TEACH YOURSELF BOOKS ESPERANTO ESPERANTO John Cresswell and John Hartley Revised with additional material by J. H. Sullivan, BA, FIL TEACH YOURSELF BOOKS -2- Long-renowned as the authoritative source for self-guided learning—with more than 30 million copies sold worldwide—the Teach Yourself series includes over 200 titles in the fields of languages, crafts, hobbies, sports, and other leisure activities. British Library Cataloguing in Publication Data Cresswell, John Esperanto.—3rd ed.—(Teach yourself books) 1. Esperanto—Textbooks for English speakers I. Title. II. Hartley, John III. Sullivan, J. H. 499'.99282'4 PM8213 Library of Congress Catalog Card Number: 92-80873 First published in UK by Hodder Headline Plc, 338 Euston Road, London NW1 3BH First published in US 1992 by NTC Publishing Group, 4255 West Touhy Avenue, Lincolnwood (Chicago), Illinois 60646 - 1975 U.S.A. The 'Teach Yourself' name and logo are registered trade marks of Hodder & Stoughton Ltd in the UK. Copyright © 1987, 1968, 1957 Hodder & Stoughton Ltd. Revised and additional material copyright © 1987 J. H. Sullivan In UK: All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopy, recording, or any information storage and retrieval system, without permission in writing from the publisher or under licence from the Copyright Licensing Agency Limited. Further details of such licences (for reprographic reproduction) may be obtained from the Copyright Licensing Agency Limited, of 90 Tottenham Court Road, London W1P 9HE. In US: All rights reserved. No part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form, or by any means, electronic, mechanical, photocopying, or otherwise, without prior permission of NTC Publishing Group. Typeset by Macmillan India Ltd, Bangalore 25. Printed in England by Cox & Wyman Ltd, Reading, Berkshire. Second edition 1968 Third edition 1987 Impression number Year 17 16 1999 15 14 -3- Contents Preface to the third edition 7 Introduction Characteristics of Esperanto - How to learn - Layout of this book 9 12 Pronunciation Numbers 1 Familio kaj domo Family and house Nouns - la - kaj; Verbs: The present tense; kiu and tiu; Prefixes and suffixes - ge- - -in- - -ejText: Familio kaj domo Dialogue: Kie estas…? 16 2 La ambro The room Adjectives; Personal pronouns; Questions with u; negative sentences - jes and ne; Correlatives - kio and tio -kia and tia; mal-; Possession with de Text: La ambro Dialogue: Kafo kun amikino 22 3 La urbo The town Adverbs; Subject and object; kie and tie - kiel and tiel; -et- - -eg- - -ulText: La urbo Dialogue: Promeno en la parko 29 4 Letero A letter Prepositions; The indirect object; The past tense; Possessive adjectives; The future tense; The direct object - kiun, kion, kian; kial and tial; re-; i; scias and konas Text: Letero Dialogue: Amiko el Norvegujo 35 43 Interlude 5 Pri via ferio About your holiday Movement to; Movement from; Changing word endings; The ending -u; Names of countries; Names of cities; -uj- - -anText: Pri via ferio en Svislando Dialogue: La Esperanto-grupo 45 6 La veter-prognozo The weather forecast Impersonal verbs -oni; Correlatives -with i- -with neni-; More about adverbs; Days of the week; Months of the year; Further uses of -n; Weights and measures; -erText: La veter-prognozo Dialogue: Nova ideo 55 -4- 7 Televido kaj radio Television and radio Parts of the day; Ordinal numerals; Numerals with –o and -e; foje; -obl- - -on- - -op-; Telling the time – antaŭ and post; Quantity; -om correlatives; -am correlatives; -aĵText: Televido kaj radio Dialogue: Diskuto pri veturo 62 8 Notoj pri la naturo Nature notes Comparison of adjectives and adverbs; Word order; Special positions of ne; -ad- - -ar- - -ebl- - -ind- - -idText: Notoj pri la naturo Dialogue: En la Kastelo Grésillon 72 9 Hejma pa o Home page The infinitive - devas and povas; Prepositions with the infinitive; The ending -us - Conditional sentences; Word order with nur and ankaŭ; Correlatives with i-; Affixes as independent words; Correlatives with -es; The past participle - -ita Text: Hejma pa o Dialogue: Interesaj vizitoj 81 10 La vivo de Einstein The life of Einstein The reflexive pronoun and adjective - si and sia; -ig- -i - - -ec- - -ist- - -ism-; Bonvolu Text: La vivo de Einstein Dialogue: Amikoj kaj najbaroj 91 11 Kelkaj reklamoj A few advertisements Active participles; The perfect tenses — -onta; Participlenouns; ju … des; ajn; -il- —ekText: Kelkaj reklamoj Dialogue: Venontjaraj ferioj 100 12 Pa o de flank-okupoj Hobbies page Verbs preceding their subjects; The introductory 'It'; mem; Word-building; kaj ... kaj - aŭ ... aŭ nek ... nek - jen ... jen - u ... u; -estr- -em- - fu - - dis- - boText: Pa o de flankokupoj Dialogue: La Kristnaskfesto 110 13 Leteroj al la redaktisto Letters to the editor Indirect speech; Passive participles; Compound tenses de (agent) and per (instrument); Participles as nouns; The relative pronoun; -a - - fiText: Leteroj al la redaktisto Dialogue: Universala Kongreso - La alveno 119 -5- 14 Pa o por la semajnfino Weekend page Past extending into present; antaŭ ol - post kiam; Elliptical usage; -um- - -end- - eks- - pra- - mis- - -ing- -nj- - - jText: Pa o por la semajnfino Dialogue: Universala Kongreso - Infana Kongreseto 128 15 Diversaĵoj el la tuta mondo World-wide miscellany Adverbial participles; The object predicate; Indirect commands; Various meanings of de; Transitive and intransitive verbs Text: Diversa oj el la tuta mondo Dialogue: Universala Kongreso - is revido! 139 Further Study 150 Appendix 1 Table of correlatives 2 List of affixes 3 The sixteen rules of Esperanto 151 Key to the Exercises 155 Esperanto-English Vocabulary 167 English-Esperanto Vocabulary 182 Index -6- Preface to the third edition In revising this book and bringing it up to date, I have found it necessary to make a number of significant alterations. I have also increased the vocabulary and made it two-way, and added a series of dialogues. However, this is basically the book written by my late friends John Cresswell and John Hartley, and I have retained their system of 'newspaper article' texts, altering them only insofar as they had become out of date. Since this system did not, however, lend itself to dialogue, I have, in a separate dialogue section of each unit, followed the family introduced in Unit 1 as they experience some aspects of esperantist life. I should like to express my thanks to all who have helped with suggestions and information, and especially to Henriette and Pierre Fort for help with the sections on the Château Grésillon, to Pierre Babin for permission to reproduce the illustration of the Chateau, and to Maria Becker-Meisberger for permission to reproduce the recipe in Unit 9 (first published in the Esperanto-language magazine Monato). Finally, my thanks go to Shirley Baldwin (editor), Allan Nutton and Stephen Thompson for valuable suggestions and advice, and to my wife Barbara for much help and constant encouragement. J. H. Sullivan -7- Esperanto-Asocio de Britujo (EAB) 140 Holland Park Avenue, London W11 4UF EAB is the central organising body for Esperanto activity in the UK. Members receive two bimonthly magazines, one in Esperanto and one in English, and from the Esperanto Centre at the above address the following services are offered: Bookshop A wide range of books in and on the International Language is available, as well as stationery and other publicity material. Book tokens are sold and exchanged. Correspondence Courses Beginner's, Intermediate, Intensive and other correspondence courses are administered from the Centre. Examinations EAB conducts its own examinations, all but one of which can be taken by post. Subscription Service journals. The Centre also acts as subscription agents for all the major Esperanto Junularo Esperantista Brita JEB is EAB's youth section; anybody under 26 can become a member and anybody over 26 can become a Patron Member. Universala Esperanto-Asocio The Centre accepts and forwards payments for UEA membership and subscriptions; also for the World Congress of Esperanto and the International Youth Congress of TEJO (UEA's youth section). Specialist Groups These exist for a large number of professions and interests - details are in the Association's handbook. Advice The Centre also provides information, material and advice on publicity, organising groups and meetings, planning local Esperanto activities and so on. Local Representatives EAB has representatives throughout the country. For further information on any of the above, and for an enrolment form, please send an SAE to the Esperanto Centre at the above address. The Esperanto Teachers Association is a group of teachers and advisers who are themselves Esperanto speakers, and whose aim is to help those who share their opinion that the teaching of Esperanto in schools will be of benefit to the pupils. This association, too, can be contacted through the Esperanto Centre. z z -8- z Introduction Esperanto is the auxiliary language created by the Polish oculist, Dr L. L. Zamenhof (1859-1917), and first published in 1887. Some people think of Zamenhof as a dreamy Utopian who imagined that if a neutral second language were introduced, all wars would cease and the world would become a Garden of Eden. In fact, his contention was that we must first find some solution to the 'language problem'. Not until we have settled this comparatively minor matter can we begin to understand each other across the frontiers and then to discuss the grave social and economic problems which face us. Esperanto is intended as a simple second language for all people, so that each of us may have it within his or her power to speak to, and to understand, those in other countries throughout the world. It is in no way opposed to the national languages; on the contrary, it creates in those who learn it an interest in communication, and this very often leads to their learning one or more of the national languages. Characteristics of Esperanto Most languages may be divided into three parts: 1 2 3 Vocabulary (i.e. the mass of words which make up the language). Spelling and pronunciation. Grammar and syntax, or word order. In each of these three departments, Esperanto shows enormous simplification when compared with any national language. The spelling and pronunciation are absolutely phonetic, and there are only five vowel sounds (most national languages have twenty or more). Each letter has one sound only, and any sound is always rendered by one and the same letter. The grammar and syntax are so ingeniously devised that in place of the usual maze of rules, occupying a sizeable volume, which most other languages present, we have only sixteen short rules, which may be written comfortably on a sheet of notepaper. They are reproduced in the Appendix. The vocabulary gave Zamenhof many sleepless nights, until he hit upon the idea of carrying the principle of affixes through to its logical conclusion. The result was that an Esperanto dictionary is only onetenth the size of that of a national language. In national languages, regularisation is only partial, and often illogical, whereas in Esperanto it is complete. For example: in English we often form the feminine of a noun by adding -ess: host/hostess, lion/lioness. Often, but by no means always. We do not say bull/bulless or hero/heroess. In Esperanto, the feminine ending may be added to any noun; and so throughout the language — there is no exception to any rule and no limit to its applicability. As for the words themselves, Zamenhof did not invent them arbitrarily, but took them from the most important languages of Western civilisation, mainly from Latin, which is the origin of so many modern languages. Some words look exactly as they do in English, for example birdo (a bird), rivero (a river). In others, the connection is less obvious, but often nevertheless there is a connection, if we look a little further. For example, mano (hand) does not resemble the English; but we have the same root in 'manual' ('pertaining to a hand'), 'manufacture', 'manipulate', 'manuscript', etc. — because mano comes from the Latin manus, which has likewise given rise to these English words. We shall draw the student's attention to some of these etymological connections, especially in the first few lessons, whenever it seems likely to help in memorising. -9- How to Learn If you know something about grammar and grammatical terms, so much the better; but if not, it does not matter. We are not assuming any knowledge of grammar. A few basic concepts are all that is required, and these we shall explain as clearly as we can. However eagerly you learn at first, you are sure to find at the end of a few days that you have forgotten some of it. Do not be at all upset about this! Every day we accept a thousand and one new facts, and promptly forget them again. If we retained everything in our minds we should go mad in a week. So, to forget is a natural process; to remember is unnatural and requires effort. You may find that out of ten new words learnt, only two or three are retained in the memory. The others you will forget, and will have to re-learn. When you learn them for the second time, they will come much more easily to you, and this time you will probably remember nearly all of them. A small minority, however,may elude you again, and will have to be learnt for a third time. The moral of this is that constant repetition is necessary. You cannot learn a language as you would read a novel, by merely going straight through from the first word to the last. You must continually re-read each section and as it were over-learn it, until you have thoroughly assimilated it. It must be heavily emphasised that language consists of sounds. We are becoming so accustomed to silent reading and writing that we are apt to lose sight of this fact. Language must have existed for at least 20 000 years, but only for the last 4000 has there been any sort of written record. Writing, therefore, is an invention of yesterday, comparatively speaking. It bears the same relation to language itself as a page printed with staff-lines and black dots does to the sound of music. Even when we read silently, we are unconsciously 'hearing' the words with an inner ear, and literary style is judged by the sound which the words make when spoken, never by the pattern which they may happen to make on paper. Take great pains, therefore, to master the pronunciation. Read the pages on pronunciation very carefully, and on no account skip them to come to 'more important' matters. The section on pronunciation is as important as any in the book, and it would be a pity to neglect it in that (a) a good pronunciation of Esperanto is quite easy to acquire, and (b) it is one of the most beautiful-sounding languages on earth. If this seems a rash claim, consider what is the most beautiful language. Tastes differ, of course, but if a vote were taken, perhaps Italian might be the winner: and the general sound of Esperanto very closely resembles that of Italian. It follows, also, that you should try to speak Esperanto as much as possible, right from the start. If you can make contact with an experienced esperantist, he will be delighted to help you. But if you have no one else to speak to, you should speak, aloud, to yourself. Put a question and answer it. Imagine that you have at your side a fouryear-old child who never stops asking 'What?… Why?… Where?… Who?… ' Ask yourself these questions and answer them. The answer will often contain precisely the same words as the question ('Is Esperanto a beautiful language?' 'Yes, Esperanto is a beautiful language', etc.), but say them again, nevertheless. This repetition is part of your training and gives an encouraging feeling of fluency. The important thing is to use Esperanto itself as much as possible. No doubt you will need to use some English at first, but regard it as a crutch to be dispensed with whenever possible, and finally to be discarded altogether. The only way to learn to swim is to go into the water and try. Books may tell you many interesting things about swimming, but however much you read them, you will never become a swimmer if you never actually enter the water. Similarly, the only way to learn how to speak Esperanto is by speaking Esperanto. Not until you can think in Esperanto without any English in your mind can you be said to know the language. This is not a superhuman achievement — merely a question of practice. More detailed notes on this will be found after the first four units. - 10 - A trained linguist will probably acquire a reasonable command of Esperanto after no more than a dozen hours of study. Those who are not specially trained will need rather longer, perhaps up to a hundred hours. For them it is necessary to study it in small but frequent doses. If you study for only ten minutes, carefully and deliberately, you will almost certainly remember most of it, and so make small but definite progress. Whereas if you sit for two solid hours 'swotting' Esperanto, your time will probably have been wasted. Not only will you not have advanced, but you may have so bemused yourself as to have forgotten most of what you knew when you started. So train yourself to short periods of intensive study in which you really do learn something; and when you feel that you have learnt something, train yourself to stop! This requires considerable self-discipline, for the tendency is to go on, and as you go on, so your mind becomes vaguer. An hour a day for four or five weeks should give you an excellent foundation; and divide the hour into two half-hour orbetter still for most people-four quarter-hour periods. But it must be every day; if you miss a day or two, you will lose ground badly. Layout of this book Each unit contains: 1 2 3 4 5 Explanations in English of certain points of grammar, with examples. A short text or texts, which include the same grammatical points. A dialogue, usually embodying the grammar introduced in the unit, and also revising points from previous units. Various exercises — some of which occur between the grammatical explanations, to break up the solid learning and allow you to practise immediately what you have learnt. You should work through all exercises thoroughly, checking your answers (after you have finished) in the key at the end of the book. A vocabulary list, containing all the words used in the unit. After the introductory section on spelling and pronunciation there are fifteen units, of which the first four are designed to provide a working foundation of essential grammar and vocabulary. Having mastered these four only, you are already in a position to use Esperanto in all four ways (reading, writing, listening and speaking), and you should do so as much as you can. The more you use the language, the sooner you will become proficient in it. More detailed notes on practice will be given after Unit 4. Above all, enjoy your studies! Treat each unit as a mental challenge and get the same satisfaction from conquering it as you would from solving a crossword or other puzzle. Do not be too anxious about all the details at first, but concentrate on getting the general meaning. - 11 - Pronunciation (Note: This section looks complicated, because it takes a lot of space to explain in writing what could be explained verbally in a few minutes. Read it carefully once, proceed with Unit 1, then reread it.) 1 English spelling and pronunciation are highly irregular; one letter may have several different sounds, and one sound may be represented by several different letters. There are also many silent letters, which are written but not pronounced (e.g. the ugh in 'though'). The accentuation of words varies unpredictably, and may fall on any syllable (e.g. photograph, photography, photographic). There are none of these irregularities in Esperanto. 1 2 3 4 Spelling and pronunciation are phonetic — as a word is spelt, so it is pronounced, and vice versa. The sounds are all sharply differentiated, with none of such subtle differences as English bed/bad/bard/bawd. The accent always falls on the last syllable but one. Each vowel counts as a syllable — i.e., there are as many syllables as there are vowels, so that in familio the final i and o are counted separately, and the pronunciation is fa-mi-li-o. Words therefore often have an accentuation different from that of similar words in English. For example, rivero, kosmopolita, Ameriko are accented: ri-ve-ro, kos-mo-po-li-ta, a-me-ri-ko. There are no silent letters; every letter is pronounced, exactly in the order written. For example, pale, knabo, piede are sounded: pah-leh, k-nah-bo, pee-eh-deh. Take care about this! There is an inevitable tendency to pronounce a word in the English way, especially when it looks exactly like an English word. 2 The Esperanto alphabet contains twenty-eight letters: five vowels and twenty-three consonants. The consonants give little trouble; it is the five vowels which need to be practised. They are a, e, i, o and u, and correspond to the same symbols in the International Phonetic Alphabet. Using examples from English, their sounds are as follows: a e i o u as in father': tablo (tah-bloh); kato (kah-toh). as in 'there': afero (a-fehr-roh); per (pehrr); teo (teh-oh). as in 'machine': filmo (feel-moh); birdo (beerr-doh). as in 'November': mikrofono (mee-kroh-foh-noh). as in 'moose': pure (poo-rreh); suno (soo-noh). (Note: The h in the imitated pronunciation ah, eh, oh is not pronounced; it is merely intended to indicate the correct sound of the vowel.) Important notes 1 Do not make the vowels too long! There is a tendency to say 'maaahno' instead of just 'mahno'. Some people in southern England even say 'Esperaaarnto'. These vowels are at most only 'half-long'. 2 The vowels are all 'pure', i.e. single, sounds. This applies especially to e and o. In English, e has a -y- sound creeping after it, and o a -w- sound. Resist this in Esperanto; it is horrible to hear mono pronounced as 'mouw-nouw', or petas as 'payy-tas'. - 12 - 3 Words must not be glided into one another. Ne estas should be spoken with a slight, but definite, pause between the words. Similarly, la alia (la a-lee-ah); at all costs do not slip an r in here! (lahralia). Negative advice is not generally to be recommended, but a little here should be helpful in forestalling unconscious error. Note, then, that: (a) a is never pronounced as in English 'pale' or 'false'. Both of these words exist in Esperanto (meaning 'palely', 'falsely'), but they are pronounced pah-leh, fahl-sseh. (b) e is never as in 'here', nor as the obscure sound in 'the': pere = peh-rreh; lernas = lehrrnass; generalo = geh-neh-rrah-lo. (c) i is never as in 'mile': fine = fee-neh. (d) u is never as in southern English 'cut', nor as in 'mute': pure = poo-rreh; luksa = look-sah. 3 The consonants are as follows: b, c, , d, f, g, , h, , j, ĵ, k, 1, m, n, p, r, s, , t, ŭ, v, z. In reciting the alphabet, or in spelling out a word, we add o to each of these, i.e.: bo, tso, cho, do, etc. The consonants are pronounced as in English, except for the following: c g j ĵ r s ŭ is as ts: cent = tsent; gracia = gra-tsee-ah. is as English ch, as in 'church': eko = cheh-ko. is always as in 'got', never as in 'gem'. is always as in 'gem', never as in 'got'. ermana = jehrr-mahna; ardeno = jarr-deh-no. is the guttural heard in Scots 'loch'. You need not worry about it, as there are barely half a dozen common words which contain it. ( oro a choir; e o an echo). corresponds roughly to English y: Julio = yoo-lee-o. is the sound zh, as in 'pleasure': ĵaluza = zha-loo-za. Distinguish carefully between this sound and . should be well trilled. All Scots and Welsh people can do this; but the English find it more difficult. The English tend to pronounce kato (cat) and karto (card) alike, except that they lengthen the a in karto. In fact, there should be no difference between the 'a's but in karto the r should be trilled: kahrr-to. is always as in 'gas', never like z. So optimismo = op-tee-mee-ssmoh; pesilo = peh-ssee-loh. is as English sh: ipo a ship. corresponds roughly to English w. It occurs always with a vowel. Aŭ is equivalent to ah+oo; said quickly, this becomes ow as in 'cow'. So Aŭstralio = ow-strah-lee-oh. Similarly, eŭ is equivalent to eh + oo, a sound which occurs in 'fairway' (but do not sound the r). So neŭtrala = neh-oo-trah-la (the oo being as short as you can make it!) Aŭ is a common sound, eŭ is rare; and any other use of ŭ is so extremely rare as to be negligible. Four diphthongs are formed with j: aj =as y in 'cry' ej =as ei in 'vein' oj=as oy in 'boy', uj = as oo + y in 'too young'. - 13 - Notes (a) There are normally no double consonants, but they sometimes occur accidentally in compound words. For example, mallonga is formed from mal + longa, sennacia from sen + nacia. Such double consonants must be pronounced double, i.e., lingered over. The same thing occurs in English; for example 'palely', 'meanness', 'set-to'. (b) Notice that Esperanto has no q, w, x, or y. Words containing these, which are adopted into Esperanto, have their spelling modified. 'Quality' becomes kvalito; 'extra' becomes ekstra; 'weather' becomes vetero. In general, you should obtain a very fair pronunciation by following the instructions given above. There is no real substitute for listening to the language, however, and a supplementary cassette has been specially recorded to accompany this course. The cassette will aid your pronunciation as well as your fluency and understanding of spoken Esperanto, and is available from bookshops or, in case of difficulty, from the publisher. If you can also enlist the help of an accomplished esperantist, so much the better. For details of other recorded material in Esperanto, write to the British Esperanto Association at the address given on page 150. Some radio stations make regular broadcasts in Esperanto, and current details can also be obtained from the Association. You will not understand the words at first, but at least you will hear the language and get an idea of the effect to be aimed at. Failing these aids, Zamenhof himself recommended the Italian language as a model—listening to spoken Italian will help you to acquire the sounds, especially the vowel sounds, and the general intonation of Esperanto. Numbers Practise the pronunciation by learning the numbers: 1 2 3 4 5 100 unu (oo-noo) du (doo) tri (tree) kvar kvin cent (tsent) 6 7 8 9 10 1000 ses sep ok naŭ (now) dek mil (meel) From these twelve numbers, all the others below 1 000 000 are formed by simple juxtaposition. 'Eleven' is 'ten and one'; we don't bother to say 'and', but say simply 'ten one'. 11 12 13 20 21 30 40 80 101 200 dek unu (two words) dek du dek tri…and so on until 19 dek naŭ dudek (one word) dudek unu…and so on until 29 dudek naŭ tridek; 31 tridek unu; 32 tridek du; etc. kvardek; 50 kvindek; 60 sesdek; 70 sepdek; okdek; 90 naŭdek; 99 naŭdek naŭ; 100 cent cent unu; 102 cent du; 112 cent dek du; 120 cent dudek ducent (one word); 234 ducent tridek kvar - 14 - 1234 mil ducent tridek kvar; 2345 dumil tricent kvardek kvin. Practise these by working out any number, great or small, with which you come in contact. If you play any scoring game, say each figure to yourself as you keep the score. You should quickly become proficient. EXERCISES 1 What is the number of your house; your friends' and relatives' houses; your work-place; the bus you catch; your phone; your friends' phones (1212 = mil ducent dek du; 999 = naŭcent naŭdek naŭ); your car or bicycle? 2 Transcribe the following dates into Esperanto words: 1066 (Battle of Hastings); 1789 (French Revolution); 1815 (Battle of Waterloo); 1666 (Great Fire of London); 1588 (Spanish Armada); 1415 (Battle of Agincourt); 1564 (birth of Shakespeare); 1887 (Esperanto published); 1905 (first World Congress of Esperanto); 1969 (first steps on the moon); 1953 (conquest of Everest); 2061 (return of Halley's comet). - 15 - 1 Familio kaj domo Nouns 1 The words used to name things—living or inanimate—are called nouns. In Esperanto, all nouns in the singular end in -o: patro a father besto an animal filo a son domo a house hundo a dog tablo a table meblo a piece of furniture viro a man pomo an apple pupo a doll The singular noun can be shown in English by putting 'a' or 'an' before it, although it is often omitted. As all nouns end in -o in Esperanto, there is no need for a separate word for 'a' or 'an'. Therefore patro = a father or just father; tablo = a table or just table; and similarly with all other nouns. 2 Nouns in the plural add j to the o: patroj fathers bestoj animals filoj sons domoj houses hundoj dogs tabloj tables mebloj pieces of furniture viroj men pomoj apples pupoj dolls (Remember: oj is sounded oy as in 'boy'.) 3 La (the) La is used with nouns both in the singular and plural without change: la patro the father la filo the son la patroj the fathers la filoj the sons 4 Kaj (and) Kaj is pronounced like the ky in 'sky'. patro kaj filo father and son viro kaj hundo a man and a dog Verbs—the present tense 5 The words used to name an action or state are called verbs. When we wish to show that the action is taking place at the present time, or the present state of something (i.e. the present tense), the verb ends in -as: Tablo estas meblo. A table is a piece of furniture. Hundoj estas bestoj. Dogs are animals. La patro staras. The father stands, or is standing. - 16 - La filoj sidas. The sons sit, or are sitting. La viroj legas. The men read, or are reading. Note: Do not put estas before another verb. 6 Continuous tense Although there is a form in Esperanto similar to the English 'am —ing', it is little used, and the ending -as is generally used to translate both the simple and continuous tenses: Mi legas Li staras Ni sidas I read and I am reading He stands and He is standing We sit and We are sitting In translating from Esperanto into English, either of the English forms is used, according to the context. Pronouns 7 Kiu (who, which) and tiu (that, that one) As who = which person, kiu (pronounced kee-oo) is used to translate both who and which; tiu (pronounced tee-oo) is likewise used of persons and things known by name: Kiu estas la patro? Who is the father? Tiu estas la patro. That one is the father. Kiu legas? Who reads? Tiu legas. That one reads. Kiu domo estas tiu? Which house is that? Tiu estas la domo. That is the house. Kiu besto estas hundo? Which animal is a dog? Tiu besto estas hundo. That animal is a dog. When either of these two words refers to plural nouns, -j is added to it: Kiu estas la viro? Who is the man? Tiu estas la viro. That is the man. *Kiuj estas la viroj? Who are the men? Tiuj estas la viroj. Those are the men. Kiuj domoj estas tiuj? Which houses are those? Tiuj estas la domoj. Those are the houses. Note that kiuj is translated by who or which, like kiu, but that tiuj is translated by those. *pron. kee-oo-i PRAKTIKO (Practice) 1.1 Translate into English: La patro kaj la filo. Tablo estas meblo. La patro estas viro. La filo estas knabo. La du filoj estas knaboj. La patro kaj la filo staras. Tiu viro estas la patro. Tiu meblo estas tablo. Tiuj tri bestoj estas hundoj. Tiu viro staras. La filo sidas kaj legas. Kiuj estas tiuj viroj? Kiu viro sidas kaj legas? Kiuj viroj sidas kaj legas? - 17 - PRAKTIKO 1.2 Translate into Esperanto: The father and the son. The fathers and the sons. The father is a man. The man stands. The man is standing (Think! -See notes 5 and 6.) The father and the son are sitting. The father is sitting and reading. Dogs are animals. Those four animals are dogs. Which man is the father? Which boys are the sons? Who is reading? That man is reading. A table is a piece of furniture. Tables are pieces of furniture. Prefixes and suffixes 8 In Esperanto, as in English and other languages, affixes are widely used to build up many words from a single root. However, as mentioned in the Introduction, in Esperanto the prefixes and suffixes are used much more regularly than those of other languages, and can be added to any root with which they make sense. Thus a large vocabulary can be obtained from comparatively few roots, and indeed, this is one of the distinctive features of Esperanto. 9 geThe prefix ge- is used to denote people of both sexes taken together: patro father frato brother filo son knabo boy gepatroj parents gefratoj brother(s) and sister(s) gefiloj son(s) and daughter(s) geknaboj boy(s) and girl(s) Gesinjoroj is used both for Ladies and gentlemen and Mr and Mrs; Gesinjoroj Lang Mr and Mrs Lang. 10 -inThe suffix -in- gives the feminine of any word to which it is attached. Note that the suffix goes between the root (e.g. patr-) and the grammatical ending -o: patro father frato brother filo son viro man knabo boy sinjoro gentleman, Mr 11 patrino mother fratino sister filino daughter virino woman knabino girl sinjorino lady, Mrs -ej- The suffix -ej- is used to denote the place specially used for the action or object indicated by the root: lernas learn kuiras cook pre as pray kafo coffee hundo dog aŭtomobilo car lernejo school kuirejo kitchen pre ejo church kafejo (café) hundejo kennel aŭtomobilejo garage - 18 - Texts Treat the following, and all texts in the book, as an enjoyable exercise in comprehension. Work out the meaning with the help of the vocabulary at the end of the unit, but try to keep your mind running in Esperanto, rather than translate into English. Don't be afraid to go over it several times. La familio La familio Lang* konsistas el kvar personoj: sinjoro Lang, sinjorino Lang kaj la du infanoj, Andreo kaj Maria. Andreo estas knabo kaj Maria estas knabino. Sinjoro Lang estas la patro de la infanoj. Sinjorino Lang estas la patrino. Gesinjoroj Lang estas la gepatroj; Andreo kaj Maria estas la geknaboj. Andreo estas la filo, Maria estas la filino. Andreo kaj Maria estas la gefiloj. Andreo estas la frato de Maria. Ili estas gefratoj. *Not 'La Lang familio'. - 19 - La domo Jen la domo de la familio Lang. En la domo estas ses (six) ambroj: man o ambro, salono, kuirejo, infan ambro (aŭ infanejo), ban ambro (aŭ banejo), kaj dormo ambro. En la man o ambro la familio man as. En la dormo ambro gesinjoroj Lang dormas. En la infanejo la infanoj ludas dum la tago kaj dormas dum la nokto. En la salono sinjoro Lang legas. En la kuirejo sinjorino Lang kuiras kun Andreo. Ekster la domo estas hundejo por la hundo kaj aŭtomobilejo por la aŭtomobilo de la familio. PRAKTIKO 1.3 Translate into English: La patro estas sinjoro Lang, kaj la patrino estas sinjorino Lang. Andreo kaj Maria estas la infanoj. Andreo kaj Maria estas la gefiloj de gesinjoroj Lang. Kiu estas sinjoro Lang? Kiu estas sinjorino Lang? Kiu estas Andreo? Kiu estas Maria? Jen la domo de la familio Lang. En kiu ambro la familio man as? En kiu ambro gesinjoroj Lang dormas? En kiu ambro la infanoj ludas? En kiu ambro la infanoj dormas? En kiu ambro sinjoro Lang legas? En kiu ambro sinjorino Lang kaj Andreo kuiras? La hundo estas en la hundejo, kaj la aŭtomobilo estas en la aŭtomobilejo. PRAKTIKO 1.4 Translate into Esperanto: Who is Mr Lang? Who is Mrs Lang? Who are the children? Which is the house of Mr and Mrs Lang? Which is the dining-room? Which is the kitchen? Which is the bedroom? Which is the children's room? Which is the bathroom? Which is the lounge? In which room do the children play? In which room do the children sleep? In which room is Mr Lang reading? Note: En kiu ambro la familio man as? In which room does the family eat? En kiu ambro la infanoj ludas? In which room do the children play? In such sentences, the words 'do' and 'does' (which do not add anything to the meaning) are not translated in Esperanto. Dialogo Kie estas ... ? Sinjoro Lang Maria Sinjoro Lang Maria Sinjoro Lang Maria Sinjoro Lang Maria Sinjoro Lang (calls) Maria! Maria! Kie vi estas? Mi estas en la infanejo, Pa jo. Kion vi faras? Mi legas. Kie estas via frato? Li estas en la kuirejo. Kion li faras? Li kuiras kun Panjo. Kie vi estas, Pa jo? Mi estas en la salono. Mi legas. Note: Esperanto speakers whose names have an Esperanto form frequently (though not always) use these when speaking or writing to each other. These Esperanto names are used for the characters in the dialogues. Demandoj (Questions) 1 Kie estas Maria? 3 Kie estas Andreo? 5 Kie ili kuiras? 2 Kion i faras? 4 Kiuj kuiras? - 20 - Vortlisto (Vocabulary) (Words introduced in the grammar notes and examples during units will not normally be included in the unit vocabularies, but are all in the general vocabularies at the end of the book.) li he, him ludas plays man as eats (cf. manger) mi I, me nokto night (cf. nocturnal) nun now Pa jo Dad, Daddy (pron. patch-yo) Panjo Mummy (pron. pan-yo) patro father (cf. paternal) persono person (pron. pair-soh-no) por for salono lounge, sitting-room i she, her tago day aŭ or banas bathes; banejo baths, bathroom ambro room (cf. chamber) de of, from domo house (cf. domestic) dormas sleeps (cf. dormitory) dum during, while ekster outside (cf. external) en in familio family filo son (cf. filial) frato brother (cf. fraternal) fumas smokes infano child; infanejo children's room, nursery jen here is! behold! kato cat kie where knabo boy legas reads (cf. legible) Esprimoj (Expressions): Kion vi faras? What are you doing? Kion i faras? What is she doing? konsistas el consists of - 21 - 2 La ambro Adjectives 1 The words used to describe people and objects (nouns) are called adjectives. In Esperanto, adjectives take the ending -a: bona hundo a good dog juna viro a young man bela domo a beautiful house nova tablo a new table 2 Unlike English, the adjective must agree with the noun it qualifies, in that if the noun is plural, -j must also be added to the adjective: bonaj hundoj good dogs junaj viroj young men belaj domoj beautiful houses novaj tabloj new tables 3 The adjective may be placed after the noun with no change in meaning: bona hundo and hundo bona both mean a good dog; junaj viroj and viroj junaj both mean young men. However, in the majority of cases the adjective comes first, as in English. 4 As in English, the adjective is placed after estas (am, is, are) when we wish to say something descriptive about the noun: La hundo estas bona. La viroj estas junaj. The dog is good. The men are young. Personal pronouns 5 The words used in place of nouns are called pronouns (pro = instead of), and those pronouns used for persons are called personal pronouns: mi ni I we vi i i you she it li ili he they 6 The verbs in Esperanto are perfectly regular, and the following may be taken as models for all verbs: mi estas li estas i estas mi legas li legas i legas I am he is she is vi estas ni estas ili estas i estas it is i legas vi legas ni legas ili legas it reads I read he reads she reads you are we are they are you read we read they read 7 As with all question words, when kiu is used with a personal pronoun (mi, vi, li, etc.), unlike English, the pronoun is usually put in second place: Kiu mi estas? Who am I? Kiu vi estas? Who are you? 22 Kiu li estas? Who is he? Kiuj ili estas? Who are they? Asking a question 8 u In English, a great many questions of the type that can be answered by a simple 'yes' or 'no' are formed by putting 'do' or 'does' in front of the statement, as follows: Statement I stand You sit The man reads becomes " " Question Do I stand? Do you sit? Does the man read? This 'do' or 'does', which has no real meaning here, is similar to the Esperanto u (pronounced like chu in Chu Chin Chow): Mi staras Vi sidas La viro legas becomes " " u mi staras? u vi sidas? u la viro legas? However, in English when we use part of the verb 'to be' (am, is, are, etc. — in Esperanto: estas), instead of using 'do' or 'does' we merely interchange the position of 'am', 'is', 'are', etc., and the noun or pronoun, as follows: I am beautiful He is standing She is sitting The son is reading becomes " " " Am I beautiful? Is he standing? Is she sitting? Is the son reading? No exception is made in Esperanto, and u is used even for this type of question: Mi estas bela Li staras i sidas La filo legas becomes u mi estas bela? u li staras? u i sidas? u la filo legas? Note 1 No interchange of position takes place in Esperanto. For 'Am I beautiful?' do not say: Estas mi bela? but always use u, as above. 2 As there is only one form in Esperanto for this type of question, u vi sidas? can be translated by either Do you sit? or Are you sitting? according to the context. Negative sentences 9 Jes and ne jes (pron. yes) means yes; ne (pron. ne as in 'net') means no, not. When ne is used in the sense of 'not', it is usually placed before the verb: Mi ne estas la viro. I am not the man. Mi ne parolas. I am not speaking. 23 Mi ne fumas. I am not smoking; I do not smoke. With most English verbs, the word 'do' or 'does' is added to a negative sentence, but these are not translated in Esperanto: Mi parolas. I speak. Li legas. He reads. PRAKTIKO 2.1 Mi ne parolas. I do not speak. Li ne legas. He does not read. Translate these questions into English: u Maria estas la filino de gesinjoroj Lang? u Andreo estas la filino de gesinjoroj Lang? u sinjorino Lang estas la patro? u Andreo estas knabo? u Maria estas hundo? u la familio man as en la kuirejo? u gesinjoroj Lang dormas en la dormo ambro? u la hundo dormas en la dormo ambro? u sinjoro Lang legas en la ban ambro? u la infanoj ludas en la infanejo? PRAKTIKO 2.2 Translate into Esperanto: Is Mr Lang the father? Who is the mother? Is Andrew a boy? Is he the son of Mr and Mrs Lang? Does the family eat in the dining-room? Mr Lang is not the mother. Mary does not sleep in the kennel. The boy-and-girl (one word) do not sleep in the bedroom, they sleep in the children's room. Is the dog in the garage? No, it is not in the garage, it is in the kennel. The brother-and-sister learn in school. They play in the children's room and outside the house. PRAKTIKO 2.3 Answer, in Esperanto, the questions in exercise 2.1. Begin each answer with Jes or Ne, and write as full a sentence as you can for each, e.g. u sinjoro Lang estas la filo de Andreo? Ne, li ne estas la filo de Andreo, li estas la patro de Andreo. Correlatives 10 In English, there are a number of words which are mutually related, as follows: Where — there — somewhere — nowhere — everywhere. Who — that (one) — someone — no one — everyone. What — that (thing) — something — nothing — everything. When — then — some time — never — always. and so on. As you can see, there is also some relationship in the formation of these words, but as there are so many exceptions and variations in English, they are not usually set out in a table. In Esperanto, however, the pattern is perfectly regular, as may be seen from the full table in the Appendix, pp. 151. For example, in English all the question words (where, who, which, when, etc.) begin with 'wh-', with the exception of 'how'. In Esperanto all nine question words start with k-. You have already met two of these correlatives (kiu and tiu), and now you will meet four more. The rest will follow as you work through this book. Some of these correlatives are used more than others, and some very seldom. For this reason, it is not recommended that the beginner should try to learn all these words at once from the table, which is given only for reference. The most important will be given a few at a time. 24 11 Kio (what) and tio (that, that thing) There are two words for 'that'. Tiu correlates with kiu and is used for people and things particularised by name. Tio (pron. tee-o) correlates with kio (pron. kee-o), and these are used as pronouns for things which are unknown until named: Kio estas tio? What is that? Kio estas la patro? What is the father? Tio estas tablo. That (thing) is a table. La patro estas viro. The father is a man. 12 Kia (what kind of) and tia (that kind of, such) Kia (pron. kee-a) asks after the quality or nature of a thing or person. Tia correlates with it, and is often translated by such: Kia besto estas hundo? What kind of animal is a dog? Kia i estas? What is she like? Tia hundo estas dan era. Such a dog is dangerous. i ne estas tia virino. She is not that kind of woman. Kia is often used in exclamations, meaning 'What a ... !' Kia viro! What a man! Kia bela bildo! What a beautiful picture! 13 malThe prefix mal- is one of the most useful, and perhaps most greatly used, in Esperanto. It gives the exact opposite of the word to which it is attached: bela bona juna nova beautiful good young new malbela malbona maljuna malnova ugly bad old old Note: As you see, 'old' can be translated in two ways; it can be the opposite of both 'new' and 'young'. Usually maljuna is used for living beings (maljuna viro an old man) and malnova for objects (malnova domo an old house). However, malnova amiko isn't always maljuna amiko (and vice versa!) antaŭ granda lar a pura before, in front of big, large wide clean malantaŭ malgranda mallar a malpura behind small, little narrow dirty Possessive phrases 14 You may have noticed that a phrase containing the word de can sometimes be translated in two ways, for example: la domo de la familio Lang the house of the Lang family or the Lang family's house The English possessive form in 's does not exist in Esperanto, so, for 'Mary's brother', we have to say 'the brother of Mary'. Similarly: 25 the father's cupboard la ranko de la patro Mary's toys la ludiloj de Maria Text La ambro Jen ambro en la domo de la familio Lang. i estas moderna kaj komforta, kaj ekster la domo estas bela ardeno. La mebloj estas novaj, kaj sur la muro pendas bela bildo. En la ambro sidas sinjoro Lang kaj la filino Maria. Ili ne laboras. Sinjoro Lang sidas en komforta se o antaŭ la fajro, kaj legas. Maria sidas e la tablo. Sur la tablo, antaŭ i, estas du ludiloj. La aŭtomobilo estas nova kaj pura, sed la pupo estas malnova kaj malpura. La patro diras al i: ' u vi estas kontenta pri la nova aŭtomobilo, Maria?' Kaj i respondas al li: 'Jes, Pa jo, mi estas tre kontenta!' Malantaŭ kaj super Maria estas du rankoj. Unu ranko, kiu estas granda kaj lar a, staras sur la planko. i estas la libro ranko de la patro. La alia ranko, kiu pendas sur la muro, estas malgranda kaj mallar a.* i estas por la ludiloj de Maria. *Note: There are no real double letters in Esperanto. When the same letters occur together, each one must be sounded: mal-lar a. 26 PRAKTIKO 2.4 Translate into English: Jen la domo. Jen la ambro. La ambro estas moderna kaj komforta. u la ambro estas moderna kaj komforta? u la mebloj estas novaj? Sinjoro Lang kaj Maria sidas en la ambro. u ili laboras? Kiu sidas en komforta se o? Kiu legas? Kiu sidas e la tablo? u du ludiloj staras antaŭ i? u la ludiloj estas novaj aŭ malnovaj? u ili estas puraj aŭ malpuraj? u Maria estas kontenta? u vi estas kontenta? u la rankoj staras antaŭ Maria aŭ malantaŭ i? u ili estas grandaj aŭ malgrandaj? Kiu ranko estas granda? Kiu ranko estas malgranda? u la ranko estas lar a aŭ mallar a? u la ardeno estas bela aŭ malbela? PRAKTIKO 2.5 Translate into Esperanto: Which is the house? Which is the room? Is the room modern? Is it comfortable? Is the furniture new or old? Is the chair comfortable? Who is sitting in the chair? Who is working? Who is reading? Who is sitting at the table? Is she pleased? Are you pleased? One toy is new, and one is old. One toy is clean, and one is dirty. Which toy is clean? Is the garden beautiful? Is it big or little? Is it wide or narrow? Behind Mary are two cupboards. One cupboard is big, and the other is small. One cupboard is wide, and the other is narrow. PRAKTIKO 2.6 Answer these questions in Esperanto. (Remember that the answer to a u question must begin with Jes or Ne.) Antaŭ kio sidas sinjoro Lang? Kie sidas Maria? Kio estas antaŭ i sur la tablo? Kio estas en la kameno? u sinjoro Lang sidas sur la tablo? u la granda ranko estas por libroj? u i estas lar a? u i pendas sur la muro? Kia ranko pendas sur la muro? Por kio i estas? u la ardeno estas antaŭ la kameno? u la ludiloj estas sur la planko? u ili estas novaj? Kia estas la brakse o? u la libro ranko estas granda? Kio pendas super Maria? Dialogo Kafo kun amikino A neighbour, Mrs Brown, calls in to chat and have coffee with Mr and Mrs Lang. Sinjorino Lang Sinjorino Brown Sinjorino Lang Sinjorino Brown Sinjorino Lang Sinjorino Brown Sinjoro Lang Sinjorino Brown Sinjorino Lang Sinjoro Lang Sinjorino Brown Jen la kafo, Elena. u vi soifas? Dankon. Jes, mi tre soifas. u tiu se o estas komforta? Tre komforta, dankon, Klara. u la kafo estas bona? Jes, i estas tre bona. La infanoj estas en la lernejo, mi supozas? Jes. Maria estas tre kontenta nun, ar i iras al nova lernejo. (looks out of the window) Kia bela tago! Kaj kia bela ardeno! Vi bone laboras en i, sinjoro Lang. Jes, kaj mi laboras en i. Ni laboras en i. Ni estas kontentaj pri i. Ho, mi ne estas kontenta! Mi laboras en la ardeno, sed Johano ne laboras en i. Li sidas en la domo kaj legas dum mi estas en la ardeno! 27 Demandoj (Remember to answer using complete sentences, for practice.) 1 u la se o de sinjorino Brown estas komforta? 2 u la kafo estas bona? 3 u la infanoj estas en la ardeno? 4 Kiu estas kontenta pri tio? 5 Kia estas la tago? 6 Kiuj laboras en la ardeno? 7 u ili estas kontentaj pri i? 8 u sinjorino Brown estas kontenta? 9 u sinjoro Brown laboras en la ardeno? 10 Kion li faras? libro book (cf. library) ludilo toy moderna modern muro wall (cf. mural) ne no, not pendas hangs (cf. pendant) planko floor pri about, concerning pupo doll (cf. puppet) pura clean respondas answers, replies sed but se o chair super above, over supozas suppose sur on ranko cupboard tre very; very much al to alia other (cf. alias) antaŭ before, in front of bela beautiful, fine bildo picture bona good; bone well brakse o armchair (brako arm) e at u whether (introduces a question) dankon! thank you! diras says fajro fire fenestro window granda big, large ardeno garden iras goes jes yes komforta comfortable kontenta pleased, satisfied, content laboras works lar a wide* lernas learns; lernejo school Esprimo: u vi soifas? (so-ee-fass) Are you thirsty? *Note: lar a does not mean large. 28 3 La urbo Adverbs 1 The words which show the how, why, when, and where of the verb, i.e., those which describe the manner, etc. of the action (or state), are called adverbs. The majority of adverbs are derived from adjectives and in Esperanto end in -e: bela beautiful rapida quick forta strong Note: bele beautifully rapide quickly forte strongly In English, most adverbs—but not all—end in '-ly'. Subject and object 2 In the sentences used up to now, we have shown what someone or something does or is: La patro sidas en la man o ambro. The father sits in the dining-room. La patro estas sinjoro Lang. The father is Mr Lang. This someone or something is called the subject. In both the above sentences, patro is the subject. However, in many cases we are concerned not only with what the subject does, but what it does to someone or something. For example, when we read we must read something; when we love we must love someone or something; when we eat or drink we must eat or drink something. This someone or something, then, is called the object, and when it is named in Esperanto, we add -n to distinguish it from the subject: Subject la viro the man amas loves Object la virinon the woman We know who loves—la viro—because the noun ends in -o, and we know who is loved—la virinon—because of the added -n. Consequently, it doesn't matter if we reverse the sentence (la virinon amas la viro), the meaning is still the same—la virinon is still the object (i.e., the one who is loved), although it comes first in the sentence. This inversion is not unusual in Esperanto, for the -n clearly shows which is the object. (You can think of la virinon amas la viro as meaning the woman is loved by the man.) An adjective used with the object also takes -n in agreement. The object can, of course, also be a pronoun, for example: La viro amas in. The man loves her. and it can be plural, for example: Maria amas la pupojn. Mary loves the dolls. i amas ilin. She loves them. More correlatives 3 Kie (where) and tie (there, in that place) Kie (pron. kee-e) and tie (pron. tee-e) are used as follows: 29 Kie vi lo as? Where do you live? Kie li estas? Where is he? Mi lo as tie. I live there. Li estas tie. He is there. 4 Kiel (how) and tiel (in that way, so) Kiel (pron. kee-el) and tiel (pron. tee-el) are used as follows: Kiel vi fartas? How do you do (fare) ? Kiel li laboras? How does he work? Ili ludas tiel. They play like this (thus). i veturas tiel rapide. It travels so quickly. In comparing two ideas, kiel is translated by like: i ne estas urbego, kiel Londono. It is not a city like London. Li ne ludas, kiel vi. He does not play like you. The combination tiel… kiel… is translated by as… as… Aŭtomobilo ne estas tiel granda kiel aŭtobuso. A car is not as big as a bus. Aŭtomobilo ne veturas tiel rapide kiel trajno. A car does not travel as quickly as a train. PRAKTIKO 3.1 Translate into English: Kie estas la ludiloj de Maria? Ili estas sur la tablo antaŭ i. Kion faras la patro? Li sidas kaj legas libron. Kian libron li legas? Li legas bonan libron. Li sidas komforte kaj legas rapide. Maria estas tre kontenta ar i iras al la lernejo. i iras rapide. Sed Andreo ne estas kontenta. Li iras malrapide al la lernejo. Maria amas la lernejon, sed Andreo malamas in. PRAKTIKO 3.2 Match the answers to these questions: 1 u la brakse o estas komforta? 2 Kie estas la ludiloj de Maria? 3 u Maria estas kontenta? 4 Kio estas sur la tablo? 5 Kion legas sinjoro Lang? 6 Kie estas la ranko de Maria? 7 u la ranko de Maria estas granda? 8 Kiel legas sinjoro Lang? 9 u Londono estas urbego? 10 Kia estas urbego? PRAKTIKO 3.3 (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j) Li legas rapide. Li legas libron. i estas granda. Ne, i ne estas granda. Jes, i estas urbego. Ili estas sur la tablo. La ludiloj estas sur la tablo. i estas sur la muro. Jes, i estas komforta. Jes, i estas kontenta. Answer the following questions: u urbego estas malgranda urbo? Kion legas sinjoro Lang? Kie sidas Maria? Kia estas la ranko de Maria? Kie pendas la elektra lampo? u vi lo as kun gesinjoroj Lang? u aŭtomobilo estas tiel granda kiel trajno? u Maria estas maljuna? Kia estas la bildo en la ambro? u la brakse o estas 30 malkomforta? u fajro estas malvarma? Kiu ludilo estas malpura? Kiu amas la patron? Kiun amas la patro? u la familio Lang konsistas el tri personoj? Suffixes 5 -etThe suffix -et- is used as a diminutive to denote a small size or degree: domo house varma warm malvarma cold dormas sleeps ridas laughs dometo cottage varmeta lukewarm malvarmeta cool dormetas dozes ridetas smiles 6 -egThis suffix is the opposite of -et- and shows a great size or degree: domego mansion dormegas sleeps heavily varmega hot ridegas guffaws Note: The suffix -eg- is not just another way of saying granda; nor is -et- the same as malgranda: both -eg- and -et- add to the meaning. granda viro big man malgranda viro little man virego giant vireto dwarf 7 -ulThe suffix -ul- is used to denote a person characterised by the idea contained in the 'root' of a word: ri a rich sana healthy sporto sport ri ulo rich person sanulo healthy person sportulo sportsman Of course, we can add the suffix -in- to all of these to indicate the feminine: sportulino sportswoman or the prefix mal- to indicate the opposite: malri ulino poor woman Note also mal-san-ul-ejo — a place for sick people, i.e. a hospital! Text La urbo La bildo montras parton de urbo. i ne estas urbego, kiel Londono; nur malgranda urbo. i staras alte, sur monteto. La granda strato iras rekte al la centro de la urbo, la efa placo. irkaŭ la placo, ni vidas la urbodomon, pre ejon kaj multajn arbojn. Kio staras en la mezo de la placo? Statuo. e la dekstra flanko de la placo, vi trovas malsanulejon. Kontraŭ la malsanulejo staras granda domo aŭ domego. Tiu domo estas nun artgalerio. i staras en publika parko kaj flor ardeno, kie la gesinjoroj de la urbo promenas kaj ripozas. Tie, ankaŭ, la infanoj ludas. Vojo kaj vojetoj kondukas tra la parko al la domego. 31 Sur la efstrato, aŭtomobiloj rapide veturas. Kaj kio veturas sur la ponto? Tio estas aŭtobuso. Kiel veturas trajno? i veturas rapidege! Sub la ponto vi vidas parton de trajno; ar la urbo havas ankaŭ fervojon. Vi vidas la tegmenton de la fervoja stacidomo malantaŭ la ponto, e la dekstra flanko de la bildo. Flanka strateto, sur kiu vi vidas kelkajn dometojn, kondukas de la efstrato al la stacidomo. PRAKTIKO 3.4 Translate into English: La urbo estas malgranda. i ne estas urbego, kiel Londono. u la stratoj estas lar aj aŭ mallar aj? En la mezo de la placo staras statuo, kaj malantaŭ tio estas la urbodomo. Sur la placo estas ankaŭ granda pre ejo. Kie estas la artgalerio? i estas en la publika parko. Kaj kie estas la parko? i estas maldekstre de la efstrato. e la alia flanko de la strato estas la malsanulejo. Vojeto kondukas de la efstrato al la malsanulejo. Kie promenas la gesinjoroj de la urbo? Kie ludas la infanoj? La gesinjoroj promenas en la publika parko, kaj la infanoj ludas tie. Sur la efstrato veturas aŭtomobiloj kaj aŭtobusoj. Kiel veturas la aŭtomobilo? i veturas rapide. Trajnoj ne veturas sur la strato; ili veturas sur la fervojo. 32 PRAKTIKO 3.5 Translate into Esperanto: Where do you live? I live in a large city. It is not as large as London. It has two railway stations. Trains run (travel) on the railway, but cars travel on the roads. Have you (got) a car? Yes, I have a small car, but it does not go (travel) very fast. The main streets in the town are wide, but the other streets are narrow. What is the town like? It is modern and clean. PRAKTIKO 3.6 case. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Here are some answers. Write down the question which has been asked in each i veturas sur la ponto. Domego staras en la parko. Jes, i iras rekte al la efplaco. La gesinjoroj promenas kaj ripozas tie. Ne, trajno ne veturas sur la strato. i staras sur monteto. i veturas rapidege! Statuo staras tie. Mi vidas parton de trajno. Mi vidas ilin sur flanka strateto. Note 1 Kie promenas la gesinjoroj? Where do the people walk? Kie ludas la infanoj? Where do the children play? Kiel veturas la aŭtomobilo? How does the car travel? In such sentences, the words 'do' and 'does' are not translated in Esperanto. 2 In English we often use the word 'got' after 'have' or 'has', but this is not necessary, and is not translated in Esperanto. Has it got a park? Has he got a son? u i havas parkon? u li havas filon? Dialogo Promeno en la parko It is a nice day, and Mrs Lang and her friend Mrs Brown are taking a walk in the town. Sinjorino Brown Sinjorino Lang Sinjorino Brown Sinjorino Lang Sinjorino Brown Sinjorino Lang Sinjorino Brown Sinjorino Lang Sinjorino Brown Sinjorino Lang Sinjorino Brown Sinjorino Lang Ha! Jen ni en la placo. i tre pla as al mi, kun la granda pre ejo kaj la bela urbodomo. Jes, i estas tre bela. u ni promenu en la parko? Kia bona ideo! La vetero estas tiel bela kaj varma, kaj la ielo tiel blua. La publika parko pla as al mi. They go into the park and sit on a bench. Kiel belaj estas tiuj floroj! Jes, pla as al mi la flor ardeno. Nu! Kiel fartas la familio? Ho, tre bone, dankon. Kiel fartas via edzo? Li fartas bone. Li e laboras en la ardeno ar la vetero estas tiel bona! Kia surprizo por vi! Jes, granda surprizo! u vi vidas tiujn hundojn? Kie? Tie, antaŭ la artgalerio. 33 Sinjorino Brown Sinjorino Lang Sinjorino Brown (Both together) Ha, jes, mi vidas ilin nun. Ili ludas sur la vojeto kaj sub la arboj. La parko estas bona ludejo por ili. Ankaŭ por ni! Jes, sed ni ne ludas en i; ni sidas kaj ripozas. Kaj tio pla as al ni! Demandoj 1 3 5 6 7 9 Kia estas la vetero? 2 Kie sidas la du sinjorinoj? Kiaj estas la floroj? 4 Kiel fartas la familio Lang? Kion faras sinjoro Brown dum la du sinjorinoj sidas en la parko? Al kiu tio estas surprizo? Kiujn bestojn vidas la sinjorinoj? (Careful!) 8 Kie la hundoj ludas? u la sinjorinoj ludas? Kion ili faras? 10 u tio pla as al ili? parto part placo square (in a town) ponto bridge pre as prays; pre ejo church promenas goes for a walk, drive, ride, etc. publika public rapida quick; rapide quickly rekta direct, straight ripozas rests stacio station (radio, etc.); stacidomo railway station (building) statuo statue strato street sub under, below (cf. subway) surprizo surprise tegmento roof trajno train trovas finds (cf. treasure trove) urbo town; urbego (large) city; urbodomo town hall vetero weather veturas travels, goes, runs (in or of a vehicle) vidas sees vojo way, road; vojeto path alta high (cf. altitude) ankaŭ also arbo tree arto art blua blue centro center ar because efa chief, main; efstrato main street ielo sky, heaven irkaŭ round (about) dekstra right (hand) (cf. dexterity); maldekstra left e even fero iron (cf. ferric); fervojo railway flanko side floro flower galerio gallery ha! ah! havas has, have ho! oh! ideo idea kelkaj a few, several kondukas leads, guides kontraŭ opposite malsanulejo hospital (see note 9) mezo middle monto mountain; monteto hill montras shows multaj many, a lot of nu! well (then) nur only, merely parko park i tre pla as al mi I like it very much (lit. It is very pleasing to me) u ni promenu? Shall we go for a walk? Kiel fartas la familio? How is (fares) the family? Kiel vi fartas? How are you? 34 4 Letero Prepositions 1 Prepositions are the little words used to join a word or words to the rest of the sentence, and to show the relationship existing between the two parts. Take the following sentence: La kato sidas The cat sits la tablo the table To join the two parts, and to show where the cat is sitting in relation to the table, we use a preposition. We can say: La kato sidas sur (on) la tablo. La kato sidas sub (under) la tablo. La kato sidas apud (near) la tablo. La kato sidas antaŭ (before, in front of) la tablo. The prepositions sur, sub, apud and antaŭ, then, denote where the cat is sitting in relation to the table, and they are therefore called prepositions of place. 2 There are prepositions to show relationships other than place, of course, such as al (to), de (of, from), kun (with), etc., and one of the most useful is je. Its meaning is indefinite, and it is used where the relationship is obscure or cannot be clearly defined by any other preposition: Li vetas je evaloj. He bets on horses. It is particularly used in a time sense: Mi ne laboris je tiu tago. I did not work on that day. Li venos je la tria horo. He will come at three o'clock. (lit. at the third hour) The indirect object 3 The object shown by -n is known in full as the direct object. But with verbs like give, send, and similar verbs denoting transfer of something, we not only give, send, etc., something, we also give, send, etc., it to someone. This someone is called the indirect object: Subject La patro The father La amiko The friend Verb donas gives sendas sends Direct object pupon a doll leteron a letter Indirect object al i. to her. al li. to him. 4 The indirect object may be placed before the direct object. In such cases, 'to' is usually omitted in English, but al is always included in Esperanto: Subject La patro The father Verb donas gives Indirect object al i her 35 Direct object pupon. a doll. La amiko The friend sendas sends al li him leteron. a letter. The past tense 5 When we wish to show that the action or state has already happened or existed, the verb ends in -is: Mi skribis al vi hieraŭ. I wrote to you yesterday. Li parolis al i hieraŭ. He spoke to her yesterday. La urbo estis plena. The town was full. 6 We often use compound past tenses formed with 'has', 'have', or with 'was', 'were', but although Esperanto has such compound tenses (which you will learn later) the simple ending -is is very often used even for these. u vi vidis tiun libron? Have you seen that book? Mi legis la libron. I have read the book. or I was reading the book. Sinjoro Lang sidis kaj legis. Mr Lang was sitting and reading. The word jam (already) may be used to indicate the 'has/have' form, for 'already' is frequently used with this: Mi jam skribis al vi. I have already written to you. Li jam legis la libron. He has already read the book. 7 With most English verbs, the word 'did' is added to a negative or interrogative (question) sentence in the past tense, but this is not translated in Esperanto: Mi parolis al vi. I spoke to you. Li legis la libron. He read the book. PRAKTIKO 4.1 Mi ne parolis al vi. I did not speak to you. u li legis la libron? Did he read the book? Translate into English: La patrino donis du belajn ludilojn al Maria. Amiko sendis al mi leteron. La arbo estis antaŭ la domo. La kato sidis sub la tablo. u vi vidis in? Ne, mi ne vidis in. u vi legis tiun libron? Jes, mi jam legis in. Kiu sendis al i la leteron? La domo estis plena hieraŭ. Translate each of these sentences in three ways: 1 Mi ne parolis al li. 2 veturis en aŭtobuso. 36 u vi skribis al i? 3 Li PRAKTIKO 4.2 Translate into Esperanto: In the house were six large rooms. I saw Andrew in the garden. Did you see him? I have-seen Mary in the children's room. I have already seen her. She was-playing. I did not see Mr Lang yesterday. He was not in the house. Have you seen Mrs Lang? Yes, I saw her yesterday. Where was she? She was-sitting in the park. Did you see that car? It was-travelling very fast. I sent a letter to Mrs Brown. I sent her a letter yesterday. She read it at three o'clock. The small cats were-sitting on the new tables. The dog was-sitting near the window. PRAKTIKO 4.3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Match the answers to these questions: u vi vidis Andreon en la infanejo? u vi jam legis tiun libron? u sinjoro Brown laboris en la ardeno? u la patro donis ludilon al Maria? u sinjoro Lang sidis en la salono? Kie sidis sinjoro Lang? Kiun libron vi legis? Kian libron vi legis? u vi legas rapide? Kion sendis la amiko? (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j) Ne, mi legas malrapide. Mi legis tiun libron. Jes, li donis al i ludilon. Ne, li sidis en la salono. Mi legis bonan libron. Li sendis leteron al mi. Jes, li sidis en la salono. Li sidis en la salono. Ne, sed mi legas in nun. Ne, mi vidis lin en la ardeno. Possessive adjectives 8 The personal pronouns (p. 22) can be made into adjectives by the addition of -a, to translate 'my', 'your', 'his', etc.: mia via my, mine your, yours nia ia ia our, ours her, hers its lia ilia his their, theirs Mia patrino parolis al via patrino. My mother spoke to your mother. Lia libro estas dika, kaj ia (libro) estas maldika. His book is thick and hers (her book) is thin. Nia hundo estas bela, kaj ilia (hundo) estas malbela. Our dog is beautiful and theirs (their dog) is ugly. 9 In order to differentiate 'my' from 'mine'; 'your' from 'yours', etc., the word la may be used with the latter: Jen via libro. Here is your book. Jen la via. Here is yours. The future tense 10 When we wish to show that the action or state is yet to take place or exist, the verb ends in -os: Mi skribos al vi morgaŭ. I shall write to you tomorrow. Li parolos al i baldaŭ. He will speak to her soon. 37 La urbo estos plena. The town will be full. It should be noted that English has another common form of the future tense using 'going to', and verbs ending in -os can also be translated in this way. The direct object 11 Kiun, kion, kian When kiu, kio, or kia is the object of the sentence, -n is added. In English, 'who' sometimes becomes 'whom', but 'which' and 'what' do not change. Note also that 'do', 'does' and 'did' are used in English, but are not translated. Kiun vi amas? Whom do you love? Kiun li vidis? Whom did he see Kiujn partojn i montras? Which parts does it show? Kiun libron li legas? Which book is he reading? Kion li trovis? What did he find? Kion vi skribas? What are you writing? Kian leteron li sendis? What kind of letter did he send? Kiajn interesojn li havas? What kind of interests has he (got)? Subject Vi amas You love Li vidis He saw i montras It shows Li legas He is reading Li trovis He found Vi skribas You are writing Li sendis He sent Li havas He has (got) Object kiun? whom? kiun? whom? kiujn partojn? which parts? kiun libron? which book? kion? what? kion? what? kian leteron? what kind of letter? kiajn interesojn? what kind of interests? More grammar points 12 Kial (why, for what reason) and tial (therefore, for that reason) Kial (pron. kee-al) and tial (pron. tee-al) are used as follows: Kial li skribis leteron? Why did he write a letter? Kial vi estas esperantisto? Why are you an esperantist? Tial mi skribis al li. Therefore I wrote to him. Mi estas, tial mi ekzistas. I am, therefore I exist. Warning: Do not confuse tial (for that reason) and ar (because). For that reason = therefore (Sometimes so): Mi ne vidis lin, tial mi skribis al li. I did not see him, so (i.e. therefore) I wrote to him. 13 reThe prefix re- is used to denote the repetition of an act, and also the return of a person or thing to its former place or condition (like English 're-'): legas reads relegas re-reads 38 donas gives iras goes venas comes redonas gives back reiras returns (goes back) revenas returns (comes back) Note that return can be translated by either reiras or revenas, depending on the sense required. 14 i i indicates nearness. Its most usual use is with the ti- correlatives, thus: tie there tiu that i tie here i tiu this i may be placed either before or after the ti- word: i tie or tie i 15 Scias, konas Both these verbs mean 'to know', but scias means to know a fact, while konas means to be acquainted with (usually a person or place): Mi konas lin, sed mi ne scias kie li lo as. I know him, but I don't know where he lives. Teksto (text) Letero 39 S-ro* kaj s-ino Lang jam lernis la fundamentojn de Esperanto, kaj s-ro Lang ser is amikojn en eksterlando. Kial li ser is? ar tiel li uzos la lingvon. Li us ricevis leteron el Norvegujo. Sur la bildo vi vidas pa on de la letero. Tie la Norvega amiko skribas pri la familio. Sur la alia flanko de la papero li skribas pri la urbo Voss: Nia urbeto Voss staras sur la belega fervojo de Bergen al Oslo. Apud la urbo ku as la lago Vangsvatn, en la mezo de altaj montoj. i estas bela centro por turistoj kaj sportuloj. Precipe la junuloj kaj junulinoj vizitas nin. En Norvegujo ekzistas multaj junul-gastejoj. Sed ankaŭ la maljunuloj trovas interesojn i tie. Ili kaptas fi ojn en la lago, kaj rigardas la multajn historiajn domojn. Feli e, la urbo ne forgesis pri eduko. Ni havas kelkajn bonajn lernejojn, kaj ankaŭ kolegion. Nu, mi sendas koran saluton kaj bondeziron al vi kaj via familio. Sincere via, Edvard S-ro Lang estas tre kontenta pri la letero kaj la bela po tkarto. Li ofte relegas la leleron. Baldaŭ li skribos respondon. Li dankos la Norvegan amikon pro lia letero, kaj reciproke sendos al li informon pri la urbo Newtown. Kaj pri la familio Lang! *The standard abbreviations are: S-ro Mr, S-ino Mrs. Ges-roj Mr and Mrs, F-ino Miss. PRAKTIKO 4.4 Translate into English: Mi jam lernis la fundamentojn de Esperanto. Nun mi korespondas kun amiko en ekslerlando. Mi us ricevis leteron kaj mi baldaŭ skribos respondon. Tiel mi uzos Esperanton. Norvega amiko, Edvard, skribis leteron al sinjoro Lang. Li skribis pri la urbeto Voss, en kiu li lo as. Tiu i urbeto staras sur la fervojo de Bergen al Oslo. S-ro Lang estas la edzo de s-ino Klara Lang. Ges-roj Lang estas geedzoj (ge-edzoj). Mi ricevis multajn leterojn kaj po tkartojn el eksterlando. Mi havas amikojn en multaj landoj. Mia amiko estas junulo, sed li ne estas sportulo. u ekzistas multaj junulgastejoj en Norvegujo? Mi ne scias. Kion faras la maljunuloj? Ili kaptas fi ojn en la lago. Ili ankaŭ rigardas la multajn historiajn domojn. i tie en mia urbo mi ne kaptas fi ojn. u vi scias kial? ar tiu i urbo ne staras apud lago. PRAKTIKO 4.5 Translate into Esperanto: Do you correspond with a friend (feminine) abroad? Have you received a letter? What did she write? Where does she live? Does she live in Norway? Where did the friend of Mr Lang see the announcement? What did he write? Did he write in Esperanto? Will Mr Lang reply soon? What will he write about? What will he send? What are your chief interests? Are you a sportsman? What are you? Do you often re-read letters? Does Mr Lang often re-read the letter? Do you know Mr Lang? Do you know where he lives? Do you know whether he has received a letter? PRAKTIKO 4.6 Vera aŭ malvera? (True or false?) Say whether the following sentences are true or false (according to the text): 1 2 3 4 S-ro Lang ricevis nur unu leteron el Norvegujo. Li jam skribis respondon. Edvard lo as en granda urbo. Li havas tridek unu jarojn. 40 5 6 7 8 9 10 Li lo as en nova domo. La lago Vangsvatn ku as en la mezo de altaj montoj. La urbo Voss havas kelkajn kolegiojn. Precipe la gejunuloj vizitas la urbeton Voss. S-ro Lang ofte relegas la leteron. S-ro Lang lo as en Newtown. Dialogo Amiko el Norvegujo Mr Lang has invited his pen friend Edvard Olsen to spend a holiday in Newtown, and meets him at the station. S-ro Lang Edvard Rikardo Edvard Rikardo Edvard Saluton! u vi estas Edvard? Mia kara Rikardo! Fine mi renkontas vin! Tio estas granda plezuro por mi! Ankaŭ por mi! Venu; mia aŭtomobilo staras ekster la stacidomo. Dankon, Rikardo. u vi komforte veturis? Tre komforte, dankon. * * * Rikardo Klara Edvard Klara Edvard Rikardo Edvard Rikardo Edvard Rikardo Edvard Nu, jen ni ekster mia domo. Envenu, mi petas! Ha, Klara, jen mia norvega amiko Edvard Olsen. Vi estas tre bonvena, sinjoro Olsen. Ne 'sinjoro', mi petas! Mi estas Edvard. Tre bone, Edvard. Nun, Rikardo montros al vi vian ambron, dum mi finos* la vesperman on. i baldaŭ estos preta. Dankon, Klara. Mi vere estas malsata. Venu, Edvard! … Jen via dormo ambro. Mi esperas, ke vi trovos in komforta. i tiu ranko estas je via dispono, kaj ankaŭ tiuj du tirkestoj. Kaj la ban ambro estas i tie! Mi scias, ke mi bone dormos i tie. Nu, venu al la salono kiam vi estos* preta, kaj se la vesperman o ne estos* preta, vi sidos komforte dum vi atendos*. Mi helpos Klaran en la kuirejo. Dankon, amiko. Mi baldaŭ estos preta. is poste, do! is poste. *Note this use of the future tense, where in English we would use the present, e.g. 'while I finish the dinner', etc. But when the verb refers to something in the future, we use that tense in Esperanto. Demandoj 1 Kie s-ro Lang renkontas la norvegan amikon? 2 Kie staras la aŭtomobilo de s-ro Lang? 3 Kiu estas bonvena? 4 u Edvard komforte veturis? 5 Kion faros s-ino Lang dum Edvard iros al la dormo ambro? 6 Kiam la vesperman o estos preta? 41 7 Kion s-ro Lang esperas? 8 u tri tirkestoj estas je la dispono de Edvard? 9 Kion faros Edvard kiam li estos preta? 10 Kion la du amikoj faros se la vesperman o ne estos preta? nomo name Norvego a Norwegian; Norvegujo Norway ofta frequent; ofte often pa o page papero (piece of) paper petas asks plezuro pleasure portas carries post after; poste afterwards po to post, mail (note spelling, to distinguish it from post after) po tisto (any) postal worker po tkarto postcard po tmarko postage stamp precipe mainly, principally preta ready pro for, because of reciproke reciprocally, in exchange renkontas meets revuo magazine ricevas receives (note spelling, and pronunciation reet-sev-as) rigardas looks at, watches saluto greeting; saluton! hello! sata satisfied (of hunger); malsata hungry *scias knows (a fact) sendas sends ser as looks for, seeks sincera sincere tempo time tirkesto drawer turisto tourist; turismo tourism uzas uses venas comes vera true, real; vere truly, really vespero evening vesperman o evening meal vizitas visits amiko friend (cf. amicable) anonco announcement apartamento a flat apud beside, near to atendas waits for bondeziro good wish(es) bonvena, bonvenon! Welcome eduko education edzo husband; edzino wife eksterlando 'outside-land', i.e. abroad ekzistas exists el out of esperas hopes feli a happy, fortunate finas finishes; fine finally, at last fi o fish forgesas forgets fotografio photography fundamento foundation, element (of a subject) gasto guest; gastejo guesthouse, hostel helpas helps historio history informo information jaro year je (see note 2) ĵus just (of something immediately past): mi ĵus skribis I have just written kaptas catch kara dear kato cat ke that (conjunction) kolegio college konas knows (is acquainted with) korespondas corresponds koro heart; kora cordial koverto envelope kun with ku as lies lago lake lando land, country leterportisto postman (see po tisto) libera free (cf. liberate) lingvo language (cf. linguist) malsata hungry (see sata) muziko music Esprimoj: je via dispono at your disposal mi tre ojas I'm very glad envenu, mi petas! come in, please! is poste till later * Some people find the combination sc difficult to pronounce, yet it occurs in English, e.g. bestseller. To say Mi ne scias, pronounce the English words 'Me nest see ass'! 42 Interlude Having mastered Units 1-4, you are already an esperantist. To a limited degree, no doubt; but if only a limited number of people in each country knew the international language, and if even they knew it only partially, the language problem would be essentially solved. The barriers which have always separated the nations would be breached. Put your knowledge to practical use immediately, by writing a few postcards to beginners in other lands. Addresses may be found in the current issues of Esperanto magazines. Nothing elaborate! Just a few phrases on a postcard of your town or of some national beauty-spot, to a variety of countries, such as Spain, Finland and Austria. There is no more vivid way to the realisation that Esperanto opens before you not merely one foreign country, but the whole world. Though your knowledge as yet is small, it is complete in itself, and if you master it, you will be surprised at the variety of ideas which you can express. How to practice The chief difficulty for the solitary student is, how to acquire fluency. This can be done, however, and with enjoyment, if you tackle it methodically. Practise thoroughly with one set of words before you learn more. You can do this at any time, without books or other equipment. Suppose you are waiting for the bus, and opposite you is a house. You know that word—so say it: domo. Already you have given some information to an imaginary foreign listener. Now consider what sort of a house it is, i.e., add an adjective: nova domo (malnova, granda, malgranda, moderna, komforta, bela, malbela, malbelega, etc.). Having named the object and described it, you need only add a verb to make a complete sentence: la domo estas bela kaj moderna. The next step is a simple but important one: make your little sentence into a question, by adding u or one of the ki- words, and then answer it: u la domo estas bela? Jes, la domo estas bela. u la domo estas granda? Ne, la domo estas malgranda. Kia domo i estas? i estas malgranda, moderna domo. Questions and answers are easy, since you are merely repeating the same words; but they are important, because it is impossible to carry on even the simplest conversation if you are not thoroughly drilled in asking and answering questions. A further stage in practice is the addition of a preposition—how does the object stand in relation to other objects? Kio estas antaŭ la domo? Antaŭ la domo estas tri grandaj arboj. Kio estas malantaŭ la domo? Malantaŭ la domo estas ardeno kaj aŭtomobilejo. If you proceed in this way, starting with a single word and gradually grouping others round it, you should be able to express a really useful amount of information. Try it with another object— aŭtomobilo, for instance, or libro. The secret is: keep the phrases short and snappy! If you try to embark upon a long sentence, you will be tongue-tied immediately. Often you will find yourself wanting to say something for which you do not know the word. Occasionally you may look up a word in the dictionary, but in general it is better to limit your horizon deliberately for the time being. Practise thoroughly with such words as you do know before adding to them indiscriminately. Fluency in one topic is the first aim, and for this we have chosen the family, home and neighbourhood, as being the most natural. When you can say a good deal about these, easily and quickly, the battle is half won. For then it will be easy to learn a small set of new words about another topic, e.g. the seaside, and extend your fluency to it also. The same principles will apply. 43 A good help is to write a selection of words on pieces of card. Six nouns, verbs, adjectives and prepositions, plus the words la and kaj, will do for a start. Take one of each, lay them on the table, and thus make up a sentence: la hundo estas sur la tablo. Change any of them, and you will automatically form any number of phrases. Often the meaning will be absurd (la hundo sidas sur la fajro), but that is all the better, as long as you recognise what the meaning is. Humour and incongruity add to the interest. With the aim of emphasising the topicality of Esperanto, and at the same time of adding interest to your studies, the following plan has been adopted for the remainder of this book: imagine that one fine day you pick up your evening paper and find—that it has been completely transformed into Esperanto! Each unit from now on will use as its basis a typical article taken from this imaginary newspaper, for instance the Weather forecast, Television and radio, Home page, Letters to the editor, etc. By this means it is hoped that the reader will feel on familiar ground. The dialogues, however, will continue independently, and will concern chiefly Mr and Mrs Lang's experiences as they progress in Esperanto. By the combination of these two separate means, we hope you will be entertained through a good variety of topics and provided with a useful vocabulary of everyday words. 44 5 Pri via ferio Movement: to 1 In order to show movement towards the place or position indicated by the preposition, -n is added to the noun (in English, 'to' is sometimes added to 'in' and 'on'): La kato saltas sur la tablon. The cat jumps on to the table. La muso kuras sub la liton. The mouse runs under the bed. La viro iras en la domon. The man goes into the house. In each of the above examples, the subject starts the action in one place and finishes it in another. Note the difference in meaning between these sentences: La kato ludis en la salono. La kato iris en la salonon. The cat was playing in the lounge. The cat went into the lounge. Now notice the difference in meaning if we omit the -n from the three sentences above: means that the cat is on the table, and, while there, is jumping. means that the mouse is under the bed, and is running about. means that the man is in the house, and is going from one part to another. La kato saltas sur la tablo La muso kuras sub la lito La viro iras en la domo Note: -n is never used after al (to) and is (up to), because they do not indicate a position, but themselves show movement to some place. 2 If an adverb shows place, movement to that place is shown by -n on the adverb: Mi restis hejme. I stayed at home. Li iris hejmen. He went home. In English we sometimes use '-ward(s)': antaŭen malantaŭen supren malsupren norden sudden orienten okcidenten 3 forwards backwards upwards downwards northwards southwards eastwards westwards Note particularly the use of -n with kie and tie: Kien vi iras? Where are you going (to)? Kien li veturis? Where did he travel to? Mi iras tien. I am going there (to that place). 45 Li veturis tien. He travelled there (to that place). Movement: from 4 In order to show movement from a place, de is put in front of the preposition showing place (-n is not used). This is similar to the English form, for we often use 'from': La kato saltis de sur la tablo. The cat jumped off (= from on) the table. Li prenis la jakon de sur la hoko. He took the jacket off the hook. La muso kuris de sub la lito. The mouse ran from under the bed. However, instead of de en (from in = out of), we have a separate preposition with this meaning—el: La viro iris el (= de en) la domo. The man went out of (= from in) the house. Li trinkis el glaso. He drank from (= out of) a glass. Changing endings 5 You will have noticed that in Unit 3 (note 1) we changed adjectives into adverbs by simply changing the ending -a to -e, and in note 2 of this unit we changed a noun (hejmo a home) to an adverb (hejme at home; hejmen to one's home, homewards). Similarly, we can make adjectives from nouns by changing -o to -a: muro a wall urbo a town intereso an interest mura bildo a wall (mural) picture urba parko a municipal park interesa libro an interesting book In the same way, from nordo (the) north, we can make norda northern, norde in the north and norden to the north, northwards, and from supro (the) top we can make supra top (adj.), supre at the top and supren towards the top, upwards. 6 The ending –u For giving direct commands from the speaker, the verb ends in -u: Iru al la pordo! Go to the door! Ne iru en la ardenon! Don't go into the garden! As in English, the person addressed is not usually named: Venu rapide! Come quickly Estu bona! Be good! = Vi venu rapide! = You come quickly! = Vi estu bona! = You be good! It is not possible to give commands to ourselves or directly to a third party, but it is possible to express our will (wish, desire), and in English we use the verb 'let' for this: 'Let me do it', 'Let him wait', etc.: 46 Ni iru al la kinejo. Let's go to the cinema. Li atendu. Let him wait. i staru en la angulo. Let it stand in the corner. Ili venu al ni. Let them come to us. It is worth remembering that to say 'Let's (do something)' in Esperanto, we say 'Ni . . . -u'. Occasionally, the meaning expressed is a wish or exhortation (in English we sometimes use 'may'): La Nova Jaro estu feli a por vi! May the New Year be happy for you! Dio vin benu! (May) God bless you! Although we cannot give commands to ourselves or to a third party, we can ask for orders for ourselves and others. In English we usually employ 'shall' for this; in Esperanto we use u with the above forms: u mi faru in? Shall I do it? u mi sendu in? Shall I send it? u ni iru al la kinejo? Shall we go to the cinema? PRAKTIKO 5.1 u li atendu? Shall he wait? u ili komencu? Shall they begin? u ni dancu? Shall we dance? Traduku anglen (Translate into English): Kien vi iras? Kien iras Andreo? Maria kuras en la man o ambron. Andreo ne ludas en la infanejo. Iru antaŭen, mi petas, is la ponto super la fervojo. Ni iru al la parko. Ni rigardu i tiujn bildojn. Mi nun estas je via dispono; kien ni iru? u ni iru al la stacidomo? Kiel ni iru? Ni iru aŭtobuse! Tiu kato tre pla as al mi. Rigardu in; i ludas antaŭ la domo. Kiu estas la fratino de Andreo? u vi ne scias, ke Maria estas lia fratino, kaj li estas ia frato? Parolu al lia patro pri li, mi petas. Mi ne iras al li; li venu al mi! Kion ni faru? Ne faru tion, mi petas! Mi iras hejmen nun; is revido! PRAKTIKO 5.2 Traduku esperanten (Translate into Esperanto): Go to the door, please! Go into the lounge, please! Shall we go to a cinema? Let's read this book! Don't go into the garage! Where is the cat? Where did it go (to)? It went out of the house, into the garden. Go up to the bedroom, please. My sisters went to the cinema, but I stayed at home. The cat came into (entered) the room, and the mouse ran under the bed. This room is at your disposal. Take the doll off the table, please. What shall we do now? Come here! Are you going home now? Goodbye! PRAKTIKO 5.3 Construct as many meaningful sentences as you can from the table on page 48, first using only columns 3, 4 and 5, and then all six columns. 1 2 mi u li ili 3 4 iru restu kuru dancu al en el sur 47 5 la domo la salono la tablo la domon la salonon la tablon 6 ? Names of countries 7 In naming countries, the world is divided into two parts—the Old World (Europe and Asia) and the New World (America, Africa and Oceania). In the Old World, the races are more or less stabilised and give their names to the country, thus Anglo an Englishman, Belgo a Belgian and Franco* a Frenchman. By adding the suffix -uj-, we get Anglujo England, Belgujo Belgium and Francujo France. (See note 11.) The suffix -in- will give Anglino an Englishwoman, Belgino a Belgian woman and Francino a Frenchwoman. Although the names of countries are written with a capital letter as in English, the names of the inhabitants are often written with a small letter, and the adjectives derived from them usually take a small letter: angla English, belga Belgian, franca French. *Franco (pron. Frant-so). Always remember c sounds as ts. In just a few cases, the name of the country ends in -lando, so -ujo- is not added and the name of the inhabitant is formed by the addition of the suffix -an-. Thus: Irlando Ireland Islando Iceland Nederlando Holland Islandano/anino an Irishman/woman Islandano an Icelander Nederlandano a Dutchman The ending -lando may also be used instead of -ujo, but in this case, the root is still the name of the inhabitant: Dano a Dane Polo a Pole Sviso a Swiss 8 Danlando Denmark Pollando Poland Svislando Switzerland Here is a useful list: Inhabitant Anglo/Anglino* an Englishman/woman Aŭstro an Austrian Brito a Briton Germano a German Greko a Greek Hispano a Spaniard Italo an Italian Kimro a Welshman Norvego a Norwegian Svedo a Swede Dano a Dane Polo a Pole Skoto a Scot Sviso a Swiss Irlandano an Irishman Islandano an Icelander Nederlandano a Dutchman Adjective angla aŭstra brita germana greka hispana itala kimra norvega sveda dana pola skota svisa irlanda islanda nederlanda 48 Country Anglujo Aŭstrujo Britujo Germanujo Grekujo Hispanujo Italujo Kimrujo Norvegujo Svedujo Danlando Pollando Skotlando Svislando Irlando Islando Nederlando Note that some esperantists use -io in place of -ujo: Anglio, Francio, Germanio, etc. Whilst this is particularly acceptable for countries where the races are many (Bulgario, e oslovakio, Hungario, Rumanio, Jugoslavio—the English name often ends in '-ia') nevertheless the beginner is advised to use -ujo until he is competent to judge for himself. 9 In the New World, the races are generally greatly mixed through immigration, so the inhabitant takes his or her nationality from the country by the addition of the suffix -an- (see note 12). Al erio Algeria Aŭstralio Australia Brazilo Brazil Kanado Canada Novzelando New Zealand Tunizio Tunisia Al eriano/ianino an Algerian (m and f) Aŭstraliano an Australian Brazilano a Brazilian Kanadano a Canadian Novzelandano a New Zealander Tuniziano a Tunisian *Remember that to make these inhabitants feminine, you change -o to -ino. An 'odd one out' is Usono (the United States) which has apparently developed from the Esperanto names of the letters U.S.N. (United States of North America). Ameriko is the name of the continent of America. Names of cities 10 Some of the more important, larger cities have names in Esperanto form: Parizo, Vieno, Kopenhago, Glasgovo, Man estro, etc. Others just take the ending -o: Londono, Berlino, Madrido, Romo, etc. Names of smaller towns—especially if they are difficult to Esperantise—usually remain unchanged: Cannes, Versailles, Bournemouth, Weston-super-Mare, etc. Suffixes 11 -ujIn addition to indicating the name of a country, the suffix -uj- is used to denote a container for a number or quantity of the articles named by the 'root': mono money inko ink teo tea karbo coal monujo purse inkujo inkpot teujo tea-caddy karbujo coal-scuttle 12 -anThe suffix -an- is used to denote a member, inhabitant, or partisan: grupo group vila o village Parizo Paris Kristo Christ Londono London grupano group member vila ano villager Parizano Parisian Kristano Christian Londonano Londoner 49 Man estro Manchester Glasgovo Glasgow Berno Berne Man estrano Mancunian Glasgovano Glaswegian Bernano Bernese As in note 9, the feminine ending is -anino. Teksto PRI VIA FERIO EN SVISLANDO u vi decidis pri via ferio? Se ne, pensu pri Svislando! i estas ideala feria lando. Ni scias ke i prezentas tre diversajn allogojn. La Alpoj formas belegan naturspektaklon. La aero estas eksterordinare pura—tiel purega, ke malsanuloj venas el tuta Eŭropo al Svislando. La granda komforto kaj bonega kuirarto de la svisaj hoteloj estas mondfamaj. Konstante okazas interesaj popolfestoj, kun belegaj kostumoj; ankaŭ ekspozicioj, muzikfestoj, sportfestoj, lagofestoj, florfestoj, k.s.1 Vera, turismo estas la efa industrio de Svislando! Ni menciu ankaŭ la luksajn butikojn, koncertejojn kaj teatrojn, kaj la gravajn universitatojn, muzeojn kaj bibliotekojn. Kio estas la nacia lingvo de Svislando? u vi scias, ke en Svislando vi trovos kvar oficialajn lingvojn? La Bernanoj parolas la germanan lingvon; kiam ni iras en okcidentan Svislandon, ni aŭdas nur la francan; kaj la sudaj Svisoj parolas italalingve. Sed en la montaj regionoj de orienta Svislando ekzistas ankaŭ la roman a lingvo. Kvankam nur 40,000 homol parolas in, i tamen estas oficiala tata lingvo, egala al la tri aliaj. Jen la komenco de poemo en roman a lingvo; vi vidas, ke i similas la italan lingvon, kaj estas ne malsimila al Esperanto: Chara lingua de la mamma, tu sonor rumantsch ladin, o co t'am eu sainza fin! (Traduko: Kara lingvo de la patrino, vi belsona ladina3 roman a ho! kiel mi amas vin sen fino!) Kiel mi iru al Svislando? Veturu per aŭtomobilo, biciklo, aŭtobuso aŭ fervojo. Nur ne per ipo! La maro mankas al Svislando; sed anstataŭ la maro, i havas la belajn lagojn. Se via ferio ne estas longa, uzu aviadilon! Fluglinioj kondukas rekte de Londono, Man estro, Glasgovo kaj aliaj urboj al Berno aŭ enevo. Vi veturas trans Svislandon ankaŭ al aliaj landoj— orienten2 en Aŭstrujon, suden en Italujon kaj Jugoslavujon, norden en Germanujon, kaj okcidenten en sudan Francujon. 1 2 En tiu lingvo ekzistas libroj, gazetoj kaj kalendaroj; kaj infanoj en la lernejo ricevas instruon per roman a lingvo. Sed e de tia lingveto ekzistas kvar diversaj dialektoj! Vi vidas, ke Svislando estas vera Turo de Babelo. Multaj inteligentaj svisoj lernas Esperanton, ar ili komprenas, ke i solvos la lingvan problemon. u vi ne konsentas? k.s.: kaj similaj and the like. towards the east. 3 50 dialekto de roman a. PRAKTIKO 5.4 Traduku anglen: u vi parolas Esperanton? De kie vi venas? u vi estas anglino? Ne, mi estas skotino. Mi lo as en Glasgovo. Kaj kie vi lo as? Mi estas franco, kaj lo as en Parizo. Mi estas Parizano, kaj mia edzino estas Parizanino. La francoj parolas la francan lingvon, kaj la italoj parolas la italan. u Esperanto similas al la itala lingvo? u vi iras norden de Germanujo al Italujo? Ne, mi iras suden, ar Italujo ku as sude de Germanujo. Kien ni iru por nia ferio? Mi pensas pri Svislando. Kia lando i estas? i estas bela lando kun multaj montoj, kaj la aero estas tre pura. Pro tio multaj malsanuloj iras tien. Kiel ni iru tien? Ni veturu per fervojo is la maro, poste per ipo is Francujo, kaj de tie per fervojo en Svislandon. Kion ni faros dum ni estos tie? Ni vizitos diversajn interesajn urbojn, kaj vidos la Alpojn. 51 PRAKTIKO 5.5 Traduku esperanten: Have you thought about your holiday? Have you thought about Switzerland? Do you know that in Switzerland you will find four official languages? Do you speak German? French? Italian? Romanche? Dutch? Russian? Are you a Londoner (feminine)? A Mancunian? A Glaswegian? How shall we go to Switzerland? Shall we travel by car, bicycle, bus or rail? Shall we travel across Switzerland to other countries? Where shall we go? To the north, south, east or west? PRAKTIKO 5.6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Vera aŭ malvera? Svislando ne havas montojn. Svislando ne havas maron. La Bernanoj parolas la francan lingvon. Oni iras suden de Germanujo al Svedujo. Popolfestoj ne okazas en Svislando. En Svislando estas kvar oficialaj lingvoj. La roman a estas la lingvo de Rumanujo. Nur kvardek mil homoj parolas la roman an lingvon. La kuirarto de la svisaj hoteloj estas mondfama. Homo kiu lo as en Romo estas urbano. Dialogo La Esperanto-grupo Mr Lang is visiting the local Esperanto group for the first time, and meets the chairman. Prezidanto S-ro Lang Prezidanto S-ro Lang Prezidanto F-ino Jones S-ro Lang F-ino Jones S-ro Lang F-ino Jones S-ro Lang F-ino Jones S-ro Lang F-ino Jones S-ro Lang F-ino Jones Bonan vesperon, kaj bonvenon al la grupo. u vi lo as en Newtown, aŭ u vi nur vizitas nian urbon? Mi lo as i tie. Mia edzino kaj mi lernas Esperanton hejme, sed is nun ni ne estis liberaj je la vesperoj de viaj kunvenoj. Ni ne venas kune, ar unu restas kun la infanoj. Mi tre ojas, ke vi venis, kaj mi esperas, ke vi estos membro de la grupo. Kio estas via nomo, mi petas? Mi estas John Danby, kaj mi estas la prezidanto de la grupo. Mi estas Rikardo Lang. Bone, sinjoro Lang. (He turns to another member.) Fraŭlino Jones, jen sinjoro Lang. Bonan vesperon, sinjoro Lang! Kiel vi fartas? Tre bone, dankon. Kaj vi? Bonege, dankon. u tiu i estas via unva vizito al la grupo? Jes. Vi parolas Esperanton tre bone. Kie vi lernis? Dankon. Mi lernas in hejme. Kion vi faras en la kunvenoj? Ho, diversajn aferojn. Ni komencas per mallongaj lecionoj, en klasoj, kaj poste ni havas ludojn en Esperanto, aŭ membro parolas al ni, kelkfoje pri vizito al alia lando. Je aliaj vesperoj ni havas diskutojn, aŭ kune tradukas interesan tekston. Kaj kio okazos hodiaŭ? Hodiaŭ sinjoro Franks parolos pri Norvegujo kaj Svedujo, kiujn li vizitis. Ho, tio estos tre interesa al mi, ar mi korespondas kun norvego, kaj li vizitis nin en nia hejmo! Do, la kunveno vere estos interesa al vi! 52 Demandoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kiun s-ro Lang renkontas unue en la grupo? u li nur vizitas la urbon Newtown? Kie li lernas Esperanton? Kial li ne vizitis la grupon is nun? Kio estos la nomo de la prezidanto? Kun kiu s-ro Lang poste parolas? Per kio la grupo komencas la kunvenojn? Kio okazos hodiaŭ? Al kiu tio estos interesa? Kial i estos interesa al li? kostumo costume kuir-arto cuisine, art of cookery kune together kunveno meeting; coming together kuras runs kvankam although leciono lesson linio line longa long ludo game luksa luxurious mankas is lacking; la maro mankas the sea is lacking (i.e. there is no sea) maro sea (cf. marine, maritime) membro member mencias mentions mondo world (cf. mundane) muso mouse muzeo museum nacio nation naturo nature oficiala official okazas occurs, takes place ordinara ordinary pensas thinks (cf. pensive) per by means of poemo poem popolo people in sense of nation; la svisa popolo the Swiss (people). But kelkaj homoj some people poste afterwards prenas takes, picks up prezidanto chairman problemo problem restas remains, stays roman a Romanche (a language of Switzerland) saltas jumps (cf. somersault) se if sen without simila similar; similas resembles solvas solves; solvo solution aero air afero matter, affair, thing (al)logas attracts; allogo attraction anstataŭ instead of aviado aviation; aviadilo aircraft biblioteko library biciklo bicycle butiko shop decidas decides dialekto dialect Dio God diskuto discussion diversa different, diverse egala equal (cf. egalitarian) ekspozicio exhibition fama famous faras makes, does ferio holiday festo festival; popolfesto folk festival flugas flies formas forms gazeto periodical, magazine glaso (drinking) glass grava important, serious hodiaŭ today hoko hook homo human being (man, woman or child); homoj people ideala ideal industrio industry instruo instruction; instruas teaches inteligenta intelligent jako jacket kalendaro calendar kelkfoje sometimes kiam when komencas begins komprenas understands koncerto concert konsentas agree konstante constantly, continually 53 tuta whole, entire universitato university unua first vera true (cf. veracity); vere truly, really vespero evening sono sound (cf. resonant) spektaklo spectacle, display ipo ship tato state (country) tamen however, nevertheless teatro theatre trans across (at the other side of) trans … -n across (to the other side of) trinkas drinks turo tower Esprimoj: Bonan vesperon! Good evening! la pasintan jaron last year 54 6 La veter-prognozo Impersonal verbs 1 If we want to describe something we can say, for example, 'It is large; it is beautiful,' etc., and clearly 'it' stands for the object referred to. But there are times when 'it' does not stand for a particular noun, for example, 'It is raining; it is sunny'. In such cases, 'it' is used as a kind of artificial subject, and Esperanto omits it, thus: Pluvas It is raining. Such verbs used without a subject are called impersonal verbs. Pluvas. It is raining. Pluvis. It was raining. Pluvos. It is going to rain. Ne as. It is snowing. Ne is. It was snowing. Ne os. It is going to snow. Frostas. It is freezing. Frostis. It was freezing. Frostos. It is going to freeze. Hajlas. It is hailing. Hajlis. It was hailing. Hajlos. It is going to hail. Note also that to make these negative or interrogative, we simply put ne or u in front of them: Ne ne is. It wasn't snowing. 2 u pluvos? Is it going to rain? In the same way we say: Estas varme. It is warm. Estas sune. It is sunny. Estas malvarme. It is cold. Estas bele. It is fine. But note that as there is no subject expressed in Esperanto, estas is followed by an adverb (varme, malvarme, sune, bele), and not an adjective. It is usual to say in Esperanto: Estas varme al mi for I am warm, instead of Mi estas varma, although it is not wrong (perhaps preferable) to use the latter form. 3 Oni When we do not refer to anyone in particular, we use the indefinite pronoun oni, which is similar to the English 'one': Oni ripetas, kion oni legas. One repeats what one reads. In modern English, it is perhaps more usual to use 'they': Oni diras, ke vi estas malfeli a. They say that you are unhappy. In the same way we also use 'it' in English: Oni diras, ke vi estas ri a. It is said that you are rich. In very many instances, however, we use 'you': Kiam oni estas ri a, oni baldaŭ trovas amikojn. When you are rich, you soon find friends. 55 Li estas tiel malgranda, ke oni ne rimarkas lin. He is so small that you do not notice him. Se oni havas bonan edzinon, oni estas kontenta. If you have a good wife, you are contented. Oni, then, is used a great deal in Esperanto, for it translates a variety of English expressions. Correlatives 4 With i You have learned a number of correlative words (see Unit 2, note 10) beginning with ki- and ti-, and have probably noticed that the ki- words can generally be expressed as 'what + something', for example: kiu who (what person) kie where (in what place) kiel how (in what manner) and similarly, the ti- words can be expressed by 'that': tiu that one; that person tiel thus (like that; in that way) tial therefore (for that reason) In the same way, all the i words express 'all' or 'every', and the ending tells us whether it refers to a person, thing, place, reason, etc. iu io iel ial every person (everybody, everyone) everything in every way for every reason 5 With neniJust as i- expresses 'all' or 'every', neni- expresses 'no' plus the appropriate ending: nenio nothing neniu nobody; no one neniel in no way PRAKTIKO 6.1 Traduku anglen: u ne as hodiaŭ? u pluvis hieraŭ? Ne, hieraŭ ne pluvis, sed eble pluvos hodiaŭ. Kia estas la vetero (weather) nun? Estas sune, kaj la ielo estas blua, sed ne estas varme. Oni diras, ke Esperanto similas la italan lingvon. Se oni havas feriojn, oni deziras havi belan veteron. iu scias, ke Svislando estas monta lando. u vi ricevis leteron hodiaŭ? Ne, neniu en la familio ricevis leteron hodiaŭ, sed mi ricevis unu hieraŭ de mia frato. Kio estas en i tiu tirkesto? Estas nenio en i; i estas malplena. Mi us rigardis en in, sed mi vidis nenion. Kio estas en la karbujo? Tio ne estas malplena; estas karbo en i. PRAKTIKO 6.2 Traduku Esperanten: This cupboard is full of all-kinds-of books. Where did you go (to) yesterday? I went (to) nowhere; I stayed at home. I have just received a letter from my sister. She says (that) it is very cold there. It is cold everywhere today. It-is-freezing. They say (that) it-is-going-to-snow. Where was it raining 56 yesterday? Everywhere! If it is sunny, everybody is pleased. Have you a purse? What is in it? There is nothing in it; it is empty. Every room in the house is at your disposal. Thank you! You are a good friend. PRAKTIKO 6.3 Esperanto: Using one correlative word for each of the following phrases, translate into What? Where? In what manner? That person. There. Therefore. Everyone. Every kind of. Nobody. For no reason. What kind of? In that place. Everywhere. (In) no way! Who? Why? That kind of. Thus. For that reason. Nowhere. Like that. Such a … Which one? How? What a … ! That one. Every. Nothing. For what reason? In that way. Everybody. In every way. No one. Everything. For every reason. More about adverbs 6 Esperanto is particularly rich in adverbs, as any root, if the sense permits, may be made into an adverb by the ending -e. Adverbs are therefore more widely used in Esperanto than in English, and we may express in one word what may take two or three words in English. Generally speaking, we may use an adverb in Esperanto where we might use a preposition plus noun in English: Li parolas sa e. Mi dormas nokte. Li laboras tage. matene vespere fakte cetere ekzemple He speaks wisely. (He speaks with wisdom.) I sleep at (during the) night. He works by (during the) day. in the morning in the evening in fact, as a matter of fact as for the rest, moreover for example Days, months, etc. 7 La tagoj de la semajno (The days of the week) lundo Monday, mardo Tuesday, merkredo Wednesday, ĵaŭdo Thursday, vendredo Friday, sabato Saturday, diman o Sunday. Note: The days of the week are not usually written with a capital letter. 8 La monatoj de la jaro (The months of the year) januaro January, februaro February, marto March, aprilo April, majo May, junio June, julio July, aŭgusto August, septembro September, oktobro October, novembro November, decembro December. Note: Although the names of the months are similar to the English forms, do not forget that the pronunciation is usually quite different, according to Esperanto rules: e.g. aprilo (ah pree-lo), julio (yoo-lee-o), januaro (ya-noo-ah-ro). 9 Further uses of –n We saw that in expressing movement to (Unit 5), -n is added to the noun. This -n can be said to take the place of the preposition al: 57 La kato saltas sur la tablon. = La kato saltas al sur la tablo. La viro iras en la domon. = La viro iras al en la domo. In fact, -n may be used in place of any preposition, and the following are some of the practical uses: Time Mi venos lundon. I shall come Monday. Mi atendos semajnon. I shall wait a week. = Mi venos je lundo. I shall come on Monday. = Mi atendos dum semajno. I shall wait for a week. Note that lundon means on Monday, but if we wish to indicate repetition rather than a single day, we use the adverb form: lunde on Mondays. Mi iris lundon, kvankam kutime mi iras marde. I went on Monday, although I usually go on Tuesdays. In accordance with this use of -n, when writing the date (at the top of a letter for instance), we write: Diman on la duan (2an) de marto or simply La 2an de marto Weights and measures 10 Here again, it is better to use -n: La monto estas mil metrojn alta. (La monto estas alta je mil metroj.) The mountain is a thousand metres high. La paka o pezas du kilogramojn. (… je/ is du kilogramoj ) However, if -n is already used to show the object, it might be ambiguous to have two -ns together. In such cases, the expression of time or measure may be put first, or a preposition may be used: instead of Mi atendis lin du semajnojn, it would be better to say Du semajnojn mi atendis lin, or Mi atendis lin dum du semajnoj. Suffix 11 -erThe suffix -er- is used to denote a unit of the whole which is indicated in the root, or one of the objects of the same kind: ne o eno fajro mono hajlo snow a chain a fire money hail ne ero enero fajrero monero hajlero snowflake a link a spark coin hailstone Note: An -er- word usually denotes something complete in itself. For a mere fragment of something, use fragmento de. 58 Teksto LA VETER-PROGNOZO por morgaŭ, la 2a de marto Skotlando: Intense ne os kaj frostos. Londono, lundon, 1an de Marto Sune; tre malvarme malvarme; forte NOVA NE ODAN ERO EN SKOTLANDO Ver ajna vetero hodiaŭ je la 12a tagmezo Helikopteroj helpas En norda Skotlando la ne o denove izolis plurajn vila ojn. Helikopteroj denove helpis izolulojn, kaj portis malsanulojn al malsanulejo. Hodiaŭ ili portos nutra on por homoj kaj bestoj. Oni diras, ke la situacio estas tiel malbona kiel dum la lasta semajno. Sur la insulo Mull falis hajlo kun grandegaj hajleroj. VETERO TRA E ROPO A strujo kaj Svisujo: Ne is konstante dum la lastaj tagoj. La sporturboj raportas—kiel dum la tuta vintro— bonegajn kondi ojn por la ski-sporto. TEMPERATURO DUM LASTA SEMAJNO La orienta aŭ nordorienta vento daŭre blovos super la Britaj Insuloj. En Skotlando kaj orienta Anglujo ne os ofte kaj, en kelkaj lokoj, forte. En okcidento estos sune, sed pluvetos de tempo al tempo. Prognozo por la periodo is noktomezo— Francujo: En Parizo, malvarme, sed sen ne o. El Cannes, oni raportas varman kaj dol an printempan veteron. Londono, Oriente kaj Mezlanda Anglujo: Orienta vento; ne os, kun sunaj periodoj, estos tre malvarme; frostos aŭ frostegos frumatene kaj nokte. Italujo: Pluvis en multaj lokoj. Vetero, kiun oni ordinare ricevas dum la aŭtuno. Cornwall kaj Devon: Nebulos aŭ nebuletos matene; poste, estos sune, kun pluveto aŭ ne ero. Malvarme, sed ver ajne sen frosto. Hispanujo: Granda kontrasto! i tie, la vetero estis varma kaj suna kiel en somero. Dum pluraj semajnoj, ne unu pluvero aŭ ne ero falis en suda Hispanujo. Cetera Anglujo, Kimrujo: Estos sune kun sporada ne o. Frostos vespere. 