Janez Erat, 2008
FURLANSKO - SLOVENSKI
SLOVAR
Il dizionari furlan-sloven
I. UVOD
Delo je nastalo v obdobju 1994-2006, deloma je zajeto tudi kasnejše stanje vse do konca leta 2007, kar
je razvidno iz spodaj navedene literature.
Kot v primeru etimološkega slovarja albanskega jezika naj služi spletna objava predvsem nujno
potrebnim izboljšavam in seveda iz znanega razloga, ker drugi način objave ni mogoč.
Slovar sem pisal v treh obdobjih, najprej krajšo različico, potem daljšo, končana še pred letom 2000.
Od leta 2000 do 2006 sem začel popravljati, kajti izšel je novi furlanski pravopis, dodajal sem, kar se
je dalo, še sodobno terminologijo, tu pa tam z dodatnimi razlagami, etimologijami.
V tem zadnjem obdobju sem poskušal prečesati dosegljivo furlansko literaturo, v kolikor mi je bilo
mogoče, sem gesla opremil s primeri rabe. Zadnja faza še traja, medtem je izšel veliki dvojezični
furlansko italijanski slovar GDB-Grant Dizionari Bilengâl Talian Furlan, ki je, če geslo ima, najbolj
dodelan. Potrebno bi bilo celotno gradivo primerjati in popraviti s pomočjo GDB-ja, to je samo delno
uspelo.
JENTRADE
La vore e nasseve dopo une dade di timp 1994-2006 un po masse lungje, e cjape dentri ancje esemplis
de leterature furlane fintremai il fin di 2007, viôt la leterature.
Tant che tal câs dal dizionari etimologjic albanês la publicazion dal materiâl e brame di jessi al stât
presint dome un concet.
O ai scrit il dizionari in trê dadis di timp, prin une version cuntun vocabolariut di base, daspò une plui lungje finide tal 2000.
Dal 2000 al 2006 o cirivi di meti a puest la grafie secont la grafie uficiâl e a voltis ancje spiegazions suplementârs e
etimologjiis.
Tal chest ultin periodi o ai provât di cirî fûr esemplis esemplis de leterature furlane par documentâ l´ûs.
Cheste fase però al tirarès ancjemò par agns e cussì o ai decidût di fâ une polsade.
Al moment al coventarès strolegâ il GDB-Grant Dizionari Bilengâl Talian Furlan, salacor il dizionari
plui complet.
II. RAZLAGA GESLA / IL LEME
1. Primer glagola / un esempli di un verp
Glagoli so navedeni v neoločniku z ustreznimi nepravilnimi oblikami za sedanjik in deležnik, npr.
vê ['ve:] (ARH avê) (prez. ai, âs, à, vin, vês, àn, impf. vevi, p vût) tr
âstu ['a:stu] 2. edn. vpr. od vê = neredovita oblika se navaja kot samostojno geslo
2. Primer samostalnika / un esempli di un non : San Denêl
San Denêl [sande'ne:l] kr.i m Sveti Danijel (IT San Daniele del Friuli, DE San Daniel) (UD); E. al
viodeve lis culinis e i boscs di Buie e di ~ (Sg).
1. slovarska enota v knjižni obliki / il leme in grafie uficiâl
San Denêl
2. Izgovor / Pronunciazion
[sande'ne:l]
3. slovnične kratice / abreviazions gramaticâls
4. Slovenski prevod / traduzion slovene
Sveti Danijel
5. dodatni prevodi / traduzions suplementârs
(IT San Daniele del Friuli, DE San Daniel)
5. Primer / Esempli
E. al viodeve lis culinis e i boscs di Buie e di ~ (Sg).
sume ['sume] f 1. MAT seštevanje n; fâ la ~, fâ sumis seštevati; Fasint la ~ di chescj tas (SiF
2002/1); Al faseve sumis e sotrazions cun chê sveltece (PauluzzoN)
2. vsota f, skupek m, seštevek m 3. in ∼, in sumis → insume, insumis.
4. FIG sklep m, bistvo n; tirâ lis sumis sklepati (Pa 03/11) 5. vsota denarja f; ~ di bêçs denarna
vsota; di ~ di bêçs, che e je stade tirade (CoGonars) 6. FILOZ summa f.
1. slovarska enota v knjižni obliki / il leme in grafie uficiâl
sume
2. Izgovor / Pronunciazion
['sume]
3. slovnične kratice / abreviazions gramaticâls
f = samostalnik ženskega spola
4. Slovenski prevod z okrajšavo za slog in stroko in slovničo kratico / traduzion slovene cun
abrevizions
MAT = matematika
seštevanje
n = samostalnik srednjega spola
4. Raba / L’ûs
fâ la ~, fâ sumis seštevati
5. Primer / Esempli
Fasint la ~ di chescj tas (SiF 2002/1); Al faseve sumis e sotrazions cun chê sveltece
(PauluzzoN)
Pogosto, posebno pri neredovitih oblikah, je navedena tudi množinska oblika:
assolutist [asolu'tist] (pl assolutiscj) m
Razlage, različice so navedene za izgovorom v oklepajih: bocalete [boka'lete] (demin. od bocâl) f
vrček m,
Puščica napoti na običajnejšo, uradno različico
badili [ba'dili] m → badîl.
3. Primer pridevnika / Esempli di un adietîf
Pridevniki so navedeni z ustreznimi oblikama za moški in ženski spol
superlatîf [superla'ti:f], -ive adj vrhunski, izreden; = superlatîf m, superlative f
III. SLOVNIČNE KRATICE IN OKRAJŠAVE
adj adiektivum/ pridevnik
adv adverbium/ prislov
art articulus/ člen
aux auxiliare/ pomožni glagol
card (nomen numerale) cardinale/ glavni
števnik
co coniunctum/ veznik
dem (pronomen) demonstrativum/ kazalni
zaimek
enkl encliticum/ naslonka
f femininum/ samostalnik ženskega spola
fut futur/ prihodnjik
i ime
imp (verbum) impersonale/ neosebno
imper imperativus/ velelnik
impers impersonale
impf (tempus) imperfectum/ nedovršni pretekli
čas
indecl indeclinabilis/ nesklonljiv
int interiectio/ medmet
inter (pronomen) interrogativum/ vprašalni
zaimek
irr irregularis/ nepravilen
it (verbum) intransitivum/ neprehodni glagol
kr.i krajevno ime
m masculinum/ moški spol
n neutrum/ srednji spol
num numerale/ števnik
ord ordinale/ vrstilni števnik
p participium/ deležnik
part particula/ členek
pers (pronomen) personale/ osebni zaimek
pl (numerus) pluralis, množina
pos (pronomen) possessivum/ svojilni zaimek
pref praefixum/ predpona
prep praepositio/ predlog
prez praesens/ sedanjik
pro pronomen/ zaimek
prokl proclisis/ predslonka
refl (verbum) reflexivum/ povratni glagol
relat (pronomen) relativum/ oziralni zaimek
sg (numerus) singularis/ ednina
subst substantivum/ samostalnik
tr (verbum) transitivum/ prehodni glagol
v.i. m vodno ime (hidronim)
okrajšave za slog in stroke:
AGR agronomija
ANAT anatomija
ARH arhaično/ starinsko
ARHIT arhitektura
ARS umetnost
ASTR astronomija
BIOL biologija
BOT botanika
DEMIN deminutiv/ pomanjševalnica
EKO ekonomija
ELEK eletrika
ETNOL etnologija/ narodopisje
EVF evfemistično/ polepševalno
FAM/F pogovorno
FIG figurativno/ preneseno
FIZ fizika
FOTO fotografija
FRAZ fraza
GEO zemljepisno
GEOL geologija
GOST gostinstvo
GOZD gozdarstvo
GRAD gradbeništvo
GRAM gramatika
HIST historično/ zgodovinsko
IGRE igre
INF infantilno/ otroško
INFORM informatika
IRON ironično
JUR pravniško
KEM kemija
KUL kulinarika
LING lingvistika, jezikoslovje
LIT literatura/ književnost
LOV lovstvo
MAT matematika
MED medicina
MEH mehanika
METEO meteorologija/vremenoslovje
MIN mineralogija
MUZ glasba
NAVT navtika/pomorstvo
NEO neologizem/ novotvorba
NUM numizmatika
OBL obleka
OPT optika
PEJ pejorativno/ slabšalno
POET pesništvo
POL politika
POP poljudno
PROV pregovor
PSIH psihologija.
RAČ računalništvo
REL religija
RIB ribolov
ŠOL šolstvo
ŠP šport
TEAT teater/ gledališče
TEH tehnika
TEKST tekstil
TISK tisk
TRG trgovina
VETER veterinarstvo
VOJ vojaštvo
VULG vulgarno
ZOOL zoologija
ŽARG žargon
ŽELEZ ž
splošne okrajšave:
→ glej/ primerjaj še navedeno geslo
/ ali
~ ponovitev gesla
[ ] izgovor besede
akreš. akrešitiv
carn. karnijsko
cdn. - cualchidun
dem. deminutiv/ pomanjševalnica
gl. glej
gor. goriško
it. italijansko
izpelj. izpeljanka
kolekt. kolektivno
nek. nekdo, nekaj
nem. nemško
neobič. neobičajno
ozn. označuje
sl. slovensko
slabš. slabšalno
sr.v.lat. srednjeveško latinsko
st.fr. starofrancosko
šalj. šaljivo
t. tudi
IV. VIRI
(Ac) VOC 1 ACADEMIE DAL FRIUL = (Ac), I colaboradôrs : Albert Travain di Udin, Sandri
Carrozzo, Andree Cetul , Dree Mistrut , http://sclese/1702/cuisino.html
(AcademieSt) Academie dal Friul, Protostorie, Par cure di Luzian Verone
(aielloscuola) digilander.libero.it/aielloscuola/ botanica
(aldorossi) www.aldorossi.net/BlogdiAldo
(ALF) http://www.friul.org/web_alf/index_furlan.htm , Associazion Libar Friul,
Luc a acess
telematic pa discusion, propueste, simulazion di un gnuf Stât Sovran Indipendent.
(allegrissimo) www.allegrissimo.it/farine_per_polente.html
(andreasquatrito) www.andreasquatrito.it
(antfiabedialettali) geocities/ala_ad_din/antfiabedialettali.html
(antoniodecurtis) www.antoniodecurtis.com
(areagroupeditore) www.areagroupeditore.it/archivio/spilimbergo/arted.html
(argante) www.argante.nl
(arpnet) www.arpnet.it
(ass3.sanita) www.ass3.sanita.fvg.it
(bakan) www.bakan.it/furlan/peraulis.htm
(barcelone) barcelone.splinder.com
(bartolini) userhome.brooklyn.cuny.edu/bonaffini/DP/bartolini.htm
(Basc) http://www.aurrera.net/Egunkaria/xyz/furlan, Furlan / Friulian, Apel pes libertâts tal Paîs Basc
(bassafriulana) www.bassafriulana.com; www.bassafriulana.org
(Basse) LA BASSE - Ass. culturâl pal studi da la furlanitât da li tiaris di Tisane e di Puart,
http://www.angelfire.com/la/labassa/
(beat-les) www.beat-les.it/numar1fri.htm
(Bel) VOC 2 PRE ANTONI BELINE, Trilogjie tormentade, don Lorenzo Milani, Oscar Wilde, Pier
Pauli Pasolini
(BelAlci) Antoni Beline, O ALCI I MIEI VOI, Glesie Furlane 2000.1
(BelFa) Antoni Beline, LA FADIE, DAL CRODI, Glesie Furlane 1994e 1994Antoni
(BelFin) Antoni Beline. La fin dal templi ese. ancje la fin di Gjerusalem? E la fin di Gjerusalem ese.
ancje la fin dal mont? Glesie Furlane 1993
(BelPe) Antoni Beline. Lis peraulis tasudis. Glesie Furlane 1996
(BelR) Antoni Beline, ROGAZIONS, Glesie Furlane 2000.1
(Bibl-Apoc) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ NT/apocalisse/NTApocaCjap17e18.html
(Bibl-Az) Gnûf Testament, Istitût "Pio Paschini", Udin 1997, (leam),
http://www.friul.net/glesie/vangeli/ Az dai Apuestui
(Bibl-Baruch) www.glesiefurlane.it/Bibbia/VT/profetici/Baruc/6.html
(Bibl-Corinto) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ NT/lettere_paolo/1%B0Corinto
(Bibl-Cronache) (www.glesiefurlane.it/Bibbia/VT/storici/Cronache2/35.html);
(Bibl-Danel) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/profetici/Danel/Danel08-09.html
(Bibl-Esodo) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/panteteuco/esodo/37-38.html
(Bibl-Ezechiel) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/profetici/Ezechiel/Ezechiel13-14.html
(Bibl-FidiSirac) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/poetici/Siracide/FidiSirac25-26.html.
(Bibl-Filipi) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ NT/lettere_paolo/Filippi/Filipi_1.html
(Bibl-Gjen) (Bibl-Genesi) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/panteteuco/GENESI/Gjen17-18.html);
(Bibl-Gjeremie) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/profetici/Geremia
(Bibl-Gjone) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/profetici/Gjone/Gjone03-04.
(Bibl-Haggai) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/profetici/altri/Haggai1-2.html
(Bibl-Isaje) (www.glesiefurlane.it/Bibbia/VT/profetici/Isaia/26.html);
(Bibl-Jop) www.glesiefurlane.it/Bibbia/VT/poetici/Giobbe/15.html
(Bibl-Lc) Gnûf Testament, Istitût "Pio Paschini", Udin 1997,(leam)
http://www.friul.net/glesie/vangeli/, Vanseli seont Luche,
(Bibl-LetFilipi) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ NT/lettere_paolo/Filippi/Filipi_1.html
(Bibl-LetGjude) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ NT/lettere_apostoliche/Gjude/
(Bibl-LetJacun ) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ NT/lettere_apostoliche/Jacun/Jacun_5.html
(Bibl-LetPieri) www.glesiefurlane.it/Bibbia/NT/lettere_apostoliche/
NT_Letaris_1%B0Pieri_GoLive/NT_Letaris_1%B0Pieri_3.html
(Bibl-LetZn) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ NT/lettere_apostoliche/3%B0Zuan/Zuan_1.html
(Bibl-Levitic) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/panteteuco/Levitico/Levitic11-12.html
(Bibl-Mc) Gnûf Testament, Istitût "Pio Paschini", Udin 1997, (leam)
http://www.friul.net/glesie/vangeli/, Vanseli seont Marc
(Bibl-Mt) Gnûf Testament, Istitût "Pio Paschini", Udin 1997, (leam),
http://www.friul.net/glesie/vangeli/Vanseli%20di%20Matieu.htm, Vanseli seont Matieu
(Bibl-Nehemie) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/storici/Nehemie/Nehemie01-02.html
(Bibl-Numars) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/panteteuco/Numeri/Numars06.html
(Bibl-Romans) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ NT/lettere_paolo/Romans/Romans_01.html
(Bibl-Salmo) www.glesiefurlane.it/Bibbia/VT/ poetici/Salmi/Libri2/Salmo..
(Bibl-Salms) www.glesiefurlane.it/Bibbia/VT/ poetici/Salmi/Libri2/Salmo..
(Bibl-Sprocs) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/poetici/Sprocs/Sprocs13-14.html
(Bibl-Vajudis) www.glesiefurlane.it/Bibbia/ VT/profetici/Lamentazioni/VAJUDIS2.html
(Bibl-Zn) Gnûf Testament, Istitût "Pio Paschini", Udin 1997,(leam)
http://www.friul.net/glesie/vangeli/, Vanseli seont Zuan
(bikersromans) http://bikersromans.splinder.com
(bodyweb) www.bodyweb.it/forums
(bottekkia) blog.libero.it/bottekkia
(branduardi) www.branduardi.com
(brevet) MARIO TURELLO, Il brevet, Furlans de Rinassince tal avignî dal ciberspazi, ribis, PREMI
S. SIMON 2001
(BrLi) ALAN BRUSINI, GIAN PAOLO LINDA, I foresc’, RIBIS PREMI S. SIMON 1996, bandît da
l’Aministrazion Comunâl di Codroip. © Copyright Ribis - Udine/Udin – 1997 elementi narečja
Tresesin
(Cad) VOC 2 Cadorini, Furlan di Praghe: http://urs.ff.cuni.cz/furlan/la-lenghe.html
(Cad-e) La-lenghe liste de distrubizion, e-mail
(Cad-furlan) www1.cuni.cz/~cadorini/furlan/
(Cad-Z) Furlanský zeměpis, Furlan di Praghe, http://urs.ff.cuni.cz/furlan/index.html
(canciones) www.550m.com/usuarios/friuli/biblioteca/canciones.htm
(Carnera) CARNERA, AL LAVORE, TAL CIRC, DI: EVA DI SILVESTRO, L. N A Z Z I E J . M
C FURLAN, (gjavât fûr dal libri: “Di Carnera a Zoff. I campions dal Friûl”,Clape culturâl Aquilee
1984)
(carnialibera) www.carnialibera1944.it
(castelsanmauro) www.castelsanmauro.it
(centmilfueis) www.centmilfueis.org
(chiesacattolica) www.chiesacattolica.it
(christianromanini) Il blog di Christian Romanini, http://christianromanini.blogspot.com
(ciemen) www.ciemen.org
(CIRF) http://www.uniud.it/cirf/furlan/documenti/profilo.htm, Centri interdipartimentâl pe ricercje su
la culture e la lenghe dal Friûl, "Josef Marchet",
(Cisilino, treball) Cisilino, William [ Documents de treball 4, [ La tutele juridiche des lenghis
retoromancis cun, particolâr riferiment al câs furlan, , Any: 2001. © William Cisilino, Juliol 2001,
Amb el suport de (Cisilino, treball)
(cjargne/fiabe) www.cjargne.it/fiabe.htm
(CjP) - PERAULES CJARGNELES DI UN VIAÇ parole carniche cadute in disuso,
www.cjargne.it/peraules.htm
(CoCamp) : www.comune.campoformido.ud.it/
(CoCod): www.comune.codroipo.ud.it/
(CoCos) : www.comune.coseano.ud.it
(Codroip, Avis) AVÎS PAL CONCORS, Citât di Codroip
(codroipo.qnet) www.codroipo.qnet.it
(Colestizza) (www.comune.lestizza.ud.it)
(Colloredo) Ermes di Colloredo: Poesie scelte edite ed inedite in dialetto friulano. Di Ermes di
Colloredo, con aggiunte di Pietro Zorutti Udine, pei fratelli Mattiuzzi, 1828
(www.braidense.it/scaffale/colloredo1.html)
(colloredodiprato) www.colloredodiprato.it
(colonos) www.colonos.it
(CoMontenars) www.comune.montenars.ud.it
(convergenzaperilfriuli) www.convergenzaperilfriuli.it
(coquinaria) www.coquinaria.it
(CoRem): www.comune.remanzacco.ud.it
(coroanatalmassons) www.coroanatalmassons.it
(CoSangiorgio) www.comune.sangiorgiodinogaro.ud.it
(CoTar) : www.comune.tarcento.ud.it/
(CoTav) : www.comune.tavagnacco.ud.it/
(CoUd) : www.comune.udine.it/
(cuf-ancun) www.cuf-ancun.it
(Daidussi) Daidussi Andree, Il sarpint, http://www.lacomugne.it/Comugne2/sarpint01.html
(declaration) www.lexilogos.com/declaration/frioulan.htm
(Declarazion) DECLARAZION UNIVERSÂL DAI DERITS DAL OM, Clape culturâl Acuilee"
che, ancjemò dal 1974, e à dât fûr - par cure di Berto Dentesan e Zuan Nazzi Matalon
(didatic) http://www.stringher.it/lenghe/friuli-3.htm, LENGHE E CULTURE FURLANE UN
MODUL DIDATIC PE SCUELE SUPERIÔR, a cura di Elio Varutti
(dlhposse) www.dlhposse.com - Dedicato alla band rap che canta in italiano e friulano
(don) http://www.donneincarnia.it
(ds-fvg) www.ds-fvg.it
(ecologiasociale) www.ecologiasociale.org
(Eg) Renzo Balzan, Sergio Fantini (Traduzin), 1991: J.W. Goethe, Egmont, Clape Culturâl Acuilee,
Gurize, Pordenon, Udin.
(elmarin) digilander.libero.it/elmarin/ dragut_zorzut.htm
(Enrico) ENRICO MARTINA, Ricuarts e inlusions, Conte lungje, RIBIS PREMI S. SIMON 1995,
bandît da l'Aministrazion Comunâl di Codroip..2
(F) Faggin
(faf) spazioinwind.libero.it/faf/index.htm (FAntats Furlans)
(festivaldetango) www.festivaldetango.it
(filarmonicacolloredo) www.filarmonicacolloredo.it
(FogMil) Fogolâr di milan
(fogolarbarcellona) www.fogolarbarcellona.com
(folkcapriva) www.folkcapriva.it
(forgiarini) www.forgiarini.it
(Friûl in rêt) Friûl in rêt, Notiziari setemanâl in audio e in rêt pai furlans intal forest, Edizion Alef pe
Argjentine
(friulaniemigrati) www.friulaniemigrati.it
(friulanos) www.friulanos.com.ar
(friulicollinare) www.friulicollinare.it
(friulicrea) www.friulicrea.it
(friulidoc) www.friulidoc-vive.it
(friulinelmondo) www.friulinelmondo.com
(friulnet) www.friulnet.it
(friulweb) www.friulweb.com
(fruts) www.fruts.it
(fuarcefriul) www.fuarcefriul.it
(fundacer) (www.fundacer.com.ar/ friuliparduc/scientifics.htm)
(fuoristrada) www.fuoristrada.it
(furlan) Blog - Brâf Furlan; http://furlan.splinder.com
(furlanar) Blog - http://furlanar.blogspot.com/
(Furlanist) Blog ilfurlanist.splinder.com
(FVG) IL NUOVO FVG 23/106, cooperativa Nuovo Friuli, mailing list!
(gazzettino) www.gazzettino.it
(GDB) Grant Dizionari Bilengâl Talian Furlan, http://www.cfl2000.net/cgi-bin/gdbtf.pl
(GE) , realizzato da gemonahomepage in collaborazione con "Pense e Maravee"
(gemonaweb) www.gemonaweb.it
(gfbv) www.gfbv.it
(giacomini) userhome.brooklyn.cuny.edu/bonaffini/DP/giacomini.htm
(giallitudine) www.giallitudine.it
(glesie) www.glesiefurlane.org
(GP) : GIOVANNI PILLININI, Zuan Batiste Cavedalis, Une vite esemplâr, RIBIS, PREMI S.
SIMON, 1998, bandît da l’Aministrazion Comunâl di Codroip. © Copyright Ribis - Udine/Udin –
1999
(graggo) graggo.de/friulanische%20Sprache%20.htm
(gropfurlan) http://www.gropfurlan.org/lint/utubar96.html
(gruppomargheritafvg) www.gruppomargheritafvg.it
(icontemporanei) www.icontemporanei.it
(ictavagnacco) http://ospitiweb.indire.it/ictavagnacco/adegliac
(ilDiari “leto/mesec”) il Diari, diretôr Mauro Tosoni, http://nuke.ildiari.eu/
(ilfriuli) www.ilfriuli.it
(infoanziani) www.infoanziani.it
(infosandaniele) www.infosandaniele.com
(insiumps) www.insiumps.splinder.com
(istitutladinfurlan) www.istitutladinfurlan.it
(istitutopiopaschini) www.istitutopiopaschini.it
(italia-rsi) www.italia-rsi.org/cantiitalia/cantitnordecentro.htm
(italie) www.italie.nl/culinair/wijn/friuli.php
(itczanon) www.itczanon.it
(itinerariafvg) www.itinerariafvg.it
(JM) – VOC 1-- JOSEF MARCHET CUINTRISTORIE DAL FRIÛL (JM)CLAPE
(JM, Salvâ) JOSEF MARCHET, SALVÂ L’ITALIE E ALTRIS STOCS, CLAPE CULTURÂL
ACUILEE.Josef Marchet SALVÂ L’ITALIE, E ALTRIS STOCS,CLAPE CULTURÂL ACUILEE,
Prefazion di Ð or Faggin Postfazion di Ð uan Nazzi, Par cure di Sergio Fantini, 2000 © CCA,
Setantesim-second titul de Clape culturâl Acuilee.2
(joannis) www.joannis.it; Sito ufficiale del piccolo, ma molto caratteristico paese di Joannis.
(kappavu) www.kappavu.it/catalog
(kataweb) www.kataweb.it
(krapp) krapp.blog.lemonde.fr
(La) Ladins dal Friûl 2003-2007
(La Leter) Ladins dal Friûl: Leteradure
(La/lenghiscj) www.ladinsdalfriul.org/lenghiscj.htm
(La/tradizions) www.ladinsdalfriul.org/tradizions.htm
(labassa) www.labassa.it
(lacomugne) www.lacomugne.it
(lagrame) www.lagrame.it - La Grame
(lagru) www.lagru.splinder.com
(lavinium) www.lavinium.com/composiz/uvafriul.htm
(leganazionale) www.leganazionale.it/friuli
(leggende) spazioinwind.libero.it/seppenhofer/lavori/la_leggende.html
(Leng) www.lenghe.net
(Lenghe 2000) www.cfl2000.net/cfl2000/
(lestizza) www.lestizza.bbk.org
(libroparlato) www.libroparlato.com
(liceopercoto) www.liceopercoto.ud.it
(lignano) www.lignano.org
(lingue.regione.fvg) www.lingue.regione.fvg.it/Minor/welcome.htm
(linmiter) www.linmiter.net/lexique/frioulan.html
(linostraulino) www.linostraulino.com
(logosdictionary) www.logosdictionary.org
(logoslibrary) www.logoslibrary.eu
(logosquotes) www.logosquotes.org
(lunari) http://lunari.splinder.com/
(Macjeu) digilander.libero.it/macjeu/ cors
(Madelene) → (Mar)
(maieron) www.maieron.it
(malipiero ) www.malipiero.com
(manzanoBr) http://www.artebrazilis.com.br/italy/friul/lamevite/manzano.htm
(Mar) Franco Marchetta, Madalene, Ribis Udin 1998 (Premi S.Simon 1997)
(marcocecotti) www.marcocecotti.com
(Mascarade) Fruçons da Nestre Storie. “Le Mascarade”. Le recite dei teatranti in maschera a Morsano
di Strada e Gonars negli anni Cinquanta, www.morsanodistrada.it/storia/vol1-lemascaradev14.pdf
(MazzonIol) Mazzon Iolanda, Di là de rêt, SFF, 2005
(medeuzza) www.medeuzza.it/joze/testi-osoi.html
(mediacastions) www.mediacastions.com
(mediarete-edu) www.mediarete-edu.it/icsedegliano
(mediastudio) www.mediastudio.net
(mediateca-codroipo) www.mediateca-codroipo.it/friuli
(mels) www.mels.it
(memari) www.artebrazilis.com.br/italy/ friul/lamevite/memari.htm
(mezzasporcadozzina) www.mezzasporcadozzina.it
(millennium) www.millennium.xnet.it
(miotti) www.miotti.org
(mortegliano) friuli.qnet.it/mortegliano
(Mucci) : Sandri Mucci, Il Trê di Avrîl di Ane, AA.VV. (1983). Teatri par un popul. Siet radiodrams
par Radio Onde Furlane. Documents de prime cunvigne dal teatri popolar furlan. Udine, 33-46.
Trascrit di Giorgio Cadorini daûr de grafie uficiâl cence tocjâ i aspiets no grafics, Praghe 2003.],
Furlan di Praghe http://urs.ff.cuni.cz/furlan/index.html
(musichefurlane) www.musichefurlane.com
(Natisone) www.natisone.it - Sito dedicato al Natisone ed ai paesi che lo circondano.
(Natisone/cjantin) www.natisone.it/cjantin
(Natisone/furlanis) http://www.natisone.it/furlanis/…pagjinis furlanis
(Natisone/miti) www.natisone.it/miti/acuilee_1.htm
(Natisone/tellini) www.natisone.it/tellini/default.htm
(Natisone/varie). www.natisone.it/varie/cucina.htm
(NazziD) Gianni Nazzi, Vocabolario Italiano - Friulano Friulano - Italiano, Clape Culturâl Acuilee Designgraf srl, Udine 2003
(newsland) www.newsland.it/nr/browse/it-alt.cultura.lingua.furlan
(noeles) Noeles.net - informazion ladina - www.noeles.net
(Nons/Gonârs) DENTESANO Ermanno - CINAUSERO Barbara, I NONS LOCÂI DAL COMUN DI
GONÂRS, avrîl 2005
(nonsoloparole) www.nonsoloparole.com
(nuovofriuli) www.nuovofriuli.com
(o-cerkno) www.o-cerkno.ng.edus.si/ucilnica/it/mostovi_fur.htm
(old.lapadania) old.lapadania.com
(OLF 2002) Osservatori Regjonâl de Lenghe e de Culture Furlanis , La grafie uficiâl de lenghe furlane
cun La lenghe comune e lis variantis, I criteris gjenerâi di normalizazion dal lessic, La toponomastiche
dai paîs furlans, 2002.
(OLF) OLF - Osservatori de Lenghe e de Culture Furlanis, Diretôr responsabil Francesco Micelli,
Redazion Maria Cristina Cescutti (OLF)
(Onde) FRIUL IN RET - FURLAN ; www.alef-fvg.it/onde
(Pa) : La Patrie dal Friûl 2002-2007
(Pa Vicinia) : Il Supliment de “Patrie dal Friûl”, “La Vicìnia”,
(Pa/Buteghe) Guide par un consum just e solidâl, dade fûr de “Buteghe dal mont” di Glemone in
colaborazion cu “la Patrie dal Friûl”, 2004.
(padaniacity) www.padaniacity.com
(paganf) web.tiscali.it/paganf/dizionari.html
(partitrepublichefurlane) www.partitrepublichefurlane.org
(Pasolini) PIER PAOLO PASOLINI, Dante Maffia,
userhome.brooklyn.cuny.edu/bonaffini/DP/pasolini.htm - 34k (PauluzzoN) Nadia Pauluzzo, Il bintar, SFF, 2005
(pengio ) www.pengio.com
(pensemaravee) www.pensemaravee.it
(Percude) CATARINE PERCUDE, PROSIS FURLANIS, CLAPE CULTURÂL ACUILEE UNION
SCRITÔRS FURLANS.
(petruspaulus) petruspaulus.org
(Piç) Vigj e-mail la-lenghe o “Nons di cjase”
(poetidelparco) www.poetidelparco.it
(Ponte) friuli.qnet.it/ilponte -- Il Ponte
(pordenone) www.pordenone.net
(prato.linux) www.prato.linux.it
(praxisfriuli) www.praxisfriuli.it
(prolocoregionefvg) www.prolocoregionefvg.org
(ProvBr) http://www.artebrazilis.com.br/italy/friul/provfri.htm,PROVERBI FRIULANI
(proverbifriulani) digilander.libero.it/pietates/proverbifriulani.htm
(Provincia) www.provincia.udine.it
(ragazzidelfiume) www.ragazzidelfiume.it
(raulken) ww.raulken.it
(RB) http://www.donneincarnia.it/pianetauomo/ scrit di Renzo Balzan
(regione.fvg) www.regione.fvg.it; www.regionefvg.com
(retecivica) www.retecivica.trieste.it
(Rodaro) www.patriedalfriul.it/articoli/Rodaro_tesi.pdf
(romaniaminor) www.romaniaminor.net
(rotec) www.rotec.it
(sagradellerane) www.sagradellerane.it/vilote.htm
(salmandrie) > (Tolazzi)
(sangiorgioinsieme) www.sangiorgioinsieme.it/dongia-il-fogolar.htm >
(santamariadegliangeli) www.santamariadegliangeli.it
(Scf) VOC 1 --- scuele di furlan www.natisone.it/furlanis/scuele.htm
(Sclese) La sclese nere, La sclese nere. Diretôr resonsabil: Renzo Balzan; Coordenadôr: Albert
Travain di Udin; sclese/1702/sclese.html
(scrosoppi) www.scrosoppi.it
(scuolamediamortegliano) www.scuolamediamortegliano.it
(scuolamedia-valvasone) www.scuolamedia-valvasone.it/
(scuoleictricesimo) www.scuoleictricesimo.net
(selvucis) www.geocities.com/selvucis/RANDUM.txt
(serling) servizis linguistics [Remanzâs, UD] societât cooperative, www.serling.org
(Sf) VOC 1 -- storiutis furlanis, www.natisone.it/furlanis/pagjne10.htm
(sfolmenats) www.sfolmenats.org
(Sg) Sgorlon, Carlo, Prime di Sere, Società Filologica Friulana, 1975
(ShW) SHAKESPEARE WILLIAM, Un insium di une gnot di mieç Istât, Titul origjinâl de opare A
Midsummer Night’s Dream, Ilustrazions: Di Suald, Traduzion e libar adatament: Laboatori Cul jutori
di: Fulvio Romanin_Reddkaa (DLH POSSE), Ferdinando Passone_Passion (DLH POSSE),
Consulence didatologjiche: Alessandra Burelli, Docente di Didatiche des Lenghis Modernis,
Universitât di Udin, Consulence pe grafie: Donato Toffoli, Consulence linguistiche pal test inglês:
Lucia Sellan
(SiF 02/1) www.siencis-par-furlan.net/gjornal/2002/1/..... )
(SiF 02/1, 11-20), D A N I E L E G O I * , V I C T O R T O S O R A T T I * , G I U L I A N O D
O L C E T T I * & I G I N I O C O L U S S I, Control e monitorament di sot prodots de disinfezion
cun parametris POX e UV-254 in aghis dal Friûl, Gjornâl Furlan des Siencis 1. 2002, 11-20
(SiF 02/1, 155-165) , B R U N O L U C C I *, Perusini, Alzheimer e i prins câs di une gnove malatie
da la scusse cerebral, Gjornâl Furlan des Siencis 1. 2002, 155-165
(SiF 02/1, 209) , M A R Z I D I S T R A S S O L T º & D E N Ê L L I V O N * , Modei statistics e
organics inte Publiche Aministrazion. Il câs de Universitât Italiane, Gjornâl Furlan des Siencis 1.
2002, 209-228.
(SiF 02/1, 231) Sergio Cecotti, R e c e n s i o n s, Une introduzion ae analisi matematiche. (2001),
Gjornâl Furlan des Siencis 1. 2002, 231-233.
(SiF 02/1, 234) Stefano Vidussi, R e c e n s i o n s, Gjornâl Furlan des Siencis 1. 2002, 234-237.
(SiF 02/1, 31-45) , R O M A N O L O C C I * & E M A N U E L A G O B B I *, Lis fumonisinis:
intosseants naturâi de blave in Friûl, Gjornâl Furlan des Siencis 1. 2002, 31-45.
(SiF 02/2, 11-24) , N A N D O P A T A T * , G I O V A N N I C A R R A N O & M A R T I N O
R O M A N I E L L O *, Scuvierte serendipitôse di une code mareâl in NGC6321, Gjornâl Furlan des
Siencis 2. 2002, 11-24
(SiF 02/2, 129) M A N U E L G . V E L A R D E , Autoorganizazion intai fluits, Gjornâl Furlan des
Siencis 2. 2002, 129-139
(SiF 02/2, 139) V A L E R I A P I E R G I G L I #, Lis minorancis linguistichis intal ordenament
talian: disvilups normatîfs resints*, Gjornâl Furlan des Siencis 2. 2002, 139-158.
(SiF 02/2, 39-58) , D A R I O G I A I O T T I * & F U L V I O S T E L *, La analisi des previsions
di temporâi te planure dal Friûl-Vignesie Julie, Gjornâl Furlan des Siencis 2. 2002, 39-58
(SiF 02/2, 77-93) , F E D E R I C A M A U R O * & A L E S S A N D R A B U R E L L I *,
Valutazion dal disvilup lenghistic in fruts bilengâi furlan-talian, Gjornâl Furlan des Siencis 2. 2002,
77-93
(SiF 03/3, 115) M A R C O S T O L F O , La Cjarte di Strasburc dal 1981. Une Risoluzion “storiche”
e ancjemò di atualitât, * Gjornâl Furlan des Siencis 3. 2003, 115-137
(SiF 03/3, 31-49) F R A N C F A R I, *, Epilessie e creativitât leterarie in Fyodor M. Dostoevskij,
Gjornâl Furlan des Siencis 3. 2003, 31-49
(SiF 03/3, 69-81) , S A N D R O S I L L A N I * & F R A N C O R O S A *, Strategjiis no
convenzionâls di segmentazion dal marcjât: lis conseguencis dal ûs de lenghe furlane intun
ipermarcjât, Gjornâl Furlan des Siencis 3. 2003, 69-81
(SiF 03/3, 9-18) , A L B E R T O S T E F A N E L * , M A R I S A M I C H E L I N I * , R E N Z O
R A G A Z Z O N * & L O R E N Z O S A N T I *, Mecaniche cuantistiche te scuele secondarie#,
Gjornâl Furlan des Siencis 3. 2003, 9-18
(SiF 03/3, 97) A L E S S A N D R O B A C H I O R R I N I *, RPM maltis armadis par meti in
sigurece lis vieris cjasis cuintri i dams dal taramot, Gjornâl Furlan des Siencis 3. 2003, 97-113
(SiF 03/4, 133) , S E R G I O C E C O T T I , Teologjie Algjebriche , Gjornâl Furlan des Siencis 4.
2003, 133-146.
(SiF 03/4, 147) S I L L A S T E L , Compuartament e mût di vivi dai zovins de Basse Furlane ,
Gjornâl Furlan des Siencis 4. 2003, 147-156
(SiF 03/4, 47-59) , A L E S S A N D R O C O C C O L O & E N R I C O A R T I N I *, Riduzion
dal riscli causât dai slacs di cret doprant une gnove tecniche probabilistiche, inte zone dal lâc di
Cjavaç, Gjornâl Furlan des Siencis 4. 2003, 47-59.
(SiF 03/4, 73-84) , I L A R I A C I M A R O S T I * , C R I S T I A N O R O S E L L I D E L L A
R O V E R E * & D A N I E L E G O I *, Modei matematics par implants di depurazion: primis
aplicazions in Friûl, Gjornâl Furlan des Siencis 4. 2003, 73-84.
(SiF 03/4, 9) , R O M A N O L O C C I *, Il cancar dal cjastinâr: une epidemie blocade cun la lote
biologjiche, Gjornâl Furlan des Siencis 4. 2003, 9-26.
(SiF 03/4, 97-114) D A N I E LA P E R A N I * Neuroimagjins funzionâls e çurviel bilengâl, Gjornâl
Furlan des Siencis 4. 2003, 97-114, # Traduzion inglês-furlan di Alessandro Tavano, Universitât di
Udin, Italie.
(sistemaisonzo) www.sistemaisonzo.it
(sosazzardo) www.sosazzardo.it
(spilimbergo) www.edit2000.com/spilimbergo
(storia900) www.storia900bivc.it/pagine/testofriul.html
(Storie) Storie dal Friul - 1, (Societât Filologjiche Furlane - Par cure di Luzian Verone), Epoche
veneziane (1420-1797), napoleoniche (tra 1797 e 1815), austriache (dal 1815 al 1866 e al 1918) fin a
l'union cu l'Italie.
(stringher) www.stringher.it
(stromboli) http://www.educeth.ch/stromboli/glossary/help-fl.html
(Ta) Francesco Tami, La maree nere e altris contis, Ribis Udin 2001, Premi S. Simon 2000
(taicinvriaul) www.taicinvriaul.org
(tarvisiocomeaula) www.tarvisiocomeaula.it
(teatrinodelrifo) www.teatrinodelrifo.it
(teatrodivile) www.teatrodivile.it -- "Compagnie dal teatri sperimental di vile di Buie"
(teatromonfalcone) www.teatromonfalcone.it
(telealtobut) www.telealtobut.it/Ladins
(tierenere) www.tierenere.net
(timau) www.timau.it
(Tolazzi) CARLO TOLAZZI, La salmandrie tal fûc, RIBIS PREMI S. SIMON 1995, bandît da
l'Aministrazion Comunâl di Codroip..2 (nassût Malborghet (Udin))
(tommasomazzoli) www.tommasomazzoli.it
(Topon) I PAÎS DE PATRIE, Dizionariut toponomastic, FURLAN / TALIAN ITALIANO /
FRIULANO Par cure di Sergio Fantini, Luche Nazzi, Ricart Urban e Adriano D'Aronco
(torsa) www.torsa.it
(ud.camcom) www.ud.camcom.it
(uemilano) www.uemilano.it/tavola_rotonda/pdf/tutele_juridiche.pdf
(unhchr) www.unhchr.ch/udhr/lang/frl.htm
(Union) www.geocities.com/CollegePark/ union/….
(Urban) : FËDOR M. DOSTOEVSKIJ, L’INSIUM DI UN OMP RIDICUL, CLAPE CULTURÂL
ACUILEE, Traduzion di Ricard Urban, Consultazion di Marijan Brecelj e Ðuan Nazzi
(Urli) Ivano Urli , Indulà isal il manicomi, http://www.lacomugne.it/Comugne2/Indula_isal.rtf
(usuarios/friuli) www.550m.com/usuarios/friuli
(VERONE) LUZIAN VERONE, Lezions Furlanis, Un percors curt e sempliç par scomençâ a lei e a
scrivi par furlan, SOCIETÂT FILOLOGJICHE FURLANE 2002
(Vichi) Vichipedie, http://fur.wikipedia.org/wiki/Pagjine_princip%C3%A2l
(vinofriulano) www.vinofriulano.it
(vosdemont) www.vosdemont.it
(webdiocesi) www.webdiocesi.chiesacattolica.it/
(websters-online-dictionary) www.websters-online-dictionary.org/translation/Furlan
(wineathomeit) www.wineathomeit.com/canzoni
(wulfart) www.wulfart.net
(wumingfoundation) www.wumingfoundation.com/italiano/furlan.html
(zancope) www.zancope.it
(Zili) Lucian Zili: Hans Christian Andersen, L´açalìn, Il porcjâr e altris contis, Clape culturâl
Acuilee, Gurize, Pordenon, Udin.
abade [a'bade] v: dâi ~ a un nekomu prisluhniti,
A
a, A [a] črka a; a minuscul mali A; a maiuscul
veliki A. // preko lat. po gr. alpha.
a I [a] prep ozn. bližino, smer: 1. (krajevno: Kje?) v :
a Udin v Vidnu; a cjase doma 2. (smer: Kam?)
proti, v smeri, napram: lâ a cjase iti domov; da cjâf a
pîts od nog do glave; un sfuei te nestre lenghe da cjâf a
pîts (scritorsfurlans)
3. (časovno: Kdaj?) ob; a che ore ob kateri uri: a lis
cuatri ob štirih; a buinore zjutraj; ai timps di cdn za
časa nekoga, v časih nekoga; ai siei timps a corevin chei
cuatri automobii che a jerin atôr. (Sg); Ai 30 di Avost
dal 1965 30. avgusta (leta) 1965; Ai 7 di Avost dal
2005 (glesie); a la sô etât v njegovih letih; Pazience.
Tancj a la sô etât a jerin plui malridots di lui. (Sg); a
pene komaj, šele → a pene, a penis;
4. (način: Kako?): a câs po naključju; a man ročno;
copiant a man tescj scrits tal imprin su cjarte. (SiF 02/1);
a cjaval na konju, ježe, s konjem; Cuanche Egmont al
passave a cjaval e (Eg); a consum ?? a poiâmi su la
taule un bocâl di vin fat cul baston, disint che al è a
consum. (BrLi); a curt kratko; tignî i cjavêi a curt
imeti kratke lase; a ducj i coscj za vsako ceno, na vsak
način; a la barbe → barbe; a mûl na muli; A passave
par chês vilis a mûl come une saete (Percude); a man a
man korak za korakom (Sg); a pît peš; a tu a tu s ti
na ti, zaupljivo (kadar se tika); Si capìs che la mestre e
fevele a tu a tu cui fruts inte lenghe che lôr a capissin.
(Pa); a un a un eden za drugim; Cussì tra la vierte e
l'istât dal 1420, a un a un, cjistiei e paîs a scugnirin
molâ. (La 05/4)
5. (namen): a cost di ducj i coscj na vsak način; a pro
de v korist, v interes, v dobro; A varan invezit di
“contratâ”, puartant il miôr di se a pro de societât. (Pa
02); a pred inf. (namen) da bi ..e implenà la napoletane
di aghe, po e le tal tinel a cjoli lis cjicaris e i platuts. (Sg)
6. (ozn. dativ): a siôr E. gospodu E. 7. (pred inf.): al
tacave a vaî začel je jokati; 8. a proposit glede, na
temo; che al à scrit sul "Corriere della sera" tal
setembar dal 1974 a proposit di un ritrat di Pauli VI
(Bel); al sô puest namesto njega; Jetter, fasìn un pat: o
tiri jo tal vuestri puest… (Eg) // lad. a
a II [a] pro obvezni nenaglasni osebkov zaimek ob
glagolu 3. os. mn.: a scrivin pišejo; dome il 4.1% di
lôr a lein daspès libris (Union) ..berejo pogosto knjige.
aa [aa] f v: lave ~ (stromboli) VULK lava aa (vrsta
gosto tekoče lave).
AA [aa] kratica > an academic akademsko leto;
Ativitâts davueltis tal AA 2002/2003 (CoUd).
ab [ab] kratica BIBL Hab (Habakuk).
Ababe [a'babe] kr.i m → Abebe.
abac ['abak] m 1. abak m, abakus m; (kot pripomoček
pri računanju) 2. ARHIT abak m. // od lat. abacus, gr.
abax.
Abacuc ['lave] os.i m BIBL Habakuk m; Dal libri dal
profete ~. 1,2-3 (glesie).
abadâ [aba'da:] tr in it 1. ~, ~ a skrbeti za; Nol abade
a lis personis se al à perchel di fâ un tuart a un puar
.(Bibl); Dulà che la politiche liberâl invezit e abade di
plui al interès personâl dal sengul. (Pa);
2. tr ~, ~ a, ~ di paziti na; Chel che al sta cui
comandaments si ten cont, chel che nol abade a lis lor
stradis le finissarà mâl.( Bibl).
posvetiti nekomu pozornost: ma nissun i deve ~ noben
mu ni posvetil pozornosti;
→ dâ seont a un.
abai [a'bai] v: stâ/ restâ sul ~ paziti se; Cence in dut
câs molâ di restâ sul ~. (Pa); Je une gote che a cole su
la tele dal rain lui al smire sustôs al stâ fer sul ~
(mattottizanier.com);
→ stâ in vuaite.
abandonâ [abando'na:] tr pustiti, zapustiti; a
proibissin di maltratâ e ~ i cjans e ancje di soprimiju
cence motivazions; (CoUd); → bandonâ // od a ban donâ
abarticulazion [abartikulatsi'on] f TEH abartikulacija f
// < ab articulazion; fr. abarticulation
abàs [a'bas] adv 1. dol, doli, na tla: colâ ~ pasti na tla;
il fradi al e ~ brat je doli; Il mus si strinssinà ancjemò
un pôc, po al colà ~ e al restà vitinp. (cjargne/fiabe)
2. dol!: ~ lis tassis! dol z davki!
abàs di [a'bas di] prep pod, izpod: ~ de scjale pod
stopnicami; ~ des monts pod gorami; I cartelons dal
Popul des Tieris civichis a jerin a Tierç di Tumieç, a
Comelians, a Ravasclêt, abàs e insom de Mont di Sudri
(Pa);
→ dapît di.
abasic I [a'bazik], -iche adj MED abazičen.
abasic II [a'bazik], -iche adj KEM abazičen.
abasie [aba'zie] f MED abazija f, nezmožnost hoje
zaradi živčnih motenj; ~ paralitiche paralitična
abazija. // od neolat.; gr. a- ’ne’ + basis ’korak’.
abassament [abasa'ment] m (zgradbe) podzidek m,
podstavek m; // cf. fr. abaissement.
→ bassament, sbassament.
abassiâl [abasi'a:l] adj abaksialen, ki ni v skladu z
vzdolžno telesno os // od lat. ab + axis ’os’.
abastance [abas'tant∫e] adv dosti, dovolj.
abastanze [abas'tantse] adv → abastance.
abasûr [aba'zu:r] m senčnik m; svetilka s senčnikom;
Nol è nie tal mont fûr di cheste stanzie che o cîr di ualmâ
‘e lûs flape di un ~. (BrLi).//< fr. abat-jour.
abât [a'ba:t] m REL opat m; Difondude e jere ancje la
Confraternite di S.Antoni ~, che di S. Nicolò e altris.
(Natisone/furlanis). // preko lat. abbas izv. od aramejsko
abba ’oče’.
abati [a'bati] tr 1. dol vreči, podreti; la fiere mi abateve
unmont 2. FIG biti potrt; lu cjatai un mont abatût
našel sem ga zelo pobitega.
abatiment [abati'ment] m 1. podiranje n, porušitev f,
rušenje n, propad m; in grazie dal ~ des barieris
doganâls; po a vignaran la introduzion dal Euro ancje
tai gnûfs (regione.fvg.it/illy/legislatura_fur/fvg.htm);
Dotazion di un sisteme di aspirazion obleade che al mene
l'aiar in cinc toratis di abatiment .. e tratament seguitîf in
trê biofiltris (CoUd ) 2. FIG potrtost f, depresija f,
pobitost f, medlost f, onemoglost f, ~ di fuarcis // st. fr.
abatement, fr. abattement.
abaziâl [abatsi'a:l] adj REL opatijski, opatovski. // od
poznolat. abbatialis : cf. fr. abbatial.
abazie [aba'tsie] f REL opatija f, opatovstvo n;
L’Istitût al à inmaneât ancje concierts inte ~ di Rosacis
tant che ... (Natisone/tellini); Pre Zuan Pascolini,
promovût de capelanie di Trave a la ~ di Mueç
(BelAlci).// od lat. abbatia.
Abazie [aba'tsie] kr.i f Opatija f.
abc [a bi t∫i] m abc m; Al è li che i insegnants a àn di
trasmeti l'~ ma ancje colaudâ lis fondis dal citadin futûr
(Leng).
abcès [ab't∫εs] (t. assès) m MED ognojek m, abces m. //
od lat. od abscessus, p. p. od ab, abs + cedere ’oddaljiti
se’.
abcessuâl [abt∫esu'a:l] (t. assessuâl) m MED gnojen.
abdicâ [abdi'ka:] tr odpovedati se (prestolu), odreči se,
odstopiti; Ludwig II di Baviere al è stât obleât a ~ parcè
che nol voleve fâ vueris (Bel); ~ al podê odpovedati se
oblasti; ma za cuindis dîs prime il Consei majôr e il dôs
a vevin abdicât al podê (Natisone/furlanis); ~ il tron
odpovedati se prestolu.
abdicadôr [abdika'do:r] m abdikator m (ki se odpove
prestolu).
abdicazion [abdikatsi'on] f abdikacija f, odstop m,
odpoved m; la paronance da lis gnovis economiis di une
bande, de ~ dal impegn religjôs a pro di un nichilisim
(Ponte). // od lat. abdicatio; cf. fr. abdication.
abdominâl [abdomi'na:l] adj MED abdominalen.// cf.
fr. abdominal.
abducent [abdu't∫εnt] adj MED abducenten (ki odmika
ali povzroča odmikanje); gnerf ~ abducentni živec //
cf. od lat. abducens
abdutôr [abdu'to:r] adj MED abduktoren; muscli ~
abduktorna mišica.
abduzion [abdutsi'on] f MED abdukcija f. // lat.
abductio: cf. fr. abduction.
Abebe ['abebe] kr.i m Abeba f (→ Adis Abebe).
abecè [abe'tse] m 1. abeceda f 2. FIG abeceda 0, osnove
fpl: l’~ de lenghistiche osnove jezikoslovja.
abecedarie [abet∫e'darie] f abecedarij m; a Gargagnà
nol jentre un libri, vie de ~.
abecedari [abet∫e'dari] m abecedarij m; lis aulis a
jerin une vore grandis e picjât sui mûrs al jere un ~ a
sfueis, .(mediarete-edu) e dai agns ’70 cun plui impegn
midiant la publicazion di materiâl pe scuele e pai zovins,
tant che l’~ “La Bielestele” (Provincia) // od lat.
abecedarius
Abêl [a'be:l] os.i. m REL Abel m; che Jahvè al veve
segnât Cain sul cerneli dopo che al veve spandût il sanc
nossent di so fradi ~ (Bel);
abeliment [abeli'mεnt] m olepšanje n, olepšava f,
polepšava f, polepšanje n; okrasitev f; li che ogni
peraule e à un parcè, e no son robis inutilis, no si fasin
concessions a abeliments che no puartin sostance. (Pa
03/10)// cf. lad. abeliment 'id.'.
aben che [aben ke] co čeprav, četudi; "Telefriuli", ~ e
vedi chest non, al jere bielzà timp che e veve dât grant
spazi ai lengaçs dal circondari, soredut venits, gjavât
chel furlan. (Pa); → cundut che, siben che.
abenât [abe'na:t] m posestnik m, mogotec m, lastnik m,
; se lu cirìn tra i sorestans, tra i caporions, tra i ~s,
opierdîn timp;
→ bacan.
abenât [abe'na:t], -ade adj premožen, posedujoč,
imovit, dobrostoječ; al è ~ di dut i boscs ima vse
gozdove v lasti.
aberance [abe'rant∫e] f aberanca f (aberantni pogoj,
aberantno stanje).
aberant [abe'rant] adj aberanten.// od lat. aberrans, antis, p. p. od aberrare.
aberazion [aberatsi'on] f 1. zabloda f, zmota f, blodnja
f, iztirjenost f 2. MED aberacija f, nepravilnost f (pri
organih ipd.) 3. ASTR aberacija f.// od lat. aberratio: cf.
fr. aberration.
abesse [a'bese] f REL opatinja f; // cf. st. fr. abaesse,
abeesse, od lat. abbatissa, fem. od abbas, abbatis.
Abessinie [abe'sinie] kr.i. f Abesinija f
abiezion [abietsi'on] f abjekcija - najgloblje ponižanje,
preziranje.// cf fr. abjection, od lat. abjectio.
abil ['abil] adj 1. primeren, ustrezen; fâ ~ di
pooblastiti za; alfin, al à butât di bande esitancis e
condizionaments, ancje se intune seson pôc ~ pe
ativitât..(Pa). 2. v stanju za; a son abii di fâ dut v
stanju so vse napraviti 3. sposoben, uporaben; la sô
ativitât e fo puartade indenant dal fì Bastian, che al fo
ancje ~ sartôr. (Leng);
abilitâ [abili'ta:] tr 1. JUR usposobiti 2. JUR
habilitirati;
~si refl JUR habilitirati.
abilitât [abili'ta:t] f sposobnost f, zmožnost f, spretnost
f, okretnost f; a àn voie di rinfuarçâ la lôr ~ ancje par
formâ chei altris (Pa 02/12); ~ verbâl LING govorna
zmožnost; Il studi al à prin di dut mostrât cuale che e
jere la lenghe cjapade sù par prime, indipendentementri
de ~ verbâl e de etât di acuisizion de L2 (SiF 03/4, 97114) // od lat. habilitas.
abilitazion [abilitatsi'on] f JUR habilitacija f;
partignince a ordins professionâi; titul di studi, di
specializazion, di zornament, di formazion, di ~,
cualifiche professionâl, esams sostignûts ...
(CoCamp)
abilmentri [abil'mentri] adv spretno, okretno.
abinâ [abi'na:] tr združiti, združevati, povezati.
abinament [abina'ment] m združitev f, povezava f
(dveh elementov); Invecit nol è cussì, a son un grum di
plui e lu dimostre l’~ iniziâl batarie-ghitare mieze
distuarzude che sù par jù dopo un minût e ferme la..(Pa).
abinât [abi'na:t], -ade adj združen, povezan; la
rassegne di audiovisîfs, ~ al concors di livel statâl, che al
à vût par teme argoments fantastics e flabis.
(Natisone/tellini);
abiogjenesi [abio'ăεnezi] f BIOL abiogeneza f. // od gr.
a priv. + bio ’življenje’ + genesis ’rojstvo, izvor’.
abiogjenetic [abioăe'nεtik], -iche adj BIOL
abiogenetski.
abiogjenist [abioăe'nist] m BIOL abiogenist m.
abiotrofie [abiotro'fie] f abiotrofija f.
abìs [a'bis] m brezno n, prepad m; E lu sconzuravin
che no ur comandàs di lâ a finîle tal ~ . (Bibl-Lc);
→ sfondaron.
abissâl [abi'sa:l] adj 1. globokomorski 2. FIG
neizmeren, brezdanji; e je la diference, ~ in ogni sens,
fra un viandant, un pelegrin e un torseon. (BelR).
abissin [abi'sin] adj abesinski; massime tai rivuarts
dai plui debui come che ur jere tocjât juste ai abissins,
(RB);
~ m Abesinec m
abissinês [abisi'ne:s] adj abesinski;
~ m Abesinec m; ju abessinês, das monts.
abit ['abit] m 1. (pos. ženska) obleka f, oblačilo n, halja
f, noša f; L’~ blanc: al è il simbul de rissurezion e de
glorificazion dai cuarps (Bibl-Apoc); ~ a cûr obleka z
ovratno ruto; ~ nuviçâl poročna obleka; deriv. abatin,
abiton, abitut, abitat, abituçat 2. navada f, razvada f,
nagnjenje n, navada f; dovzetnost f 3. zunanjost in drža,
habitus m; (telesna) dispozicija f.
abitâ [abi'ta:] (o abiti [a'biti]) tr naseliti, nahajati se;
~ it stanovati, bivati: al abite a Udin stanuje v Vidnu;
→ jessi a stâ.
abitabil [abi'ta:bil] adj primeren za stanovanje,
bivanje; da la impression di une cjase che, se’e fos
comedade, ’e podarès jessi ancjemò ~. (Enrico)
abitabilitât [abitabili'ta:t] f primernost za stanovanje,
ablazion [ablatsi'on] f 1. GEOL odplakovanje n,
bivanje.
ablacija 2. MED ablacija f, odstop m, odlepljenje n,
odstranitev f. // od lat. ablactatio
abluzion [ablutsi'on] f 1. umivanje n, izmivanje n (npr.
telesa) 2. REL očiščevanje n; A jerin li sîs pilis di piere
pes abluzions dai gjudeos (Bibl-Zn) Tam pa je stalo šest
kamnitih vrčev za judovsko očiščevanje 3. MED
izpiranje n. // od lat. ablutio, od abluere: cf. fr. ablution.
abnegâ [abne'ga:] tr odreči, odrekati se.
abnegazion [abnegatsi'on] f odpoved m,
samozatajevanje n, tajenje n, zanikanje n, odklanjanje
česa , abnegacija f; i valôrs dal sacrifizi e de
abnegazion. (La 04/2)// od lat. abnegatio: cf. fr.
abnégation.
abnormâl [abnor'ma:l] adj → anormâl.
abnormalitât [abnormali'ta:t] f → anormalitât.
abocât [abo'ka:t] adj v: vin ~ slastno, dobro dišeče
vino n.
aboç [a'bכt∫] m začrt m, osnutek m; a ducj i comuns de
Alte Provincie un ~ di delibare par declarâsi Ladins. (La
05/8); Intal ~ dal gnûf statût (La 05/11).
aboçâ [abot∫a:] tr (za)snovati, začrtati; požreti, potrpeti.
abolî [abo'li:] (o abolìs) tr odpraviti, razveljaviti;
odstraniti,preklicati; a) ~ lis varietâts furlanis; b) doprâ
un standard "antistoric" (Macjeu); abolît de leç
razveljavljen po zakonu; orientament morâl di fonde,
perfezionât ma no abolît de leç di. Crist, (BelFin)
abolizion [abolitsi'on] f odprava f; abolicija f; La ~ di
chê forme antighe di democrazie direte e puartarà al
implant di un Consei .. (Sclese) // od lat. abolitio, od
abolere: cf. fr. abolition.
abolizionari [abolitsio'nari] adj abolicionaren, ki se
nanaša na abolicijo.
abolizionisim [abolitsio'nizim] m POL gibanje za
odpravo suženjstva, abolicionizem - gibanje proti
suženstvu v ameriki od 18. stol. dalje.
abolizionist [abulitsio'nist] m abolicionist m.
abolizionistic [abulitsio'nistik],-iche adj
abolicionističen.
abominazion [abominatsi'on] f abominacija f, stud m,
gnus m, odpor m, ogabnost f. // fr. abominatio
abominevul [abomi'nevul] adj ostuden, gnusen, zoprn,
mrzek.
abonâ [abo'na:] tr 1. odpustiti, spregledati (bolj obič.
bonâ) 2. naročiti, abonirati, biti naročen (na);
~si refl naročiti se na; Cemût abonâsi a "la Patrie":
(Natisone); → assoçiâ.
abonament [abona'ment] m naročilo n, abonma m,
predplačilo n, naplačilo n; in ~ v predplačilu: "Il
gjornâl, in chê volte, al jere di 4 pagjinis e al saltave fûr
une volte a la setemane, in ~.(O).
abonât [abo'na:t] m naročnik m, predplačnik m: Cussì
Marchi, che al jere dal dut a dizun di editorie, al
procurave abonâts, publicitât e..(Pa);
→ assoçât.
abondâ [abon'da:] it 1. imeti obilo, obilovati, biti bogat
s čim; e à di meti là che lui al gjave, di onorâ là che lui
al disonore, di servî là che lui si servis, di ~ là che lui al è
scjars e inesistent. (Cjargne) 2. pretiraravati s čim.
abondance [abon'dant∫e] f 1. obilje n, obilica f,
bogastvo n; mangjâ a nol jere tant assortiment e tante ~
ta las pietances (sangiorgioinsieme); in ~ v izobilju, na
pretek 2. EKO izobilje n; Abondance o Mancjance (-).
di Risorsis. Docents Ricercjadôrs Totâl (SiF 02/1).
abitacul [abi'takul] m skromno bivališče.
abitance [abi'tant∫e] f stanovanje n, prebivališče n,
bivališče n bivanje n, odlog m, sedež m; La ~ e je alì de
Cjase dal student Zanussi di Pordenon, in vie Concordia
7. (Pa).
abitant [abi'tant] m prebivalec m, stanovalec m: Tra
lis novitâts principâls de riforme o vin la abolizion dal
balotaç intai Comuns disot dai 15 mil abitants. (O);
~ adj prebivajoč, stanujoč.
abitât [abi'ta:t] adj naseljen, obljuden; al pant che la
prime citazion uficiâl di Zahre, tant che sît ~, e va
riferide a un document che al puarte la dade dal 1280.
(Pa);
~ m (pre)bivališče n, selišče n, naselje n, naselbina f:
la tradizion nus fevele di un antîc ~ su la mont parsore
Vuegos e Gjiviano nomenât Fauz ... (nuovofriuli)
abitatîf [abita'ti:f], -ive adj stanovanjski, glede
stanovanja; primeren za stanovanje: associazion "Vicini
di Casa" che di agns e opere tal judâ i extracomunitaris
tal inseriment ~. (O); Sot vie di chescj cuvierts si cjatin i
locâi abitatîfs, il toglât e la stale. (La 05/6).
abitazion [abita'tsion] f bivališče n stanovanje n,
prebivališče n; In câs di unitâts imobiliârs dopradis tant
che ~, li che si davuelç ancje une ativitât economiche o
professionâl, si à di paiâ la tasse su la ...
(CoTav).
abitin [abi'tin] m 1. REL škapulir m; 2. oblekica f,
oblačilce n;
→ pazience.
abituâ [abitu'a:] tr navaditi;
(bolje) → usât;
~si refl navaditi se, privaditi se.
abituâl [abitu'a:l] adj običajen, navaden; Si dopre la
liniute par tacâ dôs peraulis cuant che la union no je ~
(Pa/lenghe).
abitualmentri [abitual'mentri] adv običajno, navadno;
che o frecuenti scuasit ~ (Furlanist)
abituât [abitu'a:t], -ade adj privajen, vajen (česa); No
jeri ~ a chel lavôr lì (sangiorgioinsieme.it/valis3.html)
Nisem bil vajen tega dela..; ai començât a intuî che il
gno cjâf ~ a robis ben plui semplicis.. (lacomugne) ..moja
glava, vajena preprostejših stvari..
abitudin [abi'tudin] (t. abitudine) f navada f,
navajenost f; običaj m; Tal prin câs al risulte che la int e
fevele par furlan massime par ~ e tradizion: (SiF 02/1);
PROV La ~ e je une seconde nature (ProvBr).
abitudinari [abitudi'nari] adj običajen, vsakdanji,
navaden; Inte mê vite vonde abitudinarie (Bel); tai
monitoraments abitudinaris des aghis potabilis (SiF 02/1,
11-20).
abitudine [abi'tudine] f → abitudin.
abiurazion [abiuratsi'on] f abjuracija f, slovesna
odpoved, odreka; zanikanje ali utajitev; preklic.// od lat.
abjuratio: cf. fr. abjuration.
abiure [abi'ure] f slovesna odpoved, preklic m,
odpoved (s prisego); e no si à nancje nissune abiure des
pratichis dopradis tal passât.
(wumingfoundation)
ablatîf [abla'ti:f] m GRAM ablativ m. // od lat.
ablativus.
ablaut ['ablaut] m ablaut, samoglasniška premena. //
od nem. ’off-sound’; ab off + laut sound.
abondant [abon'dant] adj obilen, bogat; ploden: La
aghe, une vore ~ pes ploiis passadis e coreve lampide cun
cjadudis e pissandis. (Daidussi)
abordâ [abor'da:] tr 1. približati se (ladji); pristati 2.
FIG ogovoriti koga 3. FIG lotiti se, načeti.
abordabil [abor'dabil] adj dostopen, pristopen;
priljuden.
aborigjenâl [aboriăe'na:l] adj aboriginalen.
aborigjeni [abo'riăeni] m staroselec m.
abort [a'bort] m MED splav m, negodni porod m,
abortus m; ~ spontani spontani splav; legalizazion dal
~ uzakonitev splava ; lui al à bielzà, duncje, l’idee de
legalizazion dal ~..(Pa); plae dal abort (→) (Pa 03/2)
2. FIG brezgodnja izločitev česa; peraulis mai nassudis e
muartis prime di nassi, une sorte di ~ verbâl..(Pa);
// od lat. abortare, od abortus, p. p. od aboriri > ab +
oriri > ’roditi se’.
abortî [abor'ti:] it → burtî.
abortîf [abor'ti:f], -ive adj splaven, glede na splav,
prezgodnji porod;
~ m spovitek m, spaček m, nakaza f; abortîfs e puarets.
// od lat. abortivus, od aboriri.
aborzion [abortsi'on] f MED aborcija f;
od lat. abortio, od aboriri.
aborzionist [abortsio'nist] (pl aborzioniscj) f MED
aborcionist m (oseba, zdravnik, ki opravi splav).
aboz [a'bכts] (pl invar.) m → aboç.
abozâ [abotsa:] tr → aboçâ.
abracadabra [abraka'dabra] m invar. 1. abrakadabra f,
magična beseda f; Cun chel che costin chei tramais, “~
ZULUMBA BALÙ” e son sparîts.
(gropfurlan/lint/nov96) 2. nerazumljive besede.
abracecuel [abrat∫eku'εl] (t. a bracecuel) adv →
bracecuel.
abrachie [a'brakie] f MED abrahija f (nerazvitost obeh
ali enega zgornjega uda)
// od gr. a priv. + brakhi ’roka’ + -ia.
abraç [ab'rat∫] m objem m; Padoan al veve bielzà scrit
e publicât il so libri, prime dal ~ e nol sparagnave judizis
negatîfs intai confronts de “Apo” (Pa).
abraçâ [abra't∫a:] tr objeti; obdajati; oviti; FIG
obsegati, vzeti v objem; vzeti nase (delo): nancje il
Moro nol veve ~t tant lavôr ; E jè la ore di butâ clas e
chê di cjapâju sù; la ore di ~ e chê di finîle di ~. (BiblCohe);
→ imbraçâ.
abraçament [abrat∫a'ment] (t. imbraçament) m
objem m, objemanje n; paterni ~ očetovski objem; ma
domini un paterni ~.
Abram [ab'ram] os.i. m BIBL Abraham m; E i judis?
E Abram cun Isac? (Mucci).
abramôs [abra'mo:s] adj → bramôs
abrasîf [abra'zi:f], -ive adj 1. brusilen, abraziven 2.
TEH, AVTO, GUM abraziven;
~ m brusilo n, abraziv m.
abrasion [abrazi'on] f 1. GEOL spodjedanje n, abrazija
f 2. TEH abrazija f, odstranjevanje materiala 3. MED
ostrganje tkiva, abrazija f 4. AVTO, GUM abrazija f
(gume). // od lat. abrasio, od abradere.
abrasivementri [abrazive'mentri] adv brusilno;
abrazivno.
abrasivitât [abrazivi'ta:t] f TEH abrazivnostf. // cf. ang.
abrasiveness.
abreazion [abreatsi'on] f PSIH abreakcijaf // tvorjeno z
lat. predlogom ab- + reactio, po nem. Abreagierung.
abreviâ [abrevi'a:] tr skrajšati.
abreviazion [abreviatsi'on] f krajšanje n, okrajšava f;
kratica f; Vè cà cualchi ~ tipiche dal
lengaç dai «blogarins» ..(Furlanist); // poznolat.
abbreviatio ; cf. fr. abbréviation
abrogâ [abro'ga:] tr JUR razveljaviti, preklicati,
odpraviti; ~ une leç razveljaviti zakon; ~ un paragraf
Al è ~ il tierç paragraf dal articul 26 de leç regjonâl
(ciemen.org/mercator/)// od lat. abrogare.
abrogadôr [abroga'do:r] m JUR ki uradno razveljavi,
prekliče.
abrogatîf [abroga'ti:f],-ive adj JUR razveljavitven,
abrogativen.
abrogatori [abroga'tכri] adj JUR preklicen,
razveljavitven.
abrogazion [abrogatsi'on] f JUR popolna razveljavitev
starejšega predpisa, razveljavljanje n, razveljavitev f,
preklic m, odprava f, abrogacija f; La ~ dal regolament
al pues sucedi dome cu la contemporanea adozion di un
gnûf regolament. (Provincia). // od lat. abrogatio, od
abrogare: cf. fr. abrogation.
abrogazionisim [abrogatsio'nizim] f POL
abrogacionizem m.
abrogazionistic [abrogatsio'nistik], -iche f POL
abrogacionističen.
abronzâ [abron'tsa:] tr porjaviti, ožgati (od sonca);
~si refl porjaveti, sončati se, postati rjav na soncu.
abronzât [abron'tsa:t] adj porjavel, ogorel (od sonca);
Chês femenatis a preferissin il tipo palestrât, ~, rincjinât,
cun doi telefonins Nokia, un par sachete, (Ta)
abrucês [abru't∫e:s], -ese adj GEO abruški;
~ m prebivalec Abrucov.
abrucese [abru't∫eze] f prebivalka Abrucov.
Abruç [a'brut∫] kr.i m Abruci mpl (IT Abruzzo); il
Molîs si è distacât dal ~.; in buine part dal Samnium (in
vuê ~, Molîs e part de Campanie):(JM)
absentia [ab'sεntia] adj (lat.) v: in ~ JUR in absentia,
v odsotnosti.
absidâl [absi'da:l] adj ARHIT apsidalen.
abside ['abside] f, m ARHIT apsida f; dal grandiôs
abside cu lis liniis semplicis ma une vore galandinis,
propite tant che une basiliche romane. ...(CoCamp)
abuinore [abui'nכre] adv → buinore.
abuinorîf [abuino'ri:f] adj → bonorîf.
abuinoris [abui'nכris] adv → buinore.
abulî [abu'li:] tr → abolî.
abulic [a'bulik], -iche adj PSIHIAT brezvoljen,
neodločen.
abulie [abu'lie] f PSIHIAT brezvoljnost f, neodločnost f,
bolezensko pomankanje volje, abulija f.
abulizion [abulitsi'on] f → abolizion.
abulizionisim [abulitsio'nizim] m → abolizionisim.
abulizionist [abulitsio'nist] m → abolizionist.
aburî [abu'ri:] tr mrzeti, mrziti, sovražiti; al ~s lis
betulis. (F)
aburtî [abur'ti:] it → burtî.
abûs [a'bu:s] m zloraba f: la ideologjie raziste e nudrìs
il trafic e la mercificazion de sessualitât e provoche ~ su
lis feminis e su lis puemis (Pa); ~ di podê zloraba
oblasti.
abusâ [abu'za:] it zlorabiti, nenamensko rabiti, izrabiti;
~ de sô posizion zlorabiti svoj položaj; Stant che nol à
mai abusât de sô posizion, il Barbaro lu cjalarà scuasit
straneât (Mar)
abusîf [abu'zi:f], –ive adj zloraben, nepravilen,
neupravičen, nezakonit.
abusivementri [abuzive'mentri] adv zlorabno,
nepravilno, nezakonito.
abusivisim [abuzi'vizim] m zlorabje n, nezakonitost f,
nezakonitje n; Lis “Ecomafiis” a son in vore massime
tes filieris des gjavis, des scovacis, dal matereâl pes
construzions, dal ~ edilizi e ... (Pa 02/10-11)
acà [a'ka] adv tu; al deventave liul ~, al sparive ulà;
(bolj običajno ca).
acace [a'kat∫e] f → agace.
academic [aca'dεmic], -iche adj akademski,
akademičen: a sburtin il furlan par tieris gnovis,
lontanis di tantis chebis academichis (Pa) ; an ~
akademsko leto, študijsko leto: che tal an ~ 1998/99 a
jerin 129(Pa);
~ m akademik m (član akademije): Lis intervistis a
academics e linguiscj a rivuart de particularitât dal
furlan.(O).
academichementri [akademike'mentri] adv
akademsko; formalistično.
academie [aka'dεmie] f akademija f: ~ des Bielis Arts
likovna akademija; Mirko Basaldella, dopo di vê
frecuentât La Academie des Bielis Arts di Vignesie,
(CoUd); ~ des Siencis akademija znanosti: intervistât
Anatoly Krasikof, component de "Academie des Siencis",
responsabil su lis ricercjis (Pa);
academisim [akade'mizim] m akademizem m: ancje
un grant come Pellis al jere distacât dal ~ de fin dal
secul.(Pa);
academist [akade'mist] (pl academiscj) m gojenec
akademije (posebno vojaške).
academiuta [academi'uta] f pesniški krog okrog P.P.
Pasolinija po 2. svet. vojni; la rinassince furlane dal
secont dopovuere che e scomençarà cu la Academiuta di
Pasolini (Union).
acampâ [akam'pa:] tr utaboriti (vojsko);
~si refl utaboriti se; A chest pont i francês a faserin
fente di acampâsi sul puest (Natisone/furlanis)
acampament [akampa'ment] m tabor m, taborjenje n;
fâ l' ~ utaboriti se; come di fati ducj i esercits che a son
passâts par chi a lavin a fâ l'~ a Pucinie. (Natisone/miti)
acanâ [aka'na:] tr utruditi, zlomiti, izmučiti, spraviti ob
živce; cuanche al acane il cjalt (F);
~si refl segreti se, izmočiti se; ma chel zovin cul cori
si ~ (F).
acanât [aka'na:t], -ade adj 1. (vročina) vroč, segret,
razgret; dal calôr tant ~. 2. (napor) končan, brez moči,
utrujen, slab, nemočen, izmučen, brez sape, zadihan,
zasopel, upehan; "O soi acanât", al scriveve, (La).
acanidementri [akanide'mentri] adv vztrajno,
zagrizeno.
acaniment [akani'ment] m 1. sovraštvo n, besnost f; A
sintî ciertis posizions di personalitâts politichis che cun ~
si palesavin cuintri chest articul 6 (Pa); 2. trdovratnost
f, zagrizenost f, vztrajnost f;
acanîsi [aka'ni:si] refl → acanâsi ; In chel
dopodimisdì il soreli al si jere acanît in maniere speciâl
cuntun scjafoiaç grandonon (Daidussi)
acanît [aka'ni:t], -ide adj 1. besen, nasilen 2. zagrizen,
vztrajen; i plui debui, o ignorants, o furbos, o carieriscj,
o inludûts, o vendûts, a fasin opare di dissuasion, di
demolizion, di lote acanide e incomprensibil (Pa).
acant [a'kant] m 1. BOT akant m (Acanthus mollis)
O nulivi di bonodôr tanche il cynamomo e l'acant,
(Bibl-FidiSirac) 2. ARHIT akant m, listni ornament, ki
posnema obliko akantovih listov.
acantonament [akantona'ment] m 1. odlaganje n,
preložitev f 2. začasna nastanitev f (vojske).
acaparament [akapara'do:r] m pokup m, kupitev
vsega; sore il dut par chel che si inten l’~ des risorsis
petrolifaris (Pa 03/11) // cf. kat. acaparament ‘id.’.
acariasi [aka'riazi] f VETER, MED grinjavost f,
akarijaza f (kožna bolezen; // gr. akariasis.
acatolic [aka'tכlik], -iche adj REL nekatoliški.
ace ['at∫e] f preja f, predivo n; curtis lis acis na kratko,
v dveh besedah; ingredeâ l’ ~ mešati štrene.
acefal [a't∫εfal] adj 1. brezglav, brez glave 2. LIT vers
~ verz brez prvega zloga.
acefalie [at∫efa'lie] f MED acefalija f.
acelerâ [at∫ele'ra:] tr pospešiti; povečati hitrost;
Naturalmentri un numar plui grant di inoculazions al à il
vantaç di ~ il rinsanament. (SiF 03/4).
aceleradôr [at∫elera'do:r] m 1. AVTO pedal za plin;
fracâ l’~ pritisniti na plin; Par no fevelâ de autostrade,
là che il prin comandament al è chel di fracâ l’~ e
cori..(glesie) 2. FIZ pospeševalnik m, acelerator m.
acelerament [at∫elera'ment] m pospeševanje n,
pospešitev f.
acelerât [at∫ele'ra:t], -ade adj pospešen, hitrejši;
Dome che, tal svilup ~ e incontrolât di cheste seconde
part di secul ...(Pa).
aceleratôr [at∫elera'to:r] f → aceleradôr.
acelerazion [at∫eleratsi'on] f 1. pospeševanje n,
pospešitev f, pospešek m; Pal fat che l’~ tecnologjiche
di chest ultin “cuart di ore” de nestre storie e .(Pa) 2.
FIZ pospešek m, akceleracija f; il potenziâl gravitazionâl
de Tiere e 9.80655 e je la ~ di gravitât standard a la
altece medie dal mâr ..(SiF 02/2)
acelulâr [at∫elu'la:r] adj BIOL brezceličen.
acenês [at∫e'ne:s] ?? A son cualchi disine i talians
muarts par vie dal Tsumani inte provincie di Aceh,
almancul uns 250 mil i acenês. (Pa 05/04).
acension [at∫ensi'on] f 1. vžig m, vžiganje n 2. AVTO
vžig m; zaganjač m; la mê machine e veve un problemut
di ~; bon, di piament, mi somee plui just e plui furlan.
(Ta);
acent [a't∫εnt] m GRAM naglas m, poudarek m, akcent
m; L'~ si lu segne: 1) in peraulis acentadis su la ultime
silabe (Union); ~ curt krativec m, kratki naglas; ~
grâf krativec m, kratki naglas; Intant che te lenghe
italiane..si doprave l’~ grâf (p. t. accento grave) cun
funzion no dome toniche (Verone); ~ lunc strešica f,
dolgi naglas m; L’~ lunc (clamât ancje circonflès o
dopli) (Verone); ~ tonic naglas m; Ae stesse maniere
si zontarà un i ancje co l’~ tonic al varès di colâ sul j
lunc (semivocâl o semiconsonant). (Verone).
acentâ [at∫en'ta:] tr naglasiti, naglašati, naglaševati;
par furlan si prolungje chel che al ven acentât par talian
(Furlanist) .
acentât [at∫en'ta:t], -ade adj naglašen.
acentazion [at∫entatsi'on] f GRAM naglašanje n,
akcentuiranje n; zaznamovanje naglasov.
acentrâ [at∫en'tra:] tr osrediniti; osredotočiti;
centralizirati.
acentradôr [at∫entra'do:r], -ore adj 1. osredotočujoč,
centralizirajoč; ki osredini, postavlja v središče; cuntune
filosofie acentradore che e trascure invezit ce che e à za
disponût la leç 482 (Pa 04/07) 2. POL centralističen;
Il guviêr regjonâl al è une altre volte ~ e il guviernadôr
triestin-centric". (La 8/04).
acentrament [at∫entra'ment] m 1. zbiranje n,
združevanje n, koncentriranje n, osredotočenje n 2. POL
centralizacija f; Nassude la regjon cun capolûc Triest e
conseguent ~ burocratic.. (La 04/6).
acentrât [at∫en'tra:t], -ade adj osredinjen;
osredotočen; centraliziran; si prefigure un model
organizatîf ~ in maniere cetant marcade. (Ladins dal
Friûl 11/04).
acentuâ [at∫entu'a:] tr 1. poudariti, naglasiti,
naglaševati, akcentuirati; forsit par ~ in buine fede i siei
sacrificis e lis sôs virtûts (BelPe) 2. LING označiti
naglas.
acentuât [at∫entu'a:t], -ade adj poudarjen, naglašen;
podčrtan; ~ i difiets di lui (BelPe); chest al è tant plui
vêr e acentuât tal câs che il malât al sedi furlan. (Pa
05/12).
acentuazion [at∫entuatsi'on] f naglašenje n,
poudarjenje n, akcentuacija f; e je chê di un procès di ~
de funzion essenzialmentri centralistiche dal sogjet
Regjon. (Pa).
acertament [at∫erta'ment] m 1. zagotavljanje n,
zagotovitev f 2. preverjanje n 3. ugotovitev f,
ugotavljanje n; che e puarte daûrsi il dirit dal ~ razionâl
e mondan (BelFa)
acès [a't∫εs] m 1. dostop m, dohod m, vhod m; a vivi in
zonis di "periferie" dal lôr Paîs cun ~ dificil ai uficis de
"Union". (Pa); il mont al siguri un just ~ aes risorsis
plui scjarsis (Pa) 2. vstop m;
3. RAČ dostop (na omrežje, internet itd.); Viodût che i ~
al blog a son aumentâts o torni a proponi la petizion par
il teatri fulan. (Furlanist)
acessibil [at∫e'sibil] adj 1. dostopen; Il progjet al è
chê di adatâ lis normis di sigurece e di rindi ~ un edifici
di valôr architetonic (CoUd) 2. FIG dostopen, prijazen
(človek) 3. FIG dostopen, (lahko) razumljiv; Tal Cors
si doprarà un lengaç sempliç e ~ a ducj
(taicinvriaul.org/timau)
acessibilitât [at∫esibili'ta:t] f dostopnost f, pristopnost
f; La publicazion e à di garantî la ~, la integralitât e la
facilitât di leture. (CoRem)
acessori [at∫e'sכri] adj prostranski, manj važen,
dodaten; Un at che in realtât al è dome ~ rispiet a ce
che la normative vigjente (Leng)
~ m dodatni del m, dodatek m, privesek m, pritiklina f.
acessorist [a't∫εt] (pl acessoriscj) m ki se ukvarja
dodatki (pos. modni dodatki).
acet [a't∫εt] m 1. sprejem m, gostoljubje n; jutori
finanziari dal Ministeri dai internis pal prin ~ e
l'inseriment dai rifugjâts politics (O); flap l’~ in ta famee
(F) hladen sprejem..; dâ ~ a sprejeti, gostiti; dâ il biel
~ a nekomu izreči dobrodošlico; fâ ~ , fâ bon ~ a
prijazno sprejet; di bon ~ gostoljuben: Tresesin al jere
paîs di bon ~ pai cercandui 2. odobravanje n (sprejetje);
L'acuardi nol à vût dut câs il bon ~ dal coordenament
sindacâl..(O)
acetâ [at∫e'ta:] tr 1. sprejeti, privoliti (v); che par chest
a son disponûts e rassegnâts a ~ cualsisei lavôr pûr di
rivâ vivi (Pa); Graziis, no, come acetât. (Sg) 2. TRG
akceptirati.
acetabil [at∫e'tabil] tr 1. sprejemljiv; al à declarât che
une situazion dal gjenar no je acetabile. (O) 2. ugoden.
acetâl [at∫e'ta:l] adj KEM acetal m.
acetaldeide [at∫etal'dεide] f KEM acetaldehid m.
acetant [at∫e'tant] adj 1. sprejemajoč, prevzemajoč, ki
prevzame;
~ m 1. JUR akceptant m; ki sprejme, prevzame 2. EKO
ki sprejme, prevzame.
acetat [at∫e'tat] m KEM acetat m
acetât [at∫e'ta:t], -ade adj sprejeto; acetât in forme
uficiâl dal 1918 (Natisone/furlanis)
acetazion [at∫etatsi'on] f 1. (s)prejem m 2. FIG
sprejem m, sprejetje n (npr. dogovorja, teorije); lis
relazions sindacâls, la ~ a nivel regjonâl dai acuardis
economics za sotscrits a nivel italian,(O) 3. TRG akcept
m, sprejem menice.
acete [a't∫ete] f sekira f.
acetic [a't∫εtik], -iche adj KEM oceten.
acetificazion [at∫etifikatsi'on] f KEM pretvarjanje v
kis.
acetilcoline [at∫etilko'line??] m KEM acetilkolin m.
acetilen [at∫eti'len] m KEM acetilen m.
acetimetri [at∫e'timetri] m KEM acetometer m.
aceton [at∫e'ton] m KEM aceton m.
acetonemie [at∫etone'mie] f MED navzočnost acetona v
krvi, acetonemija f.
acetonurie [at∫eto'nurie] f MED navzočnost acetona v
urinu, acetonurija f.
acetôr [at∫e'to:r] m FIZ akceptor m; ~ di eletrons
akceptor elektronov; Si ipotize che la muart o la pierdite
di vitalitât dai microrganisims si davuelzi cence l’utilizi
di acetôrs di eletrons: (SiF 03/4, 73-84).
acetôs [at∫e'to:s], -ose adj kisel, oceten.
acetositât [at∫etozi'ta:t] f kislost f, kisloba f, okus po
kisu.
ache ['ake] f (črka) H, h; no capî une ~ ne razumeti
besede.
achei [a'kei], achee adj HIST ahajski, grški;
~ m Ahajec m.
achel [a'kel] adj → chel.
achenti [a'kεnti] adv → chenti.
Acheron [ake'ron] m MITOL Aheron m.
achest [a'kest] adj → chest.
achì [a'ki] adv → chi.
Achîl [a'ki:l] os.i m 1. Ahil m; ~ Tellini al è nassût a
Udin ai 25 di fevrâr dal 1866. (La); 2. MITOL Ahil m.
aciclic [a't∫iklik], -iche adj 1. neperiodičen 2. KEM
acikličen.
aciclicitât [at∫iklit∫i'ta:t] f acikličnost f.
acidementri [at∫ide'mentri] adv jedko, zajedljivo,
zlohotno; kislo.
acident [at∫i'dent] m 1. nezgoda f, prigoda f; par
acident po naključju 2. (mâl da acident) MED
epilepsija f ; Po si tacave l'eletric e ae malade i vignive
l'acident (lacomugne);
→ mâl di san Valantìn, mâl maçuc.
acidentâl [at∫inden'ta:l] adj naključen, slučajen.
acidentalmentri [at∫idental'mentri] adv po naključju,
naključno, slučajno.
acidificâ [at∫idifi'ka:] tr KEM (o)kisati.
acidificazion [at∫idifikatsi'on] f KEM kisanje n.
aciditât [at∫idi'ta:t] f kislina f, kisloba f, rezkost f;
reagjent chimic une vore ossidant (..) in condizions di
elevade ~. (SiF 03/4)
acidofil [at∫ido'fil] adj BOT acidofilen, ki raste na kislih
tleh.
acidose [at∫i'dכze] f MED acidoza f.
aciertâ [at∫ier'ta:] tr zagotoviti; potrditi, ugotoviti,
preveriti, izpričati; e je compagnade de domande di ~ lis
responsabilitâts, che pe clape ambientaliste a saressin
dividudis..(Pa);
~si refl prepričati se, uveriti se, zagotoviti si.
acit ['at∫it], acide adj 1. kisel, kiselkast; ploie acide
kisel dež; 2. jedek, zajedljiv 3. FIG zlohoten, kisel,
nejevoljen; E rispuint, acide, come se di colp i fos vignût
in iment cualchi alc di fastidiôs. (lacomugne);
~ m KEM kislina f; ~ aloacetic haloocetna kislina
(HaloAcetic Acids) (SiF 02/1, 11); ~ carbonic
ogljikova kislina; ~ nitric dušikova kislina; ~ sulfuric
žveplena kislina; A chel pont il gas che si forme al ven
fat passâ in ~ sulfuric (SiF 02/1); ~ umic huminska
kislina (SiF 02/1, 11).
acjadê [aqa'de:] (al acjât) it dogoditi se, zgoditi se,
pripetiti se, priti do;
→ sucedi.
acjadiment [aqadi'ment] m dogodek m, prigodek m,
pripetljaj m; Lis manifestazions plui impuartantis si son
dut câs davueltis tai lûcs plui colpîts di chel tragjic ~ tant
che Glemone, Vençon, ..(O).
acjâr [a'qa:r] (a-acjâr) adv → 3. cjâr.
acjartâ [aqar'ta:] tr → aciertâ; Il miedi, subit corût, al
à acjartât che la muart e jere intravignude no plui di une
ore prin, (Mucci).
aclamâ [akla'ma:] tr 1. glasno odobravati, pritrjevati,
ploskati; Gjesù al tornà a jentrâ a Gjerusalem, daspò
une lungje dade indulà che si jere platât, inte sabide
precedent aclamât e laudât da fole (Pa 03/8) 2. izvoliti
z aklamacijo.
aclamazion [aklamatsi'on] f glasno odobravanje n,
pritrjevanje n, aklamacija f.
aclassisim [akla'sizim] m brezrazrednost f.
aclassistic [akla'sistik], -iche adj brezrazreden.
acme ['akme] f 1. vrhunec m 2. MED akma f, kriza f,
stanje n, vrhunec bolezni.
acne ['akne] f MED mozoljavost f, akna f.
acolience [akoli'εnt∫e] f sprejem m; L’~ ae propueste
e je stade veramentri biele. (Pa 02/10-11)
acolt [a'kכlt] (t. colt) m gnoj m; gnojilo n.
acolzi [a'kכldži] (acolç, acolzis, acolç; p acolzût in
acolt) tr sprejeti, zbrati; odobriti; Chêi che a àn acolzût
il so discors a son stâts batiâts (Bibl-Az)
acompagnâ [akompa'ña:] tr spremiti, spremljati,
pospremiti; združiti, pridružiti; Il dipuesit des listis o des
candidaturis al à di jessi acompagnât de presentazion di
un Belanç...(CoUd).
acompagnament [akompaña'ment] m združitev f,
združevanje n 2. spremljava f; ~ musicâl glasbena
spremljava; La inutile necessitât cu l'autôr Maurizio
Mattiuzza e ~ musicâl di Renzo Stefanutti ...(Leng)
acomunâ [akomu'na:] tr 1. združiti 2. družiti, biti
skupaj; une piçule schirie di zovins acomunâts dal amôr
pe musiche scure e ombrose.(Ta)
acomunabil [akomu'nabil] adj združljiv.
acont [a'kכnt] m predplačilo n, na račun, avans m,
vnapredno plačilo, predujem m; Al semearès di fâ une
regâl e invezit al è dome un ~ dal grant debit che o vin
ingrumât (Pa); dâ un ~ dati predujem; che al faseve
biei ingrandiments, che i veve dât che uniche fotografie e
un ~ (MazzonIol).
acordâ [akor'da:] tr 1. spraviti, pomiriti 2. MUZ
uglasiti, ubrati 3. do-, pri-voliti, soglašati, ujemati se,
dopustiti;
~si refl 1. sporazumeti se, zediniti se 2. ujemati se; si
à une libertât in timp di ricjece che no si le pues ~ in timp
di miserie (partitrepublichefurlane)
acordabil [akor'dabil] adj dodeljiv.
acordadôr [akorda'do:r] m uglaševalec m (zlasti
klavirjev).
acordadure [akorda'dure] f uglaševanje n (glasbil),
ubranost f.
acordât [akor'da:t], -ade adj 1. odobren; rispiet
inviers dai emigrants furlans che no ur an inmò acordât
il dirit di vôt (partitrepublichefurlane) 2. usklajen 3.
MUZ uglašen.
acordi [a'kכrdi] m → acuardi.
acordo [a'kכrdo] m (it.) → acuardi.
acostament [akosta'ment] m približanje n, zbližanje;
spoznavanje n; mi plasarès tentâ un ~ cuntun alri
gjenio, Oscar Wilde. (Bel);
acquedot [akue'dot] m → acuidot.
acquist [aku'ist] m → acuist.
acredit [a'kredit] m EKO kreditiranje n; kredit m.
Coordenadis bancjariis e fiscâls dal titolâr pal eventuâl ~
dal contribût. (Provincia)
acreditâ [akredi'ta:] tr 1. potrditi 2. akreditirati.
acreditât [akredi'ta:t], -ade adj 1. cenjen, ugleden 2.
potrjen 3. akreditiran.
acreditament [akredita'ment] m 1. uveljavljanje n 2.
akreditiranje n; ~ e cualitât: ricercje e inovazion tai
servizis sociâi e assistenziâi (Pa).
acridine [akri'dine] f KEM akridin m.
acrilic [a'krilik], -iche adj KEM akrilen;
Superfluidificant aghiç, ven a stâi Superfluidificant sec
[~] (SiF 03/3, 97); acit ~ akrilna kislina.
acritic [a'kritik], -iche adj akritičen, nekritičen; leadis
a une esaltazion acritiche dal timp passât (La 01/05).
acrobatic [akro'batik], -iche adj akrobatski;
~ m akrobat m; il mistîr dai nestris acrobatics
acrobatiche [akro'batike] f akrobatika f; nus à fat
cori i sgrisui jù pe schene cui siei svolets di ~ gjestrece
(Pa 7/2000).
acrobatisim [akroba'tizim] f akrobatstvo n.
acrobazie [akroba'tsie] f vratolomnost f, akrobacija f;
STORIE DE ~ AEREE. (CoCamp)
acromatic [akro'matik], -iche adj FIZ akromatičen,
akromatski.
acromatisim [akromati'zim] m FIZ akromatizem m.
acromegalie [akromega'lie] f MED akromegalija f.
acronim [akro'nim] m LING akronim m; Po ben, lis
RPM (~ di Reactive Powders Mortars, ven a stâi Maltis a
Pulvins Reatîfs) .. (SiF 03/3, 97)// < ακρον 'konica' +
ονυ α 'ime'.
??acropul [a'krכpul] f akropola f.
acrostic [a'krכstik] m LIT akrostih m; Par cui che i
plâs l’enigmistiche, o pues pandi che il test de cjançon al
è un ~.(Pa).
acroteri [akro'tεri] m ARH akroterij m.
acta ['akta] adv v: ad acta : Al someave dut a puest
pe nomine dal comissari ad ~ di bande dal Consei dai
ministris di îr e..(O)
acuardâ [akuar'da:] (p acuart) → acordâ
~si refl → acordâsi.
acuardât [akor'da:t] → acordât.
acuardi [aku'ardi] (t. acordi) m 1. soglasje n, skladnost
f, di ~ v soglasju, soglasno, sporazumno; v redu,
zmenjeno; jessi di ~ soglašati, strinjati se; Isal di ~?
(lacomugne); E pûr, i furlans no son di ~! (Union);
metisi di ~ sporazumeti se, zediniti se, priti do
sporazuma; Vigji si met di ~ cul paron; lâ di ~
razumeti se; biti v soglasju; Un pont di viste, insumis,
che nol va di ~ cul consei di Borges (Pa); → di
cunvinge. 2. sporazum m ; dogovor m; Al è stât firmât
joibe a Udin un ~ tra la Regjon Friûl Vignesie Julie
(Onde) 3. MUZ akord m, sozvok m
acuart [aku'art] adj previden, preudaren; bistroumen;
bister, zvit, premeten, pameten; un omp ~ e simpri atent
preudaren in vedno previden človek; al è un afarist ~
(Pa).
acudementri [aku'mentri] adv 1. ostro 2. ostroumno,
bistro.
acudî [aku'di:] it opravljati (npr. hišna opravila);
~ tr negovati; Mê mari e à scugnût ~ cheste mari
simpri malade (don)
acuerel [akue'rel] m ARS akvarel m; là che e restarà
vierte vie pal Istât, a son stâts sielzûts i acuerêi di
Alfonsino Filiputti (Pa 05/05).
acuidot [akui'dot] m vodovod m, akvadukt m; lis
canis dal ~ vodovodne cevi; un monitorament di
verifiche dai DBPs potenziâi e efetîfs in plui acuidots
sparniçâts ator te regjon dal Friûl, determinant, par ogni
acuidot (SiF 02/1).
acuifêr [akui'fε:r], -ere adj vodnat, vodoprepusten; O
discorìn dal Comitât pe difese dai poçs e des faldis
acuiferis de Basse furlane (Pa).
acuile ['akuile] f orel m; la ~ cui doi becs dvoglavni
orel; la ~ furlane orel furlanski (državni simbol); Ai 3
di Avrîl, la ~ furlane e à tornât a svoletâ su la specule dal
cjiscjel di Udin (Pa 02).
acuilee [akui'lεe] f BOT orlica f (Aquilegia vulgaris).
Acuilee [akui'lεe] kr.i f → Aquilee.
acuilin [akui'lin] adj orlič m; nâs ~ .
acuilon [akui'lon] m METEO severnik m (veter); sever
m, severni veter m, burja f; il vint clamât Tramontan
(Acuilon, Nort, Borèa)
acuilonâr [akuilo'na:r] adj severen; il vint ~ severnik
m (veter), severni veter m.
Acuin [Aku'in] priimek v: S. Tomâs di ~ Sv. Tomaž
Akvinski.
acuisizion [akuizitsi'on] f 1. akvizicija f; m, nabava f,
nakup m; Une des acuisizions plui impuartantis al è stât,
tal 1982, l'acuist dal Archivi Brisighelli (CoUd) 2.
pridobitev f (znanja ipd.); la afasie bilengâl, il çurviel
dai bilengâi, i sistemis di memorie doprâts inte ~ di plui
lenghis (SiF 02/2).
acuist [aku'ist] (pl acuiscj) m 1. pridobitev m 2.
nabava f, nakup m; l'~ dal Archivi Brisighelli (CoUd)
acuistade [akuis'tade] f pridobitev m, nabava f, nakup
m.
aculà [aku'la] adv → culà
aculì [aku'li] adv → culì
aculturament [akultura'ment] m ETNOL akulturacija f.
aculturazion [akulturatsi'on] f ETNOL akulturacija f.
acumulâ [akumu'la:] tr 1. kopičiti, grmaditi, zbirati 2.
kopičiti denar.
acumuladôr [akumula'do:r] m 1. zbiralec m 2. TEH
akumulator m.
acumulazion [akumulatsi'on] f kopičenje n, zbiranje n,
akumulacija f, akumuliranje n.
acupâ [aku'pa:] tr užalostiti; fûr de int che mi acupe,
in to podè.
acupât [aku'pa:t]. -ade adj užaloščen.
acuradementri [aku'ra:t] adv skrbno, vestno,
natančno.
acurât [aku'ra:t], -ade adj skrben, vesten, natančen; al
fin di rifleti in mût ~ lis carateristichis des aghis di scaric
(SiF 03/4)
acuratece [akura'tet∫e] f skrbnost f, natančnost f.
acûs [a'ku:s] m IGRE napoved pri kartah.
acusâ [aku'za:] tr 1. obdolžiti, obtožiti; Par chescj
acjdiments Kabila al à torntât a ~ il Ruande di invasion
(Pa) 2. napovedati (igro pri kvartanju).
acusabil [aku'zabil] adj obdolžljiv.
acusadôr [akuza'do:r] m 1. tožnik m, (ob)tožitelj m;
Satane par ebraic, diaul par grêc: al ûl dî «~» (BiblApoc); e il plui gran ~ cuintri di lui e de sô esistence e
provedence. (christianromanini 07/04) 2. JUR tožilec m.
acusât [aku'za:t], -ade adj obtožen, obdolžen; Ogni
individui ~ di une malefate al è presumût nocent fintant
che la sô colpe no sei stade dimostrade (Pa);
~ m JUR obtoženec m, obdolženec m; in dut i acusâts a
son circje 20 (Pa 03/8);
acusatîf [akuza'ti:f] m GRAM tožilnik m;
~, -ive adj tožilniški.
acuse [a'kuze] f 1. obdolžitev f; obtožba f; Nissun ti à
mitût sot ~ (lacomugne) 2. JUR obtožba f, obtožnica f;
Ce acuse puartaiso cuintri chest om? (Bibl-Zn).
acustic [a'kustik], -iche adj 1. FIZ akustičen, zvočen:
Lis tratis plui tocjadis dal incuinament ~ causât dal trafic
a son chês dongje Palme (O); 2. MED slušen (npr.
živec); gnerf ~ slušni živec.
acustiche [a'kustike] f FIZ 1. akustika f, nauk o zvoku
2. akustika f, zvočnost f
acût [a'ku:t], -ude adj 1. oster; koničast 2. acent ~
LING ostrivec m, akut m 3. MED oster, akuten; Sul cont
da la tossicitât acude lis micotossinis a son .. (SiF 02/1)
4. močen, silen 5. MAT oster.
acutece [aku'tet∫e] f 1. ostrost f 2. FIG bistrost,
ostroumnost f.
acutizazion [akutidzatsi'on] f MED akutizacija f (ko
postane bolezen akutna).
Açaiariis [at∫aia'riis] f jeklarna f; la vicende dal
faliment des ~ Weissenfels (La 06/2).
açâl [a't∫a:l] (t. açâr) m jeklo n; ~ trafilât vlečena
jeklena žica; savalon fin .., superfluidificant acrilic e
filiots di açâr trafilât. (SiF 03/3, 97).
açalâ [at∫a'la:] tr jekliti, kaliti.
açalin [at∫a'lin] m kresilo n, kresilnik m; bati l’ ~ a un
FIG koga spodbujati, komu marsikaj dovoliti;
~ adj neuklonljiv, nesklonljiv; jeklen, železen; un
temperament ~ neuklonljiv značaj.
açâr [a't∫a:r] m → açâl.
ad ['ad] prep → a pred samoglasnikom; ~ in curt
alore (FVG); a valorizâ ~ implen il tesaur (MazzonIol).
adadôr [ada'do:r] prep → adôr.
adagâ [ada'ga:] tr namakati, napeljati vodo,
(po)škropiti.
Adalbert [adal'bert] os.i m Adalbert m.
adalgò [adal'g( ]כt. inalgò) adv nekje, v nekem
določenem kraju, mestu; lavôrs di Fanton si cjatin ancje
in Friûl, in Austrie e ~. (pensemaravee).
adalt [a'dalt] adv navzgor, zgoraj, gori; O sai ancjemò
cjalâ adalt e piardimi tal cîl. (insiumps.splinder.com);
adalt di [a'dalt di] prep nad, na, čez; e che al è plui
adalt dai cîi (Bibl-Ebreos); se al cjale parsore la cueste
dal plan ~ Lauc (don)
adaltrò [adal'tr( ]כt. inaltrò) adv (kje) drugje, drugod,
(kam) drugam; al volarès lavorâ ~ rad bi delal drugje
(sangiorgioinsieme.it/Friulan-English.pdf)
Adam [a'dam] os.i m Adam m; ~, fi di Diu (Bibl-Lc).
adaments [ada'mεns] → ad a ments.
ad a ments [ada'mεns] (t. aments) adv na pamet;
Cetantis di lôr a son stadis scritis par jessi imparadis ~
(La); savê ~ znati na pamet; tu sâs ~ ce che o cumbini.
(glesie); tignî ~ zapomniti si, pomniti, imeti v mislih;
Tignint ~ che il 75% dai 10 mil indotorâts dal Ateneu a
son students furlans e..(Pa); vignî ~ priti na misel, na
pamet, spomniti se.
adamitic [ada'mitik], -iche adj 1. Adamov 2.
adamitski; sete adamitiche adamitska sekta.
adasi [a'dazi] adv počasi, polagoma, po malem, v miru;
(bolj obič. a planc); L’omp si jemplà la tace e al tacave
a bevi ~ ~.; Li prime di peraulis di ogni rie a và
scomenzade ~ (Natisone/cjantin).
adasiut [adazi'ut] (demin. od adasi) adv polagoma, zelo
počasi.
adat [a'dat] adj 1. primeren, umesten, ustrezen, pravi;
sposoben; Ma il progjet de Aulenti al è chel di un museu
flessibil, ~ ancje a esposizions. (CoUd) muzej, primeren
tudi za razstave..; Par altri chest imprest nol è ~ a rilevâ
dute la complessitât dal status di cui che al fevele une
lenghe di minorance. (Pa) ..to orodje (ta pripomoček) ni
primeren, da.. 2. prilagojen; privajen; adaptiran;
conservatîf e pensade par rivâ al'elaborazion di un
lengaç ~ 'es dibisugnis ... (La) priti do elaboracije
jezika, prilagojenega potrebam.
adatâ [ada'ta:] tr privaditi, prilagoditi, umestiti;
usposobiti; preurediti, adaptirati; Adatâsi ai siei
ecuilibris e no ~ la tiere a lis nestris violencis e
farneticazions (Pa);
~si refl privaditi se, prilagoditi se, ravnati se; al si
adate to pari, tu puedis adatâti ancje tu; ~si a
prilagoditi čemu/komu, adaptirati se na, privaditi se na;
Ma par rivâ ancje chest fin la educazion musicâl e varà
di adatâsi a cierts criteris particulârs.(Pa).
adatabil [ada'tabil] adj prilagodljiv.
adatabilitât [adatabili'ta:t] f prilagodljivost f;
par vie des lôr carateristichis naturâls di flessibilitât, di
mobilitât, di ~, di creativitât e..(Pa)
adatament [adata'ment] f 1. prilagoditev f, prilaganje n
2. LIT priredba f; La prime scomesse e je chê dal test
che, ancje tal ~ pe sene curât di Collavino (CoUd); ~
teatrâl, televisîf gledališka, televizijska priredba; la
cocalute [~ teatrâl dal libri „la. gabbianella Ed Il gatto”
(Provincia) 3. GRAD predelava f, adaptacija f; I lavôrs
di ristaur e di ~ , costâts 15 miliarts di liris (Ladins) 4.
LING adaptacija f 5. BIOL adaptacija f, prilagajanje n.
adatât [ada'ta:t] adj primeren, pristojen, umesten,
sposoben, pripraven, prikladen; Toni al è ~ par tratâ
chel afâr Toni je primeren za ta posel; O vin di onorâ
pre Checo fasint su un Friûl ~ ai timps di vuê (Union).
adatevul [ada'tevul] adj popustljiv; prilagodljiv,
ustrežljiv, upogljiv, odjenljiv, ki privoli; družaben,
priljuden.
adebit [a'debit] m bremenitev f; cjartis di credit e di
~, cumierç eletronic (index.regione.fvg.it/fvgroot)
adeguament [adegua'ment] m izravnava f, izenačenje
n, usklajevanje n, prilaganje n; E je minimaliste pal fat
che e pense dome a un ~ juridic o formâl (Pa 04/06).
adeguât [adegu'a:t], -ade adj primeren, ustrezen,
usklajen; ancje se, bisugne dîlu, il spazi risiervât ae
lenghe di chê int che e seguìs il servizi informatîf nol è
par nuie ~. (Pa).
adeguatece [adegu'a:t] f primernost f, ustreznost f,
usklajenost f; Par chel che al riguarde la ~ de lenghe
furlane a lis siencis e a lis tecnologjiis mi pâr che (Pa
04/02).
adeguatementri [adeguate'mentri] adv primerno,
ustrezno; No si sa mai se lis peraulis a sedin justis par
“rapresentâ” ~ chel che si vîf. (Pa 03/12)
Adelaide [ade'laide] os.i f Adela f; Al è un nom, dut
intîr al è ~, ma nissun mi clame plui cussì. (Tolazzi).
??Adelchi ['] os.i m Desideri al ven cjapât presonîr, ~
copât. (lestizza).
Adeline [ade'line] os.i. f Adela f.
adempi [a'dempi] (t. adempî) tr izpolniti, izpolnjevati,
izvršiti;
~ it izpolniti, izvršiti; ~ al zurament izpolniti prisego;
~si refl uresničiti se.
adempî [adem'pi:] it → adempi.
adempibil [adem'pibil] adj izpolnljiv, izvršljiv.
adempiment [adempi'ment] m izpolnitev f, izvršitev f,
izvrševanje n; b.e viôt dai adempiments previodûts di
chest regolament su lis adesions al Centri (CIRF).
aderence [ade'rεnt∫e] f 1. prileganje n 2. FIZ
adherenca f, sprijetost f; Lis dificoltâts a consistin tal
cjatà la fibre e il materiâl che a vedi une ~ suficient cun
la malte (o miôr, il ... (SiF) 3. zvesto tolmačenje 3.
zveza f, stik m, poznanstvo n.
aderent [ade'rεnt] adj prilegajoč se;
~ m pristaš m, privrženec m; Siei orghins a son la
Assemblee dai Aderents, il Consei Diretîf e il Diretôr.
(CIRF).
aderî [ade'ri:] it 1. oprijeti se, držati se česa 2.
pridružiti se, pristopiti, soglašati; sprejeti; Fintremai
cumò a àn aderît al Cirf plui di une trentine di studiôs.
(CIRF)
adesîf [ade'zi:f] -ve adj pritrdilen; lepljiv, prilepljiv,
sprijemljiv, lepilen, samolepilen;
~ m 1. lepilo n; 2. plakat m, lepak m cualchi zovin
gotic le à piturade in mût origjinâl e al à tacât cualchi
biel ~ dal so grup preferît. (Ta)
adesion [adezi'on] f 1. FIG pristanek m, privolitev f,
sprejemanje n; pritrditev f (mnenju ipd.); Pardut la ~ al
siopar e à passât l'80%, cun pichis dongje dal 100% a
Pordenon. (O 19/5/2001); 2. FIZ adhezija f, sprijemnost
f 3. sprijemanje n, sprijetje n, sprijetost f, prileganje n.
adestrâ [ades'tra:] tr vaditi, uriti, učiti;
~si refl vaditi se, uriti se.
adestrament [adestra'ment] m vadba f, urjenje n,
usposabljanje n; Le costituzion e l’~ dal vêr cuarp armât
podarès jessi demandât a le organizzazion de NATO
(ALF); ~ professionâl strokovno usposabljanje n.
adet [a'det] adj 1. dodeljen, pripadajoč; intant che il
mestri Beno Nadale al è lu ~ aes publichis relazions
(Natisone/tellini) 2. določen, namenjen;
~ m 1. uslužbenec m; la matine di sabide un ~ de dite
che (CoUd); l'~ al sportel al sarà pursì impegnât te
traduzion di tescj e documents (La 05/6) 2. ataše m.
adiabatic [adia'batik], -iche adj FIZ neprehoden za
toploto, adiabaten.
adiabatisim [adiaba'tizim] m FIZ adiabatizem.
adiacence [adia't∫εnt∫e] f bližina f, sosedstvo n, okolica
f.
adiacent [adia't∫ent] adj bližnji, soseden; Si fonde,
disìn, su lis probabilitâts di transizion jenfri peraulis
adiacentis intal test, o miôr jenfri i lôr segnacui. (SiF
02/1).
adiaterman [adiater'man] adj FIZ neprepusten za
toplotne žarke, adiatermen.
adibî [adi'bi:] tr nameniti (čemu), uporabiti,
uporabljati; Dôs alis dal capanon plui grant a son
adibidis a fâ sunâ i complès contemporaneamentri.(Ta)
adietîf [adie'ti:f] m LING pridevnik m, adjetkiv m;
doprant chel ~, “etnichis”, che al jere stât ...(SiF 03/3)
adietivâ [adieti'va:] tr LING 1. adjektivizirati 2.
uporabljati pridevnike.
adietivâl [adieti'va:l] adj LING pridevniški, adjektiven.
adietivât [adieti'va:t], -ade adj LING adjektiviziran.
adietivazion [adietivatsi'on] f LING adjektivizacija f;
uporaba pridevnikov.
adimensionâl [adimensio'na:l] adj FIZ, MAT
adimenzionalen, nedimenzionalen (SiF 03/4, 73-84).
ad implen [adim'plen] (t. adimplen) adv 1. (na)
splošno, brez razlike, v celoti, skupno; ~ fevelant na
splošno rečeno 2. ponavadi, v glavnem, (na) splošno;
la glesie di une volte po ~ / no veve che un altâr par
celebrâ 4. popolnoma, strnjeno, množično, celotno,
vkupno; il prin e l’unic sfuei che al sedi scrit ~ te nestre
lenghe 5. docela, popolnoma;
→ in plen.
adin [a'din] m 1. koštrun m; konj skopljenec m; →
cjastron 2. skopljenec m, evnuh m.
ad in cuatri [adinku'atri] adv 1. štiri po štiri, štiri na
enkrat 2. najhitreje; il cûr j trotave ~.
ad in doi [adin'doi] adv dva po dva, dva na enkrat,
obadva, v dvoje; cuant che ~ speravin ko sva obadva
upala.
ad in dopli [adin'dכpli-] (t. adindoplis, indoplis) adv
1. dvojno, dvakrat; Un popul e la sô lenghe a son leâts ~
cul teritori. (Pa); dopo che al è ~ maridât potem ko je
bil že dvakrat poročen 2. po dva, dva na enkrat; fasê lis
scjalis ~ stopiti na vsako drugo stopnico; al ~ ti cres la
baldorie
ad in doplis [adin'dכplis] adv → adindopli.
adingrap [adin'grap] adv → grap.
adingrum [adin'grum] adv v izobilju, na kupe, v
množici, množično; a levin copant ducj i gjats par fâju
sul spêt, e forsit ancje cualchi cjan e pantianis po ~ (A).
adinton [adin'ton] v: lâ jù ~ (~s) na tla telebniti.
adipic [a'dipic], -iche adj KEM adipinski; acit ~
adipinska kislina.
adipôs [adi'po:s], -ose adj MED (bolezensko) debel,
tolst, masten; tessût ~ MED mastno tkivo.
adipositât [adipozi'ta:t] f MED (bolezen) debelost f,
zamaščenost f.
adiriture [adiri'ture] adv naravnost; takoj; Dulà che,
~, no nus tocje lotâ sôl pe libertât de religjon, ma ~ pe
libertât de culture (Predicje Glesie Stât 1977)
Adis ['adis] (t. Adize) r.i. m Adiža f (IT Adige).
Adis Abebe [adis a'bebe] kr.i m Adis Abeba f (glavno
mesto Etiopije).
adisonian [adizoni'an] adj MED Addisonov;
~ m bolnik z Addisonovo boleznijo.
adit ['adit] m (t. FIG) vhod m, dohod m, prehod m;
cence violentâ, cence nancje dâ ~ a pensâ che di daûr a
sedin dome grancj interès economics. (Pa 06/1).
aditîf [adi'ti:f], -ive adj 1. MAT seštevalen, aditiven;
2. FIG seštevalen, aditiven; dodaten; In tal câs
particolâr dal gruessam, la contaminazion e je par solit
un fenomen ~ (SiF02/1);
~ m KEM aditiv m.
