Wat is er gebeurd?

Bij de vraag Waar slaat dit op? worden enkele opmerkelijke feiten van de natuur beschreven. Natuuronderzoekers hebben er in de loop van de tijd veel meer gevonden. Als rechercheurs proberen zij de sporen te lezen om zo een beeld te krijgen van wat zich in het verleden heeft afgespeeld. Daarbij moeten zij het doen zonder ooggetuigen en videobeelden. Toch zijn er meer dan voldoende aanwijzingen waaruit blijkt dat het leven op aarde er niet eerder heeft uitgezien als tegenwoordig. Bijvoorbeeld dat er al lang eierleggende dieren waren voordat er vogels bestonden. In dit deel wordt die geschiedenis van het leven gereconstrueerd. Het is een geschiedenis van evolutie. Om die geschiedenis te begrijpen wordt gekeken naar achtereenvolgens:

• verwantschap door afstamming;
• afstamming van gemeenschappelijke voorouders;
• de vooroudersoorten van hedendaagse soorten.

Familie

Elk mens heeft zijn eigen, unieke DNA. Daardoor kun je met behulp van het DNA iemand identificeren. DNA laat nog iets anders zien: bloedverwantschap. De overeenkomst in DNA van twee bloedverwanten is groter dan tussen twee mensen die geen familie van elkaar zijn. Kijk eens naar de overeenkomst tussen familieleden:

• Tussen broers en zussen (met dezelfde ouders) is de overeenkomst in DNA het grootst. (Alleen bij klonen als eeneiige tweelingen is de overeenkomst 100%).
• Tussen twee neven of nichten is de overeenkomst in het DNA iets kleiner.
• Tussen achterneven en -nichten is de overeenkomst nog wat kleiner.
• Verre achterneven hebben een nog weer kleinere overeenkomst.

Aan de hand van het DNA kun je vaststellen hoe groot de bloedverwantschap is. Want, hoe kleiner de overeenkomst tussen het DNA van twee mensen, des langer is het geleden dat hun laatste gemeenschappelijke voorouders leefden.

Mensheid

Met DNA kun je niet alleen zien of mensen familie van elkaar zijn, maar ook welke volkeren gemeenschappelijke voorouders hebben. De oorspronkelijke bevolking van de Amerika’s (indianen) vormen één grote familie. Zij delen voorouders met de Aziaten. Voeg de Europese volken daarbij en vervolgens de meeste Afrikaanse volken en je hebt bijna de hele tegenwoordige mensenheid te pakken. Bijna, want als laatste sluiten de Khoisan (Bosjesmannen) aan. Zij zitten op de oudst bekende tak van de mensenfamilie en zijn daardoor het meest verwant aan gemeenschappelijke voorouders van alle mensen. Deze leefden overigens zo'n 60.000 jaar geleden.

Groepen in groepen

DNA-onderzoek maakt het mogelijk verwantschap tussen mensen vast te stellen. Dit kan in principe met elk soort organisme, omdat DNA in de cellen van alle soorten zit. Op dezelfde manier kun je het DNA van verschillende soorten met elkaar vergelijken. Zo is nu bekend dat de huiskip, met al zijn verschillende rassen, nog het meest overeen komt met het rode kamhoen (bankivahoen). Dat is een wilde boskip in Azië. Samen komen ze overeen, zij het wat minder, met soorten als de fazant. Op die manier zien biologen hele families. Bijvoorbeeld de rozenfamilie, de familie van katachtigen en die van hoenderachtigen.

Je kunt ook naar grote soortengroepen kijken, bijvoorbeeld naar zoogdieren of zelfs gewervelde dieren. Van alle dieren zijn sponsdieren het minst en zeesterren (stekelhuidigen) het meest verwant aan gewervelde dieren. Een paar bijzonderheden:

• Het DNA van krokodillen lijkt meer op dat van vogels dan op dat van andere reptielen.
• Het DNA van walvissen (geen vissen) en dolfijnen lijkt het meest op dat van nijlpaarden (geen paarden).
• Het DNA van schimmels lijkt meer op dat van dieren dan op dat van planten.