O o, O ['o] m, f črka o. o ['o] co ali; chest o chel ta ali oni; someancis formâls di chest o chel particolâr (scritorsfurlans); Jessi o no jessi Biti ali ne biti; Jessi o no jessi: cheste e je la cuistion! (BelFa) Biti ali ne biti, to je zdaj vprašanje (Shakespeare); o che...o che bodisi...bodisi; o che no capìs nuie o che no a voie di dame (glesie); o timp o tart prej ali slej; O timp o tart, ducj i comuns dal Friûl a varan il lor libri dut par se (Pa); o vuê o doman ali danes ali pa jutri. o [o] pro nenagl. oseb. zaimek za E1, M1 in M2 jo o voi jaz grem; nô o podìn mi moremo; vô o fevelais vi govorite. o! ['o] int o! oj! no! oase ['‫כ‬aze] f → oasi. oasi ['‫כ‬azi] f 1. oaza f; Si trate di une ~, tal desert, 75 Km plui indentri dal Sinai (Bibl-Numars) 2. FIG oaza f// < lat. oasis; gr. oasis. oate [o'ate] f → ovate. obduzion [obdutsi'on] f MED obdukcija f, raztelešenje mrliča. obedî [obe'di:] tr → ubidî. obedient [obedi'εnt] → ubidient. obelisc [obe'lisk] m ARS obelisk m; ~ egjizian egipčanski obelisk; Ma sul Thames ti pò capitâ di incontrâ ancje un ~ egjizian (Pa). oben [o'bεn] co ali pa, ali tudi; di un cjanâl televisîf tes lenghis regjonâls o minoritariis ~ a incorazî o a facilitâ la creazion almancul di une stazion radiofoniche (Pa 03/2); de culture furlane ~ de lote pe identitât dai furlans (Pa 02). Obenêt [obe'ne:t] kr.i f (Drencje) Dubeníje (IT Obenetto). Oberon [obe'ron] os.i m Oberon m; ~ re des Creaturis fadadis (ShW). obiet [obi'et] m 1. FIG predmet m, objekt m; par slontanâ i zovins dal centri sociâl pordenonês, ~ di insults (O); al è za biel e pront e, par prionte, che al forme za ~ di une leç regjonâl.(O) 2. EKO predmet m, cilj m 3. blago n, predmet m; nol è indreçât al non stes o ae locuzion, ma al ~ che il toponim al marche (Nons/Gonârs) 4. cilj m, namen m; al ~ di z namenom; a cui vignivin afidâts i temporâi, purciei, al ~ di menâju a passon o di custodîju; par ~ (di) z namenom, (da), s ciljem; a jerin lâts a zirâ il mont par ~ di instruzion (O); 2. ugovor m, pripomba f 3. GRAM predmet m, objekt m; ~ diret premi predmet; si pues acuardâlu cul ~ diret (Cadorini/furlan). obietâ [obie'ta:] tr oporekati; ugovarjati; no vê nuie di ~, nuie ce ~ ne imeti (nič) kaj ugovarjati; Par principi, no vin nuie di ~. (Pa); Come che no ai nuie ce ~ (BelAlci). obietîf [obie'ti:f], -ive adj objektiven, stvaren, nepristranski; ~ m 1. OPT objektiv m 2. FIG cilj m; E je tacade la campagne di comunicazion regjonâl sul font sociâl european inserît tal Obietîf 3 clamât "Formazion: un passepuart pal lavôr". (O). obietivisim [obieti'vizim] m FILOZ objektivizem m. obietivitât [obietivi'ta:t] f objektivnost f, nepristranskost f; lu fâs simpri cun modestie e cun ~, cence mai metisi masse in mostre (GP). obietôr [obie'to:r] m oporečnik m; obietôrs de cussience VOJ oporečnik iz vesti; Cuntune convigne inmaneade dai obietôrs de cussience de “Caritas” udinese, (Pa 04/02). obiezion [obietsi'on] f ugovor m; oporekanje n; ~ di cussience oporekanje iz vesti; ancje siopars de fam o formis di ~ di cussience (SiF 03/3). obitori [obi't‫כ‬ri] m mrtvašnica f. obleâ [oble'a:] tr 1. (pri-), (za-)vezati; No si po ~ nissun a fâ part di une associazion. (Pa/Declarazion) 2. zadolžiti, zastaviti 3. (pri)siliti; ~si refl zavezati se, jamčiti; obligirati se obleât [oble'a:t], -ade adj 1. zavezan, prisiljen 2. obvezen, neizogiben; predpisan, obligatoren, obligaten 3. JUR obligiranec m. obleatori [oblea't‫כ‬ri] adj obvezen, obligatoren. obleazion [obleatsi'on] f 1. JUR obveza f, obligacija f 2. zaveza f, obveznost f, dolžnost f 3. EKO obveznica f, obligacija f. oblic ['‫כ‬blik] m obveza f, obveznost f, dolžnost f; dâ l'~ dati obvezo, zavezati; ~ juridic Il prin al vûl dî che par fâ funzionâ come cu va lis Nazions unidis al à di sei pai stâts un “~ juridic”, no un “optional”: (Pa 03/8); ~ de leç zakonska obveza; meti adun i progjets par doprâ la lenghe furlane dentri de aministrazion provinciâl daûr dai oblics de leç 482/99. (Pa 02); scuelis dal ~ ŠOL obvezna šola; La mostre e a dongje il lavôr dai arlêfs des scuelis dal ~ che (CoUd). oblicui [o'blikui] adj 1. poševen; nagnjen 2. posreden; nepošten; che lu fasin un letôr precoç, sgarzât, bielsvelt e ~. (mediateca-codroipo). obligatori [obliga'tori] adj obvezen; obligaten. obligatoriementri [obligatorie'mentri] adv obvezno; obligatno. obligatorietât [obligatorie'ta:t] f obveznost f; obligatornost f. obligazionari [obligatsio'nari] adj EKO obligacijski; e daûr di chel orientament al ufrìs une schirie di prodots tant che conts curints, depuesits a sparagn, certificâts di depuesit, prestits obligazionaris e v. i.; (Pa/Buteghe). oblò [o'bl‫ ]כ‬m NAVT okence n, lina f; ~ di nâf dut imbramît, fin che al cjatâ une cjase a trê plans cuntun balcon taront come un ~ di nâf. (Sg). Obnet di Drencje [o'bl‫ ]כ‬kr.i ?? Montmajôr di Savogne, Zirà, Butinins di Muimans, Obnet di Drencje, ducj sîts pôc cognossûts dal public (La 05/11) OBNF [o'b] kratica > Organisim bilaterâl italian pe Formazion (O). obrobriôs [obrobri'o:s], -ose adj sramoten; nečasten; metint la peraule fin a chel scandul ~ che al à viodude la part slovene de nestre regjon (Pa 03/10); La novitât, rispiet al romanç, e je che Dorian-Alfred, biel par di fûr e ~ par dentri (Bel). obsolet [obso'lεt] adj starinski, zastarel; che a ritegnin che la lenghe minoritarie che a fevelin e fâsi part di une culture e di une tradizion obsolete, che no fevelin cheste lenghe ai lôr fîs (SiF 03/3, 69-81). obvie ['‫כ‬bvie] adj očiten, jasen; corispuint a la condizion al contôr plui ~ – l’unic ôr al è chel specificât de 3-gjeometrie fissade (SiF 03/4, 133). obviementri [obvie'mentri] adv očitno, jasno; ~ nissun no le à mai lete, fale chei amîs che le àn vude di me. (Pa 03/6); Chê tessare che, ~, Feruglio nol cjapà. (Pa). oc ['o:k] m lenghe di ~ LING okcitanščina f; L’ocitan, clamât ancje lenghe di ~ o provençâl (Provincia); e che si podarà scoltâ ancje un pôc di "rock di ~" dal Piemont (Furlanist). ôc ['o:k] m ZOOL goska f (mlada gos); Al à copâts i ôcs (CoTrep). ocamisim [oka'mizim] m FILOZ okamizem m. ocamist [oka'mist] m FILOZ okamist m. ocasion [okazi'on] f priložnost f; prilika f; al ~ pri priliki; cirî la ~ iskati priložnost; i prometin di dâi bêçs, e lui al cirive la ~ juste di tradîlu. (Bibl-Mc); in ogni ~ ob vsaki priliki; intune altre ~ ob neki drugi priliki; e je vere, ma intune altre ~, intune circonstanze che.. (Sg); la ~ pierdude izgubljena priložnost; se al bute la ~ če pride priložnost; ta cheste ~ ob tej priliki; une buine ~ dobra priložnost; une grande ~ par velika priložnost za; vê ~ di imeti priložnost; 2. povod m, vzrok m. ocasionâl [okazio'na:l] adj 1. priložnosten 2. naključen, slučajen. ocasionalisim [okaziona'lizim] m FILOZ okazionalizem m. ocasionalmentri [okazional'mentri] adv priložnostno; naključno, slučajno. ocat [o'kat] m ZOOL gosak m; imboconâsi tant che i ocats (Verone) nažreti se kot žival (do onemoglosti). ocean [ot∫e'an] m ocean m; ~ Atlantic Atlantski ocean; in dì di vuê cjatâ di là dal ~ Atlantic (ilfriuli); ~ Indian Indijski ocean; ~ Pacific Tihi ocean. oceanian [ot∫eani'an] adj oceanijski; ~ m Oceanijec m (f Oceanijka f). oceanic [ot∫e'anik], -iche adj oceanski; il passaç tra croste continentâl e ~ al è clamât cee continentâl (Vichi). Oceanie [ot∫ea'nie] kr.i f Oceanija f; vueli neri de Persie e dai corais de ~ (Leng 2000). oceanograf [ot∫ea'n‫כ‬graf] m oceanograf m. oceanografic [ot∫eano'grafik], -iche adj oceanografski. oceanografie [ot∫eanogra'fie] f oceanografija f. Ocident [ot∫i'dεnt] m POL zahod m; No le viôt ni come vuere di religjon, ni come conflit tra l’Islam e l’~. (Pa). ocidentâl [ot∫iden'ta:l] adj zahoden, zahodnjaški; ~ m zahodnjak m; Le àn doprade i paians, i cristians, i orientâi e i ocidentâi, i sapients (Bel). ocidentalisim [ot∫identa'lisim] m zahodnjaštvo n. ocidentalist [ot∫identa'list] m pristaš zahodnjaštva. ocidentalistic [ot∫identa'listik], -iche adj zahodnjaški. ocipitâl [ot∫ipi'ta:l] adj ANAT zatilen, okcipitalen. ocipite [o't∫ipite] m ANAT zatilen, okcipitalen. ocitan [ot∫i'tan] adj LING oksitanski; ~ m Oksitanec m; Lis colaborazions cun altris minorancis etnichis in Italie (Sarts, Ladins, Slovens, Ocitans etc..).(O). ocitanic [ot∫i'tanik], -iche adj LING oksitanski; Ocitanie [ '?? ] f Oksitansko, oksitansko govoreča skupnost; Lis piçulis nazions rapresentadis a jerin 10: Gales, ~, Bretagne, Paîs Bascs, Galizie (Pa). ocitanist [ot∫ita'nist] m oksitanist m; che si vise che a forin doi incuintris, “un intal 1977 cuntun grup di ocitaniscj in Piemont e un altri (SiF 03/3, 115). ocjâi [o'qa:i] mpl očala fpl; no viodin ben nancje in ocjâi ne vidijo dobro niti z očali; netâsi i ~ očistiti si očala; Si netave i ocjâi (BrLi); ~ di soreli sončna očala; un pâr di ~ očala. ocjalâr [oqa'la:r] m optik m. ocjalon [oqa'lon] m velika očala; Ocjalons neris e lunc gabanot di ebreu. (Ta). ocjaluç [oqa'lut∫] m ~ di aur Il Turc? - I voi di Valantin si rimpinarin parsore dai ~ di aur (Tolazzi). ocje ['oqe] f 1. gos f; ~ salvadie, ~ di prât siva gos (Anser anser); Cui che al vûl une ~ fine, la compre a sante Catarine (infoanziani) 2. grasse chê ~! IRON to pa je posel!; jessi il fi dal ~ biti srečnež, privilegiranec; lâ in ~ raztresti se; passâ la ~ prebiti čas; ?? zûc de ~ Il zûc de ocje fat in mût di campionât di balon! (Pa 06/3) Ocjo ['oqe] f ?? Ocjo furlans! Cumò no si trate plui di idealiscj unitaris (La 06/3) oclocratic [oklo'kratik], -iche adj ohlokratičen. oclocrazie [oklokra'tsie] f ohlokracija f. oclologjie [oklolo'ăie] f ohlologija f. oclusîf [oklu'zi:f] adj LING zaporniški, okluziven. oclusion [okluzi'on] m 1. MED zapora f, začepitev f 2. METEO okluzija f 3. FIZ okluzija f 4. LING zapora f, okluzija f. oclusive [oklu'zive] f LING zapornik m; e jere denant di ~ sonore (Lenghe 2000). ocori [o'kori] (al ocor) it biti potrebno; Nol ocor berlâ tant. (Sg) Ni se treba tako dreti; → coventâ. ocorince I [oko'rint∫e] f potreba f; ae ~ po potrebi; che al jere chest Pieri Purcitâr di Sante Marie che ae ~ ..al jere dispost a vignî des voltis a vore intal manicomi (Urli); ogni ~ a dà une man par judà il prossim (CoTrep). ocorince II [oko'rint∫e] f LING frekvenca f, pogostnost f; Ogni ~ je stade convertide intune di chestis formis grafichis (Uniud/Burelli). oculâr [oku'la:r] adj ANAT očesen, okularen; testemoni ~ i tocjave di jessi testemoni ~ dal tradiment dal so popul (scritorsfurlans); ~ m OPT okular m. oculist [oku'list] adj ANAT očesen, okularen. oculistic [okulis'tik], -iche adj okulističen. oculistiche [oku'listike] f okulistika f; Il pari, luminâr di ~, otorinolaringoiatrie e bon espert di archeologje e di leteradure (Bel). ocult [o'kult] adj skrit, prikrit; skriven, skrivnosten, tajen, okulten. ocultisim [okul'tizim] m okultizem m. ocultist [okul'tist] m okultist m. ocultistic [okul'tistik], -iche adj okultističen. ocupâ [oku'pa:] (o ocupi [o'kupi]) tr 1. zasesti, zavzeti, okupirati; Cussì i lavoradôrs a àn ocupât par proteste il Consei comunâl di Tumieç (O) 2. zavzemati (npr. položaj); ancje se cuntun gambi inte poltrone di sindic ocupade cumò di Gianfranco Pizzolitto (O 30/6/2001) 3. zavzemati (npr. prostor); di Udin la sezion Fotografie dai Museus civics che e ocupe par cumò lis ultimis trê salis de sezion disens e stampis (O 30/6/2001) 4. zaposliti, vzeti v službo; dulà che a son ocupâts 2 dipendents tecnics-aministratîfs e cualchi assegnist di ricercje (Pa); ~si refl ukvarjati se, baviti se, opravek imeti. ocupazion [okupatsi'on] f 1. zavzetje n, zasedba f 2. posel m, popravek m; zaposlevanje n;... e à chê di informâ e sensibilizâ i citadins sul teme des politichis regjonâls pe ~ e dal font sociâl european (O 26/5/2001). ocupazionâl [okupatsio'na:l] adj 1. okupacijski 2. zaposlenitven; par impedî che la sierade de aziende e puarti consecuencis sul plan ~ (O 6/2/2002); il fat che la programazion de Agjenzie regjonâl pal lavôr pal inseriment ~ dai imigrâts no rive a otignî bogns risultâts (O 29/1/2000). ode ['ode] f LIT oda f, lirska pesem. odeâ [ode'a:] tr sovražiti, mrziti. odeon [o'deon] m TEAT odeon m. odeôs [ode'o:s], -ose adj osovražen, odvraten; nesimpatičen. Odesse [o'dese] kr.i f Odesa f; Pablo Korchenewski, un rus blanc di ~ rivât ta chestis landis tal 1963 (Pa 7/2000). odi ['odi] m (t. odie f) sovraštvo n, osovraženost f; di une storie di oms feride de muart e dal ~, de disperazion e de smare? (La 04/8). odie ['odie] f → odi. odierni [odi'εrni] adj današnji; sedanji, dandanašnji; Cul fin di creâ lis condizions par tornâ a urî la ricjece di un passât che al somee cetant lontan par colpe dal cori sburît dal ~. (Pa 03/10). odinofagjie [odinofa'ăie] f MED odinofagijaf. odinofobie [odinofo'bie] f PSIH odinofobijaf. odinometri [odi'n‫כ‬metri] m MED odinometer m. Odoaker [odo'aker] m HIST (germanski vojvoda) Odoaker m; Si po ancje crodi che sot di ~ (JM). odolat [odo'lat] m ZOOL → lodolat. odontologjic [odonto'l‫כ‬ăik], -iche adj MED zobozdravstven, stomatološki. odontologjie [odontolo'ăie] f MED zobozdravstvo n, stomatologija f. odontotecniche [odon'tεknike] f MED zobozdravstvena tehnika. odôr [o'do:r] m 1. vonj m, duh m; vonjava f; smrad m; al à ~ di bocje smrdi mu iz ust; bon ~ prijeten vonj; jerbe di ~ zelišče n; ~ di ledan smrad po gnoju; Dai curtîi al vignive ~ di ledan. (Sg) 2. FIG slutnja f, sloves m; in ~ di v slovesu; fate di un predi in ~ di eresie (glesie). odorât [odo'ra:t] m voh m. odule ['‫כ‬dule] f ZOOL → lodule; Nol è un zûc di odulis - Non è un giochetto facile (per allodole). (Verone). odulin [odu'lin] m ZOOL → lodulin. ofegâ [ofe'ga:] tr 1. zatemniti, zamračiti, zamegliti 2. (t. FIG) umazati, zamazati, omadeževati, očrniti (npr. ime) 3. FIG prizadeti, užaliti. Il sufit di len e il paviment di modon onfegât a mangjavin par ordin la lûs che doi barcons luncs (Tolazzi) ofegât [ofe'ga:t], -ade adj 1. zatemnjen, zamračen 2. utrujen, slab, uničen; prizadet, užaljen. Ofelie [ofen's??] os.i f Ofelija f. ofensîf [ofen'zi:f], -ive adj napadalen. ofensive [ofen'zive] f ofenziva f; prime des trupis todescjis che a vevin inviade une rabiose ~ par liberâ lis spalis al lôr esercit in ritirade (La 06/1) oferî [ofe'ri:] tr → proferî. ofertori [ofer't‫כ‬ri] m REL (liturgija) ofertorij m. ofese [o'feze] f ranitev f, žalitev f; napad m; fâ une ~ a cdn žaliti (koga); ~ fate a Diu (BelR); jessi une ~ a cdn biti žalitev za koga; E soredut un furlan talianizât al è une ~ ae nestre lenghe! (Onde). ofierte [ofi'εrte] f → ufierte. ofindi [o'findi] (o ofint) tr 1. raniti, napasti 2. prizadeti, žaliti; ~si refl biti prizadet, užaljen. ofrî [o'fri:] tr → ufrî ogjet [o'ăεt] → obiet. ogjetîf [oăe'ti:f] adj → obietîf. ogjivâl [oăi'va:l] adj 1. ARHIT šilast; Al cjale abàs viers la roe di une di chês barconetis ogjivalis di areazion, ma l’om nol è nancje in strade. (Mar) 2. VOJ oživen. Ogm [oăe'ti:f] che dut câs si à ancjemò di viodi se e diven di ~ coltivâts chenti o ben se e rive di une contaminazion no volude. (O). ogni ['‫כ‬ñi] adj vsak; ves; ~ domenie a misdì vsako nedeljo opoldne; a ~ singul letôr vsakemu posameznu bralcu; ~ doi, trê agns vsake dve, tri leta; ae scjadince di ~ trimestri s koncem vsakega četrtletja; la vite di ~ dì (dobosedno: vsakega dne) vsakodnevno življenje; ~ sorte di int vse vrste ljudi; ~ possibilitât vsaka možnost; ~ altri sei lavôr kakoršnokoli drugo delo; a ~ mût na vsak način; di ~ dontri od vsepovsod; a ~ mût chel dirit al vignive clamât (Sclese); di ~ fate vseh vrst; ~ an vsako leto; ~ individui al à derit vsak posameznik ima pravico; ~ mês vsako mesec; ~ moment v vsakem trenutku, stalno; ~ moment si visave che cumò la vite e veve une altre ande (Sg); ~ cuâl občasno; ~ pôc vsak čas; na vsake toliko, pogosto; ~ tant od časa do časa; Se ~ tant no mi ven aments une peraule furlane (Leng); ~ cuant kdaj do kdaj; ~ trop? kolikokrat?; ~ volte che vedno ko, vedno kadar, vsakič ko; che lu àn judât ~ volte che al à coventât ki so mu pomagali, vedno kadar je bilo potrebno. ognicuant [oñiku'ant] adv → ogni cuant. ognidun [oñi'dun], ognidune pro vsak, vsakdo; ~ di lôr vsakdo od njih; ~ di noaltris vsakdo od nas; che nus tocje di fa a ~ di noaltris. (Pa); ~ al saveve alc vsak je nekaj vedel; che al vûl dî che ~, tu includût, al pues modificâ (Vichi) kar pomeni, da vsakdo, vključeno ti, lahko spreminja..; Al è clâr che ognidune di chestis lenghis Jasno je, da od teh jezikov vsak.. ognsignificât [oñisiñifi'ka:t] ?? E nol è pôc, in timps dulà che la globalizazion e tint a anulâ ognsignificât autentic de tradizion (La 05/11) Ognissant [oñi'sant] m Vsisveti (praznik); → (Ducj) i Sants. ognitant [oñi'tant] → ogni tant. ognitrà che [oñi'tra ke] co vsakič, ko; Il soreli si mudarà in scuretât, la lune in sanc ~ e vegni la grande e gloriose zornade dal Signôr. (Bibl-Az). ogniun [oñi'un], ogniune pro vsak, vsakdo; jentrade plui significative par che ~ di noaltris si senti a cjase sô da bi se vsak od nas čutil doma. ognuncuant [oñunku'ant] adv kdaj do kdaj, včasih; che al jere a stâ e lâ a vivi intun busigatul su di un cjast, lustrâsi i stivâi dibessôl e ~ comedâsi cu la trade. (Zili); → ognitant. oh! ['o] int o!; ~ mo! o končno! dobro! ohe! ['o] int hej! ohi ['o] int ?? ohilà! [oi'la] int ojla! ohmmetri ['‫כ‬mmetri] m ELEK ohmmeter m. ohu! ['o] int hej! Oil ['o] kratica > Organizazion Internazional dal Lavôr (Pa 02). ol! ['ol] m BOT → olm. olà! [o'la] int hej! Olande [o'lande] f Holandija f. olandês [olan'de:s], -ese adj holandski, nizozemski; Lis poesiis dai miôr poets neerlandês (tant flamants che ~) (Pa); ~ m 1. Holandec 2. holandščina f, holandski jezik. olandine [olan'dine] f 1. LOVSTVO vrsta lovske mreže za ptičji lov 2. LOVSTVO vrsta mreže za ribolov. olbare ['‫כ‬lbare] f ?? olberâr [olbe'ra:r] m BOT lovor m (Laurus nobilis); → laurâr. olchetitrai [olketi'trai] int → oltitrai!. ole ['‫כ‬le] f 1. lonec m (iz gline) 2. GEO vrsta globoke mlake. olê [o'le:] tr → volê. Olee [o'lεe] → Borc di Olee. olefine [ole'fine] f KEM olefin m. olefinic [ole'finik], -iche adj KEM olefinski. oleine [ole'ine] f KEM olein m. oleodinamic [oleodi'namik], -iche adj ?? intai setôrs mecanic e ~ (La 07/02) oleodot [oleo'dot] m naftovod m; par infrastruturis che a coventin dome pal passaç, par oleodots, gasdots, autostradis e altri inmò. (La 05/7). oleografic [oleo'grafik], -iche adj ARS oleografski. oleografie [oleogra'fie] f ARS, TISK oleografija f. Olf ['olf] kratica m > Osservatori regjonâl de lenghe e de culture furlanis (Pa 02). Olghe ['olf] os.i f Olga f; Cjante, tu ~, cjante (La 04/3) oligarchic [oli'garkik], -iche adj oligarhijski; il Friûl nol veve nissune semeance cu lis istituzions di caratar cumunâl e ~ de Republiche (La); ~ m oligarhist m. oligarchie [oligar'kie] f oligarhija f. oligopoli [oligo'p‫כ‬li] m EKO oligopol m; Il probleme reâl di chest mût di fâ informazion al podarès jessi intal “~” che si è creât a nivel di stampe cuotidiane inte nestre regjon (Pa 02/10-11). oligopolist [oligopo'list] m EKO oligopolist m; ~ adj EKO oligopolističen. oligurie [oli'gurie] f MED oligurija f; olilai [oli'lai] int lalala (pojoč z zadovoljstvom). Olimp [o'limp] kr.i m Olimp m; destinât a lâ tal ~ dopo de muart. (Leng 2000). olimpiac [olim'piak], -ache adj olimpijski. olimpiade [olim'piade] f olimpiada f, Olimpijske igre; Fieste grande pa Di Centa, tornade plene di medais dal olimpiades. (don). olimpic [o'limpik], -iche adj 1. GEO olimpski 2. ŠP olimpijski. olimpionic [olimpi'‫כ‬nik], -iche adj ŠP olimpijski; ~ m ŠP olimpionik m; Ne Lizzi, ne Bressani, ne Pecile, ne Fantini ne nissun dai “olimpionics” di in chê volte. (Bel). olimpioniche [olimpio'nike] f ŠP olimpionik; Salacor gjavât il câs de ~ Manuela Di Cente, in corse te liste di “Forza Italia” e innomenade pai sucès sportîfs (Pa 04/05). Oliveri [oli'veri] os.i m Oliviero. olm ['olm] (t. ol) m BOT brest m (drevo) (Ulmus campestris); e al svolete dal ~ su la cjarande (Cadorini/furlan). olmâ [ol'ma:] tr 1. (za-)o-paziti, zagledati, razlikovati, odkriti; videti; La cuistion, come che si po ~, e je lungje (BelLa); Cuant che al à olmât la machine, al è lât di corse a vierzi la puarte prin (petruspaulus); ~ un cul ombre gledati koga sumničavo 2. FIG zavohati, zaslediti, njuhati, čutiti; ~ it gledati. olmade [ol'made] f pogled m; dâ une ~ a pogledati; Provait a da une ~ sun chest cont ae riviste “Res” de Universitât (La 05/8). olme ['olme] f 1. sled f, stopinja f, znak m 2. sled f, ostanek m (nečesa), minimalna količina f; al po viodi une ~ blancje, come une spolvarade di farine (don); Dongje di cheste prime ~ dal Furlan scrit (Union); tignî di ~ imeti na očeh. olnâr [ol'na:r] m BOT 1. (~ neri) črna jelša f (Alnus glutinosa) 2. ~ blanc siva jelša (Alnus incana) 3. ~ di mont zelena jelša (Alnus viridis); → ambli. olocaust [olo'kaust] (pl. olocauscj) m 1. REL žgalna daritev f; Se la ufierte e je un ~ di besteam grant (Bibl 172) Če je daritev žgalna žrtev velikega goveda 2. HIST holokavst m; che nol à nissun pudôr a sbarâ judizis semi-assolutoris su la tragjedie dal Olocaust (Pa 7/2000). olografie [ologra'fie] f FOTO holografija f. ologram [olo'gram] m FOTO hologram m. olsâ [ol'sa:] tr/it drzniti se, tvegati, imeti pogum, opogumiti se; Invezit, pe minorance cheste leç e coventave, ma si veve di ~ di plui (Onde); Isaie nol clope, al è cence poris: altris, pe Gjeremie nol olse dî di sì a prin colp. (Bibl-Isaje). olse ['olse] f drznost f; predrznost f; pogum m; hladno kri; compre un fregul di ~!, cjol un solt di ~! (šalj.) daj se opogumi! oltagn ['ol??] f → altagn. oltitrai [olti'trai] (t. olchetitrai) int prekleto! oltrain [ol'train] → oltran. oltran [ol'tran] m 1. tujec m, inozemec m, zamejec m 2. ki živi onkraj Tilmenta; ~ adj 1. tuj, onstran meje; o soi deventât gnarvôs, ~, parmalôs. (BrLi); O levi a câs pes stradis dal paîs che mi semeave saldo plui ~. (BrLi) 2. onstran Tilmenta. oltrance [ol'trant∫e] f v: a ~ do zadnjega, do skrajnosti; skrajen; une ocasion par podê pandi i parcès di cheste lote a ~ (Pa). oltranzist [oltran'tsist] adj skrajen, ekstremen; ekstremističen; che al à incolpât la minorance slovene di sustignî «tesi oltranziste». (Pa 02/12); forme di feminisim astrat e ~ (CoUd). oltri ['oltri] prep 1. onstran, preko; ~ a chest poleg tega, razen tega; Ma ~ a chest, a son ancje altris i intindiment dal gno studi (SiF 03/3); ~ a chest al merte ricuardât Poleg tega velja spomniti; ~ che razen; ~ di chest razen tega. oltrialpe [oltri'alpe] m območje onstran Alp; mont Ambruseit, dacîs al troi celtic .. talpinât par tancj secui da chei ca transitavin di ~ viers la Italie (rotec). oltritombe [oltri't‫כ‬mbe] m onstranstvo n. oltro ['oltro] m (carn.) → oltri. om ['‫כ‬m] (pl oms, umign) m 1. človek m, mož m; Adam, il prin ~ Adam, prvi človek; ~ cjasandrin gospodar hiše v gostilni; Bepi di Tumieç al jere un ~ dut cjasandrin (don); ~ comun navaden človek; derits dal ~ človeške pravice; l’~ al propon e Diu al dispon človek predlaga, Bog odloči; la nature dal ~ človeška narava; Alore e je simpri la nature dal ~ (don); Oms dal Nord Chest standart al larà, daspò de sconfite dai Oms dal Nord (clans britans de Scozie meridionâl) (Ac); ~ de strade ??človek s ceste; retoric ma no masse, di ~ de strade, cence nissun pericul pe aziende (Pa 06/1); ~ di cûr plemenit človek; ~ di peraule mož beseda; come ogni ~ di peraule e di cûr (glesie); ~ di pocjis peraulis redkobesednež m, človek dejanj; ~ di pols energičen človek; ~ di stât državnik m; al è decisîf il pinsîr di Ibn Khaldun, grant studiât e ~ di stât, (Pa 02/10-11); ~ mastin trden, žilav človek; ~-mediatôr Une funzion legjtime, buine, consolant, che e à in tal ~mediatôr Crist Gjesù la sô espression plui alte e definitive. (BelR); ~ politic politik; carisme che al marche il vêr ~ politic (Pa); un grant ~ velik mož; Chest grant ~, predi e retor (Cadorini/furlan); un ~ che al sa il so fat človek, ki ve za kaj gre 2. (pl. omps) zakon. mož m, soprog m; gno ~ moj mož; Ma la storie plui misteriose le ai sintude di une agne dal gno ~. (Cadorini/furlan); a son ~ e femine sta mož in žena 3. (pri biljardu) kegelj m 4. ~ di len maneken m, izložbena lutka. omaç [o'mat∫] m HIST pokorščina f; FIG poklonitev f, poklon m; Screade ai 4 di Avrîl e restarà vierte fintremai ai 6 di Jugn la mostre “~ a Darko” (Pa 04/04); di une bande, al è un ~ positîf viers la ereditât e lis tradizions furlanis (CIRF). ombre ['ombre] f 1. senca f; zuiant simpri sui contrascj jenfri lus e ~ (Pa) .. med lučjo in senco 2. sum m, dvom m; meti in ~ un posumiti nekoga; Virgjili tant che poete epic al à metût in ~ il non di ducj chei altris (Lenghe 2000); metisi in ~ postati sumljiv; cjalâ/ olmâ un cun ~ gledati nek. s sumom; par ~ di iz strahu; Levin vie cidins e simpri cui cûr in man par ~ di petâ i pîts in cualchi spie. (Natisone/furlanis) 3. FIG sled f, senca f, madež m; trohica f; cence ~ di brez trohice, z niti najmanj; Che la domandi però cun fede e cence ~ di dubi (Bibl-Let-Jacun) 4. ~! zaboga! hudiča! nancje par ~! niti v sanjah! nuie da la ~ VULG prav nič 4. → ombrene. ombreç [om'brεt∫] m (redko) senca f. ombrelûs [ombre'lu:s] f ali m menjava, alternacija (svetlobe); Un sens armonic tal disponi massis, une roture secje di liniis, cualchi volte cuntun ~ juste tentât (CoUd). ombrenâ [ombre'na:] tr delati senco; senčiti; → ombrizâ. ombrenâr [ombre'na:r] m dežnikar m. ombrene [om'brεne] f 1. senca f; simpri inte ~ vedno v senci 2. dežnik m 3. FIG dežnik m, zavetje n, ščit m, zaščita f; Cjargne, ma al è miôr che tu restis sot la ~ de Provincie di Udin (Pa); une "~ di protezion" che e permetarà ancje 'es varietâts locâls di conservâsi (La 04/1). Ombrene [om'brεne] kr.i f (Tramonç Disot) Ombrena. ombrenescopie [ol'tran] m ?? La visualizazion e je otignude par ~ mandant la lûs di abàs. (SiF 02/2, 129). ombrenin [ombre'nin] m majhen dežnik; sončnik m; cjalcis scarpis e ombrenin a la mode (morsanodistrada); e a tignivin in man doi ombrenins dal antîc testament, un blanc e un colôr di rose. (Sg). ombrenon [ombre'non] m velik dežnik; sončnik m. ombrenôs [ombre'no:s], -ose adj 1. senčnat 2. plašljiv. ombrenûl [ombre'nu:l] (manj obič. ombrenum) m senca (rastlin), hladno, senčnato mesto. ombrenum [ombre'num] m → ombrenûl. ombrete [ombre'n??] f ZOOL → lamprede. ombrî [om'bri:] (t. umbrî) tr 1. zasenčiti 2. posumiti; ~ it 1. delati senco 2. FIG spraviti v slabo voljo; vznejevoljiti; ~si refl 1. zasenčiti se, zatemniti se 2. (pri konju, človeku) postati živčen, razdražiti se. ombrie [om'brie] (t. umbrie) f senca, hladno, senčnato mesto. ombrine [om'brine] f ZOOL omber m, črnjel m, šalamun m (Umbrina cirrosa). ombrît [om'bri:t] adj → ombrî. ombrizâ [ombri'dža:] tr delati senco; senčiti. ombrofil [om'br‫כ‬fil] adj BOT ombrofilen. ombrofilie [ombrofi'lie] f BOT ombrofilija f. ombrofobie [ombrofo'bie] f BOT ombrofobija f. ombrofop [om'br‫כ‬fop], -obe f BOT ombrofoben. ombrograf [ombro'graf] m METEO ombrograf m. ombrôs [om'bro:s], -ose adj 1. senčnat; → ombrenôs 2. plašljiv, dovzeten, pretirano občutljiv; une musiche une vore scure e ombrose (Ta). ombul ['‫כ‬mbul] (pl ombui) m 1. bok m, kolk m; Zuan al jere vistût cuntune vieste di pêi di camêl, peade tôr dai ombui cuntune cinturie di piel (Bibl-Mt) 2. KUL ledje, ledvena pečenka f. Omedinamiche['‫כ‬mbul] ?? Sore dut la nestre, che le vin clamade “Omedinamiche”, e à dimostrât di costâ une vore pôc (Pa 03/4) omega [o'mεga] → omeghe. omeghe [o'mεge] f 1. omega f 2. FIG konec m, omega f; Pont ~ točka omega; Il leam gravitazioninformazion al ven doprât di Tipler par fâ viodi che la gjeometrie dal Pont Omeghe e corispuint (SiF 03/4). omelie [ome'lie] f REL homilija f; FIG pridiga f; Oh Diu, - e cheste volte Valantin Giavitto la ~ al voleve fâle dute (Tolazzi). omenat [ome'nat] m možača; E’ àn vût dit che al à vivût ca un ~, trist che nissun sa (Natisone/miti). omencin [omen't∫in] m možiček m. omenon [ome'non] m možakar m. omenut [ome'nut] m možič m, možiček m. omeodinamic [omeodi'namik], -iche adj homeodinamičen; Par Graziano Ganzit, perît agrari, agricultôr e ricercjadôr ~ (Pa 03/12). omeodinamiche [omeodi'namike] f homeodinamika f. omeomorfic [omeo'm‫כ‬rfik], -iche adj MAT homeomorfen; varietâts otignudis par chirurgjie di Fintushel-Stern, superficiis di Stein, cobordisim e spaziis esotics omeomorfics al spazi reâl di dimension cuatri. (SiF 02/1, 234). omeomorfisim [omeomor'fizim] m MAT homeomorfizem m. omeopatic [omeo'patik], -iche adj MED homeopatski; ~ m MED homeopat m. omeopatie [omeopa'tie] f MED homeopatija f; Elaborazions sucessivis, come la nestre, midiant de “Omeopatie” e de “Isopatie” aplicade al vegjetâl e al minerâl (Pa 03/4). omeostasi [omeo'stazi] f BIOL homeostaza f; omeostatic [omeo'statik], -iche adj BIOL homeostatičen, homeostatski. Omêr [o'mε:r] os.i m LIT Homer m; cun ~, Dante, Shakespeare, Moliere, un dai plui grancj genis de leteradure mondiâl. (Eg) omeric [o'mεrik], -iche adj LIT homerski. omertât [omer'ta:t] f zarota molka f; zakon molčečnosti; La baridure de ~, lis complicitâts particulârs tra mont politic e mont economic (Pa 02/1011). ometi [o'mεti] (o omet, p ometût) tr opustiti, opuščati. omicidi [omi't∫idi] m umor m, uboj m. omicidiari [omit∫idi'ari] m morilec m, ubijalec m; ~ adj ubijalski; Ma trops sono stâts in Italie chei che a àn disubidît la matetât omicidiarie des invasions de Albanie, de Grecie, de Jugoslavie, de Russie? (Pa 05/05). omiletic [omi'lεtik], -iche adj homiletičen; pridigarski. omiletiche [omi'lεtike] f homiletika f, nauk o cerkvenem govorništvu; Pal Sietcent si à di dâi une grande impuartance al ûs dal furlan pe ~ e pe catechesi (Pa 03/10). omilie [omi'lie] f homilija f; ~, te fieste dai 13 di Avost, a Davian) (Pa 03/11); ~ de beatificazion Te ~ de beatificazion, te domenie “in albis” di chest an (Pa 03/11). omission [omisi'on] f 1. opustitev f, izpuščanje n; che e varès vût di parâ jù un pecjât di ~ e di rifondi lis culturis minorizadis di cheste injustizie secolâr. (Pa 02/10-11); Si po sgarâ in pinsîrs, in peraulis, in voris e in omissions (BelFa) 2. JUR opustitev f. omnicomprensîf [omnikompren'si:f], -ive adj vseobsegajoč; La Soprintendence omnicomprensive di cumò no à mai vût avonde fuarce par frontâ in mût determinât il problem archeologjic (Pa 02). omnipotence [omnipo'tεnt∫e] f vsemogočnost f; fâ la ~ postoriti vse mogoče. omnipotent [omnipo'tεnt] adj vsemogoč; ~ m l’Omnipotent Vsemogočni m. omnipresint [omnipre'zint] adj vseprisoten; cu la inficje di un governadôr onipresint intai media (La 07/03) omnisience [omnisi'εnt∫e] f vsevednost f; cheste concentrazion informative e corispuint a (e e dimostre) la “~” di Diu. (SiF 03/4, 133). omnisient [omnisi'εnt] adj vseveden; la teorie fisiche e sperimentabil di un Diu omnipresint, ~, e omnipotent (SiF 03/4, 133). omogjeneitât [omoăenei'ta:t] f → omogjenitât. omogjeni [omo'ăεni] adj istoroden, soroden; in plui di jessi ripartide in forme omogjenie sun dut il teritori regjonâl e je tal cûr de int e des comunitâts.(Pa 02); dome mancul dal 10% dai Stâts a son lenghistichementri omogjenis e lis lenghis impleadis a son 3 mil?(Pa). omogjeneamentri [omoăenea'mentri] adv → omogjeniementri. omogjeneitât [omoăenei'ta:t] f → omogjenitât. omogjeneizâ [omogjenei'dza:] tr homogenizirati; e' àn vût mangjât amburger e omogeneizâts preparâts cul cicin des vacjs nudridis induistrialmentri. (Scf); Il dut al ven omogjeneizât e filtrât. (SiF 02/1, 31-45) omogjeneizazion [omogjeneidzatsi'on] f homogeniziranje n, homogenizacija f; a puartavin no dome la omologazion dai consums ma ben ancje la ~ dai costums e des usancis. (SiF 03/3, 115). omogjeniementri [omoăenie'mentri] adv istorodno, sorodno; omogjenitât [omoăeni'ta:t] f istorodnost f; Lis Comunitâts montanis si à di fondilis (5 in Regjon), rispietant il criteri de ~ sociâl, economiche (Pa). omograf [o'm‫כ‬graf] m LING homograf m. omolisi [omo'lizi] m KEM homoliza f. omologâ [omolo'ga:] tr homologirati, potrditi; odobriti; registrirati, standardizirati; Cecotti al à in fin capît che e vuelin omologâlu par doprâlu. (La 06/2). omologabil [omo'lizi] m ki se da homologirati; si à di studiâ il sisteme di un gnûf implant che al rispieti lis dôs realtâts diferentis e no omologabilis (Pa 04/06). omologazion [omologatsi'on] f homologacija f; potrditev f; standardizacija f; cuant che il gjornâl al à finide la sô periodicitât e al à scugnût rindisi a la ~ democristiane e a la insensibilitât de çampe (Pa 03/12); ~ di usancis Se par vie di cheste azion che e veve imponût la ~ di usancis, tradizions (SiF 03/3, 115). omologjie [omolo'ăie] f 1. homologija f; soglasje n, skladnost f; Di massime i plasmidis mitocondriâi circulârs a divegnin dal mtDNA e a mostrin une ~ di secuence cun i acits nucleics. (SiF 03/4, 9) 2. MAT homolognost f. omonim [o'm‫כ‬nim] adj LING istoimenski, homonimen; ~ m LING homonim m, enakozvočnica f. omonimic [omo'nimik], -iche adj homonimen. omonimie [omoni'mie] f homonimija f, homonimnost f. omosessuâl [omosesu'a:l] adj homoseksualen; che al jere colpe lui parvie de sô tendence ~. (Bel); ~ m homoseksualec m. omosessualitât [omosesuali'ta:t] f homoseksualnost f. omosfere [omos'fεre] f GEO homosfera f. omotetie [omote'tie] f MAT homotetija f; homotetičnost f. omousie [omou'zie] f REL homousija f. omp ['‫כ‬mp] m (pl. omps, umign) → om. Òn ['‫כ‬n] f → Sant Martìn Di Volves Òn. on. [ono'revul] kratice > onorevul; nol podeve jessi che l’on. Roberto Menia. (Pa 02/12). onanisim [ona'nizim] m PSIH onanija f, masturbacija f, samozadovoljevanje f. onanist [ona'nist] m PSIH onanist m. onâr [o'na:r] f BOT → olnâr. ònbul ['‫כ‬nbul] f ?? E leve vie movint i onbui e robantmi alc di gno che no rivavi a tignîmi. (BrLi). once ['‫כ‬nt∫e] f unča f (mera). oncogjen [on'k‫כ‬ăen] adj MED onkogen, rakotvoren. oncogjenesi [onko'ăεnezi] f MED onkogeneza f. oncolic [on'k‫כ‬lik] f MED onkolog m. oncologjic [onko'l‫כ‬ăik], -iche adj MED onkološki. oncologjie [onkolo'ăie] f MED onkologija f. ondade [on'dade] f 1. (velik) val m 2. FIG val m, naval m; ~ di popui Cheste no fo però la ultime ~ di popui, stant che daûr a rivarin popui di raze slave (Pa 03/2) 3. FIG trohica f, mrvica f. o'nd [ond] f < o + indi; Ma jo o 'nd ai trê» mi rispuindè un mascjut. (fradis). ondât [on'da:t] adj valoven, valovit. onde ['‫כ‬nde] f 1. val m; ondis dal mâr morski valovi; come il batit dal cûr e lis ondis dal mâr (Macjeu) 2. FIG val m, naval m; → vongule 3. FIZ (radijski) val m; lâ pes ondis iti v eter; E larà pes ondis di sabide a 15.15, cu la repliche di martars (scritorsfurlans); ~ curte kratki val; ~ medie srednji val; ~ lungje dolgi val. ondulatori [ondula't‫כ‬ri] adj valovit, valujoč; o vin un procès ~ o di sorestabilitât, come se si tratàs di un pendul, che al puarte a ossilazions (ciclis limits) a.v.s. (SiF 02/2, 129). ondulazion [ondulatsi'on] f valovanje n, ondulacija f. onest [o'nεst] (pl. onescj) adj 1. pošten, vrl; Un pari, Checo, inteligjent, ~, religjôs a mût so. (glesie) 2. dostojen 3. spodoben, primeren onestât [ones'ta:t] f poštenost f. onestementri [oneste'mentri] adv 1. pošteno 2. odkrito; ~, però, o pensi che al è dificil di inmagjinâ che e passi une soluzion cussì drastiche. (Pa 04/06) 3. spodobno. onfalite [onfa'lite] f MED vnetje popka f, omfalitis m. onfegâ [onfe'ga:] tr in refl → ofegâ. Ong ['onăar] kratica > organizazions no guviernativis (Pa 03/8). ongjar ['onăar] adj HIST ogrski, madžarski; dulà che, tal secul X, a cjatarin ripâr i fraris rosacens par vie de avanzade ongjare (consorziocastelli); ~ m HIST Madžar m, Oger m. ongjarês [ongja're:s] adj madžarski; I rapresentants sindacâi dai stabiliments todescs, austriacs, ~, catalans e furlans a àn cirût une comunance (O); ~ m 1. Madžar m 2. madžarski jezik m, madžarščina f. Ongjarescje [onga'resqe] m strata Ungarorum; dulà che e je ancjemò la Stradalte che, daspò di chê volte, a fo clamade ~ (strata Ungarorum) (JM). Ongjarie [onăa'rie] f Madžarska f; a un altri centenâr di lôr in chês altris filiâls dal grop, che a son in Slavuachie, ~, Rumenie, Bulgarie e fint in Russie. (Pa 02) ongjele [on'gl??] f vrezilo n, dletce n. onglade [on'glade] f → ongulade. ongle ['ongle] f → ongule. onglise [on'glize] f → onglisie. onglisie [on'glizie] (t. onglise) f ?? ~ dal dêt Ma sêstu sigûr che al ven? - al tornà a domandâ Corrado roseant vie une ~ dal dêt. (Tolazzi). ongulade [ongu'lade] (t. onglade) f praska f. ongule ['‫כ‬ngule] f noht m; krempelj m; parkelj m; kopito n; fin te ponte des ongulis, fin sot lis ongulis čisto do konca, do dna, do kraja; mi picin lis ongulis, mi pice sot lis ongulis FIG ??. onic ['‫כ‬ng] ?? O nulivi di bonodôr tanche il cynamomo e l'acant, o nulivi bon tanche la mire plui fine, tanche il galban e l'onics e (Bibl-FidiSirac) onicomprensîf [onikompren'si:f], -ive f → omnicomprensîf. onipotence [onipo'tεnt∫e] f → omnipotence. onipotent [onipo'tεnt] adj → omnipotent. oniric [o'nirik], -iche adj sanjski; un stîl introspetîf li che spes il plan ogjetîf de storie al va paralêl a un secont plan naratîf plui sogjetîf e ~. (ilfriuli); e che al puarte la poesie di de Gironcoli in alt, viers inacessibilis ma presints dolcecis onirichis. (La 03/03). Onlus [ ' ] kratica > Organizazions no lucrativis di utilitât sociâl (CoUd). Onofri [ '?? ] os.i m Onofrio. onomastic [ono'mastik], -iche adj LING onomastičen. onomastiche [ono'mastike] f LING onomastika f, imenoslovje n, onomatopee [onomato'pεe] f LING onomatopeja f, posnemanje živih glasov. onomatopeic [onomato'pεik], -iche adj LING onomatopoetičen. onôr [o'no:r] m čast f, ugled m, slava f, poštenost f, spoštovanje n. onorâ [ono'ra:] tr (po)častiti; spoštovati, čast delati. onorabil [ono'rabil] adj častitljiv, spoštovanja vreden. onorabilmentri [onorabil'mentri] adv častitljivo, spoštovanja vredno. onorabilitât [onorabili'ta:t] f častitljivost f, čast f, ugled m. onorance [ono'rant∫e] f 1. počastitev f; svečanost f 2. (plačilo, ki jo zakupnik plača zakupodajalcu v naturi) plačilo v naturi. onorari [ono'rari] adj 1. časten 2. časten; honoraren; ~ m honorar m. onorât [ono'ra:t], -ade adj časten; počaščen; Mi riten ~ di vê podût condividi une prove cussì dure cun feminis e oms pronts a dâsi vie cence sparagn (Pa 05/04). onorevul [ono'revul] adj častitljiv, spoštovan. onorific [ono'rifik], -iche adj časten; la prime nassude cun convinzion e partecipazion popolâr, a cjatin finalmentri un puest dignitôs e ~ chestis culturis artesanâls (Pa 03/10). onorificence [onorifi't∫εnt∫e] f odlikovanje n; al pont di rineâ e tiere e culture e religjon dai paris e dai vons par un puest, une divise, une paie, une ~. (Pa 02). Onoulf ['‫כ‬nt] os.i m Onoulf m; Tal 438 ddC, ~ al ordene ai Latins dal Danubi di tornâ te penisole, parvie di une scorsade dai Avars. (Sclese). o'nt [ont] > o + indi; par che o 'nt vin di robis par no jessi contents. (Onde). ont ['‫כ‬nt] adj masten, zamaščen, zamazan, umazan od masti; ~ m 1. ocvrto maslo; si metin denti las cartufulis taiadis a bocognuts e dâ ancje a chestis une brustulide in tal ~. (Natisone/furlanis); pan cul ~ kruh ocvrt na maslu; mangjâ di ~, mangjâ di vueli skromno jesti; nadâ tal ~ živeti v izobilju 2. (redko) maslo n 3. ARGO sperma f. Ontagnan [onta'ñan] kr.i f (Gonars) Ontagnano; In fuarce dal seguitîf tratât a la Austrie a restavin: Gurize, Gardiscje, .. ~ (Storie). onte I ['onte] f v: dâ une ~ e une sponte . onte II ['onte] f → prionte. ontefûr [onte'fu:r] f ?? lavorant scuasit dibessôl, di dâ fûr par cuindis mês un ebdomadari scrit è ~ par furlan (JM, Salvâ). ontiç [on'tit∫] (t. untiç) m maščoba f; → untum. ontogjenesi [onto'ăεnezi] f BIOL ontogeneza f; ontogjenetic [ontoăe'nεtik], -iche adj BIOL ontogeneza f; ontolic [on't‫כ‬lik] m ontolog m; parvie che al è leât a la morfologjie de lenghe, al varès di prudelâ i modernis ontolics a une maiôr moderazion tal sustignî che il “jessi” (Pa 04/07). ontologjic [onto'l‫כ‬ăik], -iche adj FILOZ ontološki; un argoment ~ simil a chel classic di Sant Anselm in teologjie! (SiF 03/4, 133). ontologjichementri [ontoloăike'mentri] adv FILOZ ontološko. ontologjie [ontolo'ăie] f FILOZ ontologija f; No ’nd è ~ tal pinsîr chinês parcè che, a diference des lenghis indoeuropeanis (Pa 04/07). ontologjisim [ontolo'ăizim] m FILOZ ontologizem m. ontologjist [ontolo'ăist] m FILOZ ontologist m; ~ adj FILOZ ontologističen. Onu ['‫כ‬nu] kratica m > Organizazion des Nazions Unidis) OZN (Organizacija Združenih Narodov); L’inviât speciâl dal “Onu” pe Birmanie (Pa 02). onzi I ['ondži ] (onç, onzis, onç, p onzût) tr 1. na-, pomazati 2. zalivati meso (na ražnju) 3. FIG (t. šalj.) tolči, udariti 4. REL maziliti; chês feminis devotis che a puartavin la mire par ~ il cuarp di Crist e imbalsamâlu (CoUd). onzi II ['ondži] tr → jonzi. onzint [on'džint] m 1. MED mazilo n 2. balzam m. onzude [on'džude] f 1. mazanje n, podmazanje n 2. REL maziljenje n; la ultime ~ REL poslednje olje n 3. FIG podmazanje n, podkupovanje n; dâ une ~ a un koga podkupiti 4. udarec s palico. onzût [on'džu:t], -ude adj namazan; un mac di cjartis di mil, vecjis e onzudis. (Sg). op ['‫כ‬p] int hop! opacitât [opat∫i'ta:t] f 1. senčnost f, neprozornost f 2. FIG bledost f, brezizraznost f; Forsit ancje par cheste ~ o latitance dai grancj leaders, pape Wojtyla al à cjapade une valence e un puest che no i compet, ancje se al è esaltant. (Pa 03/11). opâl [o'pa:l] m MIN opal m. opalin [opa'lin] adj opalen, opalov. opare ['‫כ‬pare] f 1. delo n, dejanje n, trud m, prizadevanje n; man di ~ mezda; oparis publichis ?? In particulâr la economie si zovà di une profonde trasformazion pal bon numar di oparis publichis (Natisone/furlanis) 2. (umsko, umetniško) delo n; Ancje J. D. Pirona nol rivarà a viodi publicade la so ~ (Union); cap di ~ mojstrovina f; ~ di art umetniško delo; ce che e significhe une ~ di art (christianromanini 07/04) 2. MUZ opera f. operâ [ope'ra:] (o operi [o'peri] tr 1. delati, delovati, ravnati 2. (tekstil) tkati po vzorcu; ~ it 1. dejstvovati, delovati, biti aktiven; vplivati; de associazion "Vicini di Casa" che di agns e opere tal judâ i extracomunitaris tal inseriment abitatîf. (O); Al siopar a podaressin daspò dâ la lôr adesion ancje i sindacâts autonoms che a operin tal compart de publiche aministrazion. (O) 2. MED operirati; fâsi ~ pustiti se operirati; Un di lôr al fastidiave parvie che al veve la femine tal ospedâl par fâsi ~. (Sg) 3. VOJ operirati, dejstvovati; ~si refl 1. zgoditi se, pripetiti se 2. MED dati se operirati. opera omnia [ope'rant] inv (lat.) vsa dela, zbrana dela. operabil [ope'rabil] adj MED primeren za operacijo, ki se ga lahko operira. operabilitât [operabili'ta:t] f MED stanje primerno za operacijo. operadôr [opera'do:r] m 1. vršilec m, izvajalec m, delavec m; ~ turistic turistični delavec; e dai sindics, dai Comitâts, de Comunitât di Mont, dai operadôrs turistics, dai Coltivadôrs, dal Wwf (La 06/2) 2. MED kirurg m, zdravnik operater 3. FILM operator m; snemalec m; ~ di cine ?? Tai prins agn dal 50 in ta la me vite o ai fat ancje l'~ di cine (sf) 4. delavec m, sodelavec m (dol. področja); ~ culturâl kulturni delavci; 2.cors par operadôrs culturâi furlans (CIRF) 6. MAT operator m 7. TELEK operater m; La clamade no coste nuie dal telefon fis, dai celulârs (cualchi ~ al permet la clamade ancje se al è finît il credit) (ass3.sanita) 8. operater m (v klicnem centru); che al è atîf ogni dì des 7.00 aes 23.00 cuntun ~ telefonic (CoUd). operaiste [opera'ist] adj ?? Pasolini al preferive une militance di çampe, plui popolâr e operaiste (Bel). operant [ope'rant] adj delujoč, dejstvujoč; jessi ~ biti v veljavi. operari [ope'ra:ri] m 1. delavec m; par pensâ ae gjestion dai esubars e al ricolocament dai operaris une volte finide la casse integrazion. (O); Figurant come socio, no come ~ (Sg) 2. MED kirurg m 3. operater m, uslužbenec m 4. MAT operátor. → lavorent; ~ adj delavski. operât [ope'ra:t], -ade adj 1. MED operiran 2. (tekstil) po vzorcu tkan; ~ m 1. delo n, delovanje n 2. MED operiranec m. operatîf [opera'ti:f], -ive adj 1. delujoč, delaven, dejstvujoč; Dut câs la ufierte de Pirelli e presente dai problemis sul plan ~.(O); Lis analisis a son stadis fatis su ordin dal NOE - Nucli Operatîf Ecologjic..(O); al risulte che il personâl impleât nol sarà di mancul rispiet a chel ~ prime de privatizazion (O) 2. veljaven, v veljavnosti, operativen: operativitât [operativi'ta:t] f operativnost f, delovanje n, dejstvovanje n: al è stât indotât dai mieçs materiâi e des risorsis umanis che a coventin par une vere ~ (Pa); L’art. 5 al stabilìs lis modalitâts di delimitazion dal teritori dulà che e varà ~ la leç (Cisilino, treball). operazion [operatsi'on] f 1. delovanje n, dejstvovanje n, ravnanje n, prizadevanje n 2. (banka ipd.) postopek m, operacija f; La ufierte dal grup lombart .. e torne a meti dut in discussion pe vendite de aziende, ancje par chel che al inten i timps de ~. (O) 3. MED operacija f 4. VOJ operacija f; cuant che nus àn lassât dibessôi ai timps de "Operazion Albe" (Pa) 5. MAT operacija f. operculi [o'pεrkul] m pokrovček m; MED ~ de insule ?? e je causade di une ativitât eletriche anormâl di cualchi struture dal lobi temporâl (struturis limbichis temporobasâls, temporâls laterâls, dal ~ de insule) (SiF 03/3, 31-49). operete [ope'rεte] f MUZ opereta f. operetist [opere'tist] m MUZ avtor operet. operositât [operozi'ta:t] f delavnost f; La largjure e cuintrisegnà il moviment leterari e culturâl saltât fûr de ~ curient di Marchet (Pa 02). opi ['‫כ‬pi] m opij m; sot l’efiet dal ~ pod vplivom opija; o ai passât cun dut il gno cûr e cun dute la mê anime, in chei moments o çavariavi come se o fos stât sot l’efiet dal ~! (SiF 03/3, 31-49); ~ dai popui opij ljudstva; la religjon ~ dai popui, no jere propi dome une invenzion di Marx… (Pa 06/3) Religija je opij ljudstva. opifici [opi'fit∫i] m tovarna f; al implantà un piçul ~ a Mueç per lavorazion dal lin (Natisone/furlanis). opinabil [opi'nabil] adj sporen, dvomljiv; a ogni mût il gno personâl sintî e intuî no puedin gjoldi di nissune credibilitât se a restin dentri di une esperience personâl e, come tâl, ce tant ~. (Pa 03/12). opinion [opini'on] f mnenje n, domneva f; fis di ~ popolnoma prepričan; ~ publiche javno mnenje; Il ricognossiment al intint di segnalâ a la ~ publiche merecane la regjon taliane (Pa); → impion. opinionist [opinio'nist] f Funzionari di bancje, opinionist, sindacalist, scritôr, tradutôr (La 07/04) opinionôs [opinio'no:s], -ose adj trmast, trmoglav. oplà [op'la] int hopla. oplalà [opla'la] (t. opsasà) int tralala. oplalele [opini'o??] int tralala. oponi [o'p‫כ‬ni] (o opon, p. oponût/opuest) tr nasprotovati, nasproti postaviti, ugovarjati. oportun [opor'tun] adj primeren, prikladen; ugoden, oportun; Par chest nus semee plui ~ fermâ la nestre atenzion sul non (La 05/6); Lis ipotesis, volutementri restritivis, che a son stadis adotadis in chest studi a consintin di concludi che al è ~ (Pa 03/11). oportunementri [oportune'mentri] adv primerno, prikladno; ugodno, oportuno. oportunisim [oportu'nizim] f oportunizem m. oportunist [oportu'nist] f oportunist m. oportunistic [oportu'nistik], -iche adj oportunističen. oportunitât [oportuni'ta:t] f 1. priložnost f, prilika f 2. primernost f, prikladnost f, pripravljenost f. oposidôr [opozi'do:r] m nasprotnik m; ~ politic politični nasprotnik; e cjapât sù la bandiere dal “Jihad” cuintri dai oposidôrs par liberâ la tiere e il popul de soçarie carognose, de impuritât e dal mâl dal opressôr (Pa 03/10); E je une storie avuâl di tantis altris di ebreus, di slâfs, di oposidôrs politics dal nazisim. (Pa 7/2000). oposizion [opozitsi'on] f 1. odpor m, ugovor m, nasprotovanje n; sul altâr di un' ~ mastine al progjet udinês dal "Friûl storic" (Pa) 2. POL opozicija f; Pe ~ 5 a son i conseîrs dai DS, 4 de Margherita, e un parom di Verts (O); Une soluzion cheste che e viôt la ~ totâl dai sindacâts..(O) popolna opozicija; partîts di ~ opozicijske stranke. opost [o'post] adj nasproten; stant la militance tai doi inschiriaments oposcj (Pa 06/2). opressîf [opre'si:f], -ive adj zatiralen, zatiralski. opression [opresi'on] f zatiranje n, opresija f. opressôr [opre'so:r] m zatiralec m; provocât de lôr ignorance e no de lôr asse. Inrispietôs, ma no opressôrs! (Pa 03/6); però, a gno mût di viodi, al tint un pôc masse a confondi opressôrs e oprimûts (Pa 06/2). oprimi [o'primi] (o oprim) tr zatirati, k tlom tiščati, tiranizirati; → scjafoiâ. oprimût [opri'mu:t], -ude adj težek; ~ m zatiranec m. opsasà [opsa'sa] int → oplalà. optometrie [optome'trie] f MED optometrija f. optometri [op't‫כ‬metri] f MED optometrija f. opuest [opu'est] (pl. opuescj) adj nasproten, nasproti ležeč; ~ m nasprotje n. opûr [o'pu:r] co 1. ali, ali pa, ali tudi; Lis possibilitâts di intervent a son dôs o indotâ lis stradis di barieris cuintri dal rumôr ~ realizâ pavimentazions che a proviodin a assorbî part di chest rumôr. (O); ~ lis necessitâts dai "media" locâi a domandin altris professionalitâts? (Pa) 2. če ne, v drugem, nasprotnem primeru, drugače. opuscul [o'puskul] m majhen spis, knjižica f, brošura f; Si trate di un ~ a fumuts trilengâl, italian, inglês e francês. (O); come rispueste a un ~ che al descriveve lis vicendis venezianis dal ’48-4935. (GP). opzion [optsi'on] f svobodna izbira f; opcija f. opzionâl [optsio'na:l] adj dodaten, po izbiri, opcionalen. ôr ['o:r] m 1. rob m; obšiv m; meja f; sul ~ de blizu, skoraj ob; Intant Vignesie, za cenglade sul ~ de Tiereferme, e vignive blocade ancje par mâr da lis nâfs dal nimì. (GP); jemplâ avuâl dal ~ napolniti do roba; o jeri sul ~ che malo je manjkalo, da; za las, da; ~ de manteline Adiriture i predis e i plui devoz a picjavin i filateris, strissulutis cui tocs de leç, ad ~ de manteline. (BelFa); ~ de strade na robu ceste; al cirive sul ~ de strade un clap, par metilu sot la ruede. (Sg); ad ôr → adôr 2. AGR kos zemlje. oracul [o'rakul] m 1. preročišče n 2. FIG revež m, revček m. oraculâr [oraku'la:r] adj ?? paris de filosofie, e la vôs dure, oraculâr (La 07/03) orade [o'rade] f ZOOL orada f (Sparus aurata); ~ de corone velika orada. orâl [o'ra:l] adj usten; oralen; ~ m ŠOL ustni izpit m; Al previôt un esam scrit e un ~ ae fin dal cors e al furnìs un deplome. (Pa 7/2000). oralitât [orali'ta:t] f oralnost f; la dibisugne di considerâ la ~ e la alfabetizazion moments ducj i doi indispensabii par salvâ l’insostituibil creativitât dal om (Pa 03/10). oralmentri [oral'mentri] adv ustno; (dirit di rivolzisi ~ e par scrit), sedi ta chê passive (dirit di ricevi rispuestis orâls e scritis). (Cisilino, treball). oramâr [ora'ma:r] f primorje; e une grande fulugne di int vignude di dute la Gjudee, di Gjerusalem e dal ~ di Tîr e di Sidon (Bibl-Lc) ter iz tirskega in sidónskega primorja. orangutan [orangu'tan] m orangutan m; Chel mataran di Ursus si divertìs a fâ la imitazion dal ~ tal gno piçul regjistratôr. (Ta). orâr [o'ra:r] m BOT → laurâr; (carn.) fâ boli un moment e scolâ, tornâ a meti ta cite cun fueis di ~. (Natisone/furlanis) orarà [ora'ra] int hura! oraresse [ora'rese] f BOT lovorikovec m (Prunus laurocerasus). orari [o'rari] adj uren, na uro; disc ~ AVTO parkirna ura; in sens ~ v smeri urnega kazalca; in sens contrari di chel ~ v nasprotni smeri urnega kazalca; Il secont aspiet al è leât invezit ae forme des isofotis, che a tindin a svirgulâsi in sens contrari di chel ~ (SiF 02/2, 11-24); ~ m urnik m; ura f; uradni čas; disponibil cun ogni martars e ogni joibe cun ~ des 16 aes 18 (ilfriuli); No sês mico in fabriche, dulà che us controlin i oraris. (Sg); ~ continuat neprekinjeni obatovalni čas; la Galarie e sara vierte cun ~ continuât (Pa); ~ estîf poletni obratovalni čas; ~ invernâl zimski obratovalni čas. oratôr [ora'to:r] m govornik m, retorik m, orator m. oratori [ora't‫כ‬ri] m 1. REL oratorij m, molilnica f 2. klečalnik m. Orazi [o'ratsi] os.i m HIST Horac m. orazion [oratsi'on] f 1. REL molitev f 2. govor m orbitâl [orbi'ta:l] adj 1. FIZ orbitalen 2. ANAT očničen, orbitalen. orbitari [orbi'tari] adj ASTR opisati krivuljo; gibati se v orbiti. orchestrâ [orkes'tra:] tr 1. MUZ orkestrirati 2. FIG organizirati. orchestrâl [orkes'tra:l] adj orkestrski, orkestralen. orchestrazion [orkestratsi'on] f orkestracija f, orkestriranje n; Ma no je afat fermade chê che Antoni Beline, in chê volte, al definive «une ~ a favôr de unitât regjonâl (Pa 05/07). orchestre [or'kεstre] f 1. MUZ orkester m 2. TEAT orkester m. orco ['‫כ‬rko] m → orcul. orcoboe ['‫כ‬rkul] âstu capît, mus ignorant di un ~? (Furlanist). orcolat [orko'lat] m → orcul. orcul ['‫כ‬rkul] (pl orcui) (PEJ orculat/ orcolat) m MIT ljudožerec m, divji mož (velikan v pravljicah), strašilo n. orcule ['‫כ‬rkule] f MIT žena ljudožerca. Orçan [or't∫an] kr. i f (Remanzâs) Orzano. Ord. Min. l’art. 87 al garantive l’insegnament dal ladin tes scuelis elementârs (po dissiplinât de Ord. Min. 5145/76 dal 1948), (Cisilino, treball) ordegn [or'dεñ] m orodje n, naprava f, ustroj m. orden [or'dεn] m → ordegn. ordenâ [orde'na:] tr 1. urediti; razporediti 2. ukazati 3. naročiti (npr. pijačo) 4. REL posvetiti. ordenadôr [ordena'do:r] m RAČ računalnik m; Sedi i tescj di rivistis e gjornâi sedi i libris publicâts cul jutori dal ~ (computer). (SiF 02/1); Lis informazions a son a disposizion su cjarte e par ~. (CoTav). ordenâl [orde'na:l] adj vrstilni (števnik). ordenâl [orde'na:l] m AGR → ordenari. ordenament [ordena'ment] m 1. ureditev f, razporeditev f 2. pravilnik m; red m, sistem m, ustroj m; Ur tocjarà a di chei che a guviernaran dopo di doprâ lis possibilitâts garantidis dal gnûf ~. (Pa 04/06). ordenance [orde'nant∫e] f 1. JUR sklep m, uredba f; tredîs ordenancis custodie cautelâr (Onde); La ~ e va daûr dal Regolament de Polizie Municipâl (CoUd) 2. VOJ predpis m. ordenari [orde'na:ri] adj 1. navaden, običajen, reden; par ~ ponavadi; professôr ~ redni profesor 2. PEJ navaden, cenen, malovreden; surov, neomikan; ~ tanche il pan di sorc (/di cumis) zelo neomikan, surov, neuglajen, neotesan; ~ m 1. vsakdanjost f, navadnost f; fûr dal ~ nevsakdanji, neobičajni; Jessint int fûr dal ~, e à scugnût vê une vite fûr dal ~, e duncje plui dificile di jessi capide e considerade. (Bel); ur va ricognossude une cjaladure e une dedizion fûr dal ~ (Pa 06/1) 2. redni profesor m, ordenarij m 3. AGR pas zemlje, kjer se goji zelenjava. ordenariementri [ordenarie'mentri] adv navadno, običajno, redno; ponavadi; → par ordenari. ordenat [orde'nat] adj urejen. ordenazion [ordenatsi'on] f 1. uredba f, ukaz m, naročilo n 2. REL posvečenje, posvetitev (v duhovnika). ordin ['‫כ‬rdin] m 1. (splošno; v znanosti) red m, vrsta f, razpored m, zapovrstje n; al ~ pripravljen, nared; par ~ malo po malem, redovito; ~ cronologjic kronološki red, kronološko zaporedje; Al è stât fissât cheste setemane intal tribunâl di Udin l'~ dai candidâts che a corin pe presidence (O 19/5/2001); ~ jerarchic hierarhični red; Il côr al è organizât seont un ~ jerarchic (Pa); ~ des peraulis GRAM besedni red; Il cec, membri de famee des lenghis slavis, al è caraterizât di un ~ des peraulis un grum libar (SiF 02/1) 2. red m, urejenost f; bon ~ red m, disciplina f; fâ un pôc di ~ (furlan) narediti, napraviti malo reda; gnûf ~ mondiâl novi svetovni red; La novitât e sta intal fat che il progjet, mai dât dongje di Bush pari, di un “Gnûf ~ mondiâl” al va indenant a cost di ducj i coscj. (Pa 05/06); ~ public javni red; si à pandût la dificoltât intal garantî l'~ public (O) 3. uredba f, ukaz m, naročilo n; Lis analisis a son stadis fatis su ~ dal NOE (O) ..po naročilu..; ... par ubidî a un ~ dal Signôr,..(Pa 10/99); ~ di ~ geslo n; FIG ključna beseda f 4. REL red m. ordinâl [ordi'na:l] adj 1. MAT ordinalen 2. LING vrstilen; ~ m 1. MAT ordinalno število 2. GRAM vrstilni števnik; I ordenâi componûts dai numars parsore de desene a son stâts justâts daûr de regule 39 (Provincia). ordinament [ordina'ment] m 1. ureditev f, razporeditev f 2. pravilnik m; red m, sistem m. ordinamentâl [ordinamen'ta:l] adj In dut câs, i sorestants regjonâi no son afat justificâts se no doprin ju imprescj juridics che a àn bielzà a disposizion, intun cuadri ~ (Pa 03/5). ordinariât [ordinari'a:t] m ordinariat m; ~ militâr vojaški ordinariat; Intal 1935 l'~ militâr al veve domandât dai nominatîfs par mandâ capelans militârs in Etiopie te vuere da la Abissinie. (Pa). ore ['‫כ‬re] f ura f; čas m; PROV lis oris de matine a son la mari dai mistîrs/ lis oris de sere a son la mari dai pinsîrs; a ~ basse v poznem popoldnevu, proti večeru; da la ~ che o sin sposâts odkar sva se poročila; des bielis oris ure in ure, dolgo časa; ~ di cristian ob spodobni uri; o sai che no je ~ di cristians. (Sg); oris di presince dal dipendent che e cjape in considerazion grandecis come oris di presince dal dipendent, oris di lavorâ par contrat (SiF 02/1, 209); e je la ~ čas je, (da); la ~ di gnot (cerkev) zvonenje ob polnoči; par ~ tant za sedaj, za enkrat; 24 oris su 24 24 ur na dan; 24 oris su 24, i dâts relatîfs ai cjamps eletromagnetics che a saran trasmetûts a di un computer centrâl, logât intal municipi. (O) 2. trenutek m, čas m; no fidâ la ~ di z nestrpnostjo čakati na; imbroiâ lis oris ubijati čas, zapravljati čas; passâ la ~ razvedriti se, kratkočasiti se, ubijati čas; prime da la ~ prej, bolj zgodaj; a sarès ~ passade che.. bil bi čas, da; a oris pierdudis ; a oris brusadis ko ni prometa, ni nobenega. oredignot [oredi'ñot] f → ore di gnot. oreglâ [ore'gla:] tr/it prisluškovati (komu, čemu), prežati, stikati za. oreglarie [ore'glarie] f BOT natresk m, sempervivum m (Sempervivum tectorum); E jo che o oreglavi! ... O restai di clap! (Mucci). oreglon [ore'glon] adj uhljat, uhljast, z velikimi ušesami, ušesast; ~ m oseba z velikimi ušesami. oregluce [ore'glut∫e] f BOT ličca f (Lychnis); → orele di jeur ; ~ mate BOT (Doronicum bellidiastrum); → mandriarie salvadie. orele ['orele] f 1. ANAT uho n, uhelj m; dûr di ~ naglušen; dâ/ fâ ~ a prisluhniti (nek.); rivâ in ~ priti na ušesa; m pederast m; stâ cu lis orelis dretis Podopo i disè che al sarès stât cu lis orelis dretis (Sg); tirâ lis orelis napeti ušesa; A tiravin ducj lis orelis (Sg) 2. ZOOL (pri ribih) škrge fpl 3. lesen primež m, kljun (pri kladivo) 4. BOT ~ di jeur → oregluce ; ~ di surîs kosmatica f, škržolica f (Hieracium pilosella); → pilosite; ~ m pederast m, peder m. oremai [ore'mai] adv pa; že; Tiereferme, ~ dute in man dai imperiâi, al jere vignût a mancjâ (Cavedalis). oremus [ore'gla:] v: ad oremus → adoremus; ma la femine di Valantin Giavitto a rivà a blocâ chel ~ e a lè indenant (Tolazzi). orent [o'rεnt], -de adj grozen, strahoten; A un scjas il barcon si vierç lassant jentrâ un frêt buf di fueis che a Ailîs i samee che si mudin in orendis creaturis de gnot. (ShW). ore-pontade [orepon'tade] f dogovorjena ura, fiksna ura, zmenek m. ore presint [orepre'zint] adv zdaj, trenutno, v tem trenutku; come che al sucêt ~ (CoUd). oresi [ore'gl??] m → oresin. oresin [o'rezin] (t. oresi) m zlatar m; semais un ~ che al stimi brilants (Sg); Duncje si ipotize che l'om cjatât a Gonârs al fos un ~ (CoGonars). Orfeu [or'fεu] os.i m MIT Orfej m; che a rapresentavin il mit di ~ e Euridice (CoUd). organet [orga'nεt] m 1. majhne orgle, orglice fpl 2. MUZ lajna f; tal cjâf i balinave la musiche come un ~ (MazzonIol). organic [or'ganik], -iche adj 1. KEM organski; e il contignût di materiâl ~ .. al è testât cul parametri surogât UV-54. (SiF 02/1, 11-20); Organics alogjenâts eliminabii o spurgabii a mieç di gorgolament Purgeable Organic Halogen POX; cun riferiments tant che il POX (Organics alogjenâts eliminabii o spurgabii a mieç di gorgolament, Purgeable Organic Halogen) (SiF 02/1, 11) 2. MED organski (glede organov) 3. FIG organski, skladen, celovit; ~ m osebje n, personal (v uradih); fin a rivâ ad un dimensionament dal ~ in funzion des oris totâls di cuvierzi e des oris che ogni dipendent di ogni cualifiche al pues cuvierzi. (SiF 02/1, 209); parcè che tai ultins mês si veve simpri lavorât ad in plen, tant che l'~ al jere rivât a vê tresinte dipendents. (La 05/7). organicist [organi't∫ist] adj ?? ; scuele organiciste a si scuintrin cussì dôs scuelis di pinsîr: une che e ten sù la anatomie e la neuropatologjie (scuele organiciste) e chê altre invezit la psicologjie (scuele psicanalitiche) (SiF 02/1, 155-165) organicitât [organit∫i'ta:t] f organskost f, skladnost f, celovitost f. organisim [orga'nizim] m 1. BIOL organizem m; ~ vivent živo bitje; ricognòs la celule come unitât fondamentâl morfologjiche e fisiologjiche dai organisims vivents spozna celico kot osnovno gradbeno in dejavno enoto vseh živih bitij. (SiF 02/1, 155-165) 2. FIG organ m, organizacija f; ~ no guviernatîf nevladna organizacija; A vignaran transmetudis ancje ai puartevôs dai stâts candidâts a la adesion e ai organisims no guviernatîfs interessâts. (Pa 03/12). organist [orga'nist] (pl organiscj) m organist m, orglar m. organistic [orga'nistik], -iche adj MUZ orgelski; A van indevant fintremai ai 13 di Jugn i apontaments dal IV festival ~ “Citât di Puart”. (Pa 04/05). organizâ [organi'dza:] tr organizirati, ustrojiti, urediti: Il palinsest al è organizât par fassis.(O); Tal 1986 e à organizât la prime edizion dal festival (O); criminalitât organizade organizirani kriminal; ~si refl tvoriti se; prirediti, organizirati; Ogni an, vie pal Istât, ator pa la Europe si organizin mil cors di lenghis regjonâls. (Pa). organizadôr [organidza'do:r] m organizator m; ~, tra lis tantis robis, ancje de spedizion che par prime, tal 1954, e rivà su la piche dal K2. (O); I organizadôrs a consein di sielzi i dîs di vore pe visite (Pa). organizazion [organidzatsi'on] f 1. organizacija f, ustrojba f, uredba f: e à prudelât la sô programazion radiofoniche cun la ~ di iniziativis culturâls, musicâls,..(O); 2. organizacija f, združenje n, zveza f: che si è tignude joibe a Triest, lis dôs organizazions slovenis principâls - SKGZ e SSO - a àn presentât (O); ~ mondiâl dal cumierç Svetovna trgovska organizacija (WTrO); La jentrade de Cine inte “~ mondiâl dal cumierç”, tal 2002 (Pa 05/07); ~ pal disvilup e la cooperazion in Europe Organizacija za varnost in sodelovanje v Evropi (Ovse) (OSCE). (SiF 02/2, 139) organizazions no guviernativis nevladne organizacije; a pro des organizazions no guviernativis (“Ong”) (Pa 03/8). organo ['‫כ‬rgano] m → orghin. organzin [organ'dzin] m TEKST organzin m; → orsoi. orgasim [or'gazim] m orgazem m. orghin ['‫כ‬rgin] m 1. ANAT ud m, organ m; te suaze dal studi dal lengaç come ~ dal cjâf. (SiF 02/1); sglonfâ i orghins nabasati se 2. orodje n, naprava f, mehanizem m, strojni del 3. POL organ m, ustanova f; Il Sindic al è l'~ responsabil de aministrazion dal Comun. (CoRemanzacco); orghins ministratîfs e la garanzie de rapresentativitât de comunitât slovene intai orghins ministratîfs (Pa 7/99) 4. MUZ orgle fpl, zbor m (v cerkvi); E sarano suns di ~, o dindinâ di incuins, o glons di cjampanis? (Cadorini/furlan). orghino ['‫כ‬rgino] m → orghin. Orgnan [or'ñan] kr.i f (Basilian) IT Orgnano. orgnan [or'ñan] m bedak m, tepec m; che mi somee di jessi un ~ (Ta). orgoi ['‫כ‬rgin] m (redko) ošabnost f, nadutost f; ponos m; Dimostrâ di rivâ a puartâle fûr e jere deventade une cuestion di ~ (Uniud). orgoiôs [orgoi'o:s], -ose adj (redko) ošaben, nadut; ponosen; O sin ~ dal lavôr fat (Natisone). oribil [o'ribil] adj grozen, strahoten, strašen; che al proviôt la esecuzion di une ~ (..) linie par aiar de potence significant di 300 mw (La 06/1). oricalc [ori'kalk] m 1. KEM hrizokola f 2. medenina f; a cuistionâ sul guiderdon dal predicjadôr coresimâl o su gnovis lampidis di ~ pai siei altârs! (Mar). oridece [o'ridet∫e] f štrašnost f, strahotnost f, groznost f. orient [ori'εnt] m vzhod m; Orient Mezan, Medi Orient Srednji vzhod; chê di inmaneâ posizions di vantaç intai puarts di mâr dal Orient Mezan; (Pa 03/4); no dome in Iran, ma purpûr tal intîr Medi Orient e (Pa 06/1); → Jevât. orientâ [orien'ta:] tr orientirati; ~si refl orientirati se. orientâl [orien'ta:l] adj vzhoden, jutrov; ~ m vzhodnjak m, orientalec m; Le àn doprade i paians, i cristians, i orientâi e i ocidentâi, i sapients e (Bel). orientalizâ [orientali'dza:] tr orientalizirati; ~si refl orientalizirati se. orientalizazion [orientalidzatsi'on] f orientalizacija f. orientament [orienta'ment] m orientacija f; orientiranost f; che nol si jere comprometût declarant di aderî a chest o a chel ~, ma cualchi idee la veve. (GP). orientazion [orientatsi'on] f orientacija f; orientiranje n. Origjene [orien'ta:] f REL Origen m; Jo no sai se cheste aversion de glesie pe sessualitât, ritignude come une sorte di disgracie di acetâle cuanche no si po fâle sparî come ~ (Bel). origjin [o'riăin] f izvor m, poreklo n, začetek m; La antologjie e cjape dentri un insiemit di tescj che a van des origjins dal ûs scrit dal furlan fintremai aes ultimis produzions (O); Ma lis tradizions dal Friûl, ancje se a àn lis origjinis che si pierdin tal timp (Pa). origjinâl [oriăi'na:l] adj (t. FIG) originalen, izviren, prvoten, poseben, svojstven; La prime sale e mostre lis fotos in stampe ~ su cjarte dal '800 (O); lis iniziativis esternis a fasin di Onde Furlane un fenomen dal dut ~ tal panorame radiofonic regjonâl.(O); ~ m 1. original m, izvirni primerek m, izvirnik m 2. posebnež m, čudak m. origjinalitât [oriăinali'ta:t] f izvirnost f, originalnost f, origjinalmentri [oriăinal'mentri] adv originalno, izvirno. origjinari [oriăi'nari], -arie adj 1. izviren, prvoten; acès fra i doi edifizis al è diret doprant un narteç di là de jentrade principâl origjinarie. (Pa) 2. po poreklu Origjinarie de Sirie, Faten Chabarek, 29 agns e un italian perfet (Pa). origjinariementri [oriăinarie'mentri] adv izvirno, prvotno, porekloma; Lis 3 capis a bote, ~ decoradis a mosaic, a son sostignudis di doi templârs centrâi (Pa). orit ['‫כ‬rit] adj grozen, strašen. oriunt [ori'unt] adj po rodu (iz kraja, dežele); Garlatti, ~ di Forgjarie (scritorsfurlans); ~ m ŠP tuji igralec (v ital. moštvih). orizin [o'ridžin] f → origjin. orizinâl [oridži'na:l] adj → origjinâl. orizont [ori'dzont] m 1. obzorje n, horizont m 2. GEOL horizont m 3. FIG obzorje n, horizont m, razgledanost f; Ma il libri al slargje il so ~ ancje a la storie dal Friûl in chest periodi (Pa). orizontâl [oridzon'ta:l] adj vodoraven, horizontalen; orlâ [or'la:] tr robiti, obrobiti. orladure [orla'dure] f 1. robljenje n, obrobljanje n 2. rob m, obrobek m, obšiv m. orlant [or'lant] os.i m Roland m. orloi [or'l‫כ‬i] m ura f; cuant che parsore dal campanili di Aquilee (la tôr di Popon) e à cjatât puest un ~ mecanic (praxisfriuli); ~ di soreli sončna ura f; tirâ sù l’~ naviti uro; dâ il timp al ~ nastaviti uro. orloiâr [orloi'a:r] m urar m. orloiut [orloi'ut] m ura f, urica f; Ten, ti doi il gno braçalet, e il lacet pe cjavile. E il gno ~. (Mucci). ormentâr [ormen'ta:r] m → armentâr. ormente [or'mente] f → armente. ormisin [ormi'zin] m → urmisin. ormon [or'mon] m BIOL hormon m; si pues fa une punture a base di ormons (CoUd). ormonâl [ormo'na:l] m BIOL hormonski ornâ [or'na:] tr (o)krasiti, lepotiti. ornament [orna'ment] m okrasitev f, ornamentacija f, okras m; ~ de façade Une cjase tipiche de Engjadine par altri no je complete cence i carateristics ornaments de façade (La 05/6). ornâr [or'na:r] m → olnâr. ornât [o'rna:t], -ade adj okrašen; ličen. orne ['orne] f HIST benečanska mera za vino in olje (6 vedrov). ornitolic [orni't‫כ‬lik] m ptičeslovec m, ornitolog m; Ancje gno barbe ~ lu jere! (Ta). ornitologjic [ornito'l‫כ‬ăik] adj ornitološki. ornitologjie [ornitolo'ăie] f ptičeslovje n, ornitologija f; ornitosi [orni't‫כ‬zi] f MED ornitoza f. orografic [oro'grafik], -iche adj GEO orografski. orografie [orogra'fie] f GEO goropisje n, orografija f; Pe sô carateristiche ~ e gjeografie, a dispiet de sô piçulece, cheste regjon e à une vore di fenomens meteorologjics (SiF 02/2, 39-58). oronim [o'r‫כ‬nim] m LING ime gore, gorovje n, oronim m. oronimie [oroni'mie] f LING oronimija f. orôr [o'ro:r] m 1. groza f, strah m, strahota f 2. gorska soteska f, prepad m. ororà [oro'ra] int → orarà. oroscop [o'r‫כ‬skop] m horoskop m; l'~ e une rubriche par furlan (Pa). oroscopic [oro'sk‫כ‬pik], -iche adj horoskopski. ors ['‫כ‬rs] m 1. ZOOL medved m; mi cjati denant un drugul di cosac gruès tanche un ~ (carnialibera); O di gnot, par alc di pôre imagjinâ, trop facil isal une cise par un ~ sgambiâ! (ShW); contâ chê dal ~ klepetati, kvačkati; ~ blanc polarni/ beli medved 2. (t. orsat) FIG nedružabna oseba, okornež m 3. kamneno orodje za čiščenje peči. orsâ [or'sa:] tr sovražiti, gledati sovražno. orsarie [orsa'rie] f → cularie. Orsarie [or'sarie] kr. i f (Premariâs) Orsaria; Lovarie e ~ (te foto) a cjapin il lôr non propite dai lôfs e dai ors. (Leng). orsat [or'sat] m (t. FIG) → ors. orse ['‫כ‬rse] f 1. ZOOL medvedka f 2. ASTR Orse Maiôr, Orse Minôr Veliki, Mali medved; che si podevin rimirâ le Orse Maiôr e milions di stelis. (bassafriulana). orsere [or'sere] adv → nossere. orsoi [or's‫כ‬i] m TEKST organzin m. orsut di stofe [or'sut di ] m medvedek m (igrača). ort ['‫כ‬rt] m 1. vrt m, zelnik m, sadovnjak m; si puedin meti jù instalazions ancje tal ~ (CoUd); ~ botanic botanični vrt; fâ un fregul di ~ O vorès fâ un fregul di ~, tra une plante e chê altre. (Sg) 2. FIG vê tal ~ un (alc) požvižgati se na (nek.); mandâ tal ~ un zapoditi (nek.); salvâ l´~ e lis verzis ?? ortaie [or'taie] f 1. zelenjava f; e je ancje la mostre concors de preziose (e spes dismenteade) ~ (consorziocastelli) 2. zelenjavni nasad m. ortâr [or'ta:r] m (gor.) → altâr. ortîf [or'ti:f], -ive adj AGR vrten. Ortisei [or'ta??] m → S. Martin te Badie; → St.Ulrich (Bz); (par italian Ortisei) diretôr de scuele mezane e dal Institût Tecnic di Urtijëi/St. Ulrich (La 03/01) ortocromatic [ortokro'matik], -iche adj FOTO ortokromatski. ortodontic [orto'd‫כ‬ntik], -iche f MED ortodontski. ortodontie [ortodon'tie] f MED ortodontija f, ortodontika f. ortodòs [orto'd‫כ‬s] adj 1. REL pravoveren, ortodoksen; pravoslaven 2. FIG ortodoksen; Al è ~ un che al è precîs in te formulazion dai principis. (BelFa); cu la cuâl che Milani, ~ fin te mevole (Bel); ~ m REL pravoslavec m. ortodossie [ortodo'sie] f 1. REL pravovernost f, ortodoksija f, ortodoksnost f; Onestât inteletuâl e ~ (Bel); Par nô il tiermin ~ nus riclame dome une remissivitât facile e stupide (Bel) 2. REL pravoslavje n; ortoepic [orto'εpik], -iche adj LING pravorečen, ortoepičen. ortoepie [ortoe'pie] f LING pravorečje n, ortoepija f. ortofloriculture [ortoflorikul'ture] f vrtnarstvo in cvetličarstvo; Si trate di realtâts specializadis soredut intal cjamp de ~, dal vivaisim e de agriculture biologjiche. (O). ortofonic [orto'f‫כ‬nik], -iche adj MED, LING ortofonski. ortofonie [ortofo'nie] f 1. MED ortofonija f 2. LING pravilna izgovarjava 3. FIZ ortofonija f. ortofosfât [ortofos'fa:t] m ortofosfat m; Intes aghis refluis il fosfar si cjate in trê formis: ~ (PO–34 ), polifosfât (P2O7) e fosfar leât organichementri. (SiF 03/4, 73-84). ortogjenesi [orto'ăεnezi] f BIOL ortogeneza f. ortogjenetic [ortoăe'nεtik], -iche adj BIOL ortogenetičen. ortogonâl [ortogo'na:l] adj MAT pravokoten, ortogonalen; stâts a son dits di jessi ortogonâi se a son caraterizâts di proprietâts fisichis mutualmentri esclusivis. (SiF 03/3, 9-18). ortogonalitât [ortogonali'ta:t] f MAT pravokotnost f, ortogonalnost f; la significance gjenerâl de ~ jenfri stâts fisics, e la descrizion cuantistiche dai procès di misure. (SiF 03/3, 9-18). ortografic [orto'grafik], -iche adj LING pravopisen, ortografski; corezion ortografiche pravopisni popravek. ortografie [ortogra'fie] f LING pravopis m, ortografija f. ortolan [orto'lan] m 1. vrtnar m 2. zelenjadar m 3. oselam [oze'lam] (t. ucelam) m LOVSTVO uplenjeni ZOOL vrtni strnad (Emberiza hortulana); ~ di montagne ZOOL snežni strnad (Emberiza nivalis). ortopedic [orto'pεdik], -iche adj MED ortopedski. ortopedie [ortope'die] f MED ortopedija f. ortopnee [orto'pnεe] f MED ortopneja f. ptiči. ortoprassi [orto'prasi] f ortopraksa f; La peraule “~” e smicje plui ae fedeltât concrete, di fat e tai fats, che a une dutrine religjose o filosofiche. (BelFa). ortopratic [orto'pratik] m ortopraktik m; Semplificant si podarès dî che l’ortodòs nol sgare di un et in te teorie e l’~ nol sgare di un centesim in te pratiche. (BelFa). ortut [or'tut] m vrtiček m. orzie ['‫כ‬rdžie] f orgija f. osalât [oza'la:t] m KEM oksalat m; Colôr e produzion di ~ a vegnin ridusûts cuant che lis culturis a vegnin fatis cressi tal scûr (SiF 03/4, 9). osana [o'zana] m REL hozana f; slava !; Benedet il regn dal pari nestri Davit, che al sta rivant. ~ tal plui alt! (glesie). osanâ [oza'na:] it peti hozana; FIG hvaliti, peti slavospeve; O cirarai di jessi il plui obietîf possibil, cirint di lei la realtât complesse e complessive di chest pontificât grant, lunc, osanât e criticât. (Pa 03/11). oscar ['‫כ‬skar] m FILM oskar m; FIG nagrada f, priznanje n. Oscar ['‫כ‬skar] os.i m Oskar m. OSCE ['‫כ‬skar] kratica > Organizazion pal disvilup e la cooperazion in Europe (SiF 02/2, 139). oscurantisim [oskuran'tizim] m mračnjaštvo n, obskurantizem m; Sonei chescj i profetis dal gnûf umanesim che al à di cjapâ il puest dal ~ clericâl? (Pa 05/06). oscurantist [oskuran'tist] m mračnjak m, obskurant m. oscurantistic [oskuran'tistik], -iche adj mračnjaški, nazadnjaški; paiât plui del lecit la adesion o anession al ream libertari e inluminât dai talians che a scorsavin il regjim illiberâl, ~ e paternalistic dai austriacs. (Pa 89/99). -ose ['na:] drugi del zloženke v medic. izrazih -oza; osmose osmoza. Oseà [oze'a] kr. i f (Rezija) Osojáni mpl (Osoáne) (DE Osach, IT Oseacco). osecuiôs [ozekui'o:s], -ose adj ?? o sedi [ '??] co → o sei. o sei [o'sei] co ali; oziroma; to je; e à presentât a la Confederazion, ~ al guviêr di Berne, un program colegât a une rieste di richiestis. (La); al à davierte la 174 sentade dal Consei doprant la sô mari lenghe, ~ il furlan. (La 06/3). oselâ [oze'la:] tr 1. poželeti, zahoteti se, ljubiti; ~ di hrepeneti po čem 2. dvoriti (nek.), osvajati 3. (pri)vabiti 4. zalezovati 5. imeti na očeh, kontrolirati; ~ it ptiče loviti; provierbi da la alte, dulà che a san par pratiche ce che al vûl dî pal contadin la passion dal ~. (Percude). oselade [oze'lade] f 1. LOVSTVO ptičji lov, ptičarstvo n 2. LOVSTVO uplenjeni ptiči 3. naprava za LOVSTVO ptičji lov (vzletišče). oseladôr [ozela'do:r] m 1. LOVSTVO ptičar m; lovec m; Co jê lu smicje, tant che lis ocjis salvadis viodint l’~ che al strisse o lis çoris dai cjâfs colôr dal rusin che in trop (ShW) 2. FIG povzpetnik m; Cu lis scjaipulis, cui reclams e cul lâ ator pal mont a fâ il mistîr dal ~ a cjapin in te anade dai biei beçs in cualchi paîs (Percude). oselande [oze'lande] f LOVSTVO ptičje lovišče; E vie a platâsi daûr de ~ dal Piçul (PauluzzoN). osele [oze'lande] f HIST stara benečka medalja. oselin [oze'lin] m 1. LOVSTVO ptičar m 2. ptičar, prodajalec ptičev. Osimo [oze'l??] m Compatâts di ~ osimski sporazumi. Oslavie [o'zlavie] kr.i f (Gurize) Oslávje (IT Oslavia); a cirin di fâ sù un mûr a Gurize par confinâ o ghetizâ i gurizans di lenghe slovene jenfri il teritori di Sant Andree, ~, Plume e San Maur. (Pa 02/12). osmanic [oz'manik], -iche adj osmanski, otomanski, staroturški. osmarin [ozma'rin] (manj obič. rosmarin) m rožmarin m (Rosmarinus officinalis); une sclese di canele, 3 clauts di garoful, un tic di ~ (Natisone/furlanis). osmi ['‫כ‬zmi] m KEM osmij m (Os). osmidrosi [ozmi'dr‫כ‬zi] f MED osmidroza f. osmofilic [oz'm‫כ‬zi] m ?? Cjapant come esempli i gjenars Aspergillus e Fusarium, a si pues gjeneralizâ disint che par solit i prins a stan miôr cun temperaduris altis e a son un pôc osmofilics (SiF 02/1, 31-45) osmosi [oz'm‫כ‬zi] m KEM, FIZ osmoza f. osmotic [oz'm‫כ‬tik], -iche adj KEM, FIZ osmozen, osmotski. Osôf [o'zo:f] kr.i. m Osoppo (UD) (DE Osopp); il fuart di ~ utrdba Osoppo. osôs [o'zo:s], -ose (t. esôs) adj 1. mrzek, zoprn, osovražen 2. požrešen, skop; pretiran. ososetât [ozoze'ta:t] (t. esosetât) f 1. zoprnost f, osovraženost f 2. skopost f. osovan [ozo'van] adj nanaša se na Osoppo; ~ m prebivalec Osofa. ospedâ [ospe'da:] it → sossedâ. ospedâl [ospe'da:l] m bolni(šni)ca f; ~ dai mats blaznica f, norišnica f; ~ universitari univerzitetna bolnica; In Setembar S.J. al è stât ricoverât intal repart di neurochirurgjie dal ~ universitari di Triest. (SiF 02/1). Ospedâl [ospe'da:l] (t. ~ Piçul) m (Glemone) Ospedaletto (DE Spital (Spitalett). Ospedâl Piçul [~ 'pit∫ul] m → Ospedâl. Ospedalet di Glemone [ospeda'lεt di gle'mone] m → Ospedâl. ospedalin [ospeda'lin] m najdenček m. ospedalîr [ospeda'li:r] adj MED bolniški, bolnišniški; A Sant Denêl al fâs discuti il gnûf plan ~ anuâl che al previôt une schirie di tais (O); ~ m MED bolnišniški delavec. ospedalisim [ospeda'lizim] m MED bolnišniška dejavnost f; bolnišniški objekti. ospedalut [ospeda'lut] m demin. od ospedâl. ospit ['‫כ‬spit] m gost m; jessi ~ biti gost, biti v gosteh; Lunis ai 7 di Mai aes 10.00 o sarai ~ a Radio Onde Furlane (christianromanini 07/04). ospizi [os'pitsi] m sirotišnica f; dom za ostarele; zavetišče n; Fi di un cjaliâr che lu à lassât vuarfin a undis agns e di une femine che a finì i siei dîs intun ~ par alculizâts (Zili). ossecuiôs [osekui'o:s], -ose adj spoštljiv. ossedi [ '??] co → o sei. ossei [ '??] co → o sei. ossen [o'sεn] adj 1. opolzek, nespodoben 2. grd, odvraten 3. zanič, nesrečen. ossenitât [oseni'ta:t] f obscenost f, nespodobnost f, umazanost f, nespodobno dejanje; grdobija f. osservâ [oser'va:] tr 1. opazovati, opaziti 2. spoštovati, izpolnjevati (zakone ipd.). osservabil [oser'vabil] adj opazen; ~ f FIZ merljiva veličina; il rodul dai operadôrs liniârs al imparis rampit a pene che si provi a calcolâ il valôr mezan des osservabilis fisichis daonzudis cu la polarizazion dal foton. (SiF 03/3, 9-18). osservadôr [oserva'do:r] m opazovalec m; osservadôrs uficiâi uradni opazovalci; Ma l’“Onu” cu lis sôs pressions al oten pôc, pal fat ch’al à dai osservadôrs uficiâi, ma no une vere comission di control. (Pa 02). osservance [oser'vant∫e] f spoštovanje pravil, predpisov. osservatori [oserva't‫כ‬ri] m observatorij m, opazovalnica f; ~ Meteorologjic meteorološka opazovalnica; ~ Meteorologjic de Agjenzie Regjonâl pe Protezion dal Ambient dal Friûl-Vignesie Julie, Sarvignan (SiF 02/2, 39-58). osservazion [oservatsi'on] f 1. opazovanje n, izpolnjevanje n 2. opazka f, opomba f. ossessîf [ose'si:f], -ive adj obsesiven; a van incuintri a cambiaments di umôr cun moments di rabie e agressivitât, a nivel di caratar a son seriôs, ossessîfs e cence umorisim. (SiF 03/3, 31-49). ossession [osesi'on] f obsedenost f; PSIH obsesija f. ossessionant [osesio'nant] adj ubijajoč, moreč; Dut chest al ven berlât in maniere ossessionante par un trat di timp. (Pa 05/06); impen di pierdi timp e muse intune lote ossessionante cuintri des intemperancis o deviazions sessuâls. (Bel). ossessionât [osesio'na:t], -ade adj obseden; ducj i doi a jerin ossessionâts de inmagjine tal sens plui inteletuâl de peraule, fint a colâ tal estetisim; ducj i doi, a mût lôr, (Bel). ossêt [o'se:t] adj osetski; ~ m 1. Oset m; fasint lâ 1 milion e mieç di lôr in profugance: Cecens, Ingus, Armens, Ebreus, Ossêts, Daghestans e di altris etniis (Pa 03/5) 2. osetščina f. ossidâ [osi'da:] tr KEM oksidirati; Al rapresente la cuantitât di ossigjen domandade par ~ la sostance organiche (SiF 03/4, 73-84); ~si refl oksidirati se; oksidirati. ossidabil [osi'dabil] adj KEM ki lahko oksidira; rjaveč. ossidabilitât [osidabili'ta:t] f KEM oksidativnost f. ossidant [osi'dant] adj oksidirajoč; ~ m KEM oksidant m. ossidazion [osidatsi'on] f KEM oksidacija f, oksidiranje n. ossidi ['‫כ‬sidi] f KEM oksid m. ossidiane [osidi'ane] f VULK, MIN obsidian m. ossigjen [o'siăen] m KEM kisik m // < gr. oxigenon. ossigjenazion [osiăenatsi'on] f KEM oksigenacija f, oksigeniranje n; e si base su la misurazion dai segnâi di resonance magnetiche associâts ai cambiaments locâi dal nivel di ~ dal çurviel. (SiF 03/4, 97-114). ossimetri [o'simetri] m KEM oksimeter m. -ossit ['‫כ‬sit] drugi del zloženke pri kemičnih izrazih – oksid; npr. biossit bioksid. ossiton [o'siton] m LING oksitonon m. ossizin [o'sidžin] m → ossigjen. ostacul [os'takul] (pl ostacui) m ovira f, prepreka f; par vie che Diu al è un ~ a la sô libertât.(Pa 02); Parceche se un al sielç la libertât al sa che al scuen frontâ l'~ (Pa). ostaç [os'tat∫] m talec m, talka f; Alessandra Guerra, che i osservadôrs plui creançâts a definissin “~” dai potentâts romans e dai nazionaliscj triestins plui scjalterîts (Pa 03/6); il camion dai ostaçs butâts dentri a maçadis (PauluzzoN). ostariant [ostari'ant] m ki rad hodi po gostilnah. ostarie [osta'rie] f gostilna f, krčma f; jentrâ te ~ vstopiti v krčmo; sflocjis di ostarie ?? Giacomo Bezzi, al à dit che i coments di Galan «a partegnin a la categorie des sflocjis di ostarie (Pa 06/1). osteâ [oste'a:] it preklinjati, kleti. osteaçade [ostea't∫ade] f ?? Tu tu âs puartât vie cun snait il cûr de mê fie mudant la obedience che à di vêmi intune ~ cjavestrarie. (ShW). osteade [oste'a:] it ?? osteât [oste'a:t], -ade adj preklet; Brut osteât di un cicjariel! (MazzonIol). Ostensori [osten's‫כ‬ri] m REL (okrasna posoda) moštranca f, ostenzorij m (Ostensorium); Dopo di vê viert il tabernacul e brusât l’incens denant dal ~, al mostrà a la int la biele Ostie (Bel). ostentâ [osten'ta:] tr razkazovati. ostentazion [ostentatsi'on] f razkazovanje n; postavljanje n, bahanje n; Sigurementri al è plui ce che a àn mostrât in public, par stupide ~ e sfide (Bel). osteôs [oste'o:s], -ose adj 1. neprijazen, jezen, vzkipljiv 2. (vreme) neprijazen, slab, neprijeten 3. (jezik) težek, zapleten, trd. ostere [os'tεre] f → ustere. osti ['osti] f ce dal ~ ?? O sint il gno drenti-vie che si ribele, che mi domande ce dal ~ che o stoi a fâ culì (BrLi); I zafs a fasin simpri un efiet dal ~. (BrLi) ostie ['‫כ‬stie] f REL žrtva f, ostia f; e brusât l’incens denant dal Ostensori, al mostrà a la int la biele Ostie (Bel); nol è farine di fâ ostiis ni ravno enostavna stvar (Verone); la Nedalina no je farine di fâ ostiis e so fradi al è piês di jê (MazzonIol). ostîl [os'ti:l] adj sovražen, nasproten; alore eco che ti pâr une citât ~, une citât dure. (Pa 05/07); Une glesie sorde o ~ ai siei profetis (Bel). ostilitât [ostili'ta:t] f sovražnost f; il mont ocidentâl al varès di fâsi un grant esam e domandâsi il parcè di cheste ~ gjeneralizade (Pa 04/04). ostilmentri [ostil'mentri] adv sovražnost f. ostinazion [ostinatsi'on] f trdovratnost f, vztrajnost f. ostiôl [osti'o:l] m BOT ostiol m; Cryphonectria parasitica al è un ascomicêt che al forme peritecis, soterâts tai stromâts, cun lungjis golarinis che a finissin a pêl cuntune viertidure, l’~. (SiF 03/4, 9). ostîr [os'ti:r] m → ustîr. ostracisim [ostra't∫izim] m HIST ostrakizem m; ~ culturâl (Bel). ostregâr [ostre'ga:r] m → ostrigâr. ostrigâr [ostri'ga:r] (t. ostregâr) m ostrigar m, prodajalec ostrig. ostrighe ['‫כ‬strige] f 1. ZOOL ostriga f (Ostrea edulis) 2. FIG ~! presneto; capî une ~ ?? al è chi, in Russie. "E cui al capìs une ~, achì?", mi rispuint. (scuolamediamortegliano). ostrogot [ostro'g‫כ‬t] m HIST Vzhodni Got, Ostrogot m; che a vevin parât vie i Ostrogots (Vichi). ostrogotic [ostro'g‫כ‬tik], -iche adj vzhodnogotski. ostruzion [ostrutsi'on] f 1. zapiranje n, zapora f 2. nasprotovanje n; ovira f 3. MED zaprtje n, zapeka f. ostruzionisim [ostrutsio'nizim] m oviranje n, nasprotovanje n; POL obstrukcija f; Il dibatiment al fo cjalt e scombatût, fra ostruzionisims, iniziativis di lobbying inviadis di associazions e moviments des minorancis (SiF 03/3, 115). ostruzionist [ostrutsio'nist] m POL obstrukcionist m; ~ adj POL obstrukcijski. ostruzionistic [ostrutsio'nistik], -iche adj POL obstrukcijski; Ai 29 di Zenâr a àn butât fûr un document unitari, là che a contestin lis iniziativis ostruzionistichis dal deputât di Aleance nazionâl (Pa). Otacar [o'tante] os.i m Otokar m; Impuartante ancje pai Furlans e je chê di ~ Premysl II, che al salvà la unitât de Patrie dal Friûl (cadorini/furlan). otâf [o'ta:f], -ve adj osmi; ~ m osmina f, osminka f. otangolât [otango'la:t], -ade adj MAT osmerokoten, oktagonalen. otante [o'tante] num osemdeset; a ~ kar se da, popolnoma, na vso moč. otantesim [otan'tezim] num osemdeseti. otantin [otan'tin] adj osemdesetleten; ~ m osemdesetletnik m. otantine [otan'tine] f 1. osemdesetorica f 2. osemdesetletje n. otavari [ota'vari] m ?? diseve simpri che la glesie catoliche e fâs ogni an l’otavari di preieris pe unitât dai cristians (BelFa). otave [o'tave] f 1. osmina f; 2. MUZ oktava f. Otavi [o'tavi] os.i m Oktavij m. Otavian [otavi'an] os.i m 1. HIST (rimski cesar) Oktavijan m; al timp di ~ i Romans a jerin su la Donau, in Germanie e in Britanie (JM). otavin [ota'vin] m MUZ oktavin m, mala flavta. otegnî [ote'ñi:] → otignî. otel [o'tεl] m hotel m. otelarie [otela'tie] f hotelirstvo n. otelîr [ote'li:r] m hotelir m; e tal Institût par otelîrs di Praghe. (Pa 02). otic ['‫כ‬tik], -iche adj optičen. otiche ['‫כ‬tike] f optika f; Lis dôs otichis politichis no podaran confondisi parcè che si eliminaressin e si neutralizaressin tra di lôr. (Pa 02). otignî [oti'ñi:] (t. otegnî) (o oten) tr doseči, dobiti; risultâts otignûts doseženi rezultati; e aplicâ il model studiât par riviodi periodichementri i risultâts otignûts. (SiF 02/1, 209). otignibil [oti'ñibil] adj dosegljiv; di rifondazion totâl de struture organizative, al à tacât a convincisi che il paregjo di gjestion nol sarà un obietîf ~ (Pa 03/11). otigniment [otiñi'ment] m doseg m, dosežek m. otim ['‫כ‬tim] adj 1. izvrsten, odličen, najboljši 2. polnoleten. otimâl [oti'ma:l] adj optimalen, najboljši; O riten che la soluzion ~ e sedi chê di previodi par decret un minim di oris (Cisilino, treball). otimalizâ [otimali'dza:] tr optimizirati. otimalizazion [otimalidzatsi'on] f optimizacija f, optimiziranje n. otimementri [otime'mentri] adv izvrstno, odlično. otimisim [oti'mizim] m optimizem m. otimist [oti'mist] (pl otimiscj) m optimist m; ~ adj optimističen. Otmar [oti'm??] os.i m Otmar m. Otobon [vodal'dri] m ?? ~ dai Rovârs di Plasence, Gaston e Paian de Tôr di Milan. (JM). Otom ['o:r] m → Atom. otoman [oto'man] adj otomanski, staroturški; ~ m Otoman m, Turek m. oton [o'ton] m med, medenina f; Une targhe di ~ ‘e slusive su la puarte di chê cjase: Studio legale Campos avv. Enore. (BrLi). Oton [o'ton] os.i m Oton m; ~ I il Grant Oton Veliki; baste viodi, in proposit la lote grintose fate dai imperadôrs Sassons e, di ~ I il Grant (Pa 03/2). otonian [otoni'an] adj otonski; e je stade dade une vore di impuartance, e cun reson, al toc dal diplome ~ dal 1001 che al fevele de vile «que sclavorum lingua vocatur Goriza» (Pa 03/10). otorinolaringoiatrie [ois'tik] f MED se bavi z bolezni dihal; Il pari, luminâr di oculistiche, ~ e bon espert di archeologje e di leteradure (Bel). ôtri ['o:tri] prep → oltri. Otti ['o:tri] os.i f Oktavija f; (Ottavia); Il gno non al è Ottavia, ma culì ducj mi clamin ~. (BrLi). Otubar [o'tubar] m oktober m, vinotok m. ovâ [o'va:] it znesti jajca. ovâl [o'va:l] adj obel, ovalen, jajčast; ~ m 1. ARHIT oval m, ovalna niša f 2. MAT oval m, krivulja jajčaste oblike. ovade [o'vade] f → ovate. ovadorie [ova'd‫כ‬rie] f 1. ANAT jajčnik m 2. BOT plodnica f; ~ adj v: une gjaline ~ kokoš, ki dobro nese. ovâr [o'va:r] m → ovesâr. ovât [o'va:t] adj obel, ovalen, jajčast. ovate [o'vate] (t. ovade) f vata f. ovazion [ovatsi'on] f ovacija f, viharno pozdravljanje n. ovesâr [ove'za:r] m prodajalec jajc. ovesarie [ove'zarie] f prodajalka jajc. ovest ['‫כ‬vest] m zahod m. Ovidi [o'vidi] os.i m LIT Ovid m. oviementri [ovie'mentri] adv očitno, jasno; Cheste assunzion no je, ~, masse corete. (SiF 03/4, 47-59). ovul ['‫כ‬vul] m 1. jajčece n 2. ARHIT ovolo. ovulazion [ovulatsi'on] f BIOL ovulacija f. ozi ['‫כ‬tsi] m brezdelje n, odmor m. oziâ [otsi'a:] (t. oziosâ) it lenariti, postopati; → stâ dibant. oziôs [otsi'o:s], -ose adj brezdelen, ničen; ~ m brezdelnež m. oziosâ [otsio'za:] it → oziâ. ozon [o'z‫כ‬n] m KEM ozon; si rive aes concentrazions plui altis di ~ vie pal istât e tes oris plui cjaldis dal dì (CoUd). ozonic [o'z‫כ‬nik], -iche adj KEM ozonski. ozonometri [ozo'n‫כ‬metri] f ozonometer m. ozonometric [ozono'mεtrik], -iche adj ozonometričen. ozonometrie [ozonome'trie] f ozonometrija f. P P, p ['pi] m črka P, p. pà ['pa] m INF ati m; (bolj obič.) → pai. pa ['pa] m → par; pa la → par la, pe. pac ['pak] m zavoj m, sveženj m; al butà il ~ dai libris su la taule, (Sg); In chê al rivà un frut cun doi pacs sui braçs (Sg). pacâ [pa'ka:] tr udariti; (s palico) tepsti; Tra lis altris robis a sostegnive la assolute sotomission de femine rispiet al om e ancje che al è just ~ lis feminis cuantche i vûl. (Furlanist). pacagnâ [paka'ña:] (t. impacagnâ) tr 1. umazati, onesnažiti; Il nestri president de Provincie (che o garantìs jo che al è furlan) al à cirût di ~le. (Pa 03/6) 2. škropiti trte s bakrovim sulfatom. pacagneç [paka'ñεt∫] m (redko) blato n; glen m, mulj m; (bolj obič.) → pacjuc. pacagnot [paka'ñ‫כ‬t] m (pos. glede na bakrov sulfat) sadrena malta, mešanica f, zmes m, raztopina f. pacare ['pakare] f MEH bager m; Si trate di une rampe par disglereâ che al permetarà a lis pacaris di lâ jù a la svelte (CoCamp). pacàs [pa'kas] m požeruh m, požrešnež m; ~ adj požrešen. pacassâ [paka'sa:] it 1. nažreti se, pretiravati pri jedi; 2. (carn.) smejati; cualchidun in font la glesie al si met a ~ (a ridi ha,ha,ha.) (sf); ~ tr 1. žreti, požrešno jesti 2. FIG zapraviti, zapravljati. pacassade [paka'sade] f žrtje n. pacasson [paka'son] m in adj → pacàs. pace ['pat∫e] f v: fâ ~, jessi pacis bot biti, biti enak; jessi a pacis cu ?? Cui che al è batût tal so cuarp al pare jù il cjastic mertât cul so pecjât, cuindi al è a pacis cul pecjât. (Bibl-Let-Pieri). pache ['pake] f 1. batina f, udarec m; Ni lis pachis dal pari, ni lis preieris di sô mari a rivavin a fâi mudâ idee. (Enrico); cheste ~ tokrat; une ~ enkrat; di ~ odenkrat; in ~ točno; PROV pachis di vueli sant Botte da orbi. (Verone). pachee [pa'kεe] f umirjenost f, mir m; Napoleon al è un grum sustât pe ~ dal austriac (CoCamp); → fleme, sflacje. pacheôs [pake'o:s], -ose adj miren, prijeten; daspò di une vite ative si invie intune veglece pacheose (NazziD); fra une diluvion e un taramot e che, daspò di ogni savoltament, di oms o de nature, pacheosis a tornin a proponi (Mar). pacherist [pa'kεe] f ?? (For di Voltri) Valter Peresson, un puem di 30 agns, che al veve lassât ancje lui, par amôr de campagne, lu so lavôr di pacherist (Pa 03/8). pachet [pa'kεt] m zavojček m; (Casarsa) intant che al tirave fûr dal cassetin dal armar il ~ (cjartis di zûc) (Natisone/furlanis). pachiderm [paki'dεrm] m debelokožec m; slon m. pachistan [paki'dεrm] kr.i m Pakistan m; ~ m Pakistanec m; l’egjizian Sayyd Qutb .. e il ~ S. Abul Ala Mawdudi (1903-1979) (Pa 03/2). pacific [pa't∫ifik], -iche adj miroljuben, miren; E tant al semee armonic e ~ il frari de Umbrie (Bel); Ocean Pacific Tihi ocean m; fintremai al Mâr Cinês che le divît dal Gjapon a dal Ocean Pacific (Leng). Pacific [pa't∫ifik] kr.i m Tihi ocean m. pacificâ [pat∫ifi'ka:] (o pacifichi [pa't∫ifiki]) tr pomiriti, pomirjati, spraviti; ~si refl 1. pomiriti se; pobotati, spraviti se. pacificazion [pat∫ifikatsi'on] f pomiritev f, mirovno posredovanje n; a son lâts sul monument ae Resistence par meti jù lis rosis che a àn clamât de ~. (O). pacifichementri [pat∫ifike'mentri] adv miroljubno, mirno; No stin dismenteâsi che une vore di possibilitâts che il vieri statût al veve a son stadis lassadis durmî ~ par desinis di agns. (Pa 04/06). pacifisim [pat∫i'fizim] m pacifizem m. pacifist [pat∫i'fist] m pacifističen, miroljuben; l’interès e il limit dal valôr des manifestazions pacifistis. (Pa 05/04); ~ m pacifist m, miroljub m. pacile [pa't∫ile] f → pacjuc. pacjâ [pa'qa:] it žreti, jesti glasno; lis personis a àn pacjât i valôrs e runcjins e fat cressi il numar des veduis. (Bibl-Ezechiel); al si inzenogle su la nêf, al pacje une bussade suntun sfuei displeât e al scroche (scritorsfurlans). pacjade [pa'qade] f 1. jed m, žrtje n 2. tlesk z ustnicami in jezikom. pacje ['paqe] f (neobič.) jed m, hrana f. pacjet [pa'qεt] m → pacjete. pacjetâ [paqe'ta:] it predati se slastnim okusom; jesti z veseljem. pacjete [pa'qεte] (t. paqet) f vesela pojedina f, družabna večerja. pacjoc [pa'qok] m požeruh m, požrešnež m; ~ adj požrešen. pacjocâ [paqo'ka:] it nažreti se, žreti. pacjocade [paqo'kade] f velika pojedina f, žrtje n; svečana požrtija f. pacjocon [paqo'kon] m veliki požeruh m; I gras a son considerâts cuasi simpri dai pacjocons. (Cjargne). pacjon [pa'qon] m velik jedec, požeruh m, požrešnež m. pacjuc [pa'quk] m 1. blato n, glen m, mulj m 2. FIG zagata f, zadrega f, nerodnost f. Pacjuc [pa'quk] kr.i f (Drencje) Pačúh (IT Paciuch). pacjugôs [paqu'go:s], -ose adj blaten, glenast. pacut [pa'kut] (dim. od pac) m zavojček m, sveženj m; Dongje di nô une francese e à pierdût il so ~ di sigarets. (Ta); ~ di tabac (Sg) zavojček tobaka. padan [pa'dan] adj padski; No si è sigûrs però che ancje il Friûl al fasès part di chel teritori ~ concuistât dai Etruscs (CoGonars). padelade [pade'lade] f → padielade. padelin [pade'lin] m → padielin. padielade [padie'lade] (t. padelade) f 1. ponev (količina, vsebina) 2. udarec s ponvijo. padiele [padi'εle] f 1. ponev f; Netait il sclopêt fasêtlu a tocuts e fasêti cjapâ colôr te padiele (Ponte); → antian 2. nočna posoda f (za bolnike). padielin [padie'lin] (t. padelin) m ponvica f. Padier [padi'εr] kr.i f (Premariâs) Paderno. Padier [padi'εr] kr.i f (Udin) Paderno. padilion [padili'on] m šotor m; paviljon m; I siei padilions a forin une novitât rivoluzionarie.(GE); li dal ~ Esterni E de Fiere di Udin (Leng). padim [pa'dim] m → padin. padimâ [padi'ma:] tr in refl → padinâ. padin [pa'din] (redko padim) m počitek m, odmor m, mir m; cence ~ brez predaha, neprekinjeno; nol sarà plui une zone di circolazion cence ~ di machinis che a van tor ator (CoUd); cjatâ ~ umiriti se; i ponts di crisi che a scjassin il mont dal lavôr furlan a cjatin padin (Onde); dâ ~ dati mir; no veve plui un pêl di sium e mil pinsîrs no i davin ~. (MazzonIol); vê bisugne di ~ potrebovati mir; Se si fos fermât sul Cuel par simpri cun Linde che e veve bisugne di ~, come lui. (PauluzzoN). Padin [pa'din] i.g m Ma la ultime bataie, chê scombatude sul Prolongjà par cuistâ lis ricjecis de mont ~, e sarà par jê chê fatâl. (La 05/7). padinâ [padi'na:] (redko padimâ) tr (u-, po-)miriti; ~si refl (u-, po-)miriti se. padoan [pado'an] adj in m → paduan. padoane [pado'ane] f → paduane. padovan [pado'an] adj → paduan. padre ['padre] m REL oče m, pater m; si impensin di ~ D. M. Turoldo tal cjadalan de muart. (Pa). padreu [pa'drεu] (t. padreul) m patrigno. padreul [pa'drεul] m → padreu. paduan [padu'an] (t. padoan) adj padovski, padovanski; ~ m 1. Padovanec m 2. LING padovanščina f. paduane [padu'ane] (t. padoane) f 1. MUZ paduana f, padovana f, pavana f (ples); butâle in ~ šaliti se 2. Padovanka f. Padue ['padue] kr.i f Padova f; cun sede a ~ (Uniud). paesaç [pae'sat∫] m → paisaç. paesan [pae'zan] adj in m → paisan. pagan [pa'gan] m → paian. paganesim [paga'nezim] m → paianisim. pagjele [pa'ăele] f → padiele. pagjet [pa'gan] f ?? e la regjine des fadis, che si clamin Oberon e Titanie, tal contindisi un pagjet indian une vore biel. (ShW); Jo o domandi nome che un fantaçut robât des Fadis, par fâlu deventâ il gno pagjet. (ShW) pagjine ['paăine] f 1. stran f; 2. RAČ spletna stran f; Ducj a puedin modificâ lis pagjinis de Vichipedie (Vichi); ~ di jutori pomočna stran stromboli). pagjinute [paăi'nute] f (demin. od pagjine) stranica f. Pagnà [pa'ña] kr.i m Pagnacco (UD); al è stât prefet dal Institût Tomadini di Udin e daspò pastôr a ~, Glemone (GE); Plain di ~ (Pa)→ Plain; Cjastilîr di ~ (Pa). pagnarûl [paña'ru:l] adj in m → pagnerot. pagnerot [pañe'r‫כ‬t] (t. pagnarûl) adj nanaša na Pagnacco; ~ m prebivalec Pagnacca. pagnoche [pa'ñ‫כ‬ke] f hlebec m kruha; Le vedue e à fat une ~ cu la farine (glesie). pagnochist [paño'kist] (pl pagnochiscj) m ki dela samo za denar. pagnut [pa'ñut] m kruhek m, žemlja f; Se o volês, us prepari un ~ cul salam. (Sg); cuistâsi/ cjapâsi il ~ zaslužiti si kruh za preživetje; Se il Signôr al mande il frut al mande ancje il ~ Se il Signore manda il bambino manda anche il panino. (proverbifriulani). pagnutin [pañu'tin] m kruhek m. pahoehoe ['lave] f VULK lave ~ VULK (stromboli). pai ['pai] prep + art → par + i. pai ['pai] m oči m, ati m; Ati; Pai no sta la vie reste cjase cun no e lui ti a rispuindût (sf); Pai, ti confessi che o vevi dute la intension di scriviti te mê marilenghe (Enrico); tu puedis doprâ la doplete di puar ~ (PauluzzoN); Pai Nadâl Božiček; → dim. paiuti. paiâ ['pai] (pai, pais, paie, pain, paiais, pain) tr 1. (iz)plačati; ~ cuntun bocon di pan plačati z miloščino, drobižem; e si profitave par ~ il lavôr cuntun bocon di pan. (Sg); ~ une curiosetât zadovoljiti radovednost; ~ su la brucje plačati v gotovini; al paie il dazi su la brucje (Mar); se nol paie vuê, al paie doman “Diu al è furlan: se nol paie vuê, al paie doman” o ai let tun libri di proverbis. (BelR) 2. odškodovati, poplačati; us paie lis faturis vam poplača trud; ~si refl izplačati se. paiaç [pai'at∫] m 1. pajac m, klovn m 2. → paion. paiaçade [paia't∫ade] f norčija f, neumnost f; O domandin ai furlans: vonde cun le ~ de „dople fede". (faf); La ~ fassiste no à creât nuie di gnûf tal spirt dai talians (La 07/01); imbambinide di chês paiaçadis (MazzonIol). paiaçôs [pai'at∫] m ?? paiadôr [paia'do:r] m plačnik m, plačilni m; blagajnik m. paiament [paia'ment] m plačilo n; Il moment plui dificil al jere simpri chel dal ~. (Sg). paian [pai'an] adj 1. poganski; Une societât consumistiche, borghese, materialistiche, disumane, paiane.