b bb 3(3) 2016: 4-10 Bağbahçe Bilim Dergisi http://edergi.ngbb.org.tr E-ISSN: 2148-4015 Araştırma Makalesi Türkiye'de doğal yayılış gösteren bazı soğan (Allium L. - Amaryllidaceae) türleri üzerine taksonomik notlar Mehmet FIRAT*1, İlker GENÇ2 Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Van, Türkiye 2 İstanbul Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Farmasotik Botanik Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye * Sorumlu Yazar / Correspondence: kuyucak65@yahoo.com 1 Yüzüncü Geliş/Received: 05.10.2016 • Kabul/Accepted: 01.12.2016 • Yayın/Published Online: 30.12.2016 Özet: Allium L. (Soğan) cinsi Melanocrommyum (Webb & Berth.) Rouy altcinsi ülkemizde 34 taksonla temsil edilmektedir. Bu çalışmada bu altcins altında yer alan A. calocephalum Wendelbo, A. akaka S.G.Gmel., A. subakaka Razyfard & Zarre A. giganteum Regel ve Allium rhetoreanum Náb. türleri üzerinde inceleme ve araştırmalar yapılmıştır. İncelemeler sonucunda A. rhetoreanum, A. calocephalum ve A. subakaka türlerinin betimleri tekrar yazılmıştır. Ayrıca eldeki verilerden A. akaka ve A. giganteum türlerinin Türkiye’de doğal yayılış göstermediği anlaşılmıştır. Çalışmada türlerin ayrıca yayılış haritası ve fotoğrafları verilmiştir. Anahtar kelimeler: Allium, Melanocrommyum, Doğu Anadolu, Türkiye Taxonomical notes on some Allium L. (Amaryllidaceae) species in Turkey Abstract: Genus Allium L. subgen. Melanocrommyum (Webb & Berth.) Rouy comprises about 34 accepted taxa in the Flora of Turkey. In this article, some studies are made about species of A. calocephalum Wendelbo, A. akaka S.G.Gmel., A. subakaka Razyfard & Zarre ve A. giganteum Regel and Allium rhetoreanum Náb. According to our investigation, descriptions of A. rhetoreanum, A. calocephalum and A. subakaka are written again for Flora of Turkey. And, it is understood that, A. akaka and A. giganteum are not distributed in Turkey. Distribution map and photographs of the species are provided, too. Key words: Allium, Melanocrommyum, East Anatolia, Turkey GİRİŞ Allium L. (Soğan) cinsi dünya genelinde yaklaşık 850 taksona sahiptir (Keusgen vd., 2011). Friesen vd. (2006) tarafından yapılan en son cins içi sınıflandırma temel alındığında bu cinse ait taksonlar dünya genelinde 15 alt cinse ayrılır ve bu alt cinslerden sekiz tanesine ait türler Türkiye’de doğal yayılış gösterir. Bu altcinsler şunlardır; subgen. Allium, subgen. Amerallium Traub, subgen. Cepa (Mill.) Radic´, subgen. Melanocrommyum (Webb & Berth.) Rouy, subgen. Nectaroscordum (Lindl.) Asch. & Graebn., subgen. Polyprason Radic´, subgen. Porphyroprason (Ekberg) R.M.Fritsch, subgen. Rhizirideum (G. Don ex Koch) Wendelbo. Yukarıda belirtilen alt cinslerden subgen. Melanocrommyum türleri son derece görsel çiçek ve yaprakları, genellikle büyük çiçek durumu gibi özelliklerinden dolayı, çok eski yıllardan beri özellikle Avrupa ülkelerinde bahçe düzenlemelerinde tercih edilmiştir. Bu alt cins ülkemizde doğal yayılış gösteren 34 takson ile temsil edilmektedir (Koyuncu, 2012; Genç ve Özhatay, 2014; Deniz vd., 2015). Allium rhetoreanum Náb. türü ülkemizde Hakkâri’de yayılış gösteren endemik bir türdür (Koyuncu, 2012). Türe ait çok az sayıda herbaryum örneği bulunduğundan Türkiye Florasındaki betimi yetersiz ve eksiktir. Allium calocephalum Wendelbo türü Irak Florasına kayıtlı bir tür olup (Wendelbo, 1985) 2012 yılında M.Fırat tarafından Hakkârinin Şemdinli ilçesinde, Rubarok bölgesinde toplanarak Türkiye Florasına kazandırılmış (Fırat, 2012) ve Koyuncu (2012) tarafından da Türkiye Bitkileri Listesine eklenmiştir. Türün Türkiye örneklerine göre betimi yapılmamıştır. Allium akaka S.G.Gmel. türü Türkiye’de doğal yayılış gösteren bir tür olarak kabul edilmektedir (Kollmann, 1984; Koyuncu, 2012). R.M.Fritsch Subg. Melanocrommyum türleri üzerinde uzun yıllardır taksonomik açıdan dünya M. Fırat ve İ. Genç / Bağbahçe Bilim Dergisi 3(3) 2016: 4-10 5 genelinde inceleme ve araştırmalar yapmaktadır. En son 2013 yılında, subgen. Melanocrommyum türlerinin en fazla türle temsil edildiği ülke olan İran’da doğal yayılış gösteren bu guruba ait taksonların revizyonunu yapmıştır. Fritsch ve Abbasi (2013) tarafından yapılan bu çalışmada bu türün sadece İran’da yayılış gösterdiği ve Türkiye’de yayılış gösteren ve A. akaka olarak kabul edilen bireylerin A. subakaka Razyfard & Zarre türü olduğu ileri sürülmüştür. Bu çalışmada yukarıda adı geçen ve subgen. Melanocrommyum içinde yer alan üç taksonun betimleri yukarıda sunulan gerekçelerden dolayı yeniden yazılmıştır. Ayrıca Allium rhetoreanum türü ile ilişkili olarak Behçet vd. (2012) tarafından Türkiye için yeni kayıt olarak yayımlanan A. giganteum Regel türünün Türkiye’deki varlığı tartışılmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışmaya konu olan taksonlara ait materyaller 1999‒2015 yılları arasında Doğu Anadolu bölgesine yapılan arazi çalışmalarında toplanmış ve doğal fotoğrafları çekilmiştir. Ayrıca VANF herbaryumunda yer alan ve Allium giganteum olarak tayin edilen örnekler incelenmiştir. Bölge florası üzerine kapsamlı çalışmalar yapan Mehmet Fırat'ın kişisel herbaryumu ile VANF dışında AEF, ISTE ve E herbaryumlarında bulunan ilgili örnekler incelenmiş ve tüm bu örneklerle ilgili etiket bilgileri “İncelenen Örnekler” başlığı altında verilmiştir. Türlerin yayılış alanları harita üzerinde gösterilmiştir (Şekil 1) (Fırat 2016). Araştırma kapsamında toplanan bitki örnekleri VANF ve Herb. M.Fırat’ın kişisel Herbaryumu’nda muhafaza edilmektedir. Şekil 1. Allium rhetoreanum (▲), Allium calocephalum (●) ve Allium subakaka («) türlerinin Türkiye'deki yayılışı. SONUÇLAR ve TARTIŞMA 1. Allium rhetoreanum Náb. in Publ. Fac. Sci. Univ. Masaryk Brno 105: 38, f. 8 & t.3, f. 1 (1929). Soğan küremsi, 2,5‒5(-7) cm çapında; dış tünik dağılıcı, siyahımsı gri; iç tünik kağıtsı, beyaz. Sıkapus düz, kalın, silindirik, hafifçe damarlı, (30-) 50‒120 cm, tabanda 1‒2 cm kalınlıkta, yeşil. Yapraklar 4‒6(-8), aya dikdörtgensimızraksı, ucu hemen hemen sivri, dış yapraklar 4‒7(-15) cm'ye, iç yapraklar 1‒5 cm'ye kadar genişlikte, boyu en fazla sıkapusun yarısı kadar, kenarları düz, yeşil. Sıpata zarsı, 2‒3(-4) loblu, yumurtamsı-hemen hemen dairesel, ucu kısa sivri, geri kıvrık, pedisellerden kısa, tabanı beyaz, uca doğru gül rengi, çizgiler belirsiz, kalıcı. Çiçek durumu hemen hemen küresel, genellikle sık çok çiçekli, çapı (5-)8‒11 cm, meyve döneminde çap neredeyse aynı. Çiçek sapları ince, düz, neredeyse eşit, 4‒6 cm, erguvani. Perigon yıldızsı; tepaller dikdörtgensi-mızraksı, hemen hemen sivri, uçta hafif dalgalı, olgunlaştıkça düzensiz buruşuk, 6 ‒ 7,5 x 3 ‒ 4 mm, açık menekşe-morumsu pembe nadiren beyaz, ortadamar az çok belirgin ve ergunvani. İplikçikler tepallerden kısa veya neredeyse eşit, tabanda yaklaşık 1‒1,5 mm birleşik, birleşmiş kısımdan sonra az genişleyip veya hiç genişlemeden ince şeritsi, tepallerden daha açık renkli. M. Fırat ve İ. Genç / Bağbahçe Bilim Dergisi 3(3) 2016: 4-10 6 Başçıklar mor, boyu 2,5 mm. yumurtalık sapsız, basık küresel, üç derin, üç yüzeysel kanallı, yüzey hafif sivilceli, yeşil. Dişi organ boyu yaklaşık iplikçikler kadar. Kapsül küresel-armutsu, 5‒7 mm çapında. (Şekil 2). Tip: [C10 Hakkari] in monte Dwile supra pagum Hasitha dit Gulamerik, in pascuis alpinis humosis, 2100 m, 18 vı 1910, Nabelek 2319 (holo. SAV)(dijital resim!). Çiçeklenme zamanı: Mayıs-Haziran Yetişme ortamı: Alpin çayırlar, kaya çatlakları Yükseklik: 1400‒2100 m Yöresel adı: Hakkâri ve Şırnak halkı tarafından "Luşe" olarak bilinmektedir (Fırat, 2013; Fırat, 2015a, 2015b; Fırat ve Aziret, 2016). Subg. Melanocromyum türlerinde tepal x iplikçik uzunluk oranı, yaprak x sıkapus uzunluk oranı, yumurtalığın saplı olup olmayışı, çiçek durumunun şekli (küresel, yarı küresel, hunimsi), çiçek şekli (yıldızsı, kasemsi, çansı), tepallerin ucu (sivri, küt) önemli teşhis karakterleridir. Hakkâri bölgesinden toplanan ve Allium giganteum olarak teşhis edilen örnekler genel morfolojik özellikleri ile bu türe benzetilebilir. Ancak, yapılan ayrıntılı morfolojik incelemeler sonucunda temel tayin karakterleri açısından A. giganteum türü ile uyuşmadığı görülmüştür. Bununla birlikte örneklerin aynı bölgede yayılış gösteren ve A. giganteum türüne büyüklüğüyle benzeyen A. rhetoreanum türü ile örtüştüğü saptanmıştır. Bu iki tür arasındaki temel farklar aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 1). Tablo 1. Allium rhetoreanum ve Allium giganteum türlerinin morfolojik karakterlerinin karşılaştırılması. Özellik A. rhetoreanum A. giganteum sıkapus yüzeyi hafif damarlı yüzeyi düz çiçek durumu meyveye döndüğünde çapı en meyveye döndüğünde çapı 20 cm’ye fazla 12 cm kadar çıkar perigon yıldızsı kâse şeklinde-yıldızsı iplikçikler yumurtalık tepallerden kısa veya neredeyse eşit tabanda 1‒1,5 mm birleşik sapsız tepallerin 1,5 katı tabanda 0,5 mm birleşik kısa saplı Tabloda da görüldüğü gibi iki tür arasındaki en önemli fark yumurtalıkların kısa saplı veya sapsız oluşu ve iplikçiklerin tepallere oranıdır. A. giganteum türünde yumurtalık kısa saplı ve iplikçikler tepallerin yaklaşık 1,5 katıdır. Ancak Behçet vd. (2012) tarafından A. giganteum olarak tayin edilen örneklerin yumurtalıkları sapsız ve iplikçikler tepallerden uzun değildir. Bu özellikler A. rhetoreanum türü ile örtüşmektedir. Yaprak genişliği bitkinin yetiştiği ortama, göre değişkenlik gösterir. Örneğin kaya çatlaklarında yetişen örneklerin yaprakları daha dar olurken, zengin ve gevşek topraklarda yetişen bireylerin yaprakları oldukça geniştir (Şekil 2). Ayrıca A. giganteum türünün doğal yayılış alanı İran’ın kuzey doğusu, kuzey ve batı Afganistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan’dır. Türün mevcut yayılışı dikkate alındığında Türkiye’de yayılış gösterme ihtimali oldukça düşüktür. Sonuç olarak arazi çalışmaları ve herbaryum örnekleri üzerinde yapılan ayrıntılı morfolojik inceleme ve araştırmalar sonucunda A. giganteum türünün Türkiye’de doğal yayılış göstermediği anlaşılmış ve A. rhetoreanum türünün betimi yeni örnekler doğrultusunda genişletilerek yukarıda verilmiştir. İncelenen Örnekler: Türkiye: C9 Hakkari: Yüksekova, Şitazin ile Dağlıca arası, 2200 m, 11 vi 2006, M.Fırat 10120 (Herb. M.Fırat); Şine kayalıkları ile Peyanis arası, 1600 m, 13 vi 2006, M.Fırat 10411 (Herb. M.Fırat); Çukurca, Aşut (Çığlı) Irak sınırına yakın, 2200 m, M.Fırat 27102 Topotip (Herb. M.Fırat); Olgunlar köyü çıkışı güney doğu yamaçlar, kaya çatlakları, 1439 m, 26 v 2010, İ.Kaval 127 (VANF 161353); Şırnak: Beytüşşebap, Çeman ile Suvari Halil geçidi arası, 2000 m, 06 vi 2013, M.Fırat 30526 (Herb. M.Fırat); Beytüşşebap, Mezraa beldesi, Sersülav bülgesi, 2030 m, 18 v 2010, M.Rüstemoğlu 1370; ibid., Kelle kayalıkları, 07 vi 2010, M.Rüstemoğlu 1256; Yüksekova, Varegöz-Sat arası, çayırlıklar, 1800-2000 m, 1 vıı 1983, Koyuncu 6278, M. Coşkun, (AEF 12452)!; Yüksekova, Varegöz, (bahçede açtırıldı), 22 v 1986, M. Koyuncu, (AEF 13507)!. C10 Hakkari: Şemdinli Aktütün ile Çarçela Arası, Buzul dalarına giderken, Derye kera bölgesi, 1900 m, 08 vi 2006, M.Fırat 10168 (Herb. M.Fırat). 2. Allium calocephalum Wendelbo in Act. Horti Gotob. 28: 40, f. 10 (1966). Soğan 1,5‒4 cm, yumurtamsı-küresel; dış tünik kağıtsı, dağılıcı, grimsi. Sıkapus 30‒75 cm, tabanda morumsu. Yapraklar 4‒7, aya şeritsi-mızraksı, 17‒30 x 0,7‒3,5 cm, kenarı az pürüzlü. Sıpata 2x3(-4) loblu, kalıcı. Çiçek durumu basık yarıküresel, çok çiçekli, çapı 4‒8 cm. Çiçek sapları eşit değil, dıştakiler 1,5‒3 cm, içtekiler 0,8‒2 cm. Perigon yıldızsı; tepaller şeritsi-ipliksi, dıştaki çiçeklerin tepalleri 32 mm ye kadar uzar, içteki çiçeklerin tepalleri M. Fırat ve İ. Genç / Bağbahçe Bilim Dergisi 3(3) 2016: 4-10 7 yaklaşık 14 mm uzunlukta, sarımsı beyaz. İplikçikler şeritsi-ipliksi, tabanda kaynaşmış, 3-4,5 mm, koyu mor, tepede yeşilimsi; Başcıklar yeşilimsi, 1‒2,5 mm. Yumurtalık koyu mor. Kapsül yumurtamsı-hemen hemen küresel, 6 mm çapında. (Şekil 3). Tip: [Irak] Sersang, in Oak scrub, 4500 ft, 20 ıv 1958, Polunin 5084 (holo. K!) Çiçeklenme zamanı: Nisan-Mayıs Yetişme ortamı: Dağ yamaçları, meşe araları ve bodur çalılıklar. Yükseklik: 1200‒1400 m Yöresel adı: Derecik halkı tarafından "Luz" olarak bilinmektedir (Fırat, 2013; Fırat, 2015a, 2015b; Fırat ve Aziret, 2016) Allium calocephalum türünün, boyu 32 mm’yi bulan şeritsi-ipliksi tepalleri, en karakteristik özelliğidir. Bu özelliğinden dolayı diğer Allium türlerinden kolaylıkla ayrılan bir taksondur. Bu türün betimi Türkiye’den toplanan örnekler temel alınarak ilk kez bu çalışmada verilmiştir. Tür ilk olarak Irak’tan toplanmış ve bilim dünyasına tanıtılmıştır. Türkiye’de yayılış gösterdiği yer de Irak sınırına çok yakın bir bölgedir. Tür ülke endemiği olmamakla birlikte bölgesel olarak dar yayılışlı nadir bir türdür. Şekil 2. Allium rhetoreanum: A. geniş taban yaprakları; B. çiçek durumu; C-D-E. genel görünüşü. İncelenen Örnekler: Türkiye: C10 Hakkâri: Şemdinli ilçesi, Derecik beldesi, Sılo yaylasından Balkaya dağlarına (Çiyaye Govende), Meşelik açıklıklar, 37°07′22″ N, 44°16′24″ E , 1404 m, 23 iv 2012, M.Fırat 28732-a; Şemdinli, Derecik beldesi, Nawberoja bölgesi ile Hezil çayı arası, çayır ve yaylalar, 36°59′07″ N, 44°19′06″ E, 618 m, 23 iv 2012, M.Fırat 28732-b. 3. Allium subakaka Razyfard & Zarre in Ann. Bot. Fenn. 48: 358, Figs. 7, 8 (2011). Soğan yumurtamsı-küremsi, 2‒2,5(-5) cm çapında; dış tünik dağılıcı, siyahımsı gri; iç tünik beyaz. Sıkapus düz, silindirik, hafifçe damarlı, toprak üstü 3‒6 cm, tabanda mavimsi yeşil. Yapraklar (1-)2 adet, aya dikdörtgensi-eliptik, ucu külahlı, alt ve üst yüz ±oluklu, kenar düz veya hafifçe dişli ve mor veya beyaz renkli, 5,5‒11 cm uzunluğunda ve 2‒6(-8) cm genişlikte, boyu sıkapustan uzun, mavimsi yeşil. Sıpata zarsı, 2‒4 loblu, genişçe yumurtamsı, ucu kısa sivri, geri kıvrık, beyaz, açık kahverengi çizgili, kalıcı. Çiçek durumu geniş M. Fırat ve İ. Genç / Bağbahçe Bilim Dergisi 3(3) 2016: 4-10 8 hunimsi-yarı küresel, genellikle sık çok çiçekli, çapı 5‒8(-11) cm. Çiçek sapları kalın, düz, neredeyse eşit, 1,5‒3 cm, kahve-mor. Perigon geniş huni-yıldız şeklinde; tepaller darca dikdörtgensi-mızraksı, hemen hemen küt ve hafif içe kıvrık uçlu, olgunlaştıkça tepaller uzun kenarından orta damar doğrultusunda katlanır ve meyvede sert sivri bir görünüm alır, 6,5‒9 x 1‒2 mm, morumsu pembe-lila, ortadamar belirgin ve koyu. İplikçikler tepallerin en az 1/2‒2/3 katı, dar üçgen şeklinde, tabanda yaklaşık 1,5‒2 mm birleşik, tepallerden daha koyu, genellikle uçları bariz koyu renkli. Başçıklar sarı, boyu 1,5 mm. yumurtalık sapsız, ters yumurtamsı-küresel, üç derin, üç yüzeysel kanallı, yüzey çok hafif sivilceli, buğulu yeşil. Dişi organ boyu 3 mm ye kadar. Kapsül basık küresel, 4‒5 mm çapında. Tohum siyah (Şekil 4). Tip: [Azerbaycan] W Uromieh, Targevar valley, W Solak, 2000 m, 23 v 1976, Runemark & Foroughi (holo. TARI 19746). Çiçeklenme zamanı: Haziran-Temmuz Yetişme ortamı: Subalpin kayalık yamaç, yüksek dağ stebi Yükseklik: 1650‒3400 m Yöresel adı: Ağrı, Muş, Van, Hakkâri, Siirt ve Bitlis halkı tarafından "Göhbızıng" olarak bilinmektedir (Fırat, 2013; Fırat, 2015a, 2015b; Fırat ve Aziret, 2016). Şekil 3. Allium calocephalum: A-I. çiçek durumu; K-L-J. genel görünüşü. Yapılan arazi ve herbaryum incelemelerinin sonucunda elde edilen bulgulara göre A. akaka türünün Türkiye’de yayılış göstermediği, Türkiye örneklerinin A. subakaka türü olduğu görüşünü desteklemektedir. Yaprak aya şekli, iplikçik ve tepal boyları gibi ayırt edici karakterler bakımından Türkiye örneklerinin A. subakaka türünün betimi ile daha fazla örtüştüğünü göstermektedir. Allium akaka ve A. subakaka arasındaki temel farklar (Tablo 2) de verilmiştir. M. Fırat ve İ. Genç / Bağbahçe Bilim Dergisi 3(3) 2016: 4-10 9 Tablo 2. Allium subakaka ve Allium akaka türlerinin morfolojik karakterlerinin karşılaştırılması. Özellik Allium subakaka Allium akaka aya şekli geniş dikdörtgensi-eliptik mızraksı-eliptik yaprak boyu 5,5‒11 cm 10‒16 cm yaprak kenar rengi mor-beyaz beyaz tepal rengi pembe-lila beyaz-pembe tepal boy / en 5‒6 3,5‒4 filament boyu (mm) 5‒6 2‒2,5 filament uç rengi beyaz-pembe koyu pembe kapsül çapı (mm) 4‒5 5‒7 İncelenen Örnekler: Türkiye: A8 Erzurum: Pasinler-Horasan, 1650 m, 12 vi 1957, Davis 39387, I.Hedge (BM!, E!); Çobandere, 31 v 1971, T.Baytop (ISTE 19947!); Erzurum-Horasan arası, Çobandere, 1650 m, 17 v 1979, T. Baytop (ISTE 41949!); Köprüköy, Yukarı Söğütlü köyü çevresi, 1600 m, M.Koyuncu 14254, M.Fırat, M.Armağan (ISTE 88845!). A9 Kars: Kağızman, J. & J.Archibald 6353 (ISTE 55994!). Kars-Selim, Allahuekber Dağı, 2420 m, 17 vii 2005, N. & E. Özhatay, M.Koyuncu, E.Akalın, Ş.Kültür, Ö.Eminağaoğlu (ISTE 86977!). B7 Erzincan: Dağınık dağ, Kızlar kalesi üstü, 1900 m, A.Kandemir 5341 (ISTE 90807!). B9 Ağrı: Tendürek dağı, 2525 m, 15 vi 2015, M.Fırat 32493 (Herb. M.Fırat); Horasan–Ağrı, Tahir Geçidi, 2400 m, 31 v 1985, N.Özhatay (ISTE 55461!). Bitlis: Hizan, Ardas köyü yukarıssı Lolan dağı, 2200 m, 22 vi 2014. M.Fırat 31172 (Herb. M.Fırat); Karz dağ, above Kotum, 8000 ft., 28 vi 1954, Davis 22304, O.Polunin (E!). Van: Bahçesaray, Agirov dağı, 2900 m, 29 vi 2015, M.Fırat 32173 (Herb. M.Fırat); Bahçesaray, Liçan köyü civarı yol kenarı, bahçeler, 1900-2000 m, 01 vi 2000, M.Fırat 2193 (Herb. M.Fırat); Vari krapit geçidi Bahçesaray arası, kayalıklar, 2600-2900 m, 07 vi 2000, M.Fırat 2436 (Herb. M.Fırat); Kurubaş mevkisi, 2100 m, 02 vi 2006, M.Fırat 10162 (Herb. M.Fırat); Güzeldere geçidi, 2600 m, 17.6.2016, M.Fırat 10125 (Herb. M.Fırat); Gürpınar, Hoşap ile Nebırnav yaylası arası, 2400 m, 17 vi 2011, M.Fırat 27089 (Herb. M.Fırat); 20 km from Hoşap to Başkale, SW stony slope on N side pass, 2750 m, 09 vi 1966, Davis 44633 (E!); Erek dağı, above Gölardı, 2600 m, 19 vi 1981, A. & T. Baytop (ISTE 46620!); Hoşap-Başkale arası, Hoşap’tan 24 km, Güzeldere Geçidi aşağısı, 2700 m, 22.6.1981, A. & T. Baytop, A. Atilla (ISTE 46724!); Van-Çatak, Kayaboğazı köyüne 2 km, Artos dağı etekleri, 2200-2500 m, 4.6.1985, N. Özhatay(ISTE!). C9 Hakkâri; Zap Vadisi, Yeni köprüye 4 km kala, 1800 m, 19 vi 2011, M.Fırat 27291 (Herb. M.Fırat); Pass between Hakkari and Kaval, 2500 m, 23 vi 1966, Davis 