59 PRAKTIKO 6.4 Traduku anglen: Kia estas la vetero en via urbo? u ofte pluvas? En Hispanujo ne ofte pluvas. Kia estas la somero en Italujo? Kutime dum la somero estas varme tie. En Skotlando ofte estas ne o dum la vintro, kaj de tempo al tempo i izolas plurajn vila ojn. Mi vizitos vin merkredon. Mi atendis tri semajnojn, sed ne ricevis respondon. Tiu muro estas du metrojn alta. Lundon mi iros en la urbon. La stacidomo estas unu kilometron for de mia domo. Kia estas la vetero hodiaŭ? Estas sune, kun dol a vento. u vi laboras sabate? Ne, mi laboras de lundo is vendredo iusemajne. PRAKTIKO 6.5 Traduku Esperanten: In Italy during the summer it is usually hot. What is the weather like in Paris during the summer? Is it warm, or is it cold? It does not often snow in my town. Do you read the weather forecast? It is usually warm here during the day, and cold during the night. They say it is sunny in Italy during March. Do you often see snow in Spain? February comes after January. Which month comes before June? Do people (does one) usually work on Sundays? No, people usually work during five days of the week, but not on Saturdays or Sundays. PRAKTIKO 6.6 Complete these sentences by filling in the endings (one ending may consist of one, two or three letters): 1 2 3 4 5 6 7 8 La ludiloj de Maria estas nov— kaj bel—. Ili ku — sur la grand— tabl—. Hieraŭ mi vid— mi— amik—. S—ro Lang ricev— leter— el Norveg— hieraŭ. La kato saltis de la plank— sur la tabl—. Morgaŭ mi ir— en la urb— kaj sid— en la park—. Trajno oft —ir —tre rapid —. Mi us leg— ti— libr—. Fakte, mi leg— i— el ili. Dialogo Nova ideo Richard Lang has returned from the group meeting, and is chatting with his wife, Clare. Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Nu, kiel vi uis la kunvenon? Ho, i estis tre interesa, kaj iuj estis tre afablaj. Bone; mi ojas. Kaj kion oni faris? Nu, komence estis mallonga leciono, kaj oni dividis nin en klasojn. Mi estis en la altgrada klaso. Poste unu membro, sinjoro Franks, parolis pri Norvegujo kaj Svedujo. Ho, tio certe interesis vin, post la vizito de Edvard! u li menciis lokojn pri kiuj Edvard jam parolis al ni? Jes, mi rekonis plurajn nomojn. Kaj li veturis per la fervojo de Bergen is Oslo, do li certe iris tra Voss! Li ankaŭ vizitis fervojan muzeon en Hamar, kiu uzas Esperanton en klarigaj tekstoj. Jes, Edvard diris, ke ankaŭ la fervojoj uzas in en klarigoj sur la hortabeloj. Antaŭ la fino de la kunveno mi aŭdis alian interesan aferon. En Francujo estas kastelo kiu apartenas al la francaj esperantistoj*, kaj esperantistoj el diversaj landoj vizitas in por ferioj aŭ lecionoj. Tio estas tre interesa. Kie i estas, kaj kio estas ia nomo? 60 Rikardo Klara Rikardo Klara i estas la kastelo Grésillon, aŭ Grezijono, kaj i situas apud urbeto Bauge, sude de Le Mans. H'm, u ni iru tien por niaj ferioj? Mi ojas, ke vi diris tion, ar ankaŭ mi havis tiun ideon! Do, ni diskutos la aferon poste. Nun estas malfrue; ni iru al la lito. Venu! * esperantistoj -homoj, kiuj parolas Esperanton. Demandoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 De kie Rikardo revenis? Kia estis la kunveno? Kiaj estis la membroj? Dum la lecionoj, en kiu klaso estis Rikardo? Kiu poste parolis, kaj pri kio? Kien s-ro Franks veturis de Bergen? Kiu muzeo uzas Esperanton en klarigaj tekstoj? Al kiu apartenas la Kastelo Grezijono? Kie i situas? Kial Rikardo kaj Klara ne diskutas la aferon nun? lasta last (just gone) loko place, spot (cf. local) mateno morning (cf. mattins) metro metre monato month nebulo fog (cf. nebulous) noktomezo midnight nutraĵo food, nourishment oni 'one', people in general; oni diras it is said periodo period pluraj several pluvo rain; pluvero raindrop printempo spring (season) raportas reports rekonas recognises (knows again) rivero river sago arrow semajno week situas is situated, situo situation (place) situacio situation, state of affairs skatolo box somero summer sporada sporadic suno sun; sunbrilo sunshine ajnas seems temperaturo temperature vento wind ver ajne probably ('seemingly-true') vintro winter afabla kind altgrada advanced (lit. high-grade) apartenas belongs aŭtuno autumn blovas blows brilo shine, brilliance cetera remaining daŭras lasts, endures; daŭre continually denove again dividas divides dol a sweet, gentle eble possibly, perhaps ekzemplo example fakto fact falas falls for away frua early; fru-matene early in the morning grado grade uas enjoys helikoptero helicopter hor-tabelo time-table insulo island (cf. insular) intense intensely izolas isolates kastelo castle, château klarigas explain; klarigo explanation; klariga explanatory kondi o condition kontrasto contrast kutime usually 61 7 Televido kaj radio Parts of the day 1 To say 'on Monday morning', etc., we use the -n form to express ,on Monday', with the adverb form of the part of the day: lundon matene (lit. on Monday in the morning). For 'this morning' we say 'today in the morning': hodiaŭ matene. (Note that hodiaŭ does not take -n.) mardon matene hodiaŭ posttagmeze hieraŭ vespere morgaŭ nokte on Tuesday morning this afternoon yesterday (last) evening tomorrow night post-tag-mezo after midday (lit. after the day's middle) Numerals 2 To obtain the numbers 'first', 'second', 'third', etc., we put -a on to the numbers given in the Introduction: unua first dua second tria third kvara fourth kvina fifth dudeka twentieth sesa sixth sepa seventh oka eighth naŭa ninth deka tenth trideka thirtieth etc. With the intermediate numbers which, you will remember, are written as two separate words (dek unu, dudek unu, etc.) the -a is added to the last word, but the numbers are joined by a hyphen to show that it relates to the whole figure: dek-unua eleventh dudek-kvina twenty-fifth cent-tridek-naŭa hundred and thirty-ninth These numbers are now adjectives, and must therefore 'agree' with their nouns: la unuaj tagoj de la jaro the first days of the year lundon, la dek-unuan de februaro on Monday, the eleventh of February 3 The numbers can be made into nouns by the addition of -o: unuo a unit duo a couple trio a trio dek-duo a dozen …and also into adverbs by the ending -e: unue firstly kvine fifthly due secondly sese sixthly naŭe ninthly trie thirdly sepe seventhly deke tenthly kvare fourthly oke eighthly 62 dudeko a score 4 To express how many times a thing has happened, we add the word foje to the numbers: unufoje once dufoje twice trifoje three times dekfoje ten times With an adjective, the noun fojo is used: la unua fojo the first time la dua fojo the second time la lasta fojo the last time Do not confuse this with tempo (Unit 4), which refers to time as a whole. Fojo refers to an occasion when something happens. 5 (i) The following three suffixes are all used with numerals: -obl- is used to denote multiples of the number: du two tri three kvar four dek ten (ii) duobla double (two times) triobla treble, triple, threefold kvarobla quadruple (four times) dekobla tenfold (ten times) -on- is used to denote fractions: duono a half, triono a third, tri kvaronoj three-quarters (iii) kvarono a quarter, -op- is used to denote a numeral collective ( so many together): duope two at a time, in twos, dudekope in twenties sesope in sixes, Telling the time 6 To ask and tell the time in Esperanto is very simple, and should present no difficulty: Kioma horo estas? What time is it? In English, the reply can be given in more than one way. For example, for 1.15 we can say 'quarter past one' or 'fifteen minutes past one' or 'one fifteen'; likewise in Esperanto. However, we advise you to learn just one method thoroughly, as you will have no difficulty in understanding the other forms when you meet them. Estas la unua (horo). It is one o'clock. 1.10 La unua (kaj) dek (minutoj) 2.15 La dua (kaj) dek kvin (or … kaj kvarono) 4.30 La kvara (kaj) tridek (or … kaj duono) 6.45 La sesa (kaj) kvardek kvin 11.50 La dek-unua (kaj) kvindek Note: The 'hour' figure always ends in -a; i.e. for 'one o'clock' we say 'the first hour'. The words horo and minutoj may be used, but are normally omitted. Similarly, kaj may be omitted, except before kvarono and duono. If using the twenty-four hour clock, the same method can be used: 21.35 la dudek-unua (kaj) tridek kvin. 63 When we want to say at a certain time, we use je: Mi renkontos vin je la sepa kaj kvarono. I'll meet you at quarter past seven. Note that atm. (antaŭtagmeze) = a.m., ptm. (posttagmeze) = p.m. 7 Antaŭ before an expression of time is often translated ago: Mi vidis lin antaŭ du jaroj. I saw him two years ago. Antaŭ tri horoj mi estas en la butiko. Three hours ago I was in the shop. Similarly, post is often translated by in: Li estas libera post du jaroj. He will be free in two years. Post du horoj mi estas en Londono. In two hours I shall be in London. PRAKTIKO 7.1 Traduku anglen: Kioma horo estas? u estas la sepa? Ankoraŭ ne; estas nur la sesa (kaj) kvardek kvin. Kion vi faros hodiaŭ? Hodiaŭ matene mi iros en la urbon. Unue mi iros al la po to kaj a etos po tmarkojn. Poste mi iros al la stacidomo por informoj pri vagonaroj al Londono. u vi ne iris tien hieraŭ posttagmeze? Jes, sed mi forgesis pri la po tmarkoj. Hieraŭ matene mi renkontis malnovan amikon. Mi unue renkontis lin antaŭ tri jaroj en Francujo. Post tridek minutoj estos la deka horo. Do, nun estas la naŭa kaj duono. PRAKTIKO 7.2 Traduku esperanten: I am going to the station this morning. When will you come back? I shall not come back until twelve o'clock. I met Mr and Mrs Lang yesterday evening. Yesterday was the twenty-first of January. What will the date be tomorrow? I have been there three times. I was there four years ago. I shall be there again in three months. Where is the meeting-place of the Esperanto group? It is near the town hall. The group meets on Monday evening at half past seven. How long do the meetings last? Usually they last two hours. 64 PRAKTIKO 7.3 Kioma horo estas? Respondu Esperante (Estas la …) Quantity 8 Da, de and el When we wish to indicate the quantity or number of something, the ,'of' is translated by da: tuno da karbo a tonne of coal dudeko da pilkoj a score of balls glaso da akvo a glass of water kilogramo da teo a kilogram of tea In other words, da is used if the previous word answers the question 'How much?' or 'How many?' Notice the difference between taso de teo and taso da teo a cup of tea (not coffee, etc.) a cup(ful) of tea (not a pot) However, da is used only when we are talking about a quantity or number of something in general. If we are speaking of some particular substance, i.e., if it is defined by la, tiu, 'of' is translated by de: kilogramo de tiu teo a kilogram of that tea sako de tiuj pomoj a bag of those apples Sometimes we use da when 'of' is not used in English: pli da pano more bread When we are talking about a few out of a known number, el may be used in place of de: duo el la kukoj a couple of the cakes tri el tiuj libroj three of those books 65 9 Kiom, tiom, etc. Kiom (kee-om)? = how much? how many? tiom = so much, so many; iom (hardly used) = all the lot, all of; neniom (ne-nee-om) = none, none at all. Kiom mi uldas? Tiom mi uldas. How much do I owe? I owe so much. Kiom el la papero vi deziras? How much of the paper do you want? Mi deziras iom. or Mi deziras neniom. I want all of it. I want none of it. When tiom, kiom are used together, they are translated by as much as/as many as: Helpu lin tiom, kiom vi povas. Help him as much as you can. Mi havas tiom, kiom vi. I have as many as you. When we ask 'How much?/How many?' or express 'So much/So many' of a named article, the of is always included—even though it is omitted in English—and is translated by da: Kiom da akvo vi havas? How much water have you? Ni vidis tiom da ne o. We saw so much snow. Kiom da jaroj vi havas? How old are you? (How many years have you?) i havas tiom da infanoj. She had so many children. Expressions of time 10 Kiam, tiam, etc. Kiam (kee-am) = when; tiam = then (at that time); neniam (ne-nee-am) = never (at no time). Kiam vi venos? When will you come? Li iam estas preta. He is always ready. iam = always (all the time); Tiam li lo is en Londono. Then (at that time) he lived in London. i neniam parolas al mi. She never speaks to me. Suffix 11 -aĵThe suffix -aĵ- is used to denote some concrete thing made from, or possessing the quality of the root: pakas packs man as eats lano wool konstruas builds pakaĵo package, piece of luggage man aĵo food lanaĵoj woollens konstruaĵo a building 66 In particular, it indicates the flesh of an animal used for food: porko a pig afo a sheep bovido a calf fi o a fish porkaĵo pork afaĵo mutton bovidaĵo veal fi aĵo fish (as food) It often also gives the idea of 'a piece of': muziko music nova new teatro theatre majstro maestro muzikaĵo piece of music novaĵo piece of news teatraĵo a play, piece majstraĵo masterpiece Teksto TELEVIDO-PROGRAMO Por hodiaŭ vespere, lundo ia marto. 4.30 Por la Infanoj 4.35 La Aventuroj de Tom Sawyer, 5. 4.55 Sub la ielo, 2. Promenoj en la kamparo. 5.10 La familio Jones. 5.30 La Mondo de Morgaŭ Charles Shaw prezentas: Ideojn el la mondo de la sciencoj. 6.00 Horsignalo, Novaĵoj kaj Veterprognozo 6.30 La Supraj Dek Viaj preferataj pop-steloj kaj grupoj. 7.00 Loka Gazeto Kio okazas en via regiono, kun John Russell. 7.30 Varieteo kun akrobatoj, komikuloj, kantoj, dancoj, kaj aliaj. 8.30 Studlokoj Numero 8 en nia serio: Kastelo en Francujo. (Vidu artikolon sube.) 9.00 Horsignalo, Novaĵoj kaj Veterprognozo 9.30 Filmo: La Verda Fajro, kun Derek Bourne kaj Francine Marmont. 11.30 Rigardu la Stelojn La noktomeza ielo en marto. 12.00 Fermo RADIO 12.00 Fermo 4.30 Teatraĵo: La 39 tupoj de John Buchan, aran ita por radio de Tim Rourke. 67 5.30 Por via Plezuro Preferataj muzika oj. 6.00 Horsignalo, Novaĵoj kaj Veterprognozo 6.3o Tra la Mondo Rigardo al Aŭstrujo. Flora Lloyd raportas el Vieno. 7.00 En via ardeno Will Broome diskutas taskojn por marto. 7.30 Muzika Horo Haydn kaj Beethoven. 8.30 Hodiaŭ Vespere Aktualaj aferoj. 9.00 Respondu tiun Demandon! Teamludo prezentata de George Denver. 9.45 La Urbega angalo Alia kazo por la Londona polico. 10.30 Dankon pro la Memoro Linda Green memoras Sir Alexander Fleming. 11.00 Nokta Muziko 12.00 Fermo Artikolo: STUDLOKO EN FRANCUJO (Televido: 8.30 ptm.) 68 respondeculo. Pro tiuj kursoj, la kastelo nomi as 'Esperantista Kulturdomo'. Hodiaŭ nia programo 'Studlokoj' vizitas, ne universitaton aŭ kolegion kiel kutime, sed kastelon en Francujo, kiu apartenas al la francaj esperantistoj. Do, ne surprize, oni studas tie ne la francan lingvon, sed Esperanton! Kutime okazas tri diversgradaj kursoj, el kiuj unu iam estas por komencantoj, kun geknaboj kaj plenkreskuloj, aŭ geknaboj aparte. Tiuj kursoj ofte estas per rekta metodo (nur en Esperanto) tar diverslandanoj (diversland-anoj) ofte vizitas la kastelon Grésillon. La kastelo Grésillon situas en la bela valo de la rivero Loire, kaj staras en 17hektara parko kun lageto, insuleto, banejo, infanludejo kaj ludkampoj. Esperantistoj vizitas in el la tuta mondo, do oni ekkonas tie esperantistojn el multaj landoj, kaj multaj el ili vizitas la kastelon, aŭ kulturdomon, jaro post jaro. Kiam ili ne studas, ili vizitas pitoreskajn vila ojn, belajn urbojn, zoologian ardenon, aŭ la famajn kastelojn de la Loire-valo. Oni ankaŭ na as en la na ejo, fi kaptas en la rivero, aŭ ludas tenison, tablotenison, retpilkon, kartludojn, akon, k.t.p.* Sed de tempo al tempo, dum la posttagmezoj, okazas kursoj pri diversaj aliaj aferoj, ekzemple: foto-rivelado aŭ farado de korboj, emajlitaj kupra oj, kol enoj per bidoj, sakoj el 'makramo', aŭ artaj desegna oj per stre itaj fadenoj irkaŭ najletoj. Tiaj kursoj, kompreneble, dependas de la eesto de kapabla Nu, rigardu la filmon hodiaŭ vespere, kaj vidu i tiun vere internacian studlokon! *k.t.p.: kaj tiel plu and so on. Note the pronunciation of radio (ra-dee-oh), teamo (teh-ah-mo), zoologia (zo-oh-log-ee-a). PRAKTIKO 7.4 Traduku anglen: Kioma horo estas? Estas la sepa kaj duono. Post unu horo kaj duono estos la naŭa horo. Antaŭ du horoj li estis en la lernejo. Post du monatoj mi estos en Svedujo. u pla as al vi teo? Jes, i tre pla as al mi. Kiom da kafo vi deziras? Unu kilogramon, mi petas. Hieraŭ estis la unua de majo. Kiam mi vizitu vin? Venu lundon aŭ mardon; mi estos libera je la sepa. Hieraŭ mi ricevis nova on de mia amiko en Francujo. u vi preferas porka on aŭ bovida on? u vi aŭdis la nova ojn hodiaŭ matene? Je kioma horo ni vidos la filmon La Verda Fajro? Ni vidos in je la naŭa kaj duono, post la nova oj. La programo 'Studlokoj' pla as al mi. Kutime i estas pri universitatoj kaj kolegioj, sed hodiaŭ i estos pri kastelo en Francujo. PRAKTIKO 7.5 Traduku esperanten: At what time do you hear the weather forecast? When did you hear the news? Will you come on Monday or Friday? We heard an orchestra at three o'clock. We will come at half past four or quarter to five. What is half of six? What is a quarter of a dozen? Three days ago I saw a play. In seven weeks I shall receive permission. How many clocks have you got? We heard an hour of music on records. PRAKTIKO 7.6 Respondu en Esperanto: (All questions refer to the text in this unit. Answer using complete sentences in Esperanto, writing all the times in words.) 69 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Je kioma horo estas la nova oj je la televido? Kiam oni diskutos ideojn el la mondo de la sciencoj? En kiu programo oni vidos pop-grupojn? Kiu prezentos la programon 'Loka Gazeto'? Kio okazos je la televido je la naŭa kaj duono? Kiu estos la stelino en tio? Kiun teatra on ni aŭdos je la kvara kaj duono? El kiu urbo raportos Flora Lloyd je la sesa kaj duono? Je kioma horo ni aŭdos pri 'La Urbega angalo'? Al kiuj apartenas la kastelo de Grésillon? Dialogo Diskuto pri veturo La familio Lang diskutas la veturon al Grésillon. Andreo Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Andreo Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Andreo Rikardo Andreo Klara Rikardo Klara Rikardo Andreo Rikardo Kiel ni veturos al Grezijono, Pa jo? Ho, mi opinias, ke estos plej bone se ni iros aŭtomobile. Kun kvar personoj en aŭtomobilo, kostos malpli ol per vagonaro, kaj ni vidos la pejza on survoje (sur la vojo). Jes, tio estas bona ideo, se ni ne veturos tro longe dum unu tago. Ho, tio ne necesos. Ni rigardu la mapon … Nu, se ni ekiros, ni diru, sabaton frumatene, ni estos en Dovro (Dover) tagmeze. Kaj kiam ni iros sur la ipon? Certe estos ipo kiu ekiros al Bulonjo (Boulogne) irkaŭ la mezo de la tago, kaj ni man os sur ipe… Ho, bone! Ni rigardu la mapon denove. Jen Bulonjo! Sabaton posttagmeze ni veturos de tie is Abbeville, kaj poste sur tiu vojo en la direkto al Rouen, sed ni tranoktos survoje, eble tie, en Neufchâtel, kaj diman on matene ni denove ekveturos. Kiom da mejloj estas de Bulonjo is Neufchâtel? Nu … mi kalkulu! … inter cent kaj cent dek. Bone. Tio ne estas tro longa veturo. Kaj kie estas Grezijono? Mi vidu; Jen Bau é, la apuda urbeto. Rigardu la vojon. Neufchâtel estas tie. Ni iros tra Rouen; poste laŭ tiu i vojo is Alençon. Poste al le Mans, La Flèche kaj is Bau é. u ni vidos la aŭtomobilan vetkurejon de Le Mans, kie okazas la dudek-kvar-hora vetkuro? Jes, mi opinias, ke ni veturos irkaŭ kvin mejlojn laŭ la vetkurejo! Ho, bonege! Kaj kiom da mejloj estos de Neufchâtel is Grezijono? Ho, irkaŭ cent naŭdek. Do, ni certe estos en Grezijono dum la posttagmezo! Jes, certe. Kaj kion ni faros tiam? Unue ni trovos la dorm ambron, kaj poste ni irkaŭrigardos la lokon! 70 Demandoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kiel la familio veturos de Newtown is Grezijono? Kiam ili ekveturos? Kie ili suriros (= iros sur) la ipon? Kie ili mangos? En kiu urbo ili eble tranoktos? Kiom da mejloj estas de Bulonjo is Neufchâtel? Kaj kiom de Neufchâtel is Grezijono? Kio okazas en Le Mans iun jaron? ( iujare) u la familio vidos la vetkurejon? Kion ili faros kiam ili alvenos (arrive) en Grezijono? mejlo mile memoras remembers; memoro memory miras is amazed, wonders najlo nail necesas is necessary noktomezo midnight nomi as is called opinias thinks (has an opinion) pano bread pejza o landscape, scenery pitoreska picturesque plej most plenkreskulo grown-up pli more preferas prefers; preferata favourite prezentas presents, introduces respondeca responsible retpilko netball sako bag stelo star stre ita stretched, taut studas studies supro top; supra top(most), highest ako chess tupo a step; tuparo flight of stairs teamo team tranoktas spends the night tro too, too much vagono (railway) coach, carriage; vagonaro (= trajno) train valo valley varieteo variety show verda green vetkuro race; vetkurejo racetrack vivo life; vivas lives aktuala topical, up-to-date akvo water (cf. aquatic) ankoraŭ still (continuing); ankoraŭ ne not yet (still not) aparta separate aŭdas hears bidoj beads certe certainly eestas ( e-estas) is present (at) da (see note 8) dato date desegnas draws; desegnaĵo a drawing do so, therefore, then eble possibly, perhaps ekiras sets off, sets out ekkonas gets to know, makes the acquaintance of emajlita enameled fadeno thread farado doing, making fermas closes; fermo close fotorivelado photo-developing angalo jungle hektaro hectare (nearly 2½ acres) horo hour horlo o clock, watch inter between, among; internacia international kampo field, kamparo country(side) kantas sings; kanto song karto card, kartludo card-game kazo case (medical, law, etc.) kolo neck; kol eno necklace komencanto (pron. ko-ment-san-to) beginner korbo basket kreskas grows kulturdomo cultural center kupro copper kurso course (of lessons) laŭ along, according to makramo macramé matenman o breakfast Esprimoj: dependas de depends on jaro post jaro year after year rekta metodo direct method (of language teaching) 71 8 Notoj pri la naturo Comparison 1 All adjectives of quality each have three forms which are sometimes called degrees. As the different degrees are compared, this is called the 'comparison of adjectives.' The three degrees are: the positive degree, the comparative degree, and the superlative degree. Adding the suffixes '-er' and '-est' is the usual way in English to compare adjectives: Positive tall Comparative taller Superlative tallest However, for long words we use 'more' and 'most': beautiful more beautiful most beautiful A few adjectives have quite irregular forms: good better best In Esperanto, there is one form to cover all three: alta bela bona pli alta pli beta pli bona plej alta plej bela plej bona Mi havas pli bonan hundon. I have a better dog. Everest estas la plej alta monto en la mondo. Everest is the highest mountain in the world. i estas mia plej bela amikino. She is my most beautiful friend. Li estas mia plej bona amiko. He is my best friend. 2 Ol is used with pli to translate 'than': Li estas pli alta ol vi. He is taller than you. i estas pli bela ol ia patrino. She is more beautiful than her mother. Mia hundo estas pli bona ol la via. My dog is better than yours. El is used with plej to translate 'of' when it means 'out of': Li estas la plej alta el la fratoj. He is the tallest of the brothers. Mi havas tri el la plej belaj. I have three of the most beautiful. Jen la plej bona el miaj libroj. Here is the best (one) of my books. 72 3 Adverbs are compared in the same way: alte pli alte highly more highly bele pli bele beautifully more beautifully bone pli bone well better i kantas plej bele. She sings most beautifully. Li faris in pli bone ol vi. He did it better than you. plej alte most highly plej bele most beautifully plej bone best Word order 4 The normal order of the words in Esperanto is similar to that in English: subject—verb—object. However, in order to throw special emphasis on the object or some other part of the sentence, the word order is often changed: La edzon mi ne konas, sed mi ofte vidas lian edzinon. The husband I do not know, but I often see his wife (= I do not know the husband). Al infanoj mi ne donas monon. To children I do not give money (= I do not give money to children). Al ni en Britujo mankas leonoj. To us in Britain are lacking lions (= We do not have lions in Britain). 5 Note also that a sentence never ends with a preposition, as it often does in English: Kun kiu vi korespondas? With whom do you correspond? (Who do you correspond with?) Pri kio vi parolas? About what are you speaking? (What are you speaking about?) PRAKTIKO 8.1 Traduku anglen: Li estas pli afabla ol i. Mi havas pli bonan hundon ol vi. Mia frato estas pli alta ol mi. Li estas la plej alta el la familio. Andreo iras al la lito pli frue ol Maria. Tigro estas pli dan era ol kato. Tiu libro estas plej interesa. Stefano estas la plej inteligenta el tiuj tri knaboj. Vagonaro veturas pli rapide ol aŭtobuso. Mi esperas, ke vi estas pli sana nun. Kiu estas la plej rekta vojo al la urbocentro? i kantas la plej bele el iuj la knabinoj. Kun kiu vi vizitis Londonon? En kiu ambro vi man as? Mi ne scias pri kio vi parolas. 73 PRAKTIKO 8.2 Match the answers to these questions: (a) (b) (c) (d) Ne, i ne estas pli bela. Ne, mi dormas en mia dormo ambro. Jes, i estas pli juna ol mi. Londono estas la plej granda urbo en Anglujo. (e) Mi dormas en mia dormo ambro. (f) i venis kun s-ro Smith. (g) Mia fratino estas pli juna ol mi. (h) Mi sidis sur sego. (i) Mia frato estas la plej granda knabo. (j) Ne, mi estas pli alta ol li. 1 2 3 Kiu estas la plej granda urbo en Anglujo? Kun kiu i venis al via domo? Kiu estas la plej granda knabo el via familio? 4 En kiu ambro vi dormas? 5 u via frato estas pli alta ol vi? 6 u vi dormas en la kuirejo? 7 Sur kio vi sidis dum vi parolis? 8 u via fratino estas pli bela ol vi? 9 u via fratino estas pli juna ol vi? 10 Kiu estas pli juna ol vi? PRAKTIKO 8.3 Traduku esperanten: Our house is smaller than yours. That girl is the most beautiful in the class, but she is not the happiest. I am stronger than my brother because he is younger than I. That street is wider than this one. It is the widest street in the town. Which is the most direct (straightest) way to the town hall? Andrew was ill yesterday, but he is better now. Who was the most famous English poet? What are you talking about? Which town are you going to? Who did you come with? I came with my younger brother. 6 In negative sentences, ne usually stands before the verb, but it may be placed before another word for emphasis: Mi ne skribis leteron. I did not write a letter. Ne mi skribis leteron. It was not I who wrote a letter (but someone else). Mi skribis ne leteron, sed po tkarton. It wasn't a letter I wrote, but a postcard. Suffixes 7 -adThe suffix -ad- is used to denote the continuation or constant repetition of an action. In the noun form it equals the English '-ing': pafas shoots legas reads iras goes kantas sings uzas uses dancas dances pafado a firing (fusillade) legado reading (the process) iradas keeps on going kantado singing (the act) uzado usage dancado dancing It is also used with the names of some instruments to name the action of that tool: martelo a hammer broso a brush krono a crown martelado hammering brosado brushing kronado crowning 74 8 -arThe suffix -ar- is used to denote a collection or assemblage of the persons or objects indicated by the root: kampo field monto mountain arbo tree afo a sheep homo a man (human being) hirundo a swallow besto animal birdo bird kamparo countryside montaro range of mountains arbaro a wood afaro flock of sheep homaro mankind hirundaro a flight of swallows bestaro fauna, the animal kingdom birdaro flock of birds 9 -eblThe suffix -ebl- is used to denote possibility (like '-able', '-ible'): komprenas understand movas move legas read vidas see sentas feel, have a sense of kredas believe kalkulas calculate komprenebla understandable movebla movable legebla legible videbla visible sentebla perceptible kredebla credible, probable nekalkulebla incalculable 10 -indThe suffix -ind- is used to denote worthiness, merit, deserving of something: amas love faras do laŭdas praise miras marvel, besurprised at rimarkas notice, remark, observe vizitas visits aminda lovable farinda worth doing laŭdinda praiseworthy mirinda marvellous, wonderful, astonishing rimarkinda remarkable, worth noticing vizitinda worth visiting 11 -idThe suffix -id- is used to denote the young or offspring of. afo sheep koko cock kato cat hundo dog bovo ox leono lion afido lamb kokido chicken katido kitten hundido puppy bovido calf leonido lion-cub 75 Teksto NOTOJ PRI LA NATURO Eble pli mirinda estas marbirdo nomata Arkta Marhirundo, kvankam i vere ne estas hirundo (anglalingve: Arctic Tern), kiu vivas dum nia somero en la Arkta regiono, kaj dum nia vintro en la Antarkto! Tiu birdo, do, preskaŭ neniam konas la nokton; por i, preskaŭ iam estas tage. Pri la Birdmigrado La unuaj krokusoj jam estas videblaj; sur la kampoj, afidoj kaj bovidoj saltas. Printempo estas sentebla en la aero. Baldaŭ ni atendas la revenon de la migraj birdoj. La migrado estas plej mirinda fenomeno, kiun ni ankoraŭ ne perfekte komprenas. Ni pensu pri la hirundo. Kredeble vi scias, ke la hirundaro flugas en aŭtuno al Afriko; sed u vi scias, al kiu parto de Afriko? Ne al la nordo, sed al Suda Afriko, al la irkaŭa o de Johannesburg! Tiu birdeto, do, flugas 6500 mejlojn en la aŭtuno, kaj denove 6500 mejlojn en la frua printempo! Sed e pli kurioza estas la reveno al Eŭropo. Ili revenas ne nur al la sama lando, ne nur al la sama parto de la lando, sed al la sama farmdomo en la sama vila o, kie ili vivis dum la antaŭa somero! Kaj ili venas tre akurate. La mapo montras kiel ili, tago post tago, flugas trans Eŭropon al Britujo kaj Skandinavio. Alia rimarkinda fakto estas, ke la pli junaj birdoj ofte flugas antaŭ la pli a aj—sur vojo, do, kiun ili tute ne konas, kaj al celo 6500 mejlojn for. Pri tataj Parkoj La ideo pri tatparkoj venas al ni el Usono. La plej rimarkinda el la pioniraj tatparkoj estas tiu de Yellowstone (='Flava tono') en Wyoming, kiu estas publika parkego jam de 1872, kaj enhavas pli ol 3800 kvadratmejlojn. (Tio signifas, ke i estas duone tiel granda, kiel la tuta lando Kimrujo.) Gi estas fama pro belegaj pejza oj kaj pro varmegaj akvofontoj. En multaj landoj nun ekzistas similaj naturparkoj, en kiuj la bestaro kaj birdaro ricevas protektadon. Ekzemple, en SudAfriko la grandega tatparko Kruger, tra kiu homoj veturas laŭ vojoj, apud kiuj ludas leonoj, irafoj kaj elefantoj. Al ni en Britujo mankas leonoj, escepte de en zoologiaj ardenoj kaj tiel-nomataj 'safariparkoj', sed ankaŭ ni havas jam niajn tatparkojn—danke al longa laborado kaj 76 Ili konservos por iam la plej belajn regionojn de nia lando; en ili ni iam libere studos la naturon, kaj uos ripozon en belegaj irkaŭajoj. klopodado de multaj entuziasmuloj. Du el la plej grandaj estas tiuj de Norda Kimrujo kaj de la Laga Regiono. Tiuj parkoj donas, kaj iam donos, nekalkuleblan plezuron al la brita popolo kaj al eksterlandanoj kiuj vizitas nin. Vidaĵo en la ŝtatparko de Nord-Kimrujo: ŝafaro, kun ŝafidoj, antaŭ la alto montoro Snowdonia PRAKTIKO 8.4 Traduku anglen: u bovido estas pli granda ol afido? Oni vidas pli da afidoj kaj bovidoj dum la printempo ol dum la aŭtuno. Oni ofte vidas florojn en la kamparo dum somero. En niaj tatparkoj oni ne vidas leonojn, irafojn kaj elefantojn. Juna leono estas leonido. Kiuj floroj estas videblaj frue en printempo? Kio estas rimarkinda pri la migrado de la hirundoj? En aŭtuno la hirundoj flugas de Britujo is suda Afriko. u pla as al vi promeni tra arbaro? Jes, arbaroj ofte estas vizitindaj. La dancado ne tre pla as al mi; mi preferas la kantadon. La tatparkoj estas iam vidindaj. Ili donas nekalkuleblan plezuron al iuj, kiuj vizitas ilin. Niaj tatparkoj donas plezuron ne nur al la brita popolo, sed ankaŭ al tiuj eksterlandanoj, kiuj vizitas nin. La uzado de Esperanto estas pli facila ol la uzado de aliaj lingvoj. PRAKTIKO 8.5 Traduku esperanten: What do you know about bird migration?1 Which is taller, a puppy or a kitten? You don't see herds of elephants in this country. Flocks of swallows migrate in autumn. The national park is a praiseworthy idea. What is noteworthy about the national park in Wyoming? Is the Kruger national 77 park2 the biggest in the world? I don't know, but I know that two of the biggest in Britain are those of North Wales and the Lake District. The arctic tern migrates from the Arctic to the Antarctic. 1 la birdmigrado bird migration; la kantado singing; la dancado dancing. The word la is often used (but not translated) when a noun is used in a general sense: Mi amas la hundojn I like dogs. 2 La tatparko Kruger. 'Kruger' is the name of the park. PRAKTIKO 8.6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Vera aŭ malvera? Oni jam plene komprenas le fenomenon de la birdmigrado. La hirundo migras printempe de Suda Afriko. La pli junaj birdoj ofte flugas antaŭ la pli a aj. La tatparko de Yellowstone estas publika parkego jam de la jaro mil okcent sesdek du. i estas tiel granda kiel la tuta lando Kimrujo. i estas fama pro varmegaj akvofontoj. En malmultaj landoj ekzistas similaj naturparkoj. La Nord-Kimruja tatparko estas unu el la plej grandaj en Britujo. i estas tiel granda kiel la tatparko de Yellowstone. La tatparkoj konservas por iam la plej belajn regionojn de nia lando. Dialogo En la Kastelo Grésillon (Grezijono) La matenon post la alveno al Grésillon. La familio jam matenman is. Rikardo Klara Rikardo Andreo Rikardo Andreo Klara Maria Rikardo Klara Rikardo Nu, ni alvenis nur hieraŭ posttagmeze, kaj mi sentas, ke mi estas i tie* jam dum kelkaj tagoj! Jes, ni jam konas tiom da homoj, ke mi sentas min kvazaŭ hejme! Nu, kion ni faru hodiaŭ? Unue, estos bone se ni decidos pri kursoj… Mi jam decidis! Ho, jes? Kaj kion vi decidis? Nu, miaj novaj amikoj, Petro el Francujo kaj Fulvio el Italujo, eestos la Esperantokurson por geknaboj, do ankaŭ mi iros al tiu! Bona ideo! Kaj u ankaŭ vi tion faros, Maria? Jes, kun mia germana amikino Trudi! Niaj infanoj jam havas internacian amikaron, u ne? Jes; tre bona afero! Mi provos la kurson pri makramo. Tiuj ekzemploj, kiujn la instruistino alportis, estis tre belaj. Se la instruisto pri foto-rivelado venos, mi ani os al tiu kurso, sed mi ne scios tion is hodiaŭ vespere. Se li ne alvenos, mi venos kun vi al la makramo! (Franco, Robert Chabot, alproksimi as al ili.) Roberto Rikardo Roberto Bonan matenon, geamikoj! Mi estas Roberto Chabot. Vi estas el Anglujo, u ne? Jes, Rikardo kaj Klara Lang, el Newtown, kaj niaj gefiloj, Andreo kaj Maria. Kaj laŭ via nomo vi estas franco. Vi pravas. Se vi ankoraŭ ne decidis pri io alia, u pla os al vi promeno tra la arbaro is Baugé? *In a phrase such as 'I have been here for a week', implying 'and still am', Esperanto uses the present tense: I have been learning Esperanto for six months. Mi lernas Esperanton de ses monatoj. 78 Klara Andreo Maria Klara Roberto Klara Volonte. Estas nia unua mateno i tie, kaj is nun ni iris nenien! Mi restos tie i se vi permesas, Panjo, kaj ludos kun miaj du amikoj. Ankaŭ mi volonte ludos kun Trudi! Nu, mi kredas, ke vi estos sekuraj i tie… Certe ili estos, inter tiom da geamikoj! Do, bone! Ni ekiru, Roberto! (Post ani o al la kursoj, Rikardo kaj Klara promenas kun Roberto tra la arbaro al Baugé, kaj post kafo tie, vizitas muzeon en la Kastelo de Baugé. Kiam ili estas pretaj eliri, la kuratoro parolas al ili.) Kuratoro Rikardo Kuratoro Klara Kuratoro Rikardo Kuratoro Klara Roberto Kuratoro iuj Reminder! Nu, gesinjoroj, mi esperas, ke vi trovis vian viziton interesa? Jes, i estis interesega, sinjoro, dankon! Mi tre ojas pri tio. Kaj nun, gesinjoroj, se vin interesos alia vizito dum vi estas en nia urbeto, mi rekomendas al vi la farmaciejon. La farmaciejon? Kial ni vizitu farmaciejon? Ni ne bezonas medikamentojn! Mi esperas, ke ne, sinjorino. Sed e se jes, oni ne vendos ilin tie! u vere? Kia farmaciejo estas tiu, kie oni ne vendas medikamentojn? i estas farmaciejo de la dek-sepa jarcento, kiun oni konservas en ia tiama stato! Ho, kiel interese! Ni devas vidi tion! Do, ni vidos in kune. Mi jam konas in; i situas en la malsanulejo, u ne? Vi pravas, sinjoro. Do, gesinjoroj, bonan viziton, kaj is revido! is revido, sinjoro, kaj dankon! Did you remember to pronounce franco as frant-so? Demandoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kial Klara sentas sin kvazaŭ hejme? Kial Andreo eestos la kurson por geknaboj? El kiuj landoj venas la geamikoj de Andreo kaj Maria? Kial Klara provos la kurson pri makramo? Kiuj akompanas Roberton al Baugé? Tra kio ili promenas? Kion ili unue vizitas tie? Kiu rekomendas viziton al la farmaciejo? Kial la farmaciejo ne vendas medikamentojn? Kiu jam vizitis in? enhavas has in, contains escepte de except farmaciejo pharmacy farmdomo farmhouse flava yellow fonto spring, source hirundo swallow instruisto teacher jarcento century klopodas takes steps (to), endeavours konservas preserves kredas believes kuratoro curator, guardian kurioza curious, quaint a o age akompanas accompanies alportas brings alproksimi as approaches alvenas arrives ani as joins Antarkto the Antarctic Arkto the Arctic bezonas needs; bezono need celo aim, goal, destination e-estas is at, attends irkaŭaĵoj surroundings danko gratitude; dankon! thank you!; danke al thanks to 79 vendas sells vivas lives, is alive volonte willingly, would like to kvadratmejlo square mile kvazaŭ as if makramo macrame (knotted thread-work) migras migrates ol than permesas permits, allows pravas is right (in an opinion) provas tries out, tries on sekura safe, secure signifas means (Kion signifas…? What does … mean?) tatparko state/national park tra through tute quite; ne tute not quite; tute ne not at all Esprimoj: u ne? haven't they? isn't it? don't we? etc. u vere? really? devas vidi must see mi esperas, ke jes I hope so pli a a older se jes if so; se ne if not tago post tago day after day tiel-nomata (t.n.) so-called 80 9 Hejma pa o The infinitive 1 When we merely wish to name an action or state—that is, without reference to person or time—we use a form of the verb called the infinitive. In English, we usually—but not always—use 'to' to indicate the infinitive, but in Esperanto, as in French and other languages, it is shown by a distinctive ending. In French, there are four such endings, but in Esperanto all infinitives end in -i: esti to be man i to eat meti to put paroli to speak sidi to sit stari to stand Note: Do not confuse this 'to' with al, which expresses direction only. Do not say al man i for 'to eat'. 2 In Esperanto, as in English, there are a few verbs which need another verb in the infinitive to complete their meaning. For example, we do not say: 'I must something', 'I can something', or 'I am able something', but: 'I must do something', 'I can do something', 'I am able to do something'. This 'do'—with or without 'to'—is the infinitive, and is translated by fari: Mi devas fari ion. I must (am obliged to) do something. Mi povas fari ion. I can (am able to) do something. It is worth remembering that if two verbs (other than participles, dealt with in Unit 11) come together, the second one must be infinitive (i.e. must end in -i). Prepositions with an infinitive 3 The ending '-ing' in English is very often equal to an infinitive; so a preposition before an infinitive in Esperanto is usually translated by the corresponding preposition in English plus a word ending in '-ing': Anstataŭ Instead of Krom Besides Por For Anstataŭ ripozi, li laboris. Instead of resting, he worked. Anstataŭ iri hejmen, mi iris en kafejon. Instead of going home, I went into a cafe. Li vizitis min krom viziti vin. He visited me besides visiting you. Krom kanti li volis fajfi. Besides singing he wanted to whistle. Mi ne havus la tempon por ludi. I haven't the time to play (for playing). Oni bezonas horojn por prepari man on. You need (one needs) hours to prepare a meal. Mi iras al la butikoj por a eti viandon kaj terpomojn. I'm going to the shops to buy meat and potatoes. Note: Por with an infinitive means in order to, and is not usually translated. 81 Sen Without Li foriris sen diri ion. He went away without saying anything. Mi ne povas movi la tablon sen fari bruon. I cannot move the table without making a noise. The ending -us 4 The endings -as, -is, -os are used to express a fact: Mi estas viro. Mi donis la monon al li. Ni atendos vin. I am a man. I gave the money to him. We shall wait for you. There are three endings, because when we speak of facts we are interested in the time of the action or state. When, however, we express a supposition—a mere thought or a flight of fancy—we use the one ending -us because, as the action or state is imaginary anyway, time does not usually enter into it: Ho, se mi nur estus ri a! Oh, if only I were rich! (I am not, so it is just fancy) Ho, se mi nur havus la propran domon! Oh, if only I had my own house! (but I haven't) (See note 7.) 5 -us is used particularly in conditional sentences, i.e. where the fulfilment of an action or state is dependent on another supposed, imagined condition: Se mi estus ri a, mi lo us en Kanado. If I were rich, I should live in Canada. Se vi lavus in, i estus pura. If you washed it, it would be clean. 6 As in English, it is also used as a polite form to express a wish or request, as if it were just a passing thought: Mi volus a eti tiun jupon! I should like to buy that skirt! u mi povus havi tason da teo? Could I have a cup of tea? u vi povus prunti al mi du pundojn? Could you lend me two pounds? Word order with nur and ankaŭ 7 It should be noticed that the position of these two words makes a difference to the meaning of a sentence. Consider the basic statement: Mi man as ovojn diman on matene. I eat eggs on Sunday morning. If we now put nur before each word in turn, we get five different meanings, as follows: (i) Nur mi man as ovojn diman on matene. Only I (and nobody else) eat eggs on Sunday morning. 82 (ii) Mi nur man as ovojn diman on matene. I only eat eggs (but don't cook them etc.) on Sunday morning. (iii) Mi man as nur ovojn diman on matene. I eat only eggs (and nothing else) on Sunday morning. (iv) Mi man as ovojn nur diman on matene. I eat them only on Sunday (and on no other day) morning. (v) Mi man as ovojn diman on nur matene. I eat eggs on Sunday, but only in the morning. The position of ankaŭ similarly affects the meaning: Maria vidos Andreon morgaŭ matene. Mary will see Andrew tomorrow morning. (i) Ankaŭ Maria vidos Andreon morgaŭ matene. Mary, too, (as well as her father) will see Andrew tomorrow morning. (ii) Maria ankaŭ vidos Andreon morgaŭ matene. Mary will see Andrew (as well as hearing him) tomorrow morning. (iii) Maria vidos ankaŭ Andreon morgaŭ matene. Mary will see Andrew (as well as seeing others) tomorrow morning. (iv) Maria vidos Andreon ankaŭ morgaŭ matene. She will see Andrew tomorrow, too, (as well as today). (v) Maria vidos Andreon morgaŭ ankaŭ matene. She will see Andrew tomorrow, in the morning (as well as in the afternoon). PRAKTIKO 9.1 Tradnku anglen: Mi devas iri al la urbo hodiaŭ matene. u vi deziras a eti kol enon? Fermu la pordon, mi petas. Se mi havus aŭtomobilon, mi povus veturi pli rapide ol per biciklo. Dankon pro via letero. Mi ne havas tempon nun por respondi plene, sed mi baldaŭ povos tion fari. Anstataŭ labori en la ardeno, li sidas kaj legas. Tiu jupo estas tre bela, u ne? Mi volus a eti in, se mi havus la monon. Ankaŭ al mi i pla as. Se mi estus ri a, mi a etus tiom da aferoj! Jes, se oni estas ri a, oni povus a eti multajn aferojn sen pensi pri la kosto, u ne? PRAKTIKO 9.2 Tradnku esperanten: Instead of beginning yesterday, he waited until today. I'll see you this afternoon (in order) to help you. If I were you, I would go without waiting for him. Besides learning Esperanto she is also learning French (Careful! Where does ankaŭ go?). Could you help me (to) carry this, please? If I had time I could walk (piediri) to your house. I only go to (the) church on Sundays (i.e. not on other days). I went to the cinema on Saturday, and Andrew came too. I like to go to a cinema when I am free. PRAKTIKO 9.3 Add nur, and then ankaŭ, in five different positions in the following sentence, and indicate the meaning of each, as shown in note 7: Mi rigardos la gazeton hodiaŭ vespere. 83 Correlatives with i8 Correlatives starting with ki-, ti-, i- and neni- can usually be expressed respectively as 'what something', 'that something', 'every something' and 'no something', e.g. kie what place (where), tie that place (there), tie every place (everywhere) and nenie no place (nowhere). Correlatives starting with i- are indefinite, and mean 'some …' or 'any …', e.g. ie somewhere, anywhere, ial for some reason, iom some quantity. Iel, mi perdis mian mansakon. Somehow (in some way) I've lost my handbag. i devas esti ie! It must be somewhere! Mi iam faros in. I'll do it some time. —and a favourite opening for a fairy tale: Iam estis re o … Once (upon a time) there was a king … If you now turn to the Appendix on p. 151, you will see the full set of forty-five correlatives: nine sets of five. The beginnings show what …, that …, some …, every … and no …; and the endings add … one, … thing, … kind, … place, etc. (For the only ending you have not yet met, see note 11.) Affixes as independent words 9 Many of the prefixes and suffixes whose sense permits may be used as independent roots, taking the appropriate ending. Here are the most important of those we have learned so far: Li faris la malon. Male, mi venos kun vi. La ina intuicio. Mi vidis etan muson. Li ege miris. Mi estas ano. Kie estas la ejo? Tie estas la ujo. Aro da infanoj. Aro da birdoj. Aro da bovoj. La proksims ero estas … Li iris tien kaj reen. Inda je pli bona sorto. Mi ne indas tian honoron. Tio ne estas ebla. Eble ni farus same. He did the opposite. On the contrary, I shall come with you. Feminine intuition. I saw a tiny mouse. He was greatly surprised. I am a member. Where is the place? There is the container. A party of children. A flock of birds. A herd of cattle. The next item will be … He went there and back. Worthy of a better fate. I am not worthy of such an honour. That is not possible. Possibly we should do the same. 10 Similarly, the use of the particles (i.e. words normally used without an ending—correlatives, prepositions, etc.) may also be enlarged by the use of an appropriate ending. In fact, a very great number of words can be derived in this way; here is just a small selection to give you some idea of the wealth of words latent in quite a small vocabulary: 84 iam always tiam then iam sometime tie there kial why antaŭ before irkaŭ about ekster outside super above nun now ne no, not jes yes iama permanent, constant tiama of that time tiamulo a man of that time, a contemporary iama one-time (adj.) tiea of that place, local tieulo a native of the place kialo reason antaŭa previous antaŭe previously antaŭulo predecessor irkaŭi to surround irkaŭaĵo surroundings ekstera outer, external eksteraĵo outer part supera superior superulo a superior nesuperebla insuperable nuna present, instant nei to deny, say no to neebla impossible jesi to reply in the affirmative Correlatives with -es 11 These words show possession, as follows: Kies (kee-ess) whose (what person's); ties that one's (of that person); ies someone's, somebody's; ies everyone's; nenies no one's. Kies libro estas tiu? Eble i estas ties. Whose book is that? Perhaps it is that person's. Jen ies biciklo. Esperanto estas ies propra o. There's someone's bicycle. Esperanto is everybody's property Li estas nenies malamiko. He is nobody's enemy. Note: Kies is not only used as a question word: la lando, kies gastoj ni estas the country whose guests we are. Ties is sometimes found with the meaning of 'the latter's': Johano renkontis Arturon kaj ties amikon John met Arthur and the latter's friend. The past participle 12 -ita This is the ending of the (passive) past participle. It is an adjective (note the -a ending!) formed from a verb, with the'meaning '(having been) -ed'. fermi to close fari to do, make miksi to mix fermita closed (having been closed) farita (having been) done, made miksita (having been) mixed 85 Kiam mi alvenis, la pordo estis fermita. When I arrived, the door was closed. Mi a etis skatolon de miksitaj legomoj. I bought a tin (can) of mixed vegetables. Note 1 The participle, being an adjective, must 'agree' with its noun (hence: miksitaj legomoj). 2 Never put havi before this type of participle, since it is always passive (having been done). I have closed the door: Mi fermis la pordon. (See Unit 4, note 6.) Teksto HEJMA PA O En via kuirejo lavu, pecetigu se necese kaj kuiru en salita akvo, is ili estas preskaŭ molaj. Forver u la akvon kaj tenu por momento sub fluanta, malvarma akvo. Lasu malvarmi i. La viandon, la inkon kaj la fungojn tran u laŭpla e en kubetojn aŭ striojn. Maldensigu la majonezon per citronsuko kaj kremo. Spicu per salo kaj pipro kaj ver u sur la preparitajn legomojn kaj viandon. Zorge miksu kaj metu en fridujon por unu horo. Ornamu la pladon per malmolige kuiritaj ovotran a oj, arti okokoroj kaj tomatotran a oj. Se vi uzas konservitajn legomojn el skatolo, forver u la likva on kaj metu la legomojn por kelkaj minutoj en fre an akvon. *gramojn Jen recepto por vi el Germanujo! Por i tiu salato ne ekzistas sezono! Preparita el fre aj legomoj, i estas aparte delikata kaj valora, sed ankaŭ dum-vintre, farita el konservitaj legomoj, i bongustas. Sola i estas bela antaŭman o; kun blanka pano aŭ rizo i fari as le era tag- aŭ vesperman o. Oni bezonas. 200g* da kokida o, 100g da kuirita inko, 100g (aŭ malgrandan skatolon) da agarikoj, 750g da miksitaj fre aj legomoj (aŭ en skatolo), 100g da majonezo, 1 sup-kuleron da acida aŭ dol a kremo, citronsukon, salon, pipron, petroselon, skatolon da arti okaj koroj. Procedu jene: La fre ajn legomojn (karotojn, pizojn, verdajn fazeolojn, florbrasikon, brokolon, k.t.p.) purigu, 86 Special vocabulary of food items mentioned in this recipe: agariko mushroom arti oko artichoke brasiko cabbage brokolo broccoli citrono lemon citronsuko lemon juice fazeoloj beans florbrasiko cauliflower majonezo mayonnaise ovo egg petroselo parsley pipro pepper pizoj peas rizo rice salo salt supo soup inko ham En ina kuirejo Tradicia kuirado en Cinujo je alta temperaturo, kaj en iomete2 da graso). Oni an as la kuirmetodon laŭ la man a o—ekzemple, grasan porka on oni stufas, sed malgrasan porka on oni fritas. Laŭ Konfucio, oni devas iam spici la man a ojn. La celo de la spicado estas, forpreni malagrablajn odorojn (ekzemple fiŝan odoron) kaj emfazi la naturan guston de la man a o. Ofte oni bezonas horojn por prepari man on, sed nur kelkajn minutojn por man i in. inaj kuiristinoj, kies arto estas tre subtila, ankoraŭ obeas regulojn, kiujn Konfucio proponis jam antaŭ 2500 jaroj! Tio ajnas stranga; sed se ni lo us en Cinujo, eble ni farus same kiel la tieuloj. Oni man as efe legomojn. Viando (porka o, bovida o, tre malofte afa o) estas altekosta, do oni malmulte man as in. La inoj neniam boligas man a ojn—ili rostas, stufas en tre malmulte1 da akvo, kaj fritas (rapide, 1 2 multe da a lot of; so malmulte da a small quantity of. iomete da a little. Por teni vin sana 87 KONSILETOJ EN LA HEJMO 1 Por forpreni globkrajonan inkon de vestoj, ver u iom da2 lakto sur la makulon kaj le ere, cirkle frotu per pura tolo. Poste lavu la veston. 1' Por forpreni sangon de naztuko, tuj metu la tukon en malvarman akvon. Se vi volas tuj lavi in, agitu in en la malvarma akvo is la makuloj preskaŭ malaperis. 2 away-take'; remove. iom da some. Kion vi farus, se vi ricevus £5o,ooo? u vi a etus idealan domon? u vi vojaĝus irkaŭ la mondo? u vi dedi us monon al la edukado de viaj infanoj? u vi donus monon al persono, kies bezono estas pli granda ol via? PRAKTIKO 9.4 u vi a etus belan pianon, aŭ luksan aŭtomobilon? u vi helpus iun helpindan societon? Sendu al ni viajn ideojn. Post du semajnoj, ni presos la plej interesajn el ili. Traduku anglen: Se mi ricevus kvindekmil pundojn, mi a etus novan domon. Se Rikardo ricevus tiom da mono, li voja us irkaŭ la mondo. Kion vi farus? u vi dedi us monon al la edukado de viaj infanoj, aŭ helpus iun helpindan societon? Klara deziras esti kaj resti sana. i faras korpajn ekzercojn iutage. Mi perdis mian globkrajonon; i devas esti ie, sed mi ne scias kie. Eble iu trovos in kaj redonos in al mi. Io nekutima okazis al mi hieraŭ. Ial, li forkuris. Kial la pordo estas fermita? La tasko estis jam farita. Anstataŭ fermi la pordon, li faris la malon. Tiu sinjoro estas ano de nia grupo. La arto de la inaj kuiristinoj estas tre subtila. Antaŭ dumil kvincent jaroj, Konfucio proponis regulojn, kiujn oni ankoraŭ obeas. En inujo oni man as efe legomojn, ar la viando estas multekosta. u vi preferas rostitan bova on aŭ rostitan porka on? u pla as al vi salato? Oni bezonas multe pli longan tempon por prepari man on ol por man i in! PRAKTIKO 9.5 Traduku esperanten: What would you do if you were rich? I hope (that) I should use my money wisely. Every day I do physical exercises in front of an open window. This salad is prepared from (out of) fresh vegetables. The vegetables must be carefully washed (one must … ). Would you like (use pla i) a cup of tea? Can I go there and back in one day? That could be the reason. Can I do anything to help (por helpi)? That river flows very quickly. I hope (that) the children will behave well. PRAKTIKO 9.6 Respondu esperante: Kio estas la celo de la korpaj ekzercoj sur la Hejma Pa o? Por kiu sezono estas la salato en la recepto? Kion oni devas fari unue pri la fre aj legomoj? En kia akvo oni devas kuiri ilin? is kiam oni kuiras ilin? Kion oni devas fari pri la likva o, se oni uzas konservitajn legomojn el skatolo? En inujo, kiu proponis la regulojn, laŭ kiuj la kuiristinoj ankoraŭ kuiras? Kiam li proponis ilin? Kial oni man as efe legomojn? Kial oni spicas la man a ojn? Kiel la inaj kuiristinoj kuiras grasan porka on? Kiel ili kuiras malgrasan porka on? Dialogo Interesaj vizitoj Kelkajn tagojn poste, dum la vesperman o, Klara kaj Rikardo Lang babilas kun franca paro, Martin kaj Chantal, kiuj dum la posttagmezo akompanis Andreon kaj Marian al la best ardeno en La Flèche. 88 Klara Chantal Rikardo Marteno Klara Rikardo Klara Marteno Klara Rikardo Klara Marteno Chantal Marteno Rikardo Klara Chantal Marteno Nu, geamikoj, ni kore dankas vin pro via afabla zorgo pri niaj infanoj. Mi esperas, ke ili kondutis bone. Tute bone! Kaj ili tiom uis la viziton al la best ardeno! i vere estas mirinda loko. Jes, mi supozis, ke tio pla os al ili. Maria tre amis la elefanton, kiu estis tiel granda sed tiel milda. Andreo preferis la tigron, sed ili ambaŭ amis la impanzojn. Mi estas certa, ke ili irkaŭiris la tutan lokon dufoje! Ili absolute ne deziris foriri (= iri for) de la bestoj. Nu, ar vi tiel afable kondukis ilin tien, ni estis liberaj viziti Angers, kiun ni longe volis vidi. Jes. La kastelo tie estas mirinda. Kia situo! Tridek metrojn alte sur tiu grandega roko! Kaj la vidajo de i trans la riveron! Grandioza! Sed tio, kio plej pla is al mi, estis la grandiozaj tapetoj faritaj inter la 14a kaj la 18a jarcentoj. Kaj la plej mirinda el iuj certe estis tiu de la Apokalipso! i estis farita en la dek-kvara jarcento, kaj konsistas el sepdek paneloj. Entute i estas longa 150 metrojn, kaj alta preskaŭ kvin metrojn. Kiom da laboro por fari in! Jes, kaj mi vetus, ke post tiu vizito vi volis sidi kaj ripozi! Ho, miaj piedoj! Sed estas multaj belaj ardenoj en Angers, do ni ripozis en bela irkaŭa o. Mi aŭdis, ke oni nomas Angers 'la urbo de la floroj', kaj tio ja estas vera. Ni vizitis ankaŭ la Katedralon de Sankta Maŭrico, kiu estas de la 12a kaj 13a jarcentoj. Kaj la 'Logis Barrault', kie ni rigardis multajn skulptajojn kaj pentra ojn de francaj artistoj de la 18a jarcento. Nu, ni nun diskutu la vesperon. Se vi ne kontraŭas, ke la infanoj restu tre malfrue el la litoj, mi volus sugesti, ke ni kvar, kaj viaj infanoj, iru al la Kastelo de Le Lude, kie nokte okazas unika spektaklo. Per 'Sono kaj Lumo' oni aŭdas kaj vidas la historion de la kastelo. Oni aŭdas muzikon kaj vidas eventojn, dancojn, k.t.p. (= kaj tiel plu) laŭ la epoko. Mi estas certa, ke ni iuj multe uos tion. Sed la spektaklo okazas inter la naŭa kaj tridek kaj la dek-unua kaj tridek. u vi estos kontentaj, se la infanoj estos ekster la litoj tiom malfrue? H'm, tio ja estas malfrua fino. Kion vi opinias, karulino? Nu, i estas unika okazo, kaj certe interesos ilin. Mi kredas, ke ankaŭ ili uos in. Mi estas certa pri tio. Do, mi sugestas, ke ni veturu en nia aŭto, kiu havas spacon por ni iuj. Sed jam estas la horo por ekveturi, se ni deziras havi bonajn sidlokojn! Ni iru! Demandoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Pro kio ges-roj Lang dankas la francajn geamikojn? Kion ambaŭ infanoj amis en la zoologia ardeno? Kion faris Rikardo kaj Klara dum la infanoj vizitis la zoologian ardenon? Kio plej pla is al Klara en la urbo Angers? Kion Klara kaj Rikardo rigardis en la 'Logis Barrault'? Kion sugestas Marteno pri la vespero? Kio okazas nokte en la Kastelo de Le Lude? Je kioma horo oni komencas la spektaklon tie? Kaj kiomlonge i daŭras? Kial oni devas tuj ekveturi? 89 makulo a stain (cf. immaculate) agiti to agitate, shake malvarmigi to cool agrabla pleasant mano hand ambaŭ both meti to put aperi to appear; malaperi to disappear miksi to mix aŭskulti to listen (to) mola soft babili to chat, chatter nazo nose; naztuko handkerchief best ardeno zoo ornami adorn, decorate blanka white paro pair, couple boligi to boil (something) pecetigi (pec-et-igi) to break, cut into small pieces brusto chest pentri to paint (picture); pentraĵo a painting dedi i dedicate, set aside piedo foot densa dense, concentrated; maldensigi to dilute plado dish dorso back (cf. dorsal fin) propra (one's) own ekzerco exercise pundo pound, £ ekveturi to set off recepto recipe fari i to become regulo rule, regulation flui to flow; fluanta flowing roko rock fridujo refrigerator, fridge salato salad friti to fry sezono season froti to rub sola alone globkrajono ball point pen (lit. globe pencil) spaco space, room grandioza grand, magnificent spici to spice, season graso fat strio strip, stripe gusto taste; bongusta tasty stufi to stew ja indeed subtila subtle jene as follows, thus an i to change (something) konduti to behave ultro shoulder konsilo advice; konsileto a hint tapeto tapestry kontraŭi to oppose teni to hold, keep korpo body tieulo a person of that place kruro leg tolo cloth, linen kuirist(in)o a cook tran i to cut (with knife); tran aĵo slice kulero spoon tuj immediately lakto milk unika unique laŭpla e to your liking valora valuable lavi to wash ventro belly, abdomen legomo vegetable ver i to pour le era light (not heavy), slight vesto garment likvaĵo liquid zorga careful, zorgi to take care lumo light (not dark) Note that verbs are now given in the infinitive form. 90 10 La vivo de Einstein The reflexive pronoun 1 The majority of verbs show that someone or something (the subject) does something to someone or something (the object): Subject la knabo the boy Verb trinkas drinks Object la lakton the milk However, with some verbs it is possible to do the action not only to someone or something else, but also to oneself: in such cases, 'myself', 'yourself', 'yourselves', 'ourselves' are translated as 'me', 'you', 'us': Mi I Vi You Ni We lavas wash flatas flatter amuzis amused min. myself. vin. yourself. nin. ourselves. 2 In the above cases, there is no doubt about who the object is. But with li, i, i and ili, there is a doubt: li lavas lin means he washes him, and we don't know who 'him' refers to. This problem is solved by the special reflexive pronoun si, (or sin, when it is the object.) 'Himself', 'herself', 'itself' and 'themselves' are all translated by si(n): Li He i She i It Ili They La viro The man La virino The woman La hundo The dog La infanoj The children vidis saw admiris admired lekis licked amuzis amused diris said parolis spoke rigardis looked legis read sin. himself. sin. herself. sin. itself. sin. themselves. al si. to himself. al si. to herself. al si. at itself. al si. to themselves. Note: When a verb is followed by 'myself', 'yourself', 'himself', etc., it is said to be used reflexively, because the action done reflects back on the doer. 3 Sia We saw (Unit 4, note 8) that -a is added to the personal pronouns to translate 'my', 'your', 'our', etc. 91 -A may be added to the reflexive pronoun si to show that the object belongs to the subject, and sia is translated by 'his', 'her', 'its', or 'their' depending on the subject: Subject Li trinkis He drank Subject sian bieron kaj i trinkis his beer and she drank sian teon. her tea. The first sian = his, because it refers to li; and the second sian = her, because it refers to i. It follows that if we say Li trinkis lian bieron, this would mean he drank somebody else's beer, not his own. Johano ne estis kontenta ar Georgo trinkis lian bieron. John was not pleased because George drank his (John's) beer. (George did the drinking, but it was not his own beer) Subject Subject Li diras ke lia hundo He says that his dog lavas is washing sian vizagon. its face. Here sian = its, because it refers to hundo. Subject Li vidis He saw ke that Subject ili finis they had finished sian laboron. their work. Here sian = their, because it refers to ili. Of course, if the noun is plural, sia must agree with it: Ili legis siajn librojn. They were reading their books. Note: The main thing to remember is that sia must not be used to directly qualify a subject; it may only refer to it. For example, in the second example it would be wrong to say Li diris, ke sia hundo …, because hundo is a subject. Suffixes 4 -igThe suffix -ig- is used to form words which express the causing or bringing about of the action or state indicated in the root or formation to which it is attached. As an independent word, igi = to cause. kompleta complete seka dry pura clean klara clear nigra black ru a red blanka white facila easy sana healthy kun with kompletigi to (cause to be) complete sekigi to (cause to be) dry purigi to clean, cleanse, purify klarigi to explain, clarify, elucidate nigrigi to blacken ru igi to redden (make red) blankigi to whiten faciligi to make easy, facilitate sanigi to make well, heal kunigi to connect, unite, join together 92 sub under nulo nought subigi to subdue, overwhelm nuligi to nullify, annul, cancel Verbs which express an act that is caused to something or someone are called causative verbs. The suffix -ig- is used to form causative verbs from non-causative verbs: fali to fall ku i to lie timi to fear daŭri to go on iri to go miri to marvel, be amazed veni to come faligi to fell (a tree, etc.), to drop ku igi to lay (cause to lie) timigi to frighten (cause to fear) daŭrigi to continue (cause to go on) irigi to propel (cause to go) mirigi to astonish (make one marvel) venigi to summon (cause to come) In some cases, English uses the same verb for the non-causative and causative senses, but note that in Esperanto we use -ig- for the latter: boli to boil droni to drown (perish) bruli to burn (be on fire) flosi to float PRAKTIKO 10.1 boligi to boil (cause to boil) dronigi to drown (kill by drowning) bruligi to burn (set on fire) flosigi to float (cause to float) Traduku anglen: Tiu viro parolas al si. Mi lavas min antaŭ mia matenman o. Mi vidis lin hieraŭ. Mi vidis min en la spegulo (mirror). Li ne flatis min, sed li flatis sin. La infanoj legis al si kiam mi vidis ilin. Andreo ne estas kontenta ar lia patro trinkis lian lakton. (Careful! Whose milk?) La patrino ne sciis, u Maria trinkas ian lakton, aŭ la sian. Sed Maria diris al i, ke i trinkas sian lakton. Tio kontentigis ian patrinon. Mi klarigis al mia frato, kiel mi faris la laboron. Mi faris in tiel por faciligi in. La knabo ku igis sin sur la lito. La knabfnoj ludis per siaj ludiloj. PRAKTIKO 10.2 Traduku esperanten: The teacher spoke to the class, but he did not amuse them. They amused themselves. John says that his friend is drinking his beer (i.e. his own beer). John says that his friend is drinking his beer (i.e. John's beer). I saw that the children (had) finished their work. The child was playing with (per) red ink, and reddened his hands. He also reddened his clothes. Can you explain this to me? Have you cleaned the floor? Dry your clothes and then (poste) dress yourself. PRAKTIKO 10.3 Express each of these words by an Esperanto verb ending in -igi. You may have to use an affix or preposition. A clue in brackets gives the meaning. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 to cure to improve to facilitate to compel to diversify to equalise to rejuvenate to liberate to necessitate to post (to make well again) (to make better) (to make easy) (to cause to have to) (to make diverse) (to make equal) (to make young again) (to cause to be free) (to make necessary) (to cause to be in the post) 93 5 -i The suffix -i - is used to form words indicating that the state expressed in the root has come into being. As an independent word, i i = to become. From adjectives: evidenta evident malseka wet malpura dirty pala pale plena full evidenti i to become evident malseki i to become (get) wet malpuri i to become (get) dirty pali i to grow (turn) pale pleni i to become full From nouns, prepositions, affixes and adverbs: amiko friend lumo light edzo husband edzino wife kun with ano a member amiki i to become friends lumi i to become (grow) light edzi i to marry (become a husband) edzini i to marry (become a wife) kuni i to unite, become joined ani i to join (a society etc.) From verbs: sidi to sit stari to stand sidi i to become seated, sit down stari i to get on one's feet, stand up The suffix -i - is used in particular with verbs that show that the action is done to something or someone, in order to show that the action is taking place without affecting anyone or anything other than the subject: naski to bear, give birth to eduki to educate (someone) montri to show (something) detrui to destroy (something) komenci to begin (something) fini to finish (something) renkonti to meet (someone) trovi to find (something) naski i to be born eduki i to be educated montri i to appear, be shown detrui i to be destroyed komenci i to be started fini i to come to an end renkonti i to come together trovi i to be found 6 -ecThe suffix -ec- is used to form abstract nouns expressing the quality or characteristic of that indicated in the root, like the English '-ness', '-hood', '-ship': bona good patrino mother amiko friend juna young relativa relative granda great, large vera true ebla possible bonkora kind boneco goodness patrineco motherhood amikeco friendship juneco youth, youthfulness relativeco relativity grandeco greatness, magnitude, size vereco truth ebleco possibility bonkoreco kindness 94 7 -istThe suffix -ist- is used to denote one who is occupied, either professionally or as a hobby, with the thing or matter named in the root: tajpi to type tajpisto typist (male) tajpistino typist (female) dentist(in)o dentist artist(in)o artist instruist(in)o teacher sciencist(in)o scientist muzikist(in)o musician laborist(in)o worker; workman/woman plumbist(in)o plumber urnalist(in)o journalist dento tooth arto art instrui to teach science science muziko music labori to work plumbo lead (metal) urnalo newspaper 8 -ismThe suffix -ism- denotes a doctrine, practice, or school of thought (like English '-ism'): katoliko a Catholic kanibalo cannibal angla English internacia international katolikismo Catholicism kanibalismo cannibalism anglismo Anglicism internaciismo internationalism Please 9 You already know how to use mi petas for please, but this is often not convenient at the beginning of a sentence. In this case, we use Bonvolu followed by an infinitive: Bonvolu veni i tien. Bonvolu helpi min. Please come here. please help me. We also often use Bonvolu by itself when offering something to somebody, inviting somebody to sit down, etc., i.e. where it is obvious what you want the person to do. Teksto LA VIVO DE EINSTEIN REVOLUCIISTO DE LA SCIENCO La 14a de Marto estas la datreveno1 de granda homo. Je tiu i tago, en la jaro 1879, naski is Albert Einstein. Li eduki is en München kaj en Aarau. En frua juneco evidenti is lia genio pri matematiko. Lia onklo tre simple klarigis al li pri algebro: kaj la eta knabo, sen ia helpo, solvis tutan libron de algebraj problemoj. Li eniris2 la universitaton de Zürich, kaj deziris fari i instruisto. Sed fakte, en 1902, li fari is teknika fakulo en la svisa patentejo. En 1903 li edzi is al slava fraŭlino: sed poste oni nuligis tiun geedzi on, kaj en 1916 li reedzi is, al sia kuzino Else. Unu filino naski is al ili. La junulo kiu revoluciigis la sciencan mondon Dum sia libera tempo li konstante studis la misteron de la universo, kaj doktori is3 e la universitato de Zürich. Fine, en la memorinda jaro 1905, li verkis plurajn gravegajn artikolojn. La efa el ili estis tiel originala, ke e grandaj sciencistoj ne povis kompreni in. Nur en 1915 li kompletigis sian 'Generalan Teorion pri Relativeco.' La grandeco de tiu teorio konsistas en tio: ke i radikale an is niajn konceptojn pri la le oj de la universo. Ni trovas, ke la principoj de Newton kaj de Eŭklid estas nur oportunajoj, kaj ne reprezentas la realan verecon! Ni devas, do, 95 socialisto kaj pacifisto, kiu abomenis militon. Dum la lastaj jaroj li malgaji is8, ar li timis, ke liaj propraj eltrovoj9 kondukis al situacio, en kiu la homoj povas detrui sin per atombomboj. urnalisto iam demandis al Einstein: ' u vi povas antaŭdiri10, kiajn armilojn oni uzos en tria mondmilito?' Li respondis: 'Ne; sed mi ja povas antaŭdiri, kiajn armilojn oni uzus en kvara mondmilito-rokojn kaj bastonojn!' kvazaŭ rekomenci de la komenco: kaj longa laborado estas ankoraŭ necesa por plene esplori iujn eblecojn4 de tia grandioza teorio. Germanujo forpelis5 sian grandan filon De 1914 is 1933 Einstein laboris en sia patrolando Germanujo. La registaro6 de Hitler atakis lin ar li estis Judo; do en 1933 li lasis Germanujon kaj elmigris, unue al Svislando, poste al Usono. Li lo is en Princeton, kie li mortis je la 18a de Aprilo, 1955. Einstein: humila, simpla homo Krom sciencisto, Einstein estis ankaŭ bona muzikisto, per piano kaj violono. Li havis, cetere, profundan religian senton. Persone, li estis homo simpla kaj humila, de granda bonkoreco7. iuj homoj ne nur respektis, sed amis lin. Li diris, ke se li povus revivi sian vivon, li preferus esti simpla laboristo, ekzemple plumbisto. Politike, li estis PRAKTIKO 10.4 1 return-of-the-date: birthday, anniversary. 'went-in', entered. 3 'became-a-doctor': graduated. 4 ebla+eco: 'possibility'. 5 for-pelis: drove away. 6 'group of rulers': government. 7 'good-heartedness': kindness. 8 mal-gaj-i -is: became sad. 9 el-trovo: finding out, discovery. 10 anta -diri: 'before-say', foretell. 2 Traduku anglen: Kion vi diris al vi? Ili lavas sin iumatene, u ne? Einstein estis la plej fama matematikisto. Lia genio pri matematiko evidenti is en frua juneco. Li estis ankaŭ bona pianisto kaj violonisto, u ne? Eble ie, iam, estos e pli mirinda matematikisto, kies nomon ni ankoraŭ ne scias. u vi opinias, ke la homaro detruos sin per atombomboj? Einstein timis, ke tio povus okazi. Neniu povas scii ion, sed iu povas lerni, kaj tiel scii pli ol antaŭe. Bonvolu daŭrigi vian laboron. La kato iris en la ardenon kaj timigis la birdojn. Hieraŭ mi forigis grandan amason da paperoj de mia skribotablo, kaj bruligis ilin iujn. PRAKTIKO 10.5 Traduku esperanten: Mary is reading her book. The children love their lessons, don't they? The sun soon dried the clothes. You must always clean your teeth. He completed his task yesterday morning, didn't he? Have you boiled the water? Then please make the tea. I went out in(to) the rain, and got wet. My brother was married in March, and my sister will be married in September. John and Mary were married in June. I am a member of the society, and my friend will join tomorrow. When was he born? PRAKTIKO 10.6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Vera aŭ malvera? Einstein naski is en majo, 1879. Kiel eta knabo li senhelpe solvis tutan libron de algebraj problemoj. Li eniris la Universitaton de Zürich por fari i instruistino. Li edzi is dufoje, sed havis nur unu infanon. Li verkis plurajn gravegajn artikolojn tri jarojn post sia unua edzi o. La ' enerala Teorio pri Relativeco' an is niajn konceptojn pri la le oj de la universo. Einstein laboris en Germanujo is 1939. Li estis tre religia homo. Li ludis nenian muzikan instrumenton. Li mortis en Svislando en 1955. 96 Dialogo Amikoj kaj najbaroj Hejme denove, Rikardo kaj Klara babilas vespere, post la enliti o de la infanoj. Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Ha, estas agrable esti en la propra hejmo denove, kvankam mi tre uis nian restadon en la Kulturdomo! Jes! Almenaŭ estas pli trankvile i tie, aparte kiam la infanoj jam enliti is. Nu, mi kredas, ke ili ambaŭ tre uis siajn feriojn; u vi ne konsentas? Jes, ja! Cetere, la ferioj faris al ili multe da bono. La restado en Grezijono kutimigis ilin al la kunesto de alilandanoj, kaj komprenigis ilin, ke ni iuj estas similaj. Vere, la amikeco de homoj el diversaj landoj iam devas esti bona. Multaj internaciaj amikecoj devis jam komenci i en la Kulturdomo! Ni devos instigi ilin skribi al siaj novaj geamikoj, por ke ili daŭrigu la amikecon. Kaj, cetere, ankaŭ ni devos skribi al la niaj! Ne ni, karulo; vi! Ho! Kial mi? Ni ambaŭ amiki is kun ili! (kaĵole) Sed estas vi, kiu iam faras la korespondadon. Vi faras in multe pli bone ol mi! Flatado, flatado! Do, mi faros in, sed vi devos skribi al Chantal, kiu donis al vi tiun belan kol enon kiel memorigilon. Ho, nu, se vi insistas … ! (Du tagojn poste. Rikardo hejmenvenas de kunveno de la Esperanto-Grupo.) Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Saluton, kara! u vi uis la kunvenon? Jes, i estis tre interesa. Sed divenu, kio okazis! Kiel mi povas diveni? Ne atendigu min; diru! Ili deziras, ke mi faru paroladon al la grupo pri niaj ferioj. Imagu, fari paroladon! Mi! Vi ne timas, u? Mi timegas! Mi neniam antaŭe faris publikan paroladon! Ho, ne troigu! La Esperantogrupo apenaŭ estas la publiko! Pensu nur, vi estas inter geamikoj. Vi konas ilin iujn, kaj ili konas vin. Simple imagu, ke vi parolas al unu aŭ du el ili, kaj parolu kiel vi parolis al Marteno kaj Chantal. H'm, ni vidos. Dum vi eestis vian kunvenon, iu vizitis min. Ho, kiu? Nia najbarino, s-ino Smith. i volis demandi nin pri niaj ferioj. Vi memoras, ke ili vizitis Francujon i-jare, sed ili estis kun angle-parolanta turisma grupo, kaj i diris, ke ne necesis al ili paroli france. Supozeble ili neniam parolis kun franco aŭ francino! Nu, i konfesis, ke iun tagon i promenis kun sia edzo, kaj ili vojeraris. i diris, ke ili devis alparoli kelkajn homojn antaŭ ol ili trovis iun kiu parolis angle! Mi supozas, ke post tio ili ne volis promeni sen aliaj membroj de la grupo. Pri tio i nenion diris. Sed i volis scii, aŭ ni vere parolis Esperanton la tutan tempon dum ni estis tie, kaj i tre miris kiam mi diris, ke en Grezijono ni parolis 97 Rikardo Klara Rikardo Klara Esperantlingve kun homoj el almenaŭ ses landoj, kaj komprenis unu la alian perfekte! u vi sugestis, ke ili lernu Esperanton? Ankoraŭ ne. Kiel diras la proverbo: 'Kiu tro pelas, nur malakcelas'. Aŭ e pli mallonga proverbo: 'Rapidu malrapide'! uste! Demandoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kiom el la familio uis siajn feriojn? Kiel la ferioj faris bonon al la infanoj? Kion la gepatroj instigos la infanojn fari? Kial Rikardo devos skribi al la geamikoj de la gepatroj? Kial Klara devos skribi al Chantal? Kio okazis al Rikardo en la kunveno de la Esperantogrupo? Kial li timas? Kio okazis al ges-roj Smith kiam ili promenis sole en Francujo? Kion s-ino Smith demandis al Klara? Kio mirigis in? 98 morti to die najbaro neighbour naski to give birth to; naski i to be born onklo uncle; onklino aunt oportuna convenient; oportunaĵoj things of convenience peli to drive (cf. impel, exel etc.) perfekta perfect politiko politics; politika political profunda deep, profound regi to rule, govern, control; registaro government religio religion; religia religious restado stay revivi to relive revolucio revolution (political) supozeble presumably timi to fear, be afraid trankvila calm, tranquil troigi to exaggerate turismo tourism verki to compose, write (original work) violono violin (note spelling) vojerari to lose ones way abomeni to abhor, loathe akceli to accelerate; malakceli to slow down almenaŭ at least alparoli to address, speak to aparte especially apenaŭ hardly, scarcely armiloj arms, weapons atombombo atomic bomb bastono stick cetere besides, moreover u? are you? is it? etc. (cf. u ne?) detrui to destroy diveni to guess enliti i to go to/get into bed esplori to investigate, explore fako compartment, department, specialisation; fakulo specialist fari i to become flatado flattery fraŭlino unmarried girl or woman, Miss uste exactly, precisely humila humble imagi to imagine instigi to prompt, spur, urge judo Jew kaĵole coaxingly krom besides, apart from kunesto 'being-with': company kutimigi to accustom kuzo cousin le o law memorigilo memento, souvenir milito war mistero mystery Esprimoj: angle-parolanta English-speaking antaŭ ol before (when followed by an action) i-jare this year devis jam must have already ion tagon one day pensu nur! just think! por ke in order that unu la alian one another, each other 99 11 Kelkaj reklamoj Active participles 1 You have seen that a noun can be made into an adjective by simply changing the ending -o to -a: floro a flower flora floral However, if we wish to give some idea of action to the simple describing word, we use the fuller ending -anta: floranta flowering, flourishing Floranta is the active present participle of the verb flori to flower, flourish. It is active and present because it describes what something is doing at the present time. Note that it still remains an adjective describing a noun, although it differs from an ordinary adjective in that it also suggests action. The active past participle has the ending -inta, which means 'having done (in the past)' whatever action is indicated in the root: ferminta having closed You should notice the difference between this active past participle and the passive one which you met in Unit 9, note 12: ferminta having closed; fermita having been closed (You will meet the rest of the passive participles in Unit 13.) Now compare the meanings of these present and past active participles: falanta falling fluganta flying kreskanta growing mortanta dying pasanta passing pendanta hanging falinta fallen fluginta flown kreskinta grown mortinta dead pasinta passed, past pendinta hung, hanged Mi vidis falantan arbon. I saw a falling tree. Li sidis sur falinta arbo. He sat on a fallen tree. Mi vidis mortantan muson. I saw a dying mouse. i trovis mortintan muson. She found a dead mouse. Rapide pasantaj tagoj quickly passing days Ne parolu pri pasantaj jaroj. Do not speak of past years. Note: Like adjectives, the participles take -n and/or -j when required. 100 The perfect tenses 2 In order to emphasise that an action is finished and complete, we use in English the past participle with 'have'/'has'/'had' to show the time. In Esperanto, we also use the past participle, but we use estas/estis/estos to show the time. These 'compound' tenses (formed with the verb esti and a participle ending in -inta) are called perfect tenses, as follows: (i) The present perfect tense: mi estas falinta vi estas falinta li estas falinta i estas falinta i estas falinta ni estas falintaj vi estas falintaj ili estas falintaj I have fallen you have fallen he has fallen she has fallen it has fallen we have fallen you (plural) have fallen they have fallen This tense is, in fact, little used, except for emphasis, as we prefer to use the simple past tense in -is. (ii) The past perfect (pluperfect) tense: mi estis falinta vi estis falinta li estis falinta i estis falinta i estis falinta ni estis falintaj vi estis falintaj ili estis falintaj La sinjoro estas falonta (iii) I had fallen you had fallen he had fallen she had fallen it had fallen we had fallen you (plural) had fallen they had fallen La sinjoro estas falanta La sinjoro estas falinta The future perfect tense: mi estos falinta vi estos falinta li estos falinta i estos falinta i estos falinta ni estos falintaj vi estos falintaj ili estos falintaj I shall have fallen you will have fallen he will have fallen she will have fallen it will have fallen we shall have fallen you (plural) will have fallen they will have fallen 101 Note 1 In such sentences, 'have' is never translated by havi, which means 'to have' in the sense of 'to possess'. Mi estas falinta = lit. I am having-fallen: I have fallen. 2 The participle, like an adjective, takes -j if the subject is plural (ni estas falintaj). 3 -onta There is also a third participle in Esperanto, not found in English. This is used to describe an action which has not yet started but is on the point of starting, and it gives the idea of 'about to' or 'going to': La viro ironta en la domon estas mia edzo. The man about to go into the house is my husband. La arbo estis falonta. The tree was about to fall. La fantomo estas aperonta. The ghost is about to appear. Mi venos en la venonta vintro. I shall come in the coming winter (about-to-come winter). Estonta tempo. Future time (about-to-be time). PRAKTIKO 11.1 Traduku anglen: Mi vidis la kurantan knabon. La maljuna viro sidis kaj rigardis la pasantajn homojn. La knabino rigardis la falintan arbon. La politikisto alparolis la eestantajn homojn. La enliti antaj infanoj diris 'bonan nokton' al siaj gepatroj. La viroj foriris de la falonta arbo. Mi esperas, ke la vetero estas varmi onta. Mi estis aŭdinta la nova on. Je la dua horo Andreo estos fininta sian tagman on. Mi estas lerninta multon el i tiu libro. Ili estis uintaj la feriojn. Maria estas kreskinta multe dum la jaro. Kiam vi venos, mi estos preparinta la tagman on. Miaj gepatroj estis vizitintaj min la antaŭan tagon. PRAKTIKO 11.2 Traduku esperanten: (Note: Use compound verbs where possible.) I have bought a new jacket. At three o'clock he will have finished the task. At half past seven I was about to pack my clothes. I had long (longe) admired that writer (verk-). I was going to inform him about that, but I forgot. She will have decided that before tomorrow. I had announced it when he came in. The show is going to last two hours. PRAKTIKO 11.3 each into English: Make all nine possible combinations from the following table, and translate is inta i est as lud anta os onta 102 Participle-nouns 4 The participles can take the ending -o in place of -a, and such nouns indicate a person performing the action (English '-er', '-or'): ami to love detrui to destroy helpi to help komenci to begin krei to create legi to read lo i to live, dwell protekti to protect okupi to occupy venki to conquer vendi to sell amanto lover detruanto destroyer helpanto helper komencanto beginner kreanto creator leganto reader lo anto dweller, inhabitant protektanto protector okupanto occupier, occupant venkanto conqueror, victor vendanto seller, vendor (This is how Esperanto got its name! Dr Zamenhof, to avoid 'tying' the language to himself, adopted the pseudonym 'Doktoro Esperanto', from the verb esperi to hope.) Note also that the past and future participles can take the ending -o: posedi to possess korespondi to correspond konduki to conduct voja i to travel posedinto one who has possessed, ex-owner korespondinto one who has corresponded, ex-correspondent kondukonto one who is going to conduct, conductor voja onto one who is going to travel Comparison 5 Ju…des… The expression 'the (more/less) ... the (more/less)', used in the comparison between two acts or states, is translated by ju (pli/ malpli) … des (pli/malpli): Ju pli vi rigardos in, des pli vi atos in. The more you look at it, the more you will like it. Ju pli rapide, des pli bone. The quicker, the better. Ju pli mi legas in, des malpli mi komprenas in. The more I read it, the less I understand it. Ju malpli mi laboras, des malpli mi volas labori. The less I work, the less I want to work. Occasionally des pli is used in the sense 'all the more', 'so much the more': Mi kuris des pli rapide. I ran all the quicker. Des pli bone. So much the better. 103 Any, -ever 6 Ajn The word ajn is used to give a generalising sense to the expression. Placed after a correlative beginning with k-, it corresponds to the English '-ever:' kiu ajn whoever, whichever kio ajn whatever kia ajn whatever kind of kie ajn wherever kiam ajn whenever kiom ajn however much Li atendu, kiu ajn li estos. Let him wait, whoever he is. Kion ajn vi trovas, vi rajtas reteni. Whatever you find, you may keep. Mi iros, kia ajn estos la vetero. I shall go whatever the weather is like. Li sidas, kie ajn li volas. He sits wherever he wants. Kiam ajn li venos, li estos bonvena. Whenever he comes, he will be welcome. When ajn is used with a correlative beginning with i-, it is usually translated by any (at all, whatever): iu ajn any(one) io ajn anything is ajn any kind of ie ajn anywhere iam ajn anytime iom ajn any amount Mi ne konis iun ajn en la ambro. I did not know anyone (at all) in the room. Donu al mi ion ajn por trinki. Give me anything (at all) to drink. Mi estos preta iri en is ajn vetero. I am ready to go in any kind of weather. i povas dormi ie ajn. She can sleep anywhere. Suffix/prefix 7 -ilThe suffix -il- is used to denote the instrument by which the action expressed by the 'root' is carried out: tran i to cut losi to lock kombi to comb boligas boils kuiri to cook flugi to fly aviado aviation tran ilo knife losilo key kombilo a comb boligilo boiler, kettle kuirilo cooking utensil flugilo wing aviadilo aircraft, plane 104 8 ekThe prefix ek- is used to denote the beginning of an action, or to show that it is just momentary: vidi to see iri to go dormi to sleep bruli to burn, be on fire posedi to possess flugi to fly brili to shine rigardi to look (at) scii to know ekvidi to catch sight of ekiri to set off, start ekdormi to fall asleep ekbruli to catch fire ekposedi to take possession of ekflugi to take flight ekbrili to flash ekrigardi to glance (at) ekscii to get to know, find out Teksto KELKAJ REKLAMOJ Komercistoj-Turistoj-kaj iuj voja ontoj- Uzu 'FULMO' aviadil-servojn! Per niaj 'flugantaj aŭtobusoj', kiuj ekflugas je iu horo, vi atingos iun ajn parton de la mondo, plej rapide kaj komforte, je minimuma kosto. Kun plezuro ni aran os ankaŭ vian eksterlandan ferion en la venonta somero. Ni garantias, ke iu el niaj multaj voja planoj nepre pla os al vi! FULMO AVIADILSERVOJ—OLDAM STRATO LONDONO NOVAJ GEEDZOJ! Baldaŭ vi ekposedos vian hejmon, kaj estas a etontaj meblaron. Pripensu tion: i estas akompanonta vin dum multaj jaroj! Do: ne oferu la avanta ojn de longa spertado por pari iom da mono. Niaj spertegaj laboristoj konas nur unu kvaliton: la PLEJ BONAN! Ju pli vi rigardos iun ajn meblon el nia fabriko, des pli vi atos in. Ni invitas vin kontroli tion per la propraj okuloj — vizitu nian magazenon! 'IDEALHEJMO' MEBLISTOJ-BRISTOL Eleganta meblaro por la man o ambro kun 3 se oj kaj 1 brakse o 105 SPORTISTOJ! Kiuj Sportoj Interesas Vin? u teniso? biciklado? na ado? subakva na ado? akvoskiado? velado? montgrimpado? skiado? rajdado? Kian ajn sporton vi preferas, ne a etu viajn novajn vestojn aŭ ekipajon sen konsulti nin! Ni havas ampleksan stokon de vestoj kaj ekipajo por iuj el ili. VI NOMU IN—NI HAVAS 'SPORTEKIPO': IN! LONDONO MAN ESTRO ELEKTRO via silenta HELPANTO iu bezonas elektron en la hejmo. Sed u vi jam ekspluatas iujn iajn eblecojn? Ni havas grandajn stokojn de iaj elektraj aparatoj je malaltaj prezoj! boligiloj gladiloj kuirfornoj fridujoj frostigiloj hararsekigiloj komputoroj lavma inoj magnetofonoj man ilarlaviloj mikroondaj bakujoj miksiloj panrostiloj polvosu iloj radiofonoj raziloj sekigiloj (agitaj kaj centrifugaj) stereoaŭdigiloj televidiloj varmigiloj iuspecaj vidbendaparatoj Nia komerco estas kreskinta el unu simpla butiko; ni nun havas 128 butikojn tra la tuta lando. Ni staros iam je via servo en venontaj jaroj, kiel en la pasintaj BRITA ELEKTRA KOMPANIO 106 EDINBURGO PRAKTIKO 11.4 Traduku anglen: Per niaj 'flugantaj aŭtobusoj' vi atingos iun ajn parton de la mondo. Ni aran os viajn eksterlandajn feriojn en la venonta somero. u vi estas a etonta meblaron? Ju pli vi rigardos iun ajn meblon el nia fabriko, des pli vi atos in. u vi havas elektran gladilon? u vi havas elektran lavma inon? En kiu ambro trovi as via kuirforno? u via kuirforno estas elektra? Nia komerco estas kreskinta el unu simpla butiko. Ni staros iam je via servo en venontaj jaroj, kiel en la pasintaj. Ju pli vi uzos niajn servojn, des pli da mono vi paros. Ju pli rapide vi veturos, des pli bone. Baldaŭ ni ekposedos novan domon. Ni ekiris frue por atingi la butikon. PRAKTIKO 11.5 Traduku esperanten: The plane has flown northwards. Our business is growing very quickly. It has grown from a small shop. We are at your service as in past years. I have seen your store. We had already bought our furniture. He was about to travel to Germany. She set off early. What will you do in the coming winter? The more I look at it, the less I like it. Where is the key? Do you have (possess) a knife? I haven't got a comb. He passed in front of the woman without a glance. PRAKTIKO 11.6 Complete the following sentences by filling in the missing endings. Endings can be one, two or three letters, but there is only one correct ending in each case: 1 Hieraŭ ni ekvetur— al Italujo por ni— ferioj. 2 Mi vizitis butik— por a et— jup—, sed vid— bel— rob— kiu tre pla — al mi. 3 Help— mi—, mi petas. Bonvol— ne forir—! 4 Kiam mi iris en la kuirej— mi vid— mi- du fratin—. 5 Rigardu ti— falint— arb— ! Dialogo Venontjaraj ferioj Klara kaj Rikardo vesperman as. Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Hodiaŭ matene venis letero de Chantal kaj Marteno. Jen i. Mi legos in kiam mi estas fininta la vesperman on. u i enhavas ion aparte interesan? Nu, i konsistas efe el rakonto pri iliaj agadoj, sed e la fino ili diras, ke venontjare ili iros al la Universala Kongreso de Esperanto, en Belurbo1. Ili demandos, u ni intencas partopreni en i. Mi tute ne pensis pri i! Kion vi opinias? Mi vere bezonas scii pli pri i. Mi scias, ke tiuj kongresoj okazas iujare en diversaj landoj, kaj ke kelkaj miloj da homoj partoprenas en ili. Kaj mi memoras, ke iam, kiam oni menciis in en la Esperantogrupo, oni diris, ke kutime estas partoprenantoj el pli ol kvardek landoj. Sed ne allogas min la ideo pasigi plurajn tagojn en enuigaj kunvenoj. Tio ne estas mia ideo pri feriado! Ho, sed la kongresoj ne konsistas nur el kunvenoj. Kompreneble, ja okazas kunvenoj, de homoj kun similaj interesoj; ekzemple, sciencistoj, anoj de diversaj religiaj kredoj, instruistoj, fervojistoj, kaj multaj aliaj. Sed estas ankaŭ sociaj eventoj, teatra oj, kaj tiel plu. 107 Klara Rikardo Klara Nu, tio ajnas pli interesa … se ni povas toleri la elspezon! Sed … u tio vere estus taŭga feriado por la infanoj? Mi iom dubas pri tio. Sed hodiaŭ la Esperantogrupo kunvenos, kaj estas via vico iri, dum mi prizorgas la infanojn. Do, vi povos demandi, kaj eble ricevos ankaŭ multajn aliajn informojn2. Ju pli ni ekscos, des pli bone! Jes, mi demandos pri la tuta afero. (Pli malfrue en la vespero.) Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo Klara Rikardo 1 2 Nu, u vi ricevis la necesajn informojn pri la kongresoj? Jes, mi eksciis multon pri ili. Kaj kion pri la infanoj? Se la kongreso ne taŭgas por ili, ni mal paras tempon diskuti in! La kongreso mem ne taŭgos por ili, sed iujare, okazas je la sama tempo tiel-nomata Infana Kongreseto, en iu loko ne tro malproksima de la Universala Kongreso. Tiel, kongresanoj, kies infanoj komprenas Esperanton, scias, ke oni bone prizorgas ilin. Bon ance, niaj infanoj jam bone komprenas in. Sed mi scivolas, kiel ili pasigos la tempon. Johano Danby diris al mi, ke la kongresetoj kutime okazas en la kamparo aŭ e la marbordo, kaj la infanoj dividi as en malgrandajn grupojn, iu kun sia plenkreska gvidanto. Oni organizas ludojn, promenojn, ekskursojn, kaj tiel plu. Kiel oni dividas ilin? u en naciajn grupojn? Male, iu grupo konsistas, laŭeble, el infanoj el diversaj landoj, tiel, ke ili devas paroli Esperanton. Kia bona ideo! Kaj u vi eksciis ion pli pri la Universala Kongreso mem? Ekzemple, kiomlonge i daŭras? La kongreso daŭras unu semajnon, sed tiuj, kiuj deziras ferii dum du semajnoj, povas ani i ankaŭ al 'antaŭkongreso' aŭ 'postkongreso', kiu estas feria semajno okazanta, kiel la nomo indikas, antaŭ aŭ post la kongreso. Nu, tio dependos de la kosto, u ne? Kaj ni volos ekscii, u Marteno kaj Chantal intencas partopreni en ambaŭ aferoj. Belurbo—a fictitious town. Informo is really a piece of information, hence the plural in this case. Demandoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kial Rikardo ne tuj legas la leteron? Kion demandas Chantal kaj Marteno en la letero? Kiam kaj kie okazas la Universalaj Kongresoj de Esperanto? u ili konsistas nur el kunvenoj? Pri kio Klara kaj Rikardo dubas? Kial Klara kaj Rikardo ne iras kune al la Esperantogrupo? En kio la infanoj povas partopreni? Kie la Infanaj Kongresetoj kutime okazas? Kiel la infanoj dividi as? u oni organizas ilin en naciajn grupojn? 108 na i to swim nepre without fail nome namely oferi to sacrifice (not offer) okulo eye pan-rostilo toaster pantalono pair of trousers (note: singular) partopreni to take part pasi to pass (by); pasigi to spend (time) polvo dust; polvosu ilo vacuum-cleaner po o pocket prezo price prizorgi to look after proksima near; malproksima distant; proksimume approximately radiofono radio rajdi to ride (horse, cycle, etc.) rajti to be entitled to; u mi rajtas? May I? rakonto story, account razi to shave robo dress, robe ru a red scivoli to wonder (want to know) sperti to experience ati to appreciate, think highly of losi to lock pari to save; mal pari to waste taŭga suitable; taŭgi to be suitable velado sailing vico (someone's) turn vidbendaparato video recorder agado action, activity agita sekigilo tumble-drier ampleksa extensive atingi to attain, reach bakujo oven boli boil (intrans.); boligi to boil (something); boligilo kettle bon anca lucky bruna brown centrifuga sekigilo spin-drier dubi to doubt, be doubtful ekipaĵo equipment ekspluati to exploit enui to be bored; enuigi to bore (someone) fabriki to manufacture; fabriko factory frosti to freeze; frostigilo freezer fulmo lightning gladi to iron grimpi to climb gvidi to guide, lead haro a hair; hararo the hair (of head, etc.) indiki to indicate intenci to intend kontroli to check (not control) kudri to sew kuirforno cooker kvalito quality laŭeble as far as possible magazeno store, large shop magnetofono tape recorder man ilaro crockery, dishes marbordo coast, seaside mem oneself, itself, themselves, etc. mikro-onda microwave Esprimo: toleri la elspezon de to afford 109 12 Pa o de flank-okupoj Verbs preceding their subjects 1 When the verb precedes its subject in English, we use the word 'there' or 'it' to introduce or draw attention to the subject. Neither of these words is translated in Esperanto. Estas bildo sur la muro. There is a picture on the wall. Estis multaj hundoj en la parko. There were many dogs in the park. Estos pli da viroj ol virinoj tie. There will be more men than women there. Note: This use of 'there' should not be confused with tie, which means there in the sense of in that place. Estas mi. It is I. Estis Maria, ne Arthuo, en la ardeno. It was Mary, not Arthur, in the garden. Estos lundo morgaŭ. It will be Monday tomorrow. Note: This use of 'it' should not be confused with i, which stands in place of a noun (cf. Unit 6, note 1). The introductory 'It' 2 As shown above, the word 'it' is translated only when it represents some definite noun. In the following sentences, 'it' introduces and is equal to the part beginning with 'that' or with an infinitive: Estas vere, ke vi estas frua. = Ke vi estas frua estas vere. It is true that you are early. That you are early is true. (It = That you are early) Ne estas eble, nei la ekziston = Nei la ekziston de Dio ne de Dio. estas eble. It is not possible to deny the To deny the existence of God existence of God. is not possible. (It = To deny the existence of God) Pla is al i, ke vi povis resti. = Ke vi povis resti pla is al i. It pleased her that you were That you were able to stay able to stay. pleased her. (It = That you were able to stay) Note that because the 'it' is not translated, what is an adjective in English (It is true; It is not possible) becomes an adverb in Esperanto (Estas vere; Ne estas eble). Myself, himself, etc. 3 Mem The word mem is used to throw emphasis on the noun or pronoun it follows: 110 Mi mem ne estas surda. I myself am not deaf. Li mem ne povas iri. He himself cannot go. Mi renkontis la re inon mem. I met the queen herself. La kato mem rifuzis trinki in. The cat itself refused to drink it. Ni mem neniam aŭskultas al la radio. We ourselves never listen to the radio. i parolis al la viroj mem. She spoke to the men themselves. Note that although mem is translated by myself, himself, ourselves, themselves, etc., it is in no way reflexive and should not be confused with si. In fact, it is often used with the reflexive pronoun to give added emphasis, though this is not translated in English: Li razas sin mem. He shaves himself (no one else does it). Mem is also used as a prefix to show that a condition is independent by itself without outside help: memevidenta self-evident (without further explanation). meminstruita self-taught (without the aid of a teacher). memstara independent (by itself without support). Word-building 4 You have seen how words may be changed or built up in various ways: (a) by changing the grammatical ending: loko place, locality loka local (b) by putting a prefix before the root* bona good malbona bad (c) by adding a suffix between the root and the grammatical ending: man i to eat man aĵo food (d) by using a preposition as a prefix: iri to go transiri to go across (to cross) *The root is that part of a word which does not change, and to which prefixes, suffixes and grammatical endings are attached. You may also have noticed for yourself how we can put two roots together to make a compound word. In this case the main word stands at the end: libro ranko ( ranko por libroj) dormo ambro ( ambro por dormi) bookcase bedroom The ending -o is usually omitted from the first root, provided the resulting group of consonants is easy to pronounce: 111 horsignalo (signalo de la horo) semajnfino (fino de la semajno) time signal weekend A number of useful words can be made from sama (same) by using sam- as a prefix: samtempe sammaniere samlandano samkasano samideano PRAKTIKO 12.1 at the same time in the same way fellow countryman classmate fellow member, lit. 'member of the same idea' (often used to denote a fellow esperantist) Traduku anglen: Estas vere, ke nia komerco rapide kreskas. Necesas, ke ni tuj iru tien. Estas eble, ke li estas surda. Nur li mem scias tion. Estas vere, ke Esperanto estas pli simpla ol aliaj lingvoj. Sed e Esperanto ne lernos sin mem; oni devas labori por lerni in! ajnas al mi, ke tio estas memevidenta. Estas dan ere transiri la straton sen rigardi ambaŭflanken. Estas pli facile konsili, ol akcepti konsilon. Ne oportunas al mi fari tiun taskon nun; vi mem devas fari in. PRAKTIKO 12.2 Traduku esperanten: There are a lot of trees in the park. It was I who said that. I myself met the queen. I met the queen herself. It is quite possible that he will not be able to come. It was late: I got out of bed quickly and got dressed (dressed myself). The quicker (more quickly) he ran, the sooner he arrived. It is obvious that he himself cannot go. There are two pictures on the wall of my room. The more I see them, the less I like them. PRAKTIKO 12.3 From the roots ban-, ambr-, arm-, eval-, erar-, land-, man -, nov-, patr-, trov-, ven-, make one word each for the following: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 to arrive bathroom charm dining-room error fatherland foal to make a mistake food news 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 old to return something found stable suite of rooms worth finding charmingly bathing place mare novice 5 Kaj…kaj…,aŭ…aŭ…,nek…nek… The words kaj, aŭ and nek are used in pairs as follows: kaj…kaj…= both…and… i estas kaj bela kaj bona. She is both beautiful and good. aŭ…aŭ…= either…or… Aŭ pluvos aŭ ne os. It will either rain or snow. 112 nek…nek…= neither…nor… Li estos nek ri a nek malri a. He is neither rich nor poor. 6 Jen…jen… The word jen is also repeated to give the meaning now…now… (sometimes…sometimes…) Mi vizitas jen teatron jen kinejon. I visit sometimes a theatre, sometimes a cinema. 7 u… u… By analogy, the word u is repeated to give the meaning whether…or… u knabo, u knabino, la infano estos bonvena. Whether a boy or girl, the child will be welcome. But perhaps it is more usual to find u…aŭ (the second u being understood). Mi ne scias, u iri aŭ ( u) resti. I do not know whether to go or (whether) to stay. Suffixes and prefixes 8 -estrThe suffix -estr- is used to denote the person in charge. It is much used as an independent word to translate boss. lernejo school urbo town lando country imperio empire po to post, mail lernejestro headmaster urbestro mayor landestro head of state imperiestrino empress po testrino postmistress 9 -emThe suffix -em- is used to denote a disposition, inclination or proneness to do the thing which is expressed in the root. Emi is much used as an independent word to translate to be inclined to. paroli to speak, talk ludi to play labori to work batali to fight kvereli to quarrel plendi to complain pari to save (up) suspekti to suspect timi to fear, be afraid parolema talkative ludema playful laborema diligent batalema pugnacious kverelema quarrelsome plendema querulous, complaining parema thrifty suspektema suspicious (by nature) timema timid 10 fu Fu i = to spoil, botch, make a mess of, bungle, (either intentionally or through lack of attention or stupidity) Vi certe fu os plurajn el ili. You will certainly spoil (make a mess of) several of them. 113 Li fu is ion. He bungled everything. Fu ulo a bungler. Note: Fu - is used as a prefix with this meaning: fu fotografisto a bungling photographer. 11 disThe prefix dis- expresses dispersal or separation: sendi to send iri to tear fail to fall bati to beat dissendi to distribute, circulate dis iri to tear to shreds disfali to fall to pieces disbati to dash to pieces 12 boThe prefix bo- is used to denote relationship by marriage, i.e. 'in-law' patro father patrino mother frato brother fratino sister filo son filino daughter parenco relative bopatro father-in-law bopatrino mother-in-law bofrato brother-in-law bofratino sister-in-law bofilo son-in-law bofilino daughter-in-law boparencoj 'in-laws' (relatives by marriage) Note also: bogepatroj parents-in-law. Teksto PAGO DE FLANKOKUPOJ La amatora fotografisto BIRD-FOTOGRAFADO La birdoj estas konstruontaj—e jam konstruantaj—siajn nestojn. u vi iam penis fotografi birdojn e la nesto? Por tio, oni bezonos nek altekostan1 aparaton, nek profesian lertecon; e fu fotografisto sukcesos, se li havas unu virton: pacienco! Komencanto prudente elektos birdon kies nesto ku as aŭ sur tero aŭ sur akvo—ne en alta arbo. Birdoj estas tre suspektemaj kaj timemaj; tial oni devas uzi ka ejon. La bildo montras kiel konstrui simplan skeleton, kiun oni kovras per dubekolora2 sak-tolo, kun truo por la lenso. Ekfiksu la ka ejon je longa distanco de la nesto, kaj movu in iutage pli proksimen, is, fine, i estas staranta nur 2 aŭ 3 metrojn for de la nesto. Kiam vi estas preta fari la fotojn, estu certa ke vi kunportas sufi e da filmo. (Vi certe fu os plurajn bildojn!) Vi bezonos ankaŭ notlibron kaj—amikon! Kiam vi estas sidanta komforte en la ka ejo, la amiko formar as, kun bruo. La birdo ne povos kalkuli: i vidas, ke unu homo foriras, kaj i ne suspektas, ke alia homo ankoraŭ restas en la ka ejo. i do revenas al la nesto, kaj vi povos fari multajn belajn fotojn—se la fortuno favoras vin! 114 Foldebla skeleto de ka ejo Ka ejo preta,kun kovrilo 1 'higly-costing': expensive. 2 'doubtfully-coloured': drab. En via ĝardeno: PRINTEMPAJ TASKOJ KONSTRUADO DE ROK ARDENO Laborema ardenamanto kaptos nun la okazon por konstrui rok ardenon. Tia ardeno bonege utiligos negrandan spacon, kaj iaj plantoj provizos tre kontentigajn1 rezultojn-kaj laŭ kvanto, kaj laŭ kvalito. La bildo (p. 115) montras kiel ku igi la rokojn. Ne uzu tro da rokoj! Malmultaj sufi as. Inter belaj rokplantoj oni havas tre vastan elekton. Ili estas tre rampemaj do necesas severe regi ilian kreskadon. Multajn rokplantojn oni povas ankaŭ meti en potojn kaj starigi jen en pordejoj, jen en fenestroj, kie ili kreskos kaj floros e dum la vintro. 1 'making-satisfied': satisfactory. KONSTRUADO de ROK ARDENO 115 Vizito al Kew Laŭ afabla invito de la ardenestro, la anoj de nia ardenista klubo faros oficialan viziton al Kew, PRAKTIKO 12.4 venontan sabaton je la 2.30 p.t.m. La kondukonto estas nia Prezidanto, S-ro Green. Traduku anglen: Por fotografi birdojn, oni bezonas nek altekostan aparaton, nek profesian lertecon. Nek la kvanto nek la kvalito estas kontentiga. La nesto devas esti aŭ sur tero aŭ sur akvo. Li estas aŭ tro prudenta, aŭ tro timema. Oni povas meti ilin aŭ en potojn aŭ en la ardenon. i estas kaj necesa kaj utila. Birdoj estas kaj suspektemaj kaj timemaj. La ka ejo estas kaj simpla kaj malaltekosta. Oni povas starigi ilin jen en pordejo jen en fenestro. Vi sukcesos, u vi estas profesia fotografisto, u fu fotografisto. u birdoj estas tre suspektemaj kaj timemaj? u vi estas tre laborema? u rokplantoj estas tre rampemaj? u vi estas lernejestrino? Aŭ po testrino? u la ardenestro invitis la anojn de nia ardenista klubo? PRAKTIKO 12.5 Traduku esperanten: He is neither good nor bad. Neither near nor far. It is neither the door nor the window. You can choose either one or the other. The results are good, both in quantity and in quality. Now she runs, now she walks. I do not know whether to go, or to stay. Who is the mayor? Do you know the headmaster? The kitten is very playful. He is very quarrelsome. He makes a mess of everything. PRAKTIKO 12.6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Respondu: u necesas profesia lerteco por sukcese fotografi birdon? Kian birdon elektos prudenta komencanto? Kial oni devas havi multe da filmo? Kion la birdo ne suspektas? Kian avanta on havas rok ardeno se oni havas malgrandan ardenon? u oni bezonas multe da rokoj por fari rok ardenon? Per kio oni apartigu la rokojn? Kial necesas severe regi la kreskadon de la rokplantoj? Kiuj faros viziton al Kew, kaj je kiu tago? Laŭ kies invito ili iros tien? Dialogo La Kristnaskfesto La familio Lang gastigas siajn parencojn je la Kristnaska tago. eestas la patrino de Klara ('Avino'); Marko kaj Dorina, frato kaj bofratino de Rikardo; kaj Junia kaj Stefano, fratino kaj bofrato de Klara. Ili estas finantaj la Kristnaskan tagman on. Marko La gastoj Klara Junia Stefano Rikardo Avino Nu, mi devas diri, ke tio estis la plej bona festman o, kiun mi iam man is! Jes! Ja! (Ili aplaŭdas.) (ruĝiĝas) Dankon. Mi ojas, ke i pla is al vi. Sed ankaŭ Rikardo helpis. Ho, tiu meleagra o estis vere rava! Kaj kiom multe da legomoj! Mi sentas, ke mi ne volos man i denove dum almenaŭ du tagoj! Kiomofte oni diras tion! Sed post kelkaj horoj oni ree estas preta. Mi estas tute certa, ke mi ne povos! 116 Klara Marko Rikardo Klara Marko Klara Ho, Panjo, vi povos kiam la tempo venos. Kaj ankaŭ la vino estis bonega. Vi bone elektis, frato mia! Dankon. Nu, se vi iuj jam finis, eble estus bone iri en la salonon kaj vidi, kion faras la infanoj. Ili lasis la tablon ankaŭ iom longa tempo! Stefano kaj mi lavos la man ilaron, u ne, Stefano? Ho, dankon, sed ne nun. Ni lasos tion is post la disdono de la donacoj. Venu en la salonon! ( iuj iras en la salonon, kie ili trovas Andreon kaj Marian, kiuj rigardadas la bele ornamitan Kristnaskarbon, sub kiu estas amaso da bele volvitaj pakoj.) Klara Andreo Klara Andreo Maria Nu, do, infanoj. Kion vi faras? Nenion, Panjo. Ni nur rigardas la arbon. Do, sidi u iuj, mi petas. Laŭ nia kutimo, Andreo kaj Maria nun disdonos la donacojn. (prenas pakon kaj legas la etikedon) i tiu estas por onklo Marko, de Panjo kaj Pa jo. Por onklino Dorina de onklo Stefano… (Ili daŭrigas la disdonadon, sed post du-tri minutoj Klara komencas aspekti iomete maltrankvila. i parolas mallaŭte al Rikardo.) Klara Rikardo Stefano Junia Avino Klara Andreo Maria Estas io nekutima… tiuj pakoj… Kio estas? Pardonu, sed mi kredas, ke iu eraris. i tiu pako havas etikedon 'Al Stefano, de Dorina', sed en i estas mansaketo! Kaj la mia, kun etikedo 'Al Junia, de Marko', enhavas abonbileton al la futbalejo! Mi estas certa, ke i tiuj tri pipoj ne estas por mi! (laŭte) Infanoj! Kion vi scias pri tio i? Kion vi faris? Ni nur… ni nur… (Li ekridas, kaj ne povas daŭrigi.) Ni … an is la etikedojn, Panjo. (Kelkaj personoj komencas ridi.) Klara Andreo Klara (penas soni severa) Vi estas tre malbonkondutaj! Mi havas fortan volon sendi vin al la litoj! Ho, Panjo! Sed ar estas Kristnasko, mi ne tion faros. ( i ekridetas.) Kaj vere, tio estis iom amuza erco! ( iuj ridas.) Rikardo Stefano Nu, Andreo, se vi kaj Maria finos la disdonadon, la donintoj povos klarigi, por kiu iu donaco estis destinita. Kaj do, 'fino bona, io bona'! 117 Demandoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kio estas la parenceco inter Dorina kaj Rikardo? ... kaj inter Avino kaj Rikardo? ... kaj inter Avino kaj Andreo? Kian viandon oni man is je la Kristnaska tagman o? Kion oni trinkas? Kiu elektis tion? Kiu proponas lavi la man ilaron? Kion faras la infanoj dum la adoltoj trinkas post la mango? Kiu unue suspektas, ke estas io stranga? Kial la patrino ne sendas la infanojn al la litoj? mansaketo handbag meleagro a turkey; meleagraĵo turkey (meat) nepo nephew pako parcel pardoni to excuse, forgive; Pardonu! Excuse me! peni to try pipo (tobacco) pipe pordejo doorway rampi to crawl rava delightful ree again soni to sound sufi a enough, sufficient; sufi i to suffice erco a joke tero earth, ground truo hole utila useful vasta spacious, wide, vast vino wine virto virtue volvi to wrap abonbileto season ticket adolto adult aparta separate; apartigi to separate aplaŭdi to applaud avo grandfather; avino grandmother bruo noise daŭrigi to continue (something) donaco a present elekti to choose eraro mistake, error etikedo label faldi to fold festo party, celebration; festi to celebrate galinolo moorhen gastigi to entertain, have guests grundo soil, earth humo humus ka i to hide (something) klini to slope, incline (something) konstrui to build kovri to cover Kristnasko Christmas kvanto quantity laŭta loud; mallaŭta quiet lerta clever, skilful maniero way, manner Esprimoj: du-tri two or three forta volo 'a good mind (to)' (lit. a strong will) 'fino bona, io bona' 'all's well that ends well' 118 13 Leteroj al la redaktisto Indirect or reported speech 1 When we quote what someone has said, using the exact words, this is called direct speech, and we use quotation marks: I said, 'I am going!' If, however, we report what someone has said, without using the exact words, this is called indirect or reported speech. You will notice that if the verb of saying etc. is in the past tense, the tense of the 'reported' verb goes into the past in English: I said (that) I was going. In Esperanto, however, indirect speech has the same tense as direct speech: Mi diris, 'Mi iras!' Mi diris, ke mi iras. Study the following examples: Direct Li diris, ' i man as!' He said, 'She is eating!' Li diris, 'Si man is!' He said, 'She has eaten!' Li diris, ' i mangos!' He said, 'She will eat.' Indirect Li diris, ke i man as. He said (that) she was eating. Li diris, ke i man is. He said (that) she had eaten. Li diris, ke i mangos. He said (that) she would eat. 2 The same thing happens if we report a question. Note that while in English we sometimes use 'if' instead of 'whether', in Esperanto we always use u, never se. He asked, 'Do you love me?' Li demandis, ' u vi amas min?' He asked whether (if) she loved him. Li demandis, u i amas lin. 3 Indirect speech, despite its name, does not always refer to actual speech, but is used for thinking, believing, knowing, wondering, imagining, etc.: I thought (that) he was very tall. (I thought, 'He is very tall.') Mi opiniis, ke li estas tre alta. I wondered whether (if) she would answer. (I wondered, 'Will she answer?') Mi scivolis, u i respondos. I knew (that) you would understand. (I knew, 'You will understand.') Mi sciis, ke vi komprenos. Passive participles 4 Corresponding to the three participles ending in -anta, -inta and -onta (Unit 11), there are three passive participles ending in -ata, -ita and -ota. 119 Of these, you have already met -ita (Unit 9, note 12), which shows that the action has finished, or been completed: presita paperfolio = a printed sheet of paper (one which has been printed) fermita pordo = a closed door (one which has been closed) io perdita = something lost (which has been lost) -ata shows that the action is still in progress, or that the state is still applicable: amata homo = a man, person, who is (now, still) loved konata lando = a known country, a country which everyone knows estimata sinjoro = dear Sir (one who is esteemed) -ota shows that the action has not yet been started: konstruota domo = a house which has yet (is going) to be built farota laboro = work which has yet to be done io elpensota = something which has yet to be thought out PRAKTIKO 13.1 Traduku anglen: Li diris, ke li iros tiun posttagmezon. i opiniis, ke ia frato estas inteligenta. Mi scivolis, u li diris ion al i. Mi imagis, ke mia frato iros tien. Mia kuzo demandis, u mi skribis la leteron. Mi respondis, ke mi skribos in poste. Ili sendis al mi presitan leteron. Mia nova domo estas konstruota venontjare. u tiu tasko estas jam farita? Ne, i estas nun farata. u vi jam sendis la leteron? Ne, i estas ankoraŭ skribota. PRAKTIKO 13.2 Traduku esperanten: I asked her where (kien) she was going, and she replied that she was going to the shops. My brother said he had forgotten his book. He hoped (that) he would remember it today. I hoped she had finished it. Andrew said he was learning Esperanto. I asked Mary whether she would bring her new record, but she said she had lost it. Andrew thought it was in the cupboard, and said he would look for it. PRAKTIKO 13.3 Translate the following signs, and having checked them against the key, try to retranslate them into Esperanto: 120 Compound tenses 5 Just as with the active participles, the passive participles can be combined with estas, estis and estos, for example: Li estas edukita. Li estas edukata. Li estas edukota. Li estis edukita. Li estis edukata. Li estis edukota. Li estos edukita. Li estos edukata. Li estos edukota. He is educated. He is being educated. He is going to be educated. He was educated. He was being educated. He was going to be educated. He will be educated. He will be being educated.* He will be going to be educated.* *Virtually never used. 6 Notice that when we say something is done by somebody, by is translated by de: Mi estimas lin. I esteem him. Li helpos vin. He will help you. Li estas estimata de mi. He is esteemed by me. Vi estas helpota de li. You are going to be helped by him. To show the 'instrument' with which an action is done, we usually use 'with' in English, but note that this is not kun, but per (by means of): La hundo estis batata de la knabo per bastono. The dog was being beaten by the boy with a stick. La bildo estis desegnita de i per krajono. The picture was drawn by her with a pencil. Note the following distinction: La knabino ludis kun sia fratino. The girl was playing with her sister. La kato ludis per la muso. The cat was playing with the mouse. In the former case the sister was also playing, but in the latter case the mouse certainly was not! Kun always contains the idea of 'together with'; in fact kune means together. Passive participles as nouns 7 The passive participles are also used as nouns, as follows: ami to love instrui to teach pagi to pay koni to know, be acquainted with mortigi to kill venki to conquer elekti to choose viziti to visit amato loved one instruato trainee pagato payee konato acquaintance mortigito someone who has been killed venkito someone who has been conquered elektoto someone who is going to be chosen vizitoto someone who is to be visited 121 The relative pronoun 8 This term refers, in the main, to the pronoun kiu, with alternative forms kiun, kiuj and kiujn, (who, whom, which, that). Here are some examples of their uses as relative pronouns: (a) (b) (c) (d) the man who saw me the man that saw me the letter that was on the table the letter which was on the table the man (whom) I saw the man (that) I saw the letter (that) I wrote the letter (which) I wrote Note that in (c) and (d) the pronouns in brackets may be omitted in English without altering the sense. Note also that in each of these cases the action is done, not by the man or the letter, as in (a) and (b), but by me. Since the pronoun in brackets (the relative pronoun) always refers to the word which precedes it, it refers in (c) and (d) to the object of the verb. In Esperanto, these words must always be put in: (a) (b) (c) (d) la viro kiu vidis min la letero kiu estis sur la tablo la viro kiun mi vidis la letero kiun mi skribis Remember that kiu(n) refers in each case to the word which precedes it. In (a) and (b) as we have seen, the word it refers to is the subject of the verb: la viro (subject) vidis min; la letero (subject) estis sur la tablo. In (c) and (d) the word referred to is the object: mi (subject) vidis la viron (object); mi (subject) skribis la leteron (object). This is why in the first two sets of examples, kiu does not take -n, while in the second two it does. In other words, if kiu refers to the object, it becomes kiun. If the word preceding the relative pronoun is plural, the relative pronoun will have the forms kiuj, kiujn. Note: Ke can never be used as a relative pronoun. For the student, the main difficulty lies in recognising where to put in a relative pronoun when it is not used in English: The book I read yesterday was good. La libro, kiun mi legis hieraŭ, estis bona. One possible consolation is that when we can miss it out in English, it will always end in -n in Esperanto! 9 Kies (whose) may also serve as a relative pronoun. Kies never changes; only the noun which follows it may change: The woman whose bag was on the table. La virino kies saketo estis sur la tablo. The woman whose bag he stole. La virino kies saketon li telis. 122 Suffix/prefix 10 -a The suffix -a - is used to denote poorness of quality or condition, and forms words with a disparaging sense of that which is indicated by the root. As an independent word, a a = rotten, poor in quality. domo house infano child urnalo newspaper paroli to speak skribi to write virino woman doma o hovel infana o brat urnala o 'rag' parola i to speak badly, murder (the language) skriba i to scribble virina o hag, crone 11 fiThe prefix fi- denotes looseness of morals, lack of principles, depravity: homo person virino woman menso mind vorto word rakonto story fihomo scoundrel fivirino slut, bad woman fimensa foul-minded fivorto bad, dirty word firakonto dirty, smutty story Fi! as an interjection means Fie! Shame!: Fi al vi! Shame on you! Teksto LETEROJ AL LA REDAKTISTO Trinidad, Afriko kaj Nederlando. Post tiu sperto, miaj rasaj antaŭju oj estas tuj detruitaj. Kun kora saluto, E.P.K. (Derby) Virinoj kiel registoj? Estimata Sinjoro! Via korespondinto J.L. estes malprava se li opinias, ke virinoj regos la mondon pli sa e ol viroj. iam en la mondhistorio, kiam virinoj estis landestroj, kun absoluta potenco, tiuj virina oj estis tiel same batalemaj, kruelaj kaj stultaj, kiel viroj. Nenio indikis, ke ili amas pacon. Kore salutas, R.F. (Swansea) u kukolo jam en marto? Estimate Sinjoro! Hodiaŭ mi ekvidis grandetan, grizan birdon, kaj amiko opiniis, ke i estas kukolo. u tio estas ebla en marto? Via, P.M. (Exeter) Dulingvaj infanoj Respektata Sinjoro! Mi estis estro de brazila lernejo por anglaj infanoj. Mi estis mirigita kiam mi rimarkis, kiel glate funkcias la instruedo en du lingvoj. Infanoj nur kvinjaraj lernis legi per anglalingvaj libroj en la mateno kaj per portugallingvaj libroj en la posttagmezo. La infanoi ajne apartigis la metenan kaj posttagmezan laboron inter du fakoj de la menso. Sincere via, J.M.C. (Plymouth) Estimata Sinjoro! Mi konsentas kun S-ro J.L. La1 viro estas ofte detruanto, sed la virino estas iam kreanto. Virinoj, enerale, amas la homaron-viroj emas malami in. Via, (S-ino) P.J. (Bristol) Rasaj anta ju oj2 Sinjoro! Mi estis operaciita de irlenda ĥirurgo, kies helpanto estis hinda kuracisto. La melsanulejestro estis judo. Inter miaj flegistinoj estis fraŭlinoj el 123 Sinjoro! Mi bedaŭras, sed mi ne konsentas, ke edukado en du lingvoj kaŭzas nenian malutilon al infano. Mi estis edukita trilingve (angle, france kaj itale). Mi lo as jam de 15 jaroj en Britujo, sed malgraŭ tio, mi parolas iujn tri lingvon, et la anglan, per iom 'fremda' elparolado3, kaj mi emas misparoli kaj uzi ne ustajn parolturnojn4. Tio estas malavanta o por mi. Neniu infano devus studi duan lingvon, antaŭ ol li havas almenaŭ 15 jarojn. Multaj ja parola as et la propran, gepatran5 lingvon! Kore salutas, M.G. (Glasgow) Televido—kaj Shakespeare Estimata Redaktisto! Antaŭ kelkaj tagoj, dum mi estis foriganta amason da rubo el mia subtegmento, mi ekvidis ekzempleron de via urnalo de antaŭ tridek jaroj! En i estis artikolo de via tiama teatra kritikisto, kiu komentis, ke televidaj prezenta oj de Shakespeare iam estos a aj, kaj ankaŭ, ke televido ruinigos la 'vivan' teatron. Sur alia pa o aperis letero de iu leganto, kiu forte kontraŭis la kritikiston. Tiu leganto atentigis, ke kiam la radio estis elpensita6, oni diris, ke tio estos mortobato al koncertejoj, sed laŭ li, la pvblika intereso pri muziko ege pligrandi is, kun la rezulto, ke 'nun' (t.e.7 antaŭ 30 jaroj!) la koncertejoj estas iam plenplenaj8. El tio via korespondanto evidente kredis, ke la televidaj prezenta oj simile stimulos publikan intereson pri Shakespeare, kaj simile plenigos la teatrojn. Mi ne scias, u intertempe la televido fakte plenigis la teatrojn, sed ajnas al mi, ke i tre sukcese malplenigis la kinejojn! Via, (S-ino) S.B. (Worcester) Televido—kaj surduloj Estimata Sinjoro! iu blindulo rajtas posedi radioaparaton. Mi volas proponi, ke iu surdulo devus posedi televidan aparaton. Mi mem ne estas surda, sed oni diras, ke la surduloj estas e pli izolitaj ol la blinduloj. Televidaj dissendoj estas granda beno al ili. Publika monkolekto devus esti komencita por provizi niajn surdulojn per aparatoj. Sincere via, (F-ino) L.M. (Torquay) 1 'the man', i.e. men in general. lit. 'pre-judgments': prejudices. 3 'speaking-out': pronunciation. 4 'turns-of-phrase. 5' of mother and father': mother tongue. 6 'thought out': invented. 7 t.e.: tio estas. 8 Emphasising by repetition, a trick borrowed from Italian (effective if not overdone). Two words at least have become firmly established: plenplena chock full, finfine at long last. 2 PRAKTIKO 13.4 Traduku anglen: u vi opinias, ke virinoj regos la mondon pli sa e ol viroj? Nenio indikis, ke ili amas pacon. Mia amiko opinas, ke i estas kukolo. Mi ne konsentas, ke edukado en du lingvoj kaŭzas nenian malutilon al infano. Mi volas proponi, ke iu surdulo devus posedi televidan aparaton. Publika monkolekto devus esti komencita. Li diris, ke televidaj prezenta oj de Shakespeare iam estos a aj. Li diris, ke televido ruinigos la 'vivan' teatron. u virino estas kreanto aŭ detruanto? Mi estis mirigita kiam mi rimarkis, kiel glate funkcias la instruado en du lingvoj. Mi estis edukita trilingve. Surduloj estas pli izolitaj ol blinduloj. La virino, kiu diris tion, lo as en Torquay. La legantoj, kiuj skribis al la redaktisto, menciis diversajn aferojn. Mi ne konsentis kun juj leteroj, kiujn mi legis. La viro, kies domo estis detruita, estas mia amiko. PRAKTIKO 13.5 Traduku esperanten: Did you think that women were wiser than men? Who said they were sluts? The town has been destroyed. I was astonished to see you. A public collection should be started. When was radio invented? By whom was it invented? He was esteemed by everyone. She was loved by all. I was operated on by an Irish surgeon. The weather was rotten. Those children who are brought up in two 124 languages speak both equally well. The two letters I received this morning were both from old friends. The lady whose handbag I found will have come for it before half past five. PRAKTIKO 13.6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Respondu: u la du personoj, kiuj skribis pri virinoj kiel registoj, konsentas pri la temo? Kie lo as la viro, kies rasaj antaŭju oj estas detruitaj? El kiu lando estis la ĥirurgo, kiu estas operaciinta tiun viron? Kiel funkciis la instruado en la brazila lernejo por anglaj infanoj? Kioma aj estis la infanoj, kiuj lernis legi angle en la mateno kaj portugale en la posttagmezo? Kial, laŭ f-ino L. M., iu surdulo devus posedi televidan aparaton? Por kio oni devus komenci publikan monkolekton? De kiam estis la urnalo, kiun trovis s-ino S. B.? Kie i estis trovinta in? Kian efikon, laŭ i, la televido faris sur la kinejoj? Dialogo Universala Kongreso-La alveno La komenco de aŭgusto. Rikardo kaj Klara Lang alvenis al la kongresejo de la Universala Kongreso, kaj us vizitis la i etojn, kie ili registris sian alvenon kaj ricevis iujn necesajn dokumentojn. Do, nun ni jam estas kongresanoj! Ni sidu en tiu angulo de la vestiblo por rigardi niajn dokumentojn, kaj aparte la Kongresan Libron. Klara Bona ideo! Tio utile okupos la tempon is la kvara horo, kiam Chantal kaj Marteno esperas esti apud la gi etoj. z z z Rikardo Mi vidas, ke hodiaŭ vespere je la oka okazos Interkona Vespero. Evidente ni devus eesti tion. Klara Certe. i okazos en la ambro Zamenhof. ajnas, ke iuj ambroj havas nomojn. Mi bone scias, ke d-ro ( = doktoro) Zamenhof estis la kreinto de Esperanto, sed mi ne konas la aliajn nomojn. Rikardo u vi ne rekonas la nomon de Edmond Privat? Li verkis la libron La Vivo de Zamenhof, kiun ni jam legis. Klara Ho jes, mi memoras. Kaj la aliaj? Rikardo Mi kredas, ke Hodler helpis fondi U.E.A.1, kaj gvidi in dum la fruaj jaroj. Grabowski kaj Kabe estis inter la unuaj verkistoj en Esperanto, kaj Kalocsay estis grava hungara poeto. La aliajn mi ne konas. Klara Estas preskaŭ la kvara horo; eble ni devus alproksimi i al la gi etoj … Ha! Jen, mi us vidis Chantal … tie, en verda mantelo! (Ili alproksimi as al la geamikoj.) Rikardo Saluton, geamikoj! Marteno (turniĝas) Ha! Saluton al vi! Mi ojas revidi vin! Klara Kaj ni vin! Chantal Niaj karuloj! Kia plezuro! (Ili brakumas sin reciproke.2) Marteno u vi povas atendi, dum ni prenos niajn dokumentojn? Rikardo Kompreneble! Ni sidos en tiu angulo por atendi vin. Rikardo 125 (Ili disi as, kaj post iom da tempo la franca paro revenas al Rikardo kaj Klara.) Marteno Jen, tio estas finita. Do! Estas vere bone ree esti kune. Kiel kaj kiam vi alvenis al Belurbo? Rikardo Ni alvenis hieraŭ posttagmeze per aŭto, tranoktis en nia hotelo, kaj hodiaŭ matene ni veturigis la infanojn al la Infana Kongreseto kaj prezentis ilin al la efgvidanto tie. Chantal Kaj u i estas en bela loko? u la infanoj estis kontentaj? Klara Laŭ tio, kion mi povas vidi, la kongresetejo estas tre bona; tre proksima al la maro, kun arbaro malantaŭe. Ni vidis la dormejojn, kaj Andreo kaj Maria estis prezentitaj al kelkaj infanoj. Rikardo Kaj kompreneble, ili antaŭ uas la alvenon de siaj geamikoj, Fulvio kaj Trudi, kiujn ili ekkonis en Grezijono… Kaj vi, kiel vi veturis? Marteno Ni venis vagonare, kun kelkaj aliaj samideanoj. Ni multe babilis, kaj tio ajnis malplilongigi la veturon. Chantal Mi rimarkis, kiam ni renkontis vin, ke vi havas la kongreslibron en la mano. u vi jam decidis ion ajn pri la programo? Klara Nur pri hodiaŭ vespere. Je la oka horo okazos la interkona vespero, kiun ni certe devos eesti, u ne? Marteno Ho, certe! Kaj kiu scias? -eble ni vidos iujn konatojn, kvankam inter tiom da homcj, tio estas iom never ajna! Rikardo Nu, ni vidos! Intertempe, mi sugestas, ke ni iom esploru la kongresejon kaj eksciu, kie estas la diversaj ambroj, kaj post tio ni povos eliri por iom promeni dum la suno brilas, se vi ne estas tro lacaj. Chantal Bona ideo! Kaj kompreneble necesos ankaŭ trovi restoracion por la vesperman o. Ni devos man i frue, se la Interkona Vespero komenci os je la oka! Klara Fakte, ni kutime man as irkaŭ la sesa horo hejme, kiam Rikardo revenas de la laborejo, sed mi scias, ke vi francoj vesperman as pli malfrue ol ni. Rikardo Kaj okupas pli da tempo pri i! Marteno Ha, e ni la man ado estas serioza afero; ni traktas in kun respekto! 1 2 Universala Esperanto-Asocio (U.E.A. is pronounced oo-eh-ah). each other. Note: The events, etc., mentioned in this and the following dialogues, do not refer to any one specific Congress, but are all items which occur more or less regularly at such congresses. The name Belurbo is fictitious. Demandoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 De kie ges-roj Lang ricevis siajn dokumentojn? Kion ili aparte volas rigardi? Kie okazos la Interkona Vespero? Kiu verkis la libron La Vivo de Zamenhof ? Kian mantelon portas Chantal? Kiel veturis Rikardo kaj Klara al Belurbo? Kiel veturis Marteno kaj Chantal, kaj kun kiuj? Kion antaŭ uas la infanoj? Kial la kvar geamikoj devos man i frue? Je kioma horo Klara kaj Rikardo kutime vesperman as hejme? 126 kaŭzi to cause krii to shout, cry out kukolo cuckoo kuraci to treat medically; kuracisto doctor (med.) laca tired, weary malgraŭ in spite of malutilo harm; malutila harmful mantelo coat menso mind operacio operation (surg.); operacii to operate on paco peace (pron. pat-so) potenco power provizi to provide (someone with something) raso race (of mankind) reciproke reciprocally (each other) redakti to edit registri to register, record restoracio restaurant rubo rubbish serioza serious, earnest stulta stupid subtegmento attic, loft ver ajna probable, likely; never ajna unlikely vestiblo vestibule, entrance hall antaŭ ui to look forward to atentigi to draw attention to, point out aŭto (= aŭtomobilo) bati to beat, strike; bato a blow bedaŭri to regret beno blessing; beni to bless brakumi to embrace agreno grief; worry; agreni sin to worry oneself efgvidanto leader, person in charge disko disc, record doktoro doctor (of science, philosophy, medicine, etc.) efiko effect ekzemplero copy (of a book, etc.) fidela faithful flegi to nurse (the sick); flegistino nurse fondi to found frapi to knock fremda foreign funkcii to function, work gardi sin to take care (lit. guard oneself ) gi eto ticket-window, box-office, hatch glata smooth irurgo surgeon (now often seen as kirurgo) indiki to indicate interkona 'getting to know each other' intertempe meanwhile ju i to judge Esprimoj: antaŭ ol before (see Unit 14 note 2) laŭ li in his opinion 127 14 Pa o por la semajnfino Past extending into present 1 As we saw in Dialogue 8 (footnote), an action or state having its origin in the past but extending into the present is expressed by the present tense (instead of by the perfect as in English): Mi estas malsana jam de tri tagoj. I have been ill for three days (and still am). Li atendas jam de du horoj. He has been waiting for two hours (and is still waiting). i estas i tie jam de kvar semajnoj. She has (already) been here for four weeks (and is still here). Ni scias pri i jam de longa tempo. We have known about it for a long time. Ili lo as en Londono jam de kvin jaroj. They have been living in London for five years (and are still living there). Note: jam is generally added to emphasise the connection with the past. 2 Antaŭ ol (a) When in English 'before' precedes a verb form (e.g. before eating; before I saw him) we use antaŭ ol in Esperanto, instead of antaŭ alone: Li foriros antaŭ ol vi revenos. He will leave (go away) before you come back. Antaŭ ol li parolis, li tusis. Before he spoke, he coughed. (b) To translate the idiom 'before -ing,' we use antaŭ ol with an infinitive: Mi laboros antaŭ ol ripozi. I shall work before resting. Antaŭ ol man i, li lavis siajn manojn. Before eating, he washed his hands. 3 Post kiam Similarly, when 'after' comes before a verb form, we use post kiam, instead of post alone: Li foriros post kiam vi revenos. He will leave after you come back. Post kiam mi finis la laboron, li eliris. After I finished the work, he went out. Note, however, that post kiam, unlike antaŭ ol, is not used before an infinitive, when we prefer to use the adverbial participle, e.g. fininte: After working for two hours, he rested. Laborinte dum du horoj, li ripozis. (This construction is dealt with in more detail in Unit 15.) 128 Elliptical usage 4 This term refers to those cases in which, in ordinary speech, we do not use a complete sentence, the omitted words being understood. A common example is 'Good evening!', which actually means 'I wish you a good evening!' Here are some more examples, with the missing (understood) words supplied in the right hand column: Good day! One moment, please… Just a word of advice… Who did that? Andrew. Whom did you see? Andrew. (I wish you a) good day! (Wait) one moment please. (I offer you) just a word of advice. Andrew (did that). (I saw) Andrew. This, of course, happens in Esperanto too. However, the missing words often have an effect on the ending of the noun, which may, in fact, be the object of the omitted verb. Here are the Esperanto forms of the above examples: Bonan tagon. Unu momenton, mi petas… Nur unu vorton da konsilo… Kiu faris tion? Andreo. Kiun vi vidis? Andreon. (Mi deziras al vi) bonan tagon. (Atendu) unu momenton, mi petas. (Mi proponas al vi) nur unu vorton da konsilo. Andreo (faris in). (Mi vidis) Andreon. 5 There are some cases in which the whole meaning of the sentence can be altered by the omission of the -n: I love you more than John = either (a) I love you more than John does. or (b) I love you more than I love John. I welcomed him as chairman = either (a) I, as chairman, welcomed him. or (b) I welcomed him (he was the chairman). In Esperanto these become: (a) (b) (a) (b) Mi amas vin pli ol Johano. Mi amas vin pli ol Johanon. Mi bonvenigis lin kiel prezidanto. Mi bonvenigis lin kiel prezidanton. 6 Another case of elliptical usage, but this time not involving the ending -n, occurs sometimes when answering the question 'Whose?' Whose is that record? Kies estas tiu disko? (It is) Mary's (record). ( i estas la disko) de Maria. 7 -umThe suffix -um- has no defined meaning, but is used to show some act or object related to the root. It is sometimes used to coin words for the occasion where the meaning is clear, but it is mainly used with a few well-known roots. Here are the most common: aero air aerumi to air, aerate 129 akvo water cerbo brain folio leaf, page (of book) kalkano heel (of foot) kolo neck malvarma cold okulo eye plena full vento wind PRAKTIKO 14.1 akvumi to water (a garden) cerbumi to rack one's brains foliumi to thumb one's way through (a book) kalkanumo heel (of a boot or shoe) kolumo collar malvarmumo a cold, chill okulumi to make eyes at plenumi to fulfil ventumi to fan Traduku anglen: Mi rigardis lin kiel bonan instruiston. i estas malsana jam de (unu) semajno. Mi multe cerbumis pri tio, sed ne sukcesis trovi solvon. Kiuj venis en la ambron? — Andreo kaj Maria. Nun kelkajn vortojn pri la Universala Kongreso. ar mankas pluvo jam de kelkaj tagoj, mi devos akvumi la ardenon. Mi amas lin pli ol liaj fratoj (Make your meaning quite clear!) Mi promesis helpi in, do mi nepre devas plenumi mian promeson. Mi estas instruisto jam de dudek jaroj. Kiujn vi renkontis en la urbo? — Andreon kaj Marian. PRAKTIKO 14.2 Traduku esperanten: Firstly, just a word about the meeting on Wednesday evening. It is necessary to aerate the soil from time to time. She has been waiting for an hour and a half. Who played in the garden? Mary. My sister has been living in London for ten years. I love her more than her sisters (i.e. than I love her sisters). I have been in bed for two days with (= because of) a cold. I have known about that for a long time. Whom did you see in (the) town? — Richard and Clare. These shoes need new heels. The meeting has already lasted two hours. I regard him as a very good friend. PRAKTIKO 14.3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Parigu (match) la respondojn kun la demandoj: Kiomlonge vi estas malsana? Kiam vi foriros? De kiu vi estis edukita? Kiu ludas per la pupodomo? Kun kiu i ludas? Kiun vi vidis en la ardeno? Kies estas tiu pupo? Kian malsanon li havas? Kie oni lavas sin? Kien iras Andreo? (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j) Post kiam vi revenos. La kmbineto. En la ban ambro. Jam de du semajncj. Malvarmumon. De la knabineto. En la ban ambron. S-ron Lang. De mia patro. Kun sia amikino. Suffixes and prefixes 8 -endThe suffix -end- denotes that which is to be done or has to be done: pagi lerni solvi trovi to pay to learn to solve to find pagenda lernenda solvenda trovenda 130 payable, due, has to be paid has to be learned to be solved has to be found 9 eksThe prefix eks- is used like the English 'ex' to denote late, formerly: oficiro officer eks-oficiro ex-officer studento student eks-studento former student edzo husband eks-edzo ex-husband edzino wife eks-edzino ex-wife edzi o marriage eks-edzi o divorce eksigi to put out of office, dismiss eksiĝi to withdraw from office, resign Note: Although it is not absolutely necessary to use a hyphen with eks, it is perhaps clearer to do so with the longer words. 10 praThe prefix pra- has two uses: (i) to denote remoteness in time: biciklo bicycle arbaro forest homo man prabiciklo primitive bicycle praarbaro primeval forest prahomo primitive man and (ii) distant (in time) relationship: avo grandfather nepo grandson praavo great-grandfather pranepo great-grandson 11 misThe prefix mis- is used like the English 'mis-' to denote an error: informi to inform kompreni to understand loko place pa o step prononci to pronounce uzi to use misinformi to misinform miskompreni to misunderstand misloki to misplace, mislay mispa o false step misprononci to mispronounce misuzi to misuse 12 -ingThe suffix -ing- is used to denote a holder for one of the objects named in the root. Often the object is held firmly by one end only. kandelo candle plumo pen tor o torch fingro finger glavo sword kandelingo candlestick plumingo penholder tor ingo torch-holder fingringo thimble glavingo scabbard It is not greatly used other than in the above words, but ingo is useful as an independent word meaning holder, socket or sheath. Do not confuse it with -uj-, which denotes a container for a quantity of the objects named: cigaredingo cigarette-holder cigaredujo cigarette box 131 13 -njThe suffix -nj- is used after the first few letters of a feminine name to form a short affectionate name: patrino mother onklino aunt avino grandmother Maria Mary panjo mummy onjo aunty avinjo granny Manjo (diminutive of Mary) 14 - jThe suffix - j- is used in the same way with masculine names: patro father Johano John Vilhelmo William pa jo daddy Jo jo Johnny Vil jo Bill, Billy PRAKTIKO 14.4 (This exercise should be done after working through the texts on the following two pages) Traduku anglen: u vi miskomprenis min? Li iam miskomprenas sprita ojn. i misprononcas iujn vortojn. u la esploristo suferis pro* malvarmumo? Kio estas ventumilo? u vi cerbumis pri la krucvort-enigmo? La mezuro estas nur proksimuma. u la krucvort-enigmo estas solvenda? u la plej malalta loko estas nun trovenda? Kiam la konto estas pagenda? Kio estas la diferenco inter studento kaj eksstudento? Li volis esti eks-edzo, kaj i volis esti eks-edzino; do ili aran is eks-edzi on. Se li mem ne eksi os, ni eksigos lin. u i estas prabiciklo? Kio estas prahomo? u via praavo ankoraŭ vivas? u vi havas pranepon? De kiu ajn flanko la vento blovas ni estas irmataj. Mi volonte akceptos vin, kiam ajn vi venos. Per niaj aviadiloj vi facile atingos iun ajn parton de la mondo. *Some esperantists say 'suferas pro', others prefer 'suferas de'. Teksto PAGO POR LA SEMAJNFINO Notu: Solvoj de la solvendaj problemoj staras en Apendico, p. 165. Krucvortenigmo Horizontale: 1. efa ambro en domo. 4. Unua sezono de la jaro estas la —tempo. 6. Ronda platajo por gramofono. 7. Boligi malrapide. 9. La tuta lo antaro de iu lando. 12. Plena de viveco kaj vigleco. 15. Nombro da jaroj, tra kiuj oni vivas. 17. Koloro de leterkesto. 20. Izolita peco de tero. 23. Akiri (nur radiko). 24. Laŭtaj, malpla aj sonoj. 25. Kuiri kukon. 26. La enlo antoj de Britujo. Vertikale: 2. Homo amata. 3. Frato de la patro aŭ patrino. 4. Demandas iun servon. 5. Ido de homo (nur radiko). 8. Vivis en certa loko. 9. Prepozicio kiu montras la ilon. 10. Presita paperfolio (nur radiko). 11. Difina artikolo. 13. Estu amika al! 14. Membro. 16. Sufikso kiu montras frakcion. 18. Uzinda. 19. Ricevi por mono. 21. irkaŭrigardi por io perdita. 22. Re o de la bestoj. 132 Spritaĵoj ———————— La granda filozofo Hegel diris e la fino de sia vivo: 'El iuj miaj eks-studentoj, nur unu komprenis min — kaj li miskomprenis min!' ———————— Sir Humphry Davy, la glora sciencisto, estis la protektanto de e pli granda sciencisto, Faraday. Amiko demandis al la maljuna Davy: 'Laŭ via opinio, kiu estas la plej grava el iuj viaj eltrova oj?' Davy respondis: 'Mia plej grava eltrova o estas tio—ke mi trovis Michael Faraday.' La famega skulptisto Michelangelo Buonarroti, fininte sian belan statuon de Davido, staris apud la statuo kiam alvenis la urbestro de Florenco, kiu kredas sin spertulo pri la arto. Rigardinte* la statuon, tiu diris al la skulptisto, ke i ja estas bela, sed ke al li ne pla as la nazo, kiu ajnas esti tro longa. Michelangelo pacience supreniris tupetaron, tenante en la mano iomete da marmora polvo. ajnigante, ke li laboras de la nazo, li iom post iom faligis la polvon. Malsuprenirinte*, li demandis al la urbestro, u tio plibeligis la statuon. 'Tio multe pli pla as al mi,' respondis tiu. 'Nun vi vere donis al i la vivon!' *See unit 15, note 2. i tie vi cerbumas! Problemo 2 Problemo 1 Esploristo us reveninta de la Norda Poluso diris: Smith: La plej alta loko en Britujo estas ja la pinto 'Mi multe suferis de malvarmumoj.' de Ben Nevis. Trovenda nun estas la plej malalta u vi kredas lin? loko. Jones: Evidente! e la marbordo. u li estas prava? Problemo 3 En Rejkjavik, Islando, estas tre malvarme dum la longa vintro. Tamen, la lo antoj sentas sin tute varmaj en la hejmo. Kial? 133 Bild-Enigmoj Tiu prabiciklo estis uzata jam en—kiu jaro? 1805? 1819? 1853? Jen silueto de konata lando. Kiu lando? u la objekto estas (a) ventumilo? (b) muzika instrumento? (c) fajr-avertilo? La fraŭlino kiu okulumas vin portas popolkostumon el — (a) Hispanujo? (b) Jugoslavujo? (c) Grekujo? Tiu bovo estas desegnita de (a) infano? (b) prahomo? (c) Afrika nigrulo? u la konstruajo estas (a) teatro? (b) fabriko? (c) pre ejo? PRAKTIKO 14.5 Traduku esperanten: I have already fulfilled your orders. When is the bill payable? Here is one problem which has to be solved. He is now an ex-officer. My great-grandmother will soon be eighty. He often misuses the word. I shall love you whatever you do. I shall give it to him, whoever he is. I did not see anyone at all. I am ready to eat anything. 134 PRAKTIKO 14.6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Respondu: Kiu estas la dua sezono de la jaro? Se al plantoj mankas akvo, kion oni devus fari? Kiom da studentoj, laŭ Hegel, komprenis lin? u tiu studento bone komprenis lin? Kio, laŭ Sir Humphry Davy, estis lia plej grava eltrova o? Kie trovi as la plej malalta loko en Britujo? Kial oni ne povas suferi de malvarmumo e la Norda Poluso? Kie la homoj utiligas varmegajn akvofontojn por varmigi la domojn? Se via edzo aŭ edzino havas nur unu fraton, sed vi havas du bofratojn, kiu estas la alia? Se iuj viaj praavoj ankoraŭ vivus, kiom el ili vi havus? Dialogo Universala Kongreso - Infana Kongreseto Iun tagon dum la kongresa semajno, la kvar geamikoj renkontas Roberton Chabot, kiun ili ekkonis en Grezijono. Rikardo Roberto Klara Marteno Chantal Roberto Rikardo Klara Chantal Rikardo Marteno Roberto Klara Chantal Rikardo Roberto Roberto! Mi ojas renkonti vin denove! Mi vidis vian nomon sur la listo de kongresanoj, sed ne sciis, u vi eestas aŭ ne. Jes, mi estas i tie jam de sabato, sed inter tiom da homoj estas malfacile renkonti iujn geamikojn kaj gekonatojn. Jes, ja! Kaj estas tiom da aferoj farendaj kaj kunvenoj eestendaj, ke la tempo vere galopas! Tio estas vera. Verdire, ni ne partoprenis en multaj kunvenoj is nun, sed ni eestis kelkajn distrajn aferojn. Kaj pro la bela vetero ni kaptis plurajn okazojn eliri por vidi la urbon. Jes, ankaŭ mi vagis en la urbo kelkfoje. Sed mi partoprenis en kelkaj kunvenoj: de fervojistoj kaj de filatelistoj, ar profesie mi estas fervojisto, kaj hobie mi estas filatelisto. Mi eestis ankaŭ la kunvenon pri ekologio, pro enerala intereso. Mi eestis tiun por matematikistoj, kaj Klara tiun por instruistoj kaj ankaŭ tiun pri filologio. Kaj Chantal kaj mi eestis tiun pri virina agado! Sed ni uis ankaŭ la distrajn programojn. Jes, la teatra oj estis bonegaj, kaj la geaktoroj vere brilaj. Estis tre strange al mi aŭskulti la tuton en Esperanto. Feli e, la geaktoroj tiel klare parolis, ke mi ion komprenis. Mi aparte uis la kabareton hieraŭ vespere. Kaj kion vi intencas fari hodiaŭ posttagmeze? Hodiaŭ estas la tago kiam kongresanoj estas invititaj viziti la Infanan Kongreseton, kaj Rikardo kaj mi iros tien por vidi niajn gefilojn. Se vi ne kontraŭas, Marteno kaj mi volonte akompanos vin kaj revidos la infanojn. Tio estas plezuro! Kaj vi, Roberto? Dankon, ne. Mi partoprenos en la Internacia Kongresa Universitato1. (Kiam ili alvenas aŭtomobile antaŭ la kongresetejo, Rikardo, Klara kaj iliaj geamikoj vidas aron da Infanoj atendantaj. Tuj Andreo kaj Maria venas antaŭen, kaj la pordeto de la aŭto estas apenaŭ malfermita kiam ili kune ekparolas.) 135 Andreo kaj Maria Rikardo Saluton, saluton! Venu por vidi… He! momenton, mi petas! Lasu nin eliri el la aŭto! (La kvar plenkreskuloj eliras.) Vi memoras Chantalon kaj Martenon, u ne? Infanoj Jes. Saluton! Chantal kaj Saluton, junuloj! Marteno Marteno u vi uas la kongreseton? Maria Jes, tre multe! ( i mansvingas al iu en la injangrupo antaŭ la konstruaĵo) Jen mia amikino Trudi, el Germanujo. La adoltoj Saluton, Trudi! Trudi Saluton! Andreo Kaj jen Fulvio, el Italujo. Adoltoj Saluton, Fulvio! Fulvio Saluton, gesinjoroj! Andreo Ni havas iom da tempo por montri al vi la irkaŭa on, kaj poste ni devas eniri por montri al vi nian ekspozicion, kaj post tio ni faros koncerton por iuj vizitantoj! (Ili komencas promeni.) Maria Klara Maria Andreo Rikardo Maria Chantal Andreo Maria Estas bele i tie! Ni na as en la maro iutage, kaj ludas en la arbaro, kaj… u oni permesas al vi iri solaj en la maron? Ho, ne! iam devas esti plenkreskulo tie. Sed preskaŭ iam estas plenkreskulo sur la strando… Kaj se ne, ni devas peti permeson iri en la maron, kaj se iu plenkreskulo estas libera, tiu elvenas, kaj ni rajtas iri en la akvon. Bone. Kaj kion alian vi faras? Ni jam ekskursis dufoje, al interesaj lokoj en la regiono, kaj iutage ni promenas piede kun nia grupestro. Kiom da infanoj estas en via grupo? Ni ne estas en la sama grupo. En mia grupo ni estas sep, iuj el malsamaj landoj! Mia grupo havas nur ses, el ses landoj. Sed Trudi estas en mia grupo, do io estas bona! (La infanoj montras diversajn lokojn, kaj poste ili iuj eniras kaj rigardas la ekspozicion de farita oj de la infanoj.) Andreo Marteno Maria Klara Andreo Gvidanto Mi faris tiun pentra on! u vere? i estas tre bona! Kaj mi faris tiun porketon el argilo! Ankaŭ tio estas tre bona. Mi ne sciis, ke vi ambaŭ estas tiel lertaj! Fakte, iuj eroj estas bonaj. Certe vi iuj estis okupitaj. Ni faris tiajn laborojn vespere. Dum la tagoj ni iam estis ekstere. (anoncas) Atentu, mi petas, gesinjoroj kaj infanoj! Estas la horo por nia koncerto. Se la plenkreskuloj bonvolos sidi i, la infanoj scias kion fari. (Oni disdonas multobligitan programon.) Klara Rikardo (flustras) Rigardu; Andreo kaj Maria aktoros kune! Ili faros ske on: 'Fajro, Fajro!'2. (flustras) ielo! Mia imago ne kapablas…!3 136 (La koncerto komenci as. Post la fino estas granda aplaŭdo.) Marteno Chantal Brave! Ili iuj bone faris, u ne? Kaj viaj du … tiu ske o estis tre amuza, kaj ili senerare faris in! (Andreo kaj Maria venas al ili.) Klara Maria Klara Infanoj Bonege! Vi du faris brave! Kiel vi sukcesis memori ion? Ni havis la libron antaŭ ni, Panjo! ar ni iam sidis kaj ajnigis paroli telefone, ni povis legi in! Ho, mi komprenas! Tamen, necesis multe da praktikado por elparoli in4 tiel flue! Jes, Ja! 1 A series of lectures by university professors and lecturers. Sketch by R. Mackay. 3 The mind boggles! (lit. My imagination can't…) 4 Lit. speak it out. 2 Demandoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kiam alvenis Roberto al la kongreso? Kial la kvar geamikoj kaptis plurajn okazojn eliri? Kio estas la profesio de Roberto? Kaj de Klara? Kial Roberto ne vizitas la Infanan Kongreseton? Kion Andreo kaj Maria montras al la plenkreskuloj antaŭ la koncerto? Kion la infanoj devas fari se ili volas na i, kaj ne estas plenkreskulo sur la strando? Kiomofte la infanoj promenas piede? El kiom da landoj venas la infanoj en la grupo de Andreo? Kion faras Andreo kaj Maria por la ekspozicio? kabareto cabaret kesto chest; leterkesto pillar box kruco cross marmoro marble multobligi to duplicate nivelo level okupita busy pa o pace, step peco piece piede on foot pinto summit plata flat poluso pole (North or South) profesio profession rondo circle, ring senerare faultlessly silueto silhouette ske o sketch, short play sprito wit strando beach svingi to wave ajnigi to pretend tupetaro ladder uo shoe vagi to ramble, wander akiri to acquire, get apenaŭ hardly, no sooner… argilo clay averti to warn bordo bank, shore brave! well done! brila brilliant cerbo brain; cerbumi rack one's brains ielo! Heavens! desegni to draw difini to define; difina artikolo definite article distra entertaining, of entertainment ekskursi to go on a trip ekspozicio exhibition eltrovaĵo discovery enigmo puzzle faritaĵo something made flue fluently flustri to whisper folio leaf, sheet (of paper) frakcio fraction gramofono record player he! hey! (exclamation) hobio hobby Islando Iceland 137 verdire telling the truth vigla alert, brisk vorto word Esprimoj: de tempo al tempo from time to time iun tagon one day kapti la okazon to take the opportunity 138 15 Diversaĵoj el la tuta mondo Adverbial participles 1 A common form in English is the sentence with a participial phrase tacked on (here in italics): Wishing to speak to him, I visited his house. Seeing him in the garden, I called to him. Whistling tunefully, he went upstairs. Having a good brain, he mastered everything. Intending to stay, we stood in the corridor. The Esperanto form is similar, but the participle ends in -e: Dezirante paroli al li, mi vizitis lian domon. Vidante lin en la ardeno, mi vokis al li. Fajfante melodie, li iris supren. Havante bonan cerbon, li venkis ion. Intencante resti, ni staris en la koridoro. This participial phrase can be expanded into a complete sentence, whose subject is identical with that of the main clause (sentence): Mi deziris paroli al li. I wished to speak to him. Mi vidis lin en la ardeno. I saw him in the garden. Li fajfis melodie. He was whistling melodiously. Li havis bonan cerbon. He had a good brain. Ni intencis resti. We intended to stay. Mi vizitis lian domon. I visited his house. Mi vokis al li. I called to him. Li iris supren. He went upstairs. Li venkis ion. He mastered everything. Ni staris en la koridoro. We stood in the corridor. The rule in Esperanto, then, is as in good English; i.e., the participial phrase must always relate to the subject of the main clause. 2 The past participle is likewise used as in English: Mi estis skribonta la leteron. Mi eliris. I had written the letter. I went out. = Skribinte la leteron, mi eliris. Having written (After writing*) the letter, I went out. Li estis fininta la laboron. Li hejmeniris. He had finished the work. He went home. = Fininte la laboron, li hejmeniris. Having finished (When he had finished*) the work, he went home. *See Unit 14, note 3. 139 3 The participle ending in -onta is similarly used: Mi estis skribonta leteron. Mi ser is plumon. I was about to write a letter. I looked for a pen. = Skribonte leteron, mi ser is plumon. (Being) About to write a letter, I looked for a pen. Li estis enironta la ambron. Li tusis. He was about to enter the room. He coughed. = Enironte la ambron, li tusis. About to enter the room, he coughed. Instead of simply saying 'writing', 'having finished', '(Being) About to enter', etc., we often use phrases such as 'While (he was) writing', 'After he had written', 'Just before entering', and so on. When such a phrase can be translated by an adverbial participle, it is generally best to use it. 4 The passive participles may also be used to form participle phrases, though this is rare with present and future participles: Li ne estis rimarkita. Li forlasis la domon. He was not noticed. He left the house. = Ne-rimarkite, li forlasis la domon. Unnoticed, he left the house. The object predicate 5 The word 'predicate' comes from the Latin predico, meaning 'preach', and is used in the sense of something said about the subject or object. The object predicate, then, is something said about the object. It usually takes the form of a noun, adjective, or participle. The main point to remember is that -n is not added to the predicate, because esti (to be) can be understood. A noun La societo elektis min (esti) prezidanto. The society elected me (to be) president. Ni ju is la viron (esti) fripono. We judged the man (to be) a rascal. Li nomis sian filon Petro. He called his son Peter (gave him the name of Peter). An adjective Ili trovis lin (esti) sana kaj vigla. They found him (to be) well and lively. Li farbis la pordon bruna.* He painted the door brown. i montris sin (esti) preta kaj volonta. She showed herself (to be) ready and willing. * Notice the difference between: Li farbis la pordon bruna. He painted the door brown (for it to become brown). and Li farbis la pordon brunan. He painted the brown door. 140 A participle Mi aŭdis la birdon (esti) kantanta. I heard the bird (to be) singing. i vidis lin (esti) kuranta. She saw him (to be) running. Li pentris in sidanta. He painted her sitting (while she was sitting). PRAKTIKO 15.1 Traduku anglen: Vidante lin sur la strato, mi sekvis lin. Fininte sian laboron, i hejmeniris. Skribonte al mia korespondanto, mi ser is liait adreson. Starante antaŭ sia domo li rigardis la montojn. Aŭdinte la hundon bojanta la knabo forkuris. Batite, li laŭte ploris. Helpate de mia amiko, mi bone progresis. Estante kolera, i rifuzis paroli al mi. Vidite de la policano, la telisto rapide forkuris. Mi trovis la bildon belan. Mi trovis la libron tre bona. Li montris sin sa a. Ni trovis in tre an ita. Ni aŭdis la birdon kantantan. Instruante oni lernas. PRAKTIKO 15.2 Traduku esperanten: Seeing her in the garden I called to her. While waiting for my friend I looked at the newspaper. Having decided to set off, I did not wait. While sitting in the garden I heard a noise. Not knowing the man, I asked who he was. As he was about to go out, he saw that it was raining. When about to be punished the boy ran away. Having been called, she came at once. Having met him, I found him very pleasant. I painted the door green. I painted the green door. The girl showed herself capable and willing. Indirect commands 6 The ending -u is used in indirect speech after verbs like want, wish, or allied verbs like order, tell, warn, advise, ask, etc. where in English we use the infinitive after the object: Iru tien! Go there! Mi volas I want ke vi iru tien. you to go there. Li kantu! Let him sing! Mi deziras I wish ke li kantu. him to sing. Restu! Stay! Mi diris I told ke li restu. him to stay. Mi petis I asked ke li restu. him to stay. Mi ordonis I ordered ke li restu. him to stay. Mi avertis I warned ke li restu. him to stay. Mi konsilis I advised ke li restu. him to stay. Various meanings of de 7 As you will see from the end vocabulary, the preposition de has at least five meanings: of, from, off, by and since, and as you will see in section (e) below, it can sometimes be translated as for. More often than not, when you are reading Esperanto the meanings will be obvious, though when 141 writing or speaking you may find it necessary, for the sake of clarity, to use another word. Let us look at some examples of the various meanings. (a) of la centro de la urbo sumo de dek pundoj la kreinto de Esperanto la problemo de senarmi o the centre of the town a sum of ten pounds the creator of Esperanto the problem of disarmament and we may include the possessive use here: la libro de Johano John's book (b) from veturi de Londono is Parizo alveni de Germanujo kuri de la loko suferi de febro distingi unu de alia to travel from London to Paris to arrive from Germany to run from the place to suffer from a fever to distinguish one from another (c) off (often has the sense of from) fali de la tablo plon i de la alta tabulo preni kukon de plado to fall off (from) the table to dive off (from) the high board to take a cake off a dish (d) since i laboras tie (jam) de januaro. She's been working there since January. (e) for Mi estas tie (jam) de du monatoj. I've been there for two months. (f) by libro (verkita) de Dickens irkaŭita de la tuta familio ielo kovrita de nuboj but i kovris la tablon per tuko 8 a book (written) by Dickens surrounded by the whole family a sky covered by (with) clouds she covered the table with a cloth Confusion may be caused in such cases as: (a) la amo de Dio the love of God which may mean either la amo de Dio al la homoj or la amo al Dio de la homoj the love of God towards people the love towards God by people In this case the appropriate use of al will make the meaning clear. (b) la mono telita de li which may mean 'the money stolen from or by him.' 142 We can overcome this problem by saying either (i) la mono telita for de li or (ii) la mono kiun li telis (c) la venko de Anglujo de la Normandoj the conquest of England by the Normans This one can be clarified by saying: la venko de Anglujo fare de (far)* la Normandoj *The word far, while not official, is sometimes used for by when it means done by. 9 Other doubtful meanings can be made clear by using an alternative preposition. Instead of: la problemo de la senarmi o li venas de Germanujo li kuris de la loko la vazo falis de la tablo li laboras tie de januaro li suferis de febro ni ne povas distingi liajn afojn de la niaj We could say: la problemo pri la senarmi o li venas el Germanujo li kuris for de la loko or li forkuris de la loko la vazo falis de sur la tablo li laboras tie ekde januaro li suferis pro febro ni ne povas distingi liajn afojn disde la niaj ni ne povas distingi liajn In general, then, when using de, be especially careful to see that the meaning is clear. If in doubt, find some other way of expressing what you want to say. PRAKTIKO 15.3 Traduku esperanten: I must demand the return of the money stolen from me by that man. He disappeared from the house yesterday morning, and has not been seen since (then). He took a knife from the drawer to cut the bread. The ground was entirely covered with snow. John can hardly walk, because he fell off a wall. The dying woman was surrounded by all her (= her whole) family. He wrote to tell (= say to) me that he was suffering from a cold. Those gloves were stolen from my brother. She has been working in that shop since January. Without saying a word she ran away from me. Transitive and intransitive verbs 10 A transitive verb is one which expresses an action done to someone or something (the object): La viro batis la hundon. Mi vidis la domon. The man beat the dog. I saw the house. An intransitive verb is one whose action is confined to the doer (the subject): La knabo dormis. La akvo frostis. The boy slept (was asleep). The water froze. However, in English a number of verbs can be either transitive or intransitive, e.g.: to boil to close to wake Transitive I boiled the milk. He closed the door. She woke the child. 143 Intransitive The milk boiled. The door closed. The child woke. Since Esperanto follows international usage and makes all such verbs either transitive or intransitive, we must use a suffix if we want to change a verb from one to the other. 11 To make a transitive verb intransitive, we use the suffix -i - (to become, be -ed): i vekis la infanon. She woke the child. La instruisto komencis la lecionon. The teacher began the lesson. La infano veki is. The child woke (became awake). La leciono komenci is. The lesson began (was begun). Here is a list of common verbs which in English can be either transitive or intransitive, but which in Esperanto are all transitive, requiring -i - to make them intransitive: etendi to extend, stretch fendi to split fermi to close, shut fini to finish kolekti to collect, gather komenci to begin movi to move Example: renkonti to meet rompi to break an i to change turni to turn veki to wake vendi to sell Mi vendis mian aŭton. I sold my car. Tiu ero bone vendi as. That item sells well. 12 To make an intransitive verb transitive, on the other hand, we add the suffix -ig- (to make, cause): La akvo jam bolas. The water is already boiling. La balono krevis. The balloon burst. La patrino sidis sur la sego. The mother was sitting on the chair. Mi boligos la akvon. I'll boil the water (cause it to boil). La knabo krevigis la balonon. The boy burst the balloon (caused it to burst). i sidigis la infanon apud si. She sat the child by her (caused it to sit). Here is a list of common verbs which in English can be either transitive or intransitive, but which in Esperanto are all intransitive, requiring -ig- to make them transitive (por transitivigi ilin!): boli to boil bruli to burn esi to stop, cease daŭri to continue droni to drown halti to stop, halt kreski to grow krevi to burst pasi to pass (by) pendi to hang sidi to sit, be sitting soni to sound sonori to ring stari to stand Example: La bildo pendis sur la muro. The picture hung on the wall. Mi pendigis la bildon en la salono. I hung the picture in the lounge. 144 Teksto DIVERSA OJ el la tuta mondo de la oficistoj. Ekster la konstrua o, tamen, apudstaranto vidis la fu anton kaj, kredante ke li estas rabisto, tuj postkuris kaj kaptis lin. Li reirigis lin en la bankon, sed kompreneble ne sciis, ke la pako ja enhavas larmigan gason, kaj post du minutoj i eksplodis. Nur post tridek minutoj la aero estis denove klara. Grupe Trinki La konduto de alkoholtrinkantoj rilate al iliaj irkaŭuloj povus esti konata per la sanga grupo, laŭ esploro farita de la firmao Asashi Breweries Ltd, la unua japana bierfabrikisto. La esploro, farita pri specimena grupo el 2464 personoj, montras, ke la A-sangaj personoj atentas pri siaj irkaŭuloj. La B-sangaj personoj male, ignoras siajn irkaŭulojn, kiam ili trinkas alkoholon. La O-sanguloj bone rilatas al la aliaj dum ili trinkas. La AB-sanguloj estas duviza aj: ili povus bone rilati al iuj irkaŭuloj kaj indiferenti al aliaj. (el Monato) Urbega Saltego Du londonanoj estis la unuaj personoj paraŝutintaj de la supro de la 449 metrojn alta 'Empire State Building' en Novjorko. Oni estis dirinta al ili, ke tia sako estas neebla pro la formo de la konstruaĵo, tamen unu el ili sukcesis surstratiĝi sendifekte, kaj rapide foriĝis, kun sia paraŝuto, en taksio. La alia (fakte la unue saltinto) preskaŭ atingis la straton, sed liaj paraŝutŝnuroj trafis trafiklumojn, kaj dum li senpove pendis tie la polico arestis lin kaj akuzis lin pri danĝera konduto. Post lia aresto li konfesis, ke la sperto estis timiga, sed li sentis, ke la vera danĝero estas la risko esti trafita de aŭto je la surteriĝo, aŭ eble e rabatencita. Japana Rifuzo Antaŭ multaj jaroj verkisto proponis novan verkon al japana eldonista firmo. La eldonistoj resendis la manuskripton, kun letero: 'Ni trovas vian verkon bonega. Sed se ni presus ĝin, Lia lmperia Moŝto legus ĝin kaj, leginte, li ordonus, ke ni neniam presu ion malpli bonan. ar tio malhelpus, ke ni eldonu ion ajn dum almenaŭ dek mil jaroj, ni devas, kun profunda bedaŭro, resendi al vi la manuskripton.' 'Majstro de la Enciklopedio' u iu persono legis la tutan Encyclopaedia Britannica? En la 19-a jarcento iu re o de Persujo (nun Irano) apenaŭ sukcesis plenumi tiun taskon; poste, li aldonis al siaj titoloj 'Majstro de la Encyclopaedia Britannica!' Sed legi la plej lastan eldonon, kun plena kompreno, estus preter la kapablo de unu homo. i ampleksas multajn volumojn, kun milionoj da vortoj! La Origino de la Bildkarto Kvankam po tkartoj jam ekzistis de la jaro 1861, la bildkarto ajne ne 'naski is' is 1889. Kiam, en tiu jaro, oficiale malfermi is la mondkonata turo Eiffel dum la Ekspozicio de Parizo, po tkartoj eldoni is kun bildo de la turo, kaj oni povis enpo tigi ilin de la supro. Ekde tiam bildkartoj estas popularaj, kaj la kolektado de ili baldaŭ disvasti is tra Eŭropo kaj poste tra la tuta mondo, aparte inter la esperantistaro. is 1902 oni rajtis skribi nur la adreson de la ricevonto sur la dorsflanko de bildkarto, kaj iun mesa on oni devas skribi sur la bildon mem. Sed en tiu jaro Britujo permesis la dividon de la dorsflanko per linio, kun unu duono por la adreso kaj la alia por la mesa o. Ejo por Perditaĵoj iujare, la londona publiko postlasas proksimume cent kvindek mil objektojn en vagonaroj kaj aŭtobusoj. La ejo en Baker Street, en kiu dudek kvin oficistoj mastrumas tiun grandan, kaj strangan, kolekton, enhavas amasegon de la plej diversaj objektoj, ekde okulvitroj, ombreloj, globkrajonoj k.t.p. ĝis falsaj dentaroj, emizoj kaj futbalŝuoj. Krome, oni raportas, ke en unu ekzempla jaro la oficistoj ricevis dudek kvar mil 'valorajn' objektojn, nome mansaketojn, monujojn kaj biletujojn. En tiu sama jaro la plej neatendita perditaĵo estis la supra tabulo de evalsaftkonkursa obstaklo! Kontra Terorismo En 1978 viro eniris bankon en Kalifornio, portante suspektindan pakon. La bankoficistoj, timante, ke en i estas bombo, rifuzis tu i in, kaj la supozata teroristo tuj fulme elkuris, je la granda trankvili o 145 PRAKTIKO 15.4 Traduku anglen: La turo Eiffel oficiale malfermi is dum la Ekspozicio de Parizo. La kolektado de bildkartoj jam disvasti is tra la tuta mondo. La unua japana bierfabrikista firmao faris esploron pri la konduto de alkoholtrinkantoj rilate al iliaj irkaŭuloj. Leginte in, li ordonus, ke ni neniam presu ion malpli bonan. Ni trovis vian verkon bonega. Oni certe opinios ilin pli kuriozaj. Tio malhelpus, ke ni eldonu ion ajn dum almenaŭ dek mil jaroj. La para ut- nuroj de la unue saltinto trafis trafiklumojn, kaj la polico arestis lin dum li pendis senpove. Kiam la bankoficistoj rifuzis tu i la pakon, la teroristo fulme elkuris. La oficistoj mastrumas multajn diversajn objektojn, ekde globkrajonoj is falsaj dentaroj. PRAKTIKO 15.5 Traduku esperanten: Having offered his manuscript to a publisher, he awaited (waited for) a reply. They call their sonin-law Peter. I found the place worth visiting. I want you to leave your hat behind. He ordered me to read the last edition. It is said that research by a Japanese brewery showed something about the conduct of alcohol-drinkers. The first picture-postcard was apparently published during the Paris Exhibition of 1889, and bore (carried) a picture of the Eiffel Tower. The arrested man had feared being hit by a car or even mugged. The boy refused to touch the food. Twenty-five officials look after a hundred and fifty thousand objects. PRAKTIKO 15.6 In each of the following sentences, the verb has been given in English. Write down the correct Esperanto form of each before looking at the key; then make sure you understand why the particular form is used in each case: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 La laca infano (closed) siajn okulojn. Trovinte la domon, mia amiko (will ring) e la pordo. Bedaŭrinde, la multekosta vazo (broke) kiam i falis de la tablo. La konstrua o ankoraŭ (is burning), sed oni esperas baldaŭ regi la flamojn. Granda homamaso (gathered) e la sceno de la akcidento. La lignopeco (split) sub la bato de la hakilo. Mi devas tuj (change) mian bibliotekan libron. Bonvolu (pass) la salon! Tiu viro (is drowning)! Helpu lin tuj! La policano (stopped) la trafikon por ke ambulanco pasu laŭ la strato. 146 Dialogo Universala Kongreso—Ĝis revido! Estas la fina tago de la kongreso, kaj la kvar geamikoj eestas la oficialan fermon. Dum ili atendas la komencon ili diskutas la okazojn de la antaŭaj tagoj. Chantal Rikardo Klara Rikardo Chantal Rikardo Klara Marteno Chantal Mi opinias, ke tiu koncerto hieraŭ vespere estis bonega, u vi ne konsentas? Jes, mi uis la tuton. La nivelo de iuj distraj programoj estis tre alta, laŭ mi. Kompreneble, el preskaŭ tri mil partoprenantoj en la kongreso, devas esti multaj talentaj homoj. La tuta kongreso ja estis vera festeno de kulturo kaj de distra oj! Kiun, el iuj eroj, vi plej memoros? Ho, kia demando! Mi kredas, ke mi neniam forgesos ion ajn pri la kongreso! Tio ja estas malfacile respondebla demando; oni pensas pri la teatra oj, la pupteatro, la muziko… …la bankedo, la balo… ! Jen la prezidanto kaj eminentuloj venas sur la podion! (Sekvas la ferma ceremonio. Kiam nia kvaropo elvenas, ili ree babilas.) Marteno Klara Chantal Rikardo Marteno Rikardo iuj Tre kontentiga fino al bona kongreso, u ne? Jes, vere! Mi trovis la paroladon de la prezidanto bonega, kaj tre sprita. Sed tio, kion mi trovis plej impona, estis la transdono de la standardo al la reprezentanto de la venontjara kongreso. Jes, tio estas tradicia e la Universalaj Kongresoj. Nu, mi devos tuj iri por Andreo kaj Maria e la Infana Kongreseto, sed tio ne okupos longan tempon. Mi sugestas, ke vi tri iru al nia kutima restoracio por la tagman o, kaj rezervu sidlokojn por mi kaj la infanoj. Mi revenos rekte tien. u bone? Tute bone. Ni certe povos okupi nin per babilado dum vi estos for. Do, is baldaŭa revido! is! (Rikardo foriras rapide al la vesto-deponejo, kaj la aliaj iras malpli rapide, babilante.) Marteno Klara Chantal Klara Marteno Chantal Marteno Klara Mi scivolas, u ni revidos nin1 en la venonta kongreso… Ho, tio bezonos multe da pripensado. Grava afero estas la kosto! Sed ekzistas ankaŭ aliaj eblecoj, e se la U.K.2 ne eblos al ni: Grezijono denove, aŭ vi povus viziti nin, —eble je la tempo de la Brita Kongreso, tiel, ke ni denove estus inter esperantistoj. Tio estus bela! Aŭ vi povus veni al ni, aŭ ni iuj povus viziti la Kulturan Centron Esperantistan en Svislando. Mi ne aŭdis pri tio. i situas apud la urbo La Chaux-de-Fonds, en bela montara regiono de Svislando. i ku as, se mi bone memoras la ciferojn, je 1100 metroj super la marnivelo, meze de la urasaj Montoj.3 Kaj i havas gastejon konsistantan el sep domoj, kie esperantistoj povas lo i, u por ferii aŭ por studi, aŭ ambaŭ. Oni ja parolas pri la 'Esperanto-kvartalo' de la urbo La Chaux-de-Fonds, ar la domoj estas sufi e grandaj, kaj situas en vastaj ardenoj! Kaj kiam oni povas viziti la Centron? 147 Marteno Klara i estas malfermita dum la tuta jaro. Do, tio certe meritas pripensadon. (Fine ili atingas la restoracion, kie Rikardo kaj la infanoj baldaŭ alvenas, kaj iuj uas bonan tagman on. Fininte la man on kaj paginte la kalkulon ili eliras.) Marteno Rikardo Marteno Klara iuj Do, jam venis la horo por adiaŭi4 nin! Vi volas foriri preskaŭ tuj, u ne? Jes, ni havas kajuton rezervitan sur la nokta pram ipo, kie ni esperas dormi sufi e por povi veturigi la aŭton hejmen morgaŭ! Ni ne foriros is morgaŭ matene, sed ni devos elliti i sufi e frue por trafi la unuan trajnon. Do, is revido, karaj geamikoj, is iam en la venonta jaro. Bonan voja on, kaj alvenu sekure hejmen! is revido! Bonan Voja on! is la venonta jaro! is! 1 will see each other (see Dialogue 13). 2 Universala Kongreso. 3 Jura Mountains (stretching through France, Germany and Switzerland). 4 Although adiaŭi is fairly common, adiaŭ! is not very often used, esperantists preferring to use This expression varies, in fact, from is la revido! through is revido! and is la! to is! is revido as indicating the hope of another meeting! Demandoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kiom da homoj partoprenas en la kongreso? Kion la geamikoj eestis hieraŭ vespere? Kion opinias Klara pri la distraj programoj? Kion Rikardo kredas, ke li longe memoros? Kion Klara trovis plej impona en la ferma kunveno? Kion faros la aliaj tri dum Rikardo iros por revenigi Andreon kaj Marian? Kie en Svislando situas la Kultura Centro Esperantista? Kiam la centro estas malfermita? Sur kio Rikardo kaj Klara rezervis kajuton? Kiam la kvar geamikoj esperas ree renkonti i? Note: There are Esperanto-Domoj and Cultural Centres in a number of countries, which Esperanto-speakers can visit for holidays and/or study. Information about an English one at Morecambe, Lancashire, may be obtained from the Esperanto Centre. evalo horse; evalsaltkonkursa obstaklo showjumping fence difekti to damage; sendifekta undamaged, unharmed disvasti i to spread (widely) dorsflanko reverse (side) duviza a two-faced eldoni to publish; eldono edition enpo tigi to post esplori to explore, investigate; esploro research falsa false festeno feast finfine eventually firmo1 a firm (commercial) akuzi to accuse, charge alkoholo alcohol ampleksa extensive; ampleksi to comprise, cover aresti to arrest atenti to pay attention balo ball, dance bankedo banquet banko bank (financial) bildkarto picture postcard bileto (bank) note; biletujo wallet boji to bark cifero figure, digit apelo hat emizo shirt 1 firmo: Since this also means firmness, firmao is often used for a business firm. 148 Persujo Persia plenumi to fulfil plori to weep, cry po at the rate of, @ podio podium, platform polico police; polican(in)o police(wo)man populara popular postlasi to leave behind po tkarto postcard pram ipo ferry preter beyond, past proksimume approximately pupteatro puppet theatre rabi to steal by force or threat; rabisto robber rabatencita mugged reirigi (re-ir-igi) to take back rilati to relate, refer; relate in relation to risko risk scivoli to wonder (want to know) senpove helplessly situi to be situated solena solemn, formal specimeno specimen standardo (official) flag stre iga causing strain, stressful supro, supra top surstrati i, surteri i to land nuro rope, line, cord ! hush!, sh! teli to steal; telisto thief tabulo board, plank taksio taxi talenta talented terorismo terrorism; teroristo terrorist timiga frightening tradicia traditional trafi to hit (the mark), catch (train etc.) trafiklumoj traffic lights trajno train (= vagonaro) tuko cloth for particular purpose (see end vocabulary) tu i to touch vagonaro train (railway) vestodeponejo cloakroom fojo a time, occasion; trifoje three times fori i to get away fu i to flee fulme like lightning futbalo football gaso gas ignori to ignore impona imposing, impressive indiferenta indifferent; indiferenti to be indifferent jarcento century kalkulo bill kajuto cabin Kalifornio California kolekto collection kolera angry konkurso competition, contest konstruaĵo building krome in addition kvaropo quartet kvartalo district (of a city) larmo tear (drop); larmiga gaso tear gas lasi to leave; postlasi to leave behind ligno wood majstro master (craftsman); maestro male on the contrary malhelpi to hinder, prevent mansaketo handbag mastrumi to look after meriti to deserve mesa o message mo to2 (general title) neatendita unexpected nome namely Novjorko New York objekto object, article obstaklo obstacle oficisto official okulvitroj glasses ombrelo umbrella ordoni to (give an) order para uti, para uto parachute; para ut- nuroj parachute lines perditaĵoj lost property 2 mo to is a general honorific title: Via mo to. The rank can be indicated by an adjective: Via re a mo to Your Majesty; ia princina mo to Her Royal Highness, etc. 149 Further Study Having worked through this book, you will be ready to conquer new worlds; in particular you will wish to do some reading. There are many books in and on Esperanto, and a complete list of those normally stocked may be obtained from: The British Esperanto Association, 140 Holland Park Avenue, London W11 4UF (Tel. 01-727 7821) The first acquisition will no doubt be a dictionary. The Concise Esperanto and English Dictionary (Teach Yourself Books) should meet all the needs of the beginner, and for the more advanced student, Plena Vortaro de Esperanto (in Esperanto) is invaluable, while the Esperanto-English Dictionary (Butler) is a mine of information. There are many excellent readers for beginners, but the following may be particularly recommended: Gerda maloperis! (Piron), a short mystery novel, with a parallel book of separate texts; Lasu min paroli plu, by the same author; Ili kaptis Elzan (Valano), a humorous story; Kumeŭaŭa, la filo de la ĝangalo (Sekelj), an adventure story set in the Amazon jungle; La Nekonata konato (Boatman), a mystery novel; and Japanaj fabeloj (Mikami), five fables from Japan. The following are the addresses of other national Esperanto Associations in the English-speaking countries: Australian Esperanto Association, P.O. Box 48, Jamison Centre ACT 2614 Canadian Esperanto Association, C.P. 126, Succursale Beaubien, Montréal, Qué H2G 3C8 New Zealand Esperanto Association, P.O. Box 330, Wellington 1 Esperanto Federation Bharat, c/o B. R. Tulsyani, 41-B Kutub Enclave, New Delhi 110016 South African Esperanto Association, 75 Bronkhurst Street, Groenkloof 0181 Esperanto League for North America, P.O. Box 1129, El Cerrito, CA. 94530, USA Universal Esperanto Association, Nieuwe Binnenweg 176, 3015 BJ Rotterdam, Netherlands 150 Appendix 1 Table of correlatives one thing kind place way reason time quantity one's which, what kiu which (one), who kio what (thing), what kia what kind of what a ... kie where kiel in what way, how kial for what reason, why kiam at what time, when kiom what quantity, how much, how many, kies which one's, whose that tiu that (one) tio that (thing) tie that kind of, such a ... tie there tiel in that way, thus tial for that reason, so tiam at that time, then tiom that much/many, so much/many ties that one's some iu someone somebody io something no neniu no-one, nobody nenio nothing each, every iu each (one), everybody io everything ie some kind of nenia no kind of ia every kind of ie somewhere iel in some way, somehow ial for some reason nenie nowhere neniel in no way, nohow nenial for no reason ie everywhere iel in every way tiam at some time neniam at no time, never neniom no quantity, none iom some (quantity) ies someone's, somebody's 151 nenies no-one's, nobody's ial for every reason iam every time, always iom the whole quantity, all of it ies everyone's, everybody's 2 List of affixes bo- relation by marriage. Bopatrino mother-in-law. (Unit 12.) dis- separation, scattering. Disĵeti to scatter about. Dissendi to broadcast. (Unit 12.) ek- sudden or momentary action. Ekbrili Ekkrii to shout out. (Unit 11.) eks- former, ex-. Eksre o fi- shameful, nasty. Figazeto ge- both sexes together. Gepatroj mal- opposite. Granda big, malgranda small. Aperi appear, malaperi vanish. (Unit 2.) mis- mis-, wrongly. Miskompreni pra- of great antiquity; great (in relationships). Pratempo Pranepo great-grandson. (Unit 14.) re- over again, back again. Resendi to send back. Reverki to re-write (a book, etc.). (Unit 4.) -a contemptible, disgusting. Vetera o -ad frequent or continuous action. Kuirado -aĵ substance. Pakaĵo package, thing packed. Sendaĵo transmission (thing sent). (Unit 7.) -an inhabitant, member, adherent. Nederlandano Dutchman. Kristano Christian. Londonano Londoner. (Unit 5.) -ar collection, set of. Libraro library. Arbaro Homaro mankind. (Unit 8.) -ebl possibility. Videbla -ec abstract quality. Amikeco -eg great size, intense degree. Domego Varmega intensely hot. (Unit 3.) a mansion. Ridegi to guffaw. -ej place. Lernejo dog kennel. (Unit 1.) -em propensity, tendency. Parolema -end 'which must be done'. Solvenda problemo problem which must be solved. (Unit 14.) -er single unit, item. Pluvero -estr leader, manager. Lernejestro headmaster. Hotelestro hotel manager. (Unit 12.) to flash. ex-king. (Unit 14.) 'smutty' magazine. (Unit 13.) father and mother. (Unit 1.) to misunderstand. (Unit 14.) filthy weather. Virina o visible. Kredebla forest. believable, probable. (Unit 8.) goodness. (Unit 10.) talkative. Ludema raindrop. (Unit 6.) 152 hag. (Unit 13.) cooking. (Unit 8.) friendship. Boneco school. Hundejo the ancient past. playful. (Unit 12.) -et smallness, small degree. Dometo Blueta bluish. (Unit 3.) cottage. Varmeta tepid. -id offspring. Katido -ig causing something to be. Blankigi -i becoming something. Blanki i -il tool, instrument. Tran ilo -ind worthy of. Memorinda -ing holder for one object. Kandelingo -in feminine. Onklino -ism, -ist as in English. Dentisto, socialismo, etc. (Unit 10.) -obl, -op, -on occur with numerals. Trioble triono a third. (Unit 7.) -uj container. Inkujo ink-well. Also in sense of country: Anglo kitten. (Unit 8.) to make white, whiten. (Unit 10.) to become white. (Unit 10.) knife. (Unit 11.) memorable. (Unit 8.) candlestick. (Unit 14.) aunt. Porkino sow. (Unit 1.) triply, triope three together, an Englishman, Anglujo -ul person possessing a certain quality. Ri ulo a rich man. Maljunul(in)o an old man (woman). (Unit 3.) -um 'stop-gap' suffix with no definite meaning. Plena Okulumi to ogle. (Unit 14.) full, plenumi - jo and -njo are affectionate endings for males and females respectively. Patro father, Pa jo daddy, Panjo mummy. (Unit 14.) 153 England. (Unit 5.) to fulfil. 3 The sixteen rules: Zamenhof's summary of the grammar of Esperanto 1 There is no indefinite article; there is only a definite article (la), alike for all sexes, cases, and numbers. 2 Substantives end in -o. To form the plural, -j is added. There are only two cases: nominative and accusative; the latter is obtained from the nominative by adding -n. Other cases are expressed by prepositions (genitive de, dative al, ablative per, etc.). 3 The adjective ends in -a. Case and number as for substantives. The comparative is made by means of the word pli, the superlative by plej; with the comparative the conjunction ol is used. 4 The cardinal numerals (not declined) are: unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek, cent, mil. Tens and hundreds are formed by simple junction of the numerals. To mark the ordinal numerals, -a is added; for the multiple, obl; for the fractional, on; for the collective, op; for the distributive, the preposition po. Substantival and adverbial numerals can also be used. 5 Personal pronouns: mi, vi, li, i, i (thing or animal), si, ni, vi, ili, oni; possessives are formed by adding -a. Declension as for substantives. 6 The verb undergoes no change with regard to person or number. Forms of the verb: time being (present) takes the termination -as; time been (past), -is; time about to be (future) -os; conditional mood -us; imperative mood -u; infinitive -i. Participles (with adjectival or adverbial sense): active present -ant; active past -int; active future -ont; passive present -at; passive past -it; passive future -ot. The passive is rendered by a corresponding form of the verb esti and a passive participle of the required verb; the preposition with the passive is de. 7 Adverbs end in -e; comparison as for adjectives. 8 All prepositions govern the nominative. 9 Every word is pronounced as it is spelt. 10 The accent is always on the second-to-last syllable. 11 Compound words are formed by simple junction of the words (the chief word stands at the end). Grammatical terminations are also regarded as independent words. 12 When another negative word is present, the word ne is left out. 13 In order to show direction towards, words take the termination of the accusative. 14 Each preposition has a definite and constant meaning; but if the direct sense does not indicate which it should be, we use the preposition je, which has no meaning of its own. Instead of je we may use the accusative without a preposition. 15 The so-called foreign words, that is, those which the majority of languages have taken from one source, undergo no change in Esperanto, beyond conforming to its orthography; but with various words from one root, it is better to use unchanged only the fundamental word and to form the rest from this latter in accordance with the rules of the Esperanto language. 16 The final vowel of the substantive and of the article may sometimes be dropped and be replaced by an apostrophe. 154 Key to the Exercises Introduction (2) 1066: mil sesdek ses 1789: mil sepcent okdek naŭ 1815: mil okcent dek kvin 1666: mil sescent sesdek ses 1588: mil kvincent okdek ok 1415: mil kvarcent dek kvin 1564: mil kvincent sesdek kvar 1887: mil okcent okdek sep 1905: mil naŭcent kvin* 1969: mil naŭcent sesdek naŭ 1953: mil naŭcent kvindek tri 2061: dumil sesdek unu *Remember that naŭcent is pronounced as nowt-sent! PRAKTIKO 1.1 The father and the son. A table is a piece of furniture. The father is a man. The son is a boy. The two sons are boys. The father and the son are standing. That man is the father. That piece of furniture is a table. Those three animals are dogs. That man is standing. The son is sitting and reading. Who are those men? Which man is sitting and reading? Which men are sitting and reading? PRAKTIKO 1.2 La patro kaj la filo. La patroj kaj la filoj. La patro estas viro. La viro staras. La viro staras. La patro kaj la filo sidas. La patro sidas kaj legas. Hundoj estas bestoj. Tiuj kvar bestoj estas hundoj. Kiu viro estas la patro? Kiuj knaboj estas la filoj? Kiu legas? Tiu viro legas. Tablo estas meblo. Tabloj estas mebloj. PRAKTIKO 1.3 The father is Mr Lang, and the mother is Mrs Lang. Andrew and Mary are the children. Andrew and Mary are the son and daughter of Mr and Mrs Lang. Who is Mr Lang? Who is Mrs Lang? Who is Andrew? Who is Mary? Here is the house of the Lang family. In which room does the family eat? In which room do Mr and Mrs Lang sleep? In which room do the children play? In which room do the children sleep? In which room does Mr Lang read? In which room do Mrs Lang and Andrew cook? The dog is in the kennel, and the car is in the garage. PRAKTIKO 1.4 Kiu estas sinjoro Lang? Kiu estas sinjorino Lang? Kiuj estas la infanoj? Kiu estas la domo de gesinjoroj Lang? Kiu estas la man o ambro? Kiu estas la kuirejo? Kiu estas la dormo ambro? Kiu estas la infan ambro? Kiu estas la ban ambro? Kiu estas la salono? En kiu ambro la infanoj ludas? En kiu ambro la infanoj dormas? En kiu ambro sinjoro Lang legas? Demandoj 1 1 Maria estas en la infanejo. 2 i legas. patrino) kaj Andreo kuiras. 5 Ili kuiras en la kuirejo. 3 Andreo estas en la kuirejo. 4 Sinjorino Lang (or La PRAKTIKO 2.1 Is Mary the daughter of Mr and Mrs Lang? Is Andrew the daughter of Mr and Mrs Lang? Is Mrs Lang the father? Is Andrew a boy? Is Mary a dog? Does the family eat (Is the family eating) in the kitchen? Do Mr and Mrs Lang sleep (Are … sleeping) in the bedroom? Does the dog sleep (Is … sleeping) in the bedroom? Is Mr Lang reading in the bathroom? Are the children playing in the children's room? PRAKTIKO 2.2 u sinjoro Lang estas la patro? Kiu estas la patrino? u Andreo estas knabo? u li estas la filo de gesinjoroj Lang? u la familio man as en la man o ambro? Sinjoro Lang ne estas la patrino. Maria ne dormas en la hundejo. La geknaboj ne dormas en la dormo ambro, ili dormas en la infanejo. u la hundo estas en la aŭtomobilejo? Ne, i ne estas en la aŭtomobilejo, i estas en la hundejo. La gefratoj lernas en la lernejo. Ili ludas en la infanejo kaj ekster la domo. PRAKTIKO 2.3 Jes, Maria estas la filino de gesinjoroj Lang. Ne, Andreo ne estas la filino (de gesinjoroj Lang), li estas la filo. Ne, sinjorino Lang ne estas la patro, i estas la patrino. Jes, Andreo estas knabo. Ne, Maria ne estas hundo, i estas knabino. Ne, la familio ne man as en la kuirejo, ili man as en la man o ambro. Jes, gesinjoroj Lang dormas en la dormo ambro. Ne, la hundo ne dormas en la dormo ambro, i dormas en la hundejo. Ne, sinjoro Lang ne legas en la ban ambro, li legas en la salono. Jes, la infanoj ludas en la infanejo. 155 PRAKTIKO 2.4 Here is the house. Here is the room. The room is modern and comfortable. Is the room modern and comfortable? Are the pieces of furniture new? Mr Lang and Mary are sitting in the room. Are they working? Who is sitting in a comfortable chair? Who is reading? Who is sitting at the table? Are there two toys (standing) in front of her? Are the toys new or old? Are they clean or dirty? Is Mary pleased (satisfied)? Are you pleased (satisfied)? Are the cupboards (standing) in front of Mary or behind her? Are they big or little? Which cupboard is big? Which cupboard is small? Is the cupboard wide or narrow? Is the garden beautiful or ugly? PRAKTIKO 2.5 Kiu estas la domo? Kiu estas la ambro? u la ambro estas moderna? u i estas komforta? u la mebloj estas novaj aŭ malnovaj? u la sego estas komforta? Kiu sidas en la sego? Kiu laboras? Kiu legas? Kiu sidas e la tablo? u i estas kontenta? u vi estas kontenta? Unu ludilo estas nova, kaj unu estas malnova. Unu ludilo estas pura, kaj unu estas malpura. Kiu ludilo estas pura? u la ardeno estas bela? u i estas granda aŭ malgranda? u i estas lar a aŭ mallar a? Malantaŭ Maria estas du rankoj. Unu ranko estas granda, kaj la alia estas malgranda. Unu ranko estas lar a, kaj la alia estas mallar a. PRAKTIKO 2.6 Sinjoro Lang sidas antaŭ la kameno (or antaŭ la fajro). Maria sidas e la tablo. Antaŭ i sur la tablo estas aŭtomobilo kaj pupo (or Aŭtomobilo kaj pupo estas antaŭ i sur la tablo). En la kameno estas fajro. Ne, sinjoro Lang ne sidas sur la tablo, sed en brakse o. Jes, la granda ranko estas por libroj. Jes, i estas lar a. Ne, i ne pendas sur la muro. Malgranda, mallar a ranko pendas sur la muro. i estas por la ludiloj de Maria. Ne, la ardeno ne estas antaŭ la kameno, sed ekster la domo. Ne, la ludiloj ne estas sur la planko, sed sur la tablo. La aŭtomobilo estas nova, sed la pupo estas malnova. La brakse o estas komforta. Jes, la libro ranko estas granda. La elektra lumo pendas super Maria. Demandoj 2 1 Jes, la se o de sinjorino Brown estas tre komforta. 2 Jes, la kafo estas tre bona. 3 Ne, la infanoj ne estas en la ardeno, sed en la lernejo. 4 Maria estas kontenta pri tio. 5 La tago estas bela. 6 Gesinjoroj Lang laboras en la ardeno. 7 Jes, ili estas kontentaj pri i. 8 Ne, sinjorino, Brown ne estas kontenta. 9 Ne, sinjoro Brown ne laboras en la ardeno. 10 Li sidas kaj legas. PRAKTIKO 3.1 Where are Mary's toys? They are on the table in front of her. What is the father doing? He is sitting and reading a book. What kind of book is he reading? He is reading a good book. He is sitting comfortably and reading quickly. Mary is very pleased because she goes (is going) to school*. She goes quickly. But Andrew is not pleased. He goes slowly to school. Mary loves school, but Andrew hates it. * For 'goes to school' we say iras al la lernejo, because iras al lernejo would mean 'goes to a school'. PRAKTIKO 3.2 l (i); 2 (f ); 3 (j); 4 (g); 5 (b); 6 (h); 7 (d); 8 (a); 9 (e); 10 (c). PRAKTIKO 3.3 Ne, urbego ne estas malgranda urbo, sed granda urbo. Sinjoro Lang legas libron. Maria sidas e la tablo. La ranko de Maria (or i) estas malgranda kaj mallar a. i pendas super Maria. Ne, mi ne lo as kun gesinjoroj Lang. Ne, aŭtomobilo ne estas tiel granda kiel trajno. Ne, i ne estas maljuna, i estas juna. i estas bela. Ne, i ne estas malkomforta, i estas komforta. Ne, fajro ne estas malvarma, i estas tre varma. La pupo estas malpura. Maria/Andreo/La patrino amas la patron. La patro amas la patrinon/Marian/Andreon. Ne, i (la familio Lang) konsistas el kvar personoj. PRAKTIKO 3.4 The town is small. It is not a big city like London. Are the streets wide or narrow? In the middle of the square stands a statue, and behind that is the town hall. In the square (there) is also a large church. Where is the art gallery? It is in the public park. And where is the park? It is on the left of the main street. At the other side of the street is the hospital. A path leads from the main street to the hospital. Where do the people (men and women) of the town walk? Where do the children play? The men and women walk in the public park, and the children play there. In the main street cars and buses travel. How does the car go (travel)? It goes fast (quickly). Trains do not run in the street; they run on the railway. Note: In Esperanto, we say sur la strato (not en). PRAKTIKO 3.5 Kie vi lo as? Mi lo as en urbego. i ne estas tiel granda kiel Londono. i havas du stacidomojn. Trajnoj veturas sur la fervojo, sed aŭtomobiloj veturas sur la vojoj. u vi havas aŭtomobilon? Jes, mi havas malgrandan aŭtomobilon, sed i ne veturas tre rapide. La efstratoj en la urbo estas lar aj, sed la aliaj stratoj estas mallar aj. Kia estas la urbo? i estas moderna kaj pura. PRAKTIKO 3.6 1 Kie veturas la aŭtobuso? 2 Kio staras en la parko? 3 u la granda strato ( efstrato) iras rekte al la efplaco? 4 Kiu(j) promenas kaj ripozas en la parko? 5 u trajno veturas sur la strato? 6 Kie staras la urbo? (or Kie la urbo staras?) 7 Kiel veturas trajno? 8 Kio staras en la mezo de la placo? 9 Kion vi vidas sub la ponto? 10 Kie vi vidas la dometojn? 156 Demandoj 3 1 La vetero estas bela kaj varma. 2 La du sinjorinoj sidas en la publika parko. 3 La floroj estas belaj. 4 La familio Lang fartas tre bone. 5 Sinjoro Brown laboras en la ardeno. 6 Tio estas surprizo al sinjorino Brown. 7 La sinjorinoj vidas hundojn. 8 La hundoj ludas sur la vojeto kaj sub la arboj (antaŭ la artgalerio). 9 Ne, la sinjorinoj ne ludas, ili sidas kaj ripozas. 10 Jes, tio pla as al ili. PRAKTIKO 4.1 The mother gave (has given) two beautiful toys to Mary. A friend (has) sent me a letter. The tree was in front of the house. The cat was sitting under the table. Did you see it (or Have you seen it?) No, I did not see it (have not seen it). Have you read that book? Yes, I have already read it. Who sent her the letter? The house was full yesterday. 1 I did not speak to him; I have not spoken to him; I was not speaking to him. 2 Did you write to her? Have you written to her? Were you writing to her? 3 He travelled in a bus; He has travelled in a bus; He was travelling in a bus. PRAKTIKO 4.2 En la domo estis ses grandaj ambroj. Mi vidis Andreon en la ardeno. u vi vidis lin? Mi vidis Marian en la infanejo. Mi jam vidis in. i ludis. Mi ne vidis sinjoron Lang hieraŭ. Li ne estis en la domo. u vi vidis sinjorinon Lang? Jes, mi vidis in hieraŭ. Kie i estis? i sidis en la parko. u vi vidis tiun aŭtomobilon? i veturis tre rapide (or rapidege). Mi sendis leteron al sinjorino Brown. Mi sendis al i leteron hieraŭ. i legis in je la tria horo. La malgrandaj katoj sidis sur la novaj tabloj. La hundo sidis apud la fenestro. PRAKTIKO 4.3 1 (j); 2 (i); 3 (d); 4 (c); 5 (g); 6 (h); 7 (b); 8 (e); 9 (a); 10 (f). PRAKTIKO 4.4 I have already learnt the elements of Esperanto. Now I am corresponding with a friend abroad. I have just received a letter and I shall soon write a reply. In that way (thus) I shall use Esperanto. A Norwegian friend, Edvard, wrote (has written) a letter to Mr Lang. He wrote about the small town of Voss, in which he lives. This little town stands on the railway from Bergen to Oslo. Mr Lang is the husband of Mrs Clare Lang. Mr and Mrs Lang are husband and wife. I received many letters and postcards from abroad. I have friends in many countries. My friend is a youngster (young man/youth), but he is not a sportsman. Are there many Youth Hostels in Norway? I don't know. What do the old people do? They catch fish in the lake. They also look at the many historical houses. Here in my town I don't catch fish. Do you know why? Because this town is not (does not stand) near a lake. PRAKTIKO 4.5 u vi korespondas kun amikino en eksterlando? u vi jam ricevis leteron? Kion i skribis? Kie i lo as? u i lo as en Norvegujo? Kie la amiko de S-ro Lang vidis la anoncon? Kion li skribis? u li skribis en Esperanto? u S-ro Lang baldaŭ respondos? Pri kio li skribos? Kion li sendos? Kio estas viaj efaj interesoj? u vi estas sportulo? Kio vi estas? u vi ofte relegas leterojn? u S-ro Lang ofte relegas la leteron? u vi konas s-ron Lang? u vi scias, kie li lo as? u vi scias, u li ricevis leteron? PRAKTIKO 4.6 vera. 10 vera. 1 vera. 2 malvera. 3 malvera. 4 vera. 5 malvera. 6 vera. 7 malvera. 8 vera. 9 Demandoj 4 1 S-ro Lang renkontas la norvegan amikon e la stacidomo. 2 La aŭtomobilo de s-ro Lang staras ekster la stacidomo. 3 Edvard estas bonvena. 4 Jes, li tre komforte veturis. 5 Dum Edvard iros al la dormo ambro, s-ino Lang finos la vesperman on. 6 La vesperman o estos preta baldaŭ (or baldaŭ estos preta). 7 Li esperas, ke Edvard trovos la ambron komforta.* 8 Ne, nur du tirkestoj estas je lia dispono. 9 Kiam li estos preta, Edvard iros al la salono. 10 Se la vesperman o ne estos preta, Edvard sidos komforte kaj atendos, dum Rikardo helpos Klaran en la kuirejo. *Not komfortan, because the phrase really means will find the room to be comfortable. trovos la ambron komfortan would mean will find the comfortable room (see Unit 2, note 3). PRAKTIKO 5.1 Where are you going (to)? Where is Andrew going? Mary runs (is running) into the dining-room. Andrew is not playing in the children's room. Go forward, please, as far as the bridge over the railway. Let's go to the park. Let's look at these pictures. I am now at your disposal; where shall we go? Shall we go to the station? How shall we go? Let's go by bus! I like that cat very much. Look at it; it's playing in front of the house. Who is Andrew's sister? Don't you know that Mary is his sister, and he is her brother? Speak to his father about him, please. I am not going to him; let him come to me! What shall we do? Don't do that please! I am going home now; goodbye! PRAKTIKO 5.2 Iru al la pordo, mi petas! Iru en la salonon, mi petas! u ni iru al kinejo? Ni legu i tiun libron! Ne iru en la aŭtomobilejon. Kie estas la kato? Kien i iris? i iris el la domo en la ardenon. Iru supren al la dormo ambro, mi petas. Miaj fratinoj iris al la kinejo, sed mi restis hejme. La kato venis en (envenis) la ambron, kaj la muso kuris sub la liton. i tiu ambro estas je via dispono. Prenu la pupon de sur la tablo, mi petas. Kion ni faru nun? Venu i tien! u vi iras hejmen nun? is revido! 157 PRAKTIKO 5.3 According to my reckoning there are 148 possible meaningful sentences to be made from this list. (Make sure you haven't used any -n words after al or el.) PRAKTIKO 5.4 Do you speak Esperanto? Where do you come from? Are you an Englishwoman? No, I am a Scot. I live in Glasgow. And where do you live? I am a Frenchman and live in Paris. I am a Parisian, and my wife is a Parisienne. The French (people) speak the French language, and the Italians speak Italian. Is Esperanto similar to (Does Esperanto resemble) the Italian language? Do you go north from Germany to Italy? No, I go south, because Italy lies to the south of Germany. Where shall we go for our holiday? I am thinking about Switzerland. What kind of country is it? It's a beautiful country with many mountains, and the air is very pure. Because of that, many sick people go there. How shall we go there? Let's travel by rail(way) to (as far as) the sea, then by ship to France, and from there by rail into Switzerland. What are we going to do* while we are there? We'll visit various interesting towns, and we will see the Alps. *Note the difference between Kion ni faru? and Kion ni faros? The -u ending implies a decision, whereas -os simply implies something that is going to happen. Kion ni faros? could also be expressed as What shall we be doing? PRAKTIKO 5.5 u vi jam pensis pri via ferio? u vi jam pensis en Svislando? u vi scias, ke en Svislando vi trovos kvar oficialajn lingvojn? u vi parolas la germanan? la francan? la italan? la roman an? la nederlandan? la rusan? u vi estas Londonanino? Man estrano? Glasgovano? Kiel ni iru al Svislando? u ni veturu per aŭtomobilo, biciklo, aŭtobuso, aŭ fervojo? u ni veturu trans Svislandon al aliaj landoj? Kien ni iru? Norden, suden, orienten ail okcidenten? PRAKTIKO 5.6 9 vera. 10 vera. 1 malvera. 2 vera. 3 malvera. 4 malvera. 5 malvera. 6 vera. 7 malvera. 8 vera. Demandoj 5 1 S-ro Lang renkontas unue la prezidanton de la grupo. 2 Ne, li ne nur vizitas la urbon; li lo as tie. 3 Li lernas Esperanton hejme. 4 Li ne vizitis la grupon is nun ar li ne estis libera je la vesperoj de la kunvenoj. 5 La nomo de la prezidanto estas John Danby. 6 S-ro Lang poste parolas kun fraŭlino (f-ino) Jones. 7 La grupo komencas la kunvenojn per mallongaj lecionoj en klasoj. 8 Hodiaŭ s-ro Franks parolos pri Norvegujo kaj Svedujo. 9 Tio estos interesa al s-ro Lang (Rikardo). 10 i estos interesa al li ar li korespondas kun norvego. PRAKTIKO 6.1 Is it snowing today? Did it rain (was it raining) yesterday? No, yesterday it didn't rain, but perhaps it will rain today. What is the weather like now? It is sunny, and the sky is blue, but it isn't warm. They say (it is said) that Esperanto is like (resembles) the Italian language. If you have (one has) holidays you want (wish) to have fine weather. Everyone knows that Switzerland is a mountainous country. Did you receive (have you received) a letter today? No, no one in the family received a letter today, but I received (got) one yesterday from my brother. What is in this drawer? There is nothing in it; it is empty. I (have) just looked into it, but I didn't see anything. What is in the coalscuttle? That is not empty; there is (some) coal in it. PRAKTIKO 6.2 i tiu (tiu i) ranko estas plena de iaj libroj. Kien vi iris hieraŭ? Mi iris nenien; mi restis hejme. Mi us ricevis leteron de mia fratino. i diras, ke estas tre malvarme tie. Estas malvarme ie hodiaŭ. Frostas. Oni diras, ke ne os. Kie pluvis hieraŭ? ie! Se estas sune, iu estas kontenta. u vi havas monujon? Kio estas en i? Estas nenio en i; i estas malplena. iu ambro en la domo estas je via dispono. Dankon! Vi estas bona amiko. PRAKTIKO 6.3 Kio? Kie? Kiel? Tiu. Tie. Tial. iu. ia. Neniu. Nenial. Kia? Tie. ie. Neniel! Kiu? Kial? Tia. Tiel. Tial. Nenie. Tiel. Tia … Kiu? Kiel? Kia … ! Tiu. iu. Nenio. Kial? Tiel. iu. iel. Neniu. io. ial. PRAKTIKO 6.4 What is the weather like in your town? Does it often rain? In Spain it doesn't often rain. What is the summer like in Italy? Usually during the summer it is warm (hot) there. In Scotland there is often snow during the winter, and from time to time it isolates several villages. I will (shall; am going to) visit you on Wednesday. I waited three weeks, but didn't receive a reply. That wall is two metres high. On Monday I'll go into (the) town. The (railway) station is one kilometre away from my house. What is the weather like today? It is sunny, with a gentle wind. Do you work on Saturdays? No, I work from Monday to Friday every week. PRAKTIKO 6.5 En Italujo dum la somero kutime estas varme. Kia estas la vetero en Parizo dum la somero? u estas varme, aŭ u estas malvarme? Ne ofte ne as en mia urbo. u vi legas la veter-prognozon? Kutime estas varme i tie tage (dum la tago), kaj malvarme nokte. Oni diras, ke estas sune en Italujo dum marto. u vi (oni) ofte vidas ne on en Hispanujo? Februaro venas post januaro. Kiu monato venas antaŭ junio? u oni kutime laboras diman e? Ne, oni kutime laboras dum kvin tagoj de la semajno, sed ne sabate aŭ diman e. PRAKTIKO 6.6 l La ludiloj de Maria estas novaj kaj belaj. 2 Ili ku as sur la granda tablo. 3 Hieraŭ mi vidis mian amikon. 4 S-ro Lang ricevis leteron el Norvegujo hieraŭ. 5 La kato saltis de la planko sur la tablon. 158 6 Morgaŭ mi iros en la urbon kaj sidos en la parko. 7 Trajno ofte iras tre rapide. mi legis iujn el ili. (How many of the 25 blanks did you fill in correctly?) 8 Mi us legis tiun libron. Fakte, Demandoj 6 1 Rikardo revenis de kunveno de la Esperantogrupo. 2 La kunveno estis tre interesa. 3 La membroj estis tre afablaj al li. 4. Rikardo estis en la altgrada klaso. 5 Poste s-ro Franks parolis pri Norvegujo kaj Svedujo. 6 S-ro Franks veturis de Bergen is Oslo. 7 La fervoja muzeo en Hamar uzas Esperanton en klarigaj tekstoj. 8 La kastelo Grezijono apartenas al la francaj esperantistoj. 9 i situas apud la urbeto Baugé, sude de Le Mans. 10 Ili ne diskutas la aferon nun ar estas malfrue. PRAKTIKO 7.1 What time is it? Is it seven o'clock? Not yet, it is only quarter to seven (6.45). What are you going to (will you) do today? This morning I am going (will go) into town. First(ly) I'll go to the post and (will) buy stamps. Then (afterwards) I'll go to the station for information about trains to London. Didn't you go there yesterday afternoon? Yes, but I forgot about the stamps. Yesterday morning I met an old friend. I first (lit. firstly) met him three years ago in France. In thirty minutes it will be ten o'clock. Then (so) it is now half past nine (nine thirty). PRAKTIKO 7.2 Mi iras (iros if you have not yet started!) al la stacidomo hodiaŭ matene. Kiam vi revenos? Mi ne revenos is la dek-dua (horo). Mi renkontis gesinjorojn Lang hieraŭ vespere. Hieraŭ estis la dudek-unua de januaro. Kio estas la dato morgaŭ? Mi estis tie trifoje. Mi estis tie antaŭ kvar jaroj. Mi estas tie denove post tri monatoj. Kie estas la kunvnejo de la Esperantogrupo? i estas apud la urbodomo. La grupo kunvenas lundon vespere (note: lunde vespere if you mean every Monday) je la sepa kaj duono. Kiel longe* daŭras la kunvenoj? Kutime ili daŭras du horojn. *Some esperantists use Kiomlonge, on the grounds that the expression is quantitative, and there is some justification for this. PRAKTIKO 7.3 1 Estas la tria horo. 2 Estas la kvara (kaj) dek. 3 Estas la sesa (kaj) kvindek. 4 Estas la unua kaj duono (tridek). 5 Estas la kvara (kaj) kvardek kvin. 6 Estas la dek-unua (kaj) kvin. 7 Estas la dek-dua horo. 8 Estas la oka (kaj) dudek. 9 Estas la oka (kaj) tridek kvin. 10 Estas la deka (kaj) kvindek kvin. PRAKTIKO 7.4 What time is it? It is half past seven. In an hour and a half it will be nine o'clock. Two hours ago he was in school. In two months I shall be in Sweden. Do you like tea? Yes, I like it very much. How much coffee do you want? One kilo(gramme) please. Yesterday was the first of May. When shall I visit you? Come on Monday or Tuesday; I shall be free at seven (o'clock). Yesterday I received a piece of news from my friend in France. Do you prefer pork or veal? Did you hear (have you heard) the news this morning? (At) what time shall we see the film The Green Fire? We shall see it at half past nine, after the news. I like the programme 'Study Places'. Usually it is about universities and colleges, but today it will be about a chateau in France. PRAKTIKO 7.5 Je kioma horo vi aŭdis la veterprognozon? Kiam vi aŭdis la nova ojn? u vi venos lundon aŭ vendredon? Ni aŭdis orkestron je la tria horo. Ni venos je la kvara kaj duono aŭ la kvara (kaj) kvardek kvin. Kio estas duono de ses? Kio estas kvarono de dek-duo? Antaŭ tri tagoj mi vidis teatra on. Post sep semajnoj mi ricevos permeson. Kiom da horlo oj vi havas? Ni aŭdis unu horon da muziko per diskoj. PRAKTIKO 7.6 1 La nova oj je la televido estas je la sesa kaj la naŭa horoj. 2 Oni diskutos ideojn el la mondo de la sciencoj je la kvina kaj duono (tridek). 3 Oni vidos pop-grupojn en (la programo) 'La Supraj Dek'. 4 John Russell prezentos la programon 'Loka Gazeto'. 5 Je la naŭa kaj duono (tridek) okazos filmo La Verda Fajro. 6 La stelino en tio estos Francine Marmont. 7 Je la kvara kaj duono (tridek) okazos la teatra o La Tridek Naŭ tupoj. 8 Flora Lloyd raportos el Vieno je la sesa kaj duono. 9 Ni aŭdos pri 'La Urbega angalo' je la naŭa (kaj) kvardek kvin. 10 La Kastelo Gresillon apartenas al la francaj esperantistoj. Demandoj 7 1 La familio veturos de Newtown is Grezijono per aŭtomobilo kaj ipo (or aŭtomobile kaj ipe). 2 Ili ekveturos sabaton frumatene. 3 Ili suriros la ipon en Dovro. 4 Ili mangos sur ipe (sur la ipo). 5 Ili eble tranoktos en Neufchâtel. 6 De Bulonjo is Neufchâtel estas inter cent kaj cent dek mejloj. 7 Kaj de Neufchâtel is Grezijono estas irkaŭ cent naŭdek mejloj. 8 En Le Mans okazas dudek-kvar-hora vetkurado iun jaron. 9 Jes, Rikardo opinias, ke ili veturos irkaŭ kvin mejlojn laŭ la vetkurejo. 10 Kiam ili alvenos en Grezijono la familio unue trovos la dormo ambron, kaj poste irkaŭrigardos la lokon. PRAKTIKO 8.1 He is kinder than she. I have a better dog than you. My brother is taller than I. He is the tallest in the family. Andrew goes to bed earlier than Mary. A tiger is more dangerous than a cat. That book is most interesting. Stephen is the most intelligent of those three boys. A train goes (travels) faster than a bus. I hope (that) you are better now. Which is the most direct way to the town center? She sings the most beautifully of all the girls. With whom did you visit London? In which room do you eat? I don't know what you are talking about. PRAKTIKO 8.2 1 (d); 2 (f); 3 (i); 4 (e); 5 (j); 6 (b); 7 (h); 8 (a); 9 (c); 10 (g). 159 PRAKTIKO 8.3 Nia domo estas pli malgranda (malpli granda) ol (la) via. Tiu knabino estas la plej bela en la klaso, sed i ne estas la plej feli a. Mi estas pli forta ol mia frato ar li estas pli juna ol mi. Tiu strato estas pli lar a ol i tiu (tiu i). i estas la plej lar a strato en la urbo. Kiu estas la plej rekta vojo al la urbodomo? Andreo estis malsana hieraŭ, sed li estas pli sana (li fartas pli bone) nun. Kiu estis la plej fama angla poeto? Pri kio vi parolas? Al kiu urbo vi iras? (veturas, if in a vehicle) Kun kiu vi venis? Mi venis kun mia pli juna frato. PRAKTIKO 8.4 Is a calf bigger than a lamb? You see more lambs and calves (more lambs and calves are seen) in spring than in autumn. You often see flowers (flowers are often seen) in the country during summer. In our national parks you don't (one doesn't) see lions, giraffes and elephants. A young lion is a lion cub. Which flowers can be seen (are visible) early in spring? What is remarkable (noteworthy) about the migration of swallows? In autumn the swallows fly from Britain to (as far as) South Africa. Do you like walking (strolling, etc.) through a wood? Yes, woods are often worth visiting. I don't like dancing very much; I prefer singing. National parks are always worth seeing. They give incalculable pleasure to all who visit them. Our national parks give pleasure not only to the British people, but also to those foreigners who visit us. The use of Esperanto is easier than the use of other languages. PRAKTIKO 8.5 Kion vi scias pri la birdmigrado? Kiu estas pli alta, hundido aŭ katido? Oni ne vidas elefantarojn en tiu i ( i tiu) lando. Hirundaroj migras en aŭtuno. La tatparko estas laŭdinda ideo. Kio estas rimarkinda pri la tatparko en Wyoming? u la tatparko Kruger* estas la plej granda en la mondo? Mi ne scias, sed mi scias, ke du el la plej grandaj en Britujo estas tiuj de Norda Kimrujo kaj la Laga Regiono. La Arkta marhirundo migras de la Arkto is la Antarkto. *(cf. 'la familio Lang') PRAKTIKO 8.6 1 malvera. 9 malvera. 10 vera. 2 vera. 3 vera. 4 malvera. 5 malvera. 6 vera. 7 malvera. 8 vera. Demandoj 8 1 Klara sentas sin kvazaŭ hejme ar ili jam ekkonis tiom da homoj. 2 Andreo eestos la kurson por geknaboj ar liaj du amikoj Petro kaj Fulvio eestos in. 3 La geamikoj de Andreo kaj Maria venas el Francujo, Italujo kaj Germanujo. 4 Klara provos la kurson pri makramo ar la ekzemploj, kiujn la instruistino alportis, estis belaj. 5 Rikardo kaj Klara (Ges-roj Lang) akompanas Roberton al Baugé. 6 Ili promenas tra la arbaro. 7 Ili unue vizitas la muzeon de la Kastelo de Bauge. 8 La kuratoro de la muzeo rekomendas viziton al la farmaciejo. 9 La farmaciejo ne vendas medikamentojn ar i estas de la dek-sepa jarcento, kaj oni konservas in en ia tiama stato. 10 Roberto jam vizitis in. PRAKTIKO 9.1 I must (have to) go to (the) town this morning. Do you want to buy a necklace? Close the door please. If I had a car I could go more quickly than by bicycle. Thank you for your letter. I haven't time now to reply fully, but I shall soon be able to do so. Instead of working in the garden he sits and reads (is sitting and reading). That skirt is very nice (beautiful), isn't it? I would like to buy it, if I had the money. I like it too. If I were rich I would buy so many things! Yes, if one were rich one could buy many (a lot of) things without thinking about the cost, couldn't one? PRAKTIKO 9.2 Anstataŭ komenci hieraŭ li atendis is hodiaŭ. Mi vidos vin hodiaŭ posttagmeze por helpi vin. Se mi estas vi, mi irus sen atendi lin. Krom lerni Esperanton i lernas ankaŭ la francan. u vi povus helpi min porti i tion, mi petas? Se mi havus la tempon mi povus piediri al via domo. Mi iras al la pre ejo nur diman e. Mi iris al la kinejo sabaton, kaj ankaŭ Andreo venis. Pla as al mi iri al kinejo kiam mi estas libera. PRAKTIKO 9.3 Nur mi rigardos la gazeton hodiaŭ vespere (I, but nobody else). Mi nur rigardos la gazeton hodiaŭ vespere (but I won't read it). Mi rigardos nur la gazeton hodiaŭ vespere (the magazine, but nothing else). Mi rigardos la gazeton nur hodiaŭ vespere (but not tomorrow). Mi rigardos la gazeton hodiaŭ nur vespere (but not in the morning). Ankaŭ mi rigardos la gazeton hodiaŭ nur vespere (I too, as well as others). Mi ankaŭ rigardos gazeton hodiaŭ nur vespere (as well as paying for it). Mi rigardos ankaŭ gazeton hodiaŭ nur vespere (as well as the letters). Mi rigardos gazeton ankaŭ hodiaŭ vespere (as well as on other evenings). Mi rigardos gazeton hodiaŭ ankaŭ vespere (as well as in the afternoon). PRAKTIKO 9.4 If I received £ 50 000, I would buy anew house. If Richard received so much money, he would go (travel) round the world. What would you do? Would you devote money to your children's education, or help some 'worthy' society? Clare wishes to be, and remain, fit. She does physical exercises every day. I've lost my ball-point 160 (pen): it must be somewhere, but I don't know where. Perhaps someone will find it and give it back (return it) to me. Something unusual happened to me yesterday. For some reason he ran away. Why is the door closed? The task was already done (had already been done). Instead of closing the door, he did the opposite. That man is a member of our group. The art of the Chinese cooks is very subtle. Two thousand five hundred years ago, Confucius proposed rules which are still obeyed. In China they eat chiefly vegetables, because meat is expensive. Do you prefer roast beef or roast pork? Do you like salad? You need much longer to prepare a meal than to eat it! PRAKTIKO 9.5 Kion vi farus se vi estus ri a? Mi esperas, ke mi uzus mian monon sa e (ke mi sa e uzus…). iutage mi farus korpajn ekzercojn antaŭ malfermita fenestro. i tiu (tiu i) salato estas preparita el fre aj legomoj. La legomoj devas esti zorge lavitaj (oni devas zorge lavi ... ). u pla us al vi taso de teo*? u mi povas iri tien kaj reen en unu tago? Tio povas esti la kialo. u mi povas fari ion por helpi? Tiu rivero fluas tre rapide (rapidege). Mi esperas, ke la infanoj bone kondutos. *Not da teo, as we are asking about the beverage, not the quantity. PRAKTIKO 9.6 La celo de la korpaj ekzercoj estas helpi la homojn esti kaj resti sanaj. La salato en la recepto estas por iuj sezonoj (ne havas sezonon). Unue oni devas purigi la fre ajn legomojn. Oni devas kuiri ilin en salita akvo. Oni kuiras ilin is ili estas preskaŭ molaj. Se oni uzas konservitajn legomojn el skatolo, oni devas forver i la likva on. Konfucio proponis la regulojn laŭ kiuj la kuiristinoj en inujo ankoraŭ kuiras. Li proponis ilin antaŭ dumil kvincent jaroj. Oni man as efe legomojn ar la viando estas altekosta (multekosta). Oni spicas la man a ojn por forpreni malagrablajn odorojn. La inaj kuiristinoj stufas grasan porka on. Ili fritas malgrasan porka on. Demandoj 9 1 Ges-roj Lang dankas la francajn geamikojn pro ilia afabla zorgo pri Andreo kaj Maria dum la posttagmezo. 2 Ambaŭ infanoj amis la impanzojn. 3 Rikardo kaj Klara vizitis la urbon Angers. 4 Plej pla is al Klara la grandiozaj tapetoj faritaj inter la dek-kvara kaj la dek-oka jarcentoj. 5 Klara kaj Rikardo rigardis multajn skulpta ojn kaj pentra ojn de francaj artistoj de la dek-oka jarcento. 6 Marteno sugestas, ke ili vizitu la kastelon de Le Lude dum la vespero. 7 Nokte okazas unika spektaklo per 'Sono kaj Lumo'. 8 Oni komencas la spektaklon je la naŭa kaj tridek. 9 Gi daŭras du horojn (dum du horoj). 10 Oni devas tuj ekveturi por havi bonajn sidlokojn. PRAKTIKO 10.1 That man is talking to himself. I get washed (wash myself) before my breakfast. I saw him yesterday. I saw myself in the mirror. He did not flatter (was not flattering) me, but he flattered (was flattering) himself. The children were reading to themselves when I saw them. Andrew is not pleased because his father drank his (Andrew's) milk. The mother did not know whether Mary was drinking her (the mother's) milk or her own. But Mary told her that she was drinking her own milk. That pleased her mother (caused her mother to be pleased). I explained to my brother how I did the work. I did it like that (in that way) to make it easy. The boy lay down (laid himself) on the bed. The girls were playing with their toys. PRAKTIKO 10.2 La instruisto parolis al la klaso, sed li ne amuzis ilin. Ili amuzis sin. Johano diras, ke lia amiko trinkas sian bieron. Johano diras, ke lia amiko trinkas lian bieron. Mi vidis, ke la infanoj finis sian laboron. La infano ludis per ru a inko, kaj ru igis siajn manojn. Li ru igis ankaŭ siajn vestojn. u vi povas klarigi al mi i tion? u vi purigis la plankon? Sekigu viajn vestojn kaj poste vestu vin. PRAKTIKO 10.3 l resanigi. 2 plibonigi. 8 liberigi. 9 necesigi. 10 enpo tigi. 3 faciligi. 4 devigi. 5 diversigi. 6 egaligi. 7 rejunigi. PRAKTIKO 10.4 What did you say to yourself? They get washed (wash themselves) every morning, don't they? Einstein was the most famous mathematician. His genius in (lit. about) mathematics became evident in early youth. He was also a good pianist and violinist, wasn't he? Perhaps somewhere, some time, there will be an even more wonderful mathematician, whose name we don't yet (still don't) know. Do you think (that) mankind (the human race) will destroy itself with atom(ic) bombs? Einstein feared (was afraid) that that could happen. Nobody can know everything, but everyone can learn, and so (thus) know more than before. Please continue your work. The cat went into the garden and frightened the birds. Yesterday I got rid of (lit. caused to be away) a large pile of papers from my desk (writing-table) and burned them all. PRAKTIKO 10.5 Maria legas sian libron. La infanoj amas siajn lecionojn, u ne? La suno baldaŭ sekigis la vestojn. Vi devos iam purigi viajn dentojn. Li kompletigis sian taskon hieraŭ matene, u ne? u vi boligis la akvon? Do, bonvolu fari la teon. Mi eliris en la pluvon, kaj malseki is. Mia frato edzi is en marto, kaj mia fratino edzini os en septembro. Johano kaj Maria geedzi is en junio. Mi estas ano (membro) de la societo, kaj mia amiko ani os morgaŭ. Kiam li naski is? 161 PRAKTIKO 10.6 1 malvera. 9 malvera. 10 malvera. 2 vera. 3 malvera. 4 vera. 5 malvera. 6 vera. 7 vera. 8 vera. Demandoj 10 1 La tuta familio uis siajn feriojn. 2 La ferioj faris bonon al la infanoj ar ili kutimigis ilin al la kunesto de alilandanoj. 3 La gepatroj instigos la infanojn skribi al siaj novaj geamikoj. (NB siaj because la infanoj is the subject of the verb skribi.) 4 Rikardo devos skribi al la geamikoj de la gepatroj ar estas li, kiu iam faras la korespondadon. 5 Klara devos skribi al Chantal ar Chantal donis al i belan kol enon kiel memorigilon. 6 En la kunveno de la Esperantogrupo oni petis Rikardon fari paroladon pri siaj ferioj. 7 Li timas ar li neniam antaŭe faris publican paroladon. 8 Kiam ges-roj Smith promenis sole en Francujo, ili vojeraris. 9 S-ino Smith demandis al Klara u i kaj Rikardo parolis Esperanton la tutan tempon dum la ferioj. 10 Mirigis in, ke en Grezijono (Grésillon) ili parolis Esperantlingve kun homoj el almenaŭ ses landoj. PRAKTIKO 11.1 I saw the running boy (the boy who was running). The old man sat and looked (was sitting and looking) at the people passing (by). The girl looked at the fallen tree. The politician addressed the people present. The children who were going to bed said 'good night' to their parents. The men went away from the tree that was about to (going to) fall. I hope the weather is going to get warmer. I had heard the news. At two o'clock Arthur will have finished his lunch (midday meal). I have learnt a lot from (out of) this book. They had enjoyed the holidays. Mary has grown a lot during the year. When you come, I shall have prepared the lunch. My parents had visited me the previous day. PRAKTIKO 11.2 Mi estas a etinta novan jakon. Je la tria horo li estas fininta la taskon. Je la sepa kaj duono (tridek) mi estis pakonta miajn vestojn. Mi estas longe admirinta tiun verkiston. Mi estis informonta lin pri tio, sed mi forgesis. i estas decidinta tion antaŭ morgaŭ. Mi estas anoncinta in kiam li envenis. La spektaklo estas daŭronta du horojn. PRAKTIKO 11.3 (You may have these in a different order) i estis ludinta. She had played. i estas ludinta. She has played. i estos ludinta. She will have played. i estis ludanta. She was playing. i estas ludanta. She is playing. i estos ludanta. She will be playing. i estis ludonta. She was about to play. i estas ludonta. She is about to play. i estos ludonta. She will be about to play. PRAKTIKO 11.4 By means of our 'flying buses' you will reach any part of the world. We will arrange your holidays abroad in the coming (next) summer. Are you about to buy furniture? The more you look at any piece of furniture from our factory, the more you will like it. Have you got an electric iron? Have you got an electric washing machine? In which room is your cooker? Is your cooker electric? Our business has grown from (out of) one simple shop. We shall always be at your service in years to come, as in the past. The more you use our services, the more money you will save. The quicker you travel, the better. Soon we shall have (take possession of) a new house. We set off (started) early to reach the shop. PRAKTIKO 11.5 La aviadilo estas fluginta norden. Nia komerco estas kreskanta tre rapide. i estas kreskinta el malgranda butiko. Ni estas je via servo kiel en pasintaj jaroj. Mi estas vidinta vian magazenon. Ni estis jam a etintaj niajn meblojn. Li estis voja onta al Germanujo. i ekiris frue. Kion vi faros en la venonta vintro? Ju pli mi rigardas in, des malpli i pla as al mi. Kie estas la losilo? u vi posedas tran ilon? Mi ne havas kombilon. Li pasis antaŭ la virino sen ekrigardo. PRAKTIKO 11.6 1 Hieraŭ ni ekveturis al Italujo por niaj ferioj. 2 Mi vizitis butikon por a eti jupon, sed vidis belan robon kiu tre pla is al mi. 3 Helpu min, mi petas. Bonvolu ne foriri. 4 Kiam mi iris en la kuirejon mi vidis miajn du fratinojn. 5 Rigardu tiun falintan arbon! Demandoj 11 1 Rikardo ne tuj legas la leteron ar li vesperman as. 2 Chantal kaj Marteno demandas, u Klara kaj Rikardo intencas partopreni en la Universala Kongreso de Esperanto venontjare. 3 La Universala Kongreso de Esperanto okazas iujare, en diversaj landoj. 4 Ne, ili ne konsistas nur el kunvenoj. 5 Klara kaj Rikardo dubas, u la kongresoj taŭgos por la infanoj. 6 Ili ne iras kune al la Esperantogrupo ar unu el ili devas prizorgi la infanojn. 7 La infanoj povos partopreni en Infana Kongreseto. 8 La Infanaj Kongresetoj kutime okazas ne tro malproksime de la Universala Kongreso. 9 La infanoj dividi as en malgrandajn grupojn, iu kun sia plenkreska gvidanto. 10 Ne, oni organizas ilin tiel, ke iu grupo konsistas, laŭeble, el infanoj el diversaj landoj. 162 PRAKTIKO 12.1 It is true that our business is growing rapidly (quickly, fast). We must (It is necessary that we) go there at once (immediately). It is possible that he is deaf. Only he himself knows that. It is true that Esperanto is simpler than other languages. But even Esperanto will not learn itself; you must work in order to learn it. It seems to me that that is obvious (selfevident). It is dangerous to cross the road without looking to both sides. It is easier to advise than to accept advice. It is not convenient to me to do that job now; you will have to do it yourself. PRAKTIKO 12.2 Estas multaj arboj en la parko. Estis mi, kiu diris tion. Mi mem renkontis la re inon. Mi renkontis la re inon mem. Estas tute eble, ke li ne povos veni. Estis malfrue: mi elliti is rapide kaj vestis min. Ju pli rapide li kuris, des pli baldaŭ li alvenis. Estas memevidente, ke li mem ne povas iri. Estas du bildoj sur la muro de mia ambro. Ju pli mi vidas ilin, des malpli ili pla as al mi. PRAKTIKO 12.3 1 alveni 2 ban ambro 3 armo 4 man o ambro 5 eraro 6 patrolando 7 evalido 8 erari 9 man a o 10 nova o 11 malnova 12 reveni 13 trova o (trovita o) 14 evalejo 15 ambraro 16 trovinda 17 arme 18 banejo 19 evalino 20 novul(in)o PRAKTIKO 12.4 To photograph birds, you need neither expensive apparatus nor professional skill. Neither the quantity nor the quality is satisfactory. The nest must be either on land or on water. He is either too sensible or too timid. You can put them either in pots or in the garden. It is both necessary and useful. Birds are both suspicious and timid. The hide-out (hiding-place) is both simple and cheap. You can stand them sometimes in a porch, sometimes in a window. You will succeed whether you are a professional photographer or a bungling photographer. Are birds very suspicious and timid? Are you very diligent? Are rock plants apt to creep? Are you a headmistress? or a postmistress? Did the head gardener invite the members of our gardening club? PRAKTIKO 12.5 Li estas nek bona nek malbona. Nek proksima nek malproksima. i estas nek la pordo nek la fenestro. Vi povas elekti aŭ unu aŭ la alian. La rezvltoj estas bonaj, kaj laŭ kvanto kaj laŭ kvalito. Jen i kuras, jen i mar as. Mi ne scias, u iri ail resti. Kiu estas la urbestro? u vi konas la lernejestron? La katido estas tre ludema. Li estas tre kverelema. Li fu as ion. PRAKTIKO 12.6 1 Ne, ne necesas profesia lerteco por sukcese fotografi birdojn. 2 Prvdenta komencanto elektos birdon kies nesto ne ku as en alta arbo. (Did you notice how the -n in the question indicated the object of the verb elektos?) 3 Oni devus havi multe da filmo ar oni certe fu os kelkajn bildojn. 4 La birdo ne suspektas, ke alia homo restas en la ka ejo. 5 Se oni havas malgrandan ardenon, rok ardeno havas la avanta on, ke i utiligas negrandan spacon. 6 Ne, oni ne bezonas multe da rokoj. 7 Oni apartigu la rokojn per roketoj aŭ brikoj. 8 Necesas severe regi la kreskadon de la rokplantoj ar ili estas tre rampemaj. 9 La anoj (membroj) de la ardenista klubo faros viziton al Kew venontan sabaton. 10 Ili iros tien laŭ invito de la ardenestro. Demandoj 12 1 Dorina estas la bofratino de Rikardo, kaj li estas ia bofrato. 2 La avino estas la bopatrino de Rikardo, kaj li estas ia bofilo. 3 La avino estas la avino de Andreo, kaj li estas ia nepo. 4 Oni man is meleagra on je la Kristnaska tagman o. 5 Oni trinkas vinon. 6 Rikardo elekos tion. 7 Marko proponas lavi la man ilaron kun Stefano. 8 Dum la adoltoj trinkas, la infanoj an as la etikedojn sur la Kristnaskdonacoj. 9 Klara unue suspektas ke estas io stranga. 10 La patrino ne sendas la infanojn al la litoj ar estas Kristnasko, kaj ankaŭ ar la an ado estis amuza erco. PRAKTIKO 13.1 He said (that) he would go that afternoon. She thought (that) her brother was intelligent. I wondered whether he had said anything (something) to her. I imagined (that) my brother would go there. My cousin asked whether I had written the letter. I replied that I would write it later. They sent me a printed letter. My new house is going to be built next year. Is that job done yet (already done)? No, it is being done now. Have you sent the letter yet (already sent the letter)? No, it is still to be written. PRAKTIKO 13.2 Mi demandis in kien i iras, kaj i respondis, ke i iras al la butikoj. Mia frato diris, ke li forgesis sian libron. Li esperis, ke li memoros in hodiaŭ. Mi esperis, ke i finis in. Andreo diris, ke li lernas Esperanton. Mi demandis Marian, u i alportos sian novan diskon, sed i diris, ke i perdis in. Andreo opiniis, ke i estas en la ranko, kaj diris, ke li ser os in. PRAKTIKO 13.3 1 Non-smokers only. 2 Road Closed. 3 Road under Repair. 4 House For Sale. 5 Construction Site for Church. 6 One Way Street: No Entry. 7 Table Reserved. 8 Danger! Workmen on the Road. 9 Beware of the dog! 10 Worker wanted in this shop. 11 Keep left. 12 P.T.O. (please turn the page). 13 R.S.V.P. 14 Please knock and enter. PRAKTIKO 13.4 Do you think that women will rule the world more wisely than men? Nothing indicated that they loved peace. My friend thought that it was a cuckoo. I do not agree that education in two languages causes no sort of 163 harm to a child. I wish to propose that every deaf person should have (possess) a television set. A public fund should be started. He said that television productions of Shakespeare would always be rotten. He said that television would ruin the 'live' theatre. Is a woman a creator or destroyer? I was astonished when I noticed how smoothly the teaching in two languages worked. I was educated in three languages. Deaf people are more isolated than blind people. The woman who said that lives in Torquay. The readers who wrote to the editor mentioned various matters. I did not agree with all (the) letters (which) I read. The man whose house was destroyed is my friend. PRAKTIKO 13.5 u vi opiniis, ke virinoj estas pli sa aj ol viroj? Kiu diris, ke ili estas fivirinoj? La urbo estas detruita. Mi estis mirigita vidi vin. Publika kolekto devus esti komencita. Kiam la radio estis elpensita? De kiu i estis elpensita? Li estis estimata de iu. i estis amata de iuj. Mi estis operaciita de Irlanda ĥirurgo. La vetero estis a a. Tiuj infanoj, kiuj estas edukitaj en du lingvoj, parolas ambaŭ egale bone. La du leteroj, kiujn mi ricevis hodiaŭ matene, estis ambaŭ de malnovaj amikoj. La sinjorino, kies mansakon mi trovis, estos veninta por i antaŭ la kvina kaj duono. PRAKTIKO 13.6 1 Ne, la du personoj, kiuj skribis pri virinoj kiel registoj, ne konsentas pri la temo. 2 La viro, kies rasaj antaŭju oj estas detruitaj, lo as en Derby. 3 La ĥirurgo, kiu estas operaciinta tiun viron, estis el Irlando. 4 La instruado en la Brazila lernejo por anglaj infanoj funkciis glate. 5 La infanoj, kiuj lernis legi angle en la mateno kaj portugale en la posttagmezo, estis kvinjaraj. 6 Laŭ f-ino L. M., iu surdulo devus posedi televidan aparaton ar la surduloj estas e pli izolitaj ol la blinduloj, kiuj rajtas posedi radioaparaton. 7 Oni devus komenci publikan monokolekton por provizi niajn surdulojn per aparatoj. 8 La urnalo, kiun trovis s-ino S. B., estis de antaŭ tridek jaroj. 9 i estis trovinta in en la subtegmento. 10 Laŭ i, la televido sukcesis malplenigi la kinejojn. Demandoj 13 1 Ges-roj Lang ricevis siajn dokumentojn de unu el la gi etoj. 2 Ili aparte volas rigardi la kongresan libron. 3 La Interkona Vespero okazos en la ambro Zamenhof. 4 Edmond Privat verkis la libron La Vivo de Zamenhof. 5 Chantal portas verdan mantelon. 6 Rikardo kaj Klara veturis al Belurbo aŭtomobile. 7 Marteno kaj Chantal veturis vagonare kun kelkaj samideanoj. 8 La infanoj antaŭ uas la alvenon de Fulvio kaj Trudi. 9 La kvar geamikoj devos man i frue ar la Interkona Vespero komenci os je la oka horo. 10 Klara kaj Rikardo kutime vesperman as hejme je la sesa horo, kiam Rikardo revenas de la laborejo. PRAKTIKO 14.1 I regarded him as a good teacher. She has been ill for a week. I racked my brains a lot about that, but did not manage to find (succeed in finding) a solution. Who came into the room? - Andrew and Mary. Now a few words about the World (Universal) Congress. Since (because) there has been no rain for several days, I shall have to water the garden. I love him more than his brothers do. I (have) promised to help her, so I must without fail keep (fulfil) my promise. I have been a teacher for twenty years. Whom did you meet in (the) town? — Andrew and Mary. PRAKTIKO 14.2 Unue, nur unu vorton pri la kunveno merkredon vespere. Necesas aerumi la grundon de tempo al tempo. i atendas jam de horo kaj duono. Kiu ludis en la ardeno? Maria. Mia fratino lo as en Londono jam de dek jaroj. Mi amas in pli ol iajn fratinojn. Mi estas en la lito jam de du tagoj pro malvarmumo. Mi scias pri tio jam de longa tempo. Kiun vi vidis en la urbo? — Rikardon kaj Klaran. i tiuj uoj bezonas novajn kalkanumojn. La kunveno daŭras jam de du horoj. Mi rigardas lin kiel tre bonan amikon. PRAKTIKO 14.3 1 (d); 2 (a); 3 (i); 4 (b); 5 (j); Unit 14: Crossword puzzle 164 6 (h); 7 (f); 8 (e); 9 (c); 10 (g). i tie vi cerbumas! Problemo l: Ne. La plej malalta loko en Britujo estas apud Holme en Cambridgeshire. i staras 2.5 metrojn sub marnivelo. Problemo 2: Bedaŭrinde ne! e la Poluso estas tiel malvarmege, ke mikroboj de malvarmumo ne povas vivi. Problemo 3: En Islando ekzistas multaj varmegaj akvofontoj. Oni uzas ilin por varmigi la domojn. Picture puzzles 1 En 1819. 2. eĥoslovakujo. 3 ' ang': ina muzika instrumento. 4 Jugoslavujo. 5 Prahomo; proksimume 13 000 jarojn antaŭ Kristo. 6 Pre ejo: en Frankfurt-am-Main, Germanujo. PRAKTIKO 14.4 Did you misunderstand me? He always misunderstands witticisms. She mispronounces all the words. Did the explorer suffer from a cold? What is a fan? Did you rack your brains over the crossword puzzle? The measure is only approximate. Has the crossword puzzle to be solved? Has the lowest point now to be found? When is the account payable? What is the difference between a student and an ex-student? He wanted to be an exhusband, and she wanted to be an ex-wife; therefore they arranged a divorce. If he himself will not resign, we shall dismiss him. Is it a primitive bicycle? What is a primitive man? Is your great grand-father still alive (still living)? Have you a greatgrandson? From whichever side the wind blows we are sheltered. I shall willingly receive you whenever you come. By means of our planes, you will easily reach any part of the world. PRAKTIKO 14.5 Mi jam plenumis viajn ordonojn. Kiam la konto estas pagenda? Jen unu problemo, kiu estas solvenda. Li nun estas eks-oficiro. Mia praavino baldaŭ havos okdek jarojn. Li ofte misuzas la vorton. Mi amos vin, kion ajn vi faros. Mi donos in al li, kiu ajn li estas. Mi ne vidis iun ajn. Mi estas preta man i ion ajn. PRAKTIKO 14.6 1 La dua sezono de la jaro estas somero. 2 Se al plantoj mankas akvo, oni devus akvumi ilin. 3 Laŭ Hegel, nur unu studento komprenis lin. 4 Ne, tiu studento miskomprenis lin. 5 Laŭ Sir Humphry Davy, lia plej grava eltrova o estis Michael Faraday. 6 La plej malalta loko en Britujo, oni diras, estas apud Holme, en Cambridgeshire. 7 Oni ne povas suferi de malvarmumo e la Norda Poluso ar tie estas tiel malvarmege, ke mikroboj de malvarmumo ne povas vivi. 8 La homoj utiligas varmegajn akvofontojn por varmigi la domojn en Islando. 9 La alia bofrato estus la edzo de via fratino. 10 Se iuj viaj praavoj ankoraŭ vivus, vi havus kvar el ili. Demandoj 14 1 Roberto alvenis al la kongreso sabaton. 2 La geamikoj kaptis plurajn okazojn eliri pro la bela vetero. 3 Roberto estas fervojisto. 4 Klara estas instruistino. 5 Roberto ne vizitas la Infanan Kongreseton ar li partoprenas en la Internacia Kongresa Universitato. 6 Andreo kaj Maria montras al la plenkreskuloj la irkaŭa on kaj poste ekspozicion de farita oj de la infanoj. 7 Se la infanoj volas na i, kaj ne estas plenkreskulo sur la strando, ili devas peti permeson. 8 La infanoj promenas piede iutage. 9 La infanoj en la grupo de Andreo venas el sep landoj. 10 Por la ekspozicio Andreo faras pentra on, kaj Maria faras porketon el argilo. PRAKTIKO 15.1 Seeing him in (lit. on) the street, I followed him. Having finished (after finishing) her work, she went home. Being (when I was) about to write to my correspondent, I looked for his address. Standing in front of his house, he looked (was looking) at the mountains. Having heard the dog barking, the boy ran away. Having been (after being) beaten, he cried loudly. (Being) Helped by my friend, I progressed well (made good progress). Being angry, she refused to speak to me. Having been seen by the policeman, the thief ran away quickly (fast). I found the beautiful picture. I found the book very good. He showed himself wise. We found her very (much) changed. We heard the singing bird. (By) Teaching, one learns. PRAKTIKO 15.2 Vidante in en la ardeno, mi vokis al i. Atendante mian amikon, mi rigardis la urnalon. Decidinte ekiri (ekveturi), mi ne atendis. Sidante en la ardeno, mi aŭdis bruon. Ne konante la viron, mi demandis, kiu li estas. (Note tense!) Elironte, li vidis, ke pluvas. Punote, la knabo kuris for (forkuris). Vokite, i tuj venis. Renkontinte lin, mi trovis lin tre agrabla. Mi farbis la pordon verda. Mi farbis la verdan pordon (or la pordon verdan, though this is less usual). La knabfno montris sin kapabla kaj volonta. PRAKTIKO 15.3 Mi devas postuli la redonon (resendon) de la mono telita for de mi de tiu homo (kiun tiu homo telis de mi). Li malaperis de la domo hieraŭ matene, kaj ne estas vidita (oni ne vidis lin) de (ekde) tiam. Li prenis tran ilon el la tirkesto por tran i la panon. La tero estis tute kovrita de ne o. Johano apenaŭ povas piediri (mar i), ar li falis de (de sur) muro. La mortantino (mortanta virino) estis irkaŭita de sia (not ia!) tuta familio. Li skribis por diri al mi, ke li suferas de (pro) malvarmumo. Tiuj gantoj estis telitaj for de mia frato. i laboras en tiu butiko ekde (jam de) januaro. Sen diri vorton, i kuris (for) de mi. PRAKTIKO 15.4 The Eiffel Tower was officially opened during the Paris Exhibition. The collecting of picturepostcards has already spread through the whole world. The first Japanese brewery did (carried out) research about the conduct of alcohol-drinkers in relation to those about them. Having read it, he would order us never to print anything 165 less good. We found your work excellent. They will certainly be thought more curious. That would prevent us from publishing anything at all for at least ten thousand years. The parachute-lines of the one who jumped first (the first to have jumped) hit traffic lights, and the police arrested him as he hung helplessly. When the bank officials refused to touch the parcel, the terrorist ran out like lightning. The officials look after many different objects, from ball-point pens to false teeth. PRAKTIKO 15.5 Proponinte sian manuskripton al eldonisto, li atendis respondon. Ili nomas sian bofilon Petro. Mi trovis la lokon vizitinda. Mi deziras, ke vi postlasu vian apelon. Li ordonis, ke mi legu la lastan eldonon. Oni diras, ke esploro (fare) de japana bierfabrikisto montris ion pri la konduto de alkoholtrinkantoj. La unua bildkarto ajne publiki is dum la Ekspozicio de Parizo de 1889, kaj portis bildon de la turo Eiffel. La arestito estis timinta esti trafita de aŭto, aŭ e rabatencita. La knabo rifuzis tu i la man a on. Dudek kvin oficistoj mastrumas cent kvindek mil objektojn. PRAKTIKO 15.6 1 fermis. 2 sonorigos. 8 pasigi. 9 dronas. 10 haltigis. 3 rompi is. 4 brulas. 5 kolekti is. 6 fendi is. 7 an i. Demandoj 15 1 Preskaŭ tri mil (3000) homoj partoprenas en la Kongreso. 2 Hieraŭ vespere la geamikoj eestis koncerton. 3 Klara opinias, ke la nivelo de la distraj programoj estas tre alta. 4 Rikardo kredas, ke li longe memoros ion pri la Kongreso. 5 Klara trovis plej impona la transdonon de la standardo al la reprezentanto de la venontjara kongreso. 6 Dum Rikardo iros por revenigi Andreon kaj Marian, la aliaj tri iros al restoracio, kaj rezervos sidlokojn por li kaj la infanoj. 7 La Kultura Centro Esperantista situas apud La Chaux-de-Fonds. 8 La Centro estas malfermita dum la tuta jaro. 9 Rikardo kaj Klara rezervis kajuton sur la nokta aŭtomobila pram ipo. 10 La kvar geamikoj esperas ree renkonti i iam en la venonta jaro. 166 Esperanto—English Vocabulary Note: (tr.) = transitive, (intr.) = intransitive (see Unit 15). ampleksa extensive; ampleksi comprise, cover amuzi amuse; amuzo amusement, fun -an- (see Appendix); ano member anglo Englishman angulo angle, corner animo soul; unuanima unanimous ankaŭ also, too ankoraŭ still, yet; — ne not yet anonci announce anstataŭ instead of antarkta antarctic antaŭ before, in front of, antaŭa previous aparato apparatus aparta separate, particular; aparte especially apartamento flat, apartment aparteni belong apenaŭ hardly, scarcely aperi appear aplaŭdi applaud, clap apokalipso apocalypse aprilo April aprobi approve apud beside, near to -ar- (see Appendix); aro set, flock, group, etc. aran i arrange arbo tree; arbaro wood, forest aresti to arrest argilo clay ar ento silver aritimetiko arithmetic arkta arctic armi arm; armilo weapon artikolo article (gram., magazine, etc.) arti oko artichoke arto art aspeko appearance; aspekti look, seem ataki attack atenci assault atendi wait (for), await, expect atenti pay attention atesti testify atingi reach, attain atomo atom aŭ or; —…— either … or aŭdi hear aŭgusto August aŭskulti listen (to) aŭstra Austrian Australio Australia; aŭstraliano Australian aŭto(mobilo) car abomeni abhor, loathe aboni subscribe to (magazine, etc.) absoluta absolute acida sour, acid -a - (see Appendix); a a bad, rotten, etc. a eti buy -ad- (see Appendix) adiaŭ good-bye; adiaŭi say good-bye to admiri admire adolta adult adori adore, worship adreso address aero air; aerumi air, aerate afabla kind, affable afero matter, affair, thing agariko species of mushroom agi act; agado activity agiti agitate agrabla pleasant a o age ajn -ever, whatever (used after ki- and i- words) -a - (see Appendix); a o substance, thing akceli accelerate akcepti accept akcidento accident akiri acquire, get akompani accompany akra sharp akrobato acrobat aktoro actor; aktori act (a role) aktuala topical, present (not actual) akurata punctual, prompt (not accurate) akuzi accuse, charge akvo water al to, towards alfabeto alphabet algebro algebra alia other, another alkoholo alcohol allogi attract almenaŭ at least alta high, tall amaso pile, heap, mass, crowd amatoro amateur ambasadoro ambassador ambaŭ both, the two ambulanco ambulance Ameriko America (continent) ami, amo love amiko friend 167 bordo bank (of river etc.), shore botelo bottle bovo ox; bovino cow; virbovo bull brako arm; brakumi embrace bran o branch (of tree etc.) brasiko cabbage; florbrasiko cauliflower brava worthy, valiant; brave! bravo! well done! Brazilo Brazil breto shelf briko brick brili shine; brila brilliant brito Briton; brita British brodi embroider brokolo broccoli broso brush brui make a noise; bruo noise bruli burn, be on fire bruna brown brusto chest bulgara Bulgarian Bulonjo Boulogne bu o mouth butero butter butiko shop; butikumi go shopping butono button aŭtobuso bus,coach aŭtomata automatic aŭtuno autumn avanta o advantage avara miserly, mean; malavara generous aventuro adventure averti warn aviado aviation; aviadilo aircraft avo grandfather azeno donkey, ass Azio Asia babili chat, chatter baki bake; bakujo oven balai sweep; balailo broom baldaŭ soon baleto ballet balo ball, dance bani bath(e); bantuko (bath) towel bankedo banquet banko bank (financial) bari bar, block, dam; barilo barrier bastono stick batali fight; batalo battle bati beat, strike bazo base, basis bedaŭri regret; bedaŭrinde unfortunately bela beautiful, lovely, fine belga Belgian beni bless; malbeni curse benko bench benzino petrol besto animal; best ardeno zoo bezoni need, require biblio bible biblioteko library biciklo bicycle bido bead biero beer bildkarto picture postcard bildo picture bileto ticket, (bank)note; biletujo notecase, wallet birdo bird Birmo Burma biskvito biscuit blanka white, blank blinda blind blovi blow blua blue bo- (see Appendix); bopatro father-in-law boji to bark boli boil (intr.) bona good bonvena welcome bonvolu please celi aim at; cello aim, purpose, destination cent hundred centrifuga centrifugal centro centre cepo onion cerbo brain; cerbumi rack one's brains certa certain, sure cetera remaining; cetere moreover cifero figure, digit cigno swan Cipro Cyprus cirklo circle citrono lemon agreni annoy, vex, distress ambro room apelo hat apo cap ar because arma charming; armo charm aro cart, trolley asi hunt e at; eesti be present, attend efa chief, main eĥa Czech emizo shirt eno chain esi cease (intr.) 168 diri say, tell dis- (see Appendix); disdoni distribute disko disc, record, dial (of phone) diskuti discuss distanco distance distingi distinguish distri entertain, distract distrikto district (administrative area) disvastigi to spread (widely) diveni guess diversa varied; diversaj various, different dividi divide, share do so, then, therefore doktoro doctor (of law, science, medicine etc.) dokumento document dolaro dollar dol a sweet, soft, gentle dolori hurt, be painful domo house donaco gift, present doni give dormi to sleep dorso back droni drown (intr.) du two dubi to doubt dum during, while evalo horse i used with ti- words to denote nearness ia every kind of ial for every reason iam always ie everywhere iel in every way ielo sky, heaven ies everyone's ilio Chile impanzo chimpanzee ina Chinese io everything iom all, the whole quantity irkaŭ about, around; irkaŭi surround iu each, every, everyone okolado chocolate u (interrogative particle) whether, is it true that da of (after expressions of quantity) danci, danco dance dan ero danger danki thank; dankon! thanks, thank you! dano Dane; Danlando Denmark dato date daŭri last, continue de of, from, off, by, since decembro December decide decide dedi i dedicate, devote defendi defend dek ten dekstra right (hand) delikata delicate, fine, dainty demandi ask (a question) (not demand) denove again densa dense dento tooth dependi depend deponi deposit; deponejo depot des so much the; — pli bone so much the better desegni draw, design detrui destroy devi must, have to, be obliged to deziri wish, desire, want dialekto dialect dialogo dialogue, conversation difekti spoil, damage diferenci differ, be different difini define dika thick, stout, fat diligenta diligent, hard-working diman o Sunday dio god; dia divine; diino goddess direkto direction ebena even, level ebla possible; eble perhaps -ec- (see Appendix); eco quality e even; — ne unu not even one eduki educate, bring up edzo husband; edzino wife efektiva actual; efektive in fact -eg- (see Appendix); ege extremely egala equal -ej- (see Appendix); ejo place, locale ek- (see Appendix); ekiri set off, ekrigardi glance ekipa o equipment ekologio ecology ekrano screen ekskurso excursion ekspluati exploit ekspozicio exhibition ekster outside ekstrema extreme ekzameni examine; ekzameno examination ekzemplero copy (of book etc.) ekzemplo example; ekzemple for example ekzerco exercise ekzisti exist el out of, (made) of elasta elastic eldoni to publish; eldono edition 169 farti fare, be (health) fazeolo bean (kidney-, haricot-) febro fever februaro February feli a happy, fortunate fendi split fenestro window fenomeno phenomenon ferio holiday; ferioj holidays, vacation fermi close, shut fero iron; fervojo railway festeno feast, banquet festi celebrate; festo celebration, party fi! shame! (as prefix, see Appendix) fidi trust fiera proud figuro figure, form fiksi fix filatel(i)o philately filmo film filo son; filino daughter filologio philology filozofo philosopher; filozofio philosophy fingro finger fini finish, end (tr.); fina final finno Finn firma firm; firmo, firmao (business) firm fi o fish flago flag flanko side; flankokupo hobby flari to smell (something) (see odori) flati flatter flava yellow flegi to nurse; flegist(in)o a nurse floro flower; florbrasiko cauliflower flosi float flugi fly; flugilo wing flui flow; flua fluent flustri whisper fojo time, occasion; trifoje three times folio leaf, sheet (of paper) fondi found, set up; fonda o foundation fonto source, spring; fontplumo fountain pen for away; fora distant forgesi forget forko fork formo form, shape forno furnace, stove; kuirforno cooker forta strong fosi dig; fosilo spade foti to photograph; fotilo camera fotografa o a photograph frakcio fraction franco Frenchman fraŭlino Miss, young lady elefanto elephant eleganta elegant elekti choose elektro electricity elemento element -em- (see Appendix); emo inclination emajlo enamel emfazo emphasis eminenta eminent, distinguished en in, at -end- (see Appendix); endi be compulsory energio energy enigmo puzzle entrepreni undertake entuziasmo enthusiasm enui be bored epoko epoch, age, period -er- (see Appendix); ero element, item erari make a mistake; eraro error, mistake esenco essence; esenca essential esperi, espero hope; malesperi, malespero despair esplori explore, investigate; esploro research esprimo expression esti be; kio estas (al vi)? what's the matter? estimi, estimo esteem estingi extinguish estro leader, head -et- (see Appendix); eta tiny eta o floor, storey etendi spread, extend (tr.) etikedo label Eŭropo Europe evento event evidenta evident, obvious eviti avoid evolui develop fabriko factory; fabriki manufacture facila easy fadeno thread fajfi whistle fajro fire fako compartment, department fakto fact; fakte in fact faldi fold fali fall falsa false fama famous familio family fantomo ghost, phantom farbi to paint, colour; farbo paint fari do, make; far, fare de by farmacio (science of) pharmacy farmi to farm; farmbieno farm; farmdomo farmhouse 170 griza grey Groenlando Greenland grundo soil, earth grupo group gusto taste; gusti to taste (of, like); gustumi taste (something) guto drop (liquid) gvidi to guide, lead frazo sentence fremda foreign fre a fresh fridujo refrigerator fripono rogue, rascal, crook friti fry froma o cheese frosto frost; frosti freeze; frostigilo freezer froti rub frua/frue early; malfrua/e late frukto fruit fu i to flee fulmo lightning fumo smoke fundamento foundation, basis; fundamenta fundamental fungo mushroom, fungus funkcio function; funkcii function, work fu i bungle, mess up, botch futbalo football (soccer) angalo jungle ardeno garden emelo twin enerala general eni worry, disturb entila polite, courteous i it; ia its irafo giraffe is until, up to, as far as oji be glad ui enjoy usta right, correct, exact gaja cheerful, merry gajni to gain, win galerio gallery galinolo moorhen galopi gallop ganto glove garantii, garantio guarantee gardi guard gaso gas gasto guest gazeto magazine, periodical, paper ge- (see Appendix); geknaboj boys and girls genio genius germana German gi eto hatch, box-office, ticket window gimnazio grammar school, high school glacio ice; glacia o ice-cream gladi iron (clothes) glaso drinking glass, tumbler, wine glass glata smooth glavo sword; glavingo scabbard gliti to slip, slide globo globe; globkrajono ball-point pen gloro glory; glora glorious glui to stick, glue; glumarko sticker gor o throat grado degree, grade gramofono record-player granda large, big, great grandioza splendid, magnificent, grand graso fat, grease gratuli congratulate grava important, serious greka Greek grimpi climb ha! ah! hajlo hail (weather) haki to chop; hakilo axe halti to stop, halt haro a hair; haroj, hararo hair haveno harbour; flughaveno airport havi have; havebla available he! hey! (exclamation) hejmo home; hejme at home hela bright, clear, light (-coloured) helpi to help herbo grass heroo hero; heroino heroine heziti hesitate hieraŭ yesterday hindo Indian (of India) hirundo swallow hispana Spanish historio history, story ho! oh!; ho, ve! oh dear! hobio hobby hodiaŭ today hoko hook homo person; la homaro mankind honori, honoro honour honti be ashamed; honto shame horizontala horizontal horlo o clock, watch horo hour, time (of day) hotelo hotel humila humble humo humus 171 to io something, anything iom some, somewhat; iomete Irano Iran iri to go; ekiri set off Irlando Ireland Islando Iceland -ism- (see Appendix) Israelo Israel (modern state) -ist- (see Appendix) itala Italian iu some, someone, a certain izoli isolate, insulate humoro temper, mood, humour humuro humour, wit hundo dog hungara Hungarian ĥirurgo surgeon ĥoro choir, chorus ia some (any) kind of ial for some (any) reason iam once, some time -id- (see Appendix); ido offspring, young idealo ideal ideo idea idioto idiot ie somewhere iel somehow ies someone's -ig- (see Appendix); igi make, cause to be ignori to ignore -i - (see Appendix); i i become -il- (see Appendix); ilo tool, instrument ili they, them; ilia their ilustri illustrate; ilustra o illustration imagi imagine imiti imitate imperio empire; imperiestro emperor imponi impress; impona impressive -in- (see Appendix); ino female -ind- (see Appendix); inda worthy indiferenta indifferent indiki indicate industrio industry infano child; infan areto pram informi inform; informo (a piece of) information -ing- (see Appendix); ingo socket inkluziva inclusive; inkluzivi to include inko ink insigno badge insisti insist instigi urge, prompt, spur on instrui teach instrumento instrument insulo island inteligenta intelligent intenci intend intensa intense, intensive inter between, among interesa interesting; interesi interest interna internal internacia international intuicio intuition inventi to invent inviti invite a little ja (emphatic particle) indeed jako jacket jam already; — ne no longer januaro January japana Japanese jaro year je (indefinite preposition) at; — la dua at two o'clock jen here is (are), there is (are); jene as follows jes yes Jesuo Jesus jeto jet (plane) ju…des… the…the…; — pli multe, — pli bone the more the better judo Jew jugoslava Yugoslav ju i judge julio July juna young junio June jupo skirt Juraso Jura (mountains) justa just, fair aŭdo Thursday eti throw urnalo newspaper us just (a moment ago) kabareto cabaret kafo coffee; kafejo café kaj and; —…— both…and… kajuto cabin (ship or plane) ka oli cajole, coax kalendaro calendar kalkano heel (foot); kalkanumo heel (shoe) kalkuli calculate; kalkulo bill kalsono (under)pants, knickers, panties kameno hearth, fireplace kampo field, kamparo country(side) 172 komforto comfort komika comic(al) komitato committee kompanio company kompari compare (tr.) kompati pity; kompatinda poor kompleta complete; kompleto set, suit (of clothes) komplezo favour, kindness komplika complicated kompreni understand; kompreneble of course komputi compute, meter; komputilo computer komuna common koncepto concept koncerto concert kondi o condition konduki lead, drive (vehicle) konduti behave (well or badly) konfesi confess, admit kongreso congress koni know (be acquainted with); rekoni recognise konkurso competition, contest konsenti agree, consent konservi keep, preserve konsili advise konsisti (el) consist (of) konstanta constant, permanent konstrui build, construct; konstrua o building konsulti consult kontenta content, satisfied, pleased kontrasto contrast kontraŭ against, opposite; kontraŭi be opposed (to) kontroli check (not control) konversacio conversation kopii copy korbo basket korespondi correspond koridoro corridor koro heart; kora cordial korpo body kosti cost; multekosta, altekosta expensive kostumo costume (for a special purpose) koverto envelope kovri to cover; kovrilo lid, cover krajono pencil krei create kredi believe; kredeble probably kreski grow (intr.) krevi burst (intr.) krii to cry, shout; ekkrii exclaim krimo crime; krimulo criminal Kristo Christ; Kristano Christian kritiki criticise krom besides, apart from krono crown kruco cross kru o jug, (coffee-, tea-) pot Kanado Canada kandelo candle kanibalo cannibal kanti sing; kanto song kapabla capable kapo head kapti catch, capture kara dear; karul(in)o dear, darling karbo coal kariero career karoto carrot karto card kaso till, cash-box, fund; kasisto treasurer kastelo castle, château ka i hide (tr.) kato cat katedralo cathedral katoliko, katolika catholic kaŭzo cause kazo case (gram., med., law) ke that (conj.) kelkaj several, a few kesto chest, large box; po tkesto postbox kia what kind of, what a kial why; kialo reason kiam when kie where; kien where (to) kiel how, as, like; — eble plej …as …as possible kies whose kilogramo kilogram kilometro kilometre kimro Welshman kinejo cinema kio what kiom how much, how many kirurgo surgeon kisi to kiss kiu who, which (one) klara clear; klarigi explain klaso class klini to tilt, incline klopodi endeavour, take steps (to) klubo club (society) knabo boy; knabino girl koko cock, rooster; kokino hen kolaziono tea, light meal in afternoon kolegio college kolekti collect, gather (tr.) koleri be angry; kolero anger kolo neck; kolumo collar; kol eno necklace kolonelo colonel koloro colour kombi to comb; kombilo a comb komenci begin (tr.) komenti comment, remark komerco commerce, business 173 leki lick leono lion lerni learn; lernanto pupil; lernejo school lerta clever, skilful letero letter (correspondence) li he, him; lia his Libano Lebanon libera free; malliberejo prison Libio Libya libro book ligno wood, timber likva o liquid, (as adjective, likva) lingvo language linio line listo list lito bed; litkovrilo blanket; littuko sheet litero letter (of alphabet) literaturo literature litovo Lithuanian litro litre liveri to deliver, dispense lo i live, dwell; lo antaro population loko place; loka local longa long ludi to play; ludo game; ludilo toy lukso luxury Luksemburgo Luxemburg lukti wrestle, struggle lumi shine; lumo light luno moon lundo Monday kruela cruel kruro leg kudri sew; kudrilo needle kuiri cook; kuirejo kitchen; kuirforno cooker kuko cake kukolo cuckoo kulero spoon kulpa guilty; mia kulpo my fault kulturo culture kun with; kune together kupro copper kuri to run kuraci give medical treatment; kuracisto doctor kura o courage; kura a brave; kura i to dare kuratoro curator kurioza curious, quaint kurso course (of lessons) kurteno curtain ku i to lie, recline; ku i i lie down kutimo custom, habit kuvo tub; bankuvo bath (tub) kuzo cousin kvadrato square; kvadratmejlo square mile kvalito quality kvankam although kvanto quantity kvar four; kvarono quarter; kvaropo quartet kvartalo quarter, district (of a city) kvazaŭ as if, as it were kvereli quarrel kvin five kvitanco receipt la the labori work; laboristo worker laca tired lago lake lakto milk lampo lamp lano wool lando country lar a broad, wide larmo tear (drop); larmiga gaso lasi leave, let lasta last, most recent latva Latvian laŭ along, according to laŭdi praise laŭta loud lavi wash (tr.) leciono lesson legi read; legebla legible legomo vegetable le era light, slight le o law magazeno large shop, store magazino (illustrated) magazine magneto magnet magnetofono tape- (cassette-) recorder majo May majonezo mayonnaise majstro master (-craftsman), maestro makramo macramé (knotted thread work) makulo spot, stain mal- (see Appendix); male on the contrary malgraŭ in spite of man i eat; mango meal; man a o food maniero way, manner manki be lacking, be absent mankso Manxman; Manksinsulo Isle of Man mano hand; mansaketo handbag; mantuko towel mantelo coat, cloak; pluvmantelo raincoat manuskripto manuscript mapo map mardo Tuesday marmoro marble maro sea; marbordo shore, coast tear gas 174 morti die; morto death; mortinta dead mo to general honorific title; ia Regina Mo to Her Majesty motoro motor, engine movi move (tr.); movado movement multa much; multaj many, a lot (of) muro wall muso mouse mu o fly (insect) muzeo museum muziko music mar i march, walk martelo hammer marto March mastro master (of house, servants, etc.) ma ino machine matematiko mathematics mateno morning materialo material matura ripe, mature meblo piece of furniture; meblaro furniture medikamento medicine mejlo mile meleagro turkey melodio melody, tune mem self, selves membro member, limb memori remember; memoro memory mencii mention mendi, mendo order, book(ing) menso mind mensogi, mensogo (tell a) lie merito merit; meriti deserve merkredo Wednesday mesa o message metalo metal meti put, place metodo method metro metre mezo middle mezuri, mezuro measure(ment) mi I, me; mia my migri migrate; migrado migration mikro-onda microwave (adj.) mikrofono microphone miksi mix (tr.) mil thousand milda mild, gentle miliono million milito war; militisto soldier minaci, minaco threat(en), menace minimumo minimum minuto minute (time) miraklo miracle miri be amazed, wonder; mirinda wonderful mis- (see Appendix) mistero mystery moderna modern modo fashion, vogue mola soft momento moment monato month mondo world mono money; monero coin monto mountain; monteto hill montri to show morgaŭ tomorrow nacio nation; nacia national na i swim najbaro neighbour najlo nail (metal) naski give birth to; naski i be born naturo nature naŭ nine nazo nose; naztuko handkerchief ne no, not nebulo fog; nebuleto mist necesa necessary; necesejo toilet, loo Nederlando the Netherlands; nederlanda Dutch ne o, ne i snow; ne ero snowflake nek neither, nor nenia no, no kind of nenial for no reason neniam never nenie nowhere neniel in no way nenies nobody's nenio nothing neniom none (at all) neniu no, no one, nobody nepo grandson; nepino granddaughter nepre without fail nevo nephew; nevino niece ni we, us; nia our(s) nigra black nivela, nivelo level nokto night nombro number; nombri to count nomo name; nomi i be called nordo, norda north(ern) normanda Norman norvega Norwegian nova new; nova oj news; Novzelando New Zealand novembro November nu well, now nubo cloud nul zero; nulo nought numero number (of house, etc.) nun now 175 pagi pay pa o page paki pack; pako packet, parcel pala pale panelo panel panjo Mum(my) (patrino+-nj-) pano bread pantalono (pair of) trousers, pants papero paper para uto, para uti parachute parfumo perfume paro pair, couple pardoni pardon, excuse, forgive parenco relative, relation (not parent) Parizo Paris parko, parki park paroli speak, talk; parolado speech parto part pasi pass (by); pasigi pass (something) pasinta, pasinteco past Pasko Easter, Passover pastro priest, clergyman, minister pa i, pa o pace, step, stride patento patent patro father; patrino mother paŭzo break, pause, interval peco piece; peceto a bit pejza o landscape, scenery peki to sin; peko sin peli drive, propel penco penny pendi hang (intr.); pendigi hang (tr.) peni try, endeavour pensi think pentri to paint (a picture); pentra o painting per with, by means of perdi lose perfekta perfect periodo period permesi allow, permit; permeso permission persono person Persujo Persia (Iran) Peruo Peru pesi weigh (find weight of); pesilo scales peti ask, request; mi petas please petroselo parsley pezi weigh (have weight); peza heavy piano piano piedo foot; piede on foot; piediri to walk piki prick, sting pilko ball (to play with) pinglo pin pinto tip, point, summit pioniro pioneer pipo pipe (tobacco-) pipro pepper nur only, merely nutri feed (tr.), nourish obei obey objekto object; subject (of study, etc.) -obl- (see Appendix) obstaklo obstacle odori to smell (have a smell) oferi, ofero sacrifice (not offer) ofico office (held), function, post; oficejo office, bureau oficiala official oficiro officer (in forces) oficisto official ofta frequent; ofte often, frequently ok eight okazi happen, occur; okazo occurrence okcidento, okcidenta west(ern) oktobro October okulo eye okupi occupy; okupita busy ol than oleo oil olimpikoj Olympic Games ombro shadow ombrelo umbrella -on- (see Appendix); ono fraction ondo wave oni one, people, they, etc; oni diras they say onklo uncle; onklino aunt -op- (see Appendix) operacio operation opero opera opinii think (have an opinion) oportuna convenient, opportune oran o orange ordinara ordinary ordo order; ordigi put in order ordoni, ordono order, command orelo ear organizi organize oriento, orienta east(ern) originala, originalo original (not a copy) orkestro orchestra ornami decorate, adorn; ornama o ornament oro gold osto bone ovo egg pacienco patience pacifismo pacifism; pacifisto paco peace pa jo Dad(dy) (patro+- j-) pafi shoot; pafilo gun pacifist 176 precipa chief, principal preciza precise preferi prefer; preferata favourite pre i pray; pre o prayer premi to press premio prize preni take, pick up prepari prepare presi to print; presa o printed matter preskaŭ almost, nearly preta ready preter beyond, past prezenti present, introduce prezidi preside; prezidanto chairman, president prezo price pri about, concerning principo principle printempo spring(time) pro for, because of, on account of problemo problem procedi proceed profesio profession profunda deep, profound prognozo prognosis, forecast programo programme progresi, progreso progress proksima near; proksimuma approximate promeni go for a walk, ride, drive, etc. promesi, promeso promise pronunci pronounce proponi propose, offer propra one's own protekti protect provi try out, try on provizi provide, supply prudenta sensible, reasonable prunti, prunto loan; pruntedoni lend; pruntepreni borrow pruvi prove; pruvo proof publika, publiko public pundo pound, £ puni punish punkto point, dot, full stop pupo doll, puppet pura clean, pure pu i push pitoreska picturesque pizo pea placo square (in town) pla i be pleasing; pla as al mi I like plado dish plafono ceiling planko floor plano plan planto plant plasto plastic (material) plata flat plej most, -est plena full; plenurni fulfil plendi complain pleto tray plezuro pleasure pli more, -er; —-malpli more or less plon i to dive, plunge plori weep, cry plu further; ne — no longer; kaj tiel — and so on plumbo lead; plumbisto plumber plumo feather, pen; fontplurno fountain pen pluraj several pluvo rain; pluvas it is raining po at the rate of podio podium, platform poemo poem poento point, mark (in scoring) poeto poet polo, pola Pole, Polish polico police; policano policeman politiko politics, policy poluri polish poluso pole (north or south) polvo dust; polvosu ilo vacuum-cleaner pomo apple ponto bridge popgrupo pop-group, popstelo pop star popolo people (race) populara popular por for, in order to; — ke in order that pordo door, gate; pordego (town) gate porko pig; porka o pork porti carry, wear; alporti bring portugala Portuguese posedi possess post after; poste then, afterwards postuli demand, require po o pocket; po tuko handkerchief po to post, mail; po tmarko postage stamp potenco power; potenca powerful povi be able; povas can pra- (see Appendix); prapatroj ancestors praktiko practice; praktiki to practise pramo ferry; pram ipo seagoing ferry prava right (in opinion) rabi steal by force or threat; rabisto robber rado wheel radaro radar radikala radical radiko root radio ray, radio; radiofono, radioaparato radio set rajdi ride (horse, cycle, etc.) rajti be entitled to; u mi rajtas? May I? 177 roko rock rolo rôle, part (in play, etc.) roman a Romanche rompi break (tr.) ronda round, rondo round, ring, circle rosti roast, toast (bread) rozo rose; rozkolora pink rubo rubbish, rubble rugbeo rugby,rugger ru a red, ruĝiĝi blush,flush ruli roll (tr.); ruldomo caravan rumana Romanian rusa Russian ruza cunning, crafty rakonto story; rakonti tell (a story) rampi crawl, creep rando edge, rim rapida rapid, quick, fast raporti, raporto report raso race, breed; rasismo racism ravi, ravo delight; rava delightful razeno lawn razi to shave (tr.) re- (see Appendix); ree again; reen back(wards) reala real recepto recipe reciproke reciprocally, each other redakti edit; redaktisto editor regi rule, control regiono region registri, registro register, record regno realm, kingdom regulo rule; regula regular re o king; re ino queen; re a royal rekomendi recommend rekordo record (best performance) rekta straight, direct relativa relative religio religion remizo garage renkonti meet, encounter (tr.) reprezenti represent respekti, respekto respect respondi, respondo reply, answer respubliko republic resti remain, stay; rest(a )o remainder, rest restoracio restaurant reto net, network revi, revo daydream revolucio revolution (political) revuo revue, journal, magazine rezervi reserve rezulti, rezuto result ricevi receive, obtain, get ri a rich ridi, rido laugh; rideti, rideto smile rifuzi refuse; rifuzo refusal rigardi look at, regard rikolti harvest, reap; rikolto harvest rilati (al) refer to, relate to rimarki notice (not remark) ripari repair, mend ripeti repeat ripozi, ripozo rest, repose ripro i reproach; scold riveli develop (a photograph) rivero river rizo rice robo dress, robe, gown roboto robot sabato Saturday sablo sand sago arrow; sageto dart sa a wise; sa o wisdom sako bag, sack; mansaketo handbag salajro wages, salary salato salad salo salt salono drawing room, lounge, salon salti, salto jump saluti greet; saluton! hello, hi! sama same; samideano fellow thinker (esperantist) sana well, healthy; malsanulejo hospital sango blood; sangi bleed sankta holy, sacred, Sankta Paŭlo St Paul sapo soap sata full, satiated, malsata hungry savi save, rescue sceno scene; scenejo stage scienco science scii know (a fact); sciigi inform, notify scivoli wonder se if sed but se o chair; brakse o armchair seka dry sekreto, sekreta secret sekretario secretary sekura safe, secure sekvi follow; sekvo consequence semajno week sen without; (as prefix, -less); sensignifa meaningless senco sense; sensenca o nonsense sendi send, dissendi broadcast senti feel (tr.); sento feeling sep seven septembro September ser i look for, seek; priser i search (tr.) serio series 178 spico spice; spicisto grocer; spici season spino spine, backbone spinaco spinach spiri breathe; spiro breath spirito spirit sporada sporadic sporto sport sprita witty; sprito wit stacio station; stacidomo railway station (building) standardo standard, flag stango rod, pole, spar stari stand, be standing; stari i stand up stato state, condition statuo statue stelo star stevardo steward (on ship, plane); stevardino stewardess, air-hostess stimuli stimulate; stimulo stimulus stoko stock stomako stomach strando beach stranga odd, queer, strange strato street stre i tighten, windup; malstre (i )i relax strio stripe, strip studento (university) student studi study; studanto student, learner stufi stew, braise sub under, beneath, below subita sudden subtila subtle su i to suck sudo, suda south(ern) Sudano Sudan suferi suffer sufi a enough, sufficient; sufi i suffice sugesti suggest; sugesto suggestion suko juice sukcesi succeed, manage (to) sukero sugar sumo sum (of money), total suno sun super over, above; supera superior supo soup supozi suppose, presume supre above, upstairs; supro top; supra o surface sur on, upon; — la strato in the street surda deaf surprizi, surprizo surprise suspekti suspect; suspekto suspicion svedo Swede svelta slender, slim svingi wave (not swing) svisa Swiss serioza serious, earnest serpento snake, serpent seruro lock servi serve; servo, servado service ses six severa severe, strict sezono season (ofyear) si oneself, etc.; sia (one's) own sidi sit, be sitting; sidi i sit down (or up, if lying) signali, signalo signal signifi mean, signify silenti be silent; silento silence silko silk silueto silhouette simfonio symphony simila like; simili resemble simpla simple sincera sincere sinjoro Mr, sir, gentleman; sinjorino Mrs, madam, lady sitelo bucket, pail situacio situation, state of affairs situo site, situation; situi be situated skatolo box, can, tin ske o sketch (theatrical) skio, skii ski skolto scout; skoltino girl-guide skoto Scot skrapi to scrape, skrapgumo eraser, rubber skribi write; priskribi describe; subskribi to sign skui shake (tr.) skulpti sculpt, carve sociala social; socialisto socialist societo society socio society, the community soifo thirst; soifa thirsty; soifi be thirsty sola alone, sole; soleca lonely soldato soldier solena solemn, ceremonious, formal solvi solve, dissolve; solvo solution somero summer son i, son o dream soni, sono sound sonori ring (intr.); sonorilo bell sopiri yearn, long for sorto fate, destiny sova a wild soveto, soveta soviet; Sovetunio, Sovetio U.S.S.R. spaco space, room speciala special specimeno specimen speco kind, sort spegulo mirror spektaklo spectacle, display sperti, sperto experience; sperta, spertulo expert 179 telero plate; telermeblo sideboard televido television temo subject, theme, topic temperaturo temperature tempo time teni hold, keep teniso tennis teo tea; tekru o teapot teorio theory; teoria theoretical tero earth, ground, land; terpomo potato teroro reign of terror; terorismo terrorism; teroristo terrorist teruro terror; terura terrible testudo tortoise tia such, that kind of tial therefore, for that reason tiam then, at that time tie there, in that place; — i, i — here tiel so, in that way ties that one's tigro tiger timi, timo fear; timigi frighten tio that, that thing tiom (da) so much, so many tiri pull, draw; tirkesto drawer titolo title, heading tiu that, that one; — i, i — this (one) toleri tolerate; — la elspezon de afford tondi shear, cut; tondilo scissors (cf. tran i) tor o torch tra through tradicio tradition; tradicia traditional traduki translate trafi hit (the mark), catch (train etc.) trafiko traffic trajno train (railway, military) trakti treat, deal with tran i cut (with knife, etc.); tran ilo knife trankvila calm, tranquil tranokti pass the night trans across, at the other side of tre very, very much; treege extremely trejni train (for sport, etc.); trejnisto trainer, coach tremi tremble, quiver tri three triki knit; trikilo knitting needle trinki to drink tro too, too much trompi deceive trotuaro pavement trovi to find; trovi i be (in a place), be found trunko trunk (of tree, body, etc.) truo hole tuj immediately, at once afo ajni ako alti sheep seem, appear; ajnigi pretend chess switch on; altilo switch; mal alti switch off anco chance (of success) an i change (tr.); an i i change (intr.) ar i, ar o load, burden ati appreciate, think highly of erci, erco joke i she, her; ia her(s) inko ham ipo ship iri tear, rip losi lock; losilo key nuro rope, cord, line; nureto string oseo roadway, highway; aŭto oseo motorway pari save, economise ranko cupboard tato state (political); tatparko national park teli steal, telisto thief tono stone topi stop up, to plug; topilo plug trumpo stocking; trumpeto socks; trumpkalsono tights tupo step; tuparo staircase; tupetaro ladder uo shoe uldi owe; uldo debt ultro shoulder tabako tobacco tabelo table (list); hortabelo timetable tablo table (furniture) tabulo board, plank tago day; tagman o lunch, dinner tajpi to type taksio taxi talento talent talio waist, waistline tamen however, nevertheless Tamizo Thames Tanzanio Tanzania tapeto tapestry, wallpaper tapi o carpet taso cup; subtaso saucer tasko task, job taŭga suitable; taŭgi be suitable teamo team (pron. teh-ah-mo, not teemo! ) teatro theatre; teatra o play tegmento roof tekniko technique teksi weave; teksa o textile teksto text telefono, telefoni telephone 180 venki conquer, defeat; venko victory vento wind; ventumi aerate, fan ventro belly vera true; vere truly, really verda green verki compose, write (original work) ver i pour (liquids) vertikala vertical vespero evening vesti clothe, dress (tr.); vesto garment vestiblo vestibule, entrance hall vetero weather veti, veto bet; vetkurado race veturi go, travel (by or of a vehicle); veturilo vehicle vi you; via your, yours viando meat vico row, line, turn; via — your turn vidi see; vidbendo videotape vigla alert, wide-awake vila o village vino wine; vinbero grape vintro winter violono violin viro man; virino woman; vir- (as prefix) male virto virtue; malvirto vice vi i wipe; vi tuko duster vitro glass; okulvitroj glasses, spectacles vivi to live; vivo life; vivu … ! long live … ! viza o face viziti, vizito visit vo o voice, vote; vo doni vote voja i to travel, vojaĝo journey vojo road, way, route; vojeto path voki call, summon voli want (to), be willing; volo will (power) volonte willingly; volontulo volunteer volumo volume volvi wind, wrap round vorto ward; vortaro vocabulary, dictionary vosto tail vundi wound, injure tuko cloth (for particular purpose); kaptuko headscarf turismo tourism, travel turisto tourist Turko Turk turni turn (tr.) turo tower tusi, tuso cough tu i touch (tr.) tuta whole, entire; tute quite; tute ne not at all -uj- (see Appendix); ujo container, receptacle -ul- (see Appendix); ulo fellow -um- (see Appendix) ungo nail, claw unika unique universala universal, world-wide universitato university universo universe unu one; unui o union urbo town, city; urba urban, municipal ur a urgent Urugvajo Uruguay Usono U.S.A. utila useful; malutila harmful uzi use vagi wander, roam vagono railway carriage; vagonaro train valizo suitcase, grip valo valley valori be worth; valoro value vango cheek vaporo steam varieteo music-hall, variety varma warm, hot; malvarmumo a cold varo commodity; varoj wares vasta spacious, vast vazo vessel, vase; la vazaro the dishes, crockery ve! alas! oh dear! veki wake up, arouse (tr.) velo, veladi sail; vel ipo sailing ship vendi sell vendredo Friday Venezuelo Venezuela veni come; alveni arrive; kunveni meet (intr.) zoologia ardeno zoo zorgi to care (for); prizorgi 181 take care of English—Esperanto Vocabulary Notes to the student: (a) When referring to this vocabulary (or to any dictionary) you may find more than one translation of the word you are looking up. Unless you are quite sure which is the appropriate translation, you are advised to look up each one in the Esperanto-English section of the vocabulary, to make sure which is the one you need. (b) If the word you want does not appear, it may be that you will find its opposite listed, and will only need to add the prefix mal- to it. (c) (tr.); -iĝi (intr.) indicates the verb is transitive (see Unit 15) and requires the ending -iĝi to make it intransitive. (intr.); -igi (tr.) indicates an intransitive verb requiring -igi to make it transitive. air aero, aerumi aircraft aviadilo(j) airport flughaveno alas! ho, ve! alcohol alkoholo alert vigla algebra algebra alive vivanta; be alive vivi all io, iuj, la tuta; — the better des pli bone allow permesi almost preskaŭ alone sola, sole along laŭ alphabet alfabeto already jam also ankaŭ although kvankam always iam amateur amatoro, amatora amaze mirigi; be amazed miri ambassador ambasadoro ambulance ambulanco America (continent) Ameriko; (U.S.A.) Usono among(st) inter amuse amuzi ancestor prapatro and kaj anger kolero, kolerigi angle angulo angry kolera animal besto announce anonci; announcement anonco annoy agreni another alia answer respondi, respondo Antarctic Antarkto, antarkta any ia, iu anybody, anyone iu (ajn) anything io (ajn) anywhere ie (ajn), ien (ajn) abhor abomeni able kapabla, lerta; to be able povi about irkaŭ; (concerning) pri above super, supre absolute absoluta accelerate akceli, (tr.); -iĝi (intr.) accept akcepti accident akcidento accompany akompani according to laŭ accuse (of) akuzi (pri) acquire akiri acrobat akrobato across trans act ago, agi; (on stage) aktori activity agado actor aktoro actual efektiva; actually efektive address adreso admire admiri admit konfesi adore adori adorn ornami adult plenkresk-a, adolt-a, -ulo advantage avantaĝo adventure aventuro advice konsilo; advise konsili aerate aerumi affable afabla affair afero afford toleri la elspezon por afraid: be afraid timi after post, post kiam; afterwards poste again denove, re(foj)e against kontraŭ age aĝo, epoko agitate agiti agree konsenti; agreement konsento ah! ha! aim celi, celo 182 bad malbona badge insigno bag sako, saketo, valizo bake baki (tr.); -iĝi (intr.) ball pilko; ballpoint pen globkrajono; (dance) bolo ballet baleto bank (finance) banko; (of river, etc.) bordo banquet bankedo, festeno bar bari, barilo; trinkejo bark boji barrier barilo base bazo; basic baza basis bazo basket korbo bath bano, bani; (tub) bankuvo bathe bani sin (intr.), bani (tr.) battle batalo be esti; (in a place) troviĝi; (in health) farti beach strando bead bido bean (broad, etc.) fabo; (French, etc.) fazeolo bear porti; (give birth) naski; (animal) urso beat bati beautiful bela; beauty bel(ec)o, (person) belulino because ar; because of pro become iĝi, fariĝi bed lito; bedroom dormo ambro beer biero before antaŭ (ol), antaŭe begin komenci (tr.); -iĝi (intr.); beginner komencanto behave konduti, bone konduti behind malantaŭ Belgian belgo, belga; Belgium Belgujo believe kredi; belief kredo bell sonorilo belly ventro belong aparteni below sub bench benko beneath sub beside apud; besides krom best plej bona, plej bone bet veti, veto better pli bona, pli bone between inter beyond preter Bible Biblio bicycle biciklo big granda bill (hotel, etc.) kalkulo bird birdo (pron. beerr-do) birth naskiĝo; give birth naski birthday naskiĝtago apart from krom apartment(s) apartamento apocalypse apokalipso apparatus aparato appear aperi, vidiĝi; (seem) ajni appearance aspekto applaud aplaŭdi apple pomo appreciate ati approve aprobi approximate proksimuma April aprilo Arctic Arkto, arkta arithmetic aritmetiko arm brako; armchair brakseĝo; arms (weapons) armiloj around irkaŭ, irkaŭe arouse veki arrange aranĝi arrest aresti arrival alveno; arrive alveni arrow sago art arto artichoke arti oko article (in magazine, etc.) artikolo; (thing) objekto as kiel; —…— tiel … kiel; — if kvazaŭ ashamed: be ashamed honti Asia Azio; Asian azia, aziano ask (question) demandi; (request) peti asleep: be asleep dormi ass azeno assume supozi at e, je; (if it means 'in') en atom atomo; atomic atoma attack ataki attain atingi attempt peni attend (be present) eesti; (pay attention) atenti attract allogi; attractive alloga, arma August aŭgusto aunt onklino Australia Aŭstralio; Australian aŭstralia, aŭstraliano Austria Aŭstrujo; Austrian aŭstra, aŭstro autumn aŭtuno available havebla aviation aviado avoid eviti await atendi awake veki (tr.); -iĝi (intr.); wide-awake vigla away for axe hakilo baby infaneto,bebo back dorso, malantaŭo backbone spino 183 burn bruli (intr.); -igi (tr.) burst krevi (intr.); -igi (tr.) bus aŭtobuso business afero(j), komerco busy okupita but sed butter butero button butono buy a eti by de, per, far, fare de biscuit biskvito bit peceto black nigra blame kulpo, kulpigi blank blanka blanket (lan)kovrilo, litkovrilo bleed sangi bless beni blind blinda blood sango blow bato, frapo; blovi blue blua blush ruĝiĝi board tabulo body korpo boil boli (intr.); -igi (tr.) Bolivia Bolivio; Bolivian bolivia, boliviano bone osto book libro; (= reserve) mendi, rezervi boot bot(et)o born naskita; be born naskiĝi borrow prunti, pruntepreni botch fu i, fu ajo both ambaŭ; —…and kaj…kaj… bottle botelo bottom malsupro, malsupra box skatolo, kest(et)o boy knabo brain cerbo; rack one's brains cerbumi braise stufi branch (of tree, etc.) bran o; (of firm) filio brave kuraĝa bravo! brave! Brazil Brazilo; Brazilian brazila, brazilano bread pano break rompi (tr.); -iĝi (intr.); paŭzo breath spiro; breathe spiri brick briko bridge ponto; (game) briĝo bright hela brilliant brila bring alporti; bring up (children) eduki Britain Britujo; British brita; Briton brito broad larĝa broadcast dissendi, disaŭdgi broccoli brokolo broom balailo brown bruna brush broso, brosi bucket sitelo build konstrui; building konstruaĵo Bulgaria Bulgario; Bulgarian bulgara, bulgaro bull virbovo bungle fu i burden arĝo, arĝi Burma Birmo; Burmese birma, birmano cabaret kabareto cabbage brasiko cabin kajuto cafe kafejo cajole kaĵoli cake kuko calculate kalkuli calendar kalendaro call voki, voko; be called (named) nomiĝi calm trankvila camera fot(ograf)ilo can povas, (container) ujo, skatolo Canada Kanado; Canadian kanada, kanadano candle kandelo cannibal kanibalo cap apo capable kapabla capture kapti car aŭtomobilo, aŭto caravan ruldomo card karto care zorgi, zorgo, prizorgo; take care of prizorgi career kariero careful zorga, atenterna; careless senatenta carpet tapi o carriage (rail) vagono carrot karoto carry porti cart aro carve skulpti; (meat) tran i case kovrilo, ujo, valiz(et)o cash mono cashier kasisto cassette kasedo; cassette-recorder magnetofono castle kastelo cat kato catch kapti cathedral katedralo catholic katoliko, katolika cauliflower florbrasiko cause kaŭzo, kaŭzi cease esi (intr.); -igi (tr.) ceiling plafono celebrate festi central centra; central heating centra hejtado 184 cold malvarma; (illness) malvarmumo collar kolumo collect kolekti (tr.); -iĝi (intr.) college kolegio colonel kolonelo colour koloro, kolori comb kombi, kombilo come veni comfort komforto; comfortable komforta comic(al) komika command ordoni, ordono commence komenci (tr.); -iĝi (intr.) comment komenti, komento commerce komerco; commercial komerca committee komitato commodity varo common ofta, ordinara, komuna; common sense prudento community komunumo, socio company kompanio compare kompari compartment fako compel devigi; compulsory deviga competition konkurso complain plendi complete kompleta complicate kompliki; complicated komplika comprise ampleksi compute kalkuli, komputori computer komputoro concept koncepto concert concerto condition stato, kondi o confess konfesi; confession konfeso congratulate gratuli congress kongreso conquer venki consent konsenti, konsento consequence sekvo consist (of) konsisti (el) constant konstanta construct konstrui consult konsulti container ujo content(ed) kontenta contest konkurso continue daŭri (intr.); -igi (tr.) contrary malo, mala, kontraŭa; on the — male contrast kontrasto control regi convenience oportuno; necesejo convenient oportuna conversation konversacio, dialogo cook kuiri (tr.); -iĝi (intr.); kuirist(in)o; cooker kuirforno copper kupro,kupra centre centro centrifugal centrifuga century jarcento certain certa; a — iu chain eno chair seĝo; chairman prezidanto chance hazardo;(of success) anco change anĝi (tr.); -iĝi (intr.); (for a note) moneroj charming arma chat babili, babilado cheat fripono, friponi check kontroli cheek (face) vango cheerful gaja, bonhumora cheese fromaĝo chess ako chest kesto, brusto chief efo, efa, estro child infano Chile ilio; Chilean ilia, iliano chimpanzee impanzo China Cinujo; Chinese ina, ino chocolate okolado choice elekto choir ĥoro, koruso choose elekti chop haki Christ Kristo; Christian Kristano church (building) preĝejo cinema kinejo circle cirklo, rondo city urb(eg)o clap aplaŭdi class klaso, kurso clay argilo clean pura; cleanse purigi clear klara, hela clergyman pastro clever lerta,inteligenta climb grimpi cloak mantelo; cloakroom vestejo, vesto-deponejo clock horloĝo close fermi cloth (for a purpose) tuko clothe vesti; clothes vestoj cloud nubo club (society) klubo coach aŭtobuso,vagono coal karbo coast marbordo coat mantelo coax kaĵoli cock (rooster) koko; male (bird) vircoffee kafo; —-pot kafkru o coin monero 185 darling kara, karul(in)o dart sageto date dato daughter filino; daughter-in-law bofilino day tago; daydream revo dead mortinta deaf surda deal (with) trakti (pri); a great — multe dear kara; (expensive) multekosta death morto deceive trompi December decembro decide decide decorate ornami dedicate dedi i deep profunda defeat venki; a defeat malvenko defend defendi define difini degree grado; (university) licencio delicate delikata delight ravo, ravi; delightful rava deliver liveri demand postuli Denmark Danlando dense densa department fako depend dependi (de) deposit deponi; antaŭpago depot deponejo debt uldo describe priskribi deserve meriti design desegni, desegnaĵo desire deziri despair malesperi, malespero despite malgraŭ destiny sorto destroy detrui develop evolui (intr.); -igi (tr.) devote dedi i dialect dialekto dialogue dialogo dictionary vortaro die morti differ diferenci different malsama, diversa(j) dig fosi digit cifero diligent diligenta dine (vesper)manĝi dinner tagmanĝo, vespermanĝo direct rekta direction direkto disappear malaperi disc disko copy kopii, kopio; ekzemplero cord nuro cordial kora corner angulo correct korekti; ĝusta, senerara correspond korespondi correspondence po tajo, korespondado corridor koridoro cost kosti, kosto; costly multekosta costume (for a special purpose) kostumo; (other) vesto, kompleto cough tusi, tuso count nombri country lando; (not town) kamparo couple paro courage kuraĝo; courageous kuraĝa course kurso; of — kompreneble courteous ĝentila cousin kuz(in)o cover kovri, kovrilo; ampleksi cow bovino crafty ruza crawl rampi create krei; creation kreaĵo; creator kreinto creep rampi crime krimo; criminal krimulo criticize kritiki crook fripono cross kruco crowd (hom)amaso crown krono cruel kruela cry krio, krii; plori cuckoo kukolo culture kulturo cunning ruza, ruzeco cup taso cupboard ranko curator kuratoro cure (re)sanigi curious scivola; (quaint) kurioza curse malbeni, malbeno curtain kurteno custom kutimo cut (with knife) tran i; (with scissors) tondi Cyprus Cipro Czech eĥa; Czechoslovakia eĥoslovakio Dad, Daddy pa jo dainty delikata dam bari, baraĵo damage difekti, difekto dance danci, danco, balo Dane dano; Danish dana danger danĝero dark malluma, malhela; darkness mallumo 186 economize pari edge rando edit redakti; editor redaktisto edition eldono educate eduki; education edukado egg ovo eight ok either aŭ; — … or aŭ … aŭ elastic elasta (fadeno) elect elekti electric(al) elektra; electricity elektro elegant eleganta element elemento elephant elefanto else alia, alie embrace brakumi embroider brodi; embroidery brodaĵo eminent eminenta emperor imperiestro; empress imperiestrino emphasis emfazo; emphasize emfazi empire imperio empty malplena enamel emajlo encounter renkonti, renkont(iĝ)o end fini (tr.); -iĝi (intr.); fino endeavour peni, peno energy energio engine motoro, ma ino, lokomotivo England Anglujo; English angla; Englishman anglo enigma enigmo enjoy ĝui; enjoy oneself amuziĝi enough sufi a, sufi e(da) entertain distri, amuzi enthusiasm entuziasmo; enthusiastic entuziasma entire tuta; entirely tute entrance eniro, enirejo envelope koverto epoch epoko equal egala erase forskrapi, forvi i; eraser skrapgumo error eraro especial aparta essence esenco; essential esenca, nepra esteem estimi, estimo Europe Eŭropo; European eŭropa, eŭropano evade eviti even e ; ebena evening vespero event okazajo, evento ever iam, iam every iu everybody iu everyday iutaga, iutage everyone iu; —’s ies everything io discuss diskuti dish plado; the dishes la manĝilaro, vazaro display (el)montri, (el)montro, spektaklo dissolve solvi distance malproksimo; (interval) distance distant malproksima, for a distinguish distingi; distinguished eminenta distract distri distress agreno, agreni distribute disdoni district (region) regiono; (of city) distrikto, kvartalo disturb ĝeni dive plonĝi divide dividi (tr.); -iĝi (intr.) divine dia divorce eksedz(in)igi, -igo do fari doctor kuracisto; (title) doktoro document dokumento dog hundo doll pupo dollar dolaro donkey azeno door pordo dot punkto doubt dubi, dubo down malsupre(n) downstairs malsupre(n), sube(n) draw (pull) tiri; (picture) desegni drawer tirkesto drawing-room salono dream sonĝi, sonĝo; day — revi, revo dress vesti (sin); (woman's) robo drink trinki, trinko, trinkaĵo drive peli; (vehicle) veturigi, konduki drop fali, faligi; guto drown droni (intr.); -igi (tr.) dry seka, sekigi, sekiĝi; dryer sekigilo during dum dust polvo, senpolvigi; duster vi tuko Dutch nederlanda; Dutchman nederlandano dwell loĝi each iu; two eggs — po du ovoj ear orelo early frua, frue earnest serioza earth tero, grundo ease facileco east oriento; eastern orienta; eastwards orienten Easter Pasko easy facila eat manĝi ecology ekologio 187 fight batali, batalo figure cifero; (form) figuro fill plenigi film filmo final fina find trovi fine bela, delikata finger fingro finish fini (tr.); -iĝi (intr.) Finland Finnlando; Finn finno; Finnish finna fire fajro firm firma; (commercial) firmo, firmao fish fi o five kvin fit (suitable) taŭga; (healthy) sana fix fiksi flag flago; (military) standardo flat (smooth) plata; (level) ebena flatter flati; flattery flatado flee fuĝi float flori (intr.); -igi (tr.) flock aro; flock of sheep afaro floor planko; (storey) etaĝo flow flui flower floro, flori fluent flua flush (turn red) ruĝiĝi fly (insect) mu o; (in the air) flugi fog nebulo fold faldi (tr.); -iĝi (intr.) follow sekvi; as —s jene food manĝaĵo, nutraĵo fool stultulo, idioto foot piedo football (ball) piedpilko, (game) futbalo for por;(because of) pro forecast prognozo foreign fremda, alilanda forest arbar(eg)o forget forgesi forgive pardoni fork forko form formo; (paper) aliĝilo, mendilo, etc. formal formala, solena fortunate feli a found (establish) fondi foundation fundamento, fondiĝo, fondaĵo fountain fontano; — pen fontplumo four kvar fraction frakcio, ono France Francujo free libera; senpaga freeze frosti; (food) frostigi; freezer frostigilo French franca; Frenchman franco frequent ofta fresh fre a everywhere ie evident evidenta ex- eks exact ĝusta, preciza examination ekzameno; examine ekzameni example ekzemplo; for — ekzemple exclaim ekkrii excursion ekskurso excuse pardoni; excuse me! pardonu! pardonon! exercise ekzerco, ekzerci (sin) exhibition ekspozicio exist ekzisti exit eliri, eliro, elirejo expect atendi, antaŭvidi expensive multekosta experience sperto; experienced sperta expert sperta, spertulo explain klarigi; explanation klarigo exploit ekspluati; heroaĵo explore esplori expression esprimo; (of face) mieno extend etendi (tr.); -iĝi (intr.); extensive ampleksa extinguish estingi extreme ekstrema; extremely (tre)ege eye okulo face vizaĝo fact fakto; in — fakte, efektive factory fabriko fail malsukcesi; without — nepre fair justa fall fali, falo false falsa, malvera family familio famous fama fan ventumi, ventumilo; (football, etc.) fervorulo far malproksima, malproksime(n) farm farmbieno, farmi; farmer farmisto fashion modo; fashionable laŭmoda fast rapida, rapide; (clock) frua fat dika, grasa, graso fate sorto father patro; —-in-law bopatro fault neperfektaĵo; my — mia kulpo favour komplezo; favourite preferata fear timi, timo feast festo; (banquet) festeno, bankedo feather plumo February februaro feed manĝi (intr.); nutri (tr.) feel senti female ino, ina ferry pramo, pram ipo fever febro few malmultaj; a — kelkaj field kampo 188 gown robo grade grado grammar gramatiko; — school gimnazio gramophone gramofono grand grandioza granddaughter nepino; grandfather avo; grandmother avino; grandparents geavoj; grandson nepo granny avinjo grape vinbero grass herbo grease graso; greasy grasa great granda; — grandfather praavo Greece Grekujo; Greek greka, greko Green verda Greenland Groenlando greet saluti; greeting saluto grey griza grocer spicisto ground tero group grupo grow kreski (intr.); -igi (tr.); — up plenkreskiĝi guarantee garantii guard gardi, gardisto guess diveni, diveno guest gasto guide gvidi, gvidanto; gvidlibro; skoltino guilty kulpa gun pafilo Friday vendredo; Good — Sankta Vendredo fridge fridujo friend amiko frighten timigi from de, el front antaŭo;in — of antaŭ fruit frukto fry friti; frying pan pato fulfil plenumi full plena; (satiated) sata fun amuzo function funkcio fund kaso fundamental fundamenta funny amuza, komika furnace forno furniture mebloj, meblaro further plu gain gajni; (clock) frui gallery galerio gallop galopi, galopo game ludo garage remizo; (for repairs) garaĝo garden ĝardeno garment vesto gas gaso gasoline benzino gate (ĝarden)pordo; (of town) pordego gather kolekti (tr.); -iĝi (intr.); amasigi, amasiĝi general ĝenerala;in — ĝenerale generous malavara genius genio, geniulo gentle milda, dol a gentleman sinjoro German germana, germano; Germany Germanujo get akiri, ricevi; — up ellitiĝi ghost fantomo, spirito gift donaco; talento; gifted talenta giraffe ĝirafo girl knabino give doni; (present) donaci glad ĝoja; be — ĝoji glance ekrigardi, ekrigardo glass vitro; (drinking-) glaso; (looking-) spegulo; glasses (spectacles) okulvitroj globe globo glorious glora, belega; glory gloro glove ganto glue gluo, glui go iri; (in or of a vehicle) veturi god dio; goddess diino gold oro; golden ora good bona good-bye ĝis (la) revido; ĝis la; ĝis; adiaŭ govern regi; government registaro habit kutimo hail (weather) hajlo; hailstone hajlero hair haroj, hararo; (single) haro half duono; (as prefix) duonhallo saluton halt halti (intr.); -igi (tr.) ham inko hammer martelo, marteli hand mano; handbag mansaketo handkerchief po tuko, naztuko hang pendi (intr.); -igi (tr.) happen okazi happy feli a harbour haveno hard malmola; malfacila; hardly apenaŭ harm malutili, malutilo; harmful malutila harvest rikolto, rikolti hat apelo hatch gi eto have havi; — to devi he li head kapo, efo, estro; heading titolo heal (re)sanigi (tr.); -iĝi (intr.) health sano; healthy sana heap amaso hear aŭdi 189 ice glacio; —cream glaciaĵo Iceland Islando idea ideo ideal ideala, idealo idiot idioto if se; (whether) u ignore ignori ill malsana illustrate ilustri; illustration ilustraĵo imagination imago(povo); imagine imagi imitate imiti immediate tuja; immediately tuj immortal senmorta important grava impossible neebla impress imponi; impressive impona improve plibonigi (tr.) -iĝi (intr.) in en inclination emo; (slope) kliniĝo incline klini (tr); -iĝi (intr.) include inkluzivi; inclusive inkluziva, -e indeed ja India Hindujo; Indian hinda, hindo indicate indiki; indication indiko indifferent indiferenta industrial industria; industry industrio infant infaneto, bebo inform informi, sciigi; information informo(j) injure vundi; injury vundo ink inko insist insisti instead of anstataŭ instrument instrumento insulate izoli intelligent inteligenta intend intenci; intention intenco intense, intensive intense interest interesi, intereso; interesting interesa internal interna international internacia interval paŭzo introduce (thing) enkonduki; (person) prezenti intuition intuicio invent inventi investigate esplori invite invite Iran Irano; Iranian irana, iranano Iraq Irako; Iraqi iraka, irakano Ireland Irlando; Irish irlanda; Irishman irlandano iron fero, gladilo; (clothes) gladi island insulo isolate izoli Israel Israelo; Israeli israela, israelano it ĝi; its ĝia Italy Italujo; Italian itala, italo heart koro hearth kameno, fajrejo heat varmo, varmigi, hejti heavy peza heel (foot) kalkano; (shoe) kalkanumo hello saluton help helpi, helpo; helpless senhelpa, senpova hen kokino her i, in, ia; hers ia here i tie(n); — is jen hero heroo; heroine heroino; heroic heroa hesitate heziti hey! he! hi! saluton! hide ka i (tr.); -iĝi (intr.) high alto, alte highway efvojo, oseo hill monteto; (slope) deklivo him li, lin hinder malhelpi his lia history historio hit frapi; (not miss) trafi hobby atokupo, flankokupo, hobio hold teni hole truo holiday ferio(j) holy sancta home hejmo, hejmen; at — hejme honour honoro, honori hook hoko hope esperi, espero horizontal horizontala horse evalo hospital malsanulejo hostel gastejo hot varma, varmega hotel hotelo hour horo house domo how kiel; — much, — many kiom however tamen hullo saluton humble humila humour (mood) humoro; (funny) humuro humus humo hundred cent Hungarian hungara, hungaro; Hungary Hungarujo hungry malsata hunt asi, aso hurry rapidi hurt dolori husband edzo I mi 190 item lead (metal) plumbo leaf folio learn lerni; learner lernanto least plej malgranda; at — almenaŭ leave lasi, forlasi Lebanon Libano; Lebanese libana, libanano leg kruro legible legebla lemon citrono lend pruntedoni less malpli (da) lesson leciono let permesi, lasi; let's ni …u letter letero; (of alphabet) litero level nivelo; ebena library biblioteko Libya Libio; Libyan libia, libiano lick leki lid kovrilo lie ku i; (tell a —) mensogi life vivo light lumo, lumigi; (colour) hela; (not heavy) malpeza lightning fulmo like simila (al); I — it ĝi pla as al mi line linio, vico; nuro lion leono liquid likva, likvaĵo list listo listen aŭskulti literature literature Lithuania Litovujo; Lithuanian litova, litovo litre litro little malgranda, eta, malmulta; a — iomete live vivi; (dwell) loĝi living-room loĝ ambro, familia ambro load arĝi, arĝo loan prunto, prunti loathe abomeni local loka lock losi; seruro lodge loĝi; lodgings loĝejo London Londono; Londoner londonano lone sola; lonely soleca long longa, longe; — for sopiri loo necesejo look rigardi, rigardo; aspekti, aspekto; — for ser i lose perdi; (one's way) vojerari; (clock) malfrui lot: a lot of multaj, multe da loud laŭta lounge salono, sid ambro love ami lovely bela, rava low malalta, malalte ero jacket jako January januaro Japan Japanujo; Japanese japana, japano Jesus Jesuo jet (plane) jeto Jew judo; Jewish juda job okupo, profesio, tasko joke erco, erci journey vojaĝo judge juĝi,juĝisto jug kruro juice suko July Julio jump salti, salto June junio jungle ĝangalo just (fair) justa; (a moment ago) ĵus keep teni, gardi, konservi kettle boligilo key losilo kill mortigi kilogramme kilogramo kilometer kilometro kind speco; bona, afabla kindness afableco; komplezo king reĝo; kingdom regno kiss kisi, kiso kitchen kuirejo knickers kalsono knife tran ilo knit triki; knitting needle trikilo know scii; (acquaintance) koni label etikedo lack ne havi; manko; be lacking manki ladder tupetaro lady sinjorino lake lago lamp lampo land (not sea) tero; (country) lando; (alight) surteriĝi, alteriĝi landscape pejzaĝo language lingvo large granda last daŭri; lasta, fina late malfrua, malfrue Latvia Latvujo; Latvian latva, latvo laugh ridi, rido lavatory necesejo law leĝo; in-laws boparencoj lawn razeno lazy mallaborema, maldiligenta lead konduki, gvidi 191 merely nur merit merito, meriti merry gaja message mesaĝo metal metalo, metala method metodo metre metro Mexico Meksikio; Mexican meksikia, meksikiano Microphone mikrofono microwave (adj.) micro-onda middle mezo, meza migrate migri; migration migrado mild milda mile mejlo milk lakto millimeter milimetro million miliono (da) mind menso; never—! ne gravas! mine (la) mia; minejo minimum minimumo, minimuma minister (church) pastor minute minuto miracle miraklo mirror spegulo miser avarulo; miserly avara miss fraŭlino; maltrafi mist nebuleto mistake eraro; be mistaken erari mistress mastrino, instruistino mix miksi (tr.); -iĝi (intr.) modern moderna moment momento Monday lundo money mono month monato mood humoro moon luno moorhen galinolo more pli (da); — or less pli-malpli moreover cetere morning mateno most plej; la plimulto de mother patrino; —-in-law bopatrino motor motoro; motorcycle motorciklo motorist aŭt(omobil)isto motorway aŭtovojo, aŭto oseo mountain monto mouse muso mouth bu o move movi (tr.); -iĝi (intr.); movement movado Mr s-ro Mrs s-ino much multe (da) mugging rabatenc(ad)o Mum(my) panjo municipal urba lucky bon anca, feli a lunch(eon) tagmanĝi, tagmanĝo Luxemburg Luksemburgo luxurious luksa; luxury lukso machine ma ino mackintosh pluvmantelo macramé makramo madam sinjorino magazine gazeto, revuo, magazine magnet magneto; magnetic magneta magnificent grandioza mail po to main efa majesty reĝ(in)a mo to majority plimulto make fari, igi male vir(seks)a man viro; (human being) homo; mankind la homaro Man, Isle of Manksinsulo manage (to do something) sukcesi manner maniero; manners ĝentileco manufacture fabriki, fabrikado manuscript manuskripto Manx manksa; Manxman mankso many multaj map mapo marble marmoro March marto marry edz(in)iĝi, geedziĝi mass amaso Mass meso master mastro, estro, majstro, instruisto material materialo; (cloth) tofo mathematics matematiko matter afero; gravi; it doesn't — ne gravas mature matura may rajtas May majo mayonnaise majonezo mayor urbestro me mi, min meal manĝo mean (miserly) avara; (signify) signify measure mezuri (tr.); -iĝi (intr.) meat viando medicine medikamento; (science) medicino meet renkonti (tr.); -iĝi, kunveni (intr.) meeting kunveno, renkontiĝo melody melodio member membro, ano memory memoro menace minaci, minaco mend ripari mention mencii 192 obey obei object (thing) objekto; (aim) celo oblige: be obliged to devi obstacle baro, malhelpo, obstaklo obtain akiri, ricevi obvious evidenta, memevidenta occasion okazo occupy okupi; occupied okupita occur okazi October oktobro odd stranga of de; (quantity) da off de (sur) offer proponi office (function) ofico; (place) oficejo, kontoro officer (forces) oficiro official oficiala; funkciulo, oficisto offspring ido(j) often ofte oh ho oil oleo old malnova, maljuna; ten years — dekjar(aĝ)a on sur; (day) je once (not twice) unufoje; (not now) iam one unu; oni oneself si, sin, mem onion cepo only nur, sola, sole open mafermi (tr.); -iĝi (intr.); malfermita opera opero operate funkcii (intr.); -igi (tr.); operacii; operation operacio opportune oportuna opportunity okazo, anco oppose kontraŭ(star)i opposite kontraŭ, kontraŭa; malo or aŭ orange oranĝo, oranĝkolora orchestra orkestro order ordo; (command) ordoni; (goods) mendi ordinary ordinara organization organiz(aĵ)o; organise organize original origina; (not a copy) originala ornament ornamaĵo other alia ought devus our nia; ours la nia out ekstere; — of el outside ekster, ekstere(n) oven bakujo over super; pli ol owe uldi own posedi; propra ox bovo museum muzeo mushroom fungo, agariko music muziko; —hall varieteo must devas my mia mystery mistero nail (metal) najlo; (finger, toe) ungo name nomo nation nacio; national nacia, tata nature naturo near proksima, proksime; nearly preskaŭ necessary necesa neck kolo; necklace kol eno need bezoni, bezono needle (sewing) kudrilo neighbour najbaro neither nek; — …. nor nek … nek nephew nevo net reto Netherlands Nederlando never neniom nevertheless tamen new nova New Zealand Novzelando; New Zealander novzelandano news novajoj newspaper jurnalo next venonta, proksima nice bela, agrabla niece nevino night nokto, nokta; spend the — tranokti nine naŭ no ne; nenia, neniu; no one neniu nobody neniu; —’s nenies noise bruo none neniu, neniom nonsense sensencaĵo nor nek Norman normanda, normando; Normandy Normandio north nordo; northern norda Norway Norvegujo; Norwegian norvega, norvego nose nazo not ne; — at all tute ne note noti, noto; bileto nothing nenio notice rimarki; anonco notify informi, sciigi nought nenio; (figure) nul nourish nutri now nun; (interjection) nu nowhere nenie(n) number (amount) nombro; (figures) numero nurse (hospital) flegi; flegist(in)o pace 193 pa o pharmacy (science) farmacio; (place) farmaciejo, apoteko; pharmacist farmaciisto, apotekisto phenomenon fenomeno philatelist filatelisto; philately filatelo philologist filologo; philology filologio philosopher filozofo; philosophy filozofio photograph foto, fotografaĵo; foti, fotografi piano piano pick elekti; — up preni picture bildo picturesque pitoreska, pentrinda piece peco pig porko pile amaso pin pinglo pink rozkolora pioneer pioniro pipe tubo; (tobacco-) pipo pity kompati, kompato; it's a —! (estas) domaĝe! place loko, ejo; meti plan plano, plani plane aviadilo plank tabulo plant planto, planti plastic plasto, plasta plate telero platform podio; (station) kajo play ludi; teatraĵo pleasant agrabla please pla i (al); mi petas, bonvolu pleasure plezuro plenty multe (da) plug topi, topilo plumber plumbisto, tubisto plunge plonĝi (intr.); -igi (tr.) pocket po o podium podio poem poemo poet poeto point punkto; (tip) pinto; (scoring) poento Poland Pollando; Pole polo; Polish pola pole stango; (geog.) poluso police polico; policeman policano policy politiko polish poluri polite ĝentila politics politiko; political politika poor malri a; kompatinda pop krevi (intr.); -igi (tr.); pop(ulara)muziko popular populara population loĝantaro pork porkaĵo Portugal Portugalujo; Portuguese portugala, portugalo possess posedi possible ebla; possibly eble pacifism pacifismo; pacifist pacifisto pack paki packet pako page paĝo pail sitelo pain doloro; painful dolor(ig)a paint farbo; farbi; (a picture) pentri pair paro Pakistan Pakistano; Pakistani pakistana, pakistanano pale pala, paliĝi pan kaserolo; frying — pato panel panelo panties kalsono pants (trousers) pantalono; underpants kalsono paper papero; (newspaper, etc.) gazeto, ĵurnalo parachute para uto, para uti parcel pako pardon pardono, pardoni; —! pardonu! parent patr(in)o Paris Parizo park parko parsley petroselo part parto; (theatr.) rolo particular aparta party festo; (polit.) partio pass pasi (intr.); -igi (tr.) past pasinta, pasinteco; preter patent patento, patentita path vojeto patience pacienco; patient pacienca; (med.) paciento pause paŭzi, paŭzo pavement trotuaro pay pagi; salajro pea pizo peace paco; trankvilo peasant kamparano pen plumo; (ball-point) globkrajono pencil krajono penny penco people homoj, popolo; oni pepper pipro perfect perfecta perfume parfumo perhaps eble period periodo periodical gazeto, periodaĵo permanent konstanta, daŭra permission permeso; permit permesi, permesilo Persia Persujo; Persian persa, perso person persono Peru Peruo; Peruvian perua, peruano petrol benzino phantom fantomo 194 punish puni; punishment puno, punado pupil lernanto puppet (gant)pupo pure pura purpose cello push pu i put meti; — on surmeti puzzle enigmo post (mail) po to; enpo tigi postcard po tkarto; picture — bildkarto potato terpomo pound (weight) funto; (£) pundo pour ver i power potenco; powerful potenca practice praktiko, praktikado, ekzercado practise praktiki, ekzerci (sin) praise laŭdi, laŭdo pram infan areto pray preĝi; prayer preĝo precious multvalora precise preciza prefer preferi; preferably prefere prepare prepari (sin) present eestanta;(present-day) aktuala; (gift) donaco; (to present) prezenti, donaci preserve gardi, konservi preside prezidi; president prezidanto press premi; presma ino; gazetaro presume supozi pretend ajnigi, preteksti prevent malhelpi previous antaŭa price prezo prick piki, piko priest pastor principal efa, precipa; estro principle principo print presi prison malliberejo; prisoner malliberulo prize premio probable ver ajna, kredebla problem problemo proceed procedi, antaŭeniri profession profesio; professional profesia profound profunda prognosis prognozo programme programo progress progreso, progresi prohibit malpermesi promise promesi, promeso prompt akurata; instigi pronounce pronunci; elparoli proof pruvo propel peli propose proponi protect protekti protest protesti; protestant protestanto proud fiera prove pruvi provide provizi; provided (that) kondi e (ke) prudent prudenta public publika; the — la publiko publish eldoni pull tiri quaint kurioza quality kvalito quantity kvanto quarrel kvereli, kverelo quarter kvarono; (of city) quartet kvaropo queen reĝino queer stranga quick rapida quiet mallaŭta, silenta quintet kvinopo quite tute kvartalo race raso; vetkuri, vetkurado radar radaro radical radikala radio radio; radiofono, radioricevilo railway fervojo, fervoja rain pluvo; it's raining pluvas raincoat pluvmantelo rapid rapida rather iom ray radio razor razilo reach atingi read legi ready preta real vera, efektiva; really vere, efektive realm regno reap rikolti rear malantaŭo, malantaŭa reason kialo reasonable prudenta, racia receipt kvitanco; ricevo receive ricevi receptacle ujo recipe receptor reciprocal reciproka recline kliniĝi, ku i recognise rekoni recommend rekomendi record registri, registro; disko; (best performance) rekordo recorder (tape, cassette) magnetofono red ruĝa refer rilati refrigerator fridujo 195 rôle rolo roll ruli (tr.); -iĝi (intr.) Romanche, Romansch roman a Romania Rumanujo; Romanian rumana, rumano roof tegmento room ambro, spaco rooster (vir)koko root radiko rope nuro rose rozo rotten a a round rondo, ronda; irkaŭ rouse veki, instigi route vojo row (line) vico royal reĝa rub froti rubbish rubo; sensencaĵo rubble rubo rugby rugbeo rule regulo; regi, regado run kuri, flui, funkcii Russia Rusujo; Russian rusa, ruso refuse rifuzi; refusal rifuzo regard rigardi; rilato; regarding rilate al region regiono register registri; registrolibro regret bedaŭri, bedaŭro regular (laŭ)regula relate rilati; rakonti relation rilato; (relative) parenco relative parenco; relativa, rilata relax malstre i (tr.); -iĝi (intr.) religion religio remain resti; remainder resto, cetero remark komenti, komento remember memori repair ripari, riparo repeat ripeti, ripeto reply respondi, respondo report raporti, raporto; reporter raportisto repose ripozi, ripozo represent reprezenti reproach ripro i, ripro o republic respubliko request peti, peto require postuli, bezoni rescue savi, savo research esplori, esplor(ad)o resemble simili reserve rezervi resist rezisti respect respekti, respekto respond respondi; response respondo rest ripozi, ripozo; (remainder) restaĵo restaurant restoracio result rezulto, rezulti return reveni, reiri, reveno, reiro revolution turno; (political) revolucio revue revuo rice rizo rich ri a ride (horse, cycle) rajdi; (in vehicle) veturi, veturo right ĝusta, prava; dekstra; rajto rim rondo ring ringo, rondo; sonori (intr.); -igi (tr.) rip iri (tr.); -iĝi (intr.) ripe matura; ripen maturiĝi risk risko, riski river rivero road vojo; roadway oseo roam vagi roast rosti, rostaĵo, rostita rob teli, rabi; robber rabisto robe robo robot roboto rock roko; — garden rokĝardeno rogue fripono sack sako sacred sankta sacrifice oferi, oferaĵo sad malgaja, malĝoja safe sekura; safety sekureco sail velo, veladi, ekvojaĝi saint sanktulo; St. Paul Sankta Paŭlo salad salato salary salajro salon salono salt salo same sama, samo sand sablo satiated sata satisfy kontentigi; satisfied kontenta Saturday sabato saucer subtaso save (rescue) savi; (economise) pari say diri scales pesilo scarcely apenaŭ scene sceno, vidaĵo scenery pejzaĝo school lernejo science scienco; scientist sciencisto scissors tondilo scold ripro i Scotland Skodando; Scot skoto; Scottish scout skolto; scoutmaster skoltestro scrape skrapi screen ekrano 196 skota sign signo; subskribi; signature subskribo signal signalo signify signify silence silento; be silent silenti silhouette silento silk silko, silka silver arĝento, arĝenta simple simpla sin peko, peki since de, ekde; (because) ar sincere sincera sing kanti sir sinjoro sister fratino; — in-law bofratino sit sidi; — down sidiĝi, eksidi; sitting-room salono site loko, situo situation situacio; (place) situo; be situated situi six ses size grando, grandeco sketch (theatr.) ske o ski skii, skio skilful lerta skirt jupo sky ielo slack malstre ita Slav slava, slavo sleep dormi slender maldika, svelta slide gliti (intr.); -igi (tr.) slim svelta slip gliti Slovak slovaka, slovako slow malrapida; (clock) malfrua smell odoro, odori (intr.); flari (tr.) smile rideti, rideto smoke fumo, fumi smooth glata; glatigi snake serpento snow neĝo, neĝi; snowflake neĝero so tiel; (therefore) do; — that por ke soap sapo soccer futbalo social socia, sociala; distra vespero socialism socialismo; socialist socialisto, socialisma society (general) socio; (association) societo sock trumpeto socket ingo soft mola; mallaŭta soil grundo soldier soldato, militisto sole sola solemn solena, serioza solve solvi; solution solvo sculpt skulpti; sculptor skulptisto; sculpture skulptaĵo sea maro; seashore marbordo search priser i season sezono; spici seat seĝo, benko, sidloko secret sekreto, sekreta secretary sekretari(in)o secure sekura, sekurigi; security sekureco see vidi seek ser i; (try) peni seem ajni sell vendi (tr.); -iĝi (intr.) send sendi sense (meaning) senco; (common sense) prudento sensible prudenta, inteligenta sentence frazo separate aparta, apartigi September septembro series serio serious serioza, grava serpent serpento serve servi service servo, servado; (religious) Diservo set aro, kompleto; (radio, T. V.) aparato seven sep several pluraj, kelkaj severe severa sew kudri; sewing machine kudroma ino shade, shadow ombro shake skui, — hands manpremi shame honto; be ashamed honti shape formo share divide sharp akra shave razi (sin); shaver razilo she i sheep afo(j) sheet folio; littuko shelf breto shine brili ship ipo shirt emizo shiver (frosto)tremi shoe uo shoot pafi shop butiko, magazeno; butikumi shore (mar)bordo short mallonga should -us, devus shoulder ultro shout krii, kriegi show montri; spektaklo shut fermi (tr); -iĝi (intr.) side flanko, flanka sideboard telermeblo 197 start komenci (tr.); -iĝi (intr.) state (condition) stato; (polit.) tato station stacio, stacidomo statue statuo stay resti steal teli steam vaporo step tupo; pa o, pa i stew stufi, stufaĵo steward (ship, etc.) stevardo; stewardess stevardino stick bastono; glui (tr.); -iĝi (intr.) sticker glumarko still senmova; ankoraŭ stimulate stimuli; stimulus stimulo sting piki, piko stock provizo, stoko, stoki stocking trumpo stomach stomako stone tono stop halti (intr.); -igi (tr.); esi (intr.); -igi (tr.); punkto store magazeno; (small) butiko storey etaĝo story rakonto, historio stout dika stove (hejt-, kuir-) forno straight rekta, rekte strange fremda, nekonata; (odd) stranga street strato strict severa stride pa (eg)o, pa (eg)i strike frapi, bati; (industrial) strike string nureto strip strio; senvestigi (tr.); -iĝi (intr.) stripe strio strong forta struggle lukti, lukto student studanto; (university) studento study studi, studado subject temo, subjekto; (of study) studobjekto subscribe (periodicals) aboni substance aĵo subtle subtila succeed sukcesi; success sukceso such tia suck su i Sudan Sudano;Sudanese sudana, sudanano sudden subita suffer suferi suffice sufi i; sufficient sufi a, sufi e da sugar sukero suggest sugesti suit taŭgi (al); kompleto suitable taŭga; be— taŭgi sum sumo some iu(j), iom da, kelkaj; — kind of ia(j) somebody, someone iu; —’s ies somehow iel something io sometimes foje, kelkfoje somewhat iom somewhere ie(n) son filo; —-in-law bofilo song kanto soon baldaŭ; as — as tuj kiam sorry: to be sorry bedaŭri sort speco soul animo sound sono; soni (intr.); -igi (tr.) soup supo sour acida source fonto south sudo;southern suda South Africa Sudafriko; South African sudafrika, sudafrikano Soviet soveto, soveta; — Union Sovetunio space spaco; spacious vasta spade fosilo Spain Hispanujo; Spaniard hispano; Spanish hispana speak paroli special speciala specimen specimeno spectacle spektaklo; spectacles okulvitroj speech parolado speed rapid (ec)o spend (money) elspezi; (time) pasigi; — the night tranokti spice spico, spici spin (rapide) rotacii; — drier centrifuga sekigilo spinach spinaco spine spino spirit spirito spite malico; in — of malgraŭ splendid grandioza; bonege! split fendi (tr.); -iĝi (intr.) spoil difekti (tr.); -iĝi (intr.) spoon kulero sporadic sporada sport sporto; sportsman sportisto spot makulo; loko, punkto spread etendi (tr.); -iĝi (intr.); disvastigi, -iĝi spring (season) printempo; (source) fonto square kvadrato; (town) placo stage scenejo stain makuli, makulo stair tupo; staircase tuparo stamp stampi, stampilo; (post) po tmarko stand stari; — up stariĝi, ekstari standard nivelo, grado; (flag) standardo star stelo 198 testify atesti text teksto textile teksaĵo Thames Tamizo than ol thank danki; thanks! dankon! that ke, tio, tiu; (rel. pron.) kiu the la; — more… — more ju pli … des pli theatre teatro their ilia them ili, ilin theme temo then (at that time) tiam; (next) poste theory teorio; theoretical teoria there tie(n); — is (nothing —) estas (nenio tie) therefore tial they ili thick dika, densa thief telisto thin maldika, maldensa thing objekto, afero think pensi, kredi, opinii thirst soifo, soifi; thirsty soifa this i tiu, i tio though kvankam, tamen; as — kvazaŭ thought penso; thoughtful pensema thousand mil thread fadeno threat minaco; threaten minaci three tri throat gorĝo through tra; (because of) pro throw ĵeti thumb dikfingro Thursday ĵaŭdo ticket bileto tiger tigro tight stre ita, strikta; tights trumpkalsono tighten stre i till ĝis; (shop) kaso tilt klini (tr.); -iĝi (intr.) timber ligno time tempo; (of day) horo; (occasion) fojo tin (box) skatolo tiny eta tip pinto; (gratuity) trinkmono tired laca title titolo to al, ĝis; (in order to) por toast rostpano; (drink) tosti, tosto tobacco tabako today hodiaŭ toe piedfingro together kune toilet (W.C.) necesejo tolerate toleri summer somero summit pinto, supro summon alvoki sun suno Sunday diman o superior supera supper vespermanĝo supply provizi suppose supozi sure certa surface supraĵo surgeon kirurgo surprise surprizi, surprizo surround irkaŭi; surroundings irkaŭaĵo suspect suspekti;suspicion suspekto swallow hirundo swan cigno Sweden Svedujo; Swede svedo; Swedish sveda sweep balai sweet dol a, dol aĵo; sweets bombonoj swim naĝi switch (on) alti; (off) mal alti Switzerland Svislando; Swiss svisa, sviso sword glavo symphony simfonio Syria Sirio; Syrian siria, siriano table tablo; (list) tabelo tail vosto take (pick up) preni; (carry) porti talent talento; talented talenta talk paroli, parolado tall alta, altkreska Tanzania Tanzanio; Tanzanian tanzania, tanzaniano tape bendo;—recorder magnetofono tapestry tapeto task tasko taste gusto; (have flavour) gusti; (with tongue) gustumi taxi taksio tea tea; (meal) kolaziono teach instrui; teacher instruist(in)o team ludantaro, teamo tear iri (tr.); -iĝi (intr.); tear (-drop) larmo; tear gas larmiga gaso technique tekniko; technology teknologio telephone telefono, telefoni (al) television televido; (set) televidilo tell diri al, informi temper humoro; koleremo temperature temperature ten dek tennis teniso terrible terura; terror teruro terrorism terorismo; terrorist teroristo 199 union unuiĝo unique unika unite unuiĝi; United States Usono universal universala universe universo university universitato until ĝis up supre(n); — to ĝis upon sur upstairs supre(n) urban urba urge instigi urgent urĝa Uruguay Urugvajo; Uruguayan urugvaja, urugvajano us ni, nin use uzi, uzo, utilo useful utila usual kutima tomorrow morgaŭ tonight hodiaŭ vespere, hodiaŭ nokte too (much) tro; (also) ankaŭ (see Unit 9) tool ilo, laborilo tooth dento top supro, pinto; supra, efa topic temo; topical aktuala torch tor o, po lampo tortoise testudo total sumo, tuto touch tu i tour rondvojaĝo, rondvojaĝi tourism turismo; tourist turisto towards al, en la direkto al towel mantuko, bantuko tower turo town urbo toy ludilo trade komerci, komerco tradition tradicio; traditional tradicia traffic trafiko train vagonaro,trajno; (athlete) trejni; (animal) dresi tranquil trankvila translate traduki travel vojaĝi, vojaĝado tray pleto treat trakti; (med.) kuraci tree arbo tremble tremi trip ekskurso trousers pantaloon true vera;truly vere trunk (body, tree) trunko trust fido; fidi (al) try peni; -out provi tub kuvo Tuesday mardo tumble fali;—-drier agita sekigilo tune melodio, ario Turkey Turkujo; Turk turko; Turkish turka turkey meleagro turn turni (tr.); -iĝi (intr.) twin ĝemelo, ĝemela two du type speco; (with typewriter) tajpi typewriter skribma ino vacation ferioj vacuum-cleaner polvosu ilo vale valo valiant bravo valley valo value valoro; valuable valora variety diverseco; (theatr.) varieteo various diversaj vase vazo vast vast(eg)a veal bovidaĵo vegetable legomo vehicle veturilo Venezuela Venezuelo; Venezuelan venezuela, venezuelano vertical vertikala very tre vessel ujo, vazo, ipo vestibule vestiblo vex agreni vice malvirto; — president vicprezidanto victory venko video (recorder) vidbendaparato village vilaĝo violin violono virtue virto visible videbla visit viziti; visitor vizitanto vocabulary vortlisto vogue modo voice vo o volume (book) volumo vote vo doni, vo (don)o voyage vojaĝo umbrella ombrelo unanimous unuanima uncle onklo under sub; underneath sub, sube understand kompreni undertake entrepreni underwear subvestoj unfortunately bedaŭrinde wage(s) 200 salajro wild sovaĝa will volo; (fut.) -os willing volonta; willingly volonte win gajni, venki wind vento; (watch, etc.) stre i window fenestro wine vino wing flugilo winter vintro wipe vi i wisdom saĝo; wise saĝa wish deziri, deziro wit sprito, spritulo with kun; (by means of) per without sen witness atesti, atestanto witty sprita woman virino wonder (marvel) miri; (ask oneself) scivoli wonderful mirinda wood (material) ligno; (trees) arbaro wool lano; woollen lana word vorto work labori, laboro; verko; funkcii (intr.); -igi (tr.) worker, workman laboristo world mondo; —-wide tutmonda, universala worry ĝeni, agreni (tr.); -iĝi (intr.) worse pli malbona worship adori, adoro worst plej malbona worth valoro; be — valori worthy inda wound vundi, vundo wrap (en)volvi wrestle lukti write skribi; (original work) verki; writer verkisto wager veti, veto waist, waistline talio wait atendi wake(n) veki (tr.); -iĝi (intr.) Wales Kimrujo; Welsh kimra; Welshman kimro walk piediri, mar i wall muro; wallpaper tapeto wallet biletujo wander vagi want deziri, voli war milito wares varoj warm varma warn averti; warning averto wash lavi waste mal pari, mal paro watch rigardi; brakhorloĝo water akvo; akvumi wave ondo; svingi (tr.) (la manon); -iĝi (intr.) way vojo, maniero W.C. necesejo we ni weapon armilo wear porti, esti vestita per weather vetero weave teksi wedding edz(in)iĝo, geedziĝo Wednesday merkredo week semajno; weekend semajnfino weep plori weigh (have weight) pezi, (find weight of) pesi weight pezo; weighty peza welcome bonvena, bonvenigi; —! bonvenon! well bone; sana; nu; — done! brave! Welsh (see Wales) west okcidento, okcidenia wet malseka what kio, kiu; tio kio; — kind of kia whatever (kio) ajn, (kiu) ajn wheel rado when kiam where kie(n) whether u which kiu; whichever kiu ajn while, whilst dum whisper flustri whistle fajfi, fajfilo white blanka who kiu whole tuta, tuto whose kies why kial wide larĝa; width larĝo, larĝeco wife edzino year jaro; yearly ( iu)jara, ( iu)jare yearn sopiri yellow flava yes jes yesterday hieraŭ yet (already) jam; (still) ankoraŭ; not — ankoraŭ ne you vi young juna your via; yours la via yourself, yourselves vi, vin youth junulo, junularo, juneco Yugoslavia Jugoslavia; Yugoslav jugoslava, jugoslavo zero nul, nulo zoo bestĝardeno zoologia ĝardeno 201 202 ESPERANTO DICTIONARY J. C. WELLS A comprehensive two-way dictionary designed for beginners and more advanced students of Esperanto. John Wells has drawn on a wide variety of sources in compiling a dictionary which reflects the extensive developments in both English and Esperanto this century. A useful summary of the grammar and pronunciation of Esperanto makes this a valuable reference book for all students. TEACH YOURSELF BOOKS 203