Adize [a'didže] r.i f → Adis.
adizion [aditsi'on] f 1. MAT seštevanje n; al è une ~ di
compits plui sempliçs. (SiF 02/2) 2. pristavek m,
dodatek m.
adizionâ [aditsio'na:] tr sešteti, seštevati.
adizionâl [aditsio'na:l] adj dodaten, postranski.
ADL ['] kratica > Atlant Lenghistic dal Ladin
Dolomitan Jezikoslovni atlas dolomitske ladinščine (La)
admosfere [admos'fεre] → atmosfere.
admosferic [admos'fεrik], -iche → atmosferic.
Adolf [a'dכlf] os.i. m Adolf m.
adoncje [a'donqe] co → doncje.
Adonis [a'dכnis] m 1. MIT Adonis m 2. FIG lepotec m.
ad ôr di [a'do:r] (OLF) prep na robu (+ gen.); ob,
poleg; passant ~ dal mâr di Galilee, al viodè Simon e
Andree ..(Bibl-Marc); ~ de strade ob cesti; ~ dal troi
ob poti.
adorâ [ado'ra:] tr 1. REL častiti (Boga); O vin viodude
la so stele a soreli jevât e o sin vignûts a ~ il Signor.
(glesie) 2. oboževati, nadvse ljubiti, imeti rad;
Personalmentri o adori la part che Pupi Avati
al veve pensât par te in"Regâl di Nadâl". (Leng).
adorabil [ado'rabil] tr oboževanja vreden, čudovit,
ljubek; Al diseve che i fruts piçui a son adorabii (Bel)
..da so majhni otroci čudoviti..
adoradôr [adora'do:r] m 1. REL častilec m 2.
oboževalec m, častilec m; ~s des lôr stessis oassions
adorazion [adoratsi'on] f 1. REL čaščenje n, češčenje
n; Podaspò la catidrâl e restarà vierte pe ~ fin
miezegnot ..(Pa) 2. oboževanje n.
adore [a'dכre] adv zgodaj, rano; o torni plui ~ chest
an letos bom prišel bolj zgodaj; rivâ ~ di → rivâ.;
masse ~ prezgodaj; isal masse adore par meti alc sot i
dincj (Sg); deriv. adorone, adorute, adoruce;
adoremus (t. ad oremus) v: clamâ cdn ~ z nekomu
obračunati; vignî ~ priti to bistva ; come chel dai
marcjâts e l'avvocazia de vile di Codroip, ma, vignint ~,
cui che al è paron jure suo (Mar)
Adorgnan [ador'ñan] kr. i m (Tresesin) Adorgnano; Il
Ie dai 6 ai 8 di Fevrâr, a ~ di Tresesin e va indevant la
fieste di “Sante Palonie”(Pa).
adotâ [ado'ta:] tr 1. posvojiti, adoptirati; Dopo vê
cjatât l’animâl di ~ (CoUd ) 2. FIG sprejeti, odločiti se
za, prevzeti; viodi ricognossude la dignitât di lenghe al
furlan, ~ une bandere ladine .. (La) 3. uporabljati,
uporabiti; metint che la Provincie autonime di Bolsan a
decreti (par leç) di ~ il ladin standard tai documents
uficiâi (La).
adotade [ado'tade] f posvojenka f.
adotabil [ado'tabil] adj sprejemljiv.
adotant [ado'tant] m JUR posvojitelj m.
adotât [ado'ta:t] m posvojenec m.
adotîf [ado'ti:f], -ive adj posvojen, posinovljen;
adoptiven.
adozion [adotsi'on] m 1. posvojitev f, adoptiranje n;
adopcija f; patrie di ~ posvojena domovina; tancj a
àn preferît restâ inte tiere deventade patrie di ~ là che a
puedin cressi e educâ i lôr fîs (Pa 03/2); 2. FIG sprejetje
n, prevzemanje n; pûr palesant l'impuartance de ~ al
mancul di un "minimum" di tutele. (Pa 7/2000)
adrenalin [adrena'lin] f MED adrenalin m.
adreture [adre'ture] adv → dreture.
Adrian [adri'an] os.i m Hadrijan m, Adrijan m; O vuei
lei e scrivi la mê lenghe di ~ Cescje (Pa).
Adrianopul [adria'nכpul] kr.i f Odrin m (tur. Edirne).
adriatic [adri'atic], -iche adj jadranski; cueste
adriatiche jadranska obala;
~ m Adriatic Jadransko morje; Adriatic Disore (t.
Adriatic di Sore) che ancje ogni pussibilitât di monopoli
sul trafic puartuâl dal Adriatic Disore. (Pa 03/6).
Adrie ['adrie] kr.i f Jadran m; la Vie Anie che, traviars
Concuardie e Padue, e menave a ~ e per Italiis..(
bassafriulana); Alpe ~ Alpe Adrija; PES LENGHIS
DI ALP ADRIE, 2004 (Pa).
adsorbent [adsor'bεnt] adj FIZ, KEM adsorpcijski;
~ m FIZ, KEM adsorbent m, adsorpcijsko sredstvo.
adstrât [ad'stra:t] m LING adstrat m, prvine sosednjega
aerobiche [ae'robike] f aerobika f; int che e fâs ducj i
jezika v danem jeziku.
aduès [adu'εs] adv na hrbtu, na sebi (bolj obič. intôr);
~ prep 1. proti, nasproti, napram, na; o ai fat jemplâ di
biei concui i granârs, par traiju ~ al nimî ; 2. tik poleg,
ob; la miôr Capele e je a çampe, jentrant, ~ il mûr a
mieze navade.
adulà [adu'la] adv in co → dulà.
adulâ [adu'la:] tr prilizovati se, laskati komu;
~si refl precenjevati se, domišljati si.
aduladôr [adula'do:r] m prilizovalec m, laskavec m;
~, -ore adj laskajoč, priliznjen.
adulazion [adulatsi'on] f laskanje n, prilizovanje n.
adult [a'dult] m odrasel m, dorasel m (človek); une
femine, se o sin adolessents si pues fâ fente di jessi un ~.
(mediateca-codroipo);
adultar [a'dultar] adj prešušten, vlačugarski; Une
gjernassie triste e adultare e cîr un segn (Bibl-Mt);
m prešuštnik m; i ~s . // lat. adulter.
adultare [a'dultare] f prešuštnica f, vlačuga f.
adulterâ [adulte'ra:] tr 1. ponarediti, ponarejati 2. FIG
pokvariti, spriditi.
adulterazion [adulteratsi'on] f ponarejanje n,
ponaredba f.
adulteri [adul'teri] m prešuštvo n; fâ ~ prešuštvovati;
Chel che al mande vie la so femine e al spose une altre al
fâs ~ e ancje chel che al spose une mandade vie dal om al
fâs ~». (Bibl-Lc).
adulterin [adulte'rin] adj prešušten, prešuštniški;
nezakonski.
adun [a'dun] adv skupaj, vkup, na enkrat; clamâ ~
sklicati; Par chest si à decidût di clamâ adun in maniere
straordenarie, lunis che al ven ...
(Onde); meti ~ zbrati; združiti; deventâ ancje un
imprest par meti ~ peraulis specialistichis e insiorâ il
Coretôr Ortografic (SiF); metisi ~ zbrati se; združiti
se; I sociâldemocratics si metaran ~ cun Gnove
Slovenie (NSi); tignî ~ → tignî.
adun cun [a'dun 'kun] prep skupaj z; Chest organisim
al varès di lavorâ ~ cuntun centri regjonâl (Onde);
adunance [adu'nant∫e] f 1. zbor m, zborovanje n,
sestanek m; Infat, se tune vuestre ~ al jentre un sior,
vistût in gringule e cul anel di aur (Bibl-Let-Jacun);
Zornade di adunancis: jo o larai ae assemblee anuâl
(christianromanini 07/03) 2. ARH društvo n.
aduncje [a'dunqe] co → doncje.
adusi [a'duzi] (adûs, adusis, adûs ; p adusût in adot) tr
1. prinesti, pri-, do-vesti 2. navesti, navajati; sklicevati
se (na).
ae ['ae] (t. a la) art < a + la; a àn di rivà ae
Biblioteche (Codroip, Avis) morajo prispeti v knjižnico..
ael ['ael] vpr. zaim. → aial; - Cui us ael scorsâts? Sotìe?
(Tolazzi)
aer ['aer] m → aiar.
aero- [a'εro] prvi del v zloženkah sl. aero-, zrako- (v
zvezi z zrakom, letalstvom).
aereo [a'εreo] m (it.) letalo n.
aerobi [ae'rכbi] adj BIOL aeroben.
aerobic [ae'rכbik], -iche adj 1. BIOL aeroben (ki
zahteva kisik za življenje, delovanje); Biostabilizâ in
maniere aerobiche la part organiche cu la produzion di
compost (CoUd); de biodegradazion dal carboni
organic in condizions aerobichis. (SiF 03/4, 73-84)
2. ŠP aeroben; gjinastiche aerobiche aerobna
telovadba.
sports di chest mont, che e cognos dutis lis dietis e lis
gjnastichis e lis aerobichis ma no cjante, no rît (Bel);
aerobiose [aerobi'כze] f BIOL aerobioza f.
aerobrigade [aerobri'gade] f VOJ letalska brigada f.
aerobus [a'εrobus] m srednje veliko letalo, aerobus m.
aeroclub [aero'klub] m aeroklub m.
aerodine [aero'dine] m aerodin m, letalo lažje od
zraka.
aerodinamic [aerodi'namik], -iche f FIZ
aerodinamičen; linee aerodinamiche aerodinamična
linija f.
aerodinamiche [aerodi'namike] f FIZ aerodinamika f.
aerodinamicitât [aerodinamit∫i'ta:t] f FIZ
aerodinamika f.
aerofagjie [aerofa'ăie] f MED aerofagija f (bolezen
pri kateri se požira zrak).
aerofâr [aero'fa:r] m letališki svetilnik m.
aerofon [ae'rכfon] m aerofon m.
aerofotografie [aerofotogra'fie] f aerofotografija f,
fotografiranje iz zraka.
aerofotogram [aerofoto'gram] m GEODEZ posnetek iz
zraka (za izdelavo kart).
aerofotogrametric [aerofotogra'mεtrik], -iche adj
GEODEZ aerofotogrametričen.
aerofotogrametrie [aerofotograme'trie] f GEODEZ
aerofotogrametrija f.
aerograf [ae'rכgraf] m ART brizgalna pištola f.
aerografic [aero'grafik], -iche adj ART aerografičen.
aerografie [aerogra'fie] f ART aerografija f (z
brizgalno pištolo).
aerografist [aerogra'fist] (pl aerografiscj) f ART
aerografist m.
aerogram [aero'gram] m letalska pošiljka f.
aerolinee [aero'linee] f letalska linija f.
aerolit [ae'rכlit] m GEOL aerolit m.
aerolitic [ae'rכlit], -iche adj GEOL aerolitičen.
aerologjic [aerolo'ăie] f METEO aerologičen.
aerologjie [aerolo'ăie] f METEO aerologija f,
aeromaritim [aeroma'ritim] adj letalsko-pomorski.
aeromecanic [aerome'kanik] f aeromehanski.
aeromecaniche [aerome'kanike] f aeromehanika f.
aerometri [ae'rכmetri] m FIZ aerometer m.
aeromobil [aero'mכbil] m letalo n, zrakoplov m.
aeromodel [aeromo'dεl] m letalski model.
aeromodelisim [aeromode'lizim] m letalsko
modelarstvo.
aeromodelist [aeromode'list] m letalski modelar.
aeronâf [aero'na:f] f 1. zrakoplov m, cepelin m 2.
vesoljska ladja.
aeronaut [aero'naut] m letalec m, zrakoplovec m;
Devant di me al jere chel zovin aeronaute furlan. (Ta)
aeronautic [aero'nautik], -iche adj zrakoploven,
letalski.
aeronautiche [aero'nautike] f letalstvo n,
zrakoplovstvo n; Dai 13 ai 31 di Decembar mostris su
l’aeronautiche li de Universitât, ai Riçs di Udin..
(Pa12/03).
aeronavâl [aerona'va:l] adj pomorskozračni.
aeronavigazion [aeronavigatsi'on] f zračn navigacija.
aeroplan [aero'plan] m letalo n, aeroplan m; ae stesse
maniere tal mai dal 1944cuant che un ~ di combatiment
todesc (CoCamp) // < aeroplane=aero+plane (izpelj. od
lat. planus=plan).
aeropuart [aeropu'art] m letališče n, aerodrom m; ~
civil civilno letališče; ~ militâr vojaško letališče; Tal
cjadalan di fondazion dal ~ militâr merecan di Davian, ai
15 di Fevrâr (Pa).
aeropuartâl [aeropuar'ta:l] adj letališki, aerodromski;
E no si à di dismenteâsi dai dams che a divegnin propit
de ativitât ~, che a son leâts al svual dai avions (Pa).
aeropueste [aeropuar'ta:l] f zračna pošta.
aeropuestâl [aeropues'ta:l] adj nanašajoč se na
letalsko pošto;
~ m poštno letalo.
aeroreatôr [aerorea'to:r] m aeroreaktor m.
aerorimesse [aerori'mese] f hangar m.
aeroscop [aero'skכp] m aeroskop m.
aerosfere [aero'sfεre] f FIZ aerosfera f, atmosfera f.
aerosol [aero'sכl] f FIZ, MED aerosol m.
aerosolterapie [aerosoltera'pie] f MED aerosolterapija
f.
aerospazi [aero'spatsi] m zrakoplovstvo f, letalstvo f.??
aerospaziâl [aerospatsi'a:l] adj zrakoploven, letalski;
Al è l’areoplan plui strani che il cîl dal salon ~ di Le
Bourget al vedi forsit mai ospitât. (Macjeu)
aerostât [aero'sta:t] m balon m, zrakoplov m, aerostat
m, aerostatičen.
aerostatic [aero'statik], -iche adj aerostatičen.
aerostatiche [aero'statike] f aerostatika f.
aerostaticitât [aerostatit∫i'ta:t] f aerostatičnost f.
aerostazion [aerostatsi'on] f letališko poslopje.
aerotaxi [aero'taksi] m aerotaksi m.
aerotechniche [aero'tεknike] f letalska tehnika f.
aerotraspuart [aerotraspu'art] m aerotransport m,
letalski prevoz.
aerotraspuartâ [aerotraspuar'ta:] tr prepeljati z
letalom.
aerotraspuartât [aerotraspuarta:t], -ade adj prepeljan
z letalom.
aerovie [aero'vie] f zračni koridor m.
aes ['aes] (t. a lis) art a + lis; aes 17 di sabide 13 ducj
in place a Udin! ...(Leng)
âf ['a:f] f (pl. ['a:s], ['a:fs]) čebela f; La ~ e je piçule fra
lis bestis (Bibl-FidiSirac).
afabil [a'fabil] adj priljuden, vljuden, prijazen,
ljubezniv;
→ intrant, degnevul.
afabilitât [afabili'ta:t] f vljudnost f, prijaznost f,
ljubeznivost f.
afabilmentri [afabil'mentri] adv prijazno, ljubeznivo,
vljudno.
afamâ [afa'ma:] tr → famâ.
afan [a'fan] m težko dihanje n, zasoplost f, muka f,
zadihanost f; Son cussì fûr cul cjâf, cussì pierdûts tal lôr
fuart ~, che fin lis robis cence vite a scomencin a fâur
dam. (ShW).
afanôs [afa'no:s], -ose adj zasopel, zadihan; al so cori
~ berlant tal silenzi de gnot. (glesie).
afâr [a'fa:r] m 1. posel m, opravek m, zadeva f, resna
zadeva f; kupčija f; disbratâ un ~ urediti nek posel/
neko stvar, zadevo; distrigâ un ~ izvesti nek posel;
un ~ strac slab/ težek/ grd posel, resna zadeva; al è un
~ di fat dejstvo je; al è ~ finît ves trud je zamanj;
sotsegretari pai afârs forescj podsekretar za zunanje
zadeve; ~ internis notranje zadeve; 2. težava f,
problem m, zagata f; ~ seri resna zadeva; ma cuei la
polente al jere za un ~ seri. (Sg);
3. FIG predmet m, objekt m, namen m, vprašanje n 4.
priprava f, orodje n, oprava f, reč f, stvar f; nol è apene
metût in salf l’~ / che al capite un dotôr in chirurgjie 5.
važnost f, vrednost f, vrednota f; o sclabaci cualchi viers
di pôc ~.
afarisim [afa'rizim] m nepošteno, brezobzirno
poslovanjem špekulantstvo n.
afarist (pl afariscj) [afa'rist] m 1. poslovnež m 2.
špekulant m, nepošten trgovec m; epûr al jere un omp
prudent, un ~.
afaristic [afa'ristik], -iche adj poslovno brezobziren,
nepošten, špekulantski.
afaron [afa'ron] m velik posel m; Cun lôr a veve fat
afarons, a jere deventade siore (JM)
afasic [a'fazik], -iche adj MED afazičen; Il fat che S.J.
nol ves nissun disturp ~ ma dome problemis inte juste
sielte des lenghis (SiF 02/1).
afasie [afa'zie] f MED afazija f; In altris voris di
scandai de produzion linguistiche, come il test pe ~
bilengâl (Uniud).
afasiologjic [afazio'l zie] f MED afazija Il “panorame
afasiologjic” al è incressût intai ultins agns dal Setante
cui studis su la rapresentazion dal lengaç intai bilengâi
cu la stimolazion eletriche de scuarce cerebrâl (SiF 03/4,
97-114)
afasiologjie [afa'zie] f MED afazija I studis di
afasiologjie a puedin dimostrâ se une determinade regjon
cerebrâl e je necessarie par un component dal lengaç
(SiF 03/4, 97-114)
afat [a'fat] adv popolnoma, vsekakor; mi àn disvoiât ~
dai miei lavôrs.
afeli [a'fεli] m ASTR odsončje n, afelij m.
aferent [afe'rent] ?? professors aferents ; e pues
dipendi dal numar di students iscrits , dal numar di
professors aferents (SiF 02/1, 209).
aferesi [a'fεrezi] f LING afereza f (opuščanje črke ali
zloga na začetku besede).
afermâ [afer'ma:] tr trditi, zagotoviti; pritrditi; di un
At di Intese che al torne a ~ i principis e i impegns
promovûts dal Progjet. (CoUd)
afermabil [afer'mabil] adj zagotovljiv, ki ga je mogoče
trditi, potrditi.
afermatîf [aferma'ti:f], -ive adj 1. trdilen, pritrdilen 2.
GRAM afermativen, pritrdilen; XI posizion: negazion: A
= afermative (forme dal non no negative). (SiF 02/1)
afermative [aferma'tive] f JUR potrditev f, pritrditev f.
afermativementri [afermative'mentri] adv trdilen,
pritrdilen.
afermazion [afermatsi'on] f 1. trditev f, pritrditev f;
Une identitât riscuvierte che ..., ma come ~ gjenerose dai
valôrs fondants di un popul e des sôs radrîs. (La) 2.
afirmacija f 3. GRAM pritrditev f; Averbis di ~: ancje,
apont, ben, biel in pont, cence dubi (Pa/lenghe).
afetîf [afe'tîf] → afietîf.
afetuôs [afetu'o:s], -ose adj prisrčen, ljubezniv,
prijazen; nežen, ljubeč; in chescj dîs il gno pinsîr ~ e
ricognossint al svuale tai cimitieris (glesie).
afetuosementri [afetuoze'mentri] adv prisrčno, nežno,
ljubeče.
afetuositât [afetuozi'ta:t] f prisrčnost f, ljubeznivost f,
prijaznost f.
afetivitât [afetivi'ta:t] f → afietivitât.
afetivementri [afietiva'mentri] → afietivementri.
afezion [afetsi'on] f 1. nagnjenje n, ljubezen f,
naklonjenost f 2. MED bolezen f, afekcija f, trpljenje n.
afezionâ [afetsio'na:] tr spoprijateljiti, pridobiti (koga),
vzbuditi ljubezen.
afezionât [afetsio'na:t], -ade adj vdan, privržen, zvest,
navezan; dongje Gjenue, a cjase di Alberto Della
Ragione, so afezionât colezionist, fintremai cuant che al
torne a Rome tal '44. (CoUd).
afgan [af'gan] adj afganistanski; che al à stimât plui
di 7 mil vitimis te vuere afgane (Pa 03/11);
~ Afgan Afganistanec m; i talibans no son araps,
cemût che si à dite dai afgans, ma a son indoeuropeans;
(Pa)
Afgane [af'gane] f Afganistanka f.
Afganistan [afganis'tan] kr.i m Afganistan m; vuere
dal ~ afganistanska vojna; ma il ministri cumò al è
masse impegnât a fâ concorince ai “marines” merecans
te vuere dal ~; (Pa 02).
afidâ [afi'da:] tr zaupati (komu kaj); Dal rest purpûr
il regjissêr Atom Egoyan al à afidât, za fa 2 agns, a un
film di fantasie, “Ararat”, la funzion di riclamâ chê
trimende realtât storiche. (Pa 04/06);
~si refl zanesti se.
afidabil [afi'dabil] adj zanesljiv, zaupanja vreden.
afidabilitât [afidabili'ta:t] f zanesljivost f; Ultims par
cualitâts pastorâls, par inteligjence, par virtût, par
ubidience e ~ . (BelAlci); teorie de ~ teorija
zanesljivosti; in plui il progjet des bariduris pare claps
al varà di vignî disvilupât secont de teorie de ~
(“Reliability Design”) (SiF 03/4, 47-59).
afidament [afida'ment] m 1. zaupanje n, izročanje n
(zneska ipd.); ~ definitîf dai lavôrs a la imprese "Alpe
Costruzioni Srl" di Udin; ..(CoUd) 2. jamstvo n,
zagotovilo n; fâ ~ sù cdn, alc zanesti se na koga, kaj;
Pai obietîfs pui grancj si scuegnarà fâ ~ su lis autoritâts
publichis (Pa); no podeve fâ ~ ni suntun miedi e ni su
altri personâl sanitari. (La 05/7)
afidavit [afi'davit] m JUR afidavit m (garancijsko
pismo).
afiet [afi'et] m čustvo n, nagnjenje n, ljubezen f, nežnost
f; cjapâ ~ par un čutiti nekaj za nekoga; presi di ~
ljubiteljska cena f; vê in ~ alc, vê ~ par nekaj/ nekdo
biti nekomu pri srcu; Se i patriarcjis venezian a vessin
vût un fregul di ~ pe lôr glesie (Natisone/furlanis).
afietîf [afie'ti:f] adj 1. strasten, čustven, prijateljski,
čuten; Une tiere uniche ancje par resons afetivis.(Pa
02); Si è rivâts al procès no parvie dal lôr rapuart ~,
(Bel) 2. PSIH afektiven.
afietivementri [afetive'mentri] adv strastno,
čustveno; afektivno.
afietivitât [afietivi'ta:t] f čustvenost f, afektivnost f;
chel furlan, che al vîf la dimension de ~ cun discrezion,
equilibri e cussience madure (Pa 03/2); dulà che amôr
e ~ si incrosis un cul altri. (La 05/12).
afietôs [afie'to:s] adj prisrčen, ljubezniv, nežen; tal so
cjalâ ~ .
afietosetât [afietoze'ta:t] f prisrčnost f, ljubeznivost f,
prijaznost f.
afiliazion [afiliatsi'on] f JUR afiliacija f, dajanje n,
izročanje n.
a fin che [afin'ke] co da (bi) (namenilno); → fin I.
afinâ [afi'na:] tr 1. ostriti, naostriti, brusiti 2. FIG
izostriti, izpopolniti, izboljšati; altri sistem par ~ la
capacitât critiche dal frut (Pa).
afinitât [afini'ta:t] f 1. (t. FIG) podobnost f, sorodnost
f; par viodi se tra i doi si podeve cjatâ cualchi ~. (Bel);
2. nagnjenje n, naklonjenost f, simpatija f, sorodnost f,
afiniteta f 3. KEM afiniteta f; La cuantitât di FB1 e je
stade misurade cuntun sisteme comerciâl di
cromatografie di ~ (Fumitest Vicam). (SiF 02/1).
afirmâ [afir'ma:] tr (po)trditi, pritrditi, podpreti; al à
aprofitât Triest che, olmant la mancjance di cualsisei
limit, al à superât i ultins intops par ~ cun fuarce la sô
primazie..(La 04/11); → contindi.;
~si refl 1. potrditi se.
2. poistovetiti se; che al veve un sens afirmâsi come
latins o romans (La).
afirmâsi [afir'ma:si] m udejstvovanje n, uresničitev f
(potrjuje se, uresničuje se); La pluralitât des lenghis no
inderedie l'~ di un Impêr universâl unic (Pa).
afirmazion [afirmatsi'on] f potrditev f, pritrdilo n;
potrdilo n, zagotovilo n; (splošno) uspeh m; ~ che e sa
di integralisim. (Pa 2002).
afit [a'fit] m najem m, zakup m; Un om di Dolegnan al
leve a menâ l’~ al paron che al stave a Puçui.
(Natisone/miti).
afitâ [afi'ta:] tr 1. oddati, oddajati v najem, v zakup;
cjamare di ~ (Sg) najemniška soba 2. najeti, najemati,
vzeti v najem.
afituâl [afitu'a:l] adj najemniški, najemen;
~ m najemnik m, zakupnik m; Te Bibie Diu al diclare
che la tiere e je sô, e nô oms o sin incuilins, afituâi, di
passaç (Pa 06/1).
aflatossine [aflato'sine] m KEM aflatoksin m; Daspò
da lis aflatossinis a son stadis scuviertis une vore di altris
micotossinis (SiF 02/1, 31-45).
aflizi [a'flidži] (afliç [-'it∫] / aflîç, aflizis, afliç [-'it∫] /
aflîç; p aflizût in aflit [-'it]) tr (u)žalostiti, trpinčiti,
mučiti; malaiìis che a aflizin la umanitât.
aflizion [aflitsi'on] f žalost f, bridkost f; žalovanje n;
afluence [aflu'εnt∫e] f 1. pritekanje n, dotok m
2. množica f (ljudi), naval m; udeležba f (npr. v volitvah);
Par chel che al inten la ~ al vôt, la partecipazion plui alte
si le à vude a Premariâs (Onde).
afluent [aflu'εnt] adj pritočen;
~ m pritok m; e ~ dal fiort une vore font di Bra Viken
(CoUd).
afni ['afni] m KEM hafnij (Hf).
afolâ [afo'la:] tr napolniti, nagnesti.
afolament [afola'ment] m gneča f, naval m, množica f
(ljudi); I organizadôrs a consein di sielzi i dîs di vore pe
visite, par sconzurà afolaments discomuts. (Pa)
afolât [afo'la:t], -ade adj nabito poln.
afon ['afon] adj brez glasu.
afonie [afo'nie] f MED brezglasnost f, afonija f.
afonz [a'fonts] adv → fonz, dafonz.
aforisim [afo'rizim] f → aforisme.
aforisme [afo'rizme] f izrek m, aforizem m.
aforistic [afo'ristik], -iche adj aforističen, duhovit,
jedrnat.
aforistichementri [aforistike'mentri] adv aforistično.
afositât [afozi'ta:t] f soparica f, soparnost f.
afossament [afosa'ment] m izkop jarka; la
preocupazion, par chel che al sarà, di tantis fameis, l’~
di une intiere valade. (Pa 04/07)
afresc [a'fresk] f ARS freska f (na presno slikana
podoba); L'~ al è circondât di monocromiis cun senis de
creazion di Adam e di Eve e dal pecjât origjinâl. (Scf).
afrescjâ [afres'qa:] tr ARS poslikati s freskami.
afrescjist [afres'qist] m ARS freskant m.
african [afri'kan] adj afriški; Il trafic des feminis che
a vegnin dal Sudest asiatic al smire l’Americhe dal Nord;
chel des feminis africanis al è destinât in Europe. (Pa
02);
~ m African Afričan m.
Africane [afri'kane] f Afričanka f.
africanistic [afrika'nistik], -iche adj afrikanističen.
africanistiche [afrika'nistike] f afrikanistika f.
africât [afri'ka:t], -ade adj LING sun ~ zliti glas,
afrikata f; Il sun ~ palatâl sort (Il sun des peraulis
talianis cinema, cena (Pa).
Afriche ['afrike] kr.i f Afrika f; Za fa cualchi mês, un
grop di associazions impegnadis in ~ (Pa).
afro ['afro] prvi del v zloženkah afro-, afriški.
afroamerican [afroameri'kan] adj afroameriški; li
dal Conservatori o vin organizât dai ’seminaris sul
repertori musicâl ~ vierts pal public (Pa);
~ m Afroameričan m.
Afroamericane [afroameri'kane] f Afroamerčanka f.
afroasiatic [afroazi'atik], iche adj afroazijski.
afrocuban [afroku'ban] adj afrokubanski;
~ m Afrokubanec m.
Afrocubane [afroku'bane] f Afrokubančanka f.
afrodisiac [afrodi'ziak], -ache adj spolno dražljiv;
~ m afrodiziak m, spolno dražilo n.
Afrodite [afro'dite] f MIT Afrodita f; prime di sposâsi
a dedicavin la proprie pipine a la dee ~,
(mediacastions.com/nuova_pagina_2.htm).
afrometer [a'frכmeter] m afrometer m.
afront [a'front] m napad m, (raz)žalitev f, ranitev f ;
La stradele, daspò l'~ dal ciment, e torne a ripiâsi e si
rimpine cuntun pas plui lizêr (Natisone/furlanis);
→ dituart.
afte ['afte] f MED afta f (vrsta ustnega ulkusa).
aftôs [af'to:s], -ose adj MED aftozen f.
agace [a'gat∫e] f BOT (t. agaç) akacija f; robinija f
(Acacia); Jo o voi indenant a piturâ l'~, la palade, il
morâr, il filistrin, che a son elements vivûts te nestre
realtât,(Pa).
agaç [a'gat∫] m 1. BOT (bolj običajno agace) akacija f;
robinija f; Jo o fasei une arcje di ~ (Bibl- deuteronomi)
2. (bolj običajno agaçon) (močna) rosa f, vlaga f.
agaçâl [aga't∫a:l] m → surtum.
agaçon [aga't∫on] m (močna) rosa f, vlaga f.
agadiç [aga'dit∫], -ice adj voden, premočen, moker;
patatis agadacis.
agadin [aga'din] m 1. (bolj običajno aghegole) pršavica
f (dež); vê in bocje l’~ skomine imeti (po čem) 2.
limfa f, mezga f, sokrvica (bolj običajno aghiç) f.
agadôr [aga'do:r] (t. agadorie f ) m 1. odtočna cev f;
jarek m, korito n; al jere stât lui, tal fâ l’agadorie par
gjavâ l’umiditât dal mûr che al veve çoncjade la lidîs
maestre di chel len 2. soteska f, jarek m, greben m,
potok m, grlo n; passant par ~ 3. FIG (šalj.) goltanec
m, golt m, grlo n ; al vûl dî che il bocâl par umiliâ
l’agadorie no ti mancjarà → garat 4. FIG (šalj.) izrez m
(na obleki).
agadorie [aga'dכrie] f → agadôr.
agadôs [aga'do:s], -ose adj voden, vlažen, moker; i
vôi sbeleâts e ~.
agagn [a'gañ] m krč m; ~ te pupule krč v meči.
Agamemnon [aga'memnon] os.i m MIT Agamemnon
m.
agamic [a'gamik], -iche adj BIOL nespolen, agamičen.
agamie [aga'mie] f BIOL nespolno razmnoževanje n,
agamija f.
agan [a'gan] m → vagan.
agane [a'gane] f MIT nimfa f, vila f; najada f, vodna vila
f, vila f, čarovnica f; Cuissà che nus capiti d’incuintrâ
une Agane” mi diseve ridint...Lis Aganis a son lis striis
che a stan tai çondars su la aghe dal Citon. (BrLi).
agape ['agape] f REL agape f (obredni obred prvih
kristjanov s pogostitvijo revnih).
agâr [a'ga:r] m (redko) brazda f, razor m, razpoka f,
izdolbina f, izžlebitev f, vdrtina f, jarek m; menâ il cjâr
par ~ hoditi kakor pes okoli vroče kaše; lis cuais no
van simpri par chel ~ ne gre vedno vse gladko; In
fevrâr il soreli al va par ogni ~.
(infoanziani.it/archivio/notizie1pag/64.htm)
agaragar [a'ga:r] m KEM, BIOL agar m, agaragar m
(želatina iz alg).
agarizât [agari'dza:t] ?? Invezit doprant tampons di
teren agarizât e piçulis modificazions dal aparât, al è stât
pussibil concentrâ i propagui (SiF 02/1, 31-45).
agarole I [aga'rכle] f 1. (vino) pátoka f; dežek m,
pršavica f; si viôt che al à di vê plene la cjanive di
scjaveç e di agarolis; → scjaveç 2. pijača f (mleko,
kava ipd.); podopo al è di paiâ la locande, i gustâs lis
cenis, lis agarolis, i goloseçs 3. → agarûl.
agarole II [aga'rכle] f letoviščarka f, obiskovalka f
toplic; Bepo cence suspiet a’la viôt / e ~ fra tantis la
crôt.
agarûl [aga'ru:l] m letoviščar m, obiskovalec m toplic;
lis deitâts in muse dure / i agarûi al fogolâr dame, ki se
kujajo (zaradi slabega vremena), letoviščarji ob ognjišču.
Agate ['agate] os.i f → Aghite; Ma dilunc un piligrinaç
al sepulcri de martare ~, a Catanie (La).
agate ['agate] f → aghite; al jere compagn dal diaspro
e de ~ rosse.. (Bibl-Apoc).
agave ['agave] f BOT agava f (Agave).
aghe ['age] f 1. voda f; ~ alte plima f; ~ basse oseka
f; ~ corint tekoča voda; ~ di bevi pitna voda; chel
rapuart di armonie cun nô e cul mont che nus covente
plui che no la ~ di bevi. (Pa 04/07); ~ di limon
limonada f; ~ di narant oranžada; ~ frescje sveža
voda; ~ glaçade snežni metež; ~ misclice slana voda;
~ muarte tiha, mirna voda; Fer achì suntun pît o cjali
cence mans ~ muarte ~ fuarte vuarbe platade
(lacomugne); ~ plovane deževnica; ~ risultive
studenčnica; plene di pins maritims e parfìn une fontane
di ~ risultive. (praxisfriuli); ~ sante blagoslovljena
voda; Tal doman a soi lât a tirâ le ~ sante a mê sûr, ta
cjase mortuarie (sf); ~ sclete čista, neizkvarjena voda;
su la rive dal Tiliment, dulà che frute o mi bagnavi tra i
siei claps inte sô ~ sclete (Natisone/furlanis); aghis
refluis odpadne vode; I sistemis plui cognossûts pal
tratament des aghis refluis a son i procès a pantan atîf.
(SiF 03/4, 73-84); aghis teritoriâls teritorialne vode;
ma e fo ancje obleade a sapuartà che tra Fiume, Triest e
la cueste furlane (aghis teritoriâls venezianis)
(Natisone/furlanis); poce di ~ mlakuža f; tirâ dentri la
~ vodo napeljati v hišo; di pôc a vevin tirât dentri la ~
(MazzonIol) 2. FIG voda f; movi lis aghis sul cont di
une cjosse Si capìs che a Triest il parlamentâr no si è
riscjât a movi lis aghis sul cont di une cjosse fate a pueste
par scjaldâ il lat de fassistarie di ventilà. (Pa 03/5)
3.
tok m (vode), reka f; voda f (jezero, morje ipd.);
hudournik m; dicà dilà da la Aghe levo in desno
Tilmenta, na tej in oni strani Tilmenta; aghis balneabilis
vode primerne za kopanje; Al è stât presentât a Rome il
rapuart anuâl sul stât des aghis balneabilis dal stât
italian. (O)
4. termalna voda f; ~ pudie žveplena voda f, passâ la ~
5. (t. cologne) KEM voda f, bivanje n, bistvo n; izvarek
m; bencin m; ~ nanfe ekstrat iz oranžnih cvetov; ~ di
bonodôr parfum m; ~ cologne kolonjska voda; ~ di
rosis; ~ pesante težka voda, devterijev oksid D2O; In
grant secret al sta par jessi completât a Arak l’implant di
produzion de ~ pesante (Pa 06/1) 6. FIZIOL voda f; a
vuarî des aghis di stomi 7. pot m, znoj m; dut intune
~, dut sot ~; dut in ~ popolnoma premočen, prepoten;
Al si sentave sul çoc o su la plante apene taiade, dut in ~,
cui braçs crevâts de fadie, (Sg) 8. urin m, seč m,
scalnica f; spandi la ~ scati; o salocor di cualchi
malade magari par lâ a spandi la ~ (lacomugne)
9. FRAZ meti ~, butâ ~ sul fûc vodo na ogenj vreči;
cuintri ~ FIG proti toku, drugače kot večina; I siei temis
a son stâts la resistence, il balon, il rock, la leterature pai
zovins, dut passât par une cjalade militante, curiose e
cuintri ~. (CoUd ); lâ cuintri ~ FIG plavati proti toku;
fâ vignî la ~ in bocje komu delati skomine; in ce pîts
di ~ che o sin v kakšne vode smo zabredli; jessi in
brutis aghis znajti se v neugodnem položaju; lâ ad ~
cul zei vodo v morjo nesti; lassâ che la ~ a cori pal
troi; la ~ cidine e fâs la gran ruvine tiha voda bregove
dere; ~ che a côr no puarte sporc ??; bêçs come ~ F
denarja ko dreka; PROV La ~ e il fûc a stan in pôc lûc .
(ProvBr).
aghedivite [agedi'vite] f žganje n; un fornel di ~
naprava za žganjekuho;
→ sgnape.// < lat. aquavitae
aghegole [age'gכle] f pršavica v: fâ vignî la ~ sliniti
se po čem, močno poželiti kaj; al bastave il bonodôr di
pan fresc par fâ vignî la ~. (lacomugne).
agherase [age'raze] f KEM terpentinovec m,
terpentinova esenca; le â onzude di ~.
aghiç [a'git∫] m 1. BOT limfa f, mezga f, sokrvica; E
l’arbul al butave fûr il so ~ (Mar) 2. FIG gnoj m, snov
f, tvar(ina) f, telesnost f; salte fûr un ~ pestilenziâl; a
gambiave colôr parcè che sot al coreve l’~ come sanc 3.
FIG vlaga f, mokrota f, sok m, mezga f, vlažnost f,
tekočina f; A mieç sium si sprofondin tal ~.
aghite ['agite] f MIN ahat m; Te tjerce: opal, ~,
ametist. 13 te cuarte file: aur, onis e. (Bibl-Esodo).
Aghite ['agite] os.i. f Agata f.
agjende [a'ăende] f 1. beležnica s koledarjem, dnevnik
2. dnevni red, agenda; a patissin la scjarsetât di aghe
potabil par meti in vore i principis stabilîts de “Agjende
21”; (Pa 02) “Agenda 21”;// < neolat. agenda.
agjent [a'ăεnt] m 1. TRG nameščenec m, trgovski
pomočnik m, prodajalec m, opazolavec m; preglednik m,
opravnik m, zastopnik m; agent m, posrednik m; cenonê
da un negozi il prin ~ ; Plui che un agjent imperiâl mi
someave un cjaçadôr di misteris, un esorcist o un
strion.(Ta); 3. agent m, policaj m. 4. agens m, faktor m,
dejavnik m; ~ causâl MED vzročni dejavnik; Il
dsRNA come ~ causâl de ipovirulence. (SiF 03/4, 9); l’~
causâl dal cancar dal cjastinâr. (SiF 03/4, 9).
agjenzie [aăen'tsie] m 1. agencija f; ~ atomiche dal
“Onu” atomska agencija ZN; La galarie e ven
scuindude tra altris fabricâts ai ispetôrs de “Aiea” (l’~
atomiche dal “Onu”). (Pa 06/1); Agjenzie di
informazion obveščevalna agencija, informacijski urad,
agencija f; O publichìn la interviste che la ~ di
informazion dai ladins dolomitans (Pa 03/8) 2. filiala f,
podružnica f, poslovalnica f.
agjetîf [aăe'ti:f] m → adietîf.
agjetivâ- [aăeti'va:] tr → adietivâ-.
agjetivazion [aăetivatsi'on] f → adietivazion.
agjevolâ [aăevo'la:] tr 1. lajšati 2. pomagati
verifichis indiretis o ~ verifichis diretis, ancje midiant
colegaments informatics e telematics (Provincia).
agjevolât [aăevo'la:t], -ade adj z olajšavami, ugoden;
si pues domandâ la concession de tessare di traspuart ~ a
trê cundizions: 1. jessi resident (CoUd).
agjevolazion [aăevolatsi'on] f olajšava f, pomoč m;
Si à podût cussì fâ un belanç sui prins trê agns di
funzionament di chest regjim di ~ che al interesse i
automobiliscj de nestre regjon. (Pa).
agjî [a'ăi:] (agjîs, agjissis, agjis; p agjît) it 1. del(ov)ati,
ravnati, učinkovati, ukrepati; parvìe che al veve
agjît par legjtime difese (Friulinelmondo) 2. delovati 3.
TEAT igrati, nastopati.
agjil ['aăil] adj 1. okreten, gibčen, uren 2. FIG živahen,
bister; a vedin rivât a scridelî la “uficialitât” de
interviste, cussì di rivâ a vê un contat plui ~ cui
intervistâts (SiF 02/1 )
agjilitât [aăili'ta:t] f 1. okretnost f, gibčnost f, urnost f;
a son propit lôr chei che a mostrin plui grande ~ e
flessibilitât mentâl tal imparâ lis lenghis. ... (SiF 02/1) 2.
živahnost f, bistrost f.
agjilmentri [aăil'mentri] adv okretno, spretno; e che
si spostin ~ tra la realtât cognossude e che virtuâl des ...
(SiF 02/1)
agjitâ [aăi'ta:] (o agjiti) tr 1. vihteti, mahati, (po)tresti,
razgibati 2. razburkati, razburiti, vzburkati, vznemiriti,
ščuvati, stresti 3. pretresti, pretresati;
~si refl (po)tresti se, razgibati se, razburiti se, vznemiriti
se, stresti se.
agjitât [aăi'ta:t], -ade adj 1. razburkan 2. nemiren,
vznemiren, razburjen 3. MUZ agitato, živahno, strasten.
agjitabil [aăi'tabil] adj FIG občutljiv.
agjitadôr [aăita'do:r] m agitator m.
agjitazion [aăitatsi'on] f 1. vznemirjenje n,
vznemirjenost f, nemir ; razburjenje n, pretres m, nemir
m, razgibanje n; agitacija f; come se cirî lis feradis dal
benandant e il fat di no cjatâlis al fomentàs la sô ~
(Mar) 2. POL agitacija f, protestno zborovanje n 3.
stavka f.
agjograf [agjo'graf] m REL hagiograf m, pisec
življenjepisov svetnikov; netâju dai strafaniçs e des
sprofumadis dai storics e dai agiografs, (JM);
agjografic [agjo'grafic], -iche f REL hagiografski.
agjografie [agjogra'fie] f REL hagiografija f,
življenjepis svetnika; Salacôr parcè che Francesc a an
rivât a dumiesteâlu, almancul tes agjografiis tradizionâls,
(Bel).
agjornâ [aăor'na:] tr 1. spraviti na tekoče, ažurirati,
posodobiti, dopolniti, izpopolniti. 2. preložiti, odgoditi
(npr. sejo);
~si refl strokovno se izpopolniti; spraviti se na tekoče;
prilagoditi; prilagajati se (času).
agjornament [aăorna'ment] m 1. ažuriranje m;
izpopolnjevanje n, dopolnjevanje n, dopolnitev f 2.
preložitev f, odgoditev f (npr. seje).
agjornât [aăor'na:t], -ade adj 1. ažure, ažuriran; O
feveli de Rerum Novarum (1891) e des edizions
agjornadis, Quadragesimo Anno (1931) (Bel); 2. dobro
obveščen; hitro prilagodljiv; tignîsi agjornât ostati, biti
na tekočem.lci)
aglutinazion [aglutinatsi'on] f LING aglutinacija f.
agne ['añe] f 1. (manj običajno gnagne) teta f; Mê ~ a
no veve pipines come chês di vuê (sangiorgioinsieme) 2.
FIG splošno ime za starejšo žensko.
agnel [a'ñεl] m jagnje n; A rustirin l'~ di Pasche sul
fûc (Bibl-Cron); cjatâ l’~ pascâl (carn.) srečati/ najti
zelo prijaznega človeka; FIG il pâl dal ~ plezalni drog,
ki ima na vrhu nagrade.
agnelade [añe'lade] f belato di petto; la gaudie de
passude
agnele [a'ñεle] f jagnijica f, janjka f; un agnel di
anade cence taris, sicu sacrifici intîr e une ~ di anade
cence taris, sicu sacrifici pal (Bibl-Numars); chê code
no va su chê ~ to s tem nima nobene veze, tu eno z
drugim nima nič; → Engjadine.
Agnês [a'ñe:s] os.i. (IT Agnese) Neža f; ma la
tradizion di fâ fieste cun solenitât a Sante ~
(rotec.it/SAgnes/santa.htm)
agnolesse [año'lese] f REL angelica f, (ž.) angel m; un
cjap di agnolessis / devotis di Marie.
agnolot [año'lot] m (it.) KUL testenine z mesnim
nadevom; E je une cualitât di agnolots, plens di un dolç
romatic. (BrLi).
agnorum [a'ñכrum] m pl → agnorums.
agnorums [a'ñכruns] [a'ñכrums] mpl mnogo leta, leta
in leta, dolga leta; al è un groput di cjasis vecjis,
fatis su une vore di ~ in daûr, che di sigûr nissun al sa
cuant (joannis); agns e ~ mnogo leta, leta in leta, dolga
leta; Dopo agns e ~ di cjacaris, cetantis casarmis e
ancjetancj grebanos dal “Demani militâr” a son daûr a
passâ in dite ae Regjon Friûl-VJ e ai Comuns..(Pa).
agnostic [a'ñostik], -iche adj 1. FILOZ agnostičen 2.
neopredeljen (verska, politična);
~ m agnostik m.
agnosticisim [añosti't∫izim] m 1. FILOZ agnosticizem
m 2. neopredeljenost (verska, politična); In cjase al
regnave l’odio pai predis e l’~ o indiference.(Bel); E l’~
al varès di vê il so rituâl cul stes dirit de fede. (Bel).
agnul ['añul] m angel m; Lune lunete sierade in
cjamerete l'~ a sunâ la Madone a predicjâ il Signôr
(sangiorgioinsieme); l’~ custodi angel varuh;
PROV I fruts e i cjocs e àn simpri l'~ custode cun lôr
(proverbifriulani); l’~ de pâs angel miru; un ~ di prin
sium angel dobrote.
Agnul ['añul] os.i m ??(IT Angelo); ~ al è stât ancje il
fondadôr de Union dai Scritôrs Furlans. (Leng).
Agnule ['añule] os. i. f Angela f; di ~ Marie Diana di
Udin, Zuan Batiste Cavedalis al studià a San Vît, (Pa)
agnulut [añu'lut] (demin. od agnul) m angelček m; lâ
vie cui ~s
Agnulut [añu'lut] (demin. od Agnul) os.i. m (IT
Angelino).
agon [a'gon] m 1. HIST agon m, tekmovališče n 2. FIG
tekma f, boj m; la cognossince de realtât plui cu la
compulsazion dai libris e cu lis discuisizions fra i esperts
che cul contat, cul contrast, cu la sfide direte de fole tal ~
popolâr. (Pa 05/05).
agonâl [ago'na:l] adj ŠP, HIST agonalen, tekmovalen.
agonic [a'gכnik], -iche adj agonijski; stât ~
agonijsko stanje.
agonie [ago'nie] f → agunie.
agora ['agora] f HIST trg m, agora f, ljudska skupščina f
(v Atenah).
agose ['agora] f ?? Jo o rivai a viodi chê ardinte saete
dal zovin Cupît disfredâsi ai virtuôs rais de agose lune
(ShW)
agorafobie [agorafo'bie] f PSIH agorafobija (strah pred
odprtimi prostori).
agradî [agra'di:] tr blagovoliti, rad videti, ugajati,
sprejeti, privoliti, odobriti, priznati, z veseljem sprejeti,
ceniti, spoštovati, čislati; chest regâl o viôt za che lu
agradîs; viers chel soreli che cumò i somee crût dal par
de aghe, ma al è il stomi che lu sburte a ~ la ombrene.
(Mar)
agradiment [agradi'ment] m zadovoljstvo n,
blagovolitev f, odobravanje n, odobrenje n, potrditev f;
Lis peraulis di ~ dal arcivescul di Udin, bons. Pietro
Brollo (istitutopiopaschini)
agradît [agra'di:t], -ide adj prijeten, dobrodošel,
hvaležen, ljub, sprejet, všeč, dobro, toplo, lepo sprejet;
un regâl dai plui ~s.; Difat il sacrifici plui agradît a Diu
al è l'amôr concret viers il prossim (Ponte)
agrafie [agra'fie] f MED agrafija f.
agrari [a'grari] adj poljedelski, kmetijski; Consorzi ~
kmetijski konzorcij; Tai agns e deventà sede dal
Consorzi Agrari Provinciâl, scuele di paruchîr e magazin
(CoUd); realtât agrarie kmetijska stvarnost; vôs
buine sevi di consolâ che di contestâ te realtât agrarie
furlane (La 04/3); riforme agrarie agrarna reforma;
par prudelâ la riforme agrarie (Pa).
agrarie [a'grarie] f 1. poljedeljstvo n, kmetijstvo n;
Facoltât di Agrarie agronomska fakulteta; ai 17 di
Jugn al è stât elet Dean de Facoltât di Agrarie de
Universitât (SiF) 2. kmetijska trgovina; che a vegnin
dal zardin o dal ort di cjase, o dal bosc dal amì
agricultôr o compradis intune see o intune ~, (CoUd).
agratis [a'gratis] adv zastonj, brezplačno, gratis; tant
la machine lu stave partant ator ~ (Ta).
agrafe [a'grafe] f krempelj m.
agrât [a'gra:t], -ade adj hvaležen, zahvalen; vê ~
(manj običajno savê ~ ) biti hvaležen, biti zavezan; di
dut chest us varai ~ ; jessi ~ biti hvaležen; Il Friûl al
varà di jessi ~, se al vûl vivi di riflès. (La 04/4);
~ m hvaležnost f; propit par rapresentâ dut l'~ dai
citadins dal prin al ultin (Sclese); pandi un/l’~
zahvaljevati se; I autôrs a pandin un ~ a ducj chei che a
àn judât par chest lavôr (SiF 02/1)
agravâ [agra'va:] tr 1. JUR poostriti, povečati, zvišati
(kazen) 2. obtežiti, obremeniti; obremenje;
~si refl poslabšati se.
agravament [agrava'ment] m 1. povečanje n,
poostritev f 2. poslabšanje n (npr. bolezni).
agravant [agra'vant] m JUR obremenilna okoliščina f;
pa la cuâl nissun gjerarche o gjerarcut al acetarà che un
laic cence autorevolece, e cu l’~ imperdonabil (Bel);
~ adj JUR obtežilen, obremenilen.
agravât [agra'va:t], -ade adj poslabšan; Si sa che une
ministrazion provinciâl no po risolvi ducj i problemis,
ingrumâts e agravâts ta chescj ultims agns. (Pa 04/03)
agravece [agra'vet∫e] f naložitev f, naložba f, davek m;
calaran lis agravecis / il cumierç al flurirà
agregâ [agre'ga:] tr pridružiti, združiti; Come lui
cuant che si jere agregât ae »Garibaldi« (PauluzzoN).
agregazion [agregatsi'on] f 1. (t. POL) združitev f,
spojitev f, kopičenje n; La cuestion e fo puartade in
Assemblee e par votazion e fo decidude la ~ di Vignesie
al ream di Carlo Alberto. (GP) 2. KEM agregacija f,
agregiranje n; stâts di ~ agregatna stanja.
agressîf [agre'si:f], -ive adj agresiven, napadalen; Il
lôr steme: un diaul ros che al svole ~ sul fonts celest dal
cîl. (CoUd).
agression [agresi'on] f napad m, agresija f; E je une ~
tai confronts de famee de bande dai “mass media”, che e
je une robe vergognose.(Pa)
agressivitât [agresivi'ta:t] f agresivnost f, napadalnost
f; che i insiums nus disin alc di impuartant sul cont dai
nestris istints (ses, ~), ..(lacomugne)
agressôr [agre'so:r] m napadalec m, agresor m;
a son lis consecuencis causionadis de estinzion des
carataristichis antropologjichis e spirtuâls tant tal grop
dal ~ che intal grop dai osservadôrs ..(Pa).
agrest m → grest.
agri- ['agri] prvi del v zloženkah s pomenom „kmetijski,
poljedelski” sln. agriagri ['agri] agre adj 1. raskav, kisel 2. FIG
zdolgočasen, naveličan.
agricolture [agricul'ture] f → agriculture.
agricul [a'grikul] adj kmetijski, poljedelski; agraren;
setôr ~ kmetijski sektor; Ma in timp di slargjade
modernizazion, dulà che ancje il setôr ~ nol po fâ
plui..(don).
agricultôr [agrikul'to:r] m kmet m, kmetovalec m,
poljedelec m; Il piçul ~ nol ten la blave a cjase sô, e ven
mandade tal secjadôr de cooperative. (SiF 02/1)
agriculture [agrikul'ture] f kmetijstvo n, poljedelstvo
n; ~ intensive intenzivno kmetijstvo; Duncje: in ~
intensive il cost di conduzion di un teren di 5 mil mq
semenât cul mais al va a 460,45 euros. (Pa 04/02)
Agripe [a'gripe] os.i m BIBL Agripa f; Cualchi dì
dopo, a rivarin a Cesaree il re ~ e Berenice (Bibl-Az).
agriturisim [agrotu'rizim] m kmečki turizem m; O
sin par strade pal ~ dal Levan (Leng).
agrituristic [agrotu'ristik], -iche adj nanašajoč se na
kmečki turizem m; Claupa e je intun lûc cetant
interesant par un svilup ~ (taicinvriaul).
agro- ['agri] prvi del v zloženkah s pomenom „kmetijski,
poljedelski” sln. agroagroalimentâr [agroalimen'ta:r] adj AGR
agroalimentaren; La Italie e à un “Albo dei prodotti di
montagna” par promovi il setôr ~ des monts. (Pa 04/02);
tecnologjiis agroalimentârs siencis tecnologjichis
(inzegnerie, tecnologjiis agroalimentârs); siencis
economichis e sociâls (Pa).
agroambientâl [agroambien'ta:l] adj ?? jutoris pai
inviestiments inte aziende agricule a conduzion feminine;
jutoris agroambientâi; indenitât compensative (Pa 03/4).
agroindustriâl [agroindustri'a:l] adj agroindustrijski;
Dipartiment di Biologjie e Economie Agro-Industriâl,
Universitât di Udin, Italie. (SiF 03/3, 69-81).
agrologjie [agrolo'ăie] f agrologija f, agronomska
znanost.
agronim [a'grכnim] m agronom m; daspò al à
cjacarât l’~ Enos Costantini
agronomic [agro'nכmik], -iche adj agronomski.
agronomie [agrono'mie] f nauk o poljedelstvu,
agronomija f; Fra i interès dal Nestri si po zontâ ancje
l’~, in particolâr i problems des inrigazions. (GP)
agunie [agu'nie] (t. angunie) f 1. agonija f, smrtni boj,
umiranje n; No come i gjornaliscj ducj entusiascj de
prime direte di une ~ di un Pontefice. (Furlanist); jessi
in ~ biti v agoniji; come dongje un malât in ~ kakor
pri bolniku v smrtnem boju 2. FIG muka f; Dopo dîs di
cjaminâ e dopo 600 chilometros di ~, a rivìn dongje un
flum, (scuolamediamortegliano); che no à pierdût il so
sflandôr nancje in cheste stagjon di ~ (BelAlci)// < gr.
agonìa ’boj’.
agunisim [agu'nizim] m borbenost f (športna).
agunist [agu'nist] adj borben;
~ m 1. borbeni 2. ANT igralec pri starih grkih.
agunistic [agu'nistik], -iche adj tekmovalen, športen.
agunistiche [agu'nistike] f (gr.) agonistika f.
ah ['a:] int ah!
ahi ['a:i] int joj!
ai ['ai] art a + i: nol è indreçât dome ai furlans (Pa)
ai ['ai] E1 od vê: dai films che o ai viodût od filmov,
ki sem jih videl.
ài ['ai] (t. puâr salvadi) m 1. BOT česen m (Allium); il
cjâf, la cjavace dal ~ ; mangjâ ~ FIG razjedati se (biti
premalo poštovan); ~ salvadi vinograjski luk (Allium
vineale); ~ di lôf čopasta hrušica (Muscari comosum).
aì [a'i] adv (redko) da, ja: “vêso capît?” “aì”
aiade [ai'ade] f česnova omaka f.
aial ['aial] vpr. obl. E3 od vê; Cemût aial tacât a
interessâsi di Pasolini e par ce... (Pa).
aiar I ['aiar] (redko aer) m 1. zrak m; ~ consumât
slab zrak; corompi l’~ odišaviti zrak; gambiâ l’~
zamenjati okolje; tal ~ libar zunaj, na zraku, na
prostem; tîr di ~ prepih; robis par ~ stvari, ki so šle
po zraku, v nič; jessi dut in ~ biti vse na nogah, velika
gneča; lâ par ~ iti po vodi, spodleteti; and’è passât ~
parsore dai cuvierts veliko časa je minilo; leade ae
capacitât ambientâl, ae cualitât dal ~, de aghe ...
(regione.fvg.it/istituzionale/ giunta/allegati/friulane.pdf)
2. veter m; e sarès stade une altre zornade di canicule
e di un cjaldon, cence un fîl di ~ (bassafriulana);
deriv. aiarat, aiarìn, aiaron, aiarut, arisel;
→ vint 3. (t. FIG) ozračje n, podnebje n; veter m; ma
l’~ des Cavennes al è un ~ di salût je zdravo podnebje
(zdrav zrak); dut il mont gnûf al zire ator di chest
casselot discognossût, e al tire ~ di gambiament....
(.mediateca-codroipo) 4. izgled m, videz m; izraz m;
obraz m, lice n; ~ paisan podeželjski (kmečki) videz
(človeka); cun gran ~ na veličastni način; dâsi ~ delati
se imenitnega 5. MUZ napev m, arija f; sul ~ dolç e
amâr di une vilote.
aiar II ['aiar] m BOT 1. javor m (Acer pseudoplantus)
2. klen m (Acer campestris); → vôl.
aiarade [aia'rade] f sunek vetra; une grande ~ močan
sunek vetra.
aiarat [aia'rat] m PEJ od aiar.
aiaresse [aia'rese] f BOT borov (Acer platanoides); A
rapresentin une sorte di oasi ciprès drets, pôi e aieressis
che a slargjin il lôr ombrenûl. (La 06/1).
aiarin [aia'rin] (demin. od aiar) m vetrič m, vetrc m;
ma un ~ al soflave net
aiaron [aia'ron] (akreš. od aiar) m močan veter.
aiarôs [aia'ro:s] adj 1. zračen 2. viden, lep 3. MUZ
(s)peven; il soreli al regalave tocs di place e cortis
aiarosis di puartis [di portici] a l’ombrene sigure di sè
aide ['aide] int hajde, ajde; ~ ! si partis !
Aids ['aids] m Aids; câs di ~ primeri aidsa; Di in
chê volte al 2004 i câs di Aids in Friûl Vignesie Julie a
son stâts 431. (Onde); malâts di ~ oboleli za aidsom;
la incompatibilitât de detenzion pai malâts di ~, su lis
detignudis maris. (Provincia)
Aidussine [aidu'sine] kr.i f Ajdovščina f; Marijan
Brecelj, nassût a ~ tal 1931, za bibliotecari a Nova
Gorica (La 06/9).
aie ['aie] vpr. obl. E3 ž od vê ; ~ o no ~ vût tuart? (Pa).
Aie ['aie] kr.i f Haag m; Firme a Lussemburc e a La ~
dal At unic european cun che i dîs Pais membris
(retecivica).
aier ['aier] m → aiar.
ailurofobie [ailurofo'bie] f PSIH ailurofobija f (strah
pred mačkami).// < gr. ailuros “maček” in fobos “strah”.
Aimariis [a'ine] f nevihta f, vihar m; No suna par il
timp, sunin li Aimariis. (Pasolini)
aìne [a'ine] f ANAT členek m, gleženj m; mi soi scussât
une ~.
airon [ai'ron] m ZOOL čaplja f (Ardea); za al è ben
salvâ la piel, tant che l'~ che i à gjavât il vues al lôf.
(lacomugne)
aiti ['aiti] adj → altri; si son fats conossi tal mont da
culture, dal spetacul, dal sport e in tancj aitis cjamps
dulà che l'om al svilupe las propias ativitâts. (Pa)
aitori [ai'tori] m → jutori.
aiudant [aiu'dant] m 1. pomočnik m 2. VOJ pribočnik
m, adjutant m.
aiût [ai'u:t] m 1. pomoč m; La femine a fuarce di
predicjes e soredut cu l’~ di un got di sgnape a è rivade a
bonâlu e fâlu lâ tal jet. (Cjargne) predvsem s pomočjo
požirka žganja...; Cul ~ di Diu, e dai furlans, la lenghe
furlane e je rivade intal tierç Mileni. (Ponte); dâ un ~
nuditi pomoč, pomagati; ma soi content dâ un aiût stant
tal miò piçul paîs. (Natisone); → jutori 2. pomagač m,
pomočnik m.
al ['al] obvezni nenaglasni osebkov zaimek ob glagolu E3
m.; il frut al cjante deček poje.
âl ['a:l] m BOT (carn.) jelša f, jelševina f; → olnâr; ~
blanc (carn.) ; → olnâr blanc ; ~ di mont (carn.); →
olnâr di mont.
âl ['a:l] vpr. zaim. → aial; → Ti âl viodût nissun? (Sg);
alà [a'la] adv → lâ.
alâ [a'la:] it ARH → lâ.
alabarde [ala'barde] (t. labarde) f helebarda f,
bradnica f; tratant di fâi propagande ae citât de ~ (Pa).
alabardîr [alabar'di:r] m helebardir m, bradničar m.
alabastri [ala'bastri] m → albastri.
alabastrin [alabas'trin] adj alabastrn.
alaç [a'lat∫] (pl alaçs [a'lats]) m BOT ruševje n (Pinus
mughus).
alantiasi [a'l??] MED zastrupitev s klobasami // od gr.
allantiasis k allantiko ’klobasa’.
alantoine [alanto'ine] f KEM alantoin m.
alantoit [ala'ma:rs] KEM alantois m.
alamârs [ala'ma:rs] mpl spletki (okrasne vrvce na
krilu, častniški uniformi).
Alan [a'lan] os.i. m Alan m; Dentri lis aventuris di «~
l'acuilot furlan» e (Furlanist)// < Alan ’Alan (zg. iran.
lj.)’
Alan [a'lan] m Alan m (pripadnik zgod. iranskega
ljudstva, izv. sev. od kasp. jez.)// < gr. Alanoi, lat. Alani,
Halani.
alan [a'lan] m ZOOL doga f.
Alarì [ala'ri] os.i m HIST (gotski kralj) Alarik m; I
Latins no salvarin il Friûl ni des dôs invasions gotichis
dal re ~ (401, 408), ni di Atile (452),(JM)
alarm [a'larm] m alarm m, preplah m; une situazion di
~ perpetui položaj stalnega preplaha; ~ fals lažni
alarm; ~ ros rdeči alarm; O sin, intun ciert sens, te
clime di ~ ros. (Pa 06/1); sunâ l’~ biti alarm; il
cjampanîl al jere cussì grant, che vie pe seconde vuere
mondiâl i abitants dal paîs a levin a parâsi li sot cuant
che a sintivin a sunâ l’~. (CoCamp)
alarmâ [alar'ma:] tr vznemiriti, vznemirjati, preplašiti,
alarmirati;
~si refl vznemiriti se, preplašiti se.
alarmi [a'larmi] m → alarm.
alarmisim [alar'mizim] m paničarstvo n; panika f: ma
al zonte ancje che lis previsions di riprese a permetin di
evitâ alarmisims. (O).
alarmist [alar'mist] (pl alarmiscj) m paničar m.
alarmistic [alar'mistik], -iche adj paničen, paničarski.
alascan [alas'kan] adj aljaški;
~ m Aljaščan m, prebivalec Aljaske.
Alaske [a'laske] kr.i m Aljaska f; o varessin di lâ a
studiâ lis aghis de ~ o de Siberie (Pa 02);
alât [a'la:t], -ade adj krilat; l’~ Cupît krilati Kupido ;
L'amôr no cui vôi ma cul sintiment al viôt e al è par chest
che l’~ Cupît, vuarp si crôt. (ShW); altâr ~ krilni oltar;
L’altâr ~. di Povolâr. (ud.camcom).
alatîf [ala'ti:f] m LING alativ m, allativus m (na vpr.
kam?).
albade [al'bade] f sijaj sonca, sončni žarek; il soreli al
mole cualchi ~
albâl [al'ba:l] adj zoren, ob zarji; trionfâl / a nâs la
vile sore un fonz ~
??Alban [al'ban] os.i m
So pari ~ e sô mari, Alice
Weiss, di lidrîs ebraichis (Bel);
Albane [al'bane] kr. i f (Prepot) Ibana f (IT Albana);
cjiscjel di ~ Di segnalâ il cjiscjel di Albane, che al ten
di vuardie il flum Judri. (Provincia).
albanês [alba'ne:s], -ese adj albanski; Si trate di 20
miliarts a l'an par dodis minorancis (albanese, catalane,
(La);
~ m 1. Albanec m; che za di un an a colaborin cui ~ de
Calabrie (Pa) 2. albanski jezik, albanščina f.
Albanese [alba'neze] f Albanka f.
Albanie [alba'nie] kr.i f Albanija f; Al à di ve plôt
unevore in ~ (Natisone/furlanis)
albar ['albar] m → albare.
albare ['albare] (t. albar) f BOT trepetlika f.
albasie [alba'zie] f 1. domišljavost f, oholost f, ošabnost
f, aroganca f; tratâ cun ~ ravnati s kom arogantno;
che al fâs saltâ fûr dai complès di inferioritât cui che al
fevele lenghis tratadis cun ~. (La 06/3) 2. častihlepnost
f, prizadevnost f, ambicija f; tra i contadìns‚’l è spes
l’originâl / che al à la 1a stupidissime ~ / di volê tignî
unevore di campagne.
albastri [al'bastri] m albaster m; e rivà une femine cun
tun vâs di ~ plen di profum di nart rût ...(Bibl-Mc)
albe ['albe] f zora f; e criche l’~ dani se, svita se; al
puedi tornâ a viodi a cricâ une ~ di libertât e di
autoguvier (Pa).
albeâ [albe'a:] m svitanje n; des cimis des monts,
vuluçadis tes lûs crevulis dal cîl su l'~. (La 04/3);
Il cîl clâr dal ~ al è cetant biel. (La 07/01).
alberc [al'bεrk] (t. albierc [albi'εrk] ) m prenočišče n,
hotel m; ma bielzà in montagne, là che mê none Anzule
e veve un ~ (Natisone/furlanis)
alberghîr [albier'gi:r] (t. albierghîr) adj gostinski,
hotelirski.
Albert [al'bεrt] os.i.m Albert m.
alberzâ [alber'dža:] tr prenočiti, pod streho vzeti, dati
prenočišče.
albespine [albes'pine] f BOT glog m, beli trn m
(Crataegus oxyacantha); particolâr gjenar di ~,
sparniçât in planure, che par furlan si dîs (CoGonars).
albierc [al'bεrk] m → alberc.
albierghîr [albier'gi:r] adj → alberghîr.
Albin [al'bin] os.i m Albin m; 1 Sabide S.ts Albin e
Silvio (pensemaravee)
albin [al'bin] adj BIOL albino, beličen;
~ m BIOL albin m, beličnik m; Al jere lunc e flap cun
tune muse cence caratar, cuasi ~. (BrLi)
Albine [al'bine] os.i f Albina f; 15 Lunis S.te Albine
(pensemaravee)
albinisim [albini'zim] m BIOL albinizem m.
albis ['albis] v: in albis gol, razgaljen, slečen; o côr in
alchimist [alki'mist] (pl alchimiscj) m alkimist m; e la
~ ; Te omilie de beatificazion, te domenie “in ~” di
chest an (Pa 03/11)
albite [al'bite] f MIN albit m (natrijev. glinenec,
Sodium aluminum silicate).
albôr [al'bo:r] m 1. belina f, jutranji svit m; intant
cjantin / al scomence l ‘~; 2. albôrs FIG začetki mpl;
Sul cont po dai albôrs de poesie romance, nô furlans no
sin propite i ultins. (La 03/03).
Albuin [albu'in] os.i m HIST Albuin m, Albin m
(langobardski kralj) f; Di chê bande a rivarin Alarì,
Atile, Teodurì, ~, i Ongjars, (JM).
album [al'bum] m album m; e un numar sot di ogni
fotografie dal ~ a riclamin la relative ... (CoUd)
albumin [albu'min] f BIOL albumin m, beljakovina f.
albuminoit [albumino'i:t], -oide adj BIOL, KEM
albuminoiden.
albuminôs [albumi'no:s], -ose adj BIOL, KEM
beljakovinski, beljakovinast, albuminski, albuminozen.
albuminurie [albumin'urie] f MED albuminurija f.
alc ['alk] pro 1. nekaj, kaj; ~ al è ~ e nuie al è nuie
nekaj je boljše kot nič; (joannis.it/proverbi2.htm) 2. un
~, cualchi ~ nekaj malega, malo npr.: o podês un ~ judâ
a paiâ lahko malo pomagajte plačati; a son rivâts a
mudà un alc in miôr lis condizions di une regjon o di un
stât. (Natisone/furlanis); ~ di nekaj (od nečesa),
nekoliko; e al à par fuarce di imparâ il sô lengaç par
podê doprâle, ma al à di vê ~ di comunicâ o un
..(mediateca-codroipo); ~ di timp nekoliko časa; ~ e
ce izvrsten; biti nekaj izjemnega: un vin che al e ~ e ce
neko izvrstno vino; la tombe dal pari dal princip al
cresseve un garofolâr che al jere ~ e ce! (Zili).
alcaic [al'kaik], -iche adj LIT alkajski; strofe alcaiche
alkajska kitica.
alcaiche [al'kaike] f LIT alkajska kitica f.
alcâi
alcali ['alkali] m KEM baza f, lug m, alkalija f;
componût di elements solubii come acits gras volatii,
carboidrâts sempliçs, alcâi, aminoacits e v.i. (SiF 03/4,
73-84).// < arab. al-qaly "??Pottasche" und
"Aschensalz".
alcalimetrie [alkalime'trie] f KEM alkalimetrija f.
alcalin [alka'lin] adj KEM alkalen, lužen, bazičen.
alcalinitât [alkalini'ta:t] adj KEM bazičnost f, lužnatost
f, alkalnost f.
alcalinizâ [alkalini'dza:] tr KEM alkalinizirati.
alcaloit [alka'lכit] m KEM alkaloid m; Il fonc al forme
une schirie di alcaloits diviers, cualchidun al da incomuts
neurologjics e atacs di epilessie (SiF 02/1, 31-45) // k
alcalin.
alcalosi [alka'lכzi] f MED alkaloza f (pH nad 7.44 v
krvi).
alcaltri [alk'altri] (t. alcâtri) pro nekaj drugega; ~ i
mancje nekaj drugega mu manjka; ~ al cole su la
clapigne dulà che no je unevore di tiere (Bibl-Mt);
ma mi soi dete che o varès fat ~ e mi soi fate une reson de
robe. (Furlanist)
alcâtri [alk'a:tri] pro → alcaltri.
alcazar [al'kazar] m trdnjava arabskega izvora v
Španiji.
Alcheda [al'kεda] kr. i f (Andreis Pn) IT Alcheda.
alchilic [al'kilik], -iche adj KEM alkilen.
alchimie [alki'mie] f 1. alkimija f 2. FIG mišmaš f,
kombiniranje n, manevriranje n; culturis e lenghis
difarentis, che alchimiis politichis e sociâls a tentin di
misturâ adun e plasmâ, cui risultâts plui diviers. (CIRF)
int e cjante insieme cul grup SOURCE DIREKT invezit a
son dai vêrs alchimiscj. (Ta).
alchimistic [alki'mistik], -iche adj alkemističen.
Alcman [al'kכlik] os.i m Alkman m; Si trate de
traduzion di framents dai poetis lirics grêcs Archiloc, ..,
Anacreont, ~. ..(CoUd)
alcol ['alkol] → alcul.
alcolic [al'kכlik] adj alkoholen; Se o cjalìn il consum ~
gjenerâl (SiF 03/4);
~ m alkoholna pijača; cuntune percentuâl un grum alte
di personis che a bevin alcolics fûr dai pascj. (O).
alcolicitât [alkolit∫i'ta:t] f KEM alkoholnost f, odstotek
alkohola.
alcolisim [alko'lizim] m alkoholizem m; des
emergjencis ambientâls e a rivuart dai problemis sociâi
dal Friûl (~, droghe, emargjinazion)(O);
alcolist [alko'list] m alkoholik m, odvisnik od alkohola
f, pijanec m: Alcolisti Anonimi Anonimni alkoholiki;
alcolizâ [alkoli'dza:] tr alkoholizirati, dodati alkohol;
zastrupiti z alkoholom;
~si refl alkoholizirati se.
alcolizât [alkoli'dza:t], -ade adj vinjen, pijan, pod
vplivom alkohola, alkoholiziran;
~ m alkoholik m; che a finì i siei dîs intun ospizi par
alcolizâts
alcologjie [alkolo'ăie] f alkohologija f; Un sôl
esempli: sierât “Castellerio”, sierade l’~ a Udin... (Pa
04/04).
Alcoran ['] m REL Koran m; o cjati scrit sul ~
najdem, da piše v Koranu.
alcove ['] f → arcove.
alcul ['alkul] m alkohol m: Par chel che al inten l'~ il
consum in regjon al è plui alt de medie italiane (Pa); Par
sigûr la astignince dal alcul e dal mangjâ..(Pa);
dipendence dal ~ odvisnost od alkohola; A son invezit
800 lis personis in cure par problems di dipendence dal
alcul. (La 03/5):
alculometri [alku'lכmetri] m KEM alkoholometer m.
alcutest ['alkutest] m alkotest m.
alç ['alt∫] m 1. dvig m, dviganje n, povečanje n; l’~ e il
disbassament de vôs dviganje in znižanje glasu 2. muha
f, merek m (na puški) 3. peta f (pri čevlju).
alçâ [al't∫a:] tr 1. dvigniti, (po)vzdigniti; miserie che a
alce di pês strašna beda ; ~ il cjâf Cui puedial
frontâlu cuant che i ven sù, cui puedial ~ il cjâf denant de
so asse? (Bibl-Nachum); ~ la bandiere dvigniti zastavo,
izobesiti zastavo; e pe prime volte cualchi comun di
citât impuartantis a an decidût di no alçâ la bandiere
spagnole. (Furlanist); ~ i voi odpreti oči, pogledati,
ozreti se; Chel des tassis invessit al stave lontan e nol
olsave nancje ~ i voi viers dal cîl (Bibl-Lc)
2. alçìn un cjant! zapojmo pesem!;
~si refl dvigniti se, (po)vzdigniti se, vstati, postaviti se;
Usance l'arbul che al po slargiâsi, alçâsi, butâ fûr
ramaçs e fueis e.(Pa);
alçâ sù [al't∫a: su] tr dvigniti, (po)vzdigniti gor,
navzgor;
~si sù refl 1. postaviti se na noge, vstati 2. upreti se,
dvigniti se (proti); i citadins si jerin alçâts sù cuintri il
guviêr državljani so se uprli vladi.
alçade [al't∫ade] f dvig m, vzdig m; Il Guviêr al ordenà
la ~ de ferade; Ricognizion faturose su la Tor par cirî
un vât, rindude grivie de ~ de aghe daspò lis ultimis
ploiis (CoCamp); alçade di most → most.
alçament [alt∫a'ment] m 1. dviganje n, dvig m; saran
dai ~s e sbassaments 2. POL vstaja f, upor m.
alçane [al't∫ane] f vrv, s katero vlečejo ladje proti vodi;
tirâ la ~ vleči ladjo proti vodi, FIG težko delati, garati.
aldeide [al'dεide] f KEM aldehid m.// skrajšan iz
alkohol dehydrogenat.
al di fûr [aldi'fu:r] (t. aldifûr) adv zunaj, izven; a son
stâts creâts lavôrs unevore biei che a mertaressin di jessi
fats viodi ancje ~ des scuelis". (La 03/5):
ale ['ale] f 1. krilo n; perutnica f, perut f; plavut f; ai 4
di fevrâr dal 1937 cuant che un avion CR32 al tocjà
prime cu la ~ di çampe la piche centrâl (CoCamp); ~ di
polmon MED pljučno krilo; ~ di fiât; ~ dal palaç krilo
palače; ~ lis alis FIG nositi se visoko; bati la ~
mahati s perutmi, krili; Prime di dî une peraule ,
bisugne bati la ~ come il gjal. (PrBr); becât, pontât sot
di une ~ FIG okajen, opojen, vinjen; cjonçâ lis alis
pristriči peruti; Une acuile che i àn cjonçadis lis alis nol
è che e mueri (glesie); fâ ~, fâ alis, fâ lis alis vzleteti;
FIG uiti, zbežati, izginiti; sbassâ lis alis FIG ponižati
se, priti na tla;
2. (klobučni) okrajec m; la ~ dal cjapiel klobučni
okrajec m 3. vratnica f, oknica f; okence n; une ~ di
puarton scuancassât 4. krilo dvokrile strehe f; il gjat si
decît a sgripiâsi su pal tet, che cu lis alis di paie al
tocjave cuasi par tiere 5. kolobar m, žarni venec m; il
pavêr dal ferâl al veve une ~ curte di lusôr
6. vzvišenost f, imenitnost f, oholost f; ce ~, i Batistons !
a son lis aganis dal Luri che a vegnin a judâju, lôr!
aleâ [ale'a:] tr zvezati; združiti; il PNV al è il partît
basc moderât, clamâlu di diestre nol è coret, di fat al è
aleât cun Eusko Alkartasuna ..(nuovofriuli);
~si refl združiti se, zvezati se, skleniti zavezništvo s
kom.
aleance [ale'ant∫e] f 1. POL zveza f; Aleance Nazionâl
Se ducj a àn une ponte di fatalitât, par "Aleance
Nazionâl" si trate di une autentiche ossession, (Pa 02/1011) 2. REL zaveza f; Chest cjaliç al è la gnove ~ tal
gno sanc, spandût par vuâtris.. (Bibl-Lc) Ta kelih je
nova zaveza v moji krvi, ki se preliva za vas.
aleât [ale'a:t] m zaveznik m; Il computer al pues
deventâ, daûr di chest, un ~ preseôs ma ancje un aversari
temibil, (mediateca-codroipo);
~ adj zavezniški; mi pâr un colonel canadês che al
veve stât governadôr aleât di Cividât». (Pa)
aleatori [alea'tכri] adj 1. negotov, tvegan 2. JUR
aleatoričen 3. MUZ aleatoričen.
aleatorietât [aleatorie'ta:t] f JUR aleatoričnost f.
alegâ [ale'ga:] tr priložiti; si domande ai presentadôrs
des voris di ~ almancul une foto ...(Leng); par snelî
L’iter de domande, si consee di ~ ancje:. Congruo di
stanziamento (Provincia).
alegât [ale'ga:t], -ade adj priložen; Cun di plui us
domandìn di mobilitâsi cun iniziativis vuestris, di
informâ, di fâ zirâ l’apel ~ e di tirâ sù altris adesions.
(Basc);
~ m priloga f; La batae dai gadgets e je viarte: a cuant
il prin grup furlan che al fâs un CD cun ~ un toc di frico?
(Furlanist)
alegazion [alegatsi'on] f JUR navedba f, alegacija f
(trditev, sklicevanje na kaj); predložitev f // od lat.
allegatio, od allegare, allegatum ’poslati sporočilo’
alegoric [ale'gכrik], -iche adj alegoričen; Il libri al fâs
scjas pe complessitât de trame e pal so valôr alegoric,
(wumingfoundation)// od lat. allegorius (iz gr.)
alegorichementri [alegorike'mentri] adv alegorično.
alegorie [alego'rie] f LIT alegorija f, prispodoba f;
Difat i paragons, i simbui, lis alegoriis plui dopradis par
meti in lûs .. (Pa) // od lat. allegoria, gr. od allos ’drugi’
+ legein ’govoriti v skupščini’.
alegorist [alego'rist] (pl alegoriscj) m LIT pisatelj, ki
pogosto uporablja prispodobe. // cf. fr. allegoriste.
alegorizâ [alegori'dza:] it LIT izraziti se s
prispodobami, alegorizirati;
~ tr razložiti nekaj s prispodobami.
alegorizazion [alegoridzatsi'on] f LIT alegorizacija f.
alegrie [ale'grie] f (it.) veselje n, radost f; a lâ a fâ
cuatri salts in ~ (bassafriulana);
→ ligrie.
alêl [a'le:l] (pl alêls) m BIOKEM alel m; Anastomosis
vitâls si formin dome jenfri culturis che a àn alêls
compagns in ducj i loci v-c (gjensvic). (SiF 03/4, 9).
alelic [a'lεlik], -iche adj BIOKEM alelni.
alelomorf [alelo'mכrf] adj BIOKEM alelomorfen;
~ m BIOKEM alelomorf m.
alelomorfic [alelo'mכrfik], -iche adj alelomorfen.
alelotrop [ale'lכtrop] adj KEM alelotropen.
alelotropie [alelotro'pie] f KEM alelotropija f.
aleluie [ale'luie] f REL aleluja f; cjantâ la ~ FIG
radostno vzklikati, veseliti se; a cjantin la ~ .
Alemagne [ale'mañe] (t. Lemagne) kr.i. f Nemčija f;
→ Gjermanie.
aleman [ale'man] adj nemški;
~ m Nemec m; alì al podeve stâ acj’ l’~
→ todesc, FAM muc.
alemontite [alemon'tite] f MIN alemontit m.
alenâ [ale'na:] tr ŠP trenirati; uriti; Cesare Pancotto
che è stât clamât a alenâ la scuadre di basket furlane.
(Onde);
~si refl ŠP trenirati; uriti se;
alenadôr [alena'do:r] m ŠP trener m, vaditelj m; al à
decidût lunis di gjavâ la incjarie di ~ de scuadre di balon
furlane a Luigi De Canio. (O).
alenament [alena'ment] m urjenje n, vadba f; trening
m; Altris disvilups sun cheste direzion a podaressin
proviodi la pratiche di un ~ ideatîf intal insium
(lacomugne)
alenât [ale'na:t], -ade adj treniran.
alergjen [aler'ăεn] m MED alergen m (povzroča
alergijo).
alergjenic [aler'ăεnik], -iche adj MED alergenski.
alergjic [a'lεrăik], -iche adj 1. MED alergičen 2. FIG
alergičen.
alergjie [aler'ăie] f MED alergija f; vê ~ biti
alergičen, imeti alergijo na.
alergjin [aler'ăie] f MED allergino??.
alergjist [aler'ăist] f MED zdravnik, ki zdravi alergije.
alergjolic [aler'ăכlik] (f -gjologhe) m MED alergolog
m.
alergjologjic [alerăo'lכăik], -iche adj MED
alergološki.
alergjologjie [alerăolo'ăie] f MED alergologija f.
??alergjide [alerăolo'ăie] f MED alergid m.
Alessandri [ale'sandri] os.i. m Aleksander m; ~ il
Grant Aleksander Veliki (ant. maked. vojskovodja);
Une aventure di Narciso e jere ambientade te ete di ~ il
Grant: (Ta).
Alessandrie [alesan'drie] kr.i. f Aleksandrija (v
Egiptu); la fede e je compagne in Friûl, come a Aquilee,
a ~ di Egjit (istitutopiopaschini)
alessandrin I [alesan'drin] adj 1. GEO aleksandrijski;
glesie alessandrine aleksandrijska cerkev; ducj unîts
inte profession de stesse fede cjapade su dai apuestui e de
glesie alessandrine. (Natisone/furlanis) u+2. FIG
prefinjen, izumetničen, dekadenten; la nestre colegance
spirtuâl cul mont ~, il mont dai terapeutis (Pa 02);
~ m GEO Aleksandrinec m (prebivalec Aleksandrije)
alessandrin II [alesan'drin] ~ adj LIT aleksandrinski;
~ m LIT aleksandrinec m.
alessandrinisim [alesandri'nizim] m LIT
aleksandrinstvo n, aleksandrinski slog m.
Alessi [a'lεsi] os.i. m Aleš m; e i gnûfs incuilins a
scuegnin adatâsi sot la scjale come sant ~ (Pa)
alessic [a'lεsik], -iche adj MED aleksičen.
alessie [??' ] f MED aleksija f.
alestiment [alesti'ment] m 1. prirejanje n, priredba f,
prireditev f; al podeve ben cjatâsi tal ~ di Un Batisteri
(CoUd) 2. NAVT oprema f, opremljanje n.
aleuron [aleu'ron] m BIOKEM alevron m - rastlinska
beljakovina // od gr. άλευρον.
aleuronic [aleu'rכnik], -iche adj BIOKEM alevronski.
aleutin [aleu'tin] adj aleutski.
Aleutinis [aleu'tinis] kr.i fpl Aleuti mpl, Aleutski otoki
mpl.
alevament [aleva'ment] m 1. gojitev f, gojenje n 2.
reja f, vzreja f; Une volte a jerin i conts a stâ ma tai
agns ’70 al jere vueit; in cualchi stanzie a metevin l’~ dai
cavalîrs. (Ta) 3. vzrejališče n 4. živina (za vzrejo).
alevadôr [aleva'do:r] m rejec m; Di stanziâi a van
indenant cu la lôr ativitât di alevadôrs e (mediarete-edu).
alfa ['alfa] grška črka alfa; Alfa e Omega prvi in
zadnji; parceche la glesie no vadaûr des modis ma daûr
di Crist, Alfa e Omega, prin e ultim (BelR).// od gr.
alpha.
alfabet [alfa'bεt] m abeceda f; daûr ~ po abecedi, po
abecednem redu; Alfa e Omega: prime e ultime letare
dal ~ grêc. ..(Bibl-Apoc)// od gr. alpha + beta (prve dve
črki v gr. abecedi).
alfabetic [alfa'bεtik], -iche adj abeceden; ordin ~
abecedni red, abecedno zaporedje; meti in ordin ~
urediti po abecednem zaporedju; Il font principâl al è
l'Archivi Friûl cun fotografiis di dut il teritori regjonâl,
ma in prevalence furlan, metudis in ordin ~ par localitât.
(CoUd ); par ordin ~ po abecednem redu; Friuli,
fotografiis e cartulinis di epoche dai paîs par ordin ~
(CoUd )
alfabetichementri [alfabetike'mentri] adv po
abecednem redu.
alfabetisim [alfabe'tizim] m pismenost f (sposobnost
pisati in brati).
alfabetizâ [alfabeti'dza:] tr alfabetizirati, učiti pisati in
brati.
alfabetizazion [alfabetidzatsi'on] f alfabetizacija f;
Mediant che e mancje l'~, nol esist nancje un marcjât che
al permet l'esistence di imprescj di informazion par
furlan. (Pa 11/99).
alfin [al'fin] (t. infin) adv končno, nazadnje, slednjič;
e spiete e spiete, ~ tu sês vignût; La “Lega nord”, ~, e à
presentât in consei regjonâl la prime propueste
organiche..(Pa 02).
Alfons [al'fons] os.i. m Alfonz m; cul grât di colonel,
di un Comitât di Vuere cun Luîs Duodo e ~ Conti. (GP).
Alfrêt [al'fre:t] os.i. m Alfred m.
alghe ['alge] f → alighe.
algjebre ['alăebre:] f algebra f; Un vieli professôr di ~
al diseve che, in fin dai fats, + 15 e -15 a son scuasi la
stesse robe.. (Pa 02); // iz poznolat. algebra, od arab. aljebr k jabara ’??to bind together, consolidate’.
algjebric [al'ăεbrik], -iche adj algebrski, algebraičen,
algebrajski; Al insegnà analise algjebriche e gjeometrie.
analitiche (Uniud/friulani)
algjebrichementri [alăebrike'mentri] adv algebrsko,
algebraično.
algjebrist [alăe'brist] (pl algjebriscj) m učitelj,
strokovnjak algebre.
Algjeri [al'ăεri] kr.i m Alžir m.
Algjerie [alăe'rie] kr.i f Alžirija f; cun rapresentazions
teatrâls di autôrs dal Congo, dal Mali e de ~..(Pa).
algjerin [alăe'rin] adj alžirski; e varà par
protagoniste la scritore e regjiste algjerine Assia Djebar.
(Pa 04/02);
~ m Alžirec m.
algjesie [alăe'zie] f MED preobčutljivost za bolečino,
algezija f.
algjit ['alăit], ide adj MED algiden (mrzel). // od lat.
algidus ’mrzel’ od algere ’biti hladen’: cf. fr. algide.
algò [al'go] adv → adalgò, inalgò.
algologjie [algolo'ăie] f BIOL algologija f (preučuje
alge).
algoritmi [algo'ritmi] m MAT algoritem m; l'~ che al
è stât doprât par modificâ lis probabilitâts dadis nol
simule lis sieltis..(SiF 02/2).
algôs [al'go:s], -ose adj pokrit z algami.
alì [a'li] (t. lì) adv tam(kaj); tja ; ~ di blizu, v bližini;
Ta chel timp istès al frecuente ancje i cors superiôrs di
teologie ~ de facoltât teologiche di Venegono.(don);
jessi ~ par, jessi ~ che biti ravno na tem, da ; ~ ret (t.
lì ret, lì a ret) na tistem mestu, v tistem trenutku; si
tratave di tignî a mens il repart e po cheste suor Eulalia e
il nom dal dotôr ma juste ~ ret i à vignût un scrupul pe
strade. ...(lacomugne);
→ lì.
alias ['alias] adv alias, z drugim imenom; il gnûf cd
dal musicist di Feagne Roberto Concina ~ Robert Miles
(Furlanist)// od lat. jurid. alias.
alibi ['alibi] invar. 1. JUR alibi m; 2. FIG opravičilo n,
izgovor m, alibi m; dâ un ~ dati opravičilo, izgovor;
par sparagnâ bêçs e no dâur ai ignorants un ~ periculôs.
(Bel); // od lat. jurid. alibi ’ailleurs’.
Alicarnas [alikar'nas] m HIST Halikarnas m (danes
Bodrum v Turčiji).
aliciclic [ali't∫iklik], -iche adj KEM alicikličen.
alicuote [a'likuote] f 1. alikvotni del 2. davčna
osnova; Il benefici de ~ sbassade al jentrarà in vore
dome cul an daspò che si à presentât la comunicazion e
fin ae fin de locazion. (CoUd) // od lat. aliquot
’nekoliko’; alius ’drugi’ + quot ’koliko’
alidade [ali'dade] f MAT alhidada f.
alienâ [alie'na:] tr 1. odtujiti, prodati; che nissun predi
nol à il dirit di ~, brusâ, soterâ, eliminâ. (BelAlci) 2.
odvrniti, odvračati. // od lat. alienare ’odtujiti’.
alienabil [alie'nabil] adj JUR odtujljiv.
alienabilitât [alienabili'ta:t] f JUR odtujljivost f.
alienament [aliena'ment] m odtujitev f, odtujevanje n;
odtujenost f.
alienant [alie'nant] adj odtujujoč;
~ m odtujevalec m.
alienât [alie'na:t], -ade adj 1. odtujen, prodan 2.
duševno bolan, nor; Unevore rispuestis – E jerial
veramenti alienât? (fundacer);
~ m duševni bolnik, norec m.
alienazion [alienatsi'on] f 1. JUR otujitev f, prodaja f;
Tal articul 10 a son stabilidis lis condizions pe ~
ecezionâl di chescj bens (Pa 02); 2. PSIH umobolnost f
3. odtujitev f; odtujenost f, alienacija f; e a viodin tes
lenghis e tes culturis minôrs une pussibilitât di rapuarts
umans vêrs cuintri de ~ dai aparâts (Pa 02). // cf. fr.
aliénation, lat. alienatio, od alienare.
alienisim [alie'nizim] m MED alienizem m.
alienist [alie'nist] (pl alieniscj) m MED psihiater m,
zdravnik za duševne bolezni. // cf. fr. aliéniste.
alifatic [ali'fatik], -iche adj KEM alifatski.
aliform [ali'fכrm] adj krilate oblike. // od lat. ala
‘krilo’ + -form.
aligatôr [aliga'to:r] m ZOOL aligator m (Aligator).
alighe ['alige] f BOT alga f (Alga). // iz lat. alga.
aligoté [aligo'te] f KUL burgundsko vino aligote.
aliment [ali'mεnt] m hrana f, živež m; ven a stâi che
cetancj di lôr a son alergjics a di chest ~ (Pa) // od lat.
alimentum od alere ’nourish’.
alimentâ [alimen'ta:] tr 1. (na)hraniti, rediti 2.
napajati, dovajati, polniti; gnati, poganjati; Mentri
Lateis/Latais al è poiât suntun splaç sorevie il lât creât
par ~ lis centrâls idroeletrichis Sade/Enel.(don);
3. FIG (na)hraniti, rediti; Di marcâ lis resons di fonde
che a stiçarin lis istituzions a creâ e ~ il fenomen e lis
strategjiis..(CoUd).
alimentadôr [alimenta'do:r] m TEH napajalo n.
alimentâr [alimen'ta:r] adj hranilen, redilen;
industrie ~ prehrambena industrija; a son 3 milions e
mieç lis personis che a àn bisugne di assistence sanitarie
e ~ (Pa) // od lat. alimentarius.
alimentazion [alimentazi'on] f hranjenje n, hranitev f,
prehranjevanje n; prehrana f; Come l'om ancje il cjan al
à bisugne di une ~ sane, svariade, complete,...
(CoUd ) // od poznolat. alimentatio.
alimonie [ali'mכnie] f JUR ??tartásdíj; nıtartás. // od
lat. alimonia, alimonium ‘nourishment’ od alere.
alìn [a'lin] → anìn.
alinea [a'linea] m JUR alinea f, odstavek m.
alît [a'li:t] adv → lît.
aliterazion [aliteratsi'on] f LIT aliteracija f.
alitosi [ali'tכzi] f MED slab ustni zadah.
aliturgjic [ali'turăik], -iche adj REL neliturgičen.
alizarine [ali'li:t] f KEM alizarin m // cf. fr. alizarine
Allah ['ala] m Allah m; I gnûfs martirs di ~ a son
zovins che a sielzin di murî par resons ... (Pa).
allegretto [ale'greto] adv MUZ allegretto, nekoliko
hitro;
~ m MUZ allegretto (skladba).
allegro [ale'greto] adv MUZ allegro.
Almadis [al'madis] kr. i f (Cjiscjelgnûf) IT Almadis.
almanac [alma'nak] m 1. almanah m; letopis m,
koledar m: 08.15 - Dì par dì - Bundì cul ~ de zornade
par cure di Sergjo Visentin (O).
almancul [al'mankul] adv vsaj, najmanj; A son ~ 150
agns che no si à un principi di Novembar tant cjalt in
...(Onde); a Aquilee e jere ancje la comunitât greghe o ~
grecofone (Pa).
almandin [alman'din] m MIN almandin m, temno rjav
mineral in dragi kamen, različek granatov.
Almingarde [almin'garde] os.i. f (IT Ermengarda).
alnêt [al'ne:t] m jelševje n.
alò [a'l ]כint → alon.
aloacetic [aloa't∫εtik], -iche adj KEM haloocetni; acit
~ haloocetna kislina (HaloAcetic Acids).
aloc [a'lכk] m ZOOL mala sova f, čuk m (Strix aluco);
→ cuviton.
alocazion [alokatsi'on] f EKO alokacija f; ~ des
risorsis alokacija virov; al à rapresentât dal
fenomen de ~ des risorsis di personâl te Publiche
Aministrazion: (SiF); par fâ in mût che il sisteme
universitari al vedi une ~ ecuilibrade di risorsis. (SiF
02/1).
alocheton [aloke'ton] m KEM haloketon m; p.e. HAA:
acits aloacetics, HaloAcetic Acids; alochetons,
haloketones; e altris no identificâts) (SiF 02/1, 11).
alocroic [alo'krכik], -iche adj MIN ki spreminja barvo.
alocromatic [alokro'matik], -iche adj MIN
alokromatski.
alocton [a'lכkton] m 1. BIOL alohtona vrsta, tujerodna
vrsta 2. GEOL alohtona snov, material 3.
(družboslovje) tujec m (ki je tujega porekla).// < gr. αλλος
tuj + χθών zemlja.
alocudôr [aloku'do:r] m alokutor m, govornik m.
alocuzion [alokutsi'on] f govor m, alokucija f. (svečan
avtoritativen govor ali nagovor).
alodi [a'lכdi] m HIST alodij m, alod m, svobodno
posestvo n.
alodiâl [alodi'a:l] adj HIST alodialen.
alofite [a'lכfite] f BOT halofit m (morska rastlina)// < gr.
halophyt „Salzpflanze”
alofitic [??'fitik] f BOT halofit m (morska rastlina).
alogjen [a'lכăen] m KEM halogen m.
alogjenat [aloăe'nat] m KEM halogenat m.
alogjic [a'lכăik], -iche adj nelogičen.
alogjin [a'lכăin] adj drugoroden, tujeroden; la
popolazion alogjine tujerodno prebivalstvo;
~ m tujec m (tujega porekla); pripadnik etnične manjšine.
aloglot [??a'lכăin] adj LING alogloten; che a
previodin bariduris invalicabils pes piçulis comunitâts
aloglotis (Pa 03/10).// < (neolog.) fr. alloglotte.
Aloi ['] os.i. m (IT Eligio).
alon [a'lכn] int dajmo! ajmo! gremo! sù, ~, indevant,
contadin! ajmo, gremo, naprej kmet!
alopatic [alo'patik], -iche adj MED alopatičen.
alopatie [alopa'tie] f MED alopatija f (metoda
zdravljenja bolezni z zdravilnimi učinkovinami).
alopecic [alope't∫ie] f MED alopecija f (izpad las).
aloplasme [alo'plazme] f MED aloplazma f; // < allo-+
plasma.
aloplastiche [alo'plastike] f MED aloplastika f.
alopren [??alotro'pie] m KEM alopren m.
alopsichic [alo'psikik], -iche adj PSIH alopsihičen.
alopsicosi [alopsi'kכzi] f PSIH alopsihoza f.
alore [a'lכre] (t. inalore) adv no, zdaj; torej, potem,
tedaj’; Jo, ~, o alci lis mans ancje jo,. eh!...
(Friulinelmondo); Provin ~ a fâ un pocje di storie
(nuovofriuli);
~ co no, torej, potem, tedaj; Se po il libri al è di puisiis,
alore i passionâts si dimiezin. Če je knjiga o pesništvu,
potem se število privržencev prepolovi.
alore che [a'lכre ke] co ko, takrat, kadar; come chel
puaret ~ al si met; Al sucedarà ~ ogni anime, che no
varà scoltât il profete, e vegnarà disvidrignide dal popul.
(Bibl-Az)
aloritmic [alo'ritmik], -iche adj MED aloritmičen
(srčni utrip).
aloritmie [alorit'mie] f MED aloritmija f (nepravilni
srčni utrip).
alotrop [a'lכtrop] m 1. KEM alotropski element; Gâs
presint te atmosfere, ~ dal ossigjen, di colôr blu clâr
(linmiter) 2. LING dubleta f.
alotropic [alo'trכpik], -iche f 1. KEM alotrop 2. LING
ki ima več oblik.
alotropie [alotro'pie] f 1. KEM alotropija f 2. LING
sprememba oblika f.
alouin [alou'in] m helovin m, halovin m; la gnot di ~
helovin (noč); Se o fevelìn di coce al pâr di fevelâ dal dì
dai muarts, la gnot di ~ “Halloven” la coce sventrade
cuatri busis e une cjandele dentri. (CoCamp).
alozin [a'lכdžin] adj → alogjin.
alpaca [??'t∫ie] m 1. ZOOL alpaka (Lama pacos) 2.
TEKST alpaka f (tkanina).
alpestoc [alpes'tכk] m gorska palica f; furnît di un ~ .//
< nem. Alpenstock.
alpestri [a'lpεstri] adj 1. planinski, gorski, hribovski
2. strm, hribovit 3. FIG surov, grob, neotesan.
alpin [al'pin] adj planinski; alpski; Xavier Lamuela,
che al veve il compit di normalizâ l'ocitan ~ (Pa);
~ m 1. VOJ planinec m (gorsko vojaštvo), alpinec m; I
alpins a protestin, lôr a son dibot ducj nassûts in chês
tieris..(Pa 02); E alpins, lôr che a varessin di jessi tai
Kaiserjäger! A son alpins! (Ta); Enricon al fâs l'~ e par
trê agns al sarà tai Stâts Unîts (christianromanini 07/04)
2. FIG belo vino z žganjem; Vuelial un ~?” “Ce isal?”
i rispuint cirint di riduçâ. “Un blanc cul biter”. (BrLi)
alpinisim [alpi'nizim] m alpinizem m; prove uniche
dal Campionât Nazionâl di Sci Alpinisim a tecniche
libare Domenie 25 ... (Leng).
alpinist [alpi'nist] (pl alpiniscj) m alpinist m; Mario
Cedolin (n.1956) ~, vuide, membri di spedizions di grant
impegn ..(Leng).
alpinistic [alpi'nistik], -iche adj alpinističen.
Alps ['alps] kr.i. fpl Alpe fpl; ~ Cjargnelis Karnijske
Alpe; passant pes localitâts nostranis su lis ~ Cjargnelis
e Juliis. (Pa); ~ Juliis Julijske Alpe.
alsazian [alsatsi'an] adj alzaški;
~ m Alzačan m.
Alsaziane [alsatsi'ane] f Alzačanka f.
Alsazie [al'satsie] kr.i f Alzacija f (Elsass); ~ e Lorene
Alzacija in Lorena; Schickele, costituît tal 1968 e atîf in
~ e Lorene (SiF 03/3).
alt ['alt] m višina f; cjalâ un dal ~ al bas FIG gledati
na nekoga vzvišeno; dal ~ od zgoraj, zvišk(om)a; al
cjape il non de figure dal vuarde-fûc che dal ~ dal
cjiscjel, di gnot, al cjalave la citât par visâ di pussibii
fûcs. ..(CoUd);
~ adj 1. visok, vzdignjen; alte tecnologjie visoka
tehnologija; Il discors nol vâl pe produzion di alte
tecnologjie (Pa 02); Alt Comisari POL visoki komisar;
Ancje l’irlandese Mary Robinson, alt Comissari “Onu”
pai dirits umans, si è pandude contente (Pa 02); vôs alte
na glas, glasno, z privzdignjenim glasom; che al promôf
la ativitât di leture a vôs alte ai fruts ..(CoUd ); pensâ a
vôs alte na glas razmišljati (BrLi); deriv. alton,
altonon, altut 2. globok 3. FIG pomemben, važen;
vêle alte cuntun ali vêle fisse cuntun biti na smrt
skregan z (nekom) 4. (čas) pozen; Pasche alte.
Alt ['alt] m (pri pokrajini) Gornji, Zgornji; daspò di un
referendum, la Provincie dal Alt Friûl.
(lingue.regione.fvg); Alt Adriatic zgornji Jadran;
Pescje: acuardi pal distret dal Alt Adriatic. (Onde);
→ Rodean Dal Alt
Alt Adis ['alt] kr.i m Južna Tirolska f; su la propueste
di riforme dal Statût regjonâl ispirade al “model dal
Trentin ~, cu lis provinciis autonomis”. (La 05/6).
altagn [al'tañ] m plast pokošene trave; l’umit oltagn
[altagn] al fume mokro seno se kadi.
altane [al'tane] f 1. gredica f na pobočju; se si monte
su une ~ la visuâl si poie sul paesaç (folkcapriva); e
sofletave ancje chê dì, lizere e come incuçade sui drups e
lis plantis vie pes altanis (PauluzzoN) 2. (terasa po
strehi) mostovž m, tin m.
Altane [al'tane] kr. i f (Sant Lenart) Altana.
altanisie [alta'nizie] (t. sinç di cjarande) f BOT
komonika f, divji pelin m.
altâr [al'ta:r] m oltar m, žrtvenik m; Si son fatis lis
fondis pe jentrade de tende di riunion, l’~ di ram cu
la so gridele ancje di ram e ducj i argagn di chest ~.
(Bibl-Esodo); ~ di Pergamo pergamonski oltar; al pâr
che si sedin ispirât al altâr di Pergamo cuant che lu àn
fat sù. (Pa 05/04); ~ maiôr, ~ grant veliki oltar; vie pe
curnîs marcheplan da pît de cupule, al fâs di tapêt ai
scjalins dal ~ maiôr ...(CoUd ); disfurnî un ~ par
furnînt un altri FIG z enim dolgom plačati drug dolg.
altarist [alta'rist] (pl altariscj) m kamnosek, ki izklesa
oltarje; grops di altariscj a son i Cumuçs, i Sais, i
Paulìns; Scultôr, intaiadôr, altarist. (GE).
alte ['alte] f gornji del nekega področja; l’Alte Gornja
Furlanija, gorska Furlanija.
altece [al'tet∫e] f višina f, visokost f; e cjalant jù,
altecis di ingirli vrtoglave višine; ~ medie dal mâr
srednja nadmorska višina; potenziâl gravitazionâl de
Tiere e 9.80655 e je la acelerazion di gravitât standard a
la ~ medie dal mâr. (SiF 02/2, 39-58); ~ nete čista
višina; ~ totâl skupna višina; ~ totâl di 4.0 m., si è
ritignût di assumi une ~ nete di intercetazion di 3.0 m.
(SiF); jessi a la ~ di cdn ?? magari nome di no jessi a
la ~ di chei altris oms che al cognosseve (PauluzzoN)
alteço [al'tet∫o] (carn. For di Voltri) → altece.
altee [al'tεe] f → dialtee.
alterâ [alte'ra:] tr 1. izpremeniti; Definizion, Insiemit
des voris di ristaur des condizions naturâls di un sisteme
che al è stât alterât des ativitâts dal om. (linmiter);
presits alterâts spremenjene cene; ponarediti, spačiti 2.
razdražiti, razburiti, narediti živčnega, iz ravnotežja
spraviti; mût avonde omogjeni tra i comuns, di mût di no
~ i lôr “pês”. (SiF 02/1);
~si refl 1. spremeniti se; spačiti se 2. razburiti se,
postati živčen.
alterabil [alte'rabil] adj 1. spremenljiv 2. pokvarljiv
2. ponaredljiv.
alterât [alte'ra:t], -ade adj 1. spremenjen; pokvarjen,
ponarejen; nepravilen; gjene ~ spremenjeni gen; la
base genetiche da la malatie, or che a sedi un gjene
difetôs ~.. (fundacer); stât ~ di cussience spremenjeno
(razširjeno) stanje zavesti; psicologjics, si àn lis crisis
motoriis che dispès a capitin intun stât ~ di cussience.
(SiF 03/3) 2. razburjen; zmešan, nor 3. LING non ~
manjšalnica f, ljubkovalnica f, povečalnica f, slabšalnica
f;
~ m ki je spremenjen, pokvarjen; norec m.
alteratîf [altera'ti:f], -ive adj 1. spreminjevalen 2.
LING sufìs ~ pripona (za manjšalnice, ljubkovalnice,
povečalnice, slabšalnice.
alterazion [alteratsi'on] f 1. izprememba f; ponaredba
f, pačenje n; Dî che si son decidûts e je un ~ dai fats.
(Pa); Alzheimer al ipotize par prin une ~ chimiche de
sostance gnervose .. (SiF 02/1) 2. MUZ alteracija f 3.
razdraženost f, razburjenost f; bolehnost f 4. MED
sprememba f, motnja f 5. BIOL, MED alteracija f,
(genska) sprememba (organizma); la durmience des
semencis che e pues lâ a fâlis gjerminâ cualchi stagjon
plui tart, la ~ dai microrganisims de tiere genska
sprememba mikroorganizmov
6. LING priponsko oblikovanje manjšalnic, ljubkovalnic,
povečalnic, slabšalnic.
alteritât [alteri'ta:t] f FILOZ drugačnost f; Al è il teme
di fonde e mai vonde batût de ~ di Diu. (BelFa); La
idee de ~ dal Friûl in Tellini e nas lontan dal Friûl (Pa
04/05).
altermondialist [altermondia'list] adj POL
protiglobalizacijski, nasproten, nasprotujoč globalizaciji;
cu la instabilitât di tantis regjons e cu la contestazion
altermondialiste. (Pa 04/07);
~ m POL nasprotnik globalizacije.
alternadôr [alterna'do:r] m ELEK alternator m,
generator izmeničnega toka.
alternât [alter'na:t], -ade adj 1. zaporeden, izmeničen,
prestopen; Cemût podaressial mai un sôl Teatri
rapresentâ, magari ancje in forme alternade, dutis dôs
chestis culturis?(Pa) 2. ELEK izmeničen corint ~
izmenični tok.
alternatîf [alterna'ti:f] -ive adj alternativen, izmeničen,
nadomesten, izhoden: Une sielte ~, coragjose, di
sostignî.(Pa 11/99);
alternative [alterna'tive] f 1. alternativa f, druga,
nadomestna možnost f, izbira med dvema možnostima;
Une imprese cuasit impussibil, ma cence alternativis.
(Pa); 2. izmenjava f, menjavanje n, izmenično
zaporedje.
alternativementri [alternative'mentri] adv
alternativno; izmenično; nadomestno.
alternazion [alternatsi'on] f alternacija f, izmenično
vrstenje, menjavanje.
altimetri [al'timetri] m TEH višinomer m, altimeter m.
altimetric [alto'mεtrik], -iche adj nanašajoč se na
merjenje višinskih razlik, nadmorske višine ali na
višinomer.
altimetrie [altime'trie] f TEH merjenje višinskih razlik,
nadmorske višine.
altiplan [alti'plan] m visoka planota f, planina f; il
Friûl al è tiere di concuiste pes invasions dai turcs che,
penetrant traviers il ~ carsic, a rivin cu lis .. (CoCamp)
Altissim [al'tisim] m REL Najvišji m, Bog m; Fî dal ~
Sin Najvišjega; Lui al sarà grant e i disaran Fî dal ~
(Bibl-Lc) Ta bo velik in se bo imenoval Sin Najvišjega.
altissime [al'tisime] (t. vene altissime) f BOT vrsta
ovsa (Arrhenatherum elatius).
altitonant [altito'nant] adj visoko doneč, bobneč, z
višine grmeč; e lassâ non al mont ~
altitudin [alti'tudin] f nadmorska višina f; l'avion al
navighe a une basse ~ (NazziD).
altiûl [alti'u:l] (t. antiûl) m otava f, druga košnja f; Ma
il secondo, ossia il guaíme (~); Dal altiûl al
calcoladôr... un furlan pal 2000 (Pa).
altivûl [alti'vu:l] m→ altiûl; Te varietât cjargnele di
Paluce "fen", "altivûl", "smuiart" e "lescje" a son i
lessems primaris che a tradusin il talian "fieno". (Pa)
alt-medievâl [altmedie'va:l] adj ??; A mût lôr le àn
tentade i romans cu lis lôr legjons, in ete ~ Carli il grant
cul so Sacri Roman Imperi (Pa 03/10).
altonon [alto'non] (superlat. od alt) adj najvišji,
izredno visok, na višku; La situazion di crisi pai
lavoradôrs de Burgo e je rivade a nivei altonons îr di
sere.
altparlant [altpar'lant] m zvočnik m.
altredì [altre'di] adv pred dnevi, nekaj dni nazaj/ tega;
~ o fasei o sintìi
altri ['altri] (t. âtri) adj drug; drugačen; Al sclopà un ~
ton, e fusetis lonatnis a segnavin il cîl scûr..(Sg);
Cuanche ti passe chê altre voie, la robe che tu tegnis di
plui, e je la bocjade. (Sg); intune maniere o in chê altre
na eni ali drugi način; (Sg);
chêl ~ (pl chei altris) (nekdo) drugi; ostali; chê altre (pl
chês altris) (neka) druga; che al rivàs sul lavôr prime
di chei altris par fâsi viodi cul perît o cul impresari, (Sg);
une dì o chê altre prej ali slej; Une dì o chê altre
bisugnave che al vignìs lì cuntune piere pomice e un
vernîs nere par netâ il marmul.. (Sg); no... ~ che/nome
nič drugega kot; ~s di lôr druge osebe; mai ~ nikoli
več; alc ~ → alcaltri ; par ~ → paraltri. // cf. lad.
auter.
altrichè [altri'ke] int kajpak! seveda! še kako!
Altrichè! (PauluzzoN)
altrimentri [altri'mentri] adv drugače, sicer; sedi pai
consums energjetics sedi ativant des capacit ts creativis,
dedutivis, sintetichis e sincretichis che ~ a restaressin
ofegadis e cidinis ..(lacomugne)
altrò [al'tro] adv → inaltrò.
altruisim [altru'izim] m altruizem m, nesebičnost f;
Chest sens di ~ al fasarà madressi tai citadins une plui
grande sensibilitât e (partitrepublichefurlane).
altruist [altru'ist] m altruist m, nesebičnež m; Nol è
stât nè un filantropo nè un ~. (Bel);
~ adj altruističen, nesebičen.
altruistic [altru'istik], -iche adj altruističen m,
nesebičen; l’amôr ~ di Diu (SiF)
alture [al'ture] f višava f, višina f; dongje
il romitori de ~ di SAN VALANTIN (c.535) e lis
straordenaris olmis .(castelsanmauro.it/Turism.htm)
alucinâ [alut∫i'na:] tr PSIH halucinirati; imeti privide.
alucinant [alut∫i'nant] adj PSIH halucinantoričen.
alucinât [alut∫i'na:t], -ade adj PSIH halucinanten.
alucinazion [alut∫inatsi'on] f PSIH halucinacija f; privid
m; O berlai… e lui intun moment al disparì. Al jere une
~. (Ta); ~ uditive slušna halucinacija; ~ visive
vizualna halucinacija; lis alucinazions visivis (semplicis
o complessis), lis alucinazions uditivis (SiF 03/3, 31-49).
alucinogjen [alut∫i'nכăen] m PSIH, MED halucinogen
m.
alum [a'lum] m MIN, KEM galun m.
alumine [alu'mine] f KEM aluminijev oksid, glinica f.
alumini [alu'mini] m KEM aluminij m (Al); vasuts
nets dal jogurt, cassetis di plastiche pes pomis, latinis di
~, scjatulutis (CoUd).
aluminic [alu'minik], -iche adj KEM aluminijev,
aluminijski.
aluminotermie [aluminoter'mie] f ŽELEZ
aluminotermija f.
alunite [alu'nite] f MIN alunit m.
alusîf [alu'zi:f], -ive adj aluziven, ki namiga.
alusion [aluzi'on] f namig m, aluzija f; pes stazions
dai trens solitariis, ~ ae eterne partence e al tornâ
(CoUd).
alustic [a'lustik] adj opojen, okajen, vinjen, vesel; se
lu viodevin ~
aluvion [aluvi'on] m poplava f; al sô cors in Aquilee:
forsit a cause di une gruesse ~, opûr in ocasion di un
assedi militâr (praxisfriuli).
aluvionâl [aluvio'na:l] adj naplavinski; Tignî cont
des planis aluvionâls e je une garanzie di sigurece
idrauliche! (Pa 03/4)
aluvionât [aluvio'na:t], -ade adj poplavljen; e à
finalmentri decidût di risiervâ ae glesie il stes tratament
metût in vore pes cjasis aluvionadis (La 05/11);
~ m poplavljenec m.
alveâr [alve'a:r] m panj m; tacât a un palaç cun
barconetis che a somein chês di un ~. (Pa 06/3).
al ven a stâi [alvena'sta:i] (t. ven a stâi) co to je, to se
pravi, to pomeni; ~ che no tu âs di jessi cence creance
tanche un muart di fan. (Bibl-Sprocs).
alveolâr [alveo'la:r] adj ANAT, LING alveolaren;
Il stes NO2, introdusût tal organisim par mieç dal procès
respiradori ~ (CoUd).
alveoli [al'vεoli] m 1. ANAT alveola f; ~ dentari
zobna jamica; ~ polmonâr pljučni mehurček. // < lat.
alveolus ’jamica, luknjica’.
Alzeri [al'džeri] m (it.) → Algjeri.
alzetâ [altse'ta:] tr uporabiti zagibe, zapoge.
alzete [-t'a s-] f okrajek m (na obleki), zagib m, zapoga
f.
am ['am] m → amp; nol jere timp di am îs. (Urli).
amâ [a'ma:] tr 1. ljubiti, imeti rad; (npr. rastlina)
posebno ljubiti; la vît a ame la coline trta ima rad grič;
e amantlu cun dut il cûr, cun dute la inteligjence (BiblMc); ~ di (+ inf.) rad (+ inf.); ~ di balâ rad plesati;
→ volê ben, volê bon.
amabil [am'abil] adj ljubek, ljubezniv, sladek; Cjâr
president (tal sens di ~; non dal sigûr di costôs) (La
04/1).
amabilitât [amabili'ta:t] f 1. ljubeznivost f, prijetnost f
2. prijaznost f, vljudnost f.
amabilmentri [amabil'mentri] adv ljubeznivo,
prijazno.
a mache [a'make] adv zastonj.
Amadeu [ama'deu] os.i. m (IT Amedeo) Amadej m.
amalepene [amale'pene] adv komaj komaj, za las; us
vanzie robe? ~ che a basti
amalfitan [amalfi'tan] adj GEO amalfijski;
~ m Amalfijec m.
amalgamâ [amalga'ma:] tr 1. KEM amalgamirati 2.
mešati, zmešati, pomešati; al mandà dentri par ~ i
Furlans une sdrume di funzionaris, impleâts,
cuesturins e carabinîrs de basse Italie; (JM);
~si refl zliti se, združiti, združevati se (t. FIG).
amalgamazion [amalgamatsi'on] f FIG združevanje n,
zlitje n.
amalgame [am'algame] f 1. KEM amalgam m, zlitina
živega srebra s kovino; Tal nestri câs cun dute
probabilitât drenti tal ~ licuit al è stât mitût masse stagn.
(bassafriulana) 2. zmes f, mešanica f.
amalgazion [amalgatsi'on] f 1. KEM amalgamiranje n;
procès di ~ amalgamiranje n.
Amalie [a'malie] os.i f Amalija f.
amant [a'mant] adj ljubimski; ljubiteljski;
~ m ljubimec m; ljubitelj m; e di un
so ~, George Villiers prin duche di Buckingham; ~ de
cjace, des feminis ljubitelj lova, žensk;
→ madôr, morôs.
amâr [a'ma:r] (t. mâr) m grenkoba f, bridkost f; gloti ~
FIG požreti neprijetno;
~ adj grenak; bridek; gloti ~ e spudâ dolç cu la bocje
amare; ~ tanche i vencs grenak kot žolč; ~ tanche il
tuessin kot strup (A); Mai la peraule pâs e à lassât un
savôr cussì ~ e deludent..(Pa); PROV Fevrâr, fevrâr, curt
sì, ma ~". (infoanziani.it);
deriv. amariç, amaron, amarotic.amarot,
amarut.
amarant [ama'rant] m BOT kermež m (Phytolacca
decandra);
→ uve cassute.
amarece [ama'ret∫e] f grenkoba f, grenkost f, bridkost f;
ex depuartât de resistence, deputât, al fevelà cun ~ di "un
molâ çus e vergon cun conseguencis.. (La 04/4);
→ marum.
amaret [ama'ret] adj grenkljati, nekoliko grenak;
~ m vrsta mandeljnove sladice.
amaretto [ama'reto] m mandeljnev liker, amaretto;
busasi ancje lor vaffanculo,e jo ai mangiat une torte di
amaretto cal faseve (Furlanist)
amaric [a'marik], -iche adj GEO amharski;
~ m LING amharščina f, amharski jezik m.
amariç [ama'rit∫] (t. mariç) adj grenkljat, nekoliko
grenak;
~ m kar, je nekoliko grenko; chel aiar che al cjapave sù
il mariç turgul e umit de jêre
amarilis [ama'rilis] f BOT amarilis (Amaryllis
belladonna).
amarot [ama'rot] adj grenkljat; a pirulutis / se acj a
àn dal ~ (bolj obič. amarotic [marotic] )
amarotic [ama'rכtik], -iche (t. marotic) adj grenkljat,
grenkast; l’odôr fuart di foncs di bosc e chel marotic di
scusse di roul.
amât [a'ma:t], -ade adj ljubljen, dragi; che a pandin la
gnove salût dal nestri cjâr e ~ cine nazionâl ... (CoUd);
~ m dragi m, ljubi m; a son cjants par saludâ l’~ che al
partìs par fâ il militâr (cuf-ancun).
amatoriâl [amatori'a:l] adj ljubiteljski; Al è un vêr
libri di matematiche, scrit di doi professioniscj, no un test
divulgatîf o di stamp ~. (SiF 02/1, 231); di stazâ lis
rispuestis dai zovins che si dan dentri in chest sport a
nivel ~. (Leng).
amatrician [amatrit∫i'an] adj 1. GEO ki se nanaša na
Amatrice;
~ m prebivalec mesta Amatrice.
amaurose [amau'rכze] f MED popolna slepota f,
amavroza f; // < gr. amaur[omacr]sis ‘darkening’.
amaurotic [amau'rכtik], -iche adj MED popolnoma
slep, ?amavrozen.
amazone [ama'tsone] f MIT amazonka f 2. možača,
odločna ženska; No parcè che la tô vivarose ~, la tô
dame in stivalons e (ShW).
amazonic [ama'tsonik], -iche adj amazonski.
Amazonie [aprio'ristik] f ?? Come l’influence e il
sierament pai indios de ~. (Bel);
amazonite [amadzo'nite] f MIN amazonit m.
ambaradan [ambara'dan] m direndaj m; Covential po
pierdi timp a dî che 43 sindics, cun dut l’~ consecuent, a
son masse (Pa 04/03).
ambasse [am'base] f tesnoba f, bolest f, žalost f,
bridkost f, skrb f; met de bande cheste ~ / cence motîv
ambe ['ambe] f oba(dva); al laureât in ~ / di lês e rost
ambî [am'bi:] it težiti za (čim), hrepeneti po (čem),
prizadevati si; potezati se (za); a ambirès di sposâ un
cont teži za tem, da bi se poročila z nekim grofom.
ambient [ambi'ent] m 1. okolje n, okolica f; l’assessôr
pal ~ POL prisednik za okolje: vuê di matine il
president de Zonte regjonâl Tondo e l'assessôr pal ~
Ciani 2. FIG okolje n, ozračje n: .. i marmui e lis pastis
di veri, creant cussì un ~ strasordenariamentri mistic; ...
al è rapresentât intun ~ tradizionâl furlan (Pa) 2. FIG
področje n: ..e di ufri une informazion libere sui fats de
politiche, dal lavôr, dal ~, de culture.(O) ..iz področja
kulture.. 3. lokal m; co al rive lui tai ~s, la balfuerie si
ferme; L’~ al nasave di tabac, di salam e di vin. (Sg).
ambientâ [ambien'ta:] tr postaviti v neko okolje,
ozračje, umeščati: Direzûts di Bianchini, tal film
ambientât tes cjanivis dal institût superiôr.
ambientâl [ambien'ta:l] adj glede na okolje, okolico;
ozračje; okoliški: Chês sul teritori a rivuart dai
problemis post-taramot, des emergjencis ambientâls e a
rivuart dai problemis sociâi dal Friûl..(O);
ambientalisim [ambien'ta:l] m okoljevarstvo n.
ambientalist [ambienta'list] adj okoljevarstven: ...des
gnovis curints dal turisim "etno-ambientalist".(Pa 89/99);
~ m okoljevarstvenik m: Dut câs pai ambientaliscj il
sondaç nol veve chê di promovi o boçâ cualchidun,..(O
12/2/2000);
ambientalistic [ambienta'list], -iche adj
okoljevarstven: lis sfidis tecnologjichis,
ambientalistichis, energjetichis che a saran il pan di ogni
dì pai prossims agns e secui.(Pa 11/99).
ambientament [ambienta'ment] m postavitev v
ambient, okolje.
ambientazion [ambientatsi'on] f umeščanje v
določeno okolje: dedicât ae ricercje des ambientazions
dai films westerns.(O 7/4/2001);
ambigjenar [ambi'ăεnar] m LING dvospolen.
ambiguitât [ambigui'ta:t] f dvoumnost f, dvoumje n;
ma par clarî che il teritori là che si môf pre Pieri al è,
cence ~, dispès religjôs. (Pa 03/10)
ambit ['ambit] m FIG okvir m, obseg m, krog m; in ~
v okviru, na področju; che l’inflùs dal furlan sul talian
al è une vore fuart in ~ lessicâl. (SiF 02/2, 77-93).
ambivalence [ambiva'lεnt∫e] f ambivalenca f.
ambivalent [ambiva'lent] adj ambivalenten; dvorezen,
ki ima dve plati.
ambizion [ambitsi'on] f ambicija f, častihlepnost f,
prizadevnost f; Drete, plene di ~ e partive da la place fin
in fonts a la stazion (bassafriulana);
→ braure.
ambizionôs [ambitsio'no:s], -ose adj prizadeven,
častihlepen, ambiciozen; Al è un progjet museâl ~ che al
mudarà di plante fûr la ufierte culturâl di Udin (CoUd);
→ braurôs.
ambiziôs [ambitsi'o:s], -ose adj ambiciozen; Furlans
a varessin colaborât a Di chist progjet ~ pal ben dal
Friûl ..(Leng).
ambli ['ambli] m BOT zelena jelša f (Alnus viridis);
→ olnâr di mont.
ambliopie [amblio'pie] f slabovidnost f, motnje vida,
ambliopija f.
ambon [am'bon] m ARHIT, REL ambon m (pulpito
rialzato dal quale si leggono le Sacre Scritture) // < lat.
ambonem, od gr. ambon.
ambrât [am'bra:t] adj jantarjast, jantarjeve barve;
cualchi spieli di aghe ambrade. (F).
ambre ['ambre] f GEOL jantar m; Si crodeve che
l’ambre a ves virtuts magichis e terapeutichis: partave
furtune (praxisfriuli).
ambri ['ambri] m → lambri.
Ambrôs [am'bro:s] (t. Brôs) os.i. m (IT Ambrogio)
Ambrož m; un secul denant di S. ~, e che tal 432 e ven
disdrumade (La).
ambrosie [am'brכzie] f 1. MIT ambrozija f 2. FIG
ambrozija f, zelo dobra jed ali pijača.
ambrosian [ambrozi'an] adj ambrozijski;
rît ~ ambrozijski obred; il vescul di Milan Carli
Borromeo al à salvât il so rît ~ (istitutopiopaschini).
ambrosine [ambro'zine] (t. mandule ~) f neka
mandeljnova sladica; i slungjave une mandule imbrusine
[ambrosine].
Ambruseit [ambru'zeit??] i. g mont ~, dacîs al troi
celtic (rotec).
ambulance [ambu'lant∫e] f rešilec m, ambulanca f;
Cuant che e je rivade le ~ a jere bielzà muarte! (sf).
ambulant [ambu'lant] adj potujoč; venditôr ~
krošnjar; Jacun dai Geis alere un venditôr ~ deventât
famôs pai sie scherçs (Natisone); La confermade
impuartance dal cumierç ~ (CoTav).
ambulatori [ambula'tכri] adj ambulanten; de sale
riunions al ~ medic, (CoUd);
~ m ambulanta f; in visite domiciliâr urgjent, dome di
cjase al ~ e fin li dal pazient (CoUd).
Amburc [am'burk] kr.i. m Hamburg m.
amburger [am'burger] m KUL hamburger m; che a
jerin fruts dal 1980 e che, tal asilos e tes scuelis, in chê
epoche, e' àn vût mangjât ~ e (Scf)
amburgês [ambur'ge:s], -ese adj GEO hamburški;
~ m Hamburžan m.
amburgese [ambur'geze] f GEO Hamburžanka f.
ame ['ame] f 1. (pri konju) hrbet m, križ m, zadnja stran
m; un cjaval deventât bols / che al trote e al sacode lis
amis 2. KUL soljena, dimljena svinjska ?krača (spalla);
mignestre di fasûl e vuardi cu la ~ di purcìt.
amebe [a'mεbe] f ZOOL ameba f (Amoeba); la
evoluzion ca puarte da la ~ al omp (logosquotes).
amebiasi [ame'biazi] f MED amebiaza f, amebna griža f
(okužba prebavil).
amebic [ame'biaze], -iche adj MED ?? pertaining to or
of the nature of an ameba.
??ameboit [ame'biaze] adj ZOOL ameboid.
ameldâsi [amel'da:si] refl vpisati se, registrirati se,
prijaviti se.
Amelie ['amen] os.i f Amelija f; Il “Diari” di ~
Burba, nassude tal 1896, al cjape dentri 299 pagjinis di
cuader. (La 05/7).
amen ['amen] int 1. REL amen m 2. un ~ en
trenutek, moment; intun ~ v mahu, mahoma,
bliskovito; fin ~ do amena, do skrajnosti; par che nô o
podìn dî: ~, a glorie di Diu. (glesie) 3. FIG malenkost
f??; un toc di tiere tal ort che no'nt vevin dirit, a chest ~
(MazzonIol).
amende [a'mεnde] f globa f, povračilo n.// k lat.
emendare ’popraviti, izboljšati’.
amenoree [ameno'rεe] f amenoreja f, izostanek
menstruacije // gr. amenorrhoe.
aments [a'ments] (t. adaments) adv v spomin, na
pamet; fâ ~ posvečati pozornost: La sielte de ande des
trasmissions, la informazion une vore curade, il fâ ~ ai
contignûts culturâi..(O); mandâ ~ učiti se na pamet;
tignî ~ 1. spomniti se, imeti v spominu, predočiti si:
nôaltris o vin di tignî ~ che il Messaggero nol è indreçât
dome ai furlans (Pa) 2. skrbeti za, paziti na, nadzirati
3. opazovati, imeti na očesu; vê ~ imeti v spominu,
spomniti se; vignî ~ priti na pamet; Se ogni tant no mi
ven ~ une peraule furlane, magari la dîs par sloven:
(Leng).
american [amere'kan] adj amerikanski; E sâtu, i
merecans e fasin simpri robis bielis; film merecan, atôrs
merecans… Hollywood…”(Ta);
~ m Amerikanec m; che al podarès sucedi se un ~ di
setante agns, ma furlan di divignince (Leng); italo-~
italo-amerikanec m (Pa).
americanade [amerika'nade] f amerikanščina f; no a
viodi americanadis ma chei biei films d’essai dulà (Ta)
amerecanisim [amereka'nizim] m amerikanizem m.
amerecanizâ [amerekani'dza:] tr amerikanizirati;
~si refl amerikanizirati se.
Amerecane [amere'kane] f Američanka f.
Americhe [a'mεrike] f Amerika f; ~ Latine Latinska
Amerika; In 21 citâts de ~ Latine, dulà che a son
concentradis lis comunitâts furlanis. (Pa 02).
americi [ame'rit∫i] m KEM americij m (Am).
ameti [a'mεti] tr 1. priznati, sprejeti; Al somee che vuê
la comunitât sientifiche e ~ che al bisugne cognossi plui a
font lis conseguencis (Pa) 2. predpostavljati, domnevati
3. dovoliti, dopustiti, tolerirati, odobriti; La Glesie
catoliche, par sei catoliche, e à di ~ un pluralisim di mût
di preâ e di crodi (glesie).
ametiste [ame'tiste] f MIN ametist m; Piere dure
incidude dal I/II sdC Si trate di une ~ di colôr viole
(praxisfriuli).
ametropic [ame'trכpik], -iche adj MED ametrop.
ametropie [ametro'pie] f MED ametropija oz. nepravo
vidnost. // < gr. ametros.
amfetamine [amfeta'mine] f MED amfetamin m. // <
Alpha- Methylphenethylamin (izraz prvič uporabljal
1927 US-kemik Dr. Gordon Alles).
amì [a'mi:] (pl amîs) m prijatelj m; ~ intrinsic dober,
bližnji prijatelj; che Celso Macor, ~ intrinsic e po
biograf dal tradutôr, al à tignût cont ...(Pa); amîs di
fruts in sù prijatelji iz otroštva; ~ de vore fate prijatelj
nedela; vecjos amîs stari prijatelji; il sartôr invezi lu
tratave come se a fossin vecjos amîs (Sg); PROV Dai
amîs mi vuardi jo, dai nemîs mi vuardi Gjò . (ProvBr);
nol è timp di amîs! ne smemo več zgubiti časa; ~ di
lavôr prijatelj s službe; L'amicizie e po nassi par dut,
tra il pari cul frut, tra compagns di scuele tra amîs di
lavôr .(Natisone);
deriv. amion, amiut;
~ adj prijateljski, naklonjen.
amiant [ami'ant] m MIN azbest m; finanziâ e meti in
vore la leç regjonâl sul ~, garantî plui atenzion al plan
pes emergjencis (lingue.regione.fvg);
amiantifars [ami'ant] ?? Al è parcè che a son scaturîts
dai efiets che e fasarès la movimentazion di crets
amiantifars (Pa 06/2).
amianto [ami'anto] m → amiant.
amicâl [ami'ka:l] adj prijateljski ; prijazen, uslužen;
Un svicinâsi plui ~ ae struture al è la premetidure miôr
par usâsi a lei in mût continuât (Pa).
amicizie [ami't∫itsie] f prijateljstvo n; Il 2005 al è stât
declarât an de ~ tra il popul gjaponês ei popui
europeans. (Onde); fâ ~ skleniti prijateljstvo;
parceche un che al fâs ~ apene che i fasin un cjant nol
tignarà dûr tal moment de prove. (Bibl-FidiSirac).
amidi ['amidi] m škrob m; che nol pues sei identificât
intal prodot finâl, come, par esempli, vuelis vegjetâi,
amidis, zucars, e v. d., che fintore a jerin lassâts fûr dal
oblic di sei etichetâts. (Pa 05/04).
amidic [a'midik], -iche adj KEM amiden (prid. od
amid).
amìe [a'mie] f prijateljica f; Mi soi visade che a Tuieç
o ai une ~ di scuele”. (BrLi).
amigdaline [amigda'line] f KEM amigdalin m.
amighe [a'mige] f prijateljica f; al si voltà viers la
fantate che a veve aduès lis amighis a consolâle:
(Tolazzi)
amigo [a'migo] m tovariš m, družabnik m, sokrivec m;
in companìe di altris ~s dal so stamp al dà l’assalt vie pal
dì a une bancje.; A lu preocupava che chel ~ che al veve
no lu ves imbroiât. (sangiorgioinsieme).
amilasi [ami'lazi] f BIOL, KEM amilaza f.
amilcar [a'milkar] os.i m HIST Hamilkar m.
amiloide [a'm??] m ?? KEM amiloid m; che al sarà
identificât come l’amiloide (SiF 02/1, 155-165).
amine [a'mine] f KEM amin m.
aminic [a'minik], -iche adj KEM aminski.
aminicul [ami'nikul] m 1. navidezen razlog m, pretveza
f, izgovor m 2. malenkost f.
aministrâ [aminis'tra:] tr 1. upravljati, voditi, vladati,
oskrbovati: Nol coventarà un secont turni eletorâl nancje
a Gurize par decidi cui che al varà di ~ tai prossins agns
la Provincie..(Pa) 2. (po)dati, podeliti
aministradôr [aministra'do:r] m upravnik m, oskrbnik
m, varuh m; L'~ delegât de societât des Puestis Italianis,
Corrado Passera, al à comunicât (O); ~ civîl civilni
upravnik; Nomenât ~ civîl dai todescs ocupants (La
05/7).
aministratîf [aministra'ti:f], -ive f upraven,
administrativen; elezions aministrativis POL upravne
volitve; In Friûl-Vignesie Julie si votarà ai 10 di Jugn
pes elezions aministrativis (O).
aministrativis [aministra'tivis] fpl POL upravne
volitve, administrativne volitve: si vote pes
aministrativis ai 10 di Jugn..(O).
aministrativementri [aministrative'mentri] adv
upravno, po upravni poti, administrativno.
aministrazion [aministratsi'on] f 1. uprava f,
oskrbovanje n, administracija f; publiche ~ javna
uprava: Vinars prin di Jugn i dipendents de publiche ~
de nestre regjon a fasaran siopar..(O); ~ comunâl
občinska uprava 2. direkcija f, vodenje n, vodstvo n.
aminoacit [amino'at∫it] m KEM aminokislina f;
elements solubii come acits gras volatii, carboidrâts
sempliçs, alcâi, aminoacits e v.i. (SiF 03/4, 73-84).
aminoplast [amino'plast] m KEM aminoplast.
amion [ami'on] adj (zelo) prijateljski, prisrčen; prime
al jere plui viert, plui ~;
~ m zelo dober prijatelj m, velik prijatelj.
amirâ [ami'ra:] tr občudovati; dulà che je
stade fate une soste par ~ e rindi onôr al monument
dediât a la ... (La)
amirabil [ami'rabil] adj občudovanja vreden, čudovit;
Lu à fat cun ~ cjandôr. (La 05/9)
amiradôr [amira'do:r] m občudovalec m.
amirâl [ami'ra:l] m admiral m; Il cont di Vermandois,
~ di France e fi inlegjitim dal Re soreli (Pa).// cf. fr.
amiral iz ar. amir ’aali ’višji oficir’ ali amir ’alf
’poveljnik tisočih’ preko bizgr. amiras, latinizirano kot
ammiratus, ammiralios.
amirât [ami'ra:t], -ade adj 1. občudovalen, očaran 2.
občudovan; Forsit invidiât e ~ fûr dal Friûl (Leng)
amirazion [amiratsi'on] f občudovanje n, (za)čudenje
n; di Lois Craffonara, saludât cun agrât e ~ di Domeni
Zannier (Noeles).
amissibil [ami'sibil] adj dopusten, sprejemljiv; a
operâ par che a calin sot dai nivei di concentrazion
massime ~ (Pa 02).
amissibilitât [amisibili'ta:t] f dopustnost f,
sprejemljivost f; Il Consei comunâl al fâs bon un
regolament li che a vegnin fissadis li proceduris di ~
(CoTav).
amistât [amis'ta:t] f prijateljstvo n; leâ une ~ cun
skleniti prijateljstvo z; e ancje par infuartî i rapuarts di
~. (La 04/4); al à cuistât la ~ dai plui grancj scritôrs
todescs e austriacs (Pa).
amit [a'mit] m REL naramnica f; l’~, il cjamis. // <
cerk.lat. amictus 'manteau, voile'.
amit [a'mit] m KEM amid?? Cemût i refudums
organics a puedin jessi depositâts dentri dai sacuts di ~
di sorc (Mater - Bl) o..(CoUd).
Amlet [am'lεt] m LIT Hamlet m.
amletic [am'lεtik], -iche adj LIT hamletovski.
amnesie [amne'zie] f MED amnezija f, izguba spomina
f; // cf. fr. amnésie ; od gr. amnêsia 'id.' tvorjeno s privat.
a in mnêsis 'spomin'.
amni ['amni] m ZOOL notranja ovojnica zarodka,
amnion m.
amniotic [amni'כtik], -iche adj ANAT amniotski; al
disè propit cjamesute, no sac ~ o amnio (Mar)
amnistiâ [amnisti'a:] tr JUR pomilostiti, dati amnestijo
f;
amnistiât [amnisti'a:], -ade adj JUR pomiloščen,
amnestiran ;
~ m amnestiranec m ; amnestiranka f.
amnistie [amnis'tie] m JUR amnestija f; Ma la ~ no fo
concedude ne a lui ne a nissun altri. (GP); ~ gjenerâl
splošna amnestija; Lis denunciis ae autoritât judiziarie
militâr, di cuant che e je tacade la vuere a la ~ gjenerâl
(Pa 02); // < gr. amnêstia ’??oubli, pardon’, tvorjen z a
priv. in mnasthai ’spomniti se’.
amobilî [amobi'li:] tr opremiti (stanovanje), s
pohištvom opremiti; o ~s di cuadris di man buine.
amobilidôr [amobili'do:r] m opremljevalec m,
notranji arhitekt (Innenarchitekt).
amobiliment [amobili'ment] m oprema f (hišna),
pohištvo n.
amodernament [amoderna'ment] m posodobitev f,
modernizacija f; La gnove unitât produtive e rindarà
pussibil la complete inovazion dal prodot des
laveblancjarie, il rinovament e ~ dai procès produtîfs (La
05/12).
amoni [a'mכni] m KEM amonij m; il test par l’azôt
amoniacâl che al ripuarte sedi la amoniache libare sedi
il contignût di ion ~ (SiF 03/4, 73-84).
amoniac [amoni'ak] m KEM amonijak m;
~ adj KEM amonijakov, amonijev; sâl ~ salmiak m.//
od neolat. ammoniacum preko gr. ammôniakon izv. od
egip. boga Amun, Ammon;
amoniacâl [amonia'ka:l] adj KEM amoniakalen; azôt
~ amoniakalni dušik; Il TKN nus dà la sume dal azôt
organic e dal azôt ~ (SiF 03/4).
amoniache [a'm??] m → amoniac; e il test par l’azôt
amoniacâl che al ripuarte sedi la amoniache libare sedi
il contignût di ion (SiF 03/4).
amonificazion [amonifikatsi'on] f amonifikacija f; ~
dal azôt solubil organic (SiF 03/4, 73-84); procès di ~
(SiF 03/4, 73-84) proces amonifikacije.
amoniment [amoni'ment] m opominjanje n, opomin
m, svarilo n; Mi ven però plui naturâl di meti come
simbul e ~ chel cocâl dut neri di petroli (BelR)
amonite [amo'nite] f PALEONT amonit m. // cf. fr.
ammonite po imenu Jupiter-Ammon
amonizion [amonitsi'on] f opomin m, svarilo n.
amonizazion [amonidzatsi'on] f AGR amonifikacija f.
amont [a'mכnt] m 1. zahod m, zaton m (sonca); Pai
ebreos lis fiestis a scomençavin sul lâ ~ dal soreli (BiblMc) 2. pojemanje n, propad m; Dopo l'~ de cjasade di
Svevie e dai patriarcjis ghibelins, il podê al passe tes
mans dai patriarcjis guelfs (Union).
amôr [a'mo:r] m 1. ljubezen f, čustvo n, strast f; cjapâ
~ par un kazati ljubezen do nekoga; un ~ apaiât,
malapaiât vračana, nevračana ljubezen; par ~ di
zaradi; a finirin par dislontanâ i Furlans des cuistions
patriarcjâls, puartantju, par ~ di pâs, ad acetâ i fats.
..(graggo.de); l’~ nol è brût di verzis iz ljubezni se ne
norčuje; PROV ~ nol domande ni pan ni polente .
(ProvBr); PROV Cui che al è fortunât in ~ , nol zui di
cjartis . (ProvBr)
2. gorečnost f, vnema f, prizadevnost f 3. BIOL lâ
(jessi) in ~ (narava) znova razcvesti se, oživeti se,
osvežiti se, preroditi se; come la ploe e la nêf a vegninjù dal cîl e no tornin indaur cence vê inbombade
la tiere, cence vêle fate lâ in ~ e dâ-fûr (glesie)// < lat.
amor,-is ’id.’; cf. fr. amour.
Amôr [a'mo:r] m MIT Amor m.
amorâl [amo'ra:l] adj amoralen, nemoralen; Si
puedial fevelâ di une “religion” te vite ~ o inmorâl di
Oscar Wilde? (Bel).
amoralitât [amorali'ta:t] f amoralmost f, nemoralnost f;
e la sô aversitât al podê, a la banalitât, a la ~, a la
stupiditât (Pa 02).
amorf [a'mכrf] adj amorfen, brezlik, brezličen,
neizoblikovan, brezobličen; Difarents filiots
doprâts par fâ RPM : 1-açâr trafilât, 2-ghise amorfe (SiF
03/3)// < gr. amorphos , a + morphê ’oblika’.
amorin [amo'rin] m BOT reseda f (Reseda odarata); e
bugadis intant di bonodôr / mi mandin i ~s.
amorôs [amo'ro:s], -ose adj ljubezenski, ljubezniv,
ljubek; Come che lu inderadavin cierts romançs masse
~ ..(don);
~ m ljubimec m, zaljubljenec m, ljubček m.
amortament [amorta'ment] m EKO 1. amortizacija f;
e 4 milions di euros pai amortaments dai inviestiments
sui implants. (Pa 03/11) 2. (postopno) odplačilo m,
odplačevanje dolga.
amortizâ [amorti'dza:] tr 1. EKO amortizirati 2.
STROJ, EKO amortizirati, blažiti (udarce).
amortizabil [amorti'dzabil] adj EKO kar se da
amortizirati; odpisati.
amortizadôr [amortidza'do:r] m STROJ blažilnik m,
amortizer m.
amortizament [amortidza'ment] m EKO amortizacija
f; amortiziranje n.
amòur [am'כur] f → amôr ; jo i soi un spirt di amòur
(Pasolini).
amovibil [amo'vibil] adj odmakljiv, premestljiv,
premičen.// < neolat. amovere 'oddaliti, odmakniti'.
amovibilitât [amovibili'ta:t] f premestljivost f.
amp ['amp] m trnek m; butâ l’~, trai
l’~ FIG preizkusiti, ugotoviti mnenje.
ampassât [ampa'sa:t] adv lani, lansko leto; jessudis
tal mês di avrîl di ~ (scritorsfurlans); al à declarât ~
Sipione, screant i gnûfs (ud.camcom.it); ~ dilà pred
dvemi leti, dve leti nazaj;
ampeloterapie [ampelotera'pie] f MED
ampeloterapija f.
ampêr [am'pe:r] m ELEK amper m (merska enota). //
cf. fr. ampère ; v 19. st. po imenu franc. fizika AndréMarie Ampère (1775-1836).
amperaç [ampe'rat∫] m ELEK jakost električnega toka.
amperometri [ampe'rכmetri] m ELEK ampermeter m.
amperore [ampe'rore] f ELEK amperura f.
amplece [am'plet∫e] f obširnost f, prostranost f;
obsežnost f; e intai strets (come la “pycnocline” dal
Stret di Gjibraltar dulà che a puedin alçâsi fin a cent
metris di ~ (SiF 02/2, 129).
ampli ['ampli] adj prostoren, prostran, obsežen,
(ob)širen, ohlapen, razsežen, raztegnjen; siben ancje di
servizi culturâl intal sens plui ~ di cheste peraule.
(storia900) // < lat. amplus ;
→ larc.
ampliementri [amplie'mentri] adv obširno, obsežno.
amplificâ [amplifi'ka:] tr 1. razširiti, povečati; Il
materiâl che l'artist furlan al à scrit par il "Pezzè string
4et" al amplifiche la sô sensibilitât di compositôr e di
musicist e il cuartet (Pa) 2. FIG poveličati 3. TEH
ojačati.
amplificadôr [amplifika'do:r] m FIZ ojačevalec m; In
Friûl, il taramot dal '76 al varès fat di ~ e di volan a
chestis tindincis za in at in dut l'Ocident. (Pa 7/2000).
amplificazion [amplifikatsi'on] f 1. razširitev f,
povečanje n; Par la ~ dal DNA a son stâts doprâts i
primers (SiF 02/1) 2. LIT amplifikacija f 3. FIZ
ojačenje n. // < lat. amplificatio.
amplissim [am'plisim] superlat. od ampli.
amplitudine [ampli'tudine] f FIZ amplituda f.// lat.
amplitudo, from amplus.
ampole [am'pכle] f 1. steklenička f; Di Aquilee e rive
une ~ di Sant Menas, cumò intal Museu di Udin (CoUd);
2. ANAT ampula f; → impole.// < neolat. ampulla ’id.’,
demin. od lat. amphora ’amfora’ → furl. anfure.
ampolute [ampo'lute] f mala steklenička.
amputâ [ampu'ta:] tr 1. amputirati, kirurško odstraniti,
odrezati 2. FIG odstraniti, izločiti.// < lat. amputare
’rezati’
amputabil [ampu'tabil] adj ki ga je mogoče
amputirati.
amputazion [amputatsi'on] f MED amputacija f,
kirurška odstranitev. // od lat. amputatio: cf. fr.
amputation.
Amsterdam ['amsterdam] kr.i m Amsterdam m.
amsterdamian [amsterdami'an] adj GEO
amsterdamski;
~ m Amsterdamec m.
amul ['amul] m → emul.
amulet [amu'lεt] m amulet.// izpos. iz lat. amuletum.
amundi [a'mundi] adv na pretek, v veliki količini;
graciis, siôr Minigul, graciis ~;
→ a svuaç.
amutinâ [amuti'na:] tr VOJ ščuvati k uporu;
~si refl upreti se, spuntati se.
amutinament [amutina'ment] m VOJ upor m, vstaja f;
no je stade cjapade sot dal articul 116 dal Codiç militâr ~ -, che al previodeve nome la preson (Pa 02).
amutinât [amuti'na:t], -ade adj VOJ uporen, spuntan;
~ m upornik m, puntar m.
an ['an] pro od njega, od nje, od onega ; o dirai ... ma
an dirès tantis... ; → indi.
an ['an] (pl agn/agns) m leto n; trops agns âstu?
koliko si star?; chest ~, ungan letos; ~ passât lansko
leto; → ampassât; ~ academic akademsko leto; Il
Consei Diretîf al dure in carghe trê agns academics
(CIRF); ~ di memorie spominsko leto; Dut chest al
sarà ben ricuardâlu in chest ~ di memorie. (Pa 06/1);
chest ~ cu ven naslednje leto; za agns, agns indaûr
pred leti, leta nazaj; dut l’~, dutalan celo leto; agns a
vignî Une robe strasordenarie che, tai agns a vignî,
mai plui si varès ripetût in tiere furlane! (JM, Salvâ); il
prin dal ~ → pridalan ; mil agns večnost, nešteto
veliko leto; l’~ tornât novoleto; un ~ tornât celo
leto; intun ~ tornât v celem letu; agns e agnorums →
agrnorums ; bon dì, bon ~ adijo!; jessi par 29 agns, lâ
sù par 29 agns ; ~ bisest prestopno leto; tal ~ dai
tredis mês FIG (šalj.) nikoli; tai agns dal Trente v
tridesetih letih; tai prins agns dal Cincuante na
začetku petdesetih let (Pa); ~ scuelastic šolsko leto;
Tal ~ scuelastic 1998/99, a jerin notâts tes scuelutis (Pa
4/2000) // cf. fr. an; od lat. annus.
àn ['an] 3. os. mn. sedanjika od vê: imajo; Mi àn dât la
grazie (Sg).
AN ['?] kratica > Aleance Nazionâl.
anabatic [ana'batik], -iche adj METEO dvigajoč .//
tvorjeno po gr. anabaínein = aufsteigen
anabatisim [anaba'tizim] m REL anabaptizem m
// tvorjeno iz gr. anabaptizein ’ponovno krstiti’.
anabatist [anaba'tist] m REL anabaptist m,
prekrščevalec m .//
anabiosi [anabi'כzi] f BIOL anabioza f, utajenost f (biol.
prekinitev vitalnih funkcij) // od gr. anabíósis.
anabolisim [anabo'lizim] m BIOL anabolizem m. // <
gr. αναβολισ ός preko lat. anabolismus, (k αναβολή)
anaciclic [ana't∫iklik], -iche adj LIT palindromski
(verz).
anacolut [anako'lut] m LING anakolut m // preko lat.
izpos. od gr. anakolouthon (a priv. in akolouthein
’slediti’).
anaconde [ana'kכnde] f ZOOL anakonda f (Eunectes
murinus).
anacoret [anako'rεt] m puščavnik m; anahoret m // cf.
fr. anachorète izpelj. iz gr. anakhôrêtês od anakhôrein
’se retirer’.
anacoretic [anako'rεtik], -iche adj puščavniški.
anacoretisim [anakore'tizim] m puščavniško življenje,
REL anahoretizem m (prva faza krščanskega meništva,
kasneje nadomesti cenobitsko, to je skupnostno
življenje).
Anacreont [anakre'כnt] m LIT Anakreont m; Si trate
de traduzion di framents dai poetis lirics grêcs Archiloc,
Tirteu, Mimnermi, Iponat, Saf, Alceu, ~, Alcman.
..(CoUd)
anacreontic [anakre'כntik], -iche adj LIT anakreontski.
anacreontiche [anakre'כntike] f LIT anakreontska
pesem m.
anacronisim [anakro'nizim] m 1. anahronizem m,
kronološka neustreznost f, razhajanje n 2. FIG
anahronizem m, nesodobnost f, zastarelost f. //
novotvorba cf. fr. anachronisme; izp. iz gr. aná in
chrónos 'čas'.
anacronistic [anakro'nistik], -iche adj 1.
anahronističen 2. nesodoben, zastarel;
~ m anahronističen, nesodoben, zastarel, nazadnjaški
človek; Se di une bande al esist il riscji di jessi tignûts
par provinciâi o anacronistics dal 10% dai clients... (Pa
02);
anacruse [ana'kruze] f LIT anakruza f, predtakt m.
anade [a'nade] f leto n, letina f, letnina f; ancje se, in
chê ~ stesse par esempli, al jere stât ativât un interessant
cors extracuriculâr su lis lenghis minoritariis d’Europe.
(Pa 02/10-11).
anadiplosi [anadi'plכzi] f LIT anadiploza f.// od gr.
ánadiplosis = podvojitev.
anaerobi [anae'rכbi] m BIOL anaerob m, anaerobno
živo bitje;
~ adj anaeroben.
anaerobic [anae'rכbic], -iche adj anaeroben.
anaerobiosi [anaerobi'כzi] f BIOL življenje v okolju
brez kisika.
anafilassie [anafi'lasie] f MED anafilaksija f (obrambna
reakcija organizma proti dol. substanci.// 20. st. izp. od
gr. ana ’proti’ in phulaxis ’zaščita’.
anafilatic [anafi'lasie] f MED anafilaktičen; shock ~
anafilaktičen šok (najhujša oblika alergij).
anafore [a'nafore] f LIT anafora f; // izp. od gr.
anaphora ’reprise’ k pherein ’nositi’.
anaforic [a'nafore] f LIT, GRAM anaforičen.
anaforisim [anafo'rizim] f LIT, GRAM anaforizem m.
anaglif [ana'glif] m ARS anaglif m, anaglipt m
(polreliefno kiparsko ali cizelersko delo).
anaglific [ana'glifik], -iche adj ARS anaglifski,
anaglifen.
anaglitic [ana'glitik], -iche adj ARS anagliptičen?.
anagogjic [ana'gכăik], -iche adj LIT anagogičen.
anagogjie [anago'ăie] f LIT mistična interpretacija,
anagogija f.
anagraf [a'nagrafe] f seznam m (stalnega) prebivalstva,
matična knjiga, anagraf m.
anagrafic [ana'grafik], -iche adj matični, anagrafski;
Ancje chi il nestri Evanzelari al è une sorte di document
~ de cjase reâl (CoUd).
anagram [ana'gram] m anagram m (besedna igra,
črkovnica, uganka s premenjanimi črkami).// izp. iz gr.
anagramma (grámma 'črka').
anagramâ [anagra'ma:] tr anagramirati, napraviti,
sestaviti anagram.
anagramatic [anagra'matik], -iche adj anagramski.
anagramist [anagrama'tist] m anagramist m
(sestavljalec anagramov).
anâl [a'na:l], anale adj ANAT zadnjičen, analen. // izp.
od lat. anus.
analbuminemia [ana'lεtik] m MED analbuminemija f
(nizka koncentracija albumina v krvnem serumu).
analcolisim [analko'lizim] m analkoholizem m,
nealkoholizem m.
analculic [anal'kulik], -iche adj brezalkoholen;
~ m brezalkoholna pijača.
analecta [ana'lεtik] m → analets.
anale(p)tic [ana'lεtik] m MED analeptik m, analeptično
sredstvo;
~ adj analeptičen.
analets [ana'lεtik] m LIT analekta npl (zbirka citatov in
izvlečkov iz literarnih del).
analfabet [analfa'bet] adj nepismen, analfabetski ; A
la vilie de vuere, si jere rindût cont de impreparazion
taliane, cu la plui part dai soldâts analfabets; (Pa 02);
~ m analfabet m, nepismeni m.
analfabetic [analfa'bεtik], -iche adj nepismen,
analfabetski.
analfabetisim [a'nalize] m nepismenost f,
analfabetizem m; In dut chest l'handicap plui grant, inte
stampe, al è l'"~" de marilenghe.(Pa 11/99)
analgjesic [anal'ăεzik], -iche adj MED analgetičen;
~ m analgetik m.
analgjesie [analăe'zie] f MED neobčutljivost za
bolečino, analgezija f.// cf. fr. analgésie ; od gr. a(n) priv.
in algein 'trpeti'.
analisi [a'nalizi] f 1. analiza f; razčlenjevanje n,
razčlenitev f; une domande di ~; ~ dal sanc MED
analiza krvi; ~ gramaticâl LING besedna analiza; ~
logjiche LING stavčna analiza; ~ statistiche statistična
analiza 2. analiza f, temeljiti pregled, presoja f, ocena f;
e al bat su la dibisugne di une precise ~ dai coscj par
ridusi (partitrepublichefurlane) 3. psihoanaliza f. // cf.
fr. analyse ; izp. od gr. análysis k gr. analýein 'razčleniti'.
analist [ana'list] (pl analiscj) m 1. analitik m; ~
programadôr RAČ programerski analitik; Al lavore
come ~ programadôr a Udin. (serling) 2. psihoanalitik
m 2. letopisec m, analist m.
analistic [ana'listik], -iche m analističen.
analistiche [ana'listike] f analistika f.
analitic [ana'litik], -iche adj analitičen, analitski; Lis
fotografiis a rivuardin architeturis e ogjets di art che a
son descrits in mût ~ tal catalic. (CoUd).
analitiche [ana'litike] f analitika f.
analitichementri [analitike'mentri] adv analitično,
analitsko.
analizâ [anali'dza:] tr analizirati, razčleniti, presojati,
ocenjevati; preučiti, vzeti pod drobnogled; Par ~ ducj i
ponts dulà che Dostoevskij al fevele de epilessie o ai let
cun ... (SiF)
analizabil [anali'dzabil] adj razčlenljiv, ki se da
analizirati, ocenjevati; preučiti.
analizadôr [analidza'do:r] m 1. analitik m 2. TEH
analizator m (naprava); La misure dal POX e je stade
fate cun tun particolâr ~ olandês Euroglas
ECS1000 cun titolazion microcoulometriche (SiF 02/1);
~ adj analizatorski; Chê analisi le fâs un algoritmi ~
(par- ser) pal SGML speciâl. (SiF 02/1)
analic [a'nalik], analoghe [a'naloge] adj analogen,
podoben; no à puartât a disvuluçâ un prodot ~ pal
polac. ... (SiF 02/1)// izp. iz lat. analogus od gr. análogos
'id.' (iz aná lógon 'glede na razmerje, po razmerju').
analoc [a'nalok] → analic.
analogjic [ana'lכăik], -iche adj 1. analogen, podoben;
in formât ~ (scritorsfurlans) v analoški obliki
2. LING po naliki.
analogjichementri [analoăike'mentri] adv 1.
analogno, podobno 2. LING po naliki.
analogjie [analo'ăie] f 1. analogija f; podobnost f; in ~
cun/ a di analogno k; Evidenziant cierts articui de leç,
si à di rilevâ che, in ~ cu la leç 482 (lingue.regione.fvg)
2. LING nalika f, analogija f. // cf. fr. analogie ; od gr.
analogia.
Anam ['anam] kr.i m Anam m.
anamit [ana'mit] adj anamski;
~ m Anamec m.
anamnesi [anam'nεze] f MED anamneza f// izp. od gr.
anamnesis .
anamorf [anam'nεze] f 1. TEH anamorfen (filmski
format DVD, TV 2. BIOL anamorfen.
anamorfic [ana'mכrfik], -iche adj anamorfen.
anamorfose [ana'mכrfoze] f 1. OPT anamorfoza f.
(popačenje) 2. FIG, ARS anamorfoza f, popačenje n // gr.
anamorphosis ’opnieuw vormen’.
anamorfosis [ana'mכrfozis] f → anamorfose.
ananas ['ananas] m 1. BOT ananas (Ananas) 2. (sadež)
ananas m. // v 16. st. iz port. ananás 'id.' (izp. iz jez.
Guarani, Tupi).
anapest [ana'pεst] m LIT anapest m (trizložna pesniška
stopica dveh nepoudarjenih tretji poudar).// izp. iz lat.
anapaestus, od gr. anápaistos 'id.' (k paíein 'tolči').
anapestic [ana'pεstik], -iche adj LIT anapestovski.
anarchic [a'narkic], -iche adj 1. anarhističen, anarhičen
2. FIG neurejen, neodgovoren, zmešan;
~ m POL anarhist m; di un om straordenari e duncje
dificil, Felix Marchi, anarchic a 18 karats (Pa 03/12).
anarchichementri [anarkike'mentri] adv anarhistično,
anarhično.
anarchie [anar'kie] f 1. anarhija f, anarhičnost f,
brezvladje n, brezzakonje n; che il net cambiament
climatic al podarès puartâ il planete sul or de ~, intant
(Leng) 2. POL anarhizem m; atuâl spirt libertaridemocratic: il cualuncuisim, il facilonisim, l'~,..
(partitrepublichefurlane) 3. FIG nered m, neurejenost f,
neodgovornost f. // izpod. od gr. a(n) priv. in archía k
archós 'vodja'.
anarchist [anar'kist] (pl anarchiscj) m POL anarhist m.
anarchiste [anar'kiste] f anarhistka f.
anarchisim [anar'kizim] m 1. anarhizem m 2. POL
anarhistični družbeni model.
anarcoit [anarko'it], -oide adj POL anarhoiden,
anarhistično usmerjeni;
~ m (slabš.) anarhistično usmerjena oseba.
anaspirersul [??'] m BOT nektarina f (sadež) (bolj
običajno baracocul).
Anastâs [anas'ta:s] os.i. m Anastazij m.
Anastasie [anasta'zie] os.i. f Anastazija f.
anastatic [anas'tatik], -iche adj TISK anastatičen,
faksimilen; edizion anastatiche faksimilna izdaja:
ristampe anastatiche, par cure de SFF, dal 1987 (CoUd).
anastigmatic [anastig'matik] adj FOTO
anastigmatičen.
anastigmatisim [anastigma'tizim] m anastigmatičnost
f (obnavljajočnost, pomlajevanje).
anastomizâ [anastomi'dza:] tr MED anastomizirati.
anastomosi [anasto'mכzi] f MED anastomija f,
anastomoza f; stant che nol ven trasferît par ~ (SiF 03/4,
9) // gr. anastomosis.
anastrofe [a'nastrofe] f LING inverzija f, obrnjena stava
f, anastrofa f.
anastrofic [a'nastrofe], -iche adj LING inverzen,
obrnjeno stavljen.
anatematizâ [anatemati'dza:] m REL anatematizirati;
izobčiti, izključiti.// cf. šp. anatematizar, cat.
anatematitzar, fr. anathématiser ; k gr. anathêmatizein.
anateme [ana'tεme] m REL anatema f; izobčenje n (t.
FIG); cunfins a drete e a çampe, di anatemis, di
esclusions, o, come che al dîs il pape, di
“autoesclusions”. (Bel); // cf. fr. anathème ; gr. anathêma
’offrande aux dieux’.
anatemizâ [anatemi'dza:] m REL izobčiti, prekleti.
anatemizât [anatemi'dza:t] m REL izobčen, preklet.
anatocisim [anato't∫izim] m EKO anatocizem m,
obrestovanje obresti; // lat. anatocismus.
anatocistic [anato't∫istik], -iche adj EKO
anatocističen (glede na obrestovanje obresti); calcul ~
računanje obrestnih obresti?.
anatolic [ana'tכlik], -iche adj anatolijski;
~ m Anatolic Anatolec m.
Anatoliche [ana'tכlike] f Anatolka f.
Anatolie [ana'tכlie] kr.i f Anatolija f.
anatomic [ana'tכmik], -iche adj anatomski.
anatomichementri [anatomike'mentri] adv
anatomisko.
anatomie [anato'mie] f 1. MED anatomija f; a si
scuintrin cussì dôs scuelis di pinsîr: une che e ten sù la ~
e la neuropatologjie (scuele ...) (SiF 02/1); ~
microscopiche mikroskopska anatomija; par cheste
scuvierte a son deventâts i fondadôrs de anatomie
microscopiche. (SiF 02/1, 155-165); ~ patologjiche
patološka anatomija 2. FIG natančna razčlenitev, analiza
f; pregled m // od poznolat. anatomia, od gr. anatomê
’id.’ (k anatémnein 'razrezati, raztelesiti').
anatomist [anato'mist] (pl anatomiscj) m MED anatom
m; Come studiâ il cuarp uman sul taulaç di un ~.
(Macjeu).
anatomizâ [anato'midza:] tr 1. raztelesiti, secirati 2.
FIG podrobno razstaviti, razčleniti, analizirati, pregledati.
anatomopatologjic [anatomopato'lכăik], -iche adj
anatomopatološki; che a sostignivin che l’esam
psichiatric al veve di jessi integrât cul esam ~ (SiF 02/1,
155-165).
anatossine [anato'sine] f BIOL anatoksin m. // gr.
ανατοξίνη od ana ‘proti’ in toxinê.
ancestrâl [ant∫es'tra:l] adj atavističen, ki se nanaša na
prednike; Ma chê condane ~ di doprâ lenghis e culturis
disferentis e je la lidrîs istesse di ..(Pa).// preko fr.
ancestral ; k ancêtre od lat. antecessor ( ante in cedere
’iti, hoditi’).
anchilosaur [a'nel] m ZOOL ankilozavr m. // od
neolat. ankylosaurus, od gr. ankulos, ‘zakrivljen’ +
sauros ‘lizard’.
anchilosi [anki'lכzi] f MED otrdelost sklepa, anhiloza f;
// neolat. od gr. ankulōsis k ankuloun ’zakriviti’.
anchilotic [anki'lכtik], -iche adj MED ki se nanaša na
otrdelost sklepa, anhilotičen.
anchine [an'kine] f TEKST nanking m.
ancia ['anq] adv in co (nareč. juž.) → ancje.
ancj ['anq] adv in co → ancje.
ancje ['anqe] co 1. tudi; E si tacà a cori ~ lui bande
dal sfuei (Zili); e us domandìn ~ a voaltris (Basc);
PROV Dulà che e sta une bocjade di pan e po stâ ~ une
peraule . (ProvBr) 2. celo 3. četudi, čeprav; 4. še; ~
un še eden.
ancjeben [anqe'bεn] adv seveda, dobro;
ancje ben che [anqe'bεn ke] co čeprav, četudi;
imbombât de sô nobiltât parlamentâr, ~ deventade par
matrimoni (Mar).
ancje dongje che [anqe'donăe ke] co čeprav, četudi;
ancje mai che [anqe'mai ke] co čeprav, četudi;
ancjemò [anqe'm ]כadv 1. še; Pe conclusion de opare
e reste ~ vierte la cuestion dal ultin lot, Godega-Conean,
(O) odprto ostane še vprašanje...; No jerin lâts ~ a
viodi la fin dai lavôrs di rignuviment dal fabricât.(Ta)
2. poleg tega; ~ di dut ce che si veve ~ di fâ e di patî:
i pecjâts di Neron, di Cesar Borgia, (Bel);
; ?? ~ sore, ~ dongje . // cf. lad. ciamò.
ancjemonò [anqemo'n ]כadv še; La cjase, dutcâs, no
jere ~ finide (Ponte); in chel secul lis dôs citâts no jerin
~ unidis (scritorsfurlans).
ancje se ['anqe] co čeprav, četudi; o vin scoltadis
tantis vôs che a disin che a lui lis feminis i plasin ancje se
maridadis”. (BrLi); No soi di famee di predis, ancje se
la mê famee e jere siore di virtût. (glesie) Nisem iz
župniške družine, četudi je bila naša družina polna
vrlin.
ancjetant [anqe'tant] (t. antant) adj prav tolikšen; al
à fat di nô ancjetancj rês e perdis par Diu so pari;
~ adv prav tako, enako (količino); Invecit, trop che e
vuadagne in rispueste al è un ~ scunît cidinôr, corîf,
come se pal vuarp al fos aromai inutil contâ (Mar);
~ pro prav tolik, enak
ancone [an'kone] f → incone.
Ancone [an'kone] kr.i f Ankona f (Marche); al
viazave in prime classe sul diret Rome-Ancone cun doi
fraris. (Bel)
anconitan [ankoni'tan] adj GEO ankonski;
~ m Ankonec m.
Anconitane [ankoni'tane] kr.i f 1. t. Republiche ~
Ankonska republika (s franc. pomočjo se je razglasila 19
nov.1797) 2. (prebivalka Ankone) Ankonka f.
ancorâ [anko'ra:] tr 1. usidrati, zasidrati 2. pripeti,
pričvrstiti, pritrditi, vezati za kaj;
~si refl 1. usidrati se; fra ancorâsi a un mont sigûr ma
datât e butâsi tal larc cul riscjo di cjatâsi cul nuie denant
e cul nuie daûr. (Bel) 2. FIG oprijeti se, okleniti se,
oklepati se.
ancorât [anko'ra:t], -ade adj usidran, zasidran;
pričvrščen; e vîf fûr de storie, ancorade a un piçul mont
alpin e contadin, la civiltât..(Pa).
ancure ['ankure] f sidro n; pûr cun ducj i disastris che
e à produsût tal Vincjesim secul , une ~ di salvece.
(scritorsfurlans)// iz lat. ancora, to iz gr. ánkŷra .
andalûs [anda'lu:s], -use adj andaluški;
~ m Andaluzijec m.
Andaluse [anda'luze] f Andaluzijka f.
Andalusie [andalu'zie] kr.i. f Andaluzija f (pokrajina v
južni Španiji): il puart de piçule citât di Palos te ~.
andalusite [andalu'zite] f MIN andaluzit m.
andament [anda'ment] m potek m, potekanje n;
ricors a chê straodenarie in câl te Provincie di Udin par
chel che si inten l'~ dal marcjât dal lavôr tal ..(La 04/3)
andant [an'dant] adj 1. razvezan, nevezan, tekoč; un
pas ~ 2. enostaven, preprost, naraven; un omp ~
preprost človek 3. povprečen, srednji, navaden,
nekakovosten; robe ~ ceneno blago 4. (cena) nizka,
umerjen; presi ~ ugodne cene; tal presi ~ di 7,50 euro
(Onde).
ande ['ande] f 1. hoja f, način hoje, kretanje n: la sô
sapience e la ~ 2. FIG obnašanje n, drža f, način m,
držanje n, vedenje n, ravnanje n, običaj m, nagnjenje n,
navada f; sposobnost f, nadarjenost f; tante e je diferente
la ~ jenfri i studiôs (Leng); a batevin il forment cuntune
~ strache; La stesse ~ che, in dì di vuê, e sta metint de
bande ancje il talian par lâ viers l'anglês. (Pa) Isti način
(postopanje)..; ma lafenò nissune poe, nissune plee,
nissune ombre e nissune ~ nazionalistiche. (Pa) 3. FIG
pogled m, izgled m, videz m, vidik m, zunanjost f, obraz
m, izraz m, zunanjščina f; Ogni moment si visave che
cumò la vite e veve une altre ~ (Sg) 4. FIG nadutost f,
napuh m, ošabnost f, bahavost f, dostojanstvenost,
pomembnost f, kazanje n, bahanje n; ancje tu tu crodis
di jessi cui sa cui. Ancje tu tu cjapis di chês andis che a
fasin trimâ il mont 5. FIG umerjenost f, ubranost f; in
chê cjase dut al pareve sdrumâsi, ma la ~ de famee a leve
indenant compagne 6. ARS lastnost f, posebnost f,
značaj m, čud m, ton m, kadenca f, barva f; la ~ popolâr
dal librut 7. FIG a dute ~ ; jessi in ~ biti v toku; Al è
in ~ un grum di lavôr (Pa); jessi in ~ di biti na tem, pri
tem, da; stâ su la ~ biti v pripravljenosti; mi da la ~
imam vtis, občutek.
andesite [ande'zite] f VULK, MIN andezit m.
andi ['andi] part pro → an.
Andis ['andis] kr.i fpl Andi mpl. (gorovje).
andit [an'dit] (demin. od andiut) f 1. hodnik m, koridor
m, (ozek, tesen) prehod m, veža f 2. čumnata f, luknja f.
andoran [ando'ran] adj GEO andorski;
~ m Andoran Andorec m.
Andore [and'ore] kr.i f Andora f; e interesse 10
milions di citadins europeans di Spagne (Catalugne e
Isulis Baleârs), di ~.. (Pa).
Andrât [an'dra:t] (t. Andree) os.i. m Andraž m, Andrej
m; Sant ~ si pense che e sedi une forme cuntune
influence slave sul non di Sant Andree. (Leng); Sant ~
→ Sant ~..
andrean [andre'an]
Andree [an'drεe] (t. Dree, Dreute) os.i. m Andrej m;
O magari a svoglitâ se la femine di ~ e jere a palaç o
(Mar).
Andreine [andre'ine] os.i f Andreja f; La siore ~
Vobis e torne plui dispès in Friûl..(SiF 03/3).
Andreis [an'drεis] kr. i m Andreis (Pn).
andri ['andri] m → landri.
Andrian [andri'an] os.i. m Adrijan m.
androcei [andro't∫εi] m 1. BOT androcej m 2. HIST
moški del hiše (v stari Grčiji).
androgjin [an'drכăin] adj dvospolen;
~ m 1. dvospolnik m, hermafrodit m 2. BIOL dvospolna
rastlina.// < gr. androgynon
androit [an'drכit] m robot m.
Andromache [an'drכmake] os.i f MIT Andromaha f
(žena trojanskega junaka Hektorja).
andromane [andro'mane] f androman, ki je nor na
mošje.
andromanie [androma'nie] f andromanija f,
nimfomanija f// < gr. άνδρο ανία.
Andromede [an'drכmede] f MIT, ASTR Andromeda f.
androne [an'drכne] f (ozka, za pešce) steza f, tesnec,
(ozka) cesta f, pot, potka f, (beneška) ulica f; Po mi
menà, passant pe ~ che je in bande de puarte (BiblEzechiel); ~ muarte (slepa) ulica f, zagata f;
→ gosse.
andropause [andro'pauze] f MED andropavza f,
klimakterji virilnosti, mena pri moškem.
androsteron [androste'ron] m MED, KEM (spolni
hormon) androsteron m.
Ane ['ane] (demin. od Anute, Anusse, Nusse) os.i. f
Ana f, Anica f; a poche Sante ~ (bolj običajno al poche
dree); sante ~ sveta Ana; cui siei sant Antoni e sante
Rite e san Josef e il Signôr e sante ~ e la Madone (BelR).
Ane ['ane] os.i m (biblijsko ime) Hana m; intant che ~
e Caife a jerin i sorestants dai predis. (Bibl-Lc) in ko sta
bila vélika duhovnika Hana in Kajfa.
anecumene [aneku'mene] f ASTR anekumena f, od
človeka nenaseljen kraj, za naselitev neprimeren kraj; //
od gr. an- = 'ne, brez' + oikouméne = 'naseljen svet'.
anedot [ane'dכt] m anekdota f, zgodbica f; O podìn
contâ un anedot:..(SiF 03/4) // cf. fr. anecdote ; od gr.
anekdota ’neobjavljeno’ k gr. ekdidónai 'objaviti'.
anedotic [ane'dכtik], iche adj anekdotičen.
anedotiche [ane'dכtike] f 1. zbiranje in pisanje anekdot
2. anekdotika f (anekdote o osebi, obdobju).
anedotist [anedo'tist] (pl anedotiscj) m
pripovedovalec, pisec anekdot.
anel [a'nel] m 1. prstan m; meti l’~ tal dêt dati prstan
na roko .. Svelts, puartait chi la vieste plui biele e meteije
intôr; meteitji l’~ tal dêt. .. Dajte mu prstan na roko in
sandale na noge! . (Bibl-Lc); il dêt dal ~ prstanec m 2.
obroč(ek) m, sklep m, člen m (pri verigi), krog m; obroč
m; krožek m; okrožje n; okoliš; kolobar m (okoli lune);
~ di cjadene členek verige; cence cussience e cence
une scuele adeguade al è condanât a fâ di famei, a jessi
doprât come mani di pale, (Pa); ~ de clâf obroč ključa;
e dopo di vê involuçât parie l’~ de clâf, al rivà a viarzi.
(Sg); ~ di taur kavelj?; une scarpe di un tipo e une di
un altri e un ~ di taur sul nâs! (Ta);
→ rincje.
anemâl [ane'ma:l] m → nemâl.
anemic [a'nεmik], -iche adj 1. malokrven, anemičen
2. reven, neploden, jalov; tiere anemiche neplodna
zemlja.
anemie [ane'mie] f 1. MED slabokrvnost f, anemija f
2. FIG neplodnost f (zemlje); la miserie de plui part dai
contadins : lis causis a son di cirî ancje te ~ dai terens
(CoCamp). // iz neolat. anaemia ’id.’, tvorjeno k gr.
ánaimos 'brez krvi' k haîma 'kri'.
anemocôr [ane'mכfil] BOT ??dispersado por el viento.
// cf. nem. anemochor, ang. anemochorous; od gr.
ánemos ‘veter’ in choreo ‘cambiar de lugar’.
anemofil [ane'mכfil] adj BOT anemogamen.// od gr.
ánemos ’veter’ in philos ’prijazen’
anemograf [ane'mכgraf] m METEO anemograf m
(priprava za zapisovanje moči in smeri vetra).
anemografie [anemogra'fie] f METEO anemografija f.
// od gr. ánemos ‘veter’ in -graphía 'opisovanje, pisanje'.
anemologjie [anemolo'ăie] f METEO anemologija f,
vetrologija f (znanost, ki preučuje veter).// gr. ánemos
‘veter’ in k lógos 'beseda'.
anemometri [ane'mכmetri] m METEO anemometer m
(merilec vetra).
anemometrie [anemome'trie] f METEO anemometrija f
(merjenje hitrosti vetra).
anemul [a'nemul] m BOT vetrnica f (Anemona) // gr.
anemonê 'ki se pod vplivom vetra odpre'.
aneroit [a'nemul] m FIZ aneroid m, aneroidni
barometer m. // cf. fr. anéroide ; od gr. a(n) priv. in aer
'zrak'.
anession [anesi'on] f POL aneksija f, nasilna pripojitev,
priključitev; Difat si po dî che la mont e à tacât a lâ
denant-daûr a partî de invasion o ocupazion o ~ taliane.
(BelAlci).
anestesie [aneste'zie] f MED anestezija f, omrtvičenje
n; ~ locâl lokalna anestezija; Par la operazion no
coventave plui di une ~ locâl cussì la femine (Furlanist);
~ totâl splošna anestezija f. // izp. iz gr. anaisthêsía
'neobčutljivost'.
anestesisim [aneste'zizim] m MED anestezisem m.
anestesist [aneste'zist] (pl anestesiscj) m MED
anestezist m; Cuanche mi àn operât di infart, che o ài
riscjade la vite, l’~ mi à domandât: (BelFa).
anestetic [anes'tεtik], -iche adj MED anestetičen;
~ m 1. anestetik m 2. FIG pomirjevalo n, blažilo n.
anestetizâ [anesteti'dza:] tr MED anestetizirati,
omamiti, omrtvičiti.
aneti [a'nεti] tr POL priključiti, anektirati; daspò dai 8
di setembar dal ’43, al jere anetût al Tierç Reich di
Hitler, cul non di “Adriatisches küstenland”. (Pa 05/05).
aneurismâl [aneu'rizme] f MED se nanaša na
anevrizmo; dilatazion ~ de aorte razširjenje aorte
(zaradi anevrizma).
aneurisme [aneu'rizme] f MED anevrizma f (razširjena
arterija). // cf. fr. anévrisme ; od gr. aneurusma ’dilatacija
arterije’.
anfibi [an'fibi] adj 1. dvoživen 2. FIG dvoličen;
~ m 1. ZOOL dvoživka f, amfibija f 2. AERO, TEH
(vozilo) amfibija f; il mangjâ e la aghe di bevi a vignivin
puartâts graciis ai mieçs anfibis de Protezion civîl e dai
pompîrs (La 03/01) // tvorjeno z gr. amphi ’dvostranski’
in bios ’življenje’.
anfibolite [anfibolo'ăie] f MIN amfibolit m.
anfibologjie [anfibolo'ăie] f 1. REL, FIZ amfibolija f,
dvoumno, dvomiselno izražanje n; dvoumje n,
dvomiselnost f 2. GRAM dvoumna slovnična zgradba. //
od lat. amphibologia, z amphibolia, od gr. amphibolia, s
končnico -logia , kot iz amphibolos + logos ; cf. fr.
amphibologie.
anfibrac [an'fibrak] m LIT amfibrah m (trozl.: nenagl.nagl.-nenagl.). // od lat., gr. amphi ’na obeh straneh’ +
brachys ’kratek’.
anfibul [an'fibul] adj 1. REL dvorezen, nejasen (izrek,
stavek) 2. KEM, MED amfibolen (deluje tako v smeri
katabolizma kot anabolizma). // od gr. amphibolos
‘dvoumen’, od amphiballein ’dvomiti’; cf. fr. amphibole.
anfibul [an'fibul] m MIN amfibol m. // gl. anfibul.
anfidiploit [an'fibul] m amfidiploid m, organizem, ki
ima diploiden set kromosomov od vsakega starša. // od
gr. amphi ’z obeh strani’, diploos ’dvojni’ in eidos ’vid’
anfimissis [anfi'missis] m MED amfimiksis m // od gr.
amphi ’z obeh strani’ in mixis ’mešanje, zedinjenje’; cf.
ang. amphimixis, it. anfimissi.
anfiossi [anfite'atri] m ?? (Amphioxus lanceolatus) //
preko neolat. amphioxus od amphi + oxys ’sharp’.
anfiteatri [anfite'atri] m 1. amfiteater m, antično
gledališče; 2. amfiteatralna predavalnica; ~ anatomic
predavalnica anatomije 3. GEOL ~ morenic morenski
nasip; La sô posizion lu lasse, dal dut isolât, tra l'~
morenic plui a tramontane (..) e lis riis di alturis plui a
sud..(CoUd), Il Cormôr, che al nas intal ~ morenic dal
Tiliment.. (CoCamp)// < lat. amphitheatrum, od gr. amphí
'okrog' in lat. theâter (izpos. od gr. théâtron 'gledališče').
anfiteatric [anfite'atrik], -iche adj se nanaša na
amfiteater, amfiteatričen. // lat. amphitheatricus.
Anfitrion [anfitri'on] m MIT Amfitrion m (v gr. mitol.
kralj Tirinta in mož Heraklejeve matere Alkmene); FIG
oznaka za prevaranega moža. // gr. Amphitryon.
anfitrop [anfi'tr anfore] adj ??Partly inverted; turned
back 90 degrees on its stalk. [Of a plant ovule]. // cf. ang.
amphitropous od gr. amphí + tre`pein ’obrniti’.
anfitropâl [anfitro'pa:l] adj amfitropalen.
anfore ['anfore] f → anfure.
anfoter ['anfore] m KEM amfoter m, sposobnost
spojine, da deluje kot kislina ali baza. // < gr. amphoteroi
‘obadva’.
anfoteric ['anfore] m KEM amfoteričen (ki deluje kot
kislina ali baza).// cf. nem. amphoterisch ; od gr.
amphoteros ‚beiderlei’.
anfotericin [??'anfore] m KEM amfotericin m.
anfure ['anfure] f vrč m, amfora f; tes lôr anfuris.;
Us vignarà indenant un om ch’al puarte une ~ di aghe.
(Bibl-Mc)
angariâ [angari'a:] (o angarii [anga'rii]) tr mučiti,
trpinčiti, tlačiti, zatirati.
angarie [an'garie] (t. [anga'rie]) f JUR zatiranje;
nasilstvo n, trpinčenje n; cence avilîsi e mandâ dut a trai
pai dispiets, lis angariis, il mancjât jutori a un lavôr che
86 mil di lôr, cu la lôr firme, a àn declarât mertori. (Pa
04/04).
anghîr [an'gi:r] m kavelj m, kljuka f, krempelj m.
angjelic [an'ăεlic], -iche adj angelski.
angjeliche [an'ăεlike] f 1. BOT angelika f, gozdni
koren (Angelica archangelica) 2. MUZ angelika.
Angjeliche [anăe'like] os.i f Angelica f.
angjelichementri [anăelike'mentri] adv angelsko.
Angjeline [anăe'line] os.i. f (IT Engadina) ; ~ e
Marie (manzanoBr); → Engjadine.
angjio- [anăiolo'ăie] prvi del zlož. sl. angio- od gr.
aggeion ’vaisseau, recipient’.
angjiocardiograf [anăiokardio'graf] m MED
angiokardiograf m.
angjiocardiografic [anăiokardio'grafik], -iche adj
MED angiokardiografski.
angjiocardiogram [anăiolo'ăie] f MED
angiokardiogram m.
angjiografic [anăio'grafik], -iche adj MED
angiografski.
angjiografie [anăiogra'fie] f MED angiografija f.
angjiogram [anăio'gram] m MED angiogram m.
angjiologist [anăiolo'ăist] f MED angiologist m.
angjiologjie [anăiolo'ăie] f MED angiologija f (nauk o
krčnih žilah). // od gr. aggeion +
angjiom [anăi'om] f MED angiom m, benigni tumor
ožilja. // < neolat. angio- + -oma.
angjiopatie [anăiopa'tie] f MED angiopatija f.
anglês [an'gle:s], -ese adj angleški; Un dai uficiâi dal
esercit ~ (in dut i acusâts a son circje 20) (Pa 03/8)
eden od častnikov angleške vojske..;
~ m 1. Anglês Anglež m; I Latins in Friûl no àn fat ni
di miei ni di piês di ce che a àn fat i ~ in Indie (JM) 2.
angleščina f, angleški jezik; Chest però al compuarte
che l’~ che si intivisi ogni dì, aromai, al è deventât
lenghe “francje” (Pa 02); // od Angles (t. Engleis,
Englois) ’(germansko ljudstvo) Angli’.
Anglese [an'gleze] f Angležinja f.
angli ['angli] m → Anglês.
anglican [angli'kan] adj REL anglikanski;
~ m Anglikanec m.
anglicane [angli'kane] f REL anglikanka f.
anglicanisim [anglika'nizim] m REL anglikanizem m.
anglicisim [angli't∫izim] m POL anglicizem m; al è in
realtât un ~ che al varès di sei voltât cun
“mondializazion”. (Pa)
anglicizâ [anglit∫i'dza:] tr anglicizirati.
anglicizazion [anglit∫idzatsi'on] f anglicizacija f.
Anglie ['anglie] kr.i. f Anglija f; e cu lis armis di
fiêr si sparniçarin in lunc e in larc, de Spagne in
France, in ~ (JM)
angli-merecan [anglimere'kan] adj angloameriški;
~ m Angloameričan m; dal atac ~ cuntri il regjim dai
Talebans (Pa 02/10-11).
anglisim [an'glizim] m anglizem m.
anglist [an'glist] (pl angliscj) m anglist m.
anglo- [anglo] prvi del zloženke sl. anglo- ’angleški’.
anglocatolic [angloka'tכlik], -iche adj anglokatoličen.
anglofil [an'glכfil] adj anglofilen, anglofilski;
~ m anglofil m.
anglofilic [anglo'filik], -iche adj anglofilen,
anglofilski.
anglofilie [anglofi'lie] f anglofilija f.
anglofobic [anglo'fכbic] adj anglofobičen ;
~ m anglofob m.
anglofobie [anglofo'bie] f anglofobija f.
anglofon [an'glכfon] adj anglofonski, angleško
govoreči;
~ m anglofon m.
anglofonic [anglo'f??] adj anglofonski; Nissun dai
sogjets al veve passât plui di un mês intun ambient ~, e
par tant a vevin un inglês une vore puar. (SiF 03/4, 97114).
anglofop [an'glכfop] adj anglofobičen ;
~ m anglofob m.
angloman [anglo'man] adj anglomaničen;
~ m angloman m, anglomaniak m.
anglomaniac [angloma'niak] adj anglomaničen ;
~ m anglomaniak m.
anglonorman [anglonor'man] adj anglonormanski;
lenghe anglonormane anglonormanski jezik.
anglosasson [anlgosa'son] adj anglosaški,
anglosaksonski; Al si svicine ae produzion incisorie de
scuele ~ (CoUd);
~ m Anglosaksonec m; Anglosas m.
Anglosassone [anlgosa'sone] f Anglosaksonka f.
anglotodesc [angloto'desk], -escje adj anglonemški;
la parie anglotodescje e nordeuropeane e la messede
slave orientâl. (Pa 02).
angolan [ango'lan] adj angolski;
~ m Angolec m.
angolâr [ango'la:r] adj → angulâr.
Angole [an'gכle] kr.if Angola f; ~, Siere Leon, Liberie,
Ruande, Burundi,… e vi a son dome un pôcs dai
stâts...(Pa).
angolês [ango'le:s], -eze adj → angolan.
angoloit [ango'lכit] m oglat (??szöglettest).
angorie [an'gכrie] f del njive, kjer se brazde skrajšajo
zaradi zoženja terena.
angosse [an'gכse] f tesnoba f, bridkost f, skrb m;
Chescj emigrants justeapont si domandin cun ~ cuâl che
al podarà jessi il divignî .. (La)
angstrom [angu'dele] m FIZ angstrem m (merska
enota); // od imena šved. fizika Anders Jonas Ångström.
angudele [angu'dele] f ZOOL gavun m (Atherina
mochon).
angul ['angul] m 1. MAT kot m; frontâls o di ~
arbitrari come tes riflessions tor di parêts isoladis...(SiF
02/2) 2. vogal m 3. FIG kotiček m, skrit kot. // < lat.
angulus ; cf. fr. angle, it. angolo vse id.
-angul ['angul] GEOMET : pomeni « kot » npr. v. :
triangul, otangul.
angulâr [ango'la:r] adj koten, ogeln.// < lat. angularis,
od angulus ; cf. ang. angular.
angularmentri [angolar'mentri] adv kotno.
angulât [ango'la:t], -ade adj ki ima ostre kote,
ostrokoten; // < lat. angulatus, p. od angulare.
angulazion [angolatsi'on] f 1. FILM snemanje pod
določenim kotom 2. FIG zorni kot 3. ŠP diagonalni strel
(v kot nasprotnikovih vrat).
angulis ['angulis] fpl skrbi mpl, tesnoba f; in ce ~ v
kakšnih skrbeh.
angunie [angu'nie] f → agunie.
angure ['angure] f angora f; gjat di ~ angorska
mačka; cjavre di ~ angorska koza; lane di ~
angorska volna. // po imenu mesta Ankara v Turčiji.
angurie [an'gurie] f lubenica f; dut il paîs al è invidât
tal parc des fiestis, par mangjâ la ~ e zuiâ (mediareteedu).
Angus [an'gurie] kr.i m Angus (county in Scotland);
os.i m škotsko ime Angus;
~ m t. aberdeen angus črna škotska pasma goveda.
angusigule [angu'zigule] (t. angusîr) f ZOOL jeseter
(Esox belone).
angusin [angu'zin] m paznik m (nad sužnji), jetničar m,
rabelj m; mučitelj m, mučilec m; ~ pal altiûl.
angusîr [angu'zi:r] m → angusigule.
aniâ [ani'a:] tr pretezati (se), udejstviti, izvesti;
~si refl pretezati se, gibati se; Un trus di sigûr. Pegre e
sforadie che no saveve ~.
Anibal [a'nibal] os.i m HIST Hanibal m.
anice ['anit∫e] f 1. BOT janež m (Pimpinella anisum) 2.
janževec m.
anidri ['anidri] adj KEM, BIOL brezvoden; // od gr.
án(h)ydros ‚brez vode’.
anidride [ani'dride] f KEM anhidrid m; Anzit, cu la ~
carboniche che si forme .(lestizza).// od gr. án(h)ydros
’brez vode’.
anidrite [ani'drite] f MIN anhidrit m.
anidrosi [angu'zin] m MED anhidroza f // od gr.
anhidrosis ; od an negat. in hidros ‘znoj’ + -osis.
anientament [anienta'ment] m (it.) uničenje n.
aniline [ani'line] f KEM anilin m.// izv. od perz. nil
’indigo’ preko arab. an-nil in potem v port. kot anil
’rastlina, ki proizvaja indigo’.
anim ['anim] m 1. (redko) duh m; La buine volontât,
la fuarce di ~ a fasin vierzi i vôi e cjalâ il ...(fuarcefriul);
stât di ~ duševno stanje; Cheste poesie nus comuniche
diviers stâts di ~ e nus fâs preseâ la bielece
des cjossis..(La 04/11) 2. (redko) v: fâ ~ opogumiti
se.
animâ [ani'ma:] tr 1. oživiti, poživiti, razvneti,
animirati; cussì di rivâ a creâ ambients e mosferis, a ~ e
fâ movi i personaçs, ...(La 04/12) 2. spodbuditi, vliti
pogum;
~si refl oživeti, razvneti se. // od lat. animare ; cf. fr.
animer.
animadementri [animade'mentri] adv živo, živahno;
animirano.
animadôr [anima'do:r], -ore adj obujajoč, oživljajoč,
gonilen;
~m animator m, gonilna sila, obujevalec m; che al
scugne jessi sore il dut agrât a Toni Costantin, di simpri
animadôr e ~ di chest ... (La 05/1)
animadversion [animadverzi'on] f opomba f, opomin
m. // od lat. animadversio, od animadvertere.
animâl [ani'ma:l] adj živalski;
~ m žival m; il so cjan nol è dome un dovê, ma al è
soredut un at di responsabilitât pal so ~ e ancje par chei
altris animâi (CoUd); → nemâl.
animalesc [anima'lesk], -escje adj živalski,
animaličen; svuedât dal protagonisim rinassimentâl,
stramudât tal so inmagjinari ~. (GE)
animalescjementri [animalesqe'mentri] adv živalsko.
animalisim [anima'lizim] m animalizem m // cf. fr.
animalisme.
animalist [anima'list] (pl animaliscj) m 1. ARS
animalist m, umetnik, ki upodablja živali 2.
živalovarstvenik m.
animalistic [anima'listik], -iche adj animalističen.
animalitât [animali'ta:t] f animalnost f.// fr. animalité.
animalizâ [animali'dza:] tr animalizirati (spremeniti v
žival). // cf. animalizzare, ang. animalise.
animalizât [animali'dza:t], -ade adj animaliziran
(spremenjen v žival).
animât [ani'ma:t], -ade adj 1. živ, animiran;
carton ~ risani film; Tal 1999 al à voltât par furlan, in
colaborazion cun âtris, i dialigs dal carton ~ "Lupo
Alberto"....(La 04/3); itinerari ~ učna pot, pot z
ilustracijami; Un itinerari animât ator pes stradis e pes
placis dal centri citât al fasarà cognossi ai fruts lis storiis
e lis cronachis dal timp di une volte (CoUd)
2. živahen, razgiban; ma par cuintri al è stât un an un
grum ~ e movimentât. ..(Natisone/tellini)
3. animiran, predlagan, sklican; La convigne, animade
dal teolic Paolo Doni.(Pa) 4. GRAM živ; altre
diferenziazion dentri des POS: N = non comun III
posizion: gjenar: M = masculin (~) IV .. (SiF 02/1);
~ m živahno.
animatic [ani'matik], -iche adj ;?? robe che la int no
veve, e in plui al podeve fâ stât sul cuartês o sul ~ (un
tant a teste) o sul fugatic (un tant par fûc). (BelAlci)
animatisim [anima'tizim] m FILOZ animatizem m
(pripisovanje zavesti in osebnosti naravnim pojavom).//
cf. ang. animatism.
animatistic [anima'tistik], -iche adj FILOZ
animatističen (se nanaša na animatizem).
animatronic [anima'trכnik], -iche adj animatroničen
~ m animatronik m (roboti, ki izgledajo kot živali) // šp.
animatronic.
animazion [animatsi'on] f 1. oživitev f; živahnost f;
zagnanost f 2. vrvež m, gneča f
3. animacija f; Une sofisticade novitât di tecniche di ~.
(Furlanist) 4. INF animacija f. // od lat. animatio, od
animare.
anime ['anime] f 1. duša f, duh m; jedro n ; deriv.
animute, animate (anemate); come une ~ in pene
businave jenfri i ramaçs dai morârs come une ~ in pene.
(Sg); cuanche si è malâts, vecjos ancje ta la ~, (BelFa)
2. FIG oseba f, živa duša f; 90 mil animis, dutis
venessianis o venetizadis secont une professoresse di
Padue (Pa 02/10-11); no si sint une ~, no passe une ~
ni žive duše; ~ vivint živa duše; cence ~ vivint brez
žive duše; miârs di cjamps cence ~ vivint (Pa); 3. FIG
srce n, pogum m, duh m, duša f, (raz)um m, pamet f,
razsodnost f; čustvo n; čud f, namera f; spomin m, misel f;
srčnost f, duhovitost f, živahnost f, moč f, čvrstost f;
veljavnost f; un omp di ~ pogumen mož 4. FIG jedro
n, notranji del (nečesa), notranjščina f; n; (majhna)
skupina f; ~ di boton, dal fiêr di sopressâ 5. FRAZ fi di
~ posvojenec m; Fi di anime di pre Josef Marchet,
ancje Riedo Pup ta chel piçul trop di profetis.
(scritorsfurlans); fie d’~ posvojenka f.
animele [ani'mele] f 1. KUL (bolj obič. latin) rajželjc m
2. TEH zapklopka f, ventil m, loputa f 3. animele de
lum, de làmpide, des scarpis → ànime.
animete [ani'mete] f REL ??volilna kroglica f (palla)
animisim [ani'mizim] f REL animizem m (religiozno
pojmovanje, ki mu je duša osnovno življensko počelo) //
animist [ani'mist] (pl animiscj) m REL, FILOZ animist
m.
animistic [ani'mistik], -iche adj REL, FILOZ
animističen //
animôs [ani'mo:s], -ose adj pogumen, srčen, drzen;
jeznorit, divji, ognjevit; public di Gjermanie al è une
vore plui ~ di chel furlan! Atenzion! (Ta)
animosementri [animoze'mentri] adv hrabro,
pogumno, srčno.
animositât [animozi'ta:t] f PSIH animozita f; (odpor
ali sovražnost do druge osebe. // od lat. animositas ; cf. fr.
animosité.
anìn [a'nin] (1. mn. od lâ) ajmo ! gremo! dajmo!; Se o
vivin di Spirt ~ ancje daûr dal Spirt. (glesie).
aniò [ani'( ]כOLF) ??
anion [ani'on] m KEM, FIZ anion m (negativno nabit
anorganic [anor'ganik], -iche adj anorganski.
anormâl [anor'ma:l] adj 1. abnormalen 2. MED
ion) // umetno tvorjen od fiz. Faradaya gr. an ’ne’ + ienai
’iti’.
anis ['anis] m BOT sladki janež m.
anisogamet [anizoga'mie] f BOT anizogamet m.
anisogamie [anizoga'mie] f BOT anizogamija f
(kopulacija (singamija) anizogameta).
anisofilie [anizofi'lie] f BOT anizofilija f
anisometric [anizotro'pie] f FIZ anizometričen.
// tvorjen z gr. an ’ne’ + (→) isometric.
anisometrie [anizome'trie] f FIZ anizometrija f.
anisometropico [anizome'trכpik], -iche adj MED
anizometropski.
anisometropie [anizome'trie] f MED anizometropija f
(dioptrijska razlika med očmi). // neolat. od gr. aniso +
metron ’mera’ + ops ’oko’.
anisotrop [ani'zכtrop] adj FIZ anizotropen.
anisotropic [anizo'trכpik], -iche adj FIZ anizotropen,
anizotropski.
anisotropie [anizotro'pie] f FIZ anizotropija f; ~
magnetiche magnetska anizotropija.
aniversari [aniver'sari] (t. innovâl) m obletnica f;
Parcè che tal 2001 al cor ancje l'aniversari dal
vicjecinchesim dal taramot (fuarcefriul);
~ adj obleten.
Anmil ['anmil] kratica Associazion italiane mutilâts e
invalits sul lavôr; E par cirî almancul di limitâ cheste
plaie la ~ e torne a marcâ lis sôs strategjiis in materie:
(O).
anmò [an'mo] adv še; in mût di ofindi ~ ; (bolj
običajno ancjemò)
Ankara ['ankara] kr.i f Ankara f (gl.mesto Turčije).
àno ['ano] 3. mn. vpr. sed. od vê ; I lavôrs ~ favorît une
incressite di cussience e di mobilitazion? (Pa 02);
anodic [a'nכdik], -iche adj FIZ anoden.
anolino [ano'lino] m KUL vrsta testenin, polnjeni z
mesom (spec. Emilije).
anomalie [anoma'lie] f 1. nepravilnost f, izjemnost f;
stant la ~ de famee dulà che al à vivût: la clamorose
assence dal pari (CoUd) 2. MED anomalija f 3. FIZ
anomalija f; ~ magnetiche anomalije magnetnega
polja.
anomie [ano'mie] f anomija f (kulturna revščina ali
nemoč).
anomisetât [anomize'ta:t] f pogumnost f, srčnost f;
gnev m, pristrastje n, pristranskost f, pristranost f,
sovražnost f, neprijaznost f, (tiha) jeza f, mržnja f.
anonim [a'nכnim] adj brezimen, anonimen;
nepodpisan; di un Friûl ~, vagant, disprivât di cussience
e lisimât dal Venit". (La 04/3); ~ autôr anonimen avtor;
L'~ autôr al cunfide, cun dute probabilitât a cualchidun
di famee, (La 04/2); Il cuestionari, ~, al è stât proponût
a un campion di students (SiF); letare anonime
anonimno pismo;
~ m 1. anonimen avtor 2. anonimna oseba; Un ~, cun
dôs mostacjutis di eleganton. (tierenere) 3. anonimno
delo. // cf. lad. anonim.
anonimie [anoni'mie] f anonimija f, brezimenost f.
anoressant [anore'sant] adj MED ki se nanaša na
neješčnost.
anoressie [anoz'mia] f 1. MED anoreksija f, neješčnost
f; a si è viodût che il problem de ~ nol è di trascurâ,
(SiF) 2. FIG cuintri«la ~ dai sentiments (Furlanist). //
od gr. an ’ne’ + orexis ’tek, apetit’.
abnormalen. // fr. anormal, poznolat. anormalus za
anomalus zmedeno z lat. abnormis.
anormalitât [anormali'ta:t] f abnormalnost f.
anortite [anor'tite] f MIN anortit (kalcijev glinenec,
rudnina anotija // od gr. an ’ne’ + ortho ’raven’.
anortitic [anor'titik], -iche adj MIN anortitski??.
anortopie [anorto'pie] f MED anortopija f // neolat.,
od gr. a ’ne’ + ortho- + ops ’oko’.
anosmatic [anoz'matik], -iche adj MED anozmatičen.
anosmic [a'nכzmik], -iche adj MED anozmičen.
anosmia [anoz'mia] f MED anozmija f (popolna
izguba voha) // neolat., od gr. an ’ne’ + osme ’voh’.
anossemic [ano'sεmik], -iche adj MED anoksemski
(nanaša na anoksemijo).
anossemie [anose'mie] f MED anoksemija f
(pomankanje kisika v krvi).
anossic [a'nכsik], -iche adj MED anoksičen.
anossie [ano'sie] f MED anoksija f (pomanjkanje
kisika). // od gr. an + oxia.
anotazion [anotatsi'on] f anotacija f, beležka f;
opomba f; Estrat in curt (in plui des gjeneralits al
conten lis anotazions che a integrin l’at) (CoUd).
anovulazion [anovulatsi'on] f MED anovulacija f
(odsotnost ovulacije).
ansâ [an'sa:] it 1. sopihati, težko dihati 2. FIG hlepeti
(po čem); al jesole, al anse, al tâs.
Ansa [an'sa:] kratica ANSA; l'~, agjenzie di stampe
che e furnìs in formazions vie E - mail. (Ponte)
ansant [an'sant] adj sopihajoč, zasopel.
anse ['anse] f 1. sopihanje n, težko dihanje n 2. FIG
hlepenje n, koprnenje n; la fiere si impià cun plui
fuarce, cuntune ~ afanose 2. tesnoba f, nemir m,
nemirnost f; poželenje n; tancj dîs a spiete e a spiete /
cun ~ gemint
Anse ['anze] f HIST Hanza f.
anseatic [anze'atik], -iche adj HIST hanzeatski; citât
anseatiche hanzeatska mesta.
anserin [anse'rin] adj ZOOL podoben gosi // lat.
anserinus, k anser ‘gos’.
ansiâ [ansi'a:] it → ansâ.
ansie ['ansie] f → anse.
ansietât [ansie'ta:t] f tesnoba f, bojazen f; strah m,
trepet m; autoscopics si coleghin a straneament, pôre, ~
e ingomut. (SiF 03/3).
ansimâ [ansi'ma:] it sopihati, težko dihati; un ~
pesant a lavris spalancâts.
ansime ['ansime] f 1. sopihanje n, težko dihanje n,
hlepenje n, koprnenje n, hropenje n; sâr pauli, denant,
al sintì chê ~ e al fermà i cjavai 2. tesnoba f, bojazen f;
strah m, trepet m, nemir m, nemirnost f; O vin sêt di pâs,
fan di famee, voie di afiet, gole di cjalt, bisugne di puisie,
~ di vivi par alc, brame di stime. (Cjargne).
ansiolitic [ansio'litik], -iche adj MED zdravilo, ki
zmanjšuje živčnost, napetost.
ansiôs [ansi'o:s], -ose adj 1. tesnoben; Un spirt plui
seren in ogni lavôr, mancul ~ e spaurît di contrôi e
(partitrepublichefurlane) 2. željan, hrepeneč.
ansiosementri [ansi'o:s] adv željno, strahoma.
antagonisim [antago'nizim] m nasprotovanje n,
antagonizem m. // od anti ’proti’ + agon ’tekma’: cf. fr.
antagonisme
antagonist [antago'nist] (pl antagoniscj) m 1.
nasprotnik m, tekmec m, tekmec m, antagonist m; Se
Rossi al è stât il grant ~ e compressôr de Benecija.. (Pa);
2. TEAT antagonist m, protiigralec m 3. ANAT
antagonistična mišica;
~ adj antagonističen, nasproten; Cussì lis dôs citâts a
deventarin antagonistis: une civîl e une barbariche
..(JM)// od lat. antagonista
antagonistic [antago'nistik], -iche adj antagonističen,
nasproten.
antalgjic [an'talăik], -iche adj FARM, MED antalgičen.
// od anti- + gr. algon ‘bol’: cf. fr. antalgique
antant [an'tant] (t. ancjetant) adj enak, raven, ravno
tolikšen;
~ adv enako, ravno toliko, tako..kot; che a permetin
interpretazions diviersis e rispuestis ~ gjenerichis e
superficiâls a podaressin sei metudis a confront (Pa 02)
...tako generični kot površni odgovori..
~ pro tolikšen; antantis busis là tal cimitieri.
antartic [an'tartik], -iche adj GEO antarktičen;
~ kr.i m Antarktika f. // od lat. antarcticus (iz gr.)
ante I ['ante] f → lante.
ante II ['ante] v: jessi su l’~ biti v življenskem obdobju
od 40 do 80 let.
ante ['ante] adv (lat.) pred; tiermin ~ quem
termin(us) ante quem; si che duncje o podìn fissâ tra il
699 e il 827 i tiermins post quem e ~ quem pe esecuzion
dal nestri cibori.(CoUd).
antecedence [antet∫e'den∫e] f predhodnost f; prednost f,
prekašanje n; che a àn za fat in ~.
antecedent [antet∫e'dεnt] adj prehoden, (po)prejšnji;
~ m dosedanje življenje n, življenska preteklost f,
poprejšnje življenje n; poprejšni primeri m. // od lat.
antecedens, -entis.
antecessôr [antet∫e'so:r] m predhodnik m, prednik m;
dal patriarcje Bertolt di Meranie, so ~ (Sclese).
antecip [an'tεt∫ip] m predujem m; akontacija f; chest
al permet di cognossi cun un ~ di 15 - 20 minûts il
svicinâsi di un burlaç cun saetis. (SiF gnovis 8.3.05).
antecipâ [antet∫i'pa:] tr prej (vnapred) kaj narediti; prej
(prezgodaj) priti; prehitevati; al antecipe des soluzions
che dome plui indevant il legjisladôr statâl al varès fatis
buinis (Pa 03/5).
antecipât [antet∫i'pa:t], -ade adj vnaprejšnji;
preuranjen, prezgoden, in anticipo →; un Unviêr ~ .
antecipazion [antet∫ipatsi'on] f predujem m, avans m,
predplačilo n.
antecrist [ante'krist] (pl antecriscj) m 1. Antecrist
REL Antikrist m 2. brezverec m, praznoverec m,
sovražnik cerkve.
antedatâ [anteda'ta:] tr antedatirati, napisati starejši
datum.
antenât [ante'na:t] m prednik m, praded m; Da la
Russie l’~ stabilît sot il Cjanin. (Natisone/cjantin).
antene [an'tεne] f 1. (t. FIG) antena f; la ~ dal
ripetitôr de Rai e dulintor il bosc. (Friulinelmondo);
~ paraboliche parabolna antena; che a son tal stes timp
chei de TV nazionâl, da la ~ paraboliche e dal vilaç
globâl (Leng); ~ de telefonie telefonska antena; al fâs
une assemblee par fevelâ di antenis de telefonie.
(christianromanini 07/03) 2. drog za jadro; kol m,
prekla f, šiba f; e saponte il granâr cuntune ~. (F).
antialcolic [antial'kכlik], -iche adj antialkoholen.
antialcolisim [antialko'lizim] m antialkoholizem m.
antialcolist [antialko'list] (pl antialculiscj) m
antialkoholik m;
~ adj antialkoholen.
antian [anti'an] m ponev f (iz žgane gline); ûfs in ~
posajena jajca.
antiatomic [antia'tכmik], -iche adj protiatomski.
antibaterichis [antiba'tεrik], -iche adj MED
baktericiden; In Indie, l’arbul di Neem al è un esempli
classic: al è stât utilizât par miârs di agns in gracie des
sôs virtûts antibaterichis (Pa 05/04);
~ m baktericid m.
antibiotic [antibi'כtik], -iche adj MED antibiotičen;
~ m antibiotik m; Miôr; che cumò al mancul o vin i
antibiotics (Pa).
antibolsevic [antibol'sεvik], -iche adj POL
protiboljševiški; I cosacs, antibolsevics e
colaborazioniscj dai naziscj, si jerin puartadis daûr lis
fameis interiis e si compuartarin di parons (La 06/1);
~ m protiboljševik m.
antîc [an'ti:k], antighe adj starinski, star, starodaven;
(čas.) odmaknjen, oddaljen; ~ tanche il tabâr del diaul
star kakor zemlja; ~ testament REL stara zaveza f; e
a tignivin in man doi ombrenins dal ~ testament, un blanc
e un colôr di rose. (Sg);
~ adv v: par ~ nekdaj, nekoč; O savês ancje che al è
stât dit par ~: no tu zurarâs fals (Bibl-Mt);
~ m antîcs predniki mpl, starodavniki mpl; Par chel i
antîcs le àn simpri considerade la dimore dai dius e ancje
Mosè al è lât sù in alt par cjapâ la leç. (Pa)
antîc-alt-todesc [an'ti:k] m staro visoko nemško,
Paraltri la lenghe todescje (~) a fo, donghe dal latin
(JM).
antichitât [antiki'ta:t] f 1. starodavnost f, starinskost f;
Rifasinsi a la stesse leç, chê dai dusinte agns di ~
(istitutopiopaschini) 2. antika f; un bon om che al veve
dôs passions: la ~ classiche e l’aristocrazie. (Bel); 3.
starina f, starožitnost f.
anticjamare [anti'qamare] f predsoba f, čakalnica f;
disint che i siei pecjâts no valevin nancje l’~ dal
purgatori e.. (Enrico)
anticlericâl [antikleri'ka:l] adj antiklerikalen; di
cheste int fuarte e rassegnade, dignitose e fatalistiche,
devote e ~ (BelAlci);
~ m antiklerikalec m.
anticlericalisim [antiklerika'lizim] m antiklerikalizem
m.
anticomunisim [antikomu'nizim] m POL
antikomunizem m; i Stâts Unîts e la France a àn plui
bisugne de Spagne franchiste, salde tal so ~ (Pa 04/05).
anticomunist [antikomu'nist] (pl anticomuniscj) m
antikomunist m;
~ adj antikomunističen.
anticoncezionâl [antikont∫etsio'na:l] adj
kontracepcijski; Il 90% dai zovins nus dîs di doprâ un
metodi ~ (SiF 03/4, 147);
~ m kontracepcijsko sredstvo.
anticonformisim [antikonfor'mizim] m
nekonformizen; Mi viodevi za un esempli di ~. (BrLi).
anticonformist [antikonfor'mist] (pl anticonformiscj)
adj nekonformističen; Pai siei scrits e pai siei
intervents anticonformiscj (RB);
~ m nekonformist m; ~ par vocazion, Placerean al è
stât oratôr strabon (istitutladinfurlan).
anticonformiste [antiki'ta:t] f nekonformistka f.
anticonformistic [antikonfor'mistik], -iche adj
nekonformističen.
anticonstituzionâl [antikonstitutsio'na:l] adj
protiustaven; une vuere ~. (Pa)
anticonvenzionâl [antikonventsio'na:l] adj
antiglobalizazion [antiglobalidzatsi'on] f
nekonvencionalen, neobičajen, nenavaden, nevsakdanji;
e à curât l'organizazion de esposizion, tressant il museu
in maniere ~ (Pa 7/2000)
anticonvenzionalisim [antikonventsiona'lizim] m
nekonvencionalnost f.
anticorosîf [antikoro'zi:f], -ive adj antikorozijski,
antikoroziven.
anticrese [an'tikreze] f JUR antihreza f.
anticuari [antiku'a:ri] m 1. antikvariat m 2. starinar m;
A Udin l’~ la ualmà subit cun voli seneôs (Sg, 119);
~ adj staromoden, zastarel, izven mode; i plasial chest
non di batisim? ”masse ~ ”!.
anticuarp [antiku'arp] m MED protitelo n, antitelo n;
E sarès la teorie o realtât dai anticuarps. (Bel);
antidemocratic [antidemo'kratik], -iche adj POL
protidemokratičen.
antidemocratichementri [antidemokratika'mentri]
adv POL protidemokratično; .. che e restarà al podê ~ la
zonte militâr. (Pa 02).
antidemocristian [antidemokristi'an] adj POL
protidemokrščanski; acusis di coruzion de zoventût,
corsis in curie dai predis dongje par fâ slontanâ il
capelan ~ e (Bel).
antidot [an'tidot] m protistrup m; a discutaran lis
cuistions: educazion musicâl sicu “~” ae musiche di
marcjât (Pa).
antiebraic [antie'braik], -iche adj protižidovski; par
vie de politiche antiebraiche che e scomençave a cjapâ
pît, in glesie. (Bel).
antieroic [antie'rכik], -iche adj protiherojski; Cuant
che al piture l'om, lu propon in vieste antieroiche,
svuedât dal protagonisim rinassimentâl, (GE)
antievangjelic [antievan'ăelik], -iche m REL
protievangeličen; dopo di vê ghetizât in maniere ciniche
e antievangjeliche chel che nol jere "normâl", (Bel);
antifassisim [antifa'sizim] m antifašizem m; chel chi
tal mieç di une vive polemiche parcè che acusât di ~
(CoUd).
antifassist [antifa'sist] m antifašist m;
~ adj antifašističen; metût adun dai rapresentants dai
partîts antifassiscj, dai delegâts des ... (La 04/9)
antifone [an'tifone] f →antifune.
antifune [an'tifune] (t. FIG) f 1. MUZ odpev m,
odpevek m; cun chê ~ . 2. REL antifona f; ~ di
Cumunion Sal. 19 (glesie).
antifurlan [antifur'lan] m protifurlan;
~ adj protifurlanski.
antigaie [anti'gaie] f 1. starina f, stara šara f; negozi di
antigaiis (Sg) trgovina s starinami 2. starodavnost f;
stari vek m; starina f; e à gjavât une volte par dutis ogni
vanzum di ~ e di provincialisim (Pa);
3. stare zgodbe; che no san fâ altri che stâ sentâts da
cjâf del fûc e contâ e tornâ a contâ ai lôr nevôts lis
antigais de lôr ...(liceopercoto)
antighitât [antigi'ta:t] f 1. stari vek m, antika f;
I scritôrs de ~ classiche (p.es. Livio) clamavin
(praxisfriuli); e sui centris di pelegrinaç in Italie tra la
tarde antighitât e la alte medietât (CoUd).
2. starodavnost f; starina f; starodavno n; par esempli la
~ de glesie di Aquilee (lacomugne).
antigjen [anti'ăen] m ?protigen m.
antiglobalistic [antigloba'listik], -iche adj
protiglobalizacijski.
protiglobalizacija f; Inte suaze des iniziativis ~ che si
stan moltiplicant in spiete dal incuintri dai G8 (Pa)
antigon [anti'gon] adj (akreš. od antîc) zelo star,
starodaven, prestar, prastar, oddaljen ; robis ~is.; al è
un simbul ~ di consacrâ la risultive de ...(Bibl-Lc)
antiguviernatîf [antiguvierna'ti:f], -ive adj POL
protivladen; daûr la sanganose repression des protestis
antiguviernativis sclopadis dilunc il 1988.
antiguviernativementri [antiguviernativa'mentri] adv
POL protivladno.
antiinfortunistic [antiinfortu'nistik], -iche adj
protinezgoden; Presentade la vuide antiinfortunistiche
pai lavoradôrs forescj (O)
antiinstituzionâl [antiistitutsio'na:l] adj
protiinstitucionalen, proti ustanovam; al è un Crist fuart,
rissolût, radicâl, rivoluzionari, ~ .. (Bel);
antikoiné [antikoi'ne] adj protikoinejski.
antîl [an'ti:l] m 1. (vrata, okno) deblo n, podboj m;
antîi di piere, di modon, di len 2. prag m, vhod m, nastop
m, dostop m, veža f; začetek m; l’auto si fermà sul ~ di
un paîs galadin; Daûr la puarte e daûr l’~ tu âs metût il
segn de tô religjon (Bibl-Isaje).
antiliberâl [antilibe'ra:l] adj protiliberalen; A riprove
che lis ideologjiis totalitariis e antiliberâls (Pa 02/12)
antimilitarisim [antimilita'rizim] m antimilitarizem m;
cussì al è ridicul e brut doprâ un aspiet di don Milani,
par esempli l’~ (Bel);
antitesi [an'titezi] f nasprotje n, antiteza f; Scrituris, e
ven puartade insomp midiant antitesis (Bibl-Zn)
antimitologjic [antimito'lכăik], -iche adj
protimitološki.
antimobbing [anti'mכbing] adj antimobbing; Centri
di assistence antimobbing” di Udin e (Pa 03/6)
antinaturalistic [antinatura'listik], -iche adj ??
Cuintri dal blanc de statue si intaie la anatomie une vore
antinaturalistiche dal gladiatôr vincent (CoUd).
antinazionâl [antinatsio'na:l] adj protinaroden,
antinacionalen; Condanât tal 95 a 15 mês di preson cu
la acuse di «propagande ~» par vê dât fûr documents
(Pa).
antinomic [anti'nכmik], -iche adj protisloven.
antinomichementri [antinomike'mentri] adv
protislovno.
antinomie [antino'mie] f FILOZ protislovje n,
antinomija f.
Antiochie [anti'כkie] kr.i f Antiohija f; proselit di
Antiochie. (Bibl-Az) priseljenec iz Antiohije.
antipast [anti'past] (pl antipascj) f predjed f.
antipatic [anti'patik], -iche adj zoprn, antipatičen; che
i jere simpri stade antipatiche (MazzonIol).
antipatie [antipa'tie] f antipatija f, nenaklonjenost f,
odpor m.
antipoetic [antipo'εtik], -iche adj nepesniški,
nepoetičen.
antiretoric [an'ti:l], -iche adj protigovorniški; Cussì
al scomence invezit un libri ~ di Zuanfranc D'Aronco
(La).
antireumatic [antireu'matik] m MED zdravilo proti
revmi.
antisemite [antise'mite] m antisemit.
antisemitisim [antisemi'tizim] m antisemitizem m.
antisepse [anti'sεpse] f MED antisepsa f.
antisismic [anti'sizmik], -iche adj protipotresen;
Cumò, graciant Idiu, o vin cjasis e glesiis antisismichis e
nol è pericul che une scjassade ancje fuartute (BelR).
antisociâl [antisot∫i'a:l] adj antisocialen, protidružben;
la plui ridicule e ~ di dutis: il spirt nazionalistic (La);
~ m antisocialen, protidružben element.
antisomosse [antiso'mכse] f protivstaja f; in tignude
antisomosse, parâts cun scûts e cascs, a àn rispuindût
cun manganeladis e pocadis. (Pa 06/2).
antistoric [antis'tכrik], -iche adj antihistoričen;
antistorics che no an nissun pudôr a batisi cuintri dal
ricognossiment de lenghe furlane (Pa 8-9/99)
antistoricisim [antistori't∫izim] m antihistoricizem m,
nezgodovinsko razmišljanje, neupoštevanje
zgodovinskega razvoja.
antitalian [antitali'an] m antiitalijan, nenaklonjen
Italijanom; No mi sint ni talian ni ~. (Pa 03/6)
antitetic [anti'tεtik], -iche adj antitetičen; che a
puartin sintiments cualchi volte contraris, antitetics,
forsit disgregants (CIRF)
antitetichementri [antitetike'mentri] adv antitetično.
antiûl [anti'u:l] m otava f, druga košnja f;
che al sei come la ploie par l’antiûl, come chês ploiadis
che a imbombin il teren. (Bibl-Salms).
// < lat. antivolum;
→ altiûl.
antivedût [antive'du:t] m predviden; O crôt però che
nancje un spirt ~ come il so nol varès podût inmagjinâ
che (Bel);
antivenezian [antivenetsi'an] adj protibeneški;
si
meterin adun te leghe di Cambrai in funzion
antiveneziane (Storie)
antivilie [anti'vilie] f dan pred vigilijo; ~ di Nadâl
dan pred božično vigilijo; La gote e je stade il copament
dai trê poliziots ae ~ di Nadâl. (Sclese).
antiviodi [antivi'odi] tr predvideti, vnaprej vedeti,
slutiti.
antiviodi [antivi'odi] m previdnost f, predvidevanje n;
preskrba f; il vuestri president, come un bon pari di
famee, al à ~ e al sparagne pal vuestri avigni
antologjic [anto'lכăik], -iche adj antologijski,
antološki.
antologjie [antolo'ăie] f antologija f, cvetnik m; No je
une ~ come chês altris che o cognossìn.(Pa).
Antoni [an'tכni] (t. Toni, Tonin) os.i. m Anton m;
Sant ~ Sveti Anton (Pa 7/2000); PROV Sant ~ de
barbe blancje, se nol plûf la nêf no mancje
(proverbifriulani).
Antoni [an'tכni] kr.i m → Sant Antoni.
Antoniete [antoni'ete] os.i f Tončka f; Antoniete
Parussini (RB).
antonomasie [antono'mazie] f LIT antonomazija f;
L’“Onu”, instituzion multilaterâl par ~, (Pa 03/8).
antracite [antra't∫ite] f MIN antracit m; 27. I NONS
GRÊCS IN -ιτις a risultin in e. Esempli:. bronchite, ~
(OLF 2002).
antro ['antro] m votlina f, duplina f, jama f; cun pôcjis
lûs impiadis ‘e semee un ~ plen di ombris e puce di vin
bevût (BrLi).
antropic [an'trכpik], -iche adj antropičen, ki se nanaša
na človeka; E i sienziâts lu ametin che la cause e je
essenzialmentri antropiche (Pa 06/1).
antropizâ [antropi'dza:] tr ?? Il teritori dal Comun di
Tavagnà di vuê al pâr che al sedi stât antropizât adore
(CoTav).
antropizazion [antropidzatsi'on] f antropizacija f; a la
~ dal teritori di alte montagne (Pa 03/11)
antropocentric [antropo't∫εntrik] -che adj FILOZ
antropocentričen; Cussì cu la vision antropocentriche
dal omp a discapit di dutis chês âtris creaturis. (BelFa)
antropocentrisim [antropot∫en'trizim] m FILOZ
antropocentrizem m.
antropofac [antro'pכfak] m ljudožerec m;
~ adj ljudožerski; → canibal.
antropofagjie [antropofa'ăie] f ljudožerstvo n.
antropolic [antro'pכlik], -iche adj antropolog m; dal
nestri grant ~ Achîl Tellini. (Natisone/tellini).
antropologjic [antropo'lכăik], -iche adj antropološki.
antropologjichementri [antropoloăike'mentri] adv
antropološko; Il mont dai boscs e des fadis al è lontan
culturalmentri e ~ di nô (Pa 05/04).
antropologjie [antropolo'ăie] f antropologija f;
~ culturâl kulturna antropologija; e movimentât par
chel che al rivuarde lis nestris ricercjis, specialmentri
chês di ~ culturâl. (Natisone/tellini).
antropometric [antropo'mεtrik], -iche adj
antropometričen, antropometrijski.
antropometrie [antropome'trie] f antropometrija f.
antropomorf [antropo'mכrf] adj antropomorfen,
človeku podoben.
antropomorfisim [antropomor'fizim] m
antropomorfizem m.
antroposofic [antropo'zכfik], -che adj antropozofski.
antropomorfic [antropo'morfik], -iche adj
antropomorfen, človeku podoben; la figurazion popolâr
antropomorfiche de fuarce di gravitât. (sf).
anuâl [anu'a:l] adj (eno)leten, vsakoleten; rapuart ~
letno poročilo (O); Tal Templi di Gjerusalem, pe
celebrazion ~ de grande Espiazion (Pa); un
finanziament anuâl pe Societât Filologjiche Furlane (Pa
OLF).
anualitât [anuali'ta:t] f letnina f, letna renta f; anuiteta
f.
anualmentri [anual'mentri] adv vsako leto, letno, iz
leta v leto.
anuari [anu'ari] m letopis m; ~ statistic statistični
letopis; Cifaris chestis che a son pandudis dal Anuari
statistic dal Imigrazion (La 06/2).
anue [a'nue] adj (eno)leten, vsakoleten; pe sclagne
pension ~ di cincmil ducâts.
anulâ [anu'la:] tr 1. preklicati 2. izničiti, razveljaviti;
anulant di fat la funzion dal Osservatori su la Lenghe e la
culture Furlanis, la situazion e riscje di deventâ
ingardeade. (Pa).
anulament [anula'ment] m preklic m, razveljavljenje n,
uničitev; al è par chest che il WWF regjonâl al à
prontât un ricors al Tar pal so ~ e (O).
anurie [anu'rie] f MED brezsečnost f, anurija f.
Anute [a'nute] os.i f Anica f; Lavìe a veve conossût
Gjoachin, fî di Tite di Minicuét e di ~ la Dolce,
(Cjargne).
anzian [antsi'an] adj star, prileten; starejši; a taiarin il
cuel a buine part dai presonîrs, in particulâr a oms e
feminis anzianis (Storie);
~ m 1. starostnik m, starejši 2. starešina f, najstarejši;
che lui al scugnive lâ a Gjerusalem e patî ungrum par
colpe dai anzians (Bel).
anziane [antsi'ane] f 1. BOT encijan m; ~ zale
(Gentiana lutea) 2. (žganje) encijan m; dâ la ~ a un.
anzit ['antsit] adv nasprotno, prej, kje pa, v nasprotju;
celo, kaj še (podkrepljeno); Il so compagn, cence vierzi
bocje, al fasè chel istès, ~ al jentrà dentri daurman par
rivâ di chê altre bande. (JM, Salvâ); ~ e jere la cjosse
che lu veve impressionât di plui, di cuanche lu vevin
molât-fûr. (Sg).
Anzù [an'džu] os.i. m HIST Anjou m, Anžu m; Luîs di
~.
Anzule [an'džule] os. i f ?? Ma di mê none ~ o ai tancj
altris ricuarts ..(Natisone/furlanis).
ao ['ao] inter → aio; Ah no? Ti ~ dit jo di lâ fin su la
rive dai Meus? (Tolazzi).
aorist [ao'rist] (pl aoriscj) m LING aorist m.
aorte [a'כrte] f MED aorta f, glavna arterija f; cuant che
le vene ~ a si è rote dongje il cûr (Natisone/furlanis/).
Aoste [a'כste] kr.i f Aosta; (franc. govoreča pokrajina v
sev.zah. Italiji); Val D'Aoste Dolina Aoste; →
Valdaoste.
apagament [apaga'ment] m zadovoljitev f, izpolnitev f,
potešitev f, potešenost f; pomiritev f; Ur pareve di jessi
in paradîs e a provavin un sens di braure, di orgolio e
soredut di ~. (BelFa).
apaiâ [apai'a:] tr zadovoljiti, zadostiti, utešiti, ugoditi,
ustreči; poravnati; nekm iti nasproti; uslišati; cence ~
nissune domande; In cheste forme si à cirût di ~ i stâts
africans, ancje se l’“Ue”, in fat di risarciments, no à
molât un biel nuie. (Pa 02); Na ta način so poskušali
ustreči afriškim državam;
~si refl zadovololjiti se, potešiti se; biti zadovoljen; si
apaiavin di pôc: nus bastavin mil liris paromp.
apaiât [apai'a:t], -ade adj zadovoljen, zadoščen,
potešen, plačan; un montafin che difat par tantis lenghis
(inglês, todesc, cec e v.i.) no i àn ancjemò cjatât une
soluzion apaiadore. (SiF 02/1); pos. v: tignîsi ~ di alc ;
un amôr ~ vračana ljubezen.
apalt [a'palt] m 1. zakup m; 2. koncesija f; vinci l'~
dobiti koncesijo; daspò che Autovie Venete e à
consegnât i lavôrs ae associazion di impresis che a àn
vinçût l'~ (O) 3. trafika f (prodaljalna soli in časopisov).
→ privative.
apaltâ [apal'ta:] tr v zakup dati; v zakup vzeti →
arendâ.
apanâ [apa'na:] tr zatemniti, zastreti, zamračiti,
zamegliti;
~si refl zatemniti se, potemniti, postati moten; po il cîl
si apanà e al grisulì (MazzonIol).
aparâ [apa'ra:] tr 1. vmes priti, zadržati, odbijati,
braniti; pripraviti 2. olepšati, (svečano) okrasiti,
(o)zaljšati, (o)krasiti, (na)kititi; ~ la glesie, la sale.
~si refl 1. pot zastopiti komu, stopiti pred koga 2.
olepšati se, okrasiti se; là i doi fassicj si aparin cu la
cjamese nere.
aparament [apara'ment] m oblačila npl; okras m (v
cerkvi), parament m, mašno oblačilo n, okras m; la
glesie a à i ~s o furniments.
aparât [apa'rat:] m (neobič.) naprava f, aparat m,
priprava f; namizje n; orodje n, pristroj m, strojček m; no
àno mai rifletût sul parcè che l’~ burocratic regjonâl al
sedi controlât adimplen dai triestins? (Pa); ~ public
javni aparat; cheste fate di rivoluzion interne intal ~
public. (Pa 06/1).
aparecjadure [apareqa'dure] f (it.) TEH aparatura f,
naprava f.
aparecjo [apa'reqio] m (it.) aparat m, stroj m, naprava
f; Une dì al veve fat un biel ~ di len, cun tant di eliche, e
lu veve fat svolâ dal barcon dal cjast. (Ta)
aparence [apa'rent∫e] f → aparince.
aparent [apa'rent] adj 1. pozornost vzbujajoč, opazen,
vpadljiv; l'~ moviment des costelazions tal arc dal an.
(praxisfriuli) 2. razkošen, potraten 3. navidezen,
dozdeven;
aparentementri [aparente'mentri] adv navidezno,
dozdevno; Wilde al à fat furôrs inte Londre vitoriane,
puritane, ordenade, ~ virtuose, (Bel);
aparî [apa'ri:] it 1. prikazati se, pokazati se 2. zdeti se,
kazati se; ~ par cjoli, par spindi, par stranfâ; o stin
pierdint dal dut la culture dal jessi, e o deventìn simpri
plui scâfs dal vê e dal ~. (Pa 03/2).
aparince [apa'rint∫e] f 1. zunanjost f, izgled f (npr.
človeka) 2. videz m, zunanjost f; fasada f; parcè che in
câs come chescj plui che l'~ e vâl la sostance. ..(La 04/3);
in ~ navidezno; Cult dai defonts e predêl dai ricolts de
tiere che a son nome in ~ leâts insiemit in maniere casuâl
in cheste dade da l'an, in efiets a svantin ... (La)
aparizion [aparitsi'on] f prikazen f, pojav m; prihod m.
apartament [aparta'ment] m 1. stanovanje n, apartma
f: che si è gjavade la vite intal so ~ traintsi un colp cul
dopli dal pari.(O); → cuartîr 2. nadstropje n; a son a
stâ tal secont ~ .
apartignî [aparti'ñi:] it pripadati, biti last; che Linde
no apartignìs al so passât (PauluzzoN).
apartignince [aparti'ñint∫e] f pripadnost f, članstvo n;
pristojnost f, kompetenca f; di favorî il sens di ~ ae
comunitât e la cussience de solidarietât sociâl (CoUd).
apartitic [apar'titik], -iche adj nestrankarski; Il
Moviment Friûl, che si definìs “~” (La 06/3).
apassionât [apasio'na:t], -ade adj strasten; O soi
cence flât par chest dâ daûr ~! (ShW);
~ m strastnež m; ~ di scacs e dame a buinore al fâs la
nane. (marcocecotti).
apel [a'pεl] m 1. poziv m, klicanje po imenih, apel m,
zbor m; Nô o volìn poiâ cheste bataie di democrazie e us
domandìn ancje a voaltris di aderî al nestri apel. (Basc);
mandâ un ~ apelirati, poslati apel; «No stait
bandonânus»: al è l’~ che la Diaspore argjentine e à
mandât in Friûl ; (Pa 02); 3. apeliranje n, sklicevanje n
4. JUR pritožba f, apelacija f, priziv m; → tribunâl di ~.
apelâ [ape'la:] it JUR imenovati; pozvati;
~si refl 1. JUR priziv vložiti; Ma stant che i gjudeos no
volevin savênt, o ai scugnût apelâmi al imperadôr (BiblAz); Ma dopo Culino al si è apelât ae Cort di Cassazion
di Firenze e (Pa Vicinia) 2. sklicevati se.
apelatîf [apela'ti:f], -ive adj 1. JUR priziven 2. LING
občen v: non ~ obče ime;
~ m apetativ m, pozivno ime; Par esempli, in Friûl si à
tacât a doprâ l’~ “Mari di Diu” prime che intal rest dal
Ocident. (Cjargne).
apelazion [apelatsi'on] f poziv m; priziv m, vzklic m,
apelacija f; risiervant al luctignint o al guviêr centrâl lis
causis plui impuartantis e dutis lis ~s.
apendicite [apendi't∫ite] f MED vnetje slepiča;
Gandhi al rivà a dî che, in chê volte che al fo colpît de ~,
a pene [a'pene] (t. apenis) (t. apene) adv komaj, šele,
ravnokar; ..tu âs ~ cenât. E je une fan bausarie. (Sg)
..komaj si šele povečerjal..; Tu sês capitât mâl. O vin ~
purcitât, e lavôr fin parsore i vôi. (Sg) Ravnokar smo
klali..
a pene che [a'pene ke] co brž ko, ko; ~ che il mestri
di taule al cerçà la aghe deventade vin (Bibl-Zn) Ko je
starešina pokusil vodo, ki je postala vino; Cence volêlu
la mê man a rispuint, ~ che la sô le tocje: (Eg)
→ apenis.
Apenin [ape'nin] kr.i m (gorovje) Apenini mpl;
aplotip [apo'??] m haplotip m; massime in ta la regjon
Invezit tun lûc desolât e di muart come un borc bandonât
dal ~ (Bel).
a penis [a'pεnis] (t. apenis) adv komaj; šele, ravnokar;
la lum a è ~ distudade; Tal doman di domans, ~ jevade:
(Zili); la prime proteste cuintrisclaviste e je ~ dal 1688.
(Pa 02).
a penis che [a'pεnis ke] (t. apenis che) co brž ko;
kakor hitro; Pense che e je int che ~ e sint il non di
“Onde furlane” e pense a une radio che e programe
dome tanghis e mazurchis (Pa).
aperiodic [aperi' ??], -iche adj aperiodičen; al
scuvierzè un esempli di atradôr ~, caotic (o ricuardìn di
passaç che la sô dimension fratâl e je jenfri doi e trê)
(SiF 02/2, 129).
aperiodicitât [aperiodit∫i'ta:t] f aperiodičnost f.
aperitîf [aperi'ti:f] m aperitiv m; incuintris,
apontaments ogni dì..cul ~ tai Zardins (CoUd); fâ un ~
pripraviti aperitiv; Fâ un ~ Milanêsfurlan par nô puars
emigrants Joibe 2 dicembar. (Furlanist).
apicâl [api'ka:l] adj LING apikalen; Doprant la
incressite ~ da lis ifis a puedin jentrâ intai tiessûts sans.
(SiF 02/1, 31-45).
aplasê [apla'ze:] m ARH milost f, naklonjenost f; usluga
f, všečnost f, želja f, veselje n, zabava f, dvorljivost f,
vljudnost f; uslužnost f; ljubeznivost f, nežnost f.
aplasie [apla'zie] f BIOL aplazija f; nerazvitost f.
aplatî [apla'ti:] tr sploščiti, potlačiti, stisniti, stiskati; I
conseîrs dal diretîf de Leghe a contestin in plen la linie
dal moviment che aromai si sarès dal dut aplatide su chê
dal Polo (Pa).
aplaudî [aplau'di:] tr ploskati; odobravati, slaviti.
→ plausâ.
aplaus [a'plaus] m aplavz m, ploskanje n, pritrjevanje
n.
aplicâ [apli'ka:] (o aplichi [a'pliki]) tr 1. položiti na,
dati, staviti na, vstaviti 2. (npr. kazen, tarifo) dati,
določiti, odmeniti, odmeriti; La tarife di ~ pal servizi
furnît le fisse ogni an il Consei Comunâl.
Documentazion: (CoUd) 3. uporabiti, porabiti;
posvetiti; ~ la messe a la anime dai muarts. 4. (npr.
zakon) izvajati, uporabiti, udejanjiti, aplicirati: No podìn
sperâ che ducj a capissin i vantaçs di chest principi ni
che ducj a sepin aplicâlu daurman (Macjeu); ~ la leç
izvajati zakon: o maladete leç pes minorancis che il stât
talian al à molât a fuarce di vitis e che al fâs vitis par no
che e vegni aplicade.(O); No si apliche nissune leç di
tutele cence passâ par chenti.(Pa);
~si refl posvetiti se, intenzivno ukvarjati se s čim.
aplicabil [apli'ka:bil] adj ki se da uporabiti, aplicirati;
uporabljiv; uporaben; si opere cun criteris mancul
leâts a une lenghe specifiche e miôr ~ a cualsisei lenghe.
(SiF 02/1)
aplicât [apli'ka:t], aplicade adj 1. uporaben,
uporabljen, apliciran: Model N. 1 (model pal pantan
atîf) che al è stât un grum aplicât (SiF); lenghistiche
aplicade uporabno jezikoslovje: di esperts in
lenghistiche in storie de lenghe, in sociologjie, in
antropologjie e in lenghistiche aplicade (Pa) 2.
prizadeven, marljiv
aplicazion [aplikatsi'on] f 1. polaganje na, dajenje na,
stavljanje na 2. uporaba f, izvajanje n: une miôr
distribuzion des cjamis di vore, la limitazion dai
straordenaris e la ~ dal part time.(O); ~ de leç
aplikacija zakona: L'incuintri al è stât centrât su la ~ de
leç statâl 482/'99 (O) 3. prizadevanje n, prizadevnost f
2 dal RFLP, là che a son stâts identificâts cinc aplotips
mtDNA in 13 culturis. (SiF 03/4, 9).
Apocalìs [apoka'lis] f 1. REL Razodetje n, Apokalipsa f
(zadnja knjiga Nove Zaveze); Fevelant dal cîl gnûf e de
tiere gnove l’~ e à peraulis splendidis (BelR)
2. FIG
apokalipsa f, brezizhodna katastrofa f.
apocalitic [apoka'litik], -iche adj 1. apokaliptičen 2.
FIG katastrofalen, strahoten, grozoten; Il gnûf cumierç
dai sclâfs, aromai, al à rivât dimensions apocalitichis.
(Pa 02);
apocrif [apo'krif] m REL apokrif m; Fabrizio De
André al tornave a lei i comandaments a partî dai vanzei
apocrifs (Pa 2002).
apoditic [apo'ditik], -che m 1. FILOZ apodiktičen;
jasen, neovrgljiv, neizpodbiten; No ài mai tirât fûr chel
argoment “~”, parceche mi soi rindût cont che
onestamentri nol valeve. (BelFa); dimostrazion
apoditiche neovrgljiv dokaz.
apologjete [apolo'ăete] m 1. REL apologet m 2.
branilec m, zagovornik m; → apologjist.
apologjetic [apolo'ăetik], -iche f apologetski,
apologetičen; In preson al scrîf a Lord Douglas la lungje
letare apologjetiche “De profundis”, che però nol po
mandâ fûr. (Bel);
apologjetiche [apolo'ăetike] f apologetika f.
apologjetichementri [apoloăetike'mentri] adv
apologetsko, apologetično.
apologjie [apolo'ăie] f 1. apologija f, zagovor m,
obramba f; il procès par ~ di reât riguart a la obiezion
di cussience (Bel); 2. poveličanje, hvaljenje n.
apologjist [apolo'ăist] m 1. REL apologet m 2.
branilec m, zagovornik m; → apologjete.
aponisi [a'pכnisi] (t. oponisi) refl ustaviti se, upreti se,
porobu se postaviti, nasprotovati, upirati se; il contadin
si apon;
→ fâ cuintri.
apont [a'pont] adv prav, točno, natanko; Cheste
borgade ancje al di vuè e ven clamâde ~ di "San Roc".
(praxisfriuli); par che tu capissis ~ la tignince des
peraulis che ti son stadis insegnadis. (Bibl-Lc); →
justeapont.
apont [a'pont] m 1. EKO beležka f, zapisek m 2. FIG
opazka f, pripomba f, graja f; al ven a stâi i aponts che
ogni sere al detave a di un secretari Francesco De
Gregori, comandant de postazion osovane su lis malghis
di Topli Uork..(Pa 02).
apontament [aponta'ment] m sestanek m, zmenek m;
La prime e la tierce sabide di ogni mês, ma ancje par ~,
al è viert li de Biblioteche comunâl di Osôf (Pa); L’~
principâl al è in program domenie a Triest (Onde); dâsi
~ dogovoriti se za sestanek; Al è là che us din ~, 24
oris su 24, cence plui ritarts postâi, cence impreviscj di
sorte. (Leng).
apoplessie [apople'sie] f MED možganska kap,
apopleksija.
apopletic [aponta'ment] m apoplectic.
aposizion [apositsi'on] f 1. pristavek m, pristavljanje n;
La ~ de sigle di viodût e fâs esecutîf l'at cjapât. (CoTav)
2. LING pristavek m, apozicija f; L’~ e je un sostantîf
che si zonte al non cu la finalitât di definîlu miôr
(Provincia).
apostasie [aposta'zie] f 1. REL apostazija f, odpad od
vere 2. FIG odpadništvo n; Fevelâ po di un Stât
furlan…a jere ~ cuintri dal sacri de unitât nazionâl
(JM).
apostatâ [aposta'ta:] it REL odpasti (od vere).
apostate [apos'tate] m 1. REL apostat 2. FIG odpadnik
m, odpadnica f.
apostolât [aposto'la:t] m REL apostolat m; apostolstvo
n; Il prin ~ par un predi, la prime braure par un studiât
(Pa 05/05).
apostrof [a'postrof] m GRAM opuščaj m, apostrof m;
Ancje la disambiguazion de funzion di grafems tant che
l’~, il pont e lis maiusculis (SiF 02/1).
apostolic [apos'tכlik], -iche m apostolski; No si po
fevelâ di Glesie furlane parcè che la Glesie e je une sole,
la Glesie catoliche apostoliche romane. (Pa 02) rimsko
katoliška apostolska cerkev.
apostolichementri [apostolike'mentri] adv
apostolsko.
apoteose [apote'oze] f poboženje n, sprejem med
bogove.
apotropaic [apotro'paik], -iche adj apotropaičen; e je
la rinuncie dal piçul esorcisim, de filistocje che te famee
e vignive transmetude sù par jù tant che un striament,
almancul ~. (Pa 03/10)
aprendiment [aprendi'ment] m učenje n; seznanjanje
(z novico); Par fâsi une idee des pussibilitâts di ~ di
plui lenghis bande dai fruts che si lei FARI F. (Cisilino,
treball).
aprension [aprensi'on] f strah m, bojazen f, skrb f;
(raz)umevanje n.
après [a'prεs] prep osebno; vpričo, pred; Catine a
jude a tignî sù la situazion ~ il mont: cussì nissun nol sa
nuie.
apressapôc [apresa'po:k] adv približno, naokroglo,
naključje, bržkone, po vsej priliki; Parfin a chel grumut
neri, ~ une presince strane sot de bancje (une peçote, une
paissarde...) (Mar)
apriorisim [aprio'rizim] m FILOZ apriorizem m.
aprioristic [aprio'ristik], -iche adj aprioren,
apriorističen; e cu la sielte de “Pacem in terris” impen
de lote aprioristiche cuintri des realtâts inmanentis. (Bel)
aprofondî [aprofon'di:] tr 1. poglobiti 2. FIG
temeljito preučiti; e ufrìs al public dai studiôs e di ducj
chei che a àn voie di ~ lis lôr cognossincis sul teritori
(CoUd).
aprofondiment [aprofondi'ment] m 1. poglobitev f 2.
FIG (raziskava) poglobitev f, podroben, natančen pregled:
che e je pensade e realizade soredut pai zovins des
scuelis mediis, cun notis ilustrativis e schedis di ~. (O).
apropriât [apropri'a:t], -ade adj primeren, prikladen;
une volte individuadis lis variabilis ritignudis
impuartantis al fin dal rieculibri, procedi a la aplicazion
di un model ~ (SiF 02/1, 209).
apropriazion [apropriatsi'on] f JUR prilastitev f; al
contest locâl e ae storie de lenghe e che e met l’acent
parsore dai aspiets di ~ e di ibriditât....(SiF 03/3)
aprossimant [aprosi'mant] f MAT aproksimant m.
aprossimatîf [aprosima'ti:f], -ive adj približen; te
stesse maniere, il furlan al devente ~ e sgramaticât tai
rârs câs cuant che al ven doprât intune funzion che no je
issofat comunicative. (Pa 03/10).
aprossimazion [aprosimatsi'on] f 1. približnost f,
približevanje n; Grande precision teoriche e grande ~
pratiche. (BelFa); ma lis indicazions o podin
gjeneralizâlis cun buine ~ pes lenghis neolatinis
modernis (Pa) 2. MAT aproksimacija f.
aprovâ [apro'va:] (o aprovi [a'prכvi]) tr 1. odobriti,
potrditi, biti zato, sprejeti; Il progjet - aprovât dal
ministeri - si clame Efraim (O) potrjen s strani
ministrstva; Miercus al è stât aprovât dai passe 700
lavoradôrs de Sole Comina di Pordenon l'acuardi tra
sindacâts e dirigjence aziendâl (O) je bil sprejet
dogovor..; ~ un ordin Al è stât daspò aprovât un ordin
dal dì che al stabilìs (O) sprejet je bil dnevni red, ki
določuje 2. POL sprejeti (zakon); E je stade aprovade
martars de comission competente dal Consei regjonâl la
leç proponude di Polo (O).
aprovabil [apro'va:bil] adj odobravanja vreden,
sprejemljiv
aprovazion [aprovatsi'on] f odobritev f, potrditev f,
sprejetje n; Lui, di fat, al à simpri cirude, tai limits, la ~
de Glesie e..(Pa) odobritev cerkve; ~ de leç sprejetje
zakona: Il Consei dai Ministris al à aprovât miercus, a
plui di 15 mês de ~ de leç, il regolament atuatîf de leç
482/'99 ..(O); Dut câs Bon al intint vuidâ il moviment
regjonâl fintremai al congrès talian e ae ~ dal gnûf
statût.(O) sprejetje novega statuta;
aprûf [ap'ru:f] adv in prep → daprûf.
aptac [ap'tak] int VOJ pozor!; l’~! indibilanz!
presentîr!
apuart [apu'art] m pripevek m, prinos m, delež m
(družabnika); mentri il retoromanç dal Grison al à
paidît influencis germanichis ancje te sintassi, il lessic
furlan al conten ancje apuarts slovens. (La/lenghiscj)
apuesit [apu'ezit] adj primeren, ustrezen, za to
določen; I autôrs des oparis che la Jurie e judicarà
degnis di une segnalazion, a varan in premi une plache
apuesite. (Codroip, Avis).
apuesitementri [apuezite'mentri] adv primerno,
ustrezno; nalašč.
a pueste [apu'este] adv namerno, (za)nalašč.→
dipueste, bielapueste.
apuestul [apu'estul] (pl apuestui) m apostol m; sielzè
dodis e ur dè il non di apuestui: (Bibl-Lc) ...in si jih je
izmed njih izbral dvanajst, katere je imenoval tudi
apostole.
a puf [a'puf] adv zastonj; vuadagnâsi un gustâ ~
(scritorsfurlans).
apuntament [apunta'ment] m → apontament.
aquilan [akui'lan] adj oglejski; Tal puest di Forte là
dal “Ufici scuelastic” di Triest al è rivât un funzionari ~,
(Pa 02/10-11);
~ m prebivalec Ogleja.
Aquilee [Akui'lεe] (t. Naquilee) kr.i f Oglej m (IT
Aquileia) (GO); e a la barbe de abitance plui naturâl e
plui logjiche par une istituzion di cheste fate, ven a stâi ~;
te sacristie de basiliche di ~ v sakristiji oglejske bazilike;
Patriarcjis di ~ oglejski patriarhi // < lat. Aquileia.
aquileiês [akuilei'e:s], -iese (t. nacuileiês) adj oglejski;
Difat, nocate la denuncie de clape politiche e culturâl
aquileiese “Praxis Friuli” (Pa 02);
~ m prebivalec Ogleja.
Aquitanie [a'ra:] kr.i f Akvitanija f; ma la prime
documentazion e je chê de epidemie dal 994 in ~ e tal
Limousin, cu la muart, a si dîs (SiF 02/1, 31-45).
arâ [a'ra:] tr orati, razorati; vignî a ~ cun un.; PROV
Cui che al à buine voie di lavorâ al è plui siôr di cui che
al à sîs cjamps di ~ . (ProvBr)
arabic [a'rabik], -iche (t. arap) adj arabski; la fin dal
tierçmondisim, il faliment dal socialisim ~ (Pa 02/10-11);
~ m 1. Arabec m; tes diviersis nazions e etniis che lu
metin adun: arabics, curts, siitis? (Pa 02/10-11)
2. arabščina f, arabski jezik.
Arabie [a'rabie] kr.i. f Arabija f; ~ Saudite Saudska
Arabija f; e fintremai che l’esercit dai infedêi no si sarà
sindilât de tiere di Maomet (l’~ saudite, ndr.) » (Pa
02/10-11).
arabo ['arabo] m (it.) → arap.
aradio [a'radio] m radio m; Pensâ di rilassâsi sul
savalon dal mâr, cui aradios che a berghelin (Pa 04/07)
aradôr [ara'do:r] m 1. orač m; oratar m 2. kmet
najemnik m, kolon m, kmetovalec m; nassudis / di partis
~s.
aradure [ara'dure] f 1. oranje n 2. oral m 3.
giogatico→, corrispettivo per il giogatico
aralt [a'ralt] m glasnik m, klicar m.
aramaic [ara'maik], -iche adj aramejski;
m 1. aramejščina f, aramejski jezik m; La letare
e jere scrite in ~, come scriture e come lenghe. ...
(Bibl-Ezra) 2. Aramejec m.
aranês [ara'ne:s], -ese adj aranski??; O ricuardìn, par
esempli, il câs de minorance aranese (di riunde ocitane)
de Catalugne o de comunitât Walser de Val d’Aoste.
(Cisilino, treball).
arap ['arap], arabe (t. arabic) adj arabski;
~ m 1. Arap Arabec m; i talibans no son araps, cemût
che si à dite dai afghans, ma a son indoeuropeans (Pa)
2. arabščina f, arabski jezik.
arât [a'ra:t], arade adj oran, izoran; le menaran ta jet
clapôs di un riul sut, che nol po jessi ~ e là tal riul sut a
coparan la ... (Bibl-deuteronomi);
~ m izorana zemlja, zorana njiva; pal troi / pal ~ , pai
boschets e vie pe cise.
aratîf [ara'ti:f], -ive adj oren; setven, primeren za setev;
~ m zemlja primerna za setev; jenfri ~s, remis e rois
araz [a'rats] (pl. invar.) m (stenska) preproga z
vtkanimi slikami; sui mûrs ~ dai plui fins (A).
arbe ['arbe] f → jerbe.
Arbeç [al'bεt∫] kr. i f (Pulfar) Erbezzo.
Arbide [ar'bide] kr. i f (Grimac) Arbida.
arbitrâ [arbi'tra:] (o arbitri ['arbitri]) tr 1. razsoditi;
soditi; 2. svojevoljno, samovoljno ravnati
~si refl drzniti se; dovoliti si; so marît nol pò ~si di
nuie in cjase.
arbitrâl [arbi'tra:l] adj JUR razsodniški; arbitražen;
sostituint il judis cuntun Coleç ~ (Pa 02).
arbitrari [arbi'trari] adj samovoljen, arbitraren; il
passaç jenfri un sisteme di coordenadis e chel altri al
sedi dât par une funzion invertibil, cuntun numar
arbitrari di derivadis invertibilis: (SiF 01/1); intervent
~ samovoljen poseg.
arbitrariementri [arbitrarie'mentri] adv samovoljno,
svojevoljno, arbitrarno.
arbitrarietât [arbitrarie'ta:t] f samovoljnost f; Al è
clâr che ogni codificazion e à un component di ~. (Cad-e)
arbitraritât [arbitrari'ta:t] f → arbitraritât.
arbitrât [arbi'tra:t] m JUR 1. arbitraža f, arbitražno
sodišče, razsodišče; ~ internazional mednarodna
arbitraža 2. razsojanje n, razsodba f (arbitražnega
sodišča).
arbitri I [ar'bitri] m 1. svobodna odločitev f, prosta
presoja f; svobodna volja f; samovoljnost f; razsojanje n;
Adiriture no je nancje une rispueste, parcè che e
cuintripon delit a delit, ~ a ~, semenant vitimis civîls e
dams di ogni gjenar no mancul (Pa) 2. absolutna oblast
3. samovolja f, arbitrarnost f.
arbitri II ['arbitri] m 1. razsodnik m, arbiter m,
gospodar m; 2. JUR razsodnik m, arbiter m; 3. ŠP
sodnik m; I romans a àn lamentât un fal suspiet propit
sul finî chel l’~ al à decidût di no sivilâ. (Onde)
arbolat [arbo'lat] m → erbolat.
arborâ [arbo'ra:] tr z drevjem obsaditi; z jambori
opremiti.
arborade [arbo'ra:de] f lesovje n, drevored m; topolje
n, topolovec m; drevesni nasad m; la sô bressane dute
vierte al cîl e cence arboradis intôr.
arborât [arbo'ra:t] adj obdrevjen, z drevjem obraščen;
sui viâi ~s e larcs; Lui lu sint movisi de bande a bande,
de basse arborade che e siere la splanade a nort (Mar)
arbossat [arbo'sat] adj slabš. od arbul; Il viandant
che al passe par lenti, al cjale chel brut arbossat e al dîs:
(Percude)
arbul ['arbul] (pl arbui) m 1. BOT drevo n; Une lune
grande e rosse e tarlupave daûr i arbui e lis cjasis (Sg);
piçadis di cjasis grimpadis te jarbe o, ancje, distiradis
denant di grops di arbui. (Enrico); ~ a fuee listnato
drevo; In Americhe il cjastinâr..al jere un element
impuartant tai boscs di arbui a fuee (SiF 03/4, 9); ~ dal
Mai Majsko drevo, mlaj m; In Friûl o vin l’~ dal Mai.
(ShW) 2. l’~ de famee rodovnik m, rodbinkso drevo;
o ai cjatât l’~ de famee francescane: (Bel); fâ l’~ sec
narediti stojo; 3. ~ di Jude jadikovec m, judeževo
drevo (Cercis siliquastrum); deriv. arbussit, arbulut,
arbuçat, arbolon, arbolat, arbossat;
→ len.
arbussit [arbu'sit] (demin. od arbul) m drevesce n,
drevešček m, grm m; un ~ di peç; a jerin dai arbussits;
ta la aghe a nadavin, spieglansi dentri,... (Zili)
arc ['ark] m lok m, oblok m; ~ di San Marc, ~ celest
mavrica f; a savevin ben che dopo la ploe, dispes si
viodeve l'~ di San Marc in dute la sô bielece cun ducj
chei biei colors sflandorôs. (sf).
arcâ [ar'ka:] tr 1. ukriviti, usločiti, upogniti, napeti
(lok), skriviti, skloniti, sklučiti; Jetter si fâs indenant e
al arche la balestre (Eg 9) in napel je lok samostrela; ~
lis ceis nagubančiti čelo; začuditi se; 2. nabiti (puško),
naložiti, natovoriti; naprtiti; obtežiti; preobložiti;
pretiravati, oborožiti, opremiti; vê simpri la sclope
arcade imeti vedno nabito puško;
~si refl 1. ukriviti se, upogniti se; e veve cûr di
ingrampâ la scudiele cui dincj, arcâsi in maniere che il
corpet di ruspi che al jere ur e tignìs sù (Urli)
2. FIG oboroževati se, na vojsko se pripravljati; il popul
langobart culì si è fermât par un mieç secul , ~si però par
un altri svol.
arcabûs [arka'bu:s] m (starodavna) puška f; Dal 1809
a tornà la Austrie cui ~ dal arciduche Zuan, ma i tocjà di
spesseâ di tornâ indaûr par difindi la capitâl (JM).
arcabusade [arkabu'zade] f strel (iz puške); come une
~.
arcade [ar'ka:de] f 1. oblok m, arkada f; Al è un
fabricât sempliç e elegant cuntune barcjesse cun ~ dople
a çampe. (codroipo.qnet) 2. potegljaj z lokom (ob
struno).
arcadic [ar'kadik], -che adj 1. arkadijski 2. FIG
izumetničen, medel, bukoličen; Parceche la fede no je
un ategjament sentimentâl, irenic, ~, poetic. (BelFa).
Arcadie [ar'kadie] f LIT Arcadia f (literarna akademija
v Rimu; književna struja); cun chescj sentimentalisins
di ~! (Pa 04/02).
arcagnul [ar'kañul] m REL nadangel m, arhangel m; ~
Gabriêl nadangel Gabrijel; ma al si ricognòs Jesù cul
Vanzeli compagnât dai arcagnui Micjêl e Gabriêl.(Pa);
i agnui ribei condanâts e parâts in jù dal ~ Michêl. (Scf)
arcaic [ar'kaik], -iche adj arhaičen, starinski; zastarel;
Un venit ~ al sorevîf a Grau e un, un pôc mancul ~
(clamât "bisiac"), te zone di Monfalcon. (Union).
arcât [ar'ka:t], -ade adj 1. upognjen, kriv; ukrivljen,
sključen; 2. FIG oborožen 3. FIG preobložen;
pretiran, spačen, karikiran; il dissepul al à di vê il cûr e
il pinsîr ~s parceche la seconde vignude di Crist no è
lontane.
arcaze [ar'kadze] f ZOOL uharica f (Numenius
arquata); svoletin a flôr d’aghe / arcazis e cocai.
archè [ar'kε] f (pra)počelo, začetek vseh stvari;
al rapresente il principi, la ~ (lestizza); // < gr. arché
archeolic [arke'כlik] m arheolog m; L’incuintri, par
cure dal dot Maurizio Buora conservadôr dal Museu e
dal ~ dot. Massimo Lavarone ..(CoUd)
archeolighe [arke'כlige] f arheologinja f; La ~ de
Universitât furlane Simonetta Minguzzi, lunis ai 28 di
Jugn, e presente a Gurize il volum “Andar per castelli.
(Pa).
archeologjic [arkeo'lכăik], -che adj arheološki; no à
mai vût avonde fuarce par frontâ in mût determinât il
problem ~; (Pa 02);
Archele [ar'kεle] kr. i f (Barcis) IT Arcola.
archeologjie [arkeolo'ăie] f arheologija f; Il pari,
luminâr di oculistiche, otorinolaringoiatrie e bon espert
di ~ e di leteradure,(Bel);
archet [ar'kεt] (t. archete) m 1. majhen lok m, oblok m
lok m 2. locen (za ptičji lov) 3. MUZ majhen lok m, lok
m (za godala);
~ adj v ~ di gjambis ?? ; Toni Miserie al jere un puar
omp: ~ di gjambis, piçul, cul cuel pleât in bande.
archete [ar'kεt] (t. richete) f 1. majhen lok m, lok m (za
godala) 2. locen m (za ptičji lov), past f; al preparave
lis richetis pai ucej cun menadis, di sangit e filiduris di
cjanaipe.
archetip [ar'ketip] m 1. FILOZ arhetip m, praoblika f
2. PSIH arhetip m 3. FIG praoblika f, arhetip m, prvotna
oblika f; «O ai gust e mi ten in bon pal fat che tant la
lenghe che i archetips furlans a an cjatât un aleât (Pa
02).
archîf [ar'ki:f] m arhiv m; ~ comprât dal Comun.; Il
non di Colorêt lu cjatìn scrit la prime volte intune cjarte
di ~ dal an 1252 (Leng).
Archiloc [ar'kilok] os.i m Arhiloh m; Si trate de
traduzion di framents dai poetis lirics grêcs ~,
Tirteu..(CoUd).
Archimêt [arki'me:t] m Arhimed m; a cause de spinte
di ~ o dal efiet di variazion de tension superficiâl licuitaiar (SiF 02/2, 129).
archinvolt [kuadrangu'la:r] adj ARHIT arhivolta f;
Sot la edicule, innomenât ~ formât di raps di ue e di
fueis, al è ornât di rosutis compagnis a chês dongje lis
Santis. (Pa)
architet [arki'tet] (t. architetôr) m arhitekt m; ~,
docent a Messine e a Napul, (GE); Al è stât ~ imperiâl
di Istambul dal 1891 al 1908 (GE).
architetonic [arkite'tכnik], -che adj arhitektonski; al
è il templut sul Nadison, piçul zoielut ~. (Pa).
architetoniche [arkite'tכnike] f arhitektonika f; Ancje
a chi la adune ~ e je semplice (joannis).
architetôr [arkite'to:r] m stavbenik m, graditelj m; i
~s furlans.
architeture [arkite'ture] f arhitektura f, stavbarstvo n;
Il Sietcent cjargnel, spielât te ~ civîl e religjose (BelAlci).
architrâf [arkit'ra:f] m arhitrav m, glavni tram m; par
negoziâ il compatât fondatîf de Regjon gnove, un ~ de
“Constituzion matereâl” de Regjon gnove (Pa 03/4).
archivi [ar'kivi] (t. archîf) m arhiv m; Il gno al jere
nome un incaric esploratîf, un lavôr di ~ o pôc di plui.
(BrLi).
arcibolic [art∫i'bכlik], -iche adj vražji, hudičev,
zahrbten, izprijen, nenaraven, zavržen; Jessi impontabii
e risplendi come iluminadôrs in mieç a un mont ~ (Vichi).
arcidiaconâl [art∫idiako'na:l] adj arhidiakonski; La
distinazion no ere une buse sot di une crete, ma la plêf ~
di Tumieç. (BelAlci).
arcidiacul [art∫idi'akul] m → arcidiacun.
arcidiacun [art∫idi'akun] m arhidiakon m; Mario
Qualizza e l’~ di Tumieç bons. (BelAlci).
arciducâl [art∫idu'ka:l] adj nadvojvodski; eliminants
lis enclavis di Pordenon e di dutis lis localitâts
arciducâls (Natisone/furlanis).
arciduche [art∫i'duke] f nadvojvoda f.
arciepiscopât [art∫iepisko'pa:t] m REL nadškofija f;
al soprimeve la plui che milenarie istituzion dal
patriarcjât di Aquilee par fa doi arciepiscopâts
(Natisone/furlanis).
arcipelac [art∫i'pεlak] m GEO arhipelag m, otočje n;
Ducj chescj Paîs a volaressin vê lis isulis Spratly, che al
è un ~ siôr di riservis petrolifaris e di gâs (Pa 05/07).
arcipret [art∫i'prεt] m REL dekan m; e ufrìs justapont
in don un talar di arint a la sô glesie tes mans dal ~ (Scf).
arcipreture [art∫ipre'ture] f REL dekanat m ; Parcè
che i miei paîs de Cjargne a valevin cetant di plui dai
sflandôrs des grandis arcipreturis. (Bel);
arcivescovât [art∫ivesko'va:t] m REL nadškofija f.
arcivescovîl [art∫ivesko'vi:l] adj REL nadškofijski;
Daspò al è stât cjaluni de metropolitane e diretôr de
Biblioteche ~. (GE).
arcivescul [art∫i'veskul] (pl arcivescui) m REL nadškof
m; viers i prins dal secul, cuanche l'~ Zamburlini (18971907) al veve inviât aes parochiis de diocesi un invît
(Scf).
Arcjan [ar'qan] kr.i m → Rivis di ~; a fiscarin i cjiscjei
di Vilalte, Moruç, Breçà, ~, Cusan, Zopule, Valvason.
Spilimberc. (Storie).
arcje ['arqe] f 1. skrinja f; rakev f; zaboj m; skrinja f;
Marie e reste sole, cu la ~ dai siei ricuarts e cul so om
che le cjale dal grant ritrat picjât tal mûr. (don)
2. sarkofag m, nagrobnik m
3. blagajna f, omarica f (za dragocenosti), nakitnica f;
zaklad m; il ricercjadôr inteligjent e libar al larà a cirî
chestis perlis in dut il teritori, scuvierzint che il Friûl al è
une autentiche ~ (Pa)
4. motorni krov (pri avtu)
5. steklena omara f, vitrina f, steklena skrinjica f.
Arcje ['arqe] f barka f, Noetova barka; David al lassà
lì denant de ~ Asaf e i siei fradis (Bibl-Cronache); ~ di
Noè Noetova barka; il mosaic al è la ~ de salvece, la
~ di Noè (lacomugne).
-arcje [-'arqe] element v sestavljenkah kot patriarcje,
monarcje, tetrarcje itd.
arcove [al'kove] (t. alcove) f 1. pregradek m, alkova f
2. FIG spalnica f; al è lui par prin a notâ la assurditât e
al vorès comedâle daurman, stant che, insumis, al è te sô
~ che al è tornât. (Mar)
arçon [ar't∫on] m 1. sedlo n 2. mali lok m, lokec m
ardence [ar'dent∫e] f → ardince.
Ardenis [ar'dεnis] fpl Ardeni mpl.
ardi ['ardi] (art, ardis, art; p ardût) tr 1. žgati; goreti
(ogenj, luč), žareti, zažgati, (p)ožgati, sežgati; (o)peči;
(z)goreti; i cjamps a son propit ardûts dal sut; il lum
che al à di ~ dut il dì. (Bibl-Esodo); ma di lens grues e
dûrs bogns di ~ plui a lunc. (bassafriulana) 2. treščiti,
metati bliske; bliskati se; mi tirave jù il cjapiel / e mi
ardeve cun ocjadis / come glace e come fûc.
ardiel [ardi'el] m slanina f; e juste di astât ancje lidric
cun pôc vueli o cul ~ disfat (MazzonIol).
ardielâ [ardie'la:] tr naperiti (s slanino).
ardielut [ardie'lut] m BOT motovilec m (Valerianella
olitoria).
ardile [ar'dile] f BOT teloh m (Helleborus viridis).
ardiment [ardi'ment] m pogum m, drznost f, smelost f;
A faserin di dut par creâ un varc te fuartece, ma al fo
inutil stant che i difensôrs si batevin cun ~.
(Natisone/furlanis).
ardince [ar'dint∫e] (t. ardence) f 1. žarečnost f,
gorečnost f, vnema f, vnetost f, bes f, jeza f, naglica f,
silovitost f; in cjase a son sarpints / dut fûc, coragjo, ~
2. orgazem m, razburjenje n, draženje n; al scomençave
a piscâ cu la bocje come che a fossin i tavans, e i nemâi
cu la code in aiar, metûs in ~ a fuivin dal prât.
ardint [ar'dint] adj goreč, vroč; ognjevit, isker; vnet,
strasten; živ(ahen) ; pripekajoč, žgoč, vroč ognjen,
ognjevit; sot la cjandele di un soreli ~.; e ducj i bausars
a varàn il lor puest tal lât dal fûc ~ e dal solpar ..(BiblApoc).
ardît [ar'di:t] adj smel, (pre)drzen, srčen, pogumen,
neustrašen; se a leiaran chest libri, che al è, mi pâr, il
plui ~ di pre Antoni (Pa); svolete la cisile / cul so biel
estri ~ ; nespodoben, nesramen, kričeč (barva);
Mortean lu à pôc vaît, jessint stât un omp ~.
ardôr [ar'do:r] m žar m, gorečnost f, vnema f; mitude
da bande dal fantât che al podeve finalmentri fâ sclopâ il
so ~ viers la fantate amade. (folkcapriva); che al capîs il
gno ~ (Natisone/furlanis).
ardôs [ar'do:s], -ose adj goreč, vroč; vnet; nuie di mâl
a inmazinâ in divignî il tornâ chenti di un om antîc,
braurôs, ~, dignitôs, essenziâl, cidin..(La 04/11);
→ azardôs.
Are ['are] kr. i f (Tresesin) Ara.
areâ [are'a:] tr (pre)zračiti, vejati (žito); prezračiti;
pretresati (kako vprašanje).
aredament [areda'ment] m opremljanje n; oprema f,
pohištvo n; Dulintôr dal fogolâr al faseve biele mostre
di sè ancje l'~: la nape cu la mensule fate biele dal
camuf, lis bancjis e il bancjon, i ciantonâi (Scf).
Areç ['] kr.i.m IT Arezzo.
aree [a'rεe] f 1. območje n, odprt prostor m, površina f:
..il Centri al vûl jessi un riferiment sientific pe largje ~
alpine..(Pa) ..alpsko območje.. 2. FIG področje: ~ di
ricercje tecnologjiche področje tehnološkega
raziskovanja; La Provincie di Udin e à aprovât cheste
setemane la ~ di aplicazion de leç pes minorancis
linguistichis storichis (O).
areligjôs [areli'ăo:s] -ose adj nereligiozen; In chest
sens e jè cetant plui “trinitarie” la vite civîl, ancje se
areligjose, che ti permet, (BelFa)
aren [are'a:] ?? A doi pas da feruvie e pasave lé le roe
le cjasutis ragrupadès nô e aren come fradis .
(manzanoBr)
arendâ [aren'da:] tr v zakup dati; v zakup vzeti; la
tassa dal marcjât di animalìa’ è arendada par 190 fl
arendadôr [arenda'do:r] m zakupnik m; zakupodavec
m; feradis gruessis come la gjamba di un ~ dal
mantigniment dai puars.
arengo [a'rengo] m (it.) 1. HIST zbor meščanov; A
disponevin dal ~, valadì la assemblee dai capofameis, il
consei maiôr (Storie) 2. zborovališče n.
areopago [are'כpago] m 1. HIST areopag m 2. FIG
visok, pomemben zbor; Une grande scomesse e furtune
se e jè la sintesi e la valorizazion des culturis, une sorte
di ~ o di forum mondiâl (BelR).
Areran [are'ran??] kratica m > Agjenzie regjonâl pe
rapresentance negoziâl.
arest I [a'rest] (pl arescj) m 1. (pre)ostanek m; postanek
m, ostali, odvečen del m; prebitek m, prihranek m;
pal ~, dal ~, di ~, al ~ med drugim; che la sô
oposizion e puedi vignî calcolade (robe che pal ~ e
sucedè e che lui lu disè ancje dal pulpit) (Pa); Di ~, nol
è un misteri par nissun che o sin in face a une gjestre che
(ds-fvg) 2. neplačan dolg m; un bon coni in te buteghe,
/ un ~ cul vitrinari.
arest II [a'rest] (pl arescj) m aretacija f, prijetje n;
zapor m, ječa f; ~ domiciliâr hišni pripor; Daspò 19
mês ch’e jere restade inclostrade ai arescj domiciliârs te
sô cjase apene fûr de capitâl (Pa 02).
arestâ [ares'ta:] tr 1. ustaviti (s silo); zadrž(ev)ati 2.
aretirati, prijeti, zapreti; zaseči; Al cancele l’azion, al fâs
~ dut il ploton e al met sù daûrman un tribunâl
strasordenari di vuere. (Pa 02);
~si refl obstati, ustaviti se, zadrž(ev)ati se.
aretrâ [are'tra:] tr potegniti nazaj, umakniti (nazaj);
~ it umakniti se, iti nazaj, odstopiti (t. FIG).
aretrament [aretra'ment] m umikanje n, umik m; che
di ogni bande o vin sot dai voi, di un ~ scjassôs e che no
si pues ignorâ afat. (Pa 06/1).
aretrât [are'tra:t] m zaostanek m, zaostali račun, dolg
m; come che a vedin di tirâ i aretrâts pal timp pierdût.
(Bel); E àn metût trê agn a decidisi, ma dopo mi àn dât
ancje i aretrâts. (Sg);
~ adj 1. FIG nazadnjaški, zaostal; nerazvit; star 2.
zamaknjen, odmaknjen.
argagn [ar'gañ] m 1. orodje n, pripomoček m, priprava
f; predmet m; instrument m
2. sklad m sestav m; ustroj
m, stroj m, mehanizem m, delovanje n; Di un cirî di meti
dongje l'~ teoric di un “spazi vitâl” pe lenghe furlane che
juste al domande une riforme (Sclese); Lis crisis
psicomotoriis a influissin sul çurviel, l’~ de cognizion, de
afietivitât e dal lengaç (SiF 03/3)
3. malenkost f, ničevost f, priprava f; oprava f, obleka f,
pohištvo n, (trgovinski) predmet m; tancj ~s! pinei,
colôrs 4. sestavni del organizma, naprave, ud m; organ
m; passin i dîs e i agns; / cence che l’omp si visi / si
fruin ducuancj i ~s ; e ducj i ~ de tende, la taule cui siei
~, il cjandelîr ...(Bibl-Esodo)
5. (vladno ipd.) telo n; organ m; glasilo n; no si à di
lassâ che al fasi lis cjasis il Stât italian cui siei ~s che a
glotin plui bêçs che no ciment 6. (pos. v pl) spolovila f,
spolni organi mpl; po sì ì, no son tancj agns / che la
vevin sui ~s 7. (pri volu) vrsta jarma; tachile cun
sparagn / e no mai di tamon, simpri di ~;
→ zovel.
argagnâ [arga'ña:] tr improvizirati, ozdraviti;
odpomoči; posredovati, udati, priditi, rediti; argagnâle
dogovoriti se, zmeniti se; znajti se.
argalif [arga'lif] m sofizem m, čuden domislek, muha f,
(bojna) zvijača f; ogni di al cjate fûr cualchi gnûf ~ par
no paiâ.
argane ['argane] f → arghin.
arghin ['argin] (t. argane) f vitel, dvigalo n.
arghinie [ar'ginie] f posrebrena bakrena žica.
argjentin [arăen'tin] adj argentinski; La
manifestazion nus darà po une cerce dal gust esotic dal
tango ~ cuntune Milonga (CoUd);
~ m Argentinec m; La storie di un ~ tornât in Friûl
(Leng).
argjentin [arăen'tin] adj v: sun ~ zvonek glas; La e
che e faseve a pugns cun chel sun ~ de ridade
(PauluzzoN).
Argjentine [arăen'tine] f Argentinka f;
Argjentine [arăen'tine] kr.i f Argentina f; o ai vivût in
~ e mi sint argjentin. (Enrico).
argjentite [arăen'tite] f MIN argentit m, srebrov sijajnik
m.
argjarâ [arăa'ra:] tr zajeziti, zagraditi.
argjilâ [arăi'la:] tr posadriti, v mavec deti.
argjilade [arăi'lade] f posadrenje n; si la viôt a çueteâ,
/ j vin fate l’~.
argjilâr [arăi'la:r] m ilovnata jama, ilovnato polje.
argjile I [ar'ăile] f il m, ilovica) f, glina f.
argjile II [ar'ăile] f BOT travniška kozja brada
(Tragopogon pratensis).
argjilôs [arăi'lo:s], ose adj glinat, ilovnat, glinast.
argjin [arturi'an] adj → arzin.
argoment [argo'ment] m 1. téma f, dokaz m, sklep m,
razlog; snov f, vsebina f, predmet (pogovora); zadeva f,
reč m: a reste fûr dal nestri ~s; Dut câs i argoments
tratâts intant des manifestazions sindacâls a àn
tocjât..(O) obravnavane zadeve; su chest ~ glede na ta
temo, zadevo, na to temo...: Su chest ~ la associazion e à
afidât ae Swg une ricercje (O) Glede te zadeve/ Na to
temo... ; ma ancje su tancj altris arguments (Pa) ampak
tudi glede na mnoge druge teme
2. domneva f; domišljavost f, drznost f, smelost f; plen
di ~; cjalâ cun ~.
argomentâ [argomen'ta:] it sklepati, argumentirati,
utemeljevati.
argomentazion [argomentatsi'on] f sklepanje n,
utemeljevanje n, dokazovanje n, argumentiranje n; Dut
chest al ven scrit cun bondance di citazions e di
argomentazions te letare ai Ebreos. (BelR).
argon ['argon] m KEM argon m.
argonaute [argo'naute] f 1. MIT argonavt m 2. FIG
drzen pomorščak; Jo o soi il navigatôr. Daûr… altris
doi argonautis (Ta) ?3. ZOOL papirnata ladjica
(Argonauta argo).
Argos ['argos] m MIT Argos m; Nô o fasìn, ducj i doi,
regnâ l’ordin, tu a ~, jo intal mont.. (Pa 02).
argument [argu'ment] m → argoment.
ari ['ari] int v: cence dî ni ~ ni stari ne reči ne bev ne
mev; (bolj obič. cence dî ni ceu ni beu)
arian I [ari'an] adj REL arijanski ; E jù cun lis liendis
Yddish, cu lis migrazions arianis, la gnosi, i mosaics di
Aquilee, (Ta);
m REL arijanec.
arian II [ari'an] adj POL arijski; raze ariane arijska
rasa; La Gjermanie di Hitler, indelirade da la idee de
purece de raze ariane (Pa 7/2000);
m arijec m.
ariane I [ari'ane] f REL arijanka f.
ariane II [ari'ane] f arijka f.
arianisim [aria'nizim] m REL arianizem m (kršč.
nauka po Ariusu iz Aleksandrije, razšir. pri Germanih).
ariditât [aridi'ta:t] f 1. suša f 2. FIG brezčutnost f;
praznina f; pal straripâ de violence e de prepotence, pe
~ dal cûr, pe sterilitât spirtuâl. (BelR)
aridure [ari'dure] f ?? A son comprindûts: “Ici”,
bonifiche dal teren, compre de samence, aridure, 2
passaçs di stirpadôrs, une fresadure, la semeneson, 2
solçaduris (Pa 04/02)
arie I ['arie] f (v kmečki hiši) stebrovna lopa f; predal
m, nadstrešek m, skladišče n; che a vignivin puartâts sot
des ariis, e tai curtii i contadins a metevin in sest i turclis
e a bagnavin lis semplis par sgonflâ lis dovis. (Sg);
grande come une ~ (PauluzzoN).
arie II ['arie] f 1. MUZ napev m, arija f; al si met a
sunâ cul flaut une ~ 2. → aiar.
ariesi [ari'ezi] m → riesi.
ariete [a'riεte] f MUZ kratka arija f; là cu la panze in
sù al sta il cjantant fra ju dincj une ~ murmuiant.
arîf [a'ri:f] m (it.) prihod m; cilj m; di ~ ciljni; I
(parziâi) ponts di ~ a son l’invît ai guviers di dâsi
legjislazions e regolaments bogns par ricognossi la
avualitât di dutis lis culturis e (SiF 03/3, 115).
Ariis ['ariis] kr.i f (Rivignan) Ariis.
ariman [ari'man] m HIST svobodnik m (v starogerm.
pravu); La fare e cjape il non dal prin ~ in ordin
cronologjic, es. Mimon. (lestizza).
arint [a'rint] m srebro n; ~ vîf živo srebro; Dut
vuluçât ta chê melme di ~ vîf, lui e la sô machine gnove!!!
(Ta); PROV vivarôs tanche l'~ vîf.
arintofil [a'rint] m ?? cromo-arintofile l’italian
Camillo Golgi (1844-1926), par vê metût a pont la
reazion nere cromo-arintofile dal Golgi”, che e permet di
cognossi miôr la struture da lis celulis gnervosis (SiF
02/1, 155-165).
ariscle [a'riskle] f → riscle.
arisel [ari'zel] m (redko) sapica f; vetrc m; al jes un ~ /
che simpri la finìs cul serenâ (bolj obič. aiarin).
aristocratic [aristo'kratik], -iche adj 1. aristokratski,
plemški, plemiški, gosposki, prefinjen; Il sindic, un om
une vore biel, sui cuarante, portament ~ e ande fassinose,
(lacomugne) 2. POL aristokratski;
~ m 1. aristokrat m; Une ingjenuitât imperdonabil par
Oscar Wilde e je stade la inlusion di jessi deventât ~ o
(Bel) 2. plemič m 3. POL pristaš aristokratske stranke.
aristocrazie [aristokra'tsie] f aristokracija f, plemstvo
n, elita f; Prindidut la ~ rivade chenti daûr dai princips
ghibelins todescs. (Natisone/furlanis)
Aristotile [aris'tכtile] os.i m HIST Aristotel m; La plui
alte e je chê di ~, che però nol rive a une condane vere.
(Pa 02);
aritmetic [arit'mεtik], -che f aritmetičen, računski; no
puedin fâ juste che une operazion di aritmetiche, salacôr
privilezant dome la sotre, (Pa);
m aritmetik m.
aritmetiche [arit'tmle] f aritmetika f, računstvo n.
aritmetichementri [aritmetike'mentri] f aritmetično,
računsko.
Ariu [a'riu] (t. Dariul) kr. i f (Buie) IT Arrio.
arlechin [arle'kin] m 1. Harlekin m (maska) 2. FIG
burkež m, pavliha m, nesrečnež m, figamož m; la
nobiltât scomparide o imbastardide mediant i
matrimonis cui arlechins des fameis di buteghîrs de
Serenissime (JM)
arlêf [ar'le:f] m učenec m, gojenec m, učenec m, dijak m;
segretari dal Fogolâr di Milan e ~ de Scuele di Furlan
(Pa); e in colaborazion cui arlêfs des scuelis
elementârs (O) v sodelovanju z osnovnošolskimi učenci;
arlevâ [arle'va:] tr 1. izobraževati, vzgojiti; une
fantate di buine famee, ben arlevade;
2. gojiti, rediti; Coltivâ e ~ a Sauris (Pa); In Europe i
cjastinârs a vegnin arlevâts come çocjis ..o come arbui.
(SiF 03/4, 9); → rilevâ, tirâ sù.
arlevadôr [arleva'do:r] m rejec m (živine): Dut câs
l'element principâl vignût fûr intal incuintri dai
arlevadôrs furlans (O).
arlevament [arleva'ment] m reja f, gojitev f. che e
previôt l'abatiment des 40 vacjis di lat dal ~ Bolzon (O);
"Il lâ al mancul dal ~ in cuote te mont furlane: il câs di
Sauris"(Pa).
arlichin [arli'kin] m harlekin m, pavliha m, burkež m.
armâ [ar'ma:] tr 1. oborožiti, na vojsko pripravljati, z
orožjem opremiti 2. TEH podpreti, oder postaviti; ~ un
arc, un volt, un poç, un balcon (F) 3. opremiti (ladjo,
plovilo);
~si refl oboroževati se, na vojsko se pripravljati
Armacul [ar'makul] os.i.m → Ermacure.
armade [a'rmade] f 1. armada f, vojska f; množica f ;
Armade Rosse rdeča armada; Ai 27 di Zenâr dal 1945 i
prins reparts de Armade Rosse a jentravin a Auschwitz
(Onde) 2. armada f, ladjevje n, brodovje n; Al è stât a
cjâf dal stât maiôr de ~ navâl taliane tal 1917.
(pensemaravee).
armadure [arma'du:re] f 1. armatura f, vojna oprema f
2. armatura f ; ogrodje n, opora f, statve f; okvir m; stoja f;
l’~ dal poç, dal volt, dal arc; E il pitôr là adalt su la ~ i
faseve la tire, intant che al comedave ciertis fruiaduris
(Mar) 3. most m; ogrodje n; krov m (ladje); kozel m
(biljard), strop m, oder m, stavbni oder; purancje il
muradôr fâs armaduris / par cuinçâ lis cjasis e fâ muraie
~ svolant viseč most (A); 4. (o)snutek m; tkanje n,
pletenina f, votek m; spletka f, kovarstvo n; zaplet m
(romana ipd.), snovanje n, spletkarjenje n; ” Vê cûr di
tignî sù par tant timp dute cheste ~!” .
armamentari [armamen'tari] m 1. instrumentarij m;
orodjarna f; Dut un ~ che al ocoreve in timps ormai
lontans, (Scf) 2. miselni instrumentarij m, znanje n; e
mi fasevin colâ di man dut il gno ~ ideologjic e ideâl.
(Bel) 3. ARH oborožitev f; orožarna f.
armâr [ar'ma:r] m 1. omara f; cu lis sôs cjartis plenis
di polvar, i vecjos armârs incarulâts (Ta); un ~ di pez,
une cjadree cun sore la valîs imò di disfâ, un lavandin, il
sgabel e jo tal jet. (BrLi); deriv. armarat, armaron,
armaret, armarut, armaruç 2. predal m, predalna
omara f; greda f (bolj običajno burò).
armaie [arma'ie] f orožarna f, orožarnica f.
armaron [arma'ron] m omara f; lu judà a puartâ-sù
l’~ e il spolert (Sg, 59); Plui che un scansel al è un ~
intîr! (Leng).
armaruç [arma'rut∫] m omarica f.
armarûl [arma'ru:l] m orožar m, trgovec z orožjem.
armât [ar'ma:t], -ade adj 1. oborožen; cuarp ~
oboroženo telo, oborožena sila; Le costituzion e
l’adestrament dal vêr cuarp ~ podarès jessi demandât a
le organizazion de NATO (ALF); grup ~ oborožena
skupina; Dute la operazion e ven motivade cu la ipotesi
di "relazions" cul grup ~ basc ETA. (Basc);
2. opremljen; preskrbljen, založen, bogat; ma ca tu âs
dut in regule, / l’archivi ben ~ ; 3. armiran (beton);
viers il 1800, cuant che si à vût il disvilup de industrie
siderurgjiche, si à tacât a doprà armaduris metalichis
(ciment ~).. (SiF)
~ m oboroženi, vojak m; Prontait dusinte soldâts,
setante cjavalîrs e dusinte armâts par lâ fint a Cesaree
tre oris dopo lât jù il soreli. (Bibl-Az).
arme ['arme] f 1. orožje n; ~ di fûc strelno orožje;
Tes armis di fûc al è in esposizion un moschet (CoUd) ;
armis di distruzion uničevalno orožje; la tiere e ven
dominade dal om cu lis sos armis di distruzion e di muart
e (Pa 02); butâ ju lis armis predati se; clamâ su la ~
klicati k orožju; zûc da la ~ → zûc; PROV in timp di
vuere ogni ~ a scuse; cumierç des armis trgovina z
orožjem; di meti sot control la produzion e il cumierç
des armis (Pa 03/8);
partît in armis ?? In Somalie il partît in armis “al Ittihad
al Islami”, leât cun “Al Qaida”, al smire di fâ sù un stât
islamic sul stamp taliban.; ~ bateriologjiche
bakteriološko orožje; E o crôt che e sedi stade inviade
dai vacins o des armis bateriologjichis (Pa) 2. vrsta
oborožene vojske; la vuarzine e la pale / a son lis armis
de mê famee.
armelin I [arme'lin] m BOT marelica f.
armelin II [arme'lin] m 1. ZOOL hermelin m (Mustela
erminea) 2. hermelin (krzno).
armelinâr [armeli'na:r] m BOT marelica f (sad).
armen [ar'men] adj armenski; ae scuvierte des
minorancis dal Artic e de realtât armene (Leng);
~ m 1. Armen Armenec m; fasint lâ 1 milion e mieç di
lôr in profugance: Cecens, Ingus, Armens, ..e di altris
etniis (Pa 03/5) 2. armenščina f.
Armene [ar'mene] f Armenka f.
Armenie [ar'mεnie] f Armenija f; 4) Si trate di une
serie di crez da la ~ (Bibl-Gjen)
arment [ar'mεnt] m čreda f, trop m, tropa f; Nus sta a
nô di jessi popul e no deventâ ~. (Mucci); specialmenti
chest an che i purcits salvadis i stan savoltant e ruvinant
prâts e cjamps, cussì par pasji dut chel ~ e (Pa 03/8);// <
lat. armentum.
armentâr [armen'ta:r] m pastir m; kravji pastir, kravar
m; Nol veve la ande di un pastôr, ni di un ~
(scritorsfurlans).
armentarece [armenta'ret∫e] f poljska pot, pot, ki vodi
z vasi na polje.
armente [ar'mεnte] f molzna krava f, molznica f, krava
f, telica f, junica f; va a passon cu la vacje! (bolj
običajno vacje).
armerie [arme'rie] f 1. orožarna f; Ce ridi… te ~ a àn
tirât vie une lastre di veri dal barcon par fâ in mût che,
(Ta) 2. zbirka orožja (starinskega).
armeron [arme'ron] f ?? Ane Diu, ce pôre tal scûr di
chel ~! (Mucci)
armillâr [armi'la:r] adj ASTR obročast; sfere ~
nebesni globus; In ultin il voli si poe lì dongje: su la
sfere armillâr. (Mar)
armistizi [armis'titsi] m VOJ premirje n; Intant Carlo
Alberto al scugnì bandonâ Milan, ritirâsi daûr il Ticin e
acetâ un ~ (10 di avost). (GP); dal 1518 si rivà a un ~
tra lis parts e podopo ancje a la fin de vuere pe muart,
dal 1919 (Storie).
armistiziâl [armistitsi'a:l] adj VOJ nanašajoč se na
premirje n, o premirju.
armonicâ [armoni'ka:] it igrati na harmoniko; la biele
companie, armonicant si invie.
armoniche [ar'monike] f harmonika f; picjade sul
mûr, l’~ di Jacum al pareve ch’a ridès cui siei dincj zalìts
di ca e di là dal soflet.
armonie [armo'nie] f 1. skladnost n, ubranost f,
harmonija f; in ~ skladno, v skladnosti, v harmoniji; E
fin che dut al è in comunion e in ~ o sês sans e cuant che
si romp la ~ a tachin i fastidis. (Pa); vivi in ~ živeti v
harmoniji; Cuant che e je buine e permet a ducj, oms e
animâi, di vivi in ~ (CoUd) 2. MUZ harmonija f.
armoniôs [armoni'o:s], -ose adj ubran, skladen,
harmoničen; e lis preieris par furlan compagnadis dal
sun ~ dal orghin. (Pa).
armonizâ [armoni'dza:] tr in it v sklad spraviti,
uskladiti, harmonizirati; soglašati; cu la lôr vôs sutile /
armonizant; cjatant la maniere di ~ i interès triestins
cun chei furlans (Pa).
Arnalt [ar'nalt] os.i. m Arnald m; ~ Baracêt conseîr
regjonâl te II legjisladure (1968-1973)(Pa 02).
arnâs [ar'na:s] m splošno ime za vinsko posodo, vinski
sod; no poressin mai salvâlis / de mê cjanive i ~ ; ~ pal
vin posoda za vin.
Arnefrît [arne'fri:t] os.i m HIST Arnefrid m; ~ al
domandà jutori ai Sclâfs.
arnês [ar'ne:s] m (it.) orodje n, pripomoček m;
mehanizem m; L'arnês che al tignive su la muele, al
jere la zoie di Bepo parcè che al lu veve disegnât e fat lui.
(Natisone/furlanis); metisi in ~ olepšati se, ozaljšati se,
urediti se; cumò è il timp di fâsi bielis e di metisi in ~.
Arni ['arni] kr.i.m Arno m.
arniche ['arnike] f BOT arnica f, brdnja f (rastl.).
Arnolf ['??] os.i m Arnulf m; la croniche, di ~ De
Vittor, dal zimulaç storic-culturâl fra Gurize e il cumun
di borc San Laurinç (La 03/4)
Aroc [a'rכk] os.i.m Rok m; che pre Rinaldo Vidoni di
Sant ~ di Forgjarie al à fat in plene semblee dai predis
tal jugn dal 1975. (BelFa).
arogance [a'rogant∫e] f nadutost f, oholost f,
prevzetnost f, domšljavost f, aroganca f; odurnost f;
disprivâts de tiere dulà che a vevin simpri vivût par colpe
da la ~ colonialiste italiane (Pa);
→ rogance.
arogant [aro'gant] adj nadut, ohol, prevzeten,
domišljav; cu lis sôs arogantis provocazions, scuasit a
volê creâsi l'inficje da l'eroi, par podê cussì svualâ fûr
"des regulis" (La);
→ rogant.
arogantementri [arogante'mentri] adv naduto, oholo,
prevzetno, domišljavo, arogantno.
arolâ [aro'la:] tr nabirati, najemati, najeti, vpoklicati;
priti kam, sklicati, poklicati.
~si refl biti vpoklican; naseliti se, potegniti se.
arom [a'rכm] m 1. aroma f 2. dišava f; Un bon tai di
Cabernet, vin neri onest, sancîr, dal ~ golôs, compagnât
di otimis cualitâts di formadi (Furlanist).
aromai [aro'mai] (t. zaromai, beromai) adv pa; že;
odslej, sedaj (pa); come se pal vuarp al fos ~ inutil
contâ: (Mar); e in particolâr tra chel catolic-latin e chel
slâf-ortodòs, ma si scugne ~ considerâ ancje chel dal
Islam (sf).
aromatâr [aroma'ta:r] m dišavar m, trgovec z
dišavami, vonjavar m, drogerist m. → speziâr.
Aron [a'ron] os.i.m Aron m.
Aronco [a'ron] os.i.m → D'Aronco Zuanfranc.
arost [a'rכst] (pl aroscj) m pečenka f; cunin ~ pečen
zajec; il gustâ, (mignestre di brût, poleçs less, cunin ~..)
(sf).
arpâ [ar'pa:] (t. arpesâ) tr GRAD vkleniti z verigo,
prikleniti z verigo; bisugne ~ chel mûr, che al comence
fâ panze.
arpe ['arpe] f 1. (za podporo stene) veriga f 2. (t.
arpete) (železna) spona f, skoba f; klamfa f 3. MUZ
harfa f; Laudait il Signôr cu la citare, sunait par lui cu
la ~ grande. (glesie).
arpesâ [arpe'za:] tr → arpâ.
arpete [ar'pete] f → arpe II.
arpie [ar'pie] f 1. MIT harpija f (baljeslovno bitje) 2.
FIG grabež(ljivec) m, grda in hudobna ženska f.
arpon [ar'pon] m rak m, rakovica f, jastog m.
ars ['ars] m žar m; vročina f; suša f; cul ~ e cul caligo /
che al puarte il mês d’Avost
Ars ['ars] m ?? pree par no' San Zuanmarie, plevan di
Ars, pree par nô Sante ... (glesie)
arsenal [arze'nal] m 1. ladjedelnica f; remontna
ladjedelnica f, ladjedelnica za vojaške ladje 2. VOJ
orožarna f, arzenal m; parvie che lis armis che a
esistevin tal ~ a jerin bielzà stadis distribuidis, magari
cun pôc criteri (GP) 3. shramba f, skladišče n,
ropotarnica f; FIG zakladnica f.
arsenic [ar'sεnik] m KEM arzen m (As).
arsetât [arze'ta:t] f suhota f, mršavost f; i omps a
tornavin cuntun grum di ~.
arsî [ar'zi:] tr posušti, osušiti, zažgati, (p)ožgati,
sežgati, izžgati; (o)peči; (z)goreti, (o)pražiti, (narahlo)
(o)paliti, (o)smoditi; viôt chês tavielis dal garbin
arsidis;
~si refl posušti se, osušiti se; il contadìn si arsis tal so
lavôr / e al scuen sudâsi a voltis sul misdì.
arsincj [ar' ??] tr (carn.) Doi ûs, pestá la rude, un nin
di arsinc', camamile, sbàti dut benon e frigj tal ont.
(Natisone/furlanis).
arsine [ar'sine] f KEM arzin m.
arsinît [arsi'ni:t], -ide adj posušen, ožgan, ogorel; e si
divertivin a gjavâ clauts e cjavilis dai trâs arsinîts des
granatis. (BelR); Come la brame di ploie in chest Friûl
~. (Pa 03/4).
arsît [ar'zi:t] adj 1. požgan, ožgan; posušen; 'Sef e i
siei, tal dopomisdì ~ di canicule. (PauluzzoN)
2. opaljen, ogorek; smodnina; un pôc precupade i le siei
cjaveluts che a nulivin di ~ i domandà. (F).
art ['art] f 1. umetnost f; arts popolârs ljudska
umetnost; Museu cjargnel des arts popolârs “Michele
Gortani” di Tumieç (Leng); ~ contemporanie sodobna
umetnost; Sabide ai 28 di Fevrâr, li de Galarie comunâl
d’art ~ (Pa 04/02); ~ moderne sodobna umetnost;
Fintremai ai 30 di Jugn, li de Galarie udinese d’~
moderne (Pa 04/05); critic da la ~ umetnostna kritika
2. poklic m, znanje n; ognidun al à il so ~ ;
3. okretnost f, spretnost f, ročnost f, sposobnost f;
destramentri cun biel ~ / torne fûr cu un bon botìn; arts
visivis, arts visuâls vizualne umetnosti; Il festival, come
ogni an, al tocje la prose, la musiche, lis arts visivis, la
poesie e il teatri di figure. (O) 4. dejanje n; kretnja f,
gesta f, gibanje n, gib m, upor m; i ~s lizêrs.
Art déco [a:r de'ko] m ARS Art déco, za umetnost med
1920 in 1930 v Parizu; culì al à metût in vore il disen di
riscatâ il mobil rustic furlan secont i principis de ~. (GE).
// fr. od arts décoratifs.
artefiç [ar'tεfit∫] m obrtnik m, mojster m; tvorec m,
umetnik m; al deventi protagonist, atôr, ~, muradôr te
costruzion de citât o civiltât dai oms. (Pa 06/1).
Artemide [ar'tεmide] os.i f MIT Artemida f; al cîl
(Selen/Cinzie), a la tiere (~/Diane) e al mont dai Infars
(Proserpine/Ecate). (ShW).
arterie [ar'tεrie] f 1. (žila) odvodnica f, arterija f; Vie
pe gnot i miei vuès a son inpirâts, lis mes arteriis no àn
polse. (Bibl-Jop); vê la ~ ?? al jere vieli di otante agns,
al veve la ~, e cussì al finì dut in nuie (MazzonIol)
2. FIG prometna žila f.
arteriosclerosi [arterioskle'rכzi] f MED arterioskleroza
f.
arteriôs [arteri'o:s], -ose adj arterijski.
artesan [arte'zan] (t. artist) m obrtnik m, rokodelec m;
che la politiche e cjapi at che fin cumò i piçui artesans no
son stâts calcolâts (O 12/5/2001);
~ adj obrtniški, rokodelski: Lis piçulis impresis
artesanis a podaran fa un salt di cualitât dome metintsi in
rêt. (O 12/5/2001).
artesanâl [arteza'na:l] adj obrtniški, rokodelski;
pituris di nivel ~ (F); pe vierzidure di une scaletarie a
Comelians, pe sistemazion di un capanon pe ativitât ~ a
Cjampeâs di Prât (O 7/4/2001); Virtûts e difiets di un
lavôr ~ e solitari (Pa 11/99).
artesanâlmentri [artezanal'mentri] adv obrtniško,
obrtno, rokodelsko, na roke;
artesanât [arteza'na:t] m rokodelstvo n, obrt f;
rokodelski stan m, obrtništvo n; Un altri setôr tant
impuartant dentri dal complès panorame produtîf di
Tavagnà al è rapresentât dal sigûr dal ~. (CoTav); tant
che sale pes conferencis e un puest di vendite di prodots
agricui e di ~ locâl (Leng).
articjoc [arti'qכk] m BOT artičoka f; Signôr fâsiju
deventâ come l’~ salvadi (Bibl-Salms).
articolâ [artiku'la:] tr 1. artikulirati, izgovarjati,
izgovoriti; razločno izgovarjati; a ogni individui il dirit
di coniugâ, di ~, inte proprie esperience di vite
personâl o coletive, la partecipazion al mont dai marcjâts
e des ...(ds-fvg) 2. pregibati ude; 3. razčleniti,
razčlenjevati; la sô esperience di atôr teatrâl e je stade
impuartante ancje par ~ il lavôr devant de cineprese
(CoUd);
~si pregibati se (o udih).
articolâr [artiku'la:r] adj ANAT sklepen, artikularen.
articolât [artiku'la:t], -ade adj 1. gibljiv, premičen 2.
razločno izgovorjen, artikuliran; O intindìn di imbastî
un sogjet politic, complès e ~ (Pa 04/03) 2. členovit,
razčlenjen; a varan di puartâ a di un Plan di disvilup
economic e teritoriâl, ~ e condividût
(lingue.regione.fvg);
~ m ?? Sicu criteri dal articolât, al ven proponût «il
ricognossiment des dôs animis de Regjon (Pa).
articolazion [artikulatsi'on] f 1. člen m, členitev f,
členjenost f; al mancje che al sei complet trop che al è
pussibil, sei inte ~ dai significâts des peraulis (Pa/OLF)
2. ANAT zgib m, sklep m, artikulacija f 3. LING
artikulacija f, oblikovanje glasov; cjape dentri une vore
di procès cognitîfs, come la ricercje lessicâl, il recupar
lessicâl, e la produzion dai schemis motoriis de ~. (SiF
03/4) 4. MUZ artikulacija f.
articul [ar'tikul] m 1. GRAM člen m, spolnik m 2.
članek m; Dispès, par dî il vêr, chê “negativitât” no
jentre tal contignût dal ~: (Pa 02/10-11); Un altri ~ di
Cavedalis, lunc e plen di precisazions, al jessì invezit tal
gjornâl “Il Lombardo-Veneto”(GP) 3. JUR člen; Tal ~
10 a son stabilidis lis condizions pe alienazion ecezionâl
di chescj bens (Pa 02) 4. TRG postavka f (bilanca) 5.
temelj m, izhodišče n 6. TRG izdelek m, proizvod m,
blago n, artikel m, predmet m; cun ducj i articui libars /
di intops e ingredeaments.
articulât [artiku'la:t] adj → articolât.
articulazion [ar'tikul] m → articolazion.
artifici [arti'fit∫i] m 1. umetelnost f, umetnija f, zvijača
f; In pocjis peraulis si trate di chel ~ legâl che il Stât al
dopre par slargjâ la sô capacitât di spese .. (Pa);
2. stroj m, ustroj m; fûcs di ~ ognjemet; In plui, ancje
chest an si inviarà la fieste di fin dal an cun musiche e
fûcs di ~. (Pa)
artificiâl [artifi't∫a:l] adj 1. umeten; non che al segne
il complès des zonis abitadis cun tor ator une
fortificazion ~ (CoUd); lûs ~ umetna svetloba; Se
dopo lis piastris cun lis coloniis a vegnin lassadis a la lûs
~ (16 oris ...) (SiF 03/4); inteligjence ~ umetna
inteligenca; al à fondât a Udin, tal 1984, il Laboratori
di inteligjence ~. (convergenzaperilfriuli) 2. FIG
izumetničen, narejen, hlinjen; che par grafie dal furlan
si intindi la imposizion di un furlan dal dut ~ o di une
variant sole (Pa/OLF).
artificialmentri [artifit∫al'mentri] adv umetno,
narejeno, hlinjeno.
artificiôs [artifit∫i'o:s], -ose adj izumetničen,
nenaraven, narejen; ven a stâi di une realtât che par
podê jessi no i coventin mieçs ~ o burocratics
(istitutladinfurlan).
artificiositât [artifi't∫a:l] f izumetničenost,
nenaravnost.
artigjanâl [artiăa'na:l] adj → artesanâl.
artigjanalmentri [artiăanal'mentri] adv →
artesanalmentri.
artigjanât [artiăa'na:t] m → artesanât.
Artigne [ar'tiñe] kr.i f IT Artegna f; Chest derit al è
garantît intai statûts di ~, Bordan, Buie, Cjarlins(Pa),
artiliarie [artilia'rie] f VOJ artilerija f, topništvo n; Tal
stes an al jessì de Academie cul grât di uficiâl di ~ e (GP)
artiliarist [artilia'rist] (pl artiliariscj) m artilerist m,
topničar m.
artilierie [artilie'rie] f → artiliarie
artisan [arti'zan] m → artesan.
artist [ar'tist] (pl artiscj) m 1. (t. artesan) obrtnik m,
rokodelec m 2. umetnik m; tal templi de culture plui
liberâl e dispatussade, di un autôr e ~ clamât Oscar
Wilde? (Bel).
artiste [ar'tiste] f umetnica f.
artistic [ar'tistik], -che adv umetniški; Magaricussinò
Napoleon al puarte vie dal Friûl unevore di bens
artistics. (AcademieSt); Tai agns Vincj al è stât diretôr
artistic dal mobilifici Fanton (Fantoni) di Glemone,
(GE).
artistichementri [artistike'mentri] adv umetniško.
artistum [artis'tum] m (kolekt.) rokodelski stan m,
obrtništvo n; Luîs Nart e Zuan / a son la flôr dal ~
furlan.
artrosi [ar'trozi] f MED artroza f.
Artù [ar'tu] os.i m → Artur; Pendragon, il non de
cjasad e di Artù, ai vûl di fat dî Cjâf dal dragon: (Ac)
Artur ['artur] os.i m (t. HIST ang. legend. kralj) Artur m
aruede [aru'ede] f → ruede.
arturian [arturi'an] m arturski (po angl. kralju Arturju);
ai timps des vueris arturianis (V-VI secul d.d.C.) cuintri
dai invasôrs sassons. (Ac).
aruès [aru'εs] m streme n; skobac f; tirnična prirobnica
f; stopica (pri vozu) f.
arumen [aru'men] adj aromunski;
~ m 1. Aromun m 2. aromunski jezik, aromunščina f;
che a cjapin dentri 400 mil personis e che a cjacarin ~
(Pa).
aruolâ [aruo'la:] tr (it.) nabirati, novačiti vojake,
rekrutirati;
~si refl prijaviti se, iti prostovoljno k vojakom; Tancj a
vignaran fûr ancjemò, massime tra chei che si son
aruolâts intes scuadratis paramilitârs (Pa 8-9/99).
arût [a'ru:t] m v: lâ in ~ čutiti močno željo, izgubiti
pamet, močno se zagreti (redko lâ in arute).
arute [a'rute] f → arût.
Arvenis ['] i.g Arvenis m; (For di Voltri) tar uno
pradario maraveoso contornado da boscs di peç e des
monts dal ~.. (Pa 03/8)
arvuede [arvu'εde] m → ruede; ~ di gome pnevmatika
f, guma f, avtoplašč m; che i Sis avevin mitudis tal cjar
lis arvuedis di gome come ches da machinis, e si viazave
plui confortevolmentri (sf).
arzan [ar'dzan] (? argjan) m denar m; tu âs cjatât un
cûr di cjan, / il so cûr ’l è tal ~.
arzar [ar'dzar] (? argjar) m jez m; nasip m; I dams a
son stâts grandons - al à dite il sindic Bolzonello ,(calcolâts in circje 100 milions di euros n.d.r.) arzars di
tornâ a fâ(La 03/01).
arzarâ [ardza'ra:] tr → argjarâ.
arzentarie [ardženta'rie] f srebrnina f; De ~ in ogni
famee si conservà un toc sôl par ricuart. (La 06/1).
arzilâ [ardži'la:] tr → argjilâ.
arzilade [ardži'lade] f → argjilade.
arzilâr [ardži'la:r] m → argjilâr
arzile I [a'džile] f → argjile I.
arzile II ['] f → argjile II.
arzilôs [ardži'lo:s], ose adj → argjilôs.
arzin [ar'džin] m jez m, nasip m; il so non al pues
vignî de forme dal teren, une sorte di ~ circolâr (Leng).
as I ['as] m as m (rimski novec); vê une muse come l’~
di cope ; muse di ~ di cope! ; no jentrâ nancje pal ~ di
cope no jentrâ ni in ~ ni in copis. 2. borec m; junak m;
prvoborilec m; zmagovalec pri tekmah, prvak m.
as II ['as] m 1. TEH os f 2. MAT os f 3. POL os f,
zveza f; ~ Rome-Berlin os Rim-Berlin.
as III ['as] m MEH, GRAD deska f.
’as ['as] (t. as) m (carn.) → aes; Talò mont dal lavôr no
simpri il sindacât al rive a dâ rispuestis as esigenzas dal
operai, anzit.(don)
âs ['a:s] 2. edn. sed. od vê imaš.; Tu ~ ancje di dîsiur.
Âs ['a:s] i.g m IT Asio; la mont d’~.
asarâf [aza'ra:f], -ave (t. lat gerf, cajostre) adj v: lat ~
prvo, gosto mleko (koj po porodu); mleziva f.
Asburc [arturi'an] priimek m 1. HIST Habsburg m;
Habsburžan m (predstavnik Habsburgov); ai timps de
lote dai Paîs Bas pe independence de la dominazion
Asburc spagnûi (Eg).
asburgjic [as'burăik], -iche adj HIST habsburški; Al
ripeteve che il guvier ~ nol veve fât tantis robis, fale "la
grande opare de roste dal Tiliment (Pa).
asc ['ask] m ??BOT ask; I ascs a son a forme di
bachete (7-9 x 30-60 µm) e no àn parafisis. (SiF 03/4, 9);
Di chê altre bande lis ascosporis a vegnin butadis fûr cun
fuarce dai ascs. (SiF 03/4, 9).
ascar ['askar] m 1. HIST, VOJ askar m 2. pripradnik
manjše politične skupine; aes gnovis peresons di Tumieç
che - a zuravin i visitôrs ministeriâi e i ascars locâi – (La
06/2).
ascare ?? la maiorance che cumò e à in man lis brenis
dal guviêr in consei regjonâl e je, ae prove dai fats,
ascare di cui che al è stât definît da un impuartant
gjornâl nazionâl un “lucido liberale”, (La 07/03)
ascetic [a'∫εtik] f → assetic.
ascomicêt [askomi't∫e:t] ?? Cryphonectria parasitica
al è un ascomicêt che al forme peritecis, soterâts tai
stromâts, cun lungjis golarinis che a finissin a pêl
cuntune viertidure, l’ostiôl. (SiF 03/4, 9).
ascorbic [as'kכrbik], -iche adj KEM askorbinski; Di
chestis, la vitamine C (acit ~) e contribuìs a combati lis
malatiis infetivis. (Leng).
ascôs [as'ko:s], -ose adv v: di ~ skrivaj (bolj obič. di
riscôs, di scuindon); Chest colp, un acuardi no di ~, ma
che al permeti une riforme statutarie fondamentâl (Pa
03/6); Un pôc di ~, daûr dal fogolâr, i morôs si
scambiavin siops, che po mangjavin insiemit. (La 05/12).
ascospore [as'??] ??
al ven mantignût par dut il
cicli de vite e al pues passâ ancje ta lis ascosporis. (SiF
03/4, 9)
ascrivi [as'krivi] tr 1. prišteti, prištevati; uvrstiti,
uvrščati; vpisati; dodati; 2. pripisati, prisoditi, šteti;
Dut câs, i ricognossiments no impedirin une fuarte
gjermanizazion dai Grisons, di ~ ancje a une plui o
mancul declarade volontât de classe dirigjente (Cisilino,
treball).
Ascul ['askul] os.i.m IT Ascoli Piceno.
asedâ [a'eda:] it → assedâ.
asedâr [ase'da:r] m AGR kad, v kateri se daje vin kisati;
e un ~ plen te cantine.
asedin [ase'din] m v: savê di ~ kisel okus, okus po
kisu.
asedine [ase'dine] f lahko in kislo vino; il sudôr che si
bute, favorît da lis largjis bevandis di ~ e piês di aghe.
asedule [a'sεdule] f BOT 1. ~ di clap ščitasta kislica f
(Rumex scutatus) 2. ~ di prât BOT kislica f (Rumex
acetosa);
→ jerbe fuart.
asei ['sei] m 1. želo n, trn m, bodica f; ribja koščica f;
prebijač m, šilo n; l’âf ti à dade la mîl, ma no l’~ 2.
FIG muka f; mučna bolečina f; al ponç paraltri de gole
l’~´ 3. mandelj m, seme n; ti serf a maravee
asenade [ase'nade] f oslarija f, neotesanost f, surovost f.
Aser ['] f ?? E jere ancje une profetesse, Ane, fie di
Fanuel, de tribù di ~, ... (Bibl-Lc)
asessuâl [asesu'a:l] adj BIOL nespolen, aseksualen.
asessuât [asesu'a:t], -ade adj 1. BIOL nespolen,
aseksualen; Lis animis plui grandis a jerin chês che a
rivavin a vivi in maniere asessuade, “agnui vistûts di
cjâr”; la plebe invezit e (Bel); 2. FIG bled, neizrazit,
nedeferenciran.
asêt [a'se:t] m kis m, ocet m; lâ in ~ skisati se, postati
kislo; lâ è lât in ~ je pijan kot klada; mandâ in ~ il
fiât a un.; E jere lì une boce plene di ~: alore a tachin
une spugne inbonbade di ~ ...(Bibl-Zn).
asfalt [as'falt] m asfalt m; »E tu le lassis sul ~, bocon di
mone!« (Sg); tapêt di ~ asfaltna obloga; Prime al vûl
metût-jù lis fognis, podopo il pedrât e il tapêt di ~. (Sg);
meti-jù l’~ polagati asfalt, asfaltirati; che si tratave de
imprese che e meteve-jù l’~ su la strade di Cjassà. (Sg).
asfaltâ [asfal'ta:] tr asfaltirati.
asfaltade [asfal'tade] f asfaltirana cesta f, asfalt m,
zemeljska smola f; cussî incragnide, grise dai pîts
fintremai ai cjavei, a faseve dutun cu la ~.
asfaltadure [asfalta'dure] f asfaltiranje n;
asfaltaduris che si sclapin (Pa 06/1).
asfaltât [asfal'ta:t], -ade adj asfaltiran; La strade, che
la vite us a prontade sedi lungie e asfaltade
(dmf.bs.unicatt.it/~paolini/ varie/cjanton)
asfaltedâ [asfalte'dâ] tr asfaltirati; Babe Meni al vûl
che asfaltedin dutis les stradis blancjis e al à taiât le
pinesse di Selvucis.(Ta).
asfissiâ [asfisi'a:] tr in refl → sfisiâ; invezit di ridusi lis
spesis inutilis, la burocrazie asfissiant (Pa 02/10-11).
asfôr [as'fo:r] m BOT rumenik m (Carthamus
tinctorius).
asià [azi'a] (t. asiât) m ZOOL trnež m (Squalus
acanthias L. ali Acanthias vulgaris Bp.).
Asià [azi'a] kr.i.m IT Asiago.
asià [azi'a] m trnež m (Squalus acanthius).
asiadementri [aziade'mentri] adv na udobni način,
udobno, zložno; v blagostanju; libars di stâ a vivi ~ su
la lôr tiere.
asiâsi [azi'a:si] refl sprostiti se, medleti, ohlapen biti, do
sape priti, opomoči si, dihati; oddahniti se; udobno si
napraviti; al pense di ~ un pôc daspò di tancj agns di
strussiis; Vilesalde si rimpinave su la coline e si asiave
sul plan;
→ pognisi.
asiât I [azi'a:t], asiade adj 1. udoben, zložen; premožen,
imovit; lagoden, zložen; pripraven, ugoden; l’element
che al conte di plui al è il disvilup dal cjatâsi ~ cu la
lenghe (Pa) 2. ohlapen, razuzdan, počasen; len; mehak,
voljan, gibek, nežen; 3. (neobič.) adagiato→;
invuluçade di blanc e asiade te scune;
→ pognet.
asiât II [azi'a:t] m ZOOL → asià.
asiatic [azi'atik], -iche adj azijski; aziatski; Dome tal
continent asiatics si prossume che (Pa 02);
~ m Azijec m, Aziat m.
Asie ['azie] kr.i. f Azija f; ~ Piçule Mala Azija; ~
Minôr Mala Azija f; de Spagne in France, in Anglie, in
Italie, in Boemie e jù pai Balcans fintremai in ~ Minôr
(JM).
asigurâ [asigu'ra:] tr 1. jamčiti, zagotoviti; zagotavljati;
Doprant ancje chi une formulazion che e pant un caratar
vincolant (“a son asiguradis condizions pe tutele…”)
(Cisilino, treball) 2. varovati, ščititi 3. pritrditi,
pričvrstiti 4. JUR zavarovati.
asîl [a'zi:l] m 1. otroški vrtec m 2. azil m, zatočišče n;
~ politic politično zatočišče; sogjets ricognossûts tant
che perseguitâts e duncje te posizion di podê domandâ ~
politic. (lacomugne).
asilo [a'zilo] m (it.) → asîl.
asimâ [azi'ma:] it → ansimâ
asime ['azime] f → ansime.
asimetric [asi'mεtrik], -iche adj asimetričen,
nesomeren; Il conflit ~, che al tache cuant che i
Bolsevics sovietics a jentrin su la sene (Pa); parêt
cilindriche e procure di produsi une forme asimetriche
(SiF 02/2).
asimetrie [asime'trie] f asimetrija f, nesomernost f.
asin ['azin] m 1. pečka f (grozdna), jagoda f, zrno n,
zrno vinske jagode, luščina f; ognidun che al mangjarà
asins crûts al varà dome lui i dincj peâts (Bibl-Gjeremie);
→ gran 3. (koruzno) zrno n; o impiavin une buriele sui
rivâi, e il civon si rustive inmò cui ~s di lat 4. (pri toči)
zrno n, kepica f; in chel si sintì a colâ a colps secs i
prins ~s di tampieste;
→ grignel, gran.
asin [a'zin] adj asino; formadi ~ ;
~ m ??; sul marcjât di Spilimberg a vegnin jù i asìns;
al baste fâ aments ai caratars somatics e al
temperament dai Cjargnej, dai Asins, dai Tramontins e
(JM)
asincroni [a'sinkroni] adj 1. asinhron 2. ELEK
asinhronski.
asincronisim [asinkro'nizim] adj asinhronizem m.
asintot [a'sintot] m MAT asimptota f.
asintotic [asin'tכtik], iche adj MAT asimptotičen,
asimptoten.
asistematic [asiste'matic], -iche adj nesistematičen;
Ghia si piert, al rive tart, nol somee ch’al vebi un fin di
otignî; in chest sens al è ~. (Pa 05/05).
asmatic [az'matic], -iche adj nadušljiv, astmatičen;
Ma in chel o sint un sfladassâ ~ e un omp al jesseve
simpri di che puarte. (BrLi);
~ m nadušljivec m, astmatik m; In chest al ricuarde
cetant la situazion patologjiche di un ~. (Furlanist).
asme ['azme] m/f MED astma f, naduha f; al veve la ~
imel je astmo; al à dit ben che “la epilessie di
Dostoevskij e la ~ di Proust no si puedin considerâ
compagnis (SiF 03/3).
asociâl [asot∫i'a:l] f nedružaben, asocialen.
asocialitât [asot∫iali'ta:t] f nedružabnost f, asocialnost
f; a fasevin part di une "raze inferiôr", cun
carateristichis di marcade ~. (Pa 7/2000)
asolâ [azo'la:] (asoli [a'zכli]) (t. inasolâ) tr zapeti,
priklopiti (voz za kljuko).
aspart [as'part] adv (neobič.) posebno, oddeljeno,
ločeno, posamično, po delih.
asperges [as'pεrges] m (š)kropilo n; di un zago che al
rezeve il cjalderuç da la aghe sante e l'~, e dal muini cu
las bisâgas. (La/tradizions).
asperli ['] m → anaspiersul.
aspiet I [asp'iεt] m 1. pogled m, videz m, izgled m; il
sô ~ fûr dal timp (Sg); → inficje 2. vidik m, stališče n,
pogled m, aspekt m; e je la prime volte che si frontin i
aspiets “di marcjât” de “cuistion furlane”». (Pa 02) da
se ukvarja z aspekti ..; L’~ plui negatîf (e plui trist) de
personalitât di Cadorna e (Pa 02) najbolj negativni vidik
osebnosti.
aspiet II [asp'iεt] m čakanje n; il timp al è sospendût
come in ~ (bolj obič. spiete).
aspirâ [aspi'ra:] it 1. vdihati; vsesati 2. LING (glas)
aspirirati, pridihniti 3. prizadevati si, hoteti (doseči
nekaj).
aspirant [aspi'rant] adj sesalen;
m kandidat m, pripravnik m, aspirant m.
aspirazion [aspriratsi'on] f 1. vdihavanje n; vsrkavanje
n; Dotazion di un sisteme di ~ obleade che al mene
l'aiar in cinc toratis di abatiment (CoUd); une prese fûr
de tabachere (sô o des sôs amiis), ~, starnudade, fuarte
soflade di nâs ..(Natisone/furlanis) 2. LING aspiracija f,
pridih m 3. FIG prizadevanje n; Un antîc disen e une
secolâr ~ a cjatin ae fin une realizazion. (Uniud).
aspirine [aspi'rine] f FARM aspirin m; Alore un sirop
o aspirinis di fâ une buine sudade. (MazzonIol).
asprece [as'pret∫e] f 1. trpkost f 2. hrapavost f, grobost
f (površine); neprehodnost f; pustost f, divjost f; E par
cui che al rive a superâ la ~ di cierts passaçs, e je une ~
preseose par jentrâ te clime di une culture divierse (Pa)
3. FIG ostrost f; strogost f, grobost f 4. tegoba f, težava f.
aspri ['aspri] adj trpek, raskav, hrapav, oster; oms e
feminis che a àn dât rispuestis pratichis e simbolichis, tun
ambient ~ e avâr, si son cjatâts ..(La 04/2); (bolj obič.
garb).
ass ['as ??] v: sapon a ~ rovnica za rezanje.
assalt [as'alt] m napad m, naskok m; rop m; lâ al ~ iti v
napad; L’Udin al è lât al ~ de puarte bolognese, ma i
pâi, la smicje falade e la braure dal portîr aversari no i
àn permetût di cambiâ il risultât. (Onde).
assaltâ [asal'ta:] tr napasti, naskočiti, navaliti (na
koga), planiti na koga; oblegati; professôr, chel brigant,
di locuele, / cence mai ~lu di front.; Ai 17 di març –
Stant a Voleson al ordene aes divisions di ~, dapardut, il
nemì e di... (CoCamp) ...napasti sovražnika...
asse ['ase] f sovraštvo n, mržnja f, nevoščljivost f,
osovraženost f, sovražnost f; zavist f, (tiha) jeza f, gnev m;
provocât de lôr ignorance e no de lôr ~. (Pa 03/6);
cjapâ in ~ un (alc) osovražiti nekg (nekaj); intiçâ la ~
vzbujati sovraštvo; I nobii, a lôr volte a incolparin
Antoni Savorgnan di intiçâ la ~, i disordins e la ribelion
tra i contadins. (Storie); vê in ~ un (alc) sovražiti nekg
(nekaj); chêi che us àn in ~ us metaran il pît sul cuel e
(Bibl-Levitic).
assedâ [ase'da:] it sopihati, puhati, sopsti; hlepeti (po
čem), prskati, hlipati, sapo loviti; al anse, assede;
→ ansimâ.
assedi [ase'da:] m obleganje n, blokada f (t. FIG);
intant dal ~ turc dal 1683. (Pa 8-9/99); lu viodarès ben
tes viestis di un Hanno o di un Hannibal tal ~ di
Saguntum. (Ta); ~ di Vienne obleganje dunaja; Tes
galariis al è un grant cuadri che al documente la fin dal
~ di Vienne. (Pa 05/04).
assediâ [asedi'a:] tr oblegati; se ancje i fos stât
acuardi te sielte, la vuere, la muart o la malatie lu àn
assediât fasintlu lizêr tant che un insium (ShW).
assegnâ [ase'ña:] tr 1. nakazati, navesti (razloge) 2.
pripis(ov)ati; določiti, prisoditi, dodeliti; La Citât di
Codroip e bandìs il concors par ~ il Premi Leterari in
lenghe furlane "San Simon" (Codroip, Avis) da dodeli
literarno nagrado; A podaran jessi assegnâts al Centri
borsiscj di Ents talians e forescj. (CIRF).
assegnât [ase'ña:t] m ček m; (bančno) nakazilo n.
assegnazion [aseñatsi'on] f nakazilo n (bančno);
pridelitev f, dodelitev f; pripisovanje n; A saran pussibii
comants, distacs o assegnazions di altris Ents publics o
privâts o Istituzionâi statâi (CIRF).
assegnist [ase'ñist] m oseba (moški), ki ji je kaj
dodeljeno; dulà che a son ocupâts 2 dipendents tecnicsaministratîfs e cualchi ~ di ricercje. (Pa).
assegniste [ase'ñiste] f oseba (ženska), ki ji je kaj
dodeljeno; L’Universitât e fâs la part dal so dovê
(Linda Picco - ~ di ricercje dal Cirf) (Pa)
assemblee [asem'blεe] f zbor m, skupščina f; La
Assemblee dal Centri e je clamade adun dal Diretôr, che
le presiêt, almancul dôs voltis ad an, (CIRF); Assemblee
de “Onu” dai popui, Assemblee gjenerâl des Nazions
unidis generalna skupščina Združenih narodov;
Assemblee parlamentâr skupščinski dom, zbor; che e
sedi inmaneade une “Assemblee parlamentâr des
Nazions unidis” che si meti dongje de “Assemblee
gjenerâl” di cumò che e je fate dai stâts: (Pa 03/8).
assence [a'sent∫e] f odsotnost f, nenavzočnost f;
che al tignarà lis sôs funzions in câs di impediment o di
~. (CIRF)// od lat. absentia.
assens [a'sens] m privolitev f, pristanek m, soglasje n;
e a me al doni, pardabon, il so afiet se no cu la tô di
regjie, cul to ~? (ShW).
assensôr [asen'so:r] m dvigalo n, lift m; dome chei a
ovest ea sud a permetin di rivâ a chest livel ancje cul ~
(CoUd).
assent [a'sεnt] m ki je odsoten, nenavzočen,
manjkajoči; mi displâs di no jessi podût intervignî e di
vê fat l'~. (La 04/3);
~ adj odsoten, nenavzočen, manjkajoč; ma il Friûl al
reste ~ e astrat.(Pa);// od lat. absens, absentis.
assenteisim [asente'izim] m odsotnost f; Chel che nus
da plui di pinsirâ e je la indiference e il pussibil ~ al
referendum dai 21 di març. (La 02/04).
asserzion [asertsi'on] f trditev f; asercija f.
assès [a'sεs] m → abcès.
assessuâl [asesu'a:l] m → abcessuâl.
assessôr [ase'so:r] m prisednik m, odbornik m,
poverjenik m; vuê di matine il president de Zonte
regjonâl Tondo e l'~ pal ambient Ciani a son lâts jù a
Rome..(O 8/2/2002); il Sindic, oben un ~ delegât dal
Sindic, su la funzion di President; un Segretari, incarigât
dal Sindic. (Codroip, Avis).
assessorât [aseso'ra:t] m prisedništvo n, odbor m,
odborništvo n, poverjeništvo n; A nivel plui gjenerâl, dut
câs, l'~ al à in programe, dentri dal mês di Març, di
convocâ la Conference provinciâl..(O 5/2/2000).
assessorîl [aseso'ri:l], -ile adj odborniški, poverjeniški.
asset [a'sεt] m red m, oprava f, ureditev f; meti in ~
spraviti v red, urediti; Pal fat che il Friûl-VJ nol à rivât
adore di stabilî un ~ instituzionâl gnûf al è restât codarûl
fra dutis lis Regjons talianis (Pa).
assetic [a'sεtik], -iche m 1. asketičen, asketski 2.
mističen, kontemplativen, verski.
assetiche [a'sεtike] m REL asketika f; Di li dute la ~
de inibizion, de mortificazion, de sublimazion. (Bel).
assetisim [ase'tizim] m 1. REL asketizem m; 2. FIG
asketsko življenje n, askeza f.
assiâl [asi'a:l] adj osen, aksialen; Apene ricoverât i àn
fat une Tomografie Assiâl Computerizade (TAC) e une
Resonance Magnetiche (RM) (SiF 02/1).
assidui [a'sidui] adj vztrajen, marljiv.
assiduitât [asidui'ta:t] f vztrajnost f, marljivost; Al à
colaborât cun ~ a lis "Pagjinis Furlanis" (GE).
Assie ['asie] kr.i f Hesensko n.
assinç [a'sint∫] m → sinç.
Assindustrie [asindu'strie] kratica f > Associazion dai
Industriâi; IT Assindustria; intant di une cunvigne fate
alì da la ~ di Udin tal 1988 (RB).
assiome [a'siome] m aksiom m; Il prin ~ al è che “nol
è nuie di gnûf sot dal soreli” (1, 9) e il secont al è che
“par dut al è il so moment (BelFa).
assîr [a'si:r] adj HIST asirski;
~ m Asirec m (f Asirka); Bielzà 600 agns prin di Crist i
Assîrs a cjacaravin da la ‘pustule perniciose da la
spighete’ (SiF 02/1, 31-45).
assîr-caldei [~ '??] mpl Asirci Kaldejci; e 520 mil
assîrs-caldeos. (Pa 05/12).
Assirie [a'sirie] kr.i f HIST Asirija f; Samaritans:
popul miscliçât di ebreos e di colonos de ~ (Bibl-Az).
Assisi [a'sisi] kr.i m Assisi m; une grande preiere
intereligjose pe pâs a ~ (Pa 03/6).
assisie [a'sizie] f porota f, porotno sodišče n; Cort di
Assisie porotno sodišče n; E la Cort di ~ di Lucca e à
fat justizie, condanant i autôrs di chel malfat (Pa).
assistence [asis'tεnt∫e] f 1. navzočnost f, pomoč f,
asistenca f; ~ mediche medicinska pomoč; di garantî
la salût e il bonstâ so e de sô famee, massime pal
nudriment, il vestiari, une cjase, la ~ mediche
(Declarazion) 2. (zavarovalništvo) asistenca f,
zagotovilo pomoči pos. za avto.
assistent [asis'tεnt] adj navzočen, stoječ ob strani,
pomagajoč;
~ m asistent m, pomočnik m; Di un sîs mês in ca o jeri
~ di gjeologje te Universitât. (BrLi)
assistenziâl [asistentsi'a:l] adj podporen; Tal paîs e
tai borcs lis Confraternitis a vevin finalitâts devozionâls
o assistenziâls scritis tai lôr statûts. (Storie).
assisti [a'sisti] tr spremljati, pomagati, negovati,
prisostvovati, podpirati;
~ it prisostvovati, asistirati, stati ob strani; ~ a
prisostvovati, pomagati pri; O sin propi curiôs di ~ aes
proiezions des oparis sielzudis e, ae fin, fâ fieste ai
vincidôrs. (Leng).
assistît [asis'ti:t] m ?? I miedis di famee di chei 300
pazients, cuntune telefonade, a podaran otignî dutis lis
informazions su la situazion sanitarie dai lôr assistîts.
(Pa 04/05).
associâ [asot∫i'a:] tr 1. pridružiti, za družabnika vzeti;
združiti; cun chê di “unî e ~ i Furlans che a son a stâ a
Turin ... (Leng) 2. abonirati, naročiti (časopis);
~si refl 1. pri-, z-družiti se 2. naročiti se na (časopis);
associadôr [asot∫ia'do:r] m ?? e al insegne che «… (o
veis di) copâ chescj associadôrs (politeiscj) in cualsisei
puest che ju cjatais (Pa 03/12)
associât [asot∫i'a:t], -ade adj 1. pridružen; professôr
~ pridruženi profesor 2. naročen (na časopis); nol ves
ricevût il prin numar de riviste o al fos interessât a vênt
une copie di plui; se cualchidun no ~ al volès vênt une
(SiF);
~ m družabnik m, pridruženi; L’~ plui zovin al fâs di
segretari e al ten i verbâi des riunions. (SiF).
associatîf [asot∫ia'ti:f], -ive adj pridružen; Chest
instrument ~ al varà justeapont di permeti.. che o vin vuê
e dal mantigniment des specifichis identitâts locâls (Pa
04/07).
associazion [asot∫iatsi'on] f 1. združenje n, družba f,
društvo n; al è vignût fûr inte conference stampe
inmaneade joibe a Triest dai rapresentants regjonâi de ~
ambientaliste.(O) 2. abonma m, naročilo n.
assolût [aso'lu:t], -ude adj 1. absoluten, neomejen,
brezpogojen; absolutističen; Il concet di libertât nol è
assolût, parce che inte vite no' nd' è nuie di ~...
(partitrepublichefurlane) 2. popoln, totalen; in ~ ??
La lenghe e je, in sumis, il leam plui fuart in ~
(telealtobut); Al è stât in ~ un dai scritôrs par
gjenerazions. (scritorsfurlans) 3. LING absoluten 4.
MAT, FIZ absoluten;
~ m FILOZ absolutno n, absolutni m // od lat. absolutus,
p. p. od absolvere: cf. fr. absolu.
assolutece [asolu'tet∫e] f absolutnost f.
assolutisim [asolu'tisim] m 1. HIST (doba) absolutizem
m; 2. POL absolutizem m; al fos une colpe dal domini
forest che al durave di timp e dal ~ politic deventât
aromai no plui tolerabil. (CoUd).
assolutist [asolu'tist] (pl assolutiscj) m POL absolutist
m.
assolutizazion [asolutidzatsi'on] f absolutizacija f; Ce
che no pues acetâ e je stade la ~ di chescj temis (BelFa);
Sperìn e preìn che pape Zuan Pauli nol finissi
inscjaipolât te sô stesse ~. (Pa 03/11)
assolutizâ [asoluti'dza:] tr absolutizirati; Si sa che i
paragons a pierdin dut il lôr valôr e utilitât se si ju
sfuarce o si ju assolutize masse. (Bel);
assolutori [asolu'tori] adj oprostilen; un om
imprevedibil, che nol à nissun pudôr a sbarâ judizis semiassolutoris su la tragjedie dal Olocaust (Pa); // od lat.
absolutorius, od absolvere
assoluzion [asolutsi'on] f 1. JUR oprostitev f;
sentence di ~ oprostilna sodba; ~ plene popolna
oprostitev 2. REL odveza f oprostitev grehov,
osvoboditev, absolucija f.
// od lat. absolutio, od absolvere.
assolvi [a'solvi] (o assolf) tr oprostiti; odvezati,
odpustiti; al è facil tal perdonâ la colpe, la ribelion, il
pecjât, ma sul pont di assolvi nol assolf, domandant cont
dai pecjâts dai vons da part dai fîs e dai ...(Bibl-Esodo)
// od lat. absolvere.
assonance [aso'nant∫e] f 1. LIT asonanca f,
samoglasniški stik 2. FIG soglasje n, uglašenost f,
harmoničnost f.
assorbent [asor'bεnt] adj vpojen; une buine cuantitât
di materiâl ~ di front de SN. (SiF 02/2); cjarte ~
pivnik; cjarte ~, cjarte plastificade, cjarte incerade, ...
(CoUd);
~ m vložek m. // od lat. absorbens, p. pr. od absorbere
assorbî [asor'bi:] tr vsrkati, vsesati, vpiti, navzeti se;
opûr realizâ pavimentazions che a proviodin a ~ part di
chest rumôr.(O).
assuefazion [asuefatsi'on] f 1. navajanje n, navajenost
f, privajenost f; Il pericul nol è la lote ma la sglonfe, l’~,
la rassegnazion, la superficialitât. (Bel) 2. MED
odvisnost f, privajenost f (na zdravilo).
assum [a'sum] m zastavitev f; obveznost f; vnema f;
breme n, nalog m, naloga f; Par chest ~ al pues nomenâ
un so delegât (CoUd); cjapâsi l’~ prevzeti obveznost,
nase vzeti breme; nol saveve ce fâ ... fin che jo mi cjapai
l’~ di paiâ lis parts..(Pa/OLF).
assumi [a'sumi] tr prevzeti, nase vzeti, zavezati se; cui
che la inviule e la puarte a ~ impegns economics di
cheste grande puartade al varès di jessi obleât a cjapâ lis
propiis decesions secont ...(La 04/10)
Assunte [a'sunte] f REL Marija v nebo vzeta;
Vnebovzetje n; Gurize - Ai 15 di avost dal 1990, il dì de
fieste de Madone ~ (Madone d'Avost) (La 04/8).
assunzion [asuntsi'on] f 1. prevzem m, sprejem m (v
službo), nameščenje n, povišanje n; e al varà di fâ di
mancul de sostituzion di une schirie di miedis stant il
bloc, stabilît de Regjon, di gnovis assunzions e dal
turnover. (O) 2. REL vnebovzetje n; Assunzion veliki
šmaren m, velika gosponjica f; ancje intes fiestis di Sant
Zuan e de ~ (Friulinelmondo).
assurdementri [asurde'mentri] adv absurdno,
nesmiselno.
assurditât [asurdi'ta:t] f absurdnost f, nesmiselnost f;
nesmisel m; Ultime vuere in ordin di timp ma des primis
in ordin di crudeltât e di ~ (Pa).
assurt [a'surt], -de (pl. assurts [a'surts]) adj absurden,
nesmiseln;
~ m nesmiselnost f; nesmisel m, absurd m; par ~ ??
Par no che la scuele e deventi un ambient enciclopedic
impossibil e "totâl" par ~, al covente misturâ
oportunementri estension e profonditât .(Pa).
astâ [as'ta:] tr proda(ja)ti na dražbi; ordenant al so
avarissim esecutôr testamentari di ~ i siei bens.
astât [as'ta:t] m poletje n; A jerin lis ultimis ploiis
prin dal ~, che al ardeve dut (Bibl-Zacharie); e juste di
~ ancje lidric cun pôc vueli o cul ardiel disfat
(MazzonIol).
aste ['aste] f 1. toporišče n, drog m, palica f, prekla f,
šiba f; Denant de prucission si met il plui vieli dal paîs,
che secont la usance al rêç une ~ cun sorevie un gjal di
len. (La) 2. sulica f, kopje n 3 . temeljna črta f (pisane
črke) 4. oblika f; postava f, podoba f, lik m, obraz m,
rast f; figura f (pri kvartah), osebje n; osebnost f
(zunanjost); ancje la Tonine e veve une biele ~ 5. dražba
f, licitacija f, natečaj m, razpis m; insomp dal Pasc di
Plovit, che chel an lu vevin lôr ad ~ dal Cumon.
astemi [as'temi] adj vzdržen, zmeren, abstinenten;
~ m abstinent m, ki je vzdržen;
→ bevilaghe.
astension [astensi'on] f zdrževanje n, zdržnost f;
nesodelovanje n, abstinenca f; che no si preocupe nancje
di salvâ la muse e il “bonton”, la reazion scontade e
paventade e je di une fuarte ~. (Pa 03/4)
astensionisim [astensio'nizim] m POL abstiniranje n,
abstinenstvo n.
astensionist [astensio'nist] adj POL ki se abstinira,
zagovarja abstinenco;
~ m POL zagovornik abstinence.
astensionistic [astensio'nistik], -iche adj abstinenčen,
zdrževalen; al à cirût di puartâ ancje tes cjasis e tal jet
la clime astensionistiche che e regnave (..) tai convents,
(Bel).
asterisc [aste'risk] m TISK 1. asterisk 2. kratek članek.
astic ['astik] m ZOOL humer m (Homarus vulgaris).
astignince [asti'ñint∫e] f 1. zdržnost f; čistost f;
odpovedanje n; Par sigûr la ~ dal alcul e dal mangjâ e je
invezite un oblic intant dal Ramadam (Pa) 2. REL post
m; mês de ~ postni mesec; e je invezite un oblic intant
dal Ramadam, il mês sacri de ~ e de preiere. (Pa) sveti
postni mesec.
astignût [asti'ñu:t] m vzdržani m; Le faserin buine in
otante di lôr che a votarin a pro (vincj e un i contraris e
vot i astignûts) (SiF 03/3, 115).
astinence ['a??] f → astignince.
astôr [as'to:r] m 1. ZOOL jastreb m (Aegypius
monachus); il falcuç fumul, i vuidui di ogni sorte, 15 il
corvat di ogni sorte, 16 il strusso, l’~, il cocâl, il falcuç
des odulis di ogni sorte (Bibl-Levitic); 2. une bocjade di
~ velik kos, grižljaj, prigrizek.
astrai [as'trai] tr izločiti, odmisliti, abstrahirati.
astrat [as'trat] adj 1. abstrakten, odmišljen, pojmoven;
al jere il confin e di là di chel confin la gjeografie e
deventave sience astrate. (Pa 02) 2. razstrešen, odsoten;
al è simpri cussì ~, che nol capis ce che disii.
astrazion [astratsi'on] f 1. abstrakcija f, odmišljanje n;
Frontâ chest problem fasint ~ de realtât, nol à sens. (Pa)
2. ARS abstrakcija f; ~ geometriche ARS geometrična
abstrakcija; Marco Marra di Dimplan di Darte, mestri
da la ~ geometriche al è stât presint par dut il mês di mai
(La 04/6).
astri ['astri] m 1. zvezda f, ozvedje n; Conclusion Il
soreli al jere lât a mont di un biel pôc, l'~ di arint, stant
lassù, al luminave la tiere di riflès (bassafriulana) 2.
BOT (Aster chinensis); ~ montan BOT (Buphtalmum
salicifolium).
astrolic [ast'rכlik] m astrolog m, zvezdogled m, zvezdar
m, vedeževalec iz zvezd.
astrolighe [ast'rכlige] f astrologinja f.
astrologjic [astro'lכăik], -iche adj astrološki,
zvezdarski; segn ~ dal Leon e de astât, punt dal plui
grant caligo (friulinelmondo).
astrologjie [astrolo'ăie] f astrologija f, zvezdarstvo n,
prerokovanje iz zvezd.
astronâf [astro'na:f] f vesoljska ladja f; Une astronâf
di cristal che di un moment a chel altri e podeve tacâ a
svolâ tal clarôr dal istât. (Ta).
astronaut [astro'naut] m kosmonavt m, astronavt m,
vesoljec m; → cosmonaut.
astronautic [astro'nautik], -iche adj astronavtski;
E duncje la Sense dal titul (..) si pues ancje leile tant che
une moderne Sense, un lâ in alt ~ (Pa).
astronautiche [astro'nautike] f astronavtika f.
astronim [as'trכnim] (t. astronom) m astronom m,
zvezdoslovec m; Sabide ai 3 di Zenâr, l’~ furlan
Ferdinando Patat, ricercjadôr a La Silla dal Chilì (Pa).
astronomic [astro'nכmik], iche adj astronomičen,
zvezdosloven; intant de presentazion dal Centri ~ de
Polse di Cougnes, su la mont di Sant Pieri (Zui) (Pa).
astronomie [astrono'mie] f astronomija f,
zvezdoslovje n; Passionât di literature fantastiche, ~,
esoterisim, storie, linguistiche e soredut di ...
(lacomugne).
astronom [as'trכnom] m →astronim.
âstu ['a:stu] 2. edn. vpr. od vê ali imaš?; ~ voie (di)..
ali se ti ljubi, da....; ~ timp imaš čas? ce ~? kaj imaš?
asule ['azule] f 1. gumbnica f; la rose di metisi te ~ de
gjachete (Bel) 2. reža zažeton (pri avtomatih).
astut [as'tut] astute adj (redko) prekanjen, lokav, zvit,
pregnan; al jere avonde intelizent, avonde ~ (A);
Naturâl che ancje in chest câs no son mancjadis
resistencis e formis di astute diplomazie
(Natisone/furlanis).
astuzie [as'tutsie] f prekanjenost f, lokavost f; zvijača f,
spletka f, ukana f; Par Esôf la realtât e je chê de bolp e
dal leon, ven a stâi de ~ e de fuarce dal prepotent
(lacomugne); La bolp, simbul de ~ in Grecie
(lacomugne); → furbetât.
at ['at] m 1. dejanje n, dejstvovanje n: subite daspò vê
partecipât al ~ di consegne.(O); e violence al è l'~
sessuâl (O); in ~ v teku: e di volan a chestis tindincis
za in ~ in dut l'Ocident.(Pa); ~ criminâl kazensko
dejanje; a no processâ i militârs merecans che si son
rindûts colpevui di ats criminâi in azions di vuere. (Pa
03/11)
2. dokument m, dokazilo n, akta f, uradni dokument m;
~ di Helsinki helsinški dokument; fâ i ~s a un ??
3. kretnja f; gesta f: jo però ti disevi che in ~ di colare si
dîs chel e altri 3. uradno dejanje, uradna zadeva f 4.
stopnjevanje n, barvni odtenek m, ton m ; l’~ dal colôr
barvni odtenek; consultais il sartôr, viodis l’~ dal colôr
5. izjava f, dati vedeti, dati na znanje; cjapâ ~ vzeti na
znanje; La aule e à intant cjapât ~ des dimissions dai
conseîrs regjonâi Romoli (O); che la politiche e cjapi ~
che fin cumò i piçui artesans no son stâts calcolâts (O)
6. ats znanstvene razprave (univerze, akademije) 7.
TEAT dejanje n 8. FILOZ akt m, udejanjenje n;
invelegnade parceche so nevôt di cutuardis agns nol
saveve a memorie l’at di dolôr (BelFa); insieme cul at di
fede, di sperance e di caritât”. (BelFa).
atac [a'tak] m 1. VOJ napad m, naskok m; Lis ostilitâts
a scomençarin propit in chel stes an e a puartarin al ~
dal cjiscjel di Colorêt (Natisone/furlanis); ~ di sorprese
??nepričakovan napad; si jerin organizâts in bandis
armadis e a vevin scomençat cun atacs di sorprese
cuintri i Turcs stès (Natisone/furlanis) 2. MED napad m
3. ELEK zveza f, stik m, vtičnica f, priključek m; fâ l’~
pri-, v-žgati 4. MUZ začetek (glasbene kompozicije); si
vierç il repertori, / il mestri al dâ l’~ ; La maiorance e à
invezit fevelât di ~ strumentâl (Onde).
atacament [ataka'ment] m 1. vezanje n 2. FIG
navezanost f; al à simpri palesât un fuart ~ a la tiere de
sô nassince (don).
atecipe ['at] ?? sfuei di colôr turchin che lu compagne
e che al atecipe un pocjis di edizions (La 05/4).
atei ['atei], atee m brezbožnik m, ateist m; o sin ducj
ateis, cu la diference che cualchidun al è ~ ancje in teorie
(BelFa);
~ adj ateističen, brezbožen;
ategjament [ateăa'ment] m 1. drža f, kretnja f 2.
obnašanje n, izraz m, drža f 3. FIG stališče n, odnos m,
naravnanost f; Naturâlmentri il colocui al à di sedi vêr,
nol pues fondâsi su ategjaments di comiserazion. (Pa 02).
ateisim [ate'izim] m REL ateizem m, brezbožje n,
bogotajstvo n; Un ~ atîf, duncje, no dome une negazion
che e lasse lis robis fermis.. (Pa 02).
ateist [ate'ist] (pl ateiscj) m REL ateist m, brezbožnik
m, bogotajec m; al dîs di jessi ~, ma in realtât, o savìn
che i ateiscj a crodin ancje lôr.. (Pa 02).
Atene [a'tene] kr.i f Atene fpl; Pauli a ~: la citât
idolatre e curiose (Bibl-Az).
ateneu [ate'nεu] m 1. visoka šola f, univerza f, atenej m;
te ceremonie d'inaugurazion dal XXVI an academic dal
Ateneu dal Friûl, lunis ai 16 di Fevrâr. (Noeles) 2.
HIST višja šola v starem Rimu. // gr. athenâîon.
ateniês [ateni'e:s], -iese adj GEO atenski; rispiet ai
sflandôrs e a la batule de metropoli ateniese. (BelAlci)
..atenske metropole..;
~ m GEO Atenec m.
ateniese [ateni'eze] f GEO Atenka f.
atent [a'tent] adj pazljiv, pozoren, marljiv, čuječ,
buden; Ogni intervent al vorès però di vignî dopo di un
studi ~ de situazion (Pa/OLF); stâ ~ di paziti na, biti
pozoren na; o di vê un zovin che al capissi se nol sta ~ a
ce che so pari i insegne (fradis).
atentât [aten'ta:t] m napad m, atentat m; ~ suicide
samomorilski napad; La nâf e cjaparà sù vie pal viaç
ancje un grup di profughis de Serbie, fuîts dopo dal ~ di
Sarajevo .. (CoUd).
atentîf [aten'ta:t] m ?? In plui S.J. nol veve nissun
probleme inteletuâl, ~, prassic o afasic (SiF 02/1).
atenzion [atentsi'on] f pozornost f, pozor m, pažnja f;
~ ! pozor!; atenzions pozornost; “Va ben” i dîs, “lu
ringrazi di tantis atenzions, siôr segretari, (BrLi);
e dute la sô ~ e jere pal lavôr, che al voleve fâ di mestri.
(Sg); vê ~ biti pozoren; Simpri in graciis dal ERT, o
varìn une ~ particolâr ancje pe grande
tradizion dal teatri amatoriâl (lingue.regione.fvg); meti
~ posvečati pozornost; Ancje in chest câs, par altri, e
va metude ~ grandone al at de esibizion (CoTav).
ateo ['ateo] m → atei.
ateoretic [ateo'rεtik], -iche adj ateoretičen; Cheste
ateoretiche e forsit arbitrare sudivision e à implicazions
interessantis pe interpretazion (SiF 03/4, 97-114).
atese [a'teze] f pričakovanje n, čakanje n; jessi/stâ in ~
pričakovati; in ~ di v pričakovanju (česa).
Ateste [a'sizie] f ?? I Venetics a popolarin il Venit e
Ateste (Este) e sarà il centri plui impuartant pe difusion
de civiltât atestine. (AcademieSt)
atestin [ates'tin] f I Venetics a popolarin il Venit e
Ateste (Este) e sarà il centri plui impuartant pe difusion
de civiltât atestine. (AcademieSt)
atierî [atie'ri:] it pristati (npr. z letalom).
atîf [a'ti:f], -ive adj 1. dejaven, aktiven; prizadeven,
marljiv, delujoč, delaven; živahen; e je une radio une
vore fevelade, ative tai problemis etnic..(O); Al è stât un
colaboradôr ~ di "Int furlane ...(pensemaravee); ~ tal
lavorâ, ~ sul lavôr priden pri delu; 2. pazljiv, pozoren,
čuječ, buden; il barcjarûl al vogave cidin e ~ di no
scliçâlis pazljiv, da jih ne poškropi 3. GRAM tvoren,
aktiven;
~ m 1. GRAM tvornik m, tvorni način m, aktiv m. 2.
EKO imetje n (aktiva); ancje se come struture al à dât
risultâts positîfs cuntun ~ di 3 miliarts. (O)
atignîsi [ati'ñi:si] (a) (mi aten) refl držati se (nečesa),
ravnati se (po nekem načelu); jo mi ~ al sigûr par no
falâ.; Par ~ al ambit musicâl, dongje dal Piutti (Pa);
biel savint che intal lengaç biblic, scoltâ al vûl dî ~ dal
dut, ubidî, adatâsi a ce che nus ven dit. (Ponte).
Atile ['atile] os.i. m Atila f; Lis numarôsis invasions disastrôsis tant che chê di ~ (La 04/7); fâ vôs ~ (carn.)
na vso moč vpiti, kričati; Ma ce merit aial il cjaval di
San Martin e ce demerit aial chel di ~? (BelFa).
atim ['atim] m trenutek m, moment m, hip m; la vite
che e dure un ~ življenje, ki traja samo trenutek; par
savê dût sui ultims moments de vite, juste un ~ prime dal
trapâs. (old.lapadania);
(bolj obič. marilamp)
Atimis [' ??] kr.i Ahten (IT Attimis, DE Attems); Pal
sloven i comuns interessâts a son: Faedis, ~, Torean,
Drencje, Grimà..(O)
atindi [a'tindi] (a) (atint [a'tint]) (t. tindi) tr 1. paziti
(na kaj) 2. baviti se (s čim), posvetiti se (čem), ukvarjati
se, opravek imeti; al à di ~ a tros afârs par podê vivi in
pâs; a fossin libars di impegns pastorâi continuâts, par
podê ~ cun plui calme ai lôr studis (Pa); PROV Atindi ,
intindi e no spindi . (ProvBr);
atinent [ati'nεnt] m sorodnik m; taf! invezi tal martin
ad un tâl dai ~s;
→ parint.
atipic [a'tipik], -iche adj neznačilen, atipičen; Cjalant
plui tal particolâr al cjate che diviers cancars a son
atipics (SiF 03/4, 9).
ativâ [ati'va:] tr 1. uresničiti, izvesti, izvršiti, udejstviti;
pocjis citâts a àn ~t fin cumò simii provediments 2.
ustanoviti, vzpostaviti; Efraim al è finanziât cun 237
milions che a permetaran di ~ gnûfs sîts di acet di piçule
dimension (O) 4. podnetiti, poživiti;
~si refl udejstvovati se, ukreniti nekaj, ukrepati;
lavoradôrs e domandât ai aministradôrs e ae aziende di
ativâsi par impedî la sierade de cartiere.
ativazion [ativatsi'on] f 1. aktiviranje n, spravljanje v
dejavnost; ~ di une rêt di personis disponibilis a
intervignî sui mass media su cuestions furlanis. (CIRF);
~ dai dâts (Pa 06/1) 2. ažuriranje katastrskih zaznamb.
ativitât [ativi'ta:t] f 1. dejavnost f, aktivnost f, delavnost
f; Industrie: ralentament de ~ (O); ..che la radio
cun la sô ~ e je rivade a inmaniâ cul teritori.(O); 2.
EKON imetje n (aktiva).
atlant [at'lant] m atlas m; Un altri progjet in cantîr al
è chel di un Atlant dulà che a saran realizadis, (Pa
7/2000); ~ gjeografic zemljepisni atlas; ~ lenghistic
jezikoslovni, lingvistični atlas; Atlant Lenghistic dal
Ladin Dolomitan Jezikoslovni atlas dolomitske
ladinščine.
Atlantic [at'lantik] v.i. m Atlantik m; l’~ atlantski
ocean, Atlantik; al è dulà che la aghe de Tinte si bute tal
~;
~ adj atlantski.
atlet [at'let] (t. atlete) m 1. atlet m, (tekmovalen) borilec
m, rokoborec m, tekmovalec m, športnik m 2. FIG
močan človek.
atlete [at'lete] m → atlet.
atletic [at'lεtik], -iche adj atletski; La partide no je
stade facile, ma i zuiadôrs furlans a àn fat viodi un bon
zûc, coordenât di un grant Pizarro, e une buine condizion
atletiche. ...(Onde)
atletiche [at'lεtike] f atletika f; un libri su la storie de
~ (scritorsfurlans).
atletisim [atle'tizim] m ŠP atletika f.
atmosfere [atmos'fεre] f (t. admosfere) 1. atmosfera f,
ozračje n, zračni tlak m; e à rivuardât lis misuris dal
cjamp eletric te basse ~ (SiF); Gâs presint te ~, alotrop
dal ossigjen ..(linmiter) 2. FIG atmosfera f, ozračje n,
vzdušje n; La conte e à ancje il merit di ricreâ une vore
ben une cierte ~ di chei agns, cuant che al jere cussì facil
fâ jeve su la ignorance .(kappavu) 3. FIZ atmosfera f
(enota).
atmosferic [atmos'fεrik], -iche adj 1. atmosferski,
atmosferičen, ozračen; La Zonte regjonâl e à fat bon il
stampon dal plan di azion par limitâ e prevignî
l’incuinament ~...(Onde) 2. FIZ atmosferičen; il cjamp
eletric ~ al ven misurât midiant un strument, clamât
mulignel di cjamp (SiF).
atom ['atom] m atom m.
Atom [a'tכm] (t. autun) m 1. jesen f; cence ploie di ~
cence nêf di Unviêr; note sientifiche a un articul
comparût suntun setemanâl talian chest ~ (Pa); Il libri
al è disponût secont la cadence des stagjons: vierte, istât,
~ e inviêr. ...(La 04/3);
→ Sierade 2. → Tom.
atomic I [a'tכmik], -iche m atomski; che
tradizionalmentri e je seguide (..) di une descrizion de
strategjie di Bohr pe cuantizazion atomiche...(SiF 03/3);
bombe ~ atomska bomba.
atomic II [a'tכmik], -iche m jesenski; menace di un
montafin ~ (scritorsfurlans).
atomisim [ato'mizim] m FILOZ atomizem m; ~
psicologjic PSIH atomistična psihologija.
atomist [ato'mist] (pl atomiscj) m FILOZ atomist m.
atomistic [ato'mistik], -iche adj atomističen.
atomistiche [ato'mistike] f atomistika f, atomika f.
atomizâ [atomi'dza:] tr 1. atomizirati 2. uničiti z
atomsko bombo; “Un neri tes SS?” al pensà Schäffer.
Nol po jessi! Dopo che o vin atomizât il Buganda? (Ta)
atomizadôr [atomidza'do:r] m TEH pršilnik m,
atomizer m.
atomizazion [atomidzatsi'on] f atomizacija f.
atomobil [ato'mכbil] (t. automobil) m avtomobil m;
Ogni tant però al passave un ~ o un camion,.. (Sg);
ai siei timps a corevin chei cuatri atomobii che a jerin
ator. (Sg).
aton ['aton] adj GRAM aton, nenaglašen, nepoudarjen;
vi come pronon personâl aton feminin. (SiF 02/1)
ator I [a't ??] (t. intor) adv (na)okoli, okrog; permetint
cussì aes infermieris di stâ daûr dai viei cence vê ancje di
puartâ lis medisinis ator pes cjasis. (Onde); ~ ~ vse
naokoli, okoli in okoli; Si pense che chest lûc si clami
Cente parcè che il cimiteri al veve la muraie ~ ~.
(joannis); ~-vie (intor-vie) → tor vie; lâ ~, menâ ~ →
lâ, tornâ; jessi ~ biti naokoli; ai siei timps a corevin
chei cuatri atomobii che a jerin ~. (Sg);
atôr II [a'to:r] m 1. igralec m; S A stan par sierâ i cors
dal OLF par atôrs, lessicolics e tradutôrs....(Pa/OLF); I
atôrs a son uns cincuante, direzûts di une sorte di
regissêr. ...(La) 2. dejavna oseba, akter m.
ator di [~ di] (t. intor di, tor di) prep okoli, okrog; ~
di lui okoli njega; I popui antîcs a pensavin che ~, ~ de
tiere e sot tiere e jere dome aghe..(Bibl-let-Pieri) da je
bila (vsena)okoli, okoli zemlje in pod zemljo samo voda;
di Unviêr si sta ben sentâts ~ dal fogolâr okoli ognjišča.
atore [a'tכre] (t. atorie) f igralka f.
atorie [a'tכrie] f → atore.
atossic [a'tכsik], -iche adj nestrupen, netoksičen.
atradôr [atra'do:r] m ?? I stâts o fasis di un sisteme, i
siei “atradôrs” (ponts fis, ciclis limits o traietoriis cuasi
periodichis), si caraterizin pal fat che o podìn predî il
futûr (SiF 02/2, 129).
atrai [a'trai] tr pritegniti, privlačiti, privabljati,
privabiti; sore la facilitât di ~ il public locâl, massime i
furlans, cun chest gjenar leterari (scritorsfurlans).
atrat [a'trat] m očarljivost f, atraktivnost f, privlačnost f,
atrakcija f; Cemût si fasie a "gjestî" l'~ che chestis
tecnologjiis a produsin su lis gnovis gjenerazions?
(mediateca-codroipo); E figuris di grant ~ simbolic a
jerin ..(scritorsfurlans).
atrezâ [atre'tsa:] tr opremiti, opremljati; al podarès
jessi però ben atrezât in te so limitade dimension. (ALF)
atrezadure [atretsa'dure] f oprema f, orodje n; Vuê a
coventin machinis e atrezaduris (PauluzzoN).
âtri ['a:tri] adj in pro → altri.
atribuî [atribu'i:] tr 1. pripisati, pripisovati; Bepo al
aferme che par ~ une opare antighe a coventin: o
incisions su la opare stesse oi scrits dai
cjamarârs...(scritorsfurlans) 2. šteti komu (v).
atribuibil [atribu'ibil] adj pripisljiv; come che si
crodeve, ma une vore plui antighe e ~ ai prins dal '400.
(scritorsfurlans).
atribût [atri'bu:t] m 1. atribut m, značilnost f 2. GRAM
atribut m, prilastek m 3. FILOZ atribut m.
atributîf [atribu'ti:f], -ive adj GRAM atributiven,
prilastkov.
atribuzion [atributsi'on] f 1. pripisovanje n; La
analisi stilistiche no va cuintri de ~ de lastre a chel
periodi (CoUd) 2. dodelitev f; di un statût comunâl –
la ~ dal status di minorance linguistiche ricognossude.
(SiF 02/2).
atrizion [atritsi'on] f ~ viscose ?? e la superficie
superiôr frede e jonzi un valôr liminâr che al superi la ~
viscose e la termalizazion (SiF 02/2, 129).
atrocitât [atrot∫i'ta:t] f grozovitost f, grozljivost f,
ljutost f, krutost f, strahota f; Diferent in Gjermanie dulà
che lis amissions di responsabilitât no finissin mai, il
ricuart des atrocitâts al è simpri vîf e presint e.. (Leng).
atroç [a'trot∫], -oce (pl atrocis) adj grozen, strašen,
okruten, krut.
atrofie [atro'fie] f MED atrofija f; upadanje n, usihanje
n; ~ musculâr mišična atrofija.
atrofic [a'trכfik], --che f MED atrofičen; upadel, usahel.
atrofizâ [atrofi'dza:] tr narediti atrofično, povzročiti
atrofijo; izčrpati, slabiti.
Attems [atro'fie] priimek dal prin arcivescul di
Gurize, Carli Micjêl d’~ (Pa 03/10)// di Attimis.
âtu ['a:tu] → âstu; Ehi, Pieri, ~ capît? (BrLi).
atuâ [atu'a:] tr uresničiti, izvesti, izvršiti, uveljaviti;
uporabiti (npr. zakon); che al à scrit chest test al vedi
vût plui tal cjâf cemût staronzâ la leç, limitantle pluitost
che di atuâle.(Pa);
atuâl [atu'a:l] adj aktualen, dejanski, resničen; sedanji,
sodoben; di discuti la cuestion lontan de ~ clime di
scuintri eletorâl.(O) aktualne predvolivne klime; Al sarà
Marzio Strassoldo (Marzi di Strassolt), ~ retôr de
universitât di Udin (Pa) sedanji ravnatelj univerze.
atualisim [atua'lizim] m FILOZ aktualizem m.
atualitât [atuali'ta:t] f 1. aktualnost f, novodobnost f:
Robis scritis za agns, ma di une ~ di no crodi.(Pa)
neverjetne aktualnosti; E torne di ~ la riflession de
"Patrie dal Friûl" dal mês di Mai dal 1949 (Pa); di ~
aktualen; Di ~ a son ancje lis peraulis profetichis di
Benedetto Croce (La 07/03)
2. novost f, dnevna novica f, novice fpl: Dôs rubrichis
che a mancjin, insieme cuntune o plui pagjinis di ~ e di
croniche minude (Pa).
atualizâ [atuali'dza:] tr aktualizirati, na tekoče, na
najnovejše stanje spraviti, posodobiti; «La sielte dai
contignûts - .. - e varès di sei atualizade dal insegnament
de lenghe locâl...(Pa).
atualizazion [atualidzatsi'on] tr uresničitev f,
udejanjenje n, izvedba f, realizacija f; e je la memorie,
che te celebrazion liturgjiche dal misteri e devente ~,
contemporaneitât, presince.(Pa).
atualmentri [atual'mentri] adv v sedanjem trenutku,
trenutno, zdaj, danes.
atuari [atu'ari] m MAT aktuar m, zavarovalniški
matematik m.
atuariâl [atuari'a:l] adj MAT aktuarski.
atuatîf [atua'ti:f], -ive adj il Regolament ~ al è stât
fat bon dal Consei dai Ministris e al spiete (Cisilino,
treball).
atuazion [atuatsi'on] f izvajanje n, izvedba f; Un
procès une vore laboriôs che, dopo un prin tentatîf di ~ a
partî dai agns ’80 (siencis par furlan); ~ de leç
izvajanje zakona; Liniis guide pe ~ de leç 36/94 (Pa
04/02).
aualâsi [aua'la:si] refl pogrezniti, pogrezati se; udreti,
udirati se; Ca, bisugne ~, no mostrâ la culture, stâ al zûc
di ducj, bevi ta la ostarie”. (BrLi)
audience [audi'εnt∫e] f 1. poslušanje n 2. avdienca f,
sprejem m; občinstvo n; dulà il football merecan al à
une grande ~ (Furlanist) 3. REL avdienca f.
audio ['audio] invar m avdio m; al è un notiziari radio
che al ven dât fûr su Internet in cuatri lenghis (par scrit,
l’~ al è invezit dome par furlan) (www.3btest.it/friuli);
~ invar adj avdio, zvočen; segnâl ~ zvočni signal;
e un colegament di informazions di divierse cualitât, par
esempli inmagjinis, tescj, ma ancje filis ~ e videu. (don);
A son lis transmissions ~, curadis di Lorenzo Lettig e di
Pamela Pielich (Pa);
audiocassute [audioka'sute] f MUZ kaseta f.
audiometri [audi'כmetri] m avdiometer m (preverja
sluh).
audiotestuâl [audiotesu'a:l] adj ??avdiobesedilen,
slušnobesedilen.
audiovisîf [audiovi'zi:f], -ive adj avdiovizualen; A la
scuele furlane i coventin daurman imprescj didatics
modernis e di cualitât ancje tal setôr ~ (Pa);
~ m avdiovizualna naprava; Prin di dut par meti a
disposizion dai insegnant une sorte di "prontuari di
publicazions e di audiovisîfs (La 03/5):
auditôr [audi'to:r] m 1. poslušalec m, slušatelj m; il
sofiste Leon Bisantin ~ di Platon il divin 2. JUR avditor
m.
auditori [audi'tכri] m → auditorium.
auditorium [audi'auf] m avditorij (dvorana);
dopomisdì, a lis 6 e mieze tal ~, si vierzarà la mostre
Mongolie: (Pa).
auf, auf ['auf] int 1. hajde! ajmo! ~ ! o soi stuf” 2. (iz
postelje) vstani! na noge!
Augsburc ['auksburk] (t. Auguste) kr.i. m (IT Augusta,
Augsburg) Augsburg m.
augûr [au'gu:r] m voščilo n, čestitka f, želja f; bon ~
voščilo sreče; Il gno ~ al è chel che e deventi "il mensîl
dal Friûl" (Pa).
augurâ [augu'ra:] (o auguri) tr 1. čestitati, želeti,
voščiti; jo i auguri bon pitic! 2. prerokovati;
~ it izreči čestitke, voščilo, želeti srečo; no us dîs la
fieste di San Josef, cuant che ducj a vignivin a ~i a gno
nono!;
~si refl želeti si; Jo mi auguri che mi vêdi fat ben a mi
e (glesie); Mi auguri dome che al nassi un strabalç di
orgoi e di dignitât tal cûr dai ...(La 04/6)
augurabil [augu'rabil] adj zaželen.
augurâl [augu'ra:l] adj 1. HIST avgurov, avgurski 2.
voščilen, pozdraven; Mi plasarès meti, come simbul ~
dal milenari che si vierç (BelR).
auguri [au'guri] m 1. voščilo n, čestitka f; augûrs!
čestitam! srečno ! Un ~ al ven dal cûr Dal paîs pal so
doman (GE) 2. znamenje n, slutnja f.
august [au'gust] m klovn m, burkež m.
August [au'gust] os.i. m Avgust m, Gusti m, Gustl m;
Cesar ~ cesar Avgust; al saltà fûr un edit de Cesar ~
(Bibl-Lc) Tiste dni je izšel ukaz cesarja Avgusta.
Auguste I [au'guste] os.i. f Avgusta f.
Auguste II [au'guste] kr.i. f Augsburg m; daspò vê
batût in maniere definitive i Ongjârs te bataie di Lechfeld
(a misdì di Auguste) tal 955 (La 04/4).
augustei [au'guste], -ee adj nanaša na cesarja Avgusta;
In epoche augustee Aquilee e deventarà metropoli e
capitâl de decime Regjon Italiche "Venetia et Histria".
(Natisone/furlanis).
Augustin [augus'tin] os.i. m Avguštin m; Par esempli
il vescul ~ al jere stât acusât (lacomugne).
aule ['aule] f 1. učilnica f, predavalnica f; Il Museu,
che al à ancje une biblioteche, une ~ di scuele dal
Votcent doprade tant che sale pes conferencis (Leng/) 2.
dvorana, (poslanska) zbornica f; presentâ in ~
predstaviti v poslanski zbornici; al à presentât in ~ lis
sôs declarazions programatichis. (O); ~ judiziarie
sodna dvorana; Il romanç al cjate invecit plui intrics par
jentrâ tes aulis judiziariis. (Cisilino, treball).
aument [au'ment] m pomnožek m, zviševanje n,
naraščanje n, povečanje n, zvišanje n, pribitek m;
cuntun ~ dal 20% a pet dal 1981 tal setôr dal cumierç
..(CoTav); jessi in ~ biti v porastku, rasti; Fra i zovins
al è in ~ il cunsum di ecstasy (La 03/5);
→ cressiment.
aumentâ [aumen'ta:] tr pomnožiti, povečati; zvišati;
rasti; che si impensin almancul di ~ ancje i jutoris ai
povars e ai disfurtunâts.(La 04/2);
→ incressi.
aunâr [au'na:r] m → olnâr, âl.
aur ['aur] m 1. zlato n; di chel prin pape che al à dit:
No ai ne ~ ne arint (Pa); ~ di zichin čisto zlato; ~
cjantarin nepravo zlato; al vâl tant ~ che al pese ;
scrivi in ~ ??; gjavâ la bale di ~; medaie di ~ zlato
odličje, zlata medalja; si mertin dutis la medaie di ~ dal
moment che no je nissune trate sierade par vie dal
incuinament. (O) 2. FIG zlato n; ete di ~ zlata doba;
O crôt che cuanche lis religjons a fevelin di une ete di ~
che e je lade pierdude (BelFa);
PROV Ma dut ce che al lûs nol è ~ (La) ni vse zlato, kar
se sveti; Isal dut ~ chel che al lûs? (La 07/02).
aurâr [au'ra:r] m → laurâr.
aure ['aure] f MED avra f; Lis components
psicologjichis des crisis psicomotoriis a vegnin clamadis
“~”, che par latin al vûl dî “flât, ventesel”. (SiF 03/3,
31-49); ~ estatiche ekstatična avra?? Epilessie
psicomotorie, aure estatiche, Doppelgänger, lobi
temporâl e frontâl, filosofie, religjon. (SiF 03/3, 31-49).
auredule [au'rεdule] f BOT volčin m (Daphne
laureola).
Aureli [au'reli] os.i m Avrelij m; là che a saran
presints ~ Argemí, president dal Ciemen (O).
aureolât [aureo'la:t] m ??
aureule [au'rεule] f žarni venec m, sij m, nimb m,
avreola f.
aurî [au'ri:] tr zajemati, črpati; che nô o intindin
garantî come un patrimoni dulà ~ un impuls ideâl pal
nestri doman". ...(La 04/10); ~ aghe zajemati, črpati
vodo; une massarie cul buinç e cui cjaldîrs, che al leve
a ~ su la fontane.
auriane [auri'ane] (t. tiere ~) f okra f, rumenica f; une
blave cui grans verins, che e da des panolis piçulis e
compatis, colôr zâl auriane. (Pa 04/02)
auricolâr [auriko'la:r] adj ušesen; Il calôr provocât
de combustion al nete il condot ~ di dutis lis impuritâts
dant cussì solêf e benstâ. (Leng);
~ m slušalka f.
Aurisine [auri'zine] kr.i f → Nabresine.
aurore ['atom] f zora f, svit m, zarja f; sij m; La ~ e
puarte inlusions, tant che bocui di rose sborfâts di gotis
di arint. (Ponte).
auselade [auze'lade] f → oselade.
ausiliâr [auzili'a:r] adj 1. pomožen; vescul ~
pomožni škof (BelAlci); ma par un vescul ausiliâr
(Cjargne) 2. VOJ pomožen; dulà che a jerin casarmis
par cinc bataljons di fantarie ausiliarie e (Bibl-Az);
~ m 1. pomočnik m; Il Vescum, un ~, al rive, si viest e
al scomence la Messe. (fradis) 2. VOJ rezervni častnik.
ausiliarie [auzili'arie] f VOJ pripadnica pomožnih
služb.
auspicabil [auspi'kabil] adj želen, zaželen.
australian [australi'an] adj GEO avstralski; Dree îr
sere al jere a Milan a zuiâ a biliart al pub ~ e ...
(Furlanist);
~ m GEO Avstralec m.
Australiane [australi'ane] f GEO Avstralka f.
Australie [aus'tralie] f GEO Avstralija f; ancje fra i
nestris emigrants in Europe, in Americhe e in ~ (Pa)
austri ['austri] m 1. METEO jug m, jugo m (veter) 2.
jug m.
austri- ['austri] prvi del zloženke avstro-; prin si à vût
il confront jenfri dal mont austri-todesc e chel otoman
(Pa)
austriac [aus'triak], -iche (t. [i'ak]) m Avstrijec m;
~ adj avstrijski; che al fo il prin sociolic catolic tal
Friûl ~ (Leng); tant che dal 1809 l’esercit ~ al rivà a
invadi di gnûf Udine ..(Natisone/furlanis).
austriacant [austia'kant] adj avstrijakantski; Isola no
dome al sarès stât “austriacant”, ma al varès vût la
colpe plui grande di strumentalizâ l’assalt dal episcopi
dai 3 di Novembar dal ’18 (Pa 05/07);
~ m avstrijakant m.
austriacantisim [austriakan'tizim] m avstrijakantizem
m; Ricuardìn i predis acusâts di ~ in ocasion de
unificazion d’Italie (Pa).
Austrie ['Austrie] f Avstrija f; In fuarce di chest tratât
l’~ e cedeve ae France i Paîs Bâs e la Lombardie
(Natisone/furlanis); Republiche di ~ Republika
Avstrija.
Austrie-Ongjarie ['Austrie onăa'rie] f Avstro-Ogrska
f; al è de plui grande impuartance pe ~ di podê vê la
paronance di Triest. (Pa 03/4).
austrofil [aust'rכfil] adj avstrofilen;
~ m Avstrofil m.
austrofobic [austro'fכbic], -iche adj avstrofoben,
avstosovražen;
~ m Avstrofob m.
austrofurlan [austrofur'lan] adj avstrofurlanski; Ma
il fat che pe nobiltât austrofurlane il furlan nol fos un
idiom insignificant ma paritari a talian, francês, todesc,
cragnulin (sloven) (Pa).
austromaniac [austroma'niak], -iache adj
avstromaničen;
~ m Avstromanijak m.
austroongjaric [austroon'ăarik], -iche adj HIST
avstroogrski.
Austroprussian [austroprusi'an] m Avstroprus m;
Ma achì al à cjatât int plui fuarte di lui: i
Austroprussians.(Ta)
ausvais [aus'vais] m prehodnica f, prehodni list m,
prepustnica f; prin o dopo l’~ al rive par ducj e
inchevolte bisugne partî; dave l'~ e l'Anas, che in
pratiche al dave l'~ al studi di fatibilitât (La 07/04) // <
nem. Ausweis.
autarchic [au'tarkik], -iche adj EKO avtarkičen; o
podaressin cussì meti sù un sisteme bancjari ~ dut di
vantaç pai citadins furlans...(partitrepublichefurlane).
autarchie [autar'kie] f EKO avtarkija f; Si podares dî
che, in Friûl, si à vude par secui ~ e separazion (Pa).
autentic [au'tεntik], -iche adj pristen, avtentičen,
verodostojen, pošten, resničen, izviren; document ~
pristen, avtentičen dokument; al à presentât la figure di
Catarine Percude (1812-1887) tal so aspiet plui ~ (Pa
03/4).
autenticazion [autentikatsi'on] f 1. overovitev f;
viôt, plui indevant, tal paragraf su lis autenticazions di
copiis...(CoTav) 2. potrdilo n.
autentiche [au'tεntike] f 1. viza f; ~ di jentrade
vstopna viza; tal câs di permès turistic si à di zontâ la
fotocopie dal passepuart cu la ~ di jentrade in Italie
(CoTav) 2. overovljenje n, potrditev f; La ~ de firme e
covente pes declarazions sostitutivis dal at di notorietât
di presentâ a privâts...(CoCamp).
autentichementri [autentike'mentri] adv avtentično,
pristno; verodostojno.
autisim [au'tizim] m PSIH avtizem m; al cole a
Pordenon in gracie de “Fondazion fruts e ~ onlus”. (Pa)
autist [au'tist] (pl autiscj) m voznik m, šofer m; Dut il
zigheo, lis blestemis dal ~, i carbinîrs, a no son bastâts,
no, a ruvinâti il trionf. (tierenere).
autiste [au'tiste] f voznica f; Al vignive sù a Buie con
Rosine che faseve l'~ .. (teatrodivile).
autistic [au'tistik], -iche adj PSIH avtističen.
auto ['auto] m avto m, avtomobil m; imburît un mus
tun ~; Un ~ sul tornant al cjapà sot un jeur. (Cjargne).
autoaiût [autoai'u:t] m samopomoč m; ~ e terapie pai
zuiadôrs di azart e (Pa).
autobiograf [autobi'כgraf] m avtobiograf m.
autobiografic [autobio'grafik], -iche m avtobiografski;
la storie di chel “jo” che al conte, palesementri ~. (Pa
03/10).
autobiografie [autobiogra'fie] m avtobiografija f; La
~ e je, salacôr, la cualitât di libri plui inceose e (Pa).
autobombe [auto'bombe] f avtobomba f.
autobus ['autobus] m avtobus m; ~ di citât mestni
avtobus; fermade dal ~ avtobusna postaja; soste te
zone risiervade ae fermade dai ~ di citât, dai taxi
(CoTav); linie di ~ avtobusna linija; traspuarts cun
teleferichis e liniis di autobus, di trams e di filobus
..(lingue.regione.fvg).
autocefâl [autot∫e'fa:l] adj REL avtokefalen.
autocelebrazion [autot∫elebratsi'on] f
samoproslavljanje n, samoslavljenje n; che no
rapresente plui nissun ma e servìs dome pe ~ di une
struture. (Pa 10/99).
autocertificazion [autot∫ertifikatsi'on] f ?? Lis
aministrazions i dan credince e tal stes timp a scrutinin
ea controlin la esatece e la precision des
autocertificazions. (CoCamp).
autocognossince [autokoño'sint∫e] f samopoznavanje
n; o pensìn che il timp plui ben spindût al sedi chel pe
culture, pe autocussience, pe ~, pe autostime (Pa).
autocomiserazion [autokomizeratsi'on] f
samoobžalovanje n; o se o sin propit condanâts a vaîsi
intôr tune ~ sterpe e masochistiche. (Pa 06/1).
autoconservatîf [autokonserva'ti:f]. -ive adj
samoohranjevalen; pant simpri plui come un
stramontâsi di vieris stâts dulà che a son presints fuartis
resistencis autoconservativis e centralistis (Pa 03/4).
autoconservazion [autokonzervatsi'on] m
samoohranitev f, samoohranjevanje n.
autoconsunzion [autoconsuntsi'on] f samoizrabljanje
n, samouničenje n; e je distinade a jessi inutile par
mancjance di comunicazion cul mont e a murî par ~..
(BelR).
autocontemplatîf [autokontempla'ti:f]. -ive adj o sebi
premišljujoč, autokontemplativen; Une glesie
autocontemplative, autoconservative, incentrade su se
stesse (BelR).
autoconvinci [autokon'vint∫i] m sam sebe prepričati;
ma a si è ~ fin sul ultim che cuintri i soldâts romans il
“Maestri” al vorès finalmentri reagjît. (Pa 03/8)
autocratic [auto'kratik], -iche adj samovladarski,
avtokratičen; nasilen, tiranski;
~ m avtokrat m, oblastnik m, samodržec m.
autocritiche [auto'kritike] f samokritika f; che chei
altris a jerin in tuart e nissun disponût a fâsi ~ e (Pa
04/05).
autocton [??'] adj avtohton, domač, prvoten,
staroselski; di molâ un ricognossiment civîl a lis lenghis
autoctonis (Pa);
~ m avtohton m, domačin m, staroselec m, praprebivalec
m.
autocussience [autokusi'εnt∫e] m FILOZ
samozavedanje n, samozaznava f.
autodafé [autoda'fe] m HIST avtodafe m (sežig
krivovercev pod inkvizicijo).
autodecision [autodet∫izi'on] f samoodločba f.
autodeterminâ [autodetermi'na:] f samoodločiti
(se)??; ~ il tas d’interès di aplicâ sui siei sparagns
(Pa/Buteghe).
autodeterminazion [autodeterminatsi'on] f
samoodločba f; si à palesade ancjemò une volte une
fuarce contrarie ae ~ dai popui. (O
autodidat [autodi'dat] m samouk m, avtodidakt m;
Cundutachel graciis a des amistâts inteletuâls il
passionât ~ al podè frecuentà seminaris specialistics a
Berlin, Munic di Bavarie ...(La 05/1)
autodidatic [autodi'datik], -iche adj
samoizobraževalen, avtodidaktičen.
autodifese [autodi'feze] f samoobramba f.
autodistruzion [autodistrutsi'on] f samouničevanje n;
il cult dal no-jessi e da la ~ par amôr da la eterne pâs tal
nuje. (Urban).
autodrom [au'tכdrom] m avtomobilsko dirkališče,
avtdrom m.
autoesclusion [autoeskluzi'on] f samoizključitev f;
cunfins a drete e a çampe, di anatemis, di esclusions, o,
come che al dîs il pape, di “autoesclusions”. (Bel);
autofertilizazion [autofertilidzatsi'on] f
samopognojitev f ?? In ogni câs la lôr presince no je
critiche, stant che il stadi sessuâl si pues vê ancje par ~
(SiF 03/4, 9).
autofinanziament [autofinantsia'ment] f EKO
samofinanciranje n; a son tipics des cooperativis, che a
tirin sù bêçs diretementri ca dai siei socis pal ~, e a àn la
carateristiche di librets di depuesit (Pa/Buteghe).
autofolcjant [autofol'qant] ?? Par contrari la reologjie
di une RPM si pues gambiâ e fâ passâ di autofolcjant o
autovualivant a tixotropiche (SiF 03/3, 97).
autoformazion [autoformatsi'on] m
samoizobraževanje n; cun cors di inzornament e cu l’~.
(Pa).
autogjestî [autoăes'ti:] tr samostojno upravljati,
samostojno voditi, oskrbovati; par un esempli cu
l'instituzion de "Slavie furlane" tant che ent autonim
autogjestît. (Pa 7/2000).
autogol ['autogol] m ŠP avtogol m; A cambiâ la
direzion de partide dut câs al è stât l’~ di Jankulovski.
(Onde).
autoglorificazion [autoglorifikatsi'on] f
samoslavljenje n, samozveličanje n, avtoglorifikacija f.
autograf [au'tכgraf] adj avtografski, svojeročen; un
litrat che al ven confermât su lis pagjinis autografis (Pa
03/4);
~ m avtograf f, svojeročni rokopis m; avtogram m; A
interpretâ l’antîc autograf di Bach conservât (Leng).
autografic [auto'grafik], -iche adj avtografski.
autogrill ['autogril] (pl autogrills) m okrepčevalnica f
(ob avtocesti); Mi vegnin iniment ciertis fermadis tai
autogrills in Gjermanie. (Ta)
autoguvier [autoguvi'εr] m samouprava f; A pro dal
Friûl, de sô culture, dal so ~ (Noeles).
autoinduzion [autoindutsi'on] f FIZ samoindukcija f,
lastno induciranje n.
autointerviste [autointer'viste] f samointervju m; a
àn lassât spazis ai comunitâts stampe mascarâts di
articui e 'es autointervistis (La 03/4)
autolesionistic [autointer'viste] f ?? L’ecezion di
Rigulât e je tant mistereose (?), scandalose e
autolesionistiche (Pa 04/04)
automatic [auto'matik], -iche adj avtomatičen,
samodejen; ricognossiment ~ samodejno
prepoznavanje (Pa); sistemis di ricognossiment ~ de
lenghe furlane (speech processing); (SiF); in ~
samodejno; Il sfont al ven instalât in ~.. .(Uniud);
impostâ il cambi lire/ par vê il. cambi in ~. (retecivica)
automatisim [automa'tizim] m 1. avtomatizem m; 2.
PSIH avtomatizem m; Cuant che i malâts a àn un ~
complès a puedin continuâ a puartâ indenant une azion
complesse come cjaminâ, guidâ la machine, (SiF 03/3,
31-49).
automobil [auto'mכbil] (pl automobii) m avtomobil m,
avto m; cul ~ z avtomobilom; si rive a pît di plui
ponts, si pues fâle ancje cul ~. (CoUd).
automobilisim [automobi'lizim] m avtomobilizem m;
di art e storie, di religjon e ~ (CoUd).
automobilist [automobi'list] (pl automobiliscj) m
avtomobilist m.
automobilistic [automobi'listik], -iche adj
avtomobilski; Rigatti si definìs un “cliclonauta” e tal
volum al proferìs un «manuâl di diserzion
automobilistiche». (Pa)
automovil [auto'mכvil] m → automobil.
autonim [au'tכnim] adj 1. avtonomen, samoupraven;
la Region Autonime Friûl-Vignesie Julie; Bolzan e Trent
a son dôs Provinciis autonimis (Pa 03/4). 2. samostojen,
neodvisen.
autonom [au'tכnom] adj → autonim.
autonomementri [autonoma'mentri] adj avtonomno,
samoupravno; samostojno.
autonomie [autono'mie] f avtonomija f, samouprava f;
neodvisnost f, samostojnost f; avtonomnost f; o fevelìn
di Glesie furlane e di ~ inte religjon (Pa 02).; il rispiet
dai principis federaliscj, de libare sovranitât dai popui,
de ~ e de sussidiarietât (Pa 03/6).
??autonomiec [autonomi 'tכnom], -iche adj Se si vûl
tentâ di ripiâ alc dal grant flagjel iconoclastic, bisugne
tirâ fûr chê peraule autonomieche (Pa)
autonomisim [auto'mizim] m avtonomizem m; Plen
di cûr e ferbint, al invente modei par tignî sù in sens
radicâl lis rivendicazions dal ~. (Pa 02).
autonomist [autono'mist] (pl autonomiscj) m
avtonomist m; si son segnalâts massime chei che si
proclamavin .. “autonomiscj”. (Pa 03/6);
~ adj avtonomističen; T. un protagonist dal
moviment ~ furlan, tal 1947, cun P.P. Pasolini e âtris (La
03/01).
autonomiste [autono'miste] m avtonomistka f.
autonomistic [autono'mistik], -iche adj
avtonomističen; e sâr Felix Marchi a vevin dât al lôr
sfuei di spirt ~, publicât a Udin (Pa).
autoorganizâ [autoorgani'dza:] tr samoorganizirati.
autoorganizazion [autoorganidzatsi'on] f
samoorganizacija f, samourejanje n; Peraulis clâf:
Dinamichis no liniârs, predicjabilitât, ~. (SiF).
autopilot [autopi'lot] m AERO avtopilot m.
autoproclamât [autoprokla'ma:t], -ade adj
samorazglašen.
autoproclamazion [autoproklamatsi'on] f
samorazglasitev f, avtoproklamacija f.
autoproduzion [autoprodutsi'on] f lastna proizvodnja,
avtoprodukcija.
autopuartant [autopuar'tant] adj samonosilen; Il
cuviert al sarà fat di une lamiere autopuartante di açâl
prevernisât. (CoUd).
autôr [au'to:r] m 1. storilec m; začetnik m, pobudnik m,
tvorec m, stvaritelj m, avtor m;
2. avtor m, ustvarjalec m, pisatelj m, pisec m; là che si
mostre che il so autôr, .., nol sa ni furlan ni talian (JM,
Salvâ); Al è inmò l'autôr di une ricolte poetiche par
spagnûl (La Leter) Je tudi avtor pesniške zbirke v
španščini; dirits di ~ avtorske pravice fpl;
autoradio [auto'radio] m avtoradio f.
autore [au'tore] f avtorica f, pisateljica f; La ~, une
cjargnele, di Fors d’Avotri (Basse).
autorealizâsi [autoreali'dza:si] refl samouresničiti se;
ma sore il dut che a son necessariis a la Regjon par ~ (Pa
03/4).
autorealizazion [au'to:r] f samouresničitev f,
avtorealizacija f; Une involuzion che e devente
rivoluzion, liberazion, ~. (BelAlci)
autoregolamentazion [autoregolamentatsi'on] f
samoureditev f, samourejanje n; come che a proviodin
lis normis de ~.(Pa 7/99).
autoreferenziât [autoreferentsi'arevul], -ade adj ??
sarès stât ben di valutâ miôr merts e capacitâts dai
nestris sorestants autoreferenziâts. (Pa 04/04)
autorevolece [autorevo'let∫e] f 1. veljavnost f,
zanesljivost f 2. ugled m; Dome cussì e po vê la
autoritât, e soredut la ~, par fâ la predicje. (BelAlci).
autorevul [auto'revul] adj ugleden, vpliven;
avtoritativen; verodostojen, zanesljiv; La candidade vuê
plui autorevule e je la supercuarde eterotiche. (Pa 7/99).
autoritari [autori'tari] adj avtoritaren, samovoljen; e
il disiert dai partîts, ancjemò sclâfs di visions autoritariis
(Pa 03/6).
autoritarisim [autoritari'zim] m avtoritarnost f,
avtoritarizem m; Se e continue a jessi une glesie di
templi, di libri, di censuris, di ~ (BelR).
autoritât [autori'ta:t] f 1. JUR oblast f, moč f
2. veljak m, predstavnik oblasti; Lis clapis culturâls dal
Friûl a intervegnin intune par prudelâ l’impegn des
autoritâts scuelastichis regjonâls (Pa) 3. avtoriteta f,
veljava f, ugled m, vpliv m; Chest principi nol amet
discussions, parceche la ~ e je un postulât (BelFa).
autoritrat [autori'trat] m avtopotret m; Mi fâs un pâr
di incuietants autoritrats e, sot dal puartin, o noti une
targhe comemorative. (Ta).
autorizâ [autori'dza:] tr 1. pooblastiti, pooblaščati 2.
odobriti, dovoliti, avtorizirati; Cui che al concôr al acete
in dut e par dut chest avîs, e al autorize il Comun a
conservâ i dâts personâi declarâts (Codroip, Avis) 3.
opravičiti, upravičiti.
autorizatîf [autoridza'ti:f], -ive adj pooblastilen??; e
nol covente nissun titul autorizatîf di pueste, ma baste
integrâ, cun specifiche notazion, la autorizazion di public
esercizi di Soministrazion (CoUd).
autorizazion [autoridzatsi'on] f pooblastilo n,
avtorizacija f.
autoscopic [auto' ??] f PSIH avtoskopski; In gjenar si
viôt par un piçul periodi di timp, cualchi secont, plui da
râr il fenomen ~ al è stabil. (SiF 03/3, 31-49)
autoscopie [auto'st??] f PSIH avtoskopija f; o di
estranitât (jamais vu), fenomenis di depersonalizazion e
~. (SiF 03/3, 31-49).
autostime [auto'stime] f samocenjenje n; pensìn che
il timp plui ben spindût al sedi chel pe culture, pe
autocussience, pe autocognossince, pe ~ (Pa).
autostopist [autosto'pist] m (avto)štopar m.
autostradâl [autostra'da:l] adj avtocesten; La azion
inviade de societât ~ regjonâl e diven des protestis simpri
plui fuartis..(O).
autostrade [autos'trade] f avtocesta f, avtomobilska
cesta f; Si trate dal penultin lot de ~ Pordenon-Conean,
lunc pôc mancul di 9 chilomentris,(O).
autosuficient [autosufit∫i'εnt] adj samozadosten.
autosuficience [autosufit∫i'εnt∫e] f samozadostnost f.
autosussistent [autosusis'tεnt] m samoobstoječ ; par
creâ, par un esempli, un marcjât discografic pardabon ~.
(Pa 02/10-11).
autotassazion [autotasatsi'on] f samoobdavčenje n;
ven a dî chê di une ~ dai residents par garantî une sanitât
integrative zontade a chê publiche. (Pa).
autotranspuartadôr [autotranspuarta'do:r] m
avtoprevoznik m; lobby dai autotranspuartadôrs (Pa
03/10).
autotreni [auto'trεni] m avtovlak m; che dai siei
stabiliments a jessin ogni dì plui di 300 autotrenis e (La
03/02).
autotrof [au'tכtrof] adj BIOL avtotrofen.
yyy
autovalôr [au'tכtrof] Naturalmentri chest si esprim
par solit disint che a al è un autovetôr dal operadôr sore
definît cun autovalôr 1. (SiF 03/3, 9-18)
autovalutazion [au'tכtrof] Il model al permet di fâ
autovalutazions periodichis e di dâ dongje il miorament
complessîf dal ent midiant dai siei procès internis.
(Patrie 06/1)
autovetôr [au'tכtrof] Naturalmentri chest si esprim
par solit disint che a al è un autovetôr dal operadôr sore
definît cun autovalôr 1. (SiF 03/3, 9-18)
YY
autun [au'tun] (t. Atom) m jesen m; Il Grop
Folkloristic Caprivês al è stât fondât in tal tart ~ dal
1929...(folkcapriva).
autunâl [autu'na:l] (t. rose ~; bolj obič. sanmartine) m
BOT krizantema f; ai autunâi dai muarts.
avalêsi [ava'le:si] refl izkoristiti, v prid si obrniti;
okoristiti se; dentri dal mês di Fevrâr i gjenitôrs a varàn
di decidi se «~ dal insegnament de lenghe furlane», (Pa);
la capacitât di ~ des gnovis tecnologjiis intes relazions e
intai servizis. (Pa 03/12).
avane [a'vane] m havanski tobak, havanka f.
Avane [a'vane] kr.i f Havana f.
avanguardie [avangu'ardie] f 1. VOJ prednja straža f
2. ARS avantgarda f; teatri di ~ avantgardno gledališče;
In chel mont Candoni si à mertade une innomine speciâl
tant che puartevôs dal "teatri di ~".(Pa)
avanscuvierte [avanskuvi'εrte] f VOJ izvidnica f;
Ursus, cul so inglês curint, si fâs strade cence problemis
e al è in ~. (Ta).
avantaç [avan'tat∫] m (pl [avan'tats]) 1. prednost f 2.
(t. vantaç) korist f, dobiček m, prid f 2. di ~ še
(dodatno); ma ce ocôr chi di ~ cirî plui malinconie;
cjapâ il trat di ~ (t. cjapâ il trat avantazât) zavarovati
se; zaščititi se; Chest al è un spauraç par piâ il trat di ~.
avantazâ [avanta'dža:] (t. vantazâ) tr prednost dajati,
favorizirati; pospeševati; povečati, izboljšati; scombati
par otignî un tratament just de bande de Regjon, che
masse dispès e à avantazât l'Universitât di Triest. ...(La);
~si refl okoristiti se; opomoči si.
avantazât [avanta'dža:t] (t. vantazât) adj v: cjapâ il
trat avantazât → avantaç.
avantazôs [avanta'džo:s], -ose (t. vantazôs) adj
koristen, ugoden, donosen, prednosten; I caratars
associâts cun la ipovirulence no son simpri ~ (SiF).
avanti [a'vanti] int (it.) naprej!; Avanti, femine, siervìs
tô cugnât par prin (PauluzzoN).
avanzâ [avan'tsa:] tr 1. pre-, z-magati, prekositi,
prekašati; un cjaval [alato] che nissun ucel lu avanze 2.
povišati (v službi); lu àn ~t sul cjamp;
~si refl napredovati, iti naprej, biti povišan; il timp
intant si avanze / plui velegnôs e scûr;
~ m napredovanje n; E à il compit di protezi lis fuarcis
dal esercit, di inderedâ l’~ dal nemì (Pa).
avanzade [avan'tsade] f napredovanje n (pos. VOJ);
ma i francês ormai a vevin viert un varc te difese e cence
dâ un moment di polse al nemì, e continuarin te ~.
(Natisone/furlanis).
avanzât [avan'tsa:t], -ade adj 1. pomaknjen naprej,
prednji 2. napreden; tecnologjichis avanzadis
napredne tehnologije; indulà che a vignaran publicâts i
lavôrs di divulgazion su lis dissiplinis sientifichis e
tecnologjichis plui avanzadis. (Pa) 3. zrel, pozen,
prileten.
avâr [a'va:r] adj 1. skop, skopuški; Za prime, tai ritars
avârs dal so lavôr, la sô vocazion al scrivi, lu à puartât a
colaborâ (BrLi) 2. lakomen;
~ m skopuh m; lakomnež m; al è il prototip dal caratar
dal ~ di lunc dute la storie (Pa).
avaritât [avari'ta:t] (t. avarizie) f skopost f; lakomnost
f.
avarizie [avari'tsie] f skopost f; lakomnost f;
→ avaritât.
ave ['ave] f babica f, staramama f; mê ~ ! ?? (FAM
vave);
Ave Marie int REL Ave Marija; Une ~sot dai
bombardaments o sore sere le riscjin ancjemò. (Bel).
avê [a've:] m imetje n, premoženje n, dediščina f,
bogastvo n; par che al si ingrumi te tô cjase l´~ dal
nemì..(scritorsfurlans); Te stesse gnot dal trapàs, ducj i
siei avês a forin brusâts e (Pa 04/05).
avedin [ave'din] m BOT jelka f (Abies alba);
→ dane.
Avelin [ave'din] m ?? un dai puarts plui impuartants
de Italie, e ancje te provincie di Udin e tal sud intune
piçule zone dongje di Avelin. (SiF 03/4, 9)
avelinês [aveli'ne:s], -ese adj avelinski ?? la sielte e
je colade sui cussì clamâts avelinês (La 07/03)
avemarie I [avema'rie] f 1. REL avemarija f,
zdravamarija f; Al è un an che, come usgnot, daspò la ~,
te canoniche dal plevan di Trivignan (Percude)
2. (squilla al tramonto) Ave Maria; a la ~ , a cjase la
baronie.
avemarie II [avema'rie] f ZOOL (pika) polonica f.
~ di aghe ZOOL paglavec (žaba) (Gyrinus natator); →
mariutine;
avenâl [ave'na:l] (pl avenâi) m vir m, vrelec m, izvir m.
aveniment [aveni'ment] m dogodek m; Pardabon un
~ eclesiâl ma ancje un event culturâl (istitutopiopaschini)
Avent [a'vεnt] m REL 1. prihod m (Kristusov) 2.
advent m; brusâ l’~ ??accendere i fuochi
dell’Epifania; Parcè che l’~ al è il timp dal desideri, de
gole...(Pa); prime domenie di ~ prva adventna nedelja;
te domenie Ulive e te prime domenie di Avent. (Pa);
timp dal ~ adventni čas; Al è rivât il timp dal ~. (La
05/12).
aventari [aven'ta:ri] m oprava f, oprema f; obleka f
(garderoba f); dutis lis nuviçutis a àn l’~ di parecjâsi ;
A Dusuline, intente in chê volte a meti adun la robe dal ~
(Urli).
aventi [a'venti] adv → venti.
aventôr [aven'to:r] m stranka f (odjemalec),
obiskovalec m, gost m; in pôc timp al veve fats unevore
di ~s v kratkem času je prišel do mnogih strank; Intant
che E. al beveve biel planc al vignì drenti un altri ~, un
omp cu lis moschetis grisis (Sg).
aventurâ [aventu'ra:] tr izpostaviti, izpostavljati
(nevarnosti), tvegati;
~si refl izpostaviti, izpostavljati se (nevarnosti), tvegati,
upati se, drzniti si; Jo e Giorgio no vevin il coragjo di
aventurâsi ta chel lûc la gnot. (Ta).
aventurîr [aventu'ri:r] m pustolovec m, avanturist m.
averbi [a'vεrbi] m GRAM prislov m, adverb m; e cjape
dentri il rumanç (rumantsch, dal ~ latin romanice)...
(La/lenghiscj).
averbiâl [averbi'a:l] adj GRAM prisloven, adverbialen;
Si disconsee dut câs un ûs ecessîf de forme ~ in -mentri
stant che il furlan al à altris soluzions. (OLF 2002).
aversari [aver'sa:ri] m nasprotnik m, sovražnik m;
Strassoldo al varà tant che ~ un altri esponent dal mont
universitari furlan..(O);
~ adj nasproten, sovražen;
→ riversari.
avertence [aver'tεnt∫e] f 1. opreznost f, pazljivost f,
preudarjanje n; a è une femine ordenarie, cence nissune
~ ; e la ~, cun Andree, fer denant dal porton de stale.
(Mar) 2. opozorilo n; opomnja f, na-, o-znanilo n; meti
in ~ cualchidun koga opozoriti (na kaj).
avertî [aver'ti:] tr opozoriti, opomniti; svariti; obvestiti;
un proverbi che nus avertìs pregovor, ki na opozarja;
→ visâ.
avertibil [aver'tibil] adj zaznaven.
avertiment [averti'ment] m obvestilo n, opozorilo n,
opomin m.
aviazion [aviatsi'on] f letalstvo n; ~ civîl civilno
letalstvo; ~ militâr vojaško letalstvo; e dal
radiosondaç de Aviazion Militâr Taliane a Cjampfuarmit
(Udin) (SiF 02/2, 39-58).
avicendament [avit∫enda'ment] m 1. menjavanje n,
zaporednost f; A Rome si parin disint che si trate di un
~ normâl ..(Pa 02/10-11) 2. AGR kolobarjenje n.
aviditât [avidi'ta:t] f pohlep m, pohlepnost f, poželenje
n, poželjivost f; lakomnost f; Zontant inmò sul cont de
ocupazion di Vignesie, si po dî che e à savût tignî
un alc frenade la ~ de nobiltât (Natisone/furlanis).
avierbi [avi'εrbi] m → averbi.
avierp [avi'εrp] m → averbi.
aviers [avi'εrs] adj proti, sovražen, neugoden,
nenaklonjen, nasproten, protiven; che al predelave
l'autonomie regjonâl tun ambient pal plui ~.(telealtobut);
→ ledrôs, contrari.
aviersâ [avier'sa:] tr nasprotovati, zoprvati; ovirati;
preprečiti, upirati se; oporekati; izpodbijati, zoperstaviti
se, preganjati; il ricognossiment de Glesie di un rituâl,
paian sigurementri 'es sôs originis, ma masse lidrisât tes
custumancis locâls par podêlu refudâ e ~ (La/tradizions);
No si trate di lâ cuintri corint, in fats, o di ~ la mode (La
05/11).
aviert [avi'εrt] adj 1. (bolj obič. viert, daviert) odprt;
odkrito(srčen); jasen 2. prostoren, prostran, obsežen,
(ob)širen, ohlapen, obilen; radodaren, širokosrčen
3. pošten, vrl; zvest (zakonom, dolžnostim); pristen, čist;
odkrit; preprost; che il Consei regjonâl al è daûr a votâ
a pas ~ il gnûf test di Statût di mandâi al Parlament
talian (Pa)
4. očiten, javen, svetel, slovesen razglas (bolj obič. a
viert, a la viert)
~ m odprt prostor m, plana f; al ~ na prostem, na
prosto, na plani.
aviertan [avier'tan] adj pomladen, pomladanski; ce si
contaiso di dolcj in cheste sere ~e?
Avierte [avi'εrte] (t. Vierte) f pomlad f; lis Aviertis.
avierzi [avi'εrdži] (bolj obič. vierzi, davierzi) odpreti.
avignî [avi'ñi:] (t. davignî) m bodočnost f, prihodnost f;
Parâtri al è ancje vêr il contrâr: cence ~ no'nd' è fîs..(La
04/3).
avigniment [aviñi'ment] m dogodek m; sezion di
sagjistiche: Premi di 1.000 euros par un saç su di un ~
(Codroip, Avis).
avignirisim [aviñi'rizim] m vera v vse, kar je moderno,
kar ima prihodnost.
avignirist [aviñi'rist] m kdor (slepo) verjame v
prihodnost, kdor se navdušuje nad prihodnostjo;
~ adj modernističen.
avigniristic [aviñi'ristik], -iche adj modernističen,
futurističen; Une scuele no avigniristiche ma bielzà reâl,
(Pa 03/6).
Avignon [avi'ñon] kr.i m Avignon m.
avignonês [aviño'ne:s], -ese adj avignonski;
Daspò vê davuelt incarghis di rilêf alì de curie ~ (La
05/6);
~ m Avignonec m.
avilî [avi'li:] tr (u)žaliti, ponižati; omalovaževati,
potlačiti, oplašiti, mrtvičiti, omrtviti, omrtvičiti, žaliti,
mučiti, pogum vzeti; Fradis: no stàit a ~ il Spirtu Sant
di Diu (glesie);
~si refl ponižati se; pogum izgubiti, užaliti se.
aviliment [avili'ment] m potrtost f, žalost f; Cussì o
ai decidût, fra di me, di no tornâ a cjatâus plen di ~.
(glesie);
→ avilizion.
avilît [avi'li:t], -ide adj užaljen; ponižan, pobit; o
restai ~ par une rie di zornadis, zunant e preant in face
dal Diu dal Cil....(glesie); ~ a muart na smrt užaljen;
E. al tornà a cjase rabiôs e ~ a muart. (Sg);
~ m pobiti, užaljeni; Il so prin desideri nol è stât chel
di mendâ i oms plui dal so desideri di consolâ i avilîts.
(Bel).
avit ['avit] adj pohlepen, poželjiv; lakomen, lačen,
nenasiten; al è un egoist, ~ pai bêçs.
avilizion [avilitsi'on] (t. aviliment) f poniž(ev)anje n,
potlačenost f, malosrčnost f, obupanost f, potrtost f, žalost
f; al rivà jù par prin cu la muse mieze inçusside e une
ombrene di ~ tai vôi; Il Signôr al à viodude la me
~..(glesie).
avion [avi'on] m letalo n; prin di cjapâ l’~ ; jo lu
clami cussì l’~ (aeroplano par talian) parcè che il furlan
mal à insegnât mê none (Ta);
→ svolant.
avionere [avio'nεre] f stevardesa f.
avîs [a'vi:s] m obvestilo n, oglas m, sporočilo n; znanje
n, vednost f; novica f, naznanilo n, oznanilo n, objava f;
razglas m; opozorilo, n, svarilo n, poročilo n, poslanica f;
~ uficiâl uradni razpis; Tai dîs passâts la Zonte
Comunâl e à fat bon l’Avîs uficiâl pes iscrizions al
Cors Trienâl ..(CoUd).
avit ['avit] adj pohlepen, poželjiv; lakomen; al è un
egoist, ~ pai bêçs
avocaçât [avoka't∫a:t] m spletkar m, pravdač m,
zmešnjavec m; nome par litigâ o vês i ~s
avocat [avo'kat] m odvetnik m, advokat m;
fûr ai 24 di Fevrâr dal 1946, jessint diretôr responsabil
Vittorio Gasparetto, un zovin ~ di Udin (Pa); ~ gjenerâl
generalni odvetnik; Tocai: l’~ gjenerâl de Cort
europeane al conteste il ricors regjonâl. (Onde).
avocazie [avoka'tsie] f ?? al insiorà il munistîr di
Michelbeuern, te diocese di Salzburc, risiervantint pe sô
famee la ~ e cjolint part a la consacrazione de glesie, ai
17 di Lui dal 1072. (Pa 03/4)
avodâ [avo'da:] tr 1. REL posvetiti (cerkev), pokloniti,
zaobljubiti; un glesie avodade a San Denêl 2. določiti,
nameniti (koga za neko nalogo);
~si refl 1. REL zaobljubiti se, posvetiti se; ~si a la gran
Mari, a Marie Virgjine 2. posvetiti se, baviti se; mi
avodi intant a la filantropie 3. zaupati se, zanesti se;
mi avodi al so bon cûr 4. zavezati se, vzeti nase; torne
a volêmi il ben di prime / e mi avodi di vuarî
avodât [avo'da:t], -ade adj zavezan, zaobljubljen,
namenjen; la stesse che seont i americans e à lassât
passâ centenârs di teroriscj avodâts a batisi cuintri di
lôr. (Pa 05/12).
avoli ['??] m slonova kost f.
avon ['??] m 1. ZOOL sršen m; čmrlj m 2. ZOOL trot m
3. FIG častilec m, laskavec m, na smrt zaljubljen, gizdalin
m, kavalir m; a ce fâ vegnino, par esempli, tancj ~s a fâti
la ronde?; Cjalait ce brut torment; ai di vêle ogni
moment a rugnâ come un ~. (Mascarade).
avonde [a'vכnde] (t. vonde) (akreš. od avondone,
avondonone) adv dovolj, (za)dosti, nekoliko, nekaj,
malo; jessi ~ biti dovolj, zadoščati; A‘nd è ~ dovolj
je tega; A ‘nd è ~ di fâ un pan di gras par scrivants e
avocats. (Mar).
Avost [a'vכst] m avgust m, veliki srpan m; la Madone
di ~ REL veliki šmaren m; Cuant che o lerin a Sistiane
in chê gnot di ~ dal ’89 jê si jere bagnade la sô tenare
cjar e (Ta).
avostan [avos'tan] adj 1. avgustov; innomenade sore
il dut pe fieste avostane d’Insic e di Cormòns (Pa 02/12);
2. ozn. konja, ki ima različna očesa (vaiato).
~ m 1. (t. gri avostan) grillo pellucido (Gryllus
pellucens); a cjantucin ju ~s. 2. Avostanis (kult.
prireditev); che e je deventade un acjadiment di
“Avostanis” 2000 e po ancje il libri,(Pa 02);
avôt [a'vo:t] (t. vôt) m 1. (za)obljuba f; želja f; obet m;
la primcipesse Ermine / in seconts vôts o cjol; Par mert
dal Marchet l'~ che si faseve tra li dôs vuereis a la marilenghe:.(don); fâ un ~ obljubiti kaj; izreči zaobljubo;
Chel che al fâs un ~ al Signôr e si inpegne cun zurament
di no fâ alc,.. (glesie) 2. ex voto →, glas m, glasovanje
n; votiva →; → tauline 3. mnenje n (izvedencev),
(pred)znamenje n; 4. voščilo n, čestitka f; fâ ~.
avrî [av'ri:] (o avrìs) tr (redko) (bolj obič. vierzi,
davierzi) odpreti, odpirati.
Avrîl [av'ri:l] m april m, mali traven m; che a varan di
lâ a macel dentri dai 27 di ~; (O); mandâ in ~
cualchidun ; ??
Març al inteng, ~ al lenz; in ~ si bute la cjalce pal curtîl;
la ploe d’~ a jemple il barîl ; Març al mene la code pal
bearç, ~ al mene la code pal curtîl.
avuâl [avu'a:l] adj enak, isti; podoben; raven, istoveten;
enoličen; dolgočasen, pust; soroden; ~ di enak kot; E
je une storie ~ di tantis altris di ebreus, di slâfs . (Pa
7/2000);
~ m istoličnost f, enotnost f, enakost f, enoličnost f;
chel ~ maluseriôs de compagne arade; la Contadinance,
orghin rapresentatîf des comunitâts rurâls cence avuâi in
Europe (christianromanini 07/02);
~ adv 1. popolnoma, celotno, brez ostanka; do kraja,
docela, vseskozi; mi à jemplade la tace ~ 2. podobno,
na enak način; na enaki ravni; e no stâtu che la muart /
cul falcet ~ a see; cemût volêso toâ il frut 4. družno,
složno, skupaj; skladno; e int che a grape ~ ;
~ prep ~ di na enaki ravni, na enaki višini; jemplâ ~
dal ôr zajemati; Ur dîs Gjesù: «Jemplait lis pilis di
aghe». E lis jemplarin ~ dal ôr. (Bibl-Zn); ~ tiere
pritličje n; biel ~ → bielavuâl.
avualâ [avua'la:] tr 1. (iz)enačiti; enak biti, zenačiti;
primerjati, poravnati, uvrstiti, razvrstiti; In mût di ~ lis
financis des Provinciis e dai Comuns par rivâ ai fins e
al esercizi. (lingue.regione.fvg) 2. izgladiti, izravnati
(teren), razložiti; valjati (testo); zlikati (obleko);
~si refl 1. obračunati, zravnati se, poravnati se 2.
razprostreti se, izgladiti se.
avualiance [avuali'ante] f izenačenje n, izenačitev f;
par rivâ a garantî une plene ~ di dirits tra ducj i siei
citadins. (Pa 04/02)
avualitât [avuali'ta:t] f enakost f; e in pratiche il
ricognossiment nol garantive ancjemò une vere ~
(Cisilino, treball).
Azàn [a' ??] kr.i m → Daçan Di Pordenon; La maga
di Azàn (Natisone/miti).
azardâ [adzar'da:] it tvegati, kockati, v nevarnost
postaviti; clocint il desideri / siôr cont, o sin cun lui, lui
che al azardi;
~si refl drzniti se, upati si, osmeliti se.
azardôs [adzar'do:s], -ose adj prenagljen, (pre)drzen,
smel, srčen, pogumen; nenaklonjen, neustrašen;
nepremišljen, tvegan; fruts ~, mai avonde scjalterîts.;
no polsadis o azardosis strategjis, ma dome la viemence,
il ribalton massim di miârs di animis e di bestiis (Mar).
azart [a'dzart] m nevarnost f, tveganje n, kockanje n,
hazard m, (nevarna) poskušnja f; sposâsi al è simpri un
grant ~; zuiadôr di ~ kockar m, igralec na srečo;
Autoaiût e terapie pai zuiadôrs di ~ e pes lôr fameis (Pa);
zûc di ~ igra na srečo; Tal cors dai ultins agns il zûc di
~ al è deventât ancje in Italie une ativitât....(CoCamp).
azelâ [adže'la:] tr zmrzovati; v led spremeniti; delati
sladoled, zalediti; strditi;
~si refl zamrzniti; strditi se.
azende [a'džεnde] f → agjende.
azent [a'džεnt] m → agjent.
azenzie [adžen'tsie] f → agjenzie.
Azerbaijan [azerbai'džan] kr.i m Azerbajdžan m;
l’Ucraine, la Bielorussie, l’~, la Gjeorgje (Pa 03/5).
azetîv [adžeti:f] m → adietîf.
azî [a'dži:] → agjî.
Àzide ['adzide] kr. i f (Sant Pieri Dai Sclavons) Ázla f
(Azzida).
aziendâl [adzien'da:l] adj od podjetja, podjetniški, od
obrata, firmin: Pordenon l'acuardi tra sindacâts e
dirigjence ~ par chel che al inten il plan ~ fat indevant
dal grup Electrolux Zanussi (O 19/5/2001); economie
teoriche, economie ~, economie di imprese, sociologjie
(Pa).
aziende [adzi'εnde] f 1. podjetje n, obrat m, firma
f;..par impedî che la sierade de ~ e puarti consecuencis
sul plan ocupazionâl (O 6/2/2002) 2. gospodarstvo n,
uprava f.
azilitât [adžili'ta:t] f → agjilitât.
azimus! ['adžimus] int v redu, velja!
azimut ['adzimut] m GEO azimut m.
azimutâl [adzimu'ta:l] m GEO azimuten.
azion [atsi'on] f 1. dejanje n, delo n; akcija f; delovanje
n, učinkovanje n; La ~ inviade de societât autostradâl
regjonâl e diven des protestis..(O); Il distacament cividin
al permetarà une ~ plui rapide sei te zone des valadis dal
Nadison..(O); Azion Catoliche Katoliška akcija; e se
a fasevin cressi lis tessaris de Azion Catoliche. (BelAlci);
~ promozionâl promocijska akcija f; il disvilup dal flus
turistic jenfri lis dôs areis, in particolâr cu la
intensificazion de ~ promozionâl (Pa); ~ di vuere
vojno dejanje; a no processâ i militârs merecans che si
son rindûts colpevui di ats criminâi in azions di vuere.
(Pa 03/11) 2. gibanje n, pogon m; meti in ~ pognati,
sprožiti; in ~ v pogonu; e une peraule di Diu vive,
simpri in tension e in ~ (BelFa)
3. VOJ akcija f, boj m, bitka f, manever m; cence
capacitât di organizâ une cualsisei ~ di contrast o di
disturp. (Storie); no veve fuarcis avonde par organizâ
azions in Tiereferme (GP) 4. ŠP akcija f, napad m
5. delovanje n, učinek m 6. LIT dejanje n. zgodba f
7. JUR postopek m, tožba f 8. EKO delež m; delnica f,
akcija f.
azionist [atsio'nist] (pl azioniscj) m 1. delničar m 2.
POL, HIST član Akcijske stranke (Partito d’Azione 19421947).
azitâ [adži'ta:] → agjitâ.
azitazion [adžitatsi'on] f → agjitazion.
azôt [a'dzo:t] m KEM dušik m (N); ~ amoniacâl
amoniakalni dušik; ~ organic organski dušik.
azotât [adzo'ta:t], -ade adj dušičen; I components
azotâts no ossidâts a son determinâts sperimentalmentri
traviers il test Total Kjeldahl Nitrogen (TKN) (SiF 03/4,
73-84).
azotemie [adzote'mie] f MED azotemija f.
aztec [as't ??] adj azteški;
~ m 1. Aztek m; come che a faserin i Itîts, i Aztechis, i
Maja, i Chinês, i Egjizians e i Grêcs (Pa 02) 2. azteški
jezik.
B
babâ [ba'ba:] it klepetati, blebetati, brbljati, čenčati,
čveketati, čvekati; lis dôs feminis a babin fra di lôr;
continuâ a ~ par pôre dal silenzi e dal misteri (BelPe).
babace [ba'bat∫e] (izpelj. iz babe) f babje čenče fpl,
brbljanje n, čveketanje n; babacis di feminis babje
čenče; lâ mancul in glesie e tirâ jù mancul la piel cun
dutis chês babacis di feminis che a vegnin a cjatâle.
baban [ba'ban] m bedak m, neumnež m, tepec m,
trapon m; ogni ~ al discôr di vitorie e di progrès.
babanit [baba'nit] m ?bedak m; Sgomberât il cjamp
di babanits dal gjenar, e reste di une bande la teomachie
di Turoldo. (Pa 02).
babarie [baba'rie] f babje čenče fpl, opravljanje n; a jê
i vevin simpri dât fastidi lis babariis, ma chel dì a jere
curiose di savê alc di gnûf.
babau [ba'bau] (t. bobò) m (strašilo za otroke) bavbav
m; Cun chê che al podès rivâ il Babau o il Boborosso, i
fruts e stevin ancje pui bogns e no fasevin tant rabiâ.
(mediarete-edu).
babe I ['babe] f 1. botra f; babica f; soseda f; →
babisse, potarie (bolj obič. comari) 2. baba f, babnica f,
ženica f, klepetulja f, čenča f; ingolfât tune ~ / di femine
italiane; E che babis si sbrocâvin cui peteçs sul
marcjepît (CoSangiorgio); deriv. babace, babone.
babe II ['babe] f BOT (goba) jurček m (Boletus edulis);
→ fonghe.
babe III ['babe] f ?? Babe Zorç Grant Capo Oglala al
à partât vie les plumis dal dindiat e un gurmalon a le
agne.(Ta)
babeç [ba'bεt∫] m čenča f, prazna marja f, blebetanje n,
brbranje n, žlobudranje n, blebet m, klepet m; no veve
cjatât nissun a tignîle ferme in babeçs.
Babêl [ba'bε:l] m 1. HIST Babilon m; E torne in liment
~. (Pa 02/10-11); Tor di ~ BIBL Babelski stolp; Îr la
aule di Strasburc si è trasformade intune Tor di ~
(ilfriuli).
babilonic [babi'lכnik], -iche adj babilonski.
babilonie [babi'lonie] f zmeda f, zmešnjava f, nered m,
sramota f; une ~ di chê biade umanitât che si ten
malapaiade dal so jessi ; jessi in plene ∼ biti v
popolni zmedi; Ma dal Tresinte l´imperi al jere in
plene ~, il partît papalin si slargjave fin sot des monts
(JM).
babio ['babio] m prekanjenec m, lopov m, navihanec m,
malopridnež m, pustolovec m;
~ adj zmožen, spreten, sposoben, vrl, dober, pogumen,
pripraven, kreten, izkušen, izveden, vešč, (ostro)umen,
bistroumen; Al jere un frut ~, masse ~ par murî.
(Enrico); Al rive a Udin il cont di Cobenzl, il plui ~
diplomatic dal imperi (CoCamp); Ma il pape Benedet
XIV al è stât ~ tal fâ passâ par virtût un at di
carognetât...(Natisone/furlanis);
babisse [ba'bise] f babica f; (bolj obič. comari);
→ babe.
babone [ba'bone] f (velika) čenča f, klepetulja f;
~ adj čenčav, klepetuljast, klepetav, brbljav; chês
feminis babonis, che si passin peteçant.
babuin [babu'in] m 1. ZOOL pavijan m 2. FIG
neumnež m, bedak m.
Babuin [babu'in] os.priimek m si ves l'Universitât a
Udin; si le ve tal 1977; Aldo G. ~ (Leng)
Bac ['bak] os.i. m MIT Bakh m, Bakhus m.
bacalà [baka'la] m ZOOL polenovka f; Dopo, dongje
da la vore cu lis muelis tradizionâls, e ven zontade la
batidure dal ~ (CoCod); vueli di ~ ribje olje; chest cun
cuatri bustinis di polvar preparât denant de muse, o un
pôc di vueli di riç o di ~, al preparave la medisine..
(bassafriulana).
bacalade [baka'la:de] f pojedina polenovke; la ~ di
cheste sere.
Bacalaureât [bakalaure'a:t] m 1. ŠOLA zrelostni izpit,
matura f; bakalavreat m; daspò di un esam finâl, i
students a puedin otignî il ~ (Pa) 2. bakalaver m.
bacan I ['babe] m hrupno veselje n, radost f, vrisk m;
gostija f, zabava f, kratkočastje n, odvrnitev f; fâ ~
radovati se, vriskati, veseliti se, rajati, norčevati se; o fâs
un fregul di ~ cu la frutate.; Marcjadants, mediatôrs e
sensârs e fasevin un ~ dal diaûl. par cirî di..
(Natisone/gnovis).
bacan II [ba'kan] m (bogat, dobrostoječi) poljedelec m,
kmet m, kmetovalec m; lastnik m, posestnik m; → paur;
~ adj kmečki, neotesan, napihnjen, nadut; Te mê
famee, che no jere bacane, o jerin in trê fradis.
(liceopercoto).
bacanâ [baka'na:] it 1. radovati se, vriskati, veseliti se,
rajati; sbalcin lis ondis, bacane il mâr 2. smejati se (na
ves glas); krohotati se, smehljati se; e al bacane beât a
viodi il predi che si cjarece la part ofindude.;
~ m radovanje n, veselje n, vriskanje n; La ligrie,
soredut il ~ slavrât, e je peade al cuarp te sô dimension
plui (Pa).
bacanade [baka'na:de] f krohot m, nor (po)smeh m; a
da une ~ magari cence voie: “ah! ah! ah!”.
bacanon [baka'non] m veseljak m, dobrovoljček m.
bacar ['bakar] m 1. slabo, pokvarjeno vino; mi zirin
un pôc lis ideis, ma al è stât il ~ che o ai bevût prime...
2. gostilna, ki toči slabo vino; bagnât il sgrasaiâr te
solite mieze dozene di bacars.
bacelierât [bat∫elie'ra:t] m → Bacalaureât.
bachet [ba'ket] (t. bachete) m 1. (suha) vejica f, veja f,
bodica f; furnide dai soi solits atribûts e cuntun ~ di ulîf
in man. (CoCamp) 2. šiba f, drog m, palica f; paličica f,
toporišče n.
bachetâ [bake'ta:] it 1. (o)švrkati; prah iztepati ; tolči;
bachetansi i bregons cu la baguline prah iztepati s hlač
2. šibati, izbičati, (s palico) tepsti, natepsti, tolči, biti;
udariti; potolči, premagati, naklestiti, pretepsti (s palico).
bachetade [bake'ta:de] f udarec s šibo, šibanje n, tepež
m.
bachete [ba'kete] f 1. (suha) vejica f, veja f 2. palica f,
šiba f; comandâ a ~ strogo voditi, biti strog šef; e
podopo al è il vieli, che al comande a ~. (Sg); → bachet.
bacigâ [bat∫i'ga:], (o bacighi [ba't∫igi]) (t. bazigâ) tr 1.
občevati, družiti se (s kom), srečevati (koga) 2. pogosto
hoditi kam, obiskovati, imeti dostop do.
bacighe ['bat∫ige] (t. bazighe) m 1. igra s kartami 2.
igra z eno vrsto krogel pri biljardu.
bacigot [bat∫i'got] (t. bazigot) m igra s kartami.
bacilâ [bat∫i'la:] (t. bazilâ) it 1. blesti, sanjati,
fantazirati, besneti, sanjariti; zmedeno govoriti,
nespametno govoriti, noreti: bacilistu? se ti meša,
blede?; nol stei a ~. Culì o comandi jo (BrLi) 2. beliti si
glavo; biti zaskrbljen; vznemiriti se, tuhtati, zdelati se,
znoreti: ce zovilal il vaî, ce il ~ ?; no bacilais masse da
la tiere e je ben governade 3. bacilâle besneti; blesti,
razjeziti se; truditi se, zdelati se; biti v zadregi; ~ cun,
~le cun vtepsti se nekaj v glavo, biti prepričan v kaj,
verjeti v kaj: e il bon popul di Italie comot al bacile cui
numars dal lot; ~ di biti zaskrbljen; skrbeti za kaj;
ukvarjati se z čim, brigati se za kaj: Cence ~ di nie e di
nissun e vâ indenant pe sô strade. (CoGonars); No
bacili di fantatis jo ne hodijo mi dekleta po glavi; ~
daûr trošiti čas za nekaj, izgubljati čas: benedete
zoventût, che e va a ~ daûr di chês nainis!; fâ ~ un
vznemiriti koga, povzročati komu skrbi; spraviti koga v
zadrego: ma îr sere tu âs fat ~ ducj! včeraj si vsem
povzročal skrbi!;
~ m bes m, norost f, zmedenost f, nespametnost f,
blaznost f.
bacilot [bat∫i'lot] (t. bazilot) m norec m, manijak m,
blaznež m, divjak m: il 15% dai bacilots, sempios, idiots,
ricoverâts tai ospedâi di caretât; fâ il ~ neumnega se
delati;
~ adj bloden, nor, blazen, brezumen, zmeden, neodločen,
v zadregi, negotov: la mari plui de fie devente bacilote
par ingrumâ la dote.
bacin [ba't∫in] (t. vassin) m 1. skleda f (za umivanje
itd.), umivalna skleda f, umivalnik m, umivalnica f;
cjacis, bocâi, ~s 2. GEO ANAT kotlina f: ~ fluviâl (pri
reki) korito; il dissepare-aghis orientâl dal ~ de Plâf, e
la rieste des Alps Cjargnelis e Juliis: (La 03/4) 3. GEO
umetno jezero; E inmò riconvertî l'ûs dai bacins (lâts
artificiâi) di Barcis e di Redone (La 03/01) 4. tignî ~
pomagati, priskočiti na pomoč: ancje pre Zaneto al
tignive ~, simpri parvie di chê cjamese rosse che i
vuastave il pinsîr; tignî il ~ a la barbe di cdn kljubovati
nekomu.
bacinele [bat∫i'nele] f skleda f (za umivanje itd.),
umivalna skleda f, lavor m.
bacjare ['baqare] m BOT kostenika f, psika f
(Ligustrum vulgare); I sterps presints, invezit, a son il
baraç blanc, il sanzit, garoful di strie, il fusâr, la ~, il
baraç di bosc. (CoCamp).
badâ [ba'da:] it 1. ~, ~ a skrbeti za, paziti; 2. brigati
se; meniti se;
~ tr ~, ~ a, ~ di 1. paziti na, čuvati;
2. brigati se za; meniti se za; Cheste int mi vûl ben e no
bade ai forestîrs. (BrLi); no sta badâ ai nestris pecjâts
(glesie);
→ abadâ
badai [ba'dai] (t. badaion, badaiot) m blebetač m,
kvasač m, klepetulja f.
badaiâ [badai'a:] (badai, badais, badaie) it 1. govoriti;
pogovarjati se: Giunon fra se stesse badaie in tâl concet
2. čenčati, blebetati, čvekati, klepetati, brbljati, kramljati;
slabo govoriti: o ai dit jo, che chê lì a jere culì a ~. E lis
voris che a spietin, mostre di une tabaione! 3. (pri
otrocih) čvekati, cvrkutati, čivkati: in place dulà che a
son frututs che a zuin, ma badaiant precîs dai passaruts.
badaiade [badai'a:de] f klepet m, blebetanje n,
kramljanje n; almancul mieze ore di ~ la pete di sigûr.
badaion [badai'on] m → badaiot.
badaiot [badai'ot] adj klepetav, blebetav, kramljav
zgovoren;
~ m kvasač m, blebetač m, žlabudravec m, klepetulja f,
čvekač m, gobezdač: fermaitsi vô, cussì o sintarès ce
che al vûl di me chel ~ di vuestri nevôt.
badaluc [bada'luk] m 1. spopad m, praska f, tepež m,
pretep m, prepir m, vrvež m, nered m, kolobocija f, zmeda
f: là dentri il cuarp d’Almont si traspuartave / che muart
restà tal rustic ~ (bolj obič. barafuse) 2. vpitje n, krič
m, hrup m, hrušč m; vik m, zgaga f: fâ ~ delati zgago; i
fruts a levin a fâ ~ (bolj obič. batibui) 3. omedlevica f;
raztop m, sinkopa f; kap f (bolj obič. imbast, fastili).
badascolâ [badasko'la:] (o badascoli [badas'kכli]) it
čenčati, blebetati, čvekati, kvasiti, govoriti tjavdan; a
fâur pierdi timp apueste cul ~ in Consei.
badascule [ba'daskule] f 1. ZOOL šoja f (Garrulus
glandarius); La çore e la curnîl faran il bas, la ~ e la
badascule i tenôrs (Lenghe 2000) 2. FIG kvasač m,
blebetač m, žlabudravec m, klepetulja f; crodint di menâ
a ghirli chê ~ che e veve inmò il pêl muiart, si tignì alt cul
presi.
bade ['bade] f → abade; ma nissun i dave a ~
(MazzonIol).
badesse [ba'dese] f 1. opatinja f, opatica f;
(samostanska) prednica f; un altri element strasordenari
di chest spazi al è il grant côr di len, volût de ~
Margarite della Torre, tal 1371. (Pa) 2. FIG debela
ženska.
badiâl [badi'a:l] adj ogromen, neizmeren, velikanski,
čezmerno velik, orjaški; Diferent che pai corpus scrits,
lis spesis e la vore che a coventin par meti dongje un
corpus orâl a son badiâls (SiF 02/1)
badie [ba'die] f opatija f, opatovstvo n; Tal 888
Berengari al firme un diplome là che al conferme la
donazion ae ~ di Siest. (CoUd).
Badie [ba'die] kr.i f → S. Martin te Badie.
badîl [ba'di:l] (t. badili) m lopata f.
badilade [badi'la:de] f sunek z lopato, kopanje n;
zamah m z lopato, (polna) lopata f.
badili [ba'dili] m → badîl.
badinè [badi'nε] v: par ~ za šalo, za hec; tai
pronostics che o ai fat par ~.
badocli [ba'dokli] adj 1. mladoleten, nedorasel,
nedoleten, manjši, mlajši; jessî di ~ doraščati, opameteti
2. nesposoben, nemožen, neprimeren, za nobeno rabo,
butast, tupast: monzudis simpri di plui di un sisteme
fiscâl lari e ~, che, fûr di cualsisei logjiche di ...
(partitrepublichefurlane)
bae ['bae] → baie.
bafs ['bafs] mpl zalizki mpl, zalisci mpl: Ermes al
riducjave sot dai ~ che nol veve. (lunari); ~ a la
marinare dolgi zalisci do brade; ~ a la pretine kratki
obrezani zalisci; puartâ ~ nositi zalisce.
bafe ['bafe] f ~ di ardiel kos slanine.
bafete [ba'fete] f (gor.) lice n.
bagai [ba'gai] m 1. (t. FIG) prtljaga f, sveženj m, cula f;
butara f, kovček m; E chest ancje par che dut il grop dai
insegnants, cul lôr ~ di culture, di informazions, di model
linguistic (Pa); A 'Sef i jere corude daûr ancje in
France, cul so bagai di lagrimis, e pûr coventave fâi front
ae vite (PauluzzoN) 2. iztakljiv otrok m, deček m, živ,
živahen otrok m 3. INF lulček m, penis m (spolovilo);
→ bagarin, cicinut.
bagaie [baga'ie] f ničevnost f; drobno blago n, poceni
roba f; trgovina z drobnim blagom; par fâ cun chê ~
tirâ la gole ai fruts.
bagarine [baga'ri:ne] f dekle n, devica f; služkinja f,
frklja f, nedoletnica f, smrklja f; slontanaisi, bagarinis,
di chê raze di fantats.
bagatele [baga'tele] f bagatela f, malenkost f;
→ fufigne.
bagatin [baga'tin] f 1. star kovanec; un ~ nič; no vâl
un ~ prebite pare ni vreden 2. merska enota za merjenje
žebljev; un claut di ~ 6 cm žebelj; di ~ e mieç 8 cm
žebelj; di doi bagatins 10 cm žebelj.
baghe ['bage] f 1. meh m; o ai fat puartâ sù vicj
baghis di vin e tre di vueli 2. pijanec m, goba f 3.
debeluh, vamp m, trebušnik m, vampež m 4. MUZ duda
f, diple fpl;
→ ludri.
bagjigji [ba'ăbage] f (pos. v pl) BOT sladki koren m
(Cyperus exculentus); che in Inghiltere miârs di dindiuts
e trutis di arlevament, nudrîts cu la farine di bagjigjis e
di semence di coton, a son muarts di colp. (SiF 02/1, 3145); E comprà une altre stangjute di mandolât par
puartâi e po un sachetut di bagjigjis. (MazzonIol).
bagn ['bañ, 'baiñ] m kopalnica f; di chê altre bande,
trê stanziis, un camarin, une jentrade e un ~ (CoUd);
fâ il ~ kopati se; Pôc timp indaûr i fruts a zuiavin e a
fasevin il ~, contents e vonde! (mediarete-edu); ~ a ploie
prha f.
bagnâ [ba'ña:] tr 1. zmočiti, pomočiti, namočiti;
namakati; che a vignivin puartâts sot des ariis, e tai
curtii i contadins a metevin in sest i turclis e a bagnavin
lis semplis par sgonflâ lis dovis. (Sg) 2. obliti, oblivati,
oplakovati; škropiti;
3. okopati, kopati; plovisine, fine fine, / lizerine, / bagne
bagne un freghenin / l’ort dal puar contadin;
4. ~ la peraule piti; Cui si sentà culì, cui si distirà culà,
cui si butà tal camarin a cirî alc di roseâ o di ~ la
peraule. (JM, Salvâ);
~si refl zmočiti se; kopati se; namakati se; Cuant che o
lerin a Sistiane in chê gnot di Avost dal ’89 jê si jere
bagnade la sô tenare cjar e (Ta).
bagnade [ba'ñade] f kopanje n, kopel f; ~ di sanc ni
noaltris, ni Rome, ni lis mozions, ni lis dimostrazions
bagnadis di sanc, no puedin puartâ rimiedi a cheste lôr
fiere. (La 06/2).
Bagnare [ba'ñare] kr. i f (Gruâr) Bagnara; vie pal mês
di Otubar e propon i siei apontaments musicâi des 21 a
Manià Livri, ai 9; a ~ di Gruâr (Pa).
Bagnarie [ba'ñarie] kr.i.f IT Bagnaria Arsa (UD); A
discapitâ a forin i abitants di Visc, ~, Jalmì e (GP).
Bagnarole [baña'rכle] kr. i f (Sest) Bagnarola;
Sierade di premis e di ricognossiments pal poet di ~,
Jacum Vit (Pa).
bagnarûl I [baña'ru:l] m 1. kopalec m, kopališki gost
m 2. kopališčni mojster m.
bagnarûl II [baña'ru:l] adj nanaša se na Bagnaria
Arsa;
~ m prebivalec kraja Bagnaria Arsa.
bagnât [ba'ña:t], -ade adj moker, premočen, razmočen,
razmehčan; Març sut, avril ~, mai temperât, biât achel
che averà ben semenât (graggo); ~ tanche une raze
ko polit cucek; A van tra li maseriis tra li cassis
bagnadis russant i sclops tal fangu da li pì scontis
stradis. (Pasolini).
bagnum [ba'ñum] m vlažnost f, mokrota f, para f, hlap
m, izparina f; un troi inmò trafont di ~.
bago ['bago] m → bagu.
bagolâ [bago'la:] (o bagoli) it 1. nihati, (z)majati se;
omahovati, kolebati; (na lahko) stresti, tresti, zibati se,
gugati se; la lame dal curtìs a bagole tal mani (bolj
obič. clopâ) 2. FIG valovati; omahovati, nihati, kolebati;
tal ~ di chei ramaçs che si niçulin 3. poskakovati,
obračati se; sul cricâ di Primevere /côr in Cjargne par
stafete / bagolant sul Arïete / un puar diaul di petoròs 4.
šaliti se, zabavati se, neumnosti uganjati; noreti, igrati se;
o ai volût ~ cu la Vergin, cui Pes.
bagu ['bagu] (t. bago) m (it.) odtok m; semenotok m;
beli tok m; al fumave saldo, che scuasit al sudave bago
di pipe fûr de piel tombadice.
bagul ['bagul] m 1. premična stvar med čvrstimi
stvarmi; 2. zabava f, kratkočasje n; cjolisi ~ predati se
brezdelju, zabavati se; dâ ~ zabavati; meti in ~ cdn
norčevati se iz koga 3. predmet, tarča posmeha; al è il
~ di ducj je predmet posmeha vseh.
bagule ['bagule] f bajka f, izmišljotina f, marnja f; laž f;
no son bagulis, son fats niso izmišljotine, so dejstva.
baguline [bagu'line] f palica f, sprehajalna palica f.
bai ['bai] m vzgojitelj m, domači učitelj m, ustanovnik
m; ti spieti cence fal cun cûr content, / ma mene ancje
cun te lu bai Ferant.
baiâ I [bai'a:] tr vzgajati; gojiti; vzrediti, rediti, dojiti;
al à baiât doi fruts di file.
baiâ II [bai'a:] (bai, bais, baie, baìn, baiais, bain) it
lajati (pes); Un cjan al baie. Mi alci par controlâ la
puarte..(scritorsfurlans); PROV cjan che al baie nol
muart (CoUd) pes, ki laja ne grize;
~ m lajanje n, lajež m; cundune bune sbigule pal ~ dal
cjan e da tonadis da sclope (bassafriulana).
baiade [bai'ade] f (možno, neprestano, pogostno)
lajanje n, lajež m; la ~ di un cjan.
baiafâ [baia'fa:] it → sbaiafâ.
baiafon [baia'fon] m → sbaiafon.
baiaresse [baia'rese] f dojilja f; mandant lis baiaressis
in malore;
→ baie, nene.
baicul [ba'ikul] m 1. ZOOL (mladi) brancin m 2. KUL
vrsta beneškega piškota, piškot m.
baie ['baie] (t. baiaresse) f dojilja f; Di piçul al veve
vût dut: la ~, la braçule, une schirie di camarîrs (Bel);
Protagonistis assoludis, sei in Il Canzoniere che tes
oparis in prose, a son la ~ slovene Peppa (CoUd).
bailâ [bai'la:] (o baili) it pohiteti, hiteti, podvizati se;
bailait, che al ven tart!; chel il vieri vocabolari "Pirona"
nus pant significâ "un movisi di un continui, un buligâ,
un ~" (La 04/4);
// nem. beieilen;
→ spesseâ.
baionete [baio'nεte] f bajonet m; E a di jessi une ~
todescje dal secul passât. (Sg); Fusîl a ~ tacât, pront a
sparâ... (scuolamediamortegliano) puška z nataknjenim
bajonetom.
Baires ['baires] kr.i m Buenos Aires; In chel moment
al jere masse difícil meti adun cheste realtât cu la mê
realtât di ogni dí, lí cun vualtris, a ~. (Enrico)
baite ['baite] f koča f, zavetišče n, koliba f, pribežališče
n, zatekališče n, zatočišče n, bajta f; une piçule ~ di
clap; sore il paîs e je une ~ là che a fasin la trute cul
vin. (BrLi);
// cf. sl. bajta.
bal ['bal] (pl bai) m 1. ples m; meti in ~ vzeti v
pretres; metisi in ~ poseči vmes, vmešati se; un biel ~
lepa reč, zagata, težava; jessi intun biel ~ znajti se v
lepih, težkih težavah, v zagati; fâ il ~ dal implanton
pustiti na cedili, opustiti; ogni biel ~ al stufe vsake
stvari se naveličaš; tirâ in ~ vzeti v pretres; A Triest
al à dit, ..che al jere miôr no tirâ in ~ chês cuistions, (Pa
03/5); sale di ~ plesna dvorana; Teatris, cines, circui
par cjatâsi, salis di ~ e altris di chê sorte...(CoTav) 2.
ples m, večerna zabava f, ples v maskah; bal m; ~
classic klasični ples; preparazion al ~; ~ classic; ~
moderni e jazz; funky e Hip hop. (Pa); ~ in mascare
ples v maskah; Sul mûr blanc dal cilindri dal acquedot
al viodè il manifest di un ~ in mascare a Tarcint (Sg);
3. ~ di san Valantin Vidov ples, svetega Vida ples,
božjast f.
balâ [ba'la:] it in tr 1. plesati, rajati; a Berto i àn
scomençât a ~ ator i aventôrs dal bar, li' cjadreis, i
taulins..(bassafriulana); Propit la fie di Erodiade e
jentre a ~ e ‘a plâs a Erode e ai ...(Bibl-Mc); ~ intun
centesimin čudovito plesati; fâ ~ un su la cuarde; si
scuen ~ daûr che a sunin ??; 2. majati se, zibati se,
gugati se, omahovati, nihati, kolebati, (na lahko) stresti;
mi balin i vôi tresejo mi se oči; deriv. balaçâ, balucâ.
balaçâ [bala't∫a:] it nespodobno, neprimerno plesati;
là si cjanta, si ~, no si abada sutîl.
balade [ba'lade] f 1. ples m 2. plesna pesem f; plesni
vložek m; al sunave cu la armoniche dutis lis baladis
plui cognossudis 3. balada f; Goethe, cu la magnifiche
~ “Re Bilfon” (Pa).
baladôr I [bala'do:r] m plesalec m;
~ adj plesajoč; la cjase baladore, une costruzion
moderne, dute stuarte, fate sù tal 1996 (Pa).
baladôr II [bala'do:r] m (redko) mostovž m, terasica f,
balkon m; o ti vignivi alore come un lari / pal ~ di piere;
→ puiûl (piûl).
balai [ba'lai] m metla f.
balament [bala'ment] m nihanje n, zibanje n, tresenje
n, kolebanje n; Epûr, sul moment, nol cjate di miôr che
di rispuindi cuntun inciert ~ dal cjâf (Mar).
balarin [bala'rin] adj 1. plesajoč; sotsere a ven dongje
la int balarine 2. tresoč se, trepetajoč, drgetajoč, majav;
l’ombre balarine dai pôi 3. začasen; negotov,
nestanoviten, nestalen, dvomen, pomislek, ne varen,
dvomljiv; L’om ~ e che nol sa ce strade cjapâ (glesie)
4. potresen; un omp di chei de tiere balarine;
~ m plesalec m; Il ~ indurmidît ogni tant al è in
zenoglon (Natisone/furlanis).
balarinis [bala'rinis] f BOT navadna migalica f (Briza
media).
Balaton [bala'ton] kr.i m Blatno jezero n; che e lave
dal lât di Como a chel di ~, di Auguste al mâr Adriatic.
(Pa 02/12).
balaustre [ba'laustre] f balustrada f, naslon m, ograja f;
Cuatri breis poiadis fra dôs balaustris a diventin un jet di
plui, si tache a logâ robe e int su lis taulis dai altârs.
(Tolazzi).
balcanic [bal'kanik], -iche adj balkanski; la vuere
balcaniche, cu la sô dose cuotidiane di sanc, crudeltât,
ipocrisie e retoriche.(Pa);
~ m Balkanec m.
Balcaniche [bal'kanike] f Balkanka f.
balcanizâ [balkani'dza:] tr POL balkanizirati.
balcanizazion [balkanidzatsi'on] tr POL balkanizacija
f; Al vûl stât in vuaite tant cuintri dal pericul di une “~”
dal Friûl che cuintri chel de “indianizazion”. (Pa 03/5).
Balcans [bal'kans] kr.i mpl Balkan m; de Spagne in
France, in Anglie, in Italie, in Boemie e jù pai ~
fintremai in Asie Minôr (JM).
balcon [bal'kon] m → barcon.
balconade [balko'nade] f → barconade.
balconete [balko'nεte] f → barconete.
balç ['balt∫] m → balçûl.
balçan [bal't∫an] adj 1. (pri konju) belolisast (na nogah)
2. čuden, nenavaden, čudaški.
balçon [bal't∫on] m kamba f.
balçûl [bal't∫u:l] (t. balç) 1. snop m, sveženj m, butara f;
un ~ di seleâr, di mangjadure 2. kup m, kopica f,
mnoštvo n, krdelo n, tropa f; un altri ~ di scherz e di
messedancis.
baldance [bal'dant∫e] f samozavest f, smelost f,
predrznost f, drznost f, nadutost f, pogum m, nesramnost
f; Ce strani chel omp scunît ma plen di ~. (BrLi); nol
veve aromai nuie di chê ~ che il non al ricuardave
(PauluzzoN).
baldançôs [baldan't∫o:s], -ose adj samozavesten,
predrzen, nadut, aroganten, drzen, pogumen; jo o ai
capît ben plui che di une lenghe francje, di une elocuence
sfaçade e baldançose. (ShW).
Baldassâr [balda'sa:r] os.i m Baltazar m, Boltežar m;
e tra chescj ~ (1652-1727).
Baldassarie [baldasa'rie] kr. i f (Udin) Baldasseria;
Te sô biele cjase in ~ al veve cjapade pratiche tal ûs ..
(scritorsfurlans).
Baldi ['baldi] os.i. m IT Teobaldo.
Baldissere [baldi'sere] i. furl. priimek ~ VALENTINO
(Glemone 1840 - ibi 1906) Predi, studiât, storic. (GE).
baldorie [bal'dכrie] f hrupna veselost; hrupna zabava;
veseljačenje n; Il maneç e la ~ des ostariis mi
disgustavin. (BrLi).
balduchin [baldu'kin] m baldahin m, nebo (ki se v
procesiji nosi); ven daûr il ~.
bale ['bale] f 1. žoga f, krogla f; ~ dal voli zrklo n; ~
dal ûf rumenjak m; cjapâ la ~ al sbalç priliko
zgrabiti, priložnost izrabiti; Vê cjapât ‘ne bale al lot
(VERONE) zmagati na lotu 2. VOJ metek m, krogla f,
kroglica f; lâ scjampâ tanche une ~ di canon mahniti
jo kot strela 3. metek m, žoga f, krogla f, kroglica f;
cjapâ ‘ne ~ al lot ??; gjavâ la ~ di aur, gjavâ la ~ balc,
gjavâ la ~ al lot zadeti na loteriji, imeti neverjetno
srečo; ~ di gome gumijasta žoga; R. che al zuiave di
bessôl tal curtîl, cuntune ~ di gome,.. (Sg); ~ di fier
železna krogla; Triest al è tignût tanche il pês di une ~
di fier leade al pît di un Friûl presonîr. (Pa 11/99)
4. obljuba f, zaobljuba f; želja f; glas m, glasovanje n;
mnenje n (izvedencev), volivni glas m; dâ la ~ a un
koga izvoliti, voliti 5. bala f; velika množina f, zavoj,
zavitek, sveženj; no vê ni ~ ni mostre nič ne znati
delati; jessi di ~ biti skupaj, v druščini 6. izmišljotina
f, marnja f; laž f, čenča f, laž f, burka f; contâ balis
pripovedovati pravljice, izmisliti si nekaj; O jeri par dîi
di sì, ma parcè vevio di contâ balis? (BrLi)
7. pijanost f; tirâ si une ~ napiti se; jessi in bale biti
zadet, pijan; e viodint che il fantat al jere in ~, lu judà a
sentâsi. (Sg) 8. VULG modo; tu sês indaûr come lis
balis dal cjan 9. AGR bala (sena, slame); a jerin balis
di stran in tasse (MazzonIol).
balene [ba'lεne] f 1. ZOOL kit m (žival); «Leviatan»
chi al vûl di ~, che e salte te aghe come che a zuàs. (BiblSalmi) 2. kitova kost.
balestre [ba'lestre] f samostrel m, strelski lok m;
soldâts e borgês cun balestris (Eg) vojaki in civilisti s
samostreli; Tîr a segn cu la ~ (Eg).
balet I [ba'let] m 1. sveženj m, snop m, butara f, prgišče
n; un ~ di palût; I omps cuntun ~ di sarasine si metevin
in vore a fâ scovets (vinofriulano) 2. kruhek m; košček
kruha; un ~ di spongje kruh z maslom.
balet II [ba'let] m balet m; kratek ples m.
baleton [bale'ton] m LOVSTVO debela šibra.
balfurie [bal'furie] f 1. zmešnjava f; vrvež m, zmeda f;
nered m, kolobocija f; co al rive lui tai ambients, la ~ si
ferme e al reste nome lui che cul mandulin ai cognacs;
2. vstaja f, nemiri mpl, zmede fpl, izgredi mpl; e po
fintremai a la rivade chenti des balfueriis napoleonichis.
(La 04/3).
balila [ba'lila] m HIST balila m (pripadnik mladinske
balordisie [balor'dizie] f budalost f, neumnost f,
organizacije it. fašizma); Cuant che gno pari al faseve
la cuarte elementâr a Milan, il so mestri al jere il
caporion dai zovins balilas. (sf).
balin [ba'lin] m 1. (igra) balin m; → burelin 2.
(biljard) krogla f 3. (lovska puška) svinčeno zrno n;
spudâ ~s FIG ponoreti, znoreti.
balinâ [bali'na:] it 1. hoditi sem ter tja, (s)potikati se;
pohajkovati, krožiti, sukati se kakor vrtavka; ~ su e jù
pes stradis di Cret (BrLi); tal cjâf i balinave la musiche
come un organet (MazzonIol) 2. tresti se, trepetati;
migljati, plapolati, utripati; tremolirati; lesketati se,
bliščati se; Al jere biel ma teribil viodi il scûr vignî jù
cul ~ da la ploie (sangiorgioinsieme); la lune e balinave
lajù su la aghe 3. premlevati, pretresati; iztuhtati; i
balinavin tal stomi chês oris di maljessi e di angunie.
balinin [bali'nin] (dem. od balin) m kroglica f.
balistic [ba'listik], -iche adj VOJ balističen.
balistiche [ba'listike] f VOJ balistika f.
balitâ [bali'ta:] it tresti se, trepetati; migljati, plapolati;
tremolirati, nihati, kolebati, zibati se, omahovati;
noaltris o vin parsore il cûr une gotute di sanc che a
balite, a balite.
baliverne [bali'verne] f 1. mrzel, vetroven prostor,
ledenica f, FIG Sibirija f, pasica f; la cjase e sarès
avonde comude, ma e je une ~ 2. nesoglasje n, razprtija f,
neskladje n, nerazumevanje n, naveličanost f, hladnost f;
ma o vin mame par furtune, jê no va daûr la lune,
indreçânus savarà e baleverins no’n nassarà.
balneabil [balne'abil] adj primerno za kopanje, za
kopanje; aghis balneabilis vode primerne za kopanje.
(O).
balon [ba'lon] m 1. žoga f, velika žoga f; un ~ di nêf
snežna kepica f; un ~ di spongje kruh z maslom; vieli
~ senilen starec; ~ sul braçâl dobra priložnost; fâ ~
delati se norca; fâ ~ di un (di alc) delati se norca iz
nekoga, zasmehovati nekoga; sglonfâ il ~ debele
klatiti; tignî sù il ~ delati se pomembnega, blefirati;
cjoli i ~s par ferâi FIG napačno razumeti; sglonf tant
che un ∼ napihnjen kot balon 2. ŠP nogometna žoga;
3. FIG, ŠP nogomet m; O si tâs o si fevele dal timp o
magari si dopre dut il timp disponibil a fevelâ di ~ (Pa
05/12); zuiâ di ~ igrati nogomet; zuiadôr di ~
nogometaš, igralec nogometa; Se mi dîs che la messe e
je une monade un zuiadôr di ~ o un amant des discotechis
(Cjargne); cjamp di ~ nogometno igrišče; sin lâts
cussì ancje al carnavâl di Sant Denêl, tal cjamp di
balon..(CoTar); rapresentative di ~ nogometna
reprezentanca; A di fat si ferme pai impegns de
rapresentative taliane di ~ (Onde) 4. MED skrotalna
hernija; Durì, se a ti vignìs ... la piere, la roture e lu ~
5. ~s di nêf dobrovitovina f (Viburnum opulens).
balonâ [balo'na:] tr vreči snežne kepe na nekoga; mi
riservi a doman a colazion di ~us la biele sul balcon;
~si refl kepati se; piçui e grancj si balonin in place.
balonade [balo'nade] f met m žoge; fâ lis balonadis
kepati se.
balonîr [balo'ni:r] m 1. prodajalec in izdelovalec žog;
2. nogometaš m, igralec nogometa; Par resons che no si
cognossin, il non al è stât cjolt a imprest di un ~
britanic (wumingfoundation); Il ~ Adrian Mutu licenziât
dal Chelsea par doping..(Furlanist) 3. bahač m,
napihnjenež m, širokoustnež m 4. otroški starec m, veliki
otrok m;
~ adj 1. bahaški 2. otročji (starec), ostarel 3. kilav.
nesposobnost f, topoglavost f, nerodnost f, bojazljivost f;
si proponè di rinfaçâ al re la sô ~.
balort [ba'lכrt] adj neumen, butast, budalast, omejen,
nespameten, nor;
~ m tepec m, norec m, butec m, bedak m; la sô
legjislazion di marc savoiart, screant un ~ acentrament
di stamp napoleonic (La 03/02).
balot [ba'lכt] m (gor.) kamenček m, kamen m; skala f,
kremen m, kremenec m; cui ~s, cul frandeu al pegn
butave;
→ clap.
balotâ I [balo'ta:] tr (gor.) tlakovati s kamni; ancje
chistis mâl balotadis.
balotâ II [balo'ta:] tr 1. glasovati (s kroglico), na
glasovanje dati 2. zaobljubiti; glasovati, izbrati, izvoliti;
si balote tra i doi candidâts che a àn vût il plui grant
numar di vôts (Provincia).
balotaç [balo'tat∫] m POL drugi volilni krog, ožja
volitev; Intai balotaçs di domenie stade i citadins di
Pordenon e Monfalcon a àn decidût di afidâ la
aministrazion dai lôr Comuns al centri-çampe.(O); lâ al
~ iti v drugi volilni krog; In doi comuns invezit la
partide e je ancjemò vierte e si varà di lâ al ~ ca di dôs
setemanis..(O).
balotazion [balotatsi'on] f glasovanje n, volitev f,
izbor m; Lis balotazions eventuâls ai 22 e ai 23 di Jugn.
(Pa 03/6).
balote [ba'lote] f 1. kuhan neobeljen kostanj m; si
mangje cuere la cjastine. E je buerie rustude ben tal fûc.
Si dîs ~ se e je bulide lesse te cjalderie 2. ~ di mus
govno osla 3. VULG modo n; butec m, bedak m 4. vieli
~ → balonîr.
balotin [balo'tin] adj (pos. za konja) na pol skopljen;
~ m na pol skopljen konj.
balsamele ['bal??] f bešamelova omaka, bešamel m.
balsim ['balzim] m 1. MED balzam m 2. vonjava f,
(prijeten) vonj m, duh m, parfum m; vignive fûr dai
fogolârs il ~ de polete cuete
3. ambrozija f, božanska jed m, nektar m; Venanzio:
”buine! orpo e ce ~!... mi va par dutis lis venis!”
4. zdravilo za vse; hladilo n, tešilo n, čudežno zdravilo n;
Prin di dut no si à di crodi che lis RPM a sedin il ~ dal
mont. (SiF 03/3).
baluche ['balzim] v: a ~ adv 1. do sitega, do kraja; a
~, bevi e mangjâ 2. čudežno, veličastno; la stazion a va
indenant a ~ .
baluçâ [balu't∫a:] (demin. od balâ) it preskočiti, skočiti,
poskakovati; a saltucin, a balucin, chei benedets!
balustrade [balus'trade] f balustrada f, naslon m,
ograja f; che si pues passâlu cuntun puint di jentrade
proviodût di une torate, e di un mûr in part cun curmels,
in part cuntune ~. (CoCod)
balustri [ba'lustri] m (okrasni) stebrič m; majhna
balustrada f; al va sù in catidre Ugo Masot / Si stren? il
popul sot i balustris.
balute [ba'lute] (demin. od bale) f 1. kroglica f, balin
m; sedelni glavič; držaj za strune; ufiei, salate, cais e
cajessis, balutis rossis di ravanel; ∼ di pinpong žogica
za namizni tenis, F ping pong žogica; ancje se si passin
lis colpis un cul altri come balutis di pinpong. (Pa)
2. kockica f (sladkorja); ancje une ~; o soi vieli e mi plâs
il dolç.
bambeo [bam'bεo] m tepec m, butec m; Ancjemò tu âs
il coragjo di rispuindi, vecjo ~!” (Sg).
// latino bab(b)ulus, da cui discendono le forme italiane
babbio e babbione, appartenenti sempre alla medesima
area semantica della quale ci stiamo occupando.
bamberghês [bamber'ge:s], -ese adj bamberški.
bambin [bam'bin] m 1. (knjiž.) otrok m; deček m, dete
n; e che al judi chês che a stentin / a dâ in lûs i lôr ~s
2. novorojenec m, dojenec m, dojenček m; un ~ che al
vai te scune 3. debeluh m, močan otrok; lutka; butec,
mameluk; tepec; ~ di Lunche (iron.) svetniček m.
bambinut [bambi'nut] m otročiček m.
bambot [bam'bot] m močan otrok m; punčka f; lutka f;
butec m, naivnež m, dobričina f; capìs di jessi simpri
chel ~ nancje bon di gjavâ da buse un gri.
bambuie [bam'buie] f močrava f, barje n, kaluža f,
mlaka f, mlakuža f, močvirje n, močvirna obala f; ma chê
tiere a finive in ~ e cualchi bolç imsomp al jere palût.
bampâ [bam'pa:] it vneti, vžgati, opaliti, žareti,
plameneti, iskriti se, bliskati se; a crodi che par lui
bampe il creât.
bampade [bam'pade] f plamen m, pobliskavanje n.
bampe ['bampe] f žar m, vročina f, plamen m, ogenj m;
la ~ de cjandele.
banalitât [banali'ta:t] f plehkost f, puhlost f, banalnost
f; e la sô aversitât al podê, a la ~, a la amoralitât, a la
stupiditât, a la violence e a ogni forme di tristerie (Pa
02).
banalizazion [banalidzatsi'on] f banaliziranje n;
Simpri Italo Mancini, denant de ~ di un Diu masse
razionalisât, al diseve (BelFa).
banane [ba'nane] f banana f.
banc ['bank] m 1. klop f; ~ dai deputâts poslanska
klop; ~ di glesie cerkvena klop; ~ di scuele šolska
klop; patafâ il ~, patafâ i bancs hoditi v cerkev;
contadins a jerin «i sclâts de cumierie» e in glesie il prin
banc al jere dal lor paron. (Bibl-Lc) 2. (t. bancâl)
točilnica f, točilni pult; ~ dal bâr šank, točilni pult,
točilnica; L’ingrès cul ~ dal bâr al è plenon di int.
(BrLi); e po al lè dongje il ~ (Sg) 3. miza f; delovna
miza f, pult m; pisalnik m; pisarna f; urad m; služba f;
zaposlitev f; chest nol è ~ par me 4. EKO banka f;
Banc dal Friûl Furlanska banka; ma par fâ dongje dîs
dodis francs ocorial bati mo tant i ~s? 5. banka f (v
hazardnih igrah).
bancâl [ban'ka:l] m 1. klop f; ~ in glesie cerkvena
klop, klop v cerkvi; che a fruin i bancâi in glesie 2.
točilnica f, točilni pult; no son belancis, no son vitrinis,
no son misuris, no è il ~.
bancarele [banka'rεle] f kramarija f (voziček), stojnica
f; un siôr che al veve une ~ a Porta Portese al diseve di
fâ un stragjo cuintri dai neris (Pa 05/04).
bancari [ban'kari] adj bančen; parcè che o vin vût ce
fâ cuntun sistem bancari che nol è ancjemò svilupât come
chel european... (Pa 02);
~ m bančni uslužbenec m.
banchîr [ban'ki:r] m 1. bankir m 2. IGRE bankir m.
bancjari [ban'qari] → bancari.
bancje ['banqe] f 1. klop f, sedež m, stol m; di sot ~
imeti skrito; skrivaj; jessi di ~ biti zadolžen (z nalogo)
2. (t. banc) EKO banka f; lâ in ~ iti v banko; Al veve
voie di lâ in ~ a Tresesin (Sg); tu âs un biel cont su la ~
lep račun na banki; Bancje centrâl europeane
Evropska centralna banka; o la Bancje centrâl
europeane no po che riprodusi i vizis (Pa 03/4) 3. RAČ
~ dâts banka podatkov, podatkovna baza; ~ dâts
digjitâl e cjapadis dentri intune ~ dâts digjitâl (La
07/04).
bancjete [ban'qete] f klopca f.
bancjine [ban'qine] f 1. pristan m, bankina f; o volti la
schene al puart, es sôs bancjinis, al lupiâ de laterne e dai
fârs 2. klopca f; Sevie intal jet sevie su la ~, une
sfuriose si cjatave cuss a jessi peade dutalt . (lacomugne)
3. ŠP klop m (za rezervne igralce pri nogometu); al
partirà di gnûf de ~.
bancjon [ban'qon] m skrinja v obliki klopi.
bancnot [bank'nכt] m bankovec m, papirnati denar m;
cun cualchi ~ di cent flurins.
bancomat [bank??'] m bankomat m; inte clonazion di
~ e cjartis di credite (Onde).
bancut [ban'kut] m stojnica f; Nus cjatais al ~ dal
FAF cun mautis e gadget par furlan lì dal altri
..(Furlanist).
bandâr [ban'da:r] m klepar m; Robin Stec, tu tu âs di
fâ la part de mari di Tisbe. Toni Sflacje, il ~? (ShW).
bandarole [banda'role] f 1. pahljača f, zastavica f;
vetrnica f; vetrnjak m; se nol fos di chei che si lassin
voltâ come lis bandarolis, i varès spiegât dut; →
sparavint 2. senčnik m 3. bandarolis de brene
plašnice fpl; → svuarbadoriis.
bandarot [banda'rot] m posoda iz pločevine, ročka
(posoda) iz pločevine f; cun ~s, bussulots e fiêrs di
vuargenon.
bandasse [ban'dase](pl bandassis) f divjaška truma f,
drhal f, trop m, krdelo n, jata f, vojska f, četa f; lis vôs e i
moviments des bandassis.
bande I ['bande] f 1. stran f, stranica f, del m, delež m,
kraj m; stranka f; di ~ de A) s strani (nekoga, nečesa):
Al someave dut a puest pe nomine dal comissari ad acta
di ~ dal Consei dai ministris..(O) B) glede na: e je
stade pôc considerade di ~ de leç; di une ~ ... e di chê
altre z ene strani.., in ..z druge; Sergio Cragnolini di
une bande, e la Casa delle Libertà di chê altre..(O); In
Euscara e in Bretagne o ai viodût cartêi par basc di une
bande e celt di chê altre dome cuntune forme. (Pa
7/2000); in ~ stran, k strani; In ~, su la sene il nestri
brâf Luciano Galli - come simpri franc, spontani e
vivarôs (Pa 6/2000); cjâf in ~ Al è un cul cjâf in
bande che al semee che al vebi simpri la stuarte di cuel.
(Sg); lâ in ~ iti na stran, v stran; tirâsi in ~ oddaljiti
se, umakniti se, iti stran; Ordiner, e àn scugnût tirâsi in
bande parceche une lauree in latin e valeve plui di une
buine esperience pastorâl. (BelAlci); in ~ di ob, ob
bok; di (de) ~ na stran; de ~ di od strani, s strani, od;
o di une ostilitât de bande dai potents di chest mont. (Pa
03/2); di chê ~ spotoma, tako; di chê ~ di v bližini,
okolici; butâ di (de) ~ vreči stran; lassâ di (de) ~
opustiti, pustiti ob strani; meti di (de) ~ dati na stran;
meti in ~ zanemariti; Ancje la funzion di mausoleu no
je di meti in ~ (Pa); parâ di (de) bande odstraniti, dati
na stran, vleči stran, potisniti ob rob, izobčiti, izključiti;
tignî di (de) ~ izobčiti, izključiti; 2. ~ largje široki
pas; navigâ in ~ largje (Onde) širokopasovno
bande di ['bande di] prep naproti, proti, v smeri; e al
si invià de ~ de puarte (Sg, 11); E si tacà a cori ancje lui
~ dal sfuei (Zili); Il predi al alçà lis mans viers l’alt,
cjalant ~ de crôs gamade di aur parsore dal altâr. (Ta).
bande II ['bande] f 1. krdelo n, banda f; ~ armade
oborožena skupina; si jerin organizâts in bandis
armadis e a vevin scomençât cun atacs di sorprese
(Natisone/furlanis) 2. MUZ godba na pihala, ansambel
m; passâ ~ biti izpostavljen nadzoru, biti pod nadzoru;
conciert cun la "Gnove Bande" di Orzan e la bande "N.
Pastorutti" di Manzan (lagrame).
bande III ['bande] f pločevinaf; un pestâ di bandis.
bandere [ban'dere] f → bandiere.
banderute [bande'rute] f zastavica f.
bandete [ban'dete] f kodrc m na licu, šop(ek) m, čop m,
šop las; rangjadis lis bandetis, spiçadis lis moschetis.
bandî [ban'di:] tr razglasiti, objaviti, oznaniti; bandît
da la Aministrazion Comunâl di Codroip (GP); La
Citât di Codroip e bandìs il concors par assegnà il Premi
Leterari in lenghe furlane "San Simon" (Codroip, Avis)
→ sbandî.
bandiere [bandi'εre] f 1. zastava f, prapor m; La ~ dal
Friûl e rapresente une acuile zale (Vichi); il simbul de
patrie e de religjon, la ~ e il Crist.(Bel) 2. dirka f,
tekmovanje n; jentrâ in ~ priti v finale 3. (igrača)
papirnati zmaj m; → dragon.
bandinele [badi'nele] f 1. (pri mostovžu) rob m; obala
f; ograja f, nasip m; kamnitna ograja f; Andree si poià
daurman a la ~ (Mar) 2. (cestna) bankina f.
bandît [ban'di:t] m bandit m, tolovaj m; ropar m;
navihanec m.
banditisim [bandi'tizim] m banditizem m; Un pôc pal
sisteme feudâl, un pôc pes vueris tra Vignesie ei Asburcs,
un pôc pal banditisim,..(Ac).
bando ['bando] int (it.) dovolj, pustimo; Il frut al fasè
moto a chel altri cu la man, come par dîi „~”, e al le
dongje il puarton. (Sg).
bandolere [bando'lεre] f obramnica f, naramnica f; in
pins un carabinîr dongje il balcon cu la sô ~ blancje tor
la vite. (BrLi); a ~ prek ramen in prsi.
bandon I [ban'don] m zapustitev f, (vojaško)
begunstvo n, odpoved f, umik m; odstop m; a ~ v
zapoščenosti; in ~ zapuščeno, v propadajočem stanju;
ma dut in ~: il fogolâr distudât, i fiers picjâts tune cjivile
rusine: (Enrico)
bandon II [ban'don] m kovinska plošča f, pločevina f;
i fruts si coverin daûr come spisimâts çocant pidadis a un
~.
bandonâ [bando'na:] tr 1. zapustiti, zapuščati, pustiti,
opustiti; une montanare che e veve bandonât il riscjel e
la cosse in mont par cjapâ la solidât . (BrLi)
2. odstopiti, odstopati; Lis robis a mudarin
sostancealmentri muse cuant che, tacant dal 1910, la
Italie e scomençà a ~ lis “posizions triplistis” (Pa 03/4)
odstopati od pozicij… 3. popustiti, popuščati;
~ si refl prepustiti se, predati se, predajati se, vdati se;
obupati, obupavati; zgruditi se, omahniti, pasti.
banducel [bandu't∫el] m 1. kembelj m; tolkač m, trkalo
n (na vratih), krepel m, krepelo n; bat m (pri zvonu); →
batocj 2. tepec m, norec m, butec m; intidude in ogni
sens e acezion tal tiermin, parcè che un popul cence
culture al è condanât a fâ di ~ intune campane tirade e
(Pa).
banduchin [bandu'kin] m → balduchin.
bandule ['bandule] (t. scjassecode, pastorele) f ZOOL
(bela) pastirica f (ptica).
Bangkok [ban'kok] kr.i m Bangkok m.
Banie [ba'nie] kr. i f (Vile Di Flum) Bannia; fie di
Giulio Favret e di Angelina Sabbadin di ~ di Vile di
Flum, e je stade nomenade (Pa)
bant ['bant] m 1. razglas m, oznanilo n; naznanilo n,
sporočilo n, objava f, oglas m, opozorilo n, svarilo n,
proglas m; Il ~ si cjatilu su la rêt. www.wwf (Pa) 2.
lovska ograja 3. izgon m, pregnanstvo n, pregon m;
cuei e monts umiliadis, dal lôr trono van in ~ 4. di ~ →
dibant;
~ adv di bant → dibant.
Bant ['bant] kr.i f (Morsan) Bando.
bar ['bar] m kavarna f, bar m, kafič m; pai fumadôrs
che no àn savût resisti a impiâsi une sigarete al ~ (Leng).
bâr ['ba:r] m 1. šop m; grm m; čop m, čopek m; ~s di
salate šopi solate; a ~ falit → sterp ; 2. (trava)
rušina f; ~ di tiere rušina f, kos zemlje; Podopo al
distacà di un fossâl lì dongje grancj bârs di tiere dute
floride di margaritis (Sg); lâ sot il ~ umreti 3. grmada
oblak; la lune, ferme tra i ~s dal nûl; no si viodeve
nancje un ~ di nûl (MazzonIol) 4. (polenta) rezina f,
košček m, kos m; si contentave di pôc; une pladinute di
mignestre, un ~ di polente 5. blok m, blokada f, zapora f;
cualchidun al peste i pîts par distacâsi i ~s di nêf.
barâ [ba'ra:] it goljufati, slepariti (pri igri).
barabas [ba'ra:] ?? son scuasi nome i salabracs, lis
ligjeratis, i barabas, e je nome la puinte (La 06/12)
Baracêt [bara't∫e:t] kr. i f (Cosean) Barazzetto.
barache [ba'rake] f 1. baraka f, lesenjača f, lopa f,
stražnica f, čuvajnica f, kramarija f; voltâ ~ FIG obračati
plašč po vetru; La mortificazion des diviersis culturis e
je un dai pecjâts di fonde de ~ taliane simpri plui in sfas.
(Pa)
2. hrupna veselost f, gostija f, pojedina f, hrupno
požreševanje n, požrtija f; a va a finî in ~ 3. lopov m,
malopridnež m, potepuh m; cjo cjo, tabache, ti cognòs,
sâstu, Venturin ~ 4. vlačuga f, malopridnica f, dekle n,
deklina f.
barachin [bara'kin] m kiosk m; utica f, kramarija f;
..tipo l'è da miesa che mi ven su al Bramborak* che ai
mangjât intun ~ (bikersromans).
baracocolâr [barakoko'la:r] m BOT nektarina f
(Nucerpersicum).
baracocul [bara'kכkul] m BOT nektarina f (sadež).
baracon [bara'kon] m 1. velika baraka f, lesenjača f,
lopa f 2. noršnica f, cirkus m; Si spietave, e inmò vuê si
spiete, che al scomencin a jessi eliminât il ~ burocratic
dai privileçs che a regnin tal "Palaç di Triest" ..(La 04/8)
3. požrešnik m, uživalec m, žurer m, veseljak m.
baracopul [bara'kכpul] m barakarsko naselje.
baracule [ba'rakule] f ZOOL (riba) kamenica f (Raja).
baraç [ba'rat∫] m 1. robida f, kosmulja f, trnov grm m,
trn m; In chê zone il turint al coreve jenfri dôs rivis altis
vistudis di baraçs e arbuluts (Daidussi)
2. zločin m, hudodelstvo n; al va tal mont di lâ come un
nemâl cence un bot di angunie, che sul passaz a’ i neti
vie i ~;
baraç blanc [~ 'blank] (t. spin ~, albespine) m BOT
glog m, beli trn m; come di Vierte i ~s blancs.
baraç di bosc [~ di 'bosk] (t. ~ neri) m BOT črni trn
m, trnov grm m, trn m (Prunus spinosa).
baraç di moris [~ di 'moris] m BOT robida f (Rubus
fruticosus).
baraç neri [~ 'neri] m BOT → baraç di bosc.
baraçâ [bara't∫a:] it veseljačiti, požreševati, razkošno
živeti; in chê fieste benedete vin di gjoldi e ~.
baraçade [bara't∫ade] f gostija f, pojedina f, hrupno
požreševanje n, požrtija f, nezmernost f, požrešnost f,
orgija f; e cetantis baraçadis che o vin fatis insieme!
baraçâr [bara't∫a:r] m trnje n, robidovje n, brinje n; Al
è lui che nus cjate, ancje se o colìn tun ~. (BelFa); Chei
omenuts, chês feminis, chei fruts che prime, talianant, a
parevin ingredeâts intun ~ (La 06/1); doprâts ancje par
bonificâ ciertis zonis lassadis in abandon e cuviertis di
baraçârs. (La 07/03).
baraçum [bara't∫um] m trnje n, robidovje n, brinje n;
Alore jê lis slargjà di plui e si viodè un ~ neri che al
someave cence font. (Daidussi).
baradôr [bara'do:r] m slepar m; goljufen kvartopirec m,
kupčevalec m; sienâr ~ di cartel e bausiâr.
baradure [bara'dure] f (trava) ruša f, rušina f;
barafuse [bara'fuze] f 1. tepež m, pretep m, rvanje n,
ruvanje n, bojni metež m, prepir m, vrvež m; boj m, borba
f; rokoborba f, odpor m; spor m; navzkrižje n; scjampât
il flôr de int a cariere che si intint tra lis patriis barafusis
2. zmeda f, vrvež m, nered m, kolobocija f, gneča f;
zmešnjava f; dîs po: iersere in chê ~ no tu âs podût
spiegâmi ben: contimi, contimi.
baranclade [baran'klade] f brinje n.
barancli ['bande] m BOT brin m, brinje n, brinov grm
m, brinova jagoda f (Juniperius communis); sgnape di ~
brinjevec m, brinovec m; sgnape di ~, masse mare par
me (BrLi); (bolj obič. genevre).
baraonde [bara'onde] f (neobič.) vihra f; neprijenost f,
nezgoda f, nesreča f, preobrat m, sprememba f; o ai
passât gran baraondis.
barascam [baras'kam] m → brascjam.
barascjam [baras'qam] m → brascjam.
barat [ba'rat] m iz-, za-menjava f, zamena f.
baratâ [bara'ta:] tr izmenjati, menjati, menjavati,
zamenjati, izpremeniti, predrugačiti, spremeniti; Si trate
di un compuartament ancje sotan e diseducatîf, che ur
gjave e nus gjave dignitât, fasintnus deventâ robe di ~.
(Pa); ~ cuatri peraulis malo poklepetati, reči eno (Sg);
~si refl nadomestiti; Al fo, jenfri di lôr, un baratâsi di
impromessis. (teatrodivile).
baratin [bara'tin] m posrednik m; mešetar m, trgovski
zastopnik m, barantač m.
barbaioc [barba'iok] (t. barbule) m bradelj m,
podbradek m (petelinov); trê raps di ~ sù e jù pal cuel.
barban [bar'ban] m stari stric.
barbar ['barbar] m barbar m, divjak m, surovež m;
Ogni altri popul che nol sedi stât roman o derivât, al
jere barbar. (JM);
~ adj 1. barbarski, divjaški, neomikan, surov, divji,
neolikan, neobdelan, nenegovan 2. krut, okruten,
grozovit, nečloveški, grozen, strašen; A nô nus semee
une cerimonie mieze barbare e salvadie (Bibl-Lc).
barbaretât [barbare'ta:t] f barbarstvo n; neotesanost f,
divjost f, surovost f, krutost f, zverinstvo n, grozovitost f,
nečloveškost f; martoriade la Europe par trente agns,
cun delits e barbaretâts che no son lontans di chei de
Bosgne di vuê. (BelFa).
barbaric [bar'barik], -iche adj barbarski; Lis vicendis
barbarichis che o vin sot i vôi tai agns resints (sf).
barbarichementri [barbarike'mentri] adv barbarsko;
barbarie I [barba'rie] f brivnica f.
barbarie II [barba'rie] f barbarstvo n, divjaštvo n; a
jentravin a Auschwitz liberant i pôcs sorevivûts dal cjamp
di stermini, deventât il simbul de matetât e de ~ naziste.
(Onde).
barbarisim [barba'rizim] m barbarstvo n, divjaštvo n,
neotesanost f, divjost f, surovost f.
barbaritât [barbari'ta:t] f → barbaretât.
barbarizâ [barbari'dza:] tr in it pogoršati (se), otrditi
(se), razdivjati, podivjati; e cussì si barbarizin chei cûrs
tenars e zentîi.
barbastin [barbas'tin] m ZOOL → gnotul.
barbe I ['barbe] f 1. brada f; puh m; O voi e o viôt
chel omenon cu la barbe d'arint che mi fâs bon acet (Pa
11/99); a la ~ di v škodo, na škodo; Al è stât un at di
pietât e di onôr impuartant, a la barbe di ducj i
formalisims judiziaris, di ducj i malcapî des resons
militârs. (Pa 02); une gnove cu la ~ lungje neaktualna,
nesveža novica; fâi la ~ a un biti boljši boljši od koga;
koga deklasirati; fâi la ~ al mus storiti kaj nekoristnega;
slissâ la ~ a un prilizovati se, laskati se komu 2. brada
f (del obraza); come un gran pugn, / o sint a cressimi il
sglonfidugn (bolj obič. barbuç) 3. ~ di bec BOT
travniška kozja brada (Tragopogon pratensis); ~ di frari
(Plantago coronopus).
barbe II ['barbe] m stric m, ujec m; Ancje jo o ai
cjapât la misogjinie e la misantropie di miò ~ ornitolic.
(Ta); Puar ~ misogjin e vedran. (Ta); passâsi di ~ in
nevot prehajati (nasledstvo) od strica na nečaka; Si
passavin il Patriarcjât di ~ in nevôt, nomenant
cualchi nevôt coadiutôr cun erìt di sucession (JM).
Barbean [barbe'an] kr. i m (Spilimberc) Barbeano; e
lâ a viodi lis glesiis di S. Niculau dal Cumieli, di ~
(scritorsfurlans).
barbecjan [barbe'qan] m VOJ, HIST oporni zid m,
zunanji obrambni zid m; Tal ’38-39 al tirà sù un grant ~
su la spuinde çampe dal Tiliment, rimpet di Osôf (GP).
barbelâ [barbe'la:] it brbljati, blebetati, govoričiti,
jecati, jecljati, momljati; puar Bet, inçurvilît, barbelant,
ce ca ce là.
Barberosse [barbe'rose] os.i m HIST Barbarossa; de
Lighe lombarde e de distruzion di Milan par man di Fidrì
~ e de bataie di Legnan (JM).
barbet [bar'bet] m golobradec m, zelenec m; mat
però’l è di stimâ / chel cu crôt a chest ~.
barbezuan [barbedžu'an] m 1. ZOOL pegasta sova f
(Tyto alba) 2. FIG tepec m, bedak m; in ogni câs no tu
sarâs po tant ~ di lâ a contâ i tiei suspiets a la autoritât.
barbin [bar'bin] m 1. bradica f, kozja bradica f; ~ di
cjavre kozja bradica f 2. (redko) brada f (del obraza)
(bolj obič. barbuç);
~ adj beden, reven, skop; ozkosrčen, malenkosten,
lakomen, krut, okruten, grozovit; framieç di une polke
barbine e di un tango (Pa); cjan ~ koder m (pes).
barbîr [bar'bi:r] m frizer m; lis buteghis artesanis, lis
speziariis, lis becjariis, e il ~ che, daûr da la tradizion e
se al capite, al fâs di miedi e di ciroic.(CoCod).
barbirâ [barbi'ra:] it → sbarbirâ.
barbizâ [barbi'dza:] it biti podoben stricu.
barboi [bar'bכi] m → barbule.
barbon I [bar'bon] m dolga brada f; (človek) bradač m;
Nanarià, su la strade, lu clamavin il ~ e al veve cuatri.
lavorents. (CoTar);
~ adj bradat.
barbon II [bar'bon] m ZOOL barbon m, blatoglavica f,
blatnica f (Mullus barbatus).
barbonçâl [barbon't∫a:l] m 1. podbradnica f, žvalna
verižica f, jermen m pri uzdi 2. podbradek m; al veve
un ~ di gras che i contornave come une curnîs la muse
fintremai es orelis.
barbôs [bar'bo:s], -ose adj ki ima iztopajočo, štrlečo
brado; Trasformâ un lari interessant intun galantomp ~
no jere di sigûr la sô plui alte aspirazion. (Bel).
barbot [bar'bot] m jecljač m;
~ adj jecljav; i lavris sglonfs, la vôs grocje, barbote
(scritorsfurlans); → (manj obič.) cjevul, tartai, tartaiot.
barbotâ [barbo'ta:] it 1. jecljati, jecati; momljati;
bebljati, godrnjati; “Al è tart par gustâ” al barbote in
ultin intant che al studie, travuardant i doi ingrès (Mar);
si sintive il ~ de moka (PauluzzoN) 2. drnjati; kruliti (po
črevesu); opravljati, šušljati; si imbat in Taresine, che e
zem, barbote e a vai.
barbotament [barbota'ment] m 1. jecljanje n 2.
godrnjanje n, mrmranje n; bobnenje n, bučanje n; e
simpri ubidients / a ducj i vuestris ordins / cence ~s.
barbote [bar'bote] (t. barboton) m mrmrač m,
godrnjač m.
barbotin [barbo'tin] ??
barboton [barbo'ton] m → barbote.
barbuç [bar'but∫] m 1. brada f (del obraza); La frute,
sbassantsi viers la curint, e racueieve aghe cu lis mans a
zumiele, e alçant il ~ si le butave a gotis sul cuel
(lacomugne) 2. (redko) konica f; kozja bradica f; ~ a la
cavrete; → barbin.
barbule ['barbule] f bradelj m, podbradek m
(petelinov); → barbaioc.
Barbure ['barbure] os.i. f Barbara f.
barburice [barbu'rit∫e] f BOT modri glavinec m,
plavica f, modrica f (Centaurea cyanus); alc di to mi
scjalde mê ~ (Leng).
Barc ['bark] kr. i m (Pravisdomini) Barco.
Barcis ['bart∫is] kr. i m IT Barcis (Pn); E inmò
riconvertî l'ûs dai bacins (lâts artificiâi) di ~ e di Redone
(La 03/01).
barcic ['bark] ?? E’ rivarin sul pas de barcic. (Scf)
barcon [bar'kon] m → balcon; al cucave in sbighet tai
barcons cuasi (Tolazzi)
barconete [barko'nete] f → balconete; Al cjale abàs
viers la roe di une di chês barconetis (Mar).
barçan [bar't∫an] adj ??barciški;
~ m prebivalec, domačin kraja Barcis
barcjâ [bar'qa:] it vkrcati se, iti na ladjo; Noaltris po,
nus onoravin unmont e cuanche o vevin di ~ nus àn
puartât dut il necessari. (Bibl-Az);
~ tr prepeljati z ladjo.
barcjace [bar'qat∫e] f brod m, ribiški čoln m; Je rivade
une ~ cun dusinte sacs di sâl cun dusinte sacs di sâl par
salâ (stringher).
barcjade [bar'qade] f 1. ladijski naklad m; 2. vožnja
(krog) z ladijo; une ~ sul lât.
barcjarûl [barqa'ru:l] m čolnar m; brodnik m, brodar
m; Un dai ultins restâts al è Bepo di Mio, un vieli ~ che
tal Tiliment al à vivût par tancj agns. (lacomugne).
barcje ['barqe] f 1. barka f, čoln m; FIG judâ la ~ s
silo se prebijati; A jessirin e a montarin su la ~, e in chê
gnot no cjaparin propit nuie. (Bibl-Zn) Odšli so in
stopili v čoln, toda tisto noč niso nič ujeli.; Stant però
che i marinârs a cirivin di fuî de nâf e che a stavin za
molant jù tal mâr la ~ (Bibl-Az); deriv. barcjate,
barcjace, barcjone, barcjine, barcjete, barcjute,
barcjuce. 2. brod m
barcjemenâ [barqeme'na:] v: savê di ~ previdno,
spretno ravnati; e in fin dai fats al sa di ~.
barcjesse [bar'qese] f ??barchessa; ora esamineremo le
ali (barcjessis) di questo grazioso fabbricato.
barcjon [bar'qon] m METEO vihar m, hudouren oblak
m, ploha f; Dentri un ~ a navighin dal mâr lunc il Stela
(teatrinodelrifo).
barcjon [bar'qon] m velik čoln, velika barka; Cun
doi barcjons cjariâts di mangjative a rivarin a imbroiâ
i soldâts austriacs e (Natisone/furlanis).
barcjone [bar'qone] f velik čoln.
barcjute [bar'qute] m čolnič m, barčica f.
barcon [bar'kon] m okno n; come di un ~ plui lontan
de fin dal mont. (Sg); Mufe e aiar malsan che al va fûr
pal ~ spalancât de veretât. (Enrico); Puartis e balcons
siarâz, nissune lûs parentri. (BrLi) Zaprta vrata in
okna..; il ~ in sfrese priprto, na pol zaprto okno; la
plane, lis ertis (i antîi), il soiâr dal ~ okenska polica.
barconade [barko'nade] f veliko okno n; balkon m; In
cheste ocasion si organize la tombole e si da il premi pe
~ in flôr. (mediarete-edu).
barconete [barko'nεte] f okence n; su la ~ dal cjast
deriv. barcon.
bardane [bar'dane] f BOT repinec m (Arctium lappa).
bardassâ [barda'sa:] it nadlegovati, biti predrzen.
bardassade [barda'sade] f otročija f, navihanost f,
otročarija f, porednost f; otročad f, pobalinstvo f,
lopovščina f.
bardasse [bar'dase] m 1. (redko) malopridnež m,
paglavec m; chel ~ di Amôr i vierç i voi, / e a si sint un
brusôr tra cjar e piel 2. → bardassel.
bardassel [barda'sel] m deček m, otrok m, paglavec m,
pobalin m, navihanec m, golobradec m, zelenec m.
bardassele [barda'sele] f dekliček m, paglavka f,
navihanka f.
bardelâ [barde'la:] it cvrkutati, cvrčati; blebetati; slabo
govoriti; klepetati, kramljati, jecljati.
bardele [bar'dele] f 1. govor m, govorica f; jo o dopri
par salvâti / dute la mê ~ 2. zgovornost f; klepetavost f,
jezičnost f, blebetavost f, blebetanje n, klepetanje n;
kramljanje n, pomenek m; a varès fat miôr a cjoli un
cun mancul ~ e plui snait pe famee; movi la ~, menâ la
~ pogovarjati se, voditi pogovor, meniti se; al cimie e
al mene la ~, regâl (e inoportun ta un marcjadant fi di
marcjadants) (Mar).
bardelon [barde'lon] m kvasač m, žlabudravec m,
blebetač m, klepetec m, gobezdač m;
~ adj gobezdav, klepetav; parcè che i Talians a son
plui pronts, plui sveâts e ancje plui lichignots e bardelons
(scritorsfurlans).
bardion [bardi'on] m vez f, stogljaj m, podveza f; →
leamp.
bare ['bare] f 1. mrtvaški oder m, mrtvaška nosilnica f,
nosila f, nosilnica f; che al trate cul diaul la sô ~ e nô
chi riducin cence poris tal cantin fin che l'estro dal destin
(Furlanist) 2. dvokolnica f, tovorni voz m, kola npl;
nus puartin la uve cu la ~.
barecocul [bare'kכkul] m → baracocul.
bareglot [bare'glot] m dvokolnica f.
barel ['bare??] m → barele.
barele ['bare] f kočijica f (za dve osebi); FIG oderuška
kupčija f; Falope al tacà un mus tôr un barel e al cjamà
un pôc in dî (manj običajno barel m).
barene [ba'rene] f sipina f; obala f; In pôc timp une
altre citât, cui siei palaçs e lis sôs glesiis, a comparì su
lis barenis (JM).
barês [ba're:s], -ese adj GEO barijski;
~ m GEO prebivalec Barija; Gjeni Agostinis, chiamato
"lu ~" (il barese) (don)
baret [ba'rεt] m čepica f; barets di cjarte par ducj.
barete [ba'rete] f čepica f; vê un cjâf a plene (carn.)
biti trmast, biti trmoglav; baretis neris črne baretke
(čepice); Daspò cuindis dîs a rivarin un ploton di
talians cu lis baretis neris (JM, Salvâ).
barete di predi [~ di 'predi] f BOT 1. kozji presnec m
(Evonymus europaea); → fusâr 2.
baricentri [bari't∫εntri] m FIZ težišče n; Dome cussì si
po perdonâur l’assurditât di vê metût adun un teritori
metropolitan circoscrit e fûr ~ cuntun teritori ben
caraterizât (Pa 03/8); Il ~ si è spostât plui che mai su
Triest. (La 06/2).
baricentric [bari't∫εntrik], -iche adj FIZ naravnan na
težišče, usrediščen na težišče; 2 ospedâi a varessin di
deventâ un pôl sanitari ~ par dutis (Pa).
baridure [bari'dure] f 1. sipina f, prodina f, plitvina f;
brezdanja globina f, naplavljena sipina f; sierais di
scjans / e bariduris di lagune 2. pregrada f, zagrada f;
težava f, ovira f, pregraditev f, zapora f; ~ naturâl
naravna pregrada; chestis dôs cjadenis a rapresentin une
~ naturâl e eficiente pai aiars umits (SiF 02/2, 39-58); ∼
gjeografiche e politiche zemljepisna in politična
prepreka, pregrada; La globalizazion dai marcjâts,
intindude come il vignî mancul da lis bariduris
gjeografichis e politichis (SiF 03/3, 69-81).
bariere [bari'εre] f 1. pregraja f, zagrada f; naplavljena
sipina f; Lis pussibilitâts di intervent a son dôs o indotâ
lis stradis di barieris cuintri dal rumôr (O) 2. FIG težava
f, ovira f; Aromai lis barieris fra culture umanistiche e
culture sientifiche a stan colant par dut.(Pa).
bariglarie [bari'glarie] f poljska pot.
barîl [ba'ri:l] (t. barili, barile) m 1. sod m; Jê, cui voi
plens di soreli, mi cjalà ridint biel che lis tetis plenis a
balavin tant che miluçs intun ~ di aghe ardiente
(lacomugne) 2. brenta f; kateder m, govorniški oder m
3. FRAZ lâ di ~ in butaç; FIG scjariâ barilis, discjamâ
barilis zvračati drug na drugega odgovornost; dâ la
volte a la barile.
barile [ba'rile] f → barîl.
barili [ba'rili] m → barîl.
barilibutaç [barilibu'tat∫] m preste lomiti (otroška
igra); a tacarin a zuiâ par lôr cont: In chê ~, cui di
scuindisi, cui di tiremole (Zili)
barilut [bari'lut] m sodček m.
barisel [bari'zel] m birič m, vohun m, policaj m, krvnik
m; sin che rival lavie, ma sul plui biel / de mê fortune
urtai tal ~.
bariton [ba'riton] m MUZ bariton m.
barlot [bar'rlכt] adj (carn.) debel (fižol); Par
cuatri di lôr: 350 gr di fasûi barlots cjargnei
(Natisone/furlanis).
barlum [bar'lum] m lesk m, blišč m, sij(aj) m, somrak
m; sij m, lesket m, lesketanje n, blesk m, blesket m,
polsenca f, svit m; Pardabon al è in Friûl, intal so
paisaç un ~ di mont intîr. (Pa).
barlumâ [barlu'ma:] tr zagledati, opaziti, zapaziti;
voditi, spremiti, pokazati, pregledati, slutiti; cun voli
diligent tu il cercjarâs / e apene barlumât slungje la man;
~ it iskriti se, lesketati se, bleščati; svetiti se, luščiti,
čistiti (riž ipd.); vžgati se, sijati skozi; lis monts di
Cjargne a barlumavin lontan cul blancôr des cimis
neveadis;
~ m lesketanje n, lesket, blišč m, blesk m, svetlina f; la
Verzine in estasi a deventà blancje blancje, come un zi
sul prin ~ di arint da la albe.
baroc [ba'rכk] m ARS barok m; Il tinel, larc e plen di
mobilie, al sameave pront a scjafoiâti di ~, tapêts e
coltrinis. (Tolazzi);
~, -che adj 1. baročen; etât baroche baročno obdobje;
Il Friûl in etât baroche (Natisone/furlanis) 2. čudaški,
nenavaden, čuden; muhast, neokreten, bedast; monture
decorade, / scarpis impantanadis, / cjapiel a la baroche..
barometri [ba'rכmetri] m barometer m, tlakomer m.
baron I [ba'ron] m baron m; al invide a gustâ i trê
plenipotenziaris austriacs, il marchês Del Gallo, il cont
de Merveldt e il ~ Degelmann. (CoCamp).
baron II [ba'ron] m 1. baraba f, razposajenec m,
porednež m, navihanec m, malopridnež m, lopov m,
podlež m, capin m; ~ di place.
~ adj pregrešen, razuzdan; razposajen, zloben;
pokvaren; nagajiv, lopovski, zvijačen; fantacine cussì
frescje e barone.
baronade [baro'nade] f prekanjenost f, zvitost f,
zvijačnost f, podlost f, prevara f, hudobija f, hudobnost f,
nepoštenje n; Tu ju viodis a cressi in sapience, etât e
gracie ma ancje in ~, in tristerie, in egoisim. (Bel).
baroncel [baron't∫el] m paglavec m, navihanec m; no,
no la mê coche, / [al] fo amôr ~.
baronie I [baro'nie] f baronija f, baronstvo n; la int de
~ di Rocjefrede.
baronie II [baro'nie] f 1. paglavec m, pobalin m,
navihanec m, dekle n, devica f; služkinja f; la ~ a torne
di passon, / inmò discolce 2. svojat f, sodrga f, drhal f,
pocestna otročad f; al procurave di sghindâsi e di passâ
vie cidin par no vê ce fâ cun chê ~. (Percude).
3. lopostvo n, malopridnost f; lopovščina f; e cuindi meti
un fren / a tante ~; → baronade.
baronon [baro'non] v: a ~ naokoli, na sprehod, na
potep; animis inocents, abandonadis / a ~ pes stradis.
barp ['barp] m ZOOL mrena f (riba) (Barbus barbus).
Bartolomiu [bartolo'miu] os.i. m Jernej m (IT
Bartolomeo); Tal dì de fieste di Sant ~ Apuestul
destinade dal arcivescul .. (CoCamp).
baruchele [baru'kele] f past f, prevara f, sleparija f,
utek m; kratek izlet m; nepremišljenost f; ma contât la ~,
/ come cause d’ogni mâl, / se nol scjampe pe taviele / lu
impiravin sunt’un pâl.
barufant [baru'fant] adj prepirljiv, nemiren, buren,
vzburkan, zloben, malopriden; Il Friûl, che al è
composit, plurilengâl e ~ (convergenzaperilfriuli);
~ m prepirljivec m, pravdar m, bojevnik m; al è stât
simpri un ~ chel Nuto.
barufâsi [baru'fa:si] refl kregati se, rvati se, ruvati se,
lasati se, prepirati se, pričkati se, pravdati se, spopasti se;
a ~ simpri tra fradis; no covente ~ fra koinè e variants,
al è puest par ducj! (Pa).
barufe [ba'rufe] f 1. rovež m, krek m, tepež m, rvanje n,
pretep m; No si sa la cause de ~, ma cumò Jack White al
è stât denunciât e al riscje adiriture la galere! (Furlanist)
2. spor m, pravda f; Fra Vignesie e l´imperadôr
Massimilian la ~ si strissine par agns. ...(CoCod);
cjaspâ ~ načeti krek.
barzaletâ [bardzale'ta:] it pošaliti se, šaliti se,
pripovedovati, duhovito se šaliti; za norca imeti.
barzalete [bardza'lete] f dovtip m, domislica f, šala f,
burka f, bistroumnost f; bistroumen domislek m, dovtip
m; La ~ e je il spieli de vite, parcè che e je rigjavade de
vite. (glesie);
→ sflocje, strambolot.
bas ['bas] adj 1. nizek, majhen; Dongje de stale e jere
une lobie plui basse. (Sg); Si trate di curts, mezans e
luncmetraçs realizâts in massime part in video, cuntun
budget une vore ~. (OLF); tignî ~ un imeti nekoga
pod kontrolo (nadzorom); 2. nizek; plitev 3. FIG
nizkoten, hudoben 4. FIG pokoren; pohleven, ponižen;
tih (glas); lâ cul cjâf ~ iti s sklonjeno glavo 5. FIG
stisnjen, ozek, tesen; strog; nujen; soroden; une curdele
basse 6. nižji, podrejen, manj vreden, ponižen; prepost;
mai vierte cu la int basse;
~ adv nizko; plitvo; a ~ → abàs; dal alt al ~ ; clâ al ~;
~ m 1. MUZ bas m; di ~ kot bas, z basom (glasom);
jo di prin e lui di ~ 2. nižava f; in chel puest al jere un
gran ~ e un puint di len.
Bas ['bas] kr.i m → Rodean Dal Bas.
basâ [ba'za:] tr utemeljiti, podpreti, posaditi, postaviti,
namestiti; spraviti, deti, naložiti; met la sclope tal
cjaton, ma basile ben che no coli.
basalisc [baza'lisk] m 1. ZOOL bazilika f, bosiljek f
(Basiliscus americanus) 2. demon m, hudobnež f,
obsedenec m; disii a chel ~ lì (segnant la femine).
basalt [ba'zalt] m MIN bazalt m.
basaltic [ba'zaltik], -iche adj MIN bazalten.
basament [basa'ment] m 1. podnožje n, podstavek m;
Lis pieris gruessis dal gnûf ~ a forin gjavadis des
montagnis ...(CoCamp) 2. FIG osnova f, podstavek m;
un pôc a la volte a messedâsi e a fondisi cul latin uficiâl,
burint fûr in cheste forme il ~ di chel romanç che inmò si
dopre in dì di vuê..(La).
Basandiele [basandi'εle] kr. i f (Cjampfuarmit) IT
Basaldella Del Cormor; dividût tai Comuns di
Cjampfuarmit, Bresse e ~e dal Cormôr. (CoCamp).
Basandiele Di Midun [basandi'εle di mi'dun] kr. i f
(Vivâr) Basaldella.
basave [ba'zave] (t. basavone) f prababica f, pramati f;
par vê sintût mê ~ a dîi a un sô nevôt.
basavon [baza'von] m 1. praded(ek) m, praoče m, ded
m; che al deventi dôs voltis ~ 2. prednik m; ancje se i
nestris ~ a jerin purpur celtics. (La 05/11).
basavone [baza'vone] f → basave.
basc ['bask], basche adj baskovski; lenghe basche
baskovski jezik; bandiere basche baskovska zastava;
La bandiere basche (Ikurrina) e à une crôs di arint
suntune crôs di Sant Andree (Ac);
~ m 1. Bask m 2. baskovska čepica, baskovka f
3. baskovski jezik, baskovščina.
Basche ['baske] f Baskinja f.
Baschiera ['baske] priimek (carn.) a no nus judant a
cjatâ las origjinas di una das fameas plui numerôsas di
Negrons, chê dai Baschiera.(Piç).
base I ['baze] f 1. osnova f, baza f, podstava f; une ~ di
resistence cuintri de globalizazion (Pa 02);
→ fonde 2. FIG sredstvo n; priložnost f, možnost f; si
fâs la ~ par najde se sredstvo za; 3. baza f; ∼ di dâts
RAČ podatkovna baza, baza podatkov; Il non sielzût al
fo Firebird, lassat ancje daspò di bande parcè che in
conflit cun la ~ di dâts Firebird SQL. (Vichi); ∼ militâr
vojaška baza; A vegnin fondâts e po rinfuarçâts Julium
Carnicum e Forum Julii come basis militârs.
(Natisone/furlanis).
base II ['baze] f → baze 3.
Baseie I [ba'zεie] kr. i f (For Disot) Baseglia.
Baseie II [ba'zεie] kr. i f (Spilimbèrc) Baseglia.
Basêt [ba'ze:t] kr. i m (Cjons) IT Basedo.
basic ['bazik], -iche adj KEM bazičen; reazion basiche
bazična reakcija.
basilâr [bazi'la:r] adj osnoven, temeljen; Là che la
fuarce dai muscui e des spadis e jere considerade virtût ~
par un stât. (Pa)
Basilee [bazi'lεe] kr.i f Basel (v Švici).
basilês [bazi'le:s], -ese adj baselski;
~ m prebivalec Basla.
basili [ba'zili] m BOT bazilika f, bosiljek m (Ocymum
basilicum); o ai plantât une mascjute di ~, ma no à
cjapât (F).
Basili [ba'zili] os.i. m Vasja m (IT Basilio); indi
ricuardìn cuatri: il frari ~ Brollo (1648-1704) (Leng).
Basilian [bazili'an] kr.i. m Basiliano (UD); ~ al è
deventât une ponte di citât;
→ Pasian Sclavonesc.
Basilicade [bazili'kade] kr.i. f Bazilikata f (IT
Basilicata, Lucania).
basilicâl [bazili'ka:l] adj ARH bazilikalen.
basiliche [ba'zilike] (t. basili m) f REL bazilika f; A
Aquilee a son daûr a dî Messe Grande te Basiliche Mari.
(Mucci).
basilisc [bazi'lisk] m MIT 1. bazilisk m 2. HIST
bazilisk m 3. ZOOL bazilisk m (Basiliscus americanus);
se al è ben vêr che l'ultim ~ che si ricuarde di vê viodût al
è chel che tal 1988 (Furlanist).
basin [ba'zin] m LIT poljub m, ljubček m; Un ~ di là
da la aghe, un di cà da l'agadôr (Furlanist);
→ bussadute.
basket ['basket] m košarka f; Pe scuadre di ~ di Udin,
e je la seconde sconfite fûr cjase (Onde).
basoâl [bazo'a:l] adj bedast, neumen, trapast, zmešan;
~ m bedak m, trapon m, trap m; mê none mi diseve "~".
(bassafriulana); Restât tant che un ~. ??Rimasto come
un imbecille, uno scemo. (Provincia).
basoalmentri [bazoal'mentri] adv neumno, trapasto,
bedasto, po neumnosti; ce stimaiso, che i miei scrits / si
palotin ~.
basofie [ba'zכfie] f 1. redka, plehka juha f; meti a cuei
ogni matine la ~ [per i gratti], e dopo strucjâle? 2. FIG
hrana f, jed f; se la ~ / la volevin sclete, / salût perfete /
’l ere il vuadagn.
Basoie [ba'zכie] kr. i f (Claut) IT Basoia.
basot [ba'zot] adj 1. na pol surov, nekuhan; al baste
un ûf ~ 2. srednjih let, v letih; zovins, vechos, ~s, fi
mieze etât; 3. (počutje ipd.) srednje, ne preveč dobro,
sivo, žalostno; furlans, o finìs l’an cuarantevot / cul
molâus lune gnove e timp ~ 4. potrt, pobit, slab,
slaboten, nemočen.
basrilêf [basri'le:f] f ARS ploski relief m, basrelief m;
vuê al à cjapât un pôc di pantan… et voilà: un biel ritrat
in ~ di Napoleon (Ta).
Bassa ['basa] → Palaç de Bassa.
bassament [basa'ment] m → abassament.
Bassan [ba'san] kr.i m IT Bassano; it Al jentrà tal
convent dai fraris minôrs di ~ tal 1666 (GE).
bassane [ba'sane] f potrtost f, pobitost f, depresija f;
po a restave la glerie, a cumieriis, tai ôrs dai cjamps e
bojons tes bassanus.
bassarot [basa'rot] m → bassarûl.
bassarûl [basa'ru:l] m južnjak m (z juga Furlanije/
Italije); ancje il gno amî Mistichel o cemût che al si
clame chel ~ (BrLi).
bassarule [basa'rule] f (t. PEJ) južnjakinja f (z juga
Furlanije/ Italije); la massarie Polonie, une ~; →
bassarot.
basse ['base] f jug m; la ~ južna Furlanija.
Basse ['base] f 1. la ~ južna Furlanija; Cumò ancje i
sindics de ~ furlane a protestin pai progjets leâts al
Coredôr european 5 (Onde) 2. južna Italija; ju pe ~ v
južni Italiji; al contrari de grande difusion dal latifont
inte ~ Italie destinât a jessi dal dut sterp. (CoCamp).
bassece [ba'set∫e] f nizkost f, nizkotnost f; nizkotno
dejanje n;
bassete [ba'sete] f stara igra s kartami; fortune [...]
fami pûr pierdi i bêçs a la ~.
bassilâ [basi'la:] it → bacilâ.
Bassitalie [basi'talie] f Južna Italija f; Mi doi di fâ par
mandâ inte ~ un sorestant politic, par difindi, denant dal
guvier talian (Pa 05/05).
bassure [ba'sure] f nižina f, ravnina f, planjava f; cui
voi neris de lobie denant, discocolâts su la ~.
bast ['bast] → baste II.
bastâ [bas'ta:] it zadoščati, biti dovolj; al baste dî
batadorie [bata'dכrie] f nakovalo kosca.
bataglade [bata'glade] f udarec m, nezgoda f, mlatev f,
dovolj je reči; ogni pôc mi baste; tant baste che masse!
dovolj je, tukaj se pretirava, preveč je; o savês ce che o
ai di dîus? che al è ore di finîle; tant ~ me che masse!;
no baste...ma (ancje) ne samo, ampak (tudi); no ~ fra i
mercjadants, ma ancje come assessôr.; PROV Tant mi
baste tant mi fâs Zadovoljen sem s tem, kar imam..
(Verone).
bastalami [basta'lami] adj (t. IRON) pogumen, hraber,
trden, vrl, neustrašen; o incontri propit lui, chel bon
cristian, / chel vuerîr ~, chel ... Totate.
bastant [bas'tant] adj zadosten; al è un nûl ~ / par
inneâ il Friûl .
bastardâ [bastar'da:] tr izroditi, spriditi, spremeniti,
pokvariti; il talian bastardât pokvarjena, pošvedrana
italijanščina; o continuìn a progredî a cessecûl: a
corompi, ~, violentâ plantis e prodots.
(Natisone/furlanis);
~ it izroditi se, spriditi se, spremeniti se, pokvariti se;
~si refl izroditi se, spremeniti se, pokvariti se.
bastardele [bastar'dele] f (plitka) ponev f (iz žgane
gline ali kovine).
bastardum [bastar'dum] m nezakonski rod m ;
nepristnost f.
bastart [bas'tart], -de adj 1. nezakonski; nepristen;
mešanega rodu 2. FIG polutanski, pokvarjen, sprijen 3.
nepravilen, nereden, raznoroden;
~ m 1. nezakonski otrok; pankrt m; bastard m; mešanec
m; izrodek m; dvospolnik m; Lassie nol è un collie ma
un ~. (Ta) 2. nezakonski otrok;
baste ['baste] f 1. tovorno sedlo n, sedlo n, breme n;
2. FIG breme n, obveznost f, davščina f, dolžnost f; vênt
une ~ (di alc) ne moči več, imeti dost.
baste che ['baste ke] co da le, če le; ~ a sei cussì.
bastiancontrari [bastiankon'trari] m ?? A fâ
cuintristorie si riscje di sbrissâ intun altri pericul:
chel di fâ i bastiancontraris, chel di meti scrupui ancje
tes robis claris (JM).
bastide [bas'tide] f bastija f, utrdba f; lis bastidis di un
gran cjiscjel.
Bastilie [bas'tilie] i. f HIST Bastilija f (bastija, utrdba);
la colade ~, cjapade de ~ padec Bastilije; la epopee di
Garibaldi pai talians, la colade de ~ pai francês. (Pa).
bastiment [basti'ment] m ladja f; Pierdût daûr de
ativitât dal ~, par une dade ’o soi rivât a no filâi parsore.
(Enrico).
baston [bas'ton] m 1. palica f, gorjača, krepelce; kol m;
drog m; Po’ al bateve cun fuarce sul breon il ~ liberant
la rodele di fûc che svualave tal varc vueit sotvie (Scf);
a restin instreçadis su la vualive mantie dal ~. (Mar) 2.
les; letev f, palica f, drog, toporišče n; a poiâmi su la
taule un bocâl di vin fat cul ~, disint che al è a consum.
(BrLi) 3. majhen krožnik (iz železa); un ~ di fier 4.
tablica čokolade; un ~ di cjocolate.
bastonade [basto'nade] f udarec s palico, batina f ;
bastonadis di lire.
bastonadôr [bastona'do:r] m ki tepe, udarja s palico;
~, –dorie adj nasilen, tepeški; la politiche
bastonadorie nasilna politika.
bastonut [basto'nut] m palčica f, palica f, gorjača f;
par gjavaint fûr un ~ lunc une cuarte, che al disvuedarès
daurman de molene spongjose e mulisite (Mar).
batacul [ba'takul] m → batecul.
batadôr [bata'do:r] m 1. tolkač m; mlatič m; il ~, un
dai ~s che a batin il forment 2 → batali II.
poraz m; lassât dibessôl in face es fuarcis di Carli, al
cjapà une malandrete ~.
bataiâ [batai'a:] (batai, batais, bataie, bataìn, bataiais,
batain) it biti bitko, bojevati se, boriti se; ancje pe
straordenarie capacitât di ~ dai siei parons, che a levin
daûr di une politiche filoimperiâl (consorziocastelli).
bataice [bata'it∫e] f spopad m, boj m, borba f, pretep m,
prepir m; parvie che si tratave di une ~ che lui al
considerave un erôr (GP).
bataie [ba'taie] f 1. bitka f, boj m; cjamp di ~ bojno
polje, bojišče; il Friûl al fo simpri cjamp di ~ (JM); A
Cret o rivavi strafat tanche dopo une ~. (BrLi)
2. borba f; kampanja f; Nô o volìn poiâ cheste ~ di
democrazie e us domandìn ancje a voaltris di aderî al
nestri apel. (Basc); cjaval di ~ FIG paradni konj,
paradna disciplina; e un dai cjavai di bataie al jere
propit chel di fâ jentrâ il romanç jenfri i dialets italians.
(Cisilino, treball).
Bataie [ba'taie] kr. i f (Feagne) Battaglia.
bataion [batai'on] m VOJ bataljon m; Ai 23 di Jugn
dal 1916 al II ploton de CIX companie dal ~ “mont
Arvenis”; (Pa 02); il ~ Glemone Guminski bataljon; a
~ FIG v ogromnem številu.
batali [ba'tali] m 1. orodje za mlatenje žita 2. udarec
m, hud poraz m; il gjenerâl Pilsudski i à dadi un ~ cussì
ferbint → bataglade 3. tepec m, bedak m, neumnež m;
e si metè a sdrondenâ il ~. (JM, Salvâ).
batarele [bata'rele] f razgrajanje n, hrušč m, direndaj
m, zmeda f; lajež m; kokodankanje n; a viodi "La ~",
operete par furlan, che o vin metût sù uchì. (Furlanist);
dâ la ~ a un norčevati se iz koga;
batarie [bata'rie] f 1. VOJ baterija f, topniška enota 2.
TEH, AVTO baterija f; ~ di cusine, di taule; I unics
lussos un aradio e un ziredisc a ~ (Bel);
2. grmada f, kup m, kupica f, vrsta f, veliko število; une
gran ~ di fruts ogromna grmada otrok; Si à doprât une
sielte di provis tiradis fûr di une ~ di tests (SiF).
batarili [bata'rili] m cvrčkanje n, vreščanje n.
batecul [ba'tεkul] (t. batacul) m 1. trkalo na vratih; lu
cjapai pal copìn par picjâlu sul ~ dal puarton come un
codâr; → batel 2. ropatoča, ropotuljaraglja; klepet-ec,
klepet-ulja, tabela, razpredeknica; raglja, ropotulja;
intun davoi di scraçulis, di fruts e di batacui 3. raglja f,
ropotača f, ropotulja f; un so fiastri un fregul stramberie
un fregul ~; 4. furlanska jed (t. Essis di Raviei); Las
sopas, specialitât di Paulâr, che a son fetis di pan
passadis tal ûf e disfritis te spongje, e i Batecui, miôr
cognossûts come Essis di Raviei. (FogMil)
~ adj → fiere.
batel [ba'tel] m 1. čoln m, ladjica f, šalupa f, barka f; A
son zîrs cul pulmann, cul ~ sul flum Spree, tai museu, te
Berlin a lûs rossis (Leng); Monte su il sienzât sul ~ e il
barcjaiûl al reme cun fadie (fundacer) 2. tolkač m (na
vratih); si sint un colput lizêr al ~ de puarte;
→ batecul.
batelâr [bate'la:r] m izdelovalec bark; cui mai lis
fasevial [le imbarcazioni] ? I ~s.
batele [ba'tele] f barkica f, čolnič m; barca muzzanese
detta ~ .
batem ['batem] m krst f; cul che al scree lu ~ , al paie
lu zocul ??Adel verpflichtet (bolj obič. batisim).
bateric [ba'tεrik], -iche adj BIOL bakterijski.
bateriolic [bateri'כlik] m bakteriolog m.
bateriologjic [baterio'lכgjik], -iche adj bakteriološki;
armis bateriologjichis bakteriološko orožje; E o crôt
che e sedi stade inviade dai vacins o des armis
bateriologjichis che lis grandis potencis a an sperimentât
tal nestri disgraciât continent. (Pa); contaminazion
bateriologjiche bakteriološko onesnaževanje,
bakteriološka konaminacija; Par prevignî la
contaminazion bateriologjiche de aghe di font e (SiF
02/1, 11-20); vuere bateriologjiche bakteriološka
vojna.
bateriologjie [bateriolo'ăie] f bakteriologija f.
bateriosi [bateri'כzi] f AGR bakterioza f.
baterioterapie [bateriotera'pie] f bakterioterapija f.
baterist [bate'rist] m MUZ bobnar m; des vilotis di
Zuan Lenuzza, fate dal ~ UT Gandhi intal so “Cjale ce
sere” (’98). (dlhposse).
bateriste [bate'riste] m MUZ bobnarka f; Jê e je une
studente. Monica, la ~, e lavore intune radio (Ta).
batesimâl [batezi'ma:l] adj REL krsten; aghe ~
krstna voda; te benedizion da la aghe ~ la vee de
Pefanie e soredut te grande Vegle de Sabide sante (BelR).
bati ['bati] tr 1. tolči, biti, udariti; tepsti; Po’ al bateve
cun fuarce sul breon il baston liberant la rodele di fûc
(Scf); dulà che i artilîrs nemîs a batevin viers lis
posizions talianis. (Pa 02) kjer je sovražna artilerija
udarjala po italijanskih položajih; ~ la ore (ura) biti
uro; ~ il forment žito mlatiti; ~ lis nolis klatiti orehe;
~ il fier železo kovati; ~ di cee migljaj z očmi,
trenutek; Il guvier al lasse fâ cence ~ cee, inmanetant
dutcâs, cuntune presse pardabon poliziesche, cualsisedi
talian che al olsi di vierzi il bec; ~ a machine strojno
tipkati; In realtât pre' Bepo no mi à fat mai ~ a machine
un so scrit (Pa 11/99); ~ il Matutin ??; In tal borc na
campana a bat il Matutin e a tornin i dìs coma ch'a erin
prin. (Pasolini); ∼ miezegnot biti polnoč; Lissandri,
ten peraule: ai nestris voi o vin di platâ il savôr dai
amants fin doman, co miezegnot batarâ. (ShW); tun
batût di voli v trenutku, hipoma; ~ la ale poleteti,
vzleteti; PROV Prime di dî une peraule, bisugne ~ la ale
come il gjal. (ProvBr)
2. (mnenje ipd.) izpodbijati, napadati, grajati, kritizirati; ~
ciertis opinions 3. zmagati, premagati, ugnati; al bât il
campionât; al à concuistât la presidence al prin turni,
batint il candidât dal centri-çampe Flavio Pressacco (O);
Napoleon, batude la Austrie, al ocupe il Friûl fasint
riformis sociâls ispiradis ae Rivoluzion Francese.
(AcademieSt) Napoleon po zmagi nad Avstriji zasede
Furlansko..;
4. (službeno pot) skozi dati, iti skozi; al veve batude
con onôr la cariere militâr 5. obiskovati; al à tacât a ~
la ostarie 6. igrati (karte); ~ lis cjartis kvartati; batile
ponoreti; beračiti, biti na tleh;
~si refl boriti se, biti se;
~ it 1. (po)trkati; udariti, suniti 2. bojevati se, biti; o
voi a ~ in Afriche; Chei che a batevin a crodevin che la
sience, la savietât e l’instint di autoconservazion tal ultin
a varessin dal ciert obleât l’omp a unîsi intune societât
solidarie e resonevul. (Urban); E o batevi, tratant di
sclarî il gno convinciment (Enrico)
3. peti (pesem) 4. ~ dûr vzdržati, vztrajati, biti trden,
upirati se; Par esempli chest ~ ossessîf sul consumisim,
sul edonisim, sul materialisim. (Bel)
5. pripekati (sonce); Di istât il soreli al bateve ancje su
chês planelis maldertis (Tolazzi)
bati daûr [~ da'u:r] it zasledovati, biti za petami.
bati fûr [~ 'fu:r] tr kovati, upodobiti, oblikovati.
batiâ [bati'a:] (o batii) tr 1. REL krstiti; unic omp
restât in paîs, al scugnive tignîju a ~ ; Jo us batii ta la
aghe par che si convertîs (Bibl-Mt); fâsi ~ dati se
krstiti; Viodint a capitâ unevore di fariseos e di
saduceos par fâsi ~, ju tacà disint. (Bibl-Mt) 2. FIG
krstiti, poimenovati; al metè sù tal 1946 cun Felìz
Marchi al fo batiât “Patrie dal Friûl”. (Pa 02); ~ par
imenovati, dati vzdevek, označiti; lu vevi batiât par
“monsignôr Fusete” 3. FIG (šalj.) (z)močiti; ~ il vin,
il lat 4. FIG (šalj.) nabiti, jih naložiti; e voaltris dôs,
buinis, eh! senò cheste sere us fâs ~ di vuestri pari.
batiât [bati'a:t] m krščeni; E chest si lu palpe te
religjositât superficiâl, te incoerence e tal paianisim
pratic dai nestris batiâts (Bel).
batibrucjis [bati'bruqis] m (zaničevalno) kovač m;
rufian al è chel vieli / ~ di un Vulcan.
batibui [bati'bui] m 1. hrum m, trušč m, ropot m, hrup
m, vpitje n, krič m, bučanje n, razgrajanje n, vik m; i
spirits sul cjast lassù mi fasin un ~; che a documentin i
efiets disastrôs dal ~ dai canons. (taicinvriaul) 2. nemir
m, vrvež m, nered m, kolobocija f, zmeda f, gneča f,
zmešnjava f; Agns di pâs e di serenitât, lontans dal ~ e
dai berdeis de politiche, di visitis gradidis di amîs de
prime ore. (don) 3. ščuvanje n; upor m; diviganje n;
vstaja f, nemir m; obrat m; un tradiment, un ~; un ~ di
popui scjadenâts.
baticei [bati'a:t] (t. bati cee) m trenutek m, hip m;
didponût a dâ la vite / tant a planc che al ~.
baticûl [bati'ku:l] m škric m.
baticûr [bati'ku:r] m utripanje srca, tesnoba f, trepet m,
strah m, trema f; e intant jo o resti ca cul ~; Eliseo al
cirive di cidinâ il ~. (Sg).
baticuviertis [batikuvi'ertis] m (neolog.) iztepač m.
batiçâ [bati't∫a:] tr (zemljo) utrditi; otrdeti; la ploie e à
batiçade la tiere dež je utrdil zemljo.
batidure [bati'dure] f 1. udarec m, sunek m; e dut di
batiduris / cuviert da cjâf a pîts 2. FIG hud udarec m,
poraz m, nesreča f, trpljenje n; vessio jo il so spirt tes
batiduris!; al patì mancul batiduris de pluipart di chei
altris e la disconcuardie a regnà plui che altri tra i
parons e no tra lis popolazions. (JM).; A son
comprindûts: “Ici”, bonifiche dal teren, compre de
samence, .., la ~, la concimazion e i diserbants. (Pa
04/02).
batifier [batifi'e:r] m železarna f, plavž m, fužine fpl;
La ruede e zirave par masanâ farine di sorc e forment,
par movi il ~ che al vignive doprât par fâ imprescj
(ictavagnacco).
batifûc [bati'fu:k] m kresilo n, kremen m, kresilni
kamen m; al gjave il ~ e tic e tac e tic...;
→ açalin.
batiment [bati'ment] m 1. bitje n, udarjanje n,
premetavanje n, loputanje n; šumenje n; E chel sunsûr
saraial il strît dai cjars, il ~ dai çocui, o il mai dai
pichepieris (Mucci) 2. ~ di cûr utripanje srca; la robe
cuntun ~ di cûr mai provât.
batinade [bati'nade] f šala f, burka f, kričanje n,
zasmehovanje n, roganje n.
batiram [bati'ram] m bakrar m, kotlar m.
batisesule [bati'zεzule] f BOT modri glavinec m,
plavica f (Centaurea cyanus);
→ barburice.
batisim [ba'tizim] (t. batem) m krst m; Alore lui al
passà dute la regjon dal Gjordan, predicjant un ~ di
conversion pal perdon dai pecjâts. (Bibl-Lc) Prehodil je
vso jordansko pokrajino in oznanjal krst spreobrnjenja v
odpuščanje grehov.
batist [ba'tist] m 1. krstitelj m; Zuan Batiste Janez
Krstnik; il za vût iniment pre Zuan Batiste Piemonte che
al rezè la incarghe dal 1871 al 1899. (La) 2. baptist m;
~ adj REL baptističen.
Batiste [ba'tiste] → batist.
batiste [ba'tiste] f baptistinja f.
batisteri [batis'teri] m krstna kapela f, krstilnica f; Sì
ma il museu e il ~ ju sierin a misdì (BrLi); baste cjalâ
ce che al è tal Museu, e il ~ di Calist e l´altâr di Ratchis
che cumò a son tal Dom. (JM).
bativoli [bati'voli] (t. bati voli) m trenutek m, hip m;
I soldâts lu cjaparin par leâlu e puartâlu vie; intun ~,
Simon (batiât Pieri) intun lamp di orgoi al à sfilât la
spade de fodre di un dai soldâts (Pa 03/8).
batocj [ba'toq] m 1. bat m (pri zvonu), kembelj m,
trkalo n; ma coragjo, pardìe! / Eco ca che si invie / in
socoros il ~ da l’angunie 2. trap m, butelj m, neumnež
m; maladets batocjats, maladete raze cuce;
~ adj trapast, neumen, butast, nor; la profezie batocje.
batoste [ba'toste] f (neobič.) izbruh jeze, strast f, ukor
m, zmerjanje n; Altre batoste e je rivade pe Badie tal
1509 cui soldats comandâts dal duche Oton di Brunswich
che, dopo vê brusâts tancj paîs (Natisone).
batudâr [ba'tude] f ?? dispès a messet di contis de vite
di Cjasarse e dai “scuintris” fra i turcs (o sei i cjasarsês)
e i batudârs (chei di San Zuan). (La 05/11).
batude [ba'tude] f 1. udarjanje n; udar m, udarec m;
mlatev f; mahljaj m; sunek m; zbodljaj m; strel m; zamah
m, mah m; tresk m, pok m; il cjavâl al cresseve il pas
cuntune ~ nete tal cidin; intune ~ di voli v mahu, v
hipu; ma ducj o vignarin gambiâts, intun moment,
intune ~ di voli (Bibl-Corinto) 2. bitje n, utripanje n,
utrip m, drget m; cun batudis di cûr che scuasi si
imparevint 3. udarec m (pri strojepisju); razmik m,
presedek m, znak m; I tescj a àn di jessi inedits,
datiloscripts, luncs no di mancul di 70 cartelis cun 30 riis
par 60 batudis pe "Sezion di narative" (Codroip, Avis)
4. tolkalo n; taktirka f, takt m 5. poraz m, uničenje n;
fra lis altris a è famose la ~ che a derin ai Turcs tal
1477, chei di Mortean 6. pokec m (pri biču) 7. pripeka
f (sonca); a stevin su la plaçute, te ~ direte dal soreli,
come i poleçs cul cos 8. ptičji, živalski glas; la ~ de
cuae, dal frangel 9. beraštvo n, nabiranje prispekov,
beračenje n; priberačeno n 10. dobiček m (iz podjetja);
il pari al faseve il spachenapis e al girave cuntune coce
picjade te cinturie e al meteve dentri la ~ 11. latticello
→; la ~ la din a lis vacjis e ai purcits 12. tolkač m,
trkalo n (na vratih); la ~ de cjampane.
batule ['batule] f zgovornost f, klepetavost f, jezičnost f,
blebetavost f; fin cuant che al è rivât chenti il talian a
mortificânus e umiliânus cu la sô borie, cu la sô ~ e cu la
sô invadence. (La 06/1);
→ bardele.
batulie [ba'tulie] f → patulie.
batulon [batu'lon] m blebetač m, klepetulja f, gobec m.
batulone [batu'lone] f (ženska) klepetulja f; chê ~ di
massarie.
batût [ba'tût], -ude adj 1. potolčen, pobit; ~ e scoreât
ponižan, ranjen, užaljen 2. tepen, tolčen 3. vožen,
prometen (cesta); Di Cjantonut, dopo la cjase di Bepo
Blancjin, propit sul volt e scomençe cheste biele stradute
pôc batude. (FogMil) 3. pikčast, pikast, lisast (npr.
dlaka);
~ m 1. udarec s palico, batina f 2. GRAD ilovnat pod
3. skedenj m; scove il ~ par meti il forment.
bau I ['bau] m pasji lajež; cence dî ~, cence dî ne au
ne ~ ne, da bi pisnil; E. al cjapave chel che i davin
cence dî nancje ~. (Sg); la lave dongje de int cidin, cidin
e, cence dî ne au ne ~, ju muardeve. (cjargne/fiabe).
bau II ['bau] m črv m.
baucâ [bau'ka:] it pos. v: lâ baucant lenariti,
postopati; chestis a son zornadis di fâ des cjaminadis,
baucant di lâ e gustâ a Vât, a Cussignâ.
bauf ['bauf] int (carn.) opozorilni klic gozdarjev, po
padcu drevesa; In coda, cioè alla fine, gridavano "bàuf"
(fermo) (don).
baûl [ba'u:l] m kovček m; omarica f, skrinja f; no ese
ore di finîle di strissinâ il ~ pal mont?; vê un (alc) tal ~
požvižgati se na kaj.
baulâ [bau'la:] it lajati; un cjan al baule.
baule ['baule] f jagoda f; lis baulis de bacjare, de
cernicule, dal saût;
→ pomule.
bausâr [bau'za:r] m lažnivec m, lažnik m; un lari, un
~, un mafiôs, un cul cûr frêt come il nâs dal cjan e egoist
fûr di misure. (Bel); Magaricussinò jo no soi ~. (Enrico)
nisem lažnivec; cjapâ par un ~ imeti za lažnivca;
~ adj lažniv, lažen, zlagan; fan bausarie lažna lakota;
..tu âs apene cenât. E je une fan bausarie. (Sg); nol è il
durmî che al vierç il sium ~ (Tolazzi).
bausarie [bauza'rie] f lažnivka f; tu sês ~ tu Ghine!
bausie I [bau'zie] f (podla) laž f, hlimba f, lažnivost f;
prevara f; Spieli di un cjastic par pecjâts tant che la
avarizie e la ~ (don); fâ/ contâ une ~ lagati se; Par vê
une buine scuse, jai contade une ~ (Natisone); PROV lis
bausiis a àn i pîts curts laž ima kratke noge; cui cu fâs
une ~, si impegne a fânt cent dî bausiis izreči laži;
Ananie, parcè mo satane ti aial grimpât tant il cûr di rivâ
a dîj bausiis al Spirtu Sant (Bibl-Az) 2. ??.
bausie II [bau'zie] f ostružek m, skobljanec m; (bolj
obič. strissule).
bausie III [bau'zie] f (ročni) svečnik m.
bavâ [ba'va:] it (o)sliniti se, prilizovati se; peniti se;
~ tr osliniti.
bavacje [ba'vaqe] f BOT → fonghe.
bavai [ba'vai] m (na)prsnik m; otroški prtiček m; zatik
m, čep za v usta.
bavar ['bavar] m 1. ovratnik m; E cumò il malumôr mi
monte drenti intant che o voi a cjase cul ~ de gjachete
tirât sul cuel (BrLi); 2. (pri predpasniku) predsrajčnik
m, oprsnik m 3. otroški prtiček m; → bavarin 4. (pri
redovnicah) podbadni, vratni jermen m.
bavarês [bava're:s] m Bavarec m;
~ adj bavarski; Une sezion tal lûc internet dal
“Comites” ~ di Munic al presente cemût che si à di fâ.
(Pa).
Bavarie [ba'varie] kr.i f Bavarska f; si presentà a
Ratisbone, par une convigne cui duchis di ~, di Boemie e
di Carintie (Pa 03/4).
bavarin [bava'rin] m otroški prtiček m; recamâ
bavarins.
bave f 1. slina f, pena f; sluz m; butâ la ~ peniti se od
jeze; che a scugnivin contentâsi di butâ la ~ e spietâ che
il leon al ves la creance di lassâur il scarsanali. (Pa
08/01) 2. kosmata svila f 3. MET plena f (pri železu).
4. (veter) pih m, pihljaj m, sapica f; si sentà suntune
bancje e si ricreà a sintî une ~ di aiar (MazzonIol)
5. une ~ di nûl črtica oblaka; ~ di colôr barvni prehod
m, odtenek m 6. → sbave.
bavele [ba'vele] f 1. svilni odpadki 2. (veter) pih m,
pihljaj m, sapica f; la malsane calme a fîl di campagne:
nancje une ~ di tramontan (Mar); → bavisele 3. (zelo
mala količina) mrvica f, črtica f, spoznanje n, senca f;
une ~ di suspiet.
bavelin [bave'lin] m (sviloreja) cunjar m.
bavesele [bave'zele] f → bavisele.
bavicjâ [bavi'qa:] it → sbivicjâ.
bavicje [ba'viqe] f → sbivicje.
baviç [ba'vit∫] (pl. [ba'vits]) adj slinast, penast, sluzast;
→ bavôs;
~ m slina f, pena f; al à simpri un ~ sui lavris.
Baviere [bavi'εre] kr.i f → Bavarie.
bavile [ba'vile] f luska f, luskina f; sot lis bavilis dai
sardelons, ce grum di bestiis.
bavisele [bavi'zele] f hladna sapica f, lahen veter m,
hladen veterček m, svež pihljaj m; la fescje ~; la clipe ~
prijeten, topel veterček;
→ aiarin.
bavôs [ba'vo:s], -ose adj slinast, penast, sluzast.
bavose [ba'voze] f ZOOL (riba) Okata babica f.
bazâr [ba'dza:r] m bazar m; al viodè a sô volte il
Gurizan tanche une periferie dal grant ~ triestin.
(Natisone/furlanis).
baze ['badze:] f 1. sreča f: vê ~ imeti srečo, usrati se
kaj komu; ~ che dobro, da; k sreči, da 2. (pri kartah)
vzetek m 3. (t. base) F polenta f; une fete cjalde di ~
kos tople polente.
bazigâ [batsi'ga:] tr → bacigâ.
bazighe ['batsige] f → bacighe.
bazigot [batsi'got] m → bacigot.
bazilâ [batsi'la:] it → bacilâ.
bazilot [batsi'lot] m → bacilot.
bazizi [ba'džidži] m → bagjigji.
bazot [ba'dzot] m → basot.
be ['be] f ime črke ”b”.
beâ I [be'a:] tr (nagrado ipd.) uživati, veseliti se,
koristiti;
~si refl uživati (v), veseleti se; la lôr virtût si à beât il
so bon mercedi.
beâ II [be'a:] it → bebeâ.
beade [be'ade] f → bebeade.
Beade [be'ade] kr.i f Beata f; dutune cu la decorazion
de capele de ~ Vergjine dai agnui. (GE).
beadementri [beade'mentri] adv srečno, veselo,
zadovoljno, blaženo.
Bean [be'an] kr. i f (Sant Cjancian) Bagliano; E
cjantarà ancje la corâl “Capello” di ~ (Pa).
Bean Des Muiniis [be'an des mu'iniis] kr. i f
(Codroip) IT Beano.
bearç [be'art∫] (pl [be'arts]) (< st.v.nem.) m kmečko
dvorišče n; I 40 bonats a cjapin sù lis panolis une per
une, lis disbruin (intune une sorte di fieste intal bearç)
(Pa 04/02).
Bearzi [be'ardži] kr. i f → Celant Bearzi.
beât [be'a:t], beade adj 1. srečen, zadovoljen; vivi a la
beade voditi srečno življenje, živeti srečno; akreš.
beadon, beadonon 2. REL blažen 3. → biât;
~ m REL blaženi m; Ancje se cheste no fos la prime
comemorazion istituzionâl dal Beât Beltram fate ca a
Udin (Ac).
beatificâ [beatifi'ka:] tr REL razglasiti za blaženega.
beatificât [beatifi'ka:t], -ade adj REL razglašen za
blaženega.
beatificazion [beatifikatsi'on] f REL razglasitev za
blaženega, beatifikacija; Padre Venanzio Renier, che
tant al à fat par prudelâ la sô ~ (Pa).
beatitudine [bea'tudine] f 1. REL blaženost f; FIG
blaženost f, sreča f; Don Milani, om di fede e di libertât
interiôr, al sa che la prime ~ e je la puaretât. (Bel).
beauvericin [bea'tu??] f KEM beauvericin; I
Fusarium a produsin une grande cuantitât di
micotossinis, come i tricotecenis .., ~ e fusaproliferin (SiF
02/1, 31-45).
bebeâ [bebe'a:] (t. beâ) tr (koze, ovce) beketati,
meketati; lis pioris a bebeavin.
bebeade [bebe'ade] (t. beade) f beket m, beketanje n,
meket m, meketanje n.
bebece [be'bet∫e] f → bece.
bebee [be'bεe] (t. bee) f INF ovca f, F kozi f, kozica f,
koza f.
bebei [be'bei] m → bebel.
bebel [be'bel] (t. bebei) m igrača f, zabava f, razvedrilo
n, šara f; la cariolute e tancj altris bebeis.
bec I ['bεk] m 1. kljun m; fâ (dâ) il ~ a lis stelis biti
vsega zmožen, imeti zlate roke 2. FIG gobec m; bagnâ
il ~ poplakniti, piti; vierzi il ~ odpreti gobec, pisniti;
cualsisedi talian che al olsi di vierzi il ~ 3. F ptič; no
viodint svolâ nancje un ~ 4. FIG pomol m, štrlina f 5.
(zelo majhna količina) črtica f, mrvica f, drobec m,
trohica f; (oseba) živa duša f; nol à un ~ di carantan
nima niti prebiti pare, ne imeti beliča; nancje un ~ pes
stradis niti žive duše ni na cestah 6. (orodje) zabijač m,
leseno kladivo n, macola f, zabijalo n.
bec II ['bεk] (t. befutût) m 1. ZOOL kozel m; Po ancje
un ~, sicu sacrifici pal pecjât, in redenzie par vualtris.
(Bibl-Numars) 2. FIG mož nezveste žene; ~ content
; ~ futût.
bec in crôs [~ in 'kro:s] (t. bec stuart) m ZOOL mali
krivokljun m (Loxia curvirostra).
bec in stuart [~ in stu'art] m ZOOL → bec in crôs.
becâ [be'ka:] tr 1. kljuvati, piči, zbosti, (u)gristi; mi à
becât un det 2. zbadati, vspodbadati 3. zgrabiti, ujeti,
zalotiti, zaseči; cence podê ~ il gjat 4. odpeljati,
odnesti stran, odpihniti; atente, che lis muchis no i
bechin l’om! 5. pridobiti, doseči, dobiti; o ai becât un
bon rafredôr (sf); Su la taule de pâs, la Italie e beche il
Tirol di Misdì.
becade [be'kade] f kavs m, pik m, vbod m; lis becadis
des gjespis.
becadure [beka'dure] f kljuvanje n, kavs m, kavsanje
n; al è dut sglonf di becaduris.
becanele [beka'nele] f 1. ZOOL grbež m (Limnocryptes
minimus) 2. zmota f, polomija f, napaka f; per cui, s’o
cjatarês des becanelis;
→ becanot.
becanot [beka'not] m 1. ZOOL majhna sloka f, kozica f
(ptica) 2. tepec m, norec m, butec m 3. zmota f, napaka
f; E si podarès lâ dilunc par 180 pagjinis a burî fûr
becanots a otante. (La 06/3).
becant [be'kant] adj bodeč, oster, žgoč.
becarâ [beka'ra:] tr 1. zobati, pikati (s kljunom);
kjuvati 2. prigrizniti, malo špikati 3. FIG pridobiti,
doseči (kaj) 4. FIG stakniti, dobiti (npr. bolezen).
becât [be'ka:t], -ade adj opojen, pijan, nabit; a cheste
ore al è di solit za ~ ob tej uri je ponovadi že nabit; ~
sot di une ale opojen, pijan, vinjen.
bece ['bεt∫e] (t. bebece) f F žensko spolovilo n, pizda f;
ti ricuardistu, ninine, / in chê di dongje il porton? / Jo o
tocjavi la bebece, / tu la man tal patelon;
→ frice.
beche ['beke] f v: che al fume la ~ (jed) božansko
dobra; un risot un gustâ che a fumin la ~; tirâ la ~
hlipati, sapo loviti.
becin [be't∫in] (demin. od bêç) m prebita para f,
kovanec m, dinar m; mala vsota denarja.
becjâr [be'qa:r] m mesar m; al sa di vin e ti plâs un al
è pal purcit e un al è pal ~ e (linostraulino).
becjarie [beqa'rie] f 1. mesnica f; La ~ e viere a vot.
(Cadorini/furlan) 2. FIG klavnica f, klanje n; la sô
miôr zoventût e finìs te ~ (Bibl-Gjeremie).
becolâ [beko'la:] tr 1. s kljunom pikati, kavsniti;
kljuvati; zgrabiti 2. otrgati, obrati; no sta a ~ il gno rap
di uve 3. F zaslužiti, v kup spraviti, nagrabiti (denar
ipd.).
becon [be'kon] m kavs m; ugriz m, pik m; poln kljun m;
un sgarpion mi à petât un ~.
becotâ [beko'ta:] tr pikati, kavsniti; kljuvati; raniti s
kljunom; tirant sù e jù il cjavut come par cirî alc di ~
(MazzonIol).
becuçâ [beku't∫a:] tr pikati, kavsniti; i ucei che a
stevin becuçant tal gjalinâr.
bêç ['be:t∫] m HIST star beneški novec.
beçam [be't∫am] m (kolekt.) (neobič.) denar m, denarji
mpl, premoženje n; a puartin dongje dut il ~ dal Stât.
beçolâ [bet∫o'la:] it in tr (za)služiti denar; pridobiti,
priti k denarju; poslovati; cun patis e civole, / sta ciert,
no si beçole.
beçolade [bet∫o'lade] f zaslužek m, dohodek m,
prihodek m; al fâs bielis beçoladis sun chè fornâs.
beçolament [bet∫ola'mεnt] (t. sbeçolament) m
zaslužek m; dobiček m; bogatenje n.
beçons [be't∫ons] (akreš. od bêçs) mpl veliki denarji
mpl, veliko denarja, velik denar m; cun chê buteghe al à
fat ~.
bêçs ['be:s] mpl denar m; Une volte a jerin puars
parcè che no vevin ~ (Pa) ker niso imeli denarja; ~
minûts drobiž m; ~ a palote na kupe denarja; sore ~
za denar; jessi in ~ imeti denar, biti pri denarju; jessi in
strent di ~ biti suh; butâ i ~ te roie vreči denar skozi
okno; PROV L’om cence ~ al è un muart che al cjamine
. (ProvBr); jessi tacât tai ~ biti lakomen na denar .
(Bibl-Lc); spindi ~ porabiti denar.
bedec [be'dek] m → bedecje 2.
bedecje [be'deqe] f 1. BOT lisička f (Cantharellus
cibarius) 2. (pri trtah) suhljad m, dračje n, suha trtna
mladika f; tal sclopetâ de çocke e des bedecjis.
bedoi [be'dכi] m BOT breza f (Betula alba);
→ len blanc.
bee ['bεe] f (infant.) → bebee.
befane [be'fane] f 1. bajna starka, ki obdaruje otroke v
noči pred sv. tremi kralji 2. REL praznik razglašenja
Gospodovega; come Jesù Bambin, San Niculau e la ~ puartant dons ai fruts. (La 04/12)
3. FIG starka f, grda ženska f, čarovnica f; che mi
semeave la ~,che mi à fat jentrâ in cjase e mi à dât di
mangjâ suntune taule che no veve viodude la aghe.
(friulinelmondo).
befel [be'f ??] m poziv m; ukaz m; dekret m, edikt,
razglas, povelje, nalog, naročilo, pogon; il vescul i
mande sù un ~ di lei in glesie; di no vê altri imprest che
lis fuarcis armadis, simpri prontis a seguî un so ~. (GP)
→ comant, ordin.
begâ [be'ga:] it kregati se, sporeči se, prepirati se,
pravdati se, pričkati se; simpri incinât a cirî di ~.
beghe ['bεge] f prepir m, pravda f, spor m; neprijetnost
f; cjatâ beghis začeti prepir, spreti se.
begherlâ [beger'la:] it → berghelâ.
begherle [be'gεrle] f ZOOL ?? (Cerambyx moschatus).
beh ['bε] int prav, res je; no, ej no, torej.
behaviorisim [behεivio'rizim] m PSIH behaviorizem
m.
behavioristic [behεivio'ristik], -iche int PSIH
behaviorističen.
béif ['beif] (Glemone) → bêf.
Beivârs [bei'va:rs] kr. i f (Udin) Beivars; E vignarà
puartade insom la ristruturazion de Place di ~ (CoUd).
bel ['bεl] m FIZ bel m.
belance [be'lant∫e] f 1. tehtnica f; in ~ v ravnovesju:
Se il to cûr al è poiât in belance viôt di pesà ben il so
valôr par podè (nonsoloparole); in ~ cu lis spesis v
ravnovesju z izdatki; v dvomu, v negotovosti; il torment
di vivi in ~; meti il vuès su la ~ prevesiti tehtnico 2.
TRG bilanca f; Si trate di un implant che disigûr nol
zove a dâ lis rispuestis che a coventin, cussì che la ~
regjonâl no simpri e rive a meti in avualitât (Leng).
belancin [belan't∫in] m 1. prečka f (pri vozu) 2. (t.
cjaval ~) priprežni konj m; pomočnik m 3. prečni drog
m, pregrada v konjskih hlevih.
4. majhna tehtnica f; Un mestri di vite che cence tancj
scjas, cun lis sôs peraulis misuradis che a semeavin
pesadis cul ~ dal speziâr (Leng).
belancîr [belan't∫i:r] m 1. kovni pečatnik m 2.
nemirika (v uri); Ma in realtât, lu si capissarà dome ae
fin, a jerin lis balutis dal ~ a fermâsi, il mecanisim interni
al funzionave inmò benissim (CoUd).
belancist [belan't∫ist] adj ?? L’obietîf des fameis ch’a
cjapin part a la campagne “Belançs di justizie”,
sorenomenadis Fameis belancistis, al è chel di tamesâ i
siei consums cuotidians (Pa/Buteghe)
belanç [be'lant∫] pl [-ts] m bilanca f, obračun m; tirâ
un ~ napraviti bilanco; Dificil, se no impussibil, tirâ
un ~ di un fat uman e divin come il papât. (Pa 03/11).
belançâ [belan't∫a:] tr 1. (pre)tehtati; preudarjati,
podrobno pregledati, pod drobnogled dati (zadevo); i
cesarons ju ai belançâts a otante 2. v ravnotežje
spraviti, zravnati, izenačiti, poravnati; o cjali ator e o
viôt pa’ la gran part, / belançats che mai miôr, soreli e
ploie.
belançament [belant∫a'mεnt] m (pre)tehtanje n,
primerjanje n, usklajevanje n; ~ dai interès (Pa 7/2000).
belandant [belan'dant] m čarovnik m, čarodej m, mag
m; no crôt ai belandants, no crôt ’es striis, ni al orcul ni
’es magiis (La).
belece [be'let∫e] f bradavica f, vrojeno znamenje n,
madež m; un pâr di belecis di tacâ sù in bande de muse.
belessa [be'lesa] f (Pasolini) → bielece; Nos ch'i sin
puòrs i vin puòc timp de zoventùt e de belessa: (Pasolini).
Belen [be'lεn] os.i. m (IT Beleno, Beleno) koroško
(karnjisko) božanstvo; Al jere come se tal fûc e
continuàs a vivi la figure di ~, il diu solâr
dai nestris basavons (Natisone/furlanis).
belgjic ['bεlăik], -iche ~ adj belgijski; Al è un
osservadôr critic dal model ~ di convivence etniche (Pa);
~ m Belgijec m;
Belgjiche ['bεlăike] kr.i. f Belgija f; Une ocasion
duncje ancje pai furlans de ~ (Onde).
belgradês [belgra'de:s], -ese adj beograjski;
~ m Beograjčan m.
Belgradese [belgra'de:ze] f Beograjčanka f.
Belgrât [bel'gra:t] kr. i m (Vile Di Var) Belgrado.
Belgrât I [belg'ra:t] kr.i. m 1. (IT Belgrado) (okraj
Varmo) Belgrado; Palaç ~ palača Belgrado; si à
davuelte a Palaç ~ une riunion straordenarie dal Consei
Provinciâl di Udin. (O).
Belgrât II [belg'ra:t] kr.i. m ~ di Jugoslavie (glavno
mesto Jugoslavije) Beograd m.
belic ['bεlik], -che adj vojen; Te nestre ete di vuê, i
conflits di tip ~, al ven a stâi lis vueris, a son vueris
asimetrichis. (Pa); cuant ch’a son deventâts siôrs
di no crodi midiant dal cumierç des armis e dal matereâl
~ (Pa).
belicôs [beli'ko:s], -ose adj bojevit, bojaželjen; Spiri,
dal pet, sôl ~ furôrs. (Lenghe 2000).
Beligne [be'liñe] kr. i f (Aquilee Ud) IT Beligna;
Bielzà dal XVIII secul si stime che chest munistîr al sedi
chel de ~ (CoUd).
belisie [be'lizie] f → bilisie.
belom [be'l??] (t. belomo) m BOT balzamovec m
(Impatiens balsamina).
belomo [be'lizie] (JP) m → belom.
Beltram [bel'tram] m Bertrando (IT); il francês ~ di
Saint-Geniés e il todesc Marcuard di Randeck.(JM);
Belum [be'lum] kr.i. m Belluno (IT); La Regjon Venit,
in gracie dal jutori de Fondazion Casse di sparagn di
Verone, di Vicence e di ~ (Pa).
belumat [belu'mat] m krajan Belluna; A son rivâts a
Udin il ~ Marco Paolini (Pa);
~ adj bellunski, iz Belluna; e je stade morestade dal
esit triomfâl tal referendum dal Comun ~ di Lamon
(Patrie 06/1).
Belun [be'lun] kr.i m → Belum;
Belucistan [be'lut∫istan] kr.i m Beludžistan m.
belve ['belve] f zver f; Come che o varês capît, vuê o
ai tirât fûr la ~! (christianromanini 07/04); diventâ une
~ pobesneti.
belzà [bel'dža] adv → bielzà.
bemolle [be'mכle] m MUZ nižaj m.
ben ['ben] adv dobro, prav, v redu; zelo; Se si cjalave
~ une vore di cjossis a jerin gambiadis. (Sg) Če
pogledamo malo podrobneje..; ~ ~ zelo dobro,
pošteno; stâ ~ prav biti; jessi pôc ~ ne imeti se
najbolje, biti slab; finî in ~ dobro se končati; ~ e no
mâl zelo dobro, nadrobno, natančno, popolnoma; Il
proveditôr Zuane Bembo.. al scugnì cridâ ~ e no mâl, cui
siei proclams, par meti un pôc di ordin (Pa); tant ~,
tan’ ben k sreči, na srečo, hvala bogu; va ben alc a cdn
(Sg) komu nekaj prav priti;
~ co vendar(le), tudi (če), prav tako; la rezine ben cun
dute la polegane di chest mont; ma ~ kakor koli že, pri
vsem tem; nissun lu à congnossut, ma ~ a àn sintût a dî
che; di ~ che, tant ben che k sreči, na srečo da; di ~
ch’o ài cjatât ca dentri chel frutat; ben che → a ben
che;
~ m dobro n, korist f, dobrina f, prid m, blaginja f; PROV
An di nêf an di ben . (ProvBr); om par ~ dostojen,
pošten človek; volê ~ cdn imeti nekg rad; lâ dal ~ in
miôr iti vedno na bolje; il ~ di Diu (ena) večnost,
neskončno veliko časa; ~ us vigne karnjiski pozdrav.
benacet [bena't∫εt] m dobrodošlica f, lep sprejem m;
a gloti di pôre la lôr grande parlantine e, in fin, restâ
cidins dal dut cence dâmi il ~. (ShW)
benandant [benan'dant] m čarovnik m, čarodej m, mag
m; lis striis armadis di macis di sorc e i benandants,
invecit, di bachetis di paugne e di fenoli. (Mar); →
belandant
benaugurâ [benaugu'ra:] tr voščiti dobro; Par ~ al
massim “Buinis gnocis!” ai nuviçs (ShW); E par chest e
veve di jessi plene di magjie ~. (ShW)
ben che [bεn'ke] co dasi, čeprav; ~ ogni an il program
al vegni justât daûr dai interès dai students, si pues dî
che i cors a son pal solit doi. (Cadorini/furlan) Čeprav
se vsako leto prilagaja program interesom študentov,
lahko rečemo, da sta ponavadi dva tečaja.; si ben che
čeprav, četudi.
bendâ [ben'da:] tr in refl → bindâ.
bende ['bεnde] f obveza f, povoj m, preveza f.
bene ['bene] f koš, pleten iz debelih vrbovih šib; e us
fâs la impromesse / di lâ a la cjartere / apont par
proviodi / di cjarte une ~;
→ zaie.
beneçan [bene't∫an] adj benečanski; Simpri salvant il
non dal puartebandiere dai predis beneçans, bons.
(BelAlci).
benedet [bene'det] adj 1. blagoslovljen, blažen; La
Madone benedete dute spauride e maludì la piante spione
e al strenzi al cûr il so Divin bambin e' disin (Scf) 2. FIG
preklet, zaklet, presnet; om ~ čudak m, čuden človek;
ti al auguri come che al fos par me, pipinot ~ 3. (pos. pri
naslavljanju v pismih) dragi.
Benedet [bene'det] os.i. m Benedikt m, Beno m; In
chê dì a Rome, il pape ~ XIV (Storie).
benedetin [benede'tin] adj REL benediktinski; Tun
prin moment al fâs domande di jentrâ tun convent ~ par
fâ lûs dentri di se (Bel) benediktinski samostan;
~ m REL benediktinec m; ma i benedetins i mandin a dî
che no son decisions di cjapâ masse cun premure. (Bel).
benedetine [benede'tine] f REL benediktinka f.
benedî [bene'dî] tr blagosloviti, blagrovati; no dome
la domenie par mieze ore di messe e cuanche si passe a
~, se si passe. (Bel); aghe benedide blagoslovljena
voda.
benedizion [benedizi'on] f blagoslov m,
blagoslovljenje n; e cun filmâts su lis tradizions
popolârs (Lis cidulis, La Benedizions des Crôs di Zui).
(didatic); dâ la ~ dati blagoslov.
benefatôr [benefa'to:r] m dobrotnik m; o liberazion
definitive di chescj nestris fradis e benefatôrs e amîs,
rivâts ducj i doi plui in là de etât canoniche dal om (Pa
02).
benefic [be'nεfik], -iche adj 1. dobrodejen, koristen,
ugoden 2. dobrodelen, dobrotljiv; une altre realtât,
ancje jê benedete e benefiche, la tiere. (Pa 02); al à
comunicât di vê dât fûr lis liniis vuide pal ricognossiment
dai beneficis previdenziâi pai lavoradôrs esponûts al
amiant des impresis (O).
beneficâ [benefi'ka:] (o benefichi [-'fiki]) tr dobro
delati, dobrote izkazovati, pomagati;
→ munificâ.
beneficence [benefi't∫ent∫e] f dobrodelnost f, dobrota f;
tal puest de promozion di une vendite di ~ o de
construzion di un poç (Pa 04/03).
benefizi [bene'fitsi] m 1. dobrota f, prid m, korist m 2.
REL nadarbina f, prebenda f.
benemerence [beneme'rent∫e] f zasluga f, zaslužnost f;
La glesie e po vantâ benemerencis, e tantis, ma la ~ plui
grande e je chê di judâ la int a no vê plui dibisugne di
chei altris. (Bel).
benemerit [bene'mεrit] adj zaslužen; Come la
“Filologjiche” e altris ents plui o mancul benemerits.
(Pa 04/02); e a àn fat une opare benemerite tal scrivi un
libri che al fâs il pont de situazion (SiF 02/1, 234).
benenomâl [beneno'ma:l] adj ?? co une peraule dal
cont e podeve splanâi ~ la strade par jentrâ tal
manicomi. (Urli).
benestant [bene'stant] adj dobrostoječ, premožnejši;
I gnûfs martirs dal Jihad pal plui a vegnin des clas
sociâls benestantis de popolazion palestinese (Pa 03/10).
benetin [bene'tin] adj ?? La Europe dai benetins, dai
fraris, di Cluny, dal Sacri Roman Imperi, di Ciril e di
Metodi. (Pa 04/05).
Benevent [bene'vεnt] kr.i. m Benevento m,
Beneventum m (v juž. Italiji); in convigne cun so missêr
Stabilin di Trevîs e vadì ancje cui duchis Arichis di ~ e
Ildebrant di Spolêt (JM).
beneventan [beneven'tan] adj beneventski.
benvolence [benevo'lent∫e] f dobrohotnost f,
dobrovoljnost f; Cun sintiment plen di ~ dut al è pussibil
come (Natisone).
benfat [ben'fat] adj lepe postave, postaven, stasit; cûr
~ dobro srce; → DEMIN benfatin.
benfatin [benfa'tin] (DEMIN od benfat) adj ljubek,
ljubkan, mil; une e je morute, minudine, befatine.
benfatôr [benfa'to:r] m dobrotnik m.
bengâl [ben'ga:l] m bengalični ogenj m; eco, sflamie il
~ come une stele.
Beniamin [benia'min] os.i. m Benjamin m; Alore lôr
e àn pratindût un re e Diu ur à dât Saul, fî di Cis, de tribù
di ~.
benignitât [beniñi'ta:t] f dobrota f, dobrotljivost f,
dobrohotnost f, ljubeznivost f; blagost f; Al è permetût
di gjoldi procreant, come une ~ di Diu (Bel).
benissim [be'nisim] adv super, zelo dobro, krasno; ~
o savevi che al vares capît. (BrLi).
benjessi [ben'jessi] m 1. dobro zdravje, počutje 2.
blaginja f, blagor m; di podê vê informazions
impuartantis di doprâ par miorâ il ~ uman. (Pa 05/04)
benon [be'non] adv zelo dobro, krasno, fino; v redu,
prav, dobro; a fevelin simpri in marilenghe e a si
capissin ~ ancje tes lôr varietâs localis, i dialets
(old.lapadania).
benpensant [benpen'sant] adj konformističen,
tradicionalističen, konzervativen;
~ m konformist m, konzervativec m; Fint ai 2 di
novembar dal 1975, dì dai muarts e de muart di Pier
Pauli, cui podevial riscjâsi, soredut fra i benpensants, di
dâ un judizi che nol fos di esecrazion e di condane? (Bel).
benrivât [benri'va:t], -ade adj dobrodošel;
~ m dobrodošlica f; a misdì nus da il benrivâts a
Tortone la Madonrute di aur di don Orione.
ben se [bεn'se] co da le, če le, v primeru da, pod
pogojem da; vegnistu? ~ tu mi compagnis ali prideš?
Pod pogojem da me pospremiš.
bentropis [benvi'ñu:t] fîs di une tiere che e pareve
destinade a mandâ viers il Friûl e il mont intîr bentropis
ideis, di energjie, di spirais cetant positîfs di gjenialitât.
(La 05/7).
benut [be'nut] adv ??
benvignût [benvi'ñu:t], -ude adj dobrodošel;
~ m dobrodošlica f; Une volte, par dai il ~, si ufrivii
piçui dolçs (La/tradizions).
Benvignût [benvi'ñu:t] (t. Vignût) os.i.m (IT
Benvenuto) Benvenuto.
benviodût [benvio'du:t], -ude adj priljubljen.
benvolê [benvo'le:] tr ceniti, ljubiti, imeti rad; fâsi ~
priljubiti se, pridobiti naklonjenost nekoga;
~ m dobrohotnost f, ljubezen m, naklonjenost f,
priljubljenost f; spoštovanje n; Pôcs a san che a Milan
tai agns Sessante a logavin plui di dîs mîl furlans, une
biele comunitât che e à savût fâsi onôr e ~. (La 05/3).
benvolence [benvo'lent∫e] f dobrohotnost,
naklonjenost.
benvolent [benvo'lent] adj dobrohoten, naklonjen;
lavìe dal olm sglovât dal aiar e des aghis benvolentis che
a cjareçin il vert sgardufât su di un jet di glerie, lavìe dal
vuarp e di so pari. (Mar).
benvolût [benvo'lu:t], -ude adj priljubljen; Donatôr
di sanc, bon di caratar e ~ di ducj, al divente un personaç
scuasit "instituzionâl” (taicinvriaul).
benzà [ben'dža] adv že; nekdal; sedaj (pa); a dîti une
veretât che tu cognossis ~ (Enrico).
benzen [ben'dzεn] m KEM benzene; Il ~ al è une
sostance che il so podê cancerogjen al è cognossût
(CoUd).
benzinâr [bendzi'na:r] m črpalkar m; e cun di plui il ~
al è sierât, di rabie o moli un blestemon, e intal scûr a
son doi zovins (medeuzza).
benzine [ben'dzine] f bencin m; di ~ bencinski; A
passavin camions di ~ cun scritis in todesc, cun cjamis di
breis e di madons (Sg); fâ ~ ?? dongje Vencò, li che o
levi a fâ ~ cuant che no vevin i sconts. (christianromanini
07/04).
beolc [be'כlk] m ratar m, kmet m, kmetavz m; E chest
~ dongje dal jôf? (Mucci).
beorcje [be'כrqe] kr. i f → Cuestebeorcje.
beorcje [be'כrqe] f 1. križišče n med poljskih poti, jasa,
goljava f; O fermavi la veture ‘e ~ in Povie e mi inviavi
a pît dilunc la strade, cjalant l’orloi, (BrLi)
2. FIG razpotje n, križišče n, stišče n; la umanitât e je
denant a une ~ (logosdictionary).
Beozie [be'כtsie] m GEO, HIST Beocija f (pokrajina v
ant. Grčiji); che si spessee a dâi un etichete negative,
usance la ~, vadì la mont de Grecie (BelAlci).
Bepi ['bεpi] (t. Bepo) os.i. m Jožek m, Jožko m; Stiçât
dal conseîr ~ Agostinis (Pa 02).
Bepo ['bεpo] os.i. m Jožek m, Jožko m; la fonde
culturâl metude di pre ~ Marchet. (Pa 02).
berber ['bεrber] adj berberski;
~ m 1. Berber m; ai rapuarts fra Arabics e Berbers, i
prins sedentaris (Pa 02/10-11) 2. berberec m (konj) 3.
LING berberščina f, berberski jezik m.
Berbere ['bεrbere] f Berberka f.
Berde ['berde] kr. i f (Prepot) Budóži (IT Berda).
berdei [ber'dεi] (t. imberdei) m zagata f, neugoden
položaj m, nerodnost f, težava f, problem m; Siore, mi
displâs, al sarà un ~ che si disgroparà bessôl. (BrLi); lis
raris cjarecis e lis tantis barufis dai spôs e gjenitôrs pai
mil e mil fastidis e berdeis (BelAlci).
berechin [bere'kin] m navihanec m, malopridnež m,
pobalin m, lopov m, porednež m; e po un bausâr, un
lari, un ~;
~ adj navihan, malopriden, pobalinski, paglav, lopovski.
berechinâ [bereki'na:] it pobalinsko se obnašati.
berechinade [bereki'nade] f pobalinstvo n, paglavstvo
n; → baronade.
Berenice [bere'nit∫e] os.i f Berenika f; Tal indoman,
Agripe e ~ a rivarin cun grande pompe (Bibl-Az).
bergamasc [berga'mask] adj bergamaški, iz Bergama;
~ m Bergamasco.
bergamascs [berga'masks] mpl F bedaki mpl,
neumneži mpl.
bergamine [berga'mine] f pergament m, koženica f;
daspò che e veve viodût il nodâr e il marchês scribiçâ dai
segns, incomprensibîi par jê e - al mot - ancje par so
pari, su di une ~ .. (Mar).
Bergamo ['bεrgamo] kr.i m → Bergum.
bergamo ['bεrgamo] v: capî il ~ migljaj razumeti,
dobro razumeti, vedeti za kaj gre; il spiziâr al capìs il ~
ancje lui.
berghel [ber'gεl] m krik m, vzklik m; al à petât un ~
che le àn sintude fin su la place.
berghelâ [berge'la:] (t. sberghelâ) it glasno govoriti;
kričati, dreti se, vpiti, vzklikati; L’om al si inacuarzè di
lui dome cuanche un operari al ~ al frut (Sg);
~ m dretje n, vzklikanje n, kričanje n; no ~ di fruts.
berghelade [berge'lade] f razgrajanje n, dretje n;
bergheladis tra ducj i trê.
berghelarili [bergela'rili] m šepet m; mrmranje n;
vpitje n, razgrajanje n; e al jere dut un ~ a ore di cene.
berghelon [berge'lon] m 1. (akreš. od berghel) glasno
vzklik m, grozno tuljenje n 2. razgrajač m, kričač m;
~ adj hrupen, glasen, hrumeč; o sin une fameone un tic
delicade e putrop unevore berghelone.
Bergum ['bεrgum] kr.i. m (IT Bergamo) Bergamo m;
A Sotto il Monte, dongje ~, al dirigè il Centri Studis
Ecumenics Zuan XXIII. (RB).
berlâ [ber'la:] (t. sberlâ) it kričati, vpiti, dreti se, tuliti;
razgrajati; A son utopiis a berlin i partesans de
globalizazion e de industrializazion a ogni cost (La);
Nol ocor ~ tant. (Sg) Ni se treba tako dreti;
~ tr zmerjati; la Talachine che a sberlave la sô
marcanzie.
berlaçâ [berla't∫a:] it vreščati, tuliti, razgrajati, dreti se
na vso moč; No sai se chest furôr / di ~ si aprove / dai
govins dal Cormôr / che..
berlade [ber'lade] (t. sberlade) f krik m, vzklik m,
tuljenje n; a davin une grande ~ e i spirts a lavin fûr
(Bibl-Az).
berlament [berla'ment] m vpitje n, kričanje n, dretje n,
razgrajanje n; si faseve un davoi, un ~ propit come in
Parlament; Berlaments, tufs di calôr te paludere umide
(PauluzzoN).
berlarie [berla'rie] f vpitje n, kričanje n, dretje n,
razgrajanje n; invezi dai solits cjants divots religiôs, al
sint dentri un sunsûr, un davoi, une ~ gjenerâl.
berlarili [berla'rili] m vpitje n, glasno govorenje n,
hrup m; šepet m; mrmranje n; razgrajanje n; un ~ di
sturnî.
berlete [ber'lete] f bahanje n, napihovanje n; se jo o
voi a cjase drete / cussì cence fâ il fat gno, / mi diran che
di ~ / vâl un mont, ma di fats no.
berli ['berli] m krik m, vzklik m; Il ~ ARS Krik
(Muncha); Vêso presint “Il ~” di Munch (BelAlci);
Duncje la int des monts si è esprimude e la sô volontât, la
sô invocazion, il so ~ al va scoltât di ducj (Pa 04/04).
berlic [ber'lik] (t. berlichite) m FIG hudič m; al è un
jeur e no l’orcul ni ~.
berlichite [ber'likite] m → berlic.
Berlin [ber'lin] kr.i m Berlin m; “E je dongje ~” i
rispuint. (Ta).
berline [ber'line] f 1. sramotni oder m (steber) 2. vrsta
voza f; limuzina f.
berlinês [berli'ne:s], -eze adj berlinski;
~ m Berlinčan m.
berlinese [berli'neze] f berlinčanka f.
berlon [ber'lon] (akreš. od berli) m 1. grozen, glasen
krik m; e là ~s, sivîi che no si dîs 2. (t. sberlon)
razgrajač m, kričač m; un gridatore / un sberlon, un
ciulon, che ciula, che sberla;
~ adj kričav, kričeč; il gno omp tant gnervôs e ~.
berlusconian [berluskoni'an] adj berluskonski (glede
na it. predsednika Berlusconija); E il clime al è deventât
inmò plui pesant cul guvier ~ (Pa 02).
Bernadie [ber'??] i g f IT Bernadia f; Là in fonts lis
montagnis di Nimis e la ~ (PauluzzoN).
Bernardin [bernar'din] m 1. (demin. od Bernart) a
traviers un dismenteât sonet di ~ Cancianini. (La 04/10)
(ljubkovalno: Bidin) 2. (pes) bernardinec m.
Bernart [ber'nart] os.i. m Bernard m; cert Bertrant
Secchia di Udin ~ di Castro di Piran e Julius Ciprian di
Bressie. (Natisone).
Berne ['bεrne] kr.i. m Bern m; e à presentât a la
Confederazion, ossei al guviêr di ~ (La).
Bernin [ber'nin] os.i m ?? i cordui di Micjelagnûl e ~.
beromai [bero'mai] adv sedaj (pa še bolj); anime ~
sglonfe;
→ zaromai.
Bersabee [ber'sai] ?? ; David che ~
bersai [ber'sai] m 1. tarča f; Culì il ~ al è l’“Olf” e la
sô politiche. (Vichi) 2. FIG iskana oseba f.
bersaiâ [bersa'ia:] (bersai, bersais, bersaie) tr zadeti;
obstreljevati.
bersalîr [bersa'li:r] m ostrostrelec m (vojak); un
ploton di bersaglîrs.
bersò [ber'so] (pl bersôs) m senčna pot f, brajda f; lu
clamave stant tal curtîl sot dal ~ des vîts.
bersoli [ber'soli] m BOT (ž. spola) konoplja f; ma prin
tu vevis gjavât un cjamp di bersolis che no vevin nissune
premure di lâ sul fûc.
Bert ['bεrt] os.i. m (IT Alberto, Berto) Albert m.
Bertiûl [berti'u:l] kr.i. m Bertiolo (UD); Il progjet
artistic al è prudelât dai Comuns di ~, di Cjamin (Pa).
bertiulin [bertiu'lin] (t. bertiulot) adj bertiolski, iz
Bertiola;
~ m Bertiolčan m.
berton [ber'ton] m ARH ljubimec m, zvodnik m, hotnik
m.
Bertos ['in] furl. priimek BERTOS GIUSEPPE
(Glemone sec. XVIII) Miedi, docent a Padue al scrivè
l'opare Elementa medicinae praticae. (GE)
bertuel [bertu'εl] m vrša f (za ribe).
bertuele [bertu'ele] f 1. nasadilo (pri vratih, oknu); i
veve justade la ~ de puarte ; açâr par bertuelis
Difarents filiots doprâts par fâ RPM : 1-açâr trafilât, 2ghise amorfe, 3-nylon, 4-açâr par bertuelis (SiF 03/3,
97) 2. FIG jezik m; a pierdarà ipso facto l’ûs de ~.
Bertul ['bertul] os.i m ??(IT Bartolo).
berzâ [ber'dža:] tr v stajo, v tamar dati črede; lis
vacjis e lis pioris lis ai berzadis.
berzarie [berdža'rie] f tamar m, planinski pašnik m;
cui lôr cuars, la ~ fin lis vacjis butin jù.
berze ['berdže] f staja f, tamar m, planinski pašnik m.
besclet [bes'klet] adv hitro, zgodaj, na hitrico;
Tantetant al rinunzià ~ a lis particularitâts locâls di ogni
fate, a pro de lenghe furlane unitarie. (telealtobut).
besetamp [be'so:l] ?? Il cognon da famea facilmenti
a nol à nuia ce fâ cul besetamp, ma al ven four dal non di
un antenât (Piç).
bessôl [be'so:l] (pl bessôi) adj 1. sam, čisto sam; ~
tanche un jubâl/ il gri čisto sam 2. osamljen, opuščen,
samoten; lis stradis bessolis.
bessolance [beso'lant∫e] f osamljenost f, opuščenost f,
samotnost f; La sô, in dut câs, e je stade une vite puare
di acjadiments sostanziâi e marcade de ~ e des rinunziis.
(Pa 03/4).
bessolin [beso'lin] adv zelo osamljeno; mandadis a
marît lis dôs frutatis, al viveve ~ te sô è cjasute fûr dal
paîs (JM, Salvâ).
besteâ [beste'a:] it poživiniti se, ponoreti, podivjati;
une assurditât che e fâs ~ (scritorsfurlans).
besteâl [beste'a:l] adj živalski, živinski; divji; Nadâl
un frêt ~, prin dal an un frêt di cjan (sangiorgioinsieme).
bestealitât [besteali'ta:t] f → bestialitât.
besteam [beste'am] m živina f; ~ grues velika živina
(goved, konj); ~ minût drobnica f; che a son calcolâts
un popul di bandîts, parvie che te lôr tradizion abituâl a
pratichin la ladrarie di ~ (Pa).
besteol [beste'כl] m brezglav, nepremišljen,
lahkomiseln; un zinar ~, plen di fotis, di voie di fâ nuie.
besteute [beste'ute] f zverica f, živalica f; Al procès a
vevin fevelât di rabie bestiâl e di ~. (Sg).
bestiâl [besti'a:l] adj živalski, živinski; zverinski,
nečloveški; Poesie di cjarte di veri e musiche ~, plene di
scossis eletrichis (mortegliano).
bestialitât [bestiali'ta:t] f 1. živalskost f, zverinskost f;
zverinstvo n, živinstvo n; No 'nd è veretâts o aspiets
gnûfs di pandi su lis bestialitâts e i macilis cometûts a
Auschwitz (Pa 7/2000) 2. surovost f; neumnost f.
bestialmentri [bestial'mentri] adv živalsko, živinsko;
zverinsko, nečloveško.
bestiologjie [bestiolo'ăie] f veda o živalih; come che
la piore e il madrac o il poleç e il vidul a fasin part de ~
(La 06/2).
bestie ['bestie] f zver f, žival f; živina f; Taiade a
tocs cul massanc, e daspò sepulide daûr di cjase
sô, chê ~! (Tolazzi); vivi di ~ živeti kot žival; un
timp di ~ pasje vreme; spelâ la ∼ odreti (kožo)
živine; il jevâ denant di, inmò a scûr, par fâ boli te
cjalderie de lissiarie la aghe di doprâ par spelâ la
~.(don); ∼ di stale hlevna živina f; plui
razionalitât des coltivazions, incressite dal partimoni
des bestiis di stale, bonifichis, aument di boscam
(Natisone/furlanis); fâ passonâ lis bestiis pasiti
živino; obleant i pastôrs a jentrâ tes propietâts
privadis par fâ passonâ e mangjâ lis lôr bestiis (La);
deriv. besteate, besteone, besteon, besteute.
besvelt [be'zvεlt] adv hitro; Cheste e je la reson par
cui i flus basaltics a puedin scori ~ e lâ indenant ancje
par tancj chilometris de bocje erutive. (stromboli).
betâ [be'ta:] (t. bitâ) it ARH pogosto hoditi kam,
obiskovati; e foi par selvis scuris di faiârs, / là cu no
bete sinò il lôf e l’ors.
Bete ['bete] os.i f Beta f; Tu sês ~ de lenghe sclete - Sei
Elisabetta dalla lingua schietta (VERONE); demin.
Betine.
betince [be'tint∫e] f → bitince.
Betine [be'tine] f → Bete.
Betlem [be'tlεm] kr.i m Betlehem m; Dopo che Gjesù
al jere nassût a ~ in Gjudee, sot dal re Erode (Bibl-Mt)
Ko je bil Jezus rojen v Betlehemu v Judeji.
beton [be'ton] m → peton.
betonic [be'tכnik] adj FIG (šalj.) poznan, slaven; de
fame placide za fat ~, l'architetonic puint di cent arcs.
betoniche [be'tכnike] f BOT betonika f, bukvica f;
jessi cognossût plui de ~ biti svetovno znan, slaven.
Betsaide [be'ton] kr.i f BIBL Betsajda f; Alore lui ju
cjolè cun se e si ritirà tune sitât che i disevin ~ . (BiblLc).
betule ['bεtule] f pivnica f, krčma f; Ancje il Chino,
alcolist tant che il Garibalt, al ven davôr di nô fin a la
Bodeguita del Sur, une vecje ~ dulà che Clara
(lacomugne).
beu ['bεu] int bev; dî no dî ne ceu ne ~ ne reči ne bev
ne mev (BrLi); → ceu.
bevaçâ [beva't∫a:] it pijančevati, popivati, piti, napajati
se; piti kot za zastavo; Stait atents che no vein di
inçussîsi i vuestris curs cul mangjaçâ e cul bevaçâ, cul vê
tal cjâf dome lis robis di chenti (glesie);
~ tr napiti, napajati, opijaniti.
Bevaçane [beva't∫ane] kr. i f (Sant Micjêl) Bevazzana
Destra.
bevaçon [beva't∫on] m pijanec m, (velika) žeja f.
bevaçone [beva't∫one] f pitje n, popivanje n, opijanje n,
pijančevanje n; il frico, parvie de ~ che bisugne fâ dopo
di vêlu mangjât, al jude a parâ vie i pinsîrs.
bevade [be'vade] f popitek m; pitje n; pijača f; i
bilicuns par une altre bevade / coronarìn di flôrs;
→ (bolj obič.) bevude.
bevadôr [beva'do:r] m torilce za vodo (v ptičnicah).
bevande [be'vande] f pijača f; ∼ alcoliche alkoholna
pijača; che tu âs bevût par intîr (e no dome cerçât) une
~ alcoliche?. (SiF 03/4, 147).
bevareç [beva'rεt∫] m pijača f; napitek m; ~s di
cjalunis izbrane pijače.
bevarin [beva'rin] m napoj m, čarovni, ljubavni napoj
m; strup m; il filtri di amôr, clamât ~.
bevaron [beva'ron] (t. bevarum) m 1. krepilna pijača
(iz vode, moke in otrobov) za živino; se no i puartin fûr
de puarte / la panole o il ~ 2. napoj m, pijača f; brozga f;
mešanica f; risots e macarons, / polpetis di ogni genar,
pastiçs e bevarons.
bevarum [beva'rum] f → bevaron.
beverâ [beve'ra:] (t. imbeverâ) tr 1. napojiti, dati (za)
piti; va a ~ i bûs tal sfueiat 2. → imbeverâ;
!~si refl napajati se; odžejati se; vevino miôr di viodilu
a imbeverâsi cul so tuessin e restâ infossât te sô malore?
beveradôr [bevera'do:r] m korito n, napajališče n,
napajalnik m; Ator des fontanis publichis e di chês
privadis, ator dai lavadôrs e dai laips (beveradôrs) di
une volte (Pa).
beverât [beve'ra:t] (t. imbeverât) adj napojen;
odžejan; al è puest, ben ~.
bevi ['bεvi] tr 1. piti; ~ a sclips, sclip a sclip srebljati,
po požirkih piti; ~ a scroc che al mangjave e al beveve
a scroc e ancjemò al vignive idolatrât des sôs vitimis.
(Bel); ~ tanche une semple piti kot goba; tignî bevût
požreti (pijača), napajati se; fâ bon ~ lepo pripraviti
pijačo; facil tanche ~ un ûf enostavno kot nič; meti di
~ naliti; Al tornà a meti tal so puest il sorestant dal vin,
tant che al tornà a meti di ~ al Pharaon; (Bibl-Gjen);
meti fûr di ~ ponuditi pijačo; no mi fâs bon ~ FIG
stvar mi ne diši, ne zaupam zadevi; trai di ~ navrtati,
nastaviti sod; 2. vpiti, vsrkati; lis sponzetis, i modons a
bevin sù la aghe 3. FIG lahkoverno verjeti, zaupati,
peljati nekomu; dâle di ~ a un;
~ m pitje n; E po’ il ~ mi plâs. (BrLi)
bevi fûr [~ 'fu:r] tr (iz)sesati, (po-, iz-, v-)srkati,
vpi(ja)ti; i bêf fûr dute la vite.
bevibil [be'vibil] adj piten; aghe ~ pitna voda; Cu la
cussience che 1 miliart e 400 milions di lôr in zornade di
vuê no àn ancjemò acès a une risultive di aghe ~ (Pa 02),
bevidôr [bevi'do:r] m pivec m; Ad esempli, chel grant
~ di biris di Deutsch Nepal, che al fâs une musiche une
vore scure e ombrose (Ta).
bevidore [bevi'dore] f ženska, ki veliko pije, veliko
pijače prenese; ma la sô femine e je plui ~ di lui.
bevilaghe [bevil'age] m abstinent m, ki se vzdržuje
pijači (alkoholu).
bevon [be'von] m pivec m; pijanec m, FIG goba f; i
amîs, ~s di onôr.
bevone [be'vone] f ženska, ki veliko pije, pijanka f; un
côl di trape s’a son bevonis.
Bevorcjans [bevor'qans] kr.i m (Mueç) Bevorchians.
bevorcje [be'vorqe] f → beorcje.
bevuçâ [bevu't∫a:] tr srkati, srebrati, požirati;
→ bevucjâ.
bevuçât [bevu't∫a:t], -ade adj rahlo vinjen; si ur cjol la
patent s’a rezin l’automobil un signâl ~s.
bevucjât [bevu'qa:t] adj → bevuçât.
bevude [be'vude] f 1. popitek m; pitje n; Cuindi o si
cjate alc di sest o si viodìn nô par une ~ legre!
(Furlanist) 2. pijača f; → bevade.
bevût [be'vu:t], -ude adj pijan, vinjen, opit, nabit; o
sês ~, brut mostro!
biacemai [biat∫e'mai] int če dá bog, če bi bilo mogoče;
~ che o fos poete! o vorès di colp rimâlu; ~ che o podès
viodilu, i dirès: ”cun ce dirît?”.
Biacis [bi'at∫is] kr.i fpl (Pulfar) Biacis; Nassût a ~ il 1
di avrîl dal 1909, nol à podût gjoldi lis personis plui
cjaris tal moment che plui i coventavin. (Pa 02).
biadaç [bia'dat∫] (deriv. od biât) m revček m, nesrečnež
m, božec m; il plevan, puar ~, al jere avilît.
biadel [bia'dεl] (deriv. od biât) m revček m, božec m.
biadele [bia'dele] f revca f, uboga f; ma, ~, e je
restade pôc timp dopo imbroiade.
biadelore [biade'lכre] int k sreči, hvala bogu; ~ che i
bêçs ju ai achì pronts in cjase (F); ~ che le ai metude sul
picjot (PauluzzoN).
biadin [bia'din] (deriv. od biât) m revež m, revček m,
božec m; ”biadins!...” ur dîs. E i uceluts piulant / tal lôr
lengaç: ”benedete chê man!”;
~ adj ubog, reven; e deventave simpri plui biadine.
biadot [bia'dכt] (deriv. od biât) m revež m, revček m;
chel ~ al à tirât mâl la bruscjete de vite.
Bianchi [bi'anki] m kolo (Bianchi); E difat i puartà
une vecje ~, che no i mancjave nuie (Sg).
biât [bi'a:t], biade adj 1. presnet, preklet; cheste biade
ploie che no finis plui! 2. preprost, ubog; naiven; Il
taramot das tangents nol à sparagnade nancje la "biade"
Cjargne (don) 3. dobrodušen, dober;
~ m naivnež m, preprost človek m; božec m, revček m;
dobra duša f; puar ~ božec m, revček m nesrečenež m,
tepec m, bebec m; L’om par simpri, il puar ~, i diaui, il
frutat, l’insium di un om ridicul, i fradis Karamazov.
...(SiF); deriv. biadut, biadìn →, biadel →, biadaç →,
biadot →.
Biatrîs [bia'tri:s] os.i. f Beatrice (IT); E ce sucedial
inte anime di ~, ce maniere si davuelzie la sô sensualitât?
(Pa).
bibâ [bi'ba:] it (t. FIG) kapljati, pronicati; se il cjalcon
nol è strent, il vin al bibe.
bibì [bi'bi] m INF → bibìs.
bibiâ [bibi'a:] it obotavljati se, obirati se, zgubljati čas;
odlašatiati; al è une ore che al bibiè tor di chê
sieradure;
~si refl pomuditi se, zadrževati se.
bibie ['bibie] f 1. mudljivost f, počasnost f;
→ pachee, sflacje 2. → bibion.
bibieç [bibi'εt∫] m 1. zabava f, kratkočasje n, razvedrilo
n; pierdi timp in ~s zgubljati čas z neumnosti 2. težava
f, zagata f, zapleten problem; La vore par meti in
sigurece cuintri i dams dal taramot lis vieris cjasis
ancjemò abitadis al è un vêr ~. (SiF 03/3, 97) 3.
malenkost f, šara f, ničemurnost f; medaiutis, santuts,
coronuits e altris bibieçs di comprâ;
→ bebel (bebei).
bibion [bibi'on] m omahljivec m, neodločnež m;
počasnè, previdnež m.
Bibion [bibi'on] kr.i m Bibbione; Sabide ai 10 di
Zenâr, a Cjaurlis, si discor sul avignî de lagune di
Cjaurlis e di ~. (Pa).
bibione [bibi'one] f omahljiva, neodločna ženska f.
bibiôs [bibi'o:s], -ose adj predrzen, vztrajen, nadležen;
la stagjon si finirà / cun montanis bibiosis.
!bibìs [bi'bis] (t. bibì) m buba f (izraz za bolečino v
otroški govorici); mame, ~ ! – lasse, vissaris mês, lasse
pûr lì; / ti porès fâ bibì.
bibitorie [bibi'tכrie] f FIG (šalj.) pitna daritev f; cu la
viste fluscade parvie de ~.
biblic ['biblik], -che adj biblijski, bibličen,
svetopisemski; Stant a la vision bibliche e cristiane de
muart, o varessin di gjoldi pe libertât (Pa 02); che in te
concezion bibliche a son il spieli de eternitât e duncje de
inamovibilitât. (BelFa).
Biblie ['biblie] f Sveto pismo n, Biblija f; la antighe
peraule dai profets de ~.
bibliobus ['bibliobus] m potujoča knjižnica, potujoča
knjigarna.
bibliofil [biblio'fil] m bibliofil m; Peraulis di Josef
Malattia, di Barcis, vivût a cjaval fra il Vot e il Nûfcent,
poete, ~, memoralist. (La 04/10).
bibliofilie [bibliofi'lie] f bibliofilija f, bibliofilstvo n.
bibliograf [biblio'graf] m bibliograf m.
bibliografic [biblio'grafik], -iche adj bibliografski;
Cumò al dispon di une moderne sede tal cûr de zone
universitarie, cun spazis par seminaris, un nucli ~ e
cuatris stazions di lavôr. (CIRF); materiâl ~
bibliografsko gradivo; lavôrs di catalogazion di
materiâl ~ e documentari (CIRF).
bibliografie [bibliogra'fie] f bibliografija f; Par
dibisugnis di studi e ricercje particolârs, tal câs che
l'utent al vedi prontât une ~ furnide di dutis lis
colocazions te biblioteche (CoUd).
bibliotecari [bibliote'kari] m bibliotekar m; knjižničar
m; Si pues domandâ altris informazions al ~, Sâr
Giorgio De Tina (Codroip, Avis).
biblioteche [biblio'tεke] f 1. knjižnica f, biblioteka f; ∼
digjitâl digitalna knjižnica; e par jentrâ inta chel gnûf
des bibliotechis digjitâls mobilis, par cussì dî, che a
comunicaran par lengaçs audio (Pa 03/6); ∼ Civiche
mestna knjižnica; I tescj che a concorin a àn di rivà ae
Biblioteche Civiche di Codroip (Codroip, Avis); ~
eletroniche elektronska knjižnica; A son disponibii:
l’archîf dal mensîl, la ~ eletroniche, ju imprescj
lenghistics e i servizis informatîfs di altris clapis. (Pa
03/12) 2. knjižna zbirka 3. knjižna omara.
biblioteconomie [bibliotekono'mie] f bibliotekarstvo
n, knjižničarstvo n.
biblist [bi'blist] (mpl bibliscj) m biblicist m; Pre’ Aldo
Moretti, ~, animadôr de Lote pe Liberazion e furlanist, al
è muart ai 26 di Lui, a 93 (Pa).
biblistiche [bi'blistike] f biblicistika f.
bicarbonât [bikarbo'na:t] m KEM bikarbonat m.
bicefal [bi'blist] adj POL bikefalen; Parlament
european, a bon pro di un podê legjislatîf ~ (Pa 03/12).
bicelulâr [bit∫elu'la:r] adj bicelularen, biceličen;
dvoceličen; Lis ascosporis (3,5-5 x 7-11 µm) a son
bicelulârs, trasparentis e tarondis a la fin. (SiF 03/4, 9).
bicicletate [bit∫ikle'tate] f star kolo n, bicikel m
(slabš.); ma a di chel che al va indenant porconant cun
tun ~ vecje, cence flât e cence fanâl. (BelFa).
biciclete [bit∫i'klete] f (dvo)kolo n, bicikel m; in ~ na
kolesu, s kolesom; Dome dopo un dîs minûts al incrosà
un vieli in ~ (Sg).
Bicinins [bit∫i'nins] kr.i. m Bicinicco (UD); Chei che
ancjemò in dì di vuê no àn declarât lis sôs intenzions a
restin: ~, Damâr, Dimpeç, (Pa).
bicoche [bi'koke] f gorska koča f; umazano stanovanje
n, FIG luknja f.
bidel [bi'del] m šolski sluga f, šolski hišnik m,
vzdrževalec m.
bidele [bi'dεle] f šolska sluga f, šolska hišnica f,
vzdrževalka f; Sì, e fâs la ~ tes mediis. (PauluzzoN).
bidimensionâl [bidimenzio'na:l] adj FIZ
dvodimenzionalen; Duncje il stât di un foton
liniarmentri polarizât al è rapresentât di un vetôr intun
spazi ~. (SiF 03/3, 9-18)
Bidin [bi'din] os.i. m Bernard m; ”o dubiti che lu
podarìn viodi prin di San ~ ...” ”San ~? ... che al cjât?”
”trê dîs dopo dal Judizi Universâl”.
bidin [bi'din] m preprostnež m, naivnež m, neumnež m;
si rangjave ancje a vendi sperancis a bon presi, cul butâ
cjartis a cualchi bidinute; demin. bidinut.
bidine [bi'dine] f preprosta, neumna ženska; soredut
produzions isoladis (Bidin e Bidine o il pulz e la pulze
par cure di Andreina. Ciceri, SFF (CoUd);
demin. bidinute.
bidon [bi'don] m 1. ročka f 2. FIG prevara f, goljufija f;
Dree mi à invidade: se ~! Il concert di Lolli a Mortean.
Sabide di sere beh jo o soi rivade tardute a mortean
(Furlanist) 3. grda šala 4. škatla f.
biel [bi'εl] (pl biei) adj 1. lep, čeden; ~ in gjambe
lepih nog; bielis oris dolge ure, ure in ure; di ~ dì ob
belem danu; PROV Nol è ~ ce che al è ~, al è ~ ce che al
plâs. (ProvBr); Bon, chê biele fantate là, chê more, e je
une des tantis personis che mi son plasudis
estetichementri (Ta) 2. dober; Une dì al veve fat un ~
aparechio di len, cun tant di eliche, e lu veve fat svolâ dal
barcon dal cjast. (Ta); E chel ~ romanç di fantassience
dal ’53 di un ciert Robert Rainbell? (Ta);
~ adv kar, precej, čisto, do dobra (poudarja sledeč
pridevnik), dobro, lepo; „Buine” al rispuindè l’ustîr,
biel cjalantlu fis. (Sg); Intant che E. al beveve biel
planc al vignì drenti un altri aventôr (Sg);
~ sôl čisto sam; ~ a planc → bielaplanc ; ~ stufade
do dobra naveličana; ~ ~ lepo počasi;
~ co ko, medtem ko, ravnokar; une volte un miedi, ~
lant a fâ une visite intune famee;
~ m 1. lepota f, lepotnost f; lepo n; E chest al devente
un apel par ducj chei che a crodin te Art e tal Biel (Pa
06/1); cussì si impensisi dome il ~ (MazzonIol); al à il
so ~ nekaj lepega je v njem; fâ lis bielis a dvoriti,
osvajati (žensko); meti in ~ ; cjalâ di ~ ?? ; PROV
Par cognossi il ~ bisugne viodi il brut. (ProvBr) 2. il ~,
il ~ di Rome rit f, zadnjica f; deriv. bielon, bielonon,
bielot, bielit, bieluçut.
biel che [bi'εl ke] co medtem ko, ravno ko, v času ko,
za časa ko; E. al cirive un campanel su la colone dal
puarton, ma no lu cjatave, ~ il cjan al strissinave la
cjadene diluncvie il fil di fier, fin al puarton, cence
vuacâ. (Sg); une des letaris che Hus al scrivè biel che al
spietave che lu brusassin (Cadorini/furlan) eno od
pisem, ki jih je Hus pisal, v času ko je čakal, da ga bodo
zažgali.
biel a planc [biela'plank] → biel planc.
biel a pueste [bielapu'este] adv nalašč, namenoma;
lôr si cjacin ~ / dongje plui che mai.
biel avuâl [bielavu'a:l] adv popolnoma, celotno, v
celoti; vsekakor; vse do konca; brez izjeme; vuê i Stâts
son plens di debits e ~ scunîts; se i soldâts cjariâts di
sbigule disertassin ~.
bielece [bie'lεt∫e] f 1. lepota f; un frut di ~ ; In
particulâr la sô puisie e disvele une intonazion
intimistiche, fate di ~ ma ancje di spiete e di ingòs (La);
ma la liturgjie, cu la ~ e la maiestositât dal so
ceremoniâl, il sflandôr dal rituâl (Bel). 2. → belece.
Bielestele [biele'stεle] f ASTR Venera f, danica f,
jutranjica f (zvezda); dopo di une gnot masse penze e
durade masse a lunc, e lusi finalmentri la ~ (Pa 10/99).
bielevoie [biele'voie] f nevoščljivost f, zavist f,
poželenje n; fâ la ~ zavidati nekomu; o sai che a
Cerneglons chei di Franzoe / fadin la ~.
Bielezoie [biele'dzכie] kr.i f (Paulêt) Bellazoia.
Bielgrât [biel'gra:t] kr.i m → Belgrât.
bielit [bie'lit] adj luškan, ljubek, ljubkan, srčkan,
prikupen; bielite ma cjitine; (bolj obič. bilit).
bielite blancje [bie'lite 'blanqe] f BOT petoprstnik m
(Potentilla).
bielon [bie'lon] (t. bielonon) adj izvrsten, najboljši,
sijajen; al veve un purcit ~.
bielonon [bielo'non] adj → bielon.
bielonone [bielo'none] f izvrstna f, sijajna f.
bielorus [bielo'rus] adj beloruski;
~ m 1. Belorus (Belorusinja) 2. LING beloruščina f.
Bielorussie [bielo'rusie] f GEO Belorusija f; come che
a vevin za vût fat lis Republichis Baltichis, la Ucraine, la
~, la Azerbaijan, la Gjeorgje (Pa 03/5).
bielot [bie'lot] adj ličen, čeden, srčkan; al à bielote
simpri stade.
biel planc [biel'planc] adv zelo počasi, umirjeno,
mirno, lepo počasi; ..e si meteve a mangjâ ~, mastiant a
lunc e cjalant fûr dal balcon. (Sg);
→ planc, biel a planc.
biel principi [bielprin't∫ipi] m popolni začetek: dal ~
z vsega začetka; Dal ~ de sô ativitât la cooperative e à
prudelât la sô programazion radiofoniche cun la
organizazion..(O).
bielsôl [biel'so:l] adv (neknjiž.) → bessôl; Une volte
che al nadave ~ framieç lis canelis (Zili).
bielstâ [biel'sta:] m dobrobit m, udobnost f, udobje n,
lagodnost f, dobro počutje n; no varês i comuts e il ~ di
chenti.
bieluçat [bielu't∫at] adj ličen, čeden, srčkan.
bielvedê [bielve'de:] m razgledišče n, razgledna točka f.
Bielvedê [bielve'de:] kr.i m (Paulêt) Belvedere; Ma,
rivât a ~, al à viodût ch’a èrin i palûs e li’ marinis e
(Natisone).
Bielvedê Di Aquilee [~ di akui'lεe] kr.i m (Aquilee
Ud) IT Belvedere.
Bielvedê Di Cordovât [~ di kordo'va:t] kr.i m
(Cordovât) Belvedere.
Bielvedê Di Marsuris [~ di mar'suris] kr.i m
Belvedere (Povoletto, UD).
bielviodi [bielvi'odi] m čudežni prizor m, privlačnost f,
atrakcija f, čar m; fruts che a jemplin dute la vile di
ligrie e di ~ .
bielzà [biel'dža] adv že; nekdaj; sedaj (pa); se chest
percors di “maternitât” Aquilee lu à fat ~ tai secui
passâts (Pa 02/12); se no doprin ju imprescj juridics che
a àn ~ a disposizion (Pa 03/5);
→ benzà.
bienâl [bie'na:l] adj dvoleten; bienalen, bienalski;
~ f bienale m; Bienâl di Vignesie ART beneški bienale
(umetniška razstava); Al à partecipât a la Bienâl di
Vignesie. (GE).
bieni [bi'εni] m dvoletje n, dveletno obdobje; dveletni
študij; e à refudât di dividi la discussion su la
delocalizazion di chê sul recupar de produtivitât pal
prossim ~. (O).
Biêr [bi'e:r] kr.i f (Cjavàs) IT Bieri.
bifocâl [bifo'ka:l] adj dvogoriščen, dvofokusen,
bifokalen; i bifocâi dvogoriščne leče; un pôc pletut e
intôr i ~.
bifocalisim [bifoka'lizim] m bifokalizem m.
big-bang [big'bεnk] m FIZ big bang, prapok m (teorija
o nastanku vesolja); E si svindiche tirantnus dentri ancje
nô in cheste disgregazion o deflagrazion finâl, un “~”
che al à il savôr di un “flop” cosmic (Pa 02).
bigarin [biga'rin] m (pri dečku) penis m, lulček m; →
bagai, cicinut.
bigat [bi'gat] m (od sviloprejke) buba f; e il fî dal om,
che al è tanche un ~. (Bibl-Jop).
bigatarie [biga'tarie] f → bigate.
bigate [bi'gate] f predilnica f, svilopredilnica f. →
bigatarie.
bigatin [biga'tin] m svilar m, svilorejec m.
bighe I ['bige] f F kurec m, kurac m; jessi a grado,
distirât sul savalon, a menâmi la bighe e tirâ claps ai
frutus che.. (Furlanist);
→ cuaiat, çoçul, pisse, sivilot.
bighe II ['bige] f (rimski voz) dvovprega f;
bignâ [bi'ña:] it → bisugnâ.
bigoce [bi'got∫e] f mapa f, šolska torba f, torba f;
Ustine a ridè viodinju a poiâ lis bigocis e ur disbotonà i
grimaluts.
bigogne [bi'gogne] f → vigogne; E je ancje vere che in
putropis fameis di mieze ~ si va bandonant il lengaç locâl
(La 07/02)
bigolâr [bigo'la:r] m testeninar m.
bigolon [bigo'lon] m makaron m.
bigot [bi'gכt] m pobožnjak m, svetohlinec m; e ogni
riserve o proteste e je dome un "revoc di un perbenisim
rangit e ~ (Bel); →cjitin, patafebancs.
bigotarie [bigota'rie] f 1. pobožnjaštvo n, svetohlinstvo
n; → cjitineç 2. (kolekt.) pobožnjakarji mpl, svetohlinci
mpl; va la ~ pa lis glesiis.
bigotisim [bigo'tizim] m pobožnjakarstvo n,
svetohlinstvo n, licemerstvo n.
bigul ['bigul] m (drobni) rezanec m.
bigulere [bigu'lere] f dolgoveznost f, dolgovezen govor
m, marnjanje n, oštevanost f; invezi di tacâ une ~ su la
moralitât dai umign di chest mont.
bikini [bi'kini] inv bikini m.
bilabiâl [bilabi'a:l] adj LING dvoustničen, bilabialen;
~ f LING dvoustničnik m, bilabial m.
bilanç [bi'lant∫] m 1. bilanca f 2. FIG bilanca f,
obračun m, pregled m; e cussì a son lâts indevant fin al
1924 o 1927 cuant che i fassiscj e an obleât a fâ il ~ unic.
(Pa Vicinia).
bilaterâl [bilate'ra:l] adj dvostranski, obojestranski,
bilateralen; mutisim causât di une lesion ~ dai lobis
frontâi (SiF 02/1).
bilateralmentri [bilateral'mentri] adv dvostransko,
obojestransko, bilateralno.
bile ['bile] f 1. ANAT žolč m; 2. FIG srd m, jeza f; jo,
infat, o viôt che tu sês tal marum de ~ e tai leamps de
tristerie (Bibl-Az).
bilengâl [bilen'ga:l] adj dvojezičen; al è stât presentât
a Udin il Grant Dizionari Bilengâl Onde);
~ m dvojezični m, dvojezičnež m, dvojezičnik m;
Cemût fasino i bilengâi a capî e a produsi lis peraulis?
(SiF 03/4, 97-114).
bilenghisim [bilen'gizim] m dvojezičnost f,
bilingvizem m; Al è di agns che in Friûl si cîr di di
inserî il ~, tes scuelis e tes istituzions (Leng).
bilenghist [bilen'gist] (pl bilenghiscj) m dvojezičnež
m, dvojezičen človek m.
bilenghistic [bilen'gistik], -iche adj dvojezičen;
tabelis bilenghisticis dvojezični krajevni napisi; (Pa
02/12)
biliart [bili'art] m biljard m; Pes ostariis, in te stazion,
suntun biliart, e plui di râr durmî sui bancs lis oris no
passavin mai...(bakan).
bilic ['bilik] m ravnotežje n; in ~ v ravnotežju
metude in ~ tra cîl e bosc (Pa 06/1).
bilicun [bili'kun] m pokal m, velik kozarec m; kupa f.
biliet [bili'et] m 1. vstopnica f, vozovnica f; biliets di
nâf ladijska vozovnica; Pe esposizion a son stadis
tiradis dongje passe 200 fotografiis, biliets di nâf (Pa
05/12); gjavâ il ~ pokazati vozovnico; cence paiâ ~s;
~ zornalîr dnevna vstopnica; savint che par paiâ 1 etar
di nêf artificiâl a coventin sù par jù 7 mil “biliets
zornalîrs” (Pa 03/11) 2. kartica f; ~ di visite vizitka
f; E pardabon il cjavedâl al jere il capitâl par une famee
furlane, stant che al jere il simbul, il "~ di visite" de cjase
(Scf) 3. listek m.
bilietarie [bilieta'rie] f prodajalna vstopnic, vozovnic;
ven a stâi che no jere la sagristie (dulà che cumò e je la
~) (Pa).
bilietinâr [bilieti'na:r] m prodajalec m vstopnic,
vozovnic.
bilietut [bilie'tut] m listič; sporočilce na lističu; Tal
ultim, no podint fevelâ, al scriveve bilietuts. (Bel);
bilinguâl [bilingu'a:l] adj → bilengâl.
bilinguisim [bilingu'izim] m → bilenghisim.
Biliris [bi'liris] kr. i f (Magnan) Billerio; organizât in
memorie di Meni Ucel, poet e artist di ~ (Pa 03/2).
bilisiâsi [bilizi'a:si] (t. sbilisiâsi, imbilisiâsi) refl po-,
o-lepšati se, o-krasiti se; a tacarin a sburfinâsi, a
petenâsi, a imbilisiâsi;
→ sbilitâsi.
bilisie [bi'lizie] f 1. po-, o-lepšanje n, o-krašenje n;
okras m; Tal difûr bilisiis di Comun. (CoTav) 2. nakit m,
dragulj m, ovratna verižica f; Ma lis veris bilisiis dal
Domo a son i frescs dai absits, ducj dal Tresinte.
(areagroupeditore).
bilit [bi'lit] adj ljubek, čeden, srčkan, prikupen, lep;
→ ninin;
~ m 1. INF igrača f, razvedrilo n, zabava f; (bolj obič.
bebel, bebei) 2. poklon m, laskanje n, pohvala f; nežnost
f, ljubkost f; al tacà a bussâlu e a fâ i mil cjarecis e ~s;
→ bilite.
bilite I [bi'lite] f ZOOL podlasica f (Mustela nivalis) ;
I sôi vôi, taiâts a mieç des lints dai ocjai, a semein chei
de ~. (BrLi) 2. FIG (šalj.) demon m, hudoba f, kuga f,
hudič m (človek); un mostro, une ~, un vuerîr cence
magle e ni pôre.
bilite II [bi'lite] f laskanje n, prilizovanje n,
ljubkovanje n; poklon m, kompliment m; pôc valin lis
promessis e mancul lis bilitis; → bilit.
biloi [bi'loi] m vrtiljak m; i svoladôrs a fasevin un ~
par aiar;
→ cavalarice.
bilôs [bi'lo:s], -ose adj žolčen, žolčast, jezav, togotljiv,
nagle jeze; chel temperament ~ e fastidiôs.
bime ['bime] f jagnjica, ki po enem letu ni jagnjila.
bimestrâl [bimes'tra:l] adj dvomesečen, bimestralen;
~ m dvomesečnik m; prontât il so lunari pal 2006 e lu
à dât fûr cul ~ “ Emigrant ” (Pa).
bimestri [bi'mεstri] m dvomesečje n, bimester m.
bimetalic [bime'talik], -iche adj TEH dvokovinski,
bimetalen.
bimilenari [bimile'nari] adj dvatisočleten;
~ m dvatisočletnica f.
bimotôr [bimo'to:r] adj dvomotoren;
~ m dvomotorno letalo n, dvomotorec m.
Bin ['bin] furl. priimek BIN GIUSEPPE (Vile di Var
1689 - Glemone 1773)(GE).
binari [bi'nari] adj 1. binaren, dvojen, iz dveh enot 2.
KEM, MAT binaren, dvojiški;
~ m ŽELEZ tir m ; proga f; ~ muart slepi tir; jessi
suntun ~ muart FIG biti v slepi ulici; biel che i predis
des monts a jerin suntun ~ muart. (BelAlci).
bindâ [bin'da:] tr ob-, pre-vezati, poviti; cjatât picjât
cui voi bindâts e cu lis mans e i pîts peâts (Pa 04/05);
un frut bindât povit otrok.
binde ['binde] f povoj m, ob-, pre-veza f.
bindel [bin'del] m trak m, vez f; e je stade
rinfuarçade cuntun ~ di fibris di carboni e resine
epossidiche .. intant chê altre e je stade parzialmentri
taponade ..(SiF 03/3).
bine ['bine] f skupaj zlepljeni kruhki; La camarele i
puartà un cuart di neri, une ~ di pan e ..(Sg);
binidî [bini'di:] → benedî.
binidizion [binidizi'on] → benedizion.
binocul [bi'nכkul] m daljnogled m.
binoculâr [binoku'la:r] adj binokularen, dvoočen;
~ m daljnogled m; al ven studiât e determinât, ancje in
gracie de osservazion cul ~. (CoUd)
binomi [bi'nכmi] m MAT binom m, dvočlenik m ;
che a prudelin la instituzion di un sogjet politic disferent,
duncje no concorenziâl, ma ben autonim e bon di
mantignî in eculibri il ~ teritori/int. (Pa 04/02)
binore [bi'nכre] → buinore.
bintar ['bintar] m brezdelnež m, lenuh m, nepridiprav
m, potepuh m; fâ il ~ potepati se, lenariti, postopati;
Ducj o cjatìn alc de nestre vite in chê dal fi che al
scjampe par fâ il ~ (Bibl-Lc);
~ adj potepuški, klateški, len; Spieli di cheste vite
bintare a forin lis sôs poesiis (Ponte).
binte ['binte] f vitel m (dvigalo), vozna vijača f; Udin
po cu lis bintis al tirarà in mieç la culine..
binzinar [bin'ar??] f ?? O fasìn il plen e il binzinâr nus
da informazions. (Pa 06/3).
bioarchiteture [bioarkite'ture] f bioarhitektura f;
La plui cualificade esperience didatiche di ~ e je tacade
vie pal mês di Mai. (Pa 04/05).
biocenosi [biot∫e'nכzi] f BIOL biocenoza f.
biochimic [bio'kimik], -iche adj biokemičen;
~ m biokemik m.
biochimiche [bio'kimike] f biokemija f; Angelo
Vianello, professôr di ~ vegjetâl (SiF).
bioclimatologjie [bioklimatolo'ăie] f bioklimatologija
f.
biodegradabil [biodegra'dabil] adj BIO, KEM
biorazgradljiv, biološko razgradljiv; tornant a doprâ ju
imbalaments, compostant lis scovacis biodegradabils.
(Pa/Buteghe).
biodinamic [biodi'namik], -iche adj BIOL, AGR
biodinamičen; Dal mês di Jugn, lis organizazions
agriculis pe produzion biologjiche e biodinamiche dal
Friûl (Pa 03/12).
biodiversitât [biodiversi'ta:t] f → biodiviersitât.
biodiviersitât [biodiviersi'ta:t] m biološka
raznovrstnost f; E puartarà indenant iniziativis par
studiâ, difindi e promovi la ~ des plantis e dai nemâi dal
Friûl. (Pa).
bioecolic [bioe'kכlik], -ighe m bioekolog m.
bioecologjic [bioeko'lכăik], -iche adj bioekološki;
organizât de sezion di Puart de “Associazione
architeture bioecologjiche”. (Pa 04/05)
bioecologjie [bioekolo'ăie] f bioekologija f.
biofisic [bio'fizik], -iche adj biofizičen;
~ m biofizik m.
biofisiche [bio'fizike] f biofizika f.
biogas [bio'gas] f bioplin m.
biogjen [bi'כăen] adj biogen.
biogjenesi [bio'ăεnezi] f biogeneza f.
biogjenetic [bioăe'nεtik], -iche adj biogenetski;
biologje, de economie, dal tierc mont, de ingegnerie
biogjenetiche, de sessualitât, de contracezion, de
omosessualitât (Pa);
~ m biogenetik m.
biogjenetiche [bioăe'nεtike] f biogenetika f.
biogjeografie [bioăeogra'fie] f biogeografija f.
biograf [bi'כgraf] m življenjepisec m, biograf m; Nol
sarà costant te produzion poetiche, par dedicâsi ancje a
atres ativitâts tant che gjornalist ~ e regjist (Furlanist).
biografic [bio'grafik], -iche adj življenjepisen,
biografičen, biografski; Se si da une olmade intun
dizionari ~..(scritorsfurlans).
biografie [biogra'fie] f življenjepis m, biografija f;
Revision, atualizazion e publicazion des biografiis di
furlans inlustris (CIRF).
bioincuinament [bioinkuina'ment] m biološko
onesnaževanje n; cussì come che i gjenetiscj no son
competents di ~ .(Pa 05/04)
bioingjegnerie [bioinăeñer'ie] f biološki inženiring m.
biolic [bi'כlik] m biolog m, naravopisec m; Al po stâi
che al rivarà ancje il zovin ~ Manuel (CoUd).
biologjic [bio'lכăik], -iche adj biologičen, biološki;
control ~ biološko nadzorovanje, biološki nadzor;
Chescj risultâts a son il pont di partence par il disvilup di
metodis di control ~ de malatie. (SiF 03/4, 9)
biologjichementri [bioloăike'mentri] adv biologično,
biološko.
biologjicitât [bioloăit∫i'ta:t] f biologičnost f,
biološkost f; midiant dai criteris de justizie, de eticitât,
de sustignibilitât, dal sparagn energjetic, de ~.
(Pa/Buteghe).
biologjie [biolo'ăie] f biologija, naravopisje n; isal util
fâ tradusi.. articui e saçs par furlan (salacor di
inzegnarie e di ~)? (Pa 02/10-11); ~ aplicade uporabna
biologija; Dipartiment di Biologjie Aplicade a la
Protezion des Plantis, Universitât di Udin, Italie. (SiF
03/4, 9).
bioluminessence [biolumine'sεnt∫e] f BIOL
bioluminescenca f.
biomasse [bio'mase] f biomasa f; I microrganisims
che a costituissin il pantan a son clamâts ~ mentri i
incuinants a son clamâts ancje substrât. (SiF 03/4, 73-84)
biomecanic [biome'kanik], -iche adj biomehaničen;
La muse de fantate, cence il rest dal cuarp, tal mieç dai
sarpints, fier e struturis biomecanichis: (Ta)
biomecaniche [biome'kanike] f biomehanika f.
biometeorologjie [biometeorolo'ăie] f METEO
biometeorologija f..
biometrie [biome'trie] f BIO biometrija f.
biometric [bio'mεtrik], -iche adj BIO biometričen.
biondate [bion'date] f ?? che la vere stele de ghitare
tes Cybele e je naturalmentri la ~! (Ta)
bionde [bi'כnde] f plavolaska f, F bionda f, blondinka f.
biondine [bion'dine] f plavolaska f; ti visitu chê ~ cui
ocjâi, dôs tetis par ca, cun chê musute di pipine, viestude
di ros... (Tolazzi).
biondut [bio'ndut] adj plavkast, svetel; E driu i
fantassins apena cunfessàs cui calsetòns blancs e i ciafs
bionduts tosàs. (Pasolini)
bionic [bi'כnik], -iche adj BIO bioničen; Nissune pôre,
Paris. Tu âs ancjemò timp” mi dîs il gno elaboratôr
~.(Ta)
bioniche [bi'כnike] f BIO bionika f.
biont [bi'כnt], bionde adj plav, plavolas; svetlolas; Al
è ~ e sec e al cjamine spedît cun sô mari (Ta); e veve
une lungje strece bionde, fate sù tun biel cocon
(MazzonIol);
~ m plavolasec m; al ultin ~ po zadnji modi; viodit là
chê tâl vistude / cun gran pompe al ultim ~.
biopiraterie [biopirate'rie] f biopiratstvo n; Tra
brevets e biopiraterie (Pa 05/04).
bipolâr [biopo'la:r] adj bipolaren; Si podeve cjacarâ
di ordin ~, cuntun statût di superioritât pai Stâts Unîts
(Pa 04/07).
biopsie [bio'psie] f MED biopsija f; Une ~
stereotasiche e à clarît che il tumôr cerebrâl al jere un
glioblastome....(SiF 02/1)
bioptic [bi'כptik], -iche adj bioptičen.
biosfere [bios'fεre] f BIO biosfera f.
biosintesi [bio'sintezi] f biosinteza f.
biostabilizâ [biostabili'dza:] ?? Biostabilizâ in maniere
aerobiche la part organiche cu la produzion di compost
(CoUd).
biostratigrafie [biostratigra'fie] f biostratigrafija f.
biotecnologjic [biotekno'lכăik], -iche adj
biolotehnološki.
biotecnologjie [bioteknolo'ăie] f BIO biotehnologija f;
a cjalin cun simpatie cheste “inovazion” puartade
indevant de ~. (Pa 03/12).
bioterapie [biotera'pie] f MED bioterapija f.
biotine [bio'tine] f KEM biotin m.
biotop [bi'כtop] m BIOL biotop m.
bipartisan [biparti'zan] adj POL dvostrankarski; dal
moment che vuê il «grant Compatât constituzionâl “~”
(Pa 03/5).
bipartitic [bipar'titik], -iche adj POL dvostrankarski.
bipartisim [biparti'tizim] m POL dvostrankarstvo n,
dvostrankarski sistem.
bipartit [bipar'tit] adj POL dvostrankarski.
birarie [bira'rie] f 1. pivnica f 2. pivovarna f, pivarna
f; ~ Moretti ...(Sclese)
birbe ['birbe] f v: bati la ~ beračiti, klatiti se.
bire ['bire] f pivo n, pivce n; Biele Ingvild cu la ~ in
man pontade (Ta) .. s pivom v roki ..
birefranzent ['bire] f birefrangent (ang.); che a
interagjissin cun polaroids e cristai birefranzents. (SiF
03/3, 9-18).
Birgjite [bir'ăite] os.i. f Brigita.
biribìs [biri'bis] m vrsta igre na srečo.
birman [bir'man] adj burmanski; eroi da
l’indipendece birmane te lote par diliberâsi de paronance
anglese (Pa 02) heroj burmanske neodvisnosti; e vierç
une gnove pagjine pe storie dal popul birman. (Pa 02) v
zgodovini burmanskega naroda;
~ m Burmanec m;
Birmane [bir'mane] f Burmanka f.
Birmanie [bir'manie] kr.i f Burma f; comant de zonte
militâr che e parone in ~ ki vlada v Burmi.
biro ['biro] f kemični svinčnik, kuli m, kulica f; Alore
al molà la biro e al jevà impins. (PauluzzoN); pene ~
kemični svinčnik; O cjoli un pâr di penis ~ e (BrLi).
birocin [biro't∫in] (demin. od biroç) m 1.
četverosedežna kočijica f; 2. otroški voziček m; è un
gotic che al zire cul so ~; la rovede e à un disc di metal
par esterni (Ta); i fâs rivoc un’altre femine, Rossana,
biel che e sburte il ~ (Pa 06/2).
biroç [bi'rכt∫] (pl [bi'rכts]) m koleselj m, voz m, voziček
m; il ~ nol va! tako ne bo šlo (več)! I de une man a
sburtâ il so ~. (Sg).
birze ['birdže] f F bicikel m, kolo n.
Birzite [bir'džite] os.i. f → Birgjite.
bis I ['bis] adv še enkrat; o berlìn a clare vôs
“Zugabe”, ven a stâi ~. (Pa 06/3);
~ adj dodaten, izreden; al à il numar 522/~ (Pa 02).
bis II ['bis] (pl invar.) m 1. (t. bise) kača f; il Bût al è
come un ~ pe grave sporcje 2. FIG človek nagle jeze,
kolerik m; tu sês un ~.
bîs ['bi:s] (t. grîs, fumul) adj siv, pepelnat, pepelnast;
zeč, hudoben; vacje bise.
bisacje [bi'saqe] f bisaga f; Invessit cumò cui che al à
un sac che al cjapi sù ancje la bisacje e (Bibl-Lc);
→ sacoce.
bisat [bi'sat] m → bisate.
bisate [bi'sate] f (t. bisat) ZOOL jegulja f; Mi
sbrissave des mans tanche une ~ o une pavee. (BrLi);
che dopo vê gramolât tal laip di Rome al scuvierç la sô
vene furlaniste, a la ~ plui voltis trombade che e tente di
gnûf (Pa 06/3);
→ inzile.
bisavon [bisa'von] m → basavon.
bisbetic [biz'bεtik], -iche adj čuden; čudaški, muhast;
~ m čudak m.
bisbetiche [biz'bεtike] f čudakinja f; E jere une ~ co e
leve a scuele e, cundut che e je piçulute, e je cence cûr.
(ShW).
biscantîr [biskan'ti:r] m ARH ostrešni tram m;
cjadenis di cuviert e ~s.
biscot [bis'kכt] (t. piscot) m piškot m; o cualchi ~ pal
sant, come che o fasevi jo cuant che o jeri
frute...(friulinelmondo).
biscul ['biskul] m (redko) gugalnica f; (bolj obič.
niçul).
bisegul [bi'segul] m čevljarski gladilnik m; E chest
cjaliar cul ~? (Mucci)
bisessuâl [bisesu'a:l] adj dvospolen;
~ m biseksualec m, biseksualen moški, biseksualna
ženska.
bisessualitât [bisesuali'ta:t] f dvospolnost f,
biseksualnost f.
bisest [bi'sest] adj prestopen; an ~, an cence sest
prestopno leto.
bisetimanâl [bisetima'na:l] adj dvotedenski; In tes
mês confessions setimanâls o bisetimanâls (BelFa).
bisiac [bizi'ak], -che adj bezjaški;
~ m 1. Bezjak m 2. bezjaščina f, bezjaško narečje; a
esistin lenghis e feveladis diferentis: talian, furlan,
sloven, ~ e gradês. (Pa 02).
Bisiacs [bizi'ak] → Sant Pieri Dai Bisiacs.
bisibili [bizi'bili] m hrušč m, brenčanje n, ropot m,
ropotanje n; Tal nerum la tension e je dute tal ~, come
tal disgot di une brumace daûr a sfantâsi. (Mar).
bisighin I [bizi'gin] m ZOOL ?? (Tringa alpina).
bisighin II [bizi'gin] m → sbisighin.
bisignele [bizi'ñele] f malenkost f, drobnarija f,
neumnost f, otročarija f; Rivâts intal so curtif, o sin
corets viers la stanzie indulà che lui, a timp pierdût, al
faseve bisignelis. (Natisone/furlanis).
bislunc [biz'lunk] adj podolgovat; par ogni tant dreçâ
il ~ cjâf e molâ ronadis. (bassafriulana).
bismul [biz'mul] m (pl bismui) ZOOL mezeg m
(križanec med konjem in oslom).
bisnevôt [bizne'vo:t] m pravnuk m; e à di pierdi la
vite par une liberazion che le viodaran, salacôr, i
bisnevôts. (Bel);
bisocje [bi'zoqe] f BOT čičerka f, cizara f (Lathyrus
sativus).
bisodie [bi'zoqe] f ?? La ~ e je lade indevant par mês,
intant che noaltris furlans ocidentâi si domandavin: (Pa
03/6).
bison(t) [bi'zon(t)] m ZOOL zober m, tur m, bizon m;
i bisons des pradariis americanis (A); Capo, no tu vevis
une piel di ~?” (Ta).
bissabove [bisa'bove] f → bissebove.
bisse ['bise] f 1. (t. bis) kača f 2. (lasje) dolg koder m;
taii chês bissis.
bissebove [bise'bכve] f 1. ciklon m, orkan m, vihar m,
(močan) vrtinčasti veter m 2. FIG zmeda f, vihar m,
pretres m; La ~ napoleoniche. (Natisone/furlanis).
bisson [bi'son] m TEKSTIL bisus, fina lanena tkanina;
tende di ~ rosse; Fûr de barconete, insuazade di une
tende di ~ rose (PauluzzoN).
bisteche [bi'son] (t. pisteche) f dušeni goveji zrezek;
La ~ al è miôr insumiâle viodût i presits. (Pa 05/07).
Bistrigne [bist'riñe] kr. i f (Starançan) Bistrinja f (IT
Bistrigna).
bistroc [bis'trכk] ?? zent ch'a zuja, ch'a siga, tor atòr
dal breàr e i bistròcs risìns dal prin bal da l'an.
(Pasolini)
bisugn [bi'zuñ] m → dibisugn.
bisugnâ [bizu'ña:] (samo 3. edn.) it potrebovati; Une
dì o chê altre bisugnave che al vignìs lì cuntune piere
pomice e un vernîs nere . (Sg); necessaris ancje se no
suficients, e ce che al è necessari bisugne fâlu (Pa) .. to
kar je potrebno, je treba postoriti,…; Bisugne vê
pazience cun te (FVG) Potrebno je imeti potrpljenje s
teboj; PROV Prime di dî une peraule, bisugne bati la
ale come il gjal . (ProvBr); Bisugne là a durmî cence
fâssal dî e jevâ cence fâsi clamâ . (ProvBr); Par fâ
bisugne scomençâ . (ProvBr).
bisugne [bi'zuñe] f potreba f; vê ~ potrebovati; O
varessin ~ che cualchidun nus des un jutori di supuart
(Pa 02);
→ dibisugne.
bisugnôs [bizu'ño:s] adj potreben, reven, ubog;
~ m revež m, ubogi m; Int sielte fra i plui ~, tant di
cjapâsi alc, ma al jere ancje cualchidun mandât...
(bassafriulana).
bit ['bit] m INFORM bit.
bitâ [bi'ta:] it → betâ.
biter ['biter] m grenko žganje; Un blanc cul ~. (BrLi).
bitince [bi'tint∫e] f domačnost f; navada f, običaj m; ...
sul çoc forest e su lis stradis, / pa chê ~ viere de stagion.
Bitinie [bi'tinie] kr.i f Bitinija f stara provincija v Mali
Aziji; a cjaparin la strade de ~ (Bibl-Az)// < gr.
Bithynia.
bivariade [bivari'ade] f
bivoltin [bivol'tin] adj (pri sviloprejki) ki se rodi
dvakrat v letu; eco là i biei crepons che o vês ridots i
morârs cul tignî i bivotins.
bivorcjâsi [bivor'qa:si] refl (neobič.) razcepiti se na
dvoje; mi bivorcji come un arbul.
bivort [bi'vכrt] m bifurkacija f, viličenje n, razcep m;
→ glove.
bizantin [bidzan'tin] adj bizantinski;
~ m Bizantin Bizantinec m; e di traficâ par mâr
cun Bizantins e cun Sarasins.(JM)
Bizantine [bidzan'tin] f Bizantinka f.
bizantinist [bidzanti'nist] m bizantinist m, bizantolog
m.
bizantiniste [bidzanti'niste] f bizantinistka f,
bizantologinja f.
blacje ['blaqe] (t. sblacje) f 1. svinčena belina f 2.
belilo n, belež m; jo intant taponi dutis lis grispis / che o
ai te muse cun stucs e sblacjis.
blâf ['bla:f], -ve adj moder (barva); La fantate e
continuave a cjalâlu cui voi blâfs e licuits (Daidussi).
blanc ['blanqe], blancje adj 1. bel; a jerin poiadis dôs
bicicletis gnove, cuntun façolet ~ parsore de siele. (Sg);
~ tanche un peçot/ ~ tanche un dint di cjan popolnoma
bel; ~ di piel belec; Al dì di vuê ce sperancis puedial
vê un che al à passât i trente, al è ~ di piel, sec, debil e
(Ta); 2. osivel, siv 3. zimski, snežni 4. prazen,
neizpolnjen; si trate di mandâi indaûr un mes ~
cjalcjant il boton di rispueste (Cad) 5. HIST, POL beli ,
protirevolucionaren, belogardističen; Pablo
Korchenewski, un rus ~ di Odesse rivât ta chestis landis
tal 1963 e (Pa 7/2000);
~ m 1. belina f 2. beločnica f; beljak m; il ~ dal ûf
beljak m; il ~ dal voli beločnica f; 3. belilo n; belež m;
dâ di ~ (po)beliti; Prime di dut i de di ~ e podopo al
pensà ‘e mobilie. (Sg). 4. perilo n 5. belo, prazen list
6. ~ e neri črno-belo; neri su ~ FIG črno na belem; e
al à metût, neri su ~, che la partecipazion a la Italie a la
vuere al è stât un at.. (Pa 7/99) 7. ŠAH beli m 8.
belec m;
9. HIST, POL beli m, protirevolucionar m,
belogardist m;
10. belo vino; Un ~ cul biter. (BrLi); 11. EKO
bianko ček; 12. par un ~ e un neri za zelo nizko ceno,
na pol zastonj; dî ~ al ~ e neri al neri povedati resnico,
naravnost; lassâ in ~ opustiti, zapustiti neki usodi;
restâ in ~ ostati brez vsega; in pont e in ~ odenkrat,
nepričakovano; Ma chest fat nol è dabon capitât in pont
e in blanc. (La 07/04);
deriv. blanchiç, blancjiç, blancjit, blancjut, blanchet,
blancjat, blancjon, blancon.
blancat ['blankat] adj → blancjat.
blanchete ['blankete] f → blancjete.
blanchiç [blan'kit∫] (t. blancjiç) adj belkast;
~ m nekaj belkastega; ben, a contavin i nestris vielis
che chel ~ che o viodis nol è altri che farine.
blanchisie [blan'kizie] f → blancjece.
Blancjade [blan'qade] kr. i f (Palaçûl) Piancada.
blancjarie [blanqa'rie] f perilo n; che Rita e veve
jemplât di ~ ducj i filistrins dal curtîl. (Sg); ~ di taule
namizno perilo.
blancjat [blan'qat] (t. blancat) adj belkast; te lûs
blancjate des lampidis cul neon.
Blancje ['blanqe] f (IT Bianca) Blanka f;
~ m 1. beloba f, belost f.
blancjece [blan'qet∫e] f belina f; e sot i siei pîts si
vedeve alc di compagn sicu clâr de ~ dal zafîr (BiblEsodo).
blancjete [blan'qete] (t. blanchete) f delovni jopič m,
suknjič m, suknja f; un puar vecjeto in ~ e in
braghessutis curtis.
blancjiç [blan'qit∫] adj in m → blanchiç.
Blancjin [blan'qin] priimek Di Cjantonut, dopo la
cjase di Bepo Blancjin (FogMil)
blancjit [blan'qit] adj belkast;
~ m belina, nekaj belkastega; → blanchiç.
blancjon [blan'qon] (t. blancon, blanconon) adj
popolnoma bel, snežno bel.
blancon [blan'kon] adj → blancjon;
~ m ZOOL (Anas clangula).
blanconon [blanko'non] adj → blancjon.
blancôr [blan'ko:r] m 1. (snežna) belina f, sijaj m,
bleščava f; → blancjece 2. somrak m; svit m; il ~ de
sere si sfante sul tramont.
blanculine [blanku'line] f (šalj.) sneg; al è ca la ~ ma
subit si bute in plovisine.
blancum [blan'kum] m 1. belina f 2. bel(ja)vina f, beli
les m; il ~ o la part dal len plui frescje.
Blâs ['bla:s] os.i m Blaž m; e lâ tune cjase de plaçute,
juste in face de glesie di sant ~, li di une femine di non
Marie (Pa 03/12).
blasfemi [blas'fεmi] adj bogokleten, bogoskrunski,
blasfemičen; strichis blasfemis (Pa 06/3);
~ m bogokletnik m, bogoskrunec m.
blasim ['blazim] m graja f; a ognidun il so ~ e il so
laut; Al rispuint ae indiference cul dispresseament, e nol
scugne acet ne laut ne ~..(lacomugne).
blasmâ [blaz'ma:] tr grajati, ne odobravati.
blasmevul [blaz'mevul] (pl blasmevui; f blasmevul pl
blasmevuls) adj graje vreden.
Blauç [bla'ut∫] kr. i f m (Codroip) IT Biauzzo.
blaudin [blau'din] m BOT srobot m (Clematis vitalba);
→ blaudinarie.
blaudinarie [blaudi'narie] f → blaudin.
blausin [blau'zin] m ZOOL skobec m.
blavâr [bla'va:r] m 1. žitnica f, kašča f; → cjast, granâr
2. koruzna njiva, turščina njiva; forment fin tai fossâj, /
magnifics i blavârs.
blavarûl [blava'ru:l] m žitar m, trgovec z žitom.
blave ['blave] f 1. žito n, žitarica f; 2. koruza f; ~ di
fâ polente koruza za polento; ~ gjenetichementri
modificade genetsko manipulirana koruza; par
protestâ cuintri di chest ent acusât di vê sperimentât in
Friûl, ancje tal 2000, ~ gjenetichementri modificade. (O);
~ transgjeniche transgenska koruza; Par Puiatti l'unic
dât reâl al è chel che al inten la presince di ~
transgjeniche intai silos de regjon, (O); fâ la ~
pridelati koruzo; ducj a san li che al è Mortean e che li
si fâs la ~ (christianromanini) 3. krmilo n, ovs m 4.
FIG malopridnež m, lopov m, navihanec m; une buine ~
FIG star maček, prebrisanec m 5. (kolekt.) svojat f,
sodrga f; in chel paîs al è une ~ ...
blec ['blek] m 1. krpa f, zaplata f; Nissun nol taie vie
un ~ di un vistît gnûf par tacâlu su tun vecjo (Bibl-Lc);
meti un ~ zakrpati; il miedi...se nol nuie sè? cuarti
2. košček tkanine; un ~ sui
garzis tant par meti un ~
vôi, une rivoltele in man; a son di ~, di sofe 3. drobec
m, trohec m, capa f, trohica f; uniche mê sperance in tant
frangent / jere dàun barbe un ~ di ereditât 4. košček
(zemlje), njivica; rob m; okrajek m; ~ di prât; al veve un
~ di tiere, un bocognut, / fâs cont come tre taulis
dutalplui 5. predel m, pokrajina f, kos zemlje; al è un ~
di Italie nestre chest Friûl; jevâ sù la bandiere di Allah
su ogni ~ di tiere de Palestine (Pa) 6. list m, pola f;
listek m, listič m; un ~ di cjarte o ài cjatade 7. žalosten
obraz, obraz na jok; tal saludâlu la viele a veve il sblec
[blec]; fâ il ~ na jok se držeč.
blecâ [ble'ka:] tr → imblecâ.
blede ['blεde] f BOT pesa f (Beta vulgaris cicla);
Tantis verduris e jerbis, cuetis o crudis, come fasûi,
cicorie, .., brocui, blede .. (Natisone/varie).
bledon [ble'don] m BOT loboda f.
bleon [ble'on] m (v Karniji) rjuha f; Lui al compre un
~, al tire jù Gjesù, lu vuluce tal ~ .(Bibl-Mc); gambiâ i
bleons zamenjati rjuhe; l’infirmîr al gambiave i ~s;
sot di un ~ une sole opinion ?? ; a ~, a bleons na
kupe, v trumah, masa; aventôrs a ~ ; PROV Blanc
come un ~ bel kot sneg.
Blessaie [ble'saie] kr.i f (Pramaiôr) Blessaglia.
Blessan [ble'san] kr.i f (Basilian) IT Blessano.
blestemâ [bleste'ma:] tr/it (pre)kleti, preklinjati;
Pensant ai cuatri dîs che mi tocje vivi, mi vegnarès voie
di ~ (Bibl-Salms); ~ tanche une lipare zverinsko
preklinjati, preklinjati kot bog; → corponâ, cospetâ,
sacramentâ, sangonâ, porconâ.
blestemaçâ [blestema't∫a:] it/tr razposajeno preklinjati,
kleti, izreči kletvice; E a disevin cuintri di lui tantis
altris robis, blestemaçant. (Bibl-Lc) In še veliko drugih
kletev so izrekali zoper njega.
blestemadôr [blestema'do:r] m bogokletnik m,
preklinjevalec m; ogni risme: ....sensârs bausârs,
blestemadôrs, litigons e litigonis, mi vignivin dentri, mi
sturnivin, mi pocavin, (JM, Salvâ).
blesteme [bles'teme] f kletvica f, kletev f; bogokletje n;
scussâ blestemis izreči kletvice; tu scussis blestemis a
ogni vierte di bocje; Al è sucedût cun Socrate, incolpât
di ireligjositât, cun Gjesù Crist, incolpât di ~ e (Bel);
→ croste, mocul, corpo.
blestre ['blestre] f šibra f, ploščat kamen m.
blichignâ [bliki'ña:] (t. imblichignâ) tr zakrpati,
krapiti; blichignais, mendais, pontais;
→ imblecâ.
blicut [bli'kut] m ?? Camilla e je une montagne di pêl
neri, doi vogluts dolçs e un ~ di lenghe rosse (sf)
blimp ['blimp] f ??
blinde ['blinde] f (pločevinasti) oklop m, oklep m; ma
dabon in cumò, che nol è ~ / pal dubi e che si pese ogni
virtût ....
bloc ['blok] m 1. blokada f, zapora f 2. blok m; VULK
~ vulcanic (stromboli) ?? ; 3. blok m, zveza f (npr.
POL); e radicâl fra i doi blocs saltâts fûr de seconde
vuere mondiâl (Pa 03/10); ~ sovietic HIST sovjetski
blok 4. beležnica f, blok m 5. TEH, AVTO blok m
(motorja) 6. AVTO, GUM blok na dezenu avtoplašča.
blocâ [blo'ka:] m (t. imblocâ) tr blokirati; che a
puedin ~ ogni progjet didatic (Lenghe 2000);
~si refl zablokirati se; vin di cjapâ une cjoche / solene
di vin, sgnape, / fin che il budiel si imbloche.
blogarin [bloga'rin] m RAČ pisec bloga, blogovec m,
bloger m; Vè cà cualchi abreviazion tipiche dal lengaç
dai «blogarins» (neologjisim furlan par dî blogger)
(Furlanist).
blogosfere [blogo'sfere] m RAČ blogosfera f; cumò o
vin ancje une altre cjampane che sune te ~ di Maian.
(christianromanini 07/02).
blonde ['blonde] f beli pajčolan m, tančica f (neveste).
blu ['blu] adj temnomoder, višnjev, sinji; un fantat cun
tune cjamese a cuadretons zâi e ~ (Tolazzi).
bluse ['bluze] f 1. bluza f; Il stropon che al cope e la ~
che ti salve la vite (Leng); cotule blu, ~ blancje
(MazzonIol) 2. delovni jopič, delovna srajca.
bluzin [blu'džin] m ?? fretenâsi i bluzins Il frut cu la
cjamese a cuadretons al si tirà sù di colp, une man a
fretenâsi i bluzins tal cudurùs (Tolazzi).
bo ['bo] (pl bûs) m vol m; Luche nol fevele di grote, ne
dal ~ o dal mus ..(Bibl-Lc); Si arave cuntun par di
vacjes o di bûs (mediarete-edu); femine e ~, plui dacîs
che si po ??; deriv. bosat, boson, bosut;
→ nemâl.
boa ['boa] m ZOOL (vrsta kače) boa f, udav m; un
sarpint ~; pipins di ~ (A).
boadice [boa'dit∫e] f → bovadice.
boâr [bo'a:r] m volar m, volovski pastir m.
boarie [boa'rie] f 1. (kolekt.) volad f, govejad f; živina
f; vene e fen pe ~ 2. hlev za govedo; che tu la spietis
culì o che tu vadis subit in ~, che lui al è là 3.
skupinsko spolno občevanje n, promiscuità; no son plui
matrimonis; / libar amôr, ~, / e i zovins si consumin /
cjamâts di porcarie 4. alon cu la ~! gremo v akcijo!;
alore! cu la ~, alore!
bobe ['bכbe] f ZOOL bukva f (riba) (Box boops).
bobinadôr [bobina'do:r] f ??
bobò [bo'b( ]כt. boboròs) m (strašilo za otroke) bavbav
m; ~ neri bavbav; al ~ neri a serviran di past; fâ ~,
fâ boboròs.
boboròs [bobo'rכs] m → bobò.
bocâl [bo'ka:l] m 1. vrč m, bokal m; a poiâmi su la
taule un ~ di vin fat cul baston, disint che al è a cunsum.
(BrLi); lâ a tiere di bocâi, lâ a fâ mantiis di ~ umreti;
al capì di no fâ tros carnavâi / prime, di lâ a fâ tiere di
bocâi; il mâl dal ~ (šalj.) pivska (vinska) strast; al
pative vadì ancje il mâl dal ~ 2. posteljna posoda f 3.
FIG tepec m; se tancj bocâi / no sês, piait, vi prei, la mê
difese.
bocalete [boka'lete] (demin. od bocâl) f vrček m,
majhen bokal; a ven a cjoli aghe in premure cu la ~.; E
lis bocaletis a forme di animâl? (Pa 05/04); al si lavà la
muse cu la aghe glaçade de ~, e si suià cu la tele (Sg).
bocan [bo'kan] m cev f, vod m; in guisa che l’aria non
si perdesse nel comunicare pel condotto (=bocan) al
carbone della fucina.
bocàs [bo'kas] m → bocjas.
boce ['bכt∫e] f 1. steklenica f; L’ustîr..al mandà il
garçon a puartâur un fregul di formadi e mieze ~ di vin.
(JM, Salvâ) 2. HIST (mera) polič m, pol bokala; o voi
in cantine a tirâ fûr cinc sîs bocis di verduç; demin.
bocete, bocin, boçon, boçute, boçate.
bocete [bo't∫εte] (demin. boce) f steklenička f,
stekleničica f; scjatulutis e bocetis / di sprafums e di
farinis.
bocheo ['bכt∫e] f ?? E al rideve tanche un ~ poianmi
une man su la spale e dreçant la sô tace cuasi vueide.
(BrLi).
bochete [bo'kete] f 1. (obleka) obšiv m, okras m;
golarine recamade, / une cuarte di ~ 2. ??
bochin [bo'kin] m 1. usteca f; e spiçant plen di gracie
il ~ 2. (cigareta, pihala) cevka f; ustnik m.
bocin [bo't∫in] (demin. od boce) m 1. HIST četrt (vrča,
bokala) 2. steklenička; fiola; il ~ da la aghe sante; I
contegnidôrs vueits di plastiche , butiliis e bocins par
bevandis (CoUd).
bocjade [bo'qade] f 1. grižljaj m, prigrizek m; o
mangji une ~ 2. polna usta npl 3. hrana f, živila npl;
lis feminis di cjase i puartin la ~ ; Cuanche ti passe chê
altre voie, la robe che tu i tegnis di plui, e je la ~. (Sg);
cuistâsi la ~ zaslužiti si kruh; e cussì pal Unviêr che al
vignarà / cuistâsi la ~; PROV Dulà che e sta une ~ di
pan e po stâ ancje une peraule . (ProvBr).
bocjardâ [boqar'da:] tr in it GRAD štokati, nazrniti; i
antîi di piere ben bocjardade.
bocjarde [boqar'de] f GRAD štokalnik m.
bocjarie [boqar'ie] f ?? ; che anzit i fruts a vevin la ~ fin
tes orelis.
bocjàs [bo'qas] m 1. požeruh m, požrešnik m, bogatin m
2. (t. bocjasson) blebetavec m, brbrač m, obrekljivec m,
opravljivec m; prostak m 3. ZOOL kozodoj m (ptič),
podhujka f (ptič) (Caprimulgus).
bocjassâ [boqa'sa:] it → sbocjassâ.
bocjasson [boqa'son] m → bocjàs II.
bocjate [bo'qate] (PEJ od bocje) f 1. grda usta npl;
gobec m 2. opravljivec m, dolg jezik m; tu sês la gran
~ 3. (pos. v pl) spaka f, zmrdek m; fâ bocjatis a un; ??
no stait migo a fâ bocjatis.
bocje ['boqe] f 1. usta npl; gobec m; Se al veve
miserie il predi, la int e veve plui miserie di lui e plui
bocjis di passi. (BelAlci); a ~ ustno; a plene ~ s
polnim glasom; e là ce jerio? ”mus” a plene ~; a/ cun
~ strente s polzaprtimi usti; il plevan a ~ strente al à
ditis cuatri peraulis; a ~ zune ??; e tancj altris di lôr, /
golôs di fame e onôr, / restant a ~ zune; fâ ~ di ridi
smehljati se, smejati se; lu veve servît fidêl e afezionât,
pront magari a fâ lis furcjumitis par viodilu a fâ ~ di ridi;
menâ par ~ → lenghe; netâ la ~ pozabiti na nekaj; tu
pues netâ la ~, / ’l è ipotecât cun me; PROV netâsi la ~
odpovedati, odreči se; patafâ la ~ ??; miôr patafâ la ~
che nò mangjâ dute la robe; no puartâ sporc in ~ ne
imeti dlake na jeziku; lu àn in urte par colpe / che nol
puarte sporc in ~ ; No visâsi dal nâs ae ~ biti brez
spomina; ~ tas! ??; ”di chel... di chel... oh! ~ tâs; ~ ce
vûstu karkoli hočeš; se a ves volût maridâsi, jê, partîts
di ~ ce vûstu!;
2. FIG odprtina f; ~ de puarte vhod
3. bocjis spakovanja npl; e po, sù claps, e jù veris rots;
e blestemis e bocjis; fâ ~ spakovati se; Jo i fâs bocjis,
i fâs, / smiri fasint bocjis a la none;
fâ ~ di ridi biti nasmejan, smehljati se; Gjovane e
provà a fâ ~ di ridi, ma e jere imbredeade e contrariade
parceche cumò e scugnive fâ di mancul di lâ in
speziarie,.. (Sg); 4. odprtina vulkana; cheste cjalderie
no si è formade in corispondence de ~ erutive
(stromboli); La plui grande eruzion dal XX secul de ~
Novarupta (stromboli); deriv. bocjate, bocjine, bocjone,
bocjute, bocjuçe.
bocje di leon [~ di le'on] f BOT navadni odolin
(Antirrhinum maius).
bocje di lôf [~ di 'lo:f] f BOT perunika f (Iris
germanica);
→ spade.
bocjon [bo'qon] m velikousten človek; finissile di
ridi, tu, ~!
bocjonat [boqo'nat] m 1. požrešnež m, požeruh m; ma
ben mangjâmi la spongje, no? brute bocjonate!... 2. ki
ima velika usta.
bocjute [bo'qute] f majhna usta.
bocognat [boko'ñat] (PEJ od bocon) m PEJ velik kos m,
komad m, primerek m; un ~ di femine par ca;
~ adj čokat, debel; braç ~.
bocognon [boko'ñon] (akreš. od bocon) m ogromen
kos, komad, primerek m; un ~ di cucjar;
~ adj ogromen, neizmeren; une figure nere e
bocognone a cresseve.
bocognut [boko'ñut] (demin. od bocon) m 1. grižljaj m,
košček m; poslastica f 2. košček m, komadič m; che nol
veve nancje i bêçs di comprâsi un mocul, dut a bot si
impensà di un ~ di lescje (Zili); taiâ a bocognuts
narezati na kocke; si metin dentri lis cartufulis taiadis a
bocognuts e dâ ancje a chestis une brustulide intal ont.
(Natisone/furlanis).
bocon [bo'kon] m 1. grižljaj m, prigrizek m; par ~ o
par prionte na eni ali drugi način; par o ~ o par prionte
/ l’ à di dâme gno copari ... 2. kos m, del m; lâ a/ in ~s
iti na kose; son corûts a sierâ i balcons / par no viodiju
a lâ a bocons; butâ/ parâ a ~s razkosati, razdejati;
butarâ l’an a bacons / par no formâcuatri stagions 3.
odsek m (ceste) 4. del m; poglavje n (knjige);
(gledališče ipd.) dejanje n; in doi ~s cuntun intermieç 5.
postavna oseba f; velik kos, primerek m; ce ~ di
gleseon!; ~ di mus!; ~ di mone star tepec; E tu le
lassis sul asfalt, ~ di mone! (Sg). In ti jo pustiš na asfaltu,
star tepec!;
~ adj velik, ogromen, neizmeren; une lune rosse e
bocone.
boconut [boko'nut] → bocognut.
bocul ['bכkul] m 1. popek m, brst; lis violis, i zîs a son
ancjemò in ~ 2. koder m; i biei bucui neris e lizêrs
come la voladie, che a inncurnisavin la sô muse 3. lâ di
~ FIG biti primeren, ustrezati; e il non di Lasselà che i
va di ~;
→ bocule.
bocule ['bכkule] f TEH ležajna med; cuatri rovedis che
a clopavin tes boculis fruiadis.
boç ['bot∫] m 1. čebelnjak m; un ~ di âfs 2. jama f;
salte fûr pes stradis fin la magne / parcè che in tal so ~
no po plui stâ 3. konzerva f, pločevinka f; al massimo i
vevi vinçût un ~ di mignestre di ..(sfolmenats).
boçadure [bot∫a'dure] f 1. zavrnitev f, zavračanje n;
padec m, neuspeh m; Daspò di une prime ~, mancul di
un mês indaûr, il Guvier al à dât il vie libare ae
normative (O). 2. zbijanje n; karambol m, trčenje n.
boçon [bo't∫on] m velika steklenica f, pletenka f; ~
dal vin vinska pletenka.
boe I ['boe] (pl bois) m 1. rabelj m, krvnik m; ~
malpratic zmešnjavec m, šušmar m, mazač m; un ciroic
sclapeçocs, ~ malpratic; mandâ al ~ poslati k hudiču;
un altri invelegnât dut mande al ~ par che al crôt di
justâ cuanche al disjuste 2. F prekleti, hudičev,
preklameni; no mi lasse durmî chel ~.
boe II ['boe] f (pri senu) vrenje n, segretje n; sul stali
l’odôr dal fen in ~.
boem [bo'em] adj 1. češki; E je nassude a Tarvis, tune
famee dulà che la mari e jere di divignince boeme e il
pari calabrês. (Pa 02); 2. bohemski, svobodno
umetniški;
~ m 1. čeh m 2. bohem m, svoboden umetnik m.
Boemie [bo'emie] f Češka f; si presentà a Ratisbone,
par une convigne cui duchis di Baviere, di ~ e di Carintie
(Pa 03/4).
bofiche ['boge] f izboljšanje n; un investiment di
sessante milions di euros tai cinc agns cu ven pe ~
ambientâl dal sît di Tor di Zuin. (La 05/4)
boghe ['boge] f zatvornica f, zapora f (kanala, mlina);
vierzi la ~ dal mulin.
bohemien [' ??] adj inv (fr) bohemski, svobodno
umetniški; In ogni câs la Trabant e je la machine dal
puar operari o dal zovin ~ (Ta);
~ m bohem m.
boiâr [boi'a:r] m bojar m.
boicotâ [boiko'ta:] m bojkotirati; il referendum
comunâl al è stât boicotât dai Comuns e des Provinciis
dal Venit (Pa 03/11).
boicotaç [boiko'tat∫] m bojkot m, bojkotiranje n; rindi
une vore competitîfs i nestris prodòs tant di fa colâ il
front dal ~ tant rapidametri. (ALF).
boicotadôr [boikota'do:r] m bojkoter m; Dispès al
capite pluitost che la menace dai licenziaments e vegni
mostrade par ricatâ i boicotadôrs e (Pa/Buteghe).
boicotament [boikota'ment] m bojkot m, bojkotiranje
n; ma i dâts a marchin che la pierdite di lavôr par colpe
di un ~ e je une ecezion e no la regule. (Pa/Buteghe)
boie ['boie] ?? impare a vignî jù cence scjale ancje tu,
orco ~! (MazzonIol).
boiesse [bo'iese] f → boe I.
boiete [bo'iete] f rabljev pomagač m.
boiler ['bכiler] m bojler m, grelnik m.
boion [boi'on] m mlaka f; la aghe si jere sbassade e il
soreli rabiôs al supave sù i ultins boions.
boiôr [bo'io:r] m 1. vrenje n, kipenje n; (huda) vročina
f, vročinski val m; dai ~s di ’ste stagjon 2. FIG
gorečnost f, vnema f, razburjenost f.
bol I ['bכl] m 1. vrenje n, kipenje n; aghe di ~ vrela
voda; jevâ il ~ začeti vreti, zavreti; e al meteve sù la
aghe de polente, e spietant che e jevàs il ~, si scjaldave i
pîts e lis mans. (Sg) 2. FIG gorečnost f, vnema f,
razburjenost f 3. bula f, mehurček m, pena f; boi di
savon pena mila 4. TEKSTIL krogec m, pika f; un gran
façolet ros a boi blancs e neris.
bol II ['bכl] m 1. znamka f 2. žig m, pečat m.
bolâ [bo'la:] (t. imbolâ) tr 1. (t. FIG) (o)žigosati; La
bevande e fo bolade tant che "diaboliche" pai siei efiets
sbisiôs (Ponte) 2. ogoljufati; prin di falâ al à savût ~
ducj 3. (šola) pri izpitu vreči 4. cjarte bolade
kolkovan list.
bolade [bo'lade] (t. imbolade) f škoda f, izguba f.
bolare ['bכlare] f bojler m, grelec za vodo.
bolç ['bolç] m svinja z okrnjennim telesom; ma chê
tiere a finive in bambuje e cualchi ~ insomp al jere palût.
Boldare [bol'dare] kr. i f (Gruâr) Boldera.
boldon [bol'don] m v: lâ in ~ kašnat postati, razlesti
se; si viôt che il çuviel i tanche a lâ in ~; → boldone;
boldone [bol'done] f (klobasa) krvavica f.
bole ['bכle] f 1. bula f, mehurček m; si cure, si fole /
che a fasi la ~ ; → bol 2. (t. bolete) list m, listek m, listič
m 3. HIST papeževo pismo n, bula f; ~ papâl
papeževo pismo; Il document di cheste azion
vergognose, clamât cul tiermin precis di "~ papâl" :
(Storie).
boleo [' ??] f → bole.
bolet [bo'let] m 1. HIST rob srajce; ma se tu âs
ancjemò il ~ daûr! 2. masten madež (na obleki).
bolete [bo'lεte] f list m, listek m, listič m; se no tu pais
la ~ Ilfurlanist us segnale un sît di zoguts online. ...
(Furlanist); Ma o furnìn ancje jutoris economics direts,
magari paiant une ~ di lûs o di metan....(La 04/2)
boletin [bole'tin] m 1. bilten m, poročilo n,
obveščevalni list; ~ meteo vremenska napoved:
08.10 - Il cîl parsore il Friûl - ~ meteo (O); al dirêç il ~
di informazion dal "Osservatori regjonâl de lenghe e de
culture furlanis" informacijski bilten; 2. EKO potrdilo o
prejemu;
→ buletin.
boleton [bole'ton] m madež m, umazanija f.
boli ['bכli] tr in it → bulî.
bolidure [boli'dure] f → bulidure.
bolin [bo'lin] m 1. ploščica za pečatenje pisem 2. listič
m; Un catalogo di completâ cui bolins e podopo dâ
dentri al supermarket da "culture"? (pensemaravee).
bolint [bo'lint] adj → bulint.
Bolivie [bo'livie] kr.i f Bolivija f; al organize une
serade su la ~ (Pa 04/05).
Bolla [ ' ??] os.i m partizansko ime Furlana, napisal
dnevnik; Lis notis di ~ a van dai 8 di Decembar dal
1944 ai 6 di Fevrâr dal 1945 (Pa 02).
Bologne [bo'logne] kr.i. m Bolonja f: la mês di Mai
dal cuindis butade jù la pene al marcje jù a ~. ..v
Bolonjo.
bolognês [bolo'ñe:s], -ese adj bolonjski; a la
bolognese KUL na bolonjski način;
~ m 1. Bolonjec m; al secul Prospar Lambertini, ~, cu
so penâl intenzût tal ingjustri ros de curie (Storie) 2.
bolonjsko narečje.
Bolognese [bolo'ñeze] f Bolonjka f.
bolp ['bכlp] m/ f lisica f; come la ~ da la uve; In
bande, contents come il Gjat e la Bolp di Pinochio, i
plenipotenziaris de Catolicone Marie Taresie, regjine di
Austrie (Storie);
bolp di mâr [~ di 'ma:r] m ZOOL lisičji som, morska
lisica (Alopias vulpinus).
bolparie [bol'parie] f lisičin brlog.
bolpat [bol'pat] m 1. lisjak m 2. lisička f, mladič lisice
3. bogataš m, lakomnež m; une fameone di bolpats;
~ adj (t. volpat) bogat, premožen; po al leve tai curtîi
volpats.
bolpin [bol'pin] adj 1. lisičji, lisičin 2. prekanjen, zvit,
kot lisjak; la Inghiltiere che e à vût simpri une anime
bolpine.
bolpon [bol'pon] (akreš. od bolp) m 1. lisjačina f,
velika lisica f 2. FIG lisjak m, prekanjenec m.
bols ['bols] adj → sbols.
bolsarie [bolsa'rie] f → sbolsarie.
bolsevic [bolse'vik], -che adj POL boljševiški,
boljševističen;
~ m boljševik m.
bolsevisim [bolse'vizim] m POL boljševizem m.
bolsevizâ [bolsevi'dza:] m POL boljševizem m.
bolz ['bolts] m 1. valček m (ples); al invie la fieste cul
balâ il prin ~ 2. (splošno) ples m; nus sune un ~ il muini
/ cu la ghitare in man.
bolzâ [bol'dža:] tr → sbolzâ I.
Bolzan I [bol'tsan] kr.i. m ~ dal Tirol Bolzano m; ~ e
Trent a son dôs Provinciis autonimis (Pa 03/4);
provincie di ~ pokrajina Bolzano; ispetôr scuelastic de
provincie di ~ pe lenghe ladine dolomitane. (Pa)
Bolzan II [bol'tsan] kr. i m (Morsan) Bolzano.
Bolzan III [bol'tsan] kr. i m (Sant Zuan Di Manzan)
Bolzano.
bolzâr [bol'dža:r??] m krznar m; sedlar m.
bolzare ['bכltsare] f (redko) valček m; (splošno) ples m;
si jerin imprometûts di balâ la prime ~; (bolj obič. bolz).
bolze ['boldže] II f 1. torba f, usnjen kovček m 2. bula
f, oteklina f 3. zmečkanina f.
bolze ['boldže] III f ZOOL španska muha f (Lytta
vescicatoria); → cantarele.
bombardâ [bombar'da:] tr 1. bombardirati,
obstreljevati; Lis glesiis a son stadis bombardadis, lis
buteghis dai cristians brusadis (Pa 05/12)
2. FIG obmetavati, zasipati, bombardirati; che il predi al
bombarde e al spavente la int fevelant de justizie
inflessibil di Diu (BelR).
bombardament [bombarda'ment] m 1. bombardiranje
n, (topovsko) obstreljevanje n; e la mê memorie e je
stade promiedie par chel che al riguarde i spavents e i
bombardaments (BelR) 2. FIG obmetavanje n,
bombardiranje n, zasipanje n.
bombardine [bombar'dine] f MUZ bariton rog.
bombardon [bombar'don] m 1. MUZ bombardon m
2. širokoustnež m, bahač m; sâr Zorç dai plui famôs tra
i bombardons.
bombâs [bom'ba:s] m 1. bombaž m; E viodint a passâ
di chês bandis un nulut blanc e mulisin come un floc di ~
(JM, Salvâ) 2. vata f.
bombasine [bomba'zine] f bombaževo (platno, tkanje
ipd.); a puartave a cjase tocs di ~ par linçûi.
bombe ['bכmbe] f 1. bomba f; ~ vaiarole; ~ a man
VOJ ročna bomba f; ~ A, ~ atomiche atomska bomba;
cu la invenzion di armis cuntune potence mai rivade prin
(la ~ atomiche) (Pa 04/07); ~ H, ~ idrogjine
hidrogenska bomba; Al bruse saldo idrogjin in eli, tant
che une ~ H controlade. (Pa 7/99); ~ Molotov
molotovka f; ~ N nevtronska bomba; ~ nucleâr
jedrska bomba; zuiâ sui timps luncs par meti la “Ue” di
front al fat di fat, cuntune ~ nucleâr dentri 6 mês (Pa
06/1); ~ umane človek bomba, človeška bomba; a
stan puartant il popul palestinês, a colps di bombis
umanis (Pa 02/10-11); butâsi a ~ skočiti bombico; Il
soreli al lave a mont, ma il scjafoiaç al jere ancjemò
grandon e fantats e fantassins se gjoldevin butantsi a ~ o
a sisile dal clapon plui alt (Daidussi) 2. GEOL, VULK
~ vulcaniche vulkanska bomba 3. bajka f, izmišljotina
f; cuissà ce bombis che al conte. 4. KUL bomba f.
bombî [bom'bi:] tr → imbombâ.
bombist [bom'bist] (t. bombiscj) m lažnivec m,
nakladač m; se no volês, redatôrs, fâ i bombistis
[bombiscj].
bombon [bom'bon] m 1. bombon m; majhna sladica f;
un sprofum che al pâr fat dut di ~ 2. FIG ljubček, dragi;
bombons di cjassis.
bombone [bom'bone] f pletenka f.
bombute [bom'bute] f VOJ ročna bomba; bombica f;
une clape di fantats cence munture, ma plens di
feramente e di bombutis ator de panze. (JM, Salvâ).
bomp ['bכmp], bombe adj razmočen, razmehčan,
moker, premočen, vlažen; o soi bombe di aghe; (bolj
obič. imbombât.
bon ['bon], buine (pl bogn/ bogns) adj 1. dober;
vreden; E il stes ~ Diu, tant misericordiôs cun Isac e
cussì intransigjent cun so fi Jesù? (Mucci); ~ pitic!
dober tek!; ~ di mangjâ užiten; fâ ~ udobriti, sprejeti
(zakon, odločitev), upravičiti; A son tornâts a partî in
Consei regjonâl i lavôrs par fâ ~ il gnûf Statût di
autonomie dal Friûl Vignesie Julie..(Onde); jessi a bon
„O sin cuasi a ~.” (Sg); a buinis mirno; ~ tanche il
~ pan izjemno dober; E Romeo, bon come il bon pan,
anime legre e libare, nol sarês bon di fâi mâl a une
moscje (glesie); buine intenzion dober namen; Salvâ
la buine intenzion (BelAlci); buine volontât - PROV Cui
che al à buine volontât al cjate dafâ pardut . (ProvBr);
al ~ presit po dobri ceni, poceni; Al massim si po acetâ
di vê la massarie o il famei o il salam e il formadi furlan
o sloven, pussibilmentri a gratis o a ~ presit, ma no la
lenghe. (Pa 02/12); ~ sens (t. bonsens) zdrava pamet,
razsodnost f, premišljenost f;
duncje, passât di
generazion in generazion; paraltri simpri plen di spirt e
di ~ sens (JM, Salvâ)
2. zmožen, sposoben, usposobljen; ~ di zmožen
česa, v stanju, da (za); A mi mi semeave
impussibil, ma Mistichel al jere ~ di chel e altri.
(BrLi);
3. velik, dobršen, dober, precejšen; buine part dobršen
del; L'inovâl dal taramot, a 25 agns di chei 6 di Mai dal
1976 che al sdrumà buine part dal Friûl (O); un ~
numar di dobro število, lepo število; Fin in dì di vuê al
è stât studiât un ~ numar di malâts (SiF 02/1);
~ adv dobro!; ~ che/ di bon che k sreči; Bon, ancje nô,
cuant che o levin tal asilo, o vevin trê matres; la piês des
trê (Ta);
~ m 1. dobro n; vignî al ~ priti do bistva; meti a ~
urediti, izboljšati; 2. dobrina f; volê ~ imeti rad, ljubiti
3. plen m 4. bon m, obveznica f, nakazilo n. 5. dober
človek, poštenjakar m, dobričina f; PROV A muerin
simpri i plui bogn. (ProvBr).
cu lis buinis o cu lis tristis Ancje se lis sôs teoriis no àn
puartade cui sa ce furtune a di chei che lis àn metudis in
vore o imponudis cu lis buinis o cu lis tristis e
(christianromanini 07/04)
bonâ [bo'na:] tr 1. (u)miriti, pomiriti; e jo, savêso, a ~
la passion; Ancje pre Pieri al tratave di bonâlu disint
che i siei pecjâts no valevin nancje la anticjamare dal
purgatori (Enrico) 2. znižati (ceno); i ai bonât sul cont
plui di cincent francs!;
~ it umiriti se, pomiriti se, ponehati, popustiti; il frêt al
à bonât mraz je popustil; la ploie a à bonât dež je
ponehal;
~si refl 1. umiriti se, pomiriti se; e al tribulât / si bone
il cûr 2. zahajati, zaiti (sonce, luna); si bonave soreli;
~ m zahod, zaton (sonca, lune).
bonace [bo'nat∫e] f 1. MAR morska tišina f, brezvetrje
n 2. FIG tišina f, mir m; sù, cuietiti e ven dongje, / no
sta fâ chê brute muse, / che se e torne la ~ / ti darìn mieze
taçute.
bonaçâ [bona't∫a:] tr pomiriti, utišati;
~si refl pomiriti se; scroche un ton, e si bonace.
bonat [bo'nat] adj dobrodušen, preprost, odkrit;
~ m dobra duša f, dobričina f.
Bonât [bo'na:t] m zahod m; a ~ dal cjâf lûc, ma ancje
plui a tramontan (CoGonars).
boncûr [bon'ku:r] m dobro srce, srce n, dobrost f,
blagosrčnost f; e al veve ancje ~ il Bide.
bondance [bon'dant∫e] f (iz)obilje, bogastvo n,
razsipnost f; Cumò, cul ribalton socioeconomic e cu la
~, ancje se relative, lis glesiis si stan disvueidant (BelFa).
bondançôs [bondan't∫o:s], -ose adj ugoden, uspevajoč,
cvetoč, izobilen; Avrîl ploiôs, an ~ ; o pensìn che Triest
~ al significhi atrat pe nestre man di opare inteligjent,
buine e stimade dapardut (Pa 05/04).
bondant [bon'dant] adj (iz)obilen, bogat ; deriv.
bondanton, bondantut.
bondantementri [bondant'mentri] adv v izobilju,
oblino, bogatu; al à dimostrât ~ che l’autôr.
bon di nuie [bondi'nuie] (pl bogn(s) di nuie) m
nesposobnež m (moški), ki ni za nobeno rabo; vieli ~!.
bon di pôc [bondi'po:k] (pl bogn(s) di pôc) m ki je
neprimeren, zanič, za nobeno rabo.
bondiu [bon'diu] int bože mili !; ~ une volte nancje
impensâsi!
bonfâ [bon'fa:] m dobra volja f, ustrežljivost f, krotkost
f, milina f; la int di ~ si manten simpri cussì.
bonificâ [bonifi'ka:] tr zboljšati (zemljo); odškodovati,
povrniti; sigurât che i 7 milions di euros previodûts par
~ il sît de industrie chimiche (Onde);
→ meti a bon.
bonifiche [boni'fike] f 1. izsuševanje (močvirnih tal),
melioracija; Tal stes timp cun lavôrs di ~ des zonis
umidis e cul sgjavâ trinceris a stavin preparant il teren
(GP); A son comprindûts: “Ici”, ~ dal teren, compre de
samence, aridure, 2 passaçs di stirpadôrs, (Pa 04/02) 2.
meliorirano zemljišče 3. VOJ čiščenje zemljišča,
odstranjevanje min.
bonodôr [bono'do:r] m prijeten, dober vonj, perfum m;
E l’aiar al jere imbombât di chel ~ che il mulinâ des
cotulis des fantatis sul breâr al sparniçave par dute la
sagre. (Mar); ~ che i plâs al Signôr (172) pomirjevalni
vonj, ki je všeč Gospodu.
bonomp [bon'omp] m dober človek m.
bonorîf [bono'ri:f] -ive (t. buinorîf) adj 1. zgoden,
jutranji; la parone e je la plui bonorive di dute la famee
2. pripraven, ugoden, uren 3. (sadje ipd.) prezgoden;
ceriesis, pomis bonorivis.
bonparon [bonpa'ron] (pl bognsparons) m dobričina f,
poštenjakar m; bogataš m, imenitnež m;
~ adj imovit, premožen, dobrostoječ, bogat; A jentrarin
intune cjase di bognsparons. (Percude).
bonpaston [bonpas'ton] m dobričina f.
bonsens [bon'sεns] m zdrava pamet, razsodnost f,
premišljenost f.
bons. [bonsi'ño:r] kratica > bonsignôr.
bonsignôr [bonsi'ño:r] m ?? Alore jo, cjâr ~, in dute
umiltât ma pal so e nestri ben, lant ancje daûr di ce che
al dîs il Vanzeli, o scuen corezilu. (Pa 03/6)
bonspirt [bon'spirt] m dobra volja, dobro razpoloženje,
veselost f, vedrost f, lahkotnost f; ur deve un ~ e ju
meteve in vene di fevelâ.
bonstâ [bon'sta:] m prijetno, ugodno počutje; dobro
stanje, dobrobit; Ogni individui al à derit a un sistem di
vite bon di garantî la salût e il ~ so e de sô famee
(Declarazion); cjatâ ~ počutiti se ugodno, prijetno;
salacôr no cjatave ~ in nissun lûc.
bontât [bon'ta:t] f dobrina f, dobrost n; che in
teologjie nus fevelavin di Diu e de sô unitât, veretât, ~ e
bielece. (Pa)
bontimp [bon'timp] m veselost f, vedrost f; omp di ~
veseljak; cui che al ubidìs e che par solit e je chê che e
distine la ploie e il ~. (Pa 03/11)
bonumôr [bonu'mo:r] m dobra volja f, dobro
razpoloženje n; Cu la decision di cjapâ il trat,
l’iniziative, mi è tornât il ~ (BrLi).
bonvivi [bon'vivi] m blaginja f, udobnost f; il ”boom”
dal consumisim e dal ~ di chescj agn .
bonvolê [bonvo'le:] m dobra volja f, dober namen m;
Pari sant, tenju cont tal to ~ chei che tu mi às dât, par
che a sedin un come nô. (Bibl-Zn) Sveti Oče, ohrani jih v
svojem imenu, ki si mi ga dal, da bodo eno kakor midva..
boom ['bu:m] m (ang.) boom; il ”~” dal consumisim e
dal bonvivi di chescj agn.
borascjâ [bora'sqa:] (t. burascjâ) it poslabšati se
vreme; al pâr che al vueli ~.
borascjade [bora'sqade] (t. burascjade) f nevihta f,
neurje n, vihar m, vihra f; O jerin scuasi rivâts a mieze
poçate cuanche e rive la ~ (Enrico); dopo de ~ al è
tornât seren; ~ de nêf snežni vihar; a son lâts sù
prime dal solit te mont di Corce, e a tornaran jù in
Setembre cu lis primis borascjadis di nêf. (Pa 03/8).
borascje [bo'rasqe] (t. burascje) f vihar m, vihra f,
nevihta f;
→ borascjade.
borascjôs [bora'sqo:s], -ose (t. burascjôs) f (t. FIG)
viharen, razburkan, buren; razburjen.
borc ['bכrk] m 1. predmestje n, preddel mesta, mestna
četrt m 2. naselje n, vas f, selo n, zaselek m, selišče n;
In tal ~ na campana a bat il Matutìn e. (Pasolini); ~
agricul kmečka vas; Te sô cjase di Sant Laurinç di
Solescjan, piçul ~ agricul (Pa 03/4); 3. trg m.
Borc di Olee [~ di o'lεe] kr.i m ?? lerin daûr di lui
tun splaç dongje ~. (Storie)
Borc Midune [~ mi'dune] kr. i f (Pordenon) Borgo
Meduna.
Borc dal Fen [~ dal 'fen] kr.i m ?? O vevin comprât
di pôc timp une gnove cjase tal ~, tune scure androne.
(Ta)
bordâ I [bor'da:] it 1. MAR pristati z ladjo 2.
(pri)bližati se (ladji), (splošno) približati se (osebi); une
zornade bordi mê fie/ ”slungje chê cotule, tapone i
barçs!” 3. obrobiti, vrezati navoje;
~ tr 1. napasti (ladjo) 2. obrobiti, z našivi okrasti.
bordâ II [bor'da:] it 1. brenčati; tra il svolâ des paveis
/ e il ~ di un moscjon 2. puhati, sopsti, prskati, drgetati;
jeziti se; al à bordât parcè che lu àn lassât fûr de puarte;
~ m brenčanje n; tra il svolâ des paveis e il ~ di un
moscjon.
Bordan [bor'dan] kr.i. m Bordano (UD); che e esist
ancje musiche no gregoriane e che la int di ~ e doprave
musiche patriarcjine, (Pa 02/10-11).
bordel [bor'del] m 1. bordel m, javna hiša f 2. ropot m,
hrup m, trušč m, vrišč m 3. poguba f, propad m; slepa
ulica; fin ~ v pogubi, propadu; ridin ducj su la sô
muse, e il dotôr al è in ~; jessi in ~ biti v nevarnem
položaju; lâ in ~ iti v pogubo, v maloro; pron di
cjolilis provalis / tal lambic di fin çurviel, / se no us
comudin molailis, / vêso vô di lâ in ~?.
bordelâ [borde'la:] it vreščati, napraviti hrup, napraviti,
delati zmedo.
bordelizâ [bordeli'dža:] it ARH vreščati, napraviti
hrup, napraviti, delati zmedo.
bordi ['bordi] (t. bordo) m 1. MAR (ladijski) krov m;
o sin a ~ smo v pristanišču; oh propit sì o sin a bordo!
2. MAR pristanek m (ladje).
bordin [bor'din] m rob m, obšiv m; maltaiâts e cence
l’aiût di un ~.
bordizâ [bordi'dža:] it proti vetru jadrati.
bordo ['bordo] → bordi.
bordon [bor'don] m 1. MUZ bas m, bordun m; 2.
romarska palica; fâ ~ a un FIG pomagati nekomu; a
la brût fâs ~ la madone; plantâ ~ ustaviti se za nekaj
časa, malo počiti; ladi cualchi bon plevan / studiarin
plantâ ~ 3. → sbordon.
Bordon [bor'dכn] kr. i f (Prepot) Bordon. ??
bordonâl [bordo'na:l] m GRAD ostrešni tram m, F
ponta f.
bordure [bor'dure] f obroba f, obrob m, obšiv m.
bore I ['bכre] f 1. žerjavica f; Flame no ‘nd jere plui,
ma dome un côl di boris rossis. (Sg); lâ in ~ razbeliti
se; deventâ tanche une ~ močno zardeti; in ~ žareč,
razbeljen, pekoč; sui claps in ~. (scritorsfurlans); il
soreli, ros in ~; stâ su lis boris FIG biti na trnih; jê a
steve su lis boris, che nol jere di ce tignîsi in bin cub chej
fîs; colâ su lis boris ??; benedet di frut , culì tu sês
colât su lis boris, che al duar parsore un todesc!; lâ de
gridele su lis boris → gridele ; une ~ cuvierte hinavec
m, simulant m; e cussì compagnai fin fûr de puarte /
cheste ~ cuviarte; stiçâ lis boris dati na ogenj,
podpihovati, hujskati, nahujskati; 2. svečni odcedek m;
la lum a fâs ~.
bore ['bכre] II f ??
Borea [bo'rεa] m METEO sever m; severni veter m,
burja f; il vint clamât Tramontan (Acuilon, Nort, ~).
boreâl [bore'a:l] m kup žerjavice; požar m; plamen m;
kres m; grmada f; sežig m; al prepare un biel ~ inte
fusine.
boreâl [bore'a:l] adj severni; la sierade scomence tal
emisferi ~ (Vichi).
Borean [bore'an] → Cjaso Borean (i. gore v Gjiviano)
(Pa Vicinia).
borearie [bore'arie] f kjer se peče kostanj.
boreç [bo'rεt∫] m navdušenost f; a discjadenin il ~ di
grancj leterâts (Pa 03/4); E jere convinte di jessi stade
sielzude par une grandiose mission e le puartave
indenant cun autoritât, ecitazion e ~. (SiF 03/3, 31-49).
Boreon [bore'כn] kr.i m ?? Il fûc al cuiste nons
difarents di lûc a lûc (Fogaron, Fughere, Foghera,
Fugarizze, Pan-e-vin, Medili, ~, Mieli, Seimo) (La 03/01)
borgade [bor'gade] f selišče n, naselje n, zaselek m;
un pôc a Tarcint e un pôc a Sedilis, une ~ a dome trê
chilometros dal paîs (sf).
borghês [bor'ge:s] adj meščanski; in ~ v civilu; m
civilist m, meščan m; soldâts e ~ (Eg) vojaki in civilisti.
borghesan [borge'zan] m 1. vaščan m, selan m; meščan
m; fîs di ustîrs, di casulins, di borghesans 2. someščan
m; sovaščan m; no i plaseve di cjatâsi ni cun parincj ni
cun ~s.
borghesie [borge'zie] f meščanstvo n; Ma chest
al rivuardave dome la nobiltât e la ~
(Natisone/furlanis);
Nassût te alte ~ di Lyon (Pa 06/2).
Borgnan [bor'ñan] kr.i m (Cormòns) Borgnano; Sot la
mont di ~ al è un sît indulà che il Judri al jentre tal cret e
al fâs come une specie di lât. (Percude).
borie ['bכrie] f nadutost f, napuh m, ošabnost f,
bahavost f; La cjalavi e la mê ~ si dislideve tune cualitât
di afiet, di benevolince. (BrLi); fin cuant che al è rivât
chenti il talian a mortificânus e umiliânus cu la sô ~ (La
06/1).
borin [bo'rin] m hladen vetrič m; a un trat ~ dal mont
Peloro al sbocje.
boriôs [bori'o:s], -ose adj nadut, ošaben, bahaški;
Cenci si lu inmagjine ~, pe circustance impaludât de
pofardie dal podê (Mar).
boro ['boro] m F sold m, para f, cvenk m; fin che si à
salût e boros di spindi (MazzonIol); cjoli (menâ) pal ~
F za norca imeti, za nos vleči; mi stimi avonde par no
lassâmi menâ pal ~. (BrLi); O jes de buteghe cu la
impression che mi vei menât pal ~. (BrLi).
borondul [bo'rכndul] m okroglo naslonjalo (kanapeja),
blazinica f.
borsarûl [borsa'ru:l] m → sborsarûl.
borse I ['bכrse] f 1. mošnja f, denarnica f; vê la ~
plene imeti veliko denarja, biti pri denarju; molzi la ~ a
un nekoga molsti (denar); la ~ di Manin ??; in chest
mût si suje ancje la ~ dal Manìn ; 2. torba f, torbica f;
mošnja f, vreča f; ~ di plastiche plastična vrečka; Une
siorute che a zueteave indenant cu la ~ di plastiche plene
di spese a spià cun sospiet chei trê frutats (Tolazzi); ~ di
spese nakupovalna torba 3. ~ di studi štipendija f;
domandâ al CUF borsis di ricercje di impegn plui limitât
par lavôrs di catalogazion di materiâl bibliografic e
documentari; (CIRF) 4. premija f, nagrada f 5. ANAT
mošnja f, vreča f 6. FIG v: no capî une ~ popolnoma
nič razumeti; a son scherz de ~!;
borse II ['bכrse] f 1. EKO borza f; e dulà che dut si
bruse di corse, comprindûts i inviestiments tes Borsis,
(Pa 02/10-11); lâ in ~ iti na borzo; Parcè che se e vûl
sei competitive intal marcjât globâl e scuen domandâ i
finanziaments al marcjât finanziari, lant in ~. (Pa 02).
2. trgovina f, trgovanje n.
borsete [bor'sεte] f torbica f.
borsist I [bor'sist] (pl borsiscj) m štipendist m; centri
borsiscj štipendijski centri; A podaran jessi assegnâts
al Centri borsiscj di Ents talians e forescj. (CIRF).
borsist I [bor'sete] (pl borsiscj) m borzni špekulant.
borsistic [bor'sistik], -iche adj EKO borzen.
Bortul ['bortul] m Bartolomej m, Jernej m, Nejc m; il
fat al è che ~ planc a planc al si butà malementri.
bos ['bos] m BOT zelenika f, pušpan m (Buxus
sempervirens).
bos ['bos] v: durmî di ~ spati na boku; cu lis mans in
~; un grum di femenis, cu lis mans in ~, a stevin a sintî
bocje vierte un galantariot.
bosat [bo'sat] m (slabš. od bo) vol m.
bosc ['bosk] (pl boscs) m gozd m, gošča f, hosta f; ~
neri; ~ coladiç sečen gozd; il ~ di frassin e di faiâr
jesenov in bukov gozd; ~ consorziâl zadružni gozd;
pal benefici dal paîs i boscs consorziâi di Cjaso Borean,
Piertio, .. (Pa Vicinia); sul cont di une fibule di stamp
celtic cjatade tal ~ di Plaies in Val Badie. (La 03/02);
boscs di arbui a fuee (listopadni) listnati gozdovi; In
Americhe il cjastinâr..al jere un element impuartant tai
boscs di arbui a fuee largje dai stats orientâi (SiF 03/4,
9)
2. ?? ; i cavalîrs a van i ~.
boscâ [bos'ka:] tr 1. (drevo) (po)seči, sekati; o sint /
tra mil sunsûr i colps dal cjadovrin / che al bosche a più
non posso in tal zardìn / lis vecjis plantis ch’a cjadin
rengint 2. (drevo) oklestiti; vrh odbiti;
~ it napraviti drva, sekati; il boscadôr si metè a ~;
saltâts fûr a buinore a stielis sul pradissìt dulà che a
vevin boscât tal dì prin. (Percude)
boscadôr [boska'do:r] m drvar m; gozdni čuvaj m;
gozdar m.
boscaie [bos'kaie] f grm m, grmovje n, goščava f; e la
~ fisse di sot le faseve vignî fûr plui misteriose, come une
fantasime (PauluzzoN).
boscam [bos'kam] m gozd m, gozdovje n, lesovje n,
goščava f; tal ~ de Basse.
boscarin [boska'rin] m kij m, bat m, palica f, gorjača f.
Boscat [bos'kat] kr. i f (Grau) Boscat.
boschete [bos'kεte] f gozdič(ek) m, gošča f, log m, gaj
m; ca e culà fra lis boschetis / ’l è di flauts.; La rive
drete e je pelose di salets e di gjatui, di chê altre bande
une ~ di pôi. (Percude); la moratule intune cise, cuasi
su la aghe, e pareve che ‘i rispuindes, e plui lontan in te’
~, il cuc. (Scf).
boschîf [bos'ki:f], -ive adj gozdnat, gozden; e che an
concorût a rindi il patrimoni ~ di chei sîts un vêr
tesaur..(La); E dispon inmò di un significant setôr
agricul e di un slargjât patrimoni ~. (La 05/7)
boseghe ['bכsege] f ZOOL morski lipan m (Mugil
chelo).
bosemâ [boze'ma:] tr → imbosemâ.
boseme [bo'zεme] f (pri živini) vamp m; drob m;
drobnjad m.
bosgnac [boz'ñak] m Bosanec m; Dal 1477 i
Bosgnacs, menâts di un Scanderbeg, a rivarin ca fin sul
Tiliment: (JM);
~ adj bosenski, bosanski; il ~ Scanderbec.
Bosgne ['bכzñe] f Bosna f; cun delits e barbaretâts
che no son lontans di chei de ~ di vuè. (BelFa); ~
Erzegovine Bosna in Hercegovina.
bosime ['bכzime] f (tkalsko) močilo n.
Bosnie ['boznie] f → Bosgne; ~ Erzegovine.
boson [bo'zon] m (akreš. od bo) vol m.
bosset [bo'set] m čevljarski loščilnik.
bossul ['bכsul] m krožek m ljudi, skupina f, zbor m; la
int si fâs in ~.
bossut [bo'sut] m (demin. od bo) mali vol m.
bot ['bot] m 1. udarec m; eco che un bot / dan tal
puarton 2. strel m; odmev m (orožja), detonacija f; o
mandi dret jenfri i nimîs chest ~ 3. štrbunk m, zamolkel
udarec m 4. udarec zvona; a son trê ~s tri je ura;
Ogni cuart di ore a sunavin lis cjampanis pe messe des
vot, e cuanche a sunarin l’ultin bot al le fûr di cjase. (Sg)
5. trenutek m, hip m; krat; di ~ nenadoma, odenkrat;
ma lui no m’e deve vinte e di ~ al rispuindeve; di sigûr
parvie che al jere stât tal cjalt, e jenfri lis cjasis la buere
di ~ no si sintivile nancje. (Sg) (t. imbote); → dibot;
skoraj; intun ~ v trenutku; L’Antelao sclapât al
precipitave e al sepelive intun ~ Marceane e Taulen.
(Scf); dut intun ~ vse naenkrat; dut a ~ (vse)
odenkrat, nenadoma, v hipu; che nol veve nancje i bêçs
di comprâsi un mocul, dut a ~ si impensà di un bocognut
di lescje (Zili); Dut a ~ e a valop a si jere spandude la
vôs che al jere saltât fûr chest Nazaren (Pa 03/8);
sul ~ na mah; il Signôr si fermà sul ~ e al pensà sore;
~ par ~ enega po enega; cheste rosade sa scuaiâ i
secrets / dal futûr ~ par ~; a ~ a ~ v presledkih; fâs
mieç pas di sivilot / e al sivile a ~ a ~; di ~ in ~ vedno
bolj; e il gno cûr si disfâs di ~ in ~; a ~ plen na polno,
s vso močjo; lis zornadis lajù si presentavin a ~ plen za
cjaldis; ~ e sclop s trenutka v trenutek; ~ e sclop al po
deventâ “politically correct”. (Pa 03/4); Metìn un
diretôr che, ~ e sclop, al devente paron; al sa di no jessi
lui il propietari vêr (Pa 7/2000 ; no dâ un ~ ne delati
ničesar; nol jere plui il câs che lui al des un ~; tignî ~
upirati se, prožiti odpor; cence ordin, dissipline e
preparazion che si remenavin su la lagune, a deventarin
un piçul esercit in stât di tignî ~ ai todescs. (GP)
6. časovno obdobje; un ~ plui in ca al intope un zovenot
7. ritem m, način hoje, gibanja; i bûs a levin simpri cun
chel ~.
bôt ['bo:t] f → bût.
botaç [bo'tat∫] m → butaç.
botam [bo'tam] m sodje n (sodovi).
botanic [bo'tanik] m botanik m, rastlinoslovec m;
~, -iche adj botaničen.
botaniche [bo'tanike] f botanika f, rastlinoslovje n;
Cultôr di ~, al à lassât un erbari al Ort di Padue.(GE).
bote I ['bכte] f 1. udarec m, (za)mah m, tresk m, pok m;
piâ botis dobiti udarce, biti tepen; restâ su la ~
nenadoma umreti; botis di vueli sant ?? ; e jù botis di
vueli sant sun chel puar omp; restâ su la ~ ??; o varès
vût miôr di sei restât su la ~ pluitost che vuarp come che
o soi; passi di botis ??; ... cuanche a àn mangjât lis
dotis / lis muîrs passin di botis; di ~ nenadoma; si volte
vie e al puart marcje di ~; t. di bot, imbote; in bot →
imbot; su la ~ (cjalde) v trenutku, hipu; miôr cuatri
corpos ditis lì su la ~, / che no tancj dîs di muson par une
fote; fâ ~ narediti vtis; e dit, ben intindût, par italian
par fâ plui ~; cjapâ ~ razburiti se; al è come il mus che
nol cjape ~: nol sint nuie; ~ par çuculade; e vie di
chest pas, ~ par çuculade; dâ un colp al cercli e un ae ~
PROV, FIG delati tako, da bi bil volk sit in koza cela
(Verone) 2. FIG udarec m, izguba f, škoda f; chel
faliment al è stât par me une gran ~ 3. nadutost f,
bahavost f, važnost f; daspò che si è maridade, a à
metude sù une ~ ! 7. (igra) poteza f.
bote II ['bכte] f (neobič.) sod m, kad f; Il len al jere
doprât in edilizie, par fâ mobilie, paladis, scjatulis, botis,
(SiF 03/4, 9);
→ vassel.
botesele [bote'zele] f (demin. od bote II) sodček m.
botesele [bote'zele] f (demin. od bote I) mali, slab
udarec.
botin [bo'tin] m plen m, rop m; edificis dongje, al
jentrà, tant che ~ di vuere, tal Demani militâr (CoUd).
botinâ [boti'na:] tr in it pleniti, ropati; ... par cui tal ~
vadin dal pâr.
botizâ [boti'dža:] tr 1. (neobič.) duhovito se šaliti, za
norca imeti, zbadati; lu àn botizât dute la sere parcè che
al daseve lis bielis a une vedranate 2. suonano a festa
?? ; In tai borcs li ciampanis a botizèin di fiesta par li
cors ben netadis par la ciampagna frescia (Pasolini)
boton I [bo'ton] m 1. gumb m; PROV Conte i tiei
botons e po tu contarâs i miei . (ProvBr)
2. tipka f, gumb m; si trate di mandâi indaûr un mes
blanc cjalcjant il ~ di rispueste (Cad)
3. FIG predmet podoben gumbu; al jere restât cui dêts
fêrs sui botons 3. BOT popek m, brst m, brstič m; →
butul, cecje 4. ANAT popek m; Jo o cirivi di taponâmi
lis vergognis tirant in jù la mae che mi rivave sì e no al ~
de panze. (BrLi) 5. vê il ~ FIG ne imeti vse
pospravljeno; se vês vût il ~, jo no vuei ereditâlu, eh ò!;
tacâ il ~ nakladati, nalagati, dolgočasiti; miôr no tacâ
~.
boton II. [bo'ton] m (akreš. od bote) hud udarec m;
prontait botis, botons e caratei.
botonâ [boto'na:] tr zapeti (gumb, obleko); Botonant
li barghessis a vegnin ju i fantats, a ghi tirin li stressis :
(Pasolini); → imbotonâ;
~ it in refl duhovito se šaliti, za norca imeti, zbadati; no
àn fat altri che botonâsi fra di lôr.
botonade [boton'ade] f šala f, dovtip m, burka f; sô
mari mi da a stupit vie des passadinis e des botonadis che
mi umiliin e mi avalissin; dâ la ~ zbadati nekoga, šaliti
se na račun nek.
botonere [boto'nεre] f vrsta gumbov, gumbnica f; cul
ramut verdulin te ~ / e su la scufe; Ancje vierzi la ~
cence dibisugne al è pecjât, almancul te intenzion.. (Bel);
Botostagn di Dimpeç [boto'nεre] f ?? In fuarce dal
seguitîf tratât a l'Austrie a restavin: Gurize, Gardiscje,
Cormons, Maran, Fare, ~, (Storie)
botri ['botri] m 1. meh m; ~ di piel (Mar) 2. (debela
oseba) debeluh m, sod m.
botul ['bכtul] m ZOOL → cieul.
botulisim [botu'liziml] m MED botulizem m; a son
par sigûr mancul tossichis che no la tossine responsabil
dal ~. (SiF 02/1, 31-45).
bovadice [bova'dit∫e] (t. buiadice) f nevihta f, vihar m,
(snežni) metež m; passade la ~, si dreçave spauride la
jerbe; Cui dîs che e fo une ~ a spaventâju, cui no.
