fam.) boire un coup
sextant n. m. (s. XVII. . . ) sextant siblet n. m. sifflet
sextuòr n. m. (s. XVIII. . . ) sextuor sicap n. m. jugement (idée)
sextuplar v. (s. XV. . . ) sextupler sicap (a son -) loc. il a son idée
sextuple, upla adj. e n. (s. XV. . . ) sextuple sicap (aver de -) loc. avoir du jugement
sexual, ala adj. (s. XVIII. . . ) sexuel, elle sicap (de mon -) loc. à mon idée
sexualament adv. (s. XIX. . . ) sexuellement sicap (de son -) loc. de son propre chef
sexualitat n. f. (s. XIX. . . ) sexualité sicap (es de mon -) loc. c’est une idée à moi
sexualizacion n. f. (s. XX.) sexualisation sicap (far de son -) loc. faire à sa tête
sexualizar v. (s. XX.) sexualiser sicap (o faguèt de son -) loc. il l’a fait de lui-
sexuals (abuses -) n. m. atteintes sexuelles même
sexuat, ada adj. (s. XIX. . . ) sexué, ée Sicília n. pr. Sicile - cit.: « — Que poiràs tu har rei,
shah n. m. (s. XVI. . . , del persan) chah (Iran) quan auràs tempestat / l’Itàlia, la Sicília e qu’auràs
shampó n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés ? hindí) sham- conquistat / lo monde universau ? » (Pèir de Garròs,
pooing Pirrus, 1567)
sicilian, ana adj. e n. (s. XIII. . . ) sicilien, enne
shamponadoira n. f. (s. XX.) shampooineuse
sicomòr n. m. (s. XII.) sycomore (bot.)
(machine pour moquettes)
sicut n. m. (s. XIX. . . , del latin « sicut erat ») 1. (fam.)
shamponaire, aira n. (s. XX.) shampooineur,
point particulier 2. sujet précis
euse (personne)
sicut (sus aqueste -) loc. sur ce point
shamponar v. (s. XX.) shampooiner
sida n. m. (s. XX., de « Sindrome
sherif n. m. (s. XVII. . . , de l’anglés) shérif
d’Immunodeficiència Aquerida ») sidà sida (mal-
shòrt n. m. (mot anglés) short
adie)
show n. m. (s. XX., mot anglés) show (spectacle)
sidecar n. m. (s. XX., de l’anglés) side-car
si conj. (s. XI.) → se si (à condition. . . )
sideracion n. f. (s. XVI. . . ) sidération
si adv. (s. XI.) si (réponse affirmative à une ques- sideral, ala adj. (s. XVI. . . ) sidéral, ale
tion négative) siderar v. (s. XVI. . . ) sidérer
si n. m. (s. XVII. . . ) si (musique) siderat, ada adj. (s. XVI. . . ) sidéré, ée
si ben loc. tout à fait siderurgia n. f. (s. XIX. . . ) sidérurgie
si ben tant loc. tant et si bien siderurgic, ica adj. (s. XIX. . . ) sidérurgique
si que m’agrada ! (aqueste -) loc. oh que oui, il siderurgista n. (s. XX.) sidérurgiste
me plait ! sidola n. f. engelure
si-ben ieu loc. moi de même sièc (de -) loc. 1. de suite 2. coup sur coup
si-ni-si / si-ben-non loc. certainement non sièis adj. num. card. six - cit.: A pena santa Ceselha
si-plan / si-ben-si loc. certainement oui aviá l’ [edat] de rason que vodèt sa virginitat a Jèsus
siá (cossí que -) loc. 1. en tout état de cause Crist ; n’aviá pas mai de cinc o sièis ans qu’èra resol-
2. quoi qu’il en soit guda de morir [verge] (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII)
siá dit de fregada loc. soit dit en passant sièja n. f. vandoise (poisson)
siá dit, siá fait loc. sitôt dit, sitôt fait sieta n. f. assiette (vaisselle)
siamés, esa (pl. siameses, esas) n. (s. XIX. . . ) sietada n. f. assiettée
siamois, oise (méd.) sieton n. m. 1. petite assiette veire: sostassa
sian n. f. → tanta tante - cit.: ieu ai vist le paire 2. soucoupe
de l’aujòl de la tanta de ma sian, cosina germana del sieu (aquò’s del -) loc. c’est dans son caractère
fraire de mon paire qu’èra mon oncle. . . que coneguèc sieu (aquò’s plan del -) loc. c’est dans ses habi-
les ases demest las aucas (Odde de Triors, 1578) tudes
siatz lo benvengut loc. planvengut soyez le bi- sieu (es del -) loc. c’est dans sa nature
envenu sieu (far -) loc. acquérir
sibèc n. m. femme bavarde sieu (l’a fait -) loc. il l’a acquis
siberian, ana adj. e n. (s. XVIII. . . ) sibérien, ienne sieu (o faguèt del -) loc. il l’a fait de lui-même
sibilla n. f. (s. XIII. . . ) sibylle sieu, siá adj. poss. (s. XII.) sien, sienne
Sibilla n. f. (s. XVII.) Sybille - cit.: E la Sibilla sifilis (pl. sifilisses) n. f. (s. XVII. . . ) sifilís
d’Eritrèa (Pèire Godelin, s. XVII) syphilis
sibillin, ina adj. (s. XVI. . . ) sibyllin, ine sifilitic, ica adj. e n. (s. XVII. . . ) syphilitique

515
sifon simplificat, ada

sifon n. m. (s. XIII. . . ) siphon siliconar v. (s. XX.) siliconer


sifonar v. (s. XIX. . . ) siphonner siliconat, ada adj. (s. XX) siliconé, ée
sigillari, ària adj. (s. XV. . . ) sigillaire siliconatge n. m. (s. XX.) siliconage
sigillat, ada adj. (s. XVI. . . ) sigillé, ée silicòsi n. f. (s. XX.) silicose
sigillografia n. f. (s. XIX. . . ) sigillographie sillaba n. f. (s. XII.) syllabe - cit.: Jos l’influéncia
sigillografic, ica adj. (s. XIX. . . ) sigillographique d’aquela lei generala, los ancians proparoxitòns (mots
sigla n. f. (s. XVIII. . . , del latin) sigle (m.) accentuats sus l’antepenultima sillaba) de l’anciana
sigma n. m. (s. XVII. . . , letra de l’alfabet grèc) sigmà lenga [...] an desplaçat l’accent per se cambiar en
sigma paroxitòns (Loís Alibèrt, Gramatica, 1935)
sigmatic, ica adj. (s. XX.) sigmatique sillabari n. m. (s. XVI. . . ) syllabaire
sigmatisme n. m. (s. XX.) 1. sigmatisme (ling. sillabic, ica adj. (s. XVI. . . ) syllabique
2. psych.) sillogisme n. m. (s. XIV.) syllogisme
signalar v. (s. XIII.) signaler (police. . . ) siloèta n. f. (s. XVIII. . . , del francés) silhouette
signaletic, ica adj. (s. XIX. . . ) senhaletic signalé- silvèstre, èstra adj. (s. XIX. . . ) sylvestre
tique silvicòla adj. (s. XIX. . . ) sylvicole
signaletica n. f. (s. XX.) senhaletica signalétique silvicultor, tritz (pl. silvicultors, trises) n. (s.
signalizacion n. f. (s. XX.) senhalizacion signali- XIX. . . ) sylviculteur, trice
sation silvicultura n. f. (s. XIX. . . ) sylviculture
signalizar v. (s. XX.) senhalizar signaliser simbiòsi n. f. (s. XIX. . . , de l’alemand ? grèc) sym-
signalizator, tritz (pl. signalizators, trises) n. (s. biose
XX.) senhalizador signalisateur, trice simbòl n. m. (s. XIV. . . ) symbole
signar v. (s. XII.) signer (signature) veire: senhar simbolic, ica adj. (s. XIX. . . ) 1. symbolique
signat çai-jos loc. signé ci-dessous 2. symbolique
signatari, ària n. (s. XVII. . . ) signaire signataire simbolisme n. m. (s. XIX. . . ) symbolisme
signatura n. f. (s. XV. . . ) signature simbolista adj. e n. (s. XIX. . . ) symboliste
signe n. m. (s. XII.) 1. signe 2. symbole 3. inten- simbolizar v. (s. XVIII. . . ) symboliser
tion
simetria n. f. (s. XVI. . . ) symétrie
signe val lo còp (lo -) loc. c’est l’intention qui
simetric, ica adj. (s. XVI. . . ) symétrique
compte
simfonia n. f. (s. XII.) sinfònia symphonie
signet n. m. (s. XIV.) 1. seing 2. signet
simfonic, ica adj. symphonique
significacion n. f. (s. XIII.) signification
Simforian n. m. Symphorien
significància n. f. (s. XIII.) significança signifi-
ance simian, ana adj. (s. XIX. . . ) simien, enne
significant n. m. (s. XX.) signifiant (ling.) simiesc, esca (pl. simiesques, escas) adj. (s.
XIX. . . ) simiesque
significant, anta adj. (s. XVI. . . ) signifiant, ante
significar v. (s. XI.) signifier similar, ara adj. (s. XVI. . . ) similaire
significat n. m. (s. XX.) signifié similitud n. f. (s. XIII. . . ) similitude
significatiu, iva adj. (s. XIV.) significatif, ive simonia n. f. (s. XIII.) simonie
significativament adv. (s. XIV.) significative- simoniac n. m. (s. XII.) simoniaque
ment simpatia n. f. (s. XV. . . ) sympathie
sil /silo n. m. (s. XIV.) silo simpatic (es fòrça -) expr. il est très sympa-
silatge (/silotatge) n. m. (s. XX.) silotage veire: thique
ensilatge simpatic, ica adj. (s. XVI. . . ) sympathique
silenci n. m. (s. XIII.) silence simpatizant, anta adj. e n. (s. XIX. . . ) simpatizaire
silenci ! interj. silence ! sympathisant, ante
silenci (far -) loc. faire silence simpatizar v. (s. XVI. . . ) sympathiser
silenciós, osa (pl. silencioses, osas) adj. (s. simplament adv. (s. XIII.) simplement - cit.:
XVI. . . ) silencieux, euse Aquel miracle se fasquèt simplament, coma una ròsa
silenciosament adv. (s. XVIII. . . ) silencieuse- espelís al solelh (Antonin Perbòsc, s. XX)
ment simple, simpla adj. (s. XIII.) 1. simple 2. pur,
silèx (pl. silèxes) n. m. (s. XVI. . . ) silex veire: pure 3. ingénu, ue
seuse simplesa n. f. (s. XIII.) 1. naïveté 2. ingénuité
silfe n. m. (s. XVII. . . ) sylphe (myth.) simplicitat n. f. (s. XIII.) 1. simplicité 2. mod-
silfida n. f. (s. XVII. . . ) sylphide (myth.) estie
silice n. f. (s. XVIII. . . ) siliça silice simplificable, abla adj. (s. XIX. . . ) simplifiable
silicèu, èa adj. (s. XVIII. . . ) siliciós siliceux, euse simplificacion n. f. (s. XV. . . ) simplification
silici n. m. (s. XIX. . . ) silicium simplificar v. (s. XV. . . ) simplifier
silicòna n. f. (s. XIX. . . ) silicone simplificat, ada adj. (s. XVIII. . . ) simplifié, ée

516
simplificator, tritz (pl. simplificators, trises) sirèna

simplificator, tritz (pl. simplificators, trises) adj. singlara n. f. (s. XIII. . . ) laie
(s. XIX. . . ) simplificateur, trice singular, ara adj. (s. XIII.) 1. singulier, ère 2. sin-
simplisme n. m. (s. XIX. . . ) simplisme gulier
simplista adj. (s. XIX. . . ) simpliste singularament adv. (s. XIII. « singularment ») sin-
simposium n. m. (s. XX., de l’anglés ? grèc) sym- gulièrement
posium singularitat n. f. (s. XIII.) singularité
simptòma n. m. (s. XIX...) symptôme singularizar v. (s. XVI. . . ) singulariser
simptòma n. m. (s. XVI. . . ) symptôme sinhòca n. f. balafre veire: cicatritz
simptomatic, ica adj. (s. XVI. . . ) symptomatique sinhocar v. balafrer, taillader
simulacion n. f. (s. XIII.) simulation sinholar v. intr. grincer, geindre
simulacra n. f. (s. XIII.) simulacre sinistrament adv. (s. XV. . . ) sinistrement
simular v. (s. XIII.) simuler sinistrat, ada adj. (s. XIX. . . ) sinistré, ée
simulat, ada adj. (s. XVI. . . ) simulé, ée sinistre n. m. (s. XV. . . , de l’italian) sinistre (catas-
simulator de vòl n. m. (s. XX.) simulador simu- trophe)
lateur de vol sinistre, istra adj. (s. XV. . . ) sinistre
simulator, tritz (pl. simulators, trises) adj. e n. (s. sinizacion n. f. (s. XX.) sinisation veire: chinés
XIII. . . ) simulaire simulateur, trice sinizar v. (s. XX.) siniser
simultanèament adv. (s. XVIII. . . ) simultané- sinòca adj. e n. f. (s. XIV.) synoque
ment sinodal adj. (s. XIV.) synodal
simultaneïtat n. f. (s. XVIII. . . ) simultanéité sinòde n. m. (s. XVI. . . ) synode
simultanèu, èa adj. (s. XVIII. . . ) simultaanèu si- sinodic, ica adj. (s. XVI. . . ) synodique
multané, ée sinologia n. f. (s. XIX. . . ) sinologie
sin n. m. 1. nœud du bois 2. défaut 3. tic sinològue, òga n. (s. XIX. . . ) sinològ sinologue
4. manie sinonime n. m. (s. XIV. . . ) sinonim synonyme -
sinagòga n. f. (s. XIII.) synagogue cit.: Los sinonimes provenent d’una meteissa fòrma
sinapi n. m. (s. XIV.) sénevé (bot.) latina divèrsament evoluïda seràn admesis dins nòstre
sinapisme n. m. (s. XVI. . . ) sinapisme diccionari lengadocian-francés en les classant dins
sincèr, èra adj. (s. XV. . . ) sincère l’òrde de regularitat fonetica e d’espandida (Loís Al-
sinceritat n. f. (s. XIII. . . ) sincérité ibèrt, Terro d’oc, març-abril 1928) - src.: Mistral,
sincòpa n. f. (s. XIV.) syncope 1878 : "sinounime"
sincopar v. (s. XIV.) syncoper sinonimia n. f. (s. XVI. . . ) synonymie
sincopat, ada adj. (s. XVII. . . ) syncopé, ée sinòpi n. m. (s. XIII.) sinople
sincrèsi n. f. (s. XIV.) syncrèse sinòpsi n. f. (s. XIX. . . ) synopsis
sincretisme n. m. (s. XVII. . . ) syncrétisme sinoptic, ica adj. (s. XVII. . . ) synoptique
sincròn, òna adj. (s. XVIII. . . ) synchrone sinovia n. f. (s. XVII. . . ) synovie
sincronia n. f. (s. XIX. . . ) synchronie sinovial, ala adj. (s. XVIII. . . ) synovial, ale
sincronisme n. m. (s. XVIII. . . ) synchronisme sinsòla n. f. → engrisòla lézard gris veire: cer-
sincronizacion n. f. (s. XIX. . . ) synchronisation nalha
sincronizar v. (s. XIX. . . ) synchroniser sintactic, ica adj. (s. XIX. . . , de l’alemand) syntac-
sincronizator n. m. (s. XX.) synchroniseur tique
sindic n. m. (s. XV.) syndic sintagma n. m. (s. XX.) syntagme
sindical, ala adj. (s. XVIII. . . ) syndical, ale sintaxi n. f. (s. XVI. . . ) syntaxe
sindicalisme n. m. (s. XIX. . . ) syndicalisme sintaxic, ica adj. (s. XIX. . . ) syntaxique
sindicalista n. (s. XIX. . . ) syndicaliste sintèsi n. f. (s. XIV.) synthèse
sindicals (dreits -) n. m. plur. droits syndicaux sintetic, ica adj. (s. XVII. . . ) synthétique
(socio.) sintetizar v. (s. XIX. . . ) synthétiser
sindicar v. (s. XVIII. . . ) syndiquer sintetizator n. m. (s. XX.) sintetizador;
sindicat n. m. (s. XIII.) syndicat sintetizaire synthétiseur
sindicat, ada adj. (s. XIX. . . ) syndiqué, ée sintonizar v. (s. XX.) syntoniser
sindròme n. m. / f. (s. XIX. . . ) sindròm syndrome sinuós, osa adj. (s. XVI. . . ) sinueux, euse
sinecdòca n. f. (s. XIV. « sinedoche » ; s. XVIII. . . ) sinuositat n. f. (s. XVI. . . ) sinuosité
synecdoque sinus n. m. (s. XVI. . . , mot latin) sinus (anat.)
sinecura n. f. (s. XVIII. . . ) sinécure sinus n. m. (s. XVI. . . , mot latin ? arabi) sinus
sinerèsi n. f. (s. XVI. . . ) synérèse (géom.)
sinergia n. f. (s. XVIII. . . ) synergie sinusiti n. f. (s. XX.) sinusite
sinergic, ica adj. (s. XIX. . . ) synergique sionisme n. m. (s. XIX. . . ) sionisme
sinestesia n. f. (s. XIX. . . ) synesthésie sionista adj. e n. (s. XIX. . . ) sioniste
singlar n. m. (s. XIII.) sanglier sirèna n. f. (s. XIX. . . ) sirène (avertisseur)

517
sirgar social (moviment -)

sirgar v. intr. 1. s’agiter 2. se démener tres estats del present país de Lengadòc. . . (Casèrn de
sirgon n. m. 1. bruit confus 2. chants d’oiseaux, dolença, 1424) 2. suzerain, aine
dispute. . . sobeiranament adv. (s. XIII.) souverainement
siriac n. m. (s. XVII. . . ) syriaque sobeiranetat n. f. (s. XII. . . ) souveraineté
sirian, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) syrien, enne sobeiranetat n. f. (s. XII. . . ) souveraineté
siringe n. f. syrinx sòbra n. f. (s. XIII.) 1. reste 2. excédent
siròc n. m. (s. XIII.) sirocco veire: eisseròc sòbra (en -) loc. en sus
siròp n. m. (s. XII. . . , de l’arabi) sirop sòbra (la -) loc. 1. le surplus 2. ce que le com-
sirpa n. f. mégère merçant donne en plus
sirupós, osa (pl. siruposes, osas) adj. (s. XVIII. . . ) sòbra de (per -) loc. pour comble de
sirupeux, euse sòbra que manca (val mai -) expr. il vaut mieux
sirventés n. m. (s. XIII.) 1. sirventès 2. poésie faire envie que pitié
politique sobraire, aira adj. (s. XIII. . . ) économe
sisa n. f. 1. rangée 2. base 3. assise 4. couche sobramar v. (s. XII.) aimer à l’excès
5. filon sobramor n. m. (s. XII.) amour excessif
sisal n. m. (s. XX.) sisal (bot.) sobrar v. 1. être en trop 2. outrepasser 3. dé-
siscladís (pl. siscladisses) n. cris perçants pro- passer
longés sobrar los autres (a -) loc. à surpasser les autres
sisclal n. m. cri aigu veire: sisclet sobrar un carpan (se -) loc. y gagner une gifle
sisclar v. intr. (s. XII.) 1. crier 2. piailler sobrar una bofa (se -) loc. y gagner une gifle
siscle n. m. (s. XII.) cri aigu sòbras (de -) loc. 1. en surplus 2. de reste
sisclet n. m. 1. cri aigu veire: sisclal 2. loquet sòbras (n’i a de -) loc. il en reste
sòbras (per -) loc. par surcroît
sisme n. m. (s. XX.) seïsme séisme
sobrat, ada adj. riche, abondant
sismic, ica adj. (s. XIX. . . ) sismique
sobreta n. f. soubrette, servante supplémen-
sismicitat n. f. (s. XIX. . . ) sismicité
taire veire: sòbra
sismografe n. m. (s. XIX. . . ) sismographe
sòbri ? (qué me -) loc. qu’est-ce que j’y gagne
sismogramma n. m. (s. XX.) sismogramme
?
sismologia n. f. (s. XIX. . . ) sismologie
sòbri, sòbria adj. (s. XII. . . ) sobre
sismològue, òga n. (s. XX.) sismològ sismologue sobrièr n. m. 1. factotum veire: factotum 2. ou-
sistèma n. m. (s. XVI. . . ) système vrier employé à diverses tâches
sistèmas electorals n. m. plur. systèmes élec- sobrietat n. f. (s. XIII.) sobriété
toraux (jur.) sobtament adv. (s. XIII.) subitement veire: sobte
sistematic, ica adj. (s. XVI. . . ) systématique sobtar v. 1. surprendre veire: suspréner 2. faire
sistematizacion n. f. (s. XIX. . . ) systématisation peur 3. hâter
sistematizar v. (s. XVIII. . . ) systématiser sobte, sobta adj. (s. XIII.) subitement
sistemic, ica adj. e n. f. (s. XX.) systémique soc n. m. (s. XIV.) 1. tronc 2. souche 3. billot
sistòla n. f. (s. XVI. . . ) systole soc de Nadal loc. bûche de Noël
sistre n. m. schiste soca n. f. (s. XIV.) 1. souche 2. cep
site n. m. (s. XIV. . . , de l’italian « sito ») siti site socam n. m. 1. les ceps 2. la vigne
situacion n. f. (s. XIV. . . ) situation socar v. 1. heurter 2. (v. intr.) trimer
situacionisme n. m. (s. XX.) situationnisme socar v. souquer
situacionista adj. e n. (s. XX.) situationniste sòci, sòcia n. 1. associé, ée 2. partenaire 3. so-
situar v. (s. XIV.) situer ciétaire
siure n. m. liège sociabilitat n. f. sociabilité
siurièr n. m. chêne-liège sociable, abla adj. (s. XVI. . . ) sociable
snack / snack-bar (pl. snacks / snacks-bars) n. social (actor -) n. m. acteur social
m. (s. XX.) snack (/ snack-bar) social (cambiament -) n. m. changement social
sobeiran, ana adj. e n. (s. XII.) 1. souverain, aine (socio.)
- cit.: A lausor, onor e glòria de Dieu, onor e profièit social (conflicte -) n. m. conflit social (socio.)
del rei nòstre sobeiran senhor, e per demonstrar la ve- social (contracte -) n. m. contrat social (socio.)
raia reveréncia, fidelitat e subjeccion de las gens dels social (crusòl -) n. m. 1. creuset social 2. melt-
tres estats del present país de Lengadòc. . . (Casèrn de ing pot
dolença, 1424) 2. suzerain, aine social (dialògue -) n. m. dialogue social (socio.)
sobeiran, ana adj. e n. (s. XII.) 1. souverain, aine social (fait -) n. m. fait social (socio.)
- cit.: A lausor, onor e glòria de Dieu, onor e profièit social (grop -) n. m. groupe social (socio.)
del rei nòstre sobeiran senhor, e per demonstrar la ve- social (moviment -) n. m. mouvement social
raia reveréncia, fidelitat e subjeccion de las gens dels (socio.)

518
social, ala sofrològue, òga

social, ala adj. (s. XVI. . . ) social, ale socorreire, eira n. qui porte secours veire: aju-
sociala (accion -) n. f. action sociale daire
sociala (ajuda -) n. f. aide sociale socórrer v. (s. XII.) secorir secourir
sociala (classa -) n. f. classe sociale (socio.) socorrisme n. m. (s. XX.) secourisme
sociala (coesion -) n. f. cohésion sociale (socio.) socorrista n. (s. XX.) secouriste
sociala (conformitat -) n. f. conformité sociale socors n. m. plur. (s. XII.) secors secours
(socio.) socratic, ica adj. (s. XVI. . . ) socratique
sociala (mobilitat -) n. f. mobilité sociale (so- soda n. f. (s. XVI. . . , del latin med. ? arabi) soude
cio.) sòda n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) sodà soda
socialas (convencions -) n. f. plur. conventions sodanés, esa (pl. sodaneses, esas) adj. e n. (s.
sociales (socio.) XIX. . . , de l’arabi) soudanais, aise
socialdemocracia n. f. (s. XIX. . . ) sòdi n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) sodium
social-democracia social-démocratie sodomia n. f. (s. XII. . . ) sodomie
socialdemocrata n. (s. XX.) social-democrata sodomita n. (s. XIV.) sodomite
social-démocrate sodomizar v. (s. XVI. . . ) sodomiser
socialisme n. m. (s. XIX. . . ) socialisme sòfa n. m. (s. XVI. . . , de l’arabi) sofà sofa
socialista adj. e n. (s. XIX. . . ) socialiste Sofia n. f. Sophie (prénom féminin)
socializacion n. f. (s. XIX. . . ) socialisation sòfia n. f. ablette
socializar v. (s. XVIII. . . ) socialiser sofisma n. m. (s. XIII.) sophisme
socials (avantatges -) n. m. plur. avantages so- sofisme n. m. (s. XIX. . . , de l’arabi) soufisme
ciaux sofista n. (s. XII.) sophiste
socials (eleits -) n. m. plur. élites sociales (so- sofistic, ica adj. e n. f. (s. XIII. . . ) sophistique
cio.) f. plur.
sofisticacion n. f. (s. XIII.) sophistication
societal, ala adj. (s. XX.) sociétal, ale
sofisticar v. (s. XIII.) sophistiquer
societari, ària n. (s. XVIII. . . ) sociétaire
sofisticat, ada adj. (s. XX.) sophistiqué, ée
societat n. f. (s. XI.) société
sofisticator, tritz n. (s. XX.) sophistiqueur, euse
societat anonima n. f. (s. XIX. . . ) société
soflament n. m. (s. XIII.) soufflement
anonyme
soflar v. (s. XIV.) → bufar souffler
societat de consum n. f. (s. XX.) société de con-
soflar lo most loc. boire le vin nouveau
sommation
soflariá n. f. (s. XIX. . . ) soufflerie
societat de las Nacions n. f. (s. XX.) société des
Nations sofle n. m. (s. XIII. . . ) → buf souffle
societat industriala n. f. (s. XX.) société indus- soflet n. m. (s. XV. . . ) 1. soufflet 2. camouflet
trielle sofraita n. f. (s. XII.) 1. dénuement 2. manque
societat sabenta n. f. (s. XIX.) société savante 3. besoin
societat secreta n. f. (s. XIX. . . ) société secrète sofraita (far -) loc. 1. faire défaut 2. manquer
sociocultural, ala adj. (s. XX.) socio-cultural sofraita (n’aver -) loc. 1. en avoir besoin 2. en
socio-culturel, elle être dépourvu
socioeconomic, ica adj. (s. XX.) socioé- sofraita de (aver -) loc. manquer de
conomique sofraitós, osa (èsser -) loc. être dans le besoin
socioeducatiu, iva adj. (s. XX.) socio-éducatiu sofraitós, osa (pl. sofraitoses, osas) adj. (s. XIII.)
socio-éducatif, ive 1. souffreteux, euse veire: patir 2. nécessiteux,
sociolingüistica n. f. (s. XX.) sociolinguistique euse
sociologia n. f. (s. XIX. . . ) sociologie - cit.: Es sofrar v. (s. XVII. . . ) soufrer
encara possible a un mèstre de la geografia, coma sofratge n. m. (s. XIX. . . ) soufrage
de l’istòria, coma de la sociologia o de l’etnologia sofre n. m. (s. XIII. . . ) soufre
"miègjornalas" de se targar de la mesconoissença e sofrença n. f. (s. XII.) → patiment souffrance
del mesprètz de la lenga d’òc, e d’estampar las pròvas veire: sofriment
desvergonhadas de son [ignorància] (Robèrt Lafont, sofrença (aver -) loc. avoir patience
Per un Institut d’Estudis occitans, 1980) sofrent n. m. (s. XII. « sofridor ») → pacient patient
sociologic, ica adj. (s. XIX. . . ) sociologique (méd.) veire: patir
sociològue, òga n. (s. XIX. . . ) sociològ socio- sofriment n. m. (s. XII. . . ) → patiment 1. souf-
logue france veire: sofrença 2. tolérance 3. privation
socioprofessional, ala adj. (s. XX.) socioprofes- sofrir v. (s. XII.) 1. souffrir 2. supporter
sionnel, elle sofrologia n. f. (s. XX.) sophrologie
socioprofessionalas (categorias -) n. f. plur. sofrològue, òga n. (s. XX.) sofrològ sophrologue
catégories socioprofessionnelles sògre, sògra n. (s. XII.) beau-père, belle-mère -
sòcle n. m. (s. XVII. . . , de l’italian) socle cit.: E èra aqueste Bosombas sògre de la cunhada de

519
sògre, sògra solelhós, osa (pl. solelhoses, osas)

la rèira cunhada de l’aujolet, la quala quidem cun- soldièr n. m. (s. XII.) 1. soudard 2. mercenaire
hada per plan sofrir le cunh s’ajaguèc d’un jolit, polit, solecisme n. m. (s. XIV.) solécisme
polidet e berotèl filhet (Odde de Triors, 1578) solelh n. m. (s. XII.) soleil
soís, soïssa (pl. soisses, soissas) adj. e n. (s. XV. . . , solelh (a la raja del -) loc. en plein soleil
de l’alemand) 1. suisse 2. suisse, suissesse solelh (préner lo -) loc. prendre le soleil
soïssa (far -) loc. manger en égoïste solelh a asclar lo cap (un -) expr. un soleil de
sòja n. f. (s. XIX. . . , de l’anglés / alemand ? manchó ? feu
japonés) soja solelh a encara una ora d’aut (lo -) expr. il reste
sojorn n. m. (s. XII.) séjour une heure avant le coucher du soleil
sojorn (daissar -) loc. laisser du répit solelh a l’autre (d’un -) loc. du lever au coucher
sojorn (dreit de -) n. m. droit de séjour du soleil
sojornar v. intr. (s. XII.) séjourner solelh a solelh (de -) loc. du levant au couchant
sòl n. m. (s. XIII. . . ) sol (musique) solelh calfa (lo -) loc. le soleil tape
sòl n. f. 1. sol veire: ièra, aira 2. aire de battage solelh colc loc. soleil couchant
sòl (al -) loc. par terre solelh colc (a -) loc. 1. au crépuscule 2. au soleil
sòl (alongar pel -) loc. étendre par terre couchant 3. à l’ouest
sòl (pel -) loc. adv. par terre solelh colc (al -) loc. au soleil couchant
sol se cosselha, tot sol se repend (qui tot -) expr. solelh colc, las cigalas se calan (amb lo -) expr.
il ne peut s’en prendre qu’à lui-même quand ça va mal, on ne les entend plus
sol, sola adj. seul, seule solelh de lèbre n. m. soleil faible (digne d’un
sòla n. f. 1. plante du pied 2. semelle 3. sole clair de lune)
(poisson) 4. base 5. fondation solelh de miègjorn (d’aplomb coma un -) expr.
sòla (levar -) loc. s’enfuir droit comme un « I »
sòla (tirar -) loc. marcher en traînant les pieds solelh fa pargue (lo -) loc. le soleil fait un halo
solaç (far -) loc. 1. réconforter - cit.: Pan, per se solelh fa ròda (lo -) loc. le soleil fait un halo
far solaç e se brembar totjorn de sa mestressa avalida,
solelh intrant (a -) loc. au coucher du soleil
[copèt] de canèls, e [los ajustèt amb] de cera a mòda
solelh intrat (a -) loc. à la tombée du jour
d’una flaüta de crestaire (Pèire Godelin, s. XVII)
solelh levant n. m. le soleil levant
2. soulager 3. consoler
solelh levant (a -) loc. à l’Est
solaç (pl. solaces) n. m. (s. XII.) 1. soulagement
solelh levat (a -) loc. soleil levant
2. agrément 3. plaisir
solaç (se téner -) loc. 1. se consoler 2. se donner solelh lusís, non fa besonh de luna (quand lo
consolation -) expr. quand on a le mieux, le secondaire est
inutile
solaç (téner -) loc. 1. consoler 2. tenir compag-
nie solelh pica (lo -) loc. le soleil tape
solaçar v. (s. XII.) 1. soulager 2. se divertir solelh qu’an besonh de despeirar ( i a pro tèrras
solada n. f. jonchée jol -) expr. il y a du travail pour tous
solairar v. exposer au soleil solelh tabasa (lo -) loc. le soleil tape
solairòl n. m. endroit ensoleillé solelh tremont (a -) loc. à soleil couchant
solament adv. (s. XII.) seulement solelh treslús n. m. le soleil levant
solana n. f. 1. soulane (versant de montagne solelh tusta (lo -) loc. le soleil tape
au soleil) 2. vent d’Est solelh va traucar (lo -) loc. le soleil va percer
solar v. 1. paver 2. carreler 3. ressemeler les nuages
solar, ara adj. solaire solelh, totes pòdon claure (al -) expr. il y place
solari / solarium n. m. (s. XVIII. . . ) solarium veire: pour tous sous le soleil
solelhador solelhada n. f. apparition du soleil (entre les
sòlda n. f. (s. XII. . . , de l’italian) solde nuages)
soldada n. f. (s. XII.) → sòlda solde (paie) solelhada n. f. coup de soleil (insolation)
soldadar v. (s. XII.) → soldar solder solelhador n. m. 1. lieu ensoleillé 2. terrasse
soldadièra n. f. (s. XII.) fille à soldat solelhant n. m. versant sud
soldar v. (s. XVII. . . , de l’italian) solder solelhant (al -) loc. au sud
soldat n. m. (s. XV. . . , de l’italian) soldat solelhar v. (s. XII.) 1. exposer soleil 2. faire soleil
soldat (far -) loc. être soldat solelhar (al -) loc. au sud
soldat arderós n. m. un vaillant soldat solelhenc, enca adj. relatif au soleil
soldata n. f. (s. XVII. . . ) soldate solelhet n. m. (s. XII.) petite apparition du soleil
soldatalha n. f. soldatesque solelhièr n. m. terrasse exposée au soleil
soldatesca n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) soldatesque solelhós, osa (pl. solelhoses, osas) adj. en-
soldaton n. m. petit soldat (soldat de plomb) soleillé, ée

520
solemne, emna somés / somesa (pl. someses, esas)

solemne, emna adj. (s. XIV. . . ) solennel, elle - solitari, àría adj. e n. (s. XIII.) solitaire
cit.: A l’ora de l’a Dieu siatz, lo guerrejaire de Ver- solitàriament adv. (s. XIV.) solitairement
dun se quilhèt per una declaracion solemna : "Vos solitud n. f. (s. XIV. . . ) solitude - src.: Honnorat,
caldrà venir a P...(...). Apondèt aladonc en confidéncia 1846 : "sollicitut"
: "Nos emmoninarem". Avètz plan legit e comprés sollicitacion n. f. (s. XV. . . ) sollicitation
: " prendrem la monina ensems" o, s volètz, "nos sollicitar v. (s. XI.) solliciter - cit.: Puish doncas
bandarem". Sabi pas se m’engani: ai vist dins aquela que plasut vos a / ritmes en gascon compausar, / de mi
promessa meravilhosa una pròva d’amistat (Rodgièr vos n’èratz pas estat / en vaganaut sollicitat /a préner
Barta, Pròsas de tota mena, 1979 la causa damnada / de nòsta lenga mespresada (Pèir
solemnitat n. f. (s. XII. . . ) solennité de Garròs, 1567)
solenca n. f. fête de fin de travaux agricoles sollicitator, tritz (pl. sollicitators, trises) n. (s.
soler v. avoir l’habitude de XIV.) sollicitaire solliciteur, euse
solesa n. f. → solitud solitude sollicitud n. f. (s. XIII.) sollicitude
solet, eta adj. (s. XIII.) 1. unique 2. tout seul, sòlo n. m. (s. XVIII., de l’italian) solo veire: sol
toute seule - cit.: Mès que ? lo lop s’enfug; tot lo solombrar v. (s. XIII.) mettre ou être à l’ombre
monde li crida / e cadun per lo préner i cor a tota solombre, bra adj. (s. XIII. . . ) 1. sombre 2. obscur,
brida; de faiçon qu’a lo veire e coma es acorsat, jo teni ure
que per uèi lo dangèr es passat, que jo pòdi, segura e solombrós, osa adj. (s. XIII. . . ) 1. sombre 2. om-
ses crenta deguna / ni de [pèrda] d’anhèl ni d’autra bragé, ée 3. taciturne
desfortuna, / gardar tota soleta e, selon mon umor, / solombrut, uda adj. (s. XIII. . . ) 1. sombre
sonjar tant que me plàcia al fait de mon amor (Francés 2. sournois, oise
de Corteta, La Miramonda, s. XVII) solprar v. → sofrar soufrer
soletament adv. (s. XIII.) tout seul solpre n. m. → sofre soufre
solèu n. m. (s. XIII. . . ) soslèu 1. haut-le-cœur
solstici n. m. (s. XIII.) solstice
2. nausée
solubilitat n. f. (s. XVIII. . . ) solubilité
solèu (donar lo -) loc. soulever le cœur (donner
soluble, ubla adj. (s. XIII. . . ) soluble
envie de vomir)
solucion n. f. (s. XIII.) solution
solèvament n. m. (s. XIII. . . ) soslèvament
solvença n. f. (s. XVII. . . ) solvabilité
1. soulèvement 2. révolte
solvent, enta adj. (s. XVI. . . ) solvable
solevar v. (s. XIII.) soslevar soulever
solèx (pl. solèxes) n. m. (s. XX.) solex sòlver v. (s. XVI. . . ) 1. dissoudre 2. résoudre
solfègi n. m. (s. XVIII. . . , de l’italian) solfège solvut (tot -) loc. tot trempé
solfejar v. (s. XIII. . . ) solfier som n. m. (s. XIII.) sommet
solfinar v. 1. sentir 2. deviner 3. pressentir sòm n. m. (s. XII.) sommeil
solfre n. m. (s. XIII.) soufre veire: solpre sòm n. f. envie de dormir
solhadura n. f. souillure sòm (acampar -) loc. être gagné par le sommeil
solhar (/sulhar) v. 1. salir - cit.: E ! quna de sòm (aver una bèla -) loc. avoir très envie de
vosautras [se] pòt flatar de n’aver pas sulhat aquela dormir
rauba blanca que Dieus i carguèt en naissent ? Vos sòm (far -) loc. faire la sieste
vòli pas far vòstre procès, mès se caduna d’aquelas se som (lo fin -) loc. le fin fond
mordissiá fèrme los pòts, veiriam fòrças bodoflas (Joan sòm (se rebondre dins la -) loc. s’enfoncer dans
Loís Fornèrs, s. XVIII) 2. souiller 3. déshonorer le sommeil
solharda n. f. 1. souillarde 2. souillon sòm a las cardelinas (fariá venir la -) expr. il est
solidar v. (s. XIV.) affermir très ennuyeux
solidari, àría adj. (s. XVII. . . ) solidaire sòm assegurat loc. sommeil profond
solidaritat n. f. (s. XVII. . . ) solidarité sòm en qualque endreit (aver -) loc. être obligé
solidaritat e cooperacion internacionala n. f. de découcher
solidarité et coopération internationale sòm me capleva (la -) loc. je tombe de sommeil
solidarizar (se) v. pron. (s. XIX. . . ) se solidariser som, soma adj. → prigond 1. profond, onde
solide adv. solid certainement 2. creux, euse
solide (non ne soi -) loc. je n’en suis pas sûr soma n. f. (s. XIII.) somme (quantité)
solide, ida adj. e n. m. (s. XIV. . . ) solid solide somatic, ica adj. (s. XIX. . . ) somatique
solidificacion n. f. (s. XVI. . . ) solidification somatizar v. (s. XX.) somatiser
solidificar v. (s. XVIII. . . ) solidifier somelhar / somelhejar v. (s. XII.) sommeiller
soliditat n. f. (s. XIII.) solidité somelhós, osa (pl. somelhoses, osas) adj. (s. XII.)
solièr n. m. (s. XII.) 1. grenier 2. fenil 1. ensommeillé, ée 2. qui a toujours sommeil
solilòqui n. m. (s. XVIII. . . ) soliloque somés / somesa (pl. someses, esas) n. 1. pis
solista n. (s. XIX. . . , de l’italian) soliste 2. mamelle

521
somés, esa (pl. someses, esas) sonsir (far -)

somés, esa (pl. someses, esas) adj. (s. XIII. . . ) de la religion, sonan de psalmes, e de la faiçon con-
1. soumis, ise 2. obéissant, ante tentan tot lo [mond] (Augèr Galhard, s. XVI); Se
sometre v. (s. XIII.) soumettre cantas bravament, se danças per compàs, / compaire
sometre a votacion loc. mettre aux voix Tòcasòm, non m’en estoni pas; / car una levador, que
somicar v. intr. gémir t’apapaissonava, / ditz que quand tu naissiás ta maire
somission n. f. (s. XVI. . . ) soumission te sonava (Pèire Godelin, Segonda floreta, s. XVII);
sommacion n. f. (s. XIII. . . ) somacion sommation Los qu’an pas ausit tindar Nadalet dins lor enfança
- src.: J. Ubaud, 2011 : "sommacion" pòdon pas se far una idèa de tot lo gaug que la vida lor
sommar v. (s. XIII. . . ) somar sommer - src.: J. a panat. Lo nòstre campanièr, qu’alara èra pas vièlh,
Ubaud, 2011: sommar" ni pigre, lo nos sonava, uèit jorns avant Nadal, cada
sommari n. m. (s. XIII.) somari sommaire ser aprèp l’Angèlus, durant una ora (Loïsa Paulin, Lo
sommàriament adv. (s. XIII.) somàriament som- vièlh libre d’images, 1940)
mairement sonar a brand loc. sonner à la volée
sommitat n. f. (s. XIII.) somitat sommité sonar campana a martèl loc. sonner le tocsin
somnambul, ula adj. e n. (s. XVII. . . ) somnam- veire: tòca-senh
bule sonar de grand balanç loc. sonner a toute volée
somnambulisme n. m. (s. XVIII. . . ) somnambu- sonar de la flaüta loc. jouer de la flûte
lisme sonar del violon loc. jouer du violon
sòmni n. m. (s. XIII.) sòmi 1. songe 2. rêve sonar las danças loc. jouer les airs
sòmni (per -) loc. en rêve sonar lo tòca-sènh loc. sonner le tocsin
sómnia d’aglands (truèja magra -) expr. on rêve sonar los classes loc. sonner le glas
à ce qu’on n’a pas sonar trenhon loc. sonner le carillon
somniaire, aira n. (s. XIII.) somiaire 1. songeur, sonariá n. f. sonnerie
euse 2. rêveur, euse sonata n. f. (s. XVII. . . , de l’italian) sonate
somniar v. (s. XIII.) somiar; sominhar 1. songer - sonatina n. f. (s. XIX. . . ) sonatine
cit.: Ai longtemps somniat d’una edicion de trobadors, sonda n. f. (s. XII. . . ) sonde
o d’un trobador, que seriá lisa de tota carga critica, sondaire, aira n. (s. XX.) sondeur, euse
critica al sens ont aquò s’entend per un romanista sondar v. (s. XIV. . . ) sonder
(Max Roqueta, Òc, oct.1948, p. 35) 2. rêver - src.: sondar la gafa loc. 1. tâter le terrain 2. tirer les
Palay, 1961 : "somnià" vers du nez
somnifèr, èra adj. e n. m. (s. XVI. . . ) somnifère sondatge n. m. (s. XVIII. . . ) sondage
somnolar v. (s. XIII. . . ) somnoler sondatge d’opinion n. m. (s. XX.) sondage
somnoléncia n. f. (s. XIII.) somnolence d’opinion
somnolent, enta adj. (s. XIII.) somnolent, ente sonet n. m. (s. XII.) sonnet veire: son
somondre (/ somonsar) v. (s. XII.) semoncer sonhaire, aira n. m. soigneur
somonsa n. f. (s. XII.) semonce sonhar v. (s. XII.) soigner
somòure v. 1. exciter 2. soulever sonhat, ada adj. soigné, ée
sompa n. f. 1. mare 2. flaque sonhós, osa (pl. sonhoses, osas) adj. (s. XII.)
sompet n. m. flaque soigneux, euse
somptuari, ària adj. (s. XVI. . . ) somptuaire sonhosament adv. (s. XII. . . ) soigneusement
somptuós, osa (pl. somptuoses, osas) adj. (s. sonjament n. m. (s. XIII.) → sòmni songe
XIII.) somptueux, euse sonòr, òra adj. (s. XVI. . . ) sonore
somptuositat n. f. (s. XV. . . ) somptuosité sonoritat n. f. (s. XIV.) sonorité
somsiment n. m. (s. XIII.) engloutissement sonorizacion n. f. (s. XX.) sonorisation
somsir v. (s. XIII.) 1. engloutir 2. absorber sonorizar v. (s. XIX. . . ) sonoriser
son n. m. (s. XII.) son (audition) sonque adv. 1. seulement - cit.: Cossí ? Cada
son ; sos adj. poss. 1. son 2. ses bon companhon / aurà mestressa sonque jo ? / Cadun
sonada n. f. 1. cri 2. son 3. timbre (son) trobarà sa caduna, / e jo non trobarai pas una ? / Non
sonaire, aira n. joueur, euse (mus.) fumetís ! Que si farai ; / e se la que [cortesarai] / n’es
sonalha n. f. (s. XIII.) sonnaille veire: son de còrs e [d’esperit] triada, / tornatz me far manjar
sonalhièr n. m. animal du troupeau portant la civada (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) 2. à
clochette moins que 3. sauf (exception)
sonar v. (s. XII.) 1. sonner 2. jouer (d’un instru- sonque (pas -) loc. pas même
ment) 3. (appeler 4. interpeller - cit.: Talament sonsida n. f. 1. tassement 2. lieu piétiné
qu’un paure poèta es costrent de far coma los san- sonsir v. 1. piétiner 2. fouler 3. trépigner
sonhaires : quand sonan devant la pòrta d’un catolic, sonsir (far -) loc. faire morfondre dans l’attente
sonan de cançons, quand son devant la pòrta d’un (faire trépigner d’impatience)

522
sonsir l’òrt (me vengas pas -) sortida

sonsir l’òrt (me vengas pas -) expr. ne viens pas sordejar v. (s. XII.) → pejorar empirer
piétiner mon jardin sordet n. m. bécassine (oiseau)
sopa n. f. (s. XII.) soupe sordide, ida adj. (s. XV. . . ) sordide
sopa (trempar -) loc. tremper la soupe sordièra n. f. (s. XIV.) → surditat surdité
sopa de caulets n. f. soupe aux choux sordina n. f. sourdine
sopa de morre loc. soupe à la grimace sordre v. intr. 1. sourdre 2. jaillir
sopada n. f. (s. XV.) 1. gros souper 2. gros dîner sòrga n. f. 1. caquet 2. babil
sopada (aver una -) loc. avoir du monde à dîner sòrga (aver -) loc. tenir tête en conversant
ou à souper sorgent n. m. source veire: sorsa
sopaire, aira n. 1. soupeur, euse 2. convive sòrgo n. m. (de l’italian) sorgò sorgho
sopaires (aver de -) loc. avoir du monde à dîner sorire v. intr. (s. XII. . . , lat. subridere) sosrire;
ou à souper sorrire sourire
sopapa n. f. (s. XIX. . . , del francés) soupape sorire sus la boca (lo -) loc. le sourire aux lèvres
sopar n. m. (s. XII.) dîner sorisent, enta adj. (s. XII. . . ) souriant, ante
sopar v. (s. XII.) dîner (repas du soir) soritz (pl. sorises) n. f. → mirga souris
sopar (qui manja tot a son disnar, li rèsta res sornariá n. f. sournoiserie
per son -) expr. il faut être prévoyant
sornarut, uda adj. 1. morose veire: sornut 2. tac-
soparèl n. m. → ressopet 1. réveillon 2. souper
iturne 3. sournois, oise
(à la nuit)
sorne, sorna adj. (s. XIII. « sorn ») 1. obscur, ure
sopartida n. f. (s. XIII. . . ) sospartida; sompartida
2. sombre
1. séparation 2. distribution
sorneta n. f. 1. sornette veire: sorna 2. conte
sopartir v. (s. XIII.) sospartir; sompartir 1. dis-
court
tribuer veire: partir, partejar 2. diviser
sornetas n. f. plur. sornettes (fausses informa-
sopièr n. m. amateur de soupe
tions)
sopièra n. f. (s. XVIII. . . ) soupière
sorniàs, assa (pl. sorniasses, assas) adj.
sople, sopla adj. (s. XII. . . ) 1. souple 2. flexible
sournois veire: sorn
soplesa n. f. (s. XVI. . . ) 1. souplesse 2. agilité
sornièra n. f. → escurina 1. obscurité 2. ténèbres
3. docilité
sornura n. f. obscurité - cit.: I a un moment de
soporific, ica adj. (s. XVI. . . ) soporifique
la jornada, que nomam calabrun, onte l’ombra dau
soprano n. (s. XVIII., mot italian) sopranò soprano
vèspre cuerb lo cèu e la terra de sornura, de dòu e de
soquet n. m. souche rabougrie
malanconiá (F. Mistral, Prefaci a Aquiles Mir, Cançon
soquet (daissar lo -) loc. laisser quelque chose
de la lauseta, 1907)
à désirer
sornut, uda adj. → sornarut 1. morose 2. taci-
soquet (tombar coma un -) loc. tomber raide
turne 3. sournois, oise
sora n. f. (de l’arabi) sourate
sorra n. f. 1. sable vaseux 2. lest
sòrba n. f. (s. XVI. . . ) sorbe
sòrbas (non es per de / es pas per de -) expr. ce sorrar v. lester
n’es pas pour des prunes sorrastra n. f. demi-sœur
sorbet n. m. (s. XVI, de l’italian ? turc ? arabi) sor- sòrre n. f. (s. XII.) sœur
bet sòrre devèrs la maire n. f. sœur utérine
sorbetièra n. f. (s. XIX.) sorbetière sorreta n. f. petite sœur
sorbièr n. m. (s. XIII. . . ) sorbier sorretas n. f. plur. sœurs jumelles
sord (far lo -) loc. faire la sourde oreille sorsa n. f. (s. XII. . . ) sorça source veire: surgent,
sord coma un araire loc. sourd comme dotz, font
sord coma un panièr loc. sourd comme. . . sòrt n. f. (s. XII.) 1. sort 2. destin 3. sortilège
sord coma un topin loc. sourd comme un pot sòrt a qualqu’un (far un -) expr. obtenir une
sord coma una becada loc. sourd comme. . . situation / métier à quelqu’un
sord coma una cavèca loc. sourd comme. . . sòrt es reglat (son -) loc. son compte est bon
sord coma una pala loc. sourd comme. . . sòrta n. f. (s. XVI. . . ) 1. sorte - cit.: Noirigat de
sord, sorda adj. e n. (s. XI.) sourd, sourde Tolosa, me plai de mantenir son lengatge bèl, e capa-
sordament adv. sourdement - cit.: Açò siá dit ble de desrambulhar tota sòrta de concepcion ; e per
sense comparason, solament per gandir nòstre Nonrés aquò digne de se carrar dambe un plumacho de prètz
d’aqueste repròpchi, que perqué se met en campanha be e d’estima (Pèire Godelin, s. XVII) 2. espèce
sembla sordament s’estimar quicomet (Pèire Godelin, sòrta que (de -) loc. de sorte que
Contra tu, s. XVII) sortent de (al -) loc. au sortir de
sordanha adj. e n. f. (fam.) dur, dure d’oreille sòrter v. → sortir sortir
(m. e f.) sortida n. f. (s. XIII. . . ) sortie
sordeis adj. (s. XII.) pire que tout veire: pièg sortida n. f. entrée en scène

523
sortida (far una bèla -) sossignar

sortida (far una bèla -) loc. faire une entrée en sosdesvolopat, ada adj. (s. XX.) sous-développé,
scène ée
sortida de (a la -) loc. au sortir de sosdiaconat n. m. (s. XVII. . . ) sous-diaconat
sortida de secors n. f. sortie de secours sosdiague n. m. (s. XVII. . . ) sous-diacre
sortilègi n. m. (s. XIII. . . ) sortilège sosdirector, tritz (pl. sosdirectors, trises) n. (s.
sortilhièr n. m. (s. XII.) → faitilhièr 1. sorcier XVIII. . . ) sous-directeur, trice
2. jeteur de sort sosemplec n. m. sous-emploi (écon.)
sortir v. (s. XIII.) sortir veire: sòrter - cit.: Tot sosemplec n. m. (s. XX.) sous-emploi
[m’annóncia] la part que prenètz a la fèsta de uèi, sosemplegat, ada adj. (s. XX.) sous-employé, ée
òmes, femnas, filhas, gojats, vos vesi totes endimen- sosentendre v. (s. XVII. . . ) sous-entendre
jats, las fardas [...] pus bèlas son sortidas, los ribans sosentendut n. m. (s. XVIII. . . ) sous-entendu
mirgalhats lusisson, e totes siatz dins la pus granda sosespècia n. f. (s. XIX. . . ) sous-espèce
[netetat] (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII) sosesquipament n. m. (s. XX.) sous-équipement
sortir (se’n -) loc. s’en sortir sosesquipat, ada adj. (s. XX.) sous-équipé
sortir de las bragas d’un borgés expr. être issu sosestimar v. (s. XIX. . . ) sous-estimer
d’un bourgeois sosexpausar v. (s. XIX. . . ) sous-exposer (photo)
sortir de las bragas d’un nòble expr. être issu veire: espausar
d’un noble sosexposicion n. f. (s. XX.) sous-exposition
sortir de las bragas d’un pacan expr. être issu (photo) veire: espausar
d’un paysan sosgrop n. m. (s. XIX. . . ) sous-groupe
sortir de malautiá loc. relever de maladie sosia n. m. (s. XVII. . . ) sosie
sortir de ribas loc. tirer d’affaire soslàupia n. f. 1. auvent 2. porche
sortir de ribas (se -) loc. 1. se tirer d’affaire soslinhar v. (s. XVIII. . . ) joslinhar; sotalinhar
2. (fam) se tirer le cul des ronces souligner
sortir del fangàs loc. tirer d’affaire / du bour- soslòctenent n. m. (s. XVII. . . ) sosluòctenent
bier sous-lieutenant
sortir del gròs grum loc. être d’une famille hup- sosman n. m. (s. XVI. . . ) sous-main
pée sosmarin, ina adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) 1. sous-
sortir del palhàs loc. sortir de la misère marin, ine 2. sous-marin
sortit (me’n soi -) loc. je m’en suis tiré sosoficièr n. m. (s. XVIII. . . ) sous-officier
sos adj. poss. (s. XII.) ses sosòme n. m. (s. XX.) sous-homme
sosalimentacion n. f. (s. XX.) sous-alimentation sosòrdre n. m. (s. XVII. . . ) sous-ordre
sosalimentat, ada adj. (s. XX.) sous-alimenté, ée sospagar v. (s. XX.) sous-payer
sosarrendar v. (s. XVI. . . ) → soslogar sous-louer sospèit n. m. (s. XIII. . . ) → suspicion 1. soupçon
sosc (pl. sosques) n. m. → sòmni 1. rêve 2. pen- 2. suspicion
sée sospeitar v. (s. XIII.) 1. soupçonner 2. suspecter
soscada n. f. → reflexion 1. réflexion 2. rêve sospeitós, osa adj. (s. XIII.) 1. soupçonneux, euse
soscadissa n. f. → reflexion 1. réflexion 2. pen- 2. méfiant, ante
sée sospesar v. (s. XIII. . . ) soupeser
soscaire (èsser al -) loc. être hors de péril sospir n. m. (s. XII.) soupir
soscaire, aira n. → pensaire penseur, euse sospiralh n. m. (s. XIII.) soupirail veire: es-
soscap n. m. (s. XVIII. . . ) sous-chef perdalh
soscar v. intr. 1. penser veire: pensar, perpensar - sospirant, anta n. (s. XIII. . . ) soupirant, ante
cit.: . . . m’estiri sus mon lèit, mentre qu’a mon costat sospirar v. (s. XII.) soupirer
lo [còssol] de Tolosa [retira ?] sas caucetas, e sosqui a sospoblat, ada adj. (s. XX.) sous-peuplé, ée
l’Academia: l’an passat i legissiái mon rapòrt sul con- sosprefècte, ècta n. (s. XIX. . . ) sous-préfet, sous-
cors de lenga d’òc, qui lo legís ongan ? (Josèp Salvat, préfète
Diurnal de la deportacion, 1975) 2. réfléchir sosprefectura n. f. (s. XIX. . . ) sous-préfecture
soscavar v. miner sosprior n. m. (s. XIII.) sous-prieur
soscripcion n. f. (s. XVI. . . ) souscription sosproduccion n. f. (s. XX.) sous-production
soscriptor n. m. (s. XVII. . . ) souscripteur (à une sosproduit n. m. (s. XIX. . . ) sous-produit
parution) sosprogramma n. m. (s. XX.) sous-programme
soscriure v. (s. XVI. . . ) souscrire sosproletari, ària n. (s. XX.) sous-prolétaire
soscutanèu, èa adj. (s. XVIII. . . ) joscutanèu; sosproletariat n. m. (s. XX.) sous-prolétariat
sotacutanèu sous-cutané, ée sossecretari, ària n. (s. XIX. . . ) sous-secrétaire
sosdesvolopament n. m. (s. XX.) sous- sossignar v. (s. XVI. . . ) jossignar; sotasignar sous-
développement signer

