ENCIKLOPEDIO

DE
ESPERANTO
REDAKTIS :
L. KKNY kaj V. BLEIER
LA LINGVO-FAKON:
K. KALOCSAY
INICIATINTO-EFREDAKTORO :
I. IRJAEV
UNUA ELDONO1933
LITERATURA MONDO, BUDAPEST
KUNLABORANTARO
Adams VU. G., Seattle (Usono).
Agricola G., Genve
Arnessen Arne, Oslo
Atanasov D. Atanas, Sofa
Balknyi Pl, Budapest
Baranyai Imre, Budapest
Bastien Louis, Paris
Behrendt Arnold, Berlin
Bennemann Paul, Leipzig
Bruin Gerrit Panlus, Enschede (Ned.)
Batler Montagu Christie, London
Capdevila Eduard, Barcelona
Chavet Gabriel, Lille
Carreira Saldanha Jorge, Lisboa
Domingues Carlos, d-ro, Rio de Janeiro
Dreher Leopold, d-ro, Krakow
Facchi Gaetano, Brescia (It.)
Flageul Pierre, Issy (Franc.)
Friis Lorenz, Aabyhj (Dan.)
Grosjean-Maupin Emile, Nice
Heilskov Christian, Aarhus (Dan.)
Indra Talivaldo, Riga
Isbrcker Julia, Den Haag
Johnson Wilfred B., Birmingham
Kamaryt Stanislav, d-ro, Bratislava
Karczag Gyrgy, Budapest
Kawasaki Naokazu, Osaka
Kenn Won, d-ro, Canton
Kreuz Robert, Genve
Kuwahara Tosihido, Osaka
Lappi Lauri Ilmari, Riistina (Finn.)
Nekrasov Nikolaj Vlad., Moskva
Nyln Paul, Stockholm
Ossaka Keni, Tokio
Page William Main, Edinburgh
Pfeer Emil, d-ro, Wien
Redondo Fernando, Madrid
Rbin Wilhelm, d-ro, Warszawa
Rollet de l Isle M., Paris
Sakaria Hillar, Tallinn
Seppik Henrik, Tallinn
Simon Otto, Wien
Solzbacher Wilhelm, d-ro, Luxembourg-Eich
Stamatiadis Anakreon, d-ro, Athen
Stancli Fenton, Acron, (Usono)
Stefani Jakob, d-ro, Beograd
Steiner Hugo, Wien
Stroele Georges, Neuchatel (Svis.)
Szilgyi Ferenc, d-ro, Budapest
Takcs Jzsef, d-ro, Nagymaros
Tarnow Paul, Dsseldorf-Oberkassei
Tomson L. E. Pymble, (Astralio)
Totsche Lajos, Budapest
Venture Alec, Mitcham (Brit.)
Waringhien Gaston, Lille
Wiesenfeld Edvardo, Warszawa
Zon Wigbertus van, Reusel (Ned.)
La lingvan fakon redaktis: K. Kalocsay, d-ro, Budapest.


vvs nioo) nu
oos vnon) oso):
Azorin Francisco, Cordoba (Hisp.)
Baghy Gyula, Budapest
Banham Reginald, Melbourne
Bn Mikls, d-ro, Budapest
Barcelo A. Juan, Palma de Mallorca
Berger Amalie, Wien
Butkus Vladas, Kaunas
Bnemann Oscar, Hamburg
Cachon Hector, Eaubonne (Franc.)
Cogen Lon, Ninove (Belg.)
Csutak Ferenc, Budapest
Cang Soktaj, Seoul (Koreujo)
Debronwere Gerard, Kortryk (Belg.)
Dresen Hilda, Tallinn Filliatre Petro, Paris
Fillitre Roberto, Paris
Fischer Henriko, Bucuresti
Godek Ivo, Zagreb
Habert J., Oujda (Maroko)
Hjek Frantyek, Praha
Halka Lszl, Budapest
Hbner Paul, Quedlinburg (Germ.)
Jagoda Mauricio, La Ceiba (Honduraso)
Johanson John, Stockholm
Klimas A., Kaunas
Krestahov Ivan H., Sofa
Krsteiner Hans, Sankt Gallen (Svis.)
Laovicki Pinhas, Jerusalem
Lanti Egeno, Paris
Litauer Jzef, Warszawa
Major Jozefo, Kameoka (Jap.)
Marks Muto, (Jap.)
McCormick F. R. A., Dublin
Mihalik Jozsef, Budapest
Morariu Eugenia, Cluj (Rum.)
Morariu Tiberio, rebro (Sved.)
Mudrak Walter, Wien Nebenzahl Karl, Wien
Nikolov Atanasov, Sevlievo (Bulg.)
Pino Andres, Valencia
Rodriguez M. C., Mexiko
Sepulveda Cuadra L. E. Santiago
Sidlovskaja M. (Rusl.)
Sindo-Seitaro, Osaka
Teuchner Paul, Leipzig
Weinhengst Hans, Wien
Yelland Ernest Edward, Aspremont (Franc.)
Yoxon Geo. H., Heswall (Brit.)
Zamenhof Lidja, Warszawa
Zauner Jozef, Timioara (Rum.)

La nomoj de multaj helpantoj a konsilantoj trovias e fno de la artikoloj.


so) n) voio) nvnv
uivoos:
Universala Esperanto-Asocio, Genve.
Int. Cseh-Instituto, Den Haag.
Internacia Esperanto-Muzeo, Wien.
Heroldo de Esperanto, Kln.
Brita Esperanto-Asocio, London.
Schuck, Fritz, Bremen
Ellersiek, Friedrich, Berlin
kaj multaj aliaj.
ninunoo
Manko en nia literaturo de informlibro, kie Esperantistoj, precipe
kursgvidantoj kaj kursanoj, povus senpene kaj rapide trovi koncizajn kaj
ustajn sciigojn, necesajn al ili pri kio ajn rilatanta al la Esperanto-movado,
kie estus koncentrigitaj kaj eternigitaj biografaj notoj pri kiel eble plej multaj
memorindaj agantoj de la movado, kaj cet., igis min entrepreni tiun i
malfacilan taskon, al kies plenumo mi dediis tutajn jarojn da laborado.
Tiujn vortojn ni legas en la antaparolo (apr. 1930) de Ivan irjaev, kiu en
1931 sendis sian laboraon al Literatura Mondo en sep malgrandaj kaj unu
granda manskribitaj kajeroj. Tiu i materialo estis la kerno kaj elirpunkto de
la Enciklopedio de Esperanto kaj Ivan irjaev (mortinta en 1933), el kies
artikoloj ni uzis multajn por la nova verko, fariis pro sia iniciato ia
efredaktoro. Estas dolore bedarinde, ke li ne povis isvivi la disbranion
de la arbo, kiu kreskis el la nobla semo de lia valora iniciato. Ni kredas, ke la
verko ne malinde gardos lian karan memoron.
Dum la plivastigo de la irjaeva bazo, la celdifno multe plilariis. En
1931 ni jam antavidis irka 440 paojn da teksto kun 3000 literoj pae kaj
200 paojn da bildmaterialo. La unua pao estis la varbo de kunlaborantoj.
Pri i ni tiom sukcesis, ke ni povas nomi la Enciklopedion la sola verko, pri
kiu kunlaboris anoj de iuj tendencoj en nia movado. Sed i tiu sukceso
samtempe pli kaj pli kreskigis la paonombron, tiel ke post laboro de tri jaroj,
la redaktoroj liveris al la eldonejo tekston por 640 paoj kun po 4200
presliteroj kaj bildmaterialon por irkae 300 paoj. Pli ol la duoblon de la
antafksita amplekso! Dank al tio, la verko nun estas ne nur simpla
manlibro por elementaj bezonoj, sed verko taga anka por pli altaj
pretendoj de propagandistoj, literaturistoj, lingvistikemuloj. i etendiis sur
iuj kampoj de la E-a vivo: movado, lingvo, literaturo.
Pri la grandega laboro de redakto orientu, ke la redaktoroj skribis dum
tri jaroj plurajn milojn da leteroj (el kiuj cetere ne malgranda parto ne ricevis
respondon), tiel ke por la afrankado de leteroj kaj cirkuleroj la eldonejo
elspezis sume kaj ronde 800 frankojn svisajn.
Oni povas demandi, u la Enciklopedio do estas kompleta? Nu, oni pripensu,
ke neniu Enciklopedio povas kontentigi dezirojn iufankajn. Kaj oni ne
1
forgesu, ke tiu i verko estas la unua en sia speco; tia tasko havas malfacilojn
nevenkeblajn per unu salto. Do, kiu havas la pasion seri mankojn, tiu ja
trovos tiajn certe.
Intenca manko estas, ke ni ne pritraktis vaste aliajn lingvojn arte-
faritajn, sed prezentis ilin nur skize kaj tute ne komplete. La verko ja estas ne
enciklopedio de mondolingvoj, sed Enciklopedio de Esperanto.
Mankhava estas la bildmaterialo, kvankam i entenas kvanton ne
troveblan en iuj gazetoj, historiaj libroj kaj albumoj kune. Tamen, i ajnas
ankora nekontentiga. Dua eldono, espereble baldaa, certe pliperfektios i-
rilate.
Oni povus riproi, ke la amplekso de artikoloj ofe ne estas proporcia,
ekzemple kelkaj landoj a personoj estas pli koncize prezentitaj ol aliaj eble
pli gravaj. Ties kazo estas, ke diversaj kunlaborantoj diverskvante transpasis
la limojn de amplekso fksita al ili, kaj, se la artikolo estis interesa, ni ne volis
in kripligi por malpli gravaj konsideroj. Alifanke, se la kunlaboranto ne
transpasis la limojn (kiel ekz. en la artikoloj pri Britujo), liaj artikoloj nun
relative ajnas tro mallongaj. La longo de la artikolo do tute ne mezuras la
gravecon de temo a persono.
Malgra zorga serado kaj kribrado, eble kelkaj artikoloj ajnos super-
uaj, dum kelkaj necesaj eble mankas. La mankojn eventuale kompensos
eldonota suplemento.
e kunlaboro de multaj personoj ne estas eviteblaj kelkaj opinio-
diferencoj. Ne iun opinion ni aprobas senrezerve, sed en subskribitaj arti-
koloj ni devis respekti la konvinkion de la kunlaboranto.
Kompreneble ne iuj artikoloj estas verkitaj egale interese. Ofe mankis
al ni tempo por akiri ion pli verve skribitan kaj ni devis tion lasi por la dua
eldono.
Sed anta ol severe kritiki, bonvolu konsideri la neimageblajn malfacil-
aojn. Vere, en multaj kampoj la laboro estis nura kompilo kaj resumo el
ekzistantaj verkoj, precipe la internacia historio de la movado kaj la lingvaj
pritraktoj estas troveblaj anka aliloke en vere bonaj verkoj. Tamen, anka en
2
tiuj fakoj oni trovos multajn interesajn detalojn, precipe pri la E-laboro en
diversaj profesioj, pri kiu ni havis is nun nur tre nekontentigajn informojn.
Kaj en multaj kampoj ni devis fari esplorojn tute sen antaa bazo, ekzemple
pri la naciaj historioj de la movado, a pri 1a biografoj, kiuj prezentas la
vivon de proksimume 1500 esperantistoj.
Rubriketoj pri . 450 libroj kontentigos efe la libroamantojn. Ni zorge
studis la tutan librotrezoron de Esperanto kaj preska iuj iom gravaj libroj
estas prezentitaj kun la plej necesaj bibliografaj indikoj kaj krome, kun
koncizaj sciigoj pri la speco kaj enhavo. e la plimulto ni erpis la karak-
terizajn notojn el recenzoj, aperintaj en la gazetaro. Tio havas la utilon, ke
esploranto povas reiri al la fonto kaj tie trovi pluajn detalojn pri la libroj. ar
ni aldonas anka la biografojn de niaj verkistoj, kun la listo de iliaj verkoj, kaj
ofe anka kun komentarioj kaj valorjuoj, kaj ar ni resumas en aparta
artikolo pri la historio de la Esperanta literaturo, la Enciklopedio povas esti
rigardata anka kiel taga anstataanto de is nun ne aperinta literatura
manlibro de Esperanto.
e la lingvaj artikoloj ni klopodis je plejebla grado de objektiveco. e
kelkaj artikoloj trovias noto kontradiranta al la artikolo mem, el la plumo
de alia kunlaboranto. Tiam temas pri aferoj nedeciditaj: la leganto devas mem
formi al si opinion.
Pri neologismoj ni ekstreme paris, e vortoj duonofcialaj de la Plena
Vortaro estas nur malofe troveblaj. Se kelkaj neofcialaj vortoj englitis tie kaj
tie, tio okazis nur pro preterrigardo. La vorton Nipono anstata Japanujo ni
uzis devigitaj de neceso: la artikolo pri Japanujo ne alvenis is la fermo de la
unua volumo.
La redaktoroj zorgis plej atente, ke iuj detaloj estu fdindaj kaj forigis
el la artikoloj ion, pri kies fdindeco ili havis dubojn. Estis malfacila tasko,
ar oni ne povis kontroli la ustecon de iuj okazintaoj, ciferoj kaj nomoj. Se
estis eble, ni donis e la fno de la artikolo fontindikon por trovi facile pli
ampleksajn informojn pri la pritraktita temo.
e la arano de la teksto kaj bildoj ni klopodis laeble, ke iu materialo
estu trovebla facile, sen multe da serado. Tion espereble multe prihelpos la
3
detalaj indeksoj, troveblaj en la fno de la dua volumo.
Ni tre atentis anka tion, ke ni donas la verkon ne sole al homoj kun
universitata klereco. Tial ni prezentas la materialon en simpla kaj facila stilo,
bone komprenebla anka al komencantoj.
Ni esperas, ke la preso enerale kontentigos la legantaron. Estas ja
kelkaj bildoj ne sufe klaraj; pri tio kulpas ne la presejo, sed tio, ke ni devis
reprodukti jam origine malklarajn represaojn.
Kaj la malbenitaj preseraroj? Jes, malgra okfoja tralego ni ne povis
ekstermi iujn. La liston de la plej gravaj ni donos je la fno de la dua volumo.
i tie ni danku aparte s-anojn M. C. Butler kaj T. Indra pro la atentega legado
kaj donitaj konsiloj.
La redaktado de tiel multpretenda verko ne estus ebla sen multaj
kapablaj kunlaborantoj. Ilian liston oni legu sur aparta loko. iuj el ili meritas
ne nur nian dankon, sed anka dankon de la tuta esperantistaro. En la unua
vico staras: s-roj L. Bastien, G. P. de Bruin, M. C. Butler, K. Kalocsay, T. Indra,
P. Tarnow kaj E. Wiesenfeld. Aparta ojo povas esti por iu adepto de la
Zamenhofa lingvo, ke en la portado, de la brikoj al tiu i granda konstruao
partoprenis esperantistoj el iuj mondkonceptoj.
Tiu partoprenado estas necesa anka post la apero de la Enciklopedio.
Ni jam diris, ke nia pleja klopodo estis: resti objektiva kaj eviti mankojn. Sed,
por sukcesi pri tio, ni bezonas la laboron de iu esperantisto, leganta tiun i
verkon. Ni i tie petas iun interesianton, alsendi al ni la rimarkojn pri la
verko kaj ni danke notos iun kritikon, kiu donos al ni eblon por plibonigi
in per suplemento a en eventuala dua eldono.
Ni ne povas ne paroli i tie pri la eldonejo, faranta per tiu i libro la plej
grandan isnunan eldonistan fortostreon en E-ujo. Tion i povis riski nur
kun la plej frma kredo je la forto kaj estonteco de nia movado. Kaj ni devas
mencii anka tiun milon da entuziasmaj, literaturatantaj esperantistoj, kiuj
je la unua voko de la eldonao ariis en Asocion por helpi kaj ebligi la eldon-
on de verkoj, kia estas la jena.
4
Enciklopedio de Esperanto kreiis el entuziasma, sindona kunlaboro de
Esperantistoj el iuj tendencoj, el senlaca, kelkjara laborado de iaj redaktoroj
kaj el entuziasma, pacienca helpemo de multaj centoj da simplaj Esperant-
istoj-soldatoj. Tia laboro, la rezulto de tia laboro devas veligi en nia brusto
memfdon, fdelecon al movado, kiu havas malgra sia juneco, tiom amplek-
san pasintecon. La legado pri la laboro de niaj unuaj pioniroj, la malfacilaoj
de la laboro en la unuaj tempoj, la faritaj kaj atingitaj rezultoj, kiujn ni povas
uste taksi nur post komparo de la tiama kaj nuna situacio, donas al ni forton
por darigi la komencitan vojon is la triumfa venko.
Enciklopedio de Esperanto! Tiu titolo impresas iel scienceme kaj seke.
Tamen: i rakontas al ni pri suferado, batalado, penado de niaj unuaj
pioniroj, pri luktoj, lacioj kaj reaspiroj, pri forado kaj velkantaj folioj, pri
fdeluloj kaj perfdoj, pri malvenkoj kaj triumfoj kaj, sub la impreso de io
i, oni sentas kvaza legi grandegan epopeon: la entuziasmigan epopeon de
nia movado de esperantoj.
Se nia fortostrea laboro estos, krom simpla informilo, anka entuzi-
asmiga instigilo por neancelebla fdo kaj nelacigebla fervoro, tio estos la plej
bela rekompenco de niaj klopodoj.
Budapest, majo 1934.
LA REDAKTOROJ

5
mnoo)
adm. = administranto
adv. = advokato
apr. = aprilo
ag. = agusto
at. = atografa
bibl. = bibliotekisto
. = irka
dec. = decembro
del. = delegito
dir. = direktoro
d-ro = doktoro
d-ro fl. = doktoro en flozofo
d-ro med. = doktoro en medicino
d-ro teol. = doktoro en teologio
E = Esperanto
,E' = Esperanto, gazeto de UEA
E-n = Esperanton
E-a = Esperanta
E-an = Esperantan
E-e = Esperante
E-isto = Esperantisto
EA = Esperanto-Asocio
EF = Esperanto-Federacio
EG = Esperanto-Grupo
EI = Esperanto-Instituto
EK = Esperanto-Klubo
EL = Esperanto-Ligo
ER = Esperanto-Rondo
ES = Esperanto-Societo
EU = Esperanto-Unuio
ekz. = ekzemple
eld. = eldonis, eldonisto
e-roj = ekzempleroj
febr. = februaro
6
f-ino = fralino
HDE = Heroldo de Esperanto
i.a. = inter aliaj
ICK = Int. Centra Komitato
IKUE = Int. Katolika Unuio E-ista
in. = ineniero
instr. = instruisto
int. = internacia
jan. = januaro
jun. = junio
jul. = julio
kas. = kasisto
k. a. = kaj aliaj
k. c. = kaj ceteraj
k. s. = kaj similaj
komp. = komparu
ktp. = kaj tiel plu
l. = legu (en la fonto)
LEA = Laborista EA
lab. = laborista
LI = Lingvo Internacia
LK = Lingva Komitato, -ano,
lit. = literatura
nask. = naskiis
nov. = novembro
n-ro, No = numero
of. org. = ofciala organo
okt. = oktobro
OV = Originala Verkaro de Z
p. = paoj (la nombro)
p: = pao(j) (la ordo)
prez. = prezidanto
prof. = profesoro
proks. = proksimume
prop. = propagando
prop-isto = propagandisto
ps. = psedonimo
7
red. = redaktis, redaktoro
s-ano = samideano
SAT = Sennacieca Asocio Tutmonda
S-ulo = Sennaciulo
SR = Sennacieca Revuo
sekr. = sekretario
sep. = septembro
s-ino = sinjorino
s-ro = sinjoro
t. e. = tio estas
t. n. = tiel nomata
trad. = tradukis, tradukisto
UEA = Universala Esperanto-Asocio
UK = Universala Kongreso de E
univ. = universitato
univ. prof. = universitata profesoro
v. = vidu (en la Enciklopedio)
vicprez. = vicprezidanto
Z = Zamenhof
Z-a = Zamenhofa
ZA = Zamenhofa Adresaro
(?) montras dubon a necertecon
Rimarkoj. Por la nomoj de monatoj kaj nacioj ni uzis enerale minusklajn
komencliterojn. Por datoj anstata la longa 1-an de junio 1905 ni uzis 1
jun. 1905. En biografoj la nomon de la nacio ni mallongigis en la teksto
per majuskla komenclitero: ekz. se post la nomo de la persono ni jam notis la
naciecon, de japano, J-E Vortaro signifas Japanan Esperantan Vortaron.




8
A
Aarse (arse) Simon, nederlandano. Nask. 28 dec. 1900 en A'dam. E-
isto de jan. 1930. 38 kursoj, multaj paroladoj en Nederlando kaj Svedujo,
tradukoj, artikoloj.
Abaidze Georgo, sovetiano, kartvelo (georgiano), pedagogo. Nask.
1873. Energia propagandisto kaj instruisto de E en Transkakazio. En 1931
A. atingis gravan sukceson por E en Intersindikata Konsilantaro en Tifis.
Sekr. de Kartvelia komitato de SEU.
Abesgus M., ruso, bankofcisto, komence en Baku, poste en Teheran,
kie li estis unua pioniro de E. Al lia plumo apartenas belaj originalaj skizoj pri
Baku en ,LI' kaj originala rakonto Kraljevie Marko premiita en la lit.
konkurso de 1896.
Abismoj. Romano originale de Jean Forge. 1923, 150 p. La kerno de la
romano estas iutage ripetianta historio, sed F. povis per sia majstra plumo
igi in interesa is la fna vorto. . . Frapante klara stilo, populare profunda
psikologio kaj absoluta fundamenteco. (Jobo, ,LM' 1923, p: 140.)
Aborta Rimo. v. Rimo.
Abstinenculoj, v. Senalkohola kulturo.
Ada, ps. de A. D. Atanasov, v.
Adam Egeno, v. Lanti.
Adam Z., ps. de A. Zakrzewski (v.)
Adams (admz) Alfred John, anglo. Nask. 30 marto 1846, mortis 3
marto 1930 en Hastings. eestis la UK-ojn 1905-14. Fondis la grupon en
Hastings. Vigle kaj malavare subtenis la blindulan E movadon.
Adams William George, usonano, daktiloskopiisto. Nask. 21 apr. 1886
en San Jose (California). E-isto de 1903. Kunfondinto de EG en Seattle
9
(Washington) 1906, kaj sekr. 1906-08. Subred. de gazeto Amerika E-isto
1908-09. Estinta LK. efunlaboranto de la Enciklopedio.
Adamson Einar, (ps. Eran; E-r A-n), svedo, redaktoro. Nask. 4 majo
1894 en Mora. Agis en la lab. movado, 1916-30; traveturis la tutan landon per
paroladoj. De 1930 eldonas sendependan kulturan semajngazeton Minare-
ten, kiu enhavas regule artikoiojn pri E. Jam en 1913 eldonis la hektograftan
gazeton La folio, en 1914 la presitan La espero. Faris paroladojn pri E en
proks. 300 lokoj, fondis 30 E-grupojn, gvidis kursojn en multaj lokoj.
Kunfondis SLEA en 1922 kaj ian gazeton; estis prez. kaj red. is 1930.
Organizis la 8-an SAT-kongreson en Gteborg 1928. Nun prez. de EK en
Gteborg. Verkis prop. libretojn 1915,17,18, 20, 24, lernolibron por-maristoj,
1926, alian lernolibron, 1928, adresaron de svedaj Eistoj, 1928. kompilis
Kongres-Albumon pri la 8-a SAT-kongreso, verkis du interesajn verkojn pri
la nova Ruslando: Studvojao en Sovet-Rusio, 1926, kaj Sub ruaj standardoj,
1928.
Adamson Hendrik, estono, instruisto. Nask. 24 sept. 1891. Estona
poeto kaj verkisto kun intime elegia humoro, granda reaga sentemo al la
krudeco de l'vivrealao. Ekde 1932 li verkas poemojn anka en E. Liaj poemoj
aperis plejparte en L.M. Li verkas recenzojn en la estonaj Informoj.
Adasismo. Tiel nomis Grabowski rimadon per la samaj gramatikaj
elementoj (adas-adas, ema-ema, ita-ita). v. Rimo.
Adelskld (adelld) Claes A., svedo, majoro en la voj- kaj akvo-
konstrua korpuso. Nask. 7 sept. 1824, mortis 1 okt. 1907 en Stockholm. Unua
eminentulo favoranta E-n en S., per malavara monhelpo al la Upsala klubo
por eldoni lernolibron, per simpatia deklaro pri E, 1896, Unua komponis
muzikon al La Espero (l89l).
Adresaroj. La plej utilaj helpiloj por la praktika uzo de E, kiuj havas
gravan signifon is la enerala akcepto de E. Ili ebligas la oriention de la E-
istoj, bezonantaj u informojn a konstantajn rilatojn, u helpon a amikan
rondon dum eksterlanda vojao. La unua adresaro estis la Adresaro de E-istoj
(v.). Jam en la antamilitaj jaroj kaj precipe post la milito int. E-societoj
eldonis la nomaron de sia membraro. UEA jaro post jaro aperigas en sia
10
jarlibro la adresaron de siaj delegitoj, kaj tiu i Jarlibro estas la plej grava inter
la nun ekzistantaj. Anka SAT, TAGE, IKUE kaj aliaj societoj eldonis
diversajn jarlibrojn a simplajn adresarojn. Rimarkindaj adresaroj estas
ankora la BES-a Adresaro (v.) kaj la Adresaro de Polaj E-istoj (v.). Estas
multaj adresoj troveblaj, efe tiuj de korespondemuloj, en HDE, ,E' La
Praktiko kaj en aliaj gazetoj.
Adresaro de Esperantistoj. La unua serio enhavanta unuan milon da
E-istoj estis eldonita de Z en 1889. 39 p. i entenis adresojn de tiuj personoj,
kiuj leginte la unuan brouron de Z, sendis al Z la deireblan folion el la
brouro. (v. Promesoj.) El tiu i unua aro poste multaj fariis fervoraj E-istoj.
La pluaj serioj aperis de tempo al tempo en La E-isto a en apartaj brouroj.
La serioj de 1904 is 1909 estis eldonataj de Hachette, kompilataj de Mnil.
La brouroj entenis krom listo de novaj E-istoj anitajn adresojn, ripetitajn
adresojn, alfabetan registron de la nomoj, kiuj sin trovis en la brouroj, kaj
nomaron de E literaturo kal gazetaro.
Kuna sumo de la enskribitoj kreskis jene, 1889 : 1000, 1896 : 4000,
1903 : 7700, 1905 : 11000, 1906 : 13000, 1907 : 16000, 1908 : 19000, 1909 :
22000. (,BIL' p: 437.) I. IRJAEV.
Adreslibro de Pollandaj Esperantistoj Prilaboris Zawada. 1931, 208 p.
Kun 4000 nomoj, troveblaj anka la fakoj kaj inklinoj.
AEA: Astria E-Asocio, v. Astrujo.
AED: Astria E-Delegitaro, v. Astrujo.
AELA: Asocio de Esperantistaj Libro-Amikoj, fondita de Literatura
Mondo. Celo: doni belajn, bonajn kaj malkarajn librojn al la membroj de la
Asocio. Fondjaro 1933. Membronombro en la unua jaro 960. Kotizo sv. fr.
13.50 por frualiintoj kaj 17,- por ceteraj plus sendkostoj. La membroj ricevis
en 1933 ses librojn kun 1800 paoj, inter ili anka Enciklopedio de Esperanto;
en 1934 10 librojn kun 2400 paoj. Per tiu sistemo la prezo de la donataj
libroj trioniis. v. Literatura Mondo.
Aelita a la Marso formortanta. Romano de Alekseo Tolstoj, el la rusa
11
trad. de L. Pil 1928, 200 p. La vigla fantazio de la eminenta verkisto venkas la
spacon, la tempon kaj fugigas nin per sia raketa aeripo sur la Marson. La
stilo estas senriproa. (Jobo, Hungara Heroldo, 1929, A. 2.)
Afriko, v. Alerio, Egiptujo, Etiopio, Kanarioj, Madagaskaro, Madeiro,
Maroko, Sudano, Sudafriko, Tunizio.
Agache (aga), Alfred, franco, urbarkitekto. Nask. 24 febr. 1875 en
Tours. Efektivigas artan plivastigon de urboj: Dunkerque, Rio de Janeiro, k. a.
Faris prelegojn kaj verkojn pri tiu temo. Faris multajn paroladojn pri E en
diversaj landoj, precipe en Brazilo.
Aglutina karaktero de E. Aglutini: formi vortojn, kunmetante mem-
starajn vorterojn, kiuj konservas ie sian propran signifon. (Plena Vortaro).
Kiel en la lingva grupo nomata fnna a uralo-altaja, vorteroj sen-
ane preska kaj meanike alias a pli bone algluias unu al alia, tute
neaninte siajn formojn, tiel anka en nia racia E, pura tipo de aglutina
lingvo, apartaj elementoj de vortoj, gluiante, formas tutan vorton. Pro tia
principo de algluado, kiun nenia alia lingvo tiel plene posedas, E farias tre
simpla, facila kaj multe pli ria ol iu ajn natura lingvo. Ekz. la vorto
pralingvo formias el tri apartaj vorteroj: pra (prefkso), lingvo (radiko),
kaj o (sufkso). Tiuj i vorteroj, gluiinte formis novan vorton, tute ne
perdinte memstaran signifon kaj neniom aliformiinte. Oni ne povas diri
tion saman pri la procedo, kiun sekvas en la vortkonstruo la Hindo-Eropaj
lingvoj. En ili la vorteroj, formante novajn vortojn, anias kaj perdas sian
memstaran signifon. La vorteroj ne gluias en ili, sed alfandias, por tiel diri
unu al alia, aliformigante kaj ricevante novajn ecojn de la fandaoj.
v. Ekstereropa karaktero de la E-a morfologio.
STAMATIADIS. NOVA GRAM. LIBRO.

Agori A., serbo, ofcisto de tatkontrolejo, nun en Ni. Verkis en 1925
lernolibron kaj red. litograftan gazeton Antaen.
Agourtine (agurtin), Leon, franco, urnalisto. Nask. 27 apr. 1895 en
12
Bialystok (Polujo). E-iis en 1911. Faris prop. brourojn en rusa kaj franca
lingvoj. De 1922 sekr. de la gazetara Komisiono de SFPE.
gren (ogren) Arvid, svedo, telefonriparisto en Eskilstuna. Nask. 25
jun. 1887 en Vastmanland. E-isto de 1906. Kunfondinto de Klubo E-ista de la
laboristoj en Stockholm. Prop. kaj kursgvidado.
Aguilar Blanch (agilar blan) Jos, hispano, urba konsilanto,
okulkuracisto, mortis. Prez. de la Valencia Grupo. Estis amiko de Z.
Aguilo Valenti Juan, hispano, d-ro jurista; estis vicurbestro de Palma.
Nask. 22 jun. 1884 en Palma, Baleares. Kunfondinto kaj sekr. de EK Palma.
Ahlberg (alberg) Per, svedo. Nask. 21 nov. 1864 en Vestergoetland.
Unu el la unuaj svedaj E-istoj, agema propagandisto is la Ido-skismo. De
1908 propagandis Ido-n, de 1928 Novialon.
Ahnfeldt (anfelt) Fritiof, svedo, popollerneja instruisto Nask. 9 majo
1888 en Tving. E-isto de 1921. Del. de UEA de 1923. Prez. de distrikta unuio
E-a. Faris prelegojn pri E, anka en radio; aranis prelegvojaojn por ekster-
landaj prop-istoj kaj interpretis tiujn, ktp.
Aibara Susumu, japano, ofcisto de Tokia Filio de la Sekr-ejo de Ligo
de Nacioj. Nask. 14 jul. 1900 en Kanazawa-si, mortis 20 dec. 1931 en Tokyo-
si. En 1921 fondis E-grupon en Keio Universitato kaj prezentis al la Univ.
kursofnan tezon pri Bahaa Movado kun resumo en E. Konsilanto de JEI.
Multe verkis por japanoj artikolojn pri Hungarujo. Estis honora membro de
Hungara Turana Asocio.
Aisberg Egne (ps. Glacimonto; Sam O'var), ruso, in. Nask. 10 sept.
1905 en Odessa. efred. de faj revuoj pri radio kaj televido. Loas en Paris
de 1925. Verkis multajn teknikajn kaj popularajn librojn. Fondis la unuan
eropan revuon pri televido kaj la francan Asocion de Televido. Dir. de la
franca radiofako de la Int. Instituto de mikrofonaj studoj. E-iis 1919. Faris
multajn prelegojn, gvidadis kursojn, organizis ekspoziciojn. En 1925 fondis
kun Corret la Int. Radio-Revuo, (14 numeroj) La Babiladoj pri Radio, kiujn li
verkis por tiu revuo, estis poste eldonitaj en 13 lingvoj.
13
Aiza Roman, hispano, staba kolonelo. Mortis. Dua prez. de Hispana
Societo por prop. de E. Kunfond. de Grupo Valencia, 1903.
Aiziere (ezjer) Jules, franco, instruisto. Mortpafta dum la mondmilito.
Sekr. de la Int. Asocio de Instruistoj. Prez. de la Unuio de la Federacioj, kiu
kunfandiis kun SFPE, 1910. en. sekr de SFPE, 1912-19.
Aizpuritis Ateksandrs, latvo, gimnazia dir., anta la mondmilito
instruisto e Moskva Instituto de E. UEA-del. de 1922. Verkis int. krestomati-
eton kun laartikola vortaro en latva kaj 5 aliaj lingvoj, 1912.
Ajayi (aaji) Kola, (kristana antanomo: Nathaniel), yoruba-negro,
angla tatano, aktoro, E-a prelegisto. Nask. 23 apr. 1906 en Warri, (Nigerio).
Restadis longe en Usono. E-istiis 1931 en Bydgoscz. (Fratoj Fethke.) Depost
1932 prelegas en E pri Afriko anta ne-E-ista publiko. Li havis en Polujo 45
prelegojn en 22 urboj anta 8100 personoj, radio-kantadon; en eoslovak-
ujo 33 prelegojn en 21 urboj anta 12400 p. (apr.-majo 1933), du radio-
prezentadojn; en Jugoslavujo . 25 prelegojn (jun-sept 1933).
Akademio, la supera komisiono de la Lingva Komitato (v.).
Akbar. Romano de Van Limburg Brouwer, trad. el la holanda J. C. kaj J.
R. G. Isbrcker kaj J. Ziermans, 1923, 256 p. Orienta atmosfero, homarama
tendenco, senriproa stilo.
Akita Tokuzo (ps. Akita-Ujaku), japano, verkisto, socialisto. Nask.
l883 en Aomori-ken. Studis anglan literaturon en Waseda Universitato.
Vizitis Sovetan Rusujon 1927. E-isto de 19l3. Gvidanto de J proleta E
movado. Liajn dramojn junuloj tradukis: Danco de Skeletoj, 1927.
AKLE: Astria Katolika Ligo E-ista v. Astrujo.
Aktariev Georgi, bulgaro, urnalisto korespondanto de Wolf-
agentejo; antae tata ofcisto. Nask. 18 okt. 1868 en Tirnovo, lois en Sofa,
mortis 30 jul. 1933 en Sofa. Unu el la plej malnovaj kaj atoritataj E-istoj en
B. E-isto de l898. En 1904 redaktis la kvaran jarkolekton de Rondiranto.
Gvidis kursojn faris paroladojn. Estis prez. de BEA 1910-12, 1920-27 (BES),
14
kaj anka post 1930 is la morto.
Aktuaroj (asekur-matematikistoj). La int. organizo de la aktuaroj
plurfoje okupis sin pri E kaj en 1931 aperis faka vortareto en E, angla, franca
kaj germana lingvoj.
Akuzativo kun inhnitivo. En i tiu frazkonstruo apud la rekta
komplemento staras infnitivo, kiu signas la agon de l rekta komplemento. En
E la AKI estas uzata nur post la verboj de perceptado (vidi, adi, senti); ekz.
mi vidis lin fali; mi adis lin paroli, ktp. i tiu formo propre ne estas klasika,
tamen, mem Z rekte konsilas in anstata la peza predikata adjektivo: mi
vidis lin falanta; mi adis lin parolanta.
e aliaj verboj AKI ajnas kontraa al la E-a lingvospirito. Do frazoj,
kiel ekz: mi esperas lin veni; mi kredas lin sukcesi; ajnas evitindaj.
KALOCSAY.

Albages Ventura (albaes') Josep, kataluno, instr., red. de pedagogiaj
revuoj. Nask. 25 dec. 1877 en Vimbodi. E-isto de 1907. Fond. de EG-j en Vic,
Manresa, kursgvidanto depost sia E-io. Premiito de Int. Floraj Ludoj,
organizinto de KEF-kongreso en Manresa.
Albanujo. La unua E-isto estis Lazar Shantja en Skutari (Shkodra) en
1913. (v. ,E' 1914, p: 22-23). Unua lernolibro aperis en 1928. E-lingva verko
pri Skanderbeg estis eldonita en 1929, 144 p., in kompilis Cuk Simoni. La
la statistiko de Dietterle en la lando troviis nur 6 E-istoj. En 1933 UEA-del.
nur en Skutari. En la raporto de la Ligo de la Nacioj estas legeble, ke la albana
registaro en 1922 enkondukis devigan instruadon de E en la duagradaj lern-
ejoj, sed tiu detalo ajnas esti eraro a mistifko.
Alberda Jouke, nederlandano, policisto. Nask. 11 julio 1885 en
Rauwerderhem, Frislando. Ampleksa socia kaj faka agado. Prez. de la EG
Verda Stelo en Nymegen, landa delegito de Int. Polica Ligo.
Alberich Jofre (alberi ofre) Sebasti, kataluno, agento de transportoj.
Nask. 7 jul. 1897 en Barcelona. E-isto de 1911, prez. kaj ekssekr. de KEF, sekr.
15
de Int. Floraj Ludoj. Sub la. ps. Saljo verkis kelkajn originalajn rakontojn kaj
skribis multajn tradukojn kaj recenzojn por Kataluna E-isto.
Albumo de konataj E-istoj. Red. Fritz Schuck 1906. 55 p. kun 111
fotoj. Unika dokumento pri la pioniroj de la unua epoko de E.
Aldono al la Dua Libro de l lingvo int. estas brouro (19 p.) eldonita
de Z en 1888 anstata promesitaj ses kajeroj. Z anoncas la decidon de la
Amerika Filozofa Societo (v.), kiu proponis arani int. kongreson. Z esperis,
ke la tuta sorto de l lingvo int. transiros en la manojn de l kongreso, kio
tamen ne efektiviis. Sed estante singarda, Z atentigis, ke iuj diligente
laboru la la vojo jam unu fojon montrita. (1. Privat, I. p: 38-42. La tuta
teksto en OV, p: 29-40.)
I. IRJAEV.
Aldridge G, pastro. Nask en 1854, mortis 12 okt. 1926 en Auckland.
Unu el la plej fruaj pioniroj de E en Novzelando, kie kunfondis la unuan ES-
n, kies prez. estis multajn jarojn. Antamilite instruis E-n al pli ol 200 p.
Alegorioj el la naturo. De Gatty, el la angta trad. Gego. Dua eld. 1922,
66 p. ia armo ravas la animon de iu meditanta homo. Stilo elegante
fundamenta. (Jobo, L M. 1923, p. 119)
Alessio Alberto, italo, d-ro pri pura matematiko, admiralo e la
marino. Nask. 19 nov. 1872 en Venecia regiono. Verkis multajn sciencajn
librojn pri navigado, partoprenis sciencan ekspedicion en Karakorum. Post la
milito multe laboris por E, efe per artikoloj. Reprezentis italan ministerion
e la UK en 1920.
Al Eterna Paco. Filozofa traktao de Kant, el la germana trad. P.
Christaller. 1924, 88 p. La penso de l geniulo en tiu lia verko mirinde
kunias kun la interna ideo de nia movado. Inda traduko (G. S., E, 1924, p:
125.)
Alexander Frederick William, anglo, kuracisto. Nask. 16 febr. 1859 en
London. Dum 45 jaroj konata sanitaristo en orienta London. E-istiis en
1913. Verkis por Ondo de E, k. a.
16
Alfus Jozefo, (ps. Alf.), polo, librotenisto. Nask. 9 dec. 1892. Sekr. de
PED. Kas. dum la UK en Krakovo, 1931. Artikoloj en Pola E-isto, E-ista Voo,
HDE.
Alerio. (Afriko) La unuaj E-istoj estis en 1899 P. Decor (anka la
UEA-1928) en Alger, A. Rivier kaj kapitano A. Cap-Montrosier. La lasta
komencis en 1903 neordinare viglan propagandon per artikoloj kaj paroloj.
Kune kun H. Tarry li fondis E grupon, kiu dum ses semajnoj varbis 122
anojn, inter ili la prefekton kaj urbestron de Alger kaj aliajn altrangulojn; la
grupo 8 marto 1904 jam havis 283 anojn. Ili publikis tutan vicon da prop.
artikoloj en La Nouvelliste d' Alger, Les Nouvelles, La Dpche Alg-
rienne kaj Vigie Alg. Dank al la gazetaro E estis tre favore rigardata en la
lando, e en Tunizio. En la plua laboro helpis al li Lemaire en Batna kaj Henri
en Oran. La speciala peto de la kapitano, la milita ministro de Francujo
permesis al ofciroj anii en E grupoj. En 1904 la kapitano entreprenis prop.
vojaon tra l landoj paroladoj kaj ekinteresigo e de italaj kaj hispanaj
kolonianoj. Dume la grupo kreis prop. gazeton Turco-Revue kaj ellaboris
bonan prop. brouron. En 1905 venis en Setifa la itala E-isto grafo Gallois kaj
eklaboris tie por E. En 1905 Cape-Montrosier devis reiri Francujon, la prez.
de la grupo fariis Bresson. En apr 1905 okazis granda E-ekspozicio en Alger,
kiun dum tri tagoj vizitis kelkaj miloj. En 1906 aperis E grupo en Caen (prop.
Lespesquer) kaj laborista grupo en Alger, kiu interrilatis kun anglaj laboristoj
pri fondo de gazeto, kiu defendus la int. interesojn de la proletaro. Poste tiu
vigla movado ruiniis. La la statistiko de Dietterle en 1928, E-istoj troviis
en 5 urboj. La la ICK-raporto 1931 en A. loas izolaj s-anoj, sed ilia helpo
estas ofe dumtempa; estante koloni-ofcistoj ili ofe forlasas la landon post
unu jaro. Indienoj, kiuj lernis E-n: pro politika orientado preferis alii al
SAT. Dum kelkaj jaroj klopodis por E anka en ofcialaj rondoj s-ino Tiard el
Paris. En 1933 UEA-del. estis en Alger (anka ES), Constantine, Philippeville
kaj Stif.
I. IRJAEV.
Aline. Rakonto de C. F. Ramuz, trad. Saussure. 1911, 138 p. Eleganta
traduko de bone elektita verko. . . Vero de la personoj. . . akurateco de la
naturaj priskriboj. (La Revuo, 1911-12, p: 194.) La traduko. . . preska iam
plaas. Tamen i kelkfoje haltigas la leganton per novaj formoj a uzo de
tenika vorto tute senutila en netenika verko. (Noel ,LI' 1919, p: 442.)
17
Modela stilo. (BIL, p: 361.)
Alings Hendrik Walter, nederlandano, bankofcisto. Nask. 28 okt 1895
en Amsterdam. E-isto de 1926-27. Tuj eklaboris por E, iante sekr. de grupo
kaj poste estrarano de Fed. de Lab. E-istoj. Red. de ties organo Lab. E-isto.
Kunlaboris por Holanda E-isto. Prop. artikoloj.
Al la fratoj. Poemo de Z, kiu unue aperis en 1889 en La E-isto. Per tiu
poemo, kvaza tra kristalo travidebla, ni povas rigardi is fundo de lia koro,
kiel i batis en vespera silento pensante al la vasta rondo familia. (Privat,
Vivo de Z, p: 43.)
ALLE: Astria Laborista Ligo E-ista, v. Astrujo.
Allum J., norvego; menciita en Hist. de E de Zakrzewski kiel pioniro
en N, kaj en Privat: Hist. de E, II. p: 33 kiel LK-ano. Lia nomo kaj laboro kiel
E-isto estas tute nekonata al samtempaj E-istoj, certe pro tio, ke li vivis
izolule.
Almeida Martins d' Bernardino (ps. Luzo Bemaldo), portugalo,
librotenisto. Nask. 27 jul. 1891 en Lisboa. Aktivulo en la pacifsta movado.
Unuaranga propagandisto jam helpe al la svisa pioniro Horner. Rimedoj:
paroladoj, lecionoj, artikoloj, verkoj poeziaj kaj prozaj. Tereno: Lisboa EG,
LES, PEA, kiun li prezidas, la gazeto PE, kies direktoro li estis. Gramatiko
kunlabore kun Carreira.
Alomar Serragut Gabriel, hispano, elektra in. Nask. 8 jun. 1885 en
Palma, Baleares. Agado en la liberala partio kaj en la Rua Kruco. E-isto de
1905. Kunfond. (1907) kaj . 10 jarojn prez. de EK Palma. Kursoj en la Nacia
Instituto de Baleares.
Alonso Sanz Vicente, hispano, vickolonelo de la vagonara korpuso,
nun en pens. Nask. 19 jul. 1863 en Albendiego. E-isto de 1907, laboris unue
en Burgos, post 1911 en Madrid. Estis prez. de HEA, 1927-29 kaj de la Centra
Madrida EG, 1920-27. Paroladoj, kursoj, artikoloj. UEA-ano de ia fondo.
Altenburger Adolf, hungaro, estis mezlerneja prof. en Szeged. En 1906
18
verkis prop-ilon kun gramatiketo (60 p.) kaj en 1910 gramatikon.
Al Torento. Novelo originale verkita de St. Engholm 1930, 93 p.
Torento estas la urbo de la junecaj revoj, poste la ripozejo de laca viro.
irka tiun i simbolan signifon havanta urbeto fuas trankvile, tamen
dolore, la simpla, sed problemplena historio, kies atoro elokvente, arte kaj
kurae pruvas sian talenton. La stilo estas tre bela, kelkloke i estas surprize
eleganta kaj sprita. (Silabo, Hungara Heroldo, 1930, n-ro 5.)
Amades Gelats (elats) Joan, kataluno, publicisto kaj folkloristo. Nask.
23 jul 1890 en Barcelona. Verkoj pri folkloro kaj popoldanco E-isto de 1907,
fond. kaj prez. de KEF, de la loka EG, kunorganizinto de la 5a UK. Eldonis
milojn da diversaj, artaj E-aj sigelmarkoj kun 243 diversaj bildoj.
Amaj Poemoj. Deko da originalaj versaoj kaj ok verstradukoj de J.
Grau Casas 1924, 32 p. Agrabla melodio lulanta per amaj revoj kaj rememo
roj. Tute korekte kaj ofe lerte verkitaj. (G. S., ,E' 1924, p: 124.)
Ama Stelaro. Tradukaoj kaj originalaoj de La Forgesito, 1922, 119 p.
Interesa kolekto kun tre diversa enhavo; du unuaktaj komedioj, humoraj a
dramaj rakontoj, amaj poezioj. La efa arto estas tradukaoj el portugala
lingvo. (G. S., ,E', 1922, p: 92)
Amerika Esperantisto. Organo de EANA, fondita en 1906; formato
26x18. Redaktis: A Baker kaj Ivy Kellermann; J. J. Sssmuth en 1933.
Amerika Filozoha Societo. Fondita en 1743 de Franklin kaj aliaj
amerikanaj sciencistoj por favori la sciencojn kaj helpi enkonduki utilajn
eltrovaojn. En 1887 AFS elektis komitaton por ekzameni la sciencan valoron
de Volapk. La komitato, sciante nenion pri E, kondamnis Volapkon kaj
konstatis la verajn principojn, sur kiuj la L. I. devas esti bazita, tute similajn al
la principoj de E. La Societo dissendis al iuj klerulaj societoj de la mondo
proponon pri int. kongreso por starigi L. I. la tiuj principoj. Z informite pri
la proponita kongreso, en sia Aldono al la dua libro anoncis intencon lasi la
decidon pri ta eventuala formo de la L I. kaj la kontrolon de ia sorto al tiu
kongreso. Tamen pro nesufa respondo al la alvoko de la AFS la kongreso ne
okazis. Henry Phillips, sekr de la Societo fariis varma amiko de E kaj
19
tradukis la unuan libron de Z. . . XoXms.
Ameriko. v. Argentino, Bolivio, Brazilo, Ekvadoro, ilo, Gvatemalo,
Honduraso, Kanado, Kolombio, Kostariko, Kubo, Meksiko, Paragvajo, Peruo,
Salvadoro, Urugvajo, Usono, Venezuelo.
Amhtriono. Komedio de Molire, el la franca trad. E. Legrand, 1922,
126 p. La la antaparolo la traduko estis verkata kiel ekzercado apena du
monatojn post la tago, kiam la tradukinto eklernis E-n. Tamen la traduko
estas tute korekta, tre facile komprenebla. (,E' 1923 p: 27.)
Amo estas pli forta ol morto. Tragedio en kvin aktoj de Janis Rainis, el
la latva trad. Ints ae, 1933: xVI kaj 111 p. Lit. prilaboro kaj dokumente
pruvita okazintao el la 17-a jarcento. . . senfna kaj ideala amo de Maija. (G.
Eckelmann, HDE, 1933, n-ro 39.)
Amo kaj Poezio. Originalaj poemoj de Jan van Schoor 1928, 95 p.
Iom malnovmodaj, sed tamen freaj, facilaj, amindaj sonoj de sentanta homa
koro, kiuj ofe montrias en lerte kunmetitaj rimoj kaj naive karesas la
orelojn. S. apartenas al la malmultaj, kiuj ne nur provas, sed anka povas
pensi kaj poemi en E. (Hungara Heroldo, okt. 1928.)
Amon Otto, hungaro, urnalisto, potofcisto, instr. de stenografo.
Nask. en 1879, mortis 8 ag. 1921. Aktiva pacifsto. Poeto. Li estis iniciatinto
de la E-movado en Transilvanio (antae en Hung., nun en Rum.), fondis
klubon en Kolozsvr (Cluj), kies sekr. li estis. eestis la unuan kaj poste
multajn aliajn UK.
Amsterdam. efurbo de Nederlando; 749.459 loantoj. 1l-a kongreso
de SAT, 2-7 ag. 1931, . 400 partoprenantoj el 14 landoj. Komunista opozicio
sensukcese klopodas akiri la gvidadon de SAT. Skismo. Opozicio forlasas la
kongreson. SAT restos nepartieca. u.
Analiza Historio de la Esperanto-Movado. Verkis E. Drezen, 1931, 96
p. Kritika verko, kiu analizas la E movadon ne kiel apartan movadon, sed
kune kun la aliaj sociaj movadoj kaj malkovras la interrilatojn kun la
nuntempa sociordo, mondmilito, kaj postmilitaj novaj socialaj tendencoj.
20
(Parvus Piscis L. M. p: 180.) (V. Konsisto de la E-istaro.)
Andersen Axel dano, pentristo. Nask. 10 okt. 1886 en Svendborg. E-
isto de 1919. Gvidis multajn kursojn en Odense kaj en aliaj urboj. Sekr. de
CDEL.
Anderson (andersn) Euphemia, skotino, instruistino. Nask. 1 ag.
1882 en Rattray. Prez. de Skota EF, 1929-30.
Anderson (andersn) John, skoto, pastro. Mortis 27 marto 1922, 101
ara. Li komencis lerni E-n 85-jara, kaj restis entuziasma is sia morto: la plej
aa E-isto en la mondo.
Andersson Erik Emanuel (ps. Emanuello de Andero), svedo,
pentristmastro de fervojaj kompanioj. Nask. 31 marto 1896 en Malm.
Konatiis kun E per korespondo kun milit-kaptitoj en 1916. Sekr. kaj depost
1927 prez. de EK en Malm. Fondis E hejmon de Malm kaj E-distrikton de
provinco Skane. Pli ol 25 kursoj, 2 radioparoladoj. Tradukis E-en Datoj kaj
Faktoj pri la porpaca movado de Nilsson, 1928, La Lakta Vojo de Topelius,
1929, kelkajn komedietojn; faris muzikon al du poemoj de Z.
Andonovi Drag., serbo, in., univ. prof. e teknika fakultato en
Beograd. Fondis kaj red. en 1910 la gazeton Serba E-isto, estis prez. de SES en
Beograd dum 1909.
Andrejev Andrej Petrovi, sovetiano, ruso. Nask 24 ag 1864 en
gubernio de Poltava (Ukrainlando) en familio de arbarofcisto. Ofcis kiel
militjuisto en Kakazio, Varsovio, Moskvo. E-istiis en 1910. En 1913 verkis
originalan 168-paan ruslingvan libron (riaj kaj tre lerte kunmetitaj
informoj la Z.) Post la revolucio A. okupiis kun oferemo ekskluzive pri la
lingvaj problemoj kaj atingis en tiu rilato gravajn rezultojn. Li estis unu el la
unuaj popularigantoj de la jafetida lingvo-teorio, ian eneralan eksponon
kaj rilaton al E li prezentis en brouro Revolucio en la lingvoscienco, 1929.
Samjare aperis (ruslingve) lia provo de pli profunda lingvesploro sur bazo de
materialisma dialektiko: Lingvo kaj pensado. Lastatempe A. multe laboris
super metodologio de marksisma lingvistiko, revolucia rekonstruo de la rusa
lingvo, ties ortografo, gramatiko ktp. LK de 1930.
21
Anekdotaro. Studo per rido. De Dreher. 1931, 64 p. Uzebla kiel lernilo
por progresa kurso. Lingvaj klarigoj kaj vorttradukoj en franca, germana,
pola kaj angla lingvoj.
Anglada Jos, hispano, komerc-ofcisto. Nask. 29 apr. 1893 en
Barcelona. E-isto de 1908. Del. de USE-Movado, membro de HEI, sekr. de la
ZI. Direktoro de Kataluna E-isto. Skribis gramatikon, kompilis vortaron.
Anglic. Nomo de orfografa sistemo de la angla lingvo, verkita de R. E.
Zachrisson, prof. de la Upsala Univ. Precipe en Anglujo kaj Svedujo estis (kaj
estas) farata vasta prop. por tiu i ortografe plisimpligita angla lingvo kaj
principe kontrastarigata al E. La sistemo, la sia esenco, tute ne povas esperi
sukceson. Dum la lastaj 40 jaroj aperis entute 7 similaj projektoj de
reformado de la angla lingvo, kaj iujn ilin trafs la sama sorto: la forgeso.
Vere, la angloj povus akcepti reformon de sia lingvo konforme al ia fonetiko,
sed anka por ili tio estus tre peniga afero, ar ja dum certa periodo paralele
kunekzistus du literaturoj kun du manieroj de skribado. Sed por ne-angloj e
la ortografe simpligita Anglic restos tamen tro angla, ne sufe int., kaj
precipe i malplaos pro sia ortografo, akomodita al angla prononco,
kripligante e plej konatajn int. terminojn: ekz. internashunal anstata
international, asoesiaeshon anstata association ktp.
Anglujo, v. Britujo.
Anni kaj Montmartre. Romaneto de R. Schwartz 1930, 128 p. Mal-
gaja aventuro de l juna germanino, delogita, trompita, forlasata en Parizo. . .
estas rakontata tiel sprite, tiel moke, per tiaj neatenditaj fguroj kaj komparoj,
ke i elvekas nevenkeblan emocion. (G. S, E, 19;0, p: 136.)
Ano de l ringludo. De imunovi, el la kroata trad. F. Janji, 1926, 86
p. Romaneto kun kavalireca karaktero. Duobla amo de patro kaj flo al la
sama junulino. (G. S., E, 1926, p: 209.)
Anstataa Edzino, romano de astralia verkistino E. Maxwell, trad. el
la angla M. Sampson, 1931, 212 p. i tuj komencias per edzio, sed fktiva,
kaj dece fnias per edzio, i tiu reala kaj felia. E ludas rolon en la romano.
Bona lingvo. (G. S. E, 1931, p: 97.)
22
Antaen E-istoj. Se oni ne kalkulas la folieton EIE aperinta unu-
numere en Valparaiso en majo 1901, AE estis la unua E gazeto en
Sudameriko kaj is hodia la sola, kiu tiel longe (13 jarojn) kaj tute regule
aperis. La unua n-ro eliris en julio 1903 kaj i fniis verajne en 1916.
Paperformato 23-25x16-17 (presformato iam la sama) IV-12-20 p. i
enhavis propagandon, en- kaj eksterlandan kronikon, bibliografon, literatu-
ron, lingvajn demandojn ktp. '. :Xc.
Antaen kun kredo. Literatura jarlibro de Pola E-isto por 1911. 203 p.
Interesa, bela, bonstila libro. La nomoj de Kabe, Grabowski, k.a. atestas jam
pri pura E-a stilo. (M. idl., Ondo de E, 1912, p: 106.)
Antologioj en E. La A-oj en E celas konigi per reprezentaj pecoj la
literaturon de unuopaj nacioj, precipe de la malgrandaj. i-rilate ili estas tre
gravaj parte per la akcelo de la E-a kulturo, kiu ja sintezias el la diversaj
kulturoj naciaj, parte el la vidpunkto de propagando: montrante la eblojn,
kiujn E prezentas al siaj adeptoj por intelekta plezuro kaj riio, kaj al iuj
nacioj por la konatigo de siaj kulturtrezoroj. La unua A. estis la Pola
Antologio de Kabe (1905), ankora eta ermo. Vastaj A-oj, redaktitaj la la
supre skizitaj vidpunktoj, aperis en la lasta tempo: Kataluna Antologio (1925;
dua eldono: 1931); Bulgara Antologio (1925), Belga Antologio (du volumoj,
1928); Estona Antologio, unua parto (1932); Hungara Antologio (1933). La
lasta estas la unua A. eldonita de la AELA (v), kiu prenis en sian programon
eldoni iujare A-on de alia nacio. Preska prespreta estas la eoslovaka
Antologio, krome en preparo estas A-oj sveda, pola, itala, hispana, jugoslava
ktp. XccsX
Anttila Werner, fnno, instruisto de rusa kaj germana lingvoj, poste
ofcisto de eldonaj societoj, nun pensiumita. Nask. 14 jun. 1869 en Hausjarvi.
Kunfondinto de EAF. Estinta L- K. Verkis lernolibron, 1906, vortarojn (E-F
kaj F-E, 1905; F-E, 1911, 241 p. E-F, 1913, 90 p.)
Antwerpen. (Anvers) Grava havenurbo en Belgujo, 427 247 loantoj.
7-a UK 20-27 ag. 1911, 1733 partoprenantoj el 42 landoj; oni provis novan
formon de la organizo: rajtigitaj delegitoj. 20 a UK, 3-11 ag. 1928, 1494
partoprenantoj el 36 landoj. 20-jara jubilea festo de UEA; efa temo: E en
radio.
23
Aoro. Sistemo de int. stenografo, de R. Sprotte, 1911, disvastigita
antamilite.
APA, mallongigita nomo de la int. societo All Peoples Association
(Asocio iupopola), fondita en 1930 kun celo interkonigi la popolojn de la
mondo kaj fortigi la amikecon inter ili. i faras nenian distingon de raso,
rango, kredo, koloro a politika partio kaj deziras kunlabori kun iu
organizao, celanta mondamikecon kaj int. kunlaboron. La membreco ne
konfiktas kun la devoj de civitano a kun lojaleco al la propra lando. APA
klopodas interkonigi la popolojn per kontakto persona, per la preso, per
radio, per korespondo, kaj per interango de univ. profesoroj, studentoj kaj
urnalistoj; kaj sentigi al alilandano, ke li estas en hejma atmosfero, kie ajn li
trovias. Centro: 99 Gower Street, London, W. C. I. Fondinto: Evelyn
Wcench, red. de Te Spectator. Subkomitato estis starigita por konsideri la
helplingvan demandon. E estas unu el la lingvoj studataj (parolataj) e la
lingvovesperoj de la London-a flio.
Applebaum (apl'bam), Jakob David, hebreo, komercisto. Nask. 14
nov. 1877 en Mszoznow, Polujo. Rotariano, pacifsto. E-istiis 1910. Prez. de
Lancs. kaj Cheshire Federacio, 1915-20. Multaj ofcoj en BEA. Iniciatanto kaj
Sekr. de Z-a Monumento. Trad. Struvelpetro, Barono Munchausen, k. a.
Arabeno Michele, italo. Nask. 3l marto 1872 en Genova. E-isto de
1911. Vizitis de la sepa UK en Antwerpen iujn aliajn. e la kongresoj tre
konata sub nomo: Onklo Mijo. UEA-del. kaj subtenanto de 1913. Tradukis
novelojn, rakontojn, sonetojn, monologojn kaj Devoj de la Homo de Mazzini,
kiu libro estas eldonita en 100 000 e-roj pagita per monkolekto kaj disdonita
tra la mondo en 1922. Pro tiu i traduko li ricevis prof. titolon.
Arabujo. En 1905 en Aden prop-is Cap. H. E. Jacob. En 1907 kaj 1908
aperis lernolibro por araboj (de Muusbah, 43 p. kaj de Haddad, 56 p.) .
s)XLv.
Archdeacon (ardik'n), Ernest, franco. Nask. 28 marto 1863 en Paris.
Unue fariis advokato. Dum sia tuta vivo interesiis pri iuspecaj sciencaj
problemoj, eltrovis plej diversajn perfektigojn en fotografarto, kartografo,
ktp. Li staras inter la unuaj apostoloj kaj praktikantoj de la interkomunikigaj
24
sportoj: sfera balono (1885), atomobila veturado, aviado. Dank al lia
kuraigo kaj malavareco, Serpollet, kiu estis eltrovinta la multotubetan
vaporkaldronegon, povis konstrui la unuan praktikan vaporveturilon, kaj
amba vojiris de Paris al Lyon (500 Kilometroj) en dekunu tagoj! Tio estis la
unua vojao en atomobilo, naskio de nova tempo. En 1896 A. kunfondis la
Atomobile-Club, kiu estis energie antaenpuonta la uzadon de atomobilo.
A. seris alian progreson diskutatan, li konstruis diversajn aparatojn por
aerveturado, kaj, jam en 1904 aldonacis duone premion da 50 000 fr. por la
unua eksperimentisto trafugonta unu kilometron ronde; tiun premion gajnis
Farman la 13 jan. 1908: naskio de nova tempo. A. seris alian progreson
diskutatan por helpi al ia triumfo, kaj E-iis en 1908. Li verkis sennombrajn
artikolojn en multaj E-aj kaj francaj urnaloj kaj revuoj. Fariis prez. de la
Pariza Grupo, poste de SFPE (de 1925). Malavare fondis kun Warnier la
Domon de E, kiu celas helpi al la propagando per iuspecaj rimedoj, precipe
per monoferoj. Kreis multajn premiojn por kuraigi la lernantojn ktp.
Klopodis por unuigi iujn aktivajn E-istojn. iama propagandisto per parol-
adoj, artikoloj, personaj klopodoj, li altiris a helpis altiri al E multajn
valorajn aliantojn el altaj medioj. Verkis prop. libron, 1910. LK, 1932 .
Xs:L.
Argentina Esperantisto. Organo de AEA, fondita en 1917; formato
25x17.
Argentino. (Suda Ameriko). La unua E-isto estis E. Gosta en Buenos
Aires en 1899, sed la propagando komenciis nur post 5 jaroj, kiam la lingvo
ree estis enportita, kredeble el Peruo. La pioniroj estis d-ro C. C Dassen
(1904) kaj Jos. Olivares, Enr. Brusses kal J. Juameda (1905) en Chacabuco.
Artikoloj aperis de Juameda kaj Olivares en la gazetoj Revista de Menorca
kaj El Mentor. En 1906 en Buenos Aires estis fondata E societo kaj poste
ankora du grupoj. En 1909 estis aranataj kursoj en la lernejo Presidente
Roca kaj en Cordoba estis fondata societo. En 1913 multe laboris por E en
Bahia Blanca Delf Dalmau, konata kataluna E-isto. En 1916 oni fondis
Argentinan E Asocion kaj de tiam la movado iam progresis. Grandan
helpon alportis kelkaj infuaj homoj kaj precipe urbkonsilistoj de Buenos
Aires altiritaj al E en 1925. Unu el ili, Remigio Iriondo petis de la urbo
subvencion de 2000 pesetoj por AEA. De 1917 aperis (neregule) la A E-isto.
En amatora Radio Revista aperis regule kursoj de E kaj ofe interesaj
25
artikoloj pri la E movado; red. de la fako estis M. Gomez. La la Dietterle-
statistiko en 1928 E-istoj estis en 37 urboj. AEA etendis sian agadon efe pere
de siaj korespondaj kursoj anka al aliaj sudamerikaj landoj. La la ICK-
raporto 1930 AEA sukcese interesigis ofcialajn rondojn. Anka kelkaj
sciencaj asocioj enkondukis E-n kiel helpilon por siaj celoj. La la raporto en
1931 AEA darigis sian kutiman viglan laboron. La revolucio kaj la registara
ano iom interrompis progreson de diversaj entreprenoj. La la raporto en
1933 la ekonomia situacio malfavoris pli vastan agadon. En 1933 UEA-del.
estis en 12 lokoj. . s)XLv.
Ariste Paul, estono, magistro de flozofo kaj flologio, fonetikisto.
Nask. 3 febr. 1905 en paroo Torma. Kursoj en Tallinn kaj Tartu. Kun-
laboranto de E gazetoj kaj tiu de EIE, membro de la komisiono por la granda
vortaro E Estona.
Arnaudov Miail, bulgaro, d-ro, univ. prof. de literaturo. Prezidis
publikan kunvenon dum prop. E-semajno en Sofa en 1924 kaj faris
paroladon pri E.
Arnessen Arne, norvego, antae: telegrafsto, librotenisto, kontorefo,
nun: revizoro en Bondernes Banken Oslo. Nask. 11 nov. 1884. Ekstudis
Volapkon en 1903 kaj E-istiis 16 majo 1904. Fondis E klubon kaj gvidis la
unuan kurson en Narvik 1907, la duan en Bergen 1910. Kas. de NEL depost
1923, ia en. sekr. de 1932. Prez. de EK en Oslo 1924-26, kaj depost 1929.
Del. de UEA de-post 1922 kaj efdel de 1932, ktp. Skribis sian unuan
artikolon pri E en 1906 kaj poste multajn en diversaj gazetoj, redaktas regulan
iusemajnan E-kronikon en efaj por-instruistaj gazetoj depost 1931.
Organizinto de iuj (. 50) Cseh-metodaj kursoj, gviditaj de eksterlandaj
instruistoj dum 1930-33, gvidanto de la unua somera E kurso por instr. en
1930. Multaj paroladoj pri E anka en radio. Laboro precipe inter
geinstruistoj kaj rotarianoj. Prop. brouro, 1933: efunlaboranto de la
Enciklopedio.
Arnhold Georg, germano, bankisto, sekreta komerca konsilanto
Wrtemberg-a konsulo. Nask. 1 marto 1859 en Dessau. Unu el la gvidantaj
ekonomiaj fakuloj de G. Eminenta pacifsto. Precipe pro pacifstaj motivoj li
lernis kaj propagandis E-n, grave helpis la movadon idee kaj materie. Li
26
kunfondis la Saksan E Instituton kaj estis ano de ties patrona societo.
Arnbold Heinrich Gustav, germano, bankisto, bavara konsulo, d-ro de
jurscienco. Nask 22 jul 1885. Instigite de la konata pacifstino Bertha von
Suttner li fariis E-isto. efe al li oni dankas la prezentadon de Igenio e la
UK en Dresden. De 1912 kasisto de GEA, 1911-14 prez. de la Saksa E Ligo.
Partoprenis en iuj UK is la milito. L K Dumviva membro de UEA, ktp.
Senlaca propagandisto per paroladoj kaj artikoloj. Enkondukis E-n en la
propra bankejo (kreditleteroj, diversaj formularoj, korespondado.) Per
disponigo de ambrego en la bankejo li donas konstante belan hejmon al la E
Societo en Dresden. Atingis multe e atoritatuloj por E.
Artigas Lasala Jozefo, hispano, lernejestro en Madrid. Nask. 21 nov.
1870 en Pina. E-isto de 1911. Membro de HEI. Kursgvidado, grupfondado.
Artikoloj en nacia gazetaro.
Artigues (artig). Ren, (ps. ERA), franco, militkuracisto, Nask. 21
majo 1860 en Besangon Konata precipe pro literaturaoj: La Marmalsano, La
flino de la feinoj, La Filo de la Soristo, La Maskito (L. I, Revuo, ktp) kaj
kritikaj saoplenaj fugfolioj (LI 1908-19l3). Faris raporton pri pluraj
Kongresoj. Agema propagandisto en medicinaj kaj ru-krucaj medioj. LK,
1909.
Artikolo. En E ekzistas nur la difna artikolo la. ia uzo prezentas
malfacilon efe al tiuj, en kies lingvo i ne ekzistas, ar la Fundamento ne
orientas pri ia uzo, dirante nur, ke i estas uzata kiel en la naciaj lingvoj.
La A-on oni devas uzi:
l. se temas pri io jam konata, difnita, jam priparolita;
2. se temas pri io kiel reprezentanto de sia klaso, kategorio;
3. se temas pri io ununura, sola en sia speco.
Do la A. propre anstataas la vortojn: tiu, tiu certa, iu, sola, ununura; kaj i
estas kaj devas esti uzata nur, se anstata i prove estas meteblaj tiuj i vortoj
27
sen la aliigo de l senco.
Pli vastan pritrakton pri la uzo de l A. oni trovas en: Fruictier
Grenkamp: Kompleta Gramatiko kaj Vortfarado, 1930; Kalocsay: Lingvo, Stilo,
Formo: 1931.
A. nedifna ne ekzistas en E. Tamen oni renkontas la vorton unu
uzatan tiasence. Tio estas, se ne eraro, almena nekorekteco de stilo; en ia
uzo oni estas gvidata de nacilingvaj kutimoj. En okazo de efektiva neceso oni
povas uzi iu (se temas pri io apartigita el certa grupo), a ia (se temas pri io
tute nedifnita). Ekzemple: Mi vidis iun serviston (iun el certa nombro de
servistoj). Mi vidis ian serviston (ian ajn, neniel difnitan).
Kelkaj lastatempe pretendas la uzon de unu, kiel nedifna A. Sed ia
enkonduko estus tute kontra la isnuna lingvokutimo. Tiamaniere ja oni
devus diri: Li estas unu bona homo, kiel germane onidiras: Er ist ein guter
Mensch v. Sintakso. XccsX.
Arvisto Max Erik, estono, magistro de kemio en Nomme.
Kunorganizinto de la Tartua ES, de la unua Estonuja E-kongreso (1922) ktp.
Verkinto de la plej detala E lernilo estona por memlernantoj, 1926, 2. 200 p.
Asai Erin, japano, prof. de lingvoscienco, malaja lingvo en Kolegio por
fremdaj lingvoj de Osaka; bonzo. Nask. 25 marto 1895 apud Kanazawa-si.
1918, fnonte studentan vivon, al Imp. Univ. de Tokyo li prezentis tezon,
skribitan en E Polineziaj popoloj kaj iliaj lingvoj. Unu profesoro opiniis, ke
E ne estas lingvo, malgra tio tezo akceptita. Poste kelkaj imitis tiun
ekzemplon. Estis ano de J E Komerca Korporacio. Unu el la tri fondintoj de
JEI.
Ashby (abi) Joseph, anglo, svedenborga pastro. Nask 1847 en
Ellington, mortis 30 okt 1922 en Southport. E-isto de 1904. Tradukis kaj
disdonis multe da E fugfolioj pri Svedenborgismo
Ashley (ali) Archibald John, anglo, anglikana pastro. Nask 1 ag. 1884
en Kent. De 1915 paroestro en Farntey Tyas, apud Huddersfeld. E-istiis
1906. Iniciatis fondon de Eklezia E-ista Ligo, 1913; ia sekr. 1913-25; poste
28
neofciale darigis tiun laboron. Red. kaj parte trad. La Libron de Komuna
Preo; kunlabore kun pastro Curry trad. Reo Lear de Shakespeare. Red. de
La Eklezia Revuo, 1917-22.
Asocio de E-istaj Libro-Amikoj, v. AELA.
Aspazio. Tragedio en 5 aktoj el la antikva greka tempo. Verkis A.
Svjentoovski, el la pola trad. Leono Zamenhof. Kolekto de La Revuo. 1908,
157 p. Vi trovos en la dramo perlojn de malvarma penso flozofa kaj
rubenojn de varma kredo je venko de grandaj koroj kaj animoj geniaj. (El la
Postparolo de Belmont.)
Atanasov D. Atanas, (ps. Ada), bulgaro, privata ofcisto, antae
gimnazia instruisto de literaturo. Nask. 12 febr 1892 en Sofa, loas samloke.
En 1910 fondis kaj prezidis studentan E grupon e la Sofa Universitato. En
1911 sekr. de BEL, de 1920 is 1926 vicprez. de BEA kaj red. de BE-isto. Prez.
de BEA 1927-28. Tradukis kelkajn verkojn, atoro de lernolibroj, el kiuj unu
aperis en 7 eldonoj kaj 36.000 e-roj. efunlaboranto de la Enciklopedio.
Atanasov Georgi, bulgaro, pianisto. Nask. 12 dec. 1881 en Nova
Zagora, loas en Sofa. Kunlaboris por Rondiranto, trad. Unuaj lecionoj de
Cart, verkis E. muzikaojn, estis kunred. de Danubo.
Ateistoj, v. Liberpensuloj.
Atta Troll. Somernokta sono (poeziao) de Heine, el la germana trad.
Zanoni. 1925, 96 p. Peni redoni en E la esencon de la spriteco kaj lerteco de
la atoro, estas kvaza elekti plej armitajn malamikojn, por ke la venko estu
pli triumfa. La tradukinto laboris sukcese. (G. &, ,E' 1925, p: 170.)
Aroro. Organo de SONE, blindula societo en eoslovakujo, fond.
en 1920; formato 28x25. Red. Vuk Echtner.
Austerlitz (austerlic) Vilmos, hungaro, d-ro, kuracisto en Bardejov-
Brtfa (eos).) Nask. 28 majo 1873 en Eperjes.(nun Preov en SR). Atoro
de pluraj verkoj sciencaj. Fondinto de EG en B., UEA-del. Estis sekr. de
TEKA. Faris vojaon por propagandi E-n tra Finnlando is la nordpolusa
29
cirklo en 1925. Artikoloj en Int. Med. Revuo ktp.
Astralio: Lando kaj Popolo. Originale verkita de A. Delsudo kaj
Lauri Laiho. 1927, 93 p., 29 fotoj. Bela kaj interesa libro pri la nuna Astralio.
Aperis anka en fnna traduko.
Astralio. Pro la relativa neneceseco de helplingvo en unulingva
kontinento la progreso de E estis en A. malrapida. Krome la angla lingvo
bone servas al astraliano dum la veturado, ja preska iuj vojoj de la
vaporipoj kondukas al britaj teritorioj. Nur malrapide, kiel anka en Britujo,
oni ekkomprenas, ke la angla civilizado estas nur negranda parto de la greko-
latina civilizado.
Certe anta 1900 lernolibroj en angla lingvo ekatingis A-on, e kelkaj
personoj provis lerni E-n. . 1909 d-ro John Pollen vizitis antipodojn kaj en
Adelaide li ricevis bonan akcepton de univ. prof. Naylor (amiko de prof.
Murray). Naylor mem balda forvelkis rilate al E, tamen en 1904 lia eldiro
helpis al la propagando.
Prof. Urlaub, privata instruisto de la germana lingvo, prenis la aferon
kaj ofe priparolis in. En 1906 interesiis William Muirden, posedanto de
Komerca kaj Prepara Gimnazio, kredinte, ke E havas komercajn eblecojn
kaj aranis, ke Urlaub faru lekcion. La komercaj studentoj ricevis ordonon
eesti. La ambro pleniis, mi inter ili. Urtaub lekciis angle kun tre
germana parolmaniero. La studentoj malatentis, oscedis, ridis, intermetis
malsaaojn. Subite inter la bruo venis Muirden. Silento. Urlaub faris simplan
demandon, sed neniu respondis. Muirden tondravoe alvokis al iu respondi,
la alvokita ne povis, poste mi sekvis kaj diris ian stultaon, kiu furiozigis la
iom ekscitieman Urlaub. Poste la askultado estis pli atenta kaj oni tondre
apladegis pro la fno. Kelkaj promesis aeti lernolibron ka almena mi
aetis libreton de Bullen, por 8 pencoj. Post trafoliumeto la libro ripozis dum
kvin jaroj en la ranko. Kunloado kun pastro S. Lenton, kiu atis seradi en
la librorankoj: kaj paro de kunlernantoj fariis E-istoj. Plua kvino da jaroj kaj
unu el ili (mi) translokiinte al Metbourne, staris anta adantaro,
konsistanta el kvar profesoroj kaj tricent homoj en la universitata domo, por
fari sian unuan seriozan prop. paroladon.
30
Dumtempe la vizito de Pollen fruktiis, li trovis E-istojn en Melbourne
(G. Gordon, J. G. Pyke k. a.), en Sydney (G. Collindridge, E. Pryke) kaj en
Novzelando. Bonaj kluboj stariis. En 1911 okazis la unua E kongreso en A.
en Adelaide. La organizantoj plenigis la liston de subtenantoj kun nomoj de
4 ministroj kaj 24 gravuloj alispecaj, sed dubinde estas, u iu el ili krom
ministro de edukado, Conybeer, rigardis la aferon serioza. La ministro celis
diri kelkajn vortojn E-e e iu festeno, kiuj sufe ridigis la adantaron kaj eble
bone impresis la publikon pri la facileco de E. La kongreso sukcesis, sed la
organizantoj lasis uldojn nepagitajn, kiuj fuis la reklamon por la E-istoj en
Adelaide kaj lasis al ili in pagi. Estis kelkaj jaroj anta ol la perdo pagiis sub
gvido de Waterman. La kongreso kuraigis la s-anojn en aliaj urboj.
Pliviglio. Eoj de la idista afero trapasis sen tro multe da malutilo, sed iam
estis unu-du personoj, kiuj uzis la preson por malfunkciigi la radojn.
Melbourne eble prenas la larojn kiel la plej forta E centro en A. M. E
Society estis forte starigita, sed i ne daris sen interna disputo. W. L.
Edmanstone eksiis kaj en alia strato starigis M. Komercan Klubon E-an, kiu
laboris por E tra la militegaj jaroj. Edmanstone mem foriris al Wellington
(Novzelando) kaj tie starigis alian klubon kaj daris fari multon is la
nuntempo. La komercan grupon gvidis Smart, poste L. E Tomson, kun
helpo de multe el la malnovaj anoj de la pliaa M. Societo. Sed en 1920 okazis
alia interna disputo inter la M-anoj kaj W. J. Drummond starigis la M. E
Klubon: prez. estis Pyke kaj sekr. R. R. Rawson. La komerca klubo eksiis kaj
iaj anoj iris al la nova grupo. Amba kluboj funkcias is hodia kaj krome
grupoj en kelkaj antaurboj: Coburg, Surrey Hitls ktp. En Sydney L. E. Pfahl
estis kaj estas la konstanta kolono de la movado. La foranta periodo de la S.
Societo okazis, kiam d-ro F. Williams translokiis el Melbourne kaj vigle
organizis publikajn paroladojn anta la homamasoj, kiuj kolektias
iudimane en la Sydney-Domain-Parko; anka Awayl kaj V. Rutland faris
sian parton. Tiamaniere miloj da homoj adis pri E kaj ricevis presaon pri i.
En Brisbane negranda, sed bone starigita grupo delonge funkcias, nun sub la
gvido de M. Hyde. En Adelaide W. L. Waterman daras labori por la loka
grupo kaj en Perth prezidas Byatt, kiu estas anka prez. de la landa organizo
AEA.
Ofciala subteno? Kelkaj ministroj parolis favore, sed ne faris pluon.
Ministro de edukado Davies en 1932 en Nov-Sud-Kimrujo promesis starigi
31
Eksperimenton la la Ecclesplano en iu lernejo de Sydney, sed is nun la
direktoro de la edukado, Tomas, sukcesis fankenirigi la deziron. Inter la
universitataj homoj post nedara subteno de Naylor alportis fortan kaj
longedaran helpon Meredith Atkinson, prof. de ekonomio e M. Univ., kiu
poste eksiis el la Universitato kaj dum kelkaj jaroj (is sia morto) donis
senavare lokon por E en sia gazeto Stead's Review. Gravan sukceson signifas
la E-aj kaj por E-aj paroladoj de R. R. Rawsor el la Radio Stacio en
Melbourne, unufoje dum iu monato dum kelkaj jaroj.
Izola laboro okazis inter policistoj kaj inter skoltoj, sed mankas la
frukto. Peacock, ofcisto de la Sava Armeo, faras propagandon en sia fako.
Eble la plej interesa laboro estis tiu de Edmanstone en Wellington inter
malliberigitoj, konsentite de la direktoro de la malliberejoj.
L. E. THOMSON
Astria Esperantisto. Organo de AEA, fondita en 1924 de H. Steiner,
kitas red. is nun. Formato 24x16 cm.
Astrio. (is 1914.) A. pro sia multlingveco estis taga grundo por
int. helpa lingvo. Fakte kelkaj provoj por tia idiomo okazis en la 19-a jarcento.
Anka Volapk tie i bone prosperis, sed ia malsukceso malbone infuis la
unuajn paojn de E. La unua lingvisto en la tempo de Schleyer, kiu favore
prijuis la problemon de int. lingvo, estis prof. Schuchardt en Graz.
Estis negermanoj, kiuj unuaj propagandis E-n, precipe eoj. La unua
grupo fondiis en Brnn-Brno. La unua E-gazeto, la E-a Revuo estis eldonata
de ea instruisto ejka. Li, kiel granda parto de la loantaro de la provinco
Moravujo, anka bone komprenis la germanan lingvon kaj tiel aldone
aperigis anka germanajn numerojn de sia gazeto (1902-04). Sed detala
lernolibro por germanoj tiam ankora ne ekzistis. En 1903-06 aperis
lernolibroj, verkitaj de Jean Borel el franca Svisujo, de Johan Schrder el
Hungarujo (lernolibro en 1906, vortareto en 1912), kaj de Alfred Fried, la
fama pacifsto el Berlin.
Schrder, redaktoro de iutaga gazeto, estis la iniciatinto de E-
propagando en Wien. Lia efa helpanto estis Fred Ahlgrimm. Ili kun
32
malmultaj amikoj iusemajne kunvenis en restoracio en Schaufergasse por
ekzercadi la lingvon. Ilin kelkafoje vizitis Otto Simon, juna gimnazia
profesoro, tiam en Ung. Hradisch. Simon, kiu ne komprenis la boheman
lingvon, dum paska festo 1904 vizitis ejka en Bistritz kaj okazis plurhora
interbabilado en E inter germano kaj eo, cetere tre paca en tempo de akra
konfikto inter tiuj i amba nacioj.
En somero 1905 okazis la unua UK en Boulogne: el A. germanlingva
eestis nur Schrder kaj Simon; amba fariis anoj de LK. La efko de la
kongreso por germana A. estis sufe granda, multaj gazetoj raportis, i. a.
Zeit, Neuigkeits-Weltblatt, Mhrisch-schlesischer Tagesbote ktp. En
Neue Freie Presse aperis artikolo de W. Ostwald, kiu multege efkis.
Tiam en kelkaj urbo fondiis lokaj grupoj. Krom Wien anka en Graz, kien
du studentoj el Moravujo (Pettera kaj Teltschik) importis E-n, en
Reichenberg, okaze de landa ekspozicio al kiu partoprenis E-istoj, la unua E-a
ekspozicio en A. sub gvidado de Schade kaj Richter, en Leitmeritz per
Wilhelm Heller, en Teplitz-Schnau per kuracisto d-ro Freisinger naskiis
grupoj, kiuj en 1908 okaze de la 4-a UK en Dresden kuniis al Ligo de
Germanlingvaj E-istaj Grupoj en Astrio. Oni e provis eldoni apartan
gazeton Informaj Raportoj, poste oni pligrandigis in sub titolo
German-Astria E-isto.
ar pao post pao la publiko interesiis por E, el kiu kelkaj e esperis
la solvon de la lingvaj konfiktoj en A., jam en 1905 tri gravaj Wien-aj
organizaoj (la komerca unuio, la etika societo, la pedagogia asocio) aranis
po unu vesperon kun E-parolado. Aliaj gravaj unuioj sekvis, ili akceptis
rezoluciojn favore al E. En katolikaj preejoj okazis la unuaj E-lingvaj
predikoj, Martin Klein (Moko) propagandis E-n inter la laboristaro. Novaj
grupoj naskiis; en Wien post la E-Klubo (1904) La Fideleco (1907), kiu sin
okupis kaj okupas ne pri propagando, sed pri traduko de lingve malfacilaj
tekstoj, la Junularo (fondo en 1910), kiu propagandis inter gejunuloj; la
Katolika Grupo (1912); Virina Sekcio (1909). En 1909 estis 142 grupoj kaj 60
informejoj en la tuta antamilita regno. J. Glck kaj d-ro Ss en 1910 verkis
sukcesplenan lernolibron. Ss kiel delegito de UEA povis konstati, ke multaj
eksterlandaj E-istoj traveturis Wien-on kaj ofe la Wien-anoj povis helpi al ili.
33
Kongresoj okazis en Wien, 15-16 majo 1910, en Praha 15 ag 1911, en
Graz 10-15 majo 1913 kaj en Franzensbad, 31 majo-1 junio 1914, kie oni
malkovris Z-monumenton, la unuan en la mondo. Kun la negermamanaj E-
istoj en A. okazis antalaboroj por komuna organizo, sed sen sukceso.
En 1909-11 la E-istoj en A. sukcese kontrabatalis iun provon,
propagandi por Ido a aliaj anoj de Fundamento. En kolonelo Zwach ili
trovis talentan poeton, kiu per originalaj poemoj kaj tradukoj el Schiller
riigis jam anta la milito la literaturon.
Kelkaj instruistoj, krom Simon anka Sacher, Macho, Fanta Ssser kaj
la fama scienculo Fuchs fondis en 1913 la unuan fakan instruistan societon
inter la a. E-istaro. Ili e starigis privatan ekzamenan komitaton, por faciligi
al la grupoj elekti tagajn kursestrojn. En la jardeko anta la milito okazis
anka la unuaj paoj por enkonduki E-n en la programon de lernejoj. La E-a
organizo de la instruistoj sukcesis gajni la ofcialan administracion por E-
instruado nur en 1919, sed jam en 1909 en komerca akademio okazis kurso
(Simon), en 1910 en komerca lernejo (Kapamadzia), kaj vesperkursoj en
publika unuagrada lernejo (Macho), en I913 Kafan fondis prlvatan lernejon
(Antaen), tate rekonitan.
Estis grava sukceso e la ministerio por fervojoj, ke i aperigis du
belegajn librojn turismajn en E: Pejzaoj de Astrio (1911, 120 p) kaj La
novaj fervojoj tra Astriaj Alpoj (1912, 64 p.). E-istoj atingis sukcesojn e e
la militistaro: la ministerio por milit-aferoj donis la permeson (1908), ke
ofciroj kaj militist-ofcistoj aliu al E-unuio, Wien; en 1910 kapitano Engel
parolis en Milit-Scienca Asocio; en 1911 okazis kurso kun 56 ofciroj en Wien
(Lochner).
O. SIMON. (E k d e 1914) Post la eksplodo de la milito German-
Astria E-isto esis en dec. kaj kun i grandparte anka ekripozis la movado.
Nur kelkaj povis darigi la laboron. Steinhauser kaj Steiner faris kursojn en
diversaj lokoj e Nordbahn, kie ili deoris dum la milito. Steiner e fondis
grupon en Korneuburg. Kelkaj kursoj funkciis en Wien (Kafan), Innsbruck,
Graz, Plzen~, Praha, Capodistria ktp., Simon gvidis kurson en Nova
Komerca Akademio en Wien (1916).
34
En 1917 la movado fariis iom pli vigla, oni gvidis kursojn en multaj
lokoj. Anka grava sukceso ne mankis: 17 apr. 1917 dir. Schamanek komencis
prelegi en la Teknika Altlernejo en Wien, li estis la unua lektoro de E e
altlemejo en la mondo. is fno de 1918, kiam la iama Habsburg-monario
disfalis kaj estiis la nova, malgranda A., laboris en iuj partoj de la regno
fervoraj E-istoj, el kiuj estu citataj kelkaj: Schulhof, Ghez, Kamaryt,
Steinhauer, Kafan, Zwach, Hartwich, Ss, ktp.
En 1919 komenciis nova vivo. Akademia E-Asocio estis restarigita de
W. Illing. En Leoben kaj Donnawits laboris Lidl, en Innsbruck Bederlunger
kaj Blaas, en Graz Bartel, Halbedl kaj Rogler, en Eggenberg Pernegg, en Wien
Frey, Schamanek, Schroder, Siedl, Cech, Kafan, Steinhauer ktp. Post 5 jara
manko aperis gazeto Nova Tempo, (vivis is 1922), fondita de F. J. Schade;
krome La E-isto de d-ro E. Pfefer (esis en 1921).
3 apr. 1920 estis fondita E-Delegitaro en Wien, efe la iniciato de
Kafan kaj Zimmermann. Fondiis en 1921 grava grupo en Salzburg kaj
okazis kursoj (anka poste) en la tiea Borromaum kaj en la Popolaltlernejo
en Villach. E alportis anka praktikan utilon: 4 majo 1921 326 infanoj,
speciale el Graz, forveturis al Hispanujo per helpo de hispanaj E-istoj kaj
restis tie 1-3 jarojn. En 1921 la membroj de la kursoj pliiis. Okazis multaj
kursoj en Wien, Melk (sterreicher), en Graz en la burlernejo Paulinum por
105 lernantoj (instr. Lander) kaj anka por la infanoj kaj ties gepatroj, kiuj
veturis al Hispanujo (Hackl), en Leoben,(Puntigam) es Innsbruck (Blaas,
Egger), en Villach ktp.; krome en ea gimnazio estis enkondukata E pere de
d-ro Jokl. Viena Foiro en 1921 la unuan fojon eldonis varbprospektojn en E
kaj darigis tion is 1926.
Je Pasko 1922 okazis en Salzburg la 1-a Sudgermana E-Kongreso kaj
samtempe granda E-ekspozicio, kiun vizitis . 15.000 personoj. En 1922 novaj
grupoj fondiis en Saalfelden kaj Hallein. En Wien fondiis tramista grupo,
en 1923 la grupo Progreso, en 1924 R. M. Frey fondis E-Organizon de
Ofchavantoj de Urbo Wien kuu 962 anoj kaj la komunumo Wien disponigis
al i hejmon en la magistrata domo.
Montriis klopodoj por fondo de landa organizo. Jam en 1922 centro
por la propagando estis kreita per la entrepreno Nova Tempo, Wien kaj 6 jan.
35
1923 estis fondata tutlanda organizo sur netrala bazo Astria E-Delegitaro
(AED), kiu havis 32 grupojn; prez. fariis Schamanek, Bartel kaj Simon; en.
sekr Schade; en 1926 oni elektis prez. Steiner, en. sekr. Cech; en 1927 en.
sekr. Bernfeld.
Okazis kursoj ofcialaj a duonofcialaj: Schamanek per dekreto Z II/
1008 25 febr 1922 ricevis permeson instrui en 1a burlernejo de Purkersdorf
kaj en la blindullernejo. Anka li faris en 1923 kursojn por instruistoj kiel
sekvo de eneva konferenco. Frey sukcesis gvidi kurson en la grava
popoleduka societo Urania.
En 1923 oni komencis prepari la 16-an UK en Wien. Anka policistoj
lernis E-n kaj ili portis dum la kongreso brakrubandon kun la vorto E. La 16-
a UK okazis 6-14 ag. 1924 sub la prezido de ministeria konsilanto Minibeck.
Prez. de LKK estis J. Schroder, en. sekr. Schade kaj krome estis en la LKK
Hartwich, Ss, Zimmermann, Simon, Smital, Zwach, Schamanek kaj Pfefer.
Aliis 3400 anoj el 40 landoj, sed la kongreson malhelpis la terura ekonomia
situacio en multaj landoj kaj speciale en Germanujo; parte tio estis la kazo
de grandega defcito, pagita nur jaron poste. Dum la UK oni prezentis la
dramon de Raimund La Malparulo kun aktoroj de la fama Burgtheater.
Okazis granda pacifsta manifestacio, kiun aranis lerte Frey. En la kongresa
jaro okazis anka fondo de Astria E-isto de H. Steiner, la 2-a Kongreso de la
Tutmonda Polica Ligo en Wien, en eesto de multaj ofcialaj personoj.
En 1925 oni darigis la aranon de landaj kongresoj. En Salzburg 9-12
ag. okazis la 5-a Tutastria E-Kongreso sub la protekto de landestro Rehrl
kaj sub prezido de prof. Christanell; eestis 200 personoj. 6-a Kongreso en
Graz 22-24 majo 1926 sub la protekto de landestro Rintelen kaj prezido de
eftabkuracisto Dietl; eestis 250 partoprenantoj. 7-a kongreso en Wien 4-6
junio 1927 sub la protekto de ministroj por instruaferoj kaj komerco,
policprez. Schober ktp; eestis 700 personoj en la festsalonego de Hofurg
sub la prezido de Steiner. Samtempe dum 6 semajnoj en majo kaj junio okazis
granda E-ekspozicio, kiu ampleksis tutan etaon de grandmagazeno
Herzmansky; kaj kiun vizitis anka la kanceliero Seipel, kardinalo Pim,
policprez. Schoter ktp. La 8-a okazis en Baden e Wien 26-28 majo 1928 sub
la projekto de landestro Buresch kaj sub prezido de Steiner; bone preparis
Pronay en Baden; eestis 200 personoj. La 9-a Kongreso okazis en Linz en
36
1930 sub lerta arano de Wannek; protektoro estis landestro Schlegel,
prezidis Steiner. Oni elektis prez. de AED dir. Wannek.
Intertempe fondiis grupoj en Grammat-Neusiedl (F. Svehla) en Baden
(Pronay), Steyr (Wimmer), Braunau (Haselbauer), Siegmundsherberg
(Scheuer), Katotika Grupo en Wien xVI (H. Schiebl). Sed jam en 1928 aro da
grupoj eksiis el AED kaj 6 jan.1929 fondis novan landan organizon Astria
E-Asocio (AEA). Fondiis anka Ligo de E-amikoj kaj anka prop. gazeto
Weltsprache, sed balda malaperis amba.
30 julio 2 ag. 1929 estis grava antakongreso en Wien, kun malfermo de
Int. E-Muzeo, kies fondo estas merito de Hugo Steiner, la efa gvidanto de la
A. E-movado. La 31 julio la prez. de la respubliko, Miklas, akceptis la
reprezentantojn de la diversaj landoj en adiencio. Sekvis akcepto en la
Urbodomo kaj poste malfermo de Int. E-Muzeo (v.) Okaze de la malfermo
Steiner eldonis ilustritan gvidlibron pri Wien kaj samjare strateto en Wien la
la klopodoj de ALLE estis nomata Z-strato.
La organiza malpaco ne daris longe. 18 dec. 1930 sub prezido de R.
Kreuz (Geneve) okazis en Wien ta reunuigo de la du partioj AED kaj AEA,
kiuj de nun laboras sub nomo AEA. efunveno de AEA estis aranita 28-29
jun. en Salzburg, kune kun la 10-jara jubileo de la tiea grupo; eestis . 100 E-
istoj. En la eneralkunveno de AEA 4 jun. 1933 Steiner estis elektata prez.,
Frey kaj Pfefer vicprez. kaj Hovorka en. sekr.
Vizitoj de konataj E-propagandistoj havis rimarkindan sukceson.
Scherer el Los Angeles (1931) faris dum sia mondvojao 8 paroladojn en
Wien (1 per radio) kaj krome en Graz, Krems, Linz, Steyer ktp. Scherer estis
akceptata de prez. Miklas, kanceliero Buresch kaj urbestro Seitz. 5 apr.1932
pastro Cseh venis al Wien kaj faris radio-paroladon, publikan provlecionon
kaj per tio enkondukis la kursojn de la Morariu-geedzoj; la kursojn
partoprenis 450 personoj. La organizantoj estis Hovorka, Cech, Kafan,
Pfefer, la kvar anoj de la Labor-Komitato-Wien, kiu eklaboris jam en 1931.
Por certigi pli efkan kunlaboron, 20 feb. 1933 fondiis Viena E-Unio, kun la
celo agadi per la unuigitaj fortoj de iuj Vienaj grupoj. Prez. fariis Kafan,
afergvidanto Hovorka.
37
Kelkaj fremdaj aranaoj estis utiligitaj je la bono de la movado.
Mondkongreso de la Inform-Ofcejoj okazis en Wien 14-18 dec. 1930. B.
Selzer el Wien kaj R. Kreuz el Geneve atingis en tiu nova laborkampo gravan
sukceson, Selzer aranis anka fakan E-ekspozicion. Sur la programo de 1a
Rotary-Mondkongreso, Wien, 22-27 junio 1931 estis propono de Sir Charles
Mander, Diskuto pri E. La demonstracio de E-istoj Warnier kaj Le Blanc
(Paris), Applebaum (Britujo) Frenckell (Finnlando), Arnhold (Dresden),
Mejhuizen (Holando) bone sukcesis anta 2000 personoj, kaj oni akceptis
favoran rezolucion; la tutan aranon preparis Frenckell kaj Steiner
En la kadro de Katholikentag en Wien sept. 1933 la katolikaj E-istoj
havis apartan aranaon, kiun partoprenis anka episkopoj Majlth el Cluj kaj
Gfllner el Linz kaj anstataanto de kardinalo Innitzer. Multe klopodis prez.
Chiba, dir. Schiebl; Steiner varbis por la aranoj per radio. La katolika E-
societo AKLE fondiis jam en 1924 kaj trovis simpation e diversaj ekleziuloj,
okazis diservoj en E, (Minoriten-preejo) kaj kelkfoje kursoj en teologiaj
fakultatoj ktp;
La plej gravaj sukcesoj estis akiritaj e la fremdultrafko. La ministerio
por komerco kaj trafko en 1927 eldonis la unuan faldprospekton en E Tra
Astrio en 20.000 e-roj kaj anka en postaj jaroj la ministerio presigis
denove tiujn belajn faldprospektojn en E, la 5-an fojon en 1933 en 10.000 e-
roj. La prospektoj varbis efke por tiu i malgranda lando, kaj la gvidanto de
la fremdultrafkaj aferoj en la ministerio, sekcia konsilanto Deinlein raportis
pri bonega sukceso pere de E-propagando (e la 4-a int. kongreso en 1929).
La iniciaton sekvis anka la Fremdultrafka komisiono de Wien, la A.
Trafk-Ofcejo, la Foirofcejo de Graz, la Landa Unuio por Fremdulfrekvento
en Linz, ktp.
Steiner, Frey kaj Cech entreprenis anka eksterlandajn vojaojn, por
varbi al la fremdultrafko pere de E-paroladoj. Steiner faris en okt 1939
lumbildparoladojn pri A. tra l8 lokoj germanlingvaj en norda
eoslovakujo, iam varbante anka al E per provlecionoj. Li ekveturis la 14
jan. 1932 al granda prop. vojao por sia patrujo tra Polujo, Danzig, Litovujo,
Estonujo, Latvujo, Finnlando, Norvegujo, Svedujo kaj Danujo. Steiner vojais
67 tagojn 12.843 kilometrojn, faris 46 paroladojn anta 9500 personoj,
parolis en 6 landoj anta la mikrofono. Li estis subtenata de la a. registaro
38
kaj de ICK en Geneve kaj ricevis registaran rekonon por sia laboro. Frey
vojais same kun ministeria subteno en 1930 al Svedujo, Norvegujo kaj
Danujo, faris varb-paroladojn kun lumbildoj kaj flmoj, parolis per la radio
ktp. Okazis anka reciproka propagando. Ekz. 3 junio 1930 Freg parolis per
Radio-Wien kaj pli poste per 30 lumbild- kaj flmparoladoj en Wien pri la
nordaj landoj. La efparoladon eestis la iama tatprez. Hainisch, la tiama kaj
la nuna kardinalefepiskopoj Pifl kaj Innitzer, kaj aliaj altranguloj.
efe fremdultrafkaj motivoj kazis ke E estis favore konsiderata anka
e la fervojoj. En 1925 la eneraldirekcio de la fervojoj ofciale rekomendis (n-
ro 33.037 la lernadon de E kaj permesis al la fervojistoj la portadon de la E-
insigno anka dum la deoro. En 1926 estis aranitaj 6 kursoj por fervojistoj
sub la gvido de Steiner; la partoprenantojn varbis Presselmayer kaj Panis. En
1928 la a. fervojdirekcio proponis al la direktoroj de la eropaj fervojoj
aldonon al la int. funkci-regularo, la kiu en la translimaj vagonoj anka E-
surskriboj estu permesataj; la propono estis akceptata. En majo 1932 la
direkcio eldonis reskripton, la kiu sur rapidvagonaroj povas deori nur
konduktoroj, kiuj parolas fremdan lingvon; anka E estis menciata. La
federaciaj fervojoj iujare ekzamenigas siajn konduktorojn pri ilia lingvokono
kaj is 1933 193 faris ekzamenon pri E.
La favora akcepto de E fanke de la polico estas dankebla anka precipe
al la fremdultrafkaj interesoj. La unua ofcialaj permesoj okazis anta la UK
en 1924. En 1927 al la policistoj scipovantaj E-n estis permesata porti
brakrubandon kun verda stelo, poste la polica prez. en Wien permesis
portadi dum deoro sur la maldekstra brustfanko nikelumitan metalildon
(3:10 cm.) kun la vorto E kaj la verda stelo; E estis enkondukata kiel nedeviga
fako en la horaron de la polica lernejo pere de klopodoj de Steiner, kiu fariis
anka instruisto; en 1932 la E-kurson partoprenis anka 6 inaj polic-ofciroj.
Poste anka en Graz, Linz kaj Salzburg la policistoj, kiuj parolas E-n, portis la
E-ildeton. Kurso de E en 1928 okazis anka e la endarma tamento en
Wien.
Anka la radio apartenas al la terenoj, kie E akiris fortikan bazon. La
unuan fojon oni parolis per radio en E dum la 16-a UK 1924 el la tiama
Teknologia Metia Muzeo. En apr.1925 E-kurso estis enkondukata en
Radio-Wien, kiun gvidis in. Hartwich, de sept. 1925 W. Smital gvidis la
39
duan E-kurson. De okt.1927 el Radio-Wien ne plu estas kursoj, sed
iusemajne dum 10 minutoj E-varbado por A. La 18 okt. 1933 je instigo de
Steiner komenciis disadigoj el Radio-Wien iun merkredon en la
malfruvesperaj horoj por la eksterlando. La celo estas, diskonigi sciindaojn
pri A. kaj la ofcialaj instancoj disponigas la koncernajn artikolojn.
La gazetaro estis same favora al E Ekz. la gazeto Kleines Volksblatt,
Wien, en 1930 aranis konkurson pri la plej bona E-traduko de la A.
Ligohimno; la unuan premion (100 S.) ricevis prof. Ellinger. La sama gazeto
en 1933 enkondukis E-kurson kaj aperigis iusemajne E-rubrikon. La tag.
gazeto Volks-Zeitung, Wien (250.000 abonantoj) dum du jaroj (1930-31)
havis E-kurson kaj iusemajne E-rubrikon.
Krom kursoj efemeraj a nur kelkjaraj en tiu a alia lernejo troviis
anka rimarkindaj iniciatoj. Balda post la milito (18. jan. 1920) la tiama
estro de la publika instruado, Glocket, informis la E-unuion de instruistoj,
ke la lernantoj de mezaj lernejoj kaj de la supraj klasoj de popollernejoj povas
viziti la E-kursojn. La agado de la instruista unuio kaj la sukcesoj de la
kursoj konvinkis la registaron krei tatan ekzamenan komitaton por
instruistoj de E. La iniciato apartenis al la komunumo Wien, sed la tato ne
nur konsentis, sed anka alprenis la tutan regularon kaj egaligis la komitaton
al la aliaj lingvaj ekzamenaj komitatoj. (30 apr. 1925, nr-o 2.163) Prez. fariis
Fr. Wollmann, membroj A. Macho, Joh. Schroder, J. Schamanek, H. Jokl, Fr.
Metan, kaj O. Simon. En la unuaj jaroj okazis multaj ekzamenoj kaj la
komunumo Wien enkondukis E-n kiel nedeviga fako anstata la franca
lingvo en aron da burlernejoj en Wien por la lerneja jaro 1926-27; la lingvo
estis instruata anka en aliaj lernejoj. La ofciala lernolibro, liverita senpage al
la lernantoj de la komunumo, estis Casari-Seheibenreiter: Lernolibro la
moderna, rekta metodo. Sed la ekonomia situacio devigis la komunumon
esigi multajn fakojn, inter ili anka E-n. Ekde tiam la interesio anka por la
ekzameno silentiis. En la lastaj jaroj okazis kursoj en Wien nur en kelkaj
lernejoj per la memofero de la instruistoj. La ministerio por instruado mem
en jun.1929 permesis, ke E povas esti instruata kiel nedeviga fako en la
mezlernejoj kiel la latina, greka, angla, franca, itala kaj slovena lingvoj.
Oni gvidis kursojn anka en iaj provincaj lernejoj. Ekz. lerneja
konsilantaro de Graz en 1929 enkondukis E-n en la mezlernejoj kaj . 300
40
lernantoj lernis tiam E-n kaj tiu i urbo en 1930 ordonis, ke la lernej-direkcioj
akcelu e la gepatroj de la lernantoj la intereson por la E-instruado; en la
gimnazio Melk en 1930 22 abiturientoj ricevis en siaj atestoj noton pri E; tio
okazis anka en kelkaj aliaj lernejoj.
La reimango mem trafs la E-istojn en A. meze de grava laboro. En
dec. 1933 komenciis la laboroj por prepari la Int. Konferencon en Wien kun
la celo enkonduki E-n en la lernejon kaj praktikon. La prepara komitato
konsistas el Fr. belhr, H. Steiner kaj R. M. Frey kaj la konferenco okazos
20-24 majo 1934, kun helpo de ofcialaj instancoj, en kunlaboro kun UEA kaj
aliaj fakforoj.
Eminentuloj, kiuj helpas E-n.
Miklas Wilhelm, federacia prezidanto de A. Favore skribis pri E en
1927 estante tiam parlamenta prezidanto. Okaze de la inaguro de IEMW li
akceptis en adienco 60 E-istojn, malfermis la Muzeon, parolante anka en E.
Vizitis IEMW 2 okt. 1930 kaj enskribis sin kiel unuan en Oran Libron.
Pim (pif) Friedrich Gustav, d-ro, kardinalo, princefepiskopo. mortis
en 1932. Dum jaroj li favoris E-n, vizitis diversajn E-aranojn, speciale en
katolikaj rondoj. Vizitis IEMW 10 jan. 1931.
Innitzer (inier) Teodor, d-ro, kardinalo, princefepiskopo. Jam de
jaroj li favoras E-n, vizitis IEMW kaj eestis E-aranojn. Enkondukis E-n en
la episkopan seminarion.
Seipel (sajpel) Ignaz, d-ro, fama kanceliero, prelato; mortis en 1932. Li
estis la unua eminentulo, kiu salutis la p roponon pri IEMW kaj tuj konsentis
helpi. Al li E uldas multon.
Schober (ober) Johann, d-ro, policprez. de Wien kaj poste kanceliero;
mortis en 1932. Li estis granda amiko de E: kreis E-kursojn en la polica
lernejo de Wien, ordonis E-insignojn por la deorantaj policistoj, kiuj scipovis
E-n. Helpis IEMW akiri hejmon en Neue Hofurg, vizitis la Muzeon 8
febr.1931.
41
Dollfuss Engelbert, d-ro, kanceliero. Akceptis la hon. prez-econ de Int.
Konferenco 1934 kaj la hon. membrecon de IEMW. Skribis belajn vortojn pri
E.
Fey (faj) Emil, vickanceliero. Interesiis jam delonge pri E kaj helpis
ofe. Bela eldiro pri E.
Buresch (bure) Karl, d-ro, landestro, poste kanceliero, nun
fnancministro. Nask. l2 okt. 1878 en Gross Enzersdorf jam de multaj jarol li
helpas E-n. Vizitis IEMW. Belaj eldiroj pri E.
Stockinger (tokinger) Fritz, ministro por komerco. Nask. 22 sept.
1894 en Wien. Bonega eldiro pri la granda de la rninisterio rekonita valoro de
E.
Neustdter-Strmer (najteter-tmer) Odo, barono, ministro. Nask.
1885 en Laibach. Bonega eldiro pri E, (kiam li estis tatsekretario por
fremdulfrekvento), per kiu li asertas ke li iam uzos E-n, la plej bonan,
varbilon, por la fremdultrafko.
Streeruwitz (treruvic) Ernst, Ritter von, iama kanceliero, nun prez. de
la komerca ambro en Wien. eestis la adiencon de la E-istoj okaze de l
inaguro de IEMW, ktp.
Heinl (hajnl) Eduard, iama ministro por komerco, nun prez. de
Ofcejo por metifavorigo kaj prez. de Radio-Wien. Je iu okazo estas preta
helpi la progresigon de E. Bonega eldiro pri E.
belhr Franz, d-ro, iama unua sekcia efo en la kancelariejo. Nask.
30 dec. 1870 en Wien. Estis la bona anelo de la E-Muzeo, estas ano de ties
Int. Hon. Komitato. Li anka lernis E-n kaj estas ano de la prepara komitato
por Int. Konferenco 1934.
Bick (bik)Josef, d-ro ft., en. direktoro de Nacia Biblioteko, univ. prof.
ktp. Al li la E-istaro dankas, ke IEMW estis aligita al la mondfama N. B.
Bonege parolis en la inaguro de IEMW.
42
Deinlein (dajnlajn) Erwin, in., ministeria konsilanto en la mintsterio
por trafko kaj komerco, sekcio por fremdulfrekvento, kiun li estras. En 1928
li ekuzis E-n kaj de tiam iujare la la bonaj faritaj spertoj li denove
eldonas vere elegantajn, belaspektajn faldprospektojn. D. tuj montris sian
simpation al la arano de Int Konferenco 1934.
Fuchs (fus) Alfred, ministeria ditektoro, sekcia efo. Nask. 12 apr.
1876. En nobla maniero iam subtenis E-n. Kiel estro de la trafko subtenis la
eldonadon de la propagandiloj en E kaj anka unuavice ebligis la regulajn
radiodissendadojn por la eksterlando en 1933.
Jary Rudolf, d-ro, direktoro de la fervojoj federaciaj. Nask. 2 febr. l884
en Wien. Jam kiel sekr. de la tiama en. direktoro li multege helpis E-n.
Preska iuj sukcesoj de E e la a. fervojoj okazis la liaj helpoj.
Propagandistoj, kiuj multe laboris por E (krom tiuj, kiuj havas apartan
biografeton): Drschmid Karl en Klagenfurt (katolika movado); Gaidosch
Franz, polica insepktoro, estis prez. de Polica EL en Wien; Grossinger
Richard, dentisto en Salzburg, multajn jarojn laboris fervore; Heeber
Wilhelm d-ro, kortega konsilanto, nask. en 1873, estro de la senato de Viena
E-Unio; Hirz Franz polica inspektoro en Wien, kun polica konsitanto
Bbaum kaj inspektoro Gaidosch li sukcesis, ke policistoj scipovantaj E-n,
ricevis ofcialan E-insignon; Maier Hugo d-ro, helpanto en IEMW, nask. 25
se. 1889 en Wiznitz (nun en Rumanujo), tate ekzamenita E-instr.; Mller
Otto, ofcisto, prez. de EK Klagenfurt, laboris multe; Nedwid Wolfgang,
paroestro, prioro, iama prez. de Katolika UE, Wien, faris ofe la predikojn
dum la E-diservoj ; Paar Fritz, prof. de komerca akademio en Wels, klopodis
multe por E speciale inter instruistoj de komercaj lernejoj; Piank Georg,
paroestro en Karlo-Preejo, Wien, nask 20 dec. 1886 en Oberndorf (nun en
SR), E-isto de 1913, faris E-predikojn dum diservoj; Ra Emma, pollingva
astrianino, en Wien, de pli ol 25 laroj laboras por E, gvidis kursojn, honora
membro de UEU; Scholz Franz d-ro, registara konsilanto, en Liesing e
Wien, longjara E-isto; Sikor Kar1 Ofo, industriisto en Wien, multe laboris en
komercistaj rondoj kaj e la Viena Foiro; Stanke Franz, komercisto en Krems
e Danubo, longjara Prez. de loka EG; Stegmller Fritz, prez. de EG en
Salzburg, bona prop-isto; Tuchler Robert, episkopo de la malnov-katolika
eklezio en A., lernis E-n e Steiner kaj nun varbas en sia medio; Ulbrich
43
Rudolf, potofcisto en Mattinghofen, afergvidanto de AEA, multaj kursoj;
Wagnleitner Anton, fervojisto, fondis E-grupon en Wels, kies estro li estas;
Weber Oustav, instr. por stenografo kaj E, nask. 21 majo 1886 en Wien,
kunlaboris en IEMW de la komenco kiel sola helpanto.
Noto. La artikolo estis kompilita la la detala kronologia manuskripto
de Hugo STEINER kun kelkaj kompletigoj kaj komentarioj de la redaktoro.
Laborista movado. La artikoto de J. F. J. en La Socialisto (1927, p:
23.) la lab. movado en Wien naskiis 1912, kiam oni fondis Bohema E-
Societo Frateco, kiu konsistis nur el laboristoj kaj preska iu membro
apartenis al alia nacio. En aliaj partoj de la nuna A. anta la milito,
montriis nur etaj signoj de aparta lab. E-movado. Post la milito la plifortio
de la socialdemokratio en A., kaj efe en Wien, (du trionoj de la loantaro
socialistoj), multe favoris la disvastion de E. Kvankam ne iuj gvidantoj de
tiu partio konsideris E-n grava socia faktoro, tamen E havis vastan terenon en
la laboristaj medioj, kaj por parto de la sukcesoj ofcialaj a duonofcialaj oni
uldas al socialista infuo.
En 1922 fondiis en Linz la Astria Laborista Ligo, kies sidejo fariis
post unu jaro Wien. En 1924 i estis reorganizita kaj ricevis la nomon Astria
Lab. Ligo E-ista (ALLE). En 1924 fondiis samcela organizo, la
Socialdemokrata E-Federacio de Astrio (SEFA) sed en 1927 i kunfandiis
kun ALLE kaj de tiu tempo la lab. E-movado montris konstantan kreskon is
1933-34, pri kiu atestas la jenaj nombroj:
1927 1930 1933
Grupoj 39 61 53
Anoj 948 1549 1729
Wien:
Grupoj 18 22 20
Anoj 456 690 746
44
Provinco:
Grupoj 21 39 33
Anoj 496 859 864

En la kursojaro 1926-27 ALLE aranis 69 kursojn kun 1630
partoprenantoj kaj 10 progresajn kursojn, en 1927-28 74 kursojn por 1840
personoj, en 1928-29 59 kursojn por 1176 personoj. En 1932 la enspezoj de la
societo estis 10.293, la elspezoj 10.429, la prezo de la venditaj libroj 4.029
ilingoj.
La ideologio de la gvidado estis pure socialdemokrata, kaj ALLE estis
efektiva kultura organizo de la partio. Mem la titolo de la ofciala organo La
Socialisto esprimis la socialistan karakteron de ALLE. La gazeto estis fondata
en 1926. Antae, (de sept. 1924) la ofciala organo de ALLE estis Arbeiter
E-ist, la lab. E-gazeto en Germanujo. De 1930 okazis reciproka servo: kiam
tiu gazeto fariis komunisttendenca, la Socialista E-Asocio en Germanujo
akceptis La Socialisto-n kiel ofcialan organon.
Unua prez. de ALLE estis Oscar Zimmermann, poste Slezak, de 1925
is 1932 la prez. estis Otto Simon, kies estreco en 1930-3I estis interrompata
de unujara prez-eco de F. Jeiter. Redaktoroj de la Socialisto estis Martin Klein,
Adalbert Klatil, Ferd. Seidl kaj Hans Weinhengst. La lasta gvidantaro de
ALLE konsistis el prez. Alfred Berdan, vicprez. Franz Jonas (la vera animo de
la asocio), kas. Rasztoczky Stckl kaj Kapp, sekr. Haagen, gvidanto de la
instrufako Simon, prop. kaj gazetservo d-ro Grimme.
En febr. 1934 post la venko de la Heimwehr-movado la registaro
neniigis anka la socialistan lab. E-movadon. Kuratoro de ALLE fariis N.
Hovorka kiu volas revivigi la lab. E-grupojn en la kadro de Popolkleriga
Institucio.

45
Aviado. H. Farman, la mondfama aviadisto, P. Painleve, la us mortinta
franca politikisto, jam anta longe estis amikoj de E. Archdeacon, pioniro de
aerfugado, unu el la gvidantoj de la franca E movado. Sed preska iuj
aviadistoj spertas la necesecon de komuna helplingvo. Kiel H. Farman diris,
per aeroplano oni atingas dum kelkaj horoj aliajn landojn, sed kazas multajn
malagrablojn kaj tempoperdon la fakto, ke la aviadisto ne povas komprenigi
sin kun la loantaro, kvankam ties servon oni ofe bezonus. La sekvaj detaloj
signas la iniciatojn sur tiu i grava tereno. En 1909 en Int. Aviadista
Ekspozicio en Frankfurt estis aranita speciala E informejo. Samjare la gazeto
L' Aro en Paris presis lecionojn de E kaj en 1911 i iusemajne enpresis
artikolojn en E; la E-parton redaktis Rienzi. En 1911 Gaston Guillaume, prez.
de E Sporta Unio, lernis aviadarton en la lernejo de Pauthan, por propagandi
E-n inter aviadistoj. En Vladivostok oni enkondukis E-n en Societo de
amatoroj por korespondado eksterlanda. La 1913 la Sachsonia, aeripo de
Zeppelin plenumis aerfugojn kun E-fago. En sept. 1925 ISAE prezentis al la
III-a Int. Kongreso de Aera Navigado en Brelles, deziresprimon,
subskribitan de la Aero-Kluboj de Francujo kaj Hispanujo. La kongreso,
konsiderinte la gravajn servojn, kiujn farus al la aeronatiko la uzado de la
helpa lingvo E en la int. rilatoj, decidis starigi Int. Komisionon komisiitan por
defendi kaj proponi mezurojn ebligantajn la enkondukon kaj disvolvon de la
uzado de E, kiel teknika lingvo de la aera navigado kaj petis s-rojn Torres y
Quevedo, Paul Renard, Emilio Hirrera, Henry Kapferer, E. Archdeacon, kaj
M. Rollet de l'Isle starigi in, aligante kompetentulojn, kiujn ili juos utilaj.
En 1927 la gazeto Les Ailes presis regule informojn pri E. Samjare prof.
Cart gvidis E kurson por anoj de Int. Ligo de Aviadistoj en Paris, kies prez.
Clitford B. Harmon esprimis favoron al E. en La Movado. En turista
konkurso por aeroplanoj, starigita en 1929 de Aero Club de France kaj
akceptita de la federacioj de aera turismo de la efaj eropaj tatoj, E estis
akceptita kune kun la germana kaj itala lingvoj. En 1930 dun la Astria E
Kongreso en Linz la aviadisto Vess Wannek irkafugis la urbon per
aeroplano, sur kiu estis pentrita konvena prop. teksto.
I. IRJAEV.
Avril Georges, verkista nomo (lia vera nomo: de Courmont), franco.
efredaktoro de grava sudfranca urnalo L' Eclaireur de Nice. Nask. 19 jan.
46
1874 en Cannes. Pristudas precipe demandojn literaturajn, muzikajn,
belartajn. Talentoplena gazetisto kal paroladisto. Verkis francajn romanojn
kaj diversajn brourojn. Havigis al E multajn sukcesojn, precipe en
Sudfrancujo. Verkas multnombrajn artikolojn pri kaj en E, en sia urnalo
(iusemajna rubriko) kaj aliaj gazetoj. Direktoro de la Gazeta Komisiono de
ICK. De febr. 1934 red. de Nia Gazeto.
Aymonier (emonie) Camille, franco, prof. de liceo. Nask. 17 sept. 1866
en Boujailles (apud Besancon). Verkis dek francajn librojn kaj anka
artikolojn pri literaturo kaj pri francaj verkistoj. De 1900 multe laboris por
propagando de E per paroladoj, artikoloj kaj libroj. Teoriisto kaj talentoplena
gramatikisto, kies Metoda Kurso estas modelo. Skribis en diversaj E-aj gazetoj
Verkis: Parolado pri E, (1902) (kun Grosjean-Maupin) Cours mthodique
d' E, kaj modela traduko, (3 vol), (1909-10). Autour de l E, (1912)
Rponse des critiques, (1909) Une langue vivante artifcielle, (1917)
Histoire d'une Dlgation., (1915) Essai sur la drivation compare
(1921) l'E, langue premiere de 1'enseignement, (1925) L. L. Zamenhof,
(1918) L. K, 1909, Akademiano 1932.
Azio. v. inujo, Filipinaj insuloj, Hindo-inujo, Hindujo Brita,
Hindujo Nederlanda, Irako, Japanulo, Koreujo, Palestino, Persujo, Sirio,
Turkujo.
Azorin Izquierdo Francisko, hispano, arkitekto, urbkonsilisto de
Cordoba, parlamenta deputito Nask. 12 sep. 1885 en Monfonte de Teruel.
Akceptigis en kongreso de la socialdemokrata partio proponon favoran al E.
Reprezentis tiun partion en la SAT-kongresoj en Gteborg kal Stuttgart.
Verkis lernolibron, 1924, kaj la gravan oklingvan vortaron: Terminologio de
la Arkitekturo, kun 2000 desegnoj, la klariga lingvo estas E (1932).




47


48


B

Baart de la Faille Cornelis Jacob, nederlandano, d-ro de biologio, prof.
de natursciencoj en gimnazio. Nask. 20 majo 1880 en Groningen. E-isto de
1901. Starigis en 1903 kun Romein k. a. la unuan vivpovan grupon en
Nederlando (Utrecht). Kunverkis kontra-Idan brouron en N lingvo.
Baas (bas) P. W., nederlandano, instr. Nask. 9 jun. 1894 en Winschoten.
Prez. de LEEN okt. 1931 okt. 1933, red. de N. E-isto jan. 1932 okt. 1933.
Babiladoj de Bonhumora Zamenhofano. Verkis originale J. Sapiro,
1921, 44 p. Tiuj prozaoj estas anka spritaj karikaturaj skizetoj pri niaj
samideanecaj moroj. La stilo estas lerta, tre korekta. (G. S. E. 1922, p: 28)
Babiladoj pri la Radio, v. Fine mi komprenas la Radion.
Backheuser (bakojzer) Edvardo, brazilano, d-ro, prof. e la Politeknika
Lernejo en Rio de Janeiro. Verkis pri geografo, geologio kaj naciaj demandoj.
Kunfond. de BKE (1906) kaj BLE (1907), reprezentanto de la brazila registaro
e la 20-a UK. Prez. de la 8-a Brazila Kongreso de E. Kiel deputito e la
parlamento de tato Rio de J., li prezentis leoprojekton favoran al E. Verkis
prop. komedion, faris multajn paroladojn kaj plurajn kursojn. Akademiano.
Backman (bakman) G. Henrik, svedo, kuracgimnastikisto en
Helsingborg. Nask. 4 apr. 1867, mortis 14 jul. 1928 en Ramlsa Brunn.
Pioniro de E en Sved. Speciale en la kriza tempo de 1909 li nelacigeble agadis.
Konstante gvidis kursojn kaj prop-is iumaniere. Prop. vojao en Germanujo
en 1909. Heroaj klopodoj por eldoni la gazeton E-Folket, 1911-12, arano de
la unua Skandinava Kongreso de E en Gteborg, 1918. Verkis 4 lernolibrojn,
(la unuan en 1892), vortarojn S-E kaj E-S (1921, 1919), trad. La konscienco
riproas de Strindberg, 1928.
49
Baena Nuno, (ps. Forgesito), brazilano, d-ro, mararmea kuracisto.
Mortis 11 nov. 1922. Kunfond. kaj unua vicprez. de BKE, fond. kaj unua prez.
de la E-grupoj Norda Matena Stelo (1909) kaj Energio (1921), en Belm
(Par). Prez. de la 6-a Brazila Kongreso de E. Poeto kaj rakontisto, verkis
Ama Stelaro, (originalaoj kaj tradukaoj).
Baf William Edward, usonano, patenta advokato. Nask. 20 majo 1888
en Newark (New Jersey). E-isto de 1905. Kunfondinto de EG en Worcester
(Massachusetts), Washington (District of Columbia) kaj Los Angeles. Unua
prez. de EG de Los Angeles.
Baggi de Araujo (bai di arauu) Irani, brazilanino, bankofcistino.
Sekr. de BLE kaj BKE. Laboris e la organizado de la biblioteko de tiu klubo,
kiu enhavas . 2000 volumojn.
Baggi de Araujo Jacome Martins, brazilano, supera juisto. Mortis 27
jan. 1912. Plej malnova E-isto en B. (1896). Prez. kaj fond. de la Petropolisa
EG.
Bagh (bagi) Julio, hungaro, verkisto kaj E-instruisto, antae aktoro.
Nask. 13 jan. 1891 en Szeged; lia patro estis drama aktoro kaj la patrino teatra
suforistino. Post liaj lernejaj studoj anka li fariis aktoro kaj reisoro de
diversaj teatroj. La milito rompis lian karieron kaj ses jarojn li devis pasigi for
de sia patrujo en rusa militkaptiteco. Ankora dum sia junao multaj liaj
poemoj kaj noveloj hungarlingvaj aperis en hungaraj gazetoj. En 1911 li
konatiis kun E kaj ia interna ideo tuj forlogis in. Lia ampleksa E-agado
komenciis jam en la siberia militkaptitejo, kie li gvidis multajn kursojn por
diversnacianoj. Alveninte al Hungarujo post ta milito, li fariis unu el la efaj
gvidantoj de la E-movado: multaj diversgradaj kursoj, gvidado de E-Rondo
Amika, arano de lit. vesperoj, ktp. Dum pluraj UK-j li estis aktoro (kaj
reisoro) de la kongresaj teatraoj. Por la reorganizo de la int. E-movado
ellaboris detalan proponon: Publika letero (1931). B. agitis multe por plialtigi
la spiritan nivelon de la E-istaro; tion celis anka lia iniciato, la kiu la
naskitago de Z fariis la tago de la E-a libro. Kiel Cseh-metoda instruisto en
la lastaj jaroj li gvidis multajn kursojn en Estonujo, Latvujo, Nederlando,
Francujo, ktp. B. kunlaboras al multaj E-gazetoj, kaj estis unu el la efred. de
50
LM (is 1933). Liajn verkojn karakterizas la tendenco, kiun esprimas lia
devizo: Amo kreas pacon, Paco konservas homecon, Homeco estas plej alta
idealismo. Liaj unuaj poemoj venis el rusa militkaptiteco; ili kazis surprizon
kaj ojon. Z kaj la antamilitaj E poetoj estis baritaj de la lingvo, kiu donis
malmulte da eblecoj. Mem Z povis forgesigi la neperfektecon de la poezia
lingvo, almena plejparte per sia sincera, nobla, arda sento, kiu kreskis super
la formaojn. Sed krom la eksperimentoj de Grabowski, neniu poeto volis, a
povis elperforti sin el la frua tradiciemo de la juna E poezio. Post la
mondmilita apatio kun multobligita forto eksonis la individua, nova,
melodiria poezio de B. Lia unua poemaro, la Preter la vivo (1922) montris
novan vojon al la E poezio, la vorto, la rimo, la bildoj ricevas novan signifon
kaj en la abundo de la novaj belaoj la leganto estas forsorita, u temas pri
individua temo, u pri homaranismaj pensoj. En lia verkaro e la multe
prikantitaj temoj aperas kun la efko de la novo, ar la verkado estas lia
bezono kaj li iam trovas originalan formon en ta esprimo de siaj sentoj.
Felie ti retrovas la asonancon, novajn formajn eblojn. En la dua
poemvolumo, Pilgrimo (1926), lia talento plimaturias, sed samtempe pli
forte aperas lia patoso, kiu donas al lia poezio iom romantikisman aromon,
sen, ke tio forigus nian intereson. La poemoj, troveblaj en la Migranta Plumo
(1929) montras la seradon de novaj formoj. En la lasta poemvolumo La
vagabondo kantas (1933) B. reiras al la klasika E lingvo kaj inter puritanaj
kadroj li pruvas sian eksterordinaran vers-faran talenton, sed kun kelkfoje
sentebla infuo de la hungara poezio. Kiel novelisto, Dancu Marionetoj
(1927), Migranta Plumo, Printempo en la Atuno (1931) li prezentas sin, kiel
batalanto por la paco, uzante kelkfoje nigrajn kolorojn, sed kelkfoje la
pintigitan krajonon de la satiristo. Sed en la laste citita longa novelo li
desegnas per subtilaj pastelkoloroj, kun speciala ato de siaj fguroj, knabinon
kaj knabon, kies buronan amon li prirakontas. Lia unua romano la Viktimoj
(1926) estas romano el la militkaptita vivo; la stilo, konstruo, interna ardo,
humoro tiom ligas la leganton, ke, malgra la neverajneco de la romantikaj
fguroj, estas ne eble ne ati la romanon, ar la poeto scias la manieron
kredigi al ni, kion li kredas. Lia plej signifa verko estas la vasta romano Hura
(1930), kiu estas parte brila satiro de la homa socio kaj socianoj, parte utopio,
kaj tiu parto palias apud la majstra grimaco. En la Migranta Plumo ni trovas
liajn dramprovojn. En la plej nova verkado (La vagabondo kantas; simplaj
versoj; Verdaj Donkiotoj, romano kaj karikaturoj (1933) B, ovias iam pli
kaj pli al la satiro kaj li ias akra kaj forta kritikanto de la E-movado. Lia
51
fredata verko: La teatra korbo (l934) enhavas rememoraojn jam ekde la
infanao kaj konfesojn pri la homo kaj verkisto; i kontribuas multajn
interesajn detalojn anka al la E-ista kariero de B. L. K. de 1923, nun
Akademiano. Du el liaj verkoj ricevis akademian premion. Multaj noveloj kaj
poemoj de li aperis en diversaj lingvoj: la Hura aperis en germana traduko,
1933. F. SZILAGYI.

