Resumen

La Colección de Invertebrados es una de las 17 colecciones científicas del Museo Nacional de Ciencias Naturales de Madrid (MNCN-CSIC). Hasta la fecha, dicha colección comprendía ejemplares pertenecientes a 27 filos animales. El presente trabajo informa de la donación de 44 ejemplares pertenecientes a 25 especies, 13 géneros y seis familias del filo Kinorhyncha, lo que amplía hasta 28 el número de filos representados en la citada colección. Para cada especie se aportan datos del lugar, fecha y proyecto de procedencia. Además, se reporta por primera vez la especie Pycnophyes giganteus en aguas baleares.

Palabras clave: península ibérica; dragones del fango; colecciones MNCN; Cyclorhagida; Allomalorhagida.

Abstract

Towards the creation of a reference collection of the Spanish kinorhynch fauna (Scalidophora: Kinorhyncha) in the National Museum of Natural Sciences of Madrid (MNCN-CSIC)

The Invertebrate Collection is part of the 17 collections from the National Museum of Natural Science of Madrid (MNCN-CSIC). Up to now, this collection included specimens of 27 animal phyla. The present contribution determines the donation of 44 specimens belonging to 25 species, 13 genera and six families of the phylum Kinorhyncha, increasing the number of represented phyla of the aforementioned collection to 28. For each species, locality, date and project of origin are provided. Furthermore, the species Pycnophyes giganteus is reported for the first time in Balearic waters.

Keywords: Iberian Peninsula; Mud dragons; MNCN Collections; Cyclorhagida; Allomalorhagida.

Recibido/Received: 25/05/2022; Aceptado/Accepted: 12/07/2022; Publicado en línea/Published online: 13/10/2022

Cómo citar este artículo/Citation: González-Casarrubios, A., García-Cobo, M., Sánchez, N., Cepeda, D., Sánchez-Almazán, J.I. & Pardos, F. 2022. Hacia la creación de una colección de referencia de la fauna española de kinorrincos (Scalidophora: Kinorhyncha) en el Museo Nacional de Ciencias Naturales de Madrid (MNCN-CSIC). Graellsia, 78(2): e177. https://doi.org/10.3989/graellsia.2022.v78.359

SUMARIO
  1. Resumen
  2. Abstract
  3. Introducción
  4. Material y métodos
  5. Resultados
  6. Conclusiones
  7. Agradecimientos
  8. Referencias

Introducción[Subir]

Los kinorrincos, conocidos comúnmente como dragones del fango, constituyen un filo de animales invertebrados meiobentónicos de vida libre que, típicamente, habitan los primeros centímetros del sedimento de los fondos sedimentarios oceánicos, donde la concentración de oxígeno es más elevada (‍Higgins & Thiel, 1988; ‍Neuhaus, 2013; ‍Sørensen & Pardos, 2020). No obstante, se conocen algunas especies que, de forma excepcional, son capaces de vivir en otros tipos de hábitats, como fondos rocosos o superficies de algas, fanerógamas marinas e incluso sobre otros metazoos (‍Neuhaus, 2013). Los kinorrincos pueden encontrarse distribuidos por todos los mares y océanos del mundo, desde la zona intermareal hasta profundidades hadales (‍Neuhaus, 2013; ‍Adrianov & Maiorova, 2019). Sin embargo, el conocimiento biogeográfico del filo hasta la fecha se encuentra fuertemente sesgado por las posibilidades de muestreo y la región geográfica objeto de estudio de los investigadores dedicados al grupo, lo que produce registros mucho más abundantes en áreas costeras de poca profundidad del hemisferio norte (‍Cepeda et al., 2021).

El primer ejemplar del filo fue descubierto en el verano de 1841 por el médico, naturalista, geólogo y zoólogo francés Félix Dujardin (1801-‍1860) en Saint Malo (Francia, océano Atlántico oriental). Sin embargo, no fue hasta diez años más tarde, en 1851, cuando Dujardin describió el animal como un organismo “intermedio entre los crustáceos y los gusanos″ (‍Dujardin, 1851). Más tarde, en 1863, el médico y zoólogo suizo René-Édouard Claparède (1832-‍1871) realizó la primera descripción formal de una especie de kinorrinco, Echinoderes dujardinii Claparède, 1863, dedicada al descubridor del grupo (‍Claparède, 1863).

En el periodo comprendido entre 1841 y 1920, los estudios sobre este filo de metazoos fueron bastante escasos. No obstante, el zoólogo alemán Carl Zelinka (1858-‍1931) publicó un exhaustivo trabajo en 1928, Monographie der Echinodera, que reunía y ampliaba todo el conocimiento sistemático y biológico sobre el filo hasta la fecha (‍Zelinka, 1928). Ya en la década de los 60 comenzó a incrementarse el interés científico en los kinorrincos gracias a las numerosas aportaciones del zoólogo estadounidense Robert P. Higgins (1932-) (e.g., ‍Higgins, 1969, ‍1985; ‍Higgins & Shirayama, 1990). Desde entonces, han surgido diferentes grupos de investigación dedicados parcial o totalmente al filo Kinorhyncha, muchos de ellos a partir de estudiantes o colaboradores de Higgins. En España existe un equipo de investigadores del laboratorio de meiofauna marina de la Universidad Complutense de Madrid que actualmente es uno de los grupos de investigación más activos en este campo (e.g., ‍Pardos et al., 1998; ‍Sánchez et al., 2012; ‍Cepeda et al., 2020; ‍González-Casarrubios et al., 2022).

Hoy en día, se conocen 323 especies de kinorrincos (‍Yamasaki, 2022), repartidas en 31 géneros pertenecientes a dos clases: Allomalorhagida ‍Sørensen et al., 2015 y Cyclorhagida Zelinka, 1896 (‍Zelinka, 1896; ‍Sørensen et al., 2015; Herranz et al., 2021); sin embargo, las últimas estimaciones apuntan a que apenas se conoce el 20% de la biodiversidad real del filo (‍Appeltans et al., 2012). En la península ibérica, el primer estudio de kinorrincos (‍Pardos et al., 1998) supuso la descripción de dos nuevas especies en Santoña (mar Cantábrico), Echinoderes cantabricus ‍Pardos et al., 1998 y E. hispanicus ‍Pardos et al., 1998. Actualmente, se conocen 14 géneros y 36 especies en aguas peninsulares.

En la actualidad, la Colección de Invertebrados del Museo Nacional de Ciencias Naturales de Madrid (MNCN-CSIC) custodia aproximadamente 140 000 ejemplares de 27 filos animales (‍Sánchez-Almazán & Fernández de Diego, 2019; ‍Sánchez-Almazán et al., 2019). En el presente artículo, se aporta información sobre la reciente donación de las primeras 44 preparaciones permanentes de ejemplares de especies ibero-baleares del filo Kinorhyncha, ingresadas en abril de 2022, lo que amplía el número de filos de metazoos representados en dicha colección.

Material y métodos[Subir]

Los ejemplares de kinorrincos seleccionados para su donación fueron recolectados en diferentes localidades de la península ibérica (Fig. 1) utilizando bien una red de arrastre bentónico (ejemplares 10.02/2 y 10.02/3) o bien una draga meiobentónica de Higgins, específica para recolectar meiofauna (resto de ejemplares). Los animales fueron separados del sedimento utilizando una técnica conocida como “burbujeo″ o “bubble-and-blot” (‍Higgins & Thiel, 1988). Finalmente, los ejemplares de la meiofauna se fijaron en formaldehído neutralizado con agua de mar al 4% y posteriormente se preservaron en etanol al 70%.

Fig. 1.— Mapa de los puntos de recolección de los ejemplares donados. Los recuadros ofrecen un mayor detalle de las localidades de muestreo. Los puntos de recolección se encuentran marcados en rojo. Los números al lado de los puntos de recolección indican el ejemplar o ejemplares recolectado(s) en el mismo.

Fig. 1.– Map showing collection points of the donated specimens. Boxes provide more detail of the sampling localities. Collection points are marked in red. The numbers next to the collection points indicate the specimens collected in it.

mediumimage/graellsia-78-2-e177-image1.png

Los kinorrincos fueron separados con ayuda de una lupa binocular utilizando una “Irwin loop”, herramienta con forma de lazo aplanado frecuentemente utilizada para la manipulación y transferencia de organismos de la meiofauna. Después, se lavaron con agua destilada para eliminar restos del fijador y se sometieron a concentraciones crecientes de etanol (hasta llegar al 100%) para su deshidratación. Posteriormente, se pasaron a soluciones crecientes de etanol absoluto y glicerina hasta alcanzar una concentración pura de glicerina. Después de 24 horas en este medio, los ejemplares fueron montados en portaobjetos Cobb (ejemplares 10.02/2 – 10.02/3) o en portaobjetos de vidrio (resto de ejemplares), con Fluoromount G® como medio de montaje.

Los ejemplares montados fueron examinados y fotografiados con un microscopio Olympus© BX51-P con contraste de interferencia diferencial (DIC), equipado con una cámara Olympus© DP-70. La identificación taxonómica a nivel de especie se llevó a cabo utilizando las claves dicotómicas y las diagnosis proporcionadas por Sánchez et al. (‍2016), Sørensen & Pardos (‍2020) y Yamasaki et al. (‍2020). Las composiciones de las láminas con microfotografías y el mapa de las localidades fueron realizadas con Adobe® Photoshop e Illustrator CC-2014.

Resultados [Subir]

Se seleccionaron para su ingreso en la colección del MNCN 44 ejemplares de 25 especies de diferentes localidades de la península ibérica e Islas Baleares, pertenecientes a seis familias y 13 géneros distintos. De este modo, el 74% de las especies ibero-baleares pasan a estar representadas en la Colección de Invertebrados del MNCN-CSIC (Tabla 1).

Tabla 1.— Sumario de los datos de las preparaciones, especies, localidades, coordenadas, fechas, proyectos científicos y sexo de los ejemplares. Abreviaturas: IEO = Instituto Español de Oceanografía.

Table 1.— Summary of the data of the preparations, species, localities, coordinates, dates, scientific projects and sex of the specimens. Abbreviations: IEO = Spanish Institute of Oceanography.

Código Clase Orden Familia Género Especie Localidad Coordenadas Fecha Proyecto científico Sexo
MNCN 10.01/1 Allomalorhagida Anomoirhaga Dracoderidae Dracoderes gallaicus Vigo 42° 34’ 43’’ N
08° 45’ 56’’ W
27/11/2011 Kinorrincos de España III: Golfo de Cádiz y Mar de Alborán
MNCN 10.01/2 Allomalorhagida Anomoirhaga Dracoderidae Dracoderes gallaicus Vigo 42° 34’ 43’’ N
08° 45’ 56’’ W
27/11/2011 Kinorrincos de España III: Golfo de Cádiz y Mar de Alborán
MNCN 10.01/15 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Cristaphyes carinatus Tarragona 41° 04.768’ N 01° 13.049’ E 07/12/2020 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/16 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Cristaphyes carinatus Tarragona 41° 04.768’ N 01° 13.049’ E 07/12/2020 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/24 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Fujuriphyes ponticus Banyuls-sur-Mer 42° 29.108’ N 03° 09.044’ E 11/09/2013
MNCN 10.01/22 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Higginsium dolichurum Ares 43° 22.208’ N 08° 21.177’ W 04/04/2008 Kinorrincos de España II: Costa Noroeste
MNCN 10.01/23 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Higginsium dolichurum Ares 44° 22.208’ N 08° 21.177’ W 04/04/2008 Kinorrincos de España II: Costa Noroeste
MNCN 10.01/18 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Leiocanthus lageria Cudillero 43° 33.940’ N 06° 08.900’ W 25/06/2021 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/21 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Pycnophyes almansae Ceuta 35° 53.124’ N 05° 19.113’ W 22/05/2013 Kinorrincos de España III: Golfo de Cádiz y Mar de Alborán
MNCN 10.01/5 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Pycnophyes aulacodes Pontevedra 42° 24.542’ N 08° 42.480’ W 26/05/2021 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/6 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Pycnophyes aulacodes Pontevedra 43° 24.542’ N 08° 42.480’ W 26/05/2021 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/3 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Pycnophyes communis Tarragona 41° 06.726’ N
01° 16.502’ E
07/12/2020 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/4 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Pycnophyes communis Tarragona 41° 06.726’ N
01° 16.502’ E
07/12/2020 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/9 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Pycnophyes giganteus Mallorca 39° 29’ 41.3’’N 02° 41’ 50.8’’ E 24/09/2021 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/10 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Pycnophyes giganteus Mallorca 39° 29’ 41.3’’N 02° 41’ 50.8’’ E 24/09/2021 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/17 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Pycnophyes robustus Tarragona 41° 06.726’ N 01° 16.502’ E 07/12/2020 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/7 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Pycnophyes zelinkaei Mallorca 39° 31’ 28.6’’ N
02° 39’ 75.4’’ E
24/09/2021 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/8 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Pycnophyes zelinkaei Mallorca 39° 31’ 28.6’’ N 02° 39’ 75.4’’ E 24/09/2021 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/11 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Setaphyes cimarensis Tarragona 41° 06.726’ N 01° 16.502’ E 10/12/2020 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/12 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Setaphyes cimarensis Tarragona 41° 06.726’ N 01° 16.502’ E 10/12/2020 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.01/13 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Setaphyes dentatus Huelva 37° 10.963’ N 07° 16.549’ W 11/04/2011 Kinorrincos de España III: Golfo de Cádiz y Mar de Alborán
MNCN 10.01/14 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Setaphyes dentatus Huelva 38° 10.963’ N 07° 16.549’ W 12/04/2011 Kinorrincos de España III: Golfo de Cádiz y Mar de Alborán
MNCN 10.01/19 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Setaphyes flaveolatus Vigo 42° 34’ 43’’ N
08° 45’ 56’’ W
27/11/2011 Kinorrincos de España III: Golfo de Cádiz y Mar de Alborán
MNCN 10.01/20 Allomalorhagida Incertae sedis Pycnophyidae Setaphyes flaveolatus Vigo 42° 34’ 43’’ N
08° 45’ 56’’ W
27/11/2011 Kinorrincos de España III: Golfo de Cádiz y Mar de Alborán
MNCN 10.02/4 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Echinoderes worthingii Lastres 43° 28.853’ N 05° 12.952’ W 24/06/2021 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.02/5 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Echinoderes worthingii Lastres 44° 28.853’ N 05° 12.952’ W 24/06/2021 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.02/6 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Echinoderes cantabricus Pontevedra 42° 24.542’ N 08° 42.480’ W 26/05/2021 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.02/7 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Echinoderes cantabricus Pontevedra 43° 24.542’ N 08° 42.480’ W 26/05/2021 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.02/8 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Echinoderes hispanicus Santoña 43° 26’ N
3° 28’ W
11/03/1994 CICYT PB 91-‍0039
MNCN 10.02/9 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Echinoderes hispanicus Santoña 44° 26’ N
3° 28’ W
11/03/1994 CICYT PB 91-‍0040
MNCN 10.02/10 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Meristoderes macracanthus Mallorca 39° 31’ 28.6’’ N 02° 39’ 75.4’’ E 24/09/2021 Kinorrincos de España II: Costa Noroeste
MNCN 10.02/11 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Meristoderes macracanthus Mallorca 39° 31’ 28.6’’ N 02° 39’ 75.4’’ E 24/09/2021 Kinorrincos de España II: Costa Noroeste
MNCN 10.02/12 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Echinoderes cf. capitatus Tarragona 41° 04.768’ N 01° 13.049’ E 08/12/2020 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.02/13 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Echinoderes cf. capitatus Tarragona 41° 04.768’ N 01° 13.049’ E 08/12/2020 Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares
MNCN 10.02/14 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Echinoderes shahmaranae Blanes 41° 38.511’ N 02° 46.322’ E 30/11/2009 Kinorrincos de España II: Costa Noroeste
MNCN 10.02/15 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Echinoderes shahmaranae Blanes 42° 38.511’ N 02° 46.322’ E 30/11/2009 Kinorrincos de España II: Costa Noroeste
MNCN 10.02/16 Cyclorhagida Echinorhagata Echinoderidae Echinoderes kristenseni Arosa 42° 34.134’ N 08° 53.580° W 24/04/2009 Kinorrincos de España II: Costa Noroeste
MNCN 10.02/3 Cyclorhagida Kentrorhagata Centroderidae Centroderes spinosus Navia 44° 35.60’ N
06° 43.80’ W
02/10/1990 Carioca 90
MNCN 10.02/17 Cyclorhagida Kentrorhagata Semnoderidae Antygomonas cf. incomitata Vigo 42° 34’ 43’’ N
08° 45’ 56’’ W
27/11/2011 Kinorrincos de España III: Golfo de Cádiz y Mar de Alborán (CGL 2009-‍08928)
MNCN 10.02/18 Cyclorhagida Kentrorhagata Semnoderidae Antygomonas cf. incomitata Vigo 43° 34’ 43’’ N
08° 45’ 56’’ W
24/09/2009 Kinorrincos de España II: Costa Noroeste
MNCN 10.02/19 Cyclorhagida Kentrorhagata Semnoderidae Semnoderes armiger Blanes 41° 39.386’ N 02° 48.341’ W 25/03/1999 CICYT PB 91-‍0040
MNCN 10.02/20 Cyclorhagida Kentrorhagata Semnoderidae Semnoderes armiger Blanes 42° 39.386’ N 02° 48.341’ W 25/03/1999 CICYT PB 91-‍0040
MNCN 10.02/1 Cyclorhagida Xenosomata Campyloderidae Campyloderes vanhöeffeni Denia 38° 50’ 14’’ N
00° 09’ 25’’ W
27/03/1997
MNCN 10.02/2 Cyclorhagida Xenosomata Centroderidae Centroderes spinosus Navia 43° 35.60’ N
06° 43.80’ W
02/10/1990 Campaña IEO Carioca 90

A continuación, se detalla el listado taxonómico jerarquizado, la localidad, la fecha de recolección, el sexo y las coordenadas geográficas de los ejemplares de los kinorrincos donados al MNCN-CSIC por el laboratorio de Meiofauna Marina de la UCM.

Listado taxonómico

Clase Allomalorhagida ‍Sørensen, Dal Zotto, Rho, Herranz, Sánchez, Pardos & Yamasaki, 2015

Orden Anomoirhaga ‍Herranz, Stiller, Worsaae & Sørensen, 2022

Familia Dracoderidae ‍Higgins & Shirayama, 1990

Género Dracoderes ‍Higgins & Shirayama, 1990

Dracoderes gallaicus ‍Sørensen, Herranz, Rho, Min, Yamasaki, Sánchez & Pardos, 2012

Tabla 1; Fig. 2H

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 27 de noviembre de 2011 en la ría de Vigo (Galicia, océano Atlántico); 42°34′43″ N, 08°45′56″ W (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.01/1 y MNCN 10.01/2.

Orden Incertae sedis

Familia Pycnophyidae ‍Zelinka, 1896

Género Cristaphyes ‍Sánchez, Yamasaki, Pardos, Sørensen & Martínez, 2016

Cristaphyes carinatus (‍Zelinka, 1912)

Tabla 1; Fig. 2B

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recolectados el 7 de diciembre de 2020 en Tarragona (Cataluña, mar Mediterráneo); 41°04.768′ N, 01°13.049′ E (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.01/15 y MNCN 10.01/16.

Género Fujuriphyes ‍Sánchez, Yamasaki, Pardos, Sørensen & Martínez, 2016

Fujuriphyes ponticus (‍Reinhard, 1881)

Tabla 1

Un macho adulto, recogido el 11 de septiembre de 2013 en Banyuls-sur-Mer (Occitania, mar Mediterráneo); 42°29.108′ N, 03°09.044′ E (Tabla 1). Número de colección: MNCN 10.01/24.

Género Higginsium ‍Sánchez, Yamasaki, Pardos, Sørensen & Martínez, 2016

Higginsium dolichurum (‍Sánchez, Pardos, Herranz & Benito, 2011)

Tabla 1

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 4 de abril de 2008 en la ría de Ares (Galicia, océano Atlántico); 43°22.208′ N, 08°21.177′ W (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.01/22 y MNCN 10.01/23.

Género Leiocanthus ‍Sánchez, Yamasaki, Pardos, Sørensen & Martínez, 2016

Leiocanthus lageria (‍Sánchez, Herranz, Benito & Pardos, 2014)

Tabla 1

Una hembra adulta, recogida el 25 de junio de 2021 en Cudillero (Asturias, mar Cantábrico); 43°33.940′ N, 06°08.900′ W (Fig. 1). Número de colección: MNCN 10.01/18.

Género Pycnophyes ‍Zelinka, 1907

Pycnophyes almansae ‍Sánchez, Herranz, Benito & Pardos, 2014

Tabla 1; Fig. 2G.

Un macho adulto, recogido el 22 de mayo de 2013 en Ceuta (mar de Alborán); 35°53.124′ N, 05°19.113′ W (Tabla 1). Número de colección: MNCN 10.01/21.

Pycnophyes aulacodes ‍Sánchez Sánchez, Pardos, Herranz & Benito, 2011

Tabla 1

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 26 de mayo de 2021 en la ría de Pontevedra (Galicia, océano Atlántico); 42°24.542′ N, 08°42.480′ W (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.01/5 y MNCN 10.01/6.

Pycnophyes communis ‍Zelinka, 1908

Tabla 1

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 7 de diciembre de 2020 en Tarragona (Cataluña, mar Mediterráneo); 41°06.726′ N, 01°16.502′ E (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.01/3 y MNCN 10.01/4.

Pycnophyes giganteus (‍Zelinka, 1908)

Tabla 1; Fig. 2E

Primera cita para la península ibérica.

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 24 de septiembre de 2021 en Mallorca (Islas Baleares, mar Mediterráneo); 39°29′41.3″ N, 02°41′50.8″ E (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.01/9 y MNCN 10.01/10.

Pynophyes robustus ‍Zelinka, 1928

Tabla 1; Fig. 2C

Un macho adulto, recogido el 7 de diciembre de 2020 en Tarragona (Cataluña, mar Mediterráneo); 41°06.726′ N, 01°16.502′ E (Tabla 1). Número de colección: MNCN 10.01/17.

Pycnophyes zelinkaei ‍Southern, 1914

Tabla 1; Fig. 2A

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 24 de septiembre de 2021 en Mallorca (Islas Baleares, mar Mediterráneo); 39°31′28.6″ N, 02°39′75.4″ E (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.01/7 y MNCN 10.01/8.

Género Setaphyes ‍Sánchez, Yamasaki, Pardos, Sørensen & Martínez, 2016

Setaphyes cimarensis ‍Sánchez et al., 2018

Tabla 1

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 10 de diciembre de 2021 en Tarragona (Cataluña, mar Mediterráneo); 41°06.726′ N, 01°16.502′ E (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.01/11 y MNCN 10.01/12.

Setaphyes dentatus (‍Reinhard, 1881)

Tabla 1; Fig. 2F

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 11 de abril de 2011 en Huelva (Andalucía, océano Atlántico); 37°10.963′ N, 07°16.549′ W (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.01/13 y MNCN 10.01/14.

Setaphyes flaveolatus (‍Zelinka, 1908)

Tabla 1; Fig. 2D

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 27 de noviembre de 2011 en la ría de Vigo (Galicia, mar Cantábrico); 42°34′43″ N, 08°45′56″ W (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.01/19 y MNCN 10.01/20.

Clase Cyclorhagida ‍Zelinka, 1896

Orden Echinorhagata ‍Sørensen, Dal Zotto, Rho, Herranz, Sánchez, Pardos & Yamasaki, 2015

Familia Echinoderidae ‍Carus, 1885

Género Echinoderes ‍Claparède, 1863

Echinoderes cantabricus ‍Pardos, Higgins & Benito, 1998

Tabla 1

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 26 de mayo de 2021 en la ría de Pontevedra (Galicia, mar Cantábrico); 42°24.542′ N, 08°42.480′ W (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.02/6 y MNCN 10.02/7.

Echinoderes cf. capitatus (‍Zelinka, 1912)

Sinonimia: Echinoderes sp. 1 (‍Sánchez et al., 2012; ‍Herranz, 2014)

Tabla 1; Fig. 3B

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 8 de diciembre de 2020 en Tarragona (Cataluña, mar Mediterráneo); 41°04.768′ N, 01°13.049′ E (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.01/12 y MNCN 10.01/13.

Echinoderes hispanicus ‍Pardos, Higgins & Benito, 1998

Tabla 1

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 11 de marzo de 1994 en Santoña (Cantabria, mar Cantábrico); 43°26′ N, 3°28′ W (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.02/8 y MNCN 10.02/9.

Echinoderes kristenseni ‍Higgins, 1985

Tabla 1

Una hembra adulta, recogida el 24 de abril de 2009 en la ría de Arosa (Galicia, océano Atlántico); 42°34.134′ N, 08°53.580° W (Tabla 1). Número de colección: MNCN 10.02/16.

Echinoderes shahmaranae ‍Sørensen, Herranz, Pardos & Durucan, 2021

Tabla 1

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 30 de noviembre de 2009 en Blanes (Cataluña, mar Mediterráneo); 41°38.511′ N, 02°46.322′ E (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.02/14 y MNCN 10.02/15.

Echinoderes worthingii ‍Zelinka, 1928

Tabla 1; Fig. 3C

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 24 de junio de 2021 en Lastres (Asturias, mar Cantábrico); 43°28.853′ N, 05°12.952′ W (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.02/4 y MNCN 10.02/5.

Género Meristoderes ‍Herranz, Thormar, Benito, Sánchez & Pardos, 2012

Meristoderes macracanthus ‍Herranz, Thormar, Benito, Sánchez & Pardos, 2012

Tabla 1; Fig. 3D

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 24 de septiembre de 2021 en Mallorca (Islas Baleares, mar Mediterráneo); 39°31′28.6″ N, 02°39′75.4″ E (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.02/10 y MNCN 10.02/11.

Orden Kentrorhagata ‍Sørensen, Dal Zotto, Rho, Herranz, Sánchez, Pardos & Yamasaki, 2015

Familia Centroderidae ‍Zelinka, 1896

Género Centroderes ‍Zelinka, 1907

Centroderes spinosus (‍Reinhard, 1881)

Tabla 1; Fig. 3E

Dos ejemplares adultos, macho y hembra, recogidos el 2 de octubre de 1990 en Navia (Asturias, mar Cantábrico); 43°35.60′ N, 06°43.80′ W (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.02/2 y MNCN 10.02/3.

Familia Semnoderidae ‍Remane, 1929

Género Antygomonas ‍Nebelsick, 1990

Antygomonas cf. incomitata ‍Nebelsick, 1990

Tabla 1; Fig. 3F

Dos ejemplares, macho y hembra, recogidos el 24 de septiembre de 2009 y el 27 de noviembre de 2011, respectivamente, en la ría de Vigo (Galicia, océano Atlántico); 42°34′43″ N, 08°45′56″ W (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.02/17 y MNCN 10.02/18.

Género Semnoderes ‍Zelinka, 1907

Semnoderes armiger ‍Zelinka, 1928

Tabla 1

Dos ejemplares, macho y hembra, recogidos el 25 de marzo de 1999 en Blanes (Cataluña, mar Mediterráneo); 41°39.386′ N, 02°48.341′ W (Tabla 1). Números de colección: MNCN 10.02/19 y MNCN 10.02/20.

Orden Xenosomata ‍Zelinka, 1907

Familia Campyloderidae ‍Remane, 1929

Género Campyloderes ‍Zelinka, 1907

Campyloderes vanhöeffeni ‍Zelinka, 1913

Tabla 1; Fig. 3A

Una hembra adulta, recogida el 27 de marzo de 1997 en Dénia (Alicante, mar Mediterráneo); 38°50′14″ N, 00°09′25″ W (Fig. 1). Número de colección: MNCN 10.02/1.

Fig. 2.— Vista general de alguno de los ejemplares donados de la clase Allomalorhagida. A: Pycnophyes zelinkaei ♀ (10.01/7), vista ventral; B: Cristaphyes carinatus ♂ (10.01/16), vista dorsal; C: Pycnophyes robustus ♂ (10.01/17), vista dorsal; D: Setaphyes flaveolatus ♂ (10.01/20), vista dorsal; E: Pycnophyes giganteus ♀ (10.01/10), vista dorsal; F: Setaphyes dentatus ♂ (10.01/13), vista dorsal; G: Pynophyes almansae ♂ (10.01/21), vista dorsal; H: Dracoderes gallaicus ♂ (10.01/1), vista ventral. Escalas: 100 µm.

Fig. 2.– Overviews of some of the donated specimens of the class Allomalorhagida. A: Pycnophyes zelinkaei ♀ (10.01/7), ventral view; B: Cristaphyes carinatus ♂ (10.01/16), dorsal view; C: Pycnophyes robustus ♂ (10.01/17), dorsal view; D: Setaphyes flaveolatus ♂ (10.01/20), dorsal view; E: Pycnophyes giganteus ♀ (10.01/10), dorsal view; F: Setaphyes dentatus ♂ (10.01/13), dorsal view; G: Pynophyes almansae ♂ (10.01/21), dorsal view; H: Dracoderes gallaicus ♂ (10.01/1), ventral view. Scale bars: 100 µm.

mediumimage/graellsia-78-2-e177-image2.png
Fig. 3.— Vista general de alguno de los ejemplares donados de la clase Cyclorhagida. A: Campyloderes vanhöeffeni ♀ (10.02/1), vista ventral; B: Echinoderes cf. capitatus ♂ (10.02/12), vista ventral; C: Echinoderes worthingii ♀ (10.02/4), vista dorsal; D: Meristoderes macracanthus ♀ (10.02/10), vista ventral; E: Centroderes spinosus ♂ (10.02/3), vista lateral; F: Antygomonas cf. incomitata ♀ (10.02/11), vista dorsal. Escalas: A–C, E–F: 50 µm; D: 100 µm.

Fig. 3.– Overviews of some of the donated specimens of the class Cyclorhagida. A: Campyloderes vanhöeffeni ♀ (10.02/1), ventral view; B: Echinoderes cf. capitatus ♂ (10.02/12), ventral view; C: Echinoderes worthingii ♀ (10.02/4), dorsal view; D: Meristoderes macracanthus ♀ (10.02/10), ventral view; E: Centroderes spinosus ♂ (10.02/3), lateral view; F: Antygomonas cf. incomitata ♀ (10.02/11), dorsal view. Scale bar: A–C, E–F: 50 µm; D: 100 µm.

mediumimage/graellsia-78-2-e177-image3.png

Conclusiones[Subir]

Con la presente donación, se establecen los primeros pasos para crear una colección de referencia de kinorrincos de aguas españolas en la Colección de Invertebrados del MNCN-CSIC. Se espera poder continuar, en un futuro, con el depósito de nuevos ejemplares pertenecientes a las restantes especies de dragones del fango existentes en la península ibérica, Baleares y Canarias.

Agradecimientos[Subir]

Los autores agradecen profundamente la financiación del Gobierno de España a través de los siguientes Proyectos del Plan Nacional, que han permitido la labor continuada del equipo dedicado al estudio de estos animales: Kinorrincos de España I: Cornisa cantábrica (BOS2000-0568); Kinorrincos de España II: Costa Noroeste (CGL2005-04310); Kinorrincos de España III: Golfo de Cádiz y Mar de Alborán (CGL 2009-‍08928); Filogeografía y especiación críptica en dos grupos de invertebrados con vagilidad reducida: Oligoquetos y Kinorrincos (CGL2013-42908-P); Fauna Ibérica XII: Escalidóforos de la Península Ibérica y Baleares (PGC-2018 095851-B-C62). De igual forma, nuestro sincero agradecimiento a las siguientes instituciones que facilitaron a lo largo de los años la obtención de muestras de meiofauna y las labores de investigación: Universidad Complutense de Madrid; Centro Nacional de Microscopía Electrónica (ICTS); Smithsonian Institution (Washington DC); Museum für Naturkunde (Berlin); Zoologisk Museum (Copenhagen); Instituto Español de Oceanografía; Universidad de Vigo; Universidad de Santiago de Compostela; Universidad de Cádiz; Centro de Investigaciones Marinas (CIMAR) de la Universidad de Alicante; Centro de Estudios Avanzados de Blanes (CSIC); Institut Français de Recherche pour l′Exploitation de la Mer (IFREMER) (Brest, Francia). Los autores quieren agradecer especialmente al profesor Jesús Benito por los muchos años de dedicación, ayuda y apoyo en la investigacióndeloskinorrincos. Por último, gracias a dos revisores anónimos que, con sus comentarios, mejoraron sustancialmente el presente trabajo.

Referencias[Subir]

[1] 

Adrianov, A.V. & Maiorova, A.S., 2019. Echinoderes ultraabyssalis sp. nov. from the Kuril-Kamchatka Trench – the first hadal representative of the Kinorhyncha (Kinorhyncha: Cyclorhagida). Progress in Oceanography. 178: 102142, 11 pp. https://doi.org/10.1016/j.pocean.2019.102142

[2] 

Appeltans, W., Ahyong, S.T., Anderson, G., Angel, M.V., Artois, T., Bailly, N., et al., 2012. The magnitude of global marine species diversity. Current Biology, 22 (23): 2189–2202. https://doi.org/10.1016/j.cub.2012.09.036

[3] 

Carus, J.V., 1885. Prodromus Faunae Mediterraneae sive Descriptio Animalium maris Mediterranei incolarum quam comparata silva rerum quatenus innotiut adiectis et nominibus vulgaribus eorumque auctoribus in commodum zoologorum. Vol. I. E. Schweizerbartsche Verlagshandlung E. Koch, Stuttgart. 525 pp. https://doi.org/10.5962/bhl.title.11523

[4] 

Cepeda, D., González-Casarrubios, A., Sánchez, N. & Pardos, F., 2020. Setaphyes elenae sp. nov., a new species of mud dragon (Kinorhyncha: Allomalorhagida) from Skagerrak (north-eastern Atlantic Ocean). European Journal of Taxonomy, 637: 1-15. https://doi.org/10.5852/ejt.2020.637

[5] 

Cepeda, D., Pardos, F. & Sánchez, N., 2021. From biggest to smallest mud dragons: size-latitude trends in a group of meiobenthic animals worldwide. Organisms Diversity & Evolution, 21: 43–58. https://doi.org/10.1007/s13127-020-00471-y

[6] 

Claparède, A.R.É., 1863. Beobachtungen über Anatomie und Entwicklungsgeschichte wirbelloser Thiere: an der Küste von Normandie angestellt. Verlag von Wilhelm Engelmann, Leipzig. 120 pp. https://doi.org/10.5962/bhl.title.10030

[7] 

Dujardin, F., 1851. Sur un petit animal marin, l′Echinodère, formant un type intermediaire entre les Crustacés et les Vers. Annales des Sciences naturelles. Zoologie, Série 3, 15: 158-‍173.

[8] 

González-Casarrubios, A., Cepeda, D., Pardos, F., Neves, R.C. & Sánchez, N., 2022. Setaphyes algarvensis sp. nov., the first description of an allomalorhagid mud dragon (Kinorhyncha: Allomalorhagida) from Portugal (Eastern Atlantic Ocean). European Journal of Taxonomy, 821: 150-165. https://doi.org/10.5852/ejt.2022.821.1803

[9] 

Herranz, M., 2014. Contribution to the knowledge of cyclorhagid mud dragons (Kinorhyncha, Cyclorhagida): biogeography, taxonomy, morphology. Tesis Doctoral, Universidad Complutense de Madrid. 240 pp. Disponible en https://eprints.ucm.es/id/eprint/27319/ [acceso 14 Jul. 2022].

[10] 

Herranz, M., Stiller, J., Worsaae, K. & Sørensen, M.V., 2022. Phylogenomic analyses of mud dragons (Kinorhyncha). Molecular Phylogenetics and Evolution, 168: 107375.07. https://doi.org/10.1016/j.ympev.2021.107375

[11] 

Herranz, M., Thormar, J., Benito, J., Sánchez, N. & Pardos, F., 2012. Meristoderes gen. nov., a new kinorhynch genus, with the description of two new species and their implications for echinoderid phylogeny (Kinorhyncha: Cyclorhagida, Echinoderidae). Zoologischer Anzeiger, 251 (3): 161-179. https://doi.org/10.1016/j.jcz.2011.08.004

[12] 

Higgins, R.P., 1969. Indian Ocean Kinorhyncha: 2. Neocentrophyidae, a new homalorhagid family. Proceedings of the Biological Society of Washington, 82: 113-‍128. Disponible en https://www.biodiversitylibrary.org/page/34595122 [acceso 14 Jul. 2022].

[13] 

Higgins, R.P., 1985. The genus Echinoderes (Kinorhyncha: Cyclorhagida) from the English Channel. Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom, 65 (3): 785-800. https://doi.org/10.1017/S0025315400052590

[14] 

Higgins, R.P. & Shirayama, Y., 1990. Dracoderidae, a new family of the cyclorhagid Kinorhyncha from the Inland Sea of Japan. Zoological Science, 7: 939-‍946.

[15] 

Higgins, R.P. & Thiel, H., 1988. Introduction to the study of meiofauna. Smithsonian Institution Press. Washington D.C. 488 pp.

[16] 

Nebelsick, M., 1990. Antygomonas incomitata gen. et sp. n. (Cyclorhagida, Kinorhyncha) and its phylogenetic relationships. Zoologica Scripta, 19 (2): 143-152. https://doi.org/10.1111/j.1463-6409.1990.tb00248.x

[17] 

Neuhaus, B., 2013. Kinorhyncha (= Echinodera). In: Smith-Rhaesa, A. Handbook of Zoology. De Gruyter. Hamburg: 181-‍349.

[18] 

Pardos, F., Higgins, R.P. & Benito, J., 1998. Two new Echinoderes (Kinorhyncha, Cyclorhagida) from Spain, including a reevaluation of kinorhynch taxonomic characters. Zoologischer Anzeiger, 237: 195-‍208.

[19] 

Reinhard, W., 1881. Über Echinoderes und Desmoscolex der Umgebung von Odessa. Zoologischer Anzeiger, 4 (97): 588-‍592.

[20] 

Remane, A., 1929. Dritte Klasse des Cladus Nemathelminthes. Kinorhyncha = Echinodera. In: Handbuch der Zoologie, Band 2, Lieferung 6. De Gruyter, Berlin: 187-‍248.

[21] 

Sánchez, N., García-Herrero, Á., García-Gómez, G. & Pardos, F., 2018. A new species of the recently established genus Setaphyes (Kinorhyncha, Allomalorhagida) from the Mediterranean with an identification key. Marine Biodiversity, 48 (1): 249-258. https://doi.org/10.1007/s12526-017-0651-1

[22] 

Sánchez, N., Herranz, M., Benito, J. & Pardos, F., 2012. Kinorhyncha from the Iberian Peninsula: new data from the first intensive sampling campaigns. Zootaxa, 3402 (1): 24-44. https://doi.org/10.11646/zootaxa.3402.1.2

[23] 

Sánchez, N., Herranz, M., Benito, J. & Pardos, F., 2014. Pycnophyes almansae sp. nov. and Pycnophyes lageria sp. nov., two new homalorhagid kinorhynchs (Kinorhyncha, Homalorhagida) from the Iberian Peninsula, with special focus on introvert features. Marine Biology Research, 10 (1): 17-36. https://doi.org/10.1080/17451000.2013.793804

[24] 

Sánchez, N., Pardos, F., Herranz, M. & Benito, J., 2011. Pycnophyes dolichurus sp. nov. and P. aulacodes sp. nov. (Kinorhyncha, Homalorhagida, Pycnophyidae), two new kinorhynchs from Spain with a reevaluation of homalorhagid taxonomic characters. Helgoland Marine Research, 65: 319-334. https://doi.org/10.1007/s10152-010-0226-z

[25] 

Sánchez, N., Yamasaki, H., Pardos, F., Sørensen, M.V. & Martínez, A., 2016. Morphology disentangles the systematics of a ubiquitous but elusive meiofaunal group (Kinorhyncha: Pycnophyidae). Cladistics, 32 (5): 479-505. https://doi.org/10.1111/cla.12143

[26] 

Sánchez-Almazán J.I. & Fernández de Diego, S., 2019. La Colección de Invertebrados del Museo Nacional de Ciencias Naturales de Madrid (MNCN-CSIC). Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural. Sección aula, museos y colecciones, 6: 59-73. https://doi.org/10.29077/aula/6/sanchez_almazan_invertebrados

[27] 

Sánchez-Almazán, J.I., Yagüe, F., Fernández de Diego, S. & Leonís, O., 2019. La colección de invertebrados. In: Doadrio, I., Araujo, R. & Sánchez-Almazán J.I. (eds). Las Colecciones del Museo Nacional de Ciencias Naturales: Investigación y Patrimonio. Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Madrid. 557 pp.

[28] 

Sørensen, M.V., Herranz, M., Pardos, F. & Durucan, F., 2021. Kinorhynchs from sandy coastal habitats in Turkey, with the description of a new pan-Mediterranean species of Echinoderes (Cyclorhagida: Echinoderidae). Turkish Journal of Zoology, 45 (7): 526-549. https://doi.org/10.3906/zoo-2108-20

[29] 

Sørensen, M.V., Herranz, M., Rho, H.S., Min, W.-G.; Yamasaki, H., Sánchez, N. & Pardos, F., 2012. On the genus Dracoderes Higgins & Shirayama, 1990 (Kinorhyncha: Cyclorhagida) with a redescription of its type species, D. abei, and a description of a new species from Spain. Marine Biology Research, 8 (3): 210-232. https://doi.org/10.1080/17451000.2011.615328

[30] 

Sørensen, M.V. & Pardos, F. 2020. Kinorhyncha. In: Smith-Rhaesa A. Guide to the Identification of Marine Meiofauna. Verlag Dr. Friedrich Pfeil. Munich: 391-‍415.

[31] 

Sørensen, M.V., Dal Zotto, M., Rho, H.S., Herranz, M., Sánchez, N., Pardos, F. & Hiroshi, Y., 2015. Phylogeny of Kinorhyncha Based on Morphology and Two Molecular Loci. PLoS ONE, 10 (7): e0133440. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0133440

[32] 

Southern, R., 1914. Clare Island Survey. Nemathelmia, Kinorhyncha, and Chaetognatha. Proceedings of the the Royal Irish Academy, 31, part 54, section 3: 1-‍80, plates I-XII.

[33] 

Yamasaki, H., 2022. Hiroshi Yamasaki Website. Study of Meiobenthos - Kinorhyncha, Loricifera, Priapulida, etc. Disponible en https://sites.google.com/a/meiobenthos.com/laboratory/home?authuser=0 [acceso May 2022].

[34] 

Yamasaki, H., Herranz, M. & Sørensen, M.V., 2020. An interative identification key to species of Echinoderidae (Kinorhyncha). Zoologischer Anzeiger, 287: 14-16. https://doi.org/10.1016/j.jcz.2020.05.002

[35] 

Zelinka, C., 1896. Demonstration der Tafeln der Echinoderes-Monographie. Verhandlungen der Deutschen Zoologischen Gesellschaft, 6, 197-‍199.

[36] 

Zelinka, C., 1907. Zur Kenntnis der Echinoderen. Zoologischer Anzeiger, 32 (5), 130-‍136.

[37] 

Zelinka, C., 1908. Zur Anatomie der Echinoderen. Zoologischer Anzeiger, 33 (19/20): 629-‍647.

[38] 

Zelinka, C., 1912. Die Spermatozoen der Echinoderen und ihre Genese. In: Ritter von Stummer-Traunfels, R. (ed.), Verhandlungen des VIII. Internationalen Zoologen-Kongresses zu Graz vom 15.-20. August 1910. Gustav Fischer, Jena: 520-‍527.

[39] 

Zelinka, C., 1913. Die Echinoderen der Deutschen Südpolar-Expedition 1901-‍1903. Deutsche Südpolar Expedition, XIV Zoologie VI: 419-‍437, pl. XXXIX.

[40] 

Zelinka, C. 1928. Monographie der Echinodera. W. Engelmann: 328 pp.