(Bel); Cundutachel il cristianesim al sielzè la strade dal acetà i rituâi paians (Scf) 2. (pos. za sonce, veter) divji, močan; istât ~ dulà che apont la int, vâl a dî i zovins mascjos dal lûc, si ingrumavin intai dopodismidîs di chel istât ~, tant che e fos la lôr rasule particolâr. (Daidussi); ~ m 1. pogan m 2. (pos. v pl) MIT (carn.) divjaki mpl, divja bitja npl, praljudje mpl 3. BOT → sarasin. paianine [paia'nine] f BOT → sarasin di prât. paianisim [paia'nizim] m poganstvo n; E chest si lu palpe te religjositât superficiâl, te incoerence e tal ~ pratic dai nestris batiâts (Bel). paianut [paia'nut] m BOT triprsti kamnokreč (Saxifraga tridactylites). paiâr [pai'a:r] m → mede; cjan ~ (pes) cucek m, bastard m, mešanec m; Te cusine nere nere ducj ator dal fogolâr e pe nape urle la buere cu la vôs di un cjan ~ ducj atens, cuiets si scolte (linostraulino). paiariç [paia'rit∫] m → paion. Paiazo [pai'atso] m → Paiaç; I personaçs carateristics dal carnevâl fassan a son "el Bufon, el Laché, i Marascons, il Re de Sobèna, el ~, el Pizon". (La 03/03). paidî [pai'di:] (o paidis, paidût) tr 1. prebavljati, prenesti; → dizerî 2. FIG prenesti, prenašati, predelati; Tal prin câs al significave ~ lis conseguencis di une dure ocupazion. (La 05/7); Come ducj i irakians, ancje i cristians a àn paidît sot il dispotisim di Saddam (Pa 05/12); Ta chest moment il romanç al sta paidint un fuart regrès a vantaç dal todesc (Cisilino, treball) 3. odplačati, poravnati, potrpeti. paidît [pai'di:t], -ide adj utrpel; dal rest lis amaris esperiencis paididis in Uefa a scugnin ben siervî di lezion. (La 05/7). paie I ['paie] f plača f, mezda f, plačilo n, honorar m; un aument de ~ leade al cressi dal coste de vite (Onde); al preferìs continuâ il so dotorât cuntune ~ di 40 dolars al mês. (SiF 04/5). paie II ['paie] f → stranc, fros, lescule. paiesc [pai'esk] adj svetlorumen. paiete [pai'ete] f trd slamnik m. paifùs [pai'fus] int VOJ na mestu odmor! na mestu voljno! paion [pai'on] m slamnjača f; dai moments di pâs dongje dal fogolâr e co a lavin a poiâ i vues tal ~. (Natisone/furlanis); → paiariç; brusâ il ~ FIG ?? . paîs [pa'i:s] m 1. dežela f, območje n, provinca f, teritorij m, zemlja f, domovina f; mandâ un in chel ~ koga poslati k vragu; PROV Cui che al gambie paîs al gambie custum . (ProvBr); ~ a bas cost dal lavôr države z nizkimi plačami; bon di vinci la concorince su lis fassis mediis-altis dal marcjât e no cui ~ a bas cost dal lavôr (La 05/7); ~ in vie di svilup POL države v razvoju; L’esodi al rivuarde ducj i ~ in vie di svilup. (Pa 02); ~ industrializâts industrializirane države; Daûr di ce che e dîs la “Fao”, intai ~ industrializâts il 70% de produzion di grans . (Pa 05/04) 2. vas f, naselek m; No je aghe plui frescje che tal gno paîs (Lenghe 2000); ~ plui fûr di man najbolj odročno naselje; ancje tai paîs plui fûr di man. (BelFa) 3. VOJ naš vojak, pripadnik domače vojske. Paîs Bas [pa'i:s] kr. i mpl Nizozemska f; ai timps de lote dai ~ pe independence de la dominazion Asburc spagnûi (Eg). Paîs Bascs [pa'i:s] kr. i mpl Baskovske dežele, Baskovske province; Lis piçulis nazions rapresentadis a jerin 10: Gales, Ocitanie, Bretagne, ~, .. (Pa 10/99). paisà [pa'i:s] ?? Jê e je une studente. Monica, la bateriste, e lavore intune radio (paisà!). (Ta) paisaç [pai'zat∫] m 1. okolje n; pokrajina f; Intun ~ suburban di pôre, tra la tangjenziâl, une discjarie grandone (CoUd) 2. ARS krajina f, pajsaž m. paisan [pai'zan] adj domač, deželski; ~ m domačin m, rojak m, kmet m; Mariute, si tu spietis un plasê da un ~! (don). paisanade [paiza'nade] (t. paisanisim) f domačnost f, lokalpatriotizem m. paisanisim [paiza'nizim] m domačnost f, lokalpatriotizem m; daûr des acusis di ~ e cul solit truc de “no concorenzialitât”? (Pa 04/04); → paisanade. paisazistic [paiza'nizim] m ?? e di cheste varietât paisazistiche e microclimatiche si tradusarà simpri di plui intun inviestiment a lunc tiermit. (Pa 02/10-11). paissarde [pai'sarde] f 1. lovska torba 2. uplenjena divjad; Parfin a chel grumut neri, apressapôc une presince strane sot de bancje (une peçote, une ~, une razze...) (Mar). paisse ['paise] f v: in ~ na preži, v zasedi; Là jù a son lûcs cul vert che nol sint soreli; e la fam no je in ~ daûr la puarte (Lenghe 2000); stâ in ~ biti v zasedi. // < st.v.nem. paisut [pai'zut] m majhna vas, vasica f; Mê none cuant che e jere frute e viveve a Davaste, un ~ di montagne tal comun (mediarete-edu). paiuti [pai'uti] (dim. od pai) m INF ati m. pal ['pal] prep + art → par + il. pâl ['pa:l] (pl pâi) m kol; ~ di palade debel kol, tram m; ~ di vît kol (v vinogradu); I pâi des vîts a jerin vecjos, e E. ur dave une sgorlade par viodi se a tignivin ancjemò. (Sg); ~ di fier železna palica; e jo soio par un ~? a jaz, ne štejem nič; jessi leât al ~, stâ al ~ biti priklenjen na verigo. palâ [pa'la:] tr (redko) kopati z lopato; → svangjâ. palacine [pala't∫ine] f vila f, dvorec m; In plui di gnûfs spazis pe biblioteche di cuartîr, la ~, une volte tornade a meti a puest (CoUd). pa la cuâl [palaku'a:l] adj ?? ~, cualchidun mi disarà ancje mone, ma stant che i ten a fâ alc in consei, o ten dûr par chei doi motîfs (christianromanini). palaç [pa'lat∫] (pl palaçs [pa'lats]) m 1. palača f, dvor m; Al si pense che uchì e vignì mitude in pîts ancje la antighe gastalgade, ven a stâi il ~ dai duchis langobarts. (Pa); Palaç Belgrât palača Belgrado; si à davuelte a Palaç Belgrât une riunion straordenarie dal Consei Provinciâl di Udin. (O); Palaç di Veri Steklena palača; che si à davuelt a Gnove York intal mês di Mai dal 2000, li dal Palaç di Veri, e je rimbombade la peraule d’ordin: (Pa 03/8); Palaç Perusini il 24 di fevrâr dal 1879 al nas a Udin, in Palaç Perusini, Gaetano (SiF 02/1, 155-165); Palaç Venezian di Malborghet Beneška palača v Naborjetu; ocasion de riunion che la Zonte regjonâl e à vût intal Palaç Venezian di Malborghet (La 05/11) 2. mestna, občinska hiša; ma a àn pandût il lôr marum cuntune proteste denant dal ~ dal Comun (O 24/3/2001) pred občinski hiši, pred občini.. 3. zgradba f, (stanovanjski) blok m, stanovanjska hiša f; Devant de jentrade dal ~ dal Consei si an vûts moments di tension..(O); sei la proteste devant dal ~ de Regjon.(O 30/6/2001); → palaçon, palaçat, palaçut, palacet, palacine. Palaçûl [pala't∫u:l] kr.i m Palazzuolo dello Stella (UD). palade I [pa'lade] f kolje n, palisada f, plot iz prekel; Il len al jere doprât in edilizie, par fâ mobilie, paladis, scjatulis, botis, traviersinis e ancje struments di musiche (SiF 03/4, 9). palade II [pa'lade] f 1. udarec z lopato 2. polna lopata (zemlje ipd.) paladin [pala'din] m ZOOL brškinka f (Sylvia cyticola Temm.) paladin [pala'din] m junak m, paladin m; si conte che, par bati il ~ de libertât furlane, Carli al vedi vût dibisugne dal plui grant ~ dai Francs (Union); come che o varìn mût di dî, ma pe politiche farneticant dai radicâi, paladins dal istitût referendari (Pa 05/06). paladine [pala'dine] f VETER vnetje, oteklost dlesni zaradi denticije. paladine [pala'dine] f junakinja f; la plui ferbinte ~ de biodiversitât (CoUd). palamai [pala'mai] m ŠP kriket m; cjâf di ~ trma f, trmasta buča f. palamide [pala'mide] f ZOOL palamita (Thynnus palamys). palanche [pa'lanke] f denar m, kovanec m; cumò che lis robis a scomençavin a lâ benut e che la ~ no mancjave. (don) zdaj ko so šle stvari dobro in denarja ni primanjkovalo; une ~ sore che altre, ingrume, ingrume. (Natisone/furlanis); cence ~ brez dinarja; Se si inmalave, ancje dome par un pôçs di dîs, si sares cjatât dibot cence une ~. (Sg). palancule [palan'kule] f vrsta robustne osi. palandran [palan'dran] m 1. OBL domača halja f 2. preprosta oseba, bedak m, tepec m. palastre [pa'lastre] f viličasti leseni del osi pri kmečkem vozu; → paledie. palât [pa'la:t] f LING nebo n (v ustih); Secont che la lenghe e sta tacade tal cîl de bocje (~) o tes zenziis dai dincj (Lenghe 2000). palatâl [pala'ta:l] f LING palatalen, trdoneben; Il digram cj al vâl ancje pai toponims dulà che localmentri la prepalatâl e devente ~ (Vichi). palatalizazion [palatalidzatsi'on] f LING nebnjenje n, palatalizacija f; parcè che biel che pal plui a vebin il plurâl sigmatic (= par -s), a àn ancje peraulis che a fasin il plurâl par ~. (Cad). palc ['palk] m 1. strop m; 2. polica f; 3. oder m; Aldo Giavitto, daspò, si fâs viodi sul ~ cuntune band tant numerose (Leng) 4. loža f; 5. poveljniški mostič. palcsenic ['palk] m ?? Il palcsenic de storie al è chel de culine furlane (La 06/12) palchet [pal'kεt] m 1. predal m; 2. loža f 3. samo pl. palchets parket m. pale ['pale] f 1. AGR lopata f; Cemût puedial imparâ chel che al à di un continui la ~ in man (Bibl-FidiSirac); fâ di ~ e di forcje za vsako delo prijeti; manis di ~ no son plui doprabii come manis di ~ o ruedis di un ingranaç (Pa); ~ dal fôr lopar m; palis di rût lopate pri kolesu na lopate (pri mlinu na vodo) 2. ~ di altâr ARS oltarska podoba; i visitadôrs dal Museu civic di Pordenon a podaran rimirâ la ~ di altâr de “Madone de misericordie” (Pa) 3. ~ dal fûc → palet 4. gora s skalnatimi stenami. paledie [pa'lεdie] f ojnice fpl; → palastre. paleo [pa'lastre] f ?? parvie che cui che al pant cheste opinion nol sa ce che al vûl dî "~" e ni ce che al significhe "slâf". (La). paleocristian [paleokristi'an] adj paleokristjanski; In cheste manere e vignì ricjalcjade la tradizion paleocristiane di meti adun un edifici religjôs principâl e une capele-satelit. (Pa); ~ m paleokristjan m. paleograf [paleo'graf] m paleograf m. paleografic [paleo'grafik], -iche adj paleografski. paleografie [paleogra'fie] f paleografija f. paleolic [pale'‫כ‬lik] m paleolog m. paleolitic [paleo'litik], -iche adj paleolitski; ~ m paleolitik m; A jerin i oms dal ~. (La 05/7). paleologjie [paleolo'ăie] f paleologija f. paleontologjic [paleonto'l‫כ‬ăik], -iche adj paleontološki; che la Argjentine i à dedicât propit a Trelew il Museu ~ plui impuartant di dute la Americhe latine (Pa). paleontologjie [paleontolo'ăie] f paleontologija f; paleoslâf [paleo'sla:f], -ave adj paleoslovanski, No stin a pierdi inmò altri timp par refudâ la tesi fûr di scuare di cui che lu cunsidere un dialet ~ (La). paleovenit [paleo'lastre] m paleovenet m; Cirche mil agns d.d.C. (etât dal fier) il Friûl al è abitât dai Paleovenits. (AcademieSt); ~ adj paleovenetski. paleozoic [paleo'dz‫כ‬ik] f paleozoik (stari zemeljski vek); Al è stât il maiôr studiôs talian dal ~ cjargnel (La 06/2); ~ adj paleozoitski; e che a partegnin al periodi Carbonifar (ete Paleozoiche, cirche 300 milions di (consorziocastelli). palermitan [palermi'tan] adj palermski. palês [pa'le:s], -ese adv očiten, javen; In fats un dai problemis plui ~ che chês produzions a àn dât di viodi (La 05/12); in ~ javno, v javnosti; in secret come in ~. palesâ [pale'za:] tr odkriti, razodeti, izjaviti, dati vedeti, objaviti; I dâts a confermin il relentament dal compart bielzà palesât tai mês precedents.(O); Jo o crôt che i unics che; a àn palesât une preocupazion vere par nô furlans de Argjentine (O); ~si refl izkazati se, pokazati se (kot), razodeti se; e di no cedi al ricat de Leghe Nord, che - a àn dite - si à palesade ancjemò une volte une fuarce contrarie ae autodeterminazion dai popui; → pandi. palesementri [paleze'mentri] adv očitno, javno; la storie di chel “jo” che al conte, ~ autobiografiche, e je svilupade cun episodis parelis cun chê dal nono Meni. (Pa 03/10); a pensâ indulà che e je lade a finîle la facultât di deleghe pai ents locâi, previodude ~ tai articui 10 e 11. (Pa 04/06). Palestine [pales'tine] kr.i f Palestina f. palestinês [palesti'ne:s], -ese adj palestinski; Fale une: il conflit ebreu-~. (Pa 02/10-11). palestrât [pales'tra:t], -ade adj izvežban (s športnim telesom); Chês femenatis a preferissin il tipo ~, abronzât, rincjinât, cun doi telefonins Nokia, un par sachete (Ta). palestre [pa'lεstre] f 1. ŠP telovadnica f; i cors si davuelzaran te ~ de scuele (CoUd) 2. borišče n, borilnica f 3. HIST palestra f. palet ['palme] m 1. količ m, kolec m, palica f 2. zapah m. palete [pa'lete] f 1. lopatica f 2. ŠP reket m, lopar za žogo 3. kuhalnica f; penavka f 4. ANAT lopatica f. 5. ~ di pitôr slikarska paleta; La sô ~ di pitôr e fâs la parafrase (gemonahomepage). paletò [pale't‫( ]כ‬pl paletôs) m površnik m. paleton [pale'ton] m reket m, lopar za žogo. pali ['pali] m 1. HIST, OBL palij m; Il premi pal vincidôr des garis al jere un Pali, trofeu une vore ambît ancje pal valôr dal tiessût (consorziocastelli) 2. REL palij m 3. cilj m. palidùt [pali'dut] m pallidoccio??; A si vièrs l'ùs da l'ort, e palidùt il nini al ven fòur curìnt (Pasolini) palit ['palit], -ide adj bled; medel; In plui la prime comunion e je dome une ombre, palide e smavide, de grande comunion (glesie); ~ m bledota f, medelost f. palidece [pali'dεt∫e] f bledica f. paline [pa'line] f 1. GEO zemeljska ranta f, palina f 2. AGR vrsta trt; (bolj obič.) → spalere. palinsest [palin'sεst] m 1. (televizijski) spored m; Il ~ al è organizât par fassis. (O); Musiche cence confins (viôt ~ musicâl)(O); L'ûs de lenghe furlane, il bon ~ gjornalistic e musicâl (O); 2. ponovno prepisan pergament, stari rokopis; FIG nečitljiv rokopis. palîr [pa'li:r] m polir m, stavbeni vodja m, preddelavec m; cjapà sù 7000 umign par puartâ; 80000 par gjavâ claps des monts e 36000 palîrs. (Bibl-Cron). palisse [pa'lise] f → palize. palissit [pali'sit] m → paline 1.. palisson [pali'son] m → palizon. palize [pa'litse] (t. palisse) f 1. LOVSTVO skopec m; past f; al jere lât te cjanive a tirâ fûr lis palizis inrusinidis (MazzonIol) 2. ARGO žensko plovilo, pizda f. palizon [pali'tson] (t. palisson) m LOVSTVO velik skopec m; velika past f. Palmade [pal'made] kr.i f Il paisut di ~ al fo sdrumât ae stesse maniere di altris insediaments rurâi. (Storie). palmarin [palma'rin] (t. palmarûl) adj nanaša na Palmanovo; Nassût tal 1866 intune famee une vore siore de borghesie udinese di divignince palmarine (Pa 04/05); ~ m prebivalec Palmanove. palmarûl [palma'ru:l] adj in m → palmarin. palme ['palme] f dlan f; puartâ un in ~ di man koga na rokah nositi, koga javno hvaliti; Lu puartave in ~ di man (Verone) 2. BOT palma f; cun palmis di ogni sorte e une vegjetazion viodude dome te fotos (Pa). Palme ['palme] kr.i f Palmanova f (UD); Lis tratis plui tocjadis dal incuinament acustic causât dal trafic a son chês dongje ~ (O). Palme ['palme] → Merêt Di Palme. Palmegnove [palme'ñ‫כ‬ve] kr.i f → Palme. palment [pal'mεnt] m tla npl, tlak m, pločnik m; A è stade cjatade sot dal ~ da gleisiute di Sant Martin (Cjargne); ~ di bree parket m; ~ di modon ?? palmon [pal'mon] m pljuča npl; butâ fûr un ~ zastonj se truditi; cancar tai palmons (Enrico) rak na pljučih; respirâ a plens palmons dihati s polnimi pljuči; Al à respirât a plens palmons (Pa). palmonarie [palmo'narie] f 1. BOT pljučnik m, skrničnik m (Pulmonaria officinalis) 2. BOT (Stica pulmonacea). palmone [pal'mone] f svinjska klobasa iz drobovja. ~ di purcit cun polente brustulide "~ di purcit cun polente brustulide", "Gubane" e "Polente cuinçade". (La 03/01). palmonere [ ' ] (t. palmonite) f MED pljučnica f. palmonite [palmo'nite] f MED pljučnica f; i è capitade une ~ che lu à puartât a fîl di muart; → palmonere. palombâ [palom'ba:] (t. palombî) it 1. zoreti (grozdje), potemniti se 2. (žito, sadje) zoreti, porumeniti; PROV cuant che la cjale al cjante, il forment al palombe. palombî [palom'bi:] it in refl → palombâ. palomp [pa'l‫כ‬mp] adj 1. siv, temno siv, bled (pos. pri grozdju, ki začne zorevati) 2. svetel, bled, rumen, rumenkast (pos. žito, sadje, ki zoreva); alçait i vuestris voi e cjalait i cjamps: a son palomps par seselâ. (BiblZn) Povzdignite oči in poglejte polja, da so bela za žetev 3. FIG skoraj dozorel, skoraj gotov. palòs [pa'l‫כ‬s] m kriva sablja. palostrighe [pa'l‫כ‬strige] f ZOOL veliki leščur (Pinna nobilis, Pinna squamosa). palotâ [palo'ta:] tr 1. zakoličiti, s koli utrditi; odkidati (sneg ipd.), spihati, izčrepati (vodo) 2. FIG delati (otroke, denar); cu la salût no si palote z zdravjem se ne šali; si palote! pošalimo se! palotade [palo'tade] f 1. lopata f 2. udarec z lopato. palote [pa'l‫כ‬te] f 1. lopata f 2. mlinski nabiralnik, zabojček (pri starih mlinih) 3. ZOOL žličarka f (Spatula clypeata) 4. v pl: dincj tanche palotis veliki zobje; mans tanche palotis roka kot lopata; a palotis, cu la ~ na veliko, na kupe, ogromna količina; che l’ecidi al fo il prodot dal odi samenât a palotis dai fassiscj (Pa). paloton [palo'ton] m 1. → palote 2. velik zob. palpâ [pal'pa:] tr (po-, o-)tipati, tipkati; Magari di cjareçâle di strenzile di bussâle di dispueiâle di ~le di çupâle di slapagnâle... di lâi dentri... (Daidussi). palpabil [pal'pabil] adj (o)tipljiv; cuanche si è malâts, vecjos ancje ta la anime, spompâts e cuntun sens ~ di inutilitât. (BelFa). palpaçâ [palpa't∫a:] tr tipati, tavati (na okoli). palpade [pal'pade] f otipanje n; a jerin ducj pe stesse reson: o fâsi dâ une ~ (petruspaulus). palpe ['palpe] f tip m; a ~, a lusôr di ~ tipaje; e dividint la int fra inocentiscj e colpevoliscj ancje cence nissune cognizion obietive, ma cussì, a nâs, a sensazion, a impression, a ~ (Pa). palpiere [palpi'εre] f trepalnica f. palpignâ [palpi'ña:] (t. palpugnâ/palpuçâ) tr otipavati, božati. palpitazion [palpitatsi'on] f utripanje n (srca). palpon [pal'pon] v: a ~ tipaje; ~ m ki tava, tipa, tavalec m, tipalec m. palpuçâ [palpu't∫a:] tr in refl → palpignâ. palpugnâ [palpu'ña:] tr in refl → palpignâ. Palse ['palse] kr.i f (Purcie) Palse. paltagnoc [palta'ñok] m → pantagnôs. paltagnôs [palta'ño:s], -ose adj → pantagnôs. paltan [pal'tan] m → pantan; Se la gnove ministrazion no savarà salvâsi dai paltans de burocrazie, piês par jê. (Pa 04/03). paltan [pal'tan] m blato → piç di paltan paltanut [pal'tan] m demin. od paltan. palte ['palte] f (redko) blato n, glen m. Paluce [pa'lut∫e] kr.i f Paluzza (UD) (DE Palucc); Te varietât cjargnele di ~ "fen", "altivûl" Pa); ven a dî Tarvis, Malborghet, ~ (par chel che al rivuarde la frazion di Tamau) e Sauris. (O). paluçan [palu't∫an] adj 1. se nanaša na Paluzza; Fasint il zîr di Paluçan, dopo il splaç dal cimitieri vieri, si rive al grant morâr, che chest an nol à parât fûr nacje une fuee. (FogMil) 2. narečje Paluzze; Il matereâl didatic doprât al sarà cuasi dut scrit in ~ (taicinvriaul). paludan [palu'dan] (t. paludin) adj močvirski, močvirnat. paludere [palu'dεre] f barje n, močviren svet; che e proviodè ae bonifiche de ~ pustote (consorziocastelli); Berlaments, tufs di calôr te ~ umide (PauluzzoN). paludete [palu'dete] f → paludine. Paludiee [paludi'εe] kr.i f (Cjiscjelgnûf) IT Paludea. paludin [palu'din] adj → paludan. paludine [palu'dine] (t. paludete) f BOT (kolekt.) palût [pa'lu:t] m 1. močvirje n, barje n 2. močvirske rastline; ciprès di ~ močvirska cipresa (Taxodium Distichum); Jenfri lis altris varietâts o cjatìn ancje il ciprès di ~ specie origjinarie dai palûts americanis e (consorziocastelli); ~ tont navadno ločje (Juncus effusus); sivolistni sitec (Scirpus lacustris); črnikasti sitovec (Schoenus nigricans); ~ di botâr, ~ di vasselâr BOT ločje n, svečnik m, trstje n (Typha latifolia). pampagal ['pampagal] (pl pampagai) m ZOOL papagaj m; E il so lavôr nol sarà chel di indorâ la scjaipule dai pampagai. (Pa); Al vûl nome saltâ fûr di chê scjaipule di pampagai, dulà che al si sint un pes fûr da la aghe (Pa 03/5). pampagalade [pampaga'lade] f papagajsko ponavljanje? pampavuac [pampavu'ak] m klic prepelice. pampul ['pampul] (pl pampui) m list vinske trte. Pampalune [pampa'lune] kr.i f (Porpêt) Pampaluna; Par dî il vêr la strade a esist ancjemò fin pôc disore ~ (bassafriulana). pamphlet ['pampul] m pamflet m; preparazion e difusion di un ~ su lis peculiaritâts lenghistichis e storichis dal Friûl (CIRF). pampurcin [pampur't∫in] m BOT → panpurcin. pan I ['pan] m 1. kruh m; Al è miôr pan sence nie che nie sence pan (unevolte.blogspot.com); FIG bon come il ~ Al jere bon come il pan - Era buono come il pane. (Verone); crevâ il ~ lomljenje kruha; cuistâ il ~ zaslužiti vsakdanji kruh; gjavâsi il ~ de bocje Togliersi il pane dalla bocca. (Verone); jessi a ~ ?? "No, mari", a zurave, " se Diu al vorà, no che no sarìn a ~!". (Percude); lâ a ~ iti za kruhom; lâ fûr di ~ izgubiti službo; meti un a ~ nek. dati zaposlitev; ~ cul ont maslen kruh; ~ cuinçât začinjen kruh; ~ de vite ?? cu lis sôs miseriis che a son il pan de vite (PauluzzoN); ~ di ogni dì vsakdanji kruh; par tirâ fûr par se e pai lôr fîs il pan di ogni dì (christianromanini 07/04); ~ di sorc koruzni kruh; 1 sedon di farine di ~ di sorc (siale e sorc) (Natisone); ~ dûr ?? Al è il passâ dai biscots e dai mateçs, che e àn il lôr moment ma al à di jessi limitât, al ~ dûr e di sostance che ti permet di frontâ il viaç (glesie); ~ fresc svež kruh; ~ fati in cjase doma pečen kruh; par mirinde salam cul ~ fat in cjase (MazzonIol); ~ passadis tal ûf ocvrt kruh; specialitât di Paulâr, che a son fetis di pan passadis tal ûf e disfritis te spongje (FogMil); ~ sabulît trd kruh; ~ vieli star/ nesvež kruh; ~ zâl, ~ brun rženi (polnozrnati) kruh; 2. FIG štruca f, predmet, ki ima oblike kruha 3. BOT ~ e vin → panevin; ~ cuc → pancuc; ~ e lat → panelat. pan II ['pan] m brca f (pos. od osla); molâ pans, dâ pans brcati. panacee [pana't∫εe] f zdravilo za vse; La Provincie de mont, lu vin dit e stradit, no jere une ~ o la clâf par disberdeâ i cantins secolârs de mont furlane (Pa 04/04). panade [pa'nade] f 1. KUL krušna juha f, popara f; butâle in ~ FIG na dolgo in široko razlagati kaj. 2. FIG neumnost f, bedarija f. panali [pa'nali] m 1. BOT vodena trstenika f (Phragmites communis). panariç [pana'rit∫] m MED zanohtnica f. panarie [pa'narie] f krušna skrinja; O podês crodi, par fâ chel freghenin di miserie, o ai scugnût raspâ la ~ e parâ sù partiere. (Percude); Si fâs un mescedot, si met il dut in ta panarie e si impaste cun âghe bolint e sâl. (Natisone/furlanis); Daspò doi agns a rivarin i Cosacs di Suvarov a disvuedâ lis panariis dai Furlans (JM); → vintule. panatarie [panata'rie] f pekarna f. panatîr [pana'ti:r] m pek m. pance ['pant∫e] f → panze. pancôr [pan'ko:r] m pek m; cualchidun al à za talpassade la coltre di nêf, forsi il ~ che al sta daûr de glesie di san Niculau. (Tolazzi). pancore [pan'ko:r] m ?? pancromatic [pan'ko:r], -iche adj pankromatski. pancuc [pan'kuk] m BOT → panevin. pandi ['pandi] (o pant; p. pandût) tr 1. (npr. tajno ipd.) razkriti, odkriti, priznati, zaupati, izdati, pripovedati, reči, dati vedeti; al è un segret che lôr no puedin ~ (F) ..izdati tajno.. 2. (ljubezen, misel ipd.) pokazati, izraziti, odkriti; La situazion e jere cussì cjalde che di bande dai stes sindacâts si à pandût la dificoltât intal garantî l'ordin public (O); ma nol pandeve cun peraulis il so displasê (F); ~si refl izdati se, razkriti se; pokazati se; il stât di un puaret si pant bessôl (F); Lenghis pôc pandudis, che a van dal Breton al Basc, dal Cornic al Cors manj priznani jeziki. pandolat [pando'lat] m FIG tepec m, bedak m. pandolet [pando'lεt] m KUL brioš m (pecivo). pandolo [palu'din] m → pandolet, pandolat. Ce stâtu fasint, ~? Tu stâs deventant une furie senze pudôr. (BrLi); PROV Cui che al nas mus al crepe pandolo (ProvBr). pandûr [pan'du:r] m → pan dûr. pandût [pan'du:t] -ude adj odkrit, poznan, priznan; Bureau european pes lenghis mancul pandudis (Pa). panegjiric [pane'ăirik] m → panigjiric. panel [pa'nεl] m AGR oljne tropine fpl. panel [pa'nεl] m ~ indicadôr i stampâts de aministrazion federâl, lis iscrizions sui edificis, i panei indicadôrs, i segnâi di pericul... (Cisilino, treball) panelat [pane'lat] (t. pan e lat) m BOT travniška kozja brada (Tragopogon pratensis); → jerbe dal soreli, arzile. paneton [pane'lat] ?? Nadâl vuê, dispes al vûl dî ~, regâi ai nestris fîs e nevôts (La 05/12); une biele maie di lane e un ~ grant ..par sô agne (MazzonIol) panevin [pane'vin] m 1. BOT zajčja deteljica (Oxalis acetosella) 2. BOT → asedule di prat. Pan e vin [pane'vin] ?? Il fûc al cuiste nons diferents di lûc a lûc (Fogaron, Fughere, Foghera, Fugarizze, Pan-evin, Medili, Boreon, Mieli, Sèimo) (La 03/01). Panfilie [pan'filie??] kr.i m Pamfilija f; de Frigje e de ~, dal Egjt e di chê part de Libie des bandis di Cirene (Bibl-Az). pangermanisim [pangerma'nizim] m POL pangermanizem m. pangjel [pane'vin] m ?? Il pês de sô gravidance al è dome un clip presintiment sot dal ~ scûr. (Mar) Pangrazi [pan'gratsi] os.i m Pankracij m. paniç [pa'nit∫] m 1. BOT italijansko proso (Setaria italica) 2. FIG kruja polt. Panigai [pani'gai] kr.i f (Pravisdomini) Panigai. panigjiric [pani'ăirik] m (t. FIG) 1. LIT panegirik m 2. slavilni govor, spis; hvalnica f; invezit di continuâ a fâ panegjirics patetics e fals su la vergjinitât e la castitât come “perle” dal sacerdozi cristian. (Bel). panine [pa'nine] m platno n, tkanina iz volne. panladinisim [panladi'nizim] m POL panladinizem m; L'impuartant...la robe plui impuartant par me e je la nazion furlane, il ~ (FVG). panoglat [pano'glat] m koruzni storž m; → corondul. panoglete [pa'nine] f 1. BOT (Scirpus triquetrus, Scirpus mucronatus) 2. del koruznega stebla nad stroržem; → fueade, cimot. panole [pa'nole] f 1. (koruzni ipd. vrste) storž m; une varietât di coltivazion biologjiche, clamade “Lucia”, une blave cui grans verins, che e da des panolis piçulis e compatis, colôr zâl auriane. (Pa 04/02); confets di panolis popcorn 2. (pri iglavcev) storž m 3. MED dimeljski tumor 4. FIG (za otroka) otročiček m, detece n. Panonie [pa'n‫כ‬nie] kr.i f Panonija f; ~ che se al lave in Ongjarie o ~, ce che si clamave (Natisone/miti). panoram [pano'ram] (t. panoramp, panorame) m → panorame. panorame [pano'rame] m 1. panorama f, razgled m; John al stave cjalant il ~ dal Essex cui biei cjamps coltivâts (Ta) 2. FIG pregled m (dogodkov), panorama f; Onde Furlane un fenomen dal dut origjinâl intal ~ radiofonic regjonâl.(O); “Notis su Notis 2002” si jere sierade cu la cussience dai partecipants su la validitât dal ~ musicâl regjonâl (Pa 03/10). panoramic [pano'ramik], -iche adj panoramski, razgleden. panoramiche [pano'ramike] f ?? Une lôr panoramiche nus judarà a fâ viodi lis varietâts di corpus che a esistin in dì di vuê. (SiF 02/1). panoramp [pano'ramp] m → panorame. panpurcin [panpur't∫in] m BOT ciklamen m (Cyclamen europaeum); → ciclamin; ~ forest BOT perzijska ciklama (Cyclamen persicum); turchinis, blancjis e zalis a fuarce di tant ~, zîs e campanelutis che a cuvierzevin la tiere (Percude). panse ['panse] f → panze. panslavisim [pansla'vizim] m POL panslavizem m, vseslovanstvo n. panslavist [pansla'vist] m panslavist m, vseslovan m. panstatâl [pansta'ta:l] adj ?? In dut i citadins udinês a stan a pâr cu lis citâts talianis plui sioris, biel parsore la medie ~ e tal nivel medi de Gjermanie e de France (CoUd). pantagnoc [panta'ñok] (t. paltanoc) m blato n, glen m. pantagnôs [panta'ño:s], -ose (t. paltanôs) adj blaten; Su lis stradis a slusivin pozzis di aghe pantanose. (Sg). Pantaleon [pantale'on] m Pantaleon m; al è un svindic une vore fin metût in vore di une misteriose dame che e à chê di svindicâsi di un tuart che i veve fat ~. (CoUd). pantalon [panta'lon] m 1. Pantalon maškara st. ital. gledališča; 2. FIG bedak m, tepec m 3. pantalons hlače fpl. (bolj obič.); → bregons. pantan [pan'tan] (t. paltan) m blato n, glen m; al sintive il tac dai scarpons impilacitâsi un fregul tal ~. (Sg); Plui lontan invecit il ~ si sestarâ framieç dai claps di antics depuesits (Mar); I sistemis plui cognossûts pal tratament des aghis refluis a son i procès a ~ atîf. (SiF 03/4, 73-84); ~ di fossâl blato n, glen m; ~ di palût glen m; Il mont al mi à robât il soreli e mitût sot i pîts ~ di palût. (Lenghe 2000); ~ di grave mulj m; lassile tal so ~ FIG ; VULK → vulcan di ~ (stromboli). pantanoc [panta'nok] → paltagnoc. pantanôs [panta'no:s], -ose adj → pantagnôs. panteç [pan'nine] ?? panteisim [pante'izim] m panteizem m. panteist [pante'ist] (pl panteiscj) m FILOZ panteist m; i panteiscj ei ateiscj si zontarin a De Gaulle par asisti al Te Deum di ringraciament te catedrâl di Notre Dame. (La). panteistic [pante'istik], -iche adj panteističen; e je stade la venerazion pe antichitât classiche, soredut greche, cu la sô vision panteistiche e estetiche de vite, (Bel). pantere [pan'tere] f ZOOL panter m, leopard m (Panthera pardus); ~ nere črni panter. pantianate [pantia'nate] f grda ženska, stara coprnica f; che mi à tratât come une ~ sul tombin (Furlanist); → pantiane. pantiane [panti'ane] f 1. podgana f; Il gjat al va sù sul trâf... ma la ~ e veve roseât le cjarte. (Natisone/miti); invecit, pai ûs e pai piçui i nemîs a son lis Çoris, i Corvats Piçui, i Colomps di mâr, lis Surîs e lis Pantianis (CoUd); ~ di aghe ?? (Arvicola amphibius) 2. (pos. v pl.) neumnosti fpl, bedarije fpl; No volarès che a chest pont al vignìs fûr cualchidun cu la ~ de globalizazion. (Pa 05/12) 3. (pos. kot pantianate) grda ženska, stara coprnica f. pantianin [pantia'nin] adj siv, sivkast; → surisin. Pantianins [pantia'nins] kr.i f (Merêt Di Tombe) Pantianicco. pantianute [pantia'nute] f demin. od pantiane; LEON Vô, damis, cui vuestris cûrisins dilicâts che spauridis o saressis pe plui piçule mostruose ~ che strissi par tiere (ShW). pantofularie [pantia'nin] ?? e vîf fûr de storie, ancorade a un piçul mont alpin e contadin, la civiltât oneste e lavoradorie, chê di Finizia, la pantofularie..., di Cupa il fari... o dal marangon Michele (Pa 03/8). pantofule [pan't‫כ‬fule] f copata f; di unvier cuasi simpri pantofulis di lana fatis a man (sangiorgioinsieme). pantograf [pantia'nin] ?? pantumine [pantu'mine] f čudna stvar, čudna zadeva; čudaštvo n, ekstravaganca f. panusele [ '?? ] f BOT kolenčasti lisičji rep (Alopecurus agrestis; Alopecurus geniculatus). panzade [pan'tsade] f → spanzade. panzarole [ ' ] f v: a ~ ležeč vznak, s trebuhom navzgor. panze ['pantse] f 1. trebuh m; Jo o cirivi di taponâmi lis vergognis tirant in jù la mae che mi rivave sì e nò al boton de ~. (BrLi); a plene ~ ogromno, dokler ne gre več; freâ la ~ a un, gratâ la ~ a un podpihovati koga; koga močno prositi; gratâsi la ~ praskati se, lenariti (Verone); i dûl la ~ FIG ; jessi sut di ~ biti brez trebuha; mangjâ a plene ~ jesti, dokler ne poči trebuh; ~ plene Cuant che i altris suaçant a ~ plene in tai bagorts, che pûr nuie nus zove. (Colloredo); PROV ~ plene no crôt à ~ vueide ; sintîsi la ~ te schene; 2. trebuh, izbočen del česa (npr. steklenice). panzel I [pan'džεl] m 1. (polna) kodelja f 2. TEKST volnina f 3. (pos. za novorojenčke) plenica f; (bolj obič.) → panzit 4. oblak (dima ipd.). panzel II [pan'džεl] m 1. kruhek z maslom 2. FIG (dojenček) drobčkan, ljubkan 3. un bon ~ FIG dobrodušnež m, dušica f. panzere [??' ] f OBL trebušni pas; pasna mošna. panzete [pan'tsete] f 1. trebušček m 2. KUL panceta f. panzit [pan'džit] m (pos. za novorojenčke) plenica f; al jere pe Madone, parcè e podès suiâ i panzits dal Divin Bambin. (La 05/12). panzon [pan'tson] m trebušnik m. panzôs [pan'tso:s], -ose adj 1. trebušast 2. FIG konveksen, izbočen, vzbočen. Paolin [pao'lin] os.i m San ~ di Aquilee ?? inte assemblee inmaneade de Universitât e de Curie di Udin alì dal centri ~ di Aquilee.(Pa). paonaç [pao'nat∫] adj vijoličen; → ruan. papà [pa'pa] m (neobič.) ati m; Ma ce compits, ~! Al è joibe grasse vuê, nie compits, par (Tolazzi); fieste dal ~ očetovski dan; Vuê e je la fieste dal ~ (christianromanini 07/03); → pai, tate. papâ [pa'pa:] tr INF papati. papâl [pa'pa:l] adj papeški; a la ~ Une manifestazion a la ~ – al marche Iacovissi – (Pa 05/06); Curie ~ papeška kurija; La Curie ~ di Rome e di Avignon (JM); parie cu la benedizion ~, che il frari al veve vût il permès di smolâ. (Pa 03/11); dî alc a la ~ povedati kaj glasno in jasno. papalin [papa'lin] adj bleščeč, lesketajoč se, jasen, očiten, neipodbiten. papalin [papa'lin] m papeški vojak m; in ocasion de prime vuere di coalizion (austriaca, prussiana, inglês, piemontês, napoletans e papalins) (Natisone/furlanis) ~ adj ?? al leà la Furlanie ai interès dal partît ~ da la alte Italie. (JM). papaline [papa'line] f ZOOL → sarache. Paparian [papari'an] kr.i f (Flumisel) Papariano. paparot [ ' ] m 1. kaša f, močnik m; e ancje il ~, che al sarès une sope di spinacis cun brût e farine blancje e zale, cuinçade cu la spongje. (FogMil) 2. FIG dolgoveznež m, klepetulja f. paparotâ [paparo'ta:] tr mazati, umazati, zamazati, zamasti. papât [pa'pa:t] m papeštvo n; che e je paraltri tes sôs tradizions (la lote dal ~ cuintri dal Imperi) (Bel); O sin al paradòs che, tun moment di secolarizazion gjeneralizade, il ~ e il pape e àn un puest mai vût tal inmagjinari mondiâl. (Pa 03/11). papavar [pa'pavar] m 1. BOT vrtni mak m (Papaver somniferum); ~ salvadi BOT poljski mak m (Papaver rhoeas) → confenon 2. FIG (šalj.) klofuta f, zaušnica f; Il soversîf Marchi al vignarà tignût di voli, soredut in ocasion des visitis di papavars dal regjim (Pa 04/05). papaverin [papave'rin] adj 1. makov 2. uspavalen. pape I ['pape] m papež m; lâ a Rome cence viodi il ~ - Essere vicini alla meta senza poter raggiungerla. (Verone); silenzi no mancul tragjic di chel dal ~ Pio XII sul gjenocidi dai ebreos e des altris minorancis. (Pa 02). pape II ['pape] f 1. (hrana za otroke) kruhova kaša 2.?? papefic [pape'fi:k] m ZOOL → luri. papefurmiis [papefur'miis] m ZOOL → furmiâr. papele [pa'pεle] f (neobič.) ANAT veka f; Co tu ti sveis, puedial l’amôr inderdeâ al sium su lis tôs papelis di dimorâ. (ShW); → palpiere. papemore [pa'pavar] f ZOOL → moratule. papemoscjin [papemos'qin] m ZOOL → repipin. papemoscjis [pape'mosqis] m ZOOL → repipin. papenolis [pape'nolis] m ZOOL → frachenolis. Paperon [pape'ron] m Il “numar un” di ~ dai Paperons al valeve plui di ducj i trilions che al veve ingrumât cul timp e cu la rapine (Pa). papetâs [pape'ta:s] m 1. ZOOL peščena mušica (Phlebotomus papatasii) 2. FIG mevža f, boječnež m. papin [pa'pin] m klofuta f. papîr [pa'pi:r] m 1. papirus m 2. dokument m, listina f. papirolic [papi'r‫כ‬lik] (f papirologhe) m papirolog m (f papirloginja f; so nono Domeni Comparetti, 1835-1927, senadôr, al jere grecist e latinist, epigrafist e ~ cognossût par dute la Europe (Bel). papirologjic [papiro'l‫כ‬ăik], -iche adj papirološki. papirologjie [papirolo'ăie] f papirologija f. papisim [pa'pizim] m papizem m. papist [pa'pist] m papeževec m. papistic [pa'pistik], -iche adj papeževski. papot [ ' ] m 1. redka juha f; jetniška hrana, slaba hrana 2. kaša f, močnik m. papriche ['paprike] f paprika f. papuce [pa'put∫e] f copata f, čevlji iz blaga; cemût mai che o ai cjatadis lis sôs papucis te cjamare di Catia! (BrLi). papuçâ [papu't∫a:] it švedrati. par ['par] (s členom: m. pal, pai - f. pe, pes) prep 1. korist, namen ’za’; ~ frut za otroka; cjarte ~ scrivi papir za pisanje; e ur à domandât di sensibilizâ i ministeris competents par une soluzion positive de vicende za pozitivno rešitev zadeve 2. (čas.) za; previodude ~ vuê predvidene za danes; ~ doman intant e je stade convocade une riunion... za jutri je bila sklicana seja; ~ cumò za enkrat; Lavôr: Cogolo, ~ cumò nissun licenziament zaenkrat nobene odpustitev; l'Ospedâl ~ cumò al restarà cence dai primaris di laboratori e di pediatrie (O); ~ cualchi dì nekaj dni, za nekaj dni; ~ cualchi dì lu clamarin di mancul a lavorâ. (Sg); ~ prin kot prvi, najprej; E. si fasè coragjo e al fevelà lui par prin. (Sg); dì ~ dì dan za dnem; che us contarà dutis lis gnovis sul mont furlan dì ~ dì. (Uniud) 3. krajevno: a) po, v, na: pal mâr po morju; ~ aiar v zraku, v zrak, v nebu, v višini; jù pe Basse v južni Italiji, po južni Italiji; durmî pes ostariis spati po gostilnah; ~ denant od spredaj; poiât pal mûr naslonjen na zid; nancje ~ dongje tudi približno ne, niti najmanj; ~ di fûr na zunaj; Tu sês argjentin dome ~ di fûr. (Enrico); ~ ogni dontri vsepovsod; Lui al è un personaç cognossût in lunc e in larc ~ ogni dontri. (La 05/4) b) skozi; ~ Triest skozi Trst; une sô jentrade te scuele pe puarte principâl ..skozi glavna vrata c) smer za, v; Pauli al partìs ~ Rome. (Bibl) Pavel odpotuje v Rim 4. način: po; kot, kakor: ~ furlan po furlansko; vê ~ titul nositi naslov; e ospite ancje une cunvigne internazionâl che e à ~ titul "Il furlan te Europe des lenghis"; ~ esempli na primer; 5. namen: (+ glagol) da bi.., z namenom, da; Radio Onde Furlane e je nassude ~ promovi la lenghe e la culture furlane... je bil ustanovljen z namenom, da bi se spodbujal furlanski jezik in..; ...convocade ~ frontâ la cuistion.. sklicana, da bi se soočili z vprašanjem..; Al lassà passâ trê dîs prime di tornâ di lui, ~ jessi sigûr che cheste volte i bêçs a jerin pronts. (Sg) 6. vzrok (+ samost.) uvaja razlog: iz, zaradi; ~ proteste iz protesta; Cussì i lavoradôrs a àn ocupât ~ proteste il Consei comunâl di Tumieç so iz protesta zasedli občinski svet; ~ coretece za voljo točnosti; ~ coretece di informazion bisugne sclarî che (La); ~ conseguence potemtakem, torej; al è ~ conseguence une nazion je potemtakem en narod; ~ fâle curte skratka, na kratko rečeno; ~ fâle curte, lis istituzions italianis a àn simpri.. Skratka italijanske ustanove so.. 7. sredstvo: s, z, po; Lis autorizazions a saran concedudis ~ telefon, ~ fax uradna dovoljena bodo dodeljena preko telefona, preko faksa (po telefonu, po faksu); ~ cure pod vodstvom; ~ furlan po furlansko. 8. pred vršilcem v trpniških zgradbah; sviersât il stomi par chel violent prerezan trebuh od tega nasilneža/nasilnež je; sestavljen iz: Il palinsest al è organizât par fassis 9. glede na : ~ gno cont kar se mene tiče; ~ chel che al inten kar se tiče; ~ chel che al inten lis elezion dai gnûfs sindics dai 33 Comuns de nestre regjon clamâts al vôt ai 10 di Jugn... 10. sù ~ jù približno; A son sù ~ jù 50.000 i metalmecanics furlans che... 11. vrstilno; paîs ~ paîs vas za vas; chê furlane, cui siei ricercjadôrs al à cjaminât in somp e in larc, paîs ~ paîs (Natisone/miti). par la [par la] → pe. par lis [par lis] → pes. par vie [par'vie] → parvie. -par [par] drugi del zloženke –paren; npr. vivipar viviparen. pâr ['pa:r] adj enak, enakovreden; raven; a ~ eden poleg drugega; Pari, cul Fi, a ~ cul unic Spiritu, che al sielç i debui (glesie); a ~ di poleg, zraven; jessi a ~ biti enak; In dut i citadins udinês a stan a ~ cu lis citâts talianis plui sioris, biel parsore la medie panstatâl e tal nivel medi de Gjermanie e de France. (CoUd); rivâ a ~; ~ m 1. par m (dva kosa); un ~ di scarpons par čevljev; O vevi un pâr di sandui a d’imprest (glesie) 2. (nedol. število) par, nekaj; Cjapâ un ~ di lezions vzemi nekaj učnih ur; Naturalmentri, come pardut, ancje ca a son un ~ di regulis (Vichi); al è za un ~ di mês je že nekaj tednov 3. v pl. parček m, dvojica f; cence ~ brez spremljeval-ca/-ko. parâ [pa'ra:] tr 1. (o)braniti, varovati, ščititi, podpirati; jutoris par ~ la zoventût dai compuartaments a riscli. (SiF 03/4); parainus! zaščiti nas! 2. spodbadati, pognati, loviti; gnati (živino) 3. vtakniti, zabiti; ~ in malore stran vreči, proč vreči; E. i semeave un om che al saveve il so fat, ma e se dopo i parave in malore miârs di francs di matereâl? (Sg) 4. gasiti (ogenj); ~ a bocons, ~ a tocs, ~ a fruçons uničiti. parâ ator [~ a'tor] tr okoli peljati, okoli prinesti nek.; parâle atôr kampirati. parâ dentri [~ 'dentri] tr uvesti, upeljati, vtakniti. parâ dongje [~ 'donăe] tr 1. zbrati, dati skupaj/ na kup 2. delati, tvoriti; nabaviti. parâ fûr [~ 'fu:r] tr (iz)gnati; ~ il diaul izgnati hudiča; e alore parcè no crodevino ancje ai siei che a rivavin adore di ~ il diaul? (Bibl-Mt). parâ indaûr [~ inda'u:r] tr odbiti, odgnati, nazaj zapoditi. parâ indenant [~ inde'nant] tr naprej poslati, naprej gnati. parâ jù [~ 'ju] tr 1. znebiti se, dol gnati; uničiti; il sacrifici di chel che al à vût il cûr di ~ i pecjâts dal mont (glesie) 2. požreti, pogoltniti; prebaviti 3. razveljaviti, odpraviti. parâ sot [~ 'sot] tr 1. podvreči 2, poplaviti, pokriti. parâ sù [~ 'su] tr gnati navzgor; zvišati; ~ la musse Tu disis cussì par ~ la musse. (Sg). parâ vie [~ 'vie] tr 1. pregnati, oddaljiti; uničiti; Il cont di Gurize e i siei a son pronts a metisi ancje cui forescj par ~ il Patriarcje. (sangiorgioinsieme) osvoboditi se od (misli ipd.) 2. zadostiti (lakoti ipd.) 3. prebiti (dan, čas). parabolic [para'b‫כ‬lik], -iche adj paraboličen; antene paraboliche parabolična antena; da la antene paraboliche e dal vilaç globâl, al volarès dî gjavâi un procès (Leng). parabule [pa'rabule] f parabola f; trê senis dai Vanzei: di Zuan (resurezion di Lazar), di Luche (~ dal figâr sterp) (Scf). paracadutât [parakadu'ta:t] f → parecjadutât. paradane [para'dane] f 1. GRAD deščena pregrada f, deščen pod m, oboj m; tirâ sù une ~ (Sg) sezidati pregrado 2. NAVT pregrada f 3. FIG bariera f, zid m; E jere simpri come une ~ tra lui e chei altris, ancje chei che lu tratavin pulît. (Sg); Invezi la femine e meteve subit une ~ di conten tra di lôr. (Sg); ~ di fier POL železna zavesa; la “~ di fier” e je vignude sù par disseparâ cun durece doi monts barbarementri contraris. (Pa 03/6). parade [pa'rade] f 1. obramba f, kritje n 2. LOVSTVO pogon m 3. metisi in ~, lâ in ~, vistîsi in ~ prisiljeno, izumetničeno se obleči; di ~ luksuzen 4. parada f; La ~ si concludarà in place Libertât cu la esibizion dal grup francês (CoUd). paradigmatic [paradig'matik], -iche adj paradigmatski. paradigme [para'digme] f primer m, paradigma f. paradîs [para'di:s] m (t. FIG) raj m, nebesa f; lâ in ~ iti v nebesa, umreti; Che no àn mai fat lâ in ~ nissun (BelFa). Paradîs [para'di:s] kr.i f (Pucinie) Paradiso. paradôr [para'do:r] m 1. LOVSTVO gonjač m 2. vodnik živali 3. paradôrs palice, ki držijo tovor na kmečkem vozu; sui paradôrs (manj obič. sui ultins paradôrs) FIG zadnji zdihljaji, na koncu življenja; In altris tiermins, plui elegants, il nestri al vorès mandâ sui paradôrs la separazion consensuâl (La 03/01); E che il Friûl al riscji une vore di lâ a finîle sui paradôrs lu à capît ancje il sindic di Udin (La 06/2); Intant la nestre lenghe e va a finîle sù pai paradôrs. (La 07/04). paradòs [para'd‫כ‬s] m paradoks m; O sin al ~ che, tun moment di secolarizazion gjeneralizade, il papât e il pape e àn un puest mai vût tal inmagjinari mondiâl. (Pa 03/11) paradossâl [parado'sa:l] adj paradoksen; Al è ~ ma, intal moment che la cuistion furlane e somee plui popolarizade e trasversâl (Pa 03/6); E cheste afermazion, ~ fin che si vûl (GP). paradossalmentri [paradosal'mentri] adv paradoksno; ~, ce che al unìs la Europe al è propit ce che le divît. (Pa 02). parafine [para'fine] f parafin m. parafise [parafra'za:] f BOT parafiza f; I ascs a son a forme di bachete (7-9 x 30-60 µm) e no àn parafisis. (SiF 03/4, 9). parafrasâ [parafra'za:] tr parafrazirati; PEJ posnemati; Parafrasant Mao, o disarès che la Universitât dal Friûl e à di jessi inseride te nestre realtât come il pes ta la aghe. (Pa 05/07); Duncje, Giorgio, parafrasant mê biade agne (Cad-e). parafrasâl [parafra'za:l] adj parafrazni. parafrasi [pa'rafrazi] f parafraza f. paragon [para'gon] m → parangon. paragonâ [parago'na:] tr → parangonâ. paragonabil [parago'nabil] adj primerljiv; che al è un numar grandonon, ~ ae distance di chi fintremai al Grant Nûl di Magjelan. (SiF 02/2, 11-24); ancje se chest Paîs confinant al è suntun nivel ~ a chel dal Portugal. (Pa 04/03). paragraf [pa'ragraf] m paragraf m, odstavek m; Ognidune des declarazions fatis seont il ~ 2 (Pa). paraiar [pa'raiar] adv → par aiar. paralel [para'lεl] adj paralelen, vzporeden; La evoluzion paralele, in disferentis condizions gjeografichis e ambientâls (SiF 02/1). paralelisim [parale'lizim] m vzporednost f, paralelizem m. paralisi [pa'ralizi] f MED paraliza f, kap f, popolna ohromelost f; ~ progressive progresivna paraliza; al à definît cu la istopatologjie da la ~ progressive, la malatie che par plui di mieç secul e à rapresentât il model ideâl de psichiatrie positivistiche (SiF 02/1, 155-165) 2. FIG paraliza f, zastoj m, ohromelost f. paralisie [parali'zie] f → paralisi. paralitic [para'litik], -iche adj 1. MED paralitičen, hrom, ohromel, mrtvouden 2. zelo nervozen, nepotrpežljiv; ~ m MED paralitik m; al vuaris un ~ (Bibl-Lc) ozdravi hromega. paraliturgjic [parali'turăik], -iche adj paraliturgičen; Inte ete plui antighe il furlan al jere doprât come lenghe liturgjiche, paraliturgjiche e leterarie dal clericât (Pa). paralizâ [parali'dza:] tr ohromiti; e je une tiranie tremende, paralizant. (Bel). paraltri [pa'raltri] adv sicer, ampak, vendar; ~ ancje la lenghe spagnole, che e fâs i plurâi zontant un s (scritorsfurlans). parametri [para'metri] m parameter m. parametric [para'mεtrik], -iche adj parametričen; Il confront des distribuzions al è fat doprant il test no parametric di Kolmogorov-Smirnov (SiF 02/2, 39-58) In cheste situazion a àn cjapât pît modei teorics di caratar ~ (SiF 02/1, 209). parametrizabil [parametri'dzabil] adj ?? che si cirive intal lôr contest naturâl (e ~). (SiF 02/1). paramiedi [parami'edi] m parazdravnik m; Ciroics, miedis, paramiedis, infirmîrs, ch’a van ator pal mont a imblecâ chei puarins (Pa 04/02). paramilitâr [paramili'ta:r] m paravojak m; La colaborazion cui paramilitârs lealiscj e je stade une sielte politiche precise di Londre (Pa 03/8); ~ adj paravojaški. parangal [paran'gal] m RIB (sladkovodni) parangal m parangon [paran'gon] m 1. primerjava f; a ~ v primerjavi (s); in ~ v primerjavi; nol è nuie in ~ dai beneficis (Pa); 2. LIT primera f, komparacija f, parabola f, prilika f; Il ~ dal sem che al semee che al mueri sot tiere e po al nas gnûf (Bibl-Let-Pauli). parangonâ [parango'na:] tr primerjati, vzporejati; ~ alc cu alc primerjati kaj s čim; e al scomence a ~ i siôrs cui puars (bassafriulana) začne primerjati bogate z revnimi; ~si refl primerjati se; Sef mi domandave ancje se si podeve ~ la muart al partî. (Enrico). parassit [para'sit] m 1. BIOL parazit m; zajedavec m; Il cuç e la cove si à di tignîju nets e di disinfestâju dai parassîts. (CoUd) 2. FIG parazit m; zajedavec m, izkoriščevalec m; No si po mighe permetisi di sotvalutâ i parassits. E se po dut al va a remengo? (Pa 04/02). parassitari [parasi'tari] adj parazitski; No dîs une plante parassitarie, ma sigurementri no autonome e duncje sotane, ricatabil e doprabil. (Pa 04/02). parassitic [para'sitik], -iche adj paraziten, parazitski; zajedavski. parassitichementri [parasitike'mentri] adv parazitno, parazitsko; zajedavsko. parassitisim [parasi'tizim] m 1. BIOL parazitstvo n 2. FIG parazitstvo n, parazitizem m, izkoriščanje n, zajedavstvo n; ma al met un confin morâl, no configurabil par leç, che al esclût il ~ economic e sociâl. (Pa 02). parastatâl [parasta'ta:l] adj ?? no dome chel politic, ancje chel burocratic, cun dutis lis direzions dai uficis statâi e parastatâi. (Pa 03/5) parâtri [par'a:tri] adv → paraltri. parauniversitari [parauniversi'tari] adj ?? o pûr creâ cualchi istituzion parauniversitarie o soreuniversitarie a Udin par fâ comparî i Furlans al pas cui timps! (La 07/03). parbenisim [parbe'nizim] Invezit un cert parbenisim, tant laic che eclesiâl, al rinuncie a la ricjece de virtût e a la positivitât di une persone par no acetâ limits morâi vêrs o inmagjinâts. (Bel); parbon [par'bon] adv zares, res.→ pardabon. parc ['park] m 1. park m; Parc des Prealps Juliis Naravni park Julijsko predgorje; La rassegne “Il lunari fat in Cjargne” e rive chest an a Resie/Rezija, dulà che si scree sabide ai 27 di Decembar, a lis 19.30 alì dal Parc des Prealps Juliis. (Pa 03/12); ~ di divertiment zabaviščni park; ~ nazionâl di Yellowstone Narodni park Yellowstone; Il ~ nazionâl di Yellowstone al consist di trê enormis cjalderis formadis in timps diferents, cirche 2, 1.2, e 0.6 milions di agns indaûr. (stromboli) 2. AVTO parkirišče n; ~ par machinis, ~ di machinis parkirišče; un ~ par machinis al servizi dal bar e de discoteche di cirche 2000 m2, doprât ancje dai turiscj dal lâc. (SiF 03/4, 47-59). parcâ [par'ka:] tr AVTO parkirati; che e fâs nassi une grande domande di puescj par ~ lis machinis (CoUd). parcè [par't∫ε] co 1. zakaj?; O vin domandât ancje ~ il libri al à une seconde part. Vprašali smo tudi, zakaj ima knjiga drugi del; ~ e parco zakaj in na kakšen način?; ~ che (zato) ker; O podìn stâ avonde contents, ~ che o vin vude simpri une buine partecipazion. Lahko smo precej zadovoljni, ker smo imeli vedno dobro udeležbo; forsit ~ che brut mogoče zato ker je grd; ~ m zakaj m, vprašanje m; vzrok m, razlog m; namen m; Il ~ che e sedi lade vie, i al disarà Catia. (BrLi); al si lambiche a cirî un ~ trpinči se z iskanjem razloga; no vê ~ di ne imeti razloga za. parceche [part∫e'ke] co → parcè; ~ m vzrok m, razlog m; O ai volût savê di precîs il ~ a volevin condanâlu (Bibl-Az). parcecne [ '?? ] co une sdrume disordenade di contadins fûr di se pe asse, pe fan e ~ stiçâts dal Savorgnan, (Storie). parcele [par't∫εle] f parcela f; obračun m; riscuintri de regolaritât dal titul di spese (fature, ~, contrat o alc altri) (Provincia). parcelisazion [part∫elidzatsi'on] f → parcelizazion; parcelizazion [part∫elidzatsi'on] f parcelizacija f; Une des tragjediis tipichis de nestre societât e je la ~ dal savê e la disarmonie. (Bel). parcentaç [part∫en'tat∫] m odstotek m, odstotna vrednost; tor il 1996 a son stâts stabilîts chescj parcentaçs (valôrs a par cent) (SiF 02/1). par che ['parke] co z namenom, da, zato da; da (bi); O fâs apel al Comitât 482 ~ al intervegni in maniere fuarte. Pozivam odbor 482, da bi odločno posredoval. par chel ['parkεl] (t. par chest) co zato; La mancjance dal confront eletorâl e democratic al impedìs che lis robis si comedin, e al è ~ che si àn vût riviei violents cuintri dai funzionaris publics (Pa 05/07). par chest [ ' ] co zato: Naturalmentri al fâs ancje il predi, e par chest al acete la profierte di davuelzi il servizi pastorâl a Corsico. Seveda dela tudi kot župnik, in zato sprejema ponudbo za opravljanje pastoralne službe; → par chel. Parchin [ ' ] co ?? forsit la plui impuartante, e je a ~, a jevât di Teheran (Patrie 06/1). Parche ['parke] f Parka f; A son lis Parchis, divinitâts che a cjessevin il fîl de vite dai oms. (ShW). parcò [par'k‫ ]כ‬co → parcè; Nol à podût, Sotìe, nol à podût. Ti ài spiegât cumò parcè e ~. (Tolazzi). pardabon [parda'bon] adv zares, res, resnično; Cui in dì di vuê le aie cjapade sù ~? (Uniud); di ~ prav zares; cence vê in cambi nuie di ~ concret (La 05/10). pardavêr [parda've:r] adv zares, res, resnično; Se dut câs si vûl ~ un Friûl no omologât (La 05/7); Il lengaç di Grau, ~ atratîf, al è jentrât intai viers di putrops poetis (Natisone). pardiane [pardi'ane] int pri moji duši!; Ma cuant che mandais la tempieste, e cole, ~, tant sul cjamp dal galantom, come su chel del birbant. (Natisone/furlanis). pardie! [par'die] int pri bogu! hudič!; Cussì ~. Ta la alegrie. Vivêt in pâs. (morsanodistrada). pardon! [par'don] int pardon! pardongje [par'donăe] adv in prep → dongje. pardut [par'dut] adv kjer koli, kamor koli; povsod; nissun pudôr, tacant dal pape, di dî messe ~ (BelFin); ~ là che kjer koli, kamor koli; povsod; Ogni individui al à dirit, ~ là che si cjate a sei (unhchr). parê [pa're:] m mnenje n, stališče n, nasvet m; dâ ~ favorevul dati ugodno mnenje; Il dì dopo il Consei superiôr da la Publiche Istruzion al da ~ favorevul al conferiment da la libare docence3. (SiF 02/1, 155-165); domandâ il ~ vprašati za mnenje; e i veve mostrât une cjarte cul dêt, par domandâi il so ~, prime di zuiâle. (Sg); ~ dal Consei di Aministrazion dal 17.06.1999 (CIRF); cence ~ di fâ brez da bi se osmešil (Verone). parê (pâr, paris, pâr, parin, parês, parin - p. parût) it 1. al pâr che zgleda, da; Il teritori dal Comun di Tavagnà di vuê al pâr che al sedi stât antropizât adore (CoTav); ancje se al pâr che i nestris zovins a scomencin plui tart cun cheste usance. (SiF 03/4) 2. ~ bon narediti dober vtis, dobro izpasti, iti dobro; Il cjaval i rispuindè cun malegraciis e cun peraulis che no si pâr bon nancje a contâlis. (Cjargne/fiabe); une femine no pâr bon che e feveli te samblee. (Bibl-Let-Pauli); ~ mâl slabo izpasti, narediti slab vtis. parebrîs [pare'bri:s] m AVTO vetrobran m, vetrobransko steklo. parecj [pa'rεq] m (neobič.) aparat m, naprava f, stroj m; I ~ tecnologjics, svariant dai ogjets inanimâts, a rispuindin a la ...(mediateca-codroipo). parecjâ [pare'qa:] (t. perecjâ) tr pripraviti. prirediti; pogrniti (mizo); R. invezi e veve parecjât tal tinel. (Sg). parecjadudis [pareqa'dudis] m padalo n; Lu àno cjapât cuant che si è butât cul ~? (tommasomazzoli). parecjadutât [pareqadu'ta:t] f ?? parecjadutisim [pareqadu'tizim] m padalstvo n parecjadutist [pareqadu'tist] (pl. parecjadutiscj) m padalec m. parecjar [pare'qar] m → parecjars. parecjars [pare'qars] (t. parecjar) m AVTO obcestni kamen, odrivač m; moments o ponts particolârs di riferiment di segnâju tant che parecjars e pieris miliârs di un percors o colonis puartantis di une costruzion (Pa). paredigme [pare'digme] f → paradigme. parefresc [pare'frεsk] m pahljača f; i nûi che a fasin di ~ aes sossedadis dal soreli (Leng); → vintuline. parefûc [pare'fu:k] m zaslon m (pri peči). paregjâ [pare'ăa:] it izenačiti, poravnati, izravnati, enak biti; e a cirî lis stradis di miorament intune situazion dulà che finalmentri il public si paregje cul privât? (Patrie 06/1); La scuadre furlane, lade sot tal prin cuart di ore par un gol di Amoruso, e à rivât a ~ al novesim dal secont timp (Onde). parêl [pare'ăa:] it → pareli; Lis iniziativis esternis si son davueltis in ~ cu la ativitât radiofoniche. (O) parelâ [pare'la:] tr poravnati, izravnati; izenačiti. pareli [pa'reli], -ele (pl parêi) adj podoben, sličen, enak; in Friuli no si cjate lu ~ v Furlaniji ni mu para; ~ di chel altri podoben drugemu; ~ m (redko) podobnost f, sličnost f; no vê nuie di ~ nimati para; mi plasarès une vore un fas di fen: il bon, dolç fen nol à nuie di pareli. (ShW); Come a Auschwitz, su la jentrade, «il sproc rus “Cerez Trud Domaj” (Il lavôr al puarte a cjase) al faseve une sorte di ~ al “Arbeit Macht Frei”(Pa 05/05). parelum [pare'lum] m senčnik m. parelûs [pare'lu:s] m ?? pareman [pare'man] m 1. ročaj m; držaj m; balustrada f, ograja f; come che e je pal viandant la segnaletiche o il ~ (glesie) 2. OBL obšiv m, zavih m. paremoi [pare'm‫כ‬i] m BOT (Cotoneaster pyracantha). paremoscjis [pare'mosqis] m mušja mreža f; al meteve in evidence la mancjance di savon, di cuviertis, di ~, robis di fonde par podê vê une vite almancul un tic dignitose. (Pa 05/04). parence [pa'rεnt∫e] f prikazen m, privid m, senca f. parenfri [pare'la:] adv in prep → parentri;c Se la stabilidure e je armade cun fibris a saran propit lis fibris a promovi, bielzà ~ la stabilidure (SiF 03/3, 97). parenfrivie [parenfri'vie] adv → parentri. parentele [paren'tεle] f (it.) sorodstvo n; Vanseli: La vere ~ cun Gjesù e je di spirit. (glesie). parentesi [pa'rεntezi] f 1. parenteza f, vmesni stavek m, vrinek m; 2. oklepaj m, zaklepaj m; meti in ~ dati v oklepaje; che o vin metût in ~ (Bibl-Salmos). parentri [ ' ] adv noter, notri; e o cîr di sfogâ cun cualchidun la fote che mi bôl ~. (BrLi); Puartis e balcons sierâts, nissune lûs ~. (BrLi); ~ prep v, v notranjost; ~ di lôr o cirivi une conferme, un consei, une promesse. (BrLi). parentrivie [parentri'vie] adv → parentri. parepaltan [parepal'tan] m → parepantan. parepantan [parepan'tan] (t. parepaltan) m AVTO blatnik m. parepet [pare'pεt] m 1. (pri mostu, terasi ipd.) ograja f, balustrada f; La zone risiervade al public, separade de aree sportive di un salt di cuote di m. 1,00 e di un ~ in açâl alt m. 1,00 (CoUd); E di un ~ logât sul stes puint (CoCamp) 2. ~ di altât REL (sprednji del oltarske mize) antependij m. pareploie [pare'ploie] f dežnik m. paresaetis [pare'saetis] m strelovod m. parêt [pa're:t] f/m 1. zid m, stena f; ~ celulâr BIOL celična stena; La frazion di COD lentementri biodegradabil al à la carateristiche di no podê passâ traviers de ~ celulâr (SiF 03/4, 73-84) 2. ptičja mreža f. paretât [pare'ta:t] f → paritât. parevint [pare'vint] m (t. FIG) zaslon m, španska stena f, paravan m. parevoi [pare'voi] mpl plašnice fpl (pri konju); O che al dipint dai ~ che si dopre (JM). parferî [parfe'ri:] tr in refl → proferî. parfin [pare'vint] m ?? parfum [par'fum] m → sprofum. pari ['pari] m oče m; gno ~ moj oče; Gno ~ al è diretôr di bancje (cadorini/furlan) moj oče je direktor banke; ~ di anime dušni pastir; ~ di adozion adoptivni oče; ~-lastri očim m; i paris starši mpl; La tiere no je une ereditât dai nestris paris, ma un prestit dai nestri fîs (Pa); ~ dal computer FIG oče računalništva; dal famôs fisic David Deutsch, il ~ dal computer (e dal calcul) cuantistic (SiF 03/4, 133); ~ de lûs BIBL Oče luči; che “ogni bon regâl e ogni don rifinît al ven di adalt e al ven jù dal ~ de lûs” (Jc 1, 17). (Bel); ~ Nestri očenaš m; E je dal Cinccent la version inte «goritianorum et forojuliensis lingua» dal Pari Nestri (Pa 03/10); ~ paron Intant te memorie di ducj a rivocavin lis peraulis dal "~ paron" Zuanpauli Pozzo che (La 05/7). parî [pa'ri:] tr ARH roditi; → parturî. pariâ [pari'a:] (o parii [pa'rii]) tr 1. izenačiti, izenačevati 2. združiti; spariti, narediti par 3. → piriâ. pariament [paria'ment] m ?? temperadure di ~ e a son stâts doprâts cuntun program ‘Touch Down’ e un caraterizât di une temperadure di ~ (‘pairing’) plui strente (SiF 02/1, 31-45). parie ['parie] adv 1. s to, s tistim, s tem sredstvom; o vuei distruzi ~ un regjiment hočem z njo uničiti regiment 2. s seboj; si puartave ~ un volontari s seboj je prinesel enega prostovoljca 3. skupaj, v družbi; a Vignesie ~ skupaj v Benetke 4. sočasno, istočasno; mi vignive di ridi, e rabie ~ istočasno sem se moral smejati in jeziti 5. ~ cun skupaj s; Ops e jere une divinitât italiche che ~ cun Saturni e travuardave i racolts (don); lu àn maçât ~ cul fi ubili so ga skupaj s sinom 6. tant cence che ~ naj si bodi z ali brez, z ali brez 7. sunâ ~, sunâ la ~ dvakrat zvoniti (zvon); PROV cuntune cjampane no si sune ~. parietâl [parie'ta:l] adj MED parietalen; lobi ~ parietalni lobus; Repart di Neurochirurgjie, Ospedâl Civîl di Udin, Italie ne e intes ariis confinantis dal lobi ~. (SiF 02/1); e cuntun bas nivel regjons prefrontâl e di cognossince de ~ di çampe seconde lenghe intai bilengâi cuntun alt nivel di cognossince (SiF 03/4, 97-114). parigjin [pari'ăin] m (pos. v pl) BOT čudoviti nageljček (Dianthus superbus); (Dianthus carthusianorum); ~ adj 1. eleganten, nališpan, prisiljen, narejen, načičkan; Dal cicli piturât a partî dal 1927 pe decorazion dal apartament parigjin (CoUd) 2. → parisin ; ~ m prisiljena, narejena oseba; elegantna oseba. pari-lastri [pari'lastri] m očim m; → pari lastri. parimentri [pari'mentri] adv enako. parinestri [pari'nestri] m očenaš m; → pari nestri. parint [pa'rint] (pl parincj) m 1. sorodnik m (sorodnica f); ~ stret bližnji sorodnik, ožji sorodnik; In chest sens la television, come il so ~ stret, il telefon (Pa) 2. parincj starši mpl. parintâ [parin'ta:] tr povezati v sorodstvo; ~si refl 1. stopiti v sorodstvo 2. FIG povezati se (sorodno misleči). parintament [parinta'ment] m POL navidezno, dozdevno. parintât [parin'ta:t] f 1. sorodstvo n; sorodniki mpl 2. sorodnost f, sorodstvo n; in ~ v sorodstvu; a tachin a fevelâsi, a bussâsi, come se a fossin in ~. (Pa 05/12); Jo mi sint un pôc in ~ cun jê (glesie) občutim, da sem malo z njo v sorodstvu. Parîs [pa'ri:s] kr.i m Pariz m; cussì tal Novembar passât intant de Convigne internazionâl dai juriscj a ~ (Patrie 06/1). parisin [pari'zin] adj pariški; lis patatinis fritis a son une des plui altis creazion dal gjeni ~ (logosquotes); ~ m Parižan m. paritari [pari'tari] adj enak; Tal mieç e je la place, inmagjinade tant che lûc di sintese, di convigne paritarie pai doi nivei de sovranitât (Pa 02); in mût ~ na enak način; a vegnin ricognossudis e finanziadis in mût ~ dal stât centrâl (Macjeu). paritât [pari'ta:t] f 1. enakost f; fin cumò, il trilenghisim dal Cjanton nol à puartât a une efetive ~ jenfri lis trê lenghis. (Cisilino, treball) 2. pariteta f. paritetic [pari'tetik] ?? a àn presentât i dîs candidâts che lôr a proponin pal Comitât istituzionâl ~ pai problemis de minorance slovene (O); e je rivade a otignî de comission paritetiche guviernative che trate chescj problems (La). pariteticitât [paritetit∫i'ta:t] f ?? Daûr de ~ introdusude tal ‘48, par mieze setemane lis lezions a son par talian e par chê altre mieze par todesc. (Pa) parizin [pari'džin] m → parigjin. parladôr [parla'do:r] m govornik m. parlament [parla'ment] m parlament m, skupščina f, državni zbor m. parlamentari [parlamen'tari] m ??posredovalec m; ~ adj parlamentarisim [parlamenta'rizim] m POL parlamentarizem m; a varessin puartât a la formazion di un ~ barufant e inconcludent. (GP). parlamentaristic [parlamenta'ristik], -iche adj POL parlamentarističen. parlatori [parla't‫כ‬ri] m govorilnica f, parlatorij m. parmalôs [parma'lo:s], -ose adj zamerljiv, občutljiv; o soi deventât gnervôs, oltrain, ~. (BrLi). parmalosetât [parmaloze'ta:t] f zamerljivost f, občutljivost f; Tal spirt dai fondadôrs, il multilenghisim di Europe unide nol vûl compensâ la ~ dai stâts (Pa 02). Parme ['parme] kr.i f Parma f; intant che subite dopo e vignive soprimude a Siene, Pise, ~, Ravene e in ogni comun de Italie setentrionâl, escludût il Friûl (Storie). parmesan [parme'zan] adj parmski; ~ m 1. Parmčan m 2. KUL parmezan (sir) m. par mieç (di) [parmi'et∫] prep 1. (iz)med, vmes; 2. s strani, od, s pomočjo; e vignarà fate une ricercje inte base dai dâts ~ di Google (Vichi); In dì di vuê, la Regjon e gjestìs la linie ~ de societât FUC (Onde). parmingule [par'mingule] int hudiča! zaboga! parmis (di) [par'mis] prep 1. ob, blizu, poleg 2. na sebi, na; proti 3. pri (pri hiši, v hiši od); ~ adv blizu, zraven; nad; Navigant cun dificoltât ~ la cueste (Bibl-Az); vignî ~ priti blizu, približati se; tornâ ~ ponovno se priglasiti, priglašati. parmulis ['parmulis] fpl zobje pri zobniku (v starih mlinih), par no che ['par??] co zato da ne; par no che dineatîf (forme tipiche furlane): par no che tu colis. (Verone). parochalitât [parokali'ta:t] f ?? In conclusion, la grande basiliche di Aquilee e pierdût no dome la sente patriarcjâl e vescovîl, ma ancje la ~. (Storie) parochiâl [paroki'a:l] adj REL župnijski, farni; publicadis di pre Josef Marchet sul boletin ~ “Voce Amica”, dal 1933 al ’36 (Pa 05/05). parochian [paroki'an] (f –e) m REL faran m (faranka f); Robis di fâ pôre par un ~ dal nestri Friûl: jo aromai no mi maravei plui di nuie! (Ta). parochie [pa'r‫כ‬kie] f REL fara f, župnija f; non dai sants che a son avodadis lis antighis glesiis de ~ di Tolmin (Pa). parodie [pa'r‫כ‬kie] f ?? parom [pa'rom] adv po glavi, po osebi, na osebo, vsakemu; Pe oposizion 5 a son i conseîrs dai DS, 4 de Margherita, e un ~ di Verts, Socialiscj.(O); che la Jurìe e varà sielzusis, ur larà un Premi di 1.000 euros (mil euros) ~ (Codroip, Avis) paromp [pa'r‫כ‬mp] → parom. paron [pa'ron] m 1. gospodar m; vladar m; ~ espotic absolutni gospodar; fâ di ~ gospodariti; L’alcol, che le à simpri fate di ~ tes tieris di vin (e di miserie) (Pa 04/04); jessi ~ di se obvladovati se; Capî se o jeri inmò ~ di me o se o jeri in man a une passion mai provade prime. (BrLi); il ~ dal biroç (šalj.) veleindustrialec m; bon ~ → bonparon; sintisi ~ in cjase sô biti gospodar na svojem; Nissun di nô si sint ~ in cjase sô (La 07/03) 2. lastnik m 3. gospod m. paronâ [paro'na:] it gospodariti, komandirati; vladati, prevladovati. paronance [paro'nant∫e] f 1. gospostvo n; last f 2. oblast f, obvladovanje n; suverenost f; nadvlada f; vê la plene ~ di se. (ass3.sanita) 3. gosposko obnašanje, vzvišenost f, aroganca f. parone [pa'r‫כ‬ne] f 1. gospodarica f, lastnica f 2. gospodinja f 3. žena f; gospa f. parorevie [pa'r‫כ‬ne] f ?? Us darai i gners, us fasarai cressi la cjâr e o slargjarai ~ la piel; po us darai il spirt e o vivareis. (BelAlci). parplagne [pa'r‫כ‬ne] f ?? e vele, in ultin, Udin, capitâl di une Patrie che e somee parplagne (e aromai impaludade) (Mar). parsembolâsi [parsembo'la:si] refl → persembolâsi. parsembul [par'sεmbul] m → persembul. parsore [par'zore] adv na, čez, gor, odzgoraj; si sinti ~ un vaî slišalo se je odzgoraj neko jokanje; Novarêt, che e je chê culine che vedês là ~, plene di bosc (Cadorini/furlan); ~ prep (~ di) 1. (iz)nad (lok.); une cjase ~ de alture hiša na višavi; tu puedis cjatâlu inte linie ~ dal articul nad člankom; 2. nad, čez, proti FIG fâ un mâl ~ di chel altri storiti nekaj slabega nad drugim; a ridin ~ un basoâl smejijo se nekemu norcu; vê lavôr fin ~ i voi imeti dela do vrh glave. parsore vie [parzore'vie] adv iznad, nad, čez; Un sprofum di consolazion i de tal nâs, e une biele crodie a vongolave ~ tal mieç dal vuardi e dai fasûi. (Percude); ~ prep iznad, nad. parsot [par's‫כ‬t] adv (iz)pod; Chi ~ o cjatais la liste complete dai rapuarts che o vin mandâts al Boletin ancje il test complet. (stromboli); ~ prep (t. ~ di) (iz)pod; Ben, alì al tacave un cjaminament ~ tiere fintremai a la Badie. (Cadorini/furlan); o ben che a fissin presits o tarifis ~ dal cost (CoRemanzacco). parsot vie [~'vie] adv (iz)pod; ~ prep (iz)pod. part ['part] f 1. del m; Fasêt il sfuarç di imparâ par ben a memorie la ~. (ShW); Te prime part o ai cirût v prvem delu sem poskusil; buine ~ dobršen del (O); fâ ~ udeležiti se, biti član, biti del česa; Seont cualchidun, ancje Grau e fasarès ~ di cheste zone. (Vichi) 2. delež m, del m; fâ la sô ~ prevzeti svoj delež; Dongje de Regjon, ancje il stât talian al à di fâ la sô ~ par che il Friûl al sostegni la competizion internazionâl des impresis furlanis (Pa 05/12); ~ dal leon največji del, levji delež; Te edizion 2001 a fâ la ~ dal leon a son ancjemò i blancs, che a àn vût une anade judicade otime. (O); jessi ~ di biti del česa; Il Comun di Resie al è ~ ancje dal Parc Naturâl des Prealps Juliis (cuf-ancun); vê une gruesse ~ in alc imeti veliki delež pri čem 3. stran f, predel m, smer f; kraj m 4. vloga f; fâ la ~ dal puar igrati reveža; No i lave chê di fâ la ~ dal puar (Sg); ~ dal discors part of speech, govorna vloga; e à nûf parts dal discors (Verone) 5. meti un a ~ di alc nekomu nekaj zaupati; fâ ~ a un di alc nekoga obvestiti o nečem; puartâ/ tignî la ~ di potegniti s kom. part ['part] m 1. porod m, porodek m 2. FIG produkt m, kreacija f. Part ['part] i m Part; Parts, medians, elamits, int de Mesopotamie (Bibl-Az) Parti, Medijci in Elámci.. part time ['part 'tajm] m une miôr distribuzion des cjamis di vore, la limitazion dai straordenaris e la aplicazion dal ~.(O). partâ [par'ta:] → puartâ. partament [parta'ment] (t. apartament) m apartma m, stanovanje n. partant [par'tant] co zato; Il letôr ~ nol à di smaraveâsi se al cjatarà intal libri.. (La). partât [par'tant] → puartât. partecip [par'tεt∫ip] adj (redko) deležen. partecipâ [partet∫i'pa:] (partecipi [parte't∫ipi]) it udeležiti se, udeležen biti; i candidâts presidents che a parteciparan aes elezions provinciâls (O); ~ tr dodeliti, sporočiti; insume ju dovìn ~ al plevan parche ju publichi in glesie. partecipabil [partet∫i'pabil] adj možen udeležbe. partecipant [partet∫i'pant] adj udeležen, deležen; ~ m udeleženec m, deležnik m; cuntune incressite dal 25% rispiet ai partecipants dal an passât. (O); Plui o mancul i partecipants a jerin ducj sot dai 30 agns (Pa). partecipatîf [partet∫ipa'ti:f], -ive adj Pelizzo al à declarât che al intint gjestî la societât in maniere partecipative (O). partecipazion [partet∫ipatsi'on] f 1. udeležba f; la ~ direte dai scoltadôrs, lis iniziativis esternis a fasin di Onde Furlane un fenomen dal dut origjinâl (O); cun la ~ di 130 delegâts vignûts di siet stâts europeans.(O) 2. sporočilo n. partenariât [partenari'a:t] f ?? A nivel regjonâl, comunâl o locâl, i rapuarts di ~ e lis azions sprolungjadis a son i plui preferîts (Pa 04/03); o marchìn la nestre persuasion che dutis lis politichis di svilup a scuegnin sta sù su la valorizazion des potenzialitâts locâls e regjonâls, su la mobilitât e la creativitât dai atôrs e sul ~ public/privât». (Pa 03/8). partence [par'tεnt∫e] f 1. odhod m; Al moment de ~, la plui part de int montade sù e strambolote par talian (La 06/1) 2. ŠP štart m. partenêr [parte'ne:r] m partner m. partesan [parte'zan] m partizan m; strankar m; e il spirt dai partesans osovans. (Pa 02); e je dismontade di une machine compagnade di amîs e di partesans (Pa 02); La Associazion partesans “Osôf-Friûl” e à stampât i aponts detâts a Purçûs di Francesco De Gregori (Bolla); ~ adj strankarski; partizanski. partesele [parti'zεle] f → particele Parteulis [par'tεulis] kr. i f (Rude) Perteole. partî [par'ti:] it 1. oditi, odhajati; odpotovati; iti 2. izhajati 3. začeti, začenjati se; a ~ di začenši od; Un procès une vore laboriôs che, dopo un prin tentatîf di atuazion a ~ dai agns ‘80, al è stât vie vie sbandonât. (SiF 02/1, 209); fâ ~ un program RAČ zagnati program; Ogni cinc minûts, il sisteme Unix al fâs ~ un program che al si clame (SiF 02/2); ~si refl odvojiti se, ločiti se; oddaljiti se; oditi; ~ tr → spartî, dispartî; ~ m odhod m. partiare [parti'are] f → par tiere. particele [parti't∫εle] f 1. FIZ delec m; si ben a àn di butâ fûr radiazion e particelis a un ritmi constant (Pa 7/99); ~ elementâr osnovni (elementarni) delec; al dîs che no si pues fâ tal stes moment domandis precisis su la posizion e su la velocitât di une ~ elementâr (SiF 03/4, 133) 2. GRAM členek m; acent che al jude a capî dulà che e je la ~ indi (Provincia). particol- [par'tikul] → particul-. particolâr [partiko'la:r] adj 1.poseben, samosvoj; čuden; venastâi su un ~ abonament" che i radioscoltadôrs in libertât a sotoscrivin ogni an cun chê che radio Onde Furlane (O); ma a puedin jessi realizadis dome intune culture ~. (O); in ~ posebno, predvsem; In ~ e je stade contestade la mancjance intes declarazions di Tondo (O); in mût ~ na poseben način: Jo o ricuardi in mût ~ il prof. Mutinelli (Pa) 2. zaseben, oseben, privaten; ~ m 1. podrobnost f, detajl m; ma ancje chei particulârs minudins (Pa) 2. zasebnik m, privatnik m. particolarisim [partikola'rizim] m samosvojskost f, posebnost f; No si cjacare però di regjonalisim o di campanilisim e tant mancul di une dibisugne di naturalisim o di ~. (Pa); ogni difese dai interès dal Friûl al è ~ (La 05/4). particolaristic [partikola'ristik], -iche adj ?? al è un atentât cuintri la “Patrie taliane”, une manifestazion caìne di separatisim, di egoisim ~ e di paisanisim (Pa 03/4). particolaritât [partikolari'ta:t] f posameznost f, posebnost f; Lis intervistis a academics e linguiscj a rivuart de ~ dal furlan. (O). particolarmentri [partikolar'mentri] adv posebej, posebno; na drobno; no mi à dite di vê notât di bande de int di chenti ategjaments ~ suspietôs (O). particulâr [partiku'la:r] adj → particolâr. particularisim [partikula'rizim] m → particolarisim. particulât [partiku'la:t] adj ?? L’azôt organic biodegradabil particulât al ven idrolizât al azôt organic biodegradabil solubil midiant de azion dai microrganisims eterotrofs. (SiF 03/4, 73-84); Chestis frazions a puedin jessi ancjemò dividudis intune frazion solubile e une particulade. (SiF 03/4, 73-84) particule [par'tikule] f 1. REL hostija f 2. GRAM partikula f, členek m 3. FIZ delec m, partikula f; ma invezit associât tal citoplasme in bufulis cuntune sorte di membrane e che, a diference da lis particulis VLP (viruslike particles) (SiF 03/4, 9). partidant [parti'dant] m 1. strankar m, privrženec m, podpornik m, zagovornik m, ljubitelj m; i conseîrs comunâi, partitants [partidants] dal scliç, a sberlavin; ~ adj strankarski. partide [par'tide] f 1. igra f, partija f, (nogometna) tekma f; fermiti. che o fasin une ~ di more; Pôc prime dal finâl di ~ Lopez al à segnât il gol de bandiere pe Lazio. (Friûl in rêt); ~ marce igra, v kateri nasprotnik ne doseže polovico točk; (deriv. partidate, partidone, partidute); ~ e je ancjemò vierte, no je ancjemò sierade FIG partija še ni odločena, stvar, zadeva še ni zaključena: In doi comuns invezit la ~ e je ancjemò vierte e si varà di lâ al balotaç ca di dôs setemanis FIG partija še ni odločena; Dut câs, bisugne stâ in vuaite parcè che la ~, a disin i comitâts, no je ancjemò sierade; fâ la ~ kvartati, igrati partijo; che al vignive regolâr la sabide di sere e la domenie dopomisdì a fâ la ~. (Sg) 2. (pri blagu) del m, količina f, enota f; une ~ di cavalîrs 3. (pos. prijatelji) družba f, skupina f, zbor m; une ~ di amîs 4. postavka f, knjigovodstvo n, knjiženje n, računovodstvo n; il tâl dai tâi al à ancjemò di justâ des partidis cu la justizie 5. (t. ~ di discors) pogovor m, klepet m; il capelan, jentrât te ~, al declarà..; fasìn une ~ di discors 6. MUZ partita. partidure [parti'dure] f MUZ partitura f. par tiere [parti'εre] (t. partiere) f na tla; na tleh; po tleh; butâsi ~ metati se na tla, vreči se na tla; Tu ti butarâs ~ denant dal Signor (Bibl-Lc). partigjan [parti'ăan] m POL partizan m; ~ adj partizanski; In timp di vuere là dentri al jere un comant ~. (PauluzzoN). partigjanarie [partiăana'rie] f strankarstvo n; Nus tegnin visâts, cu la solite parzialitât e ~ (Patrie 06/1). partignî [parti'ñi:] (kot tignî) it 1. spadati (k čemu), pripadati (nekomu) 2. imeti nalogo/ obvezo, biti zadolžen (za); ai fruts ur parten di puartâ otroki so zadolženi, da nosijo. partignince [parti'ñint∫e] f → apartignince. partisan [parti'zan] adj in m → partesan. partisane [parti'zane] f VOJ, HIST partizana f. partisele [parti'zεle] f → particele. partision I [partizi'on] f razdelitev f. partision II [partizi'on] f porod m (pos. pri živalih). Partistagn [parti'stañ] i. utrdbe IT Partistagno; E cussi a faserin cui altris nobii: i Candido, ..i ~, i Bertolins (Storie); Sul porton di cjase ~, dôs veladis neris plenis di galons a fasin zirâ i voi dai popolans discjadenâts (Tolazzi). partît [par'ti:t] m 1. stranka f, partija f; tessare dal ~ partijska izkaznica, partijsko članstvo (Pa); ~ islamic islamistična stranka; Une vore diviersis a son ancje lis organizazions politichis, i moviments e i partîts islamics. (Pa) 2. odločitev f, sklep m; O dal ~ che o vevi cjapât di no impaçâmi pardabon cu lis feminis. (BrLi) 3. posel m, dobiček m 4. partija f (ženitvena priložnost). partitic [par'titik], -che adj strankarski; che dut si ridûs a burocrazie, a politiche e a spartizion e competizion partitiche (Pa 02/10-11); al fasarà nassi divisions politichis, ideologjichis o partitichis (Pa 02); ~ m član stranke, partije, partijec m. partitîf [parti'ti:f], -ive adj partitiven, delilen. partitisim [parti'tizim] m POL strankarstvo n. partizion [partitsi'on] f delitev f; particija f; valutazions che a cirin di leâ la capacitât produtive di ogni ~ de Aministrazion a la domande pandude di altris utents internis o esternis a la organizazion. (SiF 02/1, 209). partner ['partner] m partner m; Partant, se un si cjate in taule dibessôl, aial di stâ cence mangjâ dome parcè che i mancje il ~? (Bel); Chei altris partners dal progjet, finanziât de Union Europeane (CoUd). parturî [partu'ri:] (o parturis) tr 1. roditi, spraviti na svet 2. FIG roditi, porajati; proizvajati; E il pinsîr mi è lât al document uficiâl parturît de glesie udinese dopo cinc agns di gemits (Bel); ~ it rojevati. parturient [partori'εnt] porodnica f. paruchîr [paru'ki:r] m (it.) lasuljar m, brivec m, frizer m; scuele di ~ frizerska šola; Tai agns e deventà sede dal Consorzi Agrari Provinciâl, scuele di ~ (CoUd). parùs [pa'rus] m ZOOL → parussulat. parussat [paru'sat] m ZOOL → parussulat. parusse [pa'ruse] f ZOOL → parussule. parussulat [parusu'lat] m ZOOL samec velike sinice. parussule [pa'rusule] f 1. ZOOL velika sinica (Parus maior); ~ mate menišček m (Parus ater); ~ grise 2. INF deklica f, plaha deklica f, občutljiv otrok 3. ARGO žensko spolovilo, pizda f 4. ARGO opitost f, pijanost f . al jere lui che lu parave, e se e gjoldeve a viodi la sere une biele frissorie di parussulis parsore il fûc. (Percude). parussulin [parusu'lin] m ZOOL (Parus coeruleus); ~ de code lungje ZOOL dolgorepka f (Aegithalus caudatus). parvence [par'vent∫e] f ?? fûr di chês parvencis di autonomie locâl che i parons a vevin vude la furbarie di lassâ in piis (La 06/12). par vie di [par'vie] (t. parvie) prep 1. zaradi (česa); par vie de lontanance zaradi oddaljenosti; La interpretazion dai prins e je plui dificile propit ~ chel che o vin bielzà spleât (Gonars-nons) 2. glede na, kar se tiče; ~ bêçs nol diseve di no glede denarja ni rekel ne; par vie dal esempli za zgled; ~ co (parvie che) potem ko, ker, zato ker; ~ chel che parziâl [partsi'a:l] adj 1. delen, parcialen, omejen; a àn dât dome un risultât ~ e locâl. (SiF 03/4, 9) 2. EKST pristranski. parzialitât [partsiali'ta:t] f pristranost f; Ogni individui, cence ~, al à derit di vê la stesse paie par un lavôr compagn. (Declarazion); Nus tegnin visâts, cu la solite ~ e partigjanarie (Patrie 06/1); tant a dî azî legalmentri cuintri dal grop organizadôr, discreditâ, acusâ di ~ (Pa/Buteghe). parzialmentri [partsial'mentri] adv 1. delno 2. pristransko. pas I ['pas] (pl pas) m 1. korak m; a doi ~ dva koraka (zelo blizu) ; Intal “Auditorium de culture furlane”, a doi ~ dal Municipi, a àn fevelât personaçs de culture (Pa 03/10); ~ a ~ korak za korakom, počasi počasi; fâ cuatri ~ napraviti nekaj korakov, sprehoditi se malo; O met in ordin lis mapis e o jes a fâ cuatri ~. (BrLi); fâ doi ~ iti na kratek sprehod, narediti kak korak; jessi deventât vecjo avonde se al cjapave tantis precauzions dome par lâ a fâ doi ~ (Sg) 2. FIG korak m; fâ il ~ daûr de gjambe napredovati po svojih možnostih (Verone); fâ il prin pas narediti prvi korak (k spravi); Tu âs simpri vût la pratese di jessi il Paron, e alore parcè no fasistu tu il prin ~? (Enrico); il prin ~ prvi korak (kot začetek česa); Il prin ~ al è stât chel di studiâ la struture de Universitât italiane par focalizâ la atenzion su la situazion di fat e (SiF 02/1, 209); stâ al ~ cui timps držati korak s časom; al mostrave di jessi plui moderni, al saveve stâ al ~ cui timps. (Enrico) 3. HIST stara dolžinska mera. pas II ['pas] (pl pas) m 1. prehod m 2. (gorski) prelaz m; une grande strade comerciâl che e unìs il Friûl cu la Carinzie a traviers dal Pas di Mont di Crôs (GP). pas III ['pas] m potni list m, F pasoš m. pâs ['pai] (pâs) f 1. mir m; 2. mirnost f, vedrina f; PROV par vê ~, sint e tâs ; dâsi la ~ vdati se, pristati, privoliti (v), sprijazniti se; in ~ e in caritât v ljubem miru; lassâ a ~, lassâ in ~ pustiti pri miru; lassant in ~ ancje i furlans unitaris (Pa); metisi il cûr in ~ biti mirne duše, pomiriti si dušo (Sg); nol mi da ~ ne da mi miru; vivi in ~ živeti v miru; a àn savût vivi par secui insiemit e in ~ (Pa) 3. REL (sveta podoba). pasâsi [pa'za:si] refl pomiriti se, umiriti se; sprijazniti se, vdati se. pasât [pa'za:t], -ade adj umirjen, miren. pasc ['pask] (t. pascul, pascoleç) m paša f, pašnik m; → passon. pascâl [pas'ka:l] adj velikonočen; agnel ~ velikonočno jagnje; Il sanc, come chel dal agnel ~ (Bibl-Zn); cene ~ velikonočna večerja. Pascâl [pas'ka:l] os.i m Paskal m; ~ Guion, novante agns di vite dute passade framieç e a servizi de sô int. (BelAlci). pascalins [paska'lins] mpl REL verniki, ki morajo Pasche ['paske] f 1. Velika noč m; lunis di ~ velikonočni ponedeljek; ~ Maiôr Velika noč; PROV Nadâl in place, ~ dongje 2. ~ Tafanie Razlgašenje (Gospodovo), epifanija f; PROV a ~ Tafanie / il frêt al va in smanie ; PROV content come une ~ Felice come una Pasqua. (Verone) 3. ~ di Mai Binkošti mpl 4. FIG veselje n, praznovanje n, sreča f 5. male pascje → malepascje. 6. pashalno jagnje; E lôr no jentrarin tal pretori par no insoçâsi e podê cussì mangjâ la ~.(BiblZn) Sami niso šli v sodno hišo, da se ne bi omadeževali, ampak bi smeli jesti pashalno jagnje. Paschin [pas'kin] m Il ~ nol à olsât a meti lis mans daprûf; chei che lu àn tratât, si son tignûts scrupolosementri tes sinis segnadis de plui conformistiche mitologjie uficiiâl taliane (JM). pascion ['pasqe] f (carn. For di Voltri) → passon. Pascje ['pasqe] f → Pasche. pascjel [pas'qεl] (t. pastiel) m 1. blato n, glen m, mulj m; parvie dal talpetament dal cjaval tal mol dal ~ (Mar) 2. FIG zmešnjava f, nered m 4. FIG zagata f, zaplet m, težava f. pascjelâ [pasqe'la:] (t. pastielâ) tr umazati, pomazati; zamazati, onesnažiti. pascjele [pasko'l] (t. pastiele) f → pastele. pascjeliti [pasqe'liti] m (redko) blato n, mulj m. pascjelôs [pasqe'lo:s], -ose (t. pastielôs) adj blaten. pascoleç [pasko'l] m → pasc. pascolian [paskoli'an] m ?? Nadia, scuviergìnt l'incjant crei de fevelade furlane e nudrinle di riclams pascolians (La). pascul ['paskul] m → pasc. pasculîf [pasku'li:f], -ive adj AGR pašen. Pascute [pas'kute] f velikonočni ponedeljek; ~: Sêso a scoltâ lis cjacaris des feminis dal poç ? (Percude); L'85% dai furlans a àn passât la ~ a bevi dut il dì (Furlanist); → lunis di Pasche. Pasian di Pordenon [pazi'an di porde'non] kr.i m Pasiano di Pordenone (PN). Pasian di Prât [~ di 'pra:t] kr.i m Pasian di Prato (PN); a son chenti par screâ un impuartant zimulament cu la comunitât di ~. (Pa). Pasian Sclavonesc [~ sklavo'nεsk] kr.i m Pasian Schiavonesco (danes Basiliano) (UD); → Basilian. passà [pa'sa] (pl passâs) m (turški) paša f. passâ [pa'sa:] it 1. prehoditi, preiti, iti mimo (/ preko, skozi, naprej); cul ~ dai agns z leti; Cul ~ dai agns il so interès pe sessualitât al calave (iposessualitât) (SiF 03/3, 31-49); ~ par cinic ?? O di un disperât che al tentave di ~ par cinic. (Bel); ~ par mat veljati za norega; L’avocat al tentà ancje di fâlu ~ par mat, par che lu metessin intun ~ criminâl (Sg); ~ slisse gladko skozi priti; Chê ca no ti passe slisse (Sg) 2. dogoditi se, pripeti se 3. umreti 4. lassâse ~ delati se kot, da ni nič, zapreti oči; ~ ti passe! ali si nor! ~ tr 1. dati nek. skozi, iti čez nek; A ~ i tescj cul passadôr si procêt avonde planc e chest lavôr si scuen limitâ a di chei tescj che no si pues otignî inte forme eletroniche. (SiF 02/1) 2. prebiti (čas); ~ la ore ?? a passavin la ore a ridi e a cjantâ (MazzonIol) 3. dati, predati, naprej dati; ~ di barbe in nevot Si passavin il Patriarcjât di barbe in nevôt, nomenant cualchi nevôt coadiutôr cun erit di sucession (JM). passabil [pa'sabil] adj 1. predhoden 2. FIG povprečen, srednji; znosen. passabilmentri [pasabil'mentri] adv 1. predhodno 2. FIG povprečno, srednje; znosno. passaç [pa'sat∫] (pl passaçs [pa'sats]) m 1. (splošno) prehod m; Il confront cui numars dal an prime al mostre un ~ de produzion dal +7,1 al -3% (O); Il ~ de scuele materne ae scuele elementâr (Pa); di ~ mimogrede; Di ~ par Milan za fa cualchi mês, daspò jessi stât a Gjenue par une convigne su la leteradure africane..(O); Te Bibie Diu al diclare che la tiere e je sô, e nô oms o sin incuilins, afituâi, di passaç (Bibl Lv 25,23) 2. prehod za pešce; In provincie di Gurize i passaçs a nivel che a vignaran sostituîts cun sotpassaçs e puints a son cuatri (O) 3. gorski prelaz m; e i veve tignût libar il ~ pes monts de Cjargne par che al podès tornâ tes sôs Gjermaniis. (Pa) 4.. prenos m (v trgovski knjigi) ~ dal Stât ae Regjon dai bens idrics (O) 5. voznina f 6. (neobič.) smrt m; ce ~! kakšna smrt!; ~ di stirpadôr A son comprindûts: “Ici”, bonifiche dal teren, compre de samence, aridure, 2 passaçs di stirpadôrs, une fresadure, (Pa 04/02). passade [pa'sade] f 1. prehod m; di ~ mimogrede 2. naliv m (dežja ipd.) 3. bežen pogled m (v knjigo) 4. smrt m, konec m; In Chest moment, 13.12.1966, e sune la ~ di lui, che mi e à contade; muart a 93 agn. (teatrodivile). passadel [pasa'dεl] adj postarel, v letih, prileten; → passadot. passadine [pasa'dine] f → passade. passadôr [pasa'do:r] m 1. prehod v živi meji 2. prehod skozi potok, reko 3. brodnik m 4. RAČ skener m, pregledovalnik m; passant i tescj cul ~ (scanner) (SiF 02/1). passadorie [pasa'd‫כ‬rie] f cedilo (za juho). passadot [pasa'd‫כ‬t] adj postarel, v letih, prileten. passalizi [pasa'litsi] m prehod m, potka f; hodnik m (v hiši. passandoman [pasando'man] adv pojutrišnjem; La dì dopo al tacà a soflâ il siroc e cussì tal ~ o sbarcjarin a Puçûi. (Bibl-Az). passar ['pasar] m ZOOL 1. ~ solitari modri drozg m, plavi kos m (Monticola solitarius) 2. → passare 3. KUL ~ di Moravie Moravski vrabec; Al vûl dî “~ di Moravie” ma in realtât e je tenarissime cjar di purcit cun gnocs di pan e crauts. (Pa). passarâr [pasa'ra:r] m 1. čivkanje vrabcev 2. klepetanje n, čivkanje n. passarat [pasa'rat] m 1. ZOOL vrabec m 2. čenče fpl, govorice fpl, klepetavost f, indiskretnost f; tirâ sù i passarats a un pripravljati koga na to, da pove kaj ve. passare ['pasare] f 1. ZOOL Italijanski (ali laški) vrabec (Passer italiae); ~ cjarandine siva pevka (Prunella modularis); ~ meiarole skalni vrabec (Petronia petronia); ~ di cjamp, ~ di campagne, ~ piçule poljski vrabec (Passer montanus); ~ di palût trstni strnad (Emberiza schoeniclus) 2. ZOOL morska plošča f (Pleuronectes platessa); → passarin. Passarian [pasari'an] kr.i f (Codroip) IT Passariano; l'inventari e il restaur dal patrimoni culturâl e ambientâl di Vile Manin di ~. (O). passarin [pasa'rin] m 1. ZOOL vrabček m 2. VOJ petelin (pri puški) 3. fâ i passarins, zuiâ i passarins IGRE igrati žabice na vodi 4. ZOOL → passare 5. → passarine. passarine [pasa'rine] (t. passarin) f cedilo n. passât [pa'sa:t], -ade adj 1. pretekel, minul; L’an ~ lansko leto 2. odcvel, pokvarjen; 3. GRAM pretekel; ~ m 1. preteklost f, pretekli čas; E studie lis vueris dal ~ par capì lis tecnichis (Vichi); intal ~ v preteklosti; Intal ~ i mulins a jerin il centri de vite (CoGonars); pal ~ v preteklosti, včasih; che e je dulà che pal ~ la Confraternite di Sant Roc e veve fat fâ sù une glesie (CoGonars) 2. GRAM preteklik m. passatisim [pasa'tizim] ?? La tutele e à di sei linguistiche; che si lassi fûr la espression “culture” che e vûl dî dut e nuie, e e sa di ~ (Pa 04/06). passatist [pasa'tist] ?? Cheste segmentazion involontarie e jere gjenerade dal stîl de cartelonistiche che al jere percepît dai clients come “~” (SiF 03/3, 6981); La religjon dal vieri e de civiltât locâl al è plui facil che e jentri te culture dal ~ che in chê dal progressist. (Pa 02). Passau ['pasau] kr.i m Passau; al cjapà part a lis tratativis de diete di Tribur, cul vescul di ~, Altmanno (Pa 03/4). passazîr [pasa'dži:r] m 1. potnik m, pasažir m 2. → spassizîr. passe ['pase] adv čez, več kot, po; O soi lât dongje, le ai cjapade pe man (si cognossevin di ~ 10 agns) (Pa 05/12); cuntune spese di ~ 89 milions (Onde); in 8 volums cun ~ 1.500 ilustrazions (glesie); trê mês ~ (t. ~ tre mês) po treh mesecih; ~ un cuintâl več kot kvintal. passebrût [pase'bru:t] m cedilo n (za juho); → disgotepastis. passechì [pase'ki] m v bodoče, odslej, od zdaj naprej; v kratkem, kmalu. passel [pa'sεl] m 1. osnik m (klin) 2. MED → panariç. passeman [pase'man] m 1. pozament m 2. držaj m, ročaj m (v javnih vozilih, tramvaju); i scjalins a vevin cualchi bree infraidide e al ~ i mancjavin tocs (MazzonIol) passemieç [pasemi'εt∫] m vrsta starega plesa; fâ il ~ (šalj.) naprediti običajni krog, sprehod. passemontagne [pasemon'tañe] f volnena oglavnica f; Si clame Rafael Sebastian Guillen, al puarte un ~ neri su la muse (Pa). passepuart [pasepu'art] m potni list m; control dai passepuarts kontrola potnih listov; → pas. passet [pa'sεt] m 1. zaponka f 2. zarisovalna igla f 3. (orodje) lesna ali kovinska mera. passetant [pase'tant] adv več, preveč; cence pensâi ~ da ne bi mislil več na to. passetimp [pase'timp] m kratkočasje n, zabava f; che la poesie furlane no puedi sei nuie altri che un ~ di nature matarane (Lenghe 2000). passi ['pasi] (pas, passis, pas) tr 1. nasititi, nahraniti, napitati; ~si i voi pasti oči 2. FIG nasititi, dolgočasiti; ~si refl 1. hraniti se, jesti; nasititi se; Pe fan che al veve, al varès bramât di ~si magari cul glant che a mangjavin i purcits (Bibl-Lc) Želel se je nasititi z rožiči, ki so jih jedle svinje 2. uživati (v, ob); là che o corevi come la cerve bibliche a ~mi di lûs e di cjant (BelR) 3. ~si di flat govoriti brez predaha; ~si di durmî naspati se; bocjis di ~ (BelAlci). passià [pasi'a] f ?? Lôr invezit a duarmin come dai ~. (Ta). passice [pa'sit∫e] f → fassice. passience [pasi'ent∫e] f → pazience. passin [pa'sin] m cedilce n. passio ['pasio] m REL pasijon m; al è lunc tanche il ~ neskončno dolg. passion [pasi'on] f 1. trpljenje n, muka f, bolečina f, žalost f; REL pasijon m; Dopo de sô ~, lui si è pandût a lôr vîf, cun cetantis provis (Bibl-Az) Po svojem trpljenju 2. strast f, močan občutek m, močna želja f. passionâ [pasio'na:] tr strast zbuditi, vzburiti. passionâl [pasio'na:l] adj strasten. passionalitât [pasionali'ta:t] f strastnost f; No rivi a capî tante ~, ostinazion, rabie par une robe che, lant ben, e zovave unevore e, lant mâl, e lassave dut come che al jere. (Pa 04/04). passionât [pasio'na:t], -ade adj 1. žalosten, trpeč 2. strasten, zaljubljen. passionist [pasio'nist] m ?? a esist ancje une congregazion dai missionaris dal Preziosissim Sanc di san Gaspar del Bufalo, par no fevelâ dai passioniscj e dai moviments riparadôrs (BelFa). passionôs [pasio'no:s], -ose adj poln žalosti, užaloščen, žalosten. passîf [pa'si:f], -ive adj pasiven, trpen; nedelaven, prezadolžen; ~ m GRAM trpnik m, pasiv m. passivitât [pasivi'ta:t] f pasivnost f, trpnost f, pasiva npl (dolgovi). passon [pa'son] m 1. pašnik m, paša f; O vin eliminât la plui part dai prâts di ~, par fâ puest a industriis e ciment. (La); a ~ na paši; Forsit il prât, ma no ai viodude nancje une stale, une vacje a ~. (BrLi); lâ a ~ iti na pašo 2. teren m, okolica f; a ~ na terenu, naokoli; lâ a ~ lutati, krožiti, sprehajati se; (npr. snov, bolezen) razširiti se; mandâ a ~ odpustiti, odsloviti; ubiti; molâ a ~ pustiti oditi, prepustiti usodi; tornâ a ~. passonâ [paso'na:] tr 1. pasti, voditi na pašo; obleant i pastôrs a jentrâ tes propietâts privadis par fâ ~ e mangjâ lis lôr bestiis (La); ~ i purcits pasti svinje; Chel lu mandà tai cjamps a ~ i purcits. (Bibl-Lc) Šel je in se pridružil nekemu meščanu tiste dežele, ki ga je poslal na svoje posestvo past svinje. 2. FIG pasti, premlevati (misel); ~ it 1. pasti se; hraniti se 2. FIG razpasti se, razširiti se; ~si refl pasti se. Passons [pa's‫כ‬ns] kr.i f (Pasian Di Prât) Passons. passudance [pasu'dant∫e] f → massepassudance. passudat [pasu'dat] adj debel; ~ m debeluh m; požeruh m. passude [pa'sude] f požrtija f, žrtje n. passuderie [pasu'derie] f 1. sitost f 2. nasičenost f, zasičenost f; masse ~ → massepassuderie. passût [pa'su:t], -ude adj 1. sit, poln, nahranjen; plen e ~ presit; naveličan 2. FIG naveličan, sit 3. rejen; bogat 4. poln, nabrekel, debel; ~ m ničvrednež m, brezdelnež m; → masse ~ → massepassût. past ['past] (pl. pascj) m 1. hrana f, jed f, jedilo n; A preparin 3 pascj par setemane (Pa) 2. obed m, gostija f, pojedina f; a dut ~ v izobilju. pastanâ [pasta'na:] tr in refl → impastanâ; Une dì al jere daûr a ~ un stroput di cevole insomp de braidute (JM, Salvâ). pastanache [pasta'nake] f BOT → cjarvuedule. paste ['paste] f 1. testo n; klej m; une sedon di vueli di ulive e lavorà la paste par 10 minûts (Natisone); menâ la ~ vladati po lastni volji; pastis rezanci m 2. pecivo n, slaščica f 3. FIG testu podobna snov. pastel ['paste] (pl pastei) m ARS pastel m. pastelant [paste'lant] m in f ARS slikar (slikarka) v pastelu. pastele ['paste] (redko pascjele, pastiele) f testo n, otrobi mpl, otrobova mešanica, gosta juha. pastesute [paste'sute] f makaroni mpl; Vuelial meti une ~ o une friture di vrie inmò che e smalite! (BrLi). pastiç [pas'tit∫] (pl [pas'tits]) m 1. testenica f, pašteta f; birul cu la salse di Invier, ~ di salmon in croste, torte buine (consorziocastelli) 2. FIG zmeda f, neprijetnost f, nelagodni položaj. pastiçâ [pasti't∫a:] tr 1. (t. FIG) zmašiti; delati površno; zamazati, umazati 2. (t. pastiçâ sù) na hitro pripraviti, improvizirati. pastiçât [pasti't∫a:t], -ade adj KUL pripravljen s sirom, maslom in omako. pastiel [pasti't∫a:] m → pascjel. pastielâ [pastie'la:] tr ?? Une glesie che e cjale indenant e e à voie di lâ indenant no piert timp a ~ e a comprâsi protezions e sigurecis (BelR). paston [pas'ton] m 1. velik kos testenine; o mangjâ chest ~, o saltâ chel barcon. (La 06/2) 2. VETER otrobova mešanica, gosta juha 3. un ~ FIG dobričina f, dobodušnež m. pastôr [pas'to:r] m 1. pastir m; come il ~ che al divît lis pioris dai cjastrons (Bibl-Mt) 2. duhovni vodja, poglavar m, pastor m; ~ de Glesie cerkveni pastir; La grande preocupazion dai pastôrs de Glesie, e di gran part dai partîts de gjestre (Patrie 06/1) 3. ZOOL ovčar m. pastorâl [pasto'ra:l] adj 1. pastirski; 2. REL pastoralen; consei ~ pastoralni svet; visite ~ pastoralni obisk; Dal 1930, in plene crisi economiche, il vescul Nogara al organize la visite ~ (BelAlci); ~ m škofovska palica f; cjapâ la ~ a smicjavin di cjapâ la pastorâl sanitarie e il vescul Battisti, padovan come lôr, al jere vonde ben disponût. (Pa 05/12). pastoralmentri [pastoral'mentri] adv pastoralno. pastore I [pas'tore] f pastirica f. pastore II [pas'tore] f → pastorie. pastoreâ I [pastore'a:] tr (redko) paziti, čuvati. pastoreâ II [pastore'a:] tr → impastoreâ. pastorel [pasto'rεl] m pastirček m. pastorele I [pasto'rεle] f 1. (dem. od pastore) pastirica f 2. ZOOL ~ blancje bela pastirica (Motacilla alba); ~ zale rumena pastirica (Motacilla flava); ~ grise (Motacilla boarula) → bandule. pastorele II [pasto'rεle] f MUZ pastorela f. pastorie [pas't‫כ‬rie] (manj obič. pastore) f 1. priponec (vrv) 2. LOVSTVO vrvica za ptiče. pastorîl [pasto'ri:l] m ?? pastorizie [pasto'ritsie] f pastirstvo n; A forin ben acets ancje dai residents di çoc slâf, che, sicome che si dedicavin in gran part a agricolture e ~ (Leng). pastôs [pas'to:s], -ose adj 1. voljen, mehak, osladen; No che al sei trist, ~ e saurît, al è il gust de civole che mi da fastidi (BrLi) 2. krepek, jeder; poln. pastrade [pas'trade] f na poti, na cesti; → par strade pastroç [pas'tr‫כ‬t∫] m → pastrocj. pastroçâ [pastro't∫a:] tr in refl → pastrocjâ. pastrocj [pas'tr‫כ‬q] (pl pastrocj/pastrocjs) m godlja f, zagata f, zaplet m; si à di studiâ il sisteme di un gnûf implant che al rispieti lis dôs realtâts diferentis e no omologabilis, cence nissun ~ o porcarie. (Pa). pastrocjâ [pastro'qa:] tr zmašati, narediti, delati površno. pastrocje [pastro'qa:] m → pastrocjon. pastrocjon [pastro'qon] (t. pastrocje) m nerednež m, zmešanec m; slepar m, goljuf m. pastrossâ [pastro'sa:] ?? Al sta par Febo: il trabascjot Bottom, pur di fâ viodi la sô abilitât tes rimis, nol à pôre di ~ lis peraulis. (ShW) pastum [pas'tum] m PEJ slaba hrana; (carn.) Pal ~: pan gratât, formadi, scuete frescje (Natisone/furlanis). pasture [pas'ture] f 1. paša f, pašnik m; 2. hrana f, jed f. pat I ['pat] m pogodba f, dogovor m; pakt m; a nissun ~ na nobeni način; Si immusonà e, invelegnât, nol voleve jentrâ dentri a nissun ~. (liceopercoto); a ogni ~, a ducj i pats na vsaki način; batûts de vision globalizant e stofadice de unitât a ogni ~. (CIRF); a vîl ~ za prenizko ceno; concludi un ~ skleniti pakt, dogovor; Cavedalis e Duodo a forin mandâts a Vignesie par concludi un ~ cun Manin. (GP); fâ ~ skleniti pakt, paktirati; No tu fasarâs nissun ~ cun lôr, ne cui lor dius. (Bibl-Esodo); ~ di solidarietât POL solidarnostni pakt; i Pats di solidarietât sociâl a difese des copiis di fat, par vie che ju considere anticostituzionâls. (Patrie 06/1); ~ di stabilitât POL pakt stabilnosti; Aromai al è simpri plui evident che la costruzion europeane, fondade sul ~ di stabilitât economiche-finanziarie dai sengui stâts (Pa 03/4). pat II ['pat] m 1. ~ de puarte prag m; inluminât des torcis che al à impiât Cenci Capelino, intant che al passe decîs il ~ de puarte de ostarie (Mar) 2. ~ de scjale stopnični presledek m 3. okenska polica f 4. REL najvišja oltarna stopnica f. patacjârs [pata'qa:rst] m ?? e i patacjârs simpri e dome patatis e no, invecit, ancje pomodoros e cudumars e cisarons.(Scf); vein di fâ simpri e dome cuàrgnui e no, par esempli, bagjgjs; e i patacjârs simpri e dome patatis e no, invecit, ancje pomodoros e cudumars e cisarons. (Scf) patacon [pata'kon] m velik kovanec iz bakra. patadida [pata'kon] m ?? Checut al va ator cu la patadida. (Ta) pataf [pa'taf] m 1. klofuta f, zaušnica f; dâ un ~ primazati klofuto; Se cualchidun ti da un ~ di une bande de muse, presentji ancje chê altre (Bibl-Lc) 2. tlesk s prsti (škofa pri birmi). patafâ [pata'fa:] tr 1. oklofutati; o alci la man come par ~le. (BrLi); Al comence a bevi e ancje a ~mi. (BrLi) 2. (valovi ipd.) udarjati, tolči ob 3. tlačiti, potolči 4. FIG teptati (npr. pravice) 5. ~ la bocje ; ~ i bancs hoditi v cerkev; ~si refl 1. oklofutati se (eden drugega) 2. FIG trpinčiti si meso, trpinčiti se. patafade [pata'fade] f klofuta f, zaušnica f; (bolj obič.) → pataf. patafebancs [patafe'banks] m pobožnjakar m, svetohlinec m; Jê e à dit che si sintive libare di une certe morâl di tartufs e patafebancs (Bel). patafuçâ [patafu't∫a:] tr udariti, potolči. patagonic [pata'g‫כ‬nik], -iche adj patagonski; L'acjadiment al è sucedût a Leleque, apene un piçul pont te vastitât patagoniche (Pa 7/2000). Patagonie [pata'g‫כ‬nie] kr.i f Patagonija f; mi diseve za fa cualchi an Giuseppe Berton, venit di Castelfranco, emigrât in ~ tai prins agns dal Cincuante. (Pa). patan [pa'tan] m PEJ Švaba m, Nemec m. patane [pa'tane] m PEJ Švabica f, Nemka f; a la ~ po nemško. pataracje [pata'raqe] f (šalj.) velik kovanec m, medalja f, odličje n, okras m. Patarnostar [patar'nostar] m očenaš; Come tratât di teologje a bastaressin il Credo e il ~, ma metûts in vore. (BelFa); → pater noster, pari nestri. patate [pa'tate] f BOT krompir m (Solanum tuberosum); mignestre di brut, poleçs less, cunin arost, verdure e patatis masanadis (sf); ~ destrose (PDA) A cressin plui planc sul teren de patate destrose (PDA) (SiF 03/4, 9). pataton [pata'ton] m 1. ki je veliko krompirja 2. ničvrednež, ki ni za nobeno rabo. patatrac! [pata'trak] int tresk. patatuc [pata'tuk] (manj obič. tatuc) m PEJ 1. neroda f, tepec m 2. Nemec m, Avstrijec m. pate ['pate] f enakost f, remi m, neodločeno (pri ogri); dâsi ~ vdati se, pristati, privoliti (v kaj); pategjâ [pate'ăa:] tr → patizâ. patele [pa'ta??] f 1. OBL zavih m, oslec m pri žepu 2. (pri knjigi) zavih m. pateline [pate'line] f pri žepih ? patene [pa'tene] f predsrajčnik m, oprsnik m. patent [pa'tεnt] adj očiten, jasen; ~ f patent m, diploma f; ~ di vuide vozniška f, vozniško dovoljenje n; dai dipendents che a àn une ~ di vuide adate (Provincia). patentât [paten'ta:t] f patentiran; ur fasevin une robe e chê altre e des voltis no si rivave a cognossi il mat ~ e cui che al sfuriave di plui. (Urli). patentin [paten'tin] m 1. začasna dovolilnica f; dovoljenje n; e ven atestade di un ~ di pueste, rilassât dopo vê superât une prove scrite e orâl. (Cisilino, treball); 2. vozniško dovoljenje; Apene fat il ~ al partìs cui libri sot il braç e si invie su pes monts de Cjargne. (don). pater ['pater] m REL (molitev) očenaš m. Pateraveglorie ['pater] m REL Pater ave gloria; E no ufrìn un ~ seont la intenzion dal Pape! (Mucci). paternalisim [paterna'lizim] m FILOZ paternalizem m. paternalistic [paterna'listik], -iche adj FILOZ paternalističen; Par un altri viers i proviodiments dal guvier de Austrie, seancje intardâts, paternalistics e deludents per categoriis plui progredidis de borghesie (Natisone/furlanis). paterne ['pater] f hud ukor m. paternitât [paterni'ta:t] f očetovstvo n; tu rivis a capî ancje il significât de sielte celibatarie e de ~ e maternitât spirtuâl. (Bel). paternoster [pater'p??] m REL (molitev) očenaš m; PROV là che al sta un pan, al sta ancje un ~; "Vô, Signôr? Po nancje tal ~!" (Percude). patî [pa'ti:] (o patis - p. patît) tr 1. trpeti; GRAM ~ la azion Il subiet: al è la persone, nemâl o cjosse che al fâs o che al patìs (Verone) 2. prenesti, prenašati; ~ it 1. biti bolan, bolehati; trpeti 2. (zrno ipd.) pokvariti se. patibul [pa'tibul] (pl patibui) m 1. morišče n; vislice fpl 2. veliko trpljenje. patiment [pati'ment] m trpljenje n; ma il ricuart di chê gnot di pôre, di terôr, di muart, di distruzions, di patiments intal nestri paîs al è vîf (Pa 04/02). patinaç [pati'nat∫] m piste di ~ drsališče. patine ['patine] f 1. patina f 2. loščilo za čevlje. patinist [pati'nist] (pl patiniscj) m čistilec čevljev. patît [pa'ti:t], -ide adj trpeč, zdelan; ~ m trpeči; Al veve cussì impiât lis sperancis dai umils, dai emargjnâts, dai patîts, dai malâts (Pa 03/8). patizâ [pati'dža:] tr pogajati se (o čem), pogoditi se; ~ it dogovoriti; dogovarjati se; skleniti, sklepati pogodbe; Il presit di vendite dal teren al va patizât in.. (PauluzzoN). patoc [pa't‫כ‬k] adj 1. (t. fraid patoc) moker, vlažen, premočen 2. (t. fraid patoc) (skozi in skozi) jetičen, prisaden 3. mrtev pijan 4. pravi, pravšen, čistokrvni; Chi, invezit, cuntun riflès di un provincialisim sotan ~ (Leng); un furlan ~ pravi furlan. Patoc [pa't‫כ‬k] kr.i f (Scluse) Potok m (IT Patocco); scomençant di Mueç (par antîc Mosniz), a Racolane, Dogne, ~, Studene etec. (JM) // < sl. potok. patogjin [pa't‫כ‬k] m patogen; Dut al cambie cuant che gnovis plantis, o ancjemò piês, cuant che gnûfs patogjins a rivin di bot. (SiF 03/4, 9). patogjinicitât [patoăinit∫i'ta:t] f patogenost f; Tai foncs i plasmidis dai patogjins a son par solit associâts cun la ~ (SiF 03/4, 9); No je stade notade corelazion tra eteroauxesi e ~ (SiF 03/4, 9). patois [pa'tras] ?? Cui si freial dal mê ~?(Ta) patolic [pa't‫כ‬lik] m patolog m. patologjic [pato'l‫כ‬ăik], -iche adj patološki; patologjie [patolo'ăie] f patologija f. patràs [pa'tras] v: a ~ v pogubo, k hudiču; lâ a ~ izgubiti vse; Bot e sclop, il regjim al è lât a Patràs. (Pa 06/2); e consum dai turiscj e intant la biele curtine de citât e va a ~! (Ta); mandâ a ~ uničiti, pogubiti; L'eletrodot - al à infin zontât il sindic - al mandarès a ~ dut chest (La 06/3). patriarcjâl [patriar'qa:l] adj REL patriarhalen; Cussì, stant a ce che nus contin i storics, al vignive fondât chel Stât Patriarcjâl (Pa). patriarcjât [patriar'qa:t] m REL patriarhat m; No jentrin, alore, riferiments ni il ~ e nancje al "Stât furlan" (Pa). patriarcje [patri'arqe] f REL patriarh m, očak m; In Friûl, daspò dai insegnaments dal ~ dai autonomiscj furlans, Gianfranco D'Aronco (Pa); Stant che Mosè al à dade la circuncision - no che e seti di Mosè, ma dai patriarcjs (Bibl-Zn) ampak je od očakov. patriarcjin [patriar'qin] adj REL patriarhalen; e sarès colade invezit la ultime resistence patriarcjine. (La 05/12); ~ m HIST vojak patriarha, podpornik patriarha. patrie ['patrie] f 1. domovina f 2. Patrie dal Friûl Te Ete di Mieç, il non dal Friûl al devente chel di "Patrie". (Pa 7/99). patrilocalisim [patriloka'lizim] m ?? patrimoni [patri'm‫כ‬ni] m 1. premoženje n, imetje n 2. dediščina f. patriot ['pai] m patriot m, domoljub m, rodoljub m, rojak m. patriotart [patrio'tart] adj pretirano, fanatično domoljuben; ~ m fanatični domoljub. patriotic [patri'‫כ‬tik], -iche adj patriotičen, domoljuben; ~ m patriot m, domoljub m. patriotichementri [patriotike'mentri] adv patriotično, domoljubno; A scuele nus àn insegnade ~ la storie dai cumons talians (JM). patriotisim [patrio'tizim] m patriotizem m, domoljubje n; No je cuistion achì di ~, e je une cuistion ben fondade tes concuistis de filosofie (Pa 03/12). patrizâ [patri'dža:] it biti podoben očetu. patrizi [pa'tritsi] adj patricijski; aristokratski, plemiški; ~ m patricij m. Patrizi [pa'tritsi] os.i m Patricij m. patrocinâ [patrot∫i'na:] tr varovati, braniti; o voi in 45 paîs a cjacarâ cun personis impuartantis e a ~ la nestre cause (Pa 05/05); che a àn patrocinât l’iniziative (Verone). patrocini [patro't∫ini] m 1. HIST patrocinij m, varstvo n 2. JUR obramba f, pomoč m, zastopanje n; Opare stampade cul ~ de Provincie di Udin e dal Osservatori regjonâl de Lenghe. (Verone); Cul sostegn de Regjon FVJ e il ~ di: Provincie di Udin (CoTav). patron [pa'tron] m REL patron m, zavetnik m; Beltram, ~ e simbul dai costums democratics de int di Udin (Sclese); ~ int zelo vljudni pozdrav, ki se obrača na moškega. patronât [patro'na:t] m patronat m, pokroviteljstvo n. patrone! [pa'trone] int zelo vljudni pozdrav, ki se obrača na žensko. patrone [pa'trone] f VOJ nabojnica f (torba za strelivo). patronimic [patro'nimik] m rodbinsko ime, ime po očetu, očetovo ime, patronimik m; e fâs part di une minorance nazionâl il dirit di doprâ i siei nons e il so cognon (~) (Provincia). patufâ [patu'fa:] tr in refl → pitufâ. patuî [patu'i:] (o patuis) tr pogoditi, pogajati se, dogovoriti, dogovarjati se. patuizion [patuitsi'on] f ?? patulie [pa'tulie] f VOJ patrulja f, patrola f, obhodna straža f; la ~ e passe.. paturnie [pa'turnie] f zlovoljnost f, razdraženost f, žalost f, slaba volja, otožnost f. paturniôs [paturni'o:s], -ose adj otožen, žalosten, razdražen. patùs [pa'tus] m 1. AGR drobno seno, drobna stelja 2. drobec m, iver m; (splošno) drobno (vejevje); o pensi a chê flore che e nas e e cres sot dai arbui, framieç dal ~ (Pa); → sporcjeç 3. tal ~ v revščini; al è fû dal ~ zapustil je gnezdo (ptič); je že odrasel (otrok). patussam [patu'sam] m (redko) (kolekt.) dečki mpl, paglavci mpl. paugnat [pau'ñat] f BOT → balons di nêf. paugne [pa'uñe] f BOT hudolesovina f, hodovirnik m (Viburnum lantana); il sacut puartât a benedî a ogni aniversari; parfin la ~ plantade come une cise sul confin dal ort (Mar); lis ceremoniis; lis striis armadis di macis di sorc e i benandants, invezit, di bachetis di ~ e di fenoli. (Mar). Paulâr [pau'la:r] kr.i m Paularo (UD); mi à cunfidât un om di ~ che lu riten vonde prudent. (BelAlci); specialitât di ~, che a son fetis di pan passadis tal ûf e disfritis te spongje (FogMil). Paule ['paule] os.i ?? Paule Baldissera (RB) Paulêt [pau'le:t] kr.i m Povoletto (UD); al progjet che al intint realizâ une discariche pal smaltiment des scovacis "di là de Tôr", ossei in cumun di ~. (La) // od lat. Populetum. Pauli ['pauli] os.i m Pavel m; prometint a Pieri e a ~; PROV Dulà che al sta Pieri nol sta ~ . (ProvBr). Paulin [pau'lin] os.i m Pavlin m; Nol jere chest dabon un impegn di pôc cont, ancje parvie dal tart latin doprât di ~ (La 04/10). Pauluce [pau'lut∫e] f ?? inte Vierte dal 1995 cun chel “Aiutami”, che al semee une preiere, la ~ si congjede dai siei afiets (Pa 05/06). paur ['paur] m posestnik m, zemljiški posestnik m; al da inmò vuê di viodi di jessi origjinâl e vîf, o sei il spieli di une civiltât di paurs des Dolomitis (La 06/1) .// < nem. bav. Paur, Baur. paure ['paure] f → pôre. paurôs [pau'ro:s] adj → spaurôs. pausâ [pau'za:] (o pausi ['pauzi]) it odmoriti se, narediti odmor/ premor. pause ['pause] f odmor m, premor m; Daspò di une ~ e di un seminari di lavôr la cunvigne si è sierade (Pa/OLF). paveade [pave'ade] f POET stalno, dolgotrajno migetanje, trepetanje. paveâsi [pave'a:si] refl postati črviv, biti poln moljev. paveat [pave'at] m ZOOL (samec) metulj m; (pos.) samec (Phalaena Bombyx Mori). pavee [pa'vεe] f 1. metulj m; o balini tanche une ~ vicinantmi saldo plui ae flame (BrLi); ~ dal forment žitni molj (Tinea granella Latr.); ~ di muart smrtoglavec (Acherontia atropos); ~ di tarmis (Tinea sarcitella Fabr.) 2. Pavee INF duša f. pavei ['pause] m metuljček m; svelt tanche un ~ hiter kot strela, zelo živahen, živ. paveon [pave'on] m 1. velik metulj 2. paviljon m; tet a ~ GRAD štirikapna streha. pavêr [pa've:r] m 1. stenj m 2. smrkelj m 3. FIG (šalj.) suhec m 3. BOT → pavere. Pavie [pa'vie] kr.i f Pavia Di Udine (Ud) Pavie di Milan [~ di mi'lan] kr.i f Pavija f, Pavia f; Dal 773 al rivà re Carli, al cjapà ~ e po Verone (JM). Pavie di Udin [~ di 'udin] kr.i f → Pavie. paviment [pavi'ment] m tla npl, tlak m, pôd m; al si poie su 3 des parêts de aule e al è jevât rispiet dal ~ in gracie di taulis di len. (Pa). pavimentazion [pavimentatsi'on] f 1. izdelava tlaka, poda 2. tlakovanje n; polaganje poda; indotâ lis stradis di barieris cuintri dal rumôr opûr realizâ pavimentazions che a proviodin a assorbî part di chest rumôr. (O). paviot [pavi'ot] adj iz Pavie; ~ m prebivalec Pavie di Udine. pavon [pa'von] m 1. ZOOL pav m (Pavo cristatus); Gjove al ten in man lis saetis e Junon e je compagnade di un ~ (Provincia) 2. BOT (Anemone alpina L.) . pavonâsi [pavo'na:si] refl košatiti se. pavoncin [pavon't∫in] m ZOOL priba f, vivek m (Vanellus vanellus). pazience [patsi'ent∫e] f 1. potrpežljivost f, potrpljenje n, vztrajnost f; Pazienze. Tancj a la sô etât a jerin plui malridots di lui. (Sg); Tant che la ~ e la dedizion che lis feminis a àn (Provincia) 2. (t. paziençute) REL škapulir m, redovniški pas. pazient [patsi'ent] (manj obič. pazientôs) adj potrpežljiv; vztrajen; ~ m pacient m, bolnik m. pazientâ [patsien'ta:] it potrpeti; ~ tr potrpeti pazientôs [patsien'to:s], -ose adj in m → pazient. paziot [patsi'ent] adj (redko) nor. pci ['pit∫i] kratica (ital.) (= Partito Comunista Italiano) Italijanska komunistična partija; ma ancje la complicitât dai dirigjents de Federazion dal “~” di Udin (Pa 02). p.d.C. ['i] kratica pr.n.št.; In Acuilee, dal 181 p.d.C., a rivarin sù 3.000 fameis (15 o 20 mil di lôr) (JM). pe ['pe] prep + art: par la. pè ['pe] (carn.) → pît; da pè → da pît. peâ [pe'a:] tr 1. (z-, za-, pri-) vezati, prikleniti (na verigo); podopo ju pleave in bas e ju peave tai filistrins cuntun (Sg); PROV pee il mus là che il paron al comande; 2. pritrditi, dati skupaj 3. FIG pritegniti (pozornost), očarati; ~ it začeti presti. peam [pe'a:] tr ?? cu la stesse sapience e inteligjence, cunvints che la tradizion, ~ vitâl des gjenerazions tal scori dal timp, no je un alc di static, di materiâl, (Pa 04/06) peande [pe'ande] f ?? A dispearin lis ancuris e lis lassarin lâ sot aghe e tal medesim timp a smolarin ancje lis peandis dai timons. (Bibl-Az) peant [pe'ant] m zveza f, vez f. peât [pe'a:t] (p od peâ) adj privezan; o di vê patît coments ofensîfs peâts ai acjadiments amerecans. (Pa); jessi ~ a curt ; FIG tenko piskati z denarjem. pec ['pek] m (gor.) pek m; → pistôr.//< sl. pek. pec ['pek] m rdeča jelka (abete rosso); Cussì a feveli cul fau, cul ~, cul clap, cu la aghe (cjargne). pecaminôs [pekami'no:s] → pecjaminôs. pecar ['pεkar] m (redko) čaša f, bokal m, kozarec m. pecarie [peka'rie] f (gor.) pekarija f.// < sl. pekarija. pece ['pet∫e] f iglasta veja jelke. Peceit [pe't∫εit] kr.i f → Pecêt. pecêt [pe't∫e:t] m jelovje n, hojevje n. Pecêt [pe't∫e:t] (lok. Peceit) kr.i f (Scluse) Pezzeit. pecete [pe't∫ete] f → pezete. Pechin ['pe??] kr i m Peking m; Intant dai incuintris te capitâl cinese ~ (Onde). pecjâ [pe'qa:] it grešiti, narediti napako. pecjadôr [peqa'do:r] m grešnik m; ma o soi l’istès di un puar predicjadôr che al cîr dut par componzi il ~. pecjadorie [peqa'do:r] m ?? E ve’ che une femine, une ~ di chê citât, savût che al jere in cjase dal fariseu. (Bibl-Lc) pecjaminôs [peqami'no:s], -ose adj grešen; di morâl e di inmorâl, di just e di sbaliât, di virtuôs e di ~. (Bel). pecjât [pe'qa:t] m greh m, krivda f, napaka f; al sarès dabon un ~ prav greh bi bil; Al sarès dabon un ~ butâ vie il lavôr di une interie stagjon cuntune eliminazion denant trat. (La 05/7); PROV ~ vieri e penitenze gnove . (ProvBr); ~ di fonde La mortificazion des diviersis culturis e je un dai pecjâts di fonde de barache taliane simpri plui in sfas. (Pa) pecje ['pεqe] f 1. napaka f, hiba f, slabost f, greh m; Il popul furlan al veve tra lis altris une ~: al veve pierdude.. ancje la memorie e la brame de sô indipendence. (JM) 2. bolezen f, tegoba f, nadloga f. pecjôs [pe'qo:s], -ose adj (neobič.) pokvarjen, okvarjen, z napako; tegoben, nadležen, bolan. Pecol [pe'k‫כ‬l] kr.i f (Nimis) Dóbje n (Dóubje) (IT Pecolle). pecol [pe'k‫כ‬l] ?? Diu nol è l’ultim ~ de scjale, il plui perfet, come che cence volêlu tantis voltis lu pensìn. (BelFa); ven a stâi che cuntun fîl lizêr al à peât la gjambe da la mestre tal ~ da la catedre e cuant che je e à fat (mediarete-edu) peculiâr [pekuli'a:r] adj poseben, samsvoj; In cheste riscrizion e reinvenzion de Regjon, e va tignude presint come carateristiche ~ la microurbanistiche (Pa 03/8). peculiaritât [pekuliari'ta:t] f posebnost f; bisugne doprâ l’anticuarp di une cussience fuarte e convinte de propie ~ locâl. (Pa 06/3); Clementi al introdûs une schirie di altris coretîfs par rivâ adore a tignî cont di cualchi ~ riscuintrade in determinadis facoltâts. (SiF 02/1, 209). peç [pe'k‫כ‬l] ?? a restin vivis in part lis tradizions de mangjative, il ~ e soredut il presepi a ricuardânus il significât profont e simbolic dal Nadâl il ~ al imite in fats inte forme lis piramidis. (La 05/12); Al pues jessi il bosc, la tiere, un ~, la fumate, l'aghe frescje (La 05/7) peçon [pe't∫on] m rogoznica (za gojitev sviloprejk). peçot [pe't∫‫כ‬t] m 1. cunja f, capa f, krpa f; Finît di cjolilu vie, lu disvistissin dal ~ ros, i metin intor i siei vistîts (Bibl-Mc); blanc come un ~ FIG bled kot zid; Al jere blanc come un ~ (Verone); deventâ tanche un ~ FIG postati bled; 2. (pri novorojenčkih) plenica f 3. higienski vložek 4. (pos. v pl) čenče fpl, govorice fpl, opravljanje n. peçotâ [pet∫o'ta:] it 1. klepetati, čenčati, opravljati, širiti govorice, čenče 2. (redko) švedrati. peçotament [pet∫ota'ment] m žlobudranje n, klepetanje n. peçotâr [pet∫o'ta:r] m cunjar m; de Penze il mus dal ~ al durmive in pîts tal soreli. (Lenghe 2000); il ~, che al jere daûr a sburtâ il so tricicli (Sg). peçotarie [pet∫ota'rie] f (kolekt.) cunje fpl, cape fpl. peçote [pe't∫‫כ‬te] f 1. robec m, ruta f; lâ tes peçotis (šalj.) iti spat 2. (t. peçot) (ženska higiena) higienski vložek m. peçoton [pet∫o'ton] m blebetač m, klepetulja f, kvasač m, žlobudravec m; ~ adj blebetav, žlobudrav. peçotôs [pet∫o'to:s], -ose adj (obleka, oseba) razcapan, pocapan; ~ m berač m, capin m. pedagôc [peda'go:k] m vzgojeslovec m, pedagog m; L' atôr, regjist e ~ François Kahn al frontarà il so percors (CoUd). pedagogjic [peda'g‫כ‬ăik], -iche adj vzgojesloven, pedagoški; pedagogjichementri [pedagoăike'mentri] adv vzgojeslovno, pedagoško. pedagogjie [pedago'ăie] f vzgojeslovje n, pedagogija f. pedâl [pe'da:l] m → pidâl. pedalâ [peda'la:] it → pidalâ. pedalin [peda'lin] m → pidalin. pedane [pe'dane] f → pidane. pedant [pe'dant] adj pedanten, pretirano natančen, petičen m; ~ m pedantnež m, petičnež m, natančnež m; dlakocepec m, pikolovec m. pedante [pe'dante] adj in m → pedant. pedantisim [pedan'tizim] m pedantizem m, petičnost f, dlakocepstvo n, pikolovstvo n. pedeâ [pede'a:] it prdeti; → pedeuçâ. pedeade [pede'ade] f prdec m. pedemontan [pedemon'tan] adj ?? al cjolè dute une schirie di provediments par difindi la Cjargne e la zone pedemontane. (GP); In cheste capitâl culturâl e morâl dal Friûl ~, cjalade cun invidie de mê int di Vençon (Pa 05/05). pedeon [pede'on] m ki prdi; ~ adj pedeot [pede'ot] m → pedeon. pederast [pede'rast] (pl pederascj) m pederast m. pedestâl [pedes'ta:l] m → pidestâl. pedestri [pe'destri] adj običajen, banalen, puhel, plehek. pedeuçâ [pedeu't∫a:] it prditi po malem. pediatri [pedi'atri] m MED pediater m, specialist za otroške bolezni. pediatrie [pedia'atri] m MED pediatrija f; l'Ospedâl par cumò al restarà cence dai primaris di laboratori e di ~ (O). pedie ['pεdie] f konec usnja… pedine [pe'dine] f → pidine. pedoglaç [pedo'glat∫] m BOT repinec m (Caucalis grandiflora L., Orlaia grandiflora Hoffm.) pedoglarie [pedo'glarie] f MED pedikuloza f, ušivost f. pedoglite [pedo'glite] f BOT ?? (Lycopodium selago L.). pedoglôs [pedo'glo:s], -ose adj 1. ušiv 2. FIG skopuški; ~ m skopuh m, ozkosrčnež m; Ancje inte nestre semblee dai predis di Udin dal 1975, cunche si veve dit di “tornâ cu la int”, cualchidun al à volût fâ il ~ (Bel). pedoglosetât [pedogloze'ta:t] f FIG skopuštvo n; bednost f; ozkosrčnost f. pedoli [pe'd‫כ‬li] (pl pedôi) m 1. ZOOL uš f; PROV copâ il ~ par vendi la piel - Uccidere il pidocchio per vendere la pelle. (Verone) 2. (pos. v pl) pedôi des plantis ZOOL listne uši (Curculionidae); ~ de vît ZOOL filoskera f, trtna uš f (Phylloxera vastatrix) 3. (t. ~ di mâr) ZOOL dagnja f, klapavica f (Mytilus edilus); ~ canestrin ZOOL velika pokrovača f (Pecten jacobaeus) 4. FIG puar come il ~ reven kot cerkvena uš; o soi vedue e puare come il ~. (Natisone/furlanis); ~ adj ?? Al va dit che, se Zuanella al à une pecje (.), e je chê di jessi ancje masse precîs e ~ tal presentâ dome documents, cence coments di sorte. (Pa) pedon [pe'don] m 1. VOJ pešec m; se tu sês pedon, automobilist (Furlanist) 2. (neobič.) potovec m, kurir m, poštar m. pedrade [pe'drade] f tlakovana cesta f; une ~ romane, fate di gruessis pieris (CoUd). pedrât [pe'dra:t] m tlakovana tla npl; pločnik m; e al saltà jù sul ~ (Sg) in skočil je dol na pločnik/ peron; Prime al vûl metût jù lis fognis, podopo il ~ e il tapêt di asfalt. (Sg); ~ di claps tlakovana tla (tlakovec); Eliseu al traviarsà un grant sotpuarti, cul ~ di claps. (Sg); Pilât al menà fûr Gjesù e si sentà suntune tribune tal lûc che i disin Pedrât di piere, par ebraic Gabatà. (Bibl-Zn). Pedrose [pe'dr‫כ‬ze] kr.i f (Faedis) Pedrosa. pee ['pai] f v: su lis peis na koncu; jessi su lis peis biti na koncu s čim. pegjorâ [peăo'ra:] f → peiorâ. pegn ['pεñ] (pl pegns) (t. pen) m 1. zastava f 2. FIG znak m, znamenje n, dokaz m, poroštvo n; ducj i doi ~ di une amicizie (CoUd). pegnarûl [peña'ru:l] m ki skrbi za zastavo. pegnorâ [peño'ra:] tr → impegnorâ. pegnule ['pεñule] f → penule. pegorin [pego'rin] adj → pigurin. pegrece [pe'grεt∫e] f 1. počasnost f; il tradizionalisim al è, al contrâr, segn impreteribil di ~ e di impidiment (La/tradizions) 2. lenoba f, nedelavnost f. pegri ['pegri] adj 1. počasen; 2. len, nedelaven; ohlapen; no parcè che o soi ~ (Pa). pegritât [pegri'ta:t] f lenoba f, nedelavnost f; Int che e à lis sôs responsabilitâts intal votâ par rassegnazion o par disperazion o par ~ (Pa 02); Une concezion, une miopie, un ~ mentâl, une stupiditât che no à rivât a modificâ intun secul e mieç (Pa 02/10-11). pei ['pei] m (neobič.) namrščen izraz, namrgoden obraz. peis ['peis] fpl → pee. peiôr [pe'io:r] adj in adv → piês. peiorâ [peio'ra:] tr/it poslabšati (se); compagn di dutis chês altris religjons contemporaniis, al è un fenomin setari, che al proviôt di peiorant ducj i ecès. (Pa 02/1011). peiorament [peiora'ment] m poslabšanje n. pêl ['pe:l] (pl pêi) m 1. las m, kocina f; 2. dlaka f 3. lasje mpl 4. puh m 5. koža f; fantat di prin ~ najstnik m, fantiček m, mulec m; E no capivi ce che a podevin sei chestis visions, che a jerin robis di fantats di prin pêl. (BrLi); ~ de fighe ?? parcè che lis fantatis biodis a àn di vê i pêi de fighe neris. (Daidussi) 6. (voda) vrhnja plast, površje n; ~ da la aghe površina vode. 7. FIG zelo majhna količina, trohica f; cence ~ di brez trohice; cence ~ di triomfalisim, o disarès che la Universitât furlane tal Friûl orientâl e je aromai un fat di fat (Patrie 06/1); ~ di aiar rahel vetrček, mancjâ un ~ manjkati zelo malo, za las 8. razpoka f; 9. ~ di mus BOT ovčja bilnica (Festuca ovina) 10. cence ~ in lenghe brez dlake na jeziku; ma ancje al sistem universitari talian – al à dit Furio Honsell cence ~ in lenghe, ai 16 di Fevrâr (Pa 04/04); no vê ~ in lenghe ne imeti dlake na jeziku; di ogni ~ vsake vrste; PROV dî une par ~ Dirne di tutti i colori. (Verone). pelâ [pe'la:] tr goliti, dlako puliti. pelaie [pe'laie] f → spelaie. Pelagji ['pεlaăi] m morje n; brezno pelagre [pe'lagre] f MED pelagra f; → mâl de (s)pelaie. pelagrôs [pela'gro:s], -ose adj MED ki se nanaša na pelagro; ~ m MED bolnik, ki ima pelagro. pelam [pe'lam] m → pielam. pelande I [pe'lande] f dlaka f, koža f. pelande II [pe'lande] f PEJ ženščina f, ženšče n, babjek m. pelando [pe'lando] f (carn.) = legna da cartiera tagliata abusivamente sulla proprietà comunale (don) pelandon [pelan'don] m (neobič.) lenuh m, postopač m, brezdelnež m. pelant [pe'lant], -ande adj počasen, len, utrujen. Pele ['pele] f VULK cjavêi di ~ VULK; lagrimis di ~ VULK (stromboli). peleâr [pele'a:r] m kožar m, strojar m; prodajalec kož. peleate [pele'ate] f 1. grda, uvela koža; ma al tasè cidin parvie de ~. (JM, Salvâ); Cuant che un al fâs il so dovê, ancje cun pericul de ~ (Pa) 2. FIG grča, odporen človek, ki ima debelo kožo 3. v pl → peleotis. pelegrin [pele'grin] m 1. REL romar m 2. ZOOL kresnica f, ivanjščica f (Lampyris noctiluca); → lusigne. pelegrinaç [pelegri'nat∫] m REL romarska pot, romanje n; ~ a la Mecca romanje v Meko; profession di fede, preiere cuotidiane al mancul 5 viaçs in dì, beneficienze e limuesine legâl, dizun dal Ramadân, ~ a la Mecca (Pa 03/12). pelegrinagjo [pelegri'naăo] m → pelegrinaç. Pelegrin [pele'grin] os.i m HIST Pellegrino. pelegrinâ [piligri'na:] it 1. REL romati 2. FIG romati, potepati se, klatiti se. peleot [pele'ot] m (gor.) → peleâr. peleotis [pele'otis] (t. peleatis) fpl 1. KUL slabo meso; Su la taule a son restadis ~ di int sotane e cence cjâf, za pronts a recriminâ. (Pa 04/04) 2. mlahava koža. pelice [pe'lit∫e] (t. pilice) f koža f, kožuh m; krzno n; la Messe di miezegnot cul vistît e la ~ gnûfs. (La 05/12). pelicule [pe'likule] f 1. kožica f, mrenica f, membrana f. 2. film m; La ~ e vignarà replicade ancje miercus ai 8 di Setembar a lis 18, li de multisale Astra. (Pa). peliçâr [peli't∫a:r] (t. piliçâr) m krznar m; valadì componudis di personis che a fasevin il stes mistîr, come ad esempli chês dai peliçârs (Storie). peliçarie [pelit∫a'rie] (t. piliçarie) f 1. krznarstvo n, krznarska delavnica; trgovina s krzni 2. krzna npl. peliçon [peli't∫on] (t. piliçon) m kožuh m. pelisine [peli'zine] f kožica f, mrenica f, membrana f. peloc [pe'l‫כ‬k], -che adj v: viodile peloche biti v škripcih; Mi à dit che a le sô nazion si son aleâts ancje Cherokee e Iroquois. E àn fat une grande leghe:. nô blancs le viodarìn peloche! (Ta). pelôs [pe'lo:s], -ose adj 1. kosmat; disbotonât come che alè, al mostre un stomi ~ proprit come l'ors. (carnialibera) 2. FIG krut, grozljiv, hud, zagaten; viodile pelose biti v škripcih. pelosite [pelo'zite] f BOT kosmatica f, škržočica f (Hieracium pilosella). peltri I ['peltri] m kositer m, cin m. peltri II ['peltri] (t. piltri) m BOT kozlač m, pehtran m (Artemisia dracunculus); → jerbe dragone, targon. peluc [pe'luk] m → piluc. pen ['pen] m 1. → pegn 2. meti ~ → metipen 3. in ~ → impen. penâ [pe'na:] it 1. (pos. umirajoči) trpeti 2. mučiti se, truditi se. penac [pe'nak], -ache (t. penacul) m 1. perjanica f 2. pentlja f, čop m; il mestri al pratindeve che i siei scuelârs a metessin sù la cjamese nere e il fez cul ~. (Natisone/furlanis) 3. cvet m (npr. koruze na polju); la blave e va in ~ koruza gre v cvet, cveti 4. oblak m (dima) 5. FIG dolgin m 6. penacs oranžna cvetoča škržolica (Hieracium aurantiacum). penacj [pe'naq] m → penac. penacjere [pena'qere] f (na čeladi) perjanica f. penacjin [pena'qin] m 1. ŠP perjanica f, žogica za badminton 2. ŠP badminton m 3. čopast črnica f (Aythya fuligula). penacul [pe'nakul] m → penac; lâ in ~ iti v cvet; Biel che la «blave e va in ~», lis Glesiis dal Friûl a onorin i paris te fede, il vescul Ramacul e il diacul Furtunât. (Pa 05/07) penâl I [pe'na:l] m peresnik m, držalo n; cjapât in man il ~ e, tocjantlu tal sanc e tes lagrimis, ur ai butade jù la mê letare plui patide (BelPe); no disin “un lapis e un ~”, a disin “une matite e un puartepenis”; (La 07/03). penâl II [pe'na:l] adj JUR kazenski, kazniv; Codiç ~, Codiç di Procedure ~ kazenski zakonik; dirit ~ kazensko pravo; dirit procesuâl ~ kazensko procesno pravo; Padue tal ’15 e a Milan tal ’35, di dirit ~ ancje a Milan tal ’42 e tal ultin di dirit procesuâl ~ a Rome tal ’46. (Uniud). penalizâ [penali'dza:] m JUR kaznovati, kazensko obravnavati; Prin di dut e finissarès par ~ e umiliâ int za penalisade e umiliade (BelFa); Par paradossâl che al sedi, intune Italie là che la burocrazie e paralize e e penalize par ogni inziative (Pa 02/10-11). penalizazion [penalidzatsi'on] f JUR penalizacija f; Dople ~ dai furlans (Bel). penanche [penali'dza:] m ~ bacilâ daûr i malâts, e durmive su la bancje “lunga e distesa come una penna”, disè la muinie (Urli). penarole [pena'r‫כ‬le] f ARH peresnica f. penarûl [pena'ru:l] m PEJ pisun m, praskač m. penç ['pent∫] (pl pençs ['pents]), penze adj 1. (ledena plošča, lesena deska, knjiga ipd.) gost, debel, tolst, iz celega, masiven, trden; sfueats cu la glace penze di sclapâ cui conis ; Il libri, ~ 293 pagjinis, al è stât editât da la editore "Forum"(Pa 8-9/99); La penze publicazion di 900 sfueis, che e je stade editade par cure dal Istitût Culturâl Ladin “Cesa de Jan” (La 06/1); deriv. penzot, penzut 2. (osebe, živali) debel, rejen, zavaljen, v mesu (stoječ), močen; tu ti sês ingrassade, Luise! tu ti fasis penze, mi pâr ! 3. (pos. tekočine, sneg, megla, trava) gost, oljnat, FIG močno zabeljen; a je penze la jote; e se la nêf è penge ancje par ca si viôt a sdrondenon come a marcjât.. 4. (duh) močen, intenziven, prodoren; l’odor ~ močen duh 5. (tema) gost; scûr ~ tema ko v rogu 6. sium ~ trden spanec, globok sen 7. (pogovor) masten, prostaški, razuzdan; cun ce dirit fevelie..chê int che a gjolt, che a lenç se a cjate alc di ~?; 8. (dogodek, položaj) težek, grd, hud, močen, težaven; al à capît che al doveve jessi sucedût alc di ~ te famee dal muini ..nekaj hudega se je moralo dogoditi..; ..cirint intervents cuntun impat mancul ~ e no concentrâts tune aree uniche. (O); La enesime emozion di un daspò misdì ~ di episodis, che a van dal goal dal vantaç marcât te riprese da Di Michele (La 05/7); ~ m 1. gostota f, trdost f; (noč) temnost f; tal ~ di une gnot unevore scure; Al sbrissà lent jù viers il lavio ma i someave di sprafondâ in cualchi alc di ~ (Daidussi); Il ~ de sô produzion al va dal 1890 al 1895. (Bel) 2. FIG dî il ~ reči svoje; O crôt di vê dit il ~. (Pa 05/12); ~ adv gosto, na gosto, na debelo; al neveave ~ snežilo je na debelo. pendâ [pen'da:] it 1. viseti 2. nagnjen biti, nagibati se 3. FIG nagibati se, težiti; ~ m visenje n, nagnjenje n. pendacul [pen'dakul] m obeski mpl. → pindul. pendant [pen'dant] adj viseč; ~ m obesek m, uhan, (splošno) stvar, ki visi pendence [pen'dεnt∫e] f 1. visenje n, nagnjenje n 2. FIG nagnjenje n; grda navada f, razvada f; O ai za dit che no stenti a ricognossi une ~ dal om al mâl. (BelFa). pendoi [pen'd‫כ‬i] m travnato pobočje. pendolâ [pendo'la:] (al pendole [pen'd‫כ‬le]) it 1. nihati, viseti 2. FIG nihati, nestalen biti (zdravje, obnašanje); ~si refl viseti, nihati. pendolâr [pendo'la:r] adj nihalen, občasen; No vuei pensâ che lu vetin metût pai agns che al à fat il plevan ~ a Tualias (BelAlci); ~ m ?? in cheste situazion i skiadôrs a continuaran a bandonâ lis stazions di basse cuote e la mont e sarà frecuentade pal plui di pendolârs. (Pa 03/11) pendolant [pendo'lant] adj viseč, nihajoč, nihalen; cul cjâf ~ pendolarie [pendo'larie] f slabost f, medlost f, zaspanost f. pendolon [pendo'lon] adj 1. len, postopaški 2. neodločen, obotavljajoč se; ~ m 1. lenuh m, postopač m 2. mečkač m; ~ adv a ~ gugaje se; Si sentà sul cjaruç, cu lis gjambis a ~ (Sg). Pendragon [pendo'lon] adj Pendragon; ~, il non de cjasade di Artù, ai vûl di fat dî Cjâf dal dragon (Ac)// < pen-dragon/ben-dragon = „Kopf des Drachen“) oče kralja Artusa. pendui [pendo'lant] m → pindui. pendul ['pεndul] (pl pendui) m 1. nihalo n; svinčnica f; o vin un procès ondulatori o di sorestabilitât, come se si tratàs di un ~, che al puarte a ossilazions (SiF 02/2, 129) 2. → pindul. pene I ['pεne] f 1. pero n (ptiča) 2. pero n (pisalo); ~ biro O cjôl un pâr di penis biro e un maç di cjartis trevisanis. (BrLi); fal di ~ ; meti ~ in cjarte začeti pisati; tocjâ la ~ ; une buine ~ FIG dober pisatelj; 3. kladivo kotlarja. pene II ['pεne] f 1. kazen f 2. muka f, nelagodje n, bolečina f, skrb f; jessi in ~/penis trpeti; e businave jenfri i ramaçs dai morârs come une anime in ~. (Sg); paiâ la ~ izplačati se; puartâ ~ trpeti, mučiti se; ~ di muart smrtna kazen; ma a 4 di lôr ur tocje la ~ di muart (Pa 02); pratiche la ~ di muart a gjavâ i siei ambassadôrs di ducj chei Paîs là che si pratiche la ~ di muart. (Pa 03/2). penel [pe'nεl] m → pinel. penetrâ [pene'tra:] (o penetri [pe'netri]) tr prodreti, vdreti; FIG priti do spoznanja; Lis sôs lidrîs si sprofondin te scuretât de tiere e la sô spice e rive a penetrâ il cîl. (Pa); ~si refl prepričati se. penetrazion [penetratsi'on] f 1. prodiranje n, prodor m, penetracija f 2. FIG prodornost f. pengece [pen'gεt∫e] f debelina f, gostota f; Te ~ dal mûr di jevât, in face de cort, a jerin stansiis (BiblEzechiel). peninsule [pen'in] f → penisule. penisule [pen'izule] f polotok m; ~ apeniniche Apeninski polotok; ~ balcaniche Balkanski polotok; ~ iberiche Iberijski polotok; ~ scandinave Skandinavski polotok. penitent [peni'tεnt] adj spokoren; O vuei jentrâ spiritualmentri, pelegrin e ~, in chês scuelis e scuelutis là che ogni dì i nestris fruts a vignivin dislidrizâts (BelAlci). penitenziari [penitentsi'ari] adj poboljševalnica f, kaznilnica f; Le àn lassade vierte dome par lui, traformantle intun “~ gleseastic” (dr. Meucci). (Bel). penombre [pen'ombre] f (t. FIG) polsenca f, somrak m; Come un parint puar che al spere di cjapâ alc dal parint siôr e par chest al scuen vivi in perpetue ~ e sotanance. (Pa 04/02). penôs [pe'no:s], -ose adj mučen, utrudljiv, boleč, nadležen. pens ['pens] m ŠOLA domača naloga f. pensâ [pen'sa:] it 1. misliti; premisliti, premišljati; razmisliti, razmišljati; si podarà ancje ~ di tirâ sù cualchi glesie (Pa) lahko se tudi o tem razmišlja..; il mût di ~ način razmišljanja; il mût di ~ e di agjî dal om atuâl (SiF 04/5); ~ a vôs alte na glas razmišljati; I mei pas pe cjamare a deventin saldo plui gnervôs e mi visavi. che o stevi pensant a vôs alte. (BrLi); ~ sù/sore misliti na; razmišljati o; PROV Pense prime par no pentiti dopo (ProvBr) 2. (pre)skrbeti, poskrbeti, meniti se (za), pobrigati se (za); ~ tr 1. predstaviti, predstavljati 2. izmisliti, izmišljati 3. meniti 4. nameravati; ~si refl → impensâsi; a son muarts tancj in tantis vueris, vuai se si ves di pensâsi di ducj (MazzonIol); ~ m način razmišljanja; misel f. pensabil [pen'sabil] adj kar se more misliti. pensade [pen'sade] (t. impensade) f misel m, ideja f, domislica f, zamisel f, predstava f, načrt m, predlog m; Chest trop di studiôs al fo il protagonist di une grande ~ (Cadorini/furlan); PROV no van dutis pes pensadis ne gre vse tako kakor si človek predstavlja. pensadôr [pensa'do:r] m 1. mislec m; filozof m; Fin di cuant che o ai profondît la cognossince di chest formidabil ~ dal secul apenis passât (Pa 03/12) 2. (šalj.) pamet f, možgani mpl. pensament [pensa'ment] m mišljenje n, misel f; pensative [pensa'tive] f (redko) misel m, ideja f, zamisel f, predstava f. pense ['pense] v: stâ in ~ zbrati misli, zbrati se, koncentrirati se, poglobiti se. Pensilvanie [pensil'vanie] kr.i f Pensilvanija f (zvezna država v ZDA); La lote dai Quacker e à otignût, dal 1780, la abolizion de sclavitût te ~. (Pa 02). pension I [pensi'on] f pokojnina f; lâ in ~ iti v pokoj; ~ sociâl socialna pokojnina; "Sì". "Parcè?" "O ai mê mari dome cu la ~ sociâl e mê sûr cul 'mâl di Pott' ". (Mucci) pension II [pensi'on] f gostišče n, penzion m pensionâ [pensio'na:] tr upokojiti, upokojevati. pensionât [pensio'na:t], -ade adj upokojen, v pokoju, penzioniran; O vin intervistât il diretôr, Cornelio Cesare Desinan, insegnant ~, nassût a Piran in Istrie intal 1944. (Pa 02); ~ m upokojenec m. pensîr [pen'si:r] m → pinsîr itd. pentaedri [penta'εdri] m pentaeder m. pentagon [pen'tagon] m 1. peterokoten; 2. Pentagon m; O soi seneôs di viodi il comunicât dal ~ (Pa). pentametri [pen'tametri] m pentameter m. pentan [pen' anr] m KEM pentan m (plin); Chest al è il câs dal assorbiment dal vapôr di ~ tune pelicule di toluene licuit che al è plui penç dal ~ licuit (SiF 02/2, 129). Pentateuc [penta'tεuk] m REL pentatevh m; Il Libri de Leç al à di jessi stât il ~ (Bibl-Nehemie). Pentecostis [pente'k‫כ‬stis] fpl Binkošti mpl; dì des ~ binkoštni dan; Rivade la dì des ~, a jerin ducj insieme in tal stes lûc (Bibl-Az) Ko je prišel binkoštni dan, so bili vsi zbrani na istem kraju. pentiment [penti'ment] m kes m, kesanje n; Pieri al à vude la furtune dal ~; la curie di Udin no si è ne picjade nè pintude ma e continue a fâ predicjis (BelAlci). pentîsi [pen'ti:si] refl → pintîsi. penule ['pεnule] (t. pegnule) f 1. klin m, zagozda f 2. spodnji del pri sodu. penultim [pen'ultim] adj in m → penultin. penultin [pen'ultin] adj predzadnji; A 28: consegnâts i lavôrs dal ~ lot (O); ~ m predzadnji m. penurie [pen'urie] f pomanjkanje n, beda f, revščina f; pičlost f. penuriôs [penuri'o:s], -ose adj reven, ubog, beden, siromašen. penzece ['pendži] ?? A.M. Pitane, stant la paronance che al à des fuartis penzecis de lenghe ladine dai siei vons (La 07/03) penzi ['pendži] (o penç ['pent∫], p pent) tr (redko) slikati, naslikati, poslikati; → dipenzi, piturâ. penzî [pen'dži:] tr in refl → impenzî. peolon [peo'lon] adj (oseba) nadležen, siten, težek; ~ m nadležnež m, sitnež m. peolot I [peo'lot] m laterna f. peolot II [peo'lot] adj in m → peolon. peonarie [peo'narie] f (šalj.) spanje n, sen m. peonie [pe'‫כ‬nie] f BOT potonika f (Peonia officinalis). Peonis [pe'‫כ‬nis] kr.i m Peonis (v občini Trasaghis) (PN); a ven chê di ~ zaspal bo, postane zaspan. peorâ [peo'ra:] tr in it → peiorâ. peorament [peora'ment] m → peiorament. peote [pe'‫כ‬te] f 1. vrsta beneške ladje, rabljene v Jadranskem morju 2. (šalj.) široka suknja f, frak m. pepè [pe'pε] f INF čeveljček m. pêr ['pe:r] m (carn.) hruška f (sad); → piruç. perâr [pe'ra:r] m BOT → piruçâr. perarie [pera'rie] f BOT (carn.) hruška (Pirus communis); → piruçâr. peraulant [perau'lant] m (neolog.) avtor besedil (popevk). peraulate [perau'late] f PEJ od peraule; grda beseda f; Si tu vuelis o podìn transformà chest forum in un sit di peraulatis e di atacs l'un cuintri di chel altri (FVG). peraule [pe'raule] f beseda f; izraz m, rečenica f; No, ma o podevis ancje dî une ~. lahko bi rekli saj kakšno besedo (omenili zadevo saj s kakšno besedico); a peraulis z besedami; La delegazion e à domandât no dome la solidarietât a peraulis, ma ancje fats concrets; butâ la ~ načeti pogovor; bagnâ la ~ piti v družbi; a veve gole di bagnâ la ~ (JM, Salvâ); baratâ cuatri peraulis malo poklepetati, reči eno; bevi come rosade ogni ~ vzeti vse (vsako besedo) za zlato; che no mole une ~ ne pisne niti besedice; cjatâ peraulis prepirati se; dâ ~ dati besedo, obljubiti; dî la ~ buine ?? un pôc malapaiât, come se tal intric dai pinsîrs nol fos stât bon di dîle la peraule buine (PauluzzoN); fâ ~ cun cdn. obljubiti nekaj nekomu; gjavâ fûr lis peraulis cul tirebusson izvleči iz nekoga besede s kleščami; in altris peraulis z drugimi besedami; In altris peraulis, chei che no vualmavin la cartelonistiche par furlan (SiF 03/3, 69-81); in peraulis puaris z malo besedami, na kratko rečeno; in peraulis puaris la cussience de nestre identitât (Patrie 06/1); mangjâ peraulis rečeno nazaj vzeti; passâ la ~ izmenjati kakšno besedo; ~ clâf ključna beseda; Il standart stabilît, achì al è il cussì clamât formât KWIC (Peraulis Clâf intal Contest) (SiF 02/1); ~ di ordin geslo n; FIG ključna beseda; La regjonalizazion des cuotis lat e je stade la ~ di ordin de ultime cunvigne de Cospalat regjonâl..(O 5/2/2001); ~ dite e je ~ scrite (F) usno dana beseda velja kot pisno dana beseda; sut di peraulis redkobeseden; ~ di ben - PROV Une peraule di ben e juste une malegrazie mâl fate . (ProvBr); peraulis garbis ?? Al to piês nemì mande peraulis garbis cetant. (ShW); → peraulate, peraulone, peraulute, perauline. perbenisim [perbe'nizim] m e je "operazion di alte culture cun valencis profetichis" e ogni riserve o proteste e je dome un "revoc di un ~ rangit e bigot (Bel). percentîl [pert∫en'ti:l] m ?? Vuluç des altecis di svol e des velocitâts dai claps dulinvie la cleve (~ 90 e 95). (SiF 03/4, 47-59) percentuâl [pert∫entu'a:l] adj odstoten, procentualen; ~ f/ m odstotek m; a àn cjapât un ~ di vôts plui basse. (O); cuntune ~ un grum alte di personis che a bevin alcolics fûr dai pascj (O) s precej visokim odstotkom oseb, ki pijejo alkohol; cuntune ~ plui alte di chei bilengâi (O) z večjim odstotkom dvojezičnih; par ~ odstotno, glede na odstotek; e viôt la nestre regjon ai prins puescj in Italie par ~ di muarts e ferîts (O); Distribuzion ~ dai ponts di arest dai claps dulinvie la cleve (SiF 03/4, 47-59). percentualmentri [pert∫entual'mentri] adv odstotno, procentualno. percepî [pert∫e'pi:] m zaznati; si pues proponi des tipologjiis di consumadôrs incentradis sul mût di ~ la lenghe furlane che a facilitin la impostazion di strategjiis di fidelizazion dai clients. (SiF 03/3, 69-81); Si scuvierzin robis mai percepidis prime. (Bel); A chest pont la storie si ingredee parcè che o vin di distingui il rapuart obietîf di chel percepît (Pa 06/2). percepibil [pert∫e'pibil] adj zaznaven. percetîf [pert∫e'ti:f], -ive adj zaznavajoč; ma forsit si pues zontâ ancje il mecanisim dai schemis percetîfs consolidâts e di chei di psicolenghistiche. (Pa 02). percezion [pert∫etsi'on] f zaznava f; a doprin fonts dal guvier o di polizie cence verificâlis e a àn contribuît a creâ une ~ deformade de cuistion (Pa 04/05); Di chì la ~ nete de “furtune” e de “disgracie”. (BelFa). percori [per'kori] it preteči, preleteti, prepotovati; cumò, la strade di ~ e je dome une: chê di «puartâ a Pordenon e di svilupâ l’ativitât di ricercje» (Patrie 06/1); di une onde solitarie che e à percorût di trê a cuatri mil chilometris a un votcent chilometris par ore (SiF 02/2, 129). percors [per'kors] m pretek m; pot f. Percude [perkui'zi:] m → Percût. percuisî [perkui'zi:] tr preiskati; Tresinte agjents a àn proviodût a ~ e sierâ i uficis dal gjornâl a Andoain (Basc). percussionist [per'kors] m ?? E par judâlu a vevin un ce fâ continuât i doi ghitariscj e il tastierist-~ che si davin dongje (Pa 11/99) Percût [per'ku:t] kr.i m (Pavie) Percoto; di vêle viodude a traviersâ la aghe de Tôr cui sacs che a menave a ~ (Percude); Une e je la fare di ~. (Percude); ~ priimek f Catarine ~ Caterina Percoto; (San Lurinç, Udin 1812 - San Lurinç, Udin 1887). perdizion [perditsi'on] f pogin m, pogubljenje n; e destinâts al fûc pe dì dal judizi e de ~ dai umign .(BiblLet-Pieri). perdon [per'don] m 1. oproščenje n, odpuščanje n 2. REL odpustek m, odpuščanje n; ~ dai pecjâts odpuščanje grehov; tal so non si predicjarà a ducj i popui la conversion e il ~ dai pecjâts (Bibl-Lc) in v njegovem imenu se bo oznanilo vsem narodom spreobrnjenje v odpuščanje grehov 3. REL proščenje n, žegnjanje n perdonâ [perdo'na:] tr odpustiti, oprostiti, prizanesti. perdonance [perdo'nant∫e] f 1. oproščenje n 2. amnestia, pomilostitev f, odpust kazni; A la fin dal ’49 al fasè domande par vê la ~ (GP) 3. REL odpuščanje n (grehov) 4. REL odpustek m. perecjâ [pere'qa:] tr in refl → parecjâ. peregrinazion [peregrinatsi'on] f REL popotovanje n, romanje n; al à cirût di compagnâ il nestri popul te sô ~ (Pa). perenizazion [peregrinatsi'on] f ?razveljavljenje n; il grant pericul che al compuarte la constituzionalizazion des regulis economichis fondadis su la economie di marcjât e dal liberisim, garantint cussì la ~ dai rapuarts di fuarce economics (Pa 03/12). perentori [peren't‫כ‬ri] adj neodložljiv, neovržen, odločilen; fâ ~ Chê altre dì, un miedi militâr merecan, intant di une cunvigne di coordenament dal repart di sanitât, al è saltât fûr cun fâ ~ disint: (Pa 05/04). pereson [pere'zon] f → preson. peresonîr [perezo'ni:r] m → presonîr. Peressine [pere'sine] kr.i f (Prate) Peressine. perfet [per'fεt] adj 1. popoln, dovršen 2. odličen, perfekten 3. LING dovršen; ~ m LING perfekt m, dovršni pretekli čas. perfetementri [perfete'mentri] adv 1. povsem, absolutno 2. odlično. perfezion [perfetsi'on] f popolnost f. perfezionâ [perfetsio'na:] tr izpopolniti, izpopolnjevati; ~si refl izpopolniti, izpopolnjevati se; E je daûr a ~si tal cjant guidade di Veronica Vascotto. (Pa 05/06). perfezionament [perfetsiona'ment] m izpopolnitev f; promovi, sustignî e organizâ ativitâts didatichis specialistichis tant che cors di ~ (CIRF). perfidementri [perfide'mentri] adv zahrbtno, perfidno, zlobno; okrutno. perfidie [per'fidie] f perfidnost f, zavratnost f, zahrbtnost f; zlobnost f, okrutnost f. perfit ['pεrfit] adj verolomen, zahrbten. perfusion [perfuzi'on] f obliv m, poliv m; I dâts di ~ a vegnin comparâts par cjatâ areis dulà che il compit sperimentâl (fâ sù peraulis) al è associât a la incressite dal flus di sanc intal çurviel (SiF 03/4, 97-114). pergot [per'got] m → spergot. perî [pe'ri:] it 1. poginiti; umreti, umirati 2. FIG propasti, propadati, miniti, minevati. pericolositât [perikulozi'ta:t] f nevarnost f; Il POX al è un parametri globâl util pe prevision de ~ potenziâl des sostancis organichis alogjenadis volatilis (SiF 02/1, 11) pericul [pe'rikul] (pl pericui) m nevarnost f; vê ~ biti v nevarnosti, tvegati; meti in ~ podati se v nevarnost; ~ di vite življenjska nevarnost; jessi in ~ di vite biti v življenjski nevarnosti; nol è in ~ di vite (Onde); scjampâ il ~ izogibati se nevarnosti. periculâ [periku'la:] it 1. ogrožati se, v nevarnost biti 2. zgubiti življenje v požaru; ~ tr ogrožati, v nevarnost spraviti; par un totâl di 85 dîs (cun 17 dîs periculants par vie di plois o di aiar); periculôs [periku'lo:s], -ose adj nevaren; tvegan. periculositât [perikolozi'ta:t] → periculositât; perifrasi [pe'rifrazi] f opis m, perifraza f. perimetri [pe'rimetri] m 1. MAT obseg m (likov) 2. FIG zunanji pas 3. MED perimeter m. Perin [pe'rin] (t. Perinut) os.i m Pierino. Perinut [peri'nut] os.i m → Perin. periodi [pe'riodi] m 1. (čas) doba f, obdobje n, perioda f; Finide la Ete classiche e passant un ~ infiernâl par vie des pestadicis dai prins popui (Pa); Lis testemoneancis plui preseadis di chel ~ si cjatin tai museus archeologjics (Pa); ~ critic kritično obdobje; Lis spiegazions a van de propueste che a sedin “periodis critics” biologjicamentri determinâts pe acuisizion des lenghis (SiF 03/4, 97-114) 2. LING perioda f, zloženi stavek m 3. MAT perioda f 4. bibavica f. periodic [peri'‫כ‬dik], -che adj periodičen, v obdobjih: 11.00 - Programs periodics (viôt sot) (O); Trasmissions periodichis (setemanâls/cuindicinâls)(O); Ma la cognossince di une lenghe e ven soredut de peraule scrite, dal ûs ~, se di no cuotidian de scriture furlane (Pa); ~ m časopis m; Il ~ di informazion e di culture Il Momento (Pa); sucès un pôc plui bas a cjatin invezit cuotidians e periodics (Pa). periodichementri [periodiche'mentri] adv periodično, v presledkih obdobjih; Ma la leç statâl di ricognossiment si impeolave ~ tai palûts romans. (Pa). periodicitât [periodit∫i'ta:t] f periodičnost f; cuant che il gjornâl al à finide la sô ~ e al à scugnût rindisi a la omologazion democristiane e a la insensibilitât de çampe (Pa 03/12). periodicut [periodi'kut] m (demin.) periodičen časopis; culturâl di Josef Marchet tanche a la esistenzie di chel ~ di modeste spese tipografiche che al fo "Patrie dal Friûl".(Pa). periodizament [periodi'kut] m ?? Cui che al scrîf culì al à cirût - par intant - di meti jù un ~ di chê "Storie" te relazion ch'e je stade publicade su la riviste (La 03/5): peripezie [peripetsi'e] f 1. (knjiž.) preobrat m, peripetija f 2. pripetljaj m. peripneumonie [peripneumo'nie] f pljučnica f. periscopi [peri'skopi] m periskop m. perisilvian [peripetsi'e] f ?? che a sostegnin il lengaç jenfri la scuarce perisilviane dal emisferi di çampe (SiF 03/4, 97-114). perît [pe'ri:t] m 1. ekspert m, izvedenec m 2. izkušeni m, vešči m; ~ edîl al veve lavorât intal so studi come ~ edîl e consulent finanziari. (SiF 02/1) 2. geometer m, zemljemerec m. peritâ [peri'ta:] (o periti [pe'riti]) tr preiskati; oceniti, ocenjevati. peritece [peri'ta:] ?? Cryphonectria parasitica al è un ascomicêt che al forme peritecis, soterâts tai stromâts, cun lungjis golarinis che a finissin a pêl cuntune viertidure, l’ostiôl. (SiF 03/4, 9); Peritecis a son presints in diviers paîs europeans, si ben che in tantis zonis a sedin scjars. (SiF 03/4, 9) peritunite [peritu'nite] f MED vnetje trebušne mrene; Mi jeri bocje, e vevi trê agn e mieç, e o vevi la ~. (Natisone/miti). perizie [pe'ritsie] f JUR preiskava f; ekspertiza f, izvedensko mnenje n. perlât [per'la:t], -ade adj 1. bisernat, biserne barve 2. okrašen z biseri 3. (pri ječmenu, rižu) ? perle ['pεrle] f 1. (t. FIG) biser m 2. MED ?? e starà a rimirâ tal spieli des aghis la sô muse di arint e di licuidis perlis i fii de jerbe e larà cusint (ShW); a sflorivin de grave framieç dai pôi lizêrs cun sfumaduris di perle (PauluzzoN) perlin [per'lin] m 1. indigo barva 2. KEM indigo (barvilo). perline [per'line] f GRAD obložna deščica. permanence [perma'nεnt∫e] f 1. stalnost f, trajnost f, permanenca f, neprtgano trajanje 2. (daljše) bivanje n. permanent [perma'nεnt] adj stalen, trajen; ~ m VOJ vojaški nabor m; ~ f trajna f (pričeska). permeabil [perme'abil] adj predirljiv; premočljiv; a traviers di un procès viert a la contemporaneitât, ~ a la ricjece molteplice da lis diviersis culturis, dinamic inta la sô capacitât di produsi futûr. (Pa 04/03). permeabilitât [permeabili'ta:t] f predirljivost f; premočljivost f; Di chê strade si varà di valorizâ, midiant di une ~ a rêt, dutis lis potenzialitâts plurâls e diviersificadis che la aree e à (Pa 04/03) permès [per'mεs] m 1. dovoljenje n; Il tecnic al leve a domandâ il ~.(BrLi); vê il ~ imeti dovoljenje; Vût il ~, Pauli, in pîts sui scjalins, ur fasè segnâl cu la man a la int. 2. ADMIN dopust m. permeti [per'mεti] (o permet, p permetût) tr dovoliti; dopustiti; ma al zonte ancje che lis previsions di riprese a permetin di evitâ alarmisims.(O); La circolâr e permet di stanziâ i fonts destinâts de leç su lis minorancis..(O); ~si refl dovoliti si, dopuščati si; No mi permet, e no ai nissune voie, di sbassâmi denant dal segretari.(Pa); Vuê o podin ~si une inmagjine positive (Pa); ~ il lusso dovoliti si luksuz; No si po ~si il lusso di stâ a cjalâ (Patrie 06/1). permetût [perme'tu:t] adj dovoljen; dopusten; a àn rilevât une presince di mercuri di cuasi il 150% in plui rispiet al massime ~ de leç. (O). permission [permisi'on] f dovoljenje n, soglasje n, licenca f. permutazion [permutatsi'on] f JUR zamenjava f, menjalna pogodba f. perni ['pεrni] f klin m, zatič m; Cuntun pôc di spirt si po dî che dal so perni gjeografic (Pa 02); ven a stâi sul ambient li che i temporâi a puedin svilupâsi, e par chest a son di ~ pe decision dal previsôr. (SiF 02/2, 39-58). perniciôs [pernit∫i'o:s], -ose adj poguben, nevaren; Bielzà 600 agns prin di Crist i Assîrs a cjacaravin da la ‘pustule perniciose da la spighete’ (SiF 02/1, 31-45). pernigot [perni'got??] m ZOOL samec jerebice. pernîs [per'ni:s] f ZOOL jerebica f (Perdix); poljska jerebica (Perdix perdix); ~ blancje snežni jereb m, belka f (Lagopus mutus). pernisut [perni'zut] f ZOOL majhna jerebica, jerebička f (mladič). però [pe'r‫ ]כ‬co a, toda; vendar; torej, zatorej; no ~ tal grim de Glesie, ma ben fûr de istituzion zatorej ne v naročju cerkve, toda že zunaj ustanove; che ~ no je cence di pericui toda kar ni brez nevarnosti. peronist [pero'nist] adj POL peronističen; tant e tant, e comence la decjadince argjentine, la crise di un model ~ bon dome pes etis cuant che lis robis a van di lus. (Pa); ~ m POL peronist m. peronospore [pero'n‫כ‬spore] f BIOL trtna plesen; Cuasi simpri i risultâts a son disastrôs, come che si è viodût tal câs de la vignude in Europe de la ~ da lis patatis (Phytophthora infestans) (SiF 03/4, 9). perpendicul [perpen'dikul] m (orodje) grezilo n, svinčnica f. perpendiculâr [perpendiku'la:r] adj 1. navpičen; Se la sdrindulade e je ~ ae façade dal mûr (Figure 7) lis façadis a son sometudis a sfuarçs alternâts di compression e tirament. (SiF 03/3, 97) 2. MAT normalen, ortogonalen; ~ f MAT pravokotnica f, navpičnica f. perpetrâ [perpe'tra:] tr izvršiti; La “netisie etniche” perpetrade de ditature fassiste in Slovenie, Istrie e Dalmazie (Pa). perpetue [per'pεtue] f v: in ~, par in ~ stalno, večno, trajno. perpetui [per'pεtui], perpetue adj trajen, večen; in ~ stalno, večno, trajno. perpetuitât [perpetui'ta:t] f trajnost f, neminljivost f, večnost f. perplès [per'plεs] adj neodločen, zmeden, perpleksen. perplessitât [perplesi'ta:t] f neodločnost f, zmedenost f; Tal sierâ cheste tabaiade, no pues no pandi la mê ~ tai confronts di un cjargnel (Pa 04/03). Pers ['pεrs] kr.i f (Maian) Pers. Pers ['pεrs] kr.i f (Montenârs) Pers; Dai paîs e des monts e montave sù la ombre de sere Mels, ~, Susans, Sandenêl a jerin dome maglis grisis te ombrene (Sg). persac [per'plεs] ?? al jere militâr: par zuiâ mi tirave sù cuntune man e mi meteve sul so ~ (Pa); tal ~ si met un salam fumulât, une biele slepe di formadi...(digilander.libero.it/forniavoltri) persecutôr [perseku'to:r] m preganjalec m. persecuzion [persekutsi'on] f preganjanje n, persekucija f; manie di ~ che tu tu vedis propi la manie di persecuzion (MazzonIol). perseghin [perse'gin] adj barve breskvinega cveta; ~ m barva breskvinega cveta. perseguitâ [persegui'ta:] (o perseguiti [persegu'iti]) tr preganjati; Saul, Saul, parcè mo mi perseguitistu? (BiblAz); "Pasolini perseguitât e odeât dal pari" al sclarìs D'Aronco "e je une invezion". (La). perseguitât [persegui'ta:t] f preganjanje n; Il libri dulà che Rosenberg al conte la sô storie di ~ (Pa 7/2000). persembolâsi [persembo'la:si] (mi persemboli [persem'b‫כ‬li]) refl opotekati se, hodati, krožiti naokoli, pohajkovati, potepati se. persembul [per'sεmbul] m 1. persembui BOT peteršilj m (Petroselinum hortense); Regjine a à dut, rosmarin, salvie e ~. (Tolazzi); → savôrs 2. FIG postopač m, brezdelnež m, potepuh m. persemul [persegui'ta:] m BOT → persembul 1. Perserean [persere'an] kr.i f (Pavie) Persereano. persistence [persis'tεnt∫e] f vztrajnost f, stanovitost f, trajanje n. persistent [persis'tεnt] adj vztrajen, trajen, neprestan. persisti [per'sisti] (o persist) it 1. vztrajati 2. nadaljevati se, ne prenehati. personaç [perso'nat∫] m osebnost f, oseba f; Impuartantis intervistis a personaçs de culture (O); La seconde sale e je dedicade ai ritrats di personaçs impuartants dal Friûl (O). personâl [perso'na:l] adj oseben; dâts personâi osebni podatki; ~ m osebje n, personal m; Cuntun ~ di vincj di lôr, la Lia e garantìs plusôrs servizis lenghistics come la creazion e la difusion dai neologjisims (Cisilino, treball); invezit si fevele di mancul par furlan cul ~. (Pa 02). personalitât [personali'ta:t] f osebnost f; Cundutachel a son artiscj significatîfs che a vevin avonde autonomie, flusumie, ~. (Pa); Chescj cambiaments de ~ a somein dipindi dai efiets di lungje durade de ativitât anormâl eletriche intercritiche (SiF 03/3, 31-49). personalizâ [personali'dza:] tr personalizirati, prikrojiti na določeno osebo; Al è il pericul mortâl di chestis voris masse personalizadis. (Pa 02); ..prodots e par sodisfâ domandis personalizadis di ogni fate di bens e di servizis (Pa 02). personalmentri [personal'mentri] adv osebno; a àn vude la fortune di cognossilu ~ e, diretementri o di fûr vie, in ducj i grops politics e culturâi dal Friûl. (Pa); ~ no le viôt ben. (Pa 7/2000). persone [per's‫כ‬ne] f 1. oseba f; osebnost f; tal mont dal lavôr dai sogjets plui disvantazâts tant che i disocupâts, lis feminis e lis personis a risi di emargjinazion sociâl; in ~ osebno, poosebljen; di ~ osebno; I premis a varan di jessi ritirâts di ~ dai vincidôrs vie pe cerimonie di premiazion. (CoTav) 2. telo n, postava f; personine [perso'nine] f draga stvarca. personificâ [personifi'ka:] tr personificirati, poosebiti. personificazion [personifikatsi'on] f personifikacija f, poosebitev f, poosebljenje n. perspetîf [perspe'ti:f], -ive adj perspektiven. perspetive [perspe'tive] f perspektiva f. perspicacie [perspi'kat∫ie] f bistroumnost f. perspicacitât [perspikat∫i'ta:t] f (neobič.) bistroumnost f; daljnovidnost f. perspicaç [perspi'kat∫], -ace (pl perspicaçs [perspi'kats]) adj bistroumen; daljnoviden. perspicui [pers'pikui] adj prozoren, jasen, razločen; Ancjemò, si puedin cjatâ gnovis relazions inte lenghe parcè che concuardancis cussì perspicuis a puedin puartâ un ricercjadôr a definizions di problemis gnûfs adimplen (SiF 02/1). persuadê [persua'de:] tr in refl → persuadi. persuadi [persu'adi] (persuât, persuadis, persuât) tr prepričati, pregovoriti; napeljati, voditi (k). persuasîf [persua'zi:f], -ive adj prepričevalen; Jenfri dai tancj argoments di doprâ, intai rivuarts di cui che al à responsabilitâts instituzionâls, indi è 2 particularmentri persuasîfs: (Pa 03/8); No sai se la mê vôs e fos stade persuasive come lis mês peraulis. (BrLi). persuasion [persuazi'on] f preprič(ev)anje n; O vin di creâ di un continui ideis gnovis, o vin di proponilis e, plan a plan, cu la ~ e cul tignî dûr, o vin di imponilis. (Pa 02). persut [per'sut] m 1. KUL pršut m; ~ di San Denêl pršut iz San Daniela; Pal nestri bon vin, pal ~ di San Denêl, pal formadi de Mont di Âs e pal frico e i cjarsons de Cjargne. (La 05/7); vê i vôi fodrâts di ~ FIG 2. persuts (šalj.) ritnice fpl. Perteade [perte'ade] (t. Pieretaiade) kr.i f (Pontebe) Pietratagliata. Perteade [perte'ade] kr.i f (Tisane) Pertegada. Pertolt [per'tolt] m HIST Bertold m; ~ di Andechs Bertold Andechs; nissun, dal sigûr, no nus à contât che i Godfrît, Volfgar e ~ di Andechs (JM). perturbazion [perturbatsi'on] f motnja f, razburjenje n; Di fat cualchi volte i temporâi a son fenomens une vore locâi e a puedin rapresentâ dome une piçule ~ di dutis chês di une regjon (SiF 02/2, 39-58). pertûs [per'tu:s] m ozka luknja f, špranja f. Perù [pe'ru] kr.i m Peru m. peruce [pe'rut∫e] f → piruce. peruç [pe'rut∫] m → piruç. peruç [pe'rut∫] m ?? ~ di crep Al jere un di chei plats cu la cidule e il peruç di crep, di tirâ sù e jù. (Sg). Perugje [pe'ruăe] kr.i f Perugia. perusin [peru'zin] (t. pirusin) m obesek m; uhan m; → pindul. peruvian [peruvi'an] adj peruanski; Lu àn batiât “Minustah” e al dispon di une fuarce di 7 mil 500 umign, sore dut brasilians, argjentins, peruvians e gjordans (Pa 06/2). pervasîf [perva'zi:f], -ive adj ?? la frature causionade dal stât moderni a sovranitât nazionâl pervasive (Pa 04/03). pervers [per'vεrs] adj perverzen, izprijen. perversitât [perverzi'ta:t] f perverznost f, izprijenost f. pes ['pεs] (pl pes) m riba f; ~ di aghe dolce sladkovodna riba; che se no mi sbalii par italian al è un ~ di aghe dolce (Leng); ~ di mâr morska riba; cjapât tanche un ~ te uate (BrLi); san tanche un pes zdrav kot riba, zdrav ko rus (BrLi). pes [pes] prep + art fpl → par lis. pês ['pe:s] m 1. teža f, utež f; breme n 2. nasprotna utež m 3. FIG nadloga f, breme n; no si sint di dâ chel ~ ancje ai fîs (BelAlci) 4. FIG vrednota f, veljava f; di ~ e di misure prve vrste, prvorazreden, najboljše vrste. pês ['pe:s] f 1. smola f 2. → peule. pesâ [pe'za:] tr (pre)tehtati, težiti; ~ it 1. tehtati, imeti težo 2. FIG imeti veljavo, težo 3. FIG biti težek, zoprn, nadležen; ~ aduès I mûrs di cjase i pesavin aduès, e par sintîsi ben al veve bisugne di jessi intun locâl (Sg) 4. FIG groziti. pesade [pe'zade] f 1. tehtanje n 2. stehtana količina f. pesadôr [peza'do:r] m tehtalec m. pesadure [peza'dure] f tehtanje n. pesant [pe'zant] adj 1. težak; 2. FIG težek, težaven; nadležen 3. FIG okoren, počasen 4. FIG tehten, pomemben; oster; hud; e la criure de matinade mi sgrifignave la piel ancje se mi jeri vistût ben ~. (Enrico); → grivi. pesantece [pezan'tet∫e] f 1. teža f, težina f 2. FIG okornost f, počasnost f, dolgoveznost f 3. FIG slabost f, neprijetno počutje. pesantementri [pezante'mentri] adv težko; težavno. pesantî [pezan'ti:t] ?? la profession didatiche, i impegns familiârs, le soference no àn pesantît la sô delicade sensibilitât, ch’e à rapresentât la farie dulà che e à impastanât il so mont. (Pa 05/06). pesâr [pe'za:r] m 1. obliž iz smole proti hrbtnim bolečinam 2. FIG breme n. Pesarias [pe'zarias] m → Pesariis. pesarie [peza'rie] f → pezarie. Pesariis [pe'zariis] kr.i f (Prât) Pesariis pesarol [peza'r‫כ‬l] m (t. šalj.) veliko breme, nadloga. pescjâ I [pes'qa:] tr (po)teptati, (po)gaziti, (o)brcati. pescjâ II [pes'qa:] tr 1. ribe loviti, ribariti 2. FIG ujeti, najti; crodint di lâ a ~ felicitât; Stant su la rive si pò pescjâ dome scarpis rotis e scjatolam (glesie). pescjade I [pes'qade] f 1. brc m, teptanje n (z nogo); (bolj običajno pescjon) 2. sled f, stopinja f; se a scjampin, là che a metin lis pescjadis. pescjade II [pes'qade] f 1. ulovek m (rib) 2. MAR tonaža f (ladje); bastiments di 15 pîs di ~. pescjadôr [pesqa'do:r] m ribič m; i casons dai pescadôrs; borgut di pescjadôrs ribiška vas. pescjador(i)e [pesqa'do:r(i)e] m (ženska) ribič m. pescjarie [pesqa'rie] f ribji trg m, ribarnica f. pescjarili [pesqa'rili] m teptanje n, gazenje n, topot m, topotanje n; pal ~ che al nasseve su pai strops o vie pai agârs cul zuiâ di corisi daûr. Pescjarole [pescja'r‫כ‬le] kr.i f (Pricinins) Pescarola. pescjât [pes'qa:t] m 1. poteptano, pogaženo zemljišče, sledovi mpl, stopinje fpl; no lino indenant cul stes Spirt? un sul ~ di chel altri? 2. oltarna stopnica f; stopnica f, podnožnik m (pri učiteljski stolici); e intant lui al distirave, sul ~ dal altâr di San Filip, la crôs grande. pescje ['pεsqe] f 1. ribolov m; 300 vuardiis volontariis incjariadis di viodi dal rispiet dal regolament di ~ (Onde); licence di ~ Ribolovna dovolilnica; 2. ulovek m (rib); → pescjade II. pescjecrots [ ' ] m ZOOL bobnarica f (ptica); ptič dolgokrak m, močvirnik m; Titon al veve un pôc dal ~, par chel gust di stâ ta la aghe e pes gjambis lungjis; → tarabûs. pescjere [pes'qεre] f 1. ribnik m; ce ti pâr cheste ~? 2. bazen m: la probatiche ~; → pissine. pescjon [pes'qon] m udarec m (z nogo), brc m; johi, ce ~! furtune che no ai cai! pese ['peze] f tehtnica f. pesechin ['peze] f ?? Dopo vê contindût, lotât, vosât al fâs come chei frutins ch’a barufin cun lôr mari, a vain, a ~ ma, une volte ch’a no’n puedin plui (Pa 03/10) pesenâl [peze'na:l] m 1. mernik m (stara mera pos. za žito); Cualchi cjamput lavorât, juste par pôçs pesenâi di patatis. (BrLi); a veve cûr di vignî jù di un granâr cun nûf pesenâi su la schene e i çucuj tai pîs. (Percude) 2. prostor na njivi, kjer se lahko poseje mernik žita. 3. ?? i parons di ogni fate a vebin simpri di vignî di fûr vie, che i cadreghins plui comuts a sedin destinâts al pesenâl dai “talians (La 06/12) pesistic [pe'zistik], -iche adj ŠP težkoatletski; Il president de Associazion pesistiche udinese, Marcello Zoratti, al è stât clamât de Federazion internazionâl a fâ di controlôr tecnic pes Olimpiadis di Atene. (Pa 04/06). pesistiche [pe'zistike] f ŠP dviganje uteži. pessam [pe'sam] m (kolekt.) ribe fpl. pessâr [pe'sa:r] m ribar m; prodajalec rib. pessere ['pεs??] f 1. prodajalka rib 2. KUL lonec za ribe. pessimisim [pesi'mizim] m pesimizem m; Il messaç che nus diven da la opare di Galliano Zof al è chel di une sorte di ~ esistenziâl (La 03/01). pessimist [pesi'mist] (pl pessimiscj) adj pesimističen; ~ m pesimist m. pessimistic [pesi'mistik], -iche adj pesimističen. pessincjan [pesin'qan] m 1. ZOOL morski pes m. → cjan di mâr 2. FIG dobičkar m. Pessincjane [pesin'qane] kr. i f (Vile Di Flum) Pescincanna. pessinlune [pesin'lune] m ZOOL ?? pessinpiersul [pesin'lune] m ZOOL ?? pessinspade [pesin'spade] f ZOOL mečarica f (Xiphias gladius). pest ['pεst] m KUL kaša f, stolčena gmota.// prim. sl. pešta. pestâ [pes'ta:] tr 1. (s)tolči, mleti; ~ une vore fine la cevole (Natisone) 2. FIG pohoditi; na noge stopiti. pestade [pes'tade] f 1. zdrobitev f, zdrobljenje n 2. pretep m, pretepanje n 3. brca z nogo; Se un cuntune ~ i fasès colâ un dint di un so sotan o di une so sotane (Bibl-esodo). pestadice [pesta'dit∫e] f 1. drobiž m, drobci mpl, koščki mpl 2. zdrobljenje n, zmečkanje n 3. toča f, opustošenje n 4. zmešnjava f, zbrka f 5. bitka f, borba f, pustošenje n, pretep m; Finide la Ete classiche e passant un periodi infiernâl par vie des pestadicis dai prins popui barbarics (Pa). pestadôr [pesta'do:r] (t. pestedôr) m 1. tolkač m, bat m 2. PEJ kuhinjsko bodalo, nož. pestadorie [pesta'd‫כ‬rie] f 1. GOSP sekalnica f, kuhinjska deska 2. GOSP sekljač m v obliki polmeseca z dvema ročema. pestât [pes'ta:t] adj zdrobljen, zmečkan, sesekljan; FIG pokvarjen; ~ m KUL kaša f, stolčena gmot peste I ['pεste] f 1. (t. FIG) kuga f; lì ator, a Rome, une ~ a'nd'à copâts cuasi trentemil (Bibl-Mt); PROV trist tant che la ~ hudoben kot hudič (Verone); pidimie di ~ epidemija kuge 2. MED sifilis f 3. smrad m. peste II ['pεste] f sled f, stopinja f; no lassâ un di ~ ne nehati slediti nekomu. pestedôr [peste'do:r] m → pestadôr. pestedorie [peste'dorier] f → pestadorie. pestefole [peste'f‫כ‬le] (t. pestefruce) m in f gneča f, zmešnjava f, hrušč m. pestefruce [peste'frut∫e] m in f → pestefole. chei altris si voltolin zigant e a cjapin pidadis, pescjadis, claps e modons sul cjâf, un ~ cuinzât di blestemis (Tolazzi). pestel [pes'tεl] m 1. tolkač m; La vignude dal purcitâr cu la sô sporte plene di curtis gucâts, di pestei, di spali, di lincins e di altris imprescj (don) 2. velik industrijski tolkač 3. tolčenje n, udarjenje n, tepež m, udarci mpl. pestelac [peste'lak] m BOT trobentica f (Primula acaulis); Là tal bosc, dulà che tu e jo cetancj viaçs si sin pognetis su jets di spavits pestelacs (ShW). pestelence [peste'lent∫e] f → pestilence. pesticidi [pesti't∫idi] m KEM pesticid m; Ma, ancje, nuie diserbants, nuie concims chimics, nuie pesticidis, nuie velens. (Pa 04/02). pestifar [pes'tifar] adj (t. FIG) kužen. pestilence [pesti'lent∫e] (t. pestelence) f 1. kuga f, kužna epidemija f; e diferents dai nestris par slontanâ i flagiei atmosferics, la masse ploie o il sut, i taramots, lis pestilencis, lis pidemiis di nemâi, la murie dai cristians. (BelR); che e capitave cualchi disgracie - une cjaristie, une inondazion, un taramot, une ~ (La 06/12) 2. FIG smrad m, zaudarjanje n. pet ['pεt] m 1. prsi mpl 2. (pri ženski) prsi mpl; sesec m 3. FIG srce n, pogum m, duša f; a ~ di, a ~ al v nasprotju s, glede na; che a insiorin dute la societât, che in favôr di chê la "diference" a ~ de culture e de lenghe nazionâl dominant e devente un element positîf (CIRF); al permet di rivâ a risultâts miôr a pet al lavôr fat in maniere separade. (ass5.sanita); cjapâ a ~ vzeti si k srcu; di pet Jê si vise di te come di un fantat fuart e di ~. (Enrico); lasse in ~ a mi! pusti meni to narediti; pêt [ ' ] m prdec m. petâ [pe'ta:] tr narediti, izvesti, načeti, delati; R. al molà la bale par cori de sô bande, petant salts come un zupet. (Sg); ~ une ridade začeti se smejati; ~ un cjant zapeti; ~ une corete narediti tekmovanje; ~ un colp dati udarec; ~ it udariti, biti, teptati. petâ dentri [~ 'dentri] it suniti v, udariti proti/ v. petâ dongje [~ 'donăe] it (redko) delati (salto ipd.). petâ fûr [~ 'fu:r] it skočiti ven, prilezti ven. petâ intôr [~ in'to:r] it 1. trčiti (ob); udariti (ob) 2. ~le intôr petâ jù [~ 'ju] tr 1. spraviti na svet (otroke) 2. spraviti na papir, spisati. petadiç [peta'dit∫] (pl [peta'dits]) adj 1. lepljiv, sprijemljiv, lepek 2. FIG nadležen. petal ['pεtal] (pl petai) m BOT cvetni list m. petarel ['pεtal] m ZOOL → petaròs. petaròs [peta'r‫כ‬s] m ZOOL taščica f (Erithacus rubecola); Tâs, scris ~, che tu tu âs li gjambis come un fros. (sangiorgioinsieme); → scriç; ~ turchin ZOOL modra taščica f (Cyanosylvia svecica); petàs [pe'tas] m ZOOL → sdarnali. petât [pe'ta:t] adj 1. (lasje, obleka) sprijemljiv, lepek 2. osupljen, prizadet; rock ~ furlan! (Furlanist) pete [pe'tas] m 1. pogača f; → fuiace 2. svitek las. tant ~ che dâi to ne dela razlike, to stvar ne spreminja (Verone); PROV tant vâl ~ cu dai. (ProvBr). peteâ [pete'a:] it in tr beračiti, prosjačiti; moledovati. petecjâl [pete'qa:l] adj pegast. petecje [pe'teqe] f MED rdeča lisa, pega f. peteç [pe'tεt∫] (pl [pe'tεts]) m 1. babje čenče mpl; parceche a jerin tant curiosis dai peteçs, massime di feminis (Natisone) 2. zadrega f, zmešnjava f, sitnost f. peteçâ [pete't∫a:] it čenčati, opravljati; Cuanche mi sentavi dongje di lui a ~ mi diseve (BelPe). peteçon [pete't∫on] m brbljač m; klepetulja f; opravljivka f; slabš. → peteçonat; ~ adj opravljiv; Femine fuarte, libare, inteligjente, curiose di dut ma no peteçone, tacade a la veretât e a la fede ma no sotane o preote (Pa 03/12). peteçonâ [petet∫o'na:] it čenčati, opravljati. peteçone [pete't∫one] f klepetulja f, opravljivka f; Te bocalete di une ~ jo mi scuint, des voltis compagn a un rustît lop, e di li co e trinche sui lavris salti di bot (ShW). petenâ [pete'na:] (o peteni [pe'tεni]) tr 1. česati; FIG gjatis di ~ A maridâsi a son dome gjatis di ~. (Sg) 2. mikati (lan); 3. FIG prizadeti, močno kritizirati, ostro grajati, ošteti. petenade [pete'nade] f 1. česanje 2. FIG hud poraz m, neuspeh m; I capità la ~ di jessi cjapât dai todescs e inviât (Pa) 3. FIG ostra graja f; Dâ une ~ a un (Verone) koga ostro grajati. petenadôr [petena'do:r] f TEKST mikalec m (lana). petenadore [petena'dore] f 1. frizerka za dame 2. (tekstilna delavka) mikalka f ?. petenadure [petena'dure] f pričeska f, frizura f. petenâr [pete'na:r] m proizvajalec ali prodajalec glavnikov. petenarie [pete'narie] f ravnalo pri grabljah?. petenel [pete'nεl] f majhni ženski glavnik. petenele [pete'nele] f ženski glavnik. petenere [petena'd??] f puščica za glavnik. peteon [pete'on] m (gor.) berač m, prosjak m; → cercandul. Peterneu [peter'nεu] kr.i f (Drencje) Peternél (Petarnéu) (IT Peternel). petès [pe'tεs] m → petez. petesin [pete'zin] m → dem. od pet. petessarie [petesa'rie] f → petezarie. petez [pe'tεts] (t. petès) m žganje n. petezarie [petetsa'rie] (t. petessarie) f prodajalna likerjev, žganja; gostilna f. petisin [peti'zin] m → dem. od pet. petizion [petitsi'on] f prošnja f, peticija f; E va indevant cun sucès la ~ popolâr “Il Teatri che nus covente” (Pa 04/02). petolon [peto'lon] m 1. ARH zadrega f, težava f; nečastni posel; → petule 2. ARH čenča f, opravljivka f. peton [pe'ton] (t. beton) m beton m. petorâl [peto'ra:l] m 1. prsni jermen; Si prontarin pal ~ cjadenutis di aur pûr, turtiçadis sicu cordons. (BiblEsodo) 2. OBL steznik m (za ženske) 3. peterâi kuhane hruške; ~ adj prsen, naprsen. petorine [peto'rine] f 1. OBL (ženski) oprsnik m 2. (koža pri biku) podvratnik m, podgrlina f. Petrade [pe'trade] f ?? propit su la strade che puarte su la antighe ~ (vuç la Provinciâl par Gurizze). (praxisfriuli); A ere la roe, chi, La Petràde, (Natisone/miti) petrificâ [petrifi'ka:] tr okamniti, spremeniti v kamen; ~si refl okamniti se, spremeniti se v kamen. petrificât [petrifi'ka:t], -ade adj okamenel, spremenjen v kamen. petroli [pe'tr‫כ‬li] m KEM petrolej m, nafta f; Il colonialisim, i guviers nazionaliscj, lis ideologjiis di stamp socialcomunist, il valôr economic e strategjic dal ~ (Pa 03/2); Daûr dal cjâr e pendolave la flame rosse dal feralut a ~. (Sg); estrazion dal ~ črpanje nafte. → vueli di clap. petroliere [petroli'εre] f petrolejska ladja f. petrolifar [petro'lifar] adj petrolejski; naften; Alore e cessà la produzion petrolifare e la ativitât des rafinariis di Grosny si fermà (Pa 03/5); sore il dut par chel che si inten l’acaparament des risorsis petrolifaris (Pa 03/11); vuere petrolifare naftna vojna. petrolio [pe'tr‫כ‬lio] m → petroli. Petrùc [pe'truk] kr.i →Pitrùc. petul ['pεtul] (pl petui) m 1. cunja f, capa f, krpa f 2. → petule. petule ['pεtule] f 1. FIG zmešnjava f, nered m, zaplet m, težava f 2. → petul. peule ['pεule] f 1. smola f; tratât cun colis, peulis, pituris ei soi jessude jo come che cumò mi viodês. (bassafriulana) 2. FIG nesreča f. Peume ['pεume] kr.i f → Plume. pevar ['pεvar] m 1. BOT poprovec m (Piper nigrum) 2. KUL (začimba) poper m; un bon panin di salam toscan cul ~ fat di un brao butegâr florentin (Pa); nasâ il ~ FIG razumeti za kaj gre; cjapâ il ~ (neobič.) dobiti batine. pevarâ [peva'ra:] tr → impevarâ. pevarade [peva'rade] → peverade. pevarele ['pεtul] f 1. BOT poprasta dresen (Polygonum hydropiper); breskova dresen (Polygonum persicaria) 2. KUL paprika f (začimba). pevarin [peva'rin] m 1. poprnica f; 2. mlinček za poper 3. BOT poprova mlečnica f, poprovka f (Lactarius peperatus); → fonc dal lat ; ~ adj FIG živahen, polno življenja, živ; cemût che al scrîf di lui Josef Marchet, al fo un dai plui pevarins esponents tal so secul de poesie (CoUd). pevarine [peva'rine] f → peverine. pevaron [peva'ron] m BOT paprika f (Capsicum). peverâ [peve'ra:] tr → impeverâ. peverade [peve'rade] f KUL paprikova omaka f. peverât [peve'ra:t], -ade adj 1. popran; 2. FIG pikanten, začinjen. peverine [peve'rine] (t. pevarine) f v: jessi in ~ biti razgret, razvnet; meti in ~ un koga ogret za kaj; metisi in ~ . pez ['pεts] m MUZ komad m. pezarie [pedza'rie] (t. pesarie) f JUR poroštvo n, jamstvo n. pezengul [pe'tsεngul] m bednež m, revež m. pezete [ ' ] (t. pecete) f v: meti la ~ vtikati nos, vtikati se, vmešavati se. pi I ['pi] m (t. ~ grêc) MAT pi. pi II ['pi] (j.zah.) → plui. piâ [pi'a:] (pii, piis, pie) tr zgrabiti, ujeti; zadeti; prijeti; vzeti; prizadeti; ~ il lot zmagati pri lotu; mâl di ~ nalezljiva bolezen; ~si refl (mleko) zasiriti se, sesiriti se. piabil [pi'abil] adj prijemljiv; osvojljiv. piament [pia'ment] m AVTO vžig m; la mê machine e veve un problemut di acension; bon, di ~, mi somee plui just e plui furlan. (Ta). Piamont [pia'mont] ki.i m → piemont. piamontês [piamon'te:s], -ese adj → piemontês. Piamontese [piamon'teze] f → Piemontese. pianoforte [piano'f‫כ‬rte] f (it.) klavir m; Al veve studiât li dal liceu “Stellini” e ancje al “Tomadini” di Udin, otignint la maturitât classiche e il diplom in ~ (cun Valeria Marcotti). (Pa 06/2) piarçul [pi'art∫ul] → pierçul. piardi [pi'ardi] → pierdi. piardite [pi'ardite] → pierdite. piargule [pi'argule] f → piergule. piastre [pi'astre] f plošča f; Par il lavôr a son stadis dopradis culturis arlevadis su membranis (..) poiadis su PDA in piastris (SiF 02/1, 31-45). piât [pi'a:t], -ade adj v: lat ~ sesirjeno mleko, kislo mleko; la usance cjargnele dal ‘lat ~’, ven a stâi dal lat deventât garp e doprât come rinfrescjant. intestinâl. (fogolarmilano). piatolâsi [piato'la:si] (mi piatoli [pia't‫כ‬li]) refl igračkati se; tratiti čas. piatoleç [piato'lεt∫] (pl [piato'lεts]) m piatoleçs dvomi mpl, obotavljanje n, neodločnost f. piatolon [piato'lon] m lenuh m, zaspanec. piatule [pi'atule] f 1. ZOOL ščurek m (Pediculus pubis); E rive la ore di lâ a durmî e di colaudâ i biei jets plens di piatulis di Alte Villa. (Ta); → raspule 2. FIG nadležnež m, težak m. pic I ['pik] m 1. konec m, rob m, kot m, vrh m, kraj m nečesa; ~ de classifiche vrh lestvice; e si è puartade a dome cuatri ponts dal ~ de classifiche (Onde) 2. vrh gore, vrh m; Si veve mot dut il paîs. Jo o vevi puartât il gno grop su pal Pic Fuart: (Enrico); → piche 3. ANAT ušesna mečica f 4. BOT cvetni list (marjetice ipd.) 5. klici pri krompirju 6. i pics (carn.) kurja polt; I fats di croniche sucedûts di pôc a fasin vignî i pics (CoUd). pic II ['pik] m 1. ZOOL žolna f 2. ~ de corone (Picus maior); ~ piçul (Picus minor); ~ vert zelena žolna (Picus viridis); ~ mezan (Picus medius). pic III ['pik] m 1. ~ dal forment črni žužek m (Calandra granaria) 2. ~ dai cesarons grahar m (Bruchus pisorum). pic IV ['pik] m kramp m, rovača f, cepin m; zidarsko kladivo n. PIC ['pik] kratica > Program di Iniziative Comunitarie. picâ [pi'ka:] tr pikati, dolbsti, z dletom rezati; kopati s krampom, udariti s kladivom/ cepinom; ~ it kliti, kaliti, cveteti; ~si refl v glavo si vtepsti, domišljati se. picagnât [pika'ña:t], -ade adj rahlo bolan, slabega počutja, nerazpoložen. picagne [pi'kañe] f nakaza f, slabost f, hiba f, bolezen f, slabo počutje n. picant [pi'kant] adj (hrana, pijača, vonj ipd.) pikanten, dražljiv, rezek. picât [pi'ka:t], -ade adj oklesan, klesan, okrašen. pice ['pit∫e] (redko spice) f 1. srbež m, srbenje n, ščeget m 2. FIG hlepenje n, močna želja, poželjenje n, gorečnost f; Si sint a cjacarâ une vore – intal mont cristian o, miei, catolic european e ancje nostran – su la dibisugne, la ~, la gole (Pa 03/11) 3. dâ di ~ a koga uščipniti. picecûl [pit∫e'ku:l] m BOT rdeč sadež makije. picet [pi't∫εt] m ?? ai imprescj di lavôr dai contadins, lis salis dai costums popolârs, dai picets e des filandis, des mascaris e des ceramichis (Leng) piche ['pike] f 1. sulica f 2. vrh m (gore), vrh m; organizadôr, tra lis tantis robis, ancje de spedizion che par prime, tal 1954, e rivà su la ~ dal K2. (O); pichis des monts vrhovi gora; La nêf si ritirave simpri di plui su lis pichis des monts. (Sg) 3. vrh drevesa, vrh m 4. kot m, rob m, konec m, kraj m, vrhnji del (nečesa) 5. cjapiel a ~ OBL (klobuk) triogeljnik m 6. vê un in ~ imeti nek. na piki, sovražiti nek.; cjapâ un in ~ vzeti koga na piko, osovražiti koga. pichepiere [pikepi'ere] m kamnosek m; E chel sunsûr saraial il strît dai cjars, il batiment dai çocui, o il mai dai pichepieris, il picon dai minadôrs (Mucci); (manj obič.) → taiepiere, spicepiere. pichet [pi'kεt] m 1. količ m, količek m; dret tanche un ~ raven kot smreka; Al mi steve denant, dret come un ~, seriu (Pa/Uchi) 2. VOJ dežurna straža f. pichetâ [pike'ta:] tr 1. zakoličiti, količiti 2. piketirati. picighet [pit∫i'gεt] m → pizighet. picinin [pit∫i'nin] adj majhen, majčken; otrošk; → pitinin; ~ m 1. malček m, otročiček m, sinček m; (pri živalih) mladič m; No, cjale, Jaroni, se a mi vegnin a dî che la slondrone a à bevût ancje il sanc di chel ~ (Tolazzi); di ~ od majhnega, od malih nog; che i fruts no àn cuasi mai grancj problems di imparâ di picinins plui lenghis. (Pa) 2. picinins drobiž m (denar); → piçui. picjâ [pi'qa:] (manj obič. impicjâ) tr 1. obesiti, pritrditi, pripeti, prilepiti; ~ su pal mûr un cuadrut obesiti sliko na steno; tu tu âs piturât un cuadrut che jo no picjarès su pal mûr de ultime locandute spiardute tal bosc. (Enrico) 2. obesiti (nek.); E par prionte i diserin: Doman tu sarâs picjât!” (Zili); ~si refl 1. obesiti se; vati fâ impicjâ! pojdi k hudiču!; ~ il cjapiel ??Appendere il cappello (trovare la casa pronta). (Verone) 2. lâ a ~si FIG slabo se oženiti; (šalj.) poročiti se. ~ il cjapiel - Appendere il cappello (trovare la casa pronta). (Verone) picjadôr [piqa'do:r] m kavelj m, kljuka f. picjandul [pi'qandul] m (šalj.) uslužni kavalir, spremljevalec. picjarin [piqa'rin] m ščipalka f (za obešeno perilo); → cjapin. picjât [pi'qa:t] adj obešen, pritrjen, pripet, spet; salams picjâts (MazzonIol); ~ m obešenec m; toc di ~ podlež m, goljuf m, zločinec m. picje ['piqe] f 1. seme n, koščica f (pri ribi) 2. pečka f, koščica f (npr. buče); la produzion di pomis cence ~ (Pa); → sepe. picjecjacis [piqe'qat∫is] m ANAT ključnica f. picjetabârs [piqeta'ba:rs] m obešalnik m. picjetetis [piqe'tetis] m F modrc m. picjocje [pi'qoqe] f ZOOL → piçocje. picjot [pi'qot] m vrsta zanke pri predenju; Biadelore che le ai metude sul ~ (PauluzzoN). picnic ['piknik] m piknik m; e tal mieç di ducj chei monuments al è stât di sigûr un dai plui biei picnics de mê vite! (Pa 05/04). picnidi [pi'q??] m BIOL piknidij m; ai doi ôrs da la zone di confin a si formin picnidis e il fenomen al devente ancje plui clâr. (SiF 03/4, 9); Il stât asessuât dal fonc al consist di conidis produsûts in picnidis di colôr zâlnarant. (SiF 03/4, 9). picol [pike't??] m → pecol. picomotorie [pi'k??] m ?? Dispès lis crisis picomotoriis a finissin intune crisi toniche-cloniche gjeneralizade (epilessie gjeneralizade secondarie). (SiF 03/3, 31-49). picon [pi'kon] m kramp m; velika motika, greblja f; E chel sunsûr saraial il strît dai cjars, il batiment dai çocui, o il mai dai pichepieris, il ~ dai minadôrs (Mucci); senò altri, si à la sodisfazion di viodi almancul cualchidun a petâ cul ~ intor di une construzion impastade di luianiis. (JM); che nol à il don de managerialitât, ma dome la cualifiche de pale e dal ~ (christianromanini 07/04). piconâ [piko'na:] tr krampati, obdelati s cepinom; ~ it 1. krampati, delati s cepinom 2. FIG govoriti, brati nepravilno, netekoče, polomljeno (npr. v tujem jeziku); e che a montin sù chei dai paisots centrâi, si cuiete, si spaurìs, e disbasse la vôs, e tache a ~ par talian (La 06/1). piconade [piko'nade] f udarec s krampom. picot [pi'kot] m 1. BOT popek m (pri vrtnici itd.) 2. ZOOL žolna f 3. stâ in ~ stati pokonci. picotâ [piko'ta:] it in tr (neobič.) kliti, kaliti; brsteti, poganjati. picotît [piko'ti:t], -ide adj → impicotît. picugne [pi'kuñe] f ?? (carn.) A stavin benon di cjase cence fastidis di ~, oltri a ostarie a vevin ancje la privative. (Natisone/furlanis). piç ['pit∫] m 1. konice prstov, prsti 2. un ~ di majčkeno neč., nekaj malega od; Dopo dit cussì, al spudà par tiere e al fasè un ~ di paltan cu la salive e al slargjà il paltan sui voi di lui. (Bibl-Zn) Ko je to izgovoril, je pljunil na tla in s slino naredil blato. Pomazal mu je z blatom oči 3. ARH konica f, konec m, vrh m, kraj m; kot m, vogel m 4. → spiç; ~ adv (v nikal. stavkih) sploh (nič), nič; Si trate di figuris di fonde che a stralozin di un ent a chel altri lassant vueits che nol è ~ facil di colmâ. (Patrie 06/1); nuie ~ popolnoma nič; vere ~! nič ni res! ni ~ ni pôc niti malo; ~ di plui nič več. Piç di Mede ['pit∫] m La Regjon e à di impegnâsi par che il passaç viers i passons di ~ e di Crasulina (tal Comun di Ravasclêt). piçâ [pi't∫a:] tr 1. ščipati, kljuvati; 2. (hrana ipd.) pičiti, pikati, peči; ~ it (t. spiçâ) srbeti; mi prude une orele srbi me eno uho; ~si refl 1. zbadati se, dražiti se 2. (recipr.) zbadati, dražiti eden drugega. piçade [pi't∫ade] f 1. (npr. soli) ščepec m, malo n 2. uščip m; Al corispuint al “pizzo” o a la ~ che la mafie e passe a prelevâ a scjadence fisse sigurant che no si varà nissun fastidi di sorte. (BelR). piçocje [piqe'qa] f ZOOL sloka f, kljunač m (Scolopax rusticola); → gjalinace. piçon [pi't∫on] m uščip m. piçôr [pi't∫o:r] m srbenje n; srbež m; ščeget m. piçul ['pit∫ul] (pl piçui) adj majhen, mali, neznaten; Tu ti sintis ~ ma no umiliât (glesie) počutiš se majhnega, toda ne ponižanega; Asie Piçule Mala Azija; in ~ v malem; Chest lu viodìn, in ~, ancje te vite di ogni dì. (BelFin); ~ m 1. mali m, otrok m; (pri živalih) mladič m; di ~ in sù od malega (otroštva) naprej; Insegnâ ai frutins a fevelâ par talian di piçui in sù (La 07/02) 2. majhni, neznatni; che al cuiste il grant, ma cun trop che al cuiste il ~, il puar, l’ultim. (Pa 03/8). Piçul ['pit∫ul] → Ospedâl Piçul ; → Cjâr Piçul. piçûl [pi't∫u:l] (pl piçûi) m BOT čičerka f (Cicer arietinum). piçulat [pit∫u'lat] m fantek m, deček m. piçulate [pit∫u'late] m deklica f, punčka f. piçule ['pit∫ule] f mala f, deklica f. Piçule ['pit∫ule] f → Culine Piçule. piçulece [pit∫u'let∫e] f majhnost f, neznatnost f, malenkost f; malenkostnost f; e la indegnitât dal om, fra la grandece tremende di Diu e la ~ infinitesimâl dal om. (BelR). piçulut [pit∫u'lut] m (demin. od piçul) majčken. pidâ [pi'da:] it 1. teči 2. brcati; igrati nogomet; ~ tr brcati (žogo) pidade [pi'dade] f brca f (z nogo); une dì al stave lant vie dal ospedâl e cence un parcè al è tornât indaûr e al à molât une ~ intal florean al vuardian dal ospedâl. (SiF 03/3, 31-49). pidadon [pida'don] f velika brca. pidadonis [pida'donis] f velika brca; jê mi cjapave a ~! (Ta). pidâl [pi'da:l] (manj obič. pedâl) m 1. pecelj m, steblo n, trup m; deblo n 2. TEH pedal m 3. FIG panj m, štor m; PROV supierbie e ignorance a nassin sun chel ~ istès . pidalâ [pida'la:] (manj obič. pedalâ) it obračati pedale (na kolesu); E. al le jù cence ~ fin al puint di Raspan (Sg). pidalin [pida'lin] (manj obič. pedalin) m 1. dem. od pidâl 2. vignî sù di ~ FIG povzpeti se od navadnega vojaka do najvišjih činov; z nič se visoko povzpeti. pidane [pi'dane] (manj obič. pedane) f 1. podnožna deska, podnožnik m 2. OBL krilni zavih m. pidele [ ' ] (manj. obič. pilele) m (t. ~ di aghe sante) REL kropilnik m. Pidemont [pide'm‫כ‬nt] kr.i f (Davian) Pedemonte. pidemontan [pidemon'tan] adj ?? O doi une cjalade a ducj i paîs de pidemontane de V Brigade par viodi e (Pa 05/05). pidestâl [pides'ta:l] m podstavek m. pidicrot [ '??] (t. pît di crot) m BOT → pît. pidign [pi'diñ] (t. pidigns) m MED krastavost f; kraste fpl, impetigo n. pidigns [pi'diñs] mpl → pidign. pidignûl [pidi'ñu:l] m 1. navpična letev, ki služi kot tolkač na vhodnih vratih kmečke hiše; → cjance 2. (mostni) steber 3. FIG opornik m, opora f, steber m, podpora f 4. jessi sul ~ biti na prihodu. pidigjal [pidi'ăal] (t. pît di gjal) m BOT → pît. pidiment [pidi'ment] (manj obič. impediment) m 1. ovira f, zapreka f, nasprotje n 2. motnja f 3. JUR ovira f; zadržek m 4. prizadetost f, oškodovanost f, poškodba f. pidimentâ [pidimen'ta:] (manj obič. impedimentâ) tr razveljaviti; onesposobiti; ovirati; motiti. pidimentât [pidimen'ta:t], -ade (manj obič. impedimentât) adj nesposoben, pomanjšan, nezmožen, oviran, moten; ~ m prizadeti (telesno, duševno); versions inlustradis, audiovisivis, par fruts e ancje cun alfabets particolârs par pidimentâts. (Declarazion). pidiment [pidi'mεnt] ?? Sichè, cuintri dai pidiments che a restin, o vin fat dai ricors.(Pa 7/2000). pidimie [pidi'mie] f epidemija f; Ma tal divignî da la Afriche al esist ancje un altri grant pericul: la ~ di Aids che e je daûr a distruzi une interie gjenerazion. (Pa); ~ di peste epidemija kuge; che al sdrumà ancje il cjiscjel di Udin e, infin, par une ~ di peste che e copà nufmil personis. (Storie). pidin [pi'din] m 1. dem. od pît 2. fâ di ~ . pidine [pi'dine] (manj obič. pedine) f 1. IGRE (šah) kmet m, pion m 2. FIG nepomembna oseba, figura f; Si trate di salvâ la condizion minime e massime par salvâsi nô, par no jessi une ~ (Pa). pidon [pi'don] m 1. (akreš. od pît) 2. pešec m 3. (pri šahu) pešak m, kmet m 4. VOJ pešak m, vojak m. pidulin [pidu'lin] m 1. ljubkov. za pît 2. a ~ → piduline 3. ARHIT oporni kamen. piduline [pidu'line] f a ~ peš; lâ a ~ iti peš; O tu mi disis il MCD e il mcm o ti fâs lâ a ~ fintremai a Paulâr. (Bel). pie ['pie] f IGRE vzetek m. piece [pi'εt∫e] f 1. kos blaga f, krpa f, cunja f, capa f; lis piecis belo perilo 2. forma f, model m za sir. pieç [pi'εt∫] (pl [pi'εts]) m 1. kos m; jessi di pieçs (oprema ipd.) v zelo slabem stanju; la mobilie e jere di pieçs, cence un fregul di colôr (Sg); → toc, bocon 2. MUZ komad m. → pez 3. čas m; al cjala un ~ gledal je nekaj časa; al lavorà un ~ delal je malo; cumò al è un ~ zdaj je že nekaj časa od tega; al jere un biel ~ che al bramave di viodilu (BelPe) 4. kos m (poti ipd.). pieçamente [piet∫a'mente] f TRGOV platneno blago. pieçon [pie't∫on] m poveč. od pieç; Di un ~ di timp nol doprave munture e nol viveve intune cjase . (Bibl-Lc); al jere un ~ che no fumave plui cussì tant (MazzonIol). pieçut [pie't∫ut] m pomanjš. od pieç; un ~ dopo trenutek zatem; un ~ dopo la camarele, une fantate cence etât (Sg). piedie [pi'εdie] f → pedie. Piedim [pi'εdim] kr.i f (Darte) Piedim; Ai lunaris di Dimponç, di For Disore, di Maiâs, di ~, di Dimplan e Darte e di Verzegnis (Pa 02/12). piel [pi'εl] (pl. piels) f koža f, skorja f; lis popolazions origjinariis siberianis ricuviertis di piels che si fasevin fotografâ cu lis vuaitis armadis. (Pa 05/05); fâ ~ a un ua nekoga garantirati; lassâ la ~ umreti; ~ di leon levja koža; I fameis a distirarin tapêts e une ~ di leon (Pa); puartâ fûr la ~ rešiti svojo kožo, rešiti se; riscjâ la ~ tvegati življenje; A Efeso .. al stave propit riscjant la ~; lu cirivin par fâlu fûr (Bibl-Let-Pauli). pielam [pie'lam] (t. pelam) m 1. strojena koža, usnje 2. PEJ mlahava, uvela koža. pielessâr [piele'sa:r] ?? Pieri si fermà a Jope un pieçut, in cjase di un ~ di non Simon. (Bibl-Az). Pielunc [pie'lunk] kr.i f (Vît) Pielungo. Piemont [pie'mont] ki.i m Piemont m; o varès podût nassi compagn in ~, in Umbrie, in Emilie (sf). piemontês [piamon'te:s], -ese adj piemontski; ~ m 1. Piemontez m; parcè che il comandant suprem dal esercit talian al jere il gjenerâl Luigi Cadorna, un ~ sierât e suspietôs (Pa 02) 2. (jezik) piemontščina f; E je nassude une gnove riviste par ~. (Pa 04/05). Piemontese [piemon'teze] f Piemontezinja f. Pierantoni [pieran't‫כ‬ni] i.m Pierantonio. pierçul [pi'εrt∫ul] (pl pierçui) m breskev f (sad); Al è un centri agricul, dedicât in specialitât ae produzion dai pierçui e dal vin. (Provincia); possibil che no soi un om di marmul picjât come un ~ (raptxt.it). pierdi [pi'εrdi] (piert, pierdis, piert - p. pierdût) tr 1. izgubiti, pogubiti; lassâ ~ pustiti, ne delati kaj (BrLi); ~ ogni pudôr A pierdin ogni pudôr e il zovin al sburte Wilde a sfidâ so pari (Bel); ~ di voli izgubiti izpred oči; si ~ di voli la delicatece dal moment che al è daûr a traviersâ il Friûl. (La 05/12); ~ il sens dal ben e dal mâl izgubiti smisel za dobro in slabo; Se ancje o sin tun cjantonut spierdût di chest mont che al sta pierdint il sens dal ben e dal mâl, no podìn no risintî di cheste mistificazion globâl (Pa 03/4); ~ la tramontane izgubiti živce 2. zamuditi (vlak); ~ il tren zamuditi vlak; se no fossin rivadis a fâ pesâ i rispietîfs ponts di viste, di ~ il tren dal svilup. (Pa 06/2); Va’, no sta’ a ~ il tren! (Enrico) 2. FIG uničiti; ~si refl 1. zgubiti, zgubljati se 2. ~si vie zapravljati čas; postati zaspan. pierdite [pi'εrdite] f izguba f, škoda f; in ~ z izgubo; e al lavorà ancje in ~ pûr di no licenzià nissun operari. (Natisone/furlanis); ~ di identitât izguba identitete; pierdût [pier'du:t], -ude adj izgubljen; pogubljen; (moralno) propadel; fadie pierdude jalov trud; lâ pes pierdudis izgubiti. piere [pi'ere] f 1. kamen m; ete de ~ kamena doba; tanche un om de ete de ~ o un nemâl tal bosc pe sô mascje. (BrLi) 2. FIG mâl de ~ MED sečni kamen; FIG vê il mal de ~ (o dal modon) - Avere il male del mattone, di fare la casa. (Verone). Pieretaiade [pieretai'ade] kr.i f → Perteade. piergolât [piergo'la:t] m dolga senčnica f; vrsta senčnic, pergola f. piergul [pi'εrgul] m (v gosposkih hišah) balkon m, terasa f. piergule [pi'εrgule] f (pri trti) brajda f; senčnica f; il so acès al è introdusût di une ~ cuvierte di speciis rampeghinis (consorziocastelli); O jerin denant di cjase mê, sot de ~. (Enrico). Pieri [pi'eri] os.i m Peter m; ~ e Pauli FIG vsem povrsti; San ~ Sveti Peter; (riba) → sanpieri. Pieriburc [pieri'burk] kr.i m Peterburg m; e un stomeôs citadin di ~ (Urban). pieriburghês [pieribur'ge:s], -ese adj peterburški; L’insium dal barbe, La cjase dal muart, Insiums ~ in poesie e prose (SiF 03/3, 31-49). Pierie [pi'εrie] kr.i f (Prât) Pieria. Pierin [pie'rin] os.i m ?? Pieris [pi'εris] kr.i f (Sant Cjancian) Pieris. piersolâr [pierso'la:r] m BOT breskev f (drevo) (Amygdalus Persica). piersul [pi'εrsul] (pl piersui) m → pierçul. piersulin [piersu'lin] m BOT (goba) lisička f (Cantharellus cibarius). piertiâ [pierti'a:] (o piertii) tr meriti s palico (dol. mera). piertie [pierti'ε] f 1. palica f, prekla f; lunc di ~, alti di ~ suh kot trska, dolg kot prekla 2. palica (mera) 3. (pri plugu) oje fpl. Piertio [pierti'ε] f (i. gore v Gjiviano) pal benefici dal paîs i boscs consorziâi di Cjaso Borean, Piertio, Zuov, Tasarios, Puint di Lans e dute la fasje di Clevos, (Pa Vicinia). piès [pi'εs] m BOT (neobič.) blitva f, mangold m (Beta vulg. cicla); → blede, jerbucis. piês [pi'e:s] adj inv slabši, najslabši; ~ adv slabše; lâ di ~, lâ in ~ iti slabše; La condizion economiche e sociâl des classis mediis bassis a va in ~. (CoGonars); ~ cun ~ slabše kot še nikoli; mancul ~ manj hudo; ~ m najslabše, najhujše; najmanj ugodno; zelo slabo. pietance [pie'tant∫e] f jed f; E. nancje no i domandà i presits des pietancis (Sg). pietât [pie'ta:t] f 1. usmiljenje n; sočutje n; par ~ iz usmiljenja; ti àn cjapât par pietât (Sg) vzeli so te iz usmiljenja 2. REL pobožnost f, spoštljivost f; pieteta f. piete [pi'ete] f ~ di cjantonâl La piere butade di bande dai muradôrs.58 e jè deventade ~ di cjantonâl? (Bibl-Lc). pietin [pi'εtin] m 1. glavnik m 2. (ženski okras na glavi) diadem; načelek m 3. TEKST greben m 4. TEKST orodje za mikanje lana 5. brada (pri ključu) 6. sat (čebel) 7. ~ di mûr BOT → cjaveli di strie 8. FIG rivâ al ~, vignî al ~ priti na dan; I grops dal probleme energjetic a rivin al ~. (Pa); Ducj i grops a vegnin al ~. pietinâr [pieti'na:r] m → petenâr. pietine [pi'εtine??] f glavnik za pričesko. pietôs [pie'to:s], -ose adj 1. usmiljen 2. usmiljenja vreden; i mûrs e lis struturis a son ridots intun stât ~. (bassafriulana) 3. skesan, vdan, privržen, pobožen. piezarie [piedza'rie] f → pezarie. piezo [pi'εdzo] m JUR porok m, garant m. Pifanie [pifa'nie] f REL Razglašenje (Gospodovo), epifanija f; PROV ~, il frêt si invie Ob Razglašenju se začne veliki mraz; PROV ~ a scove vie ; → Pascje Tafanie. pifar ['pifar] m 1. piščalka f; missâr dal ~, o podês sierâ la cunvigne (Mar) 2. igralec na piščalko; piskač m; pigjame [pi'ăame] f pižama f; E. al tirà fûr de valîs un ~ vecjo e imblecât (Sg). pigment [pig'ment] m pigment m, barvilo n; come la divierse morfologjie de colonie, la sporulazion ridusude, e la scjarse produzion di osalât, di laccase e di ~ (SiF 03/4, 9). Pignan [pi'ñan] kr.i f (Ruvigne) Pignano. pignarûl [piña'ru:l] m kres na noč pred praznikom Razglašenja. pignat [pi'ñat] m lonec m; Dut il dì i de dentri di sonone e prin di gnot al veve za finît un biel ~ (Zili); e cuacje cuacje e je lade sul seglâr indulà che lis infermieris a vevin metût in fresc a disfredâsi il ~ cu la mignestre di dut il repart. (Urli); Parsore al jere in cjalt il ~ de cole. (Sg); → cit, pignate. pignate [pi'ñate] f 1. lonec m; Tal cuntimp rascjait lis crodis, taiaitles a curdelis e metêtles tune ~ cun aghe frede (Natisone/furlanis); FIG savê ce che al bol te ~ vedeti kaj se kuha, vedeti kako stojijo stvari, za kaj gre (Verone); → cite 2. ARGO granata f, bomba f. pignaton [piña'ton] m velik lonec; Si capìs, si po tornâ a butâju dentri intal grant ~ de agriculture intensive, chê dai velens, dai diserbants (Pa 04/02). pigne ['piñe] f 1. borov storž; intun mâr che al lasse il puest a lagunis cun intal savalon cais, ostrighis e pignis (Pa) 2. ARHIT čebulasta kupola f (pri cerkvah, zvonikih) 3. pinja f (večje vedro za pripravo masla); che al screme il lat e te ~ si met a traficâ di mût che sbatint dibant la massarie al fâs sfladâ (ShW); ~ m FIG bedak m, tepec m. pignoc [pi'ñ‫כ‬k] m 1. prebivalec Artegne 2. narečje Artegne. pignocâ [piño'ka:] it govoriti pignoc, narečje Artegne; ~ m govorjenje pignoca (naglašeni a > ε; pari → pèri). pignocade [piño'kade] f KUL pogačica s pinjolami. pignocâr [piño'ka:r] m BOT pinolica f (Pinus pinea). pignole I [pi'ñ‫כ‬le] f ZOOL svinja f (pos. neoplojena). pignole II [pi'ñ‫כ‬le] f ZOOL konopnica f (Anas streperia). pignorâ [piño'ra:] tr → impegnorâ. pignot [pi'ñ‫כ‬t] m → batude. pignûl [pi'ñu:l] (pl pignûi) m No par jessi ~, ma viôt che ti controli! (newsland); âstu mangjât il ~? (šalj.) kakšna moč!? pignulis ['piñulis] fpl mačice hmelja. pigrizie [pi'gritsie] f lenoba f; al è simpri stât cuintri la puaretât inteletuâl dal nestri popul, al à simpri patît pe ~ mentâl di chei che a podevin fâ alc e che no fasevin. (Pa); O che a pandin ~ mentâl o pôre di pierdi prestigjo (Pa 02). pigurin [pigu'rin] adj v: formadi ~ ovčji sir. Pil ['pil] kratica > Prodot interni lort; Par esempli cemût no vê iniment che in Furlanie tal passât 2002 o vin otignût un ~ (Prodot interni lort) di oltri il 3 par cent (La 03/02). pîl ['pi:l] (pl pîi) m 1. velik prapor m 2. drog m (za zastavo). pilâ [pila:] tr glazirati (riž ipd.). pilastri [pi'lastri] m ARHIT pilaster m, opornik m; Par esempli, te tradizion classiche dal Islam, i pilastris (“arkân”) de religjon a son 5 (Pa 03/12); → pilastrin. Pilât [pi'la:t] os.i m (biblijsko) Pilat m; cjalâ al ambient no come a un vistît simpri di imblecâ o a une rogne che si passile di Erode a ~ (Pa 02); o mangjarès ancje i pîts di ~ (šalj.) sem strašno lačen, pojedel bi .. pile ['pile] f 1. kamnena posoda, vrč, kjer se hrani olje, maslo, mast; A jerin li sîs pilis di piere pes abluzions dai gjudeos, che a tignivin fint a un etolitri l’une. (Bibl-Zn) Tam pa je stalo šest kamnitih vrčev za judovsko očiščevanje; držali so po dve ali tri mere. 2. možnar m, posoda za drobljenje 3. ARHIT steber m, opornik m 4. ~ da la aghe sante REL ilnik m 5. ARGO kupček denarja 6. ELEK električna baterija f. pilele ['pi:??] f → pidele. pilice [pi'lit∫e] f → pelice. pilicula [pi'likule] f → pelicule. piliç [pi'lit∫] m (redko) krzno n, kožuh m; krzneno oblačilo n; → pelice, pilice. piliçâr [pili't∫a:r] m → peliçâr. piligrin [pili'grin] → pelegrin. Piligrin [pili'grin] → Pelegrin. piligrinâ [piligri'na:] → pelegrinâ. piligrinaç [piligri'nat∫] → pelegrinaç. piligrine [pili'grine] (t. pilirine) f OBL pelerina f. pilirin [pili'rin] m → pelegrin. pilon [pi'lon] m steber m (stavbe, mostu). pilot [pi'l‫כ‬t] m 1. NAVT pilot m, krmar m 2. AERO pilot m, letalec m 3. ŠP voznik m, dirkač m. pilotâ I [pilo'ta:] tr 1. NAVT pilotirati, krmariti 2. AERO, AVTO voditi, voziti, upravljati, krmariti, pilotirati. pilotâ II [pilo'ta:] tr → impilotâ. pilote [ '??] f ŠP pelota f (trda usnjena žoga). piltri ['piltri] m BOT → peltri. piluc [pi'luk] m ?? pilucâ [pilu'ka:] tr → impilucâ. Piluer [pilu'εr] (t. Pluver) kr.i f (Vençon) Pioverno. pilustrâ [pilus'tra:] tr VOJ kaznovati z naborom. pilustrât [pilus'tra:t] m ?? Ovidi Colussi, Il ~ (scritorsfurlans). pimpinele [pimpi'nεle] f BOT pimpinela f (Pimpinella anisum). pin I ['pin] m BOT 1. pinija f (Pinus); La usance di furnî un ~ o un peç par Nadâl e semee divignî dal Egjit (don) 2. cipresa f (Cupressus sempervirens); Chei frutins a jerin lât sot dai pins (che no son pin, ma cedris) de bande di front di Sandrot. (christianromanini 07/04); → ciprès. pin II ['pin] m (carn.) otrok m, deček m, fantek m. pinade [pi'nade] f borov gozd m; Chê stesse ~ che dal ’90 la Regjon e calcolave un ben di interès public di pupilâ par vie che e jere (Pa 04/06); → pinede. Pinade [pi'nade] kr.i f (Osôf) Pineta. Pinade [pi'nade] kr.i f (Lignan) Pineta. pinanche [pi'nanke] adv več kot, več kot ne. pince ['pint∫e] f pogača f; cjase nestre si mangje “~ e salam” (friulinelmondo); → fuiace. pinça ['pint∫a] f → pince; Pasche a Tamau cun schultar e pinça Pasche "Oastarn", si la festegje cul schultar e cu la pinça. (La 03/4). Pinçan [pin't∫an] kr.i m Pinzano al Tagliamento (PN); Al è il câs di ricuardâ, par esempli, il puint sul Tiliment a ~ (GP). Pinçan [pin't∫an] priimek a àn colaborât: Renzo Balzan, Marcello Cimenti, Luche Nazzi, Pieri ~ (Pa Vicinia). pincjulâ [pinqu'la:] it in refl → pindulâ. pindacul [pin'dakul] m → pendacul. pindui [pin'dui] m ANAT jeziček m; la sô bocje a veve sielt subit vierzintsi cussì a larc che lis peraulis no rivarin nancje a vignî fûr par ordin, messedantsi fra il pindul e la lenghe (Tolazzi). pindul ['pindul] m 1. obesek m, uhan m 2. nihalo n; Fidrì al à viodût Elivis tra la fumate de basse jentrâ al «Whisky a go go» cuant che al jere di fûr cul ~ in man a fâle cuintri un arbul. (Furlanist) 3. BOT mačica f; → mingule 4. ~ de orele ušesna mečica f 5. ~ pandul IGRE klinec m; ~ adj v: uve pindule namizno, vinsko grozdje. pindulâ [pindu'la:] (al pindule [pin'dule]) it viseti, bingljati, nihati; → pendolâ; ~si refl viseti; → pendolâsi. pindulant [pindu'lant] adj → pendolant. pindule ['pindule] f ura z nihalom. pindulin [pindu'lin] m → pindul. pindulon [pindu'lon] m v: a ~ gugaje se, viseč.; (bolj obič.) → a pendolon. pine ['pine] f (carn.) deklica f, punčka f. pinede [pi'nεde] f → pinade. pinel [pi'nεl] (pl pinei) m 1. čopič m; Une biele imagjine che e va a ~. (Cadorini/furlan); i imprescj che i vevin coventât a chê vore, il pinel, la zilet, il savon (PauluzzoN) 2. (ob rekah, potokih) škarpa f, obrežni zid m. pinelâ [pine'la:] it in tr pleskati s čopičem. pinelade [pine'lade] f poteza s čopičem; E je simpri presinte une ~, une lune, un soreli, une forme taronde, il complet (Pa 7/2000); Parcè soio lât a tirâ fûr chestis pineladis storichis sui fats triestins? (Pa 05/04). pinelesse [pine'lese] f velik ploščati (pleskarski) čopič. pinesse [pi'nese] f BOT ameriški klek m (Thuja occidentalis). Pinêt [pi'ne:t] kr.i f (Claut) IT Pinedo. pinf ['pinf] int bumf! piniat [pini'at] m lonec m. piniate [pini'ate] f 1. lonec m 2. FIG granata f, bomba f. pinie ['pinie] f 1. TEKST resa f 2. (pri laseh) pramen las, frufru, rese na čelu 3. FIG frakcija f. pinitince [pini'tint∫e] f → penitince. Pinot [pi'no] f pinot m (vrsta grozdja); ~ Grîs sivi pinot; Ma ancje altris rivadis di inaltrò come il Sauvignon, il ~ Grîs (consorziocastelli). pinpong [pini'tint∫e] f ŠP pinpong m, namizni tenis; balute di ~ pinpong žogica, žogica za namizni tenis; ancje se si passin lis colpis un cul altri come balutis di ~. (Pa). pins ['pins] v: in ~ → impins. pinsîr [pin'si:r] m 1. misel f; PROV cent pinsîrs no pain un gustâ; gjavâsi fûr dal ~ iz glave izbiti; ~ finît zaključena misel; Si definìs proposizion une frase dulà che al è esprimût un ~ finît. (Verone) 2. skrb f; vê ~ par s skrbeti, biti v skrbeh; che al è e mancul che o scuen vê ~ par Paolo (ilDiari 07/12) 3. namen m 4. BOT marjetica f. pinsirâ [pinsi'ra:] it/tr 1. premišljevati 2. skrbeti, biti v skrbeh; O larìn dongjelaltris, no stâ a ~. (Cadorini/furlan). pinsirôs [pinsi'ro:s], -ose adj zamišljen, zaskrbljen. pinte ['pinte] f ARH (mera) pinta f; bokal m. pintiment [pinti'ment] m kes m, kesanje n; premislek m. pintîsi [pin'ti:si] (mi pintis, p pintût) refl 1. kesati se; No sin vignûts culì par faûs pintî. (ShW) 2. obžalovati, biti žal; PROV Bisugne pensâ prime par no ~ dopo. (ProvBr) 3. premisliti se. pintît [pin'ti:t], -ide adj in m → pintût. pintût [pin'tu:t], -ude (manj obič. pintît) adj skesan; ~ m skesani m. pinze ['pintse] f ?? Intun zeut daûr di un sterp al veve un bocon di ~ cuete sot des boris e al pensave (Percude). pionîr [pio'ni:r] m 1. pionir m 2. VOJ inženirec m. piôr [pi'o:r] adj in adv → piês. pioram [pio'ram] m 1. čreda ovac; là che il ~ al cîr un pôc di fresc par rumiâ in pâs. (scritorsfurlans) 2. FIG hlapčevska čreda f, trop m. piorâr [pio'ra:r] m ovčar m, ovčji pastir m; ma un ~ e o lavi a racuei fics cu lis spinis (glesie). piorate [pio'rate] f FIG → piore. piore [pi'ore] f 1. ovca f; Miôr pierdi la lane che la ~ Meglio perdere la lana che la pecora. (Verone); ~ di macel klavna ovca; a van contadis lis schiriis di soldâts mandâts a murî plens di pôre e di alcul, cui capelans militârs che ur davin la assoluzion gjenerâl a chês pioris di macel. (Pa 05/05) 2. FIG bedak m 3. FIG (t. piorate) vlačuga f; priležnica f. pipâ [pi'pa:] it kaditi pipo; ~ tr 1. kaditi (splošno cigarete, cigare itd.); → fumâ 2. srebati (kavo ipd.). pipade [pi'pade] f 1. kajenje pipe; kajenje cigarete ipd.; fâ la ~ kaditi; e ducjidoi a fasevin la lôr ~ in pâs (Sg) 2. pipa tobaka 3. srkanje n, srebanje n kave. pipe ['pipe] f 1. pipa f; Al sune il cjantôr cu la ~ ta bocje. (Cjargne); fumâ la ~ kaditi pipo 2. GRAM strešica f (npr. pri č-ju); Cussì al tacà a doprâ lis pipis che si lis scrivin tes lenghis slavis (Cadorini/furlan). pipì [pi'pi] f INF ptiček m; pišče n; pipì [pi'pi] f INF lulanje n; fâ ~ lulati; al si svee al scugni fâ svelt la ~ intune butilie e taponâle subit. (Natisone/miti). pipin [pi'pin] m 1. lutka f 2. (kip, slika, podoba otroka) angelček m, otročiček m 3. pajac m, strašilo n (pos. iz lesa); e al tire fûr un ~ o alc che al semee une gnove bestie (Bibl-Sapiense) 4. v pl slike fpl, podobe fpl, risbe fpl, ilustracije fpl; che la aule di un seminari là che a parteciparin la lôr discuvierte e jere decorade cun pipins di "omenuts verts".(Pa 7/99); e un video a pipins anemâts (Furlanist) 5. otročiček m; E nol è îr che o jeri ~ e no mi indavi che parie cui flocs al svolopave il gno destin. (Natisone/furlanis) 6. tu sês tanche un ~ F si srčkana oseba; lâ a pipins INF sprehajati se; ~ e corone cifra mož; zuiâ di ~ e corone igrati se cifra mož. pipinat [pipi'nat] m 1. (t. pipinate) strašilo n 2. pajac n, možic m, lutka f. pipinate [pipi'nate] m → pipinat 1. pipine [pi'pine] f 1. punčka f, lutka f, deklica f; E je viestude come une ~ È vestita come una bambola, una figurina. (Verone) 2. FIG mlada lepotička f; Tu niçulavis la tô ~ di piece! Ti plasie? (Mucci) 3. ANAT zenica f, punčica f 4. ARGO opitost f, pijanost f. pipinot [pipi'not] m 1. bebček m, snežni mož m, strašilo n ipd.; Une fotografie di scuele, une pipine tun cjanton, un ~ pelôs che al sarà un cjan o un ors. (BrLi) 2. FIG človek brez karakterja; Par tirâ sù gjenerazions libaris e vivis e no pipinots inutii e periculôs. (Pa). pipinotade [pipino'tade] f otročarija f. pipon [pi'pon] m strasten kadilec m. pipul ['pipul] (pl pipui) m 1. dulec m, nos m (pri posodi); bevi a ~ (t. bevi a pipule) (pos. iz steklenice) piti na dušek, zlivati vase 2. ustnik m (za cigarete, pri pipi) 3. cevka f (pos. pri lijaku) 4. il ~ de lum 5. ANAT prsna bradavica f, sesek m 6. (pri luči ipd.) gumb m, stikalo n, tipka f; → (bolj obič. cric). pipule ['pipule] f v: bevi a ~ → pipul 1. Piram ['pipule] f Ce isal ~? Un amorôs o un tiran? (ShW). piramidâl [pirami'da:l] adj piramidalen; La esperience europeane des «areis feudâls autonimis insuazadis intune jerarchie ~, par Gasparini (Pa 04/03). piramide [pi'ramide] f piramida f; E plui in sù inte ~ si va, plui robis di pierdi a son (Pa 02). Piran [pi'ran] kr.i m Piran m; Cornelio Cesare Desinan, insegnant pensionât, nassût a ~ in Istrie intal 1944. (Pa 02). pirate [pi'rate] f pirat m; parcè che l’emissari american lu sostituìs un ~ biel e misteriôs (CoUd). piratic [pi'ratik], -iche adj piratski, roparski. piratisim [pira'tizim] f piratizem m. pire ['pire] f BOT ?? (Triticon monococcum); → pire– fare. pire-fare [pipi'n??] f BOT → pire. Pireneis [pire'nεis] gor.i. mpl Pireneji mpl; E je nassude dal latin ator dal IX secul su lis monts (Vichi). pire-spelte [pipi'n??] f BOT → spelte. piriâ [piri'a:] (o pirii [pi'rii]) tr (redko) staviti; → scometi. piricul [pi'rikul] m → pericul. pirie I ['pirie] f (redko) stava f; → scomesse. pirie II ['pirie] f → plere. pirimpin [pirim'pin] m v: meti in ~ spraviti v blišč, sijaj; napraviti tako, da se sveti, blešči Pirineus [piri'nεus] mpl → Pireneis. pirlâ [pir'la:] it 1. sukati se, vrteti se (kot vrtavka); (šalj.) plesati; delati piruete 2. trilirati (petje slavčka) ~ tr sukati, vrteti; e no dome un fâ ~ al infinît un doi mil vocabui e dusinte vierfs e lôr derivâts, par simiotâ Vilotis (Cadorini/furlan). pirlade [pir'lade] f 1. vrtenje n, vrtež m; 2. pirueta f 3. trilček (petje slavčka). pirli ['pirli] m vrtavka f; → gurli. piroclastic [piro'klastik], -iche adj VULK piroklastičen; flus ~ VULK piroklastičen tok (stromboli) piromagnetisim [piromañe'tizim] m FIZ piromagnetizem m. piromaniac [piroma'niak] m PSIH piroman m (obseden z ognjem). piromanie [piroma'nie] f PSIH piromanija f (obseden z ognjem). piron [pi'ron] m 1. vilica f; Dut tun toc al reste a boli te pignate fintremai che il ~ lu forope cence fadie. (La/tradizions); cjolile su la ponte dal ~ farsi un punto d’onore 2. konica f (noža, meča) 3. ~ di sieradure 4. MUZ ?? Pirona [pi'rona] m 1. priimek Jacum Pirona; abât Jacum ~ (1789/1870), autôr dal prin vocabolari de lenghe furlane (La 03/4) 2. ime furlanskega slovarja. pironâ [piro'na:] it jesti z vilicami (npr. špagete). pironade [piro'nade] f 1. udarec z vilicami 2. (polne) vilice; E alore o disìn a ducj i nestris amîs a ducj i furlans che no àn vendude la anime par une ~ di lidrîs: (La 07/01). Pirone [pi'rone] m (furl. različica) → Pirona. piroscaf [pi'r‫כ‬skaf] m parnik m. pirotecnic [piro'tεknik], -iche adj pirotehničen. pirotecniche [piro'tεknike] f pirotehnika f. pirucâ [piru'ka:] tr striči lase. piruce [pi'rut∫e] f 1. hruška f 2. FIG glava f, buča f; cjâf a ~ ; gratâsi la ~ počohati se po glavi 3. opitost f, pijanost f; cjapâ une ~ dobro se ga nalesti. piruche [pi'ruke] f lasulja f. piruchin [piru'kin] m majhna lasulja. piruchîr [piru'ki:r] m 1. brivec m, frizer m 2. lasuljar m. piruç [pi'rut∫] (pl [pi'ruts]) m 1. (sad) hruška f; ~ moscatel muškatna hruška 2. prepovedan sad v bibliji; ~ dal cuel ANAT Adamovo jabolko. piruçâr [piru't∫a:r] m BOT hruška f (drevo) (Pirus communis). piruçarie [pirut∫a'rie] f 1. BOT hruška f 2. spacâ la ~ (šalj.) spovedati se, spovedati svoje grehe. piruçut [piru't∫ut] m 1. dem. od piruç 2. pos. v pl sadovi belega trna. piruçute [piru't∫ute] f 1. dem. od piruce 2. → piruçut 2. piruete [piru'εte] f pirueta f; fâ une ~ napraviti, delati pirueto. pirul ['pirul] (pl pirui) m 1. obesek m 2. paličica f, kroglica f; klobčič (bombaža); ledena sveča. pirule ['pirule] f 1. MED pilula f; Tant a dî che, par stâ ben, no baste une ~ o un flebo. (glesie) 2. (šalj.) iztrelek m, projektil m. pirulot [piru'lot] m → pirul 2. pirusin [piru'zin] m → perusin. pis ['pis] m → pissin, pissoc. pîs ['pi:s] mpl → pît. pisan [pi'zan] adj pisanski; ~ m 1. Pisanec m 2. FIG (redko) tepec m, bedak m, neotesanec m. piscâ [pis'ka:] it (ptice) čivkati; (čebele itd.) brenčati; žvižgati, šumeti. piscantîr [piskan'ti:r] m → biscantîr. piscot [pis'kot] m → piscotin; ~ adj v: pan ~ prepečenec? piscotel [pisko'tεl] (pl piscotei) m pos. v pl pisotei suhi maroni. piscotin [pisko'tin] (t. piscot) m piškot m, biskvit m. Pise ['pize] kr.i f Pisa f; intant che subite dopo e vignive soprimude a Siene, ~, Parme (Storie); il Tor di Pise stolp v Pisi. pisin [pi'zin] m konec robca, konec m, kos m. pissâ [pi'sa:] it scati; urinirati; mokriti; vê sen di ~ morati scati; PROV a ~ cuintrivint si bagnisi i bregons. pissade [pi'sade] f mokrenje n, scanje n. pissadôr [pisa'do:r] m pisoar m, moško stranišče. pissande [pi'sande] f slap m (pos. v gorah); Cussì, a prin intro, nol semearès un riul e nancje une ~ (don); La aghe, une vore abondant pes ploiis passadis e coreve lampide cun cjadudis e pissandis. (Daidussi). pissargot [pisar'g‫כ‬t] m ZOOL rjava sekulja f (Rana temporaria); → crot di rosade. pisse ['pise] f VULG kurec m. pissecjan [pise'qan] m BOT → tale. pisside ['piside] f REL kelih za hostije; Podopo al cjape in man la patene o la ~ e al va a dâ le Cumunion. (glesie). pissigule [pi'sigule] f ZOOL pisanec m (Phoxinus phoxinus). pissin [pi'sin] m urin m, seč m; fâ ~ scati; → fâ sisin. pissine [pi'sine] f bazen m; ribnik m; Chest apene rivât jû, a ti viôt une vile spetacolâr cun tant di ~ e campo di tenis e al dîs (don); e paron di se tune piste di ski, tune ~, suntun palc di cjantants (Pa 03/11); ~ esterne zunanji bazen, bazen na prostem. pissoc [pi's‫כ‬k] m seč m, urin m (pos. živine); → urine. pisson [pi'son] m → pissot. pissone [pi'sone] f → pissote. pissot [pi's‫כ‬t] (t. pisson) m uscane m. pissote [pi'sote] (t. pissone) f uscane m; punčka f. pistac [pis'tak] m 1. BOT mrtvika f, smrdljivka f 2. pistacija f; ~ di tiere arašid m, kikiriki m. pistagne [pis'tañe] f ovratnik m. piste ['piste] f dirkališče n; vadbišče n; proga f; ~ di patinaç drsališče n; al sarà spazi par fâ une ~ di patinaç (CoUd); ~ di ski smučišče n; Un pape che nol à pôre a mostrâsi in dute la sô vitalitât di om san, sportîf, libar, sigûr e paron di se tune ~ di ski (Pa 03/11). pisteche [pis'teke] f KUL biftek m, goveji zrezek m. pistiçâsi [pisti't∫a:si] refl pričkati se, prepirati se. pistolade [pisto'lade] f strel s pištolo. pistole [pis't‫כ‬le] f 1. pištola f 2. ~ rosse BOT (rdeča) smrdljička (Geranium robertianum). pistoleros [pis't‫כ‬le] f ?? La grande lûs cui siei riflès e jere compagne di chê che e faseve cimiâ ducj i ~ (Pa 02). pistolês [pisto'le:s] m lovsko bodalo. piston [pis'ton] m TEH bat m. pistôr [pis'to:r] m (redko) pek m; → pancôr, fornâr, panatîr. pistorie [pisto'rie] f (redko) pekarna f; → panatarie. pistriç [pis'trit∫] m → pistrign. pistriçâ [pistri't∫a:] tr in it in refl → pistrign. pistrign [pis'triñ] (t. pistrugn) m godlja f, zaplet m, težava f. pistrignâ [pistri'ña:] (t. pistrugnâ) tr umazati, zamazati, mazati; ~ it površno delati. pistrignot [pistri'ñ‫כ‬t] m mojster skaza, zguba f, fušar m. pistrinut [pistri'nut] m ?? o soi svanide dôs trê voltis, e ae fin mi soi cjatade tes mans chel ~ (Tolazzi). pistrugn [pis'truñ] m → pistrign. pistrugnâ [pistru'ña:] tr in it → pistrignâ. pistulot [pistu'l‫כ‬t] m pos. v pl lajna f, pesmica za otroke. pistum [pis'tum] (t. pistun) m 1. KUL velikonočni zeliščni cmoki 2. FIG tepec m, bedak m. pistun [pis'tun] m → pistum. pisul ['pizul] (pl pisui) m spanček m. pisulâ [pizu'la:] (o pisuli [pi'zuli]) it spančkati, zadremati, dremati. pisulîsi [pizu'li:si] refl → impisulîsi. pît ['pi:t] (pl [pi:s/pi:ts]) m 1. noga f; taca f; a ~ peš; bati pîts e mans par lotiti se, angažirati s srcem in dušo; ~ cdn da cjâf a pîts gledati, motriti koga od nog do glave; cjapâ ~ okrepiti se, širiti se, povečati se, pridobivati na veljavi; a son la maiorance, ancje se al va cjapant ~ il talian (Pa 05/12); che e sta cjapant ~ ancje chenti (La 05/11); La condizion mostrade di Cecotti par che un program cussì ambizionôs al cjapi ~ (Pa 03/10); cui pîts par tiere trdno na tleh stoječ; Ven a stâi che un om normâl nol à nissun motîf par viodilis, parcè che une persone sane e vîf, cui pîts par tiere (SiF 03/3, 31-49); da cjâf a pîts od nog do glave; A jerin vistûts di lane da cjâf a pîts, e si jerin bielzà ridots come eceomos. (Sg); da ~ de Mont ob vznožju gore; La zone dal Friûl considerade in chest studi si cjate da ~ de Mont Naruint (SiF 03/4, 47-59); in pîts stoje; La camarele lu cjalave di lontan, in pîts, poiade cuintri une puarte. (Sg); in pîts FIG v veljavi; lassant in pîts i statuts e lis Costituzions marcuardidinis e lassant un alc di podê e di libertât a lis cjasadis nobiliârs. (Storie); in ponte di ~ po prstih; su la ponte dai pîts ?? Linde, jevant su la ponte dai pîts (PauluzzoN); jessi cul ~ te buse Essere vicini alla fossa. (Verone); menâ il ~ (šalj.) plesati; meti in ~ postaviti na noge; meti ~ a rive Mettere piede a riva, a terra. (Verone); savê di ce ~ che al va çuet Conoscere i difetti. (Verone); Sintîsi a mancjâ la tiere sot i pîts izgubljati tla pod nogami, biti negotov (Verone); sot i pîts pod nogami; tignî in pîts une conversazion držati pogovor v pogonu; a la stesse maniere che i inglês a fevelin dal timp, cuant che no san cemût tignî in pîts une conversazion. (Pa 05/12); tirâ il 2. KUL kuhana noga ~ FIG umreti, iti na drugi svet (tečecja, jagnječja, svinjska) 3. BOT steblo n 4. noga f, podstavek m; spodnji del 5. čevelj m (dolžinska mera) 6. LIT stopica f 7. BOT ~ dal Signôr pojalnik m, mastni jurek, poletni koren (Orobanche); ~ di crot (t. pidicrot) zlatica f (Ranunculus) → camamilat ; ~ di gjal (t. pidigjal) (Poligonum convolvolus); ~ di gjat (t. pidigjat) nokota f (Lotus corniculatus); ~ di passare (Delphinium consolida) → sgrif di passare, spironele. Pits ['pi:t] ?? I Pits a vevin une tradizion ereditarie matriliniâr e (Ac) Pit ['pi:t] kratica (= Pat integrât teritoriâl); a àn sotscrit lunis il Pit - Pat integrât teritoriâl - pe mont furlane (O). -pit [pit] drugi del zloženke s pomenom ’-nog, -nožec’; bipît dvonog; dvonožec m. pitâ [pi'ta:] it kokodakati; gagati; vreščati; kričati. Pitac [pi'tak] os.i m v: vê l’ingegn di ~ biti izredno inteligenten; fânt tanche ~, fânt piês di ~ debele uganjati; fânt plui che ~ ?? Farne di ogni colore. (Verone) pitafi [pi'tafi] m → epitafi. Pitagore [pi'tagore] os.i m Pitagora f. pitagoric [pita'g‫כ‬rik], -iche adj 1. FIL Pitagorov, pitagorejski; ~ m 1. FILOZ pitagorejec m 2. vegetarijanec m. pitance [pi'tant∫e] f KUL jed m; druga jed m; o pitancis che no mi plasevin come tun ristorant etiopic opûr robe gradevule (Pa 05/04). pitàs [pi'tas] m ZOOL kamenjar m (Arenaria interpres). pite ['pite] f INF koka f, kura f. pitegole [pizu'la:] f šala f (pos. kadar se otroku pokaže predmet in ga odmakne, kadar ga ta poskuša zgrabiti). pitêr [pi'te:r] (t. piteri) m vaza f, bokal m. piteri [pizu'la:] m → pitêr. pitic [pi'tik] m 1. tek m, apetit m 2. FIG želja f. pitic ? [pi'tik] m ?? Si crôt che al sedi il simbul de regalitât scozese di divignince pitiche, ven a stâi chê plui antighe. (Ac). piticarie [piti'karie] f (šalj.) dober apetit. pitimâsi [piti'ma:si] refl pričkati se, prepirati se. pitime ['pitime] f 1. vrsta obarka iz aromatičnih zelišč v vinu 2. FIG nadležnež m, tečnež m; ~, il marangon, tu tu âs la part dal leon. (ShW) 3. ~ sul stomi težko dihanje n, zasoplost f. Pitin [fan'ton] furl. priimek ~ Filiberto (Glemone 1920 - Milan 1997) Inzegnîr. (GE). pitin [pi'tin] m INF pišče n. pitiniç [piti'nit∫] (pl [piti'nits]) m pražena repa. pitinili [piti'nili] m ANAT dimeljnica f, kost sramnica f, pubis. pitinin [piti'nin] adj majhen, majčken; otroški; Feminis smaridis di colôr, zoventût buine di nuie e ducj pitinins e scachîts che a fasevin stomi (Percude). pitintane [pitin'tane] f zabavna zgodbica; šaljiva pesem; šaljivka f, šala f. pitinton [pitin't‫כ‬n] v: a ~ na veliko, v velikih količinah, na kupe; che cuanche i marcjât a van ben e fâs fâ oris straordenariis a ~, e cuanche impen lis robis a scomencin a no funzionâ (La 03/5). pitize [pi'titse] f ARH star avstijski kovanec v vrednosti 26 beneških soldov. pitoc [pi't‫כ‬k] m 1. berač m; che nus à viodût ducj unîts, dal president de Regjon al ultin ~ di paîs (Pa 06/3) 2. skopuh m, stiskač m 3. umazanec m; ~ adj 1. beraški; tornant su la tiere a àn fat insupierbî ancje il flum plui ~ tant di fâlu vignî fûr des sôs rostis. (ShW) 2. skopuški. pitocâ [pito'ka:] it beračiti; moledovati; O cjapi sù par chest Comitât, pitocant pai paîs, là di int che no mi dan mai plui di 2 mil francs, 37 mil 300 francs. (Pa 05/05); Cjapât sù, simpri pitocant, 38 mil francs. (Pa 05/05); ~ tr prosjačiti za. pitocade [pito'kade] f → pitocarie. pitochet [pito'ket] m vrsta igre s kartami. piton [pi'ton] m ZOOL → dindi. pitôr [pi'to:r] m slikar m. pitore [pi'tore] f slikarka f. pitoric [pi't‫כ‬rik], -iche adj slikarski; dai fradis udinês Dino e Mirko Basaldella, animade Dal talent ~ di Afro te vivarose policromie de ceramiche di stamp post-cubist de Crucifission. (CoUd); par dî la veretât no vin une vere culture pitoriche e figurative furlane. (Pa). pitost [pi'tore] f → pluitost. Pitruc [pi'truk] (t. Petruc) kr.i f (Cjavàs) IT Petrucco. pitufâ [pitu'fa:] (t. patufâ) tr oklofutati ?; parcè che cuasi il 24% di lôr nus conte di vê pitufât, fin a dâsi pachis, tal ultin an. (SiF 03/4, 147) ~si refl spričkati se, skočiti si v lase; ma no veve vût ni armis ni soldât n pratiche par ~si cu la feramente dai esercits todescs. (JM). pitulâr [pitu'la:r] m BOT (Amelanchier vulgaris). piturâ [pitu'ra:] tr 1. (po)slikati; 2. (po)barvati; ~si refl naličiti se; šminkati se. pituraçâ [pitura't∫a:] tr popackati; počečkati. piturât [pitu'ra:t], -ade adj 1. poslikan, naslikan 2. pobarvan, obarvan; La ostarie e jere une grande stanzie cul sufit bas e i mûrs piturâts di vert. (Sg) 3. FIG navezan, vdan, privržen 4. une vite piturade perfektno življenje. piture [pi'ture] f 1. slika f; lâ une ~ pristajati lepo (obleka) 2. slikarstvo n. piturine [pitu'rine] f → petorine. pitut [pi'tut] m → pitin. Piu ['piu] os.i m Pij m; Daspò une rieste seguitive di papis cul non di ~ (La 05/6). piùc [pi'uk] m čivkanje n. piucâ [piu'ka:] it čivkati. piûl [pi'u:l] m → puiûl. piulâ [piu'la:] (o piuli, piulis, piule) it 1. čivkati 2. (npr. pri prehladu) hripavo dihati 3. pisniti, reči a, dati glas od sebe; no son nancje bogns di ~ niso v stanju niti pisniti; o al vierzès il bec par ~ (Bibl-Isaje); al à podût dome ~ (BelPe) 4. (splošno) škripati, vreščati; ~ m 1. čivkanje n 2. (splošno) škripanje n, vreščanje n. piulade [piu'lade] f 1. čivkanje n 2. FIG piskanje n, čivkanje n; nol covente che o zonti la mê ~ a un coro cussì cualificât. (Bel). piulant [piu'lant] adj čivkajoč. piulariet [piu'larie] f hropavo dihanje n. piuleç [piu'lεt∫] m čivkanje n. piulon [piu'lon] m (redko) cmera m, cmeravec m. Piume [pi'ume] kr.i f → Plume. piu-piu [piu'let∫] m (šalj.) strah m, trema f; → fufe, sbigule, pôre. pivâ [pi'va:] it 1. igrati piščalko 2. trobiti (v avtu) 3. hropeti, težko dihati 4. (muhe ipd.) brenčati 5. šumeti, brenčati (v ušesah) 6. vreščati, kričati. pivade [pi'vade] f 1. (t. FIG) trobentanje n 2. AVTO hupanje n. pive ['pive] f 1. MUZ duda f; piščalka f; meti la ~ in sac utihniti 2. MUZ jeziček (v instrumentu) 3. cevka f 4. MED cevka f 6. (šalj.) (pevski) glas m; grlo n 7. (t. pivete) BOT golčica f, gregorščica f (Primula acaulis). pivel [pi'vεl] m mladenič m, fantič m, deček m; O riten che e vei fat par cjolmi vie tanche un ~ sul prin dâ su, al prin apuntament. (BrLi). pivele [pi'vele] f mlada dama f, mlada žena f, mladenka f; lis corsis in paîs a gjoldi par cualchi ore de compagnie de int (Mar). pivetâ [pive'ta:] f 1. (pos. otroci) igrati piščalko 2. trobiti (v avtu); piskati; dal telefonut (di chei che si sintiju «a ~ doi metris lontan») (Pa 03/6) pivete [pi'vεte] f 1. trobenta f, troblja f 2. MUZ jeziček (v instrumentu); → pive 3. BOT → pive 7. piviâl [pivi'a:l] (pl piviâi) m REL pluvial m. pivic [pi'vik] m ZOOL → pivuic. pivicje [pi'viqe] f pega f; → lint. pivicjôs [pivi'qo:s], -ose adj pegast. pivide [pi'vide] f 1. VETER, MED pika na jeziku; jessi cu la ~, vê la ~, vê la ~ lungje FIG imeti posušeno grlo, biti zelo žejen; bagnâ la ~, bagnâsi la ~ (šalj.) splakniti, pogasiti žejo 2. BOT kalček m, klica f 3. zgovornost f. pivot [ ' ] m 1. MEH klin m, zatič m 2. FIG temelj m, osnova f, opora f. pivuic [pivu'ik] m ZOOL martinec m (Tringa); ~ piçul mali martinec (Tringa hypoleucos). pize ['pitse] f KUL pica f; e je deventade une alternative rispiet a la solite ~ (Pa 04/07); ~ margarite Pica margerita. pizerie [pitse'rie] f picerija f. pizet [ ' ] m čipka f, kekljana čipka f. pizighet [ ' ] m grobar m. Pizon [ ' ] m I personaçs carateristics dal carnevâl fassan a son "el Bufon, el Laché, i Marascons, il Re de Sobèna, el Paiazo, el Pizon". (La 03/03) pizzo [ ' ] m ?? Al corispuint al “pizzo” o a la piçade che la mafie e passe a prelevâ a scjadence fisse sigurant che no si varà nissun fastidi di sorte. (BelR) plac ['plak], plache adj raven, ploščat, plitev; Un cuviert ~ al va benon (CoUd); ~ m ploščata stran rezila (sablje). placâ I [pla'ka:] tr zravnati, sploščiti, potlačiti; stisniti, stiskati. placâ II [pla'ka:] tr obložiti, oblagati (s tenko srebrno ali zlati ploščico). placat [pla'kat] m (gor.) objava f, lepak m, plakat m, razglas m. placât [pla'ka:t], -ade adj sploščen, ploščat, potlačen, stisnjen. placât [pla'ka:t], -ade adj obložen (s tenko srebrno ali zlati ploščico). place ['plat∫e] f 1. trg m; fâ ~ nete FIG očistiti, pomesti; ~ Libertât di Udin Baste pensâ a ~ Libertât di Udin (Pa 03/11); disflorâ la ~ prendersi il meglio?? 2. prostor m, mesto n 3. delovno mesto. placefuart [plat∫efu'art] f ?? Placence ['plake] f → Plasence; se tal 1944 i fassiscj lu cjaparin e lu mandarin al cunfin politic a Bobbio, in provincie di ~. (RB) plache ['plake] f kovinska plošča f, lastra f; ur larà un Premi di 1.000 euros (mil euros) parom (mancul la impueste fissade de leç), e une ~ di arint. (Codroip, Avis); plachis senîls ?? chel che si à cjatât tai çurviei dai cuatri malâts (plachis senîls e degjenerazions fibrilârs) e la involuzion de vecjaie. (SiF 02/1, 155-165) placisbandis ['plake] f ?? Ae fin de stagjonadure (3 dîs pal bindel e 30 dîs pe RPM) lis ~ a son stadis di gnûf cjamadis (SiF 03/3, 97); Dôs ~ (cence stabilidure) a son stadis tiradis sù in modons e malte bastarde seont l’antîc mût di fâ furlan (SiF 03/3, 97). plaçâ [pla't∫a:] tr 1. namestiti, postaviti, pozicionirati 2. TRG plasirati. plaçade [pla't∫ade] f pocestni hrušč m. plaçâl [pla't∫a:l] m trg m; ploščad m. plaçarûl [plat∫a'ru:l] adj prostaški, vulgaren; pocesten, potepaški; demagoški; Ma i gjudeos, montâts in gjelosie, a tirarin dongje un pôcs di plaçarûi (Bibl-Az). pladine ['pladine] f skodela f, skleda f, solatna skleda f. plaf ['plaf] int pumf, tomf (v vodo). Plâf ['pla:f] kr.i f Piave; il dissepare-aghis orientâl dal bacin de ~, e la rieste des Alps Cjargnelis e Juliis (La 03/4); al judave il nemî ros e sclâf a fâ rivâ fint ae ~ (Pa 03/6). plafon [pla'fon] m (neobič.) GRAD strop m, plafon m. plagne ['plañe] (manj obič. plane) f 1. polje n, obdelana zemlja med vrsticami trt 2. dežela f, podeželje n 3. polje n, ravnina f, nižina f. Plagnis ['plañis] kr.i f (Dogne) Plagnis. plaidâ [plai'da:] (t. plaidî) tr in it 1. vneto zagovarjati, podpirati 2. ARH govoriti; se al ves volût ~ par flurintin. plaidart [plai'dart] m 1. zagovor m; zaključni govor m; peroracija f; al à il numar 522/bis, nol esist nuie dal dibatiment, des testemoneancis, dai interogatoris, dal ~ dal judiç fiscâl e di chel dal difensôr (Pa 02); un soremestri dal derit feudâl che al sepi imbastî il ~. (Mar) 2. ARH razgovor n, pogovor m, govor m, besede fpl. plaidevul [plai'devul] adj (redko) pretirano vljuden, laskav. plaidî [plai'di:] tr in it → plaidâ. plaie [plai'e] f globoka rana, čir m, razjeda f; ~ dal abort Come che al proteste e al dopre ducj i siei canâi par combati la ~ dal abort e al cîr di fâ valê la sô dutrine tal cjamp de sessualitât (Pa 03/2); La int e à dibisugne di cjalâ indenant, a un avignî dignitôs e diferent, plui che tornâ a russâsi plais che i fasin dome mâl (BelAlci). Plaìn [pla'in] kr.i f (Pagnà) Plaino; e à la sô abitance in viâl Vignesie 184, a Udin, ma dentri de fin dal mês di Fevrâr e fasarà Sant Martin, lant a logâsi a ~ di Pagnà. (Pa). plaiôs [plai'o:s], -ose adj polno ran; Un amorôs al è ~. (ShW). plaiotissim [plaio'tisim] ?? e je testemoneade de sielte dai nons dai artesans che a àn di rapresentâ la plaiotissime comedie e la crudelissime muart di Piram e di Tisbe (Pa 05/04) plait ['plait] m 1. tožba f, tarnenje n; vzdihovanje n 2. JUR, ARH tožba f, pravda f, spor m 3. ARH razgovor n, pogovor m, govor m, besede fpl; o stimi just sierâ il gno ~ te nestre lenghe, che cumò e je ancje lenghe de Republiche. (Pa 02); biel ~ laskave besede; dâ ~ komu prisluhniti. plan ['plan] adj raven, ploščat; vodoraven, horizontalen; ~ m 1. ravnina f, vršina f, površina f; tla npl, nižina f, planjava f; i vignâi cumò si indorin su pai cuei e vie pal ~ 2. okenska polica f; ~, soiâr a bas; → plane 3. FIG načrt m, plan m, začrt m; jevât cuintri il so ~ pôc dopo il cjant dai gjai par un ciert matrimoni bonorîf; fâ un ~ skovati načrt; ~ dai intervents intervencijski načrt; e che cun cheste iniziative a podaressin jessi inserîts tun ~ di finanziament statâl (O) ..državni financijski načrt; ~ Marshall POL Maršalov plan (amer. pomoč povojni Nemčiji) 4. (risan) načrt m, plan m 5. FIG (stroka ipd.) področje n, plan m; par impedî che la sierade de aziende e puarti consecuencis sul ~ ocupazionâl.(O); Pirelli e presente dai problemis sul ~ operatîf..(O); 5. nadstropje n; fin che al cjatâ une cjase a trê plans cuntun balcon taront come un oblò di nâf. (Sg); ~ adv počasi; rahlo; tiho; → planc. Plan dal Cjaval [~ dal 'qaval] kr.i f Piancavallo. Plan dal Gravon [~ dal gra'von] kr.i f (i. gozda v Gjiviano) ~, Puint di Lans e Sot Zuov, cunfinant a soreli jevât cul martôr fin al vecjo Puint di Lans (Pa Vicinia). Plan Darte [~ 'darte] kr.i f Pre Luciano di Vora al à tacât a Darte e al è muart a ~ o Dimplan, là che si ere sbassât di Monai o Ravasclêt. (BelAlci). Plan des Clâs [~ des 'kla:s] kr.i f (i. gozda v Gjiviano) a soreli amont cul siôr D’Agaro e la Vize dal Cuartîr di Guart o Distret di Rigulât e a tramontane la strade che da ~ a va sul Zuov viers Culino. (Pa Vicinia) Plan Di Ca [~ di 'ka] kr.i f (Scluse) Piani Di Quà. Plan Di Là [~ di 'la] kr.i f (Scluse) Piani Di Là. planâ [pla'na:] it spuščati se v drsnem letu; ~ tr → splanâ. planâl [pla'na:l] adj ?? Une scanzie cun dai stranis casetins a forme di trapezi e des vierziduris tarondis sul ~ parsore. (Ta). Planats [pla'nats] kr.i f (Scluse) Pianatti. planc ['plank] adv 1. počasi, umirjeno; a ~ počasi; chel voli che a ~ si sierave. (ComCamp) 2. potiho, šepetaje; ~ ~, (a) ~ a ~ zelo počasi; biel ~ zelo počasi. planchin [plan'kin] adv počasi. plancucin [planku't∫in] adv (dem. od plancuç) zelo počasi. plancuç [plan'kut∫] adv počasi, lepo počasi; ~ ~ zelo počasi, en korak za drugim. plancum [plan'kum] m (redko) parket m (pod); → solâr di bree. plancut [plan'kut] adv počasi, lepo počasi; planc ~ zelo počasi. plancje ['planqe] f 1. debel kol m, tram m (preko potok, jarek); 2. MAR brv f. plane ['plane] f 1. OBRT skobelj m, oblič m 2. okenska polica f; → pat 3. → plagne. planelâ [plane'la:] tr GRAD pokrivati, obložiti s planetami. planele [pla'nεle] f 1. GRAD ploščica za oblaganje 2. GRAD strešna opeka f. planelon [plane'lon] m ?? I pareve che dut al colàs sore di lui, i cops, la gorne, i planelons atrezâts che si sdrumavin tun pulvin di rudinaçs. (PauluzzoN) planet [pla'nεt] m 1. planet m 2. FIG usoda f, sreča f 3. srečna zvezda f. planetari [plane'tari] f planetarijska?? come la mari di une gnove ete planetarie. (Pa 10/99); Rapuart conflituâl fra dimension locâl, statâl e planetarie (Bel). planete [pla'nεte] f REL mašno oblačilo; Lis glesiis plui furnidis a varessin di vê, se cualchi predi sturnel nol à spesseât a brusâle, une ~ di colôr violet (glesie). plangjisteri [planăis'tεri] m (neobič.) javkanje n, stokanje n. planificâ [planifi'ka:] f ?? Te cuarte concetualizazion, la regjon e je «la unitât di ~», di dividi par sistems insediatîfs, viaris, cumierçâi..., (Pa 04/03). planificazion [planifikatsi'on] f planifikacija f, načrtovanje n; ~ urbane mestno načrtovanje; La taie de plante e à fat sì che e fos doprade, almancul tai SUA, inte ~ urbane (SiF 03/4, 9) ; ~ lenghistiche jezikovno načrtovanje; Chescj a son i setôrs li che fin cumò si è fissade la atenzion dai studiôs e dai operadôrs di pulitiche e ~ lenghistiche (Pa 02). planimetrie [planifi'ka:] f ?? ma jo o vevi premure di tacâ il lavôr e i domandavi se o podevi vê lis planimetriis che a mi servivin. (BrLi). planôrs [pla'no:r] m visoka planota f; e cumò co si incuintrin in boschetis o in ~, a claris fonts o sot stelis di lusints lusôrs (ShW). Plans ['plans] kr.i f → Cjargne (Plans); Il non Vençon al à trê frazions: Piluver, Puartis e ~/Cjargne (Leng). plantâ [plan'ta:] tr in it → implantâ. ~ un coni - Piantare un chiodo, un debito. (Verone). plantagn [plan'tañ] m BOT trpotec m, pripotec (Plantago maior). plantazion [plantatsi'on] f nasad m, sajenje n; Cressince smisurade di un organisim nemâl e vegjetâl che al tache la salût dal om o il so sostentament come lis plantazions o il besteam. (linmiter). plante ['plante] f 1. rastlina f; Al si sentave sul zoc o su la ~ apene taiade, dut in aghe, cui braçs crevâts de fadie, (Sg); di ~ fûr od nog do glave, popolnoma, čisto do konca; tornâ a fâ di ~ fûr – popolnoma znova napraviti (Verone) 2. podplat m 3. tloris m. plantiere [planti'ere] m pritličje n; a ~ v pritličju. plantigjon [planti'ăon] m sajenje n, nasad m; Cuant che si svilupin lis plantigjons dal Sud Americhe, si vierç la pagjine plui dramatiche cu la importazion massive di sclâfs de Afriche. (Pa 02). plantin [plan'tin] m (vrtnarstvo) Plantis ['plantis] kr.i f (Davian) Piante. plantision [plantizi'on] (manj obič. implantision) f AGR nasad m; plantaža f. planton [plan'ton] m VOJ straža f; mestni stražar m; stâ di ~ stražiti, biti na straži. planure [pla'nure] f ravnina f, planjava f. plaot [pla'ot] adj cmerav; La femine e jere simpri pui lavoradorie e... plaote. (teatrodivile); ~ m cmera f. plasê [pla'ze:] (plâs, plasis, plâs - p. plasût) it ugajati, všeč biti; i vares plasût všeč mu bi bilo; mi an plasût všeč so mi bili. plasê [pla'ze:] m 1. užitek m, veselje n, všečnost f, želja f; ~! veseli me; cun ~ z veseljem; vê il ~ imeti veselje; chê ocasion o ai vût il ~ di cognossi ancje la siore (SiF 03/3) 2. ljubeznivost f, usluga f, prijaznost f; par ~ prosim; Par ~, met in cont (Vichi); vê a ~ imeti užitek, veseliti se. Plasence [pla'zεnt∫e] kr.i f Piacenza. Plasencis [pla'zεnt∫is] kr.i f (Merêt Di Tombe) Plasencis. plasentin [plazen'tin] adj iz Piacenze; ~ m prebivalec Piacenze. plasevul [pla'zevul] (pl plasevui) adj prijeten, všečen; prijazen, zabaven; insedât intun zardin naturâl tant ~ (consorziocastelli). plasi ['plazi] it → plasê. plasiment [plazi'ment] m užitek m, veselje n, slast f; a ~ z veseljem; che ognidun al podarà doprâ a ~ sot la vuide dal insegnant. (CoCamp); a to ~, a biel to ~ (z veseljem) kakor želiš. plasint [pla'zint] adj prijeten, všečen. plasmâ [plaz'ma:] tr oblikovati, obrazovati; la nestre part specifiche, la nestre maniere origjinâl di ~ e animâ la materie. (Pa 02/10-11); che alchimiis politichis e sociâls a tentin di misturâ adun e ~ (CIRF). plasmide [plaz'mide] f plazmid m; In fin al è stât isolât e caraterizât un ~ circulâr (SiF 03/4, 9) ; Che i plasmidis a fossin implicâts tant che agjents de eteroauxesi si lu veve za pensât tal moment de discuvierte dal fenomen. (SiF 03/4, 9). plasmidic [plaz'midik], -iche adj plazmidski; Cun di plui a son associâts a strent cun lis polimerasis plasmidichis liniârs (SiF 03/4, 9). plasononâ [plazono'na:] it noro, skrajno ugajati, všeč biti. plassa ['plasa] f → place; Co al jot in plassa un puòr pierdùt in tal Friul (Pasolini) plastic ['plastik], -iche adj plastičen; chirurgjie plastiche plastična kirurgija f (Pa). plastiche ['plastike] f plastika f; e jere une cjandele fente, di ~, a lûs eletriche e le tignive dome il miò compagn. (Ta); borse di ~ plastična vrečka. plasticitât [plastit∫i'ta:t] f plastičnost f, plasticiteta f; che il lengaç al è rapresentât intal çurviel, al è la osservazion dai aspiets di invariance e dai aspiets di ~. (SiF 03/4, 97-114). plat ['plat] m 1. krožnik m, pladenj m; meti in ~, puartâ in ~ napeljati pogovor na; ~ di cogo vins di ogni sorte, plats di cogo, golosets, raritâts e tancj confets (Percude); spudâ tal ~ là che si mangje Sputare nel piatto dove si mangia. (Verone) 2. jed m 3. → plac. platâ [pla'ta:] tr skri(va)ti, prikri(va)ti, pokri(va)ti; je deve saldo sot tal gucjâ, ma in vuaite cu la code dal voli se e capitave la muinie che alore bisugnave ~. (Urli); Al montà sù i trê scjalins e al vierzè une puarte a veris, che e fasè ~ cuatri cinc voltis un campanel platât. (Sg); (Sg); ~si refl skri(va)ti se, prikri(va)ti se, pokri(va)ti se; ~ daûr skriti za; Al è un campion; baste nome pensâlu, e si crôt daurman di podêsi ~ daûr di lui (Eg); zuiâ di ~si iti se skrivanice; → scuindi, sclupâ. platarie [plata'rie] f stojalo za krožnike. plateatic [plate'atik] m pristojbina za občinsko zemljišče. platee [pla'tεe] f 1. TEAT parter m 2. FIG publika f, občinstvo n; Un pape che nol à pôre a frontâ lis plateis internazionâls e i ambients plui prevignûts e ostii par berlâ «la veretât sul om». (Pa 03/11) 3. ponton m (v doku) 4. GRAD temeljna plošča 5. GEOL plato m. plateforme [plate'forme] f pločnik m, ploščad m; podlaga f, osnova f. platel [pla'tεl] (pl platei) m krožniček m; Jê intant e racueieve il ~ netant cun cure il taulin (PauluzzoN); ~ di cjicare . platicul [pla'tikul] m ZOOL → frisul. Platiscjis [pla'tisqis] kr. i f (Taipane) Plestíšča npl (IT Platischis). platin ['platin] m BOT platana f (Platanus orientalis). platin ['platin] m KEM platina f; disc di ~ platinasta plošča; O ai 4 discos di aur e di ~ e o ai vinçût 7 premits "Zlati petelin" (Leng). Platon ['platin] os.i m Platon m; Al è stât ~ cu la filosofie greche (Bibl-Sapiense). platonic [pla't‫כ‬nik], -iche adj platonski; un l’inemorât idealist e ~ e chel altri il rufian cinic e ricatadôr. (Bel). platonisim [plato'nizim] m FILOZ platonizem m. platut [pla'tut] m krožniček m, podstavek za skodelico; Rita e masanà il cafè e e implenà la napoletane di aghe, po e le tal tinel a cjoli lis cjicaris e i platuts. (Sg); al metè i bêçs tal ~ (PauluzzoN). plausâ [plau'za:] tr ploskati. plausibil [plau'zibil] adj sprejemljiv, verjeten; Nô o considerin impuartant vê rindude plausibile la idee che une “schirie di amplitudins”, adun cui lôr prodots scjalârs (SiF 03/3, 9-18). plausibilitât [plauzibili'ta:t] f verjetnost f, sprejemljivost f. plavot [pla'vot] adj iz okolice Piaveja; ~ m področje Piaveja. pleâ [ple'a:] tr 1. upogniti, zganiti; nagibati, zaviti; podopo ju pleave in bas e ju peave tai filistrins cuntun (Sg); Al tacà a slavinâ, e alore a cjaparin sù la robe a braçadis, come che e vignive, butantle tal zei cence ~le. (Sg); Par esempli, o podìn trasformâ une sfere inte superficie di une tace, dome pleantle in maniere elastiche. (SiF 02/1, 234) 2. FIG obvladati, pregovoriti; ~ it (pos. ~ mâl) FIG obrniti se na slabo; ~si refl 1. upogniti, upogibati se; pripogniti, pripogibati 2. FIG pustiti se pregovoriti; popustiti pregovarjanjem. pleade [ple'ade] f 1. pregib m 2. ovinek m, zavoj m. pleadiç [plea'dit∫] (pl pleadiçs [plea'dits]) adj 1. upogljiv, gibek; pregiben 2. FIG upogljiv, popustljiv, poslušen; Otti e jere biele, sensuâl, femine dôs voltis: adatevul, pleadice e superbeôse tal stes timp. (BrLi). pleadure [plea'dure] f 1. zlaganje n, upogibanje n 2. (telovadba) upogib f, upogibanje n. pleât [ple'a:t], -ade adj upognjen, prepognjen; zavit; kriv, ukrivljen 2. krotek. plebe ['plεbe] f ljudstvo n, drhal f. plebean ['plεbe] f ?? Di gnûf insentât a la sô tribune di ~, il nestri benedet ustîr (Mar). plebessit [plebe'sit] m POL, JUR plebiscit m. plebissitari [plebesi'tari] adj POL, JUR plebiscitaren; al è lât indenant par plui di un an e mieç, cence cjatâ ni un consens ~ ni fuartis ostilitâts. (La 06/3). plebeisim [plebe'izim] m prostaški izraz. plebeu [ple'bεu] m plebejec m; ~ e tu muraras zero..puar ~ (FVG). pleco ['plεbe] f (carn.) un segont, si formo uno ~, si le zire di chê altre bande (Natisone/furlanis). Pleç ['plεt∫] kr.i m Bovec m; che al slargjave la sô jurisdizion su lis Glesiis di Cjaorêt, di Volce, di ~ (Pa 05/12). plededôr [plede'do:r] m JUR tožnik m. plededore [plede'dore] m JUR tožnica f. plee ['plεe] f 1. guba f 2. FIG navada f, razvada f; Ogni moment e ven fûr une peraule rare, une butade gnove, une ~ dal discors frescje e induvinade, une esclamazion insolite. (La 06/1) 3. potek m, razvoj m (bolezni). plêf ['ple:f] f župna, farna cerkev; župnija f, fara f; a àn cjatât lidrîs ancje i simbui significants de nestre fede cristiane: cjastiei, glesiis e plêfs (La 05/6); ~ arcidiaconâl La distinazion no ere une buse sot di une crete, ma la ~ arcidiaconâl di Tumieç. (BelAlci). Plêf ['ple:f] kr.i f (Purcie) Pieve; Stant a ce che si rive adore di lei tra lis riis dai libris canonics di ~ (Piç). Plêf di Cjadovri [~ di qa'dovri] kr.i m Pieve di Cadore; a colave la ultime resistence a ~ (JM). pleiâ [plei'a:] → pleâ. plen ['plεn] adj 1. poln, popoln, napolnjen; a ~ popolnoma; La citât e jentrà a ~ sot l’inflùs culturâl todesc (ciemen); ~ a martelet poln da poči; a timp ~ s polnim delovnim časom; Il Diretôr al è un docent de Universitât a timp ~ (Uniud); fâ il ~ polno natankati, točiti, naliti poln tank, polno napolniti; plan e passût čisto sit; ~ di se stes vase zaljubljen; ~ râs do vrha napolnjen; 2. FIG noseča; plene → flum al jere in plene. plenari [ple'nari] adj 1. plenaren; assemblee plenarie plenarni zbor, skupščina 2. REL indulgjence plenarie popolni odpustek. plene ['plεne] f 1. povodenj f, poplava f 2. obilica f, gneča f; in ~ pijan; dâ la ~ nabasati se (s hrano, pijačo). plenece [ple'nεt∫e] f 1. polnost f; e la libertât di vuè, par vivi in ~ e in armonie cul nestri timp. (Pa); nol po fâ di mancul di considerâ il toc di fonde che al dîs a clâr dal dirit dal propietari propit in chê ~ e sclusivitât che lui al po “gjoldi e disponi” des sôs robis, (Pa Vicinia) 2. ~ di stomi prebavna motnja. plenipotence [plenipo'tεnt∫e] f polnomočje n. plenipotenziari [plenipotentsi'ari] adj opolnomočen; ~ m opolnomočeni; Lis acusis a nassevin dal suspiet che Cavedalis, profitant de sô posizion di ~, al ves concordât par se di sotvie un tratament di favôr. (GP). plenum ['plere] f ?? principalmenti specialiscj di lenghistiche taliane, a varan di infondî, di studiâ e di presentâ al ~ fin a fevrâr di un altri an une schirie di argomets proponûts lôr di Thomas Krefeld (Pa 05/12) pleonasim [pleo'nazim] m pleonazem m. pleonastic [pleo'nastik], -iche adj pleonastičen; ~ m GRAM pleonastični zaimek. plere ['plere] f 1. lijak m 2. lakomnica f 3. megafon m, govorilo n, trobilo n; → megafon 4. MED lesen stetoskop m; → stetoscop 5. GEO kraška dolina f, vrtača f; e a’nd jere ancje tai canalons de mont di Musi e te ~ dal Quarnan. (Sg). plet I ['plet] adj 1. grbast, kriv; Ti prein, a schene plete (glesie); Di len penç e scûr, e mostrave une fature strambe, liniaments scarms, plets, tormentâts. (PauluzzoN) 2. upognjen, sključen; cussì avilide che e lave vie plete. (MazzonIol); ~ m 1. grba f, holm m; 2. grbavec m. plet II ['plet] m 1. hribček m, nasip m, kupček zemlje; greda f 2. VULK (stromboli). pletarie [pleta'rie] f grbavost f. plete ['plete] f 1. guba f 2. (pri rjuhi) zavih m, pregib m; Parsore la ~ dal linzûl a vevin metût un cussin, e di chê altre bande un cuvierte rosse ben pleade. (Sg); sot la ~ v postelji 3. (t. pletine) TEKSTIL rob m, šiv f. ?? ma jê nuie, par che la plete e figuràs, grande e ricamade sul covertôr (PauluzzoN) pletine [ple'tine] f → plete. pleton [ple'ton] v: a ~ v ogromnem številu, na kupe, masa; Che difat la int ur leve daûr a ~ berlant: «Copilu!». (Bibl-Az); La int si butave a ~ daûr di lui, parceche a sintivin a fevelâ dai spiei (Bibl-Az). pleuçâ [pleu't∫a:] tr na rahlo upogniti, prepogniti, zavihati. pleuric ['pleurik] tr ?? intune Val sane, cence scugnî vê pôre di murî di mesoteliome ~ causionât dal scugnî respirâ aiar sporcjât des particulis invisibilis di amiant (Pa 06/2). pleurite [pleu'rite] f vnetje prsne mrene; L’an passât o jeri tal ospedâl cu la ~ e o stavi cjalant par television i flagjei de Somalie e de Bosnie (BelFa). plevan [ple'van] m župnik m. plevanât [pleva'na:t] m dušno pastirstvo n. plevanie [pleva'nie] f župnišče n. plic ['plik] m (zapečaten) zavojček m, snopič m. pline ['pline] f AGR 1. vprežni voli; volovska vprega 2. vprega (konj). Plini ['plini] os.i m HIST Plinij m; ~ al à iniment des ambassiis di Lanka a la cort dal imperadôr Claudi (Pa); ~ il Vieli Plinij Starejši. plinian [plini'an] adj VULK eruzion pliniane (stromboli). p.l.m.m. [plini'an] kratica > livel medi dal mâr; La planure dal FVG, une vore coltivade, e cale biel planc partint da la pedemontane (dibot 150 metris p.l.m.m.) (SiF 02/2, 39-58). ploan [plo'an] adj → plovan. ploc ['plok] m črpalka za pitno vodo; e cualchi ucielut al tarlupave bielzà sul ~ tal curtîl (PauluzzoN); tant che i fradis si lavavin tal ~ (PauluzzoN). plôf ['plo:f] → E3 od plovi; ploiade [ploi'ade] f ploha f, naliv m. ploiam [ploi'am] m močan dež; deževja npl, padavine fpl. ploian [ploi'an] adj → plovan. ploie ['ploie] f dež m; in câs di ~ v primeru dežja; In câs di ~ il spetacul si lu fasarà tal Teatri; PROV mai tante ~ che nol vegni ancje il soreli; il timp al si bute in ~ vreme kaže na dež; fâ la ~ e il bon timp FIG vedriti in oblačiti. ploiôs [ploi'o:s], -ose adj deževen; e par chest a fasin di cheste regjon une des plui ploiosis di dute la Europe (SiF 02/2, 39-58); → ploiot. ploiot ['plet] adj deževen; → ploiôs. plombâ [plom'ba:] (t. plombâ jù) it (navpično) pasti; o jeri plombât tal sium. (BrLi); ~ tr 1. zagnati, zakleti 2. (t. plombâ fûr) reči, pripovedati. plombe [plom'be] f 1. padec m 2. te ~ dal soreli, sot de ~ dal soreli pod sončni pripeki; tu lavoris dut il di sot da ~ dal soreli (christianromanini) 3. pijanost f; → cjoche. plombin [plom'bin] m 1. dem. od plomp 2. RIB svinec m, svinčeni obtežilnik m 3. grezilo n; svinčnica f 4. svinčena šibra; ~ adj svinčen; svinčene barve. plombine [plom'bine] f RIB trojna mreža f. plomp ['pl‫כ‬mp] m 1. KEM svinec m (Pb); 2. težina f; svinčnica f; a ~ navpično, navpik; 3. FIG jessi a ~ v redu biti; Che no tu sês dal dut a ~. (Sg); tornâ a ~ postaviti se spet na noge, urediti se; lâ a ~ iti dobro, gladko, po maslu; jessi fûr di ~ fûr di ~ nenormalen, neobičajen; E difat mi semearès une robe masse fûr di ~ chê di mandâ un presonîr cence dî, tal stes timp, la colpe che si dai. (Bibl-Az); lâ fûr di ~ skreniti s prave poti 4. štrbunk m, pljusk m; hrupen padec m; fâ un ~ štrbunkniti; colâ un ~, colâ di ~ hrupno pasti, na štrbunk; butâ un ~, butâ di ~ zalučati, na vso silo vreči; e jù un ~! pa pljusk! in dol na štrbunk! plonche ['plonke] f kolje n, deščena pregrada f; // ? nem. Planke. plossigne ['pl‫כ‬siñe] f (carn.) lesena cokla f. plot ['pl‫כ‬t] (t. plovût) p. od plovi; Si capive che ca di un pôc al varès ~, parceche la buere si sglonfave (Sg). plote I ['plote] f naliv m, ploha f; cun di plui al pues capitâ che un temporâl al vegni cence plotis significativis. (SiF 02/2, 39-58) plote II ['plote] f plošča f; kamen m; ~ dal spolert (carn.) Si rustìs su pa ~ dal spolert o su pa gridele cul cjalt des boris (Natisone/furlanis). ploton [plo'ton] m VOJ vod v četi; Ai 23 di Jugn dal 1916 al II ~ de CIX companie dal Bataion “mont Arvenis” (Pa 02); La sere dal 25 un ~ di lancîrs al jentrave a Udin (Natisone/furlanis). plovade [plo'vade] f → ploiade, plote. plovan [plo'van] (t. ploian) adj v: aghe ~(aghe ploiane) deževnica f. plovane [plo'vane] f deževnica f. plovê [plo've:] m GRAD strešina f; a ~ 1. (lasje) padajoč; (streha) močno nagnjen. plovi ['plovi] (al plôf/plûf; p. plovût/plot) it 1. deževati, dež padati; cuant che al à apene finît di ~ (Pa) ko je ravno prenehalo deževati; Speri ce no ~ doman upaj, da jutri ne bo deževalo; al plôf a selis/sglavin lije kot iz škafa; tacâ a ~ začeti deževati 2. kapljati (solze, znoj) 3. (lasje, brki) padati; ~ tr liti, deževati (nekaj); ~ lis lagrimis (redko) točiti solze; ~ il sudôr (redko) potiti se močno, znojiti se; ~ m mesto, kjer kaplja deževnica iz strehe. plovi ['plovi] m → plovit. plovicjâ [plovi'qa:] it → pluvicjâ. Plovie ['pl‫כ‬vie] kr.i f (Glemone) Piovega. plovisignâ [plovizi'ña:] it → pluvisignâ. plovisinâ [plovizi'na:] it → pluvisignâ. plovisine [plovi'zine] f dežek m, pršec m; No vignivinjù slavinadis a colp, cun tons e fusetis, ma plovisinis lungjis e sutilis (Sg). plovit ['plovit] (t. plovi) m ARH občinska dela za kmeta; lâ in ~, lavorâ in ~ zastonj delati za občino, opravljati brezplačno občinska dela. plûf ['plu:f] → plôf E3 od plovi. plui ['plui] adv bolj; več; al ~ kvečjemu; che a duraran al plui trê agns (CoUd); al sa ~ ve več; ce ~ ce mancul več ali manj; Il timp cuviert des racueltis al va ce ~ ce mancul cun continuitât dal 1797 (CoUd); in ~ poleg (nečesa), dodatno; par un totâl di 350 pagjinis in ~ (Union); pal ~ ponavadi; che prime al jere a stâ pal ~ a Cividât (CoUd); par di ~ povrh; Intune societât che par di ~ un timp a viveve di agricolture (don); ~ blanc che no bolj bel kot; ~ che mai bolj kot kdajkoli; O sin plui che mai seneôs di viodi a butulâ cheste vierte autonomiste. (La 07/01); ~ si le slargje e ~ e puce ?? La prudence e vares vût di conseâle a stâ cidine, parcè che, a usin a dî, «~ si le slargje e ~ e puce». (Pa 5/2000) // < lat. plus, cf. lad. plu. pluicheperfet [pluike'plovi] m GRAM predpreteklik m. pluiprest ['plovi] adv 1. laže, pogosteje; rajši 2. nekam, malo, precej; → pluitost. pluitost [plui't st] adv 1. rajši, prej; lis contradizions no son sintudis come condurants, ma ~ come des alternativis.(Pa 04/07) 2. nekoliko, precej, dosti; Al jere un frut ~ grant pe sô etât. (Sg). plumaçs [plu'mats] mpl peresa f, mehka postelja, pernica f. plume ['plume] f 1. perje n; puh m; pero n 2. ptič m; PROV A lâ daûr ~, nuie si ingrume: provierbi da la alte, dulà che a san par pratiche ce che al vûl dî pal contadin la passion dal oselâ. (Percude) 3. FIG lopov m, baraba f; buine ~ FIG pretkanec m, prebrisanec m. 4. VULK → nûl erutîf (stromboli). Plume ['plume] (t. Piume, Peume) kr.i f (Gurize) Pévma f (IT Piuma); o ghetizâ i gurizans di lenghe slovene jenfri il teritori di Sant Andree, Oslavie, ~ e San Maur. (Pa 02/12). plumin [plu'min] m 1. pernica f; pernata blazina f 2. puhovka f 3. KOZMET puhasta blazinica f (za pudranje). plur. [plu'min] m = plurâl kratica GRAM mn. (množina). pluralisim [plura'lizim] m pluralizem m. pluralitât [plurali'ta:t] f množina f, večina f. pluralizâ [plurali'dza:] tr postaviti v množino. pluricentric [pluri't∫εntrik], -iche adj ?? par elaborâ, parie cu lis parts sociâls, progjets di svilup economic, sociâl e culturâl comuns al Friûl intîr ~ e plurilinghistic. (La 05/6). pluriculturâl [plurikultu'ra:l] adj večkulturalen; No par sierâsi ma par confrontâsi e par ufrî a un mont ~ il nestri apuart unic e specific. (Pa 10/99). pluriculturalisim [plurikultura'lizim] m plurikulturalizem m; ma par resons di autentic rispiet e promozion dal ~ (christianromanini 07/04). pluridissiplinâr [pluridisipli'na:r] m večdisciplinaren; che al è obligatori tamesâ prime di un studi complessîf che, par sante scugne, nol pues sei che ~. (Pa 04/05). plurienâl [plurie'na:l] m večleten; concret e ferbint, che al puedi programâ in maniere autonome i plans plurienâi di svilup cence scugnî dipendi (La 06/1); Un di chei documents che, a scjadence ~ (si visaiso i “piani quinquennali” de Russie comuniste o i plans pastorâi de Conference Episcopâl taliane?) (BelAlci). plurietnic [pluri'εtnik] m večnarodnosten; che e je la fondazion di une famee a la complessitât di une societât plurietniche. (Pa 02/10-11). plurilaterâl [plurilate'ra:l] adj večstranski; La campagne pe democratizazion internazionâl e compuarte il fat de difese des instituzions internazionâls plurilaterâls (Pa 03/8). plurilenghisim [plurilen'gizim] m večjezikovnost f, plurilingvizem m; ~: i corpus monolengâi, paralêi e a confront a son par so cont. (SiF 02/1). plurilenghist [plurilen'gist] adj večjezikoven; Valadì che il gruês dai "arlêfs furlaniscj", cun plui di 25 mîl adesions al progjet di scuele plurilenghiste (La). plurilenghistic [plurilen'gistik], -iche adj večjezikoven. plurilinguisim [plurilingu'izim] m → plurilenghisim. plurilinguist [plurilingu'ist] adj → plurilenghist. plurilinguistic [plurilingu'istik] adj → plurilenghistic. plurimilenari [plurimile'narie] adj večtisočletni; Lant daûr di une tradizion plurimilenarie, tacade cun Esopo e Fedro, al preferis fâ fevelâ i nemâi (Pa). plurireligjôs [plurireli'ăo:s], -ose adj večverski; e plui voltis a son stâts inmaneâts moments di preiere plurireligjose. (Pa 06/2). pluristratificât [pluristratifi'ka:t] adj ?? “parcè che lis stabiliduris armadis a mudin i mûrs, di sempliçs conglomerâts, in composits pluristratificâts (SiF 03/3, 97). pluristrumentist [plurimile'narie] adj ?? pluritât [pluri'ta:t] f v: la ~ di večji del. plus ['plus] m → pluss. plusôr [plu'zo:r] adj številen, mnog ; več; Suu Kyi, 56 agns, e à passât plusôrs agns confinade in cjase (Pa 02); A son plusôrs mûts di esplicâlu. (O); e lenghistichis davueltis cui esperts nus vevin puartât a considerâ plusôrs modalitâts operativis (Pa). pluss ['plüš] (t. peluche) m TEKSTIL (tkanina) pliš m; paviments cuvierts di pluš . plutocratic [pluto'kratik], -iche adj plutokratski; ~ m plutokrat m, denarni mogotec m, bogataš m. plutocrazie [plutokra'tsie] f 1. plutokracija f 2. bogataši mpl. Pluton [plu'ton] m Pluto m; ~, il novesim planet, al è ancje considerât un membri de cinturie esterne (Vichi). plutoni [plu'toni] m FIZ plutonij m; e achì il regjim dai “mullah” al à inviât la costruzion di une altre galarie par une produzion di ~ (Patrie 06/1). plutonic [plu'tonik], -iche adj FIZ plutonski. Pluver [plu'vεr] kr.i f → Piluer. pluvicjâ [pluvi'qa:] (t. plovicjâ) it pršeti. pluvignâ [pluvi'ña:] it → pluvisignâ. pluvisignâ [pluvizi'ña:] (t. plovisignâ) it pršeti, roseti (dež). pneumatic [pneu'matik], -iche adj pnevmatičen; masse peât a un popul e pôc ecumenic, masse inlidrisât a la tiere e a la storie e pôc ~ o spirtuâl. (BelR); ~ m pnevmatika f; la mude di pneumatics menjava pnevmatik. pneumonie [pneumo'nie] f MED pljučnica f. pneumonite [pneumo'nite] f MED pljučnica f. po ['po] adv 1. potem; pa 2. poudarja npr.: parce ~ zakaj no; „Sì. No viodevi l’ore” dissal E. „Parcè ~?” (Sg); si ~! seveda da! no ~! nikakor ne! po ['po] (j.zah.) → pues E3 od podê. Po ['po] m Pad; tal Rain inviers il Mâr dal Nord e tal Tessin e il ~ inviers l'Adriatic (Pa) ; plane dal ~ Padska nižina; I Cimbris vignint de val dal Adis a invadin la plane dal ~ (Vichi). poben [po'bεn] co dobro, v redu. poc ['p‫כ‬k] m 1. sunek m, udarec m 2. konec m, vrh m, rob m (česa). pôc ['po:k] (f. pocje; pl. pôcs [o:s], f. pocjis) adj majhen, pičel; robe di pôcs bêçs poceni stvar; un pocje di pâs malo miru; pôcs mês nekaj mesecev; pôcs mês denant che al les cul Signôr. (JM, Salvâ); ~ adv malo; ~ a ~ malo po malo; ogni ~ vsak čas; cualchi ~ (za) nekaj časa; ~ e nuie skoraj nič; ~ o trop več ali manj; "Il Friûl", tal secul XIV al rivà a vê un guvier ~ o trop constituzionâl (La 05/4); ~ mancul di nekaj manj kot; Si trate dal penultin lot de autostrade Pordenon-Conean, lunc ~ mancul di 9 chilomentris (O). pocâ [po'ka:] tr suniti, udariti, trkati; Al jere daûr a impiâ il fûc cuanche a pocarin la puarte. (Sg); e cheste sô degnevulece mi pocà a lâ indenant pal troi che o stevi inviantmi. (JM, Salvâ); ~ it utripati (srce), počiti, biti, tolči; I vuadagns potenziâi che a divegnin de brevetabilitât a pochin duncje lis multinazionâls a cirî ator pal mont i gjens (Pa 05/04). pocade [po'kade] f 1. sunek m, udarec m, tolčenje n, bijanje n; e il portonat dal misteri si scjassà dal polvar cuntune ~ ben sestade. (Tolazzi) 2. FIG spodbuda f, pobuda f. pocapi! ['plus] int → capi!; “~” al pensà il soldât (Zili). pocât [po'ka:t] ?? Pocâts dai cunsumadôrs, butegârs e grandis societâts dal setôr a àn tacât a lâ bande dai aliments no “Gm”. (Pa 05/04) poce ['p‫כ‬t∫e] f mlakuža f, mlaka f; Il diaul, che al lave sedûsiju, al è stât butât te ~ di fûc e di solpar (BiblApoc); Su lis stradis a slusivin pocis di aghe pantanose. (Sg). Pocis ['p‫כ‬t∫is] kr.i f (Verzegnis) Pozzis. pocjece [po'qet∫e] f malenkost f, troha f, pičlost f, neznatnost f; a meti in rilêf la ~ e la crevulitât dal orgoi (La 05/2) poconâ [poko'na:] tr močno, sunkovito udariti, počiti; ~ it spodbujati. poconade [poko'nade] f močan udarec m, sunek m. pocondrie [po'k‫כ‬ndrie] f lenost f, lenoba f, poç ['p‫כ‬t∫] (pl poçs ['p‫כ‬ts]) m vodnjak m; jašek m, jama f, brezno n. Poç ['p‫כ‬t∫]] kr.i f (Codroip) IT Pozzo. Poç ['p‫כ‬t∫]] kr.i f (Sant Zorç De Richinvelde) Pozzo; borc dal ~ (a Mortean, Sant Denêl, Tresesin, Manzan, Tarcint, Codroip, Cividât e Udin vie Sant Valantin e borc dal ~ (Pa 04/05) poçale [po't∫ale] f mlaka f, mlakuža f. Poçalis [po't∫alis] kr.i f (Rivis Darcjan) Pozzalis. poçâr [po't∫a:r] m kopač vodnjakov. poçate [po't∫ate] f 1. mlaka f, mlakuža f 2. FIG mlakuža f, atlantski ocean. poçolâ [pot∫o'la:] (redko impoçolâ) tr obrizgati, umazati z blatom, umazati. podaspò [podas'p‫ ]כ‬adv potem, zatem; → podopo. podê [po'de:] m moč f, zmožnost f, oblast f, vpliv m; jessi in ~ di imeti zmožnost, biti v stanju, da; Inalore sì che nancje un cûr gnûf al sarès in ~ di parânus des conseguencis dal mâl (La 04/1); a plui ~, a dut ~, a piês ~ na vso moč; ~ di acuist EKO kupna moč; esprimint chescj dâts in “Paritât di ~ di acuist”, par fasiju confrontabii. (Pa 04/03); ~ temporâl POL posvetna oblast; stant che il princip gleseastic nol voleve rassegnâsi a sei dispodestât dal ~ temporâl. (Natisone/furlanis). podê [po'de:] (pues, puedis, pues, podin, podês, puedin) it moči; no pues plui ne morem več; si pues lahko se; Si pues cjatâle lahko se jo najde; si puedial? ali je dovoljeno?; ~ fâ di mancul ne moči drugače; Paraltri ni pues fâ di mancul di jessi zentîl cun lui. (Eg). podenâr [pode'na:r] m škafar m, izdelovalec čebrov. podestât [podes'ta:t] f oblast f. podin ['p‫כ‬din] m 1. leseni čeber, lesena kad, škaf (za mleko itd.); Lui le cjapà pai cjavei, ribaltant il ~ (MazzonIol); PROV il purcit, co al à bevût il lavum, al strucje il ~; 2. ?? podine ['p‫כ‬dine] f čebrič m, banja f (pos. za perilo); A vevin une grande ~ dulà che a metevin un grum di cinise (tommasomazzoli); (carn.) Gjavâ i raps da ~, lavâju, gratâju e meti ta cite (Natisone/furlanis). podistic [po'distik], -iche adj ŠP tekalni; corse podistiche tekmovalni tek, tek (tekmovanje); e vignarà organizade ancje une corse podistiche sui plui biei percors naturalistics. (Pa 03/10). podopo [po'dopo] adv potem, zatem; ~ a son passâts mesons potem so minili meseci; cumò Tumieç, podopo Cervignan zdaj Tolmezzo, potem Červinjan; → podaspò. poe ['p‫כ‬e] f → poie; in graciis ancje dal contribût e de poe dal OLF (MazzonIol) poelum [poe'de:] m ?? ; → sotlum. poem [po'εm] m pesem m. poeme [po'εm] m pesnitev f, pesem m; intal ~ mitic indian “Ramayana” (Pa). poemet [poe'met] m LIT krajša pesem. poepîs [poe'pi:s] m klopca za noge. poesiâ [poezi'a:] it (neobič.) pesniti, kovati verze. poesie [poe'zie] f 1. LIT poezija f, pesništvo n; Ma cui che al è in cundizion di sielzi la lenghe de sô ~ (Pa 03/10); in ~ v poeziji; che al à scrit tantis altris voris in prose e in ~ (Pa) ki je napisal mnogo drugih del v prozi in poeziji 2. pesem m, pesnitev f. poet [po'εt] m pesnik m, poet m; al scrutinave lis oparis in gare a jerin ancje il ~ Franco Loi, Giovanni Tesio e..(Pa); → poete. poetâ [poe'ta:] tr pesniti; Om di roture intal vivi e intal ~. (Pa 06/3); E dopo di vê cinichementri poetât (Pa 03/2). poete [po'εte] (t. poet) m pesnik m, poet m; che la espression plui alte da la umanitât a son il ~, il mistic e l'eroe (Pa); ~ di cort dvorni pesnik; grancj poets veliki pesniki. poete [po'εte] (t. poetesse) f pesnica f; Enrica Cragnolini ~ de sô tiere inamorade. poetesse [poe'tese] f pesnica f; → poete. poetic [po'εtic], -iche adj pesniški, poetski, poetičen; ven a stâi un gjenar ~ là che l'autôr al use esprimisi tes formis vernacolârs e visserâls (Pa); Tra lis tantis intenzions poetichis vistudis di libri tal 1998 (Pa). poetichementri [poetike'mentri] adv pesniško, poetsko; E chê da la fin dal Cuatricent le à vude contade ~ Pier Paolo Pasolini tal 1944 (Pa 04/03). pofalantedoi! [pofalante'doi] int prekleto! hudič! pofarbio [pofar'bio] int → pofardie; Mi cjalave cuntun fâ di ~ che al consolave, sdrumât sul schenarili de poltrone (BrLi). pofardie [pofar'die] (t. pofarbio) m (šalj.) 1. nesramen, drzen izraz na obrazu, hud izgled 2. nesramna, ohola, domišljava oseba 3. nadutost f, ošabnost f, bahavost f; Cenci si lu inmagjine boriôs, pe circustance impaludât de ~ dal podê (Mar); ~ int prekleto! hudič! Pofavri [po'favri] kr.i f (Frisanc) Poffabro; e je stade presentade la ricolte di narative.., risultât di une ricercje demologjiche fate tra Navarons, Frisanc, ~ e Cjasesole, jessude cul titul (Pa 03/8). pognet [po'ñεt] adj 1. zleknjen, stegnjen, ležeč na tleh; O jeri li ~ e, strani, no spietavi nuie, acetant cence discuti il fat che un muart nol po spietâsi alc. (Urban); o cjatareis un frut invuluçât tes fassis e ~ intune grepie. (Bibl-Lc) To vam bo v znamenje: našli boste dete, povito in položeno v jasli. 2. ležeč (kraj, vas itd.) 3. podolgovat (slika ipd.) 4. razprostrt, razpršen. pogni ['p‫כ‬ñi] (pon, pognis, pon - p. pognet) tr položiti, dati dol, odložiti; Là tal bosc, dulà che tu e jo cetancj viaçs si sin pognetis su jets di spavits pestelacs, (ShW); ~si refl zlekniti se, leči; parcè no ti pognistu? (MazzonIol). poiâ [poi'a:] (poi, pois, poie, poin, poiais, poin) tr 1. pri-, na- sloniti, opreti, podpreti; ~ il cjâf al mûr FIG zagristi se v neko zadevo; une par bande, a tegnin sù doi pilastruts cun capitel di piere, dulà che e je poiade une gruesse trâf di len lungje dute la largjece dal templut (Pa) 2. FIG podpirati (nekoga); formazion nassude di pueste de union des fuarcis di centri che a poiavin tant che candidât ae presidence dal Guvier italian (O) ki podpirajo predsedniškega kandidata..; di fâ une sielte tra lis fuarcis che lu poiavin: o i autonomiscj o il cientridiestre (O) 3. po-, od- ložiti; Eliseu i le daûr, poiant a planc i pîts sui scjalins. (Sg) E. je šel za njim in počasi stopal po stopničkah; tal cuart scansel dal armâr a poiave la robe; ~ ben urediti, spraviti v red; al sarà come ~ ben une robe che si à a cjâr 4. naložiti (denar); al sarà daspò sotscrit un acuardi jenfri Finest e la Bancje Ceche-Morave par ~ i investiments dai imprenditôrs di chenti inte chê zone. 5. omožiti (hčer); no va ben che jo o sedi ca, vuê che o vês di ~ ben la fie, no ise vere? 6. roditi, spraviti na svet; narediti otroka; Çuet, anìn sù che la femine lu à poiât! 7. ~lis a un nekomu jih naložiti; o vuei ~jes rad bi jih jim naložil; ~le skozi priti, preživljati se; cemût che tu fasis a vivi? »orpo, ma i parial? Mangjâ e...~le, veh!«; ~si refl 1. (t. FIG) nasloniti se, naslanjati se, opreti se; o ai scugnût ~mi su la cjasute; no podevi stâ fûr cun bêçs 2. sesti; Ma cualchidun al rive a tocjâ i fîi, anzit a ~si par oris e oris, cence nissun pericul 3. (t. ~si ben) svoje zadeve dobro urediti, urediti si; bandonade di ducj, cumò che o crodevi di ~mi..puare jo,.. poiade [poi'ade] f 1. polaganje n, postavljanje n, odlaganje n; tal câs di une ~ di pît in fal 2. (t. poiât) GRAD nadstešek m; ma nol podeve continuâ a vivi sot di une ~. poiane [poi'a:ne] f 1. ZOOL kanja f (Buteo buteo) 2. kragulj m (Milvus regalis) 3. sokol selec m, golobičar m (Falco peregrinus); → cagnasse (cagnàs, cagne). Poianis [poi'anis] kr.i f (Prepot) Poianis. poianele [poia'nεle] f ZOOL albanella poiât [poi'a:t], -ade adj 1. (t. ben ~) FIG urejen, ustaljen, dobro stoječ; se a sposaran la fie, se il fi al è ben ~ 2. FIG umirjen resen, miren, zamišljen, preudaren; voi suts e resonaments poiâts a puartavin alì chei militârs; 3. naslonjen; položen; La camarele lu cjalave di lontan, in pîts, poiade cuintri une puarte. (Sg); poiadis su PDA in piastris (scjatulis Petri). (SiF 02/1, 3145); ~ m → poiade. poiate [poi'a:te] f 1. oglenica f, skladanica za oglje; žgalna peč za oglje; tal bosc dai Lous, dulà che al è daûr a cuei une ~ di cjarbon; il rumiâ imbunît des poiatis impiadis 2. (t. ~ di fum) gost dim; al faseve di chês poiatis come il tren che al va sù par une rive; une ~ di fum neri e penç a navigave vie de bande dal bosc. Poiate [poi'ate] kr.i f (Dunja/Dogne) Poiate. poie ['p‫כ‬ie] f 1. naslon m, opora f 2. (neobič.) odmor m, pavza f. poile ['p‫כ‬ie] f ?? Lis tôs promessis a jê e a mi, su la belance poilis (ShW) poker ['p‫כ‬ker] m poker m. pôl I ['po:l] (t. poul) m BOT topol m (Populus); Cui stomis nus a corin tal curtìl sor la linda, e lì coma doi poi, sora la vas-cia plena un ridìnt al si lava chel altri al si patena. (Pasolini); Vuê, la peraule no significhe nuie, ma e derive di “Populetum” latin, ven a stâi, lûc dai poi. (Pa 03/11); ~ blanc bela jagned (Populus alba); ~ neri jagned (Populus nigra). ?? Le fasevin di bessôi, cu la curtiele e un toc di pôl o di rôl (PauluzzoN) pôl II ['po:l] m pol m, tečaj m; vierzi lûcs intal ~ universitari di Gurize (CIRF); Ce o spetìn a formà un ~ furlan dal capitâl? (ALF); il Ateneu furlan al pues dîsi dividût in cuatri pôi principâi: il ~ sientific inte aree clamade Rizzi (Uniud). polac [po'lak], -ache adj poljski; ~ m 1. Poljak m 2. poljščina f; Al à tradusût dal sloven, ma ancje dal ~ (Pa). Polaç [po'lat∫] kr.i f (Foian Redipuie) Polazzo. polam [po'lam] m 1. (kolekt.) kuretina f, perutnina f; un toc di ort e un fregul di ~, se no no savaressin cemût tirâle indenant. (Sg) 2. kokošji, kurji. polâr [po'la:r] adj polaren, tečajen; stele ~ ASTR tečajnica f, severnica f. polaritât [polari'ta:t] f polarnost f. polarizadôr [polaridza'do:r] m polarizator m; Une inficje iconografiche des situazions e dai risultâts de interazion de lûs cui polarizadôrs (SiF 03/3, 9-18). polarizazion [polaridzatsi'on] f polarizacija f; ~ dal foton polarizacija fotona; che si provi a calcolâ il valôr mezan des osservabilis fisichis daonzudis cu la ~ dal foton. (SiF 03/3). polche ['p‫כ‬lke] (t. poliche) f polka f (ples); La ~ al è un bal che al ven de boemie (Vichi). Pole ['p‫כ‬le] kr.i f Pulj m; no jere altri che la formazion di coloniis venitis possentis intai puarts di Spalit, Zare, Flum, ~, Cjaudistrie, e di altris plui piçui. (Pa 03/4). poleâ [pole'a:] tr 1. (o)tipati s palcem 2. FIG oblikovati; ~ it šepati. poleade [pole'ade] f udarec s prstom, udarec s palcem, dotik s prstom. poleâr [pole'a:r] m palec m; „Nuie” dissal E., passantsi i dêts sul ~ indolorât des fuarfis. (Sg); il ~ dal pît nožni palec; e sul ~ de lôr man gjestre e sul ~ dal lôr pît çamp (Bibl-Esodo). polece [po'lεt∫e] f 1. kurica f, kokica f 2. FIG deklica f 3. FIG devica f. poleç [po'lεt∫] (pl poleçs [po'lεts]) m 1. kura f; piščanec m; Il gustâ, (mignestre di brut, poleçs less, cunin arost, verdure e patatis masanadis, e une terrine di ladric,) (sf) 2. ozeblina f (na koži). poleçâr [pole't∫a:r] m perutninar m. poleçarie [pole't∫arie] f perutninarka m. poleçut [pole't∫ut] m pišče n; Cetantis voltis no aio cirût di tirâ dongje i tiei fîs come che la glogje e tire dongje i siei poleçuts sot des alis! (Bibl-Lc) Kolikokrat sem hotel zbrati tvoje otroke kakor koklja svoja piščeta pod peruti, pa niste hoteli! poleçute [pole't∫ute] f FIG deklica f polegane [pole'gane] (t. puligane) f vljudnost f, ljubeznivost f. polemic [po'lεmik]. -iche f polemičen; come om plen di vite, di ideis, di iniziativis, cence pêi su la lenghe, cuintrecorint, ~ (Pa); ~ m polemik m. polemiche [po'lεmike] f polemika f, znanstveni prepir m, besedni prepir; dal teritori par rilevâ in maniere strumentâl contradizions che no àn reson di sei, fûr che par dâ materie di ~ a chei che no vuelin la tutele des minorancis (Pa 02); fâ polemichis polemizirati, načeti prepir; al à dite di jessi displasût ma di no volê fâ polemichis (O). polemist [pole'mist] (pl polemiscj) f polemik m; Pre Josef Marchet al jere un ~ formidabil e cun cuatri riis al meteve a puest chês penis vendudis. (Pa 11/99). polentade [polen'tade] f žrtje polente. polentâr [polen'ta:r] (f polentarie) m 1. polentar m, prodajalec polente 2. polentar m, ljubimec polente, ki rad je polento. polente [po'lεnte] f polenta f; cuei la ~ kuhati polento; Cun chê ramaçade si podeve fâ al plui une biele sflameade, ma cuei la ~ al jere za un afâr seri. (Sg); une slepe di ~ kos polente; ~ sute polenta na suho, brez priloge; ~ cuinçade Wolftraud De Concini nus propon lis recipis de ..."Brovade e muset" , "Palmone di purcit cun polente brustulide", "Gubane" e "Polente cuinçade". (La 03/01). polentine [polen'tine] f 1. dem. od polente 2. obliž m, maža f. polenton [polen'ton] m 1. lenuh m, počasne m 2. → polentâr 2. Polesin [po'lezin] kr.i m Padska delta f. polesin [po'lezin] m FIG raj m, sanjska dežela f. polesse [pole't∫ute] f BOT → pôl. poli [pole't∫ute] f ~ temporâl Lis areis ativadis pe prime lenghe a jerin .. i zîrs temporâi superiôr e median.. , il zîr frontâl inferiôr .. e il ~ temporâl (SiF 03/4, 97-114) poliambulatori [poliambula'tori] adj ?? al riscje pardabon di jessi, senò sierât, almancul ridusût a une sorte di ~. (La). poliandrie [polian'drie] f mnogomoštvo n. policentric [poli't∫εntrik], -iche adj policentričen; ma se si sotlinie il caratar diviersificât, variabil, ~, daviert, e dutcâs residuâl rispiet ai grancj temis de vite dal dì di vuê. (La 05/4); Fossie nassude une Regjon policentriche, cui assessorâts dividûts cun paritât, si varès podût acetâle. (Pa 03/5). policentrisim [polit∫en'trizim] m policentrizem m. poliche ['p‫כ‬like] f → polche. polichetide [polike'tide] f ?? Chei doprâts par la amplificazion dai gjens de ~ sintase (PKS) a jerin: (SiF 02/1, 31-45). policlinic [poli'klinik] m poliklinika f; Ancje a Udin ospedâl e ~ universitari a àn dut in dopli. (Pa). policromâ [polikro'ma:] tr narediti, delati večbarvno, raznobarvo. policromatic [polikro'matik], -iche adj 1. večbarven, raznobarven, pisan 2. FIZ polikrom m, polikromatičen. policromie [polikro'mie] f polikromija f, večbarvnost f; dai fradis udinês Dino e Mirko Basaldella, animade Dal talent pitoric di Afro te vivarose ~ de ceramiche di stamp post-cubist de Crucifission. (CoUd). poliedri [poli'εdri] m MAT mnogoploskvenik m, polieder m. poliedricitât [poliedrit∫i'ta:t] f ?? ; de gnove valutazion des formis di art autoctonis a la promozion di clapis culturâls ingaiadis te difusion dal patrimoni de Patrie furlane te sô ~ maraveose e svareade. (Pa 03/10) polietnisim [poliet'nizim] m polietnizem m. Polifem [poli'fεm] m Polifem m; Nol po vê un voli magari grant come chel di ~, senò al sares un come nô. (BelFa). polifonic [poli'f‫כ‬nik], -iche adj mnogoglasen, polifoničen; Côr ~ di Rude (Provincia). polifonie [polifo'nie] f mnogoglasnost f, polifonija f. polifosfât [polifos'fa:t] m KEM polifosfat m; Intes aghis refluis il fosfar si cjate in trê formis: ortofosfât (PO–34 ), ~ (P2O7) e fosfar leât organichementri. (SiF 03/4, 73-84). polifunzionâl [polifuntsio'na:l] adj večfunkcijski, polifunkcionalen; Tal mês di Setembar e je stade screade la sede di Udin, intal “Centri diurni ~” di vie Micesio, 31. (Pa 03/12). poligam [poli'gam] adj mnogoženski. poligamic [poli'gamik], -iche adj BIOL poligamen. poligamie [poliga'mie] f BIOL, ETNOL poligamija f, mnogoženstvo n, mnogomoštvo n. poligane [poli'gane] f → polegane. poliglot [poli'gl‫כ‬t] adj večjezičen, poliglotski; napisan v več jezikih; ~ m poliglot m; poliglotic [poli'gl‫כ‬tik], -iche adj poliglotski. poliglotisim [poliglo'tizim] m poliglotstvo n. poligraf [po'ligraf] m 1. mnogopisec m; 2. poligraf m, detektor laži; poligrafâ [poligra'fa:] tr razmnožiti, poligrafirati; cheste e sarà soredut la funzion de riviste poligrafade “Il Tesaur de lenge furlane” (Pa 04/05). polimerase [polime'raze] f BIOL polimeraza f; Chescj trê plasmidis a codifichin une famee particolâr di polimerasis B DNA (SiF 03/4, 9). polimorf [poli'm‫כ‬rf] adj mnogoobličen. polimorfisim [polimor'fizim] m polimorfizem m, mnogoličnost f; Il mtDNA al presente un fuart ~ inte lungjece dai fragments di restrizion (RFLP) (SiF 03/4, 9). polin [po'lin] m → pulin. polinomi [poli'no??] m polinom m; Viers la metât dai agns ’80, Simon Donaldson al à introdusût un invariant, clamât ~ di Donaldson (SiF 02/1, 234). polinomiâl [polinomi'a:l] adj polinomialen. poline [po'line] m → puline. polipeptidic [po'li??] adj BIOL polipeptiden. polîr [po'li:r] m → palîr. polisemic [poli'semik??], -iche adj polisemičen. polisens [poli'sεns] m mnogoznačen. polisilap [poli'silap], -abe adj mnogozložen. politecnic [poli'tεknik], -iche adj politehničen; ~ m politehnika f; Ortis al è dal 1943, indotorât li dal ~ di Milan, al à lavorât te “Zanussi eletroniche”(Pa 03/12) politeisim [polite'izim] m mnogoboštvo n. politeist [polite'ist] m mnogobožec m; (o veis di) copâ chescj associadôrs (politeiscj) in cualsisei puest che ju cjatais (Pa 03/12). politeistic [polite'istik], -iche adj mnogoboški. politic [po'litik], -iche adj političen; Efraim: progjet pai rifugjâts politics a Udin (O) za politične pribežnike; lis cronachis diretis dai acjadiments politics e de vite dei citadins politični dogodki, politična dogajanja; fuarcis politichis politične sile; atenzion di dutis lis fuarcis politichis regjonâls.(Pa); ~ m politik m; ~ locâl lokalni politik; ma lis rapresentancis sindacâls a àn intenzion di stiçâ i politics locâi e lis dirigjencis sindacâls (O); che lis nazions a son stadis creadis e dissegnadis su lis cjartis gjeografichis di politics europeans sicu Bismark (Pa). politicant [politi'kant] m politikant m, politikar m; Mi riferìs ai timps che papis politicants e fraris esaltâts a berlavin: «Dio lo vuole!». (Pa 03/2); e dai puliticants di Rome e i proveditôrs e ducj i altris che nus jemplin lis scuelis di mestris bassarûi (Mucci) politiche [po'litike] (t. pulitiche) f 1. politika f; cun la organizazion di iniziativis culturâls, musicâls, sociâls e politichis in pro de lenghe e culture furlane..(O); alte ~ visoka politka; fuarce politiche politična sila (Pa 7/99); ~ linguistiche jezikovna politika; ..sensibilizâ i citadins sul teme des politichis regjonâls ..(O 26/5/2001) krajevna politika; ~ monetarie monetarna politika; Preconizant che la Finanziarie dal 2003, come chê dal 2002, riferide ae ~ monetarie, fiscâl e de spese publiche (Pa 03/4); ~ tarifarie Se la Regjon no intarven, la ~ tarifarie di “Trenitalia cargo Spa” dal I di Zenâr (Pa 03/12) 2. FIG politika f, diplomacija f, pristop m, previdnost f, preudarnost f; o ai racomadât di vê un pocje di ~ cul cont Pio (F); i vûl ~, fantats, se si vûl vinci cul onôr (F) ..potrebna je preudarnost..; par ~ preračunano. politicizât [politit∫i'za:t], -ade adj politično obarvan; dai partîts di centri-diestre che a àn mostrât di no vê masse gradît i intervents fats ta chê ocasion, judicâts di lôr masse "politicizâts". (O); ~ m politično obarvani. politicon [politi'kon] m (akreš. od → politic) F veliki politik, zvit, prebrisan politik; al à tornât a nassi un "Islam strambît", imbastît di pueste di politicons che no an nuie ce fâ cul Islam vêr. (Pa). politolic [poli't‫כ‬lik] m politolog m; svilupade di cierts studiôs merecans, massime il ~ J. Goldstein (Pa 04/07). politologjic [polito'l‫כ‬ăik], -iche adj politološki. politologjie [politolo'ăie] f politologija f. poliuretani [po'lin] m poliuretan m; Compuartament compagn si à se i filiots a son di un materiâl che nol rive a peâsi cul ciment idrât (par esempli fìbris in poliuretani). (SiF 03/3, 97). polivalence [poliva'lent∫e] f polivalenca f. polivocalitât [polivokali'ta:t] f polivokalnost f; Funzions, regulis e significâts de ~ di tradizion orâl intune val ladine dolomitane (La 06/2). polizai [poli'tsai] m policaj m; Ma ai 4 di Zenâr dal 1969, memoreant tal municipi di Avole doi sotans finîts sot dai polizais (Pa 02). polize ['p‫כ‬litse] f 1. (ob)račun m 2. metisi in ~ najaviti poroko. polizie [poli'tsie] f policija f. poliziesc [politsi'esk] adj policajski; Il guvier al lasse fâ cence bati cee, inmanetant dutcâs, cuntune presse pardabon poliziesche, cualsisedi talian che al olsi di vierzi il bec. (Pa 03/4). polmon [pol'mon] m → palmon. polmonâr [polmo'na:r] adj pljučen, pulmonalen. polmonite [polmo'nite] f pljučnica f. polo ['polo] m → pôl; Un grant polo sanitari cun sede aministrative a Udin (La 07/02) polo ['polo] m ŠP polo m. polonês [polo'ne:s], -ese adj poljski; ~ m 1. Poljak m 2. poljščina f Polonie [po'l‫כ‬nie] kr.if Poljska f. Polonie [po'l‫כ‬nie] os.if Apolonija f. polpe ['p‫כ‬lpe] f 1. pulpa f, sadno meso n 2. KUL meso (brez kosti in maščobe) 3. ANAT pulpa f 4. FIG jedro n. polpete [pol'pεte] f 1. ANAT meča f 2. KUL polpeta f, sesekljana jed; al mi à cjolt la ~ fûr dal plat ukradel je to, kar je moje. polpeton [polpe'ton] m KUL debela polpeta f. polpôs [pol'po:s], -ose adj 1. mesnat (sadež) 2. FIG vsebinsko bogat (pogovor ipd.). pols ['pols] m 1. ANAT zapestje n 2. MED utrip m, pulz m; utripanje n; calcoladôr eletronic di ~ elektronski merilec utripa 3. FIG utrip m; chei di là vie a sintin il ~ dal Paîs cussì. (scritorsfurlans) 4. FIG krepek značaj, moč f, odločnost f; un om di ~ energičen človek; → conole. polsâ [pol'sa:] it počivati, odpočiti se, narediti premor; Une dì che Liseo al passave di che bande, si è fermât a ~ in che cjamarute (glesie). polsade [pol'sade] f kratki počitek, premor m, odmor m. polsât [pol'sa:t], -ade adj 1. spočit 2. umirjen, počasen, premišljen, preudaren. polse ['polse] f počitek m, odmor m. polset [pol'sεt] m zapestnica f. polsin [pol'sin] m OBL 1. zapestnik m, rokavec m 2. manšeta f. poltron [pol'tron] adj len; ~ m lenuh m; Il ~ al met la man tal plat, e po si strache tal metile in bocje. (Bibl-Sprocs); fâ i poltrons lenariti; Al veve di jessi biel fâ i poltrons se si veve la femine dongje (Sg). poltronâ [poltro'na:] it lenariti. poltronarie [poltrona'rie] (t. poltronitât) f lenarjenje n, lenoba f. poltroncine [po'lin] m ?? poltrone [pol'trone] f 1. naslanjač m, fotelj m; Se Parigj al vâl une messe, ancje une ~ ministeriâl e po valê la cjadree di un funzionari. (Pa) 2. FIG lena ženska. poltronementri [poltrone'mentri] adv leno, lenobno. poltronitât [poltroni'ta:t] f → poltronarie. poluzion [polutsi'on] f polucija f. polvar ['p‫כ‬lvar] m 1. prah m; netâ di ~ prah obrisati; polvars lizers drobni prah 2. prašek m 3. FIG denar m. polvariç [po'lin] m ?? polvariere [polvari'εre] f VOJ smodnišnica f; I nestris, par esempli, a vevin sedis cjamps di prât là che e je cumò la ~ (Natisone/miti). polvarin [polva'rin] m FARM prašek m. polveriere [polveri'εre] m → polvariere. polvin [pol'vin] m → pulvin. polzet [pol'džεt] m → pulzet. polzete [pol'džεte] f → pulzete; impît di lâ a cjase a durmî a stevin li a sburî fûr il morbin cjanta and a cualchi ~ (Percude) pomade [po'made] f FARM, KOZMET pomada f. pomâr [po'ma:r] m sadno drevo; Lì sot e côr une spalere di pomârs che a finissin là che al comence il bosc. (BrLi). pomarûl [poma'ru:l] m (neobič.) podajalec sadja. pomât [po'ma:t], -ade adj (pri konju) lisast, pegast. pome ['p‫כ‬me] f sad m, sadež m, plod m; pomis sadje n; Un bon pomâr nol fâs pomis vidricis (Bibl-Lc). pomice ['p‫כ‬mit∫e] f → pomighe: piere pomice MIN votlič m (kamen); Une dì o chê altre bisugnave ch'al vignìs lì cuntune piere pomice e un vernîs nere par netâ il marmul.. (Sg) pomidoro [pomi'd‫כ‬ro] m → tomat. pomigâ [pomi'ga:] tr snažiti (gladiti) z votličem. pomighe ['p‫כ‬mige] f MIN, VULK plovec m, votlič m. pomodoro [pomo'd‫כ‬ro] m → tomat. pompâ [pom'pa:] tr sesati, črpati, polniti, goniti. pompe I ['p‫כ‬mpe] f MEH črpalka f; ~ di benzine bencinska črpalka; ~ eletriche električna črpalka f; il consum de ~ eletriche si lu pues stimâ (CoUd). pompe II ['p‫כ‬mpe] f sijaj m, veličanstvo n. pompelm [pom'pεlm] m BOT grapefruit m (Citrus decumana), grenivka f. pompîr [pom'pi:r] m gasilec m. pompon [pom'pon] m VOJ okrasni čop m. pompôs [pom'po:s], -ose adj sijajen, gizdav. pomposementri [pompoze'mentri] adv sijajno, gizdavo. pomul ['p‫כ‬mul] (pl pomui) m 1. predmet v obliki majhnega jabolka 2. glavica f (igle, vžigalice ipd.) 3. ~ dal braç ANAT (mišica) biceps m. pomule ['p‫כ‬mule] f 1. BOT zrno n, jagoda f 2. pomulis sadje n, sadeži m; pomulis di bosc gozdni sadeži. pomulut [pomu'lut] m POET, ANAT prsna bradavica, sesek m. pon ['pon] v: pon e jeve → jeve. ponâr [po'na:r] m 1. kokošnjak m, kurnik m; parâ a ~ leči, iti spat; menâ a ~ peljati spat; PROV lis Macis di Zenâr/ la buine filandere à di parâlis a ~ . po-nasem [po'na∫em] m slovensko narečje „po našem”; sicu lis feveladis protovenitis, il rosean, il bisiac, il sauràn, il ~ (partitrepublichefurlane). ponche ['ponke] f GEOL glinasti skrilavec m; → carantan. poncje ['ponqe] f → ponche. pondâ [pon'da:] tr znesti jajce. ponderât [ponde'ra:t], -ade adj pretehtan, premišljen. ponderazion [ponderatsi'on] f premislek m, preudarek m. pondi ['pondi] tr → pondâ. ponghe ['p‫כ‬nge] f → ponche. poni ['poni] tr in refl → pogni. pont ['p‫כ‬nt] m 1. pika f, točka f; tu âs sîs ponts di resons imaš stokrat prav; o sin rivâts a cierts ponts che prišli smo do točke, da; nancje un ~ di dubi niti pikice dvoma; vistût in ~ e cuindis zelo lepo oblečen; in ~ v pravem trenutku, pravilno; a ~ a ~ korak za korakom, al ~ des siet točno ob sedmih; a àn ilustrât i dâts di un studi precedent fat de societât su 45 ponts di rilevament dal comun (O); par fîl e par ~ ?? Par fîl e par ~, i derits dai furlans 90 DÎS PE “RAI” FURLANE (Pa 03/2); ~ di partence izhodiščna točka ; Chescj risultâts a son il ~ di partence par il disvilup di metodis di control biologjic de malatie. (SiF 03/4, 9); ~ di riferiment referenčna točka; intune schirie di programs che a son deventâts un ~ di riferiment par dute la "sene musicâl" furlane (O); ~ di vendite prodajna točka, enota; dai ponts di vendite frecuentâts, e v.i. (SiF 03/3, 69-81); ~ Omeghe točka omega; consecuence teologjiche de figure corispondente a la funzion di onde dal Pont Omeghe. (SiF 03/4, 133); ponts e liniis PSIH točke in linije; altri personaç famôs che plui tart al lassarà la sience sperimentâl par lâ daûr des sôs ideis su “ponts e liniis” dal cuarp (SiF 02/1, 155-165) 2. (temp.) stopinja f 3. trenutek m; priložnost f 4. problem m, vprašanje n, točka f. 5. vidik m, stališče n, nalečo n, gledišče n; ~ di viste s stališča; duncje dal ~ di viste congjunturâl, la produzion e mostre une incressite dal 4,4% e la vendite dal 3,3 (O). ?? in pont e in blanc Ma chest fat nol è dabon capitât in pont e in blanc. (La 07/04) Pont ['p‫כ‬nt] kr.i m Pont; Parts, medians, elamits, int de Mesopotamie, de Gjudee e de Capadocie, dal ~ e da la Asie (Bibl-Az) .. v Pontu in Aziji. pontâ [pon'ta:] tr 1. priostriti; (iglami) speti 2. (z)bosti; pičiti; napasti 3. upreti se (v kaj), (za)staviti; truditi se; nameriti, naperiti; o vin di pontâ massime su lis minorancis lenghistichis (Pa) 4. staviti (pri igri). pontade [pon'tade] f 1. vbod m, sunek m 2. FIG zbadanje n 3. IGRE stava f 4. izdaja f, oddaja f, emisija f; Cun cheste ~ si sierade ancje cheste stagjon di Friûl in Rêt (Onde). pontadôr [ponta'do:r] m 1. VOJ merilec m 2. IGRE stavec m 3. ki zapisuje odsotnosti z dela. pontadure [ponta'dure] f 1. šiljenje n 2. spenjanje n, pripenjanje n 3. zapisek odsotnosti z dela; ukor m. pontâl [pon'ta:l] m (koničast) okov. pontapet ['p‫כ‬n??] m → pontepet. pontarûl [ponta'ru:l] m 1. prebijač m; Di solit ancje lis stangjis, sei chês orizontâls che verticâls, a vignivin scjaldadis e po batudis cuntun ~ a bulin, opûr stuarzudis a torteon.(Scf); E intaiave te scuarce lis sagumis dai cjampanîi cuntun ~ (Mar) 2. 3. ~ di vassiel vrtalo n, zatičnik m; navrtina f (v sodu). pontât [pon'ta:t], -ade adj 1. zakrpan, pokrpan, krpan (obleka) 2. FIG ranjen 3. ~ intun palmon MED jetičen, tuberkulozen 4. ~ sot di une ale pijan, vinjen, (rahlo) zadet 5. ore pontade → ore-pontade. pontatic [pon'tatik] m JUR, HIST mostnina f (davek za prečkanje mostu). ponte ['p‫כ‬nte] f 1. ost f, konica f, skrajna točka f; Anzit cu lis pontis dai dets e lave a finî sot de stofe, e lui al imagjinave che e rivàs a cjareçâsi lis pontis des tetutis. (Daidussi); su la ponte dai pîts ?? Linde, jevant su la ponte dai pîts (PauluzzoN) 2. zbadanje n, bodljaji mpl, FIG bojni sunek m. Ponteà [ponte'a] kr.i f (Sant Pieri Dai Sclavons) Petjág (IT Ponteacco). ponteban [ponte'ban] adj iz Tablje; Ai 25 di Zenâr une altre convigne sul slas politic dal lider ~ le à organizade a Sedean (Pa 02); ~ m prebivalec Tablje. Pontebane [ponte'bane] m REL Pontebana, Tabljska cesta (ime ceste, ki vodi v Tabljo/Pontebba); po dopo al voltà lis spalis e si invià a cjapâ la ~ (Sg) in se je napotil, da bo šel po »Pontebani«. Pontebe [pon'tεbe] kr.i f Tablja f (IT Pontebba) (Ud). pontefìs [ponte'fis] m najvišji duhovnik m, papež m. pontegjâ [ponte'ăa:] it → pontizâ. pontelâ [ponte'ăa:] tr podpreti; ancje se al semee che Francesc al vedi volût ~ la glesie che e colave e Milani al vedi volût dâi un poc a un edifici (Bel). pontepet [ponte'p??] m sponka f; broška f, naprsna igla f. pontesel [pon'tezel] m mostiček m. pontezadure [pontedža'dure] f stava ločil; Al fâs di Prolic e al lei il prolic di un rodul, sbaliant la ~. (ShW). pontificâ [pontifi'ka:] (o pontifichi [ponti'fiki]) it 1. opraviti, opravljati pontifikalni obred 2. FIG (šalj.) govoriti, nastopati slovesno, vzvišeno. pontificâl [pontifi'ka:l] adj 1. REL papeški, pontifikalen 2. FIG slovesen, dostojanstven; ~ m 1. REL pontifikalni obred 2. REL pontifikale (knjiga). pontine [pon'tine] f → puntine. Pontis ['pontis] kr.i ?? Che al sinti, se propit i ten, parcè no lino a Pontis? (BrLi). pontît [pon'ti:t], -ide adj priostren, zašiljen, koničast. pontolâ [ponto'la:] tr (redko) krpati; → pontâ. pontizâ [ponti'dža:] tr (redko) 1. pikčati; punktirati 2. FIG vriniti, vrivati. pontuâl [pontu'a:l] adj natančen, točen. pontualitât [pontuali'ta:t] f natančnost f, točnost f. pontualmentri [pontual'mentri] adv točno, o pravem času. pontude [pon'tude] f konica f; ~ di curtìs (carn.) ščepec m; ûfs sbatûts benon, zontà formadi nostran gratât e a fetutis une ~ di curtìs di bicarbonato (Natisone/furlanis). ponzi ['pondži] tr, it, refl → sponzi. Ponzi ['p‫כ‬ntsi] os.i m Poncij; ~ Pilât Poncij Pilat; Al jere l’an cuindicesim dal ream di Tiberi Cesar: ~ Pilât al jere governadôr de Gjudee (Bibl-Lc) ko je bil Poncij Pilat upravitelj Judeje. ponzint [pon'džint] adj → sponzint. ponzude [pon'džude] f → sponzude. poolade [poo'lade] f → povolade. pop ['pop] m MUZ pop ; pe prime volte lis puartis a la musiche ~-rock (Leng). Poparià Ronchi [popari'a 'ronki] kr. i f (Pavie) Popereacco. popolâ [popo'la:] (o popoli [po'p‫כ‬li]) tr obljuditi, naseliti; de scuele e de salût e bramant di tornâ a ~ la mont cence promovi lis condizions par resisti (Pa); ~si refl napolniti se z ljudstvom, obljuditi se. popolan [popo'lan] m ?? Il sun de cjampane, par ordin dal Cabaletto a un ~ (chel stes che al strissine sul prât il taulin e ce ch’e covente par scrivi) (Mar) popolâr [popo'la:r] adj 1. ljudski; che no cuvierç nancje la metât de dibisugne, ma soredut sul finanziament ~, venastâi su un particolâr "abonament"..(O); Tal 1986 e à organizât la prime edizion dal festival "Gnos Furlanis" (musiche, teatri, incuintris, fieste ~)(O); teatri ~ ljudsko gledališče; E larà indevant fintremai ai 21 di Avrîl la III Rassegne regjonâl di teatri ~ (Pa); volontât ~ volja naroda; chê che e je la volontât ~ 2. poljuden, priljubljen, popularen; In Friûl no nus mancjin musichis - popolârs e studiadis, sacris e profanis, antighis e modernis (Pa). Popolâr [popo'la:r] m POL ljudska stranka f; E je di fat nassude la Federazion dai Popolârs Europeans (Pa). popolaritât [populari'ta:t] f 1. poljudnost f, priljubljenost f, popularnost f; la television "TeleFriuli" e veve la massime ~ cuant che te sô programazion a jerin trasmissions in lenghe furlane 2. obljudenost f, gostota naseljenosti. popolarizâ [popolari'dza:] tr popularizirati, poljudno napraviti. popolât [popo'la:t], -ade adj obluden, poseljen, naseljen; poln. popolazion [popolatsi'on] f 1. prebivalstvo n; Lis trasmissions di servizi e pes fassis disvantagjadis de ~. (O); cuarp che al à vût une gruesse part intal jutori aes popolazions colpidis dal taramot.(O); invecjament de ~ staranje prebivalstva; cul invecjament de ~ europeane (Pa) 2. ljudstvo n; Dut câs, al incuintri di chel che al intraven cu lis ~ umanis, nol pâr che a sedin fatôrs limitatîfs de lôr incressite (Pa) 3. FIG populacija f; 1,1% de ~ universitarie totâl. (Pa); Rispiet a la ~ scuelastiche furlane, i fruts che a vegnin di altris paîs dal mont a son il 2,8% tal Friûl ocidentâl.. (Pa); ~ ative aktivno prebivalstvo; e la incressite de ~ ative. (Pa 04/03). popolôs [popo'lo:s], -ose adj obljuden, naseljen, gosto naseljen. poponian ['p‫כ‬pul] m ?? L'abside e je che poponiane cui afresc dal XI secul e li pituris dal sufit (praxisfriuli). popul ['p‫כ‬pul] m 1. ljudstvo n; narod m; tae, ribalte e bute in fas ~ alt e ~ bas 2. prebivalstvo n; siôr ~ e done int (t. ~ e int) (navadni) ljudje n, množice f; Ce disial siôr Popul e done Int? Kaj pravijo ljudje? 3. župnija f. populâr [popu'la:r] adj → popolâr. popularitât [populari'ta:t] f → popolaritât. popularizâ [populari'dza:] f → popolarizâ. populazion [populari'dza:] f → popolazion. populisim [populari'dza:] f populizem m; ma no intal esercizi de democrazie che dispès e ven talpassade di un ~ deteriôr. (Pa 04/02). populôs [popu'lo:s], -ose adj → popolôs. pôr ['po:r] m 1. ANAT pora f, znojnica f 2. FIZ pora f. pôr ['po:r] m → puar. porc ['p‫כ‬rk] adj svinjski, ostuden, gnusen. porcade [por'kade] f svinjarija f, umazano, podlo dejanje n. porcarie [porka'rie] (t. porcjarie) f svinjarija f. porcelane [port∫e'lane] f porcelan m. porcelete [port∫e'lane] f ZOOL jeseter m (Acipenser sturio). porche [port∫e'lane] v: dî la ~ di un koga opravljati, slabo govoriti o kom; Difat i comuniscj no puedin doprâlu ancje se al à dit la ~ dai democristians (Bel). Porcie [port∫e'lane] f Porcia f; E je roture tra dirigjence aziendâl e sindacâts sul acuardi pai volums al stabiliment Electrolux Zanussi di ~. (O). porcjâr [port'qa:r] m 1. svinjski pastir; ~ imperiâl E al cjolè a vore il princip come ~ imperiâl. (Zili) 2. svinjak m. porcjarie [porqa'rie] f → porcarie. porcjarut [porqa'rut] m ZOOL repaljščica f (Saxicola rubetra). porco ['p‫כ‬rko] adj (it.) svinjski; ~ can Jo o larès pluitost cun lis muiniis che cui plevans ancje se oramai a son dutis vecjis o in vatican. ~ can. (musichefurlane). porconâ [porko'na:] it/tr preklinjati, kleti; Ma chel altri al continuave a ciulâ e a ~. (Sg) Ampak drugi ni odnehal piskati in preklinjati. porconadôr [porkona'do:r] m porcone [porko'na:] ?? E magari a disin che la massarie no à religjon parceche a ~ su e jù dut il dì pe cjase. (BelFa). Pordenon [porde'n‫כ‬n] kr.i m Pordenon m (IT Pordenone, DE Portenau); Gurize e inglorie la sô gjulianitât. ~ la sô vignesitât. (La 05/4); provincie di ~ Pordenonska pokrajina // < lat. Portus Naonis. Pordenon [porde'n‫כ‬n] kr. i m → Daçan Di ~; → Pasian Di ~. pordenonês [pordeno'ne:s], -ese adj pordenonski; ~ m 1. prebivalec Pordenona 2. Pordenonska pokrajina; dal Gurizan al Udinês, al Pordenonês, ae Cjargne e a dute la mont. (Patrie 06/1). pore ['pore] f → pôre. pôre ['po:re] f strah m; l’impuartant al è di no vê ~ pomembno je, ne imeti strahu; cence ~ brez strahu da, ne da bi; o podìn dî cence ~ che (Onde); fâ ~ strašiti; no vê ~ in ne bati se česa; di ~ di (/che) iz strahu pred; vignî la ~ a cdn bati se (Sg); cu la ~ che (s strahom) da ne, ne da (bi); pes scjalis cu la ~ che cualchidun mi viodi po stopnicah, (s strahom) da me ne bi kdo videl; di ~ che da ne (bi); Va di râr te cjase dal to conpagn, di ~ che si stufi e tu i vadis fûr dai voi. Poredko zahajaj v hišo svojega bližnjega, da se te ne naveliča in te ne zasovraži. (Prg 26,17); par ~ che iz strahu, da ne (bi): a bombardavin la stazion feroviarie di Cjasarse e par ~ che cualchi bombe e colàs su la scuele, i fruts a jerin stâts mandâts intun altri puest. Bombardirali so železniško postajo Casarse in iz strahu, da ne bi kakšna bomba padla na šolo, so poslali otroke na drugo mesto. poretule [po'rεtule] f BOT divja čebula, čopasta hrušica (Muscari comosum); → puâr salvade. porfîr [por'fi:r] m MIN porfir m. porfit [por'fi:r] m → porfîr; Di porfit ros cun cjavalîrs in riliêf. (Pa 05/04); La strade no je tant biele; in cualchi toc o vin asfalt rot misturât cul porfit. (Pa 06/3). pornografic [porno'grafik], -iche adj pornografski. pornografie [pornogra'fie] f pornografija f; And è certs libris religjôs, soredut devozionâi, di une brutece uniche e di une ecuivocitât che e rasente la ~. (Bel). porone [po'rone] f hud strah, groza f. porôs [po'ro:s], -ose adj porozen; luknjičav, luknjičast; prepusten. porpedan [porpe'dan] adj nanaša se na Porpetto; ~ m prebivalec Porpetto. Porpêt [por'pe:t] os.i m Porpetto (UD); In fuarce dal seguitîf tratât a la Austrie a restavin: Gurize,..., Favuîs, S.Zorç, ~ (Storie); Cjiscjel di ~ Grad Porpetto. porpure ['p‫כ‬rpure] f → purpure. porpurine [porpu'rine] f → purpurine. portadôr [porta'do:r] m → puartadôr. portâl [por'ta:l] m (spletni) portal m; ~ in costruzion portal v izdelavi; il 56% al à un sît internet atîf e il 9% al à un ~ in costruzion. (Friûl in rêt). portament [porta'ment] m → puartament. portantine [portan'tine] m → puartantine. portel [por'tel] m → puartel. portele [por'tele] f → puartele; e vierzeve la portele cun ande impicotide (PauluzzoN) portelon [porte'lon] (t. sportelon) m 1. nasipalnik (ki preprečuje vid) 2. v pl (šalj.) očala npl. portent [por'tεnt] m čudo m, čudež m; Dut a bot e a valop a si jere spandude la vôs che al jere saltât fûr chest Nazaren, fî di un marangon, che al faseve ogni sorte di portents e miracui (Pa 03/8). portentôs [porten'to:s], -ose adj 1. čudovit, čudežen 2. izjemen, izreden, odličen, vrhunski. portiere [porti'εre] f → puartiere. portîr [por'ti:r] m → puartîr. portland [por't??] m GRAD portland (cement); Nome par fevelâ di ciment, al timp dal taramot si doprave cuasi simpri dome il ~ 325 (SiF 03/3, 97). portoghês [porto'ge:s] → portughês. Portogruarês [portogrua're:s], -ese adj območje okoli Portogruarja; scritôrs e amants de lenghe furlane dal latisanês e dal Portogruarês publicâts tal secul mîlenûfcent.(Basse). porton [por'ton] m → puarton. portonat [porto'nat] m ?? In somp, là che il mur al va a murî intor dal ~, si è invecit formât un cjanton protet (Mar) portoncin [porton't∫in] m ?? Ma la prime, plui alte, cui balcons e un biel ~ vert, stabilide e sblancjiade, a veve la ande di sei di cualchi siôr (Percude). portonîr [porto'ni:r] m → puartonîr. portonzin [por'ti:r] m → portoncin; portuâl [por'ti:r] m pristaniščen; citât ~ pristaniščno mesto; Triest al podarà cussì gjestî in maniere autonome la sô grande prospetive di citât ~ internazionâl al servizi de Mitteleurope. (La 05/6). Portugal [portu'gal] kr.i m Portugalska f. portughês [portu'ge:s], -ese adj portugalski; ~ m 1. Portugalec m 2. portugalščina f; si à la traduzion in ~ di poesiis des trê leteraduris ladinis (scritorsfurlans). porzion [portsi'on] f 1. porcija f; mi merti la ~ dople (MazzonIol) 2. delež m; Cheste regjon e cjape dentri une ~ di 8,4 kbp che e je stade secuenziade dal dut te culture Ep155 e e mostre la presince di doi introns. (SiF 03/4, 9); → purizion. pôs ['po:s] adj → pôcs. poscjalât [posqa'la:t], -ade adj → imposcjalât. poscrit [pos'krit] m post scriptum m. pose ['poze] f 1. pavza f, odmor m, premor m 2. poza f; drža f 3. FOTO osvetlitev f, ekspozicija f 4. MUZ pavza f. positîf [pozi'ti:f] -ive adj 1. zanesljiv, siguren, neutaljiv, nedvomen; vicevierse al è ~ che cheste strade e je avonde viele (F); jo no sai nuie di ~ 2. pozitiven, dober, (o osebi) FIG pozitiven, realen, resen, dobrega mišljenja, dejaven; Di fat la riunion di miercus tra lis parts pe firme dal acuardi no à vût esit ~ (O); i lavoradôrs a àn judicât in maniere une vore positive la novitât (Pa 7/99); opare di un sindic ~ (F) delo nekega dejavnega župana 4. konkreten, točen, določen, resničen, dejanski; e une reson a jere: une reson positive (F); la sperance di rivâ in Place San Marc, cheste volte e je positive (F). positivementri [pozitive'mentri] adv nedvomno, brez dvoma, dejansko, zanesljivo. positivisim [poziti'vizim] m pozitivizem m. positivist [poziti'vist] adj pozitivističen; In chest contest ~, lis domandis sul stamp “Diu esistial?”, “Isal unic?” (SiF 03/4, 133); ~ m pozitivist m. positivistic [poziti'vistik], -iche adj pozitivističen. positivitât [pozitivi'ta:t] f pozitivnost f, realnost f, konkretnost f; si po dî che cheste mediocritât e je ~, soliditât, sostanzie e sancirece.(Pa 6/99). positron [pozi'tron] m FIZ pozitron m; emission di ~ emisija pozitrona; La tomografie a emission di positrons (PET) e la resonance magnetiche funzionâl (fMRI) a àn permetût ai neurosienziâts (SiF 03/4, 97-114). posizion [pozitsi'on] f 1. položaj m, pozicija f; abusâ de sô ~ zlorabiti svoj položaj (Mar) 2. VOJ položaj m; dulà che i artilîrs nemîs a batevin viers lis posizions talianis. (Pa 02). posizionament [pozitsiona'ment] m pozicioniranje n; Rispiet al rodul e al ~ globâl, i doi sistems – Friûl e Triest – no son lafè in competizion (Pa 06/2). posizionâ [pozitsio'na:] tr pozicionirati, namestiti, spraviti, postaviti v položaj, naravnati; Par doprâ dut il spazi disponibil, bisugne ~ il cursôr al inizi (Provincia); ~si refl postaviti se v položaj, pozicionirati se. posizionât [pozitsio'na:t], -ade adj pozicioniran, v položaju. pospast [pos'past] m desert m, sladica f. posponi [pos'poni] tr 1. dajati zadaj; zapostaviti, zapostavljati (t. FIG) 2. odložiti, odlagati. possade [po'sade] f 1. jedilni pribor m; slargjant un tavauç grant e metint in bon ordin plats e possadis. (Sg); ~ di arint srebrni jedilni pribor; jessi une buine ~ FIG biti dober jedec 2. pogrinjek m. possance [po'sant∫e] f moč f, krepkost f, zmožnost f. Possec [po'sεk] kr. i f (Bertiûl) IT Pozzecco. possedi [po'sedi] (possêt, possedis, possêt) tr imeti v posesti (oblast); Nol possedeve nuie che il sultan o che i siei soldâts no podessin gjavâi. (Pa 02). possediment [posedi'ment] m posest m, posestvo n; La Austria, invecit, e ereditarà ducj i possediments spagnûi in Italie (Natisone/furlanis). possent [po'sεnt] adj mogočen, močan; ~ m mogočnik m. possès [po'sεs] m posest m, posestvo n; considerât necessari pe strategjie di difese dai soi ~ in tiereferme (Storie); Dentri di sîs mês si varà di vê il verbâl di consegne dai bens, i Comuns a podaran jentrant in ~ subite (O). possessîf [pose'si:f], -ive adj svojilen. possession [posesi'on] f posest f, posestvo n; Daprûf Aquilee, la innomenade citât romane, si slargje la aziende model di Munistîr, che e je ~ dal baron Ritter von Zahony. (La 06/1); che il cont di Gurize al vendeve a Valeri Bertolt di Spilimberc une vore di possessions e derits (Mar). possessôr [pose'so:r] adj posesten; O cjatìn ancje l’eroi ~ di un mieç magjic (Patrie 06/1); ~ m posestnik m, lastnik m. possibil [po'sibil] adj možen, mogoč; che si scuen vê tai rivuart di un amì che nol è ~ di dismenteâsi (Pa); ~ m možnost f, možno n; fâ ogni ~ napraviti, narediti vse možno; o ai insistût su la necessitât di fâ il ~ par che la "masse neologjiche" che si pense di creâ no snaturi e no stravuelzi il furlan (Pa); par cirî di ridusi il plui ~ il numar dai lavoradôrs coinvolts te crisi..(O) kar se da... possibilist [posibi'list] adj POL posibilističen; e al ategjament cussì balarin, ingredeât, conciliant e contraditori, cussì ~ e pôc evangjelic tun setôr vitâl come chest. (Pa 03/2); ~ m POL posibilist m; No podevin lâ simpri ben i rapuarts tra il "radicâl" Marchi e i politics possibiliscj dal Moviment autonomist (O). possibilitât [posibili'ta:t] f možnost f, zmožnost f; che mi domandin, midiant dai mieçs telematics, su la ~ di cjatâ un puest in Friûl (Pa); lis possibilitâts di studi e di lavôr tal forest (Pa). possibilmentri [posibili'mentri] adv možno, mogoče. possidence [posi'dεnt∫e] f posest f, posestvo n; posestništvo n, posestno pravo n. possident [posi'dεnt] m posestnik m. post ['post] post, po; Chês sul teritori a rivuart dai problemis ~-taramot (O) popotresne težave; prob. post (Glemone 1591 - Lorenzago di Cjadovri, prob. post 1651). postâ [pos'ta:] tr in refl → impostâ. postadementri [postade'mentri] adv (redko) posebej, nalašč; e lu spietà ~ dongje la puarte de sô cjamare. postadiç [posta'dit∫], -ice (pl postadiçs [-'dits]) adj 1. (pos. o pticah, ki se ne selijo) stalen; chei puars montagnûi postadiçs, che a si vantin di conservâ ancjemò la tradizionâl semplicitât di Noè. 2. sedeč; vite postadice življenja brez gibanja; e no stâ a fâ chê vite postadice; fâs moto par stâ san. postai [pos'tai] adv morda, mogoče; si maride il Toni? ~!. postât [pos'ta:t], -ade adj → impostât. postazion [postatsi'on] f 1. VOJ položaj (enote) f; secretari F. De Gregori, comandant de ~ osovane su lis malghis di Topli Uork..(Pa 02) 2. postojanka f; ufierte dal turisim invernâl si concentrarà simpri di plui in pocjis postazions turistichis. (Pa) 3. ~ di lavôr delovno mesto; Par intant o vin domandât il contribût par vê il coretôr ortografic e il dizionari su ogni ~ di lavôr. (Pa 02). postbelic [post'bεlik], -iche adj povojni; Passât il prin periodi ~ e ancje la recession (bassafriulana). postcristian [postcristi'an] adj pokrščanski, postkrščanski; e che dopo ogni ete di afirmazion e regne une di negazion, che a ogni civiltât di dopo, postcristiane o postmoderne che si le clami (Pa 8-9/99). postedizion [posteditsi'on] f ?? e che po si scuen butâju vie a man, sedi domandis sofisticadis che a puedin eliminâ un biel toc dal lavôr di ~. (SiF 02/1) postfazion [postfatsi'on] f (v knjigi) spremna beseda (pisatelja); Par chel che o sai - al à scrit te ~ il diretôr dal Centri (Pa 02). poste ['p‫כ‬ste] f mir m, odmor m, počitek m; al va dilunc a scrivi cence ~. postelegrafic [postele'grafik] m poštni in brzojavni uslužbenec; postelegrafonic [ '?? ] adj poštni in brzojavni; al à comunicât la intenzion de aziende di meti in mobilitât 163 lavoradôrs postelegrafonics de nestre regjon (O) poštni in brzojavni uslužbenec; ~ m poštni in brzojavni uslužbenec. posteme [pos'tεme] f MED ulje n, tvor m. posteriôr [posteri'o:r] adj zadnji, kasnejši; ~ m FIG (šalj.) zadnjica f; cul cjâf jù bas e alt lu ~. posteritât [posteri'ta:t] f zanamstvo n, potomstvo n. posticipâ [postit∫i'pa:] (o posticipi [pos'tit∫ipi]) tr odložiti, odlašati. posticipât [postit∫i'pa:t], -ade adj naknaden, dostorjen, preložen; La mostre e à duncje vût un grues sucès, testemoneât ancje de sierade posticipade di un mês par vie de sdrume di prenotazions rivadis. (O). postilion [postili'on] m postiljon m, poštni voznik m. postin [pos'tin] m poštar m, poštni sel; E cussì, doi agns daspò, il ~ i puartarà une letare compagne a cheste (Mucci). postindustriâl [postindustri'a:l] adj postindustrijski; O vin fat il passaç a la fase industriâl e ~, come lis regjons plui grandis e sioris (Pa 10/99). postindustrializazion [postindustrialidzatsi'on] f postindustrializacija f; Però, soredut al dì di vuê tai timps de industrializazion o de ~ (Patrie 06/1). postîr [pos'ti:r] m poštar m, pismonoša f; capite il ~ cuntune letare esprès di Vignesie. postmodern [postmo'dern] adj postmoderen; che a ogni civiltât di dopo, postcristiane o postmoderne che si le clami (Pa). postmodernitât [postmoderni'ta:t] f postmodernost f; Al è tipic de ~ chest cirî di sorplantâ la cuintriposizion categoriche (Pa 02). postpalatâl [postpala'ta:l] adj postpalatalen. postposizion [postpozitsi'on] f 1. zapostavitev f, postpozicija f; L’acent si conserve tal câs di ~ di un pronon (OLF 2002) 2. postpozicija f. postproduzion [postprodutsi'on] f FILM postprodukcija f. postpunk [post'poni] m postpunk m; cinc zovinis norvegjesis che a fasin une musiche crude che si pues definî ~. (Ta). Postregne [po'strεñe] kr. i f (Srednje/Stregne) Podsrédnje (Podsriédnje) (IT Postregna). postroman [postro'man] adj postromanski; Cumò, dentri di cheste suaze o podìn plaçâ une vision di Triest ~ (Pa 03/2). postsincronizazion [postsinkronidzatsi'on] f postsinkronizacija f; lis ativitâts di traduzion, dopleadure, ~ e sottituladure (Provincia). postulât [postu'la:t] m postulat m, zahtevek m, terjatev f; Chest principi nol amet discussions, parceche la autoritât e je un ~ (BelFa). postum ['p‫כ‬stum] adj postumen, posmrten; ~ adv postumno; so unic romanç (ma nol è un vêr romanç), “Cuintricîl”, publicât ~ intal 1994. (Pa 02). potabil [po'tabil] adj piten. potabilitât [potabili'ta:t] f pitnost f; carateristichis di ~. (SiF 02/1, 11). potacj [po'taq] (pl [-'taq]/ [-'taqs]) m 1. pijača f, napoj m; bevis po fûr di misure ogni sorte di misture, ducj potacjs che àn la virtût di fâ dam a la salût; → potorie 2. medicinska mešanica f, krepilna pijača f; erêt poi universâl dai ~ dal ospedâl; → potorie 3. testenica f, pasteta f; lis magiis e i potacjs dal scaletîr. potarie [po'tarie] f babica f; → comari. potassi [po'tasi] m KEM kalij m (Ka); dicromât di ~ kalijev dikromat; par ossidâ la sostance organiche de bande di un reagjent chimic une vore ossidant (es. dicromât di ~) (SiF 03/4, 73-84)// < lat. potassium. pote ['p‫כ‬te] f 1. pizda f, žensko spolovilo n; la plui garbada e plui lassiva ~ non è mai stât di cheste che o vedi; muse di ~ pizda; ~! F kurec! ; → frice 2. une ~ FIG, F eno figo, nič, prav nič; nol valeve une ~! ni bila kurca vredna!; ~ m FIG trap m, neumnež m, bedak m; tu sês un ~!; a pote-vie po neumnosti. potence [po'tent∫e] f 1. moč f, mogočnost f, oblast f; ~ personâl al tornà a meti in pîts il vieri model fondât su la ~ personâl. (La 05/12) 2. FIZ moč f; e a traspuartaran une ~ di 300 MW. (La 05/12); → possance potencealitât [potent∫eali'ta:t] f → potenzialitât. potenceament [potent∫ea'ment] m → potenziament. potent [po'tent] adj → possent. potenziâ [potentsi'a:] tr potencirati; investî par miorâ la viabilitât ordenarie e ~ i servizis publics di traspuart. (La 07/04). potenziâl [potentsi'a:l] adj potencialen; ~ m potencial m; cerebrâi event-corelâts ?? EventRelated Potentials, ERPs; come i potenziâi cerebrâi event-corelâts (par inglês Event-Related Potentials, ERPs) (SiF 03/4, 97-114); ~ infetîf a la muart de plante e al podarès vê un efiet sul potenziâl infetîf (SiF 03/4, 9); ~ totâl di formazion dai POX, POX Formation Potential). (SiF 02/1, 11) potenzialitât [potent∫eali'ta:t] f potencialnost f; Chest studi al è stât metût in vore soredut par cerçâ la ~ dai parametris (SiF 02/1, 11). potenzialmentri [potentsial'mentri] adv potencialno, z verjetnostjo, verjetno; e je fevelade dai gjenitôrs ma no je doprade cui fîs, che dut câs and àn une competence passive, ven a dî le capissin e a savaressin ~ doprâle?(Pa 02). potenziament [potentsia'ment] m ?? lis sôs declarazions programatichis: ...; il ~ des infrastruturis, a tacâ di chês aereis e feroviariis (O). potenziometri [potent∫ea'ment] m ?? potigne ['p‫כ‬tiñe] f une ~ F eno figo, nič, prav nič; see, raspe, ristiele, no si ingrume une ~; ~ m F tepec m, norec m, bedak m; ce fasial alì, ~ di un. potize ['p‫כ‬tiñe] f Pan di coculis, ~ e zelten. (La 05/12) potorie [po't‫כ‬rie] f PEJ pijača f, napoj m; di bevi aghedivite e altris potoriis che si van vendint. pouc ['pouk] adj (carn.) → pôc. poucjas ['pouqas] adj (carn.) → pocjis. poul ['poul] m BOT → pôl. poura ['p‫כ‬ura] m → pôre; Forèst, al me dols svualà par il plan, no ciapà pòura : jo i soj un spirt di amòur (Pasolini) poure ['p‫כ‬ure] f → pôre. pòus ['p‫כ‬us] f → puedis; mond, te pòus stà sensa de nos. (Pasolini). povie [po'vie] int dajmo, le, no. Povie ['p‫כ‬vie] kr.i f ?? O fermavi la veture ‘e beorcje in ~ e mi inviavi a pît dilunc la strade, cjalant l’orloi (BrLi). povolade [povo'lade] (t. poolade) f GOZD topolov nasad; Là jù in fonts, te ~ che si viodeve trimâ di lontan, e dopo un viâl imbombât di brume (PauluzzoN). Povolâr [povo'la:r] kr.i f (Comelians) IT Povolaro; Te glesie di ~ e di Maranzanis al è tignût cont l’altâr di len dal 1541 (Pa 04/05). povolarot [povo'la:r] ?? Poza di Fasse [povo'la:r] kr.i Poza di Fasse (Tn). pp. [ ' ] kratica Puart 1958, pp.39-44, (GP) Pradaman [prada'man] kr. i f Pradamano (Ud); ai 17 a ~ (21.30, parc Giacomelli) (Pa 04/06). pradan [pra'dan] (t. pradin) adj nanaša na Prato Carnico; ~ m prebivalec Prato Carnico-ja. pradarie [prada'rie] f travniki mpl; prerija f; L'unic fi nassût di chest maridaç si copà intune ~ dacîs e al è stât soterât inte capele dal cjistiel. (La 06/1); ju par Codroip, Cjasâl, par lis pradariis plenis di custodiis e di compagniis (Pasolini). pradarûl [prada'ru:l] (t. fonc ~) BOT travniški kukmak (Psalliota campestris); → ceredan di prât. pradessit [prade'sit] m dem. od prât. pradessut [prade'sut] m dem. od prât. Pradielis [pradi'εlis] kr.i f (Lusevare) Pradielis. pradin [pra'din] m dem. od pradan. Pradipoç [pradi'p‫כ‬t∫] kr.i f (Puart) Pradipozzo. Pradis ['pradis] kr.i f (Sant Micjêl) Pradis. Pradis ['pradis] kr.i f (Mueç) Pradis. Pradis Disore [~ di'z‫כ‬re] kr.i f (Clausêt) IT Pradis Di Sopra. Pradis Disot [~ di'z‫כ‬t] kr.i f (Clausêt) IT Pradis Di Sotto. pradisel [pradi'zel] m dem. od prât. pradissit [prade'sit] m → pradessut; che la vedue cul so fi e doi altris fruts saltâts fûr a buinore a stielis sul ~ (Percude). Pradumbli [pra'dumbli] kr.i f (Prât) Pradumbli. Prafuart [prafu'art] kr.i f (Cjiscjelgnûf) IT Praforte. Praghe ['prage] kr.i. f Praga f; tu sês un furlan di ~ ti si en zatajeni Furlan, ki zataji svojo furlanskost; A ~ e je une “Holding” furlane che e fâs e che e vent cjadreis. (Pa 02). praghês [pra'ge:s], -ese adj praški; ~ m Pražan m; I praghês dulà sono? (furlan) Kje pa so Pražani?. pragmatic [prag'matik], -iche adj pragmatičen; tant a dî i aspiets semantics, chei pragmatics, chei morfosintatics e chei fonologjics integrâts (Pa). Pramaiôr [pramai'o:r] kr.i m Pramaggiore (Ve); si scrupule che a podaressin votâ pal passaç di Regjon la int di Cint, di Gruâr, di ~ e di Tei. (Pa 05/06). Prampar ['prampar] kr.i m Prampero; in borc di ~ n. 10 al vignive dât dongje e editât il prin numar de “Patrie dal Friûl” (Patrie 06/1). Pramuel [pramu'εl] kr.i m ?? come par esempli l'Institût pai Incuintris Culturâi Mitteleuropeans di Gurize, opûr lis fiestis da la amicizie di ~ e di Insic di Cormons. (La 03/03). prassembolâsi [prasembo'la:si] refl → persembolâsi. prassembul [prasembo'la:si] m → persembul. prassi ['pra:t] m ?? Al vignarès fûr un tratât di psicologjie e di ~ sanitarie dal numar un. (Pa 05/12) prassic ['pra:t] m ?? In plui S.J. nol veve nissun probleme inteletuâl, atentîf, ~ o afasic, (SiF 02/1). prât ['pra:t] m travnik m; scuindisi intun ~ seât zanikati očividna dejstva; rose di ~ in cimitieri a meti cualchi rose di prât su lis tombis (Sg) Prât ['pra:t] kr.i m → Nearêt Di Prât. Prât I ['pra:t] kr.i m (Rezija) Rávanca f (IT Prato Di Resia). Prât II ['pra:t] kr.i m Prato Carnico (Ud); Chest derit al è garantît intai statûts di ..~, Prissinins, Puçui, Ravasclêt (Pa). Prât di Jacun [~ di 'jakun] ?? Cognossilu, va’-jú tal ~, va fintremai al riul, cjaliti ator, là tu podarâs cjatâ la cuiete che tu ciris. (Enrico). Prât di Cjargne [~ di 'qarñe] kr.i m → Prât II. Prate ['prate] kr.i f Prata di Pordenone (PN). Prate Disore [~ di'z‫כ‬re] kr.i f (Prate) Prata Di Sopra. pratese [pra'teze] f → pretese. pratic ['pratik], -iche adj izkušen, pripraven, poraben, praktičen; jessi ~ imeti izkušnje; Ma nô no sin pratics. (Sg). praticâ [prati'ka:] (o pratichi [pra'tiki]) tr (neobič.) 1. delati, izvajati; opravljati poklic; ukvarjati se 2. obiskovati; družiti se (s) 3. narediti, napraviti. praticabil [prati'kabil] adj izpeljiv, izvedljiv. praticant [prati'kant] m 1. praktikant m, vajenec m; 2. ki prakticira; A calin i praticants dai sports invernâi par motîfs demografics, dal moment che a son int fra 5 e 59 agn. (Pa 03/11). praticabilitât [pratikabili'ta:t] f izvedljivost f, izpeljivost f; al antecipe des soluzions che dome plui indevant il legjisladôr statâl al varès fatis buinis; su la ~ di altris soluzions proponudis (Pa 03/5). pratiche ['pratike] f praksa f; raba f, izkušnje fpl, vaja f; PROV E vâl plui la ~ che la gramatiche. (ProvBr); vê ~ imeti izkušnje/prakso; “Vêso ~ di camions?” (Sg); Nancje jo no ai masse ~. (Sg); in ~ dejansko?? al decretave in ~ la nassite de patrie dal Friûl, come premi pe lealtât dal Patriarcje Siart. (Pa 7/2000); e l'Anas, che in ~ al dave l'ausvais al studi di fatibilitât (La 07/04). praticitât [pratit∫i'ta:t] f praktičnost f; Lis sieltis disferentis a son justificadis dai autôrs cun resons di funzionalitât e ~ (SiF 02/1, 231). praticon [prati'kon] m mazač m, šušmar m. pratîf [pra'ti:f], -ive adj AGR, BOT travniški. pratignî [prati'ñi:] it → partignî. pratindi [pra'tindi] tr → pretindi. Praturlon [pratur'lon] kr.i m (Vile Di Flum) Praturlone. pravanz [pra'vants] m → prevanz. pravanzâ [pravan'tsa:] it → prevanzâ. praviodi [pravi'odi] tr → proviodi. Pravisdomini [pravis'd‫כ‬mini] kr.i m Pravisdomini (PN). pre ['pre] m gospod župnik (naslov pred imenom). preâ [pre'a:] tr 1. prositi, moliti; e che a fasin finte di ~ a lunc (Bibl-Mc) ki se pretvarjajo, da dolgo molijo; PROV I biei si fasin simpri ~. (ProvBr); ~ a prositi, da 2. (po)klicati 3. želeti 4. zaprositi, vprašati, zahtevati 5. zmoliti (molitev). preade [pre'ade] f (redko) molitev f. preambul [pre'ambul] (pl preambui) m uvod m, predgovor m; cence preambui brez kakšnih uvodnih besed; e tacà a dîi jê cence preambui la matine dopo, pene rivade là. (MazzonIol). prebende [pre'bεnde] f 1. nadarbina f, prebenda f; I gnûfs vescui àno salacôr plui salvât animis che no slovât buinis prebendis? (Eg) 2. FIG mastna služba; masten dobiček. precari [pre'kari] adj začasen, negotov; ~ m začasen delavec. precariementri [prekarie'mentri] adv začasno, negotovo, nestalno. precaritât [prekari'ta:t] f negotovost f, nestalnost f; Il sbandon des tieris di montagne al à come risultive un stât di ~ dal teritori interessât. (SiF 03/4, 9). precarulin [precaru'lin] adj HIST predkarolinški; Di grande impuartance e je une scrite precaruline venite te navadelute di misdì (Pa). Precatori [preka't‫כ‬ri] m 1. REL vice fpl 2. FIG vice fpl; → Purgatori. precauzion [prekautsi'on] f previdnost f; jessi deventât vecjo avonde se al cjapave tantis precauzions dome par lâ a fâ doi pas (Sg). precedence [pret∫e'dεnt∫e] f 1. precedenca f, predhodnost f 2. prednost f 3. prednost f, prioriteta f. precedent [pret∫e'dεnt] adj poprejšnji, predhoden; Tal ~ articul o vin fevelât de “tierce cuistion furlane” (Pa 05/12). precedi [pre't∫edi] (o precêt) tr/it spredaj iti, prednost imeti. precet [pre't∫εt] m 1. REL zapoved m; I ats di Bin Laden, di fat, a son fondâts su cierts precets dal Islam, su ciertis interpretazions (Pa) 2. nauk m, predpis m, norma f 3. nasvet m, življenjsko pravilo n 4. VOJ vpoklic m. precetâ [pret∫e'ta:] tr 1. VOJ mobilizirati 2. mobilizirati (javne uslužbence ob stavkah). precetîf [pret∫e'ti:f], -ive adj predpisen; Il legjisladôr, di fat, al dopre simpri il timp presint, cuntune clare acezion precetive (Cisilino, treball). precetivitât [pret∫etivi'ta:t] f ?? Al contrari, la lôr elasticitât e il fat che no vedin ~ inmediade a puedin jessi un sburt pai guviers dai stats (SiF 02/2, 139). precetôr [pret∫e'to:r] m domači učitelj m, vzgojitelj m; Il ~ lu à compagnât ancje tal so viaç in Grecie e al à lassât in lui un biel ricuart par dute la vite. (Bel). preciôs [pret∫i'o:s], -ose adj → preziôs. preciosetât [pret∫ioze'ta:t] f → preziositât; precipitâ [pret∫ipi'ta:] (o precipiti [pret∫i'piti]) tr 1. strmoglaviti; prevrniti, prevračati 2. pretirano pohiteti (s), prenagliti se; ~ it 1. strmoglaviti, strmoglavljati 2. FIG zapasti v bedo; propasti, propadati, obubožati 3. prehitevati se; ~si refl 1. vreči, metati se z višine 2. naglo se podati, pohiteti, steči. precipitance [pret∫ipi'tant∫e] f (redko) naglica f, prenagljenost f, zagon m, zanos m, vnema f. precipitazion [pret∫ipitatsi'on] f naglica f, prenagljenost f. precipitôs [pret∫ipi'to:s], -ose adj (neobič.) 1. nagel, silovit; viharen 2. prenagljen; nepreudaren 3. LIT strm. precipizi [pret∫i'pitsi] m 1. prepad m, globina f; strmina f 2. FIG brezno n, propad m, polom m. precîs [pre't∫i:s] adj 1. natančen, določen; savê di ~ točno vedeti; O ai volût savê di ~ il parceche a volevin condanâlu (Bibl-Az) 2. sličen, podoben; enak, identičen; ~ di kakor, kot; di un ~ točno; fâ ~ napraviti na podoben način; Difat a fasevin ~ i lôr paris cui profetis. (Bibl-Lc). precisâ [pret∫i'za:] tr natančno določiti. precisazion [pret∫izatsi'on] f ?? Un altri articul di Cavedalis, lunc e plen di precisazions, al jessì invezit tal gjornâl “Il LombardoVeneto” dal 5 di setembar dal stes an (GP). precisementri [pret∫ize'mentri] adv natančno, precizno, točno. precision [pret∫izi'on] f natančnost f, določnost f; che se mai ‘ste predizion no incontràs cun ~ (F); pe ~ natančno, točno (BrLi). precjantâ [preqan'ta:] it v: un fâ che al precjante (che ti precjante) način, ki očara. preclusion [prekluzi'on] f ?? Duncje ilusion di une bande e ~ ostinade di chê altre, che no voleve sintî resons. (Pa 05/06) precocitât [prekot∫i'ta:t] f prezgodnost f, prezgodnja zrelost f. precoç [pre'k‫כ‬t∫], -oce (pl precoçs [pre'k‫כ‬ts]) adj (neobič.) prezgoden, zgodnji; al pues jessi un fatôr impuartant par spiegâ lis diferencis intal çurviel bilengâl, produsint cualchi difarence inte ativazion cerebrâl ancje pai bilengâi precoçs. (SiF 03/4, 97-114). preconcet [prekon't∫εt] adj naprejšnji; Alore sì che e sarès une cjase de politiche, dulà che si torne a nassi libars dai preconcets e des abitudinis (Pa 04/03). precondizion [prekonditsi'on] f ?? Noaltris o crodìn – al à dit Honsell – che il contat diret al sedi une ~ par chel dialic cul tiessût sociâl e economic (Pa 04/02) preconfezion [prekonfetsi'on] f ?? precursôr [prekur'so:r] adj predhoden; e il contignût di materiâl organic (~ dai DBPs) al è testât cul parametri surogât UV-54. (SiF 02/1, 11-20); ~ m predhodnik m; Il prin al è il precursôrs dal Messie, il plui grant fra i nassûts de femine e il testemoni de veretât. (BelR). Predandons [predan'd‫כ‬ns] kr.i f (Tarcint) Pradandons. prede ['prεde] f plen m. predecessôr [predet∫e'so:r] m 1. predhodnik m 2. prednik m. predei [pre'dεi] m → predêl. predel [pre'dεl] m → predêl. predêl [pre'dεl] (t. predel, predeli, predei) m 1. AGR debela letva, ki služi za podaljšek volovske vprege pri četverovpregi; tacâ un tal ~ 2. AGR priprega f, dodatna vprega. predelâ [prede'la:] (manj obič. prudelâ) it pritakniti, vpreči dodatno vprego; ~ tr FIG → prudelâ. predelarie [prede'larie] f veriga podaljška volovske vprege. predeli [pre'deli] m → predêl. Predeman [prede'man] kr.i m → Pradaman, Prademan. predemanin [predema'nin] adj nanaša Pradaman; ~ m prebivalec Pradamana. predessam [prede'sam] m (šalj.) PEJ popovstvo n, farška svojat; se no fos cussì leade al ~. (Eg) predessat [prede'sat] m → PEJ od predi. predesson [prede'son] m → akreš. od predi. predessut [prede'sut] m → demin. od predi. predestinât [predesti'na:t], -ade adj vnaprej namenjen; a pensin di jessi predestinâts a fâ grandis robis e il lôr pinsîr al pues vê carateristichis paranoichis. (SiF 03/3, 31-49). predeul [pre'dεul] adj PEJ popovski, fajmoštrski, klerikalski; ~ m PEJ klerikalec m, far m. predi ['predi] m 1. duhovnik m, duhovni m; ~, insegnant, lenghist, storiograf, leterât, storic e critic di art. (GE) 2. ZOOL → siôr. predî [pre'di:] tr napovedati; I stâts o fasis di un sisteme, i siei “atradôrs” .., si caraterizin pal fat che o podìn ~ il futûr (SiF 02/2, 129). prediâl [predi'a:l] adj zemljiški; ~ m zemljiški davek m. predicatîf [predika'ti:f], -ive adj ?? par esempli, intes frasis declarativis il subiet al ven prime dal verp ~ (SiF 02/1). predicazion [predikatsi'on] f pridiganje n; Predicazion a Iconi. predicjâ [predi'qa:] (predicji [pre'diqi]) tr 1. REL pridigati; al è il secont element de proposizion e al covente par segnâ ce che si “predicje” (Verone) 2. poveličevati, povzdigovati; ~ it govoriti; pridigati, nauke dajati, učiti. predicjabil [predi'qabil] adj ?? che si osserve leade al ogjet de prevision, ven a stâi la “osservabil”, e de variabil che si dopre tes previsions, ven a stâi il “~”. (SiF 02/2, 39-58) predicjabilitât [prediqabili'ta:t] f ?? Dinamichis no liniârs, ~, autoorganizazion. (SiF 02/2, 129). predicjadôr [prediqa'do:r] m pridigar m; ma o soi l’istès di un puar ~ che al cîr dut par componzi il pecjadôr; Il ~ Apol (Bibl-Az). predicjadure [prediqa'dure] f REL pridiganje n. predicjant [predi'qant] m pridigar m. predicjât [predi'qa:t] m GRAM povedek m, predikat m; I elements di fonde de proposizion a son il sogjet e il ~. (Verone); ~ nominâl nominalni povedek. predicje ['prεdiqe] f 1. REL pridiga f 2. FIG pridiga f, opomin n, svarilni govor m. predicjin [predi'qin] m 1. REL pridiga f 2. FIG pridiga f. Predil [pre'dil] (t. Rabil) kr.i f (Tarvis) Rábelj m (Rájbl) (IT Cave Del Predil, DE Raibl). predilet [predi'lεt] adj najljubši; Invezit je traten fuart il fantaçut ~, lu corone di rosis, fasintlu so dilet (ShW). predilezion [prediletsi'on] f posebna ljubezen; Al è clâr che il pape todesc al pensi a la Europe, come a dut il mont, ma cuntune particolâr ~ pal Vieri continent (La 05/6). predisponi [predis'poni] tr 1. (vnaprej) določiti, pripraviti; Partant, o podaressin dî che mentri che lis scuelis a son obleadis in ogni câs a ~ ativitâts scuelastichis par furlan (Cisilino, treball); a son dacuardi sul oblic pes scuelis di ~ i struments pal insegnament de lenghe furlane (La 07/04) 2. MED predisponirati; narediti, delati dovzetnega, nagnjenega (za dol. bolezen); ~si refl vnaprej pripraviti, pripravljati se. predisponût [predispo'nu:t], -ude adj vnaprej pripravljen. predisposizion [predispozitsi'on] f 1. vnaprejšnje pripravljanje, vnaprejšnja pripravljenost f 2. MED predispozicija f, dovzetnost f, nagnjenost f (k bolezni) 3. naravna nadarjenost f. preditôr [predis'poni] tr a son sensibii ancje a lis variabilis (preditôrs) che a si puedin definî emotivis come il preseament da lis etichetis par furlan e de lenghe furlane. (SiF 03/3, 69-81); e faseve gambiâ il mix di variabilis che a gjenerin la fedeltât (preditôrs dai clients fedêi e no fedêi) (SiF 03/3, 69-81) predizion [preditsi'on] f napoved m, prerokba f. predominâ [predomi'na:] tr prevladovati, obvladati; Invezit di tiermins che si escludin, si viodin a ~ lis oposizions complementârs. (Pa 04/07). predominant [predomi'nant] adj prevladujoč; al è stât moltiplicât pal coeficient di sperimentalitât de aree dissiplinâr ~ indicade dal CUN (Consei Universitari Nazionâl) (SiF 02/1, 209). predomini [predo'mini] m nadvlada f, premoč f; a fasin in mût che il sintiment nazionâl al ~ sul resonament razionâl (Pa 03/6). predon [pre'don] m ropar m; i Ongjarês, i Turcs i Uscocs e altris predons (Natisone/furlanis). pree ['prεe] → E3 od preâ. preesistent [preezis'tεnt] adj poprej bivajoč; a ‘nt ves stabilide la erezion in reson di une logjiche contrarie a lis olmis preesistentis. (Mar). prefazi [pre'fatsio] m 1. REL predglasje n, prefacija f 2. MUZ prefacija f. prefazion [prefatsi'on] f predgovor m. preference [prefe'rεnt∫e] f 1. prednost f, prefernca f: dâ la ~ dati nekomu prednost; a ~ posebno rad, najrajši; 2. POL (pri volitvah) pozitiven glas m; il candidât dal centri-diestre M. Strassoldo, cul 52,6% des preferencis, al à concuistât la presidence (O); G. B.n .. che al à cjapât il 52,2% des preferencis cuintri dal 38,2% dal so aversari (O). preferî [prefe'ri:] tr 1. prednost dati, bolj ceniti; → vê miôr 2. rajši, najrajši imeti. preferibil [prefe'ribil] adj ki zasluži prednost; boljši. preferibilitât [preferibili'ta:t] f ?? preferît [prefe'ri:t], -ide adj bolj cenjen; najljubši: plui ~ najljubši; Ancje Crist al veve, dai dodis, trê preferîts: Pieri, Jacum e Zuan. (BelAlci). prefet [pre'fεt] m 1. HIST prefekt m 2. ADMIN prefekt m; No intint di passâ denant a di nissun, la Universitât che lu mande o il ~. (BrLi) 3. REL prefekt m. prefeture [prefe'ture] f 1. HIST prefektura f; 2. ADMIN prefektura f; des comunitâts linguistichis furlane, slovene e gjermaniche ai 6 di Jugn e je stade ricevude dal cjâf di gabinet de Prefeture di Udin. (Pa 02). prefigurâ [prefigu'ra:] tr predpodabljati, prefigurirati; il ricognossiment uficiâl di un Organisim unitari rapresentatîf dal Friûl unît – che o vin prefigurât te Assemblee des Provinciis furlanis – (Patrie 06/1) prefissâ [prefi'sa:] tr vnaprej postaviti; vnaprej določiti; ~si refl postaviti se; zastavljati si; skleniti. prefissât [prefi'sa:t], -ade adj vnaprej postavljen; vnaprej določen; Su chest al va osservât che par progjetâ un implant che al vedi dai rindiments prefissâts resonabii (SiF 03/4, 73-84). prefrontâl [prefron'ta:l] adj ?? nus à dât la possibilitât di capî ce part che a zuin lis struturis dal lobi prefrontâl di çampe intal mecanisim di gambiament des lenghis. (SiF 02/1) preiâ [prei'a:] → preâ. preidi [prei'a:] (Glemone) → predi. preiere [prei'εre] f molitev f; PROV ~ di mus no va in paradîs. (ProvBr). preindustriâl [preindustri'a:l] adj predindustrijski; o dîs che in cualchi maniere i vecjos, o almancul chei de gjenerazion ~ (BelFa). preiscrizion [prei'εre] f ?? a pat che i lôr gjenitôrs, tal moment de ~, a declarin se a vuelin che i fîs a puedin profitâ dal insegnament dal Furlan (Pa 02). preistoric [preis't‫כ‬rik], -iche adj predzgodovinski; A deventavin come stegosaurs e altris dinosaurs preistorics. (Ta); A Grions, tal comun di Paulêt, li dal centri “G. Caenazzo” e je imbastide une mostre dal fossil e dal om ~. (Pa 04/04). preistorie [preis't‫כ‬rie] f predzgodovina f; La ~ e je leade plui o mancul a chê de alte Italie (Natisone/furlanis); A volê cjaminâ sul salt, si à pôc ce contâ su la ~ dal Friûl. (JM) prejudicâ [preiudi'ka:] (o preiudichi [preiu'diki]) tr 1. vnaprej soditi 2. (o)škodovati. prejudizi [preiu'ditsi] m 1. predsodek m; O savìn ben che a esistin dai prejudizis viers i musulmans e i inmigrâts in gjenar. (Pa) 2. škoda f, poprejšnja kazen. prejuridic [preiu'ditsi] adj ?? In mancjance di ricognossiment la minorance linguistiche si cjatave intune situazion prejuridiche (SiF 02/2, 139) prelât [pre'la:t] m REL prelat m; Cun chest document il ~ acuileiês al ricognosseve la signorie veneziane (Storie). prelêf [pre'le:f] m odbitek m, odtegljaj m; E il bon di ~ che o lassavin (PauluzzoN). prelesionâl [prelezio'na:l] adj MED prelezionalen; L’edem ~ al interesse lis areis di Brodmann (SiF 02/1). preliêf [preli'e:f] m → prelêf. preliminâr [prelimi'na:r] adj uvoden, preliminaren, pripravljalen, začeten; Chest dât ~ al va tignût simpri presint se si vûl lâ dilunc su la trate di un (Pa 02/10-11); ~ m uvodna točka; uvodni pogoj m, uvodna določba f; preliminarije n; un sfuei scrit a machine »il ~ di compravendite, come che mi vês dite. (PauluzzoN). preludi [pre'ludi] m preludij m, predigra f, uvodna glasba f. prem ['prεm] → E1/3 od premi; Ane Alore, a pene trat, metimi un braç tor de vite e prem il passarin par te. (Mucci) Premariâs [premari'a:s] kr.i m Premariacco (Ud); A scomençâ dal "Distrèt de Cjadree" (cumuns di Manzan, San Zuan, Cuâr di Rosacis e ~) (La 03/4). prematrimoniâl [prematrimoni'a:l] adj predzakonski; Parcè tante insistence su la sessualitât, su la morâl ~ e matrimoniâl, sul sest comandament e vie (Bel). premeditâ [premedi'ta:] (o premediti [preme'diti]) tr zasnovati; pripraviti, pripravljati; naklepati. premeditazion [premeditatsi'on] f JUR namernost f, naklepnost f; Al procès a vevin fevelât di rabie bestiâl e di ~. (Sg). premesse [pre'mεse] f premisa f; Il resonament di Ratzinger, ilustradis lis premessis teologjichis, al è sempliç. (La 06/3); Daûr di cheste ~ al è evident che pal popul furlan dome une Regjon Friûl e po jessi une reâl sfere (La 07/04). premeti [pre'mεti] (o premet) tr vnaprej povedati, reči; uvodoma izpostaviti; postaviti; začenjati; Bisugne ~ che il lavôr puartât indenant di Clementi si formalize intun model completementri teoric (o inzegneristic) (SiF 02/1, 209). premetidure [premeti'dure] f domneva f; 1. ~ (didatic) a vessin rivât adore a fâ buine une Risoluzion cussì fuarte tes premetiduris teorichis e tes indicazions operatives cuntune relative facilitât (SiF 03/3, 115). premi ['prεmi] m nagrada f, premija f; ~ leterari literarna nagrada; ~ leterari "San Simon" di Codroip (La 05/6); Premi Nobel pe leterature Nobelova nagrada za književnost; e alts risultâts tant di cuistâsi fintremai la candidature par doi agns seguitîfs, tai 1986 e 1987, al Premi Nobel pe leterature. (La 05/7). premi ['prεmi] (o prem) it s-, pri-, iztisniti, tiščati. premiâ [premi'a:] (o premii [pre'mii]) tr nagraditi. premiât [premi'a:t], -ade adj nagrajen. premiazion [premiatsi'on] f nagrada f, razdeljavanje nagrad; Si è davuelte martars a Rome la cerimonie di ~ de XVI edizion dal premi Filmcritica-Umberto Barbaro. (O); al è stât famôs un so intervent a une ~ dal premi “San Simon” a Codroip (Pa 06/3). preminence [premi'nεnt∫e] f odlika f, pomembnost f, znamenitost f; e cuntun respîr che facilmentri al tornarà a puartâlu ai timps storics de sô ~, te ete dal Friûl de civiltât contadine. (Pa 04/03); Une identitât riscuvierte che no ven intindude come ~ su altris identitâts (La). preminent [premi'nεnt] adj odličen, viden, pomemben. premit ['prεmit] m 1. pritisk m, pritiskanje n 2. MED krčenje n (trebušnih, črevesnih, materničnih mišic). premotori ['prεmit] m ?? La lesion e interesse la aree premotorie, il cjamp visîf frontâl e il zîr cingulât dal emisferi di çampe. (SiF 02/1). premurâsi [premu'ra:si] refl prizadevati si, poskrbeti. premure [pre'mure] f 1. naglica f; o ai ~ mudi se mi 2. vnema f, pozornost f, skrb f. premurôs [premu'ro:s], -ose adj 1. prenagel 2. vnet, zagnan. prenapoleonic ['prεmit] m prednapoleonski; l’ultin taramot di ete prenapoleoniche, ven a stâi l’ultim cuntun efiet fiscant (SiF 03/3, 97). prenar ['prεnar] m kurjač m (peči). prendi ['prεndi] (o prent ['prεnt]) tr zgostiti, zgoščati; strditi, strjevati; ~si refl zgostiti, zgoščati se; strditi, strjevati se. prendût [pren'du:t], -ude adj 1. strjen 2. sesirjen. prenotâ [preno'ta:] tr predbeležiti, rezervirati. prenotazion [prenotatsi'on] f rezervacija f. preocupâ [preoku'pa:] (o preocupi [preo'kupi]) tr skrbeti; ~si refl skrbeti, biti zaskrbljen. preocupazion [preokupatsi'on] f zaskrbljenost f; skrb f. preon [pre'on] m → preot. Preon [pre'‫כ‬n] kr.i m Preone (UD); Un fra ducj: pre Pio Ferrante Polo, di Fôr di Sot, vivût e muart a ~. (BelAlci). preonâ [preo'na:] it (pos. šalj.) gorečno, z vso vnemo moliti. preonte [pre'onte] f → prionte. preordenât [preorde'na:t], -ade adj ?? contrari a lis azions azardosis, al ven a stâi a chês che no si incuadravin intun complès ~ (GP). preot [pre'ot] adj (ironično) zelo vdan, privržen, pobožen; Femine fuarte, libare, inteligjente, curiose di dut ma no peteçone, tacade a la veretât e a la fede ma no sotane o preote (Pa 03/12); ~ m pobožnjakar m; privrženec m; al à podût permetisi di gjavâ de scuele, cun grant scandul dai patriots e dai preots, il simbul de patrie e de religjon, la bandiere e il Crist. (Bel). prepalatâl ['prεmit] m GRAM prepalatalen; Par significâ la ~ o postpalatâl come biel dite tes primis lezions. (Verone). preparâ [prepa'ra:] tr 1. pripraviti; 2. preparirati 3. prinesti, prinašati (v bodoče); ~si refl pripraviti, pripravljati se. preparade ['prεmit] m ?? preparant ['prεmit] m ?? preparatîf [prepara'ti:f], -ive adj pripravljalen; ~ m 1. pripravek m, preparat m; Viz si jeve sù di bot e al sparìs daûr dal sipari che al tapone i ultims preparatîfs pe rapresentazion. (ShW) 2. ANAT preparat m. preparatori [prepara't‫כ‬ri] adj pripravljalen. preparazion [preparatsi'on] f 1. priprava f; pripravljanje n; dì de ~ 2. preparat m. prepari ['prεmit] m ?? prepensionament [prepensio'prεmit] m ?? Dal pont di viste tecnic chest proviodiment al podarès vierzi la strade dal ~ par un numar avonde grues di lavoradôrs. (O) prepensionât [prepensio'na:t] m ?? Al baste considerâ il câs dai pensionâts zovins e dai prepensionâts che a son aromai il stes numar dai lavorents in regule. (Pa 02). preponderance [preponde'rant∫e] m pretežnost f, premoč f. preponderant [preponde'rant] adj pretežen; La posizion, che jo o calcoli plui interessant e che o consideri che e sarà chê ~ te Convenzion, e sarà chê di no adeguâ semplicementri il test (Pa 04/06). preposit [pre'pozit] m REL prošt m, prepozit m. prepositure [prepozi'ture] f REL proštija f; Tra il clero a jerin i vescui, i superiôrs dai cjapitui, dai munastîrs e des preposituris. (Natisone/furlanis). preposizion [prepozitsi'on] f GRAM prepozicija f, predlog m. preposizionâl [prepozitsio'na:l] adj GRAM predložen. Prepot [pre'p‫כ‬t] kr.i m Prapotno n (IT Prepotto) (UD); Pal sloven i comuns interessâts a son: ..Stregne, Sant Lenart, Sant Pieri, Pulfar, ~ (O). prepotence [prepo'tεnt∫e] f 1. premoč m, nasilnost f, oblastnost f 2. predrznost f; objestnost f; ošabnost f. prepotent [prepo'tεnt] adj premočen, objesten, prešeren, aroganten; ~ m objestnež m, nasilnež m, predrznež m; Un biel maleducât, un ~ come tancj di lôr che a profitin de lôr fuarce cuintri chel che nol po (BrLi). prepotentementri [prepotente'mentri] adv 1. s premočjo, nepremagljivo 2. objestno, prešerno, arogantno. Prepotiscjis [prepo'tisqis] kr. i f (Prepot) Múci (Prapotíšče) (IT Prepotischis). prerecuisît [prerekui'zi:t] m ?? e la definizion des areis là che a son lis minorancis de bande dai ents subregjonâi a son i prerecuisîts pe realizazion dai dirits linguistics fats bogns dal legjisladôr. (SiF 02/2, 139) Prerit ['prεrit] kr.i f (Dogne) Prerit Di Sopra. prerogative [preroga'tive] f ?? i popui a soreli jevât de Italie dal nord, istrians e terzestins a forin tant bogns di difindi lis sôs prerogativis (Pa 05/04) preroman [prero'man] adj predromanski; Il toponim al ven di un tiermin ~ (Provincia). presagji [pre'saăi] m 1. slutnja f 2. predvidevanje n; prerokba f; napoved m. presagjî [presa'ăi:] tr 1. slutiti 2. predvidevati; prerokovati; napovedati. presbiofrenie [presbiofre'nie] f MED starostna bebavost f, presbiofrenija f. presbiopic [presbi'‫כ‬pik], -iche adj MED daljnoviden; ~ m MED daljnovidna oseba f. presbiopie [presbio'pie] f MED starovidnost f, presbiopija f. presbiterâl [presbite'ra:l] adj duhovski; Come che di dirit al è pre Pieri Biasatti, diretôr dal consei ~. (BelAlci). presbiteri [presbi'tεri] m prezbiterij m; une aule cuadrade, cuvierte cuntune volte a crosere e un ~, simpri retangulâr (Pa). Presburc [pres'burk] kr.i m Bratislava f; Dal 1805 al passà Massena e il Friûl, cu la pâs di ~, al deventà Dipartiment di Passarian. (JM). prescrivi [pres'krivi] (o prescrîf) tr 1. predpisati 2. JUR odrediti zastaranje n; ~si refl JUR zastarati. prescrizion [preskritsi'on] f 1. predpis m 2. MED predpis m 3. norma f, pravilo n; zapoved m 4. JUR zastaranje n. prescrizionâl [preskritsio'na:l] adj ki se tiče zastaranja. prese ['preze] f 1. ščepec m, prijem m; une ~ di sâl ščepec soli (Jac) 2. LOVSTVO plen m, lov m 3. prijem m, prijemanje n (t. FIG); cjapâ ~ postati popularno, prevzeti nek.; fâ ~ strditi se 4. priključek m; sistemis di ~ ?? I campions di aghe a son stâts cjapâts tai sistemis di ~ (fonts di mont e poçs in planure) (SiF 02/1, 11); la ~ dal aghe zatvornica f 5. IGRE vzetek m 6. FILM snemanje n. preseâ [preze'a:] tr 1. vrednotiti, imeti v časteh, čislati, ceniti 2. EKO vrednotiti, oceniti vrednost f. preseabil [preze'abil] adj 1. cenjen, dragocen; odličen 2. spoštovanja vreden. preseament [prezea'ment] m 1. cenitev f, ocena f, sodba f; a son sensibii ancje a lis variabilis (preditôrs) che a si puedin definî emotivis come il ~ da lis etichetis par furlan e de lenghe furlane. (SiF 03/3, 69-81); Mi indre à peraulis di ~ e di incoraziment a rivuart dai miei interès pal furlan (JM, Salvâ) 2. EKO ocenitev f, cenitev f. preseât [preze'a:t], -ade adj cenjen, dragocen. preseatîf [prezea'ti:f], -ive adj ?? I preseatîfs: tal furlan a son come i diminutîfs. (Verone). presenîl [pre'ti:f], ?? Gaetano Perusini, Storie de demence di Alzheimer, Demence di Alzheimer-Perusini, demence senîl, demence ~. (SiF 02/1, 155-165) presentâ [prezen'ta:] (o presenti [pre'zεnti]) tr 1. (npr. dokument) predstaviti, predložiti, pokazati, predati, podati, predložiti; La societât Autovie Venete e à presentât a Palme i risultâts dal censiment su lis areis de rêt stradâl..(O); ~ in aule Il gnûf president de Zonte regjonâl Renzo Tondo al à presentât in aule lis sôs declarazions programatichis. (O) 2. FIG kazati (npr. neko prednost); A son stâts presentâts cheste setemane intal municipi di Gradiscje dal Lusinç i dusinte vins selezionâts (O) 3. FIG (npr. darilo) dati, pokloniti; (spoštovanje) izkazati 4. fegyverrel tiszteleg 5. izpostaviti (npr. soncu) 6. predstaviti, pokazati (npr. predstavitev, film) 7. predlagati (npr. kandidaturo) 8. predstaviti nekoga nekomu; ~ refl 1. predstaviti se; al si presente, al tire jù il cjapiel 2. osebno se predstaviti, iti k, pojaviti se 3. dogoditi se (zadeva, stvar) 4. (priložnost) nuditi se, pokazati se 5. pokazati se, izkazati se, kazati se; cun prevalence nete de int che e cjamine viers la fin de zornade rispiet a chê che si presente pe prime volte sul palc de storie. (Pa). presentabil [prezen'tabil] adj predstavljiv; non ~ ki se ne da pokazati, predati. presentazion [prezentatsi'on] f 1. (npr. predloga) predstavljanje n, predstavitev f, prezentacija f, predložitev f; Pal apontament ministratîf, al è timp fintremai ai 15 di Mai pe ~ des listis (Pa) 2. (npr. film, članek) predstavitev f, prikaz m; uvod m; a son previodudis mostris, presentazions di libris, spetacui musicâi e teatrâi. (O) predstavitev knjig; Si è davuelte cheste setemane a Udin la ~ de "Vuide ae sigurece sui lûcs di vore..(O) 3. (osebe) predstavitev; Vuê o podin permetisi une inmagjine positive, prime cjarte di ~ par vê udience. (Pa) 4. priporočilo n, priporočitev f, predlog m. presentiment [prezenti'ment] m slutnja f; Cheste vecjute grise / a cjape sul cerneli la cinise / e un brut ~ (La 06/2). presentin [prezen'tin] m carinik m, mitničar m. presentîr! [prezen'ti:r] int VOJ (povelje) častni pozdrav; pozdrav m. preseonâ [prezeo'na:] tr (redko) hvaliti v nebesa, neizmerno ceniti, čislati. preseôs [preze'o:s], -ose adj drag(ocen); izvrsten; Friûl: tiere di cunfin, di preseosis identitâts culturâls e lenghistichis, di tradizion e di nuvitât… tiere di musiche. (Pa 02/10-11); → preciôs. preseositât [prezeozi'ta:t] f dragocenost f, izvrstnost f; Par meti in rilêf la ~ de prose di Nadia Pauluzzo (La). presep [pre'zεp] (t. presepi) m REL jaslice fpl; a restin vivis in part lis tradizions de mangjative, il peç e soredut il ~ a ricuardânus il significât profont e simbolic dal Nadâl (La 05/12). presepi [pre'zεpi] m → presep. preservatîf [prezerva'ti:f], -ive adj varovalen; ~ m preservativ m, kondom m; i plui zovins di lôr a doprin il ~ e dopo, lant indevant cui agns, a àn miôr doprâ la pirule. (SiF 03/4, 147). presi ['prezi] m → presit. presiâ [prezi'a:] tr → preseâ. preside ['prezide] m ravnatelj šole ?? denant des conclusions dal ~ Massim Politi (La 07/01) presidence [prezi'dent∫e] f predsedstvo n; Jugn il candidât dal centri-diestre Marzio Strassoldo, cul 52,6% des preferencis, al à concuistât la ~ al prin turni..(O 16/6/2001). president [prezi'dent] m 1. predsedujoči, prvomestnik m; Viodude la situazion, vuê di matine il ~ de Zonte regjonâl..(O 8/2/2002); Il ~ dai industriâi regjonâi, Andrea Pittini.(O 8/2/2002) 2. POL (državni) predsednik m; ~ de Republiche predsednik republike; 56.000 firmis che a son stadis dadis in man al ~ de Republiche. (O); ~ di stât državni predsednik; I presidents di stât? I gjenerâi? E i condutôrs des Crosadis? (Mucci). presidenziâl [prezidentsi'a:l] adj predsedniški; Forme di guvier, Republiche federâl semi ~ (Vichi). presidi [pre'zidi] m posadka f; ativitâts di riabilitazion dentri dai presidis teritoriâi de rêt dai servizis (Provincia). presiedi [presi'εdi] (al presiêt) tr predsedovati; La Assemblee dal Centri e je clamade adun dal Diretôr, che le presiêt, almancul dôs voltis ad an (CIRF). presiedût [presie'du:t], -ude adj predsedovan; Ai 11 di Març l’organisim ~ di Zuan Frau al à fat bon il (Pa 04/06). presiêt [presi'e:t] m predsednik m; al è ~ e al da esecuzion aes delibaris dal Consei Diretîf e de Assemblee (CIRF). presince [pre'zint∫e] f 1. navzočnost f, pričujočnost f, prisotnost f; E finissile di porconâ, in ~ dal frut. (Sg) Nehaj že preklinjati v prisotnosti otroka. 2. sedanjost f 3. izgled m, zunanjost f; fâ biele ~ narediti dober vtis (dobro figuro). presint I [pre'zint] adj 1. navzočen, pričujoč, prisoten; jessi ~ biti navzočen; là che a saran presints di gnûf i lavoradôrs de cartiere. (O) 2. sedanji, aktualen; ore ~ → orepresint; ~ m 1. sedanjost f; e la grande division operade te cussience di un popul là che il passât e il ~ no si saressin mai plui cjatâts (Pa 11/99); in ~ sedaj; la antighe impression che par te o sint fâs che tu mi sês cjare ancje in ~ 2. GRAM sedanjik m 3. prisotni, navzočni; Il proviodiment, che al rive a doi mês di distance di chel pal furlan, al è stât votât ae unanimitât dai presints (O 28/4/2001). presint II [pre'zint] m dar m, darilo n; chest miserabil gno ~. presintî [prezin'ti:] tr slutiti; Tu âs reson ancje cuanche tu disis di ~ il gno dispresi par te: al è un sintiment che o ai e no pues dineâlu. (Enrico). presintiment [prezinti'ment] m slutnja f; Il pês de sô gravidance al è dome un clip ~ sot dal pangjel scûr. (Mar); Jê a dîs che i siums a son ~ di chel che al sucedarà (Tolazzi). presintmentri [prezint'mentri] adv trenutno, sedaj. presit ['prezit] (t. presi) m 1. cena f, strošek m; a ~ poceni; a ~ di ravis za smešno ceno; a ~ intîr za polno ceno; a ~ ridot za znižano ceno; une che e corispuint a la Card a ~ intîr e chê altre a la Card a presit ridot (CoUd); ~ di vendite prodajna cena; Il ~ di vendite dal teren al va patizât in.. (PauluzzoN); ~ rot po najnižji ceni; ~ salât zasoljena cena; I cristians a àn paiât un ~ cetant salât la liberazion americane (Pa 05/12) 2. vrednost f, vrednota f; di ~ vreden; I ricercjadôrs a vegnin alore mandâts di chestis bandis par burî fûr organisims o plantis di ~ (Pa 05/04) 3. a ~ di FIG za ceno; al deventarà emblematic par dutis chês feminis che, par amôr de libertât, no esitin a confrontâsi e a scombati ancje a ~ di sconvolzi dute la lôr esistence. (CoUd). presocratic [preso'kratik] m predsokratik m; vuê lis cuistions grandis dai presocratics (La 07/03); ~ adj predsokratski. preson [pre'zon] (t. pereson) f ječa f, zapor m, ujetništvo n; pe int che e jere in ~ ancje par omicidi (Pa) za ljudi, ki so bili v zaporu tudi zaradi umora; meti in ~ vreči v zapor, zapreti v zapor; tignî in ~ držati v zaporu. presonie [prezo'nie] f ujetništvo n; ~ di Pauli a Cesaree (Bibl-Az); Alore ai prims dal ’50 al domandà di vignî liberât di chê sorte di ~ che lu obleave a restâ a Spilimberc (GP). presonîr [prezo'ni:r] (f: presonirie) m (u)jetnik m, zapornik m. pressâ [pre'sa:] tr pri-, s-tiskati. pressapôc [presa'po:k] adv približno, okroglo, okoli; e je ~ la une dopomisdì. (Bibl-Zn) je okoli ene ure popoldne. pressapochisim [presapo'kizim] adv ?? Sul mont islamic e je stade fate masse confusion e ~ soreponint concets une vore diferents definîts cun tiermins falâts. (Pa). pressât [pre'sa:t] tr ?? un martielâ pressât e fis come un mai (PauluzzoN) presse I ['prese] f naglica f, nuja f; in ~ hitro; Il predi al finìs Messe e marmorant il so latin, in ~ a chei cuatri fedei (La 06/2); Al bevè in ~ il cafè. (PauluzzoN); fâ in ~ narediti hitro; necessaris ancje se no suficients, e ce che al è necessari bisugne fâlu, e fâlu in ~ .(Pa); → premure. presse II ['prese] f 1. MEH stiskalnica f 2. pritisk m. pressembolâsi [presembo'la:si] refl → persembolâsi. pressembul [pre'sεmbul] m → persembul. Presserie [pre'sεrie] kr. i f (Stregne) Preserjé (IT Presserie). pressident [presi'dεnt] m → president. pressidi [pre'sidi] → presidi. pressintî [presin'ti:] tr → presintî. pressintiment [presinti'ment] m → presintiment. pression [presi'on] f 1. stiskanje n, pritisk m, pritiskanje n 2. FIZ tlak m; ~ atmosferiche atmosferski tlak; ~ idrostatiche hidrostatični tlak 3. MED pritisk m, tlak m 4. FIG pritisk m; la ~ politiche politični pritisk; sot de ~ di pod pritiskom; formis che a son comparidis sot de ~ e de interference de lenghe taliane (Lenghe 2000); su ~ de int e des istituzions na pritisk ljudi in ustanov. pressopôc [preso'po:k] → pressapôc. pressôs [pre'so:s], -ose adj nagel, hiter; al smondee ~ lis lints dai ocjaluts cul smocit (Mar). pressut [pre'sut] m → persut. prest ['prεst] (pl prescj) adj uren, hiter, gibčen; intun ~ v trenutku, na mah; ~ adv 1. hitro, takoj; I auguri di vuarî ~. (christianromanini 07/03); biel ~ kar se da hitro 2. zgodaj. prestâ [pres'ta:] tr → imprestâ. prestabilî [prestabi'li:] tr vnaprej določiti; Il Diu dai nestris paris al à prestabilît che tu tu cognossessis la so volontât (Bibl-Az). prestabilît [prestabi'li:t], -ide adj vnaprej določen. prestance [pres'tant∫e] f 1. (mladostna) krepkost f, mladostna, lepa zunanjost f 2. → imprestance. prestazion [prestatsi'on] f 1. davek 2. ~s dajatve fpl. preste ['prεste] v: a la ~ na hitro, na hitrico. prestece [pres'tεt∫e] f hitrost f, naglica f, urnost f; nagnjenost f. prestigjatôr [prestiăa'to:r] m (it.) rokohitrc m; Lis peraulis i jessin de bocje come colombis dal cjapiel di un ~. (BrLi). prestigji [pres'tiăi] m prestiž m; slepilo n, prevara f, čar m; → lustri. prestigjôs [presti'ăo:s], -ose adj prestižen, ugleden, očarljiv; une balarine cuntun curriculum une vore ~ (CoUd). prestit ['prεstit] m posojilo n; numar di prestits število izposojenj; il personâl di une biblioteche dipindi dal numar di prestits, dal numar di libris, dal numar di gnovis compris. (SiF 02/1, 209). presumâ [presu'ma:] tr → prossumâ. presumi [pre'sumi] tr 1. domnevati, predpostavljati 2. drzniti si, upati si 3. domišljati si; dutcâs distès o ~ la sô presince ogni moment (Eg); ~ it → prossumâ. presumibil [presu'mibil] adj domneven. presumibilmentri [presumibil'mentri] adv domnevno; Il COD facilmentri biodegradabil al è ~ componût di elements solubii (SiF 03/4, 73-84). presumût [presu'mu:t], -ade adj domneven, predpostavljen; Ma une storie personâl (un ~ adulteri de femine, che al devente un scandul public (Pa 04/05). presuntuôs [presuntu'o:s], -ose adj domišljav; Fie di comediants o riten che jê si fos stimade la plui brave e alore la famee al jere miôr scancelâle, chest il so pinsîr di presuntuose. (BrLi). presunzion [prezuntsi'on] f 1. (t. JUR) domneva f 2. domišljavost f, ošabnost f; Ma lui, o par incussience, o par ~, o par gust masochistic di provâ ancje il dolôr (Bel). pretension [pretensi'on] f 1. zahteva f, terjanje n 2. pretenzija f, prezahtevnost f, domišljavost f 3. bahaštvo n, razkazovanje n. pretensionôs [pretensio'no:s], -ose adj domišljav, nadut. preterî [prete'ri:] tr kršiti (zakon, ukaz); Ma e je une posizion minimâl parcè che mancul di cussì no si pues fâ, cence ~ la Constituzion. (Pa 04/06). preterit [pre'tεrit] m 1. GRAM preteklik m, pretekli čas 2. (šalj.) zadnjica f, rit f. pretesâr [prete'za:r] m domišljavec m, nadutež m, ošabnež m. pretese [pre'teze] f 1. zahteva f, uveljavljanje pravic, prošnja f 2. domišljavost f. pretest [pre'tεst] (pl. pretescj) m pretveza f; izgovor m; il ~ e je stade la spiete de ratifiche de Cjarte europeane (Pa). pretestuôs [pretestu'o:s], -ose adj pretvezen, izgovoren; No stin a ribati lis resons a favôr, che a son evidentis, e nancje lis obiezions, che a son pretestuosis. (Pa 04/03). pretindi [pre'tindi] (pretint, pretindis) tr 1. zahtevati, potegovati se 2. trditi, zagotavljati; ~ it 1. potegovati se za; No steit ~ di fâ diferent di chealtris. (Bibl-Pauli) 2. snubiti. pretindint [pretin'dint] m snubač m. pretôr [pre'to:r] m 1. HIST pretor m 2. JUR (nižji) sodnik m, sodnik za prekrške; Il ~ dal lavôr di Torin, Silvana Cirvilleri, al à sentenziât che (Pa 7/99). pretore [pre'tore] f (šalj.) vsiljivka f. pretori [pre'tori] adj pretorski; ~ m pretorij m, sodna hiša; Al tornà dentri tal ~ e i dîs a Gjesù: «Tu di indulà sêstu?» (Bibl-Zn) Spet je šel v sodno hišo in rekel Jezusu. preture [pre'ture] f 1. HIST pretura f 2. JUR pretura f, sodnija f. prevalê [preva'le:] it prevladati, več veljati; subit clâr che a dovevin ~ la preparazion e il snait di chei che a vevin, come Cavedalis, serietât e esperience (GP); fâsi ~ uveljaviti se, priti do spoštovanja. prevalent [preva'lεnt] adj prevladujoč; si à un ûs ~ dal ladin (Macjeu). prevalentementri [prevalente'mentri] adv v glavnem; Simpri se a son emanâts di uficis sîts tes localitâts ladinis o che a davuelzin funzions ~ tal interès des poplazions ladinis. (Cisilino, treball). prevanz [pre'vants] (t. pravanz) m preostanek m; prebitek m. prevanzâ [prevan'tsa:] (t. pravanzâ) it preostajati, ostajati; dolgovati, biti dolžan; → vanzâ; ~si refl ostati; biti v izobilju; → avanzâsi. prevaricâ [prevari'ka:] (o prevarichi [preva'riki]) it 1. kršiti, grešiti zoper dolžnost 2. zlorabiti, zlorabljati moč. prevaricadôr [prevarika'do:r] m kršilec m, poneverjevalec m, goljuf m; ~ adj goljufiv; parceche no rive cul so vanzeli là che a rivin i calcui cinics di un stât ~ e ignorant. (BelAlci). prevaricazion [prevarikatsi'on] f zanemarjanje dolžnosti; prekršek zoper poštenost; poneverba f; goljufija f; Il Diu di Israel al è un Diu che al scolte il berli dai tibiâts e ju libere de sotanance e de ~ dal faraon. (BelR); fâ une ~ s prave poti kreniti, kršiti; No crôt di fâ une ~ se o met, in chest contest di fieste e di vite, une altre realtât, ancje jê benedete e benefiche, la tiere. (Pa 02). preventîf [preven'ti:f], -ive adj 1. predhoden 2. preventiven, preprečevalen; varovalen; dai povars che a son simpri plui povars par colpe de Finanziarie, a la vuere doprade come mieç ~ par imponi i propis interès (La 03/02); ~ m predračun m. preventivâ [preventivi'ta:t] tr proračunati; La inlusion si è sfantade denant la situazion finanziarie regjonâl e nazionâl che e jere (e e je) tant piês dal preventivât (Pa 06/2). prevenzion [preventsi'on] f 1. preventiva f, prevencija f, preprečenje n, preprečevanje n, vnaprejšnja zaščita f 2. predsodek m 3. preventivne norme (pri delu). previdence [previ'dεnt∫e] f previdnost f, predvidevanje n. prevident [previ'dεnt] adj vnaprej videč, previden, ki zna prevideti. previdenziâl [previdentsi'a:l] adj ?? beneficis previdenziâi al à comunicât di vê dât fûr lis liniis vuide pal ricognossiment dai beneficis previdenziâi pai lavoradôrs esponûts al amiant des impresis (O). prevignî [previ'ñi:] tr 1. prehiteti, preprečiti, predvidevati; Nô, par esempli, o vin dai documents sul cont di une sentade dal Parlament furlan che e prevegnin di vincj agns lis testemoneancis dal parlament talian e di chel inglês. (La 07/04) 2. (vnaprej) opozoriti, obvestiti. previodi [previ'odi] tr predvideti, vnaprej videti; načrtovati; la aziende dal grup Electrolux-Zanussi là che la dirigjence e à previodût il trasferiment di une part dal cicli produtîf (O 5/5/2001); tai limits dal paragraf 1, ~ l'ûs de lenghe furlane tal Consei comunâl" (Pa 8-9/99). previodibil [previo'dibil] adj predvidljiv, kar se da v naprej videti. previodût [previo'dude] -ude adj in p predviden; In serade la decision di rinviâ ai 17 di Fevrâr la metude dai sigjii ae aziende, ~ par vuê (O) predvidene za danes; Te zornade dal siopar e je daspò ~ ancje une manifestazion a Udin (O). prevision [previzi'on] f predvidevanje n, napoved (npr. vremena); domnevanje n, domneva f; ma al zonte ancje che lis previsions di riprese a permetin di evitâ alarmisims (O); in ~ de Il confront stiçât dal nestri mensîl nus pâr fondamentâl in ~ de aplicazion, ancje in Friûl, de leç statâl 482/'99..; di ~ predviden, predvidevan, napovedan; ven a stâi l'an prin de aprovazion dai belançs di ~; ~ nere črna napoved; a confermâ lis previsions plui neris sui mudaments climatics causionâts des emissions di gâs (O) potrjevati najbolj črne napovedi; ~ ogjetive, ~ sogjetive a seconde des dôs carateristichis des previsions, ven a stâi lis previsions sogjetivis e lis previsions ogjetivis. (SiF 02/2, 39-58). previsôr [previ'zo:r] m ?? Cheste probabilitât e je emetude di une persone, il ~, fasint il paragon de situazion presinte cun chês passadis su la base de sô esperience (SiF 02/2, 39-58). prevost [pre'v‫כ‬st] m 1. REL prošt m; EKST župnik m 2. HIST upravnik m (v Franciji). prezemul [pre'tsemul] m (carn.) peteršilj; Di estât si po zontà ancje un bon pestât di ~ fresc, la mignestre a di boli planc-planc par dôs oris (Natisone/furlanis). preziôs [pret∫i'o:s], -ose (t. preciôs) adj drag(ocen); izvrsten; a esist ancje une congregazion dai missionaris dal Preziosissim Sanc di san Gaspar del Bufalo, par no fevelâ dai passioniscj e dai moviments riparadôrs (BelFa). preziositât [pret∫ioze'ta:t] (t. preciosetât) f dragocenost f; izvrstnost f; Cumò si. pues doprâlu, massime tal scrivi, se si vûl dâ al discors une gheade di ~. (Lenghe 2000); Di nuie altri si induar, Andree Cabaletto, dome de ~ de sô scriture di nodâr (Mar). Pricinins [prit∫i'nins] kr. i f Precenicco (Ud). pridistinât [pridisti'na:t] → predistinât; prigrizie [pri'gritsie] → pigrizie. prim ['prim] adj in m → prin. primari [pri'mari] adj 1. poglaviten, prvi, glavni, poglaviten, temeljen, osnoven; scuele primarie osnovna šola; Il “Wwf” al organize un incuintri fra i fruts de scuele primarie “Toti” (Pa 06/3); obietîf ~ primarni cilj 2. KEM primaren, prvi, osnoven 3. EKO primaren; setôr ~ primarni sektor; ~ m 1. MED primarij m; l'Ospedâl par cumò al restarà cence dai primaris di laboratori e di pediatrie (O); ~ chirurc kirurg primarij; Dal Dotôr Dree, ~ miedi di Udin, e da Pauline Cumano, fie dal dr. Costantin, ~ chirurc a Triest (SiF 02/1, 155-165) 2. EKO primarna dejavnost f; 3. i primaris elita f, smetana f (družbe). primarietât [primarie'ta:t] f primarnost f; che ur à permetût a altris gjenerazions di frontâ problemis plui urgjents come ~ ma ancje di plui facile soluzion. (BelFa). primarole [prima'r‫כ‬le] f 1. MED (ženska, ki prvič rodi) prvesnica f, primipara f 2. VETER samica, ki prvič rodi; 3. prvorojenka f; ~ adj f → primarûl. primarûl [prima'ru:l], primarole adj 1. prvorojen 2. FIG prvorojen, prvi; compit ~ la latitance di un Stât che al à falît e tradît propit intal so compit primarûl (Pa 03/2); ~ m prvorojenec m; Al jere il ~. (Enrico); cjalâ al ambient no come a un vistît simpri di imblecâ o a une rogne che si passile di Erode a Pilât, ma come un ben ~ (Pa 02). primât [pri'ma:t] m 1. prvenstvo n, rekord m, pomembnost f, prednost f, primat m; La tape e je stade vinçude par distac de maie rose Gilberto Simoni che al à cussì infuarcît il so ~ in classifiche gjenerâl. (Friûl in rêt); ~ maritim ancie la flote austriache, fasint piardi il ~ maritim ae Serenissime, che scunide de lote cuintri i Turcs (Natisone/furlanis) 2. REL primas m, prvak m 3. i primâts ZOOL prvaki, primati 4. (mestni državljani) prvaki mpl. primatosis [prima'to:s] m ?? di vê une Samblee furlane cence posizions di primatosis, parcè che a jentraran i 30 conseîrs provinciâi di Udin (Pa 04/07). prime ['prime] adv prej, popred, pred, predtem, najprej; controle ~ intal storic de pagjine preveri najprej v zgodovini strani; che i siei muarts si contentavin di margaritis di prât, e che i vevin perdonât ancje ~ di lâ cun Diu (Sg) da so mu oprostili še preden so umrli; che a àn imparât la seconde lenghe ~ dai 3 agns ki so se naučili drugi jezik pred 3 letom; a la biele ~ takoj, pri priči; cualchi dì ~ kak dan predtem; ~ da la ore “E il to omp”, i domandi, “no âstu pôre che al torni ~ da la ore” (BrLi); ~ di pred; Robis dal stes stamp si fasevin ancje ~ de leç 482. ..tudi pred zakonom 482. prime ['prime] f prva f; mans in ~ ; di ~ (pos. pri klavni živini) prvorazdredna kakovost; primevere I [prime'vεre] (pl. primisveris) f 1. pomlad f; La vierte (o ancje ~) e je une des cuatri stagjons (Vichi) 2. FIG pomlad m, mladost f (življenjska doba); 3. POL politična pomlad; ~ di Praghe Praška pomlad; → vierte, jessude. primevere II [prime'vεre] f BOT → pestelac. primitîf [primi'ti:f], -ive adj 1. prvoten; l’om ~ primitivni (pra)človek; un stadi ~ de storie dal univiers. (SiF 03/4) 2. preprost, primitiven. primitivitât [primitivi'ta:t] f primitivnost f. primizie [pri'mitsie] f 1. novina f (sadež); 2. primicija f, prvo mladostno delo, REL nova maša; O ringrazii Diu che mi à permetût di passâ i agns de mê ~ sacerdotâl fasint doi mistîrs (Bel). primogjeniture [primoăeni'ture] f prvorojenstvo n; Jacop che i à robade la ~ a so fradi Esau il cjaçadôr (BelR); dirit di ~ pravica prvorojenstva; Ma nissun nol po vantâ dirits di ~ o di monopoli. (Bel). primordie [pri'm‫כ‬rdie] f pos. lis primordiis prvi sadeži (t. FIG). primordiâl [primordi'a:l] adj početen, prvoten, izviren; Al è alc di ~ in cheste semplicitât, la vite che e nas e ch’e mûr cul nassi dal dì (BrLi); Riscuvierzint la stesse peraule “amôr”, une peraule “~, espression de realtât ~”. (La 06/3). primordialist [primordia'list] f ?? In curt, si podarès dî che seont i primordialiscj la etnicitât e je scrite te nature dal om, e je une forme di identitât simpri presinte (Pa). primordialitât [primordiali'ta:t] f izvirnost f, prvotnost f. Primulà [primu'la] kr.i f (Paulêt) Primulacco; viers ~ (PauluzzoN). prin ['prin], prime adj 1. prvi, prvoten; začeten; il ~ puest prvo mesto; il frut al à fat i prins dintuts prvi zobčki; lis primis voltis prvih nekaj krat; cul 52,6% des preferencis, al à concuistât la presidence al ~ turni (O) v prvem krogu, turnusu; in prime edizion v prvi izdaji; Il libri, jessût in prime edizion dal 1980 (glesie); in prime persone kot prva oseba; Si è ancje impegnade in prime persone firmant il gjornâl come diretôr responsabil (don); pe prime volte prvič ; ~ ministri prvi minister, predsednik vlade, ministrski predsednik, premier; e Janez Jansa, ~ ministri, al intint che Lubiane e deventi la capitâl. (Pa 06/1); Prime Comunion REL prvo (sveto) obhajilo; i prins agns di scuele, la Prime Comunion intal dom di Spilimberc (sf); prime infanzie zgodnje otroštvo; gjeneralmentri no rivin al stes nivel di abilitât di chei che le àn imparade inte prime infanzie (SiF 03/4, 97-114); prime lenghe prvi jezik; che al cognosseve il furlan come prime lenghe (L1) e l’italian (L2) come seconde lenghe. (SiF 02/1); prime stampe prvi tisk (prva izdaja); la seconde edizion des Lezions furlanis dal prof. L. Verone a trê mês de prime stampe dal volum; prime vierte → primevere; Cui vûstu che al vegni, in dîs di prime vierte, a infredolîsi culì dentri? (Mucci); tai prins agns dal Cincuante na začetku petdesetih let; mi diseve za fa cualchi an G. B., venit di Castelfranco, emigrât in Patagonie tai prins agns dal Cincuante. (Pa) 2. poprejšnji, prejšnji 3. primitiven, osnoven, prvovrsten 4. glavni; ~ m 1. prvi m; il ~/ pal ~ kot prvi; al rivà il ~ sul lûc; al è il ~ par rivâ a di un plan di intervents..(O); siopar dai dipendents publics il ~ di Jugn (O) ..prvega Junija.; ~ di mari prvorojenec m; al restave lì dome il ~ fi a paronâ, pal dirit vieri dal ~ di mari ; il ~ di Mai Prvi maj; A son stâts diviers miârs i lavoradôrs che il ~ di Mai a àn partecipât inte nestre regjon aes manifestazions pe fieste dai lavoradôrs. (O) 2. di ~ MUZ kot tenor, s tenorskim glasom; jo di ~ e lui di bas ; → primârul; 3. sul ~ v začetku, v prvem času; daspò jessi lade in vantaç sul ~ tacâ de gare (Onde); sui prins di v prvih dni (meseca), na začetku; Une sere sui prins di fevrâr (Sg); tal ~ začetkoma, spočetka, izprva; il nestri matrimoni tal ~ al è lât ben 4. KUL prva jed, predjed m; Mi plâs cusinâ une vore i prins e i dolçs. (Furlanist); ~ adv prej, poprej, predtem; najprej; par gracie de cunine che ~ o ai molade fûr de gabie; in ~ (po)prej; la Primevere in ~ sarà grintose ; in ~ di na začetku nečesa; la cjase al jere.. in ~ dal borc disore; di ~ kot prvi; spredaj, na čelu; i umign stan di ~ par lâ fûr a cjalâ la strade..; ~ prep ~ di pred, prej, preden; e je rivade ~ di lui prišla je pred njem; Juli Cesar, ~ di lâ te Galie Transalpine (Cadorini/furlan); ~ di cjolilis provailis preden jih vzameš (dekleta), jih preizkusi; ~ di dut predvsem; la vite e la promozion di une culture a jerin leadis sore dut a la culture umanistiche e ~ di dut a la filologjie. (O); ~ che co preden ko; o frute, ~ che o vadi atôr pe mont o dekle, prej ko odidem; ~ che al vignìs gnot pred prihodom noči; al tornà a metisi in viaç in mût di podê rivâ a Udin ~ che al vignìs gnot. (La 05/6). princip ['print∫ip] m 1. prvak m, knez m, vladar m 2. princ m, prestolonaslednik m; Il piçul ~ LIT mali princ. principâl [print∫i'pa:l] adj poglaviten, glaven; jentrade ~ glavni vhod (Pa). principalitât [print∫ipali'ta:t] f poglavitnost f; in ~ poglavitno, glavno, posebno, predvsem; al jere malandrete cu lis fantatis e in ~ cu lis massariis; → massime. principalmentri [print∫ipal'mentri] adv poglavitno, v glavnem, glavno, posebno. principât [print∫i'pa:t] f kneštvo n, kneževina f, principat m; ~ di Andorra Kneževina Andora; ~ dal Liechtenstein Kneževina Líhtenštajn; ~ di Monaco Kneževina Monako. principesc [print∫i'pesk], -che adj knežji; di front, il ~ e fiestôs salon di onôr volût di Dionisio Dolfin dal 1725. (Scf). principesse [print∫i'pese] f 1. kneginja f 2. princesa f. principi [prin't∫ipi] m 1. začetek m, izvor m; sul ~ di na začetku (nečesa); si jerin metûts sul ~ dal paîs; dal biel ~ od vsega začetka; Par fortune no si partìs dal biel ~ (Pa) K sreči se ne začenja popolnoma od začetka; i rispuindè che dal biel ~ lui si jere metût a disposizion; in ~ di peraule LING v vzglasju; In ~ di peraule, cuant che la seconde letare e je une vocâl. (Verone); par ~ načeloma; Par ~, no vin nuie di obietâ. Načeloma nimamo kaj ugovarjati; 2. načelo n, princip m; Il ~ de variazion des regulis di leture secont lis varietâts (Macjeu); ~ Teologjie Algjebriche di Ecuivalence O ricuardìn la idee fondamentâl de Relativitât Gjenerâl di Einstein, al ven a stâi il “~ Teologjie Algjebriche di Ecuivalence”. (SiF 03/4, 133); seont un ~ democratic glede na demokratsko načelo. principin [print∫i'pin] m mali princ m; mladi princ m; prinčev sin. principiologjic [print∫ipi'‫כ‬loăik], -iche adj principiološki; achì si à di considerâ dome la part principiologjiche e chê che e rivuarde l'ûs dal furlan te publiche ministrazion. (Pa 7/2000). principiologjie [print∫ipiolo'ăie] f principiologija f. princisbec [print∫iz'bek] m KEM tombak m. prindalan [prinda'lan] m novega leta dan, Novo leto; cartolinis di Nadâl e ~ božične in novoletne razglednice. prindimari [prindi'mari] m → (prin di mari) prin. prindis ['prindis] m napitnica f, zdravica f; A la Cjase de Contadinance si fasarà fieste cuntun ~ (CoUd). Priole [pri'‫כ‬le] kr.i f Priola f; Il non di ~ (inte forme locâl, Priola) si lu cjate tes cjartis dai archîfs la prime volte sot l'an 1015, inte forme "de villa quae vocatur Peregula" (Leng).// < Peregula (1015), Perules (1172) < lat. pirculu dem. k pirus. prionte [pri'onte] f 1. dodatek m; nameček m; dâ la ~ a un ; cjapâ la ~ ; in ~ di poleg, dodatno; Ma al è purpûr vêr che in ~ de lenghe ladine e esist ancje une realtât ladine (La); par ~ kot dodatek, dodatno, kot nameček; E par ~ i diserin: Doman tu sarâs picjât!” (Zili); cu la ~ in nekaj čez, in kar še manjka, in drobiž; par bocon o par ~ na tak ali drugačen način 2. (dokument) priloga f, RAČ priponka f (pripeta datoteka); Par plasê, no stait a mandâ priontis ("attachments") (Cad). priôr [pri'o:r] m 1. REL prior m; Il ~ di Barbiane pre Laurinç Milani (1923-1967), un mestri di prime grandece ancje dal pont di viste educatîf (Pa) 2. predstojnik bratovščine 3. HIST, JUR prior m. priorât [prio'ra:t] f priorat f; par vie che il ~ di Vignesie si jere dit contrari (CoUd). priore [pri'ore] f REL prednica f. prioritari [priori'tari] adj prednosten, prioritaren; L’obietîf ~ al è chel di garantî ai imigrâts un servizi (CoUd). prioritariementri [prioritarie'mentri] adv prednostno, prioritarno. prioritât [priori'ta:t] adj prednost f, prioriteta f; predhodnost f; criteris di ~ prednostni kriteriji; dâ ~ dati prednost; e bisugnarà dâ ~ par cumò ai progjets di puartade gjenerâl (Lenghe 2000); di ~ prednosten. prisint ['prizint] adj → presint. prisme ['prizme] f prizma f; une lûs stravagante che e sclarìs cumò une face e cumò une altre di un ~ cun mil facis (CoUd). Prissinins [prisi'nins] kr.i m Precenicco (UD); La autore, une cjargnele, di Fors di Avotri, vignude a stâ a ~ (Basse). Pristint [pris'tint] kr. i f (Torean) Prestint (IT Prestento). Priule [pri'ule] kr.i f (Sudri) Priola. Priûs [pri'u:s] kr.i f (Soclêf) Priuso. privadementri [privade'mentri] adv zasebno, privatno. Privan [pri'van] kr. i f (Bagnarie Ud) IT Privano. privât [pri'va:t], -ade adj zaseben, privaten, oseben; dirit ~ zasebno pravo; in ~ zasebno, privatno, v zasebnem življenju; tant in public che in ~ (Declarazion); Intant voaltris, caporions plui in viste, o fevelais par talian in public e par venit in ~ (La 07/04); setôr ~ zasebni sektor; Il siopar al è stât di vot oris pai lavoradôrs dal setôr public e di cuatri oris par chei dal setôr ~ (Onde); ~ m zasebnik m, privatnik m. privatece [priva'tet∫e] f zasebnost f, intimnost f. privatist [priva'tist] (pl privatiscj) m 1. privatist m 2. JUR strokovnjak za privatno pravo; Fats i esams come ~ tal Liceu artistic di Vignesie, al à scomençât a fâ cualchi esposizion dai siei lavôrs (Pa 7/2000). privatiste [priva'tiste] f privatistka f. privatistic [priva'tistik], -iche adj privatističen; Ai 16 di Avrîl, milions di citadins a an sioperât cuintri la idee di un stât “~”, a pro di un stât “sociâl” tradizionâl. (Pa 02). privative [priva'tive] f 1. izključna pravica f 2. trafika f; E. ju cjapà e al le inte ~ a comprâsi un toscan. (Sg); A stavin benon di cjase cence fastidis di picugne, oltri a ostarie a vevin ancje la ~. (Natisone/furlanis). privazion [privatsi'on] f 1. odvzem m, odvzemanje n; oropanje n 2. odpoved m, odpovedovanje n, odrekanje n. privignî [privi'ñi:] f → prevignî. privileç [privi'lεt∫] (pl privileçs [privi'lεts]) m 1. HIST, JUR privilegij m; concedi il ~ podeliti privilegij; Il pape Inocent VI al à concedût il ~ a Raimont, abât de Badie (Natisone) 2. posebna pravica f, ugodnost f, privileg m, prednost f, povlastica f. privilegjâ [privile'ăa:] tr prednost dati, priviligirati. privilegjât [privile'ăa:t], -ade adj priviligiran; il lûc ~ par un laboratori (CoUd). privilegji [privi'lεăi] → privileç. privilezâ [privile'dža:] tr → privilegjâ. privilezât [privili'dža:t], -ade adj → privilegjât. pro ['prot] m 1. (t. bon pro) korist m; a ~ di v korist nekomu; A ducj lôr, che an prestade dibant la lôr opare a ~ de lenghe (ShW); al otignì a ~ de sô Glesie il comitât dal Friûl, la vile di Lucinins e ducj i feuts (Pa) 2. (pl. prôs) obresti mpl; meti a ~ izkoristiti, koristiti prednosti; pierdi ~ e capitâl FIG ?? proagne [pro'añe] f stara teta. probabil [pro'babil] adj verjeten. probabilisim [probabi'lizim] m REL, FILOZ probabilizem m. probabilistic [probabi'listik], -iche adj verjetnosten, probabilističen; i autôrs a consein di progjetâ secont dai criteris probabilistics (SiF 03/4, 47-59). probabilitât [probabili'ta:t] f 1. verjetnost f; cun dute ~, cun ogni ~ najverjetneje; Cun dute ~, la letare no je stade scrite a Rome (Bibl-Let-Pieri) 2. MAT verjetnost f, probaliteta f. probabilmentri [probabil'mentri] adv verjetno. probarbe [pro'barbe] f stari stric m. probetât [probe'ta:t] f poštenost f; pe ~, pe indipendence e pe serenitât di judizi (CoUd). problem [pro'blεm] (F) m → probleme. problematic [proble'matik], -iche adj sporen, težaven, vprašljiv, problematičen; dvoumen, nedognan; lui che al è calcolât un dai plui grancj esperts de problematiche sociâl e religjose de Russie (Pa 2/2000). probleme [pro'blεme] (pl problemis) m problem m, težava f, naloga f, vprašanje n, sporna zadeva f; I lavoradôrs, che vuê a manifestin ancje cu lis lôr fameis, a domandin une soluzion rapide al ~ (O); là che i problemis di rumôr a son plui grues. (O); frontâ un ~ izpostaviti se problemu, soočiti se s problemom, s težavo; Il furlan al à ancjemò di frontâ problemis concrets (Pa); jessi rivât al struc dal ~ priti do bistva problema (BelFa). problematicitât [problematit∫i'ta:t] f spornost f, problematičnost f; che Diu nus mande par riclamânus a la serietât ea la ~ de esistence (glesie). problemon [proble'mon] m (poveč. od problem) velik problem; ni il principi di une riflession sui problemons che a spietin di jessi disberdeâts (Pa 03/4). probosside [pro'b‫כ‬side] f rilec m; l’elefant trindulant la ~. procedi [pro't∫edi] (o procêt) it ravnati, postopiti, nastopiti (proti); ~ m način ravnanja, postopanja. procediment [prot∫edi'ment] m 1. postopek m, napredek m; Procediments une vore complicâts che a passin pe individuazion des ativitâts de struture organizative (SiF 02/1, 209) 2. ravnanje n. procedurâl [prot∫edu'ra:l] adj postopkovni, proceduralen; memorie ~ ANAT proceduralni spomin; Chest parcè che la memorie plui svilupade intai fruts piçui chê ~ «e cjape sù, dispès par simpri, ancje porcariis» (Pa). procedure [prot∫e'dure] f postopek m; Codiç di ~ penal kodeks kazenskega postopka. procès [pro't∫εs] m 1. postopek m, proces m; potek m; ~ di unificazion POL proces združevanja; che a son dificilis di superâ tun prossim divignî par cierts vizis sostanziâi presints tal istes ~ di unificazion. (Pa 03/4); ~ operatîfs operativni proces 2. pravda f, proces m; fâ il ~ pravdo naperiti; Il ~ al ven fat te glesie di Sant Martin (Pa); jessi sot ~ E se cumò o soi di gnûf sot ~ (Bibl-Az); ~ verbâl zapisnik; Ogni sentade dal consei e je documentade midiant di un ~ verbâl (CoUd) 3. KEM (kemični) proces m. processâ [prot∫e'sa:] tr 1. JUR soditi, sodno preganjati; imputât che al à domandât di jessi processât par furlan (Pa/OLF) 2. RAČ procesirati, obdelovati (podatke); e la nature tant che informazion che e à di jessi processade. (SiF 04/5). processament [prot∫esa'ment] m RAČ procesiranje n, obdelovanje (podatkov); ~ computazionâl računalniško obdelovanje podatkov; il ~ computazionâl di fonde dai tescj e la struture interne dal corpus pandude da la sô marcadure (SiF 02/1). procession [prot∫esi'on] f 1. REL procesija f, sprevod m 2. sprevod m. processionâ [prot∫esio'na:] it slediti procesiji, hoditi v sprevodu. processôr [prot∫e'so:r] m RAČ procesor m; Om di Turing al è cui che al pense l’om tant che un ~ di informazions (SiF 04/5). processuâl [prot∫esu'a:l] adj pravden, procesualen; l’art. 9, c. 3, de 482, nol limite l’ûs ~ dal furlan dome devant dal judiç di pâs (Cisilino, treball). processualitât [prot∫esuali'ta:t] f pravdnost f, procesualnost f. proclamâ [prokla'ma:] tr proglasiti, razglasiti, oklicati; Lunis i sindacâts a àn proclamât un siopar gjenerâl in dute la Cjargne (O); La Bibie, proclamade inte comunitât dai fîs di Diu, te lenghe di ogni popul (Pa 10/99). proclamazion [proklamatsi'on] f proklamacija f, proglas m, razglas m; Al è Furio Honsell il gnûf retôr de Universitât di Udin, la ~ e je rivade joibe di sere daspò che (O 9/6/2001). proclam [pro'klam] m poziv m; E se propit no sin a la altece dai nestris proclams morâi, cirìn almancul di no tradî i nestris interès.(Pa 8-9/99). proclame [pro'klame] f razglas m, proglas m, oklic m, edikt m; il re al mandà fûr une ~ (F). proclisi [pro'klizi] f GRAM prokliza f; Se i doi complements si cjatin denant dal verp, si clamin in ~. (Verone). proclitic [pro'klitik], -iche adj proklitičen, prislonski. proclitiche [pro'klitike] f prislonka f, proklitika f. proconsul [pro'k‫כ‬nsul] m prokonzul m; Il ~, che al veve viodût chest fat al crôt plen di maravee (Bibl-Az); Al jere di chei che a balinavin atôr dal ~ S. Pauli (BiblAz). procreâ [prokre'a:] tr roditi, porajati, (za)ploditi; L’om e la femine no àn di gjoldi ma dome di ~. (Bel). procreadôr [prokrea'do:r] m roditelj m. procreazion [prokreatsi'on] f porajanje n; Che nol è peât a la afietivitât, senò al sarès plui possibilist, ma a la gjenitalitât e soredut a la ~. (Bel); Fevelant dal referendum su la ~ medicâl assistide (Pa 05/06). procurâ [proku'ra:] it ~ di poskušati, potruditi se; I dissepui e a àn di ~ di capî dut ce che a puedin (BiblMc); ~ tr pre-, o-skrbeti; a son chei di ~ une vision globâl (CoUd). procuradôr [prokura'do:r] m 1. JUR pooblaščenec m, zastopnik m; prokurist m; ~ gjenerâl generalni zastopnik; Dopo agns al fo nomenât ~ gjenerâl dal Ordin (Natisone/furlanis) 2. HIST prokurator m. procurazion [prokuratsi'on] f prokura f; zastop m; oskrba f. procure [pro'kure] f 1. poskus m, napor m; o vin di fâ dutis lis procuris 2. JUR državno tožilstvo n; La ~ di Tumieç e à concedût une proproghe di 48 oris prin di meti i sigjii al depuradôr (O). prodic ['pr‫כ‬dik], prodighe adj 1. razsipen, potraten 2. darežljiv, radodaren; ~ m razsipnež m, radodarnež m. prodighe ['pr‫כ‬dige] f razsipnica f. prodigji [pro'diăi] m čudo m, čudež m. prodigjôs [prodi'ăo:s], -ose adj 1. čudežen 2. izjemen, izreden. Gjude al à sperât subit che intal tirepare, Gjesù a si metès in capite ai siei e cuntun dai siei famôs ~ (Pa 03/8) prodolant [prodo'lant] m ?? La setemane stade, ~ la partide di balon Udinese-Barcellona (Pa 05/12) prodolarie [prodo'larie] f → predelarie. Prodolon [prodo'l‫כ‬n] kr.i f (Sant Vît Dal Tiliment) Prodolone. prodot [pro'd‫כ‬t] m 1. izdelek m, pridelek m, proizvod m, produkt m; in mût di otignî un ~ miôr (SiF) da bi dosegli boljši proizvod; la cualitât dal ~ kakovost izdelka; ~ di bas livel izdelek nizke ravni (kakovosti); Vuê invezit o sin di front a un marcjât globalizât, che ti fâs concorince sui prodots di bas livel (La 05/7); ~ finâl končni izdelek; ~ industriâl industrijski proizvod; 3. EKO (družbeni) proizvod m; ~ interni Tant e tant, chest compit di “gendarme” al coste salât: lis spesis militârs dal dì di vuê a tocjin il 5% dal Prodot interni sporc. (Pa 04/07) 2. FIG korist m. produsi [pro'duzi] (prodûs, produsis - p. produsût/prodot) tr 1. proizvajati, pridelati, producirati; subit daspò di vê produsude une frase par furlan, S.J. le voltave subit par italian in mût che il so amì le podès capî. (SiF 02/1) 2. povzročati, privesti do; roditi; ~ it podoben biti, sličen biti; al prodûs di naredi vtis, da; izgleda, da; mi prodûs che zdi se mi, da. produtîf [produ'ti:f], -ive adj produktiven, proizvoden; cicli ~ EKO proizvodnji ciklus (O); setôr ~ proizvodnji sektor; milions pe inovazion tal setôr ~ (Onde). produtivitât [produtivi'ta:t] f produktivnost f, plodnost f; si à di tornâ ae plene ~ (O) treba se je vrniti k polni produktivnosti. produtôr [produ'to:r] m 1. proizvajalec m, izdelovalec m; Il non dal antibiotic al ven dal ~ (SiF) 2. FILM producer m; ~ di cine filmski producer; Massimo Garlatti Costa, regjissêr e ~ (Pa). produzion [produtsi'on] f 1. proizvodnja f, pridelovanje n, produkcija f; La proprietât e ponte a une incressite de ~ di machinis lavadoris di 160 mil unitâts (O) porast proizvodnje pralnih strojev; Il premi, che al intint di memoreâ Renato Appi (1923-1991) prudelant la ~ culturâl..(Pa); In realtât la Furlanie no à mai vude une industrie pe ~ di chescj articui.(Pa); ~ industriâl industrijska proizvodnja; comunicât i dâts dal ultin trimestri dal 2001 par chel che al intent la ~ industriâl regjonâl.(O); 2. FILM, TV produkcija f; ~ televisive televizijska produkcija; a àn podût mostrâ insin produzions televisivis tes lôr lenghis 3. proizvodnja f (oddelek v tovarni); e e volarès separâ lis diviersis produzions de ZaMet par tornâ a vendi chês che no i interessin. (O); linie di ~ proizvodna linija; e par chel che al inten la delocalizazion in Ongjarie, la aziende e à decidût di spostâ dome une linie di ~. prof [pro'fat∫ie] kratica prof. (profesor). profacie! [pro'fat∫ie] it na zdravje! profan [pro'fan] adj 1. posveten; neduhovniški, laičen, profan 2. svetoskrunski; brezbožen; ~ m 1. neposvečeno n, nesveto n 2. laik m, posvetna oseba f 3. laik m, nestrokovnjak m. profanâ [profa'na:] tr onečastiti, oskruniti; La plui biele teologjie, la cognossince plui caste, no à mai di ~ cheste incognite di Diu, ridusinlu a sience (BelFa). profanazion [profanatsi'on] f 1. profanacija f, oskrunitev f; onečaščenje n 2. FIG omadeževanje n; žalitev f; Vois in contrast tra di lôr: de curiositât, al plasê turbit de ~. (BrLi). profanitât [profani'ta:t] f posvetnost f, profanost f; brezbožnost f, okrutnost f; podlost f. proferî [profe'ri:] (o proferis) tr 1. ponuditi, podariti; Un struc dai programs al è proferît tal lûc internet (Pa 03/12) 2. izgovoriti, izgovarjati; izreči, izrekati; izraziti, izražati; Il principi di no discriminazion al tornave a jessi proferît cun fuarce inte Convenzion internazionâl sui dirits civîi e politics (SiF 03/3, 115); ~si refl ponuditi, ponujati se. profès [pro'fεs] adj REL menih m (z obljubo). professâ [profe'sa:] tr izpovedati, izjaviti, izjasniti se; priznati; e bisugne ~ che la decision .. e je un titul di merit; Pieri, ti al dîs: vuê il gjal nol cjantarà prin che tu, par trê voltis, no tu vedis professât di no cognossimi. (Bibl-Lc) Povem ti, Peter, danes petelin ne bo zapel, dokler trikrat ne utajiš, da me poznaš; E par començâ a difindi cualsisei interes cuintri di chest pericul professât, la robe plui facil e instintive (Pa 03/2); ~si refl izpovedati se. profession [profesi'on] f 1. poklic m, obrt m; di ~, par ~ poklicno, po poklici; Padoan nol è un storic di ~ e nancje un scritôr (Pa); L. Roncali, imprendidôr par ~ e furlanist par vocazion (Pa) 2. javna izpoved m, priznanje 3. REL meniška zaobljuba; ~ di fede ma la ~ di fede e jere permetude. (Pa 05/12). professionâl [profesio'na:l] adj 1. poklicen, profesionalen; Il cors al à l'obietîf di stiçâ une incressite ~ dal personâl (O); istruzion ~ strokovno izobraženje (O) 2. uraden; lis relazions sindacâls, la acetazion a nivel regjonâl dai acuardis economics za sotscrits a nivel italian, e lis cuestions leadis al ordinament ~.(O); professionalitât [profesionali'ta:t] f profesionalnost f; Tra lis professionalitâts che e je une fuarte domande o cjatìn daspò i operatôrs tal cjamp de progjetazion e de inzegnerie (O); Opûr lis necessitâts dai "media" locâi a domandin altris ~s? (Pa). professionalmentri [profesional'mentri] adv poklicno, profesionalno; uradno. professionisim [profesio'nizim] m profesionalizem n; profesionalni šport m. professionist [profesio'nist] (pl professioniscj) m profesionist m, profesionalec m; lavorant cu la colaborazion di esperts, di animadôrs e di professioniscj (Pa); Te Rai ladine a lavorin 6 gjornaliscj professioniscj e 3 programiscj regjiscj. (Cisilino, treball). professôr [profe'so:r] m profesor m, učitelj m: ~ ordenari redni profesor; Nassût a Gjenue tal 1958 e ~ ordenari di Metodologjiis formâls di informatiche dal 1990 (O); ~ associât pridruženi profesor; Notis: O = Professôrs ordenaris / A = Professôrs associâts / R = Ricercjadôrs. (SiF 02/1, 209). professorâl [profeso'ra:l] adj profesorski, učiteljski; Il Friûl al è deventât il cjamp di sperimentazion dal svinidriment culturâl e lenghistic, cu la complicitât de classe magjistrâl e ~ nostrane (O). professorance [profeso'rant∫e] f profesorat m, profesura f. professore [profe'sore] f profesorica f, učiteljica f; Altris vôts a son lâts a Gianfranco Ellero, diretôr de riviste "Sot la Nape" e ae ~ Maria Tore Barbina.(O); professoresse [profeso'rese] f → professore. profet [pro'fεt] (t. profete) m REL prerok m; ~ Maomet prerok Mohamed. profetâ [profe'ta:] tr prerokovati; Unevore di lôr mi disaran in chê dì: Signôr, Signôr, no vino forsit profetât in tal to non? (BelFa). profete [pro'fεte] m → profet. profetesse [profe'tese] f prerokinja f; E jere ancje une ~, Ane, fie di Fanuel, de tribù di Aser (Bibl-Lc); Hilde, cuntun grant gaban neri, e somee plui une ~ che une cjantante (Ta). profetic [pro'fεtik], -iche adj preroški; Se il cjant solitari di Guion al cognòs soredut lis notis de passion incorade e de denuncie profetiche (Pa 02); peraulis profetichis preroške besede; Di atualitât a son ancje lis peraulis profetichis di Benedetto Croce (La 07/03). profetisim [profe'tizim] m preroštvo n, prerokovanje n. profetizâ [profeti'dza:] tr 1. REL prerokovati 2. FIG napovedati prihodnost, prerokovati. profezie [profe'tsie] f prerokba f, preroštvo n. profierte [profi'εrte] f 1. ponudba f; e par chest al acete la ~ di davuelzi il servizi pastorâl a Corsico, pôc lontan dal capolûc lombart. (RB) 2. dar m, darovanje n. profîl [pro'fi:l] (pl profîi) m 1. pogled s strani, pročrt m, prerez m, profil m; ~ lenghistic ancje il matematic al varès di sielzi il tiermit miôr sot il ~ lenghistic (SiF 02/1, 231) 2. TEH profil m; ~ radiâl radialni profil; al cree un zenoli tal ~ radiâl (SiF 02/2) 3. RAČ profil m; e par savê cui che soi baste là sul gno sito (che cjatais tal ~ ) (christianromanini). profit [pro'fit] m dobiček m, profit m, korist m; zaslužek m; concludi cun ~ zaključiti z dobičkom; fâ ~ napredovati, imeti korist; La robe malcuistade no fâs ~. (Bibl-FidiSirac); no ~ setôr EKO neprofitni sektor; tirâ fûr ~ izvleči profit; O ai vude la furtune di tirâ fûr ~ ancje des esperiencis negativis. (glesie). profitâ [profi'ta:] it pridobiti; koristiti. profitabil [profi'tabil] adj koristen. profitadôr [profita'do:r] m dobičkar m; In chest secont mandât, Aristide al à pandût di jessi un sorestant populist e ~ (Pa 06/2). profitevul [profi'tevul] adj ugoden, koristen. profondî [profon'di:] tr poglobiti, do dna priti; Nol è chi il spazi par ~ chest concet. (Cisilino, treball); Une divulgazion e une atenzion sientifiche a la materie che e merte di vignî profondide par permeti di rivâ a un dibatit costrutîf intun cjamp une vore delicât (SiF 02/1, 209). profondiment [profondi'ment] m poglobitev f; par un ~ de cussientizazion de nestre identitât (Provincia).. profonditât [profondi'ta:t] f globina f; De cjamesute vierte sul cuel o viôt profonditâts che mi fasin ingirli. (BrLi). profont [pro'f‫כ‬nt], -de adj globok; al à un sens religjôs ~ (Pa) ima globok verski pomen; ~ m 1. globina f 2. → sprofont. profòs [pro'f‫כ‬s] m VOJ paznik m (v zaporu). profuc ['pr‫כ‬fuk] m begunec m; chei dal paîs profucs là vie (MazzonIol). profugance [profu'gant∫e] f pregnanstvo n, eksil m; jessi in ~ biti ubežnik; ce che mi contave di frut un che al veve stât in ~ te prime vuere. (BelR). profughe ['pr‫כ‬fuge] f begunka f. profum [pro'fum] m → sprofum. profusion [profuzi'on] f 1. izliv m, izlivanje n; razsipanje n 2. FIG obilica f. progjenitôr [proăeni'to:r] m praoče m, prednik m; Si po preâ duncje Adam e Eve, i progjenitôrs, Abêl il pastôr bon (BelR). progjet [pro'ăet] m projekt m, načrt m, osnutek m, namera f, predlog m; che e domande ae Regjon di sospindi la sielte dal ~ des cassis di espansion. (O). progjetâ [proăe'ta:] tr projektirati, delati načrte, snovati, nameravati, načrtovati; La Pietra e Franco Fabbro si son dâts dongje par ~ e par meti sù la impuartante fondazion sientifiche..(Pa); là che lis organizazions de societât civîl a ciraran di ~ une globalizazion di justizie e di condivision (O). progjetazion [proăetatsi'on] f načrtovanje n, snovanje n, projektacija f; Tra lis professionalitâts che e je une fuarte domande o cjatìn daspò i operatôrs tal cjamp de ~ e de inzegnerie, de produzion (O); nol à lis carataristichis di ~ che a coventin a di un Consorzi..(O). progjetist [proăe'tist] m projektant m; Noè il ~ e costrutôr da la arcje e l’inventôr dai caratei e des damigjanis (BelR). progjetuâl [proăetu'a:l] adj ?? A son di svilupâ massime lis ativitâts culturâls che a favorissin: l’infuartiment de identitât personâl, relazionâl, ~ di ogni individui (Pa 03/12) progjetualitât [proăetuali'ta:t] f ?? al covente creâ ogni condizion e ~ possibil, par incressi il tenôr di vite, par dâ sigurece e par gararantî un svilup sociâl e economic. (Pa 04/02); la esibizion de muart tant che polaritât de stesse nature de vite, ledrôs de vite, presince che e ven simpri dismenteade te nestre ~ e che si procure di controlâ, tignintle lontane. (Pa 05/05) prognece [pro'ñet∫e] f pravnukinja f; pranečakinja f; cemût che si puartave chê brût e cemût chê gnece o chê ~. (Percude). program [pro'gram] m program m, spored m, načrt m; I programs plui impuartants a son chei di sensibilizazion culturâl (O); jessi in ~ biti na programu, biti načrtovano; une iniziative di siopar e je in ~ par vinars ai 25 di Mai.(O); Diretôr dai programs programski urednik (O); ~ televisîf televizijski program; e je stade denuciade ancje intant dal ~ televisîf (Pa). programâ [progra'ma:] m 1. načrtovati, imeti na sporedu, programirati; Al è stât blocât duncje sei il siopar programât par joibe dai lavoradôrs de aziende (O) 2. programirati (na računalniku). programatic [progra'matik], -iche adj programatičen, glede na program; Renzo Tondo al à presentât in aule lis sôs declarazions programatichis. (O); a varan di lavorâ pe realizazion di un acuardi ~ pe coalizion. (O). programazion [programatsi'on] f 1. načrtovanje n; Dal bielprincipi de sô ativitât la cooperative e à prudelât la sô ~ radiofoniche (O); La ~ e ten di voli soredut i notiziariis (O) 2. programiranje (na računalniku). programist [progra'mist] m ?? Te Rai ladine a lavorin 6 gjornaliscj professioniscj e 3 programiscj regjiscj. (Cisilino, treball) progredî [progre'di:] tr napredovati; Cul ~ de civiltât e de cussience civîl, gran part dal mont e je rivade a sigurâsi almancul la polse setemanâl e lis feriis. (Pa 04/07). progredît [progre'di:t], -ide adj napreden; par industrializazion e par benstâ slargjât, te gjerarchie des regjons plui progredidis da la Europe. (sf); chei a son i Pilatos dal nestri esemplâr, democratic, progredît e viert Friûl. (Pa 04/04). progrès [pro'grεs] m napredek m, napredovanje n; e ce ~ che si fasin te lôr soluzion (CoUd); in ~ v nadaljevanju; il ~ tecnologjic tehnološki napredek; progressîf [progre'si:f], -ive adj napreden, progresiven, postopen. progression [progresi'on] f napredovanje n, progresija f, zaporedje n. progressist [progre'sist] m naprednjak m; Al pues someâ di strani che un moviment sostanzialmentri ~ al puedi imparêsi, par cualchi bocon de opinion publiche (Pa 05/04); Sichè, in zornade di vuê, ancje i progressiscj a son deventâts difensôrs des civiltâts locâls e (Pa 02). progressivementri [progresive'mentri] adv napredno, progresivno; si pensave che si volès stabilî un model di lenghe furlane comun, lenghe di fâ jentrâ ~ tal ûs orâl e scrit (Pa). proibî [proi'bi:] tr → improibî. proibizion [proibitsi'on] f prepoved m. proietâ [proie'ta:] tr → progjetâ. proietil [proi'εtil] m izstrelek m, projektil m; A un ciert pont il ~ al dismetarà di lâ insù e al tacarà a tornâ jù viers la Tiere. (Pa 7/99). proietôr [proie'to:r] m projektor m; A si proviôt di doprâ lapis, sfueis di disen, colôrs, fotocopiis, lavagne nere, zes, lavagne lusorôse, sfueis lustris stampâts cul computer, ~ par casselis filmadis (didatic). proiezion [proietsi'on] f prikaz m, projekcija f; dôs puntadis cu la ~ di doi films (CoUd). prole ['pr‫כ‬le] f potomec m, sin m; seben che lui nol veve ~ (Bibl-Az); jentrâ in ~ postati mati. proletari [prole'tari] m proletarski; internazionalisim ~ proletarski internacionalizem; ~ m proletarec m; proletaris di dut il mont, unitsi (Pa 06/3) proletarci vseh dežel združite se. proletariât [proletari'a:t] m proletariat m. prolî [pro'li:] (o prolis) it in tr (redko) roditi, porajati; generirati, proizvajati. prolic ['pr‫כ‬lik] m 1. prolog m, predgovor m; uvodna beseda; Scrivimi un ~ di mût che il ~ al salti fûr a dîsi che nô no si fasarìn mâl cu lis nestris spadis (ShW) 2. predigra f. proliferât [prolife'ra:t] m Prime de vignude di Gjesù e da sô jentrade inte vite publiche, a jerin proliferâts in chel teritori un stermini di profetes. (Pa 03/8). proliferazion [proliferatsi'on] f ?? che e je leade di insom fin dapît cu la vivarose ~ di acjadiments e di manifestazions culturâls. (Pa 03/10); che il sistem dal “Listino” al à zovât par creâ l’incrodibil ~ di candidâts torzeons e di gnûfs sogjets politics (Pa 03/6). prolizion [prolitsi'on] f rojevanje n; porajanje n. promemoria [prome'm‫כ‬ria] m spomenica f; Une sorte di vademecum, di ~ ancje e soredut pal vieli di bessôl che (Leng). promesse [pro'mese] f obljuba f; ~ no mantignude nedržana obljuba; Dopo variis vicendis di concors abolîts, di puescj no assegnâts, di promessis no mantignudis… (SiF 02/1, 155-165); → impromesse. prometi [pro'meti] tr in refl obljubiti; ~ il mont inte sachete si lu lusinghe, si lu spavente, si lu pare atôr, si cressi magari la paie, si ~ il mont inte sachete (La 06/3); tiere prometude di Canaan obljubljena dežela Kanaan; → imprometi. promiedi [promi'εdi] adj (sadje ipd.) prezgoden, zgodnji; L’interès di Tita pe fotografie al è ~ (Pa); e la mê memorie e je stade promiedie par chel che al riguarde i spavents e i bombardaments (BelR); ~ m koruza prve setve. prominence [promi'nεnt∫e] f 1. MED štrlina f, prominenca f 2. FIG prominenca f, eminenca f, pomembna oseba f. prominent [promi'nεnt] adj 1. štrleč, prominenten 2. prominenten, odličen, poznan. promiscuitât [promiskui'ta:t] f promiskuiteta f; ~ sessuâl seksualna promiskuiteta; ma ancje par lis gravidancis no voludis e la ~ sessuâl. (SiF 03/4, 147). promission [promisi'on] f → impromission. promotôr [promo'to:r] m pospeševalec m, EKO promotor m, organizator m; Inte nestre regjon la funzion di ~ e coordenadôr dal sportel (Pa); Da une man ai promotôrs dal progjet pa "Accademia..i" (Pa); ~ adj promocijski, pospeševalen; cundut che al è nassût un "Comitât ~ de Samblee des Provinciis dal Friûl" (coordenât di Renzo Pascolat..) (Pa) promotore [promo'to:re] f pospeševalka f, promotorica f, organizatorica f. promovi [pro'movi], (o promôf, tu promovis, al promôf, p promovût/ promot) tr 1. (npr. umetnost, raziskave) podpirati, pospeševati; Onde Furlane e je une radio di informazion locâl che e promôf il disvilup de culture e de lenghe furlane. (O) 2. (službeno ipd.) promovirati, napredovati, biti povišan (čin) 3. povrzočiti; mi promôf tai gnerfs un tirament.. 3. EKO reklamirati. promozion [promotsi'on] f 1. pospeševanje n, podpora f, zagovarjanje n; la vite e la ~ di une culture a jerin leadis sore dut a la culture umanistiche e prin di dut a la filologjie. 2. promocija f; povišanje n, pospeševanje n 3. EKO promocija f, reklama f, propraganda f. promozionâl [promotsio'na:l] adj EKO promocijski, reklamski; il disvilup dal flus turistic jenfri lis dôs areis, in particolâr cu la intensificazion de azion ~ (O); si propon che chestis ativitâts promozionâls dal CIRF a sedin indreçadis prin di dut al interni dal ambient universitari (CIRF); campagne ~ promocijski kampanja. promulgâ [promul'ga:] tr razglasiti; Al fasè meti adun e al promulgà lis Constituzions de Patrie dal Friûl. (JM); ~ un edit cuanche Ferdinant II, stuf di cheste solfe, al promulgà un edit che al improibive (Natisone/furlanis). promulgazion [promulgatsi'on] f razglašenje n, razglas m; Daspò de aprovazion dai 25 di Març, a coventin altris 3 passaçs parlamentârs prin de ~ definitive. (Pa 04/03). pronevôt [prone'vo:t] m pravnuk m; pranečak m; la stesse fuarce che cumò e permet ai lôr nevôts e pronevôts di afrontâ i intrigôs stravuelziments (La 05/11). pronominâl [pronomi'na:l] adj zaimski, pronominalen; zaimenski; Cumò, par altri, chel elementut al à pierdût la funzion ~. (Cad). pronon [pro'non] m GRAM zaimek m; ~ aton nenaglasni osebkov zaimek; Dome il furlan, difat, al doplee il ~ prime di gran part des formis verbâls. (Verone); ~ cubiât združeni zaimek; Prime di lâ indenant cun altris argoments, conven fissâ ben ben il cjapitul dai pronons, soredut chel dai pronons cubiâts (pronomi accoppiati). (Verone); ~ dimostratîf kazalni zaimek; ~ indefinît nedoločni zaimek; ~ interogatîf vprašalni zaimek; ~ obiet diret osebni zaimek za premi predmet; ~ obiet indiret osebni zaimek za nepremi predmet; ~ personâl osebni zaimek; ~ possessîf svojilni zaimek; ~ relatîf oziralni zaimek; ~ riflessîf povratni zaimek; ~ subiet aton nenaglasni osebkov zaimek; ~ subiet tonic naglasni osebkov zaimek; ~ tipetitîf ?? cul ~ tipetitîf (nô o sin furlans, vô o sês barês ecc) (Scf). pronostic [pro'n‫כ‬stik], -iche adj napovedovalen, prognostičen; ~ m predvidevanje n, napoved f; slutnja f; znamenje n, prerokba f; fâ un ~ napovedati nekaj; ti fâs un ~ napovedal ti bom nekaj; pronostics sul timp vremenska napoved; Al è un librut di 64 pagjinis là che, in plui dal lunari e dai pronostics sul timp, si conte cualchi peteç (Pa) 2. MED prognoza f, diagnoza f. pronosticâ [pronosti'ka:] (o pronostichi [pronos'tiki]) tr napovedati, prognosticirati; parcè che i àn pronosticât che e varà di maridâ un soldât (Zili). pront ['pr‫כ‬nt] adj 1. pripravljen; gotov; uren, živahen, okreten; Il prin al sarà ~ pe stampe a Pasche prvi bo gotov za tisk za Veliko noč; in ~ pripravljen, gotov; jessi ~ biti pripravljen, gotov; o soi simpri ~ a imparâ vedno sem pripravljen se učiti; sêstu ~ si gotov, pripravljen? 2. takojšen, pri priči; ~ socors MED Prva pomoč; Il plan tiere al cjape dentri une jentrade, un local pal ~ socors (CoUd); rispueste pronte takojšnji odgovor. prontâ [pron'ta:] tr pripraviti, izgotoviti; Il modul "Lenghe e culture furlane" al è stât prontât des professoris di Talian e Storie (didatic); Cuant che i ricercjadôrs de Universitât a varan prontât ancje i necessaris incrosaments Ko bodo raziskovalci Univerze pripravili potrebna prekrižanja; ~ di mangjâ pripraviti za jesti, skuhati; a jerin feminis, che a prontavin ancje di mangjâ. (sf); ~si refl pripraviti se. prontât [pron'ta:t], -ade adj pripravljen. prontece [pron'tεt∫e] f pripravljenost f, urnost f. prontuari [prontu'ari] adj priročnik m; Prin di dut par meti a disposizion dai insegnant une sorte di "~ di publicazions e di audiovisîfs (La 03/5). pronunciament [pronunt∫ia'ment] m izjava f, razglas m, razglasitev f; Cuant che nô, ancje in fuarce dai pronunciaments uficiâi de gjerarchie glesiastiche, o fevelìn di Glesie furlane e di autonomie inte religjon (Pa 02); Grandis elucubrazions speculativis, grande ricjece di documents e pronunciaments e miserie nere tal cjamp de atuazion. (BelFa). pronunziâ [pronuntsi'a:] tr 1. izgovoriti, izgovarjati; l’j finâl no si pronunzie izglasni j se ne izgovarja 2. razglasiti: ~si refl izreči se. pronunzie [pro'nuntsie] f 1. izgovor m; lei daûr de ~ de sô varietât brati glede na izgovor svoje govorice 2. razglasitev sodbe. propagâ [propa'ga:] (propaghi [pro'pagi]) tr 1. BIOL razmnožiti, razmnoževati 2. FIG širiti; raznesti, raznašati; ~si refl širiti se; raznesti, raznašati se. propagabil [propa'gabil] adj razširljiv. propagadôr [propaga'do:r] m razširjevalec m. propagandâ [propagan'da:] tr delati propagando, reklamo (za). propagande [propa'gande] f propaganda f. propagandist [propagan'dist] (pl propagandiscj) m propagandist m. propagandistic [propagan'distik], -iche adj propaganden; reklamen. propagazion [propagatsi'on] f 1. širjenje n 2. BIOL razmnoževanje n 3. FIZ širjenje n, prenos m. propagul [pro'pagul] m propagola f; Lis flascis a vegnin insemenadis cun 1 ml di une sospension di conidis otignûts su teren SNA (107 propagui/ml). (SiF 02/1, 3145); Midiant di un microscopi a bas ingrandiment i propagui dai foncs svilupâts a son stâts metûts su piastris di agar malt (MA) (SiF 02/1, 31-45). propan [pro'pan] m KEM propan m. propedeutic [prope'dεutik], -iche adj propedevtičen; pripravljalen; Intant di un ’seminari ~ di esperts de Asie e dal Pacific, fat a Bangkok (Pa 02). propedeutiche [prope'dεutike] f propedevtika f (uvod v študij); La glesie e à di tignî cont di chestis robis, che a son propedeutichis e prejudiziâls a ogni so progjet o iniziative. (BelAlci). propedeutichementri [propedeutike'mentri] adv propedevtično; pripravljalno. propens [pro'pεns] adj (neobič.) nagnjen; pripravljen. propension [propensi'on] f nagnjenost f, nagnjenje n; nol è dificil di cjatâ in tancj sogjets une cierte ~ pal cidinôr. (Pa 03/12); No je une manie o une simpatie o une ~ di une formazion politiche e partitiche rispiet a une altre (Pa 03/8). propergul [proper'gul??] m KEM propergul m. Properzie [fan'ton] kr.i f ?? Josef Marchet al nas ai 23 di lui dal 1902 a Glemone, tal borc di ~ (RB). propi I ['pr‫כ‬pi] adj → propri; Un timp par esplora la propie anime, ma ancje il propi timp e il propi mont. (Pa) propi II ['pr‫כ‬pi] adv → propit. propiementri [propie'mentri] adv → propriementri. propietari [propie'tari] m lastnik m, posestnik m. propietât [propie'ta:t] f 1. pravilnost f 2. lastnost f 3. svojina f, lastnina f; svojskost f; là che a saran presints, dongje dai rapresentants regjonâi, i sindacâts, la ~ e i ents locâi coinvolts inte vicende. (O); La ~ e ponte a une incressite de produzion di machinis lavadoris di 160 mil unitâts (O); ~ inteletuâl intelektualna lastnina; Come che e fâs denuncie “Greenpeace”, l’acuardi “Trip” sui aspiets cumierçâi dai dirits di ~ inteletuâl (Pa 05/04); ~ privade zasebna lastnina; realizant oparis publichis che no rispietin la ~ privade (Patrie 06/1) 2. čistost f, čednost f. propinsion [propinsi'on] f → propension. propit ['pr‫כ‬pit] adv res, resnično, dejansko, prav, pravilno; ~ cumò prav zdaj; ~ cumò o stin frontant il probleme (Pa/OLF). propizi [pro'pitsi] adj 1. ugoden, naklonjen 2. primeren propiziâ [propitsi'a:] tr pridobiti si naklonjenost, milost. propiziatori [propitsia'tori] adj spraven; Secont i studiôs di etnografie il significât di cheste usance al è dal sigûr ~ (La 03/01); La fughere dulà che al vignive brusât al jere un rituâl sevi di purificazion che ~. (La 03/03). propiziazion [propitsiati'on] f sprava f. proponi [pro'poni] (o propon - p. proponût/propuest) tr predložiti, predlagati. proponibil [propo'nibil] adj 1. predložljiv 2. JUR sprejemljiv. proponiment [proponi'ment] m namera f, namen m; E il ~ al è ancje chel di striçâ une gnove produzion leterarie furlane.. (MazzonIol). proporzion [proportsi'on] f sorazmerje n, somerje n. proporzionâ [proportsio'na:] tr proporcionirati; enakomerno razdeliti; napraviti sorazmerno; Al dovarès jessi proporzionât al numar dai soi abitans. (ALF). proporzionâl [proportsio'na:l] adj 1. sorazmeren, proporcionalen; skladen 2. MAT sorazmeren, proporcionalen. proporzionalitât [proportsionali'ta:t] f proporcionalnost f, sorazmernost f. proporzionament [proportsiona'ment] m ?? ~ dai servizis publics, des infrastruturis, de dimensions des impresis, intensificazion dal sfuarç in materie di educazion (Pa 04/03). proposit [pro'pozit] m namen m, naklep m, sklep m; smoter m; zadeva f; di ~ namenoma, namerno; done di ~ odločna ženska; personis di ~ resne, trde, neomajne osebe 2. predmet m, stvar f, zadeva f; a ~ di, in ~ di glede, na temo; che al à scrit sul "Corriere della sera" tal setembar dal 1974 a ~ di un ritrat di Pauli VI fotografât cuntun cjapiel Sioux sul cjâf (Bel). proposizion [propozitsi'on] f 1. predlog m, ponudba f: mi pâr di viodi che la mê ~ no à vût un bon acet 2. FILOZ trditev f, postavka f 3. GRAM propozicija f, stavek m; Si definìs ~ une frase dulà che al è esprimût un pinsîr finît. (Verone); → propueste. pro-president [proprezi'dεnt] ?? Par cuvierzi i coscj di cheste "rivoluzion culturâl furlane" la ~ de Zonte regjonâl, Lissandre Guerra (La). propri ['pr‫כ‬pri] adj 1. lasten, poseben; non ~ LING lastno ime; In bande si à scrit il lôr non ~ (Lenghe 2000); Lis esclamazions si dividin in propriis e impropriis. (Verone); Propris: Zuan, Marie, Rome, Coglians, Cormòns, ecet (Verone); tal sens ~ v pravem pomenu, smislu 2. primeren, točen; čeden. propriementri [proprie'mentri] adv v resnici, zares. propueste [propu'este] f predlog m, ponudba f; La ufierte dal grup lombart - che e passe di 10 miliarts la ~ miôr rivade fin cumò..(O); Studiâ un an in Friûl: une ~ pai furlans ator pal mont (O); ~ di leç zakonski predlog; → proposizion. propulsîf [propul'si:f], -ive adj MEH pogonski, gonilen; ancje se te pratiche chest organisim, par sô nature ~, al è stât riduzût a une semplice comission consultive (Cisilino, treball). propulsion [propulsi'on] f TEH pogon m. propulsôr [propul'so:r] m TEH gonilna naprava f; Se di là dal Tiliment il ~ al jere Pieri Pauli Pasolini (Pa 02). proretôr [propul'si:f], ~ vicjari Honsell dal '99 al cuvierzeve la incjarie di ~ vicjari. (O). prorogazion [prorogatsi'on] f odlog m, odložitev f, odgoditev f, prestavitev f. proroghe ['pr‫כ‬roge] f odlog m; odgoditev f; La Procure di Tumieç e à concedût une ~ di 48 oris prin di meti i sigjii al depuradôr (O). prorompi [pro'r‫כ‬mpi] it izbruhniti; planiti; In chê imobilitât al sintive però cualchi alc di vîf, di presint, di prorompint cressii e sglonfâsi intai barghessins. (Daidussi). prosaic [proza'ik], -iche adj prozaičen; La realtât, magari cussì no, e je plui prosaiche e sclagne. (BelFa). prosaicitât [prozait∫i'ta:t] f prozaičnost f; cun progjets lontans mil miis de ~ de situazion. (Pa 06/2); Che la ~, la normalitât, la onestât no rint. (Bel). prose ['pr‫כ‬ze] f proza f. proseguiment [prosegui'ment] m nadaljevanje n. proselit [pro'zεlit] f nov pristaš, privrženec m, prozelit; om plen di fede e di Spirtu Sant, Filip, Procor, Nicanor, Timon, Parmen e Nicolau, ~ di Antiochie. (Bibl-Az) .. in Nikolaja, spreobrnjenca in priseljenca iz Antiohije. Proserpine ['pr‫כ‬ze] f Prozerpina f; a indicâ la sô triplice partignince: .. a la tiere (Artemide/Diane) e al mont dai Infars (~/Ecate). (ShW). prosodic [pro'z‫כ‬dik], -iche adj LING prozodičen; La notazion prosodiche si interesse de marcadure de prosodie dal test fevelât cun tant di acent, intonazion, pausis e v.i. (SiF 02/1). prosodichementri [prozodike'mentri] adv LING prozodično. prosodie [prozo'die] f LING prozodija f. prosopopee [prozopo'pεe] f (retorika) personifikacija f; prozopopoija f, počlovečenje n; a cjape sù jê un sti cun gran ~ e a va a dâi fûc al batût. (Percude). prospar ['pr‫כ‬spar] adj 1. cvetoč, uspevajoč 2. FIG ugoden, srečen. Prospar ['pr‫כ‬spar] kr.i m Prospero; In chê dì a Rome, il pape Benedet XIV, al secul ~ Lambertini, bolognês, cu so penâl intenzût tal ingjustri ros de curie (Storie). prosperâ [prospe'ra:] (o prosperi [pros'peri]) it uspevati, prosperirati; osrečiti, rasti, razvijati se. prosperitât [prosperi'ta:t] f blaginja f, uspevanje n, prosperiteta f; razcvet m. prospetive [prospe'tive] f → perspetive. prospietive [prospie'tive] f → perspetive. Prossenic [prose'nik] kr.i f (Taipane) Prosnid m (IT Prossenicco). prossac [pro'sak] m krušnjak m. prossim ['pr‫כ‬sim], prossime adj 1. bližnji, najbližji; nancje par ~ niti najmanj; che no vuei cognossilu nancje par ~! 2. pridodnji, naslednji; e par chest la Ass e sta za pensant di organizâ intai prossims mês altris cors. (O); Il Comitât si darà adun la prossime setemane par tacâ a esaminâ i documents (O) 3. prossime : la cjice e je za prossime ..la siore si comôf pensant che cuanto-prima i mole un altri côf; ~ m bližnji m, slednji m; la discussion su la delocalizazion di chê sul recupar de produtivitât pal ~ bieni. (O); e par amôr vuestri jo ami ancje il miò ~ come me stes ljubim tudi mojega bližnjega; al vûl ben al ~ (O). prossimâ [prosi'ma:] tr (pri)bližati; ~si refl približati se, priti bližje; prossimantsi il timp de promesse; il Signôr al è dongje; la fin si prossime. prossimitât [prosimi'ta:t] f bližina f; Il Parlament european si è mot, tornant a bati sul “Principi di ~” (Pa 03/10). prossumâ [prosu'ma:] tr domnevati, domišljati se, meniti. prostate ['pr‫כ‬state] f ANAT prostata f, podmehurnica f; piês dal cancâr e da la ~ inflamade (lunari). prostitude [prosti'tude] f prostitutka f; Le pensin in mût diferent invezit lis esponentis dal comitât pai dirits civîi des prostitudis. (Pa). prostituzion [prostitutsi'on] f prostitucija f; Leç par regolamentâ la ~ in regjon (Pa); I diserin: «Nô no sin nassûts de ~. (Bibl-Zn) Mi se nismo rodili iz prešuštva; ~ minorîl mladoletniška prostitucija f; Dome tal continent asiatics si prossume che uns 10 milions di personis a son “clients” de ~ minorîl. (Pa 02). protagonist [protago'nist] (pl protagoniscj) m glavni junak m, protagonist m. Protâs [pro'ta:s] kr.i m Protasio; a son ripuartâts i classics dai prins timps de glesie: di Stiefin, il prin, a Laurinç “brusadule di Diu” e a Gjervâs e ~. (BelR). proteine [prote'ine] f KEM protein m. proteinic [prote'inik], -iche adj KEM beljakovinski, proteinski. protesi ['pr‫כ‬tezi] f MED proteza f; ~ dentarie, ortopediche zobna, ortopedska proteza. protest [pro'tεst] m 1. (redko) (svečana) izjava f 2. JUR protest m. protestâ [protes'ta:] it protestirati, ugovarjati; ~ cuintri alc protestirati proti; la decision de Comunitât montane Val Po di ~ cuintri de “Rai” (Pa); ~ tr 1. izjaviti; zagotavljati 2. JUR protestirati (menico). protestant [protes'tant] m REL protestant m; ~ adj protestantski; Al à vivût intune tiere, la Polonie, simpri in lote cu la Russie ortodosse e la Gjermanie protstante e duncje e scugnive jessi ipercatoliche (Pa 03/11); Tal Sîscent, però, a son lis potencis mercantîls protestantis che (Pa 02). protestantesim [protestan'tezim] m REL protestantizem m; Il sucès otignût dal ~, soredut in Gjermanie, Inghiltere, Danimarche.. (Natisone/furlanis). proteste [pro'tεste] f 1. ugovor m, protest m; la ~ dai lavoradôrs (O); Cussì i lavoradôrs a àn ocupât par ~ il Consei comunâl di Tumieç (O); i arlêfs de Scuele di specializazion pal insegnament te scuele superiôr di Triest a an inviât une ~ (Pa) 2. zagotavljanje n, zagotovilo n, izjava f. protet [pro'tεt] adj protežiran, zaščiten, varovan; ~ m protežiranec m; varovanec m. protetôr [prote'to:r] m 1. zaščitnik m, zavetnik m 2. zvodnik m; ~, -ore adj ki brani, ščiti; zaščiten; varovalen. protetorât [proteto'ra:t] m protektorat m; Refudade e je ancje la domande, assurde e fûr de realtât, di vê il ~ sore dai gnûfs stâts slâfs. (Pa 03/4). protetore [prote'tore] f zaščitnica f; zavetnica f; zvodnica f. protezi [pro'tεdži] (o proteç/protêç - p. protezût/protet) tr varovati, (za)ščititi, braniti. protezion [protetsi'on] f 1. zaščita f, varstvo n; ~ civîl civilna zaščita; il mangjâ e la aghe di bevi a vignivin puartâts graciis ai mieçs anfibis de Protezion civîl e dai pompîrs (La 03/01) 2. protekcija f, protežiranje n. protezionisim [protetsio'nizim] m EKO protekcionizem m. protezionist [protetsio'nist] (pl protezioniscj) m EKO protekcionist m; ~ adj EKO varovalen, zaščiten, protekcionističen. protezionistic [protetsio'nistik], -iche adj EKO varovalen, zaščiten, protekcionističen. proti ['pr‫כ‬ti] m KEM protij m. protist [pro'tist] m BIOL enoceličar m, protist m. protistologjie [protistolo'ăie] f BIOL protistologija f. proto ['proto] m prvak m, FIG visoka živina f, vplivna oseba f. protocol [proto'k‫כ‬l] m 1. JUR notarski register m 2. protokol m, zapisnik m 3. JUR protokol m, mednarodna pogodba f; Il ~ firmât dal ministri dai transpuarts Lunardi cui presidents regjonâi di Venit .. (Pa 04/04) 4. protokol m, pravilnik m; Ufici dal ~ Protokolni urad; Lis voris a varan di rivâ ca dal Comun di Cordenons dentri dai 31 di Mai (Ufici dal ~, place de Vitorie 1). (Pa). protocolâ [protoko'la:] tr protokolirati, uradno zapisati; vpisati v register. protocolât [protoko'la:t], -ade adj v: cjarte protocolade . protocolist [protoko'list] (pl protocoliscj) m protokolist m. protocoliste [protoko'liste] f protokolistka f. protomartir [protomar'tir] m REL prvi mučenec m; Il contrast plui grant, difat, al è chel simbolizât de proclamazion dai sants protomartirs de Mariglesie di Aquilee (Pa 05/07). protome ['pr‫כ‬tome] m ARHEOL protom m. proton [pro'ton] m FIZ proton m. protonic I [pro't‫כ‬nik], -iche adj FIZ protonski. protonic II [pro't‫כ‬nik], -iche adj LING predglasen (zlog). protosociolic [protosot∫i'‫כ‬lik] m protosociolog m; che al apliche, tant che un storic e un ~, ai rapuarts fra Arabics e Berbers, i prins sedentaris, chei altris torzeons. (Pa 02/10-11). protostoric [proto'st‫כ‬rik], -iche adj HIST prazgodovinski. protostorie [proto'st‫כ‬rie] f HIST novejša zgodovina f; «Un storic al à scrit che, te ~, "è Friuli ciò che non è veneto" (Pa 7/99); intant che te ~ (1000 agns p.d.C. cirche) (Natisone/furlanis). prototip [pro'totip] m prototip m. protovenit [proto'vεnit] adj protovenetski; sicu lis feveladis protovenitis, il rosean, il bisiac, il sauran, il ponasem ..(partitrepublichefurlane). proustian [prousti'an] adj LIT proustovski, Proustov. proustite [prous'tite] f MIN prustit m. prov. [pro'v??] → leç prov. provâ [pro'va:] tr 1. po-, pre-, skusiti, pomeriti (obleko); Nol è chi il moment di ~ a sclarî i mutîfs. (Pa); ~ musis e musis Al passe oris davant dal specchio a ~ musis e musis (Tolazzi); ~ un cjapiel, un vistît pomeriti klobuk, obleko; 2. dokazati; la tossine AAl no jere stade provade tal timp de sô scuvierte sui nemâi. (SiF 02/1, 31-45) 3. občutiti; ~si refl 1. poskusitim poskušati 2. pomeriti se. provabil [pro'vabil] adj dokazljiv. prove ['pr‫כ‬ve] f 1. pre-, po-skušnja f; izkušnja f; timp di ~ preizkušna doba; Lo streaming di Onde Furlane al à vût un timp di ~ di di plui di un an (Onde/forum) 2. izpit m; ~ orâl ustni izpit; ~ scrite pisni izpit; dulà che la lenghe ladine e costituìs materie pal esam. finâl, cun ~ scrite e orâl (ciemen) 3. prikaz m, pričanje n; pričevanje n, dokument m; JUR dokaz m; ~ di Anstett Tal câs di mûrs di modons cu la barbe blancje si scugne fâ la ~ di Anstett ancje sui modons. (SiF 03/3, 97); ae prove dai fats spričo dejstva; la maiorance che cumò e à in man lis brenis dal guviêr in consei regjonâl e je, ae prove dai fats, ascare di cui che al è stât definît da un impuartant gjornâl nazionâl un “lucido liberale” (La 07/03) 5. trpljenje n, nesreča f 6. MAT preizkus m. provededôr [provede'do:r] m → provioditôr. provedence [prove'dent∫e] f previdnost f, skrbnost f, preskrba f; la Provedence REL (božja) previdnost f; ~ divine božja previdnost. proveditorât [provedito'ra:t] m upraviteljstvo n; ADMIN nadzorništvo n, inšpektorat m; che no veve fat studis di pedagogje e no veve nissune cognossince in Proveditorât. (BelAlci); organizât, tal an scuelastic 1994-1995, de Societât Filologjiche Furlane e dal Proveditorât ai Studis di Udine. (didatic). Provence [pro'vεnt∫e] kr.i f Provansa f. provençâl [proven't∫a:l] adj provansalski; ~ m 1. Provansalec m 2. provansalščina f. proverbi [pro'verbi] → provierp. proverbiâl [proverbi'a:l] adj pregovoren; splošno znan. Provesan [prove'zan] kr.i f (Sant Zorç De Richinvelde) Provesano. proviant [provi'ant] m (redko) preskrba f; zaloga f; → provision. provicjari [provi'qari] m provikar m, provikarij m; ai 11 di novembar dal 1968, il ~ gjenerâl Ganis al à dit in predicje (BelAlci). provicjariât [proviqari'a:t] m provikariat m. providence [provi'dent∫e] f REL (božja) previdnost f. providenziâl [providentsi'a:l] adj poslan od božje previdnosti; FIG pravočasen; A distance di timp no ai nissune fadie a clamâlu ~. (Pa 11/99). providenzialitât [providentsiali'ta:t] f pravočasnost f, primernost f, koristnost f; provierbi [provi'εrbi] m → provierp. provierp [provi'εrp] m pregovor m. provignî [provi'ñi:] it izhajati, izvirati. provignince [provi'ñint∫e] f 1. izhodišče n, izvor m, rod m, poreklo n, provenienca f 2. FIG vir m, izvor m. provin [pro'vin] m 1. FIZ gostomer m, areomer m 2. KEM epruveta f 3. toplomer m; E sintive sgrisui di frêt ma no veve il ~ par misurâsi la fiere. (MazzonIol) 4. kratek preizkus (pos. bodočega igralca); fâ un ~ napraviti kratek preizkus. provinâ [provi'na:] tr 1. preizkusiti, preveriti 2. meriti z gostomerom, toplomerom. provinciâl [provint∫i'a:l] adj deželski; pokrajinski; Intal gnûf Consei ~ di Gurize (O); Elezions provinciâls di Udin..(O); ~ m 1. provincialec m, podeželan m; rivant a clamâ antistorics e provinciâi chei che si sacrifichin pe lôr identitât (Pa) 2. regionalna cesta f; lassant in bande il troi e cjapant la ~ (PauluzzoN). provincialisim [provint∫ia'lizim] m provincializem m (omejevati se na pokrajino, deželo); dulà che nol prevâl il ~ culturâl e politic sicu che al sucêt ancjemô in Friûl..(Pa); Un ~ stupit, oltri che ignorant. (Pa 02/1011). provincialistic [provint∫ia'listik], -iche adj provincialističen. provincialistichementri [provint∫ialistike'mentri] adv provincialistično. provincialitât [provint∫iali'ta:t] f provincialnost f. provincialon [provint∫ia'lon] adj zelo provincialen; di cheste farse strapaesane e provincialone, cun atôrs mediocris e regjiscj scadents. (Pa 03/4). provincie [pro'vint∫ie] f 1. HIST provinca f; provinciis ilirichis Ilirske province; Napoleon le separà de Austrie e, di cjâf lûc dal distret che e jere, e deventà une des Provinciis Ilirichis francesis (CoUd) 2. pokrajina f, dežela f; ~ di Gurize Goriška pokrajina; ~ di Pordenon Pordenonska pokrajina; ~ di Triest Tržaška pokrajina; ~ di Udin Videmska pokrajina; Riconferme duncje inte ~ di Udin pal centri-diestre che si cjape 18 dai 30 puescj dal Consei.(O); ~ Autonome di Trent avtonomska pokrajina Trent; Dut câs, la minorance ladine dolomitane e je presinte ancje te ~ Autonome di Trent (Cisilino, treball). proviodi [provi'odi] (o proviôt, p proviodût) tr 1. preskrbeti, poskrbeti (za); oskrbeti; priskrbeti, opremiti; ti proviôt dut ce che ti ocôr (F) ti priskrbim vse, kar potrebuješ; ~ a poskrbeti za, urediti; daspomisdì e je rivade di Rome la notizie che il ministri dai internis Scajola nol veve proviodût ae nomine (O); organisim che al varà di ~ a fissâ i regolaments pe atuazion de leç di tutele dai Slovens. (O 9/6/2001) ..poskrbeti za.. 2. pripraviti (pravočasno), urediti; bisugne ~ patùs di stierni i nemâi (F) 3. nabaviti, kupiti; âstu proviodût il pan par doman (F); ~ it preskrbeti; ~si refl preskrbeti si, opremiti se; nabaviti si; par lâ plui comut, al si veve proviodût di un mus (F); che al si ~ (služkinka gospodarici) kar drugo vzemite (v službo). provioditôr [proviodi'to:r] m 1. upravitelj m 2. ADMIN nadzornik m, inšpektor m; Il ~ di Palme, P. Justinian, al ordenà la mobilitazion des trupis regolârs e (Natisone/furlanis). proviodût [provio'du:t], -ude adj preskrbljen, založen. provision [provizi'on] f preskrba f, zaloga f; živež m; opravnina f. provisori [provi'z‫כ‬ri] adj začasen, prehoden. provisoriementri [provizorie'mentri] adv začasno, prehodno; Deventât imperadôr ~ dal 915, lui no si de nissun pinsîr dal Friûl (JM). provisorietât [provizorie'ta:t] f začasnost f, zasilnost f, provizoričnost f; Cheste situazion di ~ e va superade e a regjim lis scuelis a varan di nomenâ pal insegnament de lenghe furlane insegnants (Pa 05/12). provocâ [provo'ka:] (provochi [pro'v‫כ‬ki]) tr izz(i)vati, provocirati. provocadôr [provoka'do:r] m izzivač m. provocatîf [provoka'ti:f], -ive adj 1. izzivalen, provokativen 2. MED provokativen. provocatori [provoka't‫כ‬ri] adj izzivalen, provokatorski. provocatoriementri [provokatorie'mentri] adv izzivalno, provokatorsko; Al à profetade la crisi de scuele, che al à domandât ancje ~ di sierâle (Bel). provocazion [provokatsi'on] f provokacija f, izziv n, izzivanje n. pruc ['pruk] m voz brez ograde (nemškega tipa). prucission [prut∫isi'on] f → procession. prudêl [pru'de:l] m 1. AGR → predêl predêl 2. FIG okrepitev f, pomoč m, podpora f, subvencija f; si presentà in Municipi e a domandà ~ pe scuele pomoč za šolo; prudelâ [prude'la:] tr pomagati, podpreti, financirati, subvencirati; la cooperative e à prudelât la sô programazion radiofoniche..(O); organizazion prudelade in plen de Comission europeane organizacija, v celoti financirana od Evropske komisije; Renato Appi (19231991) prudelant la produzion culturâl intai setôrs che lui al à curât (Pa); Ai 23 di Otubar dal 1998, prudelade di Clinton, e jere tornade a tacâ la tratative fra Israel e “Autoritât nazionâl palestinese” (Pa 03/10); ~ une pulitiche lenghistiche, dotrine podpirati jezikovno politiko, dogmo; ~ it → predelâ. prudence [pru'dεnt∫e] f pamet m, previdnost f, opreznost f; dopre ~ par cui che no’nd’à uporabi pamet za tistega, ki je nima. prudent [pru'dεnt] adj pameten, previden, oprezen; Mi somee che la redazion di “Sot la Nape” no sedi stade avonde ~ (Pa/OLF) ..da ni bila dovolj previdna. prue ['prue] f NAVT premec m. prupission [prupissi'on] f → procession. prussian [prusi'an] adj pruski; ~ m 1. Prus m 2. LING pruščina f. Prussie ['prusie] kr.i f Prusija f; Il mês di Otubar dal .66, la Austrie, che e veve pierdude la vuere cu la ~ a Konigsgratz (JM). prussincjoc [prusin'qok??] m vrsta otroške igre, kjer je treba uganiti število lešnikov, ki jih soigralec drži v pesti. psalmodiant [psalmodi'ant] ?? a ziri perauli' creis, dilà dal timp,/ par ninçulâmi cu' li cjampanis/ ~./ (La 03/02). pseudo- ['pseudo] predpona psevdo, lažen. pseudoatrosi [pseudoa'tr‫כ‬zi] f MED nepravi sklep, psevdoatroza f. pseudoculturâl [pseudokultu'ra:l] adj psevdokulturalen; Par salvâsi di une globalizazion economiche, tecnologjiche, massmediatiche, ~ (Pa 02). pseudomorf [pseudo'm‫כ‬rf] adj MIN psevdomorfen. pseudomorfosi [pseudomor'f‫כ‬zi] f MIN psevdomorfoza f. pseudonim [pseu'd‫כ‬nim] m psevdonim m. pseudospecie ['pseudo] ?? psi ['psi] m psi m. psicanalisi [psika'nalizi] m psihoanaliza f; dal scuvierzidôr de propri ~ (CoUd). psicanalist [psikana'list] m psihoanalitik m; dulà che si ferme a stâ par sîs mês e intant al cognòs i psicanaliscj Jung e Bleuler (SiF 02/1, 155-165): psicanalitic [psikana'litik], -iche adj psihoanalitičen; No vuei dâ une interpretazion psicanalitiche a chestis flabis (Bel). psicanalizâ [psikanali'dza:] tr psihoanalizirati. psiche ['psike] f psiha f, duša f; duh m; duševnost f. psichedelic [psike'dεlik], -iche adj psihedeličen; O ancjemò, insiemit di "Marilyn Mon Rôl", di "paravalas parabule psichedeliche" (Pa). psichiatri [psiki'atri] m psihiater m; Alzheimer al presente intune riunion di psichiatris a Tubingen il câs di Auguste D. (SiF 02/1, 155-165). psichiatric [psiki'atrik], -iche adj psihiatričen; malatie psichiatriche psihiatrična bolezen; il miedi che par prin al à doprât l’elettroshock intes malatiis psichiatrichis (SiF 02/1, 155-165). psichiatrichementri [psikiatrike'mentri] adv psihiatrično. psichiatrie [psikia'trie] f psihiatrija f; ~ positivistiche pozitivistična psihiatrija; la malatie che par plui di mieç secul e à rapresentât il model ideâl de ~ positivistiche (SiF 02/1, 155-165). psichic ['psikik], -iche adj duševen, psihičen. psichisim [psi'kizim] m PSIH psihizem m. psicoatîf [psikoa'ti:f], -ive m psihoaktiven; sostance psicoative psihoaktivna snov; Il tem al è naturalmentri l'ûs des sostancis psicoativis, i lûcs e i rituâi dal cjatâsi insieme (La 03/5). psicobiologjie [psikobiolo'ăie] f psihobiologija f. psicodinamic [psikodi'namik], -iche adj PSIH psihodinamičen. psicodinamiche [psikodi'namike] f PSIH psihodinamika f. psicofarmacologjie [psikofarmakolo'ăie] f PSIH psihofarmakologija f. psicofisic [psiko'fizik], -iche f PSIH psihofizičen; educazion ae salût e al bon stâ ~ (Pa 03/12). psicofisiche [psiko'fizike] f PSIH psihofizika f. psicofisiologjie [psikofiziolo'ăie] f PSIH psihofiziologija f. psicofunzionâl [piskofuntsio'na:l] adj psihofunkcionalen; de sodisfazion des dibisugnis fisichis a un rapuart ~ cu la mangjative” (Pa 02). psicolenghist [psikolen'gist] m PSIH psiholingvist m. psicolenghistic [psikolen'gistik], -iche adj PSIH psiholingvističen. psicolenghistiche [psikolen'gistike] f PSIH psiholingvistika f; Une vore di studis di ~ a indichin che la elaborazion de seconde lenghe e cambie (SiF 03/4, 97-114). psicolic [psi'k‫כ‬lik] m psiholog m. psicolighe [psi'k‫כ‬lige] f psihologinja f; Sul cont dai dâts proponûts de ricercje, la ~, dr.sse Marina Barbo, (La 03/5). psicolinguist [psikolingu'ist] f → psicolenghist. psicolinguistic [psikolinen'gistike] f → psicolenghistic. psicolinguistiche [psikolen'gistike] f → psicolenghistiche. psicologjic [psiko'l‫כ‬ăik], -iche adj psihološki; la strachetât e il “stress” ~ e inteletuâl? (Pa 04/07). psicologjichementri [psikoloăike'mentri] adv psihološko. psicologjie [psikolo'ăie] f psihologija f; ~ religjose verska psihologija; ~ sociâl socialna psihologija. psicologjisim [psikolo'ăizim] f psihologizem m. psicometric [psiko'mεtrik], -iche adj psihometričen. psicometrie [psikome'trie] f psihometrija f. psicomotori [psikomo't‫כ‬ri] adj MED psihomotoren, psihomotoričen; I atacs di epilessie psicomotorie a son caraterizâts de presince di components psicologjics (aure) (SiF 03/3, 31-49). psicopatic [psiko'patik], -iche adj PSIH psihopatski; ~ m psihopat m. psicopatie [psikopa'tie] f PSIH psihopatija f. psicopatolic [psikopa't‫כ‬lik] f PSIH psihopatolog m. psicopatologjic [psikopato'l‫כ‬ăik], -iche adj PSIH psihopatološki; Jeanne D’Arc e jere une fantate a la buine, dolce di cûr e cence claris alterazions psicopatologjichis. (SiF 03/3, 31-49). psicopatologjie [psikopatolo'ăie] f PSIH psihopatologija f. psicopedagogjie [psikopedago'ăie] f PSIH psihopedagogika f. psicopedagogjist [psikopedago'ăist] m PSIH psihopedagog m. psicosi [psi'k‫כ‬zi] f PSIH psihoza f. psicosociologjie [psikosot∫iolo'ăie] f psihosociologija f. psicosomatic [psikoso'matik], -iche adj MED psihosomatski; Parcè che la glesie no concepis sessualitât, afietivitât, amôr ~ che nol sedi orientât di chê bande. (Bel). psicoterapeutic [psikotera'pεutik] f MED psihoterapevtski, psihoterapevtičen. psicoterapie [psikotera'pie] f MED psihoterapija f. psicrofil [psi'kr fil??] m psihrofil m; La maioritât dai foncs presints intai grans conservâts e cres miôr fra 10 e 30°C (mesofils), i psicrofils a son bogns di cressi ancje a -5°C (SiF 02/1, 31-45); ~ adj psihrofilen. puar ['puar] adj 1. reven, ubog, potreben, beden; ~ tanche il pedoli, ~ in cjandele, ~ tanche san Dindin, ~ come la miserie reven ko cerkvena miš; La sô famee e jere puare come la miserie (Sg); un ~ Jop revež 2. FIG siromašen, beden, skromen, reven, pičel; chest nestri Friûl cussì ~ di prospietivis (glesie); ~ m revež m; che al cuiste il grant, ma cun trop che al cuiste il piçul, il ~, l’ultim. (Pa 03/8); fâ la part dal ~ igrati reveža; ~ il ~! Vuê plui di simpri al vâl il proverbi dai viei: “~ il ~!”. (BelR). puâr [pu'a:r] m BOT por m (Allium porro); ~ salvadi → poretule. puarâ [pua'ra:] tr in refl → puarinâ. puaret [pua'ra:] adj in m → puar; ~, o sai che tu vivis mal e tormentât. (FVG). puaretâ [puare'ta:] tr in refl → puarinâ. puaretât [puare'ta:t] f 1. revščina f, beda f 2. reveži mpl, spodnja plast družbe, protelariat m. puarinâ [puari'na:] tr sočustvovati, pomilovati. puart [pu'art] m 1. pristanišče n, pristan m, luka f; ~ franc svobodno pristanišče; e 2 agns dopo al rindeve Triest ~ franc (Pa 05/04); al proclamà la libertât di navigazion tal Adriatic e al fasè di Triest un ~ franc (Pa 03/4); ~ feroviari Il servizi des marcjanziis su lis siniis, doprant il ~ feroviari di Sant Zuan di Manzan (Pa 03/12) 2. trajekt (ladja). Puart [pu'art] kr.i f Portogruaro (Ve); lis fuarcis furlanistis di chei altris Comuns dal mandament di ~ (Pa 02/10-11). Puart Vieli [~ vi'eli] kr.i f (Puart) Portovecchio. puartâ [puar'ta:] tr 1. pri-, pre-nesti, nositi, prinašati; e va riferide a un document che al puarte la dade dal 1280 (Pa) dokument, ki nosi datum; e puarte pe ultime volte il gno non come responsabil dal sfuei (Pa) nosi moje ime kot..odgovornega; ~ consecuencis imeti posledice; par impedî che la sierade de aziende e puarti consecuencis sul plan ocupazionâl. (O) 2. (t. FIG) voziti, peljati, voditi (k), dovesti (do, k); rivâts su la strade che e puarte a Tarcint (PauluzzoN) prispeli na cesto, ki vodi v Čento; Al puarte la int interessade a lis siencis a lavorâ insiemit e a cognossisi (Pa); La reson ti puarte fintremai cuant che; e rive la muart. (Pa) razum te vodi do..; O vin daûr di nô agns e agns di "inferioritât linguistiche", di fats che nus àn puartât a crodi che la nestre lenghe e je un rest dal passât,..ki so nas dovedli do tega, da verjamemo.. 3. izvesti (kazen) 4. (občutke) prenašati, občutiti; tante pene che jo puarti, se tu sês masse lontan toliko trpljenja prenašam.. 5. pritegniti (dokaze) 6. podpirati, dati prednost, hvaliti, vzvišati; un om compagn dal nestri candidât ...lu puarte ancje il guviêr podpira ga tudi vlada; no par ~ i contadins ne da bi bil za kmete; Ma in Palestine, „Hamas" al è puartât di une grande part de int. (Pa 03/10) ..Hamas podpira velik del ljudi 7. prevažati, nositi (breme); il so cjâr,..,che al puartave come nuie un cjame di trente cuintâl, e i cjavai di pêl colôr madon (Sg); ~si refl 1. vesti se, obnašati se; sù brâfs! puartaitsi ben! obnašajte se dobro!; ~si ala grande živeti na veliki nogi, kot gospoda; 2. držati se; puartiti ben Mandi - dissal. - Puartiti ben, tu tu puedis rivâ. (Enrico). puartâ adalt [- a'dalt] tr povzdigniti, povišati, nositi visoko; retoriche che e puarte adalt tant il nestri paîs che il nestri popul. puartâ dentri [- 'dentri] tr prinesiti noter; Al siere il cangurut intune gabie, lu puarte dentri inte so cjase e lu ten par cuatri gnots. (digilander.libero.it/undoitre). puartâ di vite [- 'fu:r] m obnašanje n, vedenje n; o ce biel ~ ! o, kako lepo vedenje, obnašanje. puartâ dongje [- 'd‫כ‬năe] tr 1. prinesiti (s seboj, noter, sèm); pal gnûf nît puartin dongje cualchi stec za novo gnezdo prinesejo nekaj bilk 2. FIG prinašati (s seboj), imeti posledico, vsebovati, povzročiti; l’an gnûf puartarà dongje grip, fiere.. novo leto bo prineslo; chei ribaltons che a puartin dongje dome miserie; ducj i mistîrs a puartin doncje cualchi lagnance 2. dati, predati, podariti, preskrbeti, nabaviti; ducj i puartarin dongje il forment. puartâ fûr [- 'fu:r] tr 1. nesti ven, iznesti 2. nanesti, prinesti, dati na mizo (pijačo ipd.); che a puarti fûr, siorute, un litri di chel neri 3. pritegniti (dokaze), navajati (dejstva, opravičilo); nol fevelave mai dibant e al puartave fûr simpri fats e documents; i puarti fûr scusis 4. puartâle fûr (pos. bolezen) odnesti jo; ozdraveti; mi displâs par lôr, ma no la puarte fûr ni se pozdravil; parchel i triscj no la puartaran fûr tal judizi; ~si fûr refl odnesti jo, priti skozi, rešiti se (zagate), uspeti; vin vût cefâ a puartâsi fûr in doi; pûr sfidant la Incuisizion, e je rivade a puartase fûr cun onôr cence rinunzià a lis sôs convinzions. (Natisone/furlanis); Al fo judicât a Cividât e a1 rivà a puartâse fûr. (Natisone/furlanis). puartâ indaûr [- inda'u:r] tr nazaj prinesti; a vevin viodût a saltâ il puint di Pinçan e a vevin puartade indaûr dome une grande strachece. puartâ indenant [- inde'nant] (t. puartâ indevant) tr 1. nadaljevati, voditi naprej; e che tra i prins obietîfs che al vûl ~ al è chel di un mudament dal statût..(O); E puartarà indenant iniziativis par studiâ (O); a ~ ben i discors come une volte, par cheste reson al cirive di doprâ dome frasis curtis. (SiF 02/1) 2. priti z opravičilom; e vêso muse di ~ chê scuse? 3. navajati kot primer, vzor; Agripe i disè a Pauli: «Tu puedis ~ lis tôs resons». (Bibl-Az). puartâ indevant [- inde'vant] tr → puartâ indenant. puartâ insomp [- in's mp] tr zaključiti, priti do zaključka; cu la ossession di no rivâ adore di ~ il so progjet.; i puars contadins a cirivin di ~ la zornade parant dongje alc di mangjâ par chei di cjase. (friuli.qnet.it). puartâ sot [- 'sot] tr 1. prinesti izpod, pod; ~ sot dai voi predočiti nekaj; ancje parcè che o ai puartât sot dai voi e ae atenzion dal zurì internazionâl i morârs e lis vîts dal paisaç furlan 2. pokopati, zagrebsti; cu la pompe di un splendid funerâl. Es dîs e mieze an di puartâlu sot. puartâ vie [- 'vie] tr 1. odnesti, odvoziti; cun palis e tratôrs, par gjavâ e puartâ vie centenârs di cjars di tiere,..(Pa) 2. odvzeti : che la rapacitât dal timp no pò puartâ vie, valôrs di fede e di religjon, di culture e di lenghe..(Pa) 3. izmakniti, krasti, poneveriti. puartabil [puar'tabil] adj prenosen; compiuter ~ prenosni računalnik; Infats, ju “E-books” a son une sorte di compiuter ~ (Pa). puartade [puar'tade] f 1. jed f 2. (zmogljivost, obremenitev) nosilnost f, tonaža f, ladijski naklad m; cun risultats no suficients a garanti une ~ di 500 Kg par metri cuadrât (CoUd) 3. VOJ domet m 4. FIG mejha f, dostopnost f, dosegljivost f 5. FIG sposobnost f, moč f, zmogljivost f 6. FIG važnost f, pomembnost f, vrednost f; No si pues di che nol ves capit la ~ di chei gambiaments. (gazzettino.quinordest.it) 7. FIG pretok (vode) 8. ARHIT ločni razpon 9. drža f, hoja f. puartadôr [puarta'do:r] m 1. nosilec m; prinašalec m 2. prinesitelj m 3. MED prenašalec m (bolezni) 4. FIZ nosilec m. puartadore [puarta'do:re] f nosilka f; alore in struc o podìn dî che ogni lenghe e je ancje ~ di un vivi e di un pandi di stamp coletîf e comunitari. (Pa 02/10-11). puartâl [puar'ta:l] m 1. ARHIT portal m; Dispès sore il ~ si po olmâ un steme di famee vielon. (La 06/1) 2. TEH, RAČ portal m; ~ internet spletni portal; Salacor al è il plui grant ~ internet dal mont cun 2,5 milions di pagjinis di informazion (Pa 04/02). puartament [puarta'ment] m vedenje n, držanje n, drža f; Ma il fat al varès mantignût l’istès ~ che o scombat. (Pa 03/2). puartantine [puartan'tine] (t. portantine) f 1. nosilnica f; une ~ doprade par puarta lis relicuiis su la aghe (Pa) 2. MED nosila f. puartantnusint [puar'tantnuzint] → puartant + nus + indi. puartâsi [puar'ta:si] m obnašanje n, vedenje n; nissune no à un biel ~ come te nobena nima tako lepega vedenja kakor ti (..se ne obnaša tako lepo kakor ti). puartât [puar'ta:t], -ade adj 1. p od puartâ; 2. ~ par nagnjen k, do; la sô ironie e il so vizi di lâ simpri dret intal cûr des cuistions lu fasin une des lenghis plui puartadis par fevelâ di siencis intal dì di vuê. (Pa). puartâurindi [puar'ta:urindi] → puartâ + ur + indi. puarte [pu'arte] f 1. vrata f, duri fpl, vhod m; ~ a veris steklena vrata; Al montà sù i trê scjalins e al vierzè une puarte a veris. (Sg); ~ di jentrade vhodna vrata; il grant curîl, là che nô fruts o zuiavin di platâsi, jo e i miei fradis, la ~ di jentrade, (Enrico); Puarte Glemone Guminska vrata (Porta Gemona v San Daniele); Forsi e jere ancjemò vive cuant che l’àn puartade, ma no, le vin cjatade intun poç dongje Puarte Glemone, (Tolazzi); sierâ la ~ a clâf zakleniti vrata; sierâ la ~ in muse zapreti vrata pred nosom; i sierave la ~ in muse! (MazzonIol); tucâ te ~ trkati na vrata; si sinti a tucâ te ~ slišalo se je trkanje na vratih; 2. ŠP vrata f, gol m 3. vratnica f; tolkač m; 4. FIG izhod m, vrata f; lassâ la ~ vierte pustiti odprta vrata; e si lasse la ~ vierte ae aplicazion ae minorance slovene di disposizions eventualmentri plui favorevulis che a vegnin de legjislazion statâl (SiF 02/2, 139). puarteâl [puarte'a:l] m (redko) ARHIT portik m, strebišče n; arkadni hodnik m. puarteavion [puarteavi'on] m VOJ letalonosilka f; Lis puarteavions merecanis e i famôs “Navy Seals” a son a pocjis miis di Calang (Pa 05/04). puartebandiere [puartebandi'εre] m zastavonoša m; Simpri salvant il non dal ~ dai predis beneçans, bons. (BelAlci); Al varà di jessi il ~, il rapresentant e un dai prudêi plui significant de nestre culture. (La 06/1). puarteboçons [puartebo't∫ons] m stojalo (koš) za steklenice. puartecassis [puarte'kasis] m nosilna naprava, portacasse, roll container. puartecjichis [puarte'qikis] m pepelnik m; ufrîi un spagnolet, tirâi dongje un ~ (PauluzzoN). puarteclâfs [puarte'kla:s] m obroček za ključe, etui za ključe. puartefortune [puartefor'tune] f amulet m, talisman m, prinašalec sreče. puartefotos [puarte'kasis] m ?? puartefûr [puarte'fu:r] (t. ~ di nape, ~ di fogolâr) m (gor.) dvignjeno mesto v kmečki kuhinji namenjeno za ognjišče. puartefurdinape [puartefurdi'nape] (puartefûr di nape) m → puartefûr; e di lì il camin al rivave fin parsore il tet: si clamave ~. (Scf). puarteinfant [puartein'fant] m torbica za dojenčke. puartel [puar'tεl] (t. portel) m vratca npl; vratnica f; A sburtarin il ~, i vignirin dongje e un graduât i domandà non e sorenon (JM, Salvâ); rivade devant dal ~ (MazzonIol). puartelapis [puarte'lapis] m torbica za svinčnike. puartele [puar'tεle] (t. portele) f 1. vratca f 2. okence n 3. AVTO vrata npl 4. zapornica f (v kanalu). puarteletaris [puarte'lεtaris] m 1. (redko) poštar m; → postîr 2. ZOOL rogač m, rogin m (Lucanus cervus); → sgarpion di aiar. puarteliçs [puarte'lits] m ?? puartelon [puarte'lon] m → portelon. puartelut [puarte'lut] m majhna vrata. puartemicrofon [puartemi'kr‫כ‬fon] m držalo za mikrofon. puarteombrenis [puarteom'brεnis] m stojalo za dežnike. puarteorlois [puarteor'lois] m nosilec za ure. puartepacs [puarte'paks] m prtljažnik m (na kolesu); E je muarte intal doman che je rivade e i vistîts ju * puartâts indaûr Dusuline sul ~ de bicicletute. (Urli). puartepenis [puarte'penis] m (it.) peresnica f; no disin “un lapis e un penâl”, a disin “une matite e un ~”; (La 07/03); → penâl. puartepopulis [puarte'penis] m ?? Ten, ten, Otilie: il gno ~. Metilu. (Mucci) puarteritrats [puarteri'trats] m okvir za slike, fotografije. puartesfueis [puartefu'eis] m denarnica f. puarteterinis [puar'tεl??] m podstavek mize. puarteûf [puarte'u:f] m jajčni podstavek. puarteûfs [puarte'u:fs] m embalaža za jajca. puartevôs [puarte'vo:s] m, f glasnik m, glasnica f. puarti [pu'arti] (manj obič. puartin) m 1. ARHIT portik m, strebišče n; arkadni hodnik m 2. → sotpuarti. puartiere [puarti'εre] (t. portiere) f steklena vrata. puartin [pu'artin] m → puarti. puartinâr [puarti'na:r] m vratar m; Cumò jo no fâs plui il ~, rangjaitsi! (mediarete-edu). puartìnjurint [puar'tinjurint] → puartìn + jur + indi. puartinjusint [pu'artinjuzint] → puartin + jus + indi. puartîr [puar'ti:r] (t. portîr) m ŠP vratar m; La gare e je stade decidude al 14 ’ dal secont timp cuant che, suntun erôr dal ~ aversari Guardalben , Jankulovski al à zirât di cjâf la bale a Mauri (Onde). Puartis [pu'artis] kr.i f (Vençon) Portis. puartitint [pu'artitint] → puarti .. puarton [puar'ton] (t. porton) m velika vrata; hišna vrata; e pôc dopo Jolande e mandà in cuzzo la bestie, vierzint il ~ grant. (Sg); Il frut al fasè moto a chel altri cu la man, come par dîi „bando”, e al le dongje il ~. (Sg); colone dal ~ vratni steber; E. al cirive un campanel su la colone dal ~, ma no lu cjatave (Sg). puartonere [puarto'nεre] f vratarica f; Cheste fantate, ~, i dîs a Pieri: «No sêstu ancje tu un dai dissepui di chest om?». (Bibl-Zn) Tedaj je dekla, ki je bila vratarica, rekla Petru. puartonîr [puarto'ni:r] (t. portonîr) m vratar m, portir m. puberâl [pube'ra:l] adj puberteten; al è la zone anatomiche ~ (Lenghe 2000). pubertât [puber'ta:t] f puberteta f. public ['publik], -iche adj 1. javen; obči; debit ~ EKO javni dolg; lidris struturâls faladis che a àn puartât daûrsi un debit ~ sproposetât (Pa); dirit ~ JUR javno pravo; garantî l’ordin ~ skrbeti za javni red; ..dai stes sindacâts si à pandût la dificoltât intal garantî l'ordin ~ (O); jessi ~ biti javno; lavôrs publics javna dela; opinion publiche javno mnenje; ~ dipendent javni uslužbenec; i publics dipendents che a scugnin sopuartâ, cun vergogne, di sedi considerâts dai scjinfons, voie di fâ nuie. (Pa 05/12); publichis relazions stiki z javnostjo; jê a lavorave tes publichis relazions di une compagnie di avions. (Tolazzi); vite publiche javno življenje, politika f; ~ m 1. občinstvo n, javnost f; a ~ javno, v javnosti: parche si laudi a ~ (F); invezit tal prin; in ~ javno, v javnosti; Un parlamentâr furlan al à fat, za timp, dôs cjacaradis in ~: une a Triest e une a Remanzâs. (Pa 03/5) 2. občinstvo (poslušalci, gledalci, bralci ipd.), publika f. publicâ [publi'ka:] tr 1. objaviti, priobčiti, dati vedeti, izjaviti; “la Patrie” e publiche la seconde part dal intarvent dal professôr Strassoldo e lis conclusions de prefazion di Sgorlon. (Pa 02) 2. oddajati (radio). publican [publi'kan] m HIST publikan m; FIG oderuh m; Convertî un ~ intun fariseo no lu varès cjapât come un grant risultât. (Bel). publicazion [publikatsi'on] f objava f, razglas m; publikacija f; In plui de consulence, il Centri al cure ancje publicazions. (Pa 02). publichementri [publika'mentri] adv javno; občno. publicisim [publi't∫izim] (pl publiciscj) m publicizem m; publicist [publi't∫ist] (pl publiciscj) m publicist m; Il ~ udinês Pacifico Valussi (Pa). publicistic [publi't∫istik], -iche adj publicističen. publicitari [publit∫i'tari] adj reklamen; I bastarts si son rimpinâts par une tabele publicitarie e o soi deventât il lôr obietîf. (Ta); messaç ~ reklamno sporočilo. publicitât [publit∫i'ta:t] f 1. javnost f; che e rive fin tal vêr cûr dal problem de informazion che, in veretât, al jentre pôc cul numar di copiis vendudis o de ~ tirade dongje (Pa) 2. publiciteta f; fâ ~ dati publiciteto; Ma cui i aial fat fâ chê ~? Vincj agns indaûr o ai fate une ~ (Furlanist) 3. reklama f, oglasi mpl; Par esempli la ~ in lenghe furlane de bire Sans Souci fate da la Heineken (SiF 03/3, 69-81); ~ comerciâl komercialni oglasi; Une radio indipendent che pes sôs dibisugnis e fâs stât sedi su la ~ comerciâl; che e previôt spots televisîfs e radiofonics par talian, sloven e furlan, ~ sui gjornâi, manifescj e altri ancjemò.(O). publicizâ [publit∫i'dza:] tr EKO propagirati, reklamirati, delati reklame; Vadè che se i ladins a saran bogns di ~ la lôr culture e il lôr lengaç sicu prodots di atrazion pal turisim e pe politiche (La 05/4). publicizazion [publit∫idzatsi'on] f EKO reklamiranje n. puc ['puk] f (j.zah.) → pôc. puce ['put∫e] f 1. smrad m; Une ~ di no resisti! (Tolazzi) 2. movi pucis iskati sitnosti; Ancje se ducj a san; cui si riscje a movi pucis (Pa) 3. zuiâ di ~ IGRA loviti se 4. (neobič.) prdec m. pucefadie [put∫efa'die] m delomrznež m, lenuh m, postopač m; tu sês une ~ si delomrznež (Verone); ~ f (redko) delomrznica f, lenuhinja f. pucelent [put∫e'lεnt] adj → puçulent. Pucinie [put∫i'nie] kr.i f Pocenia (UD). puçâ [pu't∫a:] it 1. (t. FIG) smrdeti 2. i puce il lavôr delo mu ne diši; i puce di lavorâ delati mu ne diši. puçôr [pu't∫o:r] m 1. smrad m 2. smrdljivec m; podlež m, malopridnež m. Puçui [pu't∫ui] kr.i m Pozzuolo del Friuli (UD); Chest derit al è garantît intai statûts di ...Prissinins, ~, Ravasclêt (Pa). puçul ['put∫ul] m ZOOL → pufe. puçulan [put∫u'lan] adj nanaše se na Pozzuolo del Friuli; ~ m prebivalec Pozzuola del Friuli. puçule ['put∫ule] f ZOOL → pufe. puçulent [put∫u'lεnt] (t. pucelent) adj smrdljiv; E cetant vulintîr lu cjaparès a pidadis chel ~ grumut di vuès. (Mar). pudie ['pudie] f v: aghe ~ žveplenica f; lis cualitâts terapeutichis de risultive di aghe ~ (Provincia). pudiese [pudi'eze] f ZOOL posteljna stenica f (Cimex lectularius); ~ di aghe ; ~ salvadie rdečenoga drevesna stenica f (Pentatoma rufipes). Pudigori [pudi'g‫כ‬ri] kr.i f (Gurize) Piedimonte. Pudigori [pudi'g‫כ‬ri] kr.i f (Stregne) Podgora. pudìs [pu'dis] m ZOOL → pufe. pudôr [pu'do:r] m sram m, sramežljivost f; Tu âs bielzà compromitût avonde il to ~ lassant la citât par metiti tes mans di un che no ti vûl ben (ShW); cence ~ brez sramu; Ancje se par judâ i puars e scuen sbassâsi cence ~ (Bel). Puelit [pu'elit] i.m → Ipuelit. puem [pu'em] m (carn.) fant m, mladenič m; Intun sôl an il degrât ambientâl al è stât la cause de muart di 4 milion e 700 mil puems. (Pa 02/10-11); e va te Val di Lauc dulà che e veve conosciût un biel ~, Renato. (Pa 03/8) pueme [pu'εme] f (carn.) punca f, dekle n, mladenka f; Ti plasarès di morosâ cun cheste ~, nomo! (Mucci); sul porton une biele ~ cui cjavei luncs e riçots (Pa 03/8). puerîl [pue'ri:l] adj puerilen, otročji. puerilitât [puerili'ta:t] f puerilnost f. puertorican [puertori'kan] m Puertorikanec m. Puerto Rico [puerto'riko] kr.i m Puerto Riko m. puest [pu'εst] (pl puescj) m 1. prostor m, mesto n; sedež m; a ~ na mestu, v redu; Al someave dut a ~ pe nomine dal comissari ad acta di bande dal Consei dai ministris di îr (O); fâ ~ narediti prostor, umakniti se; o cjalavi di neri il so om, come par slontanâlu, fâmi ~. (BrLi); fûr di ~ neumestno; Cjacarâ di identitât intun dopo vuere di miserie, di riconstruzion e di blocs ideologjics al jere scuasit fûr di ~ ; meti a ~ la stanzie pospraviti sobe; puescj di sentâsi sedeži; ~ di onôr častno mesto; ~ di ristôr la segnaletiche di benvignût, di salût e di invît ai puescj di ristôr e convivialitât e jere stade realizade esclusivementri par furlan (SiF 03/3, 6981); ~ di vore delovno mesto; cun in primis il probleme dai incidents sul ~ di vore (O); sigurece sul ~ di vore varnost na delovnem mestu, varnost pri delu; La tematiche principâl che e à interessât (O); tal ~ di namesto (koga); Lucien Caveri, lât a finîle a Strasburc tal ~ di europarlamentâr di Massimo Cacciari, al difint la vore fate fin cumò 2. položaj m (npr. političen); A la fin la vôs e à tasût, e Trudell al à lassât il ~ a un altri 3. (kraj, kjer preži lovec) preža f, straža f; postojanka f; metisi in ~ sul prât dal noiaron na preži. puestâ [pues'ta:] tr postaviti; namestiti. puestâl [pues'ta:l] adj pošten; casselute ~ poštni predal (Cad); valja ~ opûr doprant un valja ~ e intestantlu (La 04/12). pueste [pu'este] f 1. pošta f (korispondenca); ~ par avion letalska pošta; mandâ pe ~ poslati po pošti; 2. pošta f (urad); lâ in ~ iti na pošto; O levi in ~” mi dîs jê. (BrLi) 3. vložek m (igra) 4. boks m (za konja). pueste [pu'este] f v: dâsi la ~ ; a ~, di ~ namenoma, nalašč; fâ a ~ di narediti nalašč, da; biel a ~ → bielapueste; di sô ~ samohotno, po lastni odločitvi; in ~ di soreli tam, kjer zahaja sonce; fâ la ~ prežati, biti v zasedi. puf ['puf] f dolg m, posojilo n; a ~ na dolg; vuadagnâsi un gustâ a ~, tiriteris cence fin e (scritorsfurlans); paiâ il ~ de cjase (MazzonIol) odplačevati dolg za hišo; cjoli a ~ na dolg vzeti; lâ a ~ iti na dolg, vzeti dolg; a cost di lâ a ~ (MazzonIol) //= sl. puf. pufar ['pufar] m moški prostitut m. pufare ['pufare] f prostitutka f. pufe ['pufe] f ZOOL dihur m (Mustela putorius). pugjil ['puăil] m ŠP boksar m; → boxadôr. pugjilât [puăi'la:t] m ŠP boks m. pugn ['puñ] m 1. pest f; molâi un ~ udariti (koga) s pestjo; strenzi i pugns stiskati pesti; E. al strinzè i pugns e lu cjalà tant di brut (Sg) 2. pest m, prgišče n; peščica f; cun chê stue che si scjaldave cuntun ~ di seadure. (Sg) 3. udarec s pestjo. pugnâ [pu'ña:] tr 1. udariti s pestmi 2. ~ la paste gnetiti testo; ~ it biti, udariti s pestmi; boksati; dal 1929 al Setembar dal 1930, al veve pugnât 27 voltis e vinçût simpri par ko. (Carnera); ~si refl biti se s pestmi. pugne ['puñe] f v: tignî ~ kuhati zamero, kujati se. puh! ['pu] int pu, pfej! puie ['puie] f v: une ~ (redko) neskončna množica f. Puie ['puie] kr.i f (Prate) Puia. Puie ['puie] kr.i f Apulija f. puiere [pui'ere] f žrebička n; Jo o scherzi cun Oberon pulin II [pu'lin] m ZOOL kurja uš f; → cimi, pulin [pu'lin] adj v: voli ~ . pulinâr [puli'na:r] m kokošnjak m, kurnik m; po al e lu fâs solazâ co un gras e ben mitût cjaval o rivi a ingjanâ, sgagnint tant che une ~ plene di morbin. (ShW). puieri [pui'eri] m 1. žrebec m; cumò che cjantin la lôr lenghe a semein puieris che a corin a brene vierte suntun prât. (La 06/1) 2. ûf in ~ KUL ocvrto jajce. puierut [puie'rut] m demin. od puieri. puiês [pui'e:s], -ese adj apuljski; ~ m 1. Apuljčan m 2. LING apuljščina f. puin ['puin] m → pugn. Puincic [puin't∫ik] kr.i f (Çopule) Poincicco. puint [pu'int] m 1. most m; il ~ di Londre Londonski most; passâ il ~ prečkati most; ~ di Carli IV Karlov most; ~ di len leseni most; ~ jevadôr dvižni most 2. FIG most m; un ~ butât idealmentri traviers la Ladinie europeane. (noeles); ~ fra orient e ocident most med zahodom in vzhodom. Puint [pu'int] kr. i f → Puint Di Sant Quarin. Puint Di Sant Quarin [-kua'rin] kr. i f (Cividât) IT Muost m (IT Ponte San Quirino). puintâr [puin'ta:r] m mostni carinik, mostni stražar. puinte [pu'inte] f osedlina f (pos. vino v vinskem sodu). puintesel [puin'tezel] m demin. od puint. puintisel [puin'tizel] m demin. od puint. puisie [pui'zie] f → poesie. puiûl [pui'u:l] (pl puiûl) (manj obič. piûl) m 1. zunanji hodnik m; terasa f; balkon m; si domandà l’imperadôr che al jere vignût fûr sul ~. (Zili) 2. (carn.) strešni rob m, kap m, žleb m, napušč m; → linde. -pul [-pul] drugi del zloženke iz gr. polis ’mesto’; npr. metropul metropola. Pulcinic [pult∫i'nik] kr. i m Polcenigo (Pn). pulcre ['pulkre] f (pos. v pl) hijacinta f; → diacint (jacint). pulç ['pult∫] (pl pulçs ['pults]) m 1. ZOOL bolha f; 2. FIG fâi i pulçs a kontrolirati, preverjati koga in njegovo delo; jessi tanche i pulçs te stope biti neroda (iz ene zadrege v drugo); par no dî che mi à ancje inderedât tant che un ~ inte stope (La 06/3); tanche un ~ a cjadaldiaul kot kaplja v morje (nesmiselno) 3. ~ des surîs ZOOL (Pulex fasciatus Bosc); ~ des verzis, ~ di tiere ZOOL (Chrysomela oleracea). pulçâr [pul't∫a:r] (t. pulçarie) m bolšje gnezdo n. pulçarie [pult∫a'rie] f → pulçâr. pule ['pule] (t. bule) f pleve n; al ingrumarà il so forment sul cjast e al brusarà la ~ cuntun fûc. (Bibl-Mt); Al à in man une grande pale par separâ il forment de ~ (Bibl-Lc). puledri [pu'lεdri] m žrebec m, žrebica f. Pulfar ['pulfar] kr.i m Pulfero (UD); e par protezi in cualchi mût i teritoris di Pontebe e dal ~. (GP). pulî [pu'li:] tr (redko) čistiti; gladiti; loščiti; plane di ~ OBL skobelj m, oblič m; Nol doprave la plane di ~ cuant che al veve alc sul stomi (Bibl-Mc); lâ cu la plane di ~ FIG delati z največjo obzirnostjo. pulidin [puli'din] adj in adv → demin. od pulît. pulidure [puli'dure] f čiščenje n; gladenje n; loščenje n; chest lavôr si lu clame ~ (SiF 02/1). pulie ['pulie] f težko vino n, močno vino n, apuljsko vino. puligane [puli'gane] f → polegane. pulin I [pu'lin] m BOT mladika f, poganjek m (na storžu). veve tindût dongje il ~ (MazzonIol); → gjalinâr. puline [pu'line] f kurjak m, kokošji gnoj m. puliolis [pu'lin] fpl BOT → sclop. pulion [puli'on] m ZOOL kokošja uš, kurja uš f; → pulin. pulît [pu'li:t], -ide adj 1. čeden, čist, gladek; al scuen di un continui procurâ di doprâ une lenghe pulide e, si podarès dî, “pure”. (scritorsfurlans) 2. FIG pošten; ~ adv dobro, v redu; parcè che al veve classificât ~ lis malatiis neuropsichiatrichis (SiF 02/1, 155-165); E Gjesù i disè: «Tu às resonât ~». (Bibl-Lc); ben e ~ zelo dobro; tratâ ~ dobro, lepo ravnati (s kom); E jere simpri come une paradane tra lui e chei altris, ancje chei che lu tratavin ~. (Sg). pulitiche [pu'litike] f → politiche. pulizie [pu'litsie] f 1. čistoča f, higiena f 2. čiščenje n; no capive parcè che ur comandavin di jevâsi cussì adore la matine, par vie des puliziis, a disevin (MazzonIol); fâ ~ pospraviti, čistiti, delati kot čistilka; fâ ~ te stazion des corieris (MazzonIol) 3. FIG čiščenje n; ~ etniche etnično čiščenje; Se là vie a stan fasint ~ etniche (glesie). puliziôs [pulitsi'o:s], -ose adj čist; energjie puliziose čista energija; ~ m ki rad čisti. pulman [pul'man] m avtobus m; par parti cuntun ~ par Borovnica (Pa). pulmanut [pulma'nut] m majhen avtobus m; Si dopre ancje un ~, che al da fûr manifescj, dépliants e altris cjossis. (scritorsfurlans). pulpit ['pulpit] m prižnica f; Tu gjoldis la tô diviersetât e tu t’ in’ fasis une bandere o il ~ di dulà fâ colâ jù lis tôs predicjis sore servidôrs amîs indians (Enrico). pulsar ['pulsar] m ASTR pulzar m; cuant che Jocelyn Bell e Antony Hewish a Cambridge a scuvierzerin obiets, cumò clamâts ~, che a emetevin impuls regulârs di vongulis radio. (Pa 7/99). pulsatôr [pulsa'to:r] m FIZ pulzator m. pulsazion [pulsatsi'on] f utrip m, utripanje n, bitje n; ELEK pulzacija f; Doprant une tecniche TMS a dople ~ (SiF 04/5). pulsion [pulsi'on] f 1. nagib m; pobuda f, impulz m 2. PSIH gon m; Come il prof. Veronesi, che al à definît un fi come «il prodot di une ~ sessuâl dal om e de femine». (Pa 05/06). pulvin [pul'vin] m 1. prah m (pos. cestni); ~ di aur zlati prah; ~ di silice silicijski prah; mentri che par fâ une RPM si doprin ancje ~ di silice, filiots di açâr.. e superfluidificant. (SiF 03/3, 97); → polvar 2. drobno seno. pulvinâ [pulvi'na:] tr → impulvinâ; ~ it (redko) prašiti se. pulvinâr [pulvi'na:r] ?? pulzet [pul'džεt] (redko t. polget) m (redko) mladenič m. pulzete [pul'džεte] (redko t. polgete) f mladenka f. pumar ['pumar] m 1. cucek m, majhen pes 2. FIG golobradec m, zelenec m. puncar ['punkar] m VOJ bunker m; vuaite priviligjade di chest ordin mondiâl, che custodìs tai siei puncars ben disevot sîts atomics. (La 03/02). punf! ['punf] int pumf! punt ['punt] → pont. punteç [pun'tεt∫] m število točk; Par cheste prove si calcole il ~ daûr dai erôrs e no, come inta chês altris provis, daûr des rispuestis justis. (SiF 02/2, 77-93). puntie [pun'tie] f (redko) obliž m, maža f. puntiliâsi [puntili'a:si] refl (redko) trdovratno, trmasto se upirati. puntilio [pun'tilio] m (neobič.) trma f. puntiliôs [puntili'o:s], -ose adj trdovraten, trmast; Fra lis religjons fuartis e maschilistis, la religjon cristiane e je la plui rissolude, struturade e puntiliose tal difindisi di dut ce (Bel). puntilisim [punti'lizim] m 1. MUZ punktualizem m 2. ARS pointilizem m. puntin [pun'tin] m 1. pikica f, pičica f; a ~ natanko; e propit ai pîs di Gamaliel o ai imparât a rispietâ a ~ la leç dai nestris vons. (Bibl-Az); par ~, dut a ~ (vse natanko) do pikice. puntinâ [punti'na:] tr pikčati, puntirati. puntinât [punti'na:t], -ade adj pikčast. puntine [pun'tine] f 1. cvek m, žebljiček m 2. OBL čipka f 3. VETER (konjska bolezen) kostni izrastek? puntizâ [punti'dža:] tr → pontizâ. puntuâl [puntu'a:l] → pontuâl. puntualizâ [puntuali'dza:] tr natančno opredeliti (vprašanje); e di partî di formis di scriture spontaneis, puntualizant lis specificitâts dal sisteme grafic dal furlan man a man (Pa 7/2000). puntulin [puntu'lin] m pikica f, pičica f. punturâ [puntu'ra:] tr vbrizgniti, dati injekcijo. punture [pun'ture] f vbod m, pik m, zbodljaj m; O lavi a cjoliur lis punturis. (Sg). puôr [pu'o:r] m (Tresesin) → puar; Puôr omp, nol podeve pensa... (BrLi). pupe ['pupe] f NAVT krma f (zadnji del ladje); di prue a~ pupe ['pupe] f punčka f, lutka f; Mi mûr la ~, mi mûr la ~! (don). Pupe ['pupe] kr.i f → Cjôt Di ~. pupil [pu'pil] m 1. mladoletnik m; fûr di ~ polnoletni 2. JUR varovanec m; par dut il timp che l’erêt al è ~ ; o vin cetante bisugne dal esempli e dal ~ dal sant martar Bertrant, eroi di un Friûl cristian libar e grant. (La 05/6). pupilâ [pupi'la:] tr varovati, ščititi; chês formazions a jerin plui ben intenzionadis a ~ lis piçulis lenghis da zaščitijo majhne jezike; che ancje il grêc al è lenghe minoritarie, in Italie; sichè i sfuarçs de Grecie par ~ cheste ereditât storiche (Pa). pupilance [pupi'lant∫e] f varstvo n, zaščita f, skrbništvo f; e pe metude in vore di une leç pe ~ des minorancis linguistichis. (O); cun ativitâts di informazion, di promozion, di ~, di coordenament di ativitâts (Pa). pupilâr [pupi'la:r] adj JUR nedoletniški, sirotinski. pupiltât [pupil'ta:t] f mladoletna doba: Pupin [pu'pin] kr.i f → Cjôt ~. pupine [pu'pine] f → pipine. pupù [pu'pu] v: lâ a ~ INF iti na sprehod, sprehajati se. pupule ['pupule] f 1. meča f; → polpete 2. ANAT blazinica f (na prstu). pûr I ['pu:r] adj čist; pristen, neizkvarjen; aghe pure čista voda; in ~ stîl gotic v pristnem gotskem slogu; Dute la opare e je magnifichementri rimessade cun fueis, nemâi e flôrs in ~ stîl gotic tramontan (Pa); la pure veretât čista resnica; ~ m pristno n; contâ il ~ dal impûr povedati natančno vse; savê il ~ dal impûr vse vedeti, vedeti, kako so se stvari resnično dogajale. pûr II ['pu:r] co 1. vendar(le), in vendar, vseeno; Tu sâs ~ che e je maridade (Sg); chei timps ~ ancje biei ti časi, vseeno tudi lepi 2. četudi, čeprav; Al saveve ben che al varès vût di doprâ dome une lenghe ma ~ a front di chest fat le gambiave (SiF 02/1); ~ adv 1. tudi, prav tako; In fonts al veve ~ une sûr maridade in cjase di volpats. (Sg); ~ che pod pogojem da; Ur tocjarà tignî cont di ce che tu âs di fâ Tù, proviodint dut ce che al covente pe Tende, ~ che no si impacin cui inprescj sacrossants e cul altâr (Numars 18,3) pod pogojem da se ne vpleta svete predmete in oltar 2. kar; Fevelait ~ par furlan, o provi a capîlu. Govorite kar po furlansko, bom poskusil razumeti; ~ ~ Dopo dal ‘45, ur de acet ~ ~ ai fassiscj. (Pa). pûr III ['pu:r] v: o ~ → opûr; Un al à di cambiâ fisichementri o ~ murî. (SiF 03/3, 31-49). purcel [pur't∫εl] (t. purciel) m (redko) prašič m, pujs m; → purcit. Purcie [pur't∫ie] kr.i f Porcia (PN); Electrolux e sielç ~ pal prin “Progjet globâl laveblancjarie”. (La 05/12). purciel [purt∫i'εl] m → purcel. purcin [pur't∫in] m BOT → babe. purcine [pur't∫ine] adj f v: robe ~ svinjina f; salama f; lavaduris, blave e cocis, tant di otignî robe ~ di prime cualitât (don). Purcinic [purt∫i'nik] kr.i m Polcenigo (PN). purcit [pur't∫it] m prasec m, prašič m, svinja f; mangjâ tanche un ~ jesti kot prašič; ~ di vide, ~ di raze, viru merjasec m; ~ di grasse pitan prašič; i beverin mie caratel di vin e i menarin vie il ~ di grasse. (JM, Salvâ); Sant Antoni dal ~ opat Sveti Anton; ~ di Sant Antoni (furl. navada) prašič, ki je bil blagoslovljen in postavljen pod zaščito Svetega Antona, pitan od vseh v vasi in prodan v korist cerkve; chel frut al è atôr dutaldì, come il ~ di Sant Antoni deček je vedno naokoli kot prašič Svetega Antona; PROV a Sant Andree, il ~ su la bree; a Sante Catarine, il ~ in te cantine; sierâ il cjôt dopo scjampât il ~ Chiudere la stalla dopo scappati i buoi. (Verone)// < sr.v.lat. purcittus. purcitâ [purt∫i'ta:] tr 1. zaklati (prasca); Tu sês capitât mâl. O vin apene purcitât, e lavôr fin parsore i voi. (Sg) ravnokar smo klali; l’om al à trê dîs di ligrie: co al si spose, co i mûr la femine e co al purcite 2. ubiti 3. (šalj.) MED operirati; ~ it klati; ~si refl porezati se (pri britju); ah, jo crôt che sbarbirantsi si sarà dut purcitât e sperant di comedâsi. purcitâr [purt∫i'ta:r] m 1. klavec m; Grant sparagn ancje pal ~ che nol varà plui di paiâ la «tangente» in salamps al veterinari (Furlanist) 2. → porcjâr. purcitarie [purt∫i'tarie] f veriga, ki drži plužne ročice. purcitât [purt∫i'ta:t] adj (neobič.) umazan, zamazan; une cjalce impirade par ledrôs e chê altre purcitade; ~ m sesekljana svinjina; mangjin, bevin e, rafantsi di chel timp che àn dizunât, tai prins dîs a sapulissin te lôr panze il ~. purcite [pur't∫ite] f 1. svinja f; cjapâ la ~ biti zavrnjen (pos. ljubez.); dâ la ~ a pustiti nekoga, končati zaroko; mi à dât la ~, mi à fat la ~; 2. vrsta fantovske igre; par disleâ la vite, finiran cul zuiâducj di ~ 4. purcitis BOT → madalenis. purcitin [purt∫i'tin] v: voi purcitins majhne oči; al veve i voi purcitins e sgarbelinôs, e une barbate. purciton [purt∫i'ton] v: a ~ brez postanka, tu pa tam, kot veter; co jeri zovin, cun Amôr o soi stât a ~; lâ a ~ mečkati, obirati se. purcitut [purt∫i'tut] m 1. demin. od purcit 2. fâ i purcituts (šalj.) bljuvati, bruhati; cualchidun al varà fat i purcituts 3. ~ di tiere ZOOL kočič m. purcjinel [purqi'nεl] (pl purcjinei) m lutka f; burkež m, pavliha f; Indenant al ven il gno ~. (ShW); fâ i purcjinei ?? de sô rabie che nus pare “in pulvere et canele” se no le finìn di mangjaçâ, bevaçâ, fâ i purcjinei, saltâ messe e gjespui e vie indenant. (BelR). purcjinelade [purqine'lade] f lutkovna igra f. purcjinelâr [purqine'la:r] m lutkar m. Purçûs [pur't∫u:s] kr.i m (Datimis) Porcinj m (IT Porzus); Tune edizion di no vendi, ma in timp pal cjadalan dal maçalizi di ~ – colât ai 7 di Fevrâr (Pa 02); Purçûs / Porcinj (La 07/03). purè [pu're] m KUL pire (krompir); ~ cuinçât cul tocjo da friture (natisone). purece [pu'ret∫e] f čistost f; invezit, nol podeve lassâ che il so spirt indipendent e la sô ~ di pinsîr cjatassin condizionament di sorte (Pa). purementri [pure'mentri] adv 1. čisto; Simpri fasint un paragon ~ cronologjic, jo o son 22 agns che o scribici ca e là. (Bel) 2. preprosto, enostavno 3. le, samo. purgâ [pur'ga:] tr 1. (o)čistiti, otrebiti; a Mueç al faseve ~ e sblanchizâ il prodot (Natisone/furlanis) 2. MED odvajati, dati dristilo, purgirati 3. FIG pokoriti se (za grehe) 4. očistiti (kočljiva mesta v besedilu); ~si refl 1. MED vzeti dristilo, čistilo 2. FIG očistiti se grehov. purgant [pur'gant] m FARM odvajalo n, čistilo n; ~ adj FARM odvajalen, laksativen, purgatîf [purga'ti:f], -ive adj FARM dristilen, čistilen, odvajalen, purgativen. purgatori [purga'tori] m vice fpl; a seconde di cemût che a jerin, o savevin se o saressin finîts tal Infier, Paradîs o ~. (Ta); ti cjape par une anime dal ~! (MazzonIol). purghe ['purge] f 1. odvajanje n 2. čistilo n, odvajalo n 3. čiščenje n 4. FIG čistka f. Puriessim [puri'εsim] kr.i f (Cividât) Prešnje fpl (Príešnje), na Prešnjah (IT Purgessimo, DE Grünberg); Gno pari al contave chel che al è sucedût a ~ (Natisone/miti). purificâ [purifi'ka:] (o purifichi [puri'fiki]) tr (o)čistiti; ~si refl očistiti, očiščevati se. purificadôr [purifika'do:r] m REL čistilni prtiček m. purificazion [purifikatsi'on] f 1. čiščenje n, očiščevanje n; Daspò da la incubazion e da la ~ a son stâts puartâts sui terens conseâts de Seifert (1996). (SiF 02/1, 31-45); Dopo de Grande ~ dai Stâts Unîts? (Ta) 2. REL očiščevanje; Al nassè duncje un cavîl fra i dissepui di Zuan e un gjudeo a rivuart de ~. (Bibl-Zn) Med Janezovimi učenci in nekim Judom pa je nastalo razpravljanje glede očiščevanja. purine [pu'rine] f KEM purin m. purisim [pu'rizim] m LING purizem m. purist [pu'rist] (pl puriscj) m LING purist f, zagovornik purizma; ~ adj purističen. puristic [pu'ristik], -iche adj LING purističen; Chei che a àn une concezion puristiche de lenghe (Pa). puritan [puri'tan] adj 1. REL puritanski 2. puritanski, strog, prenapet; ~ m puritanec m (puritanka f). puritanisim [purita'nizim] m REL puritanizem m; Dome che, te ete di fin secul, caraterizade dal ~ de regjine Vitorie (Bel). puritât [puri'ta:t] f čistost f (t. FIG). purizion [puritsi'on] f 1. delež m, porcija f 2. obrok m (jedi); Gustâ e cene, ur rivavin purizions calcoladis daûr la ande e il pitic di un mat dispatussât o amancul di medie vualece (Urli) 3. proporcija f, sorazmerje n, dimenzija f; a rate ~ sorazmerno, proporcionalno. purnò [pur'no] adv (v neg. stavkih) mar ne, saj ne; no je ~ robe di rompi? mar ni krhka stvar?; Nol sarà ~ to pari arbul, che al vivarà plui di me, a podê gjoldi ancjemò di plui! (Enrico). purpûr [pur'pu:r] co vendar(le), toda, vseeno, kljub temu, vendar; ~ une oposizion dispès vuarbe vendar pogosto slepa opozicija.. purpure ['purpure] f 1. škrat m 2. kardinalski plašč m. purpurin [purpu'rin] adj škrlaten; Daûr dal Cuâr al è lât jù il sorele / intun splendôr di flame purpurine (La 06/1). pursì [pur'si] adv (za glagolom) dobro, seveda. purtrop [pur'tr‫כ‬p] adv žal, na žalost. pûs ['pu:s] (Tresesin) → puedis; No tu pûs sbaliâ. (BrLi) Puscuel ['pu:s] kr.i m ?? La strade di ~ si slargje man man che a si fâs dongje de puarte (Tolazzi). pusitîf [puzi'ti:f] → positîf. pussibil [pu'sibil] adj/ m → possibil. pussibilitât [pusibili'ta:t] f → possibilitât. pussibilist [pusibi'list] (pl pussibiliscj) m → possibilist. Pusterie [pus'tit∫] Te glesie di Povolâr e di Maranzanis al è tignût cont l’altâr di len dal 1541 di Michael Parth, artist de ~. (Pa). pustiç [pus'tit∫], -ice (pl pustiçs [pus'tits]) adj nov; začasen; umeten, nepristen, nenaraven; Al jere clâr però che si tratave di une libertât e di un podê limitât, ~ e cence sostance (Storie); Previsions pusticis a son stadis fatis par sotinsiemits des stagjons estivis (SiF 02/2, 3958); cjavei pustiçs umetni lasje; cunfins pustiçs umetne meje; un braç ~ umetna roka. pustot [pus't‫כ‬t] adj (teren, zemlja) zapuščen, divji, pust; Un teren ~ e clapignôs cul lôr lavôr al deventave un cjamp di vuardi o di forment, un ort o un zardin. (Scf); Cui 2 milions di euros a disposizion, a saran compradis machinis speciâls par seâ i prâts pustots (Pa); ~ m pustinja f, neobdelan svet; in ~ v opuščenem stanju. pustote [pus'tote] f → pustot. pustule ['pustule] f MED gnojni mehurček m, gnojna pika f, pustula f; Bielzà 600 agns prin di Crist i Assîrs a cjacaravin da la ~ perniciose da la spighete (SiF 02/1, 31-45). Pustuncic [pustun't∫ik] kr. i f (Sant Martin Di Volves On) Postoncicco. putamen [pu'tane] m putamen; Ripetizion di peraulis Grup omogjeni di Aument di ativitât in L2 confrontade cun 12 bilengâi cun alt intal ~. (SiF 03/4, 97-114). putane [pu'tane] f kurba f; PROV dulà che a son cjampanis, a son ancje putanis; ~ di Vignesie! FIG nesramnež!; a la plui ~ v najslabšem primeru. ~ malsestade! ~ malsestade! No bastave la colpe di vêle fate, chê creature! (Tolazzi). putanîr [puta'ni:r] m kurbir m. putanizâ [putani'dža:] tr onečastiti, onečaščati. putatîf [puta'ti:f], -ive adj namišljen, domneven, R putativen. putativementri [putative'mentri] adv namišljeno, domnevno, putativno; Chest studi al à mostrât lis diferencis neurâls peadis ~ a lis diferencis di elaborazion intune performance di gjenerazion di verps cun tante o pocje pratiche (SiF 03/4, 97-114). putèr [pu'tεr] m puter m (retoromanski jezik); A chestis cinc zonis a corispuindin cinc diviers idiomis: .. il ~ e il vallader. (Cisilino, treball). putiferi [puti'fεri] m hrup m, hrušč m; Ta chest ~ dai sens che il jet mi propinave (BrLi). putrop [pu'tr‫כ‬p] adv (pon. v pl) nekaj, nekoliko, malo. putrops [pu'tr‫כ‬s], putropis pro adj pl razni, nekoliko, nekaj, malo (+ rod.); putropis voltis nekajkrat; A jerin passâts ~ dîs Preteklo je nekaj dni; Par ~ dîs no si jerin fats viodi ni soreli ni stelis za nekoliko dni; Il furlan al à a disposizion ~ dizionaris Furlanščina ima na voljo nekaj slovarjev. putroponon [putropo'non] adj in pro in akreš od → putrop. putròs [pu'tr‫כ‬s] adj pl → putrops. puzinâ [putsi'na:] tr 1. natančno očistiti 2. ARGO izmikati, krasti po malem; ~si refl očediti se, olepšati se. puzzle [putsi'??] m sestavljanka f; il Ludobus al proponarà zûcs e il ~ zigant (CoUd). Q Quaker [ku'aker] m Quaker ? Qatar [ka'tar] kr.i m Katar m; transmitût de television dal ~ “Al Jazira” (Pa 02/10-11). Qoelet [ku'a??ker] os.i m BIBL Kohelet m; Il libri dal ~, il plui “uman” e trement de Bibie (BelFa). qualunquismo [kualunku'izmo] m (it.) → cualuncuismo. quanto-prima [kuanto'prima] adv (it.) čimprej, kar se da hitro. Quarin [kua'rin] kr.i m Quirino; → Puint Di Sant ~. Quarnan ['ram] i.g → Cuarnan; e a’nd’ere ancje tai canalons de mont di Musi e te plere dal ~. (Sg). Quebec [kue'bεk] kr.i m Quebec m. questure [kues'ture] f → cuesture. quid [ku'it] m (lat.) vsota f, znesek m, delež m. qui-habitat [kui'abitat] v: sintî il ~ očitati si; no volê sintî il ~ ne hoteti si očitati. quiproquo ['ram] m (lat.) nesporazum m. quondam [ku'‫כ‬ndam] (t. condam, condum) adj inv (lat.) 1. pokojen, rajni 2. eks, bivši. quorum [ku'orum] m (lat.) kvorum m; e il ~ al è stât superât dome tes sezions des frazions di San Zorç e di Vilegnove. (La 05/7). R, r ['εre] m črka r; (pri črkovanju) r kot Ravne . rabaltâ [rabal'ta:] m → ribaltâ. rabarbar [ra'barbar] m → reobarbar. rabatâsi [raba'ta:si] refl ?? nol saveve rabatâsi di nissune bande li dentri (PauluzzoN). rabiâsi [rabi'a:si] refl → inrabiâsi. rabiât [rabi'a:t], -ade adj → inrabiât. rabie ['rabie] f 1. MED steklina f, rabies; e al è muart di ~ (sangiorgioinsieme) 2. bes m, jeza f, srd m, zaničevanje n, zasmeh m; zavist f; Lôr a son restâts plens di ~ (Bibl-Lc); une ~ cuce slepa jeza; scjafoiâsi di ~ umreti od, požreti se od jeze; spelâsi di ~ požreti se od jeze; PROV no je ~ parsore di chê de femine. rabieç [rabi'et∫] (pl rabieçs [rabi'ets]) (t. rabioseç) m besnost f, razdraženost f. Rabil ['rabil] kr.i m → Predil. rabin [ra'bin] adj besen, jezen, razdražljiv, nasilen. rabin [ra'bin] m REL rabin m; e il ~ Reggio (La 07/03). rabinic [ra'binik], -iche adj REL rabinski; Seont la tradizion rabiniche, intal templi di Gjerusalem (glesie). rabinisim [rabi'nizim] m REL rabinizem m. rabiôs [rabi'o:s], -ose adj 1. MED stekel; cjan ~ stekel pes; 2. besen, jezen, razdražen; dibot nol rive nancje a respirâ, mancumai a rispuindi a domandis rabiosis berladis. (Tolazzi) 3. vuès ~ ANAT gleženj m. rabioseç [rabio'set∫] m → rabieç. rabotant [rabo'tant] m (gor.) tlačan m, rabotnik m, rabotar m; Dopo de servitût dai rabotants te Ete di mieç (Pa 02). rabote [ra'bote] f tlaka f; → plovi. Rachêl [ra'ke:l] os.i m Rahel m; ~ e vai i siei fîs e no vûl jessi confuartade, parceche no son plui. (Bibl-Mt). Rachele [ra'kele] os.i f Rahel m. rachete I [ra'kεte] f ŠP reket m, lopar m. → palete. rachete II [ra'kεte] f → rocheton. rachitic [ra'kitik] adj MED rahitičen; ~ m MED rahitik m. rachitisim [raki'tizim] m MED rahitizem; rahitičnost f. raclâ [ra'kla:] tr AGR potakniti, potikati vejice (npr. za grah); ~si refl tepsti se, rvati se. raclade [ra'klade] f udarec m, batina f. racli ['rakli] m kol m (podpira rastline). Racolane [rako'lane] kr.i f (Scluse) ??Reklana (IT Raccolana); Val ~ Reklanska dolina; La Val ~, cu lis glesiis fatis sù de fede e de fadie de int, a son sieradis. (BelAlci). racolt [ra'k‫כ‬lt] m 1. i racolts žito, katero je treba še požeti 2. → ricolte. racolte [ra'kolte] f → racuelte. racolzi [ra'k‫כ‬ldži] (o racolç [ra'k‫כ‬lt∫]) tr (neobič.) → racuei. racomandâ [rakoman'da:] tr 1. priporočiti 2. priporočeno poslati pošto 3. prijaviti, javiti (npr. izgubljeni predmet); ~si refl priporočiti, priporočati se. racomandabil [rakoman'dabil] adj priporočljiv; Un libri ben scrit, come par esempli “Il nome della Rosa” o chei di Roth e Magris, al è za ~ (Bel). racomandazion [rakomandatsi'on] f priporočilo n, priporočitev f. racon [ra'kon] m BOT → verzui. racòs [ra'kos] m BOT → verzui. racreâ [rakre'a:] tr in refl → ricreâ. racuei [raku'ei] (t. ricuei) (p. racuet/ ricuet) tr 1. pobrati, pobirati, zbrati, žeti 2. FIG zbrati; sprejeti, sprejemati; e va pes stradis e pes cjasis a ~ dons. (La 04/12); ~si refl 1. namestiti se, nameščati se 2. koncentrirati se (na); osredotočiti se (na); poglobiti se (v) 3. zbrati, zbirati se. racueidôr [rakuei'do:r] (t. ricueidôr) m nabiralec m, zbiralec m. racueiment [rakuei'ment] (t. ricueiment) m po-, zbiranje n; zbranost f. racuelte [raku'elte] f 1. pobiranje n, zbiranje n; la ~ponts nabiranje točk; 20 prodots in regâl cu la ~-ponts (Furlanist); ~ des firmis zbiranje podpisov; In curt aduncje il bancut pe ~ des firmis al sarà presint ancje inte citât dal Nadison. (La 06/3); ~ di dâts statistics zbiranje statističnih podatkov; ~ diferenziade ločeno zbiranje odpadkov; a son metûts trê puescj pe ~ diferenziade e dai refudums grancj. (CoGonars) 2. zbirka f; al publicà ancje tal 1950 la ~ "Risultive" (Vichi). racuet [raku'et] p od racuei. racuete [raku'ete] → ricuete. racule ['rakule] f ZOOL → craçule. radâ [ra'da:] tr striči, briti; strgati, osmukniti; goliti; ~si refl striči se, briti se; ~ si la barbe obriti se. radade [ra'dade] f striženje n. radar ['radar] m ELEK radar m; ~ adj ELEK radarski; Dutis chestis osservazions a vegnin analizadis tal articul, insieme ai dâts ~ (SiF 04/5). rade ['rade] f zalivček m; sidrišče n; viôt la malsestade feriere di Servola, crôs e delizie de ~ di Mugle (La 06/4). radegâ [rade'ga:] it → radigâ. radi ['radi] m nesoglasije n; razprtija f; spor m; nasprotje n. radiâl I [radi'a:l] adj radialen; L'implant dai borcs furlans al è ~ daûr dal grât di ativitât dal om (CoGonars); pneumatic ~ AVTO radialna pnevmatika, radialka. radiâl II [radi'a:l] adj ANAT koželjničen; arterie ~ MED koželjnična arterija, radialna arterija; radiatîf [radia'ti:f], -ive adj FIZ radiacijski. radiatôr [radia'to:r] m radiator m, grelnik m, ogrevalo n; AVTO radiator m. radiazion [radiatsi'on] f FIZ sevanje n, radiacija f; in considerazion lis fuarçantis come la orografie, la gjeografie e la ~ dal soreli. (SiF 02/2, 39-58); che lis busis neris no àn di jessi dal dut neris, si ben a àn di butâ fûr ~ (Pa 7/99). radic [ra'dik] m BOT cikorija f, potrošnik m, radič m, endivija f (Cichorum intibus); se no al jere il rost di vidiel cu lis patatutis, simpri ~ e polente (Natisone/furlanis); ~ vert zelena endivija; Tantis verduris e jerbis, cuetis o crudis, come fasûi, cicorie, ~ vert (Natisone/furlanis); ~ di mont navadna gorska ločika (Cicerbita Alpina); Studis su la caraterizazion e la coltivazion dal ~ di mont (Cicerbita Alpina). radicâl [radi'ka:l] adj 1. koreninski 2. LING korenski 3. FIG, POL radikalen, korenit, temeljit; Cheste e je une forme gnove di islamisim ~ (Pa 02/10-11); ~ m 1. LING koren m, radikal m; declinazion latine cul radicâl che al finìs in i (Leng 2000) 2. MAT koren m, radikal m 3. KEM radikal m. radicalisim [radika'lizim] m 1. FILOZ radikalizem m 2. radikalnost f. radicalitât [radikali'ta:t] f radikalnost f; Al à profetade ancje la crisi de Glesie, pes sôs trainis politichis, pe sô mancjance di ~ (Bel). radicalizâ [radikali'dza:] tr radikalizirati; La strategjie da la vuere e dal terôr che in chest moment storic e je daûr a ~ il scuintri jenfri ocident e mont islamic (Pa 04/03). radicalizazion [radikalidzatsi'on] f radikalizacija f. radicalmentri [radikal'mentri] adv 1. korenito, radikalno 2. FIG popolnoma. radigâ [radi'ga:] (o radighi [ra'digi]) it prepirati se, nasprotovati. radigo ['radigo] m → radi. radigon [radi'gon] adj prepirljiv, zdraharski; ~ m prepirljivec m. radio ['radio] f 1. radio m, radijski sprejemnik; lis robis grandis lis sintive cu la ~; distudâ la ~ ugasniti radio, izključiti, ARH zapreti radio; scoltâ la ~ poslušati radio 2. radio m (radijska postaja); Onde Furlane e je une ~ di informazion locâl..(O); ~ Babe, ~ Babis (šalj.) opravljive ženske; eh, si sa, di chê strade si fâs ~ Babe, plantant voris e fruts; ~ comerciâl komercialni radio; classiche e altris musichis pôc consideradis des radios comerciâls. (O). radioastronomie [radioastrono'mie] f ASTR radioastronomija f. radioatîf [radioa'ti:f], -ive adj FIZ, KEM radioaktiven; aghe radioative radioaktivna voda; La PET e misure il flus dal sanc doprant aghe radioative, in particolâr idrogjen cumbinât cun ossigjen (15O), un isotop ~ dal ossigjen. (SiF 03/4, 97-114). radioativitât [radioativi'ta:t] f FIZ, KEM radioaktivnost f. radiocomandât [radiokoman'da:t], -ade adj radijsko voden, upravljan. radiocroniche [radio'kr‫כ‬nike] f radijska kronika, neposredni radijski prenos. radiocronist [radiokro'nist] m voditelj radijske kronike. radiodifusion [radiodifuzi'on] f radiodifuzija f, oddajanje radijskih programov. radiodram [radio'dram] m radijska igra f; Pe edizion dal 2004 a saran viertis 2 sezions: par un romanç, une conte lungje o une ricolte di contis; e par un ~. (Pa 04/05). radiofonic [radio'f‫כ‬nik], -iche adj radiofonski, radijski; preko radio; lis iniziativis esternis a fasin di Onde Furlane un fenomen dal dut origjinâl tal panorame ~ regjonâl.(O); e previôt spots televisîfs e radiofonics par talian (O) televizijski in radijski.. radiofonie [radiofo'nie] f radiofonija f. radiogjornâl [radioăor'na:l] (pl radiogjornâi) m radijski dnevnik m; di 364 mil spetadôrs di telegjornâi e di 177 mil scoltadôrs di radiogjornâi. (Pa). radiografâ [radiogra'fa:] f MED rentgenizirati, rentgensko slikati. radiografic [radio'grafik], -iche adj MED rentgenski. radiografie [radiogra'fie] f 1. MED radiografija f 2. FIZ natančna slika, analiza; Tornant al argoment di chest gno resonâ, a la ~ dal dubit, o dîs che no mi sint in crisi su Diu e su la sô esistence. (BelFa). radiolic [radi'‫כ‬lik] m MED radiolog m. radiologjic [radio'l‫כ‬ăik], -iche adj FIZ, MED radiološki. radiologjie [radiolo'ăie] f FIZ, MED radiologija f. radiometri [radi'‫כ‬metri] m FIZ radiometer m. radioregjistradôr [radioreăistra'do:r] m radiokasetofon m. radioscoltadôr [radioskolta'do:r] m radijski poslušalec m; venastâi su un particolâr "abonament" che i radioscoltadôrs in libertât a sotoscrivin ogni an cun chê che radio Onde Furlane (O). radioscopic [radio'sk‫כ‬pik], -iche adj radioskopski. radioscopie [radiosko'pie] f MED radioskopija f. radiosondaç [radioson'dat∫] m radijsko sondiranje n; e dal ~ de Aviazion Militâr Taliane a Cjampfuarmit (Udin) (SiF 02/2, 39-58). radiotecnic [radio'tεknik], -iche adj radiotehničen; ~ m radiotehnik m. radiotecniche [radio'tεknike] f radiotehnika f. radiotelefonie [radiotelefo'nie] f TELEK radiotelefonija f. radiotelevisîf [radiotelevi'zi:f], -ive adj radiotelevizijski; che si sintin defraudâts dal servizi public ~ (Pa 7/2000); Ancjemò plui di impat e sarès la nassite de informazion radiotelevisive par furlan (Leng). radiotelevision [radiotelevizi'on] f radiotelevizija f; che si pues une convenzion cu la ~ taliane par prontâ programs in lenghe furlane. (Pa). radioterapic [radiote'rapik], -iche adj MED radioterapevtski, radioterapijski. radioterapie [radiotera'pie] f MED radioterapija f; radisele [radi'zele] f → redesele. radrâ [ra'dra:] tr → ledrâ. radric [ra'drik] m → lidric. radrichesse [radri'kese] f → lidrichesse. radrîs [ra'dri:s] f → lidrîs. radrôs [ra'dro:s], -ose adj/ m → ledrôs. radrosâ [radro'za:] tr → sledrosâ. radunâ [radu'na:] tr zbrati, zbirati; Po, sunade la cjampane dal cjiscjel di Udin, che ai jere il segnâl par ~ il popul, une sdrume disordenade di contadins fûr di se pe asse (Storie). raf ['raf] v: o di rif (ruf) o di ~ na tak ali drugačen način. râf ['ra:f] m BOT repa f (Brassica rapa); Une zurie tecniche à par ultin sielt il miôr ~ dal 2006. (Furlanist); La stese fature da mignestre di cartufulis nome che invezit des cartufulis si metin i râfs. (Natisone/furlanis); un ~ di ravine popolnoma nič; cjapâ un ~ par un trâf zmotiti se, zamenjati nekaj; pierdi sac e râfs biti brez dinarja. rafâ [ra'fa:] (t. rifâ) tr odškodovati (nek.); nadoknaditi; kompenzirati; Forsit pe voie di ~ chest vueit (FogMil); ~ il timp pierdût nadoknaditi izgubljeni čas. rafacon [rafa'kon] m BOT bodika f (Ilex aquifolium); Il visc e il ~ (don). Rafael [rafa'εl] os.i m Rafael m. rafanâ [rafa'na:] it tekmovati, boriti se. rafat [ra'fat] adj → rifat. rafât [ra'fa:t] adj → rifat. rafe ['rafe] v: zuiâ di rufe e ~ → rufe. rafet [ra'fεt] m obrtniško orodje, železno orodje za označevanje drevesa za posek (don). rafiche ['rafike] f FIG naglo zaporedje n, cela vrsta (mnoštvo); o ai une ~ di biris di paiati ! (Onde/forum); a ~ na kupe, mnoštvo, v naglem zaporedju; di jessi un scritôr che al butave fûr libris a ~ come tancj scritôrs di vuê. (Bel). rafigne [ra'fiñe] f vrsta ribiške mreže. rafigurazion [rafiguratsi'on] f upodobitev f, upodabljanje n; O mi ripiarès a chest invier crût e cence nêf e ploie, tant lontan de ~ poetiche di Oscar Wilde (Pa 02). rafilâ [rafi'la:] (t. rifilâ) tr 1. ponovno nabrusiti 2. obrezati, poravnati 3. dati; ~ un scufiot dati zaušnico. rafiladure [rafila'dure] (t. rifiladure) f 1. obreza f, obrezovanje n 2. odrezek m, odpadek m. rafinâ [rafi'na:] tr 1. čistiti, prečistiti, rafinirati 2. FIG izpopolniti, plemeniti, izboljšati. rafinarie [rafina'rie] f 1. rafinerija f; čistilnica f 2. cukrarna f. rafinatece [rafina'tet∫e] f izbranost f, prefinjenost f; curâ la cualitât e la ~ de comunicazion par furlan par sodisfâ i desideris di stime e autorealizazion dai furlanofons (SiF 03/3, 69-81). rafiol [rafi'‫כ‬l] m žlikrof m, testenica z nadevom. rafossâ [rafo'sa:] tr → riviessâ. rafrescjâ [rafres'qa:] tr, it, refl → rinfrescjâ. rafrêt [ra'fre:t] (t. rifrêt) m hladna jed f, hladna plošča f. rafuès [rafu'εs] m → riviesse. raganel [raga'nεl] (t. ranganel) m palica f, gorjača f. raganize [raga'nitse] f (carn.) popevka f, pesem m. ragjos [ra'glan] ?? parcè che al tacà a contâi ancje a lui la storie de partide, e dai ragjos e dal campionât (PauluzzoN) raglan [ra'glan] m OBL raglan m. ragn ['rañ] m 1. ZOOL pajek m; ~ des cisis (Aranea labyrinthica Lin.); ~ vert (Micrommata smaragdula Latr.); ~ cul boton, ~ de crôs navadni križevec (Araneus diadematus Cl.); ~ di aghe močvirski tekač m, mlinar m (Hydrometra stagnorum); ~ di mâr morski zmaj m (Trachynus draco); tele di ~ pajčevina f; al cjatà la sô mobilie dute intun grun, plene di polvar e di telis di ~. (Sg) 2. FIG gjavâ un ~ dal mûr priti do nobenega zaključka; no jessi bon di gjavâ un ~ dal mûr ne moči čisto nič početi, delati 2. ragns BOT vrtna črnika f, vetrnica f (Nigella damascena).// < lat. araneus ’id.’ ragnâ [ra'ña:] it → cragnâ. ragnâr [ra'ña:r] m ZOOL (Tichodroma phoenicoptera Tem.) ragnut [ra'ñut] m demin. od ragn. ragrupâ [ragru'pa:] tr zbrati, zbirati. rai I ['rai] m 1. žarek m; ~ di soreli sončni žarek; Il balcon, rapresentazion de lûs di Crist, un timp al faseve lusignâ cui rais dal soreli ducj i mosaics dorâts des capis (Pa); rais X rentgenski žarki; rais cosmics kozmični žarki 2. prečka f (na kolesu); meti rais tes rovedis palce pod noge metati 3. MAT polmer m, radij m; tal ~ di dîs metris v radiju desetih metrov. rai II ['rai] m → ragn. Rai ['rai] m Rai, italijanska radiotelevizijska družba; ~ e guvier a àn timp fint in Avrîl par stabilî cemût aplicâ la leç 482/99. (Pa 03/2). raiade [rai'ade] f v: ~ di soreli sončni žarek. raibe ['raibe] f → rabie. raibie ['raibie] f → rabie. Raibl ['raibl] kr.i m → Predil; La storie de miniere di ~ nissun chenti sù le à inmò dismenteade (La 05/11). raibôs [rai'bo:s], -ose adj → rabiôs. raiere [rai'εre] f žarni venec m; La edicule al centri e ramade I [ra'made] f stekleno okno n; okna npl. ramade II [ra'made] f 1. razvejenost f, razcepljenost f je bordade cun dôs colonutis e sore al si poie l’arc cu lis perlutis, une fasse a strece e une ~ a fiers di cjaval cun fueis di acant. (Pa 02/1). Raimont [rai'mont] os.i m Rajmund m; Fî di Jeroni, fradi di ~ e Virgjili (GE); ~ di Strassolt - e je la prime volte che si frontin i aspiets “di marcjât” de “cuistion furlane”. (Pa 02). Rain ['rain] r.i m → Ren. rainat [rai'nat] m ZOOL → raine. raine ['raine] f lončena skleda (brez pokrova); Jo o soi vegjetarian ma i miei doi amiis, par no ofindi nissun e par no sameâ sbeleâts, ai dan dentri un par bande diretementi te ~ come doi lôfs! (sfolmenats); → terine, pladine. raìne [ra'ine] (t. renat, rainat) f ZOOL krap m (Cyprinus carpo). Rainîr [rai'ni:r] os.i m Rajner m.? raitar [rai'ni:r] ralentâ [ralen'ta:] tr 1. upočasniti; la bale, intant che e va sù, e ven saldo ralentade par efiet de gravitât. (Pa 7/99) 2. FIG popustiti, rahljati, slabiti. ralentament [ralenta'ment] m 1. upočasnitev f 2. FIG popuščanje n, slabitev f; Industrie: ~ de ativitât (O); Andrea Pittini, al fevele di fase di ~ pe industrie dal Friûl Vignesie Julie..(O). rali [ra'li] m strgača f; grebljica f; la ribalte sporcje di farine che ancjemò no à netât cul ~ che al è poiât parsore (Mar). rally ['rεli] m ŠP reli m, rallye m; Le vin cognossude chê volte dal ~ a Cividât (Tolazzi). ram I ['ram] m 1. baker m; fil di ~ bakreni kabel; Di fat la aziende lombarde e je interessade dome al repart di produzion dal fil di ~ (O); minere di ~ rudnik bakra; ~ incrudît Diferents filiots doprâts par fâ RPM : …5poliester, 6 e 7-twaron, 8- ~ incrudît. (SiF 03/3, 97) 2. il ~, il ~ de cusine (kolekt.) bakrene (kuhinjske) posode, bakrenina f 3. bakrorez m ram II ['ram] m 1. veja f (drevesa) 2. FIG (sorodstvo) veja f; a son tiei fîs...a son dal to ~; ~ de famee družinska veja; Vuarneri di Çuc, che al jere di un ~ de stesse famee (consorziocastelli) 3. rokav m (reke); un ~ di aghe 4. (znanost ipd.) panoga f; La Antropologjie culturâl e je chel ~ de Antropologjie (Vichi). ramâ [ra'ma:] tr 1. bakriti 2. AGR z galico škropiti ramace [ra'mat∫e] f vejica z listjem; che lis fueis secjis a restin tacadis a lis ramacis (SiF 03/4). Ramacul [ra'makul] (lok. Sant Ermacore) os.i m Hermagor; Sant ~ Sv. Hermagor; Sant ~ .. al fo il prin vescul di Aquilee (Vichi). ramaç [ra'mat∫] (ramaçs [ra'mats]) m 1. veja f (drevesa); Difat si po taiâ un ~ e ancje une buine part di tronc (BelPe) 2. FIG veja f; Lis lenghis romancis a son duncje un sot grup dal ~ ocidentâl des lenghis indoeuropeanis (Vichi). ramaçade [rama't∫ade] f vejevje n, krošnja f (drevesa); Cun chê ~ si podeve fâ al plui une biele sflameade, ma cuei la polente al jere za un afâr seri. (Sg). ramaçon [rama't∫on] v: dâi di ~, menâi di ~ VETER podivjati, močno pihati. ramaçôs [rama't∫o:s], -ose adj vejnat. ramaçut [rama't∫ut] m vejica f. Ramadam [rama'dam] m REL Ramazan m; Par sigûr la astignince dal alcul e dal mangjâ e je invezite un oblic intant dal ~ (Pa). (na veje), ramifikacija f 2. FIG razrast f, razvejitev f, razvejanost f. ramadure [rama'dure] f METAL bakrenje n. Ramandul [ra'mandul] kr.i f (Nimis) Ramandolo. ramandul [ra'mandul] m (vino) romandolo. ramangjine [raman'ăine] f → romangjine. ramanie [rama'nie] f BOT dišeci volcin (Daphne cneorum). ramascje [ra'masqe] f vejica f. ramassâ [rama'sa:] tr zbirati, (na)kopičiti. ramât [ra'ma:t], -ade adj 1. vejnat 2. pobakren. ramatic [ra'matik] m vlažnost f; vlaga f. rambâ [ram'ba:] tr oropati; ~i alc a un rambe ['rambe] f rop m; E sarès une ~ imperdonabil. (Pa 06/4); ~ armade oborožen rop. rame I ['rame] f 1. vejica f; L’ucel, ancjemò vîf, lu cjaparà sù dutune cu la ~ dal cedri (Bibl/Levitic) 2. FIG veja f; e la ~ di chest clan dal Tir Eoghain e a tant che sproc "Lamh dearg Eirinn" (Sclese). rame II ['rame] f → ramade. Rame ['rame] kr.i f BIBL Rama f; Un berli si à sintût in ~; vaions e grant lament (Bibl-Mt). ramificâ [ramifi'ka:] (al ramifiche [rami'fike]) it razrasti se (veje), razvejati se, rasti v veje; ~si refl vejiti se; razvejiti se, cepiti se. ramificât [ramifi'ka:t], -ade adj ravejan; vejnat; duncje cuntun numar plui alt di bariduris e rostis, dispès e compuarte la costruzion di arbui dai vuascj (FTD) une vore ramificâts. (SiF 03/4, 47-59); Tal picnidi, i conidis a vegnin formâts a la ponte di conidiofôrs che son ugnui o ramificâts (SiF 03/4, 9). ramificazion [ramifikatsi'on] f 1. razvejenost f, razcepljenost f (na veje), ramifikacija f 2. FIG razrast f, razvejitev f, razvejanost f. ramine [ra'mine] f GOSP bakren kotlič m. ramondâ [ramon'da:] (t. remondâ) tr 1. očistiti; che alì si tratave di ~ verduris dutaldì, e jere stade avonde a sarvî sot dai siôrs (Urli); ~ un pes očistiti ribo 2. AGR oklestiti; ~si refl očistiti se. ramondade [ramon'dade] (t. remondade) f čiščenje n. ramondin [ramon'din] m (železna kljuka) kljukec m, odpirač m. ramontâ [ramon'ta:] tr in refl → rimontâ. rampe ['rampe] f 1. majhen klanec; Si trate di une ~ par disglereâ che al permetarà a lis pacaris di lâ jù a la svelte dilunc il ...(CoCamp) 2. stopniščna rama; ~ di scjalis stopniščna rama; Berto al jere ormai rivât insomp de seconde ~ di scjalis. (Tolazzi) 3. rampa f. rampi ['rampi], -ie adj → rampit. rampighin [rampi'gin] adj (rastlina plezalka) plezajoča; ~ m ZOOL kratkoprsti plezalček (Certhia brachydactyla). rampin [ram'pin] m → rimpin. rampinâsi [rampi'na:si] refl → rimpinâsi. rampit ['rampit], -de adj 1. nag, gol, sam, opuščen; crot ~, nût ~ popolnoma nag; in rampide cjamese 2. čist, neomadeževan; e jere solide di cjâr taronde, rampide femine di montagne. (BrLi); Al è dut ~ fra om e Diu. (Cadorini/furlan); aghe ~ čista voda; la aghe rampie lu scjassave fin a sgrisulâi la piel (PauluzzoN); furlan ~ čista, neizkvarjena furlanščina; al jere un furlan ~, clâr, sclet (scritorsfurlans). rampon [ram'pon] m 1. (železna) dereza za konje (za boljši oprijem na ledu) 2. (alpinistična) dereza f. ramponâ [rampo'na:] tr opremiti konja z derezami. Ramussiel [ramusi'εl] kr.i f (Sest) Ramuscello. ranc ['rank] adj (pri konju) s krivimi nogami. ranc ['rank] m 1. VOJ čin m; il ~ dal maiôr čin majorja 2. rang m, status m, sloj m, razred m; ven a stâi il ~ plui bas de popolazion (CoGonars). rancassâ [ranka'sa:] it močno kašljati. rancûr [ran'ku:r] m (neobič.) zamera f, tiha jeza f, mržnja f; cence ~ brez zamere; viei rancûrs stare zamere. rande ['rande] f GRAD armiranje n, obokanje n. Randhan [ran't??] → Ranzan. Randis ['randis] f → Sot Randis. rangagnôs [ranga'ño:s], -ose adj renčav. ranganel [ranga'nεl] m → raganel. rangjâ [ran'ăa:] tr 1. urediti 2. prirediti (gostijo) 3. varati; (z)mešati 4. (u)krasti, poneveriti; ~si refl 1. dogovoriti se, sporazumeti se 2. znajti se; Fin cumò la scuele si è rangjade cu la formazion in servizi dai docents (Pa); o mi rangji cu la ghitare (Pa). rangjade [ran'ăade] f 1. poravnava f, sporazum m 2. škoda f. rangjament [ranăa'ment] m (neobič.) tatvina f; ropanje n; poneverba f; prevara f, goljufija f. Rangjis ['ranăis] → Ranze. rangotan [rango'tan??] m ZOOL orangutang m. rangussâ [rangu'sa:] it (carn.) smrčati. rank ['rank] m → ranc. rantigâ [ranti'ga:] it 1. hropsti; Daspò vê rantigât inmò par pôc Bertrant di Saint Geniès al murì. (La 05/6) 2. FIG umirati; chel sanc, e salacor o varai rantigât cui sa ce (Tolazzi). rantighe ['rantige] f hropenje n; Il schenâl de poltronute al molà une altre ~ e za i braçons si jerin slargjâts (Tolazzi). rantighôs [ranti'go:s], -ose adj hropeč. rantul ['rantul] m hropenje n; Necessitât presinte tal ~ di so pari che al nunzie il testament. (Mar). Ranzan [ran'tsan] (lok. Randhan) kr.i m (Fontanefrede) Ranzano. Ranze ['rantse] (t. Rangjis) kr.i f (Pulcinic) Range. ranzidî [randži'di:] (t. inranzidî) it postati žarek; žalteti, žaltaveti. ranzidiç [randži'dit∫] adj malo žaltav, nekako žaltav; ~ m rahla žaltavost f. ranzidum [randži'dum] m 1. žaltavost f; žaltavina f 2. FIG stara šara f, zastarele stvari. ranzionâ [rantsio'na:] tr (zapornike) odkupiti; osvoboditi; zamenjati. ranzionament [rantsiona'ment] m odkup m, zamenjava f (zapornikov). ranzit ['randžit], -de adj 1. žaltav, žarek; spongje ranzide žaltavo maslo 2. starinski, zastarel; ossei un discjadiment tune furlanetât ranzide fate di primeveris e di sisilis (La); ideis ranzidis zastarele zamisli; ~ m žaltavost f, žarkost f. rap ['rap] m grozd m; ~ di ue grozd; e su lis vîts raps di ue blancje, cui grans grues (MazzonIol); une acuile cui siei piçui che a van viers dal soreli (simbul di Crist) e un ~ di ue, rapresentazion de eucaristie (Pa). rapacitât [rapat∫i'ta:t] f 1. roparstvo n 2. grabežljivost f; Un pinsîr particolâr al va a di chei che nus an lassât i valôrs spirtuâi che la ~ dal timp no po puartâ vie (Pa 10/99). rapaç [ra'pat∫], -ace (rapaçs [ra'pats]) adj 1. roparski 2. grabežljiv, požrešen. rapâr [ra'pa:r] m → ripâr. rapatumâ [rapatu'ma:] tr spraviti, pobotati, pomiriti; ~si refl spraviti, pobotati, pomiriti se. rapeç [ra'pet∫] m → repeç. rapeçâ [rape't∫a:] tr in refl → repeçâ. rapet [ra'pet] m → rafet. rapî [ra'pi:] (t. ripî) tr (o)ropati, ugrabiti; zamakniti, zanesti. rapidementri [rapide'mentri] adv hitro, naglo. rapine [ra'pine] (t. ripine) f 1. rop m 2. jeza f. rapiment [rapi'ment] m ugrabitev f; cuntune strategjie dal terôr: rambis, violencis sessuâls, rapiments di feminis e di fruts (Pa 03/4). rapinadori [rapina'd‫כ‬ri] adj roparski; Tocje concludi che la teocrazie patriarcjâl e la politiche rapinadorie de Serenissime a son stadis miôr dai liberadôrs talians (BelAlci). rapine [ra'pine] f rop m; Il “numar un” di Paperon dai Paperons al valeve plui di ducj i trilions che al veve ingrumât cul timp e cu la ~ (Pa). rapinôs [rapi'no:s], -ose (t. ripinôs) adj 1. roparski 2. FIG nagel; nasilen. rapit ['rapit], -ide adj nagel, hiter, brz, uren; I lavoradôrs, che vuê a manifestin ancje cu lis lôr fameis, a domandin une soluzion rapide al probleme..(O) hitro rešitev; Il distacament cividin al permetarà une azion plui rapide (O). rapresentâ [raprezen'ta:] tr 1. predstavljati, reprezentirati; zastopati; ancje se lis piçulis impresis a rapresentin il 97% de totalitât dal mont de produzion. (O 5/5/2001) 2. TEAT uprizoriti; prikazati; al complete la trilogjie rapresentade des grandis curintis comerciâls e culturâls (O). rapresentance [raprezen'tant∫e] f reprezentanca f, zastopstvo n; Ancje lis rapresentancis di base dai vigjii dal fûc de nestre regjon a an decidût (O); Daspò des assembleis dai lavoradôrs si à concuardât cu lis rapresentancis sindacâls..(O 21/4/2001). rapresentant [raprezen'tant] m 1. predstavnik m, zastopnik m; reprezentant m; Ae cunvigne a jerin presints i ~s des universitâts di Lecce, Palermo..