Bagnulo (banjulo) Rafaele, italo, efadvokato de la tinanca tata
juristaro en Bologna. Pioniro dum la fruaj tagoj de E en Napoli.
Bahaismo. Religia movado, devenanta el Persujo, multe persekutita
siatempe. Antaulo: Bb, fondinto: Baha' u'llah, klariganto kaj disvastiganto:
Abdul Baha, nuna gvidanto: ogi Efendi. Bahaismo instruas sendependan
seradon de la vero, forlason de iuj superstioj kaj antajuoj, unuecon de la
homaro. Krom la religiaj principoj i postulas universalan pacon, proklamas
egalrajtecon de amba seksoj, limigon de la ekstremoj de rieco kaj
malrieco, universalan edukadon, adoptadon de int. helplingvo. Abdul Baha
en multaj siaj verkaoj kaj paroladoj montriis amiko de E. En siaj vojaoj tra
Okcidento li plurfoje parolis anta E-istoj kaj fervore kuraigadis ilin. En
Edinburg 7. jan. 19l3 Abdul Baha diris i. a.: Ni ordonis al la bahaanoj en
Oriento studi zorge tiun i lingvon, kaj balda i estos disvastigita tra la tuta
Oriento. La aktiva simpatio de la bahaanoj multe helpas disvastigadon de E
en la orientaj landoj. Personon, kiu lernas E-n, a E-istan turiston oni ofe
demandas tie, u li estas bahaano. Dum la UK-j regule okazadas bahaaj
fakkunvenoj, informantaj pri la bahaismo; la unua okazis dum la 17-a en
Geneve. Pri iuj detaloj informas la verko Baha' u'llah kaj La Nova Epoko,
verkita de Esslemont, trad. de Lidja Zamenhof, kaj fa kvaronjara gazeto La
Nova Tago, lastan tempon ne aperanta. LIDJA ZAMENHOF.
Baha' u'llah kaj la Nova Epoko. Verkis J. E. Esslemont, el la angla trad.
Lidja Zamenhof. 1930, 192 p. Detala konatigo de la historio kaj instruoj de la
Bahaismo, kun indekso de la temoj. Bona stilo.
Bateev Faik, tataro, sovetiano, E-tradukisto de literaturaoj el tatara,
kazaka kaj bakira lingvoj. Nask. 1905. Kunlaboris en Sennacieca Revuo, La
52
Nova Epoko kaj La Nova Etapo.
Bailey (bejli) Henry Tomas, anglo, stenografisto. Nask. 23 marto l869
en Portsmouth. E-isto de1902. Faris paroladojn e Stenografa Asocio;
artikolojn en Steno-urnaloj. Mankopiis La Batalo de l Vivo el Z-a urnalo E-
isto por posta presado. Dum multaj jaroj helpis Georggon Davidov fari lian
faman kolekton de E urnaloj. Membro dum . 28 jaroj de UEA, BEA,
Londona EK.
Bailey (bejli) T. Grahame, irlandano, prof. Nask. 8. sep. 1872 en
Ambala, Hindujo. 1895-1920 misiisto; de 1920 prof. e la Londona
Universitato. Verkis 9 librojn kaj multajn artikolojn pri hindaj lingvoj. Hon.
prez. de Londona E-a Klubo. L. K. Estris Diservon de la 18-a kaj 22a UK.
Bailey (bejli) William, anglo muzikisto, ano de la E-ista Akademio.
Nask. 24 dec. 1866 en Manchester. E-istiis en 1905 kaj de tiam li kunlaboris
en Te British E-ist, La E-a Instruisto, Te E Monthly kaj Literaturo. Li
kunlaboris en la E-A vortaro de Miltidge kaj en la kontrolado de la Bibliaj
tradukoj. Estas konata lia traduko de Tought Power (Penspotenco) de
Anna Mills. Li profunde studis la verkojn de Z kaj isoste sekvas ilin. Li estas
vivanta konkordanco al la Z-a verkaro.
Baire (ber) Georges, franco, in. en Boulogne-sur-Mer. De 1908
seninterrompe UEA-del. Vicprez. de la loka EG.
Baker (bejkr) Arthur Brooks, usonano, prelegisto kaj urnalisto. Nask.
17 ag. 1877 en Salem (Kansas). Fondis unuan E gazeton en Usono, La
Amerika E-isto, okt. 1906.Verkis prop. brouron Elements of E, 1906; oni
disdonis 100.000 e-rojn. En 1907 verkis lernolibron American E Book;
40.000 e-roj estis disdonitaj. Trad. en 1907 la Komunistan Manifeston. En
1911 vendis gazeton kaj librorajtojn al ges-roj Reed.
Baliunas Ignas, litovo. Nask. 10 marto 1909 en Gataiai. E-isto de
1923. Gvidas konstante kursojn. Estrarano de LES kaj Kanas-a ES.
Blint Gbor, d-ro hungaro univ prof. de uralaltajaj lingvoj. Nask. 13
marto 1844 en Szentkatolna, mortis 25 majo 1913 en Temesvar. Li parolis 21
53
lingvojn. La unua hungara pioniro de E. En 1897 li gvidis kurson por
universitatanoj en Kolozsvar kaj eldonis litografte la regulojn de E. Iniciatis
kaj helpis la eldonon de la unua HE gramatiko.
Balknyi (balkanji) Pal, (ps. Vera Nurhom; P. B.), hungaro,
bankofcisto. Nask. 11 marto 1894 en Budapest. De 1912 li laboras energie kaj
tre diversfanke por E. En 1918 li fondis la Prop. Komitaton sub prez. de
famaj hungaroj samjare aranis E-an fakon en la B-a Milita Ekspozicio. De
1918 is 1928 aranis iujare E . Standon e la B-a Int. Foiro. 1918 kunhelpis
revigligi HES, gvidis kursojn. Multon zorgis pri la gazetara prop. servo. La
Int. Foiro kaj la efurba Fremdulofcejo je lia iniciato uzas grandskale E-n.
De 1929 organizis viglan movadon inter la skoltoj kun rimarkinda sukceso. Li
reprezentis la B-an komercan ambron en la konferencoj de Venezia, Paris
kaj Frankfurt, parolis eksterlande kaj en B per radio E-e. Entute depost la
milito la plej fervora H prop-isto. De 1922 efdet. de UEA. Estis
kunlaboranto de La Revuo. HDE k. a. Verkis kelkajn novelojn, eldonis la
unuan libreton de Kalocsay (Mondo kaj Koro, 1921), ktp. efunlaboranto de
la Enciklopedio.
Ballard Charles William, anglo, kontisto. Nask 12 jun. 1867 en
Edgware, apud London. En lia kvina jaro la familio transloiis en
Nov-Zelandon. Pioniro de stenografo. Dum la lastaj dudek jaroj li dediis
semajne unu vesperon al E instruo de novuloj. Estis prez. de Komerca EK kaj
ES en Melbourne, Red de La Suda Kruco dum du a tri jaroj, kunlaboris por
aliaj gazetoj.
Balliman (baliman) Jean, franco, komercisto. Nask. 2 majo 1876 en
Paris. Prez de la vitrovendistoj en Francujo. Direktis gazeton Paris-E is 1914.
En 1905 fondis sekcion komercan kun delegitoj en tuta Francujo sed tiu
provo montriis trofrua. Post la milito eldonis gazeton France E. Direktas
Asocion E et Commerce. Trad.: Francaj Poezioj 1922; Maitre Pathelin, farso
de la 15-a jarcento, 1922.
Banham (benem) Frank Reginald, (ps. Robo), anglo, korektisto. Nask.
11 apr. 1898 en Lowestof, Anglujo. Alvenis Astralion dec. 1914; akiris
diplomon de BEA, 1926; surprenis redaktorecon de La Suda Kruco en apr.
1929. Verkaoj: originalaj kaj tradukitaj artikoloj kaj skizoj en LSK de okt.
54
1927. Lingvaj artikoloj en E gazetoj, prop. artikoloj en la taggazeto Te Age
(Melbourne). Edziis febr.193l kun Hilda Dawes, diplomito de BEA.
Kunlaboranto de la Enciklopedio.
Bankfakuloj. 9 marto 1926 en Berlin estis fondita Bankfaka E Grupo,
kiu celis propagandon de E en bankfakaj rondoj kaj daran korespondadon
kun eksterlandaj samfakanoj. 28 dec. 1926 i fariis Bankfaka E Asocio
Tutmonda kies unua jarkunveno estis 10 jan. 1928 en Berlin. Adreso de la
prez.: Karl Fischer, Friedrichsruher Str. 3, Berlin-Halensee. Pri elektiva
funkcio de BEAT lastatempe mankas informoj.
Banmer Lucien, franco, bankofcisto. Nask. 12 jan. 1893 en Damvillers.
Lernis E-n tute sola en 1906. Soldatiis kaj revenis kripla en 1915. En 1918
gvidis kurson en Paris, kaj konatiinte kun Lanti kaj Glodeau, kun ili k. a.
restarigis Liberiga Stelo-n kaj poste kunfondis SAT. Estas ties en. sekr. is
nun kaj faris en tiu funkcio multe da laboro. Iniciatis la eldonon de Vortoj de
Lanti kaj verkis por i antaparolon.
Bn Mikls (ps. uvi Lovostan), hungaro, d-ro, ineniero. Nask. 4
jan. 1890 en Miskolc. Perdis la vidpovon en 1915, sed ne esis labori en
teknikaj kaj stenografaj movadoj de l vidantoj. De 1911 E-isto. Prop-isto de
La Verda Standardo. Post la milito animo de la E-movado inter hungaraj
blinduloj, fondinto de blindula grupo de HES, akiris plurfoje permeson
intense instrui E-n en la blindullernejoj. Verkis lernolibron, kritikojn,
poemojn, ktp. Unua premio por originata poemo e Katalunaj Floraj Ludoj.
Lia edzino, Irn Antal, aktiva E-istino, kaj ilia flineto trijara: Klara Varma,
jam paroletas E-e. Kunlaboranto de la Enciktopedio.
Barabs (baraba) Abel, hungaro, mezlerneja prof., verkisto. Nask. 19
ag. 1877 en Verespatak, mortis 1915. Atoro de la unua H gramatiko de E
en 1898 (Kolozsvr); verkis anka prop- artikolojn.
Baranyal Imre (ps. Emba), hungaro, pentraagento. Nask. 14 marto
1902 en Alap. Propagandas E-n en socialdemokrataj rondoj. De 193l sekr. de
la lit. sekcio de SAT. Poemoj en SAT-organoj kaj HDE. Kunlaboranto de la
Enciklopedio.
55
Barbaraj prozaoj. De Bertrana el la kataluna trad. Jaume Grau Casas.
1926, 59 p. La verkisto kun preciza observkapablo pentras scenojn el la vivo
de simplaj kamparanoj. La stilo de l traduko estas bona. (Totsche, L. 141.
1932, p: 39.)
Barbusse (barbs) Henri, franco, fama verkisto; pacifsto kaj
komunisto. Nask. en 1874. Honora prez. de la 1-a SAT-kongreso, 1921.
Amiko de la lab. E-movado. Artikolo en Eista Laboristo, 1921.
Barcelo Andreu (barselo) Juan, hispano, infanteria kapitano. Nask. 7
jan. 1884 en Selanits, Baleares. Sekr. de EK Palma, fondinto de la grupoj
Lumo kaj Amikeco. Del. de UEA. Cseh-instruisto, gvidis kurson.
Barcelo Caimari (barselo kajmari) Francisco, hispano, advokato,
urbkonsilanto, sekr. de komerca ambro. Nask. 14 nov. 1884 en Palma,
Baleares. Politikisto, dum kelka tempo urbestro de Palma. Estrarano de EK
Palma.
Barcelona. Urbo en Hispanujo, la efurbo kataluna, 775.000 loantoj.
5-a UK 6--11 sep.1909, 1287 kongresanoj el 32 landoj; efaj temoj: organizo
de nacia E-societoj, fnancoj, laboroj de la E-Akademio.
Bardoulet E., la unua pioniro de E en Nova Kaledonio. Aliis al E en
1898. Vigla prop. precipe per artikoloj en Numea.
.
Bareluloj kaj Fadenuloj. Moderna fabelo por ge(mal)junuloj, de
Maurois, el la franca trad. Berno Fabo 1933, 105 p. Satira historio de du
subteraj popoloj, kiuj pro bagatelo malpacas. Multaj tutpaaj ilustraoj.
Barni Giovanni, italo, teknikisto. Nask. 7 apr. 1889 en Verona kaj loas
en Genova. E-isto de 1912. Kunfondis en 1913 Laboristan E Grupon. Tiu
grupo eldonis la Devoj de la Homo de Mazzini. Li estis preska iam prez. de
tiu grupo kaj gvidis multajn kursojn. Prot. de E.
Barrett John, usonano, diplomato. Nask 28 nov. 1866, en Grafon
56
(Vermont). Direktoro enerala de Panamerika Unuio 1907-20. Prez. de.
EANA 1910-12. Prez. de UK en Washington, 1910. Atoro de diversaj libroj,
precipe pri panamerikaj interrilatoj.
Bartel Karl, astriano, germano, industria ofcisto. Nask. 5 febr. 1892 en
Graz. E-isto de 1907. Kunfondis int. klubon Junaj E-istoj, gvidis multajn
kursojn, iniciatis 1920 E-helpon por A. infanoj. Hispanujo gastigis 324
infanojn dum unu jaro. Trad. en. La Semajno; La Marto; Scienca Gazeto.
Barthelmess Norbert, germano, urnalisto. Nask. 19 febr. 1897 en
Dsseldorf. E-isto de 1911. Trad. artikolojn en E de UEA, 1912-13. Gvidis
kursojn en lab. grupo en Dssetdorf, 1922-24. Partoprenis multajn SAT-
kongresojn kaj en kelkaj funkciis kiel efprotokolanto. Red. de Sennaciulo,
1924-25 kaj de 1928 is nun. Anka red. de La Nova Epoko de 1930 kaj de La
Lernanto. Trad. Fausto de Goethe, I. parto, 1923. Verkis la rakonton Diablidoj
kaj parte la kursan lernolibron por laboristoj Petro (1925, de li reverkita 5-a
eldono en 1932). Kompilis: Proletaria Kantaro (1924) kaj Unua Legolibro,
1932. Li verkis poemojn, rakontojn, kiuj aperis en SAT-organoj. Laraj
horizontoj, sociaj kontrastoj. Li preferas la temojn pri infanoj, penetras en la
infanan animon, kaj kondukas la leganton en la arman, petolan, tamen
preska iam nubo-ombran mondon de la malriaj prolet-infanoj. EMBA..
Barto k Dolfa, eo, instr., grafkisto kaj desegnisto. Nask 1 majo 1907
en Bor ice. E-isto de 1926. Unua prop. en Krom inter gestudantoj, rezulto 2
kursoj en YMCA. Fondis Slovaka EK en Uh. Hradi t . Gvidis Cseh-metodajn
kursojn. Publikaj prelegoj en eksterlando. Kunlaboranto de Ligilo.
Brth Franti ek, eo, komercisto en Bratislava. Nask. 14 okt. 1884 en
Praha. Tie li estis pioniro de 1900: unuaj informaj artikoletoj en la tieaj
urnaloj; kunfondo de EK. Multon vojais, vivis multajn jarojn ekster sia
patrujo. En Sofa kunlaboris kun G. Atanasof. Dumviva membro de
Leningrada ES.
Basic English. (bejsik ingli). Simpligita formo de la angla lingvo,
kompilita de C. K. Ogden, 1932 kaj propagandata anka kiel int. lingvo. La
vorto Basic formiis el la unuaj literoj de la vortoj British, American,
Scientifc, International, Commercial. La bazo de la sistemo estas 850 zorge
57
elektitaj anglaj vortoj, inter ili 18 verboj, 600 substantivoj, ktp. Verbojn,
substantivojn ktp., por kiuj mankas vorto en la sistemo, oni devas esprimi per
anstataigo, parafrazo, difno a analizo. (Kritiko de B. E. en ta 50-a kaj 51-a
n-roj de HDE, 1933, de M. C. Butler.)
Bssler (besler) Otto germano, preseja laboristo en Leipzig; proks. 40-
jara. Direktis la SAT-gazetservon de 1925-30 poste eksiis el SAT kaj aliis al
IPE, laboris por PEK. Edzino anta E-istino.
Bastien (bastjen) Louis, franco, intendanto-generalo. Nask. 21 dec.
1869 en Obernal (apud Strasbourg). E-isto de 1902. Sin okupis multe pri la
propagando en norda Francujo, kaj poste en orienta. Post pensionio li
rekomencis plej ageme labori. Depost kvin jaroj, li fariis, kiel vicprez. de
SFPE, unu el la plej sindonemaj prop-istoj en F. Li multe klopodis por la nova
int. organizo de la E-movado. Verkis: Nalingva Etimologia Leksikono, 1907.
Trad. de Bossuet, Funebra Parolado de Princo de Conde, 1911. Kunmetis
povortareton por francoj, 1932. LK, 1909, kaj prez. de la sekcio de la
Teknikaj Vortaroj. efunlaboranto de la Enciklopedio.
Batalo pri la domo Heikkil. De J. Linnankoski, el la fnna trad. Setl.
1919, 60 p. Kontrasto inter fortaj ideoj kaj virineca sentemo. Unu el la perloj
de l Finna literaturo. (La la tradukinto.)
Batta Jozsef, hungaro, fertornisto. Estis sekr. de HESL, red. de
Munkskultura. En 1926 politika elmigrinto el Hungarujo, poste
kunlaboranto en SAT-organoj. Unu el la gvidantoj de IPE kaj red. de
Internaciisto is 1933.
Baudet (bode) Andr, franco, ineniero-industriisto. Nask. 18 apr. l876
en Paris. Eminentulo en la komercaj rondoj, en kaj ekster Francujo.
Prezidinto de multaj komercaj ofcialaj societoj. Prezidis la Parizan Komercan
ambron dum 4 jaroj, kaj la kunvenon de la Komercaj ambroj. En 1921,
komisiita por raporti at la Komerca ambro de Paris pri utileco kaj elekto de
int. helplingvo, li komencis sian studon skeptike, sed rapide fariis
konvinkoplena E-isto, penetrigis la lingvon en la komercon en kaj ekster
Francujo, E-igis multajn komercajn ambrojn. Delegito de la Pariza Komerca
ambro al la Kongresoj de Geneve (1922), Venezia (l923), Paris (1925).
58
Fondis kaj prezidas la Asocion E kaj Komerco. Al li E dankas siajn progresojn
en la komercaj rondoj de Francujo. Verkis brourojn pri E kaj Komerco,
rimarkindan paroladon kun kurso de E en unu horkvarono, kaj La komerco
anta kaj post cent jaroj prelego farita e la 24-a UK.
L. BASTIEN.
Baudouin de Courtenay (boduen de kurtnej) Jan Micislaw, polo,
devenanta el franca familio, univ. prof. Nask. 3 marto 1845 en Radzymin
apud Warszawa, mortis 3 nov. 1929 en W. Eminenta lingvisto, ano de la Pola
Akademio. Aktiva liberpensulo, prez. de la Pola Asocio. Kuraa defendanto
de la interesoj de iuj naciaj malplimultoj. Varma amiko de E, multaj artikoloj
en la E kaj pola gazetaro, multaj paroladoj. Kiel vicprez. de la Delegitaro en
1907 defendis tie E-n kontra aliaj projektoj.
Baxter (bakster) James G., skoto, asekuristo. Nask. 30 jan. 1865 en
Liverpool. UEA-ano n-ro 1030. Red. kaj eld. grupan gazeton Nia Propra.
Speciala ekzamenisto por BEA.
Bayol (bajol), franco, ofciro. Nask. 20 jan 1871 en Lille, mortigita en la
milito 1915. Konata pro sia propagando e la Ru-Krucaj Societoj, al kiuj li
faris multajn paroladojn en tuta Francujo. Fondis la societon E-Croix-Rouge
(1905), kaj redaktis ian bultenon. Verkis: E kaj Croix-Rouge, trad. en sep
lingvojn.
BEA: Brita E-Asocio, v. Britujo.
BEA: Bulgara E-Asocio, v. Bulgarnjo.
BEAT: Bankfaka E-Asocio Tutmonda, v. Bankfakuloj.
Beauchemin (bomen) A P., franca kanadano, pioniro de E en Kanado.
Fondis grupon La Lumo en 1901; red. de gazeto La Lumo. Iama L.K.
Beaufront (bofron) Louis de, franco, prof. Nask. 3 okt. 1855 en Paris.
e liaj studadoj lingvistikaj li ricevis konsilojn, e lecionojn de Max Mller
mem kaj tio faciligis pli malfrue al B. ricevi de tiu granda lingvisto ladan
59
mencion pri E. Li anka studis speciale la Dominikanan flozofon, kiu
kondukis lin al la teologio; li ricevis doktorecon pri teologio, sed fakte estis
nek monao, nek sacerdoto. Vojaante en Hindujo kaj en aliaj landoj, B.
spertis mem ne ustecon de la aserto, ke oni povas komprenii iuloke per la
franca kaj angla lingvoj, sed B ja komprenis anka la gernanan, hispanan,
italan, hungaran kaj araban lingvojn. Tiu fakto inspiris al B. (18-jara) la
rimarkon, ke la vortoj tabako, teatro k. a. komprenias internacie malgra
formalaj diferencetoj, kaj tio kondukis lin al ideo pri artefarebla lingvo int.
Fariinte privata instruisto e amikoj en 1877 post fnanca katastrofo kaj
gravega tifo, li provis realigi L I. per sistemo, kiun li nomis Adjuvanto, sed la
manuskripto, deponita e notario, malaperis (ladire pro detruo a telo.) B.
estis la unua franca E-isto, aliis al E jam en 1888, kaj tuj komencis
propagandi en la regiono de Toulouse kaj Albi. B. eldonis en jan. 1892, la la
rusa lingvo, la unuan lernolibron por francoj. Fondis en jan. 1898 la revuon
L' E-iste kaj SPPE, kiu elvokis en Francujo la fondiadon de la unuaj grupoj
kaj la organizon de instruado, pri E. Ekde la fondo prezidis tiun societon;
eksiis en 1908. Li la unua ellaboris plenan gramatikon de E, klarigante la
manieron por esprimi en bonstila E la naciajn parolturnojn, kaj tiamaniere
evitante la daneron de naciaj dialektoj en E mem. En la daro de kelkaj jaroj
(1892-1905) li eldonis tutan serion da lernolibroj, ekzercaroj vortaroj, i. a. la
faman Commentaire sur la grammaire E, 1900; kaj plie Preareto por
katolikoj 1893. verkis prop. librojn; la unua aperis en 1895. B. altiris al E
multajn eminentajn kaj infuajn personojn kaj diversajn asociojn. En 1894 B.
estis kontra reformoj en E. En 1908 li anonime prezentis al la Delegitaro
(v.) sian projekton de reformoj en E sub ps. Ido. Tio okazigis la skismon. B.
mem fariis efa gvidanto de la Ido-movado.
Beaumel (bomel) Leon, franco, hospitala administranto. Nask. 8 sept.
1870 en Toulouse. Interesias pri Ligo por Instruado kaj iuj manifestioj
de arto. E-iis en 1902. Publikaj kursoj kaj artikoloj. Vicprez. de SFPE.
Becker (beker) Eduard, germana, katolika pastro, eklezia konsilisto.
Nask. 10 okt. 1867 en Mokrone; mortis 2 okt. 1930. Agis por E e la
sendstacio Breslau, per kiu li ofe parolis kaj instruis. La modesta viro estis
unu el la plej eminentaj pioniroj de E en Silezio.
Bedekovi Danica, kroatino. Pioniro en Kroatujo (Jugoslavujo) de
60
1905. i redaktis la unuan E-gazeton en la lando Kroata E-isto, verkis la
unuan plenan lernolibron por kroatoj, 1909, kaj E-K Vortaron.
Behrendt (berent) Arnold, germano, potkonsilisto. Nask. 29 apr. 1877.
E-isto de 1908. Prez., depost samdirektigo gvidanto de GEA; prez. de la 25-
a UK en Kln. Lia prop. agado estis la kutima: paroladoj, artikoloj kaj
instruado. Lia laboro per E rilatas unuavice lian profesion: fakaj artikoloj en
la iam eldonita de li Pota E-isto informis la anojn de ILDEPO (prezidita de li
1911-14) pri diversaj fakaj aferoj. Dum la milito li kunlaboris en Int. Bulteno,
tradukis multajn paroladojn ktp. de germanaj tatistoj, brourojn pri la milito,
statistikon k. s. Post la milito li tradukis kelkajn brourojn pri Supera-Silezio
kaj eldonis komence de 1923 unu kajeron Germanlanda Bulteno pro la
invado en la germanan Ruhr-teritorion. Verkis kelkajn lernolibrojn de E,
inter ili lernolibron por pot- kaj telegrafofcistoj. La studado naskis multajn
artikolojn prilingvajn por E-Praktiko kaj G. E-isto. En LK de 1911. En iama
Revuo aperis liaj unuaj poemoj; poste E-Praktiko publikigis poemojn kaj
prozaojn de li. Entute: grandega laboro por kaj per E. Kunlaboranto de la
Enciklopedio.
Bein, Kazimierz, v. Kabe.
Bef Henri, franco, bibliotekestro de la Universitato en Montpellier. Unu
el la kunfondintoj de SFPE, 1898 kaj el la unuaj propagandistoj per artikoloj
kaj paroladoj; kunfondis kaj prezidis la grupon de Montpellier, 1902.
Bela Joe, atobiografo de hundo, verkis Marshall Saunders, el la angla
trad. J. Blaikie kaj N. Hohlov, 1929, 310 p., kun ilustraoj. Bela Joe estis reala
hundo. Dum la unua parto de sia vivo li apartenis al kruela mastro. Poste li
vivis multajn jarojn en felia hejmo. (El la Antaparolo.)
Belga Antologio. Flandra parto. Kompilita kaj kun literatura resumo de
Vermuyten. Franca parto. Komp. kaj kun lit. resumo de Jaumotte. 1928, 285
kaj 285 p. Specimenoj kaj biografaj notoj de . 100 atoroj. Ega laboro de
seriozaj kaj kapablaj personoj, kolektiva penado, ampleksaj konoj, persistemo
kaj kurao. La tradukoj estas bonaj, parfe e tre bonaj. (Butin, HDE, 1930, n-
ro 11.)
61
Belga Esperantisto. Organo de BLE, fondita en 1908; formato 24x16.
Redaktis: L. Champy, Van Laere, Van Der Biest-Andelhof, Oscar Van Schoor,
Frans Schoofs.
Belgujo. La unua belga E-isto estis Armand Dethier, dir. de L'
Annonce Timbrotogique, revuo en kiu li, proks. komence de 1892, publikigis
artikolojn pri E, en kiuj li akcentis speciale la utilecon de E por kolektantoj de
potmarkoj.
En la fno de 1897 letenanto (poste kapitano) Charles Lamatre, la
konata Kongolanda esploristo belga, konatiis kun la ideo de L. I. kaj kun E,
kaj amba trafs tiel forte lian spiriton, ke li tuj decidis ilin ekpropagandi en
Belgujo, kie tamen ekzistis jam kelkaj izolitaj sed neagemaj E-istoj, kiel li tion
poste diris en la de li fondita gazeto lia proprao Belga Sonorilo.
Li publikigis serion de ok artikoloj pri la demando en la tiama belga
gazeto iutaga Le Petit Bleu. Tiuj artikoloj estas kunigitaj en brouro 1898,
kiu ne estis vendota, sed senpage disdonota de Multlingvaj Rondoj a
scienculaj Societoj. La Poliglota Rondo de Bruselo estis ia deponejo. La
eldonon ebligis diversaj riaj scienculoj belgaj, inter kiuj estas citeblaj Somse,
Solvay, Lambert, k. c.
Samtempe Lemaire, honora membro de l Poliglota Klubo de Bruselo,
donis en i du prop. paroladojn (dec. 1897, jan. 1898). Ili estis sekvataj de
unua kurso pri E donita en tiu klubo de P. Blanjean. Balda alia kurso estis
organizata en Gilly apud Charleroi, de Roelandt.
Post kelka tempo Lemaire devis reforiri por esplora vojao en Afriko,
kaj post la reveno, li konstatis, ke ekzistas kelkaj E-grupoj en diversaj lokoj,
kies membroj ja tre akurate. kunvenas, sed kiuj estas tute neagemaj je prop.
vidpunkto. Li do rekomencis la batalon kaj faris paroladojn en diversaj
urboj nome en Gent'o, en la Universitato. Novaj kursoj estis organizataj,
inter aliaj en la societo; Vastigado de la Lernejo por Instruistoj kaj en la
Antverpena sekcio de la Federacio de la lernantaj de l Belgaj Ateneoj. Tiu
lasta kurso okazis en la ejo de l'Rea Ateneo de Antverpeno, kaj por in sekvi
la lernantoj devis sin turni al Skabeno Desguin. Gvidanto de l kurso estis
Lucien Blanjean (okt 1902). Aliparte, letenanto Leopold Jamin, frato de
62
aritekturisto Joseph Jamin, el Bruselo, ekdonis kurson en la Antverpena
Taverne Royale.
Balda aliaj paroladistoj ekpropagandis la lingvon en diversaj lokoj: en
Bruo, A. J. Witteryck, presisto, kiu eldonis tiutempe iusemajnan ilustritan
revuon fandralingvan De Lusthof kun rubriko E-a; en Loveno, de
Mattelaer, tiutempe studento en la tiea Universitato; en Antverpeno, de
emia doktoro Raymond Van Melckebeke, nome en la Centra Societo de l
Belgaj emiistoj k. c.
Aliparte multaj el la efaj gazetoj belgaj kaj aliaj malpli gravaj revuetoj
kaj revuoj, tiom el la Flandra kiom el la Valona parto de l lando, ekparolis pri
la lingvo, kaj poste enhavis ofe artikolojn u favorajn u kontrabatalajn pri
la demando. Ni citu: Le Matin, La Metropole, Het Handelsblad (Antverpeno),
Le Courrier de l Orueau, Zuid en Noord Nederlandsch Tooneel; Le
Journal de Courtrai; De Limburger; Klim op (Loveno); La Meuse, Le Journal
de Liege (Lieo); Le Soir, Le XX-e Siecle, Le Patriote, La Chconique L'
Independance Belge (Bruselo); Le Bien Public, La Flandre Liberale (Gento),
k. c.
Tiu agado multe vastigis la ideon kaj pligrandigis la nombron de l
adeptoj de la lingvo int. Kursoj ekdoniis; na Asocioj sciencaj nomis
delegitojn en la Delegitaro.
En sept. 1902 Lemaire fondis sian monatan revuon La Belga Sonorilo,
kies efred. estis Joseph Jamin, cenzuristoj P. kaj L. Blanjean, adm. Maurice
Seynaeve (tiam studento en la Genta Universitato), presisto A J. Witteryck,
Delplace; kunlaboris Caston Chotiau, L. Cogen, L. Jamin, k. c. La apero de tiu
revuo okazigis la kreon de E-istaj Grupoj en diversaj urboj kaj aliaj
komunumoj: La Antverpena Grupo E-ista estas fondita en marto 1903 kun
50 membroj. Sekvis: la E-ista Katolik-Universitata Grupo (fonda kunveno 17
marto en la ambrego de l Universitato mem) kun pli ol 50 membroj
(fondinto: Mattelaer); la Studenta Grupo en Gento (majo 1903; fondintoj: M.
Seynaeve kaj Cauterman) La E Sekcio de l Poliglota Klubo de Bruselo; la
Lovena Grupo (7 majo, fondintoj: Eug Mathys, flo, Advokato Van Dieren kaj
Paul Blaise): la Brua Grupo (fondinto: A. J. Witteryck); la E sekcio de la
Popola Universitato en Saint Gilles-Bruxelles; la Grupo en Lieo (fondinto:
63
Oudenne) la Grupo en Gilly (fondinto: Roelandt); la Grupoj en Meleno,
Dufel, Huy, Verviers, Andenne; poste, en 1907, la Brusela La Pioniro; k. c.
Multe favoris la propagandon la kvar paroladoj faritaj de prof. Lambert
(de la Universitato de Dijon, Francujo) en la kvar belgaj universitatoj de
Gento, Loveno, Bruselo kaj Lieo, en nov. 1903, la iniciato de Maurice
Seynave. Citindaj faktoj el la tiama propagando estas la grava partopreno de
E en la Ekspozicio geografa organizita de la Rea Societo de Geografo en
Antverpeno dum la somero 1902 kaj en la ekspozicio de fotografaoj
organizita anka en Antverpeno, de la Societo por fotografaj kaj sciencaj
lernadoj, dum ag 1903.
Tiuj multnombraj klopodoj kondukis, en 1905, al la fondo de Belga
Ligo Esperantista (BLE), 30 julio. Jen en kiaj cirkonstancoj, la la raporto de
Seynaeve en Belga Sonorilo de sept., 1905:
irkae je la lastaj tagoj de majo 1905, presita letero, subskribita de
Sroj L. Blanjean J. Coox, E. de Troyer, J. Jamin, E Matys Dro Seynaeve, kaj
Dro R. Van Melekebeke, estis sendata al iuj plej konataj belgaj E-istoj kaj
petis ilin bonvoli kunveni por kune decidi pri la rimedoj plibonigi la
propagandadon de E en Belgujo. Tiu kunveno okazis la 25 de junio, e la
sidejo de la Antverpena Grupo E-ista, en Antverpreno. . . Dum tiu kunveno
oni precipe decidis unuvoe fondi Ligon de la Belgaj E-istoj kaj oni komisiis
Srojn Coox, Seynaeve kaj Van Melckebeke por la elverko de projekto de
regularo.
La 30 de julio, dua kunveno okazis en Antverpeno. eestis en i f-inoj
Greiner, Daenen, Lecointe, s-roj Blanjean, J.Jamin, Vandersleyen, Verbanek
(Bruselo)- Brahm, Champy, De Cae, de Roy, bro Gunsburg, L. Jamin, Van de
Kerckhove, A. Van der Biest-Andelhof, Dro R. Van Melekebeke
(Antverpeno); L. Cogen (Gento), Coox (Dufel) Mathys (Loveno), Dro M.
Seynaeve (Kortrijko), Sloutsky (Lieo). Senkulpigis sin pri sia foresto E. De
Troyer (Lieo), Dro Gomn (Ostendo), Mourton (Bruselo), Dro W. Van der
Biest (Antverpeno, Van Oevelen (Zoersel), Witteryck (Bruo). Dum la
kunveno, oni ricevis entuziasman telegramon de E. d' Artois (Bruselo). Sub la
prezido de A. Van der Biest-Andelhof, la kunvenintoj longe diskutis kaj fne
akceptis la regularon. Oni anka decidis, ke la unua jaro de la Ligo daros de
64
tiu tago is la 1-a de sept. 1905 kaj ke tiu kunveno povos anstatai la
eneralan ordinaran kunvenon se la Komitato tion opinias utila. La la us
akceptita regularo, oni devis tiam elekti la ses komitatanojn, iujare elektotajn
de la enerala kunveno. Post propono de Dro Maurice Seyneave, oni aklamis
komandanton Lemaire kiel membron de la komitato; post vodonado, la
prez. proklamis kiel aliajn komitatanojn f-inon E. Lecointe, L. Blanjean, J.
Jamin, Dron Seynaeve kaj Dron Van Melckebeke.
Tiu komitato tuj eklaboris serioze kaj dum komitata kunsido okazinta
1a unuan de okt. 1905 en la loejo de komandanto Lemaire, en Bruselo, estis
elektata la jena direktanta komitato: prez. komandanto Lemaire; en. sekr. d-
ro Seynaeve; aden. sekr. Coox; membroj f-ino Lecointe, L. Blanjean J. Jamin;
d-ro Van Melckebeke, al kiuj estonte estis aldonataj L. Jamin, Van der Biest-
Andelhof (kiu poste fariis vic-prez.)
En 1905 la interna formo kaj divido de Belga Sonorilo estis tre tage
angata kaj plilarigata; i publikigis de tiam ne nur prop. kaj movadajn
artikolojn, sed iuspecajn alitemajn komunikaojn; Seynaeve fariis ia
enerala direktoro. Oni anka starigis la kondiojn por la akiro de la Atesto
pri Kapableco, k. c.
Granda nombro de Delegitoj por la Delegitaro estis akirita inter la
societoj belgaj (sciencaj, komercaj k. a.) kaj grava petskribo estis organizata
inter la univ. profesoroj favore je la alpreno de Lingvo Int., petskribo sendota
al la sciencaj akademioj de l mondo: pli ol cent profesoraj subskriboj estis
kunigitaj.
Tamen la reformemo ekfaris jam sian malbonan disigan agadon en
Belgujo kiel alilande kaj Lemaire iom post iom entreprenis en sia Belga
Sonorilo lingvostudojn (titolitajn Al la int. helpa lingvo), certe tre
interesajn, sedanerajn por la lingva unueco, ar ili igis lin pli kaj pli forlasi la
E-an formon por alpreni tiun de Ido: de 1908 is 1914 kiam pro la komencio
de la Mondmilito, Belga Sonorilo esis defnitive aperi, la gazeto fariis tute
Idista, kaj iuj isupre cititaj pioniroj de la movado en Belgujo, (esceptante
Van der Biest-Andelhof kaj lian flon d-ron W. Van der Biest, Witteryck,
Mattelaer, Paul Blaise, Champy, Roelandt, d-ron Gomn, d-ron Raymond Van
Melckebeke, L. Cogen kaj kelkajn aliajn) sekvis Lemaire, kiu propramove
65
forlasis BLE (enerala kunveno de la 20-a de sept. 1908). Multaj honoraj
komitatanoj anka eksiis, aliaj restis, sed mortis en la sekvantaj jaroj.
Tiu reformema spirito naskis skismon en la Ligo kaj en nov.-dec. 1908
la fundamentfdelaj E-istoj belgaj fondis la monatan gazeton nun ankora
ekzistantan Belga E-isto. En sia kunsido de la 25 okt. 1908 tiuj samaj
Fundamentuloj elektis la jenan novan estraron de BLE: prez. Amatus Van
der Biest-Andelhof; vicprez. A. J. Witteryck kaj abato Richardson; sekr. Leon
Champy; kas. Oscar Van Schoor. Post la morto de Van der Biest (22 jan.
1912) Witteryck fariis prez.
En 1924 fariis prez. F. Schoofs kaj restis is la morto en 1934.
Witteryck fariis honora prez. La nuna komitato de BLE aspektas jene:
vicprez. L. Cogen kaj P. Kempeneers; sekr. H. Petiau; kas. M. Jaumotte; adm.
sekr. Poupeye kaj R Dechesne. Jaumotte estas anka red. de BE. Konstantaj
komitatanoj: Babilon, Champy, S-ino Elwortby-Posenaer, d-ro W. Van der
Biest kaj Oscar Van Schoor. Inter la plej malnovaj a plej laboremaj
komitatanoj estas plie: s-roj De Katelacre, Fals, kaj Bofejon, s-inoj Tooris,
Obozinski, Baiwir, Fr. Van Genechten, Jos Lefot kaj L. Bract.
La nuna honora prezidanto estas la reo Leopoldo III, kiu akceptis tiun
titolon post la morto de generalo Graio Leman.
La Liao kalkulas dudekon da grupoj tre agemaj el kiuj Verda Stelo
(Antverpeno) kaj la Brua Grupo akiris la ofcialan titolon Rea Societo
(almena 25 jara ekzistado).
Belga E-Instituto, koopera societo fondita en Antwerpen por la eldono,
presado kaj vendado de E-verkoj la 1 marto 1926. Hodia ia kapitalo atingas
160.000 belgajn frankojn (2. 23.000 svfr.) kaj eldonis multajn gramatikojn,
propagandilojn, krome Belgan Antologion kaj Rimvorta-on de Jaumotte. La
unua administrantaro konsistis el s-roj Schoofs, Jaumotte, De Coster, De
Kateleare, Vermandere, Oscar Van Schoor, Van der Veken, De Hondt,
Vermuyten kaj f-inoj De Buyser ka Morrens Post la morto de Schoofs (kiu
estis la animo de BEI) faras la administron s-roj Bofejon, de Hondt kaj
Vanderveken.
66
UEA en Belgujo. Ekzistas Belga Teritorio kun Fr. Schoofs kiel
efdelegito kaj mulfaj delegitoj en aro da urboj kaj aliaj komunumoj.
Membronombro: proks. 300. Post la morto de Schoofs gvidas la UEA-aferojn
De Kteleaere.
Du eksterlandaj laboristaj asocioj havas en B. apartan sekcion. La
franca FEO agadas en la franca parto de la lando, la nederlanda FLEN en la
famanda parto. Funkciis anka kelkaj fakaj E-societoj, ekz. en la postmilitaj
jaroj la maristoj havis apartan E-grupon en Antwerpen, al kiu apartenis E-
istoj el multaj nacianoj; la gvidanto estis la hungaro J. Poresin. Anka en aliaj
urboj laboris kelkaj elmigrintoj.
Monda Palaco en Bruselo. Dank al la klopodoj de Paul Otlet kaj
senatano H. Lafontaine, direktoroj kaj kreintoj de la Monda Palaco, E havas
en i specialan ambron kie estas elmontrataj aro da dokumentoj: libroj,
gazetoj, propagandiloj k. c. Post la Mondmilito la du direktoroj organizis
dum diversaj jaroj intersekve Universitatajn int. Semajno-duojn en kiuj la
Profesoroj rajtis uzi iujn lingvojn la sia bontrovo: E tie estis anka
akceptata kaj diversajn fojojn E-istoj-profesoroj donis tie paroladojn pri
diversaj sciencaj objektoj.
Literaturo. Jam en 1904 aperis Paoj el la Flandra literaturo (v). Post
la milito Belga Antologio (v). Multe laboris sur literatura kampo s-inoj
Elworthy-Posenaer, Lucette Faes-Jansens, s-roj Jaumotte, Osear Van Schoor
kaj De Schutter.
Ni aldonu, ke la Publika Biblioteko de Antverpeno posedas tre gravan
kolekton de iuspecaj E-aj brouroj, libroj, revuoj.
En Radio-kampo estas citinde ke tri kursoj pri E estis donitaj en
Radio-Belgique (nun la tata I.N.R.) dum tri intersekvaj vintroj. Profesoroj
estis M. Somerling (en fandra lingvo), F. Mathieux, M. Jaumotte kaj P.
Kempeneers (en franca lingvo). Dum pli ol unu jaro tiu lasta donis
iusabatajn paroladetojn en E. La sukceso de tiuj kursoj estis tre granda. En
Radio-Belgique Kempeneers faris anka la 22 apr. 1929 gravan paroladon
E-lingvan pri Belgujo, preparan al la centa datreveno de l lando en 1930.
67
Kongresoj E-istaj, kiuj okazis en Belgujo:
1909, 27-28 junio en Verviers, 1-a landa k
1910, 15-16 majo en Bruo 2-a landa k.
1910, 22-26 julio en Bruselo E-ista Semajno-Kongreso en la Mond-
Ekspozicio (kun E-ista Ofcejo kaj speciala ekspozicio).
1910, 26-30 ag. en Bruselo 2-a kongreso de UEA
1911, 4-5 junio en Charleroi 3-a landa k.
1911, 20-27 ag. en Antverpeno 7-a UK.
1912, 26-27 majo en Gento 4-a landa k.
1913, 11-19 majo en Spaa 6-a landa k.
1913, 14-20 ag. en Gento Int. E-ista Semajno-Kongreso dum la
Universala Ekspozicio.
19l4, 31 majo-1 junio en Meleno 6-a landa k.
1920 23-24 junio en St. Gilles 9-a landa (La 7-a kaj 8-a belgaj kongresoj
okazis en Anglujo dum la milito organizitaj kaj eestitaj de belgaj E-istoj,
loantaj tie provizore.)
1921, 15-16 majo en Lieo l0-a landa k.
1922, en Sankt' Nikolao en-Flandrio 11-a landa k.
1923, 20-21 majo en Namur 12-a landa k.
1924, 7-9 junio en Bruo 13-a landa k.
1925, 30 majo-1 junio en Verviers 14-a landa k.
68
1926, 22-24 majo en La Panne 16-a landa k.
1926, en Spaa l2-a Int. Katolika E-Kongreso.
1927, 4-6 junio, en Mons 16-a landa k.
1928, 10 junio en Bruselo 17-a landa k.
1928 3-11 ag. en Antverpeno 20-a UK.
1929, 18-20 majo en Gento 18-a landa k.
1930, 7-10 junio en Lieo dum la Universala Ekspozicio, kun
tutsomera E-a fako, 19-a landa k.
1931, 23-26 majo 20-a landa k.
1932, 14-16 majo en Antverpeno 21-a landa k.
1933, 3-5 junio en Bruselo 22-a landa k.
iuj kongresoj uis la ofcialan apogon de la lokaj atoritatoj kaj la
UK-j staris sub la protektado de la belga reo. Prez. de la 1-3-aj landaj
kongresoj estis A. V. d. Biest, prez. de la 4-6-aj, 11-a, 13-a landaj kongresoj kaj
la Int. Semajo-kongreso en 1910 A. J Witteryck, prez. de la 9, 10, 12, 14-16
kongresoj L. Cogen, prez. de la 17-22 kongresoj estis Fr. Schoofs.
La LKK de la 7-a UK konsistis el s-roj Van der Biest-Andelhof, D-ro
Van Der Biest, Dupont kaj Ritschie, f-ino Posenaer, kiu estis sekretario-
kasisto. Tiu de la 20-a UK konsistis el s-ino Elworthy-Posenaer s-roj Schoofs,
Oscar Van Schoor, M. Jaumotte, Adv. Roost, Vermandere, kaj Ritschie En
amba kongresoj profesiaj aktoroj ludis teatraon en Esperanto. En la unua
Kaatje de Spaak (trad. Van Der Biest), en la dua Hamleto-n.
La artikolon verkis malnova belga E-isto, tralegis H. PETIAU.
69
La fandra movado. En julio 1929 aperis en Antverpeno Flandra E-isto
per la zorgoj kaj klopodoj de Flandrema Grupo E-ista. La publikigo je i tiu
monata revuo decidigis pri la fondo de fandra ligo. Je Pentekosto 1930, en
Antverpeno, la 1-a fandra kongreso de E frme starigis sian propran ligon
kun advokato Jozef Muys kiel prez. kaj Edgard Verheyden kiel sekr. Flandra
E-isto de tiam fariis ia ofciala organo, kun Jan Van Schoir kiel efred. Dum
tiu kongreso oni anka skizis la statutojn de la nova Ligo, kiuj ricevis
defnitivan formon la 11-an de sept. en Gent. Art. 2 mencias, ke FLE celas:
propagandi E-n inter la fandroj, konigi e la aliaj popoloj la kulturstaton
fandran; akceli la mondpacon la sia povo. Montriis balda la neceso havi
anka propran librejon. Tiucele, 30 nov. 1930, f-ino J. Terryn el Gent kaj G.
Debrouwere kaj Alb. Cognie el Kortrijk fondis societon Flandra E-Instituto,
lee registrita. La akcioj de FEI ne donas rentumon. La proftoj servas por la
E-propagando. La 2-a fandra kongreso okazis en Aalst kaj aliis 175
partoprenantoj; por la 3-a en Kortrijk, je Pentekosto 1932, tiu nombro jam
estis 201 kaj la urbestraro subvenciis la eldonon de plaa gvidlibreto. En 1932
parte renoviis la estraro de FLE, kies prez. nun estas Leo Calloens el Aalst
kaj sekr. Gerard Debrouwere el Kortrijk. El la agado de FLE ni mencias
precipe publikigon de E-kurso en Toerisme, organo de la Flandra Turista
Asocio, havanta 145.000 membrojn. La programo de la Popoluniversitato
Heran Van den Reeck en Antverpeno mencias E-kurson. Inter la studentoj
de la Genta tatuniversitato okazis vigla propagando kaj kerno estas starigita.
Reto da sekcioj kaj delegitoj kovras la fandran landparton de Belgio. G.
DBROUWERE.
Belhoro: Blindaj E-istoj Loantaj en Hungara Relando, v. Blinduloj.
Belhoste (belost) Lon, (ps. L. B.), franco, ofcisto en la urba
administracio de Paris. Nask. 29. jan. 1890 en Rouen. Komitatano de SFPE.
Gvidas kursojn depost 1910. Verkis kun Doue la Gvidlibron de la 24-a UK.
Belmont Leo, ps. de adv. Leopold Blumental, polo, urnalisto, verkisto;
loas en Varsovio. Nask. 8 marto 1865 en V. Fininte la universitaton fariis
red. de semajna lit. kaj politika gazeto Libera Vorto (pola), kiun li plenigis
mem de komenco is fno. Pro artikoloj B. estis malliberigita 5 fojojn, unu
fojon anka ekzilita. Verkis proks. 100 librojn, inter ili en la pola lingvo 3
grandajn volumojn da poeziaoj. Liaj historiaj romanoj (Messalina, Mme
70
Pompadour, Dubarry, Veera, k.a.) estas tre legataj libroj. Lerta
tradukisto, bona oratoro, majstro de la deklamado. En la E-movado B. okupas
same gravan lokon. Jam en 1887 li sendis salutleteron al Z, fnante per la
profetvortoj: Vi venkos, sinjoro! Jam tiam li komencis skribi grandajn
artikolojn sur bazo de profunda lingvistika scio; Libera Vorto ofe estis
preska plena je defendo de E. Liaj artikoloj pri E u en la pola, u en la rusa
gazetaro estas multegaj. Estis gvidanto kaj vicprez. de l'unua rusa ES (en
Petrograd) kaj poste de l unua pola ES (en V.). Dum la 1-a UK li proponis pri
iujara kongreso de E. Nun estas vicprez. de PEA, LK kaj Akademiano. En E
li anka verkis multe kaj kunlaboris al multaj E-gazetoj. Libroforme eliris en
1908 liaj Sonoj Esperantaj. Atenton meritas lia pola E-gramatiko en versoj
mnemonikaj. Bona oratoro anka en E.
E. WIESENFELD.

Belogorcev Viktor, sovetiano, ruso, laboristo. Nask 1903 en Tomsk
(Siberio). Fariis E-isto en 1919. Aktive propagandis E-n kaj organizis
rondetojn en Tomsk, Barnaul, Nikolajev. De post 1931 membro de CK SEU.
Beltrao (beltrau) Antonio Carlos de Arruda, brazilano, d-ro, distrikta
efn. telegrafa. Mortis en 1928. Fond. kaj prez. de EK en Maceio (Alagoas,
1909), kie li faris grandan propagandon. Prez. de BKE kaj de la 3-a B.
Kongreso de E.
Bemaldo Luzo, v. Almeida Martins.
Benrd Agost, hungaro, d-ro, eksministro, efuracisto. Nask. 3 jan.
1880 en Budapest. Prez. de la Hungara E Ekzamena Komitato.
Benink Grietje Harmina, nederlandanino, instr. Nask. 20 nov. 1892 en
Wedde. Fond. kaj prez. de EG en Almelo de 1925, estrarano de LEEN de okt.
1932. Kursgvida kaj prop. laboro. Verkis lernolibrojn, 1928, 31.
Bennemann Karl Heinrich Paul, germano, popollerneja instruisto.
Nask. 13 marto 1885 en Leipzig. E-isto de 1909; LK de 1927. Gvidis kursojn,
71
precipe por instruistoj, anka por infanoj. Specialaj kampoj: kritika
prilaborado de la E vorttrezoro kaj la muziko. Prelegoj muzikaj e la UK en
Edinburgh kaj en Oxford. Tre multaj artikoloj precipe kun populare scienca
enhavo. Kunlaboranto de multaj E gazetoj. Presitaj verkoj: Gyges kaj lia ringo,
dramo de Hebbel, 1916; La favaj folioj (la germanaj ofcialaj telegramoj de la
militkampo, 1914-16 ; Tra la mondo, legolibro I-II, 1921-22; Vortaroj E-G
(anka por blinduloj), 1923 kaj G-E, 1926; Int. Kantaro, (139 popolaj kantoj
el 55 landoj, 7 E k. a. kantoj, koncertarioj); tekstaro kaj muzika eldono, 1930;
Psikologia Terminaro, 1932. Manuskripto de la trad. de Fasto (Goethe).
efunlaboranto de la Enciklopedio.
Benaar Jakob A., egipta hebreo; prof. (kelkan tempon en Kaunas).
Estas konata prop-isto en Eropo kaj Ameriko. .
Benson William S., usonano, kuracisto en Newack. Atoro de originala
bildmetodo por la instruado de E. Verkis 10 kajerojn de Universala E-istigilo,
1925-27; kaj la grandiozan Universala E-Metodo, 1933.
Beraru Miu, rumano, presisto. Nask. 30 dec. 1903 en Piatra-Neamt.
Lernis E-n en 1925 Gvidis kursojn. Kompilis lernolibreton (1926),
portretalbumon de RES (1928), aperigis poemaron kun i. a. lokaj aktualaoj
Spite la vivon (1928), kompilis (kun P. Firu) la unuan E-R kaj R-E Vortaron
(1932). Kunlaboris e ,LM'. Ne plu verkas.
Berger Joseph Ferdinand, (ps. Jofebo, B. K.), germano, redaktoro de
Heroldo de E. Nask. 7 okt. 1894 en Edersdorf, eoslovakujo. E-isto de 1910.
Fondis grupon en Waldshut, (Germ), gvidis kursojn tie, en Hispanujo kaj en
Kln. Kunlaboris por pluraj E gazetoj. Trad.: La vojo returne, de Remarque,
1931; kunlaboris en la traduko de En okcidento nenio nova, de Remarque,
1929. De 1934 gvidestro de Revelo.
Berger Leopold, eo, emia ineniero. Nask. 9 marto 1887 en
Vrchoslav. E-isto de 1908. Funkciulo de diverslokaj kluboj. Fondinto de
Bohema E-Servo kaj eldonanto de BES Adresaro (v.). Eld. de jarkolektoj de
prop. gazetoj. Verkis -E Vortareton.
Bergfers (berjie) Leon, belgo, organizanto. Nask. 30 jun. 1904 en
72
Bruxetles. Prizorgis la interhelpan movadon, lit. kursojn, verkis francan
teatraon, kunlaboris al ruslingvaj revuoj. E-isto de 1922. Havis gravan rolon
en SAT, is proks. 1930, de kiam li ne partoprenas movadan vivon. Verkis
multajn rakontojn, priskribojn pri nuntempaj verkistoj por SR, La Nova
Etapo. Libroforme aperis: tradukoj Servokapabla de Eekhoud, 1927; La
Morto de Blanjo de Tousseel, 1925; la originalao Ili, 1921.
Berki Gza, hungaro, direktoro de juejaj helpkontoroj. Nask. 3 marto.
1892 en Szatmrnmeti (nun en Rumanujo). Dir. de ardeninstituto, ktp.
Multajn jarojn unu el la gvidantoj (sekr. de HES) de tre vigla E-movado en
Debrecen.
Berman Oskar, komerc-ekonomia red. en Lodz (Polujo). E-isto ekde
1915. Laboras por E precipe sur turisma kampo; gvidas karavanojn. Prez. de
ES en Lodz. Multaj prop. artikoloj pol-, german- kaj hebrelingvaj.
Bern. efurbo de Svislando, 113.000 loantoj. 9-a UK 24-31
ag.1913, 1015 kongresanoj el 30 landoj; fd. esprimo al la Lingva Komitato;
akcento de kunagado.
Bernfeld Erwin Gerhard, astriano, germano, tata ofc. en Wien.
Nask. 10 nov. 1891 en Wien. E-isto de 1924, sekr. en grupo Ofchavantoj-
Wien, prez. e A. Pacifsta Soc. E-Wien. Depost 1926 efdel. de UEA.
Berthelot (bertlo) Paul, franco. Nask. 1882, mortis 2 nov. 1910 et
Conceicao de Araguaya (Brazilo). Lernis E-n 1900, kiam li studis en la liceo
de Reims. Fervora propagandisto, li fondis la gazeton Esperanto (18 jun
1905), kiun li transdonis en 1906 al Saussure kaj Hodter. Iniciatinto de Int.
Socia Revuo. Li forvojais at Brazilo, kie li darigis sian propagandon. Grave
kaptita de tuberkulozo, li pasigis siajn lastajn semajnojn instruante la
monaojn, kiuj fegis lin, kaj preparante kun ili latinan lernolibron
Compendium grammaticae E. Li enpresis en E la unuan provon de vortaro
E-E (kun E-e redaktitaj difnoj de la radikoj). Verkis (kun Cart kaj Merckens):
Vortaro franca-E-a, 1903 (kun Lambert) Komercaj Leteroj, 1903 Provo
de emia nomigado en E 1904 Fonetika litera skizo pri kelkaj konsonantoj
(sub la ps. Marcelo Verema), 1904. LK. 1909.
73
L. BASTIEN.
Bertoli Alfons, kroato. Nask. en 1895 en Zadar (Zara), mortis 22 okt.
1926 en Zagreb. Frue aliis al E. Postmilite multe laboris en Zagreba ES,
samtempe estante helpanto de la red. de La Provo kaj Konkordo. Estis sekr.
de SEL. Kelkaj literaturaoj. .
BES: Bohema E-Servo, v.
BES-a Adresaro de E-istoj el iuj landoj. Eld. de BES (L. Berger). Unua
eld. 1919, 40 p., deka eld. 1932, 116 p. 1107 adresoj. i povas esti grava
praktika helpilo al la korespondema kaj interananta E-istaro kondie, ke
la personoj vere respondas. (P. B., Bibliografa Gazeto, 1933, p: 24.)
Beveridge (beveri) John, skota, pastro. Nask. 29 jun. 1857 en Ayrshire
E-istiis 1907 Unua prez. de Skota EF. Unu el la tradukintoj de la Nova
Testamento. Artikoloj en multe da E gazetoj.
Bialystok (elp bjaistok, Z uzadis: Bielostoko). Urbo en la orienta parto
de Polujo, kun 97.185 loantoj. Tie naskiis 15 dec. 1859 Z en dometo signita
n-ro 6. e strato Zielena (signifas: Verda), kiu nun estas nomata Strato Z-a.
Sur la naskodomo de Z pendas marmora tabulo. En la domo trovias ora
libro, en kiun enskribias iuj vizitantoj. La diverslingveco de la loantaro kaj
la ofe neamikaj interrilatoj inter la diversaj gentoj donis al Z la impulson krei
L. I. Dufoje okazis tre solenaj postkongresoj en la urbo (1927 kaj 1931). En la
publika ardeno staros 12 metrojn alta monumento de Z la projekto de la
fama varsovia skulptisto A. Ostrzega, Babela Turo. La efdel. de UEA por la
pola teritorio, J. apiro, loas en B. v Stratoj. E. WIESENFELD
Bianchini J., italo, pastro en Friuli. Verkoj: Hebrea kalendaro, 1906; du
E-lernolibroj italaj, 1913 ; lernolibro de itala lingvo 19I3; tiu de latina
lingvo,1914-l5; (amba por E-istoj); prop. brouro. Kunlaboris je Espero
Katolika. L K.
Biblio. Ne nur de la religia vidpunkto, sed anka pro ia elstara
literatura valoro, la B. estas rigardata de granda parto de la homaro efa
literaturao de la mondo. Z mem konstatis tiun gravecon, kaj jam en La
74
Revuo, en ia unua volumo, kontribuis tradukaojn de La Predikanto. En la
U. K. en Cambridge en 1907 komitato formiis por akceli la tradukadon de la
B. Komitato elektita dum la brita kongreso en Leeds en 1909, entreprenis la
tradukadon de la Nova Testamento el greka teksto. La efan laboron
plenumis pastro John Cyprian Rust kaj A. E. Wackritl kaj la traduko aperis en
1912 e la Brita kaj Alilanda Biblia Societo kaj Nacia Biblia Societo de
Skotlando. La tasko pri la Malnova Testamento kuis en la plej kompetentaj
manoj de Z mem, kiu kun admirinda persisto plenumis la laboron,
tradukante el la hebrea originalo, kaj fne liveris la lastajn paojn nur kelkajn
semajnojn anta sia morto en 1917. Z konfdis la fnpretigon al brita
komitato, kies efa laboranto estis J. M. Warden. Dum la U. K. en Edinburgh,
1-an de ag. 1926, en Diservo en la katedralo de S-ta Giles, la tuta E-a Biblio
estis solene kaj publike dediita. La eldonon kaj la kliigon de la kompostao
ebligis malavara fnanca subteno de f-inoj Peckover. (v. ,E', Geneve, 1926, p:
l37.) Nombro de bibliopartoj venditaj en E is 35 dec. 1931, estas: Biblioj
kompletaj: 5444, Novaj Testamentoj kompletaj: 22,727, Evangelioj kal
Psalmaro (aparte eldonitaj): 14,231.
M. C. BUTLER.
Bibliografa Gazeto. Kvaronjara eldonao de L. M. en 1933; formato
15x22 cm; tuta paonombro 72. Redaktis Kalocsay, multe kunlaboris Totsche.
Ampleksan lokon okupis la detalaj recenzoj, estis rubriko Revuo de revuoj,
informoj pri AELA, ktp, Ekde 1934 B. G. estis anstataata per Lingvo Libro
(v.)
Bibliografo de Internacia Lingvo. Historia sistema katalogo. Ellaboris
kaj komentaris P. E. Stojan. UEA, 1929, 560 p., formato 24x16 cm. S. ne
limigis sian seradon al E, nek al aliaj sistemoj de helplingvoj; li vastigis in,
ampleksante ion, kio iel militis, vane a sukcese, kontra la baro de
l'diverslingveco. Tial, li studis la provojn de universala alfabeto, de flozofa
gramatiko, de logistiko, de pasigrafoj, a la uzatajn gestlingvojn,
ciferskribojn, int. stenografojn kaj signarojn. i estas esence la listo de iuj
verkoj, kiuj traktis la us cititajn temojn, kun montro de l'aperdato, loko,
presejo, panombro kaj formato. Pri la gravaj verkoj, tiujn informojn
akompanas mallonga resumo, a citaoj, a rimarkoj de l kompilinto. La
verko, kaj iaj diversaj apitroj, estas prezentataj per atentindaj enkondukaj
75
artikoloj. io atingebla estis uzata. (G. S., ,E', 1930, p: 34.) Tiu i gravega
verko estis plejmulte uzata dum la redaktado de la Enciklopedio, kaj malgra
ia nepraktika dividado, i tre faciligis la redaktan laboron.
Biblioteko de BEA. (Brita E-ista Asocio). En 1922 BEA starigis
Konsultan Bibliotekon. Iu amiko donacic 380 volumojn el sia privata kolekto
kiel nukleon. De tiam la biblioteko dare kreskis per aldono de libroj
donacitaj a aetitaj, kaj de iu nova E-a libro e apero. La gvidanto de la
biblioteko estas M. C. Butler, kiu klopodas, ke la biblioteko enhavu la la
eblecoj ion kun rilato al E a al int-lingva movado enerale; anka verkojn
pri lingva instruado kaj pri la flologio de naciaj lingvoj; kaj iajn konsulto-
librojn. Krom la efa kolekto de libroj (en tri sekcioj la grandoj), trovias
anka apartaj kolektoj de brouroj, manuskriptoj, fotografaoj, prestranaoj,
muziko, pot- kaj bild-kartoj, kaj glumarkoj: io pri E a kun E-a teksto. Sur
aparta bretaro trovias la lastaj n-roj de la E-a gazetaro. La jarkolektojn oni
bindigas la eblo. io en la biblioteko estas klasita la la decimala sistemo
(Dewey Decimal Classifcation) kaj la plibonigoj de la Int. Bibliografa
Instituto en Bruxelles. La tiu sistemo iu temo ricevas difnitan numeron,
kun aldonaj subdividoj por indiko de formo, loko, dato, lingvo, rilato, kaj aliaj
vidpunktoj. Por la pri-E-a sekcio oni ellaboris apartan klasigon tre detalan.
io en la biblioteko (libroj, brouroj, muziko, kaj e gazetartikoloj) estas
enskribita en unu komunan indekson. Tiu Klasita Katalogo listas iun eron
la numera ordo, kaj montras ion, kion la biblioteko enhavas pri iu temo.
Trovias anka Alfabeta Indekso de titoloj, temoj, kaj nomoj, kiu ebligas ion
trovi, e sen kompreno pri la sistemo. La eneralan laboron prizorgas la sekr.
de BEA, M. C. Butler, la gazetan fakon atentas E.A. Hawkins, helpate
lastatempe de F. B. Elwell. La enskriboj en la Katalogo klasiis en 1931 jene:
0 Generalao . . . . . . . . . . . . . . . . . .150
1 Filozofo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .350
2 Religio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .500
3 Sociologio . . . . . . . . . . . . . . . . . . .900
4 Filologio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1050
76
5 Scienco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .650
6 Teknologio . . . . . . . . . . . . . . . . . .1200
7 Arto, Sporto . . . . . . . . . . . . . . . . . .400
8 Literaturo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1950
9 Historio, Geografo, Biografo . . . . .1850
E 0 Esperanta Movado . . . . . . . . . . . 1500
E Esperanto Aplikata . . . . . . . . . . . . 600
E 1-E9 Esperanta Lingvo . . . . . . . . . .1600
G. L. Gazetaro (propaganda, literatura) . 100
---------------------------------------------------------------------
12800
Alfabeta Indekso . . . . . . . . . . . . . . . . 9800
Slipara sumo . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22600
Krom la libroj trovias anka 3720 kartoj kaj fotografaoj; 21 metroj da
skatoloj plenaj de gazetoj, muziko, kaj bildoj; kaj 80 skatotoj da brouroj kaj
manuskriptoj. Tial ke la biblioteko estas konsulta kal ne prunta, oni ne
permesas la forporton de libroj el la ambro; sed la tuta kolekto estas je la
dispono de la studantoj. En i trovias multe da libroj el la fruaj jaroj de E, kaj
amaso da aferoj netakseble valoraj por la studantoj kaj i rimarkinde
kreskadas.
La BRITISH E-IST,1931, p: 120.
77
Bibtioteko de C O. (Centra Ofcejo). Unu el la celoj de Centra Ofcelo
(fond. 1905) estis: klasigi kaj konservi arkivojn, organizi bibliotekon, kolekti
iujn sciigojn, starigi bibliografon. Jam en 1905 i kotektis en sia legoambro
(51, rue de Clichy, Paris): bibliotekon enhavantan la efajn verkojn aperintajn
de la komenco, kolekton da revuoj kaj gazetoj, bibliografajn katalogojn
ordigitajn la la bibliografa decimala klasigo, specialajn katalogojn
(adresaroj ktp.)
Generalo Sebert, prez. de C. O., darigis tiun kolekton, kiu en 1929
translokiis en la grandan Bibliotekon de la Pariza Komerca ambro (27
avenue Friedland, Paris), dank al la malavara konsento de Sebert kaj al la
favora sinteno de Andr Baudet, tiama prez. de la ambro. Nun i ricevas
ankora nur kelkajn gazetojn.
Jen ia konsisto en 1929:
Fako A Ofciala Gazeto: Ofciala Dokumentaro, kaj diversaj publikaoj de
C. O (55 volumoj).
Fako B Jarlibroj (70 volumoj).
Fako C Ofcialaj raportoj pri la UK-j kaj Kongreslibroj (85 volumoj).
Fako D Lernolibroj (335 volumoj).
Fako E -- Vortaroj (140 vol.).
Fako F Propagandaj bro. (600).
Fako G Socialaj sciencoj, flozofo, juro, religioj, ktp. (300 vot).
Fako H Sciencoj puraj kal aplikataj (220 vol.).
Fako I Komerco, turismo, internaciaj foiroj (320 vol.).
Fako J Literaturo (600 vol.).
78
Fako K Gazetoj (240 vol.).
Entute 3000 volumoj a brouroj, plus 40.000 eltranaoj de ne-E-al gazetoj.
L. BASTIEN.
Biblioteko de Davidov. En la apudvolga gubernia urbo Saratov, Rusujo.
i estas unu el la pfej famaj E-bibliotekoj. ia katalogo aperis dufoje: en 1908
e Moller kaj Borel en Berlin kaj en 1911 e Germana Akademia E-Ligo. La
tiu i dua eldono la biblioteko havis 1996 titolojn de libroj, brouroj kaj prop.
folioj presitaj kaj hektograftaj (10.000 titolojn de iaj eldonaoj en kaj pri E
enkalkulante muzikaojn, ilustritajn potkartojn, fotografaojn, prop. markojn
ktp.) jene dividitajn (statistiko de ECO) la decimala klasifko:
Filologio-lingvoscienco 53.90%
Literaturo 18.98%
Historio-geografo 7.16%
Bibliografo 3.00%
Socialaj sciencoj 3.26%
Aplikataj sciencoj 5.26%
Belartoj 3.66%
Religio 1.86%
Ekzaktaj sciencoj 1.56%
Filozofo 1.36%

