Ñe'ênguéra rekoaty.pptx

Pedro Armijo
• Péva ñe’ẽ’aty imbaretevéva guaraníme. Ohero
ava (mitãkuña), mymba (jagua), mba’e, (yvy),
ka’avo (tajy) ha hetave mba’e.
• Tero niko hembiapohetakuaa, upévare
ikatukuaa avei ojeporu ñe’ẽtévaicha ha
oñemosusũ. Tembiecharã: Chemitã, chekane’õ
• Upéicha avei, ñe’ẽtévagui oikokuaa téra,
oñemoĩramo henonderãme ñe’ẽky
mboyveguáva: temi– , remi– , hemi-. Upéicha
ñe’ẽtéva “mbo’e”gui ikatu oiko téra/tero
oñemoĩramo “mbo’e” renondépe “temi” ha osẽ
temimbo’e (alumno).
3
Tero

Pedro Armijo 4
Tero/Téra ñemohenda
1.Iñe’ẽpu’andu rupi: Oñemohenda
ipuháicha guaraníme.
1.1. Tero/téra jurugua:
Ndoraháiramo mba`eveichagua taipu
tĩgua pu’ae térã pundiéva.
Tembiecharã: Ao, kure, yvága.
1.2. Tero/téra tĩgua: Ogueraháva
peteĩnte jepe taipu tĩgua, taha’e
pu’ae térã pundie.
Tembiecharã: Mandyju, petỹ, tañykã,
tetyma.
Jesarekopyrã: Ñe’ẽnguéra ipuandu
rupi oñemomba’eva’erã guaraníme,
oñemoambuégui ñe’ẽky ñe’ẽ tĩguáva
ndive.
 Pakovaty, “Pakova” ñe’ẽ
juruguávaramo oraha ñe’ẽpehẽ “ty”.
 Ñanandy. “Ñana” ñe’ẽ tĩguávaramo
oraha ñe’ẽpehẽ tĩgua “ndy”.

Pedro Armijo 5
2. Ijysaja rupi: Oñemboysajaháicha
ijeporúpe omoambue’ỹre ijapyte.
2.1. Tero/téra ijysajateĩva: Umi
téra ijysaja peteĩnteva ha
iñambue’ỹva ijeporúpe.
Tembiecharã: Jagua, pyhare,
avañe’ẽ.
2.2. Tero/téra ijysajakõiva: Umi
téra ijysaja mokõiva ijepurúpe.
Peteĩva, ysaja ypy ha ambue ysaja
iporupyrãva. Ko’ãva ajeporu
pehẽnguekuéra rehe.
Ysaja ypy- Forma
absoluta
Ysaja puru -Forma
constructiva
ta’ýra ra’y
tajýra rajy
túva ru
tykéra ryke

Pedro Armijo 6
2.3. Tero/téra ijysajaapýva:
Umi téra ijysaja mbohapýva
ijeporúpe; peteĩva ysaja ypy
ha mokõive ambuéva ysaja
iporupyrãva. Umi tero
ijysajaapýva ojeporuve
oñembohéravo yvypóra rete
pehẽ.
Ysajaypy Ysajapuru 1 Ysajapuru 2
Tova rova hova
Tetyma retyma hetyma
Tañykâ rañykâ hañykâ
Óga róga hóga
2.4. Tero/téra ijysajarundýva:
Umi téra ijysaja irundýva
ijeporúpe. Peteĩva ysaja ypy ha
ambue mbohapyvéva katu
ysaja iporupyrãva. Mbovy oĩ.
Ysajaypy Ysajapuru1 Ysajapuru2 Ysajapuru3
Tenimbe renimbe henimbe inimbe
Tymba rymba humba mymba
To’o ro’o ho’o so’o
Tenimbo renimbo henimbo inimbo

Pedro Armijo 7
3. Hetepy rupi: Ohechauka mba’éichapa tero
oñembohetepy.
3.1. Teroteĩ: Umi téra iñe’ẽpy peteĩva ramo
hetepýpe. Tembiecharã: Po, py, ára, apyka.
3.2. Terajoaju: Umi téra iñe’ẽpy mokõi térã hetavéva
hetepýpe. Ojoaju oñemombyky’ỹre oiko hag̃ua
chugui ñe’ẽ ambue.
Tembiecharã: Mitãkuña, mitãkuña + kuña Apykahai,
apyka + hai Tupãmba’ejára, Tupã + mba’e + jára
pira
pirapireróga

Pedro Armijo 8
3.3. Tero jehe’a: Oiko oñembojehe’árõ mokõi térã
hetave ñe’ẽ oñe’akã’o térã ojehuguai’o rire oiko
hag̃ua chugui peteĩ ñe’ẽnte.
Tembiecharã: Apiku’i, akã + pire + ku’i. Apiku’i Atĩ,
akã + morotĩ. Akãtĩ Vakapi, vaka + pire. Vakapi
3.4. Tero apesã: Oiko oñembojoajúrõ peteĩ ñe’ẽpy
rehe peteĩ térã heta ñe’ẽky oiko hag̃ua chugui
ambue ñe’ẽ.
Tembiecharã: Ñe’ẽpy: óga. Téra apesã.
ogapypeguakuéra
vakapipopo
tapitieta

Pedro Armijo 9
4. Oñeñanduhaichaguáva: Umi téra ikatúva
ojehecha, oñehendu téra oñeñandu.
4.1. Tero hetejekuaáva: Umi ombohérava yvypóra ha
ikatúva oñeñandu, ojepoko, oñehetũ, ojehecha,
oñehendu ha oñekũ’andu.
Tembiecharã: Y, yvy, kuarahy.
4.2. Téra hetejekuaa’ỹva: Umi ombohérava mba’e
ikatu’ỹva ojepoko hese.
Tembiecharã: Tupã, yvága, py’aguapy, tekojoja

Pedro Armijo 10
5. Ijepyso rupi: Umi tero ogueromandu’áva peteĩ
tero térã avei umi ojueheguáva.
5.1.Terotee/teratee: Umi ava, mymba, táva térã
tenda reraite. Ojehai ñepyrũva’erã tai guasúpe.
Tembiecharã: Jeruti (téra). Paraguay (táva). Píngi
(jagua).
5.2. Terotee’ỹva/teratee’ỹva: Umi ombohérava
yvypóra, mymba, mba’e térã ka’avo ojueheguáva.
Tembiecharã: Kuña, guyra, mitã. tetâ
Paraguái

Pedro Armijo 11
6. Hekove rupi: Ohechakuaa hína ñe’ẽpy
ipypykuéva ha ambue ñe’ẽ osẽ pyahúva
chugui.
6.1. Tero ypy: téra ñepyrũ ikatuhágui osẽ jey
ambue ñe’ẽ. Tembiecharã: Juru -Tye –Tĩ
6.2. Téragui sẽmby: Umi ñe’ẽ oikóva ambue
ñe’ẽgui iñambue’ỹre.
Tembiecharã: Juru (ñe’ẽpy, ñe’ẽ ypy):
Juruky’a (ñe’ẽ sẽmby) juruvy (ñe’ẽ sẽmby) mesa’i
mesa

Pedro Armijo 12
Ñemohenda Ñemopehê
Iñe’êpuandu rupi
Por su fonética
 Jurugua- Oral
 Tîgua - Nasal
Ijysaja rupi
Por su forma
 Ijysajateîva- Uniforme
 Ijysajakôiva- Biforme
 Ijysajaapýva- Triforme
 Iysajarundýva- Cuatriforme
Hetepy rupi
Por su estructura
 Teroteî- Simple
 Terojoaju/teroeta- Compuesto
 Tero jehe’a- Aglutinado
 Tero apesâ- Polisintético
He’isévarupi/
Oñeñanduhaichaguáva
Por su percepción/ su significación
 Hetepykuaáva/ijysajakuaáva/andúva- Concreto
 Hetepykuaa’ŷva/ijysajakuaa’ ŷva/ andu’ŷva-
Abstracto
Ijepyso rupi
Por su extensión
 Terotee- Propio
 Terotee’ŷva- Común
Hekove rupi
Por su naturaleza
 Tero ypy- Primitivo
 Terógui sêmby- Derivado

Pedro Armijo
Mba’épa ikatu ojapo tero ñe’êjoajúpe
13
Techapyrâ Mba’épa ojapo
(Che sy) ojapo kuehe hetaite tembi’u
hetereíva
Teroñe’ête
(Mbo’éhára Nati) opurahéi porâ. Moîmbaha teróva
(Pe karai ) ogueru mandi’o kokuégui. Ñe’êtéva moîmbaha mbohasapyréva
(Che ména) ogueru yvoty isýpe ĝuarâ. Ñe’êtéva moîmbaha mbohasapyre’ŷva
(Chive) oho mbo’ehaópe Ñe’êtéva moîmbaha opaichagua
tendaguáva
Umi mitâ oho isy ndive Ñe’êtéva moîmbaha opaichaguagua
moirûguáva

Pedro Armijo 14
Teroja/terairũ:
• Ñe’ẽ omoirũva terópe
ohekome’ẽ térã omoteĩ
hag̃ua.
Tembiecharã:
Óga guasu.
Pe óga
Peteî mitâkuña katupyry

Pedro Armijo
Teroja ñemohenda
15
1. Teroja Ohekome’ẽva: Ñe’ẽ omoirũva terópe
ohekome’ẽ ha ohechauka mba’eichaguápa.
Guaraníme, katuete oñemohenda téra rire.
Tembiecharã:
Karai karape.
Kavaju piru.
Ita morotĩ.
Teko potĩ.
Yvoty pytâ
Óga pyahu
Kuñataî porâ

Pedro Armijo 16
2. Teroja Omoteĩva: umi omoirũva terópe
ohechaukávo iñemomba’e, mboýpa, moõpa ha moõ
pevépa ohupyty. Oĩ ko’ãichagua: techaukarã,
mba’éva, papakuaáva ha ijekuaa’ỹva:
2.1. Teroja techaukarãva: Ohechauka téra/tero
renda mombyrykue oñe’ẽvagui. Katuete oñemohenda
téra mboyve. Oĩ ko’ãichagua mokõi:
2.1.1. Techaukarã tovakeguáva: Ohechauka moõite
pevépa oĩ tero ipurahára rovake.
 Ipapyteĩva: ko, pe, amo
 Ipapyetáva: ã, ko’ã, umi.
Tembiecharã: Ko apyka. Amo mesa. Pe jagua. Ã
ryguasu. Ko’ã mitã. Umi óga.
Ko/pe ryguasura’y
Ko’â/umi yvyra

Pedro Armijo 17
2.1.2. Techaukarã tovakegua’ỹva:
Ohechauka moõite pevépa opyta tero
iporuhára rovake’ỹme.
 Papyteĩva: Upe, ako, aipo, ku
 Papyetáva katu “umi”.
Tembiecharã:
Upe karai ohenóikuri.
Aipo mbokapu oikova’ekue.
Ku mainumby oikoháicha.
Umi yva regueruva’ekue.
Upe jopói reme’êrô guare

Pedro Armijo 18
2.2. Teroja mba’éva: Umi
ohechaukáva máva mba’épa hína
tero, ava peteĩha ha mokõihápe.
Ikatukuaa:
 Papyteĩ:
Che: che róga che resa
Nde (ne): nde resa, ne rañykã,
 Papyeta:
Ñande (ñane): ñande sy, ñane
retyma
Ore: Ore róga
Pende (pene): pende ru, pene tĩ
Jesarekopyrã
Ñe’ẽky mba’evakuéra
ojeporu péicha:
Ava mbohapyha ndive
ojeporu ko’ã ñe’ẽky
mba’éva: H, Ij, Iñ, i, hi’ H, Ij,
Iñ, i, hi’ + tero + kuéra
(nguéra).

Pedro Armijo 19
 "H" jeporu: Ojeporu tero oñepyrũva "T" gui térã "O" gui ndive.
Umíva hína tero ijysaja apýva.
Tembiecharã: Hóga, hesa, hetyma, hañykã.
 "Ij” jeporu: Ojeporu tero jurugua oñeyrũva pu’aégui ndive ha avei
opáva pu’ae'atãme ndive. Tembiecharã: ijao, ijapyka.
 "Iñ" jepuru: Ojeporu tero tĩgua oñepyrũva pu’aégui ha opáva
pu’ae'atãvape ndive. Tembiecharã: Che akã, iñakã.
 "I" jeporu: Tero noñepyrũiva pundie “T” gui ndive ojeporu.
Ndaha’eiva’erã téra ijysajaapýva. Opavaite umíva oñepyrü “T” gui.
Tembiecharã: che mbarakaja, ne mbarakaja, imbarakaja; che
kuatia, nde kuatia, ikuatia.

Pedro Armijo 20
 "Hi" jeporu: Tero oñepyrũva pu’ae hatãvagui ndive ha opaite pu’ae
hatã’ỹva ndive ojeporu. Tembiecharã: Hi’ára, hi’áva.
 “O” jeporu: Ñe’ẽky mboyvegua mbohapyha mba’éva “o”, ko árape
peteĩ ñe’ẽymámava. He’iseva’ekue “imba’eha”; ymave oje’eakue
“oakã” oje’e hag̃ua imba’eha. Oĩ gueteri ko’ág̃a peve ojeporúva
gueteri; péina ápe:
Oakãvo
Otĩvo
Oykévo
Ovayvávo
Ovapývo

Pedro Armijo 21
2.3. Teroja papýva: Umi ohechaukáva téra retakue;
oipapáva terópe ha he’i henda.
2.3.1. Teroja papapy papýva: Umi teraykéva
ojeporúva ojepapa hag̃ua opaite mba’e.
Tembiecharã: Mokõi ryguasu – Irundy apyka.
2.3.2. Teroja papapy papyháva: Ko’ãva oñemoheñói
ñambojoapývo ñe’ẽky “ha” papapy papývare: Peteĩha,
mokõiha, mbohapyha, irundyha.
Tembiecharã: Mbo’esyry peteĩha. Óga mokõiha
iporãve. Apyka mbohapyha chemba’e. Kóva kuatia
poha.
Po haiha
Ype’i poha

Pedro Armijo 22
2.3.3. Teroja papapy mboja’óva:
Ohechauka oñemohendaháicha tero
iñembyesa’i jave.
Tembiecharã:
Peteĩteĩ temimbo’e ou.
Mokõimokõi yva regueru.

Pedro Armijo 23
2.2.4. Teroja jekuaa’ỹva:
Omombe’úva téra retakue, ág̃a katu
nomohesakãporãi mboyetépa upe
téra retakue. Tembiecharã:
Mayma yvoty.
Oimeraẽ kavaju.
Heta kuatia.
Heta eiru

Pedro Armijo 24
Teroja
Tekome’êva
Moteîva
Techaukarâ
Mba’éva
Papýva
Kuaa’ÿva

Pedro Armijo
Mba’épa ikatu ojapo teroja ñe’êjoajúpe
25
(Pe mitâ porâ )ojapo heta tembiaporâ
Tero moîmbaha
moteîva
Tero moîmbaha
tekome’êva
Tero moîmbaha
moteîva
Ñe’êtéva moîmbaha
mbohasapyréva

Pedro Armijo
Ñe’ẽtéva:
• Ñe’ẽ ohechaukáva
tembiapo, ñemomýi,
temiandu térã ñeime.
• Guaraníme hembiapo
heta avei ñe’ẽteháicha.
• Oñemosusũvo
ojoguerahaporãva’erã
téra/tero ndive hi’ava ha
ipapapýpe.
Tembiecharã: Che aguata,
nde reguata.
26
oñani Oñeha’âiterei
Ipya’eseve
Omba’apova’erâ
Ha’e

Pedro Armijo
– Ñe’ẽtéva oiko peteĩ ñe’ẽpy rehe
oñembojoajúramo ñe’ẽky
(mboyvegua térã upeiguáva),
omoambuéva chupe.
Ñe’ẽtéva ikatu oguereko:
ñe’ẽ’apoha (ijapoha), hi’ára, hetepy,
heko, ha hekokatu.
Tembiecharã: Añe’ẽse. a= ñe’ẽky
mboyvegua. ñe’ẽ= ñe’ẽpy. se=
ñe’ẽky rireguáva.
Ñemboheko/ Características
27
jaipurumijevykena

Pedro Armijo 28
– Ñe’ẽtéva
mosusũmbyre oraha
ñe’ẽky mboyvegua ha
upeigua ojoajúva hese
ha omoañetéva pe ñe’ẽ,
omoĩnguévo
ñe’ẽtévaicha.
Ñe’ẽky papy ha avaite
rehegua: a, re o, ja (ña),
ro, pe, o.
Papyteî
Papyeta
akaru- asê
rekaru- resê
okaru- osê
Jakaru- ñasê
rokaru- rosê
pekaru- pesê
okaru- osê

Pedro Armijo
Ñe’êtéva ñemboaty
29
Iñemosusû rupi
• Ñe’êtéva tee
• Ñe’êtéva teróva
• Ñe’êtéva
terarânguéva
Heko ambue rupi
• Hekojojáva
• Hekojoja’ŷva
• Oîmba’ŷva
• Ijavateîva
Hembiapo rupi
• Oporombohasáva
• Oporombohasa’ŷva

Pedro Armijo
Ñe’êtéva ñemohenda imosusû rupi
30
Ñe’ẽtéva tee: iñe’ẽpy ñe’ẽtéva voi ha oiporu oñemosusũ hag̃ua, umi ñe’ẽky
mboyvegua papy ha avaite reheguaha: a – re – o ja (ña) – ro – pe – o, térã ai-
rei-oi– térã ha– re– ho.
Jurugua: jogua Tîgua: ñani
Ajogua
Rejogua
Ojogua
Jajogua
Rojogua
Pejogua
Ojogua
Añani
Reñani
Oñani
Ñañani
Roñani
Peñani
Oñani

Pedro Armijo 31
Oñe’ẽva
aváre/ñe’êtéva
teróva: Umi ñe’ẽ
téragui oúva (tero,
teroja, ñe’ẽteja)
oñembohekóva
ñe’ẽtéva ramo
oñemosusũvo.
Jurugua Tîgua
Che cheyvate
Nde ndeyvate
Ha’e ijyvate
Ñande ñandeyvate
Ore oreyvate
Peê pendeyvate
Ha’ekuéra ijyvate
Che chetîmbu
Nde netîmbu
Ha’e itîmbu
Ñande ñanetîmbu
Ore oretîmbu
Peê penetîmbu
Ha’ekuéra itîmbu

Pedro Armijo 32
Ñe’ẽte terarãnguéva:
Terakuéra oñemosusũva
terarãngue reheve.
Ojeporu moĩmbaha
mbohasapýva ndive.
Oñemosusũ avaite
peteĩha ha
mokõihápente, papyteĩ
ha papyetápe.
Ndojokupytýi
terarãnguete ndive.
Ñe’ẽtéva Jurugua Ñe’ẽtéva Tĩgua
Nde chejuhu
Che rojuhu
Ha’ekuéra ndejuhu
Ha’e ñandejuhu
Ha’e orejuhu
Che pojuhu
Ha’ekuéra pendejuhu
Nde chemuña
Che romuña
Ha’ekuéra nemuña
Ha’e ñanemuña
Ha’e oremuña
Che pomuña
Ha’ekuéra penemuña

Pedro Armijo
Ñe’êtéva ñemboaty hekoambue rupi
33
– Ñe’ẽtéva hekojojáva (areáva): Oñemosusũ peteĩchapa:
Ñe’ẽtéva naiñambuéiva iñe’ẽpýpe oñemosusũvo ha iñe’ẽky ava
rehechaukahápe avei; umíva ha’e: a-re-o-ja/ña-ro-pe-o.
-Ñe’ẽtéva hekojojáva: Ñemosusũ (aireáva). Umi iñe’ẽpy
iñambue’ỹva oñemosusüvo ha oiporúva ava ha papy ramo
ñe’ẽky mboyvegua: ai-, rei´, oi-, jai/ñai-, roi-, pei-, oi–
Ñe’ẽtéva hekojojáva: Ñemosusũ (hareáva). Umi iñe’ẽpy
iñambue’ỹva oñemosusûvo ha oiporúva ava ha papy ramo
ñe’ẽky mboyveguáva: ha-, re-, ho-, ja/ña-, ro-, pe-, ho-.
Tembiecharã: ha’u, re’u, ho’u, ja’u, ro’u, pe’u ho’u.
‘a, ‘u, y’u, ‘yta
ha ‘yguy.
guata, me’ê
kutu- nupâ

Pedro Armijo
Ñe’êtéva hekojoja’ŷva
34
Ñe’ẽtéva iñambuéva
iñe’ẽpýpe téra iñe’ẽky
papy ha avaite
rechaukahápe, hekoitégui
oñemosusũvo.
Mbohapy peichaguánte
ojekuaa ko’agaite ramo
avañe’ẽme:
Ju, Ha,’E
Terarânguete Ju Ha E
Che aju aha ha’e
Nde reju reho ere
Ha’e ou oho he’i
Ñande jaju jaha ja’e
Ore roju roho ro’e
Peê peju peho peje
Ha’ekuéra ou oho he’i

Pedro Armijo
Ko’ã ñe’ẽtéva noñemosusũkuaái
mayma avaitépe, oĩ oñemosusũva
papyetápente. Ndoikéi pype papyteĩ,
oĩguimavoi ñe’ẽtéva papyetápe.
Guaraníme umi ñe’ẽtéva apytépe oĩ:
“ko’i”, (concurrir); “je’ói”, (ir juntos);
“hua’ĩ”, (concurrir en masa).
Ñe’êtéva oîmba’ŷva
35
Ñande jako’i- jaje’ói- ñahua’ĩ
Ore roko’i- roje’ói- rohua’ĩ
Peẽ peko’i- peje’ói- pehua’ĩ
Ha’ekuéra oko’i- oje’ói- ohua’ĩ

Pedro Armijo
Ñe’êtéva hi’avateîva
36
Umi ñe’ẽtéva oñemosusũva ava
mbohapyhápe año ha papyteĩme, ha katu
herañe’ẽ oimeraẽva. Omombe’u mba’e
oikóva térã ojehúva. Tembiecharã iporãvéva
umi ára rehe oikóva térã upégui oúva.
Tembiecharã: “Oky”, “osunu”, “overa”,
“otyky”, “otiri”, “oguyguy”, “hayvi”, “iñypytũ”,
“ijarai”.

Pedro Armijo
Ñe’ẽtéva hekorasapy rupi
37
Ñe’ẽtéva mbohasáva:
Ñe’ẽtéva hesakã’ỹva ijehegui
ha oikotevẽva moĩmbaha
mbohasapyrévare, hesakã
hag̃ua.
Tembiecharã:
Che ha’u mandi’o.
Moîmbaha
mbohasapyréva
Ñe’ẽtéva mbohasapy’ỹva:
Ñe’ẽtéva ijehegui hesakã
porãmava.
Tembiecharã:
 Che aguapy.
 Ha’e oke.

Pedro Armijo
Ñe’ẽteja/ñe’ẽteykéva:
38
Péva ikatukuaa omoambue peteĩ
ñe’ẽtéva, peteĩ teroja térã ambue
ñe’ẽtejápe.
Tembiecharã:
Oguata pya’e.
Mandi’o morotĩ porã.
Oho mbeguekatu asy.
Ñe'ẽ omo’ambuekuaáva
ñe'ẽtévape, teraykeguápe térã
ambue ñe’ẽtejápe. Tembiecharã:
Oguata porã.
Oho mombyry.
Oúta ko'ẽrõ.

Pedro Armijo 39
1. Ñe'ẽteja tekogua: Ñe’ẽ ohechaukáva mba’éichapa oiko
ñe’ẽtéva. Ñe’ẽjoajukatúpe oiko moĩmbaha tekogua
opaichaguávaramo péicha: Oiko pya’e porâ.
Tembiecharã:
Porã: bien Upéicha: de ese modo
Vai: mal Péicha: así
Mbegue: despacio Amóicha: de aquel modo
Kóicha: de este modo Asy: muy, demasiado
Ñe’êteja ñemohenda

Pedro Armijo 40
2. Ñe'ẽteja tendagua: Ohechauka
moõitépa ojehu ñe’ẽtéva
omoandúva. Ñe’ẽjoajukatúpe oiko
moĩmbaha tendagua
opaichaguáramo péicha: Eike
ko’ápe.
Tembiecharã:
Ápe – Yvate- Upépe (pépe) –
Yvýpe- Ko’ápe- Amo - Okápe
Mombyry -Pýpe
3. Ñe'ẽteja araygua: Ko’ãva katu
oñanduka araka’etépa ojehu ñe’ẽtéva
omoandúva. Ñe’ẽjoajukatúpe oiko
ichuguikuéra moĩmbaha opaichagua
arayguáva péicha: Ogueru ko'ág̃a.
Tembiecharã:
Voi – Mboyve- Ág̃a – Upéi- Raẽ -
Upérõ - Ramo - Sapy’a- Gueteri
Araka’eve - Rire – Kuehe- Márõ -
Ko’ẽrõ

Pedro Armijo 41
4. Ñe'ẽteja papygua: Ñe’ẽ oñandukáva
mboýpa ñe’ẽtéva retakue.
Ñe’ẽjoajukatúpe oiko ichuguikuéra
moĩmbaha Opaichagua péicha: Aguata
heta.
Tembiecharã:
Heta - Michĩ - Mbovy – Tuicha- Mba’eve-
Sa’i - Rasa
5. Ñe’ẽteja oporandúva: Ko’ãva
jaipuru ñe’ẽtéva ndive
ñaporandu hağua
omoandúvare. Ko'ã ñe'ẽteykéva
oguerahava’erã ñe'ẽky
upeiguáva: "pa" térã "piko“
péicha: Moõpa reiko. Moôpiko
reiko.
Umi ojekuaavéva :
Moõ- Araka'e- Mba'éicha-
Mba'épa- Mba'ére- Máva-
Mboypiko- Mba'ẽrã.

Pedro Armijo 42
6. Ñe'ẽteja omoneĩva: Ñe’ẽ
omboajéva ñe’ẽtéva
omoandúva péicha: Néi,
ahátama. Tembiecharã:
Héẽ - Avei- Néi- Oĩma -
Ikatu Añete - Upéicha
7. Ñe'ẽteja ombotovéva: Ko’ãva ha’ehína
umi omboaje’ỹva ñe’ẽtéva omoandúva
péicha: Ani nerasẽ.
Tembiecharã:
Nahániri- Tove- Anichéne- Ani (anive)-
Mba’evéicharõ- Araka’eve- Ne’ĩrã

Pedro Armijo
Terarãngue:
43
Ojeporúva téra omyengoviávo ha
he’iséva ijehegui voi.
Tembiecharã:
Che ajogua peteĩ óga
Ñe'ẽ omyengoviáva tapicha,
mymba térã mba’ekuéra réra
(tero). Oñembohéra avei
“techaukaha” térã “myengoviaha”.
Ha’ehína ñe’ẽpy ha katuete oreko
mba’e he’íva ipype.

Pedro Armijo 44
Terarângue ñemohenda
Terarânguete
Teroñe’êramo
Moîmbaha
mbohasapyréva
Moîmbaha
mbohasapyre’ŷva
Opaichaguavaramo

Pedro Armijo 45
1.Terarãnguete: Ñe’ẽ
omyengoviáva ava
omba’e’apóva réra ha
omoñapymíva héra
tee ipype.
Tembiecharã:
Che añenóta.
Ñande ñañomongeta.
1.1. Terarãnguete terañe'ẽramo:
Omyengovia umi téra/terópe, ojeporúva
ñe’ẽjoajúpe ha oñeñe’ẽha rehe. Oĩ
ipapyteĩ ha Ipapyetáva.
Ipapyteĩva
Che - Nde - Ha’e
Ipapyetáva
Ñande- Ore- Peẽ- Ha’ekuéra, Hikúai.
Tembiecharã:
Nde eñeno.
Peẽ pehóta.
Ou hikuái.

Pedro Armijo 46
1.2. Terarãnguete moĩmbaha
mbohasapyrévaramo:
Umi avaite 1ª, 2ª ha 3ª pegua, ipapyteĩ
térã Ipapyetáva, ohupytýva
pa’ũmegua’ỹre ñe’ẽtéva
remimbohasapy ñe’ẽjoajúpe.
Ipapyteĩva:
Che. Nde/ne, ro.
Chupe, ichupe.
Ipapyetáva:
Ñande, ñane Ore Pende, po, pene
Chupekuéra, ichupekuéra
Tembiecharã:
Nde cherenói
Ha'e ndejuhu
Che añe’ẽta chupekuéra

Pedro Armijo 47
1.3. Terarãnguete moĩmbaha mbohasapyre’ỹvaramo:
Umi avaite 1ª, 2ª ha 3ª -pegua, ipapyteĩ térã ipapyetáva,
ohupytýva ijyke guivo ñe’ẽtéva omba’embohasa’ỹva
rembiapo ñe’ẽjoajúpe.
Ipapyteĩva
Chéve. Ndéve. Ichupe/chupe.
Ipapyetáva:
Ñandéve. Oréve. Peẽme. Ichupekuéra/chupekuéra.
Tembiecharã:
Arami ome’ẽ chéve che aorã.
Ajoguáta ndéve ne pohãrã.
Irene ombo’e chupekuéra guaraní ñe’ẽ.
Ome’ê
chupe
jopói

Pedro Armijo 48
1.4. Terarãnguete moĩmbaha
opaichaguávaramo
1.4.1. Terarãnguete moĩmbaha
opaichagua tendaguáva:
ohechaukáva tenda.
Ipapyteĩva
Chepype. Ndepype. Ipype.
Ipapyetáva
Ñandepype. Orepype.
Pendepype. Ipypekuéra.
Tembiecharã:
Mborayhu oĩ ndepype
1.4.2. Terarãnguete moĩmbaha
opaichaguáva oporo–
moirũva: ohechauka ñe’ẽtéva ñemoirũ.
Ipapyteĩva
Chendive.
Nendive.
Hendive.
Ipapyetáva
Ñanendive. Orendive. Penendive.
Hendivekuéra. Tembiecharã: Ha'e ou
orendive.

Pedro Armijo 49
2. Terarãngue techaukahára: Ñe’ẽ ohechaukáva tekove,
mymba ha mba’éva, he’irãngue herakuéra. Oiporu ñe’ẽpy upeigua
“va”. Ñe’ẽjoaju ryepýpe oiko chuguikuéra teroñe’ẽ térã moĩmbaha.
Ipapyteĩva
Kóva.
Péva.
Amóva.
Upéva, aipóva (oime‘ỹva).
Ipapyetáva
Ko'ãva/ ãva: estos/as.
Umíva: aquellos/as.
Tembiecharã:
Kóva oñe’ẽ porã.
Amóva hova puku.
Ko'ãva oguata mombyry.
Aipóva oguerúta ama.

Pedro Armijo 50
3. Terarãngue mba'éva: Ohechauka mávapa mba’e jára,
tekove, mymba térã mba’ekuérava. Oike mba’e jára réra rendaguépe.
Oiporu ñe’ẽpy “mba’e”.
Ipapyteĩva
Chemba'e.
Nemba'e.
Imba'e.
Ipapyetáva
Ñanemba'e.
Oremba'e.
Penemba'e.
Imba'ekuéra.
Tembiecharã:
Pe kavaju chemba'e
Ko'ã ajaka ñanemba'e
Kóva
chemba’e!

Pedro Armijo 51
4. Terarãngue kuaa'ỹva: Ñe’ẽ
ohechaukáva pe tekove térã umi mba’e,
he’i’ỹre mávapa. Ombojoajukuaa ñe’ẽpy
upeigua “va” térã “ve”.
Ipapyteĩva
Opavave. Avave, avavete. Mba’eve.
Oimeraẽva. Máva. Ambuéva. Oiméva.
Ipapyetáva
Maymáva.
Tembiecharã:
Opavave okirirĩta.
Maymáva ohóta nendive ko'ẽrõ.

Pedro Armijo
Ñe’ẽjoajuha:
52
Ñe’ẽ iñambue’ỹva ha ombojoajúva ñe’ẽ,
ñe’ẽ’aty térã ñe’ẽjoaju.
Tembiecharã:
Nde ha che ñañemyatymói.

Pedro Armijo
Ñe’êjoajuha ñemohenda
53
1. Ñe'ẽjoajuhaite: oiporu "ha" térã
“ha’e” omoñondive haĝua mokõi
ñe’ẽ térã ñe’ẽjoaju. Omyengovia “y”
térã “e”, Castellano-pegua.
Tembiecharã: Osẽ ha oguata.
2. Ñe'ẽjoajuha oiporavóva: Umi
ojeipurúva mokõi ñe’ẽ pa’ũme,
ojeporavo hağua peteĩva.
Guaraníme oĩ "térã", “ỹrõ" ha
“ỹramo”, omyengoviáva “o” térã
“u” castellano-pe.
Tembiecharã: Arami térã Anai
Oñani ha oguata
He’útapa merô térâ sandia

Pedro Armijo 54
3. Ñe'ẽjoajuha mba’ereguáva:
Umi ojepurúva oñemombe’u
mba’érepa oiko oikóva.
Umíva hína: “ajeve”, “upévare”
ha “upeháre”.
Tembiecharã: Ikane’õ upévare
oho. 4. Ñe'ẽjoajuha ombojovakéva: Ko’ãva
ojeporu oñembohovake haĝua mokõi
temimo’ã. Ñepyrũrã omoneĩ ha
hapykuérinte ombotove; térã
ambueháicha, ñepyrũrãme ombotove ha
hapykuerimínte omoneĩ: "upéicharõ
jepe" ha "jepéramo".
Tembiecharã: He'íkuri oguerutaha,
jepéramo, hesarái
Kalo ipochy upévare osapukái
iñirûme.
Ipochy ramojepe okirirî

Pedro Armijo
Ñe’ẽndýi:
55
Ñe’ẽ ohechaukáva mba’éichapa oñeñandu ñande rapicha. Ikatu
ipy’andýivo, ovy’a térã ku pya’e oñeñandu ambuérõ.
Tembiecharã:
Cháke, pe mbói!

Pedro Armijo 56
2.1. Ñe’ẽndýi iñe’ẽteĩva: Umi
ñe’ẽndýi iñe’ẽpy peteĩnteva.
Tembiecharã:
Cháke, ho’áta pe mitã.
E'a, cheresaraiete.
-¡Na’ápe!, nde tekorei tuja.
-¡Nápy!, nde jagua chavi.
-¡Araka’e!, chera’a (araka).
-¡Amóntema!, jaikopáma hese.
Ñe’êndýi ñemohenda
2.2. Ñe’ẽndýi ñe’ẽ’etáva: Ko’ãva katu
heñói mokõi térã hetave ñe’ẽgui.
Jepémo sapy’ánte ñe’ẽ ha he’iséva
tuicha ojoavy hemiandúpe.
Tembiecharã:
¡Nderasóre!, ou jeýma.
¡Aháta aju!
Che Dio
Nde výro
E’a,
jaikuaamína

Pedro Armijo 57
Ñe’ẽriregua
Pe oñemoĩva ñe’ẽ rire
omohenda, omyesakã ha
omoĩmba hag̃ua pe he’iséva.
Umi iñe’ẽpehẽteiva
ojoajuva’erã ñe’ẽre ha umi
iñe’ẽpehẽ hetáva katu
ndojoajuiva’erã hese.
Tembiecharã:
Aháta Ka’akupépe.
Ohecha mombyry guive.
Oguata kuehe guive.
Ahátama ógape.

Pedro Armijo 58
Ñe’êriregua ñemohenda
1. Ñe'ẽriregua iñe'ẽpehẽteĩva:
Ko’ãva peteĩnte iñe’ẽpehẽ ha he’i
jehaikatu katuete ojoajuva’erãha koñe’ẽ
mboyve ijykereguáre. Umi iñe’ẽpehẽteĩva
apytépe oĩ:
Pe (me). Gua. Gui. Re. Ndi. (omombykýva
“ndive”)
Tembiecharã:
Peru oho kuehe Ka’akupépe.
Ha’ekuéra ogueru chipa Paraguarígui.
Oguapy ikotýpe.

Pedro Armijo 59
2. Ñe`ẽriregua iñe'ẽpehẽ’etáva: Ko’ãva
oguereko mokõi térã hetave ñe’ẽpehẽ ha
araka’eve ndojoajuiva’erã ñe’ẽ
ijykereguáre. Umi ojeporuvéva apytépe
oĩ:
Guive. Hag̃ua. (ñe'êtéva ndive) G̃uarã.
(téra ndive Peve (meve). Ári. Rire. Rupi –
Rehe. Ndive- Gotyo.
Tembiecharã:
Mombyry guive aju ne rendápe.
Ou okaru hag̃ua.
Kalo oho isy ndive Paraguaýpe

Pedro Armijo 60
No olviden repasar

Ñe'ênguéra rekoaty.pptx

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (11)

Ñe'ênguéra rekoaty.pptx