(O 5/5/2001) 2. POL poslanec m; là che a saran presints, dongje dai ~s regjonâi, i sindacâts (O); te diestre la grande vincidore e je FI che e cres i siei ~s di 4 a 7 (O 19/5/2001). rapresentatîf [raprezenta'ti:f] -ive adj predstavljajoč, zastopajoč, reprezentativen; Al interni de antologjie a son tescj ~s di variis etis storichis 2. TEAT prikazujoč. rapresentative [raprezenta'tive] f moštvo n, reprezentanca f; Il campionât di serie A di fat si ferme pai impegns de ~ taliane di balon (Onde). rapresentativitât [raprezentativi'ta:t] f reprezentativnost f; e la garanzie de ~ de comunitât slovene intai orghins ministratîfs (Pa 7/99); Sielte dai tescj e ~ di un corpus. (SiF 02/1); par che al rivi adore di vê une plui juste e grande ~. (Pa 03/8). rapresentazion [raprezentatsi'on] f 1. zastop m; prikazovanje n; reprezentacija f; Il balcon, ~ de lûs di Crist (Pa); une acuile cui siei piçui che a van viers dal soreli (simbul di Crist) e un rap di ue, ~ de eucaristie 2. TEAT predstava f, uprizoritev f, prikaz m; prikazovanje n; A vierzi la manifestazion al sarà un concert di tocuts musicâi de antighe Grecie, e la ~ di 18 microdrams di diviers autôrs dai paîs de Europe. (O). rapsodic [rap's‫כ‬dik], -iche adj LIT, MUZ rapsodičen. rapsodie [rapso'die] f LIT, MUZ rapsodija f. rapuart [rapu'art] m 1. poročilo n, raport m; fâ ~ poročati (komu); al rivà a fâ il so ~ e al à dite (BiblEzechiel); ~ anuâl letno poročilo; Al è stât presentât a Rome il ~ anuâl sul stât des aghis balneabilis dal stât italian. (O) 2. VOJ raport m 3. FIG odnos m (med osebami); il ~ dal om cul ambient odnos človeka do okolja; in ~ a chel afâr glede tega posla/vprašanja; ~ di lavôr delovno razmerje; lis datis dulà che al scomençave e il finive il ~ di lavôr (La 07/04); vê un ~ imeti odnos. rapuartâ [rapuar'ta:] tr poročati, prenesti (poročilo), raportirati; ~ si refl sklicevati se. râr ['ra:r] adj 1. redek (malokrat), neobičajen; che al è ~ il câs (scritorsfurlans) redek je primer; peraule rare redka beseda; Ogni moment e ven fûr une peraule rare, une butade gnove (La 06/1) 2. redek, razredčen; cjaveade rare (tanki in) redki lasje; ~ adv redko, redkokdaj, malokdaj, malokrat; di ~ redko; Aromai o lin a riscjo che e resti une culture scrite, fevelade da ~. (Pa 7/2000). rarece [ra'ret∫e] f 1. redkost f 2. redčina f rarementri [rare'mentri] adv redko, malokdaj; ~ metût in pratiche ma simpri valit, che al ordene di dâi di plui a di chel che al à di mancul. (Pa 03/2). raretât [rare'ta:t] (t. raritât) f redkost f, posebnost f; un timp di ~ sijajno vreme. rarî [ra'ri:] tr in refl → srarî. raritât [rari'ta:t] f → raretât. râs ['ra:s] adj ostrugan, obrit, gol; plen ~ popolnoma obrit, gol; ~ prep ~ a tiere tik ob tleh; sdrumâ a ~ porušiti do tal; pûr rivant a sdrumâ a ~ la Sagre al rivà nome a discloteâ lis cjasutis de vile. (SiF 03/3, 97). rasâ [ra'za:] tr 1. ostrugati, o-, po- briti 2. → rassâ. rasadôr [raza'do:r] m → rasôr. rasât [ra'za:t], -ade adj ostrugan, obrit, gol. rasclen [ras'kl??] adj redek, pičel, skromen. rasclenâ [raskle'na:] tr AGR (z)redčiti (npr. travo, gozd). Rascjà [ras'qa] kr.i f (Faedis) Raschiacco. rascje ['rasqe] f 1. reven gozd; ostanek m; paberek m (grozd); une ~ di konček/kanček nečesa, malo, nekaj 2. FIG predsodek m, trdno mnenje n; La autonomie no je la ~ di cualchi esaltât e nancje la temeritât di cualchi egoist (Pa 03/8) 3. FIG al à une ~ je malo majhen; O cjatarìn simpri che al à une ~, une ruede fûr di puest, che si piert daûr des frascjis. (Pa); vê une ~ biti malo nor. rascjet ['rasq??] m → rascje. rascjetâ [rasqe'ta:] it in tr AGR paberkovati (po trgatvi). rase ['raze] f 1. smola f (pos. borova); aghe ~ → agherase 2. tenek sloj (prahu); tančica f 3. FIG videz m. rasepiel [razepi'εl] v: a ~ prav od blizu, iz neposredne bližine; Ma distès o rivai a discjariâle a ~ su pai francês (Eg). rasic [ra'zik] m → rasiç. rasiç [ra'zit∫] (pl rasiçs [ra'zits]) m AGR (pri vinski trti) sadika f, podtaknjenec m. Rasim ['razim] os.i m Erazem m. rasinâ [razi'na:] it → risinâ. rasint [ra'zint] adv tik ob; il tren al passe ~ daûr dal cimitieri vlak pelje mimo tik za pokopališčem. rasintâ [razin'ta:] tr 1. oplaziti, iti tik ob 2. FIG bližati se, biti blizu, tik. rason [ra'zon] f → reson. rasonament [ra'zon] f → resonament. rasonevul [razo'nevul] f → resonevul. rasonîr [razo'ni:r] m → resonîr. rasôr [ra'zo:r] (t. rosôr, rasadôr) m britev m, britvica f; des voltis a rivin a puartâlu in buteghe a doprâ pietin, fuarfis e ~ (bassafriulana); dâi di fîl al ~ nabrusiti britvico. rasp ['rasp] m → rap. raspâ [ras'pa:] tr 1. stružiti, drgniti z rašpo 2. ponovno dobro očistiti, počistiti (pos. ponev) 3. ~ in gole dražiti grlo (npr. žganje) 4. (~ sù) pobrati, skupaj zbrati, nabrati, napraskati 4. umakniti, odnesti, ukrasti, zmakniti, pobrati; ma nome a condizion di ~ avonde risorsis de casse comune (Pa); Ma ancje l’Egjit .. dal 608 al 605 al veve raspât dut ce che al veve podût. (BiblGjeremie) 5. kopati (konj); ~ it drgniti; brskati. raspadicis [raspa'dit∫is] fpl ostružki mpl. raspadôr [raspa'do:r] m strgača f, strgalnik m, strgalo n. raspament [raspa'ment] m struženje n, praskanje n. Raspan [ras'pan] kr.i f (Cjassà) IT Raspano; al veve zuiât cul vicjari di ~ des vot soresere fintremai a lis dôs dopomisdì dal indoman (Bel). raspant [ras'pant] adj (vino) rezek. raspe ['raspe] f 1. strugača f, rašpa f; stružnik m, lesna pila f 2. struženje n, piljenje n. raspiçs [ras'pits] mpl (t. FIG) ostanki mpl, ostružki mpl. raspin [ras'pin] m motikica f. raspolon [raspo'lon] m AGR grozdni češuljek m. rasponçul [ras'p‫כ‬nt∫ul] m BOT motovilec m (Campanula rapunculus). raspuçâ [raspu't∫a:] tr 1. popraskati, malo postružiti; 2. zmakniti, suniti, ukrasti. raspule ['raspule] f ZOOL 1. ščurek m; 2. klop m; a cressin i câs di encefalite par ~ (Onde); → piatule. rassâ [ra'sa:] tr 1. (s)praskati, ostrgati; (po)radirati; a stai piel di cjare o di piore metude in muel te cjalcine e rassade di ducj i pei. (Bibl-Apoc) 2. (t. ~ il cuel) hrkati, odkašljati se. rassade [ra'sade] f praskanje n, popraskanje n; strganje n. rassadicis [rasa'dit∫is] fpl ostružki mpl. rassadôr [rasa'do:r] m 1. strgača f, strgalnik m, strgalo n 2. razalo n 3. mrliško prt, ki ga nosijo na glavi. rassadure [rasa'dure] f 1. strganje n 2. ostružek m. rassanât [rasa'na:t], -ade adj razkačen, ogorčen, besen; di ~ kot da bi znorel. rassegnâ [rase'ña:] tr 1. pregledati, podpisati 2. predati, izročiti 3. odpovedati se, ostavko podati; ~si refl 1. vdati se (v nesrečo), odpovedati se; no si rassegne di passâ. 2. beležiti si (v pismu). rassegnât [rase'ña:t], -ade adj vdan (v nesrečo), predan, pripravljen; e che par chest a son disponûts e rassegnâts a acetâ cualsisei lavôr pûr di rivâ vivi (Pa); al à cirût di dâ une scjassade a un mont masse ~, masse cidin, masse sotan (Pa); mâl ~ neubogljiv, uporen, trmast; une stanzie blancje di cjalcine, amare di suspîrs di piçui cûrs mâl rassegnâts. rassegnazion [rasseñatsi'on] f odpoved m, vdanost f, predanost f; E cussì, planc a planc, la vôs e à tacât a fâsi sintî di plui, prime cu la vision di citâts cul lôr vivi di mancjance e di ~ (Pa); Il pericul nol è la lote ma la sglonfe, la assuefazion, la ~, la superficialitât. (Bel). rassegne [ra'señe] f pregled m, revija f, prikaz m; Il curadôr de ~ al è il professôr Piero Franca (Pa); E larà indevant fintremai ai 21 di Avrîl la III ~ regjonâl di teatri popolâr (Pa); ~ stampe pregled tiska; Te buinore e je concentrade gran part de informazion: rassegnis stampe, aprofondiments..(O). rassicurade [rasiku'rade] f zavarovalno pismo? rassin [ra'sin] m 1. strgača f, strgalnik m, strgalo n 2. odhrkanje n, odkašljanje n. rastiel [rasti'el] m → ristiel. rastielut [rastie'lut] m BOT vodna kreša f (Nasturtium sylvestre). rastrelâ [rastre'la:] tr 1. (pre)grabiti 2. FIG preiskati (hišo), prečesati (npr. teren). rastrelament [rastrela'ment] m 1. grabljenje n 2. FIG (policijska ipd.) preiskava f, prečesanje n, čiščenje n (npr. terena); menaçâts dai rastrelaments cosacs (Pa 02). rasul ['razul] m → rasiç. rasule ['razule] f obalni pas m (kjer se lomijo valovi); si ingrumavin intai dopodismidîs di chel istât paian, tant che e fos la lôr ~ particolâr. (Daidussi). ratafia [ratafi'a] m sadni liker m. ratatuie [rata'tuie] f 1. ropotija f, (stara) šara f 2. sodrga f; Poetis? Gjavant un pâr di matarans, come il cont Ermes e Çorut e chel fregul di ~ che ur sbisie par daûr, no vin cui meti in mostre. (Pa). Ratchis ['ratkis] os.i m HIST Ratchis. rate ['rate] f obrok m, delež m, rata f; a ratis obročno; Modifichis che a vegnin fatis a ratis (Pa); a ~ purizion sorazmerno, v sorazmerju; paiâ a ratis plačevati na obroke; paiament a ratis plačilo na obroke. rati ['rati] m 1. BOT hren m (Raphanus niger) 2. FIG ostra oseba f. ratificâ [ratifi'ka:] tr 1. JUR ratificirati; Juste in chescj mês, che a vegnaran marcâts cu la adozion dal Compatât constituzionâl che ur tocjarà ai stâts di ~ (Pa 03/11) 2. potrditi, potrjevati. ratifiche [ra'tifike] f 1. JUR ratifikacija f; po ben, propit il test di ~ di chest document al è cumò al esam dal Parlament talian. (Pa 04/02); Prin di dut al va dit che cence de ~ de Cjarte, in buine sostance, la Europe no pues intervignî (Pa 04/02) 2. potrditev f. Ratisbone [ratifi'ka:] kr.i f HIST Regensburg m; compagnât di lui e di un troput di int, si presentà a ~ (Pa 03/4). rauat [ra'uat] m ?? Un omp di Uelis al contave che des sôs bandis, suntun rauat – el Sossò, aldovares sei – (Natisone/miti). Raucic [rau't∫ik] kr.i f (Rivis Darcjan) Raucicco. rauç [ra'ut∫] m BOT repa f; → râf. raueç [rau'εt∫] m → ravueç. Raune ['raune] kr.i f (Srednje/ Stregne) Ravne fpl (IT Raune). Rauscêt [raus'ke:t] → Raussêt. yyy Raussêt [rau'se:t] kr.i m (Sant Zorç De Richinvelde) Rauscedo; imbrenaments diluncvie Medune e Celine par difindi i paîs di ~, Domanins e Murlis. (GP). ravai [ra'vai] m 1. OBL zavih m 2. TISK zavih m 3. FIG druga plat f; ozadje n; dal ~ de covertele (CoUd). ravaiâ [ravai'a:] (ravai, ravais, ravaie) tr zavihati (srajco, hlače ipd.), zapogniti. ravanel [rava'nεl] m BOT redkev f; Jê e a comprât un beç di ~.(scuoleictricesimo); al sa sielzi il ~ dal râf ve, kaj je bolje. Ravasclêt [ravas'kle:t] kr.i m (Monai) Ravascletto (Ud); Chest derit al è garantît intai statûts di ...Prât, Prissinins, Puçui, ~ (Pa). ravenâ [rave'na:] m ?? Une intuizion "inspirade", e par chest buine di ~ e infuartî la nestre spiete debul! (La 03/02). Ravene [ra'vene] kr.i f Ravena f; intant che subite dopo e vignive soprimude a Siene, Pise, Parme, ~ (Storie). raventâ [raven'ta:] (t. reventâ) tr presaditi (t. FIG); tant che, par esempli, il purcit cjapât tant che contignidôr di tocs di ~ sui umans, la domande di brevets par vegjetâi e animâi e à vût une acelerazion. (Pa 05/04). raventât [raven'ta:t] (t. reventât) adj 1. presajen 2. FIG preseljen, priseljen. ravice [ra'vit∫e] f → raviçon. raviçon [ravi't∫on] m BOT koleraba f (Brassica napus oleifera); PROV (28.10) a San Simon si gjave il râf e il ~ (friuli.qnet.it/) Raviei [ravi'εi] kr.i m Raveo (UD); Essis di ~ KUL ocvrte kruhove rezine (spec. Paulârja). raviessâ [ravie'sa:] tr → riviessâ. raviesse [ravie'sa:] f → riviesse. ravine [ra'vine] f AGR repišče n. Ravines [ra'vines] kr.i f → Ravinis. Ravinis [ra'vinis] kr.i f (Paulâr) Ravinis. raviodisi [ravi'odisi] refl pokesati se; Duncje Diu al à dât di ~ ancje ai pagans (Bibl-Az). ravoiâ [ravoi'a:] it AGR temneti, zoreti (grozdje). Ravose [ra'v‫כ‬ze] kr.i f (Paulêt) Ravosa. ravost ['ra??] adj (redko) rdeč (v obraz); e je colade suntune rosute di amont prime blanc-lat, cumò ravoste pe feride di amôr. (ShW). ravueç [ravu'εt∫] m grozd m. razat [ra'tsat] m ZOOL racman m. raze I ['ratse] f 1. rod m, pleme n, rasa f, pasma f; In chescj sits a vivevin ints di stipite celtiche, ven a stâi di ~ e di lengaç (La); cjaval di ~ plemenski konj; di ~ čistokrven; cjan di ~ čistokrvni pes; Stant che al è grues il numar di cjans ( di ~ e no di ~) (CoUd); ~ blancje, nere, zale bela, črna, rumena rasa; la ~ blancje e je il cancar de storie umane (logosquotes); ~ umane človeški rod 2. ce ~ di .. FIG kaj za hudiča. raze II ['ratse] f ZOOL raca f; fâ la ~ potapljati se. raze III ['radze] f ZOOL kamenica f (riba). raziâl [ratsi'a:l] adj rasen; avualitât ~ rasna enakost; discriminazion ~ rasno razlikovanje; prejudizi ~ rasni predsodki; Salacor i leams fra trafic di personis e prejudizi ~ no son dal dut palês (Pa). razion [ratsi'on] f obrok m (živil); Il re ur distinà par ogni dì une ~ de so taule (Bibl-Danel). razionâl [ratsio'na:l] adj razumen; umski; racionalen; tal caos cuotidian un gnûf ordin ~ e gjeometric (CoUd). razionalisim [ratsiona'lizim] m FILOZ, ARS racionalizem m. razionalist [ratsiona'list] m FILOZ, ARS racionalist m. razionalistic [ratsiona'listik], -iche m FILOZ, ARS racionalističen. razionalitât [ratsionali'ta:t] f razumnost f, racionalnost f; Parcè che la ~ nus oblee a cjalâlu come une istituzion venerande ma fate di oms e duncje sogjete a ducj i judizis (Pa 03/11). razionalizâ [ratsionali'dza:] tr racionalizirati; Cemût ~ i plusôrs ents, instituzions, sogjets che a oparin fasint dispès lis stessis cjossis (Pa 04/04). razionalizazion [ratsionalidzatsi'on] f racionalizacija f; che in tiermins di personâl al vûl dî 180 lavoradôrs di mancul pe delocalizazion e 120 pe ~ suntun totâl di 750 dipendents. (O); di alocazion di risorsis e di ~ di chês di vuê e di doman. (SiF 02/1, 209). razionalmentri [ratsional'mentri] adv umsko, razumsko; Par chei altris e reste une afermazion de glesie catoliche indimostrabil ~ come dutis lis sôs afermazions o dogmis. (BelR). razîr [ra'dži:r] m → rizîr. razisim [ra'tsizim] m rasizem m. razist [ra'tsist] (pl raziscj) m rasist; ~ adj rasističen. razistic [ra'tsistik], -iche adj rasističen. razo ['radzo] m (it.) raketa f; A jerin gambiadis ancje chês, a vevin forme di razos, missii e trapulis modernis (MazzonIol); a ~ raketno, kot raketa; a considerâle e dulà che a son daûr a butâsi a ~ lis multinazionâls (Pa). razut [ra'tsut] m → razute. razute [ra'tsute] f (t. razut) ZOOL račji mladič m, račka f; fâ razutis IGRE igrati se žabice (ma vodi). re ['re] m (pl rês) m 1. kralj m; i Trê Rês REL trije kralji; ~ assolût, constituzionâl absolutni, ustavni vladar; come un ~ FIG kraljevsko, carsko, kot kralj; O vevi un pâr di sandui a di imprest e mi pareve di jessi un ~ (glesie) ..in zdelo se mi je, da sem kralj; nol à ni ~ ni ream živi kot divjak; ~ David David, kralj; Jesse al gjenerà il ~ David. (Bibl-Mt) Jeseju se je rodil David, kralj; ~ de Sobena I personaçs carateristics dal carnevâl fassan a son "el Bufon, el Laché, i Marascons, il Re de Sobèna, el Paiazo, el Pizon". (La 03/03); ~ soreli Sončni kralj; i à assegnât une identitât al misteriôs presonîr dal Re soreli (Pa 04/05) 2. ZOOL ~ di cuae kosec m, hrestač m (Crex crex); ~ di cise → repipin; ~ di gjarigule zelenonoga tukalica (Gallinula chloropus); → polece di aghe; ~ di ortolan (Passerina melanocephala); ~ di rusignûl (Sylvia turdoides Mey.). re ['re] m MUZ (ton) d. reabilitazion [reabilitatsi'on] f → riabilitazion. reading ['riding] m literarni večer m; Al à ancje partecipât al Cormôr Salvadi 2000 cuntun ~ (Ta). reagjent [rea'ăεnt] m KEM reagent m; ~ chimic kemični reagent; Al rapresente la cuantitât di ossigjen domandade par ossidâ la sostance organiche de bande di un ~ chimic une vore ossidant (SiF 03/4, 73-84). reazî [rea'dži:] it reagirati, odzivati na nek. real ['ri:l] adj inv. (ang.) ~ audio real audio; Fin a lis trasmissions ~ audio scoltabilis sul nestri sît internet (O). reâl I [re'a:l] adj 1. resničen, stvaren, realen; paie ~ realna plača; te vite ~ v resničnem, pravem življenju; timp ~ realni čas; e i dâts che a son tal sît a son publicâts in timp ~ e inzornâts dì par dì (CoTav); pericul ~ resnična, prava nevarnost 2. zvest, pristen, odkrit. reâl II [re'a:l] adj kralje(vski); ~ m i Reâi orožniki mpl. realdî [real'di:] tr (redko) vrniti ugled, vrednost, rehabilitirati, ponovno oceniti; e nancje nol ve teme di ~ lis formis latinis: Titus Livius, etc. (JM, Salvâ). realet [rea'lεt] m ZOOL → cuarin piçul. realin [rea'lin] m ZOOL → cuarin piçul. realisim [rea'lizim] m 1. ARS, FILOZ realizem m 2. realizem m. realist [rea'list] (pl realiscj) m 1. ARS, FILOZ realist m 2. realist m. realistic [rea'listik], -iche adj 1. ARS, FILOZ realističen 2. realističen. realizâ [reali'dza:] tr realizirati, uresničiti, uveljaviti, ostvariti; vnovčiti; Dut câs par ~ i intervents su dute la rêt gjestide di Autovie Venete a coventaran 15 agns. (O); ~si refl realizirati se, priti do tega, uresničiti se; a domandin ae Regjon intervents di netise dal jet dal Tiliment di ~si in cunvigne cui ents locâi. (O). realizazion [realidzatsi'on] f realizacija f, uresničitev f, uveljavitev f, ostvaritev f; I sindics dai 19 comuns de zone interessade de ~ des cassis di espansion dal Tiliment (O); e dai finanziaments pe ~ di progjets tal cjamp des lenghis di minorance.(O) ?2. TEAT uprizoritev f; (film) produkcija f. realmentri [real'mentri] adv stvarno, resnično, realno. realtât [real'ta:t] f stvarnost f, resničnost f, realnost f; ~ virtuâl RAČ navidezna resničnost; la maniere di divertîsi (cosmetics, chirurgjie plastiche, ~ virtuâl) a son stadis une vore transformadis des siencis. (Pa). ream [re'am] m kraljestvo f; Ream di Italie italijansko kraljestvo; Il Codiç penâl militâr, in vigôr tal 1915, al jere il vieri codiç dal Ream d’Italie dal 1869 ; (Pa 02); ~ dai cîi nebeško kraljestvo; Convertîsi, parceche al è dongje il ~ dai cîi! (Bibl-Mt) Spreobrnite se, kajti približalo se je nebeško kraljestvo!; ~ de Ilirie Ilirsko kraljestvo; intant che i teritôris di Gurize e di Gardjscie a jentravin a fâ part dal ~ de Ilirie (Natisone/furlanis); Ream Fadât Subit mal à dât e e à mandât une fade par puartalu ae mê dimore, tal Ream Fadât. (ShW); Ream Lombart-Venit LombardskoBeneško kraljestvo; Ream Lombart-Venit e diseve la tarondele dongje de targhe. (Ta); Ream Unît Združeno kraljestvo; Il disastri des aflatossinis intal Ream Unît al à discjadenât la ricercje. (SiF 02/1, 31-45). Reane [re'ane] kr.i f Reane del Roiale (Ud); Passade la stazion di ~ Eliseu al tirà jù de rêt la valîs (Sg). Reane dal Roiâl [~ dal roi'a:l] kr.i f → Reane. reanûl [rea'nu:l] adj iz Reane; ~ m prebivalec Reana. reât [re'a:t] m JUR kaznivo dejanje; lis personis a vivin come presonîrs cence vê fat nissun ~ (Onde). reatîf [rea'ti:f], -ive adj reaktiven; ~ m KEM reagent m. reativitât [reativi'ta:t] f FIZ reaktivnost f; propit pe alte ~ dal ozon (CoUd). reatôr [rea'to:r] m FIZ reaktor m; ~ nucleâr jedrski reaktor. reazion [reatsi'on] f 1. reakcija f, odziv m; 2. KEM, BIOL (kemična) reakcija f; vê une ~ cu alc KEM reagirati s; cu la conferme de bande di ducj che il materiâl organic..al à une ~ cul clôr par dâ i DBPs. (SiF 02/1, 11); dâ une ~ kemično reagirati; Al è ben visâsi che i sulfâts a dan, cul ciment, une ~ espansive une vore potente (SiF 03/3, 97); ~ a cjadene verižna reakcija; ~ a cjadene da la polimerasi (PCR). (SiF 02/1, 31-45); ~ nere al à dividût cun lui il premi Nobel par vê profondît la struture microscopiche dal sisteme gnervôs doprant la ~ nere. (SiF 02/1, 155-165) 3. FIZ reakcija f; ~ nucleâr jedrska reakcija. rebaltâ [rebal'ta:] tr in refl → ribaltâ. rebat [re'bat] m → ribat. rebec [re'bεk] (t. rebechin) adj jezen, razdražen. rebecâ [rebe'ka:] (t. rebechî) it (od)govoriti v jezi, jezikati. rebecade [rebe'kade] (t. rebechide) f prička f, spor m. rebecât [rebe'ka:t], -ade (t. rebechît) adj jezen, nejevoljen, zlovoljen; vê il nâs ~ cuintri un FIG biti strupen do koga, biti na koga jezen; jessi une magne rebecade (rebechide) biti poln zavisti. rebechî [rebe'ki:] it in refl → rebecâ. rebechin [rebe'kin] adj in m → rebec. rebechît [rebe'ki:t], -ide adj → rebecât. recamâ [reka'ma:] → ricamâ. recapit [reka'pit] m naslov m (za dostavljanje). recension [ret∫ensi'on] f recenzija f, kritična ocena; recensions par furlan di libris sientifics. (Pa 02). recensôr [ret∫en'so:r] m recenzent m. recent I [re't∫εnt] adj nedaven, pravkaršen, nov, svež. recent II [re't∫εnt] adj → recentin. recentin [ret∫en'tin] (t. recent) adj (vino) šumeč, ščemeč. recepî [ret∫e'pi:] tr sprejeti, sprejemati; Il proviodiment al va a ~ la normative taliane in materie, ma, cun dut a chel, no son mancjadis lis reazions negativis. (Pa). recès [re't∫εs] m → ricès. recessîf [ret∫e'si:f], -ive adj 1. BIOL recesiven 2. EKO recesijski. recession [ret∫esi'on] f EKO recesija f; ~ economiche gospodarska recesija; Dut chest tun contest di ~ economiche (Pa). recetôr [ret∫e'to:r] m BIOL receptor m; ~ adj BIOL receptoren. recidive [ret∫i'dive] f 1. recidiva f, povratek; la revoche dal benefici e, tai câs plui seris o tal câs di ~ (Provincia) 2. MED recidiva f, ponovitev bolezni. recidivist [ret∫idi'vist] m al veve ancje la autoritât judiziarie tes causis penâls minôrs e di punî cul interdet – «interdicti ingressus in eccclesiam» – rebêi e recidiviscj. (Pa 05/12) recidivitât [ret∫idivi'ta:t] f MED recidivnost f. recio [fan'ton] int (carn.) opozorilni klic gozdarjev, da pada drevo; A metà percorso gridavano "recio" o "fui vè". (don). recipe ['rεt∫ipe] f/m 1. KUL recept m 2. (zdravniški) recept m. recipient [ret∫ipi'εnt] m posoda f; I recipients plui grancj e pesants a vignivin invecit picjâts a une altre cjadene (Scf). reciproc [re't∫iprok], -oche adj recipročen, vzajemen. reciprochementri [ret∫iproke'mentri] adv recipročno. reciprocitât [ret∫iprot∫i'ta:t] f recipročnost f, vzajemnost f; Il so valôr fondamentâl al è propit te ~. (Pa 04/03). recitâ [ret∫i'ta:] (o reciti [re't∫iti]) tr recitirati, pripovedovati. recitatîf [ret∫ita'ti:f], -ive adj recitativen; che a stan e si movin sul breâr, in complete trasparince recitative (Leng); ~ m recitativ f. recitazion [ret∫itatsi'on] f 1. recitacija f 2. gledališka predstava f. recite ['rεt∫ite] f 1. TEAT predstava f 2. recitacija f; e sierâ la zornade cu la ~ dal Rosari (ilfriuli.it). recjin [re'qin] m → rincjin. reclam [re'klam] m 1. v-, od-poklic m, poziv m 2. pritožba f 3. reklama f, propaganda f; fâ ~ delati reklamo; Ma al contint parceche il progjet al fâs “~” e al è biel zuiâ a fâ il grant statist. (Pa 06/1); cumò a stavin fasint ~ pe fieste de mame (MazzonIol). reclamâ [rekla'ma:] tr 1. nazaj poklicati, priklicati (v spomin) 2. vpoklicati (v vojsko) 3. pritožiti, reklamirati; Cuintri des decisions de jurie no si pues ~. (Codroip, Avis). reclamade [rekla'made] f pritožba f, reklamacija f. Reclûs [re'klu:s] (lok. Riclûs) kr.i m Racchiuso (pri Attimis). reclusion [rekluzi'on] f 1. zapiranje n 2. zapor m (kazen), zaporna kazen; e desenis di agns di ~ par tancj altris (CoUd). reclutâ [reklu'ta:] tr 1. VOJ rekrutirati; Cui àno reclutât inte Wehrmacht?(Ta) 2. novačiti; najemati. reclutament [rekluta'ment] m 1. novačenje n, najemanje n; 2. VOJ rekrutiranje n. reclute [re'klute] f VOJ nabornik m, rekrut m, (vojaški) novinec m. recôr [re'k‫כ‬:r] m → record. record [re'k‫כ‬rd??] m 1. ŠP rekord m; bati il ~ mondiâl postaviti nov svetovni rekord; di ~ rekorden 2. INFORM rekord m, zapis m; ~ adj rekorden. recriminâ [rekrimi'na:] tr obžalovati; ~ it žalostiti se; pritoževati se; Su la taule a son restadis peleotis di int sotane e cence cjâf, za pronts a ~. (Pa 04/04). recriminazion [rekriminatsi'on] f obtožba f; tožba f; ma ancje par vie de malsestade linie di frontiere, a nasserin conflits, recriminazions e asse tra i guviernants de Austrie, la Signorie veneziane e il patriarcje (Storie). recrudessence [rekrude'sεnt∫e] f MED povrnitev bolezni. recrut [re'krut] m → reclute. recsum! [rek'sum] int VOJ na desno!// < nem. rechts um. recuardâ [rekuar'da:] tr in refl → ricuardâ. recuardi [reku'ardi] m → ricuart. recuart [reku'art] m → ricuart. recuie ['rεkuie] f 1. REL rekviem m; preiâ une ~ REL moliti za rajnike; E. si segnà e si inzenoglà intun dai ultins bancs, preiant cualchi ~ pai siei muarts. (Sg) 2. tišina f, mir m, odmor m. recuisî [rekui'si:] tr 1. preiskati (osebo) 2. zaseči, rekvirirati. recuisît [rekui'zi:t] m zahtevek m, (potrebna) sposobnost f. recuisitorie [rekuizi't‫כ‬rie] f JUR tožilčev (sklepni) govor. recuisizion [rekuizitsi'on] f 1. preiskava f (osebe) 2. rekvizicija f, zasega f. recupar [re'kupar] m ponovna pridobitev, povrnitev f; che parie e fâs sù, e processe i corpus lenghistics e e permet un bon acès e un ~ dai dâts. (SiF 02/1). recuparazion [rekuparatsi'on] f FIZ, TEH rekuperacija f; Difat, a son stâts descrits cetancj tips di ~ (SiF 03/4, 97-114) recupare [re'kupare] (t. ricupare) f → recupar. recuperâ [rekupe'ra:] tr nazaj dobiti, ponovno vzpostaviti; nadoknaditi; paîs i sindics a fasin a gare par ~ la toponomastiche autentiche (Pa). rêç ['re:t∫] → rezi; redat [re'dat] adj sestavljen; test ~ par talian (leganazionale.it/friuli). redatôr [reda'to:r] m urednik m, redaktor m; Conclusion dal ~ (Bibl-Zn). redazion [redatsi'on] f uredništvo n, redakcija f. redazionâl [redatsio'na:l] adj uredniški; redakcijski; si pues po simpri contatâ il centri ~ che i sta daûr al sît (CoUd). redentôr [reden'to:r] adj REL odrešilen, odrešitven; ~ m Redentôr REL Odrešenik m; Ducj a savevin che il redentôr di ducj al veve un afiet particolâr pe famee di Betanie là che al leve di tant in tant a sbrocâsites sôs delusions (BelAlci). Redenzic [reden'tsik] kr.i → Ridincic. redenzie [re'dentsie] f odrešitev f, rešitev f, izhod m; no je ~ ni izhoda, ne da se nič več narediti; no vê ~ ne imeti izhoda; cence ~ neizprosen; Vie pe gnot dal 1973 une bissebove e strucjà cence ~ il tor (CoCamp). redenzion [redentsi'on] f 1. odrešitev f, osvoboditev f 2. REL odrešenje n. // < lat. redemptio. redeputâ [redepu'ta:] it JUR pritožiti se, vložiti pritožbo. redesele [rede'zele] f ANAT potrebušnica f, trebušna mrena f. redimi [re'dimi] (redim) tr 1. odrešiti 2. odkupiti, osvoboditi; dome par difindi il paîs dal stramontâ dal flum, ma ancje par ~ 350 etars di tiere buine di cultivâ (GP); ~si refl 1. odrešiti se; 2. odkupiti se, osvoboditi se. redine [re'dine] f ANAT očesna mrežnica f, retina f. redine ['rεdine] f pos. v pl vajeti mpl; cjapâ in man lis redinis vzeti vajeti v roke; No sarai mai bon di cjapâ in man lis redinis dal zûc. (BrLi); (bolj obič.) → brene. Redipuie [redi'puie] kr.i f (Foian Redipuie) Redipuglia. redistribuzion [redistributsi'on] → ridistribuzion. reditâ [redi'ta:] tr → ereditâ. reditât [redi'ta:t] f dediščina f; la sô responsabilitât su la basiliche di Aquilee e su la ~ patriarcjâl de Glesie gurizane. (Pa 05/07); “Hamas” al crôt che la Palestine e sedi une ~ legâl (“waqf”)(Pa 03/10). redivîf [redi'vi:f], -ive adj znova oživel; ~ m ponovno oživeli. redizi [re'didži] tr sestaviti, sestavljati; napisati; publics a àn di sei redizûts ancje par ladin (Cisilino, treball). Redone [re'done] kr.i f 1. Redona f; 2. → Lâc di ~. redrâ [re'dra:] tr → ledrâ. redrepis [re'drεpis] m BOT → ledrepis. redrîs [re'dri:s] f → lidrîs. redropic [re'dr‫כ‬pik], -iche adj in m MED → ridropic. redrôs [re'dro:s], -ose adj in m → ledrôs. redrosâ [redro'za:] tr in refl → sledrosâ. refe ['refe] f (carn.) oprtni koš za transport drva. referât [refe'ra:t] m referat m; ~ de jentrade vhodni referat; o ai vût i sgrisui a pensâ al proposit manifestât tal "~ (sic!) de jentrade" (Pa). reference [refe'rεnt∫e] f referenca f, priporočilo n; i autôrs a dan une ~ precise a la leterature. (SiF 02/1). referendari [referen'dari] m 1. poročevalec m; 2. vohun m; ~ adj referendumski; Si svicine l’apontament ~. (Pa 04/03). referendum [refe'rεndum] m JUR referendum m; Une propueste fermade de “Cgil” e dal ~ dal 2001.(Pa 02); ~ consultîf posvetovalni referendum; la buine gnove che il consei dai Ministris al à sielzude la date dal davuelziment dal ~ consultîf (La 05/4). referent [refe'rεnt] adj referentski, poročevalen; ~ m referent m; dulà che Fabbro al è ~ sientific (SiF). referenziâl [referentsi'a:l] adj referenčen; un significât ~ (SiF 04/5). refetori [refe't ri] m refektorij m, (samostanska) obednica f; Al durmive intune cele cun altris cinc, al mangjave intun ~ cun centenârs di condonâts (Sg). refezion [refetsi'on] f krepčilo n; obed m. refezionâ [refetsio'na:] f (o)krepčati; → reficiâ. reficiâ [refit∫i'a:] (t. refiziâ) (o reficii/ o refizii) tr okrepčati; ~si refl okrepčati se. refin [re'fin] m → rifin. refiziâ [refitsi'a:] tr in refl → reficiâ. reflet [re'flεt] → rifleti. reflui ['rεflui] adj 1. ki teče nazaj; aghis refluis odpadne vode 2. MED refluksen. refosc [re'fosk] m (vrsta vina/ trte) refošk m; nancje che al fos une butilie di ~! (Pa). refratari [refra'tari] adj (t. FIG) uporen; odporen. refrigjeradôr [refriăera'do:r] m → refrizeradôr. refrizerâ [refridže'ra:] tr hladiti. refrizeradôr [refridžera'do:r] m hladilnik m; I fabricants di refrigjeradôrs no son in stât di capî il dam che al ven fat a la fasse di ozon (Pa 05/04). refrizeri [redro'za:] m 1. hladilo n 2. tolažilo n. refudâ [refu'da:] (t. rifudâ) tr odkloniti, odbiti, zavrniti, odpovedati se; E. al scugnive ~ un slac di lavôrs (Sg) E. je moral odkloniti veliko dela; PROV Cui che al refùde pan al è piês di un cjan . (ProvBr); ~si refl zavrniti, ne sprejeti, reči ne, braniti se. refudât [refu'da:t], -ade (t. rifudât) adj odklonjen, zavrnjen; ~ m odklonjeni m, zavrnjeni m. refudum [refu'dum] (t. rifudum) m odklonjeno n, zavrnjeno n; odklonitev f, zavrnitev f; Lis rilevazions che la Comission Parlamentâr di inchieste sul cicli dai refudums e à puartât indevant in dute Italie e in Friûl (O) reful ['rεful] (pl refui) m 1. sunek vetra f; Un ~ di aiar, la sugjestion che cun chel i rivi dongje un altri profum (Mar); Tal ~ di vint che si alçave (PauluzzoN) 2. FIG izbruh jeze; Mai une volte che in vite sô al vedi vût un ~ cuintri de malessorte (Enrico). refûs [re'fu:s] m TISK tiskarska napaka f. refût [re'fu:t] (t. rifût) m odklonitev f, zavrnitev f; Cundut achel il Comitât no si limite a un ~ assolût di ogni sorte (La 05/12); il ~ che a chestis richiestis al è simpri rivât de bande di Rome e je ancje colpe di cierts deputâts (La 07/04); ricevi un ~ biti zavrnjen. regadin [rega'din] m progasto platno; ~ adj iz progastega platna. regâl [re'ga:l] (pl regâi) m darilo n, dar m, poklon m; ~ di benvignût pozdravno darilo, darilo za dobrodošlico; Al è un ~ di benvignût par fâur savê ai gjenitôrs (CoUd); ~ di Nadâl božično darilo; Il nestri ~ di Nadâl. (istitutopiopaschini); ~ di gnocis poročno darilo; fâ un ~ podariti kaj; Par fâ un ~ a lis frutis si regalave un seglot di ledane (unevolte.blogspot.com); dâ alc in ~ podariti kaj; in ~ poceni; 20 prodots in ~ cu la racuelte-ponts (Furlanist); → don. regâl [re'ga:l] adj kraljev(ski). regalâ [rega'la:] tr 1. podariti, pokloniti, obdariti; → donâ 2. regalie [re'galie] f dar m; napitnina f; O restavi dut il dì denant dal balcon zupignant ce che mi restave de ~ di Remo. (BrLi). regalitât [regali'ta:t] f kraljevi stan, kraljevo dostojanstvo; Il dragon al jere il simbui de ~ galese (Ac); Polsâ al vûl dî recuperâ la propie ~, la propie dignitât di om libar (Pa 04/07). reghete [re'gete] f → righete. Reghine ['rεgine] r.i f Reghena. regjent [re'ăεnt] adj vodilen, upraven; ~ m POL regent m; Al fo il pari di Filip II, il “~ di France” (Pa). regjidôr [reăi'do:r] m voditelj m; vladar m; glavar m; si trate Michil Costa, rezidôr dal Hotel "La Perla" di Corvara/Kurfar. (La 05/4) regjie [re'ăie] f 1. režija f, uprava f 2. kraljeva palača f, kraljeva uprava f. regjim [re'ăim] m 1. režim m, politični sistem; no si scompon piç e nancje no si spache par otignî jutori dal ~ iranian (Pa 02/10-11); ~ dai “mullah” POL režim mul; e achì il regjim dai “mullah” al à inviât la costruzion di une altre galarie (Patrie 06/1); ~ ditatoriâl diktatorski režim 2. FIG režim m (način reda, delovanja); In chest ~ piçulis variazions des causis a determinin efiets piçui (SiF 02/2). regjimazion [reăimatsi'on] f TEH reguliranje n (vodnega toka); Intant che in dute Europe si pense di mudâ la politiche di ~ des aghis (Pa 03/4). regjiment [reăi'ment] m 1. vladanje n, vlada f 2. VOJ regiment m, polk m. regjine [re'ăine] f kraljica f; ~ di Sabà BIBL kraljica iz Sabe; ~ des Amazonis MIT kraljica amazonk; duche di Atene, e Ipolite, la ~ des Amazonis che Teseu al à vinçude in bataie e cumò al intint di sposâ. (ShW); ~ mari kraljica mati; → reine. regjissêr [reăi'se:r] m → regjist. regjist [re'ăist] m režiser m; no savevi se il gno lavôr al sarès stât bon pes esigjenzis dal cine e dal ~. (Pa 7/2000); Te Rai ladine a lavorin 6 gjornaliscj professioniscj e 3 programiscj regjiscj. (Cisilino, treball). regjiste [re'ăiste] f režiserka f; e varà par protagoniste la scritore e ~ algjerine Assia Djebar. (Pa 04/02). regjistrâ [reăis'tra:] tr 1. registrirati, zapisati, vpisati; lis elezion dai gnûfs sindics dai 33 Comuns de nestre regjon clamâts al vôt ai 10 di Jugn, si à di ~ la tindince ae conferme des aministrazions precedentis (O) 2. naravnati 3. zaznamovati, opaziti, (za)beležiti; Moments di tensions si son regjistrâts invezit a Pordenon (O); Par chest fin a saran plaçâts in diviers ponts dal teritori comunâl dai rilevadôrs che a regjistraran, 24 oris su 24, i dâts relatîfs ai cjamps eletromagnetics (O); 4. EKO knjižiti; intal '98 invezit la operazion e veve puartât a di un atîf di 22,6 miliarts regjistrant daspò tal '99 altris 15 miliarts di atîf 4. INFORM posneti, zapisati, pisati (na trak ipd.). regjistradôr [reăistra'do:r] m vpisovalec m, registrator m. regjistrazion [reăistratsi'on] f 1. vpis m, registracija f 2. (za)beleženje n, zapis m; un servizi puntuâl che al tignedi sot control la situazion in ogni moment, ma cence fâ une semplice ~ di dâts. (O) 3. EKO knjiženje n 4. (televizija, radio) posnetek m 5. JUR, EKO registracija (podjetja). regjistri [re'ăistri] m 1. seznam m, vpisnik m, register m; ~ di bort ladijski register 2. JUR register m; ~ des nassitis register rojstev; Dai regjistris des nassites si ven a savê nomo che a son rivâts a Negrons (Piç) 3. LING register m; ~ lenghistic jezikovni register; La decision di passâ di un compuartament a di un altri .., o di un ~ lenghistic a di un altri (SiF 02/1) Regjo ['rεăo] kr.i m Reggio di Calabria; e di li, lant indenant sotman, o rivarin a ~. (Bibl-Az). regjon [re'ăon] f 1. regija f; območje n, področje n, krajina f; ~ Friûl-Vignesie Julie Furlanija-Julijska krajina; La ultime prove di trop mâl imbastide che e je la ~ Friûl-Vignesie Julie e sarès se il ministeri pai Bens e pes Ativitâts culturâls (Pa 02); Par chel che al inten lis elezion dai gnûfs sindics dai 33 Comuns de nestre ~..(O 16/6/2001). regjonâl [reăo'na:l] adj pokrajinski, regionalen: politiche ~ krajevna politika; là si è davuelte la riunion dai cjâfs grup intal Consei ~ (O); a pro dal ricognossiment de lenghe furlane e de autonomie ~.. regjonalisim [reăona'lizim] m regionalnost f, regionalizem m; No si cjacare però di ~ o di campanilisim (Pa 12/99). regjonalist [reăona'list] (pl regjonaliscj) m regionalist m; Culì ret, paraltri, no si po sei nome nô Furlans a vaî, ma ben ancje ducj i vêrs regjonaliscj da la Italie.(Pa 11/99); ~ adj regionalističen; Par un moviment ~ (Pa 03/6); La stesse vision regjonalistiche «coerente cu la riforme federaliste dal stât» (Pa 03/10). regjonalistic [reăona'listik], -iche adj regionalističen; peât tal stes timp a un spirt ~ (scritorsfurlans). regjonalizâ [reăonali'dza:t] tr regionalizirati; ~ la Europe (Pa 03/8). regjonalizazion [reăonalidzatsi'on] f ADMIN regionalizacija f; La ~ des cuotis lat e je stade la peraule di ordin de ultime cunvigne de Cospalat regjonâl. (O 5/2/2000). regjonalmentri [reăonal'mentri] adv regionalno, področno. regn ['rεñ] m kraljestvo; E si jentre intal ~ de malcuietece, des poris dal gnûf mileni (Leng); → ream. regnâ [re'ña:] it vladati; prevladovati. regnam [re'ñam] m → ream. regolâ [rego'la:] (o regoli [re'g li]) tr 1. urediti, spraviti v red, dati na pravo mesto, pospravljati; popravljati; ~ il trafic urejati promet; al à studiât par ~ il trafic in Plaçâl Pauli Diacun (CoUd); ~si refl urediti se. regoladôr [regola'do:r] adj urejevalen, uravnalen; regulatoren; La pâs no je une idee regoladorie ma une posizion di principi (Pa 05/04); e al sarès ben che chest valôr al sedi simpri inserît tai plans regoladôrs comunâi (SiF 03/4, 47-59); ~ m urejevalec m. regolament [regola'ment] m pravilnik m, urejanje n. ~ di atuazion (cemût che al stabilìs l’articul 8 de leç 482/1999 e l’articul 5 dal Regolament di atuazion). (Pa 02); ~ interni notranji pravilnik; ~ interni dal Centri interdipartimentâl pe ricercje su la culture e la lenghe dal Friûl (CIRF). regolamentâ [regolamen'ta:] tr regulirati, urediti; določati s predpisi; in câs di vitorie de coalizion de çampe, di ~ lis copiis di fat, etero e omosessuâls (Patrie 06/1); O podarìn fâ dutis lis Provinciis che o volìn, ma dopo di vê tornât a ~ l’asset gjenerâl de Regjon (Pa 06/2); I particolârs a son regolamentâts de leç. (Cisilino, treball) Podrobnosti so določeni z zakonom. regolamentazion [regolamentatsi'on] f ADMIN ureditev f, urejanje n, določanje s predpisi; reglementacija f; al conferme la impuartante de atenzion dal legjisladôr locâl viers de ~ dai ûs publics des lenghis (SiF 02/2, 139); fissâ regolaments določiti pravilnik. regolâr [rego'la:r] adj pravilen, reden, redovit, stalen (gost); ~ adv redno; vignî ~ redno, vedno prihajati. regolaritât [regolari'ta:t] f pravilnost f, rednost f, redovitost f. regolarmentri [regolar'mentri] adv pravilno, redno, redovito; Chei che il furlan lu "capissin e che lu cjacarin ~" (Pa); In plui Zaffonato al à metude sù la usance di mandâ sù ~ i predis zovins (BelAlci). regolât [rego'la:t], -ade adj urejen, voden, upravljan; ~ par vie dal computer računalniško voden, upravljan; Doi dîs daspò (30.09.94) S.J. al è stât operât fasint une resezion stereotasiche volumetriche regolade par vie dal computer. (SiF 02/1). regolatôr [regola'to:r] → regoladôr. regolazion [regolatsi'on] f urejanje n, uravnavanje n, regulacija f. regrès [re'grεs] m nazadovanje n, dekadenca f, regres m; che al è stât un autentic ~, di cheste liberazion che nus cjate plui condizionâts di prime. (Bel). regressîf [regre'si:f], -ive adj regresiven; Lis resons di cheste situazion regressive de lenghe furlane (Lenghe 2000). regression [regresi'on] f vračanje nazaj; regresija f; ancje se chestis a puedin jessi specificadis dome in maniere prossimative cuntun model di ~ (SiF 02/1, 209); ~ liniâr linearna regresija; Si è cjatade une curve di ~ liniâr di corelazion jenfri POXFP e UV-254 (SiF 02/1, 11-20); ~ multilineâr multilinearna regresija; Dutis chestis 62 variabilis a son stadis cumbinadis intune ~ multilineâr par otignî l’indiç (SiF 02/2, 39-58). regressivementri [regresive'mentri] adv regresivno. reguele [regu'??] f → regule. regule ['rεgule] f 1. pravilo n, vodilo n; red m; dut in ~ vse v redu, vse po predpisih; A mi mi plâs che dut al sedi in ~. (Sg); fûr di ~ neredovit, nepravilen; peraule fûr di ~ (Cadorini/furlan) LING nepravilna beseda; jessi in ~ cu biti v skladu (z zakonom, normami); tu sês un citadin forest no in ~ cu lis normis (ass5.sanita) 2. predpis m, pravilo n, norma f; ~ de nature zakon narave; chê savietât umane rispietose des regulis de nature che a son regulis plui grandis di nô (Patrie 06/1); ~ di marcjât pravilo trga; il bon andament des impresis industriâls nol dipent dome des regulis di marcjât (La 05/12); ~ fisse trdno pravilo; regulis di gramatiche slovnična pravila; regulis gjenerâls splošna pravila; stabilî une ~ postaviti pravilo; O stabilî ancje une ~ par cuant (Bibl-Nehemie). Reich ['rajh] adj (nem.) POL (tretji) rajh m; e dôs republichis partigjanis nassudis tun teritori che il ~ todesc al considerave za robe sô. (O). reimpostâ [reimpos'ta:] tr ponovno postaviti; metint la massime atenzion plui su cemût discomponi e ~ problems senò sui aspiets instituzionâi. (Pa 04/04). reincjarnazion [reinqarnatsi'on] f REL reinkarnacija f; ator pa la Europe al balinave il fantasme di Hitler. O lui o une sô ~. (Pa 7/2000). reìne [re'ine] (t. regjine) f kraljica f reinseriment [reinseri'ment] m ponovno vključevanje; Regjon: 700 miliarts pe formazion e il ~ tal mont dal lavôr (O). reintegrâ [reinterpritatsi'on] f obnoviti, ponovno vključiti, povrniti; e dal plan par ~ e rignuvî il numar des machinis (Provincia). reintegrabil [reinte'grabil] adj reintegracijski. reintegratîf [reintegra'ti:f], -ive adj povračljiv. reintegrazion [reintegratsi'on] f ponovna vključitev, reintegracija f; di slargjâ il derit a la ~ sul puest di vore par chei dipindints licenziâts cence juste cause (Pa). reinterpritazion [reinterpritatsi'on] f ponovna interpretacija; al vûl memoreât che al è stât lui a inviâ tal 1976 la prime “~” dal slogan furlanist. (Pa 03/4). reinvenzion [reinventsi'on] f ponovna izumitev; In cheste riscrizion e ~ de Regjon, e va tignude presint come carateristiche peculiâr la microurbanistiche (Pa 03/8). reitât [rei'ta:t] f krivda f, kaznivost f. reiterazion [reiteratsi'on] f ponavljanje n; Ancje l’erôr morfosintatic costituît de ~ pronominâl dal complement indiret inte frase di BD “una femina gli ha detto a un uomo” (SiF 02/2, 77-93). reladôr [rela'do:r] m → relatôr. relatîf [rela'ti:f], -ve adj odnosen, oziralen, relativen; I bants relatîfs a son disponibii sul sît Internet de Regjon e a integnin progjets..(O); in mût di rivâ a vê dai spaziis campionariis statistics relatîfs ai parametris cinematics e energjetics dai blocs avonde fuarts. (SiF 03/4, 47-59). relativementri [relative'mentri] adv relativno; a àn la possibilitât di cjalâ la realtât di fûr e cuntune otiche ~ ogjetive e presentâ gnûfs ponts di viste su la culture furlane. (Pa 02). relativisim [relati'vizim] m FILOZ relativizem m; Jo no mi darès di maravee che a vedin reson mo un mo chel altri! ~? (Pa 02). relativist [relati'vist] m FILOZ relativist m. relativistic [relati'vistik], -iche adj 1. FILOZ relativističen 2. FIZ relativiteten. relativitât [relativi'ta:t] f 1. relativnost f 2. FIZ relativiteta f, relativnost f; teorie gjenerâl de ~ splošna teorija relativnosti; Fintremai al 1915, cuant Einstein al formulà la teorie gjenerâl de ~ (Pa). relativizâ [relativi'dza:] tr relativizirati; a saran par fuarce mancul calcoladis, relativizant in forme sostanziâl la paritât. (Pa). relatôr [rela'to:r] m predavatelj m; razglašalec m, poročevalec m; si à di segnalâ il sotsegretari delegât aes minorancis, il valdostan Luciano Caveri, e il ~ de leç al Senât Felice Besostri (O); Tra i relatôrs, l'assessôr regjonâl ae culture Franzutti al à contestât l'OLF, soredut inte ripartizion dai fonts (O). relazion [relatsi'on] f 1. odnos m, razmerje n, vez f; relacija f; in ~ a v zvezi z, kar zadeva, v odnosu do; cheste publicazion ancje in ~ aes gnovis prospetivis (La 06/5); ~s publichis stik z javnosti; che al fasi di puartevôs dal OLF intes relazions publichis (Lenghe 2000) 2. poročilo n; fâ une ~ sestaviti poročilo, poročati; la puartade dal lavio des aghis, la cualitât dal cret de montagne e di dut fâ une ~ cun verifiche. (BrLi). relazionâ [relatsio'na:] tr poročati o. relazionâl [relatsio'na:l] adj FILOZ relacionističen; A proposit di cheste dificoltât ~, o ai assistût a un câs che mi restarà te crepe e tal cûr (Pa 05/12). relazionisim [relatsio'nizim] m FILOZ relacionizem m. relè [re'lε] m ELEK rele. relegâ [rele'ga:] tr izgnati, pregnati; riscjarès di fâ colâ (~) la presince dal furlan te traduzion (Provincia). relegazion [relegatsi'on] f izgon m, pregnanstvo n. relicuiari [relikui'ari] m skrinjica s svetinjami. relicuie [re'likuie] f 1. preostanek m 2. svetinja f, sveta stvar m; tignî come une ~ hraniti kot sveto stvar; Lu tignarês di sigûr come une ~. (Sg). religjon [reli'ăon] f 1. religija f, vera f, verstvo n; kult m; češčenje n; di ~ veren; un om di non Simeon: al jere un om just e di ~ e al spietave la consolazion di Israel. (Bibl-Lc) 2. vera f, veroizpoved f; ~ monoteistiche, politeistiche enoboštvo n, mnogoboštvo n; ~ di stât državna religija; vuere di ~ verska vojna (Pa) 2. samostanski red m; vestnost f, natančnost f; pobožnost f. religjôs [reli'ăo:s], -ose adj veren, verski; cerkven; redovniški; vesten, natančen; pobožen. religjosementri [reliăoze'mentri] adv verno, verski. religjositât [reliăozi'ta:t] f vernost f, pobožnost f, religioznost f; e di chei valôrs di atacament al lavôr, ingegn e ~, che àn simpri disferenziât la vite des popolazions di chenti (La). reliquie [re'likuie] f → relicuie. relit [re'lit] m ostanek m, razbitina f, relikt m; O sai benon di jessi un ~, anzi un relic, une relicuie (Mar). rem ['rem] m veslo n; al da la idee di une imponente e trionfante nâf di vuere cul ~. (scritorsfurlans); a rems na vesla, z vesli; e lavin jù a rems fin a Barbane (bassafriulana); ~ de galere zločinec m, kriminalec m. Rem ['rem] os.i m Remus m; dal mês di Jugn dal 2004 e voltât di ~ Spicemei (Pa). Rem ['rem] kr.i m → San Rem. remâ [re'ma:] it veslati; che po a e ventavin sclâfs e unevore a vignivin puartâts tes stivis des imbarcazions e obleâts a ~. (Natisone/furlanis). remade [re'made] f veslaj m; veslanje n. remadôr [rema'do:r] m veslač m. Remanzâs [reman'dža:s] kr.i m Remanzacco (UD); une a Triest e une a ~. (Pa 03/5). remedeâ [remede'a:] tr in refl → rimedeâ. remenâ [reme'na:] tr 1. nazaj pripeljati 2. sem ter tja stresati/ voditi/ gibati 3. FIG slabo/grdo ravnati z, zdelati; ~si refl 1. premetavati se (npr. v postelji); ma subit al si jere stufât di stâ lì a ~si (Sg) 2. potepati se. remenaç [reme'nat∫] m GRAD podporni oblok m. remenade [reme'nade] f 1. vrvež m 2. FIG graja f, kritika f; roganje n, šala f. remenament [remena'ment] m gibanje n, vrvenje n; Si lis pantianis tun ~ a tornin a corìsi daûr (poetidelparco.it). remengo [re'mengo??] adj bloden; ~ m potepuh m, klatež m; Parcè che l’ambient o al è une risorse che ti permet di vivi o un glotidôr che ti pare a ~. (Pa 02); lâ a ~ izgubiti vse, vse dati/priti na kant; No si po mighe permetisi di sotvalutâ i parassits. E se po dut al va a ~? (Pa 04/02). remengon [remen'gon] v: jessi a ~ biti naokoli, klatiti se, potepati se; lâ a ~ iti na potep, naokoli. remenin [reme'nin] m šaljivec m; zasmehovalec m. Remì [re'mi] os.i m Remigio. remis ['rεmis] m opuščeno zemljišče med polji ali med rečnimi rokavi; Se par un che al va a seâ al è pertinent distingui "~" di "setôr" (Pa). remissîf [remi'si:f], -ive adj popustljiv, krotek. remission [remisi'on] f od-, po-puščanje n; La glesie, ..., cirint di domandâi a Diu che al veti ~ di cheste puare creature. (BelR); dut al à sbefât cun amarece e cence ~. (Bel). remissivitât [remisivi'ta:t] f popustljivost f; podrejenost f; Par nô il tiermin ortodossie nus riclame dome une ~ facile e stupide (Bel). remit [re'mit] m → eremit. remondâ [remon'da:] tr in refl → ramondâ. remunerazion [remuneratsi'on] f → rimunerazion. Ren ['rεn] r.i m 1. Ren m 2. kr.i → Val dal ~. renan I [re'nan] adj renski (se nanaša na reko Reno v Romagni). renan II [re'nan] adj renski (se nanaša na Renan v Švici); idiomis renans (sursilvan, sutsilvan) a son une vore diviers di chei ladins (putèr, vallader) (Cisilino, treball). renan III [re'nan] adj renski (se nanaša na reko Ren). Renanie ['r?? ] kr.i f Porenje n; La pâs e fo firmade in forme uficiâl a Worms (~) al 1521. (Storie). renat [re'nat] m ZOOL → raine. renate [re'nate] f črni oblaki na obzorju. renc ['rεnk] m HIST (srednjeveška) ljudska skupščina f; Ve che alore lis protestis vie pe Rinassince par tornâ a implantâ il ~ de citât (Ac). rendicont [rendi'kont] m obračun; Che anzit al è chel il moment de sô rivincite, il moment dal ~! (BelFa). rendite ['rεndite] f EKO, JUR renta f; Tarde i miei desideriis tant che une madrigne o une vedue che pôc par volte e suie lis renditis di un zovin. (ShW); E jo cemût crodistu che o vivi di ~? (Sg). rene ['rene] f pesek m. renghe ['renge] f 1. ZOOL slanik m (Clupea harengus); Il prin di di Cuaresime in dute la Cjargne si use cuei la ~. (Natisone) 2. FIG sablja f. rene ['rεne] f ZOOL severni jelen (Rangifer tarandus); arlevadôr di renis rejec severnih jelenov; Ce àno in comun une pescjadôr di Malta e un arlevadôr di renis de Finlandie? (La 06/5) Kaj imata skupnega ribič z Malte in rejec severnih jelenov s Finske? reni ['rεni] m KEM renij m (Re). renos ['rεnos] mpl ?ledvica npl; Mi soi cjatât tune stanzie dal ospedâl di Udin là che si ricoverave un om su la cincuantine par un timôr tai renos. (Pa 05/12). renzi ['rendži] (renç, renzis, renç) it 1. renčati, godrnjati, mrmrati; (lev) rjoveti, (volk) tuliti; Fasêtlu ~ ancjemò, fasêtlu ~ ancjemò. (ShW); Cumò il leon al renç di fan e il lôf al vuache a la lune (ShW) 2. razlegati, hrumeti (glas). renzide ['rεndžide] (t. renzite) f 1. prod m 2. MAR obala f 3. (cestna) bankina f. renzite ['rεndžite] f → renzide. reobarbar [reo'barbar] m BOT rabarbara f. reograf [reo'graf] m ELEK reograf m. reologjie [reolo'ăie] f FIZ reologija f; Lis primis diferencis si àn tal mût di compuartâsi dai impascj frescs, ven a stâi inte lôr ~. (SiF 03/3, 97). reolt [re'‫כ‬lt] f v: lis reolts AGR ?? reometri [re'‫כ‬metri] m reometer m. reon [re'on] v: di ~ → rion. reonâ [reo'na:] it → rionâ. reonç [re' nt∫] E1, 3 prez od reonzi. reonte [re' nte] f → rionte. reonzi [ri'f‫כ‬nt] tr in refl → rionzi. reonzût [rion'džu:t] → rionzût. rep ['rεp] m (redko) BOT bukev f; → faiâr, fau, vespul. repart [re'part] m oddelek m (v podjetju ipd.); Di fat la aziende lombarde e je interessade dome al ~ di produzion dal fil di ram (O); O disarès che il miôr ~ nol à di jessi chel dai dozinants o chel de alte specializazion (Pa 05/12); ~ mecanizât VOJ mehanizirani oddelek; Sturmführer Günther Netzer, siôr colonel. O comandi un ~ mecanizât a Düsseldorf. (Ta). repeç [re'pεt∫] (t. rapeç) (repeçs [re'pεts]) m krparija f; krpa f; zakrpano mesto 2. izgovor m, jalov izgovor m. repeçâ [repe't∫a:] (t. rapeçâ) tr 1. zakrpati, pokrpati; Soredut un fregul di coragjo e une prese di fantasie par no ~ un vistît che il timp lu à condanât a jessi inadeguât a lis esigjencis di vuê (Pa 04/06) 2. FIG popraviti, urediti (stvar); 3. ~le poboljšati se, pozdraviti se, iti na bolje (zdravstveno); ~si refl 1. popraviti se, urediti se 2. pozdraviti se. repeçade [repe't∫ade] (t. rapeçade) f krpa f. repelâ [repe'la:] tr okrepčati, opomoči; ~si refl 1. pozdraviti se, priti k sebi; ~si di une malatie opomoči se od bolezni; 2. izboljšati svoje finančno stanje. repelent [repe'lεnt] adj odvraten, zoprn; e jere un pôc ~ pai clients plui edoniscj, apaiâts cui stîi di vite proponûts de publicitât (SiF 03/3, 69-81). reperît [repe'ri:t], -ide adj odkrit; In ducj doi i câs al è leât ae disponibilitât di une peraule intun determinât moment plui facile di sei reperide intune lenghe pluitost che ta chê altre. (SiF 02/2, 77-93). repert [re'pεrt] m (neobič.) najdba f; ma ancje une sezion di pieris e di sculturis cun reperts che a vegnin di bandis diferentis (consorziocastelli). repertâ [reper'ta:] tr (neobič.) najti. repertori [reper't‫כ‬ri] m repertorij m, seznam m; e il ~ di valôrs fat des categoriis morfologjichis1, o podìn assegnâi a ogni forme di peraule intal test corint i valôrs juscj des categoriis che o vin. (SiF 02/1). repeton [repe'ton] m 1. spoštovanje n; poklon m 2. padec m 3. a ~ neprestano. repetonâ [repeto'na:] tr izkazati spoštovanje, pokloniti se. repipin [repi'pin] m 1. ZOOL kraljič m (Regulus regulus); → re di cise 2. un ~ FIG gizdalin m, babjak m. replezion [repletsi'on] f prebavna motnja f, teža na želodcu. replî [re'pli:] it in tr (redko) napolniti želodec, najesti se do sitega. replicâ [repli'ka:] (o replichi [re'pliki]) tr 1. odgovoriti: ”ce malfident!”, al repliche il fari 2. ugovarjati. replicabil [repli'kabil] adj ponovitve možen. replicazion [replikatsi'on] f 1. LING podvojitev 2. KEM replikacija f, podvojitev f; bon di sigurâ une lôr ~ corete (SiF 03/4). repliche ['rεplike] f 1. replika f; ugovor m 2. ponovitev f: 16.00 - Replichis programs periodics (viôt sot)(O); 18.30 - Ce fâ? - locandine dai spetacui de zornade – ~ (O). reportage [repor'taž] m reportaža f; I letôrs de “Patrie” si impensaran dal so “reportage” su Ceylon (Pa 02). reportêr [repor'te:r] m novinar m, časnikar m. repressîf [repre'si:f], -ve adj represiven, zatiralen; omejevalen. repression [represi'on] f represija f, zatiranje n, zator m. reprimi [re'primi] (reprim) tr zatreti, potlačiti, krotiti. republican [republi'kan] adj republikanski; ~ m republikanec m; stant che al jere e al restave ~ (GP). republiche [re'publike] f republika f; ~ democratiche, federâl, parlamentâr, presidenziâl demokratska, federalna, parlamentarna, predsedniška; Forme di guvier, Republiche federâl semi presidenziâl (Vichi); ~ des bananis bananska republika; In cheste “~ des bananis”, il cussì clamât decret Bersani (La 06/12); ~ di San Marc Beneška Republika San Marco (Svetega Marka); e fos stade doprade ancje tai possediments de Serenissime, denant che la ~ di San Marc. (Scf); ~ di Slovenie Republika Slovenija. repudi [re'pudi] m → ripudi. repudiâ [repudi'a:] tr → ripudiâ. repulsîf [repul'si:f], -ive adj repulziven. repulsion [repulsi'on] f FIZ odboj m, repulzija f. reputazion [reputatsi'on] f reputacija f, ugled m, dobro ime n; di buine ~ ugleden, z dobrim imenom; sielzêtsi tra di vualtris siet umign di buine ~ (Bibl-Az). requie ['rekuie] f → recuie. rescuedi [resku'edi] (rescuêt, rescuedis, rescuêt) tr (redko) odkupiti, odrešiti, osvoboditi. rese ['reze] f 1. vdaja f, predaja f 2. prinos m; dâ une ~ dati prinos; Chê semenade su la tiere buine a son chêi che a scoltin la peraule, la acetin e a dan une ~ ce di trente, ce di sessante e ce di cent. (Bibl-Mc). resean [reze'an] adj in m → rosean. resentâ [rezen'ta:] tr pomivati, izplakovati; al lavorà dutaldì ca da l’ustîr a ~ botis e damigjanis (Sg); indutcâs e varà di ~ju prime di metiju sul fûc. (Mar); ~si refl pomivati se, izplakovati se. resentadure [rezenta'dure] f voda za izplakovanje; ~ di tacis (šalj.) slabo vino. resentât [rezen'ta:t], -ade adj izplaknjen, pomit; e di là de rêt dal curtilut e viodè i arbui nets resentâts de ploie (MazzonIol). Reseute [reze'ute] kr.i f → Resiute. resezion [rezetsi'on] f MED resekcija f, izrezanje n; Doi dîs daspò..S.J. al è stât operât fasint une ~ stereotasiche volumetriche regolade par vie dal computer. (SiF 02/1). resiâ [rezi'a:] it → eresiâ. resian [rezi'an] (t. rosean) adj rezijski, rezijanski; ~ m 1. Rezijan m; Un ~ al è furlan tant che nô, al fevele nome une altre lenghe. (Furlanist) 2. rezijanščina f. resiç [re'zit∫] m → rasiç. residence [rezi'dεnt∫e] f bivališče n, sedež m. resident [rezi'dεnt] adj stanujoč; ~ m stanujoči m. residenziâl [rezi'dεnt] adj bivalen, stanovanjski, rezidenčen; Cualchi edifici ~ dal complès dominicâl (Provincia). residuâl [rezidu'a:l] adj preostal, rezidualen. residui [re'zidui] adj ostal, preostal; ~ m ostanek m. Resie ['rεzie] kr.i f Rezija f (UD); Ben a ~/Rezija dulà che lis adesions a l'insegnament dal sloven..a son rivadis dibot al 100 par 100. (La); Val di ~ Rezijanska dolina; ~ al è un comun inte Val ~ (Vichi). resie [re'zie] f → eresie. resinâ [rezi'na:] it → risinâ. resine ['rεzine] f 1. smola f 2. vinski kamen m. resint [re'zint] adj 1. nov, novejši, svež; 82 sîts pal Bronç antîc, 90 pal Bronç mezan e 85 pal Bronç ~. (La 06/2); gnûf ~ najnovejši 2. nedaven; di ~ pred nedavnim; Di fat , daûr di une indagjin fate di ~ (Onde); → recent. resistence [rezis'tεnt∫e] f 1. odpor m, odpornost f, rezistenca f, upor m; La ~ lenghistiche di chei che a àn contestât il “Censiment” (Pa 02); ~ passive pasivni odpor; la fuarce dai furlans e reste platade ai plui e si identifiche intune ~ passive "di marche orientâl (gazzettino.quinordest.it) 2. HIST, POL antifašistično odporno gibanje v 2. svetovni vojni; Lis notis di Bolla a van dai 8 di Decembar dal 1944 ai 6 di Fevrâr dal 1945, la vilie dal moment plui neri de Resistence furlane.(Pa 02); e je vierte la mostre fotografiche su la Resistence austriache al nazisim. (Pa) 3. FIZ upor m, upornost f; odpor m; ~ eletriche električni upor; ~ magnetiche magnetna upornost; ~ mecaniche mehanski upor; cence pierdi in resistencis mecanichis. (SiF 03/3, 97). resistent [rezis'tεnt] adj odporen, rezistenten. resisti [re'zisti] it 1. upirati se, nuditi odpor; ~ a upirati se; che in fin dai conts e rive a ~ ae pression des lenghis "nazionals" (Union) 2. vzdržati se; par podê ~ ai intrics dal diaul. Resiute [rezi'ute] (t. Reseute) kr.i f Bila f (na Bili) (IT Resiutta) (Ud). resolide [re'z??lide] f BOT okroglolistna rosika (Drosera rotundifolia). reson [re'zon] m 1. razum m, pamet f; cence un bec di ~ brez kančka razuma; la etât de ~ zrelost; jessi di ~ pričakovati, da..; pierdi la ~ izgubiti razum, znoreti; Tal stes timp a pierdi la lûs de ~ che Diu al da a ducj (fradis); tornâ in ~ priti k sebi 2. vzrok m, razlog m; a/par ce ~ zakaj, iz katerega razloga; cence ~ brez razloga; A nissun individui no si po cjoli cence une ~ la sô citadinance e (Declarazion); par ~ di zaradi; Triest al fo simpri, par ~ di “storie naturâl” che ni lis citâts ni lis personis no puedin sghindâ (Pa); une juste ~ opravičenje n 3. pravica f; prav; dâ ~ a cdn dati komu prav; O ai di dâti ~ (newsland) moram ti prav dati; vê ~ imeti prav; al po vê ancje ~ (Cjargne) lahko ima tudi prav; tu âs ~ imaš prav; 4. vrsta f, kakovost f; di ogni ~ vsake vrste, vsake kakovosti; di tantis resons, di tropis resons veliko različnih kakovosti, z različnimi lastnostmi. resonâ [rezo'na:] it razpravljati, diskutirati, pogovarjati se; meniti. resonade [rezo'nade] f 1. razprava f, diskusija f; La ~ e je cussì juste e clare (Bibl-Zn) 2. pogovor m, klepet m. resonadôr [rezona'do:r] m presojevalec m, mislec m. resonament [rezona'ment] m razprava f, dikusija f; presojanje n, razpravljanje n, umovanje n; Su cheste linie di ~ al pâr che si sedi formât un grant acuardi (Provincia); cul ~ z razpravljanjem, s presojo, umsko; La fede no va dimostrade cul ~ (BelFa). resonarie [rezona'rie] f računovodstvo n; Studiôs di ~, al fo docent a Gjenue ea Vignesie. (Uniud). resonât [rezo'na:t], -ade adj utemeljen, pameten. resonevolece [rezonevo'l??] f umnost f, razumnost f; che chescj dirits no podaran się domandâts dal moment in dute la lôr totalitât, ma a varan di sei aplicâts cuntune cierte progressivitât e ~ (Cisilino, treball). resonevul [rezo'nεvul] adj razumen, pameten; primeren, ustrezen. resonevulmentri [rezonevul'mentri] adv razumno, pametni; primerno. resonîr [rezo'ni:r] m računovodja m, knjigovodja m; la plui part di lôr a son indotorâts (architets, inzignîrs, rasonîrs e v. d.). (Pa). respîr [res'pi:r] m 1. dih m, sapa f; l’ultim ~ zadnji dih; Al à sbassât il cjâf e al à tirât l’ultim ~. (Bibl-Zn) 2. rok m, odlog m (plačila); Cussì 100 mil francs par an si darès un pôc di ~ ai editôrs (Pa); dâ a ~ dati na kredit 3. odprtina f (za zrak). respirâ [respi'ra:] it 1. dihati 2. oddahniti se. respiratori [respira't‫כ‬ri] adj dihalen, respiratoren; aparât ~ dihalni aparat; e arlêfs in câs di problemis che a àn ce fâ cul aparât ~ (CoUd). respirazion [respiratsi'on] f dihanje n; ~ artificiâl umetno dihanje. respirometric [respiro'mεtrik], -iche adj respirometričen; In chest câs il nestri studi al è stât plui aprofondît dal moment che o vin determinât i parametris principâi midiant des tecnichis respirometrichis. (SiF 03/4, 73-84). respirometrie [respirome'trie] f respirometrija f; La ~ e je une metodologjie che e determine i valôrs dai parametris cinetics (SiF 03/4, 73-84). responsabil [respon'sabil] adj 1. odgovoren; domandant di sierâ l'implant di sode-clôr ~ dal incuinament di mercuri odgovoren za..; Diretôr ~ odgovorni urednik; jessi ~ di biti odgovoren za; 2. odgovoren (v obnašanju), dozorel; Se la scuele e je la strade mestre par tirâ sù int libare e ~ (O); ~ m odgovorni; I responsabii des rivistis a son stâts riconfermâts. (O) Odgovorni za..; responsabilitât [responsabili'ta:t] f odgovornost f; cun la forme societarie de cooperative a ~ limitade družba z omejeno odgovornostjo; cu l'assegnazion di competencis e di deleghis precisis par no che i intervents e lis ~s a sedin simpri imberdeâts. (Pa); ~ politiche politična odgovornost; Ducj i oms che a àn responsabilitâts politichis (La 05/12). responsabilmentri [responsabil'mentri] adv odgovorno; Se la Europe e volarà fâ part ~ di un gnûf eculibri internazionâl di pâs e (Pa 02). responsori [respon's‫כ‬ri] adj MUZ responzorij. responsoriâl [responsori'a:l] adj izrecen, izrečen; REL responzorijski; Lis letaniis dai sants a fasin part di chest gjenar devozionâl a forme ~ (BelR). rest ['rεst] m ostanek m; Il ~ dal proviodiment al varès invezit di jessi rinviât a chest Autun; i furlans de Argjentine, fin tal imprin, a spartirin fortune e destin cul ~ dai argjentins..(Pa); il ~ dal mont ostali svet; → arest. restâ [res'ta:] it 1. (pre)ostati; che radio Onde Furlane e sei e e resti "la radio libare dai furlans".(O); il cuadri numeric des fuarcis al è restât compagn (O); Dutis chês altris fuarcis a restin invezit sot dal 4% des preferencis. (O); ~ sot izgubiti; ~ fûr biti izključen; ~ alc a cdn nekomu nek. biti dolžan; ~ in vite ostati pri življenju; 2. ostati brez besed, ne razumeti ničesar, začuditi se 3. ustaviti se 4. prenehati; no ~ di ne nehati: tu viôts, nissun al reste di riceviti in gale e fâti fieste (F); 5. FIG ~ cuntune briscule La sience no à mai di ~ cuntune briscule (Pa 05/06); ~ di clap biti presenečen; O resti di clap.(BrLi); ~ di stuc biti presenečen; O soi restât di stuc, e lu ai dit ben clâr, tal sintî une tâl sflocje. (Pa). restant [res'tant] adj ostali, odvečen ; ~ m ostanek m; e nus àn dite di brusâ il ~. (F). restât [res'ta:t], -ade adj ostali, preživeli; ~ m preživeli m. restaur [res'taur] m 1. obnova f, vzpostava f; Plui di un miliart al larà dome pes ativitâts dal Centri regjonâl pe catalogazion, l'inventari e il ~ dal patrimoni culturâl (O). 2. (vlada) obnova f, vzpostava f 3. obnova f (npr. umetnine). restaurâ [restau'ra:] tr obnoviti; vzpostaviti (npr. vlado). restauradôr [restaura'do:r] m restavrator m, obnovitelj m; A cualchidun il Marchet al podè semeâ, tai agns de “Patrie”, un conservadôr e un ~ fûr dal timp (Pa 03/12). restaurazion [restauratsi'on] f obnova f (npr. umetnine), vzpostava f; cui nestris sants e profetis, cu lis nestris dispersions e restaurazions (Pa). reste ['reste] f v: fâ la ~ (pri balinanju) vreči kroglo tako, da zbije in se ustavi: ’l è chel ch’al tire prin e chel ch’al stoche e brâf di fâ la ~. (F). restîf [res'ti:f], -ive adj uporen, trmast, trdovraten, uporen, zakrknjen; Il ricuart di chei agns lu cjatave ~, e lis robis, aromai fuscadis e lontanis (PauluzzoN); restîfs Idealiscj restîfs (La 07/03). restivît [resti'vi:t], -ide adj trdovraten, uporen, zakrknjen; di fâ specie al pecjadôr plui ~; par chê cotule curture cu lis zalis di colôr che e jere restivide di meti (F). restituî [restitu'i:] tr 1. vrniti, nadomestiti; → tornâ indaûr; 2. bljuvati, bruhati; → rindi, gomitâ. restituzion [restitutsi'on] f povračilo n, nadomestilo n: AN di fat e stime discriminatori il nivel di tutele assegnât ai Slovens e e je cuintri de ~ dai bens espropriâts in ete fassiste. (Pa). restritîf [restri'ti:f], -ive adj omejevalen, omejitven, restriktiven. restritivementri [restritive'mentri] adv omejevalno, omejitveno. restrizion [restritsi'on] f FIG zmanjšanje n, omejitev f, restrikcija f; Il mtDNA al presente un fuart polimorfisim inte lungjece dai fragments di ~ (RFLP) (SiF 03/4, 9). restrospetîf [restrospe'ti:f], -ive adj retrospektiven; s pogledom nazaj. restrospetive [restrospe'tive] f ARS retrospektivna razstava; Dai 11 di Jugn ai 4 di Lui, la Galarie comunâl di art contemporanie di Monfalcon ur dediche une ~ a 3 dissegnadôrs satirics (Pa 04/06). restrospetivementri [restrospetive'mentri] adv retrospektivno. resultat [rezul'tat] f → risultât. resurezion [resuretsi'on] (t. risurezion) f vstajenje n; Si trate di rapresentazions di trê senis dai Vanzei: di Zuan (~ di Lazar) (Scf). resurî [resu'ri:] (t. risurî) it 1. znova vstati (od mrtvih), oživeti, priti zopet k življenju; ~ de muart vstati od mrtvih; che il Fi dal om nol sarà resurît de muart (digilander.libero.it/parrocchia_rivignano) 2. zopet se roditi; preroditi se; Al è stât lui a fâ risurî i distins dal Friûl.(La 07/04); ~ tr 1. spominjati na nek. 2. ponavljati (nek. dogodek), obnoviti. resuriment [resuri'ment] (t. risuriment) m vstajenje n; obnova f, ponovno rojstvo n. resurizion [resuritsi'on] f → resurezion. resussitâ [resusi'ta:] → risussitâ. ret ['ret] (t. (a) ~ di) prep blizu, zraven, poleg, na/ v višini; A ~ di lôr si alçave une ancone, piturade di fresc (PauluzzoN); indulà ~? kje točno? rêt ['re:t] f 1. (ribiška ipd.) mreža f; pescjâ cu lis rêts ribariti z mrežami; tirâ in ~ omrežiti; FIG ujeti (v neko past); alore i Fariseos ritirâts a tignirin consei par tirâlu in ~ cu lis peraulis (F); metisi in ~ povezati se medseboj (v mrežo, omrežje); Lis piçulis impresis artesanis a podaran fa un salt di cualitât dome metintsi in ~. (O) 2. (tok, telefon, splet, cesta) omrežje n; splet m: ~ stradâl cestno omrežje; La societât Autovie Venete e à presentât a Palme i risultâts dal censiment su lis areis de ~ stradâl (O); in ~ v spletu; GR in ~ (O); ~ di interès interesna mreža; a àn marcât la esistence di une «forme di control dal teritori di stamp mafiôs e une ~ di interès (Pa 02/10-11); ~ di distribuzion distribucijska mreža; ~ eletriche električno omrežje; ~ feroviarie, ~ de ferade železniška mreža; si è zontât il modernament de ~ feroviarie (Pa 03/10); ~ stradâl cestno omrežje; pes indicazions de ~ stradâl provinciâl (Provincia); ~ telefoniche telefonsko omrežje 3. la ~ dai budiei trebušna mrena. retangul [re'tangul] m 1. MAT pravokotnik m 2. ŠP nogometno igrišče. retangulâr [retangu'la:r] adj MAT pravokoten, rektangularen; La plante dal edifizi e je ~ e e misure 12 par 8,40 m. (Pa). retic ['rεtik], -iche adj HIST retijski; ~ m HIST Retijci mpl; I Retics a vevin svilupât biel dal cuint secul devant di Crist (gfbv). reticent [reti't∫εnt] adj molčeč, molčečen, zamolčljiv. reticolâr [retiko'la:r] adj mrežast; La nestre “funzion” e je chê di jessi lis vanguardiis di chest procès di modernizazion ~ (Pa 04/02). reticolât [retiko'la:t] m mreža f; di mari e di mestre a tancj popui diferents ma no nemîs e duncje, butant jù lis paladis e i reticolâts e i mûrs (Pa 04/05); che e à segnât i secui, soredut i ultims, di spaltadis, di frontieris, di reticolâts e di sanc. (Pa 03/10). reticul [re'tikul] m mreža f. retificâ [retifi'ka:] (retifichi [reti'fiki]) tr na-, poravnati; popraviti. retifiche [re'tifike] f poprava f, popravek m; de ~ de Cjarte europeane dai dirits des minorancis linguistichis (Leng). retil ['rεtil] m ZOOL plazilec m. retine [re'tine] f ANAT očesna mrežnica f, retina f; Eco che lis imagjinis de mê ~ (Ta). retinite [reti'nite] f MED vnetje očesne mrežnice f, retinitis m. retoceltic [reto't∫εltik], -iche adj retokeltski; La popolazion dal Friûl e je di origjin retoceltiche (La 06/1) retôr [re'to:r] m rektor m; vladar m; cerkveni dostojnik m; elet de Assemblee dal Centri e nomenât cun decret dal ~. (CIRF). retorât [reto'ra:t] m rektorat m; al à di jessi ricuardât in maniere degne e adeguade te place Antonini, opûr dongje il Retorât da la Universitât di Udin! (La). retoric [re't‫כ‬rik], -iche adj retoričen, govorniški; domande retoriche retorično vprašanje; E je ancje une domande retoriche (BelFa); figure retoriche retorična figura; Inte espression ise ancje une figure retoriche? (Lenghe 2000); stîl ~ govorniški slog. retoriche [re't‫כ‬rike] f retorika f, govorništvo n; ~ che a puarte adalt tant il nestri paîs che il nestri popul (F); ~ dal patriotisim domoljubna retorika; te Italie de ~ nazionalistiche e dal patriotisim (Pa). retorichementri [retorike'mentri] adv retorično, govorniško. retoromanç [retoro'mant∫], -ce adj retoromanski; ~ m LING retoromanščina f; Il ~ e je une lenghe neolatine che e presente trê varietâts. (Cisilino, treball). retrat [re'trat] adj za(o)stal, preostal; ~ m za(o)stanek, preostanek m. retrè [re'trε] m slačilnica f. retributîf [retribu'ti:f], -ive adj plačilen; ancje dal pont di viste ~ (Pa). retribuzion [retributsi'on] f plačilo n, plača f; Il pericul al è Rome e l’ostacul, come simpri, al è Triest, che si spartis la fete plui grande di personâl e di retribuzions (Pa 02/10-11). retrodatâ [retroda'ta:] f retrodatirati. retrodatazion [retrodatatsi'on] f retrodatiranje n; la ~ stilistiche e rive fintremai su la puarte dal gnûf, condividint parie i caratars possibii, su la olme di un ecletisim inusuâl (Pa). retrogrât [retro'gra:t], -ade adj 1. povraten 2. BIOL, MED, PSIH retrograden; 3. Endoscopie Retrograde Colangjopancreatiche (ERCP) Endoskopska retrogradna holangiopankreatografija (ERCP); Endoscopie Retrograde Colangjopancreatiche”. (ERCP) pe diagnosi e pe terapie des malatiis dal pancreas (ass5.sanita) ASTR retrograden; ~ m FIG nazadnjak m, reakcionar m. retromarce [retro'mart∫e] f AVTO vzvratna prestava retrovuardie [retrovu'ardie] f VOJ zadnja straža f, zaščitnica f; Par gno cont ancje la ~ e a une funzion strategjiche. (Pa). reule ['rεule] f MIN porfir m, trd kamen; che e sarà fate di blocuts di ~ e di lastris (CoUd). reumatic [reu'matik], -iche adj revmatičen; ~ m reumatics revmatične bolečine; chel lavôr nol zovave di sigûr ai siei reumatics. (Sg); E al sintive il frêt de stanzie plui di dut parvie dai reumatics. (Sg). reumatisim [reuma'tizim] m MED revmatizem m. reumatolic [reuma't‫כ‬lik] m MED revmatolog m. reumatologjie [reumatolo'ăie] f MED revmatologija f. revansisim [revan'sizim] [revan'∫izim] m POL revanšizem m; Mentri altris vuaitis curientis a son prontis a denunziâ un "~ furlanist". (La 04/9). revansist [revan'sist] [revan'∫ist](pl revansiscj) m POL revanšist m; graciis ai berdeis dai centraliscj, dai revansiscj e dai nazionaliscj. (La 04/6). revansistic [revan'sistik], -iche adj POL revanšističen. revendiul [reven'diul] m → rivendicul. reventâ [reven'ta:] tr → raventâ. reverendissim [reveren'disim] adj prečastiti, reverendisim; O savevi chê storie che lui, ~, mi à contât cumò, e o vevi pensât che almancul chê. (Tolazzi). reverent [reve'rεnt], -de adj REL častiti; reverend; adun cu lis feminis de sô reverende famee (Mar); ~ m duhovnik m, častiti gospod m. reverenziâl [reverentsi'a:l] adj spoštljiv, poln spoštovanja. Revidiscje [revi'disqe] kr.i m → Rividiscje. revisâ [revi'za:] tr pregledati (motor ipd.) revision [revizi'on] f revizija f, pregled m; ~, atualizazion e publicazion des biografiis di furlans inlustris dal Liruti (CIRF). revisionâ [revizio'na:] tr natančno pregledati, revidirati. revisionisim [revizio'nizim] m POL, HIST revizionističen; revisionist [revizio'nist] m POL, HIST revizionist; ~ adj POL, HIST revizionističen. revisionistic [revizio'nistik], -iche adj POL, HIST revizionističen; Esistie une «regjie revisionistiche» che e intint di dineâ la comunance fra lis Glesiis (Pa 05/07). revisôr [revi'zo:r] m revizor m, preglednik m. revit ['rεvit] adj strm; Chestis feminis a lassavin i paîs denant che il soreli al scomençàs a creteâ, par frontâ i revits trois di mont. (La 07/04). revoc [re'v‫כ‬k] m → rivoc. revocâ I [revo'ka:] tr odpoklicati. revocâ II [revo'ka:] tr → rivocâ. revoche ['rεvoke] f preklic m. revoltâsi [revol'ta:si] f → rivoltâsi. revolvar [ri'v‫כ‬lvar] m → rivolvar. revost [re'v‫כ‬st] adj → ravost. revulsion [revulzi'on] f MED revulzija f. rezi ['rεdži] (reç/rêç, regis, reç/rêç - p rezût/ret) tr 1. vladati, voditi; Il procès partecipatîf lu rêç il Regolament (CoUd); no acetin une figurazion o une idee di Diu che onestamentri no sta su, no rêç, si fâs ridi. (BelFa) 2. urediti, v red spraviti 3. ~ il volant obračati volan, voziti; Lis mans di Claude, piçulis e duris, a rezin il volant. (PauluzzoN); ~ it 1. držati, vzdržati, FIG prenesti 2. (carn.) hlev v red spraviti. rezi ['retsi??] adj retijski; lis Alps Rezii Retijske Alpe; Incoragjament che al coventà in cheste valade svuizare tra la Silvretta e lis Alps Reziis (La 05/6). rezidôr [redži'do:r] m → regjidôr. Rezie ['rεtsie] kr.i f HIST, GEO Retija f; a jerin di fat lis antighis regjons de ~ (La). riâ [ri'a:] tr 1. črtati, črte vleč 2. v vrsto postaviti, razvrstiti; che al jere miôr restâ vedrans, cuanche nol lave dacuardi cu la femine, o un fi nol riave dret. (Sg). riabilitâ [riabili'ta:] tr ugled vrniti, rehabilitirati. riabilitatîf [riabilita'ti:f], -ive adj rehabilitacijski; A gno avîs un gros lavôr a si po fâ intal setôr ~, il sci infati al po judâ notevolmente (Pa 03/6). riabilitazion [riabilitatsi'on] f rehabilitacija f; al pues vê consecuencis impuartantis a nivel educatîf par esempli intal insegnament di une seconde lenghe, cussì come inte ~ da la afasie bilengâl. (SiF 03/4, 97-114). riadure [ria'dure] f črtanje n. rialç [ri'alt∫] m 1. dvig m, zvišanje n; Difat, al è pôc che ancje il Comun di Paluce al à fat une “gare al ~” (taicinvriaul) 2. vzpetina f; zvišani predel; e la A23 (Palme-Tarvis) de lungjece di 85 chilometris, cun circje la mitât di chescj in galarie e il rest tra viadots e rialçs (La 07/04). rialimentazion [rialimentatsi'on] f realimentacija f; che a son regolâts di leçs no liniârs: sgoifs di ~ positive o negative (SiF 02/2, 129). riamâ [ria'ma:] tr ponovno ljubiti; vračati komu ljubezen; Tu sâs che jo no soi graceose tant che te, cussì inneade di amôr, cussì fortunade ma une vore avilide, che o ami no riamade. (ShW). riamissibil [riami'sibil] adj ponovno sprejemljiv. riamission [riamisi'on] f ponovni sprejem. rianimâ [riani'ma:] tr ponovno oživeti; Si jere rianimât, al jere jevât in pins. (BrLi). rianimazion [rianimatsi'on] f reanimacija f, ponovna oživitev f; Le tignaran vive, magari in ~, se no altri par no pierdi i contribûts de Regjon. (Pa 03/6). riapropiâsi [riapropi'a:si] refl spet si prilastiti, prilaščati; La ocasion splendide des frontieris che si spalanchin su la Slovenie e sul mont dal Est a son un ~ di chel spirt di convivence e di coesion (Pa 03/8). riapropiazion [riapropiatsi'on] f ponovno prilaščanje; La polse, tal sens biblic, e je viodude come il coronament de creazion e la ~ che Diu al fâs dal so timp par palesâ la sô libertât e sovranitât. (Pa 04/07); La strade pe libertât e je la ~ de peraule. (Pa 04/03). riassorbî [riasor'bi:] tr resorbirati, ponovno vsrkati; i 300 tais decidûts dal grup a son stâts sbassâts a 50, e di chescj in realtât la plui part e sarà riassorbide in altris reparts de aziende (O). riassumi [ria'sumi] (o riassum, p riassumût/riassunt) tr spet prevzeti, spet vzeti na delo; povzeti, rezimirati; La formulazion si riassum te sostance intune formule di cheste fate (SiF 02/1, 209); O vês riassumût cun grande diligjence il fat. (Mar). riassumibil [riasu'mibil] adj prevzemljiv; ki se lahko povzame. riassunt [ria'sunt] m povzetek m; → sunt, trassunt, ristret. riât [ri'a:t], -ade adj 1. črtast, črtan 2. v vrsti, razvrščen. ribaldarie [ribalda'rie] f lopovščina f. ribalt [ri'balt], -de adj malopriden, podel; ~ m lopov m, malopridnež m. ribaltâ [ribal'ta:] tr 1. prevrniti, vreči dol/ na tla, prevaliti, stran/ v zrak vreči; une fuarce che e scombât par ribaltânt une altre e deventâ jê il podê. (Mucci) 2. prevračati (želodec); mi ribalti il stomi obrača se mi v želodcu; ~si refl prevrniti se, prevaliti se. ribaltade [ribal'tade] f 1. obrat m; preobat m 2. preobrat m, zmeda f. ribaltament [ribalta'ment f obrat m; preobat m; no si spiete novitâts rivoluzionariis e nancje un ~ de dutrine tradizionâl (glesie). ribaltât [ribal'ta:t], -ade adj obrnjen; na glavi. ribalte [ri'balte] f zaklopnica f, loputa f, pokrovec m, zatvornica f. ribaltin [ribal'tin] adj nestanoviten, kar se da lahko prevrniti. ribalton [ribal'ton] m 1. (naglo in hrupno) prevračanje n, padanje n, hrupen padec m, hud sunek m, velika zmešnjava f 2. nemir m, vstaja f, prevrat m; katastrofa f; Chei di Udin simpri in prime file cuant che al jere di fâ il ~! (Ac). ribas [ri'bas] m znižanje n, popust m. ribassâ [riba'sa:] tr znižati (ceno), spustiti; ~si refl FIG ponižati se. ribat [ri'bat] m 1. ribats okenca v starih trgovinah 2. i ribats (šalj.) oči mpl. ribati [ri'bati] (ribat) tr 1. odbiti; prekovati; ~ un claut žebelj zakovičiti 2. FIG odbiti, zavrniti (npr. sodbo), ugovarjati; A no nus plâs ~ une presince particolâr di Gjesù (friuli.qnet.it); O torni a ~ la mê ufierte (christianromanini); ~ it odjekniti, odbiti se (glas). ribatidure [ribati'dure] f odbijanje n, odboj m. ribatin [riba'tin] m vrsta žeblja. ribatinâ [ribati'na:] tr zakovičiti, zabiti (žebelj). ribatude [riba'tude] f 1. (pri žogi) odbijanje n, odboj m 2. → sobatude. ribatût [riba'tu:t] m 1. šiv m, rob m (pri obleki); → ribatidure 2. → sobatude. ribe ['ribe] f → rive. ribel [ri'bel] adj uporen; ~ (pl ribei) m upornik m. ribelâsi [ribe'la:si] refl upirati se. ribelion [ribeli'on] f upor m; Si jere cuasi a la fin de resistence, cuanche al sucedè un câs di ~ suntune nâf. (GP). ribis ['ribis] m BOT ribez(elj) m, grozdjiče n (Ribes rubrum); → uve ribis. ribis [ri'bis] m strgalnik za repo. Ribis ['ribis] kr.i f (Reane) Ribis. ribissâ [ribi'sa:] tr (na)strgati. ribombâ [ribom'ba:] it → rimbombâ. ribombament [ribomba'ment] m → rimbombament. ribosi [ri'b‫כ‬zi] m KEM riboza f. ribosomâl [ribozo'ma:l] adj BIOL ribosomalen. ribosome [ribo'z‫כ‬me] m BIOL ribosom m. ribosomic [ribo'z‫כ‬mik], -iche adj BIOL ribosomski. ribot [ri'b‫כ‬t] m vloženi usnjeni del v čevlju. ribust [ri'bust] adj → robust. ributâ [ribu'ta:] it upirati se, stud vzbujati. ributade [ribu'tade] f stud vzbujanje; Personalmentri, o ai simpri calcolât strategjic, pe salvece e la ~ dal furlan, il setôr economic-comerçâl. (Pa 02). ric ['rik], ricje adj 1. bogat, premožen 2. FIG bogat; La lenghe rumance e je une fevelade “dolce”, ricje di tiermins. (La 05/6); ~ m 1. bogataš m 2. bogastvo n. ricalc [ri'kalk] m odtisk m (v vosku ipd.). ricalcâ [rikal'ka:] tr ARS posneti, kopirati; e à assorbît la idee di comunicazion par furlan che a vevin i siei dipendents che, a sô volte, e ricalcave chê dai prodots e da lis iniziativis che a si riclamin a la tradizion rurâl dal passât. (SiF 03/3, 69-81). ricam [ri'kam] m vezenina f, vezenje n. ricamâ [rika'ma:] tr vesti, vplesti; ~ m vezenje n. ricamât [rika'ma:t], -ade adj vezen; Ma une dì la siore no cjatave un centrut ricamât che i tignive une vore (Urli); Chel so stâi dongje su la intimele recamade di sô mari (PauluzzoN); ma jê nuie, par che la plete e figuràs, grande e ricamade sul covertôr (PauluzzoN). ricamadore [rikama'dore] f vezilja f. Ricart [ri'kart] os.i m Rihard m; par cure di ~ U. (Pa 02). ricat [ri'kat] m izsiljevanje n; progjetâ un Friul jessût dal ~ internazionâl (Pa). ricatâ [rika'ta:] tr izsiliti, izsiljevati; Al è evident che in chest clime di terorisim spirtuâl, ogni scuse o rimpin a van ben par spaventâ, ~, tignî cujete e sogjete la int. (BelR). ricatadôr [rikata'do:r] m izsiljevalec m; un l’inemorât idealist e platonic e chel altri il rufian cinic e ~. (Bel). ricatadori [rikata'dori] adj izsiljevalen, izsiljevalski; cuanche l’Osservatore Romano in maniere vilane e ricatadorie al à fevelât de sô “stravagance” (Bel); cuntune politiche capitalistiche e ricatadorie. (Pa 05/06). rice ['rit∫e] f drobec m, mrvica f. ricêf [ri't∫e:f] E1,3 prez od ricevi. ricercjâ [rit∫er'qa:] tr 1. iz-, v-praševati, pregledati, preiskati 2. zahtevati, potrebovati; lis condizions che si ricercjin pogoji, ki so potrebni. ricercjadôr [rit∫erqa'do:r] m raziskovalec m; ~ universitari univerzitetni raziskovalec; professôr di lenghistiche francese e taliane, e di Luca Melchior, ~ universitari furlan a Munic. (Pa 05/12); tant che struture di colegament fra docents e ricercjadôrs de Universitât di Udin (CIRF). ricercje [ri't∫erqe] f raziskava f, raziskovanje n; ~ di marcjât tržna raziskava; I segments di consumadôrs elaborâts da lis impresis o dai istitûts di ~ di marcjât (SiF 03/3, 69-81); ~ sientifiche znanstvena raziskava; ~ sul cjamp raziskava na terenu. ricès [ri't∫εs] (t. recès) m 1. pribežališče n, zavetišče n; FIG oaza f; otok m 2. oddaljen in osamljen kraj. ricessâ [rit∫e'sa:] it 1. nazaj iti, iti vzvratno 2. popustiti, opustiti, umakniti se, odstopiti. ricet [ri't∫εt] m 1. shramba f 2. pribežališče n, zavetje n; tante sium di colâ come claps su la brande molisite dal ~ (PauluzzoN); cjatâ ~ najti zavetje; cjatâ ~ in altris paîs (Declarazion); dâ ~ a un dati nekomu. zavetje, azil, sprejeti nekoga na dom. ricetari [rit∫e'tari] m zbirka receptov, knjiga receptov. ricete [ri't∫εte] f 1. KUL recept m; → recipe. ricetîf [rit∫e'ti:f], -ive adj sprejemljiv; receptiven; Il potenziâl ~ e la capacitât di clamâ dongje utents stanziâi, che a son chei che a gjenerin il valôr zontât locâl (Pa 03/11). ricetivitât [rit∫etivi'ta:t] f 1. sprejemljivost f; receptivnost f 2. kapaciteta f (turistična); dal moment che la ~ atuâl (e plui in gjenerâl il “potenziâl cumierçâl” de ufierte dai servizis turistics) (Pa 03/11). ricevent [rit∫e'vεnt] adj sprejemen; In sostance fûr dal nestri lavôr o sin deventâs soredut animâi ricevents. (ALF). ricevi [ri't∫evi] (ricêf, ricevis, ricêf) tr prejeti, dobiti; par ~ la riviste si pues scrivi ae e-mail za prejem revije se lahko piše na e-pošto; O vuei ~ ancjemò cheste letare di informazion Rad bi dobil še... ricevidôr [rit∫evi'do:r] m prejemnik m. riceviment [rit∫evi'ment] m sprejem m. ricevude [rit∫e'vude] f 1. pobotnica f 2. prejem f. richete [ri'kete] f → archete. Richinvelde [rikin'vεlde] kr.i f → Sant Zorç de ~. riciclâ [rit∫i'kla:] tr reciklirati, ponovno uporabljati odpadke; Sichè il vêr vantaç energjetic al sarès chel di ~ la plastiche, no di brusâle. (Pa 04/02). riciclabil [rit∫i'klabil] adj ki se lahko reciklira; tal ristaur di bens architetonics o naturâi, te realizazion di sgjâfs archeologjics, te ricolte di materiâi riciclabii e v. i. (Pa/Buteghe). riciclaç [rit∫i'klat∫] m reciklaža f, recikliranje n. ricin ['rit∫in] m BOT kloščevec m (Ricinus communis); vueli di ~ ricinovo olje. ricircul [ri't∫irkul] ?? A son stâts ipotizâts pussibii intervents a livel implantistic come lis variazions de puartade di ~ dai sedimentadôrs secondariis (SiF 03/4, 73-84). ricjadê [riqa'de:] (t. ricjadi) it 1. nazaj pasti, poslabšati se 2. spet začeti (npr. piti). ricjadi [ri'qadi] it → ricjadê. ricjadude [riqa'dude] f 1. (t. FIG) padec nazaj; lis prospetivis che a son daûr a vierzisi a rivuardin une ~ fuarte su la comunitât furlane (La 07/01) 2. MED ponovljena bolezen f; prioritât aes ricercjis cun ricjadudis operativis sul teritori e a chês che si prestin ae divulgazion (CIRF). ricjalcjâ [riqa'dude] tr ponovno potisniti, potiskati; In cheste manere e vignì ricjalcjade la tradizion paleocristiane di meti adun un edifizi religjôs principâl e une capele-satelit. (Pa) ricjece [ri'qet∫e] f bogastvo n, izobilje n; No i fasevin ni cjalt ni frêt, a lui, cun dute chê ~ interiôr che al veve. (Pa 02); Come che o vin viodût, une des ricjecis particolârs dai Paîs dal Tierç mont (Pa 05/04). ricjin [ri'qin] m → rincjin. ricjot [ri'q‫כ‬t] m MED prehlad m; Metilis, Catia, tu ti cjapis un ~, se no. (BrLi). riclam [ri'klam] → reclam. riclamâ [rikla'ma:] → reclamâ. riclamade [rikla'made] → reclamade. Riclûs [ri'klu:s] kr.i f (Datimis) Racchiuso. ricodificât [ri'kodifika:t], -ade adj ?? ricognizion [rikoñitsi'on] f 1. prepoznava f, prepoznavanje n, spoznanje n; ~ sistematiche dal lessic furlan orâl sul teritori. (Lenghe 2000) 2. priznanje n, spoznanje n, nagrada f; in ~ dai grancj beneficis che Vô nus vês fats. (F). ricognossi [riko'ñosi] tr 1. pre-, s-poznati 2. pri(po)znati; Plui di 100 colaboradôrs cun voris diferentis, 3 dipendents, une cualitât e une professionalitât di rimarc ricognossude (O); Però al è di just ~ che al fo lui bon di razionalizâ chei obietîfs (Pa) 3. poplačati, vrniti stroške, kompenzirati, nadoknaditi (stroške); cemût farìno nô a ~lu, lui che al à fat tant par noaltris? (F); ~si refl 1. deklarirati se, proglasiti se za 2. zavedeti se, spoznati se, poboljšati se; un imprest che al permet di ~si cuntun alc di vîf e in evoluzion continuade.(Pa) 3. biti hvaležen. ricognossibil [rikoñosi'bil] adj spoznaven, prepoznaven. ricognossibilitât [rikoñosibili'ta:t] f spoznavnost f, prepoznavnost f. ricognossiment [rikoñosi'ment] m 1. priznanje n, priznavanje n; Onde Furlane e je marcade di iniziativis popolârs a pro dal ~ de lenghe furlane e de autonomie regjonâl. (O); al à comunicât di vê dât fûr lis liniis vuide pal ~ dai beneficis previdenziâi pai lavoradôrs (O) 2. prepoznavanje n, spoznavanje n; ~ automatic samodejno prepoznavanje; sisteme di ~ automatic sistem samodejnega prepoznavanja; sistemis di ~ automatic de lenghe furlane ("speech processing")(Pa) 3. hvaležnost f 4. nagrada f. ricognossince [rikoño'sint∫e] f hvaležnost f, zahvalnost f; Lavorâ pa la tô int al è un dovê di ~, un debit di paiâ plui che un credit di fâ valê (Pa). ricognossint [rikoño'sint] adj hvaležen. ricognossût [rikoño'su:t], -ude adj priznan; Plui di 100 colaboradôrs cun voris diferentis, 3 dipendents, une cualitât e une professionalitât di rimarc ricognossude sedi a nivel statâl che internazionâl (O). ricolocament [rikoloka'ment] m povrnitev, postavitev nazaj; Al è stât daspò fissât un incuintri par pensâ ae gjestion dai esubars e al ~ dai operaris une volte finide la casse integrazion. (O). ricolte [ri'kolte] (manj obič. racuete, ricuete, racolt) f 1. žetev f, bera f (zemeljskih proizvodov) 2. zbirka f, zbor m, kolekcija f. ricomandâ [rikoman'da:] tr in refl → racomandâ. ricombinazion [rikombinatsi'on] f 1. ponovna kombinacija f 2. BIOL rekombinacija f; La ~ sessuâl dai diviers gjenotips v-c e rapresente la origjin principâl da la diviersitât dai VCG di C. parasitica (SiF 03/4, 9). ricompensâ [rikompen'sa:] tr nagraditi, odškodovati. ricompensabil [rikompen'sabil] adj nagrade vreden. ricompense [rikom'pense] f nagrada f, odškodnina f. ricomposizion [rikompozitsi'on] f ponovna ureditev f. riconciliâ [rikont∫ili'a:] tr spraviti (sprte strani); ~si refl spraviti se. riconciliazion [rikont∫iliatsi'on] f sprava f; pobotanje n. riconcuistâ [rikonkuis'ta:] tr ponovno zavzeti, osvojiti; a varessin podût tornâ e al sarès stât facil par lôr ~ Udin. (GP). riconfermâ [rikonfer'ma:] tr znova potrditi, potrjevati; Dut chest in zonte dal riconfermât supuart, di grant nivel spirtuâl e culturâl, de Arcidiocesi (Pa 06/1); I responsabii des rivistis a son stâts riconfermâts. (O). riconferme [rikon'ferme] f ponovna, zopetna potrditev f, obnovitev f (npr. naročila); ~ duncje inte Provincie di Udin pal centri-diestre che si cjape 18 dai 30 puescj dal Consei. (O). riconsiderazion [rikonsideratsi'on] f ponovno premišljenje; al vignarà il timp di une doverose ~. (La 06/3). riconvertî [rikonver'ti:] tr znova spreobrniti, spreobračati; E inmò ~ l'ûs dai bacins (lâts artificiâi) di Barcis e di Redone, doprantju par raitarâ il flus da l'aghe viers la planure (La 03/01). ricopiât [rikopi'a:t], -ade adj ponovno prekopirati, znova prepisati; O ai dome butât jù cualchi volte la brute copie di letaris pal Comant, ~ verbâi. (Pa 05/05). ricorence [riko'rent∫e] f ponovno ponavljanje, ponovitev; E il sîs di mai stât, te ~ dai 29 agns di chel montafin, cerimoniis par memoreâ chescj acjadiments si son davueltis a Glemone.. (La 05/6). ricori [ri'k‫כ‬ri] (kot côr) it spet teči; vrniti se; preleteti; zateči se; Dut câs cul ~ a doi diferents esaminadôrs si à cirût di gjavâ chel che al someave il plui determinant. (SiF 02/2, 77-93); Ai malâts no i restave che ~ a la Glesie e cussì e je nassude la devozion a S. Antoni (SiF 02/1, 31-45); duncje jo no ai mai ricorût al ent public, (Pa 05/05). ricorince [riko'rint∫e] f → ricorence. ricors [ri'k‫כ‬rs] m 1. vzvratni tek 2. zatočišče n 3. prošnja f; priziv f. ricostituent [rikostitu'εnt] adj FARM krepčilen; ~ m FARM krepčilo n; Nol è Crist che al da fûr sanc par dâi il ~ al Pari ma lu laude (BelFa). ricostruî [rikostru'i:] tr na novo sestaviti, obnoviti, rekonstruirati. ricostruzion [rikostrutsi'on] f obnoviti, rekonstrukcija f. ricovar [ri'kovar] m zavetišče n, zatočišče n, koča f; ~ alpin gorska koča f; Stanziaments dal ordin di 60 milions a laran pal ~ alpin Cjampiçulon di Rigulât (O). ricoverâ [rikove'ra:] (o ricoveri [ri'k‫כ‬veri]) tr 1. pod streho sprejeti 2. namestiti v zavod, bolnico; ~si refl 1. zbežati na varno 2. biti sprejet v zavod, bolnico. ricoverât [rikove'ra:t], -ade adj nameščen, sprejet v zavod, bolnico; al è stât ~ intal repart di neurologjie dal ospedâl civîl di Udin. (SiF 02/1); ~ m bolniški pacient; il 15% dai bacilots, sempios, idiots, ricoverâts tai ospedâi di caretât. (F). ricovrâ [riko'vra:] tr in refl → ricoverâ. ricreâ [rikre'a:] tr okrepiti, poživiti, osvežiti; okrevati; Parcè che, tun ambient forest, al è impuartant ~ un clime di amicizie e di comprension. (Pa 05/12); Par chel il gno cûr si è jemplât di gjonde e la mê lenghe si ricrearà; (Bibl-Az); ~si refl okrepiti se, osvežiti se. ricreatîf [rikrea'ti:f], -ive adj razvedrilen; e ativitâts culturâls, di stampe e ricreativis, e ben ancje al rispiet de toponomastiche e des tradizions des popolazions stessis (SiF 02/2, 139). ricreatori [rikrea't‫כ‬ri] adj rekreacijski center m??; di cjatâsi ducj insiemit inte sale dal ~ (bassafriulana). ricreazion [rikreatsi'on] f krepilo n, poživitev f; rekreacija f. ricrei [rikove'ra:] m (neobič.) tolažba f, olajšanje n. ricressi [ri'kressi] it → rincressi. ricrodisi [ri'krodisi] (kot crodi) refl spreobrniti se, spremeniti mnenje, premisliti se. ricrôt [ri'kro:t] → ricrodi ricuadri [riku'adri] m četverokotno polje. ricualificâ [rikualifi'ka:] tr prekvalificirati; ponovno kvalificirati; ~si refl prekvalificirati se. ricualificazion [rikualifikatsi'on] f prekvalifikacija f, prekvalificiranje n; ancje a traviers la ~ dal personâl che al varà di scugnî gambiâ mistîr e mansions" (La 03/02); fûr dai circuits tradizionâi, cirint puescj scognossûts pe ~ di paîs ch’a periculin di disparî (Pa/Buteghe). ricuardâ [rikuar'da:] tr 1. spominjati; pomniti 2. omeniti, spomniti; ~si refl spomniti se, spominjati se. ricuarditi-di-me [riku'arditidime] m BOT spominčica f, potočnica f (Myosotis palustris); → grisolute, voli de Madone. ricuart [riku'art] m spominjanje n, spomin m; al è vîf il ~ živ je spomin (na); inte memorie coletive de int al è vîf il ~ di un cjiscjel (Leng); di gno ~ kar se jaz spomnim. ricuei [riku'εi] tr → racuei. ricuelte [riku'εi] → racuelte. ricuete [riku'εi] tr → ricolte. riculâ [riku'la:] (t. rinculâ) it nazaj potisniti, umakniti. ricupar [ri'kupar] → recupar. ricupare [ri'kupare] f → recupare. ricuparâ [rikupa'ra:] tr → recuperâ. ricuperâ [rikupe'ra:] tr → recuperâ. ricusît [riku'zi:t], -ide adj ponovno zašit, zakrpan; il grant progjet di cheste tonie ricuside, di cheste Europe ricjatade nus jemple plui di suspiets (Pa). riç ['rit∫] m 1. koder m 2. ZOOL jež m; Fevelâ par furlan di siencis nol vûl dî sierâsi a ~. (Pa) 3. kostanjeva ježica f; ~ di mâr morski ježek m 4. vueli di ~ ricinovo olje n; ~ adj → riçot. riçâ [ri't∫a:] tr → inriçâ. riçâl [ri't∫a:l] (t. riçale) m vrsta ribiške mreže. riçale [ri't∫ale] f → riçâl. Riçart [ri't∫art] os.i m Rihard m; → Ricart. riçât [ri't∫a:t], -ade adj → inriçât. riçot [ri't∫ot] adj kodrast; cjavêi riçots kodrasti lasje; ~ m 1. koder m 2. kodrasta oseba. riçotâ [rit∫o'ta:] (t. inriçotâ) tr kodrati (lasje); ~si refl kodrati se. riçotadore [rit∫ota'd‫כ‬re] f frizerka f. riçotât [rit∫o'ta:t], -ade (t. inriçotât) adj skodran, kodrast. riçote [ri't∫‫כ‬te] f kodrasta ženska; La ~ invezit si clame Ingvild e e sostituìs Rachel. (Ta). riçotin [rit∫o'tin] (manj obič. riçotut) adj demin. od → riçot. riçotut [rit∫o'tut] adj in m → riçotin. Riçs ['rits] kr. i f (Udin) Rizzi; al pâr - di no crodi pe zirevolte cetant straneose dal balon tal cîl dai Riçs - dal Milan a dome cinc minûts de fin de partide (La 05/7). riçui [ri't∫ui] m BOT → jerbe riçularie. Riçûl [ri't∫u:l] kr.i f (Reane) Rizzolo. riçûl [ri't∫u:l] (pl riçûi) m bradavica f, bula f; ridaçâ [rida't∫a:] (al ridace) it režati se; Cui? Bepo? Sigûr, cemût nò” al ridace; “ma tu, lu sâstu che jê no je di ca! (BrLi). ridaçade [rida't∫ade] f režanje n. ridade [ri'da:de] f smeh m; E jes tune ~ che e bone a stent. (BrLi); Ma sâstu tu se nus à dit la veretât? - e jù une altre ~. (Tolazzi); petâ une ~ bruhniti v smeh; fâ la ~ zabavati se; Vêso voie di fâ une ~: dait un cuc achì. (sfolmenats). ridadute [rida'dute] f (demin. od ridade) smeh m; ma ancje pai moments di ironie che a fasin petâ une ~. (Pa 05/12). ridarie [ri'darie] (t. ridarole) f nori smeh. ridarili [rida'rili] m (redko) (t. FIG) smeh m. ridarole [rida'r‫כ‬le] f → ridarie. ridefinît [ridefi'ni:t], -ide adj ponovno definiran; Dut câs, i studis di neuroimagjin funzionâl a àn pandût e ~ il rûl di cheste struture inte elaborazion dal lengaç (SiF 03/4, 97-114). ridefinizion [ridefinitsi'on] f ponovna definicija f. rideterminazion [rideterminatsi'on] f ponovna določitev f; La finalitât e devente duncje ancje di caratar finanziari: aspiet conseguent a la ~ dai organics (SiF 02/1, 209). ridi ['ridi] (rît, ridis, rît) it (po)smejati, smehljati se, posmehniti se; fâ bocje di ~ nasmehljati se; Gjovane e provà a fâ bocje di ~, ma e jere imbredeade e contrariade parceche cumò e scugnive fâ di mancul di lâ in speziarie (Sg); jessi ridûts biti predmet posmeha; I furlans a àn pôre di jessi ridûts e coionâts se a fevelin a lôr mût (La 06/1); ~ in ghigne komu se v ksiht smejat; mi fâs ~ spravlja me v smeh; al fâs ~ fevelâ di moralitât (Furlanist) govoriti o moralnosti spravlja v smeh; ~ di cdn zasmehovati koga; O rît di te, comunist di mierde. (FVG); ~ di fan razparan, ponošen (obleka, čevlji); ~ di no podê stâ te panze, discuestâsi a fuarce di ~, spreçâsi di ~ umirati od smeha; ~ su la muse di un nekomu se v obraz smejati, nek. zasmehovati; sbrufâ/ sclopâ di ~ bruhniti v smeh; sclopâ di ~ bruhniti v smeh; vignî di ~ iti na smeh; Ancje a mi mi ven di ~. (BrLi); ~ m smejanje n, smeh m, posmeh m; Ma il ~, la ligrie, la serenitât, un pie di matetât a coventin (glesie); ~si refl norčevati se; požvižgati se. ridi fûr [~ 'fu:r] tr smejati se na račun koga; i pareve che ducj le ridessin fûr (MazzonIol). ridicoleç [ridiko'lεt∫] m → ridiculeç. ridicul [ri'dikul] adj 1. šaljiv, burkast, zabaven 2. smešen; no sta sei ~! ne smeši se; → ridiculôs ; ~ m posebnež m, čudak m. ridiculeç [ridiku'let∫] (t. ridicoleç) m smešna stvar f; meti in ~ osmešiti. ridiculôs [ridiku'lo:s], -ose adj smešen; ~ m smešnost f. ridimensionâ [ridimensio'na:] tr reorganizirati, preurediti; sore dut par chel che al rivuarde il stât patriarcjâl cui siei ordenaments e la sô origjinalitât, in mût di ~lu a vantaç de citât plui popolade (Pa 05/07); ~si refl reorganizirati se; a son ativis “centenârs di piçulis impresis, che se no a saressin obleadis a ~si”. (La 06/2). ridimensionament [ridimensiona'ment] m preureditev f, reorganizacija f; cu la fin o il ~ di une culture peade ae tiere e al mont rurâl (BelFa); il plan de locâl Aziende sanitarie al calcole di sparagnâ cul ~ dal servizi. (Pa). Ridincic [ridin't∫ik] kr.i m (Sedean) Redenzicco. ridint [ri'dint] adj smejoč se; vesel. ridiscuvierte [ridiskuvi'εrte] adj ponovno odkritje?? stant che l’element in comun a dutis chestis esperiencis al jere la discuvierte o la ~ – de Bretagne ae Corsiche, de Frisie ae Sardegne (SiF 03/3, 115). ridistribuî [ridistribu'i:] tr ponovno razdeliti; il model al proviôt a ~ ancje la dotazion di Ricercjadôrs (SiF 02/1, 209). ridistribuzion [ridistributsi'on] f ponovna razdelitev, prerazdelitev; incressite dai organics par Clementi, ~ dal personâl par Livon (SiF 02/1, 209); a nivel mondiâl e je in cors une ~ strategjiche des funzions e dai rodui dai diviers sistems teritoriâi. (Pa 05/12). ridividi [ridi'vidi] tr ponovno razdeliti; ~si refl ponovno se deliti, razdeliti. Ridolf [ri'dolf] os.i m Rudolf m. ridon [ri'don] m smeh m. ridonâ [rido'na:] it → ridononâ. ridonade [rido'nade] f veliki smeh. ridononâ [ridono'na:] it izbruhniti v smeh, režati se na vso moč. ridot [ri'dot] p od ridusi ; ~ m 1. zbirališče n, zborno mesto 2. klub m, združenje n, društvo n. ridreç [ri'dret∫] m (redko) ravnotežje n. ridrepis [ri'drεpis] m → ledrepis. ridric [ri'drik] m → lidric. ridrîs [ri'dri:s] f → lidrîs. ridropic [ri'dr‫כ‬pik], -iche adj MED vodeničen; ~m riduce [ri'dut∫e] f smehljaj m; → riduçade. riduçâ [ridu't∫a:] it smehljati se. riduçade [ridi't∫ade] f smehljaj m; Ailîs no rive a stratignî une ~. (ShW). ridude [ri'dude] f → ridade. riduès [ridu'εs] v: a ~ di tik ob. ridulint [ridu'lint] adj (neobič.) (t. FIG) smejoč se; vesel; → ridint. ridusi [ri'duzi] (ridûs - p ridot/ ridusût) tr nazaj peljati; zmanjšati, znižati, zreducirati; invezit di ~ lis spesis inutilis (Pa). ridusibil [ridu'zibil] adj ki se lahko zmanjša, zniža. riduzion [ridutsi'on] f znižanje n, skrčenje n, redukcija f. riduzionâl [ridutsio'na:l] adj BIOL division ~ redukcijska delitev. riduzionistic [ridutsio'nistik], -iche adj redukcionističen; La sô vision riduzionistiche e semplificadore di Aquilee, dulà che no ’nd è nissun spazi par une individualitât furlane (Pa 05/07). rie ['rie] f 1. črta f, linija f; in ~ drete vodoravno; lis riis prehod za pešce (zebra) 2. ravnilo n 3. preča f 4. vrsta f, red m; in ~ v vrsti; di prime ~ prve vrste; meti in ~ koga pripraviti k pokorščini; che tu rivis a meti in ~ i piçui e i debui (glesie); une ~ di vrsto, mnogo; o restarês lì par une ~ di agns (Bibl-Baruc); O vin fat une ~ di domandis che (friuli.qnet.it) 5. proga f, trak m 6. vrstica f; I tescj a àn di jessi inedits, datiloscripts, luncs no di mancul di 70 cartelis cun 30 riis (Codroip, Avis); lei une ~ di vanzeli brati eno vrstico; lei jenfri lis riis brati med vrsticami; Robis che e si po capilis leint jenfri lis riis (Pa). riecuilibrâ [riekuili'bra:] tr ponovno uravnovesiti; Par fâ chest e sta riecuilibrant lis sôs produzions vicinantlis ai gnûfs marcjâts dal Est Europe (La 05/12). riecuilibrament [riekuilibra'ment] m ponovno uravnovešenje n; doprâ eventualmentri chest model par distribuî chê part di risorsis (cuote di riecuilibri) che e varès di permeti un ~ dal Sisteme Universitari. (SiF 02/1, 209). riecuilibri [riekuilibra'ment] m ponovno uravnovešenje n; izenačitev f; proponi al MURST un cost teoric par ogni Ateneu di doprâ pe determinazion dai criteriis di ~. (SiF 02/1, 209). riedizion [rieditsi'on] f ponatis m, ponovna izdaja n; A presentâ te cuvierte cheste ~ de cuintristorie al è un dai plui grancj nons de piture e de senografìe filmistiche europeane (JM); E cetancj di lôr si insumiin za la ~ dal model politic (Pa 02). rielaborâ [rielabo'ra:] tr na novo predelati. rielaborazion [rielaboratsi'on] f predelava f; prireditev f; Ancje in Friûl, te ete romantiche, si è svilupade la passion pes rielaborazions cultis dal cjant popolâr. (Pa 05/06); come une savint operazion leterarie che e rive fin ae ~ (La 06/3). rientrâ [rien'tra:] it vstopiti spet, vstopati nazaj. rientrade [rien'trade] f ponovni vstop. rientrance [rien'trant∫e] f vdolbina f, poglobitev f; In cualchi câs te part devant dal fogolâr e vignive rigjavade une ~ ad arc (Scf). rientri [ri'entri] m vrnitev f, vračanje n; Po daspò il ~ tai spoliatoios, passant sot la tribune centrâl. (La 05/7). riessi [ri'esi] it 1. uspeti, imeti uspeh, imeti dober/ srečen konec 2. ven priti. riessude [rie'sude] f uspeh m, dober izhod m, dober izid m; Pe biele ~ de fieste si è indalegrât il president de Union (La 06/5). rieste [ri'este] f 1. venec m (čebule); pletenica f; une ~ di cevole venec čebule 2. skupina f, kup f; tant di costituî une ~ di infinidis sfumaduris viers il passaç al dialet venit. (La 05/11); Di alì e je jessude une ~ ricje di tescj (La 07/04); dulà che la Ladinie dolomitane e jere cjapade dentri, e une biele ~ di enciclopediis e dizionaris (La 07/04); a riestis na kupe, v izobilju 3. drobec konoplje 4. res(in)a (klasa). Riete ['??] f zgodovinska vas pod Mont Spiz-om; alle undici di notte dell’11 gennaio 1771, distrusse tre villaggi ( Riete, Fusina e Marin ) (Scf). rievocazion [rievokatsi'on] f spominsko slavje; E ai fruts i semeavin flabis dutis chês rievocazions. (PauluzzoN). rif ['rif] v: o di ~ o di raf na tak ali drugačen način; ducj a traficavin; o di ~ o di raf inte sachete al jere simpri un franc, ma tornâts i 'merecans cjase sô la cucagne e je finide (bassafriulana). rifâ [ri'fa:] tr in refl → rafâ. rifat [ri'fat] adj v: pedoli ~ novopečeni bogataš. rife ['rife] f nasprotni udarec m, maščevanje n; rivalstvo n, spor m; La ~ e fo vierte cun Gjesù (Bibl-Az); perpetue, pericolose ~ cul podè (Mar). riferî [rife'ri:], p riferît/ rifiert tr 1. poročati, pripovedovati, navesti; Dut câs par cumò nancje Tondo al à clarît chest pont, limitantsi a ~ lis sigurazions vudis de dirigjence (O); a mi mi è stât riferît, no mi ricuardi di cui (Pa) meni je bilo rečeno; 2. pripisovati; ~ it sklicevati, nanašati (se), voditi k; Si vûl ~ju simpri al Islam; ma dispès ce che a àn in comun e je dome la religjon musulmane (Pa); ~ refl 1. nanašati se na, sklicevati se na, dotiči se, odnositi se na; autonomie de scuele furlane no à di ~si dome ai oraris e ai lunaris (Pa); Ma mi riferìs, par chel che al rivuarde la cjarte stampade, al setemanâl "La vita Cattolica" (Pa) 2. (bolezen) širiti se; un gran rafredôr che al si riferive ancje tes orelis; il dolôr mi riferìs fin te schene. (F). riferibil [rife'ribil] adj nanašajoč se??. riferiment [riferi'ment] m 1. poročanje n, poročilo n, pripoved m; E lis acusis a saressin provadis di dâts, listis e riferiments vûts diretementri dal ministeri de sanitât.(O) 2. referenca f, navedba f, nanašanje n, sklicevanje n; schirie di programs che a son deventâts un pont di ~ par dute la "sene musicâl" (O); fâ ~ al sklicevati se na; si clame "Cronache Africane") al fâs ~ a chel che un dai personaçs principâi de storie al considere il non vêr (Pa) 3. odnos m, povezava f; ; leade fin de fonde a une civiltât contadine e siore di riferiments propit a chel mont. (CIRF); massime in ~ ai ordenaments juridics (Pa) v odnosu na/ do..; ~ di timp, di lûc povezavo s časom, prostorom; In doi dîs e veve pierdût ogni ~ di timp, di lûc (Pa 05/12) 4. osnovna referenca f; nol à lis carataristichis di progjetazion che a coventin a di un Consorzi che al vûl deventâ une istituzion di ~ regjonâl.(O); Il probleme de standardizazion lessicâl: che al sta inte mancjance di imprescj di ~ (dizionaris).(Pa) osnovnega pripomočka (na katerega se lahko sklicuje). rifierte [ri'fiεrte] f poročilo n, obvestilo n, pripoved m, izjava f; Alore scomençant la sô ~, tâl fevelà da la alte sô cjadree. (F). rifilâ [rifi'la:] tr → rafilâ. rifin [ri'fin] m (redko) odmor m, premor m, počitek m, mir m. rifinî [rifi'ni:] tr dovršiti, dokončati, popolniti; perfekcionirati; jo in lôr e tu in me, par che a sedin rifinîts te unitât (Bibl-Zn). rifinidure [rifini'dure] f dodelava f, dodelovanje n; obšiv m; Lavorazions centrâls e di ~. (CoTar). rifiniment [rifini'ment] m popolnost f, dovršenost f; Jo la vite eterne le aceti come un completament, un coronament, un ~ di cheste. (BelFa). rifinît [rifi'ni:t], -ide adj dovršen, popoln; I sants a son i nestris campions di umanitât, i nestris oms “rifinîts” o rivâts a la perfezion (BelR). rifinitece [rifini'tet∫e] m popolnost f, dovršenost f; rifinizion [rifinitsi'on] m TEKSTIL dodelava f. riflès [ri'flεs] m 1. razmislek m, misel m, preudarjanje n; fâ ~ sun razmišljati o; fâ ~ che upoštevati, da; in ~ che upoštevajoč (dejstva) 2. odsev m, odboj m, refleks m; Che al à vût un ~ ancje in te religjon. (BelR). riflessîf [rifle'si:f], -ve adj 1. preudaren 2. GRAM povraten, refleksiven. riflession [riflesi'on] f 1. razmišljanje n, raz-, premislek m 2. odsevanje n, odboj m. rifleti [ri'flεti] (riflet) tr + it 1. premišljati, razmišljati; Ma ancje par fâ ~ i citadins in gjenar (Pa) 2. odsevati, odbijati (se); ~si refl odsevati se, odbijati se. riflùs [ri'flus] m oseka f; flus e ~ bibavica f; flus e ~, tanche tal mâr! ??. rifondâ [rifon'da:] tr GRAD rimpellare. rifondadôr [rifonda'do:r] m ?? O spietìn duncje la cuintririforme. Augûrs ai riformadôrs, ai riformiscj e ai rifondadôrs! (Pa 04/06). rifondazion [rifondatsi'on] f refundacija f; nadomeščanje, nadomesnto, ponovno vzpostavljenje, tvorjenje; Si trate invecit di un studi necessari di peraulis "gnovis" par mieç di une ~ e di une "re- invenzion" des lenghis (Pa); Par vie dal sbarament dal 5% no saran rapresentâts in Consei ~ Comuniste (O). rifondi [ri'fondi] (rifont [ri'f‫כ‬nt], rifondis, rifont [ri'f‫כ‬nt]) tr 1. povrniti, poplačati, izplačati, odškodovati 2. preliti, ponovno taliti. riformâ [rifor'ma:] tr 1. prenoviti, preosnovati, popraviti, reformirati 2. VOJ odpustiti (vojake). riformadôr [riforma'do:r], -ore adj reformski; ~ m reformator m; Che anzit, si viôt a sirucâ; la volontât riformadore che si sfante (Pa 04/03). riformatori [riforma't‫כ‬ri] adj poboljševalnica f; prevzgojni dom; a cjatât un puest di educadôr intune sorte di ~ (Pa). riformazion [riformatsi'on] f vnovično oblikovanje. riforme [ri'forme] f 1. reforma f, preosnova f, izboljšava f 2. VOJ odpust m (za vojsko nesposobnih). riformisim [rifor'mizim] m reformizem m. riformist [rifor'mist] m reformist m; ~ adj reformističen. riformistic [rifor'mistik], -iche adj reformističen; Se cualchi concession a vignive fate al popui no ubidive a programs riformistics destinâts a la elevazion de int plui puare (Natisone/furlanis). riforniment [riforni'ment] m preskrba f, oskrba f; ~ di vivars e munizions oskrba z živežem in strelivom; Lis azions a jerin improvisis e a vevin soredut che di taiâ il ~ di vivars e munizions e di sflancâ l'aversari. (Natisone/furlanis). rifrazion [rifratsi'on] f FIZ refrakcija f, lom m; rifredôr [rifre'do:r] m → disfredôr. rifrescjâ [rifres'qa:] tr, it, refl → rinfrescjâ. rifrêt [ri'fre:t] m → rafrêt. rifudâ [rifu'da:] tr → refudâ. rifudum [ri'fudum] m → refudum. rifuès [rifu'es] m → riviesse. rifuessâ [rifue'sa:] tr → riviessâ. rifugjâsi [rifu'ăa:si] refl zateči, zatekati se k čemu. rifugjât [rifu'ăa:t] m begunec m, pribežnik m, ubežnik m; ~ politic politični pribežnik; si zovarà dal jutori finanziari dal Ministeri dai internis pal prin acet e l'inseriment dai rifugjâts politics (O); ~ adj prebegel, ki je (z)bežal. rifusion [rifuzi'on] f pretopitev f; odškodnina f. rifût [ri'fu:t] m → refût. rigadin [riga'din] m TEKSTIL progasto platno; Al jere un biel vistît di ~, e un che nol si intindeve (Sg). rigatîr [riga'ti:r] m starinar m. righete [ri'gεte] f TEH železen trak m. righin [ri'gin] m 1. vrvca f 2. ?? rigjâf [ri'ăa:f] m dobiček m; o otignìn 885,45. ~ net. Cui varessial crodût! (Pa 04/02); Il ~ de vendite dal catalic al sarà dât (friulinelmondo). rigjavâ [riăa'va:] tr dobiti, pridobiti, zaslužiti; Denant dai grancj vantaçs economics che si saressin podûts ~, sore il dut par chel che si inten l’acaparament des risorsis petrolifaris (Pa 03/11); Mi plasarès dome ~, dal patrimoni de vite… un lusôr par capî miei i fats dal nestri vivi. (Bel). rigjavabil [riăa'vabil] adj pridobljiv, ki se da dobiti, zaslužit. rigjenerâ [riăene'ra:] tr oživiti; obnoviti, obnavljati; regenerirati; ~si refl regenerirati se. rigjenerazion [riăeneratsi'on] f obnovitev f, obnavljanje n; regeneracija f; produzion di emulsions di bitum derivant di vueli di clap, ~ di vuelis minerâi esaurits o brusâts (CoUd). rigjiditât [riăidi'ta:t] f togost f; ostrost f; neelastičnost f; ma ancje par vie des diferencis di ~ jenfri malte, zone di contat e modon (SiF 03/3). rigjirâ [riăi'ra:] tr ponovno obrniti, obračati; FIG okoli prinesti. rigjiradôr [riăira'do:r] m ki okoli prenaša. rigjit [ri'ăit], -ide adj trd; tog; oster; Ma il libri, tradint un masse ~ percors autobiografic (CoUd). rignuviment [riñuvi'ment] f obnovitev f, obnova f; Al centri des agjitazions a son lis tratativis pal ~ dal contrat di lavôr (O); Cun chestis nominis la Filologjiche e à volût dâ un segnâl fuart di ~ (O) znamenje obnove; il Friûl al fo batût di une onde di sperance di ~. (Pa 06/2). rignuvî [riñu'vi:] tr 1. obnoviti; podaljšati (pogodbo) 2. zamenjati, menjati (se); Cun Cjanive e Cividât a ~ i lôr conseis a saran i comuns di Travês, Montreâl, Barcis e Claut. (O). rignuvît [riñu'vi:t], -ide adj obnovljen. rigôr [ri'go:r] m strogost f; togost f, ostrost f; Il ~ de manifestazion culturâl al è sigurât dal Institût venit di siencis (Pa); jo e mês sûrs Flora e Mariuccia si cjantave tal coro de glesie e al jere di ~ Stille Nacht. (sf). rigorôs [rigo'ro:s], -ose adj strog, oster, togoten, rigorozen; neugoden (vreme); E cheste maniere no je l’ateisim, nancje l’ateisim ~ e estrem di Marè. (Pa 02); e à di sei favoride cuntune dissipline rigorose dal acès, dal svilup (Pa 02). Rigulât [rigu'la:t] kr.i m Rigolato (Ud); Rino P. al è tornât in Cjargne dal 1998, a ~ (Pa 02). riiscrizion [riiskritsi'on] f ponovni vpis, ponovno vpisovanje. rilanç [ri'lant∫] m ponovno lansiranje; proponude dal Comitât pal ~ e la autonomie, di D'Aronco (La 07/04). rilassâ [rila'sa:] tr 1. iz-, od-, po-pustiti, odstaviti 2. izdati, izstaviti (potrdilo); ~ un patentin izdati dovolilnico; e ven atestade di un patentin di pueste, rilassât dopo vê superât une prove scrite e orâl. (Cisilino, treball) 3. FIG relaksirati; ~si refl relaksirati se; però mi soi rilassât, o vevi propite bisugne si une pause (pinsirs.blogspot.com). rilassament [rilasa'ment] m popuščanje n, sproščanje n, relaksiranje n; 10 minûts di musiche par ~ (SiF 03/4). rileâ [rile'a:] tr 1. spet zvezati 2. TISK vezati (knjigo); Chescj libris dispès a vignivin rileâts in maniere artistiche e furnîts di une fibie lavorade di fin. (La 05/6). rilêf [ri'le:f] m 1. relief m, pridvig m, površina f 2. učenec m. rilevâ [rile'va:] tr 1. učiti, vzgojiti, gojiti (rastline), krotiti (živali) 2. prevzeti, zamenjati (nekoga). rilevance [rile'vant∫e] f pomembnost f, važnost f, bistvenost f, relevanca f. rilutant [rilu'tant] adj nerad, ki se upira; e clamâ come testemoni ~ il vescul Nogara par salvâ il so onôr e chel dai predis (BelAlci). rimâ [ri'ma:] (manj obič. rumâ) it riti; a ju sdrume jù te Bût e in forme di purcit al torne in sù a ~. (Percude). rimâ [ri'ma:] tr kovati verze, spesniti; ~ it pesniti, kovati verze, rimati. rimandâ [riman'da:] tr (neobič.) nazaj poslati, vrniti, vračati; al è il câs di ~ i lis partencis dai Shuttle (SiF). rimandel [riman'del??] m → ramondin. rimarc [ri'mark] m 1. opazka f, opomba f, kritika f; o scugni fâ un piçul ~ al autôr de Toponomastiche 2. di ~ omembe vreden, vredno omeniti; Plui di 100 colaboradôrs cun voris diferentis, 3 dipendents, une cualitât e une professionalitât di ~ ricognossude sedi a nivel statâl che internazionâl (O); O vin vût inmò cualchi altri patriarcje di ~, Marquart, par esempli. (La 07/04). rimarcâ [rimar'ka:] tr opaziti, opomniti, pristaviti; Podopo, bisugne ~ che i Romans a vevin incressût une civiltât (bassafriulana); Si son inmò rimarcadis plusôrs ocasions di colaborazion tra Mittelfest, Universitât e students (La 07/04). rimarche [ri'marke] f (neobič.) pripomba f, opazka f, predlog m. rimarchevul [rimar'kevul] adj opazen, znamenit, pomemben, opombe vreden; Ma e je avonde ancje cussì, us garantìs, e recitade in maniere rimarchevule. (ShW). rimât [ri'ma:t], -ade adj v pravilnih presledkih; rimano. rimbalsâ [rimbal'sa:] it odbiti, odbijati se; A mi plâs niçulami tal cîl e colâ su la Europe e ancjemò rimbalsant come une bale slungjâ une man sore il Cremlin par robai un cop smicjant il Kaiser. (bakan). rimbombâ [rimbom'ba:] (t. ribombâ) it odmevati; bobneti; A rimbombe il tambûr e il pifar bielzà (Eg). rimbombant [rimbom'bant] adj doneč, odmevajoč; il ~ davoi dal tabaiament dai clients, dal tarmenament di cjadreis paradis di bande, dal talpetament dai zocui denantdaûr jenfri dai taulins (Mar). rimbombament [rimbomba'ment] (t. ribombament) m odmev m; bobnenje n; A chel ~ e je usade, tanche a la penombre, se cussì a covente: parvìe dal soreli che al insist su la façade dal cjasâl. (Mar). rimbomp [rim'bomp] m odmev m, bobnjenje n; O il ~ dal taramot o il cidin dal dopotaramot? (Mucci). rimborsâ [rimbor'sa:] tr povrniti, poplačati. rimborsament [rimborsa'ment] m (po)vračilo n, povrnitev f (stroškov), plačilo n. rimboscâ [rimbos'ka:] tr pogozdovati rimboscament [rimboska'ment] m pogozdovanje n. rime ['rime] f 1. LIT rima f, stik m; ritem m, kadenca f; in ~ v rimah; E ven fûr une lenghe sclete, musicâl, massime intai passaçs in ~ (Pa); scrivi in ~ pisati v rimah; 2. rimis verzi; Il destin alore al parone lis sôs rimis (Pa) 3. FIG stâ in ~ biti na mestu, izvajati svojo dolžnost. rimedeâ [rimede'a:] tr 1. ozdraviti 2. posredovati; ~si refl popraviti se, poboljšati se. rimedeabil [rimede'abil] adj ozdravljiv. rimeditazion [rimeditatsi'on] f ponovno razmišljanje; diliberantsi da une soference, da une ~, no rivant a slargjâsi se no par spazis di un marilamp di pocjis riis scletis (La 03/03). rimembrance [rimem'brant∫e] f spomin m; une ~ ancje a non di Zuan Barillari (La 07/01). rimertâ [rimer'ta:] tr poplačati, odškodovati; par ~us di dut ce che o vês fat par me da bi vas nagradil za vse, kar ste za mene naredili. rimès [ri'mεs] m 1. ostružki mpl; i grafits che il timp i à lassât parsore, lis olmis picadis dai fîs di fruts, i ~ scaghets di Madalene, i cerclis lassâts dal vin che si confondin cun altris maglis (Mar) 2. intarzija f, leseni mozaik m. rimessâ [rime'sa:] tr 1. obložiti, opažiti, oplatiti 2. vložiti, vplesti 3. (po)obleči, pokriti. rimessâr [rime'sa:r] m 1. oplatica f, opaž m 2. umetelni mizar m. rimesse [ri'mεse] f 1. AVTO garaža f, klonica f, remiza f; Par partignince si intint la ~ o il puest machine cuviert o scuviert (CoUd) 2. pošiljka (denarja) 3. ŠP stranski avt. rimet [ri'met] E1, E3 prez od rimeti. rimeti [ri'mεti] (rimet) tr 1. nazaj (spet) postaviti, vračati, vzpostaviti, u-, z-ravnati, urediti; nazaj poslati 2. (denar, blago) izročiti 3. (kazen, dolg) razveljaviti, (krivdo, greh) oprostiti, odpustiti; 4. izgubiti (življenje); Jo o rimet ancje la mê vite pes pioris (glesie); ~si refl opomoči se, okrevati rimiedeâ [rimiede'a:] tr → rimedeâ. rimiedi [rimi'εdi] m (t. FIG) zdravilo n, sredstvo n, pomoč f. rimirâ [rimi'ra:] tr ogledovati, občudovati; si puedin ~ i cartons che al veve realizât .. par preparâ i frescs de glesie (Pa 03/12); Ma cui no sai passial a ~lis incjantât? (Pa 06/1); in Cjargne a mertin rimirâts altris doi tesaurs artistics (Pa 04/05). rimit [ri'mit] adj (kraj) osamljen, samoten, odmaknen, za krajem; o cognossìn il non dal plui ~ flum de Afriche (CoPalmanova); a son i conts che a vegnin fûr di un cjanton ~, e intiziin (PauluzzoN); ~ m → eremit. rimitûr [rimi'tu:r] (t. rumitûr) m (gor.) hrum m, hrušč m, hrup m. rimodernâ [rimoder'na:] adj modernizirati; Lu vês rimodernât. (PauluzzoN). ??rimolâ [rimo'la:] (buiat) imparade dai familiârs o dai paisans, come che a provin la presince di peraulis popolârs, come “faule”, “forpeade”, “specotìns”, “al rimole” o “magat”. (Pa 05/06). rimondâ [rimon'da:] tr, refl → ramondâ. rimondel [rimon'del] m → ramondin. rimontâ [rimon'ta:] tr 1. postaviti (spet) na noge, spraviti v red, povrniti moči; ~ il stomi pozdraviti želodec 2. (čevlje) poddelati; ~ it gor/ nazaj iti; ~si refl priti k moči, okrepiti se. rimonte [ri'monte] f 1. remonta f 2. podšiv m. rimorcjo [ri'm‫כ‬rqo] m (it.) AVTO prikolica f; Ancje i camions cul ~ a filavin une vore di plui (Sg). rimorcjadôr [rimorqa'do:r] m vlačilec m; vlečno letalo. rimostrance [rimos'trant∫e] f očitek m; ugovor m, protest m; No servìrin a nuie lis rimostrancis di Cavedalis fatis di persone al cuartîr generâl (GP). rimot [ri'mot] adj (časovno) oddaljen, pretekel. rimovi [ri'movi] (rimôf) tr odmakniti, odstraniti; oddaljiti. rimozion [rimotsi'on] f odstranitev f; odstavljanje n; e a domandâi uficialmentri al ministri Moratti la ~ di Bruno F. (Pa 02/10-11); al cjape in considerazion la ~ dal carboni e dal azôt. (SiF 03/4, 73-84). rimpatriâ [rimpatri'a:] tr → ripatriâ. rimpet [rim'pet] prep v: a ~, di ~ di nasproti; par viodi se a son altris locâi di ~ di vie Manin (Uniud); il dram dal om in ~ di une esistence che nol capìs il sens (Pa). rimpin [rim'pin] (t. rampin) m 1. kavelj m, kluka f 2. FIG pretveza f, izgovor m; I dotôrs de leç e i fariseos lu tignivin di voli par viodi se al vuarive in dì di sabide, par cjatâ fûr un ~ cuintri di lui. (Bibl-Lc) Pismouki in farizeji so Jezusa opazovali, ali bo ozdravljal v soboto, da bi našli kaj, zaradi česar bi ga lahko tožili. rimpinâ [rimpi'na:] tr doseči; splezati; Se lui nol vignive indenant cuntun presi masse alt, salacor a rivave a ~lu. (Sg); ~si refl plezati, povzpeti se, vzpe(nja)ti se; E cuant ca tu ti rampinavis sù sui mie troncs par rivà a cjoli li moris. (sf); Chescj frutins a àn tacât a rimpinâsi parsore cence che lis maris ur disessin nuie. (christianromanini 07/04). rimpinade [rimpi'nade] f plezanje n, vzpon m; ~ sportive športno plezanje; Cun di plui si puedin fâ il svol libar in parecleve, la ~ e la pescje sportive (Provincia). rimpinît [rimpi'ni:t], -ide adj 1. (za)krivljen, upognjen 2. strm; utrgan. rimplaçâ [rimpla't∫a:] tr nadomestiti; tradizions preciosis che no puedin jessi rimplaçadis. (Pa 06/1). rimplaçât [rimpla't∫a:t], -ade adj nadomeščen; Isal proponibil, par lui, di tornâ a meti in vore la toponomastiche furlane rimplaçade di chê taliane? (Pa 02). rimplant [rim'plant] m objokovanje n; vê rimplants ?? âstu rimplants? (PauluzzoN). rimplatâ [rimpla'ta:] tr skriti. rimproverâ [rimprove'ra:] tr grajati, ošteti; al è clâr che tu puedis cjatâti simpri cul cûl par tiere parceche tu varâs simpri alc ce ~ti. (BelR). rimuardi [rimu'ardi] (rimuart) tr gristi (vest), mučiti (spomin). rimuars [rimu'ars] m očitek m; No stâ a lassâmi murî cuntun ~! (Cadorini/furlan); ~ di cussience očitanje vesti, kes. rimunerâ [rimune'ra:] tr nagraditi, poplačati, povrniti. rimunerazion [rimuneratsi'on] f nagrada f, odškodnina f, povračilo n; La ~ dal lavôr e rive adore di garantîur un nivel di vite dignitôs ai lavoradôrs e a lis lôr fameis (Pa/Buteghe). ??rimurzinâ [rimurdži'na:] (it.) rimurginare; El nestri tignì il ciâf jù di front a Rome e duc’, el nestri mugugnà senze fasi sintì, el rimurginà senze disturbà nisùn no puèdin jessi un invît a ciapàsi zùc di nô. (ALF) Rinalt [ri'nalt] os.i m Rajnhold m, Ronald m; al jere bielzà rivât adore di nomenâ so vicjari il fradi ~. (JM). rinassimentâl [rinasimen'ta:l] adj ARS renesančen; Il Friûl in etât ~. (Natisone/furlanis); al diseve che e je une citât dure, triste, no ~ ma gotiche (Pa 05/07). rinassince [rina'sint∫e] f 1. preporod m, prerod m; prenova f, razcvet m; pre Josef Marchet, soremestri de ~ furlane, daspò dai savoltaments de seconde vuere mondiâl (Pa 02) 2. ARS renesanca f; Ve che alore lis protestis vie pe ~ par tornâ a implantâ il Renc de citât, la samblee gjenerâl de int di Udin (Ac). rinassite [rina'site] f prerod m; prenova f, razcvet f; ~ economiche gospodarski prerod; contribuî al progrès civîl, sociâl e ae ~ economiche dal Friûl (CIRF). rinc ['rink] m sklep m, člen m pri verigi; meti il ~ tal nâs natakniti (živini) obroček skozi nos; che a metarin a Manassè il ~ tal nâs (Bibl-Cron). rincj ['rinq] m → rinc; rincjâ [rin'qa:] tr AGR (rilec živine) obroček natakniti (živini). rincje ['rinqe] f 1. železni obroček, kovinski prstan 2. poročni prstan; zvestoba f rincjele [rin'qεle??] f 1. prstanček m, obroček m 2. obroček zaponke. rincjin [rin'qin] m uhan m; e po i veve imprestât ancje un biel pâr di rincjins di picjà jù des orelis (MazzonIol). rincjinâ [rinqi'na:] tr natakniti obroček. rincjinât [rinqi'na:t], -ade adj okrašen s prstani, uhani; Chês femenatis a preferissin il tip palestrât, abronzât, ~, cun doi telefonins Nokia (Ta). rincoionît [rinkoio'ni:t], -ide adj poneumljen, neumen; O sêstu tant ~ daûr chê frute che tu fasis come il gjâl di mont in amôr? (Tolazzi). rincone [rin'kone] f → roncone. rincressi [rin'kresi] (t. ricressi) it (neobič.) ne ugajati, žal biti. rinculâ [rinku'la:] it → riculâ. rincurâ [rinku'ra:] tr skrbno nabrati. rincuradôr [rinkura'do:r] m zbiralec m, nabiralec m; In struc, il professôr Pietro Bonini, ~ di tradizions furlanis, al note (Pa 03/4). rincurât [rinku'ra:t], -ade adj zbran, skrbno nabran; che al à fat sidiâ il dut tal presenzialisim e tal spetacul rincurâts dai mieçs di comunicazion (LA 08/1). rindi ['rindi] (rint, rindis, rint) tr 1. vrniti; predati; ~ cont obrazložiti; là che al sclarive la sô posizion politiche e par ~ cont de sô «vore di patriot» (Pa); Ducj si rindin cont che se doi a scambiin bêçs, cui che al da al piert (SiF 02/2) 2. donašati, dajati; i azions a rindin 15% delnice prinašajo 15% 3. izražati, izraziti; opisati; che fasin dome il non dai utents che rindin ben e che samein personis (Vichi) 4. narediti, napraviti; Par ~ efietîf l'esercizi de facoltât stabilide dal come 1, lis Aministrazions publichis a proviodin (Uniud); a tacâ de iniziative comune par ~ necessari il consens des Regjons stessis (Onde); ~si refl predati se, vdati se; mai ~si nikoli se ne predati; ~si cont zavedati se; Par ~si cont de sô art, bastarà lâ a viodi i altârs che al à realizât (scritorsfurlans). rindiment [rindi'ment] m učinek m, uspešnost f; donos m; Come parametris di riferiment pe valutazion dal livel di aprossimazion o vin sielzût il ~ di rimozion dai solits totâi (SiF 03/4, 73-84); duncje par valutâ i rindiments possibii di un inviestiment mirât al potenziament de ricetivitât. (Pa 03/11). rindite ['rindite] f → rendite. rineâ [rine'a:] tr zatajiti, odpasti; izdati (nekoga); la glesie, fate di omps, e cîr in ogni sisteme di ~ la sô umanitât (BelFin). rineât [rine'a:t], -ade adj odpadel; ~ m odpadnik m. rinfaçâ [rinfa't∫a:] tr komu kaj očitati; lis promessis di sûrs, lis oris spindudis insiemit tant da ~ al timp dal pas svelt di volênus dividi. (ShW). rinfrancjâ [rinfran'qa:] tr in refl opogumiti, ohrabriti, okrepiti; A cheste gnove mi semeave rinfrancjât. (BrLi). rinfresc [rin'fresk] m hladilna, osvežilna pijača, krepilo n. rinfrescjâ [rinfres'qa:] (t. rafrescjâ) tr osvežiti, ohladiti, dati na hladno (jed); obnoviti (umetnino); okrepčati; ~ la anime e la ment cu la meditazion e la leture (glesie); ~ la memorie osvežiti spomin; o vignìn ogni an preant daûr des nestris crôs, par ~ la memorie di tancj secui passâts (La/tradizions); ~ it ohladiti se, osvežiti se; vuê al à rinfrescjât danes se je ohladilo; ~si refl ohladiti se, osvežiti se. rinfrescjade [rinfres'qade] (t. rafrescjade) f 1. ohlajenje n; che al plovès di dâ une buine ~ (MazzonIol) 2. (enkratno) čiščenje n 3. FIG osvežitev f; dâ une ~ osvežiti; Par buine part dai corsiscj si tratarà dome di dâ une ~ a cognossincis (CoUd). rinfrescjament [rinfresqa'ment] (t. rafrescjament) m 1. ohlajenje n, okrepčanje n, osvežitev f 2. odvajanje n, čistilo n. rinfuarcî [rinfuar't∫i:] (redko rinfuartî) tr okrepiti, ojačiti; Il svilup uman e la sigurece dal mont a puedin sei garantîts dome di une “Onu” rinfuarcide e democratizade. (Pa 03/8). rinfuarciment [rinfuart∫i'ment] m ojačenje n; lis sôs declarazions programatichis: la riforme des autonomiis locâls e chê dal ent regjonâl; il ~ dal disvilup (O). rinfuarç [rinfu'art∫] (rinfuarçs [rinfu'arts]) m okrepitev f; rinfuarçs VOJ okrepitve; che nol intindeve movisi fin che no rivavin i rinfuarçs dal generâl Ferrari (GP). rinfuartî [rinfuar'ti:] tr, refl → rinfuarcî. ring ['ring] m ŠP (boksarski) ring m; sul ~ v ringu; A àn vût dit, plui di un gjornalist, che sul ~ nol meteve mai dute la sô fuarce par pôre di fâi masse mâl al so aversari. (Carnera). ringhen-spîl [ringen'pi:l] → ringhispîl. ringhispîl [ringis'pi:l] (pl ringhispîi) m (gor.) vrtiljak m; ve li un ringhen-spîl (MazzonIol); → cavalarice. ringraciâ [ringratsi'a:] (t. ringraziâ) tr zahvaliti se; o ai di ~ pre Checo (glesie) moram se zahvaliti duhovniku Checu. ringraciament [ringratsia'ment] m zahvala f; zahvalnica f; preiere di ~ zahvalna molitev. ringraziâ [ringratsi'a:] → ringraciâ. ringraziament [ringratsia'ment] m → ringraciament. rinoceront [rinot∫e'ront] m ZOOL nosorog m (Rhinoceros). rinovâ [rino'va:] tr obnoviti, prenoviti; menjati (se); ~ la democrazie obnoviti demokracijo. rinovabil [rino'vabil] adj obnovljiv, prenovljiv; energjie ~ obnovjiva energija; fonts energjetichis rinovabils obnovljivi energetski viri; produzion di energjie che a vegnin di altris fonts che a son ancje rinovabilis (Pa); e fonts energjetichis rinovabils. (Pa 04/02). rinovament [rinova'ment] m obnovitev f, obnavljanje n, obnova f; e di divignî imprest organic pal svilup e pal ~ dai riui origjnaris de culture (CIRF). rinovazion [rinovatsi'on] f obnova f, prenova f. rinsaldâ [rinsal'da:] tr okrepiti, ojačati. rinsanâ [rinsa'na:] tr ozdraviti; Invezit tai agns Cincuante si è scomençât a viodi che diviersis plantis a rinsanavin di bessolis (SiF 03/4, 9); Grente al cjape sù tocs di scuarce di cjastinârs rinsanâts cressûts tes provinciis di Como e di Varese. (SiF 03/4, 9). rinsanament [rinsana'ment] m zdravljenje n; Prime discuvierte dal ~ dai cancars (SiF 03/4, 9). rinsavî [rinsa'vi:] it, tr spametovati (se); Lis ultimis che Diu al mande par fâ ~ une ete bastarde. (Bel). rinsaviment [rinsavi'ment] m spametovanje n; di bon custum invezit di tacâ cul risanament e cul ~ politic e culturâl. (Bel). rinselvâsi [rinsel'va:si] refl pogozditi se. rintanâsi [rinta'na:si] refl skrivati se. rintonâ [rinto'na:] tr, refl 1. ?? 2. okrepiti, opogumiti. rintop [rin'top] m novo srečanje. rintronâ [rintro'na:] it bobneti; O sint la puarte che si siare e che e rintrone su pes scjalis. (BrLi). rinuncie [ri'nunt∫ie] f → rinunzie. rinunziâ [rinuntsi'a:] tr odpovedati se, odreči se; ~ il tron odpovedati se prestolu. rinunzie [ri'nuntsie] f odpoved m, odrekanje n. rinviâ [rinvi'a:] tr 1. spet (nazaj) poslati 2. odgoditi; Il procès al è stât rinviât e si augurìn di cûr che la justizie e onorarà la veretât.(Pa 5/2000) 3. napotiti. rinvignî [rinvi'ñi:] it → rivignî. riobarbar [rio'barbar] m → reobarbar. riolite [rio'lite] f MIN, VULK riolit m, liparit m; un magme une vore viscôs, sicu dacite o ~ (stromboli). rion [ri'on] (t. reon) v: di ~ ?? ; vê ~ donašati dobro, biti koristen, izkazati se dobro, dobro služiti; → rionâ. rionâ [rio'na:] (t. reonâ) it donašati dobro, imeti dober donos, dati dobre prihodke, biti uporabno/ koristno, služiti dobro; Lis busis neris a podevin ~ par disbratâsi des scovacis, o ancje di cualchidun dai tiei amîs. (Pa); zontait tal sofrit rionait cun dôs sedons di acêt e misturait il dut cu la tale (Natisone/furlanis). rionzi [ri'ondži] (rionç, rionzis, rionç - p rionzût/ riont) tr 1. podaljšati (npr. kavo), razredčiti, zaliti (npr. juho) 2. povečati, zrasti; dodati 3. obnoviti, poživiti. rionzût [rion'džu:t], -ude adj podaljšan; razredčen. rionte [ri'onte] (redko reonte) f dodatek m; prirastek m; la presince dai filiots e compuarte, di fat, nome une ~ dal 25-30%. (SiF 03/3, 97). rioplano [rio'plano] m letalo n, avion m. riordinâ [riordi'na:] tr 1. preurediti, preurejati 2. ponovno naročati; ~si refl urediti se. riordinament [riordina'ment] m preureditev f, preoblikovanje n; ~ istituzionâl de Regjon e ricognossiment e devoluzion di funzions (Provincia). riorganizâ [riorgani'dza:] tr reorganizirati; ~si refl reorganizirati se; e je dome une trate in spiete di un gnûf disastri, trop che i covente a la aghe par ~si e tornâ a devastâ (Mar). riorganizazion [riorganidzatsi'on] f preureditev f, reorganizacija f; Lis ultimis riorganizazions.., a àn cressude la confusion, la burocratizazion (Pa 02/10-11). rip ['rip] m → ripade. ripâ [ri'pa:] it 1. brcati; teptati; ~ tr brcniti (žogo). ripade [ri'pade] (t. rip) f brca f, udarec z nogo. ripaiâ [ripai'a:] tr poplačati; Bon il gustâ lì dai alpins: il gno impegno al è stât un sclip ripaiât. (Furlanist). ripâr [ri'pa:r] m 1. bran m, nasip m, jez m, prepreka f; dulà che al sbateve intes venis dai timplis come la aghe di une montane jenfri i rapârs. (Daidussi); il paîs di lûc gjeografic al è deventât spazi ideâl: un ~. (Pa 03/8) 2. VOJ pregraditev f, zapora f. riparâ [ripa'ra:] tr (neobič.) 1. obvarovati, odpomoči; 2. preprečiti; prestreči riparabil [ripa'rabil] adj nadomesten, popravljiv; ogni plui piçule variazion di cheste teorie e creve l’ecuilibri e o tornìn a vê inconsistencies no riparabilis. (SiF 03/4, 133). riparadôr [ripara'do:r],- ore adj popravljalen; a esist ancje une congregazion dai missionaris dal Preziosissim Sanc di san Gaspar del Bufalo, par no fevelâ dai passioniscj e dai moviments riparadôrs (BelFa); ~ m popravljalec m; riparazion [riparatsi'on] f 1. poprava f, popravljanje n; 2. zadoščenje n. riparie [ri'parie] f trzaj v nogi. ripart [ri'part] m oddelek m; sekcija f; Un piçul ~ dal Museu al à stât dedicât ae lavorazion dai vencs (Pa). ripartî [ripar'ti:] tr (po)razdeliti. ripartizion [ripartitsi'on] f (po)razdelitev f; Tra i relatôrs, l'assessôr regjonâl ae culture Franzutti al à contestât l'OLF, soredut inte ~ dai fonts (Pa). ripàs [ri'pas] m 1. vrnitev f, vračanje n 2. ŠOL temeljita ponovitev; O stoi dant un ~ ‘es regulis de analisi logjiche. (BrLi). ripassâ [ripa'sa:] tr spet mimo iti; spet prebrati, ponoviti; Une domenie al puartà ancje un bussulotut di vernîs nere par ~ lis letaris discoloridis dai nons (Sg); I veve dit che e voleve ~ il todesc (BrLi). ripassade [ripa'sade] f pregled m, ponovitev f, ripatri [ri'patri] (t. rimpatri) m vrnitev v domovino, repatrizacija f. ripatriâ [ripatri'a:] (o ripatrii [ripa'trii]) tr vrniti v domovino; ~si refl vrniti se v domovino. ripatriament [ripatria'ment] m → ripatri. ripensament [ripensa'ment] m razmislek m, preudarek m, preudarjanje n; Ma e jere la uniche matetât che lu à compagnât fin tal ultim, cence ripensaments ne clopaments. (Bel); Passant parsore a dubis e ripensaments, prime di pentîmi. (BrLi). ripetent [ripe'tent] m ŠOL ponavljalec m; repetent m; Veramenti di Berto no sai tant, un di seconde, un ~, e Corrado po (Tolazzi). ripeti [ri'peti] (ripet) tr 1. ponoviti, ponavljati; ~ a pampagal ponavljati kot papagaj; No vin duncje di ~ a pampagal vie ce che lui al diseve (Ac) 2. nazaj zahtevati; ugovarjati. ripetibil [ripe'tibil] adj 1. ponovljiv 2. JUR izterljiv. ripetibilitât [ripetibili'ta:t] f 1. ponovljivost f 2. JUR izterljivost f. ripetidôr [ripeti'do:r] adj ponavljajoč; ~ m 1. ponavljalec m; in altris contescj nus fâs il damp di no jessi protagoniscj responsabii tal nestri timp ma dome ripetidôrs di altris schemis e di altris soluzions. (BelFa) 2. repetitor m, inštruktor m. ripetîr [ripe'ti:r] m ponovitev f; repriza f. ripetitîf [ripeti'ti:f], -ive adj repetitiven, ponavljajoč se; chescj malâts e ancje di Dostoevskij a son la ipergrafie e la tindince a jemplâ lis pagjinis za scritis cun disens complicâts e ripetitîfs (SiF 03/3, 31-49). ripetitivitât [ripetitivi'ta:t] f repetitivnost f; Vadè storiis che a permetin di scuvierzi, si ben inte semplicitât e ~ dal dûr vivi su lis monts (La 05/11). ripetizion [ripetitsi'on] f 1. ponavljanje n, ponovitev f; No si ten cont dai nons propiis, des ripetizions e des peraulis inte lenghe sbaliade. (SiF 02/2, 77-93) 2. ŠOL inštrukcije fpl; dâ ripetizions dati inštrukcije; O levi a dâ ripetizions ai fruts (BrLi). ripetût [ripe'tu:t], -ude adj številen, pogost, ponovljen. ripî [ri'pi:] tr → rapî. ripiâ [ripi'a:] (o ripii [ri'pii]) tr 1. spet začeti (pogovor); nadaljevati (pot) 2. spet dobiti, pridobiti, rešiti; Inaloris su chestis intenzions si è metude adun la storie straordenarie dal nestri continent, e cun lôr al podarà inmò ~ vivôr. (La 05/6); Tornìn duncje in Aquilee, a bevi la sô aghe secolâr, a scoltâ la sô lezion di vite, a ~ lis fuarcis pe tante strade che nus reste di fâ. (Pa 04/06); ~si refl okrepiti se, pozdraviti se; che intai mês daspò dal taramot a an judât il Friûl a ripiâsi. (O); ~ di opomoči se od; ripic [ri'pik] m maščevanje n, nagajanje n; O cjapi il ~ di in articul vignût fûr di resint su la riviste “Udine Teatro” (La 06/1). ripieç [ripi'et∫] (o ripieçs [ripi'ets]) m pretveza f, izgovor m. ripine [ri'pine] f → rapine. ripinôs [ripi'no:s], -ose adj → rapinôs. riplan [ri'plan] m 1. stopnični presledek m 2. ravna površina. riplantâ [riplan'ta:] tr AGR presaditi, ponovno zasaditi; e romans riplantâts, gjudeos e convertîts, cretês e arabos (Bibl-Az) in mi iz Rima, ki se zdaj mudimo tukaj. riplen [ri'plen] m 1. MUZ 2. mašilo n 3. KUL nadev m; polnjenje n; Tra chei altris dolçs carateristics a son i štrukji, cul stes ~ de gubane (cuf-ancun). ripoi [ri'poi] m 1. (pri mostu, oknu itd.) ograja f 2. FIG opora f, podpora f, zaščita f 3. oporna točka; Sicheduncje Cividât al jere deventât ~ gleseastic, politic (bassafriulana). ripopolâ [ripopo'la:] tr ponovno poseliti, poseljevati; une part de campagne furlane e scugnì sei ripopolade cun contadins vignûts dal Venit. (Storie); ~si refl ponovno se poseliti. ripopolament [ripopola'ment] m vnovična poselitev. ripôs [ri'po:s] m (neobič.) počitek m, odmor m; → polse. riposâ [ripo'za:] tr, it počivati; → polsâ. riprese [ri'preze] f 1. obnova f 2. VOJ ponovna osvojitev f 3. EKO ponovni razcvet m, obnova f, oživitev f, ukrepitev f; al fevele di fase di ralentament pe industrie dal Friûl V. J., ma al zonte ancje che lis previsions di ~ a permetin di evitâ alarmisims. (O) 4. ŠP kolo n; polčas m 5. TEAT ponovitev f 6. FILM, FOTO snemanje n, slikanje n, posnetek m; o ai imparât la tecniche de ~ inte sale di pose, cu la regolazion de lûs par mieç di tendis picjadis sul sufit e suntune parêt de sale. (Pa 3/2000); Rem S. al è lât a Mediis par domandâ la siore Del Fabbro M. sun chê esperience, su la fermade dai Agns 60 e su la ~ cun Antoni Beline. (Pa). ripresentât [riprezen'ta:t], -ade adj ponovno predstavljen, predložen. riprodusi [ripro'duzi] (o riprodûs [ripro'du:s]) tr zopet proizvesti, obnoviti; reproducirati, ponatisniti. riprodusibil [riprodu'zibil] adj reproduktibilen. riprodusibilitât [riproduzibili'ta:t] f reproduktibilnost f. riproduzion [riprodutsi'on] f reprodukcija f, obnova f; In ogni câs di dam, e sarà domandade pe Fototeche une ~ dai materiâi tal stât origjinâl (CoUd). riproponi [ripro'poni] tr ponovno predložiti, predlagati; Cundut che a sedin stâts confutâts in maniere slargjade e provât che a son inconsistents, si va dilunc a ~ju, forsit par pegrece inteletuâl o par prejudizi. (La 06/3). ripuart [ripu'art] m prenos m. ripuartâ [ripuar'ta:] tr 1. nazaj pri-nesti, od-nesti 2. poročati; Lis esperiencis emotivis ripuartadis plui dispès a son la pôre e la ansietât (SiF 03/3, 31-49); che o ripuartin juste cemût che lui lis à metudis jù, fale la nestre traduzion par furlan. (La 07/03); ~si refl sklicevati se (na). ripuartât [ripuar'ta:t], -ade adj nazaj prinešen. ripublicazion [ripublikatsi'on] f ponatis m; di imbastî, par cont de associazion “Amîs di Vençon”, la ~ da l’opare “L’innocenza de ciclopi” (Pa 06/2). ripudi [ri'pudi] (t. repudi) m odklonitev f; ločitev zakona; di finî il matrimoni cun cualchi forme di divorzi o di ~ de femine (Vichi). ripudiâ [ripudi'a:] (o ripudii [ripu'dii]) (t. repudiâ) tr zavrniti, zavreči, odkloniti; cuintri l'articul 11 che al dîs che la Italie e ripudie la vuere e cumuncue cuintri l'articul 78 che al proviôt (Pa 7/99); là che la classe dirizent e la borghesie a vevin ripudiât il furlan par doprâ il venit. (Pa 03/10). ripugnant [ripu'ñant] adj zoprn, gnusen, odvraten; Une vite cussì discutibil, maliant e ~, fluride e brusade tun lamp, no podeve no incuriosîmi. (Bel). riputazion [riputatsi'on] f → reputazion. rîs ['ri:s] m riž m (Oryza sativa); Di mangjâ, nus davin un sbrudiot di ~, vuardi e fasûi (Enrico); come che si bacile de netisie des mans, de juste bulidure dal ~ (La 07/03); ~ integrâl integralni riž; un ~ zrnce riža; i rîs no mi plasin riž mi ni všeč. risaltâ [rizal'ta:] it 1. odskočiti; odbijati se 2. v oči biti, napraviti učinek. Risan [ri'zan] kr.i f (Pavie) Risano; che la grande samblee dai sorestants, congregâts a ~ (Pa 05/04). risanâ [risa'na:] tr ponovno ozdraviti; pozdraviti; risanament [risana'ment] m sanacija f, saniranje n; palanchis dadis fûr plui par sierâ la bocje e contentâ cualchi client impuartant che par inviâ un procès di svilup e di ~. (Pa 04/03). risarciment [risart∫i'ment] m povračilo n, vrnitev f, odškodnina f; ma o crôt che no si difint l'onôr cul tribunâl e cun 50 milions di ~. (Pa 7/2000); ancje se l’“Ue”, in fat di risarciments, no à molât un biel nuie. (Pa 02). riscat [ris'kat] m odkup m, odrešenje n, osvoboditev f; odkupnina f; in difese dal popul furlan, pal so ~ economic (glesie). riscatâ [riska'ta:] tr odkupiti; rešiti. riscj ['risq] m → riscjo. riscjâ [ris'qa:] tr tvegati, riskirati; riscjaldâ [risqal'da:] tr se-, po-, raz-greti, ponovno pogreti; ~si refl pogreti se, zgreti se. riscjaldament [risqalda'ment] m gretje n, ogrevanje n; de tiere causionant une incressite fuarte de domande di petroli, cun problems plui grâfs di incuinament e di ~ de tiere. (Pa 04/07). riscjaldant [risqal'dant] adj ogrevalen. riscjaldazion [risqaldatsi'on] f → riscjalt. riscjalt [ris'qalt] m 1. (t. riscjaldazion) (raz)vnetje n 2. FIG strast m, navdušenje n. riscjel [ris'qel] m → ristiel. riscjelâ [risqe'la:] m → ristielâ. riscjelarie [risqela'rie] f BOT → ristielarie. riscjo ['risqo] (t. riscj, risi, riscli) m nevarnost f, tveganje n, riziko m; e cun chês nol jere nissun ~ (Sg); a ~ v nevarnosti; Ancje la lenghe mondiâl imperant, l’anglo-merecan, e je a ~ (noeles); cori ~ biti v nevarnosti; In mancjance di sieltis precisis viers cheste direzion il Friûl al côr il ~ di une gnove emigrazion inteletuâl (La); cul ~ z nevarnostjo; Cul ~ ancje di cjatasi a scûr (glesie); domandâ ~ zahtevati tveganje; Al è un lavôr che al domande ~ (glesie); meti a ~ tvegati, spraviti v nevarnost; ~ di rest preostalo tveganje; Tal câs contrari, se no si ves di rivâ mai a cheste condizion, si scugne acetâ une situazion di “~ di Rest” (Residual Risk Condition) (SiF 03/4, 47-59). riscjôs [ris'qo:s], -ose adj tvegan, nevaren; tvegav, drzen; al po sei ~ e devastant pal spirt furlan (Pa). riscle ['riskle] f 1. ?? 2. → rieste. riscli ['riskli] f → riscjo. riscôs [ris'ko:s], -ose adj skriven, tajen, skrit, temen; di ~ na skrivaj, tajno; o ancje lant a pîts di ~ ator dal lat. (CoTrasaghis). riscriture [riskri'ture] f ponovno napisanje n; la prioritât pal Friûl: la ~ dal statût di autonomie de Regjon. (Pa 04/07); Par consecuence, la tierce dimension di azion dal gnûf autonomisim e je riscrivi la ~ dal Statût di autonomie (Pa 05/12). riscuintri [risku'intri] m primerjanje n, primerjava f; pregled m, kontrola f; Al è simpri biel vê un ~ dal nestri lavôr. (Vichi). risentiment [risenti'ment] m posledice fpl, nasledki mpl; nejevolja f. risere [ri'zεre] f rižno polje n. riservâ [rizer'va:] → risiervâ. riservatece [rizerva'tet∫e] f zadržanost f, diskretnost f, rezerviranost f; leç su la ~ zakon o zaupnosti; tratament des bancjis di dâts, daûr de leç su la ~ (ComRem). riserve [ri'zεrve] (t. risierve) f 1. rezerva f, hramba f, zaloga f; Di bande de dirigjence de Burgo si à za dite che lis riservis in magazen a cuvierzin dome 12 zornadis (O) 2. lovišče n, lovski revir m; a van tes risiervis e ur pain ai Indians (F) 3. VOJ rezerva f 4. FIG pridržek m 4. rezervat m; I Oglala e son ducj jentrâts in ~. (Ta); ~ indiane indijanski rezervat; che lis metin in cjastì intune risierve (indiane). (La 06/12). riset [ri'zet] m → risete. risete [ri'zεte] f rižovi drobki. risete [ri'zεte] (t. riset) f BOT reseda f (Reseda odarata); → amorin. risi I ['rizi] m nevarnost f, tveganje n, riziko n; e ves di tocjâ il stabiliment par un timp plui lunc al è il ~ une vore fuart di cjatâsi fûr marcjât. (O); a ~ v nevarnosti, pod/ s tveganjem; tant che i disocupâts, lis feminis e lis personis a ~ di emargjinazion sociâl.(O); Udin: puest a ~ pai conseîrs assents cence justificazion (O); → riscjo. risi II ['rizi] m (carn.) → rîs. risiâ [rizi'a:] tr, it, refl → riscjâ. risiâ [rizi'a:] it → eresiâ. risiç [ri'zit∫] m → rasiç. risie [ri'zie] f → eresie. risiervâ [rizer'va:] (t. riservâ) tr 1. rezervirati; ~ il timp di trasmission che al covente aes culturis minoritariis (Provincia) 2. pridržati; pri-, o-hraniti, ~si refl FIG pridržati si; la aziende e à decidût di spostâ dome une linie di produzion, riservantsi di valutâ altris eventuâi trasferiments tal 2002. (O). risierve [rizi'εrve] → riserve risinâ [rizi'na:] it rositi (dež); che la int e cjale il cîl par viodi se si rint a ~ jù une gote di ploie (BelFa). risinade [rizi'nade] f rahel dež m. risine [ri'zine] f → risinade. risintiment [rizinti'ment] m nejevolja f, jeza f, zamera f. risintî [risin'ti:] tr ponovno slišati; globoko občutiti, čutiti (posledice); chest mont che al sta pierdint il sens dal ben e dal mâl, no podìn no ~ di cheste mistificazion globâl (Pa 03/4); la azion internazionâl e risintìs di un moment di riflùs a nivel di grant public (Pa 04/03); ~si refl vznejevoljiti se, biti užaljen. risiôs [rizi'o:s], -ose adj → riscjôs. risistemazion [risistematsi'on] f ponovna ureditev f; Fevelant di Provinciis, e devente simpri plui pressante la ~ armoniche dal teritori (Pa 02). risit [ri'zit] m → rasiç. rislanç [riz'lant∫] m ponovni zagon, ponovni zalet, razmah; La grande novitât positive di chest Apel ai furlans, butât fûr dal Comitât pe autonomie e il ~ dal Friûl (Pa 06/1). risme ['rizme] f ris m, sklad m (papirja); il perît che intant al veve disponût su la taule une ~ di incjartaments e di velinis (PauluzzoN). risolût [riso'lu:t], -ude adj raztopljen; odločen. risolutece [risolu'tet∫e] f odločnost f; Par cressi si à di fâ fadie, si à di butâ vie cun dolôr e ~ la piel di prime come che al fâs il madrac (Bel). risolutîf [risolu'ti:f], -ive f topilen; razveljavljoč; Leç minorancis e comuns / Une risolutive stropade / La lungje trate de libertât (Pa 3/2000). risoluzion [risolutsi'on] f 1. rešitev f; odločitev f, sklep m; al à pandût consolazion pe ~ dal câs e a grât par ducj chei che (Pa) 2. POL resolucija f; a àn sotscrit une propueste di ~ (O 7/4/2001); Fate buine e proclamade de Samblee gjenerâl des Nazions Unidis ai 10 di Decembar dal 1948 - ~ 217 (Declarazion) 3. RAČ resolucija f; ~ video resolucija video (posnetkov); Clicâ su la ~ video che si à sielzût e spietâ che la imagjin e sedi stade cjariade dal dut. (CIRF). risolvi [ri'solvi] (o risolf [ri'solf]; p risolt/ risolude) tr 1. rešiti; al à inviât un siopar de fam, menaçant di lâ indevant fintremai che la situazion no vignarà risolte (O); cu la sô semence di violence e di ostilitât, e puedi ~ alc (Pa 5/99) 2. skleniti; določiti; e une conversion profonde, si sielç in maniere risolude, convinte, irevocabil la strade contrarie (Pa 7/99) 3. raztopiti, razkrojiti, razstaviti (na osnovne dele). rison [ri'zon] m AGR neoluščeni riž. risonâ [riso'na:] it → risunâ. risonance [riso'nant∫e] f FIZ resonanca f; odmev f; ~ acustiche, magnetiche, nucleâr zvočna, magnetska, nuklearna resonanca; ~ Magnetiche funzionâl (fMRI); fMR - funkcionalna magnetska resonanca. risorgjiment [risorăi'ment] m HIST risorgimento (združitev Italije); pûr viodint cun simpatie il moviment di unificazion, e restà indiferente e suspietose denant dai moviments dal ~ (Natisone/furlanis). risorgjimentâl [risorăimen'ta:l] adj HIST v zvezi z risorgimentom; Di chê altre bande, massime par vie dai ferments risorgjimentâi e nazionaliscj, o cjatìn une storiografie che, esaltant in maniere forsit acritiche il Patriarcjât (Pa 03/10). risorse [ri'sorse] f pomoček m, sredstvo n; vir m, resurs m; Cuant che ducj a saran plui libars di cumò di liberâ risorsis e creativitât (Pa 02); risorsis naturâi naravni viri; risorsis umanis EKO človeški viri (human resources). risot [ri'sot] m KUL rižota f. rispielâ [rispie'la:] tr odsevati, odzrcaliti; Il magjisteri al à risintût e al à rispielât cheste vision negative (Bel). rispiet [ris'piet] m spoštovanje n, respekt m, čislanje n, spoštljivost f, ozir m; cun bon ~ če dovolite, da tako rečem; domandât il ~ de zahtevati spoštovanje nečesa: I sindacâts a àn domandât il ~ dai acuardis za cjapâts (O); i miei rispiets (pozdrav) priporočam se; pierdi/ rompi i rispiets biti brez spoštovanja; ~ a v primerjavi z; z ozirom na; ~ invezit ai trê mês precedents, duncje dal pont di viste congjunturâl, la produzion e mostre une incressite (O); ~ aes precedentis elezions politichis (O); vê ~ a cdn spoštovati nekoga; a varan ~ a gno fi. (F). rispietâ [rispie'ta:] tr spoštovati, respektirati, imeti v čislih; se la Grecie e rispietarà ancje jê lis minorancis de sô tiere (Pa); Al vûl dî ~ la nestre struture antropologjiche di paîs piçui (Pa); ~si refl upoštevati se, vzeti v obzir; o domandin ai pastôrs des nestris Glesiis lis graciis fondamentâls e cualificantis di ogni glubileo che si rispieti (Pa). rispietabil [rispie'tabil] adj spoštovanja vreden; pomemben. rispietabilitât [rispietabili'ta:t] f spoštljivost f; te lôr stupide ~, te lôr ortodossie stufadice, te lôr religjon pai piçui sucès (Bel). rispietât [rispie'ta:t], -ade adj spoštovan, cenjen. rispietîf [rispie'ti:f], -ive adj zadeven, odnosen. rispietivementri [rispietive'mentri] adv zadevno, odnosno. rispietôs [rispie'to:s], -ose adj spoštljiv; e par progjetâ un Friûl diferent, plui ~, plui reâl, plui nestri (Pa 12/99); par tornâ a dânus la sperance di lâ viers une Europe des regjons, rispietose di dutis lis culturis (Pa). rispueste [rispu'este] f odgovor m; letare di ~ ; tornâ ~ odgovoriti; vê ~ dobiti odgovor; cul dirit di vê ~ te stesse lenghe (Onde). rispuindi [rispu'indi] (rispuint) it + tr 1. odgovoriti, odgovarjati; ~ a ducj RAČ (gumb) odgovori vsem; ar ~ a dute la liste si à di doprâ il boton "~ a ducj" (Reply All), se no, si rispuint dome a chel che al à scrit il prin test. (Cad-e); ~ di sì o di no odgovoriti z da ali ne, odgovoriti pritrdilno ali odklonilno; ~ a une domande odgovoriti na vprašanje; Al è dificil ~ a cheste domande (noeles) 2. ugovarjati; che un manoâl al olsàs a ~ a lui (Sg) da se zdrzne nek pomožni delavec njemu ugovarjati 3. ustrezati, odgovarjati, biti primeren; ~ aes lôr dibisugnis ustrezati njihovim potrebam. risse ['rise] f prepir m, tepež m; a risi di pierdi un voli daspò une ~ a Lignan (Onde). rissôs [ri'so:s], -ose adj prepirljiv. ristabilî [ristabi'li:] tr ponovno vzpostaviti; Ancje il vieri cunfin, segnat in maniere provisorie dal 1518, al fo ristabilît e, come dutis lis robis provisoriis (Natisone/furlanis); ~si refl okrevati. ristampe [ris'tampe] f ponatis m. ristiel [risti'el] (pl ristiei [risti'ei]) m 1. grablje fpl; une montanare che e veve bandonât il ~ e la cosse in mont par cjapâ la solidât. (BrLi) 2. ograja f; Une strade strete, ni lungje ni curte, che e mene drete intun curtîl, cumò sierât di un grant ~. (FogMil); Se no al po sucedi che te frache dal milion di muarts di vuê sui ristiei dal cîl (Mucci). ristielâ [ristie'la:] tr (po)grabiti (seno itd.), zbrati (informacije). ristielade [ristie'lade] f 1. (polne) grablje 2. grabljenje n 3. ograja f, ograda f. ristielarie [ristie'larie] f BOT svedrc m, tavžentroža f (Centaurea). ristiele [risti'εle] f 1. grablje n 2. in ~ → ristiel. ristielere [ristie'lεre] f 1. jasli mpl (v hlevu) 2. stojalo za puške. ristorâ [risto'ra:] tr odškodovati; pokrepčati. ristoradôr [ristora'do:r] m gostilničar m; E tancj a son i ristoradôr che a lavorin pardabon benon e fevelant furlan, cun buine pâs dal Cefap. (christianromanini 07/03). ristorant [risto'rant] m restavracija f. ristorazion [ristoratsi'on] f ; intal Istitût Profesionâl dal Stât pai Servizis Comerciai Turistics Albierghîrs e de Ristorazion "Bonaldo Stringher" di Udin. (didatic). ristori [ris't‫כ‬ri] m odškodnina f; krepilo n; bodrilo n; osvežitev f, okrepčilo n; Culì al e il gno jet: l’insium ti puarti dut il so ~! (ShW). ristrent [ris'trent] p od → ristrenzi. ristrenzi [ris'trendži] (p ristrent/ ristrenzût) tr ponovno stisniti, stiskati, skrčiti; ristrenziment [ristrendži'ment] m zoženje n, skrčenje n, omejitev f. ristret [ris'tret] adj stisnjen, zaprt; ozek; omejen; Sigûr, si trate di un fenomin un grum limitât e ~. (Pa). ristruturâ [ristrutu'ra:] tr prestrukturirati; predelati, prenoviti; Cetantis di chestis, intai secui passâts, a vignirin slargjadis o ristruturadis (La 06/3). ristruturazion [ristruturatsi'on] f prestrukturiranje n; obnova f, predelava f; A son tacadis mâls lis tratativis sul plan di ~ de Sole-Comina di Pordenon (O); O sin tal clime di restaurazion e di ~ dal Concili di Trent (BelR). risultâ [risul'ta:] it 1. izhajati iz, slediti iz česa 2. postati, izkazati se (kot); Forza Italia e risulte il prin partît in regjon cul so 28,1%. (O); Lis acusis e la condane cuintri dal militant grêc a risultavin pardabon groteschis (Pa) so se izkazali kot groteskne. risultât [risul'ta:t] m rezultat m, izid m, izsledek m, posledica f, uspeh m; La societât Autovie Venete e à presentât a Palme i risultâts dal censiment (O); Il trasferiment al è il ~ di un lunc lavôr de Comission paritetiche Stât-Regjon (O) posledica dolgotrajnega dela; → risulte. risulte [ri'sulte] f rezultat m, izid m, izsledek m, uspeh m; Sichè i siei discors e i siei scrits a jerin la ~ di un dibatiment continuât (Pa). risultive [risul'tive] f 1. izvir m, vir m, vrelec m; risultivis di aghe minerâl (F); aghe ~ studenčnica f; ~ termâl termalni vrelec 2. FIG vir m, izvor m; Par agns e agnorums il bosc al è stât le ambient di vite, il puest di vore e la ~ de sussistence pes comunitâts alpinis. (Pa); la ~ de sô creativitât. (Pa); risultivis informativis informacijski viri 3. Risultive ime furlanske skupine pesnikov; Daspò de vuere al è stât l'inspiradôr dal grop poetic Risultive. (GE). risultum [risul'tum] m (redko) preostanek m; → (bolj obič.) → vanzum. risulture [risul'ture] f (redko) izvir m, vir m, vrelec m. risunâ [risu'na:] it odjekniti, odbiti se (glas); odmevati; là che la vôs dal pape e à risunât plui fuarte e plui clare. (Pa 03/11). risurezion [risuretsi'on] f → resurezion. risurî [risu'ri:] tr, it → resurî. risuriment [risuri'ment] → resuriment. risussitâ [risusi'ta:] tr, it prebuditi, poživiti. risvei [riz'vεi] m (spomlad) prebujenje n; Al è vêr che o sin devant di un ~, di une discuvierte de culture e de identitât furlane (Pa). rît ['ri:t] m REL obred m, šega f; ~ de fertilitât obred plodnosti; In timp di cheste fieste, dedicade ai rîts de fertilitât (ShW). ritai [ri'tai] m odrezek m, del, ostanek m. ritaiâ [ritai'a:] tr odrezati. ritardatari [ritarda'tari] m zamudnik m; a cirî di tirâ dongje i distrats e i ritardataris come la gjaline cui poleçs. (Bel). ritart [ri'tart] m zamuda f, zamujanje n; ~ mentâl MED mentalna retardacija; che a compuartin un grât moderât o sevêr di ~ mentâl (SiF 04/5). Rite ['rite] os.i f Rita f; sante ~ Al è evident che, controlant la cjamare di nestre none, cui siei sant Antoni e sante ~ e san Josef (BelR). ritegn [ri'teñ] (t. riten) m ustavitev f, ovira f, zadržek m. ritegni [ri'tεñi] tr → ritignî. riten [ri'ten] m → ritegn. ritenzi [ri'tendži] tr ponovno (pre)barvati; ritentive [riten'tive] f pomnivost f, spomin m. ritenzion [ritentsi'on] f zadrževanje n; odtegljaj m; Temperadure, pH, dose di clôr, concentrazion residue e timp di depuesit (stime su la medie dai timps di ~ de aghe) (SiF 02/1, 11). ritignî [riti'ñi:] tr 1. smatrati, imeti za, misliti; I vanzums dai Euganis tal cjanâl dal Lusinç e chei dai Venits tal cjanâl dal Nadison a son ritignûts plui antîcs de rivade dai Carnics (JM) 2. ob.-, za-držati; ~si refl smatrati se, imeti se; Mi riten furtunât di podê vuè sclarî la mê cuistion denant di te (Bibl-Az). ritîr [ri'ti:r] m 1. umik m; odstop m; Tant e tant nol fâs nissun riferiment a situazions politichis locâls, tant che il ~ dal embarc cuintri dal Iraq (Pa 02/10-11) 2. samostojen kraj. ritirâ [riti'ra:] tr nazaj potegniti; umakniti; dvigniti (denar); ~si refl umakniti se; par ~si tai incjampaments improvisâts dentri lis cjasis o tes ariis. (PauluzzoN); Ma Gjesù si ritirave tai lûcs fûr di man e li al preave (Bibl-Lc) On pa se je umaknil v puste kraje in tam molil. ritirade [riti'rade] f VOJ umik m; che dopo une infinitât di vueris, vuerutis, di ocupazions e di ritiradis (Storie). ritirament [ritira'ment] m skrčitev f. ritmi ['ritmi] m ritem m. ritmic ['ritmik], -iche adj ritmičen. ritmiche ['ritmike] f ritmika f. ritmichementri [ritmike'mentri] adv ritmično. ritmologjie [ritmolo'ăie] f MUZ ritmika f; ritocjâ [rito'qa:] tr 1. spet se dotakniti; 2. ARS predelati, retuširati; ~ une piture retuširati sliko. ritocjade [rito'qade] f ARS predelava f (umetnine). ritornel [ritor'nel] m 1. LIT refren m; ancje par vie dal ~ che al è simpri chel (Bibl-Salm) 2. MUZ pripev f; ritornel m. ritrat [ri'trat] m slika f, portret m; Un altri ~ di te: un braurôs e un egoist. (Enrico). ritratâ [ritra'ta:] tr, it 1. spet obravnavati; preklicati 2. slikati. ritratazion [ritratsi'on] f preklic m. ritratist [ritra'tist] (pl ritratiscj) m portretist m. rituâl [ritu'a:l] (pl rituâi) adj obreden, ritualen; ~ m obrednik m; ritual m, obred m ritualisim [ritua'lizim] m ritualizem m; La storie ebraiche, e no dome chê, nus à mostrât che il templi, il sacerdozi e dut il ~ a semein un grant segnâl di religjon. (BelR). ritualist [ritua'list] m ritualist m; zagovornik ritualnosti; O jerin tun Friûl contadin, rurâl, catolic, ~ e formalist. (BelR). ritualistic [ritua'listik], -iche adj ritualističen, obreden. ritualitât [rituali'ta:t] f obrednost f, ritualnost f; Lis ritualitâts, lis tradizions, lis usancis, lis fiestis popolârs, i costums, tal timp e ta la milenarie storie dal Friûl (Pa). ritualizâ [rituali'dza:] tr ritualizirati. ritualizazion [ritualidzatsi'on] tr ritualizacija f. Riu ['riu] kr.i f (Paluce) Rivo. riu ['riu] m → riul. riuat [riu'at] m → ruat. riuç [ri'ut∫] m majhen potok m. Riul ['riul] kr.i m (Osôf) Rivoli. riul ['riul] r.i m reka f; La ploie e veve sglonfât il ~. (Sg); rivant a voltis fintremai sui gravârs dal ~ Moscjart (Scf). Riulade [riu'lade] kr.i f (Mueç) Riolada. riunî [riu'ni:] tr zediniti, zbrati; zaceliti (rano). riunificazion [riunifikatsi'on] f ponovna združitev f, zedinitev f; la grande responsabilitât che lis Glesiis a àn e che a puedin vê te ~ europeane. (Pa 02/12). riunion [riuni'on] f zedinjenje n, zbor m, srečanje n, sestanek m, zasedanje n; seja f; e je lade jù a Triest là si è davuelte la ~ dai cjâfs grup intal Consei regjonâl (O); si à davuelte a Palaç Belgrât une ~ straordenarie dal Consei Provinciâl di Udin..(O 7/4/2001) ..izvenredno zasedanje... rivâ [ri'va:] it 1. priti, pri-, do-speti; iti; o soi rivât te capitâl prispel sem v glavno mesto; tu âs di ~ in place a comprâ moraš iti celo na trg, da kupiš; Solidarietât ai ocupants e je rivade di bande di une sdrume di associazions e di singui citadins (O); rive e no rive komaj 2. zgoditi se, pripeti se, do nečesa priti; al pues ~! (F) lahko se zgodi 3. uspeti; no rivi a fâ lis voris (F) ne uspe mi opraviti zadeve; ancje se o rivassin a burî fûr une teorie unificade complete (Pa 7/99); o che o rivarìn a europeizâ i Balcans, o che o sarìn balcanizâts (Pa 8-9/99); ~ tr doseči, dohiteti; par ~lu da ga dosežeš, da do njega prideš. rivâ adore di/a [~ a'd‫כ‬re] it uspeti; no si rive adore a stratignîsi ne uspe mu zadržati se; Il furlan, in chês cundizions che al si cjate a jessi in vuê, nol rivarà adore di vivi (don). rivâ dongje [~ 'donăe] it (po naključju) priti; Cuatri pas, tant di ~ dal fogolâr, par cjalâ il fum (Mar). rivâ jù [~ 'ju] it padati, iti dol, prispeti dol (sem dol); ~ di Udin priti dol z Vidma; Timp par ~ di Udin: su par jù 35 minûts (CoGonars). rivâ sù [~ 'su] it povzpeti se, iti (kvišku); a cirivin di ~ la spiaze (Bibl-Az). rivade [ri'vade] f prihod m. rivâl I [ri'va:l] m breg m, rob m (ob cesti, jarku); O stoi un moment ta la jerbe dal ~, tra i lens (Pasolini). rivâl II [ri'va:l] m (neobič.) tekmec m, konkurent m. rivalêsi [riva'le:si] refl oškodovati se, do svojega priti. rivalitât [rivali'ta:t] f konkurenca f, tekmovanje n. rivalon [riva'lon] ?? rivalutazion [rivalutatsi'on] f 1. EKO revalvacija f; revalorizacija f; e plui in particolâr la cuestion de ~ des paiis a front de incressite de inflazion. (O) 2. FIG novo vrednotenje; Comitât pe autonomie e pe ~ dal Friûl (Pa 06/1). rive ['rive] f 1. vzpon m 2. pobočje n, strmec m, klanec m; A rivarin insomp de ~ tun marilamp. (Sg); di ~ sù (cesta) v klanec, navkreber; ~ jù spust m, cesta navzdol 3. (redko) breg m, obrežje n, obala f (na morju); tornâ cul pît al ~ priti v red, spraviti se v red; lâ a ~ ben dobro se izteči, dobro se končati 4. I ven di ~ jù - Averla facile, gratis, a sbafo. (Verone); Meti pît a ~ ??Mettere piede a riva, a terra. (Verone). rivelabilitât [rivelabili'ta:t] f ?? ~ strumentâl in altris ponts si son misurâts valôrs al limit de ~ strumentâl. (SiF 02/1, 11-20). riveladôr [rivela'do:r] m razkrivalec m; che e je la probabilitât P(u,v) che i nestris fotons a sorevivin il secont polaroid B e a sein segnalâts dal ~ D. Daûr de leç di Malus (SiF 03/3, 9-18). rivelazion [rivelatsi'on] f razodetje n, odkritje n. rivendicatîf [rivendika'ti:f], -ive adj ki se nanaša na izbojevanje cilja; stant che lis motivazions di fonde a son prin di dut di nature rivendicative (Pa 03/4). rivendicazion [rivendikatsi'on] f zahteva f, zahtevek m; terjatev f; Il discors des lidrîs nol è duncje une ~ clericâl par batiâ a ducj i coscj la gnove cjase europee (Pa 05/07); in sens radicâl lis rivendicazions dal autonomisim. (Pa 02). rivendicul [riven'dikul] m kramar m; preprodajalec m. rivendite [ri'vεndite] f 1. preprodaja f, ponovna prodaja f 2. prodajalna f, trgovina f; ~ di gjornâi prodajalna časopisov, trafika f. rivere [ri'vεre] f → riviere. riverence [rive'rεnt∫e] f 1. spoštovanje n; cun buine ~ če dovolite, da tako rečem (se izrazim); 2. poklon m; fâ ~ prikloniti se; A lui, elfs, fasêt ~! (ShW). riverî [rive'ri:] tr 1. spoštovati; pokloniti se; 2. spoštljivo pozdraviti; Al saveve de mê presince a Cret e si sarès ufindût se no fos lât a ~lu. (BrLi). Riverote [rive'r‫כ‬te] kr.i f (Pasian Di Pordenon) Rivarotta Riverote [rive'r‫כ‬te] kr.i f (Teôr) Rivarotta; In fuarce dal seguitîf tratât a la Austrie a restavin: Gurize, Gardiscje .., ~ (Storie). riversari [river'sari] m nasprotnik m; al infuarcì i siei rapuarts inte Cisalpine, par che i siei riversaris no i sierassin la strade indaûr (Cadorini/furlan); ~ adj nasproten. Rividiscje [rivi'disqe] kr.i f (Codroip) IT Rividischia; e culì tacade e saveve che i jere ~, si ben cence cjampanîl (Mar).// < slov. riviel [rivi'el] m 1. odpor m, gnus m, stud m; ~ di stomi slabost v želodcu 2. nasprotovanje n, revolta f, vstaja f, državni udar m; fâ ~ (a) nasprotovati, biti neposlušen; De bande de cusine e rive une vôs sgrasaiose, che e faseve ~. (BrLi); Ogni persone che e à un minim di cussience democratiche e varès di vê un ~ morâl za dome par chest. (Basc). rivielâsi [rivie'la:si] refl (redko) upirati se. Riviere [rivi'εre] kr.i f (Cjiscjelgnûf) IT Riviera. riviere [rivi'εre] f brežina f; strmo obrežje n, riviera f, obala f. riviers [rivi'ers] adj → ruviers. riviessâ [rivie'sa:] tr AGR podtaknjence saditi. riviesse [rivi'ese] f 1. AGR odraslek m (rastline), poganjek m 2. FIG potomstvo n. riviestî [rivies'ti:] tr ponovno obleči, oblačiti; Tal so grant sens pedagogjic di ~ di conte o di mît une veretât (Pa). riviestiment [riviesti'ment] m obloga f, prevleka f; VOJ oklepna zaščita f; Il princip content, che al parone la citât dal alt de sô colone e che di lontan si viôt a lusî il so ~ dorât (Bel). Rivignan [rivi'ñan] kr.i m Rivignano (Ud); al conte cun braure Franz C., di ~ (Pa 02). rivignî [rivi'ñi:] (kot vignî) it 1. spet k sebi priti, priti k zavesti 2. (v vodi) spet najti (predmet). rivilît [rivi'li:t], -ide adj žalosten, pobit. rivincite [ri'vint∫ite] f 1. IGRE ponovna igra, revanša f 2. FIG povračilo n, maščevanje n, revanša f; Forsit e jere la ~ di chê part di me che si tormentave par une altre femine. (BrLi); Che anzit al è chel il moment de sô ~, il moment dal rendicont! (BelFa). riviodi [rivi'odi] tr 1. spet videti; 2. pregledati; ~ e rivivi la storie dal autonomisim furlan (glesie); ~si refl ponovno videti se; a (bon) ~si nasvidenje. riviodût [rivio'du:t], -ude adj pregledan; revidiran. Rivis ['rivis] kr.i m Rive di Arcano (Ud). Rivis ['rivis] kr.i m (Sedean) Rivis; no ai une vision clare di ce che al è in face di ~, di Turide, di Redenzic. (Pa 02). Rivis Darcjan [~ dar'qan] kr.i f → Rivis. rivisitazion [rivizitatsi'on] f ponovni obisk; vrnitev obiska; LIT prevrednotenje n; e ricostruìs chest sorte di drame ladin a traviers la ~ di documents mai publicâts denant trat (La 05/12); adun cu la ~ critiche di cierts esperiments cruziâi. (SiF 03/3, 9-18); La ~ musicâl dai “I Turcs dal Friul” (Pa 05/12). riviste [ri'viste] f 1. revija f, časopis m, obzornik m 2. VOJ revija f, pregled m. rivoc [ri'vok] m 1. (glasovi) odmev m 2. (svetloba) refleks m, odsev m 3. FIG odziv m, reakcija f, rezonanca f, odboj m; di ~ posredno; vê ~ imeti odziv; al à vût ~ ancje te nestre regjon (Leng); Lis robis si savevin, intune maniere o in chê altre, ma a vevin un ~ stramp e lontan. (Sg) 4. (voda) naraščanje n; oseka f, vrtinec m; ~ di bile izliv žolča 5. PSIH spomin m, misel m. rivocâ [rivo'ka:] it 1. (glasovi) odmevati 2. (svetloba, toplota) odsevati, reflektirati 3. (voda) naraščati, pretekati čez, prestopiti bregove; ~ tr dati odmev; FIG odzivati se na; spomniti. Rivolt [ri'volt] kr. i f (Codroip) IT Rivolto. rivoltâ [rivol'ta:] tr obrniti, prevrniti; Pirons par ~ la cjar. (Bibl-Esodo); ~si refl 1. obrniti se; sudôrs e suspîrs/ e voltâsi e ~si tal jet (La 06/3) 2. upirati se, zoperstaviti se; rivoltament [rivolta'ment] m obrnjenje n, (pre)obrat m. rivolte [ri'v‫כ‬lte] f upor m, vstaja f; ~ armade oborožen upor; ma sot dal articul 114 - ~ armade -, che al previodeve la pene di muart (Pa 02). rivolton [rivol'ton] m pos. v: in ~ (redko) v zmedi; chel sbrundulâ, chel mesedâ di mâr e lis bracis che e fâs la aghe cul vint che in ~ si viôt fin dal unvier. (F). rivoluzion [rivolutsi'on] f revolucija f; ~ Francese francoska revolucija; Napoleon, batude la Austrie, al ocupe il Friûl fasint riformis sociâls ispiradis ae ~ Francese. (AcademieSt); ~ narançon oranžna revolucija; Cussì l’azart dal prudêl ae “~ narançon” antirusse di Kiev (Pa 06/2); ~ industriâl, politiche, economiche, culturâl industrijska, politična, gospodarska, kulturna revolucija; Lis rivoluzions, industriâls, politichis, economichis, culturâls a son cetant plui sul plan de incjarnazion che no la glesie (BelFa). rivoluzionâ [rivolutsio'na:] tr podpihovati, hujskati. rivoluzionari [rivolutsio'nari] m upornik m; ~ adj revolucionaren, uporniški; e fra mil suspiets e cirive di incjarnâ la novitât rivoluzionarie dal Vanzeli intes struturis di opression e di pecjât (Pa 02). rivolvar [ri'volvar] (t. revolvar) m revolver m, pištola f; come un om che i ponte a la femine il ~ daûr de orele par amôr, o plantant il curtìs intal cûr. (Natisone/furlanis); Se si incjantàs il ~? (Mucci). Rivote [ri'v‫כ‬te] kr.i f (Rivis Darcjan) Rivotta. rivuardâ [rivuar'da:] tr 1. spet pogledati, pregledati 2. dotikati se 3. smatrati, meniti 4. spoštovati; ~ refl varovati se. rivuart [rivu'art] m 1. pogled 2. opreznost f, ozir m, obzirnost f, pažnja f, prijaznost f, respekt m; in ~ a, a ~ di glede na, glede (česa), kar zadeva; al mangjave a puar-vie e no nome in ~ al orari (F); A àn ducj i stes dirits a ~ dal matrimoni (Declarazion) 3. → ricuart. rivuat [rivu'at] m → riuat. rizile [ri'džile] f → arzile. rizinâ [ritsi'na:] tr ožgati, zažgati, osmoditi, opaliti. rizinî [ritsi'ni:] tr, refl → rizinâ. rizirâ [ridži'ra:] (t. razirâ) tr za nos voditi, varati. riziradôr [ridžira'do:r] (t. raziradôr) m slepar m, spletkar m. roan [ro'an] adj → ruan. robâ [ro'ba:] tr 1. (o)krasti, (o)ropati; ce vûstu che a vegnin a ~ chi! (MazzonIol) 2. ugrabiti; a vevin robade une frute ugrabili so neko dekle. robade [ro'bade] f kraja f; (bolj obič.) → robarie. robarie [roba'rie] f tatvina f, rop m; Berengari nol rivà a fermâju e co ju tacà, che za dibessôi a tornavin indaûr cjamâts di ~, lis cjapà fin sul vuès. (JM). robate [ro'bate] f 1. šara f, ropotija f 2. FIG slab človek, čudna figura. robause [ro'bauze] f šara f, ropotija f. robe ['robe] f 1. reč f; stvar f, zadeva f; dami chê ~ daj mi tisto stvar; robis che Diu nus vuardi nezaslišane stvari; i par une ~ a jessi li zdi se ji čudna zadeva; invezit la ~ no je lade cussì toda stvari niso tako potekale; prime ~ di fâ al è prva stvar, ki jo je potrebno napraviti je; PROV I umign a fasin la ~, ma la ~ no fâs i umign . (ProvBr); robis di fâ dreçâ i cjavêi stvari, da se ti lasje na glavo postavijo; Des voltis mi lamenti a viodi che a mostrin robis di fâ dreçâ i cjavêi: fruts che no àn avonde ce mangjâ (Pa 05/04); robis di lâ sot tiere! (Bel) Za umreti! Za ne verjeti! 2. roba f, stvari mpl, blago n; ~ di rompi ?? ; ~ robade okradeno blago Robert [ro'bert] os.i m Robert m. robie ['r‫כ‬bie] f (carn.) BOT plezajoča lakota (Galium aparine); → cjandeluce. robolâ [robo'la:] it → cjossolâ. robone [ro'bo:ne] f velika stvar m, velika reč m, velika, pomembna zadeva f. robonone [robo'no:ne] f zelo velika stvar. robot ['r‫כ‬bot] m robot m; Cuant che i umans a stavin fasint un acuardi di pâs cui robots dal cjâf conic (Ta) robote [ro'bote] f → rabote. robul ['robul] m oné n; → cjossul. robust [ro'bust] (t. ribust) (pl robuscj) adj močan, čvrst, krepak. robustece [robus'tεt∫e] (t. ribustece) f čvrstost f, krepkost f, moč f. roc ['rok] m 1. (pos. carn.) ZOOL oven m, koštrun m; → cjastron 2. FIG trmoglavec m, trdnovratnež m. roc ['rok] m (pri šahu) trdnjava m. Roc ['rok] os.i m → Aroc. rochel [ro'kel] m 1. motek m, cevka f, tuljava f; zvitek m 2. FIG trma f, butec m, tepec m. rochet [ro'kεt] m 1. motek m, cevka f, tuljava f 2. kopalna halja f; ?? Si trate di un sistem bobinadôr a rochet cence torsion, realizât par vignî incuintri a un specific marcjât, sore il dut forest. (La 03/02) rochete [ro'kεte] (t. rachete) f raketa f; → fusete. rocheton [roke'ton] m raketa močne eksplozije, velika raketa. rocjâ [ro'qa:] tr → inrocjâ. rocjâr [ro'qa:r] m BOT → fusâr. rocje ['r‫כ‬qe] f 1. preslica f (del kodelja); mê agne Tunine e je specializade tal filâ, cul fûs e la ~ (sangiorgioinsieme); → spiç, spiçot 2. FIG suha ženska. rock ['rok] m MUZ rock; ~ adj MUZ rockovski, rock; O voi a viodi dai concierts di musiche ~.(Ta). rococò [roko'ko] m rokoko; ~ adj FIG čuden, nenavaden, čudaški. rocul ['rokul] m LOVSTVO ptičja nastava f (mreža, limanice). rodaie [ro'daie] f kolesnica f, tir m; (bolj obič.); → sine. rodâr [ro'da:r] m → rovedâr. Rodean Dal Alt [rode'an dal 'alt] kr.i f (Rivis Darcjan) Rodeano Alto. Rodean Dal Bas [~ dal 'bas] kr. i f (Rivis Darcjan) Rodeano Basso. rodele [ro'dεle] f → rudiele. Roderì [rode'ri] os.i m Roderik m. rodesian [rodezi'an] adj rodezijski; ~ m Rodezijec m. Rodesie [ro'dεzie] kr.i m Rodezija f. Rodin ['rodin] r.i m Rona f, Rodan m (reka). Rodis ['rodis] kr.i m Rodos m. rodolâ [rodo'la:] tr, it, refl → rondolâ. rodolon [rodo'lon] m → rondolon. rodul ['rodul] (pl rodui) m 1. valjec m, zvitek m; ~ de leç ?? Ancje tal templi di Gjerusalem a vevin i rodui de leç. (BelFa); invuluçâ a ~ zaviti v zvitek; Invecit al invuluçave a ~ lis cjartis, di sigûr par no dâmi la man e al jevave in pins. (BrLi) 2. kegelj m; valj m 3. seznam m; che si fronte in mut empiric il teme dal ~ des lenghis minors (Pa). rogan [ro'gan] (t. rogant) m METEO orkan m, vihar m. rogance [ro'gant∫e] f aroganca f, nadutost f, oholost f, predrznost f. rogant [ro'gant] adj nadut, ohol, prevzeten; predrzen. rogant [ro'gant] m → rogan. rogazion [rogatsi'on] f REL rogacija f, prošnja f, priprošnja v liturgiji f; A Davide Mosè Cimenti de plêf di Guart, che al à fat de sô vite une grande ~ (BelR); rogazions fpl REL prošnji dnevi mpl; il troi dilunc dal riul, e insomp, pleade a pet dal fossâl, la gleseute, cuatri arbui daûr e il slarc denant pes rogazions (Mar). rogazionâl [rogatsio'na:l] adj ?? La crôs de Sense, la grande crôs che e invie la procession ~, par tant biele, indorade, inflochetade, inrosade che e sedi (BelR). rogne ['r‫כ‬ñe] f 1. garje fpl 2. FIG nadloga f, sitnost f; sitnoba f (oseba); cjalâ al ambient no come a un vistît simpri di imblecâ o a une ~ che si passile di Erode a Pilât (Pa 02); e podopo a son i fîs, lis malatiis, e rognis cence fin. (Sg); I operaris a continuavin a fâ la liste des rognis che a jerin a maridâsi (Sg). rognon [ro'ñon] m ANAT ledvica f. rognôs [ro'ño:s], -ose adj 1. garjav 2. FIG (zadeva ipd.) nadležen, siten 3. fertaie rognose vrsta jajčnika f. roi ['roi] m (redko) (carn.) potok m. roiâl [roi'a:l] m rake, mlinski žleb m; e a carnavâl i siei purcits a jerin i plui biei dal ~ e ju vendeve simpri cul flôr a la orele. (Percude). Roiâl [roi'a:l] kr.i m → Reane dal ~. roiat [roi'at] m manjši potok m. roie ['r‫כ‬ie] f vodni kanal, tekoče vode; butâ i bêçs te ~ denar skozi okno metati; fâ la ~ lulati, iti na vodo. roiel [roi'el] m → roiuç. roiuç [roi'ut∫] (manj obič. roiel) m manjši potok m. rôl ['ro:l] (t. roul) m BOT hrast m (Quercus); botis di ~ hrastovi sodi; ~ francês francoski hrast; L’invecjament cun botis di ~ de Sclavanie e di ~ francês (consorziocastelli); PROV Salt come un ~ (Verone) čvrst kot hrast. rôl ['ro:l] m vloga f, funkcija f; inte seconde metât dal secul un ~ impuartant e fo divuelzût de citât di Gurize (Vichi). rolâ [ro'la:] tr 1. vpisati v seznam 2. → arolâ. Rolant [ro'lant??] os.i m Roland ?? rolò [ro'lo] (pl rolôs) m tapetni zvitek (rola)?? rom ['rom] adj romski; cence contâ chês che no son uficiâls come serbian-crauat, ~, ucrain (Pa 04/03); ~ m Rom m. Romagne [ro'mañe] kr.i f Romagna f. romagnûl [roma'ñu:l] adj romanjolski; ~ m 1. prebivalec Romagne; il ~ di Bologne (La 07/02) 2. LING romanjolščina f. roman [ro'man] adj 1. HIST rimski, starorimski 2. rimski 3. romanski; 4. REL rimskokatoliški; Dotrine christiane copiade dal catechesim ~ (Pa 03/10); gjavâsi a la romane iti brez pozdrava; paiâ a la romane GOST plačati vsak zase; ~ m 1. Rimljan m; e un doi romans aò aò a jerin unevore unevore unevore maraveâts pal nestri idiome. (Ta) 2. HIST Rimljan m 3. kembelj m (pri tehtnici). Roman [ro'man] os.i m Roman m; a pre ~ Michelot, e che no rivavin a cjatâ ne il borc di Barbiana ne il lûc de sepulture. (Bel). Roman [ro'man] kr.i f (Fontanefrede) Romano. romance [ro'mant∫e] f romanca f. romancine [roman't∫ine] f (neobič.) ukor m. romancîr [roman't∫i:r] m romanopisec m. romanç I [ro'mant∫] (pl romançs [ro'mants]) m roman m; ~ filosofic, storic filozofski, zgodovinski roman; ~ zâl kriminalka f; In timp pes votazions, al è saltât fûr il “~ zâl meta-politic (Pa). romanç II [ro'mant∫], -ce adj romanski, neolatinski; lis lenghis romancis romanski jeziki. romanç III [ro'mant∫] m retoromanski jezik v Švici, retoromanščina f (rumanč); Il retoromanç ocidentâl (~) al è fevelât in Suizare (Cisilino, treball); ~ grison ?? Di ce che si à vût iniment denant trat si capìs che un passaç fondamentâl al reste chel dal "~ grison" normalizât (La); ~ adj retoromanski. romançâ [roman't∫a:] tr romane pisati. romanesc [roma'nesk] adj rimski (današnji); Cussì al scrîf il poet ~ Mauro Marè (Pa 02); ~ m LING rimsko narečje; e no stìn a fevelâ dai varietâts - in maniere seguitive e sfaçade par italo-~, par italo-napoletan, ..(La 03/03). romanic [ro'manik] adj ARS romanski; Istitût di Studis Romanics (Cad); gotic ~ gotsko romanski; ~ m ARS romanika f, romanski slog. Romanie [ro'manie] kr.i f → Rumenie. romanin [roma'nin] adj nanaša na Romans d'Isonza; ~ m prebivalec Romans d'Isonza. romanist [roma'nist] (pl romaniscj) m LING romanist m; Il Rumantsch Grischun al è stât metût adun dal ~ H. Schmid tai prins agns Otante (Cisilino, treball). romanitât [romani'ta:t] f rimstvo n (glede na pripadnost starem Rimu); noaltris o scugnìn jessi lis sintinelis impavidis de ~, de Venezianitât, de Talianitât cuintri i lôr tradizionâi aversaris (JM); Tes galariis e je la plui grande concentrazion di grecitât e ~. (Pa 05/04). romanizâ [romani'dza:] tr romanizirati; romanizazion [romanidzatsi'on] f romanizacija f; procès di ~ proces romanizacije. Romans [ro'mans] kr.i f (Cordenons) IT Romans. lis lôr vanguardiis a jerin a ~ e a Visc. (GP). Romans [ro'mans] kr.i f → ~ dal Lusinç. Romans dal Lusinç [~ dal lu'zint∫] kr.i m Romans d'Isonzo (Go). Romans di Vil di Var [~ di vil di 'var] kr. i f (Vile Di Var) Romans (Varmo, Ud). romantic [ro'mantik], -iche adj romantičen; ~ m romantik m, zasanjač m. romanticisim [romanti't∫izim] m ARS romantika f. romanticizât [romantit∫i'dza:t], -ade adj romantiziran. romanzîr [roman'tsi:r] m LIT romanopisec m; Il grant ~ rus F. M. Dostoevskij..par une lungje part de sô vite, al è stât malât (SiF 03/3, 31-49). rombâ [rom'ba:] it šumeti; bobneti, hrumeti. rombe ['r‫כ‬mbe] f bobnjenje n, šum m, ropot m. Rome ['r‫כ‬me] f 1. Rim m; L'assessôr pal ambient Ciani al è lât a ~ tal daspomisdì di îr par discuti cul ministri Matteoli (O 6/2/2002); PROV Lâ a ~ cence viodi il pape (Verone) Essere vicini alla meta senza poter raggiungerla 2. FIG italijanska vlada v Rimu; invezit tal prin daspomisdì e je rivade di ~ la notizie che il ministri (O); La clime di ~ no fâs ben a lis minorancis lenghistichis (Pa 7/2000) 3. il biel di ~ zadnjica f, rit f; capî ~ par Tome capire fischi per fiaschi. romit [ro'mit] m → eremit. romitaç [romi'tat∫] m → romitori. romitan [romi'tan] m, adj → eremitan. romitic [ro'mitik] adj → eremitan. romitori [romi't‫כ‬ri] (t. romitaç) m samota f; puščavsko življenje n. romôr [ro'mo:r] (t. rumôr) m (neobič.) šum m, trušč m, hrup m; → sunsûr. romorâ [romo'ra:] (t. rumorâ) it (neobič.) ropotati, razgrajati, hrumeti. romp ['romp] m ZOOL robec m (riba) (Psetta maxima). rompament [rompa'ment] m → rompiment. rompi ['r‫כ‬mpi] (p rot) tr 1. pre-, z-lomiti, zdrobiti, razkosati, razbiti; ~ la tiere ledino orati; razodeti (skivnost); ~ un nâs zlomiti nos; 2. kvariti, pokvariti 3. prekiniti, prekinjati; prelomiti; ~ un contrat prekiniti pogodbo; ~ un segret razodeti tajno; 4. FIG rompii la devozion a un koga spraviti ob živce; rompii i stivâi a un komu iti na živce; ~ i coions No stà a ~mi plui i coions (FVG); ~ it prekiniti (s kom), spreti se (s, z); Che sei stade la delusion par vê rot di morosâ cun Alessia? (BrLi); ~si refl 1. pre-, z-lomiti, zdrobiti, razkosati se; Difat chei altris no si rompin i ciz pe sô malatie e pe sô streme. (BelFa); il timp si romp oblači se (vreme); ~si un braç zlomiti si roko 2. spreti se. rompi fûr [~ 'fu:r] it izbruhniti; razcvesti se (roža). rompi sore [~ 'z‫כ‬re] it ovirati nek.; ugovarjati, oporekati. rompiment [rompi'ment] (t. rompament) m razbijanje n; prelom m; nadlega f; ~ di cjâf preglavica f, skrb f. ron ['ron] m v: il con e il ~ vse podrobnosti, od A do Ž-ja. ronâ [ro'na:] it rigati (osel). ronade [ro'nade] f riganje n (osla) ??Ronald [ro'nald] os.i m Ronald m. ronc ['ronk] m brežina f; al tirave un tramontan rabiôs che al sivilave jenfri i ramaçs dai arbui, jù pai roncs de culine. (Sg); i uciei a rivavin a trops jù dal ~ (MazzonIol). roncâ [ron'ka:] tr trebiti, pleti, obrezati; oklestiti (drevo). roncâl [ron'ka:l] m posestvo z obdelovanimi brežinami (terasami). roncâr [ron'ka:r] m vinogradnik m, kmet, ki obdeluje vinograd; Nol impuarte il spirt dal contadin o dal ~ tal meti sot la semence o tal impastanâ lis plantutis (Mucci). ronceâ I [ront∫e'a:] it smrčati; → ronfâ. ronceâ II [ront∫e'a:] tr poškodovati z kosirjem (z nožem). ronceade [ront∫e'ade] f udarec z vinorazom. roncee [ron't∫εe] f vinoraz m, vinjak m, kosir m (nož); si plee cjapâ sù une ~ bisugnose di tornâ a fâi il mani (Mar); fate intun reful di Toni cuntun grant colp dal mani de ~ (Mar); → massanghete. ronceuçâ [ront∫eu't∫a:] it rahlo smrčati. ronchete [ron'kete] f srpica f, reznik m; → roncee. roncjâ [ron'qa:] tr 1. obrezovati 2. (redko) hrustati (trd kruh, oreh ipd.). roncjadice [ronqa'dit∫e] f okrnjena stebla koruze. roncje ['ronqe] f (carn.) → roncee. Roncjetis [ron'qetis] kr. i f (Sante Marie) Ronchiettis. Roncjis Di Faedis ['ronqis di fa'edis] kr.i f (Faedis) Ronchis. Roncjis di Latisane ['ronqis di lati'zane] kr.i m → Roncjis di Tisane. Roncjis di Monfalcon ['ronqis di monfal'kon] kr.i m Ronchi dei Legionari (Go); dal incuinament acustic causât dal trafic a son chês dongje Palme, tra Foian e ~ (O). Roncjis di Tisane ['ronqis di ti'zane] kr.i m Ronchis Di Latisana (Ud). Roncjis Di Torean ['ronqis di tore'an] kr.i f (Torean) Ronchis. roncjizâ [ronqi'dža:] it (neobič.) smrčati; → ronceâ. roncon [ron'kon] m velik kosir m, velik vinoraz m; Al podeve jessi un ~ o un grant massanc, di chei che si doprin par dispedâ i morârs o tirâ vie la cjarande (Tolazzi). ronconâ [ronko'na:] tr obrezovati s kosirjem. ronconade [ronko'nade] f udarec s kosirjem. roncone [ron'kone] f kosir m. rondâ [ron'da:] it 1. iti naokoli, na sprehod 2. VOJ iti na obhod (pos. vojaki). ronde ['ronde] f 1. VOJ obhod m (straže), patrulja f 2. sprehod m (zaljubljencev). rondin [ron'din] m 1. ZOOL mestna lastovica f (Chelidon ubica); → rondul 2. navadna čigra f (Sterna hirundo). rondolâ (t. rodolâ) [rondo'la:] it valiti, kotaliti, zviti, prevračati; Machinis e camions a rondolavin vie a fuart e (Sg); ~ sù un sigaret zviti si cigareto; daspò mi soi tirât sù e di sintât e mi soi metût a ~ sù un sigaret daûr chel altri. (SiF 03/3, 31-49); ~ tr valiti, kotaliti, zviti; ~si refl valiti, kotaliti se 2. krožiti, vrteti se; ~ m vrtenje n. rondolament [rondola'ment] (t. rodolament) m kotaljenje n. rondolazion [rondolatsi'on] (t. rodolazion) f kroženje n, vrtenje n. rondolon [rondo'lon] (t. rodolon) m kotaljenje n, padec m; a ~ 1. kotaleč se 2. strmo, z glavo naprej, nepremišljeno. rondon [ron'don] m ZOOL → sbîr. Rondovêr [rondo've:r] kr.i f (Purcie) Rondover. rondul I ['r ndul] m vrste štora, na katerem se drobi žita ali druge rastline; → tacesù. rondul II ['r ndul] m ZOOL → rondin. ronfâ [ron'fa:] it 1. smrčati 2. (maček) ??.. . rontâ [ron'ta:] it 1. (osel) rigati 2. razgrajati, zverinsko vpiti, kričati 3. (gor.) glasno se jokati; → rontonâ 4. (veter) šumeti (glasno) 5. (redko) (krave) mukati; → mungulâ 6. (glasbilo) škripati, piskati. rontenâ [ronte'na:] it 1. glodati (z zobmi) 2. (osel) rigati; → rontâ, ronâ 3. (motor ipd.) šumeti, bobneti, hrumeti; kruliti; ~ tr 1. o-, po-glodati (z zobmi) 2. nakruliti. rontonâ [ronto'na:] it → rontâ, rontenâ. rontonament [rontona'ment] m bobnenje n; O il ~ dai canons? (Mucci). rop ['rop] m (redko) skala f, pečina f. Rorai [ro'rai] kr.i f (Purcie) Rorai Piccolo. Rorai Grant [~ 'grant] kr.i f (Pordenon) Rorai Grande. rori ['r‫כ‬ri ??] m → rôr. ros ['ros], rosse adj 1. rdeč; bandiere rosse rdeča zastava; cjavei ros rdeči lasje; Cjavei ros,vivarôse, gaiarde. (BrLi); Crôs rosse Rdeči križ; deventâ ~ zardeti, zardevati; ma che no vevin inmò no pierdût il vizi (o la virtût) di deventâ ~ denant di une persone o di un fat (BelR); mâr Ros rdeče morje; deventâ ~ te muse zardeti; Scusait... - Jacum al jere diventât ~ te muse (Tolazzi); ~ di ûf rumenjak m; ? tirâ tal ~ na rdeče vleči 2. POL rdeč; Ancje se o soi miôr di te in dut e no varès di sbassâmi a rispuindi a un provocadôr ~ (FVG); ~ m rdečica f; rdečelasec m; rdečkar m. Rosacis [ro'zat∫is] kr.i f → Cuar Di ~. Rosacis [ro'zat∫is] kr.i f (Manzan) Rosazzo. rosade I [ro'zade] f 1. rosa f; la ~ de matine jutranja rosa. rosade II [ro'zade] f KUL mlečna torta f. Rosalie [ro'??] os.i f Rozalija f. Rosalinde [roza'linde] os.i f Rozalinda f. rosam [ro'zam] m cvetno okrasje n, cvetje n. rosâr [ro'za:r] m → garofolâr. rosari [ro'zari] m 1. REL rožni venec m; dî, preâ il ~ moliti rožni venec; Ma la matine jo o dîs ancje il Rosari (liceopercoto) 2. FIG rožni venec m, niz m, sveženj m, snop m. rosarûl [roza'ru:l] m (neolog.) slikar cvetlic, izdelovalec umetnih cvetlic. rosât [ro'za:t], -de adj rožnat. Roscjà [ros'qa] kr. i f → Rascjà. rose ['r‫כ‬ze] f 1. roža f, cvet m, cvet(l)ica f; okrasek m; un mac di rosis šopek rož; lâ in ~ cveteti; cuant che il svuiçulâr al leve in ~ (Lenghe 2000); jessi in ~ FIG biti v cvetju (mladosten); colôr di ~ rožnat; rožnata barva; Insome vie pal mês di Otubar Udin si vistissarà di colôr di ~ (CoUd); ~ di prât travna cvetlica; in cimitieri a meti cualchi ~ di prât su lis tombis (Sg); PROV Biele come une ~ (Verone) lepa kot rožica 2. → garoful. Rose ['r‫כ‬ze] os.i f Roza f. Rose ['r‫כ‬ze] kr. i f (Sant Vît Dal Tiliment) Rosa. roseâ [roze'a:] tr 1. glodati, piliti, stružiti; ma la pantiane e veve roseât la cjarte. (Natisone/miti); No rosee plui la surìs (Pasolini); Mi jeri apene metût che o sint un cricâ di len tanche il ~ di une surìs te bree. (BrLi) 2. FIG zastonj jesti, izkoristiti nek; ~si refl glodati se, piliti se; po-, iz-, ob.-rabiti se; che al viodè R. che al zuiave di bessôl tal curtîl, cuntune bale di gome, roseant une pagnoche lungje une cuarte. (Sg); PROV ~si par dentri (Verone) razjedati od znotraj; ~ m glodanje n, piljenje n, struženje n; obraba f. roseâ fûr [~ 'fu:r] tr izglodati, izjedati. roseade [roze'ade] f glodanje n, oglodanje n. roseadôr [rozea'do:r] adj glodalen; ~ m glodalec m. roseadure [rozea'dure] f glodanje n, oglodano mesto. roseament [rozea'ment] m 1. glodanje n; eruzija f; obraba f 2. FIG muka f, bolečina f; si son formadis e mantignudis par une vore di timp tal sierât dal mont contadin, e il lôr ~ al va al pâr cul slargjâsi de economie urbane-industriâl. (Pa 02). rosean [roze'an] (t. resian) adj 1. rezijanski; l'insegnament dal sloven (te varietât dialetâl roseane); par ~ po rezijansko 2. FIG osoren, hrapav, surov; ~ m 1. Rezijan m 2. rezijanščina f; che àn sielzût di studiâ a scuele chês altris lenghis minoritariis dal Friûl, ossei sloven, ~ e todesc. (La). Rosean [roze'an] f furlanski priimek. roseane [roze'ane] f rezijanski ples; roseon [roze'on] m 1. (v jabolko) ugriz m; 2. pečišče n (jabolka) → rusumui 3. zajedalec m, oderuh m. rosepile [roze'pile] f MED šen m. rosesfantât [rozesfan'ta:t] f ?? Mi visi ancjemò l’odôr de cjarte e il colôr, un rosesfantât... (Pa 06/3) rosete [ro'zεte] f rozeta f. roseton [roze'ton] f 1. rozeta f 2. ARH rozeta f (okno). roseuçâ [rozeu't∫a:] tr po malem stružiti, glodati. roseum [roze'um] m ?? rosipile [rozi'pile] f → rosepile. rosmarin [rozma'rin] m BOT → osmarin. rosolin [rozo'lin] m rožno žganje n (sladki liker). rosôr [ro'zo:r] m → rasôr. rossece [ro'set∫e] f rdečkost f. rossin [ro'sin] adj v: mâl ~ → mâl. rossit [ro'sit] adj rdečkast; Sul font di un cîl simpri plui suturni, un sflamiâ ~ .. al segnale che il soreli (Mar). rossizâ [rosi'dža:] it (za)rdeti, rdečiti se, postajati rdeč; Chel là dongje la fusine, cuntune man che e tire sù il fol e chê altre che e fâs ~ il fier, che daspò lu batarà sul incuìn par fânt cuissà ce. (Mucci). rosson [ro'son] adj škrlatnordeč. rossôr [ro'so:r] m rdečica f. rost ['rost] (pl roscj) m pečenka f, pečena, pražena jedila; Cirìn di no fâ une cuestion di fum, ma di a ~. (La 05/6); ~ di vidiel telečja pečenka; se no al jere il ~ di vidiel cu lis patatutis (Natisone/furlanis). rostâ [ros'ta:] tr zagraditi z nasipom, zajeziti. roste ['roste??] f jez m, nasip m; Co une imprese furlane e veve domandât un espert par fâ sù une ~ tra lis monts di chest paîs di Cret (BrLi); La ~ e je formade di un mûr di sostegn in ciment armât (SiF 03/4, 47-59). rostedôr [roste'do:r] m gospodar, šef okrepčevalnice. rostî [ros'ti:] tr in refl → rustî. rosulâ [rozu'la:] tr (carn.) pražiti; si fâs un sofrit di cevole pestade benone e une riscje di ai; si rosule cence brusâ (Natisone/furlanis). rosumui [rozu'mui??] m → rusumui. rosute [ro'zute] f rožica f. Rosute [ro'zute] os.i f Rozika f; ven cà ~ ven cà biel amôr (Natisone/cjantin). rot ['rot] (p od rompi) adj zbit, zlomljen, strgan, pokvarjen, slab (vreme); il diaul (satane) al à ~ dut (Bibl-Pauli); presit ~ zelo nizka cena, na pol zastonj, pod ceno; vê il cjâf ~ FIG non sapere dove sbattere la testa??; ~ m v pl: globoko izorana zemlja.// < lat. ruptum rôt ['ro:t] m mlinsko kolo n; l'Unvier, cuanche si glaçave la roe, tirade sù in cinturie, cu la manarie a liberave i rôts. (Percude). rotabil [ro'tabil] adj vozen; ~ m vozilo n. rotacisim [rota't∫izim] m LING rotacizem m. rotam [ro'tam] m fragment m. rotatori [rota't‫כ‬ri] adj FIZ rotacijski. rotazion [rotatsi'on] f 1. kroženje n, vrtenje n, rotacija f; In Friûl al è normâl viodi cjamps là che la blave e je coltivade di plui di vincj agns, cence nissune ~. (SiF 02/1, 31-45); in cheste ~ o rivoluzion tes inmensitâts dal spazi. (Pa 06/1) 2. MAT rotacija f 3. LING rotacija f, premik soglasnikov. rotazionâl [rotatsio'na:l] adj rotacijski. rote ['r‫כ‬te] f 1. zlom m, prelom m; a ~ di cuel na vrat na nos; e je scjampade a ~ di cuel di chel che al jere stât par agns e par secui il so habitat religjôs e culturâl (BelR); jessi in rotis sovražiti se; Erode e Pilât, che prime a jerin in rotis, di in chê dì a tornarin in buinis. (Bibl-Lc) Tisti dan sta se Herod in Pilat spoprijateljila; prej sta se namreč sovražila; e je vignude vie di Faedis in rotis cu la famee par vie di un maridât (PauluzzoN); lâ in rotis cun prekiniti razmerje, odnose z nek. 2. poraz m, pobeg m 3. rast m (otroka); rotum [ro'tum] m razbitina f. roture [ro'ture] f zlom m, prelom m; prebitje n. Rovârs [ro'va:rs] mpl ?? di piês parvìe che al murì daspò doi agns di guviêr Otobon dai Rovârs nol fo un leon (JM). rovede [ro'vede] (t. ruede) f kolo n; krog m; vrtljiva deska f; ~ dal mulin mlinsko kolo; ~ denant, daûr sprednje, zadnje kolo; ~ di scorte rezervno kolo; ~ motrice gonilno kolo; vê une ~ fûr di puest biti malo mahnjen, ne imeti vse pospravljen; O cjatarìn simpri che al à une rascje, une ~ fûr di puest, che si piert daûr des frascjis. (Pa). Roverêt [rove're:t] kr.i f (Pucinie) Roveredo. Rualis [ru'alis] kr.i f (Cividât) IT Rualis. Rualp [ru'alp] kr.i f (Darte) Rivalpo; A ~ e Val a cognossevin 30 letaniis cjantadis, une par ogni sere dal mês di mai (BelAlci). ruan [ru'an] adj (pavsko) moder; come che e po sei une lacje di cîl ~ (Lenghe 2000). Ruande [ru'ande] kr.i m Ruanda f; 90 mil personis a son stadis obleadis a dispatria in ~ e Burundi (Pa). ruandês [ruan'de:s], -ese adj ruandski; che ai vuerilîrs dal “Front patriotic ~” (Pa 03/4). rubelite [rube'lite] f MIN rubelit m. rubest [ru'best ??] adj zdrav; e se al spine un tai di vin ~ e sbrumôs, nol è par bevilu daurman (Mar). Rubicon [rubi'kon] kr.i m Rubikon m. rubidi [ru'bidi] m KEM rubidij m (Rb). rubin [ru'bin] m rubin m; ~ adj rubinasto rdeč. rubinet [rubi'net] m pipa f; al è stât ancje cjapât un campion doprant un ~ lontan dal pont di partence de rêt di distribuzion. (SiF 02/1, 11); e al vierzè il ~ par fâ colâ jù une gote a la volte. (Sg); aghe di ~ voda iz pipe; Une volte par dutis o scugnin dî che si à il dirit di domandâ aghe di ~ ancje tai locai publics e no puedin rifudâle. (Furlan). rubricâ [rubri'ka:] tr vnesti, vnašati v razpredelnico; 10 cjamp culturâl, a tignî cont de “pluralitât culturâl e lenghistiche dal Paîs”; l’art. 70, rubricât juste apont sot “lenghis” (Cisilino, treball). rubriche [ru'brike] f 1. abecedno kazalo; imenik m; seznam m 2. REL navodilo n, predpis m 3. (časop.) rubrika f, stran f; al frontarà su lis colonis de “Patrie”, intune gnove ~ esclusive (Pa). rucjin [ru'qin] → rincjin. rucul ['rukul] m zvodnik m; di dii al re: «Clamimi cuant che tu varas dibisugne di un amì e no di un ~ di cort. (Pa). rudâ [ru'da:] tr objesti; osmukati; (travo) striči, obrezovati. Rude ['rude] kr.i f Ruda (Ud); In fuarce dal seguitîf tratât a la Austrie a restavin: Gurize, ..., Cervignan, ~ (Storie). rudiele [rudi'εle] f 1. kolesce n 2. košček m (npr. salame). rudiment [rudi'ment] m rudiments osnove fpl, osnovni pojmi mpl; Fradi di Giacomo, che i insegnà i prins rudiments de piture (CoUd). rudimentâl [rudimen'ta:l] adj rudimentaren, nerazvit, zakrnel; al è just ricuardâ che la esistence di une ~ struture a spirâl e jere za stade proponude di Chitre & Joshi. (SiF 02/2, 11-24). rudinaç [rudi'nat∫] m okrušen omet; I pareve che dut al colàs sore di lui, i cops, la gorne, i planelons atrezâts che si sdrumavin tun pulvin di rudinaçs. (PauluzzoN). ruede [ru'ede] f → rovede. ruf ['ruf] m udarec m. rufian [rufi'an??] m zvodnik m; l’inemorât idealist e platonic e chel altri il ~ cinic e ricatadôr (Bel). rufianeç [rufia'nεt∫] m zvodništvo n. Rufin [ru'??] os.i m HIST Rufinus m, Rufin m; nancje cuant che al cjacare di ~ e de sô esplicazion dal Simbul di Aquilee. (Pa 05/07); cu lis grandis figuris di Fortunazian, Cromazi, Valerian, ~ e dal stes san Jeroni (Storie). rugnâ [ru'ña:] (t. rugnî) it kruliti (npr. svinje); renčati (pes), gruliti; hrumeti, bobneti (motor ipd.); Lis gjenerazions prime di cumò, rugnint o rugnant, e àn scugnût imparâsi a memorie dute la dutrine (BelFa); che la Arsilia a scûr e rugnàs ancjemò (MazzonIol). rugnade [ru'ñade] f kruljenje n, renčanje n. rugnî [ru'ñi:] → rugnâ. ruie ['ruie] f ZOOL črv m; ličinka insekta f; Se al plôf masse o masse pôc, se la anade e je scjarse, se ti mûr une bestie in te stale, se tu às l’ort plen di ruis, se ti capite une malatie (BelR); Incazât come une ~, o torni indaûr ma par furtune o cjati un vecjut di li e mi fermi par domandâi ce fâ... (christianromanini 07/04). ruiuç [rui'ut∫] m ?? i contadins e puartavin lis vacjis a bevi intun ~ che al passave a pene fûr dal paîs. (bassafriulana). rûl ['ru:l] f vloga f, funkcija f; Dut câs, i studis di neuroimagjin funzionâl a àn pandût e ridefinît il ~ di cheste struture inte elaborazion dal lengaç (SiF 03/4, 97114). rulâ [ru'la:] tr valjati. rulo ['rulo] m (it.) valjar m; I camions a discjamavin i claps e i manoâi a vevin di sparniçâju prime che al passàs il ~ (Sg). rum ['rum] m rum m. rumanç [ru'mant∫] m → romanç. rumen [ru'mεn] adj romunski; ~ m 1. Romun m 2. romunski jezik m, romunščina f; a cjacarin arumen (une lenghe sûr dal ~) (Pa). Rumenie [ru'menie] kr.i f Romunija f; cumò o stoi studiant il furlan de ~, ma o cognòs ancje il rumen (Pa). rumi [ru'mo:r] m prežvekovanje n. rumiâ [ru'mo:r] tr 1. prežvečiti 2. FIG premlevati (misel); Il timp ti puarte a rifleti, a pensâ, a ~, a cirî resons profondis, a colegâ i fats (BelFa); Difat o ai rumiât a lunc su lis resons e i aspiets positîfs de desacralizazion (Bel). rumiade [rumi'ade] f prežvečenje n, prežvekovanje n. rumôr [ru'mo:r] m 1. hrušč m, šum m, trušč m, šumenje n; Autovie Venete: plan cuintri dal ~ (O); i risultâts dal censiment su lis areis de rêt stradâl là che i problemis di ~ a son plui grues. (O) 2. FIG vstaja f, nemir. Runcje ['runqe] kr.i f (Comelians) IT Runchia; Miêli al deventa Mièli; Runcja al deventa Runcje (Pa 7/2000). Runcjis ['runqis] kr.i f (Fontanefrede) Ronche. Runcjis ['runqis] kr.i f (Sacîl) Ronche. Runcjis ['runqis] kr.i f (Cjavàs) IT Runcis. runculin [runku'lin] adj iz Roncjis-a; par argoments ta la carateristiche fevelade runculine (Basse); ~ m prebivalec Roncjis-a. rupestri [ru'pεstri] adj skalnat. Rupis ['rupis] kr.i f (Savogne Di Gurize) Rupa f. rurâl [ru'ra:l] adj kmetijski, kmečki, poljedelski. rus ['rus], russe adj 1. ruski; ma incidents come chel dal sotmarin ~ Kursk (O) 2. FIG raskav, surov, osoren; ~ m 1. Rus m; al è stât creât sore il dut par mert di Pablo Korchenewski, un ~ blanc di Odesse (Pa) 2. ruski jezik m, ruščina f 3. surov, raskav človek. Rusclêt [rus'kle:t] kr.i f (Sant Vît Di Feagne) Ruscletto. ruscli ['ruskli] m BOT leprin m, lobodika f (Ruscus aculeatus). rusignûl [ruzi'ñu:l] m ZOOL slavček m; Un ~ al cjantave tal folt des acazis, la rusignule e veve il nît lì dongie (sf). rusin [ru'sin] → ruzin. ruspi ['rusie] (t. ruspiôs, ruspit) adj 1. hrapav, raskav (površina); La sere prime mi jeri impirât tun jet alt e glaçât jenfri doi ninçui ruspis tanche la int dal paîs (BrLi) 2. oster, neprijazen, trd, hrapav, raskav (oseba); 'Sef par prin, cul so fâ ~, un pôc timit (PauluzzoN) 3. hrapav, raskav, hripav, oster (glas, beseda) ipd.) ruspiâ [ruspi'a:] tr 1. praskati (s hrapavo površino, npr. v grlu); ~ it biti hrapav, raskav. ruspidece [ruspi'det∫e] f hrapavost f, raskavost f, grobost f; robatost f; parvìe di chel splorâ il teren cul baston o di chel strussâ dai zocui cirint lis ruspidecis, o dal pas impicotît che in ultin si ferme sul contat dal sghinc su la bancje. (Mar); Ma cheste “~” dal teren no à vût efiets ledrôs sul caratar de popolazion. (La 05/6). ruspiôs [ruspi'o:s], -ose adj → ruspi. ruspiosetât [ruspioze'ta:t] f 1. hrapavost f, raskavost f, grobost f; 2. robatost f. ruspit [rus'pit] adj → ruspi. russâ [ru'sa:] tr praskati, drgniti, strgati; ~si refl 1. praskati se; La int e à dibisugne di cjalâ indenant, a un avignî dignitôs e diferent, plui che tornâ a ~si plais che i fasin dome mâl (BelAlci); la midisine juste no jere chê di stâ li a vaî e a ~si lis feridis dolorantis, ma di pensâ in grant (Pa 06/2) 2. FIG praskati se, lenariti, nič ne delati; russac [ru'sak] m nahrbtnik m; Su lis spadulis al veve il ~ e in bande un spade (Zili). russade [ru'sade] f praskanje n, drgnjenje n. russemûrs [ruse'mu:rs] m lenoba f (oseba). Russie ['rusie] kr.i f Rusija f; nancje i comuniscj di Bertinotti, nancje la ~ di Eltsin. (Pa). russificazion [rusifikatsi'on] f porusenje n, rusifikacija f. Russiç ['rusie] ?? Russiz; La signorie di Russiz daprûf Cormons e je propietât dal cont Lataour in Voire. (La 06/1). russofil [ru's??fil] adj rusofilski. rustî [rus'ti:] tr pražiti; peči; si rustìs in chest la cevole e si ficje dentri ta mignestre che e bol. (Natisone/furlanis); Ma se i và i met a ~ cualchi fete di polente di compagnâ cuntune scaie di formadi. (BrLi). rustic ['rustik], -iche adj kmečki, neotesan; ...che il furlan al è nome un ~ lengaç di contadins e di ignorants (La 07/04); stîl ~ rustični slog. rusumui [ruzu'mui??] m peščišče n. rut ['rut] m riganje n, kolcanje n. rût ['ru:t], -de adj čist, nemešan, pristen, enostaven, resničen; Mi spieghi miôr cul paragon de lenghe e de culture furlane ridusude a fat ocasionâl e a ~ folclôr. (BelAlci); Un câs similâr al è chel di pre Checo Placerean, di ~ stamp montenarês. (Pa 05/05); dal ~ lengaç di Glemone. (JM, Salvâ); mignestre di rûts fasui enolončnica iz samih fižolov; al bêf rude aghe pije samo vodo; il moche ~ črno (nemešano) kavo; ~ furlan čista furlanščina. rutâ [ru'ta:] it rigati, kolcati se (komu). Rutârs [ru'ta:rs] kr.i f (Dolegne) Rutarji mpl (IT Ruttars). ruten [ru'ten] adj rutenski; ~ m Rutenec m. ruteni [ru'tεni] m KEM rutenij m (Ru). rutine [ru'tine] f rutina f, (običajna) praksa f; Une brute matine, finît il solit lavôr di ~ (CoTrep). ruviers [ruvi'εrs] adj muhast, čudaški, nejevoljen; a la ruvierse narobe. Ruvignans [ruvi'ñans] kr.i f (Cividât) IT Rubignacco. Ruvigne [ru'viñe] → Muris Di ~. Ruvigne [ru'viñe] kr.i f Ragogna (Ud) (DE Rewin). ruvinâ [ruvi'na:] tr razdejati, uničiti; tu tu ur ruvinis i imprescj! (Sg) ti ti pa jim uničuješ orodje!” ruvine [ru'vine] f udor m; propad m, polom m, razdejanje n; in ~ v propadu; Une vore di cjistiei de pedemontane e de mont furlane a son in ruvine. (consorziocastelli); ruvinis razvaline, ruševine; ruvîs [ru'vi:s] f (gorski) greben m; co nol jere nancje un segnâl di troi ma nome bosc e ~?(JM). ruzâ [ru'dža:] it mrmrati, godrnjati, brenčati (čebela, motor itd.), renčati (pes). ruzament [rudža'ment] m mrmranje n, godrnjanje n, brenčanje n. ruze ['rudže] f mržnja f, sovraštvo n, (tiha) jeza f; cussì e jere cressude ator di lui une rêt di ~ e di marum (Sg); jessi in ~ cun cdn biti s kom sprt, na bojni nogi. Ruzêr [ru'dže:r] os.i m Roger m. ruzin [ru'džin] m 1. rja f; cjapâ il ~ rjaveti; colôr di ~ rjaste barve 2. ~ dal forment BOT, AGR žitna rja (Puccinia graminis); 3. FIG jeza f, prepir m, sovražnost f; ~ adj 1. rjast; colôr ~ rjaste barve 2. sovražen; che un ~ populisim al a impostât in maniere negative l'inmaginari coletîf. (La 04/1). ruzinâ [rudži'na:] it 1. grmeti, hrumeti, šumeti 2. mrmrati, godrnjati. ruzinament [rudžina'ment] m grmenje n, hrumenje n; mrmranje n, godrnjanje n. ruzinît [rudži'ni:t], -ide adj 1. zarjavel; 2. FIG zastarel. ruzôs [ru'džo:s], -ose adj godrnjav, renčav.