Post la rusa revolucio 1917 la soveta registaro naciigis la bibliotekon, sed en
1921 pro malgrandigo de la regna bueto, Saratova Polit-Prosvet (liberiga
79
regna institucio) rifuzis ian admintstran kaj fnancan prizorgadon. Privataj
E-istoj (Sajapin, E. Ananjeva) faris heroajn klopodojn por konservi la
bibliotekon, (1. S-ulo,1925, n-ro 33.), kiam tiu magazena ejo, kie estis la
biblioteko lokita, estis luigata al privatulo. En 1922 la bibliotekon prenis sub
sian protekton Saratova E-Societo, en feb. 1923 la gubernia flio de SEU, kies
gen. sekr. Sajapin kun sia familio eklois en ia malvasta trapolvita ejo. ar la
sama ejo servis anka kiel E-klubo, kursejo kaj librodeponejo, Sajapin estis
devigata por du jaroj sigeli la rankojn, por ke ne pereu la librotrezoro. Fine
en 1925 la Saratova Gub. Polit-Prosvet komencis akceptadi kaj inventarigi
tiun i multekostan popolan propraon, sume 9500 ekzemplerojn iuspecajn.
IRJAEV.
Biblioteko de la Lingvo Internacia. Fondita en 1894 la propono de Z
(E-isto, 1894, n-ro 3.), estis la unua kolekto de E lit. verkoj; i estis presata en
Nrnberg e W. Tammel kaj ia eldonado daris is 1898. La biblioteko, red.
kun plej granda zorgemo de nia kara Majstro mem, aperadis la formato
14x21. i enhavis pleje verkojn de rusaj atoroj, a tradukitaj, a originalaj,
kaj anka lernilojn en diversaj lingvoj. Netakseble valoraj estas por iuj veraj
E-istoj tiuj i kajeroj kun verdaj kovriloj. (El artikolo de K. Steier, represita en
Mobusz: Dokumentoj, p: 33.)
Biblioteko de UEA, en Genevo (Geneve). Hodia la plej ampleksa
biblioteko pri E kaj la tutmonda lingvo estas tiu de UEA. i apartenas al la
Asocio kaj estas parte speco de dokumentiga fonto por la ofcejo de UEA, la
redakcio de ,E' kaj pli vaste por la E-istoj, kiuj deziras informii serioze pri ia
detalo de la libraro de E.
Iam, anta la fondo de UEA, la Svisa E-Societo starigis bibliotekon.
in administris tre zorge du personoj: s-ro Schmid, flo de konata svisa E-isto
Jakob Schmid, en Bern, kaj Eduard Stettler, la prez. de UEA. La biblioteko
konsistis el kelkcent numeroj, plej parte binditaj libroj. Ed. Stettler veninta al
Genevo por libervole labori en la ofcejo de UEA prizorgis la bibliotekon. La
Svisa Societo tamen ne tre interesiis pri tiu i biblioteko kaj estis nefacile
trovi iun, kiu darigus la prizorgon. Por forigi balaston la SES cedis la
bibliotekon al Hector Hodter, kontra pago de modesta sumo.
La tiama Centra Ofcejo kun siaj sep ofcistoj tamen ne havis la tempon
80
nek intereson pri la darigo de la afero. Venis en 1913 nova ofcisto, Hans
Jakob, kiu okupiis en sia libera tempo kaj darigis kompletigi la tiam
ankora tre modestan kolekton. i apartenis fakte ja al la posedanto de la
gazeto ,E', kiu transdonis la librojn ricevatajn por recenzo donace. Modesta
kredito permesis akiri interesajn verkojn kaj de tempo al tempo iuj
samideanoj donacis sian bibliotekon al i H. Hodler testamente donacis la
bibliotekon al UEA (1920).
La statuto de UEA mencias la administradon sub Art. kiu diras
50. La Biblioteko de UEA kolektas iujn konservindajn E-lingvajn presaojn,
kaj interesajn verkojn en kaj pri lingvoj int. i akiras ilin laeble el redakciaj
ekzempleroj, donaco kaj interanoj. Por la biblioteko kaj por materialo de E-
ekspozicioj estu rezervata modesta kredito en la budeto. Tiom kiom la
Centra Ofcejo povas okupii pri bibliotekaj aferoj, la aktivaj membroj rajtas
pruntepreni materialon kaj librojn la fksitaj kondioj.
La sistemo la kiu estas ordigata la biblioteko, estas tre simpla, plene
respondanta al praktika bezono. Starigis in Ed. Stettler kaj el kelkjara sperto
kompletigis la bibliotekisto de UEA.
La tuta materialo estas klasigata en 8 klasoj.
1. Helplingvo: (H) entenas propagandilojn, lernolibrojn kaj vortarojn
naciajn-internaciajn, entute la lernadon.
2 Literaturo kaj Arto: (L) entenas la tutan beletristikon, tradukan kaj
originalan. Subdivido: Poezio kaj muziko.
3. Scienco kaj Tekniko: (S) entenas sciencajn verkojn en tre lara kompreno,
plie teknikaojn.
4. Periodaoj: (P) entenas la E-gazetaron. Fako por periodaoj ne-E-aj sed kun
E anguto a aldono.
5 Ofcialaoj: (O) entenas statutojn, dokumentarojn, raportojn de naciaj kaj
int. organizaoj E-aj, tiom kiom ili estas publikaj kaj riceveblaj.
81
6. Uzado de E: (U) estas nova klaso, kiu entenas dokumentojn pri la praktika
uzado de la lingvo (komerco, turismo, ktp.)
7. Aliaj mondlingvoj: (X) estas la klaso, kiu reunuigas ion pri tutmondaj
lingvoj. Dokumentoj pri 150 sistemoj de L. I. iafoje fragmentoj, sed plejofe
anka gramatiko.
8. Diversaoj: (D) kio ne trovas lokon en la aliaj klasoj, estas klasigata sub D.
Al la ok klasoj respondas ok koloroj: H (verda), L (blua), S (vinrua), P
(ruga), O (fava), U (rozkolora), X (blanka), D (ora). La etikedoj kun numeroj
estas en tiuj koloroj, kio evitas malustan lokigon, precipe de la binditaj
libroj.
La konservon de la libroj oni organizis tiel, ke io, kio ne estas bindita
(kaj ne bindigebla parte pro la altaj kostoj) estu en kartonaj kestoj, la sistemo
de la Nacia Biblioteko Svisa. La kestoj ekzistas en tri modeloj, malgranda,
normala kaj grandega.
La ordigo de la slipoj okazas la plej simpla maniero, pro evito de laborforto
iam mankanta por tio. Principe io iras la la atoro, ne la la tradukinto.
Do verkon de Moliere oni seru sub tiu nomo kaj ne sub tradukinto. Aparte
de la ser-sliparo ekzistas alia, tiu de la E-aj verkistoj, kio estas speco de
repertuaro kaj kie estas notita io pri-E-aj atoroj.
Je la fno de 1932 la biblioteko enregistrigis 7900 numerojn.
Deprenante proksimume 1500 por E-gazetoj, . 500 klaso X kaj 500 por
ofcialaoj, restas por la efektiva literatura (instrua, beletristika kaj scienca)
proks. 5900 verkoj. Tio estas konservata en grandegaj belaj murrankoj, en
700 kartonaj kestoj fermitaj. La biblioteka ambro trovias en la Turo de l
Insulo, kvarangula ambrego, kvaza farita por tiu i celo
La Biblioteko de UEA estas la kazo de la kreo de Bibliografa Servo de
UEA, kies tasko estas la sistema kolektado de iuj verkoj en E kaj helpo al la
personoj sin interesantaj pri nia literaturo. La jara raporto de UEA mencias
tiun agadon. La Bibliografa Servo anka akiras, interanas kaj donace
82
akceptas verkojn pri io, kio tuas E-n kaj enerale la demandon pri L. I.
E. AGRICOLA.