(Tolazzi).
bovâr [bo'va:r] m → boâr.
bovarie [bova'rie] f → boarie.
bovolâr [bovo'la:r] m BOT koprivovec m (Celtis
australis); radunâts tôr il ~;
→ crupignâr.
bovul ['bכvul] m zavita, vijugasta črta, spirala f,
spiralast predmet; il tron cui bovui di marmul, il
contrast dai vistît des comparsis, la suntuositât di chês
feminis daûr a preâ. (Mar); sgurletâ dulintor par lâ sù
ancjemò, come un ~ impalpabil sul sufit infrusignât dal
fum (Mar); a ~ polžasto, spiralno ; une scjalute fate a
~ polžaste stopnice.
box I ['bכks] f ŠP boks m.
box II ['bכks] m stajica f (za dojenčke).
boxadôr [boksa'do:r] m ŠP bokser m; No je à fate
Stefano Zoff, ~ di Monfalcon, a cuistâ il titul di campion
dal mont IBF dai pês lizêrs. (Onde).
boxêr [bo'kse:r] m ŠP bokser m.
boxeur [bo'kse:r] m → boxêr.
B.R. ['bכks] kratica = Brigadis Rossis; ai 19 di març
stât, sassinât des cussì clamadis B.R. (brigadis rossis),
(La); → brigade.
brac I ['brak] m sledni pes m, brak m; cjans di ferme,
molòs, bracs e livrêrs.
brac II ['brak] adj (o narodu) zaničevanja vreden,
strahopeten; si trate di parâ fûr dai pîts cheste semence
brache che nus supe il sanc.
bracâ [bra'ka:] it tarnati, cviliti (pos. kadar pes zasledi
plen); al sint di une bande / il cjan a ~, / par cjoli la
smire / al volte di là.
bracade [bra'kade] f cvilež m.
bracarie [braka'rie] f trop lovskih psov.
bracecuel [brat∫ecu'εl] v: cjapâ a ~ objeti; lu cjapâ a
~ come par difindilu; butâsi a ~ di un ; o vuei butâti
lis a ~.
bracent [bra't∫ent] m dninar m; il ~ oprès des strussiis
/ fâs fumâ ducj i camins;
→ lavorent, vore, zornalîr.
bracevierte [brat∫evi'erte] f → braç aviert.
bracjizâ [braqi'dža:] it → bracâ.
bracjizade [braqi'džade] f cvilež m (lovskih psov);
cun improvise ~ vive lu inseguirin;
→ bracade.
bracidure [brat∫i'dure] (t. braçadure) f 1. del (voza);
~ di denant prednji del voza; ~ di daûr zadnji del
voza 2. roke fpl (la ~ disore, la ~ denant); e scjassant
la ~
3. (la ~ disot, la ~ daûr) ledja fpl; po o jerin nô,
paîs, vonde salts su la braçadure e cun bigns comedons
4. → braçadure.
bracis ['brat∫is] v: a ~ 1. na roke, na hitro, površno,
improvizirano; → su pai dêts 2. na kupe, v veliki vsoti;
brusâ cits e spandi a ~ / vin, mignestre; → a braçs 3. z
rokami, na roke; al fo puartât a ~ sul cjaval; fâ lis ~
boriti se, spopasti se; jù, prepotent, a fâ lis bracis cun
Satanàs.
braç ['brat∫] (pl braçs/ bracis) m 1. roka f ; Ane Alore,
a pene trat, metimi un ~ tor de vite e prem il passarin par
te. (Mucci); il ~ dret/ çamp desna/ leva roka ; vê le ~s
leâts imeti zvezane roke ; cjoli cui braçs avierts sprejeti
z odprtimi rokami ; a ~ za rok(c)o; skupaj; cuntune
biele femenute a ~ ; a ~ aviert noro, besno; cjapâ a ~
prijeti, zgrabiti za roko; cjapâ ~ pridobiti na terenu;
cjapâ tal ~ vzeti v roke; cui ~s in glove s prekrižanimi
rokami; la fontane dal ~ pazduha; puartâ tal ~ držati
v rokah; sot il ~ pod pazduho; Apene fat il patentin al
partìs cui libri sot il ~ e a si invie su pas monts da
Cjargne. (don);
2. MEH roka f; Simpri tes stangjis verticâls a jerin
colegâts dai montants zirevui e ognidun al veve un ~
cuntun zeut o une cjadenute (Scf) 3. (mera) laket m
(ustreza 68 cm); di trê ~s un franc cenen, nizke
vrednosti; 4. sveženj m, ročaj m; dôs vielis a van /
cuntun ~ di sclopons e di garofui 4. (pos. pri sedežu)
naslonjaj m, naslon m.
braçâ [bra't∫a:] it rokave zavihati, dati si opraviti;
~ tr objeti; Esau i corè incuintri, lu braçà, si butà sul
so cuel e lu bussà (Bibl-Gjen); → imbraçâ, abraçâ.
Braçà [bra't∫a] kr. i f (Morus) Brazzacco; .. ~ Disore,
~ Disot e Cergneu (Pa).
braçade [bra't∫ade] f 1. zamah roke pri plavanju;
cuntune ~ robuste al fo dongje dal zovin 2. naročje n;
a braçadis obilo, na veliko; Al tacà a slavinâ, e alore a
cjaparin sù la robe a braçadis (Sg).
braçadorie [braça'dכrie] f (pos. v pl braçadoriis) 1.
jermeni mpl, pasovi mpl, naramnice fpl 2. (za otroka)
vajeti mpl.
braçadure [brat∫a'dure] f 1. TEKSTIL merjenje z
dolžino roke 2. FIG kaliber m; e un suzeton di ~ tâl
3. → bracidure.
braçâl [bra't∫a:l] m 1. ?? colâ sul ~ za nalašč pasti;
E tant ben, uditôrs, che chest nemâl, / par cussì dî mi cole
sul ~, lassaimi che un esponi un riflès sul purcit di Sant
Anton 2. zapestnica f 3. (pri sedežu) naslon m, ročaj m,
naslonjaj m; une poltrone cul schenâl e braçâi contôs di
sudôr 4. ??
braçalet [brat∫a'let] m zapestnica f;
→ manin, polset.
Braçan ['brat∫an] kr.i m Brazzano di Cormòns (Go);
Za il prof. pre Guido Maghet di ~ al à vût fevelât (Pa
02/12); La iniziative, cetant di laudâ, e je dal editôr
Braitan di ~ di Cormòns che (La 03/03).
braçolâ [brat∫o'la:] tr 1. (dojenčka) držati v rokah,
pestovati; la Madone benedete, / incjantade lu braçole, /
lu cjarece, lu cocole 2. objeti, k sebi stisniti; un
caposetôr che ju ~ e bussà tanche fradis
~ it biti pestunja, varuška; a va a ~ a Vignesie;
~si refl recipr okleniti se (drug drugega); Poldo e Lisute
no sintivin nuie fûr dal lôr ~si.
braçoladresse [brat∫ola'drese] f → braçule.
braçolâr [brat∫o'la:r] m 1. HIST leseno ravnilo dolžine
roke (68 cm); 2. mera f, merilo za presojanje, kriterij m;
nancje a misurâ lis robis cul ~ de oportunitât, a
Machiavelli vie (JM); misurâsi sul so ~ delati korak za
korak; misurâ un altri sul so ~ po sebi soditi drugega;
e tratâmi di lari opût di avâr, misurantsi sul vuestri ~.
braçon [bra't∫on] m naslonjač m (sedeža); Il schenâl
de poltronute al molà une altre rantighe e za i braçons si
jerin slargjâts (Tolazzi).
braçul ['brat∫ul] (pl braçui) m prijatelj otrok; pestunja
f; po sì, po sì... ur fasês fâ ancje i braçui ai vuestris
omps, voaltris.
braçule ['brat∫ule] f pestunja f, varuška f; femenate,
che e je saldo su lis bancjis dal Zardin Grant a fâi di ~ ai
militârs!; Di piçul al veve vût dut: la bae, la ~, une
schirie di camarîrs (Bel);
→ braçoladresse.
bradasc [bra'dask] m metla f; e si à propit bisugne di
une buine scove, anzit di un ~, cun tante cragne foreste
che nus è restade par cjase; Darin denant il so empori
al sfadiave cul ~ (BrLi)
bradascjâ [brada'sqa:] tr momljati, jecljati, nerazločno
govoriti, mrmrati; che mi disin ce che a vuelin jo o
bradascji par furlan; Al è un paron trement che al spiete
la sere par ~ lis stradis che ducj a bandonin. (BrLi);
→ trabascjâ.
bradascje [bra'dasqe] f grm m; grmovje n; vejevje n,
klest m; solze da lis bradascjis / i campagnûi tenôrs.
bradisisim [bradizi'zim] m GEO dviganje ali
pogrezanje tal.
brâf ['bra:f] -ve adj 1. priden, sposoben, zmožen,
vreden, dober, vrl, vešč; ~ dal so mistîr vešč svojega
poklica; Al à viodût chel film nossere, chel cun chel ~
ator.(Ta); fâ il ~ frut biti priden fantek; Cuant ca ti à
saludàt to mâri, a vaive e ti à racomandât tant di fâ
simpri il ~ frut (sf) 2. pogumen, hraber; Cussì pronts a
jessi brâfs!;
~ m birič m, krvnik m.
bragantin [bragan'tin] m prezgodna koruza f;
→ cincuantin.
braghe ['brage] f 1. prečni tram m, prečnica f 2.
podrepni jermen m 3. hlačne durce.
braghessâ [brage'sa:] it (slabš.) učeno govoriti,
modrijaniti; (ženska) nositi hlače, ukazovati možu; mi à
dit di bandomâni e di lâ a padue a ~ bielsole.
braghesse [bra'gεse] f (pos. v pl) hlačnica f; hlače fpl;
molâ lis braghessis; meti sù lis braghessis (ženska)
nositi hlače; a plene ~ .
braghessin [brage'sin] m (pos. v pl) 1. kratke hlače
mpl 2. spodnje hlače mpl; braghessins e cul rest che si
cuche, in çavate e cui pugns inguantâts.
braghessîr [brage'si:r] m FIG (mož) copatar m,
papučar m; ničvrednež m; nesposobnež m; cjare vô
Toni, gambiait mistîr! / no sês plui abil, sês ~.
braghesson [brage'son] adj vsevedec m, modriha f,
pametnjakovič m; cheste comari braghessone, za che e
à la sapience infuse; O jeri deventât legri, anzit un pôc
~ e mi plaseve fâi cjapâ pôre tes curvis. (BrLi)
braghet [bra'get] m 1. ARH kratke hlače 2. TEH
prečni zapah m, zatik m.
braghîr [bra'gi:r] m 1. ARH (pri jahanju) usnjeni
jermen, ki drži hlače; un nodâr il so tabelionât, un
cavaleriç il ~ 2. kilni pas; al viôt passâ il postîr: ”olà...
nissune gnove?” ” ce fâ di te, ~!” 3. nebodigatreba m,
nadležnež m, sitnež m.
bragons [bra'gons] mpl → bregons.
Braide ['braide] kr. i f (Sant Vît Dal Tiliment) Braida.
Braide ['braide] kr. i f → Brait.
Braidecurti [braide'kurti] kr. i f (Sest) Braidacurti.
braide ['braide] f brajda f, zaprto obdelano posestvo;
dicà, dilà de ~ si viôt a lâ a passon Tunine cul cjastron.;
Il fi plui vecjo al jere in te ~ (Bibl-Lc); cu la liende che o
sin dome la “~ di Triest (La 05/11).
Brait ['brait] (t. Braide) kr. i m (Cjiscjelgnûf) IT
Braida.
bramâ [bram'a:] tr 1. po-, za-želeti, hlepeti; mi
amistu, mi bramistu, mi vûstu ben 2. voščiti, želeti; jo
mi brami jaz si želim.
bramazion [bramatsi'on] f kletev f, preklinjanje n; ce
bramazions, Sirene! / mi fais glaçâ la schene.
brame ['brame] f želja f; poželenje n, koprnjenje n,
pohlep m; di ~ di v namen, z namenom; o sarai
adegnevul, di ~ di vioditi contente.
bramôs [bra'mo:s], -ose (t. abramôs) adj poželjiv,
pohlepen, pohoten; vôs che i Furlans a scoltin abramôs;
→ seneôs.
branc ['brank] (t. brancje) m 1. veja f (drevesa); ~s
dai arbui ; e chê des aganis restade daûr dal branc.
(Percude); Al infete çoncs e brancs cressint dentri da la
scuarce fin tal cambi e formant i cancars. (SiF 03/4, 9)
2. rokav m (reke); e invezit si è cjatà denant di un ~ di
aghe no trop fonde ma ben largje e avonde turbide e
imburide. (JM,Salvâ). 3. veja f (sorodstvo); i Carnics a
saressin un ~ di chest çoc 4. (znanost ipd.) panoga f.
Branc ['brank] kr. i f (Tavagnà) Branco; artesan di 30
agns di ~. (Pa 03/11); al ven screât il Centri sociâl di ~
di Tavagnà (in vie Sant Francesc 41). (Pa 04/04).
brancâ [bran'ka:] tr in refl → imbrancâ.
brancade [bran'kade] f 1. prgišče n, polna pest f; (bolj
obič. grampe) 2. udarec s šapo, zaušnica f, F ruski
sendvič m; petâ une ~ primazati eno, dati eno okoli
ušes; Venulo al scontre e i pete une ~ / aduès e a se lu
tire tanche un frut.
brancart [bran'kart] m poštni voz m, avtobus m, bus m;
il ~ de sere la diligence scloteade ch’a tornave di Udin.
brancin [bran't∫in] m ZOOL brancin (riba)
(Dicetranchus labrax).
brancje ['branqe] m 1. veja f (drevesa) 2. FIG veja f,
panoga f; E je une ~ specifiche inte lenghistiche che e
lavore cui corpus lenghistics: (SiF 02/1); → branc.
brancolâ [branko'la:] it opotekati se, majati se,
omahovati; fat tardon, ducuancj in bale, si ritirin
brancolant.
brande ['brande] f (it.) zložljiva železna postelja; tante
sium di colâ come claps su la ~ molisite dal ricet
(PauluzzoN).
brantiel [branti'εl] m → brentiel.
brao ['brao] adj → brâf; un bon panin di salam toscan
cul pevar fat di un brao butegâr florentin. (Pa 05/07).
braonzin ['??] m si poiave il lumin, il salarin, i
braonzins o il bocâl dal vin. (Scf)
brascai [bras'kai] m → brascjâr.
brascjam [bras'qam] m vejevje n, klest m; jenfri il ~
dal bosc.
brascjâr [bras'qa:r] (t. brascai) m trnje n, robidovje n.
Brasîl [bra'zi:l] kr.i. m Brazilija f; i furlans in
Argjentine, dal ~ e dal Uruguay (Pa 02).
brasilian [brazili'an] adj brazilski; La marcje dal
moviment ~ dai “Sem Terra” (Pa);
~ m 1. Brazilec m 2. brazilski jezik m; La traduzion
par ~ le à curade Cristine Koehler Zanella. (Pa 05/04).
Brasiliane [brazili'ane] kr.i f Brazilka f.
braul ['braul] m hudič m, vrag m, hudoba f, duh m; il
predi Frezzo al vignì une gnot cun omps di coragjo a
sconzurâ i braui; vâ al ~ iti k hudiču.
Braulins [brau'lins] kr. i f (Trasaghis) Braulins; A son
previodûts intervents di consolidament dai arzins a
Damâr, Bordan e ~ (Pa).
braure [bra'ure] f 1. hrabrost f, pogum m, vrlost f,
junaštvo f; chês mês brauris mi fâs contâ, e dopo sore
mi inpezâ tantis; Il cors al funzione tant che un orloi, e
dîs cun ~ la responsabil, Marisa Sestito. (Pa 02);
→ bravece, bravence 2. bahanje n, ponos m,
(samo)všečnost f; slavohlepje n; chês rosis taiadis sun
chês plantis a jerin la ~ de cjase; vê ~ bahati se, biti
ponosen; no vê ~ mai, puartâ rispiet.
3. livel di ~ Heidke Skill Score; e ancje indiçs plui
sofisticâts come il livel di braure di Heidke (HSS) (SiF
02/2, 39-58); ponts di ~ ?? I ponts di braure di Heidke
al è un punteç che al ven definît sielzint come parametri
la frazion di dutis lis cjapadis (SiF 02/2, 39-58).
braurin [brau'rin] adj ničemuren, slavohlepen,
neumen, bedast; spogledljiv; E rivà jù un tic braurine
(MazzonIol).
braurôs [brau'ro:s], -ose adj ponosen, vzvišen, bahav,
visok; ~ come un dindi; demin. braurosin.
braurosin [brauro'zin] adj častihlepen, prizadeven; e
un pôc braurosine.
bravâ [bra'va:] it bahati se, širokoustiti se; Dicembre
intant / si stufe a pôc a pôc di lâ bravant, / e al va
calmansi.
bravaç [bra'vat∫] m bahač m, širokoustnež m; une
sdrume di sbravaçs [bravaçs] / stan in vualme par balâ.
bravade [bra'vade] f 1. grožnja f, izzivanje n; drznost f
2. bahaštvo n.
bravece [bra'vet∫e] f (t. bravence) f 1. hrabrost f,
pogum m, vrlost f, junaštvo n; tant Gisulf che i siei
soldâts a àn fat meracui di ~ 2. izkušenost f, sposobnost
f, zmožnost f; une fotografe di grande ~ (Leng); →
bravetât 3. drznost f; bahaštvo n; jo mi al rît di cierts
barbons / Cun chês sôs bielis bravencis / dut il dì spudin
sentencis.
bravence [bra'vent∫e] f → bravece.
bravetât [brave'ta:t] f izkušenost f, sposobnost f,
zmožnost f. spretnost f, ročnost f; pe tô ~ e pal metodi
origjinâl de insegnâ il todesc.
bravure [bra'vure] f → braure.
bravurôs [bravu'ro:s], -ose adj → braurôs.
bream [bre'am] m ?? ; dipuesit di travamente e di
breans; 36 I fîs di Merarì a vevin di viodi dal bream dal
Santuari, dai traviersins, ...(Bibl-Numars)
breâr [bre'a:r] m 1. deščen oboj m, opaž m, pod m 2.
oder m, podstavek m; a vevin puartât un breâr tal prât
dal Luîs (MazzonIol) 3. plesišče n; A si balave trê
voltis al an sul ~ cun sunadôrs e cantôrs
(sangiorgioinsieme) 4. MAR krov m (ladje).
Breçà [bre't∫a] kr. i f Brazzacco; a fiscarin i cjiscjei di
Vilalte, Moruç, ~, ..(Storie).
Breçan [bre't∫an] kr. i m (Cormòns) Brazzano; Ai 19
di Avost, a lis 18.30 li dal cimitieri militâr di ~, corot pai
muarts di dutis lis vueris (Pa).
bredei [bre'dei] m → berdei.
bredul ['brεdul] m 1. stolček za otroke; → stantul 2.
pručica f, podnožek m, podnožnik m; sentât sul ~ intun
cjanton dal sotpuarti;
→ scag, scagnut.
bredule ['brεdule] f → bredul.
bree ['bree] f 1. (iz lesa) deska f; pladenj m; Pa sfuee:
1 kg di farine di flôr, metile a poçut su pa ~
(Natisone/furlanis); Mi jeri apene mitût che o sint un
cricâ di len tanche il roseâ di une surîs te ~. (BrLi);
la ~ de polente lesen pladenj; la ~ des pastis/ dai
taiadeis valjalna deska; cjamis di breis ?? (Sg);
PROV A Sant Andree il purcit su la ~ (don);
deriv. breate, breone, breute, breuce, breuçate, breon,
breoncin
2. poslikana deska; o ai pituris in ~, in cjarte, in tele
3. mrtvaška nosil(nic)a f; jessi su la ~ biti mrtev, biti na
parah; puar Gisulf! di domans san e legri tanche un
arlichin, e la sere su la ~!; lâ su la ~ umreti; meti su
la ~ poslati na pare; come vuê al à metût su la ~ so pari,
come doman i è muart il fi.
bregon [bre'gon] → bregons.
bregons [bre'gons] mpl hlače fpl; vê plens i ~ imeti
dovolj vsega; o vin plens propri i ~; meti i ~ a un ??;
... e ai conseîrs i àn metûts i ~ di un pieç e nol ocor
discori...; metisi tai soi ~ (Verone) postaviti se v
njegovo kožo; se tu fossis tai miei ~ če bi bil ti na
mojem mestu, v moji koži; tu dîs tu, Meni, di
rassegnâsi, / ma se tu fossis tai miei bregons; tirâ jù i ~
; finalmentri tu âs capît che tu vevis tuart e tu âs tirât jù i
~, barbezuan!
Breme ['] kr i f Bremen m.
brengulut [brengu'lut] m ?? Po i consegnarin un altri
~ di è cjarte e i menarin vie la vidielute. (JM, Salvâ).
brene I ['brene] f (t. FIG) brzda f, uzda f, vajet f, vajeti
fpl; E al menà il cjaval pes brenis fin fûr dal paîs.. (Sg);
a ~ vierte brez zavor, s polno brzino; al rivà a cjaval
tal curtîl a ~ vierte; tignî a ~, tignî in ~ zadržati, nazaj
držati; tignî a ~ chei scjaps di barbars; molâ la ~ ??;
l’imperadôr al à molade la ~ ; brutâ lis brenis sul cuel
??; al à masse butadis lis brenis sul cuel a chei fîs;
brene II ['brene] f 1. listje, igličevje smolnatih dreves,
posebno jelke: un sclopâ di ramaçs e di brenis che si
scjavaçavin; o ai durmît tantis gnotis su la ~ 2. (carn.)
zdravilne smrekove veje.
breno ['breno] (carn.) → brene II2.
brent ['brent] m → brentiel.
brentane [bren'tane] f povodenj f, poplava f; tok m,
stržen m, reka f; cumò lis brentanis d’Istât poletne
poplave;
→ montane.
brente ['brεnte] f vinski sod m, HIST vinska mera f,
brenta f (posoda); čebrič m, sod m; si pò bevint une ~
cuant che il vin al è sancîr; ~ di vin vinski sod.
Brente ['brεnte] r.i. f Brenta f (IT Brenta); intant che i
storics di vuê a strolighin la ~ o la Plâf (Union).
brentele [bren'tεle] f rake fpl, vodni jarek m, kanal za
namakanje; mlinski žleb.
brentiel [brenti'εl] (t. brantiel) m kad f, bedenj m,
čeber m, sodček m; ma no podeve vendemâle parceche e
scugnive spietâ che i imprestassin semplis e brentiei.
(Sg); A saltarin fûr dai brentiei cui pîts che a parevin
stâts tal ~. (Sg); ploie a ~ (dež) lije kot iz škafa;
→ cjaveli.
brentielut [brentie'lut] m sodček m.
brenton [bren'ton] m 1. velik čeber m, bedenj 2. FIG :
jessi dentri tal ~ ?? ; za soi dentri tal ~, no pues fâ che
une fritaie; dâ jù cul ~, lâ jù cul ~ izgubiti nadzor nad
seboj, razvezati se, biti razuzdan, brez mere, neobziren:
stufe di tignî strent, a mole un pont, / po a da jù cul ~ tai
moroseçs; vignî jù cul ~ zgrniti se na veliko nad,
nakopičiti se nad; e mi vegnin i guais jù cul ~ in skrbi
se nad mano zgrnejo.
breon [bre'on] (akreš. od bree) m močna deska, močan
ploh m; Pôc distant dal fûc al vignive prontât un ~ che
al servive par trai lis cidulis. (Scf).
breoncin [breon't∫in] (demin. od bree) m 1. manjša
gostota; debelina 2. slaba, tenka deščica; skodla; al va
sù par une scjalute mieze di tof e mieze di ~, che a met sul
puiûl.
Bressanon [bresa'non] kr.i m Briksen m; Al à studiât
teologjie a ~, Londre, Innsbruck. (La 03/02).
bressan [bre'san] adj ??
~m
bressane [bre'sane] f ptičja nastava f (mreža, limanice);
Sveait Zuanin, che al puarti lis viscjadis te ~
(teatrodivile); Denant chel svoletâ di bandierutis sicut
frascjs di ~ a rivin di ficje cambiâts di mude tant che ‘ne
volte lant a messe grande. (nuovofriuli); e de sô culture
al riscje di deventâ, o isal bielzà deventât, une ~ par
cjapâ chei cuatri carantans che par cumò o colin di rive
jù. (La 06/3).
Bresse ['brεse] kr.i. f 1. (~ di Udin) (Cjampfuarmit) (IT
Bressa); Intune gnot di novembar dal stes an ancje ~ e
patìs la cjavalade e il fûc dai turcs. (CoCamp).
Bresse ['brεse] kr.i. f (~ di Milan) Breša f, Brescia f;
E ancje come deplomatic, tal cirî di convinci chei di ~ di
Milan (JM).
Bressie ['brεsie] kr.i f → Bresse.
bressò [bre's ]כm → bersò.
Bretagne [bre'tañe] kr.i. f Bretanja f; In Euscara e in
Bretagne o ai viodût cartêi par basc di une bande e celt
di chê altre (Pa 7/2000).
breton [bre'ton] adj bretonski ; Tal numar di
Setembar si cjacare de introduzion dal furlan te scuele
ma ancje dai problemis de scuele bretone in France (Pa);
union democratiche bretone bretonska demokratska
zveza;
~ m 1. Bretonec m; imparìn dai bretons! 2. LING
bretonščina f; a fevelarin par ~, galês, irlandês, ...(SiF
03/3).
Bretone [bre'tone] f Bretonka f.
breute [bre'ute] f
Lui al domandà une breute e al
scrivè parsore: «Il so non al è Zuan», e ducj a restàrin
maraveâts. . (Bibl-Lc)
breveâ [breve'a:] tr okrajšati, skrajšati, krajšati; ob
kratkem povedati, na krakto povedati; hitro odpraviti;
par ~, o doprarai la peraule “dutrine” tal sens plui larc.
brevet [bre'vet] m 1. patent m 2. diploma f, potrdilo n;
lis propietâs (di pesantis a liseris, ven a stâi i brevets)..
(Pa).
brevetabilitât [brevetabili'ta:t] f možnost patentiranja
f; ~ dai organisims vivints možnost patentiranja živih
organizmov; I sustignidôrs de ~ dai organisims vivints a
disin che la concession dal ~ e da la pussibilitât, al mont
sientific e industriâl (Pa 05/04).
brevetâ [brevet'a:] tr patentirati; izdati dovoljenje; Se
chest principi al fos stât doprât inte chimiche, a saressin
stâts brevetâts ancje i elements». (Pa 05/04).
brevetât [breve'ta:t], -ade adj patentiran; Si dîs ancje
che al baste fâ une monade par che e vegni dal moment e
di sigûr brevetade. (BelFa).
breviari [brevi'ari] m REL brevir m; (cerkveni)
priročnik m; Al jes de stazion, al cjate un predi, si fâs
prestà la tonie e cul ~ in man, dut devot, al va devant da
belance. (Cjargne).
briade [bri'ade] f 1. družina f, rodovina f, rod m;
rodovina f; sorodnost f, sorodništvo n, sorodstvo n; La ~
triestine di cheste sere no le àn cjalade di brut. (Mucci)
2. družba f, spremstvo n; brigada f, tovarišija f, druščina f;
bratovoščina f, trop m, drhal m;
→ clape.
bric ['brik] m 1. sodni sluga m, sel m, sodnijski
uslužbenec m; il deân (decano), o ancje plui zurâts,
chescj a jerin assistûts dal ~ (colloredodiprato) 2.
oznanjevalec m, glasnik m; izklicevalec m na dražbi.
bricole [ '?? ] f odskok m, odboj m; a ~ nenadoma,
nepričakovano, hipoma; plui bocjis si spalanchin a ~;
cjapâ alc di ~ dobiti nekaj neposredno, okoli ovinka; di
~ neposredno; savê alc di ~ izvedeti nekaj preko
nekoga/ nečesa;
bricon [bri'kon] m (redko) malopridnež m, lopov m;
~ adj lopovski; Il mont ~. (morsanodistrada).
briconade [briko'na:de] f (redko) lopovščina f;
→ baronade.
Bride ['bride] kr. i f (Grimac) Brida.
brie ['brie] f potreba f; no ai ~ di ne potrebujem, ne
rabim; Zaneto alore nol varà ~ / di lâ a cjapâle cussì
lontan; o ai nome ~ di potrebujem samo, zadostuje mi;
la Spagne e à ~ nome di fâ cucuç, / che a ven jê la
France; cence vê ~ di brez potrebe, da, ne potrebovati:
che al à sgrifis lungjis, che al vûl campâ / cence vê ~ di
lavorâ.
brigâ [bri'ga:] tr/ it 1. (po)truditi se 2. intrigirati.
brigade [bri'gade] f VOJ brigada f; la ~ Marche; E il
prin trombetîr di cheste ~ di atac nol podeve jessi che
l’on. (Pa 02/12); brigadis rossis POL Rdeče brigade
(ekstremistična organizacija v italiji); sassinât des cussì
clamadis B.R. (brigadis rossis) (La).
brigadîr [briga'di:r] m brigadir m; podčastnik pri
karabinjerjih;
brigadirie [briga'dirie] f brigadirka f; (šalj.)
brigadirjeva žena.
brigant [bri'gant] m ropar m, razbojnik m; lopov m,
tolovaj m; navihanec m; Mi vêso cjapât par un ~ che o
sês vignûts cun spadis e bastons? (Bibl-Lc).
brigantaç [brigan'tat∫] m razbojništvo n, roparstvo n,
tolovajstvo n, lopovstvo n.
brigantarie [briganta'rie] f lopovske bande fpl,
druščine fpl; razbojništvo n, roparstvo n, tolovajstvo n; ~
in Calabrie.;
brigatisim [briga'tizim] m ?? intops formâi causionâts
des burocraziis, brigatisims justizialiscj, vincui inlogjics
des ideologjiis e ogni forme d’integrisim culturâl. (Pa
03/2).
Brigul ['brigul] kr. i m (Sant Micjêl) Brigolo.
brilâ [bri'la:] it 1. bleščati, svetiti se, lesketati se, sijati;
no jot il Signòur, ma il so lun ch'al brila sempri imèns.
(Pasolini) 2. FIG blesteti, briljirati.
brilant [bri'lant] adj 1. bleščeč, sijajen, iskreč se 2.
FIG blesteč, izvrsten, odličen; a la sodisfazion des
dibisugnis culturâls di chei che in mût brilant i autôrs a
clamin i «vuarfins de lôr lenghe»; (Pa 02);
~ m (dragulj) briljant m; semais un oresin che al stimi
brilants (Sg).
brin ['brin] ?? Linde lu cjalave e te vôs i trimave un brin
di displasê (PauluzzoN).
brincâ [brin'ka:] (t. imbrincâ) tr zavzeti, vzeti, jemati,
zgrabiti, zalotiti, prijeti; zasačiti, priti v posest; O
brinchi une cjadree, mi senti denant di jê e cui mei zenôi
(BrLi); dapît dal clapon, cuant che al varès dovût cun
doi salts rivâi dongje e brincâle come un lôf cuntune
cjavriule. (Daidussi);
~si refl polastiti se, oprijeti se, oprijemati se, okleniti se
(česa), ukoreniniti se, zakoreniniti se; il tei, plantât za
grant, si jere brincât a fuart a la tiere; Dut ce che si
brincave di mangjabil si lu mangjave.(Scf); e cumò mi
visi ancje di chês ultimis peraulis, ancje tu come Pieri e
Gjenuefe, bastarts di strumîrs, prin ch’a mi brincàs la
crïure e mi glotès chest scûr (Tolazzi).
brincade [brin'kade] f ??
brindis ['brindis] m zdravica f, nazdravljanje n; si
cjatin pal ~ di Nadal al Bar Roma in Via Roma a Udin a
lis 18.15..(Furlanist); formule dal ~ zdravljica; a
trussin lis tacis e a ripetin ligriôs la formule dal brindis..
(Eg); → prindis;
Brindisi ['brindisi] kr.i m Brindisi m.
brindisi ['brindisi] m → brindis.
brindisin [brindi'zin] adj GEO brindizijski;
~ m prebivalec Brindisija.
brinf ['brinf] ?? brinf e brinf che ancje lôr cirivin di
lâ-sù e jê brinf e brinf cu lis gjambis, les sbalotave par
che vadin jù. (Natisone/miti).
Bris-Bras [al'ka] ?? Al è un Bris-Bras, robe di
marche, sâstu? (Mucci)
briscje ['brisqe] f dvokolnica f; a viodi di cualchi
marcjadant che al les a Nimis cu la ~ o cu la carete o
cuntun altri imprest. (Marchet, Salvâ); tirâ la ~ FIG ??
Briscje ['brisqe] kr. i f (Midune) IT Brische.
Briscjis ['brisqis] kr. i f (Prepot) Brišče n (IT Brischis).
briscule ['briskule] f neka, italijanska igra s kartami.
brise ['brize] f (redko) sapica f, rahel veter m, vetrc m;
l’ultime note si dispiert cidine / te ~ di matine;
→ aiarin, bueresine.
brisighel [brizi'gel] m gizdalin m, ženščak m, babjak
m, kavalir m; ma il ~ d’Amôr, simpri tiran; Al jere de
stesse tribù di Franziskus, un ~ impomatât (Ta).
brisiole [brizi'כle] f → brusadule.
britan [bri'tan] adj HIST britski; britanski; clans
britans de Scozie meridionâl (Ac);
~ m HIST Brit m.
britanic [bri'tanik], -iche adj GEO britanski, angleški;
si impegnà une vore par fâ cognossi al mont ~ la lenghe e
la leteradure furlane. (Leng); parlament ~ britanski
parlament; Un altri moment impuartant al fo la “prime
volte” de elezion al Parlament ~ (SiF 03/3, 115);
~ m GEO Britanec m.
Britaniche [bri'tanike] f Britanka f.
Britanie [bri'tanie] kr.i f HIST rimska provinca
Britanija; al timp di Otavian i Romans a jerin su la
Donau, in Germanie e in ~ (JM).
britanizazion [britanidzatsi'on] f britanizacija f.
britonic ['britule] f ??
britule ['britule] f 1. britva f, britvica f; 2. nož m,
kmečki nož; A nô mascjos nus insegnavin a doprâ la ~ e
il curtisut par fa cjavaluts.. (bassafriulana)
britulin [britu'lin] m (žepni) nožič m, (žepni) nožek m;
al taie une fete di pan cuntun ~ che al puarte cun se.
brivade [bri'vade] f zalet m; cjapâ la ~ vzeti zalet;
cjo mo, velu che al cjape la ~! / al rive in presse tanche
une clapade.
brochîr [bro'ki:r] m majhni, okrogli ščit z železno
konico v sredini; lanzis, astis, bronchîrs e murions.
Broca ['broka] f v: aree di ~ MED Brokovo področje,
Brokov Center; che a sostegnin il lengaç jenfri la
scuarce perisilviane dal emisferi di çampe, par esempli la
aree di ~. (SiF 03/4, 97-114).
brocje ['broqe] f → brucje.
brocolâ [broko'la:] it kliti, kaliti; cuant che i vôi a
varan brocolât.
brocul ['brכkul] m 1. BOT poganjek m, mladika f;
klica f, kal f; brst f, odrastek m, izrastek m; ducj i brocui
su lis bachetis 2. BOT kapus m, zelje n, ohrovt m
(Brassica oleracea).
brocul chinês [~ ki'ne:s] m kitajsko zelje n (cavolo
Pesai); ciriit ancje la semence dal ~.
brocul di mâr [~ di 'ma:r] m ??
(cavolo
marino).
brodacj [bro'daq] m → brodegot, sbrudiot, sbrudie.
brodacjâ [broda'qa:] tr → sbrodacjâ.
brodegâ [brode'ga:] (t. sbrodacjâ, sbrudiâ) tr
umazati, zamastiti, zamazati, pomazati, onesnažiti;
~si refl umazati se.
brodegon [brode'gon] m 1. kuhinjski hlapec m,
pomivalec m (kuhinjske) posode 2. umazanec m 3.
šušmar m, mazač m.
brodegot [brode'got] m 1. redka, plehka juha f; vê mâl
e dovê lâ indenant istès, cui sbrodegots [brodegots] che a
fâs tô mari 2. kalna, umazana voda; (bolj obič.
sbrudiot, sbrudie).
brodeleç [brode'let∫] m 1. umazanija f, packarija f:
vino o no di finîle cun chei ~s te stale? 2. marnjanje n,
čenčarija f, prazne marnje fpl; a son dutis in maneç, / un
daidai, un ~.
broi ['broi] m 1. prevara f, goljufija f, sleparstvo n,
tihotapstvo n, zmešnjava f, zadrega f; al à comandât su
che altris nemâj cul ~, la violence e la crudeltât
(logosdictionary) 2. POL (volitvena) spletka f,
kovarstvo n.
broiâ [broi'a:] it spletkariti.
broili ['brכili] m sadovnjak m, vrt m; venec m; O fasei
vascjons di aghe, par bagnâ il gno ~ plen di
pomârs...(glesie).
Broili ['brכili] furl. Priimek BROILI
BASILIO(Glemone 1648 - Sanyüan 1704)(GE).
broion [broi'on] m → imbroion.
bombarie [bom'barie] f BOT sliva f (drevo), češplja f
(drevo) (Prunus domestica); (bolj obič. ciespâr).
brombolâr [bombo'la:r] m BOT ?? (Prunus
domestica damascena).
brombule ['brכmbule] f BOT ??
bromodiclorometan ['brכmbule] f
bromodiklorometan m; che a cjapin dentri il .. ~ (SiF
02/1, 11-20).
bromoform [' ??] f bromoform m; che a cjapin
dentri il Cloroform (Chloroform, CHCl3), ~ (CHBr3),
(SiF 02/1, 11-20)
bromp ['brכmp] m (redko) BOT sliva f, češplja f (sad);
(bolj obič. ciespe).
bromûr [bro'mu:r] m KEM bromid m.
bronc I ['bronk] m silj m (Peucedanum); ~ blanc
kobulnica f (Peucedanum cervaria); ~ vert gorski silj
(Peucedanum oreoselinum).
bronc II ['bronk] m ANAT bronhij m, sapnica f; Nol
veve masse salût, soredut di broncs, ma al veve ancje i
bêçs par curâsi ..(Bel).
bronchite [bron'ki:te] f MED bronhitis m.
bronç ['brכnt∫] (pl bronçs ['brכnts]) (t. bront) m bron
m; cuanche chei altris popui a cognossevin apene il ~;
(JM).
bronchiâl [bronki'a:l] adj ANAT bronhialen; asme ~
MED bronhialna astma; Prin il câz di une celule dal
pavimênt ~ che pôc a pôc ... (fundacer).
broncopolmonite [bronkopolmo'nite] f MED
bronhopnevmonija f (pljučnica f); Al à vût la ~. (Ta).
brondâ [bron'da:] (t. sbrundâ) it ropotati, razgrajati,
hrumeti, godrnjati, mrmrati; grmeti.
bront ['brכnt] m → bronç.
brontoleç [bronto'lεt∫] m → bruntuleç.
brontolon [bronto'lon] m → bruntulon II.
bronzin [bron'džin] adj 1. bronast, iz brona; porjavel,
bakren, bakrast; o vin fuartecis e canons bronzins 2.
bronasta barva f; piel bronzine, voli di fûc; une vieste di
colôr ~ ;
~ m bronasti lonec s tremi nogami in z železnim
ročajem.
brosatâ [broza'ta:] it → brusatâ.
brosate [bro'zate] f → brusate.
brose ['broze] (t. bruse) f slana f; in cualchi part sarà
nêf e sarà ~ v nekaterih predelih bo sneg in slana; la ~
tal Avrîl; (bolj obič. zilugne).
brotule ['brכtule] f (iz volne, lana ipd.) kodelja f; lis
strecis biondis ingropadis come une ~ di cjanaipe.
brovâ [bro'va:] tr → sbrovâ.
brovade [bro'va:de] (t. bruade) f 1. KUL kisla repa f;
kislo zelje n; Wolftraud De Concini nus propon lis
recipis de ..."~ e muset" (La 03/01) ~ in padiele; ~
sfuarçade prisiljeno zelje; FIG sprevračanje besed:
alore il patriotisim di zornade / altri nol è che ~
sfuarçade!; lâ in ~ iti po zlu, v nič; cafetarie lade in ~,
cjalt ce al impie, no camarade.
brovadin [brova'din] m okus po kislem zelju; il
brantiel al sa di ~; il vin al à cjapât di ~.
brovedâr [brove'da:r] m čeber, sod v katerega se dá
zelje kisati; par nestre disgracie o vin un cjampanili che
al somee un ~ vistût di fieste.
bruade [bru'a:de] f → brovade.
brucjâ [bru'qa:] tr → imbrucjâ.
brucjam [bru'qam] m (kolekt.) žeblji mpl.
brucjâr [bru'qa:r] (t. brucjin) m žebljar m.
brucje I ['bruqe] f 1. žbica f, žebljič(ek) m; brucjis a
man, brucjis a machine; brucjis di leton, brucjis di ram;
brucjis di len čevljarski žeblji, petna žbica; brucje dal
burat klin za sito; brucjis dal cuinç žebljički znotraj
čebra za merjenje vina; ~ di garoful nageljnova žbica
2. (t. brucjon) (okrasni) okov iz kovine m 3. di ~ do
pičice, pikice, točno, natanko, kakor treba; ma par servî
di ~ chescj parons, ai cuasi dissipât l’abit di fiestis; su
la ~ v gotovini, na roke, v denarju; e tu no mi âstu paiât
su la ~ ogni gno sacrifici?; tirâ beçs su la ~ ; dome che
braide e po dâmi cussì su la ~ une buine sume; sore la ~
čez mero, preko meje, prekomerno; lui ti compensarà
sora la brucja; bati lis brucjis (od strahu, mrazu) tresti
se; batint lis brucjis di sbigule e di frêt tresoč se od
strahu; (deriv. brucjone, brucjute, brucjin →, brucjon
→).
brucje II ['bruqe] (t. brocje) f vrč m; obiralček za
sadje.
brucjin [bru'qin] (demin. od brucje) m 1. žebljiček m,
žbica f; par bati cuatri clauts o brucjis o brucjins 2. ??
; tun curtîl di brucjins.
Brucjolôse [bruqo'lo:s] ?? Di chei doi o tre mulins che
a jerin, e je restade la grande ruede di len daûr il lûc dai
Brucjolôse. (FogMil).
brucjon [bru'qon] (akreš. od brucje) m (okrasni) okov
iz kovine; un cjadreon fodrât di corean cun brucjons di
leton.
brucuncesare [brukun't∫εzare] (t. cesarute) f BOT
barvica f, plahuta f, zaspanka f (Specularia speculum).
brudetin [brude'tin] m (mesna) juh(i)ca f; lu ai tirât
sù cun brudetins, cun soputis.
brudie ['brudie] f → sbrudie.
brudiet [brudi'εt] (deriv. od brût) m juha z
(žvrkljanim) jajcem; ribja juha; rîs in ~; che al salti fûr
dal jet a cjapâ aiar bon è no brudiets..
brudiot [brudi'ot] m → sbrudiot.
bruful ['bruful] m tur m, tvor m.
brufule ['brufule] f → bruful.
brufulôs [brufu'lo:s], -ose adj turav.
brugnac [bru'ñak] (t. brusc, faroncli) m tvor m;
mozolj m.
brugnere [bru'ñεre] f v: timp in ~ oblačno, kislo
vreme: il timp al è in ~ e al fumatee.
Brugnere [bru'ñεre] kr. i f IT Brugnera (Pn); come
chel de cjadree te zone di Manzan e di San Zuan, e chel
des mobiliis te zone di ~. (La 04/7).
brugnul ['bruñul] m BOT sliva f, češplja f (sad); il
viole dai brugnui; (bolj obič. ciespe).
brugnulâr [bruñu'la:r] m BOT sliva f (drevo), češplja f
(drevo) (Prunus domestica); (bolj obič. ciespâr).
brugnule ['bruñule] f izrastek m, bula f, štrlina f; la
visità e i scuvierzè sot il braç une brugnulute nere;
(dem. brugnulute).
bruî [bru'i:] (bruìs, bruissis, bruìs) it 1. godrnjati,
mrmrati; al le vie bruint 2. grmeti, ropotati, razgrajati,
hrumeti, šumeti; al bruive e po al bateve oris un orloi;
la dicsorude a bruive sui lavris come la ploie di Març 3.
vreti; zovine la aghe ai frambui e bruìs;
~ m mrmranje n, godrnjanje n; hrumenje n, šumenje n;
il bosc al jere dut un ~ divite dismote.
brumacje [bru'maqe] f mračina f, trda zima f; meglica
f, dim m; une garze di ~ che e disfaseve il disen dai pôi;
la rive di San Pieri a ven sù des brumacjis bassis dai
palûts.
brumâl I [bru'ma:l] m naključje n, slučaj m; nezgoda f;
mrtvoud m, kap f, nesreča f; bolezen f; ce ~ kakšen
hudič; ce ~ di usitât cu ven di France!; nancje pal! ~
niti najmanj!
brumâl II [bru'ma:l] adj zimski; insìn che e passe la
stagjon ~;
~ m → brumâr.
Brumâr [bru'ma:r] (t. Brumâl) m zima f; di ~, di
Vierte e di Sierade; la Vierte che dilunc il ~ o clamavi;
→ Unviêr.
brumbulâ [brumbu'la:] it (redko) ropotati, razgrajati,
hrumeti; godrnjati, mrmrati; grmeti; il nûl al ven jù di
corse / lampant e brumbulant;
→ sbrundulâ.
brume I ['brume] f 1. ARH zima f; jo ven flapuç sicu
di bruma i râfs; il mês di ~ december m; il mês di ~
ogni diaul si ingrume 2. meglen, vlažen mraz m, zimska
mračina f; la ~ dal timpat mi ingrampe il cûr.
brume II ['brume] f → sbrume.
Brume I ['brume] kr.i f Bruma.
brun ['brun] adj v: pan ~ črni kruh; polnozrnati kruh;
taule magre cul pan ~; vistîsi a ~ črno (žalno) se obleči:
Pasche vistude a ~; su la ore brune v somraku; ce
biel lâ su la ore brune sun chei prâts a morosâ;
~ m v: sul ~ de gnot v somraku.
Brun ['brun] os.i. m Bruno m; ~ o larìn dongjelaltris,
no stâ a pinsirâ. (Mucci);
→ Brunon.
brundinarie [brundi'narie] f → blaudin.
brundul ['brundul] m → brugnul;
~ adj vijoličast; i nâs brundui e lis musis ruanis.
brundulâ [brundu'la:] it → bruntulâ.
brundulament [brundula'ment] m → bruntulament.
brundulâr [brundu'la:r] m → brugnulâr.
brundulon [brundu'lon] m → bruntulon I.
Brune ['brune] kr.i.m Brno n (v Moravski).
brune ['brune] f v: su la ~ v somraku; ma su la ~
baiavin i cjans.
Brunei ['brune] kr.i.m Brunej m; il Vietnam, so nemì
di simpri, lis Filipinis, il ~, la Malesie, l’Indonesie e ..(Pa
05/07).
brunês [bru'ne:s], -ese adj brnski;
~ m prebivalec Brna.
brunî [bru'ni:] tr TEH → imbrunî;
~ m v: sul ~ la sere v somraku; passant gno fradi in
sul ~ la sere.
Brunic [bru'ni??] kr.i m Bruneck; Su la strade di
cjase il grop si è fermât ancje Brunic (Bruneck) (La).
brunidôr [bruni'do:r] m → imbrunidôr.
brunidure [bruni'dure] f → imbrunidure.
Bruno ['bruno] os.i. m (it.) → Brun.
Brunon [bru'non] os.i. m Bruno m (IT Bruno).
bruntulâ [bruntu'la:] (t. sbrundulâ, brundulâ,
sbruntulâ) it 1. godrnjati, mrmrati, opravljati; pritožiti
se, tožiti;
Al è bruntulant dispossent che Cenci alore
al confirme al aventôr, voltolant umil te tace il vin che al
à spinât dal caretel plui grues (Mar); Ma san Pieri,
imusonât e grintôs, nol faseve altri che bruntulà e (Scf).
2. kruliti (po črevesu) 3. (vreme) → sbrundulâ.
bruntulade [bruntu'la:de] (t. sbrundulade) m
bobnenje n, bučanje n; mrmranje n, godrnjanje n;
kruljenje n; Bastiste al à dade une ~.
bruntulament [bruntula'ment] (t. sbrundulament) m
1. bobnenje n, bučanje n; mrmranje n, godrnjanje n;
kruljenje n (po črevesu); No sin a chel pont, e pûr a mi
mi fâs il stes ~ di stomi (Pa 7/2000); E o ai sintût dal cîl
une vôs come il businament di tantis aghis, come il ~ di
un gran ton (Bibl-Apoc) 2. → sbrundulament.
bruntuleç [bruntu'let∫] (t. brontoleç) m bobnenje n,
bučanje n; mrmranje n, godrnjanje n; kruljenje n; mai un
lament, mai brontoleçs.
bruntulon [bruntu'lon] (t. sbrundulon, brundulon) m
1. godrnjač m, mrmrač m, čudak m; E cumò, sâr ~jù il
cjapiel! (Eg) 2. (t. brontolon) kruljenje n (po črevesu);
nol fâs dolôr di stomit, ne te panze / i brutulons.
brunzule ['brundžule] f BOT internodij m; (pri trstiki)
popek m, brstič m.
brusâ [bru'za:] tr 1. zažgati požgati, ožgati, sežgati,
izžgati; opeči; peči; al ingrumarà il so forment sul cjast
e al brusarà la pule cuntun fûc. (Bibl-Mt); e propit par
chest al jere stât brusât il puint dongje Nervesa. (GP);
PROV A ~ lens verts si fâs fum e no fûc . (ProvBr).
2. žgati, jedkati; ~ une feride 3. posušiti, osušiti; la
campagne e je mieze brusade 4. FIG dolgočasiti,
nadlegovati 5. porušiti, uničiti; tampiestis di ~ siale e
forment 6. FIG razveljaviti, odpraviti, izničiti; e tra
chei vignâi e verde campagne, alì la distance a ven
brusade 7. ~ l’avent accendere i fuochi dell’Epifania;
~ il paion FIG obljubo snesti, ogoljufati, oslepariti, oditi
ne da bi plačal; a oris brusadis v mrtvih urah, kadar ni
prometa, ni nikogar; e tancj che le àn a fasin gran
misteri; a van dal piruchîr a oris brusadis; ~ la scuele
nalašč izostati iz šole, F špricati šolo;
~ it 1. zažgati se, vžgati se, peči se; zgoreti, goreti,
žgati; žareti; Al bruse saldo idrogjin in eli, tant che une
bombe H controlade. (Pa 7/99)
2. popariti, opariti 3. (npr. oči) žgati, peči, goreti; mi
brusin i vôi mi brusin lis crituris; al vûl fumâ ancje se i
bruse in gole 4. ne ugajati, ne biti všeč, žal biti; e i
brusave di scugnî tornâ in chê cjase 5. važen biti,
pomeniti; biti pri srcu, uvažati; lu à scrit dôs voltis te
letare, come se chê robe i brusàs di vêle;
~si refl pariti se, žgati se, peči se (na soncu); e dulà che
dut si bruse di corse, comprindûts i inviestiments tes
Borsis, (Pa 02/10-11); No mi va di lâ a lis Canariis o a
Ibiza, a brusâmi tal savalon. (Ta).
brusadiç [bruza'dit∫] m (duh, vonj, okus po
zasmojenem) smodnina f; a sint puce di ~ e si slontame
di colp;
→ brusiniç, brustulin, brusadin.
brusadin [bruza'din] m → brusadiç.
brusadule [bru'zadule] (t. brisiole) f bržola f; cualchi
~ di purcit; di Stiefin, il prin, a Laurinç “~ di Diu” e a
Gjervâs e Protâs. (BelR).
brusarili [bruza'rili] m požar m; grmada f; i ricuarts
de vuere: il ~ dal 1944 e la cagnetât dai naziscj (Pa).
brusât [bruza'ta:] adj 1. zgorel, pogorel, sežgan,
zažgan; E je une int che dopo i brusâts i muarts, ju
sepelissin in vâs di tierecuete (AcademieSt); jarbe
brusade prežgana trava; Su la jarbe brusade dal frêt e
sui ramaçs dai arbui e jere za poiade la zilugne (Sg) 2.
KUL prežgan; brût ~ prežgana juha; Cussì o vin il
Brût ~, che nol è altri che lat e aghe fats bulî cun farine
blancje e spongje (FogMil) 3. vroč 4. FIG izgorel,
propadel, izčrpan.
brusatâ [bruza'ta:] it impers 1. toča gre; al lampe, al
tone, al brusate 2. (redko) pada snežni metež.
brusate [bru'zate] f 1. drobna toča: ~ che a cinglivane
sui veris e tes gornis 2. snežni metež m; un nembo
[brusate] fitto;
→ zîs.
brusc I ['brusk] m 1. bilka f, pazder m, suha vejica f;
bodica f; puartimi une grampe di bruscs par impiâ il
fûc; → bruscje 2. (t. bruscae, bruscjam) šibje n,
dračje n, suhljad f.
brusc II ['brusk] m tvor m, mozolj m; Se a un om i
ven su la piel un ~, une plaie o une magle, che fâsi pensâ
che al vebi intorsi il mâl de lebre..(Bibl-Levitic).
brusc III ['brusk] adj 1. rezek, rezen; trpek; raskav,
hrapav; oster; une peraule bruscje; 2. (obnašanje)
oster, nasilen, silovit; se al è stât biel il principi, sarà
bruscje un pôc la fin; Napoleon al è un grum sustât pe
pachee dal austriac e cuntun ~ smaneç al romp une
preseose porcelane...(CoCamp); dâlis bruschis a un z
nekomu biti oster.
bruscaie [brus'kae] (t. bruscjam) f dračje n, suhljad m,
šibje n.
bruscandul [brus'kandul] m 1. bilka f, pazder m, suha
vejica f; bodica f; → brusc, bruscje 2. BOT → urtiçon.
bruschete [brus'kete] f → bruscjete.
bruschin [brus'kin] m 1. (za obleko, čevlje) ščetka f,
krtača f; ~ di scarpis krtača za čevlje; → sborf, sborfin;
2. ~ pai dincj zobna ščetka f; ~ pai ongulis ščet za
nohte; mudis, cravatis e bruschins pai dincj e bruschins
pes ongulis 3. glavnik m 4. čohalo n, česalo n (za
konje); → sborfin 5. a ~ a spazzola??; cu lis
calumadis velenosis sot lis ceis a ~ (teatrodivile)
bruschinâ [bruski'na:] tr 1. krtačiti; mame, za che no
ai ce fâ i bruschini e i smagli cheste mude, che al à di vê
un piçul siet ancje 2. umivati si zobe.
bruschinade [bruski'na:de] f pokrtačiti; spiete... une
~ al vistît.
brusculôs [brusku'lo:s], -ose adj mozoljast, turav; une
femine viele, cu la muse ingrispade, brusculose e scure.
bruscjâ I [brus'qa:] tr (suhe veje) v svežnje povezati:
~ stecs; vuê di matine bruscjant sù, puar omp, une
fassine;
~ it butare delati, nabirati veje za butare; par lâ a ~ pai
rivâi e dâ dongje un pôs di fassuts pal Unviêr.
bruscjâ II [brus'qa:] tr 1. pridobiti, dobiti, doseči,
sprejeti, zaslužiti si; Cui saraial chest an a ~ la palme?
(Leng) 2. zastonj jesti in piti, do nezasluženega priti; la
matine, siôr Simon / al buscje [bruscje] al tierç e al cuart
la gulizion.
bruscjam [brus'qam] m grmovje n, hosta f, dračje n,
suhljad f, vejevje n; une boscaie fate plui di ~ che no di
lens.
bruscjâr [brus'qa:r] m sterpeto.
bruscje ['brusqe] f bilka f, pazder m; suha vejica f;
bodica f; done Catin cun cuatri bruscjis ur fasè sù un
biel fugareli; (deriv. bruscj).
bruscjete [brus'qete] f iver m, treščica f, treska f; tirin
fûr tra l~ / doi famôs pariginats; tirâ la ~ (gjavâ la ~)
(s pomočjo slamnatih bilk) žrebati; la ~ tirìn, zuìn di
more / par savê da la patrie il vêr cunfin;
→ fros.
bruscjin [brus'qin] m → bruscje.
bruse ['bruze] f → brose.
bruseghin [bruze'gin] m 1. (tiha) jeza f; mržnja f,
zavist f, nevoščljivost f, sovraštvo n, zaničevanje n,
zasmeh m, bes m, razdraženost f, nejevolja f, zamera f; il
~ e l’odi / in tal lôr pet nol cove 2. strah m, trepet m,
trepetanje n, drget m; al à vût un ~ là dal cûl! 3.
kruljenje trebuha; po tal albergo drets: o sintin un ~!
brusinâ [bruzi'na:] tr 1. ožgati, osmoditi, opaliti; Se
biel lant a scuele si viodeve a ~ un purcit, lunc il borc o
intune ..(bassafriulana); → rizinâ 2. narahlo (o)paliti,
(o)sušiti; il fen za brusinât; jerbe brusinade ožgana
trava; → rizinâ;
~ it (telo od sonca) porjaveti, ožgati se, opaliti se, postati
rjav; po ~ il cerneli, cun dute la cadope par stâ ta chel
soreli; → rizinâ;
~ refl 1. posušiti se, osušiti se 2. sončati se, postati
rjav; culì te farie jo mi brusini.
brusinadure [bruzina'dure] f ogorelost f.
brusiniç [bruzi'nit∫] m (duh, vonj, okus po
zasmojenem) ogorek m; smodnina f; si spant par la
caserme odôr di ~.
brusôr [bru'zo:r] m skelenje n, ščemenje n; capis che
puedi ancje forai la piel ma la urtie che e beche e e fâs ~
(linostraulino).
brusse ['bruse] f živa meja f, grm m; grmovje n,
goščava f; un de Basse tune ~ / taie la mace, e cu la
scusse;
→ cise.
Brussel ['brusel] kr.i m Bruselj m; faliment de
conference interguviernative di ~ (Pa 04/02).
brussul ['brusul] m ZOOL Leucos pauperum De Fil.,
Leucos aula (Heck) ??; e cori cu la vuate a ~, gambarei.
brussule ['brusule] f → brussul.
brustul ['brustul] m F denar m, prebita para f, dinar m.
brustulâ [brustu'la:] (t. brustulî) tr opražiti, pražiti,
opaliti, paliti, ožgati, žgati; “e compraiso cafè moche?”
“ no lafè, cun tant che al vâl / si brustule un pôc di
vuardi 2. porjaveti (od sonca); al leve vie, puar vieli,
spacant il cjâf brustulît dal soreli;
~si refl sončati se; o viodarai lis feminis...brustulîsi cul
soreli di Lui.
brustulade [brustu'la:de] f praženje n, osmojenje n,
opaljenje n.
brustulât [brustu'la:t] (t. brustulît), -ade adj pražen;
Palmone di purcìt cun polente brustulide", "Gubane" e
"Polente cuinçade". (La 03/01).
brustulî [brustu'li:] tr in refl → brustulâ.;
brustulin [brustu'lin] m 1. FIG, TEH pražilnik m (za
kavo); soi vignude a viodi se mi imprestais il ~ 2. FIG
(suh) možiček m, suhec m 3. duh po zasmojenem,
ogorek m, smodnina f; cheste mignestre a sa di ~.
brustulît [brustu'li:t], -ade adj → brustulât.
brusuà [bruzu'a] v: a la ~ v najboljšem primeru.
brut ['brut] adj 1. (izgled) grd, oduren: ~ come la
bubane [bu'ba:ne] f paša f; uživanje n; žrtje n; ugodno
pôre, ~ tanche la fan, ~ come la fan grd kot noč;
Tu sês ~ tanche la fan! (Zili) 2. slab; une brute
innomine slab glas, slabo ime; ~ timp slabo
vreme; a Udin in vie dal Sâl (in câs di ~ timp in
Sale Ajace(CoUd) v primeru slabega vremena
3. FIG neprijazen, neprijeten, grd, slab, (obnašanje)
hudoben, slab, grd, oduren; al à volût sigurâsi cuintri di
ogni brute sorprese legâl (Pa 11/99); fâ brute figure
delati slab vtis, slabo se vesti; Guai se mi fâs fâ brute
figure (BrLi);
~ m 1. grdost f, grdoba f; chê fantate e à un ~ che al
plâs 2. (npr. položaj) težkoča f, težavnost f, neprijetnost
f, nelagodnost f 3. grdo, slabo vreme 4. slabost f,
hudobija f, hudobnost f;
~ adv neprijazno, neprijetno, grdo, neugodno; cjalâ di
~ sovražno gledati, grdo gledati; (deriv. brutin, brutut,
brutat, bruton, brutunon).
brût ['bru:t] m 1. juha f, mesna juha; ~ di cjâr goveja
juha; 2 litros di ~ di cjar o di jerbis (Ponte); ~ di fasûi
fižolova juha f, pasulj m; ~ di jerbis zelenjavna juha;
~ lunc redka juha; ~ brusât prežgana juha; Cussì o
vin il ~ brusât, che nol è altri che lat e aghe fats bulî cun
farine blancje e spongje (FogMil); ~ di verzis
zelenjavna juha; PROV Amôr nol è polente ni ~ di verzis
(ProvBr), la amôr nol è ~ di verzis z ljubeznijo se ni (za)
hecati;; ~ gras mastna juha; PROV No bisugne
lamentâsi dal ~ gras . (ProvBr); slungjâ il ~ podaljšati
juho, zaliti juho
2. FIG suhoparna razprava, dolgovezna, dolgočasna,
suhoparna razprava; o finis chest ~; o soi stufe di brûts
luncs, e baste!; slungjâ il ~ zavlačevati, odlašati; cul
slungjâ il ~, si sbasse dal prin amôr il grât;
3. FIG lâ in ~ FIG iti po gobe, izpuhteti; ti varès ancje
sposade, / ma al è lât ducuant in ~ ; lâ in ~ di violis
tajati se od veselja, ponoreti; se si intivin tai stroments;
cul odôr tu mi consolis, mi va il cûr in ~ di violis..;
lassilu bulî tal sô ~ prepustiti nekoga samemu sebi, ne
brigati se zanj, pustiti ga cvreti; PROV cjâr viele a fâs
bon ~ ??
4. (šalj.) pot m, znoj m; mi pâr che al è un
calôr / che al po ridusi in ~ / l’omp plui robust e fuart.
brût ['bru:t] f snaha f; cemût che si puartave chê ~ e
cemût chê gnece o chê prognece. (Percude);
→ nore.
brutâl [bru'ta:l] adj živalski, živinski, surov, nasilen,
brutalen; in maniere ~ nasilno, surovo; lis citâts
talianis de Dalmazie e de Istrie disnazionalizadis in
maniere ~ (Pa 03/6).
brutece [bru'tet∫e] f 1. grdost f, grdoba f, grdobija f 2.
nesnaga f, grda stvar; And è certs libris religjôs, soredut
devozionâi, di une ~ uniche e di une ecuivocitât che e
rasente la pornografie. (Bel);
bruzâ ['bru ??] → brusâ.
Bse ['bru:t] kratica MED Bse (bolezen norih krav);
dulà che a Fevrâr e je stade cjatade une vacje cu la ~.
(O)
življenje n, deveta dežela f; obilje n, brezskrbno življenje
n.
bube ['bube] (t. bibì, bibìs) f INF buba f (izraz za
bolečino v otroški govorici).
bubo ['?? ] m → bubù.
bubon [bru'bon] (t. bugnon, gjandusse) m 1. MED
ulje n, bula f 2. FIG moralna pokvarjenost, spačenost.
bubù ['bube] m 1. INF ogenj; žarišče 2. INF pes;
petelin na puški.
buc ['buk] m revna, tesna soba, luknja f, kamra f,
ropotarnica f, shramba f, kotiček m, kot m; sentade sul
so scagnutut denant dal ~ dal spolert; ogni ~ di chest
mont, dulà che Napoleon al è passât vsak kotiček na tem
svetu...
buchere [ '?? ] f 1. luknja f, odprtina f, podkop m; a
saborâ, a cirî in te ~ il gri 2. (t. buchete) oddušek m,
dušnik m, spranja f (v zidu); svetlobni trak m, razpoka f,
reža f; strelna linija f; cualchi sfris di lusôr, che al
trapanave fûr de bucheris des stalis 3. (t. buchete)
vdolbina f, izdolbina f; votlina f; jama f, kotanja f; luknja
f; voli ros, folcjât jù te sô ~ come il cai sec tal scus.
buchet [bu'kεt] m (rože) šop m, šopek m; une che e
vent flôrs, che e vent buchets.
buchete [bu'kete] f → buchere.
buchin [bu'kin] m (pri peči) odprtina f; ogni ~ tantis
paladis.
bucinandaur ['??] m slavnostna, okrašena gondola
beneških dožov; la nestre caravane e je fate un ~.
bucolic [bu'kכlik], -iche adj 1. LIT bukoličen, pastirjev,
pastirski 2. FIG pastirski, glede na pastirjevo življenje
3. FIG hraniv, redilen; a privazions bucolichis / condane
il glutidôr.
bucoliche [bu'kכlike] f 1. LIT pastirska pesem 2. FIG
(šalj.) jed m, jedilo n, hrana f, živež m; la mame a pense
pe ~;
→ magnocule.
bucul ['bukul] m → bocul.
bucule ['bukule] f 1. obesek m, uhan m; rincjins a
cercli e a ~ 2. → bocule.
Budapest ['budapest] kr.i. f Budimpešta f.
Bude ['bude] kr.i. f Budim m; Tes batais pe liberazion
di Viene, di Bude o di Belgrât (Pa 03/11).
budelâ [bude'la:] tr 1. spolno občevati z istim spolom,
(sodomizzare??) 2. za nos voditi, varati, okoli
prinašati.
budelade! [bude'la:de] (t. budelone) int F kur(e)c,
kurac !
budelone! [bude'lone] → budelade!
budiel [budi'el] m 1. črevo n; drob m, črevesje n,
drobovina f; al lavarà cu la aghe i budiei e lis talpits
naj umije z vodo drobovino in tace; cuardis di ~ drob
m; ~ zentîl mastnik m, danka f; co al jes il ~ zentîl; rêt
dai budiei trebušna mrena; ~ di Flandre prezervativ m,
kondom m 2. AVTO, GUM gumijasta cev, meh; un rai
al veve forât il ~ de ruedule denant 3. F slepar m, lopov
m.
Budigoi [budi'gכi] kr. i f (Prepot) Budgoji.
budin [bu'din] m puding m.
budisim [bu'dizim] m REL budizem m; par un
esempli il ~, che tal lôr “credo” a àn la virtût de
“compassion”. (Pa 02).
budist [bu'dist] m REL budist m;
~ adj budističen; al rive a Lanka ancje Mahinda, fi di
Asoka e munic ~ (Pa).
budistic [bu'distik], -iche adj REL budističen.
Buduèe [budu'εe] kr. i f IT Budoia (Pn).
budusi [bu'duzi] m šepet m, hrušč m; (bolj obič.
bisibili, cisicheç).
buere [bu'εre] f 1. (veter) sever m, severni veter m;
tirintsi a la ostarie fûr da la ~; ~ ledrose ?? po e vignì
fûr une ~ ledrose che i faseve svoletâ la manteline. (Sg);
2. burja f; ~ alte, ~ di Cividât, ~ sclave burja s severa,
severovzhoda; ~ basse ?? ; deriv. burtrsine, buerice.
bueresine [buere'zine] f vetrc m, vetrček m, vetrič m,
hladna sapica f; al trime un sgrisulut di ~ jenfri lis cimis
tenaris dai pôi.
buerice [bue'rit∫e] f vetrc m, vetrič m, hladna sapica f,
lahen veter m; a ciule, daûr la ~, une zoe di fiêr
inruzinît.
buerie [bu'εrie] f pečen kostanj m; si mangje cuete la
cjastine. A è ~ / rustide ben tal fûc.
Bueriis [bu'εriis] kr. i f (Magnan) Bueriis.
buf I ['buf] m 1. (veter) pihljaj m, puhanje n, pih m, dih
m; pihanje n, sunek m, mahljaj m, puh m; il so respîr lu
tocjave come un ~ di aiar. (PauluzzoN); a vevin clamât
l’arcagnul Michêl par parâsi dal diaul che, cul so ~, ur
sdrumave lis cjasis. (SiF 03/3, 97) 2. (t. sbuf) (dim ipd.)
prskanje n, puhanje n; polente che e butave sbufs di fum
3. (t. sbuf) nabor na obleki; bois, pelicis, bufs di spale,
blusis.
buf II ['buf] m 1. komik m, šaljivec m; si ingredeà
passant intun camuf da la prime Cjantant, de une
muardude al Buf 2. komika f, šaljivost f; san la
smorfie, il ~, la mimiche come un senic professôr.
bufade [bu'fa:de] (t. sbufade) f puh vetra f; il pulvin
che poiantsi pardut dut al sporcje e al cuvierç a ogni ~.
bufal ['bufal] m 1. ZOOL bivol m; Nol è un cûr, par
diu, al è un sandul di piel di ~ che al cjamine..(malipiero)
2. FIG bedak m, tepec m.
buffet [bu'fe] m (fr.) 1. bife m (miza z jedmi in
pijačami); e al implantà un ~ su la puarte dal paradîs.
(JM, Salvâ); 2. bife m, kafič m, okrepčevalnica f.
bufon [bu'fon] m 1. HIST (srednjeveški) glumač m,
ljubezenski pesnik m, pevec m; Lu dopravin come che i
res e i princips a dopravin i bufons e i zulârs te ete di
Mieç. (Bel) 2. šaljivec, burkež m, pavliha f, pajac m;
insiemit al "Lachét" (il siôr) e al "Bufon" (il matescul de
fieste) a son personaçs di fonde pal mostron des
mascaris. (La 03/03).
bufonâ [bufo'na:] (t. sbufonâ) it burke uganjati, norce
briti, duhovito se šaliti; za norca imeti; Ascani esclame
bufonant alore: ”ce diaul vêso sierât in tal budiel?”;
~ tr → sbufonâ.
bufonade [bufo'na:de] f šala f, norčija f; smešnost f,
neumnost f, burka f.
bufoneç [bufo'nεt∫] m burka f, norčija f, šala f, dovtip
m.
bufularie [bufu'larie] f BOT pokalin m, punčica f
(Physalis Alkekengi).
bufule ['bufule] f 1. mehur m, mehurček m; une
grande ~ di arint e vignì jù di une culine… brrrrrrr! (Ta);
~ di savon milni mehurček; fâ lis bufulis delati milne
mehurček 2. mazolj m, tvor m; al à al piel dute a
bufulis ima kožo polno mazoljev 3. mehur m; o vevi
sglonfe la ~ moram nujno scati; inflamazion di ~ vnetje
mehurja 4. (pri kokoši, puranu) golša f 5. bajka f,
izmišljotina f, marnja f; šala f, norčija f; laž f; I viêi a
clamavin vuere la vuere e bufulis la retoriche.(JM); Ma
la ~ dal telefilm The prisoner! (Ta) 6. FRAZ lâ in ~ iti
po zraku, končati v nič; sglonfâ bufulis (jemplâ bufulis)
pripovedovati bajke, izmišljotine, širiti laži; no stami a
sglonfâ bufulis!
bugâ [bu'ga:] it 1. (veter) pihati, pihljati, puhati;
puhteti, vihrati: frêt, ti prei, no ~ fuart!; mi parevin il
craçolâ dai crots tal sfuei, il ~ dal aiar e lis griadis.
(Enrico) 2. puhati, sopsti, kaditi pipo; la pipe dal nono
e je simpri che e bughe;
~ tr kaditi: ancje se a bughe un biel pôcs di spagnolets.
bugade I [bu'gade] f 1. sunek (vetra); e rivà dentri a
colp une ~ di aiar fresc (MazzonIol); Ma il bot de puarte
e la ~ di aiar frêt jentrade cun me, a fasevin voltâ un
grun di musis. (BrLi) 2. (dež): plovi a bugadis lije kot
iz škafa; a voltis al lampe e al tone, e al ploie a bat a
bugadis sui veris 3. (pri vonjavah) val; e bugadis
intant di bonodôr mi mandin i amorins 4. FIG val m;
sunek m, preblisk m, naval m; ce ~ di ricuards fra la vee
e il sium ; In Italie, di cualchi an incà, passade la ~ dai
grancj acjadiments umanitaris (Pa 04/03)
5. sila f, naskok m; pobuda f, zamah m, zagon m, zalet m:
o fasìn fadie a sintî lis bugadis dal afiet e dal amôr; di ~
naglo, v naskoku, nepremišljeno; I barbars a jentrin di
~ 6. trenutek m; moment m, hip m; ancje cheste ~ al
pensà; a bugadis v presledkih, na trenutke.
bugade II [bu'gade] f perilo n, pranje n; net di ~ , di ~
popolnoma svež, čist; O ai tant ben i bleons nuviçai nets
di ~ (Scf).
bugance [bu'gant∫e] f ozeblina f (na nogi); (bolj obič.
poleç).
bugât [bu'ga:t], -ade (t. imbugât) adj (redko) silovit,
buren, strasten, nagel, uren; (bolj običajno imburît).
bugjel [bu'g??] f ?? si è sfantade come un ~ di biciclete
cuant che s’intive tun claut. (christianromanini 07/04)
bugnigul [bu'ñigul] m popek m; (bolj obič. umbriçon,
luvìn).; Chest "~" idraulic, dongje dal Sant Gotart, al è
un dai tancj lûcs dulà che la Europe (Pa)
Bugnins [bu'ñins] kr. i (Cjamin Di Codroip) IT
Bugnins
bugnon [bu'ñon] m oteklina f, nabreklost f, bula f;
kužna bula f; tvor m, mozoljast izpuščaj; mozolj m,
izpuščaj m; une spezie di ~ in bande di un genoli.
bugul ['bugul] (t. bugule in bogul) m neko glasbilo.
bugule ['bugule] f → bugul.
bui ['bui] m → buian.
buiâ [bui'a:] it 1. (t. FIG) roditi, povzročiti skelenje,
ščemenje, razvnetje, vnetje; srbeti, skeleti, ščemeti,
dražiti; ščipati, kljuvati; une ruie nus muart, e la cicine
par un biel peç nus ~ 2. utripati, tolči, biti s kladivom
nabijati, kovati; drhteti, vzdrhteti; lis animis dai siei
muarts i buiavin tal sanc.
buiace [bui'at∫e] f govno n, blato n, govejak m, goveje
govno, kravjak m; Enos al scrîf che l’odôr de ~ des
vacjis inte stale al jere une vore miôr (Pa); jessi une ~
montade biti okrogel kot balon; come che no si savès
di trops che e je fie chê schifose di une ~ montade!;
scjaldâsi la ~ vznemiriti se, razjeziti se, razburiti se; e
forsi scjaldade fin trop la ~ cun corpos e sangos dispès
nus menace; lâ a buiacis daûr dal vapôr delati nekaj
tja v dan, brezveze.
buiadice [buia'dit∫e] f → imbujaçâ.
buian [bui'an] m mlekarna f.
buiat [bu'iat] m prebivalec Buje;
~ adj bujski; varietât buiate bujsko narečje; il lengaç
doprât al è chel dal Friûl centrâl, cun cualchi concession
a la varietât buiate (Pa 05/06).
buie ['buie] f → codebuie.
Buie ['buie] kr. i f IT Buja (Ud); Cjaminant pe strade
di ~, E. al viodeve lis culinis e i boscs di ~ e di Sandenêl
(Sg).
buinace [bui'nat∫e] v. a la ~ → bon.
buinan [bu'inan] (t. bon an) ?? ; bundì ~ - deimi la
buineman.
buinanime [buin'a:nime] f rajnik m, rajnica f.
buinç [bu'int∫] m ?? no lave fin lâ intor cul buinç su la
spale (MazzonIol); ?? Al è pleât come un ~ È piegato
come un arconcello, quasi gobbo. (VERONE)
buine [bu'ine] f 1. v izrazu: a la ~ di Diu → bon 2.
3. v viestût a la ~ dobro oblečen (Sg);
~ int (skrajšano) (dober) večer! „Buine” al rispuindè
l’ustîr, biel cjalantlu fis. (Sg).
buinecene [bui'net∫e] (t. margarite) f BOT marjetica f
(Leucanthemum vulgare).
buine di nuie [buinedi'nuie] f nesposobna ženska, ki ni
za nobeno rabo.
buine di pôc [buinedi'po:k] m ki je neprimerna, zanič,
za nobeno rabo.
buinegnot! [buine'ñot] int lahko noč!; ancje par
cognossi i ators, e fevelâ ancje cun lôr. Bon, ~.
(lacomugne).
buinegracie [buine'grat∫ie] f 1. ljubeznivost f,
vljudnost f, pripravnost f, nežnost f, dvorljivost f;
uslužnost f; Rispuint cun ~ a lis mails che ti rivin, prin
che tu puedis. (mediateca-codroipo); Lise le judà cun ~
a finî i lavôrs; cun tô ~ s tvojim dovoljenjem,
odobravanjem 2. usluga f; všečnost f, ljubeznivost f,
uslužnost f; fâ une ~ narediti komu uslugo; O soi
vignude a viodi se mi fasês une ~ ”se o pues ...”.
buineman [buine'man] m (pos. v mn.) napitnina f; si
slungjin buinismans ‘e mê massarie.
buinesere! [buine'sere] int dober večer!; Bundì o ~ a
ducj, ve cà la seconde butade di mp3 pe compilation
(Furlanist).
buinevoie [buine'voe] f dobra volja f, dobro
razpoloženje n; cjapin in man e acordin / la armoniche e
il liron e i dan di ~.
buinore [buin'כre] f rano jutro n, jutro n, zgodna ura f,
jutranji čas m; a ~, a buinoris, di buinoris zjutraj; ob
ranem jutru; na vse zgodaj; zgodaj; a buinorone
zjutraj; cussì ... da Lorenzago o soi partît a ~ tal
passandoman ..; Te ~ e je concentrade gran part de
informazion..(O) V jutranjem času..; a buinorute kar
(nekoliko) zgodaj; al jes duncje une matine a buinorute;
biel a ~ zgodaj zjutraj, na vse zgodaj; biel a ~ la vile a
pareve un furmiâr; in ~! končno, konec koncev!; jevâ
a buinoris zgodaj vstati; ogni lunis di buinoris vsak
ponedeljek zjutraj; doman a ~ o lassi i fruts a mê
madone e o sbrissi fin là jutri zjutraj bom pustil...; va in
~! pusti me pri miru! izgubi se! pojdi že!; ma va in ~!
daj mi že mir!
buinorîf [buino'ri:f] adj → bonorîf.
buinorone [buinor'one] f akreš. od buinore; v: a
buinorone zelo zgodaj; Cuant che o durmivi te cjase
dai vons a Selvucis e mi sveavi a ~ (Ta).
buinorute [buinor'ute] f demin. od → buinore.
buiôr [bui'o:r] m skelenje n, ščemenje n; razvnetje n,
vnetje n, draženje n; dražljaj m, razdraženost f; e sintîsi
un ~.
bulâ [bu'la:] it groziti; izzivati; kljubovati, zoprvati,
pogumnega se delati; a jerin fruts sfiâts sul salvadi, che
a bulavin su la place e no capivin la vergogne.
bulade [bu'la:de] f 1. grožnja f; izzivanje n; drznost f;
bahaštvo n; junaštvo n, hrabrost f; nol viôt la ore di fâ la
gran ~ 2. premoč m; nasilnost f, objestnost f; la musse
no zuee, no robe bêcs, no fâs buladis.
buldozer ['ra??] m buldožer m; che a jerin daûr a
slargâle e a splanâle cui ~. (Sg).
bule ['bule] f pleve n, pleva f; ma ce altri si puedie
ancje fâ cu la semule, la pae e la bule (labassa).
buleç [bu'let∫] (buleçs [bu'lets]) m bahaštvo n; drznost f,
nesramnost f, bahanje n, pretiravanje n, izzivanje n; a
pareve ancje jê incjantade dai buleçs dal fantat.
buletin [bule'tin] m → boletin.
buletinâr [buleti'na:r] m prodalajec vstopnic, vozovnic
ipd.; biljeter m; Sul ingrès, scrufujût intun armâr, al è il
~.
Bulfons [bul'fכns] kr. i f (Tarcint) Bulfons.
bulgar ['bulgar] adj bolgarski;
~ m 1. Bolgar m 2. bolgarski jezik m, bolgarščina f.
Bulgarie [bulga'rie] kr.i. f Bolgarija f; altris filiâls dal
grop, che a son in Slavuachie, Ongjarie, Rumenie, ~ e
(Pa 02).
bulî [bu'li:] (al bol) (redko t. boli) it 1. vreti, kipeti;
viôt che e boli la aghe, la mignestre, la cjâr; a vincj agn
il sanc al bol 2. (pri moštu) kisati se, (za)vreti 3. FIG
vzkipeti, kipeti, kuhati (od jeze); San Pieri al olmà il
Signôr fra la fole che e bulive ator 4. mi bol meni
prekipeva, dosti mi je vsega; jo no varès dit verbo siben
che mi bulive, veh;
~ tr prevreti, zavreti, kuhati, dati kuhati; Lui al bol un
toc di cjar, e jê? (Cadorini/furlan);
bulî sù [~ 'su] it/ tr narasti, prestopati bregove;
prenapolnjen biti; il mâr sdegnât bol sù pantan e sbrume.
bulicjâ [buli'qa:] it začeti vreti, zavreti, vreti, vzkipeti,
kipeti; A spiçâ lis orelis, no si sint nancje il ~ che des
voltis e fâs la roe cuintri lis pieris des fondis (Mar).
bulide [bu'li:de] f zavretje n, zavretek m; fâ la ~ a lis
botis očistiti sod z vrelo, odišavljeno vodo.
bulidôr [buli'do:r] m blatnena mlaka za izhlapevanje
plina.
bulidure [buli'du:re] f 1. vrenje n; zavretek m, kipenje
n; e dentri je in ~ la aghe dal Fidrì.
(spazioinwind.libero.it) 2. KEM fermentacija f, kvašenje
n; Par solit si doprin vassiei di açâr inossidabil, che a
permetin di controlâ la temperadure de ~
(consorziocastelli) 3. lotanje n, spajkanje n 4. FIG
vznemirjenje n, nemir m, zmeda f, gneča f; vstaja f; vrenje
n (med ljudstvom), kipenje n; ancje intai Balcans e je
dute une ~ (Pa) 5. FIG priprava f; pripravljanje n;
pripravljenost f, izdelava f, načrtovanje n; come che si
bacile de netisie des mans, de juste ~ dal rîs (La 07/03).
buligâ [buli'ga:] it 1. (pri žuželkah) mrgoleti, gomezeti:
altris nemaluts a buligavin te felce 2. privreti, vrvrati;
mrgoleti, gomazeti; kliti, poganjati, izvirati; ti farà ~ il
cûr tal pet e la coradele te panze. (Tolazzi) 3.veliko
truda si prizadeti, trgovati, tržiti; barantati; dati si
opravka; cun chê muse di jesuît al à tant batût, tant
buligât che;
~ m 1. (pri žuželkah) mrgolenje n, gomezenje n.
buligam [buli'gam] (t. buligament, buligheç) m
gomezenje n, mrgolenje n ; ščemenje n, srbež m; In
somp dal cjamp, di chê altre bande, no à di jessi tant
discompagne la spiete, dut un ~ bas di ombris (Mar).
buligament [buliga'ment] m → buligam.
buligheç [buli'get∫] m → buligam.
bulint [bu'lint] adj vroč, vrel; aghe ~, aghe bulinte
krop m; cuete tune cite di ram, ‘e va lavade cu la aghe ~
e, po, resentade cu le aghe frede. (Bibl-Levitic).
bulisim [bu'lizim] m bolizem m??; Chel che nô o
clamìn “bulisim” nol è altri che une tristerie, une
prepotence (SiF 03/4, 147).
bulo ['bulo] m 1. napihnjenec m, bahač m, važič m,
širokoustnež m; fâ il ~ širokoustiti se, igrati glavnega;
No fasarès tant il ~, se o fos in te. (Sg) Na tvojem mestu
se ne bi tako napihoval 2. gizdalin m, lepotec m; Ecuba
viodint che so marît / faseva il ~.. ;
~ , bule adj nesramen, predrzen, nasilen, prešeren, vrl,
dober; pogumen, hraber, sposoben; chê fantate e je
stade bule a faûr cuintri.
bulon [bu'lon] m svornik m; Però i bulons a fâsin ben,
a àn dentrivie cetant fiêr… (La)
Bulsàn [bu'lon] m → Bolzan.
bultime ['bultime] f želodec pri volov.
bultric [bul'trik] m želodec m; un brusôr di ~.
bundì [bun'di] (t. bon dì) int dober dan !; ~ e bon an,
cjarte la mê Siore ; nancje un ~ ! še en dober dan ne !
dâ il ~ pozdraviti, voščiti dober dan; a rivarin a
Cesaree il re Agripe e Berenice lerin a dâi il ~ a Fest.
(Bibl-Az).
bunî [bu'ni:] tr → imbunî.
bunker ['bunker] m VOJ bunker m; I concierts si ju
fasarà tal plaçâl dal cjastiel, cun proiezions tai bunker
di place Zardin Grant e..(CoUd).
Bunzic [bun'tsik] kr. i f (Dignan) Bonzicco; Bunzic al
diven di "Boncius", e al è ancje lui un "prediâl (Leng).
buracje [bu'raqe] f čutara f; an vevi rangjade une
mieze ~.
buracjot [bura'qot] m sodček m; i colmin di vin il ~.
burage [bu'rage] f BOT boraga f (Borrago officinalis).
burale [bu'rale] f BOT navadni gladež m (Ononis
spinosa); → gjate; ~ turchine BOT ametistna možina,
ametistasta možina (Eryngium amethystinum) (t. salate
di mus).
burascje [bu'rasqe] f → borascje.
burat [bu'rat] m z maslom namazan, zabeljen,
presevalnik.
buratâ [bura'ta:] tr 1. presejati, prerešetati 2. FIG
grdo ravnati, slabo ravnati; zdelati, trpinčiti 3. FIG
premlevati (misli), pretehtati, reševati (v mislih).
buratefarine [buratefa'rine] → sacheburate.
buratel [bura'tel] m ZOOL Ammocaetus bronchialis
Dum.
buratin [bura'tin] m → purcjinel.
buratinâr [burati'na:r] m lutkar m; O ben un palc
mondiâl là che pôcs buratinârs a fasaran cori cence cûr e
cence soste miliarts di personis deventadis marionetis di
une farse o tragjedie (BelR); daspò vê fat par cualchi
timp il salteimbanc e il ~ tra la Italie di sore e la cueste
istriane (La 05/11).
burbane [bur'bane] f napuh m, ošabnost f, nadutost f,
bahavost f; po si voltà cun ~ e al domandà: ”Carli?”
burcjo ['burqo] m 1. brod m, čoln m, barka f; ...e
sperant di tirâlu sù, lu jemplave come un ~ 2. čokat,
tršat človek; frututs che a zuin ... o fronti un piçul ~ che
al jere indafarât a fâ un mulin 3. cjapâ un ~ držati se
(od jeze), jezati se koga.
burdî [bur'di:] it → burtî.
bure ['bure] f → burete.
burele [bu'rele] f 1. lesena žoga; la coce i scjampe e a
rondole jù pe strade tanche a fos une ~ 2. (igra) krogla f
(npr. balinska); žoga f, žogica f; fâ une partide di burelis
balinati; il zûc des burelis balinanje n; burelis keglji
mpl 3. (zemeljska) krogla f, obla f 4. FIG (šalj.) glava f;
mi pâr che ti zire la ~.
burelin [bure'lin] m balin m, kroglica f; voi par dâi al
~.
burete [bu'rete] (t. bure) f 1. (pos. skromna) soba f,
sobica f, kamra f; i’e tolèr [cjolerin] fra i amîs fûr de ~
2. poročna soba;
→ cjamare.
burgunt [bur'gunt] adj HIST burgundski;
~ m HIST Burgundec m.
Buri ['buri] kr.i. m Buttrio (Ud); Pai agns che a
vegnin o vin intal cjâf di fâ jessî lavôrs su ~, Scluse, (Pa
02).
Buri ['buri] → Cjamin di Buri
burî [bu'ri:] tr 1. (pos. divjad) izslediti, splašiti, iz
brloga pregnati; ese nancje une scalogne? no sei siôrs di
~lu une volte! 2. odkriti, razkriti; razgaliti; ... fra mil
pinsîr si bat e si ribat / che da nissune part lu pò ~; (bolj
obič. burî fûr).
burî fûr [~ 'fu:r] tr izslediti, odkriti, razkriti; razgaliti;
spet najti; iznajti; naleteti na; Vait vô, done; vait, cui sa
che no burissis fûr cualchi salam dismenteât! (Scf);
titulade "Salmodiis" (Lirichis ladinis), buride fûr da
l'editrice "Leonardo" di Pasian di Prât (La 03/01).
buriane [buri'ane] f nevihta f; Vint la possibilitât di
parâsi simpri tal câs di une ~. (Pa 02).
buric [bu'rik] m telovnik m; jo distrade i rispuindei
che tal sachetin dal ~ o vevi la tessare dal sindicât.
buricj [bu'riq] m 1. osel m, samar m; par strade, di
gnot. Mussâr: ”eri, ~, ce fâstu? supo, vie!”; (bolj obič.
mus) 2. → buric.
buride [bu'ri:de] (t. sburide) f 1. silovitost f, sila f,
naskok m, vihravost f, bes m, jeza f, naglica f, furija f,
vnema f; e la ~ dal aiar a faseve svoletâ in zeromete lis
fueis sclagnis intun bal salvadi; di ~ naglo, silovito,
vihravo, v naglici; R. al scomençà a menâ la muele di ~.
(Sg); a gran ~, a plene ~ na vso moč, s polno brzino,
kar se dá hitro; e in chê dì vie a cjase a gran ~ a mostrâi
a la mamute; cjan di ~ lovski pes: chei altris a vevin zà
cjapât sù un trenteun come cjans di ~. 2. bujnost f,
bohotnost f; prebujna rast f, bujna rast f; chel pôc di
tividut che ti à nudride, ti farà cressi intor une ~ di rosis
e di flôrs, o tu beade! 3. važnost f, pomembnost f; la
sielte di un stât e je di grande ~ 4. jed m, jedilo n,
jedača f, hrana f; Pasche vistude a brun no vûl ûfs,
manco pistum, no buridis pastiçadis, no fuiacis cuinçadis
5. dodatek m, sestavina f, pridatek m, začimba f;
Ocoreve ancje chê ~ par fâle deventâ plui saoride.
buridon [buri'don] m iznajdba f, (izmišljena) zgodba f,
povest f, izmišljotina f, marnja f; laž f; basen f; hlimba f;
us vuei contâ la istorie di cuatri moscjis. No è un ~: il fat
al è sucedût; plantâ un ~ govoriti pravljico,
izmišljotino.
buriel [buri'el] (t. buriele) m kres m; grmada f; plamen
m.
buriele [buri'ele] f → buriel; o impiavin une ~ sui rivâi.
burielon [burie'lon] m kres; i fantats ti àn preparât il
~, il pignarûl;
→ pignarûl.
burigot [buri'got] m posoda iz gline s pokrovom.
burlâ [bur'la:] it 1. krožiti, vrteti se, vrtinčiti se, v
mislih premlevati, pretresati; iztuhtati; tal cjast vie pai
gridiçs sfondâts l’aer al burle 2. brenčati, šumeti,
bobneti, hrumeti; a sossede inçusside la zordane, al
burle un avon sore i malvons; → businâ 3. mukati,
rjoveti, tuliti, zavijati, ropotati, razgrajati, hrumeti; e no
si sint plui a ~ il besteam. (Bibl-Gjeremie);
~ m dretje n, vpitje n, hrušč m, ropot m, šumenje n; un
rispuindi di vôs come il ~ di âfs tôr il boç.
burlaç [bur'lat∫] m (t. FIG) neurje n, vihar m, nevihta f,
vihra f; Une cjampane che e sunave ancje par oris a
dilunc cuant che cualchi brut ~ (sf); mi sa che al rive il
~ subite (MazzonIol).
burò [bu'ro] (pl burôs) m predalnik m, predalna omara
f; lis cjadreis e la panara pa la farina e ta lis cjamaris
dome il jet cul ~. (sangiorgioinsieme).
burocratic [buro'kratik] adj birokratski; a cirì prin
di imberdeâlu intun grum di gjambadoriis burocratichis
(JM);
~ m birokrat m; si è proviodût a mandânus un slac di
burocratics di lajù disot.
burocratisim [burokra'tisim] m birokratizem m.
burocratizâ [burokrati'dza:] tr birokratizirati.
burocratizazion [burokratidzatsi'on] f birokratizacija
f; a àn cressude la confusion, la ~ (Pa 02/10-11).
burocrazie [burokra'tsie] f birokracija f; che no vebi
di rinovâsi intes struturis, inte ~ e inte mentalitât. (Pa
02).
buron [bu'ron] m prepad m, brezno n, globel m; Mi
pâr di cjatâmi sul ôr di un ~ o di un poç là che si viôt
nome neri. (BrLi).
burtî [bur'ti:] it 1. splaviti, sploviti; al à burtît, e sul so
cont fasin marcjât 2. zmotiti se, zgrešiti; spodleteti;
propasti; a spessein a brusâ l’ulîf benedet sul fogolâr, cu
l’idee fisse di fâ ~ chel lavôr des striis
Burundi [bu'rundi] kr.i m Burundi m ; come il
Ruanda o il ~, e altris dulà.. (Pa).
bus ['bus] m avtobus m; lâ in ~ hoditi z avtobusom,
voziti se z avtobusom; A scuele o lin a pît, in bici e in ~
(CoUd).
bûs ['bu:s] m 1. luknja f, odprtina f, špranja f, kotanja,
2. jama f, brlog m, votlina f;
(bolj obič. buse).
bûs ['bu:s] mpl (pl od bo vol) volovi mpl; Meti il cjar
denant dai ~ ; ?? Mettere il carro davanti i buoi.
(VERONE).
busachele [buza'kele] f ZOOL polž m (Helix
nemoralis).
buscjâ [bus'qa:] tr → bruscjâ.
buse ['buze] f 1. luknja f, odprtina f, špranja f, kotanja
f, jama f, brlog m; votlina f; une strade plene di busis;
busis neris FIZ črne luknje; Purpûr vuê si pues dî che
lis busis neris a son obiet di sience plui che di
fantasience. (Pa 7/99); ~ de clâf ?? i pareve di no cjatâ
mai la ~ de clâf (MazzonIol)
2. vasica f, FIG luknja f; pe gran fole di int, che e côr là
da dutis lis busis de Cjargne; 3. zaposlitev f, služba f;
posel m; cjatâ une buine ~ dobiti dobro službo 4. jarek
m, jama f; grob m; lâ te ~ ; meti un te ~ pokopati
nekoga; butâ un te ~ nekoga spraviti v grob; jessi cul
pît te ~ biti z eno nogo v grobu 5. FIG falâ la ~ ; lâ
intune ~ di mûr
?? PROV Ducj use e ducj met la ~ . (ProvBr); Passâ pe
~ de clavarie (VERONE) biti neuspešen; Piês il tacon
che la ~ - Peggio la toppa del buco (VERONE) .
busigatul [buzi'gatul] m tesna soba f, izba f, kot m,
skrivališče n, shramba f, FIG luknja f; che al jere a stâ e
lâ a vivi intun ~ su di un cjast (Zili); (manj obič.
busigot).
busignel [buzi'ñel] m (orožje) tulec (obodec) za stenj.
busignele [buzi'ñele] f zadnjica f, rit; strenzi la ~
stisniti jo/ rit; nol vâl une ~ F ni pol hudiča vredno; ~!
trap neumen!
busignot [buzi'ñot] m → busignatul.
businâ [buzi'na:] it 1. šepetati, mrmrati, (npr. čebele)
brenčati; šušljati; šušteti; šumljati, (voda) šumeti; chel
fum chel businant al mi è tant cjâr 2. prasketati (ogenj),
šušeti, šelesteti, šumeti, bobneti; hrumeti; si sinti nome il
~ e il sclopetâ dal fogolâr 3. (veter) žvižgati, piskati;
sikati, pihati, puhati; podpihovati; al nevee e al
svinte...ogni tant si sint l’aiar a ~ 4. (osebe) vpiti, dreti
se, razgrajati, kričati; ozmertjati, izjaviti; no steit a ~;
~ m piskanje n, šum m, ropot m, bobnenje n, šelest m,
brenčanje n, hrušč m, šušljanje n; Il cidin compagnât
dal ~ lontan dal flum, lassât lajù inte valade (Natisone);
~ dai arbui šušljanje dreves.
businament [buzina'ment] (t. businôr) m 1. žvižg m
piskanje n, šum m, ropot m, bobnenje n, šelest m,
brenčanje n, hrušč m; Ma intant, tal bas ~ di une cjarece
che e lenç lis rivis, e je presinte. (Mar).
businôr [buzi'no:r] m → businament.
businot [buzi'not] m razgrajač m, kričač m; doman al
rive il ~ .
busoc [bu'zok] m špranja f (v ladji), razporek m,
cepljenje n, razcepljenost f, razpoka f, odprtina f; a
sbusin dì e gnot tiere, e a fasin saltâ fûr un ~ che a
cimentin tun colp di man.
buson [bu'zon] adj → sbuson.
buss ['bus] m 1. poljub m; siôr Odori Catùs, / intenerît
/ ’l orès slungjâti un ~ ; Magari di cjare le di strenzile
di ~ le di dispuei le di palp le di up le di slapagn le...
(lacomugne); (bolj obič. bussade) deriv. → busson 2.
a ~ v stiku; meti a ~ spraviti v stik.
bussâ [bu'sa:] tr poljubiti; si è svicinât a Gjesù, lu à
abraçât e bussât su pe massele. (Pa 03/8); ~ la man
(drete e ledrose) zahvaliti se bogu; busse la man che ti
tocje!/ ~ la man che ti tocjas! zahvali se bogu!
; tu varessis di ~ là ch’al pescje;
~ it stakniti, sklopiti; stikati se, prilegati se, združiti se,
spojiti se; se il silvilot nol busse ben a la bachete, l’insêt
nol pie.
bussade [bu'sa:de] f poljub m; O cjalavi i sôi lavris
che a si strenzevin come tune ~ cjucjant la bibite cul fros.
(BrLi).
bussament [busa'ment] m poljub m, poljubljanje n;
objem m.
bussart [bu'sart] m ARH poljub m.
busseç [bu'set∫] m poljubljanje n, ocmokanje n; in
cjadalan a rivà Lisute a fâ ripeti fiestis e ~s fra i cuatri
gnûfs parincj.
busseman [buse'man] m poljub na roko; z roko vržen
poljubček.
busson [bu'son] m mlask m, cmok m, krepak poljub m;
parche i’e strenzi [la mano] e i puessi dâ un ~ .
bussuçâ [busu't∫a:] tr poljubovati, ocmokati;
bussuçantle sul cerneli;
~ refl poljubljati se.
bussul ['busul] m 1. posodica; kozarec za vkuhano
sadje; lu tornà a meti tal so bussulut 2. tulec m za
naboj 3. torilce za vodo (v ptičnicah); il so ~ i ten net
4. kropilnik; il ~ da la aghe sante 5. kozarec m; anìn
a bevi un ~; O bevevi il ~ tun flât e o levi vie. (BrLi)
6. tocjâ il dêt tal ~ (olepševalno) spolno občevati.
bussule ['busule] f 1. kompas m 2. notranja vrata npl;
che a fasin zito chei stupidats lajù te ~ de puarte! 3.
nosilnica f.
bussulot [busu'lot] (t. bussulut) (demin. od bussul) m
1. posodica (za kocke ipd.) zuiâ di ~s FIG slepariti,
prevariti 2. posodica iz pločevine (za mazila itd.); doi
biei tocs di bande di un ~ di conserve.; Pe strade a
sgurlavin il ~ e a mantignivin vivarôs il boreâl zontant
bocons di fonghe secje...(La 04/4)
bussulotut [busu'lot] m posodica f; Une domenie al
puartà ancje un ~ di vernîs nere par ripassâ lis letaris
discoloridis dai nons.
bussulut [busu'lut] m → bussulot.
bust ['bust] (pl buscj) m 1. trup m; doprsje n; al
pesave plui di 115 kilos, al veve un ~ di 122 cm:
(Carnera) 2. doprsni kip m; Fûr de prime sale si jentre
tune altre che su la part sinistre e conserve il ~ di pape
Zuan Pauli (Natisone/furlanis) 3. steznik m, životek f,
životec f; Il ~ in bronç e je une opare dal artist Silvan
Bevcar (La 06/12) 4. cjolinle in ~, cjolinle in maniis
??; par cui, cjolinle in ~, cjolinle in maniis, da cheste no
si scjampe.
buste ['buste] f 1. kuverta f, ovoj m, ovojnica f; etui m;
la ~ des possadis.; Ma cjalant la buste al capì subit che
(Sg)
bustin [bus'tin] (t. bustine f) m životec m, steznik m.
bustine [bus'ti:ne] f → bustin.
busule ['buzule] f BOT moknati jeglič m (Primula
farinosa).
but ['but] m klica f, kal f; brst f, poganjek m, popek m,
očesce n (bolj obič. butul).
bût ['bu:t] f (plužna) ročica f, drog m; prečnik m;
pregrada f.
Bût ['bu:t] i. m (hudournik) Bût; Sudri al è logât inte
valade de Bût (Leng).
butâ [bu'ta:] tr 1. zavreči; vreči, zalučati; metati, lučati;
zagnati; al butà il pac dai libris su la taule (Sg) vrgel je
knjige na mizo; Al tacà a slavinâ, e alore a cjaparin sù
la robe a braçadis, come che e vignive, butantle tal zei
cence pleiâle. (Sg); ~ paraiar spraviti v nered;
venastai un ambient naturâl preseât cal varess di iessi
protêt e no butât paraiar. (Furlanist); ~ la peraule →
peraule; ~ di bande stran vreči, odvreči, zavreči; La
piere butade di bande dai muradôrs.58 e jè deventade
piete di cjantonâl? (Bibl-Lc); ~ te schene, ~ ta vôi →
bande, schene, voli 2. (solze, znoj ipd.) oddati, izliti,
razliti; oh puare frute! cetantis lagrimis che forsi tu
dovarâs ~ par cause mê 3. dati od sebe, izdati,
proizvajati; povzročiti; la esperience istoriche di doimil
agn a à ~t al Friûl une muse culturâl sô; ~ lis fondis
postavljati osnove; al bute lis fondis dal lengaç sientific
furlan no dome te matematiche. (SiF 02/1, 231)
4. napeljati na neko misel, svetovati, narekovati 5.
prepeljati, peljati, prenesti (čez vodo), preložiti (na drugo
ladjo); barba, vigniit, vi prei, cun la vuestra barcja a
butâmi fin a Grau 6. (krivdo) naprtiti, dati, dajati;
naložiti, pripisati, pripisovati; al butave simpri la colpe
suntun franzel;
~ it 1. (t. ~ fûr) kliti, kaliti, brsteti 2. obroditi, koristiti,
donašati, dajati, dati korist; Cetant ti butie la barache?
Otante, novante cjartis al mes. (Sg); → reonâ 3. ~ a
(barva) vleči na; nagibati se k, težiti proti; i ôcs cul pêl
muiart, che al butave a zâl .., ki vleče na rumeno; se
bute, se a bute → sebute;
~si refl 1. vreči se; predati se čem; ~si a bevi vdati se
v pijačo; ~si te malinconie pasti v otožnost
La int si butave a pleton daûr di lui, parceche a sintivin a
fevelâ dai spiei (Bibl-Az); ~si a bombe vreči se kot
bombica; e fantats e fantassins se gjoldevin butantsi a
bombe o a sisile dal clapon plui alt (Daidussi)
2. leči; iti spat; ~si in/ suntun jet zboleti, leči bolan v
posteljo 3. (ptič) spustiti se (dol) 4. o-viti se, u-, pre-
pogibati se; il balcon no si siere parcè che i scûrs si son
butâts 5. (reka ipd.) izliti se; il puart de piçule citât di
Palos te Andalusìe al è dulà che la aghe de Tinte si bute
tal Atlantic 6. delati se (npr. bolnega); jo doman o mi
buti malade jutri se bom delala bolane 7. postati;
ancje il becjâr si jere butât partesan 8. ~si ben
narediti se dobro, kazati dobro, razvijati se dobro; l’afâr
si bute ben, come che lu ai pensât posel dobro kaže; ~
mâl, ~ malamentri končati se slabo, razvijati se slabo: il
fat al è che Bortul planc a planc al si butà malamentri; ~
in cuatri → cuatri; ~si fûr di lûc → lûc.
butâsi daûr [~ 'fu:r] refl slediti; La int si butave a
pleton daûr di lui, parceche a sintivin a fevelâ dai spiei
(Bibl-Az).
butâ fûr [~ 'fu:r] tr 1. vreči stran, uničiti, izločiti,
odpraviti, odstraniti; ma un fonc cressût tal umit al vûl
lassât, e simpri chel inciert si bute fûr 2. reči, povedati,
dejati, pripovedati, praviti, izgovoriti; po al butà fûr la
sô peraule matanice 3. (zamisel ipd.) izložiti,
izpostaviti, razložiti; e po o buti fûr une considerazion
4. odposlati; izdati, iz ječe izpustiti; odpustiti; butâle fûr
dute 5. izbljuvati, bljuvati, bruhati; oddajati; si ben a
àn di ~ radiazion e particelis a un ritmi constant (Pa
7/99);
~ it brsteti, kliti, kaliti; i lens tal ort a butin fûr;
~si fûr refl riniti v ospredje, naprej, pokazati se, biti
važen; cumò ti dîs; “va riscjile; po sei che ti fasin acet
... butiti fûr ...”.
butâ jù [~ 'ju] tr 1. izliti, razliti, obrniti, prevrniti;
iztresti; a vevin butade jù su la int nome peraulis di
svindic 2. premagati, uničiti, odstaviti; il mês di Mai dal
cuindis, butade jù la pene, al marcje jù a Bologne 3.
(kralja, vlado ipd.) ovreči, vreči dol, izločiti, odstaviti,
odpraviti, odstraniti; e i vizis, cjapâts sù da zovins, no si
lassin mai altri ~ 4. ponižati, zaničevati, prezirati,
razvrednotiti; ma jê no voleve butâlu jù cul compradôr,
par no dâlu a presi di ravis 5. (pismo ipd.) napisati,
sestaviti; mi soi metût a ~ cuatri pinsîrs in furlan 6.
(sliko) napraviti, narisati; al clamà M.S. parche i butàs jù
il disen di une cjase 7. porušiti (hišo); Al pues ~ cjasis
mal fatis in piçulis areis. (Vichi).
~si jù refl pogum izgubiti, užalostiti se, biti na tleh; sù
mo, Julie, che no si buti jù in chê maniere... a viodarà
che il so omp al torne di sigûr.
butâ sù [~ 'su] tr vreči gor, poslati gor; e po fasintju
tornâ a ~ dal fons des aghis de poce. (Bibl-Sapiense);
~si sù it pooblačiti se; pomračiti se, zamračiti se,
stemniti se, temniti se; Si sta cul nâs paraiar a cjalâ se a
bute sù la Basse o la montagne.
butâ vie [~ 'vie] tr vreči proč/stran, odvreči; Par
cressi si à di fâ fadie, si à di ~ cun dolôr e rissolutece la
piel di prime come che al fâs il madrac (Bel); ~ il flât;
~ il timp zapravljati, izgubljati (čas);
~ it FIG zapustiti se;
~si vie refl 1. zapustiti se; a jere une femenute che no
veve pôre de vedranance ..., vistude scuasi simpri di scûr,
ma i tignive di no butâsi vie 2. obupovati; daspò al è
colât in miserie e si è butât vie, pitocant a diestre e a
çampe 3. vreči se stran, počiti (od smeha); la int che a
passe a si sganasse, si bute vie.
butaç [bu'ta∫] m 1. sodček m; A buinore Abrâm al
cjapà sù pan e un ~ e ju de a Hagar (Bibl-Gjen); lâ di
barîl in ~ ?? ; che no le finivin mai di mandâlu di "barîl
in butaç", cuant che al è stât aprovât e je stade une vere
liberazion (Pa); (manj običajno botaç); → buracjot
2.MED ~, mâl ~ vnetje priušense slinavke; → mâl dal
marmul.
butade [bu'ta:de] f 1. BOT poganjek m ; klica f, kal m;
brst m; lu vioderin a dâ sù cun butadis simpri gnovis,
cun ramaçs simpri plui fuarts 2. TEH met m; liv m,
osnutek m
3. kolikost f, množina f; količina f, določen
del/delež m, (dolžni), prispevek m, kontingent m, kvota f,
obrok m; izdaja f, sveženj m; Bundì o buinesere a ducj,
ve cà la seconde ~ di mp3 pe compilation ..(Furlanist);
La 5e ~ "uficiâl" (1999) des fiestis che ogni an (Sclese)
4. ARS dejanje, del 5. priložnost f; povod m
6. domislek m, domislica f; se si fermais a tabaiâ cun
lui, al è legri, simpatic, al à la ~ simpri pronte 7. sodba
f, razsodba f; izrek m; la viere ~ che union simpri fuarce
a à puartade; → sproc 8. a butadis po kosih, v
razmakih.
butan [bu'tan] m KEM butan m.
butât [bu'ta:t] adj 1. ukrivljen, zakrivljen, izkrivljen,
kriv na eni strani; il vielì al è lassù, te sô figure blancje
un pôc butade 2. nagnjen, ponošen; vadî come lui, ~ a
smalitâsi.
Butee [bu'tεe] kr. i f (Lauc) Buttea.
buteghe [bu'tεghe] f trgovina f, prodajalnica f,
prodajalna; e mi soi ancje fermât a cjolimi un dolçut
intune ~ (didatic); Al puartave i mobii te ~ dal vecjo
marangon (Sg); ~ di coloniâi ?? che e veve sposât un
cuntune ~ di coloniâi. (Sg); jessi a ~ imeti prste vmes
(pri neki stvari); vignî a ~ ??; tignî un a ~ (deriv.
butegone, butegon, butegute, buteghate).
buteghin [bute'gin] m prodajalnica f.
buteghîr [bute'gi:r] m trgovec m, prodajalec m, kramar
m, mali trgovec m; Orpo – ur dîs il ~ – no ...
(friulinelmondo).
butegute [bute'gute] f trgovinca f.
butilie [bu'ti:lie] f steklenica f, buteljka; cul zucar
intacât des furmiis e un esercit di butiliis di detersîf
miezis plenis e miezis vueidis. (Ta);
→ veri, boce.
butilion [butili'on] m velika steklinica; dvolitrska
steklenica f; jê e strucjave cul ~ tes tazis ridint e
sghindant lis manatis che a volevin tocjâle. (BrLi); al
veve di bande lis butilionis prontis, ancje in chel an dai
mucs! (JM, Salvâ).
butin [bu'tin] f → botin.
Butinins [buti'nins] kr. i (Muimans) Bottenicco.
butinton [butin'ton] adv v: a ~ nenadoma, odenkrat;
par chel cjaluni muart a ~; E si butarin ducj a ~ i crots
tal font dal suei. (prolocoregionefvg);
butize [bu'titse] f (gor.) gorjača f, palica f, tolkač m;
Eolo il cuâl una gran ~.
butizon [buti'tson] m kij m, bat m; cui puartava in man
un ~ (akreš. od. butize).
butul ['butul] m (t. butule f) 1. popek m, brst f; klica f,
kal f; poganjek m; A ce pont ise la musiche furlane: ise
in sfluridure, in ~ o, sperìn di no, in plen unvier? (Leng)
2. mozolj m, izpuščaj m, mehur m, bula f 3. v: fâ il ~
hud biti na koga.
butulut [butu'lut] m dem. od butul.
butulâ [butu'la:] (t. FIG) it brsteti, razcvesti se; odpreti
se (cvet); dut alì dentri in chel mês al jere flôrs che a
butulavin; O sin plui che mai seneôs di viodi a ~ cheste
vierte autonomiste. (La 07/01);
(manj obič. sbutulâ).
butule ['butule] f → butul.
buvulin [buvu'lin] m ZOOL ??meniški (Charadrius
cantianus).
buzar ['budzar] m otrok m, deček m, palček m; o viôt
chel ~ di Amôr (deriv. buzarin, buzarel, buzarele).
buzarâ [budza'ra:] tr 1. ARH z istim spolom spolno
občevati, buzerirati 2. VULG prelisjačiti, okoli prinesti,
za nos vleči, opehariti; e il puar biât si buzare di gnûf.
buzarade [budza'rade] f ukana f, opeharjenje n,
ogoljufanje n; e je dome une carnevalade cence sens e
cence costrut, une ~ che no centre gran cu la nestre
storie (La 05/11); cjapâ la ~ ?? cui avocats, fi gno, zire
e rizire, a si cjape di ciert la ~.
buzarât [budza'ra:t], -ade (t. buzaron) adj preklet,
neznosen, nemogoč; vie po sì po, daurman, pulidut la
vin justade ‘ste facende buzarade, sì po, siôr plevan!
buzare ['budzare] f 1. izmišljotina f, neumnost f,
bedastoča f, bebavost f; Si capìs che ancje par furlan si
scrivin buzaris. (Pa); se cualchi volte, intes vuestris
riunions cualchidun si prove a molâ fûr cualchi ~ par
furlan a son robis di sbregâsi di ridi o di sgrisulâsi
bielavuâl (La 07/04); fâ une ~ narediti neumnost; lâ
in buzaris norosti počenjati 2. jeza f, bes m,
razdraženost f, steklina f; la ~ mi saltarès al nâs; mi
monte sù la ~ prevzame me jeza.
buzaron [budza'ron] f 1. ARH buzerant m,
homoseksualec m, peder m 2. slepar m, hinavec m,
lažnjivec m; il destin al è un ~;
~ adj 1. FIG (značaj) umazan, nenraven, goljufiv,
lažnjiv, slab; no si sa mai: la politiche e je buzarone F
politika je kurba 2. strahovit, strašen, izreden,
nenavaden, čuden, preklet; pôre buzarone strašen strah;
siôr Toni al à une smare buzarone .
buzaronade [budzaro'na:de] f hudobija f, nizki udarec
m; o zurarès che sot di cheste ~ nol è altri che un signâl
di gjelosie.
buzarone [budza'ro:ne] f malopridnica f, hotnica f,
blodnica f, vlačuga f, kurba f; ~!, putane ~! prekleta
kurba!: “vadial ben, comari?” “po ~!, siôr plevan...”;
a la plui ~ v najslabšem slučaju.
buzarosse [budza'rose] f → buzarone.
buzigatul ['baipas] ?? probabimentri scjampade dai
buzigatui segrets dal çurviel di pre Pieri, cence che lui i
fasès câs. (Pa 03/10)
by-pass ['baipas] m MED bypass m; Lis ipotesis di reât
pe presince di un “by-pass” (Pa).
Janez Erat