524
sossignat, ada sovietic, ica

sossignat, ada adj. (s. XVI. . . ) jossignat; sotasignat [demembrat] de saber escrimar d’espasa. Paravi don-
soussigné, ée cas de quarta, ponhet torçut (Robèrt Lafònt, L’eròi,
sosta n. f. (s. XIII.) 1. abri 2. aide 2001)
sosta n. f. volée de coups sotaire, aira n. → cabussaire 1. plongeur, euse
sosta (aver los uèlhs a la -) loc. avoir les yeux 2. fossoyeur
enfoncés sotaman (de -) loc. en sous-main
sosta (se metre a la -) loc. mettre à l’abri / de sotana n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) soutane
côté sotana èran de bronze las ausiriam sovent tin-
sostar v. (s. XIII. . . ) 1. aider 2. soulager 3. pro- dar (se las -) expr. les ecclésiastique sont des
téger hommes comme les autres
sostar qualqu’un loc. ménager quelqu’un sotar v. intr. nager sous l’eau
sostassa n. f. jostassa; sotatassa soucoupe (tasse sòtol n. m. (s. XIII.) rez-de-chaussée
à café, thé. . . ) sòu n. m. sou - cit.: Me mancava ben dètz-e-nòu
sosten n. m. (s. XII.) 1. soutien 2. appui sòus, mas coma teniái çò plus gròs, me pensavi que çò
3. soutien-gorge menut tombariá tot sol un jorn d’estrenas. Tot virava
sostendre v. (s. XIX. . . ) sous-tendre plan, e i aviá qu’a esperar aquel jorn astruc (Loïsa
sosteneire, eira n. m. (s. XIV.) 1. souteneur Paulin, Lo vièlh libre d’images)
2. support 3. étai sòu (pas manca un -) loc. même pas un sou
sostenement n. m. (s. XIV.) soutènement sòu (pas sonque un -) loc. même pas un sou
sostenença n. f. (s. XIV.) 1. soutenance 2. susten- sòu de bon argent (non val un -) expr. cet
tation homme ne vaut pas grand chose
sosténer v. (s. XI.) 1. soutenir 2. supporter 3. pro- sòu de deutes (tres litres de marrida sang non
téger pagan pas un -) expr. le souci n’arrange pas les
sosterranh, anha adj. e n. m. (s. XIII.) 1. souter- choses
rain, aine 2. souterrain sòu de mal, sièis francs d’enguent (un -) expr.
sosterrar v. (s. XIII.) josterrar; sotaterrar enterrer il ne faut pas exagérer les difficultés
sostilha n. f. coin (pour caler), cale sòuda n. f. (s. XVI. . . ) soude
sostilha (téner -) loc. tenir ferme sòudadura n. f. (s. XIII. . . ) soudure
sostirar v. (s. XVIII. . . ) soutirer sòudaire, aira n. (s. XIV. . . ) soudeur, euse
sostítol n. m. (s. XIX. . . ) jostítol; sotatítol sous- sòudar v. (s. XII. . . ) 1. souder 2. cicatriser
titre sòus coma can de piuses / nièras (aver tant de -)
sostitolar v. (s. XX.) jostitolar; sotatitolar sous- expr. 1. être très riche 2. être plein aux as
titrer sovenença n. f. (s. XII.) 1. souvenir 2. mémoire
sostitolatge n. m. (s. XX.) jostitolatge; sovenença (èsser cort de -) loc. avoir la mé-
sotatitolatge sous-titrage moire courte
sostraccion n. f. (s. XIV.) soustraction sovenença (per -) loc. en souvenir
sostractància n. f. (s. XX.) sous-traitance sovenir n. m. (s. XIII. . . ) → remembre souvenir
sostractant n. m. (s. XX.) sous-traitant - cit.: En evocant aquela fin tragica e gloriosa de la
sostractar v. (s. XX.) sous-traiter patria lengadociana, cossí mon esperit seriá pas trevat
sostraire v. (s. XII.) soustraire pel sovenir del grand istorian-trobaire dels Albigeses,
sostratge n. m. 1. soutrage veire: sostre 2. coupe Napoleon Peirat (Antonin Perbòsc, Discors de Foish,
des bruyères 1896)
sostre n. m. 1. litière (des bestiaux) 2. juron sovenir (se) v. pron. (s. XII.) se souvenir - cit.:
sostre (far -) loc. faire litière de Chut ! e vòstras paraulas vos sovengan (Pèire Godelin,
sostrejar v. 1. jurer 2. dire des obscénités tresena floreta, s. XVII)
sosumanitat n. f. (s. XX.) josumanitat; sovenir coma de las nívols de l’an passat (se’n
sota-umanitat sous-humanité -) expr. ne pas s’en souvenir
sosvaloracion v. (neologisme) sous-evaluation sovent adv. (s. XII.) souvent - cit.: Car fòrt sovent
veire: sosvaloracion cal anar córrer cercar los medecins e apoticaris que
sosvalorar v. (neologisme) sous-evaluer veire: pòrtan [clistèris] e [antimòni], coma qui va cercar un
avalorar furet per tirar lo conilh d’una cròsa (Augièr Galhard,
sosveire n. m. (s. XX.) josveire; sotaveire sous- s. XVI) ; Mon còr, mai que mai, pataquejava coma
verre aquel de la lauseta qu’aviái tan sovent ausida, sus
sot n. f. porcherie los rastolhs de Tèrra-l’òrt, dins lo calimàs, s’adelir en
sota n. f. (s. XIII.) soute (t. de marine) cantant "dins la mar blosa de l’aire (Julieta Dissèl, s.
sota n. f. → cabús plongeon XX)
sota prep. → jos sous - cit.: Bensai per qu’a Pin- soviet n. m. (s. XX., mot rus) soviet
saguèl, en escrimant d’esperit amb tu sota Lucili, aviái sovietic, ica adj. (s. XX.) soviétique

525
sovietològue, òga subrecargar

sovietològue, òga n. (s. XX.) soviétologue subornacion n. f. (s. XIV. . . ) subornation


spaghetti n. m. plur. (s. XIX. . . , mot italian) subornar v. (s. XIII. . . ) suborner
spaghetti subornator, tritz (pl. subornators, trises) n. (s.
sprint n. m. (s. XX., mot anglés) sprint XV. . . ) subornaire; subornador suborneur, euse
suau adv. 1. tout doux 2. doucement subran adv. 1. soudain 2. à l’improviste
suau ! interj. silence ! subre prep. sur veire: sus
suau (demorar -) loc. garder son calme subre mar loc. au dessus du niveau de la mer
suau (far tot -) loc. 1. faire tout dux 2. agir avec subre ora loc. à une heure indue
précaution subre-real, ala adj. (s. XX.) surréel, elle
suau (tot -) loc. tout bonnement / simplement subre-realisme n. m. (s. XX.) surréalisme
suau, ava adj. 1. doux, douce 2. tranquille subre-realista adj. e n. (s. XX.) surréaliste - cit.:
3. suave Vesiá dins lo primièr movement subre-realista que i
suavament adv. 1. tranquillement 2. suave- èra estat dels mai afogats l’irrupcion dels primaris,
ment al sens universitari del mot, dins la cultura e aquò li
suavet (tot -) loc. tout doucement agradava, car s’èra pas aquò l’irrupcion del pòble èra
suavitat n. f. (s. XVI. . . ) suavité un esclatament a un moment donat dels quadres de
subaltèrne, èrna adj. e n. (s. XV. . . ) subaltèrn sub- l’elèit cultural (Felix Castan, Joe Bousquet, Òc, abr.
alterne 1951)
subconscient, enta adj. e n. m. (s. XIX. . . ) subcon- subre-regenerator, tritz adj. e n. (s. XX.) sur-
scient régénérateur, trice
subdividir v. (s. XIV. . . ) subdiviser subre-reservacion n. f. (s. XX.) 1. surréservation
subdivision n. f. (s. XVII. . . ) subdivision 2. surbooking
subèc n. m. → apoplexia 1. apoplexie subre-saut n. m. 1. soubresaut 2. sursaut
2. évanouissement subre-saut / subresaut (en -) loc. en sursaut
subir v. (s. XVI. . . ) 1. subir 2. supporter veire: subre-saut
subjacent, enta adj. (s. XIV.) sous-jacent, ente subre-sautar v. (s. XVI. . . ) sursauter
subjeccion n. f. (s. XV.) sujétion - cit.: A lausor, subre-sedir v. (s. XIV. « supersedir ») surseoir
onor e glòria de Dieu, onor e profièit del rei nòstre subre-seire v. surseoir
sobeiran senhor, e per demonstrar la veraia reverén- subre-sèit n. m. (s. XVII. . . ) sursis
cia, fidelitat e subjeccion de las gens dels tres estats subre-sulfatat, ada adj. (s. XX.) sursulfaté, ée
del present país de Lengadòc. . . (Casèrn de dolença, subre-uman, ana adj. (s. XVI. . . ) surhumain,
1424) aine
subjècte n. m. (s. XI. « subjet ») sujet subreabondància n. f. (s. XIV.) surabondance
subjectiu, iva adj. (s. XIV. . . ) subjectif, ive subreabondar v. (s. XIV.) surabonder
subjectivitat n. f. (s. XIX. . . ) subjectivité subreabondós, osa (pl. subreabondoses, osas)
subjonctiu n. m. (s. XIV.) subjonctif - cit.: Lo adj. (s. XIV.) surabondant
preterit de l’indicatiu e l’imperfait del subjonctiu que subreabondosament adv. (s. XIV.) surabondam-
constituisson en francés parlat de temps en via de dis- ment
paricion, son del tot vius en lenga d’Òc (Loís Alibèrt, subreactiu, iva adj. (s. XIV. « sobreactiu ») suractif,
Gramarica occitana, 1935) ive
subjugacion n. f. (s. XIV.) subjugation subreactivitat n. f. (s. XIX. . . ) suractivité
subjugar v. (s. XIV.) subjuguer subreagut, uda adj. (s. XIV. « sobreagut ») suraigu
sublièra n. f. sablièrra 1. sablière 2. charpente subrealimentacion n. f. (s. XIX. . . ) suralimenta-
sublimacion n. f. (s. XIX. . . ) sublimation tion
sublimar v. (s. XIV.) sublimer subrealimentar v. (s. XIX. . . ) suralimenter
sublimat, ada adj. (s. XIV.) 1. sublimé, ée 2. sub- subreauçada n. f. (s. XIX. . . ) surélévation
limé subreauçar v. (s. XIX. . . ) surélever
sublime, ima adj. (s. XV. . . ) sublim sublime - src.: subrebaissar v. (s. XVII. . . ) surbaisser
Mistral, 1878 : "sublime" subrebèl, èla adj. (s. XIV. « sobrebel ») très beau
subliminal, ala adj. (s. XIX. . . ) subliminal, ale subrebon, ona adj. (s. XIII.« sobrebon ») très bon
sublimitat n. f. (s. XIV.) sublimité subrecalfa n. f. (s. XX.) surchauffe
submergible, ibla adj. (s. XVIII. . . ) submersible subrecalfar v. (s. XX.) surchauffer
submergir v. (s. XIV. . . ) submerger subrecapacitat n. f. (s. XX.) surcapacité
submersion n. f. (s. XIV. . . ) submersion subrecar, ara adj. très cher, chère
subordinacion n. f. (s. XVII. . . ) subordination subrecarga n. f. (s. XVI. . . ) surcharge
subordinar v. (s. XV. . . ) subordonner subrecarga n. m. (s. XVIII. . . ) subrécargue
subordinat, ada adj. e n. (s. XV. . . ) subordonné, subrecarga (per -) loc. par surcroît
ée subrecargar v. (s. XIII. « sobrecargar ») surcharger

526
subrecèl subsisténcia

subrecèl n. m. ciel de lit subrenuèit (de -) loc. à nuit close


subrecilh / ilha n. m. / f. (s. XIII. « sobrecilh ») subreòme n. m. (s. XIX. . . ) surhomme
sourcil subrepaga n. f. 1. gratification 2. bonne paie
subrecompausat, ada adj. (s. XVIII. . . ) surcom- subrepassar v. (s. XVI. . . ) surpasser
posé, ée (conjug.) subrepelís (pl. subrepelises) n. m. (s. XIII. « so-
subreconsum n. m. (s. XX.) surconsommation brepelitz ») surplis
subrecòst (pl. subrecòstes) n. m. (s. XX.) surcoût subrepés (per -) loc. par-dessus le marché
subrecreis (pl. subrecreisses) n. m. (s. XIII. . . ) subrepés (pl. subrepeses) n. m. 1. surcharge
surcroît 2. surplus
subrecréisser v. (s. XIII. « sobrecreisser ») sur- subreplan n. m. susfàcia surface veire: plan,
croître superficia
subrecubèrta n. f. (s. XX.) jaquette (livre) subreplús (pl. subreplusses) n. m. (s. XIII. « so-
subredent n. f. (s. XVI. . . ) surdent breplus ») surplus
subredesvolopament n. m. (s. XX.) sur- subrepoderós, osa (pl. subrepoderoses, osas)
développement adj. (s. XX.) surpuissant, ante
subredesvolopat, ada adj. (s. XX.) surdéveloppé, subrepopulacion n. f. (s. XX.) surpopulation
ée subrepoténcia n. f. (s. XX.) surpuissance
subredire v. (s. XVI. . . ) surenchérir subrepression n. f. (s. XX.) surpression
subredita n. f. (s. XVI. . . ) surenchère subreprètz (pl. subrepreses) n. m. (s. XX.) sur-
subredòsi n. f. (s. XX.) 1. surdose 2. overdose prix
subredotat, ada adj. (s. XX.) surdoué, ée subreproduccion n. f. (s. XIX. . . ) surproduction
subrefais (pl. subrefaisses) n. m. 1. surcharge subreproduccion n. f. (s. XX.) surproduction
2. placenta subreproduire v. (s. XX.) surproduire
subrefar v. faire payer trop cher subreptici, ícia adj. (s. XIII. . . ) subreptice
subrefin, ina adj. surfin, ine subrespleita n. f. (s. XX.) surexploitation
subrefòrt, òrta adj. (s. XIV. « sobrefort ») très fort subrespleitar v. (s. XX.) surexploiter
subregelacion n. f. (s. XX.) surgélation subresquipament n. m. (s. XX.) suréquipement
subregelar v. (s. XX.) surgeler subresquipar v. (s. XX.) suréquiper
subregelat, ada adj. (s. XX.) surgelé, ée subrestar v. 1. dominer 2. survivre 3. résister
subregelator n. m. (s. XX.) subregelador surgéla- subrestimacion n. f. (s. XIX. . . ) surestimation
teur subrestimar v. (s. XVII. . . ) surestimer
subregenerator, tritz (pl. subregenerators, subretaxa n. f. (s. XVIII. . . ) surtaxe
trises) n. (s. XX.) subregenerador surgénérateur, subretension n. f. (s. XX.) surtension
trice subretot adv. surtout veire: sustot - cit.: Al con-
subreieu (lo) n. m. le surmoi (psy.) veire: l’aquò, trari de çò que se pòt creire, èra subretot a l’intrada de
lo ieu l’ivèrn que las carrièras, per ieu, s’animavan (Loïsa
subreimpression n. f. (s. XX.) surimpression Paulin, Lo vièlh libre d’images, 1940)
subreinformacion n. f. (s. XX.) surinformation subrevaler v. (s. XII. « sobrevaler ») survaloir
subreinformat, ada adj. (s. XX.) surinformé, ée subrevenguda n. f. 1. survenance 2. survenue
subreintendent n. m. (s. XVI. . . ) surintendant subrevenir v. intr. (s. XII. . . ) survenir
subrejorn (al -) loc. au grand jour subrevèsta n. f. pardessus
subrejorn (de -) loc. au milieu du jour subrevestit n. m. (s. XX.) survêtement
subrementon n. m. double menton veire: golar subrevida n. f. (s. XVI. . . ) survie
subreviure v. (s. XIV. « sobreviure ») survivre
subremesura n. m. (s. XIV. « sobremesura ») sur- subrevivença n. f. (s. XVII. . . ) subrevivéncia sur-
mesure vivance
subremesurar v. (s. XIV. « sobreamesurar ») sur- subrevivent, enta adj. e n. (s. XVI. . . ) survivant,
mesurer ante
subremontar v. (s. XIV. . . ) surmonter subrevolar v. (s. XX.) survoler (avion)
subremontar la dolor loc. surmonter la douleur subrexpausar v. (s. XIX. . . ) surexposer (photo)
subremortalitat n. f. (s. XX.) surmortalité subrexposicion n. f. surexposition (photo)
subremplec n. m. (s. XX.) suremploi subrondar v. 1. submerger 2. déborder 3. sur-
subrenadar v. (s. XIV. « sobrenadar ») surnager nager
subrenatural, ala adj. (s. XVI. . . ) 1. surnaturel, subrora adv. à une heure indue
elle 2. surnaturel subsequent, enta adj. (s. XIII.) subséquent, ente
subrendeman n. m. (s. XVIII. . . ) surlendemain subsidi n. m. (s. XIV.) subside
subrenom n. m. (s. XIII. « sobrenom ») surnom subsidiari, ària adj. (s. XVI. . . ) subsidiaire
subrenomenar v. (s. XII. . . ) surnommer subsisténcia n. f. (s. XVII. . . ) subsistance

527
subsistir sufisentament

subsistir v. (s. XIV. . . ) subsister succuléncia n. f. (s. XVIII. . . ) suculéncia succu-


substància n. f. (s. XIII.) substance lence
substancial, ala adj. (s. XIV.) substantiel, elle succulent, enta adj. (s. XVI. . . ) suculent succu-
substantiu n. m. (s. XIII.) substantif lent, ente
substantivar v. (s. XIV.) substantiver succursala n. f. (s. XVII. . . ) sucursala succursale
substantivat, ada adj. (s. XIV...) substantivé, ée succursalisme n. m. (s. XX.) sucursalisme suc-
- cit.: Existís de nombroses adjectius qualificatius o cursalisme
substantivats formats suls numerals, que servisson succursalista adj. e n. (s. XX.) sucursalista suc-
sovent a designar de mesuras o de causas en rela- cursaliste
cion amb lo nombre (Loís Alibèrt, Gramatica occitana, sucós, osa (pl. socoses, osas) adj. (s. XIV.) plein
1935) de suc veire: chucós
substitucion n. f. (s. XIII.) substitution sucrar v. (s. XV. . . ) sucrer
substituïr v. (s. XII.) substituer sucrariá n. f. (s. XVII. . . ) sucrerie
substitut n. m. (s. XV. « substituit ») substitut sucrat, ada adj. sucré, ée - cit.: E me trobèri dins
substrat n. m. (s. XIX. . . ) substrat la rèirebotiga escura, siegut sus una saca, una tassa
subtament adv. soudainement dins las mans. Lo cafè caud, brutlant e sucrat, un
subtar v. 1. surprendre 2. faire peur beuratge negre desconegut dins mon país, cossí noliá
subte adv. tout à coup ! E me reviscolèt (Joan Bodon, La Quimèra, 1974)
subte (de -) loc. en sursaut sucratge n. m. (s. XIX. . . ) sucrage
subte, subta adj. 1. vite 2. rapidement sucre n. m. (s. XIV.) sucre - cit.: Res, per ieu, pas-
subterfugi n. m. (s. XIV. . . ) subterfuge sarà jamai en delícias aqueles esclopons de sucre ròses
subtil, ila adj. (s. XI.) subtil, ile o blaus ont dormissiá un Jèsus tan saure e tan lusent
subtilament adv. (s. XIII. « subtilment ») subtile- que lo sentissiái fondre dins la boca (Loisa Paulin, Lo
ment vièlh libre d’images, 1940)
subtilitat n. f. (s. XIII.) subtilité sucre (es un -) loc. ce fruit est excellent
subtilizar v. (s. XV. . . ) subtiliser sucre (èsser un -) loc. être tout miel, tout sucre
subtropical, ala adj. (s. XIX. . . ) subtropical, ale (personne)
suburban, ana adj. (s. XIV. . . ) suburbain, aine sucre (l’ama coma de -) loc. il en fait ses délices
subvencion n. f. (s. XV.) subvention sucrièr n. m. (s. XVI. . . ) sucrier
subvencionar v. (s. XIX. . . ) subventionner sucrièr, èra adj. (s. XVI. . . ) sucrier, ère
subvenir v. (s. XVI. . . ) subvenir sud n. m. (s. XII. . . , de l’anglés) sud
subversion n. f. (s. XII. . . ) subversion sud-african, ana adj. e n. (s. XX.) sud-africain,
subversiu, iva adj. (s. XVIII. . . ) subversif, ive aine
subvertir v. (s. XIII. . . ) subvertir sud-american, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) sud-
suc n. m. (s. XII.) → chuc suc américain, aine
suc n. m. (s. XII.) 1. sommet 2. crâne sud-èst n. m. (s. XV. . . ) sud-est
suc ni muc (aquò non a ni -) loc. cela ne vaut sud-oèst n. m. (s. XV. . . ) sud-ouest
rien / n’a aucun goût sudacion n. f. (s. XIX. . . ) sudation
suc plan garnit (aver lo -) avoir la tête bien sudista adj. e n. (s. XIX. . . ) sudiste
pleine sudorific, ica adj. e n. (s. XVI. . . ) sudorifique
sucada n. f. coup sur la tête suedés, esa (pl. suedeses, esas) adj. e n. (s.
sucapelat, ada adj. → calvet (Fam.) chauve XVI. . . ) suédois, Oise
sucar v. (s. XIV.) → chucar sucer suedina n. f. (s. XX.) suédine
succedanèu, èa adj. e n. m. (s. XIX. . . ) 1. succé- suèlh n. m. → sulhet seuil
dané, été 2. succédané suènh n. m. (s. XII.) soin
succedir v. intr. (s. XII.) succéder sufire v. intr. (s. XII.) suffire
succès (pl. succèsses) n. m. (s. XVI. . . ) succès sufís qu’es poderós, se crei tot permés expr.
succession n. f. (s. XIII.) succession parce qu’il est puissant, il se croit tout permis
successiu, iva adj. (s. XIV. . . ) successif, ive sufisença n. f. (s. XIV. « sufficiencia ») suffisance
successivament adv. (s. XIII.) successivement - cit.: Siam quitis damb les que donan del nas a la
successor n. m. (s. XIII.) successeur lenga mondina, tant per non se poder pas emprigondir
succincte, incta adj. (s. XV. . . ) succint succinct, dedins la coneissença de sa gràcia, coma per nos far
incite creire qu’elis an trobat la fava a la còca de la sufisença
succion n. f. (s. XIV.) succion (Pèire Godelin, s. XVII)
succombir v. (s. XIV. . . ) sucombir 1. succomber sufisent, enta adj. (s. XIV. « sufficient ») suffisant,
2. ne pas résister ante
succositat n. f. (s. XIV.) relatif au suc sufisentament adv. (s. XIV. « sufficientment ») suff-
succube n. m. (s. XIV. . . ) sucube succube isamment

528
sufixacion supremacia

sufixacion n. f. (s. XIX. . . ) suffixation superestructura n. f. (s. XIX. . . ) superstructure


sufixe n. m. (s. XIX. . . ) suffixe superficia n. f. (s. XIV.) superfícia superficie veire:
sufocacion n. f. (s. XIV.) suffocation subreplan
sufocar v. (s. XIV. « sufogar ») suffoquer superficial, ala adj. (s. XIV.) superficiel, elle
sufragant n. m. (s. XIV.) suffragant superficialament adv. (s. XIV. . . ) superficielle-
sufrageta n. f. (s. XX.) suffragette ment
sufragi n. m. (s. XIV. . . ) suffrage superflú, ua adj. (s. XIV. . . ) superflu, ue
sufragi dirècte e indirècte n. m. suffrage direct supergrand n. m. (s. XX.) super-grand
et indirect (jur.) superior, ora adj. e n. (s. XII. . . ) supérieur, eure -
sufragi universal n. m. suffrage universel src.: Achard (1785): "superiour"
sufragis n. m. plur. suffrages (vote. . . ) socio. superioritat n. f. (s. XV. . . ) supériorité
suggerir v. (s. XV. . . ) suggérer superlatiu, iva adj. (s. XIV.) 1. superlatif, ive
suggestion n. f. (s. XIV.) suggestion 2. superlatif
suggestiu, iva adj. (s. XIX. . . ) suggestif, ive supermercat n. m. (s. XX.) supermarché
suggestivitat n. f. (s. XX.) suggestivité superpausar v. (s. XVIII. . . ) superposer
suicidar (se) v. pron. (s. XVIII. . . ) se suicider superpetrolièr n. m. (s. XX.) superpétrolier
suicidari, ària adj. (s. XX.) suicidaire superposicion n. f. (s. XVII. . . ) superposition
suicidi n. m. (s. XVIII. . . ) suicide (acte) superpoténcia n. f. (s. XX.) superpuissance
suja n. f. (s. XII.) suie superpoténcia n. f. superpuissance
sul; suls art. def. contr. (occ. "sus + lo".) 1. sur le superproduccion n. f. (s. XX.) superproduction
2. sur les superprofièit n. m. (s. XX.) superprofit
sulcòp adv. 1. tout de suite 2. sans délai supersonic, ica adj. (s. XX.) supersonique
sulcuol n. m. → paterlada fessée supersticion n. f. (s. XIII.) superstition
sulfamida n. f. (s. XX.) sulfamide supersticiós, osa adj. (s. XIV. . . ) superstitieux,
sulfat n. m. (s. XVIII. . . ) sulfate sulfate euse
sulfatacion n. f. (s. XX.) sulfatation supervisar v. (s. XX.) superviser
sulfatadoira n. f. (s. XX., del francés) sulfataira →
supièra n. f. → miopia myopie
maquina de sulfatar sulfateuse (machine)
supin n. m. (s. XIII. . . ) supin (gram.)
sulfataire, aira n. (s. XX., del francés) sulfateur,
suplantar v. (s. XII. . . ) supplanter
eusse (personne)
suplement n. m. (s. XIV.) supplément
sulfatar v. (s. XIX. . . ) sulfater
suplementari, ària adj. (s. XVIII. . . ) supplémen-
sulfatat, ada adj. (s. XIX. . . ) sulfaté, été
taire
sulfatatge n. m. (s. XIX. . . ) sulfatage
suplent, enta adj. e n. (s. XVIII. . . ) suppléant,
sulfit n. m. (s. XVIII. . . ) sulfite sulfite
ante
sulfur n. m. (s. XVIII. . . ) sulfure sulfure
supletiu, iva adj. e n. (s. XVI. . . ) supplétif, ive
sulfuric, ica adj. (s. XVIII. . . ) sulfurique
suplica n. f. (s. XVI. . . ) supplique
sulfurós, osa (pl. sulfuroses, osas) adj. (s. XVI. . . )
sulfureux, eusse suplicacion n. f. (s. XIII.) supplication
sulhet n. m. seuil - cit.: Vaquí, Madama, las pa- suplicar v. (s. XII.) supplier
raulas pas de créser qu’aquel blasfemator a ausadas suplici n. m. (s. XV. . . ) supplice
prononciar sul sulhet de sa mòrt (Robèrt Lafònt, 2001) supliciar v. (s. XVI. . . ) supplicier
sulpic adv. tout de suite veire: de seguida suplir v. (s. XIV.) 1. suppléer 2. acquiescer
sultan, ana n. (s. XIII.) sultan, âne suplís en tot (lo -) loc. il acquiesce à tous ses
sumerian, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) sumérien, désirs
benne supòrt n. m. (s. XV. . . ) support
sup, supa adj. e n. myope suportable, abla adj. (s. XV. . . ) supportable
supausar v. (s. XIII.) supposer suportar v. (s. XIII.) supporter
supèl n. m. monticule suposicion n. f. (s. XIV. . . ) supposition
superar v. 1. surmonter 2. dépasser supòsitori n. m. (s. XIII. / s. XX.) suppositoire
supèrbe, èrba adj. (s. XIII. « superbios ») superbe - supòst (pl. supòstes) n. m. suppôt
cit.: I avèva un còp ua hemna que s’aperava Supèrba, supraconductivitat n. f. (s. XX.) supraconductiv-
la bien nomada. Era gloriosa coma un cent de polhs, e ité
s’èra lotjat au cap de se hèr botar dens las litanias (J. supraconductor, tritz (pl. supraconductors,
F. Bladèr, Armanhac, 1867) trises) adj. e n. (s. XX.) supraconducteur, trice
superbenefici n. m. (s. XX.) superbénéfice supranacional, ala adj. (s. XX.) supranational,
supèrbia n. f. (s. XI.) superbe ale
supercampion, ona n. (s. XX.) superchampion, supranacionalitat n. f. (s. XX.) supranationalité
one supremacia n. f. (s. XVII. . . ) suprématie

529
suprème, èma svastica

suprème, èma adj. (s. XVI. . . ) suprèm suprême - las fonts plus netas / sent a susor de las rainetas (Pèire
src.: Mistral, 1878 : "suprème" Godelin, s. XVII)
supression n. f. (s. XIV. . . ) suppression susor (èsser tremp de -) loc. être trempé de
suprimir v. (s. XIV. . . ) supprimer sueur
supurar v. (s. XVI. . . ) suppurer susós, osa (pl. susoses, osas) adj. en sueur
suputar v. (s. XVI. . . ) supputer suspècte, ècta adj. e n. (s. XIV. « suspect ») suspect
surf (pl. surfes) n. m. (s. XX., mot american) surf suspendre v. (s. XV.) 1. pendre 2. suspendre
surf a vela n. m. planche à voile 3. différer
surfaire, aira n. (s. XX.) surfeur, euse suspens (en -) loc. en souffrance
surfar v. (s. XX.) surfer suspens (en -) loc. adv. en suspens
surge n. m. suint suspension n. f. (s. XIV.) suspension
surre n. m. → siure liège suspensiu, iva adj. (s. XIV.) suspensif, ive
surrièr n. m. → siurièr chêne-liège suspensòri n. m. (s. XIV.) suspensoir
suspicion n. f. (s. XII.) suspicion
sus prep. (s. XII.) sur
susprenent, enta adj. (s. XVII. . . ) surprenant,
susada n. f. suée
ante
susar v. (s. XIII.) suer
suspréner v. (s. XVI. . . ) surprendre
susar a plena pèl loc. suer beaucoup
suspresa n. f. (s. XVI. . . ) surprise
susar coma un vedèl loc. suer beaucoup
sustentacion n. f. (s. XIV.) sustentation
susar encre (far -) loc. se donner beaucoup de sustentar v. (s. XIII.) sustenter
peine sustentar un malaut loc. sustenter un malade
susar las sèt pèls loc. suer sang et eau (nourrir)
susar los pompilhs (me fa -) expr. il me fait sustentator, tritz (pl. sustentators, trises) adj. e
suer (il m’ennuie) n. (s. XIII.) sustentador; sustentaire sustentateur,
susar sang e aiga loc. suer sang et eau trice (qui nourrit) - cit.: « sustentator e cosselhador
susar son pan loc. gagner péniblement sa vie de mon filh [diferéncia de sufixes entre lo mot sabent
susar tres camisas expr. transpirer en abon- e lo mot popular. NDLR.] » (1262, Doat). - src.:
dance Honnorat, 1846 : "sustentator"
susari n. m. (s. XIII.) suaire sustot adv. → subretot surtout veire: mai que mai
susceptibilitat n. f. (s. XVIII. . . ) susceptibilité
susceptible, ibla adj. (s. XVI. . . ) 1. susceptible susvelhant, anta n. (s. XX., del francés) surveil-
2. capable lant, ante
suscitar v. (s. XIII.) susciter susvenir v. (s. XII. . . ) survenir
susdit, ita adj. e n. (s. XIV. . . ) susdit, ite sutura n. f. (s. XIV.) suture
susor n. f. (s. XIII.) sueur - cit.: "Garòna mai que suturar v. (s. XIX. . . ) suturer
mai carreja, / e degun potz n’es sanitós, / e l’aiga de svastica n. f. (s. XIX. . . , del sanscrit) svastika

530
t : te (alfabet) talament que

t : te (alfabet) n. m. t tactil, ila adj. (s. XVI. . . ) tactile


t’, te pron. pers. t’, te tafanari n. m. (del cast.) 1. (triv.) cul 2. sexe
ta rason es pro bona loc. tu parles d’or tafataire, aira n. fabricant de taffetas
ta, ton adj. poss. ta, ton veire: lo tieu, la tiá tafatàs (pl. tafatasses) n. m. (s. XIV. . . , de l’italian)
tabacomania n. f. (s. XIX. . . ) tabacomanie taffetas
tabacultor, tritz (pl. tabacultors, trises) n. (s. XX.) tafurar v. 1. fouiller 2. fureter
tabaculteur, trice tags n. m. plur. (s. XX., de l’american) tags (graf-
tabagia n. f. (s. XVII. . . , de l’algonquin) tabagie fiti. . . )
tabagic, ica adj. e n. (d. XIX. . . ) tabagique taïfa n. f. 1. gens de peu 2. sans grade 3. vale-
tabagisme n. m. (s. XIX. . . ) tabagisme taille
tabard n. m. règle (à niveler) taïfa d’abestits loc. bande d’imbéciles
tabasada n. f. tabassée veire: rosta taïgà n. f. (s. XX., del rus.) taïga
tabasar v. 1. tabasser 2. frapper 3. passer à tailandés, esa (pl. tailandeses, esas) adj. e n. (s.
tabac XX., del tai) thailandais, aise
tabasatge n. m. tabassage taïna n. f. 1. mélancolie veire: melancolia 2. in-
tabat n. m. (s. XVI. . . , del castelhan ? haïtian) tabac quiétude 3. spleen
tabat n. m. dispute taïna (aver la -) loc. avoir le spleen
tabat (tirar -) loc. priser du tabac taïna (èsser dins la -) loc. être dans la détresse
tabat per cinsar n. m. tabac à priser taïnar v. 1. (intr.) languir 2. être mélancolique
tabataire n. m. 1. fumeur 2. priseur 3. buraliste 3. (v. pron.) s’inquiéter
tabatar v. 1. (intr.) fumer (du tabac) 2. priser taïnejar v. attendre quelqu’un avec inquiétude
tabatièra n. f. (s. XVI. . . ) tabatière taïnejar v. attendre avec inquiétude
tabernacle n. m. (s. XIV.) tabernacle taïnós, osa (pl. taïnoses, osas) adj. 1. mélancol-
tabó adj. e n. (s. XIX. . . , de l’anglés ? polinesian) ique veire: melancolic 2. inquiet, ète
(adj. inv.) tabou taire v. (s. XII.) → calar taire
tabulator n. m. (s. XX.) tabulador tabulateur tais, taisson (pl. taisses) n. m. (s. XIII.) blaireau
(partie de machine à écrire) (animal) veire: rabàs
tabulatritz (pl. tabulatrises) n. f. (s. XX.) tal (per -) loc. afin de
tabuladoira tabulatrice (machine) tal astre (se per -) loc. si par asard / d’aventure
tabust (pl. tabustes) n. m. (s. XII.) 1. tapage tal coma loc. conj. tel que
2. querelle tal coma (o te disi -) loc. je te le dis tel quel
tabusta (a la -) loc. adv. 1. à la hâte 2. au hasard tal crei atrapar que s’atrapa expr. à malin, ma-
taca n. f. (s. XIII.) 1. tache 2. souillure 3. défaut lin et demi
4. taie tal cresiá guilhar Guilhòt que Guilhòt lo guil-
taca (tot de -) loc. tout taché hèt expr. tel est pris qui croyait prendre
tacadís, issa (pl. tacadisses, issas) adj. salissant, tal dit, tal fait loc. ainsi dit, ainsi fait
ante veire: lordejant tal jorn expr. tel jour
tacan adj. taquin tal jorn que uèi loc. aujourd’hui même
tacanariá n. f. taquinerie tal punt loc. d’abord
tacar v. (s. XIII.) 1. tacher (fig.) déshonorer 2. (v. tal punt que loc. conj. dès que
pron.) se tacher 3. se salir. tal pus lèu loc. adv. le plus tôt possible
tacha n. f. clou (à grosse tête) tal qual expr. tel quel
tacit, ita adj. (s. XII.) tacite tal que loc. tel que
tacitament adv. (s. XII.) tacitement tal sèla que non brida expr. il n’achève pas tout
taciturne, urna adj. (s. XVI. . . ) taciturn taciturne ce qu’il entreprend
tacon n. m. pièce rapportée tal se’n ritz qu’un jorn se’n cauça expr. il ne
taconaire n. m. → sabatièr savetier faut pas dire fontaine je ne boirai pas de ton
taconar v. ajouter des pièces veire: petaçar eau
tacte n. m. (s. XIV. . . ) tact tal X (un -) loc. un sieur X
tactic, ica adj. e n. f. (s. XVII. . . ) tactique tal, tala adj. e pron. indef. (s. XII.) tel, telle
tactica n. f. tactique - cit.: Macat era Pepito de la tal, una tala (un -) un tel
tactica en fonzor que li aviá donat aqueu segon reng tala n. f. 1. dégât 2. tare 3. tuile
dins la victòria avenidoira, un ròtle de reserva en soma talabrena n. f. salamandre veire: alabrena
(Robèrt Lafònt, 1984) talament adv. (s. XIII : « talment ») tellement
tactician, ana adj. e n. (s. XVIII. . . ) tacticien, enne talament que loc. tellement que

531
talament que (ben -) talús (pl. talusses)

talament que (ben -) loc. à tel point que talhaire n. m. (s. XIV.) tailleur (de pierre)
talar v. 1. meurtrir 2. endommager talhandièr n. m. (s. XIII.) taillandier
talassoterapia n. f. (s. XIX. . . ) thalassothérapie talhant, anta adj. 1. taillant, ante 2. coupant,
talc n. m. (s. XVI. . . ) talc ante
talent n. f. (s. XI.) 1. faim 2. envie talhants n. m. plur. 1. ciseaux (tailleur,
talent n. f. talent ferblantier) veire: cisèls 2. forces de tondeur
talent de nòu jorns (aver una -) expr. avoir très talhar v. (s. XIII.) 1. tailler, couper 2. (v. intr.)
faim couper
talent de trabalhar (aver -) expr. avoir envie de talhatepa n. f. tondeira tondeuse à gazon veire:
travailler tondedoira
talent es bona cosinièra (la -) expr. on ne talhatge n. m. (s. XIII.) action de tailler
chipote pas quand on a faim talhièr n. m. 1. atelier veire: òbras, tindol
talent fa sortir la sèrp del bartàs (la -) expr. la 2. chantier (construccion. . . )
faim fait sortir le loup du bois talhòla n. f. large ceinture d’étoffe
talent me rosiga (la -) expr. j’ai très faim talhon n. m. (s. XIII.) tranche : portion - cit.: Lo
talent m’escana (la -) expr. j’ai très faim gros catàs de la vesina / sap plan causir lo bon talhon
talent pica, es bona la mica (quand la -) expr. / e dins lo plat pren çò melhor / atanlèu que virèm
quand on a faim le pain est bon l’esquina (August Benezet, Menudas tròbas, 1926)
talent que la vesi córrer (ai una -) expr. je suis talhon d’Adam n. m. pomme d’Adam
affamé talhonar v. couper en morceaux
talentar v. (s. XII.) → atalentar donner envie talhvirar v. émousser
talentuós, osa (-pl. talentuoses, osas) adj. (s. talibaud n. m. lourdaud
XIX. . . ) talentueux, euse talion n. m. (s. XIII.) talion
talh n. m. (s. XII.) 1. entaille 2. tranchant talisman n. m. (s. XVI. . . , de l’arabi ? grèc) talis-
3. morceau 4. tranche 5. façon man
talh (a -) loc. à point (ouvrage) talmud n. m. (s. XIII., de l’ebrèu) talmud
talh (a bèl -) loc. 1. sans distinction - cit.: Un còp, talmudic, ica adj. (s. XVIII. . . ) talmudique
per tot jamai, la Mòrt, tot a bèl talh, / endròm dedins talmudista n. (s. XVI. . . ) talmudiste
le clòt le pagés e le nòble (Pèire Godelin, s. XVII) 2. à talòcha n. f. taloche (plâtrerie. . . )
vue d’œil 3. en bloc talon n. m. (s. XI.) talon
talh (aquò me ven al -) cela arrive à point talon, cal que se n’ane lo sabaton (per la punta
talh (metre un trabalh en -) expr. 1. mettre en o pel -) expr. tout a une fin
chantier 2. entamer un travail talonada n. f. trace (de talon)
talh (metre un trabalh en -) loc. 1. mettre en talonaire, aira n. m. (s. XX.) talonneur, euse
chantier 2. entamer un travail (rugby)
talh (tustar sul -) loc. parler trop librement talonar v. talonner
talh (venir a -) loc. venir a propos taloneta n. f. talonnette
talh d’un cotèl n. m. le tranchant, la lame d’un talonièra n. f. doublure du talon
couteau talons (far veire los -) loc. déguerpir
talh de l’espasa (lo -) loc. tranchant de l’épée talons (virar los -) loc. 1. déguerpir 2. tourner
talh de parlar (èsser en -) loc. être en train de les talons
parler talòs ! (qué -) loc. quel dégât !
talha n. f. 1. taille (mesure - cit.: Aviá panat del talòs (es plan -) loc. c’est vraiment idiot
parpalhòl / la talha fina, al rossinhòl / son parlar florit talòs (pl. talòsses) n. m. 1. trognon 2. billot
de mistèri (Paul Froment, Fantasia, 1899) 2. tour de d’entrave 3. sot
taille) talossariá n. f. sottise
talha n. f. (s. XIII.) 1. taille 2. ancien impôt talpa n. f. (s. XIII.) taupe
talha (levar la -) loc. percevoir les impôts talpada n. f. taupinière
talha a talh loc. à mesure talpaire n. m. chasseur de taupes
talhable, abla adj. (s. XIV.) taillable talpar, talpejar v. fouiller le sol
talhada n. f. (s. XV.) 1. taillade 2. coupure 3. en- talpat n. m. petit de la taupe
taille 4. coupe (de bois) talpatièra n. f. piège à taupe
talhadís (pl. talhadisses) n. m. taillis talpièr n. m. stramoine (bot.)
talhador n. m. (s. XIV.) 1. tailloir 2. planche (à talús (donar de -) loc. donner du pied (élargir
découper) la base) veire: atalussar
talhadura n. f. (s. XIII.) coupure talús (far tocar lo -) expr. jouer un tour (se mo-
talhafèrre n. m. burin quer) veire: talús (oiseau fabuleux)
talhagredon n. m. taille-crayon talús (pl. talusses) n. m. (s. XVI. . . ) talus

532
talús (pl. talusses) tanin

talús (pl. talusses) n. m. oiseau fabuleux (pour tan mal pensar (non cal / cal pas -) expr. il ne
se moquer) faut pas juger trop vite
talús benlèu ! (i veiretz lo -) expr. on se moque tan melhor loc. adv. tant milhor tant mieux
de vous avec de fausses promesses veire: talús tan melhor, nos vendrà pas veire expr. au
(oiseau fabuleux) mieux, il ne viendra pas
talvera n. f. bordure non travaillée d’un champ tan mièlhs loc. adv. tant mièlhs tant mieux
veire: contornièra tan pauc que se veja (a -) loc. pour peu qu’il se
talverar v. travailler les bords de champs voie
talveron n. m. friche tan pauc val coma l’autre loc. il ne vaut pas
tam n. m. 1. tan 2. brou de noix mieux que l’autre
tamarin n. m. (s. XVIII. . . , de l’amerindian) tamarin tan pièg loc. tant pis
tamarinièr n. m. (s. XVIII. . . ) tamarinier tan plus loc. adv. d’autant plus
tamarisc / tamarís (pl. tamarisques) n. m. (s. tan solament loc. 1. tout juste 2. rien que
XIV.) tamaris tana n. f. 1. trou plein d’eau 2. réservoir 3. ter-
tamarissièra n. f. lieu où pousse le tamaris rier
tambor n. m. (s. XII., de l’arabi) 1. tambour tanada n. f. volée de coups
2. joueur de tambour 3. crieur public tanaire n. m. tanneur
tambor (vengut pel pifre,n se’n torna pel -) expr. tanar v. tanner
bien mal acquis ne profite jamais tanariá n. f. tannerie
tambor de l’aurelha n. m. tympan de l’oreille tanatge n. m. tannage
tambor dels escagaròls (lo -) expr. le bruit du tanatologia n. f. thanatologie
tonnerre tanben adv. aussi
tambor pagat d’avança sona rauc expr. il ne tanben conj. 1. aussi 2. c’est pourquoi
faut jamais payer d’avance tanben ! de far aquí ! expr. et aussi, qu’est-il
tamborar v. tamboriner allé faire là
tamboreta n. f. cymbale tanc n. m. 1. tronc 2. écharde
tamborin n. m. (s. XVI.) tambourin (mus.) tanc (èsser un -) loc. être inébranlable, ferme
tamborinaire, aira n. tamborinaire (joueur de dans sa position
tambourin) tanca n. f. 1. étai veire: baranha 2. arrêt de
tamborinaire, lo vailet es dançaire (quand lo contrevent ouvert 3. vanne d’écluse 4. haie de
mèstre es -) expr. le maître donne l’exemple clôture
tamborinar v. 1. tambouriner 2. faire le crieur tancada (far -) loc. arrêter le travail
public tancador n. m. barre (de fermeture de porte)
tambre n. m. chapeau haut-de-forme) tancadura n. f. (s. XIII.) fermeture
tambust (pl. tambustes) n. m. (de l’italian) tancaire, aira n. personne qui ferme
tapage tancar v. (s. XIII.) fermer veire: barrar, tampar
tambust suls mòbles (i aurà -) expr. il y aura tancar qualqu’un loc. clouer le bec à quelqu’un
du tapage à la maison tancar qualqu’un loc. clouer le bec à quelqu’un
tamís (pl. tamises) n. m. (s. XIII.) tamis veire: tancar un clavèl loc. contracter une dette
sedaç tancat, ada adj. 1. fermé, ée 2. (fig.) interloqué,
tamisaire, aira n. tamiseur, euse ée
tamisar v. tamiser tancatge n. m. action de fermer
tamisatge n. m. tamisage tandèm n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) tandem
tamisièr n. m. boisselier (ouvrier cintrant les tangar v. (s. XVII. . . , del germanic) tanguer
feuilles de bois pour fabriquer des tamis, etc.) tangatge n. m. (s. XVII. . . ) tangage
tampanal n. m. coup retentissant tangent, enta adj. (s. XVII. . . ) tangent, ente
tampanar v. faire beaucoup de bruit tangenta n. f. (s. XVII. . . ) tangente
tampanejar v. faire du vacarme tangible, ibla adj. (s. XIV.) tangible
tampar v. → tancar fermer tango n. m. (s. XIX. . . , de l’ispanoamerican) tangò
tampat de uèi (non a -) expr. il n’a pas arrêté de tango
la journée tanhedor, doira adj. (s. XIII.) proche (parents,
tampon n. m. tampon voisins. . . )
tampona n. f. ripaille tanhença n. f. → parentat parenté
tampona (far -) loc. faire ripaille tànher v. (s. XII.) 1. convenir 2. être proches
tamponar v. se bâfrer veire: afartar tànher (se) v. pron. être lié par la parenté / prox-
tamponar v. tamponner imité
tamponejar v. faire ribote tanièra n. f. tanière
tamtam n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés) tam-tam tanin n. m. tannin

533
tank (pl. tanks) tantolhar (se)

tank (pl. tanks) n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) tant i a que loc. 1. si bien que 2. bref
1. citerne 2. tank tant li fa coma. . . loc. ça lui fait autant d’effet
tankista n. (s. XX.) tankiste que...
tanlèu adv. aussitôt tant mai loc. → aitant autant
tanlèu dit, tanlèu fait expr. sitôt dit, sitôt fait tant me’n diràs ! loc. tu m’en diras tant !
tanlèu qu’a fait de vos expr. quand il n’a plus tant ni quand (ni -) loc. en aucune façon
besoin de vous tant per cadun (non n’i a / n’i a pas -) expr. il a
tanlèu que loc. conj. 1. aussitôt que 2. dès que une une belle/longue vie
tanlèu sortit de loc. au sortir de tant per òme loc. tant par tête
tanlèu sortit de l’uòu expr. sitôt sorti de l’œuf tant plòu aicí coma alà expr. nous avons tous
tanpauc adv. non plus les mêmes problèmes
tanplan adv. 1. aussi bien 2. tout de même tant plus loc. d’autant plus
tant (autre -) loc. encore autant tant que loc. conj. 1. tant que 2. autant que
tant (davant consonanta començant un adjec- 3. tandis que 4. au point que
tiu o un advèrbi : tan) adv. (s. XII., lat. tantum) tant que (ben -) loc. si bien que
1. aussi, si - cit.: tant espés coma lo det ; tan grand tant que (per -) loc. 1. bien que 2. pour si bien
coma son fraire 2. tant, autant - cit.: a tant de causas que
a far; perqué tant cridar 3. tellement - cit.: es tant tant que de Dieu poguèt loc. (s. XVII.) de toutes
brave aquel dròlle 4. autant - cit.: Escrivans aujòls, ses forces
de qui [l’esperit] comol de raras invencions ten tant tant que de far (a -) loc. tant qu’à faire
de plaça per totis les camins de la sciéncia, que [di- tant que lo mond serà mond expr. jusqu’à la
ficilament] òm pòt passar per un [subjècte] comun fin des temps
sense vos tustar, plàcia vos agradar que, de la fòrça
tant que lo nas me fumarà expr. tant que je
de qualqu’una de vòstras autoritats, ieu piège nòstra
vivrai
flaquièra (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII).
tant que los uèlhs i veson expr. à perte de vue
tant ami loc. 1. j’aime mieux 2. je préfère
tant que m’agrada (de -) expr. tellement il me
tant aürós coma loc. aussi heureux que
plaît
tant coma loc. conj. autant que - cit.: tant val
tant que viras fas lo torn expr. nous tournons
aquel que ten coma aquel qu’escotela (celui qui tient la
en rond
victime ne vaut pas mieux que celui qui la poignarde ;
tant siá pauc loc. adv. tant soit peu
le complice ne vaut pas mieux que le coupable)
tant cridar (non i a per -) loc. ce n’est pas la tant va l’ase al molin que ne sap lo camin expr.
peine de tant crier il a une longue expérience
tant de biais qu’un tesson qu’arca a l’escala (a tant val loc. mieux vaut
-) expr. il s’y prend mal tant val aquel que ten coma aquel qu’escotela
tant de gens, tant de dires expr. il y a autant expr. le complice ne vaut pas mieux que le
d’opinions que de gents coupable
tant digam loc. comme qui dirait tant val dire loc. pour ainsi dire
tant digam que loc. conj. supposons que tant val la saca coma lo barral expr. ils ne va-
tant digam qu’aja tot vist expr. à supposer que lent pas mieux l’un que l’autre
j’aie tout vu tant val morir del mal que del remèdi expr. au-
tant dit tant fait loc. sitôt dit, sitôt fait tant mourir du mal que du remède
tant e lèu loc. adv. → tanlèu aussitôt veire: sulpic tanta n. f. tante veire: sian - cit.: ieu ai vist le paire
de l’aujòl de la tanta de ma sian, cosina germana del
tant e mai loc. tant et plus fraire de mon paire qu’èra mon oncle. . . que coneguèc
tant e quand loc. → aitanlèu 1. aussitôt 2. tout les ases demest las aucas (Odde de Triors, 1578)
de suite 3. dès que tanta devèrs maire n. f. tante maternelle
tant e tant loc. côte à côte tanta devèrs paire n. f. tante paternelle
tant en tant (de -) loc. de temps à autre Tantal n. m. (s. XVI. . . ) Tantale
tant èra que (se -) loc. s’il arrivait que tantara (èsser en -) 1. être sens dessus-dessous
tant fa tant va loc. sitôt dit, sitôt fait 2. être dans le doute
tant fai, tant vai loc. compte d’abord sur toi- tantarra n. f. 1. agitation veire: en tantara
même 2. bombance 3. indécision
tant fai, tant vai loc. on écolte ce qu’on a semé tantarra (en -) loc. à grand bruit
tant faràs, tant trobaràs loc. compte d’abord tantarra (metre en -) loc. mettre en peine
sur toi-même tantarra l’agafa (la -) loc. sa lubie le prend
tant i a loc. 1. quoi qu’il en soit 2. en un mot tantet n. m. (s. XIV.) tantinet
3. après tout tantolhar (se) v. pron. se crotter

534
tantòst targar

tantòst adv. 1. tantôt 2. il y a peu de temps 3. cet tarabastar / tarabastejar v. 1. faire du bruit
après-midi 2. importuner 3. tarabuster
taoïsme n. m. (s. XIX. . . , del chinés) taoïsme tarabastèl n. m. 1. heurtoir 2. battant de cloche
taoïsta adj. e n. (s. XIX. . . ) taoïste 3. billot d’entrave 4. personne vive et agitée
tap n. m. 1. bouchon 2. tertre 3. tuf tarabastèla n. f. 1. crécelle 2. (fig.) bavard 3. im-
tap (far sautar lo -) expr. découvrir le pot aux portun
roses tarabastèri n. m. 1. tapage 2. querelle
tapa n. f. ce qui permet de boucher tarabustar v. 1. tarabuster veire: tabustar
tapa n. f. tape (t. de marine : bouchon pour 2. faire du bruit 3. importuner
obstruer les canons) tarabustejar v. 1. tarabuster - cit.: Non pas
tapa-te l’uèlh qu’as la gauta cofla ! expr. le mal d’espasas agusadas, / ni lanças de sang ahamadas
est fait : / òm sap pro que l’arnés lusent / nos es de
tapada n. f. 1. tapée 2. grande quantité natura plasent / 2. faire du bruit 3. importuner
tapador, oira n. 1. bouchon 2. couvercle (fréquantatif)
3. éteignoir taradoira n. f. grande tarière - cit.: e que’u sabèm
tapament n. m. bouchage plan maejar / qui nos ven tarabustejar ; / mès au lòc
tapapresa n. f. (s. XX?) cache prise (électricité) de lanças ponchudas, / armem-nos de plumas agudas
tapar v. 1. boucher 2. fermer 3. couvrir 4. cacher / per ornar lo gascon lengatge (Pèir de Garròs, 1567)
tapar v. taper (t. de marine : boucher) taraire n. m. tarière
tapar lo nas e non dire mot (se -) expr. 1. on est tarantèla n. f. (s. XVIII. . . , de l’italian) tarentelle
obligé d’en passer par là 2. il faut savoir sur- tarantula n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) tarentule
monter sa répugnance tarar v. (s. XVIII. . . ) tarer (peser)
taparèl n. m. 1. petit tertre 2. butte tarar v. tarer (abîmer) veire: endecar
tapas n. f. (s. XX., del castelhan) tapàs tapas tarasca n. f. (de la vila de Tarascon) tarasque
tapasuau n. pince-sans-rire taravèla n. f. (s. XIII.) grande tarière veire:
tapat (es estat lèu -) expr. cela a été vite fait / taradoira, taraire
réglé Tarba n. pr. Tarbes
tapera n. f. câpre tard n. m. (s. XII.) soirée
taperada n. f. 1. sauce aux câpres 2. tapenade tard adv. tard
taperièr n. m. câprier
tard (al mai -) loc. au plus tard
taperièra n. f. lieu planté de câpriers
tard (de -) loc. tardivement
tàpia n. f. 1. torchis veire: palhabart 2. pisé
tard (pro o -) loc. tôt o tard
tapinòsi n. f. (s. XIV.) tapinose (rhét.)
tard o a temps (a -) loc. tôt o tard
tapiòca n. m. (s. XVII. . . , del portugués ? del tupi-
tard o d’ora loc. tôt ou tard
guarani) tapiocà tapioca
tard o temps loc. tôt o tard
tapir n. m. (s. XVI. . . , del tupí) tapir (anim.)
tapir v. 1. fouler 2. tasser 3. se tapir tard o temps (a -) loc. adv. tôt ou tard
tapís (/tapit) (pl. tapisses) n. m. (s. XIII.) tapis tard quand Dieu ajuda (aquò non est tròp -)
tapís (alongar lo -) loc. amuser la galerie expr. il n’est jamais trop tard
tapissar v. tapisser tarda n. f. (s. XII.) 1. soirée 2. heure tardive
tapissariá n. f. (s. XIV. . . ) 1. tapisserie 2. papier tardar v. (s. XII.) 1. tarder 2. retarder
peint tardièr (èsser -) loc. se retarder
tapissièr, ièra n. (s. XIV. . . ) tapissier, ière tardièr, ièra adj. (s. XII.) tardif, ive
tapon n. m. 1. tapon 2. chiffon pour boucher tardiu, iva adj. (s. XIII.) tardif, ive
un récipient tardivòl, ivola adj. tardif, ive
taponar v. 1. boucher soigneusement 2. calfeu- tardor n. f. (s. XIII.) → autom automne
trer tardura n. f. heure tardive
taqueta n. f. (s. XIII.) petite tache targa n. f. (s. XII.) 1. joute sur l’eau veire: téner
taquicardia n. f. (s. XIX. . . ) tachycardie targa 2. bouclier / plastron des jouteurs
taquimètre n. m. (s. XIX. . . ) tachymètre targa n. f. démarche assurée
tara n. f. (s. XV.) tare (pesage) targa (téner -) loc. 1. faire front 2. tenir tête
tara n. f. tare (défaut) veire: deca targaire n. m. jouteur
tarabast (pl. tarabastes) n. m. 1. vacarme 2. bil- targar v. (s. XIII.) jouter
lot pour entraver targar (se) v. pron. se targuer - cit.: Es encara
tarabastada n. f. grande quantité possible a un mèstre de la geografia, coma de l’istòria,
tarabastal (pl. tarabastals) n. m. 1. vacarme coma de la sociologia o de l’etnologia "miègjornalas"
veire: tarabast 2. billot pour entraver veire: de se targar de la mesconoissença e del mesprètz de la
tartabast lenga d’òc, e d’estampar las pròvas desvergonhadas

535
targar (se) tautèl

de son [ignorància] (Robèrt Lafont, Per un Institut tastas (a -) loc. 1. à tâtons veire: a palpas, a la
d’Estudis occitans, 1980) gaunha 2. pêche à la main
tarifa n. f. (s. XVII. . . , de l’italian ? arabi) tarif tastavin n. m. 1. tasse de dégustation de vin
tarifar v. (s. XVIII. . . ) tarifer 2. "tastevin" ou "tâtevin".
tarifari, ària adj. (s. XX.) tarifaire tastejar v. 1. tâtonner 2. tâter plusieurs fois
tarificacion n. f. (s. XIX. . . ) tarification tastet n. m. 1. échantillon 2. morceau qu’on
tariment n. m. (s. XIII.) tarissement goûte
tarir v. (s. XIII.) 1. tarir 2. épuiser tastonar v. (s. XII.) 1. tâtonner 2. (fig.) hésiter
tarnada n. f. crue du Tarn tatà n. f. (fam.) tante veire: tantina, sian
tarnagàs (pl. tarnagasses) n. m. pie-grièche tataròt n. m. hautboit hautbois
tarós, osa (pl. taroses, osas) adj. taré, ée veire: tatarotaire, aira n. joueur de hautbois
tacat tató n. m. (s. XVI. . . , del tupí) tatou
taròt n. m. tarot tatoaire, aira n. (s. XVIII. . . ) tatoueur, euse
tarranhar v. 1. exciter veire: assetjar 2. impor- tatoar v. (s. XVIII. . . , de l’anglés ? polinesian)
tuner tatouer
tarridar v. 1. agacer veire: assetjar 2. exciter tatoatge n. m. tatouage
3. taquiner 4. harceler taüc n. m. (s. XIII., de l’arabi) cercueil
tars (pl. tarses) n. m. tarse taula n. f. (s. XII.) table
tartalhar v. (s. XII.) 1. balbutier 2. grelotter taula n. f. 1. plate-bande 2. planche de jardin
tartan n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés) 1. couleur 3. jante
fauve 2. châle taula n. f. tôle (plaque metallique) veire: tòla
tartana n. f. tartane (bateau de pêche) taula (botar la -) loc. mettre le couvert
tartana n. f. 1. tartane 2. buse (oiseau) taula (levar la -) loc. débarrasser la table
tartanat, ada adj. → faubin de couleur fauve taula (metre la -) loc. mettre la table
tartaràs, tartarassa (pl. tatarasses, assas) n. (s. taula cofada n. f. table bien servie
XIII.) rapaces au vol lourd taula d’òste n. f. table d’hôte
tartarin n. m. 1. tartarin 2. diable 3. maure taula de bòrd n. f. tableau de bord
tartifla n. → patana pomme de terre veire: trufa taula de cebas n. f. planche d’oignons
tartra n. f. tarte veire: crostada taula d’òste (a -) loc. à table d’hôte
tartre n. m. (s. XVI. . . ) tartre veire: rausa taula e lòtja (aver -) loc. avoir le gîte et le cou-
tartrièra n. f. plat à tarte vert
tartuga n. f. (s. XII.) tortue taula rasa (far -) loc. faire table rase
tartugar / tartuguejar v. importuner taulada n. f. 1. tablée 2. convives
tasca n. f. (s. XIII.) 1. besace 2. poche 3. droit de taulejada n. f. banquet
champart (hist.) taulejaire, aira n. 1. convive 2. qui aime ban-
tàser v. → calar taire veire: tàser queter
tassa n. f. (s. XIII., de l’arabi) tasse (récipient) - taulejar v. (s. XII.) banqueter
cit.: E me trobèri dins la rèirebotiga escura, siegut taulèl n. m. tableau (école. . . )
sus una saca, una tassa dins las mans. Lo cafè caud, tauleta n. f. (s. XII.) 1. tablette 2. table de chevet
brutlant e sucrat, un beuratge negre desconegut dins taulièr n. m. (s. XII.) 1. comptoir 2. étal 3. établi
mon país, cossí noliá ! E me reviscolèt (Joan Bodon, taumaturgue, urga n. taumaturg thaumaturge
La Quimèra, 1974) taure n. m. (s. XIII : « taur ».) taureau
tassada n. f. tasse (contenu) taurejar v. toréer
tassèl n. m. tasseau taurèl n. m. jeune taureau
tasson n. m. petite tasse taurilhon n. m. taurillon
tast (pl. tastes) n. m. (s. XIII.) 1. essai 2. petit taurin, ina adj. taurin, ine
morceau pour goûter taurir v. saillir (taureau)
tasta n. f. 1. échantillon 2. dégustation tauromaquia n. f. (s. XIX. . . ) tauromachie
tasta (a la -) loc. 1. à tâtons veire: a palpas, a la taus (pl. tausses) n. m. (s. XIV. . . ) taux
gaunha 2. pêche à la main taus de cambi n. m. taux de change (écon.)
tasta (préner a la -) loc. faire subir une épreuve taus de caumatge n. m. taux de chômage
à quelque chose (écon.)
tastar v. (s. XII.) 1. goûter (aliment, boisson. . . ) tausin n. m. tauzin (sorte de chêne) veire: casse
2. déguster
tastar v. 1. tâter, veire: palpar 2. palper taussa n. f. → taxa taxe
3. toucher taussar v. → taxar taxer
tastar la gafa loc. 1. tâter le terrain 2. tirer les tautàs (pl. tautasses) n. m. bourbier
vers du nez tautèl n. m. touffe

536
tautelat, ada teleescriptor

tautelat, ada adj. en touffes tecnician, ana n. technicien, enne - cit.: L’idèa
tautena n. f. calmar veire: totena mèstra es la, coma se vei, d’una 0ccitània [Occita-
tautologia n. f. (s. XVI. . . ) tautologie nia] futura, unificada, totalament apoderada de las es-
tautologic, ica adj. (s. XVIII.. ;) tautologique plechas estatalas, dessenhada tre ara, en distància max-
tavan n. m. 1. taon 2. fig. séducteur imala de la realitat, per qualques tecnicians-ideològs
tavan (aquò m’es un -) loc. cela m’inquiète [ideològues] (Robèrt Lafont, Ortografia, 1971)
tavan (metre lo -) loc. mettre martel en tête tecnocrata n. technocrate
tavan va solet (lo -) loc. le séducteur agit seul tecnocratic, ica adj. technocratique
tavanejar v. 1. bourdonner 2. (fig.) importuner tecnologia n. f. technologie
3. perdre son temps tecnologic, ica adj. technologique
tavar n. m. → tavan 1. taon veire: abelhard - cit.: tectonica n. f. (s. XIX. . . , de l’alemand ? grèc) tec-
Verament òc, coma se la ròsa muscadèla rèsta de nos fi- tonique
uletar le nas e les uèlhs encara que le tavar a cabussets tèdi n. m. 1. ennui 2. chagrin
rebonda le fisson dins [sos extasis amoroses] (Pèire tedi (levar lo -) loc. chasser l’ennui
Godelin, s. XVII) 2. bourdon tediós, osa adj. ennuyeux, euse
tavèla n. f. 1. latte 2. volige 3. trique teièra n. f. (s. XVIII. . . ) théière
tavelar v. 1. taveler 2. moucheter teis (pl. teisses) n. m. (s. XIV.) if (arbre)
tavèrna n. f. (s. XII.) taverne veire: estanquet teisme n. m. (s. XVIII. . . ) théisme
tavernièr, ièra n. (s. XIII.) tavernier, ière teissament n. m. (s. XIV.) tissage
taxa n. f. (s. XV.) taxe veire: taussa teissandièr, ièra n. (s. XIII.) → teisseire tisserand,
taxable, abla adj. (s. XVIII. . . ) taxable ande veire: teissièr
taxacion n. f. (s. XV.) taxation teisseire, eira n. tisserand, ande veire: teissièr,
taxar v. (s. XV.) taxer veire: taussar teissandièr
téisser v. tisser
taxator, tritz (pl. tacators, trises) n. m. (s. XVIII. . . )
taxador taxateur teissièr, ièra n. → teisseire tisserand, ande veire:
teissandièr
taxi n. m. (s. XX.) taxi
teissum n. m. trame
taxidermia n. f. (s. XIX. . . ) taxidermie
teissut n. m. tissu
taxidermista n. (s. XIX. . . ) taxidermiste
teit n. m. (s. XIII.) 1. toit veire: teulada, lausada
taylorisme n. m. (s. XX., del nom d’una persona)
2. gouttière 3. chéneau
taylorisme
teit de doas aigas n. m. un toit à deux pentes
taylorizacion n. f. (s. XX.) taylorisation
teit de quatre aigas n. m. un toit à quatre
te pron. pers. (s. XII.) te
pentes
te n. m. té (pièce en forme de T)
tela n. f. (s. XII.) 1. toile 2. membrane
tè n. m. (du chinois) thé tela (aquò fa ma -) cela fait mon affaire
tè ! interj. tiens ! cri pour appeler les animaux telada n. f. pièce de toile
te deum n. m. (s. XV. . . , mots latins) te deum teladura n. f. (s. XV.) toilure
tè tu, tè ieu loc. à toi, à moi telar (se) v. se voiler
tè tu, tè ieu (èsser -) loc. se disputer à qui mieux telaranha n. f. toile d’araignée
mieux telariá n. f. toilerie
tè tu, tè ieu (far -) loc. partager également telas (far las -) loc. agoniser
teatral, ala adj. (s. XVI. . . ) théâtral, ale telas se tòcan (las -) loc. j’ai les poches / porte-
teatralament adv. (s. XVIII. . . ) théâtralement feuille vides
teatralitat n. f. (s. XIX. . . ) théâtralité telatge n. m. → teissut tissu
teatralizar v. (s. XX.) théâtraliser telatièr, ièra n. fabricant / marchand de toile
teatre n. m. (s. XIII. . . ) théâtre telecabina n. f. (s. XX.) télécabine
Tèbas n. f. Thèbes (anc. Egypte) - cit.: En telecargar v. (s. XX.) télécharger
mon començament, sens rason peremptòria, / de Tèbas telecomanda n. f. (s. XX.) télécommande
aterrè la ciutat e la glòria (Pèir de Garròs, 1567) telecommunicacion n. f. (s. XX.) télécommuni-
tebés, esa (pl. tebeses, esas) adj. (s. XIII.) tiède cation
tebesa n. f. (s. XIII.) tiédeur teleconferéncia n. f. (s. XX.) téléconférence
tebesir v. (s. XIII.) tebejar 1. tiédir 2. attiédir telecopia n. f. (s. XX.) telecòpia 1. télécopie 2. fax
tèc n. m. (s. XVIII. . . , del portugués) teck telecopiador n. m. (s. XX.) telecopiaire télé-
tèc, èca adj. 1. stupide 2. ébahi, ie copieur
teca n. f. 1. gifle 2. coup porté teledistribucion n. f. (s. XX.) télédistribution
teca n. f. 1. thèque (pseudo-grécisme) 2. cosse teleensenhament n. m. (s. XX.) télé-
3. gousse enseignement
tecnic, ica adj. technique teleescriptor n. m. (s. XX.) téléscripteur

537
teleesquí temporizator, tritz (pl. temporizators, trises)

teleesquí n. m. (s. XX.) téléski temeritat n. f. (s. XIV. . . ) témérité - cit.: Quand
teleferic n. m. (s. XX.) téléphérique del mandament de Dieu las lengas se trobèguen a la
telefilme n. m. (s. XX.) telefilm téléfilm sepultura de la temeritat del gigant Nembròd, qui dirà
telefòn n. m. (s. XIX. . . ) téléphone que la nòstra non forèssa pas de l’asempre ? (Pèire
telefòn portable n. m. téléphone portable Godelin, Ramelet, s. XVII)
telefonada (far una -) loc. passer un coup de fil temor n. f. (s. XII.) 1. crainte veire: timiditat, ver-
telefonar v. (s. XIX. . . ) téléphoner gonha 2. timidité
telefonic, ica adj. (s. XIX. . . ) téléphonique tempe n. m. (s. XVI. . . ) tempe
telefonista n. (s. XIX. . . ) téléphoniste temperament n. m. (s. XV. . . ) tempérament
telegrafe n. m. (s. XVIII. . . ) telegraf télégraphe temperància n. f. (s. XVI. . . ) temperança tem-
telegrafiar v. (s. XIX. . . ) télégraphier pérance
telegrafic, ica adj. (s. XVIII. . . ) télégraphique temperar v. (s. XVI. . . ) tempérer
telegrafista n. (s. XIX. . . ) télégraphiste temperat, ada adj. (s. XVIII. . . ) tempéré, ée
telegramma n. m. (s. XIX. . . ) télégramme temperatura n. f. (s. XVI. . . ) température
teleguidar v. (s. XX.) téléguider tempèri n. m. 1. mauvais temps 2. accident
teleguidatge n. m. (s. XX.) téléguidage 3. malheur
teleobjectiu n. m. (s. XX.) téléobjectif tempèri de temps n. m. temps de tempête
telepagament n. m. (s. XX.) télépaiement tempèsta n. f. (s. XII.) tempête
telepata adj. e n. (s. XX.) télépathe tempestar v. (s. XII.) 1. tempêter 2. (v. pron.) se
démener
telepatia n. f. (s. XVIII. . . ) télépathie
tempestuós, osa (pl. tempestuoses, osas) adj. (s.
telepatic, ica adj. (s. XIX. . . ) télépathique
XIV.) tempétueux, euse
telescòpi n. m. (s. XVII. . . ) télescope
tempièr n. m. pluie abondante
telescòpi n. m. télescope
templa n. f. tablette de cheminée
telescopic, ica adj. (s. XVII. . . ) télescopique
temple n. m. (s. XIII.) temple - cit.: Avalisca le gus
telesèti n. m. (s. XX.) télésiège
de qui la man profana / ven de ronçar pel sòl l’autar
telespectator, tritz (pl. telespectators, trises) n.
de la vertut ! / Son còp passa lo còp d’aquel autre
(s. XX.) téléspectateur, trice
perdut / que fèc [faguèt] un fogairon del temple de
teleta n. f. (s. XIV.) 1. petite toile 2. toilette
Diana (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII)
3. nécessaire à la toilette 4. diaphragme
temple (far sortir del -) loc. faire sortir de ses
teletar v. entoiler gonds
teletipe n. m. (s. XX., de l’anglés) télétype templièr n. m. (s. XIII.) templier
teletrabalh n. m. (s. XX.) télétravail tempo n. m. (s. XVIII. . . , mot italian) tempó tempo
televisar v. (s. XX.) téléviser tempora n. f. (s. XIV.) 1. saison - cit.: A
television n. f. (s. XX.) télévision - cit.: Rintravan la [meteissa] tempora, m’escriviá una longa letra
a l’ostalariá tótei leis sers, leis informators de premsa, qu’enclaus un brave pauc de sa pensada : es per aquò
que li restava plus qu’a cercar sus de televisions satel- qu’està plan de ne citar aicí qualques passatges ont
lizadas un rebat dei novelas (Robèrt Lafònt, 1996) Delbosquet escapola sens se’n trachar un tròc de son
televisor n. m. (s. XX.) téléviseur tèstament felibrenc (Antonin Perbòsc, Per Capvath la
televisual, ala adj. (s. XX.) télévisuel, elle Lana, 1924) 2. bon moment
telèx (pl. telèxes) n. m. (s. XX.) télex temporada n. f. période
telh (pl. telhs) n. m. (s. XII.) tilleul (arbre) temporal n. m. mauvais temps
telha n. f. 1. filament 2. tille temporal, ala adj. (s. XIII.) temporal, ale
telhar v. teiller le chanvre temporalament adv. (s. XIV : « temporalment ».)
telhòl (pl. telhòls) n. m. tilleul (fleur, tisane) temporellement
telhós, osa (pl. telhoses, osas) adj. 1. filandreux, temporalitat n. f. (s. XIV.) temporalité
euse (viande) 2. fibreux, euse 3. visqueux, euse temporar / temporejar v. 1. temporiser 2. durer
telièr n. m. métier à tisser 3. tempérer
telluric, ica adj. (s. XIX. . . ) tellurique temporari, ària adj. temporaire
telofasa n. f. (s. XIX. . . ) télophase temporir v. finir sa journée, son temps
tèma n. m. (s. XIV.) thème temporiu, iva adj. 1. de saison 2. cultivé à la
tèma (aver totjorn per -) loc. j’ai toujours pour bonne saison 3. (fig.) fait quand il fallait
principe temporizacion n. f. (s. XVIII. . . ) temporisation
tematic, ica adj. e n. f. (s. XIX. . . ) thématique temporizator, tritz (pl. temporizators, trises) n.
témer v. (s. XII.) → crénher craindre (s. XVIII. . . ) temporizaire temporisateur, trice
témer un eveniment loc. appréhender un temps n. m. (s. XII.) 1. temps - cit.: Tre que nos
événement [acaminam] cap a l’ivèrn, vaquí que se lèvan los re-
temerari, ària adj. (s. XIV. . . ) téméraire membres del temps que ma vilòta èra, per ieu, un libre

538
temps temps plan mai que las gens (trabalha lo -)

d’images, lo primièr dubèrt davant mos uèlhs e lo plus temps del diable n. m. un temps affreux
bèl que jamai m’es estat donat (Loïsa Paulin, Nadalet, temps del rei Ceset. . . emai quand èra
1940) 2. âge 3. époque 4. loisir jovenòme (del -) expr. il y a beau temps / belle
temps (a -) loc. adv. 1. à temps 2. à temps voulu lurette
temps (a la raja del -) loc. à la rigueur du temps temps dels vièlhs (del -) loc. de mémoire
temps (amb aquel -) loc. 1. par ces temps-ci d’homme
2. par les temps qui courrent temps destorbe (a -) loc. à temps perdu
temps (autre -) loc. jadis temps dreit n. m. vent du nord
temps (cal far coma lo -) loc. il faut prendre le temps dreit (fa -) loc. le vent souffle du nord
temps comme il vient (le)
temps (çò que farà lo -) loc. ce que sera le temps temps d’Enric lo Quatren (del -) loc. sous Henri
temps (del -) loc. pendant ce temps IV
temps (dins un res de -) loc. dans un éclair temps e bèla ora (a totjorn pro -) expr. c’est un
temps (d’aicí pauc de -) loc. sous peu négligent
temps (es coma -) loc. il est temps temps e jamai (de tot -) loc. en tout temps
temps (èsser a -) loc. être sur le point temps e léser (a -) loc. à loisir
d’accoucher temps e léser (far quicòm a -) expr. faire
temps (èsser de -) loc. avoir le même âge quelque chose à loisir
temps (èsser de son -) loc. avoir son âge temps e lòc (en -) loc. en temps et lieu
temps (èsser del meteis -) loc. avoir le même temps e memòria perduda (per -) loc. de temps
âge immémorial
temps (far son -) loc. faire le service militaire temps en temps (de -) loc. temps en temps (de)
temps (ganhar -) loc. gagner du temps temps encre n. m. temps sombre, froid
temps (lo mai del -) loc. la plupart du temps temps es bas (lo -) loc. le temps est au Sud
temps (los tres quarts del -) loc. les trois-quarts temps es cofit (lo -) loc. le temps est maussade
du temps temps es debàs (lo -) loc. venter du sud
temps (per -) loc. adv. jadis temps es macat (lo -) loc. le temps est incertain
temps (tot a -) loc. à point nommé temps es malaut (lo -) loc. le temps est incer-
temps (tot d’un -) loc. adv. aussitôt tain
temps ? (dins quant de -) loc. dans combien de temps es per aquò (quand lo -) expr. quand le
temps ? temps s’y prête
temps ? (quant avètz de -) loc. quel âge avez- temps es plan virat (lo -) expr. c’est le temps
vous ? qui convient
temps a (bèl -) loc. adv. jadis veire: un còp èra, temps es poirit (lo -) expr. le temps est trop
(los) autres còps longtemps pluvieux
temps a vida (lo qu’a -) loc. le temps c’est la vie temps gai n. m. temps frais
temps avenidor n. m. 1. le temps à venir temps larg n. m. temps favorable
2. l’avenir temps me dura (lo -) loc. je trouve le temps
temps colent n. m. le temps des fêtes / chômé long
temps cor mai qu’un chaval (lo -) expr. le temps temps ne ven un autre (après un -) expr. les
passe vite modes changent
temps daurat n. m. Âge d’or - cit.: Ò Prince, diràs temps non es de durada (aquel -) loc. ce temps
tu, en qui vertut s’avança / damb los ans au gran pas, ne durera pas (ce)
qui coas l’esperança / d’un aute temps daurat (Pèir de temps non o ditz (lo -) loc. ce n’est pas le bon
Garròs, Poesias, 1567) moment
temps de (del -) loc. sous le régime de temps o jamai non (es -) loc. c’est le moment
temps de calandra (fa un -) loc. il fait un temps ou jamais
très beau temps passat n. m. jadis
temps de comanda (un -) loc. un temps idéal temps per l’ase e un temps pel molinièr ( i a un
temps de dire « amen » (lo -) expr. immédiate- -) expr. chacun selon ses intérêts
ment temps per ora (a -) expr. au moment favorable
temps de guèrra, sason de messòrgas expr. on temps per temps loc. selon les circonstances
ment beaucoup en temps de guerre temps per tot ( i a -) loc. il y a un temps pour
temps de lop (un -) loc. un temps de chien tout
temps de morir (caldrà ben préner lo -) expr. il temps perdut (recobrar lo -) loc. rattraper le
faut mourir un jour temps perdu
temps de nèu n. m. temps de neige temps plan mai que las gens (trabalha lo -) expr.
temps de nèu (fa -) loc. le temps est à la neige le temps travaille plus que les gens

539
temps plan mai que las gens (trabalha lo -) tenèbras

temps plan mai que las gens (trabalha lo -) expr. temptativa n. f. (s. XVII. . . ) tentative
le temps travaille plus que les gens temptator, tritz (pl. temptators, trises) adj. e n.
temps que (del -) loc. 1. tandis que 2. pendant (s. XVI. . . ) temptador; temptaire; temptarèl ten-
que tateur, trice - src.: Couzinié, 1850: "tentatou"
temps que Bèrta filava (del -) loc. au bon vieux ten al cofinh (se -) loc. il se tient caché
temps ten aquel dròlle ? (de qui -) loc. à qui ressem-
temps que Dieu aja loc. au temps jadis - cit.: A ble cet enfant ?
Roma, temps que Dieus aja, per intrar dins lo temple ten ben de plaça loc. il est encombrant / gênant
d’Aunor caliá passar per le de la Vertut. L’allegoria ten coma aquel qu’escotela (tant val aquel que
n’es pas de mal trobar (Pèire Godelin). -) expr. le complice ne vaut pas mieux que le
temps que Dieu veja loc. au temps jadis coupable
temps que las bèstias parlavan (del -) expr. ten de cantar loc. il ne cesse de chanter
dans la nuit des temps ten l’esteva loc. il tient bien son affaire
temps que l’òme disnava, lo temps s’adobava ten mai de viraga que de blat expr. il a plus de
(del -) expr. Temps (il faut savoir prendre son) mauvais que de bon
temps que non torne (non i a -) expr. il n’y a ten pas pus que de l’albenca (non -) expr. il n’a
rien de nouveau sous le soleil plus qu’un souffle de vie
temps que sant Josèp èra jovenòme (del -) expr. ten sa lenga, ten la dels autres (qual -) expr. qui
1. il y a belle lurette 2. dans l’ancien temps parle peu impose le respect
temps que sèm (al -) loc. 1. de nos jours ten-te a l’èrba ! loc. ne lâche rien ! Accroche toi
2. actuellement !
temps que trempa, un temps que destrempa ( i ten-te a la grépia ! loc. ne lâche rien ! Accroche
a un -) expr. après la pluie le beau temps toi dans cette situation favorable
temps se bolega (lo -) loc. le temps va changer ten-te dreit loc. 1. prends garde à toi 2. sois
temps se bota al bèl (lo -) loc. le temps se met prudent 3. reste sur tes gardes
au beau tenable, abla adj. tenable
temps se cofla (lo -) loc. e temps se gâte tenaç, aça (pl. tenaces, aças) adj. (s. XVI. . . )
temps se crompa pas a la liura (lo -) expr. il ne 1. tenace 2. visqueux, euse
faut pas perdre son temps tenacitat n. f. (s. XIV. . . ) ténacité
temps se degalha (lo -) loc. le temps se gâte tenalhas n. f. plur. (s. XIII.) tenailles
temps se lèva (lo -) loc. le temps s’éclaircit tenancièr n. m. (s. XIV.) tenancier
temps se pren (lo -) loc. le temps se couvre tenca n. f. tanche (poisson)
temps se’n va e lo temps ven (lo -) expr. la roue tenda n. f. tendon
du temps ne cesse de tourner tenda n. f. (s. XII.) 1. tente 2. tenture 3. bâche
temps suau n. m. temps serein 4. piège
temps s’abèla (lo -) loc. le temps se rassérène tendar v. 1. mettre des tentures 2. bâcher
temps s’acalora (lo -) loc. le temps se radoucit tendat, ada adj. bâché, ée
temps s’adòba (lo -) loc. le temps s’améliore tendèla n. f. piège à oiseaux veire: trapèla, tra-
temps s’emborrissa (lo -) loc. le temps se gâte padèla
temps s’encabana (lo -) loc. le temps se couvre tendelh n. m. (s. XII.) tenture
temps torna al bèl (lo -) loc. le temps se met au tendéncia n. f. (s. XIII. . . ) tendance
beau tendencial, ala adj. (s. XIX. . . ) tendanciel, elle
temps vièlh n. m. bon vieux temps tendenciós, osa (pl. tendencioses, osas) adj. (s.
temps vira a la pluèja (lo -) loc. le temps se met XX.) tendancieux, euse
à la pluie tendeson n. f. action de tendre veire: tension
temps vira al bèl (lo -) loc. le beau temps arrive tendièr n. m. (s. XIII.) tendeire tendeur (objet)
temps vòl cambiar (lo -) loc. le temps va tendièr, ièra n. m. marchand forain
changer tendiniti n. f. (s. XX.) tendinita tendinite
temps, femna e fortuna viran coma la luna expr. tendon n. m. (s. XVI. . . ) tendon
rien n’est jamais acquis tendre v. (s. XIII.) tendre
tempses (a -) loc. adv. en temps voulu tendre tal que gredons expr. tendre comme de
tempses aujòls (los) n. m. plur. les anciens la craie veire: greda, gredon
temps tendre, tendra adj. tendre
tempses son clauses (los -) loc. les temps sont tendresa n. f. (s. XIV.) tendressa tendresse
révolus tendron n. m. 1. tendron 2. rejeton 3. jeune
temptacion n. f. (s. XIII.) tentation animal 4. jeune personne
temptar v. (s. XIV.) tenter tendror n. f. (s. XX.) tendreté
temptar la gafa loc. tâter le terrain tenèbras n. f. plur. (s. XIII.) ténèbres

540
tenebrós, osa (pl. tenebroses, osas) téner solaç (se -)

tenebrós, osa (pl. tenebroses, osas) adj. (s. XIII.) téner la balança loc. être impartial
ténébreux, euse téner la barra loc. 1. tenir tête 2. être déterminé
tenebrositat n. f. (s. XIII.) ténébrosité téner la mòrt entre las dents expr. être un mort
teneire, eira n. m. (s. XIII.) détenteur, trice en sursis
tenèm ? (quant -) loc. le combien sommes- téner la pelha fresca a qualqu’un expr. secouer
nous ? (date) les puces à quelqu’un
tenèm del mes / uèi ? (quant -) loc. nous téner la rega loc. suivre le droit chemin
sommes le combien du mois téner la saca loc. être complice d’un vol
tenement n. m. (s. XIII.) domaine rural veire: téner lo cabús loc. garder rancune
bòrda, capmàs téner lo cantèl e lo cotèl loc. être le maître
tenença n. f. (s. XIII.) 1. tenue 2. maintien téner lo comparant loc. donner la réplique
tenencièr, ièra n. tenancier, ère téner lo lec loc. 1. mener le jeu 2. être maître
tenent (aquí -) loc. juste à côté du jeu
tenent (tot d’un -) loc. sans interruption téner lo pè dins la sabata (far -) expr. faire se
tenent compte de loc. compte tenu de conduire selon les règles
tenent, enta adj. 1. attenant, ante 2. tenace téner lo pols loc. retenir sa respiration
téner v. (s. XI.) 1. tenir - cit.: Me mancava ben dètz- téner lo traïn loc. suivre la routine
e-nòu sòus, mas coma teniái çò plus gròs, me pensavi téner los pòts sarrats loc. pincer les lèvres
que çò menut tombariá tot sol un jorn d’estrenas. Tot téner l’aiga loc. être étanche
virava plan, e i aviá qu’a esperar aquel jorn astruc téner l’alen coma un cabussaire expr. garder le
(Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images) 2. avoir 3. con- silence
tenir 4. élever 5. ressembler à téner l’asparsor loc. c’est un bigot
téner (bèla) fisa en (se -) loc. avoir confiance en téner marrida vida loc. avoir une mauvaise
téner (lo) còp loc. tenir tête conduite
téner (non se poder -) loc. ne pas pouvoir se téner ment loc. être attentif (avoir à l’esprit)
tenir / supporter téner mercat loc. vendre au marché
téner a loc. 1. s’appliquer à 2. tenir à téner pè loc. suivre pied à pied
téner a l’estaca loc. tenir en laisse téner pè d’un bonhon loc. ne pas céder d’un
téner a onor de. . . (se -) loc. se faire un honneur pouce
de téner per loc. être partisan de
téner arrenat, ada loc. tenir en bride téner per compàs loc. (s. XVII.) conduire selon
téner balança loc. en équilibre les règles
téner bon loc. 1. tenir bon 2. résister téner per estacat (se -) loc. se croire obligé
téner bon (se -) loc. être satisfait téner per pagat (se -) loc. être satisfait
téner burèu loc. s’assembler pour délibérer téner per un bot loc. prendre ses précautions
téner cap loc. tenir tête téner plan (se -) loc. se bien conduire
téner carga loc. soutenir le choc / l’attaque téner plan los enfants loc. s’occuper correcte-
téner centena loc. écouter en silence ment des enfants
téner claus (se -) loc. vivre retiré téner qualqu’un dejós loc. dominer quelqu’un
téner coma la pega (se -) expr. s’entendre téner qualqu’un jos loc. maîtriser quelqu’un
comme larrons en foire téner que seguir (val mai -) expr. mieux vaut
téner conversacion loc. conversa être en con- tenir que courir
versation téner qu’esperar (val mai -) expr. tenir vaut
téner còp loc. tenir bon mieux que courir
téner coti-coti loc. serrer de près téner rabit, ida (se -) loc. se trouver ravi (con-
téner d’a ment loc. surveiller (garder en tête) tent)
téner d’agachons loc. 1. être aux aguets 2. épier téner rejunt loc. garder à vue
téner de loc. ne pas cesser de téner remós, osa loc. tenir en respect
téner de loc. 1. tenir de 2. avoir reçu de téner revelhadís (se -) loc. ne dormir que d’un
téner de fintat loc. tenir à l’œil œil
téner èime de loc. s’occuper de téner sa man loc. garder sa bonne direction
téner en baptisme loc. tenir sur les fonts bap- téner sa mina loc. tenir son sérieux
tismaux téner sesilha loc. tenir séance / siéger
téner fisa (se -) loc. 1. avoir bon espoir téner sesilha (non poder -) expr. ne pas pouvoir
2. compter sur rester en place
téner l’eissèrva loc. suivre le bon chemin (fig.) téner solaç loc. 1. consoler 2. tenir compagnie
téner l’esteva dreita loc. bien mener son affaire téner solaç (se -) loc. 1. se consoler 2. se donner
/ entreprise consolation

541
téner son alen termejar

téner son alen loc. retenir sa respiration tensor n. m. (s. XX., de l’anglés) tenseur (math.)
téner son bòl loc. avoir son magot tensorial, ala adj. (s. XX.) tensoriel, elle (math.)
téner sostilha loc. tenir ferme tentacul n. m. (s. XVIII. . . ) tentacule
téner targa loc. 1. faire front 2. tenir tête tentacular, ara adj. (s. XIX. . . ) tentaculaire
téner tot lo camin loc. 1. avoir les chevilles qui teocracia n. f. (s. XVII. . . ) théocratie
enflent 2. tenir le haut du pavé teodolit n. m. (s. XVIII. . . ) théodolite
téner un lapin que seguir una lèbre (val mai -) teologal, ala adj. (s. XIV. . . ) théologal, ale
expr. mieux vaut un tiens que deux tu l’auras teologia n. f. (s. XIV.) théologie
téner una (ne -) loc. être ivre teologian, ana n. (s. XIV.) théologien, enne
téner una bèla (ne -) loc. être ivre teologic, ica adj. (s. XIV. . . ) théologique
téner una filha en cambra loc. entretenir une teorèma n. m. (s. XVI. . . ) théorème
maîtresse teoria n. f. théorie - cit.: Enfin l’an trapat, lo
teneritud n. f. (s. XIII.) → tendror tendreté filosòfe de la non-violéncia, crestian de subrepés! E
teneson n. f. (s. XIII.) 1. constance 2. fermeté quand siás teorician, se sap ben que l’essencial per tu
3. résolution 4. persévérance es pas tant la victòria de ta lucha que lo triomfe de la
teneson (non aver -) loc. ne plus y tenir (dé- teoria (Joan Larzac, Aici e ara, mai de 1979)
couragement) teoric, ica adj. (s. XIV. . . ) théorique
teneson (non aver de -) loc. être inconstant teorician, ana n. (s. XVI. . . ) teorizaire théoricien,
tengam e tengam (far -) loc. adv. 1. faire enne
donnant-donnant 2. faire un troc teorizar v. (s. XIX. . . ) théoriser
tengam far ! loc. continuons ! passons outre ! teosòfe, òfa n. (s. XVIII. . . ) théosophe - cit.: En
tengam-tengam loc. donnant, donnant fòra d’aquel cas, qualques mots sabents pòdon servar
tenguda n. f. (s. XIII.) 1. tenue - cit.: Camandiu, e final : filosòfe, teosòfe, fotografe, catalògue, filològue,
davant sa molhèr, gausèt pas beure e cridar coma fasiá fonografe, regionalisme (Loís Alibèrt, Le lengadocian
ièr a la beguda del bal, los dròlles boleguèron pas tant literari, 1923)
e i aviá dins sa tenguda mens de crenta que de re- teosòfe, òfa n. (s. XVIII. . . ) théosophe
spècte (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) 2. habillement teosofia n. f. (s. XVIII. . . ) théosophie
3. constance 4. session tepa n. f. gazon
tenguda (de -) loc. avec persistance tepar v. gazonner
tenguent, tenguent loc. donnant, donnant tepat n. m. lieu couvert de gazon
tenguèt aquí (me -) loc. il me tint le bec dans tepat, ada adj. gazonné, ée
l’eau tepatge n. m. gazonnement
tenguèt de charrar fins al ser expr. il parla sans tepièra n. f. pelouse
arrêt jusqu’au soir tepós, osa (pl. teposes, osas) adj. gazonneux
tengut (a -) loc. sans cesse terapeuta n. (s. XVIII. . . ) thérapeute
tengut (trabalhar a ) loc. travailler sans relâche terapeutic, ica adj. (s. XV. . . ) thérapeutique
tengut (trabalhar a -) loc. travailler sans relâche terapia n. f. (s. XIX. . . ) thérapie
tengut coma un laire (soi -) expr. je suis retenu teratologia n. f. (s. XVIII. . . ) tératologie
par les affaires (iron). tèrç (pl. tèrces) n. m. (s. XIV.) tiers
tengut per (èsser -) loc. être considéré comme tercet n. m. (s. XVII. . . , de l’italian) tercet
tenheire, eira n. m. (s. XIV.) teinturier terciari, ària adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) tertiaire
ténher v. (s. XII.) teindre tèrçmond n. m. (s. XX.) tiers-monde
teni plan (non i -) loc. je ne suis pas très chaud tèrçmondisme n. m. (s. XX.) tiers-mondisme
pour. . . tèrçpont n. m. (s. XIII. . . ) 1. tiers-point (arch.)
tènia n. m. tenià ténia 2. lime triangulaire
tenifugue, uga adj. e n. m. tenifug tenifuge terebentina n. f. (s. XIV.) thérébenthine
tenilha n. f. telline (coquillage) tergal n. m. (s. XX., marca depausada) tergal
tennís n. m. (de l’anglés? francés) tennis tergiversar v. (s. XVI. . . ) tergiverser
tenon de graciosadas (la -) loc. on la courtise teriaca n. f. (s. XIV.) thériaque
beaucoup termal, ala adj. (s. XVII. . . ) thermal, ale
tenor n. f. (s. XIII.) teneur termalisme n. m. (s. XIX. . . ) thermalisme
tenòr n. m. (s. XV., de l’italian) ténor tèrmas n. f. plur. (s. XIII. . . ) thermes
tensiomètre n. m. (s. XX.) tensiomètre tèrme n. m. (s. XIV. . . ) 1. terme 2. mot
tension n. f. (s. XIX.) tension (électr.) veire: ten- tèrme n. m. (s. XVII. . . ) 1. limite 2. borne 3. fin
deson tèrme (tombar -) loc. échoir le loyer
tension n. f. (s. XIX. . . ) tension (artérielle) veire: tèrme, non deu (lo qu’a -) expr. on ne doit rien
tendeson avant l’échéance
tenson n. f. (s. XII.) tenson (poésie) termejar v. borner

542
termenal territorialitat

termenal n. m. domaine délimité tèrra, marrit camin (bona -) expr. on n’a rien
termic, ica adj. (s. XIX. . . ) thermique sans effort
termina n. f. 1. borne d’un champ 2. limite de terradas n. f. plur. décombres
propriété terrador n. m. terroir veire: terraire
termina (sense -) loc. sans limite terradorenc, enca adj. du terroir
terminal, ala adj. e n. (s. XX., de l’anglés) terminal, tèrrafòrt n. m. terre argileuse
ale tèrragela n. f. → argila argile
terminar v. (s. XIV.) → acabar 1. borner veire: finir terraire n. m. (s. XIII.) → terrador terroir veire:
2. limiter 3. terminer territòri - cit.: Josèp Ros es pas solament lo grand
terminason n. f. (s. XIV. . . ) 1. achèvement 2. ter- trobaire de la Chançon lemosina, lo reviudador qu’a
minaison [incarnat] l’anma de son terraire: es lo precursor de
terminologia n. f. (s. XIX. . . ) terminologie la vertadièra Renaissença occitana (Antonin Perbòsc,
terminus n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) terminus 1905)
termit n. m. (s. XVIII.. ., de l’anglés) termite ter- terral n. m. (s. XII.) 1. relatif à la terre 2. vent
mite venu des terres
termitièra n. f. (s. XIX. . . ) termitière terralha n. f. poterie de terre
termodinamic, ica adj. e n. f. (s. XIX. . . ) thermo- terralhada n. f. → terranha terreau
dynamique terralhar v. remuer / transporter de la terre
termoelectric, ica adj. (s. XIX. . . ) thermoélec- terralhatge n. m. terrassement
trique terralhièr n. m. potier
termogèn, èna adj. (s. XIX. . . ) thermogène tèrramaire n. f. (s. XIII.) terre nourricière
termomètre n. m. (s. XVII. . . ) thermomètre terranha n. f. terreau veire: terralhada
termomètre es descendut jol zèro (lo -) expr. le tèrraplen n. m. terre-plein
thermomètre est descendu au dessous de zéro terrar v. apporter de la terre
termomètre marca dètz grases al dejós (lo -) terrassa n. f. levée de terre
expr. le thermomètre marque moins dix terrassa n. f. terrasse (habitation)
termonuclear, ara adj. (s. XX.) thermonucléaire terrassament n. m. terrassement
termostat n. m. (s. XIX. . . ) thermostat terrassar v. couvrir de terre
ternari, ària adj. (s. XIII.) ternaire terrassar v. terrasser (vaincre)
tèrne, tèrna adj. (s. XVI. . . ) terne terrassièr n. m. terrassier veire: terrejaire
ternir v. (s. XIV. . . ) ternir tèrratrem (/ tèrratremol) n. m. (s. XIII.) tremble-
teron n. m. → font 1. fontaine 2. source ment de terre
tèrra n. f. terre - cit.: Cal totjorn far mai de cinc terré ! interj. diable ! (exclamation
fautas / es a cinc fautas e mièja que la vertat comença d’étonnement)
/ que la tèrra es redonda / jòcs de l’enfant que sap pas terrejada n. f. terre transportée
/ de l’òme que sap tròp (Andrieu Combetas, Borassa, terrejaire n. m. terrassaire → terrassièr ter-
1974) rassier
tèrra (dins la -) loc. dans la terre terrejar v. remuer la terre
tèrra (per -) loc. adv. par terre terren n. m. (s. XII.) terrain
tèrra (préner -) loc. aborder la côte terren d’espòrt n. m. terrain de sport
tèrra (sus -) loc. sur terre terren sablonós es de mal córrer expr. il faut
tèrra abladívol n. f. la terre à blé être patient devant la difficulté
tèrra bladièra n. f. terre à blé terrenal, ala adj. (s. XII.) terrien, enne
tèrra bolegadissa n. f. terre meuble terrèstre, èstra adj. (s. X.) terrestre
tèrra bon boièr (a bona -) expr. c’est facile terriblament adv. (s. XIV. . . ) terriblement
quand la situation est favorable terrible, ibla adj. (s. XIII.) terrible
tèrra cobèrta (n’i a -) loc. le sol en est jonché terrièr n. m. (s. XII.) 1. livre terrier 2. amas de
tèrra de solelh n. f. terre arable terre
tèrra mòla (far de traucs en -) expr. faire des terrificar v. (s. XVIII. . . ) terrifier
choses faciles terrilha n. f. terre fine
tèrra salva (en -) loc. en lieu sûr terrina n. f. terrine
Tèrra santa (la -) n. f. la Terre sainte terrís (pl. terrisses) n. m. plat de terre
tèrra trisa n. f. terre meuble terrissa n. f. pisé
tèrra tufa n. f. terre marneuse territòri n. m. (s. XIII.) territoire
tèrra val un escut la cartonada quand la lèbre i territorial, ala adj. (s. XVIII. . . ) territorial, ala
es dessús (la -) expr. tout est relatif territoriala (collectivitat locala o -) n. f. collec-
tèrra, bon boièr (a bona -) expr. c’est facile tivité locale ou territoriale (adm.)
quand la situation est favorable territorialitat n. f. (s. XIX. . . ) territorialité

543
territòris d’otramar tetrarca

territòris d’otramar n. m. plur. territoires tèsta o crotz (a -) loc. à pile ou face


d’outre-mer tèsta tartugada (aver la -) loc. avoir martel en
terror n. f. (s. XIII.) terreur tête
terrorisme n. m. (s. XVIII. . . ) terrorisme tèsta-punta (tombar de -) loc. tomber la tête la
terrorista adj. e n. (s. XVIII.. .) terroriste première
terrorizar v. (s. XIX. . . ) terroriser testada n. f. 1. migraine 2. mal de tête
terrós, osa (pl. terrosses, ossas) adj. (s. XII.) ter- testaire, aira / testator, tritz n. (s. XIII.) testateur,
reux, euse trice
tertre n. m. (s. XII.) tertre tèstament n. m. (s. XIII.) testament testament -
tes (pl. tesses) n. m. banc de sable cit.: A la [meteissa] tempora, m’escriviá una longa
tesa n. f. torche de bois résineux letra qu’enclaus un brave pauc de sa pensada : es
tesaur n. m. (s. XII.) trésor per aquò qu’està plan de ne citar aicí qualques pas-
tesaurariá n. f. (s. XIV.) trésorerie satges ont Delbosquet escapola sens se’n trachar un
tesaurièr, ièra n. (s. XIV.) trésorier veire: clavaire tròc de son tèstament felibrenc (Antonin Perbòsc, Per
tesaurizacion n. f. (s. XVIII. . . ) thésaurisacion Capvath la Lana, 1924)
tesaurizar v. (s. XIV. . . ) thésauriser testamentari, ària adj. (s. XIV.) testamentaire
tesaurizator, tritz (pl. tesaurizators, trises) n. (s. tèstanud, uda adj. 1. tête nue 2. nu-tête
XIX. . . ) tesaurisaire thésaurisateur, trice testar v. 1. faire son testament, tester 2. té-
tescum n. m. trame veire: téisser moigner
tèsi n. f. (s. XVI. . . ) thèse testard, arda adj. e n. (s. XIII.) → testut têtu, ue
tesic n. m. 1. tic 2. manie testejar v. tenir tête
tesicar v. avoir des tics testicul n. m. (s. XIII.) testicule
tesicós, osa (pl. tesicoses, osas adj. 1. qui a des testimòni n. m. (s. XII.) témoin - cit.: Tots person-
tics 2. maniaque atges son admetuts en testimònis si son de bona fama
tessèla n. f. tache de rousseur (Fòrs e costumas de Bearn, 1552)
tesseladura n. f. tavelure testimonial, ala adj. (s. XIII.) testimonial, ale
tesselar v. taveler testimoniar v. (s. XIII.) témoigner
tesson n. m. 1. cochon de lait 2. pourceau testimoniatge n. m. (s. XIV.) témoignage
tesson de sa coa (adreit coma un -) expr. mal- testosteròna n. f. (s. XX.) testostérone
adroit testudariá n. f. entêtement
tessonada n. f. portée d’une truie testut (far del -) loc. faire le malin
tessonar v. mettre bas (truies) testut coma l’ase roge loc. têtu comme. . .
tessons non s’engraissan amb aiga clara (los -) testut coma un ase loc. têtu comme. . .
expr. il faut manger (iron.) testut, uda adj. e n. têtu, ue veire: testard
tèst n. m. test (examen) teta n. f. 1. sein 2. mamelle
tèst (pl. tèstes) n. m. (s. XIII.) tesson (poterie. . . ) tetacraba n. f. engoulevent
tèsta n. f. (s. XII.) 1. tête veire: cap - cit.: Lo Fe- tetada n. f. tétée
librige es establit, coma pòrta l’estatut, pèr sauvar tetaire, aira n. enfant qui tète beaucoup
nòsta lenga; e, en sauvant la lenga sentèm au fons tetania n. f. (s. XIX. . . ) tétanie
dau còr que gandirem de mai tot çò que fai portar la tetanic, ica adj. (s. XVI. . . ) tétanique
tèsta drecha a l’òme (Frederic Mistral, Santa Estèla tetanizacion n. f. (s. XIX. . . ) tétanisation
d’Avinhon, 1877) 2. mémoire 3. extrémité 4. som- tetanizar v. (s. XIX. . . ) tétaniser
met tetanòs (pl. tetanòses) n. m. (s. XVI. . . ) tétanos
tèsta (aver de cascavèls en -) loc. avoir martel tetar v. (s. XIII.) → popar 1. têter 2. (fam.) les
en tête boules de pétanque quand elles se touchent
tèsta (aver de martelets en -) loc. avoir martel tetar doç (aver lo -) loc. être mielleux
en tête tetarèl n. m. biberon
tèsta (far de sa -) loc. faire à sa tête tetarèla n. f. téterelle (protection sein)
tèsta aquí loc. obstinément tetelon n. m. tétin
tèsta bassa (i donar -) loc. y aller tête baissée tetina n. f. (s. XII.) téton
tèsta de cabrit loc. écervelé (nigaud) teton n. m. 1. sein 2. mamelle
tèsta desmargada (aver la -) loc. perdre la rai- tetra-sillabe, aba adj. e n. m. (s. XVII. . . ) tétrasyl-
son labe
tèsta dins lo sac (metre la -) loc. réduire à merci tetraèdre n. m. (s. XVII. . . ) tétraèdre
tèsta e crotz loc. avers et revers (pièce de mon- tetralogia n. f. (s. XVIII.. .) tétralogie
naie) tetraplegia n. f. (s. XX.) tétraplégie
tèsta non li fornís pas (la -) loc. il n’est pas très tetraplegic, a adj. e n. (s. XX.) tétraplégique
intelligent tetrarca n. m. (s. XIV.) tétrarque

544
tetrarquia tindadís (pl. tindadisses)

tetrarquia n. f. (s. XIV.) tétrarchie tièra (a -) loc. en ligne


teula n. f. brique veire: teule tièra (a la -) loc. à la file
teulada n. f. toiture de tuiles tièra (far -) loc. gagner la partie
teulaire n. m. couvreur (toits) veire: teulissaire tièra (per -) loc. à la file
teular v. couvrir un toit de tuiles veire: teulissar tierada n. f. contenu de la rangée
tieu ! (aquò’s plan -) loc. c’est bien fait pour toi
teulariá n. f. 1. tuilerie veire: teulièra 2. brique- !
terie tieu (aquò non es del -) loc. ce n’est pas ta pro-
teulat n. m. toit de tuiles pre idée
teulat (tombar del -) loc. 1. tomber en déconfi- tieu (çò -) loc. ce qui est à toi
ture 2. déchoir 3. tomber de haut tieu (ès tot -) loc. tu t’appartiens
teule n. m. (s. XIII.) tuile tieu (lo), tiá / tia (la) pron. poss. 1. le tien, la
teule (li farián batejar un -) expr. c’est un sot tienne 2. ton, ta
teule canal n. m. tuile canal tieu (soi lo -) loc. je suis ton égal
teule, e encara lo copèron (èran tres per por- tieu amic (un -) loc. Un de tes amis
tar un -) expr. c’était des incapables (comme tifa-tafa n. m. 1. palpitation du cœur 2. impul-
vous. . . ) sion
teulet n. m. tuileau tifa-tafa lo pren (quand lo -) loc. quand sa
teulièr n. m. (s. XIII.) 1. tuilier 2. briquetier manie le prend
teulièra n. f. (s. XIII.) → teulariá 1. tuilerie 2. bri- tifoïde, ïda adj. e n. f. (s. XIX. . . ) typhoide
queterie tifon n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) typhon
teulissar v. → teular couvrir de tuiles tifus (pl. tifuses) n. m. (s. XVII. . . ) typhus
teulissièr n. m. → teulaire couvreur de tuiles tigrat, ada adj. (s. XVII. . . ) tigré, ée
teulisson n. m. appentis tigre, tigra n. (s. XIV.) tigre, esse
teune, teuna adj. (s. XIV.) ténu, ue tigron n. m. tigron
teunesa n. f. (s. XIV.) 1. ténuité 2. minceur tija n. f. (s. XVI. . . , del francés) tige veire: camba
teunesir v. amincir tilda n. f. (s. XIX. . . , del castelhan) tilde
teunet, eta adj. 1. très ténu 2. mince tildat, ada n. f. tildé, ée
tèxte n. m. (s. XIV.) tèxt texte - cit.: De segur, tilha n. f. cabine de bateau
aqueth gascon literari au servici d’un tèxte venerable tilhac n. m. 1. tillac 2. pont de bateau
e multisecular, que pòt en primièr destariolar, mès timbal n. m. 1. précipice 2. escarpement
fòrça mens que [l’anglo-normand] de l’auba deu sègle timbala n. f. timbale
dotze (Pèire Bèc, 2014, p. 6). timbol, ola adj. fou, folle (un peu)
textil, ila adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) textile textile timbrar v. 1. timbrer 2. marquer 3. tendre
textual, ala adj. (s. XV. . . ) textuel, elle timbrat, ada adj. 1. timbré, ée 2. (fam.) toqué,
textura n. f. (s. XIV.) texture ée
tiara n. f. tiare - cit.: . . . traversè lo Granic, la timbre n. m. (s. XV. ; s. XIX. . . ) 1. timbre 2. timbre-
Pèrsia catulhè, / Dari de sa tiara e sceptre despulhè poste
(Pèir de Garròs, Lissandre, 1567). timidament adv. (s. XVI. . . ) timidement
tiba ! (aquela -) loc. c’est trop fort ! timide, ida adj. e n. (s. XVI. . . ) timid timide veire:
tiba (n’es una que -) celle-là est drôle vergonhós
tibadura n. f. 1. action de tendre 2. tension timiditat n. f. (s. XV. . . ) timidité
tibar v. 1. tendre 2. bander (muscle. . . ) 3. se timon n. m. (s. XIII.) 1. timon 2. gouvemail
raidir timonièr m n. m. (s. XIII. . . ) timonier
tibar l’arquet loc. tendre son arc timpan n. m. (s. XVI. . . ) tympan (archit.)
tibar l’artelh loc. mourir timpan n. m. (s. XVII. . . ) tympan (audit.) veire:
tibar l’arquet loc. 1. tendre l’arc 2. s’ajuster ausidor
3. s’enfuir tina n. f. grande cuve pour la vendange - cit.:
tibar l’aurelha loc. tendre / dresser l’oreille Aquí le vaissèl èra d’una tina, un ast èra mast, la vela
tibat, ada adj. 1. tendu, ue 2. repu, ue 3. soûl, una toalha, e l’artilhariá de cinquanta flascous, damb
soûle lor glo-glo-glo espaurissián totis les abitants de las
tibetan, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) tibétain, aine aigas saladas (Pèire Godelin, Tresena floreta, 1638)
tíbia n. f. (s. XVI. . . ) tibia tinal n. m. cellier
tibla n. f. truelle veire: palustra tind de la campana (al -) loc. au son de la cloche
tiblada n. f. truellée veire: palustrada tind, tíndol n. m. 1. tin 2. chantier soutenant
tica-taca n. m. tic-tac un tonneau / bateau. . .
ticket n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés) ticket tindadís (pl. tindadisses) n. m. → tindament
tièra n. f. 1. rangée 2. file 3. suite tintement

545
tindal tiraire de plans

tindal n. m. 1. coup de cloche 2. son clair tira n. f. 1. traction 2. traite de chemin 3. dis-
tindament n. m. tintement veire: tindadís tance
tindar v. 1. tinter - cit.: Los qu’an pas ausit tindar tira (aver de -) loc. avoir du débit (commerce)
Nadalet dins lor enfança pòdon pas se far una idèa tira (cal ventar del vent que -) loc. 1. il faut
de tot lo gaug que la vida lor a panat. Lo nòstre cam- s’adapter à la situation 2. fig. savoir retourner
panièr, qu’alara èra pas vièlh, ni pigre, lo nos sonava, sa veste
uèit jorns avant Nadal, cada ser aprèp l’Angèlus, du- tira (de -) loc. 1. d’affilée - cit.: çò qui m’avè tocat
rant una ora (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images, de tira en Estieu, qu’èra la soa fe occitana, l’amor qui
1940) 2. sonner 3. bourdonner aux oreilles portava a la patria, e que crei que la communicava
tindar (se las sotanas èran de bronze las a tots los qui l’apressavan e qui devienguèn los sons
ausiriam sovent -) expr. les ecclésiastique sont amics. . . (Simin Palay, 1940) 2. tout de suite
des hommes comme les autres tira (èsser en -) loc. être en train, après un ou-
tindarèl, èla adj. 1. qui tinte - cit.: Aquel potonet vrage
tindarèl e viu (August Forès, s. XIX) 2. sonore tira (tot de -) loc. tout de suite
tindarèla (una votz -) loc. une voix sonore tira (tot d’una -) loc. d’une seule traite
tindèl n. m. filet (boucherie) tira de long loc. il s’étend en longueur
tindèla n. f. tranche de lard tira de son paire loc. il ressemble à son père
tindelon n. m. petite tranche (jambon. . . ) tira la cengla, l’autre lo peitral (un -) loc. tirer
tindol n. m. gouffre (terrain calcaire) à hue et à dia
tindol n. m. 1. sot 2. imbécile tira la coa del can, se lo gafa n’a lo dreit (qui -)
tindonar / tindorlejar v. carillonner expr. celui qui est dans son tort n’a rien à dire
tinèl n. m. (s. XIII.) 1. nourriture ordinaire 2. cré- tira que vira (e -) loc. et ainsi de suite
dence 3. réfectoire de couvent tira qui pòt (a -) loc. 1. à qui mieux-mieux 2. à
tinha n. f. 1. teigne 2. engelure l’envi
tinhassa n. f. tignasse tira un peçuc al marbre loc. il lésine sur tout
tinhassièr, ièra adj. e n. 1. hirsute 2. qui a la tira un temps coma (quand -) loc. à notre / cette
teigne époque
tinhon n. m. chignon tira, l’autre buta (un -) loc. l’un tire, l’autre
tinhós, osa (pl. tinhoses, osas) adj. (s. XIII.) pousse
teigneux, euse tira, tu, petit ! loc. sers-toi, l’ami !
tinòl n. m. cuvier tira-bota-al-sac (a -) loc. à qui mieux mieux
tint n. m. → tindament tintement tira-l’uèlh adj. inv. tape-à-l’œil
tint n. m. teint tira-laissa (far -) loc. lambiner
tinta n. f. (s. XIII.) 1. encre 2. teinte 3. teinture tira-l’alfa n. m. resquilleur, euse veire: resquil-
tintaina n. f. envie folle haire
tintaina (far -) loc. passer une nuit de veille tira-mòla n. m. 1. longueurs 2. retards 3. moyen
tintainar / tintainejar v. 1. solliciter veire: asset- dilatoires
jar 2. tracasser tira-mòla (far -) loc. 1. lambiner 2. hésiter
tintaire, aira n. (s. XIII.) → tinturièr teinturier tira-mòla (mossur -) loc. personne indécise,
tintamarre / tintamarro n. m. (de l’occ. gascon) sans consistance
tintamarre tira-qui-pòt (a -) loc. à l’envi
tintar v. (s. XIII.) 1. teinter veire: ténher 2. teindre tira-sang n. m. → sangsuga sangsue
tintièr n. m. encrier tira-sòu n. m. grippe-sou
tintorlar / tintorlejar v. 1. chanceler 2. vaciller tira-te un pauc loc. écarte-toi un peu
tintura n. f. (s. XIII.) → tenhedura teinture tira-veni (far lo -) loc. faire le va-et-vient
tinturariá n. f. (s. XIII. . . ) teinturerie tirabòta n. m. tirebotte
tinturièr, ièra n. (s. XIV.) teinturier, ière tiracambas (a -) loc. à toutes jambes
tip, tipa adj. repu, ue tiracotèl (a -) loc. à couteaux tirés
tipar v. typer tiracotèls amb (èsser a -) être à couteaux tirés
tipe n. m. type avec
tipic, ica adj. typique tirada n. f. (s. XIII.) 1. portée (arme. . . ) 2. débit
tipografe, afa n. (s. XVI. . . ) tipograf typographe 3. débouché 4. traite, tirée de chemin
- src.: Mistral, 1878: "tipougrafe" tirada n. f. tirade (théâtre)
tipografia n. f. (s. XVI. . . ) typographie tirada (d’una -) loc. d’une seule traite
tipografic, ica adj. (s. XVI. . . ) typographique tirada (tot d’una -) loc. tout d’une traite
tipologia n. f. (s. XIX. . . ) typologie tirador n. m. tiroir
tir n. m. (s. XVII. . . ) tir tirafons (pl. tirafonses) n. m. tire-fond
tir, tira n. → guit canard, cane tiraire de plans n. m. intrigant

546
tiraire, aira tirar sa polvera als aparrats

tiraire, aira n. (s. XII.) tireur, euse tirar de pels pès (se -) loc. se sortir de là
tiralait n. m. tire-lait tirar de qualqu’un coma d’un cambajon expr.
tiralhaire n. (s. XVIII. . . ) tirailleur exploiter quelqu’un
tiralhament n. m. (s. XVI. . . ) tiraillement tirar de raça loc. être bien de sa famille
tiralhar v. (s. XVI. . . ) tirailler tirar de ribas (se) loc. se tirer d’affaire
tiralinha n. m. (s. XVII. . . ) tire-ligne tirar del grand loc. être prétentieux
tiralonga n. m. 1. délai 2. retard tirar del mièg (se -) loc. se tirer d’embarras
tiramandil (a -) loc. 1. avec peine 2. en se tirail- tirar dreit loc. aller directement
lant tirar d’aquí (se -) loc. décamper
tirament n. m. 1. traction 2. tiraillement tirar d’eclipsi loc. éclaircir un malentendu /
3. tirage tirer de l’obscurité
tiran n. m. (s. XIII.) tyran tirar d’embolh loc. tirer quelqu’un d’embarras
tirannia n. f. (s. XIV.) tyrannie tirar d’un sac sonque çò que i a (òm pòt -) expr.
tirannic, ica adj. (s. XIV. . . ) tyrannique la plus belle fille du monde ne peut donner
tirannicida n. (s. XV. . . ) tyrannicide (personne) que ce qu’elle a
tirannicidi n. m. (s. XV. . . ) tyrannicide (acte) tirar en justícia loc. assigner en justice
tirannizar v. (s. XIV. . . ) tiranejar tyranniser tirar glòria de loc. tirer vanité de
tirannosaure n. m. (s. XIX. . . ) tyrannosaure tirar l’espasa loc. tirer l’épée
tirant n. m. fossé d’écoulement tirar la carròta loc. fam. soutirer de l’argent
tirant n. m. tirant (pour tirer) tirar la castanha loc. tirer les marrons du feu
tirapè n. m. tire-pied tirar la nifla loc. renifler
tirapel (a -) loc. 1. à la foire d’empoigne 2. à la tirar la quinta esséncia de loc. tirer la
gribouillette quintessence de
tirapels (pl. tirapelses) n. m. 1. bardane tirar la rason loc. tirer un prix raisonnable
2. glouteron (bot.) tirar lo babòt del nas loc. tirer les vers du nez
tirar v. (s. XII.) 1. tirer - cit.: Car fòrt sovent cal tirar lo bòl loc. lever le filet
anar córrer cercar los medecins e apoticaris que pòr- tirar lo capèl (se -) loc. ôter son chapeau
tan [clistèris] e [antimòni], coma qui va cercar un tirar lo pè loc. boîter veire: ranquejar
furet per tirar lo conilh d’una cròsa (Augièr Galhard, tirar lo senhalament loc. prendre le signale-
s. XVI) 2. retirer 3. extraire 4. enlever ment
tirar ! (fai -) interj. en route ! tirar los annóncis loc. publier les bans
tirar (far -) loc. aller en avant tirar l’aufa a qualqu’un loc. soutirer de l’argent
tirar (se -) loc. 1. sortir, se dégager 2. "se tirer" à quelqu’un
tirar (se’n -) loc. s’en sortir tirar l’enca (non poder -) loc. être sans force
tirar (se) v. se tirer d’affaire tirar l’enche loc. renifler (faire remonter la
tirar a la mandra loc. tirer au flanc morve). triv.
tirar a la palha corta loc. tirer à la courte paille tirar l’uèlh loc. être trop voyant
tirar al net loc. tirer au clair tirar mal loc. être en peine
tirar camin loc. poursuivre son chemin tirar mal a loc. avoir de la peine à
tirar cap a loc. aller vers tirar mal a viure loc. gagner péniblement sa
tirar costièr loc. (s. XVII.) 1. tirer à côté 2. man- vie
quer la cible / le but tirar mal de loc. être mécontent de
tirar còta a rèire loc. passer outre tirar Màrius ! (fai -) interj. fouette cocher
tirar d’argent loc. retirer de l’argent tirar mòl loc. agir mollement
tirar d’eclipsi loc. tirar d’esclipsi sortir de tirar nevassadas loc. lancer des boules de neige
l’obscurité (faire connaître) - cit.: D’una besiada que tirava neuassadas (Pèire
tirar davant loc. marcher en tête Godelin, s. XVII)
tirar de barreja loc. tirer d’embarras tirar partit de loc. tirer parti de
tirar de dejós (se -) loc. se tirer d’affaire tirar pè arrièr loc. se dédire
tirar de l’arc loc. tirer à l’arc tirar pel e borra de loc. tirer la quintessence
tirar de la boca loc. 1. dire ce qu’un autre allait de
dire 2. sortir de la bouche tirar pena loc. être en peine
tirar de la crassa (se -) loc. sortir de la misère tirar pena per loc. 1. avoir de la peine pour 2. se
tirar de la pòcha çò qu’òm i a pas botat (non se faire du souci pour
pòt -) expr. la plus belle fille du monde ne peut tirar per arrièr loc. faire faux bond
donner que ce qu’elle a tirar redòrta de loc. tirer parti de
tirar de lagremas loc. arracher des larmes tirar sa polvera als aparrats loc. gaspiller ses
tirar de long loc. traîner en longueur moyens

547
tirar sa polvera als passerats tocaire

tirar sa polvera als passerats loc. gaspiller ses titolet n. m. 1. petit titre 2. sous-titre
moyens titolets (botar los -) loc. mettre les points sur
tirar sòla loc. marcher en traînant les pieds les « i »
tirar tabat loc. priser du tabac titular, ara adj. e n. (s. XVI. . . ) titulaire
tirar un autre de dita loc. surenchérir sur titularizacion n. f. (s. XIX. . . ) titularisation
quelqu’un titularizar v. (s. XIX. . . ) titulariser
tirar un compte loc. dresser un compte tiure n. m. tuf
tirar un plan loc. former un projet toalha n. f. (s. XII.) nappe - cit.: Aquí le vaissèl
tirar una ancada loc. recevoir une fessée èra d’una tina, un ast èra mast, la vela una toalha, e
tirar una aurelhada loc. se faire tirer l’oreille l’artilhariá de cinquanta flascous, damb lor glo-glo-
tirar una espina del pè (se -) loc. se tirer glo espaurissián totis les abitants de las aigas saladas
d’embarras (Pèire Godelin, Tresena floreta, 1638)
tirar una paterlada loc. recevoir une fessée toalhas n. f. plur. linges de table
tirar una pernassada loc. recevoir une fessée toalhon n. m. (s. XII.) 1. serviette de table 2. nap-
tirariá pas un grum de sal (se’n -) expr. cela ne peron
vaut rien toat n. m. égout
tirassa n. f. tirasse (filet de chasse ou de pêche) tòc n. m. (s. XIV.) toc (bruit, choc)
tirassada n. f. 1. traînée 2. sillage 3. (fam.) pros- tòc n. m. (s. XIV.) toc (mauvaise qualité, faux)
tituée tòc (aver un -) loc. 1. avoir un défaut de fabri-
tirassar v. (s. XIII.) 1. tirailler 2. traîner 3. haler cation 2. être un peu fou
tirassar las pelhas loc. traîner ses guenilles tòc del martèl (de pòrta) n. m. le bruit du
tirassar lo merluç loc. tirer le diable par la marteau (de porte)
queue tòc e tòc loc. 1. qui se touche 2. attenant
tirassons (anar de -) loc. ramper tòc-tòc adj. 1. (invar.) un peu fou, folle 2. toc-
tirat prep. → levat 1. sauf 2. excepté 3. à part toc
tiratap n. m. tire-bouchon
tòca n. f. (s. XIII.) touche
tiratge n. m. tirage
tòca n. f. (s. XV. . . , del castelh. o de l’italian) toque
tiratz, perdonatz-lo expr. allez, pardonnez-lui
tòca n. f. but (objectif, dessein)
tiravent n. m. courant d’air
tòca (a la -) loc. au toucher
tiravièlha n. f. chèvrefeuille
tòca (aquò’s sa -) loc. c’est sa prétention
tireta n. f. → tirador 1. tiroir 2. fil à couper le
tòca (avec per -) loc. avoir pour but, pour ob-
beurre, le savon. . .
jectif
tiroïde, ïda adj. e n. f. (s. XVI. . . ) thyroïde
tòca (far -) loc. atteindre le but
tirolian, ana adj. e n. (s. XIX. . . ) tyrolien, enne
tiron n. m. → guiton caneton tòca aquò (aquò non -) loc. il ne s’agit pas de
tironada n. f. lentilles d’eau veire: tiron cela
tisana n. f. (s. XIV.) tisane tòca de li parlar (te -) loc. il t’incombe de lui
tisana de gabèls n. f. le jus de la treille parler
tisanaire, aira n. qui aime la tisane tòca l’autre (un -) loc. l’un suit l’autre
tisanejar v. boire de la tisane tòca per tòca loc. (s. XIII.) 1. méticuleusement
tisia n. f. (s. XIV.) phthisie 2. avec méthode
tisic, ica adj. (s. XIV.) phthisique tòca tòca adv. côte-à-côte
tison n. m. (s. XII.) tison tòca, Tòni ! (e -) interj. fouette cocher
tisonar, tisonejar v. (s. XII.) tisonner tòca-senh n. m. tocsin
tisonièr n. m. tisonnier tòca-senh (sonar lo -) loc. sonner le tocsin
tissa n. f. 1. manie 2. habitude tòca-son n. m. 1. silencieux 2. taciturne
tissa (préner a -) loc. prendre en grippe tòca-suau n. pince sans rire - cit.: Aquel capèl
tissa (préner en -) loc. prendre en grippe solet signava l’òme : un farsejaire impenitent, un tòca-
tissós, osa adj. 1. taquin, ine 2. maniaque suau qu’auriá fait [borrolar] sèt vilas (Leon Còrdas,
3. agaçant, ante La vèspa, Òc, abr. 1951)
titan n. m. (s. XIX. . . ) titan tòca-tocant loc. côte à côte
titani n. m. (s. XIX. . . ) titane tocada n. f. 1. tocade 2. action d’avoir un « toc »
titillacion n. f. (s. XIV.) action de titiller tocada de mans n. f. poignée de main
titillar v. titiller tocador (/tocadoira) n. → agulhada aiguillon de
tititití n. m. blablabla veire: barjadís, paraulatge bouvier
tocadura n. f. partie atteinte, touchée
títol n. m. (s. XII.) titre tocadura n. f. partie atteinte (par le mal)
titolar v. (s. XII. . . ) titrer veire: intitular tocaire n. m. toucheur de bœuf, de bestiaux

548
tòcaman se sèm d’acòrdi tombar cap primièr

tòcaman se sèm d’acòrdi expr. touchons-nous tochin n. m. 1. tuchin 2. révoltés du Languedoc


la main si nous sommes d’accord au Moyen Age
tòcamanetas n. m. (péj.) candidat démagogue tochinariá n. f. brigandage
aux élections tòga n. f. (s. XIV.) toge
tòcament n. m. (s. XIV.) 1. sens du toucher 2. at- tòga (Gàllia en -) n. f. Gaule en toge (Narbon-
touchement naise)
tocament de mans n. m. poignée de main toison n. f. (s. XII.) → aus toison
tocant adv. 1. concernant 2. auprès de toja n. f. ajonc
tocant (aquí -) loc. juste à côté tojar n. m. lieu ou poussent les ajoncs
tocant, anta adj. 1. touchant, ante 2. émouvant, tòla n. f. (s. XVII. . . , del francés ? occ. « taula ») tôle
ante veire: taula
tocanta n. f. 1. (fam.) tocante 2. montre tolariá n. f. (s. XIX. . . ) tôlerie
tocantés conj. 1. quasiment 2. comme qui di- toledan, ana adj. tolédan, ane
rait. . . tolerable, abla adj. (s. XIII.) tolérable, abla
tocants (tot -) loc. en foule tolerància n. f. (s. XIII.) tolérance
tocants (totes -) loc. 1. très rapprochés 2. nom- tolerant, anta adj. (s. XVI. . . ) tolérant, ante
breux tolerar v. (s. XIII.) tolérer
tocar v. (s. XII.) 1. toucher - cit.: çò qui m’avè to- tolièr n. m. (s. XIX. . . , del francés) tôlier
cat de tira en Estieu, qu’èra la soa fe occitana, l’amor tolieu n. m. (s. XII.) tonlieu (droit médiév.)
qui portava a la patria, e que crei que la communi- tollorar v. 1. soigner 2. choyer
cava a tots los qui l’apressavan e qui devienguèn los tolonenc, enca adj. toulonnais, aise
sons amics. . . (Simin Palay, 1940) 2. jouer d’un tolosan, ana / tolosenc, enca adj. toulousain,
instrument 3. être contigu aine (de la ville) veire: tolzan - cit.: Açò siá dit de
tocar (èsser a -) loc. être contigu fregada contra les trufandièrs, en favor de la lenga
tocar al fons de la mala loc. mettre ses plus mondina, tolosana, tolosenca, que nos a fornit de sas
beaux habits floretas per far le ramelet que cèrca qui, per destric e
tocar cèl de gaug loc. être transporté de joie fòra d’afars, le vòlga véser de bon uèlh (Pèire Godelin,
tocar de còp e de lanç loc. toucher d’emblée Ramelet, s. XVII)
tocar de còp e volada loc. toucher d’emblée Tolzan n. m. 1. pays toulousain veire: mondin
tocar de la guitarra loc. jouer de la guitare 2. habitant du pays toulousain
tocar de man loc. se serrer la main tolzan n. m. ancienne monnaie occitane
tocar del tambor loc. jouer du tambour tolzan, ana adj. (de "marca tolosanum" (s. VIII)) du
tocar d’arcada loc. aller droit au but pays toulousain veire: mondin, tolosan
tocar fèrre loc. arriver à ses fins toma n. f. 1. tomme 2. fromage frais de vache
tocar la man loc. serrer la main tomata n. f. (s. XVIII. . . , del castelh. ? astèc) tomate
tocar lo brande loc. donner l’impulsion veire: poma d’amor
tocar lo talús [aucèl imaginari] (far -) loc. tomatat n. m. purée de tomate pour conserver
se moquer de quelqu’un par de fausses es- tomba n. f. (s. XII.) tombe
pérances tomba de frescor loc. l’air se rafraîchit
tocar lo tambor loc. battre le tambour tombada n. f. 1. chute 2. cascade 3. abats 4. abat-
tocar los buòus loc. conduire les bœufs à tis 5. retombée 6. zone géographique de clien-
l’aiguillon tèle
tocar man loc. serrer la main tombada (aver una gròssa -) loc. avoir une
tocar tèrra (non -) loc. être transporté de joie grosse clientèle
tocariái pas amb una bròca de quatre pams (lo tombada (non fa la -) loc. le compte n’y est pas
-) expr. il est très sale, dégoûtant tombant-levant loc. d’une façon ou d’une autre
tòcase n. m. ânier tombant-levant (viure -) loc. vivre à grand
tocat de la coa de l’anhèla (es -) expr. il est sim- peine
ple d’esprit tombar v. (s. XII.) 1. chuter - cit.: Me mancava ben
tocat de la coa de l’anhèl (èsser -) expr. être dètz-e-nòu sòus, mas coma teniái çò plus gròs, me pen-
simple d’esprit savi que çò menut tombariá tot sol un jorn d’estrenas.
tocat del Sant-Esperit (èsser -) loc. avoir un Tot virava plan, e i aviá qu’a esperar aquel jorn as-
grain de folie truc (Loïsa Paulin, Lo vièlh libre d’images) 2. tomber
tocat, ada adj. 1. toqué, ée (un peu fou) 3. abattre 4. démolir 5. échoir
2. touché, ée (ému, ue) tombar als quatre pipòts loc. tomber à la ren-
tocatz-me’n una autra loc. parlons d’autre verse
chose tombar cap primièr loc. tomber la tête la pre-
toccata n. f. (s. XVIII. . . , mot italian) toccata mière

549
tombar còrfalit tòrcer brica (sense -)

tombar còrfalit tomber en pâmoison tonificar v. (s. XIX. . . ) tonifier


tombar d’abocadents loc. tomber face contre tonina n. f. thonine (variété de thon)
terre tonsura n. f. (s. XIII.) tonsure
tombar d’abocons loc. tomber face contre terre tonsurar v. (s. XIV.) tonsurer
tombar d’aiga loc. uriner (en termes choisis) tonton n. m. (fam.) tonton
veire: pissar, urinar, escampar d’aiga tònus n. m. (s. XIX. . . ) tonus
tombar d’esquina e de se curar l’uèlh (aquò es topazi n. m. (s. XIV.) topaze
plan trist e crudèl, de -) expr. il faut savoir faire topin n. m. (s. XII.) pot de terre allant au feu
face aux impondérables topin (cadun sap qué li bol dins lo -) expr. il ne
tombar en recabús loc. avoir une rechute peut pas ignorer cela
tombar totjorn de patas, coma los gats loc. topin que se trufa de l’ola (es lo -) expr. c’est
1. savoir toujours de tirer d’affaire 2. retomber l’hôpital qui se moque de la Charité
toujours sur ses pattes, comme les chats topina n. f. (s. XII.) 1. toupine 2. pot de terre à
tombarèl n. m. tombereau deux anses (confit. . . )
tombassièr n. m. fossoyeur veire: tombièr topinada n. f. potée
tombat n. m. drop (rugby) topinambor n. m. (s. XVII. . . , del tupí) topinam-
tombat en palha (non es / es pas -) loc. ce n’est bour
pas tombé dans l’oreille d’un sourd topinar, topinejar v. s’occuper à la cuisine
tombèl n. m. tombeau topinon n. m. petit pot de terre allant au feu
tombièr n. m. fossoyeur veire: tombassièr topografe n. m. (s. XVIII. . . ) topograf topographe
tombòla n. f. (s. XIX. . . , de l’italian) tombola topografia n. f. (s. XVI. . . ) topographie
tòme n. m. (s. XVI. . . ) tòm tome (livre) - src.: topologia n. f. (s. XX., de l’anglés) topologie
Mistral, 1878 : "tome" toponime n. m. (s. XIX. . . ) toponim toponyme -
tomisme n. m. (s. XVIII. . . ) thomisme cit.: De segur, los toponimes locaus be son rares (Pèire
ton n. m. → doat égout Bèc, La canta de Rotland, 2014, p. 8).
ton n. m. thon toponimia n. f. (s. XIX. . . ) toponymie
ton n. m. ton (sonorité) toponimic, ica adj. (s. XIX. . . ) toponymique
ton, ta adj. poss. (s. XIII.) ton, ta toponimista n. (s. XX.) toponymiste
tona n. f. (s. XIII.) tonne tor n. f. (s. XII.) → torre tour
tonal, ala adj. (s. XIX. . . ) tonal, ale tòr n. m. 1. billot 2. ver du bois
tonalitat n. f. (s. XIX. . . ) tonalité tòr n. m. 1. glace 2. gelée
tonatge n. m. (s. XV. . . , de l’anglés) tonnage tòr es fendilhat (lo -) loc. la glace est craquelée
tondedoira n. f. (s. XX.) tondeira tondeuse (la)
(cheveux, laine. . . ) tòracebas n. f. courtilière
tondeire, eira n. m. (s. XIII.) tondeur, euse (per- toracic, ica adj. (s. XVI. . . ) thoracique
sonne) torada n. f. langue de terre dans les marais
tondrà n. f. (s. XIX. . . , del rus ? lapon) toundra toral n. m. 1. tertre 2. talus
tondre v. (s. XIII.) 1. tondre 2. (fig.) escroquer toralora n. f. chalumeau (musique) veire: toreta
tondut (aquò’s -) loc. c’est une affaire bouclée
tonejaire n. m. haleur de navire, de péniche torax (pl. toraxes) n. m. (s. XV. . . ) thorax
tonejar v. haler une péniche. . . torb, torbilhon n. m. tourbillon
tonèl n. m. (s. XIII.) tonneau torba n. f. foule
tonèla n. f. (s. XII.) tonnelle torba n. f. tourbe
tonelariá n. f. (s. XIII. . . ) tonnellerie torbejar, torbilhar v. tourbillonner
tonelièr n. m. (s. XIII. . . ) tonnelier torbièra n. f. tourbière
tonha n. f. 1. pain noir 2. idiot, nigaud - cit.: tòrca n. f. (s. XIII. . . ) torque (collier gaulois)
Jèsus! Senha-te, tonha (Francés de Corteta, Ramonet, torcar v. (s. XII.) 1. torcher 2. essuyer
s. XVII) torcedura n. f. (s. XII.) torsion (cheville. . . )
tòni, tònia adj. e n. (de l’occ. « Antòni ») nigaud, torcejar v. tortiller
aude tòrcer v. (s. XII.) tordre - cit.: Bensai per qu’a Pin-
tonic, ica adj. (s. XVI. . . ) tonique - cit.: Lo grop saguèl, en escrimant d’esperit amb tu sota Lucili, aviái
pronominal precedent lo vèrb es proclitic e atòn, men- [demembrat] de saber escrimar d’espasa. Paravi don-
tre que lo grop seguissent lo vèrb es enclitic e tonic. cas de quarta, ponhet torçut (Robèrt Lafònt, L’eròi,
Cal notar que, dins aqueste darrièr cas, la lenga an- 2001)
ciana coneissiá que de pronoms atòns (Loís Alibèrt, tòrcer v. 1. venir à bout d’un travail.. 2. (triv.)
Gramatica, 1935) torcher un travail
tonicitat n. f. (s. XIX. . . ) tonicité tòrcer v. venir à bout
tonièr n. m. (s. XIX. . . ) thonier (bateau) tòrcer brica (sense -) loc. sans tergiverser

550
tòrcer e avalar (non far que / far pas que -) torpilha

tòrcer e avalar (non far que / far pas que -) expr. tancar (Jòrdi Blanc, Jaurés e Occitania, 1985) 8. s’en
manger de grand appétit retourner
tòrcer la gaunha loc. faire la grimace tornar ! interj. encore !
tòrcer lo morre loc. 1. rechigner 2. tordre le nez tornar ! interj. encore !
tòrcha n. f. (s. XV.) torche tornar (i -) loc. recommencer la même erreur
torcida n. f. → estòrsa entorse tornar (se’n -) loc. s’en retourner
torcon n. m. 1. torchon 2. (fig.) souillon tornar (se) v. rendre les coups
torçut, uda adj. tordu, ue tornar a l’ostal loc. rentrer à la maison
torda n. f. grive tornar a sas rasons (se’n -) loc. revenir à son
tordejar v. Tournis (avoir le) sujet ’à ses moutons)
tordola n. f. (s. XIII.) tourterelle tornar a son èsser loc. retourner à son état nor-
tordolejar v. 1. papillonner 2. flâner mal
tordolon (far lo -) loc. tourner autour du pot tornar a son item loc. revenir à ses moutons
toreta n. f. chalumeau (musique) veire: toralora tornar amb un pam de nas (se’n -) expr.
1. revenir chargé de honte 2. être renvoyé, re-
torilhon n. m. 1. tourillon veire: cavilha 2. pivot poussé
3. cheville tornar brida loc. revenir à ses moutons
torisme n. m. (s. XIX. . . ) tourisme tornar dire loc. redire veire: redire
torista n. (s. XIX. . . , de l’anglés) touriste tornar enfangar l’ostal (non -) loc. ne plus
toristic, ica adj. (s. XIX. . . ) touristique remettre les pieds à la maison
torment n. m. (s. XI.) tourment tornar far loc. refaire veire: refar
tormentar v. (s. XII.) tourmenter tornar l’argent loc. rendre l’argent
tormentat, ada adj. (s. XV. . . ) tourmenté ée tornar l’espasa dins l’estug loc. remettre l’épée
torn n. m. (s. XII.) tour (action de tourner) au fourreau
torn n. m. 1. tour (outil) 2. treuil tornar la pera al sac loc. rendre la pareille
torn (a -) loc. à son tour tornar mai loc. tornamai; tornarmai 1. une fois
torn (a son -) loc. à tour de rôle encore 2. à nouveau.
torn de baston (far lo -) loc. réaliser un profit tornar metre en (bon) estament loc. remettre
illicite en état
torn de las rogasons (far lo -) loc. prendre le tornar metre sus la bugada loc. 1. récidiver 2. y
chemin des écoliers revenir
torn ni vòlta (sense -) loc. sans détours tornar nevar loc. 1. reneiger veire: renevar
(s’exprimer) 2. neiger à nouveau
torna n. f. (s. XII.) 1. ristourne 2. revanche 3. ri- tornar partir loc. repartir veire: repartir
poste 4. compensation 5. carte retournée (jeu) tornar plòure loc. il pleut à nouveau
torna (coma qualqu’un que -) expr. comme un tornar rason loc. rendre raison
revenant tornar sul rèire-pè loc. retourner sur ses pas
torna (en -) loc. en compensation tornar un libre loc. rendre un livre
torna es de -) loc. c’est à recommencer tornarai la moneda de son argent (li -) expr. je
torna per un (tot -) loc. cela revient au même lui rendrai la monnaie de sa pièce
torna sulcòp loc. il répond du tac au tac tornas (rendre las -) loc. rendre la pareille
tornada n. f. (s. XII.) 1. ritournelle 2. tournée tornatemps (far a -) loc. s’aider mutuellement
3. refrain 4. reprise tornatge n. m. (s. XX.) tournage (film)
tornadís, issa adj. (s. XIII.) 1. qui retourne 2. tour- tornavitz (pl. tornavises) n. m. (s. XVII. . . )
nant, ante tournevis
tornament n. m. tournoiement tornavitz crucifòrme n. m. tournevis cruci-
tornant n. m. tournant forme
tornar v. cailler (lait) torneg (pl. torneges) n. m. (s. XII.) tournoi
tornar adv. 1. encore 2. à nouveau tornejament n. m. 1. tournoiement 2. vertige
tornar v. 1. rendre quelque chose - cit.: E quand tornejar v. (s. XII.) tournoyer
sèt oras avián picat despuèi un tròç al cloquièr de tornés (pl. torneses) n. m. (s. XII.) tournois
Sant Miquèl, me caliá partir. . . Mas, en me’n tor- (monnaie de Tours)
nant, aviái d’alas que me portavan (Julieta Dissèl, s. tornièr, ièra n. tornejaire tourneur, euse
XX) 2. rapporter 3. vomir 4. tourner (façonner tornissar v. façonner au tour
au tour) 5. revenir 6. redevenir 7. recommencer torns (a dos -) loc. à double tour
- cit.: En 1985, après la mesa al demembrièr de la torpilha n. f. (s. XIX., de l’italian) torpille (mili-
proposicion de lèi n° 2157 del Partit Socialista, la taire)
pòrta entredubèrta semblariá que se tornèsse puslèu torpilha n. f. torpille (sorte de raie)

551
torpilhaire, aira tot quant es

torpilhaire, aira n. (s. XIX. . . ) torpilleur, euse tortuós, osa (pl. tortuoses, osas) adj. (s. XIV.)
(soldat) tortueux
torpilhar v. (s. XIX. . . ) torpiller tortuosament adv. (s. XIV.) tortuosament
torpilhièr n. m. (s. XIX. . . ) torpilleur (bateau de tortuositat n. f. (s. XIV.) tortuosité
guerre) tortura n. f. (s. XII.) torture
torpor n. f. (s. XV. . . ) torpeur torturar v. (s. XII. . . ) torturer
torrada n. f. gelée tos (pl. tosses) n. f. (s. XIX. . . ) toux
torrar v. geler tos, lo fum e l’amor (i a tres causas que non se
torrar al canton loc. faire très froid pòdon escondre : la -) expr. il y a trois choses
torrar en l’aire loc. geler sec que l’on ne peut cacher: la toux, la fumée et
torre n. f. (s. XIII.) tour (fortif.) veire: tor l’amour
torrefaccion n. f. (s. XVII. . . ) torréfaction toscan, ana adj. (s. XVI. . . , de l’italian) toscan, ane
torrefactor n. m. (s. XIX. . . ) torréfacteur (ap- tosèla n. f. touselle (variété de blé)
pareil) tosoiras n. f. plur. 1. forces 2. ciseaux à tondre
torrefactor, tritz (pl. torrefactors, trises) n. (s. les brebis
XIX. . . ) torréfacteur, trice (personne) tosquirar v. tondre
torrefar v. (s. XVI. . . ) torreficar torrefier tossejar v. toussoter
torrèla n. f. tourelle tossilhós, osa (pl. tossilhoses, osas) adj. (s. XIV.)
torrent n. m. (s. XIV.) torrent qui tousse
torride, ida adj. (s. XIV : « torrid ».) torrid torride tossiment n. m. (s. XIII. . . ) 1. toux 2. accès de
- src.: Mistral, 1878: "tourride" toux
torril / torrin n. m. 1. tourin 2. soupe à tossir v. (s. XIII.) tousser
l’oignon. . . ) tòsta n. f. tartine grillée
torrofle n. m. lieu de débauche veire: córrer lo tòstapan n. m. (s. XX., neologisme recent) grille-
torrofle pain
torrofle (al -) loc. à l’abandon tostar v. 1. griller 2. rôtir
torrolhar v. 1. choyer 2. se tenir au chaud tostas (a -) loc. à trempettes
tòrs (pl. tòrses) n. m. torse tostejar v. beurrer une tartine
tostemps adv. → totjorn toujours veire: sempre
tòrs, tòrsa adj. tordu, ue
toston n. m. 1. tartine 2. poupon
torsada n. f. torsade
tostona de gèis n. f. femme précieuse / délicate
torsadar v. torsader
tostonet, eta adj. 1. mignon, onne - cit.: Pèire
torsion n. f. (s. XIII.) torsion
l’òrb e Guilhèm la guida, / dròlles e de fòrt [genta]
tòrt n. m. (s. XII.) 1. tort 2. dommage
vida, / partiguèn un jorn de l’autre an, / del bon país
tòrt (a dreit o -) loc. à tort ou à raison
de Carmentrant, / per a plaser véser las minas / de las
tòrt (far -) loc. faire du tort
tostonetas mondinas, / e saber se lor perfeccion / junta
tòrt en travèrs (de -) loc. adv. (s. XII.) à tort et à damb la reputacion (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII)
travers 2. charmant, ante
tòrt o dreit (a -) loc. à tort ou à raison tot adv. 1. tout 2. totalement
tòrt, tòrta adj. (s. XII.) 1. tordu, ue 2. boiteux, tòt n. m. goulot de bouteille
euse tot (aquò’s -) loc. c’est tout
torta n. f. → tortora tourterelle tot (del -) loc. adv. totalement
torta n. f. 1. tourte veire: crostada 2. gros pain tot (dins -) loc. à tout prendre
tortejar v. boiter tot a tot loc. du tout au tout
tortèl n. m. (s. XIII.) 1. tourteau (gâteau rond) tot aquò (dins -) loc. 1. après tout veire: a mala
veire: far tortèl 2. crabe tourteau fin 2. à tout prendre
tortèl (far -) loc. ne pouvoir achever un travail tot d’una loc. 1. sur le champ 2. tout d’un coup
tòrticòli n. m. (s. XVI. . . , fargat del latin) torticolis tot del long (tot del -) loc. longuement veire:
tortièra n. f. tourtière longament - cit.: Nom imaginat de mestressa, coma
tortilhament n. m. tortillement Clorís, Filís, Florís. E se tira de liri, flor conescuda,
tortilhar v. tortiller autrament Ròsa de Junon. Tot del long au ditz un
tortilhon n. m. tortillon de tête (charge) brave medecin (Pèire Godelin, Contra, s. XVII)
tortor n. m. tourterelle mâle tot d’una loc. adv. 1. sur le champ 2. tout à coup
tortora n. f. tourterelle tot e de tot (en -) loc. en toutes sortes de choses
tortora n. f. tourterelle femelle veire: torta tot e jamai loc. à tout jamais
tortorèl n. m. 1. tourtereau 2. (fig.) amoureux tot el (es -) loc. c’est tout son portrait
tortuga n. m. (s. XIV.) tortue tot en tot (de -) loc. 1. tout à fait 2. parfaitement
tortuga (anar a pas de -) loc. aller lentement tot quant es loc. quoi qu’il en soit

552
tot que trabalhar d’èime

tot que loc. bien que trabalh (contracte de -) n. m. contrat de travail


tot un loc. 1. tout de même 2. de même que (socio.)
3. cependant 4. aussi bien 5. même chose trabalh (es un borrèl de -) loc. c’est un gros
tot, tota adj. indef. tout, toute travailleur
tot-i-cal (un -) loc. un lieu déshérité, dépourvu trabalh (viure de son -) loc. vivre de son travail
de tout trabalh ? (qu’es aquel -) loc. que signifient ces
tot-poderós, tota-poderosa adj. tout-puissant, façons ? C’est du propre ! (trabalh = conduite
toute-puissante de vie)
tot-terren adj. (s. XX.) tout-terrain trabalh a la gacha-empega (far un -) loc. bacler
total, ala adj. e n. m. (s. XIV. . . ) total, ale un travail
totalitari, ària adj. (s. XX.) totalitaire trabalh a pè levat (far son -) loc. faire son tra-
totalitarisme n. m. (s. XX.) totalitarisme vail avec négligence
totalitat n. f. (s. XIV.) totalité trabalh d’un òme (aquò non es lo -) loc. 1. c’est
totalizar v. (s. XIX. . . ) totaliser indigne d’un homme 2. c’est une indignité (tra-
totara adv. dans un instant balh = conduite de vie)
totareta adv. dans un petit moment trabalh de monina (far de -) loc. travailler mal
totèm n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés ? algonquin) trabalh dels enfants n. m. travail des enfants
totem trabalh desprofieitós (un -) loc. un travail ni
totemic, ica adj. (s. XIX. . . ) totémique fait ni a faire
totemisme n. m. (s. XIX.. ;) totémisme trabalh en talh (metre un -) loc. 1. mettre en
chantier 2. entamer un travail
totes dos / tres / quatre. . . loc. tous les deux /
trois / quatre. . . trabalh negre n. m. travail au noir
trabalha lo temps plan mai que las gens expr.
totjorn adv. toujours veire: tostemps, sempre
le temps travaille plus que les gens
totjorn (a -) loc. à tout jamais
trabalha manja palha, lo que fa ren manja fen
totjorn e jamai loc. à tout jamais
(lo que -) expr. ce n’est pas celui qui travaille
totjorn mai d’òbra que de temps ( i a -) loc. on
qui profite le plus de son labeur
n’a jamais le temps de tout faire
trabalha que trabalharàs loc. à force de tra-
totjorn que (es -) loc. toujours est-il que
vailler
totòbra n. m. 1. factotum 2. homme à tout faire
trabalha, Dieu ajuda (qual -) loc. aide-toi, le
totòm pron. indef. tout le monde Ciel t’aidera
totòm (als uèlhs de -) loc. au vu et au su de tout trabalha, Dieu baila (qual -) loc. aide-toi, le
le monde Ciel t’aidera
totora (de -) loc. de toute saison trabalhador, doira adj. qui peut être travaillé,
Totsants n. pr. (s. XII.) Toussaint ée veire: trabalhaire
Totsants (per -) loc. pour la Toussaint trabalhaire (es un gròs -) loc. c’est un gros tra-
Totsants a Pentacosta, cada dessèrt es una vailleur
crosta (de -) expr. de Toussaint à Pentecôte, il trabalhaire, aira n. travailleur, euse
n’y a plus de fruits dans les vergers. Il reste les trabalham tant que de Dieu podèm loc. on tra-
pâtisseries. vaille tant qu’on peut
totun adv. 1. tout de même 2. quand même trabalhar v. (s. XII.) travailler
toxic, ica adj. (s. XVI. . . ) toxique trabalhar (aquò es ben -) loc. voilà une belle
toxicitat n. f. (s. XIX. . . ) toxicité action (trabalh = conduite de vie)
toxicologia n. f. (s. XIX. . . ) toxicologie trabalhar (èsser a -) loc. être en train de tra-
toxicologic, ica adj. (s. XIX. . . ) toxicologique vailler
toxicològue, òga n. (s. XIX.. ;) toxicològ toxico- trabalhar (far -) loc. être client de
logue trabalhar a grand dèstre loc. travailler à toute
toxicoman, ana adj. (s. XX.) toxicomane hâte
toxicomania n. f. (s. XX.) toxicomanie trabalhar a prètzfait loc. travailler à la tâche
toxicòsi n. f. (s. XX.) toxicose trabalhar a se far petar las bretèlas expr. tra-
toxina n. f. (s. XIX. . . ) toxine vailler avec acharnement
trabalh n. m. (s. XII.) 1. travail - cit.: Conven de per- trabalhar a tengut loc. travailler sans relâche
siègre aquel trabalh d’unificacion dins lo vocabulari e trabalhar amb la canha loc. travailler sans
mai que mai dins la morfologia (Loís Alibèrt, Gramat- ardeur
ica, 1935) 2. dispositif pour ferrer les bœufs trabalhar coma un dragàs loc. travailler comme
trabalh (accident del -) n. m. accident du tra- un beau diable
vail trabalhar de dos loc. faire le travail de deux
trabalh (còdi del -) n. m. code du travail (dr.) trabalhar d’èime loc. travailler sans modèle

553
trabalhar per se tragedian, ana

trabalhar per se loc. travailler à son compte hoc per mi pagat de la medisha gràcia (Pèir de Garròs,
trabalhar sense relambi loc. travailler sans Ercules, 1567)
relâche tracta dels negres n. f. traite des noirs (es-
trabalhar son argent (far -) loc. faire fructifier claves)
son argent tractable, abla adj. (s. XIII.) 1. traitable
trabalhejar v. travailler sans conviction 2. tractable
trabuc n. m. (s. XII.) 1. trébuchet veire: trabuquet tractament economic del caumatge n. m. traite-
2. action de trébucher ment économique du chômage (écon.)
trabucada n. f. 1. achoppement 2. faux pas tractament social del caumatge n. m. traite-
trabucament n. m. (s. XIII.) trébuchement ment social du chômage (écon.)
trabucar v. (s. XII.) 1. achopper 2. renverser tractar (se) v. (s. XIII.) s’agir de veire: trachar
trabuquet n. m. (s. XII.) → trabuc trébuchet tractar de mesprètz expr. traiter avec mépris
trac (a tot -) loc. adv. 1. tout à trac 2. brusque- tractar de mesprètz loc. traiter avec mépris
ment tractat n. m. (s. XIII.) traité
traca n. f. espèce, sorte tractor n. m. (s. XIX. . . ) tracteur
traca n. f. traque tradicion n. f. (s. XIV.) tradition - cit.: Estimam
traça n. f. (s. XII.) trace - cit.: Açò ditz, e me ven qu’al punt de vista de la grafia, cal conciliar nòstras
de còsta, / revisitar, còsta per còsta, / le descarat còp tradicions classicas, los resultats de l’estudi scientific
que son trait / dins mon paure còrs aviá fait, / e vist de la lenga, la grafia mistralenca e la grafia catalana,
que l’a, de mala fòrça, / le retira damb una estòrça / sens tròp nos alunhar de las costumas a las qualas
afin que le cap barbelat, /que s’èra lasins clavelat, / èm avesats despuèi l’escòla (Loís Alibèrt, Gramatica,
tirès per la metissa traça, / le còr [desregat] de sa plaça 1935); Se veirà pro que l’autor dels novèls Fablèls
(Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) n’a gardat dels vièlhs que çò que [li] a agradat, mai
traca (de tota -) loc. de toute sorte que mai çò que los aparenta a de contes [populars]
traça (far -) loc. durer longtemps occitans, en i apondent un brave pauc de çò que s’es
traça de rauba n. f. vieille robe usée tròp avalit de las literaturas, mas qu’es demorat plan
traça de rauba n. f. vieille robe usée vivent dins nòstra lenga e dins nòstras tradicions
traça de vida n. f. vie de chien (Antonin Perbòsc, Fablèls calhòls, 1936)
tracanard n. m. traquenard tradicionalament adv. traditionnellement - cit.:
tracar v. traquer De drollassas dau MLF se vougueron prene Anna
trace (èsser plan -) loc. être mal en point Maria e Maria Anna amb élei sota l’escapa que la civ-
trace de capèl n. m. vieux chapeau usé ilizacion occitana es tradicionalament fallocentrica, la
trace de chaval n. m. 1. haridelle 2. vieux pròva n’eran aquelei quatre masclàs que s’eran cargat
cheval doas filhetas sens pensar de li fisar lo volant (Robèrt
trace de mond (de -) loc. des personnes peu Lafònt, 1984)
fréquentables tradiment n. m. (s. XII.) → traïson trahison
trace d’arnesc n. m. 1. sale gosse ! 2. vilain gar- traduccion n. f. (s. XIV.) traduction
nement traductor, tritz (pl. traductors, trises) n. (s.
trace d’aucèl n. m. triste sire XVI. . . ) traduseire traducteur, trice
trace d’òme (un -) n. m. sale type traduire v. (s. XV. . . ) traduire
trace, aça adj. 1. sale individu (terme de mépris trafec n. m. (s. XII.) trafic trafic (marchandise)
2. parfois nuance affectueuse) 3. qui ne vaut trafega n. f. trafica tromperie
rien 4. qui est en mauvaise santé trafegadís (pl. trafegadisses) n. m. traficatge;
trach (se donar -) loc. 1. s’aviser 2. se rendre traficariá 1. remue-ménage 2. agitation
compte trafegaire, aira n. (s. XIII.) traficaire; traficant;
trachar (se) v. se rendre compte / prendre trafiquièr trafiquant, ante
garde veire: tractar - cit.: A la [meteissa] tempora, trafegar v. traficar trafiquer
m’escriviá una longa letra qu’enclaus un brave pauc trafegós, osa (pl. trafegosses, ossas) adj. traficós
de sa pensada : es per aquò qu’està plan de ne citar aicí trafiqueur, euse
qualques passatges ont Delbosquet escapola sens se’n trafeguejaire, aira n. trafiquejaire chicaneur,
trachar un tròc de son tèstament felibrenc (Antonin euse
Perbòsc, Per Capvath la Lana, 1924) ; Es evident trafeguejar v. trafiquejar 1. chicaner 2. em-
que, se se tracha d’un país ideal, se pòt causir per brouiller
el una forma linguistica quina que siá, o naturala o trafeguièr, ièra n. (s. XII.) trafiqueur, euse
perfièchament artificiala (Robèrt Lafont, Ortografia, trafic n. m. (de l’anglés) trafic (circulation. . . )
1971) tragedia n. f. (s. XIV. . . ) tragèdia tragédie
Tràcia n. pr. Thrace (ancien pays des Balkans) - tragedian, ana n. (s. XVIII. . . ) tragidor tragédien,
cit.: Tau me trobèc lo rei sanguinolent de Tràcia quan enne

554
tragic, ica transfèrt

tragic, ica adj. tragique - cit.: Ací, damb los trag- trama n. f. (s. XII.) trame
ics bordaquins, Andromaca, / de còps de punhs lo tramalh n. m. tramail (filet)
pieish e la cara no’s maca (Pèir de Garròs, Eglògas, tramar v. 1. tisser 2. tramer
1567); En evocant aquela fin tragica e gloriosa de la trampelaire, aira n. qui titube / chancelle
patria lengadociana, cossí mon esperit seriá pas trevat trampelar v. 1. chanceler 2. tituber
pel sovenir del grand istorian-trobaire dels Albigeses, trampolada (a -) loc. démarche d’ivrogne
Napoleon Peirat (Antonin Perbòsc, Discors de Foish, tramway (pl. tramways) n. m. (s. XIX. . . , de
1896) l’anglés) tramway
traïdament adv. traitreusement tran n. m. chiendent
traïdor, ora n. traite traître, traîtresse trandolar al vent loc. balancer au gré du vent
traïment n. m. 1. trahison 2. traitrise tranquil coma Baptista loc. tranquille comme
traïn n. m. (s. XII.) 1. conduite - cit.: Uèit ans tranquil coma d’òli loc. tranquille comme
que se trobavan a vendémias sens aver nosat los caps, tranquil coma una bèla aiga loc. tranquille
que la guèrra d’un costat e son traïn de malastre, la comme
secada de l’autre avián demesit son aver, restrenhit tranquil, illa adj. (s. XV. . . ) tranquille - cit.: Tot en
sa vida, rosegat sos demans (Leon Còrdas, Sèt pans, trotinejant sus un montairon d’òrdi, / dins un recan-
1977) 2. train (de vie. . . ) ton de granièr, / doas mirgas, que vivián tranquillas e
traïn (téner lo -) loc. suivre la routine d’acòrdi / e per qui tot èra planièr, / [s’enchipravan]
traïn que i anava (del -) loc. de la façon dont il de la pitança (Aquiles Mir, La doas mirgas, s. XIX)
menait sa vie tranquillitat n. f. (s. XIV.) tranquillité
traïr v. (s. XII.) trahir tranquillizant n. m. (s. XVIII. . . ) tranquillisant
traire v. (s. XII.) 1. tirer veire: tirar 2. enlever tranquillizar v. (s. XV. . . ) tranquilliser
traire (non saber en qual se -) loc. ne savoir à transaccion n. f. (s. XIII. . . ) transaction
quel saint se vouer transalpin, ina adj. (s. XIV. . . ) transalpenc
traire (sense mal -) loc. 1. sans aucun risque transalpin, ine
2. sans courir de risque transat n. m. transat (siège bébé. . . )
traire lo margue après la pigassa expr. jeter le transatlantic, ica adj. e n. m. (s. XIX. . . ) transat-
manche après la cognée lantique
traire mal loc. être fâché transbòrdament n. m. (s. XVIII. . . ) transborde-
traire mal de qualqu’un loc. craindre pour ment
quelqu’un transbordar v. (s. XVIII. . . ) transborder
traire pena loc. être en peine transbordièr n. m. (s. XIX. . . ) transbordaire trans-
traire pena loc. être en peine bordeur
traïson (auta -) n. f. haute trahison transcendéncia n. f. (s. XVII. . . ) transcendance
traïson (préner en -) loc. prendre par trahison transcendent, enta adj. (s. XIV.) transcendant,
trait n. m. 1. trait - cit.: Açò ditz, e me ven de còsta, ante
/ revisitar, còsta per còsta, / le descarat còp que son transcendental, ala adj. (s. XVI. . . ) transcenden-
trait / dins mon paure còrs aviá fait, / e vist que l’a, tal, ale
de mala fòrça, / le retira damb una estòrsa / afin que transcendir v. (s. XX.) transcender
le cap barbelat, /que s’èra lasins clavelat, / tirès per transcripcion n. f. (s. XVI. . . ) transcription
la metissa traça, / le còr [desregat] de sa plaça (Pèire transcriptor n. m. (s. XX.) transcripteur (ap-
Godelin, Ramelet, s. XVII) 2. flèche pareil)
trait n. m. 1. distance 2. traite transcriptor, tritz (pl. transcriptors, trises) adj. e
trait (del dit al fait i a grand -) loc. il y a loin de n. (s. XVI. . . ) transcripteur, trice
la coupe aux lèvres transcriure v. (s. XIII.) trascriure transcrire
traït, ida adj. trahi, trahie transferabilitat n. f. (s. XIX. . . .) transférabilité
traita n. f. (s. XIII.) 1. traite 2. extraction transferasa n. f. (s. XIX. . . ) transférase
traitaire n. m. (s. XVII. . . ) tractaire; tractador; transferencial, ala adj. (s. XX.) transférentiel,
trachador; trachaire traiteur (restaurant) elle
trajècte n. m. (s. XVI. . . ) te trajet transferible, ibla adj. (s. XIX. . . ) transferable
trajectòria n. f. (s. XVIII. . . ) trajectoire transférable
tralh n. m. 1. empreinte de pied 2. trace 3. ves- transferiment n. m. (s. XVIII. . . ) transfèrement
tige transferiment n. m. transfert
tralha n. f. 1. trace 2. traînée transferir v. (s. XIV. . . ) trasferir transférer
tralhar v. 1. suivre à la trace 2. fouler aux pieds transferir v. (s. XX.) trasferir transférer (psych.)
tralla n. f. débauche transfèrt n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) transfert
tralla (far la -) loc. faire la fête / débauche (psych.)
tram n. m. tuf transfèrt n. m. (s. XVIII. . . ) transfert (transport)

555
transfiguracion tranuga (triar de -)

transfiguracion n. f. (s. XIII.) trasfiguracion transmissor n. m. (s. XV. . . ) transmetteur (instru-


transfiguration ment)
transfigurar v. (s. XIII.) trasfigurar transfigurer transmudable, abla adj. (s. XIV. . . ) transmuable
transfigurator, tritz (pl. transfigurators, trises) transmudament n. m. (s. XIII.) transformation
adj. (s. XIX. . . ) transfigurateur, trice transmudar v. (s. XIII.) transmuer
transformable, abla adj. (s. XVI. . . ) trans- transmutacion n. f. (s. XIV.) trasmutacion trans-
formable mutation
transformacion n. f. (s. XIV. . . ) transformation transoceanic, ica adj. (s. XIX. . . ) transocéanique
transformar v. (s. XIV.) transformer - cit.: Aracne transparéisser v. (s. XVII. . . ) transparaître
[...] forèc transformada en [aranha], qu’encara non transparéncia n. f. (s. XIV.) transparence
pòt pas debrembar le mestièr (Pèire Godelin, s. XVII). transparent, enta adj. (s. XIV.) transparent, ente
transformator, tritz (pl. transformators, trises) transpausable, abla adj. (s. XIX. . . ) transposable
adj. e n. m. (s. XIX. . . ) transformaire; transpausar v. (s. XVII. . . ) traspausar transposer
transformador transformateur transpiracion n. f. (s. XVI. . . ) transpiration
transformisme n. m. (s. XIX. . . ) transformisme transpirar v. (s. XVI. . . ) trespirar transpirer
transformista n. (s. XIX. . . ) transformiste transpirenèu, èa adj. (s. XX.) transpirenenc
transfuga n. (s. XVII. . . ) transfuge transpyrénéen, enne
transfusar v. (s. XVII. . . ) transfuser transplantacion n. f. (s. XIV.) trasplantacion
transfusat, ada adj. (s. XX.) transfusé, ée transplantation
transfusion n. f. (s. XIX. . . ) transfusion transplantar v. (s. XIII.) trasplantar transplanter
transfusional, ala adj. (s. XX.) transfusionnel, transpòrt n. m. (s. XIII.) transport
elle transportable, abla adj. (s. XVIII. . . ) trans-
transfusor, ora n. (s. XVIII. . . ) transfusaire trans- portable
fuseur, euse transportaire, aira n. (s. XX.) transporteur, euse
transgenic, ica adj. (s. XX.) transgénique (personne, entreprise)
transgressar v. (s. XIV. . . ) transgresser transportar v. (s. XIII.) trasportar transporter
transgression n. f. (s. XIII.) transgression transposicion n. f. (s. XIV., lat.trans + posicion)
transgressor n. m. (s. XIV.) transgresseur trasposicion transposition
transicion n. f. (s. XIV.) transition transsaarian, ana adj. (s. XIX. . . ) transsaaarian
transida n. f. (s. XV. . . ) transissement transsaharien, enne
transigir v. (s. XIV. . . ) transiger transsexual, ala adj. e n. (s. XX.) transsexuel, elle
transir v. (s. XV. . . ) transir transsiberian, ana adj. (s. XIX. . . ) transsibérien,
transistòr n. m. (s. XX.) transistor enne
transit n. m. (s. XVII. . . , de l’italian) transit transsubstanciacion n. f. (s. XIV. . . ) transsub-
transitar v. (s. XIX. . . ) transiter stantiation
transitiu, iva adj. (s. XIV.) transitif, ive transsubstanciar v. (s. XIII.) transsubstantier
transitivament adv. (s. XIV.) transitivement transversal, ala adj. (s. XV. . . ) transversal, ale
transitivitat n. f. (s. XIX. . . ) transitivité trantalh n. m. 1. cahot 2. chancellement, vacil-
transitòri, òria adj. (s. XIV.) transitoire lation
translacion n. f. (s. XIV.) traslacion translation trantalhada n. f. action de cahoter, de chan-
translatar v. (s. XIII.) translater - cit.: Translatet en celler, de vaciller
lati la maior partida de la bibla dels Grexs (Apòstols, s. trantalhant, anta adj. 1. cahotant, ante
XIII) ; Eths avèn leishat per istòria / deus hèits eroïcs 2. chancelant, ante 3. vacillant, ante 4. fig. hési-
la memòria / e, quant a la causa rustica, / eths n’avèn tant, ante, irrésolu, ue
descriut la practica / qui, per Columella, es estada / trantalhar, trantalhejar v. 1. cahoter
despuish en latin translatada (Pèir de Garròs, 1567) 2. chanceler, vaciller 3. fig. hésiter, être irrésolu
transliteracion n. f. (s. XIX. . . ) trasliteracion trantar v. 1. secouer 2. cahoter
translittération trantòl n. m. (s. XIV.) tràndol, tràntol balance-
translucide adj. (s. XVI. . . ) translucide ment
transmeteire, eira (pl. transmeteires, eiras) n. (s. trantòla n. f. balançola 1. escarpolette veire:
XX.) transmetteur, euse (personne) trantoleta 2. claie sur laquelle on conservait le
transmetre v. (s. XIX. . . ) transmettre veire: pain
trasmetre trantolant, anta adj. qui balance
transmigracion n. f. (s. XVI. . . ) trasmigracion trantolar, trantolejar v. balancelar balancer
transmigration trantoleta n. f. balançoleta → trantòla bal-
transmissibilitat n. f. transmissibilité ançoire
transmissible, ibla adj. (s. XVI. . . ) transmissible tranuga n. f. → gram chiendent (bot.)
transmission n. f. (s. XVIII. . . ) transmission tranuga (triar de -) loc. faire des objections

556
trap trauquilhejar

trap n. m. homme trapu trassègre v. suivre à la piste


trapa, trapadèla n. f. (s. XIII.) 1. trappe 2. piège trassègre qualqu’un loc. 1. filer une personne
trapar v. 1. attraper 2. trouver 3. rencontrer 2. suivre la trace
trapar l’esclòp a son pè loc. trouver l’âme sœur trassegum n. m. philtre d’amour
/ ce que l’on désire trast (pl. trastes) n. m. galetas, grenier
trapèla n. f. 1. piège 2. petite trappe trast del diable (un -) loc. un vacarme du dia-
trapet, eta adj. trapu, ue ble
trapèzi n. m. (s. XVI. . . ) trapèze trastasent (en -) loc. en catimini
trapezista n. (s. XIX. . . ) trapéziste trastejar v. 1. faire du bruit dans un grenier
trapista n. m. (s. XIX. . . ) trappiste 2. fig. s’agiter inutilement
trapon n. m. judas (pour voir) trastirar v. tirer en arrière
traquèa n. f. (s. XVIII. . . ) trachée trastornament n. m. (s. XIII.) renversement
traqueal, ala adj. (s. XVIII. . . ) trachéal, ale trastornar v. (s. XIII.) 1. renverser veire: trasvirar
traquean, ana adj. (s. XIX. . . ) trachéen, enne 2. détourner
traqueïti n. f. (s. XIX. . . ) trachéite trastot, ota adj. (s. XII.) tout
traqueòla n. f. (s. XIX. . . ) trachéole trasvasar v. (s. XVI. . . ) transvasar transvaser
traqueotomia n. f. (s. XVIII. . . ) trachéotomie trasvirar v. renverser veire: trastornar
traqueotomizar v. (s. XX.) trachéotomiser trasvoidar v. décanter
traquet-traquet loc. à petits pas, tranquille- tratjaman n. m. (de l’arabi) truchement
ment trau n. f. (s. XII.) poutre
tras prep. (s. XII.) 1. derrière 2. à la suite 3. au- trauc n. f. (s. XII.) trou
delà trauc a la mar (far un -) loc. sombrer (bateau)
tras en tras (de -) loc. 1. à la suite l’un de l’autre trauc barrièr n. m. trou de boulin
2. à la queue leu-leu trauc de l’aurelha n. m. le creux de l’oreille
tras la mar loc. outre-mer trauc del debrembièr (al -) loc. au fond de
tras la nuèit loc. à travers la nuit l’oubli
tras que loc. très trauc dins l’aiga (far un -) loc. couler à pic
tras que long loc. très long trauc dins l’aire (far un -) loc. donner un coup
tras que totes loc. tous tant qu’ils sont d’épée dans l’eau
trasbucar v. transvaser d’un sac à l’autre trauc dins la luna (far un -) loc. 1. lever le pied
trascolar v. (s. XIII.) filtrer 2. faire faillite
trasfoguièr n. m. chenêt trauc dins l’aiga (un -) loc. un coup d’épée dans
trasforar v. transpercer l’eau
trasgetar v. (s. XII.) 1. se remuer 2. tressaillir trauc en tèrra mòla (far un -) loc. donner un
traslimar v. s’impatienter coup d’épée dans l’eau
traslimar v. 1. souffrir 2. s’impatienter traucable, abla adj. (s. XIII.) qu’on peut percer
traslundar v. poser les poutres derrière le lin- traucada n. f. 1. trouée 2. début du travail
teau traucada (far -) loc. passer ses nuits à veiller
trasman (a -) loc. mal placé, ée traucadoira n. f. 1. forêt 2. vrille
trasmejar v. 1. détourner 2. faire disparaître traucanèu n. m. perce-neige
trasmetre v. (s. X.) → enviar 1. faire parvenir traucapaissièra n. m. barbeau (poisson)
veire: mandar, transmetre - cit.: Jo’t trasmetú l’auta traucar v. (s. XII.) trouer - cit.: Traucant sols la
setmana, / per Dordèr, hilh de ma neboda, / dotze rauba cendrosa / que s’estend, los albres, quilhats, /
bèths braus codalicoda / e cent motons, a l’estiugüèit d’aquela posca farinosa / florits pertot, son abilhats
/ güasanhats pròp de terça nuèit (Pèir de Garròs, (Paul Froment, Nadal, 1897)
Eglòga II, 1567) ; Ieu som ací vengut per dire, en traucar de dents loc. faire ses dents
mon lengatge, / que s’è le còrs petit pro grand es mon traular / traulhar v. → trolhar 1. fouler l’herbe,
coratge, / per mostrar bravament qu’ieu sabi quicomet etc. (marcher sur) 2. fouler le raisin, etc.
/ de çò que dins le cap la musa nos trasmet (Pèire (écraser) 3. patauger dans la boue
Godelin, Petita galantariá, s. XVII) 2. envoyer traumatisme n. m. (s. XIX. . . ) traumatisme
trasmetre / mandar a Puègcelsis / a Bòsols / a traumatizar v. (s. XX.) traumatiser
Pimbol. . . loc. envoyer promener traumatologia n. f. (s. XIX. . . ) traumatologie
trasmontana n. f. (s. XIII.) 1. étoile polaire veire: traupir v. 1. fouler aux pieds 2. trépigner
pèrdre la trasmontana 2. tramontane 3. vent du traupir als pès loc. fouler aux pieds
nord trauquet n. m. petit trou
trasmontana n. f. étoile polaire trauquilhar v. (s. XIV.) percer de trous
trasportar v. porter d’un endroit à l’autre veire: trauquilhat, ada adj. tout percé
transportar trauquilhejar v. cribler de trous

557
trauquilhon tremp coma un guit

trauquilhon n. m. petit trou treginar v. 1. transporter 2. voiturer


trava n. f. entrave treginièr n. m. voiturier
travada n. f. (s. XIV. . . ) travée trelha n. f. (s. XII.) treille
travar v. (s. XII.) entraver trelhatge n. m. treillage
travèl n. m. (s. XIV.) tarière trelhonar v. → trenhonar carillonner - cit.: Dins
travelhar v. (s. XIV.) transpercer totes los cloquièrs trelhonavan las campanas. Per qual
travèrs (a -) loc. à travers classejan ? Per Jaurés mòrt ? O ja pels òmes e pels
travèrs (de ) loc. adv. de travèrs joves que devon quitar la femna e los dròlles, o lo paire
travèrs (donar dins lo -) loc. tomber dans le e la maire, en lor daissant trabalh e pensaments, e que
vice fòrça non tornaràn ? Pels regimes que van cabussar,
travèrs (en -) loc. adv. en travers pels empèris que se van desboselar ? Pel campèstre e
travèrs (pel -) loc. à travers per las vilòtas occitanas que se voidaràn ? Per un país
travèrs (pl. travèrses) n. m. (s. XII.) travèrs que ne demorarà desparaulat ? (Jòrdi Blanc, Jaurés e
travèrs de (a -) loc. à travers de Occitania, 1985)
travèrs de l’espaci (a -) loc. à travers l’espace trèma n. m. (s. XVIII. . . ) trema
travèrs det (un -) loc. un doigt d’épaisseur trementir v. 1. trembler 2. frémir
travèrsa n. f. (s. XII.) 1. traverse 2. raccourci trémol n. m. (s. XIII.) tremble (arbre,
traversada n. f. traversée champignon)
traversar v. (s. XII.) traverser - cit.: Montat [sus] tremolada n. f. tremblada; tremblason; tremblor;
un ginet d’Espanha, / travèrsi la rasa campanha, / e tremblum tremblement
renègui, tot en fumant, / damb le pistolet a la man : tremoladís (pl. tremoladisses) n. m. → tremor
/ pics e patacs ! / alarma ! Alarma ! Qui ne vòl al tremblement veire: tremolum
novèl gendarma ? (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. tremoladís, issa pl. tremoladisses, issas) adj.
XVII) tremblant
traversièr adj. (s. XII.) 1. de travers 2. contrariant tremoladissa n. f. long tremblement
traversièr n. m. 1. traversin 2. alaise tremolaire, aira n. 1. trembleur, euse 2. timide
traversut, uda adj. accidenté, ée (chemin. . . ) tremolament n. m. (s. XIV.) tremblement
travestiment n. m. (s. XVII. . . ) travestissement tremolant, anta adj. 1. tremblant, ante 2. trému-
travestir v. (s. XVI. . . , de l’italian) travestir lant (pseudo-latinisme)
travestit, ida adj. e n. (s. XVI. . . ) travesti, ie tremolar v. (s. XIII.) 1. trembler - cit.: Tot lo còrs li
travolh n. m. 1. travoul 2. dévidoir tremòla e muda de color (Francés de Corteta, Ramonet,
tre prep. dès veire: entre - cit.: Tre que nos [acami- s. XVII) 2. trémuler (pseudo-latinisme)
nam] cap a l’ivèrn, vaquí que se lèvan los remembres tremolar coma lo cuol d’un agaçon expr. trem-
del temps que ma vilòta èra, per ieu, un libre d’images, bler comme une feuille
lo primièr dubèrt davant mos uèlhs e lo plus bèl que tremolar coma un fenolh expr. trembler
jamai m’es estat donat (Loïsa Paulin, Nadalet, 1940) comme une feuille
tre badar loc. dès le premier mot tremolar coma un jonc expr. trembler comme
tre començar loc. 1. à peine 2. sitôt que une feuille
tre que loc. conj. dès que tremolar coma un pòrc quand pissa expr. trem-
trebol, ola adj. e n. m. (s. XII.) trouble bler comme une feuille
treboladís / trebolament n. m. trebolacion tremolason n. f. frisson
1. trouble 2. perturbation tremoleda n. f. tremblaie
trebolafèsta n. m. trouble-fête tremolejar v. trembloter veire: tremilièra
trebolaplaser n. m. rabat-joie tremolièra n. f. → tremoleda tremblaie
trebolar v. troubler tremolina n. f. torpille (poisson)
trebolèri n. m. 1. accident 2. émotion 3. émoi tremolís (far lo -) loc. être pris de tremblements
trebolèri (aver lo -) loc. être tout ému tremòlo n. m. (s. XIX. . . , de l’italian) tremolò
trebolici n. m. 1. trouble 2. chaos 3. tribulation tremolo
trebolina n. f. 1. liquide trouble 2. émoi tremolós, osa (pl. tremoloses, osas) adj. (s. XIV.)
trebolum n. m. 1. trouble 2. désordre 3. dépôt tremblant, ante
(liquide) tremolum n. m. → tremor tremblement
trebulós, osa adj. (s. XIV.) troublé, ée tremor n. f. (s. XIII.) tremblement veire:
trecimaci n. m. 1. micmac 2. intrigues tremolum, tremoladís
trecimaci n. m. micmac tremosar v. tremousser
trefuèlh n. m. trèfle tremp (èsser tot -) loc. être complètement
tregan n. m. (s. XIII.) → gronhau goujon (pois- trempé
son) tremp coma un guit loc. être trempé comme un
tregin n. m. 1. charroi 2. convoi canard

558
tremp coma una sopa tresparlar

tremp coma una sopa loc. trempé comme. . . trepejada n. f. endroit foulé
tremp de susor (èsser -) loc. être trempé de trepejar v. (s. XIV.) trépigner
sueur trepidacion n. f. (s. XIII. . . ) trépidation
tremp, trempa adj. trempé, ée tres adj. num. (s. XIII.) trois
trempa n. f. 1. action de tremper 2. trempe tres èuros entre tot loc. trois euros en tout
3. tranche de pain trempée) 4. trempe des mé- tres èuros o demòra per l’enquantaire expr.
taux trois euros c’est mon dernier prix
trempada n. f. 1. trempée 2. grosse averse tres litres de marrida sang non pagan pas un
3. (fig.) volée de coups sòu de deutes expr. le souci n’arrange pas les
trempar v. tremper choses
trempar camisa loc. suer beaucoup tres oras de l’aprèp-disnar loc. quinze heures
trempar sopa loc. tremper la soupe tres oras del vèspre loc. quinze heures
trempar una sopeta loc. faire l’amour (triv.) tres-quarts n. m. (s. XIX. . . ) trois-quarts
trempatge n. m. trempage tresbanhar v. transpirer
trempeta n. f. 1. pain trempé 2. mouillette tresbarrar v. fermer avec une barre
trempeta (far -) loc. tremper son pain (mouil- tresbingar v. 1. chanceler 2. chavirer
lettes) veire: trempilhon tresbolir v. 1. bouillonner 2. (fig.) être excité
trempilhon n. m. mouillette trescambar v. marcher péniblement
tremuèja n. f. (s. XII.) trémie trescamp n. m. 1. friche 2. jachère
tren n. m. (s. XIX. . . ) train trescantons n. m. croisement de trois voies
trena n. f. (s. XIII.) 1. tresse 2. natte trescòl n. m. sommet
trenar v. tresser trescolar v. 1. transvaser 2. soutirer
trenat n. m. 1. claie 2. treillage trescondre v. disparaître à l’horizon pour un
trenca n. f. 1. houe 2. pioche astre
trenca ametlas n. m. enfonceur de portes ou- trescondre un afar loc. étouffer une affaire
vertes trescunhar v. enfoncer le clou (fig.)
trenca randal n. m. séducteur de campagne tresen, ena adj. troisième
trencada n. f. (s. XIII.) 1. tranchée 2. colique tresfolir v. 1. être fou de joie 2. exulter
3. douleur d’accouchement tresfuelh n. m. (s. XII.) trèfle
trencadura n. f. (s. XIII.) coupure tresièr adv. (s. XIII.) il y a trois jours
trencaire, aira n. (s. XIII.) trancheur, euse treslimar v. brûler d’impacience
trencament n. m. (s. XIII.) 1. tranchement 2. (fig.) tresluc n. m. pleine lune
souci 3. peine treslucar v. 1. entrer en pleine lune 2. (fig.) être
trencar v. (s. XII.) 1. trancher 2. casser lunatique
trencar lo còr loc. fendre le cœur (navrer) treslùs (aver lo -) loc. avoir la berlue
trenèl n. m. petite tresse treslús (èsser a son -) loc. être dans sa splen-
trenhon n. m. carillon deur
trenhon (sonar -) loc. sonner le carillon treslùs (pl. tresluses) n. m. (s. XIV.) 1. clarté
trenhonar v. carillonner 2. lueur 3. crépuscule
trenquejar v. piocher treslús (pl. tresluses) n. m. 1. clarté 2. crépus-
trenquet n. m. 1. tranchet 2. échine de porc cule 3. splendeur
trenta adj. (s. XII.) trente treslusent, enta adj. 1. brillant, ante 2. splen-
trenta un (demorar sus son -) loc. s’en tenir là dide
trenta un (èsser sus son -) loc. être en grande treslusir v. 1. scintiller 2. briller
toilette treslusor n. f. 1. éclat 2. splendeur
trenten, ena adj. (s. XII.) trentième tresmastes n. m. (s. XIX. . . ) trois-mâts (bateau)
trentena n. f. trentaine tresmont n. m. couchant
trentenari n. m. (s. XIV.) trentenaire tresmontada n. f. coucher du soleil
trentenat n. m. trentaine tresmontament n. m. montée des nuages
trepador n. m. (s. XIII.) trottoir - cit.: Era sus lo tresmontan, ana adj. d’outre-monts
trepador lo patac regular de sabatons de femna dels tresmudament n. m. tresmudacion transmuta-
talons aguts (Max Allièr, L’Emperau, 1977) tion
trepan n. m. (s. XIV. . . ) trépan tresmudar v. transmuer; transformer; méta-
trepanacion n. f. (s. XIV. . . ) trépanation morphoser veire: transmutar - cit.: Prològue per
trepanar v. (s. XV. . . ) trépaner les companhons de [Diomèdes] tresmudats en cicnes
trepar v. (s. XII.) piétiner (Pèire Godelin, Tresena floreta, 1638)
trepar (m’a pro calgut -) loc. cela m’a coûté tresmudar (se) v. se métamorphoser
beaucoup de démarches tresparlar v. 1. parler difficilement 2. divaguer

559
trespàs (pl. trespasses) tricicle

trespàs (pl. trespasses) n. m. (s. XIII : « traspàs ».) tria (de -) loc. 1. de choix 2. d’élite (le dessus
trépas du panier)
trespas de la mòrt (al -) loc. à l’article de la mort triada n. f. 1. tri 2. sélection
trespàs de la mòrt (èsser al -) loc. être à l’article triada (una ensalada mal -) loc. une affaire
de la mòrt louche
trespassar v. trempassar 1. franchir 2. mourir triadura n. f. épluchures veire: trialh
trespassat, ada adj. trépassé, ée trialh n. m. épluchures veire: triadura
trespèrdre v. 1. excéder 2. mettre hors de soi triangle n. m. (s. XIV.) triangle
tresperdut, uda adj. éperdu, ue triangulacion n. f. (s. XIX. . . ) triangulation
trespès (pl. respèses) n. m. trépied triangular, ara adj. (s. XIV.) triangulaire
tresplomb n. m. surplomb triar v. (s. XIII.) 1. trier - cit.: Cossí ? Cada bon com-
tresplombar v. surplomber panhon / aurà mestressa sonque jo ? / Cadun trobarà
tressa n. f. (s. XIII.) → trena tresse sa caduna, / e jo non trobarai pas una ? / Non fumetís
tressaber v. savoir parfaitement ! Que si farai ; / e se la que [cortesarai] / n’es de còrs
tressaliment n. m. (s. XVI. . . ) tressaillement e [d’esperit] triada, / tornatz me far manjar civada
tressalir v. (s. XVI. . . ) tressaillir (Pèire Godelin, Ramelet mondin, s. XVII) 2. choisir
tressar v. (s. XIV.) → trenar tresser 3. éplucher 4. se tenir à part
tressaut n. m. sursaut triar al det loc. trier sur le volet
tressautar v. (s. XIV. . . ) sursauter triar de gram loc. faire des objections
triar de tranuga loc. faire des objections
tressièis (pl. tressièisses) n. m. → aigardent
triatge n. m. (s. XIV. . . ) triage
eau-de-vie
tribal, ala adj. (s. XIX. . . ) tribal, ale
tressorire v. faire un petit sourire
tribòrd n. m. (s. XV. . . , del neerlandés) tribòrd
tressusada n. f. grosse transpiration
veire: poja
tressusar v. suer à grosses gouttes
tribú n. f. (s. XIV. . . ) tribu
tressusor n. f. grosse sueur
tribulacion n. f. (s. XIV.) trbulation
tressusors (aver las -) loc. avoir des sueurs
tribun n. m. (s. XIV.) tribun
froides
tribuna n. f. (s. XV. . . ) tribune
trestombant n. m. contre-coup
tribunal n. m. (s. XIV.) tribunal
trestombar v. dégringoler
tribunal de comèrç n. f. tribunal de commerce
trestornar v. détourner
tribunal de granda instància n. m. tribunal de
tresvalar v. dévaler grande instance
tresvira n. f. trévire (cordage : t. de marine) tribunal penal internacional n. m. tribunal pé-
tresvirar v. 1. bouleverser 2. renverser nal international (TPI) jur.
3. trévirer (t. de marine) 4. faire très peur tribut n. m. (s. XIII.) tribut
tresvirar los uèlhs loc. rouler les yeux tributari, ària adj. (s. XIII.) tributaire
tresvirat (èsser tot -) être bouleversé triç, iça (pl. trices, triças) adj. 1. broyé, ée 2. pilé,
tretze adj. (s. XIII.) treize ée 3. (fig.) exténué, ée
tretzen, ena adj. (s. XIII.) treizième trica n. f. (s. XVII. . . ) trique
tretzista n. (s. XX.) treiziste (rugby) trica o per raca (per -) loc. d’une façon ou d’une
treule (virar lo -) loc. perdre la raison autre
trèva n. f. 1. fantôme 2. lutin trica-traca loc. sans se presser
trèva n. f. trève triçador n. m. trissador pilon
trèva de la guèrra (la -) n. f. le spectre de la triçaire, aira n. trissaire 1. pileur, euse 2. (fig.)
guerre gros mangeur
trevaire, aira n. qui hante (les cabarets, triçar v. trissar 1. broyer 2. piler 3. (fig.) manger
cafés. . . ) beaucoup
trevan n. m. revenant tricentenari, ària adj. e n. (s. XX.) tricentenaire
trevança n. f. 1. fréquentation 2. hantise tricèps n. m. (s. XVI. . . ) triceps
trevar v. 1. hanter - cit.: En evocant aquela fin tricha n. f. (s. XIII. . . ) 1. triche 2. tricherie
tragica e gloriosa de la patria lengadociana, cossí mon tricha (far de -) loc. tricher
esperit seriá pas trevat pel sovenir del grand istorian- trichador de dòmnas n. m. (s. XII.) séducteur de
trobaire dels Albigeses, Napoleon Peirat (Antonin Per- femmes (arch.)
bòsc, Discors de Foish, 1896) 2. fréquenter 3. rôder trichaire, aira n. (s. XIII :« trichador »).) tricheur,
trevat dels dracs loc. hanté de fantômes euse
tri-sillabic, ica adj. (s. XVI. . . ) trisyllabique trichar v. (s. XIII. . . ) 1. tromper 2. tricher
tria n. f. (s. XII.) 1. trie 2. triage 3. choix 4. élite trichariá n. f. (s. XIII.) tricherie
tria (a la -) loc. au choix tricicle n. m. (s. XIX. . . ) tricycle

560
tricolòr, òra trobada (la bona -)

tricolòr, òra adj. (s. XVIII. . . ) tricolore crestian de subrepés! E quand siás teorician, se sap
tricòrne, òrna adj. (s. XIX. . . ) tricòrn tricorne ben que l’essencial per tu es pas tant la victòria de ta
trident n. m. (s. XVII. . . ) trident lucha que lo triomfe de la teoria (Joan Larzac, Aici e
tridimensional, ala adj. (s. XX.) tridimensionnel, ara, mai de 1979)
elle tripa n. f. tripe
tridol n. m. frisson tripa blanca n. f. 1. boudin blanc 2. andouil-
tridolada n. f. fait de trembler de froid lette
tridolar v. 1. frisonner 2. grelotter tripa culal n. f. rectum (boucherie)
tridolar de páur loc. trembler de peur tripa de mar n. f. → pofre poulpe
triennal, ala adj. (s. XIV. . . ) triennal, ale tripa grassa n. f. gras double
trifasat, ada adj. (s. XX.) triphasé tripa lisa n. f. petit intestin (boucherie)
triftong n. m. (s. XVI. . . ) triphtongue tripa mèstra n. f. colon (boucherie)
triga n. f. (s. XIII.) 1. hâte 2. impatience tripa negra n. f. boudin noir
triga (de -) loc. adv. 1. à la hâte 2. sur le champ tripalha n. f. tripaille
triga de partir (me -) loc. il me tarde de partir tripariá n. f. triperie
trigaire, aira n. lambin, ine tripas (li debanariái las -) loc. je l’étriperais
trigar v. 1. tarder 2. lambiner 3. être impatient tripet (far -) loc. faire le diable à quatre
trigonometria n. f. (s. XVII. . . ) trigonométrie tripeta n. f. 1. tripette 2. intestin grêle
trigonometric, ica adj. (s. XVIII. . . ) tripièr, ièra n. tripier, ière
trigonométrique triplament adv. (s. XIV. . . ) triplement
trigòs (pl. trigosses) n. m. 1. litige 2. tracas triplar v. (s. XIV. . . ) tripler
3. travail pénible triple n. m. (s. XIV. . . ) triple
trigòssa (a la -) loc. à la remorque (à la) tripleta n. f. (s. XIX. . . ) triplette
trigossar (se) v. aller en se traînant tripòde, òda adj. (s. XIX. . . ) tripode
trigossar, trigossejar v. 1. traîner avec peine - tripon n. m. tripoux
cit.: Al país de Pampaligòssa, / qui non pòt carrejar triptic n. m. (s. XIX. . . ) triptyque
trigòssa (Pèire Godelin, s. XVII) 2. tirailler 3. se trisaujòl, òla n. (s. XVI. . . ) trisaïeul, eule
traîner trisomia n. f. (s. XX.) trisomie
trilingüe, güa adj. (s. XVI. . . ) trilingue trisomic, ica adj. (s. XX.) trisomique
trilion n. m. (s. XV. . . ) trillion trist e crudèl, de tombar d’esquina e de se curar
trilogia n. f. (s. XVIII. . . ) trilogie l’uèlh (aquò es plan -) expr. il faut savoir faire
trimaire, aira n. 1. travailleur pauvre 2. pau- face aux impondérables
vres gens 3. personne très laborieuse trist, trista (pl. tristes, tristas) adj. (s. XII.) triste
trimar v. 1. trimer 2. travailler dur - cit.: Cantar non pòt l’òme trist e dolent (Pèir de
trimar coma un Samson loc. peiner comme. . . Garròs, Eglòga IV, 1567)
trimaran n. m. (s. XX., de l’anglés) trimaran trista aisina n. f. mauvais garnement
trimestral, ala adj. (s. XIX. . . ) trimestriel, elle triste sòrt qu’ai loc. que je suis malheureux
trimèstre n. m. (s. XVIII. . . ) trimestre tristesa n. f. (s. X.) tristessa tristesse
trimètre n. m. (s. XVI. . . ) trimètre tristor n. f. (s. XII.) tristesse
trimotor n. m. (s. XX.) trimoteur tristum n. m. tristesse
trincar v. (s. XVI. . . ) trinquer veire: trencar triumvir n. m. (s. XVI. . . ) triumvir
trincar lo vin se’n va (a tròp -) expr. il faut triumvirat n. m. (s. XVI. . . ) triumvirat
mesurer ses dépenses trivalent, enta adj. (s. XIX. . . ) trivalent, ente
trinitari, ària adj. e n. (s. XVI. . . ) trinitaire trivial, ala adj. (s. XVII..;) trivial, ale
trinitat n. f. (s. X.) trinité triviòls n. m. carrefour de trois chemins
trinquet n. m. échine (de porc) tròba n. f. (s. XII.) 1. invention 2. trouvaille
trinquet n. m. mât (de misaine) 3. poème médiéval
trio n. m. triò trio tròba a caulet loc. cela a goût de chou
triòde n. m. (s. XX.) triode troba a la carrièra (non se -) loc. cela ne se
triomfal, ala adj. (s. XVI.) triomphal trouve pas sous le pied d’un cheval
triomfar v. (s. XIV.) triompher trobada (la bona -) loc. la bonne rencontre
triomfator, tritz n. (s. XIV. . . ) triomfaire triom- trobador, trobaire n. m. (s. XII.) troubadour -
phateur, trice cit.: Josèp Ros es pas solament lo grand trobaire de
triomfe n. m. (s. XIII.) triomf triomphe - cit.: la Chançon lemosina, lo reviudador qu’a [incarnat]
Alara Balssanon se regassèt. Los uèlhs li dolián pas e l’anma de son terraire: es lo precursor de la vertadièra
vesiá la luna dins lo cèl, los arbres, e los lops seguts Renaissença occitana (Antonin Perbòsc, 1905) ; Ai
en redonda que gornhavan de triomfe (Joan Bodon, longtemps somniat d’una edicion de trobadors, o d’un
1953); Enfin l’an trapat, lo filosòfe de la non-violéncia, trobador, que seriá lisa de tota carga critica, critica

561
trobador, trobaire trolha bruga

al sens ont aquò s’entend per un romanista (Max tròbas ? (cossí te -) loc. comment va ta santé ?
Roqueta, Òc, oct.1948, p. 35) trobat la fava a la fogaça (a -) loc. il est
trobadorenc, enca adj. de troubadour chanceux en affaires
trobairitz (pl. trobairises) n. f. trobaira femme- trobatz en canteson (non me -) loc. je ne suis
troubadour pas d’humeur à chanter
trobalha n. f. trouvaille trobèsse un topinon d’aur, non me’n planheriái
trobar v. (s. XII.) trouver - cit.: Uèit ans que se expr. abondance de bien ne nuit pas
trobavan a vendémias sens aver nosat los caps, que la tròbi melhor (me -) loc. je vais mieux
guèrra d’un costat e son traïn de malastre, la secada tròc n. m. troc
de l’autre avián demesit son aver, restrenhit sa vida, tròç (del -) loc. semblable
rosegat sos demans (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) tròç (i anar tot d’un -) loc. y aller sans façon
trobar n. m. création poétique (médiev.)
tròç (pl. tròces) n. m. (s. XII.) 1. morceau veire:
trobar a dire loc. 1. critiquer veire: criticar
trace - cit.: E quand sèt oras avián picat despuèi un
2. trouver à redire
tròç al cloquièr de Sant Miquèl, me caliá partir. . .
trobar amb la crotz de son front (se -) expr. être Mas, en me’n tornant, aviái d’alas que me portavan
dénué de tout (Julieta Dissèl, s. XX) 2. un bout de temps 3. fig.
trobar cara de fusta loc. trouver porte close espèce de. . .
trobar de coa a tot loc. trouver toujours à redire
tròç de loc. espèce de
trobar de passar (se -) loc. passer par hasard
tròç de ben (un -) loc. lopin de terre
trobar de venir (se -) loc. se trouver là par
tròç de camin (un -) loc. un bout de chemin
hasard
trobar deca en tot loc. trouver à redire en tout tròç de pesuc (un -) loc. un gros lourdaud
trobar d’òsses dins un lèu expr. trouver à redire tròç o per brigalh (per -) loc. de toute façon
trobar en dire loc. 1. faire défaut 2. manquer tròca n. f. échange
trobar esclòp de son pè loc. trouver chaussure tròca n. f. 1. paquet 2. rouleau
à son pied troça n. f. trousse
trobar l’adobaire (anar -) loc. aller voir le re- troça (préner en -) loc. prendre en croupe (à
bouteux cheval)
trobar la centena loc. résoudre la question tròca de claus n. f. trousseau de clés
trobar la fava a la fogaça loc. trouver la fève troçal n. m. gros morceau
trobar la maire al nis loc. découvrir quelque trocar v. troquer
chose d’important, le pot aux rose troçar v. 1. trousser 2. retrousser
trobar la maire ont nisa loc. découvrir le pot trocejar v. couper en morceaux
aux roses trocèl n. m. (s. XIII.) lange veire: borrassa - cit.:
trobar la paissièra loc. faire une fortune rapide Mentre qu’èran aquí, venguèt lo temps que deviá en-
trobar la picada loc. trouver le joint fantar, e metèt al [mond] son Filh primièr nascut,
trobar la salsa fòrta loc. trouver la chose ex- qu’estropèt ambe de trocèls e colquèt dins una grépia,
agérée perque i aviá pas de plaça per eles dins l’ostalariá
trobar lo biais loc. trouver le procédé (Josèp Salval, tr. Evangèli de Luc, 1957)
trobar mocat (se -) loc. être très attrapé, mouché trocèl n. m. trousseau
vertement trocèl n. m. (s. XIII.) trousseau
trobar qualqu’un en malafaita loc. prendre sur trocelar v. emmailloter
le fait trocèlh n. m. lange
trobar sabaton de son pè loc. trouver chaus- trocelhar v. emmailloter
sure à son pied
tròces (a -) loc. par morceaux
trobar sense un ardit (se -) loc. se trouver sans
tròces (tot a -) loc. à bâtons rompus
le sou
trocièra n. f. maillot (bébé)
trobar son alen (non -) loc. être essoufflé
trobar son compte loc. (s. XVII.) trouver son trocilhon n. m. petit morceau
avantage trofèu n. m. (s. XV. . . ) trophée
trobar un patiràs loc. 1. trouver une tête de turc troglodita n. m. (s. XVIII. . . ) troglodyte
2. trouver un bouc émissaire troian, ana adj. troyen, enne
trobar una pèira sul camin loc. rencontrer un troïka (pl. troïkas) n. f. (s. XIX. . . , mot rus) troicà
obstacle troïka
trobariá calhaus a Garona (non -) expr. il ne troita n. f. truite
trouverait pas. . . trolha n. f. action de fouler, de pressurer
trobariá un forn entre doas granjas (non -) expr. trolha bruga n. m. séducteur de campagne (qui
il ne trouverait pas. . . foule les bruyères la nuit)

562
trolhar truc a truc

trolhar v. (s. XIV.) 1. fouler l’herbe, etc. (marcher l’esperavan dau matin au vèspre (Max Roqueta, Lo
sur) veire: traular 2. fouler le raisin, etc. corbatàs roge, 2003)
(écraser) 3. patauger dans la boue tròp (aquò’s -) loc. c’en est trop
trolhar la pastura loc. marcher dans les prés tròp de pèbre gasta la salsa loc. il ne faut pas
non fauchés trop pousser / demander / provoquer
trolhar lo rasim, las olivas. . . expr. fouler le tròp demandar non fa vendre loc. il ne faut pas
raisin, les olives... être trop exigeant
trombòne n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) trombone tròp enlòc, non es jamai bon (lo -) loc. le trop
trompa n. f. (s. XII.) 1. trompe 2. tige d’oignon n’est jamais bon
trompeta n. f. (s. XIV.) trompette tròp fisar de (se -) loc. présumer de
trompetada n. f. coup de trompette tròp gasta (lo -) loc. le trop n’est jamais bon
trompetat, ada adj. annoncé à coups de tròp ne vòls que brica n’auràs expr. il ne faut
trompette - cit.: Ara per segonda botada, / vòli la pas être trop exigeant
guèrra trompetada ; car le dieu Mars, amai sa sòr, / tròp s’afisar loc. trop s’engager
me fan gratilhons dins le còr (Pèire Godelin, Ramelet tropa n. f. (s. XV. . . ) 1. troupe 2. bande
mondin, s. XVII) tropèl n. m. (s. XII.) troupeau
trompetista n. m. (s. XIX. . . ) trompettiste tropèl (delargar lo -) loc. lâcher le troupeau
tron n. m. (s. XIII.) 1. tonnerre 2. foudre tropèl lanut n. m. animaux à laine
tron (anar coma un -) loc. marcher vite tropelada n. f. multitude de personnes - cit.: E
tron (es un -) loc. 1. il ne tient pas en place pasmens lo brave curat, / tant [carit] e tant onorat /
2. c’est un homme intrépide de sa pichòta tropelada, / aviá son anma entaïnada.
tron de Dieu n. m. 1. il ne tient pas en place Cregatz qu’èra pas sens rason, / car lo dimenge, a son
2. c’est un homme intrépide sermon / pauquis de fidèls [assistissián]/ e los pus [ex-
tron de l’aire (es un -) loc. cest un intrépide actes] i roncavan (Aquiles Mir, lo curat de Cucunhan,
tron e lo lieuç (èsser lo -) loc. être vif comme s. XIX)
l’éclair tropic n. m. (s. XIII.) tropique
tron me cure (que lo -) loc. le diable m’emporte tropical, ala adj. (s. XIX. . . ) tropical, ale
tron me vòl ? (que -) loc. que diable me veut- tropièr n. m. troupier
il ? tropisme n. m. (s. XX.) tropisme
tronada n. f. le bruit du tonnerre tròt n. m. (s. XII.) trot
tronadissa n. f. le bruit du tonnerre trotar v. (s. XII.) trotter
tronar v. (s. XII.) trôner trotejar v. (s. XII. . . ) trottiner
tronar v. tonner - cit.: Ací bufa l’autan, aquí re- trotièr, ièra n. (s. XII.) trotaire trotteur, euse
bufa Sèrs, ací la mar rona, aquí le cèl trona, e tan (cheval, jument)
ferotjament que le plus grand de nòstres capitanis, Ar- trotinejar v. trottiner - cit.: Tot en trotinejant sus
mand de Lòrt, non pensava pas de mens que de far per un montairon d’òrdi, / dins un recanton de granièr,
tot jamai a catitòrba damb les peisses (Pèire Godelin, / doas mirgas, que vivián tranquillas e d’acòrdi / e
Tresena floreta, s. XVII) per qui tot èra planièr, / [s’enchipravan] de la pitança
tronc n. m. (s. XII.) 1. tronc (arbre, église) (Aquiles Mir, La doas mirgas, s. XIX)
2. épine 3. écharde trotskista adj. e n. (s. XX., d’un nom d’òme) trot-
troncar v. (s. XVI. . . ) 1. tronquer 2. couper skiste
troncha n. f. 1. tête (gueule) 2. personne man- truand, anda n. (s. XII.) truand, ande
quant de finesse truandalha n. f. (s. XII. . . ) les truands
troncha (far la -) loc. faire la tête (tronche) truandar v. (s. XII.) truander
troncha d’api loc. sale gueule (triv.) truandiá n. f. (s. XIII.) truanderie
tronçon n. m. (s. XII.) tronçon truc n. m. (s. XII.) truc (moyen, expédient)
tronçonadoira n. f. (s. XX.) tronçonneuse truc n. m. (s. XII.) 1. choc - cit.: Atanben plan me
tronçonar v. (s. XX.) tronçonner bremba, dirà l’autre, quand le sénher paire bailèc fòrça
tròne n. m. (s. XII. . . ) trône trucs a dòna maire dedins aquel valat que vesètz aquí,
tronha n. f. trogne (vilain visage) - cit.: E per- per despièit que non voliá manjar sopas (Odde de Tri-
tant honan de vergonha, / e de mau acarada tronha ors, 1578). 2. heurt 3. coup - cit.: Ataca ! Mòrt
/ hujan, trebolats de lors sens, / los qui de’m pèrder de non! non pas per dètz escuts : / tan bons son los
maquinavan (Pèir de Garròs, Psaume 6, 1565) [profièits] quand se parla de trucs (Francés de Corteta,
tronha (aver la -) loc. être renfrogné Ramonet, s. XVII)
tronissa n. f. coup de tonnerre truc (m’adormiguèt lo braç del -) expr. je ne
tronissada n. f. roulement de tonnerre sens plus mon bras du choc
tròp adv. (s. XIII.) tròpa trop - cit.: Tròp de gaug, truc (tombar un -) boire un coup
tròp de novèl, tròp de prètzfachs que l’estrambordavan, truc a truc loc. coup sur coup

563
truca tuar de dire quicòm (se -)

truca n. f. pointe de montagne trufar del rot coma de l’entièr (se -) se moquer
truca (i a quicòm que -) loc. il y a quelque du tiers comme du quart (se)
chose qui cloche trufarèl (l’agaitava d’un aire -) expr. il la regar-
truca-autars n. m. bigot dait d’un air moqueur
trucada n. f. ensemble de coups trufarèl, èla adj. 1. railleur, euse 2. moqueur,
trucar v. 1. heurter 2. cogner euse
trucar v. 1. truquer 2. falsifier trufariá n. (s. XII.) trufandisa 1. moquerie 2. rail-
trucataulièr n. m. 1. jouisseur 2. fainéant 3. dé- lerie
soeuvré trufariá (en mòda de -) loc. pour se moquer
trucatge n. m. (s. XX.) truquage trufet n. m. → patana pomme de terre veire: tr-
trucs e patacs loc. échange de coups ufa
trucs e patacs a mieja loc. 1. à nos risques et trufet, eta adj. e n. → trufandièr moqueur, euse
périls 2. à risques partagés trufi (me’n -) loc. je m’en moque
truculéncia n. f. (s. XIX. . . ) truculence trufi coma de l’Alcoran / de l’an quaranta (me’n
truculent, enta adj. (s. XV. . . ) truculent, ente -) expr. je m’en moque comme de l’an quarante
truèja n. f. (s. XIII.) truie trufièr, ièra adj. 1. truffier, ère 2. relatif aux
truèja fa de cadèls (en qui Dieu vòl ben, sa -) truffes
expr. il y a des cadeaux empoisonnés trufièra n. f. truffière (lieu où se trouvent les
truèja fa de cadèls (en qui Dieu vòl ben, sa -) truffes)
expr. il y a des cadeaux empoisonnés truisme n. m. (s. XIX. . . ) truisme
truèja magra sómnia d’aglands expr. on rêve à trujada n. f. portée d’une truie
ce qu’on n’a pas trujar v. mettre bas (truie)
truèlh n. m. (s. XII.) 1. pressoir 2. treuil trum, truma adj. obscur, ure (ciel)
trufa n. f. (s. XII.) truffe (champignon) trumada n. f. 1. orage - cit.: [Sénher], respondèc un
trufa n. f. (s. XIII.) raillerie per tots (en virant la trumada damb una pefonariá),
trufa n. f. → patana pomme de terre ai páur que vos aurián melhor netejat la farda, se
trufa (per -) Dérision (par) forradura de flascon nos avèssa mai escalfat le casco
trufa de l’ola (es lo topin que se -) expr. c’est (Pèire Godelin, Contra, s. XVII) 2. tempête
l’hôpital qui se moque de la Charité trumèl n. m. (s. XIV. . . ) trumeau
trufa-trufant loc. 1. sans en avoir l’air 2. pince truquejar v. cliqueter
sans rire trus (pl. trusses) n. m. 1. ménage 2. train de
trufa-trufant (tot -) loc. 1. sans en avoir l’air maison
2. pince sans rire trust (pl. trustes) n. m. trust
trufada loc. plat de pommes de terre avec du tsar n. m. (s. XVII. . . , mot eslau) tsar
fromage frais (Auvergne) tsarevich (pl. tsareviches) n. m. (s. XIX. . . , del rus)
trufaire, aira n. f. marchand, ande de pommes tsarevitch
de terre ou de truffes tsarina n. f. (s. XVIII. . . ) tsarine
trufandièr, ièra n. moqueur, euse - cit.: Acam- tse-tse n. f. (s. XIX. . . , mot bantó) mouche tsé-tsé
pem le mesprètz damb le mesprètz, e de totas lors tsunami n. m. (s. XX., del japonés) tsunami
paraulas ufladas e trufandièras fasam de mòbles de tu pron. pers. 1. tu 2. toi
bodofla ; ten (Pèire Godelin, s. XVII) ; Açò siá dit tu de (es a -) loc. il t’incombe de lui parler
de fregada contra les trufandièrs, en favor de la lenga tu ni vos (èsser ni -) loc. 1. être ni chair ni pois-
mondina, tolosana, tolosenca, que nos a fornit de sas son 2. être ambigu
floretas per far le ramelet que cèrca qui, per destric e tu ni vos (ni -) loc. 1. ni bon, ni mauvais 2. am-
fòra d’afars, le vòlga véser de bon uèlh (Pèire Godelin, bigu
Ramelet, s. XVII) tu per tu (èsser -) loc. 1. être intimes, familiers
trufar adj. e n. 1. truffer 2. garnir de truffes 2. être à tu et à toi
3. chercher des truffes tu que tu (èsser -) loc. 1. être intimes, familiers
trufar (se) v. se moquer - cit.: Elàs ! Ça disi jo, 2. être à tu et à toi
Satiri, / ara qu’as ausit mon martiri, / non te’n trufes tuada n. f. 1. bétail abattu 2. massacre
pas, se te plai, / coma jo non feguí [faguèri] jamai tuador n. m. → afachament abattoir
/ quand le bèl uèlh de Peironèla / t’aviá desmargat tuador (es quicòm de -) loc. c’est très fatigant
la cervèla / e que, tot enjaurit e baug, / vivotejavas tuaire, aira n. (s. XII.) tueur, euse
sense gaug (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) tuar v. (s. XII.) tuer
; L’abilhament de pluma qui crobís ma [prestància], tuar (quite de me -) loc. au risque de me tuer
mustra pro que jo’m trufi d’eths (G. Bedot, 1642) tuar a dire. . . (se -) loc. se fatiguer de dire. . .
trufar de la mal-maridada (se -) se moquer de tuar de dire quicòm (se -) loc. se fatiguer de
ce qu’il peut advenir dire une chose

564
tuar lo fòc tustar coma un sense-èime

tuar lo fòc loc. éteindre le feu tumulte n. m. (s. XII. : « tumult ») tumulte
tuar lo lum loc. éteindre la lumière tumultuós, osa (pl. tumultuoses, osas) adj. (s.
tuar lo vèrme loc. boire un dernier verre XIV. . . ) tumultueux, euse
d’alcool tumulus n. m. (s. XIX. . . ) tumulus
tuar que mancar (lo val mai -) loc. il ne faut pas tuna n. f. 1. trou d’animal 2. tanière
le vexer, il le prendrait très mal tunèl n. m. tunnel
tuar tot çò qu’es gras (non cal -) expr. il faut tungstèn n. m. (s. XVIII. . . ) tungstène
être prévoyant, ne pas utiliser tous ses atouts tunica n. f. (s. XIV.) tunique
tuariá n. f. (s. XIII.) tuerie tunisian, ana adj. (s. XVIII. . . ) tunisien, enne
tuariá un ase a còps de figas (non -) expr. il tupèl n. m. 1. tertre 2. butte 3. côteau
n’est pas très énergique tupèl del Puèg-Dàvid (lo) n. m. le coteau de
tuba n. f. 1. brouillard 2. fumée Pech-David (Toulouse)
tubanèl n. m. maison enfumée turalura n. f. alouette huppée
tubar v. 1. fumer 2. bruiner turbant n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) turban
tubar la pipa loc. avoir du dépit turbina n. f. (s. XIX. . . ) turbine
tubassièra n. f. grande fumée turboalternator n. m. (s. XX.) turboalternador
tube n. m. (s. XVII. . . , del francés) tub tube turboalternateur
tube de pintura n. m. tube de peinture turbocompressor n. m. (s. XX.) turbocom-
tubercul n. m. (s. XVI. . . ) tubercule presseur
tuberculós, osa adj. e n. (s. XVI. . . ) tuberculeux, turboreactor n. m. (s. XX.) turboréacteur
euse veire: palmonista turbuléncia n. f. (s. XV. . . ) turbulence
tuberculòsi n. f. (s. XIX. . . ) tuberculose turbulent, enta adj. (s. XIV.) turbulent, ente
tuberosa n. f. (s. XVII. . . ) tubéreuse turc, turca adj. (s. XIII. . . ) turc, turque
tubular, ara adj. (s. XVIII. . . ) tubulaire turon n. m. 1. tertre 2. butte
tuc n. m. cru (vin d’un terroir) turpitud n. f. (s. XIV. . . ) turpitude
tuc n. m. sommet d’une colline turquesa n. f. (s. XIV.) turquoise
tuca n. f. crête de colline turra n. f. motte de terre
tuca (non a de / a pas de -) loc. il n’a pas de tête turras (per las -) loc. dans la terre
tucat, ada adj. (fam.) sensé, ée turras (per las -) loc. dans les terres
tucle, tucla n. → miòp myope tussilage n. m. (s. XVII. . . ) tussilatge tussilage
tucle, tucla adj. → miòp myope veire: sup (plante)
tucoèra n. f. coteau en Gascogne tust (pl. tustes) n. m. (s. XIII.) 1. choc 2. coup
tucoèras de Gasconha n. f. plur. les collines de tust-tust onom. toc-toc (frapper à la porte)
Gascogne tusta coma un asclaire loc. il frappe comme un
tucòl n. m. coteau forcené
tudèl n. m. (s. XIII.) tuyau tusta que tustaràs loc. à bras raccourcis
tudelariá n. f. (s. XIX. . . ) tuyauterie tusta que tuste ! loc. laisse-le frapper en vain à
tuf (pl. tufes) n. m. tuf la porte
tuf, tufa adj. marneux, euse tustaboisses n. m. 1. têtu 2. écervelé
tufa n. f. houppe tustada n. m. (s. XIV.) heurt
tufa n. f. hure de sanglier tustada n. f. bruit de coups
tufa (tèrra -) n. f. terre marneuse tustadís (pl. tustadisses) n. m. coups répétés
tufèra n. f. → trufa truffe tustador n. m. heurtoir
tuferièr, ièra n. chercheur, euse de truffes tustaire, aira n. frappeur, euse
tula n. m. (s. XVIII. . . , du nom de la ville occitane) tustal n. m. 1. coup de poing 2. horion
tulle tustar v. 1. frapper - cit.: Escrivans aujòls, de qui
tulipa n. f. (s. XVII. . . , del turc) 1. tulipe 2. nar- [l’esperit] comol de raras invencions ten tant de plaça
cisse per totis les camins de la siéncia, que [dificilament] òm
tulipièr n. m. (s. XVIII. . . ) tulipier (arbre) pòt passar per un [subjècte] comun sense vos tustar,
tuman los buòus (en país estrangièr las vacas -) plàcia vos agradar que, de la fòrça de qualqu’una de
expr. ailleurs tout est différent vòstras autoritats, ieu piège nòstra flaquièra (Pèire
tuman los buòus (en país estrangièr, las vacas Godelin, Ramelet, s. XVII). 2. heurter
-) expr. ailleurs tout est différent tustar a totes los martèls loc. frapper à toutes
tumar v. heurter de la tête (bétail. . . ) les portes
tumar cap e cap (se -) loc. se donner des coups tustar coma un bòrni loc. frapper comme un
de tête sourd
tumefaccion n. f. (s. XVI. . . ) tuméfaction tustar coma un sense-èime loc. frapper comme
tumor n. f. (s. XIV.) tumeur un sourd

565
tustar de mans tutoratge

tustar de mans loc. conclure un marché tutar v. faire sortir le grillon de son trou
tustar sul talh loc. parler trop librement tutejament n. m. tutoiement
tustas (a -) loc. aux coups tutejar v. tutoyer - cit.: Totes los vièlhs la tute-
tustas e butas (a -) loc. a tustas e bustas 1. au javan e semblava qu’un [respècte] e una admiracion
hasard 2. n’importe comment (en frappant et espeliguèsson sus las bocas ambe aquel tu [familiar]
en poussant) (joana bartés, Lison, 1934)
tustassada n. f. grands coups redoublés tutèla n. f. (s. XV.) tutelle
tustassal n. m. grand coup
tutelar, ara adj. tutélaire
tustassar v. frapper à coups redoublés
tutet (far -) loc. faire le guet
tustat (an -) loc. on a frappé (à la porte)
tustet n. m. 1. heurtoir 2. jeu de garnements tutets (èsser als -) guetter
pour réveiller les gens tutor, tritz (pl. turors, trises) n. (s. XIII.) tuteur,
tustèt. . . (l’en -) loc. lo ne il l’en frappa trice - cit.: Si alcuna femna es tutrix de sos efans
tuta n. f. 1. trou (grillon, renard. . . ) 2. tanière (Còdi de Justinian) - src.: Achard (1785): ’tutour"
tutaire, aira de bons dires loc. qui trouve de tutorat n. m. (s. XX.) tutorat
bons mots tutoratge n. m. (s. XIII.) tutelle

566
u : u (alfabet) uèlhs (a l’escata suls -)

u : u (alfabet) n. f. u Sermon presicat a Santa-Ceselha, 1785) 2. bourgeon


ubac n. m. versant nord de la montagne 3. arche d’un pont
ubac (a l’ -) loc. au nord uèlh (agaitar de coa d’ -) loc. regarder du coin
ubagós, osa (pl. ubagoses, osas) adj. 1. exposé, de l’oeil
exposée au nord 2. humide 3. (fig.) triste uèlh (agaitar jos l’ -) loc. regarder en-dessous
ubiqüitat n. f. ubiquité uèlh (agaitar qualqu’un dins lo blanc de l’ -) loc.
ubuesc, esca (pl. ubuesques, escas) adj. (s. XX., regarder quelqu’un sous le nez
del personatge d’A. Jarry) ubuesque uèlh (aver l’ -) y voir clair
ucada n. f. → aücada 1. huée 2. cri prolongé uèlh (aver l’ -) loc. 1. voir clair (dans une af-
ucal n. m. → aücal 1. huée 2. cri prolongé faire. . . ) 2. être perspicace
ucar v. → aücar 1. huer 2. crier (hibou, crapaud) uèlh (aver marrit -) loc. avoir le mauvais œil
uchau n. m. (s. XVI.) → oiten 1. huitième uèlh (còp d’ -) loc. coup d’œil
d’une mesure ancienne 2. part aux moulins du uèlh (d’un bon -) loc. adv. d’un bon œil
Basacle à Toulouse uèlh (de bon -) loc. d’un bon œil - cit.: Açò siá
dit de fregada contra les trufandièrs, en favor de la
ucrainian, ana adj. e n. (s. XVIII. . . ) ukrainien,
lenga mondina, tolosana, tolosenca, que nos a fornit
enne
de sas floretas per far le ramelet que cèrca qui, per
ucronia n. f. (s. XIX. . . , del francés) uchronie
destric e fòra d’afars, le vòlga véser de bon uèlh (Pèire
udòl n. m. hurlement
Godelin, Ramelet, s. XVII)
udolada n. f. suite de hurlements
uèlh (de coa d’ -) loc. du coin de l’œil
udolaire, aira n. hurleur, euse uèlh (dins un virat d’ -) loc. en un clin d’œil
udolament n. m. (s. XIV.) action de hurler uèlh (en un cluc d’ -) loc. en un clin d’œil
udolament del lop (l’ -) loc. le hurlement du uèlh (en un virat d’ -) loc. en un clin d’œil
loup uèlh (far a l’ -) loc. faire très adroitement
udolant, anta adj. 1. qui hurle 2. hurleur, euse quelque chose
udolar v. (s. XIV.) hurler uèlh (far gaug a l’ -) loc. charmer les yeux
uèi adv. aujourd’hui - cit.: Mès que ? lo lop uèlh (lo laganh a l’ -) loc. avoir la larme à l’œil
s’enfug; tot lo monde li crida / e cadun per lo préner i uèlh (virar l’ -) loc. 1. tourner de l’œil 2. mourir
cor a tota brida; de faiçon qu’a lo veire e coma es acor- uèlh de buòu n. m. gros yeux
sat, jo teni que per uèi lo dangèr es passat, que jo pòdi, uèlh de cabrit (far l’ -) loc. 1. tourner de l’œil
segura e ses crenta deguna / ni de [pèrda] d’anhèl ni 2. s’évanouir
d’autra desfortuna, / gardar tota soleta e, selon mon uèlh de la font n. m. point de naissance d’une
umor, / sonjar tant que me plàcia al fait de mon amor source
(Francés de Corteta, La Miramonda, s. XVII) uèlh de mar n. m. gouffre d’eau salée commu-
uèi (a partir de -) loc. dès aujourd’hui, à partir niquant avec la mer
d’aujourd’hui uèlh de pofre (far l’ -) loc. regarder de travers
uèi matin loc. 1. ce matin 2. dans la matinée uèlh en farandolada (còp d’ -) loc. coup d’œil
uèi per uèi loc. 1. par le temps qui court 2. au à la ronde
jour d’aujourd’hui (sic) uèlh negadís de plors loc. œil noyé de larmes
uèi que non pas la pola de deman (val mai uèlh non vei, còr non crèba loc. si on ne voit
l’uòu de -) expr. mieux vaut un tiens que deux pas, on n’est pas dégoûté
tu l’auras uèlh nud (a l’ -) loc. à l’œil nu
uèit adj. num. huit - cit.: Uèit ans que se trobavan uèlh que de pança (a mai d’ -) loc. il a les yeux
a vendémias sens aver nosat los caps, que la guèrra plus gros que le ventre
d’un costat e son traïn de malastre, la secada de l’autre uèlh que li cai cada còp que ditz una vertat (a
avián demesit son aver, restrenhit sa vida, rosegat sos un -) expr. c’est un menteur
demans (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) uèlh sus tot (aver l’ -) loc. avoir l’œil à tout
ueitanta adj. num. → oitanta quatre-vingts uèlh s’agaita l’autre (d’un -) loc. il louche
uèla n. f. luette veire: vuna (fam.)
uèlh n. m. 1. œil - cit.: Verament òc, coma se uèlhs ! (aquò te cura los -) loc. cela te crève les
la ròsa muscadèla rèsta de nos fiuletar le nas e les yeux (tu devrais le voir)
uèlhs encara que le tavar a cabussets rebonda le fisson uèlhs ! (fasiá unes -) loc. il me faisait de ces
dins [sos extasis amoroses] (Pèire Godelin, s. XVII) yeux !
; Los uèlhs que son lo miralh de l’anma, devon èsser uèlhs (a l’escata suls -) loc. 1. il a des écailles
tranquilles e abaissats dins una veusa (J. L. Fornèrs, sur les yeux 2. il ne voit rien (il est naïf)

567
uèlhs (afustar los -) ulceroïde

uèlhs (afustar los -) loc. diriger ses regards uèlhs ferrats sus (aver los -) loc. avoir les yeux
uèlhs (agaitar dins los -) loc. regarder bien intensément fixés sur
dans les yeux uèlhs laganhoses n. m. plur. yeux chassieux
uèlhs (alandar un pam d’ -) loc. ouvrir de uèlhs macats n. m. plur. yeux cernés / pochés
grands yeux uèlhs me fan bavarilhas (los -) loc. je suis
uèlhs (aquò li cura los -) loc. cela lui crève les ébloui
yeux uèlhs me fan mimarèlas (los -) loc. je suis
uèlhs (cavar los -) loc. crever les yeux ébloui
uèlhs (clucar los -) loc. 1. fermer les yeux uèlhs morents n. m. plur. regards langoureux
2. cligner des yeux uèlhs non veson lo còr non dòl (çò que los -)
uèlhs (en reganhant los -) loc. en jetant un re- expr. si on ne voit pas, on n’est pas dégoûté
gard de colère uèlhs non veson lo còr non dòl (çò que los -)
uèlhs (entre quatre -) loc. entre quatre-z-yeux expr. on n’est pas dégoûté par ce qu’on ne voit
uèlhs (far blaugir davant los -) loc. faire miroi- pas
ter uèlhs que de ventre (aver mai d’ -) avoir les
uèlhs (far d’aiga d’ -) loc. fondre en pleur yeux plus grands que le ventre
uèlhs (far los pichons -) loc. faire les yeux doux uèlhs que fan bimbaròlas (aver los -) loc.
uèlhs (se’n cal barrar los -) loc. il faut en pren- 1. avoir la berlue 2. voir trente-six chandelles
dre son parti uèlhs que fan mimarèlas (aver los -) loc. Voir
uèlhs (venir als -) loc. tomber sous les yeux 36 chandelles
uèlhs que traucan (aver los -) loc. avoir le re-
uèlhs (virar los -) loc. avoir les yeux révulsés
gard vif
uèlhs a la gata, benlèu ? (non a fait los -) expr.
uèlhs rantelats n. m. plur. yeux voilés
a quelqu’un qui vante trop un tiers
uèlhs vesents (a -) loc. adv. à la vue de tous
uèlhs a la sosta (aver los -) loc. avoir les yeux
uèlhs vesents (a bèls -) loc. adv. 1. à l’évidence
enfoncés
2. aux yeux de tous
uèlhs a un gat (fariá los -) loc. il est habile de
uèlhs vesents (a mos -) loc. de mon point de
ses mains
vue
uèlhs blavats n. m. plur. yeux pochés (après
uèlhs vesents (als -) de toute évidence
une bagarre)
uèlhs veson (tant que los -) loc. à perte de vue
uèlhs bordats d’anchòias (aver los -) expr. avoir
uèlhs veson melhor que dos (quatre -) loc. il
les yeux cocards
faut se concerter / en discuter
uèlhs borruts (far los -) loc. froncer les sourcils ufa n. f. groin
uèlhs cirats (aver los -) loc. avoir les yeux bat- ufan n. m. 1. vanité 2. ostentation
tus ufana n. f. (s. XII.) 1. arrogance 2. vanité 3. os-
uèlhs coma lo punh (far d’ -) loc. menacer des tentation
yeux ufanós, osa (pl. ufanoses, osas) adj. (s. XII.)
uèlhs coma un gat (far d’ -) loc. faire des yeux 1. orgueilleux, euse 2. fier, ère
ronds ufanosament adv. (s. XII. . . ) 1. orgueilleusement
uèlhs coma un gat que caga dins lo cendre (far 2. ostensiblement
d’ -) expr. faire des yeux ronds uflar v. → enflar 1. enfler 2. enorgueillir
uèlhs darrièr lo copet (aver los -) loc. n’y voir uflat, ada adj. enflé, ée veire: enflat - cit.: Acam-
pas clair (lucidité) pem le mesprètz damb le mesprètz, e de totas lors
uèlhs darrièr l’esquina (aver los -) loc. n’y voir paraulas ufladas e trufandièras fasam de mòbles de
pas clair (lucidité) bodofla ; ren (Pèire Godelin, s. XVII)
uèlhs de bòga (far los -) loc. ouvrir les yeux ufle, ufla adj. → enfle enflé, ée
uèlhs de dessús (non quitar los -) loc. ne pas uganaud, auda adj. e n. (s. XVI., de l’alemand)
lâcher du regard 1. huguenot, ote 2. protestant, ante
uèlhs de falcon (aver d’ -) loc. avoir des yeux uis (pl. uisses) n. m. 1. huis 2. porte
de lynx uissièr n. m. (s. XIV. . . ) huissier (gardien, officier
uèlhs de sèpia (far los -) loc. faire les yeux doux ministériel)
uèlhs de totòm (als -) loc. au vu et au su de tout ulcèra n. f. (s. XVI. . . ) ulcère
le monde ulceracion n. f. (s. XIII.) ulcération
uèlhs de virona (aver d’ - loc. avoir de très pe- ulcerar v. (s. XIV.) ulcérer
tits yeux ulcerat, ada adj. (s. XVI. . . ) ulcéré, ée
uèlhs dessús (clavar los -) loc. fixer les yeux sur ulceratiu, iva adj. (s. XV. . . ) ulcératif, ive
uèlhs encolats sus quicòm (los -) loc. les yeux ulcerogèn, èna adj. (s. XIX. . . ) ulcérogène
rivés sur quelque chose ulceroïde adj. (s. XIX. . . ) ulcéroïde

568
ulcerós, osa un que . . . , l’autre que . . .

ulcerós, osa adj. (s. XIV.) ulcéreux, euse umidificar v. (s. XVII. . . ) humidifier
ulcus n. m. (s. XIII., mot latin) ulcus umidificator n. m. (s. XIX. . . ) humidificateur (ap-
ulhada n. f. 1. œillade 2. raisin noir pareil)
ulhal adj. e n. (s. XIII.) 1. relatif à l’œil 2. gouffre umidifugue, uga adj. (s. XIX. . . ) humidifuge
ulhat, ada adj. 1. aux gros yeux 2. qui a bonne umidimètre n. m. (s. XIX. . . ) humidimètre
vue umiditat n. f. (s. XIV.) humidité
ulhet n. m. œillet (fleur, trou de lacet. . . ) veire: umidós, osa (pl. umidoses, osas) adj. (s. XIII. . . )
mossuret - cit.: Sus donc! Fasètz-nos veire una pèl moite
delicada / que diu sentir l’ulhet e la ròsa muscada umifèr, èra adj. (s. XX.) humifère
(Francés de Corteta, s. XVII) umificacion n. f. (s. XX.) humification
ulheta n. f. trace d’huile sur l’eau umigèn, èna adj. (s. XX.) humigène
ulheton n. m. 1. œilleton 2. bourgeon umil, ila adj. (s. XII.) humble
ulhièra n. f. œillère umilament adv. (s. XII. : « humilmen ») humble-
ulterior, ora adj. (s. XVI. . . ) ultérieur, eure ment
ulteriorament adv. (s. XVI. . . ) ultérieurement umiliacion n. f. (s. XIII.) humiliation
ultimatum n. m. (s. XVIII. . . , mot latin) ultimatum umiliant, anta adj. (s. XII. . . ) humiliant, ante
ultime, ima adj. (s. XII. : « ultim ») ultim ultime umiliar v. (s. XII.) humilier
ultrà n. m. (s. XVIII. . . ) 1. ultra 2. extrémiste umilitat n. f. (s. XII.) humilité
ultra-sensible, ibla adj. (s. XX.) ultra-sensible umor n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés) humour
ultra-son n. m. (s. XX.) ultra-son umor n. f. (s. XII.) 1. moiteur 2. humeur - cit.:
ultracentrifugacion n. f. (s. XX.) ultracentrifuga- Mès que ? lo lop s’enfug; tot lo monde li crida / e
tion cadun per lo préner i cor a tota brida; de faiçon qu’a lo
ultracentrifugatritz (pl. ultracentrifugatrises) veire e coma es acorsat, jo teni que per uèi lo dangèr
n. f. (s. XX.) ultracentrifugadoira ultracen- es passat, que jo pòdi, segura e ses crenta deguna /
trifugeuse ni de [pèrda] d’anhèl ni d’autra desfortuna, / gardar
ultramontan, ana adj. (s. XIV. . . ) ultramontain, tota soleta e, selon mon umor, / sonjar tant que me
aine plàcia al fait de mon amor (Francés de Corteta, La
ultraviolet, eta adj. e n. m. (s. XIX. . . ) ultraviolet, Miramonda, s. XVII)
ette umor (aver lo sens de l’ -) loc. avoir le sens de
uman, ana adj. e n. (s. XIII.) humain, aine l’humour
umanament adv. (s. XII. . . ) humainement umor (bèla -) loc. bonne humeur - cit.: Aprèp
umanisme n. m. (s. XVIII. . . ) humanisme aver totis los dits / dins un bon peis emprigondits, / e
umanista adj. e n. (s. XVI. . . ) humaniste mes en forma la cogeta / damb le brave chuc de soqueta
umanistic, ica adj. (s. XX.) humanistique : / Andemelè, Cucòis e jo, / totis tres prens de bèla
umanitari, ària adj. (s. XIX. . . ) humanitaire umor / nos ajaguèrem d’una rima / sense la passar jos
umanitarisme n. m. (s. XIX. . . ) humanitarisme la lima (Pèire Godelin, s. XVII)
umanitarista adj. (s. XIX. . . ) humanitariste umor (èsser en -) loc. être en rut (animal)
umanitat n. f. (s. XII.) humanité - cit.: La poesia umoral, ala adj. (s. XV. . . ) humoral, ale
serà totjorn una poesia del còr, baste que lo poèta [Au- umorista n. (s. XIX. . . ) humoriste
gust Forès] sente dins sa carn bategar las dolors de umoristic, ica adj. (s. XIX. . . ) humoristique
l’umanitat (Renat Nelli, Òc, oct. 1948) umorós, osa (pl. umoroses, osas) adj. (s. XV. . . )
umanitat (crime contra l’ -) n. m. crime contre 1. humide 2. moite 3. moelleux, euse
l’humanité (dr.) umors fredas n. m. plur. (s. XII. . . ) → escròlas
umanitats n. f. plur. (s. XVII. . . ) humanités écrouelles
(études) umós, osa (umoses, osas) adj. (s. XVIII. . . )
umanizacion n. f. (s. XVI. . . ) humanisation humeux, euse
umanizar v. (s. XVI. . . ) humaniser umus n. m. (s. XVIII. . . ) humus
umanoïde, ïda adj. e n. (s. XX.) umanoïd hu- un autre (cresi que me prenètz per -) expr. je
manoïde crois que vous me prenez pour un idiot
ume n. m. (s. XIV.) → espatla épaule un perqué. . . , l’autre perqué ... (non lo vòli, -)
umectacion n. f. (s. XIV.) humectation expr. je ne le veux pas, d’abord parce que . . . et
umectar v. (s. XIV.) humecter puis parce que . . .
umector n. m. (s. XIX. . . ) humecteur (appareil) un qu’es content, es Juli expr. si quelqu’un est
umeral, ala adj. (s. XVI. . . ) huméral, ale content, c’est bien Jules
umèrus n. m. (s. XVI. . . ) humérus (anat.) un que loc. s’il y a quelqu’un qui
umicòla adj. (s. XX.) humicole un que (es -) c’est quelqu’un qui
umide, ida adj. (s. XIII : « umid ») humide un que . . . , l’autre que . . . expr. d’abord parce
umidificacion n. f. (s. XIX. . . ) humidification que. . . puis parce que. . .

569
un que. . . , una que. . . (un -) unnic, ica

un que. . . , una que. . . (un -) pron. s’il y a un unicellular, ara adj. (s. XX.) unicellulaire
homme qui. . . , s’il y a une femme qui. . . unicitat n. f. (s. XVIII. . . ) unicité
un, una art. indef. un, une unicolòr, òra adj. (s. XX.) unicolore
un. . . l’autre. . . loc. d’abord. . . et puis. . . unicòrn n. m. (s. XIV.) licorne
un. . . , l’autre pron. l’un. . . , l’autre unicòrne, òrna adj. (s. XII. . . ) unicorne
unanimament adv. (s. XIV. . . ) unanimement unificacion n. f. (s. XIX. . . ) unification - cit.: Con-
unanime, ima adj. (s. XVI. . . ) unanim unanime - ven de persiègre aquel trabalh d’unificacion dins lo
src.: Mstral, 1878: "unanime". vocabulari e mai que mai dins la morfologia (Loís
unanimisme n. m. (s. XX.) unanimisme Alibèrt, Gramatica, 1935)
unanimista adj. e n. (s. XX.) unanimiste unificar v. (s. XIV. . . ) unifier
unanimitat n. f. (s. XIV.) unanimité unificat, ada adj. (s. XIX. . . ) unifié, ée
unas (demorar en -) loc. rester tranquille / si- unificator, tritz (pl. unificators, trises) adj. (s.
lencieux XX.) unificador unificateur, trice
unas (en -) loc. → immobil immobile, sans unifòrmament adv. (s. XIV. . . ) uniformément
bouger - cit.: A ma paraula, la tèrra demòra en unas, unifòrme, òrma adj. e n. m. (s. XIV. . . ) uniforme
l’aiga [non es] l’aire, e dins le fòc, non gausi pas metre uniformitat n. f. (s. XIV.) uniformité
la man (Peire Godelin, s. XVII). uniformizacion n. f. (s. XIX. . . ) uniformisation
unas cisalhas loc. une paire de cisailles uniformizar v. (s. XVIII. . . ) uniformiser
unas estenalhas loc. une paire de tenailles unilateral, ala adj. (s. XX.) unilatéral, ale
unas sabatas loc. une paire de souliers unilingüe, ingüa adj. (s. XIX. . . ) unilingue
unccion n. f. (s. XIII.) oncion onction (relig.) uniment n. m. (s. XVII. . . ) 1. réunion 2. alliance
veire: unhement, unhedura
union n. f. (s. XIII.) union
unctuós, osa (pl. unctuoses, osas) adj. (s. XIV.)
Union Europèa n. f. Union Européenne
ontuós onctueux, euse
union liura n. f. union libre
unctuosament adv. (s. XVI. . . ) ontuosament
unionisme n. m. (s. XIX. . . ) unionisme
onctueusement
unionista n. (s. XIX. . . ) unioniste
unctuositat n. f. (s. XIV.) ontuositat onctuosité
unir v. (s. XIV.) 1. unir 2. aplanir 3. polir
unenc, enca adj. 1. uniforme (semblable) veire:
4. marier
unifòrme, a 2. égal veire: egal 3. de même hau-
teur (blé, dents. . . ) unisson n. m. (s. XIV. . . ) unisson
unencament adv. uniformément unit, ida adj. (s. X. . . ) uni, unie
unes adj. num. 1. les uns 2. quelque (envi- unitari (estat -) n. m. état unitaire
ron) 3. quelques (un certain nombre) 4. un petit unitari, ària adj. (s. XIX. . . ) unitaire
nombre - cit.: Aço disi perque sòrti de trobar unis unitat n. f. (s. XII.) unité - cit.: Soi estat mogut,
uèit brabes mossurs, en qui la vertut resplandís [per- dins ma recèrca, per la consciéncia de l’unitat occitana,
feitament], e tan plan que le doç govèrn als afars de sens cap de resèrva de cap de mena (Rodgièr Barta,
la vila lor aquesís las afeccions de tot le pòble (Pèire Pròsas de tota mena, 1974)
Godelin, La floreta novèla, 1646). univèrs (pl. univèrses) n. m. (s. XVI. . . ) univers
unes (d’ -); unas (d’ -) pron. indef. 1. quelques- universal, ala adj. (s. XIII.) universel, elle
uns veire: unes, qualques unes, certan 2. certains universalament adv. (s. XII. : « universalment »)
3. une paire de universellement
unes cisèls loc. une paire de ciseaux universalisme n. m. (s. XIX. . . ) universalisme
unes son venguts (d’ -) expr. des personnes universalitat n. f. (s. XIV. . . ) universalité
sont venues veire: certan universalizacion n. f. (s. XVIII. . . ) universalisa-
unes talhants loc. une paire de ciseaux tion
unes, unas pron. indef. 1. une paire veire: par, universalizar v. (s. XVIII. . . ) universaliser
parelh, d’unes 2. des (pour des choses qui vont universitari, ària adj. e n. (s. XIX. . . ) universi-
par paire : chaussures, mains, yeux . . . ) taire - cit.: Vesiá dins lo primièr movement subre-
unhement n. m. (s. XIII.) → unccion onction realista que i èra estat dels mai afogats l’irrupcion dels
únher v. (s. XIII.) 1. oindre (relig.) 2. frotter le primaris, al sens universitari del mot, dins la cultura
corps d’huile, d’onguent e aquò li agradava, car s’èra pas aquò l’irrupcion del
uni-sèxe, sèxa adj. (s. XX.) unisexe pòble èra un esclatament a un moment donat dels
uniat, iata adj. e n. (s. XIX. . . ) uniate (relig.) quadres de l’elèit cultural (Felix Castan, Joe Bousquet,
unible, bla adj. (s. XIV.) → omogenèu homogène Òc, abr. 1951)
unic, unica adj. (s. XIV. . . ) unique (une seule universitat n. f. (s. XIII.) université
chose) univòc, òca adj. (s. XIV. . . ) univoque
unicambista n. (s. XX.) unijambiste univocitat n. f. (s. XX.) univocité
unicament adv. (s. XIX. . . ) uniquement unnic, ica adj. (s. XX.) hunnique (des Huns)

570
unt del Senhor (l’ -) ussas (levar las -)

unt del Senhor (l’ -) expr. (s. XIV. . . ) l’oint du urinador n. m. (s. XVIII. . . ) urinoir veire: (fam.)
Seigneur (Christ. . . ) (Bibla) pissador
unt, unta adj. e n. (s. XIV. . . ) 1. oint 2. qui a été urinal, ala adj. e n. m. (s. XIV.) urinal, ale
consacré (relig.) urinar v. (s. XIV.) uriner veire: (fam.) pissar
unta n. f. → enguent onguent urinari, ària adj. (s. XVI. . . ) urinaire
unta per plan anar (l’ -) expr. ce qui manque urinifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) urinifère
pour faire urinós, osa (pl. urinoses, osas) adj. (s. XVII. . . )
untadura n. f. action d’oindre urineux, euse
untar v. (s. XII.) 1. graisser, huiler (machine, urna n. f. (s. XV. . . ) urne
outil) 2. se faire des taches de graisse urobilina n. f. (s. XIX. . . ) urobiline
untós, untosa (pl. untoses, osas) adj. (s. XII. . . ) urobilinuria n. f. (s. XIX. . . ) urobilinurie
graisseux, euse urocròme n. m. (s. XIX. . . ) urochrome
untura n. f. (s. XIII.) 1. graissage 2. tache grais- urogenital, ala adj. (s. XX.) urogénital, ale
seuse urografia n. f. (s. XX.) urographie
uòu n. m. 1. œuf 2. (triv.) testicule urolagnia n. f. (s. XX.) urulagnie (psic.)
uòu de uèi que non pas la pola de deman (val urologia n. f. (s. XIX. . . ) urologie
mai l’ -) expr. mieux vaut un tiens que deux tu urologic, ica adj. (s. XX.) urologique
l’auras urològue, òga n. (s. XX.) urològ urologue
uòu eicilhat n. m. œuf frit uron, ona adj. e n. (s. XVII. . . , del nòrd amerindian)
uòu emborniat n. m. œuf poché huron, onne
uòu en còca n. m. œuf à la coque urotoxia n. f. (s. XX.) urotoxie
uòus borrats n. m. plur. œufs brouillés urotoxic, ica adj. (s. XX.) urotoxique
uòus de sas galinas an dos mujòls (los -) expr. ursulina n. f. (s. XVII. . . ) ursuline (relig.)
c’est un vantard urtar v. (s. XII.) → tustar heurter
upa n. f. (s. XIV.) 1. huppe 2. houppe urticacèa n. f. (s. XIX. . . ) urticacée
uppercut n. m. (s. XX., mot anglés) uppercut urticacion n. f. (s. XVIII. . . ) urtication
upsilon n. m. upsilon (lettre grecque) urticant, anta adj. (s. XIX. . . ) urticant, ante
urani n. m. (s. XIX. . . ) uranium urticària n. f. (s. XIX. . . ) urticaire
uranic, ica adj. (s. XIX. . . ) uranique urubú n. m. (s. XVIII. . . , mot tupí) urubu (oiseau)
uranifèr, èra adj. (s. XX.) uranifère uruguaian, ana adj. e n. (s. XX.) uruguayen, enne
urat n. m. (s. XVIII. . . ) urate us (pl. uses) n. m. (s. XII. . . ) 1. usage 2. coutume
urban, ana adj. (s. XIV. . . ) urbain, aine usable, abla adj. (s. XIV.) usable
usament n. m. (s. XIII.) 1. usure 2. (détérioration)
urbanisme n. m. (s. XIX. . . ) urbanisme
usança n. f. (s. XII.) 1. usage 2. habitude 3. usure
urbanista n. (s. XX.) urbaniste
(détérioration)
urbanitat n. f. (s. XIV. . . ) urbanité
usança (o veiràs a l’ -) loc. tu le verras à l’usage
urbanizacion n. f. (s. XX.) urbanisation
usança (per -) loc. à l’usage
urbanizar v. (s. XIX. . . ) urbaniser
usar v. (s. XII.) 1. user de 2. détériorer par l’usage
urbanizat, ada adj. (s. XIX. . . ) urbanisé, ée
usat, ada adj. (s. XII. . . ) usé, ée
urbi et orbi loc. (s. XIX. . . , expr. latine) urbi et orbi
usatge n. m. (s. XII.) usage
urèa n. f. (s. XVIII. . . ) urée
usatgièr, ièra n. (s. XIV. . . ) usager, ère
uremia n. f. (s. XIX. . . ) urémie usclada n. f. partie brûlée d’un bois, d’une
uremic, ica adj. (s. XIX. . . ) urémique lande
uremigèn, èna adj. (s. XIX. . . ) urémigène usclar v. 1. flamber 2. roussir 3. griller 4. hâler
uretèr n. m. (s. XVI. . . ) uretère usclat pel solelh loc. brûlé par le soleil
uretic, ica adj. (s. XX.) urétique uscle n. m. 1. brûlure 2. brûlé (odeur) 3. hâle
urètra n. f. (s. XVII. . . ) urètre usina n. f. (s. XIX. . . , del picard) usine veire: fab-
urètra n. m. urètre rica
uretral, ala adj. (s. XVIII. . . ) urétral, ale usinar v. (s. XIX. . . ) usiner
uretriti n. f. (s. XIX. . . ) urétrite usinatge n. m. (s. XIX. . . ) usinage
urgéncia n. f. (s. XVI. . . ) urgence usitat, ada adj. (s. XIII.) usité
urgent, enta adj. (s. XIV. . . ) urgent, ente ussa n. f. 1. sourcil veire: subrecilha - cit.: Se con-
uric, ica adj. (s. XIX. . . ) urique tentèt de parpelejar en pallevant un pauquet las ussas
uricemia n. f. (s. XX.) uricémie (méd.) e comprenguère que me covidava antau a li dictar sa
uricosuric n. m. (s. XX.) uricosurique (méd.) respònsa (Max Allier, L’Emperau, 1977) 2. visière
uricosuric, ica adj. (s. XX.) uricosurique ussard n. m. (s. XVII. . . , de l’ongrés) hussard
uricotelic, ica adj. (s. XX.) uricotélique (veter.) ussas (far las -) loc. froncer les sourcils
urina n. f. (s. XIII.) urine ussas (levar las -) loc. sourciller

571
ussejar uveïti

ussejar v. 1. sourciller 2. froncer les sourcils util, utila adj. (s. XII.) utile
ustensilha n. f. (s. XV. . . ) 1. ustensile 2. vaisselle utila cambada n. f. une démarche utile
ustra n. f. (s. XIII. . . ) huître utilament adv. (s. XII. : « utilment ») utilement
ustrièr, ièra n. (s. XIX. . . ) → ostreïcultor huîtrier, utilitari, ària adj. (s. XIX. . . , de l’anglés) utilitaire
ère utilitàriament adv. (s. XIX. . . ) uitilitairement
usual, ala adj. (s. XVII. . . ) usuel, elle utilitarisme n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) utili-
usualament adv. (s. XVI. . . ) usuellement tarisme
usufrut n. m. (s. XII.) usufruit utilitarista adj. (s. XX.) utilitariste
usufrutièr, ièra n. (s. XV. . . ) usufruitier, ière utilitat n. f. (s. XII.) utilité
usura n. f. (s. XII.) usure (prêt à intérêt excessif)
utilizable, abla adj. (s. XIX. . . ) utilisable
- cit.: Enfin, jo som damnat per aver fait d’usuras, /
utilizacion n. f. (s. XVIII. . . ) utilisation
per tant de fals [contractes] e de falsas mesuras, / jo
utilizar v. (s. XVIII. . . ) utiliser
lairon, jo cobés, que per un fals boissèl, / m’ai ganhat
un Infèrn e m’ai perdut le Cèl (Bertomieu Amilhat, utilizator, tritz (pl. utilizators, trises) n. (s.
XIX. . . ) utilizaire utilisateur, trice
Exercici de la fe, 1673)
usurari, ària adj. (s. XIII.) usuraire utils n. m. plur. utís outils; ustensiles - cit.:
usurièr, ièra n. (s. XII.) usurier, ière Aquí tròbi les utils d’un pescaire, dont me venguèc
usurpacion n. f. (s. XIV.) usurpation una enveja de pescar dos dotzenas de lustras per afis-
usurpar v. (s. XIII.) usurper car l’apetit de mon mèstre (Pèire Godelin, Tresena
usurpator, tritz (pl. usurpators, trises) n. (s. floreta, s. XVII)
XIV. . . ) usurpaire usurpateur, trice - src.: Honno- utopia n. f. (s. XVI. . . , de l’anglés (T. More)) utòpia
rat, 1846 : "usurpator"; Couzinié, 1850: "usurpa- utopie
tou" utopic, ica adj. (s. XIX. . . ) utopique
usurpatòri, tòria adj. (s. XVIII. . . ) usurpatoire utopista n. (s. XVIII. . . ) utopiste
ut n. m. (s. XVII. . . ) ut uvèa n. f. (s. XII.) uvée (de l’œil)
uterin, ina adj. utérin, ine uveal, ala adj. (s. XIX. . . ) uvéal, ale
utèrus n. m. (s. XII : « utero ») utérus uveïti n. f. (s. XIX. . . ) uvéite

572
v : ve (albabet : v bas) vai-e-vèni

v : ve (albabet : v bas) n. m. v vacant, anta adj. e n. m. (s. XIII. . . ) 1. vacant, ante


va ? (aquò -) loc. ça va ? 2. terrain vague, friche
va ? (cossí -) loc. comment ça va ? vacar v. (s. XIII.) vaquer
va a (coma que -) loc. en direction de vacariá n. f. étable
va aquí (aquò -) loc. on récolte ce qu’on a semé vacas tuman los buòus (en país estrangièr las -)
va borrassar loc. il va pleuvoir des coups expr. ailleurs tout est différent
va coma lo vent loc. il va comme le vent vacas tuman los buòus (en país estrangièr, las
va de la vida (i -) loc. il y va de la vie -) expr. ailleurs tout est différent
va encara loc. passe encore ! vacatari, ària adj. e n. (s. XX.) vacataire
va far auratge loc. il va y avoir de l’orage vaccin n. m. (s. XIX..) vaccin
va lo biais ? (cossí -) loc. comment va ta santé ? vaccina n. f. (s. XIV.) vaccine
va per son fial (se tot -) loc. si tout marche nor- vaccinable, abla adj. (s. XIX. . . ) vaccinable
malement vaccinacion n. f. (s. XIX. . . ) vaccination
va pint (aquò -) loc. cela vous va à ravir vaccinal, ala adj. (s. XIX. . . ) vaccinal, ala
va plan loc. ça va bien vaccinar v. (s. XIX. . . ) vacciner.
va plan (aquò te -) loc. cela te va / sied bien vaccinator, tritz (pl. vaccinators, trises) n. (s.
XIX. . . ) vaccinaire vaccinateur, trice
va prigond (aquò me -) loc. cela me touche pro-
vaccinèla n. f. (s. XIX. . . ) vaccinelle
fondément
vaccinida n. f. (s. XIX. . . ) vaccinide
va que (cossí -) loc. comment se fait-il que
vaccinifèr, èra adj. (s. XIX. . . ) vaccinifère
va que va ! loc. ça me va ! d’accord !
vaccinogèn, èna adj. (s. XX.) vaccinogène
va solet (aquò -) loc. cela va de soi
vaccinoterapia n. f. (s. XX.) vaccinothérapie
va sus sos dètz ans loc. il va avoir dix ans
vacillacion n. f. (s. XVI. . . ) vacillation
va tan primament (non i -) loc. il ne faut pas y
vacillament n. m. (s. XVII. . . ) vacillement
regarder de si près
vacillant, anta adj. (s. XIV. . . ) vacillant, ante
va totjorn del meteis èsser (s’aquò -) loc. s’il en
vacillar v. (s. XIV.) vaciller
va toujour de même
vacuitat n. f. (s. XIII.) vacuité
va, i fa (qual i -) loc. il vaut mieux s’en occuper
vade mecum n. m. (s. XV. . . , mots latins) vade
soi-même
mecum (« viens avec moi » : objet familier)
va, li fa (qui i -) loc. la chance sourit aux auda- vaga (me -) loc. j’ai le temps
cieux vagabond, onda adj. e n. (s. XIII.) vagabond,
vabor n. f. chaleur humide onde
vabre n. m. 1. ravin veire: vaur 2. précipice vagabondar v. (s. XIV. . . ) vagabonder
vaca n. f. (s. XII.) vache vagabondatge n. m. (s. XVIII. . . ) vagabondage
vaca (al pas de la -) loc. 1. à petits pas 2. tran- vagal, ala adj. (s. XX.) vagal, ale (méd.)
quillement vagament adv. (s. XV. . . ) vaguement (méd.)
vaca (anar coma un màntol a una -) loc. aller vagar v. (s. XIII.) 1. vaguer 2. errer
mal (seoir) vagina n. f. (s. XVII. . . ) vagin veire: parpalhòl,
vaca (anar coma un sarret a una -) loc. aller mal monifla
(seoir) vaginal, ala adj. (s. XVIII. . . ) vaginal, ale
vaca de lait n. f. vache laitière vaginaliti n. f. (s. XIX. . . ) vaginalite (méd.)
vaca e mai lo vedèl (préner la -) loc. épouser vaginiti n. f. (s. XIX. . . ) vaginite
une fille-mère (triv.) vagon n. m. (s. XIX. . . ) wagon
vaca laitièra n. f. vache laitière vagotomia n. f. (s. XX.) vagotomie
vaca manja plan (davant lo rastelièr la -) expr. vagotonia n. f. (s. XX.) vagotonie (méd.)
certains profitent de leur position vagotonic, ica adj. (s. XX.) vagotonique
vaca pomposa, vedèl cagarós expr. les enfants vague n. m. (s. XVII. . . ) 1. vague (méd.) veire:
/ successeurs ne valent pas toujours leurs par- nèrvi pneumogastric 2. nerf vague
ents / prédécesseur vague, vaga adj. (s. XVI. . . ) vague (imprécis)
vacacion n. f. (s. XIV.) vacation vaguejar v. (s. XIV.) divaguer
vacada n. f. troupeau de vaches vai a ton aisàs loc. ne te gêne pas
vacairals n. m. plur. giboulées vai te far ficre loc. va te faire f...
vacança n. f. (s. XVI. . . ) vacance vai te’n camparolar loc. va te faire voir
vacanças n. f. plur. (s. XVII. . . ) vacances ailleurs !
vacancièr, ièra n. (s. XX.) vacancier, ière vai-e-vèni n. m. va-e-vient

573
vai-e-veni (far lo -) valorizar

vai-e-veni (far lo -) faire le va-et-vient valadet n. m. (oc. gasc. « varadet ») baradeau


vai-lai-vai n. 1. nonchalant 2. paresseux (fossé d’écoulement)
vai-te’n vai ! loc. allons donc ! (fam.) valadièr n. m. cantonnier chargé des fossés
vaicí prep. → aicí voici valat n. m. fossé
vailet n. m. (s. XII.) valet veire: varlet - cit.: Los que Valàuria n. pr. Vallauris
menavan vida nòbla [...] per castèls o sembla-castèls, valedor, doira adj. → valable valable
ni non la parlavan, ni non la comprenián [...] aquela valença n. f. (s. XII.) 1. valeur 2. vaillance
lenga dels vailets (Paul Gairaud, 1980) Valença n. pr. Valence (vila, 26)
vainilha n. f. (s. XVII. . . , del castelhan) vanille valéncia n. f. (s. XIX. . . ) valence (chimie)
vainilhat, ada adj. (s. XIX. . . ) vanillé, ée Valéncia n. pr. Valence (Espagne)
vainilhièr n. m. (s. XVIII. . . ) vanillier (bot.) valencian, ana adj. e n. valencien, enne
vair adj. (s. XII.) vair valent (es un -) expr. homme fort, vaillant (c’est
vairar v. 1. (intr.) mûrir 2. changer de couleur un)
vairason n. f. véraison (commencement de ma- valent a dire loc. 1. ce qui revient à dire 2. c’est-
turité des fruits) à-dire
vairat n. m. → macarèl maquereau veire: sauret valent coma una espasa loc. très courageux
vaire, vaira adj. (s. XII.) 1. vair, vaire 2. voilé, ée valent coma una formiga (es -) expr. laborieux
(lune) 3. coloré, ée (fruits) (il est très)
vairejar v. commencer à mûrir valent d’un sòu (non a lo / a pas lo -) expr. il
vairon n. m. vairon (poisson) veire: rabòta n’a pas un sou vaillant
vairon adj. vairon (qui a les yeux de couleurs valent que valent loc. 1. très vaillant 2. bien
différentes) qu’il soit très vaillant
vaissa n. f. → avelanièr 1. noisetier 2. coudrier valent, enta adj. (s. XII. . . ) 1. vaillant, ante
vaissa blanca n. f. alisier 2. courageux, euse
vaissareda n. f. coudraie veire: vaissièra valentament adv. (s. XIII.) vaillamment
vaissèl n. m. corps de bâtiment valentiá n. f. (s. XII. . . ) valentisa 1. vaillance :
vaissèl n. m. (s. XIII.) 1. vaisseau - cit.: Aquí ardeur au travail - cit.: Lo vièlh pelut de 14 avia lèu
le vaissèl èra d’una tina, un ast èra mast, la vela comprés que trobariá pas un escotaire domètge de sas
una toalha, e l’artilhariá de cinquanta flascous, damb valentiás de Verdun se me las debanava en francés,
lor glo-glo-glo espaurissián totis les abitants de las tant i a qu’en plaça d’un repapiatge un pauc bestiàs
aigas saladas (Pèire Godelin, Tresena floreta, 1638) me regalèri sovent d’un raconte granat, totjorn nòu
2. grand tonneau 3. veine, artère 4. pis (vache, (Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena, 1979) 2. acte de
brebis. . . ) bravoure
vaissèla n. f. (s. XIII.) vaisselle valentós, osa (pl. valentoses, osas) adj.
vaisseladoira n. f. (s. XX.) → lavavaissèla lave- valeureux, euse
vaisselle valer v. (s. XIII.) valoir
vaisselar v. (s. XIII. . . ) laver la vaisselle valer (far -) loc. faire valoir
vaisselièr n. m. (s. XVI. . . ) buffet (meuble) valer de qualqu’un (non se poder -) expr. ne
vaissièra n. f. → vaissareda coudraie pas pouvoir se faire obéir de quelqu’un
val n. f. (s. XII.) vallée valer mai loc. valoir mieux
val ! (ben vos ne -) loc. tant mieux pour vous valeriana n. f. (s. XIV. . . ) valériane (bot.)
veire: valer valetudinari, ària adj. e n. (s. XV. . . ) valétudi-
val mai se desdire que far un marrit mercat expr. naire
il vaut mieux se dédire que faire un mauvais valiá mai (de quant -) loc. combien il valait
marché mieux
val melhor loc. il vaut mieux validacion n. f. (s. XVI. . . ) validacion
val mièlhs loc. il vaut mieux validament adv. (s. XVII. . . ) validement
val tòrta (préner la -) loc. 1. prendre une voie validar v. (s. XV. . . ) valider
détournée veire: via 2. sortir du droit chemin valide, ida adj. (s. XVI. . . ) valide
val tot al mond loc. il est très sympathique validitat n. f. (s. XVI. . . ) validité
val tot l’aur de París (non -) expr. 1. il ne vaut valòia n. f. haute vallée veire: val
pas cher 2. il n’est pas très recommandable valon n. m. (s. XIII.) vallon veire: val
valable, abla adj. valable veire: valedor valor n. f. (s. XII.) 1. valeur 2. mérite
valada n. f. (s. XIII.) étendue de la vallée valor refugi n. f. (s. XX.) valeur-refuge
valadada n. f. valadée (fossés dans les vignes) valorizacion n. f. (s. XX.) valorisation
valadar / valadejar v. (s. XIII.) creuser, entretenir valorizant, anta adj. (s. XX.) valorisant, ante
des fossés valorizar v. (s. XX.) valoriser

574
valorós, osa (pl. valoroses, osas) vareit

valorós, osa (pl. valoroses, osas) adj. (s. XII.) vanèla n. f. vanneau femelle
valeureux, euse vanèla (aver la -) loc. être paresseux
valorosament adv. (s. XII. . . ) valeureusement vanelós, osa (pl. vaneloses, osas) adj. → indo-
valpauc n. m. vaurien lent indolent, enta
valsa n. f. (s. XIX. . . , de l’alemand) valse vanesa n. f. 1. faiblesse passagère 2. effort vain
valsaire, aira n. (s. XIX. . . ) valseur, euse vanitat n. f. (s. XIII.) vanité
valsar v. (s. XVIII. . . ) valser vanitat de (far -) loc. tirer vanité de
valva n. f. (s. XIX. . . ) valve (tech.) vanitós, osa (pl. vanitoses, osas) adj. (s. XVIII. . . )
valva n. f. (s. XVIII. . . ) 1. valve (zool. 2. bot.) vaniteux, euse
valvar, ara adj. (s. XIX. . . ) valvaire (tech.) vanitosament adv. (s. XVIII. . . ) vaniteusement
valvula n. f. (s. XVI. . . ) valvule (anat.) vanta gaire val (çò que se -) expr. ce qui se vante
valvular, ara adj. (s. XVIII. . . ) valvulaire (anat.) ne vaut guère
valvulat, ada adj. (s. XIX. . . ) valvulé, ée vantadissa n. f. vantardise
valvuliti n. f. (s. XX.) valvulite (anat.) vantaire, aira n. (s. XII.) vantard 1. qui vante
valvuloplastia n. f. (s. XX.) valvuloplastie 2. vantard, arde
vam n. m. 1. élan veire: balanç 2. impulsion vantar v. (s. XII.) 1. vanter - cit.: Amor, eretièr de las
3. (fig) entrain plaças dont Vènus se vanta d’èstre senhoressa (Pèire
vam (de -) loc. avec élan / entrain Godelin, Contra, s. XVII) 2. flatter
vam (de tot son -) loc. de toutes ses forces vantar de (se -) loc. se vanter de
vam (donar -) loc. lâcher la bonde vantarèl (un mainat -) expr. un petit vantard
vam (donar lo -) loc. 1. donner l’élan 2. encour- vantarèl, èla adj. petit vantard veire: vantaire
ager vantariá n. f. flatterie
vam (lo farai tot d’un -) loc. je le ferai sans vantòrla adj. e n. vantard, arde
peine vapat, ada adj. éventé, ée (vin)
vam (non aver un / aver pas un -) loc. être sans vapor n. f. (s. XIII.) 1. vapeur 2. buée - src.:
élan / découragé Achard (1785): "vapour"
vam (préner -) loc. prendre de l’élan vapor n. m. vapeur (bateau)
vam (tot de -) loc. 1. d’un seul élan 2. tout de vaporizacion n. f. (s. XIX. . . ) vaporisation
go vaporizar v. (s. XVIII. . . ) vaporiser
vam de (préner -) loc. décider de vaporizator n. m. (s. XIX. . . ) vaporizador 1. va-
vam de se maridar (a pres lo -) loc. l’idée lui porisateur 2. vaporiseur
est venue de se marier vaporós, osa (pl. vaporoses, osas) adj. (s. XIV.)
vampir n. m. (s. XVIII. . . , de l’alemand ? escandinau) vaporeux, euse
vampire vaporosament adv. (s. XIX. . . ) vaporeusement
vampiric, ica adj. (s. XVIII. . . ) vampirique vaqueta n. f. vachette
vampirisme n. m. (s. XVIII. . . ) vampirisme vaquí prep. → aquí ; veja-aquí voilà
vampirizar v. (s. XX.) vampiriser vaquièr, ièra n. m. (s. XII.) vacher, ère
van n. m. van (à grain) vara n. f. ver blanc (larve de la courtilière)
van, ana adj. (s. XII.) 1. vain, vaine 2. frivole varada n. f. lancement d’un navire
3. chimérique varaire n. m. héllébore (bot.)
vana (far -) loc. faire une fugue / l’école buis- varalh n. m. confusion, désordre, embarras,
sonnière veire: safran rixe
vanadium / vanadi n. m. (s. XIX. . . ) vanadium varalh (cercar -) loc. chercher noise
(chim.) varalh (èsser tot en -) loc. être tout en désordre
vanaire, aira n. vanneur, euse varalh (menar de -) loc. faire de l’embarras
vanament adv. (s. XIII.) vainement varalh (quin -) loc. quel remue-ménage
vanar v. vanner (blé. . . ) varalh d’un ostal (lo -) loc. le train d’une mai-
vanas (auràs de -) loc. tu auras des nèfles ! son
vandal, ala adj. (s. XIII. . . ) vandale peuple) varalh dins lo cap (aver de -) loc. avoir martel
vandal, ala adj. e n. (s. XVIII. . . ) vandale (destruc- en tête
teur) varanda n. f. (s. XVIII. . . , del portugués) verandà
vandalisme n. m. (s. XVIII. . . ) vandalisme véranda
vanegar v. (de "vanar") 1. bouger 2. secouer varanha n. f. varaigne (ouverture pour l’eau
3. agiter de mer dans les marais salants)
vanegar son argent (far -) loc. faire valoir son varar v. lancer un navire
argent varat, ada adj. mangé, ée des vers blancs
vanèl n. m. vanneau mâle varat, ada adj. rongé par les vers blanc
vanèla n. f. (s. XIV.) 1. venelle 2. ruelle vareit n. m. terrain en friche

575
varena vedissa

varena n. f. varenne (type de terre meuble) vassalitat n. f. (s. XVII. . . ) vassalité (science
varia n. m. plur. (s. XIX. . . , mot latin) varià varia hist.)
(choses diverses) vast, vasta (pl. vastes, vastas) adj. (s. XVII. . . )
variabilitat n. f. (s. XV. . . ) variabilité vaste
variablament adv. (s. XIV.) variablement vastador n. m. (s. XI. . . ) → gastador 1. "vasta-
variable, abla adj. (s. XIV.) variable dour" 2. soldat chargé de ravager le pays (ré-
variacion n. f. (s. XIV.) variation coltes, villages. . . )
variacional, ala adj. (s. XX.) variationnel, elle vaticana adj. f. (s. XIX. . . ) vaticane (relatif au
variament n. m. (s. XIV.) 1. variabilité 2. varia- Vatican)
tion vaticinacion n. f. (s. XVI. . . ) vaticination
variància n. f. (s. XX.) variança variance (marge vaticinar v. (s. XV. . . ) vaticiner
d’erreur possible entre des données) vaticinator, tritz (pl. vaticinators, trises) n. (s.
varianta n. f. (s. XVIII. . . ) variante XVI. . . ) vaticinateur, trice
variantas occitanas n. f. variantes linguis- vau dormir a Marselha loc. je vais coucher à
tiques de l’occitan : occitan gascon, lemosin, Marseille
auvernhat, vivaro-alpin, provençal, niçard, vau d’aicí en fòra (i -) loc. j’y vais de ce pas
lengadocian - cit.: Cresi que se’n cal téner, per ara vau d’aquesta ora (i -) loc. j’y vais de ce pas
a una normalizacion dins lo crusòl de caduna de las vauclusenc, enca adj. (s. XIX. . . ) vauclusien,
quatre variantas principalas. Es vertat que, demest enne
elas, l’occitan mejan - amb sa fòrma lengadociana cen- vaudés, esa (/valdés, esa (pl. vaudeses, esas /
trala - es demorat per excelléncia fidèl a nòstra lenga valdeses, esas) adj. (s. XIII.) vaudois, oise
classica. Aquò li dona una valor segura de referéncia. vaudisme (/valdisme) n. m. (s. XIX. . . ) valdisme
Aquò li dona pas cap de primautat, cap de privilègi vaudó adj. (s. XIX. . . ) vaudou
(Rodgièr Barta, Pròsas de tota mena, 1979)
vaur n. f. → vabre 1. ravin 2. précipice
variar v. (s. XII. . . ) varier
vavassor n. m. (s. XII.) vavasseur
variat, ada adj. (s. XVI. . . ) varié, ée
ve ! interj. → gaita ! vois !
variator n. m. (s. XX.) variador variateur (mé-
veça n. f. vesce
can.)
veça de lop n. f. lupin blanc
variça n. f. (s. XIV. . . , del francés) varice
veça de sèga n. f. vesce des haies
varicèla n. f. (s. XVIII. . . ) varicelle veire: varioleta
veça d’ase n. f. gesse des bois
varicós, osa (pl. varicoses, osas) adj. (s. XVI. . . ) veça negra n. f. vesce noire
variqueux, euse veça salvatja n. f. orobe
varietat n. f. (s. XIV.) variété vecièra n. f. champ de vesces
variòla n. f. (s. XIV.) variole vector n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) vecteur (math.)
variolat, ada adj. (s. XIX. . . ) variolé, ée vector, tritz (pl. vectors, trises) adj. (s. XVIII. . . )
varioleta n. f. (s. XVIII. . . ) → varicèla varicelle vecteur, trice (bio. bot.)
variolizacion n. f. (s. XIX. . . ) variolisation vedèl n. m. (s. XII.) veau
variolós, osa (pl. varioloses, osas) adj. e n. (s. vedèl marin n. m. (s. XIV.) veau marin
XVIII. . . ) varioleux, euse vedèla n. f. (s. XII.) génisse
varlet n. m. → vailet valet vedelada n. f. 1. portée d’une vache 2. éboulis
varon n. m. → acne 1. acné 2. ver blanc vedelar v. mettre bas pour une vache
vartavèla n. f. 1. loquet (verterelle, vertenelle) vedelatge m n. m. vêlage
2. perdrix 3. (fam.) bavard, arde vedelièr n. m. 1. éleveur de veaux
vas (pl. vases) n. m. (s. XII.) vase (pot) : planche 2. marchandde veaux
de jardin vedic, ica adj. (s. XIX. . . ) védique
vasca n. f. (s. XIX. . . , de l’italian) vasque vedigana n. f. vigne sauvage veire: lambrusca
vascular, ara adj. (s. XVII. . . ) vasculaire (anat.) vedilh n. m. → cordon umbilical 1. lien d’osier
vascularizacion n. f. (s. XIX. . . ) vascularisation 2. cordon ombilical
vascularizat, ada adj. (s. XIX. . . ) vascularisé, ée vedisme n. m. (s. XX.) védisme
vasectomia n. f. (s. XX.) vasectomie (chir.) vedissa n. f. sause ploraire → sause-long saule
vasectomizar v. (s. XX.) vasectomiser (chir.) pleureur
vaselina n. f. (s. XIX. . . , mot angloamerican) vase- veeméncia n. f. (s. XIV.) véhémence - cit.: Aquò
line b’es, a plan tot pensar, / son país mau recompensar /
vàser v. (s. XII.) → anar 1. aller 2. arriver 3. naître mès, de ma part, jo’vs asseguri / e religiosament vos
vaset n. m. petit vase juri / que jo’scriurèi damb veeméncia, / no’m cararèi,
vassal, ala adj. e n. (s. XII.) vassal, ale n’aurèi paciéncia / dequiá que siam tots acordats /
vassalatge n. m. (s. XII.) vasselage e d’ua conspiracion bandats / per l’onor deu païs

576
veeméncia vela (aver la -)

sosténguer / e per sa dignitat manténguer (Pèir de veire de camin a qualqu’un (far -) loc. donner
Garròs, 1567) du fil à retordre à
veement, enta adj. (s. XIV.) véhément, ente veire despolit n. m. verre dépoli
vegada n. f. (s. XIII.) → còp fois veire e l’ausir a qualqu’un (levar lo -) loc.
vegada (a la -) loc. à la fois stupéfier quelqu’un
vegadas (a / de -) loc. adv. parfois veire entrumat n. m. verre dépoli
vegèri (lo vegèri e non lo -) loc. je le vis sans le veire grisas (ne -) loc. en voir de rudes
voir / en passant veire: veire veire la cabra roja (s’i -) loc. 1. avoir de gros
vegetacion n. f. (s. XIV.) végétation problèmes 2. s’y voir les pierres
vegetal, ala adj. e n. m. (s. XVI. . . ) végétal, ale veire las pèiras (se’n -) loc. 1. avoir de gros
vegetalisme n. m. (s. XIX. . . ) végétalisme problèmes 2. s’y voir les pierres
vegetalista adj. e n. (s. XIX. . . ) végétaliste veire lo cap (ne -) loc. en voir la fin
vegetar v. (s. XIV.) végéter veire lo fum (non -) loc. ne pas soupçonner
vegetarian, ana adj. e n. (s. XIX. . . , de l’anglés) veire prim loc. être perspicace
végétarien, enne veire prim loc. être perspicace
vegetatiu, iva adj. (s. XIII.) végétatif, ive veire que (es de -) loc. il est clair que
vegetativament adv. (s. XX.) végétativement veire quicòm (li farai -) loc. je lui ferai voir de
vei coma dins un sac (s’i -) expr. on y voit quel bois je me chauffe
comme dans un tunel veire: veire veire tan solament (per te -) loc. rien que pour
vei córrer lo vent loc. il est très sagace / intelli- te voir
gent veire: veire veire tot planièr loc. 1. ne pas voir les diffi-
cultés 2. être trop optimiste
veïcul n. m. (s. XVI. . . ) véhicule
veire un pauc ! loc. voyons un peu !
veïcular v. (s. XIX. . . ) véhiculer
veirenc, enca adj. (s. XIV.) → vitrós vitreux, euse
veïcular, ara adj. (s. XIX. . . ) véhiculaire
veiriá n. f. (s. XIII.) → vitra vitre
veira n. f. → respiral soupirail veire: bojal
veirial n. m. (s. XIII.) vitrail
veiral n. m. vitre
veirièr n. m. (s. XIII.) verrier (vitraux)
veirariá n. f. verrerie
veirièra n. f. (s. XIII.) verrière
veiràs a l’usança (o -) loc. tu le verras à l’usage
veirina n. f. (s. XIX. . . ) vitrina vitrine
veirat n. m. (s. XII.) 1. verre (contenu) - cit.: Que veirinièr n. m. (s. XIX. . . ) → vitrièr vitrier
fasiái ieu dins aquel bar, davant mon veirat de bièrra veiron n. m. petit verre
? Perqué èri pas anat al lièch ? (Joan Bodon, Lo libre
veitura n. f. (s. XIX. . . ) voiture (automobile. . . )
dels grands jorns, 1964) 2. plein verre
veire: auto, automobila
veiratge n. m. → vitratge vitrage veitura a abocat dins lo valat (la -) expr. la
veire v. voir veire: véser - cit.: Sus donc! Fasètz- voiture a versé dans le fossé
nos veire una pèl delicada / que diu sentir l’ulhet e veitureta n. f. (s. XX.) → calechon 1. voiture
la ròsa muscada (Francés de Corteta, s. XVII) ; Vos d’enfant 2. poussette
vòli pas far vòstre procès, mès se caduna d’aquelas se veja-aicí prep. → aicí voici
mordissiá fèrme los pòts, veiriam fòrças bodoflas (Joan veja-aquí prep. → aquí voilà
Loís Fornèrs, s. XVIII) vejaire n. m. point de vue; opinion - cit.:
veire ! (un pauc -) loc. voyons un peu ! L’article mai interessant, de nòstre vejaire, es una
veire (aquò’s de bon -) loc. il est évident analisi comparada de la plaça e de la fonccion dels
veire (es de clar -) loc. cela saute aux yeux tèxtes literaris dins los manuals recents d’anglés e
veire (far tot -) loc. montrer sa nudité d’alemand (Clara Torrelhas, Lenga e païs d’òc, 1997,
veire (lo pensèri -) loc. j’ai cru le voir n° 31)
veire (m’èri dit de t’anar -) loc. je voulais venir vejaire (a mon -) loc. 1. à mon avis 2. de mon
te voir point de vue 3. à mon sens
veire (qué non cal -) loc. que ne faut-il voir ! vejaire (donar son -) loc. donner son opinion
veire (se’n -) loc. avoir des soucis vejaire de plorar (far -) loc. faire semblant de
veire a la granda loc. voir les choses en grand pleurer
veire aquò (de -) loc. en voyant cela vejaire que (m’es -) loc. il me semble que
veire çò que lo Bon Dieu li a mandat (far -) expr. vejas (qu’o -) loc. que tu le voies et donnes ton
montrer sa nudité opinion
veire coma una sarda cuèita (s’i -) expr. ne rien vel n. m. (s. XIII.) voile
y voir vel d’aur n. m. (s. XII.) toison d’or veire: aus
veire córrer lo vent loc. être très fin, très intel- vela n. f. (s. XIII.) 1. voile 2. aile de moulin
ligent vela (a grand -) loc. à voiles déployées
veire de bon uèlh loc. voir d’un bon œil vela (aver la -) loc. être en veine

577
vela (far -) venar

vela (far -) loc. 1. faire voile 2. fig. avoir les velot n. m. (s. XV. . . , de l’italian) velours veire:
jupes soulevées par le vent velós
vela (far fòrça de -) loc. mettre toutes les voiles velot ! (es un -) loc. c’est velouté !
dehors velot cremesin n. velours cramoisi
vela (grand -) loc. grande voile velot de gus n. panne
vela (jòc de -) n. m. voilure velot de seda n. velours de soie
vela (largar -) loc. mettre à la voile velot de tèsta n. ruban de velours des arlési-
vela a tot vent (donar -) loc. s’abandonner à ses ennes
passions velot macat n. velours froissé
velar v. 1. voiler - cit.: Meteguèt a la vela e quand velotada n. f. étoffe de velours
lo mazot s’estrifèt, quand se levèt l’aura d’amont ; velotar v. (s. XVI. . . ) velouter
comencèt sa navigacion (Robèrt Lafònt, 1971, p. 56) velotariá n. f. fabrique de velours
2. garnir de voiles velotat, ada adj. (s. XIV. . . ) velouté
velar, ara adj. (s. XIX. . . ) vélaire (ling.) velotatge n. m. (s. XIX. . . ) veloutage
velariá n. f. voilerie velotet n. m. 1. petit velours 2. œillet d’Inde
velarizacion n. f. (s. XX.) vélarisation (bot.)
velarizar v. (s. XIX. . . ) vélariser velotièr, ièra n. (s. XVI. . . ) veloutier, ière (ou-
velas (a plegat las -) loc. il est mort vrier fabricant du velours)
velas (aver de vent dins las -) loc. être ivre velotós, osa (pl. velotoses, osas) adj. (s. XX.)
velas (desplegar las -) loc. 1. déplier les voiles velouteux, euse
2. étaler la marchandise velut, uda adj. (s. XII.) velu, ue
velas (plegar las -) loc. 1. plier les voiles ven (alara que me -) loc. alors, me dit-il
2. s’arrêter ven (coma -) loc. sans réflexion
velas (sarrar las -) loc. plier les voiles ven al talh (aquò me -) loc. cela arrive à point
velas cofladas (a -) loc. a pleines voiles ven de biais (aquò me -) loc. cela me plait/
m’agrée
velas coflas (a bèlas -) loc. à pleines voiles
ven de l’esquerrièr loc. il vient du mauvais
velatge n. m. 1. voilage 2. voilure
côté
velejar v. aller à la voile
ven de partir loc. il vient de partir
veleta n. f. voilette
ven de sonar lo repic loc. la réplique vient de
velha n. f. (s. XIII.) veille
sonner
vèlha n. f. veille (jour d’avant) ven del bòsc loc. il est mal dégrossi
velhada n. f. veillée ven del breç (me -) loc. cela me vient de nais-
velhaire, aira n. (s. XIX. . . ) 1. veilleur, euse 2. qui sance
sont présents à la veillée ven en dòl (me -) loc. cela me fait de la peine
velhar v. (s. XII.) 1. veiller 2. surveiller ven en mans (non me -) loc. je ne l’ai pas en
velhòla n. f. (s. XVIII. . . ) velhosa veilleuse mains
(lampe) ven glaça (l’aiga -) loc. l’eau se transforme en
velièr n. m. 1. voilier 2. fabricant de voiles glace
velin n. m. (s. XIII. . . , del francés) vélin (par- ven per bona espècia (non -) il ne vient pas
chemin) avec de bonnes intentions
velleïtat n. f. (s. XVII. . . ) velléité ven que loc. il arrive que
velleïtós, osa (pl. velleïtoses, osas) adj. (s. XIX. . . ) ven que (e -) et voici que
velléitaire ven tot sol (aquò -) loc. cela coule de source
vèlo n. m. (s. XIX. . . ) velò vélo vena n. f. (s. XIII.) 1. veine 2. couche de terre
velòç, òça (pl. velòces, òças) adj. (s. XIV.) véloce 3. raies dans le bois ou la pierre
velocipède n. m. (s. XIX. . . ) velocipèd → bicicleta vena clausa n. f. engorgement (glande mam-
vélocipède maire)
velocitat n. f. (s. XIV.) 1. vitesse 2. vélocité venada n. f. → marbradura marbrure
velodròme n. m. (s. XIX. . . ) velodròm vélodrome venaicin, ina adj. venaissin, ine
velomotor n. m. (s. XX.) vélomoteur venaire n. (s. XII.) veneur (chasse)
velós (pl. veloses) n. m. (s. XII. . . ) velors → venaison n. f. (s. XII.) venaison
velot velours - cit.: Prumièrament, per plan pia- venal, ala adj. (s. XII. . . ) vénal, ale (argent)
far, / un mántol nòu me farai far / d’un drap de vint venal, ala adj. (s. XIII.) relatif aux veines veire:
escuts la cana, / doblat de velós o de pana, / e vestirai venós
cada maitin / un abilhament de satin (Pèire Godelin, venalament adv. (s. XVI...) vénalement
Ramelet Mondin, s. XVII) venalitat n. f. (s. XVI. . . ) vénalité
velosat, ada adj. (s. XV. . . ) → velotat velouté, e venar v. faisander

578
venar vengudas (a bèlas -)

venar v. veiner vendre a l’enquant loc. vendre aux enchères


venceire, eira n. (s. XII.) vainqueur vendre a meitat còire loc. vendre à moitié prix
véncer v. (s. XII.) vaincre vendre a qualqu’un (ne -) loc. vouloir en im-
vençut, uda adj. (s. XII. . . ) vencut vaincu, ue poser à quelqu’un
vend (se -) loc. à vendre vendre al detalh loc. vendre au détail
vend cabròt, tirar d’ont lo pòt ? (lo que non a vendre çò que còsta loc. vendre au prix de re-
cabra e -) expr. 1. il a un train de vie suspect vient
2. c’est un voleur vendre en gròs loc. vendre en gros
vend coma que pana (se -) loc. ça se vend vendre la bèstia abans de l’aver vista (non cal /
comme des petits pains cal pas -) expr. il ne faut pas vendre la peau de
venda n. f. (s. XII.) vente l’ours avant de l’avoir tué
venda a l’encaridor n. f. vente au dernier vendre la camisa (se -) loc. se dépouiller de
enchérisseur tout
venda a tèrme n. f. vente à terme vendre la pèl abans d’aver la bèstia (non cal /
venda al maidisent n. f. vente au dernier cal pas -) expr. il ne faut pas vendre la peau de
enchérisseur l’ours avant de l’avoir tué
vendable, abla adj. vendable veire: vendedor vendre que crompar (val melhor -) loc. il vaut
vendedor, doira adj. (s. XIII.) → vendable vend- mieux vendre qu’acheter
able vendre un ben a partida brisada loc. vendre un
vendeire d’images / d’estampas n. m. imatjaire bien par morcellement
marchand d’images vendriá e mai vos crompariá (se -) expr. c’est
vendeire, eira n. (s. XII.) vendeur, euse un homme très malin
vendémia n. f. (s. XIV.) vendange - cit.: Uèit ans venduda n. f. vente publique
que se trobavan a vendémias sens aver nosat los caps, venedís, issa (pl. venedisses, issas) adj. nou-
que la guèrra d’un costat e son traïn de malastre, la veau venu (gendre. . . )
secada de l’autre avián demesit son aver, restrenhit venenifèr, èra adj. vénénifère
sa vida, rosegat sos demans (Leon Còrdas, Sèt pans, venenipar, ara adj. vénénipare
1977) venenós, osa (pl. venenoses, osas) adj. (s. XIII.)
vendemiadoira n. f. (s. XX.) vendangeuse (ma- vénéneux, euse
chine) venent, enta adj. 1. suivant, ante veire: que ven
vendemiaire, aira n. (s. XIII.) vendangeur, euse 2. prochain, aine
(personne) véner v. → venir 1. venir 2. croître 3. devenir
vendemiar v. (s. XIII.) vendanger véner a pòrt loc. arriver à bon port
vendemiar abans las cridas expr. consommer véner de man loc. qui vient tout seul,
le mariage avant la date d’inspiration, facile
vendemiar, totes los panièrs son bons (per -) véner se sèt colors loc. passer par toutes les
expr. tout est bon quand il s’agit de récolter couleurs de l’arc en ciel
vendemiarèl, èla n. jeune vandangeur, euse venerable, abla adj. (s. XII.) vénérable - cit.: De
vendémias (per -) loc. aux vendanges segur, aqueth gascon literari au servici d’un tèxte ven-
venderèl, èla n. petit, e vendeur, euse erable e multisecular, que pòt en primièr destariolar,
vendi coma lo m’an vendut (lo te -) expr. je te mès fòrça mens que [l’anglo-normand] de l’auba deu
le rapporte comme on me l’a dit sègle dotze (Pèire Bèc, 2014, p. 6).
vendrà mai loc. il reviendra veneracion n. f. (s. XII. . . ) vénération
vendrà pas encara nimai encara (non -) expr. il venerar v. (s. XV. . . ) vénérer
ne viendra pas avant longtemps venerian, ana adj. (s. XV. . . ) vénérien, enne
vendrà sense anar quèrre loc. il viendra de lui- veneta n. f. (s. XIII.) petite veine
même venètz, prendretz l’escalfurada expr. venez
vendre v. (s. XII.) vendre vous réchauffer
vendre (de bon -) loc. 1. vendable 2. facile à venga lo malan ! (li -) interj. qu’il soit maudit !
vendre venga que venga loc. advienne que pourra
vendre (es per -) loc. c’est à vendre venga que venga loc. quoi qu’il arrive
vendre (per -) loc. à vendre venga, n’i a pro (un que -) loc. un seul suffit
vendre (tròp demandar non fa -) expr. il ne faut vengar de (non se -) loc. ne pas venir à bout de
pas être trop exigeant vengar de (se -) loc. venir à bout de
vendre a cambi de panocha loc. vendre à vil vengas d’ora ! expr. que tu viennes tôt !
prix venguda n. f. (s. XIII.) 1. venue 2. croissance
vendre a carn de can loc. vendre à vil prix 3. développement
vendre a la candèla loc. vendre à la chandelle vengudas (a bèlas -) loc. venu à bien

579
venguèt (me -) vent pluèg

venguèt (me -) loc. il me dit venir en demens loc. dépérir de jour en jour
venguèt las coloretas (li -) loc. la rougeur lui venir en família loc. agrandir sa famille
monta au visage veire: arcanetas venir en òdi loc. prendre en grippe
vengut pel pifre, se’n torna pel tambor expr. venir en òdi a qualqu’un loc. devenir odieux à
bien mal acquis ne profite jamais quelqu’un
vengut sense anar quèrre (èsser -) expr. être venir en pacha loc. entamer des négociations
venu de son propre chef venir fòl de rire (n’i a per -) loc. c’est à mourir
veni tan solament per te veire expr. je viens de rire
uniquement pour te voir venir lèbre loc. 1. s’impatienter 2. se fâcher
vèni, mona, vèni loc. minette, minou venir roge de (la) malícia loc. se fâcher tout
vèni-me-quèrre n. f. sauge, fausse-verveine rouge
(bot.) venir sense anar quèrre loc. venir de son pro-
veniá pas ! (aquò, se -) loc. s’il ne venait pas ! pre mouvement
venial, ala adj. (s. XIII.) véniel, elle venir tot acorsat loc. arriver au pas de course
venialament adv. (s. XIII : « venialmens ») vénielle- venir, non aurián trabalhat (sense ieu -) loc. si
ment je n’étais pas venu, ils n’auraient pas travaillé
veniás mai lèu ! (que non -) expr. que ne venais- venir. . . (aquò fa -) loc. cela cause. . .
tu plus tôt ! venjaire, aira n. (s. XII.) vengeur, eresse
venician, ana adj. (s. XIII. . . ) vénitien, enne venjança n. f. (s. XII.) vengeance
venidas non (a idas pro, a -) loc. → vengudas le venjar v. (s. XII.) venger
retour ne vaut pas l’aller venjar de (se -) loc. venir à bout de (travail. . . )
venidor, oira adj. 1. futur, ure 2. à venir venós, osa (pl. venoses, osas) adj. veineux,
veniment n. m. → venguda venue euse veire: venal
venir v. 1. venir veire: véner - cit.: Estarem pas vent n. m. (s. XII.) 1. vent 2. pet
dins aquesta cambra ! me venguèt una passada puòi
vent (anar a tot -) loc. aller à tout vent
(Max Allier, L’Emperau, 1977) 2. croître 3. devenir
vent (anar contra -) loc. aller contre le vent
4. dire
vent (anar contra -) loc. aller contre le vent
venir (entre -) à peine arrivé
vent (aparar lo -) loc. protéger du vent
venir (far -) loc. 1. élever 2. cultiver 3. rendre
vent (far -) loc. il fait du vent
(faire devenir)
vent (far de -) loc. être prétentieux veire: cofleta
venir (se trobar de -) loc. se trouver là par
hasard
venir a biais loc. venir à propos vent (montar a -) loc. aller contre le vent
venir a compte loc. être profitable vent (rompre lo -) loc. détourner le vent
venir a l’atge de loc. atteindre l’âge de vent (un molin de -) n. m. un moulin à vent
venir a l’òrsa loc. remonter le courant vent a desbanar los buòus (fa un -) expr. il fait
venir a la causa loc. venir au fait un vent à décorner un bœuf
venir a la recarga loc. revenir à la charge vent a desrabar la coa dels ases (fa un -) expr. il
venir a man loc. avoir en main fait un vent à décorner un bœuf
venir a pòrt loc. arriver à bon port vent autan loc. (de "aut") → autan 1. vent de la
venir a talh loc. venir à propos haute mer 2. vent d’autan
venir als uèlhs loc. tomber sous les yeux vent bosina (lo -) loc. le vent siffle
venir amb tas grandas bragas (te vesi -) expr. je vent cala (lo -) loc. le vent s’arrête
te vois venir vent d’a popa n. m. vent arrière / favorable
venir bèl, bèla loc. 1. grandir 2. devenir beau / vent d’a popa sus (far -) loc. 1. bénéficier d’un
grand vent favorable 2. avoir le vent en poupe
venir blau de la páur loc. d’une peur bleue vent d’a proa n. m. vent debout / contraire
venir cap a ieu, à tu, a el. . . loc. venir à moi, à vent de boca non còsta gaire expr. on peut tou-
toi, à lui. . . jours en parler
venir de man loc. se faire aisément vent empòrta las promessas (lo -) expr. autant
venir de sèt colors loc. passer par toutes les en emporte le vent
couleurs de l’arc-en-ciel veire: colormudar vent en favor (un -) loc. un vent favorable
venir dessús loc. fondre sur vent en vent (de -) loc. d’Est en ouest
venir d’a pè loc. aller à pied vent folet n. m. petit tourbillon
venir en aiga loc. être en nage (sueur) vent mòla (lo -) loc. le vent faiblit
venir en camparòls loc. pousser comme des vent negre n. m. bise
champignons vent penetrant loc. vent frais
venir en cendras loc. réduire en cendres vent pluèg n. m. vent du sud-ouest

580
vent que copa la cara (un -) verai !

vent que copa la cara (un -) loc. un vent ventral, ala adj. (s. XVI. . . ) ventral, ale
cinglant ventralament adv. (s. XVI. . . ) ventralement
vent remausat loc. vent calmé ventralha n. f. (s. XIV.) → entralhas 1. entrailles
vent remolina (lo -) loc. le vent tourbillonne 2. boyaux
vent s’abauca (lo -) loc. le vent s’arrête ventrar v. prendre du ventre
vent s’amòda (lo -) loc. le vent se lève ventrarut, uda adj. ventru, ue
vent s’es apasimat (lo -) loc. le vent s’est calmé ventrat n. m. ventrée
vent terral n. m. 1. vent de Nord-Ouest 2. de la ventre n. m. (s. XIII.) 1. ventre 2. ce qui fait sail-
terre lie
ventabolòfas n. qui parle pour ne rien dire ventre (anar del -) loc. aller à la selle
ventabolòfas / ventabren n. 1. hâbleur veire: ventre (far -) loc. 1. être comestible 2. profiter
bufabren 2. fanfaron 3. être en saillie (mur. . . )
ventada n. f. (s. XIII.) coup de vent ventre (lo pichon -) n. m. le bas ventre
ventadís, issa (pl. ventadisses, issas) adj. ventre (metre de -) loc. prendre du ventre
prompt à s’éventer ventre (tot aquò fa -) expr. je ne sais pas ce que
ventadoira n. f. ventileuse (abeille ventilant la j’ai avalé mais ce n’est pas grave
ruche) ventre (tot fa -) loc. tout est bon à prendre
ventador n. m. machine à vanner ventre a l’espanhòla (aver lo -) loc. avoir le ven-
ventalh n. m. (s. XIV.) éventail tre vide
ventalh (l’eissaure d’un -) loc. l’air d’un éven- ventre bodolh n. m. gros ventre
tail ventre cosut n. m. ventre affamé
ventalha n. f. (s. XII.) ventaille de casque ventre darrièr l’esquina (aver lo -) expr. avoir
(médiév.) le ventre creux
ventalha n. f. devanture de magasin ventre de lop n. m. ventre affamé
ventalhar v. éventer ventre desbodenat (a -) loc. à ventre débou-
ventar v. (s. XII.) 1. venter 2. faire du vent tonné
ventar v. 1. éventer 2. présenter au vent, van- ventre empegada a l’esquina (aver la pèl del -)
ner expr. être affamé
ventar del vent que tira (cal -) loc. 1. il faut ventre mai qu’i intre (tot fa -) expr. tout est bon
s’adapter à la situation 2. fig. savoir retourner à prendre
sa veste ventre prim (aver lo -) loc. avoir un creux dans
ventar quand bufa lo vent (cal -) expr. il faut l’estomac
savoir s’adapter aux situations ventre tras l’esquina (aver lo -) expr. avoir le
ventar quand fa vent loc. agir au bon moment ventre creux
ventarèl n. m. petit vent ventrecosut, uda n. 1. qui n’a que la peu et les
ventarinada n. f. bouffée de vent os 2. très maigre
ventaròla n. f. coup de vent tourbillonnant ventreprim, ima adj. 1. mince 2. ventre plat
ventatge n. m. vannage ventres (de -) loc. adv. à plat ventre
ventejar v. flotter au vent ventresca n. f. 1. lard 2. (fam.) bedaine
ventilacion n. f. (s. XIX. . . ) ventilation (air) ventresca (metre de -) loc. prendre du ventre
ventilar v. (s. XIV.) ventiler (fam.)
ventilator n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés) ventilador ventricul n. m. (s. XIV. . . ) ventricule
ventilateur ventricular, ara adj. (s. XIX. . . ) ventriculaire
ventolada n. f. bouffée de vent ventrièra n. f. (s. XIV. . . ) ventrière
ventolar v. 1. agiter au vent 2. (fig.) berner ventrilòc, òca adj. e n. (s. XVI. . . ) ventriloque
ventolejar v. faire un peu de vent ventrós, osa (pl. ventroses, osas) adj. qui a du
ventolet n. m. 1. brise 2. petit vent frais ventre
ventolin n. m. → zefir 1. zéphir 2. vent léger vents (los quatre -) n. m. plur. les quatre points
ventòria n. f. 1. bourrasque 2. rafale de vent cardinaux
ventòria (far -) loc. lâcher un vent / un pet vents lo baton (los quatre -) loc. c’est exposé à
ventós, osa (pl. ventoses, osas) adj. venteux, tous les vents
euse vents non trucan la meteissa pòrta (totes los -)
ventosa n. f. (s. XIV.) ventouse (méd.) loc. chacun voit midi à sa porte
ventosa n. f. (s. XIX. . . ) ventouse (tech.) ventum n. m. 1. débris de paille portés par le
ventosa n. f. (s. XIX. . . ) ventouse (zool.) vent 2. ce que porte le vent
ventositat n. f. (s. XIV. . . ) ventosité (méd.) venusian, ana adj. (s. XIX. . . ) vénusien, enne
ventrada n. f. (s. XIV.) 1. ventrée 2. portée veracitat n. f. (s. XVII. . . ) véracité
3. satiété verai ! interj. vraiment !

581
verai ! (Dieu -) verglaçat, ada

verai ! (Dieu -) interj. vrai Dieu ! verdan, ana adj. vert olive
verai (a dire lo -) loc. à vrai dire verdas e de maduras (me’n faguèt de -) expr. il
verai (çò -) loc. le vrai m’en a fait de vertes et de pas mûres (sic)
verai (de -) loc. 1. véritablement 2. tout à fait verdas e de maduras (ne veire de -) expr. en
verai (diga-me lo -) loc. dis-moi la vérité voir de vertes et de pas mûres (sic)
verai (es -) loc. c’est vrai verdas las cerièras ! (son tròp -) expr. les cerises
verai (mas -) loc. mais en effet sont trop vertes !
verai (non ditz res que non siá -) expr. il ne dit verdastre, astra adj. verdâtre
rien qui ne soit vrai verdaula n. f. baguette flexible
verai coma mangi d’agriòtas (es -) expr. c’est verdboisset n. m. petit houx
faux verdejar v. (s. XII.) 1. verdir 2. verdoyer
verai ni per pintura (ni per -) loc. en réalité verdenc, enca adj. → verdastre verdâtre
verai, aia adj. (s. XII.) vrai, vraie - cit.: A lausor, verdesca n. f. bretèche
onor e glòria de Dieu, onor e profièit del rei nòstre verdesca (far -) loc. faire merveille
sobeiran senhor, e per demonstrar la veraia reverén- verdet n. m. 1. verdier (oiseau) 2. insurgé roy-
cia, fidelitat e subjeccion de las gens dels tres estats aliste (s. XIX)
del present país de Lengadòc. . . (Casèrn de dolença, verdet n. m. → verd d’aram vert de gris
1424) verdet, eta adj. (s. XIII.) 1. tirant sur le vert 2. vert-
verai, aia adj. (s. XII.) vrai, vraie - cit.: A lausor, de-gris
onor e glòria de Dieu, onor e profièit del rei nòstre verdicte n. m. (s. XVII. . . , de l’anglés) verdict
sobeiran senhor, e per demonstrar la veraia reverén- verdir v. verdir
cia, fidelitat e subjeccion de las gens dels tres estats verdolejar v. verdoyer
del present país de Lengadòc. . . (Casèrn de dolença, verdolent, enta adj. verdoyant, ante
1424) verdor n. f. (s. XII.) verdeur
veraiament adv. (s. XII.) vraiment verdós, osa (pl. verdoses, osas) adj. qui tire sur
verament adv. vraiment - cit.: Verament òc, coma le vert
se la ròsa muscadèla rèsta de nos fiuletar le nas e les verdum n. m. ce qui est vert
uèlhs encara que le tavar a cabussets rebonda le fisson verdura n. f. (s. XIII.) verdure veire: verd
dins [sos extasis amoroses] (Pèire Godelin, s. XVII) veren n. m. (s. XIII.) venin
verbal n. m. procès-verbal (amende) verenejar v. 1. empester 2. sentir mauvais
verbal, ala adj. (s. XIII.) verbal, ale verenha n. f. → vendémia vendange
verbalizacion n. f. (s. XIX. . . , del francés) verbali- verenós, osa adj. (s. XIV.) 1. vénéneux, euse
sation 2. venimeux, euse
verbalizar v. (s. XVII., del francés) verbaliser verenós, osa 1. venimeux, euse 2. vénéneux,
verbatim n. m. (s. XX., del latin) verbatim euse
vèrbe n. m. (s. XIII.) vèrb verbe - cit.: « verbes es verenosament adv. venimeusement
apelatz. . . et significa alcuna causa far » ; « tuit li verenositat n. f. venimosité
verbe de la prima conjugazo » (Donats proensals). verga n. f. (s. XIV.) 1. verge 2. pénis 3. fléau de
verbena n. f. (s. XIII.) verveine balance 4. perche
vèrbia n. f. (s. XVII. . . ) verve verga n. f. vergue (t. de marine) - cit.: las tres
verbós, osa adj. (s. XIV. . . ) verbiós verbeux, euse vergas (constellation d’Orion)
verbosament adv. (s. XIV. . . ) verbeusement vèrga n. f. aile de moulin à vent
verbositat n. f. (s. XIV.) verbosité vergada n. f. 1. coup de verge 2. trace de coup
verd n. m. verdure (f.) veire: verdura de verge
verd coma l’èdra loc. vert comme. . . vergant n. m. scion
verd d’aram n. m. vert de gris vergat n. m. nasse
verd espèra n. m. faux espoir vergat, ada adj. (s. XVI. . . ) vergé, ée (papier. . . )
verd espèra n. m. espoir vain verge adj. (s. XII.) vierge
verd espèra (auràs una rauba de -) expr. on te vergièr n. m. (s. XII.) verger
donne de faux espoirs Vergili n. pr. m. Virgili Virgile (poète latin) -
verd espèra (auràs una rauba de -) expr. on te cit.: Mès si jo non som pas un aute Euripides, / ni
donne de faux espoirs Vergili segond, ni tèrç Meonides, / au mens è jo l’onor,
verd espèra (auràs una rauba forrada de -) expr. Prince de gran renom, / qu’aqueste libe au hront, es-
on te donne de faux espoirs criut, pòrta ton nom (Pèir de Garròs, Eglògas, 1567)
verd espèra doblat de passatemps (auràs una verglaç (pl. verglaces) n. m. (s. XII. . . ) verglas
rauba de -) expr. on te donne de faux espoirs verglaçant, anta adj. (s. XVII. . . ) verglaçant, ante
verd, verda adj. (s. XII.) 1. vert, verte 2. (fig.) verglaçar v. (s. XIV. . . ) verglacer
vigoureux, euse verglaçat, ada adj. (s. XIV. . . ) verglacé, ée

582
vergonha vèrsa

vergonha n. f. (s. XII.) 1. vergogne veire: pudor vermenadura n. f. 1. vermoulure 2. poudre de


2. honte 3. pudeur 4. (ancien) parties génitales bois produite par les vers
vergonha (aver -) loc. avoir honte vermenar v. 1. être véreux, euse 2. être attaqué
vergonha (aver pissat -) loc. avoir bu sa honte par les vers
vergonha (en -) loc. d’un air confus / honteux vermenat, ada adj. 1. véreux, euse 2. vermoulu,
vergonha (far -) loc. faire honte ue
vergonha darrièr lo cotet (virar la -) expr. re- vermenenc, enca adj. relatif aux vers
jeter sa honte vermenós, osa (pl. vermenoses, osas) adj. (s.
vergonha es lèu passada (un pauc de -) expr. XIII.) 1. véreux, euse 2. vermoulu, ue
c’est un mauvais moment à passer vermicèl n. m. (s. XVI. . . , de l’italian) vermicelle
vergonhable (aquò’s -) loc. c’est vraiment hon- vermicular v. (s. XIV. . . ) vermiculer (métal)
teux vermicular, ara adj. (s. XV. . . ) vermiculaire
vergonhable, abla adj. (s. XIV.) honteux, euse vermiculat, ada adj. (s. XIV. . . ) vermiculé, ée (art)
(qui fait honte) vermifòrme, a adj. (s. XVI. . . ) vermiforme
vergonhar v. (s. XII.) 1. humilier 2. faire honte vermifugue, uga adj. e n. m. (s. XVIII. . . ) ver-
3. avoir honte mifuge
vergonhas n. f. plur. parties honteuses (testic- vermina n. f. (s. XV. . . ) vermine
ules) verminacion n. f. (s. XVI. . . ) vermination
vergonhós, osa (pl. vergonhoses, osas) adj. (s. verminós, osa (pl. verminoses, osas) adj. (s.
XII.) 1. honteux, euse (qui a honte) 2. timide XVI. . . ) vermineux, euse
vergonhosament adv. (s. XIV.) honteusement verminòsi n. f. (s. XIX. . . ) vermonose
verguejar v. 1. plier 2. vaciller 3. être en érec- vermisson n. m. (s. XIII. . . ) vermisseau
tion vermivòr, òra adj. (s. XVIII. . . ) vermivore
verguejatge n. m. → satiriasi obsession sexuelle vèrn n. m. (s. XII.) aulne veire: vèrnhe
(satyriasis) vernacular, ara adj. (s. XVIII. . . ) vernaculaire
verguèla n. f. verge flexible verneda n. f. aulnaie veire: vernet, vernièra
vernet n. m. → verneda aulnaie
vergueta n. f. (s. XII.) petite verge
vèrnhe n. m. → vèrn 1. vergne 2. aulne (arbre)
veridic (es -) loc. c’est véridique
vernièra n. f. → verneda aulnaie veire: vernet
veridic, ica adj. (s. XV. . . ) véridique
vernís (pl. vernisses) n. m. (s. XII.) vernis
verificable, abla adj. (s. XIX. . . ) vérifiable
vernissar v. (s. XIII.) vernir
verificacion n. f. (s. XIV. . . ) vérification
vernissat, ada adj. (s. XIII. . . ) vernissé, ée
verificar v. (s. XIV.) vérifier - cit.: Pantaissava de
vernissenc, enc adj. qui a l’aspect du vernis
verificar si formulas sus un ordinator (Robèrt Lafònt,
vernissòla n. f. poterie vernie
1971, p. 45)
veronica n. f. véronique (bot.)
verificator, tritz (pl. verificators, trises) n. (s.
veronica d’aiga n. f. véronique mouron (bot.)
XVII. . . ) verificaire vérificateur, trice - src.: Hon-
verquièra n. f. (s. XIII.) dot
norat, 1846 : "verificatour"
verquièra e l’aument (la -) loc. la dot et les ac-
verin n. m. (s. XII. . . ) → veren venin quets
verin (cada bèstia a son -) loc. méfie-toi de lui vèrre, verrat n. m. (s. XV.) verrat
verinós, osa (pl. verinoses, osas) adj. (s. XII. . . ) verrolh n. m. (s. XIV.) verrou veire: ferrolh
→ verenós 1. vénéneux, euse 2. venimeux, euse verrolhar v. (s. XIV. . . ) verrouiller
verisme n. m. (s. XIX. . . , de l’italian) vérisme (litt., verrolhon n. m. (s. XIV. . . ) loquet
art. . . ) verruga n. f. (s. XIV.) verrue
verista adj. (s. XIX. . . , de l’italian) vériste (litt., verrugós, osa (pl. verrugoses, osas) adj. (s.
art. . . ) XIV. . . ) verruqueux, euse
vèrme n. m. ver vèrs prep. (s. XII.) 1. vers (direction. . . ) - cit.:
vèrme (aver lo -) loc. avoir grand appétit Quand siam estats entre la poma e lo formatge, vèrs la
vèrme (tuar lo -) loc. boire un dernier verre fin del repais, monsur vòstre reitor m’a dit : monsur
vèrme pelut (a lo -) loc. il mange comme un Plausòlas, vos caldriá donar un mot d’edificacion a
ogre mon pòble (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII) 2. rapport
vermelh, elha adj. e n. m. (s. XIII.) vermeil 3. du côté de
vermelhejar v. (s. XIII.) rougir vèrs (pl. vèrses) n. m. (s. XII.) vers (poésie)
vermelhon adj. e n. m. (s. XIII.) vermilhon vèrs de çò que dises (al -) loc. par rapport à ce
vermillon (petit ver a l’origine d’un colorant que tu dis
rouge) vèrs l’autre (un -) loc. l’un vers l’autre
vermena n. f. (s. XIV.) vermine vèrs se (aver un -) loc. avoir un chez soi
vermenada n. f. vermée (vers pour la pêche) vèrsa n. f. action de déverser

583
versadís, issa vesent, enta

versadís, issa adj. 1. qui se renverse 2. qui peut vertat es coma l’òli, va totjorn sus l’aiga (la -)
se renverser expr. la vérité finit toujours par s’imposer
versador n. m. versoir de charrue vertat mai lusenta (la -) loc. la vérité la plus
vèrsament n. m. (s. XII. . . ) 1. action de verser éclatante
2. versement vertats que ditz, li passa una lèbre entre las
versana n. f. (s. XIII.) étendue de terre cambas (totas las -) expr. c’est un menteur
versant, anta adj. e n. m. (s. XII. . . ) 1. débordant, vertats son pas totjorn plan ditas (las -) expr.
ante 2. (n. m.) versant toutes les vérités ne son pas bonnes à dire
versar v. (s. XII.) 1. verser - cit.: Colatz la fèsta de vertèbra n. f. (s. XV. . . ) vertèbre
santa Ceselha, patrona d’aquesta glèisa, qu’après aver vertebral, a adj adj. (s. XVII. . . ) vertébral, ale
gardat la flor de sa virginitat tota sa vida, feniguèt per vertèbras cervicalas n. f. vertèbres cervicales
versar son sang per la glòria de Jèsus Crist (Joan-Loís veire: barra del còl
Fornèrs, s. XVIII) ; La dolor monta del còr als pòts, vertebrat, ada adj. e n. (s. XIX. . . ) vertébré, ée
coma una aiga que vèrsa, de tròp bolir. Dins aquela vertelh n. m. 1. bouton 2. pustule 3. (fig.) én-
lenga qu’es la seuna, lo païsan plora sos mòrts ambe de ergie
mots patetics e vertadièrs (Joana Bartès, Lison, 1934) vertelhar v. 1. former des boutons (fleurs) 2. de-
2. répandre 3. pleuvoir à verse 4. se renverser venir pubère
versatil, ila adj. (s. XVI. . . ) versatile vertical, ala adj. e n. f. (s. XVI. . . ) vertical, ale
versemblable, abla adj. (s. XII. . . ) vraisemblable verticalament adv. (s. XVI. . . ) verticalement
versemblança n. f. (s. XII.) vraisemblance verticalitat n. f. (s. XVIII. . . ) verticalité
versemblant, anta adj. (s. XII. . . ) vraisemblable vertige n. m. (s. XIV.) vertigi; vertitge vertige
verset n. m. (s. XII.) verset vertiginós, osa (pl. vertiginoses, osas) adj. (s.
versificacion n. f. (s. XVI. . . ) versification XIV. . . ) vertigineux, euse
versificar v. (s. XVI... (s. XIII : « versifiar »)) versi- vertuós, osa (pl. vertuoses, osas) adj. (s. XIV. . . )
fier vertudós (arch.) vertueux, euse
versificator, tritz (pl. versificators, trises) n. (s. vertuosament adv. (s. XIV. . . ) vertueusement
XVI. . . ) versificaire versificateur - src.: Honnorat, verturós, osa (pl. verturoses, osas) adj.
1846 : "versificatour" vigoureux, euse.
version n. f. (s. XVI. . . ) version vertut n. f. (s. X.) vertu - cit.: Avalisca le gus de qui
versivòl, òla adj. qui peut se renverser la man profana / ven de ronçar pel sòl l’autar de la
vèrso n. m. (s. XVII. . . , del latin) versò verso vertut ! / Son còp passa lo còp d’aquel autre perdut
vertadièr, ièra adj. (s. XII.) 1. vrai, vraie - cit.: La / que fèc [faguèt] un fogairon del temple de Diana
dolor monta del còr als pòts, coma una aiga que vèrsa, (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) ; ... vos
de tròp bolir. Dins aquela lenga qu’es la seuna, lo aprendrai quna es la castetat que deu regnar entre las
païsan plora sos mòrts ambe de mots patetics e ver- personas maridadas, car aquela vertut non deu pas
tadièrs (Joana Bartès, Lison, 1934) 2. certain, aine nos abandonar jamai dins qun estat que siagam (Joan
vertadièrament adv. (s. XIV.) véritablement Loís Fornèrs, s. XVIII)
vertadièras (li dire sas -) loc. dire son fait à vertut (aver una -) loc. avoir un talent
quelqu’un vertut de (aver la -) loc. avoir le don de
vertat n. f. vérité - cit.: Cal totjorn far mai de cinc vesc (i a de -) loc. ce n’est pas facile
fautas / es a cinc fautas e mièja que la vertat comença vesc (pl. vesques) n. m. (s. XIII.) 1. gui 2. glu
/ que la tèrra es redonda / jòcs de l’enfant que sap pas vescada n. f. (s. XIII. . . ) gluau
/ de l’òme que sap tròp (Andrieu Combetas, Borassa, vescomtal, ala adj. (s. XII.) vicomtal, ale
1974) ; Anna Maria respond qu’a l’escòla i an pas dit vescomtat n. m. (s. XII.) vicomté
lo nom de son país, e que i ei dehenut parlar gascon, e vescomte, essa n. (s. XII.) vicomte, esse
que s’es pas vertat qu’ajam pas cap d’istòria (Robèrt vesedor, doira (non soi pas -) loc. 1. je ne suis
Lafònt, 1984) pas visible (regardable) 2. je n’ai pas achevé ma
vertat n. f. le vrai veire: verai toilette
vertat (a / per dire la -) loc. à vrai dire vesedor, oira adj. visible (regardable)
vertat (a dire la -) loc. pour dire la vérité veseire, eira n. (s. XX.) voyeur, euse
vertat (a un uèlh que li cai cada còp que ditz vesença n. f. (s. XIX. . . ) voyance
una -) expr. c’est un menteur vesenha n. f. gousse d’ ail
vertat (aquò’s -) loc. c’est vrai vesent de plorar (far lo -) faire semblant de
vertat (de -) loc. en vérité pleurer
vertat (es -) loc. c’est vrai vesent, enta adj. 1. voyant, ante 2. évident, ente
vertat (s’aquò es -) loc. si cela est vrai véser v. → veire voir - cit.: Açò siá dit de fregada
vertat coma plòu de bodins (aquò’s -) loc. cela contra les trufandièrs, en favor de la lenga mondina,
paraît invraisemblable tolosana, tolosenca, que nos a fornit de sas floretas per

584
véser vestir leugièr (se -)

far le ramelet que cèrca qui, per destric e fòra d’afars, vespertinar v. (s. XIII. . . ) goûter (collation) veire:
le vòlga véser de bon uèlh (Pèire Godelin, Ramelet, s. vespralhar
XVII) vespièr n. m. guêpier
vesètz-me. . . loc. voyez-vous. . . vèspra (après -) loc. après les vêpres
vesi aquò d’aicí en fòra loc. je vois ça d’ici vesprada n. f. (s. XII.) 1. après-midi - cit.: Aquel
vesiadar v. 1. être charmant, ante 2. choyer miracle se fasquèt simplament, coma una ròsa espelís
3. mignarder al solelh. Inoblidabla vesprada d’afrairament felibrenc
vesiadejar v. 1. être trop charmant, ante 2. être (Antonin Perbòsc, s. XX) 2. soirée
mignard 3. se faire choyer vespralh n. m. → vespertin goûter (collation)
vesiadèla n. f. femme mignarde vespralhada n. f. → vespertin goûter (collation)
vesiadum n. m. 1. charme 2. gracieuseté veire: vespertinada
3. bonne humeur vespralhar v. → vespertinar goûter (collation)
vesiadura n. f. 1. délicatesse 2. gracieuseté vèspras n. f. plur. (s. XIII.) s vêpres - cit.: Men-
3. humeur agréable tretant, lo que fa la doctrina abans vèspras, se poirà
vesiar v. choyer un enfant servir dels fondaments del Salut que trobarà p. 38
vesiat, ada n. 1. enfant gâté - cit.: Los vesins son (B. Amilhan, Lo tablèu de la vida del perfèit crestian,
venguts a la despelocada, / los joens apariats: amorós 1673).
e vesiada / en dus virats de man descohan lo cabelh, / vèspre n. m. (s. XIII.) 1. soirée - cit.: Tròp de gaug,
l’estòrcen ras deu còth, darrigan sa perruca ; / lavetz tròp de novèl, tròp de prètzfachs que l’estrambordavan,
sa punta d’aur, nusa coma la cuca, / clareja dins los l’esperavan dau matin au vèspre (Max Roqueta, Lo
dits coma un tròç de sorelh (Josèp Nolens, La flaüta corbatàs roge, 2003) 2. après-midi
gascona, 1897) 2. mignon, ne vèspre (al -) loc. adv. (s. XIII.) dans l’après-midi
vesiat, ada adj. (s. XII.) 1. choyé, ée 2. charmant, vèspre (bon -) n. m. bonsoir veire: cf. bonser
ante 3. d’humeur agréable vèspre (de -) loc. ce soir
vesicula n. f. (s. XVI. . . ) vésicule vèspre (tres oras del -) loc. quinze heures
vesicular, ara adj. (s. XVII. . . ) vésiculaire vessar v. → vessinar vesser veire: (fam.) petar
vesiculat, ada adj. (s. XIX. . . ) vésiculé, ée vessiga n. f. (s. XIII.) 1. vessie veire: botiòla 2. am-
vesiculectomia n. f. (s. XX.) vésiculectomie poule sur la peau 3. bulle
vesiculiti n. f. (s. XX.) vésiculite vessina n. f. vesse
vesiculografia n. f. (s. XX.) vésiculographie vessinada n. f. → flatuositat flatuosité
vesiculós, osa (pl. vesiculoses, osas) adj. (s. vessinaire, aira n. vesseur, euse
XVIII. . . ) vésiculeux, euse vessinar v. vesser veire: vessar
vesin, ina adj. (s. XII.) voisin, ine - cit.: Lo gros vèsta n. f. veste
catàs de la vesina / sap plan causir lo bon talhon / vèsta (cargar la -) loc. 1. enfiler sa veste 2. pren-
e dins lo plat pren çò melhor / atanlèu que virèm dre une veste (élections)
l’esquina (August Benezet, Menudas tròbas, 1926) vèsta (tombar la -) loc. ôter la veste
vesinal, ala adj. (s. XII. . . ) vicinal, ale vèsta (virar la -) loc. 1. faire volte- face
vesinalament adv. (s. XII. . . ) en voisins 2. changer d’opinion
vesinar / vesinejar v. (s. XII. . . ) 1. voisiner vestala n. f. (s. XIV. . . ) vestale
2. vivre en harmonie avec ses voisins vestiari n. m. (s. XIII.) vestiaire
vesinat n. m. (s. XII.) voisinage vestibul n. m. (s. XVI. . . ) vestibule
vesitador, airitz (pl. vesitadors, airises) n. (s. vestida (botelha -) n. f. bouteille clissée
XVII.) visitor 1. visiteur, euse 2. inspecteur vestidura n. f. (s. XIII.) vêture
vesitaire, aira n. visitor 1. visiteur, euse 2. in- vestigi n. m. (s. XIV.) vestige
specteur vestiment n. m. (s. X.) 1. vêtement 2. habille-
vesitament n. m. 1. visite (action de visiter, ment
d’inspecter 2. inpection vestimentari, ària adj. (s. XIX. . . ) vestimentaire
vesitar v. 1. visiter 2. inspecter vestir v. (s. X.) 1. vêtir - cit.: Prumièrament, per
vesog (pl. vesoges) n. f. (s. XII.) → volam faucille plan piafar, / un mántol nòu me farai far / d’un drap
vèspa n. f. (s. XIV.) guêpe de vint escuts la cana, / doblat de velós o de pana, / e
vespatièr n. m. guêpier vestirai cada maitin / un abilhament de satin (Pèire
vesper n. m. (s. XIII.) Vénus (étoile) Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII) 2. habiller
vesperal, ala adj. (s. XIII. . . ) vespéral, ale vestir de bèl (se -) loc. s’endimancher
vespertin n. m. (s. XIII.) goûter (collation l’après- vestir de dimenge (se -) loc. s’endimancher
midi) veire: vespertinada vestir la vèsta (se -) loc. enfiler sa veste
vespertinada n. f. (s. XIII. . . ) → vespertin goûter vestir leugièr (se -) loc. porter un vêtement
(collation) veire: vespralhada léger

585
vestís en manlevar, lèu se despolha (qui se -) viciar

vestís en manlevar, lèu se despolha (qui se -) via n. f. (s. XII.) 1. voie - cit.: Lo preterit de
expr. il est dangereux d’emprunter l’indicatiu e l’imperfait del subjonctiu que constituis-
vestison n. f. (s. XIII.) action de se vêtir son en francés parlat de temps en via de disparicion,
vestit n. m. 1. vêtement 2. habit son del tot vius en lenga d’Òc (Loís Alibèrt, Gra-
vestit (cargar un -) loc. mettre un vêtement... marica occitana, 1935) 2. chemin 3. artère (rue)
vestit (qual a pauc de farda es lèu -) expr. la 4. moyen
liberté a un prix viabilitat n. f. (s. XIX. . . , del francés) viabilité
vestit a just de pèl (un -) loc. un vêtement trop (vie)
juste de taille viabilitat n. f. (s. XIX. . . ) viabilité (voie)
vestit a miralhs loc. vêtement cousu de pièces viabilizar v. (s. XX.) viabiliser (voie)
vestit a profièit d’ostal (un -) expr. un vêtement viable, viabla adj. (s. XVI. . . , del francés) viable
un peu grand pour un enfant qui grandira viaducte n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) viaduc
viafòra (cridar a mòrt -) loc. appeler au secours
vestit abondós loc. habit large
vianda n. f. (s. XIII.) → vivenda 1. nourriture
vestit coma la mala páur expr. être trop vêtu
veire: carn 2. provisions 3. vivres
vestit coma una páur expr. être trop vêtu
viaòl (/ viòl) n. m. petit chemin
vestit de cadajorn loc. vêtement de tous les viatge n. m. (s. XII.) 1. voyage 2. chargement
jours
viatge (anar al -) loc. 1. risquer le paquet 2. faire
vestit de crompa n. m. vêtement acheté tout le saut
prêt, en confection viatge non es maridatge (un -) loc. cela
vestit tot de tacas (un -) loc. un vêtement cou- n’engage à rien
vert de taches / tout taché viatgièr n. m. (s. XV. . . , del francés) viager
vestit, ida adj. 1. habillé, ée 2. vêtu, ue viatgièr (donar en -) loc. donner son bien en
vestits de dimenge loc. vêtement de dimanche viager
vestits dels jorns obrants (cargar de -) loc. vête- viatgièr, ièra adj. (s. XV. . . , del francés) viager, ère
ments de tous les jours viatic n. m. (s. XVII. . . ) viatique
vestits d’estiu (cargar de -) loc. mettre des vête- viatjaire, aira n. voyageur, euse
ments d’été viatjar v. voyager
vestits que renegan loc. vêtements qui jurent vibracion n. f. (s. XVII. . . ) vibration
veston n. m. (s. XVIII. . . ) veston vibrar v. (s. XVI. . . ) vibrer
veta n. f. (s. XIII.) 1. ruban de fil 2. cordelette vibrato n. m. (s. XIX. . . , mot italian) vibratò vi-
3. filon 4. couche brato (musique)
veta (èsser de -) loc. être bien disposé vibrator n. m. (s. XIX. . . ) vibrador 1. vibreur
veta (non aver / aver pas -) loc. ne pas être bien 2. vibrateur (appareil)
portant vibratòri, òria adj. (s. XIX. . . ) vibratoire
veteran n. m. (s. XVI. . . ) vétéran vibre n. m. (s. XVIII. . . ) castor
veterinari, ària adj. e n. (s. XVI. . . ) vétérinaire vibrion n. m. (s. XVIII. . . ) vibrion (biol.)
vetilha n. f. (s. XVI. . . ) 1. petit ruban 2. vétille vicari n. m. (s. XIV. . . ) vicaire
vèto n. m. (s. XVIII. . . , mot latin) vetò véto vicariat n. m. (s. XV. . . ) vicariat
vetust, usta (pl. vetustes, ustas) adj. (s. XIV.) vice vèrsa adv. (s. XV. . . , loc. latina) vice versà
vétuste vétuste vice-versa
vice-rei n. m. (s. XV. . . ) vice-roi
vetustat n. f. (s. XV. . . ) vétusté
vice-reialtat n. f. (s. XVII. . . ) vice-royauté
vetz (pl. veses) n. f. (s. XII.) → còp fois veire:
viceamiral n. m. (s. XIV. . . ) vice-amiral
vegada
vicecancelièr, ièra n. (s. XIV.) vice-chancelier,
veusar v. devenir veuf
ière
veusatge n. m. veuvage
viceconsul, ula n. (s. XVII. . . ) vicecònsol vice-
veuse de cervèla (un -) loc. une tête sans consul
cervelle viceconsulat n. m. (s. XVII. . . ) vice-consulat vice-
veuse de coratge loc. (s. XVII.) sans courage consulat
veuse, veusa n. veuf, veuve - cit.: Los uèlhs que vicepresidéncia n. f. (s. XVIII. . . ) vice-presidéncia
son lo miralh de l’anma, devon èsser tranquilles e vice-présidence
abaissats dins una veusa (J. L. Fornèrs, 1785). vicepresident, enta n. (s. XV. . . ) vice-president
veuseta n. f. jeune veuve vice-président, ente
vexacion n. f. (s. XIV.) vexation vici n. m. (s. XIII.) vice
vexant, anta adj. (s. XIII. . . ) vexant, ante vici (i met de -) loc. il le fait par malice
vexar v. (s. XIII.) vexer vici (o fa per -) loc. il le fait par malice
vexatòri, òria adj. (s. XVIII. . . ) vexatoire viciar v. (s. XIV.) vicier

586
viciós, osa (pl. vicioses, osas) vièlha pola fa bon bolit

viciós, osa (pl. vicioses, osas) adj. (s. XIII.) vi- vida privada n. f. vie privée
cieux, euse vida salva (se rendre a -) loc. se rendre moyen-
vicissitud n. f. (s. XIV. . . ) vicissitude nant la vie sauve
victima n. f. victime vida vidanta n. f. vie quotidienne
victòria n. f. (s. XIV.) victoire - cit.: E d’a genol- vida vidanta (de la -) loc. jamais de la vie
hons sus lo lièch, desnuda coma una victòria, piquèt vida vidanta (per la -) loc. vous en aurez pour
de las mans amb una fòga de manida (Max Allier, la vie
L’Emperau, 1977) ; Macat era Pepito de la tactica en vidalba n. f. clématite
fonzor que li aviá donat aqueu segon reng dins la vic- vidalha n. f. vrille de la vigne veire: vit
tòria avenidoira, un ròtle de reserva en soma (Robèrt vidas coma los gats (aver nòu -) expr. échapper
Lafònt, 1984) à tous les périls
victorian, ana adj. (s. XIX. . . ) victorien, enne vidassa n. f. 1. sale vie (Grande Guerre) 2. vie
victoriós, osa (pl. victorioses, osas) adj. (s. XIV.) de chien
victorieux, euse vidèo n. f. (s. XX., de l’anglés) videò vidéo
vida n. f. vie - cit.: Una flor que retrobava, una video-susvelhança n. f. (s. XX.) vidéosurveil-
rauba qu’aimava Miquèl, un ròdol ont s’èran aimats, lance
totas las vinhas de Laureta. Lors doas vidas èran es- videocasseta n. f. (s. XX.) vidéocassette
tadas tant estrechament mescladas que Miquèl dins videoclub n. m. (s. XX.) vidéoclub
son passat èra pertot, coma dins lo blat la rosèla (Joana videotèca n. f. (s. XX.) vidéothèque
Bartès, Lison, 1934) ; Los que menavan vida nòbla vidorlada n. f. crue du Vidourle
[...] per castèls o sembla-castèls, ni non la parlavan, viduitat n. f. (s. XIII. . . ) 1. état de veuve veire:
ni non la comprenián [...] aquela lenga dels vailets veuse 2. veuvage
(Paul Gairaud, 1980) vièla n. f. vielle
vida ! (de ma -) loc. moi vivant ! vièlh (es tot plen -) expr. il est très vieux
vida (barreja sa -) loc. gagner sa vie pénible- vielh (vos parli de -) loc. je vous parle d’il y a
ment longtemps
vida (bona -) loc. (s. XVII.) bonne conduite vièlh coma los tres bordons expr. vieux comme
vida (de la -) loc. au grand jamais vièlh coma un camin loc. vieux comme
vida (desrabar sa -) loc. gagner péniblement sa vièlh coma un prat loc. vieux comme
vie vièlh coma un ròc loc. vieux comme Hérode
vida (èsser corta -) loc. ne plus avoir longtemps vièlh dins un endreit (non se far -) expr. ne pas
à vivre rester longtemps à un endroit
vida (far bona -) loc. faire bonne chère / vièlh e mai l’esquina (tot es -) expr. il n’y a rien
joyeuse vie de nouveau
vida (far la -) loc. faire une scène vièlh e vièlh loc. très vieux
vida (far magra -) loc. vivre chichement vièlh jovenòme n. m. vieux garçon
vida (far marrida -) loc. vivre pauvrement vièlh siá lo boc, mai que la cabra siá de sason
vida (far sa -) loc. vivre sa vie (per tan -) expr. il faut savoir saisir les oppor-
vida (lo sol d’en -) loc. le seul survivant tunité
vida (n’auretz per la -) loc. vous en aurez pour vièlh topin fa bona sopa expr. il faut bénéficier
la vie de l’expérience des anciens (souvent ironique)
vida (per tota la -) loc. à vie vièlh(d’a -) loc. étant vieux
vida (téner marrida -) loc. avoir une mauvaise vièlh, vièlha n. vieux, vieille - cit.: Lo vièlh s’èra
conduite enfuscat tanlèu sentir de qué ne virava, mantenent
vida (tot aquò es ganhar sa -) expr. il vaut que, per res de res, levariá pas la lausas e qu’aquela sar-
mieux peu que rien ralha diabolica èra bona que per tot abrasugar (Leon
vida (traça de -) n. f. vie de chien Còrdas, Sèt pans, 1977)
vida a ganhar (non i a la -) expr. on ne peut pas vièlh, vièlha adj. vieux, vieille - cit.: Los qu’an
y gagner sa vie pas ausit tindar Nadalet dins lor enfança pòdon pas
vida de cocarro loc. vie de Bohème se far una idèa de tot lo gaug que la vida lor a panat.
vida de gaire (far sa -) loc. vivre de peu Lo nòstre campanièr, qu’alara èra pas vièlh, ni pigre,
vida dels rats (aqueste vestit farà la -) expr. ce lo nos sonava, uèit jorns avant Nadal, cada ser aprèp
vêtement durera longtemps l’Angèlus, durant una ora (Loïsa Paulin, Lo vièlh
vida e de mos jorns (de la -) loc. au grand ja- libre d’images, 1940)
mais vièlha carn fa bona sopa expr. il faut bénéficier
vida en azard (metre sa -) loc. au péril de sa vie de l’expérience des anciens (souvent ironique)
vida non ten que de la pelanha (sa -) expr. sa vièlha pola fa bon bolit expr. il faut bénéficier
vie ne tient qu’à un fil de l’expérience des anciens (souvent ironique)

587
vielhaca vin, pas d’ensenha (a bon -)

vielhaca n. 1. vioque 2. vieillard remembres del temps que ma vilòta èra, per ieu, un
vielhanchon (es -) loc. c’est suranné libre d’images, lo primièr dubèrt davant mos uèlhs e
vielhanchon, ona adj. vieillot, ote lo plus bèl que jamai m’es estat donat (Loïsa Paulin,
vielhariá n. f. vieillerie Nadalet, 1940)
vielhàs, assa (pl. vielhasses, assas) adj. 1. (péj.) vim n. m. (s. XII.) osier
vieux, vieille - cit.: Vielhassa, as fait lo mal: te lo vimenièr n. f. (s. XIV. : « vimener ») oseraieèr os-
pòdes lecar (Francés de Corteta, s. XVII) 2. démodé, eraie
ée vin n. m. (s. XII.) vin - cit.: Voliá dire son content.
vielhesa n. f. vieillesse Voliá dire tanben lo viure de totis. Perque tot aicí nos
vielhir v. vieillir ven del vin. . . Leon Còrdas, Sèt pans, 1977)
vielhós, osa (pl. vielhoses, osas) adj. → senil vin (aver marrit -) loc. avoir le vin mauvais
sénile vin (batejar lo -) loc. mettre de l’eau dans son
vielhum n. m. 1. vieillesse - cit.: lo ventre / de vin (fam.)
Sorbona s’espeta de tot band / que nos fa son monilh vin (m’anatz arroïnar de -) expr. vous finirez
/ per qu’es totjorn estat / la junta de vielhum / en- par boire tout mon vin
fòra nòstra jòia (Andrieu Combetas, Borassa, 1974) vin aiganegat n. m. du vin noyé d’eau
2. vétusté 3. les vieux vin aspret n. m. vin aigrelet
vienés, esa (pl. vieneses, esas) adj. viennois, vin blanc n. m. vin blanc
oise vin blos n. m. vin pur
vièt n. m. 1. pénis veire: quèca 2. vit vin borret n. m. vin bourru
vièt d’ase n. m. → albergina aubergine (vit vin caud n. m. vin chaud
d’âne) fam. vin claret n. m. vin clairet
vièt d’ase interj. juron (vit d’âne) vin claret es un agusafam (lo -) expr. le vin
vietdase (non val un -) expr. ça ne vaut rien clairet auguise l’appétit
vigariá n. f. (s. XIV.) viguerie vin còit n. m. vin cuit
vige n. m. scion d’osier vin d’aquela barrica ! (tira de -) expr. c’est une
vigia n. f. (s. XVII. . . , del portugués) vigie affaire mal gérée, il n’y a rien a en tirer
vigièr n. m. → vanièr vannier vin de covent loc. vin coupé d’eau
vigil n. m. (s. XIX. . . ) vigile (gardien) veire: gar- vin de destreit loc. une chose faite par force
dian vin de Dieu loc. nectar (très bon vin)
vigilància n. f. (s. XIV. . . ) vigilance vin de mescla n. m. vin de coupage
vigilant, anta adj. (s. XV. . . ) vigilant, ante vin de sèrva n. m. vin de garde
vigilantament adv. (s. XVI. . . ) vigilamment vin del Ròse n. m. vin des côtes du Rhône
vigília n. f. (s. XIII.) vigile (relig.) vin en bròca (botar -) loc. mettre en perce
vigor n. f. (s. XIII.) vigueur vin encre n. m. 1. vin coloré 2. gros vin
vigorós, osa (pl. vigoroses, osas) adj. (s. XIII.) vin escapat non val aiga expr. le vin renversé
vigoureux, euse ne vaut pas l’eau
vigorosament adv. (s. XIII.) vigoureusement vin espunt n. m. vin piqué, torné
viguièr n. m. (s. XIII.) viguier vin esvanat n. m. vin éventé
vil, vila adj. (s. XII.) vil, vile vin fosc n. m. vin trouble
vila n. f. ville - cit.: E per Tolosa, la gentila, / le vin meitadenc n. m. vin coupé
barri n’es pas dins la vila (Pèire Godelin, s. XVII) vin novèl n. m. vin nouveau
vilan, ana n. (s. XII.) vilain, aine vin primaic n. m. vin hâtif
vilanament adv. (s. XII.) vilainement vin quand lo li pagan (ama lo -) expr. c’est un
vilandrés, esa (pl. vilandreses, esas) adj. → ciu- radin
tadin 1. habitant, ante de la vile 2. citadin, ine vin que carreja (un -) loc. un vin qui dépose
vilaniá n. f. (s. XII.) vilenie vin rasclet n. m. vin âpre
vilatge n. m. (s. XIV.) village vin roge n. m. vin rouge
vilatgés, esa (pl. vilatgeses, esas) adj. e n. (s. vin se’n va (a tròp trincar lo -) expr. il faut
XVI. . . ) villageois, oise mesurer ses dépenses
vilatjon / vilatjòt n. m. (s. XIV. . . ) petit village vin sermat n. m. vin coupé d’eau
vilesa n. f. (s. XIII.) bassesse vin teulat n. m. vin tuilé
viletat n. f. 1. vilenie 2. scélératesse vin umorós n. m. vin moelleux
vilipendiar v. (s. XIV. . . ) vilipender vin vièlh n. m. vin vieux
villà n. f. (s. XVIII. . . , del latin) 1. villa veire: ostal vin, pas de lausenja (a bon -) expr. un bon pro-
2. pavillon (maison) duit n’a pas besoin de réclame
vilòta n. f. petite ville veire: vila - cit.: Tre que vin, pas d’ensenha (a bon -) expr. la qualité
nos [acaminam] cap a l’ivèrn, vaquí que se lèvan los prime toujours

588
vina / vinada virada

vina / vinada n. f. piquette vintenat n. m. vingtaine


vinaça n. f. (s. XIV. : « vinaci ») 1. vinasse 2. marc viòl n. m. viol
de raisin viòla n. f. 1. vielle 2. viole
vinagrariá n. f. (s. XVIII. . . ) vinaigrerie viòla (far la -) loc. geindre
vinagre n. m. (s. XIII.) vinaigre violacion n. f. (s. XIV.) violation
vinagreta n. f. (s. XIII. . . ) vinaigrette violador, airitz (pl. violadors, airises) n.
vinagrièr n. m. (s. XVI. . . ) vinaigrier joueur, euse de viole veire: viòla
vinalha n. f. les vins violaire, aira n. m. (s. XIV.) violeur, euse, viola-
vinar v. viner (ajouter de l’alcool au vin) teur, trice (violenter, profaner. . . )
vinassós, osa adj. 1. qui est sali de vin 2. qui violar v. (s. XII.) violer
sent le vin violéncia n. f. (s. XIV.) violence
vinatge n. m. (s. XIV. . . ) 1. redevance sur le vin violéncias conjugalas n. f. plur. violences con-
2. pot-de-vin (corruption) jugales
vinatièr n. m. (s. XX.) bateau pour porter le vin violent, enta adj. e n. (s. XIV.) violent, ente
vinatièr n. m. 1. marchand de vin 2. ivrogne violentament adv. (s. XIV. . . ) violemment
vindicatiu, iva adj. (s. XV. . . ) vindicatif, ive violentar v. (s. XIV. . . ) violenter
vindicta n. f. (s. XVI. . . ) vindicte violet, eta adj. (s. XIII. . . ) violet, ette (couleur)
vinenc, enca adj. (s. XIV.) → vinós couleur de vin violeta n. f. (s. XII.) violette
vineta n. f. oseille violetar /violetejar v. devenir violet
vineta menuda n. f. petite oseille violetenc, enca adj. qui tire sur le violet
vinha n. f. (s. XII.) vigne - cit.: Quand la filloxèra violetós, osa (pl. violetoses, osas) adj. qui tire
tuèt la vinha, èrem cinc dròlles a l’ostal, ieu lo pus sur le violet
jove, e l’ainat tot just s’aviá la fòrça de téner l’esteva violièr n. m. girof1ée
(Leon Còrda, Sèt pans, 1977) ; Los cocuts alucan can- violon n. m. (s. XIII.) violon
dèlas sus los taps, las primavèras e las margaridetas violon (sonar del -) loc. jouer du violon
floquejan, lo cocut canta au bòsc, lavetz la vinha que i violonaire, aira n. (s. XIII. . . ) violoneux, euse
va de bon còr e los sharments e’s doblan d’ua setmana veire: violonista
a l’auta tot lo mes d’abriu (Raimond Lajús, Armanhac violonar v. (s. XIII. . . ) jouer du violon
II, 1991) violoncèl n. m. (s. XVIII. . . , de l’italian) violon-
vinhairon, ona n. vigneron, onne celle
vinhal n. m. (s. XIII.) 1. les vignes 2. vigneau violoncellista n. (s. XIX. . . ) violoncelliste
vinhas (al despampat de las -) loc. à la chute violonièr n. m. (s. XVII. . . ) luthier
des feuilles violonista n. (s. XIX. . . ) violoniste veire: violon-
vinheta n. f. (s. XV. . . ) vignette (ornement : arch., aire
livre. . . ) vipèra n. f. (s. XIII.) vipère
vinhièr n. m. (s. XIII.) les vignes viperin, ina adj. (s. XIV.) vipérin, ine
vinhòbre n. m. (s. XII., lat. « vineoporus » ? gr. « am- vira n. f. (s. XIV.) → sageta 1. dard veire: flècha
pelophoros ») vignoble (ensemble des vignes de 2. flèche
la région) vira (e tira que -) loc. et ainsi de suite
vinicòla adj. (s. XIX. . . ) vinicole veire: viticòla vira ? (de qué ne -) loc. de quoi s’agit-il ?
vinificacion n. f. (s. XVIII. . . ) vinification vira d’aquò ! (se -) loc. il s’agit bien de cela !
vinificar v. (s. XVIII. . . ) vinifier vira de son caire (quand -) loc. quand les
vinificator, tritz (pl. vinificators, trises) n. (s. choses vont dans le bon sens
XVIII. . . ) vinificateur, trice (personne) vira l’ast n. m. tournebroche
vinil n. m. (s. XIX. . . ) vinyle vira pas bèl loc. ça va mal
vinilacetilèn n. m. (s. XIX. . . ) vinylacétylène vira-l’ast n. m. tourne-broche
vinilic, ica adj. (s. XIX. . . ) vinylique vira-sòl n. m. parasol
vinilogia n. f. (s. XIX. . . ) vinylogie vira-solelh n. m. tournesol
vinilògue, òga adj. e n. m. (s. XIX. . . ) vinylogue vira-t’enlà n. m. gifle (f.)
vinós, osa adj. (s. XIV.) 1. couleur de vin veire: vira-te aquela ! loc. prends celle-là !
vinenc 2. vineux, euse vira-te’n ça loc. tourne-toi de ce côté
vinotièr n. m. → vinatièr marchandde vin vira-vai-te’n n. m. gifle (f.)
vins (lo latin dels -) loc. le meilleur des vins vira-vai-te’n n. m. soufflet (giffle)
vint adj. num. (s. XII.) vingt virabiquin n. m. (s. XIV. . . , del neerl.) vilebrequin
vint onglas (non a que sos / a pas que sos -) expr. viraboquet n. m. (s. XVI. . . ) bilboquet
il ne possède rien viracanton n. m. tournant de rue
vinten, ena adj. (s. XIII.) vingtième viracòl n. m. torticolis
vintenada n. f. vingtaine virada n. f. 1. virage 2. tournure 3. virée

589
virada del portaire virar l’uèlh

virada del portaire n. f. tournée du facteur virar de tot biais (se -) loc. s’y prendre de toutes
viradís, issa (pl. viradisses, issas) adj. 1. incon- les manières
stant, ante 2. versatile virar de totes los biaisses loc. tourner de toutes
viradoira n. f. → giroleta girouette les façons
virafuèlh (far -) loc. 1. tourner la page 2. passer virar defòra loc. mettre à la porte
à autre chose virar del biais de la fusta (se -) loc. se plier aux
virago n. f. (s. XV. . . ) viragò virago crconstances
viral, ala adj. viral, ale virar del mièg de l’aiga que s’acabar negar
viralengar v. employer un mot pour un autre (se val mai -) expr. mieux vaut renoncer que
viralengat (me soi -) loc. ma langue a fourché s’entêter dans l’erreur
viraman n. m. tour de main virar del semenat loc. 1. chasser d’un lieu
viraman (dins un -) loc. en un tour de main 2. virer
viramarion n. m. (fam.) gifle virar dels quatre bòrds loc. tourner de tous
virament n. m. 1. virement (banque) 2. rotation côtés
virament n. m. virement (t. de marine) virar d’un caire (se -) loc. embrasser un parti
viran coma la luna (temps, femna e fortuna -) virar en (se -) loc. se transformer en
expr. rien n’est jamais acquis virar frasa loc. 1. changer de propos 2. re-
virant, anta adj. tournant, ante tourner sa veste (politique)
virapassa n. f. 1. saut périlleux 2. culbute virar fulhet loc. changer de propos
virapassar v. culbuter virar l’aiga a son molin loc. 1. interprêter à son
virar v. (s. XII.) 1. tourner - cit.: Eran polidas(. . . ), avantage 2. apporter de l’eau à son moulin
talament polidas qu’aurián fait virar lo cap al quite virar l’amolat loc. retourner les gerbes sur
sent Antòni dins lo desèrt, e aimablas. . . Que vos l’aire
dirai. De carn atal ne fariá pecar mai d’un lo diven- virar l’ast loc. tourner la broche
dres, coma disiá l’autre jorn un de mos amics. . . N’i virar l’onda loc. commencer à bouillir
ajusti pas mai ! (Paul Froment, Menuts afars de la virar l’uèlh loc. 1. tourner de l’œil 2. mourir
vita, 1894) ; Lo vièlh s’èra enfuscat tanlèu sentir de virar la boneta loc. changer de ton
qué ne virava, mantenent que, per res de res, levariá virar la fred loc. chasser le froid
pas la lausas e qu’aquela sarralha diabolica èra bona virar la fred (se -) loc. se protéger du froid
que per tot abrasugar (Leon Còrdas, Sèt pans, 1977) virar la poila loc. tourner le dos
2. détourner 3. se retourner 4. faire partir (chas- virar la salsa amb lo pè loc. commettre une
ser quelqu’un, virer) 5. être question maladresse
virar (non saber de quin bòrd -) loc. ne pas virar la vergonha darrièr lo cotet (virar la -) loc.
savoir de quel côté se tourner renoncer à toute honte
virar (se’n -) loc. s’en moquer (être indifférent virar la vèsta loc. 1. faire volte- face 2. changer
à) d’opinion
virar a la carrièra loc. donner sur la rue virar las cambas en aut loc. tomber les quatre
virar bandièra loc. 1. tourner casaque 2. re- fers en l’air
tourner sa veste (politique) virar las cambas en l’aire loc. tomber les quatre
virar batas loc. casser sa pipe (mourir) fers en l’air
virar bèl loc. tourner bien virar las campanas a brand loc. sonner les
virar brida loc. tourner bride cloches à la volée
virar cabeça loc. perdre la raison virar las dents contra qualqu’un loc. montrer
virar cala loc. s’en retourner les dents
virar calòta loc. perdre la raison virar las fondas loc. ruer violemment (cheval)
virar camin loc. rebrousser chemin virar lo pè loc. tourner les talons
virar campana loc. devenir fou virar lo pè (non se pòt -) loc. on ne peut pas
virar canturla loc. perdre la raison faire un pas
virar coma una moleta expr. changer souvent virar lo sens loc. perdre la raison
d’opinion virar lo treule loc. perdre la raison
virar de caire loc. 1. tourner le dos 2. s’éloigner virar los cantons loc. tourner les difficultés
virar de cap loc. mettre tête-bêche virar los talons loc. 1. déguerpir 2. tourner les
virar de cap (tot -) loc. tout mettre sens dessus- talons
dessous virar los uèlhs loc. avoir les yeux révulsés
virar de man (d’un -) loc. en un tournemain virar l’aiga a son molin loc. 1. interprêter à son
virar de part loc. mettre de côté (repousser) avantage 2. apporter de l’eau à son moulin
virar de qualqu’un (se -) loc. s’éloigner de virar l’esquina loc. tourner le dos
quelqu’un pour l’éviter virar l’uèlh loc. 1. tourner de l’œil 2. expirer

590
virar o amolar (cal -) vist e agaitat, tornatz-lo metre a l’estable

virar o amolar (cal -) loc. on ne peut pas faire visar v. (s. XII. . . ) 1. regarder 2. viser (arme. . . )
deux choses à la fois visar v. (s. XIII. . . ) visser veire: vitz
virar qualqu’un defòra loc. mettre quelqu’un visatge n. m. (s. XII.) visage
dehors visc (i a de -) loc. c’est difficile
virar tot de part loc. tout bouleverser visca ! interj. vive ! veire: òsca
virariá un ase d’un blat / d’una riba (non -) expr. visca la Republica ! loc. Vive la République !
c’est un incapable viscèra n. f. (s. XV. . . ) viscère (m.)
virariá un ase d’una riba (non -) expr. c’est un visceral, ala adj. (s. XV. . . ) viscéral, ale
incapable visceralament adv. (s. XX.) viscéralement
virason n. f. coup de sang viscoalhas n. f. plur. victuailles veire: vitalhas
virat d’uèlh (dins un -) loc. en un clin d’œil viscomtal, ala adj. vicomtal, ale
virat de man n. m. tour de main viscomtat n. m. vicomté
virat de son caire (a -) loc. la fortune lui a souri viscomte n. m. vicomte
virat del mieu (non a / a pas -) loc. je n’ai pas viscomtessa n. f. vicomtesse
eu de chance viscós, osa (pl. viscoses, osas) adj. (s. XIII.)
virat d’uèlh n. m. 1. coup d’œil 2. regard rapide vescós visqueux, euse
3. dins un virat d’uèlh : très rapidement. viscositat n. f. (s. XIV.) vescositat viscosité
viratge n. m. 1. virage 2. action de tourner, de viseta n. f. → vitz 1. escalier à vis 2. vis de pres-
retourner soir
viratorn n. m. volte-face visibilitat n. f. (s. XV. . . ) visibilité
viratorn (far un -) loc. faire volte-face visiblament adv. (s. XIII.) visiblement
viratz-vos d’aquí ! loc. fichez le camp visible, ibla adj. (s. XIII.) vesible visible (qui
viravira n. m. tourniquet peut se voir)
viravòlta n. f. virevolte visièra n. f. (s. XIII. . . ) visière
viravòut (a -) loc. en tourbillon visigot, oda adj. (s. XVII. . . ) wisigoth, othe
vire (cossí que -) loc. quoi qu’il arrive visigotic, ica adj. (s. XVII. . . ) wisigothique
virginal, ala adj. (s. XIV.) virginal, ale vision n. f. (s. XII. . . ) vision (relig. action de
virginitat n. f. (s. XIII.) virginité - cit.: Colatz voir)
la fèsta de santa Ceselha, patrona d’aquesta glèisa, vision n. f. (s. XIX. . . ) vision (représentation)
qu’après aver gardat la flor de sa virginitat tota sa vision oculara n. f. transport de justice
vida, finiguèt per versar son sang per la glòria de visionar v. (s. XX.) visionner
Jèsus Crist (Joan-Loís Fornèrs, s. XVIII) visionari, ària adj. e n. (s. XVII. . . ) visionnaire
virgula n. f. (s. XVI. . . ) virgule visionatritz (pl. visionatrises) n. f. (s. XX.)
viril, ila adj. (s. XIV.) viril, ile visionadoira visionneuse
virilament adv. (s. XV. . . ) virilement visita n. f. (s. XVI. . . ) visite veire: vesita - cit.:
virilitat n. f. (s. XV. . . ) virilité Amics que, per m’obligar tròp, / me venètz véser
virilizar v. (s. XIX. . . ) viriliser qualque còp / dins la crambeta d’un ermita, / vos
viròla n. f. (s. XII. . . ) virole non sauriatz creire cossí / ieu senti mon mal adocir /
virolar v. (s. XIII. . . ) munir de viroles quand m’onoratz d’una visita (Pèire Godelin, Ramelet
virolatge n. m. (s. XIX. . . ) virolage Mondin, s. XVII)
virolièr v. (s. XX.) ouvrier qui réalise les viroles visita (far una -) loc. rendre une visite veire:
virona n. f. 1. vrille 2. tarière vistalhar
virona (aver d’uèlhs de -) loc. avoir de très pe- visitacion n. f. (s. XVII.) Visitation
tits yeux visitandina n. f. (s. XVIII.) visitandine (re-
vironar v. 1. percer 2. vriller ligieuse)
virós, osa (pl. viroses, osas) adj. (s. XVII. . . ) vison n. m. (s. XVIII. . . ) vison
vireux, euse visor n. m. (s. XIX. . . ) viseur
virtual, ala adj. (V 515) virtuel, elle vispòla n. f. → beluga étincelle
virtualament adv. (V 515) virtuellement vispre, vispra adj. 1. âpre 2. acerbe
virtualitat n. f. (s. XVII. . . ) virtualité vispror n. f. âpreté
virtuós, osa (pl. virtuoses, osas) n. (s. XIV. . . , de vist (m’as pro -) loc. je t’ai assez vu
l’italian) virtuose vist ? (qual m’a -) loc. vit-on jamais ?
virtuositat n. f. (s. XIV.) virtuosité vist a passar (l’ai -) loc. je l’ai vu passer
viruléncia n. f. (s. XIV.) virulence vist a ton paire (l’ai -) loc. je l’ai vu ton père
virulent, enta adj. (s. XIV. . . ) virulent, ente vist de las totas (n’a -) loc. il en a vu de toutes
virus n. m. (s. XV. . . , mot latin) virùs virus les couleurs
visa n. m. (s. XVI. . . , mot latin) visà; visat visa vist e agaitat, tornatz-lo metre a l’estable expr.
visada n. f. (s. XIII. . . ) visée je n’en veux pas, vous pouvez le garder

591
vist las endevenenças viure coma can e gat

vist las endevenenças loc. vu les circonstances vitatge n. m. (s. XVI. . . ) cépage
/ la situation viticòla adj. (s. XIX. . . ) viticole
vist lo bon Dieu pel dosilh (a -) expr. il est ivre viticultor, tritz (pl. viticultors, trises) n. (s.
vist que loc. attendu que XIX. . . ) viticulteur, trice
vist que (es tot -) il est évident viticultura n. (s. XIX. . . ) viticulture
vist que l’a loc. quand il l’a vu - cit.: Açò ditz, vitra n. f. (s. XV. . . ) vitre veire: veiriá
e me ven de còsta, / revisitar, còsta per còsta, / le vitrar v. (s. XV. . . ) vitrer
descarat còp que son trait / dins mon paure còrs aviá vitrariá n. f. (s. XIV. . . ) vitrerie (fabrique de vit-
fait, / e vist que l’a, de mala fòrça, / le retira damb res)
una estòrsa / afin que le cap barbelat, /que s’èra lasins vitratge n. m. (s. XVII. . . ) vitrage (ensemble des
clavelat, / tirès per la metissa traça, / le còr [desregat] vitres)
de sa plaça (Pèire Godelin, Ramelet, s. XVII) vitrièr n. m. (s. XIV. . . ) vitrier
vist quicòm atal ? (qui m’a -) expr. vit-on ja- vitrificabilitat n. f. (s. XX.) vitrificabilité
mais une chose pareille ? vitrificable, abla adj. (s. XVIII. . . ) vitrifiable
vist, vista (pl. vistes, vistas) adj. vu, vue vitrificacion n. f. (s. XVI. . . ) vitrification
vista n. f. (s. XIII.) vue vitrificar v. (s. XVI. . . ) vitrifier
vista (a primièra -) loc. 1. à première vue 2. de vitrificatiu, iva adj. (s. XX.) vitrificatif, ive
prime abord
vitrificator, tritz (pl. vitrificators, trises) adj. (s.
vista (aquò li barra la -) loc. cela lui crève les XX.) vitrificateur, trice
yeux
vitriòl n. m. (s. XIV.) vitriol
vista (bas de -) n. m. myope
vitriolaire, aira n. (s. XIX. . . ) vitrioleur, euse
vista (bas de -) expr. qui a la vue basse
vitriolar v. (s. XIX. . . ) vitrioler
vista (èsser a la -) loc. être en vue
vitriolat, ada adj. (s. XVII. . . ) vitriolé, ée
vista aviatz ? (quina -) loc. quel but
vitriolatge n. m. (s. XIX. . . ) vitriolage
poursuiviez-vous ?
vitriolic, ica adj. (s. XVI. . . ) vitriolique
vista d’uèlh (a -) loc. à vue d’œil
vista de (en -) loc. en vue de Vitròla n. pr. Vitrolles
vista de nas (a -) loc. 1. à vue d’oeil 2. au jugé vitrós, osa (pl. vitroses, osas) adj. (s. XIII. . . ) vit-
vista de quicòm (aver una -) loc. avoir en vue reux, euse veire: veirenc
vista e faita (a bèla -) loc. à la vue de tous vituperacion n. f. (s. XII. . . ) vitupération
vista ombrada (aver la -) loc. avoir la vue trou- vituperar v. (s. XIII.) vitupérer
ble vituperator, tritz (pl. vituperators, trises) n. (s.
vistacort, orta (pl. vistacorts, vistacortas) adj. e XVI. . . ) vituperaire vitupérateur, trice
n. qui a la vue basse vitupèri n. m. (s. XIV.) 1. vitupération 2. re-
vistaflac, aca adj. e n. qui a la vue basse proche
vistal n. m. coup d’œil vitz (pl. vises) n. f. (s. XII.) 1. vis 2. escalier
vistalha n. f. visite en vue de mariage tournant
vistalhada n. f. visite en vue de contrôle / viu (sul -) loc. d’après nature
d’inspection viu, viva adj. (s. XIII.) 1. vif 2. vivant, ante
vistalhaire, aira n. visiteur, euse en vue de viula n. f. (s. XII.) → viòla viole
mariage viurai ben d’aicí la mòrt expr. il faut mourir un
vistalhar v. visiter en vue de mariage / jour
d’inspection viure n. m. 1. subsistance - cit.: Voliá dire son
vistejar v. chercher des yeux, du regard content. Voliá dire tanben lo viure de totis. Perque tot
viston n. m. pupille (œil) aicí nos ven del vin. . . Leon Còrdas, Sèt pans, 1977)
vistons coma lo gat (a los -) expr. il voit très 2. ce qui permet de vivre
clair viure v. (s. XII., latin : vivere) vivre veire: víver
vistornar v. (s. XV.) châtrer veire: castrar, crestar viure (tirar mal a -) loc. gagner péniblement sa
vistornat adj. m. (s. XV.) châtré vie
visual, ala adj. e n. m. (s. XIV.) visuel, elle viure a la regalada loc. vivre joyeusement
visualizacion n. f. (s. XIX. . . ) visualisation viure a l’abandon loc. s’abandonner à tous les
visualizar v. (s. XIX. . . ) visualiser vices
vit n. f. (s. XIII.) cep de vigne viure a mala pena loc. vivre à grand peine
vital, ala adj. (s. XIII.) vital, ale viure a sa volontat loc. vivre à sa guise
vitalha n. f. (s. XIII.) victuaille viure amb opuléncia loc. vivre dans l’opulence
vitalitat n. f. (s. XIX. . . ) vitalité viure borgés loc. vivre de ses rentes
vitamina n. f. (s. XX., de l’anglés) vitamine viure coma can e gat loc. vivre en mauvais ter-
vitaminat, ada adj. (s. XX.) vitaminé, ée mes

592
viure de la gràcia de Dieu voidar

viure de la gràcia de Dieu loc. vivre de l’air du viviseccion n. f. (s. XVIII. . . ) vivisection
temps vivotejar v. vivoter - cit.: Elàs ! Ça disi jo, Satiri,
viure de la jornada loc. vivre au jour le jour / ara qu’as ausit mon martiri, / non te’n trufes pas,
viure de parpèlas d’agaças loc. vivre de l’air du se te plai, / coma jo non feguí [faguèri] jamai / quand
temps le bèl uèlh de Peironèla / t’aviá desmargat la cervèla
viure de pension loc. vivre de ses rentes / e que, tot enjaurit e baug, / vivotejavas sense gaug
viure de regardèlas loc. vivre de l’air du temps (Pèire Godelin, Ramelet Mondin, s. XVII)
viure de rendas loc. vivre de ses rentes vizir n. m. (s. XV. . . , del turc ? persan) vizir
viure de son afanatge loc. vivre de son travail vocable n. m. (s. XIV.) vocable
viure de son trabalh loc. vivre de son travail vocabulari n. m. (s. XV. . . ) vocabulaire - cit.:
viure del jorn a la jornada loc. vivre au jour le D’un costat, lo pòble laissa s’apaurir son lengatge
jour en restrenhent lo vocabulari als sols besonhs locals ;
viure del mond (lo -) n. m. le savoir-vivre de l’autre, aprèp aquel apauriment dont patís a un
viure d’estransi loc. vivre dans une angoisse moment donat, lo pòble augmenta lo vocabulari en
permanente manlevant de novèls mots a la lenga oficiala (Antonin
viure estransinat loc. vivre dans une angoisse Perbòsc, Fòc nòu, 1904) ; Conven de persiègre aquel
permanente trabalh d’unificacion dins lo vocabulari e mai que mai
viure marit e molhèr loc. vivre maritalement dins la morfologia (Loís Alibèrt, Gramatica, 1935)
viure reglat loc. suivre un régime alimentaire vocacion n. f. (s. XIV.) vocation
viure sul comun de loc. vivre aux crochets de vocal, ala adj. (s. XIV.) vocal, ale
viure sus la barba de loc. vivre aux dépens de vocala n. f. (s. XIV : « vocal ») voyelle
viure sus la crosta de loc. vivre aux dépens de vocalament adv. (s. XVI. . . ) vocalement
viure tombant-levant loc. vivre à grand peine vocalic, ica adj. (s. XIX. . . ) vocalique
viure un jorn davant l’autre loc. vivre au jour vocaliza n. f. (s. XIX. . . ) vocalise
le jour vocalizacion n. f. (s. XIX. . . ) vocalisation
viures n. m. plur. (s. XII. . . ) → vivenda vivres vocalizar v. (s. XIX. . . ) vocaliser
vius e los mòrts (los -) loc. les vivants et les vocalizator, tritz (pl. vocalizators, trises) n. (s.
morts XIX. . . ) vocalisateur, trice
viva n. f. vive (poisson venimeux) vocatiu n. m. (s. XIII.) vocatif
vivaç, aça (pl. vivaces, aças) adj. (s. XVIII. . . ) vi- vociferacion n. f. (s. XII. . . ) vocifération
vace vociferar v. (s. XIV. . . ) vociférer
vivacitat n. f. (s. XIV.) vivacité vociferator, tritz (pl. vociferators, trises) n. (s.
vivament adv. (s. XIII.) vistament; viste → aviat XIX. . . ) vociferaire vociférateur, trice
1. vite 2. rapidement 3. vivement vodar v. (s. XII.) 1. vouer - cit.: A pena santa Ceselha
vivarés, esa (pl. vivarteses, esas) adj. vivarais, aviá l’ [edat] de rason que vodèt sa virginitat a Jèsus
aise Crist ; n’aviá pas mai de cinc o sièis ans qu’èra resol-
vivas (aver encara de bonas -) expr. avoir de- guda de morir [verge] (Joan Loís Fornèrs, s. XVIII)
vant soi de longues années de vie 2. consacrer
vivas (dins sas bonas -) loc. dans la force de vòdka n. f. (s. XIX. . . , del rus) vodka
l’âge vòga n. f. 1. vogue 2. mouvement d’un bateau
vivenda n. f. (s. XII.) 1. nourriture veire: vianda vòga (aver -) loc. avoir cours
2. viures vòga rancada (a -) loc. à force de rames
vivendièr, ièra n. (s. XII. . . ) vivandier, ière vogaire, aira n. 1. rameur, euse 2. vogueur, euse
vivent de (del -) loc. du vivant de vogar v. (s. XIII.) voguer, ramer
vivent, enta adj. → viu vivant, ante - cit.: Se vogar en plena mar loc. avoir une fortune bien
veirà pro que l’autor dels novèls Fablèls n’a gardat établie
dels vièlhs que çò que [li] a agradat, mai que mai çò void n. m. (s. XII.) vide
que los aparenta a de contes [populars] occitans, en i void (far lo -) loc. Vide (faire le)
apondent un brave pauc de çò que s’es tròp avalit de void, voida adj. (s. XII.) vide veire: vuèit
las literaturas, mas qu’es demorat plan vivent dins voidadís (pl. voidadisses) n. m. 1. vidange
nòstra lenga e dins nòstras tradicions (Antonin Per- 2. ordure
bòsc, Fablèls calhòls, 1936) voidador n. m. 1. décharge 2. bassin d’eaux
vivièr n. m. (s. XII.) → pesquièr vivier usées
vivificar v. (s. XIII.) vivifier voidaire, aira n. 1. qui vide 2. videur (per-
vivificator, tritz (pl. vivificators, trises) adj. (s. sonne)
XVI. . . ) vivificateur, trice voidança n. f. (s. XIII.) → voidadís vidange
vivipar, ara adj. (s. XVII. . . ) vivipare voidar v. (s. XIII.) vider - cit.: voidar lo cofin (ac-
viviparitat n. f. (s. XIX. . . ) viviparité coucher secrètement fam)

593
voidar de beure vòli téner tèsi (non li -)

voidar de beure loc. verser à boire volatil n. m. volaille f


voidar l’escudèla loc. dévoiler le pot aux roses volatil s’asombra (pel calimas, lo -) expr. quand
voidar la biaça loc. vomir (triv.) ça va mai, certains savent se mettre à l’abri
voidar lo cofin loc. accoucher secrètement volatil s’asombra (pel calimàs, lo -) expr. quand
(fam) ça va mal, certains savent se mettre à l’abri
voidar tota l’ola loc. 1. dire ce qu’on a sur le volatil, ila adj. (s. XII.) volatil, ile
cœur 2. divulguer un secret volatilha n. f. (s. XIII.) volaille veire: polalha
voidar un afar loc. liquider une affaire volatilizable, abla adj. (s. XIX. . . ) volatilisable
vòl n. m. (s. XIV.) 1. vol m 2. volée (dans l’air) volatilizacion n. f. (s. XVII. . . ) volatilisation
vòl (a -) loc. en troupe volatilizar v. (s. XVII. . . ) volatiliser
vòl de ben (me -) loc. il s’intéresse à moi volcan n. m. (s. XIV.) volcan
vòl de nècis n. m. bande d’imbéciles volcanic, ica adj. (s. XVIII. . . ) volcanique
vòl encara que siá vertat que. . . expr. il soutient volcar v. 1. renverser 2. coucher
mordicus que voldriatz tot (lo -) loc. il est tout aimable (iron.)
vòl èsser l’òli sus tot loc. il prétend être volença n. f. volonté
supérieur en tout voler v. (s. XII.) 1. vouloir 2. tendre à
vòl la mèl e mai la brèsca loc. il veut le beurre voler n. m. 1. vouloir 2. volonté
et l’argent du beurre voler (bon -) loc. bonne volonté
vòl ni virar ni amolar (non -) loc. il refuse de voler a (ne -) loc. en vouloir à
faire quoi que ce soit voler ensenhar los peisses a nadar expr. être
vòl rire (quand aquò -) loc. quand les choses outrecuidant
vont dans le bon sens voler la mar aprèp los peisses expr. vouloir le
vòl sèla, Dieu dona bast e aurà crostièr (a qui beurre et l’argent du beurre
non -) expr. 1. on ne sait pas ce que le sort nous voler la mèl emai la brèsca loc. vouloir le
réserve 2. il ne faut pas trop demander beurre et l’argent du beurre
vòl téner, tot o pèrd (qui tot -) expr. qui trop voler la mièja e mai lo quart loc. se tailler la
embrasse mal étreint part du lion
vòl virar, ni amolar (non -) expr. il ne veut rien voler mal loc. en vouloir à quelqu’un
faire voler mal de (se -) loc. s’en vouloir de
volada n. f. (s. XII.) 1. volée 2. vol d’un oiseau voler per qualqu’un lo mal de la mòrt expr. haïr
3. groupe d’oiseaux en vol à mort
volada (còp e -) loc. 1. du premier coup voler rompre l’anguila al genolh expr. tenter
2. d’emblée l’impossible
volada (de -) loc. 1. du premier coup voler sa part del crostet expr. vouloir sa part du
2. d’emblée gâteau
volada (préner la -) loc. prendre son essor volers (far totes sos -) loc. faire toutes ses volon-
volada (tocar de còp e -) loc. toucher d’emblée tés
voladís, issa (pl. voladisses, issas) adj. apte à voletar v. (s. XIV.) voleter
voler volguèt, atal ! (ne -) il en voulait, c’était à
volador, doira adj. prêt à s’envoler (jeune prévoir
oiseau) vòlha n. f. entrain
vòlaguiraud n. m. → coccinella coccinelle veire: vòlha ! (un pauc de -) loc. un peu de courage !
catarineta, galineta del bon Dieu du nerf !
volalha n. f. volaille veire: aujam, polalha vòlha (bona -) loc. 1. volontaire 2. bénévole
volalhièra n. f. basse-cour vòlha (èsser de bona -) loc. être de bonne
volam n. m. faucille veire: vesog humeur
volant n. m. (s. XX.) volant (véhicule) - cit.: De vòlha (èsser en -) loc. être de bonne humeur
drollassas dau MLF se vougueron prene Anna Maria e vòlha (préner de -) loc. prendre des forces
Maria Anna amb élei sota l’escapa que la civilizacion vòli (non ne -) loc. je n’en veux pas
occitana es tradicionalament fallocentrica, la pròva vòli dire per mas rasons loc. je veux dire par là
n’eran aquelei quatre masclàs que s’eran cargat doas vòli encara que siá vertat loc. je soutiens
filhetas sens pensar de li fisar lo volant (Robèrt Lafònt, mordicus que
1984) vòli èsser (ne -) loc. je veux en être
volar v. (s. XIII.) voler (oiseaux. . . ) vòli ja (non -) loc. je ne veux pas / point
volar (es de l’aucèl de -) loc. c’est dans sa na- vòli parlar amb sa còfa expr. je veux lui parler
ture de en tête à tête
volastrejar v. voler lourdement vòli téner tèsi (non li -) loc. je ne veux pas dis-
volatejar v. (s. XIV.) voleter, voltiger cuter avec lui

594
voliá morir, la vièlha que totjorn apreniá (non -) vòstre, vòstra

voliá morir, la vièlha que totjorn apreniá (non volum (en -) loc. (s. XVII.) 1. ensemble, en foule
-) expr. il faut mourir un jour 2. en tas
volièra n. f. (s. XIV. . . ) volière volume n. m. (s. XIII. . . ) volume (mesure)
volleyaire, ra n. (s. XX.) volleyeur, euse volume n. m. (s. XIV : « volum ».) volume (livre)
volleyball n. m. (s. XX.) volley-ball volumetria n. f. (s. XX.) volumétrie
volont o non loc. qu’on le veuille ou non volumetric, ica adj. (s. XX.) volumétrique
volont, onta adj. 1. volontaire 2. obstiné, ée voluminós, osa (pl. voluminoses, osas) adj. (s.
volontadós, osa (pl. volontadoses, osas) adj. (s. XVII. . . ) volumineux, euse
XIII.) désireux voluptat n. f. (s. XIV.) volupté
volontar v. 1. aimer, agréer 2. favoriser voluptuós, osa (pl. voluptuoses, osas) adj. (s.
volontar un vestit loc. désirer quelque chose XIV.) voluptueux, euse
volontar una plaça loc. désirer quelque chose voluptuosament adv. (s. XIV. . . ) voluptueuse-
volontari, ària adj. (s. XIII.) volontaire ment
volontàriament adv. (s. XIV. . . ) volontairement voluta n. f. (s. XVI. . . , de l’italian) volute
volontariat n. m. (s. XIX. . . ) volontariat vòlver v. → vòuser 1. enrouler veire: vóuser
volontarisme n. m. (s. XX.) volontarisme 2. renverser
volontarista n. (s. XX.) volontariste vòlzer v. 1. envelopper 2. mettre une semence
volontat n. f. (s. XII.) volonté en terre
volontat (viure a sa -) loc. vivre à sa guise vomic, ica adj. (s. XVI. . . ) vomique
volontièr adv. (s. XII.) volontiers vomidura n. f. (s. XIII. . . ) vomissura vomissure
volontós, osa (pl. volontoses, osas) adj. (s. XII.) vomiment n. m. vomissement
1. de bonne volonté 2. zélé, ée vomir v. (s. XIII.) vomir
volpat n. m. (s. XII : « volp ») → mandra 1. renard vòmit n. m. (s. XIII.) 1. envie de vomir
2. renardeau 2. matières vomies
vòls de bon, mena-me l’ast (se’n -) expr. prends vòmit (far venir lo -) loc. donner envie de
ta part du travail / des risques vomir
vòls, aquí n’as (a ne -) loc. en veux-tu en voilà vomitiu, iva adj. (s. XIV. . . ) vomitif, ive
vòlta (sense torn ni -) loc. s’exprimer sans dé- vomitòri n. m. (s. XVI. . . ) 1. vomitoire 2. vomitif
tours vomitorium n. m. (s. XVI. . . , mot latin) vomito-
voltafàcia n. f. (s. XVII. . . , mots italians) volte-fàcia rium (amphithéâtres antiques)
→ viratorn volte-face vòra n. f. bord
voltaïc, ïca adj. (s. XIX. . . ) voltaïque (électr.) vòra de loc. prep. → prèp de près de
voltaïc, ïca adj. e n. m. (s. XX.) voltaïque (ling.) voraç, aça (pl. voraces, aças) adj. (s. XVII. . . ) vo-
voltaïzacion n. f. (s. XIX. . . ) voltaïsation race
voltar v. tournoyer voraçament adv. (s. XIX. . . ) voracement
voltarian, ana adj. (s. XIX. . . ) voltairien, enne voracitat n. f. (s. XIV. . . ) voracité
voltatge n. m. (s. XIX. . . ) voltage vòrma n. f. (s. XIII.) morve
vòlte n. m. (s. XIX. . . ) vòlt volt vormèla n. f. morve qui coule (enfants) veire:
voltejaire n. m. (s. XIX. . . ) voltigeur (soldat) meca
voltejaire, aira n. (s. XVI. . . ) voltigeur, euse (ac- vormelhut, uda adj. → vormós morveux, euse
robate) veire: mecut
voltejament n. m. (s. XVI. . . ) 1. voltige 2. action vormós, osa (pl. vormoses, osas) adj. morveux,
de voltiger euse veire: vormelhut, mecut
voltejar v. (s. XVI. . . , de l’italian) 1. voltiger (équi- vos pron. pers. (s. XII.) vous (vouvoiement)
tation) 2. faire de la voltige vos vendriá emai vos crompariá expr. il est fin
vòltmètre n. m. (s. XIX. . . ) voltmètre comme un renard
voltor n. m. (s. XII.) vautour veire: voltre vosautres, autras pron. pers. vous (plusieurs
voltre n. m. → voltor vautour personnes) veire: vosauts, vautres
volubil, ila adj. (s. XVIII. . . ) volubile vosejament n. m. (s. XX.) vouvoiement
volubilament adv. (s. XVIII. . . ) volubilement vosejar v. (s. XX.) vouvoyer
volubilis n. m. (s. XVI. . . , mot latin) volubilis voses (al mai de -) loc. a la pluralité des voix
(liseron) vòstras paraulas vos sovengan loc. je prends
volubilitat n. f. (s. XVII. . . ) volubilité acte de ce que vous venez de dire
voludar (se) v. 1. se rouler à terre 2. se vautrer vòstre (al -) loc. chez vous
voludar per la posca (se -) loc. se rouler dans la vòstre (çò -) loc. 1. ce qui est à vous 2. votre
poussière bien
volum n. m. 1. vol (groupe d’oiseaux) 2. at- vòstre a tot far (soi -) loc. je suis à votre service
troupement 3. monceau vòstre, vòstra adj. poss. (s. XII.) votre

595
vòstres, vòstras vuna / vunula

vòstres, vòstras pron. poss. (s. XII.) 1. vos voutat, ada adj. (s. XII.) vouté, ée (arch.)
2. vôtres vox populi n. f. (s. XIX. . . , mots latins) vox populi
vòt n. m. (s. XIII.) 1. vœu 2. souhait 3. ex-voto vuèit, a adj. → void vide - cit.: Mès aquò siá pro dit
vòt de (far -) loc. faire vœu de per ara, / que le cèl son manto prepara, / contrapuntat,
vòta n. f. fête votive tan plen que vuèit, / de las estelas de la nuèit (Pèire
votacion n. f. (s. XVIII. . . ) 1. votation 2. vote (ac- Godelin, Ramelet, s. XVII)
tion) vulcanisme n. m. (s. XIX. . . ) volcanisme
votant, anta n. (s. XVIII. . . ) votant, ante vulcanizacion n. f. (s. XVIII. . . , de l’anglés) vul-
votar v. (s. XVII. . . , de l’anglés) voter canisation (caoutchouc)
vòte n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés) vote vulcanizar v. (s. XVIII. . . , de l’anglés) vulcaniser
votiu, iva adj. (s. XIV. . . ) votif, ive (caoutchouc)
vòts (far de -) loc. former des vœux vulcanologia n. f. (s. XX.) volcanologia vol-
vòts (mos melhors -) loc. 1. mes meilleurs vœux canologie
2. tous mes vœux vulcanologic, ica adj. (s. XX.) volcanologic, ica
vòts (presentar sos -) loc. présenter ses vœux volcanologique
votz (a la -) loc. en chœur vulcanològue, òga n. (s. XX.) volcanològue;
votz (d’una sola -) loc. d’une voix unanime vulcanològ volcanologue
votz (d’una soleta -) loc. d’une seule voix vulgar, ara adj. (s. XIII.) vulgaire
votz (pl. voses) n. f. (s. XII.) 1. voix 2. suffrage
vulgarament adv. (s. XV. . . ) vulgairement
votz asclada n. f. voix cassée
vulgaritat n. f. (s. XV. . . ) vulgarité
votz asclada (aver la -) loc. avoir une voix
vulgarizacion n. f. (s. XIX. . . ) vulgarisation
cassée
votz bassa (a -) loc. à voix basse vulgarizar v. (s. XIX. . . ) vulgariser
votz boatièra n. f. voix de stentor vulgarizator, tritz (pl. vulgariozators, trises) adj.
votz de cabra n. f. voix chevrotante e n. (s. XIX. . . ) vulgarisateur, trice
votz de cridaire n. f. voix de stentor vulgata n. f. (s. XVI. . . ) vulgate (livres saints. . . )
votz de virona n. f. voix perçante vulgum pecus n. (s. XIX. . . , mots latins) vulgum
votz dolenta loc. voix plaintive pecus
votz escarcalhada loc. une voix criarde vulnerabilitat n. f. (s. XVIII. . . ) vulnérabilité
votz escura (a -) loc. à voix basse vulnerable, abla adj. (s. XVII. . . ) vulnérable
votz falhòta n. f. voix faible vulva n. f. (s. XV. . . ) vulve
votz tremolanta n. f. voix chevrotante vulvar, ara adj. (s. XIX. . . ) vulvaire
vòuta n. f. (s. XII.) voûte (arch.) vulviti n. f. (s. XIX. . . ) vulvite
voutar v. (s. XII.) voûter (arch.) vuna / vunula n. f. (s. XIV.) → uèla luette

596
wagnerian ww : ve doble

wagnerian adj. (s. XIX. . . ) wagnérien, enne wattmètre n. m. (s. XX.) wattmètre
wàter-pòlo n. m. (s. XX., de l’anglés) water-polò western (pl. westèrns) n. m. (s. XX., de l’anglés)
water-polo western
watt (pl. watts) n. m. (s. XIX. . . , de l’anglés) watt whisky (pl. whiskys) n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés
(W) (Irlanda)) whisky
watt-ora n. m. (s. XX.) watt-heure (Wh) ww : ve doble n. m. w

597
x : ixa (alfabet) xilografia

x : ixa (alfabet) n. f. x xerès (pl. xerèses) n. m. (s. XVIII. . . , del castelhan


xenofil, ila adj. (s. XX.) xénophile « Jerez ») xérès (vin)
xenofilia n. f. (s. XX.) xénophilie xilofague, agua adj. e n. (s. XIX. . . ) xilofag xy-
xenofòbe, òba adj. e n. (s. XX.) xénophobe lophage
xenofobia n. f. (s. XX.) xénophobie xilofòn n. m. (s. XIX. . . ) xylophone
xenon n. m. (s. xx.) xénon (gaz rare) xilografia n. f. (s. XVIII. . . ) xylographie

598
y : i grèca (alfabet) yoga

y : i grèca (alfabet) n. f. y yard (pl. yards) n. m. (s. XVIII. . . , mot anglés) yard
yacht (pl. yachts) n. m. (s. XVI. . . , del neerlandés) (mesure)
yacht
yen (pl. yens) n. m. (s. XIX. . . , mot japonés) yen
yack (pl. yacks) n. m. (s. XVIII. . . , de l’anglés ?
tibetan) yack yoga n. m. (s. XIX. . . , mot sanskrit) yoga

599
z : izèda (alfabet) zusubièr

z : izèda (alfabet) n. f. z zingaire, aira n. (s. XIX. . . ) zingueur


zambonha n. m. → bodega 1. son de musique zingar v. (s. XIX. . . ) zinguer
2. cornemuse zingariá n. f. (s. XIX. . . ) zinguerie
zebrar v. (s. XIX. . . ) zébrer zingatge n. m. (s. XIX. . . ) zingage
zebrat, ada adj. (s. XIX. . . , d’una lenga congolesa) zínnia n. m. (s. XIX. . . , de Zinn, botanista alemand)
zébré, zébré, ée zinnià zinnia (bot.)
zèbre n. m. (s. XVII. . . ) zèbre ziu-ziu onom. chant des cigales, etc.
zebú n. m. (s. XVIII. . . , del tibetan) zébu zizania n. f. (s. XIV.) zizània zizanie
zefir n. m. (s. XIV.) zéphyr zo ! interj. hop ! allons !
zèl n. m. (s. XVI. . . ) zèle zoave n. m. (s. XIX. . . ) zouave (soldat)
zelat, ada adj. (s. XVI. . . ) zélé, ée zodiac n. m. (s. XIV.) zodiaque
zelator, tritz (pl. zelators, trises) adj. e n. (s. zodiacal, ala adj. (s. XV. . . ) zodiacal, ale
XVI. . . ) zelaire zélateur, trice - src.: Honnorat, zombí n. m. (s. XIX. . . , mot creòl) zombie
1846 : "zelatour" zòna n. f. (s. XIV.) zone
zelòta n. m. (s. XVII. . . ) zélote zonzon / zonzonament n. m. bourdonnement
zèn adj. e n. m. (s. XIX. . . , del japonés ? chinés ? zonzonar v. bourdonner
sanskrit) zen zonzonejar v. bourdonner de façon intermit-
zenit n. m. (s. XIV. . . , de l’arabi) zénith tente
zenital, ala adj. (s. XVII. . . ) zénithal, ale zòo n. m. (s. XX.) zoò → jardin zoologic zoo
zèro n. m. (s. XV. . . , de l’italian ? arabi) zerò zéro zoofil, ila adj. (s. XX.) zoophile
zèst (pl. zèstes) n. m. (s. XVII. . . ) zeste zoofilia n. f. (s. XX.) zoophilie
zèta n. m. zetà lettre de l’alphabet grec zoofòbe, òba adj. (s. XX.) zoofòb zoophobe
zetacisme n. m. (s. XX.) zétacisme zoofobia n. f. (s. XX.) zoophobie
zeugma n. m. (s. XVIII. . . ) zeugmà zeugma zoologia n. f. (s. XVIII. . . ) zoologie
zibelina n. f. (s. XIV. . . , de l’italian ? eslau) zibeline zoologic, ica adj. (s. XVIII. . . ) zoologique
ziga-zaga n. f. (s. XVII. . . , de l’alemand) zigzag zoologista n. (s. XVIII. . . ) zoologiste
ziga-zagar, zigaza-guejar v. (s. XIX. . . ) zigzaguer zoom n. m. (s. XX., mot american) zoom
zigòma n. m. (s. XVI. . . ) zigomà zygoma (os) zoomòrfe, òrfa adj. (s. XX.) zoomòrf zoomorphe
zigomatic, ica adj. e n. m. plur. (s. XVII. . . ) zygo- zoomorfisme n. m. (s. XX.) zoomorphisme
matique zooplancton n. m. (s. XX.) zooplancton
zinc n. m. (s. XVII. . . , de l’alemand Zink) zinc zusuba n. f. jujube
zinga-zanga n. f. bruit alternatif (scie, etc.) zusubièr n. m. jujubier

600

Vous aimerez peut-être aussi