Biblioteko Tutmonda. Kolekto de literaturaj kaj sciencaj verkoj.
Formato 17XI0 cm. Eldonis la grava frmo Mosse, Berlin; trompiinte je la
aetpovo de la E-istoj, Mosse transdonis la tutan librokvanton al la frmo
Ellersiek, Berlin. Entute aperis 25 n-roj.
Bicknell (biknel) Clarence, anglo, d-ro de matematiko. Nask. 27 okt.
1842 en Herne Hill (Anglujo), mortis 17 jul. 1918 en Tenda, Cuneo (Italujo).
Estis anglikana pastro, poste forlasis la eklezion. Venis Italujon en 1877.
Konstruigis muzeon en Bordighera por enteni siajn kolektaojn botanikajn
kaj arkeologiajn. Multe klopodis por blinduloj. Eksvolapkisto. E-isto de
1897, eestis la unuan UK. Transskribis E-ajn verkojn brajten. En 1910 fondis
grupon en Bordighera, kiun li prezidis is sia morto. Mone subtenis multajn
E entreprenojn. Verkis multajn originalajn poemojn, kiuj aperis en La Revuo,
Te British E-ist, (multaj restis manuskriptoj). Tradukis: Horacio de I.ord
Macauley, 1906; Gvinevero de Tennyson, 1907; Rikoltado de la pecoj de
Sturgis; akludo de Giacosa, 1915.
Biehler (biler) Wolfgang, astrogermano, d-ro fl., lingvo-instr. privata
en Graz. Nask. 5 majo 1892 en slav (nun en SR). E-isto de 1921. Sekr. de ES
Stirio de 1931. Depost 1926 kunlaboranto de A. E-isto, rec. kaj trad. multajn
verkojn: premiita e Int. Floraj Ludoj.
BIL: Bibliografo de Int. Lingvo v.
Biest-Andelhof Amatus van der, belgo, d-ro. Nask. 1850, mortis 1912.
Pioniro, estis vicprez. de Antverpena EG, prez. de BLE, dir. de Belga E-isto ka
prez. de La Sepo por la Sepa (1911). L. K.
Bildotabuloj por la instruado de Esperanto. Verkitaj de Tora
Goldschmidt, prilaboritaj al E de Dietterle 1923, 104 p., tormato 19x26 cm.,
36 bildoj kun klariga teksto, ekzercoj, ekzemploj ktp. Uzebla de iuj nacianoj.
83
Bischitzky (biicki) Adolf, germano, d-ro, kuracisto en Praha. Nask. l8
nov. 1871 en Driz. Humanisto, liberpensulo, prez. de . Ligo de Homaj
Rajtoj. Kunfondinto (1908) kaj de 1911 prez. de Societo de germanlingvaj E-
istoj en Praha. De 1921 ano de tata ekzamena komisiono. Gvidis kursojn,
estis prof. de E en la germanlingva Komerca Akademio en P. Kunlaboranto
de Int. Med. Revuo, Marto, ktp. Tradukis Maria Magdalena de Hebbel;
Suferoj de la juna Werther de Goethe; La aliformigita driado de H. Salus.
Verkis ekzercaron por germanoj, -1922.
Blaas (blas) Leo, astro-germano, d-ro, emerita helpjuisto en Netters
e Innsbruck. Nask. 14 jan. 1891 en I. E-isto de 1908. Iama prez. de EK de I.
Tradukaoj en A. E-isto. Verkis E la Mertner. Kunlaboranto de d-ro Wster
(Enc. Vortaro). Verkadas ampleksan etimologion (morfologion) de E.
Blackett (blaket) Edmund R., anglo ekspresejestro. Nask. 20 dec. 1843
en Berkshire. E-isto de 1905. Dumviva membro de UEA kaj delegito por
Bath. Prez. de la loka grupo.
Blackham (blakam) C. P, irlandano, mortis en 1931. Unu el la plej fruaj
E-istoj en Irlando, de 1904. eestis la 1-an UK.
Blaikie (blejki) James Andrew, anglo, konata matematikisto,
universitata ekzamenisto, montogrimpisto. Nask. 4 apr. 1846, mortis 21 dec.
1929. E-istiis en 1905. Kunlabore tradukis La Malbela Anasido tiujare kaj
Bela Joe en sia lasta jaro.
Blaise (blejz), Margaret Lily, nask. Jones, anglino, edzino de B. P. Nask.
30 apr. 1878 en Chester. Sekretario de 1896, komerca lernejestrino 1900
06. 1906-10 (edzinio) instruis E-n en vesperaj lernejoj de kelkaj urboj.
Fondis kaj prezidis: E Fed. de Lancashire kaj Chesire (tri jarojn), Sud-
Londona EG, Dua-Dimana Rondo, London. Propagande paroladis
multloke. Predikis E-e en la Katedralo de Geneve, 1925. Instruas E-n en
Londonaj lernejoj. Verkis Te Esperanto Manual, 1908; La Proftoj de E,
1909; A World Language, 1916. Laboras anka literature. L. K. de 1908.
Blaise (blejz) Paul, (ps P. B.; PoBo), belgo, sekr. de Belga Komerca
84
ambro en London. Nask. 22 dec. 1880 en Louvain (Belgujo). Prof. de
lingvoj kaj komerca korespondanto en Belgujo, Francujo kaj Anglujo. En la
tri landoj propagandis, instruis E-n kaj fondis diversajn grupojn. Instruis e
Academie des Beaux Arts, Louvain (1903), Ass. Polytechnique k. a., Paris
(1904-7), London (1908-32). Helpsekr de UK: Cambridge, 1907; Paris; 1914.
kasisto de UK en Oxford, 1930. Direktoro de Int. Propagandejo E-ista; sekr.
de ekbanko E-ista (1907-10). Kunfondinto de UEA, ia delegito kaj
komitatano de 1908; ia komisionano. Komitaiano de BEA de 1913, ia
kasisto (1929-31). Multaj artikoloj diversspecaj por E gazetoj.
Blake (blejk) Mary L., anglino, artisto. Nask. 4 okt. 1872 en York.
Desegnas por sciencaj verkoj, gazetoj, brodado ktp. Medalo, London, l897.
Unua E-ista fugpasaero en Anglujo, 1911. Sekr. de politikaj kaj aliaj societoj
por virinoj. E-isto de 1906. Membro de la Administra Komitato de BEA.
Starigis kaj gvidis kursojn en Essex, Birmingham, London.
Blangarin Fernand (ps.: Fi-Blau-Go), franco, subofciro en armeo.
Mortis 1914 en batalo e la Marne. Fondinto kaj gvidanto de la laborista
asocio Paco Libereco, poste Liberiga Stelo. Red. de Int. Socia Revuo
1907-09 kaj kunlaboranto al Le Travailleur E-iste. Trad. brourojn eld. de
nomita asocio. Partoprenis ruulajn kongresetojn en Geneve kaj Cambridge.
Blanka Frataro, v. Novspirito.
Blankbarbulo. Ps. de prof. T. Cart e konstanta rubriko de la franca
E-gazeto La Movado.
Blassberg Maksimiliano, polo, kuracisto en Krakow. Nask. 28 apr. 1875.
Atoro de pli ol 60 medicinaj verkoj en lingvoj pola, germana kaj E-a. E-isto
de 1912. Kelkajn jarojn estrarano de EG. efa E agado sur profesia kampo.
Estis prez. de TEKA, nun ia honora ano. Artikoloj en la antamilita
Kuracisto, Int. Med. Revuo, ,E, LM.
Blaufeldt Rudolf, estono, drogisto. Mortis 4 apr. 1932 en Tartu. Dum 20
jaroj fdela prop-isto, kursgvidanto, UE-del. ktp.
Blefer (Blejer), Vilmos, hungaro, nask. 14 majo 1903 en Ujpest.
85
Studento en teknika efernejo, poste foira komercisto, seruristo, 1924-30
administranto de HESL; de 1930 administranto, teknika arananto kaj efa
posedanto de LM kaj AELA. E-isto de 1922, de tiam is 1930 aktivulo en la
laborista movado. Multaj kursoj, sennomaj artikoloj. En 1932-33
paroladvojaoj en kvar landoj. (v parolad-vojaoj). Talenta oratoro E-ista;
organizanto de la lit. vesperoj en la UK de Krakw kaj Paris. Redaktoro de la
Enciklopedio.
Blinduloj. Prof. Cart ekde 1904 dedias parton de sia koro kaj laboro
krei kunlaboron de blinduloj en la tuta mondo pere de E. Li komencas la
unuan E kurson en la blindulejo de Lausanne (Svisujo) kaj konsentinte kun la
plej sukcesintaj lernintinoj, Helena Gal kaj Roza Vogt kaj kun Harald
Tilander en Stockholm ili fksis la brajloalfabeton por E donante por la kvin
konsonantoj supersignitaj tute logikan brajloformon, almetante al la signoj de
la pura litero iam la saman punkton.
Tiam Cart brajle presigis gramatikojn de E en diversaj lingvoj, presigis
la Fundamentan Ekzercaron, kaj kun argumentplena petskribo li dissendis
tiujn al iuj reinoj de Eropo por ricevi apogon kaj fnancan helpon por tiu
i flantropia agado. La rumana reino, la poeto Carmen Sylva, patrino de
sialandaj blinduloj; fondinto de la iam mondfama Vatra Luminoasa, kaj la
sveda reino Margareto estis la solaj, kiu) resp ondis kaj fnance kaj agade
helpis la movadon.
En 1904 Cart aperigis en brajla preso la unuan jarkolekton de la gazeto
E-a Ligilo. Dekfoje en la jaro i aperis. Blindulaferaj kaj pri-E-aj artikoloj,
noveloj, poeziaoj, politika kroniko, humoro, diversaj problemoj alternis en la
gazeto. La blindula legantaro akceptis favore sian urnalon kaj la nombro de
la abonantoj tre rapide ekkreskis. Komenciis balda kursoj en multaj
blindulejoj diverslandaj, fondiis naciaj E-grupoj kaj en 1909 la UK en
Cambridge jam gastigis dudekkvinon da geblinduloj, kiuj oje kaj ue
partoprenis unuan fojon en tiom granda nombro la kongreson de vidantaj E-
istoj.
Dum la libertempaj monatoj ag. kaj sept. de 1912 kun permeso
de Cart eldonis du n-rojn la surda kaj blinda sveda brajlopresisto, Tilander.
Liaj numeroj svarmis de interesaj, efe blindulaferaj artikoloj. La legantoj
86
aprobis la novan enhavon entuziasme, tiel, ke Cart tuj petis Tilander
transpreni la redaktadon kaj eldonadon de E. L., kies fdela amiko kaj
kunlaboranto Cart tamen restis is sia morto La legantaro kreskis, la
enerala Adresaro aperinta en 1913 enhavis jam adresojn de pluraj centoj da
blindaj E-istoj, la nomo Ligilo ekhavis specialan signifon: Gazeto de
Blinduloj.
Post trijara pazo (1916-18) en 1919 jam ree aperas tri n-roj de E. L.
Grava monhelpo de la Nacia Blindulinstituto de London ebligis regulan
iumonatan aperon de la gazeto dum multaj jaroj kun la kondio; ke
blinduloj de malbonvalutaj landoj ricevu la gazeton preska senpage. Oni
sukcesis gajni multajn naciajn blindulunuiojn, kiuj fnance regule helpis E.
L. per fksitaj jaraj kotizoj, tiel la angla Nacia Instituto povis esigi la
grandiozan kotizon de 200 pundoj por jaro sen risko, ke ia retirio pereigus
la gazeton. La interesan enhavon de la blindulaferaj artikoloj interanis
abunde literaturaj, sciencaj, instruaj, kaj eneralinteresaj rubrikoj. Estis
aldonitaj desegnaoj, landkartoj, ktp. La enerala Adresaro en 1931 jam
superis milon da adresoj de blindaj E-istoj.
La unua kongreso de blindaj E-istoj okazis en 1921 en Praha La
preparajn laborojn gvidis la blinda muzikprof. K. E. Macan kaj la vidanta
blindulamiko prof. Stanislav Stejskal. La kongreso havis neatenditan grandan
sukceson. Prof. Cart mem direktis Ia kongreson, kies raporto, enketoj pri
blindulaferoj en plej diversaj landoj, aperis en dika brajle presita volumo.
Poste en iuj jaroj, escepte 1925, samtempe kun la UK okazis la kongresoj de
blindaj E-istoj.
Dum la dua kongreso en Helsinki deklaris Stejskal, ke li mem, kun
helpo de sialanda Societo de eoslovakaj Nevidantaj E-istoj (SONE)
fondos la ofcejon: Int. Blindulafera Informejo kaj Statistikejo (IBIS). La
informejo kolektis kaj disponigis multajn valorajn sciigojn por int. kaj naciaj
blindulaferaj celoj. Depost la morto de Stejskal in gvidas Vuk Echtner en
Praha.
Inter la kongresoj plej grava estis la kvara en Wien, kiu defnitive
fondis la tutmondan asocion traktatan dum iuj antaaj kongresoj:
Universala Asocio de Blindaj E-istoj. UABE ekfunkciis tiam kun jena estraro:
87
Prez. Josef Kreitz, Germ., dua prez. Paul Remy, Franc., unua sekr. Victor
Hendricx, vidanto, Belg., dua sekr. Anni Friman, Finnl., kasisto W. P.
Merrick, Angl., red. Harald Tilander, Sved., konsilanto prof. Stejskal. Unua
ago de UABE estis eldono de nigrepresita priblindula gazeto Ligilo por
Vidantoj, kiu per apartaj monsubtenoj aperas de tempo at tempo kun iam
interesaj enhavo kaj ilustraoj.
Unu post la alia fondiis blindulaj E-istaj grupoj en eoslovakujo,
Finnlando, Hungarlando Germanujo, Francujo, Danujo k. a. La eoslovaka
SONE regule aperigas gazeton Aroro, la E-ista Blindulligo de Germanio, la
EBLOGO eldonas la gazeton La blinda E-isto, la hungara BELHORO
(Blinda) E-istoj Loantaj en Hungara Re lando) anka eldonas iafoje siajn
sciigojn. iuj tri gazetoj estas brajlepresitaj
UABE eldonis anka specialajn insignon kaj glumarkon. La internacia
valoro de E montrias por blinduloj efe e la brajla presado, kiu okazas per
reliefaj punktoj, kies alfabeton ni montras sur la klio de E-a Ligilo. La
presado okazas per duoblaj metalklioj, stereotipataj per speciala maino.
Inter la rellefgitajn metalplatojn oni metas la paperon kaj presas unuope la
ekzempleroln. Nia bildo montras la presejon de s-ro Ramadanovi en
Zemun, kie oni presas multajn esperantajn brajlajn librojn. En la presejo de
Tilander, Svedujo oni presis interesan kajeron de Naciaj Literaroj, kiuj
montras reliefe la literojn de diversaj nacioj, kolektatajn per E kaj eldonatajn
kun E-klarigoj.
Per brajla preso oni povas prezenti anka kolorojn kaj bildojn.
Diversspecaj strekoj, diversgrandaj kaj densaj punktoj prezentas diversajn
kolorojn, muskolojn ktp. Tiuj bildoj instruas por blinduloj multon el tio, kion
nevidanto apena povas kompreni.
Du grandaj porblindulaj bibliotekoj, la angla nacia libraro en London
kaj la germana centra libraro en Leipzig havas grandan provizon de E lingval
verkoj brajleskribitaj, kiujn ili senpage pruntas al iuj blinduloj en la mondo.
La leganto bezonas nur pagi la potpagon por la resendo aI la biblioteko,
nome 5 sv. centimojn por kilogramo (maksimume 5 kg., 25 centimoj). Kelkaj
malpli grandaj bibliotekoj anka funkcias.
88
Diversaj brajlopresejoj eldonis valorajn beletristikajn, sciencajn kaj
instruajn verkojn en E. Bonaj vortaroj ebligas al E-istaj blinduloj lerni
fremdajn lingvojn. UABE anka ebligis al blinduloj partopreni literaturajn
konkursojn tiamantere, ke ilian brajleskribitajn verkojn oni transkribis
senkoste en nigran skribon. En kelkaj Int. Floraj Ludoj blinduloj havis
gravajn sukcesojn. En multaj blindulaj lernejoj oni instruas E-n, en kelkaj
devige.
Depost novjaro 1932 UABE aniis je UABO: Universala Asocio de
Blindul-Organizaoj, kies nuna estraro estas unua prez. Kreitz, dua prez. Jan.
Silhan, Poll, unua sekr. Tilander, dua sekr. d-ro Taneredi, it, Kas. W. P.
Merrick kaj du konsilantoj, direktoro Veljko. L. Ramadanovi,, vidanto,
jugosl., kaj d-ro Miklos Bano, Hung. La asocio havas delegitojn en preska
iuj landoj.
Rimarko. La artikolon tralegis Vuk Echtner.
MIKLS BAN
Blok Heiman, nederlandano, efo de banko. Nask. 22 junio 1883 en
Gorinchem. LK de 1910, kunfondinto de la unua EG en Amsterdam 1905 kaj
ties prez., sekr. kaj kursgvidanto. Sekr. de NES, 1907, kaj red. de Amsterdama
Pioniro en 1907. Prez. la unuan E-ekzamenon en N. en 1910. Gvidis kursojn
kaj donis publikajn lecionojn en multaj lokoj. Verkis prop. brouron 1906;
prilaboris kaj eldonis la N-E losilon kaj aldonan vortareton N-E. 1908.
Blokker Hermanus Jacob, nederlandano, vendorganizanto, Nask. 22
dec 1900 en Zutphen. E-isto de 1915. Gvidis kursojn, estis prez. de la NSE,
1926-31, kunred. de Holanda E-isto, 1925-3l kaj membro de la ekzamena
komitato.
Bloomfeld (blumfld) Ester, brazilanino. Sekr. de BLE. Multaj kursoj
en Rio de J kaj Belo Horizonte (i tie anka E-kurso per radio).
Blumental Leopold, v. Belmont.
Boatman (botmn) Douglas Phillips, anglo, okula optikisto. Nask. l2
89
junio 1892 en Grays. 1915-1919 servis kiel soldato en Galipolo, Egiptujo,
Palestino, Francujo, Belgujo. Unua prez. de ES de Southend-on-Sea, 1926.
Unua sekr. de Rotaria E Amikaro, 1928. Unua prez. de Interligo Tutmonda de
Optikistoj kaj Okulistoj, 1931. Verkis: La Nekonata Konato, originala
rakonto, 1932. Multaj artikoloj, rakontoj, versaoj publikiis en Te Rotary
Wheer (London), Int. Language kaj HDE.
Bobin (boben) Marcel, franco, ineniero, vitrakomercisto. Nask. 19
ag 1875 en Paris. Interesias pri agado pacifsma, agado proflaksia, veneraj
malsanoj kaj seksa edukado. Zorgas precipe pri instruado de E, kaj gvidas en
Paris superan kurson. Verkis: Les Mots E groupes selon le sens, 1906. L. K.
1909.
Bodini Geometro Franco, italo, direktoro de la Kaso por Malsanuloj.
Nask. 9 sept. 1904. E-isto de 1922. Direktoro de la nacia E organo en 1929-31.
Organizis la naciajn kongresojn en Udine, 1929, Como, 1930, Padova, 1931.
Estrarano de IEF.
Bod Karoly, hungaro, ofcisto. Nask. 1903 en Monor. E-isto de 1921.
Resp. red. de LM dum ia dua periodo; noveltradukoj anka en Hungara
Heroldo. Varbis por E kelkajn hungarajn verkistojn. Siajn unuajn tradukoln li
kontribuis al LM (unua periodo), kaj en 1926 aperis liatraduke novelaro de F.
Karinthy, Norda Vento. Tiuj tradukoj jam pruvis neordinaran talenton, kiu
brilis en lia traduko de la profunda Babits-romano, La cikoni-kalifo, (1929)
kaj trovis entuziasman ladon e recenzistoj kaj la Akademio. En 1933 li
amplekse kunlaboris al Hungara Antologio per noveltradukoj, kiuj neniel
perfdas liajn antaajn sukcesojn. Kio karakterizas liajn laborojn, tio estas
unue, trafgusta elekto de tradukindaj verkoj, kaj due, naturstila rekreo de la
originalo, tiel ke i ajnas nova originalo E-a. Ligate per literaturaj laboroj, la
Budapestaj E verkistoj ricevis ian similecon de stilo, kiu ne estas facile
difnebla, kaj kies rekoneblo ne dependas simple de konata neologismo; ar
tio ja ne estas trajto de la Bod-verkoj. W. B. JOHNSON.
Bofll M. Granada Narcis, kataluno, in. (ekspluatanto de karbminejoj).
Nask. 24 apr. 1882 en Palma de Mallorca E-isto de 1908, fondo de lokaj EG-j
kursgvidado, eforganizinto de KEF-kongr. en Palma. Kunlaborinto de int. E-
gazetaro. Du trad. libroj: La unika vesto kaj Mi estas anelo, 1925. L. K.
90
Bogdanov Miloslav, (E-igite: Diodono, Favorgloro), bulgaro, notario,
advokato. Nask. en urbeto Trn, lois en Sofa, kie li mortis .1914. Atoro de
la unua lernolibro por bulgaroj, 1889, fondinto de la unua ES en B kaj
eldoninto de la gazeto Mondlingvisto kaj de La Espero (balda esintaj,
1889/91). . 1908 li proklamis novan projekton de LI, imitaon de E kun
multa enmikso de bulgaraj vortoj, kun strange kombinita alfabeto.
Bogh-Hogsted Agnes, danino. Nask. 15 jul. 1884 en Aarhus. Edziniis
al oratoro, pastro P. P. Hogsted e La libera eklezio, en kiu societo i faris
liberan, religian laboron dum 30 jaroj. Kun sia edzo fondis en 1909 E
konversacian klubon de Aarhus. En dana lingvo aperis kelkaj beletristaj
verkoj de i.
Bohema Esperanto-Servo, entrepreno de in. L. Berger fondita de li en
1918. (v. eoslovakujo.)
Bohemujo, v. eoslovakujo.
Boirac (barak) Emile, franco, d-ro fl., fama flozofo kaj rektoro de
Akademio. Nask. 26 ag. 1851 en Guelma (Alerio), mortis 20 sept. 1917 en
Dijon. Estis nomita rektoro de la Universitato de Grenoble (1898) kaj de
Dijon (1902). Kiel flozofo, lia efa verko estas lia tezo de doktoreco La Ideo
de la Fenomeno; li penis akordigi la teoriojn de du el la grandaj franca
flozofoj, Renouvier kaj Fouile pri la substanco, la realeco de la ekstera
mondo, la idealismo-fenomenismo. Li kreis la Instituton elektroteknikan de
Grenoble, kaj la pri-vinan Instituton de Dijon. En 1900 li estis varbita al E
per leteroj de Meray. Post iom da hezito li senlace laboris por E. Li prezidis la
unuan UK en Boulogne-sur-Mer (1905). Poste li eestis iujn kongresojn,
krom du. Elektita de D-ro Z kiel prez. de la Lingva Komitato, li subtenis
energie la fundamentajn principojn dum la Idistaj atakadoj. Lia raporto al la
Kvara Kongreso pritraktas lian partoprenon al la laboroj de la Delegacio kaj la
konduton de tiu i. En la lingvaj laboroj li partoprenis per gravaj verkoj, kaj
lia granda Vortaro E-E-a estis unu el la plej gravaj libroj por la
lingvolaborantoj. B. sin montris unu el niaj plej bonaj stilistoj kaj spertuloj.
Per sia fuanta voo kaj ridetanta bonhumoro, kaj eble per sia psika infuo,
kune kun sia persona atoritato, li uis grandan infuon en la E-istaj
91
kunvenoj, kaj estis iam tre atente askultata. Li fondis diversajn grupojn kaj
altiris al E gravajn Universitatanojn. Krom siaj multaj artikoloj en revuoj
francaj (speciale en la Revuo Pedagogia) kaj E-aj (kiel la Revuo), li verkis:
Trad. de Leibniz Monadologio, 1902- losileto kvarlingva 1903 Perdita kaj
retrovita 1905 Qu'est-ce que l'E? 1906 Le Congres E-iste de Geneve,
1906 Pri la homa radiado, 1906 Trad. de Moliere: Don Juan a la tona
festeno, 1909 Trad. de Van Dyke: La kvara Mago a la alia Saulo, 1909
Plena Vortao E-E-a 1909 Le probleme de la langue int., 1911 Vortaro de
la Ofcialaj Radikoj 1911 Fundamentaj principoj de la vortaro E 1911.
L. BASTIEN.
Boks kaj Koks. Komedieto de J. M. Morton, el la angla trad. Ch. Stewar.
1907, 2? p. Teatrao de la UK en Cambridge, 1907.
Bolivio, Suda Ameriko. Unuaj pioniroj: Victor Munoz y Reyer kaj
Daniel Canedo, kiuj presis artikolojn en la urnaloj de La Paz La Verdad,
La Integridad kaj El Comercio kaj en 1905 fondis societon. La la
Dietterle-statistiko en 1928 E-istoj troviis en tri lokoj. En 1933 UEA ne havis
defegiton en B.
I. lRJAEV.
Bonde Viktor, svedo, bindisto. Nask. 8 marto 1892 en Falun. Pacifsto,
abstinenculo. E-isto de 1916. Kursoj; gvidado de la koresponda kurso de SEF,
1927-32. Del. de UEA, 1919-29. Tradukoj el la sveda en Svenska Arbetar E-
isten ktp.
Bonhumoraj Rakontoj de J. Korczak, el la pola trad. Anna Weinstein.
1927, 64 p. Sangaj satiroj. La verkisto bonege konas la homan animon kun
iuj virtoj kaj malvirtoj. La traduko estas tre klara. (J. F.J., La Socialisto, 1927,
p: 80.)
Bonnet (bone) Fanny, francino, prof. de angla lingvo kaj de stenografo.
Nask. 9 sept. 1870 en Paris. E-iis en 1903. Kas. de SFPE de 10 jaroj,
komitatanino de la Federation Universitaire Esperantiste de France.
92
Bonnevie (bonevi) Honoratus, norvego, licenciato de flologio,
pensiulo. Nask. 19 okt. 1858. Studis e la universitato flologion, precipe
latinan, germanan, grekan kaj pranorvegan lingvojn, okupiis pri kalendaraj
demandoj, verkis libron pri la problemo. Eklernis E-n 29 okt. 1906. Prez. de
EK en Oslo kaj sekr. de NEL. efred. de N E-isto 1912- 14, kunred. 1915-20,
1922-24, kaj dum 1932. Tradukis literaturaojn kaj kunverkis lernolibrojn.
Bontemplanoj, v. Senalkohola kulturo.
Booth (budh) Norman, anglo. Nask. 9 apr. 1894 en Netherton,
Huddersfeld. Estro de skolta grupo. Dum 10 jaroj en. sekr. de Skolta E-ista
Ligo. Verkis multajn artikolojn pri E kaj skoltismo.
Bord (bor) Emile, franco, prof. Nask. 15 febr. 1858, mortis 23 sept.
1919. Fondis grupojn, faris multnombrajn paroladojn kaj varbis membrojn
centope, de 1904 is sia morto. Verkis prop. monologojn.
Borel Emile, franco, radiostaciestro de Lyon (la Doua). Nask. 27 apr.
1884 en Lyon. Fervore propagandis, kaj nome e la radiostacio, kiun li
direktas. Lia edzino estas unu el la fondintoj de la feminista ES:UDEV.
Borel Jean, (ps. J. B.; D. Spero), sviso, publicisto, eldonisto. Nask. 23
ag. 1868 en Couvet. Studis diversajn sciencojn, precipe historion kaj
urnalismon. Fariis E-isto en sia patrolando, kunfondinto de Svisa ES; 1902.
En 1903 estis unu el la unuaj kaj plej fervoraj iniciatintoj por E en
Germanujo. Kunfondinto de E Verlag Mller kaj Borel, 1903 kaj de Berlina
EG, 1903. Fondinto kaj red. de G E-isto, 1904. L. K. de 1905. Verkoj:
germanlingva lernolibro, en 10 eldonoj,100.000 e-roj, 1904-10; brouro en
250.000 e-roj, 1903-10. Fondinto kaj red. de E Biblioteko Int., kies plurajn
volumojn li verkis a tradukis, ekz. Sub la neo de Porchat el la franca.
Franclingvaj verketoj kaj artikoloj pri E.
Borel Jules, sviso, eldonisto, frato de B. Jean. Nask. 14 nov. 1873 en
Couvet. De 1900 direktoro de la presejo kaj eldonejo Mller kaj Borel, Berlin.
Prop-isto kaj estrarano de diversaj E societoj.
Borisov Nikolaj, sovetiano, ruso, verkisto. Nask. 11 okt. 1889. Atoro
93
de la fama flmromano Ukrazio (pri la epoko de civil-milito en
Ukrainlando 1919) kaj de la teksto por opero Fereni, multfoje prezentita
en operteatroj de arkov, Odessa, Tifis, Takent kaj aliaj urboj de Sovetunio.
Malnova E-isto. Ankora en 1914 en Odessa aperis lia unua libro en E Intima
parolad', poezio de ego-futuristoj, unika dokumento de futurismo en E. En
1931 aperis ukrainlingve lia romano Kvint, verkita en stilo de aventur-
detektiva flmromano, la materialo de int. laborista E-korespondado. La
romano vigle agitas por E kaj rekomendas la atoron kiel majstron de
interesa temo. En E li verkis originalan novelaron La hundo de Lia Majesteco
k. a. En 1931 B. estis efniciatinio de IAREV.
Borovko Nikolaj Afrikanovi, ruso, unu el la unuaj pioniroj en
Ruslando. Nask. 1863 en Zaslave (Volinia gubernio), mortis 1913 en
Simferopol (Krimeo). Ricevis mititedukon sed la aresto kaj ekzilo en Zajsan
(Siberio) interrompis lian militkarieron. Plue li laboris nur kiel
privat-instruisto kaj urnalisto. B. fariis E-isto en la ekzilo en la unuaj jaroj
de E movado. Post fnio de l ekzilo, li lois en Odessa kaj tie vigle
partoprenis la propagandon de E. Li tradukis La tona Gasto de Pukin.
(1895) kunlaboris en La E-isto kaj ,LI' redaktis Jarlibron E-istan (Uppsala,
1897). La demando de B., Z skribis al li en 1895 (?) sian faman leteron pri la
deveno de E. En l895, edziinte kun E-istino A. ajkovskaja, B. transloiis
Peterburgon kaj tie darigis sian E-agadon. Post eksio de F. Kanaloy-
Lefer, B. estis elektita prez. de la Societo Espero 1896-97. En 191l-12 B.
energie disputis kontra Gaston Moch por fonetika skribado de propraj
nomoj en E.
Borovko-ajkovskaja Antonina Justinovna, rusino, nask. 1872 en
Simferopol (Krimeo) kaj tie lernis en gimnazio. E-istino de 1890, kiam i
konatiis kun N. Borovko. En 1893 i iniciatis, eldonis kaj dissendis alvokon,
aprobitan de Z, kontra la reformoj en E postkiam Trompeter rifuzis presigi
in en La E-isto. En 1895 i akompanis tra Krimeo kiel E-gvidisto la svedajn
E-istojn V. Langlet kaj Etzel, kiuj entreprenis unuan vojaon per E tra
Ruslando. Tiun unuan aplikon de E en praktiko B. priskribis en la revuo
Nedelja. Poste i prelegis pri E en vaporipoj krozantaj inter Odessa kaj Jalta,
organizis loterion por la gazeto ,LI' multe propagandis E-n kaj varbis interalie
la faman verkiston V. G. Korolenko.
94
Bosque y Carbonell Antonio, hispano, telegrafestro en Alcira. De 1908
seninterrompe UEA-del.
Boucon (bukon) Herman, franco, prof. Nask. 4 okt. 1856 en
Villars-Saint-Georges (apud Besancon). E-isto de 1898. En 1902 post multaj
klopodoj fondis en Annecy (Savoie) unu el la unuaj francaj grupoj. Multaj
artikoloj en diversaj gazetoj, ofe subskribitaj H. B. Gramatikisto, li batalis
energie kontra reformemuloj. Verkis tradukon de Moliere: La Mizantropo,
en amfbrakaj versoj (1930). LK de 1909.
Boulet (bule) Paul, franco, supera administranto de la Doganoj e la
Ministrejo de la Financoj. Nask. 2 jan. 1884 en Brebieres (apud Arras). E-iis
en 1902. Sekr. de la organiza Komitato de la 1-a UK, 1905. Kunfondis la
grupon de Rouen, gvidis kursojn, kunlaboris en la Revuo. Verkis: kun
Michaux: Methode pour apprendre seul l E, (1905). Sola: Kongresa Libro,
1905. Franca Gramatiko por E-istoj 1907 Tri Monologoj, 1907
Dumil novaj vortoj, 1909. Kunlaboris kun Cart en F-E kaj E-F vortaroj.
LK, 1909; eksiis pro troa laboro.
Boulogne-sur-Mer (bulonj-sr-mer, en E-a formo Bulonjo apud maro),
urbo en Norda Francujo; 55.400 loantoj, la urbo de la I-a UK 7-12 ag 1905,
kiun eestis 688 E-istoj el 20 landoj. La unua int. kunveno, kvaza
antakongreso okazis en Calais (v.), kie precipe francoj kaj angloj kunvenis.
Estis eksperimento, u diverslingvaj E-istoj reciproke sin komprenas. ar la
provo bonege sukcesis, oni decidis kunvoki pli grandstilan kunvenon por
proksima jaro en B. Dum la preparoj eksplodis la milito inter Japanujo kaj
Rusujo kaj estis danero kaj e famo, ke Z ne povos partopreni. Felie la
kazo de la famo estis nur ke lia pli juna frato devis militservi. Jam anta la
kongreso en la gazetoj ekestis diskuto pri organizaj demandoj precipe en L. I.
(1904, p: 271.) en kiu partoprenis krom Z anka Cap, Bourlet, Moch. Anka
la fama Deklaracio (v.), pli bone la projekto de i, jam aperis en L. I. en julio
1905. Jam anta la kongreso en Paris okazis int. kunvenoj; ili komenciis per
neatendita vizito al grupvespero en Sorbonne de gesinjoroj Z; eestis jam
kelkaj eksterlandaj kongresanoj. Proksimajn tagojn okazis disdonado de
premioj per Z por plej talentaj lernantoj en Paris, int. E-koncerto, solena
akcepto de Z kaj de la kongresanoj en urba palaco. La efa karaktero de la
kongreso estis la persona interamikio de la propagandistoj, festenoj,
95
koncerto kun deklamo de diversnaciuloj. Dum tia koncerto lalitere
malanta la kulisoj Z kaj siaj amikoj preparis la fnfnan redakton de la
Deklaracio iesvoe akceptita la sekvantan tagon. Plej gravaj okazintaoj:
malferma kunsido en la urba teatro, la fama parolado de Z, unua publika
parolado, je kies fno li deklamis la preon sub la Verda Standardo; ludado de
Mensogo pro Amo de Labiche. Proksiman tagon (dimane) katolika
diservo (meson faris abato Peltier); naciaj preparaj kunvenoj; tagmeze
ekskurso al Wimereux; vespere koncertego; ludado de Kontravola edzio
de Moliere, la roloj luditaj de anoj el sep diversaj nacioj. Lunde: laborkunsido,
akcepto de Deklaracio, festena kunveno por 300 E-istoj, fratio inter katolika
kaj protestanta pastroj (Peltier kaj Schneeberger). Vespere balo en kostumoj,
naciaj dancoj. Pluraj kunsidoj pritraktis la allason de E por telegramoj, la int.
organizon la elekton en Lingvan Komitaton. Okazis kritiko kaj klarigoj de Z
pri prononcado, en kiu partoprenis multaj E-istoj. Privat parolis pri
propagando inter junularo kaj Boirac, la prezidinto, klarigis la plej tagan
procedon por enkonduki E-n en la programon de lernejoj. Sekvis vojao al
angla marbordo Dover, proksiman tagon solena fermo de la kongreso. Dum
la kongreso okazis anka la inaguro de la E-a standardo (v.) O. SIMON.
Bourlet (burle) Carlo, franco, d-ro de sciencoj, prof., scienculo. Nask.
25 apr. 1866 en Strasbourg, mortis 12 ag 1913 en Annecy (Savoie) pro
malbonanca engluto de fosto. De 1906 estis prof. de mekaniko en la
Konservatorio de Artoj kaj Metioj en Paris. Fama kaj klera matematikisto, li
iam laboris por pliproksimigi al la praktika vivo la puran sciencon kaj la
sciencan instruadon, por igi in plej utila. Lia verkaro entenas multajn
raportojn, kompletajn kursojn pri Aritmetiko, Algebro kaj Geometrio, uzitajn
en preska iuj liceoj de Francujo, kaj e ekster Francujo; pli ol dudek verkojn
pri puraj kaj aplikitaj matematikoj, el kiuj kelkaj estas atoritataj, speciale pri
bicikleto, haltigiloj, k. a. Li estis ano de la teknika komitato de Touring-Club
de France. De 1903 li direktis, kun Laisant kaj Bricard, la revuon Nouvelles
Annales de Mathematiques. B. interesiis al E dank al la persistemo de prof.
Mray, kiu varbis lin en 1900. En tiu tempo la Grupo Pariza ekzistis de nur
ses monatoj kaj kalkulis tridek membrojn; i havis nek publikajn kursojn, nek
kunvenojn, kaj malgra la klopodoj, faritaj de la unuaj pioniroj E estis konata
en Francujo de apena kelkcentoj da personoj. B., tuj post sia alio, dank al
sia alta, scienca situacio, al sia rimarkinda laborpovo, al sia senlima
sindonemo, rapide donis decidan antaenpuon. Kun la helpo de kelkaj
96
eminentaj amikoj li ricevis la apogon de la franca grava societo Touring-
Club, kaj en majo 1901 komencis en iaj salonoj kurson de E. e la unua
leciono li nenion sciis pli ol siaj lernantoj, sed la lernanto-profesoro faris
rapidajn progreson. La 17 jul. de la sama jaro li akceptis la prez. de la Pariza
grupo, kaj de tiam la E-a movado rapide disvastiis en Francujo, kaj anka
eksterlande. Ricevinte dank'al sia persona infuo kunvenajn ambrojn en la
Sorbonne por la Grupo Pariza kaj la helpon de la grava eldonista frmo
Hachette por la publikigo de E-aj libroj, li ekorganizis la propagandon en
Francujo kun fa apogo de Touring-Club. De 1902 la paroladoj kaj kursoj pli
kaj pli multiis. Kun juneca fervoro, kun konstanta bonhumoro kaj mirinda
agemo li prenis sur sin preska la tutan laboron. En la urboj de provinco, kie
oni povis organizi paroladon, li sukcesis krei kursojn kaj grupojn, dank al sia
simpla elokventeco, al sia forto de konvinko. En 1902 li fondis 19 novajn
grupojn. La Pariza Grupo mem senese prosperis per la fondo de sekcioj,
la publikigo de bulteno Paris E, la organizo de monataj vespermanoj, de
konkursoj kun disdonado de premioj en la Sorbonne, ktp. kaj balda i
kalkulis pli ol mil membrojn. Sed B. plivastigis ankora sian agadkampon. En
sept. 1906 li fondis La Revuo-n, kiun li direktis kun neimagebla zorgo. Li
organizis la Florajn Ludojn, verkis artikolojn en la franca urnaloj: babilis
en la Revuo, helpis al iuj, ricevis centojn da leteroj, senlace respondis,
starigis la Komisionon pri Propagando en la Franca Societo, vicprezidis la
Konstantan Komitaton, helpis al la organizo de la kongresoj en Cambridge,
Dresden kaj Barcelono, unuvorte dediis al E pli ol duonon de sia vivo. Z
diris e lia tombo: Oni multe laboris por E anka anta Bourlet, sed de la
momento, kiam li aliis al nia anaro, en nian aferon enveriis ia nova
energio. Al lia senlaca iniciatado, instigado kaj helpado ni uldas grandan
riion de nia literaturo kaj aperon de plej gravaj verkoj pri kaj en nia lingvo;
al lia iniciato kaj energia laborado ni uldas la fondion de gravaj institucioj,
kiel ekzemple la Int. Scienca Asocio. Krom siaj multegaj artikoloj li verkis
kelkajn prop. brourojn kaj paroladojn; li publikigis la gramatiketon brouro
rua, (pli ol 500.000 eroj estas is nun disdonitaj) L. K. de 1905. L.
BASTIEN.
Bou ka Hynek Karel, eo, komunuma ofcisto en Praha. Nask. 2
marto l884 en P. E-isto de 1901. Kunfond. de la Praha EK. E-lingva atoritato
inter eoj. Kunlaboranto de La Progreso, estis red. de eoslovaka Gazeto,
de Bohema E-isto. Artikoloj en diversaj eaj gazetoj pri E, kaj anka pri la
97
Delegacio. Verkoj: la politika Slovakoj kaj Magiaroj, 1908; eoslovaka E-
lernejo; Lingvaj Respondoj, 1933.
Boutwood (batud), John J., anglo. Nask. 14 nov. 1860 en Luton.
Komercista sekretario. Gvidanto de la Societo por Helpo al Patrinoj kaj
Infanetoj. E-istiis 1912. Vicprez. de BEA Prez. de grupo Hastings. Verkis
kelke da prop. teatraoj.
Bouvier (buvie) Louis, franco, farmaciisto en Poix. De 1908
seninterrompe UEA-del.
Bouvier Paul, franco svisa, kasisto, UEA-del en Geneve. Verkis Genevo,
1925, kunlaboris je ,E' kaj Jarlibro de UEA.
Boxhammer (bokshamer) Marta, germanino. Nask. 14 marto 1882 en
Sanits Kreis Rothenburg, mortis 30 nov. 1931. Estis pioniro de la laborista E-
movado.
Braga Ismael Gomes, brazilano, librotenisto. Dara propagando en
spiritistaj rondoj, artikoloj en pluraj gazetoj.
Brandt Roman, (ps. Oresto Golovnin), ruso germandevena, univ. prof.
pri slavaj lingvoj, atoro de multaj sciencaj verkoj. Nask. 16 dec. 1853 en
Petrograd, mortis en Moskva 1920. B. estis konata anka kiel E-a kaj rusa
poeto, atoro de originalaj kaj tradukitaj fabloj, eld. 1886, 1899 kaj 1910. En
1908 li ellaboris propran projekton de universala lingvo Romanizat kaj en
1909 kompromisan reformon inter E kaj Ido. Tamen jam post unu jaro B.
rezignis tion kaj fariis unu el la plej aktivaj partoprenantoj de la rusa E-
movado. En 1914 kontrabatalis ovinistan haladzon en universitataj rondoj.
En 1917 faris grandan funebran publikan paroladon pri Z en Moskva
Universitato.
Brauer Karl, estono, eksinstruisto, nun supera impostinspektoro en
Tallinn. E-isto de 1928. Estrarano de EAE, ETK ktp.
Braun Franz, astro-germano, iama fnanca efadministranto, en
Rodaun e Wien. De multaj jaroj funkciulo en UEU-Wien. Kunlaboranto de
98
A. E-isto.
Braun Stanislaw Zygmunt, (ps. Wiktor Elski) polo, ofcisto. Nask 25
jun. 1893 en Czenstochowa. Originalaj poeziaoj. Verkis: Unuaj agordoj, 1910
(kune kun poemoj de Eska, S. Karolczyk.)
Brazila Esperantisto. Organo de BLE, fondita 1908; formato 27.5x18
cm.
Brazilo. Sur tiu vastega etendao oni parolas la solan lingvon
portugalan; dum granda permara a surtera vojao, kiu povas dari is dekoj
da tagoj, oni ne trovas, kiel en Eropo, la diversecon de idiomoj, kiu
malebligas la interkomprenion. Krom tio, en la limnajbaraj landoj estas
parolata la hispana lingvo, idiomo apartenanta al la sama familiobrano, kiel
la portugala. Kaj, se estas vere, ke en Eropo hispanoj kaj portugaloj ne iam
sin interkomprenas, en la hispan-amerikaj landoj, kie la prononcado de la du
tingvoj estas iomete modifta, la homoj de meza kulturo sin ordinare bone
interkomprenas, e se iu parolas sian hejman lingvon. Brazilo estas lando de
enmigrado: estas do nature, ke ta fremdulo, tien i veninta por fksi loejon,
penas eklerni la lingvon de sia nova loloko. La negocoj pri la efa
eksportkomercao la kafo estas farataj en la brazilaj negocejoj pere de la
portugala lingvo. Pri la importkomerco, la fremdaj vendistoj uzas plej ofe,
pro sia intereso mem, la lingvon de la brazilaj aetantoj. La turismo ekkreskas
nun dank al la koncernaj penoj de la Registaro. Nur malmulte da
fremdtandanoj venadis anta hodia viziti Brazilon, kaj e tiuj malmultaj
venis preska iam el la plej proksimaj landoj, t. e. el la hispanlingvaj nacioj.
Estas cetere konata fakto, ke en la novaj landoj, travivantaj ankora sian
epokon de formio, oni ordinare ne atentas kiel gravan aferon la
kulturfakojn, kiuj ne havas praktikan aspekton kaj monan valoron. La kleraj
homoj studas la francan kaj la anglan lingvojn, la germana kaj la itala estas
anka scipovataj de multaj studemuloj, kiuj devas ilin studi por legi verkojn
de siaj respektivaj fakoj (la medicino, la naturscienco ktp.). ar la portugala
lingvo ne estas tiel disvastigita kiel la cititaj, tial ne estas malfacile konvinki
kulturitan homon pri la teoria utileco de E. Tio klarigas tiun gravan helpon,
kiun E jam delonge ricevas de klarvidaj homoj. Estas certe, ke, se ne ekzistus
la supre cititaj malhelpoj, tiu subteno estus jam haviginta al E rimarkindajn
rezultatojn por ia defnitiva kaj brila triumfo en la lando.
99
La unua brazila E-isto estis d-ro Baggi de Araujo, supera juisto en
Stato Rio de Janeiro, kiu sciis E-n jam en 1896, in uzadis por sia
korespondado kun fremdlandaj E-istoj kaj pri i skribadis en la gazetaro. A.
C. Coutinho, kiu faris grandan servon al E tradukante la Unuajn Lecionojn
de Cart en la portugalan lingvon, uldas sian E-ion al d-ro Baggi de Araujo.
Jam en 1897 la revuo ,LI' havis unu abonanton en Santos, nome F. P.
Machado Reis, kaj K. Ostanovi korespondadis kun F. da Silva, loanta en
Sao Feliciano. Kredeble tiu i lasta estis varbita en la movadon pere de
Valdomiro Lorenz, klera eo, loanta en Sao Feliciano depost 1896; (iam
fervora E-isto Lorenz aliis al Ido, revenis al E kaj anta nelonge akceptis
Nov-E-n de Saussure).
En 1898 Medeirose Albuquerque, tre konata diverstema verkisto, kaj
de tiam simpatianta E-n, skribis en Revista Brasileira (15 apr.) artikolon
titolitan Lingvo int. E. La helenisto barono Ramiz Galvao publikigis en
1903, en la grava Garnier almanako, kies direktoro li mem estis, artikolon
pri E. En 1905 anekdotojn en E publikigis la gazeto O Cinzel (La izilo), en
urbo Uba. En tiu sama jaro aperis en gazeto de Porto-Alegre (19 apr.)
artikolo de C. Kraemer Solresol kaj E, kaj en gazeto Raio X, de tiu sama
urbo, du artikoloj (31 ag. kaj 30 nov.). irka tiu epoko Reinaldo Geyer, en
Porto-Alegre, skribadis en E-gazetoj artikolojn pri Brazilo.
Pluraj elmontroj por E estis do registrataj, precipe en Rio de Janeiro,
Rio-Grande-do-Sul kaj Minas-Gerais, sed iuj tiuj E-istoj agadis izole, sen ia
komuna asocio por la organizado de sistema propagando.
Nur 7 marto 1906 d-ro Joao Keating, helpata de sindonaj amikoj,
fondis en Campinas la unuan E-grupon Verda Stelaro, kiu ne ekzistas plu.
ar la grupo ne havis propran gazeton, ia fondo estis diskonigita al la
brazilaj E-istoj pere de la fremdlandaj gazetoj, precipe per L' E-iste.
En la lastaj tagoj de majo 1906 d-ro Everardo Backheuser komencis per
la gazeto O Pais, dank al la granda urnalisto Alcindo Guanabara, serion da
E-lecionoj.
Kiam Backheuser komencis la lecionojn pri la lingvo int., tiu urnalo
100
publikigadis jam de kelka tempo kursojn pri la franca kaj angla lingvoj; post
la tria a kvara leciono li komencis ricevi leterojn, skribitajn de personoj, kiuj
anta la kursostarigo sciis nenion pri la lernota lingvo. En tiuj leteroj estis
malmulte da eraroj, kaj, kontrae, la malmulta leteroj redaktitaj en franca a
angla lingvo venis al la respektivaj instruantoj preska nelegeblaj, pro la
multaj eraroj.
Animite de la sukceso de tiu propagando, d-ro Backheuser proponis la
fondon de E-Klubo. Lia ideo estis entuziasme akceptita, kaj granda nombro
da homoj enskribiis kiel anoj. La 29 junio pli ol 100 personoj kunvenis en la
sidejo de O Pais kaj tie fondis klubon, kiu ricevis la nomon Brazita Klubo
E (BKE). Estis aklame nomita la jena estraro: prez. d-ro Backheuser; vicprez.
d-ro Nuno Baena kaj d-ro Nerval de Gouveia; sekr. Lauriano das Trinas; kas.
Honrio Leal.
BKE, kiu ankora vivas kaj estas la plej aktiva en Brazilo, komencis
sian agadon efektivigante brilan serion da paroladoj kaj malfermante kursojn
en diversaj ofcialaj lernejoj (Nacia Gimnazio, Pedagogium, Milita Kolegio).
Krome en apartaj lernejoj kaj en asocioj (Spencer Lernejo, Colomy Club,
Asocio de Komercofcistoj ktp.)
Sekvis balda la fondo de aliaj grupoj en Rio de Janeiro. Verda Stelo,
Laboristara Grupo E-ista kaj S oeieto Brazila E-ista.
Proksimume e tiu epoko alvenis al Rio de Janeiro la franca E-isto Paul
Berthelot; tiam la lokaj E-istoj kun tute prava emocio povis la unuan fojon
provi siajn praktikajn konojn kaj certii pri la usteco de sia prononcado.
Berthelot tre helpis la propagandon, farante kursojn per la rekta rnetodo, ar
li ja ne scipovis la portugalan lingvon. Li mortis en la interno de Brazilo,
Conceicao do Araguaia en 1910.
La unua ago de la registaro subtene al E estis la decido de la Ministro
de Publikaj Laboroj, d-ro Lauro Mller, kiu en nov. 1906 deklaris E-n lingvo
klara por la tetegrafado en Brazilo. Kunhelpis al tio Medeiros e Albuquerque,
tiama prez. de BKE. Brazilo estis la unua, kiu faris tian decidon.
En apr. 1907 ekaperis la Brazila Revuo E-ista, kies unuaj redaktoroj
101
estis Alberto Vieira, Geyer kaj Backheuser kaj kiu en sept. 1908 anis sian
nomon je Brazila E-isto. Kiel ofciala organo de Brazila Ligo E-ista, i estas
ankora publikigata.
La serio de la naciaj kongresoj de E komenciis 13 jul. 1907; kiam en
Rio de Janeiro estis inagurata la 1-a Kongreso, kies solena malferma kunsido
estis prezidata de la Ministro de Interno mem, d-ro Tavares de Lira.
Tiu Kongreso decidis la fondon de la Brazila Ligo E-ista (BLE), por
kunigi iujn grupojn. De tiu tempo aliis al ta Ligo 81 grupoj, el kiuj multaj
havis efemeran ekzistadon. La unua estraro de la Ligo konsistis el Backheuser,
prez. Reinaldo Geyer, sekr., Manuel Paiva Araujo, kas.
e la sekvintaj kongresoj regis, kiel e la unua, granda entuziasmo; ili
estis la jenaj: 2-a, en Sao Paulo (1909); 3-a, en Petropolis (1910); 4-a, en Juiz
de Fora (l911); 5-a, en Rio de Janeiro (1913); 6-a, samloke (1921); 7-a,
samloke (1923) kaj 8-a, en Vitoria (1926). Ilin iujn eestis reprezentantoj de
pluraj ministroj kaj de prezidantoj de la tatoj; la federacia registaro helpis
materiale tiujn kongresojn, konsentante al ilia estraro senpagan telegrafadon
pri la kunveno kaj, anka senpagan veturadon al la kongresanoj, kiuj sin
direktis al la kongreslokoj ekster la efurbo. Al la 7-a la prezidanto de la
respubliko, d-ro Artur Bernardes, irigis ofcialan reprezentanton al la solena
malferma kunsido, kaj la ministro de interno, d-ro Joao Luiz Alves, in
persone prezidis. e la 8-a, la registaro de tato Espirito Santo akceptis la
kongresanojn kiel ofcialajn invititojn kaj pagis tute la elspezojn, kiujn ili faris
kiel tataj gastoj.
Krom la cititaj ofcialaj agoj, la brazila registaro iam elmontras sian
subtenon al E en diversaj manieroj.
Okaze de la Nacia Ekspozicio en 1908, la grava Memoriga Bulteno de
l Ekspozicio estis presata en tri lingvoj: portugala, franca kaj E; kaj ia
antaparolo estis publikigata aparte en E. E estis anka uzata por la ofciala
propagando de la Int. Ekspozicio en 1922. Tiu ekspozicio kontraktis kun la
gazeto E Triumfonta la publikigon de speciala numero por propagando de
Brazilo. Sekve de tiu propagando estis ricevataj centoj da leteroj kaj kartoj,
kun peto pri informoj; kaj multo da fremdaj gazetoj, kiuj publikigis sciigojn,
102
donitajn de la E-istoj, en la respektivaj lingvoj. e la du cititaj ekspozicioj
BKE ricevis oran medalon pro la prezentitaj E-aoj.
La leo n-ro 1.162 de la 29 okt. 1913, permesis la sendevigan
instruadon de E en la lernejoj de tato Rio de Janeiro. Per la dekreto n-ro
1.165, de 31 okt. 1917, strato Maria Jos, en Rio de Janeiro estis eknomata Z.
En Brazilo ekzistas du stratoj kun la nomo E: en Realengo, antaurbo de Rio
de Janeiro, (depost 23 marto 1932). La leo n-ro 759, de la 31 okt. 1918,
permesis la sendevigan instruadon de E e la Normala Lernejo kaj e la
duagradaj lernejoj de tato Sergipe. La dekreto n-ro 2.083, de la 11 jan. 1919,
permesis la sendevigan instruadon de E e la unuagradaj metiaj kaj normalaj
lernejoj de la Federacia Distrikto.
Per dekreto n-ro 4.356, de 26 okt. 1921, BLE estas konsiderita asocio
de publika utileco. Kiam la estraro de la Ligo iris danki Epitacio Pessoa,
prezidanton de la respubliko kaj unu el la plej eminentaj brazilaj politikistoj,
li deklaris, ke li estas sincere konvinkita pri la utileco de E por la homaro,
danke ian logikecon kaj facilecon, kiujn li mem konstatis.
En 1922 la Brazila Parlamento vodonis subvencion al la Ligo. Tiu
subvencio estis komence en valoro de irka 760 svisaj frankoj, malpliiis
poste, pro la ekonomie malfacila situacio de la lando, je la hodiaaj . 380
svisaj frankoj. En sia parolado e la 7-a Kongreso, la ministro de interno
atentigis al la valoro, plie morala ol materiala, de tiu helpo. La nuna provizora
registaro, faranta rigoran ekzamenon pri iuj subvencioj, forstrekis plurajn,
sed tenis plu tiun al la Ligo.
La brazila registaro elektis ofcialajn reprezentantojn de la jenaj UK-j 5-
a: Vieira Souto, b-a: Melo e Sousa, 7-a: in. Agenor de Miranda, 18-a: d-ro
Carlos Domingues, 20-a: prof. E. Backheuser, 21-a: Domingues, 22-a:
konsulo Joao Carlos Muniz kaj 24-a: Eliseu Montarroios.
La Brazila Delegito e la Ligo de Nacioj, d-ro Rodrigo Otavio, estis unu
el la subskribintoj de la propono, ke tiu Ligo rekomendu la instruadon de E
en la lernejoj.
La Supera Ofcejo de Statistiko, Diskonigado kaj Propagando de la
103
Ministerio de Edukado uzadas E-n por sia ofciala korespondado.
La plej granda sukceso de E e la publikaj lernejoj en Brazilo estis
atingita en 1918, jaro, kiam funkciis kursoj e pli ol 20 lernejoj, vizitataj de pli
ol 600 gelernantoj. La E-lecionoj estis donataj tuj post la aliaj, de la 15-a is la
16-a horo. La plinombrio de la lernantaro kaj la malebleco konstruigi pli da
lernejoj devigis la administrantaron starigi du lerntempojn, nome de la 8-a
is la 12-a, kaj de la 12-a is la 17-a. Iis do tre malfacile darigi la E-kursojn,
malgra la granda volonteco de la lernejestrinoj. Tamen, dum kelkaj sekvintaj
jaroj ankora funkciadis certa nombro da kursoj por geinstruistoj, kaj por
lernantoj.
En 1929 la Supera Direktantaro de la Publika Instruado de Federacia
Distrikto adoptis E-n por la anta nelonge starigita servo de Lerneja
Internacia kaj -tata Interano, servo, kiu tamen ankora ne ricevis sian
plenan forton.
En 1932 funkciis, rajtigite de la Ministro de Edukado, resp. de la
Direktoro de Publika Instruado en Rio de Janeiro, kursoj de E e la Ekster-
kaj Internula Fakoj de Lernejo Pedro II (modelo de iuj duagradaj lernejoj en
Brazilo), e la Instituto de Edukado, kiu diplomas la unuagradajn
geinstruistojn en la efurbo, kaj e la Grupo Escolar Rodrigues Alves.
En tiu sama jaro estis kreata katedro de E e la Populara
Labor-universitato, en Recife, por kiu estis nomata instruanto la sindona E-
isto Sebastiao Albuquerque.
De 1925 is 1928 E estis deviga objekto e la komercolernejo tiam
tenata de la Asocio de Komercofcistoj de Rio de Janeiro, la plej grava
klasasocio en Latina Ameriko.
Pluraj sciencaj, komercaj edukaj, geografaj kaj turismaj kongresoj pli
ol unu fojon, jam aprobis deziresprimojn favorajn al E.
Multaj eminentuloj simpatias E-n. La peticion kiun BLE sendis 10 ag.
1921 al la Ligo de Nacioj, subskribis pli ol 200 kleraj homoj en Rio de Janeiro.
104
Faris paroladojn, skribis artikolojn, a helpis en iu alia maniero la
propagandon, krom la supre ititaj, la jenaj kleraj brazilanoj. Silvio Romero,
flozofo, Olavo Bilac, princo de la brazilaj poetoj; Barbosa Lima, oratoro;
Fortunato Duarte, latinisto; Carlos Porto Carreiro, poeto kaj lingvisto;
Markizo de Paranaga, scienculo; Barono Homem de Melo, geografo; Nerval
de Gouveia, prof. e kelkaj superaj lernejoj: la cititaj jam mortintaj; kaj:
Otavio Mangabeira kaj Felix Pacheco, iamaj ministroj de eksterlandaj aferoj;
generalo Candido Rondon, geografo kaj landesploristo Antonio Carlos,
politikisto; Moreira Guimaraes, flozofo; Afonso Pena Jnior, iama ministro
de interno; Candido Mendes de Almeida, dir. de la Komerca Akademio;
Alfonso Celso, membro de la Brazila Beletristika Akademio; M. A. Teixeira
de Freitas, dir. e la ministerio de edukado; la prelatoj Benedito Marinho kaj
Goncalves de Rezende, sanktatemaj oratoroj; Dunschee de Abranches
publicisto; Manuel Cicero, iama rektoro de la univ. de Rio de Janeiro; Jose
Oiticica, flologo. Raul Pederneiras,prof. de int. juro; uliano Moreira,
scienculo; Heitor Beltrao, urnalisto; in. Aarao Reis; Jose Boiteux, historiisto,
kaj multaj aliaj.
iam montras sian simpation al E anka gravaj asocioj: Societo de
Geografo de Rio de Janeiro (en kies domo estas la sidejo de BLE), Klubo de
Inenieroj, Societo de Medicino kaj irurgio, B. Historia kaj Geografa
Instituto, Nacia Societo de Terkulturo, B. Gazetara Asocio, B. Instituto de
Kontoscienco, B. Botanika Asocio, Komerca Asocio de Rio de Janeiro,
Federacio de la Komercaj Asocioj de B., Asocio de Komercofcistoj de Rio de
Janeiro, Ligo de Komerco, Touring Club de B., B. Katolika Unuio, Federacio
de B-aj Skoltoj, B. Spirita Federacio, B- Radio Klubo, Radio Societo de Rio de
Janeiro, k. a.
Krom la naturaj malfacilaoj, kiujn ni aludis e la komenco, estu
registritaj du malagrablaj faktoj en la historio de E en Brazilo. La unua estis la
kontrastaro, e la Ligo de Nacioj, de la Ministro de Brazilo en Svisujo, kiu
okaze reprezentis Brazilon en unu el la konferencoj kaj kiu, ne ricevinte
instrukcion, atakis E-n. BLE sin turnis al li kun vigla protesto, memorigante
al li, ke la registaro iam animis la E-movadon. La dua fakto okazis en 1924,
kiam BKE estis avertita de amikoj pri tio, ke ne estus konvena la darigo de
E-kurso tiam farata per la radio, ar la registaro estis informata pri tio, ke la
E-movado celas la renverson de la institucioj. BKE esigis dum kelka tempo
105
tiun kurson, sed poste tiu i daris plu sen iaj ajn malhelpoj.
Kurioza kaj aparta aspekto de E en Brazilo estas, ke tiu idiomo estas
enerale tie i konsiderata kiel la int. helplingvo. Ekzistis a ekzistas en Sao
Paulo kelkaj idistoj, sed ilia propagando se i efektive ekzistas trovas
nenian resonadon. Pri aliaj projektoj nur malmultaj personoj scias.
En 1907 estis kelkaj opinioj inklinaj al la reformo de E. La granda
plimulto, tamen, estis malfavora al tiu intenco, kaj tial venkis la partianoj de
la Fundamento-konservado.
La gazetaro akceptas volonte sciigojn pri E. Inter niaj gazetoj ni aparte
menciu Jornal do Comrcio, la plej grava en Brazilo.
Estis interesa elmontro de la simpatio, ke la 3 marto 1930, dank al la
entileco de Companhia Radiotelegrafca Brasileira, la prez. de BLE, C.
Fernandes, interparoladis kun dir. de La Movado en Paris, E. Houbart. La
unuan fojon okazis, kiam du personoj rekte interparoladis per senfadena
telefono uzante E-n. Kaj atune 1933 sekvis nova sukceso: la pota
administracio aperigis serion da potkartoj ilustritaj, kies lingvo estis krom la
portugala E. Pro la bona akcepto de la eldonaoj la pota direkcio aperigis
komence de 1934 novan serion da tiaj potkartoj. Launua serio konsistas el
20, la dua el 39 diversaj pecoj.
Kunlaboris anka al tiu i sukceso Couto Fernandes, prez. de BLE
depost 1910, la granda kuraiganto, kies entuziasmo ne malpliiis kun paso
de la tempo.
C. DOMINGUES.
Bremon Masgrau Jacint, kataluno, kuracisto-radiologo, red. de
kuracista revuo. Nask. 28 jan. 1885 en Banyoles. Fervora pioniro depost 1903.
Kunfond. de pluraj societoj, komitatano de la 5a UK. Atoro de multaj prop.
artikoloj, de vortaro kaj gramatiko. Red. de Tutmonda Espero, 1909, prez. de
Espero Kataluna, kaj de KEF. Verk-oj: E-gramatiko, (vendita en pli ol 60.000
e-roj; losilo; kelkaj tradukoj kolektitaj sub titolo Hejma Prozo. L. K.
106
Breon (breon) Edouard, franco, ofcisto. Nask. 1853, mortis 5 feb. 1933
en Blois. E-iis 1901. Sekr. de SPPE de 1902, plenumis premegan laboron kun
senlima sindonemo. Sekvis de Beaufront idistan, 1908, kaj rikoltis nur
maldolan elrevion.
Bresla Boris M., sovetiano, hebreo, urnalisto-redaktoro. Nask. 1891.
E-isto depost 1909. En 1918 aperigis ruslingvan brouron Lingvo int. kaj
proletaro. De post 1923 membro de CK SEU, en 1930 kaj 1933 red. de la
ruslingva SEU-revuo. Atoro de diversaj artikoloj pri E kaj felietonoj
(Amerikanino k. a ). En 1934 aperis ruslingva brouro de li: E-Sensencao?
Bricard (brikar) Raoul, franco, prof. e la Konservatorio de Artoj kaj
Metioj: matematikisto. Nask. 23 marto 1870. Eksprez. de la Pariza EG.
Kunorganizinto de la UK 1914 en Paris. Kunlaboris al Scienca Revuo k. a.
Verkis: Matematika Terminaro kaj Krestomatio, 1905. Trad. de Huntington:
La Kontinuo (v.), 1907. LK., 1909.
Briegleb (brigleb) Karl, germano, d-ro fl., kuracisto en Worms. Nask.
jan. 1859 en Alsheim. Volapkisto depost 1886, post studado de la
malgranda Borel fariis E-isto. Vizitis kongresojn de GEA (Gotha ktp.).
Agadis multe por E en kontraalkoholaj societoj. Prez. de la loka EG.
Briggs Charles Harold, usonano, analiza kemiisto. Nask. 1878 en Avon
(New York). Specialisto kaj verkisto pri la cereala kemio. E-iis en 1907.
Organizis kaj instruis kurson en Minneapolis (Minnesota). Fondis grupon tie
en 1908 kaj en Saint Paut dum 1925. Estis vicprez. de tiu lasta kaj konsilanto
de EANA.
Briggs Louise, anglino, instruistino. Instruas anka E-n en sia (privata)
, knabinlernejo. i verkis multe da armaj teatraetoj por infanoj, kun vera
kompreno de infana psikologio. Aparte eliris: Cindrulino kaj aliaj teatraetoj,
1920; Sono de someromeza nokto, trad. de Shakespeare, 1921. Kunlaboris al
Literaturo, kaj LM.
Britujo. La angla Iingvo estas unu el la plej disvastigitaj, kaj en Britujo,
krom en partoj de Kimrujo kaj Norda Skotlando, i estas ie parolata. La
bezono je int. lingvo ne estas tiel multe sentata en Britujo kaj en la Brita
107
Imperio, kiel ekz. en multaj partoj de Eropo, kie la lingva diverseco estas pli
evidenta. La brito havas reputacion ne esti bona parolanto de alilandaj
lingvoj, spite la fakton, ke klasikaj kaj modernaj lingvoj estas bone instruataj
en iuj lernejoj. Tamen en tiu ne promesplena kampo E forte enradikiis. ia
fortika kaj solida stato en B. estas rezulto de persista klopodado de kelkaj
pioniroj, kies organizemo, ordemo, sindedio kaj entuziasmo kunmetis por i
frman fundamenton.
Kvar monatojn post la apero de la Unua Libro de Z (jul. 1887)
artikolo en la Londona urnalo St. James's Gazette pri lingvo nomata
Internacional inventao de d-ro E, altiris la atenton de juna irlandano,
studento de lingvistiko en la Universitato de Oxford, Richard H. Geoghegan,
kiu havigis al si la lernolibron por germanoj, (N-ron 4 el la Biblioteko).
Lerninte la novan lingvon, li tradukis in por anglolingvanoj, kaj i poste
aperis kun la titolo D-r E-s Int. Language Introduction and Complete
Grammar, English Edition, by R. H. Geoghegan, 1889. Poste li tradukis
anglen la lernolibron de Trompeter kaj aliajn verkojn.
Sed estis en la Jorkira urbo Keighley, kie E atingis sian unuan grandan
sukceson. Tie Joseph Rhodes, loka urnalisto, faris en la komerca ambro la
unuan prop. paroladon pri E en Anglujo kaj en nov. 1902 kun John Ellis,
starigis la unuan E Societon en Granda Britujo. Li fariis prez., kaj Rhodes
sekr. En la sama monato en la domo de d-ro O'Connor en London kunvenis
por studi la novan lingvon malgranda grupo, en kiu troviis krom O'Connor,
f-ino E. A. Lawrence, kaj junulo nomita H. Bollingbroke Mudie, kies postaj
servoj por la E movado estis nekalkuleble valoraj. Tiu grupo estis la nukleo de
la Londona E Klubo, kiu stariis en jan. 1903, kaj fariis unu el la plej
potencaj grupoj is hodia. i naskiis en la ofcejo de la int. konata
urnalisto W. T. Stead, efredaktoro de la Review of Reviews, kiu mem
alportis al la lingvo ne nur sian fortan apogon, sed dediis fnancajn rimedojn
kaj avantaojn de sia eldonista organizao por ia diskonigo. Felix Moscheles,
fama pentristo, fariis prez., Lawrence sekr. kaj Stead kasisto.
Sed la plej granda inspiro de la klubo kaj fne de la tuta movado en B
estis Mudie, tiam juna borsisto. Rapide li kolektis irka si aron da
rimarkindaj homoj, kiuj kontribuis, iu la siaj apartaj talentoj, brilan helpon.
Inter ili estis d-ro Pollen, antaa hinduja juisto, Maj.-Gen. Cox, Motteau,
108
Millidge, Wackrill, Ledger, Merrick, f-inoj Schafer kaj O'Brien. Preska iu
rekruto laboradis arde per parolo kaj plumo. O'Connor, Pollen, Mudie kaj
aliaj faris prop. paroladojn tra la tuta lando; Motteau tradukis Te Tempest
de Shakespeare kaj kompilis la unuan E-A Vortaron. O'Connor eldonis novan
lernolibron kaj, en kunlaborado kun C. F. Hayes, A-E Vortaron. H. F. Hoveler
(efe) komencis eldoni la malkarajn losilojn por diversaj lingvoj.
En nov. 1903 aperis Te E-ist, la unua brita E gazeto, kies red. estis la
agema Mudie. Sur la kovrilo de la unua kajero aperis informoj pri grupoj en
Bournemouth, Dublin, Edinburgh, Glasgow, Portsmouth kaj London. Rapide
la movado disvastiis en iuj partoj de la lando: En okt. 1904, por kontentigi
la sentatan bezonon por forta centro de iuj britaj grupoj, la British E
Association (BEA) fondiis je la iniciato de la Londona Klubo. Al BEA
fliiis grupoj anka el la malproksimaj partoj de la Brita Imperio, kaj aliis
individuaj membroj pagantaj jarkotizon po kvin ilingoj. i dungis ofcistojn,
starigis bibliotekon kaj librovendejon, organizis ekzamenojn kaj eldonis
monatan gazeton Te British E-ist, al kiu Te E-ist cedis lokon.
Dum ia tuta ekzistado Te B E-ist estis gvidata de sinsekvo de brilaj
redaktoroj, kiuj atingis kaj konservis por i altan nivelon kiel modesta nacia
gazeto kaj gajnis por i la respekton de E-istoj tra la tuta mondo. En 1924
aperis gazeto International Language lerte redaktata unue de C. H. Edmonds
poste de L. N. Newell. i estis efe anglalingva kaj celis interesi ne-E-istojn
pri la lingvo. Post ok jaroj i fandiis kun Te B E-ist. De 1919 is 1925
trimonata gazeto Literaturo alportis multe da helpo al la studo de la lingvo.
Grava stadio en la organizo estis la starigo de Federacioj de regionaj
grupoj, kiuj kunigis la samprovincajn grupojn E-istajn por komuna agado.
Jam en 1908 fondiis Fed.-oj en Lancashire kaj Cheshire, Yorkshire, Nord-
Oriento, London kaj Mezlando; kaj poste sekvis nacia federacio de Skotlando.
(Preska iu fed. nun eldonas propran bultenon.)
Sendube la disvastigado de la lingvo ricevis plej grandan akcelon per la
tria UK, okazinta en Cambridge en 1907. Neniam antae okazis en B.
kongreso, en kiu homoj de diversaj gentoj kaj nacioj kunvenis kaj
interkompreniis per helpa lingvo. La spektaklo mirigis la urnalojn, en kiuj
aperis artikoloj favoraj a malfavoraj, kiuj vekis multe da intereso. Fama univ.
109
prof. en Cambridge, d-ro J. E. B. Mayor, atentigis pri la pedagogia valoro de E
kaj rekomendis, ke i estu instruata al infanoj kiel unua lingvo post la gepatra
lingvo. Aliaj edukistoj, precipe d-ro A. Scougal, efnspektoro de lernejoj en
Skotlando, poste donis al la lingvo fortan aprobon. Novaj lernolibroj kaj
tradukajoj aperis, grupoj stariis tra la tuta lando, kaj novaj federacioj. Kursoj
komenciis en vesperaj lernejoj kun tata subvencio.
Skotaj E-istoj jam havinte du naciajn kongresojn, invitis la britan E-
istaron en la efurbon Edinburgh en pentekosto 1908. Tiu kongreso allogis
600 E-istojn el diversaj partoj de la lando, kaj estis la unua el serio de britaj
naciaj kongresoj, kiuj okazis preska iujare la jena ordo: Leeds 1909,
Cheltenham 1910, Southport I9lI, Portrush (Irlando) 1912, Eastbourne 1913,
Shemeld 1914, Bath 1915, York 1916, Liverpool 19l9, Birmingham 1920,
Harrogate 1921, London 1922, Bournemouth 1923, Chester 1924,
Leamington 1925, Huddersfeld 1926, Cheltenham 1927, Newcastle 1928,
Canterbury 1929, Nottingham 1930, Birmingham 1931, Southport 1932,
Oxford 1933. Dum tiuj kongresoj okazis la jarkunvenoj de BEA. iujare de
1913 la Duko de Connaugnt, onklo de la reo, estis la protektanto; kutime
partoprenis lokaj eminentuloj, kaj urbestraro donis ofcialan akcepton. En
iuj okazis publika Diservo en E, ofe en la efa preejo de la urbo.
En 1916-17 okazis en Patricrof apud Manchester, la fama Eccles-
Eksperimento, en kiu 200 infanoj en efementa lernejo regule ricevis instruon
pri E sub kontrolo de loka Eduka Komitato kaj tata inspektoro. Post tri
monatoj la inspektoro konstatis, ke la studado de E efkis e la lernantoj
simile al la studado de klasikaj lingvoj. Oni do permesis daran instruadon
de la lingvo al iuj infanoj en la lernejo kiel parton de ia ordinara
studprogramo. Aliaj lernejoj sekvis tiun ekzemplon, kaj en 1922 la Edukada
Departemento en London ofciale raportis al la Ligo de Nacioj en Geneve, ke
E tiam estis instruata en 13 unuagradaj kaj 4 duagradaj lernejoj al 1103
lernantoj, kaj en 10 vesperaj lernejoj al 269 lernanto. La instruado en lernejoj
estis multe helpata de E. Monthly, gazeto efe por lernantoj, kiun eldonis
BEA de 1913 is 1919. En 1933 E estas instruata al 635 infanoj en 13
unuagradaj lernejoj: en 10 el tiuj lernejoj ofciale, en la ceteraj kiel temo
nedeviga a post lerneja horo. La perspektivo en tiu i kampo estas
nuntempe pli hela, ol antae; efa malhelpo estas, ke ankora E ne estas
ofciala temo por lerneja ekzameno.
110
En 19l7 kelkaj komercistoj en London organizis gravan eksperimenton,
en kiu elektitaj komercistoj en sep diversaj landoj, sen antaa scio de la
lingvo, entreprenis in lerni dum tri monatoj kun la celo pruvi, u ili povus
sukcesplene interkorespondi pri komercaj aferoj. Post la fno de tiu periodo
ili publike atestis favoran rezulton. Tiu eksperimento altiris multe da atento,
kaj diversaj komercaj ambroj deklaris favorajn rezoluciojn. La Komerca
ambro de London jam starigis ekzamenojn de E, en kiuj sufe granda
nombro da lernantoj prezentis sin. Nuntempe Te Royal Society of Arts
regule ekzamenas pri E. La Brita Asocio por la Akcelo de la Scienco, la plej
grava scienca asocio en la tuta Brita Imperio, en 1921 starigis komisionon el
eminentaj sciencistoj kaj edukistoj por esplori la temon de int. helpa lingvo.
Tiu komisiono, konsiderinte pri la ebleco de la latina, la angla kaj artefaritaj
lingvoj por la celo, en 1922 favore raportis por E.
La UK okazis en 1926 en Edinburgh, kaj allogis 900 samideanojn el 37
landoj. W. M. Page prezidis, kaj la sekr.-oj estis J. M. Warden kaj W. Harvey.
Aparta, tre interesa trajto de la Somera Universitato estis fako de folkloro kaj
popolkanto. Dum la kongresa Diservo en la katedralo de S-ta Giles, la Biblio
en E estis sotene dediata. ia eldonado estis unu el la plej gravaj servoj,
kiujn faris britaj E-istoj por la lingvo. En 1930 la UIC estis aranata
denove en B, en la univ. urbo Oxford. Bernard Long estis prez. kaj prof.
Collinson prezidis la Someran Universitaton.
En 1931 Collinson estis difnita kiel unua lektoro pri E en la
universitato de Liverpool, kiu por tiu celo ricevis kapitalon de 4000 pundoj,
testamente de d-ro John Buchanan. En la knabskolta movado E trovis
multajn adeptojn. La brita iniciatinto Lord Baden-Powell rekomendis E-n
kiel lingvon por la interpretista insigno, kaj multe da knaboj lernis la lingvon
tiucele. Anka la int. societo Skolta E-ista Ligo fondiis en B. en 1918. La efa
organizao estas la BEA, kies nuna prez. estas R. Robertson, kaj kiu havas
sidejon en centra parto de la efurbo. Tie laboras kun aliaj la sekretario M. C.
Butler (de jun. 1916; antaaj sekretarioj: H. F. Sexauer, majo 1905-jul. 1906;
H. Clegg, ag. 1906--febr. 1915; E. A. Allsop, marto 1916-majo 19l6), kaj la
administranto C. C. Goldsmith. De feb. 1934 en. sekr. estas C. C. Goldsmith;
(ne plu estas ofco administranto). M. C. Butler restas sekr. eduka,
ekzamena, propaganda. BEA nun havas 1870 individuajn membrojn kaj 98
111
grupojn, kiuj plejparte estas fliigitaj el 14 regionaj federaracioj. La jara
librovendo de la asocio valore sumias al 2000 pundoj. BEA aranas anka
ekzamenojn, kursojn per korespondo, ofcialan organon Te B E-ist, kaj
konstantan propagandon tra la tuta lando, multe helpatan de la fakto, ke i
posedas propran atomobilon. La biblioteko (v.) de la asocio estas tre grava
kaj ampleksa, unu el la efaj en la E-ista mondo. La funkciado de la asocio
atingis altan gradon de efkeco, al kiu kontribuas konstanta monsubteno de
donacantoj kaj garantiantoj.
Britujo estas centro de diversaj religiaj societoj. La Angla Ligo de
Katolikaj E-istoj estis fondata en 1912, restarigita en 1926, stato 83 anoj, prez.
R. A. Davies, sekr.-kas. J. E. Hookham. Kvakera E-ista Societo fondiis en
1921, stato 127 membroj, prez. C. R. Buxton, sekr. Mabel Harrod. Jam de 22
jaroj seninterrompe okazas en London iumonate nesekta Diservo en E.
La angla literaturo estas inde reprezentata en la traduka literaturo de E.
Krom la jam aludita La Ventego, trovias el la teatraoj de Shakespeare
anka Julio Cezaro kaj Makbeto, tradukitaj de Lambert, Venecia
Komercisto de Wackrill, Sono de Someromeza Nokto de L. Briggs, kaj
Reo Lear de pastroj Ashley kaj Curry. Estas menciindaj ankora la
tradukaoj: Luno de Izrael de Rider Haggard (trad. M. C Butler kaj E. S.
Payson), La Dormanto Vekias de H. G. Wells (A. F. Millward), Ok
Noveloj de Bennett (A. E. Wackrill.)
La aparta laborista E movado en B. estas malforta, la B Laborista E
Asocio havas 10 grupojn kaj 160 anojn.
Noto. La artikolon tralegis kaj kompletigis M. C. Butler kaj B. Long. W.
M. PAGE.
Lernejoj. e la 24-a Kongreso de BEA en Oxford okazis 15 apr. 1933
kunveno por instruistoj kaj aliaj interesitoj pri edukado. eestis proks. 70 p.
Prelegis M. C. Bufer. Li unue pritraktis la pretendojn de E kiel lerneja temo,
poste plej oportunan aon por ia enkonduko. Li proponis la lastan jaron de
la Unuagrada Popollernejo, a la unuan jaron de la Liceo, sed opiniis, ke
nuntempe ia plej bona anco trovias e la Dariga Popollernejo. Poste li
resumis la respondojn ricevitajn al demandaro sendita al lernejoj.
112
E nun estas instruata, a ofciale a neofciale, en 27 ternejoj en
Anglujo, pri lernejoj en Kimrujo, Skotlando kaj Irlando mankas informo. E1
la 27 lernejoj 14 estas popollernejoj, en kiuj oni instruas la lingvon ofciale en
8, neofciale en 6, al 655 gelernantoj entute (454 knaboj kaj 201 knabinoj). En
la ceteraj 13 liceoj a aliaspecaj dua- a alt-gradaj lernejoj, 5 havas ofcialan,
kaj 8 neofcialan instruon; entute 351 gelernantoj (161 knaboj, 190 knabinoj).
La sumo da gelernantoj do estas nuntempe 1006; 733 estas instruataj devige,
273 neofciale. Lernolibroj uzataj: Step by Step en 8 lernejoj; Tra la Jaro 4;
Concise Course 3; aliaj 4, nenia 8. Legolibroj: E por Infanoj 4,
Cindrulino 2; 25 aliaj lernejoj ricevis specimenan lecionon.
Butler forte substrekis la mankon de sufe da vere konvenaj legolibroj por
infanoj; anka esprimis sian konvinkon, ke E ne atingos frman lokon en la
temaro de lernejoj, is la lingvo trovios ofciale en la temaro por la
abiturienta diplomo.
F-ino Edwards (Bishop Auckland) diris, ke la efa malhelpo kontra la
progreso de E en la lernejoj estas la manko de modernlingvaj instruistoj, kiuj
scias E-n. ia ofciala instruado okazas e Grado I (11-jaraj lernantinoj),
prepare al la franca lingvo. i rakontis pri la granda sukceso de la e-metodo
en sia propra sperto, anka substrekis la gravecon provizi al la lernantoj
okazojn darigi la studadon de la lingvo post lerneja jaro, ekz. per loka
grupo. Kroma esencao estas eviti, ke la instruado de E dependu de la
entuziasmo de unu persono. Parkin (Sibford) informis, ke li havas ses
kolegojn, kiuj povas instrui la lingvon, sed ke la okazoj estas limigitaj pro tio,
ke E ne estas, kiel la franca, deviga temo por la abiturienta diplomo. Goodes
(Romford) rakontis malfacilaojn e reorganizo de klasoj. Ekz., unu klaso,
jam komencinte la studon de E, dividiis, kaj la du partoj estas kunigitaj kun
aliaj infanoj ankora ne lernintaj la lingvon. e lia lernejo ses kolegoj lernas
E-n. F-ino Nixon Bournville parolis pri la malhelpo, kiu okazas, kiam la
lernantinoj havas multe malsimilan menspovon, kiel e Dariga Lernejo, en
kiu la tipoj similas tiujn de la Vespera Lernejo. i anka substrekis la mankon
de taga legmaterialo por komencantoj. Tussell Scott (Letebworth) emfazis la
amatoran kvaliton de la instruado pri E, kaj la bezonon por instruistoj lacele
preparitaj. F-ino Forfey (Croydon) opiniis, ke estus domae senkuraigi tiujn,
kiuj instruas la lingvon e post mallonga sperto kaj kun malgranda scio.
113
Kelkfoje mankas aliaj instruistoj, kaj oni tamen povus atingi bonajn rezultojn.
La B. E-ist.
Laborista movado en Bneniam estis forta. En 1920 restariis Brita Ligo
de E-istaj Socialistoj, sed havis nur . 30 membrojn. BLES eldonis fugfoliojn,
brouron kaj iom post iom akiris kelkan infuon e laboristaj organizoj. Grava
kleriga revuo Plebs enpresigis regule notojn pri a el E. La Nacia
Konsilantaro de Laboristaj Kolegioj (marksista kleriga organizo) akceptis E-n
en siaj kursoj kaj eldonis tradukon anglan de La Lab. E-ismo de Lanti.
Diversaj efoj el la laborista movado subskribis alvokon favoran al E (I925).
En 1927 BLES alinomiis B Laborista E-Asocio. En 1932 BLEA transiris al
IPE. La SAT-anoj formas apartan organizaon SATEB (-SAT En Britujo)
Adreso: H. Spilter, 13 Dewsburg Rd, London, N. W. 10.
G. P. de BRUIN.
Briquet (brike) Maurice, franco, kuracisto-radiologo. Nask. 9 ag. 1865
en Lille. Kunlaboris al Int. Med. Revuo kaj direktis in kun d-ro Vanverts.
Redaktis la bultenon TEKA. Verkis: E-a Teknika Medicina Vortaro, 1933.
Brouwer (braer) Petrus Micheel, nederlandano, efnstr. Nask. 27 apr.
1897 en Stompwijk apud Hago. Eklernis E-n en 1929 por konvinki la E-
istojn, ke E ne estas vivanta lingvo, sed balda konvinkiis pri la malo, kaj
fariis fervora E-isto. En 1930 prez. de la sekcio de N. K. en Hago Red. de la
liga gazeto de N. K.
Brown Wm, B. Sc., irlandano, prof. Kuntradukinto de la verko Pri la
origino de l homo de A. Keith.
Browne (bran), Giles Leigh, anglo. Nask. en London, 26 jul.1883,
mortis 21 feb. 1919. E-istiis en 1903. La unuan tagon de lernado faris
publikan paroladon en E. La unua E-instruisto sub la London County
Council. Klera lingvisto kaj poeto: trad. E-en el multaj lingvoj. Dum la milito
unu el la registaraj cenzuristoj por E. Sciis 24 lingvojn; sur lia leterpapero ili
aperis en trikolumna listo, kaj sube: Skribu en Esperanto.
114
Bruijn (brjn), Jacob Leendert, nederlandano, librotenisto. Nask. 24
nov. 1880 en Haarlemmermeer. E-isto de 1896. Pioniro de la laborista E-
movado. Red. de Int. Socia Revuo 1910-11, Holanda Pioniro 1912-13.
Direktoro de la enerala Librejo Espero 1911-14 kaj de la Centra E-librejo
1914-22. Membro de la Gazetar-klubo. Iniciatinto de Nederland E kaj ia
red. en 1918-19. Sekr. kas. de la l2-a UK.
Bruin (brojn) Gerrit Paulus de nederlandano, kontoristo. Nask. 3 okt.
1895 en Rotterdam. Fabriklaboristo de la 12-a is 21-a jara ao. Lernis E-n en
1912-13. Publikigis artikolojn speciale en laboristaj gazetoj. Kompilis
Historion de la laborista E-movado is 1914 (La Nova Epoko, 1931). Atoro
de Gvidilo tra la E-movado, 1933 kaj de N-lingva prop. brouro. Propagandis
por SAT en Nederlando de 1922. Gvidis la Nederlandan Laboristan E-Servon
1922-25. Sekr. kas. de Laborista Ekzamena Komitato. Kunlaboris al SAT-
eldonaoj. Celkunlaboranto de la Enciklopedio.
Brunet (brne), Charles Jean, (ps. Nazumulo; Li; iinet), franco,
meanikisto pri stebiloj, prez. de la Filio ironda de l'ato- motor-ciklo-
reparistoj en Francujo. Nask. 5 jun. 1875 en Bordeaux, Ano-fondinto de la
EG en B. (okt. 1902) kaj kas. de 1905. Dumviva ano de SFPE kaj UEA, del. de
UEA seninterrompe de 1908. Faris gravajn servojn helpe de E per la sero de
vunditaj kaj malaperintaj soldatoj dum la milito. Gvidis kursojn anka per
radio (Soud-Ouest). Verkis amuzaojn (aradoj, enigmoj ktp.) por La E-iste;
Tra la Mondo, Tra la Filatelio ktp Versao en La Revuo, kanzonoj, kiuj estis
kantataj dum grupaj festoj, aperis en La Vagabondo.
Bruxelles. efurbo de Belgujo; 833.000 loantoj (kun antaurboj).
Mondpalaco kun E-sekcio. 4-a SAT-kongreso 14-18 ag. 1924; . 90
partoprenantoj el 14 landoj. Honorprez. E. Toller. Malpliseverigo de la
kondioj pri membreco. Rekomendo uzi en SAT-eldonaoj simplan stiton.
BRUIN.
Brzostowski (bostovski) Aleksandro, polo, urnalisto, bibliotekisto.
Nask. 1848 en Ostrog, mortis 1920 en Warszawa. Kun E li konatiis en 1887
kaj konsideris sin unua E-isto en Polujo. Unua prop-isto de E en sia lando.
Aktiva organizanto. Aranis en 1909 faman E ekspozicion en Czenstochowa
115
kaj anka eu Warszawa en 1910. Dum sia tuta vivo li celis fondi E-an muzeon
en W. Eldonis diversajn foliojn kaj brourojn pri E, liaj artikoloj pri E-atingas
200.
Bubalo Niko, kroato, fnanca konsilanto. Mortis en 1924. Estis
kunfond. kaj sekr. de antamilita ES en Sarajevo. Kroatigis poemojn de Z kaj
E-igis popolajn poemojn, eldonis bukedon de kroataj versaoj kaj plenan E-K
kaj K-E Vortarojn; bona vortaristo; gvidis kursojn en Mostar.
Buchanan (bukanan) George Douglas, skoto, komercisto. Nask. 23 jul.
1874 en Glasgow. Vicprez. de Brita Astronomia Asocio; konsilanto de Rea
Filozofa Societo; amba en Glasgow. Prezidinto kaj nun hon. prez. de
Glasgow-a ES. Vicprez. de BEA. Del. de UEA 1910-25. Verkis multajn prop.
artikolojn.
Buchanan (Bukanan) John, skoto, kuracisto. Nask. 1859 (?) en Paisley,
mortis 27 febr. 1930 en London. Vicprez. de TEKA. Inter la unuaj membroj
de BEA. Testamentis 4000 anglajn pundojn al 1a Universitato de Liverpool
por starigi tie E-an lektoran postenon.
Budapest. efurbo de Hungarujo sur amba bordoj de la Danubo.
961.000 loantoj. (Granda-B.1,262.000 I.) Int. E Katolikaj Kongresoj, la 3-a en
1912 kaj la 15-a en 1930 okaze de la festoj de Sankta Emeriko. 1-8 ag. 1929
21-a UK; 1256 kongresanoj el 33 landoj; temoj elparolado, radio-
propagando, tradukado en kongresoj. Eldonejo de Literatura Mondo kaj
AELA; loloko de Baghy kaj Kalocsay. B. estas rigardata kiel grava spirita
centro nuntempa de E.
Budhismo. Religio de almena kvinono de la loantaro de la tero, sur
doktrinoj de paco kaj pacamo, racia pravigo de altruismo. E-grupo e la
Ootani B-a Univ. en Kioto de feb. 1922 is marto 1926 eldonis gazeton La
Paco, red. de Kozo Tanijama. En 1925 A. C. March el London kaj Edgar Grot
el Riga klopodis por fondi Int. Ligon de budhanaj E-istoj, kaj proks.
samtempe fondiis Budhana Rondo, sed nek unu, nek la alia atingis vere int.
vivon. Nur en la gazeto Buddhism in England aperadis E fako de tiam is
1930. En jan. 1930 Budhana Ligo E-ista ekagadis, elsendante bultenon La B.,
kiu poste fariis kvaronjara organo. Samjare japanoj sekvis per fondo de
116
Japana Budhana Ligo E-ista. BLE havas centron e Geo. H. Yoxon, 8
Elmwood Drive, Heswall (Cheshire) Anglujo, kaj J BLE e Takakura-kaikan,
Rokujo-Takakura, Kioto, Japanlando. Vasta agado kuas anta la liganoj: la
traduko de la ampleksa b-a biblio (Tripitako) de kanonaj skribaoj, la
enkonduko de E en budhanaj landoj, efe pere de la misiistaj organizaoj kaj
la konigo de la doktrinoj de B. al la E-istoj de la okcidento.
GEO H. YOXON.
Bugge Paulsen, Rolf, norvego, antae diversaj profesioj, nun kapitano
de infanterio, Oslo. Nask. 11 dec. 1894 en Bergen. Ano de pedagogiaj kaj
humanismaj asocioj; artikoloj por revuoj kaj gazetoj, pluraj vojaoj
eksterlande. E-isto de 1907. Prez. de NEL 1919. Ano de ekzamena komisiono
de NEL depost 1923, L. K. 1932; ktp. Restarigis N E-isto-n en 1922 kaj 1932.
Vizitis kvar UK kiel reprezentanto de la norvega registaro. Faris multajn prop.
paroladojn diversloke, faris depost 1925 . 25 radioparoladojn kaj gvidis
vintre 1928-29 la unuan radiokurson de E en N. Gvidis multajn kursojn i. a. 7
kursojn en Svedlando invitita de SEI. 1931-32 gvidis 4 Cseh-kursojn por
policanoj en Oslo, fondigis klubon inter policistoj. Preparis la kurson de A.
Cseh e la Universitato en Osto, 1930. Verkis a eldonigis propagandilojn kaj
lernolibrojn.
Buhr (bur) Franti ek, eo, kalkula ofcisto en Praha. Nask. 30 ag.
1896 en P. E-isto de 1922. Propagandas inter katolikoj kaj skoltoj. Sekr. de la
Ligo de Katolikaj E-istoj. Eld.: Kantareto, 1922.
Bujwid Odo, polo, d-ro, univ. prof. en Krakovo de 1892. Nask. 30 nov.
1857 en Wilno. 4 jarojn studis en la universitato kun Z. Studis la
bakteriologion e Koch kaj Pasteur. De tiam int. konata eminentulo sur tiu
kampo. El lia plumo eliris 250 sciencaj artikoloj en pola, franca, germana kaj
rusa lingvoj. Kune kun sia edzino li organizis multajn prelegojn kaj kursojn
pri populara klerigado kaj propagando de higieno kaj sociaj sciencoj. La du
urboj, Varsovio kaj Krakovo, kie li ofe laboradis samtempe, antamilite
apartenis al diversaj landoj, al Ruslando kaj Astrujo. Post la milito li
kolonelo demobilizita revenis Krakovon kaj okupias is nun pri fabrikado
de vakcinaoj. Lia agado por E komenciis en 1912, kiam li fariis la prez. de
UK en Krakovo. Postmilite prez. de la Tutpola Federacio de E Societoj. Li
117
havante gravajn rilatojn kaj konatecojn en la regantaj polaj medioj, ofe
atingis favorojn por E kaj E-istoj (pasportoj, vizoj k. a.). Dank al liaj pledoj la
respublika prez. kaj Pilsudski mem fariis favoraj al E: akceptis la patronecon
de la UK en 1931, kies prez. estis li mem. Anka lia merito estas, ke la pola
radio de tempo al tempo aranas E-ajn prelegojn. En 1924 fondiis en
Krakovo la PED, kaj li fariis ia prez. En 1927/28 vojais kiel delegito de sia
registaro al Brazilo, por studi la vivon de tieaj polaj koloniistoj. Multe helpis
lin en la komisio E-istoj, kion li raportis al la registaro. En 1930 prop vojao
tra Nederlando, Danujo kaj Svedujo. L. K., prez. de ISAE, honora ano de
UEA, ktp. Multaj artikoloj kaj paroladoj en kaj pri E. De kelkaj jaroj li eldonas
proprakoste la P E-iston kaj iujn publikigaojn de PED. Anka aliaj gravaj
materialaj subtenoj por E. Entute: la efulo de la E movado en Polujo, lia
atoritato e la polaj E-istoj estas senescepta. Lia edzino, Kazimiera B,
pioniro por la virinaj rajtoj, estis fdela helpantino anka en E-aj laboroj; i
mortis 8 okt. 1932.
E. WIESENFELD.
Buk Vilim, presisto en Slav. Brod (Jugosl.) Kunfondinto de La Suda
Stelo kaj kuneldonanto de E libroj.
Bulgara Antologio. Kunmetis I. H. Krestanov, kunlaboris Atanasov,
Jordanov, Dobrev, Guev, Grekov, Stajkov kaj irakov; la plej grandan parton
de la poemoj trad. Kalocsay. 40 atoroj. 1925, 248 p. La bone elektitaj
rakontoj kaj lerte tradukitaj poemoj gvidas la leganton en la romantike arma
lando de bulgaroj. La libro aperigas anta ni la historion kaj vivon de la
popolo kun siaj suferoj, noblaj aspiroj kaj nedetruebla fdo al pli bela
estonteco. (jobo, LM 1925, p: 116.)
Bulgara Esperantisto. Organo de BEA, fondita en 1919; formato
24.5x16 cm. Redaktis A. Grigorov kaj Z. Zahariev. Nuna red. Simeon St.
Hesapiev.
Bulgara Lando kaj Popolo. Verkis J. H. Krestanov. 1919, 128 p., kun
etnografa karto. Enhavo: geografa, kaj historia superrigardo, popola
karaktero, lingvo kaj literaturo, E-movado en B-ujo.
118
Bulgarujo. Juna tato, kun popolo malfruiinta en la kultura progreso,
kalkulanta tre limigitan kvanton da personoj, kiuj posedus fremdajn lingvojn,
prezentas bonan grundon por la E-movado.
Jam en 1888 troviis apartaj E-istoj, lernintaj la lingvon per rusaj
lernolibroj. Tion favoris la proksimeco inter la lingvoj rusa kaj bulgara, kaj
anka la populareco de la rusa literaturo. Unua lernolibro por bulgaroj aperis
en 1889, verkita de Miloslav Bogdanov, kiu prezentis sin anta la publiko kun
E-igita nomo: Dro Favorogloro Diodono, kio longe liveris materialon al la
bulgaraj humoristoj. Kelkaj personoj, lernintaj E-n, aliis al Bogdanov kaj li
formis jam en 1889 Societon de la amikoj de tutmonda lingvo, en Sofa, je
kies nomo li komencis eldoni monatan gazeton Mondlingvisto, la dua E
gazeto latempe en la mondo. (Aperis nur du a tri n-roj). Balda la societo
mortis: la anojn forpelis la malbona famo pri la lingvo, kazita per la konduto
de Bogdanov.
irka 1897 komencis viglan propagandon Aristo Popov, kiu eldonis
lernolibron, verkis artikolojn en urnalo kaj revuoj, faris paroladojn. Al li
helpe venis la entreprenema Georgi Orekov. En 1898 jam estis sufa kvanto
da unuopaj E-istoj. Fine de la sama jaro en Tirnovo fondiis loka grupo
Lumo kaj en 1900 en Plovdiv klubo Stelo, kiu faris efkan propagandon,
eldonis lernilojn, aperigis monatan ilustritan gazeton Rondiranto, kiu daris
tri jarojn kaj duonon (febr. 1902- ag. 1904)
irka 1904 en la efurbo fondiis loka societo Aroro, sub gvido de
Nikola Kovaev, Petr Popov, Georgi Aktariev k. a. En 1904 aperis en Ruse la
gazeto Trumpetisto de Aristo Rjaovski (marto-sept.). En 1905 en Sofa
rondo de universitataj studentoj (Rjaovski, Simeon Petkov, Georgi P. Genov
-- nun univ. prof. de juro, Georgi Nikolov, Petr Spasov, Georgi Zografski,
Georgi Karastojanov k. a.) komencis seriozan laboron kun granda sukceso.
Komence ili eldonis litografe tre bonan gazeton Unua Pao (jan: dec 1906).
En 1906 la E-istoj el Sofa kunvokis la unuan E bulgaran kongreson en
la efurbo. (La sekvintaj kongresoj okazis en: 1907 Tirnovo, 1908 umen,
1909 Ruse, 1910, 1919, 1920, 1921, 1922 Sofa, 1923 Tirnovo, 1924 Ruse, 1925
Sofa, 1926 Varna, 1927 du kongresoj: eksterordinara en Sofa kaj ordinara en
Plovdiv, 1928 Vraca, 1929 Vidin, 1930 Sofa, 1931 Stara Zagora, 1932 Sofa.
119
Anta la unua kongreso okazis en Tirnovo 1905 interkonatia
antakongreso, kiun eestis 25 personoj.) Rezulte de la kongreso fondiis B
Societo por propagando de E, kiu en 1907 ekeldonis dumonatan gazeton B
E-isto, bone redaktatan, sed de i aperis nur tri n-roj (jan: jun.). La societo ne
daris longe. Same la rondo de iaj iniciatintoj disiis.
Inter la gvidantoj de la movado en Sofa kaj la grupo Lumo en
Tirnovo ekestis antagonismo: la sofanoj prefere atentis la sciencan fankon de
la afero, la tirnovanoj emis al brua amasa movado, kaj en 1907 ili eldonis
propran gazeton Lumo (okt. 1906-jun. 1910). Inter tiu gazeto kaj B E-isto
estis rivaleco. Post kiam esis vivi la Soc. por propagando de E, la tirnovoa
grupo kunvokis en sian urbon novan kongreson, kinmetis la fundamenton de
la B E-ista Ligo. (La centro de la Ligo alterne lokiis en: Tirnovo 1907-1908,
umen 1908-1910, Sofa 1910-1928, Ruse 1928-1930, Sofa 1930).
En 1911 aperis personaj malkonkordoj en la movado: la agantoj en la
efurbo montris tre severan kritikemon al kelkaj istiamaj gvidantoj en la
provinco. Tio malfortigis la organizaon. Aliparte en la sama jaro la sekr.-kas.
de BEL, Teodor Kanev fariis idisto kaj per cirkulero invitis la bulgaran E-
istaron sekvi lian ekzemplon. Tio konfuzis ankora pli multe la movadon.
En la kongreso de 1910 (Sofa), kiun eestis multaj rumanaj s-anoj, oni
decidis unuigi la du naciajn E gazetojn Lumo kaj Rumana E-isto; kreiis
komuna gazeto, Danubo, red. de miksita dunacia komitato kaj presata en
Bucuresti (okt 1910 jul. 1912). Malev D. eldonadis en 1911 monatan
Semo dulingve, poste iusemajnan gazeton Kulturo kaj iutagan Telegramo.
Jam en 1908 la kongreson en umen partoprenis s-anoj el la najbara
Rumanujo. Similaj reciprokaj vizitoj okazis plue en 1909 Bucureti, 1910 kaj
1911 Sofa, 1912 Ruse, 1922 Cluj, 1923 Tirnovo kaj Timiaoara, 1929 Arad.
Krome la bulgarajn kongresojn en 1922 kaj 1930 partoprenis s-anoj el
Jugoslavujo kaj tiun en 1932 s-anoj el Rumanujo. Notinda estas la agado de la
rusa E-isto Evstifejev Nikolaj, kiu en 1908-10 lois en Sofa.
En 1912 la BEL anis sian nomon je B E-ista Societo, bazita sur centraliga
tendenco, en 1926 EES nomiis B E-ista Asocio Depost 1919 ofciala organo
estas la B E-isto.
120
. 1925-26 montriis en la organizao kaa interna batalo, kun politikaj
tendencoj. Sekvo de tio estis fnancaj embarasoj, tre granda uldo, organiza
dekadenco. En 1927 la aferoj trudis kunvokon de eksterordinara kongreso,
kiu havis la taskon solvi la internan krizon.
En la kongreso en 1930 okazis anka balkanlanda konferenco,
partoprenita de E-istoj el Bulgarujo, Jugoslavujo, Grekujo kaj Rumanujo. Estis
decidite komenci komunan balkanan E revuon Balkana Konkordo; i
aperadis nur de jan. is jul 1931 (7 n-roj).
Depost 1928 la proletaj E-istoj apartiis en specialan landan
organizaon Laborista E Asocio en B, kun presorgano unue Balkana
Laboristo, poste Medunaroden Ezik (Int. Lingvo). Eldonis prop. brourojn
kaj E-B kaj B-E vortarojn, verkitajn de Grigorov Asen. La organizao estas
sufe forta kaj agema.
Idista Movado aperis en 1922--23 tre malforte; fondiis grupoj en
Plovdiv kaj Kjustendil, dum 11/2 jaroj oni eldonis gazeton Oriental-Idisto.
Balda la movado plene estingiis. En 1926 okazis en Sofa diskuto en du
sinsekvaj publikaj kunvenoj inter Krstjo Misirkov kaj Atanas D. Atanasov, pri
Ido kaj E.
Ofcialaj sukcesoj estis sperteblaj efe sur la instrua kampo. En 1912 la
ministerio de instruado per speciala cirkulero rekomendis al iuj lernejoj de
la lando la tiam aperintan Lernolibron de E de Krestanov, kiu en 1908 fondis
Bulgara E. Bibliotekon). Samjare oni instruis E-n en Dupnica kiel lavolan
lernobjekton kun ofciala aprobo. En 1920 la ministro de la popola instruado
rekomendis la lingvon al la atento de la direktoroj de la mezgradaj lernejoj
(cirkulero N 37.923 de 20. XII), kaj sugestis, ke ili akcelu la gimnazianojn
lerni la lingvon en la vesperaj kursoj. En 1921 la ministerio rekomendis al la
lernejaj bibliotekoj la gazeton B E-isto (cirk. N 1870 de 27. I.) En 1921 per la
leo pri la popola klerigo (artikolo 143) E estis ofciale enkondukita kiel
nedeviga lernobjekto en la programon de la realaj lernejoj (geknaboj de ao
14-16 jaraj). La lingvo estis ofciale instruata de tate pagataj lektoroj en
irka 30 lernejoj dum 1921/22,1922/23,1923/24 kaj parte dum 1929/25
lernjaroj. En 1925 la leo estis modifta, la realaj lernejoj kiel aparta lernej-
speco forigitaj kaj sekve la instruado de E en ili nuligita.
121
En 1928 la ministro de instruado ordonis (per cirk. N 9607 de 10. IV)
disformigon de iuj gimnazianaj E grupoj kaj de ilia landa ligo; anka estis
malpermesate al la lernantoj viziti la E kursojn kaj ricevi la gazetojn B E-isto
kaj E-ista Gejunularo. Preteksto: E servas kiel kailo de nepermesata
propagando de politikaj ideoj inter la gimnazianoj kaj krome ar E estas facila
lingvo, la studentoj alkutimius al la lernado de facila lernofako kaj pro tio ili
ne havus energion lerni pli malfacilajn lernofakojn. BEA kontraagis per
ekspozo, eldonita broure kaj disvastigata en la publiko. Sed jam en 1931 la
ministro per nova cirkulero (N 42.402 de 21. XII) nuligis la antaan ordonon
kaj restarigis la antaan favoran sintenadon de la ministerio. E estas ofciale
instruata de tate pagata lektoro en la sofa tata blindul-instituto depost 1922
is nun kaj al la pot- kaj telegraf-ofcistoj en la vesperaj kursoj de fremdaj
lingvoj, aranataj de la direkcio de PTT en Sofa dum 1929, 1930, 1932. Dum
la lernjaroj 1931-32 kaj 1932-33 la komerca knabina gimnazio Minerva en
Sofa enkondukis devige E-n en la lastaj 2 klasoj. E-n propagandis per
paroladoj kaj artikoloj Krestanov, Atanasov, Pamporov kaj esapiev.
Interesa konstato: la movado signis fortan progreson en la jaroj 1900, de 1906
is 1910, 1912, de 1921 is 1925, kaj periodoj de la dekadenco estis:
1902-1905, 1911, 1913-1920, 1926.
Aldono. En 1931 la stato de BEA estas. 26 lokaj grupoj kun sume 500
membroj. Prez. G. Aktariev. Apud la asocio estas fondita B E Instituto, kun
celo organizi ekzamenojn kontroli la E eldonaojn, direkti lingvajn studojn,
kolekti materialojn pri la enlanda movado, bone iniciatita, sed malvigle
aganta. BEA estas en periodo de malforteco, sekve de la organiza krizo de
1926-1927. La budeto de BEA en 1931-32 estis 20.000 levoj. La organo B E-
isto aperas regule. En B. estas venditaj sume 70.000 lernolibroj kaj 12.000
vortaroj de E. El la pli gravaj lernolibroj, vortaroj kaj tradukaoj: Popov kaj
Orekov Plena manokonduko por ellerno de la I:. I. E, 1900; Krestanov
Vortaro de E (E-B kaj B-E kaj gramatiko) III-a eld. 1930; Atanasov Kurso
de E, VII-a eld. 1931. Bulgara Antologio, (prozo kaj poezio), kompilis
Krestanov, 1925 Versaoj de Botjov, trad. Dobrev, 1928; Bulgaraj Rakontoj
de Vazov, trad. Atanasov, 1928; Nuntempaj rakontoj de Stamatov, trad.
Krestanov, 1922.
Rimarko. La artikolon tralegis kaj kompletigis Krestanov.
122
A. D. ATANASOV.
Bullen George W., (ps. Franks), anglo. Mortis preska 70-jara en Brita
Kolumbio 24 dec. 1912. Unu el la sep fondintoj de BEA. Verkis tri
lernolibrojn.
Bulonja Deklaracio, v. Deklaracio de Boulogne.
Bulteno de CK SEU. Gazeto por praktikaj problemoj de Sovetia E-
movado, fondita en 1922; formato 31X 22,5 cm. Red. N. Nekrasov.
Bulteno de ISAE kaj sekcio de teknikaj vortaroj. Red Rollet de l Isle.
Aperas de 1926 en Paris; kvaronjara.
Bulthuis (bulthojs) Hindrik Jan, nederlandano, doganofcisto de 1889
is 1924, nun en pens. Nask. 15 sept. 1865 en Warfum, Groningen. En juneco
li estis Volapkisto, en 1899 ricevis diplomon en V. kiel efnstruisto. En 1901
D. Uitterdijk sendis al li lernolibron de E kaj post tiu tempo li estis E-isto.
Multe korespondis kun alilandaj E-istoj, multe prop-is E-n, precipe en Haag,
gvidis kursojn, funkcias kiel sekr. de ekzamena komitato de ia starigo is
nun. De 1910 L. K. En la lastaj jaroj li laboras nur por E Kiel originala
romanisto, tradukanto kaj verkisto de pedagogiaj libretoj, B. estas unu el la
plej persistaj laborantoj en la E-a kampo. Ekde 1907, kiam aperis lia Du
Biletoj, trad. el la franca de Florian, li eldonigis 35 librojn ka brourojn
Neniam estas pli bone ol malfrue, komedio trad. el la angla, ajne lia unua
presita verkao, aperis en la lit. aldono de ,L. I.' en 1905. Li famiis precipe
pro trio de longaj originalaoj. Idoj de Orfeo, 1923, malgra iuj nekredeblaoj,
markis sian atoron klara stilisto kaj homo de elstara rakontista talento.
Ankora i restas eble la plej populara el liaj efverkoj. Sekvis tiun la naive
simpla Jozef kaj la Edzino de Potifar, 1926, kaj La Vila Mano, 1928, intimkona
bildo el kamparana holanda vivo, en kiu ankora montrias emo de B. al
neverajneco. Sekvavice gravaj estas liaj grandiozaj tradukoj: la strange
elektita La Leono de Flandrujo, 1929, el la fandra de Conscience; la peztema
sed bone tradukita Imperiestro kaj Galileano, 1930, el la norvega de Ibsen.
Amba i verkoj estis kronitaj de la Akademio. Jane Eyre, 1930, la la angla
de Ch. Bronte sufe bone transvivis malzorgan tradukadon por resti ankora
123
tre interesa rakonto, dank al ia esenca valoro. Anka aperis en 1926 La
Malgranda Johano; el la holanda de van Eeden. Kiel poeto B. eldonis nur La
Du ipoj; 1909, pro kiu li ricevis premion el Barcelona. Por la teatro li verkis
en 1908 la laritan Onklo el Ameriko, 1922, dramon Malria en Spirito kaj
tradukis la germana teksto en 1910 Salome, dramon de la anglo Wilde. El
liaj ceteraj verkaoj menciindaj estas: tradukoj Taglibro de Vila-pedelo, 1921,
kaj Josefa, 1922, amba el la dana de Blicher; kaj en 1928 Karaktero, el la
holanda de Luiscius (tiu verko aperis anka en fnna, ea, itala, kataluna
lingvoj, trad. iuj el la E teksto.) Liaj na leglernolibroj, plejparte por holandaj
geetuloj, kaj lia porjunula reverko de Robinsono Kruso, estas konscience
faritaj. Nun B. tradukas: Don Kioto el la hispana kaj verkas ankora
romanon por gejunuloj. La plej longtrakta komentariisto de la verkoj de B
estas Nekrasov, kiu verkis ampleksajn kritikojn pri liaj originalaj romanoj la
la marksisma vidpunkto por la antaskisma La Nova Epoko (okt. 1929-febr.
1930) kaj por la postskisma La Nova Etapo (1932). Tiu tamen estas tro
marksisme tendenca por trovi eneralan samopiniecon. -La stilo-lingvao de
B. estas simpla, klasika, senornama. Oni malfacile trovus en i provojn al
impresionisma eksperimento. Li estas pli uste nomata teksisto de rakontoj
ol konscia evoluiganto de nia lingvo.
R. BANHAM.
Bulyovszky (bnjovski) Gyula, hungaro, d-ro, kuracisto en Kiskunmajsa.
Nask. en 1890 en Budapest. E-isto de 1908. Fondinto kaj prez. de la studenta
grupo en B. kaj red. de La Pioniro. Iniciatis la fondon de Universala Studenta
Unio, 1909, kiu havis konsulojn tutmonde. efsekr. de HES en 1912.
Artikoloj, tradukoj, poemoj en H E-isto, H Studento, Belga E-isto, Voo de
Kuracistoj, Int. Med. Revuo ktp.
Bnemann August Oskar, germano, komercisto. Nask. 19 jun. 1885 en
Hamburg. Ofe restadis en eksterlando; parolas 11 lingvojn kaj komprenas 4
pluajn. Pioniro en la vegetara, liberpensa, pacifsta kaj socialista movadoj.
Konatiis kun E en 1905 en Paris. LK. Fervora kursgvidanto en Hamburg. En
1914 fondis la gazeton Vegetarano, kiun is 1932 li lerte redaktis. Trad.
dramon de Ibsen: Reaperantoj, verkis versaon, multajn artikolojn en kaj pri
E. Kunlaboranto de la Enciklopedio.
124
Burger Josef, (ps, Kastelano), germano, karbministo. Nask. 21 jul. 1881
en Clarenthal-Saarbrcken. E-isto de 1913. Militservis 3 jarojn, varbis kaj
instruis E-n ie, e en la traneo. Postmilite multaj kursoj en Essen kaj
irkaao. De 1921 ano de SAT, poste de ties Lit. Sekcio. Gvidis int.
korespondadon en E por la Proleta Liberpensula Asocio e-n la Ruhr-regiono.
Verkis kaj mem eldonis lernolibron g-lingvan por infanoj, 1926. Socialista
poeto. Liaj kantoj, poemoj, rakontoj kaj artikoloj abundas en la SAT-organo
kaj LEA-eldonaoj. Fekunda kantisto de aktualaoj. Li preferas la formon de
kantoj, en kiuj li esprimas sin senpere, ne miskompreneble per simplaj vortoj.
Li ne estas amiko de la poeziaj bombastoj, sed la ioman sekon de liaj ofe
satirecaj versoj rekompencas tiuj socialistaj instruoj kaj profundaj pensoj, per
kiuj plenas liaj strofoj. Anka en la rakontoj li montras nenian emon al
romantiko kaj sentimentalismo. Li iam instruas kaj semadas socialismon.
De marto 1933 elmigrinto el Germanujo.
EMBA.
Burgemeister (burgemajster) Willy, eoslovako, kontoristo; nun E-
instr. Nask. 26 jun. 1908 en Varnsdorf, echy. En 1930 li entreprenis E-an
studvojaon tra 16 landoj. Ekde 1931 li restadas en Svedujo, kie faris proks.
150 publikajn paroladojn, 40 kursojn komencajn kaj darigajn. En 1932
paroladoj en Holando.
Burn George Wilson, anglo, kuracisto. Nask. 30 junio 1847 en London.
Instruisto por la korespondaj kursoj de BEA 1926-32. Verkis por diversaj
gazetoj, precipe por Te E Monthly 1912-22.
Butin Max, germano, instruisto kaj komercisto. Nask. 17 febr. 1888 en
Bad Godesberg. E-isto de 1905. LK; multe kunlaboris (recenzis) por HDE.
Multe propagandis dum 25 jaroj per gazetartikoloj, gvido de kursoj ktp.
Verkis: Fasto, konciza komentario al la unua parto de la dramo, 1923; ,E
gvidlibro por la komercisto (G-lingve), 1926; kunlabore kun Kreuz: G E
Konversacia Libr o, 1924 ; kunlabore kun Jahn: E korespondado por la
komercisto (G-e), 1923; kunlabore trad.: Sinjoro Herkules, teatrao, 1909.
Butkus Vladas, litovo, gimnazia instruisto. E-isto de 1920. Prez. de
LEA kaj Kaunas-a ES. Gvidis kursojn. Kunlaboranto de kelkaj gazetoj.
125
Butler Mtontagu Christie, anglo, sekretario de BEA (1916-34);
muzikisto (harpisto, instruisto de diversaj muzikiloj, kantado kaj
komponado). Nask. 25 jan. 1884 en London. Kvakero, vegetarano; diversaj
premioj e la Rea Akademio de Muziko, London. E-isto de 1905. De tiam
instruis E-n. LK de 1922. Tradukis i. a. Fundamentoj de la Kvakerismo;
valoraj kolektoj: E-a Kantaro (358 kantoj) kaj E-a Himnaro (2l2 himnoj).
Adaptis Pitmanan Stenografon al E, verkis lernolibron. Red. de Te B E-ist.
efunlaboranto de la Enciklopedio.
Butler Tomas Robinson, anglo, pastro anglikana, patro de M. C. B.
Nask. 10 junio 1846, mortis 23 majo 1923 en Kingston-on-Tames. Pioniro
de Tonic Sol-fa muzikinstruado.
Muzikisto, oratoro, poeto. E-istigis 1906. Multaj E-predikoj, poemoj (ekz. en
Kantaro kaj Himnaro). Fervora propagandisto.
Buxbaum (buksbaum) Leopold, polica konsilisto en Wien. E-isto de
1914. Sukcesis envicigi E-n en la polican faklernejon en W. kaj atingi, ke la
policanoj ricevis ofcialan E-insignon imititan de aliaj landoj.
Buxton Charles Roden, advokato. Nask. 27 nov. 1875. Plurfoje membro
de la angla parlamento. Eldonis multe da verkoj pri demandoj politikaj kaj
internaciaj. Scias E-n kaj publike rekomendis in.
Bye Rosa, norvegino, instruistino en Oslo. Nask. 23 ag. 1883. E-istiis
febr. 1906, sekr de EK en Oslo 1906-12, membro de gazeta komitato 1908,
kunfondinto de asocio de N geinstruistoj E-istaj kaj ia prez. 1915-23. Gvidis
multajn kursojn 1908-20, i. a. inter blinduloj 1911. Kolektis kaj sendigis al la
Int. E ekspozicio en Oviedo, Hispanujo sept. 1929, laboraojn de lernantoj kaj
ricevis la unuan premion.

126
C

Cacciapuoti (kaapuoti) Giovanni, italo, d-ro. Pioniro en Napoli dum
la fruaj tagoj de E.
Cachon (kaon) Hector, franco, tipografo. Nask. 11 marto 1891 en Sens
(Yonne). E-isto de 1910. Unu el la unuaj membroj de FEO kaj de SAT. Gvidis
kelkajn kursojn en Paris. Sekr. de FEO, 1924-33, SAT direkciano 1927-32.
Calais. (kale). Havenurbo kaj banloko en Francujo; 72.000 loantoj;
loko de la unua iom grava int. E-kunveno. La E-grupo de Calais kaj la angla
havenurbo Dover, utiligante la kuradon E de la atomobilaj boatoj,
organizitan de la Atomobila Klubo de Francujo, decidis arani int. feston en
E. La inviton akceptis pli ol l20 E-istoj (la Privat 200, la UEA-Jarlibro 1932
180) plejparte de Britujo kaj Francujo krome Cap el Alger Stavenhagen el
Berlin, Seynaeve el Courtrai (Belgujo) kaj Khnl el Praha. 7 ag 1904 oni
malfermis la kunvenon en Calais, prezidis kapitano Cap-Montroisier. La
kongreso diskutis la demandojn: Pri la akcento tonika; oni alprenis la
decidon: Ni devas uste konservi la tonikan akcenton; la profesoroj devas
insisti pri la utileco de tiu regulo. 2. Pri la ortografo de la personaj kaj urbaj
nomo 3. Pri E-ista signeto; oni decidis: La signo de la rekono por la E-istoj,
kiun oni rekomendas por la kunvenoj k. c., estas la verda kvinpinta stelo. La
8-an la partoprenantoj per vaporipo La Nord vojais al Dover, kie la E-
istoj akceptis la gastojn entuziasme. Oni disiis nur je la 11-a vespere, kiam la
gastoj forvojais sur la sama ipo: En amba urboj de la festo okazis ofcialaj
akceptoj de la urbestraroj, bankedoj kun festparoloj ktp. La kongreso signas la
komencon de la UK-j.
I. IRJAEV.
Cambridge. Universitata urbo en Anglujo, 58.800 loantoj. 3-a UK
12-17 ag. 1907, 1317 partoprenantoj el 35 landoj; provo de int. monsistemo:
spesmilo. Unuafoje tata registaro (Belgujo) reprezentis sin dum E-kongreso.
Cameron (kameron) Percy James, (Normac), brito, ofcisto Nask. 5
127
sept. 1884 en London. Liberpensulo, vegetarano, kontramilitulo. Eklernis
E-n en 1905. Sekr. de Londona EK 1912-16. Verkis recenzojn por British E-
ist, E kurson por sindikataj gazetoj kaj okazajn artikolojn.
Camosato (kamozatu) Benjamin, brazilano, dentkuracisto. Fond. kaj
unua prez. de Societo Sankta Katarino (1907) en Florianopolis, kaj de Sud-
Brazila E-istigilo (1927) en Porto Alegre. Dir. de la revuo Brasil Filatelico,
kiu publikigas artikolojn en kaj pri E.
Campanile (kampanile) Enrico, italo, rea notario. Nask 4 nov 1861.
Prez. de Napola E Grupo, Fervora prop-isto; gastamo kaj bonhumoro.
Cannes. (kan). Franca urbo, Perlo de la Riviera; 45.000 loantoj; la
unua urbo en la mondo, kiu uzis E-n por la trafkindikado. v. Trafksignaloj.
Canuto (kanuto) Giorgio, italo, d-ro med. kaj jura, univ. prof. de
jurmedicino en Torino. Nask. 3 jun. 1897 en Torino. Interesiis pri E depost
1925 kaj komencis sian agadon per instruado kaj prez. de la loka grupo. De
1928 vicprez. de IEF Akcelis la kunlaboradon de gvidantaj italaj E-istoj. En
1929-30 kurso per radio (Torino) Membro de la reorganiza komitato, Paris,
1932. Prop. artikoloj; sciencaj studoj en Int. Medicina Revuo.
Capdevila i Buil Eduard, kataluno, presisto. Nask 9 jun. 1906 en
Barcelona. E-isto de 1921. Prez. de loka EG. Kas. kaj sekr. de KEF,
afergvidinto de K-a Antologio, red. de K-a E-isto depost 1931.
efunlaboranto de la Enciklopedio.
Cap (kape) Auguste, (ps. Auguste Montrosier), franco, kapitano.
Nask. 4 jul. 1868, mortis 1916, e la milito. Tre fervora propagandisto, faris
multajn paroladojn, precipe dum sia restado en Alerio kaj tie fondis
nombrajn grupojn, gvidis nombrajn kursojn. De 1904 artikoloj en E-aj
gazetoj. La 7 ag. 1904, en Calais, (v.) li prezidis kunvenon de E-istoj, kiu estis
la patrino de niaj UK-j. En 1905 iniciatis la fondon de la gazeto Aleria
Stelo. Fondis kaj direktis la ilustritan revuon Tra la Mondo (1905-1908). Trad.
de Coppee: Unua apitro de miaj memorskriboj, 1905. L. K. de 1905.
Carbonell y Bosque Antonio, hispano. De 1908 estas seninterrompe
128
del. de UEA (Alcira).
Carles (karl) Alphonse, franco. Mortis en 1930. E-isto de 1898
(almena). En 1904 fondis la grupon de Beziers. En 1906 iniciatis la E-ajn
konsulojn, komenco de UEA (v. T. Rousseau). Verkis: Kurludo de toroj, 1909.
Estis komitatano kaj hon. membro de UEA.
Carolf (karolf) Modesto Eugenio, italo, pastro. Nask. 5 ag. 1884 en S.
Giorgto Piacentino. E-isto de 1912. Gvidis pli ol 200 E kursojn. Tre multe
laboris por E. Liaj verkoj: Gvidlibreto de Banurbo Rimini; Malgranda
Biografo de S. Francisko; Prelibreto; Padova Lilio, biografo de S. Antono el
Padova; Katolika Prelibro; La Reformanto, biografo de S. Francisko el
Assisi; kaj multaj gazetaj artikoloj.
Carreira (karejra) Saldanha Jorge de, portugalo, bankofcisto. Nask. 12
jan. 1887. E-isto de 1913. Li estis la unua E-ista ofciro, kiu havis la permeson
ofciale uzi la E-an distingilon sur sia maniko. (1917). Dum la milito en la
traneoj de Fauquissart li nomis la koridoron paralelan al la unua traneo Z-
E-Avenuo. Lia komandanto en sia verko: En la centra roto estas du kuriozaj
fguroj, du vicletenantoj. Unu, Saldanha Carreira, malgrandeta, maldika,
iam modera, montrante ion samtempe malgajan kaj malsanan. Li havas la E-
an pasion, kiu devigas lin e propagandi al la serentoj, kun kiul li parolas kaj
al kompatindaj mallertaj soldatoj, kiuj lin rigardas surprizataj ktp.u Li helpis
starigon de PEA. De 1932 malfermis dialogan kurson kaj serion da
paroladetoj pri E e Radio Stacio CT IAA-Lisboa. LK de 1930, efdel. de
UEA. efunlaboranto de la Enciklopedio.
Carro (karro) Santiago, hispano, gazetisto. Pioniro en Hispanujo, 190l.
Fama prop-isto en Coruna.
Cart (kar) Teophile, franco, prof. Nask. 31 majo 1855 en Saint-
Antoine (Dordogne), mortis 21 majo 1931 en Paris. Faris superajn studojn en
Basel, Berlin, Roma kaj Paris. Rimarkinda lingvisto, scipovante sep lingvojn,
li estis sendita de la franca registaro en Svedujon, por instrui francan
beletristikon e Upsala Universitato (1891-92). Prof. en liceo Henri IV en
Paris (1892-1921) kaj en la Lernejo de Politikaj. Sciencoj (de 1893). Prez. de
la Lingvistika Societo en Paris. C. ricevis gramatikon de E jam en 1894.
129
Sed li in lernis nur post apero de artikolo de Bourlet en Revue du Touring
Club, en 1901. Tuj komencis fari diversajn kursojn, kaj publikigis lernolibrojn
pri E, kiuj altiris la atenton sur lin, ar ili fariis klasikaj kaj estis tradukitaj en
multajn lingvojn. Administris la Presan E-an Societon, kiu eldonas L. I.
Skribis en tiu gazeto, poste direktis in (de 1907), dediante al tiu tasko, en
teruraj malfacilaoj, iujn siajn fortojn kaj rimedojn. Vicprez (1905-09), poste
prez. (1909-12) de la SFPE. De la fondo estis ano de LK kaj de la
Akademio. Direktoro de la Komisiono pri komuna vortaro (1908). Prez. de la
Akademio (1920). Nelacigebla apostolo, li skribis en multaj E-gazetoj,
paroladis ie, kaj dum tridek jaroj propagandis kaj batalis por E. iuj konis la
respektegatan Blankbarbulon, iam viglan kaj spiritjunan. Sed sur du
kampoj pli speciale li batalis. Jam en 1903 li komencis sian porblindulan
agadon. Li komprenis, ke nur lingvo int. povas iom mildigi la teruran
izolecon de iulandaj blinduloj, kaj kreis la brajlan gazeton E-a Ligilo
(1904). Sed precipe li estis la Fundamentisto. Sian plej grandan meriton li
akiris dum la kriza tempo 1907-08, kiam la apero de Ido minacis disigi la E-
istojn kaj ruinigi la movadon. Li metis sian tutan energion, kapablon kaj
temperamenton al la kontrabatalo de la skismo, kaj sukcesis dank al siaj
insistaj korpremaj admonoj. De tiu tempo, kaj poste kiel prez. de la
Akademio, li senese bataladis kontra iu ano en la lingvo, kiu ne estus la
rezultato de natura evoluo. Ni fosu nian sulkon, jen lia iama konsilo, kiu
signifs: Ni laboru, restante fdelaj al nia senana Fundamento. Dum tiu
batalo li renkontis kiel malamikojn kelkajn el siaj amikoj, faris gravajn
personajn oferojn, sed ne cedis e unu colon. Krom sennombraj artikoloj
kaj prop. brouroj por la publiko a por la blinduloj, li verkis: kun
kunlaborantoj, tutan serion da lernolibroj, el kiuj la plej fama estas E en 10
lecons (1902), trad. en multajn lingvojn, kursojn pli elementajn kaj anka
Vocabulaire francais-E et abrg E-frangais (1903); Plena Klasika Libro
(1912); kaj sola: E-a Radikaro (1906); Raporto pri E al la Ministro de Publika
Instruado (1907); Biletoj de Blankbarbulo (1913-17 en E); Vortoj de Prof.
Cart (1927); Pri Landnomoj (1927)
L. BASTIEN.
Carvalho Adelino de, portugalo, bankofcisto. Nask. l3 jun. 1871,
mortis 30 jan. 1929. Vigla agado en Lisboa Societo, 1914-17.
130
Casanovas Genover (enover) Josep, kataluno, teol. d-ro, sacerdoto,
prof. de latina lingvo en Girona. Nask. 23 febr. 1884 en Armentara. E-isto de
1911. Fond. de kelkaj EG-j, skribis multajn por- kaj en E-ajn arikolojn,
celebris meson kaj predikis en kelkaj kongresoj de KEF, kies kunorganizinto li
estis. Estis prez. de Int. Floraj Ludoj, komitatano por gastigo de astriaj
infanoj post la milito pere de E. Religia cenzuristo de Espero Katolika.
Casari (kasari), astro-germano, d-ro, prof. mezlerneja en Wien.
Kuverkis la unuajn ministerie aprobitajn lerno- kaj legolibrojn por a.
lernejoj, 1927, 1929.
Casas (kazas) Pedro, urugvajano, librotenisto kaj urnalisto, poste in.
de radio. Nask. 29 jun. 1893 en Mosuitos. E-isto de 1913. Estis sekr. kaj prez.
de UES. efa araninto de la I-a Sudamerika E Kongreso.
Cases Martin Miquel, kataluno, urba ofcisto, aktoro kaj teatro-dir. e
amatoraj rondoj. Nask 16 jun. 1863 en Cartagena. E-isto de 1906. Estis prez.
de Espero Kataluna, efred. de Tutmonda Espero, senlaca prop-isto;
konstanta korespondanto de int. E-gazetaro dum 1907-1914. Atoro de tri
amuzaj brouroj: Unu fojon Vivu kaj Mistera krimo 1908-10.
Cassel. Urbo en Germanujo; 171.000 loantoj. 3-a kongreso de SAT
11- 15 ag. 1923; 2. 250 partoprenantoj el 18 landoj. Honorprez. prof.
Einstein. Propono pri komunistigo de SAT farita de SEU-anoj estas
reprenata. BRUIN.
Caw (ko) Janet, skotino, instruistino. Nask. 24 marto 1884 en
Edinburgh. Magistro (Edinburgh-a Universitato). Instruas E-n en la loka
grupo; tradukis kantojn, verkis poemojn.
Cecil (sesil) Robert, Lord, of Chelwood, anglo, eksmintstro. Nask en
1864. Kiel delegito de Sud-Afriko e la Ligo de la Nacioj, estis en 1920-21
fervora subtenanto de E. La lia eldiro helpa mondlingvo ne estas bezonata
nur de la intelektuloj, sed anta io de la popoloj mem.
Cech (e) Rajmund, ea astriano, tata kalkulofcisto. Nask. 2 majo
l896 en Wien. E-isto de 19l2 Kas., sekr., kaj nun prez. de la ES Danubio en
131
Wien. Aktive partoprenas anka en la laboro de la liglandaj E-organizoj.
Prop. vojao per lumbildoj en Hungarujo kaj Jugoslavujo, 1930. Depost 1920
gvidis kursojn. Tradukaoj en Germana E-isto, Astria E-isto kaj HDE.
Cense (sans) Eugenie Francoise, francino, multjara administrantino de
Centra Ofcejo. Nask. 9 apr. 1883 en Sd. Judoce. i vizitis la universitaton en
Paris. Dum 1901-08 kaj anka nuntempe loas en Polujo. En 1901 konatiis
kun Volapk, sed balda fariis E-istino. Gvidis multajn kursojn en Ldz,
Polujo. De 1908 post reveno al Paris ofcistino de C. O. dum 15 jaroj. En 1910
la C. O. delegis in por helpi al la organizo de la Kongreso de Int. Asocioj en
Bruxelles, en 1913 partoprenis en 1a nomo de C. O. la duan Kongreson de
Int. Asocioj en Bruxelles-Gand kaj 1a Kongreson de Bibliografo. Dum la
milito i dediis sin plene al la laboroj por Rua Kruco, en la kunago de la
germanaj E-istoj pere de Holando, Skandinavaj landoj kaj Svisujo. Tio faris
in suspekta, iu korespondajo at i estis kontrolata. Sekr. de la UK en
Barcelona, Bern, Praha, red. de Bulteno por informi eld. de C. O., 1915-18.
Tradukis al E la francan romanon Fatala uldo de L. Dalsace.
E. WIESENFELD.

Centrale Esperanto-Boekhandel estas societo en Hago, kies efa agado
estas disvendo de E-libroj. Post la disdono de dividendo (5-7%) la frmo
iujare donacas konsiderindan sumon al diversaj E-celoj.
Centra Ofcejo, v. Esperantista Centra Ofcejo.
Centra Presejo Esperantista. Tiun presejon fondis en Paris en 1904 la
Presa Societo E-ista (v.). En 1908 in akiris Viktoro Polgar kaj in darigis
sub la sama titolo. La presejo ankora hodia ekzistas, kaj presis
multnombrajn E-ajn gazetojn kaj librojn. Oni presis tie gramatikojn kaj
vortarojn E-ajn por diversaj lingvoj. La laboristaro parolas E-e, kio
plifaciligas la laboron. Post la morto de V. Polgar (9 jul. 1933) la presejon
darigas lia frato I. J. Polgar. Ejo ekde komenco: 33, rue Lacepede, Paris, 5.
La I. POLGAR.
132
Cent tridek tri tagoj. Historia skizo de la hungarlanda proleta revolucio
en 1919, kompilita el artikoloj de iaj gvidantoj kaj aktivuloj. Ekrelo, 1931,
142 p., kun ilustraoj.
C. E. R. Bumy ps. de Kalocsay en la Parnasa Gvidlibro (La Arto
Poetika). Lingvo Stilo Formo kaj LM.
Cesarini (esarini) Fidia Romeo Giuseppe, italo, tata efofcisto en
fnancoj. Nask. en Panicale. E-isto de 1915. Ricevis superan diplomon de Itala
Katedro de E. En suda Italujo li faris eksterordinaran propagandon:
paroladoj, artikoloj en tre gravaj gazetoj ; kursoj.
Champion (ampjon) Paul, franco, licea prof. en Avignon. Mortis en
1914. Fondis grupon en A. Bonaj tradukoj: Relando de l rozoj, de Houssaye;
Sinjoro Vento, de Paul de Musset; Mirejo de Mistral, la lasta kunlabore kun
Noel. (La UEA-jarlibro 1927).
Chapelier (apelje) E., belgo. Mortis 17 marto 1933. Kunlaboranto al
Int. Socia Revuo. Verkis prop. brouron kaj kunverkis raporton pri temo La
anariistoj kaj E; aperinta en franca kaj angla lingvoj.
Chaussegros (osgro) Vincent, franco, prof. Nask. jul 1861 en Brioude
(apud St-Etienne), mortis 12 sept. 1932 en Brioude. E-isto de 1902, sekr. de la
Pariza Grupo anta la milito; de 7907 redaktis la monatan bultenon Paris
E. Kunorganizinto de la UK, 1914.
Chavet (ave) Gabriel, franco, licenciato de leoscienco, komerca
direktoro. Nask. 14 dec. 1880 en Digoin (apud Macon). Kunlaboris al diversaj
pacifstaj societoj kaj revuoj. De 1922. sekr.-kas. de la Ligue Int. de la Paix et
de la Liberte, unu el la plej malnovaj pacifstaj asocioj (1867), kaj zorgas pri
la publikigo de ia bulteno. Li en ag. 1896 lernis sola la lingvon. En jan.
1897, tiam studento en la gimnazio de Louhans (apud Macon), li tie fondis
kun kolegoj de la lernejo la Klubon E-istan de Louhans, la unuan klubon
fonditan en Francujo. Li verkis prop. artikolojn kaj polemikis pri E kun la
fama franca urnalisto Fr. Sarcey. En 1900 fondiis la Grupo E-ista de Parizo,
kies sekr.-kas. li estis. En 1903 pro malsano li rezignis tiun ofcon.
133
Kiel sekr. de la Centra Ofcejo, de 1905, li ageme partoprenis la organizon de
la UK-j 1906-1914. Li estis en. sekr de iuj tiuj kongresoj kaj redaktis la
ofcialajn raportojn. Li anka prenis sur sin la sekr. laboron de la Lingva
Komitato, zorgis pri la redaktado de la Ofciala Gazeto E-ista kaj pri
publikigo de iuj gravaj laboroj eldonitaj de 1a Centra Ofcejo pri statistiko
bibliografo ktp., ekz. E-ista Societaro, (nomaro de iuj grupoj kaj organizoj);
Principoj de Decimala Klasigo kun apliko al E 1908.- Li starigis kun Privat la
regulojn de la kontrakto de Helsinki, kiu daris de 1922 is 1932. C. estis
prez. a sekc. de diversaj E-istaj grupoj, sekcioj a asocioj, faris multajn prop.
paroladojn kaj kursojn, fondis kun Warnier la Librairie de l E en 1906.
Dum la milito li instigis la Subministron de la milita sanitara servado, Justin
Godard, ke li sendu ofcialan cirkuleron por rekomendi al iuj militkuracejoj
disdoni al la soldatoj gvidlibrojn de la Rua Kruco en diversaj lingvoj kun
traduko en E de la frazoj necesaj al la militvunditoj. Nuntempe li darigas
sian prop. agadon en Lille, kie li prez. la lokan grupon. Li fondis la unuan
asocion de francaj potistoj E-istaj, kun publikigo de brouro, 1911; li
partoprenis en la fondo de asocio de pacifstaj E-istoj kun kunlaboro al la
revuo Espero pacifsta (1905-06); en la fondo de la Rotaria E-o Amikaro,
1928; kaj iam laboras en la rotariaj rondoj por E. Li verkis por diversaj E-
aj urnaloj artikolojn pri itala, fandra kaj hispana artoj kaj speciale en la
Revuo gravan verkon pri la pentristo El Greco, premiitan en la Floraj Ludoj.
Krome li verkis: kun Warnier, lernolibron E-Manuel, 1907 (55000 e-roj
venditaj is 1932). Corrig d' E-Manuel, 1912; kaj F-E vortaron; sola: Grasa
Lignaisto, trad. de itala novelo, 1906. L. K. de 1909. efunlaboranto de la
Enciklopedio. L. BASTIEN.
Chiba (iba) astro-germano, ofcisto en Wien. Nask. 2 jul. 1873.
Lernis Volapkon en 1888, E-n en 1917. De 1921 prez. a vicprez. de AKLE,
poste Kat. Unio E Aranis de multaj jaroj iumonate E-diservon en W. En la
kadro de Katolika Kunvenego en 1933 aranis E Katolikan Kongreseton en
eesto de episkopoj.
Chilard (ilar) Lionel, franco, flatelisto. Nask. 23 majo 1883 en
Courbevoie (apud Paris). E-iis 1905. Komitatano de SFPE. Gvidis multajn
kursojn kaj prez. grupojn en la irkaajo de Paris. Agas propagande e la
Iniciativa Sindikato por turismo en Versailles (ties konsilanto),. kaj en la
Centre d' Etudes Internationales en Parizo.
134
Chitty (iti) Wilfred, brito, muelisto. Nask. 11 jul. 1874 en Dover. E-
istiis en 1904. Sekr., poste prez. de la loka grupo. eestis la 1-an UK,
akceptis Z-n en Dover. UEA-del, rotariano.
Christaller (kristaler) Paul Gottfried, germano, desegnisto, modlisto,
izelisto kaj prof. por tiuj fakoj en la tata artmetia lernejo en Stuttgart (de
1927 pensiita). Nask. 21 ag. 1860 en Basel, Svisujo. Destinita unue por la
misiista evangeliana servo, li lernis afrikajn lingvojn, poste studis artmetion
en G kaj Italujo. Diversaj liaj artverkoj trovias en Stuttgart, Winnenden kaj
Kamerun. E-isto de 1904 Fondis en jan. 1905 la grupon en Stuttgart, kies
prez. li estas is nun. Vicprez de GEA, 1913-20 LK dekomence kaj
akademiano de 1911. Vasta prop. laboro en Suda G. Verkoj: sep prop.
brouroj; gramatika verko, 1909; Vortaroj E G, 1923, kaj G E, 1910 kaj
1923; Formulo pri alarmo, (trad.), 1908; Propraj nomoj, 1911; Al eterna paco
(trad. de Kant), 1924; Modelaj leteroj por komercistoj (trad.), 1927.
Kunlaboranto por multaj E gazetoj.
Christanell (kristanel) Franz, astriano, d-ro, pastro kaj gimn. prof. de
matematiko kaj 'fziko en Salzburg. (Borromaeum). Nask. l4 jun. I880 en
Meran (nun en Italujo). Kun E li konatiis per d-ro Nezlederer en 1920. En
1921 kunfondis netralan grupon en S. kaj restis ties animo. En 1925 prez. de
la A. E Kongreso en S. kaj en 1926 prez. de AED. Gvidis multajn kursojn,
nun la Cseh-metodo. Enkondukis E-n kiel ofcialan libervolan fakon en sia
lernejo jam en 1922 kaj en 1928 fondis IKUE-grupon por studentoj kaj
pastrokandidatoj. Verkis prop. brouron, 1924, gvidlibron pri S., 1924,
libreton La Vero pri Suda Tirolo, 1926, kantaron de la EG S 1930, kronikon
de la SEG, 1931, kaj trad. du prop. enhavajn teatraetojn, 1922 kaj 1923. Serio
de prop. teatraoj originalaj, prezentitaj okaze de Z-festoj; k. a. en
manuskripto.
Christensen (kristensen) Alf, norvego, komercisto kaj konsulo en
Kristiansand, instruisto de lingvoj. Nask. 10 majo 1900. Studis komercon en
Francujo, Anglujo, Germanujo kaj Hispanujo. E-isto de 1908. Prez. de
Srlandets E-sammenslutning, 1920. Revigliis I931 kaj estiis vigla kaj
ideria prop-isto per gazetoj paroladoj en radio kaj en multaj asocioj. Instruas
E-n krom aliaj lingvoj e la komerca gimnazio en K. Depost jan. 1933 red. de
135
la N E-bladet.
Christensen Alfred, dano, kompostisto. Nask. 28 jun. 1886 en Nyborg
mortis 13 jun. 1932. Vigle propagandis efe pergazete. Prez. de CDEL dum
1927-32.
Christensen (kristensen) Parley Parker, usonano, advokato Nask. 19
jul. 1869 en Weston (Idaho). Sekr. de Konstitucia Kongreso por krei taton
Utah (1895); tata advokato; ano kaj prez. de tata parlamento 1910-12.
Kandidato de Partio de Farmistoj kaj Laboristoj por prez. de Usono (1920).
Vojais irka la mondo en 1920-22 uzante E-n. Vicprez. de EANA 1931-32.
Instruas E-n en superaj lernejoj de Los Angeles kaj Pasadena (California).
Christie Sren Engesgaar, kand. de juro, redaktoro en Oslo. Nask. 30
jul. 1889. E-iis en 1907 per kurso en la gazeto Urd. Estrarano de EK en
Oslo 1908, iniciatoro kaj kunfondinto de NEL 1911 faris paroladojn kaj
kursojn en Kristiansund, 1908, en Oslo 1908-11 kaj 1914-18, en Trondhjem
1916-17. Verkis lernolibron, 1912, 1000 ekz.
CK: Centra E-Komitato.
Clark, (klark) Walter John, anglo. Mortis 30-jara, 18 majo 1911.
Finance kaj labore subtenis la movadon enlande kaj internacie. Verkis la
bonegan historian verkon Int. Language, Past, Present, and Future (1907).
Clavenna (klavena) Attilio, italo, industriisto, librotenisto. Nask. 22 jun
1881 en Milano. E-isto de 1911, de tiam fervora prop-isto kaj prez. de la EG
en Sampierdarena (Genova). Dum la milito estrarano de la landa societo.
Diversaj kursoj. Membro de IKE.
CO: Centra Ofcejo, v. E-ista Centra Ofcejo.
Codorniu (kodorniu) Ricardo, hispano, arbara in. Nask. 1846 en
Cartagena mortis 26 sept. 1923 en Murcia. Direktis la rearbarigon de
Montaro Espuna, verkis profesiajn verkojn. Fondis la H. Societon por prop.
de E 1 febr. 1903 Verkis la unuajn H. brourojn pri E. Kunlaboris al multaj E-
gazetoj.
136
Cogen (kogen) Leon Paul Charles, belgo, d-ro pri leoscienco
pacjuisto en Ninove, antae advokato. Nask. l8 sep. 1876 en Gent. Konas la
efajn eropajn lingvojn (krom slavaj), elpensinto de kalendarreformo
(anka prelego dum Som. Univ., 1928); ktp. E-isto de dec 1898 post legado de
artikoloj de Lemaire en Le Petit Bleu. Vicprez. de BLE, prezidis postmilitajn
belgajn E-kongresojn. Prez. de Int. Asocio de E-istaj Stenografistoj. Klopodis
enigi E-n en la int. kongresojn de stenografo. Verkoj: prozaj kaj versaj
tradukoj el la fandra kaj franca lingvoj; multaj originalaoj kaj E-igoj de
kantmuzikaoj; La demando pri la plibonigo de l Muzikskribo kaj ia solvo
per la Atonoma Muzikskribado, 1922, kies propagandon servas eta societo
kreita de li en 1924. Red. de Int. Stenografisto, artikoloj
en Belga E-isto, Suno Hispana. L. K.
Colas (kola) Claudius, franco, ofcisto e eldonejo. Nask. 29 nov. 1884
en Saint-Huruge (apud Macon), mortis 11 sept. 1914, e la Marna batalo.
Estis pioniro de E en franca katolikaro. Li kunlaboradis kun Richardson por
starigo de IKUE, 1910. Red. de Espero Katolika. Fondinto kaj direktoro de
franca prop. revuo L' E-iste catholique. Organizis la unuan Kongreson de
Katolikoj E-istoj en Paris 1910; la 4-an en Roma, 19I3, la 5-an en Lourdes,
1914, kies kunion malhelpis la milito. Li faris multajn kursojn kaj
paroladojn, iam fervora kaj tiel arme simpla kiel sindona; en Kanado
ruhatuloj alnomis lin Katsenio (Arda Fajro). Li laboris en la Tutmonda
Jarlibro, en la Ofciala Gazeto; redaktis multege da brouroj, artikoloj. Ni citu:
Kristnasko, prop. brouro, 1911. La Lignouoj 1914 L. K. de 1910.
Collinder (kolinder) Erik Alfred Torbjrn. Univ. prof. pri fnno-ugraj
lingvoj en Uppsala. Nask 22 julio 1894 en Sundsvall. Lerte defendis E-n en
radio-diskutado mondlingva printempe de 1933. (Lia patro, gimnazia
instruisto en S., estis E-isto, menciita en Jarlibro E-ista 1897.)
Collinson (kolinsn) William Edward, anglo, M. A., Ph D., prof. de
germana lingvo, hon. prof. de flologio kaj D-ro John Buchanan Lektoro de E
e Liverpool Universitato. Nask. 4 jan. 1889 en Birmingham. Eminenta
lingvisto. Membro (kun Otto Jespersen kaj Edward Sapir), de Konsila
Komitato por Lingvistika Esploro de IALA. v.) En 1926 verkis La Homa
137
Lingvo. Vicprez. de BEA, LK. Kunlaboranto de Literatura Mondo.
Comella Mora Jacint, kataluno, pentristo. Nask. 2 apr. 1879 en Vic. E-
isto de 1902. Kursgvidanto, fond. de EG-j, sekr. de la komitato por gastigo de
astriaj infanoj post la milito, pere de E. Unuaj premioj e la desegna
konkurso por kongres-insigno de Antwerpen kaj Budapest.
Conev Benjo, bulgaro, d-ro, univ. prof. de slava flologio. Nask. 1863 en
Love, mortis en 1926. Demonstraciis sian simpation por E, i. a. per
entuziasma artikolo.
Coomans (komans) R., nederlandano. Kunfondinto de la unua
laborista EG en Hago kaj red: adm. de ties organo Lab. E-isto, 1910-11.
Kunlaboris al Int. Socia Revuo.
Corret (kore) Pierre, franco, d-ro. med. Nask. 1881. Lia pordoktoreca
tezo, kiun 1i prezentis kun tre granda sukceso, estis: Utileco kaj ebleco de
alpreno de int. helplingvo por la Medicino, Paris, 1908. Anka tre
kompetenta pri Radio, elpensis aparatojn. Gen. sekr. de SFPE, 1908-11.
Skribis en diversaj E-istaj gazetoj, kaj precipe en LI, kie, kun Cart, li energie
atakis Idon, kontrabatalis iun anon a neologismon, kaj partoprenis en la
diskutoj inter Cart kaj Bourlet pri la vortaro Grosjean-Maupin (Franco-
Esperanta). Sciencamanto li skribis en Int. Scienca Revuo, kaj turnis sian
atenton precipe al la Radio. Prezidis Int. Radio-Asocio (fond. 1924); efred.
de Int. Radio Revuo 1926.
Krom multaj artikoloj kelkaj brouroj kaj sia tezo, li verkis: Int. Radio-
Leksikono seslingva, 1925. Raportoj pri la 2a, 3a, 4a, 5a Kongresoj, 1906-09.
(La 2a kaj 3a kun Artigues). Trad. de Jules Romains, Knock, 1932, prezentita
dum la XXIV-a Kongreso. LK 1909 Akademiano, 1920. L. BATIEN.
Cortezo (kortezo) Carlos, hispano,. kuracisto, eksprez. de la tata
konsilantaro. Estis rez. de HEA kaj de la 6-a nacia E-kongreso.
Cosmetto (kozmeto) Gladys P, grekino angliinta, kantistino. Nask. 11
dec. 1889 en Highbury, London, Muzika direktisto de Nordlondona EK.
Trad. de multaj kantoj. Fondis gazeton Londona Rondiranto. Nun s-ino
138
Weston.
Cotton (koton) Aime, franco, fama scienculo fzikisto, prof. e la Pariza
Universitato, ano de la Scienca Akademio. Nask. 9 okt. 1869 en Bourg. Li
pristudis la interferojn, difrakton kaj polarizon de la lumo, la
ultramikroskopojn ktp. La granda elektromagneto, pri kiu li parolis en la UK
de Bern, 1913, estis realigata en 1924. Tiun grandan ilon pezantan pli ol cent
milkilogramojn C. instalis en laboratorio de Bellevue apud Paris; in oni
senese uzas por diversaj esploradoj, precipe pri la radioaktivaj tofoj kaj la
magnetooptikaj fenomenoj. E-isto de 1907, li eestis dek UK-jn. Eksprez. de
ISAE. kaj de la Federation Universitaire E-iste de France. Prop. artikoloj en
sciencaj kaj grandpublikaj revuoj.
L. BASTIEN
Courtenay, v. Baudoin de Courtenay.
Courtinat (kurtina) Leon, (ps. Esperido), franco, d-ro jura, komercisto,
redaktoro. Nask. 6 majo 1894. en Etroussat (Allier). E-isto fariis dum 1915
en la militkaptitejo Mnster i. W., kie li redaktis la hektograftan gazeton
Antaen Verdsteluloj 1915-16, gvidis kursojn tie kaj poste en Limburg-a
internigejo por francaj kaj rusaj samsortuloj. Fondis EG en Clermont Ferrand
en 1922. Nun helpsekr. de E. G. Lyon. UEA ano de 1919, del. de 1922. en.
sekr. de ILEPTO 1924-26. Gvidis kursojn, organizis la francan E-kongreson
en 1925. eestis 5 UK-jn. Artikoloj en HDE ktp.
Couteaux (kuto) Jean, franco, d-ro de leoscienco, direktoro de granda
hospitalo. Nask. 31 okt. 1884 en Sainghin-en-Melantois (apud Lille). E-isto de
1904, jam en tiu jaro li fondis multajn grupojn kaj komencis ageman
propagandon tra tuta Francujo. Li estis sekr. de la E-a sekcio de la Latina
Kvartalo de 1911 is 1914. En 1911 fondis, kaj redaktis kun Dubois, la int.
revuon Vekio por la defendo de E. En 1920 li restarigis la E-an federacion
de la Pariza regiono kaj estis ia prez. is 1928. Ludis efan rolon en
reorganizo de SFPE en 1922-1923, en. sekr. de SFPE de 1923 li estas la
animo de la propagando. Dum 30 jaroj li faris multajn paroladojn kaj
artikolojn. Sed precipe per sia iutaga agado, malgra sia tre grava profesia
funkcio, li havis plej efkan infuon sur la vivon de E en sia lando. Preska
139
sola dum longa tempo li prenis sur sin tiun pezegan taskon, iniciatante
fondon de grupoj, korespondante kun iuj, direktante ion e en la plej
malgravaj detaloj. Nun ankora li estas la centra akso de la SFPE. iujare
verkis modelajn raportojn, kiuj prezentas plenan historion de la prop.
movado en Francujo. Trad. en ritma prozo de Richet: Sokrato, tragedio, 1914.
LK de 1932. L. BASTIEN.
Coutinho (kotinju) Antonio Caetano, brazilano, farmaciisto. Trad. la
Unuaj Lecionoj de Cart. LK de 1905.
Couto Fernandes (kotu fernandi) Alberto, brazilano, teknika telegrafa
subdirektoro, emerita. Prez. de BLE, reelektita depost 1910, prez. de BKE.
Prezidis la 2-an B. Kongreson de E. Gvidis tre multajn kursojn. LK-ano dum
jaroj. Verkoj: E-a Radikaro, Amo per proverboj, trad. de Azevedo; lernolibro
(kunlabore kun Mota Mendes). Kunpreparas kompletan Portugala-E
Vortaron.
Courmont v. Avril.
Couturat (kutra) Louis, franco, dro, prof. de flozofo, logikisto. Nask.
1868, mortis 3 ag. 1914 dum atomobila katastrofo. Atoro de la fama verko
pri la mondlingvoj Histoire de la Langue Universelle, en kiu estas analizitaj
. 60 projektoj de la paroleblaj artefaritaj lingvoj. La fakta inspiranto kaj
gvidanto de la Delegitaro (v.) poste la fakta gvidanto de la tuta Ido-
movado. (Drezen, Historio de la Mondolingvo, p. 182-96.)
Cox (koks) George, anglo, majorgeneralo. Mortis 27 okt. 1909. Servis
en la brita armeo (1861-98) en Malto, Egiptujo, Sudafriko. E-istiis 1905,
multe laboris por la gazeto Te British E-ist. Eldonis proprakoste Grammar
and Commentary on the E Language, 1906 (4-a eldono 1924). Partoprenis la
tradukon de la Nova Testamento; eldonis tradukojn el Mil kaj Unu Noktoj.
Cozic (kozik) Louis, franco, ineniero. Prezidinto de la Asocio de la
Inenieroj de tataj publikaj laboroj. Nask. 27 febr. 1879 en Paris. Fervora
propagandisto, prez. de la Fed. de la Pariza Regiono.
Cresp Charles, franco, fotografa informisto en Cannes. De 1908
140
seninterrompe UEA-del. La lia iniciato la urbo Cannes uzas E-n por la
trafkindikado.
Crowley (kroli) Ralph, anglo, kuracisto, medicina efofcisto de la
ministerio de instruado. Nask. 11 febr. 1869 en Croydon. Dumviva membro
kaj vicdel. de UEA.
Csder (ader) Sandor, hungaro en SR, bankofcisto. Nask. 16 okt.
1902 en Samorin-Somorja. E-isto de 1921; de tiam kas. de la EG en
Bratislava. efdelegito poste en 1927-31 prez. de TEJA. Laboras e la skoltoj.
E kunlab. de div. urnaloj en Slovakujo. Noveltradukoj en E-junularo, Marto
ktp.
Csap (apo) Gyula, hungaro, lignokomerca ofcisto. Nask 23 febr.
1906 en Jimbolia (tiam Hung., nun Rum.) E-isto de 1921. Gvidanto de la
movado en Timioara.
Cseh (e) Andreo, hungaro, katolika pastro. Nask. 12 sept 1895 en
Marosludas (nun Ludoul-de-Mure en Rumanujo). Li pastriis en 1919 kaj
kiel pastro agadis dum mallonga tempo en kelkaj urboj. E-isto de 1910. En
1920 en Sibiu li ellaboris sian faman kursmetodon pro kies sukceso li estis
invitita al Targu-mure (Marosvsrhely), kie gvidis plurajn kursojn. De tie li
iris al Cluj (Kolozsvr), gvidis kursojn kaj komencis reorganizi la E-movadon
en Rumanujo. En atuno de 1922 je invito de H. Fischer li transiris al
Bucuresti kaj kun li fondis la E-Centron Rumanan. Du jarojn li prop-is kaj
instruis tie kaj en najbaraj urboj. Li estis (de 1921) efdel. de UEA. En 1924
lia episkopo grafo Majlth donis al li libertempon por tute dedii sin al la
disvastigo de E. Samjare li fariis sekr. de ICK kaj ricevis komision fari prop.
vojaon tra pluraj landoj; Partoprenis la organizajn laborojn de la UK-j en
Geneve, Danzig kaj Budapest. Atune 1927 SEF invitis lin al Svedujo kaj post
prelegvojao en la lando li faris kursojn en Stockholm, i. a. anka en la
parlamento. En Svedujo komenciis lia triumfa apostolado tra la diversaj
landoj. Liaj kursoj havis ie eksterordinaran sukceson, tiel, ke la E-gazetoj
parolis pri la renesanco de E. En 1928 li gvidis kursojn en Estonujo. En 1929
en Budapest li donis sian unuan int. pedagogian kurson. En okt. 1929 oni
vokis lin al Estonujo kaj Latvujo kaj jarfne al Nederlando. En majo 1930 li
fondis kun ges-roj Isbrcker la Int. Cseh-Instituton de E. Li fondis en 1932 la
141
gazeton La Praktiko, kaj estas ia red. L. K.
JULIA
ISBRCKER.
Cseh-metodo. Mi dankas sian ekziston al la fakto, ke Andreo Cseh estis
devigata gvidi E-kurson anta diversnacia publiko, konsistanta
plejgrandparte el laboristoj. Estis en 1920 en la transilvania urbo Sibiu
(Hermannstadt, Nagyszeben). Lernolibroj ne estis haveblaj; mendi el
eksterlando neeble, ar la fmoj ankora fermitaj. Pastro Cseh defendis tiam
ne doni kurson en la ordinara senco de la vorto, sed simplan konversacion.
Nigra tabulo kaj kreto helpis la instruiston, papero kaj krajono la lernantojn.
Kun granda entuziasmo okazis la provo. Komence li parolis pri aferoj plej
proksimaj kaj uzante nur la plej simplajn gramatikajn elementojn. Poste li
transiris iom post iom al temoj pli malproksimaj kaj al gramatikaoj pli
malfacilaj. Post 20 lecionoj de 2 horoj oni jam povis interparoli en E. Tiel la
Cseh-metodo naskiis. La bona rezultato instigis al organizo de similaj kursoj
en tuta Rumanujo, kaj poste sekvis invitoj el pluraj landoj.
La metodo komencis sian triumfan vojon tra Eropo.
Pro kio la granda sukceso?
ar la metodo estas adaptita al la psio de la moderna homo. La
principoj de la metodo estas la jenaj:
a neuzado de lernolibroj
b neuzado de nacia lingvo, sed klarigo de la novaj vortoj per la jam instruitaj
c komuna ora respondado de la kursanoj
d aplikado de konversacio pri aktualaoj anstata uzado de lernejecaj
ekzemploj.
e ria aplikado de humoro kaj erco
142
f instigo al tio, ke la lernantoj mem eltrovu la regulojn de la lingvo kaj ke ili
mem konstruu la gramatikan sistemon.
Prefere la kurso estas donata de fremdlanda instruisto, por efke
plenumi punkton b.
Komence oni timis, ke la sukceso dependas nur de la personeco de
Cseh, sed balda evidentiis, ke liaj disiploj de diversaj nacioj akiris similajn
sukcesojn. Andreo Cseh ne deziras doni la tutan gramatikon en la komenca
kurso, sed li volas formi grandan aron da entuziasmaj adeptoj, kiuj fervore
darigas la studadon kaj la propagandon. Estas interesa fakto, ke bonaj Cseh-
kursoj fnias ie kun pli multe da lernantoj, ol kun kiom ili komenciis. La
Konversacioj de Cseh estas amuzaj vesperoj kaj oni ne rimarkas, ke
samtempe oni akiras la plej potencan rimedon malfermi novan mondon.
Historio. La unuan kurson faris Cseh en Sibiu en 1920 por societo de
laboristoj el 3 nacioj. Pro la granda sukceso de tiu kurso li balda ricevis
inviton al la urbo Marosvsrhely, kie li faris sinsekve plurajn kursojn en la
Libera Universitato. En 1921 is 1923 li gvidis kursojn en Kolozsvr,
Bucuresti kaj Ploesti. En 1924 li interrompis la kursgvidadon pro propaganda
vojao en Eropo. En 1927 Cseh gvidis grandajn kursojn en Danzig kaj en
januaro 1928 li komencis siajn grandskalajn kursojn en Svedujo. En julio
1929 la urbo Budapest aranis la unuan int. pedagogian kurson de Cseh.
Similaj int kursoj okazis poste en Arnhem (1930); kaj en Krakow (1931 ).
Krom tio Cseh gvidis grandajn kursojn en Estonujo, aranitajn de la Estona
Instruista Asocio, en Latvujo, Dresden, Norvegujo, Berlin, Paris, Svisujo kaj
fne en pluraj urboj de Nederlando.
La ekzemplon de Cseh sekvis multaj talentaj propagandistoj, kiuj
kunlaboras kun la Int. Cseh-Instituto de E. El ili kelkaj konstante laboras sur
int. kampo. Tiberio Morariu komencis gvidi kursojn en 1923 en Rumanujo
kaj poste faris tre multajn kursojn en Svedujo, Danujo, Saksujo, Svisujo kaj
Vieno, lastatempe kun sia edzino Lizzie Morariu-Anderson. La estona H.
Seppik depost 1929 laboras en Svedujo kaj Norvegujo. Fino Elinjo Pahn el
Estonujo kursgvidadas de 1930 en Svedujo, Francujo, Danujo, Nederlando
kaj Hispanujo. Julio Baghy el Budapest gvidis same multajn kursojn en
Nederlando, Francujo, Estonujo kaj Latvujo. La hungara d-ro Ottmar Fischer
143
grandskale instruas en Norvegujo kaj la rumana Sig. Pragano en Nederlando
kaj Britujo. La norvega Jens Schjerve en Norvegujo, Francujo kaj Usono
gvidis grandajn kursojn. G. Ahlstand laboris en Estonujo. Aliaj fervore
laborantaj Cseh-metodaj geinstruistoj estas lastatempe: f-ino L. Zamenhof
(Svedujo kaj Francujo), f-ino M. Saxl (Danujo kaj Nederlando), Ajo (Danujo
kaj Germanujo), K. Tunon (Estonujo), H. Rikand (Estonujo), H. Fox
(Svedujo), A. Siitam (Finlando), J. Fethke (Svedujo); krom tio multaj fervore
disvastigas E-n, instruante en siaj hejmlandoj.
Cseh-metodaj kursoj okazis is nun en 28 landoj, inter kiuj anka en
Usono (Schjerve kaj Doneis), en inujo (Lilok en Kanton) kaj en Nederlanda
Hindujo (D. M. Pot).
Instituto. 24 majo 1930 fondiis en Hago la Int. Cseh-Instituto de E.
ia celo estas eduki kaj doni bonajn instruistojn al la publiko, kiu deziras
lerni E-n en agrabla kaj facila kurso la la metodo de Cseh kaj doni al la
instruistoj kaj al la kursaranantoj la necesan helpon. La Int. Cseh-Instituto
estas sendependa kultura fondao kun sidejo en Hago (Nederlando) kaj i
estas direktata de la fondintoj: Andreo Cseh kaj s-ino Julia Isbrcker. La Int.
Konsilantaro de la Instituto konsistas el prof. P. Boet, Geneve, prof. O.
Bujwid, Krakow, prof. W. E. Collinson, Liverpool, konsulo K. von Frenckelt,
Dresden, d-ro Edmond Privat, Geneve, Ed. Stettler, Bern, Georges Warnier,
Parizo.
La ofcejo de la Instituto fksiis en lago, unue en la hejmo de ges-roj
Isbrcker, depost la unua de okt. 1933 en propra domo, Riouwstrat 172.
Al la instituto apartenas: Fondantaj membroj; subtenantaj membroj;
aktivaj membroj, kiuj kunlaboras kun Instituto. Ili estas invitataj de la istituto.
La Instituto aranas en iu jaro int. kursojn kaj seminariojn por tiuj
personoj, kiuj deziras poste gvidi e-metodajn kursojn. Al personoj, kiuj
deziras gvidi e-metodajn kursojn, la Instituto donas specialan rajtigilon kaj
disponigas la necesan materialon por la kursoj. La instituto havis en junio de
1933 jam precize 300 rajtigitajn instruistojn en 23 landoj.
La unua int. kurso, kiun aranis la Instituto, estis en 1930 en Arnhem.
144
Partoprenis 200 instruistoj el 20 landoj. Rezulte de tio, la urbestraro de
Arnhem disponigis bienon kun belega domo en 1930 por la kursoj kaj
konferencoj de la Cseh-Instituto.
La Esperanto-Domo (Arnhem) entenas kurssalonon por 120 kursanoj,
restoracion, konversacian salonon, ofcejon kaj hotelambrojn por 50
personoj. Krom la ordinaraj someraj kursoj por komencantoj kaj progresintoj
kaj specialaj seminariaj kursoj por Cseh-metodaj instruistoj, la Instituto
aranas de tempo al tempo aliajn kunvenojn kaj kursojn el kiuj is nun la plej
gravaj estis: La Universitata Kurso de d-ro Privat kaj la Lingva Konferenco
dum Pasko 1932, la Lingva Olimpiado dum Kristnasko 1932 kaj la int. kurso
por la personaro de la Poto, Telegrafo kaj Telefonio, kie 118 partoprenantoj
eestis el 5 landoj en junio 1933 JULIA ISBRCKER
Currie (kuri) Walter, skoto, komercisto. Nask. 11 ag 1872 en
Ecclefechan. Prez. de Burnley ES de 1908. iusemajna E artikolo en Burnley
Gazette. Instruis E-n en tekniklernejoj de Burnley, Blackburn, Nelson. Trad.
anglen La kandelingoj de la episkopo: La pacientoj de la kuracisto; u li?
Curry (kuri) Arthur Llewelyn (ps. Pelikano, Sondisto), anglo, pastro
anglikana. Nask. 6 majo 1870 en Tynemouth. Kunlaboris en la Eklezia Revuo,
trad.: Elegio en la Tombejo (Gray), Reo Lear (Shakespeare; kunlabore), k a.
Czitrom (citrom) Tibor, hungaro, privatofcisto, E- instruisto. Nask. 7
febr. 1900 en Budapest E-isto de 1924. Estis prez. de HESI: kaj gvidis multajn
kursojn. De 1931 je la invito de SEI gvidas rektmetodajn kursojn en Svedujo.
Prop. vojao en Svedujo, Finnlando, Estonujo. Lumbild- kaj radioparoladoj;
anka pri Hungarujo. Atoro (kun d-ro Szilgyi) de la lumbilda E-kurso.
Czubrinsky (ubrinski) Antoni, polo, d-ro, gimnazia instruisto. Nask.
31 jan. 1885 en Krakw. Verkis multajn prop. kaj statistikajn artikolojn pri E,
havis paroladojn kaj publikigis longan pollingvan verkon pri E. Iniciatinto de
l ideo pri intertata E-akordo kaj pri enerala plebiscito por E inter ne E-
istoj. L. K.

145



AE: eoslovaka-Asocio E-ista, v. eoslovakujo.
ae Ints, latvo, kompostisto. Nask. 23 apr. 1895. E-isto de 1911.
Kursgvidanto, precipe inter blinduloj kaj junularo. Verkis lernolibron kaj
trad. tragedion el latva lingvo. J. Rainis Amo estas pli forta ol morto, 1933.
e Andreo, v Cseh
efe, ps. de H. F. Hveler, v.
eoslovakujo. La unua elingva lernolibro aperis en 1890. Eldonis
in je propra risko kaj per propra mono laboristo Fr. Val. Lorenz, kiu presigis
in e Fr. Hoblk en Pardubice. La brouro kazis preska neniun resonon. La
atoro, konvinkita socialisto, balda poste estis suspektata de tiama astruja
polico, ke li partoprenas en nacie kaj socie revolucia konspiro kaj li elmigris
Brazilon.
En 1900 eldonis juna instruisto Teodor ejka en negranda urbo
Bystr~ice p. Host detalan ean lernolibron (188p.; kunverkintoj: V. Bilk kaj
J. Holub.). ejka trovis eminentan kunlaboranton en sia kolego Josef
Krumpholc, kiu helpis lin e novaj eldonoj de la lernolibro. Amba atoroj
dare plibonigadis sian verkon. ejka sciis organizi presadon kaj vendadon
de lernolibroj kaj vortaroj diversampleksaj kaj donis tiamaniere al unuaj
propagandantoj tre bonajn ilojn. Fina eldono de lia detala lernolibro estis la
kvara aperinta 1908. En la sama jaro aperis anka detala Vortaro E-ea de
C~ejka. (170 p)
En nov. 1902 komencis ejka eldoni tri gazetojn: Revuo internacia
estis destinita por tutmonda e-ista publiko. ia efa kunlaboranto estis Ivan
Seleznjov, kiu tiam vojais tra la mondo kaj haltis en eaj landoj. La revuo
havis du aldonojn aparte aboneblajn: Bohema e-isto por propagandi inter
146
eoj, kaj Germana e-isto inter germanoj. De la Revuo int. aperis kvin
numeroj bele presitaj kaj kun rimarkinda enhavo. De la Bohema e-isto unua
jarkolekto kaj de la dua 9 n-roj, de la Germana e-isto 5 n-roj.
Organizo de la movado komenciis en 1901, kiam estis en Brno
(Brnn) fondita la unua klubo nomita: Unua societo de astriaj e-istoj.
Fondis kaj gvidis in tipografo J. Kaj kaj urnalisto Karel Pelant. Tiu i verkis
(la Einstein) kaj eldonis la unuan prop. kaj informan brouron. En la sama
jaro komencis en Praha dekok-jaraj junuloj Eduard Khnl, studento de alta
teknika lernejo, kaj Fr. Barth, komerca ofcisto, kolekti interesantojn pri E kaj
publikigi artikoletojn en urnaloj duarangaj. Kolektintaj areton da adresoj la
du pioniroj fondis E-istan klubon en Praha, fonda kunveno okazis 9 dec.
1902, eestis 15 personoj, el kiuj restis aktivuloj por plua tempo sole tri:
Barth, Stan. Kamaryt, Khnl. Prez. fariis librovendisto Ed. Weinfurter, al kiu
imponis la nombro de la eaj lernolibroj venditaj en lia butiko. Sed li ne sciis
organizi la novan klubon por interna funkciado kaj ekstera laborado. Tion
faris nur Vojte~ch Kraus, dua prez. de la klubo, elektita 17 jun. 1903. Sekr. de
la Klubo estis komence Khnl kaj post li Kamaryt. Sekvis prelegoj kaj kursoj.
La unuan publikan prelegon havis en tiam tre lamoda Virina klubo
univ. studento Kamaryt en 1904. En 1901-1904 ekatakis kelkaj
propagandantoj la publikan opinion per gazetaj artikoloj. En tiu sfero plej
aktivaj estis tiam studento de alta teknika lernejo H. K. Bous~ka en Praha, kaj
instruisto J. Svac~ina en C~. Bude~jovice. La klubo en Praha fariis anka
balda centro de tendencoj organizi la movadon inter eoj.
La iniciato de Khnl i decidis eldonadi novan eha-E-an gazeton kaj
fondi nacian centran societon.
La fondo de nova gazeto kaj proponata organiza principo trovis
kontrastaron de amikoj de C~ejka kaj de Bohema E-isto, pro kio naskiis
malpacoj kaj fne rompo inter . E-istoj rezultinta en fondo de du naciaj
centroj (Unio de lokaj kluboj kaj Asocio de individuoj) kaj eldonado de du
prop. gazetoj. En jan. 1907 eldonis Khnl la unuan n-ron de Ofciala organo
de bohemaj E-istoj C~asopis c~eskch esperantistu~. Tiu i ea-E-a
monata revuo aperadis sub redakto de la eldonanto is la mondmilito. Kaj en
okt. 1908 komencis Kamaryt kaj Bous~ka eldoni monatan revuon por prop.
147
de E inter eoj Bohema E-isto, C~esk esperantista (darigo de la revuo
de C~ejka). Sub nova gvido aperis kvar jarkolektoj, la lasta (sesa) en 1912. En
1908 estis fonditaj du konkurencaj naciaj societoj: Bohema Unio E-ista kaj
Bohema Asocio E-ista. La Unio elektis kiel prez. prof. Dr. Vclav Rosick,
kiel ofcialan organon la gazeton de Khnl. La gvidantaj personoj en i estis
Khnl kaj Karel Prochzka. La gvidantoj de la Asocio estis Bous~ka,
Kamaryt, Dr. Josef Barvr~ kaj fnanca ofcisto Mil. Schmidt. Amba naciaj
centroj akre konkurencis ne unusole en varbado de membroj sed anka per
prop. faroj.
Tial estis E-ista vivo inter eoj tre vigla. Oni eldonis prop-ilojn,
lernolibrojn, vortarojn, literaturaojn. La plej gravaj estis: Detala lernolibro de
Khnl, ea-E-a vortaro de Khnl-Prochzka, brouro Slovakoj ka
Magiaroj de Bous~ka, kolekto de eaj informaj fugfolioj, . traduko de la
traktato de Unuel Esenco. . ., Rakontoj de Arbes, tradukitaj de Josef
Grn~a, . eldono de la Fundamento de Khnl ktp. Da lernolibroj por eoj
aperis anta la milito 14.
Por slovakoj eldonis kiel lernolibron slovakan tradukon de la
Fundamento d-ro Albert S~karvan helpata de rusa E-isto Evstifejev. La
libro aperis en Turc~iansky Sv. Martin en 1907. (Dua eldono 1918 en
Chicago.) Aperis en tiamaj slovakaj gazetoj kelkaj artikoletoj, sed pli ofe
nefavoraj.
Germanoj kaj hungaroj loantaj en la landoj nun eoslovakujaj
partoprenis tiam la movadon pere de sialingvaj grupoj kaj asocioj, tial oni
raportas pri ilia agado sub aliaj titoloj. En nuna efurbo de Slovakujo
Bratislava (Pozsony, Pressburg) estis fondita loka E-ista grupo de Istvn
Nagy-Molnr kaj Emil Wanitsek. La grupo funkcias is nun kaj estas dare
gvidata de la dua de la fondintoj. El sukcesoj de la germanoj estas menciinda
starigo de la E-monumento (la unua en la mondo) en bohemia banloko
Frantis~kovy Lzne~ (Franzensbad). Propagandis ian konstruon kaj
kolektis monon por i UEA-del. kaj prez. de la loka grupo Jakob Hechtl,
bavara fervojofcisto. La monumento estis solene inagurita dum la IV-a
Astruja E-kongreso pentekoston 1914.
Jam en antamilita periodo oni propagandis en fakaj medioj. Kun
148
sukceso estis inter eoj prilaborataj jenaj tri fakoj:
Virinoj. Jam en 1904 estis fondita Unua virina klubo E-ista en Praha.
ia gvidantino estis Matylda Krausov, edzino de Vojte~ch Kraus. i aktive
kunlaboris en multaj aliaj E-istaj entreprenoj. Gravan apogon ricevis la
movado per persista agado de Julie S~upichov, instruistino, kiu veninte
1911 en Praha balda fondis novan Rondeton de E-istinoj, kiu fariis tre
potenca fokuso, en kiu kuniadis kaj el kiu eliradis iniciatoj por laboro inter
virinoj.
Blinduloj. Balda post fondo de la Klubo en Praha kelkaj iaj membroj
komencis kontakton kun blinda instruisto en la Blindula Instituto Klar, K.
Em. Macan, muzika komponisto sufe atata. Li fariis konvinkita E-isto kaj
lia kunlaborado kun E-istoj vidantaj havis rezultojn utilajn por la movado
same kiom por blinduloj. Jam en 1904 li aranis helpata de Khnl kaj V.
Riegel kurson por fegatoj de la Instituto Klar. Depost tiu tempo restis la E-
kursoj dara arano en tiu instituto. Nombro de . blindaj E-istoj kreskis
tiom rapide, ke en 1922 estis fondita Societo de eoslovakaj nevidantaj E-
istoj. (SONE) Jam pli frue (1920) eldonadis societo ea blindula preso
kiel aldonon al sia reliefe presita gazeto monatan E-an gazeteton Aroro.
SONE eldonis en reliefe blindula skribo ampleksajn verkojn (lernolibrojn
vortarojn ktp). El la vidantaj E-istoj kunlaboris kiel gvidanto prof. Stan.
Stejskal helpata de f-ino Boz~ena Vlc~kov, post lia morto 1929 Vuk
Echtner.
Laboristoj. En 1911 fondis juna fervojofcisto Fr. J. Chaloupeck
Laboristan unuion E-istan, kiel fakon de socialdemokrata kleriga asocio
Laborista akademio. En 1912 komencis Chaloupeck eldoni ean prop.
gazeton La kulturo. La nova gazeto, kiu senkae turnis sin al laboristoj
konsciantaj pri sia aparteno al la batalanta klaso, trovis rimarkindan resonon.
Sed Chaloupeck post neplena jaro transiris al Ido. La kulturo restis fdela
al E kaj darigis sian ekzistadon sub redakto de Robert Sda kaj Josef S~dlo.
Kelkan tempon redaktis in anka R. Fridrich. i aperadis is la mondmilito.
Anka fundamentoj metitaj per laborado en tiu i sfero montriis solidaj.
Post milito tuj ekstaris en . diversaj laboristaj E-grupoj, kiuj jam en 1920
kuniis en Laborista Ligo E-ista en . precipe sub gvido de J. Pech el
Plzen~. i funkcias is nun kontentige kaj eldonas por informo de siaj
149
membroj ciklostilitan Bultenon de L. L. E. (en 1933 sesa jarkolekto); en 1933
eldonis ean tradukon de brouro de Lanti. Inter laboristoj-E-istoj daras
disputoj pri la socialismaj kaj naciismaj vidmanieroj. En 1932 estis fondita
konkurenca nova eoslovaka Laborista Asocio E-ista en st n. L.
(Aussig). (Membro de ISE).
La eaj E-istoj klopodis jam frue akiri aprobojn de eaj eminentuloj
a montri tagecon de E por propagandi la naciajn politikajn idealojn en
fremdlando. Oni sukcesis ricevi de kelkaj univ. profesoroj subskribojn sub
deklaron de la Delegacio por akcepto de int lingvo kaj aprobajn deklarojn de
kelkaj eminentuloj por E. El ili la plej grava estis artikolo verkita de la ea
flozofo Fr. Krejc~ (Bohema E-isto, 1908). Tre grava sukceso estis kontakto
kun Nacia konsilantaro ea, komitato, kiu volis esti kaj ofe estis rigardata
kiel la plej alta atoritato en naciaj problemoj. i eldonis en 1911 E-lingvan
brouron pri Popolsumigo en Astrio (de J. Hantich, trad Rud. Hromada).
E-ista Klubo Praha en 1906 dum preparado de Astria ekspozicio en London
kunlaboris sukcese kun la ea fako kaj ricevis pro tiu laboro honoran
diplomon. Pri sokola kongreso en 1912 estis eldonita E-lingva propagandilo,
kiu elvokis viglan korespondadon. Deklaro por E de londona urbestro Sir
Vezey Strong apogis menciinde situacion de la movado dum lia vizito en
Praha 1911. Komitato de la granda jubilea ekspozicio en Praha 1908 eldonis
E-lingvan prospekton, kiu kazis, ke venis tiam al Praha 214 fremduloj-E-
istoj. Specialan atenton pri prop. tageco de E kazis ne sole en eaj landoj,
sed anka en la tuta Eropo la per E-a paroladvojao de d-ro Aug. Pitlik, kiu,
kiel unua Eropano, la l7. XII. 1912 ekvojais el Praha por E-e kaj lumbilde
propagandi la kulturajn, historiajn, kaj naturajn memorindaojn de sia
patrujo. is la 30. V. 1913 estis aranitaj entute 33 paroladoj en 32 urboj de
11 eropaj tatoj. La paroladoj estis tradukitaj en 10 lingvojn naciajn.
La eksplodo de la mondmilito haltigis inter eoj preska komplete la
movadon, kiu estis tiom vivanta. El la societoj vivetis sole Rondeto de E-
istinoj kun S~upichov. La popola revuo Rozkve~t publikigadis ian kurson
de E, el kiu rezultis ampleksa korespondado de la atorino kun legantoj de la
kurso precipe el milita kampo. Nur en fno de 1917 komencis Kamaryt
provojn revivigi la Boheman Asocion E-istan. Kiam en fno 1917 la polica
premo esadis, komencis movetii anka E-istoj. En Plzen~ proponis B. Titl
kaj Fr. Kavan eldoni prop. gazeton kaj ricevinte aprobon de kelkaj E-istoj en
150
Praha ili eldonis kun E-ista klubo en Plzen~ kiel eldonanto en marto 1918 la
unuan n-ron de La Progreso, monata organo bohema. La gazeto aperas is
nun.
Anka en komenco 1918 kunvenis en Praha reprezentantoj de amba
tiamaj naciaj societoj Unio kaj Asocio kaj decidis kunfandi la du soeietojn tuj,
kiam post la milito estios nova eoslovaka tato. La esperoj plenumiis kaj
la du societoj kunfandiis en 1920, kiam la 1-an de feb. 1920 estis ofciale
fondita eoslovaka Asocio E-ista. Prez. estis elektita registara konsilisto
Josef Eiselt, vicprez. Kamaryt (en Bratislava), enerala sekr. Rudolf Hromada.
Partoprenis la laborojn de la Asocio precipe sindone komitatanoj el diversaj
jaroj: Bous~ka, O. Ginz, Josef Friedrich, R. Herzigov, Kraus, Pitlik, O.
Sklenc~ka, Stane~k, Fr. Slavk, Jar. S~ustr, A. Tarantkov k. a. AE dare
tenis gvidan lokon en organizado de la movado. Baraktado kontra
seninteteso kaj inerteco e kontra ia speco de aluzo de la lokaj grupoj
postulis multan paciencon kaj persistemon. Oni provis diversan aranon de
la kotizoj. De la komence postulataj 2 K po membro de la loka grupo oni
venis en 1933 al 16 K po membro individua kaj 10 K po ano de la grupo
aliinta korporacie. En 1933 pagis kotizojn (po 16 K) 505 membroj. Tamen
la gvidantaj personoj sciis kolekti tiom da rimedoj, ke la Asocio povis disvolvi
agadon tre ampleksan kaj akiri rezultojn en tre diversaj sferoj. La administron
multe malhelpas nepersisto de anoj. En fno de 1931 estis sole 36 membroj,
kiuj pagis kotizon seninterrompe depost ta fondo.
La Progreso anka post fondo de la Asocio aperadis en Plzen~ sub
redakto de Titl. En 1921 komencis komercisto O. Admek en Praha eldoni
kaj Bous~ka redakti monatan gazeton en urnala formato eoslovaka gazeto
kun aldono Nova Eropo. Tiu i intencis esti E-a tribuno de malgrandaj
nacioj. La gazeto aperadis is komenco de 1923, sume 14 n-roj. En sept. 1920
komencis S~upichov eldoni elingvan prop. monatan revueton
Esperantsk zpravodaj (E-a raportanto por eoj), kiu aperadis dum 3 jaroj
is dec. 1923. Amba gazetoj publikigadis informojn pri la Asocio varbante
por i inter la legantaro same kiel La Progreso. Sed en 1923 anka tiu i
gazeto jam tre suferis pro fnancaj mankoj. De ia sesa jarkolekto aperis sole
6 n-roj. Tiam post sensukcesa propono de la istiama eldonanto al AE
Hromada helpata fnance de kelkaj amikoj transprenis ian eldonadon. La
Progceso fariis ofciala organo de AE. La unua n-ro sub redakto de
151
Hromada aperis en nov. 1923 en Praha. En jan 1925 komencis AE eldoni
sian Bultenon en La Progreso. Tio daris is marto 1933, kiam estis decidite
eldonadi la Bultenon sendepende de La Progreso kaj sendadi in senpage al
la membroj. Hromada estis enerala sekr. is 1931. Dum diversaj jaroj multe
helpadis lin O. Ginz, kiu estis poste en. sekr. dec. 1931- marto 1932. Post li
estis tiu funkcio dividita; ofcialan parton transprenis S~ustr, administran
Slavk. Post Eiselt fariis en 1930 prez. Kamaryt. Kasisto estis is 1927 Fr.
Novk, post li estis la funkcio tenata kvaza provizore, nur en 1930 akceptis
in Sklenc~ka.
La germanoj en Bohemujo kunigis en 1913 la grupojn en Landa
asocio de germanaj E-societoj en Bohemio. Post la milito oni anis (1920) la
titolon la la nova stato: Ligo de germanaj E-societoj en . En 1924 estis
reorganizita la tuta movado inter la germanoj en . La reorganizita societo
Germana E-Ligo en . konsistas sole el individuaj membroj. ia unuaprez.
kaj reorganizinto de la postmitta movado estas is nun in. Gustav Scholze,
prof. de germanlingva supera industria lernejo en Liberec (Reichenberg).
Krom li funkciis kiel dua kaj tria prezidantoj d-ro Josef Fischer, prof. en
Weidenau, Franz Ulbert, potdirektoro en Karlovy Vary (Karlsbad), Josef
Ssser, prof. en Z~atec (Saaz), Rudolf Fenzl, fervojisto en Plzen~, Heinrich
Mller, direktoro en st n. L. (Aussig), Franz Benisch, direktoro en
Moravsk Ostrava, Rudolf Horn, parkasa direktoro en Krnov (Jgerndorf),
Hans Klinger, supera dogana ofcisto en Podmokly (Bodenbach). Sekretarioj
estis Karl Schller, Fritz Michalek, Rud. Rssl, f-ino M. Kirsten; kasistino f-
ino M. Knig.
Krom la nomitaj funkciuloj estas menciindaj: Prof. d-ro Lederer,
eldoninto de la Bela mondo, d-ro Bischitzky, nestoro de la efurbaj
germanaj E-istoj, ekzamenanto pri E e la tata germanlingva Ekzamena
Komisiono por buraj kaj popolaj lernejoj en Praha. Tre vigla pioniro anta
milito estis in. Julius Boschan, kiu multe laboris por starigo de la landa ligo
antamilita. Fervorega disvastiganto de E inter germanoj nordbohemiaj estis
Julius Patzelt, fondinto de multaj grupoj. Kiel ofcialan organon GEL prenis
monatan gazeton Marto, kiu komencis aperi en 1912 en Graz (Astrujo),
esis aperi dum milito kaj en 1920 estis renovigita de instruisto J. Taubmann
en Bor (Haida). La gazeto estas plene en E, la kovrilo surhavas Bultenon de
GEL, germanlingvan. Depost 1924 iuj lokaj kluboj estas likviditaj kaj
152
funkcias kiel grupoj de GEL-anoj. iu membro pagas per unusola kotizo
(26,50 K) kotizojn grupan, distriktan, ligan kaj abonon de la Liga organo. En
1932 GEL havis 395 membrojn. De apr. 1934 Marto esis aperadi kaj GEL
eldonas sian Bultenon memstaran senpage por la membroj.
Amba naciaj societoj estas dare en amikaj rilatoj. AE turnas sin
krom al eoj kaj slovakoj anka al hungaroj, poloj, rutenoj, GEL al
germanoj. Tiu divido de la agadsfero praktikata de komenco estis proklamita
per komuna rezolucio en 1926 dum la 3-a nacia kongreso en Bratislava.
Amba naciaj societoj iam rigardis grava, ke nombro de UEA-anoj en
la lando estu kiom eble plej granda. Kiam en 1923 Otto Sklenc~ka, banka
librotenisto en Hradec Krlov, akceptis funkcion de efdelegito, komenciis
grava kresko de nombro de UEA-anoj. La plej granda i estis en 1928: 1361.
En 1932: 1194. En tiu i jaro neniu lando superis . koncerne la nombron. E
Germanujo, kiu in superis en 1928 je 42 anoj, havis en 1932 sole 1185.
Vicefdel. estas Joh. Klinger en Podmokly (Bodenbach), helpanto Herold
Kesk en Bratislava. Kunlaboro inter Teritoria ofcejo kaj ia amba naciaj
societoj estis dare bonega, Sklenc~ka estis preska seninterrompe
komitatano de AE, depost 1930 li estas e ia kasisto. Same Klinger en GEL.
Por esti en kontakto kun delegitoj komencis Sklenc~ka eldoni labezone
aperantan gazeton Teritoria tribuno, kiu estas kolekto de administraj kaj aliaj
dokumentoj rilatantaj funkciadon de UEA. Unua n-ro aperis 1. XI. I925, la
dekunua 30. Xl. 1932.
iuj tri institucioj (AE, GEL, Teritoria UEA-ofcejo) laboris dare en
harmonia interkonsento. iuj iom gravaj entreprenoj estis faritaj almena
dum reciproka scio. Al iliaj iniciatoj kaj laborpovo oni uldas preska iujn
iom gravajn rezultojn akiritajn por la movado en . Tamen estas menciindaj
anka diversaj entreprenoj de unuopuloj, kiuj laboris apud tiuj i tri
organizaoj:
eoslovaka E Instituto en Praha fondita la iniciato de Pitlik 27. jun.
1923 kaj konstituiinta 11. nov. 1923 prilaboras precipe la instruan (kursoj)
kaj prelegan fankojn de la propagando. i posedas Privatan lernejon por E
la permeso de lerneja ministerio (n-ro 131.488, 7. XII. 1923) kaj rajtas
arani ekzamenojn kaj doni atestojn pri scio de E. La lernejo estas dua
153
tiaspeca en . La unuan fondis en 1922 prof. Ssser en Z~atec (Saaz). La
instituto eldonis (en 1926) 4-an eldonon de ea losilo.
Julie S~upichov, faka instruistino en Praha, verkis plurajn
lernolibrojn kaj sukcesis eldonigi ilin e diversaj eldonistoj. i dare sendas
artikolojn pri E al diversaj gazetoj kaj sukcese klopodas per E-rubrikoj
precipe en porinfanaj gazetoj.
Moraviaj E-Pioniroj en Olomouc estas unuio de tri viroj: Jar. Mastn,
fabrikisto, Ant. Kudela, jua ofcisto, Albn Neuz~il, lernejestro, kiuj fondis
specon de privata eldona entrepreno jam anta milito. Sed nur en . ili
eldonis vicon de libroj tre prudente elektitaj: Mahen: Koboldo Ondra;
C~apek: RUR; R~ebc~ek: Int. konvencioj fervojaj; Herben: Malria knabo,
kiu gloriis; Welzl: Tridek jarojn en la ora nordo; Herman: Fokso-Nukso;
Vladyka: Mi en li; Kamaryt: Filozofa vortaro.
In. Leopold Berger en Pots~tejn eldonas depost 1919 Adresaron de E-
istoj uzante por sia eldonejo indikon Bohema E-Servo. En 1932 aperis 10-a
eldono de tiu BES-a Adresaro. Krom tio li eldonas diversajn gazetojn kaj
librojn. Kunlaborinte kelkajn jarojn en AE li en 1929-30 akre atakis kontra
iaj gvidantoj precipe kontra Hromada kulpigante la Asocion pri
germanemo.
Pitlik eldonadis en 1928 dum pluraj monatoj eoslovakan E-Preson
sendatan i. a. anka al redakcioj por represo de informoj pri E.
Robert Bloch depost 193l vendas diversajn E-aojn, donas informojn
turismajn kaj afable prizorgas diversajn aferojn de E-istoj sub kvaza
komerca frmo Netrala E-centro en Praha. Pro tiu i erariga titolo riproas
lin ofcialaj organizoj.
En Proste~jov komenciis en ag. 1930 aperadi ciklostilita prop.
gazeto Ligilo. Depost tria jarkolekto aperas presite, tre regule, sub redakto de
Fr. Heikenwalder.
Komercaj eldonejoj starantaj ekster la organizo eldonis krom la
lernolibroj de S~upichov ankora E-lernejon de Bous~ka, lernolibrojn de
154
Z~d~rsk, Eiselt, vortarojn de C~nsk-Riedl, Hromada-Petr, Filip, Kilian
gvidlibron Moravia karsto de Barvr~, k. a. Josef Bednr~, posedanto de
privata komerca lernejo en Brno, eldonis 1925 sian lernolibron kaj en 1926
krestomatieton Barono mensogbabilulo. Hromada eldonis e Progreso
lernolibron de S~ilha (1926).
enerala propagando, precipe la individua varbado, estas plejparte
farata de la lokaj kluboj, da kiuj ekzistas irka 70. Estas citindaj krom la
menciitaj: Kos~ice (Kassa), kiu fdele partoprenas en la centra organizo,
Bratislava kun sia biblioteko de 400 vol., Plzen~ eldonadis dum ses jaroj La
Progreson, Rondeto de E-istinoj eldonis ean brouron de S~upichov
Konsilanto al la . E-isto, st n. Orl. aperigis . brouron pri la Komerca
konferenco en Venezia. Estas kompreneble, ke la E-ista klubo en Praha liveras
al AE grandan nombron de membroj kaj apogas la centron diversmaniere.
ia biblioteko havas 1350 volumojn. La centroj helpas al enerala
propagando precipe liverante la necesajn ilojn. Estis eldonita fugfolio
elingva E-lingva ligilo aperinta en 1932 en 7-a eldono, en suma nombro
da 50.000 e-roj uzitaj dum 12 jaroj, slovaklingva fugfolio, germanlingva
varba brouro (GEL) ktp. AE eldonis . tradukojn de brouroj Ligo de
nacioj kaj E, E kaj iaj kritikantoj de Collinson. En 1926 irka unu mil
personoj lernis E-n en 50 kursoj eoslovakaj en 37 lokoj. Prop. kunvenojn
por pli vastaj teritorioj organizas Regiona Ligo E-ista en C~. Te~s~n fond. en
1931 por Ostrava-regiono, (prez. L Krysta, sekr. J. Hladk) kaj amika
Rondaro E-ista en Teplice-Sanov (Teplitz-Schnau), fond. en 1933 por Norda
Bohemujo (prez. M. Murath, sekr. L. Krisl).
Por publika manifesto estis uzitaj naciaj kongresoj okazintaj en Brno
(1922), Liberec (1924), Bratislava (1926), Teplice (1928), Olomouc 1932.
Dum la lasta estis plantita memorarbo apud memortono. La plej granda
tiaspeca manifesto estis la 13-a UK en Praha (1921) kun 2663 vizitintoj el 42
landoj.
Gazetaro propaganda estas organizata depost 1921 kaj gvidata preska
sen interrompo de O. Ginz. Oni redaktas tagajn artikoletojn pri okazintaoj
de la movado kaj aro de kunlaborantoj dissendas ilin al diversaj redakcioj. La
centro liveras materialon al la efurbaj redakcioj iusemajne, krome regule
anka al redakcioj, kiujn ne prizorgas la kunlaborantoj. En centro oni
155
kalkulas iujn aperintajn artikolojn, kiuj iel aludas E-n a int. lingvon
enerale. La rezulto varias en diversaj jaroj. Tamen oni povas nomi kiel
fdindan mezon po mil artikoloj en gazetoj eoslovakaj kaj duonmilo en
germanaj en unu jaro.
Propagando la fakoj kaj profesioj krom la tri medioj tuitaj en historio
antamilita povas montri registrindajn rezultojn en sekvantaj medioj:
Turismo. Temis precipe pri uzo de E por varba literaturo. Aperis gvidfolioj pri
Bratislava, Brno, Dobs~ina, Hor~ice v Podkr., Hradec Krlov, Jarome~r~,
Karlsbad, Lzne~ Be~lohrad (2 eldonoj), Pies~t~any, Olomouc, Praha (3
eldonoj), Tatry. Reklamaj prospektoj pri Ekspozicio en Brno 1928, Tutsokola
kongreso 1932. Pli ampleksaj gvidlibroj aperis pri Moravia karsto,
Schnhegst, La bohemaj mondbanlokoj kaj iliaj ekskursteritorioj. iuj tiuj
publikaoj estis eldonitaj per mono de turistaj korporacioj duonofcialaj a
pro tata subvencio a pro ilia graveco. La fervoja ministerio eldonis en E du
varbajn prospektojn por vizito al la Respubliko, serion de ilustritaj kartoj pri
. kasteloj, luksan gvidlibron pri montaro Tatra (Vysok Tatry), ean-e-an
brouron pri montaro Krkonos~e (Riesengebirge), Ilustritan gvidlibron pri .
fervojlinioj. En Lzne~ Be~elohrad estis en 1931 unua Int. libertempejo
organizita de UEA-efdel. Sklenc~ka; en jul.-ag. partoprenis in 39 p. el 8
landoj. Por 1933 i estis organizata duan fojon de la loka grupo. En 1932
ricevis AE de la komerca ministerio subvencion da 5000 Kc~ por celo de
turisma propagando por . en fremdlando.
Radio. Kursoj estis disadigataj el stacioj Brno (Bednr~ 1927) Praha
(Eiselt, 1928), Bratislava (Wanitsek, 1930), Brno (Kilian, 1932). E-lingvaj
prelegoj de Pitlik pri turismaj kaj kulturaj allogaoj de . estis disadigataj el
stacio de Praha jam en 1923, tuj post ia fondo; ili estis inter la unuaj
E-disadigoj en la mondo. iuj . sendstacioj disadigas neregule sed dare
diverstemajn prelegojn en E. En 1932/3 plej ofe Brno (Kilian, Strejc~kov,
S~amla) kaj Bratislava (Jukl). La pota ministerio informis per dekreto n-ro
66.850-XI-31 (26. okt. 1931), ke uzo de E por mallongonda sendado estas
permesita. Komisionon pri Radio-aferoj e AE gvidas Ginz. Faka frmo
Radiokonstrukce eldonis en 1927 lian Radio-amatora vortaro kvinlingva.
Literaturo. Int. reputacion akiris Stan. Schulhof pro originalaj poemoj
kaj Milos~ Luks~ kaj R. Hromada pro versaj tradukoj. En 1921 aperis ea
156
literaturo la la birdperspektivo de Arne Novk tradukita de in. V.
Krouz~il, prof. de supera industria lernejo en Brno. Tradukoj el la .
literaturo aperadis relative ofe en diversaj gazetoj sen ia organizo kaj estis
preska nenie kolektitaj. En 1932 aperis eoslovaka numero de Literatura
Mondo, kromajn v. en sama apitro, sub titolo Moraviaj E-Pioniroj.
Instruistoj. Tiu i medio estis prilaborata plej sisteme, precipe de
Kamaryt, Neuz~il, S~upichov. e Centra societo de . profesoroj
unuiganta preska iujn . profesorojn de duagradaj lernejoj estis en 1921
fondita E-a sekcio kun irka 40 membroj. Prezidis in direktoro de
gimnazio en Brno Rudolf Fridrich, sekr. estis Kamaryt. Nuna prez. estas
Vlado Jukl, prof. de Komerca akademio en Bratislava, sekr. J. Havrnek, prof.
de gimnazio en Uhersk Brod. Post pedagogia konferenco eneva en 1922
eldonigis AE . tradukon de la manifesto al gravaj instruistaj kaj profesoraj
gazetoj en suma nombro da 25.000 e-roj. La konferenco Paco per lernejo en
Praha 1927 elvokis eneralan intereson pri E inter pedagogoj.
Lernejoj. Ofciala instruado kiel nedeviga fako estas aranita jene: En
buraj lernejoj oni povas instrui post speciala permeso, kiun donas post
propono de la direktoro por iu individua kazo lerneja ministerio. En
gimnazioj kaj realaj lernejoj estas permesite instrui E-n kiel nedevigan fakon
per ministeria dekreto n-ro 5545 de 27. III. 1921. En Provizora instruplano
por komercaj akademioj (ministeria dekreto n-ro 34.000 de 7. V. 1921) estas
E inter pluraj nedevigaj fakoj, en la defnitiva instruplano (n-ro 49.448 el 5. V.
1931) i estis ellasita. En industriaj lernejoj estis donita permeso instrui E-n
en malofaj kazoj unuopaj, en aliaj unuopaj kazoj la permeso estis rifuzita.
Anka al popolaj lernejoj estis en nemultaj kazoj donita permeso instrui E-n.
Tiuj i eblecoj instrui estas uzataj iun jaron en 2-10 lernejoj. En ofciala
gvidilo por instruistoj pri civitana eduko en popolaj kaj buraj lernejoj estas
E kaj E-movado rekomenditaj kiel ekzemploj por montri aplikon de int.
solidareco kaj kunlaboro (minist. dekr. 44.457 de 11. IV. 1923). e la ea
teknika altlernejo en Praha estas starigita lektorato de E depost 1922 (minist.
dekr. 115.445 de 13. XII. 1922), lektoro estas d-ro Pitlik, e la germana
teknika altlernejo en Praha (min. dekr. 33.652 de 6 III 1929) estas lektoro d-
ro Emil Michal. e 3 eoslovakaj, 2 germanaj kaj 1 hungara Ekzamenaj
komisionoj por popolaj kaj buraj lernejoj estas de ministerio nomitaj
ekzamenaj komisaroj por E kiel nedeviga fako por buraj lernejoj. Du eaj
157
kaj du germanaj lernolibroj estis ofciale aprobitaj de lerneja ministerio por
uzo en lernejoj. AE ricevis en 1925 subvencion da 1000 K de la lerneja
ministerio por popolklerigaj celoj.
Katolikoj. En 1923 estis fondita unua loka unuio en Praha, en 1929
tuttata Ligo de Katolikaj E-istoj en . kun celo propagandi inter katolikoj kaj
subteni la movadon por reunuio de eklezioj. En 1932 i havis 190 anojn.
Prez. estas helpepiskopo d-ro Ant. Eltschkner, efa gvidanto Fr. Buhr. La Ligo
laboras tre vigle kaj sukcese en sia medio, relative ofaj estas ekz. E-lingvaj
predikoj en famaj preejoj. En 1928 i iniciatis, ke Komitato de miljara
jubileo de Sankta Venceslao eldonis en E belan brouron pri li (tradukitan de
Bor~ivoj Benetka). Depost 1931 i eldonas kvaronjaran presitan Informilon.
STAN. KAMARYT.
ekbanko E-ista fondita 1907 de H. F. Hveler en London. En- kaj
elpagoj baziis sur E monunuo spesmilo (=2 oraj ilingoj). Transpago ple
oportuna kaj malkara. 30 apr. 1914 i havis 730 kontulojn en 320 urboj, 43
landoj. Post morto de la fondinto la banko likvidiis.
eklibroj internaciaj. Eldonis ilin 1908 la E-a konsulejo en Geneve. iu
libro enhavis 50 ekojn kaj kostis 50 Sp. La nomo de la banko, al kiu la eko
estis adresota, ne estis presita sur la ekoj, sed devis esti skribita mane,
tiamaniere, ke iu E-isto povu uzi tiajn ekojn, skribante sur ili la nomon de
sia banko. IRJAEV.
ekoj internaciaj. La int. helpa monsistemo decimala, proponita en
1907 de prof. Saussure, estis bone akceptita de la E-istaro, kiu volonte uzis
in. La Svisa Bankunio (Schweizerische Bankverein) en 1908 enkondukis int.
ekojn, kies monvaloroj estis montritaj en spesmiloj, kaj kies teksto estis nur
E-a. Samjare la banko Pictet en Geneve eldonis similajn ekojn anka kun E-
a teksto. IRJAEV.
ejka Teodor, eo, instruisto en Bystr~ice p. H. Nask. en 1878 en B.
E-isto de 1900. Verkis kaj eld. la unuajn eajn lernolibrojn: la unua aperis en
1900. Samtempe li fondis monatan gazeton redaktitan pure en E: Revuo int.
Verkis E- vortaron, 1908, 170 p. L. K.
158
ilo. Komenco en 1901. La unuaj E-istoj estis Luis E. Sepulveda
Cuadra kaj katolika pastro E. Fabres. En 1902 Sepulveda faris longan
paroladon en Scienca Societo de ilo (aperis anka en brouro) kaj presigis
artikolojn en El Diario Ilustrado, El Mercurio, El Porvenir, El Chileno
k. a. 17 jul. 1903 li fondis la Societon E-istan de ilo kaj en sept. komencis
redakti kvarpaan gazeton en E kaj hispana lingvoj, ilio E-ista, kiu estis
dissendata senpage. En 1904 li instruis E-n en la instituto por blinduloj. Poste
oni instruis la lingvon en Komerca Instituto de Santiago, en Liceo de
Valparaiso. La 8-a Scienca Kongreso, okazinta en 1913, en Santiago,
rekomendis al la registaro enkonduki E-n en la programoj de la komercaj,
militaj kaj maristaj lernejoj. (Poste okazis ankora aliaj similaj rekomendoj 24
nov. 1907 estis fondita ila E-ista Asocio, kiu grandparte unuigis la E-istaron.
En 1910 oni aranis la unuan landan kongreson en Santiago. Malgra iuj
penadoj, malgra la penado starigi en 1927 Societon E-istan de ilo kaj 14
marto 1928 la ilan Ligon E-istan, la movado havis malgrandan progreson
pro indiferenteco. Lastatempe la movado en la lando denove ekvivas kaj 30
jul. 1932 Sepulveda invitis diversajn junulojn de liceoj kaj oni fondis la
societon E-ista Junularo de ilo. En sept. Sepulveda fondis per propraj
rimedoj en sia lodomo E-istan Informejon. SEPULVEDA CUADRA.
inaj noveloj de Erdberg, elrusigis P. Gavrilov. 1933, 72 p. Tendenco
bolevika. Interna, anima kontakto de l'atoro kun la sklavaj amasoj neniel
sentias. Lingvao entute bona (N. B., S. R. 1933, p. 84.)
inujo. Jam la granda saulo, Konfucio parolis pri la int. lingvo, kaj la
ina lingvo, en sia skribita formo, restis dum certa tempo la lingvo de la
mondo, ar la ino, kiel la greko, ria je kosmopolitaj ideoj, emas kredi, ke li
vivas en la centro de la mondo.
E trovis sian vojon en inujon . 1907. (Antae faris provon
propagandi E-n kelkaj eropanoj, sed ilia sukceso estis nur momenta.) Aperis
ina E gazeto en Paris en 1907 La Nova Tempo, kiun eldonis inaj studentoj
kun scienca kaj anariista enhavo. Kleruloj, kiel Li Yu-ying, Tsi-fe Woo, Y. P.
Tsai forte rekomendis E-n; tiun ideon aprobis anka la granda klasikisto, Liu
ipej. La unuaj aktivaj pioniroj estis . 1909 Lui-in en Shanghai kaj W. K.
Hsu en Kanton kaj la du urboj de tio fariis fontoj, el kiuj fuas la ina E
movado.
159
La fondio de la respubliko en 1912 malfermis novan epokon. Y. P.
Tsai, ministro por la publika instruado, dekretis la enkondukon de E en
normalajn lernejojn. Fondiis asocio EA kun centra ofcejo en Shanghai.
Membro pli ol 300. Grupoj en Kanton, Nanking, ansu, angcau. Del. de
UEA en Shanghai kaj Kanton. Aperis lernolibroj, vortaroj, koresponda kurso.
Malfermiis kurso semajna kaj kurso supera. ie propagando. ie la gazetoj
enkondukis E fakon. Kunlaboris kun granda sindonemo Sifo en Kanton kaj
K. C. an en Shanghai. Brilis tiam du gazetoj: La ina Socialisto en Shanghai
kaj La Voo de la Popolo red. de Sifo en Kanton.
Sed la ora epoko esis kun la malsukceso de la revolucio de 1913.
Reakcia movado tra la lando. E-istoj (samtempe socialistoj a anarkiistoj)
persekutataj: la movado preska nuligita. Pro la politika aoso kaj pro la
eropa milito sekvis de 1913 is 1918 malluma tempo por la E movado.
Tamen estis ankora individua propagando, notinda en ansu, Kanton,
Fatshan, Tientsin, Nanking, Peking, Honkong, Foo-chow.
La eso de la mondmilito markis la revivion anka en inujo. En
1921 la Nacia Edukista Konferenco adoptis proponon favore al E. Tsai,
rektoro de la universitato en Peking, invitis Eroenko-n kaj Sunfro-n
malfermi E kurson en 1921. Kursanoj pli ol 500. Kunhelpis al la movado prof.
Cen uen Tung kaj prof. a Co-jen. E kongreso en la Peking-a Universitato,
1922. Intensa laboro en 1922-23. Peking fariis nova centro, kie en 1925
fondiis E Kolegio, kiu vivis nur efemere. Krom Eroenko laboris energie
anka rusa pastro Seriev, kiu propagandis kun granda sindonemo en
Manurio kaj norda inujo.
Samtempe revivias la movado en Shanghai. Fondo de asocio EA en
1919. Kursoj malfermiis en Fu-Tan Univ. kaj kelkaj mezlernejoj en Shanghai
en 1922. Eldonias gazeto La Verda Lumo en 1923. Fondias en Shanghai E
librejo, biblioteko, refunkcias la koresponda kurso en 1925. Samtempe la
movado eniras en la pottelegrafan rondon. Laboras energie Lui-in, K. C.
San, Hujuez, an-an-jin, Icio Sun kaj . M. un. Krom Peking kaj Shanghai
nia movado radiias aliloke, notinde en Chin-kiang, Hanchow, Chekiang,
Yunnan Sze-chuen, Kiang-si, An-hwei kaj Soo-chow.
160
Intertempe la movado en Kanton montrias preska nula. Sed i
revivias en 1926 sub la gvidado de Won Kenn kaj Sinpak. Wu Takwang,
direktoro por instruado, fondis E Instituton kun urba subvencio en 1926.
Kunlaboras energie Sinpak kaj Won Kenn. En 1926 revenis anka la malnova
pioniro Hsu. Fondiis grupoj en iuj partoj de la urbo. Intensa propagando.
Okazis grandioza Z festo en 1926. Granda procesio tra la urbo. Lanternoj,
atomobiloj, fajro-krakao, pluvo de verda paperao. 800 partoprenintoj.
Kursoj malfermias en Sun Yat-sen kaj Kuo Min Universitatoj kaj en 13 aliaj
lernejoj (1927). Fondiis asocio KEA en 1929. Funkcias radio-kurso, rondira
kurso ktp. en 1930. Eldonias libroj, gazeto Kantona E-isto en 1931.
En 1929 nova centro ekstariis en Hankow. La movado venas preska
subite, kun neatendita forto. Estias asocio EA, kursoj, gazeto Espero. Vigla
movado, granda estonteco. Pioniroj. Tikos Fang, Fu-Picing, k. a.
La movado en Peking (nun Peiping) forte malpliias depost 1926 sekve
de la translokigo de la efurbo al Nanking. Sed estas revivio en 1931; granda
movado en 1932. Krome fondiis grupoj en Chinkiang (pioniro Nau ania
Fu); kaj en Sui-Yuen (pioniro Wang Si-a). Radiias anka nia movado dum
1932 en Tai-yuen, Foo-chow, Lienping, Ning-po, Soo-chow, Cheng-tu, Tsi-
nan, Tsmgtao, Amoy, Shen-si, Yun-nan, Nanking, Chang-sha, Shaoshin,
Chun-chow, Swatow kaj en la universitatoj de Ching-Hua, Nan-Kai, Hu-Nan
kaj anka en la arsenalo de Han-Yang. Fondias ie grupoj, malfermias
kursoj eldonias bultenoj kaj fugfolioj. Estas reprezentitaj la int. organizaoj
de E.
Registara subteno vidias jene: la ministerio de edukado sendas
kelkafoje delegiton al Int. E konferencoj kaj UK; urban subvencion ricevas
Kanton E Instituto por du klasoj; la centra komitato de Kuo-Min-Tang
malfermas E fakon en sia eksterlanda departemento. Krome estas ofciala uzo
de E pere de Komitato de Int. Rilatoj (Nanking), kiu eldonis brourojn pri la
japana invado en Shantung kaj Manurio.
Shanghai, Kanton, Hankow kaj Peiping farias la centroj de nia
movado. El la 4 centroj Shanghai okupis la unuan lokon, kie estis biblioteko,
bona organizo, sistema laboro kaj tie oni reprezentis grandparte la nacian
movadon. EA (Shanghai) alvokis por organizi nacian movadon en 1931.
161
Partoprenis KEA, HEA kaj grupoj kaj individuoj de Peiping, Nanking, Chin-
king, Tien-tsin. Sed subite venis japana invado en Shanghai (jan. 1932). Oni
ekmilitis. EA perdiis en cindro. Sed malgra io, la ideo de la paco, la
kerno de E-ismo, restas en la koro de la ino; tio ja povas certigi, ke E havas
grandan estontecon en inujo
WON KENN.

irka la mondon kun la verda stelo. Originate de J. Scherer. 1933, 272
p., kun 107 bildoj. Raporto pri la mondvojao de Sch. en 43 landoj per kaj
por E. Tre interesa kaj grava dokumento pri la vivado de E e en ekzotikaj
landoj. Flua, facila stilo.
u li? Romano originale de Vallienne, 1908, 447 p. i forte tenas la
atenton is la lasta pao. i estas historio de fatala eraro, kiu persekutas
senkompate siajn viktimojn. iuj komplikitaj situacioj estas lerte prezentataj
kaj la motivoj de la roluloj estas tre lerte klarigataj. Trovias en tiu i libro
multaj esprimoj, kiujn ni pli vole rigardas, kiel apartaojn de la atoro, ol kiel
modelojn por la enerala E-a stilo. (A. E W., British E-ist, 1908, p. 230.)

162
D

Da. Per i oni apartigas certan kvanton en nedifnita (kvaza senfna)
nombro a kvanto. Se la kvanto, el kiu oni apartigas, estas unu tuto, a i
estas difnita (per si mem, a per la artikolo, a per posedaj, montraj
pronomoj, a per iu, iuj, a per numeralo) oni devas uzi el, a de.
Ekz. du kaj duono da jaroj (ar jaroj estas nedifnita, senfna nombro,
multe da panoj, glaso da vino, glaso da rua vinoc, trupo da soldatoj.
Sed: duono de jaro, kvarono de pano, (ar jaro, pano estas difnitaj
unuoj), la grupo de la kondamnitoj, peco el tiu tero, iom el lia mono,
kvarono de ok.
Specialaj esprimoj: nubo da birdoj, maro da mizero, lao da
koraletoj.
Krome, per da ni akcentas la kvanton, per de a el la kvaliton. Roto da
soldatoj emfazas la roton, roto de soldatoj emfazas la soldatojn.
KALOCSAY.
Dahl (dal) Einar (ps. Valo), svedo, instruisto en Uddevalla. Nask. 1
marto 1904 en Falun. E-isto de 1921. Estrarano de S Instr. EF. Prez. de
Universala E Pacifsta Ligo de 1931. Originalaoj kaj tradukaoj, multaj
artikoloj.
Dalmau Delf, kataluno, prof. de hispana, franca kaj angla lingvoj.
Nask. 31 jul. 1891 en Figueres. Fondinto de Dalmau-Liceo en Barcelona,
1920, kun flioj en kvin aliaj urboj. Atoro de du katalunaj romanoj. E-isto de
1909. Plurfoje komitatano kaj prez. de KEF. Fondinto de E movado en Bahia
Blauca (Argentino). Kunlaborinto, red. de K. E-isto. Premiito kaj juantarano
de la Floraj Ludoj. Kunlaboris al La Revuo, E, H, D E.
Dambe David, litovo, komercisto. Nask. en 1895 en Teliai. E-isto kaj
SAT-ano de 1924. Kunlaboras al la SAT-organoj. Siajn rakontojn li erpas el
163
la nigrega vivo kaj sorto de la nigra raso. Kun granda lerto kaj observkapablo
li pentras la vivon, animstaton kaj pensmanieron de la subpremitaj negroj,
kiuj sopiras la iaman liberon. La rakontoj estas interesaj kaj la fakto, ke ili
efkas per la forto de la realo, ne vualante la maljustojn de la blanka kulturo,
altigas iliajn literaturajn kvalitojn.
EMBA (SAT).
Dambrauskas Aleksandro, (Dombrovski, ps. A. Jakstas), litovo,
prelato, prof. Nask. 26 ag 1860 en Kuroniai. Ekzilita l889-95 de la rusa cara
registaro, ar li malpermesis al katolikaj lernantoj obei ordonon pri vizitado
de rus-ortodoksa preejo. De 1907 prez. de katolika libroeldona societo kaj
red. de diversaj revuoj. Multaj verkoj en lingvoj litova, pola, rusa, latina kaj E.
Kiel studento en la Petrograda Pastra Akademio en l887 li eksciis pri la apero
de E kaj tuj skribis al Z potkarton kun promeso tuj lerni E-n. Semajnon post
la ricevo de la unua libro li skribis al Z sian unuan potkarton en E (sen
eraroj). L. K. Estis prez. de LEA, dir. de IKA por L-ujo, redaktoro de L Stelo.
Verkis la unuan L lernolibron, 1890, Tilsit. Multaj artikoloj en diversaj E
gazetoj. Verkis: du matematikajn libretojn, 1905 kaj 1906; Versaareto, 1905,
29 p.; Malgrandaj pensoj pri grandaj demandoj, 215 p. Kunlaboranto de
Litova Almanako, 1923.
Damen Henri, nederlandano, komercisto. Nask. 29 majo 1892 en 's
Hertogenbosch. E-isto de 1908. Prez. de NKEL kaj red. de N Katoliko 1912-16
kaj 1930-31.
Dancu, Marionetoj. Originala novelaro de J. Baghy. 1927, 176 p. La
samaj kvalitoj, kiuj distingas lin kiel poeton, montras sin klare anka i tie:
profunda sento, sincera kor-ektremo kaj plenkora homa komprenemo por la
elpuitoj de l vivo, aparta inklino por la flozofa profundigo de l temoj,
penetra kaj tial ofe pesimisma vidmaniero, kolora kaj sukovela, tamen
konciza kaj rapida lingvo. (K. Bod, Hungara Heroldo, febr. 1928.)
Dandov Ludmila, eoslovakino, fotografstino en Praha. E-istino de
1914, laboras precipe en katolikaj rondoj, redaktas la bultenon Informilo.
Dansk Esperanto-Blad. Organo de CDEL, fondita en 1928; formato
164
23x17 cm. Red. M. Palsberg.
Danubo. 1. Organo de la rumanaj kaj bulgaraj E-istoj. Bucureti. Red.
D-ro. Robin. Nur skribita en E. i estis la kunigo de Lumo kaj Rumana E-isto,
1-a jaro okt. 1910- ag sept. 1911-11 kajeroj (12 n-roj) 11xIV+360 p.; 2-a jaro
dec. 1911- julio 1912-6 kajeroj, (7 n-roj.) 6xIV.+200 p. 24x16. Krom
propagando, kroniko, organizaj kaj lingvaj demandoj D. enhavis modetajn
proz- kaj literaturaojn. 2. De majo-junio 1931 aperis anka D monata
gazeto por org. kaj prop. eld. ES Solidareco, Red. D. Ivanov. 3 kaj po 8 p.
24x16. P. TARNOW.
Danujo. Jam anta 1850 du danoj, la fama lingvisto Rasmus Rask kaj la
komedi-verkisto Tomas Overskou sendepende unu de la alia sin okupis pri
konstruado de artefarita lingvo. Sed la enerala publiko ne konatiis kun tiu
demando anta ol Volapk eniris en Danlandon 1886 kaj post malmultaj
jaroj malaperis.
La unua dana lernolibro de E, verkita de Christian Nielsen aperis en
Flensburg 1890. Verajne nur tre malmultaj adeptoj de E troviis en
Danlando anta la apero de vortaro kaj lernolibro de Fr. Skeet-Girling
(1904), la patro de la dana E movado. Li faris siajn unuajn kursojn en
Aalborg irka 1904, sed poste li transloiis al Kopenhago, kie li darigis
sian laboron kun granda sukceso.
La konata lingvisto, prof. Otto Jespersen (atoro de la lingvoprojekto
Novial) varme interesiis pri E kaj publikigis longan rekomendan artikolon
pri i en la multe legata revuo Tilskueren (1905). Samtempe alia fama
lingvisto prof. Vilhelm omsen verkis kaj eldonis brouron pri la komuna
lingvo de la scienco.
Fine en 1906 fondiis la unua E grupo dana, E-ist-foreningen, kies
unua prez. estis magistro Holger Wiehe kaj ia sekr. f-ino Gunvar Monster.
Post unu jaro tiu grupo ekeldonis la unuan danan E gazeton E-Bladet: Helpa
Lingvo, kiun redaktis Wiehe. Fervoraj E-istoj faris paroladojn pri la nova
lingvo, precipe Skeel-Girling kaj Monster.
En 1907 la plej granda Kopenhaga gazeto Politiken ekinteresiis pri E
165
kaj aranis kursojn kun 350 kursanoj. Skeet-Girling instruis ilin. Anka en
Kristana Unuio por junuloj en Kopenhago li aranis kursojn. Post tiuj
kursoj fondiis E grupo por junuloj, kies prez. fariis Svend Rehling. En
laboristaj rondoj gvidis Leo Abraham kursojn kaj fondis poste grupon. Tiuj
du grupoj ne vivis longe.
Anka ekster Kopenhago la E movado ekforis. En Odder kaj
Brnderslev okazis kursoj, kaj en Randers kaj Faaborg fondiis kluboj. Plej
vigle laboris la klubo en Odense, kie N. C. Carlsen faris gravan propagandon.
En la tiea komerca lernejo oni komencis instrui E-n. Balda sekvis la
seminario en Odense. La klubo en Odense fondiis 1907, 1910 fondiis la
laborista klubo. En Kopenhago Bendix, P. Borberg, f-ino Monster kaj Skeel-
Girling faris la plej grandan laboron. Bendix instruis i. a. E-n en kurso de
300 telefonistinoj. En jan. 1908 fondiis la instigo de f-ino Sehroder Centra
Dana E-ista Ligo (CDEL). 1909 fondiis Aaiborg EK (prez E Friis), EK de
Vejle (M. Packness), Randers EK serento Rasmussen) Konversacia Klubo
de Aarhus (Chr. Heilskov) kaj en 1910 ES de Esbjerg. La unua
jarkunveno de danaj E-istoj okazis en Aarhus 1909. Poste en Kopenhago
1910, Odense 1911, Vejle 1912, Aarhus 1913, Horsens 1914, Odense 1915,
Kopenhago 1916, Kolding 1919, Grenaa 1925, Snderborg 1927, Odense
1928, Holbak 1929, Kopenhago 1930, Odense 1931, Aarhus 1932, Odense
1933.
Post la granda antaenpuo en 1907-09 la dana E-movado dum pluraj
jaroj pli malrapide progresis. Tre notinda tamen estas la agado de E-ofcejo en
Kopenhago, kiu en la komenco de la milito tutmonda interrilatis kun la
militantaj landoj kaj faris gravan kaj plejparte sukcesan laboron por seri
vunditajn kaj malaperintajn homojn el iuj landoj kaj doni informojn al iliaj
parencoj.
Post la apero de Ido venis malfacila tempo por la dana E-movado.
Multaj E-istoj transiris al Ido, i. a. prof. Jespersen, kiu en Kopenhago kaj per
la gazetaro en la tuta lando gvidis fortan batalon kontra E. Lia famo helpis
lin; sed li ne sukcesis krei grandan Ido-movadon. Oni fariis skeptika pri la
mondlingva problemo jen la efa kazo de la multjara malprogresado de E
en nia lando, fakte is 1927, kaj post tiam denove kelkajn jarojn pro la apero
de Novial (Jesperanto kiun vorton moke kreis unu el la Kopenhagaj
166
gazetoj). Notinde estas, ke la kontra-Ido-polemikon gvidis f-ino M. Noll,
Kopenhago.
En la vintro 1925-26 okazis disadigo de E-kurso per 1a danaj
radiostacioj. in gvidis efnstruistino Rybo. Grandamase estis aetataj
lernolibroj, sed la radioestraro post kelkaj monatoj malpermesis tiun E-
kurson (motivo: tro malmultaj interesas sin pri E.) Atunon 1927 denove
disadiis E per la radio-stacioj, sed nur kiel iusabata programresumo. 31
dec. 1927 vespere la dana radiofonio sendis saluton al eksterlando en dana,
angla, franca, germana kaj E lingvoj. Post tiu tempo la radio-estraro ne plu
volis permesi E-n.
Ne ekzistas multaj lernolibroj en dana lingvo. Tiuj de Chr. Nielsen kaj
de Packness ne estas multe konataj. La plej bona estis la lernolibro de Skeel-
Giorling. Unua eldono balda elerpiis kaj sekvis novaj; post la morto de la
atoro i ne plu estis eldonata. En 1918 P. Zomann eldonis sian lernolibron;
1922 aperis dua eldono. 1924 aperis lernolibreto de M Noll. 1930 aperis nova
lernolibro de L. Friis.
Vortaroj. La unuan E-vortaron eldonis Skeel-Giorling (1907). En 1909
eldonis K. Bendix sian D-E vortaron. Post la morto de Skeel-Gibrling lia
vortaro ne aperis en dua eldono, sed A. P. Dueholm eldonis bonegan E-D
vortaron. 1922 P. Zofmann eldonis sian vortaron kun E-dana kaj dana-E
partoj. i estas multe aetata de komencantoj, ar i enhavas amba partojn,
sed i ne estas tiel detala kiel la aliaj. Korespondan kurson, kiu konsistas el
6 lecionoj, eldonis CDEL en 1928. Kvankam i estas tre konciza, i tamen
estis multe vendata pro vigla propagando.
Post fondio de CDEL aperis multaj danaj E-gazetoj: 1907-12 Dana E-
isto, red. A. Nissen, 1912-13 Danlando, sama redaktoro. Dum la mondmilito
ne aperis dana E-gazeto 1919-20 E-raporto de CDEL. 1920-22 denove ne
ekzistis dana E-gazeto.1922-26 aperis raporto pri dana E-movado en ,E' de
UEA 1926-28 eldonis P. Neergaard je propraj kostoj kaj risko La Forta
Voko-n, sed ar li kontraktis kun la revuo Sind og Samfund pri aperigo de
La Forta Voko en i, decidis CDEL mem eldoni sian gazeton Dansk E-Blad
(dana E-gazeto), redaktoro M. Palsberg, Aarhus.
167
E-ekzamenoj okazis jam en 1908, sed post tiam neniu partoprenis en
ekzamenoj is 1928, kiam CDEL ellaboris tute novan ekzamenregularon. i
konsistas el 3 gradoj: I, II kaj III. La lasta estas por kursgvidado. Per tiu nova
regularo okazis multaj ekzamenoj en diversaj lokoj, kaj ofe kun granda aro
da partoprenantoj.
La stato de CDEL en la fno de 1932 estas: 15 grupoj kun proks. 500
membroj. Kelkaj kluboj ne apartenas al CDEL, kaj izoluloj nepovas esti
membroj de CDEL sen anio al klubo. Entute estas venditaj proks. 15 000
lernolibroj en Danlando.
En diversaj urboj fondiis laboristaj grupoj, kiuj ne apartenas al CDEL,
sed intencas starigi propran landan organizon. R. Jorgensen, Aabyhoj, faris
tiurilate grandan laboron.
En 1929 okazis e-kurso en Odense gvidata de T. Morariu. 1931 venis
Ajo, Karlsruhe, al Danlando por je propraj kostoj kaj risko gvidi e-metodajn
kursojn. Tion li tre sukcese faris. Li propagandis kaj instruis en Snderhorg,
Lunderskov, Kolding, Aarhus, Aalborg kaj Randers. En somera ferio 1932
aranis L. Friis en Silkeborg e-metodan kurson por geinstruistoj kun Ajo
kiel gvidanto. Tiuj pli ol 30 geinstruistoj ne nur lernis la lingvon, sed
hejmenveninte preska iuj propagandis kaj gvidis E-kursojn. Atune 1932
alvenis e-instruistino M. Saxl, Berlin, por gvidi kursojn. i instruis en
Silkeborg, Aarhus, Aalborg, Hobro, Hjorring, Brnderslev, kaj Randers.
CHR. HEILSKOV kaj L. FRIIS. Danzig. Libera urbo en la tateto D.
kun 238.000 loantoj. La UEA1928 pioniroj estis s-ino A. Tuschinski kaj L.
Rajkowski. DEA estis fondita en 1907 de s-ino Tuschinski. Dum ia 25-jara
ekzistado la Asocio plenumadis neinterrompitan varbad- kaj instrulaboron.
Okazis kurso en popolaltlernejo, krom tio por komercistoj, fervojistoj,
tramistoj, soldatoj, policistoj, doganofcistoj ktp. En 1927 (28 jul. 4 ag.) tie
okazis la 19-a UK kun 905 kongresanoj el 35 landoj sub la prezido de B.
Aeltermann. Dum la malfermo C. Lindhagen, efurbestro de Stockholm,
parolis E-Iingve. Oni plantis jubilean kverkon sur la E-Placo, kie staras anka
E-monumento. Okazis enketo pri la lerneja instruado de E. Por E laboradas
krom DEA anka Katolika, Laborista, Bontemplana kaj Pacifsta Grupoj.
168
Darberi Francesco, italo, tatofcisto; fondinto de entrepreno pri
elektra lumigo de Tomboj. Nask. 29 marto 1861 en Roma, mortis 1 marto
1930. E-isto de 1903. En 1905 kunfondis E societon en Roma kaj estis prez.
is sia morto.
Datoj kaj faktoj pri la paca movado. De Nilsson. 1926, 48 p. Lateme
kaj ladate ordigita tabelo kaj informaro pri iuj klopodoj, verkoj, organizoj,
konferencoj celantaj al homara pacio. Ladinda traduko. (G S, E' 1926, p.
182.)
Davidov Georgo K., armeno. Nask. 1879 en Armavir (Norda
Kakazo). Al E aliis en 1892. En 1903 venis urbon Saratov (Ruslando) kaj
komencis tie fervoran propagandon. En 1905-07. D. subtenis multajn E-
gazetojn, eldonis prop. brourojn kaj sigelmarkojn, E-igis kelkajn
literaturaojn el kakazaj lingvoj, sed famigis lin precipe lia unika E-
biblioteko, por kiu li penis akiri ion presitan en a pri E. En Berlin 1908 kaj
en Wolfenbttel 1911 estis eldonita kompleta katalogo de la biblioteko de D.
Anka estas atentindaj la statistikaj laboroj de D. pri eldonitaj E-lernolibroj,
originala kaj tradukita E literaturo (titolaroj) kaj pri E-gazetaro. v.
Biblioteko de Saratov.
Davidson Tellef, norvego, distrikta lernejestro. Nask. 1848, mortis 3
okt. 1921. Vojainta sekr. de IOGT. Elokventa oratoro, kiu multe kaj lerte
propagandis per paroladoj kaj per bontemplana gazetaro. E-isto de 1905.
Ellaboris elementan korespondan kurson 1906 kaj fondis koresp. klubon
1907 kun sekcioj en 8 urboj. Verkis N-E vortareton, 1907.
Davis (dejvis) Robert Augustus anglo, romkatolika pastro. Nask. 2 dec.
1860 en Bath. Prez. de Angla Ligo de Katolikaj E-istoj Artikoloj en e E-ist,
1903. Ankora estas aktiva E-isto.
Decourt (dkur) Lucien, franco, prof. Nask. 3 majo 1868 en Macon,
mortis 31 dec. 1923 apud Paris. E-istigita de Bourlet kiam li estis prof. en la
militista kolegio en La Fleche, li havis la ideon krei Federaciojn kaj organizis
ilin. La unuaj estis fonditaj en 1907-08. Dek ekzistis en 1910.
Degen Artur, germano, popollerneja instruisto. Nask 6 jun. 1879 en
169
Leipzig. Ekzamena komisaro de la E Instituto por G. Vigla propagandisto en
meza G per paroladoj, montro-lecionoj la la rekta metodo kaj per gvido de
kursoj. Fondis en 1910 la Leipzigan E Instruistaron. Estis prez. de E Asocio
de G Instruistoj. Fondis TAGE en Wien, 1924. Verkis: Kleines Lehrbuch,
lernolibro, 1915 ; (kune kun Kotz) Vortareto E-G kaj G-E, E Lernolibro por
popollernejoj, 1930-32; Du Fabeloj de Grimm, 1929; La Soristina Kanto,
melodramo de Wildenbruch-Schillings, 1932.
Degenkamp (deenkamp) Gijsbertus Johannes, nederlandano,
pentristo. Nask. 24 febr. 1895 en Utrecht. E-isto de 1915. Kunlaboris al
Holanda Pioniro, Nederland-E, Holanda E-isto. Red. kun F. Faulhaber la
lingvo-aldonon de Laborista E-isto; kaj Utretan E-iston. Atoro de
Konsilanto pri E-gramatiko. Kursgvidanto kaj prez. de loka grupo.
Degon Paul, franco, d-ro, adv, en Neully-sur Seine. L. K., UEA-del.
Kunlaboris je La Revuo kaj Jarlibro de UEA.
Degui Onisabro, japano, efo de Oomoto-ismo, prez. de Universala
Homama Asocio. Nask. 12 jul. 1871 en vilao Asao, Kyoto-hu. Eklernis E-n
en 1923, kaj samtempe enkondukis in en O-ismon, kiel la efan lingvon por
eksterlanda propagando de O. 1924 fondis E Propagandan Asocion en
Kameoka. Verkis : Poemetaroj (por facila memorigo de E-aj vortoj); 1924.
Dejean (dan) Pierre, franco, scienculo. Nask. 11 jun. 1877 en
Lussaeles-Chateaux (apud Poitiers). Ineniero, li laboris e la frmo Schneider
(le Creusot) is 1914. Post la milito li eniris en la Universitaton. Prof. e la
Scienca Fakultato en Grenoble, ktp. Sekr., poste prez. de grupoj kaj prez. de la
Burgonia federacio is 1912. Kreis en 1913 la sekcion de fzikistoj kaj
emiistoj de ISAE. En 1932 komitatano de ISAE. Fervora propagandisto.
Sciencaj artikoloj en Scienca Revuo.
Deklaracio. Romano verkita de T. Ariima, el la japana trad.. T. Toogu,
1924, 125 p. Romano sub formo de leteroj interanitaj de du junuloj, kiuj
fne malkaias kiel amkonkurantoj. Adeptoj de psikoanalizo trovos
argumentojn en la senkaa konfeso de junulo pri knabecaj amdeziroj. (G S.,
,E' 1924, p. 188)
170
Deklaracio de Boulogne. En la unua kunsido de la 1-a UK en
Boulogne-sur-Mer, 7 ag. 1905, Z legis sian deklaracion, kies teksto iom
anita de la komitato, estis prezentita al la kongresanoj de Boirac en la kvara
kunsido en ia defnitiva formo kaj akceptita de la kongreso. La D. fariis
kvaza lingva E-ista Kredo. Jen estas ia tuta teksto:
ar pri la esenco de la Esperantismo multaj havas tre malveran ideon,
tial ni subskribintoj, reprezentantoj de la Esperantismo en diversaj landoj de
la mondo, kunvenintaj al la internacia kongreso Esperantista en Boulogne-
sur-Mer, trovis necesa la la propono de la atoro de la lingvo Esperanto doni
la sekvantan klarigon:
l. La Esperantismo estas penado disvastigi en la tuta mondo la uzadon
de lingvo netrale homa, kiu ne entrudante sin en la internan vivon de la
popoloj kaj neniom celante elpui la ekzistantajn lingvojn naciajn, donus al la
homoj de malsamaj nacioj la eblon kompreniadi inter si, kiu povus servi kiel
paciga lingvo de publikaj institucioj en tiuj landoj, kie diversaj nacioj batalas
inter si pri la lingvo, kaj en kiu povus esti publikigataj tiuj verkoj, kiuj havas
egalan intereson por iuj popoloj. iu alia ideo a espero, kiun tiu a alia
Esperantisto ligas kun la Esperantismo, estos lia afero pure privata, por kiu la
Esperantismo ne respondas.
2. ar en la nuna tempo neniu esploranto en la tuta mondo jam dubas
pri tio, ke lingvo internacia povas esti nur lingvo arta, kaj ar el iuj multegaj
provoj, faritaj en la daro de la lastaj du centjaroj, iuj prezentas nur teoriajn
projektojn, kaj lingvo efektive fnita, iufanke elprovita, perfekte vivipova kaj
en iuj rilatoj pleje taga montriis nur unu sola lingvo Esperanto, tial la
amikoj de la ideo de lingvo internacia, konsciante ke teoria disputado
kondukos al nenio kaj ke la celo povas esti atingata nur per laborado
praktika, jam de longe iuj grupiis irka la sola lingvo Esperanto kaj laboras
por ia disvastigado kaj riigado de ia literaturo.
3. ar la atoro de la lingvo Esperanto tuj en la komenco rifuzis unu
fojon por iam iujn personajn rajtojn kaj privilegiojn rilate tiun lingvon, tial
Esperanto estas nenies proprao, nek en rilato materiala, nek en rilato
morala.
171
Materiala mastro de tiu i lingvo estas la tuta mondo kaj iu deziranto
povas eldonadi en a pri tiu i lingvo iajn verkojn, kiajn li deziras, kaj uzadi
la lingvon por iaj eblaj celoj; kiel spiritaj mastroj de tiu i lingvo estos iam
rigardataj tiuj personoj, kiuj de la mondo Esperantista estos konfesataj kiel la
plej bonaj kaj plej talentaj verkistoj en tiu i lingvo.
4. Esperanto havas neniun personan ledonanton kaj dependas de
neniu aparta homo. iuj opinioj kaj verkoj de la kreinto de Esperanto havas,
simile al la opinioj kaj verkoj de iu alia Esperantisto, karakteron absolute
privatan kaj por neniu devigan. La sola unu folon por iam deviga por iuj
Esperantistoj fundamento de la lingvo Esperanto estas la verketo
Fundamento de Esperanto, en kiu neniu havas la rajton fari anon. Se iu
deklinias de la reguloj kaj modeloj donitaj en la dirita verko, li neniam povas
pravigi sin per la vortoj tiel deziras a konsilas la atoro de Esperanto. iun
ideon, kiu ne povas esti oportune esprimita per tiu materialo, kiu trovias en
la Fundamento de Esperanto, iu Esperantisto havas la rajton esprimi en tia
maniero, kiun li trovas la plej usta, tiel same, kiel estas farate en iu alia
lingvo. Sed pro plena unueco de la lingvo al iuj Esperantistoj estas
rekomendate imitadi kiel eble plej multe tiun stilon, kiu trovias en la verko
de la kreinto de Esperanto, kiu la plej multe laboris por kaj en Esperanto kaj
la plej bone konas ian spiriton.
5. Esperantisto estas nomata iu persono, kiu scias kaj uzas la lingvon
Esperanto tute egale por kiaj celoj li in uzas. Apartenado al ia aktiva societo
Esperantista por iu Esperantisto estas rekomendinda, sed ne deviga.
Deklaracio pri homaranismo. De Z. 1913, 14 p. Li ne nasku al
matura E malpli aan fraton, kiu deprenas de la amata unuanaskito la patrajn
karesojn. ktp. (N. K., L. 1. 1913, p: 469.)
Delegacio. En 1900 francoj L. Couturat kaj L. Leau, eluzante la
lingvajn malfacilaojn en int. kongresoj, dum tutmonda ekspozicio en Paris
iniciatis Delegacion por alpreno de la lingvo int. La delegitoj 17 jan. 1907
fondis in kaj ellaboris programon kun la celo peti Int. Ligon de
Akademioj (fonditan 1900) elekti Lingvon Int., a, se tiu rifuzus, mem krei
komisionon por la elekto. is okt. 1907 Couturat kolektis sub la deklaracio
pri dezirindeco de lingvo int. subskribojn de 307 societoj kaj 1251 scienculoj.
172
Multajn subskribojn havigis e-istoj N. Evstifejev, rusa e-isto, monsubtenis
Couturat per pluraj milfrankoj. Per tiu mono estis e dungita sekretario,
angla e-isto. Couturat diplomate asertis, ke E havas iujn ancojn triumf, kaj
nur pro taktiko li ne malkovras sian laboron por E. En 1906 la Delegacio
petis Int. Ligon de la Akademioj fari la elekton. 29 majo 1907 la lasta rifuzis,
decidinte (12 kontra 8 kaj 1 detena) ne pridiskuti demandon pri lingvo int.
25 jun 1907 Couturat aranis etekton de 12-ana Komisiono de la Delegacio
(la kandidatoj ricevis pli ol 242 voojn el 253 balotantoj kaj el 331 delegitoj).
La e-istoj elektis dum la UK en Cambridge specialan komisionon por trakti
kun la Delegacio. La Delegacia Komisiono kunvenis l8 foje en Paris 15-24
okt. 1907 por ekzameni la proponitajn sistemojn de lingvo int. La peto de Z
mem E estis defendata de L. de Beaufront, la 2-a patro de E. Ne povantaj veni
Parizon kelkaj anoj sin anstatais per aliaj personoj. 29 okt. 1907 dum la lasta
kunsido la eestantaj 9 anoj W. Ostwald, L Couturat, L. Leau, Baudouin de
Courtenay, O. Jespersen, Dimnet, P. Hugon. G. Moch, Rodet iesvoe
akceptis principe E-n, sed sub la kondio de kelkaj anoj efektivigotaj de la
Konstanta Komitato, la la senco difnita en la konkludoj de la raporto de la
sekretarioj (Couturat kaj Leau) de la komisiono kaj de la projekto Ido,
provante interkonsenti kun la E-ista L. K. Samtage en la Konstantan
Komitaton estis elektataj: W. Ostwald, prez., Baudoin de Courtenay, O.
Jespersen anoj; L. Couturat, L. Leau, sekretarioj. Poste oni alelektis L. de
Beaufront pro lia speciala kompetenteco. 2 nov.1907 la Konstanta Komitato
informis ofciale pri io Z kaj E-istan L. K. kaj petis respondi anta 6 dec. La
decido prokrastiis, ar L. K -anoj respondis malrapide. 14 dec. W. Ostwald
deklaris, ke la Konstanta Komitato de nun agos libere kaj rezervas al si la
rajton sin turni al la publiko en iu formo opiniata utila. 7 jan. 1908 prez. de
E-ista L. K., E. Boirac publikigis la respondon: el 61 L. K.-anoj nur 8 plene
aprobis la Delegaci-reformojn en E. 18 jan. li deklaris al la Konstanta
Komitato, ke konsente kun Z kaj plimulto de la L. K-anoj al E-istoj ne eblas
feksii sub postuloj de la Delegacio. Samdate Z alvokis per Cirkulera letero
al iuj E-istoj resti fdelaj al E, ar nur per severa unueco estas akirebla
konfdo de la mondo. La tasko de 1a Delegacio estis nur elekti, sed ne
reformi. 29 marto 1908 Z rifuzis la nomon E (reformita) por la nova lingvo.
Oni in poste nomis defnitive Ido. is majo 1908 L. de Beaufront energie
kontrabatalis reformojn en E. Nur tiam li demetis la maskon kaj deklaris, ke
atoro de Ido estas li. .. 20% de gvidaj E-istoj komence transiris al Ido. Poste
la % de idistoj-eks-E-istoj malkreskis is 3-5%. El 307 societoj is 1910 nur 14
173
aprobis Idon. La rompo inter la Delegacio kaj e-istaro estas klarigebla per tio,
ke amba fankoj esperis venki apartiinte de la alipartianoj. T. INDRA. Noto
de M. C. Butler. La Delegitaro estis unu-homa afero, sen kunvenoj a
difnita regularo. La unu klara regulo, ke atoroj de lingvoprojekto ne rajtas
partopreni, estis rompita. El la 12 membroj de la komitato nur du estis
lingvistoj, kaj nur 4 partoprenis; oni aldonis nomojn de anstataantoj a
novaj membroj sen rajtigo. La fna rezolucio estis vodonita de nur tri el la 12
plus 4 anstataantaj kaj la sekretarioj. Oni sendis al la L. K. 25 kopiojn de la
projekto, por disdoni ilin mter 100 membroj de la L. K. (loantaj anka ekster
Eropo) kaj postulis respondon post unu monato.
Delegito de UEA, estas reprezentanto de la Asocio, plenumas la
servopetojn de la membroj, enkasigas la kotizojn kaj la propra iniciato
klopodas por UEA en taga maniero la la cirkonstancoj. i estas honora
ofco, plenumata por pruvi al la skeptika mondo la utilon de la lingvo per ia
organizao. iu membro de UEA rajtas uzi la servojn de la delegito. La servoj
estas senpagaj, sed la uzanto devas repagi la elspezojn de la delegito,
rezultantajn de la petita servo. Oni povas peti informojn pri komerco,
industrio, trafko, laboro, dungado, salajroj, vojaoj, turismo instruado,
junulaj, studentaj kaj virinaj aferoj ktp. Oni ne povas peti informojn pri
komerca pagokapablo; morala indeco de persono (konfdencaj informoj).
Tamen, tiuokaze la delegito rajtas interrilatii kun loka agentejo, kiu sin
okupas pri tio. La delegito anka rajtas rifuzi servojn, kies plenumon li juas
kontraa al sia konscienco a honoro. (La la praktitika gvidilo: La Servaro
de UEA, 1932.)
Delegitoj rajtigitaj. v. Organizo.
Deligny (dlinji) Ernest, franco, licea prof. Nask. 9 dec.1864 en
Fauquembergues (apud Boulogne-sur-Mer): Direktis dum 30 jaroj sportajn
societojn. Estis Volapkisto; li fariis E-isto en 1900. Propagandisto, fondis
grupojn kaj, kun kelkaj samideanoj, la nordfrancan federacion (1908), kies
prez. li estas. Kreis en 1908 la Norda Gazeto, kiu esis aperi en 1914 kaj
reaperis en 1930. Gen. sekr. de la XII. U. Kongreso (Hago,1920); organizis 4
E-ajn ekspoziciojn en Saint-Omer kaj Boulogne-sur-Mer. Li verkis Cours
elmentaire d'E, 1905; Traduko el la greka lingvo. Ranratbatalo, 1908; La vivo
de liceano, dialogoj 1925; Traduko de Dumas: Tri rakontoj 1933.
174
Delmas Gabriel, franco, direktoro de presejo. Nask. 12 ag. t861 en
Bordeaux. Okupas sin anka pri teknika instruado, kaj precipe pri ekonomiaj
kaj sociaj demandoj. Patro de la revuo Sud-Ouest Economique. Lia patro
estis kreinta la famajn Tableaux auxiliaires Delmas (Delmas'aj Helpaj
Bildoj) por instruado de vivantaj lingvoj per senpera metodo. Estante el la
unuaj francaj E-istoj, D kreis tiajn bildarojn kun libreto koncerne la lingvon
E, kun kunlaboro de Beaufront. Li publikigas artikolojn pri E.
Demandaro, pri la historio, literaturo kaj organizaoj de E por
ekzamenoj. Kompilis R. de Ladevze, reviziis kaj kompletigis A. Ghl. 1923,
112 p. Lerte aranita manlibreto.
Demarcy (dmarsi) Lon, franco, juristo. Nask. 1 apr. 1860 en Breteuil
(apud Amiens), mortis 25 febr. 1928. Propagandis fondante grupojn en
Norda Francujo kaj skribante artikolojn. Verkis kun Dumenil L' E sans
maitre, 1917.
Demarest (demare) Louis, franco, instruisto. Unu el la kunfondintoj de
SPPE, 1898 kaj el la unuaj propagandistoj, nome en Journal des instituteurs;
1899. Prezidis la grupon de Reims is 1902, poste forveturis al Konakry
(Gvineo).
Demidjuk G., ruso. Estis red. de La Nova Epoko, S. R., Bulteno de CK
SEU, kunlaboris je La Ondo de E, S-ulo, E Hejme. Verkis Radio-E kun E-rusa
radiovortareto, 1926, tradukis tato kaj revolucio,1926 kaj Pri religio, 1929,
amba de Lenin kaj Komunista movado, historia skizo, 1923. Estas L. K.
De Pao al Pao. Literaturaj profloj de L. Totsche pri Baghy, Bod,
Hilda Dresen, Engholm, Jean Forge, Hohlov, Kalocsay, Kenelm Robinson, R.
Schwartz, Sturmer kaj Szilagyi. 1932, 120 p. ia eldono signis literaturan
daton, ar i estis la unua serioza provo altigi nian kritikadon is kritik-arto,
kian oni trovas en la kulturlingvoj. (Artikolo de Johnson en la Facila
Legolibro 1932 p. 60.)
Deshays (dehe) Ren, franco, licea prof. Nask. 11 febr. 1870 en Sens.
Okupas sin anka pri muziko, pri kooperacio kaj pri Libera Penso. Fondis
175
plurajn grupojn en Orient-Francujo. Sekr. kaj red. de la bulteno de la societo
Libera Penso (1907-1914). Krom diversaj E-istaj muzikaoj li verkis:
Traduko de Chateaubriand: Aventuroj de l lasta Abencerao, 1907. Popola
Frazlibro, 1908.
Dekin Georgo, ruso, ofcisto. Nask. 23 febr. 1891 en Vilno. E-isto. de
1908. Kune kun litovo Kepalas kaj polo Niewenglowski li fondis Vilnan
societon E-istan, estis delegito de UEA. En 1909-15 kaj poste en 1922-23 li
presigis multajn originalajn versojn en E gazetaro. Tiujn versojn distingas tre
delikata lirikismo, fua kaj eleganta bonstilo, simpleco kaj melodio. La
temaron de Dekin limigas tamen la nuraj motivoj pri amo kaj naturo. En
kondioj de rusa revolucio tia temaro ne multe harmonias kun la epoko kaj
do D. jam delonge nenion plu verkis. Solan tributon al la revolucio li faris per
sia ruslingva poemkolekto En tiaj tagoj, 1917. Liaj versoj en aparta libreto
aperis en 1912. En 1922- 27 D. estis komitatano de Tutruslanda unuio de
poetoj. N. NEKRASOV.
Deubler (dojbler) Konrad, germano, telefonteknikisto e la poto..
Nask. 30 okt. 1885 en Rosenheim. Politike kaj sindikate agas en la laborista
movado. E-isto de 1911. Organizis post la milito la laboristan E movadon en
Bavarujo. Kunfondinto de SAT. Red. de Arbeiter E-isten 1927-29. Post la
skizmo en LEA li aniis al Socialista E Asocio, kie li estras grupon kaj
regionon. Verkis lernolibron, (1927) kaj multajn artikolojn pri E en socialistaj
gazetoj.
Deutsche Esperanto Buchhandlung estas fondita en 1908 kaj funkcias
de tiu tempo en Leipzig, vendante E-librojn.
Deutsche Esperanto Centrale v. Friedrich Ellersiek G.m. b. H.
Dvay (devai) Le, hungaro, hospitalkuratoro. En 1927 aperis de li la
unua parto de detala H-E Vortaro.
Devjatnin Vasilij Nikolajevi, ruso. Nask. en 1862 kaj pasigis siajn
infanjarojn en la sovaa Orlova regiono. Fariis instruisto de la latina kaj rusa
literaturoj en Kiew, poste en Vilna. Antae li estis Volapkisto. En 1891 li
ekkonis E-n. Post unu monata studado li jam tradukis la poemon de
176
Lermontov: Anelo, presita en jul. n-ro de La E-isto. De nun li fariis
korespondanto, poste amiko de Z. partoprenis la 1-an UK kaj iis LK. e la
UK 1911 gajnis la unuan premion de lit. konkurso. El Antwerpen, la la
invito de Sebert, li iris Parizon, kie dum unu jaro vigle laboris por E; poste
piediris (kun la turka E-isto Roman) dum 42 tagoj al la Krakova UK. Post ia
kongreso laboris en Mnchen por la entrepreno Parkurbo Esperanto (v.), post
kies fasko li vojais al Leipzig por labori en la E-a Instituto. Fine de jul. 1914
li ekveturis al Paris por la UK, sed nokte la vagonaro estis haltigata, iuj al-
Parizaj vojaantoj estis arestataj kaj per longaj fankvojoj oni resendis ilin al
Leipzig. D. fariis militkaptito en urbeto Traunstein apud Leipzig is 1918.
Post la unua jaro D. povis darigi sian E-istan agadon, donis E-lecionojn al
germanaj subofciroj, ricevis e salajron. En 1918-22 li laboris en Leningrad,
gvidis kursojn, estris societon ktp.; de tiam li vivas en Kiew. La literatura
agado de D. estis ampleksa. De li aperis en Fund. Krestomatio versaoj
originalaj kaj tradukitaj kaj la originala rakonto Arturo. Tradukis la poemon
de Lermontov: Demono (1894, 57 p., la 73-a libro E-a); verkojn de Pukin:
Boris Godunov, 1894-95; Poltava, 1906; Ruslano kaj Ludmila; kaj multajn
aliajn poemojn rusajn kaj alilingvajn. Verkis la komedietojn originalajn:
Edzio; Nenita dramo; La instruita mimikisto; verkis la rakonton en versoj
Nevola mortiginto, 1896; kaj Unuaj E-Satiroj, 1919. Kolekto de liaj lit. verkoj
aperis en kvar volumoj de Plena Verkaro (1906-11, 584 p.). Aliaj verkoj: Prop.
piedvojao al la oka, 1913 (94 p.); Elementa E-a Sintakso, 1924; E-a Aksaro,
1914; lernolibroj por rusoj. Kunlaboris al La E-isto, Ondo de E, ktp.
(Mallongigita la la artikolo de D. V. eovi, LM, 1931, p: 118.)
Devoj de la Homo. Penso kaj agado. Dio kaj Popolo. De G. Mazzini, el
la itala trad. M. Arabeno. 1922, 164 p. Eldonita en 10 000 e-roj per publika
monkolektado kaj senpage dissendata. (Okaze de la kvindeka datreveno post
morto de la fama batalanto por la libereco.)
Dia Regno. Organo de KELI, fond. en 1908; formato 28x22 cm. Red.
Pau1 Hbner.
Diablidoj. Rakonto por la klasbatala junularo. Originale verkita de
Barthelmess. 1928, 48 p. Aventuroj de la ruaj pioniroj dum ekskursoj.
Facila stilo.
177
Diakonov P., ruso, d-ro, prof. de irurgio e la Moskva Univ. Nask. en
1855, mortis 21 dec. 1908. Dum junulaj jaroj malliberigita kaj ekzilita. En sia
gazeto irurgio li faris resumojn en E. 26 sept. 1908 okazigis kunvenon de
Moskvaj kuracistoj dediita al la prop. kaj praktika aplikado de E inter la
kuracistoj.
Dibuk. Inter du mondoj. Teatrao de S. Anski, el la juda trad.
Lejzerowicz. 1927, 96 p. Hebreaj moroj, tradicioj, kredoj kaj e superstioj.
La traduko estas tre bona. (G. S., E' 1927, p: 162.)
Dickinson (dikinsn) George, skoto, ekspotofcisto. Nask. 10 junio
1865 en Haddington. E-istiis en 1910. 14 jarojn prez. kaj nun hon. rez. de
grupo Leith.
Dietl (ditl) Wilhelm Ernst, astro-germano, d-ro, efstaba kuracisto en
pensio. Nask. 23 dec. 1852 en Bosing e Pressburg (tiam en Hungarujo). En
1887 ellernis Volapkon kaj estis sekr. de V. Asocio en Wien. E-isto de 1908.
Estis prez. de EG en Graz kaj en 1926 prez. de A. E Kongreso.
Dietterle (diterle) Johannes, germano, d-ro fl., prof., supera
studkonsilisto en studejo por fralinoj. Nask. 7 ag. 1866 en Chemnitz. Estis
direktoro de la Saksa E Instituto. Fondis la E Instituton por la G Respubliko
kaj estis ties direktoro LK, estis vicprez. de la Akademio; komitatano de UEA;
prez. de la UK en Nrnberg, 1923; prez. de la Interfoira Komisiono; gvidanto
de la kunlaborado kun IALA; kunlaboranto de la frmo Hirt; gvidis E kursojn
e la radio-sendstacio en Leipzig ktp. Organizis tutmondan statistskon pri la
E-istoj en 1928. Kunlaboranto de diversaj gazetoj. Verkoj. Goldschmidt-
Tora: Bildotabuloj por la instruado de E, 1921; La Vendreda Klubo, 1921;
Originala Verkaro de Z, 1929 (unu el la plej gravaj verkoj pri E-ismo); kelkaj
prop. kaj gram. verkoj.
Diez Felikso, hispano, instr., prof. e komerca universitato. Nask. 29
ju1. 1889 en Villaviudas. Publikigis hispane diversajn lernolibrojn kaj multajn
verkojn trad. el germana, rusa, franca kaj angla lingvoj. E-isto de 1906, L. K.
de 1921. Instruis E-n en publikaj lernejoj, gvidis iutagan E-an fakon en
hispana urnalo kaj praktikan metodon de E. Kunlaboris je L. M. kaj aliaj
178
revuoj.
Disertacioj (por akiri doktoran gradon). Ili povas esti trispecaj: a,
disertacio kun resumo de l enhavo en E e la fno de la kajero; b, la temo
mem estas pri E, ekz. la lingvo kiel objekto de l studo, ia utilo, socia signifo;
c, la detaloj de la studobjekto estas ricevitaj per enketo dank al E, per
delegitoj de UEA, ktp. En UEA-Jarlibro 1930, p: 40, estas troveblaj atoroj kaj
titoloj de 6 tiaj disertacioj.
Diservoj. Katolikaj. La unua kat. diservo en E okazis dum la unua UK
en 1905 en Boulogne sur Mer, en la preejo de S. Nikolao, al kiu estis invititaj
iuj kongresanoj, anka Z in eestis. Sed la episkopo de B. s. M. ankora ne
permesis prediki E-lingve. Dum la 2-a UK en Genve, pastro Peltier ricevis
de Papo Pio X-a la aprobon al sia laboro, kaj dum la kat. diservo li la unuan
fojon predikis E-lingve. Depost tiam e iu UK la katolikoj okazigis regule
siajn diservojn, dum kiuj predikis en E diversnaciaj pastroj. En 1907
Richardson, belga, Frohns, germana; 1908 Kanoniko Pichot el Monaco; 1909
Bazilio kaj Sacher, hisp. Post la kongreso en Barcelona, 15 sept. 1909 Pro
Marko Lliro en Montserrat. Hisp. predikis tre elokvente, post kio Pro
Richardson per solena beno inaguris la standardon de IKUE. En 1911
Richardson kaj Parker, angla; 1912 J. Szurek, pola, 1913 J. Lajos, hung. Certe
tre grava kat. diservo okazis 26 ag. 1913 en Bern, kiu estis funebra diservo
pro la subita morto de Richardson, prez. de IKUE. Anka i tiun diservon
eestis Z kun sia familio. En 1925 predikis Pro Carolf, itala, 1927 Pro Cseh
hung., 1928 Font Giralt, hisp., 1929 Pro Holik, hung., 1930 Pro Gafey,
Irlando, 1931 d-ro Kukulko, pola, 1932 d-ro Christanell, Astrujo, 1933 la
ina franciskana monao J. B. Kao.
179
E

EANA: E-a Asocio de Norda Ameriko, v. Usono.
Eberler Otto, germano, advokato. Nask. 9 marto 1891 en Altusried.
Komponisto de moderna dancmuziko. Propagandisto en G kaj eksterlando.
EBI: E-a Biblioteko Int. (v)
Eblogo: E-Blindulligo de Germanujo, v. Blinduloj kaj Germanujo.
Ebner Adolf, germano, d-ro med., kuracisto por kirurgio kaj
ginekologio. Nask. 17 jan. 1875 en Knigsberg. Fariis E-isto en 1897 per
okaza legado de verketo de Trompeter pri E. Fondis grupon en K.
Edelmann-Banendregt (A. H. de Ruyter) estas en Amsterdam librejo,
instalinta E-fakon, iam plivastiantan.
Edinburgh. efurbo de Skotlando, 428 000 loantoj. -18-a UK 1-7
ag. 1926, 960 kongresanoj el 36 landoj; solena dediado de la E-a Biblio en
katedralo. altnivelaj koncertoj.
Edmonds A. J., anglo, anglikana pastro. Mortis 71-jara 19 jun. 1914 en
Great Gransden. Pioniro en Britujo. Trad. Hiawatha de Longfellow, multon el
Homeros, k. a., kaj partoprenis la tradukon de la Nova Testamento.
Ege Christian Ringstrup, dano, policestro en Hobro Nask. 16 apr. l886.
Membro de la efestraro de la dana pacfederacio. Vigle laboris por int.
infaninterango, partoprenis en packongresoj en London, Genve kaj
Budapest, en kiuj li konvinkiis pri int. helplingvo. Fondis en 1932 klubojn en
Hobro kaj Andrup, gvidante multajn kursojn. Vigle kaj tre efke laboras por E
en iuj pacifstaj grupoj.
Egiptujo. La unuaj pioniroj estis: A. Piotet en Ismailia, Robert Laussae
kaj Rene Japiot en Alexandria en 1901. La lasta en 1903 presis artikolojn en
180
La Correspondance Egyptienne illustre. En 1908 Fadie en Chartum gvidis
E kursojn. En 1922 aperis prop. gazeto Egipta E-isto. La la Dietterle-
statistiko en 1928 E-istoj estis en 6 urboj. Pri la progresado en la lastaj jaroj
informas nin la ICK-raportoj. La movado pli kaj pli atingas palpeblan
formon, kiel i. a. pruvas la regule aperanta) prop. artikoloj en la enlanda
gazetaro, precipe araba (1929). La grupo de Port Said, konsilita de C. M.
Cather, faris bonegan laboron. Pli kaj pli montrias la fruktoj dekoresponda
kurso en araba lingvo. (1930). Valoran instigon ricevis la laboro per la vizito
de Scherer kaj kelkaj paroladoj. La apero de araba lernolibro de Amin-El-
Mofi en Aleksandrio faciligis la instruadon. (1932). La ekzisto de araba
lernolibro, de arabaj losiloj kaj fugfolioj faciligis senteble la laboron.
Specialan meriton pro sia senlaca laboro akiris Tadros Migalli en Fayoum,
kiu fariis la efektiva gvidanto nuntempa. iama helpemo de Nassif Marus.
Lastatempe la grupo de Kairo tre vigliis dank al la kunlaboro de L. N.
Newell, kiu organizis kurson la Cseh-metodo. (1933). UEA-del. en 1933 en
Alexandria, (anka EG), Fayoum, Ismailia kaj Kafr Ghannam.
Eik Edgar, svedo-estono, juristo, vicnotario. Nask. 29 nov. 1902.
Estrarano de EAE ktp., prez. de la patronaro de EIE.
Einstein (ajntajn) Leopold, germano, urnalisto. Nask. 1834, mortis 8
sept. l890 en Nrnberg. Unu el la unuaj pioniroj. Z. skribis pri li, ke lia nomo
devas esti enskribata per oraj literoj en la historio de E. Mondlingvano jam de
longa tempo, li publikigis en 1885 traktaon G-e. Al la historio de la
mondlingvaj provoj de Leibniz is la nuntempo. Fariis volapukisto kiun li
propagandis per . 200 artikoloj. Sed ricevinte okaze en 1888 la Unuan Libron
de Z, li tuj konvertiis al E. Li tuj komencis energian laboron, malgra la
atakoj de liaj iamaj volapkistaj amikoj. Liaj brouroj G-lingvaj kreis la
fundamenton por la movado en G uste en momento, kiam en Rusujo pro
politikaj kazoj i estis preska sufokianta. Sub lia infuo la Nrnberger
Welt. sprachenverein, fondita 18 febr. l885 kiel centro de la volapkita
movado, transiris en dec. 1888 al E. (L. OV, p: 69-71.)
Eiselt (ajzlt) Josef, eo, pens. gimnazia dir. registara konsilisto, loas
en Praha. Nask. 12 marto 1858. Pioniro de E en Sarajevo. Tradukis la kroatan
losilon, fondis en 1910 la klubon La stelo Bosnia, kies unua prez. li estis.
Prez. de AE de 1920 (fondio) is 1929. Verkis lernolibron E por iu, 1930.
181
Ejdelman Boris Lvovi, malnova rusa revotuciulo-boleviko, kuracisto.
Nask. 1867. En 1898 li estis prez. de la I-a kongreso de Rusa social-demokrata
laborista partio. E-isto de 1927. En 1930 li publikigis, helpite de N. Nekrasov,
brouron Sennaciismo kaj internaciismo, kiu estis akra kritiko kontra
sennaciismo de Lanti el vidpunkto de ortodoksa marksismo.
Eklumo en la Abismo. Verkis Barbusse, el la franca trad. Else. 1923, 96
p. La traduko de tiu alvoko al detruo de l imperiismo kaj kapitalismo ne
forprenis la energion de l originalo. Akrega kritiko de l nuna sociordo. (G.
5., ,E' 1923. p. 223)
EKRELO (Eldon-Kooperativo por Revolucia E. Literaturo) fondiis en
1930 kiel memstara int. E-eldonejo kaj estas proksime ligita kun SEU. La
sidejo is 1933 estis en Leipzig sub gvido de W. Kampfrad kaj poste en
Amsterdam adm. F. Wisser. Ekrelo cldonis precipe multajn brourojn pri
aktualaj politikaj temoj, pri socialisma konstruado en USSR kaj pri antireligia
movado tie. Sed ne malpli gravaj estas iaj primovadaj verkoj, la originalaj kaj
tradukitaj romanoj kaj gramatikoj por rusoj, germanoj, francoj. Dum la
mallonga tempo de sia ekzistado. Ekrelo montriis tre aktiva, la nombro de la
verkoj, eldonitaj de i atingas 60 kaj la vendovaloro 51- svfr. Nun Ekrelo
entreprenas grandegan taskon: eldoni Elektitan Verkaron de Lenin en E-a
traduko kaj 16 volumoj.
Ekspozicioj. Grava tereno de la propagando. 1. Estas eksnozicioj, kie
oni montras nur E-aojn; tiuj interesas kutime nur malgrandan publikon. 2.
Pere de E oni kolektas aojn, apartenantajn al la sama fako, kaj tiel oni aranas
fakan ekspozicion (ekz. gazetaro orientaj religioj), kie E havas nur peran
roton. Tiaj ekspozicioj povas interesi almena parton de fakuloj. 3. Oni
utiligas la grandajn aranaojn, kiel Foiroj, Mondekspozicioj kaj en ties kadro
oni aranas anka E-ekspoziciojn; tie E havas kutime nur tre modestan rolon,
sed inter la grandnombraj vizitantoj iam trovias multegaj personoj, kiuj
rigardas anka la elmontritajn E-aojn. Por helpi al la propagandistoj, UEA
starigis apartan Ekspozician Servon, kiu vendas diversajn kolektojn de
dokumentoj.
Ekstereropa karaktero de E-a morfologio. La gramatikaj fnaoj
182
elmontras tendencojn esti ne nur afksoj, sed esti anka memstare uzeblaj
vortar-elementoj. Tiamaniere entute starias la principo, ke formale iu E-
lingvo-elemento trovias en la vortaro kaj ke iu speciala gramatika-
morfologia regularo en E fakte e ne necesas. ion difnas la vortaro kaj la
senco-ideoj atribuataj al la vort-elementoj en la vortaro. Tia morfologia
strukturo de E estas tre parenca al lingvoj malproksim-orientaj monosilabaj
(ina) kaj speciale al la lingvoj aglutinaj (turktataraj). Ne nur sufksoj kaj
prefksoj, sed anka la tuta afksaro necesa por deklinado kaj konjugacio-
praktike povas esti konsiderata kiel memstaraj, ne aneblaj vort-elementoj,
kies kunio iam difnas la logikan sencon de vorto kunmetita. Speciale la
azianoj preferas tiun econ de E kaj atas la esprimojn similajn al
vagonarhaltigilo anstata bremso. Tiu karaktero de E cetere pruvas, ke E
estante la vortaro lingvo okcident-eropa kaj roman-devena, samtempe Ia
sia strukturo pli similas la lingvojn ekstereropajn. Konservinte
homogenecon (samformecon) de la vortaro, i sukcesis adaptigi tiun
vortaron at la lingvostrukturaj tradicioj ekster-eropaj. Do E estas iusence
lingvo efektive internacie, interlingve farita. v. Drezen, Skizoj. v. Agtutina
karaktero de E. Drezen, Skizoj, p : 59
Ekstrm Ilmari, fnno, elektro-in. en Turku. Nask. 7 jan. 1890 en
Piikkio. E-isto de 1907. Prez. de la loka grupo. Tradukis: Lea, teatrao de Kivi,
1920.
Ekzamenoj. Jam . 1900 SPPE en Francujo aranis E-ekzamenojn kaj
unu el la efaj celoj de Int. Instituto de E estis la organizo de ekzamenoj. Dum
la 5-a UK en 1909 la Instituto aranis ekzamenojn sub kontrolo de Cart,
Corret, Marie Hankel pri gramatiko, Ostrovski, S. Meyer, Khnl pri
literaturo, Hodler kaj Rousseau pri historio kaj organizo, Mann, Blaise kaj
Privat (la fondinto de la Instituto) pri la instruaj metodoj. La Int. Instituto ne
darigis sian agadon post la milito, do nuntempe ne funkcias ekzamena
komitato kun int. karaktero, nur la Cseh-Instituto faris kelkajn paojn
tiurilate. Sed kreiis ekzamenaj komitatoj en iuj landoj, kie E atingis
seriozan progreson. En Astrujo kaj eoslovakujo la komitatoj estas tate
komisiitaj. La ekzamenado e sen ofciala karaktero estas celkonscie aranita
en Britujo, Nederlando, Estonujo, Germanujo ktp:, kaj helpas plialtigi la
nivelon de la E-istaro. v. detalojn en la lalandaj artikoloj.
183
Ekzercaro de la lingvo int. E. eld. de Z en 1894, Warszawa, 43 p., 7-a
eld. 1910, 55 p. La sola plena lernolibro de E, verkita de Z. i konsistas el 42
ekzercoj, el kiuj la kvar unuaj instruas pri la usta legado (alfabeto, akcento),
la ceteraj prezentas gradigitajn E tekstojn (apartaj frazoj kaj fabelo La Feino);
al tiu ekzerco estas aldonita kvinlingva komentario klariganta iun novan
vorton kaj iun gramatikan regulon. En 1905 i konsistigis la duan parton de
Fundamento de E (v) do i fariis netuebla. M. IDLOVSKAJA.
ELA: E-ista Literatura Asocio. v.
Elektitaj Fabeloj de Grimm, el la germana trad. Kabe. 1906, 19p p.
Pro simpleco kaj boneco de stilo, intereso de materialo, kaj preska neesto
de preseraroj, i estas ideala legao por niaj kursoj. (M. C. B., British E-ist,
1907, p: 71.)
Elektital Noveloj de Baekelmans, el la fandra trad. Jan van Schoor,
1931, 84 p. iu novelo de B. respegulas al ni la vivon de grizaj, iutagaj
homoj, vivantaj preska iuj en iu antaurbo de Antverpeno. enerale la stilo
de la traduko estas bona. (Totsche, L. M. 1931, p: 198)
Elektitaj Noveloj de Turgenjev, el la rusa trad. A. Mexin. 1923, 81 p.
Montro de l rusa popola animo, ia subcara socia stato, iaj superstioj. (G.
S., E, 1923, p: 183.)
Elektitaj Poemoj de Heine, el la germana trad. Zanoni. 1914, 33 p., dua
eld. 1920, 47 p. Ofe kritikita, sed tamen vere granda poeto. Dudeko da
mallongaj a pli ampleksaj poeziaoj. Fidela laboro. (G S, ,E', 1921; p: 118.)
Elektitaj Prozaoj de Heine, el la germana trad. Zanoni 1930, 87 p.
Lirika prozao. En la animoj de la poeto kaj tradukinto egalsone fuas
harmonio inter lingvo-beleco kaj versoritmeco. Zanoniaoj ne mankas en la
traduko. (Butin, H. D. E, 1930 n-ro 13.)
Elektitaj Versaoj de Marie Under, el la estona trad. Hilda Dresen.
1929, 94 p. Tre lerte la tradukintino konservis la ritmon kaj harmonion de l
estona teksto. Unu el la juantoj opinias, ke tia laboro ne malpli valoras ol
niaj plej bonaj versaoj en E-a lingvo. (Akademia Raporto, 1930.)
184
Eleno Vinfero. Ps. de L. N. Newell
Eliot (eljot) Ralph, anglo, solicitoro. Nask. 12 apr. 1879 en Plymouth,
mortis 28 marto 1926 en Lausanne (Svislando). En 1916-19 kasisto en
Francujo de la Kvakera Komitato por helpo al la Militviktimoj. Unua prez. de
Kvakera E Societo. Tradukis anglen Vivo de Z (Privat). 1931.
El la Camera Obscura. De Hildebrand el la holanda trad. Mees. 1923,
64 p. Tri noveloj. Traduko bona kaj fua. (LM, 1923, p: 160.)
El la Intima Libro de la Verd-urbaj E-istoj. Verkis Atanasov. 1927, 72
p. Rakontoj a scenetoj pri la egrupa vivo. La lingvo estas tre bona, la
humoro ofe tikle agrabla. (G. S. 'E' 1928, p: 8)
El la Skizlibro. De W. Irving, el la angla trad. H. L. Elvin. 1924, 65 p.
Kvar rakontoj, la romantika iom malnova modo, sed tamen tre plaaj, kaj
tradukataj en facila fuanta lingvo. (G. S., ,E, 1924, p :198.)
Ellerbeck (elerbek) Leopold, germano, ministeria konsilisto. Nask. 14
jan. 1872 en Bromberg. LK. Verkis lernolibron, 1928.
Ellersiek (elerzik) Friedrich Wilhelm (ps. Argus; Eko, k. a.), germano,
eldonisto kaj redaktoro. Nask. 2 jun. 1880 en Calvorde. efe E eldonisto de
1909. Red. de G E-isto kaj E Praktiko. LK. efo de vojaofcejo. Transmondo-
Reisedienst. Praktike uzis E-n anka por arano de iujaraj karavanoj al UK.
Verkis: Argus: Pro kio? Originala romano, 1921. Multaj originalaj artikoloj kaj
tradukaoj en siaj gazetoj. Babiladoj en E Praktiko.
Elliott (eljot) Michael J., anglo, metodista pastro, d-ro teol. Nask 28
okt. 1852 en Carlisle. Ricevis ateston de Z mem en la unuaj tagoj Ceestis la
UK en Boulogne, 1905. Partoprenis la kontroladon de la trad. de Malnova
Testamento.
Ellis Ethelmer, anglo, (ps. Ben Elmy). Nask. 15 marto 1838, mortis 3
marto 1906. Pioniro en Britujo. Tradukis multe da poemoj E-en, inter ili La
Princino de Tennyson.
185
Ellis (elis) John, anglo solicitoro. Nask. 1863 (?), mortis 2l marto 1923
en Keighley. Okupis multajn ofcojn en movadoj muzika, akluda, abstinenca.
Pioniro de E en Britujo, kunlabore kun Joseph Rhodes. Unua sekr. de la
pionira E-a angla grupo de Keighley (1902). LK.
El Parnaso de Popoloj. Poemoj orginalaj kaj tradukaoj el 33 lingvoj,
de Grabowski, 1913, 228 p. G. majstre pruvas, ke E kapablas liveri bonegajn
rimajn tradukojn el plej diversaj lingvoj. Li preska iam elektis poemojn,
kies valoro fakte meritas diskonigon per nia ien sonanta int. lingvo. Li
pravigas sian famon anka per originalaj versaoj, kiujn li aligis al sia
multvalora poemaro (Valc, Germana E-isto, 1914, B. p: 13.) Gr. aperigis en
1921 suplementon al la poemaro sub titolo Postrikolto, 24 p.
Elparolo de E. La elparolo en E estas fonetika, t. e. al unu litero
respondas unu sono kaj reciproke. Tamen i tiu principo ne estas absoluta.
e la konsonantoj oni devas zorge atenti pri la klara prononco, kaj ne
konfuzi la konsonantojn voajn (b, d, g, , , v, z) kun la respektivaj senvoaj
(p, t, k, , , f, s). Tamen, e la renkontio de konsonantoj voa kaj senvoa,
estas neevitebla, precipe en rapidaparolo, la sonkonformio de unu el ili;
ekzemple- ekdanci (egdanci), okdek (ogdek), ekzisti (egzisti a eksisti).
e la vokaloj oni havas diferencojn la longo kaj fermiteco. La akcentaj
vokaloj estas iom pli longaj kaj iom pli malfermitaj; ekzemple en ama la unua
a estas pli longa kaj pli malfermita ol la dua. Tio estas tute natura fenomeno,
ar sur akcenta vokalo oni emas pli longe ripozi kaj alifanke longan vokalon
oni nevole prononcas iom pli malferme. Sed se la akcentan vokalon sekvas pli
ol unu konsonanto la longeco, estas donita jam per la konsonantoj mem, do
la vokalo estas mallonga (kaj sekve anka fermita); ekzemple en grando la a
estas pli mallonga ol en amo, kvankam la silabo and estas same longa, kiel la
silabo am. Krome ekzistas vortoj (mia, via, lia, ia, ia, nia; ili; unu, apud,
super: do pronomoj kaj prepozicioj), kies akcenta vokalo estas prononcata
mallonge; i tiuj estas la duonakcentaj vortoj, a enklitikoj; se ili sekvas en
versoj akcentan vokalon senpere, ili tute perdas sian akcenton, kaj estias
vebo (v. Ritmo.)
186
Ni do havas en E vokalojn akcentajn longajn (amo, bela) kaj
mallongajn (granda, mia, ili).
La senakcentaj vokaloj estas mallongaj. Sola escepto farias, se en
kunmetita vorto apudias du akcentoj. Tiakaze la akcento de la unua vorto
perdias, sed i estas markita per la longego de la vokalo; ekzemple en di-
servo la silabo di estas senakcenta, sed longa. e kelkaj ofe uzataj vortoj
tamen forviias i tiu distingo ekzemple en la vorto aliloke la ,l' prononcias
mallonge.
i tiu prononcmaniero estas neapriorie fksita, sed i estiis kiel
rezulto de evoluo. i ne estas ankora senmanke obeata, sed la diveroj estas
okazaj kaj ajnas esti infuitaj sole de naciaj elparolkutimoj. La sola unueca
sistemo, starigebla per la zorga komparado de la elparolo de l diversnaciaj E-
istoj, estas la supre skizita prononcmaniero.
Literaturo: Privat: Historio de E. p: 68. Eugen Wster (Germ. E-isto,
jun. 1923); Karl Minor (E-Deutsches Handworterbuch p: 195); Paul Nyln
(Sonoj kaj vortoj de E: 1930); Krysta (Pri prononcado en E; t931); L. omson
(L. M. 1931. p: 121); Paul Nyln (L. M. 1931. p: 197); Bulthuis (L. M. 1931. p:
227); Kalocsay: (L M. 1931. p: 14; 121, 197, 227, Lingvo Stilo Formo p: 116);
Totsche (De pao al pao, p : 83), Waringhien (Parnasa Gvidlibro, p: 17).
KALOCSAY.
Elski Wiktor ps. de Braun St. Z. (v).
Elten Eduard, germano, lernejestro. Nask. 5 dec. 1849. Studinte
natursciencon kaj anglan lingvon, li fariis estro de privata lernejo en
Bockenem, 1878-1909. En la du jardekoj, kiam li vivis pensiita, li dediis sian
tutan tempon al E. Dumviva membro de UEA. Propagandante ie kaj iam
kaj gvidante multajn kursojn, li malavare oferis anka la lastan reston de sia
havao, restinta al li post la fnanca katastrofo en G.
Eltschkner (elkner) Antonn, d-ro teol., eho, episkopo en Praha,
titola episkopo de Zephirio. Nask. 4 jun. 1880 en Polika. E-isto de 1924.
Prez. de Ligo de katolikaj E-istoj en . Depost 1925 ano de E-a sekcio de l
Katolika Konsilantaro.
187
Elzet: ps. de Leono Zamenhof. (v.)
Enciklopedia Vortareto Esperanta. Kun klarigoj en E kaj franca
traduko. Verkis Verax kun la kontrolo de specialistoj. 1910, XIX kaj 249 p.
Pli ol 12000 vortoj de iuj sciencoj, artoj, metioj estas tre precize difnitaj en
E. iu trovos en i iujn necesajn terminojn por esprimi siajn pensojn kun
klareco en iu ajn fako de la homaj konoj. i estos la gvidlibro nepre necesa de
tiuj, kiuj deziras funde scii E-n. (La Scienca Gazeto, 1912.)
Enciklopedia Vortaro Esperanta-Germana. Verkis Eugen Wster.
Eld. Hirt. is 1933 aperis kvar volumoj is Korno. La verko ne estas simpla
vortaro, i estas samtempe isfunde detala prilaboro de la tuta, precipe de la
Z-a lingvouzo: vortkunmetoj, esprimformoj, sentencoj, proverboj, iafanka
uzo de iu vorto estas klare difnita kaj klarigita plejparte per ekzemploj, tiel
ke oni tute ne devas scii la germanan lingvon por povi tre bone utiligi la
vortaron. La tuta lingva trezoro, la tuta prilingva vivo-verko de Z, kiu ne
konsistas nur el la kruda vortmaterialo sed anka el la multfanka uzo,
delikata nuancigo de la vortoj, estas tie i prezentita ekzakte kaj detale. Kaj e
iu vorto, esprimo, suka frazo, sentencmaniera diro oni trovas la indikon de
la Z-a trovloko. La ampleksecon montru, ke la vorto kapo okupas pli ol sep
dense presitajn kolonojn. Por vortaristoj la verko estas nemalhavebla fonto,
por verkistoj i estas neelerpebla trezorejo, por literaturamantoj i estas
kvaza plej supera kurso, instruanta vere ui nian efverkojn beletristikajn.
(Kopar, L. M. 1931, p: 15.)
Enciklopedio de E. estis kelkfoje pli frue iniciatata anta ol realiis la
nuna eldono. En 1913 P. Stojan proponis Universalan Slipan Enciklopedion
(USE), kiu la lia ideo povus esti dare eldonata per apartaj slipoj por iu
temo. Samtempe estis eldonitaj 5 unuaj slipoj (N1-Slipa enciklopedio kaj ia
estonteco, N2- Kinematika teorio pri la tempo, N3 Himno Espero, N4-
Int. transskribo de propraj nomoj kaj NIOI Kunveno, poemo de L.
Levenzon.) En 1917 V. murlo eldonis en Petrograd Universalan alfabetan
nomaron-adresaron Ariadna fadeno (ANA) efe kun nuraj referencoj kiel
unuan provon de enciktopedio de l'esperantismo kun frma kredo ke el tiu ...
semo kreskos grandega arbo de l E. Universala Enciklopedio. La unuaj paoj
1-88 de ANA presiis en Riga, pro militaj cirkonstancoj la sekvaj paoj de la
188
libro aperis en malpli granda amplekso kaj nur de post la vorto E, kun
enhavo tre malabunda kaj skemeca. N. NEKRASOV.
En Danero. Teatrao, originale verkita en versoj de R. Unterman.
1911, 96 p. La lingvan stilon ni trovas meze bona, sed la atoro ne iam uzas
vortojn tre uste. (British E-ist, 7911, p : 214)
Ender Franciszek, polo, emiisto (produktado de fruktovinoj.) Nask.
26 dec. 1858 en distrikto Czortkw. Antae Volapkisto poste sub infuo de
Grabowski, Kabe k. a. fariis E-isto kaj fondis flion de PES en Ldz dum
1908, kies prez. li estis multajn jarojn. Trad. Ama Bileto de Balucki kaj A. B.
C. de Orzeszko.
Eneido. Epopeo de Virgilius, trad. el la latina Vallienne 1906, 272 p.
iu verso estas agrable, kaj preska lavorte tradukita. (T. C L. I.' 1907, p:
84.) V. alian opinion, en biografo de Vallienne.
Engholm Stellan, svedo popollerneja instruisto. Nask. 1899 en
Stockholm. Konatiis kun E en 1920, sed li iis aktiva E-isto nur en 1927.
Kunlaboranto de L. M. Per sia unua romano Al Torento (1930) li tuj akiris
popularecon. Al la eterna temo, la juneca amo, li sciis doni individuece
apartkarakteran prilaboron. Kvankam la libron pezigas balastaj teoriaoj, la
poezi-inspira sugesto de la vizio pri la amo ekkaptas la leganton. Lia dua
romano Homoj sur la Tero 1932) gajnis la premion de la romankonkurso de
L. M. en 1931. La temo de i tiu libro estas la vivo de bienuloj, diversvojaj
sortoj, kiujn kunrokroas la emeroo: la Tero. Sobra, elkfoje tropreciza
realismo, profundsonda psikologio, pura stilo, senriproa lingvo forgesigas la
mankojn de la libro: la malrion de okazaoj, la tro surtere irantan fantazion.
La fguroj de E. havas veran karnon kaj sangon, e se la kvanto de la sango
ajnas iom malmulta. Li pruviis talenta verstradukisto en siaj tradukaoj
aperintaj en L. M. Liajn prozajn tradukojn karakterizas klara, fua stilo; la plej
gravaj: Per balono al la Poluso (la Andre-libro, 1930) Gsta Berling de
Lagerlf. TOTSCHE.
Engst Josef, germano instr. de komerco. Nask. 28 febr. 1889 en
Tiefenhlen. E-isto de 1911. Prop. precipe en instruistaj rondoj; 1926-29 en la
komerca univ. Mannheim.
189
En la Fino de la Mondo. Rakonto de Tuglas, el la estona trad. Seppik,
1924, 56 p. Libro de giganta kaj transmonda fantazio, libro de premaj kaj
spirretenaj efektoj, potenca, mistera, katenanta, neforgesebla. (Kopar, L. M.
1924 p : 76.)
En la mondon venis nova sento la komenca verso de La Espero. (v.)
En Okcidento Nenio Nova. Romano de E. M. Remarque, el la
germana trad. de kvar. 252 p. Plej granda libro-sukceso post la milito. La
promesita objektiveco dronas en la rememoroj pri la milito kaj la verko
prezentas elokventan akuzon, konfeson. La sangaj epizodoj, la drastaj scenoj,
la lirikaj meditadoj efkas nur tie kaj sole tiel, kien kaj kiel la majstra plumo
de la atoro metis ilin. (Baghy, Hungara Heroldo 1930, n-ro 3.)
En Rusujo per Esperanto. Originale verkita de A. Rivier 1911, 130 p.
Interesaj priskriboj pri la antamilitaj rusaj cirkonstancoj.
En Svislando. Kvin rakontoj de svisaj atoroj. Trad. E. Ramo 1908, 104
p., kun ilustraoj. Trafe elektitaj rakontoj, tradukitaj en la plej bona, pura kaj
klasika E-a stilo. (P. C., L I, 1909, p: 333.)
Entombigo de la Majstro. Okazis lunde 16 apr. 1917 el la loejo e
Krolewska 41. (v.) La funebra ceremonio okazis en tre modestaj kadroj. Estis
mondmilito, Warszawa estis okupita de la germanoj, do ne povis alveni
reprezentantoj el aliaj landoj. Venis nur la personaj konatoj, familio kaj
samideanoj el W. Entute eble 150 personoj, el kiuj la plejparto iris anta la
veturilo kiel delegitaroj kun 3 forkronoj. Malfermis la procesion la unua
forkrono, en la nomo de iuj E-istoj en Polujo, portita de E. Wiesenfeld. La
dua, portita de A. Oberrotman, estis en la nomo de UEA. La trian nome de
iuj germanaj E-istoj portis majoro von Neubarth, tiutempa
havenkomandanto en W. Krom tio akompanis la veturilon Grabowski, Kabe,
Belmont, k.a. El la familio sekvis: la vidvino, la flo Adamo kaj flino Lidja.
(La alia flino estis tiam en Ruslando.) La procesio iris tra multaj stratoj de
W., i. a. anka tra strato Dzika (v.), kie anta n-ro 9 oni haltis. Sur la tombejo
estis jam pli multaj homoj; kelkaj aliis e str. Dzika, aliaj venis senpere al la
tombejo. Post iuj religiaj ceremonioj, plej solenaj, oni starigis tribunon, sur
190
kiu adiais la mortinton: Neubarth (nome de la germanaj E-istoj), Leo
Belmont (polaj E-istoj) kaj Grabowski (tutmonda E-istaro). Poste en la sama
ordo la procesio iris al la tombo. La ceremonio daris kelkajn horojn kaj estis
fnita per La Espero, kantita de la E-istaro. Kelkajn tagojn poste la
kinematografejo Filharmonio en W. montris flmon pri la tuta ceremonio.
E. WIESENFELD.
EPC. v. Te Esperanto Publishing Company Limited.
Epstein (Eptajn) Felix, germano, bankofcisto. Nask. 3 sept. 1882 en
Hamburg. Biblioflo, kolektanto de antikvaj libroj, studas la historion de la
mondlingva movado precipe en la meza epoko. Ano de la fako fremdultrafka
de GEA.
Eriksson Bernhard (ps. BEn), svedo, presejo-posedanto en Stockholm.
Nask. 21 sept. 1890. Estrarano de SEF 1930-31, prez. de E Distrikto de
Dalekarlio 1922-27 kaj de EG Stockholm depost 1929. Redaktanto de Svenska
E Tidningen La Espero de jan. 1928. Presis de 1925 iujn E-verkojn aperigitajn
de Eldona Societo Esperanto.
Eriksson Ernst Gustat Eugen, svedo, fervojofcisto, estrarano de la
Sveda Fervojista Sindikato. Ano de la dua ambro de la parlamento. Nask. 10
feb. 1881 en Vittinge. E-isto de 1901. Estrarano de la SLEA kaj aliaj societoj
E-istaj. Kunlaboras al Sveda Laborista E-isto ktp. Trad. kun Johansson La lab.
E-ismo de Lanti al la sveda kaj verkis kun la sama gramatikan parton en sveda
lingvo al lernolibro de L. Puf. Artikoloj, paroladoj en la parlamento por E.
Unu el la plej malavaraj subtenantoj de diversaj organizaoj.
Erjuin Aleksandro, ruso, telegrafsto. Nask. 1901 en olmogori
(norda Ruslando). E-isto de 1926. Tre aktiva prop-isto de E en Arangelsk.
Gvidanto de int. E-korespondado e redakcio de tiea tagurnalo Pravda
Severa. Membro de CK SEU depost 1931. En 1932 aperigis rimarkindan
ruslingvan brouron pri sperto de sia int. E-korespondado.
Ernits Peeter, estono, instruisto. Nask. 2 marto 1879 en Tartumaa.
Funkciis kiel orestro. Fondinto de E-ista Mondo en Valga. Multaj artikoloj
pri E, estonlingva prop. brouro, kursoj en Valga.
191
Eroenko Vasilij, ruso. Malgra sia blindeco, li multe vojais tra la
mondo per helpo de E. En 1912 li entreprenis sian unuan E-vojaon al
Britlando, kie li lernis en instituto por blinduloj. En printempo 1915 E. venis
Japanlandon kaj studis masaon e blindula lernejo en Tokio. Tie li ageme
propagandis E-n inter la blindaj studentoj. Post du jaroj li vojais Siamon kaj
fondis tie blindulan lernejon. Transveturante Hindujon, li estis tie
malliberigita kaj poste elpelita kiel rusa boleviko. En somero 1919 li forkuris
tra anajo denove al Japanlando. Bone posedante japanan lingvon, E. verkis
en tiu lingvo multajn rakontojn por geknaboj kaj tiel tre famiis inter la
progresema japana literaturistaro. La 1 majo t921 pro partopreno en laborista
demonstracio kaj en kongreso de japana socialista federacio E. estis arestita
kal balda ricevis elpelordonon. Tiam li venis inlandon kaj en 1922 prelegis
lekciojn pri rusa literaturo kaj aliaj temoj en Pekina universitato kaj edukista
kolegio por virinoj. El originalaj verkoj de Eroenlco aperis: Turo por fali;
Unu paeto el mia lerneja vivo, 1923; kaj emo de unu soleca animo. En 1923
e la UK en Nrnberg li gajnis unuan premion en konkurso por la plej bona
prononco de E, deklaminte sian originalan poemon Ciganino. La verkoj de
E. armas per sia treege simpla, sincera, iom naiva kaj sentimentala enhavo.
Lastatempe E. multe propagandis E-n en Sovetunia Societo de blinduloj en
Moskva
Eska; ps. de Karolczyk.
Esenco kaj Estonteco de la ideo de Lingvo Int. Rie argumentita
grava traktao de ,Z' aperinta unue en Fundamenta Krestomatio, represita en
la OV, p' 276-312.
ESKI E-a sekcio de III Komunista Internacio, fondita en Samara
(Ruslando) en 1919 la iniciato de Oitovi (Ort Sunnam), E. Drezen kaj S.
Hajdovski (Peenego). ESKI publikigis respektivan deklaracion pri lingvo int.
la komunista vidpunkto, statuton kaj kelkajn aliajn eldonaojn. La indiko
de superaj komunistpartiaj instancoj, ke povas ekzisti nur landteritoriaj
sekcioj de Komintern, ESKI estis en 1921 reorganizata en Moskvo kiel E-ista
Komunista Internacio kaj balda post tio, en fno de 1921, tute fermita (ar
la principoj de komunista agado ne devas ekzisti apartaj malvastaj kom.
organizaoj, kiuj tiamaniere forbaras sin de la senpartia amaso). Aperis po
192
unu numero Eskiano-organo de Centra komitato ESKI (Krontadt, sept.
1921) kaj du Inform-bultenoj de ESKI-komitatoj en Kazan (jul 1920) kaj
Ninij-Novgorod (marto 1921). Okazis du malgrandaj konferencoj de ESKI
en N.-Novgorod kaj Petrograd dum la III Tutruslanda kongreso E-ista En
aliaj landoj fondiis nur ESKI-grupo e ruarmeaj militkaptitoj en Strzalkw
(Pollando).. v. Komunista Internacio. N. NEKRASOV.
Esperanta Biblioteko Internacia. Kolekto de originaloj kaj tradukoj
de diversnaciaj E-istoj. Formato 14x10 cm. Eld.: Mller kaj Borel poste Ader
kaj Borel, fne Ellersiek kal Borel. (Berlin). La unua n-ro estis Legolibreto de
Borel, 1909, 44 p. is nun aperis 33 n-roj.
Esperanta Evoluo. Red. kaj eld H. Sentis en Grenoble. Jan. 1911-
komenco de la milito, organo de grupo de progresemaj E-istoj. i tute lojale
kaj sen akreco pritraktis la evoluon de E la latina vidpunkto. La BIL aperis
48 kajeroj kun 358 p. 27x22. Post la milito Sentis darigis EE per okazaj
kritikoj de artikoloj kaj esprimoj en E-aj gazetoj kaj libroj. P. TARNOW.
Esperanta Legolibro. Kunmetis B kaj E. Migliorini. 1925, 144 p.
Legaoj prenitaj efe el la verkoj de bonaj E-istaj verkistoj. Partoj: Tra la Vivo;
Tra la lingvo; Tra la Literaturo.
Esperanta Ligilo. Gazeto por blinduloj en brajla aboco. Fondis en
1904 T. Cart; nuna red. H. Tilander, en Stocksund Svedujo. v. Blinduloj.
Esperantista Centra Librejo fondiis post la milito la iniciato de
generalo Sebert. i estas anonima societo kun variebla kapitalo kaj akcioj po
25 frankoj francaj. La nova entrepreno tuj aetis la grandan librostokon de
Hachette, kiu esigis la E-fakon jam unu jaron anta la mondmilito, aetis
stoketojn anka de aliaj librejoj kaj komencis la eldonon de francaj vortaroj
kaj gramatikoj elerpitaj. ia komenca kapitalo de 45.600 fr. fr. en 1920
kreskis is 85.575 en 1933 kaj la venditaj libroj en 1920 fr. fr. 21.930 atingis en
1933 fr. fr. 144.678. Tamen amba ciferoj ne estas tro altaj, se ni konsideras la
duman senvalorion de la fr. fr., (1922-26) kvankam la librejo havas iujn
Zamenhof-verkojn eldonitajn, kune proksimume 80 diversajn verkojn kaj
instalis anka vendadon de fremdaj eldonaoj. De okt. 1931. ECL trovias en
la librocentro de Parizo (rue de Sevres).
193
Esperantista Centra Ohcejo. (CO.). Kiam la plej agemaj E-istoj, estroj
de la movado en la diversaj landoj, renkontiis por Ia unua fojo en la
Kongreso de Boulogne-sur-Mer en 1905, ili multe diskutis la demandon pri
enerala organizo de la movado, kiu, de la komencaj paoj de E, priokupis D-
ron Z kaj la efajn varbitojn. La Kongreso dividiis en du partiojn; unu partio
deziranta fortan centrigitan organizon, alia partio deziranta minimumon da
organizo por lasi plenan liberecon al iuj privataj agadoj. Pro tio, la demando
ne ricevis kontentigan solvon kaj la partianoj de organizo nur sukcesis krei
du organismojn, kies neceseco montriis evidenta: Lingvan Komitaton, kies
prez. estis Boirac, kaj Organizan Komitaton, (por organizi la sekvontajn
Kongresojn) kies prez. estis Generalo Sebert.
Post la 1 UK Sebert deziris, ke tiuj amba komitatoj posedu societan
sidejon, adreson por korespondado, arkivojn por ofceja laborado, kaj tiucele
li luis du ambrojn en domo, kie sidis la Franca Societo de Fotografarto, kies
prez. li estis, rue de Clichy, 51, Paris; kaj ar ofcejo bezonas ofciston, li
dungis tiucele unu el la plej malnovaj kvankam junaj francaj E-istoj, Gabriel
Chavet. Sed bezoniis anka mono. D-ro Javal (v.) oferis sumon de . l6.000
frankoj. Sebert alian sumon malpli grandan, kaj amba kunligiis per societa
akto.
La CO ne limigis sin al rolo de simpla sekretariejo de la du Komitatoj,
sed iom post iom, kun la disvolvio kaj kresko de la movado, i fariis centra
intelekta laborejo de tiu. Jen resumo de iaj diversaj agadoj: Organizo de la
laboro de la Lingva Komitato kaj la poste fondita Akademio; alcentrigo de la
korespondado, konservo de la arkivoj; publikigo de la raportoj de tiuj du
gravaj institucioj. Preparado de la UK-j, (is la Kongreso de Helsinki, 1922);
korespondado kun la lokaj Komitatoj; preparado de la laboraj kunsidoj;
publikigo de la ofcialaj raportoj; monhelpado al la lokaj komitatoj por
garantