S
S, s ['εse] f črka S, s.
s- (+ slovarska enota) je skrajšani predlog sl. ne-, iz-,
raz- itd.
S. ['san, sante] kratica → san, sante.
Sabà [sa'ba] kr.i f Saba f; la regjine di ~ Kraljica iz
Sabe (Sabska kraljica).
sabaiâ [sabai'a:] (o sabai, tu sabais, al sabaie, o sabaìn,
o sabaiais, a sabain) it jecati, jecljati, mrmrati,
godrnjati; kruliti; govoriti; il tintinâ des tacis e dai plats.
il ~ de signorie za scjaldade dal ramandul. (F).
Sabât [sa'ba:t] → San Laurinç di ~.
Sabaudie [sa'baudie] kr.i f Savoja f.
sabaut [sa'baut], -de adj savojski; O viôt svintulâ une
bandere che e samee danese ma e podarès ancje jessi
sabaude (Pa 05/07).
sabecolâ [sabeko'la:] it (neobič.) jecati, jecljati,
mrmrati, godrnjati; dopo il spavent al scomençâ a svariâ
e a ~. (F).
sabide ['sabide] f sobota f; e a son viertis di ~ e tes
fiestis so odprte ob sobotah in ob praznikih; ~ sante
velika sobota; la gleseute cristiane de Sante Sabide
(Lenghe 2000).
sabidin [sabi'din] adj soboten; Lune sabidine, di cent
une di buine. (www.gatago.com).
sabidine [sabi'dine] f večerja po polnoči na veliko
soboto; une sere di sabide, tornât no sai di ce marcjât,
al pensà ben di fâ la ”~”. (F).
sabine [sa'bine] f BOT blaženo drevce n (Juniperius
sabina).
Sabine [sa'bine] os.i f Sabina f.
sablâ [sa'bla:/∫a-] tr raniti s sabljo;
∼ it (po)sabljati.
sablade [sa'blade, ∫-] f sunek, udarec s sabljo.
sablassât [sabla'sa:t], -ade adj ?? Intant un frut al po
jessi des voltis disgraciât, mâl ~ (Urli).
sable ['sable, ∫-] f sablja f.
saborâ [sabo'ra:] tr 1. (ogenj, roke) podneti,
podpihovati, podžgati; il fûc, scuasi, al è in cinise.../
Parce lâlu a ~?; → sboreâ 2. (občutki, emocije)
podneti, podžgati, spodbuditi, podražiti, hujskati; ~ il
popul hujskati ljudstvo; Chel li al sabore il popul,
insegnant par dute la Gjudee (Bibl-Lc) Ljudstvo hujska,
ko uči po vsej Judeji 3. (t. FIG) (izpre)mešati, predelati,
preurediti 4. zalezovati, (iz)podkovati;
~ it 1. iztikati, (pre)brskati 2. spletkariti, intrigirati.
saborade [sabo'rade] f vbod m (npr. z nožem).
saboradôr [sabora'do:r] m 1. podpihovalec m (ognja);
FIG podpihovalec m (občutkov); e soredut par folpeâ
chei che al calcole tanche saboradôrs. (Eg)
2. grebljica f (za ogenj) 3. nekdo, ki brska, iztika 4.
orodje za brskanje, iztikanje.
sabotâ [sabo'ta:] tr sabotirati.
sabotaç [sabo'tat∫] m sabotaža f; in chê volte si fevelâ
di ~ (CoCamp).
sabrache [sa'brake] f (ARH gor.) konjska odeja f,
podsedlica f.
sabulî [sabu'li:] it kisati se, vreti, razkrojiti se; La
jarbe e il muscli a jerin une vore umits, e lis fueis che a
sabulivin partiere, ancje lôr a judavin la umiditât. (Sg);
~ tr dati kisati.
sabulît [sabu'li:t], -ide adj 1. skisan, prevret, razkrojen,
gnil 2. FIG podzemeljski, pokopan, skrit.
sac ['sak] m 1. vreča f, žep m; ~ de montagne
nahrbtnik m; ~ di ciment vreča cementa; ~ di cjarbon
vreča oglja; Dopovuere a son stâts “vendûts par un sac
di cjarbon”. (Onde) 2. obilica f; un ~ di mnogo,
veliko, ogromno; cuntun ~ di peraulis in prestit sei par
robis tecnichis e sientifichis (Vichi) z veliko
izposojenkami; un ~ di lavôr veliko dela; tu tu âs dit
un ~ di monadis rekel si mnogo bedarij 3. vrečevina f;
4. FIG dâ il ~ nekomu dati dvojko, dati svobodo, pustiti
na svobodo; fâ lis robis un tant al ~ delati stvari na
neotesan način; implantâ ~ e râfs opustiti vse; lâ vie
cu lis pivis tal ~ z dolgom nosom oditi; meti un tal ~
nekoga v kozji rog ugnati; no sta mai dî tac se nol è tal
~ ne delaj račune brez krčmarja; pierdi ~ e râfs
izgubiti vse; tignî il ~ pri tatvini pomagati.
sacâ [sa'ka:] it v vrečo vtakniti.
sacal [sa'kal, ∫-] m 1. ZOOL šakal m (Canis aureus) 2.
FIG tat m, ropar m (zapuščenih reči), šakal m; lakomnež
m.
sacarine [saka'rine] f saharin m.
Sacastoie [sakas'tכie] kr.i f Sottocostoia; ~ - Dami
un tic di chê indivie, Regjine, doi solts, no di plui. Joisus,
ce biele! (Tolazzi).
saceâ [sat∫e'a:] tr → saciâ.
sacerdot [sat∫er'dכt] m REL duhovnik m.
sacerdotâl [sat∫erdo'ta:l] adj REL duhovniški;
svečeniški; O ringrazii Diu che mi à permetût di passâ i
agns de mê primizie ~ fasint doi mistîrs (Bel); di
difindilu in judizi, di sostituî il patriarcje tai uficis no
compatibii cu la sô vieste ~. (Storie).
sacerdotalmentri [sat∫erdotal'mentri] adv REL
duhovniško; svečeniško.
sacerdotesse [sat∫erdo'tese] adj REL svečenica f; Ven
a stâi a deventâ une caste muinie impari a lis
sacerdotessis di Diane, la dee de castitât che e à par
simbul la lune. (ShW).
sacerdozi [sat∫er'dכtsi] m 1. REL duhovništvo n,
duhovniški stan; duhovniško poslanstvo; svečeništvo n
2. FIG poslanstvo n.
sacheburache [sakebu'rake] f → sacheburate.
sacheburate [sakebura'te] (t. sacheburache,
buratefarine) f vrsta otroške igre.
sachecitis [sake't∫itis] → sachemule.
sachemule [sake'mule] v: a ~ na ramenih, štuporamo;
cui fruts al cuel o a ~ o pe manute (Lenghe 2000).
sachemulin [sakemu'lin] → sachemule.
sachere [sa'kere] f torbica f; denarnica f.
sachet I [sa'kεt] m vrečica f, mošnja f;
sachet II [sa'kεt] → Cuestesachet.
sachetâ [sake'ta:] tr → insachetâ.
sachetade [sake'tade] f poln žep m.
sachete [sa'kεte] f žep m; torbica f; cu lis mans te ~ z
rokami v žepu, nič ne narediti; cence movi un dêt e nus
jude nome di peraulis, o e reste lì cu lis mans te ~ a viodi
che che o sin bogns di fâ (scritorsfurlans); meti in ~ un
nekoga v kozji rog ugnati; nol vê un franc te ~, no vê
un crût te ~ biti brez ficka; prometi il mont inte ~
obljubiti nebesa; si cressi magari la paie, si prometi il
mont inte ~ (La 06/3); simpri un talar in ~ vedno
kakšen dinar v žepu (Percude); vê in ~ un (alc)
nekomu lahko zaupati.
sachetin [sake'tin] m majhen žep (npr. na telovniku).
sacheton [sake'ton] m velik žep m.
sachizâ [saki'dža:] tr + it (iz)ropati, pleniti; Vignesie a
prometè dut, fasintsi paiâ grassis indenitâts di cui che nol
voleve jessi sachizât dai siei soldâts.
saci ['sat∫i] adj → saciât.
saciâ [sat∫i'a:] (o sacii, tu saciis, al sacie) tr
(pre)nasititi, potešiti, zadovoljiti (npr. radovednost); Dal
Cil tu ur âs dât il pan par ~ la lôr fan (Bibl-Nehemie);
Un procedi tipic di cui che al è aromai saceât di dut. (La
05/6).
saciade [sat∫i'ade] f sitost f, nasičenost f.
saciât [sat∫i'a:t], -ade adj sit, nasičen; naveličan;
zadovoljen.
Sacîl [sa't∫i:l] kr.i m Sacile (PN); i paîs plui gruès,
come Cividât, Glemone, San Vît o ~, a podevin vê, rive o
no rive, tremil animis. (JM).
Sacilat [sat∫i'lat] kr.i f (Fossalte) Sacilato.
Sacilet [sat∫i'lεt] kr.i f (Rude) Saciletto; Daspò il timp
da la infanzie a Mosse e ciertis curtis scampagnadis
fintremai a ~ il furlan bandonât par plui di trente agns
(La 03/03).
sacoce [sa'kכt∫e] f 1. bisaga f, torba f; no pan, no ~, no
bêçs te cinturie (glesie); → bisacje 2. šolska torba f,
mapa f; → bigoce.
sacodâ [sako'da:] tr 1. stresati, (pre)tresti 2. FIG slabo
ravnati, iz kože dati;
~ it majati se sem ter tja, gugati se;
~si refl 1. prejeti udarce, tresljaje; pustiti se gugati;
2. (recipr.) eden drugega tresti.
sacodade [sako'dade] f stresanje n, tresljaj m, sunek m,
udarec m; E i ricuarts si fissavin cumò su chês musis
sacodadis di fadie, contentis. (PauluzzoN)
sacodâl [sako'da:l] m 1. (za živino) breme n, tovor m
2. FIG tepec m, neroda f.
sacodament [sakoda'ment] m (s)tresanje n, pretresanje
n, stresljaj m, sunek m, udarec m.
sacomâ [sako'ma:] tr 1. meriti prostornost, vsebino
(npr. sod) 2. natlačiti; napolniti (želodec) 3. zadovoljiti,
zadostiti, utešiti (radovednost ipd.) 4. → sagomâ;
~si refl nabasati se (želodec).
sacomât [sako'ma:t], -ade adj sit, nasičen, poln.
sacrâ [sa'kra:] tr posvetiti; sacri me stes e cjot ‘es
bielis arts.
sacrabolt! [sakra'bolt] (t. sacravolt!) int prekleto!;
ma ~ cumò mi mancje il timp;
~ m 1. kletvica f; fin che la tos no lu scjafoiave e i
faseve dî cuatri sacrabolts 2. F oseba ali stvar, ki
povzroči začudenje; čudak m; a jerin doi sacrabolts
grancj e gruès, plens di buine volontât.
sacraboltâ [sakrabol'ta:] it preklinjati; ju sintin a
bruntulâ e a ~ magari cuintri la int ignorante; No isal
pe nestre lenghe che o sacraboltìn cuintri dal podê
(Mucci).
sacraboltât [sakrabol'ta:t], -ade adj preklet, hudičev,
presnet; cumò parvie dai timps sacraboltâts.
sacralitât [sakrali'ta:t] f sakralnost f, svetost f; che a
vevin la mission di gratâur vie ogni olme e puce e segnâl
di salvadi e di barbar, e di insegnâur la ~ de patrie
taliane (BelAlci); non sugjestîf che al riclamave ae
memorie la ~ dal fûc e (Scf).
sacrament [sakra'ment] m REL zakrament f; hostija f;
prisega f
sacramentâ [sakramen'ta:] tr REL obhajati; al si è
confessât, ma il predi nol è rivât adore di ~lu;
~ it preklinjati; al leve sacramentant cuintri la vuere.
sacramentâl [sakramen'ta:l] adj REL zakramentalen;
slovesen.
sacramentât [sakramen'ta:t], -tade tr FIG, F preklet.
sacranon [sa'kra:t] ??
sacrât [sa'kra:t], -ade adj 1. posvečen; cerkven; rive il
tren si avanze il crocifar, l'arcivescul, la turbe sacrade
2. svet; no sintivin nuie di ~;
sacrâts [sa'kra:ts] mpl redovniki mpl, duhovniki mpl;
duhovščina f, duhovništvo n; torni pûr la comitive cui
sacrâts in procession.
sacravolt! [sakra'volt] int → sacrabolt.
sacredevanzeli! [sakredevan'dželi] int pri ljubi duši!;
→ savognel!, seogneli!
sacretirefûr! [sakretire'fu:r] int (olepš.) per dindirinda;
e cheste ese robe di avocat, ~?
sacri ['sakri] adj svet; e lu vevin tratât tantche un
animâl ~ (friuli.qnet.it);
→ sacrât.
Sacri Cûr [~ 'ku:r] i.m Sveto srce; e di glesiis: la
capele dal ~ a Udin, Sante Marie dai Agnui e Sant Antoni
a Glemone (Pa 7/2000).
sacrificâ [sakrifi'ka:] (o sacrifichi [sakri'fiki]) tr
žrtvovati, darovati, posvetiti; o soi stufe di sei simpri
sacrificade.
sacrificabil [sakrifi'kabil] adj ki se lahko žrtvuje.
sacrificâl [sakrifi'ka:l] adj žrtven.
sacrificât [sakrifi'ka:t], -ade adj posvečen, žrtvovalen;
o vîf la vite sô sacrificade.
sacrifici [sakri'fit∫i] m → sacrifizi.
sacrifizi [sakri'fitsi] m žrtev f.
Sacri Graal [~ 'gra:l] i.m sveti gral (sveta kri, sveti
kelih); la ricercje dal ~ (SiF).
sacrileç [sakri'let∫] (sacrileçs [-'lets]) m skrumba f,
božji rop m.
sacrilegamentri [sakrilega'mentri] adv bogoskrunsko.
sacrileghe [sakri'lege] adj → f od sacrileç.
sacrilic [sa'krilik], -lighe adj brezbožen, bogoskrunski;
Come che al sarès ~ sunâ cjampanis e metisi a cjantâ e a
balâ suntune tiere distrute (Pa 7/99); passât par ben
cinc voltis cu la lame des lôr spadis sacrilighis (La 05/6).
Sacri Roman Imperi ['sakri] m Sveto rimsko
cesarstvo; in ete alt-medievâl Carli il grant cul so ~(Pa
03/10).
Sacris Scrituris [sakris skri'turis] ?? che Gjesù al
fos finalmentri l’om just, mandât da Jahvè e descrit des ~
(Pa 03/8).
sacristan [sakri'stan] m cerkovnik m; (bolj obič.) →
muini.
sacristie [sakris'tie] f zakristija f, žagrad m.
sacrosant [sakro'zant] adj svet; nedotakljiv; Che nol è
plui impuartant o ~ di chel de diviersitât. (Pa 02); dal
ambient come de culture e po sigûr dal dirit ~ che e à la
comunitât di vê vôs in cjapitul là che si decît i siei afârs:
(Ac).
Sacudiel [sakudi'εl] kr.i f (Cordovât) Sacudello.
sacume ['sakume] f 1. ARH enotna mera f 2. oblika f,
prerez m, profil m; → sagume.
Sacun [sa'kun] (lad.) → San Jacun.
sacut [sa'kut] f 1. vrečica f, mošnja f 2. ANAT →
secondine.
saç I ['sat∫] m 1. (pri zlatu in srebru) vzorec m; 2.
pokušnja f; poskus m 3. izvedba f, nastop m 4. EKO
mera f.
saç II ['sat∫] m esej m, razprava f; Esemplâr sun chest
cont al è il ~ di Franco Quai "I Celti - Protostoria del
Friuli" (La 03/5).
Sadi ['sadi] → Mont di Sadi
sadic [sa'dik], -iche adj PSIH sadističen; Mi cjapavin
par un mat, un ~, une robate. (BrLi);
~ m PSIH sadist m.
saducei [sadu't∫εi] m HIST saducej m; Viodint a capitâ
unevore di fariseos e di saduceos par fâsi batiâ, ju tacà
disint (Bibl-Mt).
saetâ [sae'ta:] it s puščicami strelati.
saete [sa'εte] f 1. puščica f 2. strela m 3. jeza f.
sâf ['sa:f] m → ’save; al è come il ~ che al vorès cjapâ
dut il fossâl.
Saf ['saf] os.i ?? Si trate de traduzion di framents dai
poetis lirics grêcs Archiloc, .., Iponat, Saf, (CoUd)
safar ['safar] m → safaron.
safarâ [safa'ra:] it vtikati nos, vtikati se.
safaron [safa'ron] m vtikljivec m;
~ adj vtikljiv; simie safarone - seial un leon, un ors,
un lôf, un taur, une simie safarone o un macaco indafarât
(ShW); e sedi un spieli e une garanzie de nestre serietât,
e no la simiotadure de mode safarone e globâl e des
americanadis di lenti vie. (La 06/3).
safaronâ [safaro'na:] it → safarâ.
safaroneç [safaro'nεt∫] (pl [safaro'nεts]) m (pos. za
ženske) zarota f, zaplet m, spletka f.
saghe ['sage] f LIT saga f; dai films che o ai viodût:
une misture di Alien e dal prin episodi de ~ di Indiana
Jones. (Ta); A esistin diviersis contis di cheste teribile ~
(SiF 02/1, 31-45).
sagjist [sa'ăist] f esejist m.
sagjistic [sa'ăistik], -iche adj esejističen.
sagjistiche [sa'ăistike] f esejistika f; sezion di ~:
Premi di 1.000 euros par un saç su di un avigniment
(Codroip, Avis).
sagomâ [sago'ma:] (o sagomi [sa'gכmi]) tr 1. vzeti
mero, oblikovati, upodobiti 2. FIG oblikovati; e cussì si
viôt a colp se lis regulis metudis dongje par ~ il sistem de
lenghe intune cierte fase evolutive (SiF 02/1); →
sacomâ.
sagrâ [sa'gra:] → sacrâ.
sagrarûl [sagra'ru:l] m obiskovalec cerkvenih proščenj,
cerkvenih praznovanj, veselic.
sagrât [sa'gra:t] adj → sacrât; Finide la messe al si
fermà sul ~. (Sg); → segrât.
Sagrât [sa'gra:t] kr.i m Zagradec m (IT Sagrado) GO.
sagre ['sagre] f 1. cerkvene proščenje n, cerkveno
praznovanje n; veselica f; Cintin nol va a lis sagris, pai
paîs dal Friûl (Pasolini) 2. (t. lis sagris) slaščice, ki se
prodajajo na veselici.
sagri ['sagri] adj → sacri.
sagrificâ [sagrifi'ka:] tr in refl → sacrificâ.
sagrifizi [sagri'fitsi] m → sacrifizi.
sagrin [sa'grin] m šagren (usnje).
sagrinâ [sagri'na:] tr ??
sagrinât [sagri'na:t] adj ??
sagristan [sagris'tan] m → sacristan.
sagristie [sagris'tie] f → sacristie.
sagume ['sagume] f prerez m, profil m; → sacume.
sai [sa'in] povr. zaim. komb < si + ju se jih; ~ puarte
a cjase.
saìn [sa'in] m KUL svinjska mast m, zabela f; Intant si
met sul fûc la cite da la aghe, si prepare da bande pôc ~
(Natisone/furlanis).
sal ['sal, ∫-] m → salete.
sâl ['sa:l] m 1. sol f; une prese di ~ ščepec soli;
Metevin ~ e pevar intune scudiele (ciavedal.org) 2. FIG
zdrava pamet f; cence meti ~ brez zadržka; dolç di ~
omejen (človek); jessi ~ e pevar ?? a jerin aromai sâl e
pevar (PauluzzoN); meti in ~ FIG opustiti, pozabiti na
celo stvar; ni di pevar ni di ~ brez vsakega okusa;
tignî in ~ shraniti 3. sodin nitrat m;
sal ['sal] povr. zaim. komb < si + lu se to; ~ fâs
dibessôl; e il Brocul sal viodeve ancjemò devant dai voi
(MazzonIol); Sef sal visave ben, ve la istantanie che e
trime, flusche, tai voi bielzà dismagâts. (PauluzzoN)
salâ [sa'la:] tr (na)soliti; Aghe tal cjalderuç (magari di
ram), ~ cuanche a bol (Natisone).
salabrac [sala'brak] m malopridnež m, lopov m; A son
scuasi nome i salabracs, lis lingjeratis, i barabàs, e je
nome la puinte (scritorsfurlans).
salacâ [sala'ka:] it tratiti, zapravljati na veliko.
salacor [sala'kor] adv morda, mogoče, morebiti; e bat
i arbui ~ par sveâ la nature e puartâ fertilitât (Furlanist).
Saladin ['sal??] os.i m Saladin m; Sichè Bin Laden si
identifiche cul Maomet dal esili, cul ~ che al pare vie i
crosâts o cun Hassan Sabah (Pa 02/10-11).
salafist [sala'fist] adj salafističen; Bin Laden, dissepul
dal sunnisim ~, nol palese une solidaritât musulmane
assolude (Pa 02/10-11).
salam [sa'lam] m 1. salama f; une fete di ~ košček
salame; devant di un tai di vin e di une fete di ~ di chel
bon. (natisone); une rudiele di ~ košček salame; dâ ~
a, dâ pan e ~ ; salams picjâts ?? (MazzonIol)
2. FIG ničvrednež m, tepec m, cepec m;
PROV Come chel dai salams, par ordin che a vegnin-sù .
(ProvBr).
salamandre [sala'mandre] f → salamandrie.
Salamant [sala'mant] kr.i m (Prepot) Salamanti (IT
Salamant).
salamâr [sala'ma:r] m klobasar m, prekajevalec m,
prodajalec m delikates ; → salsamentâr.
Salamine [sala'mine] kr.i f Salamina f; Rivâts a ~, si
meterin a predicjâ la peraule di Diu tes sinagoghis dai
gjudeos. (Bibl-Az).
salamon I [sala'mon] m (t. salmon) m ZOOL losos m
(riba) (Salmo solar).
salamon II ['] → salomon.
Salamon [sala'mon] os.i m → Salomon; Omp che al
dà conseis maraveôs = tanche Salamon (Bibl-Isaje)
salamore [sala'more] f → salmuerie.
salamp [sa'lamp] m → salam.
salari [sa'lari] m mezda f, plača f; Si podeve ancje
dineâi il ~, tant lui al jere un galiot. (Sg).
salariât [salari'a:t], -ade adj plačan, najet;
~ m plačanec m; nameščenec m.
salarin [sala'rin] m (manj obič. salarine f, salarûl m)
solnica f, solnik m.
salarine [sala'rine] f → salarin.
Salârs [sa'la:rs] kr.i f (Ravasclêt) Salars.
salarûl [sala'ru:l] m → salarin.
salàs [sa'las] m puščanje krvi.
salassâ [sala'sa:] tr puščati krvi; → ponzi la vene.
salât [sa'la:t], -ade adj 1. slan, nasoljen, zasoljen 2.
FIG zasoljen (cena); Tant e tant, chest compit di
“gendarme” al coste ~ (Pa 04/07); tassis saladis
zasoljeni davki; a jerin obleâts a paiâ ae republiche
tassis simpri plui saladis. (Natisone/furlanis)
3. FIG oster (npr. pismo);
~ m prekajeno, nasoljeno meso n.
salate [sa'late] f solata f, vrtna solata f; cuinçâ in ~
pripraviti (solato) s kisom in oljem; ~ dal diaul
(Lactuca virosa); ~ di aghe studenčni jetičnik
(Veronica beccabunga); ~ di mus ametistasta možina
(Eryngium amethystinum; Eryngium campestre) 2. FIG
(šalj.) ukor m, graja f.
salatiere [salati'εre] f skleda f za solato.
salatute [sal'tute] f demin. od salate; “Radic cul poc.
Nuviel, missâr, e la ~ di prin tai...” (Mar).
Salcan [sal'kan] i.m Solkan m; Gurize o, miôr, la vile
di Gurize, dipendence dal cjiscjel di ~, leade al
Patriarcjât aquileiês (Pa 03/10).
saldâ [sal'da:] tr 1. MEH variti, spajkati 2. pritrditi,
zvezati trdno 3. celiti (rane) 4. poravnati (račune); e
nol è pussibil pesâ arint vonde di ~ il so presit. (Bibl-Jop)
saldadôr [salda'do:r] m MEH varilec m; → stagnadôr.
saldadure [salda'dure] f MEH lotanje n, spajkanje n;
→ stagnadure.
saldam [sal'dam] m kremenast pesek.
saldece [sal'det∫e] f trdnost f, čvrstost f; vztrajnost f; e
lis amiciziis fatis sù pes monts e cu la int di mont e àn la
~ des monts, spieli di eternitât. (BelAlci); ~ di caratar
trdnost karakterja; Al jere malât e indeul, ma al
conservave inmò ~ di caratar, lampidece di pinsîr e judizi
ferbint. (JM, Salvâ).
saldi ['saldi] (t. saldo) m TRG poravnava f (računov);
saldo n.
saldo ['saldo] adv stalno, neprenehno, brez prestanka; i
petin ~ delali so brez prestanka; Catia mi cjale ~ plui di
spes, la sô amîe e je su lis spinis, si vîse come di intrigâ.
(BrLi); Intant che al lavorave, feminis e fruçs a vignivin
~ (Sg); e di mil, tocjantsi il dêt su la lenghe e
lamentantsi ~ che no si podeve plui lâ indenant (Sg).
saldo ['saldo] m → saldi.
sale ['sale] f dvorana f; ~ des Conferencis
konferenčna dvorana; La proclamazion dai autôrs
vincidôrs …si le farà inte ~ des Conferencis de
Biblioteche civiche di Codroip (Codroip, Avis); ~ des
convignis zborna dvorana f; simpozijska dvorana; a 5
di sere, inte ~ des convignis di palaç Antonini, te
Universitât dal Friûl (Pa).
Salem ['salem] kr.i m Salem m; là che intal 1692 si è
vude la innomenade cause di ~ cuintri da lis striis. (SiF
02/1, 31-45).
salen [sa'len] m BOT → solen.
salentin [salen'tin] adj salenski, ki se nanaša na
Salento;
~ m 1. Salenčan 2. LING salenščina f.
Salent [sa'lεnt] kr.i m Salento; intal ~, dulà che la
lenghe e je clamade grico (Provincia).
Salerni [sa'lerni] kr.i m Salerno.
salesian [salezi'an] adj salezijanski; Vie pal 2000, J.
B. Aristide, che al jere stât un predi ~ e un partesan de
“Teologjie de liberazion” (Pa 06/2);
~ m salezijanec m.
Salet I [sa'lεt] kr.i f (Dogne) Saletto.
Salet II [sa'lεt] kr.i f (Morsan) Saletto.
Salet III [sa'lεt] kr.i f (Scluse) Saletto.
salet [sa'lεt] m gozdiček na rečni prodini; La rive drete
e je pelose di salets e di gjatui (Percude); Ogni tant si
fermavin a polsâ, cumò tai salets e tai gjantui za sflorîts
(Scf).
salet ['sal, ∫-] m → salete.
salete ['sal, ∫-] (t. salet, sal) m OBL šal m.
salf ['salf], salve adj (redko) rešen, odrešen; parceche
al à tornât a vê so fî san e ~. (Bibl-Lc) ker je dobil
zdravega nazaj; meti in ~ rešiti, spraviti na varno; O
vevi la impression che la puarte, sierantsi, mi metès in ~
e te cjamare inmò miôr (BrLi).
salgâr [sal'ga:r] m BOT → vencjâr.
Saligoi [sali'gכi] kr.i m (Stregne) Šalguje (t. Šaligoj, oja , pri Šaligoju (IT Saligoi).
Salin [sa'lin] kr.i m (Paulâr) Salino.
saline [sa'line] f solina f, solni rudnik m, solovarnica f.
salîs [sa'li:s] m → salizo; sul scjalin e sul salîs a usavin
a fermâsi a contâse (MazzonIol).
Salisburc [saliz'burk] kr. i m Salzburg m, Solnograd m.
saliso [sa'lizo] m → salizo.
salivâ [sali'va:] it sliniti (se).
salivazion [salivatsi'on] f slinjenje n.
salive [sa'live] f slina f; Dopo dit cussì, al spudà par
tiere e al fasè un piç di paltan cu la ~ e al slargjà il
paltan sui voi di lui. (Bibl-Zn) Ko je to izgovoril, je
pljunil na tla in s slino naredil blato.; Al veve un fil di ~
di une bande de bocje e si sfadiave par rivâ a fevelâ.
(Enrico).
salizâ [sali'dza:] tr polagati pod (v sobi), tlakovati z
opeko.
salizât [sali'dza:t] m → salizo.
salizo [sa'lidzo] m (kamniti) tlak m; La jentrade e à il
~ di len, une bancje cuintri il mûr e dut al nase di net, di
varachine. (BrLi); O magari la sô ombrene apene
disegnade tal ~. (BrLi).
salm ['salm] m psalm m; Dait sù il ~ e sunait il timpli,
la citare gjoldibil insieme cu la arpe. (Pa 10/99); ce che
al jere scrit sul gno cont te Leç di Mosè, tai Profetis e tai
Salms. (Bibl-Lc) kar je pisano o meni v Mojzesovi
postavi, prerokih in psalmih; E il pensîr mi à lât al Salm
139. (Pa 02).
salmandrie [sal'mandrie] f ZOOL močerad m.
salmarie [salma'rie] f VOJ prtljaga f, pratež m.
salmastrât [salmas'tra:t], -ade adj nasoljen.
salmastri [sal'mastri] adj slan, solnat.
salmodeâ [salmode'a:] it REL peti psalme; che la
prucission e pierdes il so cors ondulant a madrac vie e il
ritmo salmodiant dal predi (BelR).
salmodiâ [salmodi'a:] it → salmodeâ;
salmon ['salmon] m ZOOL → salamon I.
salmuerie [salmu'eri] f razsol m, slanica f.
salnitri [sal'nitri] m KEM soliter m.
salomon [salo'mon] m oster ukor m, (očetovska)
pridiga f.
Salomon [salo'mon] os.i m Salamon m; David al
gjenerà ~, di chê che e jere stade la femine di Urie. (BiblMt) Davidu je Urijájeva žena rodila Salomona.
salon [sa'lon] m salon m, dvorana f.
Salonic [salo'nik] kr.i m Solun m.
salot [sa'lכt] m 1. sprejemnica f, salon m 2. FIG salon
m; krožek m; ~ leterari literarni salon; ma si sa ancje
che lui al mantignì contats strets cui salots leteraris dal
Friûl Orientâl (Pa 03/10).
salotin [salo'tin] m demin. od salot; Po, tal ~, lis
cjartis mes deve jê e jo lis sistemavi te credince. (BrLi).
sals ['sals] m slanost f.
salsamentâr [salsamen'ta:r] m TRG trgovec z
delikatesami.
salsamentarie [salsamenta'rie] f TRG delikatesna
trgovina f.
salse ['salse] f paradižnikova omaka f.
salsiç [sal'sit∫] m → muset.
salt ['salt] tr 1. (t. FIG) cel; trden; soliden, trajen,
kompakten, obstoječ, obstojen, trpežen; ~ in gjambe
trdno na nogah; stâ ~ in alc vztrajati pri nečem 2. (pri
mesu) krvav, na pol surov, na pol pečen; (pri testeninah)
al dente; cjâr salde krvavo meso;
~ m trdnost f, odpornost f.
salt ['salt] m 1. skok m; viodint di dâ ducj i
sugjeriments che a coventin par un ~ svilup de istituzion
(CIRF); petâ un ~ skočiti; R. al molà la bale par cori
de sô bande, petant salz come un zupet. (Sg); i salts
predstava plesalcev na vrvi, cirkus m 2. brzica f (reke).
Salt I ['salt] kr.i m (Dartigne) Salt.
Salt II ['salt] kr.i m (Paulêt) Salt.
Zuan al jere jentrât tune ostarie dongje Salt. (PauluzzoN)
saltâ [sal'ta:] it skočiti; ~ di mieç skočiti vmes, skočiti
v besedo; ~ in cjâf priti na misel;
~ tr preskočiti; salte la golezion izpustiti zajtrk, ne iti
na zajtrk; al è un tipo particolâr: des voltis al salte la
golezion par durmî. (Ta).
saltâ fûr [- 'fu:r] it 1. ven iti (priti), izstopiti; Lis dôs
musis no ridin plui, a cirin di ~ des suazonis di len
indorât (Tolazzi) 2. iziti (v časopisu); saltât fûr izšlo
(v časopisu); saltât fûr par talian sul setemanâl "Il
Popolo" di Pordenon ai 13 di Setembar dal 1998 e voltât
par furlan di Roberta Melchior (Pa 8-9/99) 3. priti ven
(kot rezultat), priti na dan, izhajati iz; privreti iz (voda).
salta sù [- 'su] it 1. (gor) skočiti, naskočiti 2. vstati,
upreti se 2. vzklikniti.
saltaçâ [salta't∫a:] it nerodno, smešno poskakovati.
saltadôr [salta'do:r] m prečka f (v kletki).
saltament [salta'ment] m poskakovanje n.
saltarin [salta'rin] m 1. plesalec na vrvi, skakalec m;
plesalec m 2. → saltadôr ;
~ adj skakajoč.
saltât [sal'ta:t], -ade adj (carn.) CORADELE
SALTADE (Natisone/furlanis).
salteimbanc [salteim'bank] m glumač m, plesalec na
vrvi.
saltel [sal'tεl] m zaskočka f, zatik m; co e jere par tirâ
sù il ~ e vierzi il puartelut (MazzonIol)
saltemartin [saltemar'tin] m ZOOL pokalica f (Elater);
~ di aghe močvirski tekač, mlinar m (Hydrometra
stagnorum).
salteri [sal'teri] m 1. staro strunsko glasbilo 2. Salteri
REL psalter m 3. (knjiga) abecedarij m.
saltet [sal'tεt] m skokec m; → saltut, saltin.
saltinâ [salti'na:] it → saltuçâ.
saltonâ [salto'na:] it → saltononâ.
saltononâ [saltono'na:] (t. saltonâ) it napraviti velike
skoke, noro poskakovati.
saltuçâ [saltu't∫a:] (t. saltinâ) it poskakovati; Al jentrà
cun lôr tal templi cjaminant, saltuçant e laudant Idiu.
(Bibl-Az).
salubri [sa'lubri] adj zdrav, zdravilen.
salubritât [salubri'ta:t] f zdravilnost f.
saludâ [salu'da:] tr pozdraviti; saludâ cu la man
??pozdraviti z roko; Lu saludà cu la man (PauluzzoN);
~si refl pozdraviti se; ~si a scjampon ?? Al è facil fâ
biele figure e comparî intune celebrazion, intune
conference, intun ~si a scjampon. (Bel).
salugjee [salu'ăεe] f BOT šetraj m (Satureia hortensis).
salustri [sa'lustri] m 1. razjasnitev f; il timp fâ ~
zjasnilo se je (vreme) 2. bleščeč trenutek m, preblisk m;
izboljšano stanje pri bolniku;
~ adj v: cîl ~ jasno nebo.
salût I [sa'lu:t] m 1. zdravje n; zdravstvo n; stât di ~
zdravstveno stanje (CIRF); ~ publiche javno zdravje;
cun chês iniziativis popolârs di chei agns ca in favôr de ~
publiche (Ac) 2. zveličanje n, rešenje n, blaginja f; o
soi in ~ gre mi dobro.
salût II [sa'lu:t] m 1. pozdrav m; Chest ~ nus pant
che il libri al jere mandât ai cristians. (Bibl-Apoc) 2.
VOJ pozdrav m 3. salûts pozdravi.
salutâr [salu'ta:r] adj 1. zdravilen; Come che nol è ~
ne dignitôs cjapâ la dì pe gnot, usance i gnotui. (Pa
04/07); a vegnin celebradis tal timp di Pasche, il timp
plui sant e ~ dal an (BelR) 2. koristen.
salutazion [salutatsi'on] f 1. pozdrav m 2. REL
(angelski) pozdrav m.
salute [sa'lute] f na zdravje (pri pitju); O voi a sentâmi
te seconde ~ là che o viodevi taulins libars. (BrLi).
salvâ [sal'va:] tr 1. (od)rešiti 2. (o)hraniti;
(ob)varovati;
~si refl rešiti se; (o)hraniti se.
salvadein [salvade'in] m (pos. vkus ipd.) divji; robat,
osoren.
salvadi [sal'vadi], -ie adj 1. divji (žival, človek,
rastlina); nemâl ~ divja zver; Il colomp di citât al è
un nemâl ~ (CoUd) 2. → salvadein;
~ m divjačina f.
salvadiin [salva'diin] m → salvadein.
salvadôr [salva'do:r] m odrešenik m, rešitelj m.
Salvadôr [salva'do:r] m → Sant ~.
salvaguardâ [salvaguar'da:] tr varovati; Si trate di ~
chê sô "Gestalt" di suns, di formis, di combinazions (Pa).
salvaguardie [salvagu'ardie] f varstvo n, varnostna
straža f; e stabilive la possibilitât di finanziâ misuris
gjenerâls di ~ (Cisilino, treball); unîts intune grande
organizazion furlaniste, metude sù par garantî la
vigjilance e la ~ de leç 482/99 (Pa 02).
salvament [salva'ment] m reševanje n, rešitev m; a ~
spraviti na varno; Dopo di vê metût a ~ chei puars che si
lambichin (BelFa).
salvan [sal'van] m MIT favn m; chest amôr di un ~ par
une biele dumle (Pa).
Salvarûl [salva'ru:l] kr.i f (Pramaiôr) Salvarolo; A
gjestre lis flamis a jessin fûr dai barcons de cjase dai ~ e
dai Cucagne (Tolazzi).
salvazion [salvatsi'on] f rešitev f, zveličanje n.
salv-condot [salfkon'dכt] m 1. prepustnica f 2. HIST,
JUR jamstveno pismo.
salve ['salve] int zdravo! Cumò mi cjalin cence di nie.
“~!” ur dîs a vôs alte. (BrLi).
salvece [sal'vet∫e] f rešitev f; Par nô umign e pe nestre
~ al è dismontât jù dai cîi. (BelFa).
salverobe [salve'robe] f 1. shramba f (za živila) 2.
garderoba f, garderobna omara f.
salvestruture [salvestru'ture] f ki ohranja strukturo;
tignint ben iniment che e je une filosofie salvevite e no
salvetacuin (ven a stâi ~). (SiF 03/3, 97).
salvetacuin [salvetaku'in] m ki čuva, ohranja
denarnico; tignint ben iniment che e je une filosofie
salvevite e no ~ (SiF 03/3, 97).
salvevite [salve'vite] f ki ohranja življenje; tignint ben
iniment che e je une filosofie ~ e no salvetacuin (ven a
stâi salvestruture). (SiF 03/3, 97).
salvezenoli [salvedže'noli] m nakolenka f; kolenski
ščitnik m.
salvie ['salvie] f BOT žajbelj m (Salvia officinalis); ~
salvadie BOT travniška kadulja (Salvia pratensis).
Salviestri [salvi'estri] os.i m Silvester m.
salvific [sam'blεe], -iche adj ?? se e à privilegjât Diu
e la sô vore salvifiche, e à condizionât e umiliât no pôc la
prime creature saltade fûr des mans dal Creadôr.
(BelFa).
salvo ['salvo] (it.) rešen; izvzemši, razen.
Salzburc ['salzsburk] kr.i m → Salisburc.
Samardencje (De Basse) [samar'dεnqe] kr. i f
(Puçui) Sammardenchia.
Samardencje [samar'dεnqe] kr.i f (Tarcint)
Sammardenchia; a scomence a popolâsi di paisuts che a
àn un non sclâf: Gurize, .., ~ e vie indenant (JM).
Samarie [sama'rie] kr.i f BIBL Samarija f; Al scugnive
passâ pe ~. (Bibl-Zn) Moral je iti skozi Samarijo.
samaritan [samari'tan] adj samarijski;
~ m Samaritanec m; Chei a partirin e a jentrarin tun
borc di samaritans, par prontâi ce che i coventave. (BiblLc) Pred seboj je poslal svoje glasnike, ki so spotoma
prišli v neko samarijsko vas.
sambe ['sambe] f (ples) samba f; La ~ al è il bal
carateristic dal Brasîl (Vichi).
samblee [sam'blεe] f zbor m, skupščina f; ~
constitutive ustanovna skupščina, konstitutivna
skupščina; La ~ constitutive de societât si le fasarà a
Udin, ai 17 di Zenâr dal 2001, (Pa); ~ gjenerâl
generalna skupščina; la ~ gjenerâl de int di Udin che i
siorats le an sierade jù pal 1513 (Ac); ~ Gjenerâl des
Nazions Unidis Generalna skupščina Organizacije
združenih narodov.
sambucâl [sambu'ka:l] adj ?? dulà che il morâr si
messede cun altris arbui, cumò al cîr il ~. (Mar).
sameâ [same'a:] tr, it, refl → someâ.
samenâ [same'na:] tr → semenâ.
samence [sa'ment∫e] f → semence.
samizdat [salve'robe] m samizdat m; e cjaparà dentri
ancje collages di Hrabal e volums ~. (CoUd).
Samont [sa'mכnt] kr.i f (Midun) Sottomonte.
sampagne [sam'pañe, ∫-] f in m šampanjec m; belo
peneče vino.
sampagnin [sampa'ñin, ∫-] m peneča pijača mešana s
sladkim sirupom.
sampogn [sam'pכgn] m (kravji) zvonec m; E inmò si
va dilunc a zovâsi di furniments rituâi come i sampogns e
lis ramis di peç, propiziatôris de purificazion e di
fertilitât (Scf).
sampognâ [sampo'ña:] it (redko) nihati, gugati se kot
kravji zvonec.
san I ['san] adj zdrav; ~ tanche un vues/ rôl/ pes
zdrav kakor riba, zdrav kot Rus; che jê no veve mai
durmît tune cjamare scjaldade e che in compens si è
mantignude sane tanche un pes. (BrLi).
san II ['san] adj → sant.
san III ['san] M3 od → savê.
sanâ [sa'na:] tr 1. (o)zdraviti 2. uravnati, v red
spraviti, popraviti, sanirati; In Svuizare, dal 2000 incà,
la pluipart dai implants di risalide a son calcolâts
“aziendis di ~”. (Pa 03/11)
sanc ['sank] m 1. kri f; lâ a ~ všeč biti, ugajati; ros
come il ~ rdeč kot kri; E po i meluçs “ros come il ~,
taronts come il marimont (don); trasfusion dal ~
nadomestitev krvi, transfuzija krvi; Par chel o dîs che,
dongje des trasfusions dal ~, a coventin, par ducj nô,
altris trasfusions (glesie) 2. otroci mpl, potomci mpl.
sancî [san't∫i:] (sancìs, sancissis, sancìs) tr odobriti,
potrditi; ven a stâi chel che al sancìs che “la libertât di
lenghe e je garantide” (Cisilino, treball); Al sarà propit
il Statût a ~ un gnûf model di Regjon (Leng).
sancîr [san't∫i:r], -ire adj 1. odkrit; pristen 2. trezen.
sancirâ [sant∫i'ra:] tr določiti, ugotoviti, razločiti.
sancirece [sant∫i'ret∫e] f pristnost f, odkritost f; a
peraulis si po nome interpretâle: si po dî che cheste
mediocritât e je positivitât, soliditât, sostanzie e ~. (Pa).
sancirementri [sant∫ire'mentri] adv iskreno, pristno.
sanciretât [sant∫ire'ta:t] f odkritosrčnost f, pristnost f.
San Damian [sandami'an] ?? prin di lâ a mangjâ i
fasin ancjemò in timp a viodi San Damian (sfolmenats).
San Denêl [sande'ne:l] kr.i m Sveti Danijel (IT San
Daniele del Friuli, DE San Daniel) (UD); E. al viodeve
lis culinis e i boscs di Buie e di ~ (Sg).
sandenelin [sandene'lin] adj iz San Daniela;
~ m prebivalec San Daniela; par la ospitalitât dai cjârs
sandenelins.
Sandonât [sando'na:t] kr.i. m → Sant Donât.
sandrache [san'drake] f KEM sandarak m.
Sandri ['sandri] os.i m Sandi m, Sašo m; (demin.
Sandrin); La delegazion e jere componude dal
puartevôs dal Comitât Carli Pup e .. ~ Carrozzo (Pa 02).
sandul ['sandul] (pl sandui) m (obutev) sandala f;
e jo no merti nancje di puartâ i siei sandui. (Bibl-Mt).
Sandurlì [sandur'li] kr.i m Dolina f (TS) (IT San
Dorligo della Valle).
sane ['sane] f MEH zaponka f.
Sanedis [sa'nεdis] (t. Savonelis) kr.i f (Sant Denêl)
Aonedis.
sanetât [sane'ta:t] f → sanitât.
sanfasson [sanfa'son] v: a ~ nepremišljeno, brez repa
in glave.
sanganâ [sanga'na:] (o sangani [san'gani]) it krvaveti,
puščati kri, izgubljati kri; FIG trpeti; e de int che e je
muarte di tribulazion, e di chei che e àn scugnût partî cul
cûr sanganant. (BelAlci);
~ tr → insanganâ.
sanganât [sanga'na:t], -ade adj 1. krvav, okrvavljen;
e la frutine scaturide a sta cjalant so pari, ~, sbasît 2.
FIG z velikimi mukami, krvavo; pan ~ krvavo zaslužen
kruh.
sanganel [sanga'nel] m krvavica f; pražena kri f; siôr
Barbe si contene di un muset, di un ~.
sanganiç [sanga'nit∫] m krvava tekočina; parât di une
telate di ducj i colôrs, tacolade di ~.
sanganôs [sanga'no:s], -ose adj krvav; daûr la
sanganose repression des protestis antiguviernativis
sclopadis dilunc il 1988. (Pa 02); che al varès puartât,
tai agns daspò, a la sanganose stagjon dal terorisim.
sanghin [san'gin] adj krvav, krvni; sangviničen; al
jere un omp ~ e scjaldinôs.
sanghinele [sangi'nele] f BOT → sanghin.
sanghit [san'git] m BOT rdeči dren m (Cornus
sanguinea); la scove lungje di ~ a fâs di parone.
sanglâr [san'gla:r] m ZOOL merjasec m, divji prašič m;
→ cenglâr, cignâl.
sangloç [san'glot∫] (pl [-'glots]) m kolc m, kolcanje n;
ihtenje n.
sangloçâ [sanglo't∫a:] it kolcati; ihteti; la lôr vôs
sangloçant, dute plene di pore; Cualchidun altri al
sangloçave ma jo o rivavi a condurâ. (Enrico); O tocj il
so cuarp, o sint che ancjemò ‘e sangloce. (BrLi)
sangloçât [sanglo't∫a:t]. -ade adj ihteč; al fevelave cu
la vôs sangloçade.
sanglot [san'glot] m → sangloç.
sanglotâ [sanglo'ta:] it → sangloçâ.
sango ['sango] m kletvica f; → blesteme;
sangonâ [sango'na:] it preklinjati; (bolj obič.) →
blestemâ.
sangonon! [sango'non] int širokoustnež m.
Sanguarç [sangu'art∫] (lok. Sanguars, Sanuars) kr.i f
(Cividât) IT Sanguarzo.
Sanguars [sangu'ars] → Sanguarç.
sanguin [sangu'in] m sokrvnik m, sorodnik m, krvni
sorodnik m.
sanguete [sangu'ete] f ZOOL pijavka f (Hirudo
medicinalis); Ducj fruts che a jerin a stâ dongje il
parco, di estât che la aghe a jere tiepide, a traversavin il
fosâl discolç, ancje se a vevin pôre da lis sanguetis. (Pa
02); → sansuie.
Sanicolò [saniko'lo] kr. i f → Sant Nicolau
sanitât [sani'ta:t] f zdravje n, zdravstvo n; zdravstvena
služba f; Organizazion Mondiâl de ~ Svetovna
zdravstvena organizacija (WHO).
Sanlaurinç di Mosse [sanlau'rint∫] kr.i. m → Sant
Lurinç dal Lusinç.
Sanlenart di Cividât [sanle'nart di t∫ivi'da:t] kr.i. m →
Sant Lenart.
San Luigji [lu'iăi] os.i m → Sant Luîs.
San Marin [~ ma'rin] kr.i f San Marino; al bandonà
l'insegnament e al fasè donazion de sô ricje biblioteche
sientifiche a la republiche di ~; Republiche di ~
Republika San Marino.
sanmartin [sanmar'tin] v: fâ ~ ??
Sanmartin di Volveson [sa' ] kr.i m San Martino al
Tagliamento (PN).
San Martin te Badie [sanmar'tin te ba'die] kr.i m
San Martino in Badia/St. Martin in Thurn (BZ); a son
La Val, ~, Badie (Cisilino, treball).
sanmartine [sanmar'tine] f BOT krizantema f; cui
simitieris iluminâts da miârs di lumins e fodrâts
sanmartinis (La 05/11); → rose autunâl.
sanpieri [sanpi'eri] m 1. ZOOL (Zeus Faber) 2. zuiâ
di sanpieri in cjadree napraviti otroški stolček.
Sanpieri [sa' ] kr.i. m → Sant Pieri.
sanscrit [sans'krit] m sanskrt m.
sanscugnî [sansku'ñi:] ?? La polse no je un
“optional”, un lusso par massepassûts, ma un ~ di ogni
creature.
Sanson [san'son] os.i m BIBL Samson m.
sansuie [san'suie] (t. sanguete) f 1. ZOOL pijavka f
(Hirudo medicinalis) 2. FIG pijavka f, (človek, ki
izkorišča).
sant ['sant] (pred soglasnikom t. san), sante (pred
samoglasnikom: sant’) adj svet; aghe sante
blagoslovljena voda; cuanche i vons a cjapavin achì la
aghe sante dal Batisim (La); joibe sante Ma vuê e je
joibe sante. (Sg); l’An Sant sveto leto n, jubilej m;
vuere sante sveta vojna (Pa)
~ m REL svetnik m; Ducj i Sants, i Sants REL vsi
sveti (praznik); Il contadin furlan di une volte i tignive a
meti a sotet la blave pai Sants. (SiF 02/1, 31-45); nol è
~ (che al tegni) ni ga boga, ni pomoči; o par un ~ o par
chel altri zaradi tega ali onega (razloga); al è chel ~
istès ni razlike, to stvar ne spremeni.
Sant Ambrôs [~ am'bro:st] m Sveti Ambrož; soredut
trope int che si sarès presentade tal biel teatri "Gnomo",
dongje de Basiliche di ~.(Pa 7/2000).
Sant Andrât dal Judri [~ an'dra:t] kr.i f (Cuar Di
Rosacis) Sant'Andrat dello Iudrio.
Sant Andrât di Talmassons [an'dra:t] kr.i m
(Talmassons) Sant’Andrat del Cormor.
?? e passà pe place dal marcjât di Sant Andrât
(MazzonIol)
Sant Andree I [~ an'drεe] m Sveti Andrej; La
bandiere basche (Ikurrina) e à une crôs di arint suntune
crôs di ~ verde il dut in cjamp ros (Ac); PROV A ~ il
purcit su la bree" al pant un vieri proverbi furlan (don).
Sant Andree II [~ an'drεe] kr.i f (Pasian Di Pordenon)
IT Sant’Andrea.
Sant Andree III [~ an'drεe] kr.i f (Gurize) Štandrež m
(IT Sant’Andrea); a cirin di fâ sù un mûr a Gurize par
confinâ o ghetizâ i gurizans di lenghe slovene jenfri il
teritori di ~, Oslavie, Plume e San Maur. (Pa 02/12).
Sant Anselm [~ an'z ] m Sveti Anzelm m; un
argoment ontologjic simil a chel classic di ~ in teologjie!
(SiF 03/4, 133).
Sant Antoni [~ an'tכni] m Sveti Anton m; e di glesiis:
la capele dal Sacri Cûr a Udin, Sante Marie dai Agnui e
~ a Glemone...(Pa 7/2000); PROV sempre in giro come
"il purcit di ~" (natisone).
Sant Antoni [~ an'tכni] kr.i m (Purcie) Sant’Antonio.
Sant Antoni [~ an'tכni] kr.i m (Tarvis) Sant’Antonio.
Sant Antoni [~ an'tכni] kr.i m (Flumisel)
Sant’Antonio.
Sant Aroc [~ kua'rin] kr.i m (Forgjarie) San Rocco
(Ud).
Sant Augustin [~ augus'tin] m Sveti Avguštin m;
Une des pagjinis plui straordenariis de leterature
mondiâl, che e po stâ benon dongje des “Confessions” di
~. (Bel).
Sant Carli [~ 'karli] m e a dan dongje pacuts di chilo
e ju vendin (1 euro dal un) al marcjât di ~, a Dael. (Pa
04/02).
Sant Cassan [~ ka'san] kr.i f (Brugnere) IT San
Cassiano Di L.
Sant Cjancian [~ qant∫i'an] kr.i f Škocjan na Soči
(IT San Canzian d’Isonzo) (Go).
Sant Cuarin [san kua'rin] f → Sant Quarin.
Sant Denêl [de'ne:l] kr. i f → San Denêl.
Sant Donât [~ do'na:t] kr.i m San Donà di Piave (VE).
Sant Dree [~ 'drεe] → San Andree (Štandrež); e sul
pas internazionâl ~-Vrtojba, che al unìs lis valadis dal
Lisunç e de Vipau. (Pa 03/12).
Sant Durì [~ du'ri] kr.i f (Flaiban) Sant’Odorico.
Sant Durì [~ du'ri] kr.i f (Sacîl) Sant’Odorico.
Sante Catarine [~ kata'rine] f Sveta Katarina f;
Pordenon al è lât sot aghe il dì di ~ (25 di novembar stât)
(La 03/02).
Sante Catarine [~ kata'rine] kr. i f (Malburghet) Sveta
Katrija f (IT Santa Caterina).
Sante Cristine [~ kris'tine] f → S. Martin te Badie; I
comuns a maiorance ladine ..a son ... Marebe, Corvare,
~, .. (Cisilino, treball).
Sante Gnês [~ 'ñe:s] kr. prelaz Sella Sant'Agnese;
cuant che il paîs, cun dutis lis ostariis daûri, al lave sù
sul cuel di ~ (sf).
Sante Luzie [~ 'lutsie] kr.i f (Buduee) IT Santa Lucia;
Sante Luzie di Tulmin [~ ' ] kr. i f Sveta Lucija f
(danes: Most na Soči) (IT Santa Lucia di Tolmino); e
sepolcrêts a son stâts cjatâts a Dernaçà, ~, Cjaurêt
(AcademieSt).
Sante Margarite [~ marga'rite] kr.i f (Morus) Santa
Margherita; dute altre tonalitât al à cognossût e doprât
Riedo Pup, cressût te armonie des culinis di ~ (Pa 02);
Sante Marie [~ ma'rie] kr.i f (Listize) Santa Maria.
Sante Marie [~ ma'rie] kr.i f → ~ la Lungje.
Sante Marie dai Agnui [~ ma'rie] i f Sveta Marija
angelov (Kraljica angelov); e di glesiis: la capele dal
Sacri Cûr a Udin, ~ e Sant Antoni a Glemone (Pa
7/2000).
Sante Marie la Lungje ['lunăe] kr.i. m Santa Maria
la Longa (UD); al è un preside di scuele mezane e un
poet che al è nassût a ~ tal 1933. (La 03/01).
Sante Marie Madalene [mada'lεne] kr.i f
(Montenârs) Santa Maria Maddalena.
Sante Marisse [ma'ritse] kr.i f → Sante Marize
Sante Marissute [ma'ritse] kr.i f → Sante Marizute
Sante Marize ['maritse] kr.i f (Vile Di Var) Santa
Marizza; a scomence a popolâsi di paisuts che e àn un
non sclâf: Gurìze…, Sante Marize (JM)// < slov. Marica.
Sante Marizute [mari'tsute] kr.i m Santa Marizzutta.
Sante Sofie [mari'tsute] f Sveta Sofija (cerkva v
Carigradu); Al è stât architet imperiâl di Istambul dal
1891 al 1908, dulà che al à restaurât ~. (GE).
santenzie [sen'tentsie] f → sentenzie.
santescugne [sante'skuñe] f ?? Frau al à sotliniât
cemût che i limitâts finanziaments a son stâts indreçâts,
par ~, aes cuestions plui urgjentis (Pa).
Sant Florean [~ flore'an] kr.i f (Buie) IT San
Floreano.
Sant Florean dal Cuei [sanflore'an dal ku'εi] kr.i m
San Florian del Collio (GO).
Sant Foche [~ al'ka] kr. i f (Sant Quarin) San Foca.
Sant Francesc [~ fran't∫εsk] m Sveti Frančišek.
Sant Francesc [~ fran't∫εsk] kr.i m (Cjanâl) (Vît) San
Francesco.
Sant Gjervâs [~ ăer'va:s] kr.i f (Cjarlins) IT San
Gervasio.
Sant Gotart [~ go'tart] kr.i f (Udin) San Gottardo.
santificâ [santifi'ka:] (santifichâ [santifi'ka:]) tr
posvetiti, posvečevati; med svetnike prišteti; Pari, che
al sedi santificât il to non, che al vegni il to ream. (BiblLc) .. posvečeno bodi tvoje ime; che e àn segnât e
consacrât e santificât ogni tassel. (BelAlci).
santificazion [santifikatsi'on] f posvečevanje n;
kanonizacija f; in chê zornade un grum di int de diocesi
e larà jù a Rome pe ~ di pre Luigi Scrosoppi. (O)
santificetur [santifi't∫εtur] m svetohlinec m,
pobožnjakar m.
santimonie [santi'mכnie] f pobožnjakarstvo n,
svetohlinstvo n.
Santine [san'tine] f → Vile ~.
Santipe [san'tipe] os.i f Ksantipa f.
santissim [san'tisim] adj presveti, najbolj sveti;
Santissime Trinitât;
~ m Najsvetejše; I confradis dal Santissim no saltavin
la lôr fieste, là che si presentavin cun tant di cape, nancje
se a vevin la fiere batecule. (Bel).
Santissime [san'tisime] f ?? Dute la zone de ~ e je
lade sot aghe. (La 03/01).
santissimât [santisi'ma:t], -ade adj močen, masten,
hud (klofuta ipd.); chê volte chest bombon di fantate e je
deventade sfuriose e i à molade ae siore une onte
santissimade, po je tornade trancuile (Urli); Veretât
santissimade! (Pa 04/02).
santitât [santi'ta:t] f svetost f; Si trate di dôs tombis di
doi personagjos distants siet secui, diferents dibot in dut,
units dome inte ~ . (Bel).
Sant Jacum [~ 'jakum] kr.i m (Ruvigne) San
Giacomo.
Sant Jaroni [~ ja'roni] m Sveti Hieronim, Sveti
Jeronim; ~ al conte che il vescul Fortunazian di Acuilee
(IV secul) al scrivè un comentari ai Vanzêi (JM).
Sant Just [~ 'just] kr. i m (Concuardie) IT San Giusto.
Sant Laurinç [~ lau'rint∫] kr. i m → Sant Lurinç.
Sant Lenart [~ le'nart] kr.i m (Montreâl) San
Leonardo.
Sant Lenart [~ le'nart] kr.i m Podutana f (Porutana),
Sveti Lenart; Pal sloven i comuns interessâts a son:
..Stregne, ~, .. (O).
San Lenart di Cividât [~ di t∫ivi'da:t] kr.i m → San
Lenart.
Sant Liseu [~ li'zεu] kr.i f (Maian) Sant’Eliseo.
Sant Luche [~ 'luke] m Sveti Luka f; Al à insegnât a
la academie di ~ di Rome. (GE).
Sant Luîs [~ lu'i:s] os.i m Sveti Alojzij m; Che la
religjon no je fate dome di devozions e di coroncinis e di
Sanluigjis par fâ vignî sium (Pa 05/05).
Sant Lurinç dal Lusinç [~ lu'rint∫ dal lu'zint∫] kr.i. m
Šlovrenc (GO) (IT San Lorenzo Isontino).
Sant Lurinç [~ lu'rint∫] kr.i m → Sant Lurinç di
Solescjan.
Sant Lurinç [~ lu'rint∫] kr.i m (Darzin) San Lorenzo
Sant Lurinç [~ lu'rint∫] kr.i m → ~ dal Lusinç.
Sant Lurinç [~ lu'rint∫] kr.i m → San Lurinç di
Sedean.
Sant Lurinç [~ lu'rint∫] kr.i m (Flumisel) San
Lorenzo.
Sant Lurinç di Sedean [~ di sede'an] kr.i m (Sedean)
San Lorenzo.
Sant Lurinç di Solescjan [~ di soles'qan] kr.i m
San Lorenzo di Soleschiano; Te sô cjase di ~, piçul borc
agricul (Pa 03/4).
San Lurinç di Sabât [~ di sa'ba:t] kr.i m St.
Lorenzen im Pustertal; cuntune fibule vignude fûr a
Lothen/Campolino (ret San Laurinç di Sabât/St. Lorenzen
in Pustertal) (La 03/5).
Sant Lurinç di Mosse [~ lu'rint∫] kr. i m → San
Lorenzo Isontino.
Sant Marc [~ 'mark] kr.i m (Merêt Di Tombe) San
Marco; Al à progjetât la glesie di ~ di Merêt di Tombe
(GE).
Sant Marc [~ 'mark] kr.i m Sveti Marko; leon di ~
lev svetega marka; Place ~ Trg svetega Marka; La
Republiche di ~ Republika svetega Marka, Beneška
republika.
Sant Martin [~ mar'tin] m Sveti Martin m; Il procès
al ven fat te glesie di ~ di Çurçuvint (Pa 02).
Sant Martin [~ mar'tin] kr.i m (Montreâl) San
Martino;
Sant Martin [~ mar'tin] kr.i f (Codroip) IT San
Martino
Sant Martin [~ mar'tin] kr.i f (Tierç) San Martino.
Sant Martin Dal Cjars [~ dal 'qars] kr.i f (Sagrât)
Martínščina f, Smartín (IT San Martino Del Carso, DE
Sannd Martin ob Gradisch).
San Martin de Tor [~ de 'tor] kr.i m St. Martin in
Thurn (Bz); Nol larà vie cui sa cetant che al sarà pront,
a ~ in Val Badie (La).
Sant Martin Di Volves Òn [~ mar'tin] kr.i f San
Martino Al Tagliamento (Pn)
Sant Maur [~ 'maur] kr.i f (Sant Micjêl) Štmaver (IT
San Mauro); a cirin di fâ sù un mûr a Gurize par
confinâ o ghetizâ i gurizans di lenghe slovene jenfri il
teritori di Sant Andree, Oslavie, Plume e ~. (Pa 02/12).
Sant Michêl [~ mi'ke:l] kr.i f → San Micjêl.
Sant Micjêl [~ mi'qe:l] kr.i f (Savogne Di Gurize) Vrh
m (Vrh Svetega Mihaela) (IT San Michele Del Carso).
Sant Micjêl [~ mi'qe:l] kr.i f (Sacîl) San Michele.
Sant Micjêl [~ mi'qe:l] kr.i f San Michele al
Tagliamento (Ve).
Sant Micjêl [~ mi'qe:l] kr.i m Šmihel nad Mozirjem
(parochiâl di ~) (1903) (GE).
Sant Nicolau [~ niko'lau] m Sveti Nikolaj, Sveti
Miklavž.
Sant Nicolau [~ niko'lau] kr.i f (Rude) San Nicolò.
santocj [san'tכq] m svetohlinec m, pobožnjakar m.
santolance [santo'lant∫e] f (neobič.) protekcija f,
zaščita f, pokroviteljstvo n, patronat m; oltri a
"Benetton", a son presintis ancje lis multinazionâls di ~
nord-merecane (Pa 7/2000); dome se si fos stâts bogns
di disberdeâsi de ~ dal guviêr italian (La).
Sant Om [~ 'כm] m sveti človek, Jezus m; A samee
che l'ucel al cirive di tirâ fûr lis spinis che a jerin
implantâdis tal cjâf dal ~. (sf).
santonic [san'tכnik] m BOT morska metlika f
(Artemisia maritima).
santonine [santo'nine] f FARM santonin m.
santorâl [santo'ra:l] f ?? No intint meti in pîts un gnûf
santorâl, magari dissacrant, ma slargjâ la liste dai
fameis di Diu. (Bel).
Sant Pauli [~ 'pauli] m Sveti Pavel.
Sant Pauli [~ 'pauli] kr.i m (Morsan) San Paolo.
Sant Pauli dal Brasîl [~ dal bra'zi:l] kr.i m Sao
Paulo.
Sant Pieri [~ pi'eri] kr.i f (Ruvigne) San Pietro.
Sant Pieri [~ pi'eri] kr.i f (Codroip) IT San Pietro.
Sant Pieri [~ pi'eri] adj Pal sloven i comuns
interessâts a son: ..Stregne, Sant Lenart, ~, Pulfar,
Prepot (O).
Sant Pieri Dai Bisiacs [~ dai bizi'aks] kr. i m → Sant
Pieri dal Lusinç.
Sant Pieri dai Sclavons [~ dai skla'vons] kr.i m
Špeter m, Špietar m (IT San Pietro al Natisone (Ud); e
par agns sindic di Špeter/~, Marinig al è di une dade
president de Comunitât montane (Pa).
Sant Pieri dal Lusinç [~ dal lu'zint∫] kr.i m San Pier
d’Isonzo (GO); causât dal trafic a son chês dongje
Palme, tra Foian e Roncjis di Monfalcon, a ~ e a
Cjamplunc de Tor. (O).
Sant Pieriburc [~ pieri'burk] kr.i m Sankt-Peterburg
m; Tal 1838 si note te scuele militâr di inzegnirie di ~
(Urban).
Sant Quarin [~ kua'rin] kr.i f → Puint Di ~.
Sant Quarin [~ kua'rin] kr.i f San Quirino (Pn); che
a mancjin inmò a son: ..~, Sest, Travês e Vivâr. (Pa).
Sant Ramacul [~ ra'makul] kr.i m ~ e Sant Grivôr a
son fra i convertîts (Vichi).
Sant Rem [~ ' ] kr.i m San Remo; La polizie
municipâl di ~ e à secuestrât desinis di CD (Furlanist).
Sant Roc [sant'rכk] m Sveti Rok m.
Sant Roc (Forgjarie) [sant'rכk] kr.i f → Sant Aroc.
Sant Roc [sant'rכk] m San Rocco (Ud).
Sant Salvadôr [~ salva'do:r] kr.i f (Maian) San
Salvatore.
Sant Stiefin [~ sti'εfin] kr.i f (Sante Marie) Santo
Stefano.
Sant Stiefin [~ sti'εfin] kr.i f (Buie) Santo Stefano.
Sant Stin [~ 'stin] kr.i f San Stino Di Livenza (Ve); si
votarà ancje pes ministrazions comunâls di Çopule, di
Manzan, di Sant Micjêl dal Tiliment, di ~ (Pa).
Sant Svualt [~ zvu'alt] kr.i m (Udin) Sant’Osvaldo;
o savin che a Sauris a esistevin bielzà dôs glesiis, e che
une e jere stade dedicade a ~. (Pa 8-9/99)
Sant Tomâs [~ to'ma:s] kr.i m Sveti Tomaž m; A ~ e
je la zornade plui curte (Nazzi) (raco.cat).
Sant Tomâs [~ to'ma:s] kr.i f (Maian) San Tommaso.
santuari [santu'ari] m svetišče n, božjepotna cerkev f.
santuçat [santu't∫at] m svetniček m.
Sant Ufici [~ u'fit∫i] m Sveti urad (Sacrum officium);
stroncât dai jesuits de Civiltât Catoliche” e ritirât de
circolazion dal ~ cun tant di proibizion di ristampâlu e di
tradusilu (Bel).
santul ['santul] m 1. krstni boter m 2. zaščitnik m,
patron m; La jentrade di chel librut la scrivè "il ~"
Marchet. (RB) 3. siôr Santul gospod župnik (ki krsti);
Siôr ~, doman o passandoman lui s’in’ va e nô o restìn
culì!”. (BelAlci).
santule ['santule] f 1. botra f 2. babica f (pri porodih).
santut [san'tut] m REL sveta podobica f.
Sant Valantin [~ valan'tin] kr.i m (Flumisel) San
Valentino.
Sant Vidot [~ vi'd t] kr.i f (Cjamin Di Codroip) IT San
Vidotto.
Sant Vît dal Tiliment [~ 'vi:t dal tili'ment] kr.i. m
San Vito al Tagliamento (Pn).
Sant Vît de Tor [~ 'vi:t] kr.i. m San Vito al Torre
(Ud).
Sant Vît de Tor [~ 'vi:t] kr.i. m San Vito al Torre
(Ud).
Sant Vît di Crauì [~ 'vi:t di krau'i] kr.i. m → Sant
Vît de Tor.
Sants Vuerîrs ['sants vue'ri:rs] mpl ?? e de
dibisugne di tirâ sù convents, glesiis e capelis par
legjitimâ il lôr podê e domandâ intercession a Crist,
ae Vergjin e ai ~ (Pa)
Sant Volfanc [~ vol'fank] kr. i f (Drencje) San
Wolfango.
Sant Zili [~ '??] kr. i f (Aquilee Ud) IT San Zili.
Sant Zorç [~ 'džכrt∫] m Sveti Jurij m; PROV Se al plôf
il dì di ~ ( 23/04 ) il cavalîr al va te cort . (ProvBr).
Sant Zorç [~ 'džכrt∫] kr.i f (Montenârs) San Giorgio.
Sant Zorç [~ 'džכrt∫] kr.i f (Resie) Bila f (IT San
Giorgio).
Sant Zorç [~ 'džכrt∫] kr.i f (Sant Micjêl) San Giorgio
Al Tagliamento.
Sant Zorç De Richinvelde [~ rikin'vεlde] kr. i f
S.Giorgio Della Richinvelda (Pn); si votarà ancje pes
ministrazions comunâls di Çopule, di Manzan, di Sant
Micjêl dal Tiliment, di Sant Stin, di ~ e (Pa 03/5).
Sant Zorç Di Noiâr [~ noi'a:r] kr. i m San Giorgio Di
Nogaro (Ud); par costruî un canâl navigabil di Udin fin
a ~, studi (GP).
Sant Zorç di Spilimberc [sanve'robe] kr.i m → Sant
Zorç De Richinvelde.
Sant Zuan [~ džu'an] kr.i f (Pulcinic) San Giovanni.
Sant Zuan [~ džu'an] kr.i f (Cjasarse) IT San
Giovanni.
Sant Zuan dal Nadison [~ dal nadi'son] kr.i f San
Giovanni Al Natisone (Ud); che a vevin interessât
docents e impleâts des sedis di Gurize, Triest e ~ (O).
Sant Zuan Dal Templi [~ dal 'templi] kr.i f (Sacîl)
San Giovanni Del Tempio.
Sant Zuan Di Livence [~ di li'vent∫e] kr.i f (Sacîl)
San Giovanni Di Livenza.
Sant Zuan Di Manzan [~ di man'tsan] kr. i f → Sant
Zuan dal Nadison.
Sanuars [sanu'ars] → Sanguarç.
sanvidot [sanvi'dכt] adj iz San Vito;
~ m prebivalec San Vita.
Sanvît [san'vi:t] kr.i m → Sant Vît
sanzion [santsi'on] f sankcija f; se a vegnin passâts lis
sanzions a àn di deventâ un grum pesantis (Pa 02).
sanzionâ [santsio'na:] tr potrditi, odobriti, sankcije
izvajati.
sanzurzin [sandžur'džin]
adj se nanaša
na San Giorgio Di Nogaro;
~ m prebivalec San Giorgia Di
Nogara; tiere che e à dât nassince a
un, vuê, mertori ~ (bassafriulana).
Saorgnan [saor'ñan] kr.i f (Paulêt) Savorgnano Del
Torre.
Saorgnan [saor'ñan] kr.i f (Sant Vît Dal Tiliment)
Savorgnano.
sap ['sap] m betonski tramiček m.
sapâ [sa'pa:] tr AGR okopavati; opleti;
~ it kopati, pleti; O vuei ~ ben tor a tor di cheste plante
e butâi ancje ledan. (Bibl-Lc).
sapacin [sapa't∫in] m dvojni plug; → solçadôr di sapâ,
disaradôr.
sapade [sa'pade] f 1. udarec z motiko 2. kopanje n,
okopavanje n.
Sapade [sa'pade] kr.i f Sappada (Bl); Cime Di ~
Cima Sappada (Zepodn).
sapadin [sapa'din] adj nanaša na Sappada
~ m prebivalec Sappade; il professôr Denison al è da
la opinion che e sedi la istesse dai sapadins e di chê di
altris comunitâts di divignince todescje (Pa 8-9/99).
sapagn [sa'pañ] m (neobič.) 1. KUL vrsta čorbe 2. (t.
sapagnon) nerednež m; zmešanec m.
sapagnon [sapa'ñon] m → sapagn.
sape ['sape] f rovača f, motika f.
sapience [sapi'εnt∫e] f modrost f, učenost f; Tu ju
viodis a cressi in ~, etât e gracie ma ancje in baronade,
in tristerie, in egoisim. (Bel).
sapient [sapi'ent] adj vedoč; moder; Par chei che no
acetin la dutrine, utopistiche ma evangjeliche, sapiente,
profetiche de no violence (Pa 04/04).
sapin [sa'pin] m AGR plevelnica f, pralica f;
sapinâ [sapi'na:] tr AGR pleti; Nol baste migo plantâ
lis vîts, tu âs di solçâ, fresâ, ~ (PauluzzoN);
→ sarî.
sapinade [sapi'nade] f AGR 1. enkratna pletev 2.
plevna kultura.
sapît [sa'pi:t], -ide adj plehek, neslan, brez okusa,
neokusen; (bolj obič.) → dissavît, lami.
sapon [sa'pon] m AGR velika motika f, greblja f.
sapontâ [sapon'ta:] (t. sopontâ) tr 1. podpreti; ~ un
mûr podpreti zid; 2. FIG podpreti; In face di chei che a
continuin a ~ il dogme de santissime unitât de Regjon (Pa
04/06); Lui, a chel pont, si tirarès di bande sapontant cu
la sô atente presince l’imbassadôr sielt (Mar).
saponte [sa'ponte] (t. soponte) f opora f.
saprotrof [sa'ponte] m saprotrof m; A nivel ecologjic
a puedin vivi come tipics patogjins des plantis, endofitis ..
o come saprotrofs in cont des fermis vegjetâls te tiere.
(SiF 02/1, 31-45).
sapuartâ [sapuar'ta:] tr (pre)nesti, prenašati, trpeti.
sapuce [sa'put∫e] f sodarska zakrivljena sekira.
sapulcri [sa'pulkri] m → sepulcri.
sapulî [sapu'li:] tr pokopati, zagrebsti; L'Antelau
sclapât al precipitave e al sapulive intun bot Marceane e
Taulen. (Percude); e dome lunis si podarà sapulîle
(MazzonIol).
sapulît [sapu'li:t], -ide adj pokopan.
sapulture [sapul'ture] f 1. pokop m, pogreb m 2. grob
m.
sâr ['sa:r] m (naslov) gospod m; mi soi rissolût a scrivi
dut par ordin, ~ Teofil (Bibl-Lc) sem sklenil tudi jaz, ..
nadvse odlični Teofil.
sarâ [sa'ra:] it koga z gospodom naslavljati.
sarabande [sara'bande] f ?? Difat, la comedie si
siere cuntune ~ di creaturis fadadis che, passant di
stanzie in stanzie (ShW).
saracen [sara't∫en??] it ?? esempli perfet dal stîl indian
~ (CoUd).
Saracen [sara't∫εn] m → Sarasin.
sarache [sa'rake] f ZOOL (Clupea papalina Chiereg.,
Alosa papalina Bp.); → papaline.
saracinesc [sarat∫i'nεsk] adj ?? Vignût il benstâ si met
la saracinesche di plastiche. (Pa 7/2000).
sarade [sa'rade, ∫-] f 1. IGRE uganka zlogovnica f 2.
FIG uganka f.
saradele [sara'dele] (t. sardele) f 1. ZOOL sardina f,
sardela f 2. udarec s palico dlan (kazen v šoli).
saradelon [sarade'lon] m ZOOL → sardelon.
saran [sa'ran] M3 fut. od jessi; I dâts des elezions
europeanis a ~ i prins a saltâ fûr (Pa)
Sarasin [sara'zin] i.m Saracen m; Vignesie a veve
scugnût contentâsi di svuatarâ tes sôs aghis e di traficâ
par mâr cun Bizantins e cun Sarasins. (JM).
sarasin [sara'zin] m BOT turščica f (Polygonum
fagopyrum); → paian.
sarasin di mûr [- 'mu:r] m BOT materina dušica f
(Thymus serpyllum).
sarasin di prât [- 'pra:t] m BOT smetlika f (Euphrasia
officinalis); → paianine.
sarasin mat [- 'mat] m BOT → guselâr.
sarasin salvadi [- sal'vadi] m BOT kačnik m
(Polygonum bistorta); → paian salvadi.
sarasinace [sarazi'nat∫e] f stebla turščice (po mlatenje).
sarcasim [sar'kazim] m sarkazem m.
sarcastic [sar'kastik], -che adj sarkastičen.
sarclut [sar'klut] m → sapin.
Sardegne [sar'deñe] kr.i f Sardinija f; si place a mieze
strade jenfri lis cinc stelis di Piemont, Emilie Romagne,
Sicilie e Toscane e la stele di ~ e Calabrie. (O).
sardegnûl [sarde'ñu:l], -ole adj sardinski; al
"musicâl" ~ dal grop studentesc "Othoca", fintremai ai
studis di pre Gilberto Pressac. (Pa);
~ m Sardinec m.
sardele [sar'dele] f → saradele.
sardelon [sarde'lon] (t. saradelon) m ZOOL ?? ; →
cospeton.
sardin [??'zardin] → zardin;
sardinîr [sardi'ni:r] m → zardinîr.
sardon [sar'don] m ZOOL sardela f (Engraulis
encrasicholus).
sarêli [sa're:li] m → soreli
sarès [sa'rεs] E1, 3 pogoj od jessi; Se al fos tant facil fâ
un pecjât, il paradîs al ~ un disiert! (Mucci) Če bi bilo
tako preprosto grešiti, bi bil raj puščava!
saret [sa'rεt] m koleselj m.
sargjent [sar'ăεnt] m → sergjent.
sargle ['sargle] f nekončna, neprekinjena vrv.
sarî [sa'ri:] tr AGR opleti, okopavati.
saride [sa'ride] f AGR 1. enkratna pletev 2. plevna
kultura.
Sarmatic [sar'matik] m HIST (ant. ljudstvo) Sarmat m;
o parvìe des invasions (che a scomençarin sot di M.
Aurelius, cui Marcomans e i Sarmatics. (JM).
sarmontâ [sar'matik] m ?? Un cisicôr, un sutîl
murmuiament, come di piçulis lontanis lizeris vôs che si
incrosin e si sarmontin a vongulis (Daidussi).
sarodin [sa'rכdin] adj 1. pozen, pozno zrel, zakasnel
sore il dut dopo di vê calumade une riparazion piçule e
sarodine. (Pa 03/6) 2. večeren.
Saronis [sa'rכnis] kr.i f (Cjanive Di Sacîl) IT Sarone.
saròs [sa'rכs] m → soròs.
sarpan [sar'pan] m MUZ serpent m.
sarpe ['sarpe, ∫-] f 1. OBL ovratna ruta 2. prepasica f,
pas m 3. MED oporna ruta f.
Sarpi ['sarpi] priimek Pauli ~ al jere nassût a S.Vît dal
Tiliment dal 1552. (Natisone/furlanis).
sarpint [sar'pint] m kača f; Jo us ai dât il podê di tibiâ
sarpints e sgarpions e di fruçâ ogni potence dal nemî.
(Bibl-Lc).
sarpintin [sarpin'tin] adj kačji; lenghe sarpintine
strupen jezik.
sarpintine [sarpin'tine] f cestna vijuga f, serpentina f.
Sarsêt [sar'se:t] (t. Ceresêt) kr. i f (Martignà)
Ceresetto.
Sart ['sart] m Sardinec m; cun altris minorancis
etnichis in Italie (Sarts, Ladins, Slovens, Ocitans etc..)(O)
sartôr [sar'to:r] m krojač m; il ~ al cjapà pôre e al
tacà a ridi sfuarçât. (Sg); il ~ invezi lu tratave come se a
fossin vecjos amîs (Sg).
sartorâ [sarto'ra:] it krojačiti, delati kot krojač.
sartore [sar'tore] f krojačnica f.
sartorie [sarto'rie] f krojačnica f.
sarule ['sarule] f BOT → panoglete.
Sarvignan [sarvi'ñan] f (lok. izgov.) → Çarvignan;
sas ['sas] m trd cementni gramoz.
sasonâ [sazo'na:] m ?? Il cjastinâr al sasone ben e a
nol fraidìs facilmentri parvie dai tanins che a son
presents sedi te scuarce che tal len (SiF 03/4, 9).
sassare ['sasare] (t. zazare) f dolgi lasje mpl, griva f.
sassin [sa'sin] m 1. morilec m; âstu finît di urlâ come
un ~ di strade? (MazzonIol) 2. FIG zelo slab izvajalec
m.
sassinâ [sasi'na:] tr 1. umoriti; 2. FIG uničiti.
sassinament [sasina'ment] m umor m.
sassinefameis [sasinefa'mεis] m propad družin.
sassini [sa'sini] m → sassinament.
sasson [sa'son] adj saški, saksonski;
~ m Saksonec m; Cumò il ~ al à miôr la gnove
Volkswagen a la Trabant. (Ta); ai timps des vueris
arturianis .. cuintri dai invasôrs sassons. (Ac).
sassonês [saso'ne:s], -ese adj saški;
~ m Saksonec m.
Sassonie [sa'sכnie] kr.i f Saška f; apene partît Carli
da la Italie pe vuere di ~, al pensà di rivielâsi. (JM).
Satan [sa'tan] (t. Satanas) m hudič m, Satan m; Alore
Gjesù i disè: «Va vie di chi, satane! . (Bibl-Mt)
satanàs [sata'nas] m 1. hudič m 2. FIG obsedenec m,
nasilnež m.
satanic [sa'tanik], -iche adj satanski, peklenski; cierte
int e crôt che chei che a scoltin gotic a fasin siguramentri
part di cualchi sete sataniche (Ta).
satanisim [sata'nizim] m zlodejstvo n, satanizem m.
satare ['satare] (t. zatare) f satira f; se a son rivâts
adore di imbastî alc di bon, lu àn fat cu lis sataris e cu lis
ridadis (Pa).
sataron [sata'ron] (t. zataron) m satirični verzi.
satelit [sa'tεlit] m satelit m;
~ adj satelitski; capele-~ REL satelitska kapela (Pa).
satelitâr [sateli'ta:r] adj satelitski; antene ~ satelitska
antena.
satir ['satare] ?? Esercits di “caesares”, dius, satirs,
gorgonis, “musae”, grifons, efebos, ducj perfetamentri
alineâts a sfidâ la eternitât! (Pa 05/04).
satire ['satire] f satira f; ~ politiche politična satira.
satiric [sa'tirik], -iche adj satiričen; ur dediche une
restrospetive a 3 dissegnadôrs satirics nassûts tal
“Teritori” (Pa 04/06).
satisfâ [satis'fa:] tr (neobič.) zadovoljiti; izponiti,
izpolnjevati; ugoditi; → sodisfâ.
satisfazion [satisfatsi'on] f → sodisfazion.
sâtu ['sa:tu] → sâstu; ~, Lussie che ti copi jo!
(Natisone).
satûl [sa'tu:l] m etui m, škatla f, puščica f (pos. za
zlatnine); E inmò, la presentazion dal ~ che al cjape
adun i “Ricordi Goriziani (La 06/1); cussì lui ju metè in
doi satûi di arint e i ai mandà. (Zili).
saturâ [satu'ra:] tr nasititi; in acuardi cu la stime che
o podin fâ noaltris doprant chei pôcs pixel che no son
saturâts tes nestris imagjins. (SiF 02/2, 11-24).
saturazion [saturatsi'on] f nasičenje n; la superficie
de discjarie e superave il limit di ~ stabilît dal comun di
Puçui, ven a dî il cuantitatîf di scovacis (Pa).
Saturni [sa'turni] m 1. ASTR Saturn m; doi cuarps
plui gruès che a orbitin ator di lui, Jupiter e ~ (Vichi) 2.
(božanstvo) Saturn m.
Saul [sa'ul] os.i m BIBL Savel m; ~ al jere di acuardi
ancje lui di copâlu. (Bibl-Az).
saur ['saur] m rjavec m (konj); Alore il ~, stratignût un
altri sgorlon dal cjâf, al è a çampe che si môf (Mar).
sauran [sau'ran] adj nanaša se na Sauris; che al à
studiât a dilunc sul cont de realtât saurane (Pa 8-9/99);
~ m prebivalec Saurisa; il Tamauês, il ~, ..., il Bisiac, il
Gradês, il Maranês (Pa 05/12); dal Sauran hišno i.
Propit pas sôs divigninças la famee a ven clamade ancje
"dal Sauran".(Piç).
saurî [sau'ri:] tr okusno napraviti, dati okus,
popraviti okus; Il sâl al è bon, ma se al piert il so savôr,
cun ce si puedial tornâ a ~lu? (Bibl-Lc) Sol je sicer
dobra, če se pa tudi sol pokvari, s čim se bo popravila?;
po meti adun i pomodoros a tocs, ~it cun sâl e pevar
(Natisone/furlanis); → savorî.
Sauris ['sauris] kr.i m Sauris (UD) (DE Zahre).
Sauris Disore [~ di'zכre] kr.i m (Sauris) Sauris Di
Sopra (DE Ober Zahre (Oubrzahre), Plotsn); Zahre si
cjate te Alte Cjargne e al è il plui alt comun de regjon,
jessint la vile di Ober Zahre (~) a 1390 metris. (Pa 89/99).
Sauris Disot [~ di'zכt] kr. i m Sauris di Sotto (DE Dörf
(Untrzahre)); i altârs di len di For Disore, Glemone,
Luvint di Davâr, Osôf, ~ e di cetancj paîs dal Cjadovri.
(GE).
saurît [sau'ri:t], -ide adj 1. okusen, začinjen, zasoljen;
Sô mari e jere devote ae mê regule e, tal ~ aiar indian, di
gnot dispès e peteçave dongje me (ShW) 2. (lit. delo,
umetnost) izbran, izviren.
saût [sa'u:t] m BOT → savût; e sintì tal aiar odôr di
saût (MazzonIol)
savai [sa'vai] m 1. spletka f; ravnanje n, raba f, uprava f;
testnica f, pasteta f; zmeda f; ma al è il timp di finî chest
brut ~, / che al puce trop di invidie 2. zmešnjava f,
zmeda f; nered m; sramota f; hrup m, ropot m; šala f;
chel ~ al fâs vignî fûr la none, che sul prin no capìs;
(bolj običajno savalêt) 3. (t. savaion m) šušmar, mazač;
zmeda (zmeden človek); cemût fevelistu, cussì a ~?
savaion [savai'on] m 1. ; par cuinçâ il stomi / cul ~ e il
the 2. → savai 4.
savalêt [sava'le:t] (manj obič. savaleti [']) m zmešnjava
f, zmeda f; nered m; sramota f; hrup, ropot; šala; vrvež;
ce ~ dal lôf! / si sdrondene, / si bute par aiar.
savaleti ['] m → savalêt.
savalon [sava'lon] m pesek m; Pensâ di rilassâsi sul ~
dal mâr (Pa); par fâ une malte si doprin dome ciment, ~
e aghe (SiF 03/3).
savalonâr [savalo'na:r] m peskar m.
savaloniç [savalo'nit∫] m peščena tla f.
savalonôs [savalo'no:s], -ose adj peščen, peskovit.
Savalons [sava'lכns] kr.i m (Merêt Di Tombe)
Savalons.
’save ['zave] (manj običajno sâv m in savot m) f 1.
krastača f;
2. FIG odtoč m.
savê [sa've:] m znanje n, vedenje n, vednost f.
savê [sa've:] (sai sâs sa savìn savês san – che o sepi –
imper. sepi sepit (savêt) – p savût) tr vedeti, (po)znati;
sâstu il grêc znaš, govoriš grško?; Sâstu ancje il grêc?
(Bibl-Az); No, amancul che o sepi jo (BrLi) Ne, vsaj ne
da bi vedel.; a dî znati povedati, dati vedeti; ~
adaments vedeti/znati na pamet; jessi un che al sa il so
fat biti nekdo, ki se spozna na svoje delo; E. i semeave
un omp che al saveve il so fat (Sg); ~ a memorie znati
na pamet; I gjornâi ju savevi a memorie. (BrLi); ~ i
siei fats vedeti za kaj gre; Ognun al sa i siei fats. (Sg);
~ un dret točno nekaj vedeti; che ben si sa kakor je
znano; PROV Fâ , ~ fâ e dâle ad intindi a son lis trê
colonis dal mont. (ProvBr);
~ it ~ di dišati po; doi ninçûi ruspis..che a savevin di
lave (BrLi); ~ di bon dobro dišati; mi sa che ??
mi sa che al rive il burlaç subite (MazzonIol).
saveon [save'on] adj moder, pameten; Fin che al è
rivât il plui ~ che al à dit: “Al à di cognossisi se”. (Bel).
Saveri [sa'vεri] os.i m Ksaver m.
savi ['savi] adj moder, pameten; E la pôre no je une
compagne savie. (Patrie 06/1).
savietât [savie'ta:t] f modrost f; „Ogni paîs la sô
usance, ogni cjase il so costum” a disevin i viei te lôr ~ .
(BelR); Dome la ~, la previdence e la volontât tolerant a
puedin rivâ al pont di eculibri positîf e vitâl (Pa 03/10).
savint [sa'vint] adj vedoč; moder, pameten;
~ m modrijan m, učenjak m; Pasolini, o sin persuadûts,
al sarès stât considerât dal sigûr un dai grancj savints de
çampe italiane (La).
Savogne di Cividât ['] kr.i f Sovodnja f (IT Savogna)
(UD).
Savogne Di Gurize [~ gu'ritse] kr. i f Sovodnja ob
Soči (IT Savogna D’Isonzo) (Go).
Savogne dal Lusinç [~ lu'zint∫] kr.i f → Savogne Di
Gurize.
Savogne Di Udin ['] kr. i f Savogna (Ud)
savogneli! [sa'vint] int → seogneli!
Savoiarde [savoi'arde] f Savojka f.
savoiart [savoi'art] adj savojski; a traviers un
mecanic slargjâsi in dute la penisule, la sô legjislazion di
marc ~ (La 03/02);
~ m Savojec m.
savoltâ [savol'ta:] tr 1. obrniti, prevrniti, odvrniti,
odmakniti, valiti 2. zmesti, napraviti nered, narobe (na
glavo) postaviti; Jerial pussibil che une femine apene
cucade tal davoi di une ostarie ‘e puedi ~mi la vite?
(BrLi) 3. podpihovati, hujskati (revoluc.) 4. preobrniti
(vlado).
savoltament [savolta'ment] m prevrat m, preobrat m;
preobračanje n; daspò 60 agns di savoltaments gjenetics
(Pa 03/12); mi fâs ~ di stomi mi povzroča obračanje
želodca; Chest articul mi fâs ~ di stomi. (Pa 05/04).
savolton [savol'ton] m obračanje n, preobrat m; ~ di
stomi slabost f (počutje).
savoltum [savol'tum] m vzburkanje n (krvi).
savon [sa'von] m 1. milo n; i imprescj che i vevin
coventât a chê vore, il pinel, la zilet, il savon (PauluzzoN)
2. FIG ukor m, graja f.
savonâ [savo'na:] tr in refl → insavonâ.
savonade [savo'nade] f 1. milnica f; miljenje n 2. FIG
ukor m, graja f.
savonarie [savo'narie] f BOT blevica f, milnica f
(Saponaria officinalis).
Savonelis [savo'nεlis] kr.i f → Sanedis.
savonetâ [savone'ta:] tr FIG koga pošteno ošteti.
savonete [savo'nεte] f 1. toaletno milo 2. vrsta žepne
ure iz dvojnega kovinskega ohišja iz 19. st. 3. va vent
savonetis! .
savonôs [savo'no:s], -ose adj milnati, milast.
savôr [sa'vo:r] m 1. okus m, okusnost f; Signôr, tu nus
âs dât un pan dal cîl, plen di bon gust e di ~ (glesie) 2.
FIG osebnost f; come ogni che al à un ~ kakor vsak, ki
ima neko osebnost; duhovitost f; om di ~ duhovit
človek 3. zadovoljstvo n; vite cence savôrs življenje
brez zadovoljstva.
savoresse [sa'von] f BOT → pît di crot.
Savorgnan [sa'von] priimek Savorgnan; lis fameis
nobilis: i Cjistiel, i Strassolt.., i Savorgnans e vie
indenant. (Pa 06/3); I Savorgnans a forin la sô sgrife e i
siei agjents tal Patriarcjât (JM).
savorgne ['sכtsi] f 1. del vodnjaka, kjer zbira in čisti
deževnica 2. NAVT obtežitev f, obremenitev f.
savorî [savo'ri:] (t. saurî) tr okusno napraviti, dati
okus.
savorôs [savo'ro:s], -ose adj okusen, slasten.
savôrs [sa'vo:rs] mpl BOT peteršilj m (Petrosileum
hortense).
’savot [za'vכt] m ZOOL → ’save
savût [sa'vu:t], -ude adj vedoč, vešč, izkusen, izveden.
savût [sa'vu:t] (t. saût) BOT črni bezeg m (Sambucus
nigra).
sazâ [sa'dža:] tr (zlato, srebro) preskusiti, oceniti.
sbaciâ [zbat∫i'a:] (o sbacii [zba't∫ii]) (t. sbaziâ) tr 1.
stresati, tresti (steklenico) 2. izpirati (obleko).
sbadai [zba'dai] m zehanje n; (bolj obič.) → sossedade.
sbadaiâ [zbadai'a:] it zehati; (bolj obič.) → sossedâ.
sbadaiarole [zbadaia'role] f stalna potreba po zehanju;
(bolj obič.) → sossedarie.
sbafarât [zbafa'ra:t], -ade adj razgaljen, izrezan.
sbaiafâ [zbaia'fa:] it ARH čenčati, govoriti čenče.
sbaiafon [zbaia'fon] m kvasač m, blebetač m.
sbal ['zbal] m ?? che il bevi al è concentrât dome tai
fin setemane, par cirî il ~. (SiF 03/4, 147).
sbalâ [zba'la:] it 1. zgubiti (v igri, prekoračiti dovoljeno
število točk) 2. → sbalî.
sbalât [zba'la:t], -ade adj (oseba) propadel, uničen, v
denarnih stiskah.
sbalç ['zbalt∫] (pl sbalçs ['zbalts]) m skok m, sunek m.
sbalçâ [zbal't∫a:] it 1. odskočiti, vreči; 2. zanesti
(ladjo); 3. odleteti; poditi.
sbalçade [zbal't∫ade] f pos. v a sbalçadis skokovito,
neenakomerno.
sbaldî [zbal'di:] tr raztresti, razvedriti;
~si refl razstresti se, razvedriti se.
sbaldiment [zbaldi'ment] m 1. razvedritev f, zabava f
2. zmedenost f, raztresenost f, nepazljivost f 3.
nezvestost f, nezvestoba f.
sbaldît [zbal'di:t], -ide adj raztresen, brezskrben; veder.
sbalgjade [zbal'ăade] f ?? Cui no aial fatis sieltis
sbalgjadis, stupidis, di vergognâsi? (BelFa).
sbalî [zba'li:] (t. sbalâ) it (dež, vročina) (pre)nehati,
(iz)giniti;
~ tr pregnati.
sbaliâ [zbali'a:] tr motiti se, zgrešiti;
~si refl motiti se.
sbaliât [zbali'a:t], -ade adj zgrešen; napačen, zmoten.
sbalinâ [zbali'na:] tr 1. s kroglami prerešati,
obstreljevati s šibrami 2. FIG poraziti, premagati,
pregnati.
sbalinade [zbali'nade] f obstrelitev (s šibrami).
sbalizâ [zbali'dža:] tr žogati se.
sbalonâ [zbalo'na:] tr in refl → balonâ.
sbalotâ [zbalo'ta:] tr stepati; sem ter tja gugati;
~ it poskočiti, majati se.
sbalotât [zbalo'ta:t], -ade adj stepan.
sbalsamâ [zbalsa'ma:] tr prestrašiti;
~ it tresti se od strahu, biti prestrašen.
sbalsamant [zbalsa'mant] adj (bol) oster, rezek, boleč,
grozen, strašen; divji.
sbalsamât [zbalsa'ma:t], -ade adj zastrašen, prestrašen,
pretresen.
sbancament [zban'qa:] ?? denant di se un sgjâf di ~
par une fonde, trâfs e foredons, malte che e colave jù dai
stramieçs su lis cjaldanis (PauluzzoN)
sbancjâ [zban'qa:] tr IGRE razbiti banko, izprazniti
banko.
sbandâ [zban'da:] tr v stran peljati; s poti odgnati;
~ it iti s prave poti, iztiriti, iz tira skočiti, s poti kreniti;
In plui cuant che al cjaminave o al guidave la machine al
veve scomençât a ~ a drete. (SiF 02/1).
sbandade [zban'dade] f AVTO zdrs m, zdrsnjenje n,
iztirjenje n.
sbandât [zban'da:t], -ade adj razkropljen, pogrešan,
zgubljen, zašel.
sbandî [zban'di:] (o sbandìs) tr 1. iz-, pre-gnati 2.
razglasiti (za svoje), oznaniti 3. (natečaj, razpis)
objaviti, razglasiti.
sbandierant [zban'di:] ??
sbandon [zban'don] m 1. razpršitev f 2. zmeda f,
zmešnjava f 3. AVTO, NAVT nagib m, nagibanje n;
iztirjenje n.
sbâr ['zba:r] m strel m, streljanje n.
sbarâ [zba'ra:] tr 1. (top ipd.) razparati, izstreljati 2.
(na osebo ipd.) streljati na, ustreliti; il purcit che mi
scjampe àn sbarât 3. tvesti, širiti laži ipd.; J. Haider,
un om imprevedibil, che nol à nissun pudôr a ~ judizis
semi-assolutoris su la tragjedie dal Olocaust (Pa) 4. dati
brc, udarec z nogo.
sbaraçâr [zbara't∫a:r] ?? Cussì il predi stes a voltis al
impiave il tasson des cjanis di sorturc e di ramis di peç e
~ (La 03/01).
sbarade [zba'ra:de] f 1. streljanje n, puškarjenje n 2.
FIG baharija f, bahaštvo n; izmišljotinja f, laž f; No si
trate des sbaradis dal ultim predi o frari anticonformist
(glesie).
sbarae [zba'rae] f razpršitev f, zmeda f, zmešnjava f,
nered m; a la ~ na srečo, neznano; che tal bosc, a la
~, a va in cercje di fâ il nît; butantsi a la ~ iti nekam na
slepo, brez cilja.
sbaraiâ [zbarai'a:] (sbarai, sbarais, sbarae, sbaraìn,
sbaraiais, sbarain) tr razprišiti, razkropiti, vreči naokoli,
stran: àn sbaraiât purancje i spirituâi nemîs.
sbarament [zbara'ment] m 1. pregraditev f, zapora f
2. POL omejitev f (minimum glasov za vstop v
skupščino); Par vie dal ~ dal 5% no saran rapresentâts
in Consei Rifondazion Comuniste (O); là che si invide la
Regjon Friûl-Vignesie Julie a eliminâ de normative
eletorâl il ~ dal 5% a nivel provinciâl (O).
sbarbâ [zbar'ba:] tr/refl → sbarbirâ.
sbarbirâ [zbarbi'ra:] (t. barbirâ, disbarbirâ) tr 1.
(o)briti; (o)goliti, pukati dlako; o lu ai fat ~ , la
comparse di un biel zovin; fâmi ~ daj me obrij; 2.
striči, obrezovati 3. FIG izkoreniniti, izrvati;
~si refl obriti se; si insavone, si sbarbire se namili
(namaže s kremo), se obrije.
sbarbirât [zbarbi'ra:t], -ade (t. barbirât) adj obriti;
ogolen, gladek; pobrit; un siôr dut ~; il muini ingaluçât
cuintri il so solit, al jere ~.
sbarcjâ [zbar'qa:] tr/ it → disbarcjâ; ~le (la vite) priti
skozi, preriti se, preživiti do konca leta; dai lavôrs che
tu fasevis par ~le manco piês.
sbardaiâ [zbardai'a:] (sbardai, sbardais, sbardae) it
blebetati, kvasiti, čvekati; dreti se; lajati; dami, Muse, un
pôc di spirit par che o puedi ~.
sbarlufî [zbarlu'fi:] tr/ refl → sberlufî.
sbarlufît [zbarlu'fi:t], -ide adj → sberlufît.
sbassâ [zba'sa:] tr znižati, spustiti; povesiti; ponižati;
cui, mo, fidantsi dal Signôr aial scugnût ~ il cjâf? (BiblFidiSirac); ~ la paie znižati plače; lis aziendis a àn fat
l'erôr di agjî dome sul cost dal lavôr, “sbassant lis pais,
rindint precariis e flessibilis lis prestazions (La 05/7);
∼si refl znižati se, spustiti se; Jo o speri tant di sì, che
se no, dut chest sbassiâsi, messedâsi, strabossenâsi in
non dal furlan (La 06/3).
sbassament [zbasa'ment] m znižanje n, ponižanje n;
upad m, pojemanje n.
sbatacolâ [zbatako'la:] tr in it → sbatecolâ.
sbatadôr [zbata'do:r] m ??
sbatecolâ [zbateko'la:] (t. sbatacolâ) (o sbatecoli
[zbate'kכli]) tr 1. loputati, udarjati, tepsti, stepati 2.
(roke ipd.) mahati, vihteti, stresati 3. zamahati (s
perutmi);
∼ it loputati, udarjati, tepsti, stepati, stresati.
sbati ['zbati] (o sbat) tr stepati; ~ i dincj zvečiti, jesti;
~ it trkati (na vrata);
~si refl ~si il cjâf razbiti si glavo; Al è vêr che la
stagjon passade un fantat al jere muart, parcè che al veve
sbatût il cjâf suntun cret a spiç (Daidussi).
sbati jù ['zbati ju] tr na tla vreči; pobiti; podreti,
porušiti.
sbatimans [zbati'mans] m ploskanje n, aplavz m,
ovacija f.
sbatiment [zbati'ment] m udarjanje n, utripanje n.
sbatocjâ [zbato'qa:] it premetavati, loputati, udariti,
udarjati;
~ tr zaloputati (vrata).
sbatude [zba'tude] f 1. utrip m, utripanje n 2. udar m,
udarec m.
sbatudin [zbatu'din] m → sbatût.
sbatût [zba'tu:t] m juha z žvrkljanimi jajci;
~, -ude adj 1. KUL stepen 2. oslabel, bled, potolčen,
utrujen.
sbavâ [zba'va:] tr in it → bavâ.
sbavacjâ [zbava'qa:] tr razlivati (barvo), omadežovati z
barvo;
~si refl razlivati se.
sbavacjadure [zbavaqa'dure] f ?? a son Riccardo
Illy, il so guvier e la sô maiorance, incolpâts, cence pêl in
lenghe, di «cetantis sbavacjaduris; (Pa 04/03); ma si son
limitadis a regjistrâ, magari cun cualchi ~, l’eculibri che
la realtât e veve bielzà determinât. (Pa 03/4).
sbave ['zbave] f vihar m, zelo močen veter.
sbaziâ [zbatsi'a:] tr → sbaciâ.
sbecolâ [zbeko'la:] tr okrušiti, odlomiti (porcelan ipd.).
sbeçolâ [zbet∫o'la:] it → beçolâ.
sbeçulin [zbet∫u'lin] m podkupljiv, brezobziren
poslovnež; špekulant m.
sbegaç [zbe'gat∫] (pl sbegaçs [zbe'gats]) m 1. packa f,
madež m 2. (umetnina) zmazek m 3. (oseba) grdoba f
4. neumnost f, norost f, nepremišljena stvar f.
sbegaçâ [zbega't∫a:] tr 1. s črnilom zamazati,
omadeževati 2. FIG uničiti, izbrisati.
sbegherlâ [zbeger'la:] it → berghelâ.
sbelançât [zbelan't∫a:t], -ade adj neuravnovešen,
prismuknjen, zmešan.
sbelançon [zbelan't∫on] m nepričakovan velik skok.
sbeleâ [zbele'a:] tr 1. spakovati se, zasmehovati 2.
grajati, osramotiti, onečastiti; E se no je la etichete juste
e àn cûr di ~ il vin just (BelFa).
sbeleade [zbele'ade] f spaka f, spakovanje n, zasmeh m.
sbeleadôr [zbelea'do:r] m spakovalec m, grajač m;
Stait atents alore che no us capiti ce che si lei tai
profetis: Cjalait ben, sbeleadôrs, sgrisulaisi e sparît,
(Bibl-Az).
sbeleât [zbele'a:t], -ade adj 1. poševen, kriv 2.
nesramen; Jo o soi vezetarian ma i miei doi amîis, par
no ofindi nissun e par no sameâ sbeleâts, ai dan dentri un
par bande diretementi ta raine come doi lôfs!
(sfolmenats).
sbeleot [zbele'ot] adj zasmehljiv; posmehljiv;
~ m zasmehljivec m.
sbelet [zbe'lεt] m šminka f, ličilo n, lepotilo n,
kozmetika f.
sbeletâ [zbele'ta:] tr naličiti, našmikati;
~si refl našminkati se.
sbeletade [zbele'tade] f okras m, ličilo n.
sberghelâ [zberge'la:] it → berghelâ.
sberlâ [zber'la:] it → berlâ.
sberlaçâ [zberla't∫a:] it → berlaçâ.
sberlâsi [zber'la:si] refl → imberlâsi.
sberlarie [zberla'rie] f → berlarie.
sberle ['zbεrle] f (neobič.) klofuta f; → papin, pataf.
sberlef [zber'lεf] m kremženje n, spakovanje n, grimasa
f; Chest al varès di moviti a pietât plui che al ~. (ShW);
(bolj obič.) → sbeleade.
sberlocjâ [zberlo'qa:] tr in it → sberlucjâ.
sberlon [zber'lon] m → berlon.
sberlotâ [zberlo'ta:] tr oklofutati, dati klofuto, pripeljati
eno.
sberlucjâ [zberlu'qa:] (t. sberlocjâ) tr ogledovati;
gledati naokoli, postrani, kradoma gledati.
sberlucjade [zberlu'qade] (t. sberlocjade) f kratek
pogled m.
sberlufî [zberlu'fi:] tr 1. prestrašiti, preplašiti; ~ il
popul ustrahovati narod; → scaturî 2. omotiti, zmesti;
vznemiriti;
~si refl 1. prestrašiti se, preplašiti se 2. biti omotičen.
sberlufît [zberlu'fi:t], -ide adj 1. razpršen, zmeden,
razkuštran; cjavêi sberlufîts 2. prestrašen, preplašen;
vznemirjen 3. v zadregi, izgubljen 4. začuden, osupel.
sbessul ['zbεsul] adj ??
sbessule ['zbεsule] f štrleča brada; → barbuç a ~,
barbe a ~ ; lavrîs a ~ štrleče ustnice f.
sbicje ['zbiqe] f vodenelo vino, razvodenela pijača.
sbigheç [zbi'gεt∫] m → sbighet.
sbighet [zbi'gεt] v: in ~/ di ~/ a ~ pošev, postrani;
počez; formant chel che, daspò di un tai sec e di ~, al
deventarès il pipul dal sivilot (Mar).
sbignâ [zbi'ña:] v: ~le, ~se (neobič.) popihati jo.
sbigule ['zbigule] f F strah m, trema f; Si sintì ros te
muse, ma no jere la pôre, pluitost la vergogne di sameâ
chel che al veve ~ (Tolazzi);
→ fufe, spali, spac.
sbilf ['zbilf] m ?? l’om al devente simpri plui ~ e plui
debul (scritorsfurlans); Il ~ da la Sgnape !
(fogolar.org).
sbilfâ [zbil'fa:] tr vreči se na koga, napasti koga;
Mancul di nie, ma istès o volevi ~ju. (BrLi).
sbilfe ['zbilfe] f harpija f, furija f, čarovnica f.
sbilfon [zbol'fon] m ?? Al è chel che ti clame “~” e cui
“Puck il dolç” dal moment che tu ur disbratis lis voris e
a son contents (ShW).
sbilisiâsi [zbilizi'a:si] refl → bilisiâsi.
sbilitâsi [zbili'ta:si] refl lepotičiti se, urediti se.
sbilitât [zbili'ta:t], -ade adj urejen, nalepotičen, ubran,
uglajen.
sbîr ['zbi:r] m ZOOL hudournik m (Apus apus), (ptič)
hudournica f; → rondon;
~ adj prebrisan, zvit, prevejan, lokav.
sbirgnifâ [zbirñi'fa:] it (redko) ??
sbîrs ['zbi:rs] m → sbîr.
sbisiâ [zbizi'a:] it 1. brskati, iztikati; Ma dut tun colp
si à viodût che la idee - dai e dai - a planc a planc e veve
fate strade, e veve sfurducjât, sbisiât, fermentât, si jere
slargjade. (La 06/3) 2. radoveden biti, radovednost
pasti, zijati 3. brkljati, delati (nekaj) 4. srbeti, (z)bosti,
ščemeti, ščipati 5. brenčati, brneti, (pre)šiniti (misel),
utripati 6. (dež) kapljati, rositi, vihteti.
sbisiade [zbizi'ade] f (površen) pregled m, brskanje n;
brskanje n, iztikanje n, iskanje n.
sbisiament [zbisia'ment] m želja f, vzburjenje n, ščeget
m, spodbuda f.
sbisie ['zbizie] f norost f, vznemirjenje n, nemir m,
vrenje n (med ljudstvom), strast f, želja f.
sbisieç [zbizi'εt∫] m spodbuda f, ščeget m; vznemirjenje
n.
sbisighin [zbizi'gin] (t. bisighin) m bojazen m, strah m,
tesnoba f.
sbision [zbizi'on] m iztikač m, ki ima navado iztikati,
brskati.
sbisiôr [zbizi'o:r] m (redko) nemir m, norost f; nora
strast, želja; (bolj obič.) → sbisie.
sbisiôs [zbizi'o:s], -ose adj vznemirljiv, zbadljiv.
sbisiot [zbizi'כt] m pos. v: un ~ di frut živ, stikljiv
otrok; chel ~ .
sbisium [zbizi'um] m 1. vznemirjenje n, nemir m,
vrenje n 2. manjše delo, manjša stvar.
sbisiutâ [zbiziu'ta:] it podelati manjša dela, opravljati
manjša dela, podelovati.
sbit ['zbit] m 1. ptičje sranje n; 2. majhna, majcena
stvar, majhno bitje ipd.; un ~ malo, nekaj; Nol
mancjave nancje un ~ di bowling e un ping-pong.
(friuli.qnet);
~ adj majcen, zelo majhen.
sbite ['zbite] f majcena stvar (dekle ipd.).
sbitiâ [zbiti'a:] (o sbitii [zbi'tii]) it 1. VULG (pos. golobi
ipd.) srati, posrati 2. (pos. slab novinar) čečkati, pisariti.
sbitiament [zbitia'ment] m VULG sranje n.
sbitiarole [zbitia'rכle] f VULG driska f.
sbivicjâ [zbivi'qa:] it rositi (dež).
sbivicjade [zbivi'qade] f spomladanski dež (kratko
rosenje), plohica f, pršavica f; → sbivicje.
sbivicje [zbi'viqe] f pršec m, dežek m, pršavica f.
sblacjâ [zbla'qa:] tr in refl → imblacjâ.
sblacje ['zblaqe] f → blacje.
sbladac [zbla'dak] m hrkelj m.
sbladacâ [zblada'ka:] (manj obič. sbladacjâ) it hrkati,
pohrkavati.
sbladacade [zblada'kade] f pljunec m, pljunek m.
sbladacon [zblada'kon] m hrkač m.
sblancjâ [zblan'qa:] (t. sblancjizâ) tr (po)beliti; i
mûrs difûr a jerin sblancjâts, la puarte pene piturade
(MazzonIol);
~ it beliti se, postati bel, zbledeti.
sblancjade [zblan'qade] f beljenje n.
sblancjadôr [zblanqa'do:r] m 1. TEKST belivec m; 2.
soboslikar m.
sblancjament [zblanqa'ment] m belež m, beljenje n;
Cjarte preparade cence doprâ il clôr tal procediment di ~
de paste di len. (linmiter).
sblancjizâ [zblanqi'dža:] tr (po)beliti; a Mueç al
faseve purgâ e ~ il prodot (Natisone/furlanis);
~ it beliti se, postati bel, zbledeti.
sblec ['zblεk] m → blec.
sblecâ [zble'ka:] tr → imblecâ.
sblefâ [zble'fa:] tr zasmehovati, norčevati se.
sblefe ['zblεfe] tr zasmeh m, šala f.
sbletâ [zble'ta:] tr in refl → disbletâ.
sbobe ['zbobe] f VOJ vojaški obrok m, menaža f.
sbocj ['zbכq] m ŠP, IGRE krogla f (za balinanje); zûc di
~ balinanje n (igra); zuiâ di ~, dâ di ~ balinati.
sbocjâ [zbo'qa:] tr 1. ŠP, IGRE zbijati pri balinanju 2.
spodriniti, spodrivati, nagnati, napoditi;
~ it priti na dan, pojaviti se.
sbocjade [zbo'qade] f ŠP, IGRE zbijanje pri balinanju.
sbocjassâ [zboqa'sa:] it vreščati, vriskati, vpiti.
sbocjassât [zboqa'sa:t] m vpitje n, vreščanje n.
sbocjât [zbo'qa:t], -ade adj o konju, ki je izgubil čut v
gobcu.
sbocje ['zbכqe] f (redko) ŠP krogla f (za balinanje);
(bolj obič.) → bale, burele.
sbocognâ [zboko'ña:] tr krušiti, okrušiti.
sboentâ [zboen'ta:] tr 1. (o)peči, (se)žgati 2. kuhati
(perilo) 3. KUL opražiti, (p)opariti, vkaditi (meso);
~ it žgati se, močno se greti; ~ tal soreli žgati se v
soncu;
~si refl opeči se, ožgati se.
sboentade [zboen'tade] f KUL opraženje n.
sboentadure [zboenta'dure] f opeklina f.
sboentât [zboen'ta:t], -ade adj 1. ožgan, opečen; Dele
e jere là, cu lis maniis rodoladis sui braçs e lis mans
sbuentadis. (BrLi) 2. FIG preklet, presnet.
sbolognâ [zbolo'ña:] tr obesiti (komu ničvredno stvar);
Cualchidun mi clame par inglês, vint voie di ~mi alc. (Pa
05/04); Cumò, sintimi me, Otti. Prime di dut nol pò ~ti
cuntune pidade. (BrLi).
sbols ['zbols] adj 1. nadušljiv (konj) 2. (npr. govor)
mlahav, neprepričljiv, slab, slaboten
sbolsarie [zbol'sarie] f 1. nadušljivost f (konj) 2. (npr.
govor) mlahavost f, neprepričljivost f.
sbolseâ [zbolse'a:] (t. sboseâ) it neprestano kašljati.
sbolseament [zbolsea'ment] (t. sboseament) m napad
kašlja, asmatičen kašelj.
sbolsearie [zbolse'arie] f dražljiv kašelj.
sbolzâ I [zbol'dža:] tr obtolči (bakreno posodo ipd.).
sbolzâ II [zbol'dža:] tr → sborzâ.
sbolzadure [zboldža'dure] f obtolčenost f.
sbombâsi [zbom'ba:si] refl požvižgati se na; i citadins
si sbombavin di dut državljani so se na vse požvižgali;
che si sbombi dut! naj gre vse k hudiču!
sborâ [zbo'ra:] tr (dimi) duška dati, (vodo) ven spustiti;
~ it ejakulirati;
~si refl VULG požvižgati se (na kaj).
sboradôr [zbora'do:r] m dušnik m, preduh m; odvod m,
izliv m.
sboradure [zbora'dure] f 1. seme n (živalsko) 2. (pos.
za razposajenca) svinja umazana.
sborât [zbo'ra:t], -ade adj nesrečen, beden.
sbordon [zbor'don] m ribarjeva palica (s katero gonijo
ribe v mrežo).
sbordonâ [zbordo'na:] tr 1. (s palico) (izpre)mešati,
(po)drezati; ~ pes gnati ribe v mrežo; ~ la nâf
poganjati ladjo z vesli 2. FIG spodbadati, spraviti v
pogon.
sbordonade [zbordo'nade] f spodbadanje n;
podrezanje n.
sbore [zbore'a:] f ?? chês sberladis lu tormentavin ma
lu ecitavin ancjemò cuant che al pensave al so caz che al
jentrave in chê cjar morbide e cjalde e bagnade cu la ~
dai siei amîs (Daidussi).
sboreâ [zbore'a:] tr 1. (ogenj) podpihovati; → saborâ
2. FIG zanetiti, podpihovati.
sboreade [zbore'ade] f širokoustenje n, bahanje n.
sboreadôr [zborea'do:r] m drezalni drog; grebljice fpl.
sboredôr [zbore'do:r] m → sboradôr.
sborf I ['zbכrf] m ZOOL kuščar m, zelenec m (Lacerta
viridis); vert di rabie come un ~ (Natisone).
sborf II ['zbכrf] m ščet m (za pranje).
sborfâ [zbor'fa:] tr (po-/o-)škropiti; a ufrissaran il
sanc e lu sborfaran torator (Bibl 172) darujejo kri in jo
škropijo naokoli. → sclipignâ, spergotâ.
sborfade [zbor'fade] f poškropitev f.
sborfadôr [zborfa'do:r] (t. sborfedôr) m škropilec m,
škropilnica f.
sborfedôr [zborfe'do:r] m → sborfadôr.
sborfin [zbor'fin] m → sburfin.
sborfinâ [zborfi'na:] tr → sburfinâ.
sborsâ [zbor'sa:] tr izplačati, plačati.
sborsarûl [zborsa'ru:l] m 1. žepar m 2. izkoriščevalec
m.
sborzâ [zbor'dža:] (o sborzi) tr 1. plevel puliti 2. FIG
izrabljati, izkoriščati, izžemati; il popul rurâl al jere stât
sbolzât kmečki narod so izkoriščali 3. izslediti, splašiti.
sborzadure [zbordža'dure] f AGR uničevanje plevela.
sboseâ [zboze'a:] it → sbolseâ.
sbotedôr [zbote'do:r] m čebrič, sod m (za most ipd.);
→ semple.
sbracâ [zbra'ka:] it premetavati se, vihteti, mahati z
rokami.
sbracament [zbraka'ment] m premetavanje n, vihtenje
n, mahanje n (z rokami).
sbraghessâ [zbrage'sa:] it → braghessâ.
sbramîsi [zbra'mi:si] refl → disbramîsi.
sbratâ [zbra'ta:] tr in refl → disbratâ.
sbregâ [zbre'ga:] tr/it (ben.) (raz)trgati, razdrapati. →
sbridinâ, slambrâ.
sbregadure [zbrega'dure] f raztrgano mesti,
razdrapano mesto.
sbregât [zbre'ga:t], -ade adj raztrgan, razdrapan,
razparan.
sbreghe [zbre'ga:] f KUL prepečenec m.
sbreghebalon [zbre'ga:] v: a ~ na veliko, z veliko
hitrostjo, v veliki količini; e no spiete propit tancj
intervents a ~ par continuâ a savê esprimi ancje la
modernitât. (Pa).
sbreghemontagnis [zbre'ga:] m bahač m,
širokoustnež m; o podarès recitâ Ercul come pôcs di lôr,
o une pârt di bulo, di ~ (ShW).
sbrego [zbre'ga:] m (ben.) → sbridin, siet, sbregadure.
sbregot [zbre'gכt] m bahač m, širokoustnež m;
~ adj bahaški.
sbregotâ [zbrego'ta:] it (redko) postavljati se, bahati se,
širokoustiti se.
sbreguçâ [zbregu't∫a:] tr potrgati malo, razdrapati
malo.
sbrenâsi [zbre'na:si] refl sprostiti se.
sbrenât [zbre'na:t], -ade adj sproščen, nebrzdan,
razuzdan.
sbrendolâ [zbrendo'la:] (o sbrendoli [zbren'dכli]) it biti
razcapan.
sbrendolin [zbrendo'lin] m cunjica f.
sbrendolon [zbrendo'lon] adj potepuh m, klatež m;
klošar m; cigan m; a ~ na potep, sem ter tja, gor pa dol.
sbrendolôs [zbrendo'lo:s], -ose adj razcapan, pocapan.
sbrendul ['zbrεndul] (pl sbrendui) m 1. capa f, cunja f;
a ~ raztrgan, pocapan; un ~ di marît ušiv mož; un ~
di vistît ponošena obleka, cunja 2. PEJ fantič m, poba f,
mladenič m; → PEJ sbrendulat 3. un ~ malo, trohica;
un sbrendul di autonomie e di competence al Friûl?
sbridin [zbri'din] m 1. raztrgano mesto 2. košček m,
krpa f; → blec.
sbridinâ [zbridi'na:] tr 1. iz-, raz-trgati, razdrapati 2.
razmrcvariti 3. uničiti, pustošiti, po-rušiti; ~ il cûr
zlomiti srce;
~ it razpokati 2. pihati (burja, močan veter);
~si refl 1. raztrgati se, razdrapati se 2 uničiti se,
uničevati se.
sbridinament [zbridina'ment] f (neobič.) trganje n,
razkosanje n.
sbridinât [zbridi'na:t], -ade adj 1. pocapan, raztrgan
(obleka ipd.); in dut chel timp a jere rivade adore di
ridusilu come un peçot ~. (JM) 2. (papir) raztrgan,
razkosan 3. uničen, opustošen 4. FIG razkosan,
razdeljen na koščke (npr. država ipd.).
sbrignâ [zbri'ña:] tr, it, refl → sbrugnâ.
sbrinzie ['zbrintsie] f 1. (pos. za seno in travo) velika
košara f 2. FIG prebrisano dekle.
sbris ['zbris] m (redko) strm klanec; di ~ hitro, na
brzino, v naglici, mimogrede, po naključju; lâ di ~
izgubiti se, uiti, izginiti.
sbrîs ['zbri:s], sbrise adj 1. raztrgan, razcapan (oseba);
2. ponošen (obleka); 3. rabljen, iztrošen, v slabem
stanju (orodje, stavba).
sbrissâ [zbri'sa:] it 1. z-, spo-drsniti; zdrkniti, drseti 2.
zdrsniti z rok, izginiti, zbežati; ~ fûr priti ven/na dan,
pokazati se; ~ a za trenutek skočiti nekam 3. zakriviti
nekaj, nakopati se krivdo.
sbrissade [zbri'sade] f 1. spodrs m, drsenje n 2. skok
m, kratek skok.
sbrisson [zbri'son] m spodrsljaj m, padec m; di ~
zdrsljaje; bežeče; na hitrico; → di sbris; lâ di ~ izgubiti
se, uiti, izginiti; → lâ di sbris.
sbrissôs [zbri'so:s], -ose adj (s)polzek, opolzel, gladek.
sbrissot [zbri'sכt] adj 1. (s)polzek, opolzel, gladek; 2.
FIG bežen 3. FIG ki lahko pade.
sbrissul ['zbrisul] m 1. MEH zatič m, zaskočka f 2.
gumb m (na aparatih), poteg m; ročaj m, držaj (ki spravi v
pogon) 3. zadrga na poteg;
~ adj LING proparoksiton.
sbrissulade [zbrisu'lade] f stihi s rimami
proparoksitoni.
sbroâ [zbro'a:] tr → sbroiâ.
sbroc [zbro'a:] m → sbrocade.
sbrocâ (fûr) [zbro'ka:] tr (mnenje, občutek) duška
dati, izražati, dati vedeti; ~ la passion izliti strast;
~ it izbruhniti; izkazati se, izražati se, pokazati se,
odražati se, priti ven;
~si refl izkazati se, izražati se, pokazati se, odražati se,
priti ven; Ducj a savevin che il redentôr di ducj al veve
un afiet particolâr pe famee di Betanie là che al leve di
tant in tant a ~si tes sôs delusions (BelAlci);
nol le finive plui ma si viôt che e veve bisugne di
sbrocâsi di dut il gnervôs ingrumât di matine.
(MazzonIol)
sbrocaçâ [zbroka't∫a:] tr dajati duška.
sbrocade [zbro'kade] (t. sbroc, sbrocament) f odvod
m, odtok m; izliv m; dušek m.
sbrocament [zbroka'ment] m → sbrocade.
sbrodacj [zbro'daq] m redka juha f; altris voltis
invezit o scliçavin i balins par fâ un ~ scûr o disevin che
al jere ingjustri (MazzonIol);
(bolj obič.) → sbrudiot, sbrudie.
sbrodacjâ [zbroda'qa:] tr zamazati; zamastiti (juho
ipd.); (bolj obič.) → sbrudiâ.
sbrodegâ [zbrode'ga:] tr → brodegâ.
sbrodegon [zbrode'gon] m → brodegon.
sbrodegot [zbrode'gכt] m → brodegot.
sbrodoleç [zbrodo'lεt∫] m → brodoleç.
sbroiâ [zbroi'a:] (sbroi, sbrois, sbroie, sbroin, sbroiais,
sbroin) tr 1. osmukati (listje); 2. ~ la piel iz kože dati
3. odviti, obračati (vijak).
Sbroievacje [zbroie'vaqe] (t. Toratis) kr.i f (Cjons) IT
Torrate.
sbrovâ [zbro'va:] tr 1. opeči 2. kuhati perilo 3.
(p)opariti (meso) 4. ~ sù (npr. molitev) momljati,
žebrati; La cassele puestâl de redazion tache a ~
(Furlanist);
~ it peči, žgati.
sbrovade [zbro'vade] f 1. opraženje n; opeklina f 2.
→ brovade.
sbrovadin [zbrova'din] m → brovadin.
sbrovât [zbro'va:t], -ade adj ?? al mostre une
cognossince dal furlan par nuie superficiâl e sbrovade
(Pa).
sbrovent [zbro'vεnt] (t. sbrovant) adj pekoč; žgoč.
sbroventâ [zbroven'ta:] tr in it → sbrovâ, sboentâ.
sbruade [zbru'ade] f → brovade.
sbruadin [zbrua'din] m → brovadin.
sbrudiâ [zbrudi'a:] tr umazati, politi (z juho); zamastiti
(juho); → sbrodacjâ.
sbrudiât [zbrudi'a:t], -ade adj zamazan; zmazan;
zamaščen.
sbrudie ['zbrudie] f plehka juha f; → sbrudiot.
sbrudiot [zbrudi'כt] m 1. redka, plehka juha; Di
mangjâ, nus davin un ~ di rîs, uardi e fasûi. (Enrico)
2. FIG mešanica f; al fevelave un ~ di lengaçs govoril je
neko mešanico raznih jezikov.
sbruduiâ [zbrudui'a:] tr in refl → sbrudiâ.
sbruf ['zbruf] m 1. brizganje n; ~ di pantan blatni
madež 2. un ~ di ridi izbruh v smeh 3. → buf 2.
sbrufâ [zbru'fa:] it puhati, sopsti (konj, vlak); ~ di ridi
izbruhniti v smeh;
~ tr oškropiti.
sbrufade [zbru'fade] f oškropitev f.
sbrugnâ [zbru'ña:] (t. sbrignâ) tr odnesti, odvzeti,
izmakniti; poneveriti;
~ it + refl ~se popihati jo.
sbrui ['zbrui] v: lâ a ~ slabo se končati, iti po vodi,
propasti.
sbrum ['zbrum] m (redko) smetana f; (bolj obič.) →
sbrume.
sbrumâ [zbru'ma:] tr 1. peno posneti; smetano posneti
2. izmikati, krasti po malem;
~ it peniti se.
sbrumacje [zbru'maqe] f → brumacje.
sbrumade [zbru'made] f 1. pena f 2. FIG površno
znanje n.
sbrumant [zbru'mant] adj (valovi, vino itd.) peneč se.
sbrumât [zbru'ma:t], -ade adj posneto (mleko),
sbrume ['zbrume] f 1. pena f; Il spazi-timp a chestis
distancis si compuarte come une sorte di ~ fofe (foam).
(SiF 03/4, 133) 2. smetana f (t. FIG).
sbrumôs [zbru'mo:s], -ose adj penast; un tai di vin
rubest e ~ (Mar).
sbrundâ [zbrun'da:] it → brondâ.
sbrundulâ [zbrundu'la:] (t. sbrunzulâ) it 1. grmeti 2.
šumeti (voda) 3. → bruntulâ.
sbrundulade [zbrundu'lade] f → bruntulade.
sbrundulament [zbrundula'ment] m grmenje n,
bobnenje n.
sbrundulon [zbrundu'lon] m → bruntulon 1.
sbruntulâ [zbruntu'la:] it → bruntulâ, sbrundulâ.
sbrunzulâ [zbrundžu'la:] it → sbrundulâ.
sbrunzule ['zbrundžule] f → brunzule.
sbrussul ['zbrusul] m ZOOL → brussul.
sbudielâ [zbudie'la:] tr razparati trebuh; raniti;
~si refl razparati si trebuh, raniti se.
sbudielament [zbudiela'ment] m razparanje trebuha.
sbuentâ [zbuen'ta:] tr → sboentâ.
sbuerâ [zbue'ra:] it pihati veter; pihati burja.
sbuf ['zbuf] m → buf .
sbufâ [zbu'fa:] it puhati, sopsti, prskati.
sbufade [zbu'fade] f → bufade.
sbufonâ [zbufo'na:] tr zasmehovati (koga), rogati se
(komu);
~ it → bufonâ.
sbuliâ [zbuli'a:] it 1. počasi vreti, kuhati 2. skeleti,
peči, ščemeti 3. gomazeti, mrgoleti; Diu al creà lis
besteonis dal mâr e dut ce che al sclice e che al sbulie ta
l'aghe (glesie); → bulizâ.
sbuliament [zbulia'ment] m 1. vretje 2. skelenje n,
ščemenje n 3. FIG vnema f, žar m, gorečnost f; Gjavant
il naturâl ~ preeletorâl e il rincorisi di nons e di marculis
di une liste in chê altre, dâts (Pa) 4. gomazenje n,
mrgolenje n; rojenje n.
sbulie ['zbulie] f vnema f, žar m, gorečnost f; nestrpnost
f; → sbuliament.
sbulium [zbuli'um] m 1. MED sudamina f, miliarija f,
scachît [ska'ki:t], -de adj slabo raščen, bolehen,
prosasti mehurčki 2. (pos. FIG) vrenje n, prekipevanje n.
sbultricâ [zbultri'ka:] tr nasiti; tlačiti, basati; napolniti;
~si refl 1. nasititi se do sitega; nabasati se 2. pokati od
smeha.
sbultricade [zbultri'kade] f žrtje n, požrtija f.
sbultricât [zbultri'ka:t], -ade adj debel; natlačen,
nabasan.
sburfin [zbur'fin] (t. sborfin) m ščetka f.
sburfinâ [zburfi'na:] (t. sborfinâ) tr krtačiti, česati
(konja).
sburide [zbu'ride] f → buride 1.
sburidece [zburi'det∫e] f hitrost f, brzina f.
sburît [zbu'ri:t] (t. insburît) adj hiter, uren; nagel; Si è
tratât di un colp di man (e di pîts), ~ tanche un lamp.
(bassafriulana); → imburît.
sbursin [zbur'sin] m 1. → sburfin 2. sbursins BOT
suknarska češlja? (Dipsacus sylvestris).
sbursinâ [zbursi'na:] tr → sburfinâ.
sburt ['zburt] m 1. sunek m, udarec m 2. FIG pomoč
m, podpora f.
sburtâ [zbur'ta:] tr suvati, riniti, priganjati; FIG
spodbuditi; Intant o disin graziis a Matteo Fogale e
Emanuele Paolini pe vore che a àn fate, e ju sburtin a
fânt di altris. (SiF 02/1, 231).
sburtâ fûr [zbur'ta:] tr moleti, štrleti (ven).
sburtâ indaûr [zbur'ta:] tr zavrniti; odbiti, odvrniti;
odsuniti.
sburtâ jù [zbur'ta:] tr poslati dol, suniti dol.
sburtâ sù [zbur'ta:] tr suniti gor, poslati gor.
sburton [zbur'ton] m močen sunek m.
sbûs ['zbu:s], sbuse adj preluknjan, z luknjo; cjâf ~
prazna glava.
sbusâ [zbu'za:] tr luknjati, preluknjati; une “lance che
e rive a ~ dut”, al conclût il “Han Feizi”
(scritorsfurlans); viôt di no sbusâle.. e viôt di no colâ.
(MazzonIol);
~si refl preluknjati se.
sbusadôr [zbuza'do:r] m (šalj.) kontrolor m, kondukter
m (na vlaku ipd.).
sbusenêf [zbuze'ne:f] m BOT zvonček m (Galanthus
nivalis); (bolj obič.) → campanele (campanelis), piluic.
sbusolôs [zbuzo'lo:s], -ose (t. sbusôs) adj luknjast.
sbuson [zbu'zon] m F svinja f, prekleti m, usrane m.
sbusôs [zbu'zo:s], -ose adj → sbusolôs.
sbutulâ [zbutu'la:] (t. disbutulâ) tr sneti, pobrati popke
(pos. pri murvi);
~ it → butulâ.
scabel [ska'bεl] m nočna omarica f; il frut che al si
poià suntun ~ di fier a cjapâ flât. (salmandrie);
masse alt il ~ e il linçûl tant curt che i pîts i scjampavin
parsot (PauluzzoN);
scabele [ska'bεl] f ?? ur davin cjocolate buine e
scabelis di puartâ ancje cjase (MazzonIol)
scabrôs [ska'bro:s], -ose adj 1. hrapav, težaven; 2. FIG
krut, oster (pos. pri vremenu); lis letaris dal amì
condanât ancje tai passaçs plui ~ e iperbolics (Bel).
scac ['skak] m šahovsko polje n; a scacs križem
kražem; dâ il ~ šah napovedati, dati šah; scacs šah m;
il plui grant campion furlan di ~ (Furlanist); partide a
scacs šahovska partija; zuiâ a scacs igrati šah, šahirati.
scachere ['] f šahovnica f; In veretât l’“Lra” al jere
insuazât intune ~ complicade (Pa).
slaboten; Feminis smaridis di colôr, zoventût buine di
nuie e ducj pitinins e scachîts che a fasevin stomi
(Percude).
scadessence [skade'sent∫e] f pos. v pl izbruh jeze.
-scaf ['skaf] drugi del zloženke s pomenom 'prevozno
sredstvo'; npr. motoscaf 'hitri motorni čoln'.
scafâl [ska'fa:l] m (it.) polica f; e cumò e meteve in file
lis tacis sul tres dal ~ , une daûr chê altre (PauluzzoN).
scafe ['skafe] f ?? ; (bolj obič.) → piere dal seglâr.
scagaçâ [skaga't∫a:] it → cjiaçâ.
scagaite [ska'gaite] f → cjiarole.
scagarele [skaga'rele] f → cjiarole.
scagarin [skaga'rin] adj VULG skromen, beden,
neznaten.
scaghe ['skage] f nadutost f, ošabnost f, vzvišenost f.
scaghet ['skage] (t. caghet) m domišljavi; Lui al jere
Meni, jo un ~, e lui al jere propit cemût che si lasse
induvinâ des sôs contis (Pa 03/2);
~ adj nekoliko domišljav, nadut.
scagn ['skañ] (t. scagnut) m podnožnik m, pručka f;
Ae bigote che un grum vaiote storie e pant e mi cjape par
un ~, cence dâi a cjalâ par aiar le mandi sbrissantji vie
di sot il sentâ (ShW); montâ in ~ imeti se za
razsodnika.
scagnel [ska'ñεl] m 1. podnožnik m 2. il ~ dal nâs
3. MUZ mostiček (pri glasbilih na strune).
scagnut [ska'ñut] m → scagn; E jere ancje la none che
riduçave contente, sentade sul so scagnut dongje il
spargher. (MazzonIol)
scaiâ [skai'a:] (scai, scais, scaie, scaìn, scaiais, scain) tr
1. klati luske (pri ribi); delati drobce 2. drobiti 3. ;
~si refl drobiti se.
scaiadure [skaia'dure] f drobljenje n, razdrobitev f;
drobci mpl.
scaiarole [skaia'rכle] f → scaiole.
scaie ['skaie] f 1. luska f 2. drobec m, iver m; cubul di
polente cjalde cun ~ di Montâs. (consorziocastelli); ~ di
piere šibra f 3. prhljaj m, luskine fpl 4. FIG
nimfomanka f 5. napitnina f.
scaiete [ska'iete] f vrsta tobaka, njuhanca, v prahu.
scaìn [ska'in] m majhen drobec, iver.
scaiole ['skage] (t. scaiarole) f GRAD alabastrni mavec
m.
scaion I [skai'on] m VULG pohotnež m, ženskar m.
scaion II [skai'on] m stopnja f, stopnica f; Iai =
numar di insegnaments di zontâ riferîts al ~ i-esim; a
son individuâts a scaions di 200, 400 e 800 students.
(SiF 02/1, 209).
scaiôs [skai'o:s], -ose adj luskast, luskinast.
scalâr [ska'la:r] adj postopen.
scalc ['skalk] m strežaj m.
scalç ['skalt∫] (pl scalçs ['skalts]) m brca f (pos. konja);
→ pan, ripade.
scalçâ [skal't∫a:] it brcniti; E je grivie par te chê di ~
cuintri di un spiçot. (Bibl-Az); ~ sù vstati s postelje.
scalçade [skal't∫ade] f (t. FIG) brca f.
scalembri [ska'lembri] adj poševen, kriv, ukrivljen;
jê e lavorave cul cjâf sbassât, ~ (PauluzzoN).
scaletarie [skaleta'rie] f slaščičarna f; scaletariis
slaščice fpl; ducj i bombons di dutis lis scaletariis (Zili)
scalete [ska'lete] f tenka rezina biskvita.
scaletîr [skale'ti:r] m slaščičar m.
scalfarot [skalfa'rot] m → scarfarot.
scalfe ['skalfe] f → schelfe.
scalfûr [skal'fu:r] m trušč m, vik m.
scalmanâ [skalma'na:] tr prehladiti;
~ refl 1. prehladiti se 2. utruditi se, utrujati se.
scalmanât [skalma'na:t], -ade adj 1. prehlajen 2.
utrujen; Al insgrispà il cerneli e al si tirà dongje di chel
~. (Sg); I plui scalmanâts si tirarin di fûr e a
scomençarin a cjantâ come mats. (Sg).
scalmane [skal'mane] f 1. prehlad m 2. FIG
razburjenost f, strast f, zagretost f.
scalognât [skalo'ña:t], -ade adj nesrečen.
scalogne I [ska'lכñe] f smola f, nesreča f; jo no sai se
la mê e je ~ o se culì, ta cheste Patrie salde oneste e
lavoradore (Tolazzi).
scalogne II [ska'lכñe] f BOT kozjek m, skalonja f,
šalota f (Allium ascalonicum); → ceve.
scalognôs [skalo'ño:s], -ose adj nesrečen, usoden,
poguben.
scaltri ['skaltri] adj zvit, prevejan, iznajdljiv.
scaltrî I [skal'tri:] tr izučiti, spametovati se.
scaltrî II [skal'tri:] tr KUL pocvreti, popražiti.
scaltrît I [skal'tri:t], -ide adj izučen; premeten;
spametovan.
scaltrît II [skal'tri:t], -ide adj KUL ocvrt, popražen.
scambi ['skambi] m izmenjava f, zamenjava f, zamena
f; un ~ di esperiencis menjava izkušenj; insiorade cul
lavôr di grop pal ~ di esperiencis tra zovins (CoUd).
scambievul [skambi'evul] adv medsebojen, vzajemen,
obojestranski; la dì che consacrarà fra di me e il gno
ben il pat eterni di ~ amôr (ShW).
scambievulmentri [skambievul'mentri] adv
medsebojno, vzajemno, obojestransko; e considerant,
dal pont di viste statistic, E1 e E2 come ~ esclusîfs, si
podarà scrivi la probabilitât colegade al event principâl
come (SiF 03/4, 47-59).
scambio ['skambio] m → scambi.
scamofe ['] f → camofe.
scamp ['skamp] m ZOOL škamp m, morski rakec m
(Nephros norvegicus); salate dai Gonzaghe, cunin dai
Estens, scamps luciferins in cjalderon sulfuri
(consorziocastelli).
scampagnade [skampa'ñade] f izlet na deželo, na
kmet, piknik m.
scampanelâ [skampane'la:] it pozvoniti, pozvanjati.
scampanotâ [skampano'ta:] it 1. zveneti, doneti,
bobneti; Intal stes moment lis cjampanis de glesie lì
dongje a àn scomençât a ~ pe messe piçule di Pasche.
(SiF 03/3, 31-49) 2. velik hrušč, trušč, rompompom
delati (orkester) 3. vpiti, kričati; na glas razpravljati 4.
FIG šepati; 4. ŠP navijati; Compliments a Michele e a
ducj chei che a continuin a ~ pai nestris paîs.
(christianromanini 07/02);
~ m zvonjenje n, donenje n; ~ des cjampanis
zvonjenje zvonov; Finalmentri il ~ des cjampanis dal
Glorie sul tart di sabide sante (La 03/4).
scampanotade [skampano'tade] f pozvanjanje n.
scampanotadôr [skampanota'do:r] m FIG navijač m;
O ringrazii Michele, un zovin scampanotadôr di Maian
che mi à segnalât il sît de lôr associazion
(christianromanini 07/02)
scampizâ [skampi'dža:] it preživljati se, životariti,
živeti z dneva v dan; ~le id.
scampul ['skampul] (pl scampui) m (človek z
značilnim vedenjem) tip m, posebnež m, mojster m,
maher m.
scanâ [ska'na:] tr izčrpati, utruditi, utrujati; uničiti sile;
Dolç amôr, ti à scanade tal bosc a fâti vagolâ e, par dîle
juste (ShW);
~si refl izčrpati se, izgubiti moči; utruditi se.
scanalâ [skana'la:] tr izžlebiti.
scanaladure [skanala'dure] f 1. žlebljenje n, žlebitev f
2. žleb m.
scanât [ska'na:t], -ade adj izčrpan, močno oslabel,
utrujen.
scancarâ [skanka'ra:] (o scancari [skan'kari]) tr s
tečajev sneti (vrata); razbiti, v nered spraviti.
scancarât [skanka'ra:t], -ade adj 1. razbit, razmajan
2. v slabem stanju 3. prostaški, neotesan.
scancelâ [skant∫e'la:] tr prečrtati, izbrisati; e
scancelave lis lontanancis dal so viazâ tal forest, e
strucjave un distin di salvadi mendic di siums
(PauluzzoN);
~si refl prečrtati se, izbrisati se;
→ parâ jù.
scanceladure [skant∫ela'dure] f prečrtanje n, izbris m.
scancelazion [skant∫elatsi'on] f prečrtanje n, izbris m;
La predominance di ciertis lenghis ..tai procès di
globalizazion no puartarà di sigûr a la ~ di dutis chês
altris lenghis e mieçs (Pa 02).
scandai [skan'dai] m 1. (orodje) (sondno) grezilo n 2.
FIG raziskovanje n, poizvedovanje n, poizkus m; dâ un
~ napraviti raziskavo.
scandaiâ [skandai'a:] (scandai, scandais, scandaie,
scandain, scandaiais, scandain) tr 1. meriti globino 2.
pozvedovati, preveriti; e devente un strument par ~ la
propie identitât (Leng)
scandaiade [skandai'ade] f raziskava f, pozvedba f,
poizkus m; pregled m, kontrola f.
scandalôs [skanda'lo:s], -ose adj pohujšljiv, spotikljiv;
sramoten, skandalozen.
scandalosementri [skandaloze'mentri], -ose adj
pohujšljiv, spotikljiv; Parcè che o vin tragjichementri e
~ peât religjon e vuere, predi e vuerîr (Bel).
scandele [skan'dεle] f BOT (Hordeon distichon).
Scandinavie [skandi'navie] kr.i f Skandinavija f;
Cumò o stin vierzint in ~ e Anglie (Pa 02).
scandoleç [skando'lεt∫] (pl scandoleçs [skando'lεts]) m
škandal m, sramotno dejanje n, nečastno dejanje n;
spotika f; nepoštenje n;→ scandul.
scandul ['skandul] (pl scandui) m 1. škandal m,
sramotno dejanje n, nečastno dejanje n; spotika f,
pohujšanje n; dâ ~ delati sramoto, biti v spotiko; Se il
to pît ti dâ ~, tailu: al è miôr par te jentrâ inte vite çuet
(friuli.qnet.it) 2. FIG hrup m, govorice fpl.
scandulizâ [skanduli'dza:] tr praviti škandal; zbuditi
ogorčenje n; pohujševati; stin atents invessi di no
inçopedâ o ~ il fradi. (Bibl-Pauli).
scane ['skane] f (neobič.) trud m, napor m.
scanelâ [skane'la:] tr TEKST odviti, odvijati, odmotati,
odmotavati.
scansel [skan'sεl] (pl scansei) m predal m, miznica f; i
mancje un ~ manjka mu kakšen kolešček.
scansie [skan'sie] f predalnik m; polica f; a son atents
a la esposizion su lis scansiis, ai timps di acuist, ai
percors di acuist (SiF 03/3, 69-81).
scansion [skansi'on] f ??
scantinâ [skanti'na:] tr narazen vzeti; ločiti; odklopiti;
~ it 1. biti negotov, omahovati 2. opotekati se, bloditi,
tavati;
~si refl pohabiti se.
scantinade [skanti'nade] f spotik m; skok m; lahkotnost
f; poskočnost f; Achì dut al è fadie, par noaltris di
planure, atents ai pas su lis pieris scantinadis (Patrie
06/1).
scantinât [skanti'na:t], -ade adj odklopljen, ločen;
razdejan, pretolčen.
scapelot [skape'lכt] m zaušnica f.
scapelotâ [skapelo'ta:] tr oklofutati, primazati
zaušnico.
scapolâ [skapo'la:] tr popihati jo, pobegniti, izogniti se.
scapolâr [skapo'la:r] m v pl: i scapolârs de schene
ANAT lopatice fpl.
scapriçâsi [skapri't∫a:si] refl → discapriçâsi.
scapuç [ska'put∫] (pl scapuçs [ska'puts]) m spotik m,
greh m; krivda f.
scapuçâ [skapu't∫a:] it grešiti, napraviti greh, pregrešiti
se.
scapul ['skapul] adj izven nevarnosti, rešen, na varnem.
scarabaç [skara'bat∫] (pl scarabaçs [skara'bats]) m
(redko) (gor.) bič m; šiba f. // cf. sl. korobač preko
hrv.srb. korbač kot madž. korbács iz osman. tur. kIrbaç
’iz spletenih usnjenih trakov narejen bič’ (Bz, Sn).
scarabaçade [skaraba't∫ade] f (redko) (gor.) udarec z
bičem m, šibo f.
scarabai [skara'bai] m (gor.) ZOOL ščurek m; →
grison.
scarabatul [skara'batul] m 1. steklena jedilna,
kuhinjska omara 2. ropotija f, šara f.
scarabere [skara'bεre] f 1. (t. carabere) bedno
stanovanje n, luknja f; brlog m, luknja f, beznica f 2.
stara ropotija f, stara šara f.
scarabocj [skara'bכq] (t. scarabot) m vrsta igre s
kartami.
scarabossâ [skarabo'sa:] tr in it → scartossâ.
scarabot [skara'bכt] m → scarabocj.
scarabotâ [skarabo'ta:] it razgrajati, vreščati, škripati,
ropotati.
scarabotade [skarabo'tade] f bobnenje n, grmenje n.
scaracaval [skar??'] m (pirotehnika) .
scaraçolon [skarat∫o'lon] m → scraçolon.
scaraçule [ska'rat∫ule] f → scraçule.
scarafon [skara'fon] m ?? “Ma sigûr” mi diseve il
segretari, “lu compagni jo tal ufici di chel ~ di omp.
(BrLi).
scaramuç [skara'mut∫] (pl scaramuçs [skara'muts]) m
hud spor m, polemika f.
scarant [ska'rant] m ??
scaranzie [skaran'tsie] f MED angina f.
scardule ['skardule] f ZOOL → sgjardule.
scarfarot ['] m 1. zimska topla copata f; E lassà su la
puarte lis dalminis sporcjis di ledan, par impirâ un pâr di
scarfarots. (Sg) 2. FIG zguba f, nesposobnež m.
scarlat [skar'lat] m škrlat m; La femine e jere vistude
di purpure e ~ (Bibl-Apoc).
scarlatee ['] f BOT lučca f (Lychnis chalcedonica).
scarlatin [skarla'tin] adj škrlatnordeč, škrlatast.
scarlatine [skarla'tine] f MED škrlatinka f, škrlatica f.
scarm ['skarm] (t. scherm) adj tenek, droben, slaboten;
(mascare) Di len penç e scûr, e mostrave une fature
strambe, liniaments scarms, plets, tormentâts.
(PauluzzoN).
scarmî [skar'mi:] (redko schermî) tr stanjšati; FIG
zmanjšati; Lui, cui drets de man in sfrese nancje che al
volès ~ il contat (Mar);
~si refl stanjšati se; zmanjšati se.
scarmît [skar'mi:t], -ide adj stanjšan; zmanjšan;
shujšan.
scarmulin [skarmu'lin] (t. schermulin) adj tenek,
droben, drobčkan; slaboten; suh, suhljat.
scarmulîsi [skarmu'li:si] (redko schermulîsi) refl
stanjšati se, zmanjšati se.
scarnoç [skar'nכt∫] m → scornòs.
scarnòs [skar'nכs] m → scornòs.
scaroçâ [skaro't∫a:] it → caroçâ.
scarpâ [skar'pa:] tr → inscarpâ.
scarpade [skar'pade] f škarpa f, brežina f; podzid m.
scarpâr [skar'pa:r] m čevljar m.
scarparie [skarpa'rie] f 1. prodajalna čevljev; 2.
čevljarska delavnica f.
scarpât [skar'pa:t], -ade adj → inscarpât.
scarpe ['skarpe] f 1. čevelj m, cokla f; scarpis cul tac
čevlji s stopalom; lis scarpis cul tac e la cotule che i
taponave apene il zenoli. (Sg); scarpis di cuintâl A
cjaminavin cu lis scarpis di cuintâl. (Sg); scarpis di
gjinastiche telovadke, adidaske; Lôr a àn i anfibios o
lis scarpis di gjinastiche. (Ta); PROV miei fruiâ scarpis
che no linçûi ; lustrâ scarpis FIG prilizovati se; lassâ
lis scarpis poginiti, konec vzeti 2. bočje n, ježa f, škarpa
f.
scarpegne [skar'peñe] f ZOOL škarpina f, bodika f
(Scorpaena porcus).
scarpel [skar'pεl] (pl scarpei) m dleto n, zasekač m.
scarpelâ [skarpe'la:] tr dolbsti, z dletom rezati.
scarpet [skar'pεt] m 1. trad. karnijska ženska obutev iz
platna; (manj obič.) → stafet 2. stopalo n (nogavice) 3.
tirâ sù i scarpets poginiti, konec vzeti, stegniti se.
scarpetâ [skarpe'ta:] tr ?? ;
~ it cepetati; pešačiti; hitro hoditi; che si è passûts e
dibot massepassûts, a son sieradis e tes corts là che a
scarpetave la mularie al è puest dome pes lisertis
(BelAlci).
scarpin [skar'pin] m čeveljček; vivi a ~ živeti kot
mož pa žena, živeti skupaj.
scarpion [skarpe'la:] m → sgarpion.
scarpon [skar'pon] m velik čevelj, gojzar m
scarpons [skar'pons] mpl gorski škornji mpl, gojzarji
mpl; Sot dai scarpons la strade glaçade (Sg).
scarsanâl [skarsa'na:l] m → scarsanali.
scarsanali [skarsa'nali] (t. scarsanâl) m 1. ANAT
okostje n; okostnjak m; Mmmmmh… o pensi a un ~ di
om…magari che al ilumine di une frede lûs verde lis
stanziis scuris (Ta); là che i carabinîrs a vevin cjatât il
cadavar di une frute, ma al jere restât nome il ~ di jê
(Tolazzi) 2. FIG okostje n; ogrodje n.
scart ['skart] adj 1. slab, neznaten, drugovrsten,
drugorazreden; zapadel; Ducj a tirin fûr prime il vin bon
e po, cuant che si è legris, chel plui ~. (Bibl-Zn) Vsakdo
postreže najprej z dobrim vinom, in ko se ljudje napijejo,
s slabšim 2. VOJ (nabornik) nesposoben (za vojsko);
~ m 1. IGRE slaba, škartna karta 2. VOJ za vojsko
nesposoben nesposoben 3. slabši, drugorazredni; Se no
si vûl che lis lenghis plui piçulis a restin simpri sul plan
dal ~ (Pa 11/99); cu la produzion di milions di mestri
cubis di materiâl di scart (La 07/04)
scartâ [skar'ta:] tr 1. škartirati; izločiti, izločati;
zavreči, zavračati; uničiti, izničiti; Duncje si scartin
altris pussibilis causis de autoscopie come la fiere,
l’alcolisim e le emicranie. (SiF 03/3, 31-49); ~ la ipotesi
zavreči predpostavko; il test di Kolmogorov-Smirnov al
permet di ~ la ipotesi che lis dôs distribuzions a sedin
simpri chê. (SiF 02/2, 39-58) 2. IGRE škartirati karto.
scartabelâ [skartabe'la:] tr listati, prelistati,
prelistavati; Nissun miôr di Faggin nol podeve ~ dafonts
intal so vocabolari par tirâ fûr un lessic fin e vivarôs
(Pa).
scartafaç [skarta'fat∫] m → scartafàs.
scartafàs [skarta'fas] m beležnica f, zvezek m; papirji
mpl.
scartele [skar'tεle] f IGRE slaba, škart karta f.
scartin [skar'tin] m (oseba) zguba f, levak m,
ničvrednež m.
scartoç [skar'tכt∫] m → scartòs.
scartoçâ [skarto't∫a:] m → scartossâ.
scartòs [skar'tכs] m 1. vrečka f, škrnicelj m 2. koruzno
listje 3. ARGO ki je nesposoben za vojsko.
scartossâ [skarto'sa:] tr → discartossâ.
scartum [skar'tum] m 1. škartirano n, kar se izloča,
zavrača 2. FIG svojat m, sodrga f.
scartarel [skarta'rεl] m VOJ petelin m (pri strelnem
orožju).
scatûr [ska'tu:r] m strah m, preplah m; trema f;
Scoltantlu, mi vignivin sgrisui di ~ pensant a la mê idee
di partî (Enrico).
scaturî [skatu'ri:] tr + it prestrašiti, preplašiti;
~si refl ustrašiti se, preplašiti se.
scaturît [skatu'ri:t], -ide adj 1. prestrašen, preplašen
2. zmeden, zgubljen; bedast, top.
scéler ['∫eler] → seler, sjeler
scelerât [∫ele'ra:t] → selerât.
schedât [ske'da:t], -ade adj katalogiziran; E pocjis
robis come la sessualitât a son stadis catalogadis,
schedadis, condizionadis de glesie. (Bel).
schede ['skεde] f spaka f, šala f.
schede ['skεde] f listek m; naročilnica f; ~ pes
votazions glasovnica f
schelfe ['skεlfe] (t. scalfe) f prhljaj m.
schematic [ske'matik], -iche adj pregleden, v glavnih
potezah, shematičen.
scheme ['skεme] m shema f, obris m, očrt m; La
ativitât scolastiche e je stade puartade indenant cun
cjartis che a mostravin i schemis dai contescj dai
esperiments studiâts (SiF 03/3, 9-18); fûr dai schemis
izven shem, zunaj shem, izven običajnih okvirov.
schenâl [ske'na:l] (t. schenîl) m 1. pleče n (živine),
hrbtenjača f (pri zaklani živini) 2. FIG hrbet m, grba f 3.
naslonilo n, naslanjalo n (sedeža, klopi); slargjant i
braçs come un dominusvobiscum, Valantin Giavitto si
poià indaûr sul ~ (Tolazzi); Il ~ de poltronute al molà
une altre rantighe e za i braçons si jerin slargjâts
(Tolazzi).
schenarili [skena'rili] m naslonilo n, naslanjalo n
(sedeža, klopi); Saldo e cjalave partiere tormentant cu
lis mans il ~ de cjadree. (BrLi).
schenât [ske'na:t], -ade adj 1. z ravnimi rameni 2. →
inschenât. ’s
schene ['skεne] f 1. hrbet m; I àn trat de ~ doi
todescs. (BelR); Alore il paron al cjapà la cjame e je
metè sù pe ~ dal cjaval (Cjargne); FIG butâ te ~ di cdn
komu v hrbet pasti; No si jere mai butât te ~ di nissun.
(BrLi); durmî in ~ spati na hrbtu; il fîl de ~ hrbtenica
f; voltâ la ~ kazati hrbet; par scjampâ vie de realtât,
par voltâi la ~ (PauluzzoN)
2. FIG hrbet m; hrbtišče n, križ m; grba f; la ~ dal curtis
nožev hrbet; la ~ dal libri knjižni hrbet; la ~ dal cuel
vrh griča; no vê il fil de ~ biti brez karakterja.
schenîl [ske'ni:l] m → schenâl.
schenili [ske'nili] m → schenâl 3.
scherç ['skεrt∫] m šala f; e nol jere nancje interessât ai
scherçs. (SiF 03/3, 31-49); par ~ za šalo; Si crodeve
che i esars fadâts a sgambiassin te cune - par ~ o parcè
che a jerin plui brutis – (ShW); no si pues mai dîti nuie
par ~ a ti! (MazzonIol).
scherm ['skεrm] adj → scarm.
schermi ['skεrmi] m zaslon m; Proietôr e ~ ( 15X7
metris ) a saran preparâts al aviert (CoUd); ~ zigant
veliki zaslon.
schermî [sker'mi:] tr in refl → scarmî.
schermulin [skermu'lin] adj → scarmulin.
schermulîsi [skermu'li:si] refl → scarmulîsi.
scherz ['skεrts] m 1. šala f; fâsi ~ di un delati se
norca iz nekoga 2. (pri pisavi) zavojček m, kljuke fpl,
vijuge fpl.
scherzâ [sker'tsa:] it hecati se, šaliti se; (bolj obič.) →
mateâ.
scherzevul [sker'tsevul] adj šaljiv.
scherzotâ [skertso'ta:] it hecati se, šaliti se
scherzuçâ [skertsu't∫a:] it šaliti se malo, pohecati se.
schetin ['sketin] m ?? Relé al vuide la fuee intal
mismàs dal aiar tant che un ~ dilunc une ribe. (ShW)
schie ['skie] f 1. BOT osina f 2. ribja kost, koščica f 3.
→ schelfe.
schierament [skiera'ment] f razvrstitev f; no podint
sielzi altri di miôr; restâ par libare sielte tal discomut ma
impreteribil zûc democratic dai schieraments talians. (Pa
03/12).
schifo ['skifo] f vê ~ ?? un al rive a viodisi smondeât
di ogni soreplui, e al pues vê ~ di se (PauluzzoN)
schifôs [ski'fo:s], -ose adj gnusen, ostuden; O sai che
tu ciris di metimi cuintri dal mont e di fâmal semeâ ~ par
mût che o sinti mancul displasê a lassâlu. (Mucci)
schile ['skile] f ZOOL navadna peščena kozica
(Crangon vulgaris); rakci mpl, morski rakci.
schinc ['skink] m → sghinc.
schincâ [skin'ka:] tr odkljukati; ~ la pene ;
~ it 1. zdrsniti, kiksniti pri biljardu 2. kiksniti pri petju.
schincade [skin'kade] f 1. zdrsljaj pri biljardu 2.
MUZ napačna nota.
schinchepenis [skinke'pεnis] m pisun m; pisarček m.
schinchinîsi [skinki'ni:si] refl zmanjšati, postati suh,
reven; La ipotese che il Soreli al puedi ~ fin a vê un
diametri di pôcs chilometris e podarès someâ ridiculose
(Pa 7/99); o podevin ancje spietâsi che altris stelis a
podessin ~ ancjemò di plui fin a deventâ busis neris. (Pa
7/99).
schinchinît [skinki'ni:t], -ide adj (redko) beden, reven,
suh, samo koža in kosti; E lu à fat ancje binidî, chel
sacut ~, a ogni aniversari in glesie (Mar).
schinele [ski'nεle] f 1. vrsta razpoke kože pri zadnjem
golenu 2. FIG bolezen f, nadloga f, tegoba f.
schirat [ski'rat] m ZOOL → sghirate.
schirel [ski'rεl] (t. sghirel) m LOVSTVO lovna mreža za
ptice.
schiriament [skiria'ment] f 1. VOJ razporeditev
vojakov v enote 2. razvrstitev v skupino, razporejanje v
skupino; M. Strassoldo al à sielzût di lâ cul ~ di centridiestre, tradint l'acuardi cui autonomiscj che a àn alore
decidût di poiâ il candidât (O).
schiribiç [skiri'bit∫] (pl schiribiçs [skiri'bits]) m 1.
muha f, kaprica f 2. → scribiç.
schiribiçâ [skiribi't∫a:] tr → scribiçâ.
schirie ['skirie] f četa f, vrsta f, truma f, krdelo n,
skupina f, ekipa f; I miôrs specialiscj de regjon si dan di
volte ogni sere fin a miezegnot intune ~ di programs (O)
v vrsti programov; Lis schiriis di trasmissions a rivuart
de storie dal Friûl (O); al è stât ricuardât domenie
cuntune ~ di iniziativis di memoreazion che si son
davueltis in buine part dai paîs furlans.(O).
schismatic [skiz'matik], -iche adj shizmatičen; o
fevelìn di Glesie furlane e di autonomie inte religjon, no
intindìn di dineâ nissune veretât e di tentâ nissune
division o separazion schismatiche. (Pa 02).
schisme ['skizme] f REL shizma f.
schiz I ['skits] adj v: nâs ~ ploščat nos.
schiz II ['skits] m očrt m, osnutek m, skica f.
schizâ [ski'tsa:] tr skicirati, začrtati, delati osnutek.
schize ['skitse] f 1. (šaljivo) nos m 2. la Schize
schizofrenic ['skitse], -iche adj PSIH shizofreničen;
Al sarès fûr dal vade e ~, lambicâsi a fâ sù un mûr tal
mieç dal Friûl. (Pa 04/03).
schizofrenie [shizofre'nie] f PSIH shizofrenija f; Chest
miscliç di teolighe e di cuintriglobalizazion al rapresente
la ~ profonde de societât saudite (Pa 02/10-11).
schizon [ski'tson] m 1. nosat, ki ima velik nos 2. →
schize 2.
schrapnel [skrap'nεl] m ?? Il 28 al ven colpît di une ~
al pet e une sclese i ferìs une gjambe. (SiF 02/1, 155-165)
schultar ['skultar] m (carn.) vrsto mesnate jedi; Il ~
si lu met a cuei sabide sante. (La); Pasche a Tamau cun
~ e pinça (La 03/4); Un bon toc di ~ al à di vê trê chilos
di cjâr e un di vuès (La).
scjaçâ [sqa't∫a:] tr → discjaçâ.
scjadê [sqa'de:] (t. scjadi) (al scjât) it propadati,
zapasti, poteči; al scjât ai 31 di Otubar (Leng) zapade
z 31. oktobrom; al scjât il tiermin par zapade rok za;
~ m potek m; tal ~ dal mandât ob poteku mandata.
scjadenâ [sqade'na:] tr in refl → discjadenâ.
scjadence [sqa'dent∫e] f → scjadince;
scjadi ['sqadi] it → scjadê.
scjadince [sqa'dint∫e] f potek m, zapadlost f; rok m; ~
tecniche In considerazion des scjadincis tecnichis e
contabils che a colavin a fin di Lui (Pa 03/11)
scjadint [sqa'dint] adj neznaten, slab, manj vreden;
zapadel.
scjafocul [sqa'fכkul] m (redko) majhna jama.
scjafoi [sqa'foi] m soparica f.
scjafoiâ [sqafoi'a:] (scjafoi, scjafois, scjafoie, scjafoìn,
scjafoiais, scjafoin) tr 1. (u)dušiti, zadušiti, u-, po-topiti;
Mi sint a ~! O Diu, o Diu! ... Mame ... O mûr .
(Cadorini/furlan) 2. zatirati, potlačiti; un biât mindic, e
al scuen ~ mieze part de sô personalitât (Pa).
scjafoiaç [sqafoi'at∫] m sopara f, neznosna vročina.
scjafoiade [sqafoi'ade] f dušenje n, zadušitev f.
scjafoiât [sqafoi'a:t], -ade adj 1. zadušen, dušen 2.
zatiran, potlačen.
scjafoiepredis [sqafoe'predis] m BOT črni trn (Prunus
spinosa).
scjafoion [sqafoi'on] v: a ~ v veliki naglici.
scjafuite [sqafu'ite] f BOT → scjafoepredis.
scjaipolon [sqaipo'lon] (t. scjepolon) f 1. velika kletka
(za ptice), velika ptičnica f 2. (t. scjaipolate) ARGO
zapor m.
scjaipule ['sqaipule] (t. scjepule) f (ptičja) kletka f;
Difat, denant di une persone cjare che nus ven cjolte e
denant de nestre stesse muart, nô o viodìn dome la ~
vueite. (BelFa); Cu lis scjaipulis, cui reclams e cul lâ
atôr pal mont a fâ il mistîr dal oseladôr (Percude); Lui
al veve i ucei che a cjantavin tes scjaipulis e jo, tai agns
’60 (Ta).
scjalâ [sqa'la:] tr 1. plezati, preplezati; 2. odšteti,
odštevati 3. stopnjevati.
scjalade [sqa'lade] f 1. plezanje n, vzpenjanje n, vzpon
2. ŠP (alpinizem) vzpon.
scjaladôr [sqa'lade] m plezalec m, alpinist m.
scjalâr [sqa'la:r] m 1. nakladalni pod pri kmečkem
vozu 2. kmečki voz 3. FIG un ~ di, un gran ~ di
ogromno, morje (nečesa); a scjalârs na milijone;
scjalâr [sqa'la:r] adj postopen; al baste fâ il cuadrât
dal prodot ~ dai vetôrs che a descrivin i stâts dal foton
prime e daspò la misure. (SiF 03/3, 9-18); Nô o
considerin impuartant vê rindude plausibile la idee che
une “schirie di amplitudins”, adun cui lôr prodots
scjalârs (SiF 03/3, 9-18).
scjalarade [sqala'rade] f (poln) voz, tovor enega voza;
a scjalaradis na kupe, v trumah.
scjaldâ [sqal'da:] tr 1. (p)ogreti; razžariti; ~ il jet O
magari a svoglitâ se la femine di Andree e jere a palaç o
se e jere daûr a ~ il jet dal Collorêt. (Mar); ~ il lat
FIG nekaj pogrevati; che si scjaldin il lat par nuie che a
fevelin une vore e no fasin nuie, che a son mestris di dâle
ad intindi (Pa) 2. FIG ogreti (nekoga čustveno);
bevandis che a scjaldin opojne pijače; nol bevarà ni vin
ni bevandis che a scjaldin, ma al sarà colmât di Spirtu
Sant fin dal grim di sô mari. (Bibl-Lc) Vina in opojne
pijače ne bo pil in že v materinem telesu bo napolnjen s
Svetim Duhom;
~ it biti vroče; vuê al scjalde danes je vroče;
~si refl 1. zgreti se 2. FIG ogreti se, zagreti se
(čustveno).
scjaldade [sqal'dade] f segrevanje n.
scjaldadice [sqalda'dit∫e] f vročina f, sopara f, pasja
vročina.
scjaldejet [sqalde'iet] m → scjaldêt; lis moletis che a
coventavin per meti lis boris tal ~ o predi (Scf)
scjaldepîts [sqalde'pi:s] m grelec za noge.
scjaldêt [sqal'de:t] (t. scjaldeiet) m posteljni grelec.
scjaldin [sqal'din] m posoda za žerjavico, žerjavnica f.
scjaldinôs [sqaldi'no:s], -ose adj jezljiv, jeznorit, hitre
jeze; vroč, vročekrven;
~ m ki je jeznorit, vročkrven; L'idealist, il ~, il
smoderât, l'om fantastic, scuilibrât, fûr dal ordenari,
noaltris o podarìn capîlu o ancje scusâlu (Pa).
scjaldinositât [sqaldinozi'ta:t] f jeznoritost f,
vročekrvnost f; e inte ativitât militâr plui voltis e à
presentât moments di ~ e di agressivitât. (SiF 03/3, 3149).
scjalduçâ [sqaldu't∫a:] tr malce pogreti, zgreti.
scjale ['sqale] f 1. scjalis stopnice fpl; ~ a cai, ~ a
bovul polžaste stopnice; pes scjalis po stopnicah;
pes scjalis si passe ae vie di Jan Neruda
(Cadorini/furlan); scjalis di piere kamnite stopnice;
2. lestva f, lestvica f; La ~ Richter Rihterjeva lestvica;
3. merilo n (na zemljevidih); Dongje di cheste mape in ~
1:150.000 (Pa); su ~ mondiâl v svetovnem merilu; A
sucedin robis , su scjale mondiâl.
Scjale ['sqale] kr.i f (Grimac) Scale; Cuintri Rizart di
Cjamin e i siôrs de ~ parons di Verone, cuintri i conts di
Gurize e i duchis de Carintie (La 05/6).
scjalete [sqa'lete] f stopničke fpl.
scjalin [sqa'lin] m stopnička f; E. i le daûr, poiant a
planc i pîts sui scjalins. (Sg, 11) Eliseu je šel za njemu
in počasi stopal po stopničkah; falâ un ~ napraviti
napako.
scjalinâ [sqali'na:] tr vsekovati stopnice, napraviti
stopničasti teren.
scjalinade [sqali'nade] f stopnišče n; No varai vût
clâr dut ma une robe o ai capît: chês scjalinadis nu àn fat
mancjâ il flât! (Pa 05/07).
scjalinut [sqali'nut] m ??
scjalminât [sqalmi'na:t], -ade adj (neobič.)
vročekrven, vročeglav.
scjalon [sqa'lon] m 1. lestev za spuščanje sodov 2.
reprezentativno stopnišče.
scjalterî [sqalte'ri:] tr odpreti oči, prebuditi, zbuditi;
opomniti.
scjalterît [sqalte'ri:t], -ide adj prebujen; pozoren;
opomnjen; streznjen; Alessandra Guerra, che i
osservadôrs plui creançâts a definissin “ostaç” dai
potentâts romans e dai nazionaliscj triestins plui
scjalterîts (Pa 03/6).
scjalute [sqalu'te] f 1. demin. od scjale 2. BOT
(Pimpinella magna Lin.)
scjamâ [sqa'ma:] ?? Di consecuence ducj i lavôrs,
semenâ, disjerbâ, ~ e vie indenant (SiF 02/1, 31-45)
scjampâ [sqam'pa:] tr izbegati (kaj), uiti, izogniti se;
~ it 1. bežati, uiti, utekati, izogniti se 2. (iti na določeno
mesto) skočiti, leteti (mimo);
~si refl izogniti se.
scjampade [sqam'pade] f 1. beg m 2. utek m, kratek
izlet m.
scjampadice [sqampa'dit∫e] f beg m, pobeg m;
množičen beg.
scjampanât [sqampa'na:t], -ade adj OBL zvonast.
scjampe ['sqampe] f 1. beg m; in ~ na begu 2.
rešitev f.
scjampe-scjampe ['sqampe] m množičen beg.
scjampon [sqam'pon] m skok m, kratek izlet m; di ~
mimogrede, na hitrico, bežno.
scjamponut [sqampo'nut] m demin. od scjampon.
scjan ['sqan] m peščena sipina (pos. pri reki).
scjanâ I [sqa'na:] tr vrat prerezati; ubiti.
scjanâ II [sqa'na:] tr → discjanâ.
scjandaç [sqan'dat∫] m leseni drog.
scjandule ['sqandule] f GRAD (lesena) skodla f.
scjantonâ [sqanto'na:] tr zaobliti rob; ma Rita e
rivave simpri a ~ pe plui curte. (Sg).
scjao ['sqao] int (pozdrav) živjo, zdravo.
scjap ['sqap] m 1. jata f (ptic); Un ~ di ucei neris a
traviersavin il cîl, svolant in rie (Sg) 2. ČEBEL roj m 3.
truma f, krdelo n, skupina f; e à publicât un ~ des contis
di fra D. M. Turoldo (Pa 05/04); → cjap.
scjapâ [sqa'pa:] it uiti, odnesti jo, rešiti se.
scjape ['sqape] f → scjapin.
scjapelâ [sqape'la:] tr in refl → discjapielâ.
scjapielâ [sqapie'la:] tr in refl → discjapielâ.
scjapin [sqapin] m 1. prednjik m (pri čevlju) 2. FIG
zguba f, levak m, mojster skaza; tu sês un ~ si ena
zguba.
scjapinâ [sqapi'na:] it (neobič.) pešačiti, dolgo hoditi.
scjapinade [sqapi'nade] f slabo napravljeno delo, fuš.
scjapinant [sqapi'nant] m PEJ sodni sluga, vratar m,
hišnik m.
scjapinele [sqapi'nεle] v: in ~ 1. v nogavicah 2.
(šalj.) brez prigrizka.
scjapizâ [sqapi'dža:] (o scjapizi) tr 1. menjati,
menjavati, zamenjati 2. → cjapizâ.
scjariâ [sqari'a:] (o scjarii) (t. discjariâ) tr 1.
razkladati, razbremeniti 2. izprazniti (puško), izteči se
(čas) 3. izliti, dol vreči, odvreči 4. RAČ sneti, naložiti,
prenesti (datoteko); tu puedis ancje ~ programs e
musiche (ass3.sanita);
~si refl (od)rešiti, osvoboditi se, izprazniti se.
scjariade [sqari'ade] (t. discjariade) f 1. iztovarjanje n,
izkrcavanje n, odlaganje n 2. FIG praznjenje n, polom m,
poraz m.
scjariadôr [sqaria'do:r] m → discjariadôr.
scjariadure [sqaria'dure] f → discjariadure.
scjariât [sqari'a:t], -ade (t. discjariât) adj
razbremenjen; prazen, izpraznjen.
scjarie ['sqarie] f izpraznitev f; La ~ neuronâl e à la
stesse intensitât (SiF 04/5).
scjarnâ [sqar'na:] (t. discjarnâ) tr 1. ostrgati meso,
očistiti meso 2. FIG obubožati, postati reven.
scjarnete [sqar'nete??] f → stiernete.
scjarni ['sqarni] tr → stierni.
scjarnît [sqar'ni:t], -ide adj suh, mršav.
scjarpî [sqar'pi:] ?? Altris le àn judade a ~ i doplons de
galete pe bavele di puartâi a Gjinesio Batistute mastri
coltrâr di Sante Marie. (Urli).
scjars ['sqars] adj 1. pičel, reven, boren, skop; scjarse
la leterature relative a altris studis sul argoment. (SiF
02/1, 209); Il motîf di chest ~ svilup de tratazion dai
carics di lavôr (SiF 02/1, 209) 2. srednji, povprečen,
slabši (npr. kakovosti) 3. pičle pameti.
scjarsece [sqar'set∫e] f → scjarsetât.
scjarsetât [sqarse'ta:t] f pomanjkanje n; Cumò la
mission e je finide par ~ di vitimis, e i templis de culture
taliane a son sierâts, come i templis de istituzion
gleseastiche. (BelAlci).
scjarsî [sqar'si:] tr postati pičel, reven, pomanjkati,
poslabšati; skopariti, stiskati.
scjarsizâ [sqarsi'dža:] it manjkati, primanjkati,
pomanjkati.
scjarsît [sqar'si:t], -ide adj pičel, reven, slab, skop.
scjarterît [sqarte'ri:t] ?? Brun Sì, ma ~! E podarès
jessi une reson par fâle finide! (Mucci).
scjas I ['sqas] m sunek m, stresljaj m, pretres m, udarec
m, ploha f; a ~ hipoma, sunkovito, naglo; e i
slungjave une pidade a ~ (teatrodivile).
scjas II ['sqas] m hrup m; Il vê nomenade la
Universitât al faseve un grant ~: a colp si meteve la
gjachete e mi invidave a sentâmi. (BrLi); cence ~ brez
hrupa, bahavosti.
scjassâ [sqa'sa:] tr stresati, (pre)tresti; i corè daûr cu
la vôs sô mari, prime di ~ il cjâf cuntune riduçade.
(Tolazzi); Dait e us vignarà dât: in’ cjapareis in misure
buine, cjalcjade, scjassade e incolme di spandi (Bibl-Lc);
la tiere e à scjassât e si è spalancade (Patrie 06/1);
Al lave cu lis mans scjassant - Andava a mani vuote,
oziando. (Verone);
~si refl ganiti se, poskočiti.
scjassâ [sqa'sa:] (t. cjassâ) it razgrajati, razsajati.
scjassade I [sqa'sade] f sunek m, stresljaj m, stresanje
n, pretresanje n, pretres m; E je rivade la volte di dâsi
une ~ (La 07/03).
scjassade II [sqa'sade] (t. cjassade) f hrup m, ropot m;
hrupna zabava.
scjassament [sqasa'ment] m sunek m, stresljaj m,
stresanje n.
scjassealis [sqase'alis] m ZOOL sivi muhar
(Muscicapa striata).
scjassecode [sqase'kode??] m ZOOL ovčarica f
(Motacilla flava); → bandule.
scjassolâ [sqaso'la:] tr na rahlo stresti, stresati.
scjasson [sqa'son] m nenaden močen sunek; a
scjassons v nenadnih sunkih.
scjassonâ [sqaso'na:] tr močno stresti.
scjassonade [sqaso'nade] f močen stresljaj m, sunek m.
scjassôs [sqa'so:s], -ose (t. cjassôs) adj 1. hrupen;
veseljaški 2. FIG pozornost vzbujajoč, razburljiv,
presenetljiv; che di ogni bande o vin sot dai voi, di un
aretrament ~ e che no si pues ignorâ afat. (Patrie 06/1);
Fin cumò, il risultât plui ~ dal “confront” eletorâl (Pa
03/4); Il spieli plui ~ al è chel dal forment. (Pa 03/12)
3. FIG (barva ipd.) kričeč, živ.
scjassul ['sqasul] (t. scjassule) m vrsta zapaha v
mlinskem grotu.
scjassule ['sqasule] f → scjassul.
scjate ['sqate] f → scjatule.
scjatolam [sqato'lam] m 1. škatle fpl 2. konzerve fpl;
Stant su la rive si po pescjâ dome scarpis rotis e ~
(glesie).
scjatolâr [sqato'la:r] m izdelovalec, prodajalec škatel.
scjatolete [sqato'lete] f ?? a mangjavin in fabriche
cun scjatoletis, »sandwich« o pûr tal »self-service« de
mense. (PauluzzoN)
scjaton [sqa'ton] m 1. pero ptice 2. (šalj.) dlaka f,
kocina f.
scjatule ['sqatule] (t. scjate) f škatla f, zabojček m; Il
len al jere doprât in edilizie, par fâ mobilie, paladis,
scjatulis, botis, traviersinis e ancje struments di musiche
(SiF 03/4, 9); Cu la agravant che tantis voltis si riscje di
privilegjâ la ~ e i flocuts sul pôc o nuie che al è dentri.
(christianromanini 07/04).
scjatûr [sqa'tu:r] m → scatûr.
scjaturî [sqatu'ri:] tr in refl → scaturî.
scjavace [sqa'vat∫e] f 1. stranska, prečna ulica, pot 2.
→ scjaveç.
scjavacecuel [sqavat∫eku'εl] m vratolomnež m; drznež
m.
scjavalcjâ [sqaval'qa:] tr → scjavalgjâ.
scjavaç [sqa'vat∫] v: a ~ → scjaveç.
scjavaçâ [sqava't∫a:] tr 1. zlomiti, preklati, zdrobiti;
(carn.)col compito di "scjaveciâ" (sezionare) la pianta,
(don) 2. prečkati; chei che a varessin di ~ la Cjargne e
lis Valadis dal Nadison (Pa); ~ la strade prečkati cesto;
~ it v stran speljati; s poti kreniti.
scjavaçade [sqava't∫ade] f 1. razkosanje n, razklanje n
2. AGR omejek m (njive).
scjavaçât [sqava't∫a:t], -ade adj ločen, razdeljen,
razkosan, razdrobljen.
scjavaçon [sqava't∫on] v: a ~ → scjaveç.
scjavaçum [sqava't∫um] m (redko) veliko razkosanje,
razklanje, drobljenje.
scjavalç [sqa'valt∫] v: a ~ tu in tam, občasno, neredno,
spontano.
scjavalgjâ [sqaval'ăa:] tr 1. razsedlati, s konja vreči 2.
FIG spodriniti, preriniti; 3. (zid ipd.) preskočiti;
preplezati; o vevin di scjavalgjâ une montisele (Enrico); ad ôr des grandis tratis di comunicazion che a
scjavalcjavin lis Alps. (La 06/3).
scjavece [sqa'vet∫e] f → scjavace.
scjaveç I [sqa'vεt∫] m lahko vino, vodeno vino; patočno
vino.
scjaveç II [sqa'vεt∫] v: a ~ poprek, počez; un fossâl
a ~ ta un cjamp masse piçul (Mar).
scjaveçâ [sqave't∫a:] tr, it, refl → scjavaçâ.
scjaveçade [sqave't∫ade] f → scjavaçade.
scjavelâ [sqave'la:] tr, refl → discjavelâ.
scjavle ['sqavle] f ANAT (neobič.) lopatica f; → palete.
scjele [sqave'la:] f → stiele.
scjepolate [sqepo'late] f → scjaipolate.
scjepolon [sqepo'lon] m → scjaipolon.
scjepule ['sqεpule] f → scjaipule.
scjernete [sqer'nete??] f → stiernete.
scjerni ['sqerni] f → stierni.
scjif ['sqif] m 1. žitna mera, mera za žito 2. enosedežni
čoln, šalupa f.
scjinche ['sqinke] f (pos. v pl) frnikola f (igrača za
otroke); (bolj obič.) → balute.
scjinfâ [sqin'fa:] tr odmakniti, odmikati, prezirati;
~si refl izmakniti se, izmuzniti se.
scjinfe ['sqinfe] f (pos. v pl) (neobič.) ??
scjinfon [sqin'fon] m zabušant m, lenoba f; i publics
dipendents che a scugnin sopuartâ, cun vergogne, di sedi
considerâts dai scjinfons, voie di fâ nuie (Pa 05/12).
scjoc ['sqכk] m pok m, tlesk m.
scjocâ [sqo'ka:] it počiti, pokati; tleskniti; ~ cu la
scorie pokati z bičem.
scjocade [sqo'kade] f pokanje n, tleskanje n.
scjonele [sqo'nele] f kovinski obroč, trkalo.
scjuc ['squk] m skok v vodo (plavalcev).
scjuî [squ'i:] tr → scjuvî.
scjuvâ [squ'va:] (t. scjuvî) tr izogniti se, izogibati se;
O scjuvavi la soference e ogni sorte di dolôr. (Bel); e la
cause denant de opinion publiche e lôr si sintivin sigûrs
di vê scjuvât un riscjo mortâl. (Bel).
scjuvî [squ'vi:] (o scjuvis) tr izogniti se, izogibati se.
sclabaç [skla'bat∫] (pl [skla'bats]) m 1. (t. FIG) packa f,
zamazek m, packarija f; massime dai miei sclabaçs no
jeri mai avâr cun nissun mojih risb (packarij) 2.
neumnost f, norost f; che no salti fûr cualchi marachele
o cualchi ~ de zoventût! ; → (bolj obič.) sbegaç.
sclabaçâ [sklaba't∫a:] tr 1. (t. FIG) zamazati, (s)pacati,
packariti; o sclabaci cualchi viers di pôc afâr 2.
onesnažiti (pes); par no mi ~ soi lest a alçâ la gjambe;
~ it (vino ipd.) izliti se, razliti se; cui al vûl vêlu
nostran e cui forest; no abadin se al sclabace: lu spandin
sul mantîl...
sclabaçot [sklaba't∫ot] m zakotni pisun m; cheste
solene antifone imbote a fasè pierdi al ~ la bussule.
sclaçâ [skla't∫a:] ?? ma a viodile di gnot cun chês
struturis maestosis e fâs l’efiet di une citât titaniche
pronte a ~ti. (Pa 05/07).
sclâf I ['skla:f] (pl ['skla:fs] ['skla:s]) adj suženjski;
vivi di ~ živeti kot suženj; zuiâ di sclâfs igrati se
roparje in žendarje;
~ m suženj m, hlapec m; cumierç dai sclâfs trgovanje
s sužnji; Tal Sîscent, però, a son lis potencis mercantîls
protestantis che a procurin di cjapâ il monopoli assolût
dal cumierç dai sclâfs. (Pa 02).
sclâf II ['skla:f] (pl ['skla:fs] ['skla:s]) adj 1. slovanski;
Il Friûl, crosere di 3 antighis civiltâts, la latine, la
todescje e la sclave,(Pa); tacade mil e 300 agn indaûr, di
"cerniere" fra mont latin e mont ~.(Pa);
2. slovenski;
~ m 1. Slovanščina f 2. Slovenščina f;
→ slâf, sloven.
Sclâf ['skla:f] (pl ['skla:fs] ['skla:s]) m 1. Slovan m;
Arnefrît al domandà jutori ai Sclâfs; sclâfs alpins
alpski Slovani; daspò de vanzelizazion dai sclâfs alpins
(Pa 05/12) 2. Slovenec m;
→ Slâf, Sloven.
sclafagnâ [sklafa'ña:] tr 1. (t. ~ sul cûl, ~ il cûl) dati po
riti, po zadnjici nabiti; se nol jere lui, siôr dotôr, i varès
sclafagnât ben o no mâl il cûl 2. FIG biti, udariti,
(pri)zadeti; che il Signôr al ju sclafagne.
sclafagnade [sklafa'ñade] f batine fpl (po zadnjici),
plosk po riti.
sclagn ['sklañ] adj 1. suh(oten), mršav, shujšan, osušen,
tenak; A son pagjinis sclagnis, ma di indulà che al spiche
la situazion di vite (Pa 02); a panze sclagne s praznim
trebuhom; chê flamute sclagne; deventâ plui ~
shujšati; zovins che nus àn rispuindût al cuestionari a
àn cirût tal ultin an di fâ alc par deventâ plui sclagns
(SiF 03/4, 147) 2. siromašen, reven, beden, skromen;
pe sclagne pension anue di cincmil ducâts; ~ di reven
česa, osiromašen; oh Cjargne, tiere sclagne di omps e
cence vin!; Dulà ese, in Italie une regjon plui sclagne de
nestre sul cont des miezis riis?(Pa).
sclagnece [skla'ñεt∫e] f suhost f, mršavost f; tenkost f;
bednost f, skromnost f.
sclagnî [skla'ñi:] (o sclagnis) tr 1. hujšati 2.
(s)tanjšati, pomanjšati 3. (o)siromašiti;
~si refl po-, osušiti se, stanjšati se; i ponts de scriture si
sclagnissin in cifaris.
sclampe ['sklampe] f dolga lesena prekla, treska
(zakuriti ogenj); o pensavi a cui che o ves di dâje prime
jù pe creste cheste s(c)lampe di cjastenâr.
sclap ['sklap] m razpoka f, špranja f, razpora f; e il mûr
grîs in ca e in là sg(r)umbulât e a sclaps.; la puarte a
bocons e il mur grîs in ca e in là sgumbulât e a sclaps, si
capive subit che jere di un puaret.(scf);
sclapâ [skla'pa:] tr (raz)cepiti, (raz)klati; tiere che il
soreli al sclape;
~si refl razpokati, razklati se; brusade la tiere si sclape
par dut.; La cinise si alçave, ‘e rodolavin jù lis boris, cà
e là si sclapave il grum. Chel altri frut, cul so stec (scf).
sclapadure [sklapa'dure] f 1. cepitev f, cepljenje;
Lens e Cjarbons. ~ e Seadure a Machine 2. razpoka f,
špranja f; a son po i mûrs ducj plens di sclapaduris.;
Ma, animutis, a son contentis di cisicâsi par une ~ dal
Mûr. (ShW).
sclapât [skla'pa:t], -ade adj 1. razpokan, razcepljen,
razklan; da cjâf dal fûc, dongje i lens sclapâts 2. počen
(kozarec ipd.); la muraie e jere sclapade e no si podeve
plui tirâ a lunc; Baste vierzi il televisôr a ogni
gambiament di timp, cu la tiere arsinide e sclapade, cui
flums che a esondin a ogni slavin (Pa 02) 3. ARH
odločen, razločen, ločen;
e chei altris ce fasarano di chê maserie une volte
dispueade e sclapade fra divisions e barufis?
(PauluzzoN)
sclapeçocs [sklape't∫oks] m 1. drvar m, cepilec (drv) m;
Enea, cuntune manarie di dôs mans jere fra ducj il re dai
~; → (bolj obič.) taielens, boscadôr 2. FIG neotesanec
m, zagovednež m, tepec m, bebec m; a àn pôre di semeâ
sclapeçocs, int indaûr e ignorante (La 06/1)
3. FIG nesposobnež m, ničvrednež m, mojster skaza f,
češki mojster m; un ciroic ~, boie malpratic.
sclarî [skla'ri:] (o sclaris) tr 1. razjasniti, razsvetliti,
zvedriti; Bastian al sclarì la stale cul ferâl che i
pincjulave de man; ~ la vôs ?? ; ~ il voli FIG uživati pri
gledanju, odpočiti si oči, pasti oči; si fermavin su la
puarte a ~ il voli cun Zisute. 2. FIG razjasniti (zadevo),
razložiti, pojasniti; Checo mi à sclaride la istorie; No
dutis lis esitancis su la organizazion teritoriâl di chest
spazi a son stadis ancjemò sclaridis (Pa) 3. (z)redčiti;
~ it (npr. vreme) razjasniti se, razsvetliti se; il timp al
sclarìs;
~si refl 1. razživeti, zvedriti se; done Lise si sclarive in
chê gnove companie e tornave a imbastî un sium che i
plaseve 2. (tudi recipr.) razjasniti se, pojasniti se, postati
jasno; tu devis ~ti cumò, se nò...; Si è sclaride intant la
posizion de Leghe Nord inte Zonte comunâl di Udin (O).
sclaride [skla'ride] f svetlost f, jasnina f; la prime ~ da
la albe.
sclarificazion [sklarifikatsi'on] f razjasnitev f (t. FIG),
obrazložitev f; Leghe Nord Friûl: incuintri di ~ (O).
sclariment [sklari'ment] m razjasnitev f (t. FIG),
obrazložitev f; fats dal plui grant studiât dal monument,
il norvegjês Torp, a àn puartât un ulteriôr ~ de situazion
(Pa).
sclarissâ [sklari'sa:] tr razjasniti, pojasniti; S’and è
alc altri di dî, si lu sclarissarà te semblee ordenarie.
(Bibl-Az).
sclarît [skla'ri:t], -ide adj pojasnen, razjasnen; si viôt
Bologne a çampe di lontan sclaride di un biel soreli
ormai jessût dal nûl.; Sclaride ancje la vicende Cecotti
cu la Leghe (O).
sclaueç [sklau'εt∫] → sclavueç.
Sclaunic [sklau'nik] kr.i m (Listize) Sclaunicco; a
scomence a popolâsi di paisuts che e àn un non sclâf: ..,
~, Samardencje.. (JM)// (< slov. ).
Sclavanie [sklava'nie] kr.i. f HIST Slovenija f; intant
che te part furlane sot la Austrie a forin clamâts unevore
di contadins de ~. (Storie); → Slovenie.
sclave ['sklave] f narodni ples soroden mazurki; al bale
sclavis, valz e minuè.
Sclave ['sklave] f 1. Slovanka f 2. Slovenka f; co i
vevin metût il corpet lis infermieris i levin dongje a cheste
sclave e i disevin “cudicia precleta” (Urli).
sclavine [skla'vine] f obleka f (romarska, puščavniška);
la nêf: une buine ~ che a difint i forments dai vints
inglaçâts.
sclavisim [skla'vizim] m suženjstvo n; E la storie dal
~ nordmerecan no pues jessi distacade di une suaze
religjose calviniste e fondamentaliste. (Pa 02).
sclavistic [skla'vistik], -iche adj suženjski; Lis primis
obiezions religjosis a lis teoriis razistichis e sclavistichis
lis vin cui Quacker, cui Mennonits..(Pa 02).
sclavitût [sklavi'tu:t] f sužnost f, suženjstvo n,
hlapčevstvo n; Daûr de ~ dai neris e dal distermini dai
indians (Pa 02); Tant e tant, la ~ no je mai stade
abolide. (Pa 02).
sclavizâ [sklavi'dza:] tr slovanizirati; slovenizirati; O
ài let su la riviste dai Slovens di Italie che la provincie di
Gurize e volarès ~ ancje Cormons, Mosse, Lucinins, St.
Laurinç e altris comuns furlanofons! (Pa 03/6).
sclavon [skla'von] m 1. HIST Slovan v beneški
republika; doi Sclavons, fradi e sûr ; e par agns sindic
di Špeter/Sant Pieri dai Sclavons, Marinig al è di une
dade president de Comunitât montane 2. severni
vzhodni veter; al veve soflât jù des monts chel ~
intosseât.
Sclavons [skla'vכns] kr.i m → Sant Pieri Dai ~.
Sclavons [skla'vכns] kr.i m (Cordenons) Sclavons.
sclavueç [sklavu'εt∫] v: lâ in ~, cjaminâ in ~ po strani
iti; Vignût leve in ~; in zornade al va a scuare; ni par
dret ni par ~ na noben način; nol po cucâlu ni par dret
ni par ~.
sclavueçâ [sklavue't∫a:] tr (redko) zalučati, zagnati; se
no àn un fregul di religjon, jo ju sclavueci fûr dal porton.
sclendar ['sklεndar] adj 1. (telo ipd.) tenek, droben,
suhljat; E jere di fisic ~, il cuel sutîl, lis manutis di frute.
(BrLi) 2. (glas) vreščeč, prediren, medel, slaboten,
tenek; In chel e sune sclendare e scriule une campanele.
(ShW).
sclendare ['sklεndare] f (za korbe, pletenine) palica f,
letvica f, trska f, drobec lesa.
sclerosi [skle'rכzi] m MED skleroza f; la ~ multiple
multipla skleroza.
sclerotic [skle'rכtik], -iche adj sklerotičen; e je cetant
significant de viertidure pluralistiche in cjamp culturâl di
chescj agns e de vision vivarose, no sclerotiche, no
parziâl, des cjossis de culture (La Leter).
sclesâ [skle'za:] tr razcepiti, razdrobiti, razklati;
okrušiti.
sclese ['skleze] f iver m, treska f; drobec m; košček m,
rezina f; Il 28 al ven colpît di une schrapnel al pet e une
~ i ferìs une gjambe. (SiF 02/1, 155-165); o ai cjatât un
che al jere daûr a cjapâ sù par strade sclesis de sô moto..
(christianromanini 07/04); ~ di canele ščepec cimta;
500 gr di zucar, 74 fuees di jerbe Luise, une ~ di canele,
3 clauts di garoful, un tic di osmarin (Natisone/furlanis).
scleson [skle'zon] m velika treska.
sclet ['sklεt] adj 1. preprost, enostaven, skromen,
zmeren; 2. naraven, čist, pristen, zdrav; aghe sclete
navadna voda; cafè ~ črna kava; un furlan ~ pristna
furlanščina 3. odkrit, zvest, pošten; Alore Pauli e
Barnabe a disin net e ~ (Bibl-Az); al à fevelât ~ (Uniud)
govoril je odkrito; in mût diret e ~ na neposredni in
odkriti način 4. hiter, uren, gibčen;
~ adv hitro, pri priči, takoj, v trenutku;
~ m trenutek m; intun ~ v trenutku.
scletece [skle'tεt∫e] f preprostost f, enostavnost f,
skromnost f, zmernost f; pristnost f, naravnost f.
scletementri [sklete'mentri] adv preprosto, enostavno,
skromno, zmerno; naravno, pristno.
sclibe ['sklibe] f (redko) PEJ vrsta f, rod m, pasma f,
sorta f, tip m.
scliç ['sklit∫] (pl scliçs ['sklits]) m 1. brizgalka f 2. MED
brizgalka f, inekcija f 3. meh m, črpalka f (za plin, zrak).
scliçâ [skli't∫a:] tr (o)brizgati, oškropiti, pršeti, špricati;
altris voltis invezit o scliçavin i balins par fâ un sbrodacj
scûr o disevin che al jere ingjustri (MazzonIol);
~ it
brizgniti; škropiti.
scliçade [skli't∫ade] f brizganje n, brizg m; ~ di pantan
blatni brizg m, blatni madež m.
scliçot [skli't∫כt] (t. sclipot) m brizgalka f; puhalka f.
scliçotâ [sklit∫o'ta:] tr (o)brizgati, vbrizgavati,
oškropiti, pršeti, špricati; un mâr vert di mediche,
strafuei e grame, apene scliçotât dal latisin de barburice,
(Mar).
scliçote [sklit∫o'ta:] f (šalj.) žaba f.
sclincar [sklin'kar] m → clincar.
sclip ['sklip] m 1. un ~ en požirek, nekaj malega,
majčkeno; dulà che si fevele anglês, francês e salacor
ancje un ~ di talian (Pa); a ~ po požirkih; 2. (t.
scliput) klofuta f.
sclipâ I [skli'pa:] tr (o)škropiti, (o)brizgati.
sclipâ II [skli'pa:] tr, refl → sclipî.
sclipî [skli'pi:] tr mlačen postati, malo se ogreti. →
inclipî;
~si
sclipign [skli'piñ] m brizg m, pršavica f; e o pues volêi
ben nome a chê tiere che o ai lassât, là che a son restâts i
sclipigns dal gno sanc (Urban).
sclipignâ [sklipi'ña:] tr (po-/o-)škropiti, (o)brizgati,
zmočiti; a ridevin se par câs la aghe lis sclipignave
(MazzonIol);
~ it 1. brizgniti, curniti 2. (dež) rositi.
sclipignadôr [sklipiña'do:r] m 1. pršilnik m 2. REL
kropilo n.
sclipot [skli'pa:] m → scliçot 2.
sclocjâ [sklo'qa:] tr 1. stresti, stresati (zabojček,
hranilnik ipd.);
~ it cvrčkati; (voda) pljuskati; → clocâ.
sclofâ [sklo'fa:] tr ličkati koruzo; → scartossâ.
sclofe ['sklכfe] f (pos. v pl) koruzno listje; → scartòs,
scus.
sclontenâ [sklonte'na:] tr močno stresti;
~si refl stresti se močno.
sclontenament [sklontena'ment] m močen tresljaj;
močno tresenje.
sclop ['sklכp] m 1. pok m, izbruh m, eksplozija f, trušč
m, udarec m; dâ un ~ počiti, poginiti, umreti; ~ de
scorie udarec z bičem; ..(cjavâi) il lôr sglinghinâ e i
sclops de scorie si sintiviju di lontan. (Sg); ~ de vuere
izbruh vojne; 1914 fint al ~ de grande vuere. (eltomat.it)
2. velik kos (lesa ali drugega materiala); izstrelek m,
bomba f 3. puška f; un ~ lepotica f; a ~ bliskovito.
4. sclops BOT mehurka f, laška leča f, turška leča f
(Colutea arborescens);
~ adj bot e ~ odenkrat, v mahu; une domande bot e ~
(Uniud); Chestis aghis e vegnirin a mancjà di bot e ~ te
seconde metât dal IV secul (Vichi).
sclopâ [sklo'pa:] it 1. počiti, razpočiti se, raznesti,
razleteti, eksplodirati; ~ di salût pokati od zdravje, biti
zdrav kot riba; Ancje il purcit, biât, al sclope di salût.
(glesie) 2. crkniti, umreti 3. razcvesti se; odpreti se
(cvet); ~ fûr izvirati (iz), izhajati (iz).
sclope ['sklכpe] f puška f, lovska puška f; stâ cu la ~ a
la muse FIG ; un tîr di ~, un colp di ~ strel s puško;
~ di cjace lovska puška.
sclopecûr [sklope'ku:r] m žalost f, bolečina f, hudo n;
A recitâlu lu si snature dal dut e guai se no lu si cjante in
glesie a ~ (glesie).
sclopet [sklo'pεt] m 1. mala puška f; → sclopete 2.
(pos. v pl) popcorn m, popovka f.
sclopetâ [sklope'ta:] it 1. prasketati 2. tleskniti s prsti
3. pokati z bičem;
~ tr 1. pokati bič 2. zadeti s streljanjem.
sclopetade [sklope'tade] f streljaj m, strel m.
sclopetament [sklopeta'ment] m prasketanje n, ropot,
ropotanje n.
sclopete [sklo'pεte] f streljajček m.
sclopetin [sklope'tin] m 1. orožar m; izdelovalec
orožja, trgovec z orožjem 2. BOT → sclopit.
sclopeton [sklope'ton] m pok m, tresk m; eksplozija f.
sclopit [sklo'pit] m BOT lepnica f (Silene).
sclopon [sklo'pon] m 1. BOT nagelj m, klinček m
(Dianthus caryphyllus) 2. un ~ FIG (otrok ipd.) rožica
f, luštkan, srčkan otrok.
sclops ['sklכps] mpl → sclop 4.
scloteâ [sklote'a:] it odločiti, odklopiti, izklopiti;
~ tr razbiti, razdejati, sneti s tečajev.
scloteât [sklote'a:t], -ade adj 1. odklopljen, izklopljen;
ločem, odločen; iz tečajev snet; razbit 2. FIG prostaški,
neotesan.
scludi ['skludi] (sclût, scludis, sclût, p scludût/sclut) tr
1. izsušiti, izsuševati, izprazniti (vodni žleb ipd.) 2. ~ di
flât jemati sapo;
~si refl 1. izsušiti se, izprazniti se 2. ~si di flât ostati
brez sape.
sclufât [sklu'fa:t] adj accuccia??; e palidut il nini al
ven fûr curint e sclufât tal glerin al matièa bessôl c'un
gamelot lusint. (Pasolini).
sclupâ [sklu'pa:] tr skriti, skrivati, prekriti, prekrivati,
zadelati; (bolj obič.) → platâ, taponâ, scuindi.
sclupidonis [sklupi'donis] v: zuiâ di ~ igrati se
skrivalnice, skrivati se; (bolj obič.) → zuiâ di scuindisi.
sclusan [sklu'zan] adj nanaša se na Kluže;
~ m prebivalec Kluž, Klužan m.
sclusat [sklu'zat] m predel v hlevu za mlado živino.
scluse ['skluze] f GEO soteska f; intune sorte di " ~ "
jenfri il Tiliment (Leng).
Scluse ['skluze] kr.i f Kluže fpl (IT Chiusaforte, DE
Klausen) (Ud); Pai agns che a vegnin o vin intal cjâf di
fâ jessî lavôrs su Buri, ~ (Pa 02).
Scluse ['skluze] kr.i f (Scluse) Chiusavecchia.
scluset [sklu'zεt] m zatvornica f (kanala).
sclusîr [sklu'zi:r] adj neveden, zaostal, nazadnjaški; al
ven beromai considerât un ategjament ~ (Pa); sul cont
de richieste di autonomie, nus disin di no. Nô sclusîrs?
Pitost rinovadôrs. (La 07/03).
sclusivitât [skluzivi'ta:t] f izključnost f; nol po fâ di
mancul di considerâ il toc di fonde che al dîs a clâr dal
dirit dal propietari propit in chê plenece e ~ che lui al po
“gjoldi e disponi” des sôs robis (Pa Vicinia).
scoc ['skכk] m zgornji del klobuka; klobuk m.
scocje ['skכqe] f IRON ponošen, star klobuk.
scocjin [sko'qin] m (duhovniška) čepica f.
scocolâ [skoko'la:] tr → discocolâ.
scodaròs [skoda'rכs] (t. codaròs) m ZOOL rdečeperka
f, pogorelček m (Sylvia phoenicurus); ~ di montagne
(Monticola saxatilis); scodarossin (Sylvia tithys).
scodarossin [skodaro'sin] m → scodaròs.
Scodevacje [skode'vaqe] kr.i f (Cervignan) IT
Scodovacca.
scodolâ [skodo'la:] (o scodoli [sko'dכli]) tr stresati,
(pre)tresti.
scodolade [skodo'lade] f stresanje n.
scodolon [skodo'lon] m stresanje n; zmig m,
zmigovanje n.
scodoròs [sqatu'ri:] → scodaròs; Scjampait, scjampait,
fantatis, che al ven il ~ (sf).
scoet [sko'εt] m → scovet 2.
scoi ['skכi] m skala f, pečina f; tant che, a ricuart di
chest event, si de il non dal poete a un ~ che al da sù
(consorziocastelli); finîle sui scois končati na pečinah;
Cu la pôre di lâ a finîle sui scois, a molarin jù par daûr
cuatri ancuris (Bibl-Az).
scoiere [sko'iεre] f pečevje n, čeri; Ti impensistu di
chê volte che o jeri sentât suntune ~ par scoltâ une sirene
in grope di un delfin (ShW).
scoionâ [skoio'na:] tr VULG ponižati; omalovaževati.
scoionament [skoiona'ment] m ponižanje n,
omalovaževanje n.
scôl ['sko:l] m metlica f.
scolâ [sko'la:] tr odcejati se, izpiti do dna, izprazniti,
napajati se; Fâlis cuei e ~les cuanche a son ancjemò
durutis. (Natisone/furlanis);
~si refl teči, izteči, iztekati, odteči, odtekati; ~si di flât
biti brez sape; ~si di sanc izkrvaveti; ~si di lagrimis
bridko jokati; ~si di fuarcis izgubiti moči.
scolade [sko'lade] f pitje n, žlampanje n, popivanje n.
scoladice [skoladi't∫e] f žlindra f.
scoladiç [skola'dit∫] m → scoladice.
scoladôr [skola'do:r] m odtok m; odtočna cev f.
scoladure [skola'dure] f odcejanje n; izcedek m,
odcedek m; si cjareçave e si slissave il sen, slargjant
simpri di plui la ~ a ogni passade di dets. (Daidussi).
scolament [skola'mεnt] m 1. odtekanje n; odcejanje n
2. popivanje n, pitje n 3. MED iztok m, kapavica f,
gonoreja f.
scolarizazion [skolaridzatsi'on] f → scuelarizazion.
scolastic [sko'lastik], -iche adj 1. ŠOL šolski; an ~
šolsko leto; il calendari ~ šolski koledar; ispetôr ~
šolski inšpektor; ufici ∼ šolski Urad, Urad za šolstvo
(Pa) 2. FILOZ sholastičen;
~ m 1. FILOZ sholastik m 2. sholast m, (srednjeveški)
učitelj m 3. JUR razlagalec m, komentator m.
scolastiche [sko'lastike] f sholastika f.
scolastichementri [skuelastike'mentri] adv 1. ŠOL
šolsko 2. FILOZ sholastičen.
scolât [sko'la:t], -ade adj 1. odcejan; izpraznjen; izpit,
brez ene kapljice 2. FIG izčrpan, končan, na koncu (z
močmi).
scoline [sko'line] f → scouline.
scolmadôr [skolma'do:r] m ??
~ adj Di fat tai prins agns ’90 dal secul a pene passât
la Regjon e à volût fâ a ogni cost un canâl ~ (Patrie
06/1); e/o di fâ un cjanâl ~ tai contors di Tisane. (Pa
03/4)
scolorî [skolo'ri:] tr → discolorî.
scolorît [skolo'ri:t], -ide adj 1. → discolorît 2. FIG
brez življenja, enoličen, pust.
scoltâ [skol'ta:] tr poslušati; uslišati; prisluškovati;
comunitâts furlanis tal mont che ogni setemane a puedin
lei e ~ il nestri GR in rêt. (O); e dopo chel altri o lin a ~
il sermon (Pa);
~si refl slišati se; in Friûl si fevele furlan e si lu scolte,
si cjacare, si comuniche (Pa) se govori, se ga sliši.
scoltabil [skol'tabil] adj slišen; Fin a lis trasmissions
real audio scoltabilis sul nestri sît internet (O).
scoltadôr [skolta'do:r] (t. scoltant) m poslušalec m:
L'ûs de lenghe furlane, il bon palinsest gjornalistic e
musicâl, la partecipazion direte dai scoltadôrs (O); di
364 mil spetadôrs di telegjornâi e di 177 mil scoltadôrs
di radiogjornâi. (Pa).
scoltant [skol'tant] m → scoltadôr.
scolte ['skolte] f poslušanje n; dâ ~ prisluhniti; lavâ
ben e no dâ ~ ni a massariis ni a fantats; stâ in ~
poslušati.
scomâ [sko'ma:] tr 1. tolči, mlatiti (žito) 2. FIG grdo
ravnati, trpinčiti.
scomade [sko'made] f 1. udarec m (s palico); mlatenje
n (žita) 2. cjapâ une ~ biti tepen, dobiti batine; dâ
une ~ a močno udariti.
scomât [sko'ma:t], -ade adj FIG potolčen, zbit.
scombati [skom'bati] (o scombat, p scombatût) it 1.
utruditi se, trpinčiti se, izčrpati se 2. → combati.
scombuiâ [skombui'a:] tr (neobič.) zmešati, spraviti v
nered.
scombuiât [skombui'a:t], -ade adj (neobič.) zmešan, v
neredu.
scombussâ [skombu'sa:] tr zmešati, spraviti v nered.
scombussulâ [skombusu'la:] tr, refl → scombussâ.
scombussulament [skombusula'mεnt] m zmešnjava f,
nered m.
scomedâ [skome'da:] tr → discomedâ.
scomençâ [skomen't∫a:] tr začeti;
~ it začeti se;
~si refl začeti se; PROV Mai no si scomence e mai no
si finìs. (ProvBr);
→ començâ.
scomençament [skoment∫a'ment] m začetek m.
scomesse [sko'mεse] f stava f (igra); e i pâi mieç
infraidîts a stavin ancjemò in pîts par ~ (MazzonIol).
scometi [sko'mεti] (o scomet, p scometût) tr staviti; o
scomet il cuel, che stavim glavo, da.
scomodâ [skomo'da:] tr → discomodâ.
scomodât [skomo'da:t] adj → discomodât.
scomoditât [skomodi'ta:t] f neudobnost f, neprijetnost
f; A restaran par simpri dome che un ricuart la ~ di
spostaments di un puest in chel altri de citât (Patrie
06/1).
scompagnâ [skompa'ña:] tr → discompagnâ.
scomparî [skompa'ri:] it → discomparî.
scompart [skom'part] m razdelitev f, razdeljevanje n;
ločitev f, ločevanje n.
scompartî [skompar'ti:] (o scompartis) tr 1.
porazdeliti; I foncs presints sui grans a son stâts
scompartîts in doi grups. (SiF 02/1, 31-45)
2. ločiti, deliti, razločevati.
scompartiment [skomparti'mεnt] m 1. oddelek m,
razdelek m 2. ADMIN območje n.
scomponi [skom'pכni] tr razstaviti, razčleniti,
razkrojiti; razdejati;
~si refl zmesti se, zbegati se.
scomposizion [skompozitsi'on] f razstavitev f, razkroj
m; Daûr des definizions che a son stadis dadis culì di
sore, la ~ dai ponts di Brier e je che ca: (SiF 02/2, 3958); si pues fâ di mancul di considerâ successivis
scomposizions di E2 (SiF 03/4, 47-59).
scomuniche [sko'munike] f REL izobčenje n; Un
gjest, un non, une ~, une roture e jemplarès il vueit di
tantis peraulis inutilis. (Pa 03/2); e je rivade la ~ dal
Sant Ufizi (Bel).
scomunicjâ [skomuni'qa:] (o scomunicji [skomu'niqi])
tr REL izobčiti.
scomunicje [sko'muniqe] f → scomuniche.
scomut ['sk mut], -ude adj → discomut.
sconciertâ [skont∫ier'ta:] tr in refl → sconzortâ.
sconclusion [skonkluzi'on] f ??
sconclusionât [skonkluzio'na:t], -ade adj neodločen,
neurejen; vuere sconclusionade e cence risultât pal
possès di chê fuartece (JM).
sconcuardie [skonku'ardie] f → disconcuardie.
sconfuart [skonfu'art] m → disconfuart;
intes sôs poesiis al da cuarp al dolôr coletîf cun peraulis
di ingòs e sconfuart. (La 06/3)
sconfuartâ [skonfuar'ta:] m → disconfuartâ.
sconsacrât [skonsa'kra:t], -ade adj onesveščen,
oskrunjen; cjanton ~ dal simitieri, a son sfurtunâts ancje
dopo muarts (Bel).
sconseâ [skonse'a:] tr → disconseâ.
scont ['skכnt] m odplačilo n; popust m, skonto m; fâ
benzine dongje Vencò, li che o levi a fâ benzine cuant
che no vevin i sconts. (christianromanini 07/04)
scontâ [skon'ta:] tr odplačati; ~ la pene odsedeti
kazen.
scontentâ [skonten'ta:] tr → discontentâ.
scontrâ [skon'tra:] (t. scuintrâ) tr srečati;
~si refl srečati se; scontrâsi cun srečati se s.
scontradure [skontra'dure] f očaranje n, urok m.
scontre ['skכntre] f 1. zareze v lesu, ki spominjajo na
opravljana dela 2. TRG račun m, listek m.
scontri ['skontri] m 1. srečanje n 2. dogodek m;
spopad m; → incuintri.
scontrin [skon'trin] m TRG račun m, listek m; ~ fiscâl
Nissun no si è mai insumiât di fâ taponâ ju musciulins di
ledan o di domandâ un ~ fiscâl a di chê int (Pa 03/8); →
scontre.
scontrôs [skon'tro:s], -ose adj 1. trpek, rezek, oster 2.
obstojen, neobčutljiv 3. (teren) neraven.
sconvenience [skonveni'εnt∫e] f neprimernost f,
nespodobnost f.
sconvenient [skonveni'εnt] adj neprimeren,
nespodoben.
sconvolgjent [sconvol'ăent] adj povzročajoč slabost;
Soredut cuanche, a fevelâ di temis sconvolgjents come la
resurezion (BelFa).
sconzortâ [skontsor'ta:] tr 1. zmesti, zmotiti, zbegati
2. nasprotovati;
~si refl zmotiti se, zbegati se.
sconzortât [skontsor'ta:t], -ade adj zmeden, zmoten,
zbegan.
sconzûr [skon'džu:r] m 1. rotitev f, zagovor m; Lant a
cjalâ tal rituâl, o ai cjatât che la prime benedizion o ~,
cuintri dal folc e de tampieste (BelR) 2. odpovedovanje
n, darovanje n.
sconzurâ [skondžu'ra:] tr 1. zle duhove izganjati 2.
zaklinjati, rotiti 3. raziskati (kraj).
scoordenât [skoorde'na:t], -ade adj ?? proviodi ducj i
gambiaments che a son capitâts dopo. Salacor masse e
masse scoordenâts. (Bel).
-scop [skop] drugi del zloženke s pomenom 'naprava za
opazovanje', sln. -skop; microscop mikroskop.
scopo ['skכpo] m smoter m, namen m; cul ~ di
spaventâ un signâl i triscj par che a si raviodin (Bibl-LetPieri).
scopule ['skכpule] f 1. krc po glavi 2. klofuta f,
zaušnica f; Dopo la ~ cjapade a Zama, i Cartaginês a
vevin scugnût fâ la pâs cun Rome (JM).
scordâ [skor'da:] tr MUZ razglasiti (glasbilo).
scordât [skor'da:t], -ade adj MUZ razglašen, neuglašen.
scoreâ [skore'a:] tr 1. bičati, šibati; Isal permitût a
vualtris di ~ un roman e ancjemò no condanât? (Bibl-Az)
2. FIG izrabiti; vaî tanche un scoreât bridko jokati.
scoreade [skore'ade] f udarec z bičem, šibo; Il Friûl
al à bisugne di une ~ (La 06/7).
scorein [skore'in] m biček m.
scorence [sko'rent∫e] f → discorence.
scoret [sko'rεt] adj nepravilen, napačen.
scorete [sko'rεte] f bežen pregled, hitro branje,
preletavanje (besedila, časopis).
scorevul [sko'revul] adj tekoč; bežen, lahek; In
gjenerâl il stîl des sôs opariis al è clâr, sempliç, ~ (Pa
05/06).
scori ['skכri] (scôr) tr preteči; preleteti (knjigo,
časopis);
~ it teči, tekati; al torne in Friûl par ~ ju fin a zontâsi
cu le Tor e là a butâsi tal Lusinç (Vichi);
~ m 1. (pri živalih) pojanje n, gonja f 2. tok (reke);
Cualchidun al cîr di fermâ il ~ dal flum (Pa)
scorie ['skכrie] f bič m, šiba f; ~ di cuardins iz vrvi
spleten bič; Fate une ~ di cuardins, al parà fûr ducj dal
templi (Bibl-Zn) In iz vrvi je spletel bič ter vse izgnal iŜ
templja; tignî sot ~ imeti pod strogo komando; sclops
de ~ pokanje z bičem; (cjavâi) il lôr sglinghinâ e i
sclops de ~ si sintiviju di lontan. (Sg).
scorizade [skori'džade] f 1. tekanje n; skok m 2. VOJ
vpad m; Une vore griviis a forin lis conseguencis de ~
dal 1477, cuant che a forin distruts Gonârs e Antognan
(CoGonars).
scornoç [skor'nכt∫] m → scornòs.
scornòs [skor'nכs] m 1. vrečka f, škrnicelj m 2.
koruzno listje n 3. (~ di rocje) 4. (šalj.) škofova kapa
f.
scorobùs [skoro'bus] m MED skorbut m; mâl dal ~
skorbut.
scoroç [sko'rכt∫] m (redko) jeza f, nejevolja f.
scoroçâsi [skoro't∫a:si] refl (redko) jeziti se, biti
nejevoljen; mrščiti se.
scoroçât [skoro't∫a:t], -ade adj (redko) jezen, srdit,
hud.
scorondul ['sklεt] m → corondul.
scorsâ [skor'sa:] tr 1. zapoditi, pregnati 2. zasledovati,
biti za petami.
scorsade [skor'sade] f VOJ vpad m, vdor m; napad m;
Algeri al jere il lor nît e di li a partivin pes lôr scorsadis.
(Storie).
scorse ['skכrse] f 1. zalet m; cjapâ la ~ zaleteti se,
zagnati se 2. sled m (v snegu) 3. → corse.
scorsenâ [skorse'na:] tr 1. preganjati, (pre-, za-)poditi;
izgnati 2. nazaj zapoditi 3. zasledovati, biti za petami,
loviti.
scorsenât [skorse'na:t], -ade adj v teku, tekajoč; Al
sclopà un altri ton, e fusetis lonatnis a segnavin il cîl
scûr, jenfri nûi che a corevin a larc, scorsenâts. (Sg).
scorsete [skor'sεte] f 1. kratek zalet m 2. kratek, hiter
pregled, prelet (knjige, časopisa ipd.).
scorsizâ [skorsi'dža:] (scorsizi, scorsizis, scorsize) it
letati sem ter tja/ gor pa dol;
~ tr prehoditi, prevoziti, pretekati, preleteti.
scorsizade [skorsi'džade] f tekanje n; skok m.
scorsonâ [skorso'na:] tr 1. pregnati, zapoditi 2.
zasledovati 3. priganjati, spodbosti.
scortâ [skor'ta:] tr spremiti, spremljati.
scorte ['skכrte] f spremljava f, spremstvo n; Bertrant e
i umigns de ~ fermarin une dade a cjapâ flât te plane de
Richinvelde. (La 05/6).
scorteâ [skorte'a:] (o scortei [skor'tεi]) tr odreti, odirati,
iz kože dejati; fâsi ~ (šalj.) iti na operacijo, iti pod nož.
scorteadôr [skortea'do:r] m → scorteghin.
scorteghin [skorte'gin] m 1. odiralec m (živine) 2. FIG
(šalj.) mesar m, kirurg m;
~ adj skrhan.
scorzonie [skor'tsכnie] f BOT pitanka f, kozja smrt f
(Scorzonera hispanica).
scosagn [sko'zañ] adj skrit, skriven; hlinjen, sleparski,
goljufiv.
scosolâ [skozo'la:] tr → discosolâ
scossâ [sko'sa:] tr 1. stresati, (pre)tresti; In pôc timp o
capì che il frut al jere dal dut scossât; al veve la fiere
(bassafriulana) 2. FIG pretresati, vtis napraviti;
~si refl zmesti se; skrbeti, biti v skrbeh.
scossât [sko'sa:t], -ade adj pretresen.
scosse ['skose] f tresenje n; E metè in moto e il pît al
jevà sù planchin de frizion fin che la »Mini« e partì,
lizerute e cence scossis (PauluzzoN).
scotâ [sko'ta:] tr (o)peči, (p)opariti; fasinus ~ il cûr
dentri-vie cuant che tu nus fevelis (glesie);
~ it peči, žgati; Gambiâ i ricuarts che a scotin.
(PauluzzoN);
~si refl ožgati se; Un non che al pâr di scotâsi a dîlu
(PauluzzoN).
scotade [sko'tade] f 1. KUL opraženje n 2. FIG
razočaranje n, grenka izkušnja f 3. (t. scotadure,
scoton) opeklina f.
scotadure [skota'dure] f MED opeklina f.
Cuant che un al cjape une ~ su la piel (Bibl-Levitic); →
scotade.
scotât [sko'ta:t], -ade adj (t. FIG) opečen; opražen;
~ m un ~ bednež m, revež m.
scotedêt [skote'de:t] v: a ~ hitro, na hitrico, v enem
(pos. piti, jesti); A ~ t'e gjave e, biel cjaminant daûr dal
Signôr, al s'e leve roseant in scuindon. (Percude).
scoton [sko'ton] m → scotade 3.
scotôr [sko'to:r] m huda vročina f; Sigûr, voie di
divertîs, e di parâsi di chei dopodimisdîs di ~, ma al jere
ancje cualchi alc altri. (Daidussi).
scoul ['skכul] m → scôl.
scoulâ [skou'la:] (t. scovolâ) it ??
scoulade [skou'lade] (t. scovolade) f ??
scouline [skou'line] (t. scovoline, scoline) f ??
scovâ [sko'va:] tr (p)ometati; scove denant de tô
puarte! pometaj pred svojim pragom! brigaj se za sebe!
scovace [sko'vat∫e] f (pos. v pl) smeti mpl, odpadki
mpl; Nol è amissibil che il “Plan energjetic regjonâl” al
fasi une ecuiparazion fra incinisiment des scovacis (Pa
04/02); racuelte des scovacis zbiranje odpadkov;
pe distribuzion dal gas, pe racuelte e smaltiment des
scovacis (Leng).
scovacere [skova't∫εre] f smetišnica f; parceche il
Signôr al butarà te ~ chêi che tu ti fidis (Bibl-Gjeremie).
scovacin [skova't∫in] m smetar m.
scovaçâr [skova't∫a:r] m smetišče n; La nature, la
tiere, l’ambient nol è un ~ là che si pues fâ ce che si vûl e
come che si vûl. (Patrie 06/1); Se sul ~ dal mont a
flurissin ancjemò lis rosis (Bel).
scovade [sko'vade] f 1. pometanje n 2. udarec z metlo.
scovadice [skova'dit∫e] f (pometene) smeti mpl;
Magari cussì no, e je impastade a fuarce di scovadicis.
(Scf).
scovadure [skova'dure] f (pos. v pl) 1. pometanje n
2. (pometene) smeti mpl.
scove ['skכve] f 1. metla f; mi a dât la ~ dal mi je
dvojko (zapustiti ljubljeno ali obratno); cresemâ cul
mani de ~ tepsti, udariti; dret come un mani di ~
raven kot sveča 2. (pos. v pl) scovis BOT veliki vres
(Erica arborea) 3. igra na karte.
scovestradis [skove'stradis] m smetar m; Chest
sintiment, come un ~, al nete vie dut il neri
(Natisone/furlanis).
scovet [sko'vεt] m 1. → scovete 1. 2. → gjiron.
scovetâ [skove'ta:] tr krtačiti, ščetkati.
scovetade [skove'tade] f krtačenje n, ščetkanje n; la
Bise cu la code a fâs dute une ~, ribaltant lampion e
rocje (sangiorgioinsieme).
scovete [sko'vεte] f 1. (t. scovet) metlica ognjišča 2.
krtača f, ščetka f (za čiščenje oblek).
scovolâ [skovo'la:] it → scoulâ.
scovolade [skovo'lade] f → scoulade.
scovoline [skovo'line] f → scouline.
scovul [skovo'lade] m → scôl.
scozês [sko'tse:s], -ese adj škotski; ancjemò plui antîc
dai Parlaments anglês e ~. (Pa 02);
~ m Škot m.
scozês-galês [sko'tse:s], -ese adj škotsko galsko.
Scozie ['skכtsie] kr.i f Škotska f.
scozon [sko'tson] m krotilec konj.
scozonâ [skotso'na:] tr ukrotiti, uhajati konja.
scraçolâ [skrat∫o'la:] it → craçolâ.
scraçolon [skrat∫o'lon] m MUZ glasbilo podobno raglji.
scraçule ['skrat∫ule] f raglja f, ropotulja f; daspò joibe
sante chentissù si po inmò viodi i fruts a zirâ pai borcs cu
lis scraçulis par visâ la ore des funzions. (La 03/4).
scrasanâli [sqatu'ri:] ?? Pluitost o darès il so ~ ai miei
mastins. (ShW).
scrassigne ['skrasiñe] f → crassigne.
scrasson [skra'son] m 1. koruzni storž z malo zrni; →
civon 2. FIG nerodna ženska.
scravaç [skra'vat∫] m → scravuaç.
scravaçâ [skrava't∫a:] it → scravuaçâ.
scravuaç [skravu'at∫] (t. scravaç) m ploha f, naliv m (t.
FIG).
scravuaçâ [skravua't∫a:] (t. scravaçâ) it liti (dež),
poplaviti.
screâ [skre'a:] tr 1. otvoriti, odkriti; La esposizion e
vignarà screade sabide ai 28 di Fevrâr a lis 16. (Pa
04/02); il barut dal centri sportîf al è stât screât cheste
sere e si clame Bar...bi. (christianromanini 07/04);
~ un monument odkriti spomenik; Ancje in Inghiltiere,
chel altri an, al è stât screât un monument pai
“disertôrs” (Pa 02); al è stât fat un monument, screât a
Rovereto, tal Trentin (Pa 05/05); Screât il museu
fotografic a Udin. (O) 2. (ples) odpreti, začeti 3.
napovedati (letni čas ipd.) 4. spraviti v pogon (stroj) 5.
odvzeti nedolžnost (deklici);
~si refl roditi se, izvirati.
scredêl [skre'de:l] adj → scridêl.
screditâ [skredi'ta:] tr → discreditâ.
scree ['skrεe] f otvoritev f, odkritje n; No a câs, ae ~
dal an academic, al à auspicât che (La 05/6); di ~ nov,
svež, deviški; al jere masse vecjo par vivi di ~
(PauluzzoN); ae ~ dal monument ?? Ae scree dal
monument a jerin presints sorestant politics, aministratîfs
e eclesiastics. (La 06/12)
scremâ [skre'ma:] tr posneti smetano; ~ il lat posneti
smetano; chel che al spaurìs lis fantatis dal contor, che
al screme il lat e te pigne si met a traficâ di mût che
sbatint dibant la massarie al fâs sfladâ (ShW).
screule ['skreule] f MED ma ancje par la cure de ~:
une forme di tubercolosi che e cause sbulium.
(digilander.libero.it/aielloscuola/botanica/lamium_purpu
reum.pdf)
scribiç [skri'bit∫] (pl scribiçs [skri'bits]) m 1. packa f,
čačka f 2. zmazek m.
scribiçâ [skribi't∫a:] tr zapackati, zamazati; O vevi
scribiçât une sorte di vignete, anzit dôs. (BelFa);
Cualchi volte lu scribiçavin in presse (PauluzzoN);
~ it čečkati, packati.
scriç ['skrit∫] (scriçs ['skrits]) m ZOOL taščica f (ptič).
→ petaros.
scriçât [skri't∫a:t], -ade adj pisan, pester, raznobarven.
scriçulâ [skrit∫u'la:] (o scriçuli [skri't∫uli]) it škripati.
scridêl [skri'de:l], -ele adj 1. (vino, koža ipd.) suh,
osušen 2. (duša) suhoparen, neploden; Nol è che un
caratel vieli e ~, che dopo muart il miò puar om nol è stât
mai plui doprât. (Scf).
scridelî [skride'li:] tr 1. narazen vzeti, ločiti 2.
posušiti, osušiti; 3. žgati, goreti;
~si refl 1. ločiti se, odločiti se 2. posušiti se;
?? la vite, gnove, divierse, che al veve pensade, si jere
scridelide tal ripetisi dai ricuarts. (PauluzzoN)
scrideliç [skride'lit∫], -ice adj (redko) tu in tam počen.
scridelît [skride'li:t], -ide adj 1. počen 2. suh,
posušen; A jerin madûrs e il fueam sec e i cosui
scridelîts a scrossavin cun gran rumôr. (Percude);
cun voi scridelîts ?? Dirce e veve alçade la muse dal
grim e lu fissave cun voi scridelîts. (PauluzzoN)
scrign ['skriñ] f ?? Po la mobilie sicu l'armâr,
l'armaron, il ~, la librarie, lis cjadreis, ma purpûr il
televisôr, il videoregjistradôr e il telecomant. (La 07/03).
scrimadôr [skrima'do:r] m sabljač m.
scrime ['skrime] f 1. borilstvo n; sabljanje n 2. FIG →
sgrimie.
scrin ['skrin] m predalnik m; Deguna farina te ~,
degun pan sun pontin! (noeles).
scrisul ['skrizul] adj pikast, lisast; meliran.
scrit ['skrit] m 1. spis m, pisanje n; pismo n, dokument
m; A jerin i agns che i lenghiscj italians plui che ai
scrits di De Saussure o dal Ascoli a cirivin di conformâsi
al mît italiote dal regjim fassist (Cisilino, treball); no
vin mai cjapât un ~ di lui (MazzonIol) 2. pisava f.
scrite ['skrite] m napis m; A passavin camions di
benzine cun scritis in todesc, cun cjamis di breis e di
madons (Sg).
scritôr [skri'to:r] m pisar m; pisatelj m;
scritore [skri'tore] f pisateljica f.
scritori [skri'tori] m 1. pisarna f; → mezât 2. pisalna
miza f; E lu diseve plui voltis zuiant cuntun lapis sul ~.
(BrLi).
scriturâl [skritu'ra:l] m pisar m (predvsem VOJ).
scriture [skri'ture] f 1. pisava f; pisanje n; lepopisje n;
~ creative kreativno pisanje; cors di ~ creative par
furlan /par scritôrs (CIRF) 2. knjigovodstvo n;
pogodba f 3. BIBL pismo n; Chel che al crôt in me,
come che e dîs la Scriture (Bibl-Zn) Kdor veruje vame,
bodo, kakor pravi Pismo; Scrituris → Sacris Scrituris
scriturist [skritu'rist] (pl scrituriscj) m biblijski
strokovnjak m; che lui al scugnive lâ a Gjerusalem e
patî ungrum par colpe dai anzians, dai sorestants dai
predis e dai scrituriscj (Bel).
scriul ['skriul] (pl scriui) m oster krik, vrisk; veselo
vriskanje; klic m.
scriulâ [skriu'la:] it vriskati od veselja, vreščati, kričati;
škripati.
scriulade [skriu'lade] f krik m, vrisk m, veselo
vriskanje n.
scrivant [skri'vant] m pisar m; knjigovodja m, tajnik m;
A ‘nd è avonde di fâ un pan di gras par scrivants e
avocats. (Mar).
scrivi ['skrivi] (o scrîf – p scrit/scrivût) tr 1. za-, napisati; Nô o vin scomençât a ~ ancje par furlan (Pa)
pisati po furlansko 2. vpisati; fâsi ~ in vpisati se; ~
indaûr odgovoriti, odpisati. 3. pisati (pismo); Al rive a
~ ancje al re Gustaf VI (SiF 04/5).
scrizion [skritsi'on] v: a ~ nepremišljeno, tjavdan.
scroc I ['skrכk] m 1. pok m, pokanje n 2. FIG glas m,
govorice fpl.
scroc II ['skrכk] m zajedalstvo n; zajedalec m; a ~
zastonj, brezplačno; che al mangjave e al beveve a ~ e
ancjemò al vignive idolatrât des sôs vitimis. (Bel).
scrocâ I [skro'ka:] it (t. ~ fûr) 1. izbruhniti, počiti,
razleteti se (razstrelivo), doneti, zaloputniti (vrata) 2.
odpovedati, ne sprožiti se; o a fâ une partide di cjartis,
pipant un toscan scrocât a un dai zuiadôrs. (Enrico).
scrocâ II [skro'ka:] tr + it zastonj jesti in piti.
scrocon [skro'kon] m parazit m, zajedavec m;
zastonjkar m.
scrodeâ [skrode'a:] (t. discrodeâ) tr odreti, odirati, iz
kože dejati.
scrodeament [skrodea'ment] m odiranje n, odrtje n.
scrofâ [skro'fa:] tr na tla vreči; pobiti; podreti; Un pôc
a la volte lis sos pontis altis come trê cjampanîi si jerin
scrofadis (Scf);
~si refl leči, počepniti, skriti se.
scrofule ['skrכfule] f → screule.
scrosop [skro'zכp] m → scrusup.
scrosopâ [skrozo'pa:] it šumeti, šelesteti;
~ m šum m, šelestenje n, šumenje n; al si sintive lontan
un ~ cuiet di fueis e un vuacâ di cjan. (PauluzzoN);
e il cidinôr al jere rot di cualchi ~ di fuee sot il lôr pas.
(PauluzzoN).
scrosopament [skrozopa'ment] m šum m, šelestenje n.
scrossâ [skro'sa:] tr šumeti, šelesteti.
scrostâ [skros'ta:] tr in refl → discrostâ.
scrostolâ [skrosto'la:] tr in refl → discrostolâ.
scrovarie [skrova'rie] f umazanija f, svinjarija f,
obscenost f.
scrove ['skrכve] f 1. svinja f 2. FIG (ženska) prasica f.
scrove → zigâ come une scrove
scrovetât [skrove'ta:t] f → scrovarie.
scrudulî [skrudu'li:] tr → discrudulî.
scrufui [skru'fui] v: in ~ → scrufuiut.
scrufuîsi [skrufu'i:si] refl → scrufuiâsi.
scrufuiâsi [skrufui'a:si] refl počepniti, pripogniti se;
skriti se; → scrofâsi.
scrufuiât [skrufui'a:t], -ade adj zleknjen, prepognjen;
Un cjan, ~ tal stes puest di chê altre volte. (Mar).
scrufuiut [skrufui'ut] v: in ~ čepe.
scrupul ['skrupul] (pl scrupui) m sum m, sumnja f,
dvom m, bojazen f, pomislek m; Tu, propit tu che no tu
ti sês mai fat ~ di capî ce che a podevin jessi i nestris
umôrs (Enrico); om cence scrupui brezvesten,
brezobziren človek.
scrupulâ [skrupu'la:] tr in it sumiti, sumničati; dvomiti;
podvomiti.
scrupulon [skrupu'lon] adj sumljiv; nezaupljiv;
sumničav.
scrupulôs [skrupu'lo:s], -ose adj 1. dvomljiv, sumljiv
2. pazljiv, natančen, tankovesten.
scrupolosementri [skrupoloze'mentri] adv
dvomljivo, sumljivo; chei che lu àn tratât, si son tignûts
~ tes sinis segnadis (JM).
scrusignâ [skruzi'ña:] tr 1. (skrivnost ipd.) raziskovati,
poskusiti razkriti; un piçul scandai, scomençant a ~ la
situazion di une scuele ..(bassafriulana); par uns 12 agn
conseîr di bin Laden e scrusignât pal atentât a la
imbassade merecane di Nairobi (Pa 03/4) 2. (kraj)
raziskovati, razgledovati se 3. (osebo) opazovati 4.
(knjige) za svet povprašati, posvetovati se;
~ it 1. (z rokami) brskati, iskati; Ma ancjemò nol
dismet di ~. (Mar); ~ in tal armâr brskati po omari 2.
vtikati nos, biti radoveden 3. raziskovati (znanost);
~ m raziskava f, preiskava f, raziskovanje n,
pozvedovanje n.
scrisignon [skruzi'ñon] m radovednež m.
scrisignot [skruzi'ñot] m preiskovalec m, raziskovalec
m; radovednež m;
~ adj preiskovalen, raziskovalen; radoveden; La lûs
che e rivoche la façade cumò e je mancul evidente,
spicant pluitost, come tancj voi scrusignots, lis busis dai
balcons. (Mar).
scrusup [skru'zup] m pos. v: un ~ di cjasute, un ~ di
cjase revna hiša, podrtija f.
Scrut ['skrut] kr.i f (Sant Lenart) Škrútovo (Škrútove)
(IT Scrutto).
scrutadôr [skruta'do:r] m raziskovalec m, skrutinator
m; I dâts des elezions europeanis a saran i prins a saltâ
fûr, parcè che i scrutadôrs a varan di fâ la verifiche
daurman (Pa).
scrutinâ [skruti'na:] tr + it 1. raziskovati, preučiti; za
svet povprašati; analizirati; I tescj ju scrutinarà une
Jurie. (Codroip, Avis) 2. brskati, iskati, vtikati nos, biti
radoveden.
scrutini [skru'tini] m raziskava f, preiskava f, analiza f;
Il spuei e il ~ des schedis al ven fat subit daspò di vê
sierât lis votacidus di elezion dal President dal ufici
(CIRF); Il ~ des oparis presentadis (Pa 03/2).
scuac [sku'ak] m star, ponošen klobuk.
scuacarâ [skuaka'ra:] tr odkrito povedati; izblebetati;
~ it čenčati, blebetati.
scuacarelâ [skuakare'la:] it imeti drisko.
scuacaron [skuaka'ron] m blebetač m, klepetulja f.
scuadrâ [skua'dra:] tr 1. v četverokot spraviti 2.
premeriti, motriti;
~ it pristajati; ugajati.
scuadrade [skua'drade] f 1. četverokotna obdelava 2.
FIG oster, pozoren pogled; Ur de une ~ di brut e po ur
domandà ce che volevin. (Scf).
scuadre [sku'adre] f VOJ četa f; ~ de muart četa
scuarzi [sku'ardži] (scuarç, scuarzis, scuarç - p
smrti; sassinât devant de sô cjase di Belfast di une ~ de
muart dal “Uda” tal 1989. (Pa 03/8).
scuadri [sku'adri] m BOT → cuadri.
scuadron [skua'dron] m VOJ eskadron m.
scuadronâ [skuadro'na:] tr VOJ razvrstiti (enote).
scuaiâ [skui'a:] (scuai, scuais, scuaie, scuain, scuaiais,
scuain) tr 1. odkriti, zalotiti nekoga, presenetiti,
razkrinkati 2. razkriti, izdati (skrivnost) 3. osramotiti.
scuaiade [skui'ade] f varanje n, razočaranje n, zasmeh
m, ponižanje n; neuspeh m.
scuaiât [skui'a:t], -ade adj razočaran, ponižan,
osramočen.
scuâl I [sku'a:l] m ZOOL morski volk m.
scuâl II [sku'a:l] m BOT trpežna ljuljka (Lolium
perenne); a seont de bavesele, a spachin lis lôr semencis
i fros dal ~, ma il cocolâr ni che al bute ni che al mene
(Percude); → vraiuce.
scualine [skua'line] f ZOOL navadni sklač (Squatina
squatina).
scuam [sku'am] m ČEBEL roj m; chel ca nol è util al ~
nol è util nancje a la âf (logosquotes).
scuamâ [skua'ma:] it ČEBEL rojiti.
scuancàs [skuan'kas] m v: in ~ v zmedi, v neredu.
scuancassâ [skuanka'sa:] tr in refl razdejati, pretolči.
scuancassât [skuanka'sa:t], -ade adj razdejan,
pretolčen, uničen.
scuarce [sku'art∫e] f skorja f; Disot de ~ si viôt une
masse di miceli colôr creme. (SiF 03/4, 9); Dopo di vê
tirât vie la ~, tal ôr dal cancar e dut ator e ven aplicade
la misture in busutis distantis 2-3 cm. (SiF 03/4, 9); ~
cerebrâl možganska skorja; cui studis su la
rapresentazion dal lengaç intai bilengâi cu la stimolazion
eletriche de ~ cerebrâl (SiF 03/4, 97-114).
scuarç [sku'art∫] (pl scuarçs [sku'arts]) m 1. krajnik m
2. LOVSTVO limanica f.
scuarçâr [skuar't∫a:r] m strojar m, kožar m; prodajalec
kož.
scuarçarie [skuart∫a'rie] f strojarstvo; strojarnica f.
scuare [sku'are] f 1. (pripomoček) kotnik m; a ~
pravokotno; sot ~ pod ostrim kotom;
2. FIG red m, pravilnost f; a ~ v popolnem redu; fûr
di ~ v neredu; lâ a ~ ugajati, biti všeč; no i va a ~ ni
mu všeč; meti a ~ urediti, spraviti v red; stâ in ~ biti
v redu; cjantâ sot ~ neubrano peti, s prenizkim glasom
peti.
scuâre [sku'a:re] f ekipa f, moštvo n, vrsta f.
scuarel [skua'rεl] (t. scuaret) m ??
scuaret [skua'rεt] m → scuarel.
scuarnâ [skuar'na:] it → cuarnâ 1.
scuarnade [skuar'nade] f → cuarnade 1.
scuarnassâ [skuarna'sa:] it trkati, suvati z rogmi; →
cuarnâ;
~si refl suvati se, udarjati se z rogmi.
scuarnassade [skuarna'sade] f sunek z rogmi.
scuarnât [skuar'na:t], -ade adj 1. z odlomljenim,
okrnjenim rogmi 2. FIG osramočen, prevaran.
scuartâ [skuar'ta:] tr razčetveriti; razčetrtiti (zaklano
živino); zaklati; strgati, (raz)parati; forsi cualchidun si è
za dismenteât ce che a i è tocjât a un dai sassins, slavrât,
scuartât e picjât in place a Spilimberc. (Tolazzi).
scuartadôr [skuarta'do:r] m razparač m, kdor
razkosava.
scuarzût/scuart) tr 1. eskortirati, spremljati, voditi 2.
ponuditi, podajati (npr. denar, pomoč).
scuasi [sku'azi] adv → scuasit.
scuasin [sku'azin] adv → scuasit.
scuasit [sku'azit] adv 1. skoraj, približno 2. kot, kot
da.
scudarie [skuda'rie] f 1. konjušnica f; kobilarna f 2. ŠP
dirkalni konji.
scudelâr [skude'la:r] m → scudielâr.
scudelot [skude'l?? t] m → scudielot.
scudielâr [skudie'la:r] (t. scudelâr) m lončar m;
prodajalec loncev.
scudiele [skudi'εle] f skodela f; torilo n.
scudielin [skudie'lin] m 1. skodelica f; posodica f 2.
ARH del pri puški pri sprožilcu, kamor se je stavil
eksploziv.
scudielot [skudie'l?? t] m 1. velika skleda f, posoda f
2. lesena skleda f.
scudielute [skudie'lute] f 1. demin. od scudiele 2.??
scudîr [sku'di:r] m 1. HIST oproda f 2. dvorni
pribočnik m; om di grande sgrimie par ogni robe, che al
jere ancje so ~. (Pa 03/2)
scudulâ [skudu'la:] tr ohromiti, pohabiti;
~ it kruljavo hoditi.
scudulât [skudu'la:t], -ade adj hrom, kruljav;
~ m kruljavi, kruljavec m.
scudulice [skudu'lit∫e] f ZOOL → codon.
scuedarin [skueda'rin] adj zavezan davku; davčen.
scuedarûl [skueda'ru:l] m → scuedidôr.
scuedi [sku'edi] (scuêt, scuedis, scuêt) tr 1. zahtevati
denar/plačilo 2. izterjati, pobirati denar/plačilo; Chei
che a scuedevin lis tassis e i pecjadôrs i levin dongje par
scoltâlu. (Bibl-Lc) Približevali so se mu vsi cestninarji in
grešniki; ∼ i credits pobirati dolgove; i disè che nol
jere rivât a ~ i siei credits (Sg). 3. doseči, uspeti, dobiti.
scuedidôr [skuedi'do:r] m izterjevalec m; davkar m.
scuelâ [skue'la:] tr → inscuelâ.
scuelade [skue'lade] f učenci mpl, šolarji mpl; razred
m.
scuelâr [skue'la:r] (t. scuelari) m učenec m, šolar m;
Al è un ~ che nol sa frenâsi. (BrLi).
scuelari [skue'lari] m → scuelâr.
scuelarie [skue'larie] f učenka f, šolarka f.
scuelaritât [skuelari'ta:t] f šolanje n, obiskovanje šole.
scuelarizazion [skuelaridzatsi'on] f šolanje n,
vključevanje v šolski pouk.
scuelastic [skue'lastik], -iche adj → scolastic.
scuelastichementri [skuelastike'mentri] adv →
scolastichementri.
scuelât [skue'la:t] m znanstvenik m, učenjak m.
scuele [sku'εle] f 1. šola f; lâ a ~ iti v šolo, obiskovati
šolo; ∼ de infanzie predšola f??; la letare mandade
dal diretôr.. a ducj i gjenitôrs dai fruts de ~ de infanzie,
elementâr o mezane (Pa); di mieze ~ nešolan, z nizko
izobrazbo; di un prejudizi creât par solit di personis di
mieze ~ (La 07/04); ~ di specializazion šola za
specializacijo; ∼ elementâr osnovna šola; ~ latine
klasična gimnazija; ∼ materne otroški vrtec; ai predis
al fo proibît di fevelâ furlan tes scuelis maternis.
(Natisone/furlanis); ~ mezane srednja šola; ~ privade
zasebna šola; ~ publiche državna šola; ~ techniche
tehnična šola;
2. šola f, učenje n, nauk m, teorija f; la
~ di Jesù Jezusov nauk; ~ di pinsîr ??; ∼ organiciste ;
∼ psicanalitiche psihoanalitična šola; une che e ten sù
la anatomie e la neuropatologjie (~ organiciste) e chê
altre invezit la psicologjie (~ psicanalitiche) (SiF 02/1,
155-165) 3. izkušnje mpl, znanje n, prakca f.
scueleative [skuelea'tive] f ?? Cuatri lis sezions de
scueleative tal comun di Tavagnà (Pa).
scuelebus [sku'εlebus] m šolski avtobus; assistence
domiciliâr lizere e servizi di compagnament; vuaite
denant des scuelis e sui ~ (Pa 03/12).
scuelute [skue'lute] f demin. od scuele; Tal an
scuelastic 1998/99, a jerin notâts tes scuelutis, tes scuelis
elementârs, miezanis e superiôrs dal Friûl 2 mil 110 fruts
(Pa 4/2000).
scuero [sku'ero??] m ladjedelnica f.
scuestâsi [skues'ta:si] refl → discuestâsi.
scuete [sku'εte] f 1. skuta f; Pal pastum: pan gratât,
formadi, ~ frescje (Natisone/furlanis); ~ fumade
preparà pan gratât e ~ fumade, 1 sedon di zucar e
misturâ (Natisone/furlanis); 2. mandâ in ~ FIG
(neobič.) polomiti ga kaj; lâ in ~ FIG (neobič.) razlesti
se, razdrobiti se.
scuf ['skuf] m čepica f (moška); čelada f.
scufarie [sku'farie] f modistka f.
scufe ['skufe] f 1. čepica f (ženska), avba f; O pensi a
Balzac cu la sô ~ di gnot daspò (scritorsfurlans) 2.
slušalka f 3. klobuk iz oblakov na nebu 4. fâ ~
propasti; lâ in ~ iti po vodi, propasti; mandâ in ~
une cjaladure che mi mandave in ~ (BrLi).
scufin [sku'fin] m majhna čepica f.
scufiot [skufi'ot] m klofuta f, zaušnica f; molâ un ~
primazati klofuto; Fasintsi dongje al frut, i molà un ~
sul cjâf... (sf); Ti molarès doi scufiots, cjale! (Tolazzi).
scufiotâ [skufio'ta:] tr oklofutati, primzati eno,
primazati zaušnico.
scufon [sku'fon] m 1. kratka nogavica 2. dolga
nogavica 3. velika volnena čepica.
scufonâsi [skufo'na:si] refl (redko) nadeti si težke
nogavice.
scuful [sku'ful] m BOT semenska glavica, strok m.
scufulît [skrufu'li:t], -ide adj ??
So sûr lu cjalave
scufulide. (PauluzzoN)
scufunuç [skufu'nut∫] m BOT → madresilve.
scufute [sku'fute] f ?? cuntun biel vistît blanc e lunc
e larc e une scufute blancje su cjâf par tignî sù il vêl
(MazzonIol)
scugne ['skuñe] v: sante ~ potreba f, nujnost f, nuja f,
potrebno n.
scugnî [sku'ñi:] (scuen, scuegnis, scuen, scugnìn,
scugnîs, scuegnin) it morati, biti prisiljen, primoran; o
scuen dî moram reči; cence ~ comprâ e spindi (Pa); Il
pastor al scuen cognossi i passons bogns (Glesie).
scugno ['skuño] f v: santo ~ → scugne.
scuinç [sku'int∫] v: in ~ krivo, poševno, postrani.
scuindarili [skuinda'rili] m → scuindarole 1.
scuindarole [skuinda'rכle] f 1. skrivališče n, brlog m
2. (pos. v pl) skrivaje narejena stvar f, tajna f, pretveza f,
zarota f; fâ une ~ delati nekaj na skrivaj.
scuindi [sku'indi] (scuint, scuindis, scuint) tr skri(va)ti,
prikrivati; forsit, une volte, cualchidun al veve alc di ~
(cadorini/furlan) ..je nekdo nekaj skrival; no rive a ~
la vergogne. (Bibl-FidiSirac) ne uspe mu skriti sramoto;
~si refl skrivati se; ~si intun prât seât zanikati
očividna dejstva.
scuindon [skuin'don] v: a ~, in ~, di ~ na skrivaj,
tajno; A scotedêt t'e gjave e, biel cjaminant daûr dal
Signôr, al s'e leve roseant in ~. (Percude); che al jere
just e nol voleve disonorâle denant di ducj, al decidè di
mandâle indaûr di ~. (Bibl-Mt).
scuindude [skuin'dude] f skriti kraj m; pes scuindudis
na skrivaj, nevideno; a la ~ na skrivaj, tajno.
scuinternâ [skuinter'na:] tr razstaviti, razstavljati; dati
narazen.
scuintiâ [skuinti'a:] (o scuintii [skuin'tii]) tr umazati,
onesnažiti, osrati;
~si refl umazati se; posrati se na.
scuintiât [skuinti'a:t], -ade adj 1. umazan, osran 2.
pobit, potrt, žalosten 3. raz-, v-burjen, vznemirjen,
zbegan 4. v slabem stanju, zdelan.
scuintrâ [skuin'tra:] tr srečati; naleteti; ugajati; →
scontrâ.
scuintri [sku'intri] m (pri ključavnica) skladanje n,
ujemanje n.
scuisît [skui'zi:t], -ide adj (neobič.) okusen; izbran,
prefinjen; che i viers de autore a «manifestin une
scuiside sensibilitât umane e poetiche (Pa 05/06).
sculacebancs [skulat∫e'banks] m pobožnjakar m,
svetohlinec m; → patafebancs, cjitin, santificetur.
sculacebancjis [skulat∫e'banqis] m → sculacebancs.
sculaçâ [skula't∫a:] tr v: ~ i bancs svetohliniti; redno
hoditi v cerkev.
sculpî [skul'pi:] tr iz-, v-klesati, vrezati.
scultôr [skul'to:r] m kipar m; Il scultôr Matteo Civitali
(1436-1502), artist dal Cuatricent al è ritignût un
protagonist de art luchese (Pa 04/06); Ancje i fiis di
Vinazer a deventarin scultôrs dal len (La 06/3).
scultoric [skuar'ta:] adj kiparski; architetonic, ~,
culturâl che al jere stât par secui (Bel).
sculture [skul'ture] f skulptura f, kip m, kiparski
izdelek m, kiparstvo n.
scumbuiâ [skumbui'a:] tr → scombuiâ.
scumbussulâ [skumbusu'la:] tr in refl → scombussulâ.
scunâ [sku'na:] tr zibati.
scune ['skune] f zibel f, zibka f, zibelka f; idee che si
disarès propit la ~ dal Islam (Pa); Scune Furlane
Furlanska zibelka; e publicât il periodic "Scune
Furlane". (La Leter).
scunî [sku'ni:] tr 1. zdelati, utruditi; izrabiti, izkoristiti;
uničiti 2. osiromašiti, obubožati, oslabeti;
~si refl utruditi se; obubožati ; Al jere l'amont e ancje
la vuere e cjatave ogni dì il so amont serâl, si scunive.
(PauluzzoN).
scuniment [skuni'ment] m oslabitev f, oslabelost f,
izčrpanost f; che al è un pervertît e une figure porche, lu
ai cognossût par câs, une dì di ~ e di ploie. (Bel).
scunît [sku'ni:t], -ide adj 1. utrujen, izčrpan, pobit,
uničen; shujšan, zdelan; o soi ~ sem izčrpan; 2. reven,
obubožan, prazen; Invecit, trop che e vuadagne in
rispueste al è un ancjetant ~ cidinôr, corîf, come se pal
vuarp al fos aromai inutil contâ (Mar).
scupiât [skupi'a:t], -ade adj ?? Fin che al è ~ il
progrès. (Scf).
scûr ['sku:r] adj 1. temen, mračen, temačen; ~ come in
bocje popolna tema 2. FIG (vase) zaprt, molčljiv, boječ,
čemeren 3. FIG nejasen, težko umljiv, temačen, čuden;
~ m 1. tema f, temina f; a ~ v temi; FIG v nevednosti;
scûr a scûr Nol è di maraveâsi se, denant dal mâl
personâl e dal mont, plui di un si cjate a scûr
(christianromanini 07/04); lavorâ di un ~ e chel altri
delati dan in noč; ~ di lune mlaj m, noč brez lune; tra
lûs e ~ v somraku; v svitu
2. oknica f; zastora f, medoknice fpl; Linde e sierave i
scûrs, planchin, cun cure meticolose. (PauluzzoN).
scuret [sku'rεt] m oknica f.
scuretât [skure'ta:t] f tema f, mrak m, zamračitev f.
scurete [sku'rεte] f (pos. v pl) deščice, ki pokrivajo
steklena okna znotraj sobe.
scurî [sku'ri:] tr zatemniti, zamračiti;
~ it (z)nočiti se, postati temno, mračiti se;
~ m mračenje n, zatemnitev f; sul ~ potemniti se,
potemneti.
scuriâ [skuri'a:] (o scurii [sku'rii]) (t. discuriâ) tr
METAL odstraniti žlindro.
scurie ['skurie] f METAL žlindra f.
scurît [sku'ri:t], -ide adj zatemnjen, zamračen.
scurôr [sku'ro:r] m LIT (pesniško) mrak m, tema f;
Nol pues jessi vêr: vûstu bandonâmi tal ~? (ShW);
in chê volte no vevi viodût un tâl ~! (Urban).
scursôr [skur'so:r] m → cursôr.
scurt ['skurt] m ARS perspektivna upodobitev.
scurtâ [skur'ta:] tr 1. (o)krajšati, skrajšati, skrčiti 2.
zmanjšati, omejiti;
~si refl 1. skrajšati se 2.
scurtade [skur'tade] f krajšanje n.
scurtadorie [skurta'd rie] f ?? No doprant une
razionalitât frede e cence anime ma passant pe ~ de
fantasie e de emotivitât. (Bel).
scurte ['skurte] (t. curte) f bližnjica f.
scurtissâ [skurti'sa:] (t. curtissâ) tr raniti z nožem,
zabosti.
scurtissade [skurti'sade] (t. curtissade) f sunek z
nožem; lu vevin viodût mieç sapulît te torbe, dut plen di
scurtissadis, sfigurât come un Crist (MazzonIol).
scurubùs [skuru'bus] mpl koruzno listje; → scartòs,
sclofis, scus.
scus ['skus] mpl lupina f, luščina f; skorja f; al è
ancjemò tal ~, al à apene vignût fûr dal ~ je še zelo
mlad; plen tanche un ~ popolnoma poln; rompi il ~
iziti knjiga na svetlo.
scusâ [sku'za:] tr 1. opravičiti, oprostiti; scusait dal
cjacareç oprostite za govorice 2. služiti kot,
nadomestiti; la camisole mi scuse il tabâr suknja mi
služi kot plašč;
~ it služiti, biti uporaben; ogni palanche a scuse vsak
dinar pomaga;
∼si refl opravičiti, opravičevati se.
scuse ['skuze] f opravičilo n; izgovor m; puartâ fûr
scusis ponujati izgovore.
scussâ [sku'sa:] tr 1. (sadje, zelenjava) lupiti 2. odreti,
iz kože dati 3. odrgniti (si) kožo, opraskati se 4.
odkrušiti (zid) 5. FIG okoli prinesti, ogoljufati 6.
obledeti (barva) 7. naprtiti (kazen), dati (kaj
nevšečnega), primazati (zaušnico); ~ i dincj FIG
pokazati zobe; ~ il music FIG razbiti gobec.
scussade [sku'sade] f (t. ~ dal piel) lupljenje n,
luščenje n.
scussât [sku'sa:t], -ade adj obrabljen, ponošen (blago,
sukno); E difat i puartà une vecje Bianchi, che no i
mancjave nuie, ma dute scussade e un tic inrusinide ca e
là. (Sg); Lens no scussâts di Castanea e di Quercus
(SiF 03/4, 9).
scusse ['skuse] f 1. (rastlina) skorja f, lubje n, strok m,
lupina f; lui, paron Toni, incjastrât in te ~ dure di
tradissions milenariis (Enrico); ∼ dal çurviel MED
možganska skorja; un carateristic grâf mâl progressîf
de ~ dal çurviel (SiF 02/1, 155-165); ∼ dal limon KUL
limonina lupina; gratâ la ~ dal limon
(Natisone/furlanis) 2. FIG zunanjost f, videz m; koža f,
telo n; puartâ fûr la ~, salvâ la ∼ rešiti kožo; Tancj,
plui di ce che si crôt, a àn salvade la ~ ma soterade la
sperance e la voie di vivi. (Patrie 06/1); Culì la int e je
malfidant, ruspiôse di ~, dificil di capî. (BrLi).
scusson [sku'son] m ZOOL hrošč m;
poljski majski hrošč (Melolontha melolontha); a che a
di chê ore i scussons a svolavin jenfri i ramaçs
(MazzonIol); PROV i scussons a mangjin lis cecjis.
scusson des vîts [~ des 'vi:s] m ZOOL zeleni trtni
hrošč (Anomala vitis).
scusson di San Zuan [~ di sandžu'an] m ZOOL ??
(Melolontha solstitialis Fabr.).
scût ['sku:t] m ščit m; bramba f; grb m; tolar m.
scuviert [skuvi'εrt] adj odprt; zuiâ a cjartis scuviertis
igrati z odprtimi kartami (La 06/3).
scuvierte [skuvi'εrte] f odkritje n.
scuvierzi [skuvi'εrdži] (al scuvierç) tr in refl →
discuvierzi.
scuvierzidôr [skuvierdži'do:r] m okritelj m, odkrivalec
m.
scuvrî [sku'vri:] tr in refl → scuvierzi.
Scluse ['skluze] kr.i. f Klúže f (IT Chiusaforte, DE
Klausen) (UD); fuart di ~ utrdba Kluže.
sdanz ['zdants] m (po)skok m.
sdanzâ [zdan'tsa:] it planiti, poskočiti; majati se, gugati
se.
sdarnâ [zdar'na:] tr → sdranâ.
sdarnali [zdar'nali] m 1. ZOOL veliki strnad?
(Emberiza miliaria) 2. FIG bedak m, budala m.
sdavàs [zda'vas] adj nemaren, zanikrn; a ~ v neredu,
zanemarjeno; e che dispès a scomencin a cjapâ pît un
grum adore, a son il bevi, il fumâ, il doprâ lis droghis, il
mangjâ a ~ (SiF 03/4, 147);
~ m 1. neurejen, zanemarjen človek 2. nered m.
sdavassâ [zdava'sa:] tr zmesti, v nered spraviti.
sdavassament [zdavasa'mεnt] m nemarnost f,
zanikrnost f.
sdavassarie [zdavasa'rie] f → sdavassament.
sdavassât [zdava'sa:t], -ade adj 1. razmetano, v
neredu, neurejen; razmotano 2. nemaren, zanikrn; →
sdavàs.
sdavassisim [zdava'sizim] m → sdavassament.
sdavasson [zdava'son] m → sdavàs; che i furlans a
vegnin presentâts come int sdavassone che no je buine di
fâ il so mistîr. (christianromanini 07/03).
sdavassum [zdava'sum] m razmetavanje n, zmeda f,
zmešnjava f, nered m.
sdegnât [zde'ña:t], -ade adj → disdegnât.
sdenteâ [zdente'a:] (manj obič. disdenteâ) tr 1. lomiti
zobe (na orodju) 2. načeti, načenjati;
~si refl zlomiti se zobje; izgubiti zobe.
sdenteât [zdente'a:t], -ade (manj obič. disdenteât) adj
1. brezzob 2. zlomljen, okrušen, pokvarjen, načet.
sdoanâ [zdoa'na:] tr zacariniti; par doanâ e ~ la
marcjanzie.
sdoganâ [zdoga'na:t] → sdoanâ; Cecot al à sdoganât
Illy, e cumò al fevele di “model catalan”. (Pa 03/8).
sdongjâ [zdon'ăa:] it približevati se; O jeri par strade
e mi sdongjavi di Damasc cuanche (Bibl-Az); Al jere in
viaç e si stave sdongjant di Damasc (Bibl-Az).
sdopleâ [zdople'a:] tr in refl → disdopleâ.
sdotorâ [zdoto'ra:] it delati se učenega, razkazovati
učenost, modrijaniti.
sdovâ [zdo'va:] tr sneti doge (s soda).
sdragonceis [zdragon't∫εis] (t. stragonceis) mpl 1.
MED vnetje mandeljnov, tonzilitis, angina 2. VETER
vnetje žleze (pri konjih).
sdraie ['zdraie] f ležalnik m.
sdramàs [zdra'mas] m 1. hrum m, hrup m, trušč m 2.
glasna oseba.
sdramassâ [zdrama'sa:] tr 1. na tla vreči, pobiti,
podreti, porušiti; Des monts al rive un aiar fuart e
glaçât che al sdramasse lis pontis dai pins. (BrLi); e i
pareve che ogni tant cualchidun lu sdramassàs
(PauluzzoN) 2. FIG premagati, spraviti na kolena;
~ it 1. napraviti hrum, trušč 2. veliko truda si prizadeti,
napenjati se 3. na tla telebniti.
sdramassade [zdrama'sade] f 1. pad m, padec m,
padanje n 2. štrbunk m, pljusk m, hrupen padec 3. FIG
hud poraz, nezgoda f, neuspeh m.
sdramasson [zdrama'son] m 1. akreš. od sdramàs 2.
v: a ~ v štrbunku; padajoč.
sdranâ [zdra'na:] (t. sdarnâ) tr 1. močno pretresati,
premetavati 2. razsipati, razpršiti.
sdranade [zdra'nade] f 1. stresljaj n, pretresanje n 2.
razdvojitev f; razsipanje n, razpršenje n.
sdranament [zdrana'ment] m → sdranade.
sdrangolâ [zdrango'la:] (o sdrangoli [sdran'gכli]) tr
pretresati, stresti, potresti; ~ la vite zvijati se;
~si refl 1. stresti se, zviti se, zvijati se 2. poskakovati
(npr. voz).
sdrangolade [zdrango'lade] f stresljaj n, pretresanje n.
sdrangolament [zdrangola'ment] m → sdrangolade.
sdrangulin [zdrangu'lin] m → strangolin.
sdrasse ['zdrase] (t. strasse) f trak m, pas m.
Sdraussine ['zdrausine] kr.i f (Sagrât) Poggio
Terz’armata
sdravacâsi [zdrava'ka:si] refl → stravuacâsi.
sdravaiâ [zdravai'a:] tr vleči glasno (copate, cokle);
~ it vleči glasno (copate, cokle).
sdravuacâsi [zdravua'ka:si] refl → stravuacâsi.
sdrindulâ [zdrindu'la:] tr, it, refl → trindulâ.
sdris ['zdris] v: a ~ (neobič.) drseč, plazeč.
?? železno orodje za označevanje drevesa za posek (don)
sdrissâ [zdri'sa:] tr 1. drsati, podrsati 2. oplaziti,
oprasniti;
~ it 1. plaziti se, lesti 2. oplaziti (kaj).
sdrogâ [zdro'ga:] tr 1. začiniti 2. drogirati 3. ŠP
dopirati.
sdroghe ['zdrכge] f 1. (t. droghe) sdroghis dišava f,
začimba f 2. → frambue.
sdroi ['zdrכi] m prepad m; huda strmina f.
sdrondenâ [sdronde'na:] tr 1. loputati, zaloputniti
(vrata) 2. brenkati, slabo igrati 3. FIG mučiti, trpinčiti
(osebo);
~ it napraviti hrum, trušč, razgrajati, ropotati.
sdrondenade [zdronde'nade] f stresanje n, sunek m,
pretres m.
sdrondenament [zdrondena'ment] m 1. neprestan
hrup, hrušč m 2. presanje n, stresanje n, pretres m.
sdrondenon [zdronde'non] m 1. loputanje n (vrata) 2.
a ~ na potep, sem ter tja.
sdrondine ['zdrכndine] f vlačuga f; kurba f; di so pari,
che al veve parade fûr la femine par menâ in cjase une ~
di 17 agns (Bel).
sdrum ['zdrum] m (redko) kup m, kopica f; un ~ di
kup (česa), veliko, mnogo; → grum.
sdrumâ [zdru'ma:] tr 1. porušiti, podreti (zid); na tla
vreči (osebo) 2. FIG uničiti, razdejati;
~ it podreti se, rušiti se; polzeti (zemlja).
sdrumade [zdru'made] f 1. razpad m, polom m 2.
usad m, udor m (zemlje).
sdrume ['zdrume] f kup m (ljudi, stvari), obilica f,
množica f, mnoštvo n, truma f, krdelo n; Dopo Alarì e
altris barbars ancjemò, dal 489 al rive Teodorì cuntune ~
di Ostrogots (Natisone/furlanis); ~ di int množica ljudi;
in ~ vsi skupaj, strnjeno, množično; a sdrumis
trumoma, na kupe (ljudi).
sdrumiere [zdrumi'εre] f (gor.) 1. množica f, truma f
(ljudi) 2. veliko, ogromno zemlje.
sdrup ['zdrup] m ovinek m, zavoj m; strmina f; jama f
(na cesti); al cjaminave di bessôl tal scûr, sui sdrups de
stradele dal Cuel (PauluzzoN); Al cjaminà pe stroncje,
che si pleave a sdrups fin là jù insom (PauluzzoN); cul
cjar daûr che al sdrondenave fra i sdrups e lis cunetis.
(PauluzzoN).
sdrupiât [zdrupi'a:t], -ade adj ?? lenghe furlane e
risulte "aspre, malavuâl, plene di zoncjaduris, sdrupiade,
ingrisignide (scritorsfurlans).
sduliâ [zduli'a:] tr in refl → disduliâ.
se ['se] co če, ko, ako; ~ l’amôr fos scrit in cjarte če bi
bila ljubezen napisana na papirju; ~ di no v nasprotnem
primeru; ~ ancje, ancje ∼ četudi; Treno, ti l'às puartàt
viers il mar azùr, ah se malincunia murì via dal Friul.
(Pasolini).
se ['se] pro se, sebe; che i voi se gjoldevin
(MazzonIol)??;
a ~ sebi; sens di Se Jo Cundiplui il curriculum
psicologjic dal frut (Jo, sens di Se, Identitât) (mediatecacodroipo).
seâ [se'a:] tr 1. (raz)žagati 2. seči, kositi; ~ jerbe
kositi travo; la jerbe e jere stade seade (MazzonIol);
sul ~ v času košnje 3. FIG trgati, parati.
seade [se'ade] f 1. žaganje n (delo); rezanje n 2. košnja
f.
seadure [sea'dure] f žaganje n (material); se nol jere
ancjemò stuf di stâ dut il dì a implenâsi il gargat di ~
(Sg).
se ancje [se'anqe] co četudi, čeprav; Cemût fasino a
dî che il Crist al à di jessi fî di Davit, ~ Davit, tal libri dai
salmos al dîs (Bibl-Lc) čeprav David sam pravi v knjigi
psalmov.
se-bute [se'bute] adv če pride do tega, v primeru tega,
mogoče.
sec ['sεk] adj 1. suh, mršav; posušen; Al jere un om
grant e ~, cu la muse plene di grispis e di vuès, lis ceis
simpri tiradis (Sg); ~ incandît suh ko trska;
2. FIG neprijazen, nevljuden; La rispueste dal “Psoe” e
je stade un no ~. (Pa 04/05); Un omp cence etât, che al
semeave zovin, cjavei neris, ~ di personâl (BrLi)
3. FIG kratek, nenaden, čist; In fonts al taiave vie i tocs
in plui cuntun colp ~. (Sg); E i al dîs a ~: “Jo o crôt
invecit che o podarìn fâ des bielis tabaiadis insieme.
(BrLi); a ∼ nenadoma; le àn mandade a ~ une dì intal
Isolament. (Urli); a ~ zastonj, po suhem; capî a ~ pri
priči razumeti;
~ m suša f.
secandul [se'kandul] m (redko) bedak m, butec m.
Sece ['set∫e] kr.i f (Zui) Sezza.
secession [set∫esi'on] f secesija f; ločitev f.
secessionisim [set∫esio'nizim] m secesionizem m.
secessionist [set∫esio'nist] m secesionist m;
∼ adj secesionističen.
secessionistic [set∫esio'nistik], -iche adj
secesionističen.
sechin [se'kin] (t. secjin) m v: odôr di ~ ??
secjâ [se'qa:] tr/it 1. (p)osušiti (se) 2. FIG dolgočasiti,
nadlegovati, težiti (nekomu);
~si refl 1. (p)osušiti se 2. FIG dolgočasiti se.
secjade [se'qade] f 1. sušenje n 2. FIG dolgočasje n,
nadlega f, sitnost f; jessi di ~ biti v nadlego.
secjadôr [seqa'do:r] m AGR sušilnica f; Il piçul
agricultôr nol ten la blave a cjase sô, e ven mandade tal
~ de cooperative. (SiF 02/1, 31-45).
secjarie [se'qarie] f suša f.
secjât [se'qa:t], -ade adj naveličan, zdolgočasen; ∼ di
dut imeti vsega dost, biti vsega sit; La menave (la
machine) ..cuntune sigurece grandiose, e come ~ di dut.
(Sg).
secje ['sεqe] f 1. oseka f (morja); plitvina f, sipina f 2.
in ~ brez vsega ostati; v škripcih.
secjecoions [seqekoi'ons] m VULG tečnež m,
nadležnež m.
secjecûl [seqe'ku:l] m VULG tečnež m, nadležnež m.
secjel [se'qεl] m REL vedro z blagosloveno vodo.
secjemirindis [seqemi'rindis] m tečnež m, nadležnež
m; E jere cheste la situazion cuant che intal secul IX al
comparî il prin ~: Vignesie. (Pa 03/2).
secjete [se'qεte] f nočni stol, prenosno stranišče.
secjin [se'qin] m → sechin.
SeCO [se'qin] kratica Servizi Civîl Obligatori; i
zovins dovaressin adempli al Servizi Civîl Obligatori, o
SeCO. (ALF).
secolâr [seko'la:r] adj in m → seculâr.
secolarizâ [sekolari'dza:] tr sekularizirati.
secolarizazion [sekolaridzatsi'on] f sekularizacija f;
O sin al paradòs che, tun moment di ~ gjeneralizade, il
papât e il pape e àn un puest mai vût tal inmagjinari
mondiâl. (Pa 03/11).
secolarmentri [sekolar'mentri] adv posvetno, laično;
secondâ [sekon'da:] tr → seondâ.
secondari [sekon'dari] adj drugoten, postranski.
secondariementri [sekondarie'mentri] adv drugotno,
postransko; ~ une lenghe e je formade di peraulis che
invecit a gambiin di un continui in dutis lis lenghis. (Pa
04/02).
seconde [se'konde] v: a ~ → seonde.
secondin [sekon'din] m ječar m, jetniški paznik; e disi
che San Pieri al veve batiât i soi secondins cu la aghe
vignude fûr miracolosementri di une risultive. (Pa 05/04).
secondine [sekon'dine] f ANAT, BOT posteljica f,
placenta f.
secont [se'kכnt], -de adj 1. drugi 2. drugovrsten,
drugorazreden; pe seconde drugič, v drugo; 3. →
seont;
~ m 1. sekunda f 2. MUZ bariton m 3. AGR druga
žetev f; 4. KUL glavna jed; Mi plâs cusinâ une vore i
prins e i dolçs. I segonts no tant parceche no ai tante
passion pe cjar. (Furlanist);
~ prep in adv → seont.
secontri (di) [se'kכntri] prep po, sledeč, v skladu (z);
~ me po mojem mnenju; ~ i siei ordins v skladu z
njegovimi ukazi; ~ che glede na to.
secret [se'krεt] (t. segret) adj 1. skriven, tajen; I
inzignîrs eletronics e informatics a àn studiât cussì ben i
segrets des lenghis (O) 2. mâl ~, malatie secrete spolna
bolezen; il vuarvuelon, i tumôrs frêts, lis malatiis
secretis 3. FIG (oseba) pridržan, nepristopen,
skrivnosten, tajinstven; o soi ~ ..che al disi znam
zadržati zase tajno;
~ m 1. tajna f, skrivnost f; cul pat che mantignût a i
siei il ~ ; in ~ tajno, skrivaj; tignî un ~ ne izdati tajno
2. i secrets zapah m ; i secrets de sieradure.
secretari [sekre'ta:ri] (t. segretari) m 1. tajnik m 2.
POL tajnik m, sekretar m: ..al à vût scrit Andrej Berdon,
~ regjonâl di "Union slovene".
secretarie I [sekre'tarie] (t. segretarie) f tajnica f,
sekretarka f.
secretarie II [sekreta'rie] (t. segreterie) f tajništvo n:
La ~ de scuele e je a Udin, alì dal vieri.. Tajništvo šole
je v Vidmu; Cheste decision - al à comentât A. C. de ~
provinciâl di Udin de Cgil (O); orari di ~ uradne ure
tajništva; che in orari di ~ (di lunis a vinars, des 3 e 6
dopomisdì). (O).
secrete [se'krεte] (t. segrete) f 1. samoten zapor m,
celica f; malapene in chê ~, une vôs scroche dal alt 2.
tajen, skriven kraj m; sot un volt je une ~ cun dai vuès e
des cinisis.
secretece [sekre'tεt∫e] (t. segretece) f tajnost f;
molčečnost f, skrivnost f; singloce in ~.
secretementri [sekrete'mentri] (t. segretementri) adv
tajno, (na) skrivaj, v tajnem; sôl dai nestris dafaduts,
che si dîs ~ par no fâ savê di ducj.
secualin [sekua'lin] adj nanaša se na Sequals;
~ m prebivalec iz Sequalsa.
Secuals [seku'als] kr.i m Sequals (PN); Un altri
conseîr regjonâl di ~ (Pa 03/6); Primo Carnera al è
nassût a ~ (Carnera).
secuence [seku'ent∫e] f 1. zaporednost f, zaporedje n,
sekvenca f; posledica f; ~ logjiche logična sekvenca;
Un stîl une vore formalizât, fat di secuencis logjichis di
definizions (SiF 02/1, 231) 2. TEH, KEM sekvenca f;
une ~ di 28 nucleotidis a la fin 5’. (SiF 03/4, 9).
secuence [seku'ent∫e] f REL sekvenca f.
secuençament [sekuent∫a'ment] m ~. Identificazion e
inriament des secuencis a vegnin valutadis (stimadis)
(SiF 02/1, 31-45)
secuenziâl [sekuentsi'a:l] adj sekvenčen, zaporeden;
A ‘nd è di dôs fatis: chel ~, che al permet di cjatâ
il dât dome dopo di vê fate dute la strade (brevet).
secuestrâ [sekues'tra:] tr zapleniti, zaseči;
~si refl (redko) zaustaviti se.
secuestrabil [sekues'trabil] adj ki ga je moči zapleniti,
zaseči.
secuestri [seku'εstri] m 1. zasega f, zaplemba f 2. FIG
nadležnež m.
secul ['sεkul] (pl secui) m 1. stoletje n; 2. FIG večnost
f; doba f; secui seculorum večnost, tisočletja, stoletja;
a vivin dongjelaltris in pâs, che a son secui seculorum
(Pa 02) 3. al ~ alias, po domače; In chê dì a Rome, il
pape Benedet XIV, al ~ P. L., bolognês, cu so penâl
intenzût tal ingjustri ros de curie (Natisone/furlanis).
seculâr [seku'la:r] (t. secolâr) adj 1. stoleten 2.
posveten, laičen;
~ m laik m, svetni človek m.
seculorum [seku'lכrum] → seculorums.
seculorums [seku'lכrums] v: secui seculorums
večnost, tisočletja, stoletja.
secum [se'kum] m suhljad f, posušene veje fpl, suho
listje n; Cumò si inacuarç che cjanis e altri ~ a son
dapardut. (Mar).
secure [se'kure] f ARH suša f; FIG suhota f; → secjarie.
sedaç [se'dat∫] (t. sedagn) m VETER ??.
sedagn [se'dañ] m → sedaç.
sedâl [se'da:l] m BOT → lescule.
sedatîf [seda'ti:f], -ive adj FARM pomirjevalen,
blažilen, sedativen; Premi tal ben, ~ tal mâl. (Pa 04/04);
~ m FARM pomirjevalo n, sedativ m.
sede I ['sεde] f 1. svila f 2. ščetina f, žima f 3. (pri
svinji itd.) kocina f
sede II ['sede] f 1. sedež m, bivališče n, seja f; al à
viert une ~ ancje a Spilimberc, par slargjâ lis sôs
iniziativis (istitutladinfurlan); Inte ~ de Societât
Filologjiche Furlane na sedeži SFF; vê une ~ imeti
sedež; che e à la ~ a Pordenon (SiF); al varà la sô ~ a
Pole (Onde) 2. REL stolica f, sedež m; Sante Sede
Sveta sedež, Vatikan; la politiche de Sante Sede te
ultime vuere mondiâl (glesie).
Sedean [sede'an] kr.i m Sedegliano (UD); al à fat
deventâ il zovin artist di ~ un “espert” dal flum e un
testemoni dal so spirt. (Pa 02).
Sedecie [sede't∫ie] os.i f Sedekija f; cul re ~ svuarbât
(Bibl-Gjeremie).
sedentari [seden'tari] adj sedentaren; sedeč;
~ m sedentarna oseba; che al apliche, tant che un storic
e un protosociolic, ai rapuarts fra Arabics e Berbers, i
prins sedentaris (Pa 02/10-11).
sedentarizazion [sedentaridzatsi'on] f ANTROP
sedentarizacija f.
sedete [seko'l ??] f svila iz nepopolnih zapredki.
sedi ['sedi] E1, E3 prez konj od jessi; Domandait e o
cjaparês, di mût che la vuestre contentece e sedi incolme.
(Bibl-Zn). Prosíte in boste prejeli, da bo vaše veselje
dopolnjeno.
sedie ['sεdie] f 1. dvokolesni voz 2. REL papeška
nosilnica.
sedîl [se'di:l] m sedež m, FIG sedalo n.
Sedilis [se'dilis] kr.i f (Tarcint) Log ?? (IT Sedilis); un
pôc a Tarcint e un pôc a ~, une borgade a dome trê
chilometros dal paîs (sf).
sedim [se'dim] m (redko) kmečko posestvo zraven
domačije; kmečko dvorišče.
sediment [sedi'ment] m 1. usedlina f 2. GEO sediment
m.
sedimentadôr [sedimenta'do:r] m sedimentacijska
naprava; In plui une analisi di sensitivitât e je stade fate
sui sedimentadôrs secondariis. (SiF 03/4, 73-84);
~ adj sedimentacijski;
sedimentologjic [sedimento'lכăik], -iche adj
sedimentološki.
sedimentologjie [sedimentolo'ăie] f sedimentologija f.
sedino [sedi'no] co če ne ??; Ma Serrajotto nol à di vê
let il libri, ~ nol varès concludût cu la afermazion (Pa
05/07).
sediol [sedi'כl] m kočijski sedež; enosed m, enosedežni
voz.
sedis ['sεdis] card šestnajst.
sediziôs [seditsi'o:s], -ose adj uporen; prevratniški,
prekucuški;
~ m prevratnik m.
sedon [se'don] f žlica f; une ~ di spongje, un dint di ai
(Ponte); lassâ la ~ umreti.
sedonâr [sedo'na:r] m nosilec, stojala za jedilni pribor.
Sedran [se'dran] kr. i f (Sant Quarin) Sedrano.
sedrât [se'dra:t], -ade adj v: mâl ∼ → malsedrât.
sedre ['sedre] f odvodni jarek.
sedrere [se'drere] f → cedrere.
sedude [se'dude] f seja f; obravnava f; → session.
sedule ['sεdule] f ZOOL ??
sedusi [se'duzi] (o sedûs – p. sedusût/sedot) tr zapeljati,
privabiti, mikati, pritegniti; očarati; E ogni moment che
si presente devant di lui par lui al è sedusint. (Pa 05/05).
sedutôr [sedu'to:r] m zapeljivec m.
seduzion [sedutsi'on] f 1. zapeljevanje n; zapeljivost f
2. napeljevanje n.
see ['sεe] f → siee.
’Sef ['zef] (accorciativo od Josef) os.i m Pepe m, Joško
m.
sêf ['se:f] m loj m; cjandele di ~ lojenka f.
’Sefe ['sכtsi] demin. Sefìn os.i. m ??h.
segat [se'gat] m žagar m.
segherie [sege'rie] f žaga f (obrat); che culì al veve un
grun di boscs, un mulin e une ~ . (BrLi).
seghet [se'gεt] m 1. žagica f 2. vrsta nagobčnik za
konje 3. MUZ lok m.
seghetâ [sege'ta:] tr 1. žagati, rezati z žagico 2. klati
živino po židovskem običaju.
segjovie [seăo'vie] f ŠP sedežnica f; al è vignût fûr ret
la stazion de ~ di "Piz de Plais", logade su la cleve de
mont viers Marêb (La 03/5).
seglâr [se'gla:r] m lijak m; L’odôr dal ~ mal visi
ancjemò. (Ta); la piere dal ∼ ?? ; la buse dal ∼ .
seglot [se'gl t] m vedro n; Si lavarin tun ~ di plastiche
(Sg).
segment [seg'ment] m segment m; členek m.
segmentazion [segmentatsi'on] f segmentacija f.
segn ['sεñ] m 1. (pred)znamenje n, znak m; sedino
cuotidian de scriture furlane..e cui segns grafics che la
segnalin (Pa) grafični znaki; Segns di pueste a
vignaran metûts pes braidis, pai bearçs, pai cjasâi. (Pa)
krajevne oznake; fâsi il ~ de (sante) crôs pokrižati se;
in(tal) ~ de v znamenju; al è Vinars Sant, e la nature
intere je scure in ~ di lutto e di preiere v znamenju
žalovanja in molitve; Risultâts tes elezions comunâls
intal ~ de continuitât (O) v znamenju kontinuitete; dâ il
~ dati znak; la cjampane a à dât il ~; fâ di ~
namigniti, dati znak; a fâmi cu la man di ~ ; par ~ tâl
che tako, da; e simpri plui si persuât che a puedi sei
nome cussì, par ~ tâl che, co al è stât su la crosere, al à
tirât dret 2. sled f, znak f 3. značka; žig m, pečat m 4.
telesno znamenje n 5. meja f, mera f 6. cilj m, tarča f:
trai a ~, tirâ a ~ (tarčo in t. FIG) zadeti v črno, zadeti;
uganiti; mascalzons che cui balons di nêf e glaç si àn
cjolt l’impegn di trai a ~ sui disgraciâts.
segnâ [se'ña:] tr 1. zaznamovati, označiti 2. risati; e
cui lôr cureorelis segnin cuadris di gnovis fantasiis 3.
(po)kazati, nakazati; al navigave slançôs e sigûr che
l’odôr dal sanc i segnave il vierzisi dal dì; ∼ in neri
očrniti; ma che e à segnât in neri dut il timp che al va de
unificazion taliane ai nestris dîs.(O) 4. nakazati;
določiti; jo o ai zà pensât di segnâi, par intant, i doi
fituâi di Premariâs 4. → insegnâ;
~si refl pokrižati se, križati se, prekrižati se; E. si segnà
e si inzenoglà intun dai ultins bancs, preiant cualchi
recuie pai siei muarts. (Sg).
Segnà [se'ña] kr.i m Segnacco.
segnacolar [señako'lar] nabor oznak (tagset); Di chê
altre bande il grât di sucès al incrès ancje par un secont
fatôr, ven a stâi il repertori dai segnacui doprâts, che lu
clamìn segnacolari (tagset). (SiF 02/1).
segnacul [se'ñakul] m (t. šalj.) znamenje n, znak m,
označba f; Il so voli si slargje sui cjamps, su lis cuelinis,
sui paîs de sô tiere, e dai segnacui che lis stagjons a
lassin sul paisaç (Pa 05/06); Jo us propon un ~ che
vualtris o podês tratâ daûr des vuestris capacitâts (Pa
05/05).
segnadôr [seña'do:r] m 1. pokazalec m, kazalec m 2.
podpisnik m.
segnâl [se'ña:l] m 1. (pred)znamenje n; znak m; Chest
al è il plui impuartant ~ dal leam (O); Cun chestis
nominis la Filologjiche e à volût dâ un ~ fuart di
rignuviment (O) dati odločen znak prenove..; o tem che
al sei ~ di ploie vicine znamenje za bližnji dež; dâ ~ di
vite dati znaki življenja; Ce biel viodi la lûs dal fogolâr:
un ~ di vite. (Ta) 2. znak m, simbol m, oznaka f;
(črkovni) znak; Di prin trat si domandarin se no fossin
segnâi provignints di une civilizazion extraterest. (Pa)
znamenja nezemeljske civilizacije; tal scrivi il furlan a à
volût cualchi ~ di plui dal solit kak črkovni znak več;
in maniere di permeti ai students di lei i tocs cence passâ
traviers di grafiis e segnâi grafics incoerents tra di lôr.(O
..črkovni znaki 2. (t. FIG) tarča f; cilj m; ma intant il to
voglut nol sgare se al ten come ~ la mame elete 3. un ~
di komaj nekaj, nekaj malega od; i erêts, par dividi
cuatri cjamps e un ~ di cjase mieze dirocade; cence ~ di
leç brez kakršnega koli zakona; a ~ che tako da, s tem
da; ridots che a forin a ~ che tiere in nissun lûc si
scuvierzeve.
segnalâ [seña'la:] (t. signalâ) tr zaznamovati, označiti,
znamenje dati; javiti; nakazati; izpostaviti, (posebno)
omeniti; e invide dutis lis aziendis a ~ a lis direzions des
associazions di categorie la disponibilitât eventuâ di cjoli
sù inmigrâts (Pa) javiti pripravljenost; Tra i convitâts
plui impuartants si à di ~ il sotsegretari delegât aes
minorancis (O) je potrebno izpostaviti podsekretarja;
dal rapuart ancje visîf cun la peraule e cui segns grafics
che le segnalin (Pa) z besedo in s črkovnimi znaki, kateri
jo zaznamujejo.
segnalazion [señalatsi'on] f 1. signalizacija f; dajenje
znaka 2. FIG pripomba f, namigovanje n; I trê a varan
il compit di ricevi e tratâ lis segnalazions dai citadins
(O); La proclamazion dai autôrs vincidôrs e di chei a àn
mertade une ~ (Codroip, Avis).
segnaletic [seña'lεtik], -iche adj identifikacijski; il
valôr ~ de lenghe pes personis che le doprin (dal
lûc/forest, puar/siôr.. (SiF 03/3, 69-81).
segnaletiche [seña'lεtike] f signalizacija f, znakovni
sistem; Ducj i doi, non uficiâl e non comun, a son stâts
doprâts dongje dal non talian inte gnove ~ des stradis
(CoGonars); la ~ di benvignût, di salût e di invît ai
puescj di ristôr e convivialitât e jere stade realizade
esclusivementri par furlan (SiF 03/3, 69-81); al stabilìs
che la ~ bilengâl (Cisilino, treball).
segnât [se'ña:t], -ade adj 1. zaznamovan, označen,
nakazan 2. preskušen, zaznamovan od življenja; e siôr
Simon?” ”simpri plui ~” 3. določen, namenjen, vnaprej
namenjen; il contadin ...al è ~ par paiâ in cualchi mût la
sô viltât.
segnefiere [señefi'ere] m termometer m, toplomer m;
apene che pe vite si sint cierts sgrisulaçs, si tache il ~
imbote sot i braçs.
segnelibri [señe'libri] m bralni znak; Ur vegnin daûr i
vielis, là che la difusion dai segnelibris e pues contâ par
altri intun Ambit Socioassistenziâl che al cjape dentri une
utence di adiriture (Leng).
segno ['seño] m (it.) → segn.
segont [se'gont] → secont.
Segovie [señefi'e??] Segovija f (Segovia);
segrât [se'gra:t] m pokopališče n;
segregâ [segre'ga:] tr ločiti, ločevati; oddeliti; osamiti;
~si refl izolirati se, osamiti se.
segregazion [segregatsi'on] f izločanje n, segregacija f.
segret- [segu'i:] → secret-,
segretarie [segre'tarie] f → secretarie.
seguaç [segu'at∫] (pl seguaçs [segu'ats∫]) m privrženec
m, pristaš m; Al cjacarave a une sdrumie di seguaçs ..
fasint un discors rivoluzionari (Pa 03/8); e daspò o
pratindês che i vuestris seguaçs di fûr vie a tegnin
impiade la lum scrivint bielis robutis “in dialet” (La
07/04).
seguî [segu'i:] tr 1. slediti, zasledovati; seguît de
Provincie di Triest (31,8%) (Pa) 2. spremljati, slediti
(npr. informacijam), držati se, ravnati se po ; il spazi
risiervât ae lenghe di chê int che e seguìs il servizi
informatîf nol è par nuie adeguât. (Pa); ce criteriis
varessial di seguî? (Pa); ~ un consei ravnati se po
nasvetu; A son 240 in dì di vuê i fruts che, par vie de
situazion critiche in famee, a son seguîts des istituzions in
istitûts specifics..(Pa); ~ un cors udeležiti se tečaj; I
insegnants che a àn seguît il cors (Pa);
3. nadaljevati; Il progjet ..al è stât ideât e al vignarà
seguît te sô aplicazion de associazion "Vicini di Casa"
(O); Pi di mancul, lis particelis che a formin il to cuarp a
seguitaran, tun ciert sens, la lôr esistence tun altri
univers. (Pa) 4. posnemati;
~ it 1. slediti 2. zgoditi se, dogoditi se, pripretiti se
seguint [segu'int] adj sledeč, naslednji; la gnot ~ a
chê fatâl zornade naslednja noč po.
seguit ['seguit] m 1. spremstvo 2. nadaljevanje n;
Varano un ~ o vino di considerâju episodis isolâts? 3.
posledica f 4. naslednik m, privrženec m,
6.
zaporedje, zaporedna vrsta; di ~ zapored, zapovrstjo;
Si vè almancul trê jessudis di un ~, che al veve il titul
"Patrie dal Friûl".
seguitâ [segui'ta:] (o seguiti [segu'iti]) tr 1. slediti:
seguitin il Dotôr che si incjamine; ~ une usance slediti
neki rabi, ravnati se po neki rabi; tal cjanâl di San Pieri
(par ~ la usance cjargnele, lu dirai cjanâl); parcè che
prime o dopo aes peraulis il Messie al vorès fat ~ i fats
(Pa 03/8) 2. zasledovati: cjaçant ca e là la man, chei
seguitin, corint, lis lusignis 3. nadaljevati; si capis che
intant al seguitave a governâ;
~ it nadaljevati se.
seguitîf [segui'ti:f], -ive adj 1. neprenehljiv, trajen,
nepretrgan, neprestan; lis sperancis inviadis dal regim di
Idi Amìn, daurman disfantadis dal incressi ~ di conflits
(Pa) 2. naslednji; zaporeden; che lu governarin par
otante agn seguitîfs.
seguitivementri [seguitive'mentri] adv zapored,
zapovrstjo; nepretrgano, trajno; chê pronunzie che,
modificade ~.
sei ['sei] skrajšana oblika od jessi, npr. (Codroip): O
varès gust di ~ inmò util. (BrLi).
sei ['sei] → sedi konj od jessi.
sei...sei ['sei] co bodisi....bodisi; → sevie...sevie,
seial..seial.
seial...seial [sei'al] co bodisi...bodisi.
seil ['seil] m (Cjasarse) → cîl.
Seilon ['seilon] kr.i m Cejlon m; che la insule di
Taprobane no je identificade cun ~ (Ceylon) ma cun
Samatra! (Pa 05/04).
Sèimo ['sεimo] ?? Il fûc al cuiste nons diferents di lûc a
lûc (Fogaron, Fughere, Foghera, Fugarizze, Pan-e-vin,
Medili, Boreon, Mieli, ~) (La 03/01).
seiter ['seiter??] f ARH kozarec m, čaša f; tace; altris a
son ladis dismenteadis, come sgaravât (mascare), sloiar
(vêl), ~ (tace) e vie indenant. (JM) // (< st.v.nem.).
selar ['sεlar] m BOT zélena (Apium graveolens); ∼ di
montagne luštrek m (Levisticum officinale).
selâr [se'la:r] m BOT → fusâr.
sele ['sele ??] f večje leseno vedro, škaf m; Al jere il
toblât di parecjâ pal soreâl e po al sarès stât ancje di
comedâ lis selis dal lat (PauluzzoN); PROV va tant la ~
al poç fin che a reste dentri ; plovi a selis liti kot iz
škafa; il porcjâr i cridave e che la ploie a vignive jù a
selis. (Zili).
Sele ['sele ??] kr.i f (Rivignan) Sella.
seleâr [sele'a:r] m snop iz slame, ki služi kot strešno
kritje.
seleni [se'leni] m KEM selen (Se).
selenic [se'lεnik], -iche adj MIN, KEM selenov.
selenite [sele'nite] f MIN selenit m.
selenitic [sele'nitik], -iche adj MIN seleniten.
séler [ske'da:t] → seler, sjeler ???
selerât [sele'ra:t, ∫-], -ade adj zločinski, hudodelski;
podel, gnusen, zloben, zel;
che ancje la colpe di no vêle batïade tu varâs di pajâle tu,
mari scelerade! (Tolazzi)
seletîf [sele'ti:f], -ive adj selektiven, izbiren, ločevalen.
seletivitât [seletivi'ta:t] f selektivnost f; I studis a
vignî a rindaran plui clare la specificitât e la ~ di chestis
interazions. (SiF 03/4, 97-114).
selezion [seletsi'on] f 1. selekcija f, izbor m 2. BIOL
selekcija f 3. ŠP selekcija f.
selezionâ [seletsio'na:] tr selekcionirati, izbrati,
izbirati; Dal sigûr un mût par "rindi zovine" une lenghe,
o almancul la popolazion che le fevele, al è chel di ~ i
veicui di difusion (CIRF).
selezionadôr [seletsiona'do:r] m selektor m.
selino ['sεlino] (t. selin) m (carn.) BOT zelena; Dôs
zumieles di fasûi e 1 di sorc, fâ boli cui savôrs, ~, carote,
cevole, muset (Natisone/furlanis); jentrant in cusine dal
curtîl cuntune cjavece di selino intune man (PauluzzoN);
→ selar.
selinon [seli'non] ??
selve ['sεlve] f 1. gozd m; Altris a son scjampats di
maleman te ~. (Pa) 2. FIG množica f.
Selve ['sεlve] kr.i f → Lâc di ~.
selviculture [selvikul'ture] f GOZD gozdno
gospodarstvo, gozdarstvo n, gojenje gozdov; ma se no si
fâs agriculture (o ~) su lis monts, e rimet ancje la planure
(Pa).
Selvis ['sεlvis] kr.i f (Remanzâs) Selvis.
Selvucis [sel'vut∫is] kr.i f Selvuzzis; Cuant che o
durmivi te cjase dai vons a ~ e mi sveavi a buinorone
(Ta).
sem ['sem, ∫-] adj neumen, prismuknjen.
sêm ['se:m] m (carn.) AGR seme n; vueli di sêms
semensko olje; in bande tor une frissorie di chês che nus
tache a si met doi dioz di vueli di sêms
(Natisone/furlanis).
semâ [se'ma:, ∫-] tr zmanjšati, zniževati;
~ it zmanjšati se; pasti, upadati; pešati, slabeti.
semade [se'made] f 1. MED mandeljnovo olje 2.
(pijača) mandeljnovo mleko.
semafor [se'mafor] m semafor.
se mai [se'mai] co in adv 1. če; ~ un fradi al à la
femine che no crôt (Bibl-Pauli) 2. kvečjemu; v
najslabšem primeru; la Vignesie Gjulie no esist plui, ~ e
je esistude di là dal confin! (Pa).
semantic [se'mantik], -iche adj LING pomenosloven;
semantičen, pomenski; cjamp ~ LING pomenoslovno
polje; Par esempli, il cjamp ~ dai colôrs al è formât di
ducj (Pa).
semantiche [se'mantike] f LING pomenoslovje n,
semantika f; ~ lessicâl leksikalno pomenoslovje; a
puedin jessi specializadis par components specifics de
elaborazion lenghistiche, come la ~ lessicâl. (SiF 03/4,
97-114).
semanticitât [semantit∫i'ta:t] f semantičnost f,
pomenskost f.
semblee [sem'blεe] (t. assemblee) f zbor m, skupščina
f; si scuen meti adun, cun leç regjonâl, la “Semblee des
provincis furlanis” (Pa 02).
semeâ [seme'a:] tr, it → someâ.
Semedons [sotme'dכns] kr.i f (Scluse) Sotmedons.
semenâ [seme'na:] tr 1. sejati, po-v-sejati; 2. FIG
trositi, razsipavati.
semenadôr [semena'do:r] m sejalec m.
semenât [seme'na:t] m (pos. v pl) setev f, posejano
polje n; lâ fûr dai semenâts iti preko mejo, pretiravati,
izgubiti nadzor, izgubiti živce.
semence [se'mεnt∫e] f 1. seme n, semensko žito n; lâ
in ~ poganjati (solata) 2. FIG bacil m, virus m 3. FIG
rod m, pleme n, rasa f 4. (pri čevljarju) žebljički za
čevlje.
semençâl [semen't∫a:l] (manj obič. semençâr) m 1.
sadilnica f 2. drevesnica f, razsad m 3. FIG gnezdo n,
leglo n.
semençâr [semen't∫a:r] m → semençâl.
semeneson [semene'zon] f sejanje n, setev f; A son
comprindûts: “Ici”, bonifiche dal teren, compre de
samence, aridure, 2 passaçs di stirpadôrs, une fresadure,
la ~ (Pa 04/02); → semine.
semestrâl [seme'stra:l] adj polleten, semestrski.
semestri [se'mestri] m polletje n, semester m.
semi- ['semi] predp pol-, na pol
semianalfabet [semianalfa'bet] m polpismeni m (Bel).
semianalfabetisim [semianalfabe'tizim] f
polpismenost f; la presince di ~ te lenghe local (SiF
03/3, 69-81).
semiassolutori [semiasolu'tori] adj na pol oprostilen,
skorajda oprostilen; un om imprevedibil, che nol à
nissun pudôr a sbarâ judizis semi-assolutoris su la
tragjedie dal Olocaust (Pa).
semiautomatic [semiauto'matik], -iche adj
polavtomatski.
semicomplessîf [semikomple'si:f], -ive adj polskupen,
semplicementri [semplit∫e'mentri] adv preprosto,
polceloten.
navadno.
semiconsonant [semikonso'nant] f LING polglasnik m;
semplicistic [sempli't∫istik], -iche adj preprost;
Ae stesse maniere si zontarà un i ancje co l’acent tonic al
varès di colâ sul j lunc (semivocâl o ~). (Verone).
semiconsonantic [semikonso'nantik], -iche adj LING
polglasen.
semide ['sεmide] f steza f, potka f; (bolj obič.) → troi.
semifinâl [semifi'na:l] m polfinale m; e à zuiât
martars a Udin la seconde gare di ~ (Onde).
semil ['sεmil] m (vrsta žemlje) kajzerica f, okrogla
žemlja f // < nem. Semmel.
semilavorât [semilavo'ra:t], -ade adj polizdelan; Il
50% de materie prime semilavorade e rive de Italie (Pa
02).
’seminari [zemin'nari] m 1. sadilnica f, drevesnica f 2.
REL semenišče n; al è lât in ~. (Pa 02); No mi visi di
vêlu viodût trop, di piçul, di fat nol jere mai cjase: prin in
~ a Cividât (Pa); 3. (univerza ipd.) seminar m,
znanstveno srečanje, razprava; al presente i ats di un ~ di
studis fat a Cortine tal 200 (Pa).
’seminarist [zemina'rist] (pl seminariscj) f REL
semeniščnik m.
seminaturâl [seminatu'ra:l] adj na pol naraven; Pal
fat che e à mantignût un regjim ~ e je cognossude,
studiade e cussiderade dapardut.(Pa 02).
semine ['sεmine] (manj obič. semeneson) f sejanje n,
setev f; Tu âs di tirâ fûr la decime part di ce che ti bute
la to ~ dai cjamps (Bibl-Deut).
semi-public [semi'publik] adj ?? che la economie di
cheste aree e vebi di continuâ a jessi une economie semipubliche, assistude, dipendent (La 07/04).
semisferic [semi'sfεrik] adj polsferičen, na pol
sferičen; buride fûr di une buse fate apueste (foram
gnomonic) su di une piere di forme semisferiche. (La).
semit [se'mit] m semit m ;
~ adj semitski.
semitic [se'mitik], -iche adj semitski ; lenghis
semitichis semitski jeziki ;
~ m semitščina f.
semitist [semi'tist] (pl semitiscj) m semitolog m; a
forin il ~ ebreu Samuêl D. Luzzatto (La 07/03)
semitistiche [semi'tistike] f semitologija f.
semiuficiâl [semiufit∫i'ra:l] adj poluraden; e che si lei
tai pronunciaments uficiâi e semiuficiâi. (Bel).
semivocâl [semivo'ka:l] f LING polglasnik m; Se il
funtôr al scomence par vocâl i, u, la vocâl inte
pronunciazion e passe a ~ (Cad).
semivocalic [semivo'kalik], -iche f LING polglasniški.
semolei [semo'lεi] m otrobova moka; → noli.
sempiade [sempi'ade, ∫-] f → sempieç.
sempieç [sempi'εt∫, ∫-] (pl sempieçs [sempi'εts, ∫-]) m
neumnosti fpl, bedarije fpl.
sempiolt [sempi'olt, ∫-] adj in m → semplon.
sempiterni [sempi'tεrni] v: in ∼ večno, vekomaj;
Ancje Sigjeart al otignì gnovis grandis concessions: ai 11
di Jugn, difat, Indrì al donà in ~, a lui e a la sô Glesie, la
marcje di Carniole (Pa 03/4).
semplat [sem'plat, ∫-] adj in m → semplon.
semple ['sεmple] f čebrič m; che a vignivin puartâts
sot des ariis, e tai curtîi i contadins a metevin in sest i
turclis e a bagnavin lis semplis par sgonflâ lis dovis.
(Sg); → sbotedôr.
simplicističen.
semplicitât [semplit∫i'ta:t] (t. simplicitât) f preprostost
f, enostavnost f; naravnost f.
sempliç ['semplit∫] (pl sempliçs ['semplits]) adj
enostaven, preprost; navaden; čist, nemešan; osnoven;
odkrit, pristen; → sclet.
semplificâ [semplifi'ka:] tr poenostaviti,
poenostavljati;
~si refl poenostaviti se.
semplificadôr [semplifika'do:r] m poenostavitelj m,
simplifikator m; o sin preocupâts devant de avanzade di
modei simpri plui centralistics e semplificadôrs (Patrie
06/1).
semplificatîf [semplifika'ti:f], -ive adj
poenostavitven; Il criteri modelistic al è basât su la
ipotesi semplificative (SiF 03/4, 73-84).
semplificatori [semplifika'tori] adj poenostavitven.
semplis ['sene] adj → sempliç.
semplon [sem'plon, ∫-] adj neumen, bedast?
~ m bedak m, trapa f, neumnež m.
semule ['sεmule] f (carn.) otrobi mpl; Dôs parts di
farine di sorc masinade fine e lassât dentri un pôc di ~.
(Natisone/furlanis).
semulute [semu'lute] f neka fantovska igra.
semût [se'mu:t] pro → cemût.
sen I ['sεn] m nedrja npl, prsi fpl; si cjareçave e si
slissave il ~, slargjant simpri di plui la scoladure a ogni
passade di dets. (Daidussi); → stomi, pet.
sen II ['sεn] f velika želja f, poželenje n, spodbuda f,
hrepenenje n, potreba f, lakota f; o ai ~ moram na
stranišče, moram scati; A ogni mût cumò o jeri sveât e
mi plaseve di gjoldi il clip dal jet ancje se o vevi une ~
mostre di fâ ‘sisìn. (BrLi); vê ~ di fâ cacan F morati
kakati.
sen III ['sεn] m ARH pamet m; razum m, razumnost f;
gambie ~! nehaj s tem!; da ~ → dassen.
senadôr [sena'do:r] m → senatôr.
senape ['sεnape] f gorčica f.
senapisim [sena'pizim] m MED gorčični obkladek.
senari [se'nari, ∫-] m 1. TEAT scena f, scenografija f; 2.
FIG scenarij m; il sisteme di difese che miôr si adate al
livel di sigurece necessari al ~ naturâl e antropic
esaminât. (SiF 03/4, 47-59); biel che Pasolini al à vût
par ~ la Rome degradade de periferie (Bel).
senarist [sena'rist, ∫-] (pl senariscj) m TEAT, FILM
scenarist m.
senât [se'na:t] m 1. HIST senat m 2. POL senat m,
zgornji dom; a saran presints il gardenâl Angelo Scola,
patriarcje di Vignesie, e il president dal Senât di Rome,
Marcello Pera. (La 05/6).
senatôr [sena'to:r] (t. senadôr) m senator m; Al diseve
il ~ paian dal IV secul, Quintus Aurelius Simmacus: ..
(Pa 02); Dai 20 parlamentârs (13 deputâts e 7 senatôrs)
elets inte nestre regjon 15 a son dal centri-diestre (O).
sene I ['sεne, ∫-] f 1. TEAT, FILM oder m; kulisa f; scena
f; prizorišče n; prizor m; nastop m; lâ in ~ biti
uprizorjen; In chel jo o fasarai un elenc di dut chel che
nus covente par lâ in ~. (ShW); meti in ~ uprizoriti; a
van a dilunc cun chê propagande negative e artificiose
che a àn metût in ~ fin cumò.(O); L'autôr-atôr al puarte
su la ~, midiant de sô memorie emotive, ritmis fisics e
verbâi (Pa); 2. scena f (npr. glasbena ~); programs che
a son deventâts un pont di riferiment par dute la "~
musicâl" furlane. (O).
sene II ['sεne] f BOT senes (Cassia senna).
Seneche ['sεlvis] os.i m Seneka f; E alore, chei che le
àn sacrificade, la vite lôr? E Socrate? E ~? (Mucci).
Senegal [sene'gal] kr.i m Senegal m.
senegalês [senega'le:s], -ese adj senegalski;
~ m Senegalec m.
senegjâ [sene'ăa:] m ?? Par Radio Onde Furlane al à
senegjât il romanç “Prime di sere” (La 07/04).
senegjât [sene'ăa:t] m televizijska nadaljevanka; Tu ti
slontanis dal presint e tu deventis come Foster/Pagliai tal
~ Il segno del comando. (Ta).
senegjadure [seneăa'dure] f razpored prizorov,
filmskih scen; A saran ametudis dome lis senegjaduris
scritis in grafie furlane normalizade (O).
seneôs [sene'o:s], -ose adj poželjiv, pohlepen, pohoten,
lakomen, hrepeneč, nepotrpežljiv; O sin plui che mai ~
di viodi a butulâ cheste vierte autonomiste. (La 07/01);
di stamp todesc a jentrarin in chê volte te lenghe furlane
e, in part, si lis dopre ancjemò (…glove, ~ etec.) (JM)//
(< st.v.nem.).
seneosetât [seneoze'ta:t] f (neobič.) poželenje n,
pohlep m.
sengul ['sεngul] adj 1. (neobič.) posamezen; sam, edini;
enojen; zapuščen, opuščen; afirmant che no si è rivâts a
un acuardi nome par une sengule cuistion (Pa 04/02); al
à dite che chê cunvigne e veve di disferenziâsi par une
sengule peraule, (Pa 02/10-11);
∼ m 1. posameznik m; si metarès intune posizion di
assurditât se nol lassàs al popul la libertât di pandi il so
parê no dome midiant de vôs di un ~ (Pa 05/05).
senîl [se'ni:l] adj senilen, ostarel; plachis senîls MED
senilni plaki; chel che si à cjatât tai çurviei dai cuatri
malâts (plachis senîls e degjenerazions fibrilârs) e la
involuzion de vecjaie. (SiF 02/1, 155-165).
senilisim [seni'lizim] m senilnost f.
se no [se'n ]כco če ne, v nasprotnem primeru, drugače;
e che al sedi zovin e plen di buine volontât di lavorâ, ~ al
è miôr che al resti in Italie naj bo mlad in pripravljen
delati, če ne je bolje, da ostane v Italiji.
se no altri [seno'altri] co če ne drugače; ~ si pense di
cuistâsi credit denant di Diu e de storie. (Bel); ~ no sarin
libars dal timp che al passe e de muart che nus mene vie.
(BelR).
senograf [seno'graf, ∫-] f TEAT scenograf m.
senografic [senogra'fik, ∫-], -iche adj TEAT
scenografski.
senografie [senogra'fie, ∫-] f TEAT scenografija f.
sens ['sεns] m 1. čut m, čutilo n, občutek m; i cinc sens
pet čutov; fâ ~ pozornost vzbuditi; fâ brut ∼ delati
slab vtis 2. zavest f, mišljenje n 3. pomen m; smisel; ~
finît par permeti di esprimi un pinsîr cuntune o plui
frasis di ~ finît. (Verone); tal ~ plui vêr de peraule v
najožjem pomenu besede; Bon di anim, inteligjent e
sensibil, dotât di une culture enciclopediche tal ~ plui vêr
de peraule. (Pa 06/2) 4. smer f; in ogni ~ v vsako
smer; ~ unic AVTO obvezna smer, prepovedana smer;
FIG tant plui preziôs in chescj timps di globalizazion
galopant e imperant a ~ unic ...(Pa 03/2).
sensâr [sen'sa:r] m 1. mešetar m, posrednik m 2.
ženitveni posrednik.
sensarie [sensa'rie] f posredništvo n, mešetarina f.
sensazion [senzatsi'on] f občutek m, vtis m; pozornost
f, senzacija f.
sensazionâl [senzatsio'na:l] adj senzacionalen.
sensazionalisim [senzatsiona'lizim] m
senzacionalizim m.
Sense ['sense] f REL Vnebohod m; Il dì da ~ la
mularie a lave tal bosc a fâ fieste (Natisone/furlanis);
PROV se al plôf il dì de ~, par cuarante dîs no si sta
cence.
sensibil [sen'sibil] adj občuten, občutljiv, rahločuten;
pomemben; Claudio Violino, che mi à stât simpri
dongje cu la sô vôre inteligjente e sensibile..(Pa 11/99);
il ~ m moški spolni ud m, penis m.
sensibilitât [sensibili'ta:t] f občutljivost f, rahločutnost
f, senzibilnost f ; ma a son cuistions che a esulin de ~ e
de cussience dal podê.(Pa); E i eletôrs, cemût cjalino la
~ dai lôr ministradôrs a chest rivua? (Pa 5/99).
sensibilizâ [sensibili'dza:] tr 1. napraviti dovzetnega,
sensibilizirati ; e ur à domandât di ~ i ministeris
competents par une soluzion positive de vicende. (O
8/2/2002) 2. napraviti dovzetno (za svetlobo).
sensibilizazion [sensibilidzatsi'on] f sensibilizacija f;
I programs plui impuartants a son chei di ~ culturâl a
rivuart de problematiche etnic-linguistiche..(O).
sensibilmentri [sensibil'mentri] adv občutno,
občutljivo.
sensitometri [sensi'tכmetri] m OPT senzitometer m.
sensitometric [sensito'mεtrik], -iche adj OPT
senzitometrija f.
sensitometrie [sensitome'trie] f OPT senzitometrija f.
sensôr [sen'zo:r] m FIZ senzor m; tacâ un ~
aktivirati senzor.
sensori [sen'zכri] adj FIZIOL čuten, senzoričen.
sensoriâl [senzori'a:l] adj FIZIOL čuten, senzoričen.
sensorizâ [senzori'dza:] tr opremiti s senzorji.
sensuâl [sensu'a:l] adj čuten, telesen, polten, senzualen.
sensualisim [sensua'lizim] m FILOZ, ARS senzualizem
m.
sensualitât [sensuali'ta:t] f čutnost f, telesnost f,
senzualnost f.
sent ['sεnt] adj ARH svet;
~ m ARH svetnik m; → sant.
Sent ['sεnt] ?? Lis ultimis pagjinis a son po dediadis a la
poesie e al cjant popolâr des tre regjons, da Rueras a
Urtijëi, da Gonârs a ~ e a Claut. (La Leter).
sentâ [sen'ta:] tr dati sedeti, postaviti, položiti;
~ it sedeti; stâ sentâts su dôs cjadreis sedeti na dveh
stolih;
~si refl sedeti, (u)sesti se; E il muart si sente e al
scomence a fevelâ. (Bibl-Lc);
~ m zadnjica f; il fogolâr cu lis bancjis ator, la mê
sente dongje dal fûc (Enrico).
sentâl [sen'ta:l] (t. sintâl) m (redko) sedež m; (bolj
obič.) → sente.
sentament [senta'ment] m ?? cence lassâ passâ il timp
che al covente pal ~ dai materiâi (Patrie 06/1).
sentarin [senta'rin] (t. sintarin) m sedež m.
sentâsi [sen'ta:si] m v: il ∼ de cjadree
sentât [sen'ta:t] (t. sintât) adj 1. sedeč; sintât a "capo
taule" La presence di me pari in cjase, sintât a "capo
taule" a nûs deve a dûc un grant sens di sigurece e
contentece. (sf) 2. ležeč (kraj).
sente ['sεnte] (t. sinte) f 1. sedež m, klop m 2. 3. FIG
sedež m 4. ANAT korak m.
sentenâl [sente'na:l] m, f v: dut il ∼ dal di celi ljubi
dan, čez celi dan.
sentence [sen'tεnt∫e] f (raz)sodba f; mnenje n; izrek m.
sentenziâ [sententsi'a:] tr in it izreči, izrekati sodbo;
In te so opere Copernic al sentenze (fundacer); E duncje
si pues ~ che cul passâ de monede viere (fogolarmilano).
sentiment [senti'ment] m zavest f; čustvo n; Il Friûl
par me al è un ~ (Leng).
sentimentâl [sentimen'ta:l] adj čustven; sentimentalen,
pretirano čustven.
sentimentalisim [sentimenta'lizim] m sentimantalnost
f; FILOZ sentimentalizem m; Tal sens plui alt de
peraule, no tal sens di ~. (Pa 05/12).
sentimentalist [sentimenta'list] m sentimentalnež m.
sentimentalitât [sentimentali'ta:t] f sentimentalnost f,
čustvenost f.
sentine [sen'tine] f brenta f.
sentinele [senti'nele] f VOJ straža f; Dome une, di
bande, di ~ e reste. (ShW).
senton [sen'ton] (t. sinton) m 1. avtomobilski sedež;
2. in ~ sede; jevâ in ~ ?? Jê alore e davierç i voi, e
viodût Pieri, e jeve in ~. (Bibl-Az); si jevà in ~ sul jet
par respirâ miôr (MazzonIol).
senze ['sentse] m → cence.
seogneli [seo'ñeli] (t. savogneli) int za božjo voljo,
zaboga.
seon I [se'on] m gozdna žaga f, gozdarska žaga, velika
žaga; Par taiâ legns si doprave il curciel o la manare;
par seâju, il ~ (sangiorgioinsieme).
seon II [se'on, ∫-] m 1. vrtinčasti veter, vrtinec m 2.
FIG nesreča f, vihar m, nadloga f.
seon III [se'on] prep → seont.
seondâ [seon'da:] (t. secondâ) tr podpirati; soglašati,
dati posluh; dati prednost; e da la nestre disponibilitât di
impastanâ gnovis ativitâts par ~ cun coerence lis
vocazions dal teritori (Patrie 06/1); par ~ la lote dai
dissidents iranians (Patrie 06/1); → dâ seont (a).
seonde [se'כnde] v: lâ a ~ ?? ; dâ ~ a un → seont.
seont [se'כnt] adj 1. (neobič.) drugi 2. ugoden,
naklonjen 3. dâ(i) ~ a un podpreti, spodbuditi koga.
seont [se'כnt] prep po, v skladu s čim, glede na; Il
Vanzeli ~ Matie Evangelij po Mateju; ~ me po
mojem (mnenju); ~ me, bisugne stâ une vore atents.
(Patrie 06/1); ~ Chomsky no si pues po Chomskyju se
ne more; ~ il lôr umôr glede na njihov humor;
seont che [se'כnt ke] co 1. kakor, tako kot, kot; Jo o
soi lât a platâle ~ il Signor mi veve ordenât. (Bibl) Šel
sem in ga skril (pri Evfratu), kakor mi je Gospod ukazal.
(Jer 13,5) 2. če.
Seorgnan [seor'ñan] m → Saorgnan.
sepal ['sεpal] m BOT čašni list.
separâ [sepa'ra:] tr iz-, od-ločiti, razdružiti; e e
volarès ~ lis diviersis produzions de ZaMet par tornâ a
vendi chês che no i interessin. (O); par cjapâ cussience
di ce tant piçule che e je la distance che nus separe (Pa);
~si refl ločiti se;
→ disseparâ.
separât [sepa'ra:t], -ade adj 1. poseben, ločen, dodaten
2. oddvojen, ločen; No je cheste une fisime di professôrs
separâts de vite culturâl e linguistiche dal popul (O); che
i doi indians, pûr jessint fradis, a jerin destinâts a vivi
separâts (Pa) 3. (zakon) ločen;
~ m ločenec m, ločena oseba f.
separatisim [separa'tizim] m separatizem m.
separazion [separatsi'on] f 1. (iz)ločitev f, separacija f,
razdružitev f, razdvojitev f; fin de emigrazion e des
sclavitûts militârs, identitât etniche, autonomie e ~ di
Triest (Pa); e il presint no si saressin mai plui cjatâts, e
che de lôr ~ al vignive dut il mâl (Pa); 2. (zakon) ločitev
f.
sepe I ['sεpe] f 1. (sadje) pečka f; che a vevin plui ~
che polpe e no jerin nancje tant dolcis.
(Natisone/furlanis); cence sepis brez pečk; 2. FIG
pamet f, sodilo n, razumnost f.
sepe II ['sεpe] f ZOOL navadna sipa f (Sepia
officinalis); vuès di ~ sipja kost.
sepidiu [sepi'diu] → sepi Diu.
sepi Diu [sepi'diu] adv bog ve; Ma ~ cuant che rivarà
chê zornade! (don).
sepi, sepis, sepin ['sepi..] prez konj od savê.
sepolcrêt [sepol'kre:t] m pokopališče n; grobišče n; e
sepolcrêts a son stâts cjatâts a Dernaçà, Sante Luzie di
Tolmin (AcademieSt).
sepulcri [se'pulkri] m grob m, grobnica f; Sant
Sepulcri Sveti grob (v Jeruzalemu); L’ûs dal incens
intal Sant Sepulcri (Pa).
sepulî [sepu'li:] tr → sapulî.
sepulin [sepu'lin] m ZOOL ?? (Sepiola Rondoleti
Leach.)
sepulture [sepul'ture] f → sapulture.
se pûr [se'pu:r] co če (sploh), tudi če; Il vocabulari, ~
plui piçul di dimensions, si presente (Pa).
serade [se'rade] f 1. (ves) večer 2. večerna prireditev f,
večerna seja f; In ~ la decision di rinviâ ai 17 di Fevrâr
la metude dai sigjii ae aziende...(O); Dal 1987 e je la
prime Mixerade, une ~ di musiche e teatri (O); In chê ~
o ai cognossût P. Patui (Pa 12/99) 3. izkupiček
gledališke predstave.
serafic [se'rafik], -iche adj REL serafinski, serafski; FIG
miren, blažen; Francesc al è clamât “~ in ardôr”, ma
cui si sintial di sustignî che Milani nol vedi vût il stes
amôr (Bel).
Serafin [sera'fin] os.i m Serafin m.
serafin [sera'fin] m REL seraf m, serafin m.
Serafine [sera'fine] os.i f Serafina f.
serâl [se'ra:l] adj večeren; Al jere l'amont e ancje la
vuere e cjatave ogni dì il so amont ~, si scunive.
(PauluzzoN).
serbatori [serba'tori] m 1. rezervoar m, tank m 2. VOJ
magazin m, nabojni vložek m.
serbian [serbi'an] adj srbski; I cors di lenghe e culture
serbiane in Gjermanie si tegnin dut il timp dal an (Pa
7/2000);
~ m 1. Srb m 2. LING srbščina f; che a cognossin al
mancul un pôc il ~ o il todesc. (Pa 7/2000).
serbian-crauat [~ krau'at] m srbohrvaščina f; cence
contâ chês che no son uficiâls come ~, rom, ucrain (Pa
04/03).
Serbie ['serbie] kr.i f Srbija f.
sere ['sεre] f večer m; a la ~ zvečer; Cussì ancje a la
~ cuant che Aron al impiarà i lusôrs. (Bibl-Esodo);
buine ~ ! dober večer!; di ~ zvečer; Miercus di ~ la
scuadre furlane e je stade batude (Onde); doman di ~
jutri zvečer; îr de ~ včeraj zvečer; sot ~ zvečer; aes
8 sot ~ (Leng); sul fâsi de ~ ko se mrači; Sul fâsi de
sere il lavôr al è finît. (BrLi); su la ~ proti večeru; te
~ zvečer; tor ~ okoli večera;
sereâ [sere'a:] tr brzdati; zapreti; zatirati.
Seregnò [sere'ño] i. g → Crete di Serniate.
seren [se'rεn] adj jasen; veder; miren; No che al fos
propit ~ (Sg);
~ m vedro nebo, vreme; prosto n
serenâ [sere'na:] tr (t. FIG) zjasniti, razvedriti;
~ it zjasniti se, razvedriti se;
~si refl zjasniti se, razvedriti se.
serenade [sere'nade] f 1. razvedritev neba 2. MUZ
serenada f.
serenât [sere'na:t], -ade adj (t. FIG) veder, pomirjen.
Serenât [sere'na:t] i. gore Sernio.
serendipitôs [serendipi'to:s], -ose adj ?? Scuvierte
serendipitose di une code mareâl in NGC632 (SiF 02/2,
11-24).
serene [se'rene] f → sirene.
serenementri [serene'mentri] adv jasno, mirno, vedro.
Serenissime [sere'nisime] f HIST Beneška republika;
Cussì la ~ no si riscjà a butâ dut par aiar, salacor par
pôre (La).
serenitât [sereni'ta:t] f jasnost f, vedrost f.
sergjent [ser'ăεnt] m podnarednik m, podčastnik m;
Un ~ prussian al sarès stât plui delicât di jê. (Ta).
Sergjo ['sεrăo] os.i m Sergij m; come che al à ben dite
~ Cecot (Pa 04/02).
seri ['sεri] adj resen, tehten; In Friûl il probleme da la
contaminazion di fumonisinis al è ~ (Figure 1). (SiF 02/1,
31-45); → seriôs.
serie ['sεrie] f 1. vrsta f, serija f; 2. ŠP liga f;
campionât di ~ A prvenstvo prve lige; scuadre di ~ A
moštvo prve lige; di ~ B FIG drugorazreden, druge
lige; Si tratave di une zone di ~ B, cun int di ~ B e cun
predis di ~ B. (BelAlci).
serietât [serie'ta:t] f resnost f; Il Guvier regjonâl al
intint cun dute ~ di lâ indevant cu la politiche pal svilup
dal turisim e dal sport (Pa 03/11).
serif I [se'rif] m šerif m.
serif II [se'rif] m šerif m (naslov Mohamedovih
potomcev).
serio ['sεrio] → seri.
seriôs [seri'o:s], -ose (t. seri) adj 1. resen, tehten 2.
častitljiv.
seriosementri [sere'na:t] (t. seriementri) adv 1. resno
2. hudo.
seriot [seri' t] adj čemeren, resen.
seris ['sεris] v: di ~ (redko) zvečer.
se-rive [se'rive] adv mogoče, morda; Bon, bon - dissal
- ti concedarai, tirile-sù, ~. (Natisone/miti).
sermon [ser'mon] m pridiga f; govor m; O fasin doi
grops, di fat, e prime un e dopo chel altri o lin a scoltâ il
~. (Pa).
sermonâ [sermo'na:] it (šalj.) pridigati, nakladati.
sermonesse [sermo'nese] f (šalj.) enolična pesem, lajna
f.
Serniate [serni'ate] → Crete di ~.
serotonine [seroto'nine] f BIOL serotonin m.
serpe ['sεrpe] (t. serpin) f kozel (na kočiji).
serpin [ser'pin] m → serpe.
serpint [ser'pint] m → sarpint.
Sert ['sεrt] kratica Servizi Tossicodipendencis (SerT);
referent dal program di prevenzion dal ~ di Udin, 'e à dit
(La 03/5).
serule ['sεrule] f ZOOL 1. srednja žagarica f (Mergus
serrator) 2. (t. serulon) velika žagarica f (Mergus
merganser).
serulon [seru'lon] m ZOOL → serule.
servent [ser'vεnt] m ljubimec m, kavalir m.
server ['sεrver] m RAČ → famei.
servî [ser'vi:] (serf ['sεrf], servis ali: sierf, siervis) tr
(po)služiti; ~ Messe ?? o lavi simpri a servî Messe
(MazzonIol);
~ it 1. nol servis a nuie ne služi ničemur; ~ par služiti
za; biti dobro za; lis fueis a siervin pe salût listi so dobri
za zdravje 2. služiti, biti služabnik, služkinja.
servidôr [servi'do:r] m sluga m, služabnik m; Cuntun
provediment incualificabil, il ministeri, .., al à rimovût un
so ~ (Pa 02/10-11); servidôrs di cjase pars dominica ;
servidôrs rustics pars massaricia; e a jerin dividûs in
dôs categoriis: servidôrs di cjase (pars dominica) e
servidôrs rustics (pars massaricia) (Storie).
servilisim [servi'lizim] m ponižnost f, hlapčevstvo n,
klečeplaznost f; te arogance e sigurece di une bande
cuintriponude al ~ un pôc fals di chêaltre. (BelFa).
servilitât [servili'ta:t] f hlapčevstvo n, klečeplaznost f;
Dome cussì si spieghe la pôre de miserie che o vin ancje
nô, che o vivìn te bondance, e il sens di ~ e di sotanance
in timps là che ognun al pò fâ ce che al vûl (BelAlci).
servitût [servi'tu:t] f 1. suženjstvo n; 2. služba f;
služnost f; ~ di masnade E inmò a un altri vantaç nobii
e siôrs a vevin scugnût rinunziâ dilunc dal XV secul: ae ~
di masnade. (Storie).
servizi [ser'vitsi] m 1. služba f; usluga f; contrat di ~
servisna pogodba; ~ di informazions informacijska
služba; Cundiplui, al organizà un ~ di informazions
(GP) 2. postrežba f 3. GOSP ~ di arint servis (jedilno
orodje); I servizis di arint tornâts a comprâ gnûfs a
restin par plusôrs agns no doprâts intes scjatulis. (La
06/1).
serviziâl [servitsi'a:l] m MED klistir m; → lavatîf.
servizievul [servitsi'evul] adj uslužen.
ses ['sεs] m 1. spol m; la discriminazion jenfri i ~
diskriminacija med spoloma 2. seks m; la industrie dal
~ seks industrija.
ses ['ses] pro pers < si + lis 3. se jih; lis pipis che ~
scrivin tes lenghis slavis ..ki se jih piše v slovanskih
jezikih.
sês ['se:s] E2 prez od jessi.
seselâ [sese'la:] tr AGR žeti, kositi; parcè che al è timp
di lâ a ~ tai cjamps (Vichi).
seseladiç [sesela'dit∫] m il ~ (kolekt.) strnišče žita; → i
stecs.
seseladôr [sesela'do:r] m 1. AGR žanjec m 2. ARH
(ime meseca) julij m.
seseladure [sesela'dure] f 1. AGR žetev f 2. AGR
(pridelek) žetev f.
seselât [sese'la:t], -ade adj pokošen, požet.
seson [se'zon] f 1. letni čas m 2. vreme n 3. čas
zorenja 4. sezona f; ~ teatrâl gledališka sezona;
sesonâ [sezo'na:] tr in refl zoriti (vino, sir); sušiti (les).
sesonadure [sezona'dure] f zorenje n (vina, sira ipd.);
sušenje n (lesa).
sessagjesime [sesa'ăεzime] f REL seksagezima f,
šestdesetnica f.
sessante [se'sante] card šestdeset.
sessantesim [sesan'tezim] num šestdeseti.
sessantevot [sesante'vot] card 1. oseminšestdeset; 2.
POL oseminšestdeseto leto; tant che cierts le àn
considerade come un atac al moviment dal Sessantevot
(La).
sessantin [sesan'tin] adj šestdesetleten;
~ m šestdesetletnik m.
sessantine [sesan'tine] f 1. šestdeseterica f 2. šestdeset
let.
session [sesi'on] f seja f, zasedanje n.
sessuâl [sesu'a:l] adj spolen.
sessualitât [sesuali'ta:t] f spolnost f, seksualnost f.
Sest ['sεst] kr.i f Sesto Al Reghena (Pn); che a mancjin
inmò a son: ..San Quarin, ~, Travês e Vivâr. (Pa).
sest ['sεst] m 1. red m, ureditev f; in ~ v redu, urejen;
meti in ~ dati v red, urediti; al regalà 113 marcjis di
denârs par meti in ~ il nestri cjistiel (consorziocastelli)
2. (oseba) izgled m, urejenost f; Rivant, le cjate nete e
ben sestade (Bibl-Lc) 3. ljubeznivost f, olika f; om di ~
olikan človek; pôc di ~ nespodoben, neprimeren;
Crist, a une femine pôc di ~ e samaritane (Bibl-Zn) 4.
način m, priložnost f.
sest ['sεst] card šesti;
~ m šestina f.
sestâ [ses'ta:] tr urediti, spraviti v red, pospraviti;
~si refl namestiti, vseliti se.
sestât [ses'ta:t], -ade adj urejen; l’ordin di un mont ~ e
gjerarchic intune identitât (brevet); ben ~ preudaren,
razumen, točen, urejen; avonde ~ ?? ; mâl ~ →
malsestât.
sesterzi [ses'tεrtsi] m sestercij m.
sestin [ses'tin] m → sest.
sestine [ses'tine] f 1. LIT sekstina f 2. MUZ dvojna
triola.
sestîr [ses'ti:r] m mestni predel m, mestna četrt; tant
che si dovè trasferî une part de popolazion in altris
sestîrs. (GP).
sesule ['sεsule] f srp m, kosa f; cul cjâf coronât di
toressis e cuntune ~ di lune daûr il cjâf. (Bibl-Az).
sêt ['se:t] f žeja f; vê ~ biti žejen; o compri une robe
danese apene che o ai ~ (Furlanist).
setâ [se'ta:] it oprijeti se, prilagajati se, prileči se; Che
al seti il câs de glesie in te sô struture? (BelFa);
?? A tacarin ducj i doi a cjariâ lis tamossis sul cjar e a
setâlis cui forcjons (PauluzzoN)
setantecinc [setante't∫ink] card petinsedemdeset.
setantesim [setan'tεzim] num sedemdeseti.
setât [se'ta:t], -ade adj prilegajoč se.
sete ['sεte] f ločina f, sekta f, tajna družba f; o Dauger
de Cavoye, fi galiot di une famee nobil ingaiât in setis
satanichis (Pa 04/05); di ogni ~, di mil setis vsake
vrste, vsakega tipa.
setemanâl [setema'na:l] adj tedenski;
~ m tednik m.
setemane [sete'mane] f teden m; te ~ des trê joibis
(šalj.) ?? ; vie pe ~ škilast, vsak po svoje; il fin de ~
konec tedna; pe fin de ~ ob koncih tedna; al è viert
dome pe fin de ~ daûr prenotazion (consorziocastelli);
la ~ cu ven prihodnji teden; la ~ stade prejšnji teden;
La ~ stade, obleât di lâ a Udin al puest di so fradi parvìe
dal nivel dal mulin (Mar); ~ sante REL veliki teden; E
se ancje si è profitât de ocasion par cirî aventuris cu la
mularie romane, nol à pierdude une funzion de ~ sante in
San Pieri.(Bel); une ore par ~ ena ura na teden.
Setembar [se'tεmbar] m september m, kimavec m.
setembrin [setem'brin] adj septemberski.
setembrine [setem'brine] f BOT ?? (Aster Amelus).
setenari [sete'nari] adj LIT sedmerostopen;
~ m LIT septenar m, sedmerec m.
setentrion [setentri'on] m sever m; I Tamil a son
simpri stâts tal ~ (Pa).
setentrionâl [setentrio'na:l] adj severen; severnjaški;
Tal rest de Italie ~ (CoGonars);
~ m severnjak m.
setic I ['sεtik], -iche adj 1. skeptičen 2. dvomeč,
nezaupljiv;
~ m 1. FILOZ skeptik m 2. dvomljivec m.
setic II ['sεtik], -iche adj MED septičen.
seticemic [seti't∫εmik], -iche adj MED septikemičen.
seticemie [setit∫e'mie] f MED septikemija f, zastrupitev
krvi; da la stazion feroviarie a lu puartin diretementri in
ospedâl, probabilmentri par une ~ (SiF 02/1, 155-165).
seticisim [seti't∫izim] m 1. FILOZ skepticizem m 2.
dvomljenje n, skeptičnost f; Un mûr: dreçât su dai siei
paisans par crevâ il so ~ sul confin di une fè di ricognossi
intune comunance di temporalia ac spiritualia (Mar).
setiç [se'tit∫] m žaganje n (material); PROV par grande
che a sei la çocje, a fuarce di fâ sidiç (~) si consume ; →
seadure.
setim ['semi] adj sedmi;
~ m sedmina f.
Setim ['sεtim] kr.i f (Cint) IT Settimo
setimin [seti'min] m 1. MED nedonošenček m (rojen po
sedmih mesecih) 2. MUZ septet m.
setimine [seti'mine] f pogrebna gostija, katero se
prireja v roku enega tedna po smrti.
setôr I [se'to:r] m kosec m, žanjec m; a lampin i
falcets, sunin lis côts, pardut setôrs van distrigant la
vore.;
setôr II [se'to:r] m 1. sektor m, odsek m, izsek m, cona
f, območje n, pas m; Une trate che e jere passade, daspò
Berlin-Marzahn, pal infiêr di Auschwitz-Birkenau, tal ~
"B II".(Pa) 2. EKO, POL sektor m, področje n, veja f; e
permet di stanziâ i fonts destinâts de leç su lis minorancis
linguistichis al ~ de istruzion. (O); ~ comerciâl
komercialno področje; ~ comerciâl : Adriano Venturini
(O); ~ informatic informacijsko področje; ~ tecnic e
informatic : Stefano Devoti, Luca Peresson (O); ~
musicâl glasbeno področje; ~ primari primarni sektor;
E chest puedial capitâ dome tal ~ primari, o ancje tal
secondari e tierçari? (Pa 02); ~ tecnic tehnično
področje; ~ terziari EKO terciaren, tretjereden sektor.
~ tessil tekstilni sektor; Pe proprietât il proviodiment al
diven de crisi dal ~ tessil furlan (O)
3. vrste travnika; Par furlan o vin ancje diviers vocabui
par cjacarâ di chel che par talian al ven lessicalizât cun
"prato": "braide", "bearç", "~" e v.i. (Pa).
setoriâl [setori'a:l] adj sektorski, področen, panožen;
il studi dai lengaçs setoriâi e la promozion de coinè
romance. (Cisilino, treball); Al è fondamentâl, soredut in
dì di vuê, in cheste nestre societât ~, framentarie,
calcoladorie, disumane e ciniche (BelR).
setri ['sεtri, ∫-] m 1. žezlo n; dal alt di un tron la
Justizie intune man e à il ~ (bassafriulana) 2. prednost f,
prvenstvo n; prednost f.
Seuze ['sεutse] kr.i f (Grimac) Seuza.
Sevean [seve'an] kr.i m (Bagnarie Ud) Sevegliano.
Sevean [seve'an] kr.i m (Rivignan) Sivigliano.
sevêr [se've:r] adj strog, resen.
severementri [severe'mentri] adv strogo, resno.
severetât [severe'ta:t] (t. severitât) f strogost f, resnost
f; ostrost f; Po mi dreçave i voi cun ~. (BrLi);
Cavedalis, convint che oremai al fos tart par dâ esemplis
di ~ . (GP).
severitât [severi'ta:t] f → severetât.
Severn ['s??] r.i Severn m (najdaljša britanska reka).
sevi ['sevi] co bodisi; Al jere ~ un poete che un brâf
scritôr di teatri. (ShW); ~ ~ bodisi..bodisi; che o vivìn
dongjelaltri, ~ a Gurize ~ in dute la Regjon (Pa).
sevie [se'vie] co bodisi; ~ ~ bodisi..bodisi; a blocâ i
claps che si movin, ~ naturalmentri (boscs, trinceis
naturâls), ~ cun bariduris pare claps za esistentis. (SiF
03/4, 47-59); → sei..sei.
Sevilie [se'vilie] kr.i f Sevilla f.
Sevrut [se'vrut, ∫-] m 1. (t. il dì di ~) pustni ponedeljek
2. pust m, lutka, ki predstavlja pusta na pustni ponedeljek.
sezion [setsi'on] f 1. pre-, od-sek; 2. MED sekcija f,
razudba f; 3. FIG sekcija f, odsek, oddelek m, služba f.
sfachinâ [sfaki'na:] it → fachinâ.
sfachinade [sfaki'nade] f → fachinade.
sfadiâ [sfadi'a:] it truditi se, mučiti se; Argjentine no
tu âs fat altri che lavorâ cirint di ~ mancul che tu podevis
(Enrico);
~si refl truditi se (za), (na)mučiti se (za).
sfadiât [sfadi'a:t], -ade adj 1. utrujen, truden 2. težak,
naporen.
sfadion [sfadi'on] adj delaven, marljiv, priden;
~ m kdo, ki je priden, delaven.
sfadiôs [sfadi'o:s], -ose (t. fadiôs) adj naporen, težak,
mučen, trd.
sfalç ['sfalt∫] m AGR košnja f; pulizie des stradis, ~ des
areis verdis, di ceis e fossâi (CoGonars).
sfalçâ [sfal't∫a:] tr → falçâ.
sfalçade [sfal't∫ade] f → falçade.
sfantâ [sfan'ta:] tr 1. izginiti, razpršiti, razpustiti, od-,
raz-vezati; ~ ogni mâl odgnati vse slabo 2. uničiti,
porabiti;
~si refl izginiti, izgubiti se; ogni desideri, al è destinât
a ~si (Pa); E za la gnot umide e je daûr a ~si tal cîl
(Lenghe 2000).
sfantâ vie [sfan'ta: vie] tr osmešiti, blamirati;
~ it (redko) izgubiti se, odditi, odhajati.
sfantament [sfanta'ment] m razpust m, razpuščanje n;
uničenje n; 915 mil firmis jenfri i austriacs par
domanda il ~ de central. (Leng)
sfarinâ [sfari'na:] tr, refl → disfarinâ.
sfâsi ['sfa:si] refl → disfâsi.
sfasseâ [sfase'a:] tr (neobič.) razbiti; razdreti, razdirati;
podreti, rušiti; razpasti.
sfasseât [sfase'a:t], -ade adj (neobič.) razbit; razdret;
razpadel; porušen; odklopljen.
sfassei [sfa'sεi] m (neobič.) razpad m, propad m, razsulo
n.
sfere ['sfεre] f 1. krogla f, obla f, žoga f 2. območje n,
področje n, sfera f; di prime ~ prve vrste, prvenstven;
di ogni ~ vsake vrste; ~ di influence vplivno območje;
e à cjapât une ~ di influence plui slargjade. (Pa 04/07).
sfesâsi [sfe'za:si] refl → sfresâsi.
sfese I ['sfεze] f → sfrese.
sfese II ['sfεze] adj f v: vôs ~ vreščeč, počen glas.
SFF ['s ??] kratica > Societât Filologjiche Furlane.
sfi ['sfi] (pl sfîs) m BOT poganjek m.
sfiâ [sfi'a:] it BOT obraščati se.
sfidâ [sfi'da:] tr → disfidâ.
sfide ['sfide] f → disfide.
sfigurâ [sfigu'ra:] tr iznakaziti, izmaličiti;
~ it narediti slab vtis.
sfilâ [sfi'la:] it mimo iti, prehoditi, preiti;
~ tr, refl → sfiliâ.
sfilade [sfi'lade] f 1. mimohod m, revija f 2. a la ~ na
hitro, na hitrico.
sfiladone [sfila'done] f poškodovana, razpokana os.
sfilât [sfi'la:t], -ade adj 1. suh, tenek 2. hiter.
sfile ['sfile] f (redko) palica f, držalo n.
sfiliâ [sfili'a:] (o sfilii [sfi'lii]) tr 1. pukati nitke 2. iti
tik mimo, oplaziti; (la manarie) E. al le prime dal
marangon par dâi un colp di smerili, e podopo te cantine
di cjase sô, par ~le cu la muele (Sg) 3.
~si refl 1. razcefrati se 2. shujšati; (s)tanjšati 3. odviti
se, razgrniti se.
sfiliât [sfili'a:t], -ade adj 1. (t. FIG) razcefran, scefran
2. → sfilât.
sfiliôs [sfili'o:s], -ose (t. filiôs) adj razcefran; vlaknast,
nitast.
sfiliot [sfili'כt] m → filiot.
sfilzâ [sfil'tsa:] tr nizati, natakniti; → insfilzâ.
sfilzade [sfil'tsade] (t. filzade) f pokrivalo iz volne.
sfilze ['sfiltse] f 1. niz m, sveženj m, snopec m 2.
(dokumenti ipd.) sveženj m, fascikel m; La bibliografie
e met in ~ plui di mil 600 titui sul argoment (Pa) 3. niz
m, zaporedje n; vrsta f, serija f.
sfingje ['sfinăe] f 1. ARS sfinga f 2. FIG uganka f,
nedoumljiv človek.
sfingolipit ['s ??] m sfingolipid m; La someance
struturâl e permet a lis fumonisinis di disturbâ la sintesi
dai sfingolipits (SiF 02/1, 31-45).
sfiol [sfi'כl] (pl sfioi) m 1. klica f, kal m, poganjek m 2.
FIG začetek m, vir m; potomec m, sin m; dâ-fur di Davit
un ~ just (glesie); → sfi.
sfiolâ [sfio'la:] tr AGR obrezati trtne poganjke.
sfiorâ [sfio'ra:] tr dotakniti, dotikati se; I poiavi lis
cjartis sui braç sfiorantle apene e cisicangj tes orelis la
lôr destinazion tanche un segret. (BrLi).
sfisiâ [sfizi'a:] (o sfisii [sfi'zii]) tr 1. dušiti, zadušiti 2.
FIG mučiti, nadlegovati;
~si refl zadušiti se.
sfisie ['sfizie] (t. sfissie) f 1. MED zadušitev f, asfiksija f
2. ARGO opitost f, pijanost f.
sfissiâ [sfisi'a:] tr in refl → sfisiâ.
sfissie ['sfisie] f → sfisie.
sflacje ['sflaqe] (manj obič. flacje) f utrujenost f,
mlahavost f, slabost f.
sflacjôs [sfla'qo:s], -ose adj len, nedelaven; daûr la
ande sflacjose dal timp si è indurmidît (Mar).
sfladâ [sfla'da:] tr izhlapevati, izpuhtevati, izdihniti;
Si sintive, ma lontane, une vôs di aghe, come un ~ di
sinigo sui cjamps. (PauluzzoN).
sfladassâ [sflada'sa:] it težko dihati, biti zadihan; Ma
in chel o sint un ~ asmatic e un omp al jesseve simpri di
che puarte. (BrLi); O ai sfladassât, sâstu: colpe dai
spagnolets, che a son simpri masse (Enrico).
sfladassât [sflada'sa:t], -ade adj brez sape.
sflameâ [sflame'a:] → sflamiâ;
sflameade [sflame'ade] f → sflamiade.
sflamiâ [sflami'a:] tr 1. goreti ogenj; goreti, plapolati;
E ve che un agnul dal Signôr si presentà e une lûs e
sflamià te preson. (Bibl-Az) 2. FIG plapolati; Il non dal
dotôr si jere un pôc sflamiât e i balinave intal cjâf (Urli).
sflamiade [sflami'ade] f 1. plamen m; Cun chê
ramaçade si podeve fâ al plui une biele ~, ma cuei la
polente al jere za un afâr seri. (Sg) 2. FIG plamen m;
Cualchi utopist isolât, cualchi ~ momentanie in cheste
direzion si jere simpri mostrade in Friûl (La 06/3).
sflanchinâ [sflanki'na:] it 1. utruditi se, porabiti se 2.
sopihati 3. FIG slabeti, pešati.
sflanchinât [sflanki'na:t], -ade adj 1. porabljen,
oguljen, ponošen 2. sopihajoč, zasopel.
sflancjâ [sflan'qa:] tr 1. razbijati, podreti, podirati 2.
FIG utruditi, utrujati, oslabiti.
sflanconâ [sflanko'na:] tr 1. udariti na šibki strani,
suniti s komolcem 2. FIG spodbujati, spodbuditi.
sflanconade [sflanko'nade] f udarec z bokom, udarec s
komolcem.
sflandocjâ [sflando'qa:] it (neobič.) govoriti
izmišljotine; šaliti se.
sflandocje [sflan'doqe] f (neobič.) izmišljotina f,
marnja f.
sflandogne [sflan'doñe] (t. flandogne) f izmišljotina f,
marnja f, pravljica f.
sflandôr [sflan'do:r] m sij m, sijajnost f, blišč m, blesk
m; FIG veličastvo n; Denant di chest ~ di basiliche,
cjalant chestis colonis (glesie); fâ ~ sijati, bleščati se.
sflandorâ [sflando'ra:] it bleščati se, svetiti se.
sflandorôs [sflando'ro:s], -ose adj bleščeč, sijoč.
sflocâ [sflo'ka:] it 1. (t. sflochetâ) (z bičem ipd.) pokati,
počati, tleskniti, tleskati 2. (t. sflocetâ) plapolati
(zastava ipd.) 3. pljuskati (voda) 4. razcvetati se
(pomlad).
sflochetâ [sfloke'ta:] it → sflocâ, sflocjâ.
sflocjâ I [sflo'qa:] tr (redko) zalučati, vreči; dajati
duška.
sflocjâ II [sflo'qa:] it razkošno živeti.
sflocjâ III [sflo'qa:] it → flocâ.
sflocje ['sflכqe] f čenča f, laž f, burka f; zgodbica f,
bajka f; Par cualchidun no je une ~, ma jo che o soi un
pôc lenghist (Pa); sflocjis di ostarie Giacomo Bezzi, al
à dit che i coments di Galan «a partegnin a la categorie
des sflocjis di ostarie (Patrie 06/1).
sflocjon [sflo'qon] adj lažniv;
~ m lažnivec m.
sflondon [sflon'don] m mlaka f, luža f.
sflorâ [sflo'ra:] tr → disflorâ.
sflorezâ [sflore'dža:] it → sflorizâ.
sflorî [sflo'ri:] it → florî, disflorî.
sfloride [sflo'ride] f → floride.
sfloridure [sflori'dure] f → floridure.
sflorizâ [sflori'dža:] tr v: ~ la place → place;
~ it → florizâ.
sflorision [sflorizi'on] f → florision.
sflorît [sflo'ri:t], -ide adj → florît.
sflurît [sflu'ri:t] adj → sflorît.
sfodrâ [sfo'dra:] tr 1. → fodrâ 2. → disfodrâ 3. FIG
razkazovati.
sfodre [sfo'dra:] f → fodre.
sfogâ [sfo'ga:] tr → disfogâ;
~ it → fogâ.
sfogade [sfo'gade] f 1. odvod m, odtok m 2. izliv m;
dušek m.
sfogât [sfo'ga:t], -ade adj → fogât.
sfogonât [sfogo'na:t], -ade adj vnet, razvnet.
sfoiâl [sfoi'a:l] m ZOOL → foiâl.
sfoiet [sfoi'εt] m listič m, časopis m.
sfolât [sfo'la:t], -ade m evakuiran; pobegel; izseljen;
La vore e conte lis strussiis dai oeraris dai cantîrs sfolâts
in Jugoslavie tal 1947 (Pa 04/02);
~ m begunec m; evakuiranec m; cjamps par sfolâts
begunski tabor (Pa/Buteghe).
sfolmenâ [sfolme'na:] tr razpršiti, pregnati, gnati v
beg;
~si refl ustrašiti se, razburiti se.
sfolmenament [sfolmena'ment] m 1. nered m 2. FIG
vznemirjenje n, vznemirjenost f, nemir m; che si
scugnive tignîle alì dentri, une dì, dôs, mighe trop, juste
la bulidure dal ~. (Urli).
sfolmenât [sfolme'na:t], -ade adj 1. prestrašen,
razburjen, zmeden 2. navdušen, blazen, obseden.
sfondâ [sfon'da:] tr potopiti, potapljati; → infondâ.
sfondacs [sfon'daks] mpl usedlina f.
sfondacj [sfon'daq] m → sfondacs.
sfondar ['sfכndar] m vdolbina f, vzboklina f.
sfondare ['sfכndare] f 1. GEO naravni bazen, naravna
luknja 2. kotanja f; Pe prime volte la telecjamare te ~
de curve nord dal stadi Friûl (Furlanist).
sfondaron [sfonda'ron] m brezno n, prepad m, globel
m.
sfonderâ [sfonde'ra:] (o sfonderi [sfon'deri]) tr 1. dno
izbiti, uničiti; PROV il trop vuadagn al sfondere la borse
2. izkopati; ~ la fuesse izkopati jarek.
sfonderât [sfonde'ra:t], -ade adj 1. brez dna, nenasiten;
uničen 2. → sfondrât.
sfondrât [sfon'dra:t], -ade adj sodrga f, lopov m,
ničvrednež m.
sfondron [sfon'dron] adj podlež m, goljuf m.
sfont ['sfont] m 1. ozadje n 2. RAČ ozadje n; Il ~ al
ven instalât in automatic.. (CIRF).
sforadi [sfo'radi] adj 1. bojazljiv, boječ, plašen,
prestrašen 2. strahopeten.
sforcjâ [sfor'qa:] it AGR delati z vilami.
sforeâ [sfore'a:] tr preplašiti, spoditi, v beg gnati;
∼si refl preplašiti se.
sforeât [sfore'a:t], -ade adj preplašen, vznemirjen.
sforonglât [sforon'gla:t], -ade adj (neobič.) luknjast,
poln lukenj; si podès lustrâ e imbielî un mobil vecjo, dut
~ (PauluzzoN).
sforzîr [sfor'tsi:r] m blagajna f, trezor m.
sfotâ [sfo'ta:] tr 1. (žensko) posiliti, posiljevati 2. FIG
zajebati, prevarati.
sfotade [sfo'tade] f posiljevanje n, posilstvo n.
sfracaiâ [sfrakai'a:] (manj obič. sfracuiâ) tr treti,
stiskati, mečkati, tlačiti, tiščati, pritiskati;
∼si refl stlačiti se, stisniti se, stiskati se.
sfracaiât [sfrakai'a:t], -ade (manj obič. sfracuiât) adj
stisnjen, stlačen; dilunc i secui che a àn viodût il Friûl
dividût e ~ tra la potence austriache e chê venite. (Pa
03/10).
sfracassâ [sfraka'sa:] tr, refl → fracassâ.
sfracheât [sfrake'a:t] → sfracaiât.
sfracuiâ [sfrakui'a:] tr, refl → sfracaiâ.
sfrancjâ [sfran'qa:] tr 1. osvoboditi, odrešiti; cu la
scuse di ~ il popul dal jôf (CoCamp); ~ dal tiran rešiti
se od tirana 2. poravnati (dolg) 3. frankirati (pismo) 4.
vaditi, uriti 5. razvezati (jezik, gibe) 6. raz-, po-jasniti.
sfrancjadure [sfranqa'dure] f 1. jarek m 2. vdolbina
f, udrtina f.
sfrancjament [sfranqa'ment] f 1. osvoboditev f 2.
oprostitev f (dajatev).
sfrancjât [sfran'qa:t], -ade adj 1. osvobojen, prost 2.
oproščen (davka) 3. frankiran 4. sposoben, spreten,
izkušen.
sfrandeu [sfran'dεu] m → frandeu.
sfrantâ [sfran'ta:] ?? E, soredut, mentri che une malte e
à un compuartament crevulîs e si sfrante di bot (SiF 03/3,
97);
~si refl ?? par cheste strade al è daûr a lâ in malore
chel di Gurize e al scomence a ~si chel di Udin (La
07/03).
sfrantoi ['sevie] ?? cun trê mans di resine epossidiche
spolvarant la ultime, a refût, cun savalon di sfrantoi. (SiF
03/3, 97)
sfrantumâ [sfrantu'ma:] tr, refl → frantumâ.
sfrascjâ [sfras'qa:] it (pri pticah) leteti od veje do veje.
sfrat ['sfrat] m prisilna izselitev; Ae fin dai agns
Cincuante il Circul Artistic Furlan al vignì disfat, ancje
par colpe dal ~ dai locâi dulà che e jere logade la sede
(La 05/11).
sfreade [sfre'ade] f → freade.
sfreadôr [sfrea'do:r] m cunja f, krpa f.
sfredâ [sfre'da:] tr, refl → disfredâ.
sfredôr [sfre'do:r] m → disfredôr.
sfredulîs [sfredu'li:s], -ise (t. fredulîs) adj 1. zmrzljiv,
občutljiv na mraz 2. (podnebje) hladen, mrzel.
sfree ['sfrεe] f → free.
sfrente ['sfrente ??] f → sfrenzude.
sfrenzi ['sfrendži ??] (o sfrenç ['sfrεnt∫], sfrenzis, sfrenç,
p sfrenzût/sfrent) tr 1. stisniti med prsti 2. (npr. narod)
omejiti, omejevati (na določeno ozemlje).
sfrenzude [sfren'džude] (t. sfrente) f tlačenje n,
stiskanje n, mečkanje n; stisk m.
sfreolâ [sfreo'la:] tr 1. drgniti, brisati; 2. FIG ljubkati,
gladiti (nek.) 3. (z)mrviti, (z)drobiti, krušiti.;
~si refl obrisati si; ~si i voi obrisati si oči; Lui si
gjave i ocjaluts, par ~si i voi (Mar).
sfreolade [sfreo'lade] f drgnjenje n, brisanje n.
sfreolament [sfreola'ment] (manj obič. freolament) m
drgnjenje n, drsanje n.
sfreoleç [sfreo'lεt∫] (manj obič. freoleç) (pl sfreoleçs
[sfreo'lεts]) samo v pl osladno, prisilno vedenje med
zaljubljenci; → figoteçs, garbeçs.
sfreolon [sfreo'lon] (t. freolon) m mrvica f, trohica f.
sfreolot [sfreo'l t] (manj obič. freolot) adj (glas)
sladek, osladen, prisiljen, izumetničen.
sfresâsi [sfre'za:si] (t. sfesâsi) refl (redko) razklati se
(les).
sfrese ['sfreze] (t. sfese) f razcep m, razpoka f, špranja f;
sierâ in ~, vierzi in ~ pripreti, pripirati; no i reste che
di domandâsi, sierant in ~ a planc i voi sgarbelôs (Mar);
une puarte (un balcon etc.) in ~ pripreta vrata (okno);
cjalâ in ~ kradoma gledati.
sfrints ['sfints] mpl → sfrunts.
sfris ['sfris] (redko sfrîs) m 1. črta f, poteza f, čačka f
2. (na koži) praska f, poškodba f; Magari il ~ fat di un
strion in plen cerneli, i baline tal cjâf. (Mar) 3. (na
predmetu) praska f, odrgnina f 4. (na obleki) luknja f,
raztrgano mesto 5. (svetlobni) žarek m.
sfrîs ['sfri:s] m → sfris.
sfrisâ [sfri'za:] tr → sfrissâ.
sfrisade [sfri'zade] f → sfrissade.
sfrisot [sfri'z t] m ZOOL → frisot.
sfrissâ [sfri'sa:] (manj obič. sfrisâ) tr 1. odreti (kožo),
rezati 2. umazati, skaziti, skruniti 3. drgniti, plaziti se,
osmukniti 4. FIG užaliti, onečastiti.
sfrissade [sfri'sade] (manj obič. sfrisade) f praska f,
odrgnina f.
sfrisul ['sfrizul] m ZOOL → frisul.
sfrontât [sfron'ta:t], -ade adj nesramen, predrzen.
sfros ['sfros] m utaja f (carinska, davčna); di ~
skrivaj, skrivoma; nancje di ~ un fregul di jutori
(poetidelparco.it).
sfrosâ [sfro'za:] tr utajiti (blago, davek), tihotapiti.
sfrosadôr [sfroza'do:r] m tihotapec m.
sfrosegnâ [sfroze'ña:] tr → infrusignâ.
sfruçonâ [sfrut∫o'na:] tr, refl → fruçonâ.
sfruçugnâ [sfrut∫u'ña:] tr, refl → fruçonâ.
sfrunts ['sfrunts] (t. sfrints, frunts) mpl obmejek njive,
polja.
sfrusignâ [sfruzi'ña:] tr → infrusignâ.
sfrusin [sfru'zin] m → frusin.
sfrutâ [sfru'ta:] tr izkoristiti, izkoriščati; no permet di
~ ad implen lis potenzialitâts dal strument di
comunicazion (SiF).
sfrutament [sfruta'ment] m izkoriščanje n; ~ coloniâl
kolonialistično izkoriščanje; il fenomen tai tiermins
marxiscj-leniniscj di “~ coloniâl” (Pa 02); ~ minorîl
izkoriščanje mladoletnikov; de desertificazion e de
deforestazion, dal ~ minorîl (Pa 04/04)
sfuarç [sfu'art∫] (pl sfuarçs [sfu'arts]) m napor m, trud
m; a ~ s silo, s težavo; cence ~ brez truda, brez
težave; cence ~ e impare almancul dôs lenghis (CoTav).
sfuarçâ [sfuar't∫a:] tr 1. (pri)siliti, izsiliti, zatirati; il
sartôr al cjapà pôre e al tacà a ridi sfuarçât. (Sg) 2.
zavzeti (mesto) 3. udreti (vrata).
sfuarçadementri [sfuart∫ade'mentri] adv prisiljeno; na
silo.
sfuarçadure [sfuart∫a'dure] f prisiljenost f; Cun
semplicitât ur disìn di no a dut ce che nus causione
malstâ, insoference, nus pâr une ~ (Pa 03/11); La
Europe, viere scune di civiltât, e nulìs une ~ intes pratesis
merecanis (Pa
03/12).
sfuarçât
[sfuar't∫a:t], ade adj
prisiljen,
izsiljen; a
marcje
sfuarçade VOJ
pospešeni marš,
dolg in hiter
pohod;
brovade
sfuarçade →
brovade; il
lavôr ~
prisilno delo;
marideç ~
prisiljena
poroka; Tant a dî che e je nassude dal ~ jenfri une
realtât - il Friûl - e un ricuart - la Vignesie Julie (Pa);
vin ~ ?? ;
sfueâ [sfue'a:] tr in refl → disfueâ.
sfueade [sfue'ade] f KUL torta iz listnatega testa.
sfueâl [sfue'a:l] m → foiâl.
sfueat [sfue'at] m → sfuei.
sfueât [sfue'a:t] adj → disfueât.
sfuee [sfu'εe] f ZOOL morski list m (Solea).
sfuei [sfu'ei] m 1. list m, pola f; ~ di cjarte list
papirja, pola f; ~ di disen papir za risanje; A si proviôt
di doprâ lapis, sfueis di disen, colôrs (didatic); ~ di mil
tisočak; ..i svolave vie de sachete un ~ di mil, e ancje di
plui. (Sg) 2. časopis m, časnik m; Il ~ gurizan al brame
che la comission e cjapi posizion. Goriški časnik želi, da
bi komisija zavzela stališče. 3. meh m 4. (t. sfueat)
mlaka f, luža f 5. ZOOL → sfuee
6. KUL (carn.) listnato testo; Pe sfuee: 1 kg di farine di
flôr, metile a poçut su pe bree (Natisone/furlanis).
sfuei-svolant [sfu'ei] m propagandni letak m.
sfueiade [sfuei'ade] f → sfueade.
sfueiat [sfuei'at] m → sfueat.
Sfueime [sfu'εime] i. f Soima f; a vevin semenât il
forment, e dongje la aghe scure de ~. (Sg).
sfulmin ['sfulmin] (manj obič. fulmin) m 1. blisk m,
strela f; (bolj obič.) → folc 2. velika količina, mnoštvo
n.
sfulminâ [sfulmi'na:] (manj obič. fulminâ) tr 1.
treščiti, bliskati se, udariti (strela) 2. uničiti, razdejati 3.
(blago) uničiti, zdrobiti, odvzeti 4. žreti; popivati, na
dušek piti.
sfumâ [sfu'ma:] it → fumâ.
sfumade [sfu'made] f → fumade.
sfumin [sfu'min] m ARS otiralo n (slikarjev).
sfurducjâ [sfurdu'qa:] tr in it → furducjâ.
sfuriôs [sfuri'o:s], -ose adj razjezan, znorel;
~ m znoreli m, norec m; Juste cui ~ intal manicomi no
savevin ben di ce bande cjapâju e alore se no propite pal
cuel ju cjapavin in vite, ju peavin, ju sieravin (Urli).
sgabel [zga'bεl] m pručnica f, podnožek m; Alte di
sofit, blancje di mûrs, nete, un armâr di peç, une cjadree
cun sore la valîs inmò di disfâ, un lavandin, il ~ e jo tal
jet. (BrLi).
sgagnarie [zgaña'rie] f ARGO alkoholne pijače f.// od
sgagne ali od sl. žganjerija.
sgagne ['zgañe] f ARGO žganje n// < sl. žganje.
sgagnî [zga'ñi:] it 1. (pri konju) rezgetati 2. (t.
sghignî) režati se, posmehovati se; Jo o scherzi cun
Oberon e lu fâs solazâ co un gras e ben mitût cjaval o
rivi a ingjanâ, sgagnint tant che une puiere plene di
morbin. (ShW).
sgagnide [zga'ñide] f rezget m, rezgetanje n; “Al è
vignût a scuedi il testament” al murmuie cumò intune ~
che e je dute inte onde des mostacjis. (Mar).
sgai ['zgai], sgaie adj čil, čvrst, vesel; cui che al è
fuart, ~, plen di voie di fâ (Uniud).
sgailâ [zgai'la:] it (šalj.) biti živahen, ognjevit,
mladosten.
sgaile ['zgaile] f bič m (pos. za vole).
sgambade [zgam'bade] f → gjambade.
sgambi ['zgambi] m iz-, za-menjava f.
sgambiâ [zgambi'a:] tr zamenjati; izmenjati.
sganaf [zga'naf] m klofuta f, zaušnica f.
sganassâ [zgana'sa:] it in refl (neobič.) režati se, pokati
od smeha.
sganasson [zgana'son] m zaušnica f.
sgarâ [zga'ra:] it 1. motiti se; Chei di vualtris che e àn
autoritât, che a vegnin cun me e, se chest om al à in
cualchi maniere sgarât, che lu denuncin. (Bibl-Az) 2.
zamuditi, zamujati; → svargâ.
sgaravât [zgara'va:t] f ARH krinka f, maska f; altris a
son ladis dismenteadis, come ~ (mascare) .. (JM)// <
st.v.nem.
sgarbel ['zgarbel] m pos. v pl krmeželj m, očesni gnoj
m; il ~ e je la sostance snacaose che si indurìs tal
cjanton dai voi (Lenghe 2000);
~ adj → sgarbelôs.
sgarbelin [zgarbe'lin] m → sgarbel;
~ adj → sgarbelôs.
sgarbelinôs [zgarbeli'no:s], -ose adj → sgarbelôs.
sgarbelôs [zgarbe'lo:s], -ose adj krmežljav; no i reste
che di domandâsi, sierant in sfrese a planc i voi ~ (Mar).
sgarbetâ [zgarbe'ta:] it → sgarmetâ.
sgarbonâ [zgarbo'na:] tr → sgjarbonâ.
sgarbui ['zgarbui] m → garbui.
sgarbuiâ [zgarbui'a:] tr 1. odmotavati (klobko) 2.
razčistiti, razjasniti (zadevo);
~si refl 1. odmotavati se 2. razčistiti, razjasniti se.
sgarbuion [zgarbui'on] m → garbuion.
sgarç ['zgart∫] (pl sgarçs ['zgarts]) m 1. BOT divja
ščetica f (Dipsacus pullonum) 2. → garç 1.
sgarduf [zgar'duf] m 1. čop m, šop m; I lavris penç
colôr viole, i cjavei grîs ducj un ~. (BrLi) 2. FIG
vprašanje n, zapletena firma f ;
~ adj (redko) 1. skuštran 2. zapleten; (bolj obič.) →
sgardufât.
sgardufâ [zgardu'fa:] (redko sgardufî) tr 1. razmršiti,
skuštrati 2. koga za lase povleči
sgardufât [zgardu'fa:t], -ade (redko sgardufît) adj 1.
(lasje) skuštran, neurejen; lavìe dal olm sglovât dal aiar
e des aghis benvolentis che a cjareçin il vert ~ su di un
jet di glerie, lavìe dal vuarp e di so pari. (Mar); e si
viodeve che e veve fate la mesinplee la matine, cussì
lustre e sgardufade cemût che e jere (PauluzzoN)
2. (misli, sanje) zamotan, čuden, zapleten, zmešan.
sgardufî [zgardu'fi:] tr in refl → sgardufâ.
sgardufît [zgardu'fi:t] adj → sgardufât.
sgardufon [zgardu'fon] m 1. zmešnjavec m 2.
prevarant m.
sgaret [zga'rεt] m → sghiret.
sgarfâ [zgar'fa:] it 1. (kokoš) brskati; stružiti; praskati;
kopati 2. iskati, brskati; ma al è lât a ~ ancje ta
memorie (bassafriulana) 3. najti, poiskati denar, priti do
denarja;
~ tr 1. brskati; stružiti; praskati 2. zgrabiti s kremplji
3. vrezati, zarezati 4.;
~ m FIG glodanje n, grizenje n.
sgarfâ fûr [zgar'fa: fu:r] tr izbrskati, izkopati; Al si
trate di ~ dutis lis potenzialitâts di une lenghe
(nuovofriuli).
sgarfade [zgar'fade] f 1. pobrskanje n, struganje n,
praskanje n 2. (površen) pregled m, brskanje n.
sgarfament [zgarfa'ment] m 1. pobrskanje n, struganje
n, praskanje n 2. tatvina f, kraja f, ropanje n.
sgarfon [zgar'fon] m 1. zmešnjavec m; goljuf m 2. tat
m, ropar m.
sgargai [zgar'gai] m → gargai.
sgargaiâsi [zgargai'a:si] refl grgrati.
sgargaiôs [zgargai'o:s], -ose (t. gargaiôs) adj 1. MED
kataren, bolan za katarjem 2. (glas) hripav, golten; →
gatarôs, grocj 3. krmežljav; → sgarbelôs.
sgargarizâsi [zgargari'dza:si] refl ??
sgarmetâ [zgarme'ta:] it 1. capljati, hoditi gor in dol,
sem ter tja 2. prizadevati se, truditi se 3. brcati 4.
(živali) tacati 5. (ribe, zamisel ipd.) švigati, šiniti.
sgarmetade [zgarme'tade] f 1. capljanje n 2. brcanje
n 3. šviganje n.
sgarpedâ [zgarpe'da:] it → sgjarpedâ.
sgarpion [zgarpi'on] m ZOOL 1. škorpijon m (Scorpio
europaeus); Jo us ai dât il podê di tibiâ sarpints e
sgarpions e di fruçâ ogni potence dal nemî. (Bibl-Lc)
2. ~ di aiar rogač m, rogin m (Lucanus cervus); →
puarteletaris.
sgaruf [zga??'ta:] m → garuf.
sgarui [zga??'ta:] m → sgjarui.
sgaruiâ [zgarui'a:] tr → sgjaruiâ.
sgarzâ [zgar'dža:] tr 1. → garzâ 2. FIG omikati,
ugladiti, vzgojiti, izoblikovati;
sgarzade [zgar'džade] f → garzade.
sgarzadôr [zgardža'do:r] m → garzadôr.
sgarzadure [zgardža'dure] f → garzadure.
sgarzât [zgar'dža:t], -ade adj FIG brez predsodkov,
napreden; prebrisan; Une incressite plui fuarte e
svariade de Cine, parcè che e je plui sgarzade par chel
che al rivuarde lis riformis (Pa 05/07).
sgavarâ [zgava'ra:] (t. sgavarî) it 1. (konj) rezgetati; →
sgagnî 2. režati se, smejati se, pokati od smeha.
sgavarade [zgava'rade] (t. sgavaride) f 1. (konj) rezget
m, rezgetanje n; → sgagnide 2. režanje n, smeh m,
krohot m, krohotanje n.
sgavarî [zgava'ri:] it → sgavarâ.
sgavaride [zgava'ride] f → sgavarade.
sgherbetâ [zgerbe'ta:] it → sgarmetâ.
sgherfâ [zger'fa:] it, tr → sgarfâ.
sgherle ['zgεrle] adj f (deklica) navihana, živahna,
prebrisana.
sgherlif [zger'lif] m (pos. v pl) odvečen okras; okraski
mpl, okrasni trakovi mpl; ancjemò sgherlifs, un parsore
di chel altri, come se il nodâr nol fos bon di molâ par
unmoment la rapresentazion di se. (Mar).
sgherlifâsi [zgerli'fa:si] refl okrasiti se z odvečnimi
okraski.
sgherlifât[zgerli'fa:t], -ade adj (obleka) poln odvečnih
okraskov.
sghignî [zgi'ñi:] it → sgagnî.
sghignuçâ [zgiñu't∫a:] (al sghignuce) it režati se; “O
vevin di spetâsale...” e sghignuce sotvôs Ailîs. (ShW).
sghinc ['zgink] m ANAT golenica f, piščal m.
sghindâ [zgin'da:] tr ogniti, izogibati se, uiti; Il
pericul di ~ al è chel di fermâsi devant des diviersitâts o
di spaurîsi pes disavualitâts fra lis nazions europeanis.
(Pa 02/12);
~si refl 1. umakniti, odmikati se 2. ubraniti se, izogniti
se, izogibati se.
sghirât [zgi'ra:t] m → sghirate.
sghirate [zgi'rate] f 1. ZOOL veverica f (Sciurus
vulgaris) 2. FIG zoprna, pregnana ženska.
sghirel [zgi'rεl??] m → schirel.
sghiret [zgi'rεt] m ANAT zadnja golen (pri govedu,
konju); tirâ i sghirets, distirâ i sghirets FIG crkniti,
umreti; a scrivi intun lengaç che nol esist plui o che al è
daûr a tirâ i ultins sghirets (Pa).
sghiribiç [zgiri'bit∫] m 1. → schiribiç; 2. ime revije:
"Sghiribiç" che al è un progjet di prime alfabetizazion,
progjet european di scriture creative (CIRF).
sghirlâ [zgir'la:] it 1. skakati, poskakovati 2. švigati,
šiniti; brenčati; frfotati; letati; poditi se;
~ tr vreči, metati, zalučati.
sghirlade [zgir'lade] f 1. vrtinčenje n (pri plesu) 2.
švig m, šviganje n 3. frfotanje n, udarjanje kril.
sghirle ['zgirle] f ARGO žganje n, vinski tropinec.
sghirlif ['zgirlif] m → sgherlif.
sghirlissâ [zgirli'sa:] tr razrezati na kosce.
sgitarament ['semi] ?? miei ancjemò se compagnât di
un ~ gjenerâl cun sdrondenament di pignatis e batiment
di mans e pîs. (BelR).
sgjâf ['zăa:f] m iz-, v-dolbina f; cualchi ~ al à menât a
la lûs vançums di elements architetonics, sicu colonis e
cjapitei (Leng); i ogjets cjatâts intai sgjâfs di Zamardi in
Ongjarie (O); denant di se un ~ di sbancament par une
fonde, trâfs e foredons, malte che e colave jù dai
stramieçs su lis cjaldanis (PauluzzoN)
sgjambade [zăam'bade] f → gjambade.
sgjanôr [zăa'no:r] m → sgjarnôr ;
si zontavin a chês plui vicinis de ultime vuere e di chel
saborâ, di chel ~ (PauluzzoN)
sgjarbonâ [zăarbo'na:] (t. sgarbonâ) tr in it AGR
kopat, okopavati zemljo, obdelovati zemljo; izruvati,
trebiti, odstraniti plevel.
sgjardon [zăar'don] m → gjardon.
sgjardul ['zăardul] m → sgjardule.
sgjardule ['zăardule] (t. sgjardul) f ZOOL rdečeperka f
(Scardinus erythrophtalmus).
sgjarfâ [zăar'fa:] it in tr → sgarfâ.
sgjarlâ [zăar'la:] ?? che i bêçs che i sgjarlavin tes mans
a vignivin sì des sôs voris faturosis, sudadis, che a
cognossevin nome strussie (PauluzzoN)
sgjarnâ [zăar'na:] (manj obič. sgjernâ) tr 1. raztrositi,
raztresti; razkropiti; Sot di lôr lis fueis za secjis,
sgjarnadis a taront, i ramaçs crots come mans neris cun
gotis di rosade che a slusin tal soreli. (BrLi). 2. skuštrati
(lase); par ~ cu lis sôs bugadis (la buere) rabiosis lis
vîts e i morârs. (Sg);
~si refl razkropiti se.
sgjarnât [zăar'na:t], -ade (manj obič. sgjernât) adj 1.
razkropljen, raztresen; FIG izgubljen 2. skuštran (lasje).
sgjarnôr [zăar'no:r] (t. sgjanôr) m neobdelana zemlja.
sgjarnum [zăar'num] m (redko) zmedeno, neurejeno
početje n, nered m, kolobocija f, zmeda f.
sgjarpedâ [zăarpe'da:] it premikati se tipaje;
~ tr brkljati, šariti.
sgjarpî [zăar'pi:] tr cefrati (npr. volna).
sgjarpie [zăar'pie] f (redko) pajčevina f; sufit di len,
dôs tais metudis par lunc e parsore breis, dut plen di
sgjarpiis impolvaradis. (Tolazzi); (bolj obič.) → tele di
ragn.
sgjarui [zăar'ui] m 1. orehovo jedrce 2. ukrivljen
nožiček.
sgjaruiâ [zăarui'a:] (t. sgaruiâ) tr 1. odstraniti orehovo
jedrce 2. FIG vzeti ven.
sgjavâ [zăa'va:] tr (iz)kopati.
sgjavadôr [zăava'do:r] m → ingjavadôr.
sgjavelâ [zăave'la:] tr (pos. lasje) razkuštrati; spraviti v
nered;
~si refl razkuštrati se, biti v neredu; spraviti se v nered.
sgjavelât [zăave'la:t], -ade adj (pos. lasje) razkuštran;
nepočesan, neurejen.
sgjaventâ [zăaven'ta:] tr vreči, zagnati;
~si refl vreči, zagnati se, pognati.
sgjavin [zăa'vin] m konec polja, obmejek polja; →
teraçade, cjaveç.
sgjavine [zăa'vine] f → sgjavin.
sgjerfâ [zăer'fa:] it in tr → sgarfâ.
sgjernâ [zăer'na:] it in refl → sgjarnâ.
sgjernât [zăer'na:] it in refl → sgjarnât.
sglaçâ [zgla't∫a:] tr in refl → disglaçâ.
sglavin [zgla'vin] m → slavin.
sglavinâ [zglavi'na:] it in tr → slavinâ.
sglavinade [zglavi'nade] → slavinade.
sglendonâ [zglendo'na:] it obirati uši;
~si refl obirati si uši.
sgliciâ [zglit∫i'a:] (o sglicii [zgli't∫ii]) it 1. z-, spodrsniti; drseti 2. drsati se (na ledu); E cuant che par
tiere la nêf si è poiade e si podè ~ (ciavedal.org); ~ su
la glace drsati se na ledu.
sgliciade [zglit∫i'ade] f spodrs m; drsanje n, drsenje n;
si viodevin lis feradis de sgliçiadis dai fruts. (Sg).
sgliciament [zglit∫ia'ment] m drsanje n, drsenje n.
sgliç ['zglit∫] (pl sgliçs ['zglits]) m 1. ledena plošča,
ledena površina 2. IGRE tobogan m.
sgliçul ['zglit∫ul] m IGRE tobogan m.
sglinghignâ [zglingi'ña:] (t. sglinghinâ) it
zvončkljanje n (kovancev ipd.); (cjavâi) il lôr ~ e i
sclops de scorie si sintiviju di lontan. (Sg); Al montà sù i
trê scjalins e al vierzè une puarte a veris, che e fasè ~
cuatri cinc voltis un campanel platât. (Sg);
~ tr napraviti, delati, da zvončklja.
sglinghignade [zglingi'ñade] (t. sglinghinade) f 1.
zvončkljanje n 2. zven m, zvonjenje n; odmev m.
sglinghignai [zglingi'zglit∫ul] (t. sglinghinai) m 1.
kraguljček m 2. ovratnik s kraguljčki.
sglinghignament [zglingi'zglit∫ul] (t. sglinghinament)
m 1. zvončkljanje n 2. zvonjenje n, pozvanjanje n.
sglinghinâ [zglingi'na:] it, tr → sglinghignâ.
sglonf ['zglכnf] adj 1. napihnjen, nadut, otekel; ~ tant
che un balon napihnjen kot balon, okrogel kot balon
2. FIG nabuhel, pompozen 3. FIG jessi ~ biti sit,
naveličan, imeti dovolj;
~ m kar je napihnjeno, nabuhlo; Ancje il so ~ al
deventave simpri plui dûr. (Daidussi).
sglonfâ [zglon'fa:] tr 1. napihniti 2. FIG natrpiti,
natlačiti 3. FIG prilizovati se 4. ~ il balon/ ~le
pretiravati, napihniti dejstva 5. dolgočasiti (nek.);
~si refl dolgočasiti se; Il studiât no si sglonfe. (BiblSprocs).
sglonfade [zglon'fade] f VULG tlačenje n, basanje n.
sglonfadure [zglonfa'dure] f 1. napihovanje n,
pretiravanje n; 2. nabuhlina f; Lant indenant la infezion
e finìs par cercenâ il branc e chest al mostre dispès
sglonfaduris..cun sclapaduris svilupadis par lunc. (SiF
03/4, 9).
sglonfe ['zglכnfe] f dolgčas m; la solite monotonie e ~
de vite (Pa); vê une ~ imeti dovolj, biti sit, naveličan.
sglonfebufulis [zglonfe'bufulis] m bahač m,
širokoustnež m.
sglonfidugn [zglonfi'duñ] (manj obič. sglonfum) m (t.
FIG) oteklina f, oteklost f.
sglonfon [zglon'fon] m bahač m, postavljač m,
širokoustnež m.
sglonfôrs [zglon'fo:rs] m ?? Tra chei sglonfôrs colôr
viole ‘e saete une cjaladure tanche une lame uzade.
(BrLi).
sglonfum [zglon'fum] m → sglonfidugn.
sglongjâ [zglon'ăa:] it, tr → glongjâ.
sglovâ [zglo'va:] tr izrvati, odlomiti, raz-, od-trgati
(pos. veje);
~si refl zlomiti, razbiti se.
sglovadure [zglova'dure] f razpoka f, špranja f.
sglovât [zglo'va:t], -ade adj zlomljen, odlomljen,
raztrgan, odtrgan, izruvan.
sgludâ [zglu'da:] tr in refl → disgludâ.
sgnac ['zñak] int tak, tiktak.
sgnacâ [zgña'ka:] tr vreči, zagnati, metati; ~ in preson
vreči v zapor, zapreti; a faserin brincâ i apuestui e ju
sgnacarin te preson publiche. (Bibl-Az); parceche se no
ti sgnachin in preson cence tancj compliments. (Enrico).
sgnacade [zña'kade] f met m, metanje n.
sgnanf ['zñanf] adj (glas) nosen.
sgnanfâ [zñan'fa:] it govoriti skozi nos.
sgnanfeç [zñan'fεt∫] m nosni izgovor, govorjenje skozi
nos.
sgnangassâ [zñanga'sa:] tr (t. FIG) trgati, parati;
~si refl FIG pokati od smeha.
sgnangassât [zñanga'sa:t], -ade adj 1. raztrgan,
razparan 2. (oseba) pocepan; prostaški
sgnaolâ [zñao'la:] it → gnaolâ.
sgnaolot [zñao'l t] m → gnaolot.
sgnaparie [zñapa'rie] f (kolekt.) alkoholne pijače,
žganjarija f.
sgnape ['zñape] f F žganje n; ~ di barancli brinovec
m; par fâmi cercâ une sô spezialitât: la ~ di barancli,
masse mâre par me. (BrLi);
→ snops, aghedivite // cf. nem. Schnaps.
sgnapetâ [zñape'ta:] it F piti žganje, alkohol.
sgnapetarie [zñapeta'rie] f 1. prodajalna likerjev,
žganja 2. tovarna likerjev, žganih pijač.
sgnapete ['zñape] m F pijanec m.
sgnargot [zñar'g t] adj (redko) godrnjav;
~ m godrnjač m.
sgnargotâ [zñargo'ta:] it (redko) stokati, godrnjati;
cviliti; e ju sintivi a prontâsi pe gnot biel che a strachis
a sgnargotavin alc. (Urban); Ma no si capive la
rispueste sgnargotade dal nodâr (Mar).
sgnervâ [zñer'va:] tr → disgnervâ.
sgnesule ['zñεzule] f 1. udarec m; ogni tant a
riduçave, e alore il miò copari i à molade une ~ te schene
e i à dit di tasê (Tolazzi) 2. FIG nesreča f, nesrečni
udarec m; no i perdonà plui ai Furlans lis sgnesulis
cjapadis in chê vuere; e, apene muart il patriarcje
Marcuart (JM) 3. une ~ di IRON nekaj, malo,
majčkeno.
sgnicâ [zñi'ka:] tr (redko) okrušiti.
sgnicade [zñi'kade] f (redko) drobljenje n, razdrobitev
f.
sgnocolâ [zñoko'la:] tr VULG žreti, basati se.
sgnocule ['zñכkule] f (redko) (šalj.) lakota f.
sgnofâ [zño'fa:] (t. sgnofrâ) tr ~ il nâs usekniti se,
obrisati si nos.
sgnofrâ [zño'fra:] (t. sgnofrade) f smrčati; (bolj obič.)
→ ronceâ;
~ tr → sgnofâ.
sgnofrade [zño'frade] f → sgnofade.
sgnoframent [zñofra'ment] m smrčanje n.
sgobâ [zgo'ba:] tr upogniti, prepogniti navzdol;
~si refl upogniti se, prepogniti se.
sgobât [zgo'ba:t], -ade adj prepognjen, upognjen,
zakrivljen, ukrivljen.
sgodin ['zgכdin] m BOT jelenov rog (Rhus cotinus).
sgoibâ [zgoi'ba:] tr (redko) klesati; vrezovati.
sgoibe ['zgכibe] f 1. OBRT žlebilo n (za obdelavo lesa)
2. dulec m 3. BOT (Globularia vulgaris).
sgoibie ['zgכibie] f → sgoibe.
sgoif ['zgכif] m 1. (pri reki) vrtinec m; ma ancje
unevore di Turcs a restarin inneâts tra i sgoifs insidiôs
dal flum (Storie) 2. FIG vihar.
sgoife ['zgכife ??] f → goife.
sgombât [zgom'ba:t], -ade adj (zid) kriv, postrani.
sgomberâ [zgombe'ra:] tr izprazniti; pospraviti;
evakuirati; Sgomberât il cjamp di babanits dal gjenar, e
reste di une bande la teomachie di Turoldo. (Pa 02).
sgombri ['zgombri] m ZOOL skuša f, skomber m
(Scomber scombrus).
sgonflâ [zgon'fla:] tr 1. izprazniti, izpustiti zrak; che a
vignivin puartâts sot des ariis, e tai curtîi i contadins a
metevin in sest i turclis e a bagnavin lis semplis par ~ lis
dovis. (Sg) 2. odstraniti.
Sgonic ['zgonik] kr.i m Zgonik m (IT Sgonico) (TS).
sgorc ['zgכrk] m v: a sgorcs v izobilju, na veliko.
sgoreâ [zgore'a:] ?? A faserin daûr che al veve conseât
lui e, clamâts i apuestui, ju sgorearin e ur inibirin di
fevelâ tal non di Gjesù. (Bibl-Az); jo o fasevi meti in
preson e ~ chei che a crodin tal to non. (Bibl-Az)
sgorgade [zgor'gade] (t. gorgade) f povračanje n.
sgorgolâ [zgorgo'la:] it privreti (iz); izvirati; Cemût
varessio podût inventâle biel sôl, o ben fâle ~ dal gno
cûr? (Urban).
sgorlâ [zgor'la:] tr in it 1. stresati, stresati; skomigniti,
skomigovati; (pre)tresti; sem ter tja metati, majati 2. →
sgurlâ.
sgorlade [zgor'lade] f 1. stresanje n, zmig m,
zmigovanje n; I pâi des vîts a jerin vecjos, e E. ur dave
une ~ par viodi se a tignivin ancjemò. (Sg); une ~ di
ploie ploha f 2. → sgurlade.
sgorlon [sgor'lon] m močno stresanje n, pretres m, trzaj
m, sunek m.
Sgorlon [sgor'lon] priimek m pisatelj Carli Sgorlon.
sgornâ [zgor'na:] it odcediti, odcejati;
~si refl ~si di sanc (t. FIG) izkrvaveti.
sgorneâ [zgorne'a:] it 1. zviti, zvijati se 2. skakati od
veselja.
sgorneade [zgorne'ade] f 1. vitje n, zvijanje n; vrtenje
n 2. mpl vzkliki veselja, skakanje od veselja.
sgosâ [zgo'za:] tr in refl → disgosâ.
sgotâ [zgo'ta:] tr in refl → disgotâ.
sgraf ['zgraf] m → sgrif.
sgrafâ [zgra'fa:] tr → sgrifâ.
sgrafe ['zgrafe] f(m) 1. prgišče n; E compagn par un
melon, par un pomodoro, par un ~ di cisarons o
(Natisone/furlanis); → grampe 2. → sgrife.
Sgrafe ['zgrafe] kr. i f → Vile Sgrafe.
sgrafon [zgra'fon] m grabežljivec m, tat m; →
sgrifignon.
sgrafonâ [zgrafo'na:] it in tr pograbiti; ukrasti, suniti.
sgragnelâ [zgrañe'la:] tr in refl → disgragnelâ.
sgragneladure [zgrañela'dure] f AGR luščenje n,
robkanje n.
sgragnolâ [zgraño'la:] tr in refl → disgragnolâ.
sgramâ [zgra'ma:] tr trgati, ruvati, izkoreniniti.
sgramaticât [zgramati'ka:t], -ade adj slovnično
napačen; Al è in Cjargne che o ai sintût pe prime e
ultime volte chel proverbi ~ ma significatîf (BelR).
sgramolâsi [zgramo'la:si] refl pokati od smeha.
sgranâ [zgra'na:] tr → disgranâ, disgragnelâ, specolâ.
sgranât [zgra'na:t], -ade adj v: cui voi sgranâts z
izbuljenimi očmi ?
sgrasai [zgra'zai] m 1. strganje n, praskanje n (v grlu)
2. hropenje n 3. vreščeč glas 4. MED prehlad m, nahod
m.
sgrasaiâ [zgrazai'a:] (sgrasai, sgrasais, sgrasaie) it 1.
hrkati, odkašljati se 2. grgrati, hropsti 3. (motor ipd.)
brenčati, hrumeti; E i cjars dai cosacs che a jentravin
sgrasaiant tor sere (PauluzzoN)
4. (skržat) cvrčati;
~ tr 1. izkašljati, izpljuvati 2. povedati s hropečim
glasom;
~si refl izkašljati se, osvoboditi kašlja.
sgrasaiament [zgrazaia'ment] m 1. strganje n,
praskanje n (v grlu) 2. hropenje n.
sgrasaiâr [zgrazai'a:r] (t. sgrasalâr) m grlo n, goltanec
m.
sgrasaiôs [zgrazai'o:s], -ose adj (t. FIG) kataren,
hripav; De bande de cusine e rive une vôs sgrasaiose,
che e faseve riviel. (BrLi).
sgrasalâr [zgraza'la:r] m → sgrasaiâr.
sgrasie ['zgrazie] f hripavost f; (bolj obič.) → grocjarie.
sgrausìs [zgrau'zis] adj hripavi; Un puc ciocs a
ciantin la matina bunora cui fassolès ros stress ator la
gola, e a comandin ~ cuatri litros di vin (Pasolini).
sgrazâ [zgra'tsa:] tr praskati, opraskati.
sgrazade [zgra'tsade] f praskanje n, praska f.
sgredeâ [zgrede'a:] tr in refl → disgredeâ.
sgredei [zgre'dεi] tr in refl → disgredei.
sgrembie ['zgrεmbei] f ~ di femine grda, zoprna
ženska.
sgrendenât [zgrende'na:t], -ade adj (lasje) neurejen,
skuštran; (bolj obič.) → sgardufât.
sgresâ [zgre'za:] tr → disgresâ.
sgriâ [zgri'a:] (o sgrii ['zgrii]) tr 1. v-, za-rezati, črtati,
(za)risati, označiti 2. FIG načeti, načenjati, dotakniti se,
, dotikati se, vplivati, delati vtis; prizadeti;
~si refl v-, za-rezati se, začrtati se.
sgriade [zgri'ade] f 1. vrez m, zareza f, rez m 2. ARS
rez m, gravura f; sgriadis tal len, 4 lenghis, chês dal
Friûl, par dî une peraule sole (Patrie 06/1).
sgriament [zgria'ment] m praska f; odrgnina f.
sgriât [zgri'a:t], -ade adj vrezan, zarezan, začrtan,
zarisan; odrgnjen.
sgrif ['zgrif] m 1. krempelj m; (bolj obič.) → sgrife 2.
kavelj m 3. ozobek m (na podkvi) 4. (t. ~ di cais)
dvozobno železo, s katerim se pobira polže; → sgrifecais
5. praska f; (bolj obič.) → sgrifade, sgrazade 6. o di ~ o
di sgraf na ta ali oni način, tako ali drugače; che se no
a varessin scugnut sorevivi o di ~ o di sgraf su la strade
(CoUd) 7. ~ di passare BOT (Delphinium consolida);
→ pît di passare, spironele.
sgrifâ [zgri'fa:] tr 1. praskati, opraskati 2. zgrabiti,
pograbiti 3. FIG raniti; poškodovati.
sgrifade [zgri'fade] f 1. praska f 2. FIG udarec z nohti,
s kremplji.
sgrife ['zgrife] f (t. FIG) krempelj m; noht m; o poiarai
la mê ~ su lis citâts ingrumadis, ma tornadis a tirâ sù
(Bibl-Ezechiel).
sgrifecais [zgrife'kais] m → sgrif 4.
sgrifign [zgri'fiñ] m praska f.
sgrifignâ [zgrifi'ña:] tr 1. praskati, opraskati 2.
oprasniti, odrgniti 3. zmakniti, suniti, ukrasti, pograbiti,
pobrati;
~si refl opraskati se.
sgrifignade [zgrifi'ñade] f 1. praska f 2. kraja f.
sgrifignament [zgrifiña'ment] m kraja f.
sgrifignât [zgrifi'ña:t], -ade adj 1. popraskan, opraskan
2. odrgnjen 3. ukraden.
sgrifignon [zgrifi'ñon] m 1. (akreš. od sgrifign) 2.
grabežljivec m; tat m.
sgrifignôs [zgrifi'ño:s], -ose adj FIG jedek, oster,
zajedljiv.
sgrifignot [zgrifi'ñot] adj krempljast, opremljen s
kremplji;
~ m grabežljivec m; tat m; → sgrifignon.
sgrignelâ [zgriñe'la:] tr in refl → disgrignelâ.
sgrimie I ['zgrimie] f 1. previdnost f, preudarnost f;
bistroumnost f 2. razum m, duhovitost f, nadarjenost f,
zmožnost f; un mont produtîf e di une ~ fûr dal.
ordenari: Toni Broili (Lenghe 2000) 3. spretnost f,
ročnost f.
sgrimie II ['zgrimie] f (oseba) gobec m, oduren gobec
m; di ~ kot zver, zverinsko.
sgrip ['zgrip] m skokec, majhen skok; PROV ogni zocul
al à di fâ il so ~ .
sgripe ['zgripe] f tačica f, majhna taca; tirâ sù lis
sgripis umreti, konec vzeti.
sgripiâ [zgripi'a:] (o sgripii [zgri'pii]) it 1. capljati,
cepetati z nogami; tacati 2. migati, pomikati se, motati
se 3. FIG vreti, fermentirati se 4. vleči se, težko se
premikati 5. FIG truditi se, mučiti 6. splezati 7. (po
bolezni ipd.) postaviti se zopet na noge, priti k sebi.
sgripiade [zgripi'ade] f gribanje n, stresanje n;
capljanje n, premetavanje n.
sgripiament [zgripia'ment] m 1. gibanje n, capljanje n,
tacanje n 2. FIG ferment m, vrenje n.
sgripieç [zgripi'εt∫] m FIG poželenje n, želja f,
nestrpnost f.
sgrisul ['zgrizul] m 1. trepet m, drget m; utrip m; vignî
un ~ che nus compagne tal nestri vivi di ogni dì che ti
fâs vignî un ~. (La 04/11); vignî un ~ jù pe schene
2. brizg(ljaj) m, žarek m, švig m; 3. ZOOL vinski drozg,
rdeči drozg (Turdus musicus) 4. ZOOL ?? (Helix
nemoralis); → cai di vît.
sgrisulâ [zgrizu'la:] (redko insgrisulâ) it → sgrisulâsi.
sgrisulaç [zgrizu'lat∫] m srh m, groza f, trepet m,
tresenje n (pos. od vročine).
sgrisularie [zgrizu'larie] f tresenje n, trepetanje n; mi
fasin vignî sù la ~ (Natisone).
sgrisulâsi [zgrizu'la:si] (redko insgrisulâsi) (mi sgrisuli
[zgri'zuli]) refl tresti se, trepetati; zgroziti, zgražati se.
sgrisulât [zgrizu'la:t], -ade adj 1. (redko insgrisulât)
pretresen, tresoč se od strahu, prestrašen, preplašen 2. (t.
FIG) črtast; pisan, pobarvan.
sgrisuleç [zgrizu'lεt∫] m (redko) dolgo tresenje n,
tresljaji mpl.
sgrisulò [zgrizu'l ]כm → grisulò.
sgropolâ [zgropo'la:] tr → disgropolâ.
sgrosolâ [zgrozo'la:] it (listje ipd.) šumeti, šelesteti;
cu la vôs che e sgrosolave (PauluzzoN).
sgrugnon [zgru'ñon] m (neobič.) udarec v obraz.
sgrumbulâ [zgrumbu'la:] tr zmečkati, obtolči.
sgrumbulât [zgrumbu'la:t], -ade adj zmečkan,
obtolčen.
sgrumbulôs [zgrumbu'lo:s], -ose adj → grumbulôs.
sgrusuie [zgruzu'??] f sprana, neuporabna zemlja,
kamneni, nerodoviti del polja.
sgubul ['zgubul] m ovoj m, luščina f, oklep m, lupina f.
sgubulâ [zgubu'la:] tr in refl → disgubulâ.
sguinzâl ['zgub??] m vrvica f.
sgumilicje [zgumi'liqe] f (redko) smola f, nesreča f.
sgurlâ [zgur'la:] it 1. vrtinčiti se, frfotati, obračati se
2. FIG rojiti, priti na pamet 3. (ptice) čivkati, peti,
cvrčati, cvrketati 4. MUZ (glasbilo) vibrirati, zveneti,
doneti, odmevati;
~ tr 1. zavrteti, obrniti, obračati 2. pustiti odleteti,
odfrčati 3. (ples) plesati, zavrteti se;
~ m 1. vrtinčenje n 2. FIG vznemirjenje n, nemir m; Jê
crote come che la vevi viodude, un ~, un ingirli di lûs là
che o cirivi di butâ i miei braçs. (BrLi).
sgurlade [zgur'lade] f frfotanje n, udarjanje kril.
sgurlament [zgurla'ment] m letanje n, obletavanje n.
sgurletâ [zgurle'ta:] it vrteti se; delati piruete.
sgurlete [zgur'lete ??] f (lahka ženska) spogledljivka f,
koketa f.
sgurli ['zgurli] m → gurli ;
Nus cjape par sgurlis (PauluzzoN)
shakespearian [∫εikspiri'an] adj shakespearovski;
ancjemò plui di trop che al è lontan cronologjichementri
il timp de comedie shakespeariane. (Pa 05/04).
shock ['∫ok] m šok m.
si ['si] pro si, se; ~ viôt vidi se; o ~ sin maridadis
omožile smo se.
sì ['si] adv da; tako; po ~, ~ po seveda! ni ~ ni no
kvečjemu, niti ne; jessi sul ~ e sul no par biti na tem;
~ ben → siben ; si la fè → silafè ; ma la fe ~ →
malafesì; ~ e no verjamete ali ne, prav zares; Par
vincjesiet agn i veve scrit ~ e no une cartuline a Pasche e
Nadâl (Sg).
sìa ['sia] f (ben.it.) → agne; no disin “gno barbe e mê
agne”, a disin “il sìo e la sìa (La 07/03).
Sià [si'a] kr.i f (Paulêt) Siacco.
siadôr [sia'do:r] m ŠP smučar m; La partecipazion di
ducj i siadôrs disabî dal Friûl a cerimoniâ di apertura a
Tarvis (Pa 03/6).
siale [si'ale] f BOT rž m (Secale cereale); Une part di
farine di ~. (Natisone/furlanis); ~ di jerbe, ~ salvadie
mišji ječmen (Hordeum murinum); → code dal diaul.
sialet [sia'lεt] ?? Un sialet i cuviarts lis spalis, i pîts
discolçs i jessin dapît. (BrLi).
Siam ['siam] kr.i m Siam m.
siaman [sia'man] m šaman m; Di fat in tantis culturis
umanis par deventâ un ~, ven a stâi un om di cognossince
(SiF 03/3, 31-49).
siamanisim [siama'nizim] m šamanstvo n.
siamanistic [siama'nistik], -iche adj šamanstvo n.
siamês [sia'me:s], -ese adj siamski;
~ m 1. Siamec m 2. LING siamščina f.
siarpe [si'arpe] f ?? di no vê cjapât sù nancje la
siarpe (PauluzzoN)
siarpete [zgra'ma:] ??sciallette ; Un puc ciocs a ciantin
di matina bunora e su li so siarpetis gh'inzela il flat'la
bora (Pasolini).
siart [si'art] (Cormòns) → ciert.
siatalgjie [siatal'ăie, ∫-] f MED ishias m, ishialgija f.
siatic [si'atik, ∫-], -iche adj MED, ANAT ishiadičen;
gnerf ~ ishiadični živec;
~ m MED, ANAT ki boleha za ishias.
siatiche [si'atike, ∫-] f MED ishias m.
si ben [si'bεn] co čeprav, četudi:
si ben che [si'bεn ke] co čeprav, dasi tudi, četudi; ~
sanitât vûl dî ancje salût Četudi zdravstvo pomeni tudi
zdravje.
siberian [siberi'an] adj sibirski; lis popolazions
origjinariis siberianis ricuviertis di piels che si fasevin
fotografâ cu lis vuaitis armadis. (Pa 05/05);
~ m Sibirec m.
Siberie [si'bεrie] kr.i f Sibirija f; cuatri agn di galere e
cuatri di servizi militâr in ~. (Urban).
sibilant [sibi'lant] adj LING sičniški, sibilantski; Il sun
~ palatâl sort si lu scrîf semplicementri cul segn (OLF
2002);
~ f sičnik m, sibilant m.
sibile [si'bile] f MIT sibila f, prerokovalka f.
sic ['sik] v: sul ~ tako kot je treba, comme il faut; ce
grande fiestone fate sul ~ ; al si met sul ~ pokazati,
koliko je vreden.
sicâ [si'ka:, ∫-] it (o furl. izgovoru) izgovarjati nebnike
[t∫, dž] kot sičnike [s,∫] npr. crôs [-∫], spietâ [∫-].
sicaris [si'kari] m najeti morilec m; ma ancje culì doi
~ a rivarin a distanâlu e, tal març dal 1512, a copâlu a
tradiment. (Natisone/furlanis).
si che duncje [sike'dunqe] co 1. torej, no torej; ~ al è
ca il gno paîs no torej tu je moja dežela 2. zato, zato
ker.
Sichem ['sikem] kr.i m BIBL Sihem m; Sentât dongje
dal poç di ~, Gjesù al dîs (BelR).
sicilian [sit∫ili'an] (t. cicilian) adj sicilijanski;
~ m Sicilijanec m.
Sicilie [si't∫ilie] (t. Cicilie) kr.i f Sicilija f.
sicomôr [siko'mo:r] m BOT sikomora f (Ficus
sycomoris); Alore al corè indenant e, par rivâ a viodilu,
si rimpinà sù par un ~ . (Bibl-Lc).
sicosi [si'kכzi] f MED sikoza f.
sicu ['siku] adv 1. kot, kakor 2. na enak način.
sicutere ['semi] v: jessi al ~ biti na izhodišču; tornâ
al ~ vrniti se na izhodišče.
siç ['sit∫] m sirotka skisanega mleka; kis narejen s
sirotke.
siçâr [si't∫a:r] m sod, kjer se hrani skisano sirotko.
siderâl [side'ra:l] adj ?? La campagne, te lûs de
lune, e veve un aspiet siderâl (PauluzzoN).
siderosi [side'rכzi] f MED sideroza f.
siderurgjic [sider'urăik], -iche adj (kovinarstvo)
siderurgičen; Daspò di une esperience di lavôr te
industrie siderurgjiche e chimiche (GE).
siderurgjie [siderur'ăie] f (kovinarstvo) siderurgija f;
sidiâ [sidi'a:] (o sidii [si'dii]) tr 1. (po)sušiti; ream di
tramontane, che te ete di Ezechiel al jere za stât sidiât e
disfat. (Bibl-Ezechiel) 2. FIG skrb, žalost prizadeti,
strašiti, mučiti;
~si refl 1. (po)sušiti se 2. FIG skrb, žalost prizadeti se,
strašiti se, mučiti se.
sidiât [sidi'a:t], -ade adj 1. (jezik, polenta itd.) suh,
posušen 2. bled, shujšan.
sidiç [si'dit∫] m → setiç.
sidrâ [si'dra:] (t. sidrî) tr in refl zmrzniti, zmrzovati.
sidrât [si'dra:t], -ade (t. sidrît) adj 1. od mraza
odrevenel, otrpel 2. suh, presušen, izsušen.
sidrere [si'drere] f rastlinjak m.
sidrî [si'dri:] tr in refl → sidrâ.
sidrît [si'dri:t] adj → sidrât.
sidro ['sidro] m sadjevec m, sadni mošt; Jo o ordeni
un cafè, Catia une tace di ~, la sô amîe une cjocolate.
(BrLi).
Sièe [si'εe] kr.i f (Gruâr) Sega.
siee [si'εe] (t. see) f 1. žaga f (orodje); ~ a machine
motorna žaga, motorka f 2. žaga f (kraj) 3. zuiâ di ~ ??
siei [si'εe] adj in pro mpl njegovi, svoji.
sielâ [sie'la:] tr (o)sedlati (konja).
sielâr [sie'la:r] m OBRT sedlar m.
siele [si'εle] f 1. sedlo n; ju veve metûts te ~ dal camel
(Bibl-Gjen); Al montà su la ~, slargjant la manteline
parsore il manubri. (Sg) 2. klop f, sedež m 3. GEO
sedlo n, prelaz m.
Siele Nevee [si'εle ne'vεe] kr.i f → Nevee.
sielte ['siεlte] f izbor m, izbira f; La ~ che a fasin
masse gjenitôrs, di no insegnâur ai fîs la lenghe furlane
(O); a ~ na izber, po prosti izbiri; il lûc dal parlament,
par ~ plene.. ..enoglasno..; fâ la ~ izbirati, odločiti se;
..al candidât ae presidence Marzio Strassoldo di fâ une ~
tra lis fuarcis che lu poiavin.
sielzi [si'eldži] (o sielç [si'εlt∫], tu sielzis, al sielç [si'εlt∫];
p sielzût/sielt) tr 1. izb(i)rati; odločiti se za; a àn
invezit sielzût di montâ sù suntune des ciminieris de
cartiere (O); A saran sielzûts 3 premiâts (O 4/2/2002);
cuale variant di lenghe furlane ~ e normalizâ (Pa 12/99)
2. POL izvoliti; Ca di un mês, ai 26 di Març, la Russie e
sielzarà un president gnûf (Pa 2/2000).
sience [si'εnt∫e] f 1. znanost f; veda f; ~ aplicade
uporabna ali aplikativna znanost (Izsledki aplikativne
znanosti so uporabni v vsakdanjem življenju); ~ de
informazion informacijska znanost; un dai massims
esperts di simulazion de realtât, e di ~ de informazion.
(SiF 03/4, 133); ~ matematiche matematicna znanost;
siencis economichis ekonomske vede; Si indotorà in
siencis economichis e sociâls (uniud/furlans); siencis
esatis eksaktne vede; dividudis in 6 principâi setôrs
sientifics dissiplinârs: siencis esatis (matematiche,
informatiche (Pa/OLF); siencis filosofichis filozofske
znanosti; siencis fisichis ..fizikalne vede; siencis
morâls moralne vede; di assegnâlu a une opare che e
ves intindiments di divulgazion o tal cjamp des siencis
fisichis o ta chel des siencis morâls. (CoUd); siencis
naturâls naravoslovne vede; Si indotorà a Padue in
jurisprudence e in siencis naturâls (uniud/furlans);
siencis ocultis okultizem; siencis politichis politične
vede; Par cualchi an al à insegnât Statistiche inte
Facoltât di Siencis politichis (Provincia); siencis sociâls
družbene vede; siencis sperimentâls eksperimentalne
vede; siencis statistichis statistične vede; siencis
storichis zgodovinske vede 2. znanje n, vedenje n;
učenost f 3. siencis znanost f; naravoslovne znanosti;
laureâsi in siencis diplomirati na naravoslovni fakulteti.
sienciât [sient∫i'a:t] m → sienziât.
Siene [si'εne] kr.i f Siena; intant che subite dopo e
vignive soprimude a ~, Pise, Parme (Natisone/furlanis).
sienês [sie'ne:s], -ese adj nanaša na Siena;
~ m prebivalec Siene.
sientific [sien'tifik, ∫-], -iche adj znanstven.
sientifichementri [sientifike'mentri, ∫-], -iche adv
znanstveno; pôcs par validâle ~ in maniere sigure.
(SiF 03/4)
sientificitât [sientifit∫i'ta:t, ∫-] f znanstvenost f.
sientisim [sientifit∫i'ta:t, ∫-] m 1. FILOZ scientizem m
2. REL scientizem (nauk ločine Christian Science).
sientist [sien'tist, ∫-] (pl sientiscj) m 1. FILOZ scientist
m 2. REL scientist m; privrženec scientizma (nauk ločine
Christian Science).
sientistic [sien'tistik, ∫-], -iche adj FILOZ scientističen.
sienziade [sientsi'ade, ∫-] m znanstvenica f.
sienziât [sientsi'a:t, ∫-] m znanstvenik m.
sierâ [sie'ra:] tr 1. zapreti; zaključiti, zakleniti; ~ la
puarte cu la clâf zapreti vrata s ključem;
~ la puarte in muse zapreti vrata pred nosom; i sierave
la puarte in muse! (MazzonIol)
2. zavirati (voz) 3. zaceliti (rano) 4. ~ cul clostri , 5.
no podê ~ un voli ne zapreti očesa, ne spati; ~ i voi
FIG zatisniti oči; a sierin ducj i 2 i voi sui grâfs ats di
violazion dai dirits umans in Iran. (Patrie 06/1); ~ un
voli FIG zatisniti eno oko; ~ in sfrese obdati, okleniti;
~si refl zapreti se, zaključiti se, zakleniti se.
sierâ dentri [~ 'dentri] tr zapreti.
sierâ dongje [~ 'donăe] tr obdati, okleniti.
sierâ intor [~ in'tor] tr obdati, okleniti.
sierade [sie'rade] f 1. zaprtje n; par impedî che la ~ de
aziende e puarti consecuencis sul plan ocupazionâl. (O);
e domandât ai aministradôrs e ae aziende di ativâsi par
impedî la ~ de cartiere.(O); 2. FIG zaključek m,
zaključevanje n, končanje n (dogodek ipd.); La mostre e
à duncje vût un grues sucès, testemoneât ancje de ~
posticipade di un mês (O) 3. zapora f.
Sierade [sie'rade] f Jesen (letni čas).
sieradure [siera'dure] f ključavnica f.
sierai [sie'rai] m 1. zaprt prostor; zapor m 2. (pos. za
ovce, kokoši) ograda f, ograja f 3. staja f; sierai des
pioris ovčja staja; Chel che nol jentre pe puarte tal ~
des pioris ma si rimpine dentri di une altre bande, chel li
al è un lari e un brigant. (Bibl-Zn) Kdor ne pride v
ovčjo stajo skozi vrata..; ~ des bestiis zverinjak m, zoo
m; la malatie e je stade osservade pe prime volte sui
cjastinârs americans dal ~ des bestiis di New York (SiF
03/4, 9).
sieraie [sie'raie] f 1. zavora f, brzda f; → slaif 2. FIG
zavora f 3. ARHIT 4. gneča f
5. zaprtje n ?? Ve tai detais lis sieraiis, che a viodaran
dome une zornade di ~ (CoUd)
sierament [siera'ment] f 1. zaklep m 2. prehlad m,
nahod m; ~ di nâs nahod m; vnetje nosne sluznice.
sierande [sie'rande] f roleta f, navojnica f; tirâ jù la ~
sierât [sie'ra:t], -ade adj 1. zaprt; di scjassâ de lungje
stagnazion dai siei ideâi, flevare e malferme e malfident,
~ tai confins strents dai numars e dai interès. (Pa); ~
dongje priprt 2. oklenjen (morje, gore); li di une
maraveose universitât neogotiche sierade jenfri il
mâr..(Pa) oklenjene od morja..; 3. zaključen, končan;
Come par dutis chês altris cuistions cjapadis in cont si à
ritegnût di cjapâ une posizion no sierade (Pa).
sierbul [si'εrbul] (t. cierbul) m BOT jerebika f (Sorbus
domestica).
sieresegnacul [sierese'ñakul] ?? ma no je une robe
banâl meti il prin ~ </s> scrit gruessut intal puest just,
(SiF 02/1); Daspò al ven il contignût dal ~ che al è
delimitât dal ~ (facoltatîf). (SiF 02/1)
sieron [sie'ron] m loputanje n (vrat, oken).
siervî [sier'vi:] → servî.
siervidôr [siervi'do:r] m → servidôr.
siet [si'εt] card 1. sedem; cence spietâ ni ~ ni disesiet
takoj, pri priči, brez obotavljanja; a son simpri in ponte
di ~! so vedno brez greha, so nezmotni; 2. OBL
razpoka, luknja pri obleki 3. i Siets, Siet Durmients
ASTR ozvezdje Plejade fpl, gostosevci mpl.
sietcent [siet't∫εnt] card 1. sedemsto 2. osemnajsto
stoletje; La famee Tellini e veve la sô divignince di
Palme e il "Telìn" che si lei tun document dal secont
Sietcent (La) 3. Sietcent LIT, ARS settecento.
sieul [si'εt] m → cieul.
sigâr [si'ga:r] m cigara f; fumâ il ~ kaditi cigaro;
dulà che al capite di viodile a fumâ il ~ (Pa 03/4).
sigaret [siga'rεt ??] m cigareta f. → spagnolet.
Sighiet [sigi'εt] kr.i f (For Di Voltri) Sigilletto.
Sigjeart [siăe'art ??] os.i m Sigehard m; al fo dal
sigûr Indrì IV imperadôr a stabilî il sucessôr, sielzint il
so cancelîr ~ (Pa 03/4).
sigjel [si'ăεl] m → sigjîl.
sigjelâ [siăe'la:] tr → sigjilâ.
Sigjêt [sigi'e:t] ?? Par esempli "Sigjièt" al è scrit cul
acent grâf, ma al va cul acent lunc, "Sigjêt", parcè che al
ven di "Sigjôt"». (Pa 7/2000).
sigjilâ [siăi'la:] tr (za)pečatiti.
sigjîl [si'ăi:l] (pl sigjîi) m 1. pečat m, pečatnik m; In
serade la decision di rinviâ ai 17 di Fevrâr la metude dai
sigjii ae aziende (O); La Procure di Tumieç e à
concedût une proproghe di 48 oris prin di meti i sigjii al
depuradôr (O); Che te vision cristiane des robis e je la
plui alte garanzie di feconditât, il ~ des robis voludis di
Diu. (Pa 10/99) 2. ~ di Salamon BOT šmarnica f
(Convallaria maialis); edare, barburicis, campanelis,
sizîi di Salamon (F); → lilie (liliis).
Sigjismont [siăis'mont] m Žiga f; Dopo dal tratât di
pâs tra Vignesie e l'imperadôr dal S.R.I. ~ (1435) e la
decision dal pape di nomenâ (Storie).
sigmatic [sig'matik], -iche adj LING sigmatičen; il
plurâl ~ sigmatična množina.
sigmatisim [sigma'tizim] m LING sigmatizem m.
signâl [si'ña:l] m → segnâl.
signalâ [siña'la:] tr in refl → segnalâ.
signestri [si'ñestri] adj srdit, čemeren, hud, lev; La
lame dal curtissat a tirà dongje dute la pocje lûs che a
lave a torzeon pe stanze e la ficjà tai voglons di Jacum
cuntun lusî ~. (Tolazzi); O gnot signiestre! O gnot di
scûr neri tant che mai! (ShW);
~ m nesreča f.
significâ [siñifi'ka:] (o significhi [siñi'fiki]) tr pomeniti;
sporočiti.
significance [siñifi'kant∫e] f pomen m, vrednota f,
pomembnost f; nol à ~ ni pomembno, nima pomena;
Cheste presentazion e à il fin di facilitâ la consultazion,
ancje se nol à ~ imediade (CoGonars).
significant [siñifi'kant] adj značilen, pomenljiv.
significât [siñifi'ka:t] m pomen m.
significatîf [siñifika'ti:f], -ive adj 1. pomenski 2.
pomenljiv; značilen, pomemben, signifikanten; Li al
vierzarà une librarie anticuarie e buteghe filateliche,
cuntun non ~: “Libreria Zorutti”, (Pa 04/05); Par altri
il risultât plui ~ al è che cuant che chest cDNA (SiF 03/4,
9).
significativementri [siñifikative'mentri] adv izrazito,
značilno; a son i Comuns "dulà che la lenghe furlane e
je fevelade tradizionalmentri e ~ (Pa).
signins [si'ñins] mpl ANAT kolenska jamica ??.
signôr [si'ño:r] m 1. gospod m, plemeniti gospod m 2.
il Signôr Gospod m, Bog m; lâ cul ~ iti v nebesa,
umreti; cuant che o soi lât a è cjatâ te sô è cjase di Udin
Josef Marchet ... pôcs mês denant che al les cul Signôr.
(JM, Salvâ).
signore [si'ñore] f gospa f, dama f.
signorie [siño'rie] f 1. gospostvo n; Il so compit al
jere chel di rapresentâ la ~ venite (Storie); La ~ di
Russits daprûf Cormons e je propietât dal cont Lataour
in Voire. (La 06/1) 2. (kolekt.) bogati ljudje, gospodje.
signorîl [siño'ri:l], -ile adj gosposki.
signorine [siño'rine] f gospodična f; Signorine, viôt di
jessi diestre e plene di bon sens (ShW); → fraile.
sigrìz [sigi'εt] ?? Dut il dì a mus, cul so divin bambin tal
braçs, par stradis fûr di man, par sigrìz e par trois. (Scf)
sigûr [si'gu:r], sigure adj 1. varen; sintîsi ~ počutiti
se varnega; un puest ~ varno mesto 2. gotov,
zanesljiv, F siguren; Une des pocjis robis siguris e je
chê di fâi cognossi une vore di lenghis (Pa); jessi ~ biti
prepričan; Pal apostrof sêstu ~? (Vichi) ali si prepričan;
par ~, di ~, dal ~ gotovo, zagotovo; la citât, di sigure
origjin pre-romane, e à dât il non ae Patrie; ~ di se
vase prepričan; al à cjapât vizis e virtûts de int di
Glemone, siore, grande, sigure di se, un pêl strafotente e
arogante e, se si vûl, antipatiche. (Pa 05/05) 3. izurjen,
izkušen;
~ adv gotovo, zanesljivo;
~ m varnost f; meti in ~ spraviti na varno.
sigurâ [sigu'ra:] tr 1. zagotoviti, F zasigurati; Ciampi
al à dut câs sigurât la sô presince in Regjon tal cors di
chest an. (O); a son stâts sigurâts finanziaments par
dibot 319 milions.(Pa) 2. zavarovati 3. pritrditi,
privezati; al sigurà une cuarde a un lendarûl (F);
~ it (pri balinanju) zuiavin di balis..Betaç al sigurave
di prin.(F);
~si refl 1. prepričati se, uveriti se: sono stelis di passade
capitadis cul stravint? Cemût puedio sigurâmi? 2.
zaupati, poveriti, upati, nadejati se; Rivarai dal plevan e
mi siguri di jessi ricevût cun cûr aviert (F).
sigurance [sigu'rant∫e] f zagotovilo n; varnost f; tal
mont sientific mondiâl e inte ativitât dal setôr de ~ (Pa).
sigurazion [siguratsi'on] f zagotovitev f; Tondo al à
clarît chest pont, limitantsi a riferî lis sigurazions vudis
de dirigjence de Magneti-Marelli pal setôr de fanalerie
(O); la mode indecent (cun cuâi bêçs?!), il solit bal e,
comedie finâl, lis canonichis e lis glesiis cence ~.
(BelAlci).
sigurece [sigu'rεt∫e] f varnost f; gotovost f, sigurnost f:
La menave (la machine) ..cuntune ~ grandiose, e come
secjât di dut. (Sg); dî cun ~ reči nekaj z gotovostjo; E
daspò da la ultime vuere, jo mi sint di dîlu cun ~ (Pa);
meti in ~ spraviti na varno; i aministradôrs a domandin
di considerâ ipotesis alternativis pe metude in ~ dal flum
(O); ~ stradâl prometna varnost; cunvigne su la ~
stradâl; lis normis di ~ (F); Te ~ stradâl la nestre
zoventût e va avonde ben (SiF 03/4, 147); ~ sul puest di
vore varnost na delovnem mestu, varnost pri delu.
sigurementri [sigure'mentri] adv gotovo, z gotovostjo,
A penis mitût in pîts al jere ~ isolât rispiet dai altris
edifizi (O); ma intal mont di vuê ~ nol baste (Pa).
siìt [si'it] adj REL šiitski; ma ancje anti-ocidentâl in
gjenerâl, e il dâsi adun di un podê siìte dentri de regjon,
che al podarès lâ a finîle (Pa 05/06);
~ m REL šiit m; l’ayatollah iranian Komeini (19021989), ~. (Pa 03/2).
Sikhisim [si'kizim] m Sikhizem m.
Sîl ['si:l] r.i m ?? si po ricuardâ la sortide di Treporti
fin al litorâl dal Cavallino e al flum ~ (22 di otubar)(GP)
silabe ['silabe] f zlog m.
silabic [si'labik], -iche adj zlogoven, silabičen.
sì lafè [sila'fε] adv 1. v resnici, zares; ~ che seveda
da, zagotovo da 2. ~ ! predstavljaj si! pomisli!
silenzi [si'lεntsi] m tišina f; mir m; Però, ancje se al è
il ~ o scuegnin dî alc di front a la muart, parceche il sens
de nestre vite al è cence sens (Pa).
silfide ['silfide] f ?? un colp di aiar al cjapà sù la
balarine che, svualant lizere tanche une ~ (Zili).
Sili ['sili] os.i m Cecilij m.
siliâ [sili'a:] tr in refl → sidiâ.
siliât [sili'a:t], -ade adj → sidiât.
silice ['silit∫e] m MIN silicijev dioksid, kremen m;
pulvin di ~ kremenčev prah; mentri che par fâ une
RPM si doprin ancje pulvin di ~, filiots di açâr (SiF 03/3,
97); ~ blanc beli kremen, kresilni kamen; pulvin di ~
blanc .., savalon fin (mancul di 0,5-0,6 mm di diametri)
(SiF 03/3, 97).
silicosi [sili'kכzi] f MED silikoza f; Jo i polmons ju
vevi bogns ma, stant che gno pari al veve cjapade la ~
lant a vore in France (sf).
Silie ['silie] os.i f Cecilija f.
Silina [si'lina ??] os.i f (lok.) > Ciline.
Siloe [si ??'εt] i f BIBL Siloa m; E chei disevot che a
son muarts sfracaiâts sot de torate di ~ .(Bibl-Lc).
silo ['silo] m silos m; Par Puiatti l'unic dât reâl al è
chel che al inten la presince di blave transgjeniche intai
silos de regjon (O).
silurâ [silu'ra:] tr 1. VOJ torpedirati 2. FIG preprečiti,
onemogočiti; odstaviti, odstavljati; Mi visi che une volte,
fevelant cuntun diretôr dal Ent, metût li dopo di jessi stât
silurât de pressidence di une comunitât (Pa 04/02).
Silveri [sigi'εt] os.i m Silverij m ; ossei in maniere
vulude une instituzion storiche che, cemût che al à vût
scrit Pier ~ Leicht (La 03/4).
silvestri [sil'vεstri] adj gozden, divji.
silvi-pastorâl [silvipasto'ra:l] adj ?? Al è inmò
interessant memoreâ che il patrimoni silvi-pastorâl de
Cjargne al è diferenziât in trê sortis di propietât (La
07/04).
Silvie ['silvie] os.i f Silvija f; “Sì” dissè la femine.
“Poldo, Virgjilio, ~ e Gjulie.” (Sg).
Silviestri [silvi'εstri] os.i m → Salviestri.
Silvius ['silvius] os.i m Silvo m.
simbiosi [simbi'כzi] f BIOL simbioza f, sožitje n; vivi
in ~ živeti v simbiozi; Al vîf in ~ cun la tiere
(Furlanist).
simbiotic [simbi'כtik], -iche adj BIOL simbiotičen; il
rapuart ~ simbiotični odnos.
simbolic [sim'bכlik], -iche adj simboličen.
simbolisim [simbo'lizim] m simboličnost f;
simbolizem m.
simbolist [simbo'list] m ARS simbolist m;
~ adj ARS simbolističen.
simbologjie [simbolo'ăie] f simbologija f; il ricors a
la ~, la atenzion pe vite rurâl e cristiane (La); cun
bondance di ~ faliche e di messedaments di ogni gjenar
che nô (BelR).
simbul ['simbul] m simbol m, podoba f, znamenje n.
Simeon [sime'on] os.i m Simeon m.
simetric [si'mεtrik], -iche adj someren, simetričen.
simetrichementri [simetrike'mentri], -iche adv
somerno, simetrično.
simetrie [sime'trie] f somernost f, somerje n, simetrija
f; La prime e pant une impression di stabilitât, ordin,
ecuilibri (infuartide ancje di un sigûr as di ~ verticâl)
(CIRF).
simie ['simie, ∫-] f 1. ZOOL opica f; fâ balâ la ~ ??; ~
safarone - seial un leon, un ors, un lôf, un taur, une ~
safarone o un macaco indafarât - i corarà daûr,
inemorade mate. (ShW) 2. FIG pijanost f.
simieç [simi'εt∫, ∫-] (pl simieçs [simi'εts, ∫-]) m (pos. v
pl) neumnost f, otročarija f, (dobesedno) F afnarija f.
simil ['simil] adj podoben;
~ m podobni, bližnji; PROV Ogni ~ al ame il so ~ .
(ProvBr)
similitudin [simili'tudin] f podobnost f; podoba f,
prispodoba f; E in fuarce di chê ~, buine di scuedi
cimiaments gustôs dai doi coparis (Mar).
siminâ [simi'na:] it 1. ?zažgati, požgati, ožgati, sežgati;
e da la Alte a la Basse al siminave / l’esercit populâr cul
scopo istès... 2. drgetati; hrumeti, rjoveti; besneti;
vrtinčiti se; al rive l’aiar dilunc-jù de mont, / al simine
pe braide jenfri i lens 3. obračati se; plesati; majati se;
sui voi mi siminavin mil paveis 4. zvijati se; širiti se
(bolezen itd.); invece un sborf, che al scjampà vie
siminant da un bâr di jerbe, i fasè dreçâ la arme di colp
5. frfotati, brnetizavreti, vreti, vzkipeti, kipeti; Signôr
benedet, po ce ti siminial pal cjâf? . 6. zbuditi se; tal
cjalduç la tiere a tove, a siminin ducj i umôrs 7. iskati,
brskati; izpremešati, mešati; Al nase, al simine par ogni
cjanton par viodi se al cjate la cuintrivenzion 8. v: mi
sint a ~ tal stomi; mê sûr Marìe, a chê sentence di muart
butade là cuntune riduçade tanche si fos tratât di un bilit,
si sintì a ~ tal stomi;
~ refl (redko) ??;
~ m gomezenje n, mrgolenje n; vrtinec m, vrtež m,
vrtinčenje n; si sintive aromai dibessole tal mieç di chel
~ velegnôs.
siminament [simina'ment] m gomezenje n, mrgolenje
n; gomazenje n, ščemenje n, srbež m.
siminâr [simi'na:r] m 1. vrelci; vrvranje n, vrvenje n;
oh n l, siore parone, si implenarès di cimis and’è un ~
2. vrelci; vrvranje n, vrvenje n; roj; množica f; par cjalâ
e fâ meti a fûc chel ~ mai cuiet di frutats.
siminari [simi'nari] m sadilnica f, drevesnica f;
semenišče n.
siminarist [simina'rist] (pl siminariscj) m →
’seminarist.
simiot [simi'כt, ∫-] m 1. mlada opica f 2. skaza f, spaka
f 3. il mâl dal ~ atrepsija f.
simiotâ [simio'ta:, ∫-] tr 1. rogati se 2. posnemati,
oponašati; Cumò dutis lis lenghis a corin daûr a ~ la
lenghe plui globalizade, al ven a stâi l’inglês. (Pa 04/02);
che al è miôr pensâ di plui a la salût che ~ i modei
mostrâts dispès de television (SiF 03/4, 147); Masse
unic par jessi simiotât (Bel).
simiotadure [simiota'dure] f oponašanje n,
posnemanje n; e sedi un spieli e une garanzie de nestre
serietât, e no la ~ de mode safarone e globâl e des
americanadis di lenti vie. (La 06/3)
simitiere [si'mon] → ?? ; simitiere di vuere li al jere
un simitiere di vuere (MazzonIol)
Simon [si'mon] os.i m Simon m; Gjesù al viodè doi
fradis, ~ clamât Pieri e Andree so fradi (Bibl-Mt).
Simone [si'mone] os.i m Simona f.
simonist [simo'nist] (pl simoniscj) m simonist f.
simonizâ [simoni'dza:] tr trgovati s svetimi rečmi.
simpatic [sim'patik], -iche adj simpatičen, prikupljiv,
sočuten.
simpatie [simpa'tie] f simpatija f, sočutje n.
simpatizâ [simpati'dza:] it imeti sočutje, sočutiti,
simpatizirati.
simpletic [sim'plεtik ??], -iche adj ?? rivestiments
ramificâts di superficiis algjebrichis, fibrazions di
Lefschetz e il lôr leam cu lis varietâts simpletichis (SiF
02/1, 234).
simplicitât [simplit∫i'ta:t] f → semplicitât.
simpliç ['simplit∫] adj → sempliç.
simplificâ [simplifi'ka:] (o simplifichi [simpli'fiki]) tr
poenostaviti.
Simplizi [sim'plitsi] os.i m Simplicij m.
simposi [sim'pכzi] m 1. HIST simpozij m 2. simpozij
m; Al torne il “~ internazionâl di sculture” (Pa 04/06).
simpri ['simpri] adv 1. vedno, zmeraj; vekomaj; e lui
us darà un altri Confuartadôr, di mût che al sedi ~ cun
vualtris (Bibl-Zn) da bo ostal pri vas vekomaj; ~ a lis
vot e trê cuarts di sere vedno ob tričetrt na devet zvečer;
par ~ za zmeraj, za vekomaj; La fotografie e à gambiât
par ~ la art de piture (Vichi); ~ plui vedno bolj; Il
passâ dai agns, la cjame ~ plui cjalcjade (glesie) 2. še;
~ tal cjâflûc furlan il 22 a tacarà (Furlanist) 3. vendar;
ma ~ a še vedno; ma simpri in pericul di jessi sierât
(Vichi) vedno v nevarnosti.
simpri che ['simpri ke] co da le, če le ; ~ il
guviernadôr nol vebi di cambiâ linie politiche Če le
guverner ne bo moral menjati politično linijo; ~ a sedin
stadis presentadis dentri dai tiermins če so bili le
predstavljeni znotraj rokov.
simprivert [simpri'vεrt], -verde adj zimzelen;
~ m zimzelen m.
simprivîf [simpri'vi:f] m BOT netresk m (Sempervivum
tectorum).
simulâ [simu'la:] tr simulirati; ~ lis condizions di une
rêt di distribuzion; sisteme simulât di distribuzion,
(Simulated Distribution System POX) (SiF 02/1, 11)
simulatôr [simula'to:r] m simulator m.
simulazion [simulatsi'on] f simulacija f; simuliranje n;
al è indispensabil vê un strument di ~ matematiche (SiF).
sin ['sin] prep → fin.
s’in ['sin] pro compost se + in (ind).
sinagoghe [sina'gכge] (t. sinigoghe) f 1. REL sinagoga
f; Gjesù al insegnave intes lôr sinagoghis nunsiant il
vanseli dal ream. (Bibl-Mt) 2. sinagoga f; vrišč m; hrup,
ropot; šala; kor, zbor; dai gjats la ~ principie in ton bemi.
Sinai ['sinai] kr.i m Sinaj m.
sinaitic [sina'itik], -iche adj sinajski.
sinapsi [si'napsi] f MED sinapsa f.
sinaptiche [si'naptik], -iche adj sinaptičen; ativitât
sinaptiche sinaptična aktivnost; Gjeneralmentri al è
acetât che il flus dal sanc intes regjons dal çurviel
(rCBF) al rifleti la ativitât sinaptiche. (SiF 03/4, 97-114).
sincîr [sin't∫i:r] adj → sancîr.
sincretisim [sinkre'tizim] m FILOZ, LING sinkretizem
sinigo ['singul] ?? Si sintive, ma lontane, une vôs di
m.
aghe, come un sfladâ di sinigo sui cjamps. (PauluzzoN)
’sinigoghe [zini'gכge] f → sinagoghe.
sinò [si'no] co → se no.
sinodi ['sinodi] m cerkveni zbor m, sinoda f, koncil m;
convocâ un ~ sklicati koncil.
sinodic [si'nכdik], -iche adj sinodska.
sinolic [si'nכlik] m sinolog m; Missionari francescan,
~. (GE)
sinologjie [sinolo'ăie] f sinologija f.
sinonim [si'nכnim] m LING sinonim m;
~ adj sinonimen.
sinonimic [sino'nimik], -iche adj sinonimen.
sinonimie [sinoni'mie] f sinonimija f.
sinossi [si'nכsi] f sinopsis m; REL sinopsa f.
sinostosi [sinos'tכzi] f MED sinostoza f.
sinotic [si'nכtik], -iche adj sinoptičen, pregleden; In dì
di vuê intai ents publics si lavore cun cronograms, azions
di sisteme e schemis sinotics operatîfs (Patrie 06/1).
sintâ [sin'ta:] tr in refl → sentâ.
sintagmatic [sintag'matik], -iche adj LING
sintagmatičen.
sintagme [sin'tagme] f LING sintagma f.
sintar ['sintar, ∫-] m konjederec m; → copecjans.
sintàs [sin'tas] m → sintassi.
sintassi [' ] f GRAM skladnja f.
sintatic [sin'tatic], -iche f GRAM skladen; e verps che
a pierdin la lôr specificitât semantiche par cjariâsi di une
funzion sintatiche pragmatiche. (Prax).
sintaticist [sintati't∫ist] m ?? e une disambiguazion di
sucès e covente che i lôr autôrs a sedin sintaticiscj
brilants (SiF 02/1).
sinte ['sinte] f → sente.
sintesi ['sintezi] f sinteza f, sestav m; coretôrs
automatics des peraulis e de gramatiche furlane; sistemis
di ~ vocâl in lenghe furlane ("text to speech")(Pa).
sintetic [sin'tεtik], -iche adj sintetičen; droghe
sintetiche sintetična droga.
sinteticitât [sintetit∫i'ta:t] f sintetičnost f; Chel test ..
al jere une vore sclagn, ma inte sô ~ al pandeve bielzà
une atenzion particolâr (SiF 03/3, 115).
sintetizâ [sinteti'dza:] tr sintetizirati.
Sinti ['sinti] mpl (narodnost) Sinti mpl; Persecuzion e
tragjedie dai ~ e dai Rom (Pa); Un dai ~ inclostrâts tal
lager di Berlin-Marzahn (Pa).
sintî [sin'ti:] (sint, sintis, sint) tr 1. (ob)čutiti; si sint un
ciert content 2. čuti, slišati, poslušati; o ai sintût a dî
slišal sem, pravijo, da..; che a cognossevin la Afriche
nome par sintût a contâ ; sintilis jih slišati; cussì lis
veve ancje sintudis sul lavôr, parcè che plui di une volte e
veve lassât rompi il fîl (MazzonIol);
~ cu lis spalis siguris čutiti se varnega (preskrbljenega)
che lu fasès ~ cu lis spalis siguris par simpri. (Sg) 3.
duhati; e cuanche in France al sintive odôr di stiç al
svualave in Italie. (Bel);
~ it imeti okus po; imeti vonj, duh po; tu sintivis di fen
e di rosade; o frute de campagne..;
~si refl počutiti se; imeti občutek; Cussì mi sint intune
forest (african) e citadin (european)" (Pa); Alore ti
sintistu di fâ la vore? misliš, da boš zmogel opraviti
delo?; ~si a disagjo počutiti se neprijetno; Jo mi sint
a disagjo tai puescj masse fins; ma no stêt a crodi (Pa
05/07).
sintibil [sin'tibil] adj slišen, zaznaven; občuten.
sincronic [sin'krכnik], -iche adj sočasen, sinkroničen.
sincronie [sinkro'nie] f sočasnost f, sinkronija f.
sincronisim [sinkro'nizim] m sinhronost f;
sinhronizem m; Il ~ di chel vierzi, cul inrompi di une lûs
subitanie, la sorprint. (Mar).
sinç ['sint∫] (t. assinç) m BOT pelin m, pelinkovec m
(Artmisia absinthium); ~ di montagne, ~ di mont
planinski pelin (Achillea Clavenae); ~ di cjarande →
altanisie.
sindacâl [sinda'ka:l] adj sindikalen; manifestazion ~
sindakalna manifestacija (O)
sindic ['sindik] m 1. župan m: Cassis di espansion: la
proteste dai sindics (O 8/2/2002); ancje se cuntun gambi
inte poltrone di ~ ocupade cumò di Gianfranco
Pizzolitto(Pa); Sore il dut il ~ furlanist di Udin, Sergio
Cecotti,..(Pa 7/2000); → merie, podestât 2. upravitelj
konkurzne mase.
sindicalisim [sindika'lizim] m sindikalizem m.
sindicance [sindi'kant∫e] f 1. pisarna župana f,
županski urad 2. županstvo f.
sindicât [sindi'ka:t] m 1. županstvo n 2. (delo)
sindikat m; che di bande dai stes sindacâts si à pandût
la dificoltât intal garantî l'ordin public (O).
sindichesse [sindi'kεse] f županja f; un mandi
particolâr a la mê coscrite Elia, za ~ di Paluce
(christianromanini 07/03).
sindilâsi [sindi'la:si, ∫-] refl (carn.) oditi; Nus console
il fat che nô no vìn spietât che si sindilàs, par dî ben di
lui. (La 06/1).
sindilât [sindi'la:t] ?? che no croderin mai di jessi par
so cont, cemût che ur capità a altris di lôr sindilâts propit
in chei agns vie pal Nordameriche (Pa).
sine ['sine, ∫-] f ŽELEZ tir m; sedinò no si varà gran il
sburton necessari pe eculibrazion modâl gome- ~ -aghe.
(Pa 03/10) // < nem. Schiene.
Sine ['sine] (t. Taresine) os.i. m F Rezka f; ~, fie di
anime.
sineresi [si'nεrezi] f LING, KEM sinereza f.
sinergjic [si'nεrăik], -iche adj FIZIOL, FARM
sinergijski, sinergičen; insumis stramudâ il sistem furlan
di fâ imprese par presidiâ il teritori dal pont di viste de
comierçalizazion des cjadreis e di chei altris prodots
sinergjics (Pa 02).
sinergjie [siner'ăie] f sinergija f; une messe dai trê
popui e no rivi a capî parceche no si po ancje operâ
concretamentri in sintonie e ~. (BelAlci).
sinergjisim [siner'ăizim] m FARM, REL sinergizem m.
sinfonic [sin'fכnik], -iche adj simfoničen.
sinfonie [sinfo'nie] f simfonija f; skladnost f.
sing. ['singul] kratica → singolâr GRAM edn. (ednina).
singalês [singa'le:s], -ese adj cejlonski;
~ m 1. Cejlonec m 2. LING cejlonščina f.
Singapore [singa'pore] kr.i f Singapur m.
singolâr [singu'la:r] adj 1. edinstven; Une strategjie
cuintrifurlane: il câs ~ dal Friûl ocidentâl (Pa 03/6) 2.
posamezen; edninski;
~ m LING ednina f.
singolaritât [singulari'ta:t] f posebnost f.
singolarmentri [singolar'mentri] adv posebno,
posebej.
singul ['singul] adj m → sengul.
Sinigaie [sini'gaie] kr.i f Senigallia f.
sintiment [sinti'ment] m 1. čustvo n, občutek m, čut m;
La marilenghe si cjate intai nestris sintiments, intal nestri
cuarp prime che intal çurviel. (Pa); jessi in ~ biti
domišljav; il plevan 'l voltât di ~!; pierdi il ~, i ~s
omedleti, onesvestiti se; Diu! Diu! o vevi pierdût cuasi il
~. 2. zdrava pamet f, mišljenje n, mnenje n; vivi cun ~,
cun justizie e cun religjon; lâ fûr di ~, voltâsi di ~
izgubiti pamet.
sintimentâl [sintimen'ta:l] adj sentimentalen, čustven.
sintimentalisim [sintimenta'lizim] m sentimentalnost
f, čustvenostf.
sintimentalitât [sintimentali'ta:t] f sentimentalnost f,
čustvenost f.
sintinele [sinte'mai] ?? Conclusion: noaltris o scugnìn
jessi lis sintinelis. impavidis de Romanitât, de
Venezianitât, de Talianitât cuintri i lôr tradizionâi
aversaris (JM).
sintinemai [sinte'mai] prep → fintinemai.
sintineore [sintine'ore] adv → fintineore.
sintirie ['tase] ??
sintom ['sintom] m 1. MED simptom m, znamenje
(bolezni); Il malât nol presentave nissun ~ di afasie (SiF
02/1); ~ clinic klinični simptom; I sintoms clinics dal
ergotisim a jerin cognossûts di vieri. (SiF 02/1, 31-45);
2. FIG znak m, znamenje n.
sintomatic [sinto'matik], -iche adj MED simptomski;
simptomatičen.
sintomaticitât [sintomatit∫i'ta:t] f MED
simptomatičnost f.
sintomatologjie [sintomatolo'ăie] f MED
simptomatologija f; In base a cheste ~ Alajouanine
(1963) al è stât il prin neurolic che al à afermât che
Dostoevskij (SiF 03/3, 31-49).
sinton [sin'ton] m → senton.
sintonic [sin'tכnik], -iche adj uglašen, skladen.
sintonie [sinto'nie] f 1. (radio) Abstimmung 2.
uskladitev f, usklajenje n; in ~ soglasno, skladno;
sburtâts dal spirt plui che de letare dal Concili Vatican
II, in ~ cu la teologjie de liberazion (Pa 02).
sintremai [sintre'mai] prep → fintremai.
sìo ['sio] m (ben.it.) → barbe ; no disin “gno barbe e
mê agne”, a disin “il sìo e la sìa (La 07/03)
Sion ['sion??] i.g Sion m; mont di ~ gora Sion.
sionisim [sio'nizim] m POL sionizem m.
sionist [sio'nist] m sionist m; par distruzi la societât e
par promovi ju interès sioniscj (Pa 03/10).
sionistic [sio'nistik], -iche adj POL sionističen.
siop [si'כpar] m darilo n; pos. v pl siops darovi, ki se
jih dobi od fantov, ki pojejo v noči na praznik razglašenja
Gospodova; (vrsta darila v Karniju) Il vê di vê, par
augûrs cussì speciâi, a jerin i siops, o un solt. (La 05/12).
siopar [si'כpar, ∫-] m stavka f; brezdelje n; dirit di ~
stavkovna pravica; lâ in ~ stopiti v stavko; ~ di fam
gladovna stavka: ..un altri ancjemò al à inviât un ~ de
fam.. (O); ~ gjenerâl splošna stavka; Lunis i sindacâts
a àn proclamât un ~ gjenerâl in dute la Cjargne (O); in
~ v stavki; Lavôr: 50 mil metalmecanics in ~ in regjon
(O 19/5/2001).
sioperâ [siope'ra:, ∫-] (o sioperi [sio'pεri]) it stavkati;
indevant dai lavoradôrs dai cantîrs navâi che martars a
an sioperât par domandâ plui sigurece sul puest di vore
(O 7/7/2001).
siôr [si'o:r] m 1. gospod m; ~ sì ~, no da, gospod..ne,
gospod; ~ sì mo che, mo ~ sì che seveda da; ~
Cjossul → cjossul 2. ZOOL kačji pastir f (žuželka);
~ adj bogat, gosposki; parceche ancje se un al è
unevore ~, la sô vite no dipent de sô robe. (Bibl-Lc);
jessi ~ biti gospod, biti svoboden; → svuarbecjavai,
svuarbevoi.
siorat [sio'rat] ??
siore [si'כre] f gospa f;
~ adj 1. bogata 2. v pl sioris KUL pokavka f, popkorn
m; fâ lis sioris ; → sclopets.
sioretât [siore'ta:t] f bogastvo n, premoženje n.
siorie [sio'rie] f 1. (spoštljivo) gospod m 2. la ~
(kolekt.) gospostvo n; gosposka f; I talians, ...,a podevin
pardabon considerâsi tant che ~ par simpri di dute la
regjon. (Pa 03/4).
siorine [sio'rine] f gospodična f; “Bundì, ~ Catia!” i
dîs a vôs alte. (BrLi); → signorine, fraile.
sioron [sio'ron] adj zelo bogat; ma la morfologjie
verbâl e je siorone (SiF 02/1).
Siorsì [sior'si] ?? Siorsì, che al viodi. (JM, Salvâ)
siort [si'ort ??] adj in m → sort.
siorte [si'orte ??] adj in m → sorte.
siorut [sio'rut] m, adj od siôr.
sipari [si'pari] m odrski zastor m; Plui e plui voltis il ~
si vierç par fâ vignî fûr i atôrs che, a turni, a fasin un
inchin di rispueste al bati des mans. (ShW).
sîr ['si:r] m 1. sokrvica f, sirotka f; a lavin di cjase in
cjase a purcitâ purcits tirâts sù par cinc - sîs mês, cun ~,
lavaduris, blave e côcis, (don); Pal lat de buinore e de
sere, pal formadi e pal ~, oltri che pes riunions statutariis
e di public interès. (BelAlci) 2. MED serum m, cepivo n.
Siracuse [si' ??] kr.i f Sirakuza f; O rivarin a ~, là che
si fermarin trê dîs (Bibl-Az).
sirene [si'rene] (t. serene) f sirena f.
sirenute [sire'nute] f demin. od sirene.
siriac [si'riak], -ache adj sirski; Chest motîf al ven de
tradizion siriache (Pa);
~ m Sirijec m.
sirian [siri'an] adj sirski;
~ m Sirijec m.
Sirie ['sirie] kr.i f Sirija f; e plui che artiscj rock mi
ricuardin i eremits dal desert de antighe ~ (Ta).
Sirio ['sirie] f ?? 2 Yepun e je la peraule Mapuche pe
stele Sirio. (SiF 02/2, 11-24)
siroc [si'rכk, ∫-] m METEO jugovzhodnik m, široko m;
aiar di ~ jugovzhodni veter.
sirocâ [siro'ka:, ∫-] it al siroche piha jugovzhodnik; il
mâr al siroche po morju piha jugovzhodnik.
sirocôs [siro'ko:s, ∫-], -ose adj METEO južen (se nanaša
na široko).
sirofenician [sirofenit∫i'an] adj ?? une preiere
formalistiche e cence anime e tai predis mancul fede e
santitât che in tune biade femine paiane sirofeniciane.
(BelR).
sirop ['sirie] m sirup m; A rivuart dai ricuarts di
savôrs, un che no ai plui cjatât al è chel dal ~ di frambue
(sf); Alore un ~ o aspirinis di fâ une buine sudade.
(MazzonIol); Interessant e je ancje la produzion dai
sirops. (La 07/03).
siropâ [siro'pa:] tr (hruško ipd.) osladiti, v sirup
zmešati.
siruc [si'כpar] ??
sirucament [siruka'ment] m ?? il ~ de Russie, erêt de
sistematichementri [sistematike'mentri] adv
Union Sovietiche sot l’aspiet gjeopolitic. (Pa 04/07)
sîs ['si:s] card šest; a lis ~ di matine ob šestih zjutraj.
si sa po [sisa'po] (t. sissapo) adv pa seveda, kako da
ne!; Po ~, a mi coste cinc marcs! (sangiorgioinsieme).
sisapo [sisa'po] → si sa po.
sîscent ['si:st∫ent] card šeststo;
~ m 1. šeststo 2. sedemnajsto stoletje; Si è interessade
dai doi maiôrs poets furlans dal Sîscent: Ciro di Pers e
Ermis di Colorêt. (La).
sîscentesim [sist∫en'tezim] num šeststoti; šeststotinka f.
sise ['size] (t. 'sisin) f INF urin m, seč m, scalnica f; fâ
la ~ INF lulati.
sistematično; Al semee che a vedin fat un pat selerât di
dâsi une man ~. (Bel).
sistematicitât [sistematit∫i'ta:t] f sistematičnost f; al
vegni fûr de fase de precarietât e de provisorietât e al
jentri in chê de ~ e de cualitât su dut il teritori dal Friûl
(Pa 05/12).
sistematizâ [sistemati'dza:] tr sistematizirati.
sistematizazion [sistematidzatsi'on] f sistematizacija f.
sistemazion [sistematsi'on] f ureditev f; nastanitev f;
In ocasion di Pentecost al è dificil cjatâ une ~ a Leipzig.
(Ta).
sisteme [sis'tεme] m sistem m, sostav m, sestav m; ~
bancari bančni sistem; ~ eletorâl volilni sistem; cun
500 milions di eletôrs di 25 Paîs, e nancje che, cul ~
eletorâl in vore in zornade di vuê (Pa 04/05); ~ gnervôs
živčni sistem; živčevje; sistemis informatîfs
informacijski sistemi; e je une fuarte domande o cjatìn
daspò i operatôrs tal cjamp de progjetazion e de
inzegnerie, de produzion, dai sistemis informatîfs e de
cualitât. (O);
Sistiane [sisti'ane] kr.i f Sesljan m (DE Seestein);
Cuant che o lerin a ~ in chê gnot di Avost dal ’89 jê si
jere bagnade la sô tenare cjar (Ta).
sisul ['sizul] m → sisule.
sisulâr [sisu'la:r] m šipek; Il ~ par butâ jù la caveade
nol à spietât la zilugne. (Percude).
sisule ['sizule] (t. sisul m) f šipkova jagoda f;
malennkost f.
sît ['si:t] m 1. lega f, ležišče n 2. kraj m, mesto n; ~
de manifestazion sportive al sarà Tarvis (O)
3. teren m, zemljišče n, področje n; i progjets di nivel
provinciâl e comunâl che a intindin modificâ i "sîts
ambientâi di importance comunitarie". (O)
4. prostor
m, mesto n; che a permetaran di ativâ gnûfs sîts di acet
di piçule dimension, tant che apartaments in citât..(O);
Inte nestre regjon la funzion di promotôr e coordenadôr
dal sportel - che al varà ~ a Pordenon - e je stade dade
ae Finest Spa. (O) 5. (v spletu) spletna stran;
disponibil sul ~ dosegljivi, na voljo na spletu; ~
internet/ web spletna stran: 10.30 GR in rêt - notiziari
setemanaâl pal ~ internet (O); Fin a lis trasmissions real
audio scoltabilis sul nestri ~ internet..(O); ~ web (Pa).
sitadine [sita'dine] f → citadine.
sitât [si'ta:t] f → citât.
sito ['sito] → sît.
situâ [situ'a:] tr postaviti, položiti.
situazion [situatsi'on] f situacija f, položaj m, stanje n;
la grivie ~ economiche (F); La ~ di crisi pai lavoradôrs
de Burgo..(O); Tal Friûl ocidentâl, là che a son diviersis
lis situazions di crisi,..(O) ; e puarte ae diglossie, ven a
stâi une ~ sociolenghistiche (Pa 3/2000).
sium [si'um] m 1. spanec m, sen m; cjapâ ~ zaspati;
Par me al è impussibil rivâ a cjapâ ~sentât (Ta);
comparî in ~ pojaviti se v snu; fâ vignî ~ uspavati;
Che la religjon no je fate dome di devozions e di
coroncinis e di Sanluigjis par fâ vignî ~ (Pa 05/05); vê ~
biti zaspan; 2. il ~ dal cjâf ANAT teme, zgornji del
glave; mehki del glave pri novorojenčku 3. → insium.
~ f zaspanost f, dremotnost f; colâ di ~, murî di ~
sivîl [si'vi:l, ∫-] (pl sivîi) m žvižg m.
sivilâ [sivi'la:. ∫-] it žvižgati; Il controlôr al tornà sù e
il tren al partì sivilant. (Sg);
~ tr žvižgati.
sivilade [sivi'lade, ∫-] f žvižg m, žvižganje n.
sìsigûr [sisi'gu:r] m ??
un sìsigûr (Pa)
De sience
sisile [si'zile] f → cisile.
‘sisin [zi'zin] m INF čivčiv m, urin m, seč m, scalnica f ;
v : fâ ~ lulati, scati, odliti; Finalmentri mi soi sveât
crodint di vê durmide une gnot e une zornade interie e
cuntune grande sen di fâ ~. (BrLi); âstu fat ~ ? Ali si
lulal?
‘sisinâ [zizi'na :] it INF, F lulati, scati; (bolj obič. fâ
‘sisin).
sisine [si'zine] f → sisinute.
sisinute [sizi'nute] f 1. F k 2. ??
sisme ['sizme] f GEO potres m;
sisme ['sizme] f REL shizma f; chês che a forin la
cause dal ~ dai Trê Cjapitui (Natisone/furlanis).
sismic ['sizmik], -iche adj GEO seizmičen, potresen;
pûr jessint une tiere di periodiche e vivarose ativitât
sismiche (SiF 03/3, 97).
sismicitât [sismit∫i'ta:t] f GEO seizmičnost f,
pogostnost potresov; In chest câs specific, tignût cont de
~ de zone e des ativitâts umanis elencadis disore, al è
someât acetabil di fissâ un valôr di SLREQ=0.98. (SiF
03/4, 47-59).
sismograf [sizmo'graf] m GEO potresomer m,
seizmograf f.
sismografic [sizmo'grafik], -iche adj GEO
seizmografski.
sismografie [sizmogra'fie] f GEO seizmografski.
sismogram [sizmo'gram] m GEO seizmogram m.
sismolic [siz'mכlik] m GEO seizmolog m.
sismologjic [sizmo'lכăik], -iche adj GEO seizmologija
f.
sismologjie [sizmolo'ăie] f GEO seizmologija f.
Sismont [sis'mכnt] os. i m Žiga f, Žigmond m; ~ di
Lussimburc, rê di Ongjarie, nol rivave adore di fâsi
ricognossi imperadôr (JM) Žigmond Luksemburški,
kralj Madžarske.
sissapo [sisa'po] adv → sisapo.
sissignôr [sisi'ño:r] m ??
sissule ['sisule] f F zasoljeni račun.
sistem [sis'tεm] m → sisteme.
sistemâ [siste'ma:] tr urediti, urejati; La veture lu
invidave e alore John si fasè coragjo e al cjalcjà il boton
sistemât su la puarte (Ta);
~si refl urediti si stanovanje, nastaniti se; J. lu fasè
jentrâ tal stanzon di chê altre volte e i domandà se si jere
sistemât. (Sg).
sistematic [siste'matik], -iche adj sistematičen;
~ m sistematik m.
sivileç [sivi'lεt∫, ∫-] m → sivilade.
sivilot [sivi'lכt, ∫-] m 1. piščalka f; tanche un ~
odlično 2. (t. ~ di scusse) MUZ piščal, piščalka f 3.
sivilots KUL polnjeni testeninski zvitki, kaneloni 4.
ARGO kurac m, penis m 5. ZOOL kalin m, zimovka f
(Pyrrhula pyrrhula).
sivilotâ [sivilo'ta:, ∫-] it in tr → sivilutâ.
siviluçâ [sivilu't∫a:, ∫-] it in tr → sivilutâ.
sivilutâ [sivilu'ta:, ∫-] (t. sivilotâ, siviluçâ) tr
požvižgavati;
~ it žvižgati.
sivilutade [sivilu'tade, ∫-] (t. sivilotade, siviluçade) f
žvižg m, žvižganje n.
sizîl [si'dži:l] m → sigjîl.
sizilâ [sidži'la:] (F) tr → sigjilâ.
sizile [si'džile] f ZOOL kmečka lastovka f (Hirundo
rustica); No roseea pì la surìs, a cjantin li sizilis, no
svualpea il colomp, a sgjarfin li gjalinis. (Pasolini).
sjéler [ske'da:t] → seler
sjelerât [ske'da:t] → selerât
ski ['ski] (pl skîs) m 1. smučanje n; implants di ~
smučarske naprave; dulà che par cumò la Secab e
rifurnìs ju implants di ~ dal comprensori dal Çoncolan
(La 04/12) 2. smučka f; i skîs smuči mpl.
skiâ [ski'a:] it smučati se; lis zornadis buinis par ~ a
van dai 20 di Decembar ai 15 di Març (Pa 03/11); a
imparâ a ~ učiti se smučati; piste pa ~ smučarska
proga; O vin costruît centri fernîts di ogni comoditât pai
vilegjants su lis nestris monts, e pistis par ~ su ogni cleve
(La).
skiadôr [skia'do:r] m smučar m; in cheste situazion i
skiadôrs a continuaran a bandonâ lis stazions di basse
cuote (Pa 03/11); i 5 comprensoris a son stâts
frecuentâts in medie di 129 mil skiadôrs zornalîrs. (Pa
03/11).
slabratament [zlabrata'ment] m ?okrušenje n;
okrušenost f; è ce che si diseve modant: precision
milimetriche su chelâtri mont e aprossimazion o ~ sun
chest. (BelFa).
slac ['zlak] m usad m, udor m; plaz m; i piçui slacs di
cret e i conseguents moviments di claps (SiF 03/4, 4759); Ancje se a son mancul spetacolârs dai grancj slacs
di tiere (SiF 03/4, 47-59); un ~ di kup m; ogromno,
veliko; O vin un ~ di casarmis. (Pa); a slacs v
izobilju, na kupe, v veliki količini.
slacâ [zla'ka:] (t. FIG) it udreti se, pogrezniti se;
~ tr pustiti udreti, napraviti da se udre.
slacare ['zlakare] f kaša f; blato n.
slacât [zla'ka:t], -ade adj pogreznjen, udrt.
slacje ['zlaqe] f ploščat kamen (za tlakovanje).
slaçâ [zla't∫a:] tr → dislaçâ.
slâf ['zla:f], slave (t. sclâf) adj slovanski; chês altris
etniis sfloridis tal pont di incuintri fra lis culturis latine,
slave e gjermaniche. (Pa);
~ m 1. Slovan m 2. slovanščina f, slovanski jezik m.
slâf-macedonian ['zla:f mat∫edoni'an] adj slovansko
makedonski;
~ m (slovansko) makedonski; che a cjacarin arumen
(une lenghe sûr dal rumen), albanês, ~ e turc. (Pa).
slâf-ortodòs ['zla:f orto'd s] adj slovansko
pravoslaven; in particolâr tra chel catolic-latin e chel ~,
ma si scugne aromai considerâ ancje chel dal Islam (sf).
slaif ['zlaif] m 1. zavora f 2. FIG zavora f; no
cognossi slaifs ne poznati meje; La decjadence de
Cjargne no cognòs slaifs (La 06/3).
slaifâ [zlai'fa:] tr in it zavirati; dai, dai, slaife!; ~ il
spopolament des vals (noeles).
slaifade [zlai'fade] f zaviranje n; La colpe di cheste
crisi, pe fabriche che e costruìs cjalderiis e climatizadôr,
e divignarès di une momentanie ~ dal marcjât. (La 05/7).
slaifadôr [zlaifa'do:r] m zaviralec m; invezit ecezionâl
il compuartament di chescj ultins timps, cundidì chel di
zontâsi aes posizions dai slaifadôrs. (Pa 04/02).
slambardâ [zlambar'da:] it blebetati, čvekati, kvasiti.
slambrâ [zlam'bra:] tr 1. raztrgati, razdrapati, uničiti
2. raztrgati, raniti; ubiti 3. (srce ipd.) razgnati, raztrgati;
~si refl 1. raztrgati se; ~si di ridi počiti od smeha 2.
razkosati se.
slambrade [zlam'brade] f špranja f, razporek m.
slambrament [zlambra'ment] m raztrganje n.
slambrât [zlam'bra:t], -ade adj 1. (splošen) raztrgan,
razdrapan, uničen 2. (obleka) raztrgan, pocapan,
razcapan, preluknjan 3. (srce ipd.) razgnan, raztrgan;
Bon, sigûr che o jeri stât scossât de sensazion di chel
sium che al jere restade intate tal gno cûr ~. (Urban) 4.
(področje, območje ipd.) razkosan, razdeljen, razčlenjen;
il Piemont ~ des vueris par incressi il podê dai Savoia
(Natisone/furlanis) 5. (izgovor ipd.) potrgan,
nerazločen.
slambri ['zlambri] m 1. (t. FIG) špranja f, razpoka f,
brazgotina f 2. (mesa ipd.) kos m, rezina f 3. okrajek
m, krajec m, rob m 4. (čas., življenje ipd.) obdobje n; ~
di timp časovno obdobje; lis personalitâts plui
impuartantis di chel ~ di timp (Pa); Il ~ di timp cjapât in
considerazion (Pa) 5. (pesem, knjiga) odlomek m, kos
m, predel m, del m, skladba f 6. (splošno) kos, del m,
delček m; che al cjape jenfri un ~ di Venit (Union).
slampâ [zlam'pa:] it bliskati, bleščeti; → lampâ.
slampe ['zlampe] f → sclampe.
slanc ['zlank] m 1. zamah m, zagon m, skok m 2.
?razporek m, luknja f.
slancâ [zlan'ka:] tr ohromiti.
slancât [zlan'ka:t], -ade adj hrom, kruljav.
slancî [zlan't∫i:] tr ARH roditi.
slanç ['zlant∫] (pl slançs ['zlants]) m 1. met m, skok m
2. zamah m, zagon m, zalet m 3. FIG žar m, gorečnost f,
vnema f; → snait.
slançâ [zlan't∫a:] tr vreči, zalučati; Se si trate di ~
slogans a favôr dal Friûl, nissun lu bat. (Pa 06/2).
slançade [zlan't∫ade] f zamah m, zagon m, zalet m.
slançôs [zlan't∫o:s], -ose adj 1. vitek, hiter 2.
(pre)drzen, smel 3. ognjen, ognjevit.
slanghî [zlan'gi:] (t. langhî) it medleti, slabeti; pešati;
zastajati.
slap ['zlap] m (carn.) sani za prevoz lesa.
slapâ [zla'pa:] (manj obič. lapâ) it mlaskaje piti,
cmokati
slapagn [zla'pañ] m kaša f; blato n, luža f; mlakuža f.
slapagnâ [zlapa'ña:] tr 1. u-, za-mazati, zamastiti; 2.
(pes ipd.) oblizati, zmočiti z jezikom; Magari di
cjareçâle di strenzile di bussâle di dispueiâle di palpâle
di çupâle di ~le... di lâi dentri... (Daidussi) 3. (govor)
momljati, žvečiti, nerazločno povedati;
~ it 1. u-, za-mazati se 2. (v vodi) zmočiti se, skopati
se;
~si refl 1. u-, za-mazati se; E tu tu podevis fâ di mancul
di ~ti, sturnel! (Tolazzi) 2. (v vodi) zmočiti se, skopati
se.
slapagnade [zlapa'ñade] f pršec m (od blata, glena).
slapagnament [zlapaña'ment] m → slapagnade.
slapagnât [zlapa'ña:t], -ade adj zamazan, umazan,
zamaščen.
slapagnot [zlapa'ñכt] m 1. kaša f; blato n, luža f;
mlakuža f 2. umazana voda 3. mojster skaza f, pacar m;
šušmar m, mazač m; momljač m 4. (šalj.) cmokač m, ki
rad veliko poljublja.
slapar ['zlapar] m (neobič.) PEJ Nemec m, Švaba f.
slapon [zla'pon] m požeruh m.
slargjâ [zlar'ăa:] tr 1. (raz)širiti, razprostreti, povečati;
che a jerin daûr a ~le e a splanâle cui buldozer. (Sg) 2.
(besedo) širiti, propagirati;
~ it (nebo) razjasniti se;
~si refl 1. (raz)širiti se, razprostreti se 2. (beseda, glas)
širiti se; La sô innomine si slargjà par dute la regjon. .
(Bibl-Lc) 3. povečati se; e po, ancje, par favorî
l'incressi e il ~si des ministrazions comunâls che za di
secui a jerin operantis in dute la alte Italie. (Storie).
slargjade [zlar'ăade] f razširjenje n, razširitev f.
slargjât [zlar'ăa:t], -ade adj (raz)širjen, povečan.
slargje ['zlarăe] f razširjenje n, razširitev f; →
slargjade.
slas ['zlas] m 1. volilo n, dediščina f 2. a ~ prosto,
razvezan, naokoli, tu pa tam; Lis robis si fan cun plui
precision, migo a ~ come di là in Italie! (Furlanist);
cjavêi a ~ spuščeni lasje; I cjavêi su lis spalis no ju vevi
mai viodûts a ~, a son une onde. (BrLi); dâ il ~ a un
komu dati svobodo, prosto roko; dâ ~ a omogočiti,
dovoliti; dâ ~ di dovoliti, da, dati možnost, da,
omogočiti, da; lis stradis che a davin ~ di rivâ a Cividât,
partint di chenti ator. (bassafriulana); lâ a ~ hoditi
sem tja pa sem, prosto se sprehajati; lassâ a ~ biti
neurejen; pustiti, da se prosto sprehaja, v svobodo; molâ
a ~ pustiti iti; vê ~ di imeti možnost.
slassâsi [zla'sa:si] refl → dislassâsi.
slassât [zla'sa:t], -ade adj razvezan, nevezan, prost,
svoboden, prepuščen, odpuščen.
slatâ [zla'ta:] tr → dislatâ.
slauac I [zlau'ak], -ache adj slovaški; I tescj a son
ancje par talian e in curt a vegnaran proponudis lis
versions ceche, slauache e anglês. (Pa 03/12)
~ m 1. Slovak m 2. slovaščina f.
slauac II [zlau'ak] → slavuac.
Slauachie [slavu'akie] kr.i f Slovaška f.
slavâ [zla'va:] tr 1. (teren, zemljo) spirati, odnašati,
erodirati 2. (denar) potrošiti, porabiti;
~si refl 1. spolzeti 2. znebiti se.
slavaç [zla'vat∫] m 1. naliv m, močen dež m 2. FIG
velika količina, mnoštvo n.
slavare ['zlavare] (manj obič. slevare) f IGRE žabica f;
zûc de ~ .
slavarot [zlava'rכt] m 1. postopač m, lenuh m,
brezdelnež m 2. debeluh m.
slavarute [zlava'rute] f ?? dulà che i fruts a lavin
inmò a fâ sbalçâ la slavarute (PauluzzoN)
Slave ['zlave] f Slovanka f.
Slavie ['zlavie] kr.i f POL Slavija f; Chescj documents
a dan di viodi che la ~ Furlane bielzà te Ete di Mieç e
jere insedade tal procès di formazion de lenghe slovene
leterarie (La).
slavin [zla'vin] (manj obič. sglavin) m 1. naliv m, ploha
f; cui flums che a esondin a ogni ~ (Pa 02); Il ~ al jere
za passât; il cîl lavât de poie al jere umit e clâr. (Sg); Il
profîl di Claude te gnot, tal slavin (PauluzzoN)
2. FIG a ~ na veliko, ogromno, na vso moč, brez konca;
un ~ di kup, veliko, ogromno.
slavinâ [zlavi'na:] (t. sglavinâ) it 1. liti (dež) kot iz
škafa; Al tacà a ~, e alore a cjaparin sù la robe a
braçadis (Sg); ~ a selis liti kot iz škafa; Al jere tal cûr
de gnot, al sglavinave a selis, lis bassis dutis sot aghe
(Percude) 2. padati (nekaj iz neba), ponujati se (v
izobilju) 3. brizgniti, brizgati, liti, znojiti se;
~ tr zasuti, zasipati (z udarci); besno udariti, tolči.
slavinade [zlavi'nade] (t. sglavinade) f 1. naliv m,
ploha f; No vignivin jù slavinadis a colp, cun tons e
fusetis, ma plovisinis lungjis e sutilis (Sg); → slavin
2. FIG polom m, nesreča f, poraz m 3. (veliko število)
kup m, mnoštvo n, množica f, ogromna vsota f.
slavine [zla'vine] (t. sglavine) f 1. naliv m, ploha f 2.
une ~ (veliko število) kup m, mnoštvo n, množica f,
ogromna vsota.
slavisim [zla'vizim] m LING slavizem m; Il fenonim
dal ~, a Triest, al à partant lis lidrîs inte borghesie
taliane (Pa 03/4).
slavizazion [zlavidzatsi'on] f slavizacija f,
poslovanjenje n; E chest al à mot il gjespâr dai
trombons de talianitât, che a àn berlât al pericul di une
«~ di Gurize» (Pa 02/12).
slavrâ [zla'vra:] tr raztegniti, razprosteti; raztegniti;
podaljšati.
slavrât [sla'vra:t], -ade adj 1. raztegnjen, podaljšan,
razširjen; L'entusiasim masse ~ che i leaders europeans
a àn palesât (Pa) 2. FIG nedostojen, nesramen,
vulgaren; čudaški; une vosate slavrade; no il latin
petenât dai scritôrs, ma chel ~ e sgjarnât dai soldâts, dai
marcjedants.
slavuac [zlavu'ak] m mlaka f; PROV soreli a mont tal
sac, / di ploie dut un ~; PROV cuanche di joibe il soreli
al va tal sac, par domenie si à un ~ ; → svuac.
slavuac [zlavu'ak] adj → slauac.
Slavuachie [zlavu'akie] f → Slauachie.
sledrosâ [zledro'za:] tr 1. obrniti, postaviti na glavo 2.
(oči) obračati, zavijati; Nestre mari e capive dut
cuanche nus sintive rugnâ pai rips e nus viodeve ~ i voi.
(Enrico) 3. preobrniti, preobračati 4. spremeniti,
ponarediti;
~si refl preobračati se, obrniti se, obračati se.
sledrosât [zledro'za:t], -ade adj 1. preobrnjen, obrnjen,
postavljen na glavo 2. sledrosâts zavite (oči) 3.
zmeden; popačen.
sledrosevoi [zledrose'voi] m (neobič.) svetohlinec m,
hinavec m, pobožnjak m.
slengâ [zlen'ga:] tr grdo govoriti, obrekovati; fâsi ~
izpostaviti se govoricam;
~ it opravljati, grdo govoriti, obrekovati.
slengaçâ [zlenga't∫a:] tr opravljati, grdo govoriti,
obrekovati;
~ it opravljati, grdo govoriti, obrekovati.
slengaçon [zlenga't∫on] adj obrekljivec m, opravljivec
m.
slengament [zlenga'ment] m opravljanje n,
obrekovanje n.
slengon [zlen'gon] adj in m → lengon.
slengonâ [zlengo'na:] tr slabo, grdo govoriti,
obrekovati; Ma cualchidun di lôr, dûr di cûr e cence
nissune voie di crodi, a slengonavin in public cheste
gnove dutrine. (Bibl-Az);
~ it na veliko opravljati, grdo govoriti, obrekovati
slep ['zlεp] m (redko) klofuta f, zaušnica f; → slepe.
slepe ['zlεpe] f 1. kos m, košček m, rezina f; Cussì al
tornave fûr cu la solite ~ di formadi, o cuntun eto di
mortadele involuçade te cjarte. (Sg) 2. batina f, udarec
m.
Slesie ['zlεzie] kr.i f Šlezija f.
slevare ['zlεvare] f → slavare.
slicâ [zli'ka:] tr (lasje, brki) božati, gladiti;
~si refl lišpati se, izbrano se obleči.
~ it (gor.) drseti; spodrsniti; zdrkniti; → slichiâ.
slicadiç [zlika'dit∫], -ice adj (neobič.) spolzek; mehek,
zmočen; → slichignot.
slicât [zli'ka:t], -ade adj 1. polizan, oblizan; narejen,
izumetničen 2. (gor.) spolzek, gladek; → slichiot.
slichiâ [zliki'a:] (o slichii [zli'kii]) it 1. z-, spo-drsniti,
drseti; 2. drsati se (na ledu);
~ tr žvečiti, cmokati, mlaskati; (bolj obič.) → slichignâ.
slichign [zliki'ñ] adj → slichignôs.
slichignâ [zliki'ña:] → lichignâ.
slichigne ['zlikiñe] m → lichigne.
slichignôs [zliki'ño:s], -ose adj 1. (manj obič.
lichignôs) spolzek, gladek, moker; cjâr lichignose 2.
→ lichignôs.
slichignot [zliki'ñכt] adj 1. (manj obič. lichignot)
spolzek, gladek, moker 2. (t. m) → lichignot.
slichiot [zliki'כt] adj moker; → slichignot.
slidrisâ [zlidri'za:] tr → dislidrisâ.
sligoviz ['zligovits] m slivovka f.// cf. nem. Sliwowitz ;
od hrv. slivovica.
slimi ['zlimi] adj → slichignôs.
slinghe ['zlinge] f (gor.) jermen m.
slip ['zlip] m OBL spodnje hlače; E il "~". E la mê
cjamesute. E la mê cotule. E il gno "girocollo". (Mucci).
slis ['zlis], slisse adj gladek, spolzek; mehak; passâ ~
dobro skozi priti; Chê ca no ti passe slisse (Sg); mi è
passade slisse dobro sem skozi prišel;
~ m spolzkost f; mehkoba f.
sliserî [zlize'ri:] → slizerî.
sliseriment [zlizeri'ment] → slizeriment.
slissâ [sli'sa:] tr 1. gladiti 2. oplaziti, dotakniti se
(problema) 3. FIG laskati, prilizovati se, božati,
ljubkovati;
~si refl lišpati se, izbrano se obleči.
slissade [sli'sade] f (t. FIG) prilizovanje n, laskanje n;
glajenje n.
slissât [sli'sa:t], -ade adj 1. gladek, (po)glajen 2. FIG
laskan, ljubkovan.
slisse ['zlise] f ARGO lakota f, glad m; bati la ~, patî la
~ trpeti glad, lakoto.
slissiâ [zlisi'a:]
slissot [sli'sade] adj zelo gladek.
slitâsi [sli'ta:si] refl 1. sankati se 2. drseti; zuiâ di ~ .
slite ['zlite] f sani mpl; → joge.
slizerî [zlidze'ri:] tr olajšati; ublažiti, omiliti; Tal
indoman, parvie che o jerin batûts cence remission de
tampieste, si meterin a ~ la nâf (Bibl-Az);
~si refl lažje se obleči.
slizeriment [zlidzeri'ment] m olajšanje n; ublažitev f,
omilitev f; par segnâ la situazion tal procès di ~ e jutori
a chest setôr (Leng).
slocje ['zlכqe] f (t. FIG) udarec m, batina f; Ce ~! Ce
brut! (Lenghe 2000).
slofâ [zlo'fa:] (manj obič. slovâ) tr in it požreti, basati
se; I gnûfs vescui àno salacôr plui salvât animis che no
slovât buinis prebendis? (Eg).
slofe ['zlכfe] (t. lofe) f 1. (neslišen) prdec m 2. BOT
(vrsta gobe) pezdec m, prašnica f, puhovka f
(Lycoperdon).
slofegn ['zlכfeñ] → slofin.
slofin ['zlכfin] v: F a ~ v posteljo; lâ a ~ iti spati, v
posteljo; Nome il soreli al è lât a slofegn, par pôre o par
coragjo no si sa, ma nissun lu à abadât (Tolazzi).
slogâ [zlo'ga:] tr → dislogâ.
slogan ['zlכgan] m geslo n, slogan m.
sloiar ['??] f ARH pajčolan m, tančica f; altris a son
ladis dismenteadis, come..~ (vêl), seiter (tace) e vie
indenant. (JM) // cf. nem. Schleier.
slondar ['zlכndar] m jarek m, jama f, vdolbina f.
slondrone [zlon'drכne] f vlačuga f, kurba f.
slontanâ [zlonta'na:] tr oddaljiti, poslati stran.
slontanament [zlontana'ment] m oddaljenje n.
slorde ['zlorde??] f → lorde.
slossar ['zlosar] m (gor.) kovač m. // < sl. pog. šlosar,
nem. Schlosser; → clavarûl.
slovâ [zlo'va:] tr in it → slofâ.
slovac [zlou'ak], -ache (t. slauac) adj slovaški;
~ m 1. Slovak m 2. slovaščina f.
Slovachie [zlo'vakie] (t. Slauachie) kr.i f Slovaška f.
sloven [zlo'ven] (t. sclâf) adj slovenski; par chel che
al inten la minorance slovene inte nestre regjon. (O);
~ m 1. slovenščina f, slovenski jezik; a Gurize il prin
cors di ~ inmaneât de locâl Aziende (Pa) 2. Slovenec
m; cun altris minorancis etnichis in Italie (sarts, ladins,
slovens etc..)(O).
Slovene [zlo'vene] f Slovenka f.
Slovenie [zlo'venie] (t. Sclavanie) kr.i f Slovenija f; i
colegaments sistematics cui nestris popui confinants de
Carintie e de ~. (Pa).
slovinzi [zlo'vintsi] adj slovinski ;
~ m 1. slovinski jezik, slovinščina f 2. Slovinec m.
slozâ [zlo'dža:] tr in it → dislozâ.
sluc I ['zluk] m požirek m; bevi un ~ popiti požirek;
// nem. Schluck.
sluc II ['zluk] m (neobič.) prepad m, brezno n, strmina
f.
slucâ [zlu'ka:] tr piti v požirkih (žganje ipd.).
sludâ [zlu'da:] tr in refl → disgludâ.
slumbriâ [zlumbri'a:] (o slumbrii [zlum'brii]) tr
raztezati, zravnati, gladiti, valjati; ~ la paste zvaljati
testo;
~si refl raztezati se, zravnati se.
slumbriât [zlumbri'a:t], -ade adj 1. raztezan, razširjen,
raztegnjen; un talian cence consonants doplis e cu lis
vocâls strissinadis, cjantadis, slumbriadis (La 06/1)
2. spremenjen; šibek, medel.
slumbrion [zlumbri'on] m (neobič.) dolgin m.
slungjâ [zlun'ăa:] tr 1. podaljšati; razširiti, razprostreti
2. (raz)redčiti (tekočino); ~ la orari di vierzidure ogni dì
fint aes 7 di sere (CoUd) podaljšati odpiralni čas 3.
izpostaviti (vprašanje) 4. dati (napitnino);
~si refl podaljšati se, razširiti se.
slungje ['zlunăe] f 1. podaljšanje n, podaljšek m 2.
odlašanje n, odlog m.
slusi ['zluzi] it → lusî.
slusî [zlu'zi:] it bleščati, svetiti se; lesketati se; Tai
cjamps a slusivin strichis di nêf in fonts dai agârs. (Sg);
→ lusî.
slusicâ [zluzi'ka:] (al slusiche [zlu'zike]) it lesketati se,
iskriti se; blesteti, bleščati, svetiti se.
slusignâ [zluzi'ña:] (al slusigne [zlu'ziñe]) (t. lusignâ) it
iskriti se, lesketati se, bleščati; Lis bugadis di aiar a
fasevin ~ lis fueis dai pôi (Enrico).
slusignât [zluzi'ña:t], -ade (al slusigne [zlu'ziñe]) (t.
lusignâ) adj lesketajoč, bleščeč.
slusorâ [zluzo'ra:] tr razsvetliti, osvetliti.
slusorade [zluzo'rade] (t. lusorade) f blešč m, blisk m,
bleščava f; E i vûl un moment par decidi che la ~, la sô
forme inregulâr sul palment, e rive di une altre bande.
(Mar).
smac ['zmak] m neuspeh m; ponižujoči poraz m.
smacade [zma'kade] f neuspeh m; ponižanje n,
poniževanje n; La ~ plui grande che a àn vût i nemîs de
"Patrie" e dal Friûl (Pa).
smacaiâ [zmakai'a:] (smacai, smacais, smacaie) tr
(z)mečkati, (s)tolči.
smacât [zma'ka:t], -ade adj (oči) obdan z podočniki,
obkrožen.
smadonâ [zmado'na:] it preklinjati mati božjo,
preklinjati z „madona”.
smafar ['zmafar] m 1. goljuf m, slepar m 2.
malopridnež m, lopov m; Mi par di vê capît che tu sês
plasude une vore ancje ai smafars dal gjastalt. (Tolazzi);
~ adj neotesan; nesramen, predrzen, objesten.
smafarade [zmafa'rade] f lopovščina f, barabija f;
malopridnost f.
smafare ['zmafare] f nadutost f, bahavost f, objestnost
f, nesramnost f; la ~ dai predicjadôrs forescj e je
cressude dì par dì (Eg).
smagâ [zma'ga:] tr in refl → inmagâ, dismagâ.
smagrî [zma'gri:] tr 1. hujšati, napraviti da shujša 2.
(zemljo ipd.) (o)slabiti, (o)siromašiti;
~ it (s)hujšati; mršaveti; slabeti; a fasin sport o dietis
par ~ e vie indenant. (SiF 03/4, 147);
~si refl (s)hujšati; slabeti.
smagrît [zma'gri:t], -ide adj shujšan.
smaiarele [zma'gri:] f (t. bandule ~) ZOOL ??
(Motacilla boarula).
smaiart [zmai'art] m ZOOL strnad m (Emberiza
citrinella).
smalfiâ [zmalfi'a:] (o smalfii [zmal'fii]) tr 1. otipati,
otipavati, dotikati se 2. zmečkati, pomečkati, stisniti;
Dal sigûr no si pues tocjâlu, ~lu, cjoilu sù e metilu jù.
(Pa 05/04).
smalit [zma'lit] m (neobič.) drget m, naval m; šum m;
vznemirjenje n; srh m, groza f.
smalitâ [zmali'ta:] it 1. razburiti se, vznemirjati se,
premetavati se 2. močno poželeti, truditi se 3. (ogenj,
riba) švigati, šiniti; Chês che nô o viodìn tant che
particelis elementârs a saressin in realtât chescj piçui
laçs smalitants (vibrants) in mûts diviers. (Pa 7/99).
smalitament [zmalita'ment] m 1. vznemirjenje n,
vznemirjenost f, razburjenost f, razburjenje n, nemir m;
l'insiemit di dutis lis sôs variantis, di dutis lis possibilitâts
estetichis, di dut il ~ creol. (Pa) 2. napetost f, živčnost f,
bes m.
smalitôs [zmali'to:s], -ose adj (neobič.) 1. živčen,
napet, nemiren, vznermirjen 2. švigajoč; lis flamis a
sclopavin di abàs, si distiravin tant che sarpints ~
(Lenghe 2000).
smalt ['zmalt] m malta f; pierdi il ~ e la elasticitât
(Bel).
smaltâ [zmal'ta:] tr 1. loščiti, lakirati; 2. GRAD
(grobo) ometati, ometavati; che lu smaltin cun malte che
no ten. (Bibl-Ezechiel).
smaltiment [zmal'ta:] m ?? Si à po di considerâ ancje
un ~ coret des scovacis produsidis dai esams (Pa).
smaltin [zmal'tin] m urna številčnica f.
smamîsi [zma'mi:si] refl izhlapeti, izpuhteti; oslabeti.
smamît [zma'mi:t], -ide adj 1. betežen, ostarel,
onemogel 2. (slika, spomin, barva ipd.) zbledel, obledel;
idee di mudâ la steme de Regjon, eliminant i colôrs
araldics zâl e blu in favôr di un ~ blanc e neri (Pa).
smaneç [zmani'a:] m → maneç.
smangjâ [zman'ăa:] tr izjedati, razjedati, strošiti.
smaniâ [zmani'a:] (o smanii [zma'nii]) it besneti;
močno poželeti; vznemiriti se.
smanie ['zmanie] f bes m, nemir m, napetost f, živčnost
f.
smaniôs [zmani'o:s], -ose adj 1. živčen, neučakan,
nemiren, vznemirjen 2. željan.
smanizâ [zmani'dža:] (t. manezâ) tr ravnati, vešče
uporabljati; upravljati (s);
~si refl (po)truditi se.
smaraveâsi [zmarave'a:si] refl → maraveâsi.
smaraveât [zmarave'a:t], -ade adj → maraveât.
smare ['zmare] f 1. jeza f, bes m, slaba volja f, nejevolja
f, zamera f; ma dome ae necessitât di contignî la ~ dei
contadins, cence disturbâ la nobiltât (Natisone/furlanis)
2. žalost f, otožnost f; Forsit par parâ vie la ~, par copâ
la sensazion di pôre dal avignî (Enrico) 3. neučakanost
f, nepotrpežljivost f; i siums..la ~ di cori, di deventâ un
»om« (PauluzzoN); 'Sef al veve pierdude la ~ di fevelâ
(PauluzzoN).
smargnàs [zmar'ñas] m bahač m, postavljač m.
smargnassâ [zmarña'sa:] it bahati se, postavljati se.
smargnassade [zmarña'sade] f bahanje n, baharija f,
bahaštvo n.
smargnasson [zmarña'son] m akreš. od smargnàs.
smarî [zma'ri:] tr obeliti, pobeliti;
~ it obledeti; ~ di colôr obledeti (oseba ipd.), izgubiti
barvo;
~si refl obledeti; ~si di colôr obledeti.
smariment [zmari'ment] m izguba f; zabloda f, blodnja
f; osuplost f; E no feveli tant dal ~ fisic, che si
inacuarzisi ancje se al mancje il gjat, ma dal ~ spirtuâl.
(glesie).
smarît [zma'ri:t], -ide adj obledel, zbledel.
smart ['zmart] → smarît; Co la sere si piert ta lis
fontanis il me paîs al è colôr ~. (Pasolini).
smascarâ [zmaska'ra:] tr krinko sneti, razkrinkati; ma
la pluritât di chei che lu an condanât a vevin la
carognetât dai doi vecjos smascarâts dal zovin Denêl.
(Bel).
smavî [zma'vi:] tr oslabeti, obledeti;
~ it oslabeti, obledeti
smavît ['zmavit], -ide adj oslabeli, obledel, bled,
nemočen, žalosten, ohlapen; al viodeve dut come intune
fotografie smavide dal timp (Sg).
smaviment [zmavi'ment] m oslabitev f, hiranje n,
pešanje n.
smavît [zma'vi:t] adj → smavit, smavî.
Sme ['zme] kratica > Sisteme monetari european.
smecâ [zme'ka:] it ugajati, všeč biti; la vere culture a
cierts sorestants no ur smeche afat (Pa); o fâs che mi
smeche delam, kar hočem.
smemorâsi [zmemo'ra:si] refl → dismemoreâsi.
smemorât [zmemo'ra:t], -ade adj → dismemoreât.
smemoreâsi [zmemore'a:si] refl → dismemoreâsi.
smemoreât [zmemore'a:t], -ade adj → dismemoreât.
smenâ [zme'na:] tr (raz)gibati, (pre)tresti;
~si refl (raz)gibati se, (pre)tresti se, premikati se.
smenglât [zmen'gla:t], -ade adj 1. beden, reven, suh,
mršav, oslabel 2. FIG neumen.
smenolâ [zmeno'la:] tr gibati, premikati se prefinjeno,
uglajeno.
smenteâ [zmente'a:] tr in refl → dismenteâ.
smenteance [zmente'ant∫e] f → dismenteance.
smeolâ [zmeo'la:] tr → dismeolâ.
smeralt [zme'ralt] m smaragd m; Chel jessi al segnà
une stelute che a lupiave tal scûr, lusint tanche un ~.
(Urban).
smergon [zmer'gon] m ZOOL ponirek m (Colymbus).
smerili [zme'rili] m smirek m, brusilno sredstvo; dâ
un colp di ~ nabrusiti; (la manarie) E. al le prime dal
marangon par dâi un colp di ~ (Sg).
smetan [zme'tan] m (gor.) smetana f; // < sl. smetana.
smeti ['zmeti] tr → dismeti.
smeusâ [zmeu'za:] tr 1. osrati, posrati 2. FIG umazati.
smicjâ [zmi'qa:] tr 1. (zapeljivo) pogledovati 2.
meriti (udarec) 3. iskati, počakati (pravi trenutek); In
cheste otiche un grant progjet di culture furlane,
condividût di ducj, al à di ~ a la costruzion, o
ricostruzion, di une comunitât plurilengâl (Pa);
~ it 1. sijati, bleščati se (luna, sonce ipd.) 2. ~ di voli a
un (komu) pomežikniti, namigniti; ~ cul voli sun
vreči pogled, na kratko pogledati (kaj) 3. občudovati.
smicje ['zmiqe] f tarča f, cilj m; Jo i doi la direzion e
la ~ e lui al trai (blog.libero.it/bottekkia).
smierdâ [zmier'da:] tr 1. osrati, posrati 2. FIG
umazati; PROV i vûl jessi furbos par no restâ smierdâts ;
~si refl osrati, posrati se;
→ smeusâ.
smierdade [zmier'dade] f dâ une ~ posrati; Jo i ai dit
che o varès pensât a scjaldâle (ce cavalîr!) e jê mi à dât
une grande ~. (Ta).
smierdâr [zmier'da:r] m ZOOL govnač m (Geotrupes
stercorarius).
smiezâ [zmie'dža:] (t. dismiezâ) tr razpoloviti,
razpolavljati; Chê di une malte no gambie masse
(restant di fonde tixotropiche) pûr dopleant o smiezant il
rapuart a/c (SiF 03/3, 97).
smilze ['zmiltse] f ANAT vranica f; → splenge.
sminuçâ [zminu't∫a:] tr zmrviti, zdrobiti, sesekljati; se
e je lenghe dal cûr, e je chê sminuçade, chê dal paîs. (Pa
05/05).
sminuî [zminu'i:] tr zmanjšati, krčiti; par colpe di un
scandul che al veve cirût purpûr di ~ (La).
smîr ['zmi:r] (t. smir) m mast f; di fuarce a tiravin il
cjar che al veve lis arvuedis ben ontis cul "~"!
(Natisone/furlanis); tu ti sês sporcjade dute di ~
(MazzonIol).
smirâ [zmi'ra:] tr 1. ogledovati, opazovati; a cjapâ
Gurize, che le vevin smirade di un pieç incà, (MazzonIol)
~ di želeti; imeti namen 2. (tarča) meriti; doi
soldaduts che a sbaravin tal tirasegn e a ridevin contents
cuant che a smiravin just (MazzonIol);
~si refl gledati se.
smire ['zmire] f 1. (t. FIG) cilj m; e podeve jessi une
soluzion buine pai timps luncs, e podeve clupî une smire
ambizionose ma cetant lontane tal timp. (Pa 03/12)
2. VOJ merek m 3. VOJ muha f.
Smirne ['zmirne] kr.i f Smirna f.
smistament [zmista'ment] m distribucija f; Aquilee e
culì si cjate la dogane, i magazens, la centrâl di ~ de
produzion (soredut vin, vueli, pomis) (Natisone/furlanis);
La ex Jugoslavie e je deventade tant une destinazion dal
trafic che un puest di transit e di ~. (Pa 02).
smocit [zmo't∫it] m → smocjit.
smocj ['zmכq] m 1. smrkelj m, sluz m; → snacai 2. →
smocjadôr 3. → smocjit.
smocjâ [zmo'qa:] tr 1. utrniti (svečo) 2. očistiti si
(nos), usekniti se 3. (cigareto) ugasniti;
~si refl ugasniti se (npr. ogenj ipd.).
smocjade [zmoqa'de] f utrinek m (sveče, stenja).
smocjadôr [zmoqa'do:r] m utrinjač m; Nissun nol
olse domandâi di plui, la compassion a passe come un ~,
a distude une bocje daûr chê altre (Tolazzi).
smocjadure [zmoqa'dure] f utrinek m (sveče, stenja)
smocjit [zmo'qit] m robec m (za nos); al smondee
pressôs lis lints dai ocjaluts cul ~ (Mar).
smoç ['zmכt∫], -oce (pl smoçs ['zmכts]) adj odsekan,
odrezan; nepopoln.
smoçâ [zmo't∫a:] tr 1. odrezati, odsekati 2. AGR
obrezovati.
smodâ [zmo'da:] it pretiravati, preseči mero.
smoderât [zmode'ra:t], -ade adj nezmeren;
~ m ki je nezmeren, bez mere; L'idealist, il scjaldinôs,
il ~, l'om fantastic, scuilibrât, fûr dal ordenari, noaltris o
podarìn capîlu o ancje scusâlu (Pa).
smolâ [zmo'la:] tr 1. nerad dati (denar) 2. odvezati,
spustiti, popustiti; parie cu la benedizion papâl, che il
frari al veve vût il permès di ~. (Pa 03/11); 3. (po)miriti
(jezo); → dismolâ, molâ ;
~si refl pomiriti se; No podevi ~mi, o pensavi a Otti, o
bramavi nome jê. (BrLi); → dismolâsi.
smolaçât [zmola't∫a:t], -ade adj zrahljan, razpuščen,
nenapet, prost.
smondeâ [zmonde'a:] tr 1. (o)čistiti, oprati 2. FIG
(o)čistiti, oprati.
smondeade [zmonde'ade] f 1. čistoča f, higiena f 2.
FIG čiščenje n.
smondeât [zmonde'a:t], -ade adj 1. čist, umit, opran
2. FIG očiščen.
smontâ [zmon'ta:] tr in it → dismontâ.
smonteâ [zmonte'a:] it gnati živino v dolino, iti dol v
dolino.
smorbâ [zmor'ba:] tr 1. okužiti 2. zasmraditi.
smorentâ [zmoren'ta:] it v: une puce che e smorente
smrad, ki ubija.
smorfeôs [zmorfe'o:s], -ose adj zmrdljiv; spakljiv.
smorfî [zmor'fi:] tr (redko) (t. FIG) žreti, požreti.
smorfie ['zmכrfie] f kremženje n, zmrdovanje n, zmrda
f.
smorfieç [zmorfi'εt∫] (pl smorfieçs [zmorfi'εt∫]) m
prisiljeno vedenje, pačenje n, spakovanje n.
smorfignôs [zmorfi'ño:s], -ose adj zmrdljiv, spakljiv.
smorosâ [zmoro'za:] it ljubimkati; → morosâ.
smorseâ [zmorse'a:] (t. morseâ) tr (t. FIG) glodati,
oglodavati.
smorseade [smorse'ade] f ugriz m; grižljaj m; glodanje;
dâ une ~ odgrizniti, oglodati; Su la taule al veve un
pagnut e ogni tant i dave une ~. (Sg).
smorseon [zmorse'on] m 1. ugriz m; ujedanje n;
grižljaj m 2. (pos. star kruh) ostanek m, grižljaj m.
smovi ['zmovi] tr in refl → dismovi.
sms ['esemes??] m TELEK sms (sporočilo);
smuardassâ [zmuarda'sa:] tr gristi (z jezo).
smuars [zmu'ars] m (pri konju) brzda f.
smuarse [zmu'arse] f 1. MEH primež m; Chel, sintût
l’ordin, ju sgurlà te stanzie plui in dentri e ur strenzè i
pîts intune ~ di len. (Bibl-Az) 2. ~ a la todescje ?GOZD
štor m, klada f 3. smuarsis ARH nazobčani okraski.
smuarset [zmuar'sεt] m MEH primež m, sponka f.
smuart [zmu'art] adj obledel, bled; E je la puare Ane,
bessole, tal grant lusôr ~ ... tal inmens cidin! (Mucci).
smuartî [zmuar'ti:] tr ublažiti, umiriti;
~si refl umiriti se, ublažiti se.
smuartît [zmuar'ti:t], -ide adj 1. ugasel, medel; brez
življenja 2. (glas) ublažen, umirjen.
smuç ['zmut∫] (pl smuçs ['zmuts]) m 1. spodrsljaj m 2.
FIG pomota f, huda napaka f.
smuçâ [zmu't∫a:] it uiti; ~ vie izmuzniti se; ~ fûr
uiti ven;
~si refl popihati jo.
smuee ['zmut∫] f lug m.
smuelâ [zmue'la:] tr → dismuelâ.
smuiart [zmui'art] m seno n; Te varietât cjargnele di
Paluce "fen", "altivûl", "~" e "lescje" a son i lessems
primaris che a tradusin il talian "fieno".(Pa).
smunçûl [zmun't∫u:l] m → munçûl.
smurgnon [zmur'ñon] m → murgnon.
smurmugnâ [zmurmu'ña:] it → murmugnâ.
smurmuiâ [zmurmui'a:] tr → murmuiâ.
smursiel [zmursi'εl] (t. morsele) m lice n; ogni om
vêr al scuen sentin su la propri ~ il pataf dât a ogni altri
om (logosquotes).
smursui [zmur'sui] m 1. ostanek m 2. (t. FIG) velik
grižljaj m; konček m, konec m.
smus ['zmus] m zaoblitev f, otopitev f.
smussâ [zmu'sa:] tr zaobliti; otopiti.
snacai [zna'kai] m 1. sluz m, smrkelj m 2. FIG
smrkovec m.
snacaiâ [znakai'a:] tr osmrkati;
~ it usekniti se; smrkati.
snacaiôs [znakai'o:s], -ose adj smrkav.
snait ['znait] m okretnost f, gibčnost f, urnost f,
spretnost f; sposobnost f; Par esempli “Dai! Un tic di
~!” al è un invît a fâ lis robis cun velocitât, cun estro
(Cad-e).
snarian [znari'an] m ANAT nosni pretin.
snaturâ [znatu'ra:] tr → disnaturâ.
snazionalizazion [znatsionalidzatsi'on] f ??
ae dure opare di ~ puartade indenant dal fassisim (La
05/12)
snel ['znεl] (pl snei) adj uren, gibček; vitek; hiter; che
al trate e pai obietîfs, ma a pet di chel al risulte plui ~ e
razionâl. (Pa).// cf. nem. snel.
snelece [zne'lεt∫e] f urnost f, okretnost f; vitkost f; ~ e
la velocitât. (CoGonars).
sniçâ [zni't∫a:] tr → disniçâ.
snidâ [zni'da:] tr → disnidâ.
snizil ['znitsil] m krma za konje; la machine dal ~
AGR krmoreznica f.// ? cf. nem. schnitz-
snob [' ??] adj snobovski; di cuant che al jere student,
che la sô conversazion, il so compuartament ~, il so mût
di viestî e di fevelâ a vevin un alc di (Bel).
snobâ [zno'ba:] ?? cu la cuâl che Pasolini al à snobade
la borghesie par tufâsi intal realisim de classe proletarie.
(Bel); O-oh, ma al e il gjelôs Oberon! Fadis nin vie: o ai
snobât il sô jet e la sô compagnie. (ShW).
snobisim [zno'bizim] m snobizem m.
snopist [zno'pist] (pl snopiscj) m pijanec m, alkoholik
m.
snops ['znכps] m žganje n, alkohol m.
so! ['∫o] int (da se napodi kure) šššc!
so ['so] (pl siei; f sô pl sôs) pro njegov, njen, svoj; La ~
manteline e jere masse curte. Njegov plašč je bil
prekratek. (Sg); PROV ognun il ~, il diaul nol à nuie.
sô ['so:] ž oblika od → so.
soâf [so'a:f] ??
soat [so'at] m močno usnje za povodce, uzde ipd.
sobatude [soba'tude] (t. sobatût) f MED oteklina na
podplatih na nogah.
sobatût [soba'tu:t] m → sobatude.
Sobena [so'bεna] → Re de Sobena.
sobri ['sכbri] adj trezen; zmeren; umerjen.
sobrietât [sobrie'ta:t] f zmernost f, treznost f; Dispès
spostâ al vûl dî ridusi i consums, seondant un stîl di vite
daûr ~ (Pa/Buteghe).
socâ [so'ka:, ∫-] tr odgnati, spoditi, gnati v beg; vreči
stran; poslati nazaj, stran; come il cjaçadôr che al soche
de cise il jeur lât a platâsi. (BrLi); Apene socât il
demoni, il mut al à fevelât; e la int e faseve
maraveis.(Bibl-Lc); se guai tu ti inmalis, / ti sochin a
cjase ..te pošljejo domov; ~ vie odgnati, pregnati,
gnati ven, poslati ven; Lui al à socât vie di Rome i
gjudeos (Bibl-Az); ~ fûr poslati ven, odgnati ven; ~
dentri noter spoditi, gnati; ~ indenant gnati, poditi
naprej; ~ sù gor spoditi, poslati gor, gnati gor.
socedât [sot∫e'da:t] (t. socetât) f drobec m, iver m (ki
pride v oči); (bolj obič.) → sporcheç.
socerie [so't∫erie] f (bolj obič.) umazanija f.
socetât [sot∫e'ta:t] f → socedât.
soci ['sכt∫i] (t. sozi) m 1. tovariš m; Mil socis e
delegazions a Gurize, Cervignan, Udin..(Pa); Berto,
tanche al ves let daûr il cerneli di Jacum, al sameà cridâi
al soci (Tolazzi) 2. EKO družabnik m 3. član m, ud m
(društva); naročnik m; il mestri Luigi Galvani, artist
nostran, ~ dal Fogolâr di Monze član Fogolârja
(ognjišča).
sociâl [sot∫i'a:l] adj 1. družben; di scoltadôrs
sparniçâts in ducj i nivei sociâi e culturâi e in dutis lis
fassis di etât. (O); e a rivuart dai problemis sociâi dal
Friûl (alcolisim, droghe, emargjinazion) (O); convivi ~
družbeno sožitje; vite ~ družbeno življenje 2. POL
socialen; E je tacade la campagne di comunicazion
regjonâl sul font ~ european inserît tal Obietîf 3 (O).
socialcomunist [sot∫ialkomu'nist] m socialkomunist;
Il colonialisim, i guviers nazionaliscj, lis ideologjiis di
stamp ~, il valôr economic e strategjic dal petroli (Pa
03/2).
socialdemocratic [sot∫ialdemo'kratik], -iche adj POL
socialnodemokratski; Chê socialdemocratiche e chê
liberâl. (Pa 02); Partît ~ socialnodemokratska stranka.
socialdemocratiche [sot∫ialdemo'kratik] f POL
socialna demokracija f.
socialisim [sot∫i'alizim] m POL socializem m.
socialist [sot∫ia'list] m POL socialist m; socialni
demokrat m.
socialistic [sot∫ia'listik], -iche adj POL socialističen.
socialitât [sot∫ia'lita:t] f družabnost f, družnost f.
socializâ [sot∫iali'dza:] tr socializirati.
socializazion [sot∫ialidzatsi'on] f socializacija f; là
che la scuele e je un moment fondamentâl di ~ e di
inlidrisament dal frut. (Pa); a presein l’ambient di
vendite e la pussibilitât di incuintri e ~ tal pont di
vendite. (SiF 03/3, 69-81).
socialmentri [sot∫ial'mentri] adv socialno, družbeno;
Dut chest intun Friûl che si sta ripiant economicamentri
e ~ ma a scapit dai siei valôrs plui profonts (Pa).
socide ['sכt∫ide] f JUR spolovinarstvo n, spolovina f;
komanditna družba f.
socie ['sכt∫ie] f → sozie.
societari [sot∫ie'tari], -arie adj EKO družben (pos.
delniška družba); Tal fevrâr dal 1980 e tache la ativitât
de emitent cun la forme societarie de cooperative a
responsabilitât limitade. (O).
societât [sot∫ie'ta:t] f 1. družba f; ative tai problemis
etnic - linguistics ma ancje in chei de ~ (O) 2. društvo n,
klub m, združenje n; La ~ Autovie Venete e à presentât a
Palme i risultâts dal censiment (O); Societât
Filologjiche Furlane Furlansko filološko društvo.
socio- ['sot∫io-] (prvi del v sestavljenkah) socio-,
socialno-, družbeno-; ~ economic družbeno
gospodarski, socioekonomski; al à savût imponi la
cuistion furlane - svilup ~-economic (Pa); ~ demografic
socialnodemografski; e comparìs cetant svareade lant a
scrutinâ lis variabils ~-demografichis (Pa);
socio ['sot∫io] m (it.) → soci.
socioassistenziâl [sot∫ioasistentsi'a:l] adj ?? Ambit
Socioassistenziâl e pues contâ par altri intun Ambit ~
che al cjape dentri une utence di adiriture (Leng).
socioculturâl [sot∫iokultu'ra:l] adj sociokulturen,
družbenokulturen; a assumin un "status" ~ diviers: une
informâl ("low variety"), chê altre uficiâl ("high
variety"). (Pa).
socioeconomic [sot∫ioeko'nכmik], -iche adj
socioekonomski.
sociolenghistic [sot∫iolen'gistik], -iche adj
sociolingvističen, družbeno jezikosloven; Ricjercje su la
condizion sociolenghistiche dal furlan (Pa); a vignaran
puartâts indenant ancje altris studis sociolenghistics
(Pa).
sociolenghistiche [sot∫iolen'gistike] f sociolingvistika
f, družbeno jezikoslovje n.
sociolic [sot∫i'כlik] m sociolog m; Il ~ R. Strassoldo,
tant che component dal "Olf" che professôr dal
Dipartiment universitari (Pa).
sociolinguistic [sot∫iolingu'istik] adj → sociolenghistic.
sociologjic [sot∫io'lכgjik], -iche adj sociološki,
družbosloven; Su chest argoment la associazion e à
afidât ae Swg une ricercje sociologjiche (Pa) sociološka
raziskava.
sociologjie [sot∫iolo'gjie] f sociologija f, družboslovje
n; siencis economichis e sociâls (economie teoriche,
economie aziendâl, economie di imprese, ~..) (Pa).
sociopolitic [sot∫iopo'litik], -iche adj sociopolitičen.
sociopolitiche [sot∫iopo'litike] f POL sociopolitika f.
Soclêf [so'kle:f] kr.i m Socchieve (UD); Ta chest
document si po lei che un citadin di ~ al ricognòs di vê
un feut de glesie (Pa 8-9/99).
soclevin [sokle'vin] adj socchieve-, iz Socchieve.
~ m prebivalec Socchieve.
socol [ ' ??] adj KUL svinjski vratnik m; ~ di cjase.
socombi [so'kombi] (socomp, socombis, socomp; p
socombût) it 1. podleči, vdati se; 2. umreti, poginiti.
socomp [zmal'ta:] ??
socori [so'kכri] (socôr, socoris, socôr; p socorût) tr
priskočiti na pomoč.
socoridôr [sokori'do:r] m pomogač m (ki vskoči); cun
di plui e ven tornade a meti la figure dal ~, un lavoradôr
che al da il gambi a chei altris tai moments di polse in
maniere che i ritmis pai lavoradôrs de linie a restin
compagns. (O).
socors [zdoa'na:] m pomoč m; dâ ~ nuditi pomoč; e
veve juste 2 elicotars par rivâ a dâ ~ a superstits in 18
sîts lontanons su la cueste ovest. (Pa 05/04).
Socostoie [sokos'tכie] kr.i f (Buie) IT Sottocostoia.
Socrate ['sכkrate] os.i m Sokrat m.
Socuel [soku'εl] kr.i f (Buie) IT Sottocolle.
soç ['sכt∫], soce (mpl soçs ['sכts]) adj 1. umazan; par
siet dîs al deventarà ~ ancje il stramaç dulà che si è
inpognît. (Bibl-Levitic) 2. FIG umazan, grd, gnusen.
soçarie [sot∫a'rie] f 1. umazanija f 2. FIG umazanost f,
opolzkost f, nespodobno dejanje n, gnusnoba f; Parchel,
butait di bande dute la vuestre ~ (Bibl-Let-Jacun);
vonde soçariis! dost je svinjarij.
soçat [so't∫at] adj svinjski, zelo umazan;
~ m 1. pacek m 2. umazanec m; izprijenec m;
nepoštenjak m.
soçure [so't∫ure] f 1. umazanija f 2. FIG umazanost f,
opolzkost f, nespodobno dejanje n, gnusnoba f.
sodalizi [soda'litsi] m zadruga f, bratovščina f; e la
conferme dal fuart rapuart che al lee il mont de scuele al
nestri Sodalizi. (Verone).
sodât [so'da:t], -ade adj (oseba) resen, zanesljiv, trden,
stanoviten.
sode-clôr [so't∫ure] f ??KEM natrijev klorid NaCl;
Mareno Settimo al à zontât che viodût che l'implant di ~
al è un dai ultins presints intal stât italian (O).
sodi ['sodi] m KEM natrij m; Ipoclorît di ~ natrijev
hipoklorit; e zontant 0,5 mL di soluzion tampon di
fosfat, daspò si zonte une cuantitât misurade di une
soluzion di NaClO (Ipoclorît di ~, 100 mg/L) (SiF 02/1,
11).
sodisfâ [sodis'fa:] tr + it zadostiti, zadovoljiti.
sodisfabil [sodis'fabil] adj utešljiv, uresničljiv.
sodisfaciment [sodisfat∫i'ment] m ?? di esasperade
conflitualitât che e viôt in tal prossim plui un ostacul al ~
dai propis diriçs o progjets o capricis che no un jutori.
(BelR).
sodisfasint [sodisfa'zint] adj zadovoljiv; izčrpen.
sodisfat [sodis'fat] adj zadovoljen.
sodisfazion [sodisfatsi'on] f zadovoljitev f, zadostitev f.
Sodome ['sכdome] kr.i f Sodoma f.
soe ['soe] f 1. vrv m 2. dâ la ~ a un FIG norčevati se
iz koga.
-sof [zof] drugi del zloženke kot sl. –zof; npr. filosof
filozof // < gr. –sophos.
sofà [zo'fa] (pl sofâs) m zofa f, blazinjak m; ven ca po
Marta – al veve sberghelât Fedele scrufuiât sul ~ denant
de (lunari).
sofegâ [sofe'ga:] tr (neobič.) dušiti, zadušiti; ~ di
improperis ozmerjati; Alore lu sofegarin di improperis
e i diserin (Bibl-Zn) In ozmerjali so ga in mu rekli; →
scjafoiâ.
sofegace [sofe'gat∫e] f → sofegaç.
sofegaç [sofe'gat∫] (t. sofegace) m (neobič.) soparica f;
→ scjafoiaç.
sofêr [so'fe:r] m šofer m, voznik m.
soference [sofe'rεnt∫e] f tpljenje n, bolečina f.
Sofie [so'fie] kr.i f Sofija f.
Sofie [so'fie] os.i f Sofija f; la Basiliche di Sante ~
bazilika Svete Sofije.
sofisim [so'fizim] m FILOZ sofizem m.
sofist [so'fist] m FILOZ sofist m.
sofistic [so'fistik], -iche adj 1. FILOZ sofističen 2.
pedanten, dlakocepski.
sofisticâ [sofisti'ka:] (o sofistichi [sofis'tiki]) it sklepati
s sofizmi; dlakocepiti; Chi al covente un program
lenghistic sofisticât (SiF 02/1).
sofisticazion [sofistikatsi'on] f ponarejanje n??;
Tropis voltis no vino sintût a cjacarâ di sofisticazions (Pa
02).
sofistichece [sofisti'ket∫e] f 1. sofističnost f 2. sofizem
m; dlakocepljenje n.
sofit [so'fit] m → sufit.
sofite [so'fite] f → sufite.
soflâ [so'fla:] tr 1. pihati, puhati, izpihati, izpuhati; ~il
nâs usekniti se; ~ tes orelis na ušesa šepetati 2. FIG
nahujskati; ~ la int zavajati narod; Chest om lu vin
cjatât che al soflave la nestre int (Bibl-Lc) Tega smo
zalotili, da zavaja naš narod;
~ it (veter) pihati; ~ sot a un podkupiti koga; ščuvati,
hujskati;
~si refl šušljati, pogovarjati se na skrivaj.
soflade [so'flade] f pihanje n, puhanje n.
sofladôr [sofla'do:r] m (neolog.) GLED šepetalec m,
sufler m.
soflât [so'fla:t], -ade adj obležen.
soflet [so'flεt] m 1. (pripomoček iz usnja) meh m,
pihalnik m (za ogenj ipd.); cuant che cul ~ si sabore il
fûc (glesie) 2. AGR ročni prašilnik m 3. (gor.) pahljača
f; pahljačar m 4. (šalj.) spodbujevalec m 5. (veter)
pihljaj m, sapica f 6. FIG objava zaupne informacije,
govorice fpl 7. FIG hujskač m, podpihovalec m.
sofletâ [sofle'ta:] tr 1. prevetriti, pahljati, mahati,
zračiti; podžigati 2. AGR žveplati (trte) 3. zanetiti,
podpihovati;
~ it 1. pihati 2. pihati (veter) 3. vihrati, plapolati (npr.
zastava);
~si refl prezračiti se, prevetriti se, pahljati se.
sofletament [sofleta'ment] m hujskanje n,
podpihovanje n.
sofli [so'flεt] m 1. pih m; piš m; dih m 2. FIG navdih m
3. rahel šum, brnenje n 4. MED šum m.
sofluçâ [soflu't∫a:] tr popihati (malo);
~ it (po)pihati (malo).
Sofonie [sofo'nie] f BIBL Sofonija m; profete ~
prerok ~.
sofran [so'fran] m ANAT podkolenje n; → fals dal
zenoli.
sofrî [so'fri:] tr in it → sufrî.
sofrit [so'frit] m ??soffritto (carn.) Taiait a daduts
l'ardiel e fasêt il ~, zontant une sedon di vueli par ogni
dôs razions. (Natisone/furlanis).
Sofumberc [sofum'bεrk] f → Cueste Di ~.
sogjet [so'ăεt] m → subiet.
sogjetâ [soăe'ta:] → subietâ.
sogjetivitât [soăetivi'ta:t] f → subietivitât;
soglereâ [soglere'a:] tr → inglereâ.
soi ['soi] E1 od jessi; o ~ ancje cristian sem tudi
kristjan.
soiâr [soi'a:r] m 1. (t. ~ abàs, ~ disot) prag m (vrata)
2. okenska polica f 3. ~ parsore, ~ disore ARH (pri
oknu, vratih) preklada f.
soie ['soie] f BOT soja f; il 70% de produzion di grans,
e massimementri de ~, al ven di fat doprât tant che
mangjative pes bestiis. (Pa 05/04).
soj ['soi] → soi.
sôl ['so:l], sole adj 1. sam; ma tantetant o bramarès di
viodi la principesse, sedial un momentut ~. (Zili); il
Prefet al pues proviodi cuntun ~ decret. (Uniud) z enim
samim dekretom; polente sole brez prigrizka; biel ~
sam 2. edini; fi ~ edinček m, edini sin; ~ che →
solche.
solaç [so'lat∫] m ARH, LIT veselje n, zabava f.
solâr [so'la:r] m 1. tla npl, tlak m 2. (neobič.)
podstrešje n; → cjast, sufite 3. (pri snegu, ledu) skorja f.
solâr [so'la:r] adj sončen; Un popul ~ al varà un Diu
plui gjoldibil; un popul suturno al varà un Diu plui dûr e
mastin. (BelFa).
Solaris [so'laris] kr.i f (Buie) IT Solaris.
solaritât [solari'ta:t] f ?? ma i libris di Wilde a son di
une trasparence e ~ uniche. (Bel).
solazâ [sola'tsa:] tr zabavati, razveseliti; Jo o scherzi
cun Oberon e lu fâs ~ co un gras e ben mitût cjaval o rivi
a ingjanâ (ShW).
sôl che ['so:lke] co (redko) samo da, le da; Ducj a son
educâts; ~ pal plui a son educâts mâl. (bassafriulana).
solç ['sכtsi] (pl solçs ['solts]) f (neobič.) brazda f,
posejana površina f.
solçâ [sol't∫a:] tr AGR pleti, opleti;
~ it AGR pleti; ~ cuntun bo e cuntun mus al vûl dî no lâ
dacordo. (Bibl-FidiSirac); Nol baste migo plantâ lis
vîts, tu âs di ~, fresâ, sapinâ (PauluzzoN).
solçadôr [solt∫a'do:r] m AGR plevec m.
solçadure [solt∫a'dure] f AGR pletje n, pletev f; A son
comprindûts: “Ici”, bonifiche dal teren, compre de
samence, aridure, 2 passaçs di stirpadôrs, une fresadure,
la semeneson, 2 solçaduris, 2 trinçadis, (Pa 04/02).
soldadat [solda'dat] m ?? ogni ricjece scomparide par
man des masnadis di soldadats di vinture che a corevin
ca e là pe region. (JM).
soldât [sol'da:t] m 1. vojak m; il ~ cence non neznani
vojak, neznani junak (padli) 2. BOT cinija f (Zinnia).
fâ il ~ biti pri vojakih, služiti vojake; I zovins man a
man che a rivavin a la etât di fâ il ~ (bassafriulana); di
~ pri vojakih; come di ~ (Sg) kot pri vojakih.
soldon [sol'don] v: butâ in soldons jasno razložiti,
reči na preprosti način.
Soldonîrs [soldo'ni:rs] priimek E cussi a faserin cui
altris nobii: i Candido, Francesc di Cergneu, i Troians di
Percut, i Soldonîrs (Natisone/furlanis).
sole ['sole] adv (Cormòns) → nome, dome.
soleâr [sole'a:r] m → seleâr.
soledât [sole'da:t] f (redko, poet.) samota f; →
solitudin // cf. šp. soledad.
solêf [so'le:f] m tolažba f, olajšanje n; e cuanche al
rivà a la fin, al tirà un flât di ~. (Sg); un fregul di jutori,
un ~ di nuie, lassantlu colâ dal alt (La 06/12).
solegn [so'lεñ] m → solen.
solementri [sole'mentri] adv (neobič.) samo; → nome,
dome.
solen I [so'lεn] (t. solegn) m BOT negnoj m (Cytisus
laburnum).
solen II [so'lεn] adj (neobič.) prazničen, slovesen,
slavnosten, svečan; formalen.
solence [so'lent∫e] f → insolence.
solengâ [solen'ga:] it jeclajti, momljati.
solenitât [soleni'ta:t] f 1. slovesnost f, svečanost f 2.
praznik m.
solenizâ [soleni'dza:] tr praznovati, proslaviti,
proslavljati.
solentâ [solen'ta:] tr → insolentâ.
Solescjan [soles'qan] kr.i f (Manzan) Soleschiano.
solete [so'lεte] f 1. podplatek (čevlja) 2. GRAD
betonska plošča (pri stropih).
solevâ [sole'va:] tr 1. dvigniti, dvigovati 2. FIG blažiti,
olajšati, dati olajšanje.
solevazion [solevatsi'on] f oboroženi upor, vstaja f.
solfar ['sכlfar] (manj obič. solpar) m KEM žveplo (S);
Ma te sornade che Lot al saltà fûr di Sodome, al vignì jù
dal cîl fûc e ~ e ju incenerì ducj. (Bibl-Lc). ..sta padala z
neba ogenj in žveplo in vse pokončala; colôr dal ~
žveplene barve.
solfarâ [solfa'ra:] (manj obič. solparâ) tr 1. AGR
žveplati (pos. trte) 2. (železo ipd.) zvariti, variti,
spajkati; zaceliti; ~ un fiêr ?? ; une gjambe
solfarade ;
~si refl okrepiti se, ojačati se.
solfarade [solfa'rade] (manj obič. solparade) f 1. AGR
žveplanje n (pos. trte) 2. varjenje n, spajkanje n, lotanje
n.
solfarin [solfa'rin] (manj obič. solparin, solferin) m
žveplenka f; vžigalica f.
solfarine [solfa'rine] (manj obič. solparine) f ??
solfarôs [solfa'ro:s], -ose (manj obič. solparôs, solferôs)
adj 1. žveplast 2. FIG eksploziven.
solfât [sol'fa:t] m KEM žveplo (S); Cerpiduris e
trataments cun il ~ (misture di Bordeaux) no puartavin a
nuie (SiF 03/4, 9).
solfe ['zכlfe] f 1. MUZ petje po lestvici 2. FIG lajna f,
ista pesem; cuanche Ferdinant II, stuf di cheste ~, al
promulgà un edit che al improibive a
(Natisone/furlanis); Chi l’unic che al à colpe al è chel
che al à inviade la ~ (BelFa); bati la ~ dajati takt;
vztrajati pri nečem; començâ la ~, tornâ a començâ la
~ ponavljati staro lajno, spet začeti s staro lajno;
gambie ~! nehaj s to lajno; simpri chê ~! zmeraj ista
pesem; e vie di cheste ~ ?? .
solfegjo [sol'feăo] m (it.) → solfe.
solferin I [solfe'rin] adj živordeč; colôr ~ živordeča
barva.
solferin II [solfe'rin] m → solfarin.
solferôs [solfe'ro:s], -ose adj → solfarôs.
solforic [sol'forik], -iche adj acit ~ žveplena kislina;
A chel pont il gas che si forme al ven fat passâ in acit ~
(SiF 02/1, 11-20).
solidâl [soli'da:l] adj solidaren, vzajemen; che che a
bramin une societât plui juste e ~. (La 05/12); parcè che
dome cussì o podarìn costruî une Europe pardabon ~ e
fuarte (Pa 03/4).
solidari [soli'dari] adj solidaren, vzajemen; E lui li, ~
e solitari, a resisti par esisti (Pa).
solidarist [solida'rist] f ?? Il lavôr, in plui di jessi un
dirit-dovê, al devente un element di fonde pal “Principi
~” ch’al sosten il progrès di dute la coletivitât.
solidaristic [solida'ristik], -iche adj ?? Al covente di
riclamâ chescj fats par marcâ che lis formazions
solidaristichis de societât civîl a àn anticipât i guviêrs
(Pa 03/8).
solidaritât [solidari'ta:t] f solidarnost f; La delegazion
e à domandât no dome la ~ a peraulis, ma ancje fats
concrets. (O).
solidât [soli'da:t] f ?? Un passâ de ~ ‘e vite: come la
prime volte. (BrLi); une montanare chе e veve bandonât
il riscjel e la cosse in mont par cjapâ la ~. (BrLi).
solidificât [solidifi'ka:t], -ade adj utrjen; di vite
cuotidiane e di sistems di regulis locâls solidificâts in ûs
e tradizions (Pa 04/03).
Soliman [soli'man] kr.i m Sulejman m; ~ il Magnific
Sulejman Veličastni; dopo la ocupazion dai lôr teritôris
operade dal esercit Turc di ~ il Magnific
(Natisone/furlanis).
Solimberc [solim'bεrk] kr.i f 1. (Secuals) Solimbergo
2. furl. priimek m; al studià a San Vît, tal istitût dal abât
don Antoni ~. (GP).
solist [so'list] m MUZ solist m.
solistic [so'listik], -iche adj MUZ solističen; Ben
savint però che une operazion di cheste fate, in realtât, e
snature la vilote furlane, proponintle in version solistiche
(Pa 05/06).
solit ['sכlit], -de adj trpen, trpežen, soliden;
~ m trdno delo.
solit ['sכlit] adj navaden, običajen; Plui di un al à dit
che si trate de solite passarele di personalitâts
impuartantis (BelAlci); Cussì al tornave fûr cu la solite
slepe di formadi, o cuntun eto di mortadele involuçade te
cjarte. (Sg); jessi ~ di biti navajen na; par ~ ponavadi;
Il cine al è une proiezion visuâl in moviment, par ~
sonorizât (Vichi).
solitari [soli'tari] adj samoten, samotarski;
~ m IGRE pasjansa f.
solitonic [soli'tari], -iche adj solitonski; Riflession
dople normâl .. e anomale, tipichementri solitoniche, di
Russell-Mach. (SiF 02/2, 129).
solitudin [soli'tudin] f samota f; samoten kraj.
solitudine [soli'tudine] f → solitudin.
Solon [so'lon] os.i m 1. Solon m; 2. FIG Solons Soloni
Stant ai Solons romans e triestins, si po fevelâ di
minorance, e duncje di dirit-dovê di pupilance (Pa
05/04).
solpar ['sכlpar] m → solfar.
Solsburc ['solsburk] kr.i.m Solnigrad m, Salzburg m.
solstizi [sol'stitsi] m sončni obrat, solsticij m; ~ dal
Istât poletni sončni obrat (poletni solsticij);
Midsummer day e je la dì di sant Zuan, il 24 di Jugn che
e cjape dentri simbolichementri ancje il ~ dal Istât.
(ShW).
solt ['solt] m 1. kovanec m (bakreni kovanec v vrednosti
pet stotin ene lire); Il vê di vê, par augûrs cussì speciâi,
a jerin i siops, o un ~. (La 05/12) 2. ficek m, krajcar m;
nič; pene che o ai cualchi ~ di podê spindi (MazzonIol);
doi solts, cuatri solts ničvreden drobiž.
solubil [so'lubil] adj raztopljiv, razrešljiv; azôt
organic biodegradabil ~ e di azôt organic biodegradabil
particulât. (SiF 03/4, 73-84); Chestis frazions a puedin
jessi ancjemò dividudis intune frazion solubile e une
particulade. (SiF 03/4, 73-84).
solubililât [solubili'ta:t] f raztopljivost f.
soluzion [solutsi'on] f 1. rešitev f; e ur à domandât di
sensibilizâ i ministeris competents par une ~ positive de
vicende. (O); a àn za incuintrât il sindic di Glemone, V.
Disetti, par cirî di cjatâ une ~ positive par cheste crisi.
(O); ~ finâl FIG (do)končna rešitev; Nol è un câs che
cualchidun, cun analisi atente e impietose, al feveli di “~
finâl” dal Friûl. (Pa 05/07) 2. HIST ~ finâl (nacistična)
končna rešitev; Chel dai zingars al è il tierç grop etnic
tra lis vitimis de "~ finâl" dal nazisim ..nacistična končna
rešitev “Endlösung”..; 2. KEM raztopina f.
somac [so'mak] m BOT jelenski rog, jelenski ruh, ruj
(Rhus coriaria).
somali [so'mali] m Somalec m; Ator di nô a son
albanês, rumens, indians, somalis (Pa 05/07).
somatics [so'matik], -iche adj somatski; al baste fâ
aments ai caratars somatics e al temperament dai
Cjargnei, dai Asins (JM).
somatizazion [somatidzatsi'on] f somatizacija f; Al
esist un procès che si clame ~. (BelAlci); e reste simpri
tal om chê component di fonde, chê carateristiche
peculiâr, chê ~ des esperiencis passadis che si tramude in
identitât di un popul. (Pa 05/12).
someâ [some'a:] (manj obič. semeâ, sameâ) tr biti
podoben; al someie so pari podoben je svojemu očetu;
~ a biti podoben; Purpûr lis particelis che a saltin sù
in cheste regjon no somearessin tant al nestri astronaut
(Pa 7/99); ~ spudât biti popolnoma podoben;
~ it zdeti se; a lôr ur semeie che zdelo se jim je, da;
no mi someie nisem prepričan, ne zdi se mi; Al
someave dut a puest pe nomine dal comissari ad acta di
bande dal Consei dai ministris di îr (O); Al someave dut
a puest e cence problemis (O);
~si refl biti si podoben.
someance [some'ant∫e] (manj obič. semeance,
sameance) f 1. podobnost f 2. videz m, izgled m.
someant [some'ant] (manj obič. semeant, sameant) adj
podoben, sličen.
somerzi [so'merdži] tr → sumierzi.
somession [somesi'on] f → sumission.
someti [so'meti] tr 1. podjarmiti; podvreči; podrediti
2. predstavljati (npr. predlog) 3. zaupati, ponuditi, dati
na razpolago;
~si refl podrediti, podrejati se; e che a puedin gjoldi di
renditis di posizion cence ~si a la valutazion (Pa 04/04).
sometût [some'tu:t], -ude adj podložen, podrejen,
poslušen.
somierzi [somi'erdži] tr → sumierzi.
soministrâ [somini'stra:] tr dobaviti, pre-o-skrbeti; li
che si puedin produsi refudums , areis par ~ aliments e
(CoTav).
soministrazion [soministratsi'on] f dobava f, preskrba
f; nol covente nissun titul autorizatîf di pueste, ma baste
integrâ, cun specifiche notazion, la autorizazion di public
esercizi di ~ (CoUd).
somission [somisi'on] f pokornost f; ponižost f.
Somont [so'mכnt] kr.i f (Dartigne) Sotto Monte.
somosse [so'mכse] f vstaja f.
somp ['somp] v: in ~ → insomp.
Somplât [som'pla:t] kr.i f (Cjavaç) IT Somplago; a
ocupâsi dal progjetât eletrodot Würmlach-~ inte vierte
passade. (La 06/2).
Somprât [som'pra:t] kr.i f (Davian) Somprado.
son ['son] m → sun.
sonambul [son'ambul] (pl sonambui) m mesečnik m;
fâ il ~ biti mesečnik, hoditi v snu.
sonambule [son'ambule] f mesečnica f; âstu finît di fâ
la sonanbule? (MazzonIol)
sondaç [son'dat∫] m sondiranje n.
sonde ['sonde] f grezilo n??; Daspò da la ibridazion lis
membranis a son stadis netadis e ibridadis di gnûf cun
altris sondis (viodi i Risultâts). (SiF 02/1, 31-45).
sonolence [sono'lent∫e] f 1. zaspanost f, dremotnost f
2. lenost f, počasnost f.
sonone [so'nכne] f v: dâi di ~, petâi di ~ delati s
polnim zamahom, na vso silo; Dut il dì i de dentri di ~ e
prin di gnot al veve za finît un biel pignat (Zili).
sonoritât [sonori'ta:t] f 1. zvočnost f 2. FIZ odmevnost
f 3. LING zvenečnost f.
sonorizâ [sonori'dza:] tr ozvočiti.
sonorizât [sonori'dza:t], -ade adj ozvočen; une
proiezion visuâl in moviment, par solit ~ (Vichi).
sonoteche [soli'tari] ??
sontuôs [sontu'o:s], -ose adj → suntuôs.
sonze ['sכndže] f svinjska mast f; dâ la ~ a un FIG
komu jih pokazati.
sope ['sכpe] f 1. juha f; Il stes odôr di stiç di simpri: di
~, di vin, di lisp (Mar); ~ cul brôt ?? ; ~ cu la tripe
vampi v juhi s praženimi koščki kruha; colaç di ~
kolač, piškoti namočeni v juhi; lâ in ~ namočiti v juhi;
~ di vin → sopedivin; ~ di sclopit Wolftraud De
Concini nus propon lis recipis de "Sope di sclopìt e
vuardi", (La 03/01); ~ di tripis Ricuardìn cumò la
Sope di tripis, che a Glemone i morôs a ufrivin a lis
morosis dopo jessi stâts a Madins (FogMil); ~ e 'suf ..
nus propon lis recipis de .. e po: "Sope e 'suf (La 03/01);
scjaldâ une ~ pogreti juho; se e veve in man il bronzin
al jere par scjaldâ une ~. (Mar)
2. košček kruha v juhi; košček kruha v vinu; ~ di cjaval
pražen kruh s oljem, sladkorjem in vinom;
3. (škoda, hud udarec ipd.) velika količina, lep kos; huda
toča; tornâ la ~, tornâ ~ par pan bagnât vrniti milo za
drago; prometi lis sopis al mus dajati prazne obljube.
sopedivin [sopedi'vin] adj ros di ~ rdeče vino.
sopont [so'pont] m → sotpont.
sopontâ [sopon'ta:] tr → sapontâ.
soponte [so'ponte] f → saponte.
soprabit [so'prabit] m (it.) površnik m; Al sarès lât
ben un ~, ma no volevi sei il prin a doprâlu. (BrLi); lu ai
judât a metisi sù il ~ (Pa).
soprafazion [soprafatsi'on] f poseg v tuje pravice,
nasilstvo n; a rivuardin la part plui esposte, e duncje
plui a riscjo di ~ e di estinzion. (Pa 03/2); Ce ise la ~? E
je la violence sul om. (Pa 7/2000).
soprès [so'prεs] m likalnik m.
sopressâ [sopre'sa:] tr 1. likati; su la cjamese che
Dirce i veve sopressade a buinore (PauluzzoN) 2.
stiskati, tlačiti 3. FIG tlačiti, podtlačiti, slabo ravnati s,
zatirati.
sopressade [sopre'sade] f hitro zlikanje n.
sopressadore [sopresa'dכre] (t. sopressadorie) f 1.
likalka f (perila) 2. avtomatični likalnik 3. TEKSTIL
raztezalo, raztezalka f.
sopressadorie [sopresa'dכrie] f → sopressadore.
sopressadresse [sopresa'dכrie] f → sopressadore.
sopressadure [sopresa'dure] f 1. likanje n 2.
raztezanje n, vlečenje n.
sopresse [so'prese??] f 1. tlačilka f, stiskalnica f, preša f
2. KUL svinjska salama f; ~ fate in cjase (lunari)
domača svinjska salama.
sopression [sopresi'on] f potlačenje n, zatiranje n;
odprava f, razveljavitev f.
soprimi [so'primi] (t. suprimi) tr 1. odpraviti,
odpravljati; razveljaviti, razveljavljati; 2. odstraniti,
ubiti, uničiti.
soprintendence [soprinten'dent∫e] f → soreintendence.
sopuart [sopu'art] m → supuart;
sopuartâ [sopuar'ta:] tr → sapuartâ.
sopuartabil [sopuar'tabil] adj → sapuartabil; ?? di no
podê mai imparâ un talian sopuartabil (La 07/02)
sorâ [so'ra:, ∫-] tr šaliti se s kom, norčevati se iz koga;
→ cjoli vie;
~ it zabavati se, imeti se dobro.
sorade [so'rade, ∫-] f 1. zasmehovanje n, šala f 2.
zabava f; La ~ tornade cu la prionte, e jere un dai segns
da la identitât paesane (La 04/2).
soradin [sora'din, ∫-] adj zasmehljiv, posmehljiv,
porogljiv; Va, Filostrat, sburte a la ligrie i zovins di
Atene, dismôf il spirt ~ e plen di snait dal ridi. (ShW).
soranel [sora'nεl] m 1. junec m 2. FIG mladenič m,
fantič m; a PPPasolini, nustri antic ~ (murive ai
02/11/75) (insiumps).
soranon [sora'non] m (carn.) → sorenon.
sorbet [sor'bεt] m 1. sladoled m 2. FIG udarec z
drogom.
sorbetîr [sorbe'ti:r] m sladoledar m.
Sorbie ['sorbie ??] kr.i f lužiška Srbija f, Lužica f Lis
piçulis nazions rapresentadis a jerin 10: .. ~, Frisie (Pa
10/99).
sorbule ['sכrbule] f BOT jerebika f (jagoda).
sorc ['sכrk] m 1. BOT turščica f, koruza f (Zea mays);
ogni famee e podeve masanâ la siale e il ~ (don); →
sorturc, blave 2. koruzno polje n.
sordin [sor'din] adj (neobič.) tih, molčeč; skrit, skriven,
tajen; Cun di plui, midiant dal caratar ~ de virtualitât
sovrane (Pa).
sordine [sor'dine] f MUZ dušilo n; a la ~ na skrivaj,
naskrivno.
sorditât [sordi'ta:t] f gluhota f; par rispuindi a la ~
des fuarcis politichis dal Consei regjonâl (Furlanist).
sore ['sore] prep na, nad, čez; Il ben ancje vuê al vinç
~ il mâl. (glesie); ~ di na, nad, čez; po, v; ~ di te nad
teboj; une vore largje la sô produzion ~ di gjornâi,
periodics e rivistis veliko delo, ta njegova proizvodnja
po časopisih, revijah;
~ adv 1. na, nad, čez; ~ la taule na mizi 2. v zameno;
dodatno; ~ di v zameno za, za; ancje ~! IRON lepa
zahvala! 3. ~ lûc, ~ nuie, ~ pinsîr itd. → sorelûc,
sorenuie, sorepinsîr itd.; di ~ → disore .
soreâl [sore'a:l] (t. sorgjâl) m sirkova metlica f??
Cussì, parceche tu sês stât un boston di ~ pe famee di
Israel. (Bibl-Ezechiel).
sorece [so'ret∫e] f obrv m.
sorecene [sore't∫εne] f prigrizek po večerji.
sore che ['sore ke] co ker, glede na to da, glede na
dejstvo da;
sorecjâf [sore'qa:f] m nadzornik m, predstojnik m;
upravnik m.
sorecognon [soreko'ñon] m vzdevek družine; →
stracognon.
sorecuvierte [sorekuvi'εrte] f ovitek m (knjige),
platnica f (knjiga).
soredit [sore'dit] adj zgroraj naveden, imenovan; La
soredite frase tal VT e significave il ristabiliment de
potence dal popul (Bibl-Apoc).
soredote [sore'dote] f vsota, ki jo nevesta prinese poleg
dote.
sore dut [sore'dut] adv predvsem; dât chest ultin che
al diven ~ de incressite des venditis in Italie (O); La
programazion e ten di voli ~ i notiziariis ma tal palinsest
si cjatin programs di ogni sorte (O); In efiets, ~ intai
ultins mês, inteletuâi e esperts ocidentâi a àn cirût (O).
sorefitâ [sorefi'ta:] tr dati v podnajem.
soreglâ [sore'gla:] (redko insoreglâ) tr sončiti, devati
na sonce; e jere domenie e lis monts a soreglavin te
lontanance (PauluzzoN);
~si refl sončati se, izpostavljati se soncu.
soreglade [sore'glade] (redko insoreglade) f sončenje
n, izpostavljanje soncu.
soreglât [sore'gla:t], -ade (redko insoreglât) adj
prisojen, s soncem obsijan; La posizion e je buine,
soreglade, e il teren di grave al va juste ben.
(PauluzzoN).
soreglin [sore'glin] m demin. od soreli.
soreglon [sore'glon] m akreš. od soreli.
soreglut [sore'glut] m demin. od soreli.
soreimpression [soreimpresi'on] f ??
soreintendence [soreinten'dent∫e] → sorintendence.
soreintendent [soreinten'dεnt] m → soreintendent.
soreli [so'reli] (pl sorêi) m sonce n; nol è nuie di gnûf
sot dal ~ (Pa 06/1) pod soncem nič novega; al jeve il
~, al ven fûr il ~ sonce vzhaja; parcè che fra un cuart
di ore al ven fûr il ~ (La 07/01); cul ~ z (belim)
dnevom, podnevi; e lâ di Jolande tal doman, cul ~. (Sg);
di un ~ a chel altri celi ljubi dan; ~ a mont, ~ bonât
zahod m; pal Friûl di ~ a mont Piercarlo Begotti, pe
Cjargne Lucio Zanier e pal Friûl di ~ jevât Carlo Del
Torre. (O); La parêt di ~ amont (Pa); ~ jevât vzhod
m; paîs di ~ jevât vzhodne države; li te “Union
europeane” ai vincinants de Slovenie, ai 7 Paîs di ~ jevât
(Pa 04/05).
sorelûc [sore'lu:k] adv na mestu, na določenem mestu;
~ m ogled na kraju; Il timp che i covente ae Polizie
Municipâl pal ~ (CoGonars); al è colât intun tombin
fasint un sore lûc li des fornâs a Sant Liseu.
(christianromanini 07/03).
soreluminôs [sorelumi'no:s], -ose adj ?? mentri chei
soreluminôs (1991T-vie) a tindin a sclopâ in galassiis a
spirâl (SiF 02/2, 11-24)
sorelûs [sore'lu:s] m GRAD nadsvetloba f, majno
okence.
soreman [sore'man] m OBRT velik skobelj, oblič m.
soremanie [sore'manie] f ščitnik m (za rokav),
narokavnik m.
soremarcjât [soremar'qa:t] adv 1. par ~ povrh, še
dodatno 2. lâ ~, vignî ~, saltâ ~ vtikati nos; komu
podstaviti nogo.
soremargjinâl [soremarăi'na:l] adj ?? Leishner
(1948) invezit al pensave che il mecanisim che al
controlave il gambiament des lenghis si cjatàs intal zîr ~.
(SiF 02/1).
soremestri [sore'mεstri] m veliki mojster, profesor.
soremobil [soli'tari] ?? A vivevin te contemplazion
seguitive de muart e a vevin, come ~, une crepe di muart.
(BelFa).
Soremont [sore'mכnt] kr.i f (Buie) IT Sopramonte.
sorenaturâl [sorenatu'ra:l] adj nadnaraven;
~ m nadnaravno n.
sorenazionâl [sorenatsio'na:l] adj nadnacionalen;
Naturalmentri, se si à buine volontât e sintiment, si po
simpri vierzi chestis stradis sorenazionâls (BelAlci).
sorenomenâ [sorenome'na:] tr dati vzdevek, imenovati
z vzdevkom; «Andiamo ad ovest»; pal fat che nol à mai
smentît lu àn sorenomenât il “cow boy”. (Pa 03/6).
sore nomenât [sorenome'na:t], -ade adj zgoraj
omenjeno (v pogodbah); che lis spesis pes pratichis sore
nomenadis a saran a caric nome dai compradôrs
(PauluzzoN).
sorenon [sore'non] m 1. vzdevek (osebe) 2. vzdevek
(družine); Il ~ da famee, "di Cian", al ven fûr dal
scurtament dal non di chel Cancian Bellina vignût sù da
Vençon. (Piç).
sore nuie [sore'nuie] adv zastonj, brezplačno; ~ a
Gargagnà no si insegne nancje la strade a un forest ;
vonde sanc furlan ~!
sorenûl [sore'nu:l] (pl sorenûi) m v pl visoki oblaki,
visoka oblačnost.
sorenumerari [sorenume'rari] adj nadštevilen.
sorepensâ [sorepen'sa:] v: pense e sorepense
temeljito premisliti,
soreperaule [sorepe'raule] f LING izpeljanka f;
sestavljanka f; zloženka f.
sorepinsîr [sorepin'si:r] adv zamišljeno, razmišljeno,
skrbno; Al saveve benon trops bêçs che i restavin, ma al
controlave ~ ogni volte che al si cjatave a vê di spindiju
(Sg); jessi ~, stâ ~ biti skrben; zamišljen.
soreplui [sore'plui] m prebitek m, presežek m; Intune
societât cuntun ~ di stimui, informazions (Pa); un al rive
a viodisi smondeât di ogni soreplui, e al pues vê schifo di
se (PauluzzoN); di ~ poleg tega; povrhu; in ~
odvečen, presežen; La aghe in ~ e ven pompade tes
fognis dal comun (CoUd).
soreponibil [sorepo'nibil] adj ?? 9 bilengâi ~ in ducj i
che a scoltin storiis tarts ma cuntun alt bilengâi cuntun
alt in L1 e L2 nivel di cognossince (SiF 03/4, 97-114).
sorepont [sore'pכnt] m nadšiv m; e cussì nome
soreponts e soreponts ogni dì (MazzonIol).
sorepopolât [sorepopo'la:t], -ade adj prenaseljen,
preveč obljuden; cussì si àn paîs-nazions ~, come il
Ruanda (Pa).
soreposizion [sorepozitsi'on] f ?? Prin, cheste
formulazion e met in lûs il rodul dal principi di ~, che al
è largjementri ricognossût jessi il principi fondamentâl
de Mecaniche Cuantistiche (SiF 03/3, 9-18); I risultâts a
mostrin la ~ di substrâts pe L1 (SiF 03/4, 97-114).
soreregjonâl [soreăo'na:l] adj nadregijski; Riferintlis
a nivei soreregjonâi e sorestatâi, al à tocjade ancje la
politiche economiche dal stât. (Pa 03/4).
soreschene [sore'skεne] f usnjeni pas, ki drži ojnična
jermena.
sorescjaldament [soresqalda'ment] m pregrevanje n;
cumò il so pericul plui grant al è chel dal ~. (Pa 05/07).
sorescrit [sore'skrit] adj spredaj, zgoraj naveden; tai
sorescrits cjapitui v predhodnih poglavjih.
sore sere [sore'sεre] (t. di ~) adv proti večeru, na
predvečer; ogni vinars des cinc e mieze aes sîs e mieze ~
vsak petek od pol šestih do pol sedmih zvečer.
sorestance [sore'stant∫e] f nadzorstvo n.
sorestant [sore'stant] adj nadzoren, načelen,
predstojen;
~ m uradnik m, pristojna oseba f; nadzornik m; minister
m; politik m.
sorestantari [sorestan'tari] adj nadzoren; In chestis
setemanis a dî la veretât i fastilis de nestre sorestantarie
pulitiche a son ben âtris. (La 03/02).
sorestatâl [soresta'ta:l] adj naddržaven; Dut câs
l'emerzi de gnove entitât ~ europeane (La 07/03)
sorestimâ [soresti'ma:] ?? di chê altre bande lis
previsions ogjetivis a tindin a ~lis ancje se te stagjon
1999 si son compuartadis come chês sogjetivis (SiF 02/2,
39-58)
soresvilup [sore'skεne] ??
soretac [sore'tak] m petnik podložek m.
soreuniversitari [soreuniversi'tari] adj ?? o pûr creâ
cualchi istituzion parauniversitarie o soreuniversitarie a
Udin par fâ comparî i Furlans al pas cui timps! (La
07/03)
soreunviêr [soreunvi'e:r] (t. Sorunviêr) m pozna
jesen; Un di chei personaçs carateristichis che in chestis
zornadis di ~ (don).
sore vie [sore'vie] adv 1. zgoraj, v zgornjem delu; 2.
di ~ povrh, dodatno;
~ prep ~ di nad, iznad; viers un avignî bon di alçâsi ~
des piçulis leandis di ogni zornade (tarvisiocomeaula).
sorevinci [sore'vint∫i] (o sorevinç [sore'vint∫], p
sorevinçût/ sorevint) tr nadvladati; premagati;
dominirati.
sorevint [sore'vint] m privetrna stran, privetrje n,
izpostavljenost vetru; vê il ~ biti na vetrni strani.
sorevint [sore'vint] adj (p od sorevinci) premagan; la
culture che a cheste lenghe e je leade, e puedi jessi
sorevinte des influencis modernis. (La 05/6).
sorevivence [sorevi'vεnt∫e] f preživetje n; no si pues
dineâ a lis lenghis e culturis autoctonis il dirit a la ~. (Pa
02).
sorevivi [sore'vivi] it preživeti (koga kaj); judâ une
lenghe a ~ (Pa) pomagati jeziku, da preživi.
sorevuès [sorevu'εs] m 1. MED kostna zdebelina f,
kostni izrastek m 2. VETER (bolezen pri konju)
3. FIG zdravilo n, zaščita f, obramba f, oklep m; fâ il ~ a
navaditi se, privaditi se.
sorferâl [sorfe'ra:l] m → cerforâl.
sorghesse [sorevu'εs] f BOT ??(Sorghum halpense
Pers.).
sorghete [sorevu'εs] f (t. ~ di blave) koruza za krmo;
E je une femine maridade che o ai viodude propit cheste
sere cuanche o tornavi cu la ~ e che e pareve tant bon!
(Percude).
sorgjâl [sor'ăa:l] m → soreâl.
sorgjint [sor'ăint] f (redko) izvir m, vrelec m; →
fontane, font, risultive.
sorian [sori'an] ?? I siei voi a jerin fis su la fantate,
che, intant, zuiant cu la aghe e veve scomençât a vierzisi
la camisole, e cun moviments lents, come di gjate soriane
(Daidussi).
soridi [so'ridi] it (neobič.) nasmehniti, nasmihati se; →
ridi, riduçâ, fâ bocje di ridi.
soridint [sori'dint] adj (neobič.) smejoč se, nasmejan;
→ ridint.
sorintendence [sorinten'dent∫e] f 1. nadzorstvo n,
vrhovno nadzorstvo; vodenje n; la ~ pai bens culturâi.
(scritorsfurlans) 2. državna uprava f.
sorintendent [sorinten'dεnt] m 1. nadzornik m 2.
upravnik m; che e à vût il so prin at tal câs dal
dimissionament dal ~ scuelastic regjonâl Bruno Forte.
(La 03/02)
sormontâ [sormon'ta:] tr 1. prestopiti 2. FIG
premagati, premagovati.
soro ['sכro, ∫-] m veselje n, zabava f; Un vêr ~ di autôr.
(scritorsfurlans).
soròs [so'rכs] (t. saròs) m BOT 1. (t. ~ di panole) sirek
m, sirk m (Sorghum vulgare); cjamps di blave ~ di
vuardi da l'amôr Diu nus vuardi. (branduardi.com);
polente di ~ ??; murî tal soròs umreti v revščini 2. ~
di scove navadni sirek (Sorghum saccharatum).
sorpàs [sor'pas] m AVTO prehitevanje n; la nevrosi di
un ~ in autostrade. (kappavu).
sorpassâ [sorpa'sa:] tr 1. preseči, presegati 2. FIG
premagati, prekositi, prekašati 4. AVTO prehiteti.
sorplantâ [sorplan'ta:] tr spodriniti, spodrivati.
sorprese [sor'prεze] f presenečenje, iznenadenje n;
začudenje n; fâ une ~ presenetiti, pripraviti
presenečenje; cuissà se nus fasaran une ~ ancje chest
an! (Furlanist).
sorprindi [sor'prindi] tr zalotiti; presenetiti,
presenečati; iznenaditi;
sorprindint [sor'prindi] adj presenetljiv; Par tant, si
pues dî che chest risultât ~ al riflet lis diferencis inerentis
a chescj aspiets de elaborazion lenghistiche. (SiF 03/4,
97-114).
sorprindintementri [soprindinte'mentri] adv
presenetljivo; Biraghi al scuvierç une coltivazion di
cjastinârs “~ sane” (SiF 03/4, 9).
sort ['sort], -de adj 1. gluh, naglušen; ~ e mut
gluhonem m; PROV Nissun plui sort di cui che nol vûl
sintî .(ProvBr) 2. LING nezveneč; Il sun sibilant
palatâl ~ si lu scrîf (Vichi).
sorte ['sכrte] f 1. vrsta f, sorta f; in ~ vse vrste, vsega
na pretek
4. usoda f, sreča f; naključje n; žreb m,
usodnost f; a ~ po naključju; po sreči; No si po
gambiâle a ~ (Pa); par ~ po naključju un pôc par ~
cussì culà si tire indenant. (cadorini/furlan); no je ~ di
ni možno da, ni načina da.
sortî [sor'ti:] it → surtî.
sortide [sor'tide] f → surtide.
sortiment [sorti'ment] m asortiment m, izbira f, zaloga
f; in stât di dâi soluzion ai problemis che a cjapin mani
dal ~ des sôs culturis (Pa).
sorturc [sorti'ment] m BOT koruza f, turščica f (Zea
mays); Si la preparave doprant il ~ ricolt tai dîs dai
Sants (La); → sorc, blave.
Sorunviêr [sorunvi'e:r] m → soreunviêr.
sorveliance [sorveli'ant∫e] f nadzor m, nadzorovanje n.
soscrivi [so'skrivi] tr podpisati.
soscrizion [soskritsi'on] f 1. podpis m, podpisovanje n
2. prednaročilo n, subskripcija f.
sosie ['sכzie] f dvojnik m; al jere compagn dal soreli
che o cognossevi jo, une copie, il so ~. (Urban).
sospendi [sos'ment] tr → suspindi.
sospension [sospensi'on] f 1. prekinitev f, odlog m,
ustavitev f; Cun di plui la Zonte e à domandât la ~ dal
plan sanitari regjonâl (O) 2. obešenje n; visenje n 3. (s
položaja) odstavitev f; Lis flascis a vegnin insemenadis
cun 1 ml di une ~ di conidis otignûts su teren SNA (107
propagui/ml). (SiF 02/1, 31-45).
sospensîf [sospen'si:f] -ive adj 1. odlagajoč, odlašujoč
2. dvomljiv, neodločen
sospensori [sospen'sori] adj oporen;
~ m MED suspenzorij m; oporna obveza f; kilni pas.
sospiet [sospi'εt] → suspiet.
sospindi [sos'pindi] (t. suspindi F) (o sospint) tr 1.
(iz)obesiti 2. odvrniti, prekiniti, ustaviti; mi tocje di ~
par vuê la operazion (O); Licenziaments sospindûts tes
conceriis Cogolo di St Zorç di Noiâr (O) 3. (s položaja)
odstaviti, odstraniti 4. ~ un cafè, un cafè "suspindût"
?? jentrant intun bar o podês domandâ un cafè
"suspindût", ~ un cafè che un client al à lassât paiât par
chel che nol à (Onde).
sospîr [sos'pi:r] m → suspîr.
sossedâ [sose'da:] it zehati; a vierzin la bocje dome
par domandâ bêçs, di mangjâ o par ~? (glesie).
sossedade [sose'dade] f zehanje n.
sossedament [soseda'ment] m zehanje n.
sossedarie [sose'darie] f neukrotljivo zehanje; ti ven
fûr un predi mieç indurmît par fevelâ a int cu la ~
(BelFa).
sossolâ [soso'la:] tr 1. ljubkovati; razvaditi, scrkljati;
božati 2. žgečkati 3. pogledovati, sanjariti, zaljubljeno
gledati;
~si refl uživati.
sostâ [sos'ta:] it počiti, obstati, narediti premor;
~si refl počiti, ustaviti se; prekiniti se.
sostance [sos'tant∫e] f 1. premoženje n, imetje n,
bogastvo n 2. snov f, substanca f; ~ psicoative
psihoaktivna snov; Il tem al è naturalmentri l'ûs des
sostancis psicoativis (La 03/5) 3. osnova f; in ~ v
bistvu.
sostanceâl [sostant∫e'a:l] adj → sostanziâl.
sostancealmentri [sostant∫eal'mentri] adv →
sostanzialmentri.
sostanceôs [sustant∫e'o:s], -ose adj redilen, hranilen.
sostantîf [sostan'ti:f], -ive adj samostalniški;
~ m samostalnik m.
sostanziâl [sostantsi'a:l] adj 1. GRAM samostalniški;
2. bistven, osnoven; Nol esist di fat nissun motîf ~ o
logjic (Lenghe 2000);
~ m bistvo n.
sostanzialitât [sostantsiali'ta:t] f bistvenost f.
sostanzialmentri [sostantsial'mentri] adv
samostalniško; bistveno.
sostanzie [sos'tantsie] f → sostance.
Sostâs [sos'ta:s] kr.i f (Prât) Sostasio.
soste ['sכste] f odmor m; premor m; postanek m.
sostegn [sos'tεñ] m → sosten.
sosten [sos'tεn] m opora f, pomoč f; dâ ~ dati, nuditi
podporo; Massim ~ al va cussì dât ae piçule industrie
(La 05/7); ~ informatic računalniška podpora; metint
sot a vore un staff di uns 10 lessicolics e doprant une
tressadure e un ~ informatic minimâl (Pa).
sostenidôr [sosteni'do:r] m podpornik m; Prin
diretôr, e sostenidôr passionât par plusôr agns di cheste
istituzion al è stât il dr. Lois Craffonara (La 07/04)
sostentâ [sosten'ta:] tr vzdrževati; par ~ la sô anime
(glesie).
sostentament [sostenta'ment] m vzdrževanje n,
podpora f; ai massars des tignudis rurâls e a dutis ches
personis che il lôr ~ al jere leât a l'esistence dal principât
gleseastic. (Natisone/furlanis); i redits pal ~ des fameis
a son la risulte dal lavôr pal plui davuelt inaltrò. (La
05/11).
sostignî [sosti'ñi:] (o sosten) tr 1. vzdrž(ev)ati 2.
podpirati (npr. predlog, prijatelja); Al sostignive che Diu
al è tal aiar e che la tiere e je nostre mari
(Natisone/furlanis)
3. pomagati, hraniti (družino).
sostignibil [sosti'ñibil] (pl sostignibii) adj vzdržen,
vreden podpore.
sostignibilitât [sostiñibili'ta:t] f vzdržljivost f; a
discoraran di produzion de ricjece e riproduzion sociâl,
di acès a la ricjece e ~ (Pa).
sostignidôr [sostiñi'do:r] m podpornik m, podpiralec
m; Marchet ~ dal insegnament dal furlan te scuele (RB).
sostignût [sosti'ñu:t], -ude adj nedostopen, strog,
dostojanstven.
sostituî [sostitu'i:] tr zameniti, nadomestiti.
sostituzion [sostitutsi'on] f 1. nadomestitev f,
zamenjava f, nadomeščanje n 2. LING zamenjava f,
substitucija f 3. MAT zamenjava f.
sot ['sכt] adv spodaj; dol; li ~ tam doli
(christianromanini 07/04); ti spieti ~ te čakam dol;
fâsi ~ približati se; restâ ~ izgubiti;
~ prep sot di 1. prostorsko: pod; sot dal cîl no 'nd è
piôr pod milim nebom ni slabšega; ~ di me pod menoj
2. časovno: malo, tik pred; ~ Pascje, ~ di Pascje tik
pred Veliko nočjo; ~ l'an leta; Il non di Sudri si lu cjate
scrit la prime volte sot l'an 1212 inte forme "de Sudrio"
(Leng)
3. FIG pod (v času); ~ dai todescs pod Nemci; I doi
diaris che a contin il timp “~ dai todescs” (La 05/7); ~
di Mussolini pod Mussolinijem; O vevi let che ~ di
Mussolini a vevin disfat un intîr cuartîr medievâl di Rome
(Pa 05/04).
Sot Randis [sot'randis] kr. i f ?? une domenie di
Mai si jerin riunîts a Darte in comandarie i meriis des
tredis vilis dal cuartîr di ~, tal Cjanâl di San Pieri in
Cjargne.
Sot Zuof [al'??] i. gozda v Gjiviano; Plan dal Gravon,
Puint di Lans e ~, cunfinant a soreli jevât cul martôr fin
al vecjo Puint di Lans (Pa Vicinia).
Sot Cjiscjel [~ qis'qεl] kr.i f (Dartigne) Sotto Castello.
sotan [so'tan] adj 1. nižji, podrejen 2. odvisen,
podložen 3. uslužen, poslušen, ponižen;
~ m 1. dninar m; hlapec m; reven kmet; → cossan 2.
podložnik m; državljan; jeristu ~ cuant che tu sês stât
sielt? (Bibl-Pauli).
sotanance [sota'nant∫e] f 1. podreditev f; podrejenost f;
di cjapâ cussience che la condizion di ~ dulà che si cjatìn
e je ancje colpe nestre. (La 07/03) 2. poslušnost f,
uslužnost f, ponižnost f.
sotanisim [sota'nizim] m uslužnost f, ponižnost f;
hlapčevstvo n, klečeplaznost f; il ~ vieri ??.
sotbosc [sot'bosk] m podrast m (v gozdu); A son boscs
curâts, cence il ~ salvadi che achì di nô al scjafoe dut.
(La); par che ti invadin profums di muscli, di ~ umit
(Patrie 06/1)
sot coç [sot'kכt∫] (t. di ~, redko par ~) adv s priprtimi
očmi, kradoma, skrivaj; mi fasin pinsirâ lis tôs vogladis
di ~. (Enrico); cjalâ ~ kradoma gledati; cimiâ ~
namigniti, pomežikniti; ridi ~, riduçâ ~ na skrivaj se
posmihati, hihitati se.
sotcode [sot'kכde] f (pri konjih) podrepni jermen.
sotcomission [sotkomisi'on] f pododsek m; come che
je stade proponude se Seconde ~ (RB).
sotcost [sot'kost] adj vendite ~ dumping m, pod ceno;
Cuissà se i politics autonomiscj a varan di contratâ cui
partîts la “furlanetât” tant che une mercanzie in vendite
~. (Leng).
sotcret [sot'krεt] m štrleča skala.
sotdiretôr [sotdire'to:r] m podravnatelj m; Xabier
Alegria, Luis Goya e Txema Azurmendi (sotdiretôrs de
radio basche "Herri Irratia") (Basc).
sote ['sכtsi] adv in prep (gor.) → sot.
sotentrâ [soten'tra:] it stopiti na mesto; slediti.
soterâ [sote'ra:] it zakopati; pokopati.
soterani [sote'rani] adj podzemeljski, podzemen,
podzemski; lis sostancis incuinantis tes aghis di
superficie e soteraniis, cemût che e stabilìs la leç
152/1999 (Pa 02);
~ m podzemnica f.
sotesore [sote'sore] adv → sotsore.
sotesposizion [sotespozitsi'on] f podvrženje n,
podreditev f.
sotet [so'tεt] m bran m, zavetišče n, streha f, hiša f,
bivališče n; PROV cuanche al cjante il furmiâr ciriit ~
pes bestiis e pal cjâr; a ~ pod streho, na varnem; stâ a
~ biti pod streho; biti na varnem.
sotetâ [sote'ta:] tr namestiti, nameščati, vzeti pod
streho, nastaniti; cussì si scugnive spesseâ a ~le da gnûf
e di urgjence ai Trancuîi (Urli); Lu à cjolt in cjase so
barbe pre Zuan, biel che lis dôs sûrs a son stadis
sotetadis tun istitût di Udin. (Pa 02);
~si refl nastaniti se.
sotetament [soteta'ment] m nastanitev f; che a
coventin par capî cuale che e je la situazion sociâl e
economiche in Friûl: mesadis, cost de vite, problem pal ~
, e v. I (Pa 02).
sotfont [sot'fכnt] ?? in ~ si sint il rumôr dal mâr (Pa).
sot gnot [sot 'ñכt] adv na podvečer, proti večeru; Une
dì di instât, ~, al ven a sintâsi su la plane dal barcon
(Natisone/miti).
sotgole [sot'gכle] f (pri konju) vratni jermen.
Sotie [so'tie] os.i f ?? Ma ise sposade ~? (Tolazzi)
sotiere [soti'εre] adv pod zemljo.
sotine [so'tine] f → sutine.
sotinsiemits [sot'kכde] ?? Previsions pusticis a son
stadis fatis par sotinsiemits des stagjons estivis passadis
doprant la regule che e je a pene stade spiegade (SiF
02/2, 39-58)
sotintindi [sotin'tindi] tr 1. predpostavljati, domnevati
2. vključevati, implicirati; spodrazumevati, biti jasno; si
sotintint razume se, jasno je.
sotliniâ [sotlini'a:] tr poudariti; podčrtati; Ancje ta
cheste celebrazion e je stade sotliniade la solidarietât par
ducj i muarts (O).
sotliniadure [sotlinea'dure] f poudarek m, podčrtanje
n; e dulà che la sielte lenghistiche e met in rilêf
fragments emozionâi e rigorôse ~ visive. (La).
sotlum [sot'lum] m → poelum.
sotluminôs [sotlumi'no:s], -ose adj ?? a son vignudis
cressint in chescj ultins dîs agns al à clarementri
dimostrât che i events ~ (1991bg-vie) (SiF 02/2, 11-24).
sot man [sot'man] adv 1. pri roki 2. blizu; 3. di ~,
par ~, ~-vie tajno, skrivno, pod roko; Des informazions
che o vin ~ o savìn che (Pa)
sotmarin [sotma'rin] adj podmorski;
~ m podmornica f; La Europe cumò e vîf cence drams
di sorte, ma incidents come chel dal ~ rus Kursk al ven a
memoreânus (Pa).
sotmission [sotmisi'on] f podvrženje n.
sotoscrivi [soto'skrivi] tr 1. podpisati; skleniti
(pogodbo ipd.); venastâi su un particolâr "abonament"
che i radioscoltadôrs in libertât a sotoscrivin ogni an cun
chê che radio Onde Furlane (O) 2. Aktien zeichnen.
sotpanze [sot'pantse] m (pri konjski opremi) podproga
f, podprsnica f.
sotpont [sot'pכnt] m (pri šivanju) podšiv m.
sotponût [sotpo'nu:t], -ude adj podvržen.
sotpuarti [sotpu'arti] m hodnik m, veža f, predsoba f,
atrij m; Al cirive di visâsi just il puest de stale e chel dal
~, dulà che al meteve il cjâr. (Sg).
sotrai [so'trai] tr 1. odtegniti, odtegovati; odrešiti 2.
FIG odvzeti, ukrasti, izmakniti 3. odbiti; odšteti.
sotratîf [sotra'ti:f] m klistir m.
sotrazion [sotratsi'on] f 1. odvzemanje n, odtegovanje
n 2. MAT odštevanje n, subtrakcija f; fâ sotrazions
odštevati; Al faseve sumis e sotrazions cun chê sveltece
(PauluzzoN).
sotre ['sכtre] f MAT odštevanje n, subtrakcija f.
sotregjon [sotre'ăon] m podregija f; che i furlans e i
triestins plui vierts, tal mieç dai agns dal Sessante, a
auguravin dôs sotregjons. (Pa 04/06).
sotscjale [sot'sqale] f GRAD podstopnica f; A
cjaminavin lents partint di un ~ che al jere a çampe dal
miò jet (Ta); e si viodeve nome il ~ plen di tassis di lens
verts (PauluzzoN).
sotscrit [sot'skrit] adj podpisan;
~ m podpisani m; Il/la ~/e al/e declare di vê cjapât
vision e (Provincia).
sotscrizion [sotskritsi'on] f podpis m; subskripcija f; e
al previôt ancje une ~ «per la nostra difesa nazionale».
(Pa 04/05).
sotsegretari [sotsegre'tari] m podtajnik m, podsekretar
m; il ~ pai afârs forescj Antonione de gravitât de
situazion e..(O 8/2/2002); Daûr dai dâts presentâts dal ~
Ombretta (O 5/5/2001); ~ pal lavôr podsekretar za delo.
Sotselve [sot'sεlve] kr.i f (Palme) Sottoselva.
sot sere [sot'sεre] adv zvečer, pozno zvečer; cjars cu
lis botis a vignivin ~ fin tal flum (Lenghe 2000).
sotsore [sot'sכre] adv narobe, na glavo, v neredu; La
strade e jere dute ~. (Sg).
sotspine [sot'spine] f → semple, sbotedôr.
sotstâ [sot'sta:] it spodaj biti; podložen biti; se pûr
centade tun limitât teritori, e vebi di scugnî ~ ae volontât
dai abitants dal Glemonàs e de zone di Tarvis. (La 05/7).
sotstimâ [sotsti'ma:] tr podceniti, podcenjevati; Al
somee clâr che il progjet des gnovis bariduris al scuen lâ
indenant pas a pas, al fin di calibrâ benon l’intervent,
par no risclâ di ~ il probleme (SiF 03/4, 47-59).
sotstime [sots'time] f podcenitev f; e chest fat
sigurementri al à compuartât une ~ dal “Livel di
Sigurece Atuâl” SLACT. (SiF 03/4, 47-59).
sotsvilup [sotsvi'lup] m nerazvitost f; E ingrume i
problemis di un Paîs che al à un grant ~ (Pa 05/07).
sotsvilupât [sotsvilu'pa:t], -ade adj nerazvit; che no
dissipin lis risorsis naturâls e che a ridusin il sfrutament
des regjons sotsvilupadis (Pa/Buteghe).
sot-titoladôr [sottitola'do:r] m urejevalec podnapisov;
cors par sot-titoladôrs di cine e television (CIRF).
sottitul [sot'titul] m podnaslov m; Il program al è dut
un talianâ (darest si clame Friuli Doc marcât di un ~
enogastropanoramic) (Leng).
sottituladure [sottitula'dure] f FILM podnaslavljanje n;
lis ativitâts di traduzion, dopleadure, postsincronizazion
e ~ (Provincia).
sotuficiâl [sotufi't∫a:l] m poduradnik m, podčastnik m;
di une scuele pe formazion dai uficiâi e dai sotuficiâi e la
nomine di inspetôrs par controlâ la aministrazion. (GP)
sotvalutâ [sotvalu'ta:] tr podceniti; No si po mighe
permetisi di ~ i parassits. (Pa 04/02).
sotvalutazion [sotvalutatsi'on] f podcenitev f,
podcenjenje n; di masse sotvalutazions de complicazion
reâl dai problems (Pa 04/03).
sot vie [sot'vie] (redko di sot vie, par sot vie) adv 1.
odspodaj, spodaj; izpod, pod; ai indiriçs che a son scrits
~ (SiF) 2. prikrito, skrivaj.
sotvint [sot'vint] adv v odvetrju, odvetrno; formade
da bocons vulcanics che a si son ingrumâs ator (e, par
solit, te direzion ~) a une bocje erutive. (stromboli).
sot vôs [sot'vo:s] (redko di sotvôs, sotvôs-vie) adv
potihoma, polglasno, šepetaje; fevelâ ~, che si sinti a
pene a pene (Lenghe 2000).
sovâ [so'va:, ∫-] tr → socâ.
sovenzion [soventsi'on] f subvencija f, denarna
podpora f;
il rispiet de toponomastiche tradizionâl e sovenzions di
pueste par sustignî lis ativitâts culturâls. (Cisilino,
treball).
soversîf [sover'si:f], -ive adj prevraten; Il ~ Marchi al
vignarà tignût di voli, soredut in ocasion des visitis di
papavars dal regjim (Pa 04/05); in realtât, al jere un
moviment ~ armât (Pa 03/4).
sovietic [sovi'εtik], -iche adj sovjetski; Intal mês di
Fevrâr dal 1944 lis trupis dal servizi di sigurece ~
“Nkwd”, par ordin di Stalin (Pa 03/5);
~ m sovjet m; e je ancjemò intes mans dai Sovietics
(Leng).
sovignî [sovi'ñi:] tr in it → suvignî.
sovoltâ [sovol'ta:] tr in refl → savoltâ.
sovran [so'vran] adj vrhoven, suveren; vzvišen;
~ m vladar m.
sovrane [so'vrane] f 1. vladarica f, kraljica f 2. stari
avstrijski zlatnik.
sovranitât [sovrani'ta:t] f suverenost f.
sovraposizion [sovrapozitsi'on] f ?? di chê altre
bande, une struture di coordenament e podarès coventâ
par evitâ la ~ di doi concierts inte stesse dì, (Pa 02/1011).
sovrastruture [sovrastru'ture] f ?? Il lâ al mancul de ~
politiche parturide de vuere frede (Pa 7/2000).
Sovrintendence [sovrinten'dent∫e] → sorintendence.
sozi ['sכtsi] m → soci.
sozie ['sכtsie] (t. socie) f 1. družba f; združenje n 2. PEJ
klika f.
spac ['spak] m nenaden strah m; cjapâ (dâ, vê) un ~
stresti se od strahu, poskočiti od strahu; alore a cjaparin
un grant ~. (Bibl-Lc); di ~ (neobič.) sunkovito;
nenadoma; fâ (petâ, fâ cjapâ) un ~ a prestrašiti koga
na kosti; un ~ di ploie ploha f, naliv m.
spacâ [spa'ka:] tr 1. stepati; ~ lis alis prhutati,
potrepavati 2. stresati, stresti, otresti; majati (z glavo),
mahati (z rokami), vihteti; ~ il polvar a un FIG
izprašiti komu hlače; ~ jù FIG otresti se česa (npr.
navade) 3. očistiti peč, kamin, dimnik 4. FIG ~le, ~se
delati se lepo življenje, dobro se imeti; ~le ben dobro
se imeti, dobro skozi priti; ~le a la grande živeti kot
gospod 5. cepiti, razklati; chest moviment nol vûl ~ la
regjon (Leng);
~si refl preklati se; No pues migo ~mi la schene par
lavâti di continuo i vistîts! (Tolazzi).
spacade [spa'kade] f 1. stresanje n, pretres m; udarec
m; sunek m 2. potresni sunek m, zemljetres m 4. une
~ di ploie ploha f, naliv m 4. vročinski val, vročinski
sunek; MED napad vročine; vnetje n.
spacadure [spaka'dure] f špranja f, razpoka f; Ma si
sarès verificade, ancje, une ~ par resons o disarìn cussì,
gjeografichis. (La 03/01).
spacât [spa'ka:t], -ade adj izrazit, čist, pravi, pravcat,
resničen; lari ~ razvpit tat; mat ~ čudak,
prismuknjenec m.
spacecamin [spat∫eka'min] m dimnikar m; E chel ~,
disial che lui sì che le cognòs la gjeografie (Mucci); (bolj
obič.) → spachenapis.
spachecjamin [spakeqa'min] m → spachenapis.
spachenapis [spake'napis] (t. spachecjamin) m
dimnikar m.
spachesalate [spakesa'late] f kovinska košara za
solato.
spacolâ [spako'la:] (o spacoli [spa'kכli]) tr tresti,
pretresti, stresati;
~si refl (t. FIG) tresti se, pretresti se.
spacutâ [spaku'ta:] tr na rahlo pretresti, stresti.
spacutade [spaku'tade] f rahel stresljaj m, stresljajček
m.
spaç I ['spat∫] m prodaja f, prodajanje n; razpečevanje
n; PROV tal ~ al sta il vuadagn; dâ ~ a potrošiti,
porabiti, pojesti (hrano); dati delo (na čez), dati v
izvajanje, naročiti.
spaç II ['spat∫] m omelo n (za čiščenje peči).
spaçâ [spa't∫a:] tr 1. (blago ipd.) razpečati, razširjati,
širiti, prodati 2. (posel) urediti, opraviti 3. (pos. v
gostilni) potrošiti, konzumirati; pojesti, popiti 4. (sapo)
porabiti, potrošiti;
~si refl ~si (par) izdajati se (za).
spaçadôr [spat∫a'do:r] m 1. razpečevalec m 2.
razpečevalec droge; A son dai personaçs che a stan li a
spietâ par tant timp cence fâ nie e ti ven un fuart sospiet
che a sedin spaçadôrs (Pa 05/07).
spadâ [spa'da:] tr 1. VETER skopiti, kastrirati; ~ i
poleçs 2. VRT prirezati, obrezati, pristriči (npr. dinjo).
spadacin [spada't∫in] m sabljač m; stara sablja f.
spadât [spa'da:t], -ade adj skopljen, kastriran; obrezan;
~ m skopljenec m; evnuh m; kastrat m.
spade ['spade] f 1. meč m; Su lis spadulis al veve il
russac e in bande un ~ (Zili); svelt tanche une ~ hiter
kot strela; cori tanche une ~ hitro teči; jessi une ~
biti poln energije 2. spadis BOT perunika f (Iris
germanica).
Spadecente [spade't∫εnte] kr.i f (Danon) Spadacenta.
spadepurcitis [spadepur't∫itis] m svinjski skopilec m;
svinjski klavec m; mesnica f; → cjalçumit.
spadine [spa'dine] f v: in ~ brez plašča; il cjapiel
ben fracât su lis orelis, in ~ e cu lis mans te sachete
(PauluzzoN).
spadon [spa'don] m velik meč.
spadulâ [spadu'la:] tr skopiti, kastrirati.
spadule ['spadule] f ANAT rama f, rame n; Su lis
spadulis al veve il russac e in bande un spade (Zili).
spaghets [spa'gεts] mpl 1. KUL špageti mpl; → bigui
2. ARGO strah m, trepet m; → sbigule, fufe, spali .
Spagne ['spañe] f Španija f.
spagnole [spa'ñole] f 1. MED španska bolezen, španska
gripa 2. Španka f.
spagnolet [spaño'lεt] m cigareta f.
spagnolin [spaño'lin] m drobna zlata verižica.
spagnûl [spa'ñu:l], -ule, -ole adj španski;
~ m 1. Španec 2. LING španščina f.
spalade [spa'lade] (manj obič. spadulade) f sunek z
ramenom; skomig m.
spalancâ [spalan'ka:] tr 1. na stežaj odpreti, razpreti;
E. al spalancà i vôi di maravee. (Sg) 2. FIG odkriti,
odkrivati;
~si refl 1. odpreti se 2. FIG razodeti se, zaupati se.
spalancade [spalan'kade] f razpiranje n, odpiranje na
stežaj.
spalancât [spalan'ka:t], -ade adj odprt na stežaj;
razodet; O scugni stâ simpri cui voi spalancâts; chel
macaco di Vigji si lassarès mangjâ vîf se no fos jo. (Sg).
spalâr [spa'la:r] m VOJ (pri oklepu) ramenski jermen;
sul mûr intun spic di lûs di un contor mufôs: un ~, un
gambâl (Mar).
spalât [spa'la:t], -ade adj v: ben ~ tršat, čokat,
širokopleči, s širokimi rameni.
spale ['spale] (manj obič. spadule) f 1. ANAT rama f,
rame n; cu la sclope in ~ (MazzonIol) s puško na rami;
2. spalis križ m, hrbet m; a spalis di na račun nekoga;
a spalis di chei che a restavin scuintiâts (Pa); cjamâsi
sù pes spalis natovoriti si, naložiti si na ramena; naprtiti
si; voltâ lis spalis obračati hrbet; sintî cu lis spalis
siguris počutiti se varnega, preskrbljenega; cussì, par
vê lis spalis siguris, Albuìn al stabilì in Friûl il prin ducât
(JM); su lis spalis na hrbtu; la crôs che ognun di nô si
cjate su lis spalis (Pa); E. al si metè l'imprest su lis
spalis e al le a vore in biciclete (Sg) 3. OBL rama f 4.
GEO pobočje n, brežina f 4. ~ drete TEAT sogovornik
m, replikator m.
spalere [spa'lεre] f 1. (pos. pri trtah) vrsta f, drevored
m; Lì sot e côr une ~ di pomârs che a finissin là che al
comence il bosc. (BrLi) 2. → spaliere
spalet [spa'lεt] adj in m → spalete.
spaletâ [spale'ta:] tr ARH, GRAD vgraditi, vgrajevati
špaleto (vrat, oken).
spalete [spa'lεte] f 1. ograja f, parapet m (pri mostu) 2.
GRAD okenska, vratna špaleta f 3. (v pl) pri plugu
(orecchi) 4. (t. spalet) grbast, ukrivljen.
spali ['spali] (pl spâi) m 1. vrvica f; dâ ~ a un FIG
koga spodbujati, komu marsikaj dovoliti 2. FIG (šalj.)
strah m, groza f, trema f.
spaliere [spali'εre] f 1. ŠP švedska letev, letvenik m 2.
metisi in ~ postaviti se v vrsto.
spaline [spa'line] f 1. OBL naramnica f 2. VOJ epoleta
f, naramnik m.
Spalit ['spalit] kr.i m Spit m; no jere altri che la
formazion di coloniis venitis possentis intai puarts di ~,
Zare.. (Pa 03/4).
spalmonâsi [spalmo'na:si] refl kričati, peti na ves glas.
spalt ['spalt] m 1. VOJ pobočje n (trdnjavskih okopov)
2. (t. v pl) ograja f, ograda f; La gran part de citât e je
sierade dentri di un grant ~ a capìs (CoUd).
spaltade [spal'tade] f ograja f, ograda f, deščena
pregrada f; e je cuvierte di jarbe e lis spaltadis di piere
che le flanconin scuasi no si viodin plui. (Enrico).
spamiçade [spami't∫ade] f ?? soredut statuis di len
sculpidis, spamiçadis pes tantis glesiis dulâ che par
cause dal fûc (Scf).
spampanâ [spampa'na:] tr odkrito povedati;
izblebetati, izdati (skrivnost); širiti (novico), raztrobiti,
razbobnati;
~si refl razširiti se, raznesti se.
spampanade [spampa'nade] f baharija f, bahaštvo n.
spampanât [spampa'na:t], -ade adj raztresen,
razkropljen; dai impegns pes emergjencis e dal “charity
business” ~ dai mieçs di comunicazion massive (Pa
04/03).
spampanon [spampa'non] m bahač m, širokoustnež m;
~ adj 1. bahaški 2. hrupen, veseljaški..
spampolâ [spampo'la:] tr AGR osmukati trtne liste.
spanâ [spa'na:] tr posneti (smetano).
spanarole [spana'na:] f ??
spandi ['spandi] (spant, spandis) tr izliti, raztresti,
raztrositi; no tu âs vude pôre di ~ il sanc di chealtris,
cussì la spade e spandarà il to! (Bibl-Ezechiel);
~ it 1. (posoda) puščati, izlivati se 2. AGR trositi gnoj
(po polju) ;
~si refl izliti se, raztresti se.
spandiment [spandi'ment] m trosenje n; razlivanje n;
razširjanje n.
spandût [span'du:t], -ude adj raztresen, razsut.
spane ['spane] f ped m, pedenj m.
spanî [spa'ni:] it 1. odpreti se 2. (rože ipd.) cveteti.
spanide [spa'nide] f razcvet m.
spanzade [span'tsade] (t. panzade) f obilna jed, žrtje n.
spanzâsi [span'tsa:si] refl nažreti se.
spanzât [span'tsa:t], -ade adj s polnim trebuhom, poln
kot boben.
sparagn [spa'rañ] m prihranek m; PROV il ~ al è il
prin vuadagn.
sparagnâ [spara'ña:] tr 1. (pri)varčevati, prihraniti 2.
o-, s-hraniti; spraviti;
~ it varčevati; ~ cu alc varčevati s čim; ~ ancje sul
tossi ?? ;
~si refl varčevati se.
sparagnadôr [sparaña'do:r] m 1. varčevalec m 2. →
frinc.
sparagnent [spara'ñεnt] adj varčevalen; a Rome a ’nd
è tantis fontanis che a butin fûr aghe di continuo; jo,
furlan ~, mi maravei di tant straçâ. (Pa 05/04);
~ m varčevalec m.
sparagnin [spara'ñin] adj skop, stiskaški.
sparavint [spara'vint] m 1. vetrokaz m (ki kaže smer
vetra) 2. vetrnjak m.
sparavintâ [sparavin'ta:] it vihrati, plapolati.
sparc ['spark] m BOT beluš m (Asparagus officinalis);
fertaie cul sclopit e pontis di ~ di Tavagnà, cun salse di
ûfs e frico friabil (CoUd); ~ salvadi ostrolistni beluš
(Asparagus acutifolius).
sparchine [spar'kine] f → sparghine.
sparfum [spar'fum] ?? je cumò ufierte ai Furlans,
parcè che si fermin une dade a asedâ il ~ crei e antîc dal
lôr Paîs. (La 05/4).
spargher ['sparger] m (it, ben) štedilnik m; E jere
ancje la none che riduçave contente, sentade sul so
scagnut dongje il spargher. (MazzonIol)// < nem.
Sparherd.
sparghine [spar'gine] (t. sparchine, spargjine,
sparghere) f nasad z beluši.
spargjine [spar'ăine] f → sparghine.
spargotât [spargo'ta:t] ??
Tu no tu mi às ~ il cjâf di vueli profumât, cu la cuâl che
jê mi à ~ di profum i pîts. (Bibl-Lc)
sparî [spa'ri:] it → disparî.
sparizion [sparitsi'on] f → disparizion.
sparnacele [sparitsi'on] f BOT pasja trava (Dactylis
glomerata L. typica); → jerbe dal ghiti.
sparniçâ [sparni't∫a:] tr 1. raztrositi, razširiti, razsipati,
razlivati, razmetati, vreči naokoli, raznašati; come la
plume che il vint al sparnice par aiar raznaša po zraku;
permeti ai inmigrâts di dâsi dongje in comunitât cu la
stesse culture di divignince, ma ancje ~ sul teritori i
servizis che a favorissin l'insediament. (Pa) 2. FIG
(novice) širiti, raznašati, nositi naokoli, obešati na zvon;
~ vôs širiti govorice; che al sarès di fâ dentri chei che a
sparnicin chês vôs;
~si refl razkropiti se, razširiti se; origjinaris da la Indie
disore, tal secul novesim i zingars si sparniçarin ta
l'imperi bizantin ricevint (Pa).
sparniçament [sparnit∫a'ment] m trosenje n,
(raz)sipanje n; In nature il ~ da lis culturis ipovirulentis
nol è avantazât a front di chel di chês virulentis (SiF
03/4, 9).
sparniçât [sparni't∫a:t], -ade adj (po deželi ipd.)
razkropljen, raztrošen; tant che apartaments in citât e
lozaments sparniçâts ator pe provincie là che la
integrazion e je plui facile.(O); Onde Furlane e je une
radio gjoldude di scoltadôrs sparniçâts in ducj i nivei
sociâi (O).
sparonâ [sparo'na:] it oblastno se vesti, tiranizirati
sparpagnâ [sparpa'ña:] tr raztrositi, raztresti;
razkropiti; → sparniçâ;
~si refl razkropiti se.
sparpagnât [sparpa'ña:t], -ade adj raztrosen,
raztresen; razkropljen.
sparpagnon [sparpa'ñon] adj razširjevalec m,
popularizator m,
spartâ [spar'ta:] tr ločiti, oddeliti.
spartan [spar'tan] adj 1. špartanski 2. FIG špartanski;
Mangjâ dai spartans panins di persut crût e mozarele e
bevi une buine e frescje bire sot dal soreli (Pa 05/04);
~ m Špartanec m.
spartî [spar'ti:] tr 1. deliti, razdeliti (na dva dela); Un
de fole i disè: «Mestri, disii a gno fradi di ~ cun me la
ereditât» (Bibl-Lc); → dispartî 2. FIG deliti (npr.
občutek).
spartidôr [sparti'do:r] m ?? un alc di plui, ma la
condizion stesse dal vivi, il ~ fra il vivi e il no vivi. (Pa
06/2).
spartidure [sparti'dure] f (pri pričeski) preča f; → troi.
spartît [spar'ti:t], -ide adj po-, razdeljen; Vô, maglâts
sarpints de lenghe spartide a mieç e riçs spinôs, cjalait
ben di no imparî. (ShW).
spartitori [sparti'tori] adj (raz)delilen; Sichè e je
saltade fûr une logjiche spartitorie tra lis areis
gjeografichis dal Friûl e tra associazions “fantasma”
(Pa 02).
spartizion [spartitsi'on] f razdelitev f, razdeljevanje n;
ločitev f; e saltà fûr la storie de ~ de robe (MazzonIol);
→ partision.
sparvâl [spar'va:l] m ZOOL skopec m (Accipiter nisus);
L’ultin classificât al vuadagnave la purcitute, o un ~ o un
gjâl. (consorziocastelli).
spas ['spas] m zabava f; a spas mimogrede; cjatâsi
a ~ biti brez posla; dopo magari si cjatave a ~ par doi
trê dîs, o al plui cuntun lavorut di nuie di fâ là dal
marangon. (Sg); lâ a ~ na sprehod iti; Difat il vanzeli
nol dîs che il bon pastôr al va a ~ pai prâts (glesie); a
van ducj a ~, vuê che e je fieste (MazzonIol).
spasim ['spazim] m krč m, trzaj m; o ripetìn fint al ~ lis
ultimis peraulis de Apocalis (Pa).
spasimâsi [spazi'ma:si] (t. spisimâsi) refl v krčih se
viti; vznemiriti se, ustrašiti se.
spasimât [spazi'ma:t] (t. spisimât) adj 1. vznemirjen,
vzburjen, razburjen, razkurjen, histeričen; prestrašen;
zunaj sebe 2. strašen, tesnoben, mučen.
spasmodic [spaz'mכdik], -iche adj krčevit; parceche
tal moment stes che tu ti inacuarzis cun spasmodiche
sorprese al è za sparît cun disperade e inutile nostalgjie.
(BelR).
spassegjâ [spase'ăa:] → spassizâ.
spassigjâ [spasi'ăa:] → spassizâ.
spassizâ [spasi'dža:] it 1. sprehajati se, hoditi; Intune
a jerin dôs sioris che a spassezavin su e jù pal marcjepît,
cul cjan tal braç (BelFa) 2. FIG prevladati, vladati (npr.
revščina ipd.);
~ tr prehoditi; ~ la Calabrie → Calabrie.
spassizade [spasi'džade] f 1. sprehod m; Cussì al à
cjapade la amicizie cun Lord Douglas come une ~ tun
zardin di rosis esotichis e (Bel) 2. (s konjem) ježa f 3.
(z avtom) vožnja f.
spassizîr [spasi'dži:r] m potnik m, popotnik m.
spatriât [spatri'a:t], -ade adj → dispatriât.
spatule ['spatule] f lopatica f.
spatussâ [spatu'sa:] tr in refl → dispatussâ.
spatussât [spatu'sa:t], -ade adj → dispatussât.
spauraç [spau'rat∫] m (t. FIG) strašilo n.
spaurî [spau'ri:] tr strašiti, prestrašiti, preplašiti;
~si refl prestrašiti se; rivade sul casel, si spaurì a viodi
un om, fer dongje la cjarande ad ôr de ferade
(MazzonIol)
spaurît [spau'ri:t], -ide adj prestrašen.
spaurôs [spau'ro:s], -ose adj 1. strašen, strahovit 2.
plašen, boječ, bojazljiv;
~ m plašljivi, boječi; ma jo ti leievi tai voi: tu mi âs
simpri tignût par un ~. (Enrico).
spavent [spa'vεnt] m 1. strah m 2. strašilo n.
spaventâ [spaven'ta:] tr prestrašiti.
spaventepassaris [spavente'pasaris] m strašilo n; →
pipinat, pipinate, spauraç.
spaventevul [spaven'tevul], -vole adj strašen, grozen.
spaventôs [spaven'to:s], -ose adj strašen.
spaventosementri [spaventoze'mentri] adv strašno;
Il vuarderobe di Don Franziskus al jere ~ grant. (Ta).
spavit ['spavit], -ide adj 1. plašen, nezaupen, boječ 2.
obledel, uvel, bled, medel; Là tal bosc, dulà che tu e jo
cetancj viaçs si sin pognetis su jets di spavits pestelacs
(ShW).
spazecampagne [spatsekam'pañe] f VOJ majhna
arkebuza (staro strelno orožje)
spazecusine [spatseku'zine] f kuhinjska shramba f;
une tace a drete, un coment a cui che al cimiute cun
complicitât, une clamade al nevôt che si intarde te ~
(Mar); → cusine sporcje.
spazetâ [spatse'ta:] tr krtačiti, ščetkati (pos. obleko).
spazete [spa'tsete??] f ščetka f, krtača f.
spazetin [spatse'tin] m (zobna) ščetka f.
spazeton [sparse'ton] m ?? Il strus di cheste sûr Amalia,
doprât, si viôt, tant che terapie un fregul bruscje, al jere
il ~ par cjapâ sù i paviments. (Urli).
spazi ['spatsi] m prostor m; Une da lis primis nozions
di matematiche superiôr e je chê di ~ vetoriâl reâl di
dimension (SiF 02/1, 234).
spaziâ [spatsi'a:] (o spazii [spa'tsii]) tr 1. razmakniti,
razmikati; ma ancje di une culture rafinade e largje che
e spazie di Musil a Kafka.. (Pa 05/12) 2. TISK razpreti,
tiskati razprto, spacionirati.
spaziâl [spatsi'a:l] adj 1. prostorski 2. vesoljski;
Cheste perspetive e somerearès vierzi grandis
possibilitâts pai viaçs spaziâi. (Pa 7/99).
spaziôs [spatsi'o:s], -ose adj prostoren.
spaziosetât [spatsioze'ta:t] f (neobič.) prostornost f.
spazitemporâl [spatsitempo'ra:l] adj
prostorskočasovno;
Une Buse Nere e je une
gjeometrie ~ curvade cuntun orizont dai events (SiF 03/4,
133); Se o volês cjatâmi butait il vuestri cuarp astrâl tal
infinît ~ o, plui facil, scriveimi! (miotti).
spazitimp [spatsi'timp] m prostor-čas m; e je la
gjeometrie dal ~ a jessi curvade. (SiF 03/4, 133).
speche ['speke] f 1. (t. specot) lesena skledica f 2. (t. ~
di mâr) ZOOL školjka f.
speciâl [spe't∫ia:l] adj poseben, samosvojen, specialen;
No ti covente nuie di ~ (Vichi) ne potrebuješ nič
posebnega.
specialist [spet∫ia'list] (pl specialiscj) m specialist m,
strokovnjak m, veščak m; I miôrs specialiscj de regjon si
dan di volte ogni sere fin a miezegnot intune schirie di
programs (O).
specialistic [spet∫ia'listik], -iche adj specializiran;
Dal pont di viste des ativitâts didatichis specialistichis di
nivel universitari (Pa).
specialitât [spet∫iali'ta:t] f posebnost f, stroka f; Inte
suaze dal dibatiment su Friûl storic e ~ al è di regjistrâ
ancje un intervent dal segretari regjonâl (O); in ~
posebno, predvsem; In ~ o pensi a la disocupazion, che
aromai no sparagne plui nissun.(Pa); a marchin in ~
che la lôr esclusion, stant ai stampons dal decret
ministeriâl su lis graduatoriis, e scatarès dome par colpe
di 2 mês. (Pa).
specializât [spet∫iali'dza:t], -ade adj specializiran,
strokoven; Intal daspò di misdì, trasmissions
specializadis di musiche (O); Si trate di realtâts
specializadis soredut intal cjamp de ortofloriculture (O);
~ m strokovnjak m, specialist m; che al jere un ~ e che
al lavorave cu la dite dopomai. (Sg).
specializazion [spet∫ialidzatsi'on] f specializacija f; di
sustignî cors di perfezionament, di inzornament, di
formazion, di ~ e di dotorât (Pa); i arlêfs de Scuele di ~
(Pa); I etnolics si son nacuarzûts subit des relazions fra
la ~ di une lenghe e la culture che le à produsude (Pa).
specialmentri [spet∫ial'mentri] adv posebno,
samosvojno, specialno.
speciâr [spet∫i'a:r] m → speziâr.
speciarie [spet∫ia'rie] f → speziarie.
specie ['spεt∫ie] (t. spezie) f 1. vrsta f, pleme n, rod m;
podoba f 2. BIOL vrsta f; Il prin al cjape dentri lis
speciis dai gjenars Fusarium, Alternaria.. (SiF 02/1, 3145); ~ animâl živalska vrsta; ~ vegjetâl rastlinska
vrsta; intes forestis pluviâls dal Sud a son di cjase plui de
metât des speciis animâls e vegjetâls dal mont intîr. (Pa
05/04) 3. FIG vrsta f; une ~ di neke vrste; une ~ di
lenghe di mieç, che e somee plui il venit (Pa/OLF) 4.
fâ ~ začuditi, narediti vtis; al preave e al laudave Diu
che al faseve ~ a dute la citât 5. speciis dišava f; cimet
m.
specific [spe't∫ifik], -iche adj specifičen, svojevrsten.
specifiche [spe't∫ifike] f 1. nadroben opis, specifika f
2. epitet m, pridevek m, vzdevek m.
specifichementri [spet∫ifike'mentri] adv specifično,
svojevrstno.
specificitât [spet∫ifit∫i'ta:t] f specifičnost f.
specjere [spe'qεre] f 1. stensko ogledalo n 2. toaletna
mizica f.
specjet [spe'qεt] m 1. LOVSTVO zrcalo n (za škrjance)
2. GRAD okrasni geometrični element 3. povzetek m,
oris m, pregled m.
specolâ [speko'la:] (manj obič. dispecolâ) tr luščiti;
čistiti; robkati (turščico); odstraniti, odstranjevati (pečke);
~ i fasûi luščiti fižol;
~ m luščenje n, robkanje n; la machine di ~ robkalnica
f, robkalnik m; stroj za robkanje.
specolât [speko'la:t], -ade adj oluščen, očiščen.
specot [spe'k t] m → speche.
specotins [speko'tins] (buiat) ?? imparade dai
familiârs o dai paisans, come che a provin la presince di
peraulis popolârs, come “faule”, “forpeade”,
“specotins”.. (Pa 05/06).
speculâ [speku'la:] it 1. FILOZ špekulirati, teoretično
premišljati, razglabljati; Pal timp nol covente nancje ~ il
cîl, che ti al sigure plui voltis in dì il casselot proviodint a
distance di zornadis. (BelR) 2. EKO špekulirati.
speculadôr [spekula'do:r] m špekulant m;
~ adj špekulantski.
speculant [speku'lant] adj 1. skopuški, stiskaški;
~ m 1. skopuh m, stiskač m 2. špekulant m.
speculâr [speku'la:r] adj ??
Chest compuartament ~ des previsions ogjetivis e
sogjetivis al sugjerìs di doprâlis dutis e dôs metintlis
insiemit tes previsions dal timp (SiF 02/2, 39-58)
speculatîf [spekula'ti:f], -ive adj 1. FILOZ
špekulativen, umovalen 2. EKO špekulativen,
špekulantski; un “corpus” propiementri filosofic, par
podê dineâ l’interès ~ dal pinsîr chinês? (Pa 04/07).
speculazion [spekulatsi'on] f 1. FILOZ špekulacija f 2.
EKO špekulacija f.
specule ['spεkule] f 1. dvignjeno mesto, višje ležeči
kraj; Ai 3 di Avrîl, la acuile furlane e à tornât a svoletâ
su la ~ dal cjiscjel di Udin (Pa 02); va su la ~! (šalj.)
nehaj že! poberi se!; mandâ un su la ~ ?? 2.
(astronomski) observatorij m, opazovalnica f, zvezdarna f.
spedâ [spe'da:] tr → dispedâ.
spedade [spe'dade] f KUL poln raženj, naboldalo.
spedâl [spe'da:l] m → ospedâl.
spedî [spe'di:] tr 1. poslati, odposlati, odpraviti,
odpravljati 2. FIG (bolnega) odpisati.
spedine [spe'dine] f 1. raženjček m 2. grižljajčki na
ražnju.
spedît [spe'di:t], -ide adj 1. FIG odpisan bolnik 2.
(npr. ples) zastarel, ven iz mode.
spedizion [speditsi'on] f 1. špedicija f, odpošiljanje n,
odprava f, odprema blaga 2. ekspedicija f, odprava f 3.
VOJ ekspedicija f, vojni pohod m.
spedizionîr [speditsio'ni:r] m špediter m.
spedoglâ [spedo'gla:] tr → dispedoglâ.
spedreâ [spedre'a:] tr očistiti teren od kamnov,
odstraniti kamne.
spegaç [spe'gat∫] m → sbegaç.
speglâ [spe'gla:] tr → spielâ.
spegnule ['spεñule] f → penule.
spel ['spεl] m → spêl.
spêl ['spe:l] (t. spel) m 1. nit f; kosem m 2. FIG črtica f,
trohica f, senca f; un ~ malo, malce; In principi, la
siore dal cont e jere un ~ intrigose, ma i vevin dit che
ducj i siôrs da Udin a jerin intrigôs e che tocjave glotiju.
(Urli).
spelâ [spe'la:] tr 1. oskubsti, ogoliti; smukati (listje);
olupiti (krompir); oluščiti; ~ fûr ?? plui bêçs a spelin
fûr a la puare int! (MazzonIol) 2. FIG odreti, dati iz
kože.
spelade [spe'lade] f 1. lupljenje n 2. skubenje n.
spelaie [spe'laie] f 1. tanka nitka svile 2. MED (t.
pelaie) pelagra f.
spelât [spe'la:t], -ade adj (t. FIG) oskubljen, ogoljen;
osmukan; olupljen; oluščen.
speleologjic [speleo'lכăik], -iche adj speleološki; al
jentre te Societât Alpine Furlane, al fonde il “Circul
idrologjic e ~ furlan”. (Pa 04/05).
speleologjie [speleolo'ăie] f speleologija f; Al fondà
l'Istitût talian di ~ (La 06/2).
Spell ['spεl] kratica > Servizi de Planificazion e
Elaborazion dal Lengaç Ladin.
speloc [spe'lכk] m 1. (pos. v pl) lasje mpl; dlake fpl 2.
črtica oblakov; meglica f.
spelorcje [spe'lorqe] adj skopuški, stiskaški;
~ m skopuh m, stiskač m.
spelte ['spεlte] f BOT bela pira f, bela sevka f, pirjevica f
(Triticum spelta); → pire-spelte.
spente ['spente??] f → sburt.
spenton [spen'ton] m → sburton.
spenzi ['spendži ??] tr → sburtâ.
sperâ I [spe'ra:] it upati, nadejati se, pričakovati;
come se al speràs che cualchidun al fos lì a spietâlu (Sg)
kakor da bi upal, da ga bo nekdo tam pričakal; i
dipendents de aziende che a speravin intal comissari par
puartâ a bon fin la vicende (O); Si spere che il timp e il
sintiment a puartin lis robis al lôr nivel naturâl..(Pa
3/2000).
sperâ II [spe'ra:] tr (npr. jajce, tkanino) pregledati
(skozi lučjo).
sperance [spe'rant∫e] f upanje n, up m, nada f; Vêso
cualchi ~? (Sg).
sperançâsi [speran't∫a:si] refl (neobič.) upati, nadejati
se, delati si utvare.
sperançôs [speran't∫o:s], -ose adj poln upanja.
spere I ['spεre] f 1. urni kazalec m; i someave che lis
speris dal orloi a fossin fermis (MazzonIol) 2. žarek m
(svetlobe ipd.).
spere II ['spεre] f (neobič.) upanje n, nada f.
sperecuazion [sperekuatsi'on] f ?? e di une Regjon
centralistics a mai finî; di une ~ insostenibil fra realtâts
sioris e realtâts puaris (in specialitât la mont); (Pa 02);
spergot [sper'gכt??] m 1. voščine fpl, izcedek m,
spetacolâr [spetako'la:r] adj ??
odcedek m 2. kos slanine zavit v papir, katerega se
zažge nad ražnjem.
spergotâ [spergo'ta:] tr 1. (po-/o-)škropiti, (z)močiti
2. KUL zalivati meso (na ražnju);
~ it kapljati; cediti se.
spergotade [spergo'tade] f 1. oškropitev f 2. pršec m.
sperienze [speri'εntse] f izkušenost f, izkušnja f; O
sintivi il rispiet che mi puartave cence sudizion pûr
tignint cont de sô ~ personâl. (BrLi).
sperimentâ [sperimen'ta:] tr preizkušati, poskušati.
sperimentabil [sperimen'tabil] adj ki se da preizkusiti;
la teorie fisiche e ~ di un Diu omnipresint, omnisient, e
omnipotent (SiF 03/4, 133).
sperimentâl [sperimen'ta:l] adj eksperimentalen,
poizkusen; Ai 10 di Zenâr al è stât difondût in forme ~
eletroniche ancje l’ultin numar dal “Boletin” de Societât.
(Pa 03/12).
sperimentalitât [sperimentali'ta:t] f eksperimentalnost
f; I coeficients a son diferents in base a la struture dai
cors in tiermins di agns, di carateristichis di ~, di
economiis di scjale. (SiF 02/1, 209).
sperimentalmentri [sperimental'mentri] adv
eksperimentalno, poizkusno; I components azotâts no
ossidâts a son determinâts ~ traviers il test Total
Kjeldahl Nitrogen (TKN) (SiF 03/4, 73-84).
sperimentazion [sperimentatsi'on] f ??
spernâl [sper'na:l] m vrsta rezila za kovino.
speroâl [spero'a:l] m dolgin m.
spersonalizâ [spersonali'dza:] tr razosebiti; une
colorazion e une colocazion tun mont e tun contest simpri
plui spersonalizant e dislidrisant. (Pa 05/07).
spersonalizât [spersonali'dza:t], -ade adj razosebljen.
spersonalizazion [spersonalidzatsi'on] f razosebljenje
n; Il rinovament, la standardizazion, la ~ e la stesse
dimension dai gnûfs ponts di vendite a produsin
straniment (Pa 02).
sperzûr [sper'džu:r] m 1. kriva prisega f 2.
krivoprisežnik m.
sperzurâ [sperdžu'ra:] it priseči, prisegati po krivem;
e tant che i fruts, scherzant, bausiis contin zuiant, cussì
Amôr frutut pardut va sperzurant. (ShW).
spes ['spεs], spesse adj pogost; di ~ → dispès.
spesâ [spe'za:] tr vzdrževati; plačevati stroške (za).
spese ['speze] f 1. izdatek m, štrošek m, izplačilo n,
potrata f; ~ corint tekoči strošek; ma se si valute
dome che la ~ corint, no ’nd è coscj pal belanç public
(Pa 03/11) 2. preživnina f, vzdrževanje n, hrana f; Une
siorute che e zueteave indenant cu la borse di plastiche
plene di ~ a spià cun sospiet chei trê frutats (Tolazzi); fâ
la ~ a un A. preživljati, vzdrževati nekoga B. FIG
močno udariti nek; puartâ/valê/paiâ la ~ izplačati se;
cjamare e ~ prenočišče in hrana; tirâ jù di ~, tirâ jù di
spesis ubiti, poslati v nebesa.
Spesse ['spεse] kr.i f (Cividât) IT Spessa.
spesseâ [spese'a:] it pohiteti; ~ a + inf pohiteti.
spesseât [spese'a:t], -ade adj pospešen; hitro, površno
opravljen.
spessôr [spe'so:r] m gostota f, debelina f; Il progjet dal
~ de gabionade al è stât fat doprant la formule di Kar
(SiF 03/4, 47-59); In plui, prin di folcjâ i bûs di RPM e
di meti sù la stabilidure (2-2,5 cm di ~) (SiF 03/3, 97).
spêt ['spe:t] m 1. VOJ koničasto orožje 2. KUL raženj
m; sul ~ na ražnju 3. KUL poln raženj, naboldalo.
Par un esempli la ~ conversion religjose, il grant
interès par argoments religjôs e morâi (SiF 03/3, 31-49)
spetacul [spe'takul] (pl spetacui) m predstava f; prizor
m, spektakel m; Intal daspò di misdì, trasmissions
specializadis di musiche, ~ e culture. (O); il festival de
culture e dal ~ de Mitteleurope (O).
spetadôr [speta'do:r] m gledalec m; I spetadôrs de IX
Mostre dal cine furlan a an podût viodi ancje i
documentaris (Pa 06/2); parcè che ju trasforme di
ogjets e spetadôrs de storie in sogjets e
protagoniscj.(Bel);
speteçâ [spete't∫a:] it → peteçâ.
spetorât [speto'ra:t], -ade adj → dispetorât.
spetrâl [spe'tra:l] adj FIZ spektralen; svelt a sfantâsi e
ancje chel al mostrave carateristichis spetrâls avonde
par lôr cont. (SiF 02/2, 11-24).
spetri ['spεtri] m FIZ spekter m; a sedi proietade
dongje di un lûc di formazion stelâr e un ~ a altissime
risoluzion fat cun FEROS a La Silla (SiF 02/2, 11-24).
spetrofotometri [spetrofoto'metri] m FIZ
spektrofotometer m; La leture dal parametri surogât
UV-254 midiant di un ~ UV (SiF 02/1, 11).
spetrofotometric [spetrofoto'mεtrik], -iche adj FIZ
spektrofotometričen; misure dal assorbiment ~ UV a
lungjece di onde di 254 nm (SiF 02/1, 11).
spetroscopic [spetro'skכpik], -iche adj FIZ
spektroskopski.
spetroscopichementri [spetroskopike'mentri] adv FIZ
spektroskopsko; Il prin al jere blu, lent a sfantâsi e ~
strani, il secont al jere invezit ros (SiF 02/2, 11-24).
spetroscopie [spetrosko'pie] f FIZ spektroskopija f,
spektralna analiza f; cul intent di scuvierzi l’êc di lûs e
di studiâlu cun la ~. (SiF 02/2, 11-24).
speziâr [spetsi'a:r] m lekarnar m; farmacevt m; nol
zove il ~, nol zove il miedi; cun lis sôs peraulis
misuradis che a semeavin pesadis cul belancin dal ~
(Leng).
speziarie [spetsia'rie] f 1. lekarna f; 2. speziariis
KUL dišava f; cimet m; ambre, vueli, vin sâl e speziariis.
spezie ['spetsie] → specie.
spi ['spi] (pl spîs) m 1. BOT klas m; 2. reženj m; (carn.)
strok m; 1 piçule verze, 2 bielis patatis, 1 ~ di ài, 1 sedon
di savôrs pestâts (Natisone/furlanis); lâ in ~ AGR iti v
klasje 3. mandâ un a spîs FIG nekoga nekam poslati,
znebiti se nek; lâ a spîs iti po svoje; iti k hudiču.
spiâ I [spi'a:] tr 1. vohuniti, ogledovati, oprezati za;
pogledati; spie “la Patrie”, 4/2002; (Pa 02);
2. zaupati, razkriti, razodeti;
~si refl
spiâ I [spi'a:] tr 1. AGR pobirati klasje 2. FIG
paberkovati.
spic ['spik] m 1. pomembnost f, poudarek m, izstopanje
n 2. (t. spi) reženj m; strok m.
spicâ [spi'ka:] it izstopati; odlikovati se.
spice I ['spit∫e] f 1. vrh m (gore); fin cumò, e je la
uniche femine rivade su la ~ dal Nanga Parbat (Onde)
2. (zgradbe itd.) vrh m, konica f; Alore il diaul lu menà
cun se te citât sante, lu poià su la ~ dal templi e i disè
(Bibl-Mt) 3. konec, konica (nosa); ~ dal nâs konica
nosa 4. FIG vrh m, konica f, vrhunec m 5. a ~
koničast; finî in ~ izgubiti se v nič.
spice II ['spit∫e] f → pice.
spicelapis [spit∫e'lapis] m šilček za svinčnike.
Spicemei [' ??] priimek Rem ~ al è lât a Mediis par
domandâ la siore Del Fabbro Marchi sun chê esperience
(Pa 11/99).
spicepiere [spit∫epi'ere] m kamnosek m; (bolj obič.) →
pichepiere.
spicete [spi't∫ete] f GEO (gorski) greben.
spicigulâ [spit∫igu'la:] tr in it zobati, robkati, grizti,
jesti po koščkih.
spicigule [spi't∫igule] v: a ~ -minigule po malem, po
koščkih; al lavoruce a ~-minigule (OLF 2002); e je
diferenziade juste apont de seguitive dibisugne di
rivendicâ dirits dineâts o concedûts a ~ e (La 05/12).
spiç ['spit∫] (pl spiçs ['spits]) m 1. preslica f; sulica f,
kopje n; vô granatîrs, alò cui spiçs, vô fusilîrs; (bolj
obič.) → spiçot 2. konica f, vrh m (gore); un ~ di tiere
dongje la Tôr; in bande dal ~ di une mont; → spice ;
3. (zgradbe itd.) vrh m, konica f; a ~ koničast; Al è
vêr che la stagjon passade un fantat al jere muart, parcè
che al veve sbatût il cjâf suntun cret a ~ (Daidussi) 4.
lâ/ finîle a ~ iti v nič, izgubiti se v nič; E no i impuarte
des fuarcis di economie e di impegn che a van a ~
(Patrie 06/1);
~ adj (redko) oster, koničast; cu la coce spelade e secje
secje, spice la barbe; (bolj obič.) → spiçât.
Spiç ['spit∫] i gore m Spiz; e cjalave mont ~ che i steve
di cuintri. (Natisone/furlanis).
spiçâ I [spi't∫a:] tr priostriti, (po)ostriti, (na)brusiti; si
vûl ~ l’inzen par fâ un colpet di man; ~ la bocje, ~ i
lavris stisniti zobe; no soi bon di ~ i lavris; ~(si) lis
moschetis priostiti si brke; al si spice un mostacj; ~ i
voi izbrusiti vid, ostro pogledati; ~ la orele, ~ lis orelis
naoštriti ušesa; il client al veve spiçade la orele e i jere
parût di sintî che a fevelassin di lui.; il vieli al spice la
orele e al finìs cul jentrâ te cjantose. (Eg); ~ fûr
izplačati v gotovini, plačati na roko; e al spiçà fûr ancje
chei doi (soldi) dal pagnut.
spiçâ II [spi't∫a:] tr → piçâ.
spiçât [spi't∫a:t], -ade adj oster, priostren, koničast,
rezek; nâs ~; une sbessule spiçade; In jenfri lis monts
spiçadis il timp al passe planchin (int); che o ti dîs e
scoltilis cu la orele spiçade (Bibl-Ezechiel).
spiçot [spi't∫כt] m 1. klin m, kol(ič) m; i clapons e lis
gravis a jevarin, a tignî sù il cîl, chei spiçots: lis pichis
des monts 2. preslica f; dulà vaie chê filadorie, alt
puartant fûs e ~? 3. (orožje) sulica f, kopje n; al spiete
il segnâl di butâsi parmîs dal nimì, par foropâlu cul ~ di
fier 4. (gor.) F žandar m, kifelc m; ma in chel a capitin
dentri doi spiçots e cence dî ni trê ni cuatri lu cjapin pai
braçs e lu menin vie;
~ adj izostren, priostren, rezek; scarpets di fieste:
scjapin di velût, ponte spiçote e une rosute parsorevie;
(bolj obič.) → spiçât.
?? è mancjât pôc par che si fasès mâl pardabon cuntun
~ che al jere dentri de buse. (christianromanini 07/03)
spiçotâ [spit∫o'ta:] tr (redko) (z)bosti; cualchi volte al
jere stât spiçotât cu la rame di chei daprûf.
spie ['spie] f 1. vohun m; ovaduh m; stâ in ~ vohuniti
2. znak m, simptom m 3. kukalnik m.
spiegâ [spie'ga:] tr razložiti, razjasniti, pojasniti; par ~
cui che al è Crist. (Bibl-Sapiense).
spiegabil [spie'gabil] adj razložljiv; Nol è ~ che, a
part la stagjon dramatiche e esemplâr de ricostruzion dal
taramot (Pa 06/3).
spiegazion [spiegatsi'on] f razlaga f; pojasnilo n.
spieglâ [spie'gla:] tr in refl → spielâ.
spielâ [spie'la:] (t. spieglâ) tr zrcaliti, odsevati;
~si refl 1. gledati se v zrcalu 2. zrcaliti se, odsevati se;
Une bondance che si spiegle tal so archivi, in dipuesit te
Biblioteche “Joppi” di Udin (Pa 04/05).
spieli [spi'eli] (pl spiêi) m 1. zrcalo n 2. FIG podoba f,
prizor m, znamenje n; I leve daûrji unevore di int,
parceche a viodevin i spiei che al faseve sui malâts.
(Bibl-Zn) Za njim je šla velika množica, ker je videla
znamenja, ki jih je delal na bolnikih. 3. primer m, zgled
m, vzorec m, model m; ~ di bon guvier, di coretece di
rapuarts tra citadins e publiche aministrazion (La 05/11);
dâ un ~ dati primer 4. slabi primer, škandal m, nesreča
f; fâ un ~ napraviti škandal 5. morala f, moralna
refleksija f 6. notranji del vrat; ~ de puarte ..??
spierdût [spier'du:t], -ude adj → dispierdût.
spiergul [spi'εrgul] m 1. prečni tram m 2. klin m (na
klinasti letvi).
spietâ [spie'ta:] tr 1. pričakovati, čakati; che o spieti
alc di miôr de mê vite (MazzonIol); tocjâ a ~ morati
čakati, biti primoran čakati 2. spietâ a čakati naraščaj,
biti noseča; Cuant che mê mari mi spietà a mi..
(MazzonIol);
~si refl pričakovati; E. al cirì di no fâ viodi che i
displaseve di scugnî paiâ un dusinte francs di plui di chel
si spietave. (Sg).
spiete [spi'εte] f čakanje n, pričakovanje n; jessi in ~
biti na čakanju, čakati; diviers tescj che a son in ~ di
jessi publicâts. (Natisone); a fâ part da la Union e altris
inmò a son in ~ di jentrâ. (La); stâ in ~ čakati.
spighe ['spige] f klas m ?? ~ neuronâl L’impuls
gnervôs, potenziâl di azion o ~ neuronâl, al è un soliton
dissipatîf (SiF 02/2, 129).
spighete [spi'gεte] f resa f; pletenica f; trak m; vezalka
f; Bielzà 600 agns prin di Crist i Assîrs a cjacaravin da la
‘pustule perniciose da la ~’ (SiF 02/1, 31-45).
spigul ['spigul] m GEOM rob m, ogel m.
spiliçâ [spili't∫a:] tr (neobič.) odreti, odirati kožo;
odrgniti kožo; → spelâ.
Spilimberc [spilim'bεrk] kr.i m Spilimbergo (PN).
spilimberghês [spilimber'ge:s], -ese adj nanaša se na
Spilimbergo;
~ m prebivalec Spilimberga; il ~ Zuan Batiste
Cavedalis nol à gjoldût di une nomenance dal dut
positive.(GP)
spiluc [spi'luk??] m → piluc.
spilucâ [spilu'ka:] tr oguliti, oskubsti.
spilucât [spilu'ka:t], -ade (manj obič. dispilucât,
spilucjât) adj oskubljen, oguljen; napol plešast.
spiluchît [spilu'ki:t], -ide adj → spilucât.
spilucjât [spilu'qa:t], -ade adj → spilucât.
spilucjît [spilu'qi:t], -ide adj → spilucât.
spiluncje [spi'lunqe] (t. spilungje) f jama f, beznica f.
spilungje [spi'lunăe] f → spiluncje.
spin ['spin] m trnov grm m, trnje n; ~ blanc glogovka
f (Crataegus oxyacantha); → baraç blanc ; ~ neri, ~
cervin čistilna krhlika, kozja črešnja (Rhamnus
cathartica); ~ ledrôs, ~ cjapelût pasji trn; ~ vuerç
češmin m (Berberis vulgaris); → cedri ; ~ in crôs
trnovec m (Gleditschia triacanthos).
spinâ [spi'na:] tr 1. (sod vina) navrtati, nastaviti 2.
(z)bosti, pičiti.
spinaç [spi'nat∫] m → spinel.
spinade [spi'nade] f vbod m trna; prebod m.
spinadure [spina'dure] f tkanina, napravljena s
pomočjo ribje koščice.
spinaze [spi'nadže] f špinača f (Spinacia oleracea); ~
salvadie (Campanula trachelium).
spinâl [spi'na:l] m 1. (t. ~ de schene) ANAT hrbtenica f;
→ fîl de schene 2. FIG hrbtenica f, nosilec m,
spinâr [spi'na:r] m BOT trn m, grm m, trnje n,
grmičevje n, bodičje n; → spinere.
spinarele [spina'rele] f ZOOL → spinarûl.
spinarûl [spina'ru:l] m ZOOL navadni zet m
(Gasterosteus aculeatus); → spinarele, spinelin, vrie di
spine.
spinât [spi'na:t], -ade adj 1. (o tkanini) napravljen s
pomočjo ribje koščice 2. filistrin ~ bodeča žica.
spindi ['spindi] (o spint, spindis, spint) tr izdati,
potrošiti; Al saveve benon trops bêçs che i restavin, ma
al controlave sorepinsîr ogni volte che al si cjatave a vê
di ~ju. (Sg); ~ e spandi na veliko zapravljati; ~ il cûr
e la anime celo premoženje zapraviti; ju ai spindûts
ducj sem dal vse od sebe, sem brez moči, ne morem
več;
~si refl potrošiti svojo moč, izmučiti se, žrtvovati se.
spindibil [spin'dibil] adj potrošljiv; par insiorâ la lôr
mape cognitive, in mût che a sedi ~ su la sene sociâl e
economiche. (didatic).
spindidôr [spindi'do:r] m potrošnik m, kupec m,
stranka f.
spindidor(i)e [spindi'dorie] m potrošnica f ?
spine ['spine] f 1. trn m, bodica f; al veve dentri une ~
di altri gjenar. (Sg) 2. želo n; bodica f; ribja koščica f;
3. šilo n 4. nastavna odprtina f; (na sodu) pipa; sul
seglâr e jere la ~ gnove (MazzonIol);
meti a ~ il caratel, dâ di ~ al caratel navrtati, nastaviti
sod; meti a man la ~ navrtati, nastaviti sod; jo no met
a man chê ~ (jo no met chê ~ a man) FIG ?? ; tignî
cont pe ~ e spandi pal cjalcon varčevati nespametno 5.
pipa f; (bolj obič.) → spinel 6. FIG jessi lis spinis biti
tesnoben; E. si visà che e jere une altre volte su lis
spinis.. (Sg) 7. ~ inte cjar MED božjast m; E par che
no montàs in supierbie pe grandece des rivelazions, mi è
stade metude une ~ inte cjar (2 Corints 12,7) (SiF 03/3,
31-49); Intal mont antîc la espression “~ inte cjar” e
vignive doprade come sinonim di epilessie (SiF 03/3, 3149).
spinel [spi'nεl] m 1. cevka f; → cjanul 2. pipa f; no je
la marijuane e il ~ ma il spagnolet, ven a stâi il fum di
tabac. (SiF 03/4, 147).
spinelin [spine'lin] m ZOOL → spinarûl.
spinere [spi'nεre] m trnje n; bodičje n.
spinete [spi'nεte] f MUZ spinet m, špinet m; čembalo n.
spingje ['spinăe] f ograja f (pri stopnišču); Catia si
jere poiade ae ~. (BrLi);
→ pareman.
spinon [spi'non] m (pes) ??
spinte ['spinte] f sunek m; ~ di Archimêt ?? une
instabilitât produsude de ~ di Archimêt (cuant che un
fluit si scjalde dal font si rive (SiF 02/2, 129).
spion [spi'on] m vohun m, špijon m;
~ adj vohunski; La Madone benedete dute spauride e
maludì la piante spione e al strenzi al cûr il so Divin
bambin e' disin (Scf).
spionâ [spio'na:] it vohuniti.
spionaç [spio'nat∫] m vohunjenje n, vohunstvo n;
vendint la “piere filosofâl”; l’uficiâl Dubreuil, incolpât
di ~ e di tradiment (Pa 04/05).
spionade [spio'nade] f vohunjenje n, oprezanje n;
ovadba f.
spirâ [spi'ra:] it 1. umreti, umirati; secont la tradizion
al spirà daprûf il borc di Cjasemàre (La 05/12) 2.
poteči, potekati (rok);
~ tr ~ il timp bližati se čas, ko krava…;
~ m iztek m, potek m (časa); sul ~ z iztekom;
discjadenant sul ~ dal 2003 une dure ribelion armade.
(Pa 06/2); Tes setemanis stadis, sul ~ dal 2001 (Pa).
spiracul [spi'rakul] m odprtina f; špranja f.
spirâl [spi'ra:l] adj vibast, spiralen;
~ f 1. MAT spirala f, viba f 2. MED (kontracepcijska)
spirala f 3. spirala f, spiralast predmet; mentri chei
soreluminôs (1991T-vie) a tindin a sclopâ in galassiis a ~
(SiF 02/2, 11-24); ~ de violence spirala nasilja; tant
che il ritîr dal embarc cuintri dal Iraq o la ~ de violence
in Algjerie (Pa 02/10-11).
Spirdion [spirdi'on] os.i m Spiridione.
spire ['spire] f 1. zavoj m, vijuga f, spirala f 2. ELEK
tuljava f.
spirele [spi'rεle] f BOT preslica f (Equisetum).
spirfolet [spirfo'lεt] m 1. škrat m; E no mancjin i
spirfolets e lis aganis: ma flabe no je. (Patrie 06/1) 2.
FIG razposajenec m, navihanec m.
spirit ['spirit] m → spirt.
spiritoseç [spirito'sεt∫] m → spirtoseç.
spirituâl [spiritu'a:l] adj → spirtuâl.
spiritualmentri [spiritual'mentri] adv →
spirtualmentri.
spiron [spi'ron] m 1. ostroga f 2. GRAD opornik m
3. suha veja f 4. spirons (pri kmečkem vozu) zadnje
pregrade.
spironâ [spiro'na:] tr 1. spodbosti, spodbadati (konja)
2. AGR obrezati, porezati.
spironade [spiro'nade] f 1. spodbadanje n 2. FIG
spodbujanje n, spodbuda f.
spironele [spiro'nεle] f BOT 1. ostroga f 2. ~ di cjamp
ostrožnik m, svaljnik m, škrniceljni (Delphinium
consolida); → pît di passare.
spirt ['spirt] m 1. duh m; duhovitost f; o ai tentât, cun
~ construtîf, di dâ cualchi indreçade al caroçon (Pa); ~
di veretât Duh resnice; Cuanche al vignarà il
Confuartadôr, che us mandarai dal Pari, il Spirt di
veretât, che al ven fûr dal Pari (Bibl-Zn) Ko pa pride
Tolažnik, ki vam ga bom poslal od Očeta, Duh resnice
2. pogum m 3. živahnost f, živost f 4. ~ di vin alkohol
m; ~ di sâl solna kislina; ~ di vidriûl žveplena
kislina; ~ di milisse ??
~ construtîf ??
spirtâsi [spir'ta:si] (redko inspirtâsi) refl ustrašiti se
(na smrt).
spirtât [spir'ta:t], -ade adj 1. preplašen, prestrašen 2.
obseden;
~ m obsedeni m; il cjan al saltà fûr de stale e al tacà a
vuacâ come un ~. (Sg).
spirteç [spir'tεt∫] m (neobič.) duhovitost f; → spirtoseç,
spirtosetât.
spirtel [spir'tεl] m BOT → spirtele.
spirtele [spir'tεle] (manj obič. spirtel) f BOT (goba)
(Marasmius oreades); ~ di mont → piersulin.
spirtôs [spir'to:s], -ose adj 1. duhovit, bister, živahen
2. (pijača) alkoholna.
spirtoseç [spirto'zεt∫] m duhovičenje n, dovtipkovanje
n; al tirave a dî une vore di spiritoseçs di nature sessuâl,
disturps tipics des lesions dai lobis frontâi. (SiF 02/1);
→ spirtosetât.
spirtosetât [spirtoze'ta:t] f 1. (t. spirtoseç) duhovitost f
2. živahnost f, ognjevitost f.
spirtuâl [spirtu'a:l] adj duhoven; veren.
spirtualmentri [spirtual'mentri] adv duhovno; e
ancje se le lôr presence fisiche a no jere lì, ~ a jerin
simpri. (sf).
Spirtu Sant [spirtu'sant] m REL Sveti duh m; No
podìn dal sigûr pensâ che al sedi nassût par opare dal ~!
(La); O tâs e o vai” mi à dit une femine plene di fastidis
e di ~. (Bel).
Spirtussant [spirtu'sant] m → Spirtu Sant.
spisimâsi [spizi'ma:si] refl → spasimâsi.
spisimât [spizi'ma:t] adj in m → spasimât.
spissul ['spisul] (pl spissui) m (vode, vina ipd.) curek
m; come un ~ di aghe che al mûr (Sg); a ~ v curkih.
spissulâ [spisu'la:] (al spissule [spi'sule]) it brizgniti,
curniti;
~ tr teči, liti; Chel che al crôt in me, come che e dîs la
Scriture, des sôs vissaris a spissularan flums di aghe
vive. (Bibl-Zn) Kdor veruje vame, bodo, kakor pravi
Pismo, iz njegovega osrčja tekle reke žive vode.
spissulon [spisu'lon] m 1. (pri vodometu) metanje,
škropenj, brizganje vode 2. potok m; vicin al ~, culì
che primevere nûl tan' bon (Cadorini/furlan) 3.
studenčnica f; vrelec m, vir m 4. ~ di glace ledena
sveča; (bolj obič.) → spissulot.
spissulot [spisu'l t] m 1. curek m; → spissul 2. (t. ~ di
glace) ledena sveča f; → glaçon.
spiticâsi [spiti'ka:si] refl → dispiticâsi;
e nissun mal gjave dal cjâf par colpe dal assistent, che si
spiticà di chê volte (MazzonIol);
la sere tal jet si spiticà a vaî par vêsi tant lambicât dibant
(MazzonIol)
spiul ['spiul] adj suh; vitek; mršav.
spiulâ [spiu'la:] (o spiuli [spi'uli]) tr 1. pobirati klasje,
paberkovati; po-, na-birati 2. (denar) zvrtati, poneveriti
3. dihati s težavo.
spiuladresse [spiula'drese] f → spiarie.
spiule ['spiule] f posebna veja za poberanje sadja iz
dreves.
spiulot [spiu'l t] adj ??;
~ m dolgin m; pins sglovâts ducj adun, i miluçârs plens
di lûs, di spiulots e perlis. (BrLi).
spiumâ [spiu'ma:] tr → sbrumâ.
spiume [spi'ume] f → sbrume.
spiumôs [spiu'mo:s], -ose adj → sbrumôs.
spiz ['spits] (pl spiz) m (carn.) čipke fpl.
spiziâr [spitsi'a:r] m → speziâr.
splaç ['splat∫] m goljava f, jasa f; odprt prostor; ma
daspò di une altre polse, o ai decidût che o vevi di rivâ
fintremai parsore, sul ~ là che si poie la glesie. (Enrico);
Sì, il paîs: un ~ vert parsore di une culine cuntun trop di
cjasis e une glesie. (Enrico).
splanâ [spla'na:] tr 1. izravnati, izgladiti, valjati (testo);
che a jerin daûr a slargâle e a ~le cui buldozer. (Sg); Si
disfe, si sbuse, si splane, si distrûç, si asfalte, si cimente
par dut… (Patrie 06/1) 2. nameriti (puško); A un ciert
pont mi insumiai di cjapâ sù il rivolvar e di ~mal dret tal
cûr, (Urban) 3. skobljati, oblati.
splanade [spla'nade] f 1. zravnavanje n 2. plan m,
ravan m.
splanât [spla'na:t], -ade adj zravnan, zglajen.
splane ['splane] f → plane.
splantâ [splan'ta:] tr → displantâ.
splantât [splan'ta:t], -ade adj osiromašen, propadel.
splatâ [spla'ta:] tr → displatâ.
splaze [s'pladže] f plaža f.
spleâ [sple'a:] tr → displeâ.
splendi ['splendi] (o splent ['splεnt]) it bleščati se,
sijati; → sflandorâ.
splendit ['splεndit], -ide adj bleščeč, sijajen; prekrasen,
čudovit.
splendint [splen'dint] adj bleščeč, sijajen; →
sflandorôs.
splendôr [splen'do:r] m sij m, sijaj m; Tal indoman,
stant che la zornade e jere un ~, al le jù te cusine di Rita
(Sg); → sflandôr;
splenze ['splεndže] f ANAT vranica f.→ smilze.
sploiât [sploi'a:t], -ade adj 1. suh (teren), brez dežja
2. bled; plehek.
splombâ [splom'ba:] tr → displombâ.
splorâ [splo'ra:] tr preskusiti, preskušati;
~ it 1. poskušati ugotoviti nekaj, iskati 2. FIG
pretipavati teren;
~si refl poskusiti se spoznati.
splovaçon [splova't∫on] adj METEO (podnebje, vreme)
deževen, z veliko padavinami.
splumâ I [splu'ma:] tr (piščanca ipd.) skubsti, oskubsti;
e tiri fûr la cuistion ladine dome cuant che e à di ~ alc al
guvier centrâl. (Pa 03/6); ~ une gjaline oskubsti
kokoš; Il teritori dal patriarcjât al è stât fat a tocs cence
rispiet e cence dûl, come cuant che si splume une gjaline.
(Storie).
splumâ II [splu'ma:] tr → sbrumâ.
splume ['splume] f → sbrume.
spodestî [spodes'ti:] tr odstaviti, oblast vzeti; E dopo
di vêlu spodestît dal ream, al à fat vignî fûr par lôr il re
David (Bibl-Az).
spoi ['sכi] m plen m, vojni plen.
spoiâ [spoi'a:] tr in refl → dispoiâ.
spole ['spכle] f v pl spolis (podkev konja)
spolert [spo'lεrt] m štedilnik m; ~ di ghise štedilnik iz
litega železa; E al tornave a cognossi i mobii un par un,
la taule de cusine, lis cjadreis, la credince, il ~ di ghise.
(Sg).
Spolêt [spo'le:t] kr.i m Spoleto; e vadì ancje cui
duchis Arichis di Benevent e Ildebrant di ~ (JM).
spolete [spo'lete??] f 1. VOJ vžigalnik m 2. navijalec
niti (pri šivalnem stroju).
spolpâ [spol'pa:] tr → dispolpâ.
spolvar ['spכlvar] m droben prah; oblak prahu.
spolvarin [spolva'rin] m 1. prašek, droben prah 2. →
spolvarine.
spolvarine [spolva'rine] f OBL lahek popotni površnik,
vrhnja obleka.
spolverâ [spolve'ra:] (o spolveri [spol'veri]) tr zdrobiti
v prah;
~si refl 1. poškropiti se; popudrati se 2. (kokoši)
plahutati; → spulvinâsi.
spolverade [spolve'rade] f posip m; posipanje n
(sladkor ipd.)
spongje ['spכnăe] f maslo n.
sponsor ['sponzor] m sponzor m; Par Washington, il
Sudan al è un dai 7 “Stâts carogne” che a saressin i “~”
dal terorisim. (Pa 03/4).
sponsorizâ [sponzori'dza:] tr sponzorirati; tant tu
passarâs dute la tô vite a fâ i carosei cui fradis Bundy
sponsorizant lachis! (Ta).
sponsorizazion [sponzoridzatsi'on] f sponzoriranje n;
e di spetacul a esistin dome in gracie di finanziaments
publics o di sponsorizazions privadis. (Pa 02/10-11).
spont [spio'na:] ?? La analisi des contis par furlan e
furnìs un ~ di discussion, che nol à nuie a ce fâ cui
fenomens di influence interlenghistiche (SiF 02/2, 77-93).
spontâ [spon'ta:] tr in refl → dispontâ.
spontani [spon'tani] adj 1. spontan, samohoten;
prostovoljen; neprisiljen, naraven; Mi vignarès
spontanie la domande, disperant (Bel) 2. BOT, KEM
spontan.
spontaniementri [spontanie'mentri] adv 1. spontano,
samohotno, samodejno 2. sam od sebe.
spontanitât [spontani'ta:t] f spontanost f, samohotnost
f, samodejnost f.
sponte [pon'tani] f 1. zbadanje n, zbodljaj m; →
sponzude 2. MED injekcija f, vbrizg m; Lis droghis che
si cjolin cu la ~ (eroine) son pôc in vore jenfri la nestre
zoventût (SiF 03/4, 147).
sponton [spon'ton] m 1. (železni) klin m 2. (gorstvo)
štrlina f, štrleča skala.
spontonâ [sponto'na:] tr 1. spodbosti, spodbadati 2.
FIG spodbuditi, spodbujati, bodriti.
sponzarole ['sכtsi] f ??
sponze ['spכndže] (t. ~ di mâr) f goba f (za brisati).
sponzete [spon'??] f 1. klobčič prediva 2. → sponze.
sponzi ['spכndži] (o sponç ['spכnt∫]) tr + it 1. (z)bosti;
pičiti; 2. FIG užaliti, poniževati; E pûr cetancj ricuarts
no i sponzevino dentri ancje a lui? (PauluzzoN).
sponzint [spon'džint] (t. ponzint) adj (t. FIG) bodeč;
oster; rezek; un dolôr ~ ostra bolečina.
sponzolôs [spondžo'lo:s], -ose adj → sponzôs.
sponzôs [spon'džo:s], -ose adj spužvast, gobast; →
sponzolôs.
sponzude [spon'džude] (t. ponzude) f 1. vbod m; pik m
2. FIG zbadanje n, žalitev f.
sponzuele [spondžu'εle] f BOT (goba) užitni mavrah,
užitni smrček (Morchella esculenta).
sponzûl [spon'džu:l] m BOT → sponzuele.
spopeâ [spope'a:] (t. dispopeâ) tr 1. cefrati (platno) 2.
izliti, razliti 3. spraviti ven, pritegniti na dan, priti na dan
s čim;
~si refl 1. (s)cefrati se 2. priti ven, priti na dan 3.
razpasti, razpadati, odklopiti se 4. sprostiti, sproščati se.
spopeât [spope'a:t], -ade adj razcefran, raztrgan,
razcapan.
sporc ['spכrk], sporcje adj 1. umazan, nesnažen; a la
plui sporcje F v najslabšem primeru; cusine sporcje
?? e le te cusine sporcje (MazzonIol);
no puartâ ~ in bocje ne imeti dlake na jeziku; → soç,
contôs, cragnôs.
2. ?? lis spesis militârs dal dì di vuê a tocjin il 5% dal
Prodot interni ~. (Pa 04/07).
sporcacjon [sporka'qon] m pacek m; Se apene al
tente di vierzi la bocje, si spessee a stropâie disint: “Tâs
tu, ~, e vergogniti!”(Bel); vivi di ~ razuzdano živeti;
al partì par une regjon lontane e li al mangjà dut ce che
al veve vivint di ~. (Bibl-Lc) Tam je z razuzdanim
življenjem pognal svoje premoženje.
sporcheç [spor'kεt∫] (pl sporcheçs [spor'kεts]) m 1.
nečistost f, umazanost f 2. drobec m, iver m 3. (pos. v
pl) svinjarija f, nemoralnost f, nespodobnost f.
sporcjâ [spor'qa:] tr + it (t. FIG) umazati, onesnažiti.
sporcjaçât [sporqa't∫a:t], -ade adj zelo umazan.
sporcjarie [sporqa'rie] f svinjarija f, nespodobnost f.
sporcjecjarte [sporqe'qarte] m PEJ mazač m, čečkač
m, praskač m, pisun m.
sporcjerie [sporqe'rie] f → sporcjetât 1.
sporcjetât [sporqe'ta:t] f 1. (t. spocjisie, sporcjerie)
umazanija f, svinjarija f 2. FIG svinjarija f, nemoralnost
f, nespodobnost f.
sporcjisie [sporqi'zie] f → sporcjetât 1.
sport ['sport] m šport m; e pûr pûr par vacancis
alternativis, ~, nature e aventure.(Pa); ~ invernâl
zimski šport; Paraltri cuintri dai sports invernâi al è
ancje un fatôr demografic. (Pa).
sporte ['spכrte] f torba f; puartâ la ~ a un, tignî la ~ a
un ??; ~ de spese ?? chê femine dongje che e tornave
cu la sporte de spese (MazzonIol)
sportel [spor'tεl] m vratca f, okence n; Istituît a
Pordenon il ~ pe internazionalizazion des impresis (O);
E. al vierzè il ~. (Sg).
sportelon [sporte'lon] m → portelon.
sportîf [spor'ti:f], -ive adj športen; cjacaris e coments
dal lunis ~ par cure di Andrea Ioime (O); Sît de
manifestazion sportive al sarà Tarvis (O).
sportule ['spכrtule] f 1. ARH sodna pristojbina f 2.
plačilo n, honorar m, nadomestilo n.
sporulazion [sporulatsi'on] f ?? La ipovirulence, e
ancje altris caratars (colôr, ~ ridusude), a son controlâts
di fatôrs citoplasmatics (SiF 03/4, 9).
spôs ['spo:s] m → nuviç.
sposâ [spo'za:] tr poročiti se, omožiti se s kom; →
maridâ, vuadiâ;
~si refl poročiti se; omožiti se, oženiti se.
sposadôr [spoza'do:r] m (predvsem šalj.) zaročenec m;
ženin m; mož m.
sposalizis [spoza'litsi] m poroka f; I batisins, i
sposalizis, i funerâi? I tancj "Mandi!" ? (Mucci).
spose ['spoze] f → nuvice.
sposorizazion [spozoridzatsi'on] f ?? In rivuart simpri secont Costa - un gnûf cjanâl di sostegn al
podarès divignî a traviers lis contribuzions e lis
sposorizazions de cunumie privade. (La 05/4)
spostâ [spos'ta:] tr (it.) premakniti, prestaviti,
premestiti.
spostament [sposta'ment] m premaknitev f; A
restaran par simpri dome che un ricuart la scomoditât di
spostaments di un puest in chel altri de citât (Patrie
06/1).
spotecâ [spote'ka:] tr → dispotecâ.
spotic ['spotik], -iche adj → espotic.
sprafondâ [sprafon'da:] ?? Al sbrissà lent jù viers il
lavio ma i someave di ~ in cualchi alc di penç, di
invuluçant, di tacadiç, ancje se l'aiar al someave simpri il
stes. (Daidussi)
spraizos ['spraitsos] mpl (carn.) treske fpl; A lavoro
finito, dal legno scartato, rimanevano dei bei "spraizos",
stecchi per accendere il fuoco. (don).
sprecolâ [spreko'la:] ??
spreçâ [spre't∫a:] it → spreçâsi.
spreçâsi [spre't∫a:si] refl 1. počiti, razpočiti se; razleteti
se, eksplodirati; Lis butarin e a cjaparin tancj di chei
pes che lis lôr rêts a tacarin a ~. (Bibl-Lc). In ko so to
storili, so zajeli veliko množino rib, tako da so se jim
mreže začele trgati. 2. ~ di ridi, ridi di ~ počiti od
smeha.
spreseâ [spreze'a:] tr zaničevati, prezirati; Cjape un
alc ancje tu e tal penç de boschete cîr une dumle di Atene
dolce e inemorade cuete di un zovin che le spresee
(ShW); → dispreseâ.
spreseament [sprezea'ment] m zaničevanje n,
preziranje n; par judâju a sorevivi al ~ che a sintin intor
di se. (Pa 05/12).
spreseât [spreze'a:t], -ade adj preziran, nespoštovan.
spreseatîf [sprezea'ti:f], -ive adj slabšalen; che al à
une acezion plui politiche e culturâl che religjose e che
dispès al ven doprât intal sens ~ (Pa).
sproc ['spr k] m 1. zgovornost f; → batule, bardele 2.
moder, poučen rek, duhovit domislek; Al diseve il ~: tal
dubit di fâ o no fâ une robe, fâle. (BrLi); Il ~ gloriôs «Di
bessôi» – sielzût di T. T. pe “Associazion pe autonomie
furlane” (Pa 03/4) 3. pogovor m, razgovor m, debata f.
sprofondâ [sprofon'da:] tr (pasti glasno) strmoglaviti,
strmoglavljati, pasti z ropotom;
~si refl 1. pogrezniti se, zgruditi se, pasti 2. (misel)
poglobiti se.
sprofont [spro'fכnt] m brezna f, prepad m; al sint
cheste esigjence di totâl cognossince, tal sfuarç di colmâ
il ~ che al divît l'esisti dal jessi (La 06/2).
sprofum [spro'fum] (t. profum) m dišava f, vonjava f;
parfum m; Un ~ di consolazion i de tal nâs, e une biele
crodie a vongolave parsore vie tal mieç dal vuardi e dai
fasûi. (Percude); → bonodôr, nasebon.
sprofumâ [sprofu'ma:] tr 1. odišaviti, parfumirati 2.
FIG polaskati, hvaliti, pohvaliti.
sprofumarie [sprofuma'rie] (t. profumarie) f 1.
izdelava, priprava dišav 2. parfumerija f.
sprofumât [sprofu'ma:t], -ade adj odišavljen,
parfumiran.
sprolighe ['sprכlige] f odlog m, odgoditev f; →
sprolungje, sprolunc.
sprolunc [spro'lunk] (t. sprolungje) m odlog m,
odgoditev f.
sprolungjâ [sprolun'ăa:] tr 1. podajšati; La mostre
gurizane di Anton Zoran Music e je stade sprolungjade
fintremai ai 30 di Mai (Pa 04/02) 2. (rok) odložiti,
odlagati, prestaviti, preložiti 3. (pogodba ipd.) obnoviti,
podaljšati;
~ it podaljševati, vleči, odlagati;
~si refl 1. podaljšati se 2. stegniti se, stegovati se 3.
nadaljevati potovanje, iti naprej.
sprolungjament [sprolunăa'ment] m podajšanje n; al
ven di domandâsi se la glesie e à parintât cun Crist, dal
moment che si proclame so ~ e sô vôs autentiche tal timp.
(Bel); spieli di altris 5 agn passâts cence sgarfâ, ~
ingloriôs di une “transizion” che no je ancjemonò finide.
(Pa 03/5).
sprolungjât [sprolun'ăa:t], -ade adj 1. podajšan;
Inmagjinâsi se no ruvinavin ancje la polse, di chê
setemanâl a chê plui sprolungjade che e ven une volte ad
an (Pa 04/07) 2. (rok) odložen, preložen.
sprolungje [spro'lunăe] f 1. odlog m, odgoditev f; In
face de ocupazion de fabriche, al concêt une gnove ~ sul
cont dai sigjî. (Pa 02); → sprolunc 2. AVTO prikolica f.
sproporzion [sproportsi'on] f nesorazmernost f,
neenakost f; Par intant, al sarès ben no tirâ masse la
cuarde in cheste ~ inconcepibil che e privilegje simpri e
dome la citât di Triest (Pa 03/8).
sproporzionât [sproportsio'na:t], -ade adj
nesorazmeren; Il progjet de Alte velocitât par ferade al
domande, infats, un cunsum di materiis primis, teritori e
energjie ~ (Pa 06/2).
sproporzionadementri [sproportsionade'mentri] adv
nesorazmerno.
sproposetâ [spropoze'ta:] it neumnosti govoriti.
sproposetât [spropoze'ta:t], -ade (t. spropositât) adj
1. pretiran, čezmeren; In font, une gjaline o un cunin o
une messe no son un presit ~ se si po salvâ la stale o la
cjase. (BelR) 2. ogromen, velikanski; Une opare dal
cost ~, 2,2 miliarts di euros (La 07/04).
spropositât [spropozi'ta:t] adj → sproposetât.
sproteç [spro'tεt∫] m pos. v pl sproteçs bahaštvo n;
drznost f; fâ sproteçs bahati se.
sprovincializât [sprovint∫iali'dza:t], -ade adj ?? Un
Friûl industrializât, borghês, ~ e in tun cert sens plui
provinciâl di prime (BelR).
sproviodût [sprovio'du:t], -ude adj → disproviodût.
sproviste [spro'viste] v: di ~ nenadoma,
nepričakovano.
spuarzisi [spu'ardžisi??] refl (neobič.) nagniti, nagibati
se.
spudâ [spu'da:] it 1. pljuniti, pljuvati; Ti tocje ~ dolç
cu la bocje mare (BrLi); ~ fûc ogenj bljuvati;
2.
VULG dati od sebe (besede, govor ipd.) 3. VULG roditi
4. FIG ~ balins izgubiti potrpljenje, živce; ~ tal plat là
che si mangje Sputare nel piatto dove si mangia.??
(Verone).
spudac [spu'dak] m → spudacj.
spudacj [spu'daq] (t. spudac) m pljunek m, pljunec m,
izpljunek m; gare di ~ tekmovanje v pljuvanju; Vuê o
vin passât la zornade a fâ gare di ~: Dree = 2,20 m
(Furlanist).
spudacjâ [spuda'qa:] it pljuvati.
spudacje [spu'daqe] f pljunek m, pljunec m.
spudade [spu'dade] f pljuvanje n; pljunec m.
spudarole [spuda'rכle] f pljuvalnik m.
spudât [spu'da:t], -ade adj očiten, izrezan, enak, isti,
istoveten, identičen, prav tak; natančen; zelo podoben;
al somee ~ so pari, al è ~ so pari je čisti oče, je čisto kot
oče, je izrezan oče.
spudesentencis [spudesen'tent∫is??] m modriha f.
spudicj [spu'diq] m (majhen) pljunec m.
spudicjâ [spudi'qa:] it pljuvati (po malem).
spueât [spue'a:t], -ade adj → dispueât.
spuele [spu'εle] f TEKSTIL čolniček m snovalnica f.
spuinde [spu'inde] f 1. obala f, breg m, nabrežina f; in
comun di Bordan, no distant de ~ meridionâl dal lâc di
Cjavaç (SiF 03/4, 47-59); Tal ’38-39 al tirà sù un grant
barbecjan su la ~ çampe dal Tiliment, rimpet di Osôf
(GP)
2. rob m, okrajek m, ograda f, ograja f; Nol coventà
nancje peâle parceche il cjâr al veve lis spuindis altis e la
robe non si sarès nancje mote. (Sg); ~ dal jet ?? ; ~
dal biliard .
spuinde
spulçâ [spul't∫a:] tr in refl → dispulçâ, spulzinâ.
spuleâ [spule'a:] tr AGR vejati, plati (žito).
spulzinâ [spuldži'na:] tr 1. obirati uši 2. FIG
izpraševati (koga), zasliševati; cussì no stavin li a
spulzinâlu (PauluzzoN) 3. FIG podrobno pregledati,
vzeti pod drobnogled, analizirati;
~ it preiskati podrbono; raziskati podrobno; No vorès
discomodâlu, ma mi servires di ~ tes mapis dal cumun
par lâ sul puest a viodi la situazion dal teren. (BrLi).
spulinâsi [spuli'na:si] refl stresti s sebe perojede.
spulvinâ [spulvi'na:] tr zdrobiti v prah;
~si refl plahutati.
spumant [spu'mant] m peneče vino; O fasìn trusse cu
lis cjicaris tanche se a fossin copis di ~. (BrLi).
spuntî [spun'ti:] tr priostriti, zašiliti; → spiçâ.
spuntît [spun'ti:t], -ide adj priostren, oster, zašiljen,
ošiljen, koničast; lenghe spuntide FIG oster jezik; →
spiçât.
spunton [spun'ton] ?? Te ponte dal gravon si cjate
cualchi ~ di cret, e dute la sô superficie e je cuvierzude
cuntun strât di 10-50 cm di tiere (SiF 03/4, 47-59)
spupilât [spupi'la:t], -ade adj (ki je izgubil ves denar)
suh, ..
spurgâ [spur'ga:] tr očistiti; → espurgâ.
spurgabil [spur'gabil] adj očistljiv; POX (Organics
alogjenâts eliminabii o spurgabii da la aghe a mieç di
gorgolament, Purgeable Organic Halogen) (SiF 02/1, 1120).
spuri ['spuri], spurie adj 1. nezakonski (otrok) 2.
nepristen, nepravi, neizviren, ponarejen.
spût ['spu:t] m → spudacj, spudade.
sputanâ [sputa'na:] tr opljuvati; opravljati?; Tu mi
stas cirint di ~ e no tu mi cognossis nancje... (FVG).
sputanament [sputana'ment] m ?? Seconde fase, lavâ
il ~, almancul netâlu un pôc (Tolazzi).
sputanizâ [sputani'dža:] tr opravljati, širiti govorice,
slabo govoriti.
spuzâ [spio'na:] ?? PROV La trope umiltât e spuzze di
supierbie . (ProvBr)
spuzet [spu' ??] m ženskar, babjek;
~ adj gizdalinski; domišljav.
spuzete [spu' ??] f domišljavka f.
sradisâ [zradi'za:] tr → slidrisâ.
srarî [zra'ri:] tr redčiti, razredčiti;
~si refl redčiti, razredčiti se; par ordin che la int
ingrumade si srarìs e si comede su lis sentis, la musiche e
va gambiantsi. (La 06/1).
srarît [zra'ri:t], -ide adj redek, razredčen.
sredrosâ [zredro'za:] tr → sledrosâ.
sregolatece [zregola'tet∫e] f nerednost f; zanikrnost f,
malomarnost f; là che dut al è permetût e ancje la ~ e
piert di gravitât, a pat di acetâ a la fin il cont che ti
mande. (Bel)
sresonâ [zrezo'na:] it nespametno razmišljati.
Sri Lanka ['sri 'lanka] kr.i m Šri Lanka; furlan di
Gurize e conseîr di Legazion te Imbassade taliane di
Colombo (~). (Pa 02).
Sstef [' ??] kratica > Societât sientifiche e
tecnologjiche furlane (Pa 02).
St ['sant] kratica Sv. (svet); → Sant.
stâ ['sta:] (stoi, stâs, sta, stin, stais, stan; impf stevi) it
1. ostati, ostajati, biti; ma che al stedi fra di nô!
2. biti, stati (v telesnem, duševnem stanju); počutiti se;
no stoi ben ne gre mi dobro, ne počutim se dobro; ~
cul cûr in man ?? E. al stave cul cûr in man par pôre di
une disgrazie (Sg); ~ in spiete biti na čakanju; E. al
stave in spiete, passantsi il cjapiel di une man a chê altre.
(Sg)
3. biti (na nekem mestu, delu); ~ in alt biti na (višjem)
položaju, na oblasti: E. chest al à simpri fat il zûc dal
podê, di chei che a stan in alt..(Pa 02)
4. prebivati, stanovati, živeti; femine dongje di ~
soseda; a varès podût domandâ alc a chê femine dongje
di ~; jessi a ~ stanovati, živeti; ise a ~ culì Rose
Gjordano?” (Sg); lâ vie di ~, vignî vie di ~ preseliti se,
seliti se;
5. biti, stati, nahajati se; ~ al pas cui timps iti s časom;
~ di face ?? dulà che no tu viodis plui chei che un
moment prin ti stavin di face. (Enrico)
6. tičiti se, imeti opravka, imeti pri tem; ce i staial chel
discors alì, cumò? kaj ima pri tem ta razgovor?
7. za tvorbo nikalnega velelnika; no ~ lâ! ne pojdi! ne
iti! no ~ a pierdi timp ne izgubljaj časa, ne gre
izgubljati časa; no ~ a tocjâ ne dotakni se; stant che
glede na to,
8. lassâ ~ di nehati, opustiti nekaj; lassâ ~ pustiti pri
miru
9. une robe che e po stâi nekaj kar je lahko; al po stâi
che lahko, da je; možno, da; no podê ∼ di ridi ne
moči zadržati smeha; po stâi → postai ; che al ven a ∼
(che al vegnin a ∼) to je, se pravi, torej; → venastai ;
al ven a stâi che (venastâi che) dejstvo je, da; ∼ a pâr
→ pâr; ∼ a pet → pet ; ∼ in buinis → bon ; bon ∼ →
bonstâ.
10. ~ insieme biti skupaj kot par, imeti spolne odnose
(kot mož žena); ma prime che lôr a tacassin a ~
insieme, al sucedè che jê e veve cjapât sù midiant dal
Spirtu Sant. (Bibl-Mt).
stâ daûr [~ da'u:r] it biti na tem; Diu nol à mai molât
di ~ dal mont e dai umign. (Bibl-FidiSirac); ∼ a
ukvarjati se, posvečati se.
stâ fûr [~ 'fu:r] it biti zunaj; izpostavljati se; e je la
stagjon des plois e no si po resisti a ~ (Bibl-Ezra)
stâ parsore [~ par'z re] it plavati na površju, biti
nadmočen, biti prvi.
stâ sot [~ 's t] it biti podrejen, povržen; Se us displâs ~
dal Signôr (glesie); vualtris che o vuelis ~ la Leç, no
vêso sintude a lei la Leç? (Bibl-Galassie); stâ simpri sot
a biti zmeraj na tem, da.
stâ sù [~'su] it 1. stati, držati se pokonci 2. držati,
prenašati, prenesti, biti vzdržen 3. biti pokonci, bedeti,
prebedeti (noč) 4. (trgovina) biti odprto, ostati odprto
5. plavati na površju.
stabil ['stabil] adj 1. trden, stalen, stabilen 2. FIG
vztrajen; trajen; stanoviten;
~ m stavba f, hiša f.
stabilî [stabi'li:] tr 1. določiti, določati; odrediti,
odrejati; 2. skleniti; speljati do konca; dovršiti;
obnavljati (hišo); Ogni tant al si inacuarzeve che a vevin
fate sù une cjase gnove, opûr stabilide une di chês vecjis.
(Sg) 3. GRAD (zid) ometati, ometavati;
∼si refl nastaniti se.
stabilidure [stabili'dure] f GRAD omet m; Il mûr par
di fûr al à la ~ che e cole jú a tocs e lu cuvierç la èlare.
(Enrico); al pensà 'Sef, cjalant il devant cence ~
(PauluzzoN).
stabiliment [stabili'ment] m 1. ustanova f, zavod m 2.
firma f; se la sierade e ves di tocjâ il ~ par un timp plui
lunc..(O); il siopar cun manifestazions e pichets devant
di ducj i stabiliments dal setôr. (O) 3. zgradba f
stabilitât [stabili'ta:t] f 1. stabilnost f, trdnost f; che al
difidave il candidât catolic di atentâ, par une grampe di
vôts, a la ~ e a la santitât de famee (Patrie 06/1) 2.
trajnost f; vztrajnost f 3. ustaljenost f.
stabilizazion [stabilidzatsi'on] f ustalitev f.
stabli ['stabli] m → stali.
stacâ [sta'ka:] tr 1. izdati, objaviti (ukaz, poročilo) 2.
→ distacâ.
stadearie [stade'arie] f (pri vozu) zgornje stegno?; →
siessule, siès di devant.
stadei [sta'dεi] m pregrada, zaščitni drog, ki na stranici
vozu ščiti kolesa pred tovorom.
staderâ [stade'ra:] tr preveriti, overiti, kontrolirati;
che a varan di scrivi il gnûf Statût regjonâl no saran stâts
staderâts dai eletôrs. (Pa 03/6).
staderâr [stade'ra:r] m 1. (ki proizvaja ali prodaja
tehtnice) tehtničar m 2. ARH kontrolor, ki preverja,
overja teže in mere.
stadere [sta'dεre] f → staderie.
staderie [sta'dεrie] (t. stadere) f (vrsta tehtnice) rimska
tehtnica f; Il mont intîr al è denant di te tanche pulvin su
la ~ e tanche une gote di rosade che e cole su la tiere
denant dì. (Bel).
stadi ['stadi] m 1. stadij m (dolžinska mera) 2. štadij
m, časovno obdobje n, stopnja f, faza f; In ogni câs la
lôr presince no je critiche, stant che il ~ sessuâl si pues
vê ancje par autofertilizazion (SiF 03/4, 9) 3. ŠP štadion
m, športno igrišče n; un cuc tal mont dal Balon
intervistant i tifôs dentri tal ~ (Leng).
stadiç [sta'dit∫], -ice adj 1. → staladiç 2. → stantiç.
stadion ['stadion] m ŠP štadion m, športno igrišče n.
stafarîsi [stafa'ri:si] refl umestiti, umeščati se,
namestiti se, zavzeti mesto, sesti se.
stafarît [stafa'ri:t], -ide adj postavljen, umeščen,
nameščen; ustoličen; udobno sedeč.
stafarone [stafa'rone] adj f v: gjaline ∼ ?? .
stafe ['stafe] f 1. streme n; meti i pîts in ~ (BelFa) 2.
(podnožni) hlačni trak m 3. tignîsi in ∼ ostati v sedlu,
obdržati oblast; pierdi lis stafis izgubiti nadzor nad
sabo, pobesniti, ne obvladati se; fâ ∼ (na nekem mestu)
pognati korenine, nastaniti se, namestiti se 4. → stafon.
stafet [sta'fεt] m 1. (gorska obutev) platnen čevelj m 2.
(v Vidmu) copata f; → scarpet.
stafetâ [stafe'ta:] it švedrati, vleči čevlje za sabo.
stafete [sta'fete] f hitri sel, kurir m.
stafîl [sta'fi:l] (pl stafîi) m 1. bič m 2. ?? (iz blaga) 3.
(obala, teren) pas m, obalni pas m.
stafilâ [stafi'la:] tr 1. udariti, oplaziti z bičem, bičati 2.
FIG bičati.
stafilade [stafi'lade] f 1. udarec z bičem 2. FIG bičanje
n.
stafîr [sta'fi:r] m 1. konjar m 2. sluga f, služabnik m.
stafon [sta'fon] (t. stafe) m stopnička f (pri avtu).
stagjon [sta'ăon] m 1. letni čas m; vreme n; čas m;
(carn.) inta ~ pozimi; In ta ~ da verze si lu cueieve
metintlu tal fôr suntune fuee di verze. (Barboi)
(Natisone/furlanis); 2. sezona f; Si è inviade domenie
la ~ balneâr di Grau (Onde); ~ invernâl zimska
sezona; I dâts de ~ invernâl (Onde); → seson.
stagjonâ [staăo'na:] tr → sesonâ.
stagjonadure [staăona'dure] f → sesonadure; Ae fin
de ~ (3 dîs pal bindel e 30 dîs pe RPM) lis placisbandis a
son stadis di gnûf cjamadis (SiF 03/3, 97);
Il sfuei al jere grant, resint, cence une grispe, ma lis
peraulis a vevin une misteriose ~. (PauluzzoN)
stagjonâl [staăo'na:l] adj sezonski; lavôr ~ sezonsko
delo; al à assegnât ae nestre regjon une cuote di 3634
ingrès di lavoradôrs extracomunitaris, 1068 pal lavôr ~ e
il rest par chel subordinât. (Pa).
stagn ['stañ] adj 1. trden, čvrst, močen, robusten 2.
(snov) tog, trd, neprožen 3. neprepusten; une puarte
stagne neprepustna, hermetično zaprta vrata;
~ m (kovina) KEM kositer m (Sn).
stagnâ [sta'ña:] tr 1. kositriti, zalivati s kositrom;
zaciniti 2. (sod ipd.) mašiti; ma ta chel aiar tombadiç e
frêt al stagnave odôr di spagnolet e di cusine. (BrLi) 3.
(kri, tekočino) zaustaviti 4. FIG zaustaviti, ustaviti,
preprečiti, blokirati;
∼si refl 1. (tekočina) ustaviti se, nehati teči 2. zamašiti
se 3. zaustaviti se, zablokirati se, zagozditi se.
stagnade [sta'ñade] f 1. zacinjenje n 2. kositrna
posoda f.
stagnadôr [staña'do:r] m 1. spajkalnik m, spajkalo n,
lotalnik m, naprava za spajkanje, lotanje 2. (delavec, ki
spajka) varilec m.
stagnadore [staña'dכre] f posodica za boraks.
stagnâr [sta'ña:r] m OBRT klepar m.
stagnazion [stañatsi'on] f ??
stagnole [sta'ñ??] f staniol m, kositrna folija f.
Stâi ['sta:i] (t. Stalis) kr.i f (Mueç) Stavoli.
Stâi ['sta:i] kr.i f (Resiute) staja Pobiči (IT Povici).
Staiar ['staiar] m 1. GEO Štajerska f; al sarà ospitât
cuntune mostre a Graz, tal ~. (Pa 04/02) 2. Štajerec m;
~ adj stajerski.
staiare ['staiare] f (stari gorski ples) štajerka f; butâle
in ~ ??
staibio ['staibio] f (carn. For di Voltri) → stabli.
staipe ['staipe] (manj obič. staipie) f 1. kopa f (snopja);
ancje daûr lis staipis di soreâl a jerin restâts stroputs di
nêf (Sg); → tamosse 2. (gorska) koča f, koliba f.
staipie ['staipie] f → staipe.
stalaç [sta'lat∫] (pl stalaçs [sta'lats]) m 1. hlev m 2.
konjušnica f, kobilarna f.
staladiç [stala'dit∫] (pl staladiçs [stala'dits]) adj 1.
hlevski (hlevska živina, hlevski konj, ki je pretežno v
hlevo) 2. (t. šalj.) sedeč (ki veliko sedi).
stale ['stale] f hlev m; o magari a judâ inte ~ o netâ il
cjôt (bassafriulana); nemâl di ~ hlevna živina; o ai
viodût nemâi di ~ (Bibl-Az); FIG (šalj.) restâ in ~ ostati
neporočeno deklo, stara devica.
stali ['stali] (manj obič. stabli, stauli, staulîr) m gorski,
planinski hlev sredi planine s senom za živino; un om al
veve vendût il ~ par comprâsi la armoniche (glesie).
stalin [sta'lin] adj hlevski; odôr di ~ hlevski smrad,
vonj po hlevu.
stalîr [sta'li:r] m hlevar m.
Stâlis ['sta:lis] kr.i f (Glemone) Stalis.
Stâlis ['sta:lis] kr.i f (Rigulât) Stalis.
Stâlis ['sta:lis] kr.i f (Sest) Stallis.
Stâlis ['sta:lis] kr.i f → Stâi.
stalon [sta'lon] m VETER žrebec m; plemenjak m; ca
vignive fùr di une tane ca jere su par sore dal fen, sul ~,
adalt cuasi sot il tet! (sf).
stambecul [stam'bekul] ?? cemût varessie podût no
viodilu cun chel ~ di vistît che al veve intor? (ShW).
staminâl [stami'na:l] adj BIOL staminalen; celule ~
zarodna celica??; Vuê si sint a fevelâ di celulis staminâls
che a àn la pussibilitât di ricostruî dal di dentri il tiessût
malât. (Patrie 06/1).
stamp ['stamp] m 1. model m, kalup m, vzorec m 2.
stangjade [stan'ăade] f 1. udarec s kolom 2. FIG
FIG nrav f, vrsta f, kov m, tip m (npr. človeka); di ~
velika škoda f, težki udarec 3. → stangjaçade.
tipa, vrste; Il svilup economic, scomençât cu lis riformis
di ~ capitalistic (Pa 05/07); di ogni ~ vsake vrste;
sassins, canaes di ogni fate e di ogni ~! (cheidevile.it);
nancje il ~ (di) niti senca; sul ~ po vzoru; In
Somalie il partît in armis “al Ittihad al Islami”, leât cun
“Al Qaida”, al smire di fâ sù un stât islamic sul stamp
taliban. (Pa 03/4)
3. odtis m 4. KUL kuhinjski kalup (forma).
stampâ [stam'pa:] tr 1. tiskati, dati v tisk; objaviti 2.
oblikovati, kovati.
stampadôr [stampa'do:r] m 1. tiskar m; tiskarski
delavec m 2. TEH stiskalec m, štancar m.
stampanâ [stampa'na:] (t. ~ sù) tr oblikovati, kovati,
tvoriti; sestaviti, proizvajati.
stampanili [stampa'nili] m (redko) dolgin m.
stampante [stam'pante] f RAČ tiskalnik m; indotât di
programs software pes ativitâts di fonde, di un modem, di
une ~ (CoUd); ~ a colôrs barvni tiskalnik; E se un al
vûl propi stampâsal, al scugne vê une ~ a colôrs (Pa
05/04).
stamparie [stampa'rie] f tiskarstvo n, tiskanje n; Te
prime ~ de Engjadine a Scuol a vignirin publicâts cetancj
libris in lenghe rumantscha (La 05/6).
stampe ['stampe] f 1. tisk m, tiskanje n; dâ fûr pe ~
(in ~) tiskati, dati v tisk; objaviti 2. tisk m, časopisi mpl,
časnikarstvo n, novinarstvo n; ~ libare svobodni tisk; I
dams fats de “Aids” e de “Sars”, mancjant une ~ libare,
a son stâts platâts par une vore di timp. (Pa 05/07) 3. (t.
FIG) odtis m, oblika f, kov m; nancje une ~ (di) niti
sence, niti sledi (česa) 4. vrsta f, oblika f, kakovost f.
stampilie [stam'pilie] f pečatnik m.
stampon [stam'pon] m TISK krtačni odtis m; Il ~
elaborât de Convenzion al larà in Consei regjonâl (Pa
04/06).
stanc ['stank], stanche adj (redko) utrujen, truden;
izčrpan.
stanciche ['stant∫ike] f BOT skalna robida f, kamenčki
mpl (Rubus saxatilis).
stancol [stan'kol] m premog m; antracit m.
stand [' ] m stojnica f; o podês vignî a cjatâmi a
InnovAction 2007 li dal ~ dal Comun di Tavagnà
(christianromanini 07/02).
standardizâ [standardi'dza:] tr standardizirati.
standardizazion [standardidzatsi'on] f standardizacija
f; Par cuintri, il rignuviment, la ~, la spersonalizazion e
la stesse dimension dai gnûfs ponts di vendite a produsin
straniment (Pa 02).
standart [stan'dart] m 1. prapor m, zastava f; Chest ~
al larà, daspò de sconfite dai Oms dal Nord (clans
britans de Scozie meridionâl),(Ac) 2. FIG prekla f,
suhec m.
standart [stan'dart] m standard m; standards
europeus evropske norme; O sperin che la legjislazion
greghe e jonzi in curt i standards europeus (Pa).
stanghe ['stange] f → stangje
stanghete ['sta??] f → stangjete.
stangjâ [stan'ăa:] tr 1. pregraditi, pregrajevati (s
kolom) 2. udariti, tolči s kolom.
stangjaç [stan'ăat∫] m → stangjat.
stangjaçade [stanăa't∫ade] f kolje n, deščena pregrada
f.
stangjat [stan'ăat] m raven koničast kol za pregrade.
stangje ['stanăe] f 1. kol m, palica f, prekla f; che a
permetevin di jevâ la ~ inferiôr di un dîs centimetros
parsore dal larìn. (Scf) 2. pregrada f, konfin m; FIG
meja f; si son stabilidis cui nestris vicins dilà de ~ (JM);
paiâ ~, ~ la ~ plačati cestnino; Nol à paiât la ~, nol à
mostrât il pas! (Zili); tignî in ~ un zategniti uzde,
vajeti, držati za uzde (t. FIG); Marchet al jere un che al
tignive in ~ i valôrs di fonde, cence pierdisi vie. (Uniud);
cui berlis di Claude che e ten adun i operaris, che ju ten
in stangje (PauluzzoN); stâ in ~ dobro jo iti, naravnost
hoditi; FIG imeti se pod nadzorom; vesti se dobro; ~ dal
confin ?? Lis stangjis dal confin fra Gurize e Gnove
Gurize colarano pardabon il I di Mai di chest an (Pa
04/03); tornâ in ~ vračati se na pravo pot 3. oje (voza
ipd.); Daspò si metè a lis stangjis e al provà a tirà. (Sg).
stangjete [stan'ăεte] f majhen drog.
stangjute [stan'ăute] f majhen drog; finalmentri finît
cu lis busutis intaiadis cul curtis dilunc la ~. (Mar).
Stanislau [stanis'lau] os.i m Stanislav m.
stant ['stant] prep zaradi, spričo; ~ però che i
marinârs a cirivin di fuî de nâf e che a stavin za molant
jù tal mâr la barcje (Bibl-Az); ~ il fat che spričo
dejstva; La fuarte variabilitât dai gjenoms RNA no je
insolite, ~ il fat che al mancje un sisteme eficient di
control (SiF 03/4, 9).
stant che ['stant] co glede na to, da, ker; recimo, da; v
primeru, da; Tal indoman, ~ la zornade e jere un
splendôr, al le jù te cusine di Rita (Sg); Ancje Julius
Dree Pirona nol rivarà a viodi publicade la sô opare, ~
al murì tal 1895. Tudi J.D. Pirona ni uspel videti objave
svojega dela, ker je umrl v letu 1895.
stantî [stan'ti:] it postati žaltav, pokvariti se.
stantiç [stan'tit∫], -ice adj zastarel, slab, žaltav,
pokvarjen.
stantît [stan'ti:t], -ide adj → stantiç.
stantul ['stantul] m žagica f, otroška žagica f; →
brendul.
stanze ['stantse] f → stanzie.
stanzein [stantse'in] m sobica f, izbica f; ven ca tal
gno ~, che o bevìn une boce di bire!
stanziâ [stantsi'a:] (o stanzii ['stantsii]) tr 1. EKO od-,
na-kazati (vsoto), nameniti denar, zadržati predvidevana
(proračunska) sredstva; La circolâr e permet di ~ i fonts
destinâts de leç su lis minorancis linguistichis al setôr de
istruzion. (O); A son 402 i milions stanziâts de Provincie
di Udin par intervents di disvilup de economie des zonis
di mont.(O) 2. ukreniti, podvzeti 3. stanovati;
~si refl naseliti se, nastaniti se.
stanziament [stantsia'ment] m 1. EKO nakazilo n,
namenitev denarja, sredstev; chei altris ministris no àn
inviât i ats necessaris pal ~ dai fonts. (O) 2. ukrep m
3. bivanje n,
stanziche ['stantsike] f → stanciche.
stanzie ['stantsie] f 1. soba f, izba f; la ~ jere plene di
un odôr di pipe e di sardelis di barîl; ancje i plui pitocs
a àn un televisôr par ~ (glesie); fitâ une ~ oddati sobo;
une ~ di pît sù ena soba nad drugo, dvonadstropna soba;
la sô cjasute, ridusude a une ~ di pît sù 2. bivanje n,
zadrževanje n; jo us prei bon viaç e buine ~ 3. REL (pri
rožnem vencu) misterij m; si contemple in cheste ~
come Marie Santissime le in cjase di Sante Bete.
stanzin [stan'tsin] m ??
il stanzin, lis cjamaris, il
mezât. (La 07/03)
stâr ['sta:r] m HIST star m; mernik m (stara
prostorninska mera za žito ipd.); Prin di cognossi ben
un, bisugne mangjâ cun lui un ~ di sâl. (Natisone).
Starançan [staran't∫an] kr.i m Štarancan m (IT
Staranzano) (GO); là che a domandavin ai citadins di
Monfalcon, ~, Roncjis (Pa).
stari ['stari] v: cence dî ni ari ni ~ ne da bi zinil
besedice.
starloc [star'lכk] adj in m → starlocj.
starlocj [star'lכq] adj 1. škilast; → losc, vuerç 2. FIG
lahkomiseln, raztrešen, nepremišljen; Baste che tu tu la
finissis cun chestis rimi starlocjis: no tu stâs recitant!
(ShW);
~ m 1. škilavec m 2. lahkomiselnež m.
staronzâ [staron'dža:] ??
Ai siôrs ur veve dite vincj, tratant di parê bon tal ~ la
etât (Urli); Livius al fâs simpri cussì: al staronze la
storie cu la tradizion popolâr, in mûd che a deventi une
esaltazion di Rome e des sôs impresis (JM);
~si refl
staronzament [starondža'ment] m ?? Cul timp e a
fuarce di vitis, si è rivât cun mil staronzaments e tralencs
a chê malandrete di leç su lis minorancis (Pa 02/10-11)
staronzât [staron'dža:t] ??
Tai cjantons sotvie e vignive fate la saldadure dai pits,
ancje chei lavorâts e staronzâts a forme di çate (Scf)
stasonâl [stazo'na:l] adj → stagjonâl.
stât I ['sta:t] m 1. stanje n, stan m; il rapuart anuâl sul
~ des aghis balneabilis dal stât italian. (O); jessi in ~ di
biti nečesa zmožen, biti v stanju; Su ce fondis che si sedi
cjatât l'acuardi no si è ancjemò in ~ di dîlu (O); ~ di
anim duševno stanje; Pal fat che a son rivelazions di
moments emotîfs e di stâts di anim (Pa 05/06); ~ di
cussience MED stanje zavesti; Ancjemò cualchi
zornade e il ~ di cussience al è miorât e il malât al rivave
a capî i ordins ma nol à rivât mai plui a fevelâ (SiF
02/1); ~ di emergjence nujno stanje, izredno stanje; il
Consei dai ministris al à declarât il ~ di emergjence e
nomenât comissari il president Renzo Tondo. (Pa 02); ~
di fat ?? e presentarà al public il stât di fat dal sît dal
Ospedâl di Sant Zuan (christianromanini 07/02);
~ di salût zdravstveno stanje; Cun cheste indagjin, si à
cirût di valutâ il ~ di salût de lenghe furlane (CIRF); ~
emotîf emotivno stanje;
2. položaj m; ekonomski, socialni položaj m; tu viodis in
ce stâts che o sin: plenis di debits; il costum e no il ~ fâs
distinzion fra il cjatîf e fra il bon 3. premoženje n; je il
tesaur di un puar vecjut, anzi il ~ de sô famee; fâ un ~,
fâsi un ~ pridobiti si položaj, premoženje; barbe Jacum
al è vie pal mont – ma almancul chel cu lis sôs strussiis
al si à fat un ~ 4. fâ ~ sun (fâ ~ di) zanesti se na,
računati na; il so om al jere un baban, un omp cence
rimpins e di lui no podeve fâ ~; Une radio indipendent
che pes sôs dibisugnis e fâs stât sedi su la publicitât
comerciâl (O); fâ ~ di računati na; par esempli intun
câs di malatie o fasevi ~ di mandâi a dî che a viodi jê di
assistimi; jessi in altris stâts biti noseča; une brute
zornade, la povere Justine si indacuarzè che e jere in
altris stâts; ~ e grât stan m; se Lie a reste tal so ~ e
grât, lui al smire a cjapâi la riditât, se Lie si maride,
fieste finide;
~ , stade adj pretekel, minil; Ai 31 di zenâr ~ nus à
lassâts Gianni Gregoricchio (La 07/04); la setemane
stade pretekli teden; ju àn viodûts a balâ domenie ~ vot
nedelja preteklega tedna.
stât II ['sta:t] m država f: cun la partecipatsion di 130
delegâts vignûts di siet stâts europeans.(O); che viodût
che l'implant di sode-clôr al è un dai ultins presints intal
~ italian (O); ~ democratic demokratska država;
dismenteantsi che un stât democratic al pant la sô
cualitât propit mediant de passivitât di belanç (Patrie
06/1); stât di New York država New York; si è
spandude fûr dal stât di New York (SiF 03/4, 9); ~
membri država članica; «La Comunitât e contribuìs al
svilup plen des culturis dai stâts membris (Pa 03/10)
statâl [sta'ta:l] adj državen; e une professionalitât di
rimarc ricognossude sedi a nivel ~ che internazionâl,
cundiplui de UE. (O); L'incuintri al è stât centrât su la
aplicazion de leç ~ 482/'99 (O); a nivel ~ na državni
ravni.
statalisim [stata'lizim] m statalizem m; tune realtât di
scuintri ideologjic tra capitalisim liberâl (Ocident) e ~
comunist (Union Sovietiche) (Pa 02/10-11).
statalistic [stata'listik], -iche adj statalističen;
parlamentârs sengui e associâts a son atîfs par riformâ
chê sorte di sistem eletorâl ~. (Pa 03/10).
statari [sta'tari] adj statario??.
static ['statik], -iche adj statičen; resistence statiche
statični upor; I valôrs di resistence statiche a la
flession.. a jerin di 56, 48 e 17 MPa. (SiF 03/3, 97).
statist [sta'tist] (pl statiscj) m statist m; Ma al contint
parceche il progjet al fâs “riclam” e al è biel zuiâ a fâ il
grant ~. (Patrie 06/1).
statistic [sta'tistik], -iche adj statističen.
statistiche [sta'tistike] f statistika f.
statistichementri [statistike'mentri] adv statistično.
Stâts Unîts ['sta:ts u'ni:ts] mpl Združene države
(Amerike); e je stade creade des lôr mans, de politiche
dai ~, dai interès economics che a son sot. (Pa).
statue ['statue] f kip m, spomenik m.
status ['status] m status m; Par esempli, oltri a la
dimension dai segments, che a son plui piçui, bisugne
considerâ il ~ de lenghe locâl (SiF 03/3, 69-81).
statût [sta'tu:t] m 1. statut m 2. HIST zakonik m
(komune), statut (ceha); Tignût cont che tal Statût i
popui des Nazions Unidis a àn tornât a declarâ la lôr
fede tai dirits fondamentâi dal om (Declarazion).
statutari [statu'tari] adj statutaren; Tes regulis
statutariis, o vin stabilît formis di organizazion e di
apartignince in stât di garantî (Pa 04/03).
stauli ['stauli] m → stali.
staulîr [stau'li:r] m → stali.
stave ['stave] E3 od impf od stâ.
staze ['stadže] f GRAD (zidarsko) ravnalo n.
stazâ [sta'dža:] tr in it 1. (z ravnalom ipd.) ravnati,
nivelirati, uravnotežiti; meriti; tehtati 2. preizkusiti,
preveriti, meriti, vzeti v obzir, vrednotiti, analizirati; un
cuc tal mont dal Balon intervistant i tifôs dentri tal stadi,
di ~ lis rispuestis dai zovins che si dan dentri in chest
sport Leng); Ma ancjemò prin che inte aule di Strasburc
chest fenomen al vignive stazât e valutât (SiF 03/3, 115).
stazade [sta'džade] f vrednotenje n, cenitev f, ocena f,
izračun m, pregled m, analiza f.
stazion [statsi'on] f 1. postaja f 2. ŽELEZ železniška
postaja f; ~ Centrâl glavna postaja; il frut al cjape il
tren par Milan. Rivât in ~ Centrâl (sf) 3. FIG postaja f.
Stazion Topolò [statsi'on topo'lo] kr.i m Postaja
Topolove (IT Stazione di Topolò).
stazionari [statsio'nari] adj 1. stacionaren, stalen,
nepremičen 2. FIG ustaljen, nespremenjen 3. ZOOL
stalen; stalni ptiči, stalnice.
stec ['stεk] m 1. suha vejica f 2. zobotrebec m; →
curedincj 3. palica f, (pregradni) drog m, drog m
(rešetke v kletki) 4. (pri žitu) strnišča? ; → seseladiç 5.
FIG (zelo suha oseba) prekla f, suhec m; jessi un ~ biti
suh kot prekla 6. lâ su pal ~, finîle sù pai stecs
izgubiti se v nič, iti po gobe; chel progjet al è lât a finîle
sù pai stecs. (La 06/2); meti un ~ vstaviti vrinek;
tignî a ~ un → stic.
Lunc e sec tant che un stec - Lungo e secco come un
stecco. ??(Verone)
stecâ [ste'ka:] tr 1. zamašiti, zagraditi špranjo z
deščicami, treskami 2. (t. instecâ, stecheâ) MED nogo,
člen uravnavati z deščicami za uravnavo zlomljenih udov
3. (moda) 4. KUL naperiti (meso, slanino).
stecade [ste'kade] f → stecheade.
stecadure [steka'dure] (t. instecadure) f MED
(kirurgija)
stecarin [steka'rin] m BOT (goba) rumeni ježek m
(Hydnum repandum).
stecarot [steka'r t] m (neobič.) treska f.
steche ['stεke] f 1. palica f, drog m; ~ di biljart
biljardna palica f, kej m; ~ de bustine ??; ~ de
vintuline ; ~ de ombrene palica dežnika 2. (t.
steculine) gladilna paličica čevljarja 3. ARGO pijanost
f; cjapâ une ~ .
stecheâ [steke'a:] tr → stecâ.
stecheade [steke'ade] f prebod m, zbodljaj m od
treščice, ivra.
stecheton [steke'ton] m (droben) žebljiček m.
stecheot [steke' t] m (neobič.) iver m, treska f, drobec
m.
stechiometric [stekio'mεtrik], -iche adj ??
Cinetichis e stechiometriis dal procès di rimozion dal
carboni e de nitrificazion. (SiF 03/4, 73-84)
steculine [steku'line] f → steche.
stecum [' ??] m (kolekt.) vejevje n, suhci mpl.
stecut [ste'kut] m ??
e messedà cjartis e stecuts, e
impià il fulminant (MazzonIol).
stegosaur [stego'zaur] m ZOOL stegozavr m; A
deventavin come stegosaurs e altris dinosaurs
preistorics. (Ta).
stelâr [ste'la:r] adj zvezden; Probabilmentri si trate di
lûcs di formazion ~, che e je stade stiçade de fusion fra
lis dôs galassiis. (SiF 02/2, 11-24); Tal miò cjâf la
imagjine de morute e la musiche ~ dai PORCUPINE
TREE (Ta).
stelât [ste'la:t], -ade adj 1. zvezdnat; lâ tes ruvinis di
cjascjei e cjalâ gnots steladis e… parcè continuâ? (Ta)
2. (živina ipd.) lisast; vacje stelade lisa f, lisasta krava
f;
~ m zvezdnato nebo.
stelaze [ste'ladže] f strop m, oder m, podstavek m,
predal m, stalaža f // cf. sl. stalaža, nem. Stellage.
stele ['stεle] f 1. ASTR zvezda f; PROV lis stelis no si a
di pandilis ; ~ che si smocje, ~ cjadint zvezdni
utrinek?; la ~ tramontane severnica f; la biele ~
(bielestele), ~ dal pastôr, ~ dal dì Venera f; la ~ di
Betlem Sirij m (zvezda); lis stelis dai Tre Rês
ozvezdje Orion; → lis Macis; puartâ tes stelis FIG
slaviti, hvaliti v nebesa; fâ il bec a lis stelis → bec 2.
zvezda f (predmet); ~ di Davide davidova zvezda 3. (t.
stelon) FIG (ljubkovalno) ljubček m, srček m 4. ~ di
mont, ~ alpine BOT planika f (Leontopodium alpinum);
→ elbai 5. ~ blu BOT navadni jetrnik m (Anemone
hepatica) 6. FIG zvezda f; ~ nassinte ??; e al sufrive
da la concorince di Freud, so coetani, che in chel
moment al jere une ~ nassinte (SiF 02/1, 155-165).
Stele ['stεle] kr.i f (Tarcint) Štéla f (IT Stella).
stelin [ste'lin] m ZOOL → papemoscjin.
stemane [ste'mane] f → setemane.
steme ['stεme] f (redko) grb m; di chest al ven il fat
che inte ~ dal Comun si à une tor. (Leng).
stemperâ [stempe'ra:] tr in refl raztopiti; Passade la
scalmane des votazions e stemperâts i umôrs e i
risentiments (Pa 03/8); La binore si stempere tun soreli
làmi. (BrLi); → distemperâ.
stenograf [ste'nכgraf] f stenograf m.
stenografic [steno'grafik], -iche adj stenografski.
stenografie [stenogra'fie] f stenografija f, tesnopis m.
stent ['stεnt] m → stente.
stentâ [sten'ta:] it pomanjkanje trpeti; težavo imeti; In
chê sere al stentave a cjapâ sium. (Sg) ..je s težavo
zaspal; ~ a cjaminâ s težavo hoditi; PROV simpri al
stente cui che no si contente.; PROV Disordin in
zoventût , stentâ in vecjaie. (ProvBr).
stentât [sten'ta:t], -ade adj beden; mučen; posiljen; s
težavo.
stente [sten'ta:] f pomanjkanje n, beda f, muka f, težava
f; a stentis s težavo, mukoma.
stepe ['stepe] f stepa f; si vierzarà la mostre Mongolie:
de patrie di Genghis Khan i vistiaris tradizionâi dai
cavalîrs des stepis. (Pa).
stereofonic [stereo'fכnik], -iche adj stereofonski.
stereofonie [stereofo'nie] f stereofonija f.
stereografic [stereo'grafik], -iche adj MED
stereografičen.
stereografie [stereogra'fie] f MED stereografija f.
stereometric [stereo'mεtrik], -iche adj MAT
stereometričen.
stereometrie [stereome'trie] f MAT stereometrija f.
stereotasic [stereo'tazik], -iche adj ?? Par cheste
reson e je stade fate une seconde operazion cul stes
metodi ~. (SiF 02/1); biopsie stereotasiche Une biopsie
stereotasiche e à clarît che il tumôr cerebrâl al jere un
glioblastome. (SiF 02/1); resezion stereotasiche
volumetriche S.J. al è stât operât fasint une resezion
stereotasiche volumetriche regolade par vie dal
computer. (SiF 02/1).
stereotip [stere'כtip] adj stereotipen;
~ m stereotip m; e a dinein il ~ che il furlan si lu fevele
pal plui tes fameis (Pa 02).
stereotipât [stereoti'pa:t], -ade adj stereotipen; Di li
une religjon stereotipade, distudade, ritualizade,
standardizade, parcelizade, ideologjche, distacade dal
mont. (BelR); Il cine furlan al à bisugne di liberâsi des
formis e dai arguments stereotipâts (Pa 06/2).
stereotipic [stereo'tipik], -iche adj stereotipski.
sterilitât [sterili'ta:t] f sterilnost f, neplodnost f.
sterilizâ [sterili'dza:] tr sterilizirati.
sterilizazion [sterilidzatsi'on] f sterilizacija f.
sterline [ster'line] f funt sterling (denarna enota); Stâts
Unîts (e il dolar) a an tornât a cjapâ il stes puest che e
veve la Gran Bretagne (e la ~) tal cicli di prin (Pa
04/07).
sterminâ [stermi'na:] tr → disterminâ.
stermini [ster'mini] m → distermini.
sterp I ['stεrp] m grm m; grmovje n; trn m; e ator dai
çocs lis menadis gnovis a vignivin sù fissis come sterps.
(Sg); a ~ falît brez reda, neredno; → a bâr falît.
sterp II ['stεrp] adj 1. (t. FIG) neploden, jalov,
nerodotiven; femine sterpe neplodna ženska; jessi ~
ne nerodoviten; ma no vevin fruts; difat Elisabete e jere
sterpe e ducj i doi a jerin za indenant cui agns. (Bibl-Lc)
Otrok nista imela, ker Elizabeta ni bila rodovitna, in sta
bila že zelo v letih.; teren ~ nerodovitna zemlja 2.
prazen; beden; reven.
Sterp ['stεrp] kr.i f (Bertiûl) IT Sterpo.
stes ['stεs], stesse adj 1. sam 2. isti; → istès.
stesure [ste'zure] f sestava f, pisanje n; različica f,
verzija f; colaboradôr te ~ dal “Statût” e amì dal jurist
sassinât des “Br”, Marco Biagi. (Pa 02); no son stâts
interessâts in nissune maniere inte ~ de riforme (La
07/02).
stetoscopi [steto'skכpi] m MED stetoskop m.
stetoscopic [steto'skכpik], -iche adj MED stetoskopski.
stetoscopie [stetosko'pie] f MED stetoskopija f.
steule ['stεule] f slama, ki ostane na polju po žetvi.
steurâl [steu'ra:l] adj (gor.) davčni; // k nem. Steuer.
steure ['stεure] f (gor.) davek m; → impueste // od
nem. Steuer.
steve ['steve] različica od stave E3 od impf od stâ.
Stevenà [steve'na] kr.i f (Cjanive Di Sacîl) IT Stevenà.
Stià [sti'a] kr.i f (Fossalte) Stia.
stic ['stik] m 1. (zemlje, polente itd.) kos m, košček m,
konec m; un ~ di tiere košček zemlje; ~ di polente
rezina polente, kos polente 2. FIG misurâ a ~ stiskati,
skopariti; ridusi un a ~ pustiti koga da obuboža; stâ a
~ (obleka) se prilagajati popolnoma; stics e stocs z
majhnimi koristmi, z nekaj prida koristi; tignî alc in ~
varčevati; tignî un a ~ v slabem stanju držati, pustiti
životariti; vivi a ~ bedno živeti, životariti // od nem.
Stück?
sticâ I [sti'ka:] it 1. ARH plesati ples „stica”, plesati po
prstih 2. spotakniti se 3. ~le, ~se ARH zabavati se;
~ tr suniti, brcniti z nogo.
sticâ II [sti'ka:] tr in it (polje) prekopati, z lopati
kopati; obdelati zemljo, ledino orati; → svangjâ.
sticât [sti't∫a:t], -ade adj 1. (hoja) trd, hrapav, strog; lâ
~ hoditi okorno, trdo; → sticadin 2. (pos. čevelj)
zvezan, ozek, tesen.
stice ['stit∫e] f 1. jeza f, bes m 2. VETER (pri psih in
volkovih) bolezen podobna garju, srabu 3. BOT pasja
črnobina f (Scrophularia canina).
stiche ['stike] f star kmečki ples „stica”, ki ga plešejo
ločeni pari po prstih.
stichitât [stiki'ta:t] f zaprtje n; trma f, čemernost f.
stiç ['stit∫] (pl stiçs ['stits]) m 1. goreče poleno, živ
ogorek; stâ sui stiçs greti se, držati se ognja; cuantche
al sta a cjase: dut il dì sui stiçs!; meti stiçs FIG
razprtijo delati; a cui che i domandave par meti stiçs
(F); (akreš. stiçon) 2. (šalj.) (prižgana) cigara f, smotka
f; cuntun ~ di sigâr in bande de bocje (F) 3. cjapâ di ~
dobiti duh po ognju, navzeti se duha po ognju; odôr di ~
duh po ognju, po zasmojenem; savê di ~ okus po ognju.
stiçâ [sti't∫a:] tr 1. (ogenj ipd.) podnetiti, podpihovati,
uživeti; la massarie a jere daûr a ~ il fûc (F) 2. FIG
(npr. čustva) podpihovati, ščuvati, hujskati, zbadati;
cussì a sticin il popul e i sorestans (F); il scjaldinôs al
stice la barufe. (Bibl-FidiSirac) 3. spodbuditi; Il cors
al à l'obietîf di ~ une incressite professionâl dal personâl
e..(O 31/3/2001) 4. zahtevati od nekoga nekaj, terjati;
La Cgil, par bocje dal segretari regjonâl Paolo Pupulin,
e à stiçât ancjemò une volte la Regjon a prontâ une leç
organiche (O 24/3/2001); a son lâts jù a Rome par un
incuintri urgjent cul ministri Scajola, par discuti de
situazion e ~lu a intervignî. (O); 5. sklicati; La
iniziative dai dîs europarlamentârs e je stade stiçade dal
moviment Lega Friuli - Fuarce Friûl.(O); Il confront
stiçât dal nestri mensîl nus pâr fondamentâl..(Pa 6/2000)
6. ujeziti, provocirati; Menie la lassave cuiete, cence ~le
(F);
~si refl vzburiti se, razjeziti se, pobesniti; a tiravin pes
cotulis lis feminis, che si stiçavin (F).
stiçât [sti't∫a:t], -ade adj vzburjen, razburjen, razjezan,
besen, razgret.
stiçon [sti't∫on] m 1. (akreš. od stiç) goreče poleno, živ
ogorek; 2. MED zgaga f (v želodcu); o patìs il ~ (F);
buine la bire par tacâ il ~;
~ adj divji, krut, stekel, besen, jezen; chest mont trist e
vieli che si smanie, si sbrane e si feris e i mâi l’ingrume e
l’odi plui ~.
stiçôs [sti't∫o:s], -ose adj jezen, razdražen, jezav, besen,
hud, vnet, razburjen; siroc ~ e dispetôs (F).
stie ['stie] f kletka f; → scjaipule.
Stiefin [sti'efin] os.i m Štefan m; La propueste i plasè
a dute la semblee e a sielzerin Stiefin (Bibl-Az).
Stiefin [sti'efin] → Sant Stiefin.
stiele [sti'εle] f iver m, treska f, drobec m.
stiernet [stier'nεt] (manj obič. stiernît) adj raztresen,
razkropljen.
stiernete [stier'nεte] f 1. kup cvetja n, cvetnik m,
okraski mpl, okrasni cvetovi 2. razkropljene, raztresene
stvari; fâ ~ di vreči, razmetati po tleh 3. fâ la ~
potresti sled iz žaganja ali pepela od hiše snubca do
deklice, ki je snubca zavrnila kot bodočega moža.
stierni [sti'εrni] (manj obič. stiernî) tr 1. (cvetove,
vejevje, gnoj itd.) raztresti, razmetavati, razkropiti 2.
AGR nastiljati steljo, nastiljati seno;
~ it AGR trositi gnoj.
stiernî [stier'ni:] tr → stierni.
stiernidure [stierni'dure] f → stiernum.
stiernît [stier'ni:t], -ide adj → stiernet.
stiernum [stier'num] m stelja f, nastil m.
stigmatic [stig'matik], -iche adj stigmatičen
stigmatis ['stigmatis] fpl 1. REL stigme fpl, znamenja f
(Kristusovih ran); Ancje Milani, a mût so, al à vudis lis
~ de massion, cui clauts batûts dal Signôr cu la malatie
lungje e mortâl (Bel) 2. MED stigme fpl. značilna
znamenja bolezni.
stigmatisim [stigma'tizim] m FIZ stigmatizem m.
stigmatizâ [stigmati'dza:] tr stigmatizirati, žigosati.
stîl I ['sti:l] (pl stîi) m 1. vrsta pisala, črtalo n 2.
(orožje) stilet m, bodalce n; là che il ~ al jere il stilet che
lu veve ferît. (Natisone/furlanis).
stîl II ['sti:l] (pl stîi) m slog m, običaj m; ~ di vite
življenjski slog; Al vûl dî cjapâ come ~ di vite il
significât profont dal misteri. (BelFa); ~ gotic gotski
slog; Dute la opare e je magnificamentri rimessade cun
fueis, nemâi e flôrs in pûr ~ gotic tramontan. (Pa).
stilet [sti'let] m (orožje) stilet m, bodalce n; là che il
stîl al jere il ~ che lu veve ferît. (Natisone/furlanis).
stiletâ [stile'ta:] tr (t. FIG) zabosti; E al sintive il frêt
de stanzie plui di dut parvie dai reumatics, simpri pronts
a sveâsi e a ~i a tradiment i braçs o la schene. (Sg).
stiletade [stile'tade] f sunek z bodalcem; Al torne-fûr
ogni dì a stiletadis simpri plui fissis. (Enrico).
stilisim [sti'lizim] m stilizem m.
stilist [sti'list] f stilist m.
stilistic [sti'listik], -iche adj slogoven, stilističen.
stilistiche [sti'listike] f stilistika f.
stilistichementri [stilistike'mentri] adv slogovno,
stilistično.
stilizâ [stili'dza:] tr stilizirati.
stilizazion [stilidzatsi'on] f stilistika f.
stimâ [sti'ma:] tr 1. ceniti, vrednotiti; si pues ~ che il.
60% di lôr - vâl a dî 430.000 (Provincia); cuntun cost
stimât di 28 miliarts di euris, plui o mancul (Pa) 2.
čislati, občudovati 2. o stimi Lui, jo! ; o stimi, jo!
seveda, menim da, kajpak!
stimabil [sti'mabil] adj spoštovanja vreden.
stimadôr [stima'do:r] m cenilec m.
stime ['stime] f 1. cenitev f; a stimis po cenitvah;
Stant a stimis uficiâls, 40 milions di citadins de “Ue” a
doprin (Pa) 2. spoštovanje n, ugled m, dobro mnenje n
3. a stimis, a ~ (redko) po naključju.
stimul [sti'mul] m (neobič.) dražilo n, dražljaj m,
spodbuda f.
stimulâ [stimu'la:] (o stimuli [sti'muli]) tr (neobič.)
spodbadati, dražiti, poživiti.
Stin ['stin] → Sant Stin
stindi ['stindi] tr in refl → distindi.
stipulâ [stipu'la:] (o stipuli [sti'puli]) tr dogovoriti se,
pogoditi se
stipulazion [stipulatsi'on] f JUR stipulacija f, določitev
s pogodbo; che al ricognos la promozion de
cooperazion transfrontaliere e inter-regjonâl e la ~ di
acuardis cui stâts forescj (SiF 02/2, 139).
stirât [sti'ra:t], -ade adj (obraz, poteze) napet, utrujen.
stirian [stiri'an] adj štajerski;
~ m Štajerec m.
stiriane [stiri'ane] f jopič m, lovski jopič m, lovski
suknjič m; che so pari Sefut i veve comprât vendint la so
stiriane (glesie).
Stirie ['stirie] kr.i f Štajerska f; lis organizazions
agriculis biologjichis dal Friûl, de Carintie, de ~, de
Slovenie e dal Venit (Pa 03/12).
stirpâ [stir'pa:] tr → distirpâ.
stitic ['stitik], -iche adj 1. MED zaprt 2. počasen 3.
stiskaški, skop;
~ m 1. obstipirana oseba 2. počasnež m 3. stiskač m.
stivâl [sti'va:l] (pl stivâi) m 1. škorenj m; la glorie di
un che al à riscjât al massim di sporcjâsi i stivâi (BelPe);
un pâr di stivâi par škornjev; stivâi a postilione
jahalni škornji; stivâi di palût visoki škornji za blato;
2. FIG an sa mancul dai siei stivâi (dai miei stivâi)
prav nič ne ve (od tega); dâ dentri cui stivâi prenagliti
se, riniti z glavo naprej; di cuâi stivâi! kje no! kje pa!
niti malo ne; lustrâ i stivâi a un prilizovati se komu;
mi sta sui stivâi ne morem ga prenašati, mi gre na jetra;
onzi i stivâi a (šalj.) dati nekomu sveto olje; restâ
tanche un ~ otrpniti od začudenja; secjâ i stivâi a un,
rompi i stivâi a un nadlegovati, dolgočasiti koga; tirâ
(sù) i stivâi umreti;
3. FIG italijanski škorenj; Il sistem proporzionâl adotât
tal ~ al funzione su scjale statâl e duncje lis 5
circumscrizions previodudis a coventin dome par
determinâ i elezûts des listis (Pa 03/10).
stivalâ [stiva'la:] tr in refl → instivalâ.
stivalet [stiva'lεt] m škorenjček m; → stivele.
stive ['stive] f v: in ~ (osebe, stvari) eden zraven
drugega, eden na drugem.
stivele [sti'vεle] f polvisoki škorenjček, odprt na
sprednji strani,
stoc I ['stכk] m 1. oderuško posojilo n 2. dolg m; fâ
stocs zadolžiti se z oderuškimi posojili 3. zasilni izhod,
rešitev v sili 4. prevara f, goljufija f 5. izmišljotina f,
zgodbica f, laž m 6. norost f, neumnost f 7. nora
zamisel, muha f 8. (malenkost) bagatela f, stvarica f,
malenkost f 9. (nedoločena stvar) one, stvar m, priprava
f, orodje n.
stoc II ['stכk] m 1. beli kratel koničast meč 2. (pri
koruzi) steblo n 3. sunek m, udarec m.
stocâ [sto'ka:] tr suniti, udariti.
stocade [sto'kade] f sunek m, udarec m.
Stocarde [sto'karde] kr.i f Stuttgart m; Si cjate a 14
chilometris a est sud est di ~ (CoUd).
stocastic [sto'kastik], -iche adj stohastičen; Par
cuintri tun pont critic i elements stocastics (il câs, lis
flutuazions) a predominin su chei deterministics (SiF
02/2, 129).
stocaus [sto'kaus] m VOJ celica za pripor m; →
vuardiole.
stochizant [stoki'džant] m oderuh m.
stocjâ [sto'qa:] ?? un pinsîr che nol stocje cuintri il
mût di vivi dai umigns (PauluzzoN).
Stocolme [sto'kolme] kr.i f Stockholm m; I esperts in
sociologjie le clamin “la sindrome di ~” (BelFa).
stoç A chestis veretâts veris che nô si atignìn, e di lôr o
cjapin il stoç par realizâlis cuintri ogni cressint e evident
manovre centraliste (La 07/01)
stofâ [sto'fa:] tr 1. KUL segreti, segrevati v peči 2.
KUL dušiti;
~ it kaditi se, izhlapevati.
stofaç [sto'fat∫] m sopara f; → scjafoiaç.
stofadiç [stofa'dit∫] (pl stofadiçs [stofa'dits]) adj
soparen.
stofât [sto'fa:t] m KUL dušeno meso.
stofe ['stכfe] f blago n; Anzit cu lis pontis dai dets e
lave a finî sot de ~, e lui al imagjinave che e rivàs a
cjareçâsi lis pontis des tetutis. (Daidussi).
stoic ['stכik], -iche adj stoičen;
~ m stoična oseba.
stoicisim [stoi't∫izim] m FILOZ stoicizem m.
stole ['stכle] f 1. REL štola f 2. OBL štola f.
stolt ['stכlt] adj debel, robusten, močan, korpulenten,
obilen.
Stolvize [stol'vitse] kr.i f (Rezija) Solbica f (IT
Stolvizza); Pre Jan al è muart; i predis che a
funzionavin a Resie e ~ e a Scluse a son lâts vie (BelAlci).
stomblâ [stom'bla:] tr 1. spodbosti z ostjo 2. FIG
spodbuditi, spodbujati, bodriti.
stomblade [stom'blade] f udarec z ostjo.
stombli ['stכmbli] m ost f (za živino); In sumis a son
ben persuadûts di vê bisugne di lôr e di no savê lâ
indenant cence la bachete o il ~ dal forest. (La 06/12).
stomeâ [stome'a:] tr obrniti, obračati želodec.
stomeade [stome'ade] f → stomeament.
stomeadure [stomea'dure] f → stomeament.
stomeament [stomea'ment] (t. stomeade, stomeadure)
m (kar obrača želodec) odvratnost, nagnusnost f; odpor
m; e soflantmi tes orelis che une di sanc strumîr no
meretave altri, mai provât tant ~ e tante vergogne
(Tolazzi).
stomeât [stome'a:t], -ade adj zagnusen; ostuden;
zoprn; naveličan.
stomeece [stome'εt∫e] f (neobič.) slabost (na bruhanje);
FIG gnus m, odvratnost f.
stomeeçs [stome'εts] mpl (neobič.) prisiljenost f,
pačenje n.
stomeghin [stome'gin] adj 1. izbirčen, zahteven 2.
FIG puritanski, sramežljiv.
stomeôs [stome'o:s], -ose adj zoprn; gnusen, ostuden;
al è naturâl; ma cetant ~ che al suni daspò.. (Eg); Cui
che al conservave ancje un vanzum di çurviel e di
cussience al si è spaventât devant di chel spetacul ~ (La
07/01).
stomeosetât [stomeoze'ta:t] f gnusnost f, odvratnost f,
gnusnoba f.
stomezane [stome'džane] f MED nauzea f, slabost f,
teža f (v želodcu); prebavna motnja f.
stomi ['stכmi] m ANAT želodec m; lamiece di ~
želodčna slabost; brusôr di ~ zgaga f, piroza f; mâl di
~ obračanje želodca, slabost f; volt di ~ bruhanje n,
slabost (na bruhanje); gnusnost f, odvratnost f; justâ(si)
il ~, cuinçâsi il ~ potolažiti se; messedâ il ~ iti na
bruhanje, obračati želodec; savoltâ il ~ obračati
želodec; fâ ~ obračati želodec; zagnusiti;
Strambementri lui no mi plaseve, che anzit mi faseve fin
~. (Urban); lu ài sul ~ mi gre na živce/jetra; le ai
ancjemò sul ~ leži mi še na želodcu; vê un grop sul ~
?? ; tirâsi sul ~ naprtiti si, naložiti si; scjariâsi il ~
zaupati se; scjassâ la aghe dal ∼ a un komu jih
naložiti; di bon ∼ rade volje; i debii si someterin di
bon ~ ai plui fuarts (Pa); di mâl ∼ (→ malstomi); di
cuintri ∼ (→ cuintristomi); di cjatîf ∼ nejevoljno; fâ
alc di cjatîf ∼ kaj nejevoljno delati.
fâ fin ~ ??
stonâ [sto'na:] it in tr → distonâ.
stonât [sto'na:t], -ade adj neubran, razglašen; O ai
sintudis cjampanis di ogni grandece e sunôr e ancje
stonadis. (BelAlci).
stonadure [stona'dure] f neubrano petje; Cuant che a
cjantavin Ave Maria al jere di metisi lis mans tai cjavei a
sintî lis stonaduris. (Ta).
stonfâ [ston'fa:] tr polniti, napolniti s hlapovi.
stonfât [ston'fa:t], -ade adj prežet, prepojen; poln.
stont ['st nt] m (veliko kmečko posestvo) najem m,
zajem m.
stontâ [ston'ta:] tr (veliko kmečko posestvo) dati v
zakup, najem.
stontist [ston'tist] (pl stontiscj) m zakupnik m,
najemnik m (obdelovanih zemljišč).
stopaç [sto'pat∫] m TEKST olje n, tulje n.
stope ['stכpe] f pezdir m, predivo n; e i cjavâi di pêl
colôr madon, cu la criniere di ~ che ur sbateve di ca e di
là cuanche corevin (Sg); PROV la ~ dongje il fûc si
impie; vê la code di ~ Aver la coda di paglia. (Verone).
stopin [sto'pin] m → stupin.
stopon [sto'pon] m klobčič prediva.
stopôs [sto'po:s], -ose adj suh; nesočen; vlaknat,
vlaknast; trd.
storaç [sto'rat∫] m 1. BOT storaks m 2. FARM storaks
m 3. BOT stiraks m (Styrax officinalis).
storic ['stכrik], -iche (t. istoric) adj 1. zgodovinski,
historičen; Par tornâ ae perspetive storiche e pensant
ancje simpri a la esperience furlane (Pa) 2. (npr. kraj)
zgodovinski, starodaven; Pacifico Valussi al declarà il
dirit di esisti des regjons storichis talianis (Pa); e je
stade elaborade dal grup di studi pe tutele des
minorancis linguistichis storichis (O) 3. FIG
zgodovinski, zgodovinskega pomena; la vitorie tal
Intertoto e une prime posizion storiche ta cheste stagjon
(O); Il moment ~ al jere dificil. (Pa); La storiche
conference di Stephen Hawking voltade par furlan (Pa);
~ m zgodovinar m; A di chest microcosmos il ~ F. B.
de Universitât dal Friûl al à dedicât une mostre (O).
storichementri [storike'mentri] adv zgodovinsko,
historično; che a operin tai comuns dulà che la lenghe
furlane e sedi ~ inlidrisade a puedin doprâ il furlan. (Pa).
storicisim [stori't∫izim] m 1. FILOZ historizem m
(gledanje na dogodke s stališča zgodovinskega razvoja)
2. ARS LIT historicizem m.
storicist [stori't∫ist] m FILOZ pristaš historizma.
storicistic [stori't∫istik], -iche adj FILOZ historicističen.
storicitât [storit∫i'ta:t] f historičnost f, zgodovinskost f;
de culture e i fats de societât, metint in clâr i tocs de ~ de
lenghe e des varietâts lenghistichis intal spazi gjeografic.
(didatic).
storicizâ [storit∫i'dza:] tr historizirati.
storicizazion [storit∫idzatsi'on] f historiziranje n.
storie ['stכrie] (t. istorie) adj 1. zgodovina f; Lis
schiriis di trasmissions a rivuart de ~ dal Friûl (O); La ~
di Onde Furlane e je marcade di iniziativis popolârs (O);
~ dal mont svetovna zgodovina; ~ de art umetnostna
zgodovina; Il templut di Cividât al è un monument
pardabon curiôs tal cuadri de ~ de art. (O); ~ locâl
krajevna zgodovina; Jo o ai simpri vude la passion de ~
locâl. (Pa 03/11) 2. zgodba f, povest f; Bianchini al rive
adore di contâ une ~ plene (O); La ~ di Otto Rosenberg,
che si ten inmò in bon di sintîsi todesc al pâr di chei
altris (Pa) 3. FIG (ljubezenska) zgodba f, afera f 4.
bajka f, izmišljotina f 5. zadeva f, zgodba f, dogodek m;
La ~ de scolarizazion taliane e je une ~ vergognose (Pa);
fâ storiis ?? jê no veve fat storiis (MazzonIol)
6. dejstvo n, dejansko, kar se je zares dogodilo.
storiograf [stori'כgraf] m zgodovinopisec m,
historiograf m; Josef Marchet, predi, insegnant,
lenghist, ~, leterât, ... (CIRF);
~ adj zgodovinopisen; Se po si osserve il dât ~ dulà
che la peraule “filosofie” e (Pa 04/07)
storiografic [storio'grafik], -iche adj zgodovinopisen,
historiografski.
storiografie [storiogra'fie] f zgodovinopisje n; ~
locâl krajevno zgodovinopisje; l'autôr al ricuarde il
grant contribût dât a la ~ locâl dal 32.esim plevan di
Dieç (La).
storloç ['stik] ?? A fâ lis spesis al sarà il plui ~ dai
artesans, Bottom, che al si cjatarà cun intorsi un cjâf di
mus che jo, Puck, i metarai”. (ShW)
storlocs ['stik] ?? Al fâs part di chê famee di idealiscj
o di storlocs che a vuelin gjavâ dut il Vieri Testament
(BelR)
stornâ [stor'na:] tr preklicati, razveljaviti, stornirati; ~
un contrat razveljaviti pogodbo.
stornel [stor'nεl] ??
storp ['storp ??] m odpor m (do česa); Aromai Dele e
jere mute, intanade tal cidinôr dal so stes ~. (Mar).
storpeôs [storpe'o:s], -ose adj odljuden, boječ,
zavračujoč, plah, plašen.
stos [stor'na:] (t. stoz) m 1. (t. stossade, stozade) udar
m, udarec m, udarjanje n, sunek m 2. cjalâ di ~ gledati
sovražno; par no fâsi cjalâ di ~ o sintîsi a dî daûr
"massepassût, bassarûl dal tac", e vie discorint.
(cadorini/furlan).
stossâ [sto'sa:] (t. stozâ) it trkati, suvati z rogmi;
~ tr 1. udariti, tolči 2. FIG priganjati, spodbujati,
spodbuditi; vzbujati; dražiti;
~si refl udarjati se, tolči se, trčiti; priganjati se.
stossade [sto'sade] f → stos.
stoz ['stכts] m → stos.
stozâ [sto'tsa:] it → stossâ.
stozade [sto'tsade] f → stossade.
strabalç [stra'balt∫] (pl strabalçs [stra'balts]) m 1.
poskok m, skok m; di ~ nenadoma, nepričakovano 2.
neumnost f, norost f; Mai un scat e un ~. (Urli).
strabalçâ [strabal't∫a:] it 1. poskočiti, poskakovati;
planiti 2. ~ tal matrimoni poročiti se;
~ tr 1. preskočiti, preskakovati 2. premestiti,
premeščati, prestaviti.
strabasavon [strabaza'von] m 1. pra(pra)dedek m 2.
(pos. v pl) predniki mpl.
strabastâ [strabas'ta:] it popolnoma zadoščati, biti več
kot dovolj; I trê vescui che o vevin nus strabastavin
(Eg);
impostade a incovâ plui teren di ce che al covente, cuant
che al strabastave poiâle dongje dal fossâl, o sistemâle a
rimpet (Mar).
strabevi [stra'bevi] it piti čez mero, popivati,
pijančevati.
strabisim [stra'bizim] m MED škiljenje n, škilavost f,
strabizem m.
strabon [stra'bon] adj (neobič.) odličen, izjemen,
izvrsten.
strabossenâsi [strabose'na:si] ?? Jo o speri tant di sì,
che se no, dut chest sbassiâsi, messedâsi, ~ in non dal
furlan (La 06/3).
Strabût [stra'bu:t] i.g. ?? e che al publicà diviers
tratâts su la Plêf e su la comunitât logade sotvie dal ~.
(La).
strac ['strak], strache adj 1. utrujen; slab; cuant che si
dismôf al è ~ e plen di sêt. (Bibl-Isaje); jessi stuf e ~
biti na koncu moči; PROV Cui che al è ~ nol sint i pulz .
(ProvBr) 2. (posel) slab, neuspel.
stracâ [stra'ka:] tr utruditi, utrujati; zdelati;
~si refl utruditi se; mi soi stracade avonde par vuê
(MazzonIol).
stracade [stra'kade] f utrujenost f; izčrpanost f.
stracapî [straka'pi:] tr in it slabo razumeti, narobe
razumeti; I bassarûi nus stracapissin. (BrLi); Pieri al
pensave che o ves stracapît. (BrLi).
stracapît [straka'pi:t], -ide adj nerazumljen, narobe
razumljen; Oms, ducj i doi, avonde dismenteâts e
stracapîts. (Pa 04/05).
stracapiment [strakapi'ment] m narobe razumljenje;
Al capite dispès, però, che al sedi ancje il non dal paîs
che al dâ lûc a stracapiments, zûcs di peraulis o doplis
sens. (Leng).
strache ['strake] f utrujenost f; izčrpanost f; mlahavost
f; slabost f; a strachis s težavo, mukoma.
strachece [stra'ket∫e] f utrujenost f; izčrpanost f; Chel
daûr, chel riçot cu la piel scure, al niçulave poiant la ~
ore su la gjestre ore su la zampe come il batacul di une
pindule (Tolazzi); E si dîs inmò sul manifest
programatic di chest Moviment la ~ di jessi doprâts dome
come mieç di concuiste eletorâl (La 05/7); → strache.
strachecjaval [strakeqa'val] m BOT božja milost f,
grenkuljica f, žolčica f (Gratiola officinalis).
stracheganassis [strakega'nasis??] fpl olupljeni,
posušeni kostanji.
stracherie [strake'rie] f → strache.
strachetât [strake'ta:t] f utrujenost f; izčrpanost f; La
~ e veve su di me il so domini ancje parceche no vevi
mangjât. (BrLi); parcè no varessino di polsâ ancje nô,
che si strachìn plui di lôr e che o vin di zontâ, a la ~
fisiche (Pa 04/07); → strache.
strachin [stra'kin] m KUL vrsta mehkega sira.
Stracis ['strat∫is] kr.i f (Cjamin Di Codroip) IT Straccis;
a scomence a popolâsi di paisuts che e àn un non sclâf:
Gurize,…, ~, e vie indenant (JM).
stracognon [strako'ñכn] m vzdevek za družinsko ime.
stracontent [strakon'tεnt] adj zelo vesel, presrečen.
stracopât [strako'pa:t], -ade adj ?? o ai vivût tal mieç
dai umign in passe sîscent agn e par jessi strie, strumîr o
scûr di piel mi àn copât e ~ (Tolazzi)
stracuel [strakon'tεnt] m 1. (t. stracuelade)
ukrivljenost f, izkrivljenost f 2. MED izvin m, distorzija f
3. a ∼ čez rame.
stracuelade [strakue'lade] f → stracuel.
stracuelâsi [strakue'la:si] refl 1. izviniti si (nogo) 2.
na smrt se utruditi.
stracuet [straku'εt] adj 1. razkuhan, preveč kuhan 2.
vroč, pasje vroče 3. FIG na smrt utrujen, izčrpan 4. FIG
zaljubljen čez ušesa 5. FIG na smrt pijan.
stracûl [stra'ku:l] m zgornje stegno (pri mesu), zadnji
del zaklane živine.
stracure [stra'kure] f → strache.
straç ['strat∫] (pl straçs ['strats]) m cunja f, capa f, krpa
f; (bolj obič.) → peçot ;
~ adj raztrgan, razcapan; (bolj obič.) → peçotôs.
straçâ [stra't∫a:] tr in it zapraviti, zapravljati; a Rome
a ’nd è tantis fontanis che a butin fûr aghe di continuo;
jo, furlan sparagnent, mi maravei di tant ~. (Pa 05/04);
La obiezion plui normâl sul boicotament e rivuarde il
pericul di ~ dai puescj di vore. (Pa/Buteghe); → strassâ.
straçarie [strat∫a'rie] f → strassarie.
straçarûl [strat∫a'ru:l] (pl straçarûi [strat∫a'ru:i]) m
cunjar m; (bolj obič.) → peçotâr.
straçôs [stra't∫o:s], -ose adj (redko) raztrgan, razcapan,
razparan.
stradâl [stra'da:l] adj cesten; prometen; cunvigne su
la sigurece ~ (O) prometna varnost; La societât Autovie
Venete e à presentât a Palme i risultâts dal censiment su
lis areis de rêt ~ (O) ..cestno omrežje;
~ m cesta f, deželna cesta f, magistrala f; drevoredna pot
f; il ~ di Udin a Codroip; il ~ dai teis.
Stradalbe [stra'dalbe] f ASTR mlečna cesta f; →
Strade di Rome.
Stradalte [stra'dalte] kr.i f Stradalta f (cesta); La ~ a
fo dispès il lôr coridôr. (JM).
stradarûl [strada'ru:l] (pl stradarûi) m cestar m;
ŽELEZ čuvaj m.
strade ['strade] f 1. cesta f; pot f; daûr ~ na poti; di
~ cesten, ceste, poti; Crodint che al fos te comitive, a
faserin une zornade interie di ~. (Bibl-Lc); fâ la ~ iti po
poti ??; Se o fasês la strade di Mont (PauluzzoN); fâsi ~
(t. FIG) utirati si pot; ma il ricuart al pressave tal fonts e
si faseve ~, cidin, intiziât (PauluzzoN); pe strade po
cesti; par chê ~ po tej poti, cesti; E mi passà a mi
l'impegn invidantmi di lâ indenant par chê strade. (La
07/04); pes stradis po cestah; fermâsi a mieze ~
ustaviti se sredi poti; jessi a mieze ~ biti na pol poti;
meti suntune ~ uničiti koga, pustiti koga v revščini; ~
asfaltade asfaltirana cesta; ~ blancje neasfaltirana
cesta; ~ comunâl občinska cesta; ~ dal ort Ma siore,
a son apene vot e mieze, si rindie cont di dulà che o ven,
di Padue a culì no je mica la ~ dal ort!. (BrLi);
~ di cjâr cestišče n, vozišče n; kolesnica f, tir m; ~ di
Damasc na poti v Damask; Su la ~ di Damasc al à
viodût une lûs sflandorose (SiF 03/3, 31-49); ~ di
montagne gorska cesta; ~ mari glavna cesta; ~ statâl
državna cesta; vê mancul ~ imeti bliže, imeti manj
poti; cussì E. al veve mancul ~ par rivâ su la vore. (Sg);
PROV pe ~ che no si vûl cjaminâ, al tocje cori 2. FIG pot
f, obnašanje n, ravnanje n; tignî un in ~ brzdati koga
3. FIG pot f, način m; fâ ~ a’nd è une dimension
transnazionâl che si sta fasint ~. (La 05/11);
lâ su chê ~ iti po tej poti, ubrati to pot; Ancje jo o cîr
di lâ indenant su chê ~ (RoseanEmail); metisi in ~
stopiti na pravo pot; pe ~ drete na pravi poti; ~ juste
prava pot, pravi način; Lei, scrivi, fevelâ par furlan
scomençant de etât plui tenare, e je la ~ juste par rivâ a
dâ dignitât culturâl ae nestre lenghe. (Verone); voltâ ∼
obrniti se drugam, vzeti drugo pot; di ∼ → distrade ; la
∼ di lâ a messe → messe 4. prilika f, priložnost f; di
chê ~ ob tej priliki 5. di ~ pocesten; FIG navaden,
običajen, iz ceste; vsak; sassin di ~ navaden morilec;
âstu finît di urlâ come un sassin di ~? (MazzonIol);
6. Strade di Rome, Strade dal Paradîs → Stradalbe.
stradele [stra'dele??] f ulica f, stranska cesta, cestica f.
stradessee [strade'sεe] f → stradessiee.
stradessiee [stradesi'εe] (t. stradessee) f razperilo n
(orodje, s katerim se upogiba zobe žage).
stradî [stra'di:] tr ponoviti (ravnokar izrečeno),
šeenkrat reči.
stradilà [stradi'la] adv čisto onstran, preko; ∼ di več
kot, čisto, popolnoma, totalno.
stradiot [stradi' t] m 1. HIST, VOJ stradiot m 2.
prometni policaj m.
stradite [stra'dite] ??
stradon [stra'don] m bulvar m, aleja f, glavna cesta f;
e al è stât propit tai stradons (‘avenues’) dal zoo di New
York (SiF 03/4, 9).
stradoncin [stradon't∫in] m steza f, pot f, majhna cesta
f.
stradonut [strado'nut] m stezica f, potka f; I
stradonûts dal parc a jerin blancs di nêf inglaçade.
(MazzonIol); → stradoncin.
straie ['straie] f AGR stelja f, nastil m; slama f; →
stiernum, stiernidure.
strafâ [stra'fa:] it pretiravati (z delom).
strafalâ [strafa'la:] tr in it na veliko grešiti, delati
veliko napako; PROV cui che al fâs al fale, cui che nol
fâs al strafale.
strafaniç [strafa'nit∫] (pl strafaniçs [strafa'nits]) m
(pos. v pl) ropotija f, šara f.
strafat [stra'fat] adj vznemirjen, pretresen, spačen,
razburjen;
~ m scena f, škandal m, pretresljiv dogodek m,
strafevelâ [strafeve'la:] it opravljati, zaničljivo
govoriti.
strafaniç [strafa'nit∫] m smeti fpl, odpadki mpl; O
tignarìn in paradîs ancje chel gjudio che al vent
strafaniçs in place” (Mar); tornâ a lei cun serietât e
rigôr i timps, netâju dai strafaniçs e des sprofumadis dai
storics (JM).0
strafat [stra'fat] adj vznemirjen, iz sebe; A Cret o
rivavi ~ tanche dopo une bataie. (BrLi).
strafont [stra'fכnt], -nde adj 1. premočen, razmočen;
O jeri ~ di ploie e o sintivi i tons di un burlaç che si
inmaneave. (BrLi); però te ombrene l´aiar al nasave
ancjemò di tiere strafonde (MazzonIol)
2. FIG (žalosti, utrujenost) prepoln, prežet; là che Milani
al à metût pît ai 6 di dicembar dal 1954 dut impaltanât e
~ (Bel).
straforâ [strafo'ra:] tr predreti, preluknjati.
strafotâsi [strafo'ta:si] refl požvižgati se na veliko na
kaj.
strafotent [strafo'tεnt] adj neotesan; predrzen,
nesramen; al à cjapât vizis e virtûts de int di Glemone,
siore, grande, sigure di se, un pêl strafotente e arogante
e, se si vûl, antipatiche. (Pa 05/05).
strafuei [strafu'ei] m BOT → cerfoi.
strafuî [strafu'i:] tr 1. zmakniti, na skrivaj odnesti,
ukrasti 2. skriti, prikriti; zastreti; chei Paîs di Europe
centrâl e orientâl che sul spirâ dal ’600 a son stâts
strafuîts dal domini otoman (Pa 03/11); Disint cussì, si
alçà par aiar sot i lôr voi e un nûl ur al strafuì dai lôr
voi. (Bibl-Az) Po teh besedah se je vzdignil pred
njihovimi očmi in oblak ga je zastrl njihovim pogledom;
∼si refl skriti se.
strafuide [strafu'ide] f kraja f, tatvina f;
strafuît [strafu'i:t], -ide adj ?? al è deventât il voli dal
burlaç, cun miârs di soldâts e cjars, cjasis e scuelis
strafuidis par necessitâts belichis, cun ferîts di ogni sorte,
cun spavents fûr di misure. (Pa 05/05).
strafusarie [strafuza'rie] f drobnarija f; kramarija f,
krama f.
stragonceis [stragon't∫εis] mpl → sdragonceis.
stragrant [stra'grant] adj čezmerno velik.
stragjavade [straăa'vade] f domislek m; domislica f;
hec m, šala f.
stragjo ['straăo] m (it.) klanje n, pokol m; Le à
clamade, il 1 di avost dal 1917, e duncje cun cognizion di
cause e no su la emozion dal moment, il “~ inutil”. (Pa
05/05).
stragrant [stra'grant], -grande adj posebno velik; Fûr
di cualchi palaç public e di cualchi cjase di siôrs, la
stragrande maiorance dal patrimoni artistic al è di
caratar religjôs. (Pa 02/10-11); In ducj e doi i
continents i cjastinârs a jerin di stragrande impuartance
economiche. (SiF 03/4, 9).
stralassâ [strala'sa:] tr opustiti, opuščati; izpustiti,
izpuščati.
stralaudâ [stralau'da:] tr pretirano hvaliti; O
prometês, o zurais e lis mês dotis o stralaudais e intant
soi sigure che tai vuestris cûrs mi odeais. (ShW).
straleche [stra'grant] f (neobič.) nevihta f, vihar m.
stralenc [stra'lεnk] f ?? Il puest al è une maravee, ma,
si sa, lis vueris civîls a son un ~ pal turisim organizât.
(Pa 05/04); che a cjalin lis diviersitâts come se a fossin
un nemì e che a smirin di contrastâlis come se a fossin un
stralenc tant pai ordenaments che pai percors di svilup
(Pa 06/1); che lis istituzions democratichis a son plui
stabils e che, di conseguence, a puedin sei un stralenc a
la malsigurece. (Pa 05/06); Ma al cjate stralencs tant de
bande dai siôrs che di puars. (Bel).
stralocj [stra'lכq] adj in m → starlocj.
stralozâ [stralo'dža:] it izseliti, izseljevati se; premestiti
se; ma al vûl frontâ il problem di cemût ~ i centris de
decision politiche (Pa 06/2); Daspò il taramot che al
sdrumà simpri Cividât tal 1348, al stralozà la sede
patriarcjâl a Udin. (La 05/6); Si trate di fituâi e di
vignadiçs che a an cjapât il puest lassât di chei che a an
stralozât in citât o tal bas. (Bel).
stralozament [stralodža'ment] m premestitev f;
izselitev f; che al sosten il storic mons. Giancarlo
Menis, e che daspò dal ~ de sede diocesane di Cividât a
Udin (Pa 05/12)
stralunâ [stralu'na:] tr razriti; pretresti, pretresati.
stralûs [stra'lu:s] m (neobič.) svetlost f, sij m, blesk m.
stralusî [stralu'zi:] (o stralûs) it presevati, presijati; A
chest rivuart al stralûs il mes dal vanzeli di spielâsi in ta
chel altri cun amôr. (Pa 02/10-11).
stralusint [stralu'zint] adj 1. prozoren, prosojen 2.
FIG žareč od veselja, poln veselja; Cussì il so regâl al è
ancjemò plui splendit e ~. (Bel).
stram ['stram] adj → stranc.
stramâ [stra'ma:] tr → strangâ.
stramaç [stra'mat∫] (pl stramaçs [stra'mats]) m 1.
žimnica f, modroc m; ∼ di lane, ∼ di grene, ∼ di plume
2. IGRE pri trešetu, kadar nobeni strani ne uspe priti do
točke 3. (šalj.) možiček m, možic m.
stramaçade [strama't∫ade] f skupna nočitev,
prenočitev v skupnem prenočišču; fâ la ∼, fâ une ∼
prenočiti, prenočevati, prebiti noč.
stramaçâr [strama't∫a:r] m žimničar m; bachete di ∼
??.
stramanâ [strama'na:] tr prepustiti komu zapuščino,
zapustiti komu; ai furlans ur à stramanât une grande
produzion di prosis, sauridis e incolmis di sapience
(ud.camcom);
~ it zgoditi se, prigoditi se, dogoditi, dogajati se; preteči,
miniti; stramanin plui lunis minilo je nekaj mesecev.
stramandâ [straman'da:] tr izročiti, izročati; prenašati;
prepustiti, zapustiti.
stramaraveâsi [stramarave'a:si] refl čuditi se zelo.
strambade [stram'bade] f nenavadnost f, čudaštvo n,
posebnost f; nepremišljenost f, neprevidnost f.
strambalât [stramba'la:t], -ade adj čuden, poseben;
čudaški; Pre’ Pieri al cirì di dâi une suaze un alc
filosofiche a chel discors un tant ~ (Enrico).
strambarie [stramba'rie] f → stramberie.
strambeç [stram'bεt∫] (pl strambeçs [stram'bεts]) m →
strambetât.
strambementri [strambe'mentri] adv čudno, čudaško;
~ lui no mi plaseve, che anzit mi faseve fin stomi.
(Urban).
strambere [stram'bεre] (t. stramberie) m in f
lahkomiselnež m, nepremišljen, lahkomiseln človek,
zaletav človek.
stramberie [stram'berie] m 1. čudaštvo n; Ma cul
timp e jere deventade masse parone, plene di stramberiis
come par fâmi ingjelosî. (BrLi); → strambetât 2. →
strambere.
strambetât [strambe'ta:t] (t. stramberie, strambeç) f
čudaštvo n, posebnost f, nenavadnost f; Par contrastâ
cheste “~”, il “Wwf” ai 16 di Fevrâr (Pa 04/02).
strambî [stram'bi:] tr 1. preobrniti, preobračati,
izpriditi, spremeniti 2. (besede) popačiti, slabo (narobe)
izgovoriti; Dut câs chê di ~ no je une mode moderne ma
za inte Ete di mieç i nons dai paîs a jerin scrits in
manieris diferentis parcè che no esisteve une forme
uficiâl. (Pa 03/11).
strambìssi ?? [stra'na:] Diu nol bandone il so popul,
ancje se cualchi volte si stente a capîlu e al samee che al
stranbìssi. (glesie);
strambît [stram'bi:t], -ide adj pohabljen, popačen.
strambolot [strambo'lכt] m 1. velika neumnost f, huda,
groba napaka f 2. izmišljotina f, lažna zgodbica f, čenča f
3. šala f, dovtip m; → sflocje, barzalete 4. LIT
strambotto.
strambolotâ [strambolo'ta:] it 1. klatiti, govoriti
neumnosti, nakladati, bluziti 2. momljati, nerazločno
govoriti; Al moment de partence, la plui part de int
montade sù e strambolote par talian (La 06/1);
~ tr momljati, kaj nerazločno izgovoriti; i zovins a
fasevin a gare a cui che al rivave a ~ piês il non dal paîs
rivâl (Leng).
strambolotât [strambolo'ta:t], -ade adj zmomljan,
nerazločno izgovorjen.
stramboloton [strambolo'ton] m šaljivec m, humorist
m.
Strambons [stram'bכns] kr.i f (Buie) IT Strambons.
strambot [stram'bכt] adj deriv. od stramp;
~ m (ARH gor.) neumnost f, čudaštvo n.
strambotâ [strambo'ta:] it (redko) govoriti čenče,
neumnosti, šaliti se, hecati se.
stramel [stra'mεl] m → stramisel.
stramezâ [strame'dža:] (t. tramezâ) tr 1. dati, vmes,
vriniti, vrivati, vstaviti 2. GRAD ločiti, ločevati,
predeliti.
stramezere [strame'??] (t. tramezere) f GRAD vmesna
stena f, prestenek m; → paradane.
stramî [stra'mi:] tr in it in refl → stremî.
stramieç [strami'εt∫] (t. tramieç) m 1. prečnica 2.
GRAD vmesna stena f, prestenek m;
stramisel [strami'zεl] (t. stramel) m slaba krma; →
paludete, paludine.
stramontâ [stramon'ta:] tr 1. prestopiti 2. FIG
premagati;
~ it razliti, razlivati se, stopiti čez bregove.
stramp ['stramp], strambe adj 1. kriv (krive noge) 2.
čuden, čudaško; A disin che o soi un tipo ~. (Ta)
Pravijo, da sem čudak; nol è nuie ~ ni nič čudnega
(nenavadnega); un tic ~ malce čudno 3. butâ ∼ FIG
oddaliti se s prave poti, skreniti s prave poti.
stramudâ [stramu'da:] tr 1. (t. tramudâ) pretvoriti,
preobraziti, (iz)premeniti, menjati, konvertirati;
stramudât intun chebar monstruôs (KF) pretvorjen v
ogromni hrošč 2. (t. stramuzâ) preseliti, premestiti,
prevažati; a stramudave armârs sul cjaruç prevažal je
omare na vozu;
~ it (t. stramuzâ) preseliti se; Dal ‘75 al stramudà a
Weimar (Eg5) Leta ‘75 se je preselil v Weimar.
stramude [stra'mude] f 1. pretvorba f, transformacija f,
preobrazba f 2. (pre)selitev f.
stramurtî [stramur'ti:] tr omamiti, omotiti.
stramuzâ [stramu'dža:] tr, it, refl → stramudâ.
stran ['stran] m → stranc;
balis di ~ snopi slame; a jerin balis di stran in tasse
(MazzonIol);
lui e Toni si meterin a dâ dongje il soreâl e a parecjâ il
stran pal jet des bestiis (PauluzzoN);
menât di une femine cuntun cjapielon di stran sul cjâf
(MazzonIol)
stranâ [stra'na:] tr → sdranâ.
stranamentri [strana'mentri] adv → strambementri.
stranc ['strank] (t. stran) m slama f; stelja f, nastil m;
la fin dal carnevâl e vignive festezade brusant un pipinot
di ~. (La/tradizions).
strancet [stran't∫εt] m OBRT čevljarski krivec m
(zakrivljen nož za rezanje kože).
straneâ [strane'a:] tr 1. začuditi, osupniti 2.
zdolgočasiti;
~si refl 1. upirati se, biti brez volje, nerad storiti 2.
zdolgočasiti se 3. odtujiti se.
straneament [stranea'ment] m 1. začudenje n, osuplost
f 2. odtujitev f, odtujenje n.
straneât [strane'a:t], -ade adj 1. začuden, osupljen 2.
odtujen; No lin jù a vaî suntun mont simpri plui ~ ai
valôrs cristians e religjôs (convergenzaperilfriuli).
straneitât [stranei'ta:t] f odtujenost f; il sens di
sotanance, di riguart, di ~ al è ancjemò plui marcât. (Pa
05/12); Situazion di esili e di ~ (BelR).
straneôs [strane'o:s], -ose adj 1. nerad, ki se rad upira,
nejevoljen, izmikajoč; fâ il ~ upirati se, kazati odpor,
reči ne 2. odljuden, izbirčen, spakljiv 3. sovražen,
nenaklonjen.
stranfâ [stran'fa:] tr in it živeti razkošno, trošiti,
zapravljati, tratiti; par cjoli, par spindi, par ~; o stin
pierdint dal dut la culture dal jessi, e o deventìn simpri
plui scâfs dal vê e dal aparî. (Pa 03/2) 2. (tekočino)
razlivati, razsipati, pustiti prekipeti, iti čez; dopo un
amen che i covente par inacuarzisi de esitance dal vuarp,
i sgnache te man une tace in pont di ~. (Mar).
stranfemalte [stranfe'malte] m PEJ gradbeni delavec
m, levi zidar m.
stranfon [stran'fon] adj potraten, zapravljiv;
~ m zapravljivec m, potratnik m, potratnež m,
zapravljivec m.
stranfum [stran'fum] m 1. razsipanje n, zapravljanje n,
tratenje n; → strassarie 2. FIG dolgoveznost f,
gostobesednost f.
strangâ [stran'ga:] (t. stranzâ) tr oviti, ovijati, plesti s
slamo; ~ lis cjadreis ??.
strangoi [stran'gכi] m (pos. v pl) (redko) hribovit,
težko prehoden svet; → strentoi.
strangolâ [strango'la:] tr in refl → sdrangolâ.
strangolons [strango'lons] mpl MED angina f, vnetje
mandeljnov, tonzilitis m 2. VETER vnetje žleze (pri
konjih).
strangulin [strangu'lin] m vzvod m, kovinsko kopito,
drog.
stranzâ [stran'dža:] tr → strangâ.
strani ['strani], stranie adj 1. čudaški, čuden,
neobičajen, samosvoj, nenavaden; parê di ~, savê di ~
zdeti se čudno; mi pâr di ~ zdi se mi čudno; Ma lì i
pareve di sigûr plui di ~ (Sg); jessi di ~ biti čudno 2.
tuj, tujski;
~ m tujec m.
straniament [stra'na:] ??
Meti dentri tai ponts
straniment [strani'ment] m ??
di vendite elements tipics de culture locâl al pues jessi un
imprest cuintri il ~ e il stress, stant che al fâs cjatâ ai
consumadôrs (Pa 02).
stranîr [stra'ni:r] m tujec m; parâ fûr i stranîrs da la
Italie (Cavedalis);
~ adj tuj; Al scrivè libris pe scuele e al voltà par talian
libris di sienciâts stranîrs (SiF); Pal mont mi sintivi ~ e
c’o tornavi, mi sintivi forest. (BrLi).
stranît [stra'ni:t], -ide adj 1. neumen, presenečen,
začuden, osupel 2. živčen; zmeden, omamljen,
izgubljen; O levi dret là di Pieri Ovan. Ancje lui mi
semeave ~. (BrLi).
stranon [stra'nכn] m vzdevek m, psevdonim m.
stransmigrâ [stransmi'gra:] ?? Une glesie
escatologjche e sarà simpri in sintonie cui popui che a
cjaminin, a stransmigrin, a cirin, a riscjn, a patissin.
(BelR).
stranudâ [stranu'da:] it → starnudâ.
stranusei [stranu'zεi] m MED trd vrat; cjapâ un ~ ??.
straordenari [straorde'nari] adj → strasordenari.
straordenariementri [straordenarie'mentri] adj →
strasordenariementri.
straore [stra'כre] f → strasore.
strapaç [stra'pat∫] (pl strapaçs [stra'pats]) m 1. napor
m, garanje n; robe di ~ delovna obleka, obleka za
doma, za na pot 2. žalitev f.
strapaçâ [strapa't∫a:] tr 1. slabo ravnati, maltretirati 2.
(posel) slabo izvajati, slabo napraviti, fušati 3. (obleko)
obrabiti, ponesti 4. kritizirati 5. žaliti;
~si refl 1. uničiti se, obrabiti se, zmečkati 2. zgarati se,
nagarati se, namučiti se.
strapaçade [strapa't∫ade] f ukor m, graja f.
strapaçât [strapa't∫a:t], -ade adj p od strapaçâ;
ûf ~ KUL umešano jajce.
strapaçon [strapa't∫on] adj 1. zanemarjen, odporen 2.
neutrudljiv, odporen, vzdržljiv;
~ m 1. uničevalec m; kvarljivec m 2. ki je odporen,
neutrudljiv.
strapaesan [strapae'zan] adj izrazito domači, vaški; I
gjornâi e la television a àn fevelonât de “telenovela”
nostrane, cui dispiets, i zûcs, i “coups de théatre” di
cheste farse strapaesane e provincialone. (Pa 03/4).
strapaiâ [strapai'a:] tr preplačati.
strapaiât [strapai'a:t], -ade adj preplačan;
Impuartanton, par lôr, al sarà che lis strapaiadis cjadreis
publichis no ur clopin sot dal cûl. (Pa 04/04).
strapàs [stra'pas] m 1. prehod m; prelaz m 2.
nepravilna hoja (pri konju).
strapassâ [strapa'sa:] tr 1. prehajati, preiti 2. prehiteti,
presegati, preseči.
strapecjâ [strape'qa:] it izrazito grešiti; Ma se tu
pensis pôc ae anime, pense almancul a chel cuarp che a
ti è servît par pecjâ e ~ (Tolazzi).
strapinsîr [strapin'si:r] m (neobič.) nadležna misel,
skrb m; E lu preavi di tignîsi par se la novitât par no fâ
nassi sperancis inutil strapinsîrs. (BrLi).
straplantâ [straplan'ta:] tr VRT presaditi, presajati.
straplombâ [straplom'ba:] tr štrleti navzven.
straplomp [stra'plomp] m prepad m; štrlina f; previs m;
tal principi al jere strent jenfri il convent di Sante Marie
in Val, la glesie di Sant Zuan e il ~ sul Nadison (Pa).
strapont [stra'pכnt] m 1. OBRT prešiv m 2. krpanje n,
zakrpano mesto, šiv f.
strapontâ [strapon'ta:] tr OBRT prešiti, vesti.
strapontin [strapon'tin] m 1. (tenka) žimnica f 2.
prešita odeja.
straponzi [stra'pondži] (o straponç [stra'pכnt∫]) tr 1.
OBRT prešiti, vesti; → strapontâ 2. krpati.
strapossance [strapo'sant∫e] f → strapossence.
strapossence [strapo'sent∫e] f premoč m, silna moč m;
Fermâ o inderedâ chescj procediments e sarès une sielte
devastant e sotane de ~ merecane. (Pa 03/12);
→ strapotence.
strapotence [strapo'tent∫e] f → strapossence.
strapuartâ [strapuar'ta:] tr prenesti, prepeljati, speljati
drugam, preusmeriti (pos. vodo); che la lûs inradiade
dal Soreli no rivarès e distacâsi di lui, ma e sarès
strapuartade indaûr dal so cjamp gravitazionâl. (Pa
7/99).
straripâ [strari'pa:] it razliti, razlivati se, stopiti čez
bregove (reka); O vin dut il timp e dutis lis resons di
preâ il Signôr pes pestilencis morâls, pai taramots
culturâi, pal ~ de violence e de prepotence, pe ariditât
dal cûr, pe sterilitât spirtuâl. (BelR).
Strasburc [stras'burk] kr.i m Strasbourg m, Strasburg
m; di zovin al studià jurisprudence a Lipsie e ~. (Eg);
Parlament di ~ strasbourška skupšcina; Cundiplui,
ducj i eletôrs furlans a varan di elezi i eurodeputâts pal
Parlament di ~.(Pa).
strasordenari [strazorde'nari] (t. straordenari) adj
izreden, poseben; izjemen; neobičajen; un favôr ~
posebna usluga;
~ m 1. nadurno, izjemno delo; nadomestilo za nadurno
delo 2. uslužbenec za določeni čas 3. ŠOL izredni
profesor m.
strasordenariementri [strazordenarie'mentri] adv
izredno, izjemno; i marmui e lis pastis di veri, creant
cussì un ambient ~ mistic. (Pa).
strasore [stra'zכre] f a strasoris, a oris strasoris ob
pozni uri, pozno zvečer, ob neobičajnem času, ob
neobičajni uri.
strassâ [stra'sa:] (t. straçâ) tr in it zapraviti, zapravljati,
stran vreči; porabiti; obrabiti; al strassave il timp e par
chel al jere un spieli di no imitâ. (Pa 05/05); Jê no
voleve savênt di ~ la robe (Sg).
strassameât [strasame'a:] → strassomeâ.
strassarie [strasa'rie] f zapravljanje n, poraba f; La
Provincie e je une ~ di bêçs e un poç cence font di
burocrazie. (Pa 04/03); E sarès une ~. (BrLi);
Lis strassariis no si à di acetâlis. (Pa 02).
strassât [stra'sa:t], -ade (t. straçât) adj zapravljen,
stran vržen; rabljen; izgubljen; jalov.
strasse ['strase] f → sdrasse.
strassecolâ [straseko'la:] it ostrmeti, osupniti.
strassel [stra'sεl] m vrste dvoročnega kladiva.
strassezornade [strasedzor'nade] (t. strassezornadis)
m lenuh m, postopač m, brezdelnež m.
strassin ['strasin] m OBL vlečka f.
strassinâ [strasi'na:] tr → strissinâ.
Strassolt [stra'sכlt] kr.i f 1. (Cervignan) IT Strassoldo;
i siôrs di Cucagne dal 1260 a'ndi vevin 60, e cussì i conts
di Porcie, di ~, di Vilalte (Storie) 2. priimek e je la vore
di Josef ~, l’autôr de prime opare leterarie par furlan
(Pa 03/10).
strassomeâ [strasome'a:] (t. strassameâ) tr spremeniti,
spreminjati, preobrniti, preobračati, iznakaziti, izmaličiti,
predrugačiti; A jere nestri Signôr, in persone, che si
veve strassameât di pueste par vignî a domandâ la caritâ
di une palote di farine (don).
strassomeament [strasomea'ment] m spreminjanje n,
predrugačenje n, deformacija f.
strassomeât [strasome'a:t], -ade (t. strassameâ) adj 1.
spremenjen, drugačen; nespoznaven 2. prestrašen,
pretresen, vznemirjen.
strasson [stra'son] adj potratniški, zapravljiv;
~ m potratnež m, zapravljivec m.
strât ['stra:t] m 1. plast f, sloj m 2. METEO stratus m,
plastnik m.
strataiâ [stratai'a:] tr cepiti, razklati les (po dolgem,
kjer se laže cepi).
strategjic [stra'tεăik], -iche adj VOJ strateški.
strategjichementri [strateăike'mentri] adv VOJ
strateško.
strategjie [strate'ăie] f VOJ strategija f.
stratificâ [stratifi'ka:] tr stratificirati;
~si refl stratificirati se.
stratificazion [stratifikatsi'on] f stratifikacija f.
stratignî [strati'ñi:] (o straten) tr zadržati; ~ il flât
zadržati sapo; Al stratignive di bot il flât, spietant la
rispueste. (Sg);
~si refl zadržati se, ne storiti, krotiti se, brzdati se.
stratignût [strati'ñu:t], -ude adj 1. zadržan, brzdan,
ukročen 2. zadržan, diskreten, rezerviran, nedostopen.
stratosfere [stratos'fεre] f METEO stratosfera f; Da la
~ a la sociologjie religjose (Bel).
stratosferic [stratos'fεrik], -iche adj METEO
stratosferski.
stratovulcan [stratovul'kan] m VULK stratovulkan m;
ma a une distance di cirche 10 km, al ~ Katmai!
(stromboli)
stravacâsi [strava'ka:si] refl → stravuacâsi.
stravacât [strava'ka:t] adj → stravuacât.
stravagance [strava'gant∫e] f ekstravaganca f,
stravagant [strava'gant], -ade adj 1. nenavaden,
neobičajen 2. FIG ekstravaganten, poseben, čudaški;
~ m 1. ekstravagantno n, posebno n, čudaško n 2.
posebnež m, čudak m; ekstravagantni.
stravagâsi [strava'ga:si] refl razvedriti se, zabavati se;
Ma sì, lassintju zuiâ chescj frutaçats, se propi ur plâs di
~ a passâ cussì lis lôr domeniis (Pa 04/02); ~ un fregul
razvedriti se malo, sprositi se malo.
stravendi [stra'vendi] ?? Mi ven indiment il famôs
"sienziât" nazionalist e fasist da ~, Enrico Tolomei (Pa
7/2000).
straviâ [stravi'a:] (o stravii [stra'vii]) tr 1. odvrniti,
odvračati, odtegniti, odtegovati; zmesti 2. popačiti,
obrniti, obračati, spremeniti (npr. besede);
~si refl razvedriti se; bastât meti in lûs trop che si
riscjisi lenti lì a ~si e va ben che e jere zovine (Urli).
straviament [stravia'ment] m 1. razvedrilo n, zabava f;
(Casarsa) Television a no ‘nd jere e l’unic ~, a jerin lis
cjartis da zûc. (Natisone/furlanis) 2. zapeljevanje n,
izprijenje n 3. pačenje n, potvarjanje n.
straviât [stravi'a:t], -ade adj 1. raztresen; zmeden 2.
zaveden, izprijen 3. popačen.
stravieli [stravi'eli] adj zelo star, star ko zemlja,
prastar.
stravinci [stra'vint∫i] (o stravinç) tr premočno
premagati.
stravint [stra'vint] (t. stravinte) m vihar m, metež m,
močan veter m; ploie di ~, ~ di ploie nevihta f; E je
stade a Biliris, dongje Tarcint, une sere cun unevore di
ploie di ~. (Pa); al mene di ~ pada z močnim vetrom.
stravintâ [stravin'ta:] it pihati močno, vrtinčiti se.
stravinte [stra'vinte] f → stravint.
straviodi [stravi'odi] (o straviôt [stravi'o:t]) it zmotiti
se, slabo videti; che al fasarès ~ la colpe des lor
disgraciis (Bibl-deuteronomi);
~ m un ~ di int morje ljudi.
stravistî [stravis'ti:] (o stravistis/ o straviest) tr
preobleči, preoblačiti, našemiti, zakrinkati.
stravolzi [stra'voldži] tr → stravuelzi.
stravuacâsi [stravua'ka:si] refl zavaliti se, pretegovati
se.
stravuacât [stravua'ka:t], -ade adj zavaljen,
neprimerno sedeč.
stravuelzi [stravu'eldži] (o stravuelç [stravu'εlt∫]) tr
preobrniti, preobračati, stran odvleči, odnesti, odstraniti.
strazion [stratsi'on] f (loternija) žrebanje n.
strece ['strεt∫e] f 1. predmet v obliki kite, pletenice; e
veve une lungje ~ bionde, fate sù tun biel cocon
(MazzonIol); a ~ v obliki kite, pletenice; La edicule al
centri e je bordade cun dôs colonutis e sore al si poie
l’arc cu lis perlutis, une fasse a ~ e une raiere a fiers di
cjaval cun fueis d’acant. (Pa 02/1) 2. venec čebule,
česna; pletena koruza; niz klobasic 3. girlanda f, rastlina,
ki se ovija, pleza 4. la ~ dal cuel tilnik m.
strecearie [stret∫e'arie] f → stricearie.
strecei [stre't∫εi] f → stricei.
Stregne ['strεñe] kr.i f (Prepot) Srednje n (lok. u
Sriednjem, iz Sriednjega; prebiv. Sriednjan) (IT Stregna)
(Ud); Ancje tant grivie e je la vision dal sindic di ~,
Garbaz (La 06/3).
strem ['strεm], streme adj → estrem.
streme ['medie] f (redko) revščina f, pomanjkanje n;
Considerade la bisugne ~ di imprescj di cheste fate (Pa
04/05); Difat chei altris no si rompin i ciz pe sô malatie
e pe sô ~. (BelFa).
stremî [stre'mi:] tr prestrašiti, širiti strah;
~ it prestrašiti se, preplašiti se;
~si refl prestrašiti se, preplašiti se.
stremît [stre'mi:t], -ide adj prestrašen.
Stremits ['strεmits] kr.i f (Faedis) Grmešica f (IT
Stremiz).
strengolâ [strengo'la:] ?? Se un nol voleve fâ dal mâl,
al leve a ~ un morâr (Natisone/miti).
strent ['strεnt] adj 1. stisnjen; che o soi chi jo a tignîti
ben strente! (MazzonIol) 2. tesno povezan, bližnji; ozek;
La aree tradizionâl dal romanç e cjape dentri cinc zonis
leadis une cu la altre pûr in mût no cetant ~. (Cisilino,
treball); Trop ~ che al sedi stât chest leam lu dimostrin
il non dai sants (Pa 05/12); a ~ tesno; natančno;
L'origjin di Grau e je leade a ~ cun chê di Aquilee (Leng)
2. beden, reven, shujšan.
strente ['strεnte] f stiskanje n, stisk m; une ~ di man
stisk z roko.
strentementri [strente'mentri] adv tesno, ozko.
strentoi [??'] m (pos. v pl) hribovit težko prehoden
svet; soteska f, ožina f; → strete.
strentôr [stren'to:r] ?? Ma sore il dut 'e à detât leç la
"vocazion protestante" de libertât di scrivi, al di là dai
strentôrs ortografics proviodûts (o miei imponûts) de
koinè. (La 03/03).
strenzi ['strendži] (o strenç ['strεnt∫]), tu strenzis, al
strenç, p strenzût, strent, stret) tr stisniti, stiskati;
pritisniti;
~ it pritisniti, pritiskati;
~si refl stisniti se, stiskati se; che si jere strenzude la
piel cul mani des fuarfis. (Sg); ~si la man rokovati se s
kom; che si ~ la man a un che al à fiscade la lôr patrie,
svinidrint il lôr popul (Pa 7/99).
strenziment [strendži'ment] m stiskanje n; ~ di cûr
?? lì al lavorave simpri cuntun ~ di cûr par tantis e
tantis robis. (Sg).
strenzon [stren'džon] m uščip m.
strenzude [stren'džude] f 1. stisk m; ~ di man stisk
roke 2. zatesnitev f; omejitev f; ožina f; → strente.
strepetâ [strepe'ta:] (o strepeti [stre'pεti]) it hrumeti,
ropotati.
strepit ['strεpit] m hrum m, hrušč m, trušč m.
strepitâ [strepi'ta:] it → strepetâ.
stress ['strεs] m PSIH stres m; la strachetât e il “~”
psicologjic e inteletuâl? (Pa 04/07).
stressis ['strεsis] fpl kite fpl; Botonant lis braghessis a
vegnin jù i fantats, a i tirin lis ~ (Pasolini).
stret ['strεt] adj 1. ozek; tesen; stisnjen 2. FIG tesen;
jessi in ~ di bêçs biti na tesno z denarjem.
Stret di Gjibraltar [~ di ăi ??'] kr.i m Gibraltarska
ožina f; intai strets (come la “pycnocline” dal ~ dulà
che a puedin alçâsi fin a cent metris di amplece (SiF
02/2, 129).
stretâ [stre'ta:] tr stisniti, stiskati; zgostiti; zožiti;
zatesniti.
strete ['strεte] f 1. ozek prehod; ozka cestica f; potka f
2. REL, HIST dalmatika f 3. cjatâsi a lis stretis, jessi a lis
stretis ??; cjapâ a lis stretis 4. → strente.
stretementri [stra'na:] adv ozko, tesno; Ma dal pont
di viste ~ religjôs no i à insegnât o dât nuie. (Bel); →
strentementri.
stretôr [stre'to:r] m 1. povoj m, povijanje n 2. MEH
stiskalnica f; stiskalnica za vino 3. FIG težava f; vozel m.
Strets ['strεts] kr.i f (Scluse) Stretti.
streture [stre'ture] f ozkost f, stisnjenost f,
striâ [stri'a:] tr 1. začarati, uročiti 2. FIG začarati,
očarati, zapeljevati.
striament [stria'ment] m 1. čarovnija f, čarovništvo n,
čaranje n, čarovnija f 2. FIG čudna zadeva, čudna stvar,
čudaštvo n, nenavadnost f.
striarie [stria'rie] f (gor.) čarovnija f, čarovništvo n,
čaranje n, čarovnija f; (bolj obič.) → striament.
striât [stri'a:t], -ade adj 1. začaran, uročen 2. očaran.
stric ['strik] m trak m; pas m; kos m, del m; Parcè che
al jere un ~ di prât sul cuel di Plovit (Lenghe 2000); ~
di cjarte papirnati trak; ~ di tiere kos zemlje; ~ di
Friûl .
stricâ [stri'ka:] tr obrobiti, obrobljati; črtati, delati
vreze.
strice ['strit∫e] f skopuh m, stiskač m.
stricearie [strit∫e'arie] f → stricei.
stricecrodie [strit∫e'krכdie] m veliki skopuh, stiskač.
stricecûr [strit∫e'ku:r] m stiskanje pri srcu.
stricedubis [strit∫e'dubis] m dvomljivec m; omahljivec
m.
stricei [stri't∫εi] (t. stricearie) m (pos. v pl) štrešni rob
m; žleb m, kap f.
stricelimons [strit∫eli'mons] m ožemalnik za limone.
striche ['strike] f 1. trak m; pas m; Tai cjamps a
slusivin strichis di nêf in fonts dai agârs. (Sg) 2. kos
blaga, trak iz blaga; par colpe des strichis blasfemis
cuintri dal profet Maomet (Pa 06/3) 3. (meso ipd.) kos
m 4. (lesena) letva f.
stricidure [strit∫i'dure] f (neobič.) travnata površina na
robu njive, travnati rob njive.
striç ['strit∫] m (npr. po pranju) iztisnjenje n, ožemanje
n.
striçâ [stri't∫a:] tr 1. iztisniti, iztiskati; ~ un limon
iztisniti limono; ~ il çurviel, ~ i çurviei izmozgati se
2. pritisniti, stisniti 3. FIG zmleti, zdrobiti (nasprotnika)
4. skopariti pri hrani 5. povzeti, povzemati;
~ it prisiliti se, prizadevati se; namučiti se; truditi se 2.
skopariti na veliko 3. tuhtati, globoko razmišljati 5. al
strice di neveâ izgleda, da bo snežilo;
~si refl stisniti se; ožiti se.
striçade [stri't∫ade] f iztisnjenje n, ožemanje n;
stiskanje n; A son di tignî cont plui dal aur, dal aur plui
fin, a son plui dolç de mil striçade dal pietin (glesie).
striçadôr [strit∫a'do:r] m ožemalec m, stiskalec m;
ožemalnik m (za sadje).
striçadure [strit∫a'dure] f ožemanje n, stiskanje n.
striçât [stri't∫a:t], -ade adj 1. stisnjen, prešan, ožet 2.
(leposlovje ipd.) prisiljen, izumetničen.
strie ['strie] f 1. čarovnica f, coprnica f, vešča f 2. FIG
(za staro zoprno žensko) stara baba; e jere une cualitât
di femine triste, tip ~ (Cadorini/furlan).
strieç [stri'εt∫] (pl strieçs [stri'εts]) m 1. čarovnija f,
magija f 2. čar m, mik m, urok m 3. predmet m, stvar m,
pripomoček m.
strighiâ [strigi'a:] (o strighii [stri'gii]) tr štrgljati
(konja);
~si refl (šalj.) lišpati se, polepšati se, ličiti se.
strighiade [strigi'ade] f čohanje n, česanje n.
strighie ['strigie] f česalo n, čohalnik m (pos. za
štrgljanje konja).
strimî [stri'mi:] tr, it, refl → stremî.
strincet [strin't∫εt] m → strancet.
stringâ [strin'ga:] tr bičati; udariti, (pre)tolči.
stringhe ['stringe] f 1. vezalka f (za čevlje) 2. udarec z
bičem 3. ?? Formalmentri, la interpretazion des POS
e de morfologjie par solit le pant une ~ (string) di valôrs
di une letare e ognidun di lôr al parten a di une categorie
specifiche. (SiF 02/1).
strint ['strint] m → strunt.
strinzi ['strindži] → strenzi.
strion [stri'on] m čarovnik m, čarodej m; o pensi che
al sedi lui il miò Joseph Curwen: chest al jere un ~
reincjarnât tune conte di Lovecraft. (Ta).
strioneç [strio'nεt∫] (pl strioneçs [strio'nεts]) m
čarovništvo n, čaranje n.
stripâ [stri'pa:] tr → distripâ.
stripicin [stripi't∫in] m pocapani, revno oblečen.
stripiç [stri'pit∫] (pl stripiçs [stri'pits]) m zaplet m,
težava f, zagata f; Prove che la mê azion un ~ no je stade
e je che a un ateniês o ai ont la voglade. (ShW).
stripiçâ [stripi't∫a:] tr in it zamašiti, zakrpati.
stripiçon [stripi't∫on] m nerednež m, zmešanec m,
šušmar m.
stris ['stris] (pl stris) m 1. drsanje n 2. čačka f, črta f,
poteza f 3. železo za lupljenje stebel (rastlinskih) 4. →
sdris.
strissâ [stri'sa:] tr drsati, podrsati.
strisse ['strise] f 1. trak m; pas m; vrsta f 2. brisalna
krpa, spužva za šolsko tablo.
strissinâ [strisi'na:] tr potegniti, povleči; biel che il
cjan al strissinave la cjadene diluncvie il fildifiêr, fin al
puarton, cence vuacâ. (Sg); un tai daûr chel altri e o soi
rivât parfin a ~lu a cene al Valmontane. (BrLi); e po vie
pe gnot al jere stât strissinât vie e nissun lu veve viodût
plui (MazzonIol).
strissinadôr [strisina'do:r] m ?? O savevin che
Petracco al è stât il ~ de lote e il plui convint (Pa 02);
Un grant om tal so vivôr di ~ inluminât, bon di capî, (Pa
8-9/99).
strissinament [strisina'ment] m vlečenje n; A nivel
neurologjic cuant che al cjaminave al presentave dome
un piçul ~ cu la gjambe diestre. (SiF 02/1).
strissinât [strisi'na:t], -ade adj 1. p od strissinâ 2.
GRAM (pri furlanščini) dolgi samoglasnik.
strissindul [stri'sindul] (pl strissindui) adj beraški;
pocapan; si jerin usadis a chel vistisi malinsestât e ~
(teatrodivile);
~ m berač m; capin m.
strissinecjadenis [strisineqa'denis] m ZOOL grilček m
(Serinus canarius serinus).
strissinît [strisi'ni:t], -ide adj 1. (človek, žival) beden,
reven; suhcat, oslabel; E cumò, ve, che o sin il popul
plui ~ (Bibl-Danel) 2. (rastlina) slabo raščen.
strissule ['strisule] f skobljanec m; iver m; ostružek m.
strît ['stri:t] m cvrket m, čivk m (drozga); cvrčanje n
(cvrčka); E chel sunsûr saraial il ~ dai cjars, il batiment
dai çocui, o il mai dai pichepieris, il picon dai minadôrs,
(Mucci); La cjase, animade, e racueieve lis vôs, i strîts
(PauluzzoN).
stroboscopi [strobo'skכpi] m stroboskop m.
stroboscopic [strobo'skכpik], -iche adj stroboskopski.
stroboscopie [strobosko'pie] m stroboskopija f.
strôf ['strכ:f] m (neobič.) kazen m. // < bav. strof, nem.
Strafe.
strofâ I [stro'fa:] tr (neobič.) kaznovati. // cf. nem.
strafen, sln. pogov. štrafat.
strofâ II [stro'fa:] it (t. šalj.) pisati verze, kovati verze,
stihe.
strolegâ [strole'ga:] (o stroleghi [stro'lεgi]) it 1.
prerokovati, napovedati; Induvinâ, ~, insumiâsi: al è dut
un nuie (Bibl-FidiSirac) 2. tuhtati, globoko razmišljati;
~ tr 1. napovedati, prerokovati (komu); ma il sistem
economic de societât dal dì di vuê di une bande al
inviestìs un grum di energjiis par ~ lis tindincis dal
marcjât (Pa/Buteghe) 2. očarati, pridobiti, osvojiti
(koga z lepimi besedami) 3. vprašati za, prositi za
informacije, prositi za nasvet, posvetovati se;
~si refl redno se srečevati, videvati; (ljubezenski par)
ljubiti se, ljubimkati se.
strolegament [strolega'ment] m domneva f,
predpostavka f.
strolegheç [strole'gεt∫] (pl strolegheçs [strole'gεts]) m
1. čar m, magija f 2. napoved m, prerokba f; che a vevin
fat e chei che a jerin lâts daûr dai strolegheçs a puartarin
i lôr libris par brusâju presince di ducj. (Bibl-Az).
strolic ['strכlik], -ighe ['strכlige] adj astrološki;
čarovniški;
~ m 1. vedeževalec m, astrolog m; čarodej m, čarovnik m
2. koledar m, almanah m.
strolighe ['strכlige] f vedeževalka f, astrologinja f.
stromât [stro'ma:t] ?? Cryphonectria parasitica al è
un ascomicêt che al forme peritecis, soterâts tai stromâts,
cun lungjis golarinis che a finissin a pêl cuntune
viertidure, l’ostiôl. (SiF 03/4, 9).
strombolian [stromboli'an] adj VULK strombolski;
eruzion stromboliane (stromboli).
stroment [stro'mεnt] m 1. naprava f, pripomoček m,
instrument m, orodje n 2. MUZ glasbilo n, instrument m.
stroncjâ [stron'qa:] it vzeti bližnjico, presekati,
skrajšati pot.
stroncje ['strכnqe] f okrajek polja, obrobek, rob polja;
poljska pot vzdolž polja; Al cjaminà pe ~, che si pleave
a sdrups fin là jù insom (PauluzzoN); Miôr il ricuart
fresc di Linde che al sabore dentri vie e al sflorìs su la ~
(PauluzzoN); ognun al lave a cene saludantsi cu lis vôs
che a vongolavin pes stroncjis (PauluzzoN).
stronfâ [stron'fa:] tr in it → stranfâ.
stronzi ['strכntsi] m KEM stroncij m (Sr).
stronzul [stra'na:] ?? o cjali un cartel cu la imagjine di
un dolç tipic todesc, a forme di ~. (Ta)
strop ['strכp] m 1. gredica f, greda f; E esist une
grande sensibilitât pes lenghis di minorance, ancje se, o
crôt che al sedi just di dî che ognidun al cjale al so ~ (Pa
02); che e gjavave la jerbe, plete suntun strop di lidric.
(MazzonIol);
→ jeche 2. → stropul.
stropâ [stro'pa:] tr zamašiti, začepiti, zapreti; Ise une
forme definitive par ~ur la bocje a di chei che a platin i
privileçs di Triest (Pa 04/04); Se apene al tente di vierzi
la bocje, si spessee a ~ie disint: “Tâs tu, sporcacjon, e
vergogniti!”(Bel).
strope ['strכpe] f v: tignî in ~ obrzdati, ukrotiti; che
e je in stât di tignî in ~ l’egoisim uman (Pa); stâ in ~,
tignîsi in ~ brzdati se, obvladovati se; lâ fûr di ~
prekoračiti meje, pretiravati; jessi fûr di ~ pretiravati.
stropebusis [strope'buzis] m, f mašilo n (oseba, ki
nadomešča odstotnega); al diseve che il vêr Diu al è fûr
de serie, se no volìn ridusilu a ~ o a cuvierture de nestre
insigurece. (BelFa); fâ di ~ Fare il tappabuchi.
(Verone) ??.
stropon [stro'pon] m (gor.) → stropul.
stropul ['strכpul] (pl stropui) m zamašek m, čep m; →
tapon.
stroput [stro'put] m gredica f; ancje daûr lis staipis di
soreâl a jerin restâts stroputs di nêf (Sg).
stroz ['strכts] v: a ~ na veliko; il president regjonal
venit, G. Galan, al à semplificât a ~ (Pa); fâ un cjosse a
~ nekaj na veliko napraviti.
strozâ [stro'tsa:] tr (besedilo, film itd.) rezati, izrezati;
cenzurirati; skrajšati.
strozadôr [strotsa'do:r] adj oster, rezek, ki reže, trga,
para.
struc I ['struk] m 1. sok m 2. FIG bistvo n, jedro n,
esenca f; ma dal sigûr al è vêr che il Friûl al è un ~ di
Europe (Pa 02); vignî al ~ priti do bistva; in ~ v
bistvu, kratkorekoč; In ~ a son a riscjo 180 puescj di
lavôr. (La 03/02); jessi rivât al ~ dal probleme priti do
bistva problema; O sin rivâts al ~ dal probleme e se
ancje o fevelìn in forme sclete, o scugnìn vê une certe
precision di tiermin e doprâ la peraule tecniche. (BelFa);
prin di rivâ al ~ de storie! (MazzonIol).
struc II ['struk], strucje adj (t. strucj) v: l’afâr al è
lât ~ zadeva se je slabo končala, posel je padel v vodo;
lâ ~ neuspeti, pasti v vodo, slabo se končati; dâle
strucje a un komu vzeti iluzije, povedati komu, da je
ničla.
strucâ [stru'ka:] tr pritisniti, stisniti, stiskati; ~ limons
tai voi metati komu pesek v oči; ~ i voi pomežikniti;
~si refl beliti si glavo.
strucade [stru'kade] f ožemanje n, stiskanje n.
struchelimons [struke'limons] m → stricelimons.
strucj ['struq] v: in ~ postrani, poševno.
strucjâ [stru'qa:] tr 1. pokvariti, uničiti, porušiti; stran
vreči; PROV il purcit co al à bevût il lavum al strucje il
podin; PROV a vuelin siet umign a fâ une cjase, e a
baste une femine a ~le ;
2. (hrano) naliti, nalivati; O ~ il cognac in doi bussui, un
i al doi a jê che e dîs di no cul cjâf. (BrLi); ~ la polente
~si refl zrušiti se, uničiti se, pokvariti se.
strucjade [stru'qade] f obračanje n; preobrat m.
strucjât [stru'qa:t], -ade adj uničen, porušen; zavržen,
odvržen.
strucje ['struqe] f (redko) propad m.
strucjel [stru'qεl] v: in ~ → strucj.
strucul ['strukul] m KUL jabolčni zavitek. // cf. nem.
Strudel.
strudel ['strudel] m KUL jabolčni zavitek m; Tra i
desserts: torte di miluçs, ~, torte cu lis mandulis
(consorziocastelli).
strument [stru'ment] m 1. IRON pogumen, lep fantič,
drznež m 2. → stroment, instrument.
strumentalisim [strumenta'lizim] m FILOZ
instrumentalizem m.
strumentalizazion [strumentalidzatsi'on] f
instrumentalizacija f; a puedin jessi analizâts cence
mistificazions o strumentalizazions politichis. (Pa 03/10).
strumentari [strumen'tari] m instrumentarij m.
strumentist [strumen'tist] m instrumentalist m.
strumîrs [stru'mi:rs] os.i m HIST Strumîrs a jerin i
cjiscjelans che a puartavin la part dal imperadôr,
Zambarlans a jerin i partesans di Vignesie. (JM)
struncjâ [strun'qa:] ?? E chi si struncje il cjar, parcè
che metint in bande cualchi gloriose ecezion (Pa 04/02)
strunt ['strunt] m drek m, sranje n, iztrebek m.
strupi ['strupi], strupie adj (redko) pohabljen;
~ m pohabljenec m; → strupiât.
strupiâ [strupi'a:] tr 1. pohabiti, pohabljati 2. FIG
popačiti, deformirati.
strupiade [strupi'ade] f 1. pohabljenje n 2. popačenje
n.
strupiât [strupi'a:t], -ade adj 1. pohabljen; Fin che o
deventi ~ e vuarp. (Lenghe 2000) 2. FIG popačen,
deformiran; 3. LIT šepav (verz) 4.
~ m 1. pohabljenec m 2. popačeno; 3. un plat di
strupiâts izvrstna jed.
strûs ['stru:s] m vrsta nepredelane svile.
strussâ [stru'sa:] tr drgniti; drsati, podrsavati; obrabiti,
obrabljati; parvìe di chel splorâ il teren cul baston o di
chel ~ dai zocui cirint lis ruspidecis, o dal pas impicotît
(Mar); Strussant i piês tal polvar stralumìs di straca a
van vie i Todescs (Pasolini);
~si refl podrsavati se; prilizovati se.
strussiâ [strusi'a:] (o strussii [stru'sii]) tr utruditi,
utrujati; ~ la vite izčrpavati se, kvariti si življenje; ~
un toc di pan prigarati si kruh;
~ it izčrpavati se, ubijati se; dispès plui a barufâsi che
no a ~ pe cause comune. (Uniud);
~si refl utrujati se; izčrpavati se; che o vedi simpri di
cjatâ fûr alc par strussiâmi? (MazzonIol);
~ m velik napor.
strussiât [strusi'a:t], -ade adj 1. utrujen, truden 2.
(delo) naporen, utrujajoč; → faturôs.
strussie ['strusie] f 1. naporno delo, težaško delo; O
cognòs lis tôs oparis, la tô ~ (Bibl-Apoc); che i bêçs che
i sgjarlavin tes mans a vignivin sì des sôs voris faturosis,
sudadis, che a cognossevin nome ~ (PauluzzoN)
2. (t. v pl) pomanjkanje n, muka f.
strut ['strut] m → saìn.
struturâ [strutu'ra:] tr strukturirati.
struturabil [strutu'rabil] adj ki se lahko strukturira.
struturâl [strutu'ra:l] adj strukturen, strukturalen; la
citât e scuen impegnâsi diretementri tes grandis cuistions
struturâls (Pa 03/10).
struturalisim [strutura'lizim] m FILOZ, LING
strukturalizem m.
struturalistic [strutura'listik], -iche adj
strukturalističen.
struturalmentri [strutural'mentri] adj strukturno.
struturazion [struturatsi'on] f strukturiranje n,
strukturiranost f; Sul contignût, su la ~, sul funzionament
dal gnûf ent, che si spere al larà in puart (Pa 04/03);
Tant la sô esistence che la sô ~. (BelFa).
struture [stru'ture] f 1. GRAD ogrodje n 2. FIG
struktura f, zgradba f; ~ microscopiche mikroskopska
struktura; al à dividût cun lui il premi Nobel par vê
profondît la ~ microscopiche dal sisteme gnervôs (SiF
02/1, 155-165).
struz ['struts] m ZOOL afriški noj m (Struthio camelus);
Il ~, il falc, il cocal, il vuidul di dutis lis sortis (Bibldeuteronomi).
struze ['strutse] f štruca f (kruha). // cf. sl. pogov.
štruca.
stu ['stu] (j.zah.) → chest; chi in dut stu timp a vedin
serciât di “talianizani”, i po encia capîlu (Pa 02/10-11).
stuâ ['stua:] tr (pri sviloreji) ??
stuade [stu'ade] f (pri sviloreji) ??
stuadôr [stua'do:r] f (pri sviloreji) delavec, ki suši
zapredke.
stuâr [stu'a:r] m tehnik, ki je specializiran na gradnjo
rečnih pregrad.
stuart [stu'art] adj 1. zvit, ukrivljen, kriv, upognjen 2.
FIG napačen, zmoten, zgrešen, lažniv, neiskren; lâ par ~
iti narobe; 3. in ~, di ~ postrani, poševno; cjalâ di ~
gledati postrani; Se dopo intun par di tratoriis ti cjalin
di ~ (Pa); a dret e a ~ sem pa tja, na vse strani.
stuarte [stu'arte] f 1. zvijanje n, krivljenje n 2. MED
(noga) izpah m; Al è un cul cjâf in bande che al semee
che al vebi simpri la ~ di cuel. (Sg) 3. KEM vijačna,
spiralna cev 4. MED urinal m.
stuarzi [stu'ardži] (o stuarç [stu'art∫], stuarzis, stuarç) tr
zaviti, zviti; upogniti, upogibati; Intant che chel i va
dongje, il spirt trist lu sdrondenà par tiere e lu stuarzè
plen di convuls. (Bibl-Lc) Medtem ko je prihajal, ga je
demon vrgel in stresel; dâ fîl di ~ FIG delati preglavice.
stuarzidure [stuardži'dure] f zvijanje n; upogibanje n.
stube ['stube] ?? Di une bande e je la ~ “stüva” dute
rivistide di len (La 05/6).
stuc ['stuk] m 1. sadra f, mavec m; lepivo n 2. VETER
vrsta bolezni pri sviloprejkah.
stucâ [stu'ka:] tr 1. mavčiti 2. gubati, nabirati v gube.
stucade [stu'kade] f 1. mavčenje n 2. štukatura f.
stucadin [stuka'din] m upognjen ovratnik.
stucadôr [stuka'do:r] m 1. OBRT, UMET štukater m 2.
likalec m (ki lika blago).
stucadure [stuka'dure] f 1. mavčenje n 2. štukatura f
3. gubanje n (blaga).
stucaduta [stuka'duta] ?? Ah, zà che sin, ancje tu tu
varessis bisugne di une buine ~ (gropfurlan).
stucfis [stuk'fis] m KUL polenovka f.
stucj ['stuq] (pl stucjs ['stuqs]) m etui m, škatla f,
puščica f.
studâ [stu'da:] tr → distudâ.
studel [stu'dεl] m → distudin.
Studene Alte [stu'dεne 'alte] kr.i f (Pontebe) Studena
Alta.
Studene Basse [stu'dεne 'base] kr.i f (Pontebe)
Studena Bassa.
student [stu'dεnt] m 1. dijak m, srednješolec m 2.
študent m; ~ iscrit vpisani študent; Cussì par esempli
la dimension aministrative di une segretarie di facoltât e
pues dipendi dal numar di students iscrits (SiF 02/1,
209).
studente [stu'dεnte] m 1. dijakinja f, srednješolka f 2.
študentka f.
studentesc [studen'tεsk] adj študentski, študentovski.
studi ['studi] m 1. učenje n; študij m, študiranje n; si
lamentà cu la signorine pene vignude fûr dal ~
(MazzonIol)
2. raziskava f; projekt m; študija f; ~ di “marketing”
marketinška študija; Un ~ di “marketing” di pueste al
varès cirî di capî (Pa 03/11) 3. skrb f, prizadevnost f.
studiâ [studi'a:] (o studii [stu'dii]) tr 1. učiti se;
študirati (nek predmet) 2. študirati, preiskati, preučiti,
preveriti;
~ it ~ di poskusiti; ~ par prizadevati se za.
studiât [studi'a:t], -ade adj učen, študiran; poučen;
~ m učenjak m, izobraženec m.
studin [stu'din] m → distudin.
studiôs [studi'o:s], -ose adj 1. ki se uči 2. marljiv,
prizadeven;
~ m učenjak m, strokovnjak m.
stue I ['stue] f 1. peč m; ~ a eletric električna peč; ~
di madons peč na les; E. si tirà dongje une vecje ~ di
madons (Sg) 2. (svilopreja) sušilnik za zapredke 3. (v
Karniji) dnevna soba f, jedilnica f.
stue II ['stue] (t. stuet) f pregrada za gorski potok.
stuerie [stu'erie] f rogoznica f (preproga); sul scjassâ
de ~ FIG pri obračunu.
stuet [stu'εt] m → stue II.
stuf ['stuf] adj sit, naveličan; jessi ~ e strac imeti
dovolj, biti popolnoma sit; da un popul che al jere ~ di
paidi un mâl guvier (Pa).
stufâ [stu'fa:] tr dolgočasiti, jeziti, nadlegovati, iti na
živce; PROV ogni biel bal al stufe vsake stvari se
naveličaš.
stufaderie [stufa'derie] f (redko) dolgčas m, nadloga f,
sitnost f.
stufadiç [stufa'dit∫], -ice (pl stufadiçs [stufa'dits]) adj
1. dolgočasen; nadležen; težak; utrujajoč 2. utrujen,
dražljiv, brezvoljen.
stufe ['stufe] f dolgčas m, nadlega f, sitnost f.
stufeç [stu'fεt∫] m dolgčas m, nadlega f, sitnost f.
stufulît [stufu'li:t], -ide adj osupel, otrpel; e scomence
a vivi, stufulide, stranie (PauluzzoN).
stuìn [stu'in] m pečar m.
stuo ['stuo] m → stuon.
stuon [stu'on] m velika rečna pregrada.
stuone [stu'one] f ?? un armâr e une stuone tun
(PauluzzoN)
stupidade [stupi'dade] f → stupideç.
stupidagjine [stupi'daăine] f neumnost f; Se si scrivin
libris interessants e biei o sin a cjaval, se si scrivin
stupidagjinis o sin mâl metûts. (Pa 04/02); e je lôr e de
lôr ~ (La 07/02).
stupidece [stupi'det∫e] f → stupiderie.
stupideç [stupi'dεt∫] (pl stupideçs [stupi'dets]) m 1.
neumnost f; bedarija f 2. (pos. v pl) neumna šala f,
neumnosti fpl.
stupidel [stupi'dεl] ??
stupiderie [stupi'derie] f neumnost f; bedarija f;
prudelant la sô energjie e inteligjence, cence che nissun
altri nol vegni a metii brenis e gjambadoriis par invidie,
~ (Pa 05/12).
stupidî [stupi'di:] tr in refl → instupidî.
stupiditât [stupidi'ta:t] f → stupiderie.
stupidut [stupi'dut] adj pomanjš. od stupit.
stupin I [stu'pin] m 1. stenj m; (bolj obič.) → pavêr;
cjiâ il ~ vrniti ukradeno 2. zamašek za ušesa 3.
klobčič prediva (za polnjenje puške); → stopon 4.
papirnata kroglica (mečejo učenci na profesorja)
stupin II [stu'pin] (t. stupinot) m FIG bedak m,
neumnež m.
stupinot [stupi'nכt] m → stupin II.
stupit ['stupit], -ide adj neumen, bedast, trapast;
Parcè tu, ~ di gjat sêstu lât a metile lassù?
(Natisone/miti);
PROV cui che al è ~ che al stei a cjase; a ~ vie po
neumnosti; delajoč se neumnega; nepremišljeno.
Stupize [stu'pitse] kr.i f (Pulfar) Štupica f (Štupca) (IT
Stupizza); cun dut che la Slovenie no je plui Jugoslavie
e che and'è plui cumuniscj di cà che di là de stangje di ~.
(La).
sturbâ [stur'ba:] tr motiti; vznemirjati.
sturbî [stur'bi:] tr (neobič.) oglušiti.
sturbît [stur'bi:t], -ide adj (neobič.) gluh.
sturdiment [sturdi'ment] m ?? Lis esperiencis
emotivis ripuartadis plui dispès a son la pôre e la
ansietât, invezit il terôr, il ~, la euforie e la estasi a son
plui raris (SiF 03/3, 31-49).
sturion [sturi'on] m ZOOL jeseter m (Acipenser sturio).
sturnel [stur'nεl??] (pl sturnei) m 1. ZOOL škorec m
(Sturnus vulgaris) 2. osupel, omoten, omamljen 3.
neumen, preprost, bedast 4. cjavêi sturnei nekoliko sivi
lasje;
~ m bedak m, dolgočasnež m, butec m, tepec m; Gjave,
gjave, ~, ti metarai chê di to fradi. (Tolazzi).
sturnî [stur'ni:] tr ogluštiti; omamiti, omotiti; fracàs
di ~ (Sg).
sturnide [stur'nide] f omotenost f, omamljenost f;
pijanost f.
sturniment [sturni'ment] m omotica f, omama f;
osuplost f.
sturnît [stur'ni:t], -ide adj 1. oglušen; omamljen,
omoten; Mieç ~, si tignive simpri sul ôr de strade par
pôre che lu cjapassin sot (Sg) 2. raztresen, zgubljen,
nepazljiv, nezbran.
stuviis [stu'viis] fpl (neobič.) (namizne) posode fpl;
→ massarie.
stuz ['stuts] m kratka puška; HIST mušketa f.
stuziâ [stutsi'a:] tr → stuzigâ.
stuzigâ [stutsi'ga:] (o stuzighi [stu'tsigi]) tr dražiti,
zbosti, zbadati, podrezati.
stuzigadôr [stutsiga'do:r] m zbadljivec m.
stuzighet [stutsi'gεt] m (pos. v pl) KUL predjed m (ki
zbuja tek.
stuzighin [stutsi'gin] adj poživilen, dražilen, ki vzbuja
tek.
sù ['su] adv gori, gor, zgoraj; ~ e jù sem ter tja, gor in
dol; di ~ e di jù vse povsodi; par ~ e par jù po
dolgem in po čez, na dolgo in široko; vêle ~ cun un biti
se v laseh z nekm.; ~ po, ~ mo! dajmo! dajmo! ajde!;
ore 24 oris su 24 24 ur na dan.
su ['su] (+ člen: sul, sui, su la, su lis, suntun, suntune)
prep na, nad: uvaja predvsem krajevna določila; 1.
krajevno mesto, na vpr. kje?: Sul cjamp a restarin cirche
4.000 muarts (Natisone) na bojišču je ostalo približno
4000 mrtvih; ~ ce arbul na katerem drevesu
2. krajevno smer, na vpr. kam?: Va sul cjamp clamât
"convert" Pojdi na polje z imenom ”convert”; La
marce su Rome Pohod na Rim; su une fieste na nekem
žuru;
3. predmet, tema razgovora, o: O ai stampât ancje
“Rome Jubilâr”, 10 sonets su Rome 10 sonetov o Rimu
(na temo Rim); al organize une serade su la Bolivie:
(Pa 04/05); ~ tantis cuistions o toliko vprašanj
4. časovno (trenutek), na vpr. kdaj?: Sul fâsi de sere il
lavôr al è finît. (BrLi); Sul moment de fin il rè dal misdì
lu frontarà Takoj po koncu (v trenutku, ko je bilo
konec); sul fâ de gnot ko se je znočilo; Sul fâ dal dì al
clame dongje i siei dissepui Ko se je zdanilo je k sebi
poklical svoje učence; jessi suntun lavôr biti pri nekem
delu, biti (v) sredi dela; ~ la vendeme v času trgatve;
5. približna vrednost, okoli: Il presit al sarà sui 50 mil
francs Cena bo znašala okoli 50 tisoč frankov; su lis trê
dopomisdì okoli treh popoldne 6. način: Us disìn chest
su la peraule dal Signôr v imenu Gospoda; cjapâ sul
seri il probleme vzeti težavo resno.
su par [su par] prep 1. na: su pai mûrs na zidovih 2.
v, po: lei su pai zornâi brati v časopisju 3. proti: su
pai siôrs proti bogatim 4. FIG o, glede na, okoli:
tabaiâ ~ te govoriti o tebi; domande su pal avignî
vprašanje glede prihodnosti; ridi ~ cdn smejati se na
račun koga; sgagnint insieme su pai Cjargnei smejoč se
skupaj na račun Karnijcev.
SUA ['] kratica > i Stâts Unîts de Americhe (SUA) (SiF
02/1, 31-45) ZDA.
suâf [su'a:f], suave adj LIT (redko) sladek, prijeten,
ljubek, mil; cuvierte di plante fûr di une coltrine di
ruscli vivarôs, garoful ~ di cise e di muscli (ShW).
'Sualt [zu'alt] → Sant 'Sualt (Pa 8-9/99).
suavitât [suavi'ta:t] f ljubkost f, milina f.
suazâ [sua'dža:] tr → insuazâ.
suaze [su'adže] f 1. okvir m (slike itd.) 2. FIG okvir m
(npr. projekta); Meti i puars tal puest dai siôrs te ~ di
simpri no je une rivoluzion copernicane. (Bel); In cheste
~, duncje, il compatât fra Friûl-V. J., Carintie e Slovenie
e je une piere miliâr storiche (Pa 03/12);
→ curnîs.
suazone [sua'džone] f velik okvir; Lis dôs musis no
ridin plui, a cirin di saltâ fûr des suazonis di len indorât
(Tolazzi).
subalterni [subal'tεrni] adj podrejen, nižji; un interès
e un ûs dal furlan no dome tra lis classis sociâls
subalternis (Pa 03/10).
subalternitât [subalterni'ta:t] f podrejenost f; che al
sielzi il cjamp dal centri-drete, rompint cu la tradizion di
~ a la çampe (Pa 05/06).
subapalt [suba'palt] m zakup m; La crise dal setôr e à
puartât lis aziendis "maris" de provincie di Belun a ridusi
lis lavorazions in ~ (La 03/4).
subapaltadôr [subapalta'do:r] m podzakupen; cun
subapaltadôrs che a fasin sfrutament ai lavoradôrs
forescj (Patrie 06/1).
subapostolic [subapos'tכlik], -iche adj podapostolski;
Nons che nus riclamin la lidrîs de nestre çocje culturâl e
cristiane e nus ripuartin ai prins timps de predicazion dal
vanzeli, in ete apostoliche o subapostoliche. (Pa 04/06).
subcomandant [subkoman'dant] m podpoveljnik m.
subcomunâl [subkomu'na:l] adj podobčinski ??
subcontinui [subkon'tinui] adj ?? Seont Geschwind
subregjonâl [subreăo'na:l] adj subregijski; e la
(1983), mediant une stimolazion subcontinue des
struturis dal lobi limbic (SiF 03/3, 31-49).
subcontinent [subkonti'nεnt] adj podcelina f,
subkontinent m.
subcussient [subkusi'εnt] adj PSIH podzavesten;
~ m PSIH podzavest f; par altris a son i voi de leç
naturâl, par altris ancjemò al è il ~ dal om. (Bel).
subiet [subi'εt] (t. sugjet, suzet) m 1. predmet m; 2.
oseba f; 3. motiv m, tema f 4. GRAM osebek m;
~ adj podločen, podvržen, poslušen.
subentrant [suben'trant] adj ?? che a presentavin
dome fenomenis di aure cence secondarie gjeneralizazion
e des situazions di epilessie cun crisis subentrantis (SiF
03/3, 31-49).
subfurnidure [subfurni'dure] f kooperacija f; Par
chel che si inten po lis piçulis aziendis des ~, Pezzetta lis
invide a metisi in rêt (La 05/7).
subî [su'bi:] tr trpeti, utrpeti; podrediti se; chei che no
àn mai podût comandâ o sielzi ma dome ubidî e ~, chei
che no àn mai domandât o pratindût (Pa 05/12).
subietîf [subie'ti:f], -ive adj subjetktiven.
subissâ [subi'sa:] tr 1. pogrezniti, pogrezati; prevrniti;
strmoglaviti; 2. FIG uničiti, podreti, porušiti;
~si refl pogrezniti se.
subit [su'bit] (t. subite) adv takoj, pri priči; naglo;
nenadno, nenadoma; komaj(da); Un test che mi cjape ~
(Pa 12/99); i cjastenârs ~ fûr di cjase ..komaj iz hiše;
~ daûr takoj zatem; Il professôr Guido Barbina, par
prin, e ~ daûr il so coleghe Roberto Gusmani..(Pa 8/99);
~ cene takoj po večerji; ~ che komaj, brž, bržko(ne);
? ~ adj nagel, nenaden, takojšen;
Subît [su'bi:t] kr.i f (Datimis) Subit.
subitani [subi'tani] adj nenaden; a puedin parâlu di
une malavoie subitanie dal re. (Eg); ma ai 12 di Avost,
colpît di une malatie subitanie, al murì cuntune part dal
so compagnatori (Pa 03/4).
subite [su'bite] adv → subit; mi sa che al rive il burlaç
subite (MazzonIol)
subitementri [subite'mentri] adv (neobič.) nenadno,
naglo; che propri pal lôr status a puedin meti in vore
azions che lis rindin ~ competitivis rispiet ai Paîs
confinants. (Pa 06/3).
suble ['suble] f → subule.
subli ['subli] m TEKST tkalski valj m.
sublim [su'blim] adj 1. visok, vzvišen; veličasten 2.
FIG plemenit, vzvišen;
~ m vzvišenost f, plemenitost f.
sublimâ I [subli'ma:] tr 1. povzdigniti, povzdigovati
2. poveličevati.
sublimâ II [subli'ma:] tr KEM sublimirati.
sublimazion [sublimatsi'on] f PSIH sublimacija f,
sublimiranje n.
sublimitât [sublimi'ta:t] f vzvišenost f, veličastnost f,
plemenitost f; Un detai di vanitât al podarès fiscâ la ~
de tragjedie. (Mucci).
subordinât [subordi'na:t], -ade adj podrejen.
subordinazion [subordinatsi'on] f podrejenost f; Cun
chestis mancjancis une lenghe no pues competi cu la
lenghe dominant: e je destinade ae ~, che al significhe
intal nestri câs (Pa).
subpolâr [subpo'la:r] adj subpolaren.
subregjon [subre'ăon] f subregija f; La Bisiacarie e je
une ~ dal Friûl come la Cjargne. (Vichi).
definizion des areis là che a son lis minorancis de bande
dai ents subregjonâi (SiF 02/2, 139).
substrât [sub'stra:t] m substrat m; I microrganisims
che a costituissin il pantan a son clamâts biomasse
mentri i incuinants a son clamâts ancje ~. (SiF 03/4, 7384).
subule ['subule] (t. suble) f šilo n.
subulî [subu'li:] tr, it, refl → sabulî.
suburban [subur'ban] adj predmesten.
suburbi [sub'urbi] m predmestje n.
sûc ['su:k] m (neobič.) sok m.
sucar ['sukar] m → zucar.
sucedi [su't∫edi] (al sucêt) it 1. pripetiti se, prigoditi se
2. nasledovati, slediti.
sucès [su't∫εs] m 1. uspeh m; izid m; 2. pripetljaj m,
dogodek m.
sucession [sut∫esi'on] f nasledovanje n, nasledstvo n,
sukcesija f.
sucessôr [sut∫e'so:r] m naslednik m, dedič m.
sucrit [su'krit] m skrivališče n, shramba f, kot m; e/o
dipendencis (garas, puest machine, ~, e vie (CoUd).
sucursâl [sukur'sa:l] adj REL podružničen (cerkev);
Intant di chest garzonât al à eseguît la decorazion de
glesie ~ a Šmiklavž ob Dreti. (GE);
~ f podružnica f, filiala f.
Suçolins [sut∫o'lins] kr.i f (Cordovât) Suzzolins.
sud ['sud] m jug m.
sudâ [su'da:] it potiti se, znojiti se; PROV miei ~ che no
tossi ; ~ sudôrs di sane krvav pot potiti.
sudade [su'dade] f znojenje n; fâ une ~ znojiti se
(zdraviti se znojenjem); Alore un sirop o aspirinis di fâ
une buine ~. (MazzonIol).
sudadiç [suda'dit∫] (pl sudadiçs [suda'dits]), -ade adj
malce prepoten, moker, zmočen.
sudafrican [sudafri'kan] adj južnoafriški;
~ m Južnoafričan m.
Sudafriche [sud'afrike] kr.i f Južna Afrika f; e je
stade associade cun alte incidence di cancar dal glutidôr
in ~, (SiF 02/1, 31-45).
sudamerican [sudameri'kan] adj južnoameriški;
~ m Južnoameričan m.
Sudameriche [suda'mεrike] kr.i f Južna, Latinska
Amerika f.
sudamine [su'damine] f MED sudamina f, miliarija f.
Sudan [su'dan] kr.i m Sudan m; come la Tanzanie, o
dulà che il problem al è fintremai la mancjance di
popolazion, come tal câs dal ~ (Pa).
sudanês [suda'ne:s], -ese adj sudanski; Il câs di bin
Laden nus fâs impensâ di chel dal Mahdi ~ che, vie pal
XIX secul (Pa 03/12);
~ m Sudanec m.
sudari [su'dari] m 1. potni prt m; Il muart al jessì fûr,
leât pîts e mans cun fassis e la sô muse a jere invuluçade
cuntune ~. (BelAlci); I cjavei di une femine tal ~ che nol
è plui, robis vecjis di secui. (Pa 05/04) 2. REL Veronikin
prt.
sudât [su'da:t], -ade adj 1. prepoten, prepojen od znoja;
Une cjase sudade dai vons (PauluzzoN); al jere ~ in
aghe kopa se v znoju; ~ come un raze premočen od
znoja; sudâts tanche nemâi 2. (šipa, stekla) zarosen;
daûr veris sudâts.
sudêt [su'de:t] adj sudetski;
~ m Sudet m; Nassude in Boemie te minorance dai
sudêts (La 03/01).
sudit ['sudit] m 1. državljan 2. podložnik m; E il ~ al
scuen lâi par dret, dilunc vie e jenfri vie, ta chês riis, tant
che i cjavai tra lis stangjis e i mus dai mulins di "al jere
une volte". (Mucci).
suditâ [sudi'ta:] tr podjarmiti, podvreči, pokoriti,
podrediti.
suditance [sudi'tant∫e] f 1. državljanstvo n 2.
podložnost m.
sudividi [sudi'vidi] (o sudivît [sudi'vi:t]) tr deliti
naprej, nadalje; deliti; La toponomastiche dal paisaç e
rapresente la inteligjence coletive sparniçade e
sudividude sul teritori. (Pa 7/2000).
sudivision [sudivizi'on] f delitev f, deljenje n.
sudizion [suditsi'on] f 1. podložnost f, poslušnost f;
cheste “~” e je une des pecjis dal popul furlan (La
06/12)
2. strah m, boječnost f, plašnost f; patî ~ biti v zadregi
(Verone).
sudizionôs [suditsio'no:s], -ose adj 1. podložen,
poslušen; o soi ~ di jê. (BrLi) 2. boječen, plašen; che
si russe su l’arbul favorît (cemût no ricognossi tai siei
coments a mieze vôs il rugnuçâ ~ di un purcit?) (Mar).
sudôr [su'do:r] m pot m, znoj m; Vignî i sudôr frêts Venire i sudori freddi.?? (Verone).
sudorâ [sudo'ra:] it znojiti se, potiti se;
~ tr ~si il pan v potu si služiti kruh; PROV il pan dal
servitôr al è pan sudorât.
sudoriç [sudo'rit∫] m znoj m, znojenje n.
Sudri ['sudri] kr.i m Sutrio (UD); ~ al è logât inte
valade de Bût (Leng).
sudrian [sudri'an] (t. sudriot) adj iz Sutria;
~ m prebivalec Sutria.
sudriês [sudri'e:s] m → sudrian; I ~ innomenâts
(Leng).
sudriot [sudri'כt] adj in m → sudrian.
Sud Tirol [sudti'rכl] kr.i m Sud Tirol m; di ricercje e
di formazion par dutis lis zonis di lenghe e culture ladine
dal Cjadovri, dal Trentin, dal ~ e dai Grisons (CIRF).
sudtirolês [sudtiro'le:s], -ese adj južnotirolski; A jerin
presints a cheste edizion rapresentancis dai...~ e Walser
(Todescs dal Piamont). (La 03/01).
suee [su'ee] f 1. prag m. → soiâr 2. .
suei [su'ei] f → sfuei.
suelâ [sue'la:] (t. insuelâ) tr podkovati, podplatiti,
nabiti podplat.
sueladure [suela'dure] f podplatenje n; podplat f.
suele [su'εle] f podplat m (čevlja); PROV ~ gruesse a
manten il mont.
Suelies [su'εlies] ?? lis monts parsore Davai, in
Tarlesse e in Suelies e in Primant (BelAlci)
suesar [su'ezar] m (carn.) tast m; → missêr.
suesare [su'ezare] f (carn.) tašča f; → madone.
’suf ['zuf] m 1. močnik, sok; a cuincin cun chel lat ~ e
lasagnis; al contrari dal 'Suf e de Jote, dulà che il lat, i
fasui e la brovade a son ingredients di fonde. (FogMil)
2. zmešnjava, zadrega, prevara; testenica, pasteta; cjolile
a voli, a tast opûr a tuf: / in conclusion al è ducuant un
~.
suficient [sufit∫i'εnt] adj zadosten.
sufierte [sufi'εrte] f ?? memoreant la sufierte e
coinvolzent trate che e à puartât ae sô istituzion (La
07/01)
sufìs [su'fis] m LING pripona f, sufiks m; ~ cressitîf
povečevalna pripona; ~ diminutîf pomanjševalna
pripona; cul ~ cressitîf (cjasone, barcjone ecc) e cul ~
diminutîf (cjasute, barcjute ecc). (Scf).
sufit [su'fit] (t. sofit) m strop m; La ostarie e jere une
grande stanzie cul ~ bas e i mûrs piturâts di vert. (Sg).
sufitâ [sufi'ta:] (t. sofitâ) tr GRAD opremiti s
podstrešjem.
sufite [su'fite] (t. sofite) f 1. podstrešje n 2. podstrešna
soba f; mansarda f.
sufiot [sufi' t??] m PEJ → suf 2.
sufraç [su'frat∫] m volilni glas; cu la jentrade in vore
dal Sme e la prime elezion direte a ~ universâl dal
Parlament European (SiF 03/3, 115).
sufragani [sufra'gani] adj REL sufraganski; il so
vescul al jere ~ di Grau! (JM).
sufrî [su'fri:] (t. sofrî) (o sufris/ sofris) tr/ it trpeti,
prenašati, mučiti se.
sufrit [su'frit] m ARH mlečna poslastica ob priliki
rojstva ipd.; e il Sufrit (bisugne stâ atents di no
confondilu cul talian "soffritto", che par furlan al è il
Disfrit), che al è une pietance fate cun lat, ûfs, vin e sucar
e al vignive prontât la vilie des gnocis inte cjase de
nuvice. (FogMil)
sugjel [su'ăεl] m 1. potrdilo n 2. FIG potrditev f,
potrdilo n.
sugjerî [suăe'ri:] tr prišepetati; svetovati.
sugjeridôr [suăeri'do:r] m 1. šepetalec m 2. TEAT
šepetalec m, sufler m.
sugjeriment [suăeri'ment] m nasvet m, predlog m;
namig m, sugestija f; ma no crôt di podê puartâ
contribûts sientifics, ni sugjeriments su cemût cjatâ une
soluzion normative, nol è il gno mistîr. (Cad-e).
sugjestîf [suăes'ti:f], -ive m sugestiven; Ancje cheste e
je une leture poetiche sugjestive. (Pa 02); O sin par
strade pal agriturisim dal Levan (Il ~ Valcalda Club, pôc
plui inlà di Debelis) (Leng).
sugjet [su'ăεt] adj in m → subiet.
sugjetîf [suăe'ti:f], -ive adj → subietîf.
sugjizion [suăitsi'on] f → sudizion.
sugjizionôs [suăitsio'no:s], -ose adj → sudizionôs.
sugo ['sugo] m (it.) sok m; omaka f.
sugôs [su'go:s], -ose adj sočen.
sui ['sui] prep mpl → sun.
suiâ [sui'a:] (sui, suis, suie] tr 1. po-, o-sušiti, obrisati;
il sanc al vegni suiât dal polvar secjât dal soreli (Mar)
2. FIG vpiti, vsesati; 3. ~le izmazati se;
∼si refl posušiti se.
suiant [sui'ant] adj vpojen.
suiare ['suiare] adj v: cjarte ∼ vpojni papir; → cjarte
suiarine.
suicidi [sui't∫idi] m samomor m.
suicidâsi [suit∫i'da:si] refl narediti samomor m.
suicidiari [sut∫idi'ari] m samomorilec m;
~ adj samomorilski.
suiecjavêi [suieqa've:i] m (neolog.) fen m, sušilnik za
lase.
suieman [suie'man] m brisača f; Ce distirâts partiere,
ce in pins invuluçâs tun ~. (BrLi).
suiemans [suie'mans] m → suieman.
sul ['sul] prep + art msg → su + il.
sulisu ['su??] m pod m; La mari drenti in ciasa, tal
sulisu fruvàt a spaca i stecs trimànt sul puòr zenoli alsàt.
(Pasolini).
sultan ['sultan] m sultan m; Inte storie Francesc di
Assisi al lè a cjatâ il ~ in plene Crosade, cence nissune
arme. (Pa 02).
sultive [sul'tive] f BOT → sutive.
sumâ [su'ma:] tr seštevati; znašati; ducj i soreplui
rispiet al ultin limit superât par ogni C.d.L a vegnin
prime sumâts e daspò dividûts de sume dai intervai (SiF
02/1, 209).
sumacul [su'makul] m ZOOL morski lipan m (Mugil
saliens).
Sumaghe [su'mage] kr.i f (Puart) Summaga.
sumari [su'mari] m povzetek m, izvleček m.
sumatori [suma'tכri] adj MAT sumativen.
sumatorie [suma'tכrie] f MAT sumacijski znak m.
Sumatre [su'matre] kr.i f Sumatra f; cemût mai il
guvier talian aial fat la sielte di intervignî in Sri Lanka,
Thailandie e Maldivis e no a ~? (Pa 05/04).
sumazion [sumatsi'on] f MAT sumacijski znak m.
sume ['sume] f 1. MAT seštevanje n; fâ la ~, fâ sumis
seštevati; Fasint la ~ di chescj tas (SiF 2002/1); Al
faseve sumis e sotrazions cun chê sveltece (PauluzzoN)
2. vsota f, skupek m, seštevek m 3. in ∼, in sumis →
insume, insumis.
4. FIG sklep m, bistvo n; tirâ lis sumis sklepati (Pa
03/11) 5. vsota denarja f; ~ di bêçs denarna vsota; di
~ di bêçs, che e je stade tirade (CoGonars) 6. FILOZ
summa f.
sumer [su'mεr] m 1. Sumerec m 2. sumerščina f;
~ adj sumerski.
sumeric [su'mεrik], -iche adj sumerski;
~ m sumerščina f.
sumerolic [sume'rכlik] m sumerolog m.
sumerologjic [sumero'lכăik], -iche adj sumerološki.
sumerologjie [sumerolo'ăie] f sumerologija f.
sumiament [sumia'ment] m → insumiament.
sumiâsi [sumi'a:si] refl → insumiâsi.
sumiere [sumi'ere??] f 1. zaspanost f, dremotnost f 2.
FIG lenost f, počasnost f.
sumierzi [sumi'εrdži] (t. so-) (o sumierç) tr 1. (osebo)
u-krotiti, podvreči, premagati, podjarmiti; Difat i fruts,
pôcs, a son sumierzûts di cjartis, documents,
provediments (Bel)
2. (bolezen) premagati; 3. (željo) brzdati, potlačiti.
sumierzût [sumier'džu:t], -ude adj premagan,
podjarmen.
sumission [sumisi'on] f 1. podreditev f, podrejenost f
2. FIG krotkost f, ubogljivost f.
sumo ['sumo] m ŠP sumo m.
sun ['sun] prep → su
sun ['sun] m 1. glas m, zvok m; 2. a ~ di s pomočjo +
Gen; La int e va judade a resonâ, no comprade a ~ di
slogans, di lustrins (Pa); lant di chest ∼ na ta način, po
tej poti 3. LING glas m; Il ~ sibilant palatâl sort si lu
scrîf (Vichi).
sunâ [su'na:] tr 1. zvoniti; zveneti; oznaniti, oznanjati;
~ dì oznanjati dan; Dome cuanche a àn sunât dì lis
cjampanis di Craurêt, lui al si à cjatât bon di
(Natisone/miti); ∼ i bots pozvanjati; ~ lis cjampanis
pe messe zvoniti k maši; Ogni cuart di ore a sunavin
lis cjampanis pe messe des vot, e cuanche a sunarin
l’ultin bot al le fûr di cjase. (Sg) 2. MUZ igrati
(glasbilo); ~ di viulin igrati na violino/ gosle; o
impararès a ~ la ghitare (Furlanist) naučil bi se igrati
(na) kitaro; ∼ la trombete FIG širiti novice (skrivnosti);
FIG ~lis a un nekomu svoje povedati;
~ it 1. zveneti; un toc di acazie e al provà a batilu
suntun clap, par sintî se al sunave di sec. (Sg); no mi
sune ben, no mi sune masse, mi sune mâl mi zveni
slabo, ni mi všeč (neka zadeva) 2. zvoniti, trobiti; O
sint a ~ un telefonut. (Cadorini/furlan) Slišim, da zvoni
nek telefon; ∼ pal timp FIG dvigniti glas, kričati 3.
MUZ igrati (glasbilo); ∼ malementri brenkati, slabo
igrati.
sunade [su'nade] f 1. zvonjenje n, igranje n, sonata f,
melodija f 2. lajna f, melodija f, ki ostane v ušesih.
sunadôr [suna'do:r] m MUZ glasbenik m.
sunai [su'nai] m 1. kraguljček m 2. zvonec m (pri
budilki).
sunaiere [sunai'ere??] f ovratnik s kraguljčki (pri
kravah, ipd.); i cjavai di pêl colôr madon, cu la criniere
di stope che ur sbateve di ca e di là cuanche corevin, e lis
sunaieris di leton tacadis aes brenis. (Sg).
sunament [suna'ment] m zvonjenje n, pozvanjanje n.
sunant [su'nant] adj zveneč, žvenketajoč.
sunarili [suna'rili] m zvonjenje n, pozvanjanje n.
sunet [su'nεt] m 1. pesnitev f, poezija f, sonet m 2.
MUZ skladba f, komad m 2. MUZ pihalno glasbilo.
sunete [su'nεte] f MUZ orglice fpl.
sunisim [su'nizim] m REL sunizem m; Bin Laden,
dissepul dal ~ salafist, nol palese une solidaritât
musulmane assolude (Pa 02/10-11).
sunît [su'ni:t], -ite adj sunitski; tierç “imam” dai sciits
duodecimans, copât a Karbala’ te bataie cuintri dal
esercit ~. (Pa 03/10); “Hamas” al jentre te tradizion
sunite (Pa);
~ m sunit m; e il pachistan S. Abul Ala Mawdudi
(1903-1979), sunnîts (Pa 03/2).
sunôr [su'no:r] m 1. glas m, zvok m; chestis
alucinazions a vignivin causionadis dal ~ des cjampanis
(SiF 03/3, 31-49) 2. GRAM fonem m; Par savê formâ il
plurâl dai sustantîfs e dai adietîfs si cjale i fonems (= i
sunôrs) intal finâl de peraule intal singolâr (Cad).
sunsûr [sun'su:r] m šum m, trušč m; šušljanje n,
mrmranje n; tant ~ pa nuie toliko ropota za nič; une
presumude riforme cun “tant ~ pa nuie” (La 05/11).
sunsurâ [sunsu'ra:] it šušljati, pozornost zbuditi.
sunsuron [sunsu'ron] adj hrupen.
sunsurôs [sunsu'ro:s], -ose adj hrupen; I câs tragjics
di Nairobi, di Istanbul, di Casablanca, di New York, il
plui ~ e menzionât pal fat che al à colpît il stât plui fuart
propit in cjase sô (Pa 04/04).
sunt ['sunt] m povzetek m, izvleček m; in ~ skratka,
če povzamemo; In ~, lis valutazions neuropsicologjichis
a àn mostrât che (SiF 02/1).
Sunte ['sunte] f REL 1. Marija v nebo vzeta; la
Madone ~, sant Uldarì, san Zuan Batiste (Pa 05/12); a
puntadis sul boletin de Plêf di Sante Marie ~ di Glemone
(Pa 05/05) 2. Marijino vnebovzetje n, veliki šmaren.
suntun ['suntun] → su + un.
suntuôs [suntu'o:s], -ose adj razkošen.
suntuositât [suntuozi'ta:t] f razkošje n, razkošnost f;
il tron cui bovui di marmul, il contrast dai vistît des
comparsis, la ~ di chês feminis daûr a preâ. (Mar).
Sunviele [sunvi'εle] kr.i f (Sant Vît Di Feagne)
Silvella.
sup ['sup] m cucelj m, dudka f.
supâ [su'pa:] tr 1. (iz)sesati, srkati, lizati, oblizovati 2.
superioritât [superiori'ta:t] f vzvišenost f, superiornost
vpiti, vpijati, vsesati, vsrkati; il fum si alce a ~ l’aiar e
la vite, coparin i sorestants (Tolazzi); e al cont Dracula
de Transilvanie, che si nudrive supant il sanc des
fantatis. (BelFa) 3. FIG vsesati, vpiti, navzeti se (česa);
∼si refl sesati se, lizati se; I vignì subit un tic di sanc
imbrucjât, e al si metè a ~si il dêt, cjalant paraiar. (Sg).
supade [su'pade] f srkanje n; sesanje n.
suparjù [supar'ju] adv → su par jù.
su par jù [supar'ju] (t. suparjù) adv približno; cun
autoritât ~ compagne di chê dai Proveditôrs di Tiereferme, (La).
supât [su'pa:t] p od supâ ;
~ adj 1. upadel, bled, shujšan 2. (zemlja) izkoriščen,
iztrebljen, izsušen, reven.
superâ [supe'ra:] (o superi [su'peri]) tr 1. pre-, zmagati, prekositi; ~ records prekositi vse rekorde;
Dificil cuntun pape come chest, che al è rivât a ~ ducj i
records (Pa 03/11) 2. (npr. izpit, nalogo) opraviti; ~
une prove opraviti izpit; e ven atestade di un patentin
di pueste, rilassât dopo vê superât une prove scrite e
orâl. (Cisilino, treball).
superabil [supe'rabil] adj premagljiv.
superabilitât [superabili'ta:t] f premagljivost f.
superament [supera'ment] m premagovanje n; cun
cors di teatri dal oprimût, “training” pal ~ dai conflits,
“stage” di educazion a la pâs (Pa/Buteghe).
superbombe [super'bombe] f VOJ superbomba f.
supercuarde [superku'arde] f ?? La candidade vuê
plui autorevule e je la ~ eterotiche. (Pa 7/99)
supere [su'pεre] (t. supiere [supi'εre]) f globok krožnik,
krožnik za juho.
superenalot [superena'lכt] m vrsta loto igre.
superficiâl [superfit∫i'a:l] adj (po)vrhnji, površen.
superficialitât [superfit∫iali'ta:t] f površnost f; Il
pericul nol è la lote ma la sglonfe, l’assuefazion, la
rassegnazion, la ~. (Bel).
superficialmentri [superfit∫ial'mentri] adv (po)vrhnjo,
površno.
superficie [super'fit∫ie] f površina f, površje n; ~ dal
mâr površina morja; a sein a pene percetibilis su la ~
dal mâr) o tal ocean (il “tsunami” (SiF 02/2, 129).
superflui [su'pεrflui] adj odvečen;
~ m odvečnost f.
superfluidificant [superfit∫i'a:l] mentri che par fâ
une RPM si doprin ancje pulvin di silice, filiots di açâr (o
di altri materiâl di buine resistence) e superfluidificant.
(SiF 03/3, 97)
superfluiditât [superfluidi'ta:t] f FIZ superfluidnost f.
superfosfat [superfos'fat] m AGR superfosfat m.
supergalassie [superga'lasie] f ASTR supergalaksija f.
Supergnove [super'ñכve] f ASTR supernova f; lûs te
~ Intant che o cirivin un êc di lûs te ~ di classe Ia
SN1998es in NGC632 (SiF 02/2, 11-24).
superimpegnât [superimpe'ña:t], -ade adj močno
vpet, močno angažiran; A. Zanello, fresc di nomine ma
za ~ a ogni nivel. (BelAlci).
superinfezion [superinfetsi'on] f MED superinfekcija
f.
superiôr [superi'o:r] adj 1. višji; gornji 2. HIST južni
(rimska provinca) 3. višji, večji, boljši, superioren;
~ m 1. predstojnik m; nadrejeni m; che il furlan al è
fevelât une vore di plui cui coleghis che cui superiôrs e
cui clients (Pa 02) 2. REL predstojnik m.
f; Si podeve cjacarâ di ordin bipolâr, cuntun statût di ~
pai Stâts Unîts (Pa 04/07).
superiormentri [superior'mentri] adv zgoraj, v
zgornjem delu.
superlatîf [superla'ti:f], -ive adj vrhunski, izreden;
~ m LING presežnik m, superlativ m; signôr e re al ~.
(Bibl-Apoc).
supermarcjât [supermar'qa:t] m TRG supermarket m;
une marcje danese che o ai cjatât al ~ Esselunga
(Furlanist).
supernove [super'nove] → supergnove.
superom [super'om] m FILOZ (Nietzsche) nadčlovek
m; a esistin categoriis di personis che a semein di vê
superât il soiâr de umanitât e di jessi jentrâts te categorie
dai superoms. (Bel).
superpotence [superpo'tεnt∫e] f velesila f; che al
varès ancje podût degjenerâ intun scuintri fra lis
superpotencis cun esits nucleârs. (Pa 06/3).
supersorestant [supersore'stant] ?? Supersorestants
cristians dilà dal Tiliment e de Livence (Pa 05/05).
superstizion [superstitsi'on] f prazna vera f, vraža f,
babjeverstvo f; a di chel che al reste di cheste grande
culture popolâr che e à vût fuarts moments di fede, di
superstizions e di rituâi (Natisone/miti).
superstiziôs [superstitsi'o:s], -ose adj vražen,
babjeveren.
superstrade [super'strade] f AVTO hitra cesta f.
superstringhe [superfit∫i'a:l] ?? a son teoriis une vore
sofisticadis e “meraculosis” (teoriis di superstringhe,
teorie-M, …) (SiF 03/4, 133).
supervision [supervizi'on] f vodstvo n; nadzorstvo n.
supervisôr [supervi'zo:r] m nadzornik m, kontrolor m.
supet [su'pεt] m → sup.
supets [su'pεts] mpl → sups.
supiç [su'pit∫] (supiçs [su'pits]) m BOT narcis m
(Narcissus poeticus).
supiel [supi'εl] m cokla f; opanka f.
supierbeôs [supierbe'o:s], -ose adj vzvišen, napihnjen,
ohol, ošaben, bahaški; Brute, la siore Vivenzie, sintade
in cjadreon sot il litrat ~ dal siôr marît nodâr! (Mucci).
supierbi [supi'erbi] adj → supierbeôs.
supierbie [supi'erbie] f oholost f, ošabnost f, vzvišenost
f, bahavost f; PROV La trope umiltât ‘e spuzze di ~ .
(ProvBr)
supiere [supi'ere] f → supere.
supierp [supi'erp], -erbe adj ponosen, vzvišen; →
braurôs.
supignâ [supi'ña:] tr sesati, srkati, vsrkati.
supignot [supi'ñכt] m cucelj m, dudka f.
supin [su'pin] m LING namenilnik m, supin m.
supinazion [supinatsi'on] f MED supinacija f.
supiol [supi'ol] m → supion.
supion [supi'on] (t. supiol) m BOT, AGR zalistnik m
(poganjek, ki ne obrodi).
suplement [suple'ment] m dodatek m, dopolnilo n.
suplementâr [suplemen'ta:r] adj dopolnilen, dodaten;
Suplementârs che dome lôr a puedin zuiâ, dome il lôr
metodi, parvie che l’agricultôr di chel altri metodi al è
bielzà sot de docje (Pa 04/02).
suplence [sup'lεnt∫e] f 1. ŠOL nadomestovanje n,
nadomeščanje n; Lassù o soi stât trê agns fa; e veve di
sei une ~ di un mês, invecit mi soi fermât dut l’unvier.
(BrLi) 2. suplentura f (služba profesorja pripravnika); e
veve di sei une ~ di un mês, invecit mi soi fermât dut
l’unvier. (BrLi).
stant la anomalie de famee dulà che al à vivût: la
clamorose assence dal pari, che la sô latitance e la sô
suplence (CoUd)
suplent [su'plεnt] adj pomožen, ki nadomešča;
~ m ŠOL suplent m (profesor pripravnik).
suplî [su'pli:] tr 1. dopolniti; nadomestiti 2. zadostiti
(hrana);
∼si refl 1. (s hrano) nasititi se, najesti se do sitega,
nabasati se 2. FIG (veliko dela) naložiti se, naprtiti se.
suplicâ [supli'ka:] (o suplichi [su'pliki]) tr (milo,
ponižno) prositi.
supliche ['suplike] f 1. ponižna prošnja, rotitev f 2.
REL molitev f.
supliment [supli'ment] m dodatek m, dopolnilo n,
priloga f.
suplît [su'pli:t], -ide adj 1. poln, napolnjen 2. nasičen,
sit.
suplizi [su'plitsi] m telesna kazen, muka f; des voltis
cjaminâ par lui al jere un ~ par vie des feridis tun pît
(Pa).
supo! [su'po??] int → sù.
suponi [su'poni] tr 1. podtakniti 2. domnevati,
predpostaviti.
suportêr [supor'te:r] m podpornik m, navijač m.
suposizion [supozitsi'on] f domneva f, predpostavka f.
suprefazion [suprefatsi'on] f nasilstvo n, nasilje n.
suprem [su'prεm] adj najvišji; vrhoven.
suprematisim [suprema'tizim] m ARS suprematizem
m.
supremazie [suprema'tsie] f premoč m, prevlada f,
prvenstvo n; che al jere il bloc furlan par imponi la sô ~
politiche a la barbe de inferioritât numeriche (Pa 05/05).
suprimi [su'primi] tr → soprimi.
sups ['sups] mpl BOT sladko vince, strpnik m
(Lamium); → urtie muarte.
supuart [supu'art] m 1. MEH ležišče n, ležaj m; nosilec
m 2. podpora f, pomoč f; O varessin bisugne che
cualchidun nus des un jutori di ~ (Pa 02).
supuartâ [supuar'ta:] tr 1. (pre)nesti, (pre)našati; 2.
podpirati; Si sa che la lenghe no baste se no ven
supuartade de cussience de int, de possibilitât di acès ai
mass-media (Pa).
supuest [supu'est] (pl supuescj) (t. supueste f) m
domneva f, predpostavka f; Un altri ~ al è chel che il
templut al sedi stât la capele de gastalgade po drugi
domnevi; Ricercjis diretis a àn confermât chest ~. (SiF
03/4, 9); par un ~ domnevno.
supueste [supu'este] f → supuest.
supurazion [supuratsi'on] f MED gnojenje n.
sûr I ['su:r] f sestra f; ~ grande starejša sestra; ~
piçule majhna sestra, mlajša sestra; e fasarà part de
band ancje la ~ piçule di Moya/Marie (Leng); ~ vere
prava sestra; mieze ~ polsestra f.
sûr II ['su:r] m BOT pluta f (lubje drevesa).
sûr III ['su:r] m ZOOL šnjur m (Trachurus trachurus).
sura ['sura] f REL sura f (poglavje v koranu); Lis Sura
dal Coran a fevelin di alc altri. (Pa).
surealisim [surea'lizim] m ARS nadrealizem m.
surealist [surea'list] m ARS nadrealist m;
~ adj ARS nadrealističen.
sureazion [sureatsi'on] f JUR subrepcija f.
surian [suri'an] adj 1. ZOOL tigrast (maček) 2. FIG
potuhnjen, zvit, prebrisan;
~ m 1. ZOOL tigrasti maček 2. FIG potuhnjenec m,
zvitorepec m, prebrisanec m; al jere un ~ .
surie [su'rie] f → surîs.
surietîf [surie'ti:f], -ive adj MAT surjektiven.
suriezion [surietsi'on] f MAT surjekcija f.
surîs [su'ri:s] (pl surîs) f miš f; pai ûs e pai piçui i
nemîs a son lis çoris, i corvats piçui, i colomps di mâr, lis
~ e lis Pantianis (CoUd); zuie cun Oscar come il gjat cu
la ~ (Bel); ∼ di aghe nutrija f, bobrovka f (Myocastor
coypus); ∼ di campagne mala gozdna miš (Arvicola
arvalis Pall.); ∼ di mâr ?? (Gadus mustella, Motella
communis Costa).
surisâr [suri'za:r] m → surisarie.
surisarie [suri'zarie] (t. surisâr) f 1. mišje gnezdo n,
mišja luknja f 2. FIG luknja f (prostor, lokal), temna
soba f.
surisin [suri'zin] m ZOOL domača miš (Mus musculus);
miška f; colôr ∼ siva barva; voli ∼ ?? ; odôr di ∼ .
sûr-lastre [sur'lastre] f (na) po poli sestra f.
surmiran [surmi'ran] m surmiranščina f ??; des dôs
lenghis scritis principals romancis (il ~ e in vallader)
(Vichi).
Surnins [sur'nins] kr.i f (Dartigne) Sornico.
surogât [suro'ga:t], -ade adj nadomesten, dopolnilen;
il contignût di materiâl organic (precursôr dai DBPs) al
è testât cul parametri ~ UV-54. (SiF 02/1, 11-20).
surogazion [surogatsi'on] f nadomeščanje n; JUR
subrogacija f.
surplus [sur'plus] m presežek m; a compagnâ la
rivoluzion tecnologjiche e sociologjiche cuntun “~” di
culture, di cussience (Pa 03/8).
Surselve [??'] Prin di dut la plui part de Val dal Ren
anteriôr (la ~) (Cisilino, treball)
Surses [??'] Cun di plui il Sutses e ~ (Surmeir)
(Cisilino, treball)
sursilvan [sursil'van] m sursilvanščina f; A chestis
cinc zonis a corispuindin cinc diviers idiomis: il ~, il
sutsilvan.. (Cisilino, treball)
survivient [survivi'εnt] m preživeli m.
surtî [sur'ti:] it VOJ odstopiti, iti ven, dobiti prosto.
surtide [sur'tide] f 1. VOJ izpad m; izhod m; il generâl
Zucchi, al jere favorevul a lis surtidis. (GP) 2. izhod m,
rešitev f.
surtum [sur'tum] m barje n, močviren svet, močvirje n.
surtumôs [surtu'mo:s], -ose adj močviren.
survignî [survi'ñi:] it priti nenadejno, nepričakovano,
zgoditi, dogajati se nepričakovano.
survivence [survi'vεnt∫e] f preživetje n.
survivent [survi'vεnt] m preživeli m.
survivi [sur'vivi] it preživeti; Se al è vêr che par ~ il
furlan al à di jessi bon di esprimi i contignûts de culture
contemporanee (Pa 02).
Susane [su'zane] os.i f Suzana f; Gjovane, femine di
Cuse, ministradôr di Erode, ~ e altris di lôr. (Bibl-Lc).
Susans [su'zans] kr.i f (Maian) Susans; Mels, Pers, ~,
Sandenêl a jerin dome maglis grisis te ombrene (Sg).
susin [su'zin] m posušena sliva.
susine [su'zine] f ARGO opitost f, pijanost f.
susinît [suzi'ni:t], -ide adj gubast kot posušena sliva.
suspicione [suspit∫i'one] adj JUR upravičen; che a
sedin ancje chês dai aversaris, plantantsi daûr di une
“~” politiche (Pa 05/04).
suspiet [suspi'εt] m sum m, sumnja f.
suspietâ [suspie'ta:] tr sumiti, sumničiti.
suspietât [suspie'ta:t], -ade adj osumljen.
suspietôs [suspie'to:s], -ose adj sumničav, sumen.
suspindi [sus'pindi] → sospindi.
suspîr [sus'pi:r] m 1. vzdih(ljaj) m; la ore dai suspîrs
večerna ura; tirâ un ~ vzdihovati; Tirant un ~ al dîs:
«Parcè cheste gjernassie cirie un segn? (Bibl-Mc) 2.
FIG želja f.
suspirâ [suspi'ra:] it vzdihovati; hrepeneti;
~ tr za-, po-želeti, hlepeti.
suspirade [suspi'rade] f velik vzdihljaj m.
suspirôs [suspi'ro:s], -ose adj 1. vzdihujoč 2. žalosten,
otožen; čustven.
sussidi [su'sidi] m 1. pomoč m, pripomoček m 2.
denarna pomoč, podpora f, subvencija f; Finide la
universitât, mediant dì un ~ dal guviêr (Zili).
sussidiari [susidi'ari] adj podporen; pomožen.
sussidiarietât [susidiarie'ta:t] f podpora f, pomoč f; il
rispiet dai principis federaliscj, de libare sovranitât dai
popui, de autonomie e de ~. (Pa 03/6); il principi di ~
(La 07/02).
sussiezât [susie'dža:t], -ade adj vzvišen, dostojanstven;
ohol.
sussistence [susis'tent∫e] f 1. obstajanje n 2. FILOZ
bivanje n; substanca f, podstat m 3. oskrba f; živež m.
sussisti [su'sisti] (o sussist) it obstati, bivati.
sussûr [su'su:r] m → sunsûr.
sust ['sust] m → sustade.
sustâ I [sus'ta:] it ihteti, vzdihovati, ječati;
~ tr (t. fâ ~) (raz)dražiti, dolgočasiti, nadlegovati, iti na
živce nekm.; Simpri miôr frontâlis, magari fasint ~
cualchi benpensant, che rineâlis o rimovilis. (Pa 06/2);
~si refl razdražiti se, razburiti se, izgubiti živce.
sustâ II [sus'ta:] tr 1. narediti, delati prožno 2. odbiti,
odbijati, odgnati;
∼si refl prožno hoditi, prožno premikati se.
sustade [sus'tade] (t. sust) f kolcanje n, riganje n,
ihtenje n, jok m.
sustament [susta'ment] m nejevolja f, zamera f, jeza f.
sustance [sus'tant∫e] → sostance.
sustanceôs [sustant∫e'o:s], -ose adj → sostanceôs.
sustanziâl [sustantsi'a:l] adj → sostanziâl.
sustât [sus'ta:t], -ade adj 1. nejevoljen, zlovoljen, jezen
2. un vaî ∼ hud jok.
suste ['suste] f pero n, vzmet; Po dâsi che e vebi la
suste cu la clavute sot de ruedulis (PauluzzoN); a ∼ na
vzmet; žložljiv; Il gno cûr al bat a ~, al va just come
l'orloi (Cjargne); jessi jù di ∼ imeti nasprotujoče si
občutke; tirâ sù di ∼ opogumiti, opogumljati, ohrabriti;
mol di ∼ ki mora pogosto opraviti potrebo; PSIH zelo
ganljiv, dražljiv, nežen.
sustignî [susti'ñi:] tr → sostignî.
sustituzion [sustitutsi'on] → sostituzion.
suston [sus'ton] m globok vzdihljaj; „No volarês
insinuâ, missâr Capelino”, e la difese dal nodâr e je un ~
di orgoi (Mar).
sustôs [sus'to:s], -ose adj 1. neutrudljiv, nemiren,
nepotrpežljiv, živčen, jezljiv; Tu sês simpri stât ~, ma
orepresint tu lu sês simpri di plui. (Enrico); ∼ sore dut
cuant skrajno nepotrpežljiv 2. (neobič.) v joku.
sustul ['sustul] m v: (šalj.) mangjâ sustui postiti se,
živeti od zraka.
sut ['sut] adj 1. suh, po-, iz-, pre-sušen 2. (oseba, žival)
mršav, suh 3. FIG suh, brez denarja; ∼ di bêçs suh
(brez prebite pare) 4. FIG kratek, jedrnat, malobeseden,
suhoparen; al jere deventât ~ di peraulis postal je zelo
malobeseden; Il libri al dopre il stîl rigorôs, ~, e
“economic” tipic dal lengaç mathematic professionâl.
(SiF 02/1, 231) 5. FIG a ∼ rezko, osorno, suhoparno;
jo rispuint a ~ e in brêf kratko in jedrnato odgovorim;
~ m 1. suh teren m, zemlja f 2. suša f; il ~ nus à
brusade la campagne suša nam je požgala zemljo.
sut ['sut] m jug m; une inte lagune e une intal ~
(Cadorini/furlan).
sute ['sute] f suša f (pos. suh potok).
sutîl [su'ti:l], sutîl/sutile adj 1. tenak, droben, nežen,
rahel, fin, prefinjen; 2. prenatančen, malenkosten; lâ
par spuščati se v podrobnosti 3. oster, rezek; bister.
sutilece [suti'let∫e] f tankost f, prefinjenost f; bistrost f,
ostroumnost f.
sutiliâ [sutili'a:] (o sutilii [suti'lii]) tr stanjšati, naostriti;
~ it dlakocepiti.
sutilôs [suti'lo:s], -ose adj tenak; pestât a fetis un
grum ~ (Natisone/furlanis).
sutine [su'tine] f AGR majhna vinska kad.
sutive [su'tive] f BOT ?? (Allium schoenoprassum).
Sutri ['sutri] kr.i m Sutri m (Viterbo); oben che si vebi
di leâle cu la citât di ~ (Viterbo) (Leng).
Sutselve [sut ??'] kr.i f Sutselva f; e po dopo cualchi
part di chê dal Ren posteriôr (la ~) (Cisilino, treball).
Sutses [' ??] Cun di plui il ~ e Surses (Surmeir)
(Cisilino, treball).
sutsilvan [sutsil'van] m sutselviščina?? f; a
corispuindin cinc diviers idiomis: il sursilvan, il ~, il
surmiran, il putèr e il vallader. (Cisilino, treball).
suturni [su'turni], suturne adj 1. molčeč, resen, (vase)
zaprt; a stavin sentâts cui pîts poiâts sul larìn e li,
dongje de flame, a contavin o a pipavin suturnis. (Scf) 2.
otožen, melanholičen, zagrenjen, žalosten; Un popul
solâr al varà un Diu plui gjoldibil; un popul ~ al varà un
Diu plui dûr e mastin. (BelFa) 3. strog (videz); cjase
suturne temačna hiša; rimbombament ~ globoko,
prodorno bobnjenje.
suturnitât [suturnit'ta:t] f mračnost f, žalost f.
suturno [su'turno] adj → suturni.
suvidi [sisti'ñibil] ?? Al stave fevelant dai siei fruts, che
lu suvidivin intes sôs dibisugnis plui umilis. (Bel).
suvignî [suvi'ñi:] (o soven, p suvignût) tr podpirati,
pomagati, priti na pomoč;
~ it spomniti se, priti na misel; mi soven un lontan
amôr spominjam se neke daljne ljubezni.
suzôs [su'džo:s], -ose adj sočen.
svagâ [zva'ga:] it bloditi, begati;
~ tr razvedriti, zabavati, odtegniti pozornost.
svagament [zvaga'ment] f razvedrilo n, zabava f,
kratkočasje n; Robis di ogni dì e ~ (Vichi)
svalâ [zva'la:] tr in it → valâ.
svalisâ [zvali'za:] tr oropati, okrasti.
svalisade [zvali'zade] f → svalisament.
svalisament [zvaliza'ment] (t. svalisade) m rop m;
izropanje n.
svalutâ [svalu'ta:] tr EKO devalvirati; razvrednotiti.
svalutazion [svalutatsi'on] f 1. razvrednotenje n 2.
EKO devalvacija f; al è un distret che tai agns passâts al
è incressût intun cuadri di marcjâts sierâts e sfrutant la ~
de lire (La 05/7).
svampâ [zvam'pa:] it vzplameneti; zagoreti; izbruhniti
(kot ogenj).
svampade [zvam'pade] f 1. plamen m 2. FIG izbruh
(npr. jeze).
svampî [zvam'pi:] it 1. izpuhteti, izhlapeti; 2. FIG
izgubiti se, (iz)giniti.
svampide [svam'pide] f izparevanje n, izhlapevanje n.
svampît [svam'pi:t], -ide adj 1. izpuhtel 2. izgubljen,
ki je izginil; un furlan inmò ~ e lami, messedât cul
talian; studiât e sfuarçât. (La 06/1).
svangjâ [zvan'ăa:] tr kopati (z lopato); ~ cu la pale
kopati z lopato.
svangjade [zvan'ăade] f 1. kopanje z lopato 2. sunek
z lopato.
svangjadure [zvanăa'dure] f kopanje z lopato.
svangât [zvan'ăa:t] m z lopato prekopana zemlja.
svangje ['zvanăe] f lopata f.
svanî [zva'ni:] it izpuhteti, izginiti, opešati; omedleti.
svaniment [zvani'ment] m omedlevica f; colâ in ∼
omedlevati, medleti.
svanît [zva'ni:t], -ide adj omedlel.
svant ['zvant] m bahanje n, bahaštvo n, ošabnost f,
nadutost f; No tu âs nancje il ~ di une sielte, mi pâr che
tu ti vergognis di vêle fate. (Enrico).
svantâ [zvan'ta:] tr hvaliti, poveličati, poveličevati;
∼si refl poveličevati se.
svantaç [zvan'tat∫] m → disavantaç.
svanton [zvan'ton] m bahač m, hvalisavec m.
svantôs [zvan'to:s], -ose adj nadut, ošaben, bahav.
svanzighe ['zvantsige] f (staroavstrijski kovanec)
dvajsetica f; inchevolte ogni fedêl cristian al sarès stât
obleât di comprâ il librut, ma al presi di une ~.
(Percude).
svaporâ [zvapo'ra:] it 1. izpuhteti, izhlapeti; 2. FIG
izginiti;
~ tr izpuhtevati, izhlapevati.
svaporade [zvapo'rade] f izhlapevanje n, izparevanje
n.
svargâ [zva'rga:] it iti narobe; I verps inregulârs si
clamin cussì parcè che te lôr flession la desinence e pues
~ tai mûts (Provincia); Il control al jere cetant sevêr e
guai a ~. (Storie).
svari ['zvari] m 1. različnost f, razlika f 2. pomota f,
napaka f.
svariâ [zvari'a:] (o svarii [zva'rii]) tr 1. (iz)premeniti,
menja(va)ti 2. ~ di oddaljiti od, ločiti;
~ it 1. (iz)premeniti se, menja(va)ti se 2. izgubiti
ravnotežje, glavo, izgubiti se (duševno);
~si refl zabavati se, razvedriti se, sprostiti se.
svariade [svari'ade] f 1. razvedrilo n, zabava f 2.
čudaštvo n (obnašanje); → svariament.
svariament [zvaria'ment] m 1. različnost f, raznolikost
f 2. čudnaštvo n, norost f.
svariât [zvari'a:t], -ade adj 1. različen, raznolik,
raznoličen, drugačen 2. raztresen, nepazljiv, brezskrben
3. nor, napet, razburjen, vzburjen.
svastiche ['zvastike] f REL svastika f.
sveâ [zve'a:] tr zbuditi, prebujati;
~si refl zbuditi se, prebuditi se, prebujati se; ~si cu lis
gjalinis zbuditi se s kuram (kokoši); Mi svei cu lis
gjalinis (Sg); → disveâ.
sveade [zve'ade] f 1. bujenje n, prebujanje n, budnica f
2. FIG preporod m, prenova f (društvena).
svearin [zvea'rin] adj jutranji, zgoden, ki se vstaja
zgodaj;
~ m spodbuda f, graja f.
svearine [zvea'rine] (t. svearin) f budilka f.
svearole [zvea'rכle] f nespečnost f.
sveât [zve'a:t], -ade adj 1. buden, zbujen, prebujen 2.
FIG živahen, bister, boder.
sveçâ [zve't∫a:] tr očrniti, obrekovati.
svedês [zve'de:s], -ese adj švedski;
~ m 1. Šved m 2. LING švedščina f.
svee ['zvεe] f VOJ budnica f.
svegrâ [zve'gra:] tr 1. krčiti (zemljišče); Svegrât il
teragn dal vecjo magazen sdrumât, l’ort al à scuasit
incovât dut il puest (Mar) 2. (rastline) izkoreniniti,
izruvati; Al svegre une fuee, al vualme chel blec di vert
insuazât tal profil dentelât (Mar).
svelâ [zve'la:] it 1. NAVT jadrati 2. AERO jadrati.
svelt ['zvεlt] adj 1. vitek, uren, hiter, okreten, gibčen;
Jo o cjamini ~, e lui? (Cadorini/furlan); ~ tanche une
spade hiter kot strela 2. bister, zvit, iznajdljiv,
prekanjen 3. FIG beçs svelts gotovina f (denar);
~ m FIG mozeg m (pameten človek), prebrisanec m.
sveltece [zvel'tεt∫e] f 1. urnost f, vitkost f, okretnost f,
gibčnost f; hitrost f, brzina f; Al faseve sumis e
sotrazions cun chê ~ (PauluzzoN) 2. iznajdljivost f,
prekanjenost f.
svelterie [' ??] f → sveltece.
sveltisie [zvel'tizie] f → sveltece.
svelton [zvel'ton] adj prebrisan, zvit;
~ m prebrisanec m.
svenâ [zve'na:] tr in refl → disvenâ.
svendi ['zvendi] tr prodati pod ceno; Pozzo par altri
al à garantît che cuistade la Europe des grandis, nol
svendarà i zuiadôrs plui brâfs de scuadre (La 05/7).
sventule ['zvεntule] f → svintule.
sverdeâ [zverde'a:] it 1. zeleneti; ozeleniti, postajati
zeleno 2. FIG cveteti; vint di caritât e di amôr bon di fâ
tornâ a ~ ancje il disiert dai cûrs. (La).
sverdeant [zverde'ant] adj zeleneč, zelen; → sverdeât.
sverdeât [zverde'a:t], -ade adj zeleneč, zelen.
svergeâ [zverge'a:] it → sverdeâ.
svergelin [zverge'lin] m ZOOL čižek m (Serinus
canarius serinus).
svergonzâ [zvergon'dža:] tr in refl → vergonzâ.
svergonzôs [zvergon'džo:s], -ose adj → vergonzôs.
svergul ['zvεrgul] adj izvit, izkrivljen les.
??sversament [sverza'ment] m ?? a une
contaminazion leade a organics alogjenâts vignûts di
sversaments tal teren de bande di ativitâts industriâls.
(SiF 02/1, 11)
sverzûl [zver'džu:l] (t. verzûl) m ZOOL brezovček m
(Carduelis linaria, Carduelis flammea).
sveuçâ [zveu't∫a:] tr 1. zbuditi, prebuditi, prebujati 2.
FIG vzbuditi, vzbujati (želja).
Svevie ['zvevie] kr.i f 1. Švabska f; 2. HIST cjase di ~
dinastija Hohenstaufen; Volfgar e Pertold di Andechs a
forin simpri cui imperadôrs de cjase di ~. (JM).
Svezie ['zvetsie] kr.i f Švedska f.
sviâ [zvi'a:] tr in refl → disviâ.
svicinâ [zvit∫i'na:] tr približati, primakniti;
~si refl pri-, z-bližati se, priti bližje; une sperance che
nus svicine a Diu upanje, ki nas zbliža z Bogom.
svicinament [zvit∫ina'ment] m približevanje n,
zbližanje n.
svidielâ [zvidie'la:] it roditi nezakonskega sina.
??svidrigniment [zvidriñi'ment] m ??
Ta la opare sistematiche di ~ de culture tibetane i chinês
a son daûr a otignî grancj risultats (Pa).
svidrinî [zvidri'ni:] tr → disvidrinî.
svieçâ [zvie't∫a:] tr → sveçâ.
sviersâ [zvier'sa:] tr razriti; pretresti, pretresati;
preobrniti, preobračati; raniti; 2. zavreti (kri), razburiti;
∼si refl 1. (vino ipd.) skisati se, pokvariti se 2. razjeziti
se, razburiti se.
sviersament [zviersa'ment] m kisanje n (vina).
sviersât [zvier'sa:t], -ade adj 1. razrit, razdejan,
pretresen 2. vzburjen, razjezan.
svierse [zvier'sa:] f v: lâ in ∼ skisati se (vino); vreti,
razkipeti (kri).
svilanâ [zvila'na:] tr 1. trpinčiti, maltretirati; Tacâ a
laudâ di buinore fin gnot chei che a son nassûts furtunâts
e ~ chei altris? (BelFa) 2. ozmerjati, žaliti.
svilanât [zvila'na:t], -ade adj trpinčen, maltretiran; di
un ambient naturâl ~ (Pa 02).
svilî [zvi'li:] tr (denar ipd.) razvrednotiti.
sviliment [zvili'ment] m razvrednotenje n.
svilup [zvi'lup] m 1. razvoj m, rast m 2. razvijanje n,
obravnavanje n 3. BIOL razvoj m 4. FOTO razvijanje n.
svilupâ [zvilu'pa:] tr 1. odviti, odvijati; odmotavati 2.
sprožiti; sprostiti, sproščati 3. FOTO razviti;
∼si refl 1. odviti, odvijati se 2. razviti se.
??svincjâ [svin'qa:] ?? Si trate di une trufe, stant che
fasint passâ cheste vore tant che un “scandai”
gjeognostic, a àn podût ~ l’esam di valutazion ambientâl
(Pa 06/2).
svindic [zvin'dik] m maščevanje n, povračilo n,
zadoščenje n; par un ∼ za zadoščenje.
svindicâ [zvindi'ka:] tr maščevati;
∼si refl maščevati se.
svindicadôr [svindika'do:r] m maščevalec m.
svindicatîf [svindika'ti:f], -ive adj maščevalen;
parceche al à un Diu masse a la antighe, masse rabiôs e
~ (BelR).
svindicazion [zvindikatsi'on] f (neobič.) maščevanje n.
svinidrî [zvini'dri:] tr → disvinidrî; cemût che al
scuen, no dome disferent, ma ch’al devente forest, nimì,
gjernazie di ~. (Pa 02/10-11)
??svinidriment [sisti'ñibil] ?? Il Friûl al è deventât il
cjamp di sperimentazion dal ~ culturâl e lenghistic (Pa)
svintâ [zvin'ta:] it pihati (veter); Sul lât l’ajar al tacà
a ~ unevore fuart, la barcje si jemplave di aghe e a jerin
in pericul. (Bibl-Lc); al scomençave a ~ come ogni sere
te piche dal Cuel (PauluzzoN).
svintade [zvin'tade] f sunek vetra.
svintât [zvin'ta:t], -ade adj vetroven, izpostavljen
vetru.
svintriâ [zvintri'a:] tr razparati (trebuh).
svintriât [zvintri'a:t], -ade adj (šalj.) suh, z upadlem
trebuhom.
svintulâ [zvintu'la:] (o svintuli [zvin'tuli]) it (hladna
sapica) veti, vihteti, pihati;
~ tr 1. ventilirati, vetriti, zračiti, prevetriti 2. FIG načeti,
načenjati; sprožiti, sprožati;
∼si refl pahljati se.
svintulade [zvintu'lade] f mahanje n; vihtenje n;
pahljanje n.
svintulament [zvintula'ment] m vihranje n; vihtenje n,
mahanje n.
svintule ['zvintule] f 1. sunek vetra, vetrič m 2. VOJ
salva f, rafal m 3. pahljača f 4. vihrajoče, opletajoče
oblačilo.
svintulin [zvintu'lin] m → vintulin.
svintulinâ [zvintuli'na:] tr (veter) pihati (na).
svintuline [zvintu'line] f → vintuline.
svirgjinâ [zvirăi'na:] tr 1. razdevičiti, vzeti nedolžnost
2. posiliti, posiljevati; ma al plombe cul impit di un
vuerîr e di un nemì, che al à di ~le, di fâi violence a la
mari tiere. (BelR).
svirgulâ [zvirgu'la:] tr močno udariti, močno streljati;
~si refl močno se udariti; Il secont aspiet al è leât
invezit ae forme des isofotis, che a tindin a ~si in sens
contrari di chel orari (SiF 02/2, 11-24).
svirzinâ [zvirdži'na:] tr → svirgjinâ.
svissiâ [zvisi'a:] tr napraviti, delati (kožne) mehurje.
svoglitâ [zvogli'ta:] tr bežno, kradoma gledati,
pogledati;
~ it 1. bežno, kradoma gledati; O magari a ~ se la
femine di Andree e jere a palaç (Mar) 2. (po)mežikati;
e al imagjinave tantis vilutis che a svoglitavin tal vert dai
palûts (PauluzzoN).
svoiâ [zvoi'a:] tr → disvoiâ.
svoiât [zvoi'a:t], -ade adj → disvoiât.
svol ['zvכl] m let m, letenje n, polet m; cjapâ il ∼
poleteti, odleteti; cuant che i Cherubins a vierzevin lis
alis par cjapâ il ~ (Bibl-Ezechiel); petâ il ∼ vzleteti;
di prin ∼ rosno mlad.
svolâ [zvo'la:] it (z)leteti, letati; teči, hiteti; scoltant il
~ dai gnotui e nasant il profum de jerbe (Ta); fâ ∼ i bêçs
metati denar skozi okno; i svole il cjâf je nepremišljen.
svolâ vie [zvo'la: vie] it odleteti.
svolade [zvo'lade] f 1. let m, letenje n 2. AERO let m;
polet m.
svoladi [zvo'ladi] (t. voladi) adj nestalen,
neuravnoveščen, nestanoviten, spremenljiv, lahkoten;
“Convergjence” no intint di jessi un sogjet ~. (Pa 04/02).
svoladiç [zvola'dit∫], -ice (pl svoladiçs [zvola'dits]) adj
pripravljen za (od)let.
svoladon [zvola'don] m AERO letalo n.
svoladôr [zvola'do:r] m 1. ptič m 2. letalec m; VOJ
vojak v letalski enoti.
svoladorie [zvola'dכrie] f vrsta kravate.
svolampâ [zvolam'pa:] it plahutati, težko leteti;
opletati.
svolampade [zvolam'pade] f spreletavanje n;
plahutanje n.
svolant [zvo'lant] adj 1. leteč 2. FIG leteč, hiter;
~ m 1. leteč predmet m 2. letalo n.
svolarin [zvola'rin] adj nestalen, lahek, netrden (značaj
ipd.).
svolet [zvo'lεt] adj nestalen, nestanoviten; spremenljiv;
~ m majhen let; che jo o soi bon di cusî plui svelt di te
e di finî un lavôr intun ~? (Natisone/miti).
svoletâ [zvole'ta:] it 1. (ptiči ipd.) leteti, spreletavati 2.
(veter, zastava) vihreti, plapolati;
~ tr vihteti (s peruti); e subit dopo e vignì fûr une buere
ledrose che i faseve ~ la manteline. (Sg).
svoletade [zvole'tade] f spreletavanje n; plahutanje n.
svoletôs [zvole'to:s], -ose adj (ženska) lahka; (moški
ženskar) osvajalen.
??svolmenade [zvolme'na:] ?? che a un sfuriôs i
podeve tocjâ di spirtâsi ogni chel tant, metìn une ~ ogni
trê cuatri dîs che alore si lu tignive di voli pronts a
gafâlu, peâlu e sierâlu inte cele. (Urli).
svolopâ [zvolo'pa:] it 1. (ptiči) vihteti (s peruti) 2.
(pos. za ženske) naglo, vihravo, sunkovito se premikati,
vihreti.
svolt ['zvolt] m ovinek m; zavoj m; → volt.
svoltâ [zvol'ta:] it zaviti, skreniti.
svoltade [zvol'tade] f zavijanje n, zavoj m.
svosâ [zvo'za:] it → vosâ.
svosade [zvo'zade] f → vosade.
svris ['zvris] m → sfris.
svroiâ [zvroi'a:] it → svruiâ.
svruiâ [zvrui'a:] (t. disvruiâ) tr 1. robkati (koruzo) 2.
→ sbroiâ ;
~si refl 1. drobiti se (npr. piškoti) 2. utrgati se (zemlja,
plaz), treščiti.
svuac [zvu'ak] (t. vuac) m (kri ipd.) valovanje n,
razburkanost f; plimanje n, kipenje n; un ∼ di sanc
kipenje krvi.
svuacarâ [zvuaka'ra:] (o svuacari [zvua'kari]) it 1.
bresti, broditi, čofotati; 2. (tekočina) stresti se (na dnu
posode) 3. (valovi) pljuskati;
~ tr izpirati, izplakniti; → resentâ.
svuacarade [zvuaka'rade] f 1. čofotanje n; Po ben …
mi sa che al è miôr che intant si vadi a fâ une ~ tal
Tiliment (christianromanini) 2. pljusk m, pljuskanje n
3. izplakovanje n.
svuacarament [zvuakara'ment] m umivanje n, pranje
n; e cidin i lave daûr a la velocitât de corentie in mût di
no produsi svuacaraments dibant. (Mar).
svuacareç [zvuaka'rεt∫] (pl svuacareçs [zvuaka'rεts]) m
1. čofotanje n 2. umivanje n, pranje n.
svuacarot [zvuaka'rכt] m pomivanje krožnikov.
svuaceron [zvuat∫e'ron] m GRAD kap (pri strehi).
svuacet [zvua't∫εt] m KUL ragu m, omaka f.
svuaç [zvu'at∫] m 1. mlaka f, brod m; passâ a ∼
prebresti 2. FIG izobilje n, obilica f, razsipnost f; un ∼
di soreli obilo sonca; a ~ na kupe, v velikem številu,
na pretek; po al cressè, al deventà fuart e plen di
frascjam, e al butà a ~ te poesie, te prose, tal teatri (Pa
02).
svuaçâ [zvua't∫a:] tr (pre)bresti;
~ it 1. zapravljati, tratiti 2. plavati, utapljati se (v
izobilju); si svuace tal vin utaplja se vinu.
svual [zvu'al] m → svol.
svualâ [zvua'la:] it → svolâ.
svualadôr [zvuala'do:r] m → svoladôr.
Svualt [zvu'alt] os.i m Osvald m; → Svualdin.
svualde [zvu'alde] f vlačuga f, pocectnica f; →
svualdrine.
svualdrine [zvual'drine] f vlačuga f, pocestnica f.
svuale [zvu'ale] f (carn.) krilo n, perutnica f; → ale.
svualetâ [zvuale'ta:] it, tr → svoletâ.
svualivâ [zvuali'va:] tr, refl → vualivâ.
svualpeâ [zvualpe'a:] ?? plahutati, vihreti; No roseèa
pì la surìs, a ciantin li sizilis, no ~ il colomp, a sgiarfin li
gialinis. (Pasolini).
Svualt [zvu'alt] os.i m Osvald m; al à miei mandâle a
fâ scuele des bandis di San ~. (BelFa).
svuarbâ [zvuar'ba:] tr 1. za-, o-slepiti (t. FIG) 2. žaliti,
raniti, teptati (pravico) 3. ∼ la fan potešiti lakoto;
Svuarbade la fan, si meterin a sliserî la nâf, butant il
forment tal mâr. (Bibl-Az) 4. zamegliti, skriti
(neprijetnost) 5. (oseba) podkupiti, zamašiti oči 6. ∼ un
sium malo zadremati 7. ∼le zadremati, lakoto utešiti;
~si refl 1. zaslepiti, postati slep; 2. FIG izgubiti glavo;
3. che mi svuarbe prisežem.
??svuarbadoriis [zvuarba'doriis] blinkers, googles pl.
svuarbarole [zvuarba'rכle] f privid m, halucinacija f;
vê la ~ videti dvojno.
svuarbât [zvuar'ba:t], -ade adj 1. za-, o-slepljen 2.
FIG slep, raztresen, nepozoren 3. ∼ di oropan, brez 4.
~ in zaverovan v (kaj).
svuarbecjavai [zvuarbeqa'vai] (t. svuarbevôi) m
ZOOL kačji pastir m, libela f (Libellula depressa).
svuarbevoi [zvuarbe'voi] m ZOOL → svuarbecjavai.
svuarbon [zvuar'bon] v: a ∼ 1. na slepo 2. FIG
raztreseno, nepazljivo.
svuatar [zvu'atar] m kuhinjski pomočnik, pomivalec
posode.
svuatarâ [zvuata'ra:] tr in it → svuacarâ.
svuec [zvu'εk] adv poprek, počez; La uniche robe
proibide, sbeleade, cjalade di ~ e je la religjon. (glesie);
a ~ poprek, počez, pošev.
svuedâ [zvue'da:] tr izprazniti; Il sun de campanele al
tacà a ~ il curtîl. (Tolazzi);
~si refl izprazniti se; → disvuedâ.
svueidâ [zvuei'da:] → svuedâ.
svuel [zvu'εl] m → svol.
svuelâ [zvue'la:] it → svolâ.
svueletâ [zvuele'ta:] it in tr → svoletâ.
svueu [zvu'εu] (t. vueu) v: a ~ vijugasto, postrani.
svuiç [zvu'it∫] (pl svuiçs [zvu'its]) m švig m, šviganje n.
svuiçâ [zvui't∫a:] it švigati, šiniti.
~ m švig m, šviganje n.
svuiçulâr [zvuit∫u'la:r] m BOT divja češnja f (Prunus
avium); Cuant che il ~ al leve in rose (Lenghe 2000).
svuinc [zvu'ink] v: in ~, a ~ poševno, počez, postrani.
svuincâ [zvuin'ka:] tr izogniti se, ogibati se; umakniti
se, rešiti se; pobegniti; ∼se (manj obič. ~le) popihati jo;
~ it izvreči se, izpriditi se, izprijati se;
~si refl umakniti se.
svuirç [zvu'irt∫] m oljnata usedlina f.
svuisulâr [zvuizu'la:r] m → svuiçulâr.
svuizar [svu'itsar] adj švicarski;
~ m 1. švicar m 2. švicarščina f.
Svuizare [zvu'itsare] kr.i f Švica f.
svûl ['zvu:l] m → svol.
T
T, t ['ti] m f črka T, t.
tabac [ta'bak] m BOT tobak m (Nicotiana tabacum);
dipendence dal ~ odvisnost od tobaka; par fâi cuintri
a la dipendence dal ~ (CoUd); fum di ~ dim tobaka; la
seconde e je che se o nin a fâ prevenzion al fum di ~ (SiF
03/4); ~ di nâs njuhanec m, njuhalni tobak m; Le
torni a viodi, par esempli, dute cjapade dal rît dal ~ di
nâs (sf); ~ di fume kadilni tobak; ~ di pipe tobak za
pipo; ~ di spagnolet tobak za cigareto; ~ di troi
??tihotapljeni tobak; prese di ~ ščepec tobaka; ~ di
montagne BOT → tabachine; ~ salvadi BOT → salvie
salvadie.
tabacâ [taba'ka:] it njuhati tobak, pogosto njuhati,
njuhati;
~ tr in refl;
→ intabacâ.
tabacade [taba'kade] f FIG poteg za ušesa; opomin m,
svarilo n, graja f; la Sanzorzine e à za cjapade / la ~ dal
so morôs (F).
tabacâr [taba'ka:r] m prodajalec tobaka, trafikar m,
trafikant m.
tabachere [taba'kεre] f tobačnica f; simpri varai la ~
avierte.
tabachin [taba'kin] m trafika f, prodajalna f (tobaka in
splošno); al è lât a comprâsi di fumâ tal ~ (F); Sâstu,
di culì viodi dret intal bar, in ~ (gropfurlan);
→ privative.
tabachine [taba'kine] f (t. tabac di montagne m) BOT
arnika f, brdnja f (Arnica montana).
tabacon [taba'kon] adj tobakarski (ki njuha veliko
tobaka); fazolet simpri a puartade di man par soflâ chel
nâs ~ (F);
~ m tobakar m (njuhalec), ki njuha veliko tobaka.
tabai [ta'bai] m kvasač m, gobezdač m, klepetulja f;
capît, ~! (F).
tabaiâ [tabai'a:] (tabai, tabais, tabaie, tabaìn, tabaiais,
tabain) it kvasati, klepetati, gobezdati, čvekati, čenčati;
pogovarjati se; govoriti; scusimi ma o scrîf il furlan
come che lu tabai (christianromanini); si mostrin i
erôrs gramaticâi che a puedin capitâ intal ~ une lenghe
(SiF 02/1); → deriv. tabaiuçâ.
tabaiade [tabai'ade] f klepet m, blebet m, čveket m.
tabaiament [tabaia'ment] m klepet m, blebet m,
pogovor m, razgovor m; il rimbombant davoi dal ~ dai
clients, dal tarmenament di cjadreis paradis di bande, dal
talpetament dai zocui (Mar).
tabaieç [tabai'εt∫] m klepetanje n, blebetanje n,
žlabudranje n; Businôr lontan di vite citadine: machinis,
radios, tabaieçs. (Cadorini/furlan).
tabaion [tabai'on] m (velika) klepetulja f, blebetač m,
gobezdavs m; chel ~ di om (F) pravi gobezdavs.
tabaiot [tabai'כt] m klepetulja f, blebetač m; ma la
finissistu, ~ di un om (F);
~ adj gobezdav, blebetav, čvekast, zgovoren; ducj
cognosseve Laperuta, cussì viert cu la int, cussì ~ cun
ducj. (F).
tabaiuçâ [tabaiu't∫a:] it 1. (pos. otroci) čvekati,
blebetati, momljati 2. (voda ipd.) šepetati, šumeti,
šušljati, brenčati; la aghe e tabaiuce (F) voda šumi.
tabar ['tabar] m 1. Slovenec m iz Furlanije, Slovan m;
i tabars che a xabaiavin [tabaiavin] par sclâf (F) 2.
neotesanec m, govedar m, tepec m, surovina f; ce tabaris
di feminiscui stafers e la cjame dal comût (F) 3. VULG
rompi i tabars nadležen biti; i rompevin ancje i ~s ae
polizie americane. (F).
tabâr [ta'ba:r] m 1. (pos. za moškega) plašč m,
ogrinjalo n, kuta f; prepotence ju tapone come un ~
(Sal); → deriv. tabarat, tabaron, tabarìn, tabarut,
tabarel, tabariel 2. (oblika oblakov) klobuk m; un ~ di
nûl; 3. FRAZ taiâ tabârs, tirâ jù tabârs, taçâ (i) tabârs
(za hrbtom) opravljati nekoga; cuindi si po permeti, /
cence taiâ ~s, / che al fasi i siei afârs (F); fâ il ~, vê il ~,
jessi in ~ biti brez moči, iztrošen; lis passaris a grops, ..
son in ~ pai cops (F); fâ un biel/ bon a un; il cûr in
pâs o met, / in Curie o torni dret; / isal predi isal frari
isal dotôr, / i fâs un biel ~ a di chel siôr (F); bati il ~ a
un nekoga s palico tepsti, nekomu jih s palico naložiti.
tabarin [taba'rin] m ženski plašč m; cu lis cjalçutis
blancjis e il ~ a ros. (Natisone.it/furlanis).
tabarine [taba'rine] f 1. duhovniški plašč m; 2. plašč
m; A Sante Catarine si met su la ~. (liceopercoto).
tabarossâ [tabaro'sa:] tr zakriti, zadelati (obraz), v
sveženj zaviti; L'unvier dal trentenûf al cuarante si
murive di frêt, glaçone pardut, pocje int ingrisignide e
tabarossade pe vile. (Urli);
~si refl zakriti se, zaviti se, ogrniti se; bessô culì tal frêt,
bessôl tal scûr, / mi soi ~t in tal tabâr ...
tabarossât [tabaro'sa:t], -ade adj zakrit, zadelan, zavit,
ovit, ogrnjen.
tabele [ta'bεle] f 1. tablica f, tabela f, razpredelnica f 2.
glasovalna razpredelnica 3. tabla f, napis m; ~ de
buteghe tabla f, napis trgovine; la ~ de buteghe; tabelis
bilenghisticis dvojezični krajevni napisi; No si trate
dome di salvâsi des tabelis bilenghisticis (Pa 02/12);
Par lui la sielte miôr ise chê des tabelis bilengâls?(Pa
02) 4. kazalo n (knjige) 5. gambiâ ~ menjati temo,
pogovor 6. lis tabelis poštevanka; „ah, lis tabelis, vie!”.
tabelionât [tabelio'na:t] m HIST, JUR notarstvo n; un
feudatari il so brâf, un nodâr il so ~. (F).
tabelon [tabe'lon] m velika tabla; oglasna deska; ~
principâl Sigûr, al scugnarà frontâ i turnis preliminârs,
nol sarà dabon facil rivâ al ~ principâl (La 05/7); e po o
ai tabelons, cops e gornis (PauluzzoN).
tabernacul [taber'nakul] m REL tabernakelj m.
tabiâ [tabi'a:] tr → tibiâ.
taboghe [ta'bכge] f umazano stanovanje n, koča f, bajta
f, FIG (stanovanje) luknja f; E jere une ~, un çondar di
ambient, paronât di sô mari che e jere une strie. (BrLi).
Taboghe [ta'bכge] kr.i f (Glemone) Taboga f.
tabù [ta'bu] m tabu m; Cumò fevelâ par furlan nol è
plui un ~ (Leng).
tac I ['tak] m 1. peta f, podpetnik m; cui tacs alts z
visokimi petami; e lis fantatis, cui tacs alts e lis cjalcis di
naylon (Sg); jevâ il ~ pete pobrati, drveti; scarpis cul
~ čevlji s petami; lis scarpis cul ~ e la cotule che i
taponave apene il zenoli. (Sg) 2. FIG un ~ di cristian
možiček m; un ~ di cristian cu lis gjambis che a tiravin
a cavalot (F); No sta mai dî ~ se nol è tal sac PROV ne
delaj račun brez krčmarja; però mai dî ~ fin che nol è tal
sac! (F); no lu ai nancje tai ~s des scarpis ni ni nič
mar za njega; jo? jo? il so ritrat? se no lu ai nancje tai
~s de scarpis! (F); lu ai sot i ~s ne briga me za njega;
ma si viôt che il Pari Eterno al veve sot i ~s chei di
Ruvigne (F); bati/ movi il ~ podati se na pot, odpraviti
se; e finalmentri, svuedât il sac, / viers la lôr patrie batin
il ~ (F) 3. a ~ di poleg, zraven, tik ob, za korak
(oddaljen); buteghe.. a ~ dal ufici (F); a ~ tiere gola
zemlja; 4. FIG južna Italija, peta italijanskega škornja;
Par solit a son chei dal ~ a vignî cassù. (Sg).
tac II ['tak] (t. tas) m ZOOL jazbec m (Meles meles).
tac III ['tak] m BOT tisa f (Taxus baccata).
tac IV ['tak] int v: tic e ~: 1. (pri uri) tik tak; tic e ~
continuementri / l’orloi vecjo sul armâr (F) 2. v
trenutku; il to CD, promovi la tô art, fâ il to sît in tic e ~
(musichefurlane).
tacâ [ta'ka:] tr 1. pri-, zapeti, pri-z-lepiti, pribiti, obesiti;
~ sul mûr obesiti na zid; ~ il fûc zanetiti ogenj; ~
beghe začeti prepir 2. napasti, naskočiti; zadeti; il cjan
al mi tacà pes me je naskočil; ~le začeti prepir; ~le
cun cdn zagosti jo nekomu 3. (bolezen) prenesti,
okužiti; buine la bire par ~ il stiçon (F) 4. začeti,
prijeti za (delo); ~ a fumâ začeti kaditi (s kajenjem); e
à bielzà cjapât pît in tancj di lôr che a àn tacât a fumâ a
13 agns. (SiF 03/4, 147); tacant di vuê ki se začne z
danes; tacant di vuê e fintremai ai 4 di Avrîl, la Cjamare
di cumierç di Pordenon (Pa) 5. načeti (temo); ogovoriti
človeka; indenant come un torent, / seneôs di ~ il
combatiment (F) 6. (stroj ipd.) v pogon spraviti,
zaženiti; ~ sù l’auto poženiti avto; ~ il cjaval napreči
konja; a faseve ~ il cjaval dal plevan e la puare viele vie
a viodi dibessole. (Percude) 7. vrezati; se o viodis che
la peronò spere a torni a ~ ca e là lis fueis des vîts 8. ~
man a zgrabiti kaj naglo, odločno; FIG lotiti se česa 9.
(t. ass., ~ sot) v jaren vkleniti, podjarmiti; sposine, al è
~t... / Dute la compagnìe passe a Braçà (F);
~ it 1. pri-, zapeti se; il visc nol intache, / tindût masse
dûr! (F) 2. za-, načeti se; ~ a discori/ lavorâ začeti se
pogovarjati/delati 3. (bolezen) okužiti se, nalesti; vere
o no vere, la idee di Civon a no tacà (F); no tache! ne
bo držalo; Melchiôr, / no tache vie, ce mai! Ca si
confont (F) 4. (tema) prepričevati; Dîs po: che a
tachin? che a tachin? (F) 5. (osebe) z-družiti, povezati;
~si refl 1. pripeti se, zlepiti se, prijeti se, držati se,
združiti se, povezati se, okleniti se; ~ cu lis mans
oprijeti se česa 2. prijeti se (pri kuhanju); e tu viôt che
no vadi fûr e che no si tachi (MazzonIol) 3. ~ a začeti
z, spraviti se k (npr. delo); mi tachi a un discors che mi
pâr che al vedi fat thermonuke un pôc di timp fa.
(christianromanini).
tacâ dongje [~ 'dכnăe] tr 1. združiti, zediniti, spraviti
skupaj, poenotiti; o vin fate chê vuere 2. pridejati,
dodati, dopolniti; in chest, o tacant dongje o tirant vie, /
soi rivât a dâ dongje un pôcs di viers. (F).
tacâ sot [~ 'sכt] tr (konja, vosla ipd.) napreči, vpreči
(pred voz);
~ it začeti, pričeti, stopiti v akcijo, spraviti se k; a
tachin sot a contâ flabis začnejo pripovedati pravljice;
~ a začeti z, prijeti za; se tra la int a son des babis, /
tachin sot a contâ flabis. (F).
tacâ sù [~ 'su] tr obesiti, pripeti; ~ un boton našiti
gumb; ~ il grumâl nadeti si predpasnik; ~ il tabâr
ogrniti si plašč; ~ il Sâr nadeti naziv „gospod”.
tacade [ta'kade] f strel m, sunek m, zbodljaj m, udarec
m; âstu sintudis lis tacadis di Tunìn? (F).
tacadiç [taka'dit∫] (pl. tacadiçs [taka'dits]) adj lepek,
lepljiv, sprijemljiv; nalezljiv; Al sbrissà lent jù viers il
lavio ma i someave di sprafondâ in cualchi alc di penç, di
invuluçant, di ~, ancje se l'aiar al someave simpri il stes.
(Daidussi); La polente e veve un savôr tacadiç
(PauluzzoN); la miserie a je tacadice? revščina je
nalezljiva.
tacagn [ta'kañ] adj skopuški, skop.
tacagnarie [takaña'rie] f skopuštvo n.
tacament [taka'ment] m 1. prilepljenje n, pripetost f,
zvezanje n; un fîl di anarchisim e ~ nevrotic al lavôr.
(festivaldetango.it) 2. začetek m; pogon m
tacât [ta'ka:t], -ade adj 1. prilepljen, pripet, navezan,
privezan; jessi ~ tai bêçs biti lakomen na denar; I
fariseos, che a jerin tacâts tai bêçs, a stavin a scoltâ dutis
chestis robis e lu cjolevin vie. (Bibl-Lc) Vse to so
poslušali tudi farizeji, ki so bili lakomni na denar, in so se
mu posmehovali. 2. tik ležeč, soseden, bližnji; stanzie
tacade sosednja soba.
tace ['tat∫e] f kozarec m, čaša f; lavâ lis tacis pomivati
kozarce; trussâ la ~ nazdraviti; tune ~ di aghe! kako
da ne!; une ~ di vin čaša vina; O pues servîus une ~
di vin” al tente lui (Mar); PROV pierdisi tune ~ di aghe
Perdersi in un bicchiere d’acqua.?? (Verone).
tacesù [tat∫e'su] m → rondul I.
tache ['take] f v: dâ la ~ a zbadati, dati opazke,
pripomniti, opomniti, kritizirati, presojati, napasti; un
criticon insolent, che al dâ la ~ a ducj. (F);
tachigrafie [takigra'fie] f brzopisje n.
tachil ['takil] m nadstrešek m, skladišče n; sot il ~
tachimetri [ta'kimetri] m brzinomer m.
tachistoscopic [takisto'sk??pik], -iche adj
tahistoskopski.
tachistoscopie [takistosko'pie] f tahistoskopija f.
Tacit ['tat∫it] os.i m Tacit m.
taco ['tako] m → tac.
tacolâ [tako'la:] tr omadeževati, popackati, omazati;
~si refl omazati se, omadeževati se, popackati se; la
aghe come ferme dal flum si tacolave di sanganiç, tai
ricès (F); La piçule si niçule di polvar a si tacule.
(opale-noire.com).
tacolât [tako'la:t], -ade adj omadeževan, popackan,
omazan, lisast; la ombre dai arbui, ferme, tacolade, / pe
lûs che a passe il folt da la fueade. (F).
tacomaco [??'] m → tacomacjo.
tacomacjo [tako'maqo??] (t. tacomaco) m 1. smolnata
maža za rane 2. FIG (lepljiv) madež m, (lepljiva)
umazanija f; e ce ~ tai zenôi, tes mans / a butâ tal seglot
chei cadavars ambulants. (F).
tacon [ta'kon] m 1. krpa f, zaplata f; un vistît a tacons
di ogni colôr obleka s krpami vseh barev; piês il ~ de
buse, piês il ~ che la buse ?? Peggio la toppa del buco.
(Verone); → blec, tassel, repeç
2. FIG izgovor m, opravičilo n; è lesto il vantaggino
(tacon); „noi ..”(F);
→ deriv. taconat, taconut, taconet, taconcìn, taconuçat
taconâ [tako'na:] tr 1. za-, po-krpati; o taconi i
bregons se a son slambrâts (F); (bolj običajno) →
imblecâ, tasselâ, repeçâ 2. zakleniti; ?; vuei finî cheste
vitate, / vuei cirî di morosâ; / vuei cjatâ une fantate / par
podêle ~ (F); → meti in muel il piscot, tocjâ il dêt tal
bussul, tocjâsi i zenoglins 3. FIG okoli prinesti, za nos
vleči nekoga, varati; cjo mo, che no tu mi taconis plui!
(F).
taconade [tako'na:de] f 1. zaklenitev f 2. FIG okoli
prinašanje n, varanje n.
tacuin [taku'in] m 1. beležnica f, notes m, beležka f,
zvezek za beležke 2. denarnica f, mošnjiček m, novčanik
m.
tacuinele [takui'nele] f (ženska) denarnica, mala
torbica f; jo, par sei plui in gringule chê dì, cu lacreme o
vevi ben lustradis / chê puare ~ nere dure e lis manecis
dutis speladis. (F).
tacule ['takule] f pega f, madež m, lisa f; taculis di
jerbe brusinade lise pogorele trave.
tacuniti [takuniti] m FIG pohotnež m.
tacjât [ta'qa:t], -ade adj pegast, lisast, pikast, prižast,
pisan, madežast, zamazan, umazan; cjaval ~ a blanc
konj z belimi lisami; → tacolât.
tacje ['taqe] f 1. pega f, madež m, lisa f; un grumâl a
tacjis; → tacule 2. slabo ime n, slab glas m.
taçâ [ta't∫a:] tr 1. (na tanke koščke) na-, raz-rezati, raz-,
se-sekljati; il bacalà al va taçât unmont fin (F); ~ la
muse/ lis orelis (mrzel veter) rezati; a soflave une buere
frese che a taçave la muse (F) 2. (človeka) pobi(ja)ti,
pomoriti; raztrgati (na kose), oskruniti; che a brusavin
dut cuant e cence cûr / taçavin fruts e vecjos cu la spade
(F) 3. MED razrezati, raztelesiti, razuditi, secionirati;
chel brâf miedi, / che studiant ’l à cjatât fûr / chest
rimiedi al omp che al anse, / di gjavâi daurman il cûr, /
par taçâlu, repeçâlu .. (F);
~si refl 1. (pos. volna ipd.) razpokati, razpadati na
koščke; cheste posade è un bon / preservatîf pe lane che
si tace (F) 2. (oblaki) razpadati, iti narazen, odpreti se;
il nûl si tace e si ridûs (F) 3. (koža) razpokati.
taçade [ta't∫ade] f FIG zabod z nožem, udarec s kolom;
ce salàs! puars nô! johi! ce taçadis! / dulà salvâsi? cime
parâsi? (F).
taçon [ta't∫on] m stroj, naprava za rezanje, sekljanje,
sekalce n; il ~ al è un imprest par taçâ i balçûi di soreâl.
(F).
taçum [ta't∫um] m drobiž m, drobir m; e tai lamps il ~
palomp e rabìn. (F).
taçutâ [tat∫u'ta:] tr na-, raz-rezati, se-sekljati na drobne
koščke, zmrviti, zdrobiti; ~ i verzutins. (F).
Tadiu [ta'diu] os.i. m Tadej m.
tae ['tae] f → taie.
taelens [tae'lens] m → taielens.
taepan [tae'pan] m → taiepan
taepiere [taepi'ere] f → taiepiere.
taesopis [tae'zopis] m → taiesopis.
taetabârs [taeta'ba:rs] m → taietabârs.
taf ! ['taf] int štrbunk! pomf! bumf! pof!; cruste i dincj
e ~! la pie. (F).
tafagnâ [tafa'ña:] it 1. (v mlakuži, brozgi) broditi,
bresti, čofotati; chel canaut che al tafagne cui pîts un te
poce (F) 2. (z barvami) raz-mazati; al saveve che mi
plaseve ~ te rigile (F);
~ tr za-, u-, raz-mazati, onesnažiti; un gran Crist, che
al è stât masse ~t parche si puedi classificâlu miôr di
cussì (F);
~si refl za-, u-, raz-mazati se, onesnažiti se.
tafagnot [tafa'ñכt] adj rosen, moker, vlažen, deževen,
deževnat; stagjon tafagnote deževna doba.
tafanari [tafa'nari] m rit f, zadnjica f; e za nût si
presente il ~. (F).
Tafanie [ta'fanie] f (pos. v: Pasche Tafanie) REL
razglašenje Gospodovo n (praznik 6. januarja); Pasche
~, / je buine la luianie (F); PROV Pasche ~, il frêt al va
in smanie. (ProvBr).
tafiâ [tafi'a:] (o tafii [ta'fii]) tr in it žreti, lakomno jesti,
vase metati jedilo; jù tal lat un te scudiele / si tafiavile a
sedon;
~si refl basati se, nažreti se; Clorinde si tafie dut tun
moment, no lasse nome il plat. (F).
Tahiti [ta ??'] kr.i m Tahiti; isule di ~ otok Tahiti;
Eh, o sai jo che a ti ti plasarès lâ te isule di ~ (Verone).
tai ['tai] prep + art → in + i.
tai ['tai] m 1. rezilo n, ostrina f; E. al le dongje il
balcon par cjalâ miôr il ~ de manarie; il provà il fil cul
dêt (Sg) 2. rezanje n; rez f; il ~ des jerbis košnja
3. oblika f, okvir m, obris m, očrt m, kov m, tip m, vrsta f;
kroj m; il ~ dal libri al è fat in maniere che ognidun al
po (Pa); Il ~ al sarà zovin e inovatîf, tant pai sunôrs che
pes ripresis (CoUd); il ~ dal abit kroj obleke; il ~ de
viso obrisi obraza; om di ~ antîc človek starega kova;
pe int dal gno ~ za ljudje moje vrste 4. kos m, košček
m, rezina f, odrezek m, osmina (litra), (količina) kozarec
m; un ~ di cjâr kos mesa; un ~ di vin kozarec vina;
a jentravin a bevi un ~ di vin (BrLi); vendi a ~ na
drobno prodajati, prodajati po kosu, 5. razveljavljanje n,
izničenje n, uničenje n; domandâ il ~ zahtevati
razveljavitev 6. guba f (pri hlačah); il ~ tai bregons
7. vignî a ~ ravno prav priti.
tai ['tai] pro pers (združeni) < ti + ju tebi jih; no ~ doi
ne dam ti jih; tai dîs ti jih povem.
taiâ [tai'a:] (tai, tais, taie, taìn, taiais, tain) tr in it 1.
na-, raz-rezati, odrezati, obrezati, pre-u-rezati; pre-, odsekati; amputirati; raz-, od-deliti; ločiti; nol jere bon ni
di ~ un len e ni nuie (bassafriulana); lâ a fâsi ~ i cjavêi
iti se lase postriči, dati si lase ostriči; ~ a fetis narezati
na koščke; ~ a fetis sutilis na tanke rezine narezati; ~ a
fin fat čisto natančno odrezati; ~ lis vîts trte obrezovati;
~ i cjavêi (o)striči lase; ~ il bosc posekati gozd; a ~ il
bosc di là di Mont di Crôs (Cadorini/furlan); ~ il
forment, la siale žito, rž žeti, kositi; ~ lis alis peruti
pristriči; ~ lis spesis zmanjšati stroške; ~ al ingruès
rezati na veliko; ~ in stuart krivo odrezati; ~ pal mieç
prerezati na pol; (carn.) Cuei par 7 minûts i ûfs ta la
aghe, spelâju e ~ju pal mieç (Natisone/furlanis); ~ la
strade pot zapreti;
2. razveljaviti, preklicati, izničiti, uničiti; il matrimoni
fos taiât 3. ~ l’aiar ??F začeti dan s pitjem žganja in
vina; il romit al veve ~t l’aiar, e il velen dal flât doveve
lâ di altre bande (F); ~ tabârs → tabâr.
Taiâ il tabar a un - Tagliar il tabarro a una persona.
(Verone).
taiâ fûr [~ 'fu:r] tr izrezati, odrezati; al à taiât fûr ducj
i pipins dal libri di scuele. (F).
taiâ jù [~ 'ju] it modrovati, izrekati prenagljene sodbe o
kom, o čem; un pretesâr ignorant che al taie jù in
economie e in politiche par dret e par ledrôs (F).
taiâ vie [~ 'vie] tr odrezati, odstraniti, stran odrezati;
al è chel di ~ vie un speciâl toc di mont di analizâ (SiF
02/1).
taiade [tai'ade] f rez f, rezanje n, prirezovanje n,
prikrojevanje n; presečišče n.
taiadei [taia'dei] mpl → taiadeis.
taiadeis [taia'deis] (t. taiadei) mpl rezanci mpl; Za la
viodevi a Padue a tirâ la paste dai ~ a cjase nestre.
(BrLi).
taiadelâr [taiade'la:r] m testeninar m.
taiadice [taia'dit∫e] f odrezek m; la cjâr, cui la
vioervie? Vadì une volte ad an; e, cun tantis taiadicis, a
lui indi rivave apene cualchi bocjade. (F).
taiadôr [taia'do:r] m 1. rezalec m; sekač m;
prikrojevalec m 2. dleto n.
Taiament [taia'do:r] kr.i m → Tiliment.
taiarete [taia'rete] f → taiarole.
taiarole [taia'rכle] f lesen pladenj m; velà la ~, /
ramonde i cesarons! (F).
taiât [tai'a:t], -ade adj (ob)rezan; ~ in chê maniere
napravljeno na ta način; ~ cu la manarie → manarie.
taicj ['taiq] m 1. Nemec m, German m; doi cjans vevi a
la orele: a tramontane / il Taicj, lu Sclâf a orient (F); →
todesc 2. nemški jezik m, nemščina f; 3. FIG resnost
f, trdnost f, vztrajnost f, razum m, pamet f, presoja f.
~ adj nemški; nol sa ni ~ ni todesc PROV je velik
nevednež, ne zna do tri šteti. // < bav. (j.tirol., Sauris)
taitsch.
taie ['taie] f 1. (drevo) deblo n, trup m, steblo n, okrnek
m, štor m; panj m, klada f; La ~ de plante e à fat sì che e
fos doprade, almancul tai SUA, inte planificazion urbane
(SiF 03/4, 9) 2. pos. v pl. taiis podporni trami za
vinske sodove v vinskih kleteh; ~ di vassel, tais di
vassel 3. (oseba) postava f, rast f, izgled m, zunanjost f;
Stant che i implants di ~ plui grande a garantissin plui
rindiment (CoUd); al è une biele ~ di om je človek lepe
zunanjosti 5. glavnina; vojni davek, kontribucija,
odkupnina f (za osvoboditev).
taielens ['taie'lens] m drvar m, gozdar m.
taiepan ['taie'pan] (t. taiesopis) m ki reže kruh.
taiepiere [taie'piere] m kamnosek m; → pichepiere.
taiêr [tai'e:r] ?? Strente tun ~ che la vuluçave, mi
rideve contente. (BrLi).
taiesopis [taie'zopis] m → taiepan.
Taiêt [tai'e:t] kr.i f (Cjons) IT Taiedo.
taietabârs ['taieta'ba:rs] m (oseba) zloben, strupen
jezik m, jezik m, opravljivec m, gobec m.
tailandês [tailan'de:s], -ese adj tajski;
~ m 1. Tajec m 2. tajščina f.
Tailandie [tai'landie] kr.i f Tajska f; la ~ e à marcât
la interazion fra discriminazion raziâl e discriminazion
sessuâl. (Pa 02).
taion [tai'on] m (pos. pri kmečkem vozu) svornjak s
klinom; → gusiele.
taios ['taios] m = grandi tronchi di resinose (don).
Taipane [tai'pane] kr.i f Tipana f (IT Taipana) (Ud);
Pal sloven i comuns interessâts a son: Tarvis,
Malborghet, Resie, Lusevare, ~ (O).
taipanot [taipa'nכt] adj tipanski;
~ m prebivalec Tipane.
taiuçâ [taiu't∫a:] tr razrezati, razsekati na drobne
koščke; un gurli che al veve taiuçât cun tante pazience.
(F).
taîr [ta'i:r] m sekalnica f, deska za sekljanje n; (za
polento) lesen pladenj m; il ~ de polente.
tal ['tal] prep + art → in + il.
tâl ['ta:l] prep tak, takšen; jo ~ le ai comprade e ~ la
vent jaz jo takšno prodajam, kakršno jo sem kupil; chel
~ lûc tisti kraj; ~ e cual prav tak(šen); prav tako; A
fasevin ~ e cuâl ancje i vuestris vons (Bibl-Nehemie); ~
sei di te! znajdi se! naredi kakor misliš!; un ~ nek
(določen); al è il progjet di un ~ Richard Leviathan
(Ta).
tal ['tal] pro pers (združeni) < ti + lu tebi to; no ~ doi
ne dam ti to.
talar ['talar] m (nekoč: denar iz srebra) tolar m; simpri
un ~ in sachete vedno kakšen dinar v žepu; Simpri un
~ in sachete, i fits paiâts, il so brâf purcit, e mai partide
la polente. (Percude); ~ di arint HIST srebrni tolar; e
ufrìs justapont in don un ~ di arint a la sô glesie tes mans
dal arciprêt (Scf).
talate ['tal??] f BOT → tale.
tâl-cuâl [ta:lku'a:l] adj 1. tak, takšen 2. prav takšen;
sličen; enak; ~ lis zovenotis; ~ di prav takšen, sličen,
enak kot; ma plui di gust a mene / la falç che a ten in
man / ~ dal omp che al see (F); un ~ neki, neki tip, nek
oné; un ~ che no nomeni / al esamine il copât. (F).
talç ['talt∫] (pl talçs ['talts]) m lesena posoda, v kateri se
dela sir; belzà partîts cul trop des vacjis e il çuç, che
inmò al fumave dentrivie i talçs, al jere stât metût te
cjanive a suiâ (don).
tale ['tale] f BOT (t. tale dal boton) navadni regrat m
(Taraxacum officinale); fradis dai flôrs di tale / a son i
miei cjants: / une soflade, / e di chescj e di chei / nuie
plui reste; (carn.) Un biel cjadin di ~, 50 gr di argjel,
vueli, asêt, sâl tant cal baste. (Natisone/furlanis);
→ pissecjan.
tale dal boton [~ dal bo'ton] f BOT → tale.
tale mate [~ 'mate] f BOT → lidrichesse.
tale slisse [~ 'zlise] f BOT smrdljivka f, svinjska
laknica f (Aposeris foetida Less.).
talent [ta'lent] m 1. nadarjenost f, talent m, sposobnost
f, zmožnost f, bistrost f; scuvierzi il ~ odkriti talent; Al
à scuvierzût il so ~ e lu à svilupât al massim (glesie) 2.
volja f, želja f, nagnjenje n; chel puar omp che, strac di
lavorâ..al lasse che la magne / a vadi pe campagne a so
~. (F).
talian [tali'an] adj italijanski, ARH laški;
~ m Italijan m, ARH Lah m 2. italijanščina f.
talianâ [talia'na:] it govoriti italijansko; zavijati po
italijansko; napraviti italijansko; enogastropanoramic Il
program al è dut un ~ (Leng).
talianisim [talia'nizim] m italijanizem m; Ma ce vino
di fâ par no fâsi scjafoiâ ta chê montane di ~ che nus
somerç? (Pa 7/2000).
talianitât [taliani'ta:t] f italijanstvo f; Conclusion:
noaltris o scugnìn jessi lis sintinelis impavidis de
Romanitât, de Venezianitât, de ~ (JM).
talianizazion [talianidzatsi'on] f italijanizacija f; si
ipotize che la ~ dal lessic e rapresenti un fenomen (SiF).
talianot [talia'nכt] m (slabš.) Lah m, Italijanček m; no
à mai fat la mate cui talianots di passaç par chenti (F).
talianotâ [taliano'ta:] it (pos. Furlani) govoriti
prisiljeno iz razvade italijansko, laško; ma jenfri di lôr,
si lu sa, a talianotin par fevelâ di cualsisei robe. (Pa
04/07).
taliban [tali'ban] adj talibanski; leât cun “Al Qaida”,
al smire di fâ sù un stât islamic sul stamp ~. (Pa 03/4);
~ m taliban m
Talie ['talie] os.i f pos. v: agne ~ IRON Italija f,
italijanska država f; a dan une man a copâ il Friûl par
fâsi biei viers ju lôrs partîts e agne ~. (F).
Talmasson [talma'sכn] kr.i m (Fontanefrede)
Talmasson.
Talmassons [talma'sכns] kr. i m Talmassons (Ud); la
storie di ~ e concidè cun chê dal Friûl centri-ocidentâl
(Leng).
talme ['talme] ?? Ogni frut il so pagnut, ogni zocul la
sô talme", (Cjargne).
talmentri [tal'mentri] adv tako, na tak način; indebetât
/ ~ che nol torne / mai plui a cjapâ flât. (F).
talon [ta'lon] m → telon.
talpâ [tal'pa:] it 1. cepetati; z nogami ob tla udarjati;
la vacje che a talpe, che a ronte 2. FIG (osebe) teptati
(pravice), slabo ravnati.
talpade [tal'pade] f 1. vtis m, odtis m; sled f, stopinja f,
živalska stopinja f; pot f, tir m; talpadis une daûr la
altre; Mi incolpe di lâ a cirî la ~ di Diu regolarmentri
(Bel) 2. udarec s taco.
talpassâ [talpa'sa: ] tr 1. poteptati, teptati, pogaziti,
gaziti; cilì, devant dal puartel..che al jere dut ~ (F)
2. FIG (osebe) teptati (pravice, zakone), slabo ravnati;
che par tancj aspiets e je une regjon esemplâr ma no
intal esercizi de democrazie che dispès e ven talpassade
di un populisim deteriôr. (Pa 04/02); ~ lis leçs teptati
zakone, ne upoštevati zakone.
talpe ['talpe] f 1. (živalska) niga f, taca f, šapa f; stopica
f; cuatri talpis, une code, / cuarp pelôs al à il cunin (F);
(deriv. od talpone, talpete, talpute, talpìn →) 2. FIG
(človeška) taca f, šapa f; 3. a ~ na dolg, na kredit; al
compre a ~ tes buteghis e po nol paie (F); tignî sù la ~
biti potrpežljiv z dolžnikom; si dîs che il biât finanziatôr
al vedi tignî la ~ par un biel pieç (F) 4. BOT ~ di lôf
?? (Chaerophyllum temulum); BOT ~ di ors navadni
dežen (Heracleum sphondylium).
talpetâ [talpe'ta:] it 1. drobneti, capljati, cepetati; sint
po, Ghitute, - i dîs – usgnot passade / mi à parût di sintîti
a ~, / ce vevistu? (F) 2. capljati, stopicati; drobneti,
cepetati; al tapete in fonts de scune / il gno frut (F) 3.
kopati (konj), cepetati; avuê pardut si sintin lis
trombetis / e a trapetâ i cjavai pe lis contrandis (F);
~ tr poteptati, teptati, pogaziti, gaziti; invezit feminis e
fruts a talpetavin adore il pulvin (F);
~ m 1. cepet m, cepetanje n, topot m, topotanje n; tra
sium e vee o sint un ~ lizêr tra lis dôs filis di jets e un
cisicâ sotvôs dongje di me (F) 2. cepetanje n, kopanje n
(konja); un sunsûr di ruedulis, un talpetâ di cjavai. (F);
(bolj obič.) → talpinâ.
talpetament [talpeta'ment] m cepet m, cepetanje n;
kopanje n (konja); il rimbombant davoi dal tabaiament
dai clients, dal tarmenament di cjadreis paradis di bande,
dal ~ dai zocui denantdaûr jenfri dai taulins (Mar); A
‘nt cognòs i moviments, compagns dai siei, parvìe dal ~
dal cjaval tal mol dal pascjel (Mar).
talpin [tal'pin] m 1. tačica f; krača f (pri prašiču);
puartin vie a la lôr mame / di scuindon l’unic persut / che
la misare tignive / impicjât tal camarin... / e cumò peât
cul spali / al pendole il sôl ~ (F) 2. (šalj.) (pri človeku)
taca f, šapa f; cui fâs cont di tignîsi la piel, / cui la code
o il ~ par memorie. (F).
talpinâ [talpi'na:] it drobneti, capljati, cepetati; hoditi,
iti; dute la tiere dulà che al veve ~t so pari (F);
~ tr 1. poteptati, teptati, pogaziti, gaziti; stolči, tolči,
mleti; pohoditi; na noge stopiti; treti, stoskati, mečkati,
gnesti; chê jerbute che nissun talpinave (F) 2. FIG
poteptati, teptati, pogaziti, gaziti; tlačiti; zaničevati,
prezirati; zatirati, k tlom tiščati, moriti; i Celtics a forin
pestâts e talpinâts cence remission (F) 3. (pot) preteči,
preleteti; ancje lis gjalinis al pareve che a vessin vût
sudizion di chel gran ~ dal curtîl (F);
~si refl teptati se eden drugega.
talpinamet [talpina'ment] m cepet m, cepetanje n,
topot m, topotanje n; peket m; gibanje n; un ~ su la nêf
frescje de gnot. (F).
talpinuçâ [talpinu't∫a:] it majčkene korake delati,
stopicati; la besteute a talpuniçave plene di fan. (F).
talpon [tal'pon] m 1. BOT jagned m (Populus nigra) ;
(bolj obič.) → pôl 2. (pri drevesu) čok m, štor m; klada
f, panj m; deblo n; 3. FIG topoglavec m, bebec m, tepec
m; trap m.
talponâ [talpo'na:] it s težkimi koraki stopati; si
metevin a ~ pes cjamaris. (F).
Talponêt [talpo'ne:t] kr.i f (Purcie) Talponedo.
talte ['talte] f štor m; panj m, klada f, čok m; deblo n.
tamagn [ta'mañ] adj → tavagn.
Tamai [ta'mai] kr.i f (Brugnere) IT Tamai.
tamane [ta'mane] f → tomane.
tamar ['tamar] m 1. staja f, tamar m; ovčnjak m, ivčja
staja f; ograjena planina; količje n, deščena pregraja f;
al sierà lis pioris tal ~ (F); Al va un pôc indevant e al
viôt a jessi une altre bestie dal ~. (don) 2. FIG (osebe)
zbor m, zborovanje n, shod m, sestanek m; zmes f; čreda
f; sterminâ par simpri chel ~ di ladrons (F) 3. FIG
ograde fpl, pregrade fpl; di chest gjenar di slargjâ in
dutis lis parts di Europe, par sdrumâ tamars antîcs e
contraposizions nazionalistichis carampanis. (Pa 7/2000)
Tamar ['tamar] kr.i f (Tramonç Disot) Tamar m.
tamarasse [tama'rase] f → tavarasse.
tamarisc [tama'risk] m BOT tamariska f (Tamarix
gallica).
Tamarots [tama'rכts] kr.i f (Scluse) Tamaroz.
Tamau [ta'mau] kr.i f (Paluce) Timau (v Timavu) (DE
Tischelwang, lok. Tischblong.); il caporâl B. Matiz di
Tischlbong/~ (classe 1894) (Pa 02).
tamauês [tama'ue:s], -ese adj timavski, ki se nanaša na
Timau; che in Regjon e rivuarde i furlans, i slovens e i
todescs saurans, ~ e de Kanaltal (La);
~ m prebivalec Timava 2. timavščina f, timavski jezik;
us mandìn i nons che si doprin tal nestri paîs par
tischlbongarish/~. (Pa 7/2000).
tambarlâ [tambar'la:] it razgrajati; vpiti, zmerjati,
kričati; ozmerjati; razglasiti; si rive a lis letanis, /
tambarlant cuant che al covente. (F).
tambascjâ [tambas'qa:] it → trambascjâ.
tambûr [tam'bu:r] m 1. boben m, tambor m; tant che
un capo dai ~s (F); laudâilu sunant il ~ e balant,
laudâilu sunant struments a cuarde ea flât (Bibl-Salms);
pestâ il ~ delati hrupno propagando; i predis pa la
patrie / no pestin il ~, / però e àn dade prove / di amâle
di vêr cûr (F) 2. ~ de orele ANAT bobnič m (v ušesu);
cussì la gran peraule / dal oratôr no mûr / in tal ~ de
orele (F) 3. (šalj.) trebuh m, vamp m; pos. v: cidinâ il
~ pomiriti lakoto; pan di sorturc puartaimi, / che dentri
al ten plui dûr: / Agnute, ca si trate / di cidinâ il ~ (F) 4.
FIG neumen; e sì che o ài cjalât fis il fîl e no soi po tant
~! (F).
tamburâ [tambu'ra:] it 1. izbobnati, bobnati; ogni tant
a tambure la Basse (F) 2. (osebe) godrnjati, mrmrati;
grmeti; prekleti, slabo želeti; e lôr mari cun me / sfadiâ,
~ a plui podè. (F).
tamburade [tambu'rade] f 1. udarec na boben;
tamburadis di tinis e botons (F) 2. (boben) bobnenje n;
in chel culentivìe si fâs sintî / une cierte curiose ~ (F).
tamburât [tambu'ra:t] adj stalno, neprekinjeno
bobnenje; un vosarili, dontri a vignive fûr, tamburade,
par dôs oris, une uniche vôs (Bibl-Az); chel sec rumôr ~
fintremai che lu disfigure (Mar).
tamburel [tambu'rεl] m tamburin m; citare, il salteri,
il ~, la pivete e il vin (Bibl-Isaje).
tamburin [tambu'rin] m 1. MUZ tamburin m, boben s
kraguljci; 2. ŠP lopar m (z žogo) 3. bobnar m; tamboraš
m; al mande a Cjaline a clamâ il ~ par conseâsi cun lui.
(F).
tamburon [tambu'ron] m 1. MUZ veliki boben m; o ai
vût la inspirazion di fâ sunâ lis trombis e ancje il ~ (F)
2. godrnjač m; puar vecjo, al è ~ ma nol è trist. (F).
tamês [ta'me:s] (t. temês) m sito n, rešeto n; cedilo n;
presevalnik m; rešetanje n; un brâf stampadôr passât pal
~ di ducj i parons (F); Lis primis riis aduncje a
sclarissin daurman cuâl che al sarà il ~ che D'Aronco al
intint doprâ par scrutinâ il mît (La).
tamesâ [tame'za:] (t. temesâ) tr 1. presejati, prerešetati,
rešetati; preluknjati (kakor sito); Simon, Simon, scolte!
Satane al à vût il permès di ~us come il forment (BiblLc). Simon, Simon! Glej, satan vas je zahteval, da bi vas
presejal kakor pšenico; ~ la farine 2. FIG grajati,
karati; presojati, kritizirati; cenzurirati; rešetati,
ocenjevati; i liberadôrs a vevin tamesât Osôf, Vençon,
Udin (F) 3. FIG pretehtati, tehtati, preudariti, premisliti;
potežkati; Lis organizazions internazionâls dal turisim
invernâl a son daûr a scrutinâ lis perspetivis e a ~
strategjiis gnovis. (Pa); Par profondî la riflession, o
tamesìn sot vie altris argumentazions a pro de sielte
autonomistiche. (Pa 04/03) 4. FIG preluknjati (kakor
sito); ubiti; prerešetati; Albin di Are il cûl tamesât di
balis (F);
~ it tankovesten biti; se si vûl maridâ / che no stei tant
a ~. (F).
tamesade [tame'zade] (t. temesade) f 1. presevanje m;
rešetanje n; presejanje n 2. (žalitev) graja f, ukor m;
malegraciis, ofesis e pocadis / e ancje da lis buinis
tamesadis (F) 3. ?? i baletons i àn fat davêr un biel
servizi... Che a cjalni e ce afâr! ce ~! (F).
tamesadôr [tameza'do:r] (t. temesadôr) m 1.
presejalec m 2. (naprava) sito n, rešeto n; su la vintule o
fâs cori sù e jù il tamês pal ~. (F).
tamesâr [tame'za:r] (t. temesât) adj sitar m, prodajalec
sit.
tamesât [tame'za:t], -ade (t. temesât) adj 1. presejan,
prerešetan; lis braghessis, tamesadis, / no mi tegnin plui
il pont (F) 2. FIG previden, preudaren; zvit, prevejan,
iznajdljiv; bistroumen, pameten; premeten zvit; jo, o jeri
frutat inchevolte, ma un frutat ~ e o capivi za dut. (F).
tamon [ta'mon] m krmilo n; tachile cun sparagn, / e
no mai di ~, simpri di argagn (F); rezi il ~ krmariti, biti
za krmilom; I agns plui significants dal Moviment Friûl
a saran chei dulà che Fausto Schiavi al rezarà il ~ de
presidence. (La 06/3).
tamonele [tamo'nele] f enovprežna kočija f; di rezi lui
nol dubite / a lunc la ~. (F).
tamosse [ta'mכse] f 1. kopica f (žita, snopja); E son
vincj agns che no viôt plui une ~. (Ta); A tacarin ducj i
doi a cjariâ lis tamossis sul cjar e a setâlis cui forcjons,
(PauluzzoN) 2. kup m, kopa f, kopica f; ingrumade a
tamossis sul ôr des stradis. (F).
tampiestâ [tampies'ta:] it 1. toča gre 2. FIG vihreti;
a tampiestin come matis / se si sporcje un tavaiuç (F).
tampiestade [tampies'tade] f 1. nevihta s točo; 2. FIG
vihra f; Rivade insomp la ~ des vueris napoleonichis (La
04/9).
tampiestât [tampies'ta:t], -ade adj posejan, okrašen;
La particolaritât di chest drâc e je che di jessi ~ di pieris
cetant preziosis (Furlanist).
tampieste [tampi'este] f 1. toča f; nevihta f; rompin i
nuvolats, cjât la ~ / il contadin a regolâ di fiest (F) 2.
FIG vihra f.
tampin [tam'pin] m 1. vamp m, trebuh m; vampež m;
figuraisi po une valîs, e une valîs di chê tignude! – Sei
dite fra nô, al jere un ~ di vacje biel e bon! (F) 2. (oseba
šalj.) trebušnik m, trebuhar m; poben, pûr di jemplâ il ~
fin avonde (F).
tam-tam ['tamtam] int oponaša streljanje; ma se par
disgracie a vegnin cognossûts, ~! ti fasin la piel. (F).
tan’ ['tan] apokop. od → tant.
tanaiâ [tanai'a:] (kot taiâ) tr 1. z razbeljenimi
kleščami ščipati; s kleščami prijeti; trdno držati 2. FIG
mučiti, trpinčiti, križati.
tanaiade [tanai'ade] f 1. prijem s kleščami 2.
trpinčenje n, mučenje n.
tanaie [ta'naie] fsg od → tanaiis.
tanaiis [ta'naiis] f (pos. v pl) klešče fpl; Venere che e
ten par man un amorin bendât cun arc e faretre e Vulcan
cun martiel, ~ e un cjan (Provincia); un pâr di ~ par
klešč; ~ di clauts mizarske klešče; ~ di tai tenaglie a
taglio; ~ di farie ploščate klešče; ~ di ponte priostrene
klešče; ~ di cjaliâr.
tananai [tana'nai] m 1. hrušč m, vik m, trušč m; tepež
m, vrvež m; si jevà dal curtîl un davoi, un ~ dal
diambar (F); → batibui 2. zadeva f, stvar f, malenkost
f; i contadins a disevin che cun chei tananais modernos
a veve di vignî la fin dal mont (F) 3. nezgoda f,
dogodek m; norost f, past f; zmešnjava f, zadrega f,
neprijetnost f, nevšečnost f; mi àn menât in preson:
procès, avocats, tananais (F) 4. F zadnjica f, rit f;
darà un pît tal ~ / al maltimp (F).
tanar ['tanar] m (redko) skrivališče n, pribežališče n,
zatočišče n, brlog m; invisibil rindût a ducj culôr, intun
~ scuindût, mai levi a spas. (F).
tanc ['tank] m tank m, oboroženo vozilo n; cui
camions, sui ~s. (F).
tanche ['tanke] → tant che.
tane ['tane] f jama f, brlog m, luknja f; pense tropis
voltis che a podevin scuvierzi chê ~ e tornâ li cui mitras!
(PauluzzoN).
tanfo ['tanfo] m (it.) zatohlost f; duh po plesnobi; E po
l’odôr de int sudade, un respîr pesant di nemâl, un ~ che
al strope il sofit. (BrLi).
tangâ ['tanga:] it plesati tango; epûr ogni domenie / si
tanghe e si fox-trote. (F).
tangar ['tangar] m (manj obič.) neotesanec m,
zagovednež m, tepec m, skopuh m, stiskač m.
tangjent [tan'ăεnt] f 1. GEO tangenta f 2. pripadajoči
del(ež) m; kvota f, delež m.
tangjence [tan'ăent∫e] f MAT dotikališče n.
tangjenziâl [tanăentsi'a:l] adj tangencialen, dotikalen;
~ f AVTO obvoznica f; Intun paisaç suburban di pôre,
tra la ~ , une discjarie grandone (CoUd).
tangjibil [tan'ăibil] adj otipljiv; dotakljiv; e intarde
simpri a deventâ un prudêl ~: Tomâs Cossio, viodint i
aversaris (Mar).
tango I ['tango] m MUZ tango m (ples).
tango II ['tango] m v: cjapâ il ~ dobiti jih, dobiti
batine; al à robât parfin la cjivile de tamonele / cjapant
l’indoman il ~ di so pari. (F).
taniç [ta'nit∫] m jama f, brlog m, luknja f, mišje gnezdo
n, mišja luknja f; une dì o ài cjatât intun ~, sot des
scjalis, une butilie di vueli. (F).
tanin [ta'nin] m KEM tanin m; Dal arbul si gjavave il
len di brusâ e il ~. (SiF 03/4, 9); I tanins a vignivin
tirâts fûr massime de scuarce e a jerin impuartants te
industrie de cuince dal pelam (SiF 03/4, 9).
tanon [ta'non] m BOT navadni bljušč m (Tamus
communis).
tansâ [tan'za:] (t. tassâ) tr 1. obdavčiti; preceniti, ceno
določiti 2. obdolžiti, dolžiti, obtožiti, zatožiti.
tanse ['tanze] f taksa f, pristojbina f, davek m; a
scugnivin ogni altre dì meti sù tassis. (F).
tant ['tant] (pl tancj) adj tolik, tolikšen; lì al lavorave
simpri cuntun strenziment di cûr par tantis e tantis robis.
(Sg);
~ adv toliko; Nol ocor berlâ ~. (Sg) Ni se treba tako
dreti.
~ pro tolikšen;
~ m (pl tancj) toliko ljudi; tancj di lôr toliko ljudi;
che a jerin stadis dopradis a pugn par distirâ tancj di lôr;
un ~ une ~, chest ~, chel ~ to, takšna zadeva, zadeva
take vrste; ce sens che al fâs vuê a lei un ~! (F); in chel
~ v tem času, medtem; vô vait a meti in vore la lizion /
e jo in chel ~ prepararai di cene (F); in chel ~ che
vtem ko; a pît di un spissulon / pognets stan cjacarant, /
in chel ~ che i lôr bûs van passonant (F); mieç ~
polovica f; vuê si viestin cun mieç ~ (F); par ~ che po
tem, glede na (to); ma une volte, par ~ che mi visi, no si
faseve cussì (F); ~..come, ~.. che toliko...kolikor; ~
chei che a partivin di tramontane viers misdì, come chei
che a partivin di jevât viers amont; ~ che... ~ che bodisi
da...bodisi da; ~ che o pues vinci, ~ che o pues pierdi
(F); ~ paraltri kakor koli, kakor si bodi; l’orloi famôs
de torate al è simpri indurmidît! ~paraltri, daûr i
calcuiche lôr a fasin, np varès di sei lontane la miezegnot
(F); deriv. tanton, tantonon, tantin, tantinin, tantirulin;
~ co (redko) toda, vendar(le).
tant ['tant] co ker, saj; Si podeve ancje dineâi il salari,
tant lui al jere un galiot. (Sg).
tantche ['tantke] adv → tant che.
tant che ['tantke] (t. tanche, tantche) adv 1. (v
primerjalnih stavkih) kako; kakor, ko, kot; kakor hitro,
brž ko; grant ~ une cjase velik kot hiša; ~ mai, ~ mai
ce, ~ ce dosti, dovolj; precej; mnogo; zelo, jako; ~
nuie, ~ nie kot nič, kot da bi bilo nič; te aghe de
Maline une saete / di cjaval nus ribalte ~ nie; ~.. cussì
??; ~ tal cûr / la tô memorie cjare, / cussì denant i voi o
ai simpri vive / chê tô fisonomie di galantom (F); ~ tai
voi → voli; ~ magari → magari ;
~ co 1. dokler 2. tako da; L'Alfabet latin al è il plui
doprât sisteme alfabetic dal mont, ~ lu si pues cjatâ in
ducj i continents. (Vichi) Latinska abeceda je najbolj
razširjeni abecedni sistem na svetu, tako da ga lahko
srečujemo na vseh celinah 3. kot, kakor; o mi visi
ancjemò, ~ al fos vuê (F); No stin cjalâle ~ un siorat che
al stranfe kot nekega gospodiča, ki živi v razkošju
4. koliko, kolikor; Eolo trussi ~ al vûl (F).
tanteplui che [tante'plui] co kolikor; ~ che al jere in
viste; ~ ...~ kolikor ... toliko; Tanteplui che e je
fuarte la tô identitât, tanteplui che tu sarâs bon di
integrâti (Pa) Kolikor je močna tvoja identiteta, toliko
boš v stanju se integrirati.
tantetant [tante'tant] co nič manj, kljub temu, vendar,
vendarle, pri vsem; še vedno; ma ~ o bramarès di viodi
la principesse, sedial un momentut sôl. (Zili).
Tanzanie [tanza'nie] kr.i f Tanzanija f; come la ~, o
dulà che il problem al è fintremai la mancjance di
popolazion, come tal câs dal Sudan (Pa).
taoisim [tao'izim] m FILOZ taoizem m.
taoist [tao'ist] adj taoističen;
~ m taoist m.
tap ['tap] m 1. klin m; podložek m, podstavek m; mašilo
n; naprej moleči podbradek; bote, vassel = botte. Con:
...~=cuneo 2. zareza f; rovaš m; skrhanina f; madež m.
taparele [tapa'rele] f (okenska) roleta f; Un condomini
ros cu lis taparelis blancjis al lave sù par cinc plans a
tirâ una bocjade di aiar (Tolazzi).
tapât [ta'pa:t], -ade adj pokrit, oblečen; ben ~ dobro
oblečen, dobro pokrit; mâl ~ → maltapât.
tapè [ta'pε] m resica, čop; (bolj običajno pinie).
tape ['tape] f etapa f; cualchidun altri di 60 mil, ciert
al è che la ~ San Donà-Zoncolan dal Zîr di Italie (Friûl
in rêt).
tapecîr [tape't∫i:r] m tapetni mojster m, tapetnik m.
tapeçâ [tape't∫a:] tr tapecirati, z opnami (tapetami)
prekriti (prevleči).
tapeçarie [tapet∫a'rie] f tapete n, dekoracija f, ukrasje
n; tapetništvo n; tapetniška delavnica f.
tapêt [ta'pe:t] m preproga f; obloga f; finalizade a
condanâ l’abûs dal lavôr minorîl te produzion di tapêts
indians e pakistans. (Pa/Buteghe); ~ di asfalt asfaltna
obloga; Prime al vûl metût jù lis fognis, podopo il
pedrât e il ~ di asfalt. (Sg); ~ di jerbe travnata obloga;
Un ~ di jerbe al pues fâ di cussin par ducj e doi (ShW).
tapezâ [tape'tsa:] tr → tapeçâ.
Tapoian [tapoi'an] kr.i m Tapogliano (UD); In fuarce
dal seguitîf tratât a la Austrie a restavin: Gurize.. ~,
Crauìs (Storie).
tapon [ta'pon] m 1. (pri sodu) veha f, čep m, zamašek
m, zatič m; bote, vassiel = botte. Con ~, stropul =
turacciolo (F) 2. (pri steklenici) zamašek m, zatič m; e
si fâs sclopetâ i ~s des butiliis (F); → stropul 3.
(splošno posoda) pokrov m, pokrovka f; No alçant il ~
de padiele ma cucant tal profont dal nestri cûr. (glesie)
4. FIG sklep m, zaključek m; FIG (zaključek jedila) desert
m, sladica f; te gnot dai muarts la cene no à il so just ~
cence bueriis (F); fâ il ~ zaključiti z jedilom; e in
ultime, par fâ il ~, / a nus puartarin il savaion (F); fâ il
~ a, meti il ~ a zaključiti s čem, končati ka; e cumò, par
fâ il ~ ’es nestris cjacaris, che si comodin ducj in tinel
(F) 8. FIG možic m; pre Luîs, birichin, / un ~ di
plevanut (F) 9. fâ lâ parsore il ~ biti kaplja čez rob;
ma chel che al è nassût cheste matine, al à fat lâ parsore
il ~ (F).
taponâ [tapo'na:] tr 1. zamašiti, začepiti, mašiti,
zadelati, zapreti; zaključiti; skleniti
2. pokrivati,
pokriti, kriti; za-, pre, pri-kri(va)ti, skriti, skrivati; Jo o
cirivi di ~mi lis vergognis tirant in jù la mae che mi
rivave sì e nò al boton de panze. (BrLi); lis scarpis cul
tac e la cotule che i taponave apene il zenoli. (Sg);
~si refl pokriti se.
taponadure [tapona'dure] f kritje n, pokrov m,
pokrovka f; cuant che o vin molât di cjamâ, par vie che
la frature e jere daûr a svuincâ la ~ (SiF 03/3, 97).
taponât [tapo'na:t], -ade adj 1. zamašen, zadelan 2.
skrit, pokrit; prekrit.
tapossâ [tapo'sa:] tr 1. pokrivati, pokriti, kriti; za-, pre,
pri-kri(va)ti; socors al neât ~lu intune cuvierte cjalde
(F) 2. obleči, oblačiti se;
~si refl 1. pokriti se, skriti se 2. obleči se.
tapossât [tapo'sa:t], -ade adj 1. pokrit; zastrt, prikrit;
tignîlu mont, lustrât, / ~ 2. oblečen.
tar ['tar] (carn. For di Voltri) → (in)tai.
tar ['tar] kratica > Tribunâl Aministratîf Regjonâl
(Friûl in rêt).
tarâ [ta'ra:] tr 1. TRG taro odbiti, tarirati 2. FIG tarirati,
pomeriti, mero vzeti; Bisugne tignî presint che i valôrs
normatîfs a fasin riferiment a la version taliane dal test,
ven a stâi a son tarâts su fruts che a àn come prime
lenghe il talian. (SiF 02/2, 77-93).
taraban [tara'ban] m → tarbane.
tarabane [tara'bane] f → tarbane.
tarabûs [tara'bu:s] m ZOOL bukač m, bobnarica f
(ptica) (Botaurus stellaris); (ptic) dolgokrak m,
močvirnik m; E ju soprans i ~ sonôrs: L’ultin sarà lu
cuc cul cjant divin (Lenghe 2000);
→ pescjecrots.
taradure [tara'dure] f TEH umerjanje n (merilnih
instrumentov); La ~ dal indiç coin e je stade fate cu lis
osservazions de stagjon estive 1998. (SiF 02/2, 39-58).
taramassis [tara'masis] fpl krči mpl; alore a cheste
puare femine malade, che za si cjatave a jessi fûr dai
samenâts, i vignevin lis ~. (Urli).
tarambule [ta'rambule] f → tarbule.
taramot [tara'mכt] m 1. potres m; Tal 1976 il ~ al
sdrume un grum di cjasis tal Friûl centrâl (Onde) 2. FIG
trušč m, hrum m; oster duh m; vêle, a passe: / une
svintade, un fracàs, un ~. (F).
taramotâ [taramo'ta:] tr FIG bombardirati, (s topovi)
obstreljevati; (o)glušiti; (oglušeti); a rivin lì e a
scomencin a saborâ e a ~ il popul (F);
~ it zganjati trušč, galamiti; e il mat intant al vuacave,
al vuacave taramotant (Urli).
taramotament [taramota'ment] m bobnenje, trzanje
potresa; des montagnis al vignive come un ~ il bruntulâ
dai canons. (F).
taramotât [taramo'ta:t], -ade adj poškodovan od
potresa; i cjargnei a son stât taramotâts tropis voltis;
che e vignive inviade tal 1977 cu la prime leç statâl pe
riconstruzion dal Friûl ~. (Pa 02).
tarantane [taran'tane] f vrsta muslina f (tkanina).
tarbane [tar'bane] (t. tarabane f in taraban m) f 1.
rušina f; trava f; une stradute di braide, cu la ~ flapide
jenfri lis cjaradoriis (F) 2. BOT plevel m.
tarcete [tar't∫εte] (t. tarzete [tar'tsεte]) f BOT narcis m
(Narcissus tazeta); jonkvila f (Narcissus jonquilla); dal
Invier a sflurissin lis cjandelutis e lis cjampanutis. di
Invier, po dopo i cidivocs, lis tarcetis e i tulipans (CoUd).
Tarcete [tar't∫εte] kr.i f (Pulfar) Tarcetta.
Tarcint [tar't∫int] kr.i m Čenta f (IT Tarcento) (Ud); a
St Vît, ~ e a Codroip invezit la riconferme e je pal centriçampe (O).
tarcintin [tart∫in'tin] adj nanaša na Čento;
~ m 1. prebivalec Čente 2. Tarcintin območje okoli
Čente; intes valadis dal Nadison, intal ~, e inte Val de
Fele, daûr des pestadicis tremendis fatis dai Ongjars (Pa
03/2).
Tarcîs [tar't∫i:s] os.i m Tarciso??; il comitât de
redazion al veve dentri pre Arduin Codutti, .. e ~ Dal
Ponte (Pa 11/99).
tardâ [tar'da:] it in refl → intardâ.
tardance [tar'dant∫e] f zamuda f, zakasnitev f;
obotavljanje n, odlašanje n; onde Ene comandà che in
ordenance / ’l armande si metès cence ~. (F).
tardîf [tar'di:f], -ive adj pozen (sadje).
tardivâ [tardi'va:] it in refl → intardivâ.
tardose [tar'doze] f v: su la ~ ob pozni uri, pozno
zvečer; tôr il bot, su la ~, / cul si visial de morâl? (F).
tardot [tar'dכt] adv pozno; Jersere o soi tornât ~, o ai
fat rumôr e (BrLi).
tare ['tare] f 1. rabat m, popust m; mi dibatarês pûr la
~ dal sac? (F) 2. tara f, balast m, težina f; pritežek m,
breme n; šara f, ropotija f; si mangje te mignestre, e
cence ~, / co ’l è scussât si guste te salive (F)
3. pomanjkljivost f, napaka f, hiba f; pomanjkanje n;
cheste tindince a “fâ di bessoi” no je propit une ~
gjenetiche di dut il popul furlan (Onde) 4. (kolekt.)
pomanjkljivosti mpl, napake fpl; cence ~ / mai nissun
nol è nassût. (F).
tarezât [tare'dža:t], -ade (t. tarizât) adj (pri hrani)
črviv, piškav; hirav; pokvarjen; poškodovan, pokvarjen;
un miluç ~. (F).
Taresie [ta'rezie] os.i f Terezija f; (demin. Taresine
FAM Sese); al à maridât une certe ~ C. e al è vignût in
cuc a Negrons. (Piç); mari ~ Mati Terezija; o sin a
nivel di mari ~ di Calcute cun (Pa 06/2).
targhe ['targe] f 1. napisna taba f; bilenghisim tes
targhis, timbris, ats, e v.i. (CIRF) 2. AVTO registrska
tablica.
targhete [tar'gεte] f tablica (pos. na vratih) f; meti sù
tal distributôr une ~ ben in viste (Provincia).
targon I [tar'gon] m (velik srednjeveški) ščit m; al
fuart rumôr dai tacs e dai targons / rimbombe intor fin la
ultime montagne. (F).
targon II [tar'gon] m BOT → jerbe dragone.
tarifâ [tari'fa:] tr TRG postaviti tarifo, cenik.
tarifari [tari'fari] adj tarifen; politiche tarifarie
tarifna politika; Se la Regjon no intarven, la politiche
tarifarie di “Trenitalia cargo Spa” dal I di Zenâr (Pa
03/12).
tarife [ta'rife] f tarifa f, cenik m.
tarizâ [tari'dža:] tr (kritično) odgovoriti, povzeti;
posvariti, ošteti, pokarati, presojati; cenzurirati; mi tocje
/ di sintîmi dal mont a ~. (F).
tarizadôr [taridža'do:r] m obrekovalec m; grajalec m,
presojevalec m, strog sodnik m, moralist m; un tâl famôs
lengon, / sartôr di profession / e gran ~ (F).
tarizât [tari'dža:t] adj 1. p in adj od tarizâ → 2. →
tarezât.
tarizon [tari'džon] m obrekovalec m; grajalec m;
človek, ki samo kritizira;
tarizone [tari'džone] f obrekovalec m; grajalka f;
Susane une poltrone, / Bepe une peteçone, / Cheche une
~. (F).
tarlec [ta'lεk] m → tarlic.
Tarlesse [ta'lεk] m ?? lis monts parsore Davai, in ~ e
in Suelies e in Primant (BelAlci).
tarlic [tar'lik] (t. tarlec) m 1. pričkanje n, prerekanje n;
besedna igra f (na osnovi glasovne podobnosti); parsore
di chel vivi, il ~ di cjampanis contadinis (F) 2. predrzen
prepirljivec m, predrznež m, pričkar m; va, va, ~! (F).
tarlîs [tar'li:s] m platno za prevleko (žimnic ipd.); jo o
soi passât di Comunion in dalminis e cul vistît di ~ (F).
tarlup [tar'lup] (t. FIG) m blisk m, blisk(et)anje n; Une
bocje di ridi e il ~ celest di voi lampits (Pa 06/1).
tarlupâ [tarlu'pa:] it (za) bliskati se; omahovati;
švigati, šiniti; Usgnot tal cîl al è un grant ~ di stelis.
(Verone); Une lune grande e rosse e tarlupave daûr i
arbui e lis cjasis (Sg).
tarlupade [tarlu'pade] f blisk(et)anje n; blišč m,
bliščoba f, blesk m, migetanje n (pred očmi); il mûr,
framieç des tarlupadis dai fûcs che si intindin oltri i cops
de muraie (Mar).
tarlupan [tarlu'pan] m BOT zlatica f (Trollius
europaeus).
tarlupulâ [tarlupu'la:] it v: i voi mi tarlupulin ne prav
videti, motiti se; o soi cussì strache che i voi mi
tarlupulin. (F).
tarlupulis [tar'lupulis] fpl previdi mpl, zmote čutov,
halucinacije fpl; la debolece e fâs vignî lis tarlupulis,
benedete! (MazzonIol); vê lis ~ imeti previde; Bon, o
vevi lis ~ però… ise vere o no che i fruts a son simpri plui
sensibii dai grancj? (Ta); “Mein Gott, nol è pussibil: o
ai lis ~! (Ta).
tarmadure [tarma'dure] f črvojedina f.
tarmâsi [tar'ma:si] refl moljav biti; di pôre che si
tarmi il so tabâr / lu à passât in consegne a un usurâr.
(Pa).
tarmât [tar'ma:t], -ade adj 1. moljav; črvojeden, črviv;
od moljev sneden; là che a son fueis che si movin e
semence puartade atôr, plui che pagjinis tarmadis che
une man sute e gnervose (BelFa) 2. MED kozav; chei
puarets che de vuarvuele a àn la piel tarmade. (F).
tarme ['tarme] f 1. ZOOL molj m; Gjesù al invide i siei
dissepui a ingrumâ “tesaurs in cîl, là che ~ e rusin no
consumin (BelR); i vuestris vistîts a son roseâts des
tarmis (glesie); ~ des âfs; ~ des pioris; ~ di cjaval; ~ di
rusignûl; ~ de uve; 2. FIG bes m, besnost f; hlepenje n,
nestrpljivost f, nepotrpežljivost f; la ~ de ligrie / a piês
podè cucie / pivelis e pivei (F); vê lis tarmis (intor)
imeti molje v riti; al va abàs, al sbrufe, al cjiche, / si
spalanche cui amîs, / si capis che al à lis tarmis: / „sù
Rosine, a batin dîs!” (F); mi salte sù la ~, mi ven sù la
~ izgubljam živce; se mi ven po sì la ~, / o soi bon di
vendicâmi. (F).
tarmenâ [tarme'na:] (t. termenâ) it (redko refl)
krožiti, vrteti se; premetavati se; pomikati sem in tja;
boriti se (na turnirjih); opraviti si dati; vse okrog obrniti;
vznemirit se; intant al tarmenave par cjase fevelant pôc
e nuie (F); Al dismole un toc de curdele che e strenç il
camisot e al tarmene fintremai (Mar).
tarmenament [tarmena'ment] (t. termenament) m
kolobocija f, zmešnjava f, hrušč m, hrup m; topot m,
topotanje n, cepet m; il rimbombant davoi dal
tabaiament dai clients, dal ~ di cjadreis paradis di bande
(Mar); Ma Melie e fâs fente di nuie, e poe su la taule
une bocalete di vin, jemplade tal ~ di prime (Mar).
tarmenon [tarme'non] (t. termenon) m 1. nemirni
človek; ~ di frut, cjalailu che al vûl svolâmi fûr dal
braç! (F) 2. v: lâ a ~ potepati se, klatiti se;
pohajkovati; di fâ un riclam a la Deputazion / cuintri i
purcìts che a van a ~. (F).
Tarnep [tar'nεp] kr.i f (Bordan) IT Interneppo.
taroc [ta'rכk] m tarok m.
tarocâ [taro'ka:] it godrnjati, mrmrati; grmeti; kruliti;
besneti; a chest cjant lui svole vie imbilât e tarocant (F).
tarocon [taro'kon] adj čuden; čudaški, muhast; biliôs,
scontrôs, testart e ~ (F);
~ m godrnjač m; al è un gran ~ (F).
tarombolâsi [tarombo'la:si] refl strmoglaviti, zdrčati,
skotaliti (se); pasti, telebiti (na glavo), strmoglaviti; si
combateve rimpinantsi sui crets, tarambolantsi te nêf
deventade rosse di sanc. (F).
tarombule [ta'rכmbule] f padec m, zdrs m; lis mês
gjambis si son viertis a archet e jo o ài fat une biele ~,
par furtune cence conseguencis. (F).
taront [ta'rכnt], -onde adj 1. okrogel, obel; krožen; fin
che al cjatâ une cjase a trê plans cuntun balcon ~ come
un oblò di nâf. (Sg); a ~ krožen, krožno, okrogel; Sot
di lôr lis fueis za secjis, sgjarnadis a ~ (BrLi); taule
taronde FIG okrogla miza; Ruini, e continue a butâ fûr
proclamis a rafiche, a progjetâ cunvignis e taulis
tarondis (Bel); (demin. tarondin, tarondit) 2. (razprava
ipd.) obsežen, (ob)širen; prazničen, slovesen; slavnosten,
svečan; e dât che al vè une ocjade al so diari, / i fevelà
cun chest discors ~ (F) 3. (oseba) top; zamolkel; teman;
trd; bedast; un puar marît, ~ / come la lune. (F).
tarondin [taron'din] (t. tarondit) adj rejen, zalit, debel,
okrogel; Madonis tarondinis di muse. (F).
tarondit [taron'dit] adj → tarondin.
tart ['tart], tarde adj 1. počasen; pozen (sadje); okoren;
cumò mi racuei / dentri de sede tarde / de sanmartine
(F); ~ di orele biti gluh, naglušen; „fantats, nocate
viele, / no soi tarde di orele”(F) 2. pozen, kasen,
zakašnjen, z zamudo; o sês rivade tarde, Sante (F);
tarde infanzie pozno otroštvo; Lis personis che a
imparin tart une lenghe, massime dopo da la tarde
infanzie o la pubertât, (SiF 03/4, 97-114);
~ adv pozno, kasno; Lis personis che a imparin ~ une
lenghe (SiF 03/4, 97-114); sul ~ pozno, ob pozni uri;
sul ~, par passâ la ore in companie (F); al plui ~
najkasneje; il certificât al pues jessi consegnât al plui ~
doi dîs dopo o, daûr de domande (CoUd); o timp o ~
prej ali slej; O timp o ~, ducj i comuns dal Friûl a varan
il lôr libri dut par se (Pa).
tartai [tar'tai] (t. tartaie, tartaiot) m jecljavec m; vami
fûr dai voi, ~! (F); (bolj obič.) → barbot.
tartaiâ [tartai'a:] (kot taiâ) it jecljati; momljati;
bebljati; → barbotâ, solengâ;
~si refl → intartaiâsi.
tartaiade [tartai'ade] f jecljanje n, momljanje n.
tartaie [tar'taie] m → tartai.
tartaiot [tartai'כt] m → tartai.
tartane [tar'tane] f MAR majhna (tovorna, ribiška)
ladja; sì sì che no saran mai tant vilans / che a cjacin vie
da lôr la tô ~. (F).
tartar ['tartar] adj (polt barve kože) olivnozelen;
rumenkast, bledorumen; un omenut cu la muse tartare.
(F).
tartar ['tartar] m Tartar m; plui svelt che dal arc di un
~ une frece (ShW).
tartassâ [tarta'sa:] tr grdo ravnati, trpinčiti, mučiti; Il
cleri al fô tartassât tant che a forin dineadis lis decimis ai
predis che no vevin cure di animis (Natisone/furlanis).
tartî [tar'ti:] it (olepš.) učistiti (kemično); izločiti;
→ lâ dal cuarp.
tartuful [tar'tuful] m → tartufule.
tartufule [tar'tufule] f (t. tartuful m) BOT gomoljika
f (gliva); cjaçadôr di tartufui; → trifule.
tarvesian [tarvezi'an] m BOT volnata medena trava
(Holcus lanatus).
Tarvis ['tarvis] kr.i m Trbiž m (IT Tarvisio) (UD);
cussì i puems de Scuelute "Gianni Rodari" di ~ a saludin
di buinore (La).
Tarvisian [tarvizi'an] kr.i m Trbiško (območje); che
al tire dentri i teritoris des comunitâts montanis de
Cjargne, dal ~, des valadis de Tor e di chês dal Nadison.
(O).
tarzete [tar'tsεte] f BOT → tarcete.
tas I ['tas] adv ARH veliko, mnogo, toliko; o zornade
~ famose! (F); ~ prest zelo zgodaj; ~ vulintîr zelo rad,
z veseljem; ~ ben zelo dobro.
tas II ['tas] m OBRT štirioglato nakovalo n.
tas III ['tas] adv ZOOL → tac II.
Tasarios ['tas??] i. gore v Gjiviano a varessin fat
semplicementi un tai di legnan in Tasarios e paiât il debit
e invecit... (Pa Vicinia).
tascjin [tas'qin] (t. taschin) m ARH mošnjiček m,
denarnica f; torba f; borza f; fuarts no sarà tas mâl,
come ti dîs, / l’avê metût la man in tal ~. (F).
tasê [ta'ze:] (o tâs, tu tasis, al tâs, o tasìn, o tasês, o
tasin; fut o tasarai; imper tâs, taseit; p tasût) it
molčati; umolkniti; onemeti, obmolkniti, utihniti; PROV
ogni mat al pâr savi cuanche al tâs (F); Bon, bon ma
cumò cîr di ~, che o sintìn ce che al dîs. (CoTar); fâ ~
utišati; Al è timp pierdût cirî di fâ ~ la femine che
tontone. (Bibl-Sprocs); tâs cidin! bodi tihi! tišina!; tâs
cidin, eco che al ven (F); tâs vie! daj mir!; l’onôr? Ce
jentrial? Tâs vie, no sta fâmi inrabiâ! (F); mai tasìn!
dajmo mir!, bolj da smo tiho!; mi à fat une... mai tasìn!
(F);
~ tr zamolčati; tasevi un desideri infantîl (F);
~ m molčanje n, molk m, tišina f; Tantis peraulis o
sintivi tal so ~. (teatrodivile); meti in ~ utišati; pomiriti;
la gnot che a cale a met dut in ~ (F); PROV Un biel ~
nol fo mai scrit . (ProvBr).
tassâ I [ta'sa:] tr → intassâ.
tassâ II [ta'sa:] tr obdavčiti; Dut il teritori sot Vignesie
al fo tassât: di Padue a Bergamo..(Storie); → tansâ.
tassâi [ta'sa:i] mpl → reule.
tasse I ['tase] f 1. grmada f, skladovnica f, kup m,
kupica f; une ~ di lens kup lesa; un centenâr di chilos
di spongje, une buine ~ di lens, un salam (BelAlci); meti
in ~ nakopičiti, nabrati na kup 2. veliko število, velika
količina; dopo une ~ di agn di apostolât (F) 3. (pri
oblakih) kopičasti oblak (stratocumulus).
tasse II ['tase] f → tanse.
-tasse → sintasse; ipotasse; paratasse.
tassel [ta'sεl] (pl tassei) m 1. (iz lesa, kovine ipd.)
vkladek m, vmetek m, vložek m (npr. za ukras); ~ di
piere usnjati podložek pod vijakom 2. krpa f, zaplata f;
la cjamese justade e il ~ sui bregons (F) 3. (na mozaiku)
kocka f; un ~ che al compon un biel mosaic (F) 4.
kvadratek m; tes vilis un ~ di balcon inluminât di vegle
(F) 5. četverokotno nakovalo; batteve sul ~ une
caldaie (F); → tas.
tasselâ [tase'la:] tr 1. krpati, zakrpati; Taresie a
tasselave cûi di bregons (F) 2. staviti vmetke, vložke.
tasseladure [tasela'dure] f vlaganje n, vstavljanje;
vložki mpl; la emission di lûs par un laser, la
autoorganizazion fluidodinamiche, chimiche o
biochimiche (tasseladuris spaziâls.. e v.i.) (SiF 02/2, 129)
tasson [ta'son] m grmada f, kup m; Cussì il predi stes a
voltis al impiave il ~ des cjanis di sorturc e di ramis di
peç e sbaraçâr (La 03/01).
tassonomic [taso'nכmik], -iche adj taksonomski; I
risultâts a son presentâts te Tabele 2 (tierce e cuarte
colone) e a mostrin une buine corelazion fra il stât ~,
(SiF 02/1, 31-45).
tassonomie [tasono'mie] f taksonomija f; Se o vin une
~ di segnacui di POS tant che complès di valôrs cun
dentri elements de fate di non, adietîf, verp e v.i. (SiF
02/1).
tast ['tast] (pl tascj) m 1. tipka f, gumb m; I tascj di
acès rapit a son un imprest di navigazion
(ploneparfurlan.tecnoteca.com) 2. tipanje n, tip m;
tipka f; tocâ il ~ zadeti (pravo) struno; ma ogni volte
che al tocjave chel ~, la int e spacave il cjâf. (Sg).
tastâ [tas'ta:] tr 1. o-, po-tipati, otipavati, božati; ~ il
pols otipati utrip; tastant di jentrâ oprezno vstopati
2. FIG vprašati, izprašati, preiskati, zaslišati; il siôr
Prevost lu taste / in Glesie e te dutrine. (F).
tastade [tas'tade] f potipanje n; dotik m, dotikanje n;
otipavanje n; (demin. tastadine)
tastadure [tasta'dure] f tipkalnica f; tipkovnica f,
tastatura f; al vûl dî che e je une lenghe madure che e à
dutis lis sfumaduris de ~ (Pa).
taste ['taste] f 1. veha f, čep m; prest, ciroic, sù des
tastis, des piecis! (F) 2. MED (za notranjost človeškega
telesa) preiskovalna igla f; sonda f.
tastiere [tasti'εre] f tipkalnica f; tipkovnica f;
klaviatura f; par digjitâ su la ~ di computer, i articui di
gjornâl (Scf); Ragnhild e je une secje more cui luncs
cjavei: e sune lis tastieris. (Ta).
tastierist [tastie'rist] m klaviaturist m; E par judâlu a
vevin un ce fâ continuât i doi ghitariscj e il ~ (Pa 11/99);
Mi pâr di sintî il toc musicâl omonim di K. Emerson,
grant ~ dai agns ’70. (Ta).
tastizâ [tasti'dža:] tr tipke preleteti, po tipkah udarjati
(s prsti); o-, po-tipati, otipavati, božati; si vadin da
principi tastizant / braç cun braç a la largje e manezant.
(F).
taston [tas'ton] v: a ~ tipaje; a vignivin jù a ~. (F).
tata ['tata] m tata m, ata m; che il barbe Toni e il ~ a
jerin fradis (MazzonIol).
tatare ['tatare] (manj obič. tatareç) f oprema f, oprava f,
obleka f; priprava f, orodje n; predmet m; reč f; stvar f;
zadeva f; marmui, statuis, / teraliis, tatareçs. (F).
tatareç [tata'ret∫] m → tatare.
tate ['tate] (demin. tatute) m (gor.) atek m, očka m, oči
m; mari, dulà isal il ~ che i darès chestis dôs rosutis?
(F); → pai.
tatic ['tatik], -iche adj taktičen.
tatiche ['tatike] f (t. FIG) taktika f; vojna umetnost f;
umno ravnanje n.
taticisim [tati't∫izim] m taktiziranje n; a àn sclarît
cence grancj taticisims i ponts di viste rispietîfs (Pa 06/2)
tatuâ [tatu'a:] tr tetovirati; Alì il zovin sinti al vignì
tatuât cul numar Z-6084. (Pa 7/2000).
tatuaç [tatu'at∫] m tetoviranje n; fâsi un ~ dati se
tetovirati; mi soi fat un ~ .. viodarès ben, haha!!
(bikersromans).
tatuc [ta'tuk] m → patatuc.
tauae [tau'ae] f → tavaie.
taul ['taul] m (redko) pisarna f, pisalnik m, pisalna miza
f.
taulaç [tau'lat∫] (pl [tau'lats]) m 1. (za vojake, ujetnike)
pograd m, ležišče na deskah 2. MED operacijska miza;
ancje i malâts / distrâts sul ~ / inluminât dal rifletôr 3.
deščeni oboj m, opaž m, pod m; i tavolaçs [taulaçs] di
bar; (bolj obič.) → breâr 4. MAR obitek na ladji; al
jere finît suntun barcjon fêr tun canâl, e si jere butât sun
chei taulaçs.
taulade [tau'lade] f 1. (osebe ob isti mizi) omizje n; di
falivis al criche il fûc, / al risclare la ~... ; a jerin sintâts
inte ~ de Frae dal Istitût ladin-furlan (Leng); Si impensà
des tauladis dai parincj tes grandis ocasions.
(PauluzzoN) 2. miza f; menza f; obed m; une ~ di ben
di Diu.
taule ['taule] f 1. miza f; obed m; dacjâf de ~ na
častnem mestu za mizo; il so puest dacjâf de ~; fâ ~
taronde zbrati se za mizo; si fâs ~ taronde / cu la famee,
si bêf tal fiasc di vin; in ~ za mizo; lâ in ~ usesti se za
mizo; lâ pe ~ (redko) izgubiti se v nič; viôt mo, Ulive,
a tirâlis a lunc lis robis a van pe ~; ~ de cusine
kuhinjska miza; E al tornave a cognossi i mobii un par
un, la ~ de cusine, lis cjadreis, la credinze, il spolert di
ghise. (Sg); ~ e jet hrana in prenočišče; alozi da
Cjandùs / che mi à tratât benon di ~ e jet ; ~ taronde
FIG okrogla miza, omizje n; Ae ~ taronde, che e cirarà
di analizâ di plui ponts di viste l’ûs dal prodot cine intune
biblioteche publiche, a parteciparan: (CoUd); a
progjetâ cunvignis e taulis tarondis, (Bel); tirâ in ~ al
jere un ciert non no masse confuartant, e che al podeve fâ
brut sens a tirâlu in ~; (demin taulate, taulone, tauline
→, taulete →, taulute, tauluce, tauluçate) 2. AGR in ~
seno sušiti na soncu; meti il fen in ~ .
Taulen [tau'lete] f L'Antelau sclapât al precipitave e al
sapulive int'un bot Marceane e Taulen. (Percude);
Su e jù pei trois de l’Antelao e rivarin a Taulen che al
ere za tart. (Scf)
taulete [tau'lete] f tablica f.
taulin [tau'lin] m mizica f; delovna (študijska) miza f;
kavarniška miza f; un taulinat che al clope.
tauline [tau'line] f ; tu pûs fâ une ~!
taulîr [tau'li:r] m 1. ~ de polente klesen pladenj m; an
divore un ~ ; Dulà esal finît chel odôr di ledan fumant
che al preparave e al condizionave l’odôr de polente
fumant sul ~? (BelAlci) 2. ~ di lavâ pralnica f.
taulon [tau'lon] m velika miza f; il pan cuet si lu
distire / parsore un gran ~.
taumaturc [tauma'turk] m čudodelnik m; San Grivôr
~; e cjapâ la volte chê dal caritatevul pastôr, dal
martar, dal ~ (La 05/12).
taumaturgjic [tauma'turăik], -iche adj čudodelen.
taumaturgjie [taumatur'ăie] f čudodelnost f.
taur ['taur] m 1. ZOOL bik m; al començave a tufâ
come i taurs cul nâs imberdeât tal anel; Ma se si tratàs
di un ~, che al veve la abitudine di sburtâ pal passât e il
paron (Bibl-Esodo) 2. FIG bik m; močan kot bik.
Taur ['taur] m tunnel dal ~ Turski predor; Cuant
che o soi tal tunnel dal Taur o soi straconon. (Pa 06/3).
Taurian [tauri'an] kr. i f (Spilimberc) Tauriano; Chest
poet al à scrit cetant te fevelade di Taurian di Spilimberc,
dulà che al veve vivût di frut. (La 03/02).
Tausie ['tauzie] kr. i f (Trep) Tausia.
tautologjic [tauto'lכăik], -iche adj tavtološki; La
rispueste e podarès sameâ tautologjiche (Pa 7/2000).
tautologjie [tautolo'ăie] f tavtologija f, istorečje n.
tavagn [ta'vañ] (t. tamagn) adj ~ di enako kot,
podoben kot; lis âfs son dutis in confusie su la puarte: /
tamagn dai miei pinsîrs; (bolj obič.) → compagn.
Tavagnà [tava'ña] kr.i. m Tavagnacco (UD).
tavagnûl [tava'ñu:l] adj
~m
tavaie [ta'vaie] f 1. (namizni) prt m; là che cinc o sîs
taulis a jerin prontadis cu lis tauais parsôre.(BrLi);
(deriv. tavaiate, tavaione, tavaiute, tavaiete); → mantîl
2. (neobič.) polje n, poljana f; dežela f; che al è un
cuintrisens definî "centrâl" une stazion che e si cjate inte
~ (Onde).
tavaiuç [tavai'ut∫] (pl [tavai'uts]) m prtič m, servieta f;
slargjant un ~ grant e metint in bon ordin plats e
possadis. (Sg); jessi di ~ biti povabljen na obed.
tavan [ta'van] m ZOOL obad m, brencelj m (Tabanus
bovinus).
tavanâ [tava'na:] tr 1. pikati, zbadati, vbadati,
spodbadati 2. FIG dražiti, zbadati, mučiti; besneti.
tavanele [tava'nele] f moscje ~ ZOOL → moscje.
tavarasse [tava'rase] (t. tamarasse) f ZOOL ščurek m,
kršelj m (uš) (Phthirius pubis); chê saete.. une becade i
pâr di ~ (F); (bolj obič.) → piatule, raspule.
tavelâ [tave'la:] tr → intavelâ.
tavele [ta'vele] f GRAD strešnik m.
tavelon [tave'lon] m GRAD (opečni) stropni polnilec.
taviele [tavi'εle] f POET polje n, poljana f; Il Friûl al à
pierdût dabon un patriot e un poet e scritôr che al à
lassât une olme insot te ~ sverdeant de leteradure
furlane. (La 05/4).
tavuae [tavu'ae] → tavaie.
te ['tε] prep → in + la.
te ['tε] združeni zaimek < ti + le tebi jo; lui ~ da, te
mostre (F).
te ['tε] naglasni os. zaim. za premi predmet tebe, te; O
ai cjacarât cun ~. Pogovarjal sem se s teboj; Se ti viôt
~, no me. Če tebe vidi, ne mene.
tè ['tε] (pl tês) (t. thè) m 1. čaj m 2. zeliščini čaj m,
zavrelica f; grancj tês di camamile. (F).
teatrâl [tea'tra:l] adj gledališčen, gledališki; teatraličen;
drame ~ gledališka drama.
teatralitât [teatrali'ta:t] f teatraličnost f, teatralnost f;
la ~ dal moment (Mar).
teatri [te'atri] m 1. gledališče n; ~ di avanguardie
avantgardno gledališče; In chel mont Candoni si à
mertade une innomine speciâl tant che puartevôs dal "~
di avanguardie". (Pa); (demin teatrin, teatron, teatrut)
2. predstava f; prizor m, dogodek m; zabava f; al
fevelave un lengaç speciâl che al jere un ~ (F).
teatrist [tea'trist] (pl teatriscj) m gledališčnik m;
gledališki igralec m; ai teatriscj al fite / il Flavio e il
Colosseo. (F).
tecjade [te'qade] f (ben.) polna ponev.
tecje ['tεqe] f (ben.) ponev f; → padiele.
tecjin [te'qin] m (ben.) ponvica f; → padielin, antian.
tecnic ['tεknik], -iche adj tehniški, tehničen; setôr ~
tehnično področje (O); tiermin ~ strokovni izraz; nol
è chest dut câs il tiermin ~ (Onde);
~ m tehnik m; Il ~ al leve a domandâ il permès.
(BrLi); là che i tecnics de dite Calzavara a àn ilustrât i
dâts (O).
tecniche ['tεknike] f tehnika; La ~ di D'aronco e je
chê di rilei a distance Pasolini cu lis peraulis di Pasolini
(La) .
tecnichementri [teknike'mentri] adv tehniško,
tehnično; che nus gjave la miôr man di opare, chê plui
fuarte e plui abil ~ (Pa 05/04).
tecnicisim [tekni't∫izim] f tehnicizem m; In cheste
nestre ete imbombade di materialisim e di ~ (Pa 03/4).
tecnolic [tek'nכlik] f tehnolog m.
tecnologjic [tekno'lכăik], -iche f tehnološki; indulà
che a san lavorâlu ungrum ben parcè che a àn une buine
scuele tecnologjiche. (Pa 02); siencis tecnologjichis
tehnološke znanosti.
tecnologjiche [tekno'lכăike] f tehnologija f; gnovis
tecnologjichis nove tehnologije; di consei e di
esperience par un confront sun ce che al sucêt pal mont e
che nus tegni informâts su lis gnovis tecnologjichis. (Pa
02).
tecnologjie [tekno'loăie] f tehnologija f; O stin
ancjemò mantignint dai contats impuartants ancje pe ~
(Pa 02); siencis tecnologjichis (inzegnerie, tecnologjiis
agroalimentârs)(Pa); tecnologjiis di vuê današnje
tehnologije; ma o prei il Signôr, che cui che al dopre lis
tecnologjiis di vuê (Patrie 06/1).
tecnologjizât [teknoloăi'dza:t], -ade adj
tehnologiziran; O sin la prime testemoneance di un
popul cressût, dispatussât, emancipât, ~. (Pa 03/8).
tedeâ [tede'a:] it majati se; omahovati, kolebati; (na
lahko) (s)tresti, (zmajati); Ma par no ~ti plui a lunc, ti
prei di scoltânus un moment cun chel trat che ducj ti
ricognossin. (Bibl-Az).
tedeon [tede'on] m omahljivec m, neodločnež m;
počasnè m, previdnež m; sù po, tedeone, distrighiti! (F).
tedescofon [tedesko'fon] adj nemškogovoreči; cuant
che un incendi le sdrumà dute e e vignì ricostruide e
ripopolade di artigjans tedescofons. (Cisilino, treball).
Tedeum [te'dεum??] m REL, MUZ Te Deum; Cui
plevans che a passavin des invocazions “a peste, fame et
bello, libera nos, Domine”, ai Tedeums par une vitorie
inventade. (Pa 05/05); cjantant tedeums mo par chei
mo par chescj (JM).
tedie ['tεdie] f dolgčas m, naveličanost f; motnja f,
nemir m, nevšečnost f; zamera f, jeza f, nevolja f, nadlega
f; un cualsisedi miliardari passût e sglonf di ~? (Pa);
tignî in ~ zabijati čas, prebijati čas; fâlu sentâ in cusine,
/ scomence la comedie, / viôt di tignîlu in ~ / fin cuanche
o ven abàs. (F).
tegnadiç [teña'dit∫] ([teña'dits]) adj žilav, tren, krepak,
odporen; nepremakljiv, neodstranljiv; al steve lì ~ a
scoltâ. (F).
tegnarie [teña'rie] f skopuštvo n, stiskaštvo n; skopost
f, lakomnost f; tegnariis, injuristiziis, crudeltâts (F).
tegne ['teñe] f 1. MED AGR krasta f, srab m, garje fpl;
Se, po, visitant il mâl de ~ il predi al viodarà che no fâs
concje su la piel (Bibl-Levitic) 2. FIG beda f, revščina f;
malenkost f; skopost f, ozkosrčnost f; skopuštvo n
3. (t. m) FIG skopuh m, stiskač m; il ~, il generôs (F).
tegnôs [te'ño:s] m 1. MED krastavi m, garjavi m 2. FIG
skopuh m, stiskač m; il splendit, il ~ (F);
~ adj 1. skop, skopuški, lakomen; ~ che nol slungjave
un craizer (BrLi) 2. FIG občutljiv, dlakocepski;
razdražljiv; samovoljen, prepirljiv; vztrajen.
tegnosetât [teñoze'ta:t] f skopuštvo n; skopost f,
lakomnost f.
tei ['tεi] m 1. BOT lipa f; zorandis che il ~ de place al
saveve di mil agn in ca simpri avuâi (F); il ~ vieri nol
jere plui (MazzonIol) 2. vlakno n; un bon prodot in ~.
(F).
Tei ['tεi] kr.i m Teglio Veneto (VE); A vegnin
presentadis lis miôr puisis dal Premiu "Barba Zep"
inmaneât a Tei (Teglio Veneto) (Basse).
tel. ['tel] kratica > telefon tel. (telefon).
têl ['te:l] (pl têi) m širina f (platna itd.), kos m (blaga);
A completâ la mostre a saran ancje cualchi ~ picjât ae
Loze e i têi ilustrâts sul teme de flabe (CoUd).
telam [te'lam] m (kolekt.) platneno blago, prtenina f;
pal so ~ / pai vistiments / e furniments / nol à bisugne /
di fâ reclam. (F).
telâr [te'la:r] m 1. statve fpl; naprave za tkanje; Il
bagno di cheste robe al durave par cualchi ore, dopo
Nando la cjapave, la lassave suiâ e si preparave a tiessile
sul so ~ (CoLestizza); ~ a man ročne statve; ~
machine mehanične statve; (deriv. telarat, telaret,
telarìn, telarut) 2. statve n; okvir m; stojalo n; ogrodje n;
~ di ricamâ okvir za vezenje 3. ANAT okostje n; di
gracie che i fos restât il flât di puartâ a cjase il so ~
smagrît (F) 4. FIG okostje n; ogrodje n; obod m;
gradnja, ustroj; šasija (avto); lis condizions e telârs a
son ben pronts (F) 5. FIG LIT osnutek m, oris m, popis
m, ustroj m; ~ politic politični osnutek.
tele ['tεle] f platno n; tjanina f; (gledališki) zastor m;
pajčolan m, tančica f, koprena; mrena f; koženica f; la ~
dai budiei (F); ~ di ragn pajčevina f; al cjatà la sô
mobilie dute intun grun, plene di polvar e di telis di ragn.
(Sg); ~ dai budiei trebušna mrena; ~ interstiziâl ??
Subit dopo il todesc Rudolf Virchow (1821-1902) al
scuvierç la glie, val a dî la ~ interstiziâl (stroma) dal
sisteme gnervôs centrâl (SiF 02/1, 155-165); fâ ~
vzpostaviti stik s kom, spoprijateljiti se s kom; gojiti
dobre stike; sentâts su bancjis lungjis, ma lui nol veve
mai fat ~ cun nissun. (Sg); no i rive la ~ malo je
zaostal; rispiet par chei che no ur rive la ~ (F); vê ~ e
fuarpis in man → fuarpis.
tele ['tεle] f televizija f; Al jere un biel film a puntadis
di une volte, cuant che la ~ no faseve schifo come cumò.
(Ta).
telecine [tele't∫ine] f telekino m.
telecjamare [tele'qamare] f telekamera f, televizijska
kamera f; anzit cualchi arlêf al à dit che al cjaparà su
intervistis ancje cun la ~ (didatic).
telecomant [teleko'mant] f daljinske telekomande,
daljinec m, daljinski upravljač; Paradossalmentri al fâs
plui stragjo un ~ di une television stupide (Pa).
telecompanie [telekompa'nie] f telekompanija f, ??
I servizis ativâts de “Auser” regjonâl a son dividûts in 3
setôrs: sociâl (“Fil d’arint” pe ~ e pe telemedisine (Pa
03/12).
telecomputer [tele' ??] m ??
telefilm [tele'film] m televizijski film; Cheste volte si
tratave di doplâ une vecje puntade dal ~ di fantasience
(Pa 04/07); Ma la bufule dal ~ The prisoner! (Ta).
telefon [te'lεfon] m telefon m; mi clamin al ~ kličejo
me na telefon.
telefonâ [telefo'na:] (o telefoni [tele'fכni]) it klicati,
telefonirati;
~ tr poklicati;
~si refl in recipr klicati se.
telefonade [telefo'nade] f telefonski klic; I miedis di
famee di chei 300 pazients, cuntune ~, a podaran otignî
dutis lis informazions su la situazion sanitarie dai lôr
assistîts. (Pa 04/05).
telefonic [tele'fכnik], -iche adj telefonski.
telefonie [telefo'nie] f TELEK telefonija f; ~ celulâr
mobilna telefonija; Il Comun di Codroip al à decidût di
monitorâ in vie continuative i cjamps eletromagnetics
produsûts dai implants di ~ celulâr (O).
telefonin [telefo'nin] m TELEK mobilnik m; Il to ~ al
devente un navigadôr cun tantis funzions (Furlanist).
telefonist [telefo'nist] m telefonist m.
telefonut [telefo'nut] m TELEK mobilnik m; dal ~ (di
chei che si sintiju «a pivetâ doi metris lontan») (Pa 03/6).
telefotografie [telefotogra'fie] f fotografija na daljavo.
telegjornâl [teleăor'na:l] m televizijski dnevnik;
Television: ogni dì des 19.55 aes 20.00 ~ (Cisilino,
treball).
telegraf [tele'graf] m telegraf m, brzojav m.
telegrafâ [telegra'fa:] tr telegrafirati, brzojaviti.
telegrafie [telegra'fie] f telegrafija f.
telegrafist [telegra'fist] m telegrafist m.
telegram [tele'gram] m telegram m, brzojavka f.
telematic [tele'matik], -iche adj telematski; lu à
confermât la convigne su “Lis comunitâts lenghistichis e
culturâls tal mont ~” (Pa 03/12).
telemedisine [telemede'zine] f telemedicina f; I
servizis ativâts de “Auser” regjonâl a son dividûts in 3
setôrs: sociâl (“Fil d’arint” pe telecompanie e pe ~ (Pa
03/12).
teleobietîf [teleobie'ti:f] m teleobjektiv m.
telepatic [tele'patik], -iche adj telepatski.
telepatie [telepa'tie] f telepatija f.
telescopi [tele'skכpi] m teleskop m, daljnogled m; Ti
viôt cul ~ e mi somee di jessi parsore di te. (Ta); o vin
scugnût fâ lis osservazions cuntun dai telescopis. (SiF
02/2, 11-24); ~ astronomic astronomski teleskopi.
telescopic [tele'skכpik], -iche adj teleskopski.
telescriventist [teleskriven'tist] m teleprinterist m;
tempelament [tempela'ment] m omahovanje n; Di
Cui sa se o impararai alc tal cors di ~. (Ta).
televisîf [televi'zi:f], -ive adj televizijski; canâl ~
televizijski program (kanal); condutôr ~ televizijski
voditelj; program ~ televizijski program.
television [televizi'on] f televizija f; fâsi viodi in ~
kazati se na televiziji; de int e no dal teatri che a fasin i
sorestans per fâsi viodi in ~. (Patrie 06/1).
televisôr [televi'zo:r] m televizor m, televizijski
sprejemnik.
Telin [te'lin] priimek m Tellini; ~, naturalist, gjeolic,
folclorist, esperantist, sagjist, docent a Rome (La 05/4).
telinian [telini'an] adj telinski (se nanaša na Tellinija);
Al è chest il prin telâr dal pinsîr ~, che si mantignarà
ancje daspò (scritorsfurlans).
telo ['telo] m (it.) → têl.
telon I [te'lon] (t. talon) m peta f; simpri pront al ~ di
ogni vivent (F); no lu ai nancje tai ~s nimam
nobenega spoštovanja do njega; o sês propit ’ne marate!
/ Bielis robis... avarate! / No us vin nancje tai telons (F);
lâ jù pai ~s FIG (čustveno) ohladiti se, pomiriti se; la
voie di ridi e di scherzâ ur è lade jù pai telons. (F).
telon II [te'lon] m poveč. od têl.
telonade [telo'nade] (t. talonade) f udarec, batina s
peto; al veve dât cualchi ~ par tornâ sù. (F).
tem ['tεme] m → teme.
teme I ['tεme] m 1. tema f, predmet m, naloga f;
2. LING osnova (pregibne besede) 3. dokaz m, sklep m,
razlog m.
teme II ['tεme] f → temit.
temê [te'me:] (t. temi) (o tem, tu temis, al tem, o temìn, o
temês / o temis, a temin; imper tem, temeit; ger temint; p
temût) tr bati se; Se tu temis il Signôr to Diu ducj i dîs
de tô vite (webdiocesi).
temerari [teme'rari] adj smel, (pre)drzen;
nepremišljen; Madalene però no vîf di gnot: sberlufide
legre pevarine sgherle temerarie inriverente (Mar).
temeraritât [temerari'ta:t] f smelost f, drznost f; chel
passaç di une puarte a di chê altre, lizêr fin che si vûl te
~ di chê indurance (Mar).
temeritât [temeri'ta:t] f smelost f, drznost f;
nesramnost f; La autonomie no je la rascje di cualchi
esaltât e nancje la ~ di cualchi egoist (Pa 03/8); La so
nobiltât neerlandese e il Toson di aur che al à sul pet a
infuartissin la sô fidance, la sô ~ (Eg).
temerôs [teme'ro:s], -ose adj 1. boječ, plah, plašen,
trepetajoč, drhteč; jê a saludà un pôc temerose (F) 2.
sramežljiv; cheste rose / modestine, temerose. (F).
temês [te'me:s] m in deriv → tamês.
temi ['temi] tr → temê.
temit ['tεmit] (t. teme ['tεme] f) m strah m, bojazen f,
skrb f; se tu savessis! lu brami tant, e o ai tant ~ di
viodilu! (F); par ~ che iz strahu, da.
Temistocle ['tε??] os.i m Temistoklej m.
temon [te'mon] m → tamon.
tempare ['tεmpare] f 1. kaljenje n (železa); tempera f
(barva, slika); un curtìs, un falcet dolç di ~ (F) 2. FIG
nrav f, značaj m; comandìn di ~ lunatiche (F).
tempelâ ['tεmpare] tr majati; omahovati, kolebati;
Za di un biel pôc di timp in ca, o tempelavi amîs e
parintât cun previsions aviersis su la cualitât de vite e sul
divignî. (La).
vêr al è dome che, daspò cuarante agns di ~ de bande dal
podê regjonâl, la int le à acetade. (La 05/4).
tempelôs [tempe'lo:s], -ose adj ?? Ah, cemût che al
torne ~ il dolôr, a sintî une altre volte ce che tu contis!
(Eg).
temperâ [tempe'ra:] (o temperi [tem'peri]) tr 1. FIG
umiriti, omiliti; Vignesie intant, che a temperave il cûr
pal ultim sfuarç (F) 2. šiliti svinčnik; ~ la pene (F) 3.
(vino) z vodo mešati; ublažiti; abondant sarà il vin in
cheste anade; / bon, cul pat che il fatôr no lu temperi. (F)
temperadure [tempera'dure] f (t. FIG) temperatura f,
toplina, toplota; la ~ de furlanitât. (F).
temperament [tempera'ment] m narava f, čud m,
značaj m, temperament m; (demin. temperamentat,
temperamentut, temperamentin).
temperie [tem'pεrie] f vreme n; podnebje n; Poben,
ogni lunis di cheste ~ la siore le instradave su la roe a
resentâ. (Urli); ma dome il convinciment onest e just che
dome cun lidrîs profondis e sanis l’arbul al po cressi e
frontâ lis temperiis (Pa).
temperin [tempe'rin] m (žepni) nožek m.
tempieste [tempi'este] f → tampieste.
templâr [tem'pla:r] m arhitrav m, glavni tram m; il
puarti al à parsore un ~ che si poie su (CoGonars).
templi ['tεmpli] m tempelj m, svetišče n; che mi varès
trat dal sigûr tal cjâf, e di un precîs tal ~ dret. (Urban);
che a son significativis ancje pal mont e pe storie che Diu
al scrîf fûr dal ~? (Bel).
Templi ['tεmpli] m → Sant Zuan Dal ~.
temporâl I [tempo'ra:l] m 1. nevihta f, vihar m; neurje
n; Tra chescj fenomens, il plui impuartant te stagjon
cjalde al è il ~ (SiF 02/2, 39-58); Cuanche al è par
vignî ~, i pôi menâts dal vint a sbassin il cjâf (Percude);
→ borascje 2. F prasec m, svinja f; il ~ tal cjôt... che al
rime e al rugne (F); → purcit.
temporâl II [tempo'ra:l] adj (po)sveten; časen.
temporani [tempo'rani] adj začasen.
temporobasâl [temporoba'za:l] adj temporobazalen;
di cualchi struture dal lobi temporâl (struturis limbichis
temporobasâls, temporâls laterâls, dal operculi de insule)
(SiF 03/3, 31-49).
temporoparietâl [temporoparie'ta:l] adj
temporoparietalen; che lis struturis che a regolin il
gambiament des lenghis si cjatin intal lobi ~ di diestre
(SiF 02/1).
temul ['tεmul] (pl temui) m 1. ZOOL lipan m
(Thymallus vulgaris) 2. ime vola 3. velika žival m;
kolos m; (človek) velikan m; velikanski kip m; un
controlôr al vignì indevant cunt’un frutut gras e tarondìn
[...] „vèlu ca, siore, il vuestri ~!” 4. surovež m; budala
m; tepec m, norec m, butec m; a mandin in malore un
pùar diaul par judâ un ~ cence cussience.
ten ['ten] E3 od → tignî.
tenar ['tεnar] adj (t. FIG) mehek; nežen, občutljiv; oh,
ce tenaris memoriis / che us riclamin; Lei, scrivi, fevelâ
par furlan scomençant de etât plui tenare (VERONE);
(deriv. tenaron, tenarìn → tenarut)
tenarece [tena'rεt∫e] f nežnost f; ljubkanje n; e al vierç
un mot di ~ e di amôr (CoUd).
tenarin [tena'rin] adj mehak, nežen, rahel, rahločuten,
ohlapen; mehkužen; vlažen; e jere pronte la mangjative
~. (CoCamp).
tenarum [tena'rum] m hrustanec m; mehkoba f.
tencje ['tεnqe] f ZOOL linj m (riba) (Tinca tinca).
Tencje ['tεnqe] i.g. Su la mont di ~ si dan adun in
cunvigne e a balin lis striis (don).
tendadôr [tenda'do:r] m ptičar m (ki nastavlja mreže);
razširjevalec m; sestavljavec m (spisa).
tendarel [tenda'rεl] m ( tendarei) (manj obič., šalj.)
modo n.
tende ['tεnde] f šotor m; Il Signôr al clama Mose e, te
~ de cuvigne, i dise (Bibl 172) Gospod je pozval
Mojzesa in ga iz zbiralnega šotora nagovoril.
tendele [ten'dεle] f TEKSTIL list m; brdo n (pri statvah).
tendence [ten'dent∫e] f → tindince.
tendine [ten'dine] f majhna zaveza f; Mi cjati a sei tun
tinelut che al nasebon di cere, lis tendinis sui balcons.
(BrLi); sui balcons a jerin tendinis di tele zale e lizere.
(Sg).
tendon [ten'don] m (velik) zastor m, zagrinjalo n;
zavesa f; šotor m.
tendopoli [ten'd??] m šotorsko naselje, tabor m; e la
int dal cjamp dai Uns, la imense ~, e cîr di jentrâ te Halle
Zwei. (Ta).
tenent [te'nεnt] m VOJ poročnik m (častnik); grât di ~
čin poročnika; che al lasse tal 1843 cul grât di ~ par
jentrâ tal Ministeri de vuere (Urban).
tenôr [te'no:r] m 1. MUZ ton m; poudarek m; petje n;
spev m, pesem f; si sintive / a cjantâ il rusignûl / di un ~
di fâ dûl (F) 2. MUZ pevec m, kantor; sloze da lis
bradascjis / i campagnûi tenôrs (F) 3. vsebina f, vrsta f;
te speziarie..preparâts e pacs di ogni ~ (F) 4. vsebnost
f; delež m; odstotek m.
tension [tensi'lon] f 1. ELEK napetost f; eletrodot a
alte ~ visokonapetostni električni vod (La 06/3); ~
nominâl imenska napetost; i fii a puartaran une ~
nominâl di circje 220 kv (La 05/12) 2. FIG napeto
razpoloženje n; Devant de jentrade dal palaç dal
Consei si àn vûts moments di ~ (O); atentât dai 11 di
Setembar e la ~ che (Pa).
tensioatîf [tensioa'ti:f] m tenzioaktivna snov??; Un
mecanisim avuâl al intraven cuant che, invezit di scjaldâ,
si fâs agjî un ~. (SiF 02/2, 129).
tentâ [ten'ta:] tr 1. potopati, po- , iz-, pre-skusiti;
skušati; preizkušati; No sta ~ il Signôr to Diu (Bibl-Mt);
Al decidè alore Gjude di movisi lui, tentant
disperatamentri la ultime cjarte (Pa 03/8); cuant che
propit si lis à tentadis dutis. (Pa 04/04) ko se je zares
vse poskusilo 2. postlati; prenočiti (koga); al ven, e
nus tente, / odôr di polente. (F).
tentadôr [tenta'do:r] adj skušnjevalen, poskušajoč;
izzivalen; cjalait ce pirivelis! / ... / e bluse tentadore, / e
curt il cotulin / e cjalcis straforadis (F);
~ m skušnjavec m; izzivač m; I le dongje il ~ e i disè:
(Bibl-Mt) In pristopil je skušnjavec in mu rekel.
tentatîf [tenta'ti:f], -ive adj poskus m; E chest no par
colpe di “Eta”, ma pal ~ dal guvier Aznar di dâi la colpe
ae organizazion armade basche (Pa 04/05); tentatîfs
leteraris literarni poskus; I siei prins tentatîfs leteraris
a son dal 1828 (Zili).
tentazion [tentatsi'on] f skušnjava f; izziv m.
tenteanimis [tente'animis] m nadležnež m, težak m,
sitnež m; aborts da la patrie e de religion, / fiscâi ~,
umans ma di non. (F).
tenticul [ten'tikul] adj 1. nadležen; dolgočasen, siten;
dražljiv; son tenticui e insolents, / ju busse istès, istès
„ninins” ur dîs (F);
~ m (manj obič.) skušnjavec m; zapeljivec m; alce la
man, il popul benedis, / e al sbalotâ dai draps, come leon
/ il ~ comun rugne e sparis (F) 2. ARH skušnjava f; volja
f; poželenje n, mikanje n; nus vignì in cjâf a ducj un
gran ~ / di esponisi. (F).
tentimbon [tentim'bon] m 1. BOT nepravi (lažni),
jasmin m, navadni skobotovec m (Philadelphus
coronarius) 2. spogledljivost f, koketnost f;
častihlepnost f, prizadevnost f; ničemurnost f; a ogni
fantate i stan ben doi solds di ~ (F) 3. ničemurnež m,
nečimrnež m; al jere propri un ~ (F).
tentôr [ten'to:r] m barvar m; ~ prin a Tresesin e Udin
e po a Vignesie. (ud.camcom).
tentorie [tento'rie] f barvarna f.
tenture [ten'ture] f barvanje n; barva f; tinktura f.
tenzi ['tendži] (t. intenzi) tr in refl (po)barvati.
teocratic [teo'kratic] m teokrat m;
~ adj teokratičen, bogovladen; ma ancje un pape
medievâl sul stamp di Nocent III e di Bonifazi VIII, i plui
teocratics e assolutiscj. (Pa 03/11).
teocrazie [teokratsi'e] f teokracija f, bogovladje n.
teodolite [teodo'lite] f teodolit m.
teodorian [teodori'an] f ?? Come che di secui nus
cjante la splendide sinfonie musive de basiliche
teodoriane. (Pa 02).
Teodurì [teodu'ri ] os.i m HIST (vzhodnogotski kralj)
Teodorik m; Di chê bande a rivarin Alarì, Atile, ~,
Albuìn, i Ongjars (JM).
Teofil [te'כfil] os.i m Teófil m; mi soi rissolût a scrivi
dut par ordin, sâr ~ (Bibl-Lc).
teogonie [teogo'nie] f teogonija f; Bastarès cjapâ in
man une enciclopedie o un libri di ~ e di cosmogonie.
(BelR).
teolic [te'כlik] m bogoslovec m, teolog m; al à scrit il
martar e ~ todesc (glesie).
teolighe [te'כlige] f 1. okretnost f, spretnost f,
sposobnost f, možnost f; govorništvo n; zgovornost f; e
cu la sô ~ che a precjantave, a saveve contâ lis robis a
mûd so (F) 2. teorija f; doktrina f; pojmovanje n, zamisel
m, vodilna misel m; Chest miscliç di ~ e di
cuintriglobalizazion al rapresente la schizofrenie
profonde de societât saudite (Pa 02/10-11).
teologâl [teolo'ga:l] adj teološki.
teologjic [teo'lכgik], -iche adj bogosloven.
teologjie [teolo'ăie] f bogoslovje n, teologija f.
Teôr [te'o:r] kr.i m Teor (UD).
teorem [teo'rεm] m → teoreme.
teoreme [teo'rεme] m teorem m, znanstvena trditev f; e
il simbolisim par lassâ la place a predicjis astratis, a
teoremis religjôs, a esercitazions e elucubrazions (Bel).
teoretic [teo'rεtik], -iche adj teoretski, teoretičen.
teoric [te'כrik], -iche adj teoretski, teoretičen;
spoznaven; economie teoriche teoretična ekonomija;
(economie teoriche, economie aziendâl, economie di
imprese, sociologjie). (Pa).
teorie [teo'rie] f 1. teorija f, sistem znanstvenih trditev;
in ~ teoretično; ~ atomiche atomska teorija f; teoriis
di Ogni Robe FIZ teorija vsega (Theory of Everything);
Par cheste proprietât, chestis teoriis a son clamadis
Theories of Everything (Teoriis di Ogni Robe). (SiF 03/4,
133) 2. mišljenje n, ideja, predstava f.
teorichementri [teorike'mentri] adv teoretično.
teorizâ [teori'dza:] tr teorizirati; L'aiar de Riforme
teorizade di Lutero dal 1517 (Natisone/furlanis).
tepist [te'pist] m malopridnež m, lopov m; Cussì la
peraule di une bande di tepiscj e je stade la prove
provade par ruvinâ un om (Bel).
terace [te'rat∫e] f terasa f, ploščad f; tal stes timp,
gjoldi il panorame de ~, tacade dal locâl
(consorziocastelli).
teracîr [tera't∫i:r] m → teraçâr.
teraç [te'rat∫] m 1. vrsta tlaka: terazzo; Al à un
paviment in ~ a la veneziane e il sofit cun trâfs in mostre.
(consorziocastelli) 2. nakopičena zemlja iz jarka; luža f,
mlakuža f; e po chel nol jere il sît just: masse ~! (F).
teraçâ [tera't∫a:] it AGR narediti omejke njive;
preparait ben il teren, teraçait, araitlu ben. (F).
teraçade [tera't∫ade] f AGR omejek (njive); ducj i
trois, rivâi, lis teraçadis; chel di soreli jevât al jes di
une fasse ~ (consorziocastelli); → çarade, cjaveçagne,
sgjavin.
teraçâr [tera't∫a:r] m ki polaga terazzo; kopač m.
teragn [te'rañ] m tla f; podplat m; plast m; pos. v: sul
~ na tla; co ’l torne sù tal cjôt, sintintsi strac, si distire
dut lunc in sul ~ (F); In dut chel tarmenâ il lunc curtìs
al cole cidin tal polvar dal ~ (Mar).
teran [te'ran] m (rdeče vino iz Istrie) Teran m.
terapeutic [tera'pεutik], -iche adj terapevtski; che al
è bon di fâ juste chê ostinazion terapeutiche (Pa 03/8).
terapeutiche [tera'pεutike] f terapevtika f.
terapeute [tera'pεute] m terapevt m; la nestre
colegance spirtuâl cul mont alessandrin, il mont dai
terapeutis (Pa 02).
terapie [tera'pie] f terapija f, zdravljenje n; Il strus di
cheste sûr Amalia, doprât, si viôt, tant che ~ un fregul
bruscje (Urli).
teratogjenic [terato'ăεnik], -iche adj teratogenski m;
parcè che al è ben dimostrât che diviersis micotossinis a
son teratogjenichis (SiF 02/1, 31-45).
Tercimont [tert∫i'mכnt] kr.i f (Prepot) Trèmun m (lok.
Tarčmun) (IT Tercimonte).
terçane [ter't∫ane] f mrzlica f (na tretji dan); da trê
mês al spache une ~. (F).
teren [te'rεn] m 1. tla f; plast m; zemlja f; prst f, glina f;
Il ~ de alte planure al è formât di claps e glerie
(CoGonars); ~ fuart ilovnata zemlja, glinovina f; ~
lizêr zemlja z malo gline; ~ di cormanie močvirnata
zemlja; cuistâ un ~ pripraviti zemlja za obdelavo 2.
zemlja f, teren m, kraj m, zemljišče n.
terenâr [tere'na:r] m obdelovalec m, gojitelj m; kolon
m, kmet najemnik m; e come il ~ / ducj ti daran dal Vô
(F).
Terençan [teren't∫an] kr.i f (Puçui) Terenzano.
terenôs [tere'no:s], -ose adj prsten, prizemeljni;
zemeljski; cuatri zeis di glerie terenose. (F).
Terenzi [te'rεntsi] os.i. m Terenc(ij) m.
terest [te'rεst] (t. terestri) adj zemeljski; va tal
paradîs ~. (F).
terestri [te'rεstri??] adj → terest.
tergjestin [terăes'tin] m 1. staro tržaško narečje 2.
HIST Tržačan m; i popui a soreli jevât de Italie dal nord,
istrians e terzestins (Pa 05/04).
teribil [te'ribil] adj strašen, grozen.
teribilmentri [teribil'mentri] adv strašno, grozno; e
lui si sintive ~ atrat di chei voi (Daidussi).
teriç [te'rit∫] m → tieriç.
terine [te'rine] f (lončena) skleda f (za juho); Dami la
~ cul lidric (Vichi).
teritori [teri'tכri] m ozemlje n, teritorij m; okoliš m;
področje n; Tra i dâts di chest scandai o cjatìn che i
puescj jet tal teritori comunâl a son 189 (O); economie e
la dissipline juridiche tal ~ montan (Pa) v goratem
predelu; la definizion precise di dut il ~ là che a vivin i
Slovens in Italie (Pa) celega ozemlja, kjer živijo
Slovenci.
teritoriâl [teritori'al] adj ozemljski, teritorialen,
zemljiški; la organizazion ~ di chest spazi a son stadis
ancjemò sclaridis (Pa).
teritorialitât [teritoriali'ta:t] f ozemljnost f,
teritorialnost f, pripadnost k ozemlju.
termâl [ter'ma:l] adj termalen; e cuntun parc ~ ospitâl
in plui di largjis zonis verdis. (minud.org).
termalizazion [termalidzatsi'on] f FIZ termalizacija f;
e la superficie superiôr frede e jonzi un valôr liminâr che
al superi la atrizion viscose e la ~ (SiF 02/2, 129).
termenâ [terme'na:] it in deriv → tarmenâ.
termentine [termen'tine] f KEM terpentin m.
termic ['tεrmik], -iche adj toploten; Intal particolâr si
analize il strât licuit che al dipent dal gradient ~. (SiF
02/2, 129).
terminâ [termi'na:] tr (do)končati, dovršiti.
terminazion [terminatsi'on] f konec m, zaključek m.
terminologjic [termino'lכăik], -iche adj terminološki,
izrazosloven.
terminologjie [terminolo'ăie] f terminologija f,
izrazoslovje n; ~ tecniche tehnično izrazoslovje;
mediant de publicazion di oparis fondamentâls tant che
dizionaris, .., ~ tecniche (Cisilino, treball).
termis ['tεrmis] fpl toplice fpl; Al fâs impression il fat
che le vedin jemplade dal dut di tiere ai timps di Traian
par fâi sù parsore des ~. (Pa 05/04).
termochimic [termo'kimik], -iche f termokemijski.
termochimiche [termo'kimike] f termokemija f.
termodinamic [termodi'namik], -iche adj
termodinamičen; che al intivà come la fenomenologjie
une vore divierse des transizions di ecuilibri ~ (SiF 02/2,
129).
termodinamiche [termodi'namike] f termodinamika f.
termoeletricitât [termoeletrit∫i'ta:t] f termska elektrika
f.
termofil [ter'mכfil] m termofil m; La maioritât dai
foncs presints intai grans conservâts e cres miôr fra 10 e
30°C (mesofils), ...e i termofils a puedin cressi fin a 60°C
(SiF 02/1, 31-45).
termologjie [termolo'ăie] f nauk o toploti.
termometri [ter'mכmetri] m termometer m, toplomer
m.
termometric [termo'mεtrik], -iche adj termometrski.
termonucleâr [termonukle'a:r] m FIZ termonuklearka
f; il fat di viodi un grum di polvar dongje des SNe
termonucleârs (SiF 02/2, 11-24).
termosifon [termosi'fon] m termosifon m; Jessint in
autun al è il riscjaldament cuntun… ~ eletric. (Pa 05/07).
termostabilitât [termostabili'ta:t] f termostabilnost f;
a son caraterizadis di une alte ~ che e sigure la lôr
presince ancje tai prodots cuets (SiF 02/1, 31-45).
termostât [termo'sta:t] m termostat m.
terorisim [tero'rizim] m terorizem m; lote al ~ boj
proti terorizmu; ~ di stât državni terorizem; ~
internazionâl mednarodni terorizem; o la scuse di volê
meti fin al ~ internazionâl, no àn convinçût nissun. (Pa).
terpen [ter'pεn] m KEM terpen m.
Tersadie [ter'sadie] i. g Tersadia f; Intai miei borcs
sot de ~, ancje jo o ai sintût (Bel).
terski ['tεrski] m tersko narečje; sicu lis feveladis
protovenitis, il rosean, il bisiac,.. il nadiski, il ~
(partitrepublichefurlane).
terziarizazion [tertsiaridzatsi'on] f terciarizacija f; e
presente une agriculture progredide e specializade e un
tas fuart di ~, leât massimementri cu la impuartance che
al à il turisim. (Pa 05/06).
tes I [tes] prep + art → intes (in + lis).
tes II [tes] združeni pro ti + lis ti (tebi) jih, F t’jih; tes
tornarai doman vrnil ti jih bom jutri.
tesaur [te'zaur] m zaklad m; zakladnica f; di prevision
dal Ministeri dal ~, dal belanç (Uniud).
tesaurîr [tezau'ri:r] m zakladnik m, blagajnik m; Di
segretari al fasarà Piergiorgio Sclippa, il ~ al sarà
invezit Giannino Angeli. (O).
tesaurizâ [tezauri'dza:] it kopičiti zaklade (denar);
Fin che nol è rivât il timp de acelerazion esasperade, che
ti impedis di rifleti, di memorizâ e di ~ (BelR).
tese I ['teze] f razpenjanje n, nastavljanje n (mrež za
ptice); seženj m; ptičje lovišče n; siminin par lis tesis / i
oseladôrs (F); (deriv. tesone, tesute).
tesi II ['tεzi] f 1. teza f, trditev f 2. ~ di lauree
doktorska disertacija; Inte ~ di lauree in Jurisprudence
(Pa).
Tesis ['tεzis] kr.i m (Vivâr) Tesis.
tesoreâ [tezore'a:] it (na)kopičiti zaklade (denar).
Tessalonicês [tesaloni't∫e:s] m 1. Solunec m 2. BIBL
Tesloničan m; letare ai ~ pismo Tesloničanom;
Bastarès lei lis letaris ai Corints e ai ~ (BelR).
Tessaloniche [tezore'a:] kr.i f Solun m.
tessare ['tεsare] f izkaznica f; ~ dal partît partijska
izkaznica, partijsko članstvo; par fâ un concors
universitari, si scugnive vê la ~ dal partît. (Pa).
tessêr [te'se:r] m tkalec m; lis trê fiis dal ~ (F);
→ tiessidôr.
tesserament [tesera'ment] m izdajanje izkaznic;
včlanitev f; In chest fratimp avonde curt, o vin començât
ancje une ativitât interne di ~ che e domande un impegn
inmò plui grant (Pa 04/03).
tesserât [tese'ra:t] m član m (stranke, društva ipd.);
nus permet di fâ un congrès che nol lavore ancjemò dal
dut cun delegâts dai circui di base, ma che in dut câs al
lavore cun tesserâts in regule cul paiament de cuote. (Pa
04/03).
tessil ['tεsil] m tkalski; tkalen; tekstilen; setôr ~
tkalski sektor (O);
~ m tekstilni proizvod.
test ['test] (pl tescj) m 1. testament m, oporoka f; e je
culì une puare femine unevore malade che a volarès fâ ~
(F) 2. besedilo n, tekst m.
testâ I [tes'ta:] (t. fâ test) it oporoko napraviti; z
oporoko voliti; Nodâr: „.. ma nol è migo cu lis gjambis
che al à di ~, al à di ~ cul cjâf”. (F).
testâ II [tes'ta:] tr (redko) po-, iz-, preskusiti; občutiti;
dokazati; odobriti, pohvaliti, potrditi; testirati; Ilfurlanist
al teste par vualtris lis ufiertis telefonichis (Furlanist).
testadi [tes'tadi] m JUR glavarina f.
testament I [testa'ment] m → test I.
testament [testa'ment] m 1. testament m; oporoka f; 2.
REL (v svetem pismu) zaveza f, testament m; il Vecjo e
il Gnûf ~ Stara in Nova zaveza.
testamentari [testamen'tari] adj testamentaričen,
oporočen.
testart [tes'tart], -arde adj trmast, trdovraten,
svojeglav, uporen, zakrknjen; ~ come i bûs cjargnei (F);
~ come un furlan di chei di une volte. (BrLi) trdoglaven
kot Furlan nekoč..
teste ['tεste] f 1. FIG (redko) glava; Cun pre Checo
Placerean in ~, si scomence a tirâ dongje (Pa) 2.
mostišče n.
testemoneâ [testemone'a:] tr in it (iz)pričati.
testemoneance [testemone'ant∫e] f (iz)pričevanje n;
spričevalo n.
testemoni [teste'moni] m priča f; ~ oculâr očividec
m; Dongje des celebrazions uficiâls, al è ben che ognun
dai testemonis oculârs si fermi a fâ memorie (Pa 06/1).
testiere [testi'εre] f 1. del vajeti 2. (pri postelji)
zgornji, skrajni del.
testificâ [testifi'ka:] (o testifichi [testi'fiki]) tr
(iz)pričati; overiti, potrditi; chê afinitât dal gust che a
testifiche la unitât de çocje. (F).
testôr [tes'to:r] m (goriško) → tessêr, tiessidôr.
tet ['tεt] m streha f; parsore des cjamaris al jere il
solâr, il colm e i gjaris che a tignivin sù il ~ o il cuviert.
(F).
tetâ [te'ta:] it 1. (materinsko mleko) (iz)sesati; pupati;
srkati; vpi(ja)ti; no sta distrai il frutin intant che al tete
(F) 2. FIG vriskati, v veselju plavati; radovati se; uživati,
veseliti se; pal to umôr la tiere a ~, / la nature a va in
amôr (F) 3. v: ~ di mai nadležen biti; e massime chei
tâi / che il miò sermon al po ~ur di mai (F);
~ tr (manj obič.) uživati; (p)okusiti; o tetarìn in doi la
libertât (F) uživala sva svobodo v dvoje .
tetade [te'tade] f sesanje n.
tetan ['tεtan] m MED tetanus m, mrtvični krč m; ~ di
tetan okužba s tetanusom; une vore di personis cun
infezion di ~ e cun polmonitis a varessin podût sei
salvadis. (Pa 05/04).
tetâr [te'ta:r] m izdelovalec slamnatih streh..
tetarole [teta'rכle] f cucelj m; massancs e britulins, /
çupets e tetarolis / par fâ cjucjâ. (F).
tetarûl [teta'ru:l] m → tetarole.
tete ['tεte] f sesec m, materine prsi, vime fpl; nome un
pôc plui scolât parsôre e lis bielis tetis a trionfin. (BrLi);
dâ di ~ a dojiti ; FIG hraniti, oskrbovati, držati pri
življenju; Puaris mai chês feminis che spietin e chês che
a dan di ~, in chei dîs (Bibl-Lc) Gorje nosečim in
doječim v tistih dneh; dâ di ~ al mani → mani; frutin
di ~ dojenče n, dojenec m, dojenček m, novorojenec m;
no viodial che o clopìn tanche frutins di ~? (F); dâ di ~
al mani odpočiti se sloneč na lopati; (deriv. tetine,
tetute, tetone, tetate, tetin).
Tetide ['tet??] kr.i f PALEO Tetida f; cuant che dut il
Friûl al jere poiât sot des aghis dal mâr de ~ (Pa).
tetin ['tεtin] m → tetan.
tetin [te'tin] m INFAN mleko n; al vûl il ~, lui, puar
frut. (F).
tetoie [te'toe] f nadstrešek m; Aree cort sud pai mieçs
privâts di Dirigjents sot de ~ (Provincia); chei sentâts
sot la ~ a cjantavin daûr dal juke box, che di dentri
urlave a dut volum (MazzonIol).
teton [te'ton] m dojenček, ki rad sesa; la font opresse /
diband clamave / i siei tetons. (F).
tetone [te'tone] f 1. poveč. od tete 2. ženska z velikimi
prsi.
tetracloroetilen [tetrakloroeti'lεn] f tetrakloroeten m,
tetrakloroetilen m, perkloroetilen m; a proviodin dai
controi par une vore di organics alogjenâts volatii (tra
chescj THM, 1,2 dicloroetan, ~, tricloroetilen). (SiF 02/1,
11).
tetralogjie [tetralo'ăie] f TEAT tetralogija f (4 drame);
senaris pe ~ di Richard Wagner par la Opera di Zuric
(JM).
tetrarche [te'trarke] m HIST tetrarh m, četrtnik m.
tetrarchie [tetrar'kie] f tetrarhija f.
tetrarcje [te'trarqe] f → tetrarche.
tetri ['tetri] adj (redko) mrk, mračen; plašen; nezaupen;
strašen; il lamp che il ~ nûl serena. (F).
tetul ['tεtul] m prsna bradavica f, sesek m;
→ cjavidiel, cjavidin, pipul de tete.
teutonic [teu'tכnik], -iche adj tevtonski.
Tevri ['tevri] kr.i. m Tibera f.
Tg ['tevri] kratica > Telegjornâl televizijski dnevnik;
chei preseâts 10 minûts di ~ par furlan (Pa 7/2000).
thè ['tε] m → tè.
ti ['ti] pro dat ti (tebi); a ~ tebi; a ~, om di citât; dal
~ al mi nenadoma; z danes na jutri; dal ~ al mi al cjapâ
la corse. (F).
Tibalt [ti'balt] os.i m Teobald m.
Tiberi [ti'bεri] os.i m Tiberij m; Al jere l’an
cuindicesim dal ream di ~ Cesar (Bibl-Lc).
Tiberiade [tiberi'ade] v: mâr di ~ Tiberijsko jezero;
Plui indenant Gjesù si palesà di gnûf ai dissepui sul mâr
di ~. (Bibl-Zn) Potem se je Jezus spet razodel učencem
pri Tiberijskem jezeru.
Tibet ['tibet] kr.i m Tibet m; al fos une sorte di ~,
nome monts e nêf e ploie. (BrLi).
tibetan [tibe'tan] adj tibetanski.
tibiâ [tibi'a:] (o tibìi) tr 1. (po)teptati, (po) gaziti;
(s)tlačiti; po benedete la tiere che a tibìin! (F) 2.
stisniti, tlačiti; zgostiti; s-tiskati, treti, mečkati, gnesti; la
fantate si poià te jerbe, mulisite di agaçon, tibiade des
çamputis dai griis (F) 3. (žito, pšenico) mlatiti; biti,
tolči; 4. (grozdje) s-tiskati; → folâ 5. FIG zatirati, k
tlom tiščati, moriti; ~ il puar al è ufindi il so creadôr vê
dûl de puare int al è laudâlu. (Bibl-Sprocs);
~ it hoditi, iti; gaziti; la gran nêf che vuê è colade / mi
impedis di visitâti, / par timôr di palesâti / se o tibìi sot il
balcon (F);
~ m cepet m, cepetanje n; intor de glesie un ~ di int
dutis lis jetis. (F).
tibiade [tibi'ade] f teptanje n, stiskanje n; tiščanje n;
pritisk m; separant il prin most che al jes da une lizere ~.
(F).
tibiât [tibi'a:t], -ade adj zatiran; Il paradòs al è che
nol è calât l’interès de opinion publiche a pro dai popui
tibiâts (Pa 04/03).
tibidoi [tibi'dכi] m vrvež m, nered m, kolobocija f,
(velika) zmeda f, peklenski trušč m, zmešnjava f; tra un
~ di sbatimans, di evivas. (F).
tibie ['tibie] f (manj obič.) sled f, stopinja f; pot f; si
cognòs dal jeur lis tibiis / co i terens a son baganâts. (F).
tibio ['tibio] m trud m; muka f, bridkost f, stiska f; E
cumò, daspò agns e agns di salt impegn e di ~ (Pa).
Tibisc ['tibisk] r.i m Tisa f; che propi in chei dîs e sta
vivint il drame ecologjic dal incuinament di cianûr dal
flum ~ (CoUd).
tibissoli [tibi'soli] m (redko, šalj.) odpev(ek) m; očitek
m, ukor m; ma i darai po un ~ / che i farai flapî il
morbin (F); di ~ (šalj.) dobro narejeno; sveto,
nedotakljivo; al à parsore un voli / une crugnule e un tai
di ~ / che ancjemò butin sanc. (F).
tic ['tik] m 1. udarec m, mahljaj m; sint un ~ tal balcon
(F) 2. un ~ za malo, za spoznanje; (demin. ticut, tichin,
tichinin) vê rabie parcè che une sûr e je vistude un ~
plui ben (F) 3. (t. mâl dal ~) trzaj m, krčenje mišic (na
obrazu); muha f, (čuden) domislek m 4. (značaj) muha
f, (čuden) domislek m, trma f; 5. v: zuiâ di ~ balinati
(t. zuiâ di balis di ~); un trop di fruts si metin a zuiâ di
balis di ~ (F); (posnem.) ~ e tac 1. (ura ipd.) tiktakanje
n; tic e tac continuementri l’orloi vecjo sul armâr (F) 2.
nenadoma, odenkrat; e dovê passâiai ~ e tac a chel biel
„giovane”. (F).
ticâ [ti'ka:] tr zadeti; udariti; raniti; biti, tolči; tepsti;
potolči; e se si tiche opûr che al vegni urtât / si creve in
tocs (F);
~ it 1. biti, tolči; tepsti; udariti; pikati, pikljati; trkati;
strmoglaviti; sint un ~ tal balcon... / Primevere a ticave,
cun chei siei / deduts di rose (F) 2. biti, tolči; tepsti;
udariti; il ~ de svearine su la vitrine (F) 2. (ura)
tiktakati; il ~ de svearine su la vetrine (F) 3. (od ptice
taščice) čvrleti, čvrčati, čivkati; si sint culì e culà / la
favite a ~ (F);
~si refl 1. biti se, tolči se; tepsti se; udariti se; pikati se;
si bechin, si tichin / e po si cischin (F) 2. FIG
nasprotovati; upirati se; oporekati; izpodbijati; chei doi
che no finivin plui di ~si. (F).
ticade [ti'kade] f 1. tiktakanje n; tipkanje n; mi fâs sens
usgnot ca dentri chê ~ regolâr (F) 2. (od ptice taščice)
čvrčanje n, čivkanje n; nol cjante ben, al fâs une ~ (F).
ticât [ti'ka:t], -ade (p od ticâ) adj pikčast; la massarie
ticade di lûs su lis gratulis. (F).
tiche ['tike] f besedna igra f (na osnovi glasovne
podobnosti); prepir m; neprijetnost f; burka f; apont par
tichis di partît, si son patufâts (F).
tichetâ [tike'ta:] m tiktakanje n; spacâts dome di un
tichetâ di orloi sul fonts (PauluzzoN).
tichete ['tike] f etiketa f; In sumis, che la nestre ~ “Fat
in Friûl” (La 06/3).
tichetuche [tike'tuke] m TEH zabijač m, tolkač m,
zabijalo n; caroçons, caretis, caretons, tichetuchis di
stradarûi. (F).
tichignâ [tiki'ña:] it in tr iztikati, brskati; boriti se (na
turnirjih); opraviti si dati; vse okrog obrniti; krivo
(postrani) zarezati; in timp di cene a vevin tichignât tal
plat come svoiâts (F);
~si refl dražiti se, zbadati se; Ricut e Mario si
tichignavin fra di lôr come simpri. (F).
tichigne [ti'kiñe] f zbadanje n, draženje n; Cheste,
impen, e à cualchi pericul di tichignis esternis, massime
di confin, cul Gjapon (Pa 05/07); Po e je sucedude une
~ fra di lôr (glesie).
tichignôs [tiki'ño:s], -ose (t. tichignot) adj sofističen;
dlakocepen; pretkan; prepirljiv; občutljiv, dlakocepski;
I pazients cun epilessie psicomotorie dispès a mostrin un
mût di pensâ indurît e ralentât, intal discors a son
stufadiçs e ~ (SiF 03/3, 31-49);
~ m natančnež m.
tichignose [tiki'ñoze] f dlakocepka f, (ženska)
natančnež m; e je Rite la tichignose, no le âstu capide
inmò? (F).
tichignosetât [tikiñoze'ta:t] f petičnost f, dlakocepstvo
n, preobčutljivost f; Se il fogolâr epiletic si cjate intal
emisferi di diestre i malâts dispès a svilupin ~, viscositât,
ipermoralisim, iposessualitât (SiF 03/3, 31-49).
tichignot [tiki'ñכt] adj in m → tichignôs.
ticiâ [tit∫i'a:] (t. tiziâ) (bolj obič. intiziâ) tr 1. (t. FIG)
podnetiti, podpihovati, podžgati; spodbadati; ščuvati,
nahujskati; Par ~ il dibatiment e il confront, la
“Comission ..” e à prontât un formulari “online” su la
rêt (Pa 04/02); Al è stât lui a ~ i vescui furlans e chel di
Triest par che a saltassin fûr (Pa 05/07);
~si refl podžigati se, vzburjati se.
ticiadôr [tit∫ia'do:r], -ore (t. tiziadôr) (t. ticiot, tiziot)
adj podžigalen, vznemirujoč, podžigalen;
~ m hujskač m, ščuvalec m.
ticinês [tit∫i'ne:s], -ese adj se nanaša na Ticino (v Švici);
la cognossince de leteradure rumance dal Grison e
podeve divignî de leture dal test di un ~ (La Leter).
ticiot [tit∫i'כt] (t. tiziot) adj in m → ticiadôr.
Tieç [ti'εt∫] kr.i f (Daçan Di Pordenon) Tiezzo.
tiercet [tier't∫εt] m 1. trojica f 2. MUZ tercet m.
tiercin [tier't∫in] adj iz Terza d’Aquileia;
~ m prebivalec Terza d’Aquileia.
tiercine [tier't∫ine] f 1. LIT tercina f; cinc tiercinis.
tierç [ti'εrt∫] adj tretji; tignî ~ žakelj držati, pomagati
pri tatvini; Messe in ~ novo mašo peti, v duhovniški
stan stopiti; Messe grande cjantade, in ~ (F); al ~ e al
cuart temu pa onemu, enemu in drugemu; al buscje al
~ e al cuart la colonization (F); cul ~ e cul cuart, cul ~
cul cuart z enim in z drugim; al dîs cul ~ cul cuart che
mi à sui cuârs (F); Tierç Reich HIST Tretji rajh; Di
chescj ats e cjapà la dade la politiche di "netisie raziâl"
dal Tierç Reich. (Pa 7/2000);
~ m 1. tretjina f 2. tretja oseba f.
Tierç di Tumieç [~ di tumi'εt∫] kr. i f → Tierç II.
Tierç I [ti'εrt∫] kr.i m Terzo D’Aquileia (Ud).
Tierç II [ti'εrt∫] kr.i m (Tumieç) Terzo.
tierçarûl [tiert∫a'ru:l] m tretja košnja f.
tierçmondisim [tiert∫mon'dizim] m POL
terzomondismo; di une cierte schirie di faliments
politics e ideologjics: la fin dal ~, il faliment dal
socialisim arabic ,(Pa 02/10-11).
tierçmondistic [tiert∫mon'distik], -iche adj POL
terzomondistico; a calin lis manifestazions e al cale
l’impegn tes associazions tierçmondistichis (Pa 04/03).
tiere [ti'εre] f 1. zemlja f; prst f, glina f; tla f; a fîl di ~
tik pod vrhnjo plast zemlje; la cisilute a svole a fîl di ~
(F); avuâl ~ ravno z zemljo; parcè sbassadis avuâl ~
lis presons? (F); la ~ batude trda zemlja; ~ argilose,
cretose glinovina f, ilovnata zemlja; ~ glereose prod m,
prodovita zemlja; ~ nere črna zemlja; ~ rosse rdeča
zemlja (na kraškem); zone caratarizade de sô
innomenade e fertil "tiere rosse". (Leng); ~ savalonose
peščena zemlja; ~ cjalde ; ~ grasse ; ~ magre ; ~
sfarinose; ~ mote; ~ surtumose ; ~ sute suha zemlja;
~ noglose rodovita, rodna zemlja; ~ pantanose blato n,
blatna zemlja; ~ clapose, clapignose kamnita zemlja; ~
ponche laporasta zemlja; ~ lìule neplodna zemlja;
dentri ~ pod zemlji, v zemlji; ferment di vite gnove /
dentri ~ (F); par ~ na zemlji, po zemlji, po kopnem; cu
la gjambe su la siele e un pît par ~ (F); restâ par ~, jessi
par ~ FIG ostati pri tleh, ostati na nogah; se mi par tiere
(F); no vê ~ ferme biti brez stalnega bivališča, ne držati
se dolgo na enem mestu; i viêi cence padîn / e gran di ~
ferme sot i pîts (F); sintîsi a mancjâ la ~ sot i pîts ne
počutiti se varnega, izgubljati tla pod nogami; vê la ~ su
la muse biti mrtvaško bled; al à la tiere su la muse, che
al pâr un muart gjavât de casse (F); sot ~ → sotiere; lâ
a fâ ~ di bocâi → bocâl;
2. pokrajina f, dežela f; kraj m; zemeljišče n; in chestis
tieris v teh krajih; ma nol po jessi dismenteât che in
chestis tieris si son simpri incuintradis lis trê animis dal
Europe (La 05/11); ~ di nassite rodna zemlja, rodni
kraj, rodna dežela; ~ prometude di Canaan obljubljena
dežela Kanaan; che al vorès liberât la ~ prometude di
Canaan dal jôf dal prepotent di turni. (Pa 03/8); (deriv.
tierate, tierone, tierute)
3. zemlja f; centri de ~ središče zemlje; Une di chestis
variabilis e je la altece gjeopotenziâl H, definide a la
distance h1 dal centri de ~ (SiF 02/2, 39-58).
tierecuete [tiereku'ete] f žgana glina f, terakota f;
Edificis sempliçs ma cun cualchi scherç decoratîf preseât
come lis suasis a dincj e i arcs in cuet che cuasi ricamin
lis gornis e lis voltis di ~ (joannis); vâs di ~ lonec iz
žgane gline, glinasti lonec (AcademieSt).
tiereferme [tierefi'erme] f kopno n, celina f; a
rinfuarçâ lis zonis di colegament fra ~ e Vignesie (GP).
tieremari [tiere'mari] f Mati zemlja f; di cheste ~, cui
siei sants cussì espressîfs e cussì suturnos (BelAlci); tant
un che chel altri a àn paiât cui interès ce che la lôr ~ ur à
trasmetût in leç di vite. (Pa 02).
tiereplen [tiere'plen] m nasip m.
tieriç [tie'rit∫] (t. teriç) m zemlja f; (črna) prst f, glina f;
tla f; zemeljišče n, črnica f.
tiermin [ti'εrmin] m 1. meja f; konec m; mejnik m;
PROV (carn.) il lôf nol mangje il ~ (F) 2. FIG meja f;
konec m; lâ fûr dai tiermins prekoračiti meje; l’an nol
rivà ancjemò al so ~ che si verificà la stabilide disgracie
(F) 3. rok m; konec m; potek m, zapadlost f; in ~ di
znotraj roka, v obdobju; il judizi statari..in ~ di 24 oris al
devi jessi finît cun dut la esecuzion (F) 4. cilj m, smoter
m, namen m; si invià viers Madone di mont, juste par vê
un ~ (F) 5. pogoj m; stanje n, položaj m; E je vere che
la culture civiche, o ideologjie dominante, si esprim
massime tai tiermins, plui virtuôs, di investiments (Pa 02)
6. (strokovni) izraz m, termin m, beseda f; izražanje n;
rečenica f; Un aboç (clamât ancje cun ~ inglês stub)
(Vichi); Secont cierts autôrs il ~ siop al diven dal latin
“si opes”. (don); ~ tecnic strokovni izraz; 7.
pridevek m, vzdevek m; žalitev f; plenis di smare adalte
vôs / une cu la altre si lein la vite, / usant i tiermits plui
vergognôs. (F).
tiermit [ti'εrmit] → tiermin.
tierôs [tie'ro:s], -ose adj prsten.
tiessi [ti'εsi] (tiessint, p tiessût) tr 1. tkati; zasnovati;
stkati, splesti; sestaviti; uvesti (uvezem), vplesti; dulà
che al coltivave il lin che po a distribuive aes fameis che
lu tiessevin (Natisone/furlanis) 2. FIG tkati; zasnovati;
sestaviti, zložiti, skladati; jo no pues viodi chês pipinatis
/ che sul bal tiessin trucs, moroseçs (F) 3. (dogovor,
sporazum) skleniti, dogovoriti se, pogoditi se; sin
condanâts / a ~ cul todesc triste aleance. (F).
tiessidôr [tiesi'do:r] m tkalec m; Fint in chê volte, la
logjiche dal dissen, che e je tant tai tapêts che te vite, le
cognòs dome il ~. (Pa 04/04); → tessêr.
tiessidure [tiesi'dure] f 1.tkanje n, tkalstvo n 2.
tkanina f (t. FIG); Fevelant dal misteri de formazion dal
om, di cheste “~”, al dîs (Pa 02).
Tiessin [tie'sin] kr.i m Tessin m (v Švici); Il romanç si
lu fevele tai Grisons, il cjanton a sud-est de
Confederazion elvetiche, framieç il ~, l’Uri, .. (Cisilino,
treball).
tiessût [tie'su:t] m 1. tkanina f 2. ANAT tkivo n (t.
FIG); Vuê si sint a fevelâ di celulis staminâls che a àn la
possibilitât di ricostruî dal di dentri il ~ malât. (Patrie
06/1); Un program di guvier al è un mût di lei tal ~
sociâl lis veris vocazions e i procès positîfs di seondâ e
d’infuartî (Pa 03/10).
tieze [ti'edže] (t. tiezon m) f (kmečka lopa) nadstrešek
m; senik m, lopa f, senica f, svisli mpl; in dialic creatîf i
lûcs sugjestîfs da la grande cjase rurâl dai Colonos - lis
stalis, lis lozis, lis tiezis, il granâr, i cjôts (Pa 04/03).
tiezon [tie'džon] m → tieze.
tif ['tif] m MED tifus m; al è muart cul ~ umrl je za
tifusom; E po la disfate di Cjaurêt cu la profugance, il ~
e la spagnole e vie. (Pa 05/05).
tif taf! ['tif] m posnem. ??; ~! Si pete man / a la arme
cun furôr. (F).
tifôs [ti'fo:s] m ŠP navijač m; I ultins 90 minûts dal
campionât talian di balon a àn puartade une sodisfazion
pardabon grande pal Udin e pai siei ~. (Friûl in rêt).
tifoserie [tifose'rie] f (it.) navijači mpl; cucâ dentri
chê part de ~ plui ruspiose e salvadie, ma ancje plui
vivarose (Furlanist).
tignî [ti'ñi:] (o ten, tu tegnis, al ten, o tignìn, o tignîs, a
tegnin; pres co che o tegni; imperat co che o tignìs :
imperat ten, tigniit; par pass tignût) tr 1. držati; imeti;
obza-, pri-držati; čuvati; viôt di ~le strente che no ti
scjampi! (F); ~ bon un biti dober s kom, v dobrih
odnosih; dâ a ~ dati čuvati 2. zadrž(ev)ati; ustaviti;
brzdati; zavirati; va pûr, cisilute, / che ~ti nol è câs (F);
~ il ridi zadržati smeh; 3. preudariti, presoditi; pre-, pomisliti; upoštevati; imeti (smatrati) za; ceniti; čislati;
smatrati (za); meniti; in ogni câs, se il siôr culì mi ten
bon me (F); ~ di zingar imeti za cigana; di pôre che
Rita lu tignìs di zingar. (Sg) 4. vzdrževati, držati,
ohraniti; shraniti; tancj si siervin dai augurios / par ~ la
posizion (F); ~ un segret zadržati tajno; Se tu sês bon
di ~ un grant segret (Tolazzi) 5. obdelovati; gojiti;
negovati; uriti; ~ ben, ~ mâl la campagne; mi viôt frute
ancjemò / in cuant che un timp / a si tignive in cjase un
pôcs di cjamps (F); ~ di alc držati se česa, gojiti nekaj;
Cuanche ti passe chê altre voie, la robe che tu i tegnis di
plui, e je la bocjade. (Sg) 6. zadržati, pridržati; (v
rokah) imeti, v posesti imeti 7. fâje ~ a un premagati
koga, komu biti kos; a je un model de mode, / nissun j'e
fâs ~ (F); ~le curte biti kratek (ne dolgoveziti); tenle
curte, ti prei, Toni, e rispuint (F); ~ aments paziti, imeti
na očesu; che a tegni ben aments cheste ricete (F); ~
sot control imeti pod nadzorom ; dificoltâts operativis
pe rilevazion dai carics, dificoltât par tignî sot control
variabilis ambientâls di complicade misurazion (SiF
02/1, 209);
~ it 1. držati, vzdržati; biti trden, odporen, obstojen; FIG
biti tehten, prepričljiv; ~strent, ~ dûr vzdržati, ne
popustiti, ne popuščati; e par otignî cualchi risultât
concret si scugne dome ~ dûr cun ustinazion e no fâsi
inceâ des impromissions e des lusinghis (La 05/7); ~
cont cualchidun, ~ cont alc, ~ cont di, ~si cont → cont;
~ man a, ~ di man a → man;
~si refl 1. (z)držati se, vzdržati se; vesti se; obvladati se;
o volevi molâi un scufiot, ma mi soi tignût (F) 2.
zadržati se, pomuditi se, ostati; cui po ~si di pensâ a (F)
3. imeti se za; čutiti se kot; tune locande / che si ten di
prime classe (F) v kafiču, ki se ima za prvorazrednega
4. ~si in bon s ponosom navdati; ošaben postati; z
ošabnostjo navdati; bahati se; no po ~si fregul in bon de
sô famee. (F) 5. ~si agjornât biti na tekočem; A un
altri i ai domandât se al cjatave il timp e il gust di studiâ,
ancje par ~si un fregul agjornât. (BelAlci).
tignî adun [~ a'dun] (t. ~ dongje) tr skupaj držati, biti
enoten; e i fruts tai lôr zûcs di matine, che al è un afâr
tignîju adun. (F).
tignî daûr [~ da'u:r] it (t. FIG) ~ daûr a slediti,
zastedovati; posnemati; pripetiti; a cheste a ten daûr chê
altre reson. (F).
tignî dentri [~ 'dentri] tr 1. imeti zaprtega, na zaprtem
2. zadrž(ev)ati (del denarja); la parone mi à tignût dentri
cinc francs sul salari. (F).
tignî dongje [~ 'donăe] tr držati skupaj; ma tal stes
timp al voleve ~ la int intun sisteme plui larc. (Uniud).
tignî indaûr [~ inda'u:r] tr (nazaj) zadržati, brzdati;
zatreti, potlačiti, krotiti, zajeziti; nazaj pognati; odvrniti;
l’om la tratave ancjemò miôr par ~ la borascje. (F).
tignî jù [~ 'ju] tr dol držati, nizko držati; chel violìn /
mi môf un no sai ce te fantasie /../ che siben che la etât / a
mi ten jù il morbin (F).
tignî sù [~ 'su] tr 1. o-, pod-pirati; držati vzdignjeno;
mi ten sù il canocjâl in luminarie (F) 2. FIG prenašati;
podpirati, rediti, hraniti; vzdrževati, držati, ohraniti; un
bon platut di tripis / par ~ sù la mode (F) 3. držati pri
močeh; par mês e mês lu vin tignût sù a lat e ûfs (F) 4.
vlivati, dajati pogum, privzdigniti, dvigniti moralo;
blažiti, tolažiti; ščuvati; i tacarin i pinsîrs, Ane lu tignive
sù (F) 5. (pos. zaljubljenci) laskati se; prilizovati se,
sladkati se, goditi, pogodu biti (komu); la veve lassade a
colp il morôs dopo vêle tignude sù par tancj agn (F) 6.
~ sù lis mans roke zložiti pri molitvi; se la blave, in
coree, ten sù lis mans (F) 7. (rožni venec) zmoliti,
deklamirati, recitirati; la parone / ven cun tante di
corone / la preiere a ~ sù (F);
~si sù refl 1. nositi se, imeti se za pomembnega;
„Folc! Si tignìn sù, eh?” (Sg) 2. FIG opogumiti se;
salacôr al bastarès vê la costance di ~si sù di plui (F) 3.
držati se pri močeh, dobro se držati, držati se pokonci,
podpirati se.
tignidôr [tiñi'do:r] m (protipostaven) posestnik m;
imetnik m, lastnik m; i tignidôrs di bens feudâi. (F).
tignidore [tiñi'do:re] m (protipostaven) posestnica f;
imetnica m, lastnica f.
tignince [ti'ñint∫e] f 1. odpor m, odpornost f; upor m;
obstanek m; nissun come lui, dotôr, che al è gjeolic al
sepi valutâ la sô ~. (BrLi) 2. žilavost f, trdnost f,
stanovitnost f, (vz)trajnost f; Sul rigôr sientific e su la ~
di cierts valôrs fondamentâi (Pa); Dismenteant che la
tolerance e je fie de ~ e de ferbince (La) 3. prostornost f,
prostornina f; zmogljivost f; par un etolitri di ~ (F); →
tignude 4. FIG (umska) zmogljivost f, sposobnost f; o
feveli tant a la buine parvìe che a vês pocje ~ (F).
tignude [ti'ñude] f 1. prostornost f, prostornina f;
zmožnost f, zmogljivost f; figuraitsi po une valîs, e une
valîs di chê ~! (F) 2. posestvo n, zemlja f, kmetija f; al
à comprât la prime e plui grande (240 mil etars) des 5
"estancias" (tignudis agriculis) (Pa 7/2000).
tigrât [ti'gra:t], -ade adj tigrast;
~ m tigrasta mačka f.
tigre ['tigre] f tigrica f, tigra f (ž. tiger); la cerve cuiete
e devente une saete par cjaçâ la ~ (ShW).
tigri ['tigri] m tiger m (Panthera tigris).
Tiliment [tili'ment] r.i.m Tilment m; domandin ae
Regjon intervents di netise dal jet dal ~ di realizâsi in
cunvigne cui ents locâi. (O).
Tiliment [tili'ment] → Sant Vît dal ~.
tilulele [tilu'lele] f (gor.) REL opresnik m, opresni kruh
m, nekvašeni kruh m; la „~” jere il famòs „pane azimo”
da la Bibia. (F).
tim ['tim] m BOT 1. materina dušica f (Thymus
vulgaris) 2. ~ salvadi materina dušica f; → sarasin di
mûr.
Timâf [ti'ma:f] r.i m Timavo m.
Timau [ti'mau] m → Tamau.
timbal [tim'bal] m MUZ pavka f, timpan m.
timbri ['timbri] m 1. žig m, pečat m; bilenghisim tes
targhis, timbris, ats, e v.i. (CIRF) 2. MUZ zvok m, barva
f tona, glasu, timbre; al tacà a lei cuntune cierte
impuartance e un timbri di vôs a pene fuscât (PauluzzoN)
3. LIT ritem m, kadenca f.
Timent [ti'mεnt] → Tiliment.
timidece [timi'det∫e] f boječnost f, plašnost f;
→ timiditât.
timiditât [timidi'ta:t] (t. timidece) f boječnost f,
plašnost f; Ancje se framieç di timiditâts e di intops, il
principi federalist alfin al è jentrât te nestre Constituzion
formâl. (Pa 02).
timit ['timit], -ide adj boječ, plah, plašen; (deriv.
timidon, timidut)
timôr [ti'mo:r] m strah m, bojazen f; spoštovanje n,
čislanje n, spoštljivost f; bogaboječnost f; il sant ~ di Diu
(F); ~ di Diu bogaboječnost f; Si sa che ai politics ur
sta in cûr plui il ~ de int che il ~ di Diu. (Pa 02/10-11).
timorât [timo'ra:t], -ade adj bogaboječ; Il centurion
Corneli, om just e ~ di Diu, che dut il popul dai gjudeos
al po dî dome ben di lui (Bibl-Az).
Timotei [timo'tεi] os.i m Timotej m; ~ gnûf compagn
di Pauli (F).
timp ['timp] m 1. čas m; doba f; časovna mera f, hitrost
f; il ~ al passe cence remission čas mineva..; a luncs
timps dolgo življenje, mnoga leta; a ~ za časa; zgodaj,
hitro, v času, znotraj roka; a ~ plen s polnim delovnim
časom; Il Diretôr al è un docent de Universitât a ~ plen
(CIRF); ai timps di cdn za časa nekoga, v časih
nekoga; ai siei timps a corevin chei cuatri automobii
che a jerin ator. (Sg); cul ~ sčasoma, s časom; cul ~ a
lâ v toku časa, sčasom, z minevanjem časa; no verin cui
sa ce sucès ma che, cul ~ a lâ i procurarin une innonime
universâl (Zili); dâ ~ al ~ PROV dati času čas; di
cuissà cetant ~ bog ve koliko časa že; di sigûr nissun al
taiave di cuissà cetant timp. (Sg); in ~ che medtem; e
si lambicave a cjatâ une reson, ancje in ~ che a jere daûr
a lavorâ par cjase (F); in ~ di med, za časa. v času, v
obdobju; e i spacs, lis batiduris / in ~ da la invasion (F);
jessi tant che il ~ ?? Essere come il tempo. (Verone);
lasse ~ al ~ pustiti času čas, znati počakati čas; o ~
prej ali slej; o ~ o tart prej ali slej; cui che la dure o ~
o tart la vinç (F); par ~ pierdût izgubljeni čas??;
svuatar, e maggiordomo par ~ pierdût; parâ vie il ~
ubijati čas, zabijati čas, zapravljati čas; par parâ vie il ~
al le a fâ cuatri pas (F); spirâ il ~ (pos. pri živini)
končati se čas nosečnosti; cuant che la vacje a spire il ~
(F); stâ al pas cui ~ iti s časom; sul ~ v času, za
časa, med; tai timps libars v prostem času; al compre
libris e tai ~s libars (F); tal stes ~ sočasno; a
permetin di formalizâ cheste relazion intune funzion
avonde semplice e tal stes ~ esemplificative dal fenomen
studiât. (SiF 02/1, 209); ~ reâl v resničnem času; se
no altri parcè che e je pussibile une comparazion
storiche e “in ~ reâl”, cu la situazion dai ladins des altris
provinciis. (Cisilino, treball); un ~ nekdaj; che pûr un
~ al calcolave bon (F); un siôr in ~ gospod v letih;
cualchi altri siôr in ~ e daben (F); za ~, ~ indaûr že
dolgo časa, že nekaj časa; nekdaj; za ~ in cheste glesie,
al jere un vicjari curât (F); (deriv. timput, timpon, timpat)
2. LING (slovnični) čas 3. vreme n; brut ~ grdo vreme,
neurje n; E je tacade za lunis la conte dai dams tes zonis
dal Friûl fiscadis dal brut ~ di domenie. (Onde); fâ il
bon ~ e la ploie FIG vedriti in oblačiti; chei temui dal
cjapiel in bande, che a fasin la ploie e il bon ~ tes betulis
o sot il tei de place (F); rompisi il ~ poslabšati se
vreme, pokvariti se vreme; prime che si rompi il ~ (F);
~ rot slabo, grdo, zanič vreme; ~ di bestie pasje vreme,
hud mraz; sunâ pal ~ FIG dvigniti glas, vpiti; no vâl
sunâ pal ~ co è za scomencât a tampiestâ; → deriv.
timpat, timput, timpesse 4. (redko) nevihta f, neurje n;
ma solo in alcune frasi fatte: al fâs ~, al ven sù ~ (F);
No suna par il ~, sunin li Aimariis. (Pasolini).
timpani [tim'pani] m pavka f; samotežno kolo.
timpanist [timpa'nist] m MUZ igralec na pavko; Ghia,
il ~ de orchestre dal teatri de opare di Tblisi (Pa 05/05).
timpat [tim'pat] (PEJ od timp) m slabo, grdo vreme.
timpesse [tim'pese] f bedasto, zanič vreme; ce brute
matine! / Cun cheste ~ (F).
timpli I ['timpli] m ANAT sence fpl; il sudôr al cessà
di plovi jù pai timplis. (F).
timpli II ['timpli] m ANAT bobnič m (v usesu); rompi i
timplis oglušiti; chel cjan al ven a rompimi i timplis.
(F).
timpon [tim'pon] (od timp) m veliko časa, dolgo časa;
al è ~ (tant ~) che no si viodìn. (F).
timponon [timpo'non] m zelo zelo veliko časa; →
timpon.
timpuris ['timpuris] fpl REL kvatre fpl.
timput [tim'put] m (ljubkov.) vreme n.
tinaç [ti'nat∫] (pl [-'nats]) m kad f, bedenj m, čeber m;
o ai fat siet tinaçs di mîl. (F) (deriv. tinaçon, tinaçat,
tinacet, tinaçut).
tinde ['tinde] f 1. zastor m; šotor m; sot la ~ (F) 2.
sušilnica f za perilo; fate la ~, suiât la robe (F) 3.
LOVSTVO razpenjanje n, nastavljanje n (mrež za ptice);
a puedin jentrâ te ~ a rompimi i pâi e…cui mi paie lis
rêts se me lis sbridinin? (F); (bolj obič.) → tese.
tindi ['tindi] (o tint, tu tindis, al tint; p tindût) tr 1. (vrv
ipd.) nape(nja)ti, razpe(nja)ti, razprostreti, ~ l'archet, la
palize, lis viscjadis (F) 2. (perilo) razprostreti; iztegniti;
e no à finît di ~ / che i tocje di distindi (F);
~ it 1. ~ a 1. ukvarjati se z, paziti na, brigati se za; E
par chest mi sint di ~ une man ancje ae Minorance
(christianromanini) 2. biti zatopljen v (neko delo).
tindince [tin'dint∫e] f 1. nagnjenje n; težnja f; vê ~
(par alc) imeti nagnjenje za; che al conferìs al spazitimp une ~ intrinseche a slargjâsi o pûr a schinchinîsi.
(Pa); te sperance di cuintribelançâ la ~ de materie a fâ
impiçulî l'univiers (Pa) 2. smer m, tendenca f; Te mê
Glesie, orepresint, a son ancje tindincis fuartis cuntri dal
ecumenisim (Pa) 3. EKO usmerjenost f, orientacija f.
tindine [tin'dine] f zavesa f, zavesica f; che si indrecin
al cîl, blu, net, cualchi blancje nulate tiessude a filet,
come lis tindinis sui balcons des cjasis (Patrie 06/1);
→ coltrine.
tindite ['tindite] f obešenje n (perila); e po jù dal toglât
a furie une altre manezade di balçs, e ducj in vore a fâ
une gnove ~. (F).
tindût [tin'du:t], -ude (p od tindi) (t. adj) v: taule
tindude slavnostno pripravljena miza; a jere la taule
inmò tindude. (F).
tine ['tine] f bedenj m, (vinska) kad m, čeber m; no àn
par man che tinis e vassiei. (F).
tinel [ti'nεl] m družinska (poselska) soba f, dnevna
soba, sprejemnica f; O cjalìn la television intal ~.
(Cadorini/furlan).
tininin [tini'nin] m un ~ pičica f, trohica f; e un ~ di
aghedivite dentri us tirarà. (F).
Tinte ['tinte] r.i. f Tinto m (reka v Andaluziji); te
Andalusie al è dulà che la aghe de ~ si bute tal Atlantic.
(F).
tintinâ [tinti'na:] it zvončkljati??; Cussì Dusuline e
procurave di cjapâle in dolç o amancul di tasê e paidîle,
che la siore no steve a ~le e i diseve a sut “ti do gli otto
giorni” (Urli); No si veve di stâ a ~le cuntun sfuriôs e
co ur montave la matetât, nol jere timp di amîs. (Urli).
tintine ['tintine] f MUZ (majhno glasbilo) dromlja f;
un sunai, une pive, une ~ cussì. (F).
tintinulâ [tim'pat] it migljati, trepetati; Jo o soi lontan,
ricuardi lis sôs ranis, la lune, il trist ~ dai grîs.
(Pasolini).
tiosulfât [tiozul'fa:t] m KEM tiosulfat m.
tip ['tip] m NEOLOG tip m, vrsta f; a son une vore tips
di racomandâ (Pa).
tipetitîf [tipe'ti:f], -ive adj ?? cul pronon tipetitîf (nô o
sin furlans, vô o sês barês ecc) (Scf)
tipic ['tipik], -iche adj tipičen.
tipichementri [tipike'mentri] adv tipično; Agns dopo
o vevi ancjemò chê voie ~ infantîl di lâ a esplorâ i puescj
scûrs. (Ta).
tipicitât [tipit∫i'ta:t] f tipičnost f; che a doprin lis
peraulis di une lenghe locâl ripuartadis su lis etichetis
come indicadôrs di ~. (SiF 03/3, 69-81); al à difindût fûr
par fûr la ~ dal nestri teritori (Pa 03/12).
tipizazion [tipidzatsi'on] f tipizacija f; considerazions
che i autôrs a fasin su la oportunitât di “~” dai ponts di
vendite, e in particolâr su la oportunitât che i
supermarcjâts a cjapin sù cualchi carateristiche culturâl
tipiche dal teritori (Pa 02).
tipo ['tipo] m (it.) tip m (oseba); Al è un ~ che al sta
une vore su lis sôs (Sg).
tipograf [tipo'graf] m tiskar m.
tipografic [tipo'grafik], -iche adj tiskarski, tipografski;
cualchi modernizazion e la prospetive pal avignî di un
family feeling ancje intal cuarp tipografics di ducj i tescj
de Regjon”. (La 05/11).
tipografichementri [tipografike'mentri] adv tiskarsko,
tipografsko; ~ e jere un sfueiut che, massime i prins
numars, plui misar di ce che al jere no si varès podût
nancje inmagjnâlu (Pa 11/99).
tipografie [tipogra'fie] f tiskarna f; tiskarstvo n; ma
lui al intervignî subit in ~ par fâlu gjavâ, parvie che si
tratave di une bataice (GP).
tipologjic [tipo'lכăik], -iche adj tipološki.
tipologjie [tipolo'ăie] f tipologija f.
tîr ['ti:r] m 1. poteg m, potezanje n; met m; strel m;
streljanje n, streljaj m; vlek m, udar m, udarec m; sunek
m; un ~ di aiar prepih m; no sta lassâ tîrs di aiar: siere
lis puartis e i barcons (F); a un ~ di clap za streljaj; un
~ di clap plui indenant al intopà un mussâr (F); cjoli a
bon ~ poceni kupiti; patine pai cjavei sblacje, sbelet, / e
altris cjossis che a ocorin pe toelet; / robe cjolte a bon ~ /
che mi veve ordenade mê muîr (F); durmî intun ~ spati
ne da bi se zbudil; jo vadi durmî cuant che tramonta il
soreli e duarmi intun ~ sin che il soreli si alça (F); a
prin ~ na prvi pogled, koj skraja, takoj; ma lis robis no
si àn di cjoli a prin ~ (F); di ~ neposredno, naravnost,
brez ovinka; co tu sês là, di ~ va a gjoldi il fresc (F);
(bolj običajno di ~ jessi; a ~) 2. IRON dejanje n; kretnja
f; delo n; šala f, la fie a prove, ma l’arbul i fâs ancje a jê
chel ~ istès (F) 3. podnet f, (iz)podbuda f; muha f,
(čuden) domislek m; volja f; poželenje n, mik m, mikanje
n; cun me nol veve chel ~… a saveve di no cjatâ teren
just (F) 4. VETER mâl dal ~ (konjska bolezen); ~ fêr
??; ~ in aiar ??.
tirâ [ti'ra:] tr iz-vleči, potegniti; nategniti; privlačiti; i
bûs a tirin il cjâr volova vlečeta voz; ~ a lunc il discors
raztegniti pogovor (na dolgo); Al tirà a lunc il so discors
fintremai a miegegnot. (Bibl-Az); ~ la carete FIG garati,
mučiti se s težkim delom; ~ il flât vdihniti, vzeti sapo;
~ i voi oči zapreti; ~ il fren potegniti zavoro, stopiti na
zavoro; al à tirât il fren ancje su la cuistion de riforme
dal ordenament dai ents locâi. (Pa 04/07); ~ il pît FIG
umreti; ~ la cuarde de sô bande FIG vleči na svojo
stran (delati po svoje); là che ognidun al tint a tirâ la
cuarde de sô bande(Pa 02); ~ lis orelis vleči na ušesa
(poslušati); A tiravin ducj lis orelis (Sg); ~ un a
napejati koga/kaj na nekaj, privesti, voditi k; tirait i
nestris cûrs a unîsi cun Vô (F); ~le prebijati se z muko;
se si à voie di campâle, = a si scuen cui dincj ~le (F);
~ it 1. (t. tirâsi) iti, hoditi; odpraviti se; vesti se; da ducj
i mâi seguide in cotul neri, / tire dal ospedâl al cimiteri
(F) 2. razprostirati se, trajati, vleči se; o vierç la
associazion / che a tire par trê agns (F) ki traja tri leta
3. (seksualni organ) tirare ??; a mi tire la parusse, / jo no
sai plui dulà stâ (F) 4. ~ a meriti na; nagibati se na;
vleči na (barva), biti podoben, bližati se; prime di sacrâ
un predi vuardait ben / che nol sei dominât dal interès, /
che nol tiri a la cjâr ; muse che a tire al lunc plui che al
taront; vôi..cuntune lûs slavade che a tirave a vert (F)
ki vleče na zeleno 5. ~ a nagibati se k, poskušati;
nadaljevati; al tirave a dî une vore di spiritoseçs di
nature sessuâl, disturps tipics des lesions dai lobis
frontâi. (SiF 02/1); il Stât al tire a impaçâsi država se
poskuša vmešavati; ~le indenant preživljati se; un
toc di ort e un fregul di polam, se no no savaressin cemût
~le indenant. (Sg) 6. ~ dret pošteno ravnati, storiti
dolžnost; siei fîs, cui a servî e cui pal mont, nissun che
al vei tirât dret e che lu assisti (F); ~ mâl slabo, grdo
obnašati; si dîs „bestie” tantis voltis / a chel omp che al
tire mâl (F); ~ stramp spriditi se; miôr cjapâlis cu lis
buinis, che no tirin stramp (F); ~ in lunc tirare in lungo
?? ; il malât al veve capît che nol varès podût ~ in lunc
ancjemò par tant timp (F);
~si refl iti, umakniti se, odpraviti se; e mentri i bogns
cristians / si tirin ducj a cjase (F); ~si in bande
umakniti se na stran, odmakniti se, oddaljiti se; si ferme
di colp di face a Toni e a Zuan che si jerin tirâts in bande
(F); ~si in cjase prinesti v hišo, privesti v hišo; Ma
nancje par compassion si tirisi in cjase un galiot. (Sg);
~ refl recip vleči si; ~si pai cjavêi.
tirâ adun [~ a'dun] tr in refl zbrati, pobrati, pri-, stisniti; e come tirantsi adun cui braçs tôr de vite, al
sberlà par fin: „ma dai miei no’n celebrasio savêso” (F)
tirâ daûr [~ da'u:r] it ~ daûr di biti podoben; un stîl
che al tire daûr di chel di Eliot. (NazziD);
~si refl potegniti se nazaj, povleči se; si tirà daûr une
poltrone / e al si sintà (F).
tirâ dentri [~ 'dentri] tr 1. prinesti notri; ~ dentri la
blancjarie, il fen, la blave (F) 2. pustiti notri, dati vstop;
se la vessin viodude a vaî, la varessin tornade a ~ dentri
tal lôr afiet (F);
~si refl vstopiti, iti notri; ma cumò si tirin dentri / in tes
betulis, tes salis / a balâ come cjavalis. (F).
tirâ dilunc [~ di'lunk] tr iz-, raz-, za-vleči; odložiti,
odgoditi; premakniti, prestaviti, premestiti; „ma jo ti ai
scrit che no ai pront dut: no podìno sprolungjâ?” „~
ancjemò?”;
~ it 1. nadaljevati pot, potovanje; Zuan la ringracià e al
tirà dilunc (F) 2. (govoriti) nadaljevati, govoriti dalje;
tirait dilunc, tirait… 3. preživljati se, prebijati se; cussì,
cence vê un fin, al tirave dilunc sbarçjant (F).
tirâ dongje [~ 'donăe] tr 1. pri-, navlačiti; pri-, zvabiti; pritegniti nase, privabljati; novačiti; par ~ int
2. (bolezen) pritegniti nase, privlačiti; cheste criure a tire
dongje / grips, pleuritis (F) 3. zbrati, pobrati, grabiti;
cussì al sclapà lens, al tire dongje fueis, al butà in jeche
(F) 4. približati; pripreti (vrata, okno); jo invezi me la
rît / e cence ~ / continui a menâ il pît (F);
~ it z-, po-grabiti; la jerbe si secje verduline, / bisugne
~;
~si refl 1. (pri)bližati se; par sintî miôr, ducj cuancj si
tirin dongje (F) 2. pripeljati k hiši (npr. žensko); chê
femenate che lui al si veve tirade dongje (F).
tirâ fûr [~ 'fu:r] tr 1. izvleči; potegniti ven, izvažati;
spet izkopati; posneti; ~ il valôr izvlečiti vrednost;
Plui complicât al è ~ il valôr divisôr pes previsions
ogjetivis. (SiF 02/2, 39-58) 2. pripovedovati; par l’an
che vignarà / vuei ~ des altris antigais (F) 3. pri-, navesti, navajati, citirati, spomniti; ma al baste ~ / chest
fat par fâle vere (F) 4. izvzeti; izključiti; ma tirant fûr
chei che a lavorin tal pericul (F).
tirâ indaûr [~ inda'u:r] tr nazaj potegniti; umakniti; e
lui, siôr dotôr, al à di fâmi il plasè di dîi che al tiri indaûr
ce che al à fat (F);
~si refl umikati se, nazaj iti; Nestri nol si ~ e al
partecipà ancje lui al combatiment (GP).
tirâ indenant [~ inde'nant] (t. ~ indevant) tr 1. (pos.
družino) preživljati; o soi puar, o ai i bregons plens par
~ la famee (F) 2. odlašati, odložiti (čas.);
~ (t. ~le indenant) it preživljati se, priti skozi, prebijati
se; e al tirave indenant (F).
~si refl slediti poti, nadaljevati pot; si sint a nâs / che al
è misdì, ma..o tiri indevant. (F).
tirâ indevant [~ inde'vant] tr in it → tirâ indenant.
tirâ jù [~ 'ju] tr 1. znižati, spustiti; povesiti; ponižati;
potegniti dol, spustiti dol; Eliseu al tirà jù de rêt la valîs
(Sg) E. potegne kovček z mreže.; I contadins a
scombatevin simpri tra la voie di ~ di une bande e la pôre
secrete che al fos pericolôs cirî di imbroiâlu di chê altre.
(Sg) znižati (plačilo) 2. (klobuk) sneti, vzeti z glave;
prest si finirà / di ~ il cjapiel par saludâ (F) 3. podreti,
zrušiti, porušiti; a puedin ben i purcits ~ il cjôt, al po
ben il polam pitâ e bosenâ pal curtîl (F) 4. usmrtiti, po-,
ubiti, sestreliti, postreliti; tenete, aio di tirâlu jù? (F)
5. posneti; upodabljati, slikati; risati; fotografirati;
zapisati, beležiti, zabeležiti; e po al disè ae fantate di
tirâi jù il non e l’indiriç. (Sg) 6. (molitev, govor) dol
zregljati, na hitri zrecitirati; plen di devozion al tirave jù
paternostris e avemariis (F) 7. (kletvice) kleti,
preklinjati; ~ un mocul, ~ ostiis; nol fâs che ~ criscj e
madonis (F) 9. ~ jù la piel a un → piel; ~ jù tabârs →
tabâr 10. RAČ download, (datoteko) naložiti, prenesti m;
par ~ il libri frache chi (Pa);
~ it ~ di un govoriti slabo o komu, opravljati koga;
tire jù a cjampanis rotis de nuvice il vicinât (F)
soseščina govori vse mogoče slabo o nevesti.
tirâ sot [~ 'sכt] tr 1. (denar) v blagajno spraviti; zbrati;
la diocesi a à tirât sot in glesie dusinte e tredis, milions
(F) 2. dobiti, priti do, zgrabiti, zalotiti, prijeti; al veve
tirade sot une calorade di chês a seselâ forment (F) 3.
zvabiti v past; un di custôr vuê vot / al veve voe di tirâmi
sot. (F).
tirâ sù [~ 'su] tr 1. (t. FIG) privzdigniti, dvigniti; chel
discors e l’aspiet / dal spadon benedet / a tornin
bravamentri a tirâi sù / come un pâr di bregons / juspirits
che al meschìn jerin lâts jù (F) 2. (stavbo) zidati,
zgraditi, postaviti; ~ un mûr postaviti zid; .. o pai
contadins che a volevin ~ un mûr o une paradane. (Sg)
3. FIG zidati; konstruirati; i vescui a levin tirant sù la lôr
comunitât cristiane (F) 4. (prehlad ipd.) (pri)dobiti, priti
do; nakopati si (bolezen); e a cost di ~ un rafredôr (F)
5. (pijanost) ; il marît come il so solit / tirial sù cualchi
gran cjoche? (F) 6. (denar) izterjavati; pre Nardin, a
fuarce di ~ limuesine (F) 7. (navado, razvado) prevzeti,
prisvojiti si; cumò i tiei fîs si impensin / di ~ la usance /
dai totems da la Australie (F) 8. (bolano osebo)
postaviti na noge; Marie i veve metût non Svualdin e,
sperant di tirâlu sù, lu jemplave come un burcjo (F) 9.
(otroke) vzgajati; vzgojiti; (vz)rediti; ~ un frut vzgajati
otroka; Cui che al à un frut si è domandât plui voltis ce
mût fâ par tirâlu sù ben intal mont di vuê. (Pa)
10. (mladino) (na)učiti, poučevati; uriti, vaditi, vzgajati;
~ lis zovinis a volê ben ai lôr umign (F) 11. (domače
živali) vzgajati; gojiti; (vz)rediti; jo crôt che lui si salvi /
cul ~ cunins (F) 12. (vonjavo) zalotiti, zaznati; parsore
dai cjavai / a ~ chê puce? (F) 13. (podatke) vpisati,
zabeležiti, registrirati; al ven ogni mês a ~ sars dal gas e
de lûs (F) 14. izpraševati, poizvedovati; Madame ven
abàs / cul camarîr al flanc. / Lu tire sù a la largje /
almancul un bon cuart di ore (F) 15. ~ sù l’orloi;
~si refl 1. vstati, dvigniti se 2. stopiti (kvišku); dvigati
(se); povzpeti se; côr imbote dal fotograf, / i spedisla sô
figure, / e cun letare lu invide / a tirâsi sù in premure (F)
3. (ponovno) priti do močeh, podpreti se (z jedjo in
pijačo), priti k sebi; cul gotisin te sporte par tirâsi sù pal
viaç (F) 4. ~si sù in comedon, ~si sù di maniis
zavihati rokave; tirâts sù in comedon, a si metin
ducuancj a termenâ z zavihanimi rokavi; ~si sù in
code, ~si sù in codet ??; ma il cotulin si bagne! Tiriti
sù, Ninine;
~ part pass in adj tirât sù → tirât,
tirâ vie [~ 'vie] tr vzeti; odvzeti; odstraniti; ovirati;
izločiti, odpraviti, odstraniti; potlačiti; zatreti;
razveljaviti; la strisse dal travuart a jere za tirade vie
(F);
~ (t. ~le vie) it iti naprej; tiranin vie cussì diviersis oris
(F);
~si refl umakniti se, odstopiti; v pokoj stopiti; domov se
vrniti, iti svojo pot; tancj siôrs, / cuanche un di cjase al
mûr, / montin in automobil / plens di malincunie; / pontât
sul braç il lutto, / cuats cuats si tirin vie. (F).
tiracje [ti'raqe] f (pl tiracjis) 1. naramnice fpl 2.
vodilka f za majhne otroke pri prvih korakih; a ~ ??
Invezit de bande di Alfred la amôr al jere plui a ~ (Bel).
tirade [ti'rade] f 1. (t. tiron) poteg m, vlek m; poteza f;
požirek m; la ~ di orelis pozorno poslušanje; La ~ di
orelis dal Consei di Europe (Pa); (deriv. tiradine,
tiradone) 2. brez postanka opravljeno delo; fâ dute
une ~ ne se ustaviti pri delu, opraviti vse naenkrat, v
enem; o ai fate dute une ~ da Udin fin ca; no ai nancje
vût timp di bevi un got di vin (F) 3. (čas., prostorno) del
m, konec m, odsek m; proga; une biele ~ di strade lep
konec ceste; une lungje ~ di agns za (dolgo) vrsto leta
4. dolgovezen pogovor, poteg m 5. sramotenje n, tirada f.
tiradôr [tira'do:r] m 1. strelec m, borilec m; ~ di arc
lokostrelec; al vivè tal desert e al deventà un ~ di arc.
(glesie) 2. pos. v pl potezna vrv; la sô panze
tormentade dai tiradôrs di cuarde gropolose (F) 3.
?stremen (pri čevlju); vlačilec; il puar sofêr al sfuarce /
il cric e i tiradôrs, / sgrasaiaments, rumôrs. (F).
tiradorie [tira'dכrie] f pos. v: patî la ~ (ženske)
hlepeti po moških; jo o patis la ~, / o ai bisugne di un
ucel (F).
tiradresse [tira'drese] f predica f, svilopredica f. (t.
filadresse, filandere)
tiradure [tira'dure] f TISK naklada f, natisk m; “La
Quotidiana” e à tacât a jessî fûr tal 1997 e a’nd à une ~
di circje 10.000 copiis. (Cisilino, treball); gjornâl a
grande ~ časopis z veliko naklado; come une riviste
specializade, une publicazion sientifiche, un gjornâl a
grande ~. (Pa 05/05).
tirament [tira'ment] m 1. vlečenje n, vlačenje n 2. FIG
napetost f, vzburjenost f; maladet / l’aiar di garbin, / che
sul moment / mi promôf in tai gnerfs un ~. (F).
tiran [ti'ran] m 1. tiran m, despot m 2. FIG tiran m,
nasilnik m.
tiranie [tira'nie] f 1. tiranija f, tiranstvo n, despotstvo n
2. FIG tiranstvo n, nasilje n; e je une ~ tremende,
paralizant. (Bel).
tiranizâ [tirani'dza:] tr tiranizirati; ravnati nasilno.
tirant [ti'rant] m MEH napenjač m, napenjalo n; tremen
(pri čevlju); vlačilec; plen di trabacui di ogni sorte, pâi,
taulins, tabelons, tirants di fiêr, cjadenis. (F).
tirasegn [tira'señ] m streljanje v tarčo; doi soldaduts
che a sbaravin tal ~ e a ridevin contents cuant che a
smiravin just (MazzonIol).
tirât [ti'ra:t], -ade adj 1. odmaknjen, oddaljen;
nepristopen; chel di vivi di memoriis / ’l è un confuart ~
pai pêi (F) 2. zbran, na kupu, skupaj; la int, intôr al fûc
tirade (F) 3. skrivljen, ohromel; i voi tirâts di chel
cjanton di cusine (F) 4. napet; razdražen, na-, raztegnjen; živčen; gnerfs tirâts, Caruline! 5. skop,
skopuški; pluitost buinis personis, ma tiradis ben e no
mâl (F) 6. ~ sù di comedon z zavihanim rokami; a
lavorin cuanche àn voie, / tirâts sù di comedon (F);
tirade sù in codet ??; Sinute tirade sù in codet, cui
braçs ravaiâts, a sta lavant (F); ~ sù di spalis ??; jeri,
finîts i studis, / lì lì par tirâ il pît: / sclanc, ~ sù des spalis,
/ rût vues e ingrisignît (F); ~ sù di cuessis ?? ; e tirâts
sù di cuessis / van vie gubitant (F).
tire ['tire] f v: fâ la ~ a nadzirati; vohuniti; E il pitôr
là adalt su la armadure i faseve la ~ (Mar); di ~
naravnost, brž, neutegoma; neposredno; bevût, al cjât in
bale, / al romp di ~ il nâs. (F).
tireboris [tire'boris] m 1. grebljica f (za ogenj); Po si
podeve vê il ~ per movi i stiçs o lis boris (Scf)
2. zakrivljena greblja za odstranjevanje žerjavice; → rali
3. v: cirî cul ~ iskati kaj z lučjo, vneto iskati; eh, lui
po al va cirîlis cul ~! (F).
tirebusson [tirebu'son] m odčepnik m, zatičnik m; al
scugnive gjavâi fûr lis peraulis cul ~ (F);
→ gjavestropui.
tirecuarti [tireku'arti] m (konjska) četverovprega f;
Lucie a conclût: „’l è fin dal trentecuatri / che o marcji in
~”(F).
tiredoi [tire'doi] m (konjska) dvojica f; vprega f; infin
son in dut pont, no ur mancje un et; / si po clamâju un ~
perfet (F); a ~ v dvoje, v paru; fats umign, si sfadie a
~. (F).
tirele [ti'rele] f 1. (pripomoček iz usnja ipd.) jeziček m;
al veve scugnût ancje molâ la cinture e la ~ des
braghessis. (F) 2. vrsta kaveljčka; e vignive dilunc
tirant la infermiere daûr che le menave pes tirelis come
un cjaval. (Urli).
tirelinie [tire'linie] m črtalnik m, risalno pero n; Te
cjamare mi spietavin i lapis, il tireliniis, lis cjartis.(BrLi).
tiremole [tire'mole] m 1. otroška igrica, ki se igra z
nitko in trakom 2. omahljiva, neodločna oseba; Totate,
un ~ e bon cristian. (F).
Tiren [ti'rεn] kr.i m v: mâr ~ Tirensko morje.
tirepare [tire'pare] m (neobič.) velika zmeda, direndaj
m, FIG norišnica f; Gjude al à sperât subit che intal ~,
Gjesù a si metès in capite ai siei e cuntun dai siei famôs
prodigjôs (Pa 03/8).
tireparemessede [tirepareme'sede] m (manj obič.)
prava norišnica f, nora zmeda f; ~, un cjas, un diaoleç.
(F).
tirepîts [tire'pi:s] m 1. rabljev pomočnik m; un
compagn e amì di tant timp che al crôt aes sflocjis di
cualchi ~ (Macjeu) 2. FIG (slabš.) podrepnik m.
tiresupolvar [tiresu'polvar] m (elektr. pripomoček)
sesalec za prah.
tiretetis [tire'tetis] m prsni jermen m; cotulis curtis, ~ e
spalis ben in viste. (F).
tiritere [tiri'tere] f enolična pesem; FIG lajna f,
dolgovezen govor; cjante il cuc la ~ (F); a son leadis
in ducj i nivei cun ricjece di variazions: la ~, frasis
semplicis («si viodìn»), piçui motîfs, ogjets-simbul a
tornin cuntune pluritât di significazions (Pa 03/10).
Tirol [ti'rכl] kr.i. m Tirolska f, Tirole fpl; che si
slargjà un pôc a la volte in dut il ~ e fintremai in
Svuizare (La 06/3); ~ di Misdì ??
~ di Sore Zgornja Tirolska; A jerin presints sorestants
dal Land dal ~ di Sore (La 05/12).
tirolês [tiro'le:s], -ese adj tirolski;
~ m Tirolec m.
tiron [ti'ron] m razporek m, luknja f; prelomitev f; no
dîs che no meriti / cualchi ~ di orele. (F).
tirosine [tiro'zine] f BIOKEM tirozin m.
Tirteu [tiro' ??] os.i m Tirtej m (grški pesnik); Si trate
de traduzion di framents dai poetis lirics grêcs Archiloc,
~, ..(CoUd).
tirul ['tirul] adj (redko) (mladenič) hraber, pogumen;
močan, čvrst, krepak; Dret e ~ di persone, moro di muse
e neri di cjavêi (F).
tirulîs [tiru'li:s] adj (pos. vol) vprežen.
Tisane [ti'zane] (t. Latisane) kr.i f Latisana (UD); A
Codenons, ~ e a Maian riconferme pes aministrazions
(O).
Tisane [ti'zane] kr.i f → Roncjis Di ~.
tisanot [tiza'nכt] adj iz Latisane;
~ m prebivalec Latisane.
Tisanote [tiza'nכte] (t. Latisanote) kr.i f (Tisane)
Latisanotta.
tisic ['tizik], -iche adj 1. MED jetičen, tuberkolozen,
sušičen; 2. FIG mršav, izčrpan, medel, bled;
~ m MED jetičnik m; La Meriche siore e vûl int sane.
tisics e tubercolôs no jentrin in Svuizare. (Scf).
tisicance [tizi'kant∫e] f MED jetika f, sušica f, jetičnost
f; cun chês musis di ~ (F); → eticance.
Tissan [ti'san] kr. i f (Sante Marie) Tissano.
tistignis [ti'ron] m ?? Un don augurâl, nolis, tistignis,
patatis cuetis (La 05/12)
titan [ti'tan] m titan m, velikan m.
titanic [ti'tanik], -iche adj titanski; ma a viodile di
gnot cun chês struturis maestosis e fâs l’efiet di une citât
titaniche pronte a sclaçâti. (Pa 05/07).
Titanie [ti'tanie] i f Titanija, vilinska kraljica v
Shakespearovemu delu Sen kresne noči. (ShW).
Tite ['tite] os.i m Janez Krstnik m.
Titian [titi'an] kr.i f (Pricinins) Titiano.
titiliti [titi'liti] m INF lulček m.
titoisim [tito'izim] m POL titoizem m (po J. B. Titotu,
politika Tita).
titoladôr [titola'do:r] m naslavljalec m; sot-titoladôrs
podnaslavljalec m.
titolâr [tito'la:r] adj naslovni;
~ m cerkveni zavetnik, svetnik m; si veve di cjonçâ la
liste des letaniis e preâ il sant ~. (BelR).
titolazion [titolatsi'on] f 1. KEM, TEKSTIL titriranje n;
La ~ coulometriche e je une procedure analitiche che e
permet di misurâ la totalitât des sostancis organichis
alogjenadis te aghe (SiF 02/1, 11) 2. naslavljanje n.
Titrai ['titul] ?? Titrai! E lavoristu? (PauluzzoN)
titubance [titu'bant∫e] f omahovanje n, neoodločnost f;
Parcè vevio tantis titubancis? (BrLi); Se al savès lui
dutis lis mês titubancis!” (BrLi).
titul ['titul] m 1. naslov m 2. JUR pravni naziv 3. ime
n, naziv m; 4. listina f; vrednostni papír m; pravo n
5. ŠP naslov (prvaka); ~ mondiâl dai pês pesants
naslov svetovnega prvaka težke kategorije; lu àn clamât
tai Stâts Unîts a fâ cariere e a batisi pal ~ mondiâl dai
pês pesants (Carnera).
Titus ['titus] os.i m Tit m; il storic latin ~ Livius. (F).
tivit ['tivit], -ide adj (t. FIG) mlačen, blag, topel; o
biel Setembar, ~ e beât (F); e plasevul di cafè tune
atmosfere di clâr ~ (PauluzzoN); (demin. tividin, tividut);
→ clip.
tividece [tivi'det∫e] f (t. FIG) blaga toplota f; o sin a
Pasche. O sint tal sanc lis primis / tividecis dal aiar. (F).
tividî [tivi'di:] (t. FIG) tr 1. ohladiti, napraviti mlačno,
blago toploto 2. FIG pomiriti, ublažiti, oslabiti;
~ it (t. FIG) postati mlačen; ohladiti, ohlajati se;
~si refl postati mlačen; ohladiti, ohlajati se.
tividum [tivi'dum] m blaga toplota; vie vie pe taviele /
si smole la tiere / e il ~ si spant par igni sît. (F).
tivù [ti'vu] m televizija f; e je catalizade di mil stimui:
~, trafic, zornâi, discusions, Internet, barufis (ALF).
tiziâ [titsi'a:] tr in deriv. → ticiâ itd.
Tizian [titsi'an] os.i m Ticij m; che al intindeve il
principâl promotôr furlan, ~ Tessitori (Pa 11/99).
to ['to] (pl tiei, f tô, pl tôs) adj 1. tvoj; il ~ popul tvoj
narod; il ~ non tvoje ime 2. tvoj, svoj;
~ pro, m tvoje n; svoje n.
Tobie [to'bie] os.i. m Tobija f ??
toblât [to'bla:t] (t. toglât) m senik m; il ~ o fenili; Al
jere un ~, là di Bet. (Lenghe 2000); a polsavin tal fen di
cualchi toblât (PauluzzoN); → fenili, fenîl
toc I ['tכk] m 1. (t. FIG) kos m, košček m, del m, delček
m; un ~ di pan košček kruha; un ~ di len kos lesa; un
~ di cjase (en) del hiše; un ~ di om lepotec m, dedec in
pol; un ~ di femine, femenon krasna ženska, ženska in
pol; ~ di birbant! pravi lopov! ~ di mus! kakšen osel!
un ~ di strade en konec ceste; ~ de autostrade
avtocestni odsek; i lavôrs pe realizazion dal toc Sacîl-
Godega de autostrade A28 (O); l’ultim ~ zadnji predel,
zadnji konec; lâ in tocs pokvariti se; jessi in tocs biti
na koncu, zanič; cjadê a tocs, colâ a tocs pokvariti se;
fâ in tocs pokvariti; butâ a tocs razbiti na kose; (deriv.
tocat, tocon, tocut); → bocon 2. v: trai ~, butâ il ~
izžrebati; si trai ~, si disponin, si gjavin
toc II ['tכk] adj (pos. sir) pokvarjen, gnil; formadi ~
pokvarjen sir.
tocai [to'kai??] m tokaj m; e si sta lant ancjemò
indevant cu la cuestion de gnove denominazion dal ~: ,
(Pa); i veve dât di bevi plui di une taçute di Tocai
(MazzonIol); ~ furlan furlanski tokaj; a dam di chel
dal vignâl che i da non al vin (al è il câs dal ~ furlan).
(Onde).
tocât [to'ka:t], -ade adj pos v: ben ~ dobro grajen,
čvrst, trden; a diseve simpri di vê cjolt Toni parcè che
nol jere omp di cjacaris, parcè che al jere ben ~ (F).
tocj ['tכq] (pl ['tכq], ['tכqs]) m 1. KUL omaka f, ragu m;
mangjâ simpri polente e ogni sere il ~ cuntune
marcundele o une luianie (MazzonIol); ~ di lave pîts ??
e il Tocj di lave pîts, specialitât de Val dal Dean, un plat
puar fat cu la scuete fumade gratade in brût di farine
zale, che si lu mangje... cu la polente. (FogMil) 2. (pos.
pri vinu) nektar m, ambrozija f; ce ~! 3. ARS (ničvredna
slika) zmazek m; nol viôt che un ~ / e ai siei compagns al
dîs: „’l è un biel pastrocj” (F).
tocjâ [to'qa:] tr 1. dotakniti se, potipati; (po)trkati:
propit robis tocjadis cu la man (F); ~ il cûr dotakniti
srca; Lis vitoriis di M. Di Centa a àn tocjât il cûr ancje
dal cjargniel plui dûr (Cjargne); ~ il pols meriti utrip
2. prepojiti, pomakati (npr. kruh v juho); o bêf di trat in
trat cualchi cafè cul lat, o tocji i miei pandoi ; e àn
bevût, e àn tocjât. (F) 3. FIG (zadeva, vprašanje) dotikati
se, dotiči se, zadevati, biti govora (o); Il festival, come
ogni an, al tocje la prose, la musiche, lis arts visivis, la
poesie e il teatri di figure. (O) 4. prizade(va)ti; che a
rivin des aministrazions comunâls e dai citadins tocjâts
di chest probleme. (O) 5. doseči, priti do; un pae che
no tocjave il francut (F) 6. MUZ igrati glasbilo; tocjant
il sivilot torne il pastôr dal prât (F);
~ it 1. dogoditi se, pripetiti se, zgoditi se; In Cecenie al
è sucedût sù par jù ce che i à tocjât ae Serbie. (Pa); ~ a
cdn kaj se komu zgoditi, prigoditi; Ce mi isal tocjât?
(BrLi) Kaj se je zgodilo z menoj?
2. biti na vrsti; Tal
câs che i Comuns no si ativedin par jentrâ subite in
possès dai bens, i tocjarà ae Regjon zirâju ai ents locâi.
(O) 3. biti prisiljen, primoran, morati; mi tocje di
fachinâ dì e gnot; i tocjave dispès a lâ in preson. (F); al
tocje potrebno je; la condizion contemporanie al è il
teatri: al tocje fâ, alore, une analise dai siei svilups.(Pa);
~ a spietâ morati čakati, biti primoran čakati; e invezit i
~ a spietâ (Sg) 4. e tocje vie e via di questo passo ??;
par Cormons a disin Cormons, Cjavris par Cjavrîs;
Cormor l’vûl dî Cormôr, e tocje vie! (F);
~si refl dotikati se, prizadevati.
tocjade [to'qade] f 1. dotik m, dotikanje n 2.
pomakanje n 3. vrsta glasbene skladbe, igranje
(glasbila); tu farâs buine figure, parant al diaul la
smare, cul dâ une tocjadine a la chitare.
(demin. tocjadine).
tocjadine [toqa'dine] f demin. od tocjade.
tocon [to'kon] m (poveč. od toc) velik kos.
tocut [to'kut] m (pomanjš. od toc) majhen kos, košček
m.
todesc [to'desk], -escje adj nemški; la comunitât e je
di lenghe mari slovene o todescje (Onde);
~ m 1. Nemec m; → muc 2. nemščina f, nemški jezik
3. Todesc Nemčija f, nemške dežele fpl; tai convents
ogni licence / sì in Italie che in Todesc. (F).
todescjâ [todes'qa:] it govoriti po nemško; par passâ
une ore a ~ cui vecjos. (F).
todescjade [todes'qade] f vrivek po nemško, pogovor,
klepet po nemško; une ~ tal mieç dai siei ordins i
pareve che al ves plui comant. (F).
Todescjarie [todesqa'rie] kr.i. f nemško govoreče
dežele fpl, (slabš.) nemštvo n, švabarija f; Ramacul, un
fantaçul di ~. (F).
toelet [toe'lεt] f 1. toaleta f, damska obleka f; o scalci
sù o fâs la ~ (F) 2. kopalnica f, stranišče n.
tof ['tof] m GEOL tuf m, lehnjak m, lehkovec m; un
biel puatri, cui volts di ~. (F).
toful ['tכful] adj debelušen, rejen; une balute di zovine,
bionde, tofule e mulisite. (F).
toglât [to'gla:t] m → toblât.
togne I ['toñe] f RIB pos. vrsta odičnice (vrvice za
trnek).
togne II ['toñe] f (pos. v pl) (olepš.) modo n, jajca npl;
dut in segret, nissun doveve rompi lis tognis al artist. (F).
tognon [to'ñon] m (redko) PEJ Švab m, Švaba m (za
Nemca, Avstrijca); eco la vite di chei brâfs tognons. (F).
Toian [toi'an] kr.i f (Torean) Togliano.
tolerâ [tole'ra:] (o toleri [to'leri]) tr 1. prenašati, trpeti;
2. tolerirati; dopustiti, dopuščati, biti prizanesljiv do, biti
strpen do.
tolerance [tole'rant∫e] f 1. odpornost f, toleranca f (npr.
za zdravilo) 2. strpnost f, prizanesljivost f, toleranca f
3. toleranca f, zakonit odstopek m, največja dopustna,
možna razlika f.
tolerant [tole'rant] adj 1. strpen, strpljiv, toleranten,
dopusten, prizanesljiv 2. MED toleranten (na zdravilo).
Tolminot [tolmi'n t??] m ?? e à segnât la fin de
apartignince des Glesiis dal ~ al Cjapitul di Cividât (Pa
05/12).
tololò [tolo'l ]כm neumnež m, bedak m; pos. v: un
puar ~ revež m, bogi bedak; lu cjolevin vie, … e in
efiet al jere un bonat, un puar ~. (F).
tolp ['tolp] m (pri drevesu) deblo n; steblo n; štor m;
panj m, klada f; un ~ di frut otrok velik.
tolpâ [tol'pa:] tr odrezati, krajšati; prirezati; pristriči
(preruti); obrezati; potlačiti (pravdo); il frut al tolpe /
ramaçs di nostalgjie. (F); Ros al è ancje il dragon (Y
ddraig goch) passant in cjamp tolpât di arint (Union).
tolpade [tol'pade] f (pos. pri drevesu) obrezanje n, od-,
pre-trganje n; kleščenje n; odrezanje n; amputacija f; sul
proposit de ~ (F).
toluene [tol'pade] f KEM toluen m; Chest al è il câs
dal assorbiment dal vapôr di pentan tune pelicule di ~
licuit (SiF 02/2, 129).
Tom ['tכm] m ARH (mesec) oktober m; il mês di ~ ??;
Otubar.
tomâ [to'ma:] it (redko) pasti; zgruditi se; → colâ.
tomade [to'made] adj f → misure.
tomane [to'mane] (t. tamane) f (pos. od sejalca) košara
f; tune ~ / la mignestre ben cuete e cuinçade, / la polente
rustide a la furlane / su lis boris, ’ne pladine colmade / di
lidric in salate e un fiasc di vin. (F).
Tomâs [to'ma:s] os.i. m 1. Tomaž m; In principi al à
lavorât cul barbe ~. (GE); e po lui al è piês di ~, / che
nol crôt se nol tocje cul nâs. (F); Curiôs tant che S.
Tomâs ??Curioso come San Tommaso. (Verone); (deriv.
Masut) 2. → Sant ~.
tomat [to'mat] m BOT paradižnik m (Solanum
Lycopersicum).
tomât [to'ma:t] m lesena maska f, (pustna) velika
maska f; ducj la mascare o vês, il ~; doi curtìs, une
piche, un ~ di len piturât, un scût di piel e vuès (Tolazzi).
tombac [tom'bak] m KOVIN tombak m, rdeča med f;
une scjate di tabac / gnove resint di biel ~. (F).
tobadiç [toba'dit∫], -ice (mpl [toba'dits]) adj bled;
mrtvo bled; medel; voščen; voščene barve; ma ta chel
aiar ~ e frêt al stagnave odôr di spagnolet e di cusine.
(BrLi).
tombadiç [tomba'dit∫] adj → tobadiç.
tombâl [tom'ba:l] m nagrobnik m, nagrobni kamen m;
ancje di testemoneancis di meracui ator dal so ~. (La
05/12); tu ti sintis verementri sierât intun ~ di muart.
(BelFa).
tombe ['tכmbe] f 1. grob m; in cimitieri a meti cualchi
rose di prât su lis tombis (Sg); Al cjatà subit lis tombis
dai siei (Sg) 2. FIG mari e ~ čudovite stvari; prometin
mari e ~, / fasin sunâ la trombe. (F).
Tombe ['tכmbe] kr.i f (Merêt Di Tombe) Tomba.
Tombe ['tכmbe] kr.i f (Buie) IT Tomba.
Tombe ['tכmbe] kr.i f → Merêt Di ~.
tombolâ I [tombo'la:] (o tomboli [tom'bכli]) tr pustiti
padati, narediti, da pade, povzročiti padec; lì si inmanie /
une barufe… Lui lis macole, lôr lu tombolin (F);
~ it pasti, telebniti, strmoglaviti, prevrniti, zdrčati,
skotaliti (se); pospešiti; prehiteti se; pasti; zgruditi se; rot
il timon che mi tignivi fuart, / cul istès tombolai ta la
onde infeste (F);
~si refl prevračati se, strmoglaviti, zdrčati, skotaliti (se);
obrniti se, upirati; spremeniti se); si tombolin / ancje se
àn un teren dûr. (F).
tombolâ II [tombo'la:] it (igra) igrati tombolo; scolâ
bocis, ~. (F).
tombolât [tombo'la:t], -ade adj padel, strmoglavljen,
na tleh; pintude, umiliade, / fra il sangloç e crepecûr / ai
pîts vuestris tombolade, / pensait vô ce afiets di cûr! (F).
tombolin [tombo'lin] m debeluh m, debeluhar m, sod
m; Orpo, a je un ~ di fâi vignî la voie a un frari. (F).
tomboline [tombo'line] m F dêbela m, debeluharica m;
e je une biele ~. (F).
tombolon [tombo'lon] adv v: a ~ z glavo naprej
drčeč; strmoglav; oh Dio! Son lâts par la aghe a ~ (F);
lâ a ~ FIG propasti, iti v pogubo; subit la orchestre è
lade a ~, / fûr di ton (F); parâ a ~, butâ a ~ koga
dovesti v proprad; e cul capriç e cu la presunzion a bute
lis fameis a ~. (F).
tombul ['tכmbul] m GEO kupček peska (na morski
obali), sipina f, peščina f; al è sui tombui / che a cenglin
la lagune. (F).
tombule I ['tכmbule] f padec m, preval m; prekucljaj
m; kotaljenje n; Un salt viers lis scjalis par scjampâ,
une scjatule di carton e dibot une ~, vie di corse par no fâ
la fin dal gjat (Tolazzi).
tombule II ['tכmbule] f (igra) tombola f.
tomere [to'mεre] f prednjik m (pri čevlju), oglav m,
urbas m, zgornje usnje n.
tomo ['tomo] m (it.) 1. del m, zvezek m; 2. tič m,
patron m; Ancje jo o vevi gust di viodilu, chel ~. (BrLi).
tomografic [tomo'grafik], -iche adj tomografski.
tomografie [tomogra'fie] f tomografija f; ancje parcè
che a son un potenziâl imprest par fâ une ~ precise dal
ambient ator ator de SN (SiF 02/2, 11-24); La ~ a
emission di positrons (PET) e la resonance magnetiche
funzionâl (fMRI) a àn permetût (SiF 03/4, 97-114).
Tomuç [to'mut∫] m ARH november m; il mês di ~ (F);
→ Novembar.
ton I ['tכn] m 1. grom m, tresk m; Al sclopà un altri ~,
e fusetis lontanis a segnavin il cîl scûr (Sg)
2. eksplozija f, pok m, detonacija f, vzbuh m; strel iz
puske m; streljaj m; a Bikini, là, di istès / saran muarts
cul ~ i pes (F) 3. v: dâ un ~, molâ un ~, petâ un ~
počiti, razpočiti se; teščiti; par fânus molâ un ~ (F) 4.
FAM prdec m; daimi ca prest il savon, / che us lavi ju
bregons / scuinitâts cui vuestris tons (F); → pêt, coree,
puce.
ton II ['tכn] m 1. FIZ ton m 2. MUZ ton m, zven m;
tonski način; al va trop fûr dal ~! neuglašeno igra! 3.
FIG poudarek; moč; dâsi ~ delati se pomembnega; e
ducj i paisans / vistûts in pompe, in golarine, in guants /
che a zirin dantsi ~, tignintsi in bon. (F) 4. il bon ~
(družbeni) visoki sloj, prvi razred; e se la mê pivele che a
è fine e di bon ~ (F); 5. a ~ po temeljiti presoji; ma
tancj no mi àn crodût / cuanche o disevi a ~ (F) ko sem
rekel po temeljiti presoji; jessi in ~ biti v dobrem stanju;
cemût Julo? isal vîf, isal in ~? (F).
ton III ['ton] m 1. ZOOL (navadni) tun m (riba)
(Thunnus thynnus) 2. KUL tunina f.
-ton drugi element kot v: aton; bariton; monoton.
tonâ [to'na:] it 1. grmeti 2. odmevati; bobneti;
ropotati, razgrajati, hrumeti, šumeti.
tonade [to'nade] f 1. strel m, streljanje m; udar m,
udarec m; mahljaj m; sunek m; zbodljaj m; 2. ŠP strel m
(pri nogometu); A propisit di Udinese: e je rivade la
prime ~ (0-1 a Messina) (Furlanist).
tonalitât [tonali'ta:t] f tonovski način, tonaliteta f;
dute altre ~ al à cognossût e doprât Riedo Pup, cressût te
armonie des culinis di Sante Margarite (Pa 02);
L’interogatori al vâ a lunc e la mê fùscule mi jude, la mê
vôs ‘e cambie di ~. (BrLi).
tonelade [tone'lade] f tona f; une densitât di centenârs
di toneladis par centesim cubul. (Pa 7/99); si stabilìs il
presit di 1,2 centesims par ogni chilometri fat e par ogni
~ transpuartabil (Pa 03/10).
tondel [ton'del] m (majhen) krožnik; a chel / sbrisse di
man la cjicare e il ~. (F).
toni I ['toni] m pajac m, žaba f (delovna obleka);
cuatri-cinc di lôr in ~ a discjariavin la mobile. (F).
toni II ['toni] m odkrit, preprost, naiven; enostaven;
po tra i umign tancj no sono / che il çurviel struchin dì e
gnot / par robâi al ~, al vuarfin (F).
Toni ['toni] (ljubk. za Antoni) os.i. Toni m, Tone m,
Tonej m, Anton m; (deriv. Tonin).
tonie ['tכnie] f REL tunika f; kuta f, meniška halja f;
suknja f; cjaparin lis sôs viestis e in’ faserin cuatri
parts, une part par ogni soldât, e ancje la ~. (Bibl-Zn)
so mu vzeli oblačila – razdelili so jih na štiri dele, za
vsakega vojaka po en del – in suknjo.; lassâ la ~ par
cjoli la Menie - ??Lasciare la tonaca per prendere una
donna. (Verone); (deriv. toneate, toneone, toneute)
(deriv. toniate, tonione, toniute).
tonificâ [tonifi'ka:] ?? Al element unificant e tonificant
che al à permetût, a di cheste crosere di popui, di restâ
farie di culture e braide di convivence (Pa 05/07);
~si refl L’impuartant al è che ognun al cjati il timp,
magari dome un lamp, par ricreâsi, par tornâ a tonificâsi
(Pa 04/07).
tonine [to'nine] f 1. KUL osoljen tunov hrbet; 2.
salama iz tuninega hrbta.
tonsure [ton'zure] f REL tonzura f.
tont ['tכnt], tonde adj 1. debel, močan; velik; gost;
neokreten, robat; noseč; surov, neobdelan; fîl ~ ?? ;
cjaveli ~ e fis colôr cjastine (F) 2. FIG omejen, zabit,
butast; jessi ~ come la lune biti popolnoma zabit 2. →
taront;
~ m 1. krog m, krogla f; okrogel krožniček m, postavek;
tonts di latisin emajliran krožnik; (deriv. tondel, tondut,
tondin) → plat 2. kotlarsko kladivo.
tontolei [tonto'lεi] ?? Nus cjapin par ors e par ~ parcè
che o sin sclets. (BrLi).
tontonâ [tonto'na:] it očitati, ošteti; izjaviti;
zagotavljati; ugovarjati; godrnjati, mrmrati; grmeti;
Alore, apene muart il siôr, la servitût e à començât a ~...
a pestâ (Natisone/miti); Al è timp pierdût cirî di fâ tasê
la femine che tontone. (Bibl-Sprocs); Intant al pensave
al ~di sô sûr (PauluzzoN).
tontonament [tontona'ment] m godrnjanje n,
mrmranje n; bobnenje n, bučanje n.
tonton [ton'ton] m godrnjač m.
Tonuti [to'nuti] os.i m (ljubk. za Antoni) Toni m,
Tonček m.
-top drugi element v npr. istop; alotrop itd.
Top ['tכp] kr.i f (Travês) Toppo.
Topalic [topa'lik] kr.i f (Sacîl) Topaligo.
topograf [to'pכgraf] m krajepisec m, topograf m.
topografic [topo'grafik], -iche adj krajepisen,
topografski.
topografichementri [topografike'mentri] adv
krajepisno, topografsko.
topografie [topogra'fie] f krajepisje n, topografija f.
topolic [to'pכlik] m topolog m; R. Gompf e A. Stipsicz
a son doi topolics che a àn puartât contribûts
impuartants a la topologjie (SiF 02/1, 234).
Topolò [topo'lo] kr.i f (Grimac) Topolò.
topologjic [topo'lכăik], -iche adj topološki.
topologjie [topolo'ăie] f topologija f; al cjape il non
di ~ (lisse) di dimension n (SiF 02/1, 234).
toponim [topo'nim] m LING krajevno ime, toponim; I
toponims no son nons definitîfs. (Pa 03/11); → non di
lûc.
toponimie [toponi'mie] m LING toponimijaf, nauka o
krajevnih imen.
toponomast [topono'mast] m ?? al vûl dade ancje la
interpretazion dai nons e chest al è un lavôr soredut di
linguiscj, o miôr, di “toponomascj”. (Pa 03/11).
toponomastic [topono'mastik], -iche adj
toponomastičen.
toponomastiche [topono'mastike] f toponomastika f;
Friûl, fin 30 agns indaûr i studis di ~ a jerin pôcs (Pa).
Tor ['tכr] → Cjamplunc de ~.
Tor ['tכr] → Grions de ~.
Tor ['tכr] → Sant Vît de ~.
Tor ['tכr] kr.i f (Pordenon) Torre.
tor I ['tכr] (~ di, in~ di) prep 1. okoli, okrog; ~ di chel
cuarp okoli tega telesa; mi picjarin ~ di un ramaç dal
gran rôl okoli veje; A cuistarin dutis lis vilis ~ di
Gherar (Bibl-Cron) 2. proti; zoper; al jere scuasit
inçampât ~ di lui zoper njega 3. časovno ’v smeri,
proti, okoli, blizu (časovno)’; cussì ~ di sere proti
večeru; Al jere sul tart, ~ des cinc di sere (PauluzzoN).
tor II ['tכr] m 1. zvonik m; o ai ricognossût il ~ di
Acuilee (Pa) 2. stolp m; Palaç di Justizie cul so ~ di 68
m (CoUd); il Tor di Pise stolp v Pisi; opûr al è un lûc
alt alt, come il ~ di Pise, cun tantis scjalis che no finissin
plui. (Ta) 2. vas m, (domači) kraj m, naselje n; il mâl
dal ~ tožje po vasi;
~ f → torate.
tôr III ['to:r] m (pos. pri konju) trup m; viôt di verze
un ~ vanzât. (F).
Tor Di Zuin [~ džu'in] kr.i m Torviscosa (Ud).
torate [to'rate] f stolp m; la ~ metaliche di Eiffel
Eiflov stolp; La ~ tirade sù parsore e je stade sdrumade
dal XII secul. (Pa 04/06).
Toratis [to'ratis] kr.i f → Sbroievacje.
torator [tora'to:r] (t. ator ator) adv okoli in okoli, vse
naokoli; lu àn leât ~ cuntune cuarde (F); ~ di (t. ator
ator di) čisto naokoli česa; al tacà a cori su pal troi
che al cirive la mont, voltolantsi ~ dai prâts di seâ. (F).
torbe ['torbe] f MINER šota f; lu vevin viodût mieç
sapulît te torbe, dut plen di scurtissadis, sfigurât come un
Crist (MazzonIol).
torbere [tor'bere] f šotišče n; tes busis des torberis.
(F).
torce ['tort∫e] f 1. bakla f, ~ a vint laterna 2. REL
procesijska sveča; ducj i predis dal circondari, une
cuantitât di torcis, une lungje procession di int (F).
Torce ['tort∫e] kr.i f → Torse.
torcenâ [tort∫e'na:] tr obda(ja)ti, obkoliti; Baste lâ sù
disore de capitâl mancjade, de Udin in forsit tra citadine
e metropoli e rivâ tra lis clevis de corone di monts che e
torcene il Friûl. (La 05/7).
torcolâ [torko'la:] tr → turclâ.
torcul ['tכrkul] m 1. (tiskarska) stiskalnica f; ogni ~ fra
vignetis / la centuplichi in librets (F) 2. → turcli.
Torean [tore'an] kr. i m Tovorjana f (IT Torreano Di
Cividale) (Ud); Pal sloven i comuns interessâts a son:
Faedis, Atimis, ~, Drencje (O).
Torean [tore'an] kr.i f (Martignà) Torreano.
torel [to'rεl] m bikec m, mlad bik.
torent [to'rent??] m → turint.
toresele [tore'zεle??] (t. torisele, torute) f stolpič m;
puartant, il cuel in mût di ~ / la oride creste (F).
Toresele [tore'zεle] kr.i f (Fossalte) Torresella.
toresse [to'rεse??] f zvonik na preslico; voi grancj
tanche la ~ taronde di Copenaghin (Zili); → glove.
torgolâ [torgo'la:] tr → intorgolâ.
torgul ['tכrgul] adj in m → turgul.
Torian [tori'an] priimek tra i Savorgnans venezians
cuintri i Torians sostignûts dal imperi (Natisone/furlanis)
Torin [to'rin] kr.i m → Turin.
torisele [tori'zεle??] f → toresele.
Torlan [tor'lan] kr.i f (Nimis) Torlano; a man çampe
lant sù viers ~ (PauluzzoN).
torme ['torme] f truma f, trop m, krdelo n, jata f; čreda
f, trop(a) m; Cjapitani de nestre ~ fadade (ShW).
torment [tor'mεnt] m muka f; mučna bolečina f;
trpljenje n, bolečina f; potrpežljivost f.
tormentâ [tormen'ta:] tr in refl mučiti, trpinčiti; de
riode che si doprave par pestâ il forment su la arie o par
~ cualchidun (Bibl-Sprocs).
tormentât [tormen'ta:t], -ade adj mučen, trpinčen;
par fevelâ di chest nestri mont e di cheste realtât spazitemporâl là che o vin di passâ i nestris dîs puars e
tormentâts. (BelFa).
tormenteanimis [tormente'animis] m (oseba) nadloga
f, težak m, nadležnež m.
tornâ [tor'na:] it 1. vrniti, zopet priti; vračati se,
prihajati spet; dut al torne, ma il timp nus mude (F); ~
di lui vrniti se k njemu; Al lassà passâ trê dîs prime di
~ di lui, par jessi sigûr che cheste volte i bêçs a jerin
pronts. (Sg); ~ a dî ponoviti, reči znova; Ancje parcè
che, o torni a dîlu, o soi cjargnel. (Cad-e); torne insom
RAČ nazaj na vrh (strani), vrni se na vrh (stran), na vrh;
(Cad) 2. postati, spet postati; Mariute a tornà biele di
muse, come simpri (F) 3. priti, prihajati (npr. rojstni
dan); e ogni volte che al tornave Sant Antoni (F) 4.
ponovno, ozn. ponavljajoče dejanje: ~ a lei ponovno
brati; ~ a dî ponoviti; nol veve nancje tornât a vierzi i
voi (F);
~ tr 1. povrniti, nazaj postaviti; spet dati, vrniti (se); spet
izročiti; un pinsîr gnûf i tornà la sperance (F) 2.
izmenjati; plui di une amie si lagne / che jo no soi plui
chê, / che visitis no torni, / che o stoi a cjase mê (F) 3.
skrbeti za vračanje, narediti, da se vrne; ’l è il vin che al
cuince, che nus torne sans. (F).
tornâ adun [~ a'dun] it pomiriti se, k pameti priti; a
use lâ in cuarts; e dopo torne adun / cence bisugn che i
dedi un pont nissun (F);
~ tr znova sestaviti; na novo urediti
tornâ daprûf [~ da'pru:f] it vrniti (se); vračati se
domov; al leve in Germanie e al tornave daprûf ogni
Univiêr; (bolj obič.) → ~ dongje.
tornâ dentri [~ 'dentri] it zopet vstopiti; uskočiti se;
Ma soresere si lavarà cu la aghe, e sul lâ jù dal soreli al
podarà ~ tal campament. (Bibl-Deuternomi).
tornâ di ca [~ di'ka] it 1. opomoči si; priti k sebi,
zavedati se spet; i butà ae femine une bocalete di aghe
su la muse, e cuant che a fo tornade di ca, i sberlà (F) 2.
→ ~ in ca.
tornâ dongje [~ 'donăe] it 1. pojaviti se spet, vrniti se
nazaj; biacemai che al tornàs dongje / chel bambin di
caporâl! (F) 2. zopet vstopiti v hišo, vrniti se domov; e
lu moli che al pâr un figurin: / mi torne dongje slapagnât
e onzût (F) 3. vrniti se v domači kraj; fate la visite, a
son tornâts dongje ducj (F) 4. vrniti se v domovino; sul
molâ dal frêt, il fagot: e a Utubar al tornave dongje par
Mont. (F).
tornâ fûr [~ 'fu:r] it ponovno pognati, poganjati;
~ tr nazaj vreči; zavreči, odbiti; odgnati; bljuvati; e
dopo trê dîs il „mostro” lu veve tornât fûr. (F).
tornâ in ca [~ in'ka] (t. ~ indaûr) it vrniti se nazaj; a
ven lì cun furbetât / une gjaline, e dopo vê robât / un tic a
fui; ma a torne in ca subite. (F).
tornâ indaûr [~ inda'u:r] it vrniti se nazaj; tu mi
amavis, jo ti amavi… / oh podê ~ ! (F);
~ tr vrniti nekaj, vračati; jo vorès ringraziâ cun dut il
flâ / e tornâur indaûr chel che mi àn dât. (F).
tornâ sù [~ 'su] it nazaj gor iti, proti toku iti; Il
controlôr al tornà sù e il tren al partì sivilant. (Sg).
tornâ vie [~ 'vie] it razdeliti; spet odpotovati.
tornade [tor'nade] f povratek; vrnitev v domovino; si
sa de lade, ma no de ~ (F); ~ indaûr nazajgrede, na
poti domov, pri vrnitvi; te ~ indaûr si sin fermâts a
mangjâ une sedon di mignestre. (F).
tornadure [torna'dure] f starodavna mera za
poljedeljsko površino.
torne ['tכrne] f 1. ??; bisugne disfâ dôs tornis parcè
che no ai fat il grop de cusidure (F) 2. → tornade.
torneâ [torne'a:] it boriti se (v viteških igrat); bojevati
torzeonâ [tordzeo'na:] it vrteti se; obrniti; potikati se;
se.
nakazati; potepati se, klatiti se; pohajkovati; Alore, se us
ven la voie di lâ a ~ inte magjie, provait a conetisi cul sît
www.. (Pa 05/04).
tos ['tכs] f kašelj m; Chês malatiis che a si podevin
curâ di pi a jerin: il varuscli, la ~ (sangiorgioinsieme);
~ paiane oslovski kašelj; (deriv. tossate, tossone,
tossute, tossite, tossicje).
tosâ [to'za:] tr in refl striči, briti, obrezovati; strgati,
smukniti; goliti, dlako puliti, pukati, skubsti; cuant che
Gjude si consolà, al è lât in Timnà a ~ la trope (BiblGjen).
tosc ['tosk], tosche adj (redko) dvoumen; dvojne
morale, nepošten, sumljiv; int tosche (F).
tosc ['tosk] m (albansko) toskovsko narečje;
ricognossudis dôs varietâts dialetâls principâls: il ghêc e
il ~ (Provincia).
toscan [tos'kan] adj toskanski;
~ m 1. Toskanec m 2. toskanščina f, FIG italijanščina f ;
3. vrsta cigare; E. ju cjapà e al le inte privative a
comprâsi un ~. (Sg). 4. (t. toscjan) kapitalist m,
špekulant m, finančnik m, financar m; il sensâr al
cjapave pal braç Cuesim e il ~. (F).
Toscane [tos'kane] kr.i. f Toskana;
~ f Toskanka f, prebivalka Toskane.
toscjan [tos'qan] m → toscan.
tose ['toze] f 1. (seno) košnja f, seč f; rezanje n; prime
~ prva košnja; che a semenavin la blave o a seavin la
prime ~ di meniche. (Sg); seconde ~ otava f, druga
košnja 2. (npr. lasje) striženje n, obrezovanje n;
ostriženje n; gladenje n; e ai frutats di prime ~. (F).
toson [to'zon] m BOT ??(Globularia vulgaris)
Srčastolistna mračica f (Globularia cordifolia);
toson [to'zon] m ?? La so nobiltât neerlandese e il
Toson di aur che al à sul pet a infuartissin la sô fidance,
la sô temeritât (Eg).
tosseâ [tose'a:] tr in refl → intosseâ.
tossi ['tכsi] (p tossût) it 1. kašljati 2. FIG mučiti se,
trpinčiti se; trpeti; obotavljati se; noaltris vin bisugne /
di fâsi plui cognossi, / seno sigûr nus tocje / cence morôs
di ~ (F); fâ ~ un povzročiti komu skrbi, tprljenje; se
ancje la crisi dal petroli nus fâs ~ (F); vê ce ~ imeti
skrbi, komedije s kom; a varà ce ~ cun chel cristian, la
Fiorine (F); tu ti inacuarzarâs tal ~ boš mi še
poplačal!; valà, valà, brut mostro! / tu ti inacuarzarâs tal
~. (F).
tossic ['tכsik], -iche adj toksičen, strupen; L’antibiotic
al funzione e nol è ~ par l’om. (SiF 04/5).
tossicjâ [tosi'qa:] (t. tossitâ) it pokašljevati; cjolin
magari il vueli, / tossicjin sot la plete (F).
tossicitât [tosit∫i'ta:t] f strupenost f, toksičnost f; La
presince di chescj metabolitis secondariis te mangjative
dal om e dai nemâi e cause ~ croniche e/o acude. (SiF
02/1, 31-45).
tossicodipindince [tosikodipin'dint∫e] f odvisnost od
drog; i ditignûts tes peresons di Udin cun problems di
tossicodipindincis. (La 03/5).
tossicolic [tosi'kכlik] m toksikolog m.
tossicologjic [tosiko'lכăik], -iche adj toksikološki.
tossicologjie [tosikolo'ăie] f nauk o strupih,
toksikologija f.
tossine [to'sine] f toksin m; Par altri, cul timp a lâ e se
la aghe e je avonde, cualchi fonc al è bon di cressi e di
produsi tossinis. (SiF 02/1, 31-45).
tossitâ [tosi'ta:] it → tossicjâ.
torneament [tornea'ment] m (viteški ipd.) turnir m,
tekma f; tornade par incagnîsi in incursions o intun ~
denant e indaûr par dute la gnot tal strafont de tiere
imbombade di ploie (Mar).
tornecont [torne'kont] m korist f, prid f, dobiček m;
prednost m; Madalene segnade di Diu e cussì cressude
in famee, te convinzion dute strafane che il just procedi
de sô vite al sarès stât di ~ par ducj. (Mar).
torneu [tor'] m ŠP turnir m; → campionât.
tornî [tor'ni:] tr → turnî.
torototâ [toroto'ta:] it čečkati, pesniti (slabo); no vevi
ancjemò dîs agns cuant che o ai scomençât a ~ par
furlan. (F).
torototele ['??] m 1. potujoči m, poulični pevec m;
kričač m, slepar m; glumač m, žongler m; menestrel m;
al è ca il ~ / cuntune altre storiele (F) 2. FIG šaljivec m,
burkež m, pavliha m; no vuei po mighe fâ il ~ / se ancje
no crodis, no mi impuarte un cuâr. (F).
torpediniere [torpedini'εre] f torpedovka f (ladja).
Torse ['torse??] (t. Torce) kr. i f (Pucinie) Torsa.
torte I ['tכrte] f manjše zobato kolo pri mlinu.
torte II ['tכrte] f torta f (kolač).
torteâ [torte'a:] tr in refl → intorteâ.
torteon I [torte'on] m ZOOL rilčkar m (Rhynchites); il
vuluç di un ~ (F).
torteon II [torte'on] m sladica v obliki polža.
tortiere [torti'εre] f KUL posoda za peko torte.
tortoluce [torto'lut∫e] f → tortolute.
tortolute [torto'lute] (t. tortoluce, tortuluce) f KUL
tortica f; zelenjavna pita f.
tortorele [torto'rεle] f ZOOL grlica f (Columba turtur);
e par ufrî in sacrifici, come che e dîs la Leç dal Signôr,
un pâr di tortorelis o doi colombuts. (Bibl-Lc).
tortuluce [tortu'lut∫e] f → tortolute.
tortuôs [tortu'o:s], -ose adj 1. vijugast, kriv 2. FIG
nejasen, čuden, dvoumen.
torturâ [tortu'ra:] tr (t. FIG) mučiti, trpinčiti;
~si refl (na)mučiti se; žalostiti se.
torturadôr [tortura'do:r] m ?? No si varessial di berlâ
di contentece savint che lis torturis e i torturadôrs
(BelFa).
torture [tor'ture] f 1. muka f, mučenje n, trpinčenje n;
il Comitât pai dirits umans e chel cuintri de ~ de “Onu”,
(Pa 04/05) 2. FIG muka f, nadloga f.
torute [to'rute] f → toresele.
torvit ['tכrvit], -ide adj (redko) plašen; temen; globok;
(vase) zaprt, molčljiv, zamišljen; Erilo re cun chest gno
braç ardît / mandai tal ~ regn dai danâts. (F).
tor vie [tor'vie] (t. intor vie) adv okoli in okoli, vse
čisto naokoli; chê tan’ biele palacine / che a à ~ tan’ biel
zardin (F).
torzeâ [tordze'a:] it potikati se, pohajkovati; sanjariti;
krožiti, vrteti se; bloditi, begati; il to ~ beât vie pai trois
dai cjamps. (F).
torzeon [tordze'on] adj potepuški; popoten; bloden;
potujoč; Pitôr naîf e ~, Jacum al jere un om sclet e plen
di umanitât (La 05/11);
~ m postopač m; pohajkovač m, potepuh m; vint ormai
bandonade la vite di torzeons (F);
~ v: a ~ (na)okoli, okrog; a ~ ta la culture furlane
(colonos).
tossude [to'sude] f napad kašlja; trê tossudis, dôs
peraulis (F).
tostâ [tos'ta:] tr (o)pražiti; il prin pas al è stât chel di
realizâ dai machinaris par lavorâ la cjane dal zucar e
par ~ farine di manioche. (Pa 05/06).
totâl [to'ta:l] adj 1. celoten, popolen, totalen, čist; Une
soluzion cheste che e viôt la oposizion ~ dai sindacâts
(O) 2. vkupen, končen; doi a Sacîl e 3 a Porcie par une
spese totâl di 17 miliarts. (O);
~ m vsota f, seštevek m, skupek m; il 60,8% dal ~ dai
forescj (Pa) 60,8 odstotkov vseh tujcev; al vûl dî 180
lavoradôrs di mancul pe delocalizazion e 120 pe
razionalizazion suntun ~ di 750 dipendents. (O); in ~
vkupno, (vse)skupaj; e je dut câs un element che al tocje
la plui part des regjons italianis, causant in ~ un aument
di spese dal 7%. (O).
totalitari [totali'tari] adj totalitaren; A riprove che lis
ideologjiis totalitariis e antiliberâls (Pa 02/12).
totalitât [totali'ta:t] f celotnost f, celota f; là che e àn
une buine part o la ~ dal teritori in mont e in culine
(BelAlci).
totalizâ [totali'dza:] tr sešteti.
totalmentri [total'mentri] adv docela, totalno.
totanel [tota'nεl] m → totonel.
totò [to'to] m INF kuža m, kužek m.
totonel [toto'nεl] (t. totanel) m ZOOL mala droplja f
(Otis tetrax).
totorosse [toto'rose] f duda diple; cui sonave la
trombete, / ~, flaut, liron. (F).
totul I ['tכtul] m ZOOL črni dular m; ~ bec in sù
ZOOL sabljarka f (Recurvirostra avocetta); ~ gjambis
lungjis ZOOL polojnik m (Himantopus himantopus).
totul II ['tכtul] m F butec m, bedak m; l’automobil al
jere ancjemò un sium / e i totui nol rompeve a di nissun!
(F).
tovâ [to'va:] it 1. vneti, vžgati, opaliti; goreti, žareti;
(za)vreti; cun chel fûc che al tove dentri (F) 2. FIG (od
jeze) kipeti; rjoveti; besneti; finide la custion cu fra vô
tove (F) 3. v: ~le (t. ~se) uiti, popihati jo; fintremai
che al scugnì ~le, lui (F);
~ tr (manj obič.) izdihniti, izdihavati; izhlapevati,
izpuhtevati; izhajati; il gno rispîr al tove vin e amôr (F).
tovade [to'vade] f (vonjava ipd.) izliv f, izpuhtevanje n;
a florivin la culture e la art e nus mandavin une ~ di
nasebon.
tra ['tra] (t. fra) prep 1. časovno: (za izražanje
oddaljenosti) čez, v roku; In câs contrâr, tra dîs agns o
sarìn inmò daûr a discuti cence costrut (La 04/1) v roku
desetih let; 2. odnos (položajsko): a) pojmovno
prostorsko; tra lis acusis e je .. med obtožbami je..;
b) časovno: Dopo bataiât cui Ongjars (che a rivarin
chenti tra il 899 e il 950) ki so prišli med 899 in 950.
c) krajevno: Jo o soi nassût tra Glemone e Tumieç Jaz
sem rojen med Guminom in Tumiečem.
trabacul [tra'bakul] m 1. MAR vrsta ladje,
dvojambornik m 2. FIG ropotija f, podrtija f (majavo
vozilo, staro pohištvo ipd.); il ~ al è a puest. (F).
trabacje [tra'baqe] f mešanica rža in drenčka; e
misture, cioè vecis, ~, cun siale e vuardi (F); → trameste.
trabant [tra'bant] m 1. (nemški helebardir) trabant m
2. FIG birič m, krvnik m; telesni stražnik m; i soldâts cui
trabants a lavin pardut in cercja di Drea. (F).
trabascjâ [trabas'qa:] it 1. jec(lj)ati; momljati; bebljati;
2. govoriti v tujem jeziku; une int che fevele une lenghe
che no si capìs, o che trabascje forest, (Bibl- Ezechiel)
3. blebetati, čvekati, kvasiti; une petegule / che simpri a
trabascjave / cence nissune regule (F) 4. (ptice)
cvrkutati, cvrčati; cvičkati; cualchi passare / becote e po
trabascje (F) 5. šepetati, brenčati; šušljati; šušteti;
šumljati; zire une bavesele / che tra il fueam trabascje
(F);
~ tr žvečiti; zjecljati; zmomljati; zbebljati; il pitoc al
tacà a ~ lis sôs avemariis (F).
trabascjade [trabas'qade] f jecljanje n; marnjanje n;
čenčarija f, prazne marnje fpl.
trabascjon [trabas'qon] m → trabascjot.
trabascjot [trabas'qכt] (t. trabascjon) m jecavec m,
jecljavec m; žvekač m, momljač m; Se no, disêt dal Puck
che al è un ~. (ShW).
trabochel [trabo'kεl] (t. trabuchel) m loputa f, nastava
f, skrita past, odprtina v tleh, samozaklopna vrata; sôl
che a pensâ ai trabochei, ai tradiments e ai maçalizis.
(F).
trabossigne [tra'bכsiñe] f 1. izgovor m; pretveza f 2.
zaseda f, nastava f, past f; Dut câs a cognossevin une
vore ben il teritori e lis trabossignis clupidis des monts.
(scritorsfurlans).
trabuc [tra'buk] m 1. skrivališče n; luknja f, odprtina f;
scrusignant ogni strade, ogni ~, / simpri fasin un diligjent
cucu (F) 2. separé m, zasebni kotiček m; ca vasuts cun
aghis nanfis, / polvarins, odôrs, cagneris, / là trabucs,
sofâs, specjeris. (F).
trabuchel [trabu'kεl] m → trabochel.
tracagnot [traka'ñot] adj → cracagnot.
trachee [trak'εe] f ANAT sapnik m, dušnik m.
trachegjâ [trake'ăa:] it odlašati, obirati se, obotavljati
se, mečkati; izvijati se; e trachegjant si riscje / a pierdi
la ocasion / di convertîsi a Dio. (F).
traclut [tra'klut] m (skrita skrinjica v pohištvu) zapah
m; skrivna omarica f; lis cjartis di impuartance lis ten
tal ~. (F).
tracole [tra'kכle] f jermen m, pas m prepasan preko
ramen in prsi; obramnica f, naramnica f; Distintîf dal
sindic a son la fasse trê colôrs cul steme de republiche e
il steme dal comun, di meti sù a la ~ (CoUd); Schäffer al
cjalà cun atenzion chês grisis figuris che si movevin
sveltis cul fusîl a ~ (Ta).
traçât [tra't∫a:t] m obris m, začrt m; Pe conclusion de
opare e reste ancjemò vierte la cuestion dal ultin lot,
Godega-Conean, che si à ancjemò di definî il ~ definitîf.
(O).
trade ['trade] f čevljarska dreta f; che al jere a stâ e lâ
a vivi intun busigatul su di un cjast, lustrâsi i stivâi
dibessôl e ognuncuant comedâsi cu la ~. (Zili).
tradî [tra'di:] tr izda(ja)ti; prevarati, varati; Tasê al è ~
il Vanzeli, instupidî la int, fâ la politiche dal trist (glesie);
~si refl izdati se, prevarati se.
tradiment [tradi'ment] m izdaja f, izdajstvo n; Ducj i
cuatri vanselis a contin dal ~ di Pieri (Bibl-Lc).
traditôr [tradi'to:r], -ore adj izdajalski;
~ m izdajalec m.
traditore [tradi'tore] f izdajalka f.
tradizion [traditsi'on] f 1. tradicija f, izročilo n, navada
f, običaj m 2. JUR tradicija f; predaja f, izročitev v last.
tradizionâl [traditsio'na:l] adj tradicionalen, običajen,
po izročilu.
tradizionalisim [traditsiona'lizim] m tradicionalizem
m.
tradizionalist [traditsiona'list] m tradicionalist m;
~ adj tradicionalističen; pupûr vint limitât lis
mascaradis tai dîs di joibe grasse e de ultime zornade di
carnevâl, e reste tradizionaliste. (Scf).
tradizionalmentri [traditsional'mentri] adv
tradicionalno, običajno, po običaju, po izročilu.
tradusi [tra'duzi] (o tradûs, p tradusût in tradot) tr 1.
(jezik) prevesti, prestaviti; prenesti na drug jezik; Par
sierâ, un esempli concret: isal util fâ ~ - par solit dal
anglês (Pa); → voltâ 2. (z enega na drug kraj) prenesti;
prepeljati, prevažati; prestaviti, prevesti; peljati, voditi;
il fi al è stât tradot al ospedâl di Udin (F); → condusi,
menâ.
tradutôr [tradu'to:r] m prevajalec m.
tradutore [tradu'tore] f prevajalka f; Nassude a Santa
Maria tal 1981 la ~ e parten a la grande comunitât
furlane dal Rio Grande do Sul. (Pa 05/04).
traduzion [tradutsi'on] f prevod m; prevajanje n; ~
simultanie simultano prevajanje; Trop vignaressie a
costâ la ~ simultanie di une lenghe (Pa 03/10).
traence [tra'ent∫e] f PSIH hipnotična moč; a àn tai voi
une ~ (F).
traêt [tra'e:t] → trai:
trâf ['tra:f] (pl trâfs ['tra:s] ['tra:fs]) m tram m, bruno n;
Spete, metintlu tal ~ sul solâr! (Natisone/miti); e utopie
dai solits pragmatics che no rivin a svualâ plui in alt dai
trâfs dal gjalinâr. (Patrie 06/1) (deriv. travat, travon,
travut, travet).
trafic ['trafik] m 1. trgovina f, trgovanje n, promet m,
kupčija f; ~ dai sclâfs trgovina s sužnji; la sclavitût e
il ~ dai sclâfs di cualsisei gjenar a son improibîts. (Pa
02); ~ di droghe trgovina z drogami; al è ancje une
crosere fondamentâl pai trafics di droghe (Pa 06/2)
2. (cestni) promet m; Lis tratis plui tocjadis dal
incuinament acustic causât dal ~ a son chês dongje
Palme (O); ~, incuinament atmosferic e scjarsetât di
areis verdis (O).
traficâ [trafi'ka:] (t. trafigâ) (o trafichi [tra'fiki]) tr/it
trgovati, tržiti, (pre)kupčevati; barantati; a rivavin là di
te par ~ (Bibl-Ezechiel);
~ it dati si opravka, veliko truda si prizadeti: e o soi
simpri che o trafighi a scrivi o a pontâ; Helmut al
trafigave tôr un so imprest. (F).
traficât [trafi'ka:t], -ade adj prometen (cesta); une
trate di 150 m. de strade statâl n. 512, no masse traficade
(SiF 03/4, 47-59).
trafigâ [trafi'ga:] (o trafighi [tra'figi]) tr → traficâ.
trafilât [trafi'la:t], -ade adj raztegnjen, zvlečen;
covente doprâ: savalon fin .., superfluidificant acrilic e
filiots di açâr ~. (SiF 03/3, 97).
trafôr [tra'fo:r] m (vezenje) luknjičasto vezenje; ce
blondis, ce ~, ce merlo fin! (F).
traforâ [trafo'ra:] tr → straforâ.
traghet [tra'gεt] m 1. prevoz m (čez vodo, s čolnom);
dal cual a vevin cjapât il ~ par rivâ fin a Egina (lunari)
2. (carn.) šranga, ki jo novoporočenci plačajo, ko
zapustijo cerkev; paiâ il ~ plačati šrango.
traghetâ [trage'ta:] tr prepeljati, prenesti (čez vodo);
~ it iti sem ter tja, tavati, bloditi, potepati se; chês fiis
che a traghetin solis dute la gnot. (F).
tragjedie [traăe'die] f tragedija f, žaloigra f.
tragjic [tra'gjic], -iche adj tragičen.
tragjicitât [traăit∫i'ta:t] f tragičnost f; Dome in chê
ocasion, come intune compagne pe sô ~, ai 9 di
Decembar dal 1944 o soi jo a firmâ a Spinipes une
delibare (Pa 05/05).
tragjicomedie [traăiko'mεdie] f tragikomedija f; o al
è miei rassegnâsi a un faliment sigurât, a une ~ che e
deventarès fatâl in chest moment cussì impuartant pal
contest sorenazionâl (Pa 03/4).
tragjicomic [traăi'kכmik], -iche adj tragikomičen;
fantasie e strambetât ogni dì , prime di presentâsi su la
sene tragjcomiche dal mont londinês a recitâ la sô
comedie. (Bel).
tragjicomicitât [traăikomit∫i'ta:t] f tragikomičnost f.
traguart [tragu'art] m diopter m; cilj m (pri tekmi); a
straviersin dut il libri, cence mai deventâ un ~. (Pa
03/10); Varessial scombatût par une scuele furlane,
slontanant cussì il ~ de ipotetiche ecuiparazion fra siôrs
e puars (Bel).
trai ['trai] (o trai, tu trais, al trai, o traìn, o traês, a train;
imperf o traevi; pret o traei; fut o traiarai; konj prez che
o trai; konj imperf che o traès; kondic o traiarès;
imperat trai, traeit; ger traìnt; p trat) tr 1. potegniti;
streljati, oddati (strel), eksplodirati, razleteti se, brcati; ~
un clap ??; ~ pans (konj) brcati, ritati; ~ un pêt prditi,
spustiti enega (prdec) 2. (luči ipd.) oddajati, širiti se;
une fumate di polvin che a traieve lamps (F) 3. (t. ~ fûr)
izvleči; izvažati; al ~ lis grifis par ingrampâsi dulà che
al po (F) 4. (voda) izvleči; izvažati; zaje(ma)ti, črpati; ~
aghe 5. navrtati, nastaviti (sod); taf! di colp a la
ostarie, / fasin ~ cualchi bocâl (F) 6. razdeliti (igralne)
karte; ~ lis cjartis;
~ it 1. razparati; iz-, u-streliti; vleči; a traevin tal
balcon de Presidince (F); ~ a segn streljati na tarčo;
mascalzons, che cui balons / di nêf e glaç .. si àn cjolt
l’impegn / di ~ a segno / sui disgraciâts (F); ~ un; la
sclope i veve trat intune gjambe (F) 2. ritati, brcati; ~
chê là come une mule (F); ni che al ~ ni che al muart
FIG sploh se ne odziva; a è un’è un’ore che o fâs il
paiaç par fâti ridi, par fâti jentrâ in discors ancje te ; e tu
lì; ni che tu trais ni che tu muardis (F) 3. (sonce) biti,
tolči; žareti, peči; di une bande al ~ soreli, / di chê altre
al è nulât (F) 4. (luna) bleščati, svetiti se; lesketati se;
~ la lune tal balcon 5. (puščica, strela) švigati, šiniti;
come bombe che a sclope / o come folc che al ~ / tun
magazen di stope (F) 6. (glas, ropot) počiti, razpočiti se;
izbruhniti; (po)giniti; cuanche il prin ton al ~ cuintri
soreli a mont (F) 7. nape(nja)ti, razpe(nja)ti,
razprostreti; nagibati se, težiti; iztezati ; un andament che
se nol rive al ermetisim indecifrabil, al ~ di chê bande
(F); ~ a nagibati se k, biti na tem, da; turchìn che al ~
al viole (F); al ~ daûr so pari (al ~ daûr sô mari) biti
podoben očetu (materi), priti po očetu (materi); a ~ daûr
so pari, recuie (F) 8. v: lâ a â pos. v: va a ~ pojdi k
hudiču; „ma ce àio di fâti di gustâ?” „ma ce che tu vûs e
va a ~...”(F); mandâ a ~ poslati koga k hudiča; ce
disie? il so dovè? Ma che lu mandi a ~! (F); ~ dret
čisto, jasno videti, videti bistvo; par chest la int, che a ~
simpri dret, a diseve: „là di grifuts” (F); no mi ~ il cûr
di... nisem imel moči, da bi; „e sô fiole, siore Rosine? /
je sposade in capelin?” / „sì, parchest jê no si sporcje / e
no i ~ il curisin / di vignîmi a visitâ” (F); ~ di voli a
pomežikniti; al ~ di voli a dutis lis fantatis (F); ~ di
bevi navrtati sod; al leve dispès cul civran a ~ di bevi
te cjanive (F); ~ di gjal → gjal;
~si refl ~si in fûr obešati se; ~si fûr di lûc → lûc;
~ m (orožje) strel m, streljaj m, streljanje n; lontane
nancje un ~ di sclope; sot il ~ dai todescs; il vint al
busine d’intôr come un ~ di canon. (F).
traisi dongje [~ 'donăe] refl približati se; mi soi fat
simpri rivuart di lâ a cirîle ... ni che jê i varà parût
prudent di sei la prime a ~si dongje. (F).
trai fûr [~ 'fu:r] tr nesti ven; lui mi trai fûr e jo o sint
che mi capìs (Cadorini/furlan).
~si refl priti iz sebe, zdramiti se.
trai vie [~ 'vie] tr odnesti; come purcits parcè che la
robe no si po ~ o meti in conzelatôr. (lunari);
~si refl predati se obupu.
traiar ['traiar] m mali srebrnik, bakren novec
(cerkvene države); un traiarut sbusât (F).
traietorie [traie'tכrie] f pot izstrelka f; sevie par studiâ
lis possibilis gnovis traietoriis dai slacs a vignî. (SiF
03/4, 47-59).
traine ['traine] f 1. zaplet m, spletka f; zadrega f; e il
zûc di prime al le ben ancje cheste volte; ma vuai se il
diaul al vignive a savê la ~ de sô fantate! (F); Parcè che
in cheste ~ Oscar al è stât la surîs e Alfred il gjat (Bel)
2. (redko) opravek m, posel m, zadeva f; kupčija f;
priprava f; o justi la mê ~ e o ven dal lamp (F) 3.
(redko) delo n; e sot il braç al puarte / viscjadis e filaine
/ par scomençâ la ~ / di pâl in pâl a fâ. (F).
tralenc [tra'lεnk] ?? Cul timp e a fuarce di vitis, si è
rivât cun mil staronzaments e tralencs a chê malandrete
di leç su lis minorancis (Pa 02/10-11).
traliç [tra'lit∫] m ??
te innomenade “Nöt de füch”,
la gnot che i atentâts a desinis di traliçs eletrics a an
dismote la atenzion de opinion publiche (Pa 04/04)
tramâ [tra'ma:] tr in it 1. TEKST naviti, vnesti, vnašati
votek 2. FIG (za)snovati, (s)kovati (zaroto ipd.).
tramai [tra'mai] m 1. past f, zaseda f, nastava f;
izmišljotina f; un gjat, che al smire / une surîs sierade in
tal ~ (F) 2. ustroj m, stroj m; priprava f, orodje n;
predmet m; oprava f, mehanizem m, strojasta naprava f;
Stant che b · c al è juste un numar, o viodìn che il nestri ~
a b “al mangje” vetôrs e al torne indaûr gnûfs vetôrs
proporzionâi a a. (SiF 03/3, 9-18) 3. čeden patron; e
chel ~ di vecjo lassìn che al si disbrati cun chê ~
pantianate di massarie (F) 4. MAR (pri ribolovu) trojna
mreža f; che tal moment dal procès si jere sierade intor
di lui come un ~. (Sg).
tramaiâ [tramai'a:] tr 1. spletkariti, snovati; o vevin
tramaiât dut par fâ une ridade: la ridade a jere fate, e
buine sere Narde! (F) 2. snovati, nameravati, delati
načrte, projektirati; cussì a àn tramaiât di ribaltâ un fôr
(F);
~ it (za)snovati, (s)kovati (zaroto ipd.); Jo, sì, e pes
mês vistis. O ai tramaiât jo, sì, jo, e a nissun no impuarte
nuie. (F).
tramandâ [traman'da:] tr predati, izročiti; «Dome la
inovazion e il confront.. a puedin ~ i elements distintîfs de
culture furlane e i valôrs positîfs de sô civiltât». (Pa
03/10); lis sôs formis sutilis ma turnidis, mi semein vivis
di une vite antighe, tramandade. (BrLi).
trambulis ['trambulis] f pl v: tignî un in ~ razvedriti,
zabavati koga; a leve a cjatâ il fari e lui, cu la sô sbatule
sfiliose, la tignive in ~ (F); lâ in ~ hoditi, majati se kot
pijanec; in ~, come in ~ majavo kot pijanec; a tornave
indaûr come in ~, che ancje la contentece a incjoche. (F);
stâ in ~ ?? Dirce e stave in trambulis (PauluzzoN).
trame ['trame] f 1. TEKST votek m 2. zanka f; petlja f;
člen m (verige) 3. FIG spletka f, kovarstvo n; zaplet m
(romana ipd.); snovanje n, spletkarjenje n; F mahinacija f
4. FIG spletka f, kovarstvo n; zaplet m (romana ipd.); E
tacave a fevelâ di comediis, di senis, di tramis che jo mi
cjatavi a sei a scoltâ tun cjanton (BrLi).
tramessîr [trame'si:r] m vaški sel m, potovec m; poštni
sel m; vajenec m.
trameste [tra'meste] f mešanica žitaric; doi pans di ~
tramezâ [trame'dža:] tr → stramezâ.
tramezere ['??] f → stramezere.
tramieç I [trami'et∫] m → stramieç.
tramieç II [trami'et∫] adv in prep → framieç.
Tramonç di Mieç [tra'mכnt∫ di mi'et∫] kr.i f (Tramonç
Disot) Tramonti Di Mezzo.
Tramonç Disore [~ di'zכre] kr.i. m Tramonti di Sopra
(PN).
Tramonç Disot [~ di'zכt] kr.i. m Tramonti di Sotto
(PN).
tramontan [tramon'tan] m 1. METEO severni veter m,
severnjak m, sever m, severnik m, burja f; il vint clamât
~ (Acuilon, Nort, Borea) 2. GEO sever m; a ~ severno;
o vin lassù, a ~, / cussì ben poiât Maian (F);
~ adj v: stele tramontane ASTR polarna zvezda,
polarnica f; e la stele tramontane / a mi à mandât a dî /
che no stei a voltâ strade, / che cun vô o ai di murî. (F).
tramontanade [tramonta'nade] f vihar z mrzlim
severnim vetrom.
tramontane [tramon'ta:ne] f sever m; severnjak m,
severni veter m; FIG v: pierdi la ~ zmesti se, zmedeti
se; izgubiti živce; → tramontan.
tramontin [tramon'tin] adj tramontinski;
~ m iz Tramonça, prebivalec Tramonça; al baste fâ
aments ai caratars somatics e al temperament dai
Cjargnei, dai Asins, dai Tramontins (JM).
trampulin [trampu'lin] m odskočna deska f; skakalnica
f.
tramudâ [tramu'da:] tr in refl → stramudâ; Gjesù al
tornà duncje a Cane di Galilee, là che al veve tramudade
la aghe in vin. (Bibl-Zn) Prišel je torej spet v galilejsko
Kano, kjer je bil naredil vino iz vode.
tramude [tra'mude] f → stramude.
tramuele [tramu'εle] f grot (v mlinu) m.
trancuîl [tranku'i:l] adj (manj obič.) miren, tih; Al
jere, par dî une, il repart dai fruts, il repart dai trancuîi
(Urli); Ce fasevino i fruts o cheste int trancuile intal
manicomi? (Urli).
trancuilitât [trankuili'ta:t] f (manj obič.) (t. FIG) mir
m; tihota f; tišina f; mirnost f.
transalpin [transal'pin] adj transalpinski, čezalpski,
zaplaninski; ma ce che al conte prin, su la invasion dai
Celtics transalpins (JM).
transatlantic [transa'tlantik], -iche adj transatlantski,
prekomorski;
~ m prekomorski parnik m; e je la croniche dal viaç tra
Italie e Mâr Egjeu dal ~ Gloria N (CoUd).
transazion [transatsi'on] f transakcija f, poravnava f,
sporazum m, dogovor m;
transazionâl [transatsio'na:l] adj transakcijski.
transdanubian [transdanubi'an] adj čezdonavski.
transeâ [tranze'a:] it poravnati se, sporazumeti se,
dogovoriti se; cunvincile a ~ almancul sun cualchi pont.
(F).
Transilvanie [transil'vanie] kr.i f Transilvanija f; e al
cont Dracula de ~, che si nudrive supant il sanc des
fantatis. (BelFa).
transistor [transil'vanie] m tranzistor m; Cumò o vin
peraulis gnovis par indicâ cjossis che une volte no
esistevin, tant che "computer"e "~"(Pa).
transit ['transit] m tranzit m, prehod m.
transitâ [transi'ta:] it mejo prestopiti; skoz (čez) iti;
mont Ambruseit..talpinât par tancj secui da chei ca
transitavin da oltrialpe viers la Italie (rotec).
transitabil [transi'tabil] adj prehoden; il Cuar al è
simpri stât ~ suntun puint (bassafriulana).
transitîf [transi'ti:f], -ive adj GRAM prehoden; Verps
transitîfs prehodni glagoli.
transitori [transi'tכri] adj prehoden; No je un alc di
ideologjic ma di concret, no di ~ o ocasionâl ma di
sostanziâl. (Pa 03/8); Normis finâls e transitoriis
(CIRF); Une maiorance furlane a Triest o un president
de zonte furlan a son fats transitoris. (Pa 06/2).
transizi [tran'sidži] (o transiç [tran'sit∫] / o transîç
[tran'si:t∫]; p transizût) tr poravnati se, sporazumeti se,
dogovoriti se.
transizion [transitsi'on] f prehod m; spieli di altris 5
agn passâts cence sgarfâ, sprolungjament ingloriôs di
une “~” che no je ancjemonò finide. (Pa 03/5).
transsiberian [transsiberi'an] adj transsibirska
(železnica).
trapanâ [trapa'na:] (o trapani [tra'pani]) tr (pre)vrtati;
predreti, preluknjati.
trape I ['trape] f vinske tropine; passâ il vin pe ~;
turclâ la ~ (F).
trape II ['trape] f REL trapistovski red, kraj pokoritve;
~, desert, cilizi. (F).
trapeâ [trape'a:] it 1. hitro šepati; težko hoditi, truditi
se; i monte parsore; e intant che lui la puartave vie
trapeant, a scomence a cjantuçâ (F) 2. FIG truditi se,
mučiti se, guliti se; ah! ce lontan il mont / che al pâr, cul
~! / ce soste di biel stâ / e dut dismenteâ! (F).
trapetâ [trape'ta:] it → talpetâ.
trapin ['trapin] m sveder m.
trapist [tra'pist] (pl trapiscj) m REL trapist m.
traplant [tra'plant] m ??
àn firmât a Vignesie un
compatât par colaborâ intune tal camp dai traplants.
(Pa).
traplantâ [traplan'ta:] tr presaditi; Dopo di vê lavorât
par cualchi timp come fituâi a àn ereditât lis proprietâts
dai Rovis, une fameone di Negrons traplantade in Istria.
(Piç);
~si refl preseliti se.
trapolâ [trapo'la:] (o trapoli [tra'pכli]) it zaplesti,
spletkariti, intrigirati; „ah! se a les drete, se a les drete!”
„o voi vie svelt, parche nissun nus viodi a ~ insieme” (F).
trapolament [trapola'ment] m zaplet m, spletka f;
Però Saule al è vignût a cognossi il lôr ~ (Bibl-Az).
trapolon [trapo'lon] m spletkar m; la fantate je une
trapule il fantat al è un ~. (usuarios/friuli).
trapule ['trapule] f past f (za velike živali); a rive
adore / di plantâ sù la ~. (F); A jerin gambiadis ancje
chês, a vevin forme di razos, missii e trapulis modernis
(MazzonIol).
trapulute [trapu'lute] f ?? trapulutis di ricuart
curiosâ e comprâ trapulutis di ricuart (MazzonIol).
trâr ['tra:r] m → traiar.
trasagan [trasa'gan] adj iz Trasaghisa;
~ m prebivalec Trasaghisa.
Trasaghis [tra'zagis] kr.i. m Trasaghis (UD).
trasconfinari [transkonfi'nari] adj čezmejen,
prekomejen; e duncje la definizion dai rapuarts
transconfinaris cu la Slovenie. (Pa 03/5).
trascrivi [trans'krivi] (kot scrivi) tr prepis(ov)ati;
transkribirati.
trascrizion [transkritsi'on] f prepis m; transkribcija f.
trascurâ [trasku'ra:] tr zanemariti, vnemar puščati;
opustiti; izpustiti.
trascurabil [trasku'rabil] adj zanemarljiv.
trascurance [trasku'rant∫e] f malomarnost f, nemarnost
f; brezbrižnost f; lu fâs cun ~ (Mar); par ~ malomarno.
trascurant [trasku'rant] adj nemaren,len, zanikrn; al
menave une vite cence fastidis e al jere tant ~ tal fâ ben,
che (F).
trascurât [trasku'ra:t], -ade adj zanemarjen, nemaren;
che anzit, ringraciant il Signôr, no vevi mai fan
trascurade (F).
trasêf [tra'se:f] f → tresêf.
trasferî [trasfe'ri:] tr prenesti, premestiti; preseliti.
trasferiment [trasferi'ment] m prenos; premestitev f; e
je la forme gnove par rindi positîf il ~ dai servizis e dai
risultâts de ricercje al sistem industriâl. (Pa 04/04); ~ a
Cesaree (Bibl-Az).
trasfès [tras'fεs] m šiv pri čevlju ali škornju.
trasfierte [trasfi'εrte] f premestitev f; Il lâ in Cjargne
nol jere plui considerât un esili a vite ma dome une ~
temporanie, in spiete di tornâ jù. (BelAlci).
trasfigurâ [transfigu'ra:] tr in refl preobraziti,
pretvoriti, preoblikovati, predrugačiti, spremeniti.
trasfigurazion [transfiguratsi'on] f preobrazba f,
pretvorba f, sprememba f.
trasformâ [transfor'ma:] tr in refl pretvoriti,
preobraziti, predelati, spremeniti.
trasformabil [transfor'mabil] adj spremenljiv.
trasformadôr [transforma'do:r] m transformator m; e
fastidie une vore i produtôrs agricui, i trasformadôrs de
materie prime e naturalmentri ancje i consumadôrs. (SiF
02/1, 31-45).
trasformazion [transformatsi'on] f pretvorba f,
preobrazba f, sprememba f; transformacija f.
trasfrontalîr [transfronta'li:r], -liere adj čezmejen;
che al ricognos la promozion de cooperazion
transfrontaliere e inter-regjonâl e la stipulazion di
acuardis cui stâts forescj (SiF 02/2, 139); e inmò o stin
lavorant su doi progjets transfrontalîrs (La 06/3).
trasfughe [trans'fuge] f ubežnik m, uskok m, odpadnik
m.
trasfusion [trasfuzi'on] f transfuzija f; E vignarès voie
di dî che i siôrs nus a an metude tal comedon fasint une ~
cui lôr microbos o virus. (Bel).
trasgjenic [traz'ăenik], -iche adj transgenski; al à
difindût fûr par fûr la tipicitât dal nestri teritori che e
sarès menaçade dal ingrès di chestis plantis
transgjenichis. (Pa 03/12).
trasgressîf [trazgre'si:f], -ive adj ?? Par jessi cjalâts
bisugne fâ colp e par fâ colp bisugne jessi ~. (Bel).
trasgression [trazgresi'on] f prestopek m, prekršek m;
transgresija f; il timp de polse e vuê o vin un stîl di
vacancis a la insegne de ~ che al è deleteri oltri ogni
limit, a ogni etât. (Pa 04/07).
traslazion [trazlatsi'on] f prestava f, premestitev f;
translacija f; al veve gust di tratâ de grame e mai ultime
~ des relicuis a la badìe? (Mar).
traslusi [traz'luzi] it → stralusî.
trasmeti [traz'meti] tr prenesti, prenašati; ~ dâts
RAČ prenašati podatke; 24 oris su 24, i dâts relatîfs ai
cjamps eletromagnetics che a saran trasmetûts a di un
computer centrâl (O).
trasmission [trazmisi'on] f 1. (radio, televizija) prenos
m, transmisija f; La sielte de ande des trasmissions, la
informazion une vore curade, il fâ aments ai contignûts
culturâi (O); Mai, intant de ~ "Il gjâl e la copasse"), a
rivuart dal comitât che al cjacare Bressa, Cecotti al à
declarât (Pa); ~ di dâts RAČ prenos podatkov;
Trasmissions di dâts par video e vôs vie computer (La
05/6) 2. (ukaz, informacija) prenos m, predaja 3. MED
(bolezen) (po)dedovanje n.
trasmudâ [trazmu'da:]. tr in refl → stramudâ.
trasmuzâ [trazmu'dža:] tr in refl → stramuzâ.
trasparence [traspa'rεnt∫e] f prosojnost f, transparenca
f.
trasparî [traspa'ri:] it prosevati; co o zuri o vai, e
zuraments che a nassin cussì avuâl, tal lôr nassi dute la
veretât a fasin ~. (ShW).
trasparince [traspa'rint∫e] f prosojnost f.
trasparint [traspa'rint] adj posojen, proseven,
transparenten; Il presi al minût dai prodots al è ~
(Pa/Buteghe);
~ m transparent m 2. potiti se, izpuhtevati.
traspirâ [traspi'ra:] (t. FIG) it 1. potiti se, izpuhtevati
2. na dan priti, prenikniti.
traspirazion [traspiratsi'on] f tanspiracija f, potenje n,
izparivanje n, hlapenje n.
trasponi [tras'poni] tr prestaviti, premestiti; Se si
volès ~ chest libri intal lengaç di une opare
cinematografiche (Pa).
trasponût [traspo'nu:t], -ude adj prestavljen,
premeščen.
trasposizion [traspozitsi'on] f prestavitev f; la
impuartance di cheste norme e sta te specifiche ~ ae
lenghe furlane (Cisilino, treball).
traspuart [traspu'art] m 1. FIG trpljenje n, muka f;
pasijon m; strast f; eseguît cun ~ ’l è il so progjet (F) 2.
→ transpuart.
traspuart [transpu'art] m 1. transport m, prevoz m 2.
FIG → traspuart.
traspuartâ [transpuar'ta:] tr prenesti; prepeljati,
prevažati; prestaviti, prevesti; cjadint di fieste son
transpuartâts al dì daûr. (F).
traspuartabil [transpuar'tabil] adj prenosen,
prenosljiv; si stabilìs il presit di 1,2 centesims par ogni
chilometri fat e par ogni tonelade ~ (Pa 03/10).
trassendence [trasen'dent∫e] f trascendenca f; E a
preferissin la discoteche a la glesie parcè che no àn il
sens dal dovê e de ~. (Bel).
trassendent [trasen'dent] adj trascendenten, nadčuten;
cussì corporâts e cjarnins e cussì spirtuâi, cussì insedâts
tal nestri mont e cussì trassendents. (BelAlci).
trassendentâl [trasenden'ta:l] adj trascendentalen,
nadčuten.
trassendentalisim [trasendenta'lizim] f
trascendentalizem m, nadčutnost f.
trassunt [tra'sunt] m izvleček m, posnetek m, povzetek
m; posnetek m, oris m; sinteza f, sestav m; cussì nel
estindi chest piçul ~, ai crodût ben di servîmi de lenghe
furlane. (F).
trasversâl [trazver'za:l] adj prečen;
~ f prečnica f.
trasversalmentri [trazverzal'mentri] adv prečno.
trat ['trat] m 1. poteg m, potegljaj m, vlek m, sunek,
močen sunek; trzaj m; i difiets no si gjavin come i dincj /
cuntun ~ di tanais (F) 2. (čas., prostorsko) kos m,
odlomek m, razdalja f, obdobje n; e nome a trats / a larà
vie becant (F); di ~ in ~ na vsake toliko, občasno; o bêf
di ~ in ~ / cualchi cafè cul lat (F); a prin ~ nagel;
naglo, takoj; a prin ~ si fasè contâ fûr un pugn di talars
(F); ogni cuâl ~ vsake toliko, občasno, v presledkih;
ogni cuâl ~ e je une risultive / che e bol e e cjacaruce e e
scôr ai plans (F); denant ~ → denant-trat 3.
(obnašanje) vedenje n, ravnanje n; I consumadôrs a
vegnin rapresentâts tignint cont da lis lôr carateristichis
demografichis e sociâls, dai trats psicologjics, .. (SiF
03/3, 69-81); al à un biel ~ lepo se vede 4. MED
obkladek m, obliž m; si jere ancje fat fâ de fèmine un ~
di asêt cu lis patatis gratadis (F); ~ di ûf obliž (iz
beljaka); Catin i poià un ~ di ûf sui pîts (F) 5. (igra)
poteza f; vê il ~ biti na vrsti (v igri, pri kartanju); „a
cui il ~?” „a done Menie, che a è la plui viele” (F) 6.
cjapâ il ~, cjapâ il ~ d’avantaç, cjapâ il ~ avantazât
pridobiti si čas, opomoči si; okoristiti se; par gust di cjap
~ / al salte da fignestre (F); jessi in ~ di biti na tem, da,
biti tik na tem; I operaris a son daûr a butâ jù e a gjavâ
fûr i manufats..e a son in ~ di soterâ lis fognis e i
implants de lûs. (CoUd) 7. → trate VII.
tratâ [tra'ta:] tr 1. obravnavati; obdelati, obdelovati;
razpravljati; pogajati se o; a sedin altris manieris par ~
l’argoment (christianromanini) 2. ravnati s čim,
upravljati; Al à di jessi bon di ~ ben chêi (glesie); ~
pulît lepo ravnati; E jere simpri come une paradane tra
lui e chei altris, ancje chei che lu tratavin pulît. (Sg) 3.
povabiti v goste, povabiti na obed, ponuditi pijačo; se us
cjati galantomp e amì cun me, / us meni, par ~us, a cjase
mê (F) 4. pogosto kaj delati; prakticirati, izvajati; tratin
la cjace cun zughets stragrancj (F) 5. obdolžiti, obtožiti,
zatožiti, tožiti; e jo, montât in furie, / ~ di dut la muinie /
e dî che a je distrate, / che i mancje cjâf e sgrimie! (F);
~ it 1. obravnavati; razpravljati; pogovarjati se, meniti
se, pogajati se; oremai nol restave nuie altri che ~ (GP)
2. vesti se; delovati, ravnati, postopati; se o ves tratât
come i siei parincj di Vignesie, che no si son mai fats
viodi (F) 3. pogajati se; si trate, vent e compre; / gran
confusion, marcjât (F) 4. ~ di nameniti se, izraziti
namen, imeti namen; se o trati di menâle / di dì o di
gnot a spas, / sgnaole: „soi malade!” (F);
~si 1. živeti; skrbeti za; vistîts di lus: plui no si trate /
di frustagn, stope, di regadìn (F) 2. iti za (neko stvar);
„Di ce si tratial?” Zakaj gre? ;
~ m vedenje n, obnašanje n, ravnanje n; ah traditore,
barbare, sperzure! / dal to ~ birbant dami reson! (F).
tratament [trata'ment] m 1. ravnanje n, obravnava f;
gostitev f, strežba f; jê mi fiscave cui siei trataments (F)
2. gostija f, pojedina f; slavnostna pojedina f; lassìn che
siôr Tomâs al stei in cusine / par i preparatîfs dal ~ (F)
3. MED način zdravljenja f, terapija f 4. TEH obdelava f
(materiala).
tratant di [tra'tant di] co samo da; o ai stât intune
buteghe e mi àn lassât cjapâ sù tancj che o volevi, ~ vê la
vacje (F).
tratant che [tra'tant ke] co da le, če le; ~ tu sedis
feliç, o soi dispost a judâti (F); daspò si inamore di un
cualsisei clap ~ al stedi fis. (tarvisiocomeaula).
tratât [tra'ta:t] m 1. pogodba f, sporazum m, dogovor
m; In fuarce dal seguitîf ~ a la Austrie a restavin:
Gurize,.. (Storie); ~ internazionâl mednarodna
pogodba 2. (znanstvena) razprava f, traktat m
3. pogajanje n, dogovarjanje n, sporazumevanje n; disin
cierts di lôr che za in ~ / al è par cuistâ un grât di
nobiltât (F);
~ adj obravnavano, obdel(ov)ano.
tratative [trata'tive] f pogajanje n, dogovarjanje n; ~
pe adesion che a cressaran ancjemò, dal moment che a
van indevant lis tratativis pe adesion di Bulgarie, di
Rumenie e di Turchie (Pa 04/05)
tratazion [tratatsi'on] f obravnava f, razprava f.
trate ['trate] f 1. trzaj m, poteg m, potegljaj m, vlek m,
sunek m: cuanche un pulç di improvîs cuntune ~ / i
distacà di plante une culate (F) 2. proga f, odsek m,
predel m, del poti, pot f, razdalja f, prostor m; ad ôr des
grandis tratis di comunicazion che a scjavalcjavin lis
Alps. (La 06/3); O ai coret une biele ~ (F) pretekel sem
lep kos 3. (čas.) doba f, obdobje n; ti vevi spietât une
biele ~ (F) čakal sem te lep čas; a tratis časoma, na
čase, na obdobja; Tal ricognossi i odôrs dal fum, de
polente e lis sensazions di un frût lusorôs, a tratis
trasparint (La 04/6); intune ~ naenkrat, v enem, v eni
sapi, na mah; al cjol sù doi açalins / cun trê macs di
solferins, / e cul folo sot il braç / intune ~ e al fâs il gran
viaç (F) v enem kosu, brez postanka; ogni ~ na vsake
toliko, na čase, presledkoma, občasno, včasih; se in ucel
podès mudâmi / vignî o, vorès a tormentâti, / e ogni ~
orès burlâti / cence mai colâ te rêt (F) 4. močna, rezka,
nenadna bolečina, vbod m; po va in malore.. / tu mi âs
talpât un cal... oste, ce tra tis! (F) 5. EKO trata f,
menica f; scjarnidis su la taule / son tratis, cartulinis, /
un cumul di periodics (F) 6. (sužnji ipd.) trgovanje n,
prekupčevanje n, posel m 7. (t. trat) mreža za ribarjenje
v rekah: pûr jo tem che Giunon e triste e mate / no mandi
cheste pratiche al folet, / sì che al flum di spiegâ pensi la
~ / e piâ la Fenice in te tô ret (F) 8. rêts di ~ mreže, ki
se nastavijo za lov na ptiče, ptičja mreža 9. obrat ključa.
10. une gran ~ velika količina; di vâs divins lavie si va
amassant / e di draps indorâts une gran ~ (F) 11. dâ la
~ a zgrabiti, ujeti v past: [il gatto] nol po tignîsi plui, i
dà la ~ [alla cinciallegra] / e la sentence è fate (F); che
al viodi di un alça il cjapiel planchin planchin tant che,
jo di puedi lâi sot cu lis mans; dopo i doi la ~, le: e la
cuae e je nestre (F).
tratignî [trati'ñi:] tr in refl → stratignî.
tratîf [tra'ti:f], -ive adj privlačen, mikaven, atraktiven,
simpatičen, ljubek, zapeljiv, očarljiv; il predi devi jessi
conseîr, / sincîr, acuart, ~, e religiôs (F); In particolâr e
jere un pôc trative pai clients apaiâts tal lavôr, te famee e
te societât (SiF 03/3, 69-81).
tratôr I [tra'to:r] m 1. gostilničar m, gostitelj m,
gostinec m, traktor m; Ristorant, ~ oben ustîr, là che si
va a mangiâ alc tratâts come siôrs (Vichi).
tratôr II [tra'to:r] m MEH traktor m, pogonski voz m;
a passâ cualchi cjâr di ledan o cualchi ~, tirât fûr des
lobiis (Sg); vignî indevant di corse un ~ (MazzonIol).
tratôr III [tra'to:r] m ribiška mreža konične oblike,
vrša f.
tratôr IV [tra'to:r] m ??trattore di seta; cenonè,
svilupade la racolte, / smalitin pai paîs diviers tratôrs (Br
15.42).
tratore [tra'tכre] f → tratorie.
tratorie I [tra'tכrie] (t. tratore) f veliki obelj m, skobelj
m; e dove era richiesta la sponderola (gole ruvierse)o
l'incorsatoio (~ o soreman), dar di piglio al piallone
(raspe) (F); → sore-man.
tratorie [trato'rie] f gostilna f, gostišče n; Tal nestri
cuartîr o sin capitâts tune ~ plene di int (Pa).
trature [tra'ture] f odvijanje svile; si stue a man a
man e po si cure / la volope, la debil e i doplons / e taf a
si scomence la ~ (F).
trauli ['trauli] (t. treule) m vlače fpl, smuke fpl; o sint
passâ ognitant dai cjarudiei cun traulis che a van vie cun
grancj bordei. (F).
traumatic [trau'matik], -iche adj MED, FIG travmatski;
Une vore ~ par Checut. (Ta).
traume ['traume] f MED travma f; ~ cranic ??
travade [tra'va:de] f GRAD tramovje n; in bronç la
puarte, / e la ~ in bronç jere leade (F).
travadure [trava'du:re] (t. travamente) f GRAD
tramovje n.
travai [tra'vai] m 1. trud m, muka f, napor m; bolečina
f, trpljenje n; cheste je la stagion vere / di gjoldêse plui
che mai, / che no svinte tant la buere, / che la amôr nol à
~ (F); O sin furtunâts, o sin fra passât e avignî, o
assistìn a un travai (glesie); in ~ ?? Rose è in ~, / nol
vûl tetâ. / No sa ce fâ (F) 2. delo n, težko delo n; da la
albe fin sotsere a chel ~ / il nono e so nevôt tindin bessôi
(F).
travaiâ [travai'a:] (o travai, tu travais, al travae, o
travaìn, o travaiais, a travain) tr nadlegovati, mučiti,
trpinčiti: cumò un gredei di pinsîrs / al travaie lis mês
zornadis (F); ce isal che ti travaie? kaj te muči?;
~ it 1. (neobič.) delati (NP 121 L). 2. (t. refl) truditi se,
mučiti se; vin finît di ~ (F) nehali smo se mučiti; e je
une femine che si travaie par nuie (F);
~si refl truditi se, mučiti se; cenonè -dopo un gran ~si un lamp zi palesa [alla naufraga] un rialç (F).
travaiament [travaia'ment] m nadlegovanje n,
mučenje n; in chest ~ di ideis, jo mi vistivi di umiltât par
cjatâ tal cûr la devozion (F).
travaiôs [travai'o:s], -ose adj težaven, mučen, naporen,
nadložen; viodaran se al sarà maiôr il mâl / che cumò
provaran des mês fierecis / che nol è stât il ~ agagn / che
a àn sopuartât sot Etore in dîs agn (F).
travamente [trava'mεnte] f 1. GRAD tramovje n: si
infraides la ~; la ~ dal cuviert; a tornavin a fâ il lôr
nît, mieç taront, sot la ~ dai grancj puartis di madon (F)
2. (v skladišču) tramovi mpl; dipuesit di ~ e di breams
(Pa 4/23).
travanâ [trava'na:] tr 1. pomočiti, z-močiti; namakati;
obliti, oblivati, škropiti; omehčati; namočiti; cheste
ploiute e je une mane, jê nus console, jê nus travane (F)
2. prešiniti; prepojiti; vdreti, prodreti; pronikniti; la aiar
dongje di une rose al è travanât di profums (F) 3. preiti;
prehajati, prekoračiti; predreti, prebosti; umreti; prebosti;
presuniti; il soreli si bone, e travanant un nûl che lu
tapone (F);
~ it 1. prekapljevati, (po kapljah) iztekati; pronicati;
precediti, precejati; E. la sintive imbombâi i scarpons e
~ par dut il cuarp (Sg) 2. vdirati, prodirati; pronicati;
Chestis peraulis mi àn travanât par ungrum di timp, mi
fasevin vignî i rimuars. (Enrico).
travanade [trava'nade] f kopanje n, kopel f; kopalnica
f; îr matine cuanche o jeri a mieze strade / da Bolzan a
culì, / o ai cjapât une buine ~ / e o ai scugnût lâ tal jet di
biel misdì. (F).
travanât [trava'na:t], -ade (p od travanâ) adj 1.
premočen, moker; razmočen, razmehčan; soi ~ / e o mi
pues clamâ fregul content (F) 2. nasičen; poln, popoln,
napolnjen; so pari recuie, ~ di miserie (F).
travaracje [trava'raqe] f neredovit galop konja; lâ di
~, bati la ~ (F).
travarsie [travar'zie] (t. traversie) f 1. vihar m, hud
rušilni veter 2. FIG neprijetnost f, nezgoda f, nesreča f;
zoprnost f, nadloga f; ogni angustie e ~ (F).
travâs [tra'va:s] m 1. pretakanje n, prelivanje n; che la
scuele e je un ~ di anime plui che di cognizions (Bel) 2.
AGR pretakanje (v sode), čas pretakanja, precejanje (vina)
3. (~ di cjase) premestitev f, preselitev f.
travasâ [trava'za:] tr in it 1. preliti, pretakati, prelivati
(vino v sode), pretočiti; e meteve sot la semple e e zirave
la spine par ~ un pôc di most. (Sg); e i travasà un tai di
vin (Sg); al travasà il lat dal cit te scudiele e i butà
dentri un got di cafè (PauluzzoN) 2. FIG preliti, prenesti,
prenašati v.
Travasans [trava'zans] kr.i f (Mueç) Travasans.
Trave ['trave] kr.i f (Lauc) Trava.
traversie [traver'zie] f → travarsie.
Travês [tra've:s] kr.i. m Travesio (PN); Cun Cjanive e
Cividât a rignuvî i lôr conseis a saran i comuns di ~,
Montreâl, Barcis e Claut. (Pa).
travet [tra'vεt] m tram m, tramič m, malo bruno; un ~
al à cedût. Il frutat al è sbrissât jù. (F) en tram je
odnehal.
traviers [travi'εrs] adj prečen, poševen;
~ m 1. prečnik m, prečni tram (drog) m; osečnik m;
prečna letev f; traverza f 2. hlačni rob, hlačna podveza;
pas; poi ci sono le serre[traviers] e nelle brache lo
sparato (F);
~ v: par ~ poševno, na počez; po strani; il Signôr / lu
cjale par ~; par lunc e par ~ (manj obič. di lung e di ~)
po dolgem in po čez; lis naturâls bielecis / slargje par
chês valadis / par lunc e par ~ (F); par dret e par ~ na
vse načine; i dan par ogni viers / par dret e par ~ (F); a
~ (na) poprek, počez, pošev; cui paladôrs a ~ (F); a ~
di počez, povprek; skoz(i); pošev, po strani; no si pâr
bon di cucâ a ~ des tindinis. (F).
traviersâ [travier'sa:] tr (pre)prečkati; (pre)križati;
poprek dejati; preprečiti; Un scjap di ucei neris a
traviersavin il cîl, svolant in rie come gruis o razis
salvadiis (Sg).
traviersade [travier'sade] f (pre)prečkanje n;
(pre)križanje n; poprek dejanje n.
traviersagn [travier'sañ] m 1. prečka f (pri vprežnem
vozu); → belancin 2. prečnik m, prečni tram (drog) m;
(železnica) prag m; su lis stradis feradis par
traviersagns. (F).
travierse [travi'εrse] f predpasnik m; chê ~ di colôr.
(F).
traviersin [travier'sin] m 1. prečnik m, prečni tram
(drog) m; osečnik m; prečna letev f; traverza f 2. pl
traviersins ?ograja f, prapet (pri mostu).
traviodi [travi'odi] tr pregledati, slutiti;
~ it → straviodi.
travistî [travis'ti:] tr preobleči;
~si refl preobleči se; ~si di nemâl preobleči se v
žival; A Nimis al jere tipic ~si di nemâl. (CoTar).
travistiment [travisti'ment] m preobleka f; Cussi tai
travistiments dal cuarp e tal mascarament de mûse,
instruments cerimoniâi par tradizion (Scf).
travuardâ [travuar'da:] tr 1. skozi diopter opazovati;
vnaprej videti; su lis stradis plui impuartants al ven
mandât / a dreçâ colonei, ~ parecjârs / che ogni tant, in
presse a son metûts jù stuarts (F) 2. skrivaj (kradoma)
gledati; kukati; invezit il vescul al sbassà il cjâv in bande
par ~ miôr cuintri lûs (F) 3. (pred nesreči) varovati,
ščititi, braniti; Une volte cul piçul arbul disfurnît si
fasevin tre zîrs ator de cjase, parvie che esisteve la
crodince che cussì e sarès stade travuardade dai fûcs
(La); Diu nus travuardi! Bog obvaruj nas!
travuart [travu'art] m 1. VOJ merilna naprava; OPT
diopter m; o viôt doi cul ~ e cul fîl, / che a misurin, che
a smirin, che a notin, / che a impastanin ca e là lis
palinis. (F) 2. FIG cilj m.
travuelzi [travu'eldži] tr → stravuelzi.
trê ['trε:] num tri, trije; Trê Rês (Sveti) Trije Kralji;
a ricuart dal don fat dai Trê Rês a Jesù bambin (Scf);
~ m tri; tretji; trojka f; jessi sui ~ e ~ cuarts par biti
ravno na tem (tik pred); o soi stât su ~ e ~ cuarts par
menâ ancje la mê siore. (F).
trece ['??] f → strece.
trecolôrs [treko'lo:rs] f la ~ (t. la bandere ~)
trobojnica f, trikolora f, italijanska trobojnica; e
displeade in alt vongole / la ~ come une flame vive. (F).
tredint [tre'dint] m trizob (vile); che il fier ~. (F).
tredis ['trεdis] num trinajst; trinajsti;
~ m (število) trinajst, trinajstica f.
Tredul ['trεdul] kr.i f (For Disot) Tredolo.
tregar ['trεgar] (nem. Träger) m GRAD železni tram m.
Treli ['trεli??] kr.i f (Paulâr) Trelli; come che îr al jere
masse pôc ~ e Val e Rualp. (Bel).
tremâ [tre'ma:] it in deriv → trimâ.
tremendementi [tremende'mentri] adv strašno,
strahovito; E jo o pensi che une robe dal gjenar nus
vissini ~ a Diu. (Pa); Il dut tun timp ~ curt (Bel).
trement [tre'ment], -de adj strašen, strahovit; Intun
moment ~ e confusionât (glesie).
trê mil [tre'mil] num tri tisoč.
trêmilesim [tremi'lezim] num tritisoči.
tren ['tren] m vlak m; il ~ no lu vevi mai viodût in te
realtât (F); ~ a alte velocitât hitri vlak; dal progjet
TAV, o sei dal ~ a alte velocitât e ae realizazion dal cussì
clamât Coredôr 5 (La 06/1); → vapôr.
treno ['treno] m 1. (manj obič.) spremstvo n, sprevod
m; 2. vlak m; → tren 3. cun ce ~! s koliko razkošja! ;
van po in mascare viestidis / cun ce ~! (F) 3. → tren.
Trent ['trent??] kr.i m Trident m, Trento m; Bolzan e
~ a son dôs Provinciis autonimis (Pa 03/4); Il president
dal Consei regjonâl di ~ (Pa 06/1); Provincie
Autonome di ~ avtonomna pokrajina Trento.
trente ['trente] num trideset; trideseti; vês fat ~, fasêt
trenteun; malandret il viziat di bevi... O vês fat ~,
procurait di fâ ancje trenteun e po lait a durmî (F);
~ m trideset, tridesetica f.
trentecinc [trente't∫ink] num triintrideset.
trentecuatri [trenteku'atri] num štiriintrideset.
trentesiet [trentesi'et] num sedemintrideset.
trentesim [tren'tezim] num 1. trideseti;
~ m 1. tridesetica f; trideseti m 2. REL tridesetdnevnica
f.
trentesimprin [trentezim'prin] (t. trentesim prin) num
enaintrideseti.
trenteun [trente'un] num enaintrideset;
~ m enaintrideset m (število); cjapâ il/un ~, cjapâ sù
il/un ~ FIG oditi, popihati jo, pobegniti; prin che la
messe a finissi / al à cjapât il ~... / e al è scjampât (F);
volê vê simpri ~ imeti vedno prav; al vûl vê simpri il ~
(F); dâ ~ a un dati komu prav; tu vûs vê simpri ~:
ben, ti doi ~, baste che tu la finissis. (F).
trentin I [tren'tin] adj tridesetleten;
~ m tridesetletnik m.
trentin II [tren'tin] adj tridentinski;
~ m 1. Tridentinec m; che a vignivin nomenâts, par
esempli, i triestins, ju istrians e i trentins. (Pa 05/07) 2.
Trentin Tridentinska f (pokrajina); Cimbris (Todescs
dal Venit e dal ~) (La 03/01).
trentine I [tren'tine] f Tridentinka f.
trentine II [tren'tine] f 1. trideseterica, okrog trideset
2. tridesetletje; e come me, dutis lis maris de ultime ~, /
le àn cjatade brave e buine. (F) 3. tridesetletnica f.
Trep ['trεp] kr. i f Treppo Carnico (Ud)
Trep di Cjargne [~ di 'qarñe] kr.i f → Trep.
Trep Grant [~ 'grant] kr.i f Treppo Grande (Ud)
Trep Piçul [~ 'pit∫ul] kr.i f (Trep Grant) Treppo
Piccolo.
trêpartrê [trepar'tre:] ?? Lis ~ Musis che a vain la
muart dal Savê, defont di pôc in miserie. (ShW).
trepîts [tre'pi:s] m 1. (gospodinjstvo) kozica f;
trinožnik m; parsore un ~ di fier, dôs cjandelis cuasi dal
dut consumadis. (Sg).
trepolan [trepo'lan] adj ??
~m
trepul ['trεpul] adj čokat, tršat; majčken, precej
majhen; al rive sù di Bari un mestri sberlufît, ~, taront
di muse, la piel dute contose (F);
~ m čokata, tršata; majčkena oseba.
tres ['tres] m 1. prečni tram m (drog, zatik); prečnica f;
spona f; žični pletež m; palica f; opora f; lis cjasis
sieradis cul ~ (F); e cumò e meteve in file lis tacis sul
tres dal scafâl , une daûr chê altre (PauluzzoN) 2. FIG
prečna pot, bližnjica; vmesna rjuha; 3. par ~ poševno,
postrani; voi par ~ poševne oči; Atile, zâl di muse, cui
voi par ~ (F); lâ par ~ zaleteti se (jed, pijača); iti
narobe; no sta fâmi lâ par ~ il cafè, mostre di femine!
(F); vignî par ~ približevati se; soi nassude contadine;
deventade soprafine, plui nissun mi ven par ~ (F); par ~
e par lunc upravičeno ali ne??; prime di metilis vie, a
cjolerin une ramace di ulîf benedît e un po’ di aghe da la
Epifanie e a faserin dai grancj crosons par ~ e par lunc.
(F).
trescâ [tres'ka:] it → triscâ.
tresclât [tres'kla:t] ?? Cussì tresclât e gnervôs come
che al jere (PauluzzoN).
treseman [treze'man] adj nanaša se na Tricesimo;
~ m prebivalec Tricesima.
tresemane [treze'mane] f (manj obič.) hudournik m;
in Autun cuatri fumatis, / tresemanis, temporâi (F); butâ
te ~ FIG zavreči, opustiti, odkrižati se koga; znebiti se
kaj; pense ’es gnocis legâls, ’e sdrondenade, / a frenâ i
murbinôs; po dut a un trat / bute i rispiets umans te ~ / e
in dolcece di amôr proromp (F).
Tresemane [treze'mane] f la ~ odsek ceste
„Pontebbana”, ki povezuje Videm s Tricesimo-m; i siei
discors, luncs dispès come la ~. (F).
Tresesin [tre'zεzin] kr.i m Tricesimo (Ud); ~ al jere
paîs di bon acet pai cercandui (F); al vignì a savêlu
intant che al jere in moviment fra ~ e Udin. (GP).
tresêf [tre'ze:f] (t. trasêf) f (redko) jasli mpl, jaslice fpl;
la vacjute che steve rumiant daprûf la ~; cuant che a è
basse la ~ (F) ko ni veliko za jesti.
tresinte [tre'zinte] adj tristo;
~ m 1. tristo 2. štirinajsto stoletje 3. il Tresinte ARS
trecento m; une gleseute viere dal Tresinte (F).
tresintesim [trezin'tεzim] adj tristoti;
~ m tristoti m.
tressâ [tre'sa:] tr 1. pre-, zagraditi, zadelati; 2.
(o)krepiti se; utrditi; In chest sens, i matematics a son
plui tressâts dai lenghiscj a construî i neologjisims de lôr
materie. (SiF 02/1, 231) 3. prečrtati, izbrisati;
~ it zdrsniti (avto);
~si refl okrepiti se, ojačati se; il coro si jere tressât
cuntun so statût, il so mestri, il so president, cassîr,
secretari. (F).
tressade [tre'sade] f zdrs m (avta iz ceste); fat al è che
si à sintude la caroce a ricessâ e dâ une ~, po jù par
tiere. (F).
tressadôr [tresa'do:r] (t. tressedôr) (t. FIG) m drog m,
pregrada f; opornik m, prečnik m, pregraditev f, zapora f;
persuadinmi che mi tornave cont di stâ cun lôr, / metint
tra me e la Italie un ~. (F).
tressadure [tresa'du:re] f 1. postava f, rast f; dentant
dal predi, che al modeve la sô ~ largje e complene (F)
2. strop m, oder m; la tierce dì, cu lis lôr mans, i
marinârs a butarin in mâr la ~ de nâf. (Bibl-Az).
tressât [tre'sa:t], -ade adj v: ben ~ močne postave,
močan, čvrst, krepak; močnih udov; si è formât midiant
di un sorenon, riferît metipen a un om ben ~ (CoGonars).
tresse ['??] f 1. izbris m, črta f; Brugnere si cjate in
tune ~ di Friûl une vore fertil e favorevul
(friulinelmondo); tirâ une ~ FIG črto potegniti, kaj
končati; Jo o tiri une ~ sui interès e o rinovi il capitâl,
magari par dîs agn. (F) 2. praska, odrgnina f, praskanje
n; un teribil porton di ters diamant.. Il manaron dal plui
trement gigant / no i faressin mil agn nancje une ~ (F).
tressedôr [trese'do:r] m → tressadôr.
tressiet [tresi'et] m vrsta igre s kvartami; Une briscule
e ~ in ostarie no jere dome “fâ fieste” o dutcâs passâ la
ore (isonzo-soca.it).
tressietâ [tresie'ta:] it igrati tressiet (igra s kvartami);
ju viodarìn sta sera a ~ (F).
treule ['trεule] f → trauli.
Trevîs [tre'vi:s] kr.i m Treviso m; Simpri a ~
Cavedalis al ve une discussion cu la uficiâl de Guardie
Civiche G. G. (GP).
trevisan [trevi'zan] adj nanaša se na Treviso;
~ m prebivalec Trevisa; si impense cussì la scuele di
anglês frecuentade cui emigrants furlans, trevisans (Pa
02).
triacetât [triat∫e'ta:t] f ??
triacje [tri'aqe] f 1. (ant. zdravilo) terjak m; vendi
cassie par ~, vendi tuessin par ~ FIG voditi za nos,
prevarati; ma in chest fat a è un pocje di basuie, / e la
mitologjie / nus à vendude cassie par ~ (F) 2. ??; lui al
è capaç, par mancul di un solt, di ridusiiu ducj e doi in
tante ~ (F) 3. FIG ?? ; cu la ~ dai fruts che a ubidivin a
Grumbule; che e fos une buse nere tant grande, câs
diviers o saressin ridusûts in tante ~ prime ancjemò di lâi
dentri. (Pa 7/99).
triangolâr [triango'la:r] adj trikoten.
triangolaritât [triangolari'ta:t] f trikotnost f.
triangul [tri'angul] m 1. GEOM trikotnik m; triangel m;
e jere Vega, la regjine dal ~ di astât. (Ta) 2. MUZ
trikotnik m; triangel m 3. velikonočna sveča; la zovine
prepare / i scrins e i armarons, / la coltre cul ~ / in ducj i
siei cjantons. (F).
triassic [tri'asik], -iche adj triasen;
~ m ?? fin prin di uns 210 milions di agns indaûr, intal
~ juste a pont. (F).
tribâl [tri'ba:l] m ?? Forsit par chestis cadencis tribâl
il gno interès al cres par chest cuarp cuiet e sigurementri
intat. (BrLi).
Tribil Disore ['tribil di'zכre] kr.i f (Stregne) Gorénji
Tarbílj (Tarbíj) (IT Tribil Di Sopra).
Tribil Disot [~ di'zכt] kr.i f (Stregne) Dolénji Tarbílj
(Tarbíj) (IT Tribil Di Sotto).
tribù [tri'bu] (pl tribûs) f rod m, pleme n; ~ indigjine
?? A la barbe de sentence de Alte Cort de Indie, che e
improibìs ogni forme di assimilazion di tribùs indigjinis
(Pa 03/12).
tribuî [tribu'i:] tr dodeliti, pripis(ov)ati; nakazati;
dolčiti; navesti (razloge); Intai compits plui dificii come
la gjenerazion di peraulis, lis diferencis a puedin jessi
tribuidis a la necessitât di plui risorsis cognitivis. (SiF
03/4, 97-114).
tribul I ['tribul] m muka f, stiska f, beda f, nadloga f,
bridkost f, žalost f; mučna bolečina f, križ m; tal ~ / da
la anime ingjanade. (F).
tribul II ['tribul] m REL kadilnica f; a jerin là in pins
denant di lôr cul ~ in man (Bibl-Ezechiel).
tribulâ [tribu'la:] (o tribuli) [tri'buli] it mučiti se,
trpinčiti se, trpeti; Conseis par scrivi un document in
furlan e no ~ masse cui acents (Furlanist).
tribulât [tribu'la:t] adj mučen, beden; nesrečen,
ponesrečen, neposrečen; slaboumen, pohabljen;
~ m nesrečnež m, revež m.
tribun [tri'bun] m HIST (poslanec naroda v st. Rimu)
tribun m; Alore il ~ i le dongje, lu cjapà e al de ordin di
peâlu cun dôs cjadenis. (Bibl-Az).
tribunâl [tribu'na:l] m sodišče n; ~ di apel ?? E
deventà, daspò, sede di ~ di apel, ufici des ipotechis e,
dal 1822, sede de Pueste. (Storie); ~ militâr vojaško
sodišče; no dome cui tribunâi militârs a Guantanamo
(Pa 03/11); ~ strasordenari di vuere izredno vojaško
sodišče; Al cancele la azion, al fâs arestâ dut il ploton e
al met sù daûrman un ~ strasordenari di vuere. (Pa 02).
tribune [tri'bune] m 1. ŠP tribuna f; sclop de grande
gjonde, des tribunis, de curve, de scuadre e di Luciano
(La 05/7) 2. oder m; sodni stol; Pilât al menà fûr
Gjesù e si sentà suntune ~ tal lûc che i disin Pedrât di
piere, par ebraic Gabatà. (Bibl-Zn) je dal Jezusa
pripeljati ven. Sédel je na sodni stol na kraju, ki se
imenuje Litóstrotos.
tric ['trik] onomat. škripanje n; e si sintive il ~ che a
faseve la muinie sierant la balconete. (F).
Trican [tri'kan] priimek lis fameis nobilis: i Trican, i
Torians, i Spilimberc, .. e vie indenant. (Pa 06/3).
triche ['trike] (t. criche) f skrb f; nadlega f; prepir m;
neprijetnost f; odpor m; spor m; nasprotje n; ovira f;
cuant che la aurore in cîl a criche, / ce grant spetacul, ce
stupende ~ / di ligriis, di bielecis, di colôrs! (F).
tricicli [tri't∫ikli] m tricikel m, trokolo n; il peçotâr,
che al jere daûr a sburtâ il so ~. (Sg).
tricloroetilen [tri't∫i??] m KEM trikloroeten m,
trikloroetilen m; tra chescj THM, 1,2 dicloroetan, ~.
(SiF 02/1, 11).
tricolôr [triko'lo:r] adj tribarven; (t. FIG) trikoloren; i
sindacâts “tricolôrs”, a vevin fat une propagande
acanide pal no. (La 05/7);
~ m trikolora f, trobojnica f;
tricotecenis [trikote'??] m trikoteceni mpl??; I
Fusarium a produsin une grande cuantitât di
micotossinis, come i tricotecenis (SiF 02/1, 31-45).
tricromie [trikro'mie] f trikromija f.
tricul ['trikul] m (redko) gugalnica f;
→ (bolj obič.) niçul.
triculâ [triku'la:] (o triculi) (t. FIG) it omahovati,
opotekati se; majati se, zibati se; majati se; kolebati; (na
lahko) (s)tresti, zmaj(ev)ati; l’açarin che al triculave;
~ tr (redko) gugati;
→ (bolj obič.) trindulâ.
triculament [trikula'ment] m opotekanje n, zibanje n;
Su la cuistion de risultive abilitade a ricognossi une
minorance linguistiche, un resonament plui in detai –
nocate i triculaments e lis voltadis rispiet ae
jurisprudence costituzionâl (SiF 02/2, 139).
tridimensionâl [tridimenzio'na:l] adj
trodimenzionalen; chest sisteme al è rapresentât su di
une rêt ~ finide. (SiF 02/2, 39-58).
trie I ['trie] f spletka f; jessi te ~ FIG imeti nadležne
obveznosti; parvìe che al jere te ~; discjoli la ~, rompi
la ~ FIG razbiti čar, razbliniti iluzijo; il spiziâr tal
inacuarzisi al gloteve une ponte di zelosie e al tacave a
fevelâ par discjoli la ~ (F); rompi la ~ di osvoboditi se
sužnosti; e lis centis atôr e i gustâs... Ognitant si pò lâ,
tant par rompi la ~ di ogni dì. (F); vê ~ a mulignel FIG
imeti zmago v rokah; al à ~ a mulignel (F).
trie II ['trie] f tercet m; tercina f; trio m; une ~ di
becjârs; „Ah, puars nô! Religion, civiltât, morâl: e ce ~!
Miôr no pensâi”. (F).
trie III ['trie] f ZOOL trlja f (riba) (Mullus).
trienâl [trie'na:l] adj trileten; ai 24 di Zenâr o vin
presentât un progjet ~ di prudêl e di ricostruzion dal
sisteme sanitari (Pa 05/04).
trieni [tri'εni] m triletje n; Il ~ academic 2003-2005 al
sarà (CoUd).
Triest [tri'εst] kr.i m Trst m; ~, dulà che i vecjos
fevelavin furlan..(F); ~ si de al Duche di Austrie Liopolt,
intal 1382. (Pa 03/4).
triestcentrisim [triestt∫en'trizim] m POL Trstcentrizem m; Dut chest cence nancje fevelâ dal "~" de
Rai regjonâl"(Pa 11/99).
triestin [trie'stin] adj tržaški, iz Trsta; la comunitât
slovene dal Friûl e chê triestine (Pa 2/2000);
~ m Tržačan m; par man di un grop di zovins e di viêi
furlans, sclâfs, gardesans, bisiacs e triestins (Pa 2/2000).
triestinecentric [triestine't∫εntrik], -iche adj POL Trstcentričen; ferbince no dome par mandâ sui paradôrs
une Regjon centraliste, triestinecentriche, clientelâr e pôc
curient (La 05/12).
triestinitâ [triestini'ta:] ?? l'indis di furlanetât, valadì
di inlidrisament tal teritori, dal ateneu furlan al reste
unevore plui bas di chel de ~ de consûr . (La 05/4).
triestinizâ [triestini'dza:] tr POL napraviti tržaško,
potržačiti; Cheste e je une cuistion centrâl, parcè che il
risc di une Regjon centralizade e triestinizade al è un
pericul reâl. (Pa 04/06).
trifoi [tri'foi] m → cerfoi.
trifuei [trifu'ei] m → cerfoi.
trifule ['trifule] f BOT gomoljika f (goba) (Tuber
cibarium); pet di colomp rustît profumât cu la ~ nere
(consorziocastelli).
trigimul [tri'džimul] m → trizimul.
trilaterâl [trilate'ra:l] adj tristranski.
trilengâl [trilen'ga:l] adj trojezičen; La mê
gjenerazion e à vût la fortune di cressi inte culture
bilengâl e ~ che e jere tipiche de Valcjanâl. (Pa 02).
trilenghisim [trilen'gizim] m trojezičnost f; fin cumò,
il ~ dal Cjanton nol à puartât a une efetive paritât jenfri
lis trê lenghis. (Cisilino, treball).
trilogjie [trilo'ăie] f trilogija f.
trim ['trim] m drget m, trepet m, tepetanje n, drget m,
utrip; Gno nono, che al si jere apene solevât da la pôre,
al cjape un altri ~ e al dîs (sangiorgioinsieme); (poveč.
trimon).
trimâ [tri'ma:] it 1. tresti se, drgetati, trepetati, drhteti;
migljati, plapolati; tremolirati; Se o savìn fâi dî ce che al
fâs ~ la anime dal om, di ogni om sot il soreli, alore o
stin doprant une lenghe. (Pa 03/10); Ane Sì, ma mi trime
il cûr! (Mucci) 2. ~ di bati se, tresti se od strahu pri
misli; trimant di scugnî dîlu al omp (F).
trimaç [tri'mat∫] m trepet m, tepetanje n, drget m; o
soi dute intun ~ (F).
trimant [tri'mant] adj trepetajoč, drgetajoč; o
dopravin trimants sclope e metrais. (F).
trimarole [trima'rכle] f strah m; trepet m, trepetanje n,
dreg m; ce baticûr, ce ~ pe vite! (F).
triment [tri'ment], -ende adj (manj obič.) strahovit,
strašen, grozen; e chest moment par te al è ~ (F).
trimestrâl [trimes'tra:l] adj tromesečen.
trimestri [tri'mestri] m tromesečje n, trimester m; La
Associazion dai Industriâi e à comunicât i dâts dal ultin
~ dal 2001 (O); Al è un cors universitari ..che si davuelç
tal prin ~ dal an. (Pa 6/2000).
trimetri ['trimetri] m trimeter m.
trimon [tri'mon] m → trim.
trimôr [ti'mo:r] m trepet m, trepetanje n , dreg m,
dreganje n, tresenje n; Jesu! / e mi sint dute un ~ (F); E
cuant che l’altri finalmentri al fâs di sì cul cjâf tal ~ dal
cjapielat, al pâr consintî par no jessi inderedât ancjemò.
(Mar).
trimul I ['trimul] (t. trimule) m (ženski nakit v obliki
glavnika) ukrasni glavnik m; e si ponte tes strecis ducj i
siei trimui (F).
trimul II ['trimul] m ZOOL električni skat m (riba)
(Torpedo).
trimul III ['trimul] adj trepetajoč; cul viaç dai voi tal
mont a planc a planc si cjatarìn 'ne gnot, cjalant di nô ce
che a nol reste, intun trimul lusî di lune, di fûr, tal cûr
dentri la lûs. (colonos); e i pareve di viodi come un vêl
trimul sui cits e i colôrs ganzants dislidisi vie.
(PauluzzoN).
trimulâ [trimu'la:] (o trimuli [tri'muli]) it trsti se,
trepetati; migljati, tremolirati; dregtati, drhteti; o soi che
o trimuli di pôre (F); Al fracàs de lôr colade, la tiere a
trimule. (Bibl-Gjeremie).
trimulant [trimu'lant] adj trepetajoč, drgetajoč; la
lune a sarès nassude su la aghe, a varès slungjât i braçs
te cjarece ~ di simpri. (F); Daspò di un trimolant
tarmenâ, e rive a meti tes mans dal om il sacut di panine
che e à tirât fûr de scjatule. (Mar).
trimule ['trimule] f → trimul I.
trimulice [trimu'lit∫e] f (manj obič.) tresenje n,
drgetanje n; o ai chê porche di ~ / che cuanche o mangji
mi ven la stice. (F).
trimulin [trimu'lin] adj tresoč se, trepetajoč, drgetajoč;
benzà si impie, trimuline di lûs, la stele dal pastôr (F); A
chê volte che l’odôr des viis al saveve di muscli e il
cidinôr si impastave cul asfalt ~ di Lui. (scritorsfurlans).
Trinc ['trink] kr.i m (Drencje) Trinko (IT Trinco).
trincâ [trin'ka:] it in tr piti (velike požirke), požirati,
napajati se; il Cudicj che al à tacât à ~ come un mat
drenti te bote (Natisone/miti); ~ tanche un ôc piti kot
goba; e intant al trincave tanche un ôc (F).
trincade [trin'ka:de] f pitje n, nacejanje n, popivanje n,
pijančevanje n.
trincee [trin't∫εe] f → trincere.
trincere [trin't∫ere] f prekop m, okop m, strelski jarek
m; dulà che te sô cente sevi i israelians sevi i palestinês
a vevin cjatât une lôr logazion, naturalmentri su trinceris
opuestis. (Pa 02/10-11); di canons e di munizions e
preparant parepets e trinceris. (GP).
trinche ['trinke] f v: di ~ 1. nenadoma, odenkrat, v
trenutku; Di ~ , il svuarp al à trât di sclope (bottekkia)
2. popolnoma, v celoti; dopo di chê famose rebaltade /
che us à sbalçât di ~ tal fossâl. (F).
trinçâ [trin't∫a:] tr (pos. meso) razrezati na majhne
kose.
trinçade [trin't∫a:de] f razrezanje n, rezanje n; A son
comprindûts: “Ici”, bonifiche dal teren, compre de
samence, aridure, 2 passaçs di stirpadôrs, une fresadure,
la semeneson, 2 solçaduris, 2 trinçadis (Pa 04/02).
trinçant [trin't∫ant] m 1. (velik nož za razrezanje pos.
mesa) razrezalnik m 2. (v gosposkih hišah) kuhar
rezalec m.
trindul I ['trindul] adj (manj obič.) tresoč se,
trepetajoč, drgetajoč; nihati, kolebati, zibati se,
omahovati; nissune lampide a moveve la flame ~ (F).
trindul II ['trindul] (pl trindui) m zrnca stekla, stekleni
biseri, stekleni drobci; il soreli, jessût fûr di un nûl, al
fâs lusî i trindui che a corin, ch’, che a zirin. (F).
trindulâ [trindu'la:] (t. drindulâ, sdrindulâ) (o trinduli
/ o drinduli / o sdrinduli) tr 1. gugati; gugati se,
bingljati, mahedrati, kolebati, omahovati, opletati;
l’elefant trindulant la probosside (F) 2. zibati, gugati;
trindulaile, trindulaile, / che a si torni a indurmidî (F);
→ niçâ, niçulâ;
~ it brez dela obešati se; nihati, kolebati, zibati se,
omahovati; lis fueis dai rôi a trindulavin te bueresine
(F);
~si (t. drindulâsi, sdrindulâsi) refl 1. nihati, kolebati,
zibati se, omahovati; tresti se, drgetati, trepetati, drhteti;
si trindulin bussant la valade (F) 2. brez dela obešati se;
intant che mi sdrinduli sul niçul 3. ~si ator (t.
drindulâsi ator, sdrindulâsi ator) gugati se, bingljati,
mahedrati, kolebati, omahovati, opletati; Ducj
compagns! une manie di pucefadie: ~si ator e lassâ che a
lavorin chei altris. (F).
trindulade [trindu'la:de] (t. drindulade, sdrindulade) f
guganje n; nihanje n, zibanje n, tresenje n;
→ trindulament.
trindulament [trindula'ment] (t. drindulament,
sdrindulament) m guganje n; nihanje n, zibanje n,
tresenje n, kolebanje n; valovanje n; obotavljanje n.
trindulât [trindu'la:t] (t. drindulât, sdrindulât) (part
pass od trindulâ) adj neodločen, omahljiv (t. FIG); la
politiche sdrindulade dai prins timps di puar Pius. (F).
trinitari [trini'ta:ri] adj REL trinitaren, triniteten;
piturantlu te sô vite intime personâl e trinitarie, misurant
ancje il calôr des flamis dal infiêr (BelFa);
~ m REL trinitarec m.
trinitât [trini'ta:t] f REL trojica f; triniteta f.
trinitrin [trini'trin] f KEM nitroglocerin m.
trinomi [tri'nכmi] m trinom m, tročlenik m.
trio ['trio] m trio m.
triomf [tri'כmf] m 1. HIST triumf m 2. (splošno)
zmagoslavje n, uspeh m, bleščeča zmaga 3. adut m,
tarok m (pri kartah).
triomfâ [triom'fa:] it 1. triumfirati, slaviti zmago 2.
FIG zmagati, premagati; adutirati 3. veseliti se.
triomfadôr [triomfa'do:r] m triumfator m, zmagovalec
m.
triomfâl [triom'fa:l] adj triumfalen, zmagoslaven.
triomfant [triom'fant] adj zmagoslaven; radosten,
navdušen.
trionf [tri'כnf] m in deriv → triomf.
tripâr [tri'pa:r] m prodajalec vampov.
tripartizion [tripartitsi'on] f raztrojitev f.
tripe ['tripe] f 1. vamp m, trebuh m 2. KUL pl tripis;
vampi mpl (jed); Cuanche e viodè che al veve finît lis
tripis (Sg) 3. (šalj. o človeku) vamp m, vampež m,
trebušnik m 4. bučino meso, sadno meso, pulpa (pos.
buče); dopo vêle svuedade ben ben de ~ e des sepis po
odstranitvi mesa (buče) in koščic 5. PROV lâ in tripis
izgubiti izvorno obliko, končati se; se tu cjapis cuatri
gotis di ploie, chest vistît al va in tripis (F); fâ tripis di
alc kvariti, obrabiti, uničiti; o ai nome un gran difiet: /
di fâ tripis de lenghe di Çorut (F) 6. → tripete.
tripete [tri'pεte??] m 1. ovratnik m, vratni ščitnik m; il
cuadrel e la ~. (F).
triplete [tri'plete] f kolo s tremi sedeži.
tripli ['tripli] adj trojen; salt ~ trojni salto.
triplicâ [tripli'ka:] tr potrojiti; Orepresint, la int dal
mandament a son obleâts a ~ energjiis (e spesis) par
servîsi (Pa 05/06).
tripliç ['triplit∫], -ce adj trojen, trojnat; E nô, creaturis
fadadis dal cjar de triplice Ecate puartadis che o
scjampìn vie dal soreli (ShW); E ven dite triplice parcè
che e protezeve lis signiestris croseris des stradis (ShW).
triplist [tri'plist] adj ?? la Italie e scomençà a
bandonâ lis “posizions triplistis” par compuartâsi simpri
plui a clâr in maniere cuintriaustriache. (Pa 03/4).
Tripolitanie [tripoli'tanie] kr.i f HIST Tripolitanija f.
triptofan [tripto'fan] m KEM triptofan m.
tripul ['tripul] m GEO tripol m, kremenčeva pena f.
Tripul ['tripul] kr.i m Tripolis m.
triscâ [tris'ka:] it (manj obič. trescâ) 1. ~ cun un
družiti se s kom, shajati s kom, imeti s kom opravka; e
màssime cul pari al jere miôr no ~ (F) 2. ~le (cun un)
prepirati se, pričkati se, kregati se s kom, skregati se;
polemizirati; Achì tu jentris e tu sês jenfri amîs, tu sâs
cun cui che tu le trischis. (Enrico).
triscule ['triskule] f BOT jagoda f; al veve voie di lâ
insomp dal boschet par cjapâ sù des trisculis ...da bi
nabiral jagode.
trisilabic [trisi'labik], -iche adj trozložen.
trisomie [trizo'mie] f MED trizomija f.
trispont ['??] m ASTR aerolit m, kamen izpodnebnik m,
meteorit m.
trist ['trist] (pl triscj) adj 1. žalosten, pobit, nesrečen
2. FIG slab, podel, grd, malopriden; hudoben, zloben;
grozoviten; la veretât: plui tu sês ~, plui chei altris ti
rispietin. (Leng); (deriv triston, tristut, tristulit).
Tristan ['tristan] os.i m Tristan m.
tristerie [tris'terie] f hudobija f, hudobnost f; zloba f,
zahrbtnost f, verolomnost f; lopovščina f, sleparstvo n;
šušmarstvo n; Tu ju viodis a cressi in sapience, etât e
gracie ma ancje in baronade, in ~, in egoisim. (Bel).
tristimp [tris'timp] m slabo vreme; nevihta f; al jere ~
e al slavinave. (F).
tristizie [tris'titsie] f (manj obič.) žalost f; hudobnost f,
zlobnost f, podlost f; o sin simpri a chê: ~ o fissazion?
(F).
tristut [tris'tut] adj žalosten (demin. od trist); Ce
tristut di frut...i toi (FVG).
tritic ['tritik] m triptih m.
triton ['triton] adj tritonski.
tritonc ['trit nk??] m triglasnik m.
triumvîr [trium'vi:r] m triumvir m; Cuant che, dilunc
il guvier dai “Zovins turcs”, i triunvîrs Talaat Pascià,
Enver Bey e Djemal Pascià (Pa 04/06).
triumvirât [triumvi'ra:t] m triumvirat m, trivladje n;
La ditadure dal ~ e durà fin ai prims di març dal 1849
(GP).
trive ['trive] f (pos. z orožjem) premirje n; zatišje n; mir
m, pokoj m; e fo content che si fasès la ~. (F).
trivel ['??] m sito n, rešeto n; rešetanje n; o vevi
stabilît duncje di fâ passâ pal ~ dute la tiere. (F).
trivelâ [trive'la:] tr prerešetati, sejati, presevati (pos.
pesek); Scomençarin a trivelà: e mene, e mene (Scf).
trivenetist [trive'la:] m trivenetist m (nanaša na
Triveneto); Dutcâs nol è di crodi che chescj trivenetiscj
afanôs a sedin dute int originarie di Pordenon (La
03/02).
Trivenit [tri'vεnit??] m Triveneto (katol. dežela); La
uniche ecezion, plui prudelade di ciertis lobbies
partesanis "dal Grant ~" (La 03/02).
Trivià [trivi'a] kr.i f (Maian) Tiveriacco.
triviâl [trivi'a:l] adj 1. ljudski; lis scuelis triviâls (F)
2. preprost, vsakdanji, navaden, splošen; prostaški,
nizkoten; no vorès che i temporâi / a fossin tant grintôs,
/ nè i folcs tant triviâi / e tant curiôs (F) 3. banalen,
navaden, vsakdanji, puhel, prazen, plebek; un sogjet di
nobil coni / (paraltri ~ di patrimoni ) / osservant une dì /
cun invidie il purcit di Sant Antoni (F).
trivialitât [triviali'ta:t] f prostaštvo n, surovost f;
trivialnost f, vulgarnost f.
Trivignan [trivi'ñan] kr.i. m Trivignano Udinese
(UD); Al è un an che, come usgnot, daspò la Avemarie,
te canoniche dal plevan di ~ (Percude).
trivoltin [trivol'tin] adj ZOOL žuželka, ki zarodi trikrat
na leto; al è ~, valadì capaç di trê gjenerazions intun an.
(F).
trizimul [tri'džimul] m trojček m; Drilling / tre gemelli
/ un ~. (F).
trocaic [tro'kaik], -iche adj trohejski.
trocje ['trכqe] f (redko) trebuh m, vamp m.
troi ['trכi] m 1. steza f, potka f, stezica f; isal chest il ~
de braide/ che al mi mene a fâ la amôr? (F); e je par mi
une aventure une vore ecitante, e je tanche scuvierzi trois
inesplorâts (Pa 02); pierdi il ~ izgubiti se, zaiti s poti;
e sore sere o ai pierdût il ~ (don) (deriv. troiat, troiet,
troiut) 2. FIG steza f, cesta f, pot f; e je par mi une
aventure une vore ecitante, e je tanche scuvierzi trois
inesplorâts (Pa 02); Si trate di une iniziative pensade
par capî miôr il ~ dai furlans (Onde); lâ fûr dal ~ iti s
prave poti, zaiti; cussì cualchi volte / si va fûr dal ~ (F);
menâ la vite sul ~ just usmeriti življenje na pravo pot;
parcè che e puedi iluminâ la nestre vite e tornâ a menâle
sul ~ just. (La 06/3); segnâ il ~ pokazati (pravo) pot;
Giovannin, che i segnât il ~, al merte, al merte... o vuei
paiâi di bevi, ostrighe! (F) 3. (pri laseh) preča f 4.
FRAZ lâ pai ~s (iz)giniti, odhajati, oditi, zapustiti,
izgubiti se; isal lât pai trois chel secje, erindis? (F);
mandâ pai ~s, parâ pai ~s, inviâ pai ~ koga stran
poslati, se znebiti; „sierâle intun convent?...” „mandâle
pai ~s?” (F); vignî pai ~s nenadoma, nepričakovano se
prikazati; se no pense biel prest a mudâ vite / e a
vuardâsi dai scherç da la stagjon, / i vegnarà pai ~s un
rafredôr / di mandâle a la svelte al Creatôr (F); di ~
(pos. za cigarete) s črnega trga, F švercan, tihotapljen;
un bon sigar di ~. (F).
troian ['trכmbe] sul fûc che la regjine di Cartagjn al à
brusade co à viodût velizâ vie il troian che le à ingjanade
(ShW)
Troie ['trכie] kr.i f Troja f; cjaval di ~ Trojanski konj;
(Pa); vuere di ~ trojanska vojna; E chel biel disen
realistic su la vuere di ~? (Ta).
trombe ['trכmbe] f 1. MUZ tromba f, trobenta f; tocjâ
la ~ FIG razbobnati vse novice; in serpe Toni Sombe /
che al tocjave la ~ (F); sunâ la ~ igrati na trobento
2. AVTO troblja f, F hupa f; in chel o sintìn la ~ di un
automobil (F) 3. natega f, votel členek m, golenica
škornja; noga hlače; zračnik m, cev f; ~ di stivâl
golenica škornja; ~ di stivâl tipo marassial di finance
(F); la ~ dal cjamin cev peči; 4. odprtina za seno 5.
GRAD stopniško okno n; e si butave a trot jù pe ~ des
scjalis (F) 7. FRAZ partî in ~ zagnati se, odločno se
lotiti česa; al partis subit in ~. (F).
trombetâ [trombe'ta:] it (t. FIG) igrato trobento; il
sest agnul al trombete (F);
~ tr raztrobiti, razbobnati, naokoli trobljati; sui milante
riteivâts / che a son stâts tant trombetâts. (F).
trombetade [trombe'tade] f 1. trobentanje n; hupanje n
2. FIG kar se razbobna, raztrobi; Di’ vuardi i abitants de
tiere di chês trombetadis! (F).
trombete [trom'bεte] f 1. trobentica f, mala trobenta f
m; tocjâ la ~ FIG razbobnati vse novice; se almanco a
fos secrete! / Ma a tocje la ~ (F) 2. FIG trobentač m,
jezik m, ki razglaša novice; „benon cussì. Podarìn
discori cence trombetis”. (F).
trombetîr [trombe'ti:r] m trobentač m; E il prin ~ di
cheste brigade di atac nol podeve jessi che l’on. (Pa
02/12).
trombeton [trombe'ton] m (pri puški) trombon m.
trombin I [trom'bin] m 1. mali trombon 2. kopito za
škornje, škornjica f; ’l à di screâ un batel par pontepet, /
e i stivâi cui trombins Jacum Cincin. (F).
trombin II [trom'bin] m pregraja f, zaprt (ograjen)
prostor m; odtočni jarek m, prekopa f.
trombinâ [trombi'na:] tr (t. FIG) raztrobiti; razbobnati;
nus vês propit stupidîts..trombinant grandis promessis.
(F).
trombon [trom'bon] m 1. MUZ trombon m, pozavna f;
pozavnist m; un mandulin fat cuntun urinâl, jo o vevi un
~, al jere ancje il tambûr; diretôr al jere il fradi di Meni
Ucel (CoTar) 2. (pri puški) trombon m 3. FIG
širokoustnež m, bahač m.
trombonâ [trombo'na:] it igrati trobento;
~ tr 1. FIG raztrobiti, razbobnati; a trombone: al è
ofensîf, gnervôs, bevon (F) 2. FIG pri izpitu vreči
(odkloniti); biti neuspešen.
trombonade [trombo'nade] f 1. trobentanje n; FIG
bahaštvo n 2. strel trombona puške; po une altre ~ / e
cualchi pistolade (F) 3. pasti na izpitu, izgubiti na
volitvah; il competitôr, P. G., cuanche al à savût che al
veve cjapade la ~, al à tacât a berlâ. (F).
tron ['tron] m prestol m; sul ~ na prestolu; Un altri
forest sul ~ de Patrie dal Friûl!” (friulpoint.it).
tronc ['] m 1. BOT deblo n, trup m; i morârs che an un
~ grues (ilpaesedellemeridiane.com) 2. FIG deblo n;
trop I ['trכp] (pl trops ['trכps]) m 1. čreda f, trop f, tropa
f; un sôl ~ e un sôl pastôr (F); a trops (ptice) v jatah;
i uciei a rivavin a trops jù dal ronc (MazzonIol); (deriv.
troput, tropet, tropon) 2. (ljudje) truma f, krdelo n, četa
f; roj m; družba f; brigada f; un ~ di fantatis a vevin
scomençade la fieste (F) 3. FRAZ in ~ v skupini,
skupaj; la int a côr in ~ (F); a trops na trope, v
trumah (ljudje); la int a ~s a va a messe (F); fûr di ~
osamljen, ločen, poseben; razkropljen; altris poesiis. E
finalmentri cualchi poesie fûr di ~ (F); un ~ di veliko,
mnogo (število); il messâl roman par furlan, a
coronament di un lavôr pazient e passionât di un ~ di
predis (Pa 06/1).
trop II ['trop] (pl trops ['tros]) adj veliko število,
številen; al nas cussì un gnûf ~ di naratôrs, Wu Ming
(wumingfoundation); trops di lôr veliko ljudi, F veliko
naroda; trops di lôr a laudin su la muse e par daûr a tain
tabârs (F);
~ adv veliko, mnogo; preveč; il so omp nol jere ~ legri
(F); che nol duràs ~ (MazzonIol); il miedi i veve dit
che no varès cundurât ~ (MazzonIol); o pôc o ~, pôc o ~
več ali manj, v večji ali manjši meri; ciertis confidencis
no mi plasin ni pôc ni ~ (F); ni par pôc ni par ~ za
nobeno ceno, nikakor ne; risolût a no molâle (la
Furlanie) ni par pôc ni par ~ (F); ben ~ → bentrop;
ogni trop? kolikokrat?;
~ pro (inter) koliko?; in trops sêso koliko vas je?;
trops beçs? koliko denarja?; ~ costial? koliko stane?.
-trop ['trop] drugi element v znanstvenih izrazih
isotrop; alotrop itd.
trop che ['trop ke] rel 1. koliko (+ rodilnik); no sai ~
al coste ne vem, koliko stane; trops che a son i zovins
.. koliko je mladih; Nol dîs trop che a’n covente par
deventâ sassins (Bibl-Zn) Ne pove, koliko je potrebno,
da se postane morilec; fânus viodi trops che a son i
zovins che ur plâs vivi cussì (SiF 03/4) ..pokaži nam,
koliko je mladih, ki jim je všeč tako živeti 2. v kolikšni
meri, do katere mere; pensâ un pôc su ~ o savoltìn la
nestre lenghe (F) malo razmisliti, do katere mere
postavljajo naš jezik na glavo.
trope ['trכpe] f (redko) krdelo n, četa f, truma f; vrsta f;
une ~ di cavalîrs; (bolj obič.) → trop.
troput [tro'put] m demin. od trop; Une vore che e
podeve domandâ un pâr di agns e un ~ di personis. (Pa
03/6).
tros ['trכs] adj in pro pl → trop II.
trot ['trכt] m dir m, nagel, hiter korak m; a ~ (redko
ad introt) hitro, na hitro, naglo; e si butave a ~ jù pe
trombe des scjalis (F); lâ di ~ (t. FIG) iti hitro, dirjati; e
ogni ben i vuei augurâ che tai siei studis vadi di ~ / tant
che in passât, cun chel biel bot (F); di chest ~ s tako
hitrostjo; ma pal stât che si cjate.. – e vie di chest ~ (F);
fâ cjapâ un biel ~ a un koga gnati v beg; al cjapitani,
tra pôcs dîs, i farin cjapâ un biel ~, sta pûr sigure; lu
mandarìn tai siei paîs (F); deriv. trotesel, trotet, trotin,
trotut.
trotâ [tro'ta:] it 1. (t. FIG) dirjati; v dir jahati; deriv.
trotuçâ 2. vreti, kipeti; kuhati se; peči se; sul nestri
fogolâr a trotavin plui fasûi che cjâr. (F).
trotade [tro'tade] f (t. FIG) dir m.
trotesel ['??] m dir m??; ’l à continuât a cori / cun
chel trotesel / di mus di buinevoe (F). //cf. ?? bav.
trotesel.
trotuçâ [trotu't∫a:] it teči v počasnem kasu, drncati; al
trotuce, al scurte il pas. (F).
trotul ['trכtul] m 1. vrtavka; → gurli, pirli 2. (manj
obič.) vrtiljak m (z)lesenimi konji; la storie dal ~,
comprât in trê e finît tes mans di un (F) 3. FAM kapsula
vesoljske ladje; i Rus e i Americans a àn mandât i prins
trotui tor di tiere (F) 4. FIG fantek m, deček m; un ~
curt e penç, cuntune panze che i fâs ravoi parsore la
cinturie. (F).
truc ['truk] m 1. slučaj m, naključje n; pripetjaj m;
dejanje n, dejstvo n, zadeva f; un ~ cussì curiôs (F) 2.
zmešnjava f, zadrega f, prevara f; skrivnost f; si veve
cumbinât il ~: / la Lie mi cjoleve come cuc (F) 3.
ljubezenska spletka, afera f; nerodnost f; svinjarija f; al
veve i mûrs dirocâts / e la cele mortorum a siervive dome
a platâ cualchi ~ di gnot (F) 4. FRAZ cul ~ di z
opravičilom, da, z izgovorom, da; cul ~ di colâ partiere,
o soi rivât juste in timp (F); cun chest ~, cun chel ~
zaradi, na tak način; cun chel ~ a vivevin ta la
abondance, in pâs e in caritât (F) 5. trik m, ukana f;
maskiranje n, preobleka f, ličenje n (obraza) 6. →
trucul.
trucâ [tru'ka:] tr 1. suniti, udariti, dotakniti se, potipati;
(po)trkati; e Bete simpri serie che a cusive / e Min
simpri d’intor che a la trucave, / e jê simpri par scherç lu
minaçave (F) 2. zadeti, naleteti na, udariti ob; napasti,
oblegati; van a sbati intôr lis ondis, / ma si rompin sui
siei flancs, / bastiments di fiêr lu truchin, / van a fond, no
passin francs (F) 3. FIG drezati, bezati; zbadati, dražiti;
spodbadati; i patatucs tornâ!?... / tornait pûr, bambins
cjârs, / tornait, se par chest viars / il vuestri diaul us
turche! (F) 4. prekaniti, prevarati; (v igri) odvzeti žogo;
~si refl drgniti se; dotikati se; laskati se; int strucade,
che a sta a cjalâ lis cubiis che a balin, che si truchin, che
si sburtin. (F).
trucade [tru'kade] (demin trucadine) f sunek m,
udarec m; spopad m; trčenje n, napad m.
truchet [tru'kεt] m 1. zgodbica f; e’ à confidât a siore
Meneghine / un curiôs ~ (F) 2. svinjarija f; viele
famose par urdî bazârs / e butâ zovenots in precipici, /
comari dai truchets plui purcitârs, / anzi, dirai, la galarie
dai vizis. (F).
trucidâ [trut∫i'da:] (o trucidi [tru't∫idi]) tr kruto ravnati,
trpinčiti; mučiti; ma la cjate, chel mostro, in dut, par dut
/ e mi trucide me, trucide i fîs. (F).
trucul ['trukul] m kriket m (igra); zuee di ~ la ariete, /
la campagne e il bosc svintule. (F).
trufâ [tru'fa:] tr prevarati, oslepariti, ogoljufati.
trufadôr [trufa'do:r] m goljuf m, slepar m; ’l è in ’ste
fuesse un avâr / ~ e usurâr (F).
trufarie [trufa'rie] f zmešnjava f, zadrega f, prevara f,
goljufija f, sleparstvo n; lis leçs a àn di cirî di difindi il
spargnadôr dai imbrois e des trufariis (Vichi).
trufon [tru'fon] m goljuf m, slepar m, prepirljivec m;
Tullio al domandave al cjapecjoc ~ di trai a Vulmaro,
cence savê che al jere juste il bulat. (bottekkia).
Truie ['truie] kr.i f (Prât) Truia.
Truois ['truie] (cjargnele-fornès)?? Che si viodi sun
chest cont "Iesi", opûr "Diman" e in fin "~". (La 03/03)
trunî [tru'ni:] tr stružiti; zaokrožiti.
trupe ['trupe] f krdelo n, četa f, enota f; dopo, chê ~ /
si sfante talpetant. (F).
trus ['trus] m (poveč. trusson) trk m (z rogmi); sunek
m (z rogmi); udarec z glavo; al provà a molâ un ~. (F);
~ adj otopel, bedast, neumen; neveden; puar
pampalugo o mat o ~. (Lenghe 2000);
~ m tepec, bebec; bedak, neumnež; Cui jerie? Un ~ di
sigûr. (F).
Trusgne ['truzñe] kr. i f (Drencje) Trušnje n (IT
Trusgne).
trussâ [tru'sa:] tr 1. trkati z rogmi suvati; suniti, trčiti;
pobijati se, nasprotovati si; suniti; žaliti; si leve sù
cuntune scjale a man / trussant il cjâf tai trâfs! (F); di
strabalç ju veve gafâts pe schene e trussâts benenomâl un
cul altri. (Urli) 2. ~ la tace napiti, nazdraviti s kozarci;
„’e sô salût, / siôr cont” „profacie, amîs...” „grazie,
trussìn / la tace” (F); ~ la bocalete ?? ; trussìn la
bocalete! 3. nasprotovati, napadati; epûr no mi
inmusoni / se cualchidun mi trusse, / pûr che no mi
bandoni / in chest moment la musse (F);
~ it 1. trkati, suvati; suniti, trčiti; Eolo trussi tant che al
vûl a trussin lis tacis e a ripetin ligriôs la formule dal
brindis (Eg) 2. (vino) iti v glavo; stait atents, che un
vin che al trusse / al è piês di un sfolmenât (F);
~si refl trkati z rogmi suvati; suniti, trčiti; pobijati se,
nasprotovati si; v lase si skočiti; trčiti; fâ lâ lis stelis pe
lôr strade / che guai se si trussassin fra di lôr. (F).
trussade [tru'sade] f sunek z rogmi, udar m; udarec m z
glavo; trk m (z rogmi); intun crudêl mismàs, apene in
timp pe ~ (Mar).
trusse ['truse] f fâ ~ ?? O fasìn ~, prosit cu la tace e
o bevìn. (BrLi); bati la ~ beračiti, prosjačiti; al va
batint la ~ di ogni part. (F).
trusson [tru'son] m poveč. od trus.
trutarie [tru'tarie] f ribogojnica za trote, ribnik za trote;
il paron di diviersis trutariis razionâls intune largje zone.
(F).
trute ['trute] f ZOOL postrv f (Salmo trutta); sore il
paîs e je une baite là che a fasin la ~ cul vin. (BrLi); che
in Inghiltere miârs di dindiuts e trutis di arlevament,
nudrîts cu la farine di bagjigjis e di semence di coton, a
son muarts di colp. (SiF 02/1, 31-45); lâ a trutis iti na
postrvi, iti na lov postrvi; in chel puest dulà che al lave
a trutis (PauluzzoN).
tsunami [tsu'nami] m cunami m; o tal ocean (il “~”
(SiF 02/2, 129)
tu [tu] pro ti; e ~ forsi, par vedêmi, / ~ âs patide sêt e
fan (F); dâ dal ~ tikati; mi permet di dâti dal “~”
(Furlanist); ma Ti ricuardi dantTi dal Tu (Leng); E je
la prime volte che i doi dal ~ (BrLi); ~ a ~ na štiri oči;
Si capìs che la mestre e fevele a ~ a ~ cui fruts inte
lenghe (Pa).
Tualias [tu'alias] kr.i f (lok.) → Tualiis.
Tualiis [tu'aliis] kr.i f (Comelians) IT Tualis; bocons
de presentazion dal libri a ~ di Comelians, tal mês di
Avost (Pa 03/10).
tuarec [tu'aliis] m tuareg m; Jacum al jere jentrât te
pelicule de sô fantasie e cumò al zirave il desert african a
cjace di tuarecs (Tolazzi).
tuart [tu'art] m krivda f; krivica f; žalitev f, pregrešek
m; a ~ po krivici, krivično; par vie che ju suspiete, e
no a ~, di volê robâi il Teatri. (Brevet); che a ~ e je spes
considerade minôr (CoUd); dâ ~ a un komu ne dati
prav; vê ~ ne imeti prav; PROV cui che al à ~ al
sberle plui fuart ki nima prav, glasneje kriči.
tuarte [tu'arte] f → tuartie.
tuartie [tu'artie] f (manj obič. tuarte) 1. vrbova šiba f;
povreslo n; bisugne stuarzi la ~ fin che a è frescje (F)
2. MAR debela vrv f; ’l àncure e la tuarte. (F).
tubercolosi [tuberko'lכze] f MED jetika f, sušica f,
tuberkoloza f; cjapâ la ~ dobiti tuberkolozo; Al veve
cjapât la ~ in montagne (Sg); → eticance.
tubo ['tubo] m (it.) → tubul.
tubul ['tubul] (pl tubui) m cev m; tubui di plomp
svinčene cevi; ~ di lave ?? (stromboli).
tuc ['tuk] v: ~ ~ tok tok (trkanje na vrtih); ~, ~ / Cui è
là? / Il Signôr / Ce vustu? / Un colôr (don);
~ m dotik; udarec; trê tucs in ta la puarte / e al jentre il
diretôr. (F).
tucâ [tu'ka:] it 1. (po)trkati; biti, tolči; udariti; tepsti;
potolči, premagati; E. al tucà su la puarte, e cuasi subit
une femine sui cuarante e vignì a vierzi. (Sg); dal
moment che Diu al sta a la puarte e al tuche..ma par solit
no le bute jù. (Bel) 2. biti (srce); il cûr al tuche, al
tuche, / sfogantsi in mil suspîrs! (F).
tucade [tu'kade] f udar(ec) m; trkanje n; mahljaj m;
sunek m; zbodljaj m; strel m.
tucament [tuka'ment] m neprestano trkanje, trkanje n.
tuchinâ [tuki'na;] it rahlo potrkati.
tuç ['tut∫] m fantovska igra, kjer poskušajo igralci zadeti
kovanec na kamnu; → (carn.) madon.
tudâ [tu'da:] tr 1. oglodati; glodati, gristi; jedkati; piliti,
stružiti; se i viers e lis surîs / durant l’Inviêr no tudin /
sot tiere lis lidrîs (F) 2. mučiti, trpinčiti; uničiti; chel
puar omp lu àn tudât a fuarce di maltrataments (F) 3.
porabiti; použiti; potrošiti; uničiti, pokončati; zapraviti;
~si refl bičati se; obrabiti se; trpinčiti se, uničiti se;
puar Toni, par ce pôc che al è a ~si! / par ce reson di nie
che al vîf in pene! (F).
tuessi [tu'εsi] m 1. (t. jerbe more, jerbe cjanine) BOT
pasje zelišče n (Solarum nigrum) 2. → tuessin.
tuessin [tu'εsin] m 1. (t. tuessi) strupen, toksičen; il
so penâl al è intenzût inte ironie contadine e mai intal ~ o
intal velen. (Pa 02) 2. → tuessi.
tuf ['tuf] m 1. puh m; puh smradu; tohlina f, duh po
plesnobi (trohnobi); smrad m; che a van vie de ostarie,
lassant un nuie che purpûr al reste, e al è il ~ che a àn
sui vistîts, su la piel. (Mar); Berlaments, tufs di calôr te
paludere umide (PauluzzoN) 2. žar m, vročina f, plamen
m; un ~ di cjalt, une puce di solfar (F) 3. (t. FIG)
nenaden, sunkovit skok; un ~ di ridi (F).
tufâ [tu'fa:] it 1. puhati, pihati, sopsti, prskati;
podpihovati; prišepetati; Dido al mole il lavôr, al ~, po
al cjape il cjapiel e si svintule (F); si sentà dongje E.,
tufant e menant il cjâf (Sg) 2. (po vinu, žganju) smrdeti;
dongje di un Arlechin / che al tufave di vin (F) 3. vneti,
vžgati, opaliti; il vin i burlave tes orelis, i tufave tes
venis (F);
~ tr v: ~ velen FIG kazati, bljuvati sovraštvo; dan
aduès tufant velen. (F).
tui ['tui] (demin. tutui) m INF FAM mucek m; maček m;
chel toc di cicin / a miezis cul ~, / che al vivi ancje lui.
(F).
Tuieç ['tul] m → Tumieç.
tul ['tul] m til m (tkanina).
Tuliment [tuli'ment] m → Tiliment.
tulmignon [tulmi'ñon] m (t. FIG) vrtinčasti veter m,
vihra f, vihar m, vrtež m; vrtinec m; il ~ fiscjant e
businant / ve jù pa la planure. (F).
Tulmin [tul'min] kr.i m Tolmin m; e ancjemò di plui
Oton III, massime des bandis di Pleç, ~, Gurize e sul
Vipau. (JM).
tulminot [tulmi'nכt] adj tolminski;
~ m Tolminec m.
tulugn [tu'luñ] m MEH vijačno dvigalo; vitel m, dvigalo
n; vrtača f.
tulugnâ [tulu'ña:] it godrnjati, mrmrati; godrnjati,
grmeti; Orange nol tulugne nuie di bon, i siei pinsîrs a
cjalin lontan (Eg).
tulugnament [tuluña'ment] m godrnjanje n, mrmranje
n; bobnenje n, bučanje n; al jere nassût un grant ~ a
rivuart de „strade dal Signôr” (Bibl-Az).
tumiâ [tumi'a:] (o tumii [tu'mii]) (t. FIG) tr mučiti,
trpinčiti; kruto ravnati; No pal gno amôr tradît, ma pal
vuestri amôr tumiât! (Mucci); e al sintive un tumiâ
dentri di se (PauluzzoN);
~si refl FIG mučiti se, trpinčiti se; ma cui dai diambar
isal? Laurinç si tumie, al sgarfe tai ricuarts. (F).
tumie ['tumie] f 1. vivisekcija f; raztelešenje n;
obdukcija f; gjavât... fate la ~ / d’acordo àn concludût /
che il gjat masse passût, / tal ort ’l à dât un sclop (F); fâ
la ~ a un neusmiljeno kritizirati koga; za la uniche sô
glorie / jè chê di fâ la ~ / ai nestris plui bogns predis / a
base di calunie (F) 2. krutost f; slabo ravnanje n; si
lasse fâ ogni ~ / pûr di cjapâ un gustà: / e par un plat di
tripis / si lassarès picjâ. (F).
tumiecin [tumie't∫in] adj tolmezzino; Chei che a
varessin vût, ancje te brame de int tumiecine, di cjapâ la
ereditât dal grant bons. (BelAlci);
~ m prebivalec Tolmezza; Ma naturalmentri dut chest
cence spreseâ il nestri passât, dal Cincent dai Tumiecins
in cà: (Pa 7/2000).
Tumieç [tumi'εt∫] kr.i m (glavno mesto Carnije)
Tolmeč m (IT Tolmezzo, DE Schönfeld).
tumôr [tu'mo:r] m MED oteklina f, nabreklost, bula;
nô o vin studiât un individui bilengâl che daspò un ~ intal
lobi frontâl di çampe e in parts dai zîrs cingulâts
anteriôrs (SiF 02/1); ~ cerebrâl možganski tumor;
Une biopsie stereotasiche e à clarît che il ~ cerebrâl al
jere un glioblastome. (SiF 02/1).
tundre ['tundre] f tundra f; Si cjacare di "prât" tant
che o cjacarassin di "desert" o di "~".(Pa).
tunel ['tunel] m predor m, tunel m; al jere come jessi
tun lunc ~ (MazzonIol); ~ di Bohinj bohinjski predor;
La imprese di Cecon e realizà il ~ di Bohinj (Pa).
tuniche ['tunike] f tunika f; presentât cu la ~ blancje
dal so ordin (CoGonars).
Tunin [tu'nin] os.i m Tonček m (IT Tonino).
Tunine [tu'nine] os.i f Tončka f (IT Tonina).
Tunis ['tunis] kr.i m Tunis m; Al nas a ~ tal 1332 (Pa
02/10-11).
tuntar ['tuntar] m nemec m; barbar m, surovež m,
divjak m; San Pieri che al pensave pôc di lâ sù in chei
grebanos di Cleulis e mancul ancjemò di impaçâsi cun
tuntars (F); int tuntare barbari, divjaki; a jere int
tuntare che no voleve pierdi timp nancje a saludâ (F);
~ adj nemški, barbarski, surov, divjaški.
turbament [turba'ment] m zmešnjava f, razburjenje n;
No po di sigûr incolpâsi i turbaments dai omps che la
vicinin. (BrLi).
turbit ['turbit], -ide adj nemiren, vznemirjen,
razburjen; a forin timps turbits e tribulâts (F); aghis
turbidis nemirne vode; al jere un omp che le saveve
lungje e che al veve navigât unevore tes aghis turbidis de
diplomazie. (JM).
turc ['turk], -che adj turški;
~ m Turek m.
turchês [tur'ke:s] m MIN turkiz m; noaltris o cjalavin
il cîl di Arabba che al semeave un ~. (F).
Turchie [tur'kie] kr.i m Turčija f; un furlan emigrât in
~ (CoUd).
turchin [tur'kin] adj temnomoder, sinji, višnjev;
~ m modrina f, sinjina f.
turclâ [tur'kla:] tr 1. AGR stiskati (v stiskalnici;
iztosniti, ožeti); ~ il vin prešati, stiskati grozdje 2. FIG
stiskati; e a cognossi lis sôs pelandis inscueladis, e
turclant cence pietât i fedelissimi distrittuali de
Tiereferme. (JM).
turclade [tur'klade] f AGR stiskanje n, ožemek m;
iztisnjen mošt.
turcladôr [turkla'do:r] m → turcli.
turcli ['turkli] m (manj obič. turcladôr) AGR stiskalnica
f; tai curtii i contadins a metevin in sest i turclis e a
bagnavin lis semplis par sgonflâ lis dovis. (Sg).
turgul ['turgul] adj 1. moten, medel, kalen; temen; Al
jentre tal jenfri dai vistîts, sot la linde des cjasis, cence
stagjons, cul cîl seren o ~. (BrLi); Un smarîsi di colôrs
su la aghe turgule (PauluzzoN) 2. FIG srdit, hud,
čemeren; temen; (vase) zaprt;, molčljiv, zamišljen;
mračen; lu cjalà cun voli ~ e no disè nuie (PauluzzoN);
~ m nemir m; nečistost f, umazanost f; onde lis aghis
vevin a deponi il ~. (F).
turgulâ [turgu'la:] it omotiti, zamračiti, zatemniti,
zamegliti; Chel timp che nome un cuatri a scuele al
podeve ~, ormai al è passât par simpri. (BrLi).
Turiac [turi'ak] kr.i m Turjak m (IT Turriaco) (Go).
Turide [tu'ride] kr.i f (Sedean) Turrida; no ai une
vision clare di ce che al è in face di Rivis, di ~, di
Redenzic. (Pa 02);
turiferâr [turife'ra:r] adj kadilničar m; Dilà de
stanghe - che le contin cemût che a vuelin i turiferârs
inredentiscj - il guviêr da la Austrie al jere stât plui svelt
e plui onest. (JM).
Turin [tu'rin] kr.i m Turin m; Ae cunvigne a jerin
presints i rapresentants des universitâts di Lecce, ..,
Sassari, ~, (O).
turinês [turi'ne:s] adj turinski;
~ m 1. Turinčan m; 2. turinščina f.
Turinese [turi'neze] f Turinčanka f.
Turingjie [tu'rinăie] kr.i f Turingija f.
turint [tu'rint] (t. torent) m (redko) hudournik m; In
chê zone il ~ al coreve jenfri dôs rivis altis vistudis di
baraçs e arbuluts nassûts intra lis crepiduris des cretis.
(Daidussi).
turion [turi'on] m stolp z zobčastim nadzidkom,
stražni stolp; Savêso lì che al è chel ~, li' dai Visintins?
(Cadorini/furlan).
turisim [turi'zim] m turizem m; ~ invernâl zimski
turizem; la ufierte dal ~ invernâl si concentrarà simpri
di plui in pocjis postazions turistichis. (Pa); ~ montan
gorski turizem; la domande di ~ montan e je destinade a
cressi massime tai puescj che no son masse svilupâts dal
pont di viste turistic (Pa 03/11); ~ sessuâl seks turizem;
Ma in zornade di vuê si fâs pôc e nuie par contrastâ la
vergogne dal “~ sessuâl” (Pa 02).
turist ['turist] (pl turiscj, f turiste) m turist m
(turistkinja f).
turistic [tu'ristik], -iche adj turističen.
turni ['turni] m 1. turnus m, red m, vrsta f, (volilni) krog
m; al à concuistât la presidence al prin ~ (O) v prvem
krogu (volitev) 2. (delo) izmena f, turnus m; di fat la
proteste sindacâl e nas de esigjence di garantî ai
lavoradôrs dai turnis e dai timps di vore acetabii (O)
zagotoviti sprejemljive izmene in..
turnidôr [turni'do:r] m 1. stružnica f; ma doprant il ~
/ speri istès di fâmi onôr (F) 2. strugar m.
turoldoc [turol'dכk] adj se nanaša na Turolda; La
cjase di Turoldo, tornade a regolâ che al è pôc, e je la
abitance de Associazion Turoldoche (Pa).
Turolt [tu'rכlt] priimek m Turoldo; pre Davit ~ (Bibl).
turtiçade [turti't∫ade] f ?? Si prontarin pal petorâl
cjadenutis di aur pûr, turtiçadis sicu cordons. (BiblEsodo).
tus ['tus] m tuš m.
Tussie ['tusie] m ?? che i à costât al nestri autôr
plusôrs viaçs in Toscane e te ~ laziâl (La Leter)
tut ['tut] int → tute.
tute ['tute] int (ukaz otroku) ne se dotakniti, ne pipati;
viôt, ninin, che l´orloi al è dal nono, ~, ~, picinin (F).
tute ['tute] f pajac m, žaba f (delovna obleka); e tal
casoto si gjavave fûr la ~ e si mudave cun vistîts di lusso
(Sg).
tutelâ [tute'la:] tr varovati; ščititi.
tutelât [tute'la:t], -ade adj varovan; zaščiten; fin a
cinc agns indaûr, e jere un dai grops retoromançs
mancul tutelâts. (Cisilino, treball).
tutele I [tu'tεle] f 1. zaščita f, varovanje n, varstvo n,
obramba f 2. JUR skrbništvo n 3. JUR (npr. okolja,
potrošnika) zaščita f, varovanje n, varstvo n: ~ des
minorancis zaščita manjšin; La circolâr e je stade
elaborade dal grup di studi pe ~ des minorancis (O); Si
à di zontâ che par chel che al inten la leç di ~ a restin
ancjemò fers tai ministeris 18 miliarts (O); ~ dal
ambient okoljevarstvo, varstvo okolja; leç di ~ zaščitni
zakon; No bisugne fermâsi ae aprovazion de leç di ~ des
minorancis linguistichis (O).
tutele II [tu'tεle] f INF mlekec m.
tutubie [tu'tubie] f (za hišo) bedna koča f, luknja f,
mišja luknja f; cussì cjalt di comedâ chê ~ di cjase che o
vin. (F).
tutui [tu'tui] m → tui.
U
U, u ['u] m, f črka U, u.
Uanis [u'anis] kr.i m (Dael) Ioannis; sore il dut Lussia
di ~ (Pa).
Ubert [u'bεrt] os.i m Hubert m.
ubicuitât [ubikui'ta:t] f vsepričujočnost f.
ubidî [ubi'di:] tr ubogati, pokoren biti; di no volê plui
~ sô mari (F); ~ a ubogati komu; O sin culì, te nestre
mariglesie, par ~ a un ordin dal Signôr (Pa 10/99).
ubidience [ubidi'εnt∫e] f poslušnost f, pokornost f;
zapoved m, postava f; che ur vanzave dut il timp par
fevelâ di altris robis, impuartantis ma cetant mancul,
come la ~ e la castitât. (BelFa).
ubidient [ubidi'εnt] adj poslušen, ubogljiv.
ucâ [u't∫a:] it vzklikati iz veselja, vriskati veselo;
Intant che lôr a scomençavin a ~ e a laudâ il Signor
(Bibl-Cron);
~ tr vzklikati veselo nekaj; sot di un bâr platât, al uche
/ lis sôs notis plui sfogadis. (F).
ucade [u'kade] f vzklik m veselja, vrisk m; jessin fûr
fra sbârs e ucadis. (F).
uce ['ut∫e] f 1. dih m, sapa m; vztrajnost f, energija f,
krepkost f; i piçui a jerin tornâts cuntune ~ frescje (F)
2. volja f; poželenje n, mik m, mikanje n, poželjivost,
želja f; sila f; i comuns interessâts a stan lavorant di
buine ~ (Provincia).
Ucee [u't∫εe] kr.i f (Rezija) Učeja f (IT Uccea).
ucefuarfis [ut∫efu'arfis] m → ucefuarpis.
ucefuarpis [ut∫efu'arpis] m brusač m; ~ , fornasîrs in
Brasîl (Pa); → gue.
ucel [u't∫εl] m → uciel.
ucele [u't∫εle] f → uciele.
ucepopul [ut∫e'pכpul] (pl ucepopui) m ščuvalec m,
hujskač m, izzivač m, rovar m; demagog m; chescje
insensâts ucepopui. (F).
uchì [u'ki] adv (redko) tu, tukaj, tukajle; Al si pense
che ~ e vignì mitude in pîts ancje la antighe gastalgade,
ven a stâi il palaç dai duchis langobarts. (Pa).
uciel [ut∫i'εl] (pl ucei) m ptič, ptica f; Furp tanche un ~
di plomb, si muardè i lavris (Mar); prime o ai vivût libar
come un ~ (bassafriulana); scjaps di ucei ?? (Sg);
PROV Ogni ~ al cîr il so nît. (ProvBr); deriv. ucelat,
ucelon, ucelut, ucelin.
uciel biel vert [~ bi'εl 'vεrt??] m ZOOL čebelar m
(Merops apiaster).
uciel de biele creste [~ bi'ele 'krεste??] m ZOOL →
gjalut de biele creste.
ucielam [ut∫ie'lam] m ptičja lov m; ptiči ; ptičarstvo n,
ptičji lov; mi dirês che il bec al puarte, / no i dincj, el ~.
(F).
ucielâr [ut∫ie'la:r] m ptičar m.
ucielat [ut∫ie'lat] m 1. PEJ od ucel 2. kanja f, ptica
roparica f; cussì il nono, par bonâmi, / mi promet un pôc
di lat: / po mi clame e, par svagâmi: / “ve, mi dîs, ve
l’~!” (F) 3. v: fâ l’~ biti zlovestnik, napovedati,
prinašati slabe novice; jo no volevi fâ l’~ (F).
uciele [u't∫iεle] f ptica f; la cicogne: ce ~ benedete!
(F).
ucielut [ut∫e'lut] m (pomanjš. od ucel) ptiček m; Il
garofolâr al è disponût a fâi il regâl, ma a pat che l’~ lu
sclipissi. (Bel).
ucrain [u'krain] adj ukrajinski;
~ m 1. Ukrajinec m 2. ukrajinščina f; cence contâ chês
che no son uficiâls come serbian-crauat, rom, ~ (Pa
04/03).
Ucraine [u'kraine] kr. i f Ukrajina f; Par esempli a
proposit des rivendicazions teritoriâls su la Crimee cu lis
menacis a la ~ (Pa 7/2000).
uç ['ut∫] int medmet, s katerim se ščuvajo psi proti
komu.
uçâ [u't∫a:] tr 1. razvrstiti; brusiti; gladiti; drgniti;
povoziti; un cuintri l’altri doi curtis al uce (F) 2.
ščuvati, hujskati; spodbadati; e a uçavin il cjan che al
vuagnave come lôf; al met dute la sô vôs / par ~ chei
scjaldinôs (F) 3. poostriti, ostriti, nabrusiti, brusiti,
podnetiti, podpihovati; Par taiâ l'arbul bisugne denant
trat ~ la manarie (La 05/11);
~si refl razburiti se; i perseguitârts, invezit di pleâsi, si
no dreçâts e uçâts par lavorâ ancjemò di plui (F).
uçade [u't∫ade] f brušenje n, lahno brušenje n,
ostrenje n; trenje n.
udience [udi'εnt∫e] f 1. zaslišanje n; sprejem m, zasluh
m; al cjate spazis tai media e ~ tai ambients inteletuâi.
(Pa) ; Parceche lis simiis e àn simpri vude grande ~ e la
mari dai stupits e je simpri insinte. (BelFa) 2. REL
avdienca f; ~ di Pape papeževa avdienca; al cjape
part a la ~ di Pape Benedet XVI (Pa).
Udin ['Udin] kr.i m Videm m (glavno mesto Furlanije);
Universitât di ~ Videmska Univerza; Provincie di ~
Videmska pokrajina f // nem. Weiden, Tischlbong Bain.
udinas [udi'nas] adj → udinês.
udinês [udi'ne:s], -ese adj videmski, z Vidma; Tacade
"Dulinvie", manifestazion udinese dedicade al furlan (O);
sul altâr di une oposizion mastine al progjet ~ dal "Friûl
storic" (Pa) videmski projekt;
~ m 1. Videmčan m 2. Udinês videmska pokrajina; I
cuotidians a son plui doprâts tal ~ (Pa); dal Gurizan al
~, al Pordenonês, ae Cjargne e a dute la mont. (Pa 06/1).
udinese [udi'neze] f Videmčanka f.
uditîf [udi'ti:f], -ive adj slušen; Discriminazion
Uditive verbâl (SiF 02/1).
uditori [udi'tori] mpl poslušalci mpl.
ue ['ue] f → uve.
ùe ['ue] (Sg) → vue.
Ue ['ue] kratica > Union europeane EU (Evropska
unija); dai gnûfs Paîs che tal mês di Mai a aderiran a la
Ue (Pa 04/02).
Uefa [u'efa ??] kratica → cope Uefa
ueli [u'eli] → vueli.
uf ['uf] int ??uf!; ~! ce stufe, ce stufe!
ûf ['u:f] (pl ûfs ['u:s]) m jajce n; ~ di ocje, ~ di colomb,
~ di lodule (F); rompi i ~s (F); cumò che us ai rot cun
chest i ~s, / de la spose i difiets vuei dîus e lis virtûts (F);
durmî sui ~s, clucî sui ~, stâ sui ~s ??; ne duâr sui ~s il
Genio Nazionäl, / che a libertât aspire par onôr (F);
jessi sui~s ??; il biât Dario al jere sui ~s. Nol saveve di
ce bande tacâ (F); lassâ sui ~ zapustiti, opustiti; ma
mandaimal a dî la corone / e lassaitlu sui ~s dutis (F);
jessi mo di ~s mo di lat spremeniti svoje mnenje od
danes na jutri; cui parons no tu sâs mai ce che al è sporc
e ce che al è net. Vuê a son di ~ e doman di lat (F);
viodi il pêl tal ~, cjatâ il pêl tal ~ ??; fûc di file. Il
comissari / al vûl viodi il pêl tal ~ (F); cir il pêl tal ûf
?? ; dut il Friûl al spiete / il strolic, il profete, / che
slungjant il canocjâl, / cirint il pêl tal ~, / al disi sul an
gnûf / daurman il so parè (F); fâ i ~s di cuc; nus butave
in crôs su la jerbe / par fânus i ~s di cuc / cu la sô barbe
lungje di vot dîs (F); l’~ di Colomp kolumbovo jajce;
e dome dapît comprensibil in mût perfet (tant che l’~ di
Colomp) (Pa 02); ûfs sbatûts (carn.) ?? 2 ûfs sbatûts
benon, zontà formadi nostran gratât e a fetutes une
pontute di curtìs di bicarbonato (Natisone/furlanis);
deriv. uvon, uvat, uvut; ovon, ovat, ovut, ovet.
ufe ['ufe] f BOT → urtiçon.
ufici [u'fit∫i] m 1. urad m; služba f; dolžnost f; ~ dal
protocol zapisniški (protokolni) urad; Lis voris a varan
di rivâ ca dal Comun di Cordenons dentri dai 31 di Mai
(~ dal protocol, place de Vitorie 1). (Pa); ~ European
Evropski urad; Par chest Onde Furlane e à vût il jutori
dal ~ European pes lenghis mancul pandudis (O); ~
scuelastic šolski Urad, Urad za šolstvo; al dîs l’ispetôr
O. S. par cont de Direzion gjenerâl dal ~ scuelastic de
Regjon (Pa); ~ statistic statistični urad; daûr dai dâts
furnîts dal 1927 dal ~ statistic dal ministeri de Vuere. (Pa
02) 2. REL služba božja f 3. un ~ di cjocolate tablica
čokolade; Chokolatenhändler / colui che vende
bastoncelli di cioccolata / ùn che vend ~s di cjocolada
(F); scûrs a ~ ?? ; gli usci, altri avrebbero a essere a
due bande altri a libriccino (a ~) (F).
uficiadôr [ufit∫ia'do:r] f REL celebrant m.
uficiâl [ufit∫i'a:l] adj uraden, služben; La pâs e fo
firmade in forme ~ a Worms (Renanie) al 1521. (Storie)
uradno, v uradni obliki; cence contâ chês che no son
uficiâls come serbian-crauat, rom, ucrain (Pa 04/03);
pe traduzion dai ats uficiâi, des verbalizazions, de
segnaletiche bilengâl (Pa 02) uradni akti; Dome 11
però a son lenghis uficiâls de Union: danês, finlandês,
francês, … todesc. (Pa 03/10) so uradni jeziki Unije;
~ m 1. uradnik m 2. VOJ častnik m, oficir m; l’~
Dubreuil, incolpât di spionaç e di tradiment (Pa 04/05);
→ ufizîr.
uficialitât I [ufit∫iali'ta:t] f uradnost f; Si pues dî che e
fo une vere inversion di rote, stant che fin ta chel moment
la Diete e veve simpri confermât la ~ dome dal todesc.
(Cisilino, treball).
uficialitât II [ufit∫iali'ta:t] f častniški zbor m.
uficializâ [ufit∫iali'dza:] tr ADMIN objaviti, objavljati;
e à stabilît il compit positîf dai ents locâi talians e e à
uficializât i lôr intervents (Pa 04/03).
uficializazion [ufit∫ialidzatsi'on] f ADMIN (uradna)
objava f; Dut câs, prin di rivâ ae ~ (parziâl) dal ‘96, a
forin aprovadis, sedi de Confederazion (ciemen).
uficialmentri [ufit∫ial'mentri] adv uradno, službeno;
e a domandâi ~ al ministri Moratti la rimozion di Bruno
Forte (Pa 02/10-11).
uficiature [ufit∫ia'ture] f REL opravljanje bogoslužja;
Abolîts i agnei e i vigjei e dutis lis uficiaturis, il vêr
sacrifici al è chel dal cûr, la ufierte di une vite sante
(BelR).
uficiôs [ufit∫i'o:s], -ose adj 1. prijazen, vljuden,
uslužen, prizadeven 2. poluraden.
uficiosementri [ufit∫ioze'mentri] adv poluradno.
ufiel [ufi'εl] (pl ufiei) m 1. kuhana repa f; bulît ta la
aghe, / il râf si clame ~, / e pitiniç al ven tal fûc rustît (F)
2. FIG butec m, naivnež m.
ufiert [ufi'εrt] adj (p. od ufrî) ponujen.
ufierte [ufi'εrte] f 1. ponudba f; ~ dal turisim invernâl
si concentrarà simpri di plui in pocjis postazions
turistichis. (Pa); ufiertis di lavôr delovne ponudbe;
podopo a son a disposizion ufiertis di lavôr e di
volontariât internazionâl (O) 2. EKO ponudba f; La ~
dal grup lombart - che e passe di 10 miliarts la propueste
miôr rivade fin cumò (O) 3. REL darovanje n, daritev f,
daritvena žrtev f, ofer m; Cuantche un di vualtris al
volara fâi une ~ al Signôr (Bibl 172) Če bi nekdo od vas
rad daroval Gospodu.
ufiziature [ufitsia'ture] f → uficiature.
ufizîr [ufi'tsi:r] m VOJ častnik m, oficir m.
ufrî [u'fri:] (o ufris, p ufiert/ufrît) tr (po)nuditi; No par
sierâsi ma par confrontâsi e par ~ a un mont
pluriculturâl il nestri apuart unic e specific. (Pa 10/99);
~ l’incens ?? i tocjà, daûr la usance des funzions dai
predis, di jentrâ tal santuari par ~ l’incens (Bibl-Lc). ga
je po običaju duhovniške službe zadel žreb, da je šel v
Gospodovo svetišče zažgat kadilo.
Ugande [u'gande] kr.i f Uganda f; al fâs riferiment a
chel che un dai personaçs principâi de storie al considere
il non vêr de tiere da la ~. (Pa).
ugandês [ugan'de:s], -ese adj ugandski; Lis etniis
ugandesis dal nort, di gjernazie nilotiche e imparentadis
cun Masai (F);
~ m prebivalec Ugande; al è un romanç scrit par
anglês, di un ~ che al vîf e al lavore in Neerlandie. (Pa).
ugnul ['uñul] (pl ugnui) adj 1. enostaven, preprost 2.
edini, enkraten, edinstven, ekskluziven; No bastial il
dolôr che la mê ~ fie a sedi pierdude? (Eg).
Ugon [u'gon??] os. i m Hugo m.
Ugovize [ugo'vitse] kr.i f (Malburghet) Ukve fpl (v
Ukvah) (IT Ugovizza, DE Uggowitz).
uguâl [ugu'a:l] adj 1. enak 2. raven, gladek 3.
enakomeren; istovrsten; umerjen.
uh! ['uh] int uh! av!
uhi! ['ui] int uj!
ûl ['u:l] m → vûl.
ulà [u'la] adv → là.
uldî [ul'di:] (o ult) tr slišati; poslušati, čuti; občutiti,
čutiti; duhati; jê uldì ducuant par jestri dongje.. in Indie
uldì. (F).
uldide [ul'dide] f sluh m; Minôrs cun lesions a la ~.
(CoUd).
ulì [u'li] adv → alì.
ulîf [u'li:f] (pl ulîfs) (t. ulivâr) m 1. oljka; i tiei fîs
come menadis gnovis di ~ ator de to taule (glesie) 2.
oljka; ~ benedet; Domenie dal Ulîf, Domenie Ulive
REL cvetna ( oljčna ) nedelja; PROV Domenie di Ulîf,
ogni ucel al fâs il nît.
ulîf mat [~ 'mat] m BOT ?? (Phyllirea media).
ulivâr [uli'va:r] m → ulîf.
ulivastri [uli'vastri] adj olivnozelen; David, cussì mâl
imbletât e ~. (F).
ulive [u'live] f oliva f; vueli di ~ olivno olje;
la mont Ulive Oljska gora; Gjesù invessit al le su la
mont Ulive. (Bibl-Zn) Jezus pa je krenil proti Oljski
gori.
Ulme ['ulme] kr.i f ?? Po Sigjeart al le daûri a Indrì IV
a ~, difindintlu devant dai siôrs e dal popul (Pa 03/4).
Ulrì [ul'ri] os.i. m Ulrih m; un altri di chescj poetis ..
~ di Lichtenstein, al conte intun libri (JM).
ulteriôr [ulteri'o:r] adj onostranski, nadaljnji; ~
disferenceazion di risorsis fra ateneus te stesse facoltât
(Efiet ateneu). (SiF 02/1, 209).
ulteriormentri [ulterior'mentri] adv vrhu tega;
naknadno; di fat e mostre che i consumadôrs che no àn
viodût la cartelonistiche a son ~ segmentâts (SiF 03/3,
69-81).
ultim ['ultim] → ultin.
ultimementri [ultime'mentri] adv 1. v zadnjem času:
~, fate viele, a viveve cun so fi predi (F) 2. nazadnje;
zadnjič, na koncu; e ~ a no podeve plui la a fa le spese
cu le biciclete (sf).
ultimatum [ulti'matum] m ultimat m, zadnji pogoj m,
poziv m; Al è pussibil dut câs che i ultimatums di C. (O).
ultimazion [ultimatsi'on] f dokončanje n.
ultin ['ultin], ultime adj zadnji, skrajni, končni,
najnovejši; Çorut al jere solit di lâ al Ufici l’~ e di vignî
vie il prim (F); dât chest ~ che al diven soredut de
incressite des venditis in Italie (O) zadnji podatek; e je
un dai ultins ats dal ministri de istruzion (O); ultime
version RAČ zadnja različica (spletne strani ipd.);
Ultime version: ai 23 di Lui dal 2002 (Cad); ultims
“mohicans” zadnji mohikanci; pe scuele, pe salût e
par dut, o stin butant fum tai voi e inludint i ultims
“mohicans” ancjemò restâts tes lôr riservis. (BelAlci);
~ m zadnji, skrajni; tal ~, sul ~, par ~, in ~ nazadnje,
v zadnjem trenutku, na koncu; e par ~ al mandà a
saludâ; al disè par ~ (F); jessi pes ultimis, jessi tal ~
biti na koncu (blizu smrti); Al jere pes ultimis chel puar
omp. (F).
ultrà [ul'tra] m ultraš m; O che e je un mâl, come che
a mostrin di crodi i “~” (La 06/2).
ultraconservadôr [ultrakonzerva'do:r] m
ultrakonzervativen; Un pape ultrarivoluzionari in cjamp
sociâl e politic, ma ~ in cjamp religjôs. (Pa 03/11).
ultraconservatîf [ultrakonzerva'ti:f], -ive adj
ultrakonzervativen; la Polonie, .. e duncje e scugnive
jessi ipercatoliche, compate, monolitiche,
ultraconservative (Pa 03/11).
ultramoderni [ultramo'dεrni] adj ultramoderen; Un
pape ~, che al bale, al cjante, al sune, al busse, al strenç,
al rît, al fâs bocjatis (Pa 03/11).
ultranazionalist [ultranatsiona'list] (pl
ultranazionaliscj) m ultranacionalist m; Un populist,
un cinic, un ~, un nazist. (Pa 7/2000).
ultraortodòs [ultraorto'dכs] kr.i f ultraortodoksen; Lui
si è simpri vantât di jessi ~ e ultraubidient (Bel).
ultrarivoluzionari [ultrarivolutsio'nari] adj
ultrarevolucionaren; Un pape ~ in cjamp sociâl e politic,
ma ultraconservadôr in cjamp religjôs. (Pa 03/11).
ultraubidient [ultraubidi'εnt] adj ultraposlušen.
ultraunitari [ultrauni'tari] adj ?? Che no stein a fâsi
indenant i ultraunitaris di ducj i colôrs a dânus la man
(RB).
ultraviolet [ultravio'lεt] adj ultravioleten.
ululament [ulula'ment] m tuljenje n, zavijanje n; E la
marmae e rispuint cuntun murmui che al monte sù
fintremai di slavrâsi intun ~. (Mar).
ululât [ulu'la:t] m tuljenje n, zavijanje n.
uman [u'man] adj 1. človeški: pe valorizazion dal
patrimoni naturâl e ambientâl, e des risorsis umanis (O);
il Pape al veve invidât ducj i catolics e in gjenerâl dute la
famee umane (Pa); dirits umans človeške pravice;
Ancje la irlandese M. Robinson, alt Comissari “Onu” pai
dirits umans (Pa); risorsis umanis človeški viri;
2. človekoljuben, humanitaren 3. humanističen; Ancje
studiôs di altris dissiplinis, soredut di chês umanis
(sociolics, storics e v.i.) (SiF 02/1).
umanementri [umane'mentri] adv človeško; ma
nome cuntun sens just e ~ doverôs di valorizazion
culturâl (Pa).
umanisim [uma'nizim] m humanizem m.
umanist [uma'nist] m humanist m.
umanistic [uma'nistik], -iche adj 1. LIT, ARS
humanističen; a jerin leadis sore dut a la culture
umanistiche e prin di dut a la filologjie. (Pa) 2.
človekoljuben.
umanitari [umani'ta:ri] adj humanitaren,
človekoljuben; Chel che al à crodût al nestri slanç ~, a
la nestre simpatie pai umiliâts e pai maltratâts che a son
di là dal Adriatic? (Pa).
umanitarist [umanita'rist] ?? mantignint distancis
cence fin dal paredigme militâr/~, magari bruntulant
cidin, o scuen gloti amâr e spudâ dolç. (Pa 05/04).
umanitât [umani'ta:t] f človeštvo n, človečanstvo n;
človečnost f; Un invît a la ~ a fâ cence di Diu. (Pa 02);
A disin i mestris e soremestris di bielis peraulis che la
espression plui alte da la ~ a son il poete (Pa).
Umbert [um'bεrt] os.i m Humbert m.
umbrî [um'bri:] it in tr → ombrî.
umbricion [umbrit∫i'on] m → umbriçon.
umbriçon [umbri't∫on] m 1. ANAT popek; vê l’~
ancjemò sporc di vueli ??; un bon racli, altri che ben... a
àn l’~ ancjemò sporc di vueli chês vergognosis (F); →
bugnigul 2. (t. FIG) popek m, središče n; Udin, ~ dal
Friûl (F); Invezit a Piccadilly, la place cosiderade l’~
dal mont (Pa).
umbrie [um'brie] f → ombrie.
Umbrie ['umbrie] kr.i f Umbrija f; Regjons cun dôs
provinciis come la ~, il Molise e la Basilicata. (La).
ume ['ume] f ARH mati f; matica f, maternica f; mama f;
ma al zurà ben pe pote di sô ~. (F).
umerâl [ume'ra:l] adj g; vêl ~ REL ??; stolis, flocs,
vêi umerâi. (F).
umic ['umik], -iche adj ?? acits umics cu la
conferme de bande di ducj che il materiâl organic (in
particolâr i acits umics humics e fulvics) (SiF 02/1, 1120).
umidî [umi'di:] tr oteči; omočiti, ovlažiti; il fresculin
de rosade che a umidive la campagne. (F).
umidiç [umi'dit∫], -ice (manj obič. umiduç) adj vlažen,
moker; lis seris si fasevin umiducis. (F).
umiditât [umidi'ta:t] f vlažnost f; La jarbe e il muscli
a jerin une vore umits, e lis fueis che a sabulivin partiare,
ancje lôr a judavin la ~. (Sg); ~ relative relativna
vlažnost; Il secont grup, foncs di magazen, .. buinis di
cressi intune ~ relative dal 70-90%, in assence di aghe.
(SiF 02/1, 31-45).
umiduç [umi'dut∫] adj → umidiç.
umidum [umi'dum] m (redko knjiž.) vlažnost f; L’~
al veve sglonfât i mûrs come biscots tocjâts tal lat
(Tolazzi); cui mûrs piturâts di ~. (Tolazzi).
umign ['umiñ] mpl moški mpl; ljudje mpl; Cun lôr e
rive une gnove arme, di doprâle cuintri ~ e no par cjaçâ:
(cadorini/furlan).
umil ['umil] (pl umii) (neobič.) adj nizek, ponižen;
preprost; e chest al vâl pal plui ~ dai dialets come pe
lenghe plui cognossude e innomenade e fâs part dai
nestris afiets (Pa).
umiliâ I [umili'a:] tr 1. oteči; omehčati, mehčati;
namočiti; popustiti, odjenjati; ’ne midisine che a umilie il
glutidôr (F) 2. olajšati, lajšati, ublažiti, blažiti, utešiti,
tešiti; il vueli al umilie lis scotaduris (F) 3. stanjšati;
zmanjšati; oslabiti; razredčiti, olajšati, omiliti, lajšati;
utešiti; il profum des rosis al umiliave il savôr penç dai
toscans e dai spagnolets (F);
~si refl 1. popuščati, omehčati se; olajšati se, blažiti se;
ma apene che si disglaçave, apene che il frêt si umiliave,
al prin cricâ de Vierte (F) 2. slabiti se, omiliti se; la
Rosine intant no viodeve plui il mont cu stes voi, ancje se
il dolôr si jere un pôc umiliât. (F).
umiliâ II [umili'a:] tr (neobič.) ponižati; Prin di dut e
finissarès par penalisâ e ~ int za penalisade e umiliade
(BelFa);
~si refl ponižati se;
→ mortificâ.
umiliant [umili'ant] adj poniževalen, ponižujoč; che
lui al deve di mance e si bute tes aventuris plui torbidis e
sordidis e umiliantis (Bel).
umiliazion [umiliatsi'on] f ponižanje f; che a son
dibot simpri une reazion violente a une situazion di
injustizie, di ~, di rapine. (Pa 04/04).
umilmentri [umil'mentri] adv nizko, ponižno,
preprosto.
umiltât [umil'ta:t] f ponižnost f; pe tô bielece interiôr,
che ti à compagnade in dute la tô vite, pe tô sensibilitât
straordenarie, pe tô ~ gjenuine (Pa 03/12); PROV La
trope ~ e spuze di supierbie. (ProvBr).
umit ['umit], -ide (pl umits) adj vlažen, moker,
premočen; O cjaminavi dilunc ambients clips e umits
tanche sedreris (BrLi);
~ m 1. vlažnost f, vlaga f 2. KUL vlaga f; omaka f, ragu
m.
umôr [u'mo:r] m 1. vlaga f, mokrota f 2. sok m; humor
m; vlažnost f; izločevanje n, izločina n; plovisine
benedete, / vin bisugne dal to ~ (F) 3. narava f, značaj
m; nagnjenje n; come che cualchidun al à berghelât e
paventât, inviant umôrs e malumôrs che si crodeve
superâts. (Pa 04/04); vessis volût comprâmi cui umôrs
(Enrico).
umorisim I [umo'rizim] m MED humorizem m.
umorisim II [umo'rizim] m humornost f; humor m.
umorist [umo'rist] (pl umoriscj) m 1. humorist m,
šaljivec m, duhovitež m 2. pisec humoresk; karikaturist
m;
~ adj humorističen.
umoristic [umo'ristik], -iche adj humorističen; šaljiv.
umoristichementri [umoristike'mentri] adv
humoristično; šaljivo.
un ['un] art, num 1.en, eden; nek, neki; o ai viodût une
femine; une dì o chê altre nek dan, ta ali oni dan; Une
dì o chê altre bisugnave che al vignìs lì cuntune piere
pomice e un vernîs nere par netâ il marmul (Sg) 2.
približno; ~ dîs minûts približno deset minut, (cf. F
enih deset minut), nekih deset minut; Dome dopo ~ dîs
minûts al incrosà ~ vieli in biciclete (Sg) Po samo dobrih
10 minutah.. (Sg); ~ sîs mês približno, okoli šest
mesecev; Di ~ sîs mês in ca o jeri assistent di gjeologjie
te Universitât. (BrLi) 3. pl uns en, eden; okoli,
približno, okroglo; ma uns cuatri messis a fâs celebrâ
(F);
~ pro 1. en, eden; kdo, nekdo; fevelâ a di ~ (F); che e
veve sposât ~ cuntune buteghe di coloniâi. (Sg); ~ par
ducj e ducj par ~! (sf) eden za vse, vsi za enega; ~ par
~ enega po enega; farai remondâ i claps ad ~ par ~
(F); birbant che tu sês ~ ?? ; oh birbant che al è un!... ;
(bolj obič. birbant di ~!); jessi simpri intune ??; o sês
simpri intune, di buinore fin sere! (F); dut intune ?? ;
e alore a dute bocje, dut intune: „ âstu viodût?” (F);
ad ~ → adun; 2. v: dal ~ vsak; cuatri pichets, di
cuatrisoldâts dal ~ (F).
une ['une] f ena f.
unanim [un'anim] adj enodušen; složen; soglasen; La
laude unanime ae grandece di chel pionîr de Europe che
al fo Marc di Avian (Pa 8-9/99).
unanimementri [unanime'mentri] adv enodušno;
složno; soglasno.
unanimisim [unani'mizim] m enodušje n.
unanimistic [unani'mistik], -iche adj enodušen.
unanimitât [unanimi'ta:t] f enodušnost f; složnost f;
sloga f; soglasnost f: ae ~ soglasno; I sindics dai 19
comuns de zone interessade .. a àn votât ae ~ (O).
undis ['undis] num enajst; ~ cent; jessi su lis ~ e trê
cuarts biti tik pred; no son muarts, nò. Chel zovin al
jere su lis ~ e trê cuarts par lâ (F);
~ m enajst; Undis enajsteri; a tornarin indaûr dal
moment a Gjerusalem, là che a cjatarin i Undis riunîts
cun chei che a jerin cun lôr. (Bibl-Lc) in se vrnila v
Jeruzalem ter našla zbrane enajstere in tiste, ki so bili z
njimi.
une vore [une'vore] (akreš une vorone, demin. une
vorute) adv dosti, dovolj; precèj; zelo, jako, veliko;
L’esperant al è une lenghe ~ svilupade. (Leng)
Esperanto je zelo razvit jezik;
~ pro ~ di mnog, mnogo, veliko; Il furlan al ven
fevelât ancje in ~ di paîs. (Vichi) Furlanščina se govori
tudi v velikem številu vaseh.; ~ di int veliko ljudi; ~
di int intal Comun di Udin (Sclese) veliko ljudi v
videmski občini.
une vorone [unevo'rone] adv in pro → unevore.
une vorute [unevo'rute] adv in pro → unevore.
ungjint [un'ăint] m → ongjint.
ungnan [un'ñan] adv letos, letošnje leto; la campagne
~ e à vût il so indret. (F)
un grum [un'grum] adv precèj; zelo, jako, veliko;
~ pro mnog, mnogo, veliko; ur insegnavin ~ di erôrs
che dopo al è tant dificil netâ vie. (CoTav).
unî [u'ni:] tr združiti, spojiti; zediniti, zbrati; zaceliti
(rano); al jere diretôr dai lavôrs pe costruzion de ferade
che e veve di ~ la capitâl dal Imperi a Lubiane. (GP);
~si refl 1. združiti se, spojiti se, zediniti se, zbrati se;
radicâl in dut ce che al fâs ma ancjemò bon di ~si intun
progjet comun (Pa 03/11) 2. FIG biti združen.
unisessuâl [unisesu'a:l] adj BIOL enospolen.
unisessualitât [unisesuali'ta:t] f BIOL enospolnost f.
unic ['unik], -iche adj edin, edinsven, samo e(de)n,
e(de)n sam; cirint intervents cuntun impat mancul penç
e no concentrâts tune aree uniche osredotočeni ne samo
na eno področje; e al restà E. ~ client. (Sg);
~ m edini, edinstveni.
unicelulâr [unit∫elu'la:r] adj BIOL enoceličen; I
conidis, trasparents, unicelulârs e di forme cilindriche
(SiF 03/4, 9).
unicistic [uni't∫istik], -iche adj ??
unicitât [unit∫i'ta:t] f edinstvenost f; E un dai prins
lavôrs di fâ al è chel di cirî la nestre specificitât, la nestre
~, il nestri carisme. (Bel).
unificâ [unifi'ka:] tr zedniti, združiti; ducj cuancj i
tescj a coventin unificâts intune cierte maniere. (SiF
02/1).
unificant [unifi'kant] adj združujoč; ce che al à savût
resisti a dutis lis tentazions e pressions di division e di
lote e che si è rivelât un dât ~. (Pa 05/07).
unificazion [unifikatsi'ont] f 1. zedinitev f, zedinjanje
n; združitev f, združevanje f; sun cheste cuistion, tal an
de ~ europeane (Pa 04/05); ma che e à segnât in neri
dut il timp che al va de ~ taliane ai nestris dîs. (Pa)
2. TEH poenotenje n; standardizacija f.
uniform [uni'form] adj istoličen, enoten.
uniformâ [unifor'ma:] tr 1. izenačiti, izenačevati;
uniformirati 2. prikrojiti, prikrajati; prilagoditi,
prilagajati;
~si refl uniformirati se, prilagajati se, prilagoditi se.
uniformementri [uniforme'mentri] adv enakomerno;
primerno, skladno.
uniformitât [uniformi'ta:t] f 1. uniformnost f,
enoličnost f, izenačenost f; enakomernost f 2. enotnost f,
poenotenost f; soglasje n; Une lenghe che no à vonde
lessic e che no si presente cun ~ e je destinade a dipendi
di une altre e a discomparî (Pa).
unigjenit [uni'ăεnit] adj REL edinorojen; Difat Diu i
à volût tant di chel ben al mont, che al à dât so Fî, l’~,
par che ducj chei che a crodin in lui no perissin ma a
vedin la vite eterne. (Bibl-Zn) Bog je namreč svet tako
vzljubil, da je dal svojega edinorojenega Sina;
~ m Unigjenit edinorojeni, Edinorojenec m.
unilaterâl [unilate'ra:l] adj 1. enostranski, unilateralen;
Par altri, al sarà avonde dificil di rivâ, in maniere ~, a di
chel obietîf (Pa 05/06) 2. FIG samovoljen.
unilateralitât [unilaterali'ta:t] f 1. enostranskost f,
unilateralnost f 2. samovoljnost f.
unilateralmentri [unilateral'mentri] adv enostransko,
unilateralno.
uninominâl [uninomi'na:l] adj uninominalen,
enoimenski, z enim kandidatom; coleç ~ volilno
okrožje s po enim predstavnikom vsake stranke; cul
sistem dai coleçs uninominâi (Pa 03/5).
union [uni'on] f zedinjenje n, združenje n; zveza f,
sloga f, unija f.; Union Europeane Evropska unija;
par fortune intai ultins agns la ~ Europeane (CIRF);
Union Sovietiche Sovjetska zveza.
unionisim [unio'nizim] m 1. unionizem m 2. EKO
sindikalizem m.
unionist [unio'nist] (pl unioniscj) m unionist m;
~ adj unionističen, sindikalističen.
unît [u'ni:t], -ide adj 1. enoten, složen; o ben dut un
popul ~ che al emigre parcè che achì e je disunion. (Pa
04/04); dai sindacâts che a domandin che la industrie
maniaghese e resti unide. (O) 2. združen; Un clic dopli
pal Friûl ~ (Pa); Stâts Unîts Združene države; Tal
ultin cicli, i Stâts Unîts (e il dolar) a àn tornât a cjapâ il
stes puest che e veve la Gran Bretagne (Pa 04/07).
unitari [uni'tari] adj 1. enoten; skupen; unitarističen;
a pro de lenghe furlane unitarie, la cussì-clamade koinè.
(JM, Salvâ) 2. organski, skladen, celovit; e l’ingjessât
mont musulman, rapresentât inte sô identitât unitarie,
cence podê politic efetîf, dal Calìf di Istambul. (Pa 03/2)
~ m 1. unitarist m 2. REL unitarec m.
unitariementri [unitarie'mentri] adv enotno; dividint
“Fogolârs” creâts e svilupâts ~ tai agns. (Pa 02).
unitarisim [unita'rizim] m 1. unitarizem m 2. REL
unitarizem m.
unitarist [unita'rist] (pl unitariscj) m LIT unitarist m;
~ adj unitarističen; Critiche de ideologjie unitariste.
(La 05/4).
unitât [uni'ta:t] f 1. enotnost f, složnost f, enakost f;
che al domandave une ~ di tratament cui dipendents de
Regjon ancje par chel che al inten la diesimecuarte
mensilitât. (O)
2. FIG enotnost f, združitev f,
zedinjenje n; 3. FIZ enota f 4. (splošno) enota; e i
obietîfs sorescrits e varâ di davuelzisi cun lis unitâts
didatichis puartadis indevant dal professôr in clas
(didatic); ~ di base osnovna enota; La idee che i
enunciâts, e no lis peraulis, a sedin lis unitâts di base dal
lengaç (SiF 02/1); ~ organizative organizacijska enota;
dulà che la tipologjie dal lavôr e pues disferenceâsi no
pôc ancje a livel de stesse ~ organizative (SiF 02/1, 209)
5. VOJ enota f 6. MED enota f 7. INFORM enota f;
univers [uni'vεrs] m → univiers.
universâl [univer'za:l] adj splošen, vesoljen,
univerzalen; Lis siencis, par definizion, a son universâls,
ma a puedin jessi realizadis dome intune culture
particulâr. (Pa).
universalisim [univerza'lizim] m FILOZ, POL, REL
univerzalizem m.
universalist [univerza'list] (pl universaliscj) m
univerzalist m;
~ adj univerzalističen; Si interessà po daspò al
esperant e di chest lenghe "universaliste" al deventà
cultôr e propagandist. (La 05/4).
universalistic [univerza'listik], -iche adj
univerzalističen; par che a fondin la lôr mission
educative su la dimension universalistiche de culture e su
lis formis che si realize te comunitât locâl. (Pa 04/07).
universalitât [univerzali'ta:t] f 1. splošnost f,
univerzalnost f; večstranskost f; a Rome nol celebre plui
nissun in particolâr parceche i sengui popui, cu lis lôr
culturis e ricjecis, a vegnin inglobâts tal concet di une ~
(Pa) 2. vsota f, ?vkupnost f.
universalizâ [univerzali'dza:] tr univerzalizirati;
concors e premis leteraris (par es. "~" il Sant Simon)
(CIRF);
~si refl razširiti, razširjati se.
universalizazion [univerzalidzatsi'on] f
univerzalizacija f.
universalmentri [univerzal'mentri] adv univerzalno,
splošno.
Universiade [univerzi'ade] f ŠP Univerziada f
(študentska olimpijada); che cussì al podarà testâ la
organizazion e i implants in spiete des Universiadis
invernâls che al ospitarà intal 2003. (O).
universitari [univerzi'ta:ri], -arie adj univerziteten,
vseučiliški; E je stade assegnade al Friûl-Vignesie Julie
la organizazion dai campionâts universitaris invernâls
italians dal 2002.(O); professôr ~ univerzitetni
profesor;
~ m 1. študent m, slušatelj m 2. univerzitetni učitelj m.
universitât [univerzi'ta:t] f 1. univerza f, vseučilišče n:
Universitât di Udin Videmska univerza; Al è Furio
Honsell il gnûf retôr de ~ di Udin (O) 2. splošnost f,
vesoljnost f.
univiers [univi'εrs] m (t. FIG) vesoljstvo n, vesoljni
svet m; Chest piçul ~ autosuficient, daspò jessisi
distacât de nestre regjon spazitemporâl dal ~, e podarès
tornâ a daonzisi cun jê. (Pa 7/99).
univoc [u'nivכk], -oche adj 1. enopomenski; I sistemis
e i codis plui rigorôs (univocs) a son chei che a vegnin in
prevalence doprâts tal cjamp sientific.(Pa 02/10-11) 2.
MAT enoličen.
un mont [un'mכnt] adv (manj obič.) dosti, dovolj;
precèj; mnogo; zelo, jako; Se tu leis alc che ti plâs ~
(Vichi);
~ pro (un monte; un moncj, un montis); ~ di veliko,
mnogo; ~ di bêçs mi covente. veliko denarja
potrebujem; un moncj di lôr (unmontis di lôr); e
consultât sun chest unmoncj di lôr.
un montonon [unmonto'non] adv in pro poveč. od →
unmont.
untiç [un'tit∫] m → ontiç, untum.
untum [un'tum] m maščoba f; tolšča f, mast f; izobilje
n; gnojilo n; maža f, mazilo f; ~ par rindei la piel de
cjalcidure impermeabil (F); che pardabon a son
sucedûts, se a àn lassât chei dissens; di tacis, di bocai,
ma ancje di ~, aromai travanât par simpri (Mar).
Unviêr [unvi'ε:r] m zima f; Jo mi soi fat l’~, e cumò
vô o vês denant cuatri mês di biel timp. (Sg); l'~,
cuanche si glaçave la roe, tirade sù in cinturie, cu la
manarie a liberave i rôts. (Percude).
unzion [untsi'on] f (t. FIG) maziljenje; mazilo;
sladkobnost; Par vualtris invessi, la ~ che o vês
ricevude di lui (Bibl-Zn).
unzude [untsi'on] f → onzude → onzi.
up ['up] (t. upe!) (izraža napor pri dviganju velike
teže).
upe ['??] int → up!.
Uque ['ukve] r.i m Ukva f; al è lât jù il cjampanili e la
glesie e je stade savoltade de plene dal riul ~. (La 05/11).
ur [ur] pro pers m in f 3os.pl njim, jim; ~ ai dât un
pagnut paromp; Alore lui ~ rispuindè (Bibl-Lc).
uragan [ura'gan] m 1. METEO uragan m, orkan m 2.
FIG vihar m.
ur ai [ur'ai] pro pers comp 3os.pl < ur+ju jim jih; ~
doi.
ur al [ur'al] pro pers comp 3os.pl < ur+lu jim ga, to; ~
doi - ~ dirai cence fal.
urani [u'rani] m FIZ uran m; inricjî l’~ obogatiti
uran; l’~ al ven inricjît cun tecnologjie laser (Pa 06/1).
urban [ur'ban] adj 1. mesten 2. HIST rimski.
Urban [ur'ban] os.i m Vrban m, Urban m.
urbanistic [urba'nistik], -iche adj urbanističen; plan
~ urbanistični načrt; Parcè che il plan ~ prontât tai
palaçs di Triest (La 03/03).
urbanistiche [urba'nistike] f urbanistika f.
urbanizâ [urbani'dza:] tr 1. napraviti mestno 2. FIG
olikati, omikati 3. urbanizirati.
urbanizazion [urbanidzatsi'on] f urbanizacija f; che a
puedin jessi studiadis lis strategjiis pal recupar dai flums
savoltâts de antropizazion e de ~. (Pa 02).
urbari [ur'bari] m (gor.) ??; e pront al mi à menât in
fatorie / e al mi à mostrât i rotui e i urbaris. (F).
Urbignà [urbi'ña] kr.i f (Buie) IT Urbignacco; Nome
a ~ cussì! (Tolazzi).
urcje! ['urqe] (t. ~ vie !) int ??; „~!~!”. ; “~ vie!” al
berlà disdegnât. (Zili).
urdî [ur'di:] tr 1. zasnovati, snovati; al proponeve di ~
la trame / di un biel programe par chel gran sant (F) 2.
FIG zasnovati, snovati, skovati, kovati (zaroto ipd.);
vtkati; zavotčiti; urdissin sioperos ancje i students. (F).
urdidôr [urdi'do:r] m ??; ~ a la todescje.
urdidure [urdi'dure] f zasnova f, snovanje n; razpored
m; osnutek m, snutek m; tkanje n, pletenina f.
urdiment [urdi'ment] m osnutek m, snutek m; tkanje n,
pletenina f; sta par tiere e che e permet di cjalâ la
trame, l’~ e i ponts (Pa).
ur e [ur e] pro pers comp 3 os.pl < ur + le jim to; ~ da.
uremie [ure'mie] f krvomočnost f.
ur es [ur es] pro pers comp. 3os.pl < ur + lis jim te;
che Jo no ~ ai metudis tal cjâf ki jih (zakone) jaz jim
nisem vbil v glavo (naročil).
urgjence [ur'ăεnt∫e] f nujnost f; Savint che la nestre
lenghe e à ~ di une "midisine" par salvâsi (Pa 7/2000).
urgjent [ur'ăent] adj nujen; MED urgenten; a son lâts
jù a Rome par un incuintri ~ cul ministri Scajola (O); a
prontâ une leç organiche su la imigrazion che e frontedi
problematichis urgjentis (O 24/3/2001).
Uri ['uri??] kr.i m Uri; framieç il Tiessin, l’~, il
Glarus, e il Sankt Gallen (Cisilino, treball).
urî [u'ri:] tr → aurî.
uriane [uri'ane] f → auriane.
urinâ [uri'na:] it scati; son po dei bussulots tacâts al
mûr / dulà che ognun al po ~ al sigûr. (F).
urinâl [uri'na:l] m posteljna posoda.
urine [u'rine] f urin m, seč m, scalnica f; ritenzion di ~
MED zapiranje vode.
urlâ [ur'la:] it tuliti, rjuti, zavijati; tarnati, cviliti; vpiti,
zmerjati; razglasiti.
urlade [ur'lade] f tuljenje n, krik m.
urlarili [urla'rili] m (manj obič.) tuljenje n; e dopo, un
~, un vaiarili, laiù abàs. (F).
urle ['urle] (t. urli) f tuljenje n, krik m, zavijanje n; la
~ al cricà disperât. (F).
urli ['urli] m → urle.
urlon [ur'lon] m 1. poveč. od urli 2. kričač m, vpijat
m.
urmisin [urmi'zin] m TEKST lahka svilena tkanina;
par podê cjaminâ sclet, / jo o soi vignût vistût cul ~. (F).
urne ['urne] f žara f.
Ursinins Grant [ursi'nins 'grant] kr.i m (Buie)
Ursinins Grande.
Ursinins Piçul [ursi'nins 'pit∫ul] kr.i m (Buie) Ursinins
Piccolo.
Ursule ['ursule] os.i. f Uršula f.
urtâ [ur'ta:] tr 1. suniti; → truçâ 2. žaliti; razdražiti,
dražiti, razburjati; al à un mût di fâ che al urte ducj (F);
~si refl razburjati se.
urte ['urte] f v: vê in ~ un koga imeti na piki, komu
želeti zlo; lu àn in ~ tancj par colpe / che nol puarte
sporc in bocje (F); cjapâ in ~ un komu biti
nenaklonjen; il siôr plevan, mamute, / mi à cjapade in ~ /
pe cotule trop curte (F); jessi in ~ cun un biti s kom v
sporu.
urtiade [urti'ade] f pik koprive; dolôrs che a lassin lis
urtiadis (F); tô none nus deve une ~ pes gjambis.
(liceopercoto).
urtiarie [urti'arie] f MED koprivnica f (bolezen);
→ mâl de urtie.
urtiçon [urti't∫on] m BOT hmelj m (Humulus lupulus);
L’om al è fat pal 70% di aghe. I furlans ancje di malt e ~
(Leng).
urtie [ur'tie] f BOT kopriva f (Urtica dioica).
urtie di bosc [~ di 'bכsk] f BOT navadna mačja meta f
(Nepeta cataria).
urtie zale [~ 'džale] f BOT ?? (Galeobdolon luteum).
urtie muarte [~ mu'arte] f BOT pezdečevje n,
prisadnica f (Lamium maculatum; Lamium album).
Urtijei [??] kr.i m → Ortisei.
urtôs [ur'to:s], -ose adj (manj obič.) jezljiv, živčen.
Urturis [ur'turis] kr.i (Rude) Alture.
Uruguay [ur't??] kr. in r. i m Urugvaj m; Ta chei
sportei, i furlans in Argjentine, dal Brasîl e dal ~ (Pa 02).
urzent [ur'džεnt] adj → urgjent.
us I [us] pro pers 2os.pl vam; vas; No sês mico in
fabriche, dulà che ~ controlin i oraris. (Sg).
us II [us] m → lus.
ùs III ['us] m vrata f; vhod m; A si viers l'~ da l'ort, e
palidut il nini al ven fòur curint (Pasolini).
ûs ['u:s] m 1. šega f, navada f, nagnjenost f; a gambie
muse spes, che al è il so ~ (F) 2. raba f, uporaba f; a ~
di, a ~ za, v namen (za); la femine cumò vûl libertât, /
e l’~ al è biel parcè che al ven di France (F); ~ corint
tekoča raba ; ~ tecnic tehnična raba; peraulis che a son
sinonims tal ~ corint no lu son tal ûs tecnic (SiF 02/1,
231).
usâ [u'za:] tr navaditi, priučiti; vzgajati; cu la pazience
si podeve ~le a mangjâ la frunt come lis cjaris (F);
~ it navadno imeti, navajen biti; v navadni biti; navaditi,
izučiti; ogni mês / a use a lâ in cuarts (F);
~si refl navaditi se, privaditi se; no je buine di ~si al
frêt. (F).
usabilitât [uzabili'ta:t] f uporabnost f; WineNews al à
analizât 1500 sitos di aziendis che fasin vin e al à
selezionât i 12 miôr, in base ae navigabilitât, ae grafiche,
ae ~ (Furlanist).
usaç [u'zat∫] (pl usaçs [u'zats]) m (redko) raba f; navada
f; vaja f, ravnanje n, izurjenost f, skušnja f; a son di
"frecuence alte o alt ~", e uns 1900 a son di
"disponibilitât alte". (Pa); ~ comun splošna raba; uns
40 mil vocabui che si ju capis e si ju dopre parcè che a
son di "~ comun". (Pa).
us ai [u'zai] pro pers 2os.pl < us + ju vam jih; ~ doi;
Rivuart a la storie, jo ~ dât il cjaveç e vualtris lait
indenant cu la glagn. (glesie).
us al [u'zal] pro pers 2os.pl < us + lu vam ga, to; ~
dirai; e ~ consei vam to svetujem; ~ pues garantî
vam lahko to zagotavlja.
usance [u'zant∫e] f šega f, navada f; raba f; vaja f; al
veve anzi cjapade la ~ di lâ a scoltâ ogni fieste la messe
grande (F); a ~ di po navadi; si stuarzin, si incolacin
/ a ~ dai madracs (F); fûr di ~ izven rabe, zunaj rabe,
izven mode, iz mode; lâ fûr di ~ iti iz rabe; daûr la ~
po običaju; i tocjà, daûr la ~ des funzions dai predis, di
jentrâ tal santuari par ufrî l’incens (Bibl-Lc). ga je po
običaju duhovniške službe zadel žreb.
usât [u'za:t], -ade adj navajen, vajen ; navaden,
običajen; a lui, ~ a fâ nome lavôrs cuiets.; e tu
sustignis che si scuen dî "~" e no "abituât", "lampion" e
no "lampadari" (Mucci); jessi ~ biti (na)vajen; O soi
~ cussì (Sg).; La gnot e jere state malubiade, ma tant,
ormai, mi jeri ~. (BrLi).
us e [??'] pro pers 2os.pl < us + le vam jo; ~ da; jo no
~ doi jaz jo vam ne dam
us es [??'] pro pers 2os.pl < us + lis vam jih; ~ darai
doman.
usetât [uze'ta:t] f običaj m, navada f; Simpri sul cont
des usetâts tamuesis di chest timp (La 03/4).
usgnot [uz'ñot] adv nocoj; danes zvečer, drevi; o
vignarai a cjatâti ~ (F); ~ passade sinoči; ~ passade,
/ mi à parût di sintî a talpetâ (F); par usgnot za to
noč ; Vêso ancje une cjamare par ~? (Sg).
usmâ [uz'ma:] tr 1. vohati, slediti, njuhati; poduhati,
duhati, zavohati, vohati; cul so cjan: e chest, usmade la
zovine (F) 2. občutiti, čutiti; čuti, slišati, poslušati;
slutiti; Ma almancul des ricercjis editis e di cierts
documents conservâts in archîfs privâts si puedin ~ un
fervôr, un interès e un ûs dal furlan no dome tra lis
classis sociâls subalternis (Pa 03/10).
usmade [uz'made] f ovohavanje n, voh m.
usme ['uzme] f 1. LOVSTVO sled f (divjačina) 2. FIG
previdnost f, preudarnost f; bistroumnost f; zvitost f,
prebrisanost f; ostrost f; Cassù invecit o nasìn, o savìn
che la ~ no scolorìs mai, gjat o om al è compagn.
(Tolazzi); La ~ dai seguaçs di bin Laden e reste la plui
calcolade pai atacs teroristics in Kenye. (Pa 03/4).
ussar [u'sar] m husar m; Il re di Polonie cui soi ussars
cu lis alis te schene. (Pa 05/04).
ussilut [usi'lut] m (nareč.) → ucelut.
ussiorie [usio'rie] f vaše blagorodje n; ma ~ passi pûr.
(F).
ussîr [u'si:r] m vratar m; sluga f; condutôr di cjalderiis
a vapôr, ~ in servizi (Provincia).
ustere [us'tεre] (t. ostere) f gostilničarka f; (manj obič.)
→ ustirie, ostirie.
Ustin [us'tin] os.i m → Justin.
ustinadementri [ustinade'mentri] adv trmasto,
trdoglavo.
ustinâsi [usti'na:si] refl trdovratno vztrajati, upirati se,
trmasto vztrajati; Si à di smicjâ a un alc che al vedi la
sostance de Provincie, co a àn volût formalizâsi e ~ sul
non. (Pa 04/04).
ustinât [usti'na:t], -ade adj trdovraten, trmast, uporen,
zakrknjen, svojeglav; O ben che al sedi stât nome un
sium, une biele utopie tignude in vivâl di un manipul di
romatics e ustinâts autonomiscj. (La 03/02); Sul font di
un cîl simpri plui suturni, un sflamiâ rossit (il so rivoc su
la creste dai vencjârs ustinâts su lis golenis) al segnale
che il soreli (Mar); ~ a odločen za; cu la anime
ustinade a no slontanâsi mai da la strade drete (F);
~ m trmoglavec m, trdovratnež m; chel là al è un ~.
(F).
ustinazion [ustinatsi'on] f trmoglavost f, trdovratnost f;
trma f, zatelebanost f, vztrajnost f; E daûr e je une bataie
politiche e parlamentâr fate cun decision e ~ dal centriçampe. (Pa 02/10-11).
ustîr [us'ti:r] (t. ostîr) m gostilničar m; al lavorà
dutaldì ca da l’~ a resentâ botis e damigjanis (Sg);
Di gnûf insentât a la sô tribune di plebean, il nestri
benedet ~ (Mar).
ustirie [us'tirie] f → ustere.
usufrut [uzu'frut] m JUR užitek m.
usufrutâ [uzufru'ta:] tr JUR uživati kaj.
usufrutant [uzufru'tant] m 1. JUR užitkar m 2.
uživalec m, koristnik m; oposizion da part dai ~s. (F).
usufrutuari [uzufrutu'ari] m izkoriščevalen; Sô agne
e jere dome usufrutuarie, e la cjase e jere sô. (Sg).
usurâ [uzu'ra:] it obrabiti se; a fuarce di avarizie di ~.
(F).
usurâr [uzu'ra:r] m oderuh m; Un ~ al veve doi
debitôrs: un al veve di tornâi cincent denârs e chel altri
cincuante. (Bibl-Lc);
~ adj oderuški.
usure I [u'zure] f oderuštvo n; cun ~ FIG obilo, v
izobilju; a lis faressin rindi cun ~ (F); e la ~ e la
speculazion e il trafic di personis che a bramin di emigrâ.
(Pa 02).
usure II [u'zure] f TEH obraba f, obrabljanje n, izraba f.
usurp [u'zurp] m prekoračenje meje; contesis par ~ di
pascui comunâi (F).
usurpâ [uzur'pa:] tr prisvojiti si (nepostavno); Leade
al sanc e a la difese de tiere e je ancje la mari rosse dai
O' Neills vuê usurpade de bandiere inveritade dai inglês
pes sîs conteis dal Ulster ancjemò sot di lôr. (Ac).
usurpadôr [uzurpa'do:r] m uzurpator m, nasilnik m;
Intant, dal pulpit si predìcje cuintri dai parons e si uce il
contadin di no paiâ ai usurpadôrs. (Pa 03/4).
utence [uzurpa'do:r] m ?? e pues contâ par altri intun
Ambit Socioassistenziâl che al cjape dentri une ~ di
adiriture (Leng); Za che la ~ finâl da lis previsions e je
la int (SiF 02/2, 39-58).
utent [u'tεnt] m uporabnik m; ~ regjistrât RAČ
prijavljeni uporabnik.
utie [u'tie] f → tese.
util ['util] (pl utii ['utii]) adj koristen, donosen; isal ~
fâ tradusi - par solit dal anglês aromai- articui e saçs par
furlan ? (Pa 02/10-11);
~ m koristnost f, dobiček m, korist m; fasìn che ur buti
~ / la Fieste d’ogni flôr. (F).
utilitarisim [utilita'rizim] m FILOZ utilitarizem m.
utilitaristic [utilita'ristik], -iche adj FILOZ
utilitarističen, glede na splošno korist; E nol à mai cirût
di dâi un intent ~ al so insegnament. (Bel).
utilitât [utili'ta:t] f koristnost f; La promozion di
studis filologjics de lenghe furlane e je stade fin cumò di
grande ~ (Pa).
utilizâ [utili'dza:] tr izrabiti, uporabiti.
utilizi [uti'litsi] m uporaba f, raba f; Si ipotize che la
muart o la pierdite di vitalitât dai microrganisims si
davuelzi cence l’~ di acetôrs di eletrons (SiF 03/4, 73-84)
utilizazion [utilidzatsi'on] f izraba f; Ma chest,
naturalmentri, al sta compuartant une riorganizazion des
liniis di produzion, e aduncje ancje a une divierse ~ dal
personâl. (La 05/7).
utilmentri [util'mentri] adj koristno, donosno.
utopie [utopis'tik] adj 1. utopija f; o no si tratial di
une ~ tal sens plui crût de peraule, che no esist “in
nissun lûc”? (Bel); A son utopiis a berlin i partesans de
globalizazion e de industrializazion a ogni cost. (La) 2.
utvara f; neuresničljive sanje.
utopist [uto'pist] m utopist m; Cualchi ~ isolât,
cualchi sflameade momentanie in cheste direzion si jere
simpri mostrade in Friûl (La 06/3).
utopistic [uto'pistik], -iche adj utopističen, utopičen;
e teologjiche di dut chest flagjel, magari ripiantsi a un ~
ordin mondiâl. (Pa 7/99); La liberazion ese realistiche o
utopistiche? (Bel).
utri ['utri] m → ludri I.
utroque [u'trכkue] v: in ~ (t. šalj.) ?? ; al fronte il
neri, i plâs il blanc, / cussì in ~ si mostre franc.; par un
dotôr in ~ iure, cjatât fûr intun fontego (Mar).
uvarie [u'varie] f BOT vinska trta; Le to femine e
sarà come une vît (~) cjariade tal cûr de cjase tô (glesie);
→ vît.
uve ['uve] f grozd m; Al sarà disvistît tanche lis uvis
crudis (Bibl-Jop); uvis blancjis e neris belo in rdeče
grozdje; uvis blancjis e neris,. contadins e àn vendemât
(CoCassacco); ~ calabrie posušeno grozdje n; cui
pignûi e la ~ calabrie (F); ~ grispine kosmulja f (Ribes
grossularia); te cise / di ~ grispine (F); ~ orsine
brusnica f (Vaccinium vitis idaea); ~ di cornile navadni
rakitovec (Hippophae rhamnoides); ~ cjarandine; ~
cassute; ~ di pome → amrant; ~ di San Zuan →
madresilve; ~ mauce → cernicule; ~ ribis → ribis.
uzinâ [utsi'na:] it (redko) veselo vzklikati; ducj corin
viers la chiase dal bon paron uzinant di legrece (F);
→ ucâ.
V
V, v ['vu] m, f črka V, v.
va ['va] v: ~ e no ~ skoraj, za malo; ~ e ven ?? .
va ['va] E3 prez od → lâ.
vacance [va'kant∫e] f prostost f, prosto mesto; počitnice
fpl; lâ in ~ iti na počitnice; al jere lât in ~ doprant
l’avion (SiF 02/1); vacancis počitnice fpl, dopust m.
vacant [va'kant] adj nezaseden, prost.
vachete [va'kεte] f 1. kravina f, kravje usnje n 2.
zapisna knjižica.
Vacîl [va't∫i:l] kr.i f (Spilimberc) Vacile.
vacin [va't∫in] m cepivo n; E o crôt che e sedi stade
inviade dai vacins o des armis bateriologjichis (Pa).
vacinâ [vat∫i'na:] tr MED cepiti.
vacine [va't∫ine] f MED 1. cepivo n; meti la ~ cepiti
2. cepljenje n.
vacjade [va'qade] f (neobič.) svinjarija f, nečastno
dejanje n.
vacjâr [va'qa:r] m kravji pastir m, kravar m.
vacjarie [vaqa'rie] f 1. mlekarna f 2. → vacjade.
vacje ['vaqe] f 1. krava f; ~ di lat ZOOL krava
mlekarica f; joibe la ordenance che e previôt l'abatiment
des 40 vacjis di lat (O); vacje mate nora krava; Pal
«ddt» a son coventâts 20 agns, pal amianto 40, pai
pesticidi 30, pa la ~ mate 40 agns (Scf) 2. FIG krava
(ženska), kurba f, vlačuga f 3. FIG strahopetnež m 4.
FIG di ~ kakor bog, izvrstno; lâ in ~ ?? che un sôl
compuartament pratic incoerent al fâs lâ in ~ une
profession di fede fate di mil di lôr in catedrâl cun tant di
vescul. (BelFa); tancje la ~ tal sorc brez mere,
brezobzirno.
vade ['vade] m v: fûr dal ~ neobičajno, čudno; si
realizin manufats orents e fûr dal ~. (La 04/11); lâ fûr
dal ~ prestopiti meje, pretiravati; no jessi fûr dal ~
primerno, ne neobičajno.
vadè [va'dε] int (poud.) kaj ne, a ne; il dì di vinars
sant si rispietavin il cidinôr, il dizun e il ripôs, ~ che no si
lavorave. (La/tradizions).
vademecum [vade'mεkum] m vodilo n, priročnik m,
svetovalec m (knjiga); Une sorte di ~, di promemoria
ancje e soredut pal vieli di bessôl (Leng).
vadì [va'di] adv morda, mogoče; a lerin al mancul ~
ancje par colpe des scorsizadis dai Uscocs.
(consorziocastelli).
vadoance [vado'ant∫e] (t. vedovance) f vdovstvo n.
vagabundâ [vagabun'da:] it potepati se, klatiti se;
pohajkovati.
vagabunt [vaga'bunt] m potepuh m, postopač m, klatež
m; Tu âs fevelât taront taront: o soi jo de gnot chel legri
~. (ShW).
vagan [va'gan] m čebrič m; (bolj obič.) → semple,
sbotedôr.
vagn ['vañ] m vrste kanala; cjantautôr di Sudri al varà
mût di passonâ tal so larc ~ musicâl (Leng).
vagolâ [vago'la:] (vagoli [va'gכli]) it bloditi, begati;
Dolç amôr, ti à scanade tal bosc a fâti ~ e, par dîle juste
(ShW).
vagon [va'gon] m železniški voz, železniški vagon; ~
par marcjanzie tovorni vagon; A vignirin mandâts vie
e une vore di lôr a muririn intant dal viaç, fat cun vagons
par marcjanzie (Pa 03/5).
vai ['vai] m jok m, jokanje n.
vaî [va'i:] (vai, vais, vai) it 1. jokati; mandâts sù pes
monts a ~ e forsit a pierdi la lôr vergjnitât, come la fie di
Jefte (BelAlci); ~ dal dûr ~ izjokati se, prelivati solze;
A cui che i plâs dome il balon o di meti vie bêçs, opûr di
~ dal dûr ~ no i reste nuie altri ce pensâ. (Pa 04/02);
2. kapljati (tekočina pri drevesih, trtah);
~ tr objokati; No lin jù a ~ un passât che al è passât
(Pa 04/06);
~ m jokanje n; I vignive adaments il ~ disperât di jê,
cuanche i vevin lete la condane. (Sg).
vaiarili [vaia'rili] (t. vaiere, vaiarie, vaieç) m javkanje
n; vekanje n.
vaiarole [vaia'rכle] adj f od vaiarûl;
~f
vaiarûl [vaia'ru:l], -ole adj solzen, jokav, solze
izvabljajoč, ganljiv.
vaìde [va'ide] f → vaiude.
vaieç [vai'εt∫] m → vaiarili.
vaiere [vai'εre] f → vaiarili.
vaine ['vaine] f ?? E ce vàine usgnot! (BrLi)
vaiolâ [vaio'la:] (t. vaiulâ) it cviliti, stokati (žival).
vaion [vai'on] m velik jok m.
vaionâ [vaio'na:] (t. vaiononâ) it in tr močno jokati.
vaiononâ [vaiono'na:] it in tr → vaionâ.
Vaiont [vai'כnt] kr.i f Vajont (Pn).
vaiot [vai'כt] (t. gor. vaiùs) adj solzen, žalosten.
vais ['vais] (t. lais) M2 prez od → lâ.
vait ['vait] M2 imper pojdite; ~ cun Giò pojdite z
bogom ; ~ cun Giò.- Insomp la vile a jerin ancjemò dôs
cjasutis (Scf).
vaiuçâ [vaiu't∫a:] it jokcati se.
vaiuçade [vaiu't∫ade] f jokcanje n; No si onore la tiere
che si è nassûts cu lis vajuçadis e cui siums nostalgjics
(Bel).
vaiude [vai'ude] (t. vaìde) f jokanje n; la frute cheste
no si sarès molade ta une ~ liberatorie (lunari).
vaiulâ [vaiu'la:] it → vaiolâ.
vaiulade [vaiu'lade] f stokanje n; Al è vêr che la
stagjon passade un fantat al jere muart, ... ma dopo
l'ingòs e cualchi zornade di vaiuladis des maris
(Daidussi)
vaiulint [vaiu'lint] adj jokajoč; stokajoč; tožen, otožen.
vaît [va'i:t] m solze fpl, jok m.
vaiùs [vai'us] adj in m → vaiot.
val I ['val] f sito n, rešeto n.
val II ['val] f dolina f; al somearès di podê crodi che
il movement viers ~ dai claps intercetâts de baridure,
ancje se cheste e ves di sdrumâsi intal scuintri, al puedi
fermâsi dongje di jê (SiF 03/4, 47-59); deriv. → valate,
valute, valisine.
Val I ['val] kr.i f (Darte) Valle.
Val II ['val] kr.i f (Faedis) Valle.
Val III ['val] kr.i f (Reane) Valle.
Val Ciline [~ t∫i'line] kr.i f Cellina.
Val Cjalde [~ 'qalde] kr.i f ?? ; La piçule comunitât di
Çurçuvint a è la puarte d’entrade da Val Cjalde ch’a
coleghe la Valade dal Bût a Valade dal Dean passant par
Monai. (don).
valâ [va'la:] (t. svalâ) tr + it presejati, (pre)rešetati.
valade [va'lade] f dolga, široka dolina; ~ alpine
alpska dolina ; che insiemit al amì Cerletti al ricercjave
sul cjamp intes valadis alpinis (SiF 02/1, 155-165).
Valade de Bût [~ de 'bu:t] kr.i f dolina reke Bût;
Sudri al è logât inte ~ (Leng)
Valade de Vipau [~ de vi'pau] kr.i f Vipavska dolina
f; → cjanâl.
valadì [vala'di] adv namreč, to se pravi; ~ come se i
comandaments a fossin fats par Diu e no pal om. (Pa 02);
~ che si permeteve di doprâ lis feveladis regionâls come
lenghis veicolârs pa l'insegnament (RB).
Valadis dal Lisunç [va'ladis dal li'zunt∫] kr.i fpl
Soška dolina; che al unìs lis ~ e de Vipau. (Pa 03/12).
Valadis dal Nadison [~ dal nadi'zon] kr.i fpl → Vals
dal Nadison.
valanghin [valan'gin] m 1. dno, spodnji del soda 2.
in ~ v ravnovesju.
Valantin I [valan'tin] os.i m Valantin m; - Il Turc? - I
voi di ~ si rimpinarin parsore dai ocjaluç di aur
(Tolazzi); PROV a San ~ al cjante il lodulin.; → Sant ~.
Valarian [valari'an] kr.i f (Pinçan) Valeriano.
valariane [valari'ane] (t. valeriane) f BOT baldrijan m,
metvica f (Valeriana off.); → jerbe passare.
Val Badie [valba'die] kr.i f Opatijska dolina f (DE
Abteital, IT Val Badia); Nol larà vie cui sa cetant che al
sarà pront, a San Martin de Tor in ~ (La).
Valbrune [val'brune] (t. Cjalavai) kr.i f (Malburghet)
Ovčja vas m (IT Valbruna, DE Wolfsbach).
Val Cjanâl [valqa'na:l] kr.i f Kanalska Dolina f (IT
Val Canale, DE Kanaltal); e religjose de int des Valadis
dal Natison e des Valadis de Tôr e ancje de ~! (BelAlci).
Val dal Dean [~ dal de'an] kr.i f → Cjanâl di Guart.
Val dal En [~ dal 'εn] kr.i f Dolina reke Inn ; → En.
Val dal Lumiei [~ dal lumi'εi] kr.i f Dolina Lumiei
(Valle del Lumiei (v Karniji); La sô posizion e je
maraveose, slungjantsi par 9 chilometris dilunc la ~ (Pa
8-9/99).
Val dal Ren [~ dal 'rεn] kr.i f Dolina Rena; Prin di
dut la plui part de ~ anteriôr (la Surselve), e po dopo
cualchi part di chê dal Ren posteriôr (la Sutselve).
(Cisilino, treball).
Val de Fele [~ de 'fεle??] kr.i f Dolina Bele (IT Valle
del Fella); intes valadis dal Nadison, intal Tarcintin, e
inte ~ (Pa 03/2).
Val di Aoste [~ do a'כste] kr.i f Dolina Aoste; And'è
regjons monoprovincie di 30 mîl abitants, come la ~.
(La).
Val di Fasse [~ di 'fase] kr.i f Val di Fasse; Il
carnevâl de ~ al è cetant vieri e originâl. (La 03/03).
Val di Guart [~ di gu'art] kr.i f → Cjanâl di Guart.
Val di Lauc [~ di 'lauk] kr.i f (carn.) IT Val di Lauco;
e de Mont di Sadi che a i fâs da corone, a si cjate ~. (Pa
03/8).
Valdimontane [valdimon'tane] kr.i f (Nimis)
Vallemontana.
Val di Munistîr [~ di munis'ti:r] kr.i f ?? la Alte
Engjadine [4] e la Basse Engjadine cu la ~ [5]. (Cisilino,
treball).
Val di Non [~ di 'non ??] kr.i f Val di Non
(Trentino) ; a partecipâ ai campionâts nazionâi assolûts
di sci alpin e nordic, fats in ~ (Pa 03/6).
valdostan [valdos'tan] adj se nanaša na Dolino Aoste;
~ m prebivalci Doline Aoste ; Ai 8 di Jugn, ancje i
valdostans a votin par rinovâ il so Consei regjonâl (Pa
03/6).
valdrape [val'drape] f konjska odeja f.
valê [va'le:] (al vâl) it + tr veljati, vreden biti; Pe
nestre int, il furlan nol vâl il talian e nancje il venit. (Pa
05/12); al vâl tant aur che al pese ??;
~si refl → avalêsi.
Val e Rualp [~ e ru'alp] kr.i f (Karnija) Valle e
Rivalpo; come che îr al jere masse pôc Treli e ~. (Bel).
valence [va'lεnt∫e] f 1. vrednost f; vê ~ teoriche imeti
teoretično vrednost; Naturalmentri chest lavôr al à ~
teoriche (SiF 02/1, 209) 2. KEM valenca f, vrednost f.
valent [va'lεnt] adj sposoben, zmožen, uren, vreden;
Al educà valents glotolics, ma nissun di lôr al rivà a
superâ il maestri. (La 07/04).
Valeri [va'lεri ??] os.i m Valerij m; che il cont di
Gurize al vendeve a ~ Bertold di Spilimberc une vore di
possessions e derits (Mar).
Valerian [valeri'an] os.i m Valerijan m; cu lis grandis
figuris di Fortunazian, Cromazi, ~, Rufin e dal stes san
Jeroni (Storie).
valeriane [valeri'ane] f → valariane.
valesan [vale'zan] m dolinar m.
valevul [va'lεvul] (pl valevui) adj veljaven; La
ministrazion publiche e va umanizade e rindude plui ~,
infuartint il sistem des autonomiis locâls. (Pa 03/6).
validitât [validi'ta:t] f moč f; veljavnost f; par capî la
~ e la perenitât dai stimui, des intuizions e des
premonizions (Bel).
valie ['valie] f EKO vrednostni papir m.
valîs [va'li:s] f kovček m, prtljaga f; E. al tirâ jù de rêt
la ~ di fibre (Sg) E. potegne kovček z mreže.
valisie [va'lizie] f → valence.
valisot [vali'zכt] m nosač m (prtljage).
valì-valà [valiva'la] m omahljivost f, obotavljivost f.
valia ['valia] v: (it.) ~ puestâl poštna nakaznica;
Coordinadis bancjariis.., opûr doprant un ~ puestâl e
intestantlu (La). // < it. vaglia postale.
Valmontane [valmon'tane] kr.i f ?? Il ~ al veve lis
lûs impiadis, ma no un rumôr di vite. (BrLi).
Valnunciel [valnunt∫i'εl] kr.i f (Pordenon)
Vallenoncello.
Valon [va'lכn] kr.i f (Doberdò) Dol m, v Dolu (IT
Vallone).
Valon [va'lon] m Valonec m.
valonic [va'lכnik], -iche adj valonski.
valonie [valo'nie] f BOT cer m (Quercus aegilops).
valope [va'lכpe] (t. falope) f nedokončan zapredek
sviloprejke.
valôr [va'lo:r] m 1. vrednost f, cena f; čast f; 2.
vrednost f; ~ liminâr FIZ pražna vrednost; la
superficie superiôr frede e jonzi un ~ liminâr che al
superi la atrizion viscose e la termalizazion (SiF 02/2,
129); ~ mezan FIZ srednja vrednost al varie tal
interval 0.2-2m3 cuntun ~ mezan di cirche 0.5m3 (SiF
03/4, 47-59); ~ zontât EKO dodana vrednost; plui
fuarte influence sul marcjât, incressite dal valôr ~ (Pa).
valoriâl [valori'a:l] adj ??
valorizazion [valoridzatsi'on] f valorizacija f; Une
grande scomesse e furtune se e je la sintesi e la ~ des
culturis, une sorte di areopago o di forum mondiâl (BelR)
valorôs [valo'ro:s], -ose adj vreden, pogumen; il so
esercit al fo subit sconfit in Cjadovri des trupis de
Serenissime al comant dal ~ B. D'Alvian (Storie).
Valpadane [valpa'dane] kr.i f Padska nižina ??; La
vuere fra piemontês e todescs e tornà sui cjamps de ~ e a
Vignesie a forin manifestazions di gjonde (GP).
Valpicêt [valpi't∫e:t] kr.i m (Rigulât) Valpicetto.
Val Pustarie [munis'ti:r] kr.i f Pustriška dolina f (IT
Val Pusteria, DE Pustertal, LAD Val de Puster); i ladins
furlans a àn cussì davuelte une interessante visite al
centri storic dal capolûc de alte ~. (La).
Vals dal Nadison [vals dal nadi'zon] kr.i fpl Nadiška
dolina, Nadiške doline; In Friûl il lavôr al è stat
concentrât te ~ (SiF 03/4, 9).
valsusine ['] ?? La grande novitât e la ricjece morâl e
culturâl de oposizion a la Alte velocitât valsusine (Pa
06/2); Ma, i valsusins parcè fasino oposizion a di cheste
“grande opare”? (Pa 06/2)
valude [va'lude] f EKO valuta f.
valutabil [valu'tabil] adj ocenljiv; al palese un cost
net pe finance publiche regjonâl, sedi ancje limitât, ~ sù
par jù 0,11-0,23 euros (Pa 03/11).
valutatîf [valuta'ti:f], -ive adj ??
Cheste vore e presente une indagjin valutative dal
disvilup lenghistics di fruts bilengâi furlan-talian (SiF
02/2, 77-93).
valutazion [valutatsi'on] f (o)cenitev f; Curiose e
risulte la ~ sul câs dal comprensori di Tarvis (Pa 03/11).
Valvason [valva'zכn] kr.i m → Volveson.
valvolon [valvo'lon] f ?? pipinis di ceramiche che ti
cjalin cui vôi sbarâts, velîrs e ancje poltronis in vere piel,
radios cui valvolons (Ta).
valvule ['valvule] f ventil m, zaklopka f.
valz ['valts] m valček m (ples); → bolz.
valzer ['valtser] m valček m (ples).
vambraçs ['valvule] f ??
vampadorie [vampa'dכrie] f greznica f, odtočni kanal
m.
vampuest [vampu'est] f ?? prime Acuilee, masse ~
par jessi difindude a oltrance di Rome (Mar);
consisteve no dome de citât di Vignesie, ma ancje di
isulis e dai vampuescj sul ôr de Tiereferme (GP).
van ['van] M3 prez od → lâ.
vançâ ['valvule] f ??
vançum ['valvule] f ?? cualchi sgjâf al à menât a la
lûs vançums di elements architetonics, sicu colonis e
cjapitei (Leng).
vandal [van'dal] m vandal m; Regjine ancje dai
Vandai? (Pa 05/04).
vandalic [van'dalik], -iche adj vandalski.
vandalisim [vanda'lizim] m vandalstvo n, vandalizem
m.
vandi ['vandi] (o vant) tr + it 1. presejati, prerešetati;
→ valâ (svalâ) 2. FIG pretehtati, (o)ceniti, preiskati 3.
(redko) nihati.
vaneglorie [vane'glכrie] f ničemurno slavohlepje; Ve
ca Superbone, un fantat plen di ~ che al cirive di jessi
plui svelt di ducj ma che a la fin al restave simpri freât.
(Ta).
vaneze [va'nεdze] f (ben.) gredica f, greda f; meti in
aridure la ~ (Pa); → jeche, strop.
vanezon [vane'dzon] m 1. poveč. od vaneze 2. vrsta
svinje.
vangjâ [van'ăa:] tr → svangjâ.
vangjelist [vanăe'list] f → vanzelist.
vanguardie [vangu'ardie] f avangarda f, prednja četa f;
lis lôr vanguardiis a jerin a Romans e a Visc. (GP).
vangulin [vangu'lin] m orodje za dviganje in spuščanje
pokrova mlinskega kamna v mlinu.
vanificâ [vanifi'ka:] tr napraviti neuporabno; dal
moment che se un bon comitât al riscje di jessi une buine
premesse e promesse, un comitât incompetent al riscje di
comprometi e di ~ dut. (BelAlci); Seont il gran scritôr
rus, un frut malât al vanifiche dute la dogmatiche.
(christianromanini 07/04).
vanilie [va'nilie] f vanilija f; zucar di ~ vanilin
sladkor (PauluzzoN).
vanitât [vani'ta:t] f 1. nečimrnost f 2. jalovost f 3.
ničevnost f, ničnost f, minljivost f.
vanitôs [vani'to:s], -ose adj 1. nečimrn; O jeri gnervôs
par vê precipitadis lis robis, par sei stât tant ~, par seimi
mitût a riscjo. (BrLi) 2. puhel, prazen;
~ m nečimrnež m; puhlež m.
vansum [van'zum] m → vanzum.
vant ['vant] m → svant.
vantâ [van'ta:] tr in refl → svantâ.
vantaç [van'tat∫] m 1. prednost f; Chest nus da il ~ di
vivi inte diviersitât e inte universalitât insiemit. To nam
daje prednost živeti v..; Clârs i vantaçs di vê fruts
plurilengâi (O); jessi in ~ biti v prednosti, biti spredaj;
vê di ~ su un imeti prednost pred nekomu; Monfalcon
là che invezit il candidât dal centri-çampe al à une vore
di ~ su chel dal centri-diestre (O) 2. korist f, dobiček m,
prid f; a ~ di un v korist nekoga; cemût che al sucêt za
in Slovenie a ~ dai Talians. (Pa) 3. ŠP prednost f,
številčna premoč.
vantazâ [vanta'dža:] tr, it, refl → avantazâ.
vantazôs [vanta'džo:s], -ose adj → avantazôs.
vanton [van'ton] m → svanton.
vanzâ [van'tsa:] it naprej iti; napredovati;
~ tr dobiti, zaslužiti; I vanzavin ancjemò disevot cjartis
di mil. (Sg); ~le zmagati, uspeti; ~lis tepen biti; ~
grât → grât.
vanzadicis [vantsa'dit∫is] fpl ostanek m, odpad m.
vanzeli [van'dzeli] (pl vanzei) m 1. REL evangelij m ,
evangelij m; al tornave a lei i comandaments a partî dai
vanzei apocrifs (Pa 2002) 2. FIG sveta resnica f.
vanzelist [vandze'list] m evangelist m; Tornâts a partî
tal indoman, o rivarin a Cesaree e, jentrâts in cjase dal ~
Filip (Bibl-Az).
vanzelizâ [vandzeli'dza:] tr evangelizirati.
vanzelizazion [vandzelizatsi'on] f evangelizacija f.
vanzete [van'tsεte] f ostanek blaga, konec, kos blaga.
vanziduin [van' ??] m (pre)ostanek m; Le sere viers
sîs e mieze si cenave i vanziduins di misdì cu la polente e
un toc di formadi (Natisone/furlanis).
vanzum [van'dz??um] m (pre)ostanek m; ma simpri
cjapât i vansums che une societât passude, egoiste e
classiste ur passave. (Pa 05/12).
vapôr [va'po:r] m 1. para f, hlap m, izparina f; ~ di
aghe vodna para; e sogjete a une complete
condensazion dal vapôr di aghe. (SiF 02/2, 39-58); lâ a
~ FIG iti s polno paro 2. parni kotel m, lokomotiva f.
vaporet [vapo'ret] m ladja parniček m, vodni avtobus
m; vaporetto; tal vaporet si sintive come un frute
(MazzonIol)
Var ['var] m → Vile Di Var.
varachine [vara'kine] ?? la solite fantate plene di salût
che si puarte intor odôr di ~. (BrLi).
varc ['vark] m 1. korak m 2. skok m, konjski skok,
dolgi korak; 3. prehod m; A faserin di dut par creâ un
~ te fuartece (Natisone/furlanis); ma i francês ormai a
vevin viert un ~ te difese e cence dâ un moment di polse
al nemì (Natisone/furlanis).
Varc ['vark] kr.i f (Stregne) Várh (IT Varch).
varcâ [var'ka:] tr skakati, hoditi v skokih; Si trate di
grandis jempladis di tiere par ~ lis muris di une fuartece.
(Bibl-Habacuc).
varcon [var'kon] m (poveč. od varc) velik korak, skok
m.
vare ['vare] f (carn.) mrtvaška nosilnica.
varès [va'rεs] E1, E3 pogoj od vê; O varès miôr subit.
(Sg).
Varese [va'reze??] kr.i f Varese; Grente al cjape sù
tocs di scuarce di cjastinârs rinsanâts cressûts tes
provinciis di Como e di ~. (SiF 03/4, 9).
variâ [vari'a:] tr spremeniti;
~ it spremeniti se.
variabil [vari'abil] adj spremenljiv;
~ f MAT spremenljivka f; ~ dipendente MAT odvisna
spremenljivka; ~ indipendente MAT neodvisna
spremenljivka; la relazion plui adate fra une ~
dipendente (y) e un vetôr di k variabilis indipendentis
(SiF 02/1, 209).
variabilitât [variabili'ta:t] f spremenljivost f; e il
fenomeni naturâl al presente une grande ~ spaziâl e
temporal (SiF 03/4, 47-59)
Varian [vari'an] kr. i m (Basilian) IT Variano.
variance [vari'ant∫e] f MAT varianca f; i dâts a vevin
di fat une ~ statistiche minime. (SiF 03/4).
variazion [variatsi'on] f sprememba f, menjava f,
razlika f, variacija f 2. različica f, varianta f.
varicele [vari't∫εle] f MED norice fpl, varičela f.
variegât [varie'ga:t], -ade adj pisan, pikčast; Si trate
di une Europe grande e variegade, un autentic mosaic di
popui e di culturis (Pa 03/10).
varoli [va'rכli] m zvitek blaga, kos blaga, krpa f.
varot [va'rכt] m OBL (kožuh) sivo krzno n.
varotâr [varo'ta:r] m krznar m, prodajalec sivega krzna.
Varsavie [var'savie] kr.i f Varšava f.
Varsuole [varsu'כle] kr.i f (Sest) Versiola.
varûl [va'ru:l] m 1. malopridnež m 2. → virûl.
varuscli [va'ruskli] m 1. MED ošpice fpl 2. BOT →
bacjare.
vâs ['va:s] m 1. posoda f, lonec m; vaza f; e par un pêl
nol ribaltà il ~ dal zucar. (Sg); ~ di tierecuete glinasti
lonec; ju sepelissin in ~ di tierecuete metint insieme ae
cinise imprescj di lavôr (AcademieSt) 2. i ~ dal sanc
ANAT, MED ožilje n, žile fpl; altris a son costritôrs dai
~ dal sanc e a promovin gangrene di gjambis e braçs
(SiF 02/1, 31-45).
vâs ['va:s] E2 prez od → lâ.
vasâr [va'za:r] m lončar m; Parie ancje il ~, daprûf de
sô vore al fâs sghirlâ il rodul cui siei pîts (BiblFidiSirac).
vasc ['vask], vascje adj (neobič.) (pos. za semena)
pokvarjen, poškodovan, neuporaben.
vascje ['vasqe] f vrtni ribnik m, bazen m; kopel f; A
Gjerusalem, dongje de puarte des Pioris, e je une ~
(Bibl-Zn) V Jeruzalemu je pri Ovčjih vratih kopel.
vascolâr [vasko'la:r] adj MED vaskularen; al discut
ancje su la ipotesi da la origjin ~ o neuronâl (SiF 02/1,
155-165).
vase ['vaze] f posoda iz pločevine (za mleko, olje ipd.)
vasel [va'zεl] m vrsta velikega kotla; → poveč. vaselon.
vaseline [vaze'line] f vazelin m.
vasine [va'zine] f → vazine.
Vasinis [va'zinis] kr.i f (Trasaghis) Avasinis.
vassâl [va'sa:l] m vazal m; In principi il patriarcje al
scomençà a convocâ lis assenbleis dai vassâi par
concuardâ cun lôr i tribûts in bêçs (Storie).
vassin [va'sin] m → bacin.
vassel [va'sεl] (t. vassiel) m 1. sod m, kad f 2. (morska)
ladja f.
vasselâr [vase'la:r] (t. vassielâr) m 1. sodar m; →
botâr 2. MAR kapitan m (bojne ladje).
vassiel [vasi'εl] m → vassel.
vassielâr [vasie'la:r] m → vasselâr.
vast ['vast] (pl vascj) adj (neobič.) prostran, razsežen;
Un al viôt plui diaui di chei che il ~ Unfier al po tignî, e
chest al è il mat. (ShW).
vastitât [vasti'ta:t] (t. vastitudin) f (neobič.)
prostranost f, razsežnost f, obširnost f; širina f; al
travierse fûr i nestris teritoris par une ~ di circje 35
chilometris (La 05/12); In Friûl ciertis antighis fameis
nobiliârs a àn tignudis di grande ~. (La 06/1).
vastitudin [vasti'tudin] f → vastitât.
vasule ['vazule] f majhna ročka f.
vât ['va:t] m brod m; inte plane de Richinvelde, daprûf
il ~ sul Tiliment (La 05/12) ;
lis businadis dai pôi e des agacis dilunc il vât
(PauluzzoN)
Vatalcîr [vatal't∫i:r] m bogsigavedi.
vati ['vati] tr in it (redko, carn.) naliti, nalivati
enolončnico, juho.
vaulâ [vau'la:] m ?? E lì dut un ~ pe' botis e intant il
Diaul... sparît. (Natisone/miti).
vave ['vave] f (carn.) staramama f, babica f; mê ~ une
gnot in sium mi à dit nome di no dismenteâmi di bagnâ.
l’ort (salmandrie); → ave.
vazine [va'dzine] (t. vasine) f 1. nožnica f 2. steznik
m.
vè ['vε] (t. ve’) adv, int lej! glej! ná!
vê ['ve:] (ARH avê) (prez. ai, âs, à, vin, vês, àn, impf.
vevi, p vût) tr 1. imeti; prijeti, dobiti; ~ di durmî imeti
kje za spati, imeti streho nad glavo; Al jere tal cjalt, al
veve di mangjâ e di durmî, (Sg); ~ di ~ na/ v dobrem
imeti; ~ i sgrisui ?? o ai vût i sgrisui a pensâ al
proposit manifestât tal "referât (sic!) de jentrade" (Pa);
~ il mût izgledati kot (BrLi); ~ mancul strade imeti
bliže, imeti manj poti; ~ nâs e cjâf ?? però al à vût
nâs e cjâf di clamâ cun se a Heidelberg tal 1895 Franz
Nissl (SiF 02/1, 155-165); ~ pôre bati se; ~ une
gruesse part in alc imeti veliki delež pri čem; ~ une
vision imeti videnje; alore a capirin che tal santuari lui
al veve vude une vision. (Bibl-Lc) Tedaj so spoznali, da
je imel v svetišču videnje; ~la cu cdn jeziti se na koga;
~le plui dure imeti bolj težko; se o volìn preâ te nestre
lenghe, vuê le vin plui dure. (Pa 03/11); PROV Bisugne
~ par cui che no ‘nd à . (ProvBr).
ve' ['vε] adv, int → vè, veh.
veâ [ve'a:] tr, it → veglâ.
vebi, vebis ['vebi] (t. vedi, vedis) konj prez od vê;
Savêso di nissun che a’n vebi une? (Sg).
vece ['vεt∫e] f BOT drenček m, grašica f, grahova f,
ribjek m (Vicia sativa).
vece cjavaline [~ qava'line] f BOT ?? (Lathyrus
vernis).
vecis ['vet∫is] f v: fâ lis ~ di un koga nadomestiti,
prevzeti posle nekoga.
vecjaie [ve'qaie] f (ben.) starost f; al à derit a la
sigurece in câs di disocupazion, malatie, invaliditât,
veduance, ~ (Declarazion); → veglece.
vecjo ['vεqo] adj (ben.) star; vecjos amîs stari
prijatelji; il sartôr invezi lu tratave come se a fossin
vecjos amîs, (Sg); → vieli.
~ m (ben.) starec m;→ vieli.
vecjon [ve'qon] f poveč. od vecjo.
vecjut [ve'qut] adj pomanjš. od vecjo.
vedê [ve'de:] m razgled m; meti in biel ~ razkazati;
biel ~ → bielvedê.
vedè [ve'dε] int → vadè, vè.
vê di ['ve: di ] it morati, imeti (dolžnost tudi dejanje v
prihodnosti); ~ di + nedol.: O ai di ameti che.. moram
priznati, da..; o ai di lâ dal barbîr moram (bom) iti k
brivcu; o ai di spietâ moram čakati; ~ di jessi mora
biti; Al veve di jessi Fraelà. (Sg) To bi moralo biti
Fraelà.
vedi, vedis ['vedi] konj prez od vê;
vê di dâ [ '??] m → vê.
vê di vê [ '?? ] m dolg m, kredit m, delež m; Intune si
meteve il ~ dal plevan, e ta chê altre chel dal muini.
(La/tradizions); → vê.
vedovance [vedo'vant∫e] f vdovstvo n, vdovščina f; al
à derit a la sigurece in câs di disocupazion, malatie,
invaliditât, ~, vecjaie (Declarazion).
vedovele [vedo'vεle] f BOT poljsko grabišče n
(Scabiosa atropurpurea); ~ salvadie, ~ di prât BOT
njivsko grabljišče (Scabiosa arvensis).
vedran [ve'dran] adj neporočen, samski;
~ m 1. samec m; che al jere miôr restâ vedrans,
cuanche nol lave dacordo cu la femine, o un fi nol riave
dret. (Sg) 2. zakrnjen samec m, star ženskar m, star
babjek m.
vedranance [vedra'nant∫e] f 1. življenje kot stara teta
2. življenje kot stari samec m.
vedrane [ve'drane] f devica f, dekle n, samska ženska f.
vedranote [vedra'n te??] f stara teta f, stara devica f.
vedranum [vedra'num] m (kolekt.) 1. stare tete, stare
device 2. stari samci.
vedreâr [vedre'a:r] m steklar m.
Vedronze [ve'drכntse] kr.i f (Lusevare) Njivica f (IT
Vedronza).
veduance [vedu'ant∫e] f → vedovance.
vedue ['vεdue] f vdova f; za di agns, che e jere restade
~. (bassafriulana).
vedul ['vεdul] (pl vedui) m vdovec m.
vee ['vεe] f 1. bedenje n, čuvanje n; fâ la ~ bedeti ob
mrtvem; Le puartìn a cjase, cussì o fasìn la vegle lì di
nô. (MazzonIol); tra sium e ~ polsen m, dremavica f
2. mrtvaška straža f 3. REL bedenje n; In fin, par sierâ
la cene de ~ in glorie, a rivavin dispès ancje lis fritulis.
(don); Vee di Pasche velikonočno bedenje.
vegjetâl [veăe'ta:l] adj ?? Elaborazions sucessivis,
come la nestre, midiant de “Omeopatie” e de “Isopatie”
aplicade al ~ e al minerâl (Pa 03/4).
vegjetarian [veăetari'an] adj vegetarijanski;
~ m vegetarijanec m; un al è plui cjargnin e un plui ~
(Bel); Ursus e Civitatum a son i doi vegjetarians de
compagnie. (Ta).
vegjetarianisim [veăetaria'nizim] m vegetarijanstvo n.
vegjetatîf [veăeta'ti:f], -ive adj vegetativen; Numar di
grups di compatibilitât vegjetative (SiF 03/4, 9).
vegjetazion [veăetatsi'on] f vegetacija f.
veglâ [ve'gla:] it bedeti, čuti;
~ tr paziti na, bedeti pri; lui si varès cjatât a ~ jets di
cuarps bandonâts dal spirt in viaç? (Mar); ~ il muart
bedeti pri umrlem.
veglant [ve'glant] m (nočni) čuvaj m.
veglat [ve'glat] m → vieli.
vegle ['vegle] f → vee.
veglece [ve'glεt∫e] f starost f; stagjon de maturitât e de
~ e po il moment de muart (La 06/5).
veglon [ve'glon] m → vieli.
veglut [ve'glut] m → vieli.
vegnadiç [veña'dit∫] adj in m → vignadiç.
vegnî [ve'ñi:] → vignî.
veh ['vε] (t. ve’) int lej! glej! ná!
vei ['vεi] (j. zah) → vê.
veicolâr [veiko'la:r] adj ?? e tal Engjadine di sot tes
scuelis elementârs fin ae cuarte classe il rumanç al è la
lenghe ~ di insegnament. (La 05/6).
veicul [ve'ikul] f sredstvo n; Dal sigûr un mût par
"rindi zovine" une lenghe, o almancul la popolazion che
le fevele, al è chel di selezionâ i veicui di difusion
(CIRF).
veion [vei'on] m ples v maskah.
vèju ['vεiu] adv evo ih, evo; ~ ca ??
vêl ['ve:l] (manj obič. veli) m pajčolan m, tančica f; Il ~
dal templi si sbregà pal mieç. (Bibl-Lc); meti sù il ~
pokriti se s tančico; Lis feminis a vegnin insolentadis e
obleadis a meti sù il ~. (Pa 05/12); ~ di muinie REL
nunski pajčolan; ~ pietôs ?? Par chel che si inten po la
clase sorestante e politiche al è miôr cuvierzi l'argument
cuntun ~ pietôs. (La 03/02).
velâ [ve'la:] tr zastreti, zagrniti; preslikati;
~si refl zastreti se, zagrniti se.
velade [ve'lade] f 1. frak m 2. duhovniška halja f 3.
FIG (iron.) gospod m, meščan m; mieze ~ FIG
malomeščan m; Lis miezis veladis a son simpri lis
primis a gloti lis cjastronadis di cheste fate. (La 07/04).
veladin [vela'din] m 1. suknjo z robovi 2. FIG
malomeščan m.
veladon [vela'don] m OBL redingot m; vêle tal ~
(šalj.) znajti se v težavah, zaiti v težave.
vele ['vεle] f jadro n, platno n; a ~ s polno paro (zelo
hitro); displeâ la ~ razpeti jadro; Displeade al vint la
~ grande, si lassarin sburtâ sul ôr. (Bibl-Az); voltâ/
gambiâ ~ spremeniti mnenje; Tu âs di cambiâ vele.
(PauluzzoN).
vèle ['vεle] adv ná, glej; ~ là ná ti, evo ti ga na.
velegnôs [vele'ño:s], -ose adj 1. sovražen, poln
sovraštva, jezen, strupen, hudoben 2. → velenôs.
velen [ve'lεn] m 1. strup m; a àn ~ di liparis sui lor
lavris (Bibl-Romans); → tuessin 2. FIG sovraštvo n;
hudobnost f; Chestis a son minorancis par vie des
decisions politichis e des politichis dai stâts
nazionalistics, autentic ~ e calamitât dal secul passât (Pa
05/04).
velenâ [vele'na:] tr zastrupiti; 'Sef, continus cemût che
ti àn velenât là disot.. (PauluzzoN);
(bolj obič.) → intosseâ.
velenôs [vele'no:s], -ose adj strupen.
velete [ve'lεte] f 1. (žensko oblačilo) tančica f, pajčolan
m; vistude ben, cul cjapiel e une ~ nere devant de muse,
bielis scarpis e lis manecis (MazzonIol)
2. pajčolan na moškem klobuku.
veleton [vele'ton] m → velete.
velezâ [vele'dža:] it jadrati; Cussì jê, cun ande
graciose e niçulante i leve daûr - il so grim bielzà siôr
dal gno zovin scudîr - e lis imitave, velezant su la tiere
(ShW).
veli ['veli] m → vêl.
veline [ve'line] adj f ?? La realtât percepide le podês
lei ogni dì sui cuotidians ben suplîts di luianiis des velinis
dal podê regjonâl. (Pa 06/2) ;
il perît che intant al veve disponût su la taule une risme
di incjartaments e di velinis (PauluzzoN);
→ cjarte veline.
vèlis ['vεlis] adv glej! lej! na!; ~ ca ; ~ là ??
velizâ [veli'dža:] it (redko) 1. NAVT jadrati; sul fûc
che la regjine di Cartagjin al à brusade co à viodût ~ vie
il troian che le à ingjanade (ShW) 2. AERO jadrati.
velme ['velme??] f blato n, glen m.
velmôs [vel'mo:s], -ose adj blaten, glenast.
velocipedist [velot∫ipe'dist] (pl velocipediscj) m
kolesar m.
velodrom [ve'lכdrom] m kolesarsko dirkališče n.
velosie [ve'lכzie] f (šalj.) širok plašč m.
vèlu ['vεlu] adv glej! lej! na!; ~ ca ; ~ là .??
veludin [velu'din] adj (t. FIG) žameten;
~ m BOT ?? ; → flôr di muart.
veludine [velu'dine] f TEKST lahek baržun m, žamet m.
velût [ve'lu:t] m žamet m; e je ricuvierte di ~ celest
cun ribatins arzentâts metûts a spirâl. (CoGonars).
venadì [vena'di] adv to je, to pomeni; → venastai.
venâl [ve'na:l] (pl venâi) adj prodajen, kupen; tržen.
ven a stâi [venas'ta:i] co 1. to je, to pomeni, v drugih
besedah, dugače povedano, to se pravi; jentrant intun
bar o podês domandâ un cafè "suspindût", ~ un cafè che
un client al à lassât paiât par chel che nol à (Onde); il
profîl di un gnûf branc de leteradure furlane, ~ chel pai
zovins (Pa) 2. (al ven a stâi) → stâ.
venc ['venk] m vrbova šiba f; A misdì al impirà i vencs
intun côl di savalon (Sg); podopo ju pleave in bas e ju
peave tai filistrins cuntun ~ (Sg); mangjâ vencs FIG
žalostiti se, obžalovati, čutiti grenkobo.
vencade [ven'kade] f puartâ la ~ ??.
vencei [ven' ??] m → vincei.
Venceslau [vent∫es'lau] os.i m Venčeslav m.
venci ['vεnt∫i??] adv → venti.
vencjâr [ven'qa:r] m BOT 1. (~ zâl) bekvar m (Salix
viminalis) 2. (~ blanc) vrba f (Salix alba); dulà che
l’aiar al à puartât la semence dal perpetui ~. (Mar); →
molec 3. ~ ros beka f (Salix purpurea) 4. ~ de
Madone vrba žalujka (Salix babylonica).
vencjarêt [venqa're:t] m vrbovje n.
Vencjarêt [venqa're:t] kr.i f (Sest) Venchiaredo.
vencolade [venko'lade] f (redko) ??
vencul ['vεnkul] m môra f, pošast m (ki obišče
spečega); o vevi di persuadêmi che si tratave nome di un
sium, un ~ malandret. (BrLi); A parevin slambris di vôs
lontanis, robis di sium cul ~. (BrLi).
Vençon [ven't∫כn] kr.i m Pušja vas f (IT Venzone, DE
Peitscheldorf, Peuschelsdorf) (UD).
vençonàs [vent∫o'nas] adj nanaša na Pušjo vas;
~ m prebivalec Pušje vasi.
Vençonasse [vent∫o'nase] kr.i f področje Pušje vasi;
In plui Vençon al jere unevore comut ancje par
partigjans parceche, pe ~ e par chês 3 valadis salvadiis e
tignudis pôc di voli (BelR).
vendele [ven'dele??] f (pos. v pl) praska f, odrgnina f;
→ vergule.
vendelis [ven'delis??] fpl sledi bičevanja, udarcev,
praske.
vendemâ [vende'ma:] tr + it trgati, obirati (grozdje);
ma no podeve ~le parceche e scugnive spietâ che i
imprestassin semplis e brentiei. (Sg); sul ~ pri trgatvi.
vendemadôr [vendema'do:r] m trgalec m, obiralec m;
vinogradnik m.
vendeme [ven'dεme] f 1. trgatev f (grozdja), obiranje n
(sadja); dute la atenzion metude pai vignâi si le met
ancje pe ~ (consorziocastelli); il Mês de Vendeme
september; vendemis čas trgatve; počitnice.
vendi ['vendi] (vent ['vεnt], vendis, vent) tr proda(ja)ti;
~ a voli prodati na oko; la vent come che le ai
comprade povem ti, kakor sem slišal; ~ cjare la sô piel
ne se kar tako predati, za drago predati svojo kožo; o sai
di pierdi la bataie ma o vendarai cjare la mê piel. (Ta);
~ cul flôr a la orele prodajati za visoko ceno;
~si refl 1. prodati se; prostituirati sei 2. ~si par
izdajati se za.
vendidôr [vendi'do:r] m prodajalec m; i compradôrs
che o vin nomenâts a dan une capare e un principi di
paiament al ~ (PauluzzoN).
vendite ['vεndite] f 1. prodaja f, razpečevanje n,
razpečava f; e torne a meti dut in discussion pe ~ de
aziende (O); Al è stât aprovât un document unitari
contrari ae ~ fruçonade dai stabiliments (O); presit di ~
prodajna cena (PauluzzoN)
2. EKO promet m (od prodaja); la produzion e mostre
une incressite dal 4,4% e la ~ dal 3,3 (O) 3. prodajalna
f.
Vendoi [ven'dכi] kr.i f (Trep Grant) Vendoglio;
Cjaminant pe strade di ~, E. al viodeve lis culinis e i
boscs di Buie e di Sandenêl (Sg).
vene I ['vεne] f 1. žila f, vena f; e il sanc al tacà a
glaçâsi tes venis, ma si sbagliave (Tolazzi); ~ maestre
arterija f 2. FIG navdih m, inspiracija f.
vene II ['vεne] f 1. BOT oves m (Avena sativa) 2. FIG
udarec m, batina f; dâ la ~ a un udariti nekoga; che i
miedis a provavin cumò o dibot a fâle tornâ cjase sô,
infalibil e cjapave da dî cun sô mari e i deve la ~ (Urli).
venerâ [vene'ra:] (o veneri [ve'neri]) tr spoštovati,
častiti; a rivarin adore di copâlu su la plane de
Richinvelde, i furlans lu venerarin come un sant. (La
05/6).
venerabil [vene'rabil] adj častitljiv, častit.
venerabilitât [venerabili'ta:t] f častitljivost f; cence
pêl di rispiet nè pe sô etât nè pe sô ~. (BelR).
venerant [vene'rant], -ande adj častitljiv; Parcè che la
razionalitât nus oblee a cjalâlu come une istituzion
venerande (Pa 03/11).
venerazion [veneratsi'on] f spoštovanje n; češčenje n;
~ pe classicitât (Bel); Inte maturitât e inte veglece al
vivè simpri compagnât de plui alte stime e ~. (La 07/04).
venerei [ve'nεrei] adj veneričen, spolen; malatiis
venereis spolne bolezni; La analisi dai
compuartaments sessuâi e je une vore impuartante par
prevignî lis malatiis venereis (SiF 03/4, 147).
venetic [ve'nεtik], -iche adj venetski;
~ m 1. venet m; I Venetics a popolarin il Venit e Ateste
(Este) (AcademieSt) 2. venetščina f.
venetizâ [veneti'dza:] tr napraviti beneško; 90 mil
animis, dutis venezianis o venetizadis secont une
professoresse di Padova (Pa 02/10-11).
venezian [venetsi'an] adj in m → vinizian.
Venezianitât [venetsiani'ta:t] f beneštvo f (glede na
pripadnost Beneški republiki); noaltris o scugnìn jessi
lis sintinelis impavidis de Romanitât, de ~, de Talianitât
cuintri i lôr tradizionâj aversaris (scritorsfurlans).
Venezuele [ '?? ] kr.i f Venezuela f; che al è daûr a
partî pal ~. (Furlanist).
venit ['vεnit] adj beneško (narečje);
~ m 1. Benečijec m 2. beneščina f; inmò vuê, une vore
divierse inviers dal italian e des altris lenghis feveladis
tor a tor (todesc, sloven e ~). (Cisilino, treball).
Venit ['vεnit] kr.i m Benečija f; La situazion e jere
oremai dramatiche, parvie che il ~ e cuasi dut il Friûl si
jerin rindûts ai todescs. (GP).
vent ['vent??] → vint.
vente ['vεnte] f v: cjoli la ~ a un in alc koga v čem
presegati, biti boljši v čem od koga.
ventesel [ '?? ] m POET lahen morski vetrič m; a
vegnin clamadis “aure”, che par latin al vûl dî “flât, ~”.
(SiF 03/3, 31-49); → aiarin, bueresine.
venti ['venti] (t. venci) adv tam, onkraj, ondi; la ~
tamle (dol); ~ ator tam okoli; ~ ca tukaj, na tej strani;
~ là na oni strani (tam); e o stavi lant a cjapâ chei di ~
là par menâju incjadenâts a Gjerusalem e par pestâju a
dovê. (Bibl-Az); ~ jù tam dol, doli; Chêi di ~ jù,
invessit, a rivin prins ancje fasint il pîsul. (Cjargne); ~
sù tam gor; Ancje jo o jeri ~ sù (Pa); Se no lu san, che
a fasin un salt ~ sù pal Sud-Tirol o in Carintie (Pa); ~
vie tam dol (oddaljeno).
ventilatôr [ventila'to:r] m ventilator m; a mi ricuardi
che il ~ (Natisone/furlanis).
ventilazion [ventilatsi'on] f ventilacija f, zračenje n.
ventolane [vento'lane] f BOT norski oves m, rapulja f,
repača f (Bromus arvensis).
ventûr [ven'tu:r] adj (neobič.) bodoči;
~ m bodočnost f; bisugne che si rindin cont che il ~ de
societât al dipent de salût de famee (La 05/12).
venturât [ventu'ra:t], -ade adj srečen.
venture [ven'ture] f slučaj m, usoda f, sreča f; siôr
Venture (šalj.) veter m.
venturîr [ventu'ri:r] m pustolovec m.
Venus ['venus] os.i f MIT Venera f.
vêr ['ve:r] adj res, resničen; pravi, pristen; Corot par
un ~ furlan (bassafriulana) za pravega Furlana; Al è
ancje ~ che (bassafriulana) res je tudi, da; no mi pâr
che al sevi vere ne zdi se mi, da bi bilo res; no mi pâr
vere ne zdi se mi resnično, ne verjamem, da je res; dal
~, par ~ zares, po resnici; vere piç! nič ni res!; par
dîle vere po pravici povedano; fâ ~ zatrditi;
~ m resnica f.
verande [ve'rande] f veranda f.
verbâl [ver'ba:l] (pl verbâi) adj 1. glagolski; predicjât
~ glagolski povedek; Il predicjât al pues sei nominâl o
~. (Verone) 2. verbalen, usten, dobeseden; Il furlan,
come ogni sisteme di espression ~ (Pa 03/10);
~ m zapisnik m; Dentri di sîs mês si varà di vê il ~ di
consegne dai bens (O).
verbalizadôr [verbalidza'do:r] m zapisniški; Lis
funzions di Segretari ~ a son davueltis dal personâl
aministratîf assegnât ae struture (CIRF).
verbalizazion [verbalidzatsi'on] f zapisnik m;
verbalizacija f; Si impegnarà duncje a coordenâ la azion
di tradutôrs e interprits pe traduzion dai ats uficiâi, des
verbalizazions, de segnaletiche bilengâl (Pa 02).
verbalmentri [verbal'mentri] adv verbalno; Biel che i
fasevin la valutazion il malât al jere dispès euforic e plui
di cualchi volte ancje ~ disinibît. (SiF 02/1).
verbene [ '??] f BOT → vermene.
verbigracie [verbi'grat∫ie] adv (neobič.) na primer.
verbo ['vεrbo] → verp.
Verbum ['vεrbum] m 1. REL Beseda f 2. → verbum
→ verbum-caro.
verbum-caro [verbum'karo] m (šalj.) očetovsko
svarilo n, opomin m, pridiga f; Molâ fûr il ~ Fare una
solenne ammonizione, paternale.?? (Verone).
verdaç [ver'dat∫] (pl verdaçs [ver'dats]) adj zelenkast;
~ m BOT sliva f, češplja f ?? (Prunus domestica L. var.
Catalana).
verderam [verde'ram] m 1. (bakrov oksid) zeleni volk
2. modra galica f.
verderamâ [verdera'ma:] it škropiti zeleni volk, modro
galico;
~ tr poškropiti trte z zelenim volkom.
verdon [ver'don] adj sončnozelen.
verdôr [ver'do:r] m 1. zelenost f 2. zelenina f.
verduç [ver'dut∫] m furlanska trtna vrsta; e un bocâl di
bon ~. (friulicrea).
verdulin [verdu'lin] adj zelenkast, bledozelen;
~m
zelenkasta, bledozelena barva.
verdum [ver'dum] m zelenina f, zelenje pri rastlini.
verdure [ver'dure] f 1. zelenje n 2. zelenjava f.
vere ['vεre] f 1. kamnit obod m, ogradek m 2. (pri
nožu) kovinski obroč, okov 3. → verete 4. → vergje.
verementri [vere'mentri] adv 1. resnično, res, v/ po
resnici 2. pravzaprav.
veressit [vere'sit] m pomanjš. od veri.
veressut [vere'sut] m pomanjš. od veri.
veretât [vere'ta:t] f resnica f, resničnost f; ma se o dîs
la ~ če moram povedati resnico; disìn la ~ po pravici
(povedano); Par dî dute la ~ (GP); par dî la ~
(MazzonIol); un fat di ~ resnično dejstvo; PROV a dî
la ~ si laude Diu.
verete [ '??] f prstan m; poročni prstan m; prstan
zvestobe.
vereton [vere'ton] m VOJ, HIST sulica f.
vereut [vere'ut] m pomanjš. od veri.
vereute [vere'ute] f → verie.
vergelâ [verge'la:] (o vergoli [ver'gכli]) tr (redko) tolči
s palica.
vergelât [verge'la:t], -ade adj pisan, pester,
raznobarven.
vergelin [verge'lin] m ZOOL → svergelin.
vergerave [verge'rave] f BOT podzemna koleraba f
(Brassica napobrassica).
vergjâ [ver'ăa:] tr namestiti okov na kolesa voza.
vergjât [ver'ăa:t], -ade tr opremljen z okovom (kolesa
voza).
vergje ['vεrăe] f okov f, obroč m.
vergjin ['verăin] adj → virgjin.
vergjinâl [verăi'na:l] adj → virgjinâl.
verglemât [vergle'ma:t] ?? Il sintisi ladin al puartarà
Zannier a scrivi in chel particolâr ladin orientâl, che al è
il furlan, ancje lui cetant ~. (La 05/7).
Vergnà [ver'ña] kr.i f (Reane) Vergnacco.
vergogne [ver'goñe] f → vergonze.
vergognôs [vergo'ño:s], -ose adj 1. sramežljiv, boječ
2. sramoten 3. nesramen; brez sramu; neolikan; Dopo i
pinsîrs ~ che o vevi fat su di jê, dopo che o vevi ancje
pensât di bandonâ dute la partide (BrLi).
vergolâ [vergo'la:] (o vergoli [ver'gכli]) tr (redko) tolči
s šibo.
vergon [ver'gon] m LOVSTVO limanica f (za ptice);
capitâ sul ~ FIG pripeti se po naključju.
vergonarie [vergo'narie] f LOVSTVO škatla za
limanice (za ptice).
vergogne [ver'goñe] f 1. sramota f, sram m,
sramežljivost f 2. (t. pl) spolovila f; Jo o cirivi di
taponâmi lis vergognis tirant in jù la mae che mi rivave sì
e nò al boton de panze. (BrLi).
vergonzâ [vergon'dža:??] f (t. svergonzâ) tr (javno)
osramotiti, ponižati;
~si refl sramovati se, zardeti; no mi vergonzi a dîlu ni
me sram tega povedati/ reči.
vergonzament [vergondža'ment] (t. svergonzament) m
osramotitev f; razkrinkanje n.
vergonze [ver'gon??] f → vergogne.
vergule ['vεrgule] f 1. palica za mlatenje žita 2.
(zaradi udarca) pordečitev f, pordelost f.
veri ['veri] m 1. steklo n 2. (pri oknu) vetrobransko
steklo n, šipa f, steklo n; → lastre 3. steklenica f; →
butilie 4. steklen vrč, steklena posoda 5. cjarte di ~
brusilni papir; E. la (Bianchi) puartà a cjase, e dopo
gratade cu la cjarte di ~ la piturà miôr che al podê. (Sg).
verie I ['verie] f steklenička f.
verie II ['verie] f → vergje, vere.
verificâ [verifi'ka:] (o verifichi [veri'fiki]) tr 1. overiti,
preveriti, preverjati; preizkusiti 2. ugotoviti, potrditi
pravilnost;
~si refl 1. izkazati se za resničnega 2. FIG dogoditi,
dogajati se, pripetiti se.
verificadôr [verifika'do:r] m overovatelj m; e je stade
sperimentalmentri verificade (e i verificadôrs a àn par
chest cjapât il premi Nobel). (SiF 03/4, 133).
verifiche [ve'rifike] f preverjanje n, kontrola f;
verifikacija f, overitev f; chest al ven let come une
influence de ~ des previsions (SiF 02/2, 39-58); la
cualitât dal cret de montagne e di dut fâ une relazion cun
~. (BrLi).
verigule [ve'rigule] f → virigule.
verin [ve'rin] adj (neobič.) steklen, steklast; une
varietât di coltivazion biologjiche, clamade “Lucia”, une
blave cui grans verins, che e da des panolis piçulis e
compatis, colôr zâl auriane. (Pa 04/02).
verisim [ve'rizim] m LIT, ARS naturalizem, realizem.
verist [ve'rist] (pl veriscj) m LIT, ARS naturalist m,
realist m.
veristic [ve'ristik], -iche adj LIT, ARS naturalističen,
realističen; Sul imprin artist neoclassic, daspò sensibil a
influencis veristichis. (GE).
veriute [veri'ute] f majhna pletenka f.
vermene [ ' ??] f 1. poganjek m 2. BOT sporiš m
(Verbenia off.); ~ di mûr f ?? BOT → jerbe bicine .
vermeneç [ '?? ] m ??
vermuline [vermu'line] f FARM zdravilo, sredstvo
proti glistavosti.
vermut ['vεrmut] m pelinkovec m; Une mangjative di
cheste sorte si cubie pulît cul vin blanc, cul ~ e cu la bire
di spine. (La 03/4).
vernacolâr [vernako'la:r] adj vernakolaren, narečen;
ven a stâi un gjenar poetic là che l'autôr al use esprimisi
tes formis vernacolârs e visserâls (Pa).
vernacul [ver'nakul] adj narečen;
~ m narečje n.
vernade [ver'nade] f (redko) zima f; PROV rompi prin
de ~ / al è tanche une coltade. (F).
vernadi [ver'nadi] adj zimski.
Vernàs [ver'nas] kr.i f (Sant Pieri Dai Sclavons)
Vernasso.
Vernassin [verna'sin] → Cueste Di ~.
verneglât [verne'gla:t], -ade adj pisan, pester,
raznobarven; → vergelât.
vernîs [ver'ni:s] f firnež m, lak m; ličilo n; lošč m; Une
dì o chê altre bisugnave che al vignìs lì cuntune piere
pomice e un ~ nere par netâ il marmul (Sg); sot la ~ des
sôs pieris e dai siei carnavâi cence fin (JM).
vernisâ [verni'za:] tr → invernisâ.
vernisade [verni'zade] f → invernisade.
vernisadôr [verniza'do:r] m → invernisadôr.
vernisam [verni'zam] m (kolekt.) laki mpl, barve fpl,
premazi mpl.
Verone [ve'rone] kr.i f Verona f; Dal 773 al rivà re
Carli, al cjapà Pavie di Milan e po ~ (JM).
veronês [vero'ne:s], -ese adj veronski; Cussì l’herzog
di Carintie al comande ancje de marcje veronese e de
Furlanie (JM).
Veroniche [ve'rכnike] os.i f Veronika f; Tantis voltis
cence nancje un Cireneo che ti judi o une ~ che ti sui il
sudôr e il sanc. (BelAlci).
verôs [ve'ro:s], -ose adj steklen, steklast.
verp ['vεrp] m 1. glagol m 2. beseda f; si jere sintade
al so puest cence dî verbo (PauluzzoN); In principi al
jere il ~ (Bibl-Zn) V začetku je bila Beseda.
Versaie [ver'saie] kr.i f Versailles.
versant [ver'sant] m pobočje n.
versatil [ver'satil] adj vrtljiv; Artist ~, al à disegnât
fiêrs batûts e furniments, al à comedât edificis e indi à
progjetâts i internis. (GE).
versel [ver'sεl] m → versôr.
verset [ver'sεt] m majhen verz; Il pari di H. Hesse al
veve lassât par test che i metessin su la tombe il ~ 7 dal
Salm 124 (BelFa).
versicul [ver'sikul] m 1. majhen verz 2. REL vrstica f
(v bibliji, koranu); Lui al sostignive che une vore dai
versicui origjinâi dal Coran (Pa 03/12).
version [versi'on] f 1. verzija f, inačica f; RAČ različica
f; ultime ~ RAČ zadnja različica (spletne strani ipd.);
Ultime ~: ai 23 di Lui dal 2002 Gjastalt dal sfuei: G. C.
(Cad); Notiziari in Internet - ~ in lenghe furlane(O) 2.
prevod m; La ~ furlane di "Black Holes and Baby
Universes" e je stade proferide a Gurize (Pa).
versôr [ver'so:r] (t. redko versel) m AGR lemež m.
Versute [ver'sute] kr.i f (Cjasarse) IT Versutta.
vert ['vεrt], verde adj 1. zelen; il cjamp semantic dai
colôrs al è formât di ducj i nons dai colôrs: ~, ros, blanc
e v.i. (O) 2. FIG zelen, neizkušen 3. numar ~
(telefonija) zelena, brezplačna številka; Par
informazions numar ~ .. (Pa 04/05);
~ m 1. zelenina f, zelenje n; il ~ dai prâts, il zâl dal
soreâl. (Sg) 2. FIG mladostnost f 3. zelena f (barva) 4.
POL zeleni m (pripadnik zelenih); Pe oposizion 5 a son i
conseîrs dai DS, 4 de Margherita, e un parom di Verts,
Socialiscj (O); Bon gnûf puartevôs dai Verts (O).
?? Vert Public Midiant dal progjet Ator zuiant la US
Animazion sul Teritori, il Ludobus e la UO Gjestion dal
Vert Public a
vertebrâl [verte'bra:l] adj colone ~ hrbtenica f;
e che cheste maniere di jessi e je stade la colone ~ e
culturâl di dute (Natisone).
vertebre ['vεrtebre] f vretence n; hrbtenica f
vertence [ver'tent∫e] f spor m.
vertent [ver'tεnt] f ?? un vêr e propri dirit a doprâ la
lenghe furlane cu la Publiche Aministrazion, sedi inte
vertente ative (Cisilino, treball).
verticâl [verti'ka:l] adj navpičen, vertikalen;
~ f vertikala f.
verticalmentri [vertikal'mentri] adv navpično,
vertikalno; metin di trai de superficie de Tiere une bale
di canon ~ viers l'alt (Pa 7/99).
verûl [ve'ru:l] m → virûl.
verze ['vεrdže] f BOT glavnato zelje m (Brassica
oleracea crispa); In ta stagjon de ~ si lu cueieve
metintlu tal fôr suntune fuee di ~. (Natisone/furlanis);
salvâ l’ort e lis verzis → ort; tignî l’ort pes verzis →
ort; PROV la amôr nol è brût di verzis z ljubeznijo se
ne šali.
verze cincuantine [~ t∫inkuan'tine] f BOT → verzot.
verze di Istât [~ di is'ta:t] f BOT → verzot.
verze di lôf [~ di 'lo:f] f BOT → lavaç.
verze di sfueâ [~ di sfue'a:] f BOT črna ogrščica f
(Brassica oleracea var. nigra).
verzegnàs [verdže'ñas] adj nanaša na Verzegnis;
~ m prebivalec Verzegnisa.
Verzegnis [ver'dzεñis] kr.i m Verzegnis (UD); Ai
lunaris di Dimponç, di For Disore, di Maiâs, di Piedim,
di Dimplan e Darte e di ~ (Pa 02/12).
verzelât [ver'tent∫e] f ?? Il lessic al è ~, siôr, origjinâl,
cence misturots cun talianisims. (Pa 05/06).
verzin [ver'dzin] m BOT bražiljka f (les).
verzot [ver'džכt] m 1. brsota f, kodrasti ohrovt m 2.
FIG zadnjica f, rit f.
verzui [ver'džui] m BOT ?? (Brassica palustris); →
racon, racòs.
verzûl [ver'džu:l] m ZOOL → sverzûl.
verzute [ver'džute] f BOT ?? (Silene inflata).
verzutin [verdžu'tin] f BOT ?? .
ves ['vεs] m 1. (t. vesse) pezdec m, prdec m; no stimâ
un ~ VULG ?? ; 2. FIG VULG babje čenče fpl,
opravljenje n; cjapâ sù i ~ VULG vtikati nos v tuje
zadeve.
ves ['ves] E1, E3 pogoj od vê; se nol ~ cjatât di lavorâ, i
vignive un sgrisul jù pe schene. (Sg).
ves di lôf [~ di 'lo:f] m BOT (goba) pezdec m, prašnica
f, puhovka f (Lycoperdon).
vescolâ [vesko'la:] (o vescoli [ves'kכli] tr REL birmo
vezati; Si podarès clamâ il vescul a ~.(Bel);
~si refl REL birman biti.
Vescolâsi [vesko'la:si] m REL birma f.
Vescoltât [veskol'ta:t] f ?? Vescoltât ai 12 di jugn dal
1943, si è preparât al seminari cuntune indigjestion di
religjon (Bel).
vescovât [vesko'va:t] m škofovstvo n, škofija f; al
butà jù il Patriarcjât di Aquilee par creâ i vescovâts di
Udin e di Gurize. (La 05/12).
vescul ['vεskul] (pl vescui) m REL škof m; un regâl di
~ ?? ; a ogni muart di ~ ; ~ ausiliâr pomožni škof ;
Dal 1987 il ~ ausiliâr Brollo, cjargnel e titolâr di Zui
(BelAlci).
Vesfalie [ves'falie] kr.i f Vestfalija f.
vessâ [ve'sa:] it prdeti, spustiti prdece.
vesse ['vεse??] f → ves.
vestî [ves'ti:] tr, refl → vistî.
vestît [ves'ti:t] m → vistît.
Vespasian [vespazi'an] os.i m Vespazijan m; ~ al
torne a dreçâlu (Bibl-Apoc).
vessazion [vesatsi'on] f trpinčenje n; e cuintri la
politiche di ~ economiche metude in vore dai grancj
grops finanziaris forescj (Pa 7/2000).
vestâl [ves'ta:l] f vestalka f; Al à smicjât, infalibil, une
incjantevule ~ che e regnave ad amont (ShW).
vestiari [vesti'ari] m obleka f, garderoba f; Ogni
individui al à derit a un sistem di vite bon di garantî la
salût e il bonstâ so e de sô famee, massime pal
nudriment, il ~ (Declarazion).
Vesuvi [ve'zuvi] kr.i m Vezuv m
vêt ['ve:t] m ARH, LIT penis m, moški ud m; → bighe.
veteran [vete'ran] m veteran m.
veterinari [veteri'nari] adj živinozdravniški;
~ m živinozdravnik m; La visite dal ~ no à di jessi un
fat traumatic pal cjan (CoUd).
veterinarie [veteri'narie] f živinozdravništvo n.
veto ['vεto] m veto m, ugovor m; dirit di ~ veto pravica do ugovora.
vetôr [ve'to:r] m vektor m; In sostance, al consist di
doi polaroids cu lis lôr direzions di passaç te direzion dai
vetôrs unitariis u e v. (SiF 03/3, 9-18).
vetoriâl [vetori'a:l] adj vektorialen; par prionte, il
formalisim matematic fondât sui spazis vetoriâi e sui
operadôrs liniârs al da une visuâl unitarie di ducj i
fenomenis microscopics (SiF 03/3, 9-18).
vetrade [ve'trade] f steklena vrata f; O cjali la ~, chê
dal jeur cui cuars, o sin propit daûr. (BrLi).
vetrinari [vetri'nari] m → veterinari.
vetrine [ve'trine] f → vitrine.
vetrôs [ve'tro:s], -ose adj I bocons, cinise e scuriis, a
son dispès vetrosis e a contignin cetantis bufulis di gas
"inglaçadis" tal moment che il magma al vignive erutât
(stromboli).
veture [ve'ture] f vozilo n; plui alte dal dopli di chê
che e paie une ~ (Pa 03/10); Intant che o discjamavi la
valîs de ~ al coredôr glaçât (BrLi).
v.i. ['vie indev'ant] kratica > vie indevant t.d. (tako
dalje); grafems, peraulis, frasis e v.i. (SiF 02/1).
viabilitât [viabili'ta:t] f voznost f (ceste); P di
Basilian e à finîts i lavôrs pe ~ di Plaçâl Cella un mês
prin dal timp stabilît: (CoUd); gjestion de ~ comunâl,
provinciâl e statâl (Pa 7/2000).
viaç [vi'at∫] m 1. potovanje n, pot f; jessi in ~ biti na
poti; ma secont i dirits di nature e partant tremende, e je
in ~. (La 06/3); par ~ med potovanjem, na poti 2. krat;
mil viaçs stokrat.
viadanis [vi'at∫] m ?? La produzion e rivà a
cuarantemîl piecis, cence contâ lis viadanis (telis pe velis
des nâfs). (Natisone/furlanis).
viâl [vi'a:l] m (neobič.) drevored m, bulvar m, steza f;
La secretarie de scuele e je a Udin, alì dal vieri ‘seminari
di ~ Ungjarie (Pa); Alore in ~ Triest a Udin
(Natisone/miti); Là jù in fonts, te povolade che si
viodeve trimâ di lontan, e dopo un viâl imbombât di
brume (PauluzzoN);
→ stradon.
viamence [via'mεnt∫e] f silovitost f, sila f; vevio
salacôr di saborâ prin chestis flamis e di sgjarnâlis, cu la
~ de asse? (Eg); no polsadis o azardosis strategjis, ma
dome la ~, il ribalton massim di miârs di animis e di
bestiis (Mar).
viament [via'mεnt] adj siloviten, silen; La sô vene e je
aghe limpide, mai intorgulade e mai viamente (Pa 02).
viandant [vian'dant] m popotnik m, romar m; Il ~ che
al passe par lenti, al cjale chel brut arbossat e al dîs
(Percude).
viarie [vi'art] ?? come a di une grande servitût militâr,
viarie e energjetiche? (christianromanini 07/02)
viart [vi'art] → viert
Viâs [vi'a:s] kr.i f (Soclêf) Viaso.
viatic [vi'atik] m 1. (t. FIG) popotnica f 2. REL viatik
m, sveta zadnja popotnica f.
viazâ [via'dža:] m potovati.
viazadôr [viadža'do:r] m 1. (po)potnik m 2. trgovski
potnik m.
viazant [via'džant] m popotnik m.
vibrâ [vi'bra:] tr vihteti; tresti se; che e fâs ~ il colôr
di implant tonâl (CoUd).
vibrant [vi'brant] adj tresoč.
vibratori [vibra'tכri] adj tresilen.
vibrazion [vibratsi'on] f tresenje n; tresljaj m.
Vîc ['vi:k] kr.i f (For Disore) Vico.
vicediretôr [vit∫edire'to:r] m pomožni direktor m; Il
Diretôr al sielç jenfri i membris dal Consei Diretîf un ~
(CIRF).
vice ['vit∫e] m namestnik m, namestnica f;
vice- ['vit∫e] m pomožni-, pod-; npr. ~-diretôr pomožni
direktor.
Vicence [vi't∫εnt∫e] kr.i f Vicenza f, Vičenca f.
Vicenç [vi't∫εnt∫] os.i m Vincencij m.
vicende [vi't∫εnde] f pripetljaj m, naključje n, slučaj m,
dogodek m, primer m, zadeva f; La notizie e à esasperât
i dipendents de aziende che a speravin intal comissari
par puartâ a bon fin la ~ (O); Sclaride ancje la ~
Cecotti cu la Leghe (O) ..primer Cecotti.. ; al à volût
memoreâ tun libri la propie ~ di berlinês perseguitât
parcè che al jere di etnie zingare (Pa) ..slučaj, primer.
vicendevul [vit∫en'devul] f vzajemen, medsebojen;
In sumis il gnûf rapuart fra Triest e il Friûl, fondât su la
~ autonomie, pûr restant te comun cjase regjonâl (La
05/6).
vicendevulece [vit∫endevu'let∫e] f vzajemnost f,
medsebojnost f.
vicentin [vit∫en'tin] adj nanaša na Vičenco;
~ m prebivalec Vičence; Cemût ese che un ~, storic dal
art, al è deventât studiôs di furlan? (Pa).
vicepresident [vit∫eprezi'dεnt] m podpredsednik m.
vicerê [vit∫e're:] m podkralj m; Eugjeni di
Beauharnais, ~ di Italie. (Natisone/furlanis).
viceretôr [vit∫ere'to:r] m ?? Epûr e àn siet predis,
paris spirtuâi, viceretôrs e sielte di animadôrs. (BelAlci).
vicevierse [vit∫evi'εrse] adv obratno; cetant mancul
precise e je la misure de sô velocitât, e ~. (Pa 7/99);
Dopo un pôc di timp si ur à fat il test par talian a chei
che lu vevin bielzà fat par furlan e ~. (SiF 02/2, 77-93).
vichinc [vi'kink] m HIST Viking m; vichincs Vikingi.
vichingo [vi'kingo] → vichinc.
vichipedie [viki'vit∫i] f wikipedija f; Liste dai articui
che dutis lis vichipediis a varessin di vê (Vichi).
vici- ['vit∫i] → vizi-.
vicidôr [vit∫i'do:r] m ?? Scomentçant de 18ª edizion
dal Premi, chê dal 1997, autôr de opare vicidore nol pues
concori pe edizion seguint. (Codroip, Avis).
vicin [vi't∫in] adj bližen, soseden; Orient Vicin Bližnji
vzhod;
~ adv blizu;
~ prep ~ di blizu (nekomu);
~ m sosed m; e duncje di capacitât di fevelâ, scrivi e
comunicâ cul ~ (Pa); → vicinant.
vicinâ [vit∫i'na:] tr, refl → svicinâ.
vicinance [vit∫i'nant∫e] f sosedstvo n, soseščina f,
bližna okolica f.
vicinant [vit∫i'nant] m sosed m; mai in stât di strenzi
une aleance positive cui siei vicinants (Pa 04/04); dal
moment che o sin vicinants (PauluzzoN);
~ adj soseden.
vicinât [vit∫i'na:t] m soseščina f, soseska f; e je une
varietât di dimension doi, parcè che localmentri o podìn
considerâ il ~ di un pont de sfere come un toc di spazi
vetoriâl (SiF 02/1, 234).
vicinie [vi't∫inie] f 1. JUR (zbor prvakov iz soseske)
soseska f 2. zbor m, shod m.
vicjari [vi'qari] m REL vikar m, namestnik m; ~
apostolic apostolski vikar; il pape al nomenarà pal
Friûl sot la Austrie un ~ apostolic (Natisone/furlanis);
~ adj nadomesten.
vicjariance [viqari'ant∫e] f ??
vicjarie [viqa'rie] f zastopstvo n, nadomestovanje n;
graduatorie nol è stât mandât tun paîs di mont, tune
capelanie o ~ spierdude e dismenteade (BelAlci).
Vidâi [vi'da:i] kr.i m (Dogne) Vidali.
Vidâl [vi'da:l] i.m Vitale.
vide ['vide] f v: purcit di ~ merjasec m.
video ['video] m video m; ~ conference
videokonferenca; Colegade in ~ conference cun Conean
e Rome si à davuelte îr a Pordenon la cunvigne (O).
videocassete [videoka'sete??] m videokaseta f;
materiâl cjatât in rêt e materiâl multimediâl
(videocassetis, cd, e v. i.). (Pa 02/10-11).
videocjamare [video'qamare] f video kamera f
(videokamera); Par regjistrâ il videomessaç o podês
doprâ la webcam, une ~ e ancje il videofonin...
(christianromanini 07/04).
videoconference [videokonfe'rεnt∫e] f
videokonferenca f; La ~ e la bande largje in gjenerâl a
permetin di ativâ colaborazions, in timp reâl (La 05/6).
videofonin [videofo'nin] m videofon m, videotelefon;
Par regjistrâ il videomessaç o podês doprâ la webcam,
une videocjamare e ancje il ~... (christianromanini
07/04).
videoimprest [videoim'prεst] m videonaprava f;
Daspò dai prins esperiments, cu la produzion di
videoimprescj didatics curâts de catidre di Didatiche
(Pa 04/05).
videomessaç [videome'sat∫] m videosporočilo n; Par
regjistrâ il ~ o podês doprâ la webcam, une videocjamare
e ancje il videofonin... (christianromanini 07/04)
videoregjistradôr [videoreăistra'do:r] m video
predvajalnik m; Po la mobilie sicu l'armâr, l'armaron, il
scrign, la librarie, lis cjadreis, ma purpûr il televisôr, il ~
e il telecomant. (La 07/03).
videoteche [vidio'tεke] f videoteka f; Planc planchin,
la ~ sometude a la Scuele furlane e je daûr a inricjîsi.
(Pa 04/05).
vidiâ [vidi'a:] (t. invidiâ) tr zasaditi trte.
vidiam [vidi'am] m (kolekt.) vinogradi mpl.
vidice [vi'dit∫e] f → vidiç.
vidiç [vi'dit∫] (pl vidiçs [vi'dits]) m BOT vitica f.
vidiçon [vidi't∫on] m rozga f, (trtna) mladika f; R. i
mostrave cul dêt un ~ (Sg); Se al taie al è parcè che al
constate che il ~ al è za muart (friuli.qnet).
vididule [vidi'dule] f 1. BOT poljski slak m
(Convolvolus arvensis); Cussì la ~ a la dolce marisilve
dolcementri si invuluce e la feminine elare imbocole i
ruspiôs dêts dal olm. (ShW); → campanelis 2. BOT →
vididulaç.
vidiel [vidi'εl] (pl vidiei) m 1. tele n; Ancje un gno
barbe, là vie, prin de vuere, che al veve vacjis e un ~
(Cadorini/furlan) 2. teletinja f; ~ rost pečena teletinja.
vidielute [vidie'lute] teliček; Po i consegnarin un altri
brengulut di cjarte e i menarin vie la ~ . (JM, Salvâ).
vidon [vi'don] m 1. poveč. od vît 2. vijak m 3. VOJ
zaklep topovske cevi.
Vidot [vi'dכt] → Sant Vidot.
vidriç [vi'drit∫] (pl vidriçs [vi'drits]) adj beden, trpeč,
zdelan, izmučen (človek, rastlina); Un bon pomâr nol
fâs pomis vidricis, e un pomar ~ nol po fâ pomis buinis.
(glesie).
vidriûl [vidri'u:l] m 1. KEM sulfat m; ~ vert železov
sulfat; spirt di ~ žveplena kislina 2. ~, ~ di ram, ~
turchin PROV aghe e ~ / si fâs vin par dut il Friûl.
viduçon [vidu't∫on] m ?? E. al taiave jù dut, fûr di doi
tre viduçons dal ultin an (Sg).
vidul ['vidul] m ZOOL sokol m; e il ~ strac al
plombarà sul nît (Lenghe 2000).
Vidulis ['vidulis] kr.i f (Dignan) Vidulis.
Vidunce [vi'dunt∫e] kr.i f (Cjiscjelgnûf) IT Vidunza.
vie ['vie] f 1. pot m, cesta f; ~ dal sâl ?? ~ de sede Il
teme de edizion 2001 al è chel de "~ dal sâl" che, cu la "~
de sede e chê de ambre" (O) 2. trak m, pramen m, proga
f; par ~ di po, preko, s pomočjo; zaradi; par dutis lis
viis za vsako ceno, na vsak način.
vie ['vie] adv 1. proč; naprej; va ~! pojdi že! pojdi
proč!; ~ e ~ postopoma, polagoma; ~ par ob; počez,
povprek; skozi, preko (čas.); No si sa nuie in cont di
Sudri ~ pe Ete di Mieç (Leng) skozi srednji vek;
~ pe citât skozi mesto; ~ pe zornade čez dan, preko
dneva; ~ par dut il gustâ za čas celega kosila; ~ di
proč od, oddaljen od 2. MAT minus (odštevanje); tredis
~ cuatri, nûf trinajst minus štiri (je) devet.
viee [vi'ee] int (redko) glej ga no!
Viecrucis [vie'krut∫is] m REL križev pot; cjalant lis
pituris de ~. (Sg).
viele [vi'ele] f stara baba f (ženska), stara f.
vieli [vi'eli] (pl viêi/ vielis) adj (predvsem za osebe) 1.
star 2. star, starinski, starega kova 3. zastarel 4. star,
obrabljen, ponošen;
~ m starec m, stari m; Dome dopo un dîs minûts al
incrosà un ~ in biciclete (Sg); vignî ~ postati star,
postarati se.
vielon [vie'lon] adj zelo star;
~ m zelo star starec.
Vielm [vi'elm??] (t. Wielm) os.i m Vilhelm m.
viemence [vie'mεnt∫e] f → viamence.
viement [vie'mεnt] adj → viament.
Viene [vi'εne] kr.i f Dunaj m; Tal març dal ’48, savût
che ~ e jere in rivoluzion. (GP).
vienês [vie'ne:s], -ese adj dunajski;
~ m Dunajčan m; o ai vude la percezion che chest ~ ur
fevelàs ai furlans (Pa 03/12).
vienon [vie'non] adv (redko) daleč daleč.
viêr [vi'e:r] m črv m; Tu ti sintis un ~ de tiere e une
sorte di titan (BelR); viêrs gliste fpl; vê un ~ tal cjâf
biti malo nor.
viêr blanc di tiere [~ blank di ti'εre] m ZOOL Poljski
majski hrošč m (Melolontha melolontha).
viêr dal ardiel [~ dal ardi'εl] m ZOOL ?? (Darmestes
lardarius).
viêr dal formadi [~ dal for'madi] m ZOOL Musca
putris-e.
viêr dal forment [~ dal for'mεnt] m ZOOL 1. veliki
košeninar m (Tipula oleracea) 2. Calandra granaria-e.
viêr de uve [~ de 'uve] m ZOOL → tarme de uve.
viêr des ceriesis [~ des t∫eri'εzis] m ZOOL Musca
cerasi-e.
viêr di tiere [~ di ti'εre] m ZOOL navadni deževnik m
(Lumbricus terrestris).
vierp [vi'εrp] m → verp.
vierzi [vi'εrdži] (vierç, vierzis, vierç p viert) tr odpreti;
~ la bocje odpreti usta, nekaj reči, ziniti; a vevin ancje
di ~ la bocje (SiF 04/5); ~ un sf(r)ese odpreti malo;
~si refl odpreti se.
vieri [vi'eri] adj star (samo za stvari, ponavadi za
samostalnikom); di ~ od nekdaj; I sintoms clinics dal
ergotisim a jerin cognossûts di ~. (SiF 02/1, 31-45); lâ
in ~ postarati se; priti iz mode; meti in ~ dati na stran,
ne uporabljati več; par ~ nekoč, nekdaj; po starem;
Par ~ il mostron in mascare al vignive daviert dal
"Jandeluvio" (La/tradizions); Continent Vieri/Vieri
Continent Stara celina; ancje il Vieri Continent al à di
frontâ il pericul de omologazion des culturis (CoTav); e
segnade cheste pagjine gnove e no masse esaltant des
storie dal ~ Continent. (Pa 04/05);
~ m AGR ledina f, neobdelana zemlja f.
vierf [vi'εrf] m → verp.
viers [vi'εrs] m 1. verz m, stih m, vrstica f 2. smer m,
stran m, del m; al ~ di v smeri k.
viers [vi'εrs] prep 1. EKO v zameno za, za, proti; ~ un
mercedi proti plačilu 2. → inviers;
~ adv proti, v smeri, do; Si sa che il mont al va, al
galope ~ la globalizazion (Pa).
viersâ [vier'sa:] tr, refl 1. izliti, izlivati; naliti 2. točiti.
Vierse [vi'εrse] kr.i f (Romans) Versa.
viersuçat [viersu't∫at] ?? nissun omp di biel inzegn
che al ves podût doprâlu altri che a fâ viersuçats di
Arcadie (JM).
viert [vi'εrt] adj 1. odprt; a ~ na prostem, zunaj; A
jerin sentâts a ~ Sedeli so od zunaj; ~ dì e gnot odprto
dan in noč ; cu lis discotechis viertis dì e gnot, cu la int
che ti baline e ti folpee (Pa 04/07); ~ dutis lis zornadis,
fûr il Lunis (Leng) odprt vse dni v tednu, razen ob
ponedeljkih 2. FIG pošten, odkrit.
vierte [vi'εrte] f odpiranje n; a la ~ na prostem, zunaj.
Vierte [vi'εrte] f pomlad f; La ~ (o ancje primevere) e
je une des cuatri stagjons (Vichi) // < lat. apertam.
viertidure [vierti'dure] f 1. odprtina f, razpoka f 2.
obširnost f, prostranost f; ~ dal cîl obširnost neba 3.
prehod m 4. FIG izhod m (iz težave) 5. razporek, izrez
(pri obleki); De ~ de cjamese di gnot, i viôt lis dôs
tetutis. (BrLi) 6. odprtje n, začetek m, otvoritev f; orari
di ~ odpiralni čas; orari di ~ 24 oris su 24 (CoUd).
vierzidure [vierdži'dure] f → viertidure.
vieste [vi'este] f obleka f, oblačilo n, halja f; ~ di
cjamare spalna halja f; sot ~ di FIG pod krinko
(nekoga).
viesti [vi'esti] tr, refl → vistî.
viestî [vies'ti:] tr, refl → vistî.
viestût [vies'tu:t], -ude adj → vistût.
vietnamit [vietna'mit] adj vietnamski;
~ m 1. Vietnamec m; ma bielzà in chê volte dai 2
milions di vietnamits copâts no vin dibot savût nuie (Pa
03/11) 2. vietnamščina f.
vietnamite [vietna'mite] f vietnamščina f; Ancje jo o
capìs ben il ~. (Cad/furlan).
vîf ['vi:f], -ve adj 1. živ; živahen; a vive vôs ustno;
fâsi ~ dati znamenja življenja, pojaviti se; 2. FIG živ;
cussì di tignî ~ l'interès (Vichi);
~ m živi (človek) m.
Vigji ['viăi] os.i m ??
vigjilance [viăi'lant∫e] f čuječnost f, pazljivost f;
usadis dispès cun scarse ~ e cun pôcs scrupui (Pa 03/2).
vignadiç [viña'dit∫] (pl vignadiçs [viña'dits]) m prišlek
m, tujec, od drugod prihajajoči, imigrant m.
vignâl [vi'ña:l] (pl vignâi) m vinograd m.
vignarûl [viña'ru:l] (pl vignarûi [viña'ru:i]) m
naprstnik m; in part, si lis dopre ancjemò (vuaite,
paisse, ~ etec.) (JM); inneâsi intun ~ FIG affogare in
un bicchier d'acqua?? // < st.v.nem.
vignesian [viñezi'an] adj beneški; la lote clarementri
classiste jenfri la minorance vignesiane (Pa 03/4);
Scalvanie vignesiane Slovanska Benečija, Beneška
slovenija.
Vignesie [vi'ñezie] kr.i f Benetke fpl; ~ Julie
Benečija Julijska krajina.
vignî [vi'ñi:] (ven, vegnis, ven, vignìn, vignîs, vegnin, fut
vignarai) it 1. priti, prihajati; come che e vignive
kakor je prišlo; ~ di cdn priti h komu, do koga; O soi
jo che o ai dibisugne di jessi batiât di te e tu invezit tu
vegnis di me? (Bibl-Mt); ~ di ridi ?? Ancje a mi mi ven
di ridi. (BrLi); ~ la pôre a cdn bati se; I vignì a colp
pôre di sintîsi dî di nò, (Sg); ~ tal cjâf priti na misel.
(Sg); ~ un sgrisul jù pe schene ?? Cuanche al
pensave, che…se nol ves cjatât di lavorâ, i vignive un
sgrisul jù pe schene. (Sg) 2. izhajati, priti; ~ dal fat
izhajati iz dejstva, priti od nečesa; Che i vignive dal fat
di no vê nuie di pierdi. (Pa 02); il corean al ven de piel
usnje izhaja iz kože 3. dospeti; une letare mi e vignude
dobil sem pismo 4. postati; ce grant che al è vignût
kako velik je postal 5. pristajati; ce che i vignive kar
mu je pristajalo.
vignî dilunc [~ di'lunc] it iti, hoditi naprej.
vignî dongje [~ 'dכnăe] it 1. priti bližje, približati se
2. prispeti, priti 3. priti skupaj, zbrati se 4. priti domov,
vračati se domov.
vignî fûr [~ 'fu:r] it ven priti, priti na dan; No volarès
che a chest pont al vignìs fûr cualchidun cu la pantiane
de globalizazion. (Pa 05/12).
vignî indenant [~ inde'nant] it priti naprej,
napredovati.
vignî jù [~ 'ju] it dol priti, iti dol, sestopiti.
vignî parmìs [~ par'mis] it približati se.
vignî parsore [~ par'zכre] it FIG priti na dan, na
površje.
vignî sot [~ 'sכt] ??
vignî sù ['su:] it 1. iti gor, priti gor 2. (z)rasti 3. priti
na misel; mi ven sù di rad bi zdaj.
vignole [vi'ñכle] f dobiček m, zaslužek m, profit m.
Vignûf [vi'ñu:f] kr.i f (Fontanefrede) Vigonovo.
vignude [vi'ñude] f prihod m; La ~ dal cristianisim a
Aquilee (Cadorini/furlan); di biele ~ dobrega izgleda/
videza; di buine ~ iz dobre družina, izvrsten; di
grande ~ iz velike družine.
Vignût [vi'ñu:t] i.m v: come il cjan di ~ ??
vigogne [vi'goñe] f 1. ZOOL vikunja f (Lama vicugna)
2. di mieze ~ skromen, zmeren; di ogni ~ vse vrste;
di chê ~ PEJ te vrste, takšne vrste.
vigôr [vi'go:r] m moč f, čvrstost f; veljavnost f; jentrâ
in ~ stopiti v veljavnost, začeti veljati; La Convenzion
e je jentrade in ~ il I di Lui dal 2003 (Pa 03/12).
vigorôs [vigo'ro:s], -ose adj močen, čvrst; bujen.
vîl ['vi:l] (pl vîi) adj 1. strahopeten, slaboten 2.
prostaški, preprost 3. cenen; Bussimi par traviers de
buse di cheste parêt ~! (ShW);
~ m 1. strahopetec m 2. podlež m, prostaštvo n; Parcè,
jo che o vuei murî pe pôre de vite muarte, varessio di sei
dome pecjadore e ~, e chei altris salacor ju varan in
glorie? (Mucci).
Vilac [vi'lak] kr.i m Beljak m; Il Savorgnan al cjatà
ripâr a ~ in Austrie (Natisone/furlanis); al divignive di
Treffen, une vile daprûf ~.(La 07/04).
vilaç [vi'lat∫] (pl vilaçs [vi'lats]) m (neobič.) vas m.
Vilalte [vil'alte] kr.i f (Feagne) Villalta; i siôrs di
Cucagne dal 1260 a'ndi vevin 60, e cussì i conts di
Porcie, di Strassolt, di ~ (Storie).
vilan [vi'lan] m kmetavz(ar) m, PEJ kmet m; e podeve
ancje ofindisi e stimâlu un ~ (Sg) lahko se bi užalila in
ga imela za neolikanega.
vilanade [vila'nade] f neotesanost f; ducj contents di
vê mertât di sopuartâ une ~ pal non di Gjesù (glesie).
Vildivâr [vildi'va:r] kr.i m Varmo (UD).
Vildivar [vildi'var] kr.i f → Vile di Vâr.
vile ['vile] f 1. vas m 2. podeželje n, predmestno okolje
n, dežela f 3. vila f, gosposka hiša na deželi; La ~
furlane e je par solit un viere e ben plantade cjase di
piere (La 06/1) 4. (redko) mesto n.
Vile ['vile] → Sant Jacum (Vile)
Vile ['vile] kr.i f (Buie) IT Avilla.
Vile ['vile] kr.i f (Verzegnis) Villa.
Vile ['vile] kr.i f Villa Santina (Ud).
Vile di Flum [~ di 'flum] kr.i f (Flum) Fiume Veneto
(Pn); compagn par “Fiume Veneto” che al varès di vê
non “Villa di Fiume” parcè che par furlan e je ~.(Pa 02).
Vile Di Fûr [~ di 'fu:r] kr.i f (Paulâr) Villafuori.
Vile Di Mieç [~ di mi'εt∫] kr.i f (Paulâr) Villamezzo.
Vile Di Reant [~ di re'ant] kr.i f (Torean) Reant.
Vile di Vâr [~ di 'va:r] f Varmo (Ud); diluncvìe des
stradelis de ~; dai trois che a menin al svuaç. (Mar).
Vile Santine [~ san'tine] kr.i f Villa Santina (UD);
Chei che ancjemò in dì di vuê no àn declarât lis sôs
intenzions a restin: Trep di Cjargne, Trivignan e ~. (Pa).
Vile Visintine [~ vizin'tine] kr.i f Villa Vicentina (Ud)
vilece [vi'let∫e] f (redko) gnus m, odvratnost f, odpor m;
(bolj obič.) → riviel.
Vilecjace [vile'qat∫e] kr.i f (Listize) Villacaccia; ven a
stâi chel Fidrì dai Ros di ~ che nol à di sigûr dibisugne di
jessi laudât e preseât culì. (Pa 7/2000).
Viledolt [vile'dכlt] kr.i f (Fontanefrede) Villadolt.
Vilefrede [vile'frεde] kr.i f (Tarcint) Villafredda.
vilegjant [vile'ăant] m letoviščar m; O vin costruît
centri fernîts di ogni comoditât pai vilegjants su lis
nestris monts, e pistis par skiâ su ogni cleve (La).
vilegjature [vileăa'ture] f letovanje n; (carn. For di
Voltri) a ’nd è albergos, cjasis, cjôts, stalis e tante ~. (Pa
03/8).
Vilegnove [vile'ñכve] kr.i f (Fare) Villanova Di Farra.
Vilegnove [vile'ñכve] kr.i f (Fossalte) Villanova.
Vilegnove [vile'ñכve] kr.i f (Lusevare) Villanova.
Vilegnove [vile'ñכve] kr.i f (Pordenon) Villanova.
Vilegnove [vile'ñכve] kr.i f (Sant Denêl) Villanova.
Vilegnove [vile'ñכve] kr.i f (Sant Micjêl) Villanova.
Vilegnove [vile'ñכve] kr.i f (Sant Zorç Di Noiâr)
Villanova.
Vilegnove [vile'ñכve] kr.i f (Prate) Villanova.
Vilegnove [vile'ñכve] kr.i f (Sant Zuan Di Manzan)
Villanova Del Judrio.
Vilegnove [vile'ñכve] kr.i f (Scluse) Villanova.
Vilegnove di Sant Denêl [vile'ñכve] → Vilegnove.
Vilès [vi'lεs] kr.i m Vileš m (IT Vilesse) (Go); Chei
che a restin ancjemò fûr a son: Caprive, Dolegne, Fare,
Mosse e ~. (Pa).
Vilevuarbe [vilevu'arbe] kr.i f (Sacîl) Villorba.
Vilevuarbe [vilevu'arbe] kr.i f (Basilian) IT Villaorba.
Vilfrêt [vil'fre:t] os.i m Vilfred m; daspò che ~ il
Pelôs cont di Barcelone (Ac).
viliâ [vili'a:] (o vilii [vi'lii]) it postiti se; → fâ vilie.
viliac [vili'ak] m strahopetec m; seont lui, si sarès
puartât di vêr ~ (Pa);
~ adj strahopeten.
viliacarie [viliaka'rie] f strahopetnost f; la cerve
cuiete e devente une saete par cjaçâ la tigre - velocitât
inutil co la ~ e cor daûr e il valôr al scjampe vie. (ShW).
vilie ['vilie] f REL vigilija f, bedenje n, večer (post) pred
praznikom; ~ di Nadâl svet večer; fâ ~ postiti se.
vilient [vili'εnt] adj ponižujoč, žalosten.
viliis ['viliis] fpl BOT → voli di jeur.
vilipendi [vili'pεndi] (o vilipent [vili'pεnt], tu vilipendis,
al vilipent) tr (neobič.) zasramovati; žaliti;
~ m (neobič.) zasramovanje n, žalitev f.
vilipendiôs [vilipendi'o:s], -ose adj (neobič.) obrekljiv;
sramotilen; chest puint di comant là dulà che a
scomencin i Balcans al è pai furlans (par chei che àn
dignitât) dabon ~. (La 03/02).
vilît [vi'li:t], -ide adj užaloščen, žalosten, podrt; →
avilît.
vilotâr [vilo'ta:r] m (neobič.) skladatelj vilot.
vilote [vi'lכte] f značilno furlansko petje.
Vilote [vi'lכte] kr.i f (Davian) Villotta.
Vilote [vi'lכte] kr.i f (Cjons) IT Villotta.
viltât [vil'ta:t] f 1. ravnodušnost f, brezvoljnost f,
duševna lenoba f, topost f; aes ultimis conseguencis
chês viltâts e chês tristeriis che i talians a vevin za
dafonts de anime (La 07/01) 2. strahopetnost f,
strahopetno dejanje n; Salacor un altri at di ~. (Enrico)
3. ponižnost f.
Viluce [vi'lut∫e] kr.i f (Ruvigne) Villuzza.
vilût [vi'lu:t] ?? E lì o incuintri dôs scarputis di ~.
(BrLi)
vilute [vi'lute] f majhna vila f.
vimine ['vimine] f vrbova šiba f.
vin ['vin] m vino n; ~ blanc belo vino; ~ neri rdeče
vino; ~ di messe mašnjo vino; ~ gnûf mlado vino; ~
di une fuee enoletno vino; ~ ricercjât iskano vino; o
vin par esempli une slargjade presince di vignâi che a
produsin vins ricercjâts, (La 06/3); ~ sec suho vino; ~
piçul blago vino; ~ gruès težko vino; il ~ cuet
kuhano vino; butâsi masse tal ~ preveč se vinu(pijače)
predati.
vinace [vi'nat∫e] f hudobno vino; → vinat.
Vinadie [vi'nadie] r.i f Vinadia f; Tra lis miôr
atrativis al risalte il foran de ~ cul so canyon font
(Provincia).
Vinai [vi'nai] kr.i f (Lauc) Vinaio.
vinâr [vi'na:r] m vinar m.
vinars ['vinars] m petek m; Vinars Sant Sveti petek,
Veliki petek; Come chê di clamâ la crôs te predicjie di
Vinars sant. (Bel); PROV Se al plûf Vinars Sant, la tiere
no je mai sazie. (ProvBr).
vincei [vin't∫ei] m 1. BOT vrba f 2. vrbova šiba f; mi
vierç i braçs e jo mi buti cuintri il so cuarp che si plee
tanche un arc di ~. (BrLi) 3. naročje šib.
vinci ['vint∫i] (vinç, vincis, vinç) tr 1. zmag(ov)ati,
premagati; ~ par ko zmagati s knockoutom; dal 1929
al Setembar dal 1930, al veve pugnât 27 voltis e vinçût
simpri par ko. (Carnera) 2. dobiti (stavo); zadeti
(dobitek); ~ l'apalt ?? daspò che Autovie Venete e à
consegnât i lavôrs ae associazion di impresis che a àn
vinçût l'apalt (O); ~ il premi Nobel dobiti Nobelovo
nagrado; al à vinçût il premi Nobel par la Medisine
(SiF 02/1, 155-165) 3. prepričati, pregovoriti.
vincibil [vin't∫ibil] adj premagljiv.
vincidôr [vint∫i'do:r] m zmagovalec m; Al è a
disposizion un premi di 1500 euros pal ~ dal concors
cinematografic (Pa 04/06);
~ adj zmagovalen; La proclamazion dai autôrs
vincidôrs (Codroip, Avis).
Vincislau [vint∫i'slau] m Venčeslav m; nol rivave
adore di fâsi ricognossi imperadôr cuintri di so fradi ~
(JM).
vincite ['vint∫ite] f zmaga f; dobiček m, dobitek m; Ce
~ jerie che ca? (BrLi).
vincj ['vinq] num 1. dvajset 2. dvajseti; tal secul ~ v
dvajsetem stoletju.
vincjecuatri [vinqeku'atri] num štiriindvajset.
vincjenûf [vinqe'nu:f] num devetindvajset.
vincjesiet [vinqesi'et] num sedemindvajset.
vincjesim [vin'qezim] adj dvajseti;
~ m dvajseti.
vincjesimcuint [vinqesimku'int] adj petindvajseti;
~ m petindvajseti
vincjesimnovesim [vinqezimno'vezim] adj
devetindvajseti;
~ m devetindvajseti.
vincjesimotâf [vinqezimo'ta:f] adj osemindvajseti;
~ m osemindvajseti.
vincjesimprin [vinqezim'prin] adj enaindvajseti;
~ m enaindvajseti.
vincjesimsecont [vinqezimse'kont] adj dvaindvajseti;
~ m dvaindvajseti.
vincjesimsest [vinqezim'sest] adj šestindvajseti;
~ m šestindvajseti.
vincjesimsetim [vinqezim'sεtim] adj sedemindvajseti;
~ m sedemindvajseti.
vincjesimtierç [vinqezimti'εrt∫] adj triindvajseti;
~ m triindvajseti.
vincjetrê [vinqe'tre:] num triindvajset.
vincjeun [vinqe'un], -une num enaindvajset.
vincjevot [vinqe'vכt] num osemindvajset.
vincjin [vin'qin] adj dvajsetleten.
vincjine [vin'qine] f 1. dvajseterica f 2. dvajsetletje n.
vincjute [vin'qute] f dvajsetak m (kovanec za dvajset).
vinculâ [vinku'la:] tr (z)vezati; A jerin vinculâts ae
cjase e ae tiere assegnadis, e di chestis no podevin
dislontanâsi. (Storie).
vinculât [vinku'la:t], -ade adj (z)vezan.
vindicatîf [vindika'ti:f], -ive adj maščevalen; là che
la idee di un Diu fuart e ~ no je temperade di altris
inmagjinis plui “umanis”. (Bel).
vindicazion [vindikatsi'on] f (neobič.) maščevanje n.
vineule [vi'nεule] f vince n, lahko vino; → sbicje.
vinicul [vi'nikul] adj vinski; vinarski.
vinîl [vi'ni:] m vinil m; Il DJ al rompeve i discs vecjos
e al butave lis sclesis di ~ in piste. (Ta).
vinizian [vinitsi'an] (t. venezian) adj beneški;
~ m Benečan m.
vinizianâ [vinitsia'na:] (t. venezianâ) it po beneško
govoriti.
vinizianade [vinitsia'nade] (t. venezianade) f pogovor
v benečanščini.
vinôs [vi'no:s], -ose adj 1. vinski 2. FIG pijači vdan.
vint ['vint] m veter m; ce ~! kakšen veter! un ~ che
al taie leden veter; ~ in schene ugoden veter. → aiar.
vint ['vint], vinde adj slovanski; popolazions sclavis
(vindis) si implantarin ancje tal cjanâl dal Fiêr (JM).
vintri ['vintri] m trebuh m; Ti cuiete cheste musiche
come cuanche tal ~ di nestre mari (Natisone).
vintrilocui [vin'trilokui] m govornik iz trebuha.
vintule ['vintule] f krušna skrinja; (bolj obič.) →
panarie.
vintulin [vintu'lin] (t. svintulin) m vetrc m, vetrček m,
vetrič m; al sofle un ~ piha vetrček.
vintuline [vintu'line] f pahljača f; → parefresc.
vinture [vin'ture] f ?? Inmò, simpri in chei agns al ve
la ~ di podê lei in stampon part dal monumentâl (La
07/03).
viodi [vi'odi] (viôt, viodis, viôt, p viodût) tr + it videti;
(po)gledati (t. FIG); No lu viodeve cun simpatie, ma no i
à nancje metût i bastons tra lis ruedis. (Pa 12/99); che
no viôt slep; A fasin un bon “punkrock” e a àn la
bateriste che no viôt! (Pa 06/3); lâ a ~ cdn nekoga
obiskati; dâ a ~ nekomu kaj dokazati (prepričati); fâ ~
(po)kazati; fâsi ~ kazati se; de int e no dal teatri che a
fasin i sorestans per fâsi ~ in television. (Pa 06/1); fâsi
~ cul komu se kazati; che al rivàs sul lavôr prime di
chei altris par fâsi ~ cul perît o cul impresari (Sg); stâ a
~ gledati (prisostvovati); no vê a che ~ cun alc nič
imeti s čim; pôc a vê ce ~ cun alc nič imeti s čim; un
mismas di elements che pôc a varan ce ~ cul so gjeni
profont. (Pa 12/99); ~ di sbris mimogrede pogledati; le
ai viodude cun chescj doi voi videl sem jo z lastmi očmi;
~ neri videti (vse) črno; viôt di stâ san glej, da ostaneš
zdrav; viôt di tignî dûr glej, da boš trden; biel ~! IRON
dobri izgledi! ~ di gledati na, paziti na (npr. otroke);
skrbeti za (npr. živali, rastline); misliti na;
~ dal fûc pogledati po ognju; E. al sintive frêt e si jevà
sù par lâ a ~ dal fûc. (Sg); ~ des bestiis pogledati živino
(če je vse v redu); e sô sûr e viodeve des bestiis, tal curtîl
(PauluzzoN) 2. predvide(va)ti; I campionâts si
davuelzaran dai 6 ai 12 di Zenâr e a viodaran la
partecipazion di passe 300 atletis. (O)
3. doživeti; sindacâl e je stade imediade cu la
proclamazion di un siopar che al à viodût une
partecipazion massive (O);
~si refl videti se; pogledati se; dobiti se (srečati se); In
ce maniere e cuantitât si viodarà (Pa) se bo pokazalo, se
bo videlo; no ~si nancje a blestemâ ne vidi se niti roke
pred očmi;
~ m 1. gledanje n; pogled m; restât tal ~ ?? o soi
propit restât tal viodi come che un paisut di mont al pues
deventâ sede di un grant event. (christianromanini
07/04) 2. vid m.
viodude [vio'dude] f pogled m, razgled m; gledanje n;
perspektiva f; cognossi par ~ na videz poznati;
testimoni di ~ očividec m; a crein une ~ plui che
maraveose (F) ..razgled..
viodût che [vio'du:t ke] co glede na, upoštevaje, ker;
Mareno Settimo al à zontât che ~ l'implant di sode-clôr al
è un dai ultins presints (O 30/6/2001); nome se si
podeve mangjâ ~ mi cjati a sei tune tratorie. (BrLi); ~
ormai achi no si capìs plui nuie o ai decidût di clamâ il
webmaster. (Furlanist) Glede na to, da se tu nič več ne
razume, sem se odločil poklicati webmasterja.
violâr [vio'la:r] m 1. BOT levkoja f, šeboj m (Matthiola
incana) 2. (t. violâr zâl) ?? (Cheirantus cheiri).
viole I [vi'כle] f 1. BOT vijolica f; ~ cuete mačeha; ~
di madrac zimzelen m; lâ cul cjâf a violis segati po
nebes 2. vijolična barva; che al stave parsore di une di
chês pocis, dulà che la aghe e jere di un blu cuasi ~ che
no si rivave a viodint il font. (Daidussi).
viole II [vi'כle] f MUZ viola f; menâ la ~ delati se
pametnega; lâ a ~ iti po maslu; lâ di ~ (di cane) - Stare
a meraviglia.?? (Verone).
Viole [vi'כle] i f Vijola (ime krave); volte ~! (t. volte ~
che al à plot) niti najmanj! Kje neki! Sploh ne!
violence [vio'lεnt∫e] f nasilje n, nasilnost f, silovitost f.
violent [vio'lεnt] adj nasilen, silovit;
~ m nasilnik m.
violentâ [violen'ta:] tr posiliti.
violin I [vio'lin] m 1. MUZ violina f, gosli mpl; sunâ
di ~ igrati violino.
violin II [vio'lin] m FIG nočna posoda f.
violinâ [violi'na:] it violone ??.
violinist [violi'nist] m MUZ violinist m, goslač m.
violon [vio'lon] m MUZ bas m, godalo n.
violoncel [violon't∫εl] m MUZ čélo n.
viote [vi'כte] f steza f, stezica f.
vipare ['vipare] f → lipare.
Vipau [vi'pau] kr.i m Vipava f ; massime des bandis di
Pleç, Tulmin, Gurize e sul ~. (JM); valade de ~
Vipavska dolina.
Vip ['vip] m VIP osebnost; di fâ vignî in Friûl o
adiriture in Cjargne, ducj i Vips che a vuelin. (BelAlci).
viraç [vi'rat∫] m obrat m.
virâl [vi'ra:l] adj viralen; la fiere emoragjiche ~,
endemiche a Aceh. (Pa 05/04).
Virc ['virk] (t. Vuirc) kr.i f (Bertiûl) IT Virco.
Virgjili [vir'ăili] os.i m Vergil m; “Sì” dissè la femine.
“Poldo, ~, Silvie e Gjulie.” (Sg).
virgjilian [virăili'an] adj ?? il Forum Julii, ricolt tal
grim prin e inviolabil, che al varès di lâ de Livence al ~
Timâf". (La 03/4).
virgjin ['virăin] adj deviški; neomadeževan; nerabljen;
bosc ~ pragozd m.
virgjine ['virăine] f 1. devica f; 2. la Virgjine REL
madona f.
virgjinâl [virăi'na:l] adj deviški.
virgjinitât [virăini'ta:t] f devištvo n; neomadeževanost
f; nedotaknjenost f; ~ di Marie Marijino devištvo; nol
crodeve te ~ di Marie (Natisone/furlanis).
virgule ['virgule] f GRAM vejica f; pont e ~ podpičje
n; in pont e ~ na brezhiben način; a pont e ~
natančno, brezhibno; Il to nemì nol è il siôr che al à mil,
ma il to prossim che al è une ~ plui dal to un.(Pa 02).
virgulute [virgu'lute] f pomanjš. od virgule; ?? doprâ
lis virgulutis par ogni peraule che no le àn doprade i
vons (Mucci).
viri ['viri] int klic za race.
virigule [vi'rigule] (t. verigule) f MEH svedrc m; a ~
polžasto, .
virtuâl [virtu'a:l] adj virtualen, navidezen; realtât ~
RAČ navidezna resničnost (Pa)
virtualitât [virtuali'ta:t] f virtualnost f.
virtualizazion [virtualidzatsi'on] f virtualizacija f.
virtualmentri [virtual'mentri] adv virtualno,
navidezno; cemût che si presentin lis potencis che ~ a
son concorintis (Pa 04/07).
virtudiôs [virtudi'o:s], -ose (t. virtuôs) adj vrl,
virtuozen; čednosten;
~ m MUZ virtuoz m.
virtuôs [virtu'o:s] adj → virtudiôs;
~ m virtuoz m.
virtuosisim [virtuo'zizim] m virtuozizem m,
virtuoznost f.
virtuositât [virtuozi'ta:t] f virtuoznost f.
virtût [vir'tu:t] f 1. vrlina f, čednost f 2. učinkovitost f
3. notranja moč m, energija f; moškost f, potenca f.
viru ['viru] m merjasec m; → purcit di vide.
virûl [vi'ru:l] m 1. prašiček m 2. → varûl.
virulence [viru'lεnt∫e] f strupenost f; Di chestis al tire
fûr culturis dal fonc che a somein subite diferentis e che
di plui a mostrin une ~ ridusude (SiF 03/4, 9).
virulent [viru'lεnt] adj strupen; al cambie il fonc di ~
a ipovirulent, al devente ancje saldementri integrât tal
gjenome cromosomic (SiF 03/4, 9).
virus ['virus] m virus m; une trasfusion cui lôr
microbos o ~. (Bel).
virzin ['virdžin] adj → virgjin.
virzine ['virdžine] f → virgjine.
virzinâl [virdži'na:l] adj → virgjinâl.
virzinitât [virdžini'ta:t] f → virgjinitât.
vîs ['vi:s] m obraz m; ~ di caz, ~ di cuatri ?? →
visdicaz, visdicuatri.
visâ [vi'za:] tr 1. obvestiti, (po)informirati; un amî al
vignî a ~le (F); Il paron da fabriche, al veve contestât il
siopar dai siei lavorents pal fat che nol jere stât visât in
timp (Pa 7/99) 2. opomniti, opozoriti, svariti; Tondo al
à ancje visât il president dal Consei e ... de gravitât de
situazion (O 8/2/2002);
~ refl 1. spomniti se; no mi visi ne spomnim se; jo mi
visi, pal fat, che la aule di un seminari là che a
parteciparin la lôr discuvierte e jere decorade (Pa 7/99);
Sperin che cualchidun si visi (Pa 12/99); No ~si dal nâs
ae bocje (Verone) biti brez spomina 2. o-, za- paziti;
se si vise če bo opazil.
visadôr [viza'do:r] m NEO napovedovalec m,
oznanjevalec m, obveščevalec m; i visadôrs a marcjavin
ogni minût il partî e il rivâ des cumitis (F).
visaperto ['vi??] m → viso-aperto.
visât [vi'za:t] p od visâ; PROV omp ~, mieç armât (F);
fâ ~ un koga poinformirati, držati na tekočem.
visavi [viza'vi] adv vizavi, nasproti.
visc ['visk] m 1. BOT omela f (Viscus album) 2. ptičji
lep; Ancje il timp al someave come impantanâsi intun ~
che no lu faseve lâ indenant. (Daidussi).
Visc ['visk] kr.i m Visco (UD); lis lôr vanguardiis a
jerin a Romans e a ~. (GP).
viscât [vis'ka:t], -ade adj → viscjât.
Viscon [vis'kכn] kr.i f (Cjopris) IT Viscone.
viscôs [vis'ko:s], -ose adj lepek, lepljiv; Cuant che si
scjalde un licuit parsot, metin un vueli di silicon o
cualsisei licuit ~ (SiF 02/2, 129).
viscositât [viskozi'ta:t] f lepljivostf, sluzavost f; Se il
fogolâr epiletic si cjate intal emisferi di diestre i malâts
dispès a svilupin tichignosetât, ~, ipermoralisim,
iposessualitât (SiF 03/3, 31-49).
viscjade [vis'qade] f limanica f; cjapâ un te ~ FIG
koga ujeti v past; puartâ fûr la ~ FIG rešiti si kožo;
nancje che al ves puartade fûr la ~ dal taramot chel vecjo
dal patriarcje (Mar).
viscjât [vis'qa:t], -ade adj ~ di privabljen, pritegnjen
od.
viscje ['visqe] f repne cime; fasûi e viscje KUL ??
visdicaz [visdi'kats] m VULG idiot m, trap(on) m, tepec
m.
visdicuatri [visdiku'atri] m VULG kreten m, butec m,
bedak m.
visentin [vizen'tin] adj in m → visintin.
Visepente [vize'pεnte] kr. i f (Basilian) IT
Basagliapenta; Tancj mi disin, forsit cul fin di fâmi un
compliment, che ~ al è masse pôc par me (Bel).
visibil [vi'zibil] adj viden, vidljiv; očiten.
visibilitât [vizibili'ta:t] f vidnost f, vidljivost f.
visiere [vizi'εre] f vizir m, ščitnik na kapi (čeladi ipd.).
visîf [vi'zi:f], -ive adj viden, vizualen; arts visivis
vizualne umetnosti; il teatri “Zuan di Udin” e il “Centri
pes Arts visivis”. (Pa 05/04).
Visigots [vizi'gכts] i mpl Zahodni Goti.
visin [vi'zin] adj, m, adv → vicin.
visin [vi'zin] m pomanjš. od vîs.
visinâl [vizi'na:l] m soseska f, soseščina f.
Visinâl [vizi'na:l] kr.i f (Cuar Di Rosacis) Visinale Del
Judrio.
Visinâl [vizi'na:l] kr.i f (Pasian Di Pordenon) Visinale.
Visinâl [vizi'na:l] kr.i f (Buri) IT Vicinale.
visinât [vizi'na:t] m → visinâl.
visintin [vizin'tin] (t. visentin) adj ??;
~m
Visintine [vizin'tine] → Vile Visintine.
vision [vizi'on] f 1. vizija f, videnje n; predstava f; Dut
il contrari de ~ wojtyliane (Bel); no ai une ~ (Pa 02)
nimam jasne predstave 2. privid m, prikazen m,
predstava f, fantazija f; E no capivi ce che a podevin sei
chestis visions, che a jerin robis di fantats di prin pêl.
(BrLi); ~ speculâr ?? Il fenomen de autoscopie, intes
sôs variis manifestazions (sensazion di une presince, ~
speculâr e Doppelgänger) (SiF 03/3, 31-49) 3. prizor m,
pogled n 4. REL videnje n; prikazovanje n; ~ di Stiefin
e lapidazion (Biblie).
visionari [vizio'nari] m sanjač m, videc m, vizionar m;
Dome paron Toni al podeve vê chê fuarce, lui al jere un
~, al crodeve che al bastàs cressi i sfuarçs (Enrico).
visitâ [vizi'ta:] (o visiti [vi'ziti]) tr 1. obiskati; tu
puedis ~ museus (ass3.sanita); si pues ancje partî par ~
il parc naturâl da lis dolomitis furlanis (Vichi); ~ il sît
internet obiskati spletno stran 2. pre- ogledati,
preiskati.
visitadôr [vizita'do:r] m 1. obiskovalec m; Ma sore il
dut, lu confermin ogni dì chei centenârs di visitadôrs (Pa
03/12) 2. pregledovalec m.
visitât [vizi'ta:t], -ade adj obiskan.
visite ['vizite] f 1. obisk; ~ di Stât državni obisk; ~
pastorâl pastoralni obisk; Dal 1930, in plene crisi
economiche, il vescul Nogara al organize la ~ pastorâl
(BelAlci) 2. pregled m, preiskava f; fâ la ~ pregledati
prtljago (na carini).
viso-aperto ['vizo a'pεrto] (t. visaperto) m (it.)
preiskava f (policijska).
visôr [vi'zo:r] adj vidni.
Vissandon [visan'dכn] kr.i f (Basilian) IT Vissandone.
vissar [vi'sar] m → vissare.
vissaris [vi'saris] fpl 1. črevesje n; notranjščina f, drob
m, (živalska) čreva npl; osrčje n; Chel che al crôt in me,
come che e dîs la Scriture, des sôs vissaris a spissularan
flums di aghe vive. (Bibl-Zn) Kdor veruje vame, bodo,
kakor pravi Pismo, iz njegovega osrčja tekle reke žive
vode. 2. FIG (notranji) občutki 3. FIG FAM ljubček m,
srček m, dragi m.
visse ['vise] f (redko) KUL bržola f.
visserâl [vise'ra:l] adj ?? ven a stâi un gjenar poetic
là che l'autôr al use esprimisi tes formis vernacolârs e
visserâls, spes lontanis mil miis de lenghe comune. (Pa);
che al frontave cun sigurece e voli critic secui di storie,
al à simpri vût un leam vîf, vitâl, o sarès par dî ~ cu la sô
tiere e comunitât di riunde. (Pa 05/05).
vissiâsi [visi'a:si] (t. invisiâsi) refl pokrivati se z
mehurčki.
vissie [vi'sie] f 1. ANAT mehur m 2. MED (na koži)
mehur m, bula f.
vissigant [visi'gant] m 1. FARM mehurnik m 2. BOT
(Ranunculus glacialis).
vissigon [visi'gon] m VETER mehurjavost f.
Vissoc [vi'sכk] kr.i f (Dogne) Vissocco.
viste ['viste] f 1. vid m; oči mpl; pogled m; plui in ~
Tre dîs dopo, al clamà dongje i gjudeos plui in viste.
(Bibl-Az); Intant voaltris, caporions plui in viste, o
fevelais par talian in public e par venit in privât (La
07/04); a ~ EKO takoj, pri priči; curt di ~
kratkoviden; pont di ~ vidik, stališče 2. namen m, cilj
m.
vistî [vis'ti:] (viest, viestis, viest, vistin, vistîs, viestin) tr
+ it obleči, oblačiti (se); preobleči (za nuno); opremiti
(sobo);
~si refl obleči se; ~si di fieste praznično se obleči;
~si in parade svečano se obleči; ~si a brun črno se
obleči (v žalni obleki).
vistiari [visti'ari] m oblačilo n; si vierzarà la mostre
Mongolie: de patrie di Genghis Khan i vistiaris
tradizionâi dai cavalîrs des stepis. (Pa).
vistidon [visti'don] m poveč. od vistît; Il ~ al à des
lungjis maniis, a tipo Morticia Addams o Lady Vampira.
(Ta).
vistidure [visti'dure] f 1. oblačenje n 2. noša f; obleka
f.
vistirie [vin'qezim] ??
vistît [vis'ti:t] m obleka f, oblačilo n; E veve un ~
maron cence cuel (Sg); mudâsi di ~ preobleči se.
~ di militâr vojaška obleka; O parcè che no vevin
intorsi i vistîts di militâr? (Pa 04/02).
vistizion [vistitsi'on] f ?? A la cumplicade ~ des
mascaris a cjapavin part lis feminis di cjase, che a jerin
chês che a creavin, e a custodivin, i custums. (La 03/03).
Vistuarte [vistu'arte] kr.i f (Sacîl) Vistorta.
vistudon [vistu'don] adj 1. preveč napravljen 2. zelo
eleganten, uglajen.
vistût [vis'tu:t], -ude adj oblečen; ~ a la buine dobro
oblečen; e al vignì dentri un siôr sui cuarante, ~ a la
buine, cu lis scarpis dutis pantanosis. (Sg).
visuâl [vizu'a:l] adj vidni, vizualen; Dal Vittoriano si
à une biele ~: vêlu il tor des miliziis! (Pa 05/04); i arbui
cence chê filiade che e cjoleve vie la ~ (MazzonIol).
visualizâ [vizuali'dza:] tr vizualizirati; intun senari di
plui di 250 diapositivis che man a man a visualizin ce che
i atôrs a lavin disint. (Pa).
vît I ['vi:t] f BOT vinska trta f (Vitis vinifera); dulà che
a son ancje l’ort, lis vîts e i pomârs. (CoGonars); PROV
ogni ~ a vûl il so pâl; ~ americane ameriška vinska trta
(Vitis labrusca); ~ di mûr ?? (Parthenocissus
quinquifolia).
vît II ['vi:t] f MEH vijak m; a ~ zavojit, vijakast, v
obliki vijaka; lis butiliis a son stadis implenadis fin
parsore e sieradis cun tapons a vît in TFE (Tetra
FluoroEtilen) (SiF 02/1, 11).
Vît ['vi:t] os.i m Vid m; deriv. → Vidùs, Vidot, Vidon.
Vît ['vi:t] kr.i f Vito D’Asio (Pn)
Vît di Mont di Ât [~ di 'mont di 'a:t] kr.i m Vito
d’Asio (PN).
vitâl [vi'ta:l] adj življenski, vitalen; Dut chest al è peât
in maniere ~ a la universitât dal Friûl (Pa 05/12).
vitalitât [vitali'ta:t] f življenska moč/ sila; Dilunc dal
Sietcent il Friul al dimostre un alc di ~
(Natisone/furlanis).
vitalizi [vita'litsi] adj dosmrten;
~ m dosmrtna renta f.
vitamine [vita'mine] f vitamin m.
vitaminic [vita'minik], -iche adj vitaminski.
vite ['vite] f 1. življenje n; obstoj m; di ~ mê/ tô v
mojem/ tvojem življenju; fâ ~ dobro rasti (živina); fâ/
menâ une ~ sole živeti brez predaha; lâ di ~ (par)
sijajno iti (nekomu); mi cole la ~ izgubljam moči; par
in ~ za celo življenje, doživljensko; pericul di ~
življenjska nevarnost; stîl di ~ življenjski slog; ~
eterne večno življenje; par crodi che il Pont Omeghe
nus fasarà realmentri resurî e nus darà la ~ eterne. (SiF
03/4, 133) 2. ANAT stas m, pas m; ženski životec; FIG
telo n, postava f 3. FIG ljuba (moja) 4. (posebno v pl)
trud m, muka f, napor m; fâ vitis (na)mučiti se, truditi
se; No savês ce vitis che o fâs par tignîlu une dì a cjase
(Sg).
viticultôr [vitikul'to:r] m vinogradnik m, viničar m;
Gnovis assegnazions par arlevadôrs e viticultôrs (Pa).
viticulture [vitikul'ture] f vinogradništvo n; che a
operin te sede di Gurize e di Cormòns, al ven a stâi
Relazions publichis, ~ e enologjie (Pa 06/1).
vitim ['vitim] adj mrtev, brez življenja, v nezavesti.
vitime ['vitime] f 1. žrtev f; ~ de vuere žrtev vojne;
Si continue a celebrâ la vuere cu la scuse di celebrâ lis
vitimis de vuere. (Pa 05/05) 2. REL daritvena žival m.
vitimistic [viti'mistik], -iche adj ?? Cui sa se i fîs e
fiastris di Pannella e de Bonino a cjataran un lamp par
fâ autocritiche o se a continuaran cu la lôr politiche
vitimistiche e inconcludent? (Pa 05/06).
vitivinicul [viti'mistik] ?? e il president dal Ersa
che a an fat il pont su la situazion dal setôr ~. (Pa).
vitiviniculture [vitivinikul'ture] f vinogradništvo n;
La assegnazion si insuaze intal program di infuarciment
struturâl de ~ . (Pa).
Vitôr [vi'to:r] os.i m Viktor m; E ai 14 di Novembar al
rivà a Udin re ~ Manuêl II. (JM).
vitorian [vitori'an] adj viktorijanski; Chei che, in non
de morâl o dal moralisim ~, che al tolerave il mâl ma no
la sô divulgazion (Bel); Wilde al à fat furôrs inte Londre
vitoriane, puritane (Bel).
vitorie [vi'tכrie] f zmaga f; cjantâ, festegjâ ~ zmago
slaviti; triumfirati; La ~ e je lade di fat al president
jessint Giorgio Brandolin (O); ~ eletorâl volilna
zmaga; Par chel, ancjemò prin de ~ eletorâl dal 1968
(O).
Vitorie [vi'tכrie] f Viktorija f; regjine ~ kraljica
Viktorija; adiriture int dai ministeris e de cort de
regjine ~ parvie des altis aderencis di Lord Douglas
(Bel)
Vitorio [vi'to:rio] os.i m → Vitôr.
vitoriôs [vitori'o:s], -ose adj zmagovit; Vuê mi soi
cjatât cul mitic A. R., il fautôr de vitoriose proteste di 2
zornadis indaûr. (christianromanini 07/03);
~ m zmagovalec m; i sondaçs che a dan ~ un moviment
che nol vedi leams cun Rome, sul tipo “Südtiroler
Volkspartei” (Pa 06/3).
vitrinari [vitri'nari] f → veterinari.
vitrine [vi'trine] f 1. izložbeno okno n, izložba f; E
sarà valadì une ~ internazionâl di rilêf dulà che a
vignaràn esponûts documents (La) 2. pohištvo iz stekla
f; E difat lis cjatà parsore la ~. (Sg).
vitro ['vitro] v: in ~ MED in vitro; In conclusion al è
possibil tratâ il cDNA in ~ fasint in mût che al vedi dome
i caratars plui vantazôs par il control biologjic. (SiF
03/4, 9).
vituperâ [vitupe'ra:] (o vituperi [vitu'peri]) tr žaliti;
sramotiti.
vituperevul [vitupe'revul] adj graje, zaničevanja
vreden.
vituperi [vitu'pεri] m 1. sramotitev f, psovka f 2.
sramota f.
vituperiôs [vituperi'o:s], -ose adj 1. sramotilen, žaljiv
2. sramoten, nizkoten.
vitute [vi'tute] f ?? I voltave lis spalis e 'Sef i viodeve
la ~ sutile, un pôc impicotide. (PauluzzoN)
viulin [viu'lin] m → violin.
vivacitât [vivat∫i'ta:t] f živahnost f; življenjska moč;
Cun grant damp dal pluralisim teologjic e morâl e de ~
de glesie. (Pa 03/11).
vivaçâ [viva't∫a:] it živeti na veliki nogi; PROV a son
trê manieris di vivi: ~, vivi e vivulâ.
vivade [vi'vade] f klic živijo, živel.
vivaisim [viva'izim] m ?? Si trate di realtâts
specializadis soredut intal cjamp de ortofloriculture, dal
~ e de agriculture biologjiche. (O).
vivâl [vi'va:l] m sadilnica f; stâ in ~ ostati pri
življenju, preživeti; tignî in ~ ??.
vivan [vi'van] m v: un bon ~ sladokusec m, gurman
m.
vivande [vi'vande] f jed f, jedilo n.
vivandîr [vivan'di:r] m VOJ, HIST vojaški branjevec m.
vivârs [vi'va:r] m živila npl; Lis azions a jerin
improvisis e a vevin soredut che di taiâ il riforniment di ~
e munizions (Natisone/furlanis).
Vivâr [vi'va:r] kr.i m Vivaro (Pn); o vin ducj Comuns
furlans, tal ordin: San Lenart, .. e ~. (Pa 4/2000).
vivarôs [viva'ro:s], -ose adj 1. (za otroka) živ, živahen;
PROV ~ tanche l'arint vîf 2. (za starejšega) vitalen, čil,
čvrst; (za mlade) čil, močen 3. (rastlina) bohoten, dobre
rasti 4. (za mesto) živ, živahen.
vivarositât [vivarozi'ta:t] f živahnost f; živost f; cu la
~ des sôs clapis e iniziativis (Pa 04/06); Vuê si dibat cun
~ su lis resons e i dituarts de vuere cuintri il regjim
irachen di Saddam Hussein. (Pa 02/10-11).
vive! ['vive] int živijo!;
~ m ??
vivece [vi'vεt∫e] f živahnost f.
vivent [vi'vεnt] adj živ;
~ m živo bitje n.
Vivenzie [vi'vεntsie] f ?? Ma no ti plasaressie di plui
chê de siore ~, che e môf i voi? (Mucci).
vivêr [vi've:r] m uživač m, lahkoživec m.
vivi ['vivi] (vîf, vivis, vîf) it 1. živeti; ~ a stic živeti v
bedi/ pomanjkanju; ~ di glorie Viver di gloria.
(Verone); PROV Vivint si impare a vivi . (ProvBr); ~
tal mont de lune FIG živeti na luni; Ideologiis mauchis
di int che vîf tal mont de lune. (La) 2. preživljati se,
živeti; E jo cemût crodistu che o vivi? di rendite? (Sg);
~ a la zornade delati kot dninar, živeti z dneva v dan,
životariti; O savevis che jo o vîf a la zornade. (Sg); ~
cun nuie živeti od nič (nič ne potrebovati); parvie che
nol veve famee, e al viveve cun nuie. (Sg);
~ tr preživljati; živeti; ~ une vite voditi življenje;
~ m 1. življenje n 2. živež m, živila fpl.
vivibilitât [vivibili'ta:t] f ?? Il sflandôr, la puisie, la
armonie, la ~ dal zardin e jè comprometude par simpri.
(BelR).
vivificâ [vivifi'ka:] f (po)živiti; No bastin i tocs, lis
parts, i vuès se no son tignûts adun e vivificâts dal spirt.
(Pa 04/06).
vivint [vi'vint] adj živeč, živ; anime ~ živa duše
(Pa).
vivo ['vivo] f in ~ MED in vivo; In C. parasitica la
ipovirulence e je controlade da la compatibilitât
vegjetative che e pues jessi dimostrade sedi in vitro.., sedi
in ~ (SiF 03/4, 9).
vivôr [vi'vo:r] m 1. živahnost f, življenjska moč f 2.
moč f, čvrstost f.
vivucjâ [vivu'qa:] (t. vivulâ) it životariti.
vivuçâ [vivu't∫a:] f → vivucjâ.
vizi ['vitsi] m 1. napaka f; Ma cjale se propit e à di
jessi jê che a à di cjatâ il ~ ! (musichefurlane) 2.
razvada f, pregreha f.
vizi- ['vitsi] → vice.
viziâ [vitsi'a:] tr, refl → inviziâ.
vizin [vi'tsin] adj, m, advl → vicin.
vizinâ [vitsi'na:] tr, refl → vicinâ.
vizinance [vitsi'nant∫e] f → vicinance.
vizinant [vitsi'nant] adj, m → vicinant.
viziôs [vitsi'o:s], -ose adj pomankljiv, napačen;
pregrešen, pokvarjen.
V.J. ['va] kratica > Vignesie Julie (CIRF).
vô ['vo:] pers 1. → voaltris 2. (vljudnostno naslavljanje
ene osebe) vi.
voaltris [vo'altris] (t. voâtris) pers (2. os. mn.) vi;
ancje ~ fantats tudi vi fantje.
vocabul [vo'kabul] (pl vocabui) m beseda (v slovarju).
vocabulari [vokabu'lari] m besednjak m, slovar m.
vocabularist [vokabula'rist] (pl vocabulariscj) m
leksikograf f, pisec besednjakov.
vocâl [vo'ka:l] adj 1. glasoven, vokalen; Il cuartet ~
“Achille Tellini” di Manzan (bassafriulana) 2. LING
samoglasniški;
~ f (pl vocâls) samoglasnik m, vokal m; al à dispès
daûr peraulis che a scomencin cun ~ (Lenghe 2000).
vocalisim [voka'lizim] m vokalizem m.
vocalitât [vokali'ta:t] f vokalnost f.
vocalizâ [vokali'dza:] f biti bogati vokalov;
vokalizirati.
vocalizazion [vokalidzatsi'on] f vokalizacija f; (1) a
capitin soredut intal sium; (2) lis lôr auris a scjadenin
des emozions (di pôre); (3) a produsin ~ (ciuladis); (SiF
03/3, 31-49).
vocatîf [voka'ti:f] m GRAM vokativ m, zvalnik m.
vocazion [vokatsi'on] f 1. poklic m, nagnenje n,
predispozicija f; Za prime, tai ritars avârs dal so lavôr,
la sô ~ al scrivi, lu à puartât a colaborâ (BrLi) 2. namen
m, želja f.
Vodaldrì [vodal'dri] m HIST ??cuanche il patriarcje
~, te basiliche di Acuilee, al fasè cjantâ la orazion pal
pape Lissandri III (JM).
voe ['voe] f → voie.
vogâ [vo'ga:] it 1. veslati 2. FIG rjoveti, besneti.
vogade [vo'gade] f veslanje n, veslaj m.
voghe ['vכge] f 1. MAR veslanje n; vesljaj m 2. FIG
moda f, popularnost f 3. glas m, novica f, govorice fpl
4. MUZ zvok m; arija f; motiv m.
voglâ [vo'gla:] tr + it strmeti (z očmi), ogledati si.
voglade [vo'glade] f pogled m (z očmi).
voglarie [vo'glarie] f očesna votlina f.
voglat [vo'glat] m 1. PEJ od voli 2. hud pogled m, urok
m.
voglitâ [vogli'ta:] tr, it → svoglitâ.
voglon [vo'glon] m 1. poveč. od voli; Sui disevot agns,
mi cjalave imberdeade cui soi voglons di un biel vert di
prât. (BrLi) 2. radovednež m; gleduh m, voajer m.
voglonâ [voglo'na:] tr + it gledati radovedno.
voglut [vo'glut] m 1. pomanjš. od voli 2. BOT brkati
klinček (Dianthus barbatus).
Vogneli [vo'ga:] m ARH evangelij m; sent ~! Sant ~!
→ seogneli, savogneli.
voi ['voi] E1 prez od lâ.
voi de Madone [~ de ma'done] mpl BOT → voli de
Madone.
voie ['vכie] f 1. volja f, želja f, poželenje n, mik m,
mikanje n; (seksualno) poželenje; Cuanche ti passe chê
altre ~, la robe che tu i tegnis di plui, e je la bocjade.
(Sg); vê ~ di hoteti, imeti željo za; cjolisi la ~ izgubiti
voljo; fâ ~ skomine zbuditi; vignî ~ di (fâ alc) začutiti
voljo (nek. narediti); ~ o no ~ hočeš, nočeš;
ti passe la ~! iz glave si izbij! ~ di fâ nuie lenuh,
brezdelnež; i publics dipendents che a scugnin sopuartâ,
cun vergogne, di sedi considerâts dai scjinfons, ~ di fâ
nuie. (Pa 05/12); buine ~ di lavorâ volja za delo (rad
dela); PROV Cui che al à buine ~ di lavorâ al è plui siôr
di cui che al à sîs cjamps di arâ. (ProvBr) 2. vrojeno
znamenje n.
voiedifanie [voiedifa'nie] f → voie di fâ nuie; No che
o fos un ~ e cence il sburt dal volê sei (BrLi).
voiôs [voi'o:s], -ose adj voljan; željan.
vôl ['vo:l] (t. voul) m BOT javor m.
vôl ['vo:l] (t. voul) m BOT predenica f.
volade [vo'lade] f tolkač m (na vratih).
voladi [vo'ladi] adj → svoladi;
A 'Sef i semeà, come simpri, un cuarpesel voladi
(PauluzzoN);
Slontanantsi, e semeave un disegnut voladi che lu
puartave il vint. (PauluzzoN)
voladie [vo'ladie] f paliska f (moka), prah moke, ki se
dvigne pri mletju.
voladive [vola'dive] f (carn.) svojat f, sodrga f, drhal f.
volant [vo'lant] m volan m, krmilo n, rezi il ~
obračati volan; Lis mans di Claude, piçulis e duris, a
rezin il ~. (PauluzzoN).
volantin [volan'tin] m tiskan listek, letak m; chei di
“Aleance nazionâl”, che a àn decidût di invadi la citât
cun 50.000 volantins là che a ripuartin la leç (Pa 02/12).
Dut câs o vevi preparât un ~ e (christianromanini
07/04).
volantine [volan'tine] f kolesno obzobje (pri kolesu).
volatil [vo'latil] adj 1. leteč 2. KEM hlapljiv; Il
probleme de presince di sot prodots volatii de clorazion
al è stât esaminât midiant dal parametri totâl POX (SiF
02/1, 11) 3. EKO volatilen.
volatilitât [volatili'ta:t] f EKO volatilnost f, nihalnost f.
Volce [vi'trine] f ?? che al slargjave la sô jurisdizion
su lis Glesiis di Cjaorêt, di ~, di Pleç..(Pa 05/12).
volê [vo'le:] m hotenje n, volja f.
volê [vo'le:] (vuei, vuelis/ vûs, vûl, volin, volês/ vuelis,
vuelin) tr hoteti; o vuei rad bi; O vuei ricevi ancjemò
cheste letare di informazion (SiF); Jo o vuei lei e scrivi
la mê lenghe (Provincia); o vuei ringraziâ rad bi se
zahvalil; ce volêso? kaj želite? ~ ben/ bon rad imeti,
ljubiti; ~ mâl sovražiti (nek.); no vûstu? kako, da ne,
seveda! a vuelin bêçs potrebujemo denar, potrebuje se
denar; ce vuelial dî kaj naj to pomeni? i vûl (+ inf/ p)
potrebno je, mora se; i vûl preâ/ preât potrebno je
moliti; al vûl (+ p) mora biti/ naj bo (+ p); chel al vûl
rispietât to naj bo spoštovano; al vûl bo potrebno;
Pal frico al vûl un moment di timp. (BrLi); PROV Al vûl
savê une cjarte dopo dal cjarton . (ProvBr); volint o no
volint hočeš nočeš; La strade plui juste, la uniche di
bati, volint o no volint, e je ..(glesie).
volenterôs [volente'ro:s], -ose adj poln volje; goreč,
vnet; che lui di vot agns i cor daûr pai cjasâi,
compagnât di ~ e sudizionôs predis (Mar).
Volfanc [vol'fank] kr.i f → Sant ~.
Volfgar [volf'gar] m HIST ?? ma nissun, dal sigûr, no
nus à contât che i Godfrît, ~ e Pertolt di Andechs (JM).
volgâr [vol'ga:r] adj ljudski, vulgaren; permetint la
publicazion di Bibiis te version "~", baste che a vessin
vût il predêl de S. Sede o dai vescui competents (La 03/4).
volgarisim [volga'rizim] m vulgarizem m.
volgaritât [volgari'ta:t] f prostaštvo n, surovost f,
vulgarnost f; lui che al veve dit che al esist un sôl pecjât:
la ~ e la mancjance di bon gust. (Bel).
Volghe ['vכlge] r.i f Volga f.
voli ['voli] (pl voi) m 1. oko n; la cocule dal ~ ANAT
zrklo; la pipine dal ~ ANAT zenica; (dî alc) a cuatri
vôi nekaj čisto osebo/ na štiri oči povedati 2. vid m,
pogled m; a ~ F (hrv.) od oka, na oko; Cussì al
comandà ce che a ~ i pareve mancul cjâr. (Sg); a ~ e
crôs na bežen pogled; A ~ e crôs la tô gramatiche e à
cirche 50 pagjinis (RoseanEmail); al à bon ~ ima dober
vid; cognossi cdn a ~ nek. na videz poznati; costâ un
~ dal cjâf Costare un occhio della testa. ?? (Verone);
cun voi dûrs ?? Dirce, molant la mace, lu cjalà cun voi
dûrs (PauluzzoN);
dâ di/ il ~ pogledati; fâ/ trai/ smicjâ di ~ namigniti,
pomižikniti; fâ di ~ zaljubljeno pogledovati (Verone);
mi sta sui voi pred očmi imam; no durmî (un) voli ne
zatisniti očesa; ~ i voi zapreti oči (pogledati skozi
prste); a sierin ducj i 2 i voi sui grâfs ats di violazion dai
derits umans in Iran. (Pa 06/1); tignî di ~ a (chê
frutate) imeti na (to dekle) očeh, paziti na (to dekle);
tun batût di ~ v hipu, v trenutku; Tun batût di ~ si
cidinarin ducj e Pauli ur fevelà par ebraic. (Bibl-Az); vê
alc tai voi imeti nekaj pred očmi; vê lavôr fin parsore i
voi imeti dela do vrh glave (Sg); vê sot dai voi imeti
pred očmi; I risultâts ju vin sot dai voi ogni dì (Pa 06/1);
Mediant di chescj lidêrs, vuê o vin sot dai voi no un
progjet ma une realtât (Pa 06/1); voi di cjochele O
stevi par dîsi ancje a lui lis stessis robis intant che mi
cjalave cui sôi voi di cjochele. (BrLi);
2. FIG ljuba, mila (nagovor) 3. FIG (za stvari, podobne
očesu) okroglo okence n; uho n, ušesce (pri škarjah);
luknja v siru.
voli de Madone [~ de ma'done] m (t. v pl voi de
Madone) BOT spominčica f (Myosotis palustris); →
grisolute, ricuarditi-di-me.
voli di bo [~ di 'bo] m 1. BOT → astri montan 2.
BOT → viole di madrac 3. ZOOL → buvulin 4. ZOOL
→ codon II.
voli di cisile [~ di 'ga:] m BOT njivska kurja češnjica f
(Anagallis arvensis).
voli di diaul [~ di di'aul] m BOT → viole di madrac.
voli di jeur [~ di 'jeur] m BOT navadna sretena f
(Geum urbanum).
volintîr [volin'ti:r] adv → vulintîr.
volontari [volon'tari] adj prostovoljen.
volontariât [volontari'a:t] f prostovoljstvo n; E fâs
ativitât di ~, di socializazion e di educazion dai adults.
(Pa 03/12).
volontariementri [volontarie'mentri] adv
prostovoljno.
volontaristic [volonta'ristik], -iche adj ??
il prodot
dal metodi “intensîf” al è di 55 cuintâi, chel dal metodi
“~” al è di 23 cuintâi. (Pa 04/02).
volontât [volon'ta:t] f 1. volja f; ~ politiche politična
volja; se la ~ politiche di Illy e ves di confermâsi chê
pandude tal mês di Setembar. (Pa 03/12) 2. želja f,
namen m; a mê ~ po moji želji; buine ~ dober namen;
volop [vo'lכp] m galop m, dir m, skok m; a ~ v
galopu, s polno hitrostjo; che il cjan al partì a ~ e prin
che lui si indès (Zili); E cussì disint ‘e butà fûr i zucui, e
su a ~ pe s’ciale a preparà di durmì.(Scf).
volopâ [volo'pa:] it → svolopâ.
volope [vo'lope??] f → valope.
volopons [volo'pons] v: (redko) a volopons z velikimi
skoki; Al monte sù pes scjalis a ~. (Mar).
volp ['volp??] f → bolp.
volpat [vol'pat] m → bolpat.
volpine [vol'pine] f ZOOL cipelj m, morski lipanj m
(Mugil cephalus).
volt ['volt] m 1. lok m 2. ovinek m 3. krog m, obrat m.
voltâ [vol'ta:] tr 1. obrniti; vrteti; ~ cjarte obrniti
stran (v knjigi); ~ a un di opinion nekoga od obratnega
prepričati; ~ la schene → schene (PauluzzoN);
~ lis spalis obrniti hrbet; podopo al voltà lis spalis e al
si invià a cjapâ la Pontebane (Sg)
2. prevesti (knjigo);
~ it obrniti se, zaviti; ~ ju di chê bande zaviti na to;
~ viers obrniti se proti;
~si refl spremeniti se, spremeniti mnenje.
voltaç [vol'tat∫] m FIZ voltaža f; ~ in ingrès vhodna
voltaža; E lavore come une valvole variabil, che a
seconde dal ~ in ingrès (Vichi).
voltade [vol'tade] f 1. obrat m, okret m; ovinek m;
E. si fermà a cjalâlu fin che i fanâi a forin discomparîts
dal dut daûr di une ~ (Sg) 2. obračanje n.
voltaleç [volta'lεt∫] ?? Pensant a altri, il ~ al cres. (Pa
05/04).
voltament [volta'ment] m 1. obračanje n, obrat m 2.
sprememba f.
volte ['volte] f 1. pot, krat, brd; al e la tô ~ vrste je na
tebi; dôs voltis dvakrat; la pluritât/ la plui part des
voltis največkrat; trê voltis daurman trikrat zapored;
une ~ enkrat; une altre ~ drugič, drugikrat;
une ~ in trente enkrat v tridestih (slučajih); ~ par ~
vsakokrat; Ancje in chest câs si fâs viodi al frut ~ par ~
une schede cun cuatri figuris (SiF 02/2) 2. MAT krat;
cuatri voltis cuatri MAT štiri krat štiri; 3. FIG dâsi di ~
spremeniti se (za osebe, vreme); a lôr ~ ?? I nobii, a
lôr ~ a incolparin Antoni Savorgnan di intiçâ la asse
(Natisone/furlanis); ~ dal cîl ?? di mût che tu puedis
sintîti ben e in pâs sot i trâs di cjase, sot i cops de glesie o
sot la ~ dal cîl (BelAlci); pe tierce ~ tretjič; Lui, pe
tierce ~, ur disè (Bibl-Lc) Še tretjič jih je vprašal;
4. (čas.) nekoč; des voltis včasih; finiile une ~!
končajte to že enkrat!; une ~ nekoč; nol è plui il mont
di une ~ Ni več tako, kakor je nekoč bilo. (Pa).
?? un a la volte lu sintive meti adun un a la volte chei
tocuts di tiere (PauluzzoN)
voltebandiere [voltebandi'εre] f ?? E alore, secont la
logjiche, nol è il parcè di domandâ perdon a nissun, ni di
scusâsi denant di cualchi emerit ~ (La 06/2)
voltedôr [volte'do:r] m motovilo n; → corli.
voltignum [volti'ñum??] m ASTR prehod luninih men.
voltin [vol'tin] m ?? → moretine.
voltizâ [volti'dža:] it (neobič.) krožiti, motati se, vrteti
se.
Voltois [vol'tכis] kr.i f (Dimpeç) Voltois.
voltolâ [volto'la:] tr 1. prevrniti, obrniti; come che e je
la tiere tes jechis, la voltole un pôc parceche il sanc al
vegni suiât dal polvar secjât dal soreli (Mar) 2. JUR
prepisati, prenesti;
~ it strmolglaviti, zdrčati;
~si refl prevrniti se, obrniti se 2. oviti, ovijati se.
voltoline [volto'line] f pirueta f; obrat m, preobrat m;
Il crichecoculis al faseve lis voltulinis, il zes s’e gjoldeve
a scribiçâ su la lavagne. (Zili).
voltolon [volto'lon] m 1. padec m; a ~ kotaleč se 2.
zvijanje n 3. FIG obrat m, preobrat m, velika sprememba
f.
volton [vol'ton] m v: petâ un ~ di schene (a un), dâ
un ~ di spalis (a un) obrniti komu hrbet.
voltone [vol'tone] f v: une ~/ in chê ~ (inchevoltone)
nekoč, nekdaj.
Voltri ['voltri??] kr. i f → For di Voltri
volture [vol'ture] f JUR prepis m (posesti); prenos m
(dolga); pal furniment di servizis e pe ~ dai contrats
(CoUd).
volubil [vo'lubil] (pl volubii) adj 1. FIG (oseba)
nestalen, nestalnega značaja 2. vrtljiv, spremenljiv.
voluç [vo'lut∫] m → vuluç.
volum [vo'lum] m 1. knjiga f, zvezek m; te Sale
Cunvignis in vie Petracco 8, il ~ Hrabal, Opere scelte
(CoUd) 2. prostornina f, gmota f; obseg m; a dut ~ na
največjo glasnost; chei sentâts sot la tetoie a cjantavin
daûr dal juke box, che di dentri urlave a dut ~
(MazzonIol).
volumetric [volu'mεtrik], -iche adj volumetričen; Doi
dîs daspò..S.J. al è stât operât fasint une resezion
stereotasiche volumetriche regolade par vie dal
computer. (SiF 02/1).
voluminôs [volumi'no:s], -ose adj obsežen, debel
(knjiga).
voluminositât [voluminozi'ta:t] f obsežnost f, zajetnost
f.
volumut [volu'mut] m pomanjš. od volum.
volutât [volu'ta:t] f pohotnost f; Wilde al à spesseât a
tornâ ‘e vite discjadenade di simpri, cun in plui une
volontât o ~ di autodistruzion. (Bel).
volutementri [volute'mentri] adv ?? Lis ipotesis, ~
restritivis, che a son stadis adotadis in chest studi a
consintin di concludi che al è oportun (Pa 03/11).
Volveson [volve'zon] kr.i m Valvasone (Pn); La
"Fieste nazionâl" di ~ (Pa).
vomitossine ['??] KEM vomitoksin m; I Fusarium a
produsin une grande cuantitât di micotossinis, come i
tricotecenis.., ~, (SiF 02/1, 31-45).
von ['vכn] m 1. ded(ek) m; 2. i vons predniki mpl; a
restâ te tiere dai lôr vons (Pa).
vonde ['vonde] adv dovolj, dosti; ~ dal vin dovolj
vina; fin (a)vonde več kot potrebno, popolnoma dovolj.
vongolâ [vongo'la:] (o vongoli [von'gכli]) it omahovati,
valovati, zibati se; a svolavin jù vongolant di montagne
in montagne fin dulà che a nas la Bût. (Percude); o ben
la definizion insumiade di une idee vongolant pe nebulose
de utopie? (Pa 05/06); ognun al lave a cene saludantsi
cu lis vôs che a vongolavin pes stroncjis (PauluzzoN)
vongolade [vongo'lade] f valovanje n.
vongule ['vכngule] f 1. val m, velik val m; Un cisicôr,
un sutîl murmuiament, come di piçulis lontanis lizeris vôs
che si incrosin e si sarmontin a vongulis (Daidussi) 2.
FIG val m.
-vor ['su:] drugi del zloženke v sl. „-jed”: carnivor
mesojed m, erbivor, omnivor vsejed m.
vore ['vore] f delo n, posel m, napor m, naloga f,
opravek m; dì di ~ delavnik; La prime dì di ~ a àn dit
a Clifford (SiF 02/2); jessi a ~ biti na delovnem mestu,
delati; lâ a ~ hoditi delati/ na delo; lâ pes sôs voris
urejati svoje zadeve/ opravke; lûc di ~ delovno mesto;
Vuide ae sigurece sui lûcs di ~ dai lavoradôrs forescj in
Italie (O); metisi a vore podati se na delo, prijeti za
delo; puest di ~ delovno mesto; stuf di ~ naveličan
dela; tornâ te ~ vračati se na delo; voris dninarji.
vorone [vo'rone] f poveč. od vore.
vorspan [vor'span] m VOJ vojaški vlak m.
vôs ['vo:s] f 1. glas m; ~ di un che al berle tal desert:
prontait la strade dal Signôr, dreçait i siei trois! (BiblMt); a alte (basse) ~ glasno (tiho); lei a alte ~ (SiF)
na glas brati; a dute ~ na ves glas; a fîl di ~ z rahlim/
tenkim glasom; a mieze ~ na pol glasno; un talian
pegri, sudiziôs, malsigûr, fevelât, par solit a mieze ~ . (La
06/1); pensâ a ~ alte na glas razmišljati (BrLi); sot ~
potiho; ~ fate glas odraslega; ~ massice poln glas; 2.
glas m, sloves m 3. volilni glas m 4. LING glas m,
beseda f; su la sô divignince si à dome che ipotesis: che
e sedi une ~ celtiche (Leng).
vosâ [vo'za:] (t. svosâ) it dvigniti glas, vpiti, glasno
govoriti, dreti se.
vosade [vo'zade] f vpitje n, dretje n; zmerjanje n.
vosament [voza'ment] m mrmranje n, šušljanje n.
vosarie [voza'rie] f vpitje n.
vosarili [voza'rili] m kričanje n, hrušč m; opravljanje n;
Po, compagnade sul imprin di un ~ bas che al cres
daurman intun davoi cacofonic (Mar); Berto! Berto! parsore dal ~ dal coridôr (Tolazzi).
vose ['voze??] f golenice fpl.
voson [vo'zon] m → vosonat.
vosonâ [vozo'na:] it vzdigniti glas.
vosonat [vozo'nat] (t. voson) m kričač m.
vosone [vo'zone] f poveč. od vôs.
vot ['vכt] card osem; vuê ~ danes teden.
vôt ['vo:t] m 1. volilni glas m, mnenje n; glasovanje n;
batint il candidât dal centri-çampe Flavio Pressacco, che
si è fermât al 36,5% dai vôts (O); ancje se doi esponents
de maiorance a son jessûts de aule al moment dal ~ . (O);
dâ il ~ dati glas, glasovati; dai il ~ ancje tu 2.
(za)obljuba f; želja f 3. → avôt.
votâ [vo'ta:] it 1. oddati glas, glasovati; In Friûl-V. J.
si votarà ai 10 di Jugn pes elezions aministrativis (O);
dulà che si invidave la int a meti schede blancje o a no lâ
a ~ par proteste cuintri di chê Regjon (Pa); ~ un
document izglasovati, sprejeti dokument; Il document
al è stât votât di dutis lis fuarcis politichis, ae unanimitât.
(Pa 7/99) 2. posvetiti, zaobljubiti;
~ tr izglasovati (npr. zakon); lu vin votât fûr (F).
votadure [vota'dure] f glasovanje n; referendum m;
plebiscit m; par chê altre ~ (F).
votazion [votatsi'on] f glasovanje n; E la cualitât dai
vins e je testemoneade dal fat che l'80% dai vins
presentâts a an passât i 80/100 di ~ (O); la
proclamazion e je rivade joibe di sere daspò che, te
seconde ~ (O).
votazzidus [votatsi'on] f ?? 7. Il spuei e il scrutini des
schedis al ven fat subit daspò di vê sierât lis votazzidus di
elezion dal President dal ufici (CIRF).
votcent [vot't∫εnt] num osem sto; Il Votcent
devetnajsto stoletje.
votcentesim [vott∫en'tεzim] adj osemstoti.
votnari [vot'nari] m osmerec m
voul ['voul] m BOT → vôl.
vraie ['vraie] f 1. BOT omotnica f, omotica f (Lolium
temuletum) 2. FIG jeza f, razdraženost f 3. FIG navlaka
f.
vraiuce [vrai'ut∫e] (t. vrauce) f BOT omotnica f,
omotica f (Lolium perenne)
vrauce [vra'ut∫e] f BOT → vraiuce.
vreâs [vre'a:s] m pijandura f, pijanec m, alkoholik m.
vreasat [vrea'zat] m → vreâs.
vreason [vrea'zon] m → vreâs.
vriam [vri'am] m → vrie II.
vrie ['vrie] f ZOOL ribji zarod m, mlada ribica f.
vuac I [vu'ak] m lajanje n, lajež m; → vuacade.
vuac II [vu'ak] m → svuac.
vuacâ [vua'ka:] it + tr 1. (pes) lajati; ~ a la lune volk
tuli v luno; Cumò il leon al renç di fan e il lôf al vuache
a la lune (ShW) 2. (žaba) krakati 3. FIG zmerjati, vpiti.
vuacade [vua'kade] f lajanje n, lajež m.
vuacament [vuaka'ment] m lajež m.
vuacarili [vuaka'rili] m lajanje n, lajež m; al jere dut
un ~ (PauluzzoN).
vuadagn [vua'dañ] m zaslužek m, dobiček m.
a ~ zero ??; indulà che il franchisor nol cjape nuie, al
lavore ancje lui “a vuadagn zero” (christianromanini
07/03)
vuadagnâ [vuada'ña:] tr 1. zaslužiti, prislužiti; ~ il
pan služiti kruh 2. (pri)dobiti si (npr. izkušnje) 3.
doseči, zaslužiti (npr. sloves).
vuadagnaçâ [vuadaña't∫a:] tr → vuadagnuçâ.
vuadagnonâ [vuadaño'na:] it na veliko zaslužiti.
vuadagnuçâ [vuadañu't∫a:] it majhno zaslužiti.
vuadiâ [vuadi'a:] (vuadii [vua'dii]) tr 1. oženiti, vzeti
za ženo 2. ženiti (npr. hčerko);
~si refl oženiti se.
vuadiâl [vuadi'a:l] adj (neobič.) poročen.
vuadolâ [vuado'la:] (o vuadoli [vua'dכli]) tr tolči,
udariti, biti; cussì si scugnive spesseâ a sotetâle da gnûf
e di urgjence ai Trancuîi che alì no vuadolave nissun e
jere un pipin di fantate. (Urli).
vuadolade [vuado'lade] f tepež m, batinanje n.
vuadul [vu'adul] m 1. REL kropilo n; → asperges 2.
IRON palica f.
vuadule [vu'adule] f 1. la ~ di ulîf ??
2. IRON palica
f 3. vuadulis udarci mpl, batine fpl; ma chêi a parin
vie cence nuie ancje il secont dopo vêlu jemplât di
vuadulis e di inproperis. (Bibl-Lc).
vuagnâ [vua'ña:] it (pes) lajati; → vuacâ.
vuai [vu'ai] (t. guai) m neprijetnost f, nadloga f, težave
fpl, nesreča f, FAM FIG komedije fpl; a son muarts tancj
in tantis vueris, ~ se si ves di pensâsi di ducj (MazzonIol).
vuainâr [vuai'na:r] m BOT (rastlina) stročji fižol m.
vuaine [vua'ine] f 1. strok m 2. jemplâ la ~ nabasati
se.
vuainis [vua'inis] fpl 1. BOT (sad) stročji fižol m 2.
batine fpl, tepež m.
vuaitâ [vuai'ta:] (o vuaiti [vu'aiti]) tr (redko) oprezati
za; (bolj obič.) → fâ la vuaite a.
vuaite [vu'aite] f 1. stražar m, paznik m; fâ la ~
stražiti, biti na straži; cussì di gnot a fasaran la ~ (BiblNehemie); fâ la ~ a un oprezati za; meti in ~ ?? 2.
straža f, čuvanje n 3. zaseda f, preža f.// < st.v.nem.
vuaiâ [vuai'a:] (vuai, vuais, vuaie, vuain, vuaiais, vuain)
tr 1. zenačiti, po- z- ravn(av)ati 2. (lasje ipd.) gladiti,
urejati; ~ lis cuestis/ comissuris/ cusiduris a un
premlatiti nek.
vuaiade [vuai'ade] f 1. izenačenje n, poravnanje n 2.
glajenje n, izglajevanje n; → vuaiadine 3. tepež m,
batinanje n.
vuaiât [vuai'a:t], -ade adj oglajen, glajen; izenačen,
poravnan.
vualece [vua'lεt∫e] f veljavnost f, pomembnost f, format
m, kakovost f; finide cul rivâ dai Venezians tal 1420, al
à dât fuarce e ~ .. ae lenghe furlane. (Pa 7/2000); si
spiete un intervent statâl plui o mancul de stesse ~ (Pa);
de istesse ~, di chê ~ iste postave, rasti, velikosti, ravni;
de sô ~ njegovega formata, kalibra; chê ~ là IRON,
PEJ ; a ~ di ??.
vualîf [vua'li:f], -ve adj gladek, mehak, uležan, raven,
enakomeren; di un tai di tocai dai Cuei che ti va jù ~
(La 05/7); Il Signôr al à volût sbassà ducj i monts
implenà lis valadis fa dut ~ il mont (Pasolini); che a
vevin di jessi nome scletis e vualivis (PauluzzoN).
vualît [vua'li:t], -ide adj → vualîf.
vualivâ [vuali'va:] tr (z)gladiti, izravnati, zlikati;
Cheste concezion deleterie, centralistiche, monolitiche e
mortificant, e à vualivât dut sul nivel plui bas (Pa 02/1011).
vualivece [vuali'vet∫e] f gladkost f, izglajenost f;
enakost f.
vualivât [vuali'va:t], -ade adj enak, izravnan; la
sigurece sul puest di vore, il rispiet de etât minime par
començâ a lavorâ, il tratament ~ par mansions
compagnis. (Pa/Buteghe).
vualivament [vualiva'ment] m izravnavanje n,
izenačenje n; Il ciment par cheste Europe che o sin daûr
a tirâ sù, duncje, nol pues jessi chel dal ~, ma al contrari
al à di jessi chel dal rispiet par dutis lis diviersitâts. (Pa
04/02).
vualmâ [vual'ma:] tr 1. o-, za-paziti; zagledati; In
altris peraulis, chei che no vualmavin la cartelonistiche
par furlan (SiF 03/3, 69-81) 2. pregledati, raz-, preizkati 3. FIG zreti, slutiti, zavohati, občutiti 4.
napovedati, prerokovati.
vualmac [vual'mak] m 1. mlakuža f 2. (neobič.) tvor
m, forunkel m.
vualmade [vual'made] f pogled m; dulintor dai
cjamps, a imponevin une ~ curte curte (Pa).
vualme [vu'alme] f 1. v: stâ in ~ biti na preži,
priostriti pogled; → stâ in vuaite 2. la ~ hud pogled m,
urok m.
vuampe [vu'ampe] f → vuampis.
vuampis [vu'ampis] fpl vampi mpl.
vuâr [vu'a:r] m BOT mali jesen m, jesenica f (Fraxinus
ornus).
vuarbetât [vuarbe'ta:t] f 1. slepota f, slepost f; par trê
dîs al è restât vuarp (~ post-critiche). (SiF 03/3, 31-49)
2. FIG slepota f, slepost f.
vuarbisin [vuarbi'zin] adj in m → vuarbit.
vuarbisine [vuarbi'zine] f ZOOL → vuarbite.
vuarbit I [vuar'bit] (t. vuarbisin) adj slaboviden,
kratkoviden;
~ m ki slabo vidi.
vuarbit II [vuar'bit] m MED ječmen m (na očesu).
vuarbite [vuar'bite] (t. vuarbisine) f ZOOL slepec m
(Anguis fragilis); Tritons e vuarbitis, no stêt a puartâ
peteç: ae regjine fadade dongje no stêt a vignî. (ShW).
vuardâ [vuar'da:] tr 1. nadzirati, nadzorovati, imeti na
očesu, paziti (na) 2. vzeti v obzir, računati na, upoštevati
3. zaščititi, paziti, čuvati; La justizie e vuarde chel che
al è su la buine strade (Bibl-Sprocs); che Diu nus
vuardi → Diu;
~ it biti pozoren, paziti;
~si refl 1. biti pozoren, paziti 2. čuvati se, varovati se.
vuardât [vuar'da:t], -ade adj v: stâ ~ di biti pozoren
na, čuvati se pred, varovati se pred.
vuarde [vu'arde] adj f v: di man ~ (redko)
nepričakovano.
vuardeâ [vuarde'a:] tr → vuardiâ.
vuardean [vuarde'an] m → vuardian.
vuardebosc [vuarde'bosk??] m gozdni čuvaj; jo o ai
cjatât bielzà e tant che un vuardeboscs lis forestis pues lâ
scorsizant fin che il puarton di orient ros e sflamant
vierzintsi (ShW).
vuardefûc [vuarde'fu:k] m gasilec m.
vuardeman [vuarde'man] m 1. ščitnik, ščit za roke 2.
ograja f (pos. pri stopnicah); → passeman.
vuardi [vu'ardi] m BOT ječmen m (Hordeum vulgare);
da-pè meti adun il ~ za bulît da bande, sâl, pevar e
formadi gratât. (Natisone/furlanis); ~ salvadi ?? BOT
→ code di diaul.
vuardiâ [vuardi'a:] (o vuardii [vuar'dii]) tr čuvati,
stražiti, paziti, nadzirati, nadzorovati, varovati.
vuardian [vuardi'an] m 1. čuvaj m, stražar m, paznik m
2. REL gvardijan m 3. (mestni, občinski) čuvaj m,
policaj m, redar m, reditelj m; ~ di campagne (zasebni)
poljski čuvaj m.
vuardie [vu'ardie] f 1. stražarnica f 2. čuvanje n;
pažnja f, straža f; stâ in ~ biti na straži 3. čuvaj m,
stražar m, paznik m; vuardiis forestâls gozdni čuvaj;
Par chest o sin lâts a recuperâ ancje plantutis di lidric di
mont fin sù sul Pura intune cu lis vuardiis forestâls di
Dimpeç. (Pa 03/2).
vuardiecjace [vuardie'qat∫e] m lovski čuvaj m; Un di
vualtris al ledi a cirî il ~. (ShW).
vuardiole [vuardi'??] f celica za pripor m.
vuardul [vu'ardul] m (pri čevlju) notranji vmesni
usnjeni podplat.
vuarfin [vu'arfin] adj ositorel;
~ m sirota f; I vuarfins a son il plui vêr litrat de puare
int. (Bibl-Sprocs).
vuarî [vua'ri:] tr 1. ozdraviti, pozdraviti; Ma pal
moment a jerin vuarîts, trancuîi justeapont e fidabii.
(Urli);
~ it ozdraveti, okrevati.
vuarision [vuarizi'on] (t. vuarison) f ozdravljenje n,
okrevanje n; Di cuant che al sucedè il prin meracul – la
~ de muinie Vincenza Francesconi (Pa 03/11).
vuarison [vuari'zon] f → vuarision.
vuarnace [vuar'nat∫e] f dolga suknja, širok plašč, ki
pokriva drugo oblačilo.
vuarp [vu'arp], -be adj 1. slep; ~ di un voli slep na
enem očesu 2. FIG (posel ipd.) velik, uspešen, zlat;
violence vuarbe slepo nasilje; che e sdrume cun
violence vuarbe (CoUd) 3. (zrcalo ipd.) zatemnjen 4.
(pismo ipd.) anonimen, brezimenen;
~ m slepec m; Alore i disin al ~ une altre volte (glesie).
vuarvuelât [vuarvue'la:t], -ade adj MED kozav.
vuarvuele [varvu'εle] f MED osepnice fpl, koze fpl;
uficialmentri al morì di ~ a 16 agn (Pa 04/05); ~ nere
črne koze; meti la ~ cepiti proti osepnicam.
vuarvuelon [vuarvue'lon] m ??
vuarvuelôs [vuarvue'lo:s], -ose adj MED kozav;
~ m MED kozavec m.
vuarzenâr [vuardže'na:r] m 1. orač m 2. proizvajalec
plugov.
vuarzenon [vuardže'non] m dvojni plug.
vuarzine [vu'ardžine] f AGR plug m; O pûr un colp di
~.. (PauluzzoN).
Vuascogne [vuas'kכñe] kr.i f Gaskonja f; catedratic e
diplomatic di ~ ben famôs (Union).
vuascon [vuas'kon] adj gaskonjski;
~ m Gaskonjec m.
vuast [vu'ast] (mpl vuascj) adj 1. pokvarjen, uničen,
razdejan; E o fâs fente di ufrîi il sanc ardint des mês
venis, e invezit al è un sanc ~, inmalât, cence valôr.
(Mucci); vin ~ pokvarjen vin 2. FIG pokvarjen
(moralno), bolan; gnil;
~ m 1. okvara f 2. pokvarjenost f, gniloba f.
vuastâ [vuas'ta:] tr 1. pokvariti, uničiti, razdejati,
poškodovati 2. FIG pokvariti (moralno), uničiti, skaziti;
permeti la vision dal film in Gjermanie par no ~ i
rapuarts cun la France (Vichi);
~ it škodovati;
~si refl pokvariti se.
vuastadôr [vuasta'do:r] m ?? O puarti la gnove de
muart a la mari di Aldino, ~. (Pa 05/05).
vuat [vu'at] adj sklonjen, potuhnjen, tih; ~ ~ čisto
sklonjen.
vuate [vu'ate] f 1. RIB mreža vlačnica f 2. mrežica za
metulje 3. FIG mreža f, past f, prevara f; par asse
cuintri di lui, che al fos trasferît a Gjerusalem; a stavin
prontant la ~ par fâlu fûr par strade. (Bibl-Az).
vuaton [vua'ton] m RIB štirioglata ribiška mreža f; →
belance.
vuê [vu'e:] adv danes, dandanes; di ~ in doman od
danes na jutri; ~ a vot danes teden; dì di ~ današnji
dni, dandanašnji dni, čas; al/ in dì di ~ dandanes; di
crise fuartone come chê dal dì di ~. (Pa); lu fasin une
des lenghis plui puartadis par fevelâ di siencis intal dì di
~. (Pa); in zornade di ~ dandanes; che in zornade di ~
il furlan nol sedi presint al è visibil.(Pa 6/99); come ~
na današnji dan; ~ di matine danes zjutraj; Viodude la
situazion, ~ di matine il president de Zonte regjonâl (O);
fin a ~ do danes, dosedaj; come che si à fat fin a ~ (O);
~ come ~ ?? ; ~ come ~ al merte pluitost considerât a
ce pont e in ce stâts che o sin in rapuart (Pa 12/99);
mont di ~ dandanašnji svet (Pa); PROV Pense ~ par
doman. (ProvBr);
~ m današnji dan, današnjost; Inventâ un logo
identificatîf che al rapresenti la storie, il ~ e il doman de
citât (CoUd).
vuedant [vue'dant] adv → maimodant.
vuede [vu'εde] f ZOOL koklja f; e chei altris pensistu
che ti vegni daûr come polecius daûr de ~ ??
(christianromanini); → clocje.
vuei [vu'ei??] m BOT → vraie.
vueit [vu'eit], -ide adj prazen; a ~ v prazno; implant
stes de leç che al samee metût dongje a pueste par zirâ a
~. (bassafriulana);
~ m praznina f, praznost f; Intal ~ la propagazion dal
calôr e ven par raiament rais dal soreli. (Lenghe 2000).
vueleâ [vuele'a:] tr → invueleâ.
vueleaç [vuele'at∫] m oljnata usedlina f.
vueleade [vuele'ade] f oljnati madež.
vueleôs [vuele'o:s], -ose adj oljnat.
vuelf [vu'εlf] m HIST gvelf m; un politic, clarementri
~, al rive a tratâ cence ( friulpoint.it/blog).
vueli [vu'εli] m 1. olje n; butâ ~ sul fûc olje na ogenj
dati; ~ di clap mineralno olje; petrolej, nafta; ~ di
mangjâ jedilno olje; ~ di silicon silikonsko olje;
Nassite spontanie di une cele di Bernard intune pelicule
milimetriche di ~ di silicon scjaldât di abàs (SiF 02/2,
129); ~ di ulive olivno olje; 4 sedons di ~ di ulive
extravirgjin, sâl. (Natisone/furlanis); ~ sant sveto olje;
dâ il ~ sant ?? Tal ospedâl, daspò di vêsi confessât e
cumunicât, propit pre Pieri i à dât il ~ sant. (Enrico)
2. FIG cjoc di ~ totalno pijan; PROV Al è parsore come
il vueli - È sopra come l’olio. ?? (Verone); Pachis di
vueli sant - Botte da orbi ?? (Verone) 3. FIG hrana f 4.
BOT → raviçon; ~ di riç salvadi BOT kristavec m,
volek m, svinjska dušica f.
vuelin [vu'elin] M3 prez → volê.
Vuelis [vu'εlis] kr.i f (Manzan) Oleis.
vuerç [vu'εrt∫] adj škilast;
~ m škilasti (človek).
vuere [vu'εre] f vojna f; spor m; lâ a la ~ iti v vojno;
~ civîl državljanska vojna; La azion, compagnade di
strissons che a fevelavin di "~ civîl" (O); ~ dai Trente
agns Tridesetletna vojna; intant che la ~ dai Trente
agns.. za di cinc e veve incendiât mieze Europe
(Natisone/furlanis); ~ dal golf Zalivska vojna; Une
comission e à contât muarts e ferîts civîi de seconde “~
dal golf” (Pa 03/11); ~ di Crimee Krimska vojna; Si
jere prin de ~ di Crimee. (Pa 05/04); ~ di religjon
verska vojna; No le viôt ni come ~ di religjon (Pa); ~
frede hladna vojna; Nol è di dâsi di maravee, alore, se
la “New Economy” e je nassude propit in Americhe
daspò finide la “~ frede” (Pa 04/07); ~ pe sucession al
podê in Spagne Španska nasledstvena vojna; Il ‘700
in Europe si viarç la lungje e insanganade ~ tra France e
Austrie pe sucession al podê in Spagne.
(Natisone/furlanis); ~ sante sveta vojna; il tiermin
jihad nol volte il concet di ~ sante, il so sens leterâl al è:
sfuarçâsi par otignî alc (Pa).
vueresc [vue'rεsk] adj vojen, vojaški.
vuerezâ [vuere'dža:] it vojskovati se, bojevati se, boriti
se;
~ tr bojevati se proti nek.
vuerezîr [vuere'dži:r] m vojščak m.
vuerezâ [vuere'dža:] it vojskovati se, boriti se, bojevati
se;
~ tr boriti se, bojevati se (proti).
vuerilie [vue'rilie] f gverilja f; In Iraq, par esempli, la
cussì clamade “resistence” o “riviel” – ma jo o ai miôr
dâi il non di “~” (Pa 05/06).
vuerilîr [vuerili'i:r] m gverilec m; Aromai no esistin
dubis di sorte sul cont dal finanziament e sostegn, cun
furniduris di armis e di vuerilîrs (Pa 06/1).
vuerîr [vue'ri:r] m vojščak m.
vuès [vu'εs] m 1. kost m; cuant che mi duelin i ~
(scritorsfurlans) ko me bolijo kosti; ~ dûr trd oreh;
fintremai sul ~, fintremai sui ~ do kosti (skrajna mera);
cuinçâ i ~ ?? ; ~ in rie počivati; meti il ~ su la
belance FIG ??; 2. BOT pečka f, jedro n; → sepe 3.
FIG težava f, zagata f.
vuessam [vue'sam] m 1. kosti mpl; 2. okostje n 3.
FIG okostje n, ogrodje n.
vuessidure [vuesi'dure] f okostje n; FIG okostje n,
ogrodje n; La ~ dal libri e je fate di tematichis perenis e
universâls (Pa 03/10).
vuessut [vue'sut] m BOT → vuisin.
vuestri [vu'estri] adj 1. vaš 2. Vaš;
~ pro vaš;
~ m vaše n.
vuêt [vu'e:t] adj, m → vueit.
vueu [vu'e??] v: a vueu → svueu.
Vuezis [vu'εtsis] kr. i f (Rigulât) Vuezzis.
vuic [vu'ik] m 1. škripanje n 2. krik m, vrisk m;
e de un ~ cussì fuart che si sveà di colp (MazzonIol);
ma instès la Arsilia si dismovè cuntun ~ (MazzonIol)
vuicâ [vui'ka:] it 1. zaškripati 2. (oseba, žival) vpiti,
vriskati, kričati, cviliti.
vuicade [vui'kade] f 1. škripanje n 2. krik m, vriskanje
m, kričanje, vpitje n, cvilež m; Si tratave di un mût di
ciulâ che al someave a la ~ di une çuite (SiF 03/3).
vuicon [vui'kon] (t. vuicot) m → vuicon.
vuidâ [vui'da:] tr → guidâ.
vuidadôr [vuida'to:r] m → guidadôr.
Vuirc [vu'irk] (t. Virc) kr.i f (Bertiûl) IT Virco. //
< slov.
vuiscjâ [vuis'qa:] tr tepsti s šibo, dati batine, tolči s
palico;
~ it (veter) žvižgati.
vuiscje [vuis'qe] f šiba f, dolga palica f; e salacor a
doprin la ~ o lis sberlis cun chei fruts che si fasin sintî a
fevelâ come che ur à insegnât lôr mari. (La).
vuisignâr [vuizi'ña:r] m BOT → vuisinâr.
vuisin [vu'izin] f sadež divje češnje; → vuessut.
vuisinâr [vuizi'na:r] m BOT divja češnja f.
vuit [vu'it] m 1. LOVSTVO piščalka f (za oponašanje
ptic) 2. ZOOL listnica f (Phylloscopus).
vuitâ [vui'ta:] it LOVSTVO ptice vabiti s piščalko.
vuitarie [vui'tarie] f ptičje lovišče, kjer se vabi s
piščalko.
vuitat [vui'tat] m ZOOL vriskarica f, obvodna cipa f ?
(Anthus aquaticus).
vuite [vu'ite] f ZOOL mala cipa f, travniška cipa f
(Anthus pratensis); → fiste.
vulcan [vul'kan] m ognjenik m, vulkan m;
vulcanian [vulkani'an] adj VULK eruzion vulcaniane
(stromboli).
vulcanic [vul'kanik], -iche adj VULK vulkanski,
wojtylian [vojtili'an] adj nanaša se na papeža Wojtyla;
ognjeniški; bloc ~ ??; gas ~ vulkanski plin.
vulcanolic [vulka'nכlik] m VULK vulkanolog m.
vulcanologjic [vulkano'lכăik], -iche adj VULK
vulkanološki; Peraulis vulcanologjichis daûr teme
(stromboli).
vulcanologjie [vulkanolo'ăie] f VULK vulkanologija f.
vulintîr [vulin'ti:r] adv rade volje, z veseljem; poveč.
Vulintiron.
vulnerabil [vulne'rabil] adj ranljiv; Al è clâr par altri
che i frutins a son une vore vulnerabii pa la sempliç
reson che (SiF 02/1, 31-45).
vulnerabilitât [vulnerabili'ta:t] f ranljivost f.
Vulpins [vul'pins] (t. Bulpins) kr.i f (Tarcint) Volpins.
vuluç [vu'lut∫] (t. voluç) (pl vuluçs [vu'luts]) m 1. zavoj
m, omot m, sveženj m 2. KUL (mesni) zavitek m, svaljek
m 3. zmešnjava f, zagata f, zapletena zadeva f; par vie
che il ~ tal balon no son dome robe di vuê (Furlanist) 4.
opisava f, opisovanje n (z besedami) 5. zavojek m,
zavojček m.
vuluçâ [vulu't∫a:] tr, it → involuçâ.
vuôt [vu'o:t] int beseda za priganjanje volov; pos. v ~
a man! pojdi na desno!
Dut il contrari de vision wojtyliane, fate di definizions, di
sigurecis (Bel).
Wolfgang [fan'ton] os.i m Volfgang m; SPIRITO
BULFONE (Wolfgang) (Glemone, sec. XVI) Architet
militâr. (GE)
wolfram [vol'fram] m volfram m.
wolframit [volfra'mit] m volframit m.
workshop ['work∫op??] m delavnica f; Si pense ancje
a un ~ di esperts inte redazion di dizionaris des lenghis
minoritariis. (Pa).
X
X, x ['iks] m, f črka X, x.
xenie ['ksεnie] f BOT ksenija f.
xenofil [kse'nכfil] adj prijazen do tujcev; pluitost
"xenofile" tal so jessi che xenofobe, in sumis. (La Leter).
xenofilie [ksenofi'lie] f ksenofilija f; prijaznost do
tujcev.
xenofobic [kseno'fכbik], -iche adj ksenofobičen, tujcu
W
W, w ['vu] m, f črka W, w.
wagnerian [vagneri'an] adj MUZ Wagnerjev,
wagnerjanski.
walkman ['vokmεn] m walkman m, prenosni kasetar
m.
Wallì [va'li] os.i f (ž. ime) ~ Gigante, Alla foce del
fiume, 1994. La autore, a è nade a Roncjs ma a vîf a
Lignan. (Basse).
walser ['valser] m nemška manjšina v Dolini Aoste
(Walser); che za di un an a colaborin cui albanês de
Calabrie, i grîcs dal Salento e i ~ de Val di Aoste. (OLF).
Walter ['valter] os.i. m Valter m.
Warnîr [var'ni:r] os.i. m ??
wat ['vat] m ELEK vat m.
wat-ore [vat' re??] f ELEK vatna ura f.
web ['vεp] m RAČ splet m; sît ~ spletna stran; La
sielte di un sît ~ pal CIRF (CIRF).
webmastri [veb'mastri] m RAČ webmaster m.
western ['vεstern] adj in m vestern; o podevin
inmagjinâsi il disiert e i cjamps luncs dai ~. (Pa 02).
Wielm [vi'εlm] (t. Vielm) os.i m Viljem m.
Wilfrêt [vil'fre:t] os.i m Vilfred m.
Wilme ['vilme] os.i f Vilma f.
wildian [vildi'an] adj se nanaša na Oscarja Wilda.
wittgensteinian [vitgen∫taini'an] adj se nanaša na
Wittgensteina; il stîl filosofic ~ al mostre un rispiet pal
cidinôr une vore curiôs. (Pa 03/12).
wiz ['vits] (pl wiz) m (gor.) duhovitost f; dovtip m, vic
m; Cuntun ~ fortunât, “Il Nuovo Fvg” al à definît la
campagne pes regjonâls (Pa 03/4).
sovražen m;
~ m tujcu sovražni m, ksenofob.
xenofobie [ksenofo'bie] f sovraštvo do tujcev,
ksenofobija .
xenofop [kse'nכfop], -obe adj sovražen do tujcev,
ksenofob.
xilofon [ksi'lכfon] m ksilofon m.
xilofonist [ksilofo'nist] m ksilofonist m.
xilograf [ksi'lכgraf] m lesorezec m.
xilografie [ksilogra'fie] f lesorez m; Al à inlustrât
cun cualchi ~ la composizion Flordicise di G. L. (GE).
xilolite [ksilo'lite] m ksilolit m.
Z
Z, z ['dzεte] f črka Z, z.
za ['dža] adv 1. že; ~ campione olimpiche de 30 km
(Onde) 2. (čas.) pred, nazaj; Il rapuart tra l'om e i
animâi dumiestis si è svilupât ~ di agns (CoUd); ~ un
pôc pred kratkim;
zabaion [dzabai'on] m jajčni punč m, šodo m; si po
mangjâ un dolç tipic fat di biscots a tucuts, ~ e miluçs
cuet (Pa).
zac ['džak] m 1. telovnik m. → camisolin 2. HIST
železna srajca f, verižna srajca f.
zacai [dza'kai] m PEJ Slovan m; Slovenec m;
~ adj slovenski, slovanski
Zacarie [dzaka'rie] os.i m Caharija m, Zaharija; al
jere un predi di non ~, de classe di Abie (Bibl-Lc) je
živel duhovnik, ki mu je bilo ime Zaharija.
za che ['džake] co ker; ker pač; ko pa že; glede na to
da; ~ tu sês stât fedêl tal piçul, ti met a cjâf di dîs citâts
(Bibl) ker si bil zvest v malem, te postavim za
poglavarja desetih mest;
→ dizà che.
Zacheu [' ??] os.i m BIBL Zahej m.
zachete [dza'kete??] f → jachete.
zae ['džae] f košara voza.
za-fa [dža'fa] adv → za 2.
zafaran [dzafa'ran] m 1. BOT žafran m (Crocus
2. žafran m;
zafaran di mont [~ di 'mont] m BOT kosmatica f,
kurja črevca f (rastl.) (Hieracium aurantiacum).
zafîr [dza'fi:r] m safir m.
zafran [dza'fran] m → zafaran.
Zagabrie [za'gabrie] kr.i f Zagreb m; Al à progjetât
ancje il teatri di ~. (GE).
zaghet [dza'gεt] m ministrant m; Vignût plui grant o
jentrai tal cuarp dai zaghets. (Ta); → zagut.
zago ['dzago] m klerik m; duhovnik m; semeniščnik m;
Dopo un pôc al tornà fûr daûr dal predi, vistût di ~. (Sg);
pomanjš. zagut, zaghe
zagot [dza'gכt] m → zigot.
zagut [dza'gut] (t. zaghet) m ministrant m; Il corteu al
va daûr di un ~ - che al ten sù une crôs di arint
(consorziocastelli).
Zahre ['tsa:re??] (nem.) → Sauris.// < ilir. Savira ’rečni
tok’.
Zaire [dza'??] kr.i f Zaire m.
zairês [dza'gut], -ese adj zairski; stramudant regjons
intieriis ex zairesis in protetorâts, dopo dal sfas dal
imperi di Mobutu. (Pa 03/4).
zâl ['dža:l], zale adj 1. rumen; La campagne e jere
dute une fieste di colôrs, il maron dai cjamps preparâts
pal forment, il vert dai prâts, il ~ dal soreâl. (Sg); farine
zale, pan ~ koruzna moka; mâl dal ~ → mâl; ~ dal ûf
rumenjak m 2. libri ~ LIT kriminalni roman
~ m 1. rumena barva f 2. LIT, FILM kriminalni roman;
kriminalka f; o ai viodût un ~ te television îr sere
(MazzonIol).
zalece [dža'lεt∫e] f rumenost f.
zalet [dža'lεt] m ??
zaletâr [džale'ta:r] m ??
zalî [dža'li:] m (neobič.) rumenilo n.
zalit [dža'lit] adj bledo, svetlo rumenkast, rumenkast.
zalum [dža'lum] m 1. kričeča rumena barva, živo
rumena 2. rumenkasta snov 3. rumen madež, lisa (na
koži).
zalut [dža'lut] adj rumenkast, bled, malce rumen; Al
jere un puar pipin meschinut, vidriç, cu la muse zalute.
(Scf).
Zambarlans [dzam'barlans??] os.i m HIST La lote si
davualzeve tra i Zambarlans, scuasi ducj contadins
comandats di Antoni Savorgnan, e i Strumîrs (Storie);
Cualchidun al berle ~ e ducj a tachin a cjantâ ~ ~, o
savin menâ lis mans (Tolazzi).
Zambon [dzam'bon ??] kr.i f (Cjavàs) IT Zambon.
Zamier [zami'εr] kr.i f (Stregne) Zamír m (IT Zamir).
Zancan [' ??] kr.i f (Travês) Zancan.
zancât [tzan'ka:t], -ade adj TEH upognjen na enem
koncu.
zanche ['tzanke] f TEH, GRAD skoba f, penja f, klamfa
f. // cf. nem. Zange.
Zanetti ['??] priimek pogosti furlanski priimek.
Zanier [' ??] priimek Durant i prins ancj dal Votcent a
son rivâts a Negrons ancje i ~, origjinaris di Clausêt.
(Piç).
Zanon [' ??] priimek ?? Antoni ~ (1696-1770) al
merte une note particulâr (Natisone/furlanis).
sativus)
zapatist [tsapa'tist??] m POL zapatist m.
zar ['dzar] m car m; il gnûf ~ di Mosche (Pa).
zarde ['tsarde] f pivnica f, krčma f; gostilna f; e al
jentrà te prime ~ (teatrodivile).
zardin [dzar'din] m vrt; di frut il ~ par me al jere dut
il mont (F); ~ dal Eden vrt Eden; Un Diu che si plate
in tancj moments de storie coletive e ancje te storie
personâl dai omps. (BelFa); ~ grant ?? Compagn,
simpri a Udin, o varìn ~ grant e no place Prin di Mai.
(Pa 03/11); deriv. zardinat, zardinet, zardinon, zardinut.
zardinaç [džardi'nat∫] m vrtnarstvo n; La ativitât di
tignî il zardin si clame ~ (Vichi).
zardinere [dzardi'nere??] f 1. štirikolesno odprto
vozilo z bočnimi sedeži 2. vrtnarica f; cvetlična miza f;
in ~ capìte / la orchestre di Marcot (F) 2. zelenjada juha
f; v kisu vložena zelenjava f: une brave ~ (F).
zardinet [dzardi'nεt] m v kisu vložena zelenjava;
mangjà ancjemò mieze purtizion di ~. (F).
zardinîr [dzardi'ni:r] m vrtnar m; Jê, pensant che al
fos il ~ (Bibl-Zn) Mislila je, da je vrtnar.
zardinut [dzardi'nut] m vrt m, vrtiček m.
zare ['dzare] f vrč m, časa f.
Zare ['dzare] kr.i f Zader m, Zadar m; coloniis venitis
possentis intai puarts di Spalit, ~, .. (Pa 03/4).
zaretiere ['dzare] ?? Po folc, se cui che lu à scrit al ves
fat la part di Piram e si fos picjât cu la zaretiere di Tisbe,
e sarès stade une comedie (ShW).
zarisim [dza'rizim] m carizem m.
zaromai [džaro'mai] adv že.
zatare ['tsatare] f → satare.
zau ['džau??] ziu ~ ?? dut chel ~ di int (MazzonIol)
Zavart [za'vart] kr.i m (Drencje) Zavárt (IT Zavart).
zazare ['tsatsare] → sassare.
Zeà ['??] kr.i f (Trep Grant) Zegliacco.
Zeanùt ['nut??] kr.i f (Trep Grant) Zeglianutto.
zeâr [dže'a:r] m pletar m, košar m, ki prodaja koše.
zearalenone ['??] m zearalenon m; come i
tricotecenis (tossine ..), zearalenones, moniliformin (SiF
02/1, 31-45).
zebre ['dzεbre] f ZOOL zebra f.
zeche I ['dzεke] f ZOOL klop m;
zeche II ['dzεke] f kovnica f; duncje a Aquilee e iere
sede di une ~ impuartante (praxisfriuli).
zechin [tse'kin] m → zichin.
zee ['džεe] f košara f.
zegheâ [džege'a:] it → gighiâ.
zegheons [džege'ons] mpl → gighions.
zeghie [dže'??] f → gighie.
zei ['džεe] m 1. koš m, košara f; In chê la puarte di
cjase si spalancà e Rita e corè fûr cul ~ de robe sul braçs
(Sg); PROV Vê il cjâf come un ~ - Aver la testa come un
cesto. ?? (Verone) 2. kmečka pletenica 3. (carn.)
oprtni koš m.
zelade [dže'lade] f → gjelade.
zeladine [džela'dine] f → gjelatine.
Zelande [dze'lande] kr.i f Zelandija f.
Zelìne ['??] kr. i f (Sant Zorç Di Noiâr) Zellina.
zelo ['dzεlo] m (manj obič.) gorečnost f, vnema f,
prizadevnost f; vztrajnost f, marljivost f; e se si inmale a
lunc? / La spiete l’ospedâl... / Che a sinti cjare jê: / che a
meti il ~ in sâl! (F).
zelôs [dže'lo:s], -ose adj → gjelôs.
zelosie [dželo'zie] f → gjelosie;
zelot ['??] i m HIST, BIBL zelot m; al partignive a sete
ebraiche dai “Zelots” (Pa 03/8).
zelten ['??] m ?? Pan di coculis, potize e ~. (La 05/12)
zenit ['dzεnit] m zenit m.
zeme ['??] f biser m, dragocen kamen m; plui
armoniose dal cjant de odule al orele dal pastôr co il
forment al è vert e lis zemis a la albespine dan colôr.
(ShW).
zemê [dže'me:] it → zemi.
zemi ['džεmi] (zem, zemis, zem) it vzdihovati, stokati;
come il ~ de stagjon da la istât, strache e smavide
(scritorsfurlans); → jesolâ.
zemit ['džεmit] m stok m, ječanje n; Zemits e berlis di
fâ dreçâ i cjavêi. (Pa).
zemude [??'] f vzdih m, vzdihljaj m.
Zen ['dz] os.i. m ??; sta pula a era platada tal cuel di
San ~.
Zen ['dz??] m FILOZ Zen m; dai gjaponês che àn par
fonde la filosofie ~ (Vichi).
zenar ['džεnar] m → gjenar.
zenâr [dže'na:r] m naprava za sušenje perilo.
Zenâr [dže'na:r] m januar m, prosinec m.
zenarâ [džena'ra:] it biti januar; PROV Se zenâr nol
zenare e fevrâr nol fevrare, març mâl al fâs e mâl al
pense . (ProvBr).
zendâl [dzen'da:l] m tančica f; vue vistîmi di cristiane,
/ mi vuei cjoli un biel ~, / vuei comprâmi un biel grumâl /
cui siei flocs di tele indiane. (F).
zene [dže'na:r] f zareza na okencu na ohišji ure, kjer se
vstavi kristal.
zenerâl [džene'ra:l] adj → gjenerâl.
zeneral- [džene'ra:l] → gjeneral-.
zenerale [džene'ra:le] m → gjenerâl.
zeneradôr [dženera'do:r] m → gjeneradôr.
zenerazion [dženeratsi'on] f → gjenerazion.
zenerôs [džene'ro:s], -ose adj → gjenerôs.
zenerosetât [dženeroze'ta:t] f → gjenerosetât.
zenese ['džεneze] → gjenese.
zeneule [dže'nεule] f BOT → zenevre.
zenevrâr [džene'vra:r] f BOT → zenevre.
zenevre [džene'??] f 1. brin m (Juniperus communis);
denant la puarte di cjase ulîf benedet, orâr, ~, artemisie e
altri plantis cul podê di slontanâ lis malignitâts
(bassafriulana); → barancli 2. (pijača) gin m, džin m.
Zenevre [dže'nεvre] f → Gjenevre.
zenevron I [džene'vron] m BOT rdečeplodni brin m
(Juniperus oxycedrus).
zenevron II [džene'vron] m ZOOL brinovka f (Turdus
pilaris).
Zenghis Khan ['džengis kan??] i. m Džingis Kan m;
dopomisdì, a lis 6 e mieze tal auditorium, si vierzarà la
mostre Mongolie: de patrie di ~ (Pa).
zeni ['džεni] m → gjeni.
zeniâl [dženi'a:l] adj → gjeniâl.
zenigo [dze'nigo] m hud mraz; là di me, invezit, vin
l’Unviêr a mieze gjambe e un ~ che al fâs bati lis bruchis.
(F).
zenitôr [dženi'to:r] mpl → gjenitôr.
Zenodis [dze'nכdis] kr.i f (Trep) Zenodis.
zenoglarie [dženo'glarie] f nakolenka f; odtis od kolena
na hlačah.
zenoglere [dženo'glεre] f nakolenka f, nakolenski
ščitnik m.
zenoglin [dženo'glin] m pomanjš. od zenoli.; tocjâsi i
zenoglins ??
zenoglon [dženo'glon] m 1. poveč. od zenoli 2. in ~
kleče, na kolenih; Mari dal Signôr, frescjâts in ~ sot di
un maiestôs crucifis. (Mar).
zenoli [dže'nכli] (pl zenôi) m 1. ANAT koleno n; si
lasse sbrissâ jù, pontant i pîts e pleant i zenôi (Mar); la
cocule dal ~ ANAT pogačica f; cui zenôi rûts ?? ;
(bolj obič) → in ~ ; tu mi fasis colâ i zenôi FIG ?? ;
PROV Fin al ~ ogni voli , e dal ~ in sù nome jo e tu .
(ProvBr).
zenso ['dzenzo] m 1. soimenjak m; tant al è vêr che to
~ San Pieri (F) 2. dvojnik m; un ciert ~ di Modugno
(F) 3. un ~ ?? ; o vuei che o cognossis chescj zensos
(F).
zentîl [džen'ti:l] (pl zentîi) adj 1. ljubezniv, prijazen,
ljub, nežen, blag, fin; Tu sês stât une vore ~ (Leng); Jê
lu cjalave cun chel so fâ ~ e lui al sintive alc di incagnît e
fis dentri vie. (PauluzzoN); il budiel ~ ANAT danka f
2. (v pismu) dragi, cenjeni.
zentildone [džentil'dכne] f plemenita gospa f.
zentilece [dženti'let∫e] f ljubeznivost f, prijaznost f,
ljubkost f; che cun tante ~ mi àn dât un po di
informazions (Natisone).
zentilin [dženti'lin] adj vljuden, ljubezniv, fin, uglajen.
zentilmentri [džentil'mentri] adv ljubeznivo, prijazno,
vljudno.
zentilom [džentil'כm] m 1. plemič m; žlahtnik m 2.
gospod m, žlahten gospod; che al jere un brâf zovin,
simpatic, creançôs: un ~ insumis (Zili).
zeo- [džeo] → gjeo-.
zeolite [dzeo'lite] f MIN zeolit m, vrelovec m.
zepelin [tsepe'lin] m vodljivi zrakoplov m, cepelin m;
su par aiar a sdrondenin / aeroplans e zepelins. (F).
Zepit ['džεpit] m HIST (ant. ljudstvo) Gepid m;
Fintremai in chel an a jerin stâts in Ongjarie e te Basse
Austrie indulà che a vevin vinçûts e pleâts i Zepits (JM).
zergo ['dzεrgo] m žargon m, jezikovna posebnost
družbene plasti, nareçje f; di cûr la saludavin / tal ~ dal
paîs. (F).
zergon [džer'gon] (t. zergo) m žargon.
zermoi [džer'mכi] m → gjermoi.
zermoiâ [džermoi'a:] it → gjermoiâ.
zero ['dzεro] m → nule.
zeroglific [džero'glifik] adj → gjeroglific.
zeromete ['džεromete] f → gjeromete.
zes ['džεs] m sadra f, kreda f; piere di ~ ?? Pai mûrs
di clap si scugne fâ fâ un scandai di un gjeolic par
sigurâsi che no vebin doprât, par fâju, piere di ~ (SiF
03/3, 97).
zest ['džεst] m → gjest.
zetâ [dze'ta:] (manj obič.) (t. zigzetâ) it švigati, šiniti,
premikati se v cikcaku, cikcakati.
zete ['dzεte] f ze, z (ime črke z); La cedilie si doprile
al puest dal ~ dûr e dal dopli ~ de viere grafie. (Verone)
2. v obliki črke Z; al va a cjase fasint la strade a ~. (F).
zeugme ['dzεugme] m zevgma f.
zeut ['dzεut] m košarica f; I trâfs vecjos tal sufit alt e i
ûfs di Pasche tun ~ ufrît de siore parone (Pa 05/07); Lis
sbaris verticâls a finivin ad alt cuntun ~ di fier, clamâl
"citarie" (Scf).
Zeus ['dzεus] m MIT Zeus m; E il filosof J. P. Sartre,
intal dram “Lis moscjis”, i fâs dî di ~, il pari dai cîi (Pa
02).
zi ['dži] → gji.
zî ['dži:] it → gjî.
zibaldon [tsibal'don] m zmes m, mešanica f; zbornik
beležk m.
zibet [dzi'bεt] m 1. ZOOL cibet m; cibetovka f
(Voverra) 2. cibet m; cibetovka f (Voverra).
zîc ['tsi:k??] m ?? Berto al molà il ~ viodint che Jacum
si jere pleât a cjapâ sù il curtìs (Tolazzi).
zicâ [tsi'ka:] it izgovarjati [ts] namesto [t∫] in [dz]
namesto [dž] v določenih furlanskih narečjih, npr. v
Tarcint.
zichin [tsi'kin] m cekin m, zlat m, zlatnik m; un sachet
di ~s (F).
zifare ['tsifare] f → cifare.
zigâ [tsi'ga:] (t. cigâ) it (neobič.) vpiti, zmerjati;
razglasiti; al zigave inritât, ma daspò al tornave a cjapâ
dut in dolç (F); ~ come une scrove ?? parvie che chê
putane e à tacât di colp a ~ come une scrove e a son
rivâts dongje ducj a viodi ce che a ‘nd jere (Tolazzi);
~ tr zmerjati;
→ berlâ (sberlâ), ciulâ, berghelâ (sberghelâ), craçâ,
vosâ, businâ.
zigainar [tsi'gainar] m 1. cigan m; ebreos, ~s (F) 2. .
cigan m; potepuški m; chel ~ di Pinocchio // nem.
Zigeuner, bav. Z'gainar.
zigaine [tsi'gaine] (t. zigainare) f ciganka f.
zigâr [tsi'ga:r] m → sigâr.
Zigmunt ['??] m Žiga f; par doprâ i tiermins di ~
Bauman, il sociolic de «mondialitât licuide». (Pa 03/6).
zigo ['tsigo] (manj obič.) (t. cigo) m vpitje, klic, krik;
sloves; Il metrò, il ~ de sirene dal cantîr (PauluzzoN);
→ berli, ciul, vosade.
ziguzaine [dzigu'dzaine] f 1. MUZ posebni način
igranja violine; a sunarin la sclave, la monferine, la ~
(F) ; Cu la peraule " Ziguzaine " i nestris vons volevin
intindi un mût particulâr di sunâ il violin , une "
sviolinade " dedicade a la morose . (folkcapriva) 2.
dolgoveznost f, dolgovezen govor m ipd.; te ~ simpri
avuâl des oris / rimuars di jessi vîf (F) 3. spremstvo n;
procesija f, sprevod m; izhajanje n; cheste ~ di int, dopo
vê fat un zîr pe cusine, si ferme (F) 4. AVTO brisalo za
šipe, brisač m, brisalnik m.
zig zag [dzig'dzak] m križem-kražem; chel che al va
indenant a ~ al finissarà cjastiât (Bibl-Sprocs); pe pôre
di viodisi lâ vie a ~ (MazzonIol).
zigzetâ [dzigdze'ta:] it hoditi v cikcaku, cikcakati;
infat lôr a zigzetavin cun chei arnês. (F).
zilar ['tsilar] m ARH puška.
zilê [dži'le:] m telovnik m. → camisolin.
zilet [dži'let] f britvica f; i imprescj che i vevin
coventât a chê vore, il pinel, la ~, il savon (PauluzzoN).
Ziline [dži'lεt] kr.i f Zellina f ;
Ziline [dži'lεt] r.i f Zellina f; la esistence di une strade
cubiade a chês bielzà innomenadis, ma logade a çampe
de ~. (bassafriulana).
zilugne [dži'luñe] f → zulugne.
zimare [tsi'mare] f dolga halja, duhovniška halja
(sutana); cu la ~ blancje. (F).
zimnasi [džim'nazi] f → gjimnasi.
zimnasist [džimna'zist] m → gjimnasist.
zimnastiche [džim'nastike] f → gjimnastiche.
zimul ['džimul] (pl zimui) m dvojček m;
~ adj (po)dvojen; dvojček; www.musicologi.com al
varà po ancje un sît ~ (Pa); fradi ~ brat dvojček.
zimulâ [džimu'la:] tr roditi (dvojčke);
~ it roditi, rojevati dvojčke; imeti dvojčke;
~si refl (neolog.) pobratiti se.
zimulament [džimula'ment] m (neolog.) pobratenje n;
a Santa Maria del Fiore (Domo), cuasi a rapresentâ une
sorte di ~. (Pa 05/07); A son in pâs e a son chenti par
screâ un impuartant ~ cu la comunitât di Pasian di Prât.
(Pa).
zimulât [džimu'la:t], -ade adj pobraten; citât
zimulade pobrateno mesto.
zimule ['džimule] m dvojčica f.
zinar ['dzinar] m zet m (hčerin mož); jê si jere
inacuarte subit di ce raze di lazarons che a jerin i zinars
(Sg).
zinc ['dzink] m MIN cink m (kovina).
zincografie [dzinkogra'fie] f cinkografija f.
zindar ['tsindar] m 1. vžigalnik m 2. prižigalnik m (pri
topu); (semenska) glavica f, strok m; strelna kapica f;
zdravilna kroglica f.
zinecolic [džine'kכlik] m → gjinecolic.
zingâ [dzin'ga:] tr pocinkati.
zingar ['tsingar] m (t. FIG) cigan m; lavorâ come un ~
delati kot zamorec??; Tu âs lavorât come un ~ là jù
(PauluzzoN); tignî di ~ imeti za cigana; di pôre che
Rita lu tignìs di ~. (Sg);
→ zigainar.
zingarâ [tsinga'ra:] it potepati se, klapiti se;
pohajkovati; bloditi, tavati; motiti se; zgrešiti; o torni a
cjase; e je ore di finîle di ~. (F);
~ tr → in ~.
zingât [dzin'ga:t], -ade adj pocinkan;
~ m KEM cinkat m.
zingie ['??] f dlesni.
zingo ['dzingo] m → zinc.
zinìcul ['] ?? Usgnot o vin di fâ un zinìcul!
(Natisone/miti).
zinigo [dzi'nigo] m → zenigo.
zintîl [džin'ti:l] adj → zentîl.
zinzimpere [dzindzim'pεre] f → zizimpere.
zinzin [dzin'dzin] m ničemurnost, igrače, lesk; di
ornaments di cartons e di bandieris e di flocs e di ~s. (F).
zinzirinâsi [džindžiri'na:si] refl ličkati se, lepo se
oblečiti, olepšati se, našminkati se.
zipiot [džipi'כt] m BOT → zupiot.
zipiote [džipi'כte] f BOT → zupiot.
zipon [dzi'pon] m ARH telovnik; obleka, oblačilo, halja;
come un fîc i passe la rotele, / la corace, il ~ la coradele.
(F).
zîr ['dži:r]m 1. krog m, obrat m; ovinek m, obtok m,
obseg m; pot m; o fâs doi, trê zîrs par parchegjâ
(bassafriulana); râr che sbaljin cualchi ~ (F) redkokdaj
se zmotijo pri kakšnem gibu; la notizie al passe in ~ (F)
novica gre v obtok; in ~ naokrog, v toku; Zîr di Italie
ŠP Giro d'Italia; ciert al è che la tape San DonàZoncolan dal Zîr di Italie e à viodût une grande
partecipazion di public. (Friûl in rêt) 2. sprehod m, izlet
m; un ~ in montagne pohod v gore 3. (čas.) potek m,
trajanje n, tok m; tal ~ de zornade v toku dneva; al à
dit che tal ~ di pocjis zornadis si decidarà i components
de gnove Zonte (O); intal ~ di v roku; Intal ~ di un
minût la aghe radioative si ingrume intal çurviel e cussì e
permet di fâ une foto dal flus di sanc. (SiF 03/4, 97-114);
tal ~ di un an v krogu enega leta (BrLi) 4. trgovina f,
kupčija f; ai sofrît des vicendis maladetis in art, salût, ~
e Imeneo rabin. (F).
zirâ [dži'ra:]tr 1. vrteti: ~ i vôi 2. potikati se, pohajati
po, obhoditi; ~ i marcjâts obhoditi tržnice; o ai zirât dut
il Friûl hodil sem po celi Furlaniji 3. (posel) opraviti,
sprovesti, dati skozi; al à zirât unevore di afârs opravil
je veliko poslov
4. dati naprej: Tal câs che i Comuns no si ativedin par
jentrâ subite in possès dai bens, i tocjarà ae Regjon
zirâju ai ents locâi. 5. snemati; ~ un film posneti film:
e cirive di colaborâ ae idee di pari Turoldo di ~ un film
su la vite dai contadins in Friûl..(Pa);
~ it vrteti se; mi zire il cjâf vrti se mi (v glavi); la
muele a zire mlin se vrti; ~ a rovede/ ruede krožiti: la
cicogne su la cjase zire a ruede plan plancut;
~si refl vrteti se
Zirà [dzi'ra] kr.i f (Remanzâs) Ziracco.
zirade [dži'ra:de] f 1. vrtenje n, obrnjenje n (ključa) 2.
sprehod m, krog m; che o lin a fâ une ~ tal bosc. (F).
zirafe [dži'rafe] f ZOOL žirafa f.
Ziralt [dži'ralt] os.i m IT Giraldo.
zirament [džira'ment] m vrtenje n, obrat m, obrnjenje
n; ~ di cjâf. (F).
zirandolâ [džirando'la:] it potikati se, pohajkovati,
potepati se; zirandolant pes stradis potikajoč se po
cestah; lâ zirandolant pohajkovati;
~ tr 1. potepati se po; ~ Vignesie potepati se po
Benetkah 2. okoli prinašati, slepariti; i plâs di ~ la int
(F) všeč mu je okoli prinašati ljudi.
zirandolon [džirando'lon] m postopač m, potepuh m;
lâ a ~ potikati se, postopati, pohajkovati.
zirandul [dži'randul] (pl zirandui) m 1. nomad m 2.
potepuh m; il gno biel nol è di chenti, ’l è un ~ di chest
mont (F);
~ adj 1. nomadski; A son un popul di cjaçadôrs e di
ricueidôrs zirandui (Pa) 2. potepuški.
zirandule [dži'randule] f 1. vetrnica f 2. FIG spletka f.
zirasol [džira'sol] m sončnica f; → gjirasol.
zirecuel [džireku'εl] m ?? girocollo ; E il gno
"girocollo". Lu clamarìno "zirecuel" o cemût, par vie de
purece de lenghe? (Mucci).
ziredisc [džire'disk] m gramofon m.
zirele [dži'rεle] f kolesce n.
zirevolte [džire'volte] f 1. obrat m, vrtljaj m, vrtenje n
2. FIG preobrat m.
zirevul [dži'rεvul] adj vrtlijiv, premičen; le marine
par Grau a vevin fate le strade e il punt ~
(bassafriulana); Simpri tes stangjis verticâls a jerin
colegâts dai montants zirevui e ognidun al veve un braç
cuntun zeut o une cjadenute (Scf).
zirlâ [dzir'la:] it glas dobiti, drobneti, žvrgoleti;
žvenketati; zirle la lodulute su pal cîl. (F).
zirli [??'] m ?? vignî il ~ a voltis i vignive il ~ a pensâ
di no podê lâ fûr (MazzonIol); parcè che i vignive il ~ a
cjalà jù (MazzonIol).
zirpâ [tsir'pa:] it vreščati, škipati, prasketati; vpiti
(brave); zirpe il gri su la sô tane, / penetrât da un fervit
dûl. (F).
ziruc [tsi'ruk] m v: fâ ~; umikati se, nazaj iti;
umaknini se, odstopiti; degradirati; A àn fat ~ e a son
tornâts a cjase insieme al lôr gnûf amî
(digilander.libero.it/undoitre) (t. zirucâ); a ~
vzvratno, nazaj, v obratno smer; al fâr / di chel che a
fasin ducj, e cun chest truc / i altris van indenant, lui a ~.
(F) // < bav. z’ruck , sln. (gorenj.) crukati.
zirucâ [tsiru'ka:] it (t. ~ indaûr) umikati se, nazaj iti;
umakniti se, pomikati se vzvratno; odstopiti; degradirati;
che i atacants a scugnirin ~ e riprendi. (scritorsfurlans);
In efiet, i patriots a zirucarin fin tes posizion di partence
e i todescs a tornarin a ocupâ i lûcs che a vevin
bandonât. (GP).
zirutâ [džiru'ta:] it pohajkovati; → zirandolâ.
zîs I ['dži:s] m BOT ?lilija f; Cjale la steme, descrivile
e induvine ce che al è di une bande e di chê altre dal
arbul:. a) doi garofui. b) dôs barburicis. c) doi zîs
(tarvisiocomeaula); O dismenteavi il blanc sparfum dai
zîs (‘gigli’) (fogolarmilano); → zi.
zîs II ['dži:s] f snežni metež m, rahel sneg m.
Zisute [dži'zute] os.i f Gizela f; si fermavin su la
puarte a sclarî il voli cun ~. (F).
zit ['tsit] m → cit 2..
zitel ['??] m (redko, knjiž) deček m, otrok m; di trisinta
cjavai che avea in stala, / in fè donâ ùn paromp ai cent
citei [zitei]. (F).
zitele ['??] f (redko, knjiž) deklica f, dekle n; pretint
une ~ / in profîl di sei biele. (F).
zito ['tsito] (t. cito) m (it.) mir m, molk m, tišina f; par
fâ i siei afârs dut a ~ e di scuindon (F); Dome ai vecjos
come me ur plâs il ~. (Sg); → cidin, cidinôr, silenzi
ziu zau [dziu'dzau] m viavai m, vrvež m, živ žav m,
gneča f; dut chel ~ di int (MazzonIol).
zizimpere [dzidzim'pεre] (t. zinzimpere) f vabilna
piščalka za ptice; lov na ptice s piščalko; lava cjapâ
assai ucei cui vergons e la zinzimpera. (F).
zodiac [dzo'diak] m ASTR zodiak m, živalski krog m.
zodiacâl [dzodia'ka:l] adj zodiakalen.
zonzolâ [dzondzo'la:] tr (redko) zasmehovati, smešiti,
norčevati se; šaliti se; ti colin in te rêt cence inacuarziti!
A mi po a cjatâ il pont di ~lis dutis dôs! (F).
zocolâ [džoko'la:] tr striči, na kratko ostriči.
zocul ['džכkul] (pl zocui) m 1. kozliček m; Ogni frut il
so pagnut, ogni ~ la sô talme (Cjargne) 2. FIG zelenec
m, golobradec m.
zocule ['džכkule] f 1. kozica f 2. FIG smrklja f.
zôf ['džo:f] m → jôf.
zoie I ['džכie] f cvetna kita, venec m, girlanda f
zoie II ['džכie] f dragulj m; Haiti e je la ~ des Antilis.
(Pa); (bolj obič.) → bilisie.
zoiel [džoi'εl??] (pl zoiei) m dragulj m.
zoielîr [džoie'li:r] m draguljar m.
zoielut [džoie'lut] adj majhen dragulj m; al è il templut
sul Nadison, piçul ~ architetonic. (Pa).
zòio de tàio = smussare da ambo i capi il tronco (don)
Zomeàis [' ??] kr. i f (Tarcint) Zomeais.
zonc ['džכnk] m → zoncli.
zoncjadure [' ??] m ?? lenghe furlane e risulte
"aspre, malavuâl, plene di zoncjaduris, sdrupiade,
ingrisignide (scritorsfurlans).
zonclade [džon'klade] f sesirjeno mleko.
zoncli ['džכnkli] m BOT ločje n, loč m (Juncus).
Zoncolan [t∫onko'lan] i. g m → Çoncolan.
zone ['dzכne] f 1. cona f, pas m, odsek terena,
(določeno) področje n; I sindics dai 19 comuns de ~
interessade (O); 13 a son invezit i agriturisims de ~ (O);
~ industriâl industrijska cona; là che la decision di
destinâ une buine fete de aree a ~ industriâl (O
7/4/2001); ~ de Cjargne POL Karnijska cona; daspò la
impuartante esperience de ~ Libare de Cjargne (La 06/1)
2. podnebni pas 3. predel m; ~ di contat kontaktna
cona; ma ancje par vie des diferencis di rigjiditât jenfri
malte, ~ di contat e modon (SiF 03/3).
zonizazion [dzonidzatsi'on] f ??conizacija f; Lis
comunicazions nomenadis a integnin invezit la ~
previodude de leç di tutele des minorancis linguistichis
storichis (482/’99) (Pa 04/04).
zontâ [džon'ta:] tr 1. dodati, pridejati, primešati, spojiti,
dati skupaj, zjediniti; no sta mai ~ aghe al vin; zonte un
cop di aghe al vin (F); l'imprenditôr lombart De Angelis
e la Dresden Bank - si è zontade ta chestis zornadis ancje
la Pirelli. (O) 2. (govoriti) pristaviti, dodati; al fevele
di fase di ralentament pe industrie dal Friûl V. J., ma al
zonte ancje che lis previsions di riprese a permetin di
evitâ alarmisims. (O).
zontadure [džonta'dure] f 1. spojitev f 2. dodatek m,
spojeno 3. spoj m, šiv m.
zonte ['džכnte] f 1. dodatek m, pristavek m, dopolnitev
f; o ai fat une ~ tai bregons parcè che la robe mi rivave
(F); di ~ dodatno, vrh tega; nêf in montagne e po di ~
buere (F); par ~ za dodatek, vrh tega; E je une robe
inutile, che par ~ e fâs mâl. (CoUd)
2. ?? co tu vâs
dal becjâr fati dâ un pocje di ~ pal gjat (F) 3. patočno
vino; al pâr che vin nè ~ / no vein bevût da un pieç (F)
4. POL komisija f, odbor m; Si è sclaride intant la
posizion de Leghe Nord inte ~ comunâl di Udin (Pa).
zontraviers ['??] ?? zontraviers la ripropueste di une
identitât origjinâl mediade de storie. (La); ae ricercje de
essence plui profonde di chê patrie de anime che si clame
Ladinie, ~ la ripropueste di une identitât origjinâl
mediade de storie. (La 05/7)
zoo ['dzכo] m živalski vrt m.
zoofil [dzo'כfil] adj zoofil m.
zoografie [dzoogra'fie] f opisovanje živali.
zooiatrie [dzooia'trie] f živinozdravstvo n.
zoolatrie [dzoola'trie] f češčenje živali.
zoolic [dzo'כlik] m zoolog m.
zoologjic [dzoo'lכăik], -iche adj zoološki.
zoologjie [dzoolo'ăie] f zoologija f, nauk o živalstvu.
zoom ['??] m FOTO zoom m, zum m.
zootecnic ['??] m zootehnik m; ~. Al à scrit un piçul
tratât su la art di tirâ sù i cjavâi. (GE).
zootecnie [' ??] f zootehnika f; tra chescj o vin
iniment la ~, il turisim, i aspiets forestâi (La 06/3).
Zorç ['džכrt∫] os.i m Jurij m; traduzion di ~ Blarasin
(Pa 02); → Sant ~ de Richinvelde (Pa 03/5); deriv.
Zorzut, Zorzon; → Jori.
Zordan [džor'dan] m → Gjordan.
zorgjine [džor'džine] f BOT dalija f, georgina f (Dahlia
variabilis).
zornâ [dzor'na:] tr 1. glas drobiti, drobneti, žvrgoleti;
žvenketati; a zornin rusignûi a butadis (F); l'aiar che
al sivile, il ~ dai ucei sui ramaçs frondîts (Bibl-Sapiense)
2. (šalj.) blebetati, brbljati; jecljati; si sint pa la
campagne / ~ “bebès”, „mascjetis”(F); lasse che al
zorni! pusti, da pove!; carogne di vecje!... tâs, tâs,
Marie, suiti chês lagrimis; lasse che zorni pûr (F);
~ tr 1. (šalj.) gostoleti; žvrgoleti, prepevati (pesem); la
companie cjargnele / zorne di gust a orele / il cjant di
San Gregôr (F); parcè che tu mi vegnis iniment cuant
che il cûr al à voie di ~ (PauluzzoN) 2. (redko)
zasmehovati, smešiti, norčevati se; šaliti se; sichè tu
faressis il missete? Ce mistîr di lus! „finîle, orco mondo!
no sta ~mi ancje me”. (F).
zornadate [dzorna'date] f naporni, težki dan; Cumò al
è tart, o sin ducj masse stracs, e je stade une ~. (BrLi).
zornade [dzor'nade] f 1. dan m (pos. nekaj, kar traja 1
dan), tekoči dan; Te ~ dal siopar e je daspò previodude
ancje une manifestazion a Udin. (O); in ~, in ~ di vuê
dandanes, v današnjem času, sedaj; cussì in ~ no ai ni
chest ni chel (F); In ~, nissun tra ducj i musulmans che o
cognòs e che mi à capitât di fevelâ parie (Pa); dute la
mari ~ celi ljubi dan; dute la mai ~ a son stadis a
rimirâsi tal spieli (F); parâ vie la ~ zabi(ja)ti čas,
zapravljati čas; ce si aial di fâ vuê par parâ vie la ~?
(F); meti in ~ v red (na tekoče) spraviti, spraviti na
tekoče, aktualizirati; e par metiti un pôc, Muse, in ~ (F);
metisi in ~ spraviti se na tekoče, poinformirati se; no si
cjate mai timp ne voie di metisi in ~ dai afârs publics (F);
tignî in ~ sproti obveščati o čem; di tignîlu in ~ des
utils scuviertis (F); tignîsi in ~, stâ in ~ ; par socori
il compagn / impotent a cjapâsi la ~ (F); ~ grise
enoličen vsakdan; che mi sarès plui tart ripresentade te
memorie tes zornadis grisis di ogni dì. (BrLi) 2. dnina f;
al ven il pai, al puarte la ~ (F); lâ a ~, lavorâ a ~
delati kot dninar, z dneva v dan; vivi a la ~ delati kot
dninar, živeti z dneva v dan, životariti (Sg); PROV Ogni
dì e passe une ~ . (ProvBr).
zornadesse ['??] f dan nestalnega vremena; a jere
une ~ malsigure. (F).
zornadîr [dzorna'di:r] → zornalîr.
zornadist [dzorna'dist] (pl zornadiscj) m → zornalîr.
zornâl [dzor'na:l] (pl zornâi) m→ gjornâl.
zornalîr [dzorna'li:r] m dninar m; meti il malumôr tra i
bogns-parons e i ~ (F); e tancj altris industriants e
lavorents e ~ (F);
~ adj dnevni; une serie zornalire di dâts di
concentrazions di incuinants rilevâts in jentrade..e (SiF
03/4, 73-84) ; in medie di 129 mil skiadôrs zornalîrs.
(Pa 03/11).
zornalist [dzorna'list] (pl zornaliscj) m → gjornalist.
zornament [dzorna'ment] m gostolevek m, gostolenje
m, trilček m; il soreli ti invide a ~s di vite. (F).
zornatari [dzorna'tari] (redko) m → zornalîr.
Zoroastri ['??] m Zoroaster m, Zaratustre m.
zoroastrian [??'] adj zoroastrski.
zoroastrisim [??'] m Zoroastrstvo n.
zovâ [džo'va:] it 1. koristiti, pomagati, delati dobro,
služiti; che la sentence di assoluzion di Bletsas e zovi
par dutis lis comunitâts lenghistichis de Grecie (Pa)
koristi vsem jezikovnim; altre vite, jo o crôt che la
reson no zove. (Pa) ne pomaga; Se no ur zove a lôr nus
zovarà a nô (Pa); ce zovial? kaj (to) koristi; ce zovial
il vaî? ce il bacilâ? (F); epûr no zove! pa vendar je
tako!; impossibil no cognossilu ! scuse ’Sef, e pûr no
zove! (F); no zove! ne pomaga, nič ne koristi, nimamo
kaj; jo o crôt che la reson no zove (Pa) 2. FIG biti
všeč, prijati;
~si refl izkoristiti, koristiti; uporabiti; ancje il Comun
di Udin si zovarà dal jutori finanziari dal Ministeri dai
internis (O); che a disin di jessi bogns cristians, cuant
che ur semee che al coventi a tornin a ~si dai rituâi dai
basavons. (Pa).
zovament [džova'ment] m korist m, prednost f, užitek
m; jessi di ~ biti koristen, uporaben.
zovel [džo'vεl] m vrsta jarma za enega vola ali kravo;
→ argagn.
zovenat [džove'nat] adj mladinski; Zovenate e fuarte,
a leve a cjariâ come se a fos stade un omp. (Percude);
~ m mladenič m; I zovenats dal paîs a disevin di lâ a
messe (Ta).
zovenin [džove'nin] adj deček m, fantič m.
zovenot [džove'nכt] m mladenič m.
zoventût [džoven'tu:t] f 1. mladost f 2. mladina f.
zovenut [džove'nut] adj mlad;
~ m deček m.
zovevul [džo'vεvul] (pl zovevui) adj učinkovit,
uporaben, prednosten; o miôr di promozion de salût,
taiâts daûr de realtât dai nestris paîs, come misuris di
outcam ~ tal timp. (SiF 03/4, 147); Se a la aministrazion
Usa no i sta ben une “Onu” “super partes”,
democratiche, eficiente e zovevule (Pa 03/8).
zovin ['džכvin] adj mlad, mladosten;
~ m mladenič m; za di ~ že od mladih nog; Za di ~ al
veve scomençât a considerà la possibilitât di meiorà il
lavôr (Natisone/furlanis); zovins di vuê današnja
mladina; Chest studi epidemiologjic al à scrutinât in ce
maniere che a vivin i zovins di vuê (SiF 03/4, 147);
Zovins turcs POL Mladi Turki; Cuant che, dilunc il
guvier dai “Zovins turcs”, i triunvîrs T. Pascià, E. Bey e
D. Pascià (Pa 04/06).
zovinece [džovi'net∫e] f mladost f; mladina f; che e à
disferenziât la nestre ~ (La 05/12).
zovinilisim [džovini'lizim] m ??
Zuan [džu'an] os.i m Ivan m, Janez m, Jani m; ~ il
Batiste Janez Krstnik; In chei dîs al capità ~ il Batiste
a predicjâ tal desert de Gjudee (Bibl-Mt) Tiste dni se je
pojavil Janez Krstnik; ~ Pauli II Janez Pavel II.; ~
Pauli II al à declarât che: «I oms a son stâts metûts di
Diu (Pa 02/10-11).
Zuanbatiste [džuanba'tiste] os.i m IT Giambattista;
Un che nol mancjave scuasit mai al è stât il dotôr ~
Corgnali (Pa 11/99).
Zuane [džu'ane] os.i f Ivana f, Jana f.
Zuanfrancesc [džuanfran't∫εsk] os.i m IT
Gianfrancesco.
Zuanluche [džuan'luke] os.i m IT Gianluca.
Zuantoni [džuan'toni] os.i m IT Giantonio.
zuc ['tsuk] m poteg m, vlek m; poteza f; požirek m; trzaj
m; un ~ e jù tal stranc (F)// nem. Zug, sln. pogov. cug.
zûc ['džu:k] m igra f, zabava f, šala f; un ~ di peraulis
besedna igra; Lissandri al è une vore brâf tai zûcs di
peraule! (ShW); nol è un ~ di lodulis ni tako
enostavno; fâ ~ LOVSTVO vabiti, privabljati ptice; fâ
~ a un ??
zucâ [tsu'ka:] tr vleči, potegniti; netegniti; privlačiti;
tiskati; chest mi bussa e mi cocola, / chel mi zuca e mi
strangola (F)// sln. pogov. cukati.
zucar ['tsukar] m sladkor m; ~ di vanilie vanilin
sladkor; no vevi vonde ~ di vanilie (PauluzzoN);
~ di vuardi ??; ~ di uve grozdni sladkor m, glukoza f;
~ su lis freulis → freule.// nem. Zucker, sln. pogov. cukr.
zucarâ [tsuka'ra:] tr → inzucarâ.
zucariere [tsukari'εre] f sladkornica f; e tornà cul
platel parecjât di cjicaris e ~ (PauluzzoN).
zucarin [tsuka'rin] adj sladkoren, sladkornat; un piruç
~ (F);
~ m sladkorček m; anzit, vin di fâi gjoldi il ~ fin
insomp. (F).
zucje ['tsuqe] f buča f, tikva f; Cussì podes meti in
tiere lis anguris, il basili, il cadumar, il melon, la ~
(lunari).
Zucuin ['??] kr.i f → Cjôt Di ~.
zuculîr ['džכvin] ?? Un al somee Buzzanca di zovin:
al sta in ecuilibri suntun monocicli cu la siele alte alte
alte e al fâs il ~ cuntun miluç, un çonc e un curtìs! (Pa).
zude ['džude] f (neobič.) vožnja v eno smer; → lade.
zudiò [džudi' ]כm → zugjò.
zudis ['džudis] m → judis.
zufès [tsu'fεs] m (pl zufès) VOJ ??
zugatolon [džugato'lon] m → zuiatolon.
zugatul [džu'gatul] m → zuiatul.
zugatulâ [džugatu'la:] it → zuiatulâ.
zughesse ['??e] f 1. nezanimiva igra, dolgočasna igra
2. žoga (pri nogometu).
zughet [dzu'get??] ?? tu lu gjoldis come un ~
(PauluzzoN).
zugjo [džu'ă( ]כpl zugjos) (t. zudjo) m žid m, jud m.//
it. giudeo.
Zugn ['džuñ] m → Jugn.
zugul ['džugul] (pl zugui) m 1. LOVSTVO vabnik m,
vabnica f (za ptice) 2. ??
zugulâ [džugu'la:] (o zuguli [džu'guli]) it igračkati se,
poigravati se; → zuiatulâ;
~si refl zabavati se, igračkati se.
zugule ['džugule] f → zugul.
zugulon [džugu'lon] m igrav fantek, vesel, brezbrižen
deček; → zuiatolon.
zugut ['??] ??
Zui ['dzui] kr.i m Zuglio (Ud); la glesie di san Pieri di
~ in Cjargne, cu la sô storie gloriose (BelAlci).
zuiâ [džui'a:] (zui, zuis, zuie, zuin, zuiais, zuin) it igrati;
~ a cjartis scuviertis igrati z odprtimi kartami; No nus
fâs specie il Comitât “Salvare Venezia” che nol semee
masse svelt (La 06/3); ~ cul Lego igrati se z lego
kockami; I operaios someavin chei frus che zuin cul
Lego. (gropfurlan); ~ di bale žogati se; ~ di balon
igrati nogomet; ~ di cjartis kvartati; PROV Cui che al
è fortunât in amôr, nol zuie di cjartis . (ProvBr); ~ al lot
igrati loto; ~ di bêçs/ a bêçs igrati za denar; Ve alore
che frutats che a fumin al è facil viodiju ancje a bevi
masse, a doprâ droghis o ~ a bêçs. (SiF 03/4, 147);
~ tr staviti.
zuiade [džui'ade] f 1. igra f; à rivât a cjapâ i trê ponts
in graciis di une grande ~ di Iaquinta (Onde) 2. stava f,
vložek m.
zuiadôr [džuia'do:r] m igralec m.
zuiatolon [džuiato'lon] m igrav, vesel, brezbrižen
fantek.
zuiatul [džui'atul] (pl zuiatui) (t. zugatul) m igrača f.
zuiatulâ [džuiatu'la:] (t. zugatulâ) it igračkati se.
zuionâ [džuio'na:] it poveč. od → zuiâ.
zulâr [džu'la:r] m glumač m, pavliha f; Lu dopravin
come che i res e i princips a dopravin i bufons e i zulârs
te ete di Mieç. (Bel).
zulugne [džu'luñe] f ?? cuant che e cricave la ~ di
unvier (PauluzzoN).
zumâ ['džכvin] ??
zumiele [džumi'εle] f prgišče n; O speravi che sore mi
ves dât cuatri zumielis di farine tant di tirâle indevant par
vuê (Scf).
zun ['džun] adj 1. tešč 2. FIG ki je brez.
zunâ [džu'na:] it postiti se; E, dopo di vê zunât par
corante dîs e corante gnots, i vignì fan. (Bibl-Mt) Ko se
je postil štirideset dni in štirideset noči, je postal naposled
lačen.
zunadôr [džuna'do:r] m ki se posti, ki drži post.
Zuof [džu'džun] → Sot ~ (i. gozda v Gjiviano) (Pa
Vicinia);
~ i. gore v Gjiviano e la Vize dal Cuartîr di Guart o
Distret di Rigulât e a tramontane la strade che da Plan
des Clâs a va sul ~ viers Culino. (Pa Vicinia).
zup ['tsup] m → sup.
zup I ['džup] m 1. skokec m 2. FIG hrup m, šumenje n,
šum m.
zup II ['džup] m → zupon.
zupâ [tsu'pa:] tr → supâ.
zupâ [džu'pa:] it poskakovati; che mi da un pâr di
gjambis come chês dal cjavrûl e che mi fâs ~ su lis spicis
des monts. (Bibl-Habacuc).
zupan [dzu'pan] m (manj obič.) parlamentarec m,
poslanec m.// sln. župan.
zupe ['džupe] f (redko) OBL dolga suknja f (iz 17., 18.
stoletja).
zupet [džu'pεt] m ZOOL kobilica f (Tettigonia
viridissima); R. al molà la bale par cori de sô bande,
petant salts come un ~. (Sg); ?? (Acridium migratorium).
zupet [dzu'pεt] m → supet.
zupetâ [džupe'ta:] it poskakovati, delati skokce.
zupete [dzu'pεt] f → zupet.
zupets [dzu'pεts] m pl BOT → sups.
zupignâ [tsupi'ña:] tr → supignâ.
zupignot ['??] m → supignot.
zupiot [džupi'כt] m (vzh. furl.) ZOOL kobilica f; (osred.
furl.) → zupet.
zupiote [džupi'ote] f → zupiot.
zupon [džu'pon] (t. zup) m jopič m.
zûr ['džu:r] m prisega f; (bolj obič.) → zurament.
zurâ [džu'ra:] tr priseči, prisegati;
~ it JUR priseči, prisegati.
zurament [džura'ment] m prisega f, priseganje n.
zurâr [džu'ra:r] m občinski odbornik m, pomočnik m,
uradnik m.
zurât [džu'ra:t], -ade m JUR porotnik m.
zuri [džu'ri] m → jurie.
Zurì [dzu'ri] kr.i. m Zürich m.
zurigês [dzuri'ge:s], -ese adj züriški.
zus ['t∫us] → çus.
zurie [džu'rie] f → jurie.
Zuviel [dzuvi'εl] kr.i f (Ravasclêt) Zovello.
Janez Erat