45390 (E!). Şırnak: Beytüşşebap, Sersulav yukarısı, 2722 m, 06 vi 2013, M.Fırat 30649 (Herb. M.Fırat). C10 Hakkari: Şemdinli, Alan Vadisi, Katune Bölgesi, Zagros dağları, 1700 m, 20 vi 2011, M.Fırat 27425 (Herb. M.Fırat). Şekil 4. Allium subakaka: A,C,D. genel görünüşü; B çiçek durumu. M. Fırat ve İ. Genç / Bağbahçe Bilim Dergisi 3(3) 2016: 4-10 10 KAYNAK LİSTESİ Behçet, L., Kaval, I. ve Rüstemoğlu, M. (2012). Three new records for Turkey: Allium giganteum (Liliaceae), Grammosciadium scabridum, and Ferulago angulata subsp. carduchorum (Apiaceae). Turkish Journal of Botany 36(6): 637-643. Deniz, İ.G., Genç, İ. ve Sarı, D. (2015). Morphological and molecular data reveal a new species of Allium (Amaryllidaceae) from SW Anatolia, Turkey. Phytotaxa 212(4): 283-292. Fırat, M. (2012). Türkiye florası için dört yeni tür kaydı; Iris zagrica (Iridaceae), Tulipa systola (Liliaceae), Allium calocephalum (Liliaceae), Astragalus bruguieri (Fabaceae). 21. Ulusal Biyoloji Kongresi, Bildiri Kitabı 640641, İzmir. Fırat, M. (2013). Ferhenga Navên Riwekên Bi Kurdî/Kürtçe Bitki Adları Sözlüğü/Dictionary of Plant Names in Kurdish. Kalkan Ofset, Ankara. Fırat, (M. 2015a). Allium gabardaghense (Amaryllidaceae), a new species from Şırnak, Turkey, Weşanên Sîtav, Van. Fırat, M. (2015b). The Ethnobotanical Usage of Some East Anatolian (Turkey) Allium L. species. Manas Journal of Agriculture and Life Science MJAL 5(1): 80–86. Fırat, M. (2016). Iris koyuncui (Iridaceae), a new species from Hakkâri province (Turkey) belonging to subgenus Scorpiris. Phytotaxa 263: 051–057 Fırat, M. ve Aziret, M. (2016). Edible Allium L. species that are sold as fresh vegetables in public bazaars of Hakkâri province and its surroundings in Turkey. Acta Biologica Turcica 29(1): 14-19. Friesen, N., Fritsch, R.M., ve Blattner, F.R. (2006). Phylogeny and new intrageneric classification of Allium (Alliaceae) based on nuclear ribosomal DNA ITS sequences. Aliso 22(1): 372-395. Fritsch, R.M. ve Abbasi, M. (2013). A taxonomic review of Allium subg. Melanocrommyum in Iran. Leibniz-Institut für Pflanzengenetik und Kulturpflanzenforschung. Genç, İ. ve Özhatay, F.N. (2014) Allium efeae (Amaryllidaceae), a new species from northwest Anatolia, Turkey. Turkish Journal of Botany 38: 1022–1025. Keusgen, M., Kusterer, J. ve Fritsch, R.M. (2011). Allium species from Middle and Southwest Asia are a rich source for Marasmin. Journal of Agricultural and Food Chemistry 59: 8289-8297. Kollmann, F. (1984). Allium L. Şu eserde: Davis, P.H. (ed.). Flora of Turkey and the East Aegean Islands 8:98-211. Edinburgh University Press, Edinburgh. Koyuncu, M. (2012). Allium L. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul. Razyfard, H., Zarre, S., Fritsch, R.M. ve Maroofi, H. (2011). Four new species of Allium (Alliaceae) from Iran. Annales Botanici Fennici 48(4): 352-360. Wendelbo, P. (1985). Allium L. Şu eserde: Townsend, C.C. ve Guest, E. (edlr.). Flora of Iraq 8: 137-177. Ministry of Agriculture Republic of Iraq, Baghdad.