Al rematar les guerres ástur-cántabres, ente los años 29 y 19 a. C., l'Imperiu Romanu incorporó a los sos dominios el territoriu que güei ocupa Asturies. Lo primero que fixeron los inxenieros militares romanos foi entamar la esplotación de los recursos auríferos del suroccidente d'Asturies y del noroeste de Llión, trazando una rede de caminos, creando núcleos de población pa trabayadores y esclavos y campamentos militares p'asegurar l'orde. Foi la primer ordenación del territoriu que conoció Asturies.
Col tiempu, cola pacificiación, l'asimilación cultural, l'adopción de la nueva llingua y la fusión de los vezos de los dominadores y dominaos, la cohabitación y finalmente la plena integración de dambes sociedaes, surdieron les villes. L'arqueólogu Juan Muñiz defíneles como “unidaes económiques complexes que nacieron como granxes pa la esplotación del mediu rural”. Taben espardíes pel territoriu y amestaes siempres al sistema viariu principal, pa facilitar el tresporte de la so producción hasta'l puntu de vienta. “La prosperidá y l'acumuladura de tierres dexó en dellos casos concentraciones de riqueza que los sos propietarios manifestaben al traviés del grandor constructivu de les sos residencies y n'ocasiones con adornos de guapes pintures y bellos mosaicos”, refier Muñiz.
Les que güei se conocen concéntrense na zona central d'Asturies, pero habíales per tola rexón, asina que ye de presumir que nel futuru sigan los afayos reveladores, que dexen reconstruyir la estructura social d'una dómina esencial pa la comprensión de lo qu'acabó siendo'l Reinu d'Asturies.
Con motivu del centenariu del descubrimientu de la villa de La Vega'l Ciegu, en L.lena, Juan Muñiz y el so compañeru, el tamién arqueólogu Alejandro Sánchez, empezaron a preparar un ciclu de conferencies, caúna dedicada a una de les grandes villes romanes d'Asturies. La epidemia y les restricciones sanitaries torguen la so celebración y LA NUEVA ESPAÑA rescató la iniciativa, reconvertida nuna serie d'artículos que se van publicar con una periodicidad mensual, caún dedicáu a unu de los asentamientos y escritu por ún o dellos arqueólogos.
La Vega'l Ciegu, con un artículu robláu por Juan Muñiz y Alejandro Sánchez, abre la serie, que va siguir con Murias de Beloño, en Xixón, de la mano de Jesús Jordá y Juan Muñiz; Campu Valdés, en Xixón, con César García de Castro; Veranes, con Fernando Gil; Parés, en Llugones, y Priañes, n'Uviéu, con Otilia Requejo y, nel últimu casu, tamién Valentín Álvarez; Murias de Ponte, en Sotu'l Barcu, con María Noval; Valdunu, en Les Regueres, con Rogelio Estrada; Boides en Villaviciosa, con Adrián Piñán; La Isla, en Colunga, con Fructuoso Díaz, y San Martín de la Estaca, en Les Regueres, con Juan Muñiz y Elías Carrocera.
La serie va cerrar con un capítulu dedicáu al domus del Chao Samartín, de Grandas de Salime, que va roblar Sergio Ríos, y otru sobre la colección d'oxetos estrayíos de les villes romanes asturianes del Muséu Arqueolóxicu, al cargu d'Antonio Fernández de Córdoba.
El centenariu del afayu de Memorana, en La Vega'l Ciegu (L.lena)
Un afayu casual d'un aldeanu dio pie a la escavación de la villa, con un mosaicu que s'amuesa nel Arqueolóxicu
Alejandro Sánchez Díaz | Juan R. Muñiz Álvarez
A lo llargo del 2021 van cumplise cien años del descubrimientu de la villa romana de Memorana en La Vega'l Ciegu. La so pieza más representativa y conocida ye'l so mosaicu, del que tamién se van cumplir setenta años del so treslláu al Muséu Arqueolóxicu d'Asturies. Nesti tiempu fuimos miles les persones que pudimos esfrutar d'esta escepcional pieza amosada nel muséu. Cien años que traxeron fondos cambeos na visión qu'arqueólogos, historiadores y el conxuntu de la sociedá tienen del procesu conocíu como “romanización” y el xeitu nel qu'esti afectó a Asturies. Pero tamién cambeos significativos nes técniques d'escavación y nos métodos y criterios pa la recuperación y caltenimientu d'esti tipu d'elementos patrimoniales.
Afortunadamente, pa reconstruyir la secuencia d'acontecimientos dende la so apaición hasta'l so posterior treslláu y restauración trenta años más tarde, cuntamos colos testimonios de dalgunos de los protagonistes, recoyíos pol arqueólogu Manuel Jorge Aragoneses mientres los llabores d'estracción del mosaicu en 1951. Tamién se caltienen nos fondos de la Comisión Provincial de Monumentos dalgunes de les cartes cursaes poles personalidaes culturales de la dómina, ente les que destaquen el so presidente Aurelio del Llano y Fermín Canella.
Como munchos grandes afayos, el de la villa y mosaicu romanu de La Vega'l Ciegu foi casual. La noticia d'un bloque llabráu n'arenisca atopáu nunes tierres de llabor conocíes como “El Fabón”, na Ería de Vidriales, sollertó a los hermanos Cayetano y Valentín de la Rosal, dos homes cultos de la localidá. Cuenta Gaudencio Tomillo nel so llibru sobre'l Conceyu de L.lena nel sieglu XX, que foi Gregorio Farpón el feliz descubridor del bloque y el qu'avisó a Cayetano y Valentín, esti llicenciáu en Derechu que dende 1896 trabayaba na central eléctrica de La Vega'l Ciegu, de la que Gregorio Farpón yera emplegáu.
Aguiyonáu'l so interés delantre lo que pensaben podríen ser los restos d'una columna, los hermanos arregláronse col propietariu de la finca y entamaron a escargatar la tierra de manera estensiva. El frutu d'estos trabayos sería'l descubrimientu del mosaicu y los cimientos de delles habitaciones. Los Rosal comuniquen l'afayu a Aurelio de Llano per carta del 16 de xineru y el día 25 asoleyase a tola sociedá asturiana al traviés d'un artículu nel diariu “El Carbayón”.
Nesa dómina Aurelio del Llano yá yera un investigador notable y exercía la presidencia del Centru d'Estudios Asturianos. Dos años enantes fuera designáu como delegáu rexu de Belles Artes na provincia d'Uviéu y yera académicu correspondiente de la Real Academia de la Hestoria.
Fermín Canella, rector honorariu de la Universidá d'Uviéu, foi l'encargáu de comunicar l'afayu a la Real Academia de la Hestoria y consiguió que la Dirección Xeneral de Belles Artes incluyera'l sitiu nun pequeñu presupuestu que tenía asignáu pa delles intervenciones nel norte d'España. Llogróse asina permisu pa los trabayos y asignóse director de los mesmos a Juan Cabré Aguiló, arqueólogu de la sección d'Arte y Arqueoloxía del Centru d'Estudios Históricos, nel mes de marzu. Pero'l pesu de les sos distintes obligaciones torgó que Cabré viaxara darréu a Asturies.
Mentanto los hermanos del Rosal sollertaron a la Comisión Provincial de que'l xacimientu empezara a esfarraplase por mor del espoliu al que lu sometíen les xentes de la contorna suponiendo de dalgún valor económicu les teselas del mosaicu. D'estes depredaciones, qu'empiecen al poco tiempu del so descubrimientu, yá queda constancia per escrito nel mes de febreru. Intentóse entamar un sistema de vixilancia ya inclusive curiéronse parcialmente con tablones y sacos, pero énte l'imparable avance de los daños decidióse finalmente volver anubrilo de nuevo con tierra por completu. Ello ye que cuando Cabré visita'l llugar n'agostu de 1921 retomárense los trabayos de llaboréu agrícola na finca y nun pudo ver el mosaicu.
Sicasí, esiste un croquis del xacimientu robláu por Cabré del que, magar la so precisión, Aragoneses cuestionaba la so autoría. Cabré destacara pola so faceta como dibuxante arqueolóxicu, fama que lu convirtió nun reputáu ilustrador d'escavaciones, estaciones d'arte rupestre –n'Asturies participó na publicación del Ídolu de Peñatu en 1914-, y darréu como gran fotógrafu.
Tendríen de pasar otros trenta años dende'l so descubrimientu pa que'l mosaicu volviera ver la lluz y se retomaren les investigaciones.
A mediaos de 1951 la Diputación d'Uviéu encargó a Manuel Jorge Aragoneses, cola asistencia de dos espertos mosaístes, abrir calicates na zona del afayu y recuperar el mosaicu pa la so posterior igua y exhibición nel Muséu Arqueolóxicu d'Asturies.
Los resultaos d'esti trabayu apaecen publicaos en 1954 nel Boletín del Institutu d'Estudios Asturianos y constitúin la nuesa principal fonte de datos sobre la villa. El mosaicu foi estudiáu y publicáu por dellos especialistes de magar, pero'l conxuntu de la villa sigue amenando tantos interrogantes o más que nel añu 1951 cuando vieron per últimu vegada la lluz los sos murios.
L'ausencia d'estratigrafíes, daes les circunstancies del afayu, xunida a l'ausencia daquella de métodos modernos de datación, faen que cada vez sía más difícil reinterpretar ya incorporar los vieyos datos conforme a les nueves técniques d'investigación y corrientes historiográfiques. Por eso, nel añu del so centenariu, creemos que fai falta cavilgar sobre l'estáu d'escaezu y abandonu de dalgunos d'estos emblemáticos xacimientos y la necesidá d'un impulsu pa la so promoción, estudiu y espardimientu, tantu dende les instituciones como dende'l restu del conxuntu de la sociedá.
