«Din frekke motbydelige halvape». «Helvetes utlendinger kom dere ut av landet, dere er så vemmelige at jeg spyr når jeg ser dere». «Quizling». «Landssviker».
Sterke ord. Men like fullt ord som vert brukt når flyktningesituasjonen, innvandring og islam vert debattert.
Spørsmålet er: Kor går grensa for legitim og illegitim innvandringsmotstand? Og finst det samband mellom legitime innvandringskritiske aktørar i den norske debatten og potensielt valdeleg høgreekstermisme?
Dette var debattert då Norsk Senter for migrasjonsforsking arrangerte seminar førre veke.
Openheit og nyfikne på 90-talet
Berre den siste veka har det vore medieoppslag med både NRK-profilen Haddy N’jie og med KrF-leiar Knut Arild Hareide der dei fortel om kva hets dei vert utsett for. N’jie for hudfargen, Hareide for standpunkt i den pågåande debatten om flyktningar og oppretting av asylmottak.
Thomas Hylland Erikesen, professor i sosialantropologi ved Universitetet i Oslo, fortalde under seminaret om korleis han opplever at debattklimaet har endra seg.
– Tiåret frå 1991 til 2001 var eit tiår prega av openheit og nyfikne, med optimisme knytt til globalisering og fleirkulturalisering. Ein kunne gjera narr av den norske nasjonalismen utan å verta drapstrua, sa Hylland Eriksen, og fortalde om då han etter å ha skrive boka «Veien til et eksotisk Norge» mellom anna hadde føredrag for ei innvandringfientleg gruppe i Tønsberg. Han vart på ingen måte utskjelt, men måtte tola litt sarkasme.
Men med 2001 kom hendingane 11. september, og ti år seinare hendingane 22. juli.
– Mange har trekt seg ut av debatten, og ein står att med ein meir polarisert debatt, sa Hylland Eriksen.
Han fortalde at han veit at det mellom anna finst eit bilete av han sjølv med påteikna hitlerbart på nettet. Han mottek òg truslar, gjerne med caps lock på og utan ortografi.
– Viss ein svarar desse menneska, gir ein dei definisjonsmakt. Og det vil ein jo ikkje, sa Hylland Eriksen.
To fiendegrupper
Men «desse menneska», kven er dei?
Lars Erik Berntzen er doktorgradsstipendiat ved European University Institute i Firenze og gjesteforskar ved UiB. I doktorgradsarbeidet ser han på den organiserte motstanden mot islam frå om lag år 2000 og fram til i dag. Berntzen deler motstanden inn i fleire grupper. Ein finn antiislamske rørsler på nettet og i aktivitsgrupper som Pegida og Stopp islamiseringa av Noreg (SIAN). Samstundes har ein høgrepopulistiske parti, som Frp i Noreg, Sverigedemokratane i Sverige og United Kingdom Independence Party i Storbritannia.
Av fiendegrupper finst det to, ifølgje desse: Ein ytre, definert som islam og praktiserande muslimar, og ein indre, definert som den politiske eliten, akademia og media. Desse vert gjerne kalla kulturmarxistane.
Den sosiale mobiliseringa til islamkritiske grupper skjer på Internett, hovudsakeleg via Facebook. Ein gjennomgang Berntzen har gjort, viser at dei ulike gruppene er tett samanvevd, og kan sjåast på som ei samanhengande rørsle.
– Det ein ser, er at dei som er islamkritiske no nyttar ein retorikk ein kjenner frå den politiske venstresida. Dei er for likestilling og homofile sine rettar, dei er for ytringsfridom og demokrati. Samstundes vert den kristne kulturarven og pro-Israel-argument brukt, sa Berntzen.
Kva kjempar ein mot?
– Det er ei gråsone mellom systemparti på den eine sidan og antidemokratiske aktørar som nynazistar, terroristar og valdelege organisasjonar på den andre, sa Elisabeth Ivarsflaten.
Ho er førsteamanuensis ved Institutt for samanliknande politikk og har forska på høgreekstremisme i 15 år.
– Me må vera samde om kva det er me kjempar mot, sa Ivarsflaten.
For kva er den første tanken som kjem når ein høyrer ordet «høgreekstrem». For mange er ordet knytt til nazisme og 2. verdskrig.
– Etter krigen vart det mellom anna laga lover som skal sikra oss mot at noko slikt kan skje igjen. Eigentleg heng både opprettinga av EU og Den europeiske menneskerettsdomstolen saman med dette, sa Ivarsflaten.
Ho viste til at dersom eit samfunn står saman og er samde om at ein aktør er farleg, kan det hindra at demokratiet vert øydelagt.
– Tyskland vart aldri samde om at nazismen var farleg. Det gjorde Finland, og der klarte ein å ta vare på demokratiet.
Mange europeiske land har no politiske parti som er uttalt innvandringsskeptiske. Men Frp i Noreg er absolutt ikkje sett på som verst i klassen. Undersøkingar Ivarsflaten og Berntzen har gjort gjennom Norsk Medborgerpanel viser at Frp er klart innanfor det akseptable. Grensa går ved klart innvandringsskeptiske organisasjonar som SIAN.
– Frp kunne valt feil etter 22. juli og vorte radikalisert. Det skjedde ikkje, sa Ivarsflaten.
Tastatursinne
Hylland Eriksen sa at han sjølvsagt har kjent seg trua, men at det han opplever ikkje er nokon ting samanlikna med det kvinner, og særleg kvinner med innvandrarbakgrunn opplever.
– Eg trudde me kunne snakka skikkeleg saman etter 22. juli, sa Hylland Eriksen.
Han stod sjølv oppført på terroristen si dødsliste.
– Er det meir sinne blant folk enn før?
– Ein kan snakka om eit tastatursinne, på same måte som ein kan snakka om eit rattsinne når ein kjører bil. Når ein kommenterer noko på nettet, ser ein ikkje dei ein snakkar til, og ein kan senda frå seg noko kjapt, utan å tenkja seg om. Nokre av dei som skriv, er nok òg påverka av alkohol eller andre rusmiddel, seier Ivarsflaten til På Høyden.
– Hjelper det å offentleggjera kven som står bak slike ytringar, som både N’jie, og tidlegare VG, har gjort?
– Det trur eg ikkje. Men ein kan setja søkelys på nettverka, seier Ivarsflaten.
Det er lett å tenkja at dei som spyr ut eder og galle på ulike nettsider er ufarlege. Det veit ein ikkje. Ivarsflaten understrekar at det er me som samfunn som må avgjera kva som er lov og ikkje. Hatefulle ytringar er til dømes forbode.
– Det er mykje snakk om ytringsfridom. Men det handlar òg om folkeskikk. Kva gjer dei utsegnene nokon kjem med med dei menneska som kjem til Noreg? Filmskaparen Ulrik Imtiaz Rolfsen har til dømes sagt at han har trudd at mange har hata han, seier Ivarsflaten.
