Armëmbajtja pa leje pas shfuqizimit nga Gjykata Kushtetuese

Florjan  Kalaja

Gjykata Kushtetuese me Vendimin Nr. 9, datë 26.02.2016 vendosi ndër të tjera: " Shfuqizimin e…paragrafit të pestë dhe të gjashtë të nenit 278 të Kodit Penal, shtuar me ligjin nr.144/2013, ndryshuar me ligjin nr.98/2014 ". Problemet dhe debatet e praktikës gjyqësore pas kësaj vendimmarrje janë të shumta, e kryesisht lidhen me faktin nëse ky vendim shfuqizues e dekriminalizoi veprën penale të armëmbajtjes pa leje në ambjente publike; nëse ky vendim shfuqizues ipso legge ka ngjallur normën e shfuqizuar më parë nga norma e shfuqizuar tashmë; nëse gjykatat duhet të zbatojnë në këto figura të veprës penale paragrafët ekzistues pas vendimit të Gjykatës Kushtetuese. Pavarësisht se titulli i shkrimit fokuson vetëm figurën e veprës penale të armëmbjatjes pa leje, të parashikuar nga neni 278 të Kodit Penal, në të vërtetë në shkrim trajtohen të gjitha problematikat që kanë dalë në praktikë mbi shfuqizimin e paragrafit të pestë dhe të gjashtë të nenit 278 të Kodit Penal. Kjo do të thotë se shkrimi merret edhe me figurën e veprës penale të mbajtjes pa leje të minave, bombave, lëndëve plasëse, apo edhe me ishparagrafin e cilësuar, si kryerja e veprave me sasi të mëdha në bashkëpunim, më shumë se një herë dhe kur ka sjellë pasoja të rënda. Shkrimi synon të adresojë zgjidhje kushtetuese për situatën faktike dhe juridike të krijuar nga vendimi i Gjykatës Kushtetuese. Nëpërmjet analizës historike të veprës penale të armëmbajtjes pa leje; nëpërmjet analizës së filozofisë së vendimit të Gjykatës Kushtetuese dhe analizës së jurisprudencës së Gj.E.D.Nj. mbi nenin 7 të K.E.D.Nj., do të argumentoj më poshtë qëndrimin tim mbi zgjidhjen e kazuseve që ka krijuar në praktikë vendimi i Gjykatës Kushtetuese. Sigurisht trajtimi nuk synon të jetë ezaurues, por synon të jetë një përpjekje modeste për të kontribuuar në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese, Gjykatës së Lartë dhe në praktikën gjyqësore të gjykatave të apelit apo gjykatave të shkallës së parë. Shpresoj që ky punim të jetë një fillesë debati doktrinar mbi zgjidhjen apo zgjidhjet që mundet të adresohen në lidhje të kazusin kushtetues që nga krijuar ky precendent në Shqipëri. Ndaj të gjitha opinionet kundra, paralele apo sygjeruese janë të mirëpritura, në mënyrë që debati doktrinar të formësohet. Artikulli është botuar në Revistën "Buletini Shkencor Pavarësia" e Universitetit "Pavarësia", Vlorë, Nr. 2, Prill 2016.

Neni 278 i Kodit Penal pas shfuqizimit nga Gjykata Kushtetuese Florjan Kalaja1 Përmbajtja: 1. Abstrakt; 2. Historiku shqiptar i veprës penale të armëmbajtjes pa leje; 3. Kontrolli incidental dhe vendimi i Gjykatës Kushtetuese; 4. Dilemat kushtetuese post shfuqizimit; 5. Zgjidhja kushtetuese dhe konventore; 6. Zgjidhja ligjore; 7. Bibliografia. 1. Abstrakt Gjykata Kushtetuese me Vendimin Nr. 9, datë 26.02.2016 vendosi ndër të tjera: “Shfuqizimin e…paragrafit të pestë dhe të gjashtë të nenit 278 të Kodit Penal, shtuar me ligjin nr.144/2013, ndryshuar me ligjin nr.98/2014”. Problemet dhe debatet e praktikës gjyqësore pas kësaj vendimmarrje janë të shumta, e kryesisht lidhen me faktin nëse ky vendim shfuqizues e dekriminalizoi veprën penale të armëmbajtjes pa leje në ambjente publike; nëse ky vendim shfuqizues ipso legge ka ngjallur normën e shfuqizuar më parë nga norma e shfuqizuar tashmë; nëse gjykatat duhet të zbatonjnë në këto figura të veprës penale paragrafët ekzistues pas vendimit të Gjykatës Kushtetuese. Pavarësisht se titulli i shkrimit fokuson vetëm figurën e veprës penale të armëmbjatjes pa leje të parashikuara nga neni 278 të Kodit Penal, në të vërtetë në shkrim trajtohen të gjitha problematikat që kanë dalë në praktikë mbi shfuqizimin e paragrafit të pestë dhe të gjashtë të nenit 278 të Kodit Penal. Kjo do të thotë se shkrimi merret edhe me figurën e veprës penale të mbajtjes pa leje të minave, bombave, lëndëve plasëse, apo edhe me ishparagrafin e cilësuar, si kryerja e veprave me sasi të mëdha në bashkëpunim, më shumë se një herë dhe kur ka sjellë pasoja të rënda. Shkrimi synon të adresojë zgjidhje kushtetuese për situatën faktike dhe juridike të krijuar nga vendimi i Gjykatës Kushtetuese. Nëpërmjet analizës historike të veprës penale të armëmbajtjes pa leje; nëpërmjet analizës së filozofisë së vendimit të Gjykatës Kushtetuese dhe analizës së jurisprudencës së Gj.E.D.Nj. mbi nenin 7 të K.E.D.Nj., do të argumentoj më poshtë qëndrimin tim mbi zgjidhjen e kazuseve që ka krijuar në praktikë vendimi i Gjykatës Kushtetuese. Sigurisht trajtimi nuk synon të jetë ezaurues, por synon të jetë një përpjekje modeste për të kontribuuar në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese, Gjykatës së Lartë dhe në praktikën gjyqësore të gjykatave të apelit apo gjykatave të shkallës së parë. Shpresoj që ky punim të jetë një fillesë debati doktrinar mbi zgjidhjen apo zgjidhjet që mundet të adresohen në lidhje të kazusin kushtetues që nga krijuar ky precendent në Shqipëri. Ndaj të gjitha opinionet kundra, paralele apo sygjeruese janë të mirëpritura, në mënyrë që debati doktrinar të formësohet. 2. Historiku shqiptar i veprës penale të armëmbajtjes pa leje Historikisht mbajtja e armëve dhe e lëndëve plasëse pa lejen e organeve kompetente në Shqipëri është konsideruar nga ligji vepër penale. Kodi Penal i vitit 1959 në nenin 273, nën titullin “Fabrikimi, mbajtja ose shitja e armëve”, parashikonte ndër të tjera se: “Fabrikimi, mbajtja, blerja ose shitja e armëve të zjarrit, të luftës dhe lëndëve plasëse pa lejen e organeve 1 Gjyqtar pranë Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Vlorë, Kolegji Civil. 1 përkatëse, dënohet: me heqje të lirisë gjer në pesë vjet dhe me konfiskimin e armëve dhe të lëndëve plasëse.”.2 Më tej, Kodi Penal i vitit 1977 në nenin 224, nën titullin “Prodhimi, mbajtja, blerja ose shitja e armëve”, parashikonte ndër të tjera se: “Prodhimi, mbajtja, blerja ose shitja e armëve dhe e lëndëve plasëse pal ejen e organeve kompetente dënohen: me riedukim nëpërmjet punës ose me heqje të lirisë gjer në dy vjet.”.3 Pas ndryshimeve thelbësore që përjetoi shoqëria dhe shteti shqiptar me përmbysjen e regjimit komunist, legjislatorit iu shtrua si detyrë kryesore hartimi i një Kodi Penal të ri. Në datën 01.06.1995 hyri në fuqi Kodi Penal4, që, pavarësisht ndryshimeve të herëpashershme, që ndoshta kanë humbur edhe identitetin dhe koherencën e tij në vetvete, është akoma edhe sot në fuqi. Në nenin 278, me titull “Prodhimi dhe mbajtja pa leje e armëve luftarake dhe e municionit”, u parashikua se: “Prodhimi i armëve dhe i municionit luftarak, i bombave apo minave, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga pesë deri në dhjetë vjet. Mbajtja, blerja ose shitja e armëve, bombave apo minave pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohen me gjobë ose me burgim deri në shtatë vjet. Mbajtja e fishekëve të armëve të lehta luftarake pa leje të organeve kompetente shtetërore, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim deri në një vit.”.5 Ndryshimi i parë nenit 278 të Kodit Penal në fuqi ardhjen do ta vononte me tre vjet. Në vitin 1998 legjislatori në nenin 278, pas fjalëve “minave”, në paragrafët e parë dhe të dytë, do të shtonte fjalët “lëndët plasëse”. 6 Kështu në vitin 1998 neni 278 i Kodit Penal formulohej: “Prodhimi i armëve dhe i municionit luftarak, i bombave apo minave lëndët plasëse, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga pesë deri në dhjetë vjet. Mbajtja, blerja ose shitja e armëve, bombave apo minave lëndët plasëse pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohen me gjobë ose me burgim deri në shtatë vjet. Mbajtja e fishekëve të armëve të lehta luftarake pa leje të organeve kompetente shtetërore, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim deri në një vit.”. Pa lakimin e drejtë gjuhësor dhe pa lidhëzat e detyrueshme sipas ligjësisë së gjuhës shqipe, dispozita në paragrafin e parë dhe të dytë formulohej paksa pa kuptim, megjithatë kjo pakuptimësi gjuhësore nuk afektonte në zbatimin e ligjit penal në praktikë. Ndryshimi i dytë i nenit 278 të Kodit Penal do të vinte pas gjashtë vitesh nga miratimi i tij dhe pas tre vitesh nga ndryshimi i parë. Kësaj rradhe legjislatori ndërhynte në sanksionin e çdo paragrafi dhe në figurat konkrete të veprës penale, ndryshonte paragrafin e tretë dhe shtonte edhe një paragraf të katërt. Ndryshimet ishin: “Në nenin 278 bëhen këto shtesa dhe ndryshime: Në paragrafin e parë, fjala “pesë” bëhet “tre”. - Në paragrafin e dytë, hiqen fjalët “blerja ose shitja”. - Paragrafi i tretë ndryshohet si vijon: “Mbajtja e municionit luftarak pa leje të organeve kompetente shtetërore përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me Shpallur me Dekretin Nr. 2868, datë 16.3.1959 “Mbi shpalljen e Kodit Penal të Reprublikës Popullore të Shqipërisë” i aprovuar nga Kuvendi Popullor i Republikës Popullore të Shqipërisë me Ligjin Nr. 1470, dt. 23.05.1952 dhe i ndryshuar me Dekretin Nr. 2477, dt. 03.06.1957 dhe me Ligjin nr. 2804, dt. 04.12.1958. 3 Ligji nr. 5591, datë 15.6.1997 Kodi Penal i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë. Sipas nenit 248, Kodi Penal ka hyrë në fuqi në datën 01.10.1977. 4 Shiko nenin 335 të Kodit Penal. 5 Shiko Ligjin nr. 7895, datë 27.1.1995 “Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë”, Fletore Zyrtare nr. 3, Mars 1995. 6 Shiko nenin 3 të Ligjit nr. 8279, datë 15.1.1998 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 7895, datë 27.1.1995 “Për Kodin Penal të Republikës së Shqipërisë”. 2 2 burgim gjer në dy vjet.” - Pas paragrafit të tretë shtohet një paragraf me këtë përmbajtje: “Kur vepra kryhet në sasira të mëdha në bashkëpunim, më shumë se një herë ose ka sjellë pasoja të rënda, dënohet me burgim nga pesë gjer në pesëmbëdhjetë vjet.”.7 Kështu në vitin 2001 neni 278 i Kodit Penal sanksiononte se: “Prodhimi i armëve dhe i municionit luftarak, i bombave apo minave lëndët plasëse, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga tre deri në dhjetë vjet. Mbajtja, e armëve, bombave apo minave lëndët plasëse pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohen me gjobë ose me burgim deri në shtatë vjet. Mbajtja e municionit luftarak pa leje të organeve kompetente shtetërore përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim gjer në dy vjet. Kur vepra kryhet në sasira të mëdha në bashkëpunim, më shumë se një herë ose ka sjellë pasoja të rënda, dënohet me burgim nga pesë gjer në pesëmbëdhjetë vjet.”. Ndryshimi i tretë i nenit 278 të Kodit Penal do të vinte 18 vjet pas hyrjes në fuqi të Kodit Penal, 15 vjet pas ndryshimit të parë dhe 12 vjet pas ndryshimit të dytë. Kësaj rradhe ndryshimet ligjore rritën ndjeshëm sanksionet e veprës penale dhe u shtua edhe një paragraf tjetër në dispozitë. Kështu në vitin 2013 legjislatori i dha këtë formulim nenit 278 të Kodit Penal: “Prodhimi i armëve dhe i municioneve luftarake, lëndëve plasëse, i bombave apo minave, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga pesë deri në pesëmbëdhjetë vjet. Mbajtja e municioneve luftarake, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim deri në dy vjet. Mbajtja e armëve, i bombave apo minave ose lëndëve plasëse në banesë, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet. Mbajtja e armëve, i bombave apo minave, ose lëndëve plasëse në automjete apo në çdo mjet tjetër të motorizuar, në mjedise publike ose në mjedise të hapura për publikun, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga shtatë deri në pesëmbëdhjetë vjet. Kur vepra penale kryhet në sasi të mëdha, në bashkëpunim, më shumë se një herë, ose ka sjellë pasoja të rënda, dënohet me burgim nga dhjetë deri në njëzet vjet.”.8 Ndryshimi i katërt i nenit 278 të Kodit Penal do të vinte 19 vjet pas hyrjes në fuqi të Kodit Penal, 16 pas ndryshimit të parë të dispozitës, 13 vjet pas ndryshimit të dytë dhe një vit pas ndryshimit të tretë. Kështu në vitin 2014, kryesisht i ndikuar nga problematika e madhe që shkaktoi realiteti i shpërthimeve dhe atentateve me lëndë plasëse, legjislatori bëri këto ndryshime: “1. Paragrafi i tretë ndryshohet si më poshtë: "Mbajtja e armëve në banesë, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet.". 2. Pas paragrafit të tretë shtohet paragrafi i katërt me këtë përmbajte: "Mbajtja e bombave, minave ose lëndëve plasëse në banesë, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga pesë deri në tetë vjet.". 3. Paragrafi i katërt ekzistues bëhet paragrafi i pestë. 4. Paragrafi i pestë ekzistues bëhet paragrafi i gjashtë dhe në këtë paragraf fjalët "dënohet me burgim nga dhjetë Shiko nenin 60 të Ligjit nr. 8733, datë 24.1.2001 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7895, datë 27.1.1995, “Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë”. 8 Shiko nenin 43 të Ligjit Nr. 144/2013, datë 2.5.2013. Drejtëshkrimi i mangët i dispozitës, nga ndryshimet që përjetoi neni 278 i Kodit Penal në vitin 1998, duket se u zgjidh pa ndryshime ligjore, por vetëm nga korrigjimet e Qendrës së Botimeve Zyrtare. Shiko Fletoren Zyrtare Nr. 83, dt. 20.05.2013, faqen 3526. Sipas nenit 49 ky ligj ka hyrë në fuqi pesëmbëdhjetë ditë pas botimit në Fletoren Zyrtare. Sipas përllogaritjes del se ligji ka hyrë në fuqi me datë 04.062013. 7 3 deri në njëzet vjet" zëvendësohen me fjalët "dënohet me burgim nga pesëmbëdhjetë deri në njëzet vjet".”.9 Kështu në vitin 2014 neni 278 i Kodit Penal sanksiononte se: “Prodhimi i armëve dhe i municioneve luftarake, lëndëve plasëse, i bombave apo minave, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga pesë deri në pesëmbëdhjetë vjet. Mbajtja e municioneve luftarake, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim deri në dy vjet. Mbajtja e armëve në banesë, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet. Mbajtja e bombave, minave ose lëndëve plasëse në banesë, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga pesë deri në tetë vjet. Mbajtja e armëve, i bombave apo minave, ose lëndëve plasëse në automjete apo në çdo mjet tjetër të motorizuar, në mjedise publike ose në mjedise të hapura për publikun, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga shtatë deri në pesëmbëdhjetë vjet. Kur vepra penale kryhet në sasi të mëdha, në bashkëpunim, më shumë se një herë, ose ka sjellë pasoja të rënda, dënohet me burgim nga pesëmbëdhjetë deri në njëzet vjet.”. Ndryshimi i pestë i nenit 278 të Kodit Penal do të vinte 20 vjet pas hyrjes në fuqi të Kodit Penal, 17 pas ndryshimit të parë të dispozitës, 14 vjet pas ndryshimit të dytë, dy vjet pas ndryshimit të tretë dhe një vit pas ndryshimit të katërt. Ky ndryshim është i katërti dhe i fundit deri më tani i bërë nga ligjvënësi. Ndryshimi i vitit 2015 ishte se: “Në nenin 278, pas paragrafit të parë shtohen dy paragrafë me këtë përmbajtje: Prodhimi, shitja, blerja, ofrimi për shitje, dhënia ose marrja në çdo formë, tregtimi dhe transportimi i armëve dhe i municioneve luftarake, lëndëve plasëse, i bombave ose minave pa lejen e organeve kompetente shtetërore dënohet me burg nga pesë deri në pesëdhjetë vjet. Falsifikimi ose fshirja, zhvendosja ose ndryshimi i paligjshëm i shenjave mbi armët dhe municionet luftarake dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet.”.10 Sot, pa patur parasysh vendimin e Gjykatës Kushtetuese, neni 278 i Kodit Penal sanksionon se: “Prodhimi i armëve dhe i municioneve luftarake, lëndëve plasëse, i bombave apo minave, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga pesë deri në pesëdhjetë vjet.11 Prodhimi, shitja, blerja, ofrimi për shitje, dhënia ose marrja në çdo formë, tregtimi dhe transportimi i armëve dhe i municioneve luftarake, lëndëve plasëse, i bombave ose minave pa lejen e organeve kompetente shtetërore dënohet me burg nga pesë deri në pesëdhjetë vjet. Falsifikimi ose fshirja, zhvendosja ose ndryshimi i paligjshëm i shenjave mbi armët dhe municionet luftarake dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet. 9 Shiko nenin 5 të Ligjit Nr. 98/2014, datë 31.07.2014. Shiko Fletore Zyrtare Nr. 132, dt. 19.08.2014, faqe 6020. Neni 9 i Ligjit përcakton se, ligji hyn në fuqi pesëmbëdhjetë ditë pas botimit në Fletoren Zyrtare. Sipas përllogaritjeve del se ky ligj ka hyrë në fuqi me datë 03.09.2014. 10 Shiko nenin 17 të Ligjit 135/2015 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 7895, datë 27.1.1995, “Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar”. Ky ligj është botuar në Fletoren Zyrtare Nr. 249, dt. 14.01.2016. 11 Normalisht duhet të jetë një gabim në shkrim dhe në botim sanksioni prej pesëdhjetë vjetësh në këtë Fletore Zyrtare dhe kësaj rradhe Qendra e Botimeve Zyrtare nuk del në rolin e ndreqësit të gabimeve pa ligj, porn ë rolin e gabimbërësit pa ligj. Logjika ta do të sanksioni nuk është pesëdhjetë vjet por pesëmbëdhjetë vjet, duke parë edhe historikun e dispozitave dhe përmbajtjen e tyre. 4 Mbajtja e municioneve luftarake, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim deri në dy vjet. Mbajtja e armëve në banesë, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet. Mbajtja e bombave, minave ose lëndëve plasëse në banesë, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga pesë deri në tetë vjet. Mbajtja e armëve, i bombave apo minave, ose lëndëve plasëse në automjete apo në çdo mjet tjetër të motorizuar, në mjedise publike ose në mjedise të hapura për publikun, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga shtatë deri në pesëmbëdhjetë vjet. Kur vepra penale kryhet në sasi të mëdha, në bashkëpunim, më shumë se një herë, ose ka sjellë pasoja të rënda, dënohet me burgim nga pesëmbëdhjetë deri në njëzet vjet.”. Ndryshimi i gjashtë i nenit 278 të Kodit Penal erdhi nga Vendimi Nr. 9, dt. 26.02.2016 i Gjykatës Kushtetuese. Nëpërmjet një kontrolli incidental, Gjykata e Apelit Vlorë kërkoi para Gjykatës Kushtetuese shfuqizimin e paragrafit të katërt të nenit 278 të Kodit Penal12. Gjykata Kushtetuese, ndër të tjera, jo vetëm që shfuqizoi tërësisht paragrafin e katërt të nenit 278 të Kodit Penal, por shfuqizoi kryesisht13 dhe tërësisht edhe paragrafin e pestë të kësaj dispozite. Gjykata Kushtetuese vendosi ndër të tjera: “Shfuqizimin e…paragrafit të pestë dhe të gjashtë të nenit 278 të Kodit Penal, shtuar me ligjin nr.144/2013, ndryshuar me ligjin nr.98/2014”, që do të thotë paragrafin e katërt të para ndryshimeve të vitit 2014. Në të vërtetë formulimi i dispozitivit të Gjykatës Kushtetuese është i paqartë dhe nuk ka gjetur teknikën më të mirë ligjore për të artikuluar pjesën vendimmarrëse, e cili është pjesa më e rëndësishme. Megjithatë paragrafët e shfuqizuar arrihen të kuptohen nga pjesa argumentuese e dispozitës. 14 Thënë më qartë dhe pa ekuivok, me Vendimin 9/2006 Gjykata Kushtetuese ka shfuqizuar paragrafët e nenit 278 të Kodit Penal që disponojnë: 1. “Mbajtja e armëve, e bombave apo minave, ose lëndëve plasëse në automjete apo në çdo mjet tjetër të motorizuar, në mjedise publike ose në mjedise të hapura për publikun, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga shtatë deri në pesëmbëdhjetë vjet”, dhe; 2. “Kur vepra kryhet në sasi të mëdha, në bashkëpunim, më shumë se një herë ose ka sjellë pasoja të rënda, dënohet me burgim nga pesëmbëdhjetë deri në njëzet vjet.”. Sot, duke patur parasysh vendimin e Gjykatës Kushtetuese, neni 278 i Kodit Penal sanksionon se: “Prodhimi i armëve dhe i municioneve luftarake, lëndëve plasëse, i bombave apo minave, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga pesë deri në pesëmbëdhjetë vjet. Prodhimi, shitja, blerja, ofrimi për shitje, dhënia ose marrja në çdo formë, tregtimi dhe transportimi i armëve dhe i municioneve luftarake, lëndëve plasëse, i bombave ose minave pa lejen e organeve kompetente shtetërore dënohet me burg nga pesë deri në pesëdhjetë vjet. 12 Që ishte në fuqi në kohën kur kontrolli incidental është inicuar. Gjykata Kushtetuese u shpreh se: “6. Gjithashtu, gjykata referuese, edhe pse pranon se i mungon kriteri lidhës me çështjen konkrete, për paragrafët 1, 3, 4 dhe 6 të nenit 278 të KP-së, i kërkon Gjykatës Kushtetuese që bazuar në nenin 48 të ligjit nr.8577, datë 10.10.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë” të çmojë të shprehet me nismën e saj edhe për këto dispozita.”. 14 Gjykata Kushtetuese shprehet se: “5. Në paragrafin e katërt të nenit 278/4 të KP-së përcaktohet se “mbajtja e armëve, e bombave apo minave, ose lëndëve plasëse në automjete apo në çdo mjet tjetër të motorizuar, në mjedise publike ose në mjedise të hapura për publikun, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga shtatë deri në pesëmbëdhjetë vjet” (në vijim gjykata do t’i referohet si paragrafi i pestë, pasi me ligjin nr.98/2014, që ka ndryshuar nenin 278, paragrafi i katërt ekzistues është bërë paragrafi i pestë).”. 13 5 Falsifikimi ose fshirja, zhvendosja ose ndryshimi i paligjshëm i shenjave mbi armët dhe municionet luftarake dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet. Mbajtja e municioneve luftarake, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim deri në dy vjet. Mbajtja e armëve në banesë, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet. Mbajtja e bombave, minave ose lëndëve plasëse në banesë, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga pesë deri në tetë vjet.”. Ditët e fundit është bërë zyrtare nisma e Ministrisë së Drejtësisë për ndryshimin e shtatë ligjor të rradhës të nenit 278 të Kodit Penal.15 Procedurat e miratimit po zhvillohen aktualisht dhe së shpejti neni 278 i Kodit Penal do të ndryshojë sërisht. Sërisht parashikohet se asnjë nga figurat e veprës penale të parashikuara në këtë dispozitë nuk do të dekriminalizohet. Nga analiza historike e mësipërme konkludohet se, asnjë herë në Shqipëri, që nga ligji penal material i parë i marrë në analizë e deri në ditët e somte, armëmbajtja pa leje ka qenë konsideruar veprim i ndaluar nga ligji penal. Gjithnjë mbajtja e armëve, bombave, minave ose e lëndëve plasëse, pavarësisht vendit se ku ato mbahen, gjithnjë pa lejen e organeve kompetente, ka qenë konsideruar nga ligji penal material si vepër penale. 3. Kontrolli incidental dhe vendimi i Gjykatës Kushtetuese Gjykata e Apelit Vlorë kërkoi, nëpërmjet gjykimit incidental kushtetues, shfuqizimin e nenit 278 paragrafi katërt i Kodit Penal, me pretendimin se vjen në kundërshtim me Kushtetutën. Gjykata solli në vëmendje se, ndryshimet e ndërmarra nga ligjvënësi në dispozitat objekt shqyrtimi (por edhe të tjera të shqyrtuara më parë nga kjo Gjykatë), kanë qenë përgjithsisht spontane, nisur nga synimi për të luftuar kriminalitetin, por pa iu nënshtruar më parë studimeve të thelluara për të shmangur prishjen e balancave jo vetëm midis masave të dënimit të veprave penale të një kapitulli, por edhe në raport me veprat e tjera penale, në varësi të rrezikshmërisë shoqërore të tyre. Gjykata vlerësoi se një qasje (strategji) e tillë e gabuar ka deformuar strukturën e Kodit Penal, duke krijuar disproporcione të pashpjeguara (paarsyeshme) midis dënimeve të parashikuara për vepra të ndryshme të Kodit, në kundërshtim me parimet e shtetit të së drejtës dhe të proporcionalitetit, në rastet e kufizimit të të drejtave dhe lirive të individit.16 Duke iu referuar doktrinës së të drejtës penale Gjykata Kushtetuese ka vlerësuar se, prodhimi apo mbajtja pa lejen e organeve kompetente të armëve luftarake është element thelbësor i anës objektive të kësaj vepre penale. Kështu, vijon ajo, ligjvënësi e ka konsideruar vepër të dënueshme penalisht mbajtjen e armëve pa leje, pavarësisht nga qëllimi i mbajtjes së tyre (për t’i përdorur ose jo). Në këtë kontekst, Gjykata Kushtetuese e vlerësoi të pajustifikuar përpjekjen e ligjvënësit për të përcaktuar rrezikshmërinë e kësaj vepre penale dhe përcaktimin e masës së dënimit nisur nga kritere të tilla, si lloji i armës luftarake, dhe në veçanti vendi i mbajtjes së tyre (banesë, automjet, vendi i punës, etj.). Për më tepër, Gjykata i konsideron joproporcionale dallimet në masat e dënimit të paragrafit të pestë të Kodit Penal dhe paragrafëve të tretë dhe të katërt të këtij neni. Për ilustrim ajo solli në vëmendje një rast hipotetik, një qytetar 15 Shiko: http://www.balkanweb.com/site/armembajtja-pa-leje-manjani-vendos-hartimin-e-nje-pr-ligji-te- ri/. 16 Shiko Vendimin nr. 9, dt. 26.02.2016 të Gjykatës Kushtetuese. Shiko gjithashtu Vendimin nr.12, datë 14.04.2010 dhe Vendimin nr. 47, datë 27.06.2012 të Gjykatës Kushtetuese 6 që mban një armë pa leje në banesë për të mbrojtur pronën, veten apo familjen, dënohet nga një deri në pesë vjet burgim. I njëjti person kur armën e mban për të njëjtën arsye në automjetin e tij, dënohet nga shtatë deri në pesëmbëdhjetë vjet burgim. Gjykata Kushtetuese vlerësoi se armët nuk përfaqësojnë gjë tjetër veçse mjetin për të kryer vepra të tjera penale me rrezikshmëri të lartë shoqërore, të cilat prekin kryesisht marrëdhëniet shoqërore që lidhen me mbrojtjen e jetës. Në këtë kuptim, edhe dënimet e parashikuara për to duhet të jenë në proporcion të drejtë me natyrën e krimit të kryer nëpërmjet përdorimit të tyre. Gjykata Kushtetuese e konsideroi joproporcionale ndërhyrjen në paragrafin e pestë të nenit 278 të Kodit Penal, duke e krahasuar këtë dispozitë edhe me të tjera që ndodhen në të njëjtin kre të Kodit, “Veprat penale kundër rendit dhe sigurisë publike”. Kështu, trafikimi i armëve dhe municioneve, një krim ndërkombëtar, dënohet sipas Kodit Penal nga shtatë deri pesëmbëdhjetë vjet burgim (neni 278/a, paragrafi i parë). Të njëjtën masë dënimi ligjvënësi ka parashikuar edhe për veprat penale të trafikimit të lëndëve plasëse, djegëse, helmuese dhe radioaktive (neni 282/a, paragrafi i parë), etj. Raste të tilla të krahasueshme, me qëllim nxjerrjen e konkluzionit të mungesës së proporcionalitetit në caktimin e dënimeve, Gjykata Kushtetuese mori në vijim të vendimit edhe nga seksione të tjera të Kodit Penal edhe nga ligje penale materiale simotra të rajonit. Gjykata Kushtetuese konstatoi se ligjvënësi ka cenuar edhe parimin e sigurisë juridike, pasi ky parim lidhet me plotësimin e disa kërkesave paraprake të detyrueshme gjatë procesit ligjvënës. Sipas Gjykatës, parimi i sigurisë juridike ka si kërkesë të domosdoshme faktin që ligji në tërësi, pjesë apo dispozita të veçanta të tij në përmbajtjen e tyre duhet të jenë të qarta, të përcaktuara dhe të kuptueshme. Gjykata Kushtetuese vlerësoi se ndërhyrjen në nenin 278 të KPsë ligjvënësi nuk ka respektuar aspektin harmonik që duhet të kenë dispozitat e Kodit Penal, të cilat në tërësinë e tyre duhet të përbëjnë një entitet të vetëm, ku të bashkohen vlerat dhe parimet kryesore që udhëheqin këtë kod, që janë shteti i së drejtës, barazia para ligjit, drejtësia në caktimin e fajësisë dhe të dënimit, si dhe humanizmi. Më tej Gjykata Kushtetuese ex officio mori në shqyrtim edhe paragrafin e gjashtë të nenit 278 të Kodit Penal. Gjykata konstatoi kryesisht se paragrafi i gjashtë i nenit 278 të KP–së, mbarte të njëjtat probleme kushtetutshmërie si dhe paragrafi i pestë i nenit 278, i konsideruar si i papajtueshëm me Kushtetutën. Sipas Gjykatës Kushtetuese, edhe ky dënim është dukshëm joproporcional. Për më tepër Gjykata Kushtetuese vlerësoi se, dhe shprehja “pasoja të rënda” është e paqartë dhe lë vend për interpretime të ndryshme, në kundërshtim me parimin e sigurisë juridike, për rrjedhojë edhe ky paragraf duhet shfuqizuar. Pa sqaruar më parë nëse kishte pretendim dhe kush e bëri pretendimin për shfuqizimin e paragrafit 1, 3 dhe 4 dhe se pse i mori në shqyrtim ato, Gjykata Kushtetuese vlerësoi se në to nuk u gjend asnjë element antikushtetutshmërie. Ajo u shpreh se: “Ndërsa për pretendimin për shfuqizimin e paragrafëve 1, 3 dhe 4 të nenit 278 të KP-së, për shkak se bien në kundërshtim me nenin 17/1 të Kushtetutës, Gjykata, pasi i mori në analizë, arriti në konkluzionin se nuk kanë elemente të papajtueshme me Kushtetutën.”. Në vendimin e saj Gjykata Kushtetuese gjeti rastin të përsërisë qëndrimin e mëparshëm dhe të sjellë në vëmendje të ligjvënësit se, ndërhyrje të tilla në Kodin Penal duhet të jenë realisht efektive, në mënyrë që t’i shërbejnë jo vetëm luftës ndaj kriminalitetit, por për më tepër parandalimit të kryerjes së veprave penale. Gjykata Kushtetuese evidentoi se eksperienca ka treguar që ashpërsimi jo proporcional i sanksioneve penale nuk ka pasur gjithmonë ndikim pozitiv ose ndikimi ka qenë i papërfillshëm në arritjen e qëllimeve të legjislacionit penal. Si 7 pasojë, gjatë përcaktimit të dënimit, organi legjislativ nuk duhet të ketë parasysh vetëm parimin e parashikimit me ligj të dënimit. Ai duhet që nëpërmjet formulimit të sanksionit t’i mundësojë gjyqtarit dhënien e një gjykimi të drejtë dhe proporcional në raste konkrete, në përputhje me kërkesat e parimit të shtetit të së drejtës, sigurisë juridike dhe respektimit të të drejtave dhe lirive themelore të individit.17 Vendimi pati edhe qëndrim gjyqtarësh në pakicë përsa i përket kësaj pike të vendimmarrjes dhe çështjes së shtruar për zgjidhje. Pakica e gjyqtarëve ndër të tjera analizon se: “Në rastin konkret, pakica vlerëson se interesi i ligjvënësit për forcimin e luftës ndaj kriminalitetit ka qenë mjaftueshëm i rëndësishëm për të ndërhyrë në nenin 278 të KP-së. Sipas pakicës, nga kërkuesi nuk janë paraqitur argumente të mjaftueshme për të vërtetuar që ka pasur mjete të tjera më pak të ashpra për të arritur qëllimin e kërkuar, të cilat do ta çonin Gjykatën në konkluzionin se ka mjete të tjera më pak kufizuese. Në këtë kuptim, pakica vlerëson se argumentet e shumicës për joproprocionalitetin e mjetit të përdorur nga ligjvënësi në ashpërsimin e dënimit për veprën penale të parashikuar në paragrafin e pestë të nenit 278 të KPsë nuk janë bindëse. Për më tepër, edhe krahasimi me kodet penale të vendeve të tjera europiane në këtë rast nuk mund të jetë kriter përcaktues për arritjen në konkluzione, pasi ashpërsimi ose zbutja e marzheve të dënimit varion nga situata e kriminalitetit në vend dhe ligjvënësi disponon mjetet e tij të reagimit për të përmirësuar situatën. Situatat mbi kriminalitetin në vende të ndryshme janë të ndryshme, për rrjedhojë edhe ndërhyrja mund të jetë në forma dhe mënyra të ndryshme.”. Përveç këtyre konsideratave, gjyqtarët në pakicë vlerësuan se shumica me këtë vendim, duke shfuqizuar paragrafin e pestë dhe të gjashtë të nenit 278 të KP-së, mund të krijojë paqartësi dhe pasiguri në organet ligjzbatuese dhe më konkretisht gjykatat e zakonshme, në lidhje me perspektivën e çështjeve konkrete, në gjykimin e autorëve të akuzuar për kategorinë e veprës penale objekt shqyrtimi. Gjithashtu ato mbajtën qëndrimin se, për shfuqizimin me nismën e Gjykatës, të paragrafit të gjashtë të nenit 278 të KP-së, pakica i qëndron së njëjtës linjë të argumenteve për rrëzimin e kërkesës si për paragrafin e pestë të nenit 278 të KP-së. 4. Dilemat kushtetuese post shfuqizimit Vendimi i Gjykatës Kushtetuese mbi kontrollin incidental të inicuar nga Gjykata e Apelit Vlorë u njoftua publikisht, nëpërmjet njoftimit në fazen zyrtare të internetit të Gjykatës Kushtetuese, me date 10.12.2015.18 Reaksioni i shkaktuar ndërmjet gjyqtarëve dhe prokurorëve ishte tepër i madh. Pyetja “po tani çdo bëjmë me çështjet?” ishte e bërë e përditshme dhe e kudondodhur. Në praktikën gjyqësore të shkallës së parë dhe apelit, disa nga gjykatat pezulluan gjykimet, në mënyrë që të pritej publikimi i arsyetuar i vendimit të Gjykatës Kushtetuese. Disa nga gjykatat nuk e pezulluan gjykimin, e vazhduan dhe e përfunduan atë. Ato dhanë vendime përfundimtare dënimi me dispozitat që Gjykata Kushtetuese kishte njoftuar që janë shfuqizuar. Argumenti ishte pikërisht dispozita e ligjit organik të Gjykatës Kushtetuese19, se vendimet hyjnë 17 Shiko edhe Vendimin nr. 13, datë 29.05.1997; Vendimin nr. 65, datë 10.12.1999; Vendimin nr. 47, datë 27.06.2012 të Gjykatës Kushtetuese. 18 Shiko në web: http://www.gjk.gov.al/web/NJOFTIM_P_R_MEDIAN_1106_1-94.php. 19 http://www.gjk.gov.al/web/ligji_per_organizimin_dhe_funksionimin_e_gjykates_kushtetues_82.pdf. 8 në fuqi si rregull në momentin kur botohen në Fletoren Zyrtare20. Të tjerë gjyqtarë dhe gjykata shtynin seancat gjyqësore me shkaqe të stisura, edhe në fazën e konkluzioneve përfundimtare, me shpresën se vendimin Gjykata Kushtetuese, duke patur rëndësinë e veçantë të tij, do ta publikonte shpejt.21 Megjithatë, pavarësisht zhurmës që bëhej poshtë, Gjykata Kushtetuese e publikoi vendimin në faqen zyrtare të internetit të saj në datë 26.02.2016, pas gati dhjetë muajsh nga paraqitja e kërkesës. Akoma vendimi nuk ishte publikuar në Fletoren Zyrtare dhe pika e fundit e dispozitivit të tij parashikonte se vendimi hyn në fuqi në momentin e botimit të Fletoren Zyrtare. Vendimi Nr. 9, dt. 26.02.2016 i Gjykatës Kushtetuese rezulton të jetë botuar në Fletoren Zyrtare Nr. 31, dt. 29.02.2016. 22 Për rrjedhojë konkludohet se vendimi ka hyrë në fuqi me datë 29.09.2016. Megjithëse të gjithë po prisnin se çfarë ka argumentuar Gjykata Kushtetuese, paqartësitë në praktikën gjyqësore nuk u zbehën por u shtuan pas publikimit të vendimit në faqen e internetit dhe Fletoren Zyrtare. Afërmendsh ky debat nuk zhvillohej vetëm nëpër gykata, por me të njëjtin intensitet zhvillohej edhe në prokurori apo edhe avokati. Afërmendsh kishte çështje në gjykim, ashtu sikurse kishte çështje edhe nën hetim me objekt procedimi figurat e veprave penale të parashikuara në paragrafin e pestë dhe të gjashtë të nenit 278 të Kodit Penal, që tashmë nuk ishin më. - Dilema parë Nuk kam dijeni nëse ndonjë prokurori apo gjykatë ka vendosur pushimin e gjykimit për shkakun se ligji nuk e parashikon më mbajtjen e armëve, minave, bombave apo lëndëve plasëse në makinë apo ambjente publike, pa lejen e organeve kompetente apo sipas paragrafit të fundit të shfuqizuar. Ndoshta edhe mundet të ketë patur apo mundet të ketë vendime të tilla. Por me siguri di që të gjithë praktikantët e së drejtës që një në gjykata, prokurori dhe avokati janë rrekur për ta zgjidhur çështjen e shtruar në hetim apo gjykim në këtë mënyrë. Edhe nëse nuk e kanë bërë, zgjidhja parimore në diskutimet me to ka qenë pikërisht kjo – “nullum crimen sine legge”. Në fakt kjo është zgjidhja që në emërues të përbashkët bashkon çdo praktikant të së drejtës, pasi është e qartë sot se nuk ka ligj që të specifikojë të dënueshme figurat e veprave penale të parashikuara nga paragrafët e shfuqizuar të nenit 278 të Kodit Penal. Gjykata Kushtetuese ka shfuqizuar të dy paragrafët tërësisht, duke lënë një boshësi ndjeshme parashikimi ligjor penal material. Paradoksi i ndodhur me këtë vendim dhe kontradikta më e pashpjegueshme është fakti që, të gjitha argumentet e konkluduara dhe artikuluara në lidhje me antikushtetutshmërinë e paragrafëve të shfuqizuar kufizohen dhe përqëndrohen tek sanksioni joproporcional i tyre dhe ndërkohë shfuqizohen të gjitha figurat e veprës penale të parashikuara nga ato paragrafë. Kjo mënyrë disponimi e Gjykatës Kushtetuese nuk ka lidhje logjike me pjesën arsyetuese dhe i shkon Shiko nenin 76 pika 1 të Ligjit Nr. 8577, dt. 10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë”. Këtë praktikë gjyqësore e kam konstatuar në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Fier. 21 Këtë praktikë e kam konstatuar në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Vlorë. 22 Shiko faqen 2492 e vijues të Fletores Zyrtare Nr. 31. Dt. 29.02.2016. Në web shiko: http://www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2016/PDF-2016/31-2016.pdf. 20 9 kundër logjikës së argumentuar tradicionalisht në jurisprudencën e vetë kësaj gjykate për koherencë logjike në të gjithë pjesët e vendimit23. Kështu, po të lexohet pjesa arsyetuese, atëhere, pa qenë e nevojshme të lexohet dispozitivi i vendimit, kuptohet se është shfuqizuar në secilin paragraf vetëm sanksioni joproporcional. Ky është dispozitivi afërmendsh i hamendësueshës sakaq. Ndërkohë, po të lexosh vetëm dispozitivin, pa lexuar më parë pjesën arsyetuese, krijohet ideja se detyrimisht në pjesën arsyetuese është konkluduar se të gjitha figurat e veprave penale të parashikuara në dy paragrafët e shfuqizuar janë konstatuar se janë antikushtetuese. Por në të vërtetë nuk është as njëra e as tjetra. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese, pavarësisht kontradiktës së theksuar ndërmjet dispozitivit dhe pjesës arsyetuese, nga një anë individualizon dhe përqëndron të gjitha argumentet e antikushtetutshmërisë në pjesën e dënimit penal të artikuluar si sanksion në dy paragrafët e shfuqizuar, dhe nga ana tjetër shfuqizon të dy paragrafët tërësisht. Kjo do të thotë se, bashkë me sanksionin janë shfuqizuar edhe pjesët e normës që parashikonin si figura të veprës penale armëmbajtjen pa leje, mbajtjen e bombave, minave dhe lëndëve plasëse pa leje, dhe paragrafin e fundit dhe më të rëndin në rrethana cilësuese, atë të kryerjes së këtyre figurave të veprës penale në elemente cilësues dhe të rënduar. Duke vendosur në të tillë mënyrë Gjykata Kushtetuese ka tejçuar mesazhin tek publiku dhe praktikantët e së drejtës se janë shfuqizuar figurat e veprave penale dhe jo vetëm sanksioni tyre. Ndaj ky gabim nuk duhet të ishte bërë. Gjykata Kushtetuese duhet të kishte shfuqizuar në nenin 278 të Kodit Penal vetëm togfjalëshin e paragrafëve që parashikonin sanksionet joproporcionale dhe si të tilla jokushtetuese dhe jo pjesën e normave hipotezë apo pjesën narrative të tyre. Kjo formë dispozitivi nuk do të kishte lejuar krijimin e asnjë ekuivoku në praktikën gjyqësore dhe tek publiku i gjërë, pasi të gjithë do të kishin të qartë se Gjykata Kushtetuese dhe Vendimi 9/2016 nuk ka shfuqizuar figurat e veprës penale si antikushtetuese, por ka shfuqizuar sanksionet respektive jokushtetuese të tyre. Kjo mënyrë disponimi dhe jo arsyetimi e vendimit të Gjykatës Kushtetuese favorizon argumentat e tezës së dekriminalizimit të figurave të veprës penale të paragrafëve të shfuqizuar. - Dilema e dytë Gjatë kësaj kohe, gjykatat që kishin pezulluar gjykimin revokuan vendimin e ndërmjetëm të pezullimit. Bashkë me gjykatat që e kishin shtyrë disa herë gjykimit, në pritje të vendimit të Gjykatës Kushtetuese, ato dhanë zgjidhje të ndryshme në vendimet përfundimtare të dënimit. Disa nga gjykatat vendosën deklarimin fajtor të të pandehurit sipas paragrafit të dytë të nenit 278 të Kodit Penal sikur ka qenë para ndryshimeve të vitit 2013.24 Këto gjykata kanë dhënë vendime dënimi duke zbatuar paragrafin që formulohej: “Mbajtja, e armëve, bombave apo minave lëndët plasëse pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohen me gjobë ose me burgim deri në shtatë vjet.”. Sipas kësaj praktike shfuqizimi i paragrafit të pestë dhe të gjashtë të nenit 278 të Kodit Penal kthejnë në fuqi ligjin e shfuqizuar nga ky ligj i shfuqizuar nga Gjykata Kushtetuese si antikushtetues. Shiko Vendimin nr.8, datë 16.03.2011; Vendimin nr. 23, datё 04.11.2008; Vendimin nr. 11, datë 02.04.2008; Vendimin nr.7, datë 09.03.2009; Vendimin. 52, dt. 02.12.2013; Vendimin Nr. 51, dt. 12.11.2014 të Gjykatës Kushtetuese. të Gjykatës Kushtetuese. 24 Kjo praktikë gjyqësore është konstatuar nga disa gjyqtarë dhe trupa gjykues në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Vlorë. 23 10 Në këtë mënyrë kjo praktikë gjyqësore argumenton se duke u shfuqizuar dispozita e ndryshuar, automatikisht shfuqizohet edhe dispozita që ka shfuqizuar dispozitën e mëparshme. Në këtë mënyrë në fuqi mbetet dispozita e shfuqizuar, sikur të mos ishte shfuqizuar kurrë, dhe në bazë të saj do të kualifikohen juridikisht edhe figurat e veprave penale që janë shfuqizuar nga Gjykata Kushtetuese me Vendimin 9/2016.25 - Dilema e tretë Ndërkohë disa gjyqtarë të tjerë dhe trupa gjyqësore të tjera 26 kanë dhënë vendime përfundimtare dënimi sipas paragrafit të tretë të nenit 278 të Kodit Penal. Përgjithësisht ky qëndrim është mbajtur edhe nga organi i akuzës.27 Kështu, sipas këtij qëndrimi, për figurat e veprës penale të mbajtjes së armëve, bombave, lëndëve plasëse dhe minave dhe për figurat e veprës penale të pararashikuara nga paragrafi i gjashtë i shfuqizuar tashmë, do të kualifikohen ligjërisht sipas paragrafit të tretë të nenit 278 të Kodit Penal të formuluar sipas ndryshimeve të vitit 2013 – nga harku kohor kur kanë hyrë këto ndryshime në fuqi dhe deri në hyrjen në fuqi të ndryshimeve të vitit 2014. Paragrafi i individualizuar sipas kësaj mënyre formulohet se: “Mbajtja e armëve, i bombave apo minave ose lëndëve plasëse në banesë, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet.”. Ndërkohë për të gjitha figurat e veprës penale të lartpërmendura, që kanë ngjarë nga hyrja në fuqi e ndryshimeve të vitit 2014 e deri më tani, do të kualifikohen ligjërisht sipas paragrafit të tretë dhe të katërt, që disponojnë se: “Mbajtja e armëve në banesë, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet. Mbajtja e bombave, minave ose lëndëve plasëse në banesë, pa lejen e organeve kompetente shtetërore, dënohet me burgim nga pesë deri në tetë vjet.”. Më tej, për veprat penale të ngjara pas hyrjes në fuqi të ndryshimeve ligjore të vitit 2015, ligjërisht do të kualifikohen sipas paragrafit të pesë dhe të gjashtë të nenit 278 të Kodit Penal. Sipas kësaj praktike gjyqësore, në thelbin e vendimmarrjes së Gjykatës Kushtetuese, veç shfuqizimit të dy paragrafëve për shkak të mosrespektimit të parimit të proporcionalitetit në artikulimin e sanksioneve penale, ka argumentuar se figurat e veprës penale të armëmbajtjes, minëmbajtjes, mbajtjes së lëndëve plasëse apo mbajtjes së bombave, nuk mundet të kenë si element të cilësuar vendin ku kryhet vepra. Në këtë mënyrë kjo praktikë gjyqësore dhe kjo mënyrë intepretimi e organit të akuzës konkludon se, në fakt Gjykata Kushtetuese ka shfuqizuar në mënyrë të heshtur, bashkë me paragrafët e shfuqizuar, edhe fjalën “banesë” nga paragrafët respektiv të mbetur të dispozitës e bashkë me të edhe elementin cilësues të vendit të kryerjes së veprës penale. Në këtë mënyrë, vijojnë ato, këto dy paragrafë të mbetur të nenit 278 të Kodit Penal do të zbatohen universalisht për mbajtjen e armëve, minave, bombave apo lëndëve plasëse 25 Kjo mënyrë interpretimi e ligjit, e shfuqizimit të tij nga Gjykata Kushtetuese dhe përtëritja e ligjit të shfuqizuar më parë të sjell në vëmendje nenin 127 të Kodit të Procedurave Administrative, i cili nën titullin “Revokimi/shfuqizimi që përtërin fuqinë ligjore të një akti të mëparshëm” disponon se: “Revokimi ose shfuqizimi i një akti, i cili nga ana e tij ka revokuar/shfuqizuar një akt të mëparshëm, përtërin fuqinë ligjore të këtij të fundit vetëm në rastet kur ligji ose akti i fundit revokues/shfuqizues e parashikojnë shprehimisht një gjë të tillë.”. 26 Sërisht kjo praktikë është konstatuar në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Vlorë dhe edhe në Gjykatën e Apelit Vlorë. 27 Kjo praktikë është konstatuar në Prokurorinë e Rrethit Gjyqësor Vlorë dhe duke patur parasysh se, sipas nenit 148 të Kushtetutës, prokuroria funksionon si organ kushtetues i centralizuar, afërmendsh mendoj se ky qëndrim do të jetë mbajtur në të gjithë territorin nga organi i akuzës. 11 pa lejen e organeve kompetente, duke mos e patur më në përbërje si element cilësues të dispozitës dhe figurës së veprës penale vendin banesë, automjet apo vende publike. Nga ana tjetër ka edhe gjyqtarë dhe trupa gjykuese që përkrahin këtë praktikë gjyqësore, por me arsyetim tjetër, duke argumentuar se nuk mundet të pretendohet se figurat e veprave penale që parashikoheshin nga paragrafet e shfuqizuara të nenit 278 të Kodit Penal nuk janë më të dënueshme penalisht. Duke qenë të dënueshme penalisht, ky qëndrim konkludon se, e vetmja mënyrë për të kualifikuar këto veprime të paligjshme është që kualifikimi juridik i tyre të bëhet sipas paragrafëve të mbetur të dispozitës për mbajtjen pa leje të këtyre sendeve në banesë. Për rrjedhojë vendimet përfundimtare sipas kësaj praktike gjyqësore dënojnë subjektet e procedimit penal sipas këtij kualifikimi juridik. Interpretimi në këtë rast, duke nisur me logjikën e përjashtimit, mbyllet nën një logjikë kualifikimi me karakter mbetës. - Dilema katërt Tej këtyre diskutimeve dhe praktikave gjyqësore të ndryshme, si në qëndrime dhe në argumentime, ka edhe një autoritet gjyqësor tjetër që ka shtruar për diskutim dilemat kushtetuese që mbart Vendimi 9/2016 i Gjykatës Kushtetuese. Kësaj rradhe bëhet fjalë për autoritetin më të lartë gjyqësor në Republikën tonë, konkretisht Gjykatën e Lartë. Kështu Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë, gjatë shqyrtimit të një rekursi drejtuar një vendimi të Gjykatës së Apelit Shkodër, ka pezulluar gjykimin dhe i është drejtuar Gjykatës Kushtetuese. Në Vendimin e datës 10.03.2016 Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë ka disponuar: “Pezullimin e gjykimit të çështjes. -T’i paraqesë kërkesën Gjykatës Kushtetuese për: 1) Interpretimin e Vendimit nr. nr. 9 datë 26.02.2016, (V-9/16), botuar në Fletoren Zyrtare nr. 312016, datë 29.02.2016, i cili ka vendosur: “Pranimin e kërkesës. Shfuqizimin e paragrafit të dytë të nenit 55 të Kodit Penal, shtuar me ligjin nr. 144/2013, si dhe të paragrafit të pestë dhe të gjashtë të nenit 278 të Kodit Penal, shtuar me ligjin nr.144/2013, ndryshuar me ligjin nr.98/2014”, dhe dërgimin e çështjes në Gjykatën Kushtetuese. 2) Plotësimin e vendimit të Gjykatës Kushtetuese për të njëjtat shkaqe të deklaruara në vendimin e saj, duke deklaruar edhe paligjshmërinë kushtetuese të nenit 1 të ligjit 135/2015, që ka ndryshuar nenin 55 të Kodit Penal, si edhe duke marrë shkas nga hyrja në fuqi e ligjit nr. 135/2015, që ka shtuar dy paragrafë pas paragrafit të parë, korrigjimin e paragrafëve objekt të shfuqizimit të vendimit, duke i konsideruar në dispozitivin e vendimit si paragrafin e “shtatë” dhe të “tetë” të Kodit Penal, dhe shfuqizuar paragrafin e 7 (shtatë) dhe 8 (tetë) të nenit 278 të Kodit Penal të ndryshuar me nenin 17 të ligjit nr. 135/2015.”. Për qëllimet që ky shkrim i ka vënë vetes që në krye, do të përqëndrohem vetëm në dilemat kushtetuese që ka shtruar për zgjidhje Vendimi 9/2016 i Gjykatës Kushtetuese në praktikën gjyqësore lidhur me figurat e veprave penale të parashikuara nga paragrafët e shfuqizuara të nenit 278 të Kodit Penal. Kështu Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë u shpreh se: “Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë në dhomën e Këshillimit vlerëson se Vendimi nr. 9, datë 26.02.2016, i Gjykatës Kushtetuese paraqet dyshime lidhur mbi interpretimin, kuptimin dhe shtrirjes së efekteve dhe objektit të tij, duke u kuptuar dhe interpretuar në me shumë se një mënyrë, të cilat për nga efektet, rrjedhojat, shtrirja e tyre, paraqiten krejtësisht të ndryshme dhe me pasoja të konsiderueshme për sistemin juridik shqiptar dhe veçanërisht të drejtat dhe liritë themelore të individit. Gjithashtu, për shkak të ndërhyrjes se ligjvënësit në periudhën kohore mbas shqyrtimit të çështjes, por par zbardhjes 12 së saj, ka miratuar ndryshime që kanë të bëjnë me lëndën, e cila ka përbërë objekt kushtetutshmërie është e nevojshme dhe plotësimi i vendimit të Gjykatës Kushtetuese.”. Dilemat e Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë artikulohen në vendim si më poshtë: “Sikundër mund të konstatohet, ky interpretim i tekstit në fuqi të nenit 278 të Kodit Penal, pa përfshirë, paragrafin “5” dhe “6” të deklaruar si antikushtetues, duke qenë se objekt i kërkesës, gjykimit, dhe dispozitivit të vendimit të Gjykatës Kushtetuese ka qenë, jo i gjithë neni 43, i ligjit nr. 144/2013, dhe jo i gjithë neni 5 i ligjit nr. 98/2014, por vetëm ajo pjesë të atij, që ndryshon dhe disponon vetën formulimin e paragrafit “5” dhe “6”, ndërsa pjesa tjetër e nenit 43, të ligjit nr. 144/2013, ajo e nenit 5 të ligjit nr. 98/2014, rezultojnë se janë në pajtim me Kushtetutën dhe janë reflektuar në shtesat dhe ndryshimet e pjesëve të tjera të nenit 278 të Kodit Penal, të cilat prodhojnë efekteve dhe vazhdojnë të mbeten në fuqi. Domethënë, duke qenë se objekti i gjykimit kushtetues nuk ka qenë akti ndryshues në tërësi, por akti i ndryshuar vetëm në disa efektet të tij (ato që përmbahen në paragrafin e pestë dhe gjashtë), disa efekte të tjera të aktit ndryshues janë prodhuar dhe gjejnë zbatim ende në tekstin aktual të dispozitës së nenit 278 të Kodit Penal. Në rastin konkret, duke qenë se neni 43 i ligjit nr. 144/2013, jo vetëm që ka parashikuar mbajtjen e armës pa leje si rrethanë të posaçme për cilësimin e veprës penale si paragraf më vete, duke e parashikuar në rrethana në mjedise publike dhe në mjedise të hapura për publikun, si paragrafin 4 (katër), nga ana tjetër, po i njëjti nen i ligjit ndryshues, e ka hequr figurën e “mbajtjes pa leje të armës” nga parashikimi i paragrafit të dytë, i cili kriminalizon vetëm mbajtjen e municionit luftarak, jo të armës, dhe ky efekt i nenit 278 të Kodit Penal, duke qenë se nuk është shfuqizuar krejtësisht neni 43 i ligjit nr. 144/2013, rezulton të jetë në fuqi dhe nuk është bërë objekt i dispozitivit të vendimit të Gjykatës Kushtetuese. Po ashtu, edhe efektet e nenit 5 të ligjit nr. 98/2014, duke qenë se nuk është shfuqizuar krejtësisht ky nen, vazhdojnë të mbeten në fuqi, duke parashikuar kriminalizimin e mbajtjes pa leje të armës vetëm në banesë, sipas paragrafit “3” të nenit 278 të Kodit Penal. Në këtë aspekt, nga analiza e nenit 278 të Kodit Penal pas shtrirjes së efekteve shfuqizuese të vendimit të Gjykatës Kushtetuese, Kolegji Penal vëren se çështja e “mbajtjes së armës pa leje në ambiente të ndryshme nga banesa”, si rezultat i prodhimit të efekteve të Vendimit nr. 09, datë 26.02.2016, të Gjykatës Kushtetuese, rezulton të mbetet e paparashikuar nga ligji si vepër penale, për shkak se një pjesë e efekteve të nenit ndryshues janë lënë jashtë deklarimit të paligjshmërisë kushtetuese. E thënë ndryshe, rezulton sipas paragrafit “3” të nenit 278 të Kodit Penal, se inkriminimi i veprës penale të “mbajtjes pa leje të armës” është i parashikuar shprehimisht vetëm në rastin kur kjo hipotezë ndodh në ambientet e banesës. Ndërsa në rastet e ambienteve të tjera, të hapura, apo vende publike, për efekt të vendimit të Gjykatës Kushtetuese, ajo nuk përbën më një vepër penale, pasi nuk rezulton të jetë e parashikuar e shprehur si hipotezë inkriminuese në tekstin e dispozitës të nenit 287 të Kodit Penal, duke qenë se nga pikëpamja ligjore efekti i heqjes së armëmbajtjes pa leje në paragrafin e dytë sipas versionit të vitit 2001, nga neni 43 të ligjit nr. 144/2013, rezulton të jetë në fuqi. Pra, efektet e ndërhyrjes së vendimit të Gjykatës Kushtetuese për armëmbajtjen pa leje në ambiente të ndryshme nga ai i banesës, sipas këtij këndvështrimi do të konsideroheshin si një dekriminalizim, domethënë një shfuqizim të veprës penale të mbajtjes pa leje të armës së kryer në ambiente publike apo të hapura ndaj publikut, sipas të gjitha rrjedhojave që do të mund të lindnin për të gjitha çështjet në hetim, gjykim, por edhe ato në ekzekutim e sipër, që janë kryer ose do të kryen në të ardhmen, përkatësisht në lidhje me rrethanën e cilësimit të vendit të mbajtjes së armës: në banesë (akoma e ndëshkueshme sipas efekteve të nenit 43 të ligjit nr. 144/2013), apo në vende 13 publike apo të hapura ndaj publikut, (sipas këtij këndvështrimi) e pandëshkueshme në bazë të shfuqizimit të paragrafit të “5”. Kështu Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë konkludonte se shfuqizimi i dy paragrafëve të nenit 278 të Kodit Penal, në mungesë të sqarimeve të mëtejshme të Gjykatës Kushtetuese dhe në prezencën e një vendimi të paqartë, i ka depenalizuar figurat e veprave penale që këto paragrafë të shfuqizuar tashmë parashikonin deri para shfuqizimit. Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë u argunentua se: “Nga ana tjetër, Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë vëren se, objekti dhe efektet e Vendimit nr. 9, datë 26.02.2016, të Gjykatës Kushtetuese mund të kuptohen dhe interpretohen edhe në një mënyrë tjetër, e cila është e papajtueshme dhe nuk mund të konkurrojë me kuptimin dhe interpretimin e tjetër të parashtruar më lart. Po të konsiderohet se objekti gjykimit dhe shtrirja e efekteve të dispozitivit të vendimit të Gjykatës Kushtetuese, nuk duhet të konsiderohet, akti i ndryshuar, domethënë neni 278 i Kodit Penal, por akti ndryshues, domethënë përkatësisht, shfuqizimi ‘tërësor’ i nenit 43, të ligjit nr. 144/2013, dhe shfuqizimi ‘tërësor’ i nenit 5 të ligjit nr. 98/2014. Në këto kushte, duke mos mbetur asnjë efektet i ligjit ndryshues në fuqi, nuk do të kishte asnjë pengesë në mbetjen në fuqi të nenit 278, përpara reformës së vitit 2013 dhe asaj të vitit 2014. Sipas këtij këndvështrimi, qëllimi dhe objekti i kërkesës për kushtetutshmërinë e paragrafit “5” dhe “6” të nenit 278 të Kodit Penal, nuk ka qenë deklarimi i si jo kushtetues i “disa” efekteve të që ka pësuar neni 278 i Kodit Penal, por vlerësimi në tërësi i nenit 43, të ligjit nr. 144/2013, dhe shfuqizimi në tërësi i nenit 5 të ligjit nr. 98/2014, duke u deklaruar si jo kushtetues vetëm dallimi që bëhej nga dispozita lidhur me cilësimin e vendit të kryerjes së veprës penale, në banesë, në automjete apo në mjedise publike dhe në mjedise të hapura për publikun, dhe jo vepra në tërësi e mbajtjes pa leje të armës edhe jashtë banese. E thënë ndryshe, me deklarimin e paligjshmërisë kushtetuese të nenit 43, të ligjit nr. 144/2013, dhe të nenit 5 të ligjit nr. 98/2014, për shkak të shkeljes së parimit kushtetues të përpjesëtueshmërisë, ka rënë dallimi dhe cilësimi i rrethanës rënduese lidhur me llojin e vendit, dhe për rrjedhojë edhe parashikimi i masës së dënimit disproporcionale sipas mjediseve publike apo të hapura për publikun, të cilat nuk janë më të nevojshme për konfigurimin dhe cilësimin e veprës penale të mbajtjes së armës pa leje, duke u rikthyer kuadri ligjor në fuqi, përpara ndodhjes së ndryshimeve, përkatësisht sipas nenit 43, të ligjit nr. 144/2013, dhe nenit 5 të ligjit nr. 98/2014…”.28 Më tej Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë argumenton se vendimmarrja plotësuese dhe interpretuese e Gjykatës Kushtetuese në rastin konkret është e domosdoshme duke qenë se kemi të bëjmë me parimin e ligjshmërisë në të drejtën penale dhe se, në mënyrë që të mos ngjallet asnjë dyshim lidhur me përmbajtjen e saktë të vendimit që ka shfuqizuar dy paragrafët e nenit 278 të Kodit Penal, Gjykata Kushtetuese duhet të plotësojë vendimin e saj në pjesën e dispozitivit, duke saktësuar se paragrafët antikushtetues, pas ndryshimeve të bëra me ligjin nr. 135/2015, janë në fakt, përkatësisht, paragrafi “7” dhe “8” i nenit 278 të Kodit Penal. 5. Zgjidhja kushtetuese dhe konventore Në fakt eleminimi i shfuqizimit të gabuar të Gjykatës Kushtetuese për të dy paragrafët e nenit 278 të Kodit Penal do të ishte vetëm zgjidhja e parë dhe e pjesshme, por jo e plota e problemit. Sipas çdo varianti shfuqizues, qoftë edhe vetëm të sanksionit penal, sërisht dispozita do të kishte probleme praktike zbatimi. Edhe sipas këtij varianti normal dhe me kuptim të 28 Shiko Vendimin Nr. 52909-00674-00-2015, Akti, Nr. 00-2016- i Vendimit ( ), dt. 10.03.2016 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë. 14 shfuqizimit kushtetues, debati do të ishte se kush do të ishin marzhet e sanksionit të dënimit penal për secilën prej figurave të veprës penale? Megjithat ky variant shfuqizimi do të përjashtonte automatikisht idenë se vendimi i Gjykatës Kushtetuese ka dekriminalizuar figurat e veprës penale të shfuqizuara në dy paragrafët e nenit 278 të Kodit Penal. Megjithatë në këtë pjesë të shkrimit, më shumë se sa dua të merrem me çfarë ka ndodhur dua të përqëndrohem tek çështja se çfarë duhet të ndodhë dhe se si duhet të zgjidhen dilemat kushtetuese të shtruara në zbatimin praktik të Vendimit 9/2016 të Gjykatës Kushtetuese. Në rastin konkret i gjithë debati mbi paragrafët e figurave të veprave penale të shfuqizuara nga Gjykata Kushtetuese ka të bëjë me kualifimin juridik të tyre në praktikë, ndjekjen penale dhe dënimin më tej, sipas parimit nullum crimen sine legge. Dhe pyetja që shtrohet për zgjidhje është se: a do të ketë dënime penale për figurat e paragrafëve të shfuqizuara apo në të vërtetë ato nga shfuqizimi janë dekriminalizuar; dhe nëse do të dënohen subjektet autorë, si do të kualifikohen juridikisht figurat e veprave penale dhe kush do të jenë marzhet e sanksioneve të dënimit penal? Zgjidhja, si gjithnjë dhe e papërtueshme, në këtë boshësi ligjore të shkaktuar në ligjin material penal fillimisht vjen nga Kushtetuta dhe K.E.D.Nj.. Në mënyrë komplementare dhe më iluminuese edhe nga jurisprudencae Gj.E.D.Nj.. Sjell në vëmendje se Neni 29 i Kushtetutës disponon se: “1. Askush nuk mund të akuzohet ose të deklarohet fajtor për një vepër penale, e cila nuk konsiderohej e tillë me ligj në kohën e kryerjes së saj, me përjashtim të veprave, të cilat në kohën e kryerjes së tyre, përbënin krime lufte ose krime kundër njerëzimit sipas së drejtës ndërkombëtare. 2. Nuk mund të jepet një dënim më i rëndë se ai që ka qenë parashikuar me ligj në kohën e kryerjes së veprës penale. 3. Ligji penal favorizues ka fuqi prapavepruese.”. Ndërkohë neni 7 i K.E.D.Nj., si motra e nenit 29 të Kushtetutës sonë, disponon se: “1. Askush nuk mund të dënohet për një veprim ose një mosveprim, që në momentin kur është kryer nuk përbënte vepër penale, sipas të drejtës së brendshme ose ndërkombëtare. Po ashtu, nuk mund të jepet një dënim më i rëndë se ai që ishte i zbatueshëm në momentin kur është kryer vepra penale. 2. Ky nen nuk do të ndikojë mbi gjykimin dhe dënimin e një personi për një veprim ose mosveprim, i cili, në momentin kur është kryer, quhej vepër penale sipas parimeve të përgjithshme të së drejtës, të njohura nga kombet e qytetëruara.”. Ky parim është parashikuar në nenin 15 të Paktit Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe 29 Politike , në nenin 49 të Kartës për të Drejtat e Njeriut të Bashkimit Evropian, në nenin 22 dhe 24 të Statutit të Romës30. Vlerësoj se premtimi kushtetues dhe konventor i parimit të mosdënimit pa ligj duhet të kuptohet si garanci e kujtdo ndaj ushtrimit të ndjekjes penale dhe ndaj dënimit penal në mënyrë arbitrare. Ky parim është element thelbësor i shtetit të së drejtës. 31 Për rrjedhojë mosdënimi pa ligj do të thotë edhe ndalimi i zbatimit të ligjit penal me analogji dhe në mënyrë të zgjeruar, që dëmton në thelb dhe rëndon pozitën ligjore të të proceduarit penalisht. Për rrjedhojë lind detyrimi kushtetues dhe konventor i ligjvënësit për të parashikuar shprehimisht në ligj veprat penale dhe dënimet penale respektive. 29 Pakti Ndërkombëtar për të drejtat civile dhe politike ka hyrë në fuqi më datë 23 mars 1976. Ai është miratuar dhe hapur për nënshkrim, për ratifikim dhe aderim nga asambleja e përgjithshme me Rezolutën e saj 2200 A (XXI) të datës 16 dhjetor 1966. 30 Shiko Ligjin Nr. 8984, dt. 23.12.2002 “Për ratifikimin e Statutit të Romës për Gjykatë Ndërkombëtare Penale”. Shiko: http://www.pp.gov.al/web/statuti_i_romes_per_gjykaten_nderkombetare_penale_813.pdf 31 Shiko çështjen “Contrada v. Italy (3)”, Vendim i Seksionit IV i Gj.E.D.Nj. dt. 14.04.2015, Ap. No. 66655/2013. 15 Për të patur një ligj penal kushtetues dhe konventor kualitativisht duhet që ai të kënaq kërkesat për aksesueshmëri dhe parashikueshmëri nga subjektet të cilëve ai u kundrejtohet. Aksesueshmëria dhe parashikueshmëria e ligjit penal mundet të vlerësohet e plotësuar si standart kushtetues dhe konventor nëse subjektet kanë mundësi të kuptojnë hipotezën e normës penale, veprimin e ndaluar dhe pasojat përkatëse apo sanksionet penale. E nëse është e nevojshme duhet që subjektet ta kuptojnë normën ligjore penale, jo në bazë të aftësive të veta por edhe nëpërmjet ndihmës së të drejtës së gjallë, praktikës gjyqësore 32 dhe pas marrjes së një ndihme të përshtatshme ligjore, për të qenë të aftë sakaq të kuptojnë veprimet apo mosverpimet të cilat munden të t’i kundrejtojnë dhe t’i aktivizojnë atyre përgjegjësinë penale.33 Gj.E.D.Nj. ka njohur vazhdimisht kontributin e domosdoshëm dhe të nevojshëm të praktikës gjyqësore në interpretimin e ligjit penal, pasi gjithnjë do të ketë nevojë për sqarimin e çështjeve të dyshimta, të interpretueshme dhe të adaptueshme në rrethana sociale që ndryshojnë vazhdimisht, por intepretimi i ligjit edhe nga gjykata nuk mundet të jetë i tillë sa të krijojë një normë apo rregull, që ndëshkon penalisht në mënyrë të njëjtë sikurse të ishte ligj. Kështu, sikurse neni 7 i K.E.D.Nj., edhe neni 29 i Kushtetutës sonë nuk mundet të interpretohet në mënyrë të tillë që të përjashtojë praktikën gjyqësore apo vetë jurisprudencën nga zhvillimi i ligjit penal nga çështja në çështje, gjithnjë duke patur parasysh që edhe e drejta e gjallë duhet të gëzojë në vetvete legjitimitetin kualitativ në elementet e aksesueshmërisë dhe parashikueshmërisë së saj.34 Për më tepër që është në misionin kushtetues dhe konventor vetëm të gjykatave të juridiksionit gjyqësor detyra për të kualifikuar juridikisht një fakt penal të caktuar të sjellë për gjykim nga organi i akuzës.35 Kjo mënyrë nëpërmjet së cilës duhet të formësohet ligji penal nuk përjashton apriori mundësinë që ligji penal të mos jetë preçiz. Pikërisht mundësi të tilla formulimi të ligjit penal, të shkaktuara si pasojë e shkaqeve objektive dhe subjektive të procesit ligjbërës apo pse jo edhe pas ndërhyrjeve shfuqizuese të Gjykatës Kushtetuese, evokojnë nevojën për elaborimin e tij nga praktika gjyqësore dhe jurisprudenca, qoftë për interpretimin e zgjeruar apo të ngushtuar të tij36. Gj.E.D.Nj. ka pranuar se në çdo sistem të së drejtës, sado që i qartë të jetë draftuar ligji penal, ka nevojë për qartësimin e tij nëpërmjet interpretimit gjyqësor, pasi gjithnjë do të ketë nevojë për iluminim të shumë çështjeve të diskutueshme dhe për përshtatje të ligjit me rrethanat që ndryshojnë si në kohë dhe në hapësirë. 37 I mbetet pikërisht interpetimit gjyqësor të përshtasë Shiko çështjen “Cantoni v. France”, Vendim i Gj.E.D.Nj. 15.11.1996, paragrafi 29, Reports of Judgments and Decisions 1996‑V; çështjen “Coëme and Others v. Belgium”, Ap. nos. 32492/96, 32547/96, 32548/96, 33209/96 dhe 33210/96, paragrafi 145, Vendim i Gj.E.D.Nj., ECHR 2000‑VII; çështjen “Sud Fondi S.r.l. and Others v. Italy”, Ap. no. 75909/01, paragrafi 107 dhe 108, Vendim i Gj.E.D.Nj. dt. 20.01.2009; dhe çështjen “Ashlarba v. Georgia” A. No. 45554/08, Vendim i Seksionit IV të Gj.E.D.Nj. dt. 15.07.2014. 33 Shiko çështjen “Del Río Prada v. Spain”, Vendim i Dhomës së Madhe të Gj.E.D.Nj., Ap. no. 42750/09, shiko paragrafët 77-80 dhe 91, viti 2013; çështjen “S.W. v. the United Kingdom”, Vendim i Gj.E.D.Nj. dt. 22.11.1995, paragrafët 34-35, Series A no. 335-B; çështjen “C.R. v. the United Kingdom”, Vendim i dt. 22.11.1995, paragrafët 32-33, Series A no. 335-C). 34 Shiko çështjen “Dallas v. The United Kingdom”, Ap. No. 38395/12, Vendim dt. 11.02.2016 i Seksionit I të Gj.E.D.Nj., shiko paragrafin 70 që referon edhe në çështjen “Del Rio Prada vs. Spain”. 35 Shiko çështjen “Rohlena v. the Czech Republic”, Vendim i Dhomës së Madhe, Ap. no. 59552/08, paragrafi 51, ECHR 2015. 36 Shiko paragrafin 34 të çështjes “Ashlarba v. Georgia” A. No. 45554/08, Vendim i Seksionit IV të Gj.E.D.Nj. dt. 15.07.2014. 37 Florjan Kalaja, “Dilema Kushtetuese I”, Shtëpia Botuese “Fan Noli”, Janar 2016. Shiko Kreun IV të titulluar “Arsyetim paralel i pakicës në Vendimin Unifikues Penal 2/2014”. 32 16 normën penale në kohë përgjatë zhvillimit shoqëror dhe rrethanave të reja të panjohura më pare në momentin kur norma ligjore u hartua.38 Kufiri i shkeljes së parimit të përbotshëm të “nullum crimen sine legge” për ligjin në kuptimin formal dhe ligjin në kuptimin material apo të drejtën gjyqësore do të jetë gjithmonë ndalimi i arbitraritetit në ndjekjen penale dhe në dënim39. Kështu nuk mundet që ligji penal të zbatohet dhe të interpretohet në një mënyrë të papritur arsyeshëm nga kushdo të cilëve ai u kundrejtohet, e për më tepër në disfavorin e tyre. 40 Për rrjedhojë ligjit penal dhe të drejtës gjyqësore në çdo rast, pavarësisht mënyrës së zbatimit apo interpetimit, i duhet të gëzojë aksesueshmërinë dhe parashikueshmërinë e arsyeshme nga kushdo human me inteligjencë mesatare dhe në mirëbesim. Kështu pritshmëria e arsyeshme e kujtdo subjekti, se veprimet apo mosveprimet mundet të aktivizojnë përgjegjësinë penale sipas ligjit formal dhe ligjit të zhvilluar sipas së drejtës së gjallë, do të mundet të justifikojë zhvillimin e ligjit dhe një norme të tillë nga praktika gjyqësore pro futuro. Pikërisht zhvillimi i tillë i legjislacionit dhe i së drejtës është një meritë dhe atribut pikërisht e jurisprudencës në përgjithësi. Nën këtë filozofi të konceptimit dhe të zbatimit të nenit 7 të K.E.D.Nj. dhe parimit të përbotshëm të mosdënimit pa ligj, Gj.E.D.Nj. ka gjetur të pabazuara pretendimet e znj. Dallas për cenimin e parimit nullum crimen sine legge, çështje në të cilën gjykata angleze e dënoi atë për veprën penale të mosbindje ndaj gjykatës. E gjykuara në këtë rast kishte qenë në cilësinë e anëtarit të jurisë dhe në kundërshtim me urdhërin e gjyqtarit kishte përdorur internetin për të parë historinë e mëparshme kriminale të të pandehurit që po gjykohej në atë gjyq. Gj.E.D.Nj. vlerësoi se në rastin konkret për të gjykuarën ka qenë e qartë se, veprimi që ajo kreu ishte në kundërshtim me urdhërat e gjykatës të dhëna verbalisht në seancë dhe pavarësisht kësaj ndërgjegjeje ajo veproi në kundërshtim me të. Gj.E.D.Nj. vlerësoi se në rastin konkret interpretimi gjyqësor i veprës penale të mosbindjes së gjykatës nuk është i papritur dhe nuk është as arbitrar. Gj.E.D.Nj. vlerësoi se në rastin konkret interpretimi që gjykata angleze i bëri veprës penale ishte i aksesueshëm dhe i parashikueshëm dhe se roli ligjbërës i gjykatës në rastin konkret mbeti në kufijtë e të arsyeshmes, pasi ky vendim gjyqësor mundet të konsiderohet si një hap i mëtejshëm i qartësimit të normës penale nga jurisprudenca.41 Gjithashtu Gj.E.D.Nj. nuk ka gjetur shkelje të parimit nullum crimen sine legge edhe në çështjen Martirosyan v. Armenia. 42 Ankuesi në këtë rast ishte akuzuar dhe dënuar se kishte falsifikuar disa dokumenta të bankës ku punonte të cilat pasqyronin llogari dhe bilance. I proceduari u akuzua për shpërdorim detyre dhe falsifikim të dokumentave, ndër të tjera edhe sipas nenit 187 të Kodit Penal të vitit 1961, i cili veproi deri në datë 01.08.2003 kur hyri në fuqi Kodi Penal i ri.43 Kjo dispozitë, e cila ishte në fuqi në kohën e kryerjes së veprës penale, ishte konceptuar në kohën kur prona ishte ekskluzivisht shtetërore dhe nuk njihej sipërmarrja e lirë, Shiko çështjen “Achour v. France”, Vendim i Dhomës së Madhe dt. 29.03.2006, Ap. no. 67335/01, paragrafi 54, ECHR 2006-IV. 39 Shiko çështjen “Scoppola v. Italy (no. 2)”, Vendim i Dhomës së Madhe dt. 17.09.2009, Ap. no.10249/03, shiko paragrafin 92 të vendimit. 40 Shiko çështjen “Huhtamäki v. Finland”, Ap. no. 54468/09, paragrafi 41, Vendim i Gj.E.D.Nj. dt. 06.03.2012. 41 Shiko çështjen “Dallas v. The United Kingdom”, Ap. No. 38395/12, Vendim dt. 11.02.2016 i Seksionit I të Gj.E.D.Nj. paragrafi 77 i vendimit. 42 Shiko çështjen “Martirosyan v. Armenia”, Ap. no. 23341/06, Vendim i Seksionit III të Gj.E.D.Nj. dt. 05.02.2013. 43 Ky Kod ishte në fuqi në kohën kur Armenia ishte pjesë e Bashkimit Sovjetik. 38 17 duke patur parasysh se Bashkimi Sovjetik në këtë kohë kishte regjimin komunist dhe etatist të ekonomisë. Për rrjedhojë dispozita parashikonte se dënonte vetëm falsifikimin e dokumentave zyrtar shtetëror dhe nuk parashikonte si figurë vepre penale edhe falsifikimin e dokumentave privat. Ndërkohë Kodi Penal i ri, që hyri në fuqi me datë 01.08.2003, parashikoi se falsifikimi i çdo dokumenti përbënte vepër penale. Pas shpalljes së pavarësisë së Armenisë dhe ndryshimit të regjimit ekonomik në atë kapitalist, u njoh edhe prona private dhe sipërmarrja e lirë ekonomike. I proceduari, gjatë kohës së ndodhjes së faktit penal, punonte si përgjegjës në një nga bankat private dhe, duke shpërdoruar detyrën, kishte përvetësuar nëpërmjet falsifikimit të dokumentave bankare shuma të konsiderueshme parash. Ankuesi para Gj.E.D.Nj. ndër të tjera pretendoi se, zbatimi me analogji dhe në mënyrë të zgjeruar i Kodit Penal të vitit 1966 në rastin e tij, përbën shkelje të nenit 7 të K.E.D.Nj., pasi në të vërtetë ai ishte dënuar me norma penale, që si element cilësues kishin kryerjen e tyre në organet shtetërore apo organizata të tjera shtetërore dhe jo persona juridik privat. 44 Ai solli në vëmendje se, sipas legjislacionit dhe kuadrit kushtetues në të cilin është miratuar Kodi Penal i vitit 1966, personat juridik privat nuk njiheshin dhe ishin të ndaluar. Ai pretendoi se, në këtë mënyrë, duke u zbatuar ligji penal me interpretim të zgjeruar dhe me analogji, ndjekja penale dhe dënimi kanë qenë pa ligj dhe arbitrare. Shteti Armen pretendoi se në rastin konkret interpretimi gjyqësor përmbush edhe kushtin cilësor të parashikueshmërisë edhe atë të aksesueshmërisë dhe për rrjedhojë nuk ka shkelje. Gj.E.D.Nj., pasi theksoi edhe një herë filozofinë e jurisprudencës së saj tradicionale mbi nenin 7 të K.E.D.Nj., theksoi se zhvillimi progresiv i së drejtës penale nëpërmjet ligj-bërjes gjyqësore 45 është një fenomen i nevojshëm dhe i bërë traditë tashmë nga rendet juridike evropiane dhe e pranuar nga K.E.D.Nj..46 Gj.E.D.Nj. vlerësoi se interpretimi i zgjeruar dhe i përshtatur i Kodit Penal të vitit 1966 sipas rendit të ri ekonomik dhe kushtetues të sipërmarrjes së lirë nga gjykatat armene, nuk përbënte zbatim të ligjit me analogji, ashtu sikurse nuk përbënte një zbatim arbitrar të ndjekjes dhe dënimit penal në kundërshtim me parimit nullum crimen sine legge. Gj.E.D.Nj. vkerësoi se ankuesi i dënuar mundej ta parashikonte dhe të kishte akes në ligjin penal, aq sa për të kuptuar se falsifikimi i doekumentave të bankës dhe shtënia në dorë e pasurisë nëpërmjet tyre është vepër penale dhe si e tillë dënohet penalisht. Për rrjedhojë Gj.E.D.Nj. vlerësoi unanimisht se në këtë rast nuk ka patur asnjë shkelje të nenit 7 të K.E.D.Nj. dhe të parimit nullum crimen sine legge. Në momentin kur rezulton të jetë qartësuar jurisrupudenca e Gj.E.D.Nj. në zbatim të nenit 7 të K.E.D.Nj., mbetet të analizohen dhe adresohen zgjidhje për dilemat e parashtruara më lart. Ajo çka duhet të theksohet është që, në bazë dhe për zbatim të nenit 17 të Kushtetutës, do të duhet që, edhe neni 29 i Kushtetutës të zbatohet dhe interpretohet sipas filozofisë së Gj.E.D.Nj., pavarësisht se praktika jonë kushtetuese dhe doktrina e së drejtës penale është e pazhvilluar në këtë drejtim dhe njëkohësisht e ngurtë. Vlerësoj se, pavarësisht se Gjykata Kushtetuese në Vendimin 9/2016 ka gabuar kur ka shfuqizuar të dy paragrafët tërësisht të nenit 278 të Kodit Penal, në një kohë ku sipas arsyetimit Shiko paragrafin 50 në çështjen “Martirosyan v. Armenia”, Ap. no. 23341/06, Vendim i Seksionit III të Gj.E.D.Nj. dt. 05.02.2013. 45 Shiko paragrafin 57 në çështjen “Martirosyan v. Armenia”, Ap. no. 23341/06, Vendim i Seksionit III të Gj.E.D.Nj. dt. 05.02.2013. 46 Shiko çështjen “K.-H. W. v. Germany”, Vendim i Dhomës së Madhe, Ap. no. 37201/97, paragrafi 45, ECHR 2001-II. 44 18 të vendimit do të duhet të shfuqizoheshin vetëm pjesët respektive të sanksionit, figurat e veprave penale të parashikuara në paragrafët e shfuqizuar nuk janë dekriminalizuar nga vendimi shfuqizues. Vlerësoj se këtyre figurave të veprës penale, të gjithave njëlloj u është shfuqizuar vetëm sanksioni. Paragrafët ekzistues të nenit 278 të Kodit Penal parashikojnë se armëmbajtja pa leje, mbajtja pa leje e minave, bombave, lëndëve plasëse – për rrjedhojë edhe në bashkëpunim, e kryer më shumë se një herë dhe me sasi të mëdha apo që ka sjellë pasoja të rënda, janë veprime të dënueshme, pavarësisht se janë shfuqizuar tërësisht paragrafët nga Gjykata Kushtetuese. Fakti që paragrafët ekzistues ku parashikohen si krime këto veprime kanë si element cilësues banesën, nuk mundet të përjashtojë automatikisht dhe të shërbejë si argument dekriminalizues i të njëjtave veprime të ngjara jashtë banesës. Pyetja që shtrohet në këtë rast, në analogji me retorikën që sjell Gjykata Kushtetuese në vendimin e saj, është se, a ka kuptim që këto figura vepre penale të jenë të dënueshme vetëm po të ndodhin në banesë dhe nëse ndodhin jashtë saj nuk dënohen, në kushtet kur jashtë banesës veprimet kriminale kanë rrezikshmëri më të fortë? Në fakt nuk ka kuptim, por sipas dispozitës prima facie ka. Në vazhdën e arsyetimit të jurisprudencës së Gj.E.D.Nj. mbi nenin 7 të K.E.D.Nj., vlerësoj se është e domosdoshme të sjell në vëmendje se, çdo ligj penal material shqiptar që pas Luftës së Dytë Botërore e deri më sot, i marrë në analizë në pjesën e parë të shkrimit, e ka parashikuar si vepër penale armëmbajtjen pa leje dhe mbajtjen pa leje të lëndëve plasëse, sipas çdo forme dhe pavarësisht vendit ku ato mbahen. Kjo do të thotë se, që prej 66 vjetësh asnjë shtetas në Shqipëri nuk ka krijuar pritshmëri të ligjshme dhe në mënyrë të arsyeshme përgjatë dhjetëvjeçarëve, se mbajtja e armëve dhe e lëndëve plasëse jashtë banesës nuk dënohen penalisht. Në këtë kuptim çdokush ka patur dijeninë e prezumuar kushtetutshmërisht se mbajtja pa leje e armëve dhe e lëndëve plasëse jashtë banesës do të aktivizonte përgjegjësinë penale të tyre në rastin e procedimit nga organet e ndjekjes penale. Ato për më tepër kanë patur dijeni, qoftë edhe pa këshilla të përshtatshme të gjykatës apo avokatëve, se mbajtja e armëve apo e lëndëve plasëse pa lejen e organeve kompetente jashtë banesës është një veprim më i rëndë kriminal se sa mbajtja e tyre në banesë, natyrisht për shkak të rëndësisë së hamendësueshme të faktit dhe rrezikshmërisë shoqërore të saj. Në këtë mënyrë vlerësoj se, askush në Shqipëri nuk mundet të ketë hamendësuar se Gjykata Kushtetuese në të ardhmen do të shfuqizojë si antikushtetues dy paragrafët respektiv të nenit 278 të Kodit Penal dhe se me këtë vendim do të dekriminalizojë mbajtjen e armëve dhe lëndëve plasëse pa leje jashtë banesës, ndërkohë që mbajtja e tyre do të jetë e dënueshme penalisht vetëm në banesë, dhe për këtë arsye subjektet e proceduara më vonë kanë kryer veprimet kriminale, për të cilat sot kërkohet nga organet e ndjekjes penale të dënohen. Ky argument bën të konkludohet se, asnjë ndjekje penale në Republikën tonë, e nisur mbi figurat e veprave penale të shfuqizuara nga Gjykata Kushtetuese sipas nenit 278 të Kodit Penal, nuk ka qenë arbitrare dhe nuk mundet të konsiderohet arbitrare. Në vazhdën e këtij arsyetimi, vlerësoj se mbajtja e armëve dhe e lëndëve plasëse pa lejen e organeve kompetente ka qenë dhe është e dënueshme, pasi shteti asnjëherë nuk e ka dekriminalizuar këtë veprim të kundraligjshëm, qoftë e krer në banesë dhe qoftë jashtë saj; qoftë e kryer në sasi të vogla dhe qoftë në sasi të mëdha; qoftë kur ka sjell pasoja të rënda dhe qoftë nuk nuk ka sjellë pasoja fare; qoftë kur është kryer në bashkëpunim dhe qoftë kur bashkëpunim nuk ka patur. Në këtë mënyrë nuk mundet të justifikohet kushtetutshmërisht asnjë pritshmëri e kujtdo për zbatimin e parimit nullum crimen sine legge në rastin konkret, pasi ligj penal ka, ashtu sikurse ka edhe dënim për të. 19 Pikërisht në këtë situatë të nevojës për të përshtatur paragrafët e mbetur të nenit 278 të Kodit Penal me të gjitha çështjet në hetim dhe në gjykim, protagonist bëhet praktika gjyqësore dhe jurisprudenca. Gjykata Kushtetuese në Vendimin 9/2016 është shprehur ndër të tjera se: “Duke iu referuar doktrinës së të drejtës penale Gjykata Kushtetuese vlerëson se, prodhimi apo mbajtja pa lejen e organeve kompetente të armëve luftarake është element thelbësor i anës objektive të kësaj vepre penale. Kështu, vijon ajo, ligjvënësi e ka konsideruar vepër të dënueshme penalisht mbajtjen e armëve pa leje, pavarësisht nga qëllimi i mbajtjes së tyre (për t’i përdorur ose jo). Në këtë kontekst, Gjykata Kushtetuese e vlerëson të pajustifikuar përpjekjen e ligjvënësit për të përcaktuar rrezikshmërinë e kësaj vepre penale dhe përcaktimin e masës së dënimit nisur nga kritere të tilla, si lloji i armës luftarake, dhe në veçanti vendi i mbajtjes së tyre (banesë, automjet, vendi i punës, etj.).”. Kështu Gjykata Kushtetuese ka nisur fillimin e argumentimit kushtetues të legjitimitetit të dënimit të figurave të veprës penale të shfuqizuara nga vetë ajo. Tashmë i mbetet detyrë gjykatave të pushtetit gjyqësor të bëjnë interpretimin e duhur të ligjit penal material dhe të kualifikojnë juridikisht faktin e servirur për gjykim. Pikërisht praktika gjyqësore, jurisprudenca apo e drejta e gjallë dhe ligji në kuptimin material do të duhet të qartësojnë tashmë zbatimin e nenit 278 të Kodit Penal në këtë zhvillim ligjor të ri të sjellë nga Vendimi 9/2016 i Gjykatës Kushtetuese. Për rrjedhojë konkludoj se çdo diskutim, aludim apo praktikë hetimore dhe gjyqësore që pushojnë çështjen me arsyetimin e nuk ka ligj penal, që të parashikojë mbajtjen pa leje të armëve dhe të lëndëve plasëse jashtë banesës, nuk ka lidhje me ligjin dhe me mbrojtjen e rendit kushtetues. Mbetet të zgjidhet çështja e kualifikimit juridik të figurës së veprës penale dhe individualizimit të marzheve të dënimit respektiv. Dilema e parë kushtetuese ngjan të jetë zgjidhur sakaq. 6. Zgjidhja ligjore Fillimisht vlerësoj se, praktika gjyqësore, që konkludon se, në kushtet kur janë shfuqizuar ndryshimet e ligjit penal, ipso legge hyn në fuqi norma e shfuqizuar më parë, më konkretisht neni 278 i Kodit Penal para vitit 2013, është jokushtetuese dhe në vetvete përbën dënim pa ligj. Duhet të kuptohet se ligji, që është shfuqizuar nga ligji që shpallet më vonë antikushtetues, nuk kthehet dot në fuqi veçse me miratimin nga Kuvendi si ligj edhe një herë. Shfuqizimi nga Gjykata Kushtetuese e një ligji nuk sjell përtëritjen e ligjit të shfuqizuar më parë. Kjo as nuk mundet të nënkuptohet dhe as mundet të argumentohet, pasi ligjbërja është kompetencë kushtetuese e pushtetit ligjvënës dhe se vetëm Kuvendi mundet të mbushë boshësinë ligjore të krijuar nga vendimi shfuqizues. Ligji nuk mundet të ngjallet me një interpretim të tillë. E gjithë kjo tezë është mbështetur mbi një prezumim dhe konkluzion që nuk bazohet në Kushtetutë dhe as në ligj. Ka vetëm një normë të tillë në rendin juridik tonë, por që ajo nuk i kushtohet ligjit, por ekskluzivisht aktit administrative dhe në një kontekst krejt tjetër. Kjo dispozitë është neni 127 i Kodit të Procedurave Administrative dhe kurrësesi nuk mundet të zbatohet me analogji për regjimin juridik të ligjit të shfuqizuar, pasi nuk ka legjitimitet kushtetues. Megjithatë edhe sikur të merret e mirëqenë kjo analogji e pavend, sërisht edhe përtëritja e fuqisë së aktit administrative të shfuqizuar më parë varet nëse akti shfuqizues shpreh vullnetin e organit vendimmarrës për përtëritjen e fuqisë apo jo. Kjo është arsyeja që ligji organik për Gjykatën Kushtetuese sa herë që gjykata shfuqizon ligjin ia njofton vendimin Kuvendit apo 20 Këshillit të Ministrave, me qëllim që të merren nismat ligjore respektive për të plotësuar boshësinë ligjore e mbetur. Në këtë kuptim vlerësoj se dënimi me një dispozitë të shfuqizuar përbën dënim pa ligj dhe shkelje e parimit kushtetues nullum crimen sine legge. Në kushtet kur nuk ka asnjë bazë kushtetuese dhe ligjore për këtë lloj përtëritje të ligjit penal në kohë, është e pamundur që në mënyrë të arsyeshme t’i kundrejtohet dijenia e këtij interpretimi qoftë me ndihmën e iluminimit të vendimit gjyqësor, apo qoftë me asistencën dhe ndihmën ligjore të një këshilltari apo avokati. Për rrjedhojë kjo mënyrë interpretimi dhe zbatimi e ligjit do të jetë arbitrare dhe e paparashikueshme dhe njëlloj edhe e paaksesueshme për subjektet destinatar. Për më tepër kjo mënyrë interpretimi është e njëllojtë sikur gjykata të bënte ligjin penal ex novo. Për rrjedhojë vlerësoj se kjo mënyrë e zbatimit të ligjit penal përbën shkelje të nenit 29 të Kushtetutës dhe nenit 7 të K.E.D.Nj.. Nga ana tjetër, vlerësoj se edhe interpretimi i Vendimit 9/2016 i Gjykatës Kushtetuese mbi fjalën “banesë” në paragrafët e mbetur në nenit 278 të Kodit Penal është eksesiv dhe joligjor. Gjykata Kushtetuese nuk ka konkluduar se, elementi i vendit kur ndodhin veprat penale është jokushtetues, e për pasojë nuk mundet të konkludohet se në mënyrë të heshtur Gjykata Kushtetuese ka shfuqizuar këtë element të veprës penale. Në këtë kuptim, edhe nëse ligjvënësi do të ndryshonte sërisht nenin 278 të Kodit Penal dhe do të parashikonte në paragraf të veçantë figura të veprës penale që kanë si element cilësues vendin, ndryshimi ligjor nuk do të jetë potencialisht jokushtetues për këtë argument, por vëmendja do të duhet të përqëndrohet në proporcionalitetin e sanksionit të parashikuar. Ndërkohë përsa i përket dilemave të ngritura nga Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë, vlerësoj se Vendimi 9/2016 i Gjykatës Kushtetuese, megjithë mangësitë që ka dhe mospërputhjen e pjesës dispozitive me pjesën arsyetuese, nuk është i paqartë dhe si i tillë nuk ka nevojë për interpretim të mëtejshëm nga Gjykata Kushtetuese. Nevoja për interpretimin e tij tashmë lind dhe i kundrejtohet si detyrim gjykatave të pushtetit gjyqësor dhe jo jashtë tij. I mbetet gjykatave detyra që nëpërmjet jurisprudencës dhe praktikës gjyqësore të qartësojë zbatimin e nenit 278 të Kodit Penal për rastet e figurave të veprës penale të shfuqizuara nga Vendimi 9/2016 i Gjykatës Kushtetuese. Gjykatat kanë për detyrë të qartësojnë zbatimin e nenit 278 të Kodit Penal në këtë kontekst të ri të zhvillimit të legjislacionit penal dhe ta përshtasë atë në boshësinë ligjore të krijuar nga shfuqizimi eksesiv i Gjykatës Kushtetuese. Në rastin konkret, duke qenë gjykatat po ndjekin praktika gjyqësore të ndryshme, Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë nuk do të duhej t’i drejtohej Gjykatës Kushtetuese për interpretim apo të vendimit shfuqizues. Përkundrazi këtë kohë të humbur, nga moment i pezullimit të gjykimit dhe deri në momentin e revokimit të vendimit të pezullimit, pasi Gjykata Kushtetuese të jetë shprehur lidhur me kërkesën, Kolegji Penal do të duhet të kishte marrë iniciativën e zhvillimit të gjykimit unifikues mbi zbatimin e nenit 278 të Kodit Penal për figurat e veprave penale të shfuqizuara tashmë nga Gjykata Kushtetuese. Pikërisht vendimi unifikues penal, në bazë dhe për zbatim të nenit 141 të Kushtetutës, do të kishte zgjidhur në mënyrë ezauruese çdo problematikë të mundshme eventuale në praktikën gjyqësore të gjykatave më të ulëta. Natyrisht një vendimmarrje e tillë pritej nga autoriteti më i lartë gjyqësor dhe autoriteti ekskluziv i nomofilatisë në vendin tonë. Njëlloj antikushtetuese është edhe praktika gjyqësore e ndjekur nga gjykatat, në periudhën gjatë gjykimit dhe pritjes së botimit në Fletore Zyrtare të Vendimit 9/2016 të Gjykatës Kushtetuese. Të gjitha vendimet gjyqësore të dënimit, sipas paragrafëve të shfuqizuar në nenit 278 të Kodit Penal, gjatë kësaj kohe kanë zbatuar një ligj antikushtetues, kur kanë artikuluar 21 sanksionin e dhënë. Për të gjitha këto vendime do të zbatohet me fuqi prapavepruese vendimi i Gjykatës Kushtetuese. Këto vendime gjyqësore, duket se, më shumë se sa për të zbatuar ligjin, janë nxituar të heqin nga gjykimi çështjet që së shpejti do të shëndrroheshin në një dilemë të vështirë për t’u zgjidhur. Në vlerësimin tim edhe këto vendime përbëjnë dënim pa ligj në kuptimin material, pavarësisht se në kuptimin formal kanë zbatuar një ligj akoma të pa shfuqizuar, por të njoftuar paraprakisht se për çështje ditësh apo javësh ligji që u zbatua prej tyre do të shfuqizohej në momentin kur Vendimi 9/2016 do të botohej në Fletoren Zyrtare. Të gjitha këto vendime, gjatë pritjes së shqyrtimit të ankimit, do të jenë objekt ndryshimi nga gjykata më e lartë, për të rivendikuar sakaq kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë e dënimit. Mbetet tashmë të fokusohem në zgjidhjen ligjore të premtuar nga ky shkrim për të gjitha çështjet penale në hetim dhe në gjykim, ku akuza është artikuluar sipas njërës prej figurave të veprave penale të shfuqizuara nga Gjykata Kushtetuese. Sikurse afërmendsh mundet të kuptohet, zgjidhja ligjore në vlerësimin tim është kualifikimi ligjor i figurave të veprës penale të mbajtjes së armëve dhe lëndëve plasëse pa lejen e organeve kompetente jashtë banesës sipas paragrafëve ekzistues respektiv të nenit 278 të Kodit Penal që penalizon këto veprime kriminale në banesë. Për të gjitha arsyet e dhëna më lart, përshtatja që praktika gjyqësore dhe jurisprudenca e së drejtës së gjallë ka mision për të bërë në rastin konkret, është zgjidhja ligjore që ka shkaktuar boshësia e lënë pa kuptim dhe me kuptim nga Gjykata Kushtetuese. Kështu veprimet kriminale të figurave të veprës penale të shfuqizuara tashmë do të duhet të kualifikohen dhe dënohen sipas veprës penale dhe dënimit të mbetur në nenin 278 të Kodit Penal, për të cilën Gjykata Kushtetuese është shprehur në fundin e vendimit se nuk u konstatuan element antikushtetutshmërie. Në këtë kuptim elementi vend, i individualizuar si “banesë” në paragrafët e mbetur të nenit 278 të Kodit Penal, nuk duhet të interpretohen më gjyqësisht, në këtë kontekst të ri të zhvillimit të legjislacionit penal material, si element konstitutiv dhe sine qua non i veprës penale të dënueshme, por duhet të interpretohet si element indikativ, që ndikon në rrezikshmërinë shoqërore të veprës dhe për rrjedhojë edhe të autorit. Ky element, në këtë kontekst të ri të zhvillimit të ligjit penal material, duhet të mbahet parasysh nga gjykata për caktimin e dënimit rast pas rasti, në kuptim të nenit 47 të Kodit Penal, por jo më si element që dikton kualifikimin juridik të veprës apo të figurës së veprës penale. Kjo mënyrë interpretimi detyron prokurorinë, që për çështjet e ndodhura gjatë fazës së hetimit paraprak, të ndryshojë kualifikimin juridik të veprës, jo më sipas paragrafëve të shfuqizuar por sipas paragrafëve ekzistues të nenit 278 të Kodit Penal. Formalisht dhe proceduralisht organi i akuzës duhet t’ia komunikojë vendimin për ndryshimin e akuzës dhe kualifikimin juridik të veprës penale, për t’i dhënë mundësi sakaq të pandehurit të mbrohet. Kjo zgjidhje, në bazë dhe për zbatim të nenit 372 të Kodit të Procedurës Penale, duhet të diktojë sjelljen procedurale të prokurorit edhe gjatë gjykimit, nëse kërkesa për gjykim është paraqitur tashmë. Ndërkohë që gjitha gjykatat që kanë në gjykim vepra të tilla penale, nëse nuk vepron proceduralisht organi i akuzës sipas nenit të sjellë në vëmendje më lart, do të duhet që në vendimin përfundimtar të realizojë ndryshimin e kualifikimit juridik të veprës penale, në bazë dhe për zbatim të nenit 375 të Kodit të Procedurës Penale. Problem nuk do të shfaqet as në gjykimet e zhvilluara sipas ritit të posaçëm të gjykimit të shkurtuar, duke qenë se akuza e re e çdo të pandehuri do të jetë në çdo eventualitet më e favorshme se sa ajo që ka lënë pas, për shkak të shfuqizimit që ka bërë Gjykata Kushtetuese. Ndërkohë zgjidhja më e paqtë dhe më adekuate për sqarimin dhe eleminimin e çdo paqartësie në mënyrën se si zbatohet neni 278 i shfuqizuar i Kodit Penal, do të jetë vendimmarrja 22 unifikuese nga organi më i lartë gjyqësor dhe institucioni ekskluziv që realizon procesin kushtetues të nomofilatisë, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë. Më tej kjo çështje kaq nxehtë e debatuar do të tejkalohet. Zbatimi i nenit 278 i Kodit Penal në këtë mënyrë do të futet në hullitë e zakonshëm të zbatimit të ligjit. Bibliografia: E drejta pozitive: 1. Ligji nr. 5591, datë 15.6.1997 Kodi Penal i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë; 2. Kodi Penal i Bashkimit Sovjetik i vitit 1966; 3. Kodi Penal i Republikës së Armenisë i vitit 1966; 4. Dekretin Nr. 2868, datë 16.3.1959 “Mbi shpalljen e Kodit Penal të Reprublikës Popullore të Shqipërisë” i aprovuar nga Kuvendi Popullor i Republikës Popullore të Shqipërisë me Ligjin Nr. 1470, dt. 23.05.1952 dhe i ndryshuar me Dekretin Nr. 2477, dt. 03.06.1957 dhe me Ligjin nr. 2804, dt. 04.12.1958; 5. Kodi i Procedurave Administrative; 6. Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut; 7. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë; 8. Ligji Nr. 8577, 10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë”; 9. Kodi i Procedurës Penale; 10. Ligji Nr. 98/2014, datë 31.07.2014; 11. Ligji 135/2015 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 7895, datë 27.1.1995, “Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë”; 12. Ligji nr. 8279, datë 15.1.1998 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 7895, datë 27.1.1995 “Për Kodin Penal të Republikës së Shqipërisë”; 13. Ligji nr. 8733, datë 24.1.2001 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7895, datë 27.1.1995, “Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë”; 14. Ligji Nr. 144/2013, datë 2.5.2013; 15. Kodi i Procedurave Administrative; 16. Paktit Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike; 17. Karta për të Drejtat e Njeriut të Bashkimit Evropian; 18. Ligjin Nr. 8984, dt. 23.12.2002 “Për ratifikimin e Statutit të Romës për Gjykatë Ndërkombëtare Penale”; Doktrinë: 1. Florjan Kalaja, “Dilema Kushtetuese I”, Shtëpia Botuese “Fan Noli”, Tiranë 2016; Jurisprudencë: 1. Vendim nr. 9 datë 26.02.2016 i Gjykatës Kushtetuese; 2. Çështja “Martirosyan v. Armenia”, Vendim i Seksionit III të Gj.E.D.Nj. dt. 05.02.2013, Ap. No. 23341/06; 23 3. Vendimi Nr. 52909-00674-00-2015, Akti, Nr. 00-2016- i Vendimit ( ), dt. 10.03.2016 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë; 4. Vendimi nr. 9, dt. 26.02.2016 të Gjykatës Kushtetuese; 5. Vendimi nr.12, datë 14.04.2010 i Gjykatës Kushtetuese; 6. Vendimi nr. 47, datë 27.06.2012 të Gjykatës Kushtetuese; 7. Vendimi nr. 13, datë 29.05.1997 i Gjykatës Kushtetuese; 8. Vendimi nr. 65, datë 10.12.1999 i Gjykatës Kushtetuese; 9. Vendimi nr.8, datë 16.03.2011 i Gjykatës Kushtetuese; 10. Vendimi nr. 23, datё 04.11.2008 i Gjykatës Kushtetuese; 11. Vendimi nr. 11, datë 02.04.2008 i Gjykatës Kushtetuese; 12. Vendimi nr.7, datë 09.03.2009 i Gjykatës Kushtetuese; 13. Vendimi nr. 52, dt. 02.12.2013 i Gjykatës Kushtetuese; 14. Vendimi Nr. 51, dt. 12.11.2014 i Gjykatës Kushtetuese; 15. Çështja “Contrada v. Italy (3)”, Vendim i Seksionit IV i Gj.E.D.Nj. dt. 14.04.2015, Ap. No. 66655/2013; 16. Çështja“Cantoni v. France”, Vendim i Gj.E.D.Nj. 15.11.1996, Reports of Judgments and Decisions 1996‑V; 17. Çështja “Coëme and Others v. Belgium”, Ap. nos. 32492/96, 32547/96, 32548/96, 33209/96 dhe 33210/96, Vendim i Gj.E.D.Nj., ECHR 2000‑VII; 18. Çështja “Sud Fondi S.r.l. and Others v. Italy”, Ap. no. 75909/01, Vendim i Gj.E.D.Nj. dt. 20.01.2009; 19. Çështja “Ashlarba v. Georgia” A. No. 45554/08, Vendim i Seksionit IV të Gj.E.D.Nj. dt. 15.07.2014; 20. Çështja “Del Río Prada v. Spain”, Vendim i Dhomës së Madhe të Gj.E.D.Nj., Ap. no. 42750/09, viti 2013; 21. Çështja “S.W. v. the United Kingdom”, Vendim i Gj.E.D.Nj. dt. 22.11.1995, Series A no. 335-B; 22. Çështja “C.R. v. the United Kingdom”, Vendim i dt. 22.11.1995, Series A no. 335-C); 23. Çështje “Dallas v. The United Kingdom”, Ap. No. 38395/12, Vendim dt. 11.02.2016 i Seksionit I të Gj.E.D.Nj.; 24. Çështja “Rohlena v. the Czech Republic”, Vendim i Dhomës së Madhe, Ap. no. 59552/08, ECHR 2015; 25. Çështja “Ashlarba v. Georgia” A. No. 45554/08, Vendim i Seksionit IV të Gj.E.D.Nj. dt. 15.07.2014; 26. Çështja “Achour v. France”, Vendim i Dhomës së Madhe dt. 29.03.2006, Ap. no. 67335/01, paragrafi 54, ECHR 2006-IV; 27. Çështja “Scoppola v. Italy (no. 2)”, Vendim i Dhomës së Madhe dt. 17.09.2009, Ap. no.10249/03; 28. Çështja “Huhtamäki v. Finland”, Ap. no. 54468/09, Vendim i Gj.E.D.Nj. dt. 06.03.2012; 29. Çështja “Dallas v. The United Kingdom”, Ap. No. 38395/12, Vendim dt. 11.02.2016 i Seksionit I të Gj.E.D.Nj.; 30. Çështja “Martirosyan v. Armenia”, Ap. no. 23341/06, Vendim i Seksionit III të Gj.E.D.Nj. dt. 05.02.2013; 31. Çështja “K.-H. W. v. Germany”, Vendim i Dhomës së Madhe, Ap. no. 37201/97, ECHR 2001-II; 24 Të tjera: 1. http://www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2014/PDF-2014/132-2014.pdf; 2. https://www.unodc.org/res/cld/document/criminal-code-of-the-republic-of-albania2014-albanian_html/Kodi_Penal; 3. http://www.gjk.gov.al/web/Lista_e_Vendimeve_92_1.php; 4. http://hudoc.echr.coe.int/eng#{"fulltext":["Martirosyan"],"documentcollectionid2":[" GRANDCHAMBER","CHAMBER"],"itemid":["001-116182"]}; 5. Fletore Zyrtare Nr. 31. Dt. 29.02.2016; 6. http://www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2016/PDF-2016/31-2016.pdf; 7. http://www.gjk.gov.al/web/ligji_per_organizimin_dhe_funksionimin_e_gjykates_kus htetues_82.pdf; 8. http://www.hidaa.gov.al/ligje/Ligji%20nr.%208485.pdf; 9. http://www.balkanweb.com/site/armembajtja-pa-leje-manjani-vendos-hartimin-e-njepr-ligji-te-ri/; 10. Fletore Zyrtare Nr. 132, dt. 19.08.2014; 11. Fletoren Zyrtare Nr. 249, dt. 14.01.2016; 12. Fletore Zyrtare Nr. 83, dt. 20.05.2013; 13. Rezolutën e saj 2200 A (XXI) të datës 16 dhjetor 1966; 14. http://www.pp.gov.al/web/statuti_i_romes_per_gjykaten_nderkombetare_penale_813. pdf; 15. 25

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS

Log In

Armëmbajtja pa leje pas shfuqizimit nga Gjykata Kushtetuese

Armëmbajtja pa leje pas shfuqizimit nga Gjykata Kushtetuese

Related Papers

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS