Pierzastka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pierzastka
Ilustracja
Alsophila glaucifolia
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

telomowe

Gromada

naczyniowe

Klasa

paprocie

Podklasa

paprotkowe

Rząd

olbrzymkowce

Rodzina

olbrzymkowate

Rodzaj

pierzastka

Nazwa systematyczna
Alsophila R.Br.
Prodr. Fl. Nov. Holland.: 158 (1810)[3][4]
Typ nomenklatoryczny

A. australis R. Brown[4]

Synonimy
  • Dicranophlebia (Mart.) Lindl.[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Alsophila glaucifolia
Alsophila dragei
Alsophila australis

Pierzastka[5] (Alsophila) – rodzaj paproci z rodziny olbrzymkowatych. Obejmuje ok. 260–275 gatunków. W niektórych ujęciach gatunki te włączane są do szeroko ujmowanego rodzaju olbrzymka Cyathea.

Są to paprocie drzewiaste rozpowszechnione na wszystkich kontynentach w strefie międzyzwrotnikowej. W Azji występuje 20 gatunków[6], na kontynentach amerykańskich 13[7], liczne gatunki rosną na wyspach zachodniego Pacyfiku. Na półkuli południowej zasięg rodzaju sięga wysp subantarktycznych (A. smithii rośnie na Wyspach Auckland), na półkuli północnej obejmuje na północy południową część Japonii[7][8]. Pierzastki, jak inne olbrzymkowate, od innych paproci drzewiastych z rzędu olbrzymkowców różnią się obecnością łusek u nasady osi liścia (w innych rodzinach obecne są tylko włoski). W obrębie rodziny od innych rodzajów paprocie te wyróżniają się ciemnym i szczecinkowatym, czasem kolącym zakończeniem łusek oraz zróżnicowanymi komórkami budującymi skraj łuski[8].

Są to paprocie naziemne, występujące w górskich lasach mglistych, na zboczach lub często w wąwozach, zwykle tworząc warstwę podszytu w lasach (dobrze rosną w cieniu), często też zarastają luki powstające w lasach. Wymagają gleb żyznych, próchnicznych i wilgotnych[8]. Zazwyczaj występują na rzędnych od 1000 do 2000 m n.p.m., niektóre rosną jednak także na nizinach, inne sięgają nawet do 3000 m n.p.m.[7] Przynajmniej niektóre osiągają 130 lat życia, rosnąc powoli o ok. 5 cm rocznie (A. bryophila)[7].

Liczne gatunki pochodzące z chłodnych lasów górskich uprawiane są jako ozdobne na obszarach o łagodnym klimacie umiarkowanym. Niektóre znoszą mrozy do -5 °C[8]. Do częściej uprawianych należą: pierzastka australijska A. australis i A. smithii[9]. Włoski pokrywające te rośliny wykorzystywane były tradycyjnie na Archipelagu Malajskim do tamowania krwotoków zewnętrznych. W XIX wieku ich zastosowanie zostało szeroko spopularyzowane, wykorzystywane były powszechnie w Europie np. podczas zabiegów operacyjnych[10].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Alsophila manniana
Alsophila smithii
Pokrój
Paprocie drzewiaste zwykle o pojedynczym, prosto wzniesionym „pniu”, rzadko rozgałęziającym się[8][6], rzadko o pędzie płożącym lub wspinającym się. Często u nasady pędu tworzą bardzo liczne korzenie przybyszowe[8]. Ze względu na skupienie pierzasto podzielonych liści w formie pióropusza na szczycie pędu paprocie te przypominają palmy[11].
Liście
Osiągają od 0,5 do 5 m długości[8]. Blaszka liściowa zazwyczaj jest potrójnie pierzasto podzielona, rzadziej podwójnie lub poczwórnie. U jednego gatunku (A. sinuata) blaszka jest pojedyncza. Oś liścia pokryta jest łuskami, wyróżniającymi się obecnością odmiennie zbudowanego brzegu, z komórek różniących się wielkością, orientacją i kształtem od innych komórek łuski. Łuski zwykle zakończone są ciemną szczecinką, czasem kolcem (A. spinulosa)[8].
Zarodnie
Skupione na spodniej stronie liści w kupki (sori), tworzących się w pewnym oddaleniu od brzegu blaszki liściowej. Sori mają kształt okrągły i zazwyczaj okryte są zawijką. Zarodniki są trójbruzdowe, często o powierzchni silnie urzeźbionej, czasem pokryte bywają szczecinkami[8].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Alsophila spinulosa

Jest to rodzaj paproci z rodziny olbrzymkowatych. W obrębie rodzaju wyróżnianych jest ok. 260[3]–275[2] gatunków. W niektórych ujęciach rodzaj włączany jest do szeroko ujmowanego rodzaju olbrzymka Cyathea[12][13] w randze sekcji Alsophila[8]. W systemie Smitha i in. z 2006 był to jeden z 5 rodzajów w obrębie rodziny olbrzymkowatych[14]. W 2007 na podstawie badań molekularnych zaproponowano podział rodziny na trzy monofiletyczne rodzaje[15] i takie ujęcie przyjęte zostało w systemie klasyfikacyjnym paproci PPG I z 2016[2]. Zgodnie z tym ujęciem do rodzaju tego zaliczane są gatunki opisywane w przeszłości m.in. w takich rodzajach jak: Amphicosmia Gardner, Dichorexia C.Presl, Gymnosphaera Blume, Nephelea R.M. Tryon, Thysanobotrya Alderw.[2]

Wykaz gatunków[3]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-11-25] (ang.).
  2. ↑ a b c d The Pteridophyte Phylogeny Group, A community-derived classification for extant lycophytes and ferns, „Journal of Systematics and Evolution”, 54 (6), 2016, s. 563–603, DOI: 10.1111/jse.12229.
  3. ↑ a b c d Alsophila R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-25].
  4. ↑ a b Alsophila R. Brown. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-11-25].
  5. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 85.
  6. ↑ a b Alsophila R. Brown. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-25].
  7. ↑ a b c d Rolla M. Tryon, Alice F. Tryon: Ferns and Allied Plants With Special Reference to Tropical America. New York, Heidelberg, Berlin: Springer-Verlag, 1982, s. 168, 182-186. ISBN 978-1-4613-8164-8.
  8. ↑ a b c d e f g h i j Mark F. Large, John E. Braggins: Tree Ferns. Timber Press, 2004, s. 53, 83-86. ISBN 978-0-88192-630-9.
  9. ↑ Sue Olsen: Encyclopedia of Garden Ferns. Portland, Or.: Timber Press, 2007, s. 184. ISBN 978-0-88192-819-8.
  10. ↑ Daniela i Stanisław Tałałajowie: Dziwy świata roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1974, s. 35.
  11. ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 591. ISBN 83-214-1305-6.
  12. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 261, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  13. ↑ K.U.Kramer, P.S. Green (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. I. Pteridophytes and Gymnosperms. Berlin, Heidelberg, New York, London, Paris, Tokyo, Hongkong, Barcelona: Springer-Verlag, 1990, s. 98-99. ISBN 0-387-51794-4.
  14. ↑ Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf. A classification for extant ferns. „Taxon”. 55 (3), s. 705–731, 2006. (ang.). 
  15. ↑ Korall, P., D.S. Conant, J.S. Metzgar, H. Schneider, and K.M. Pryer. 2007. A molecular phylogeny of scaly tree ferns (Cyatheaceae). American Journal of Botany 94(5): 873-886.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pierzastka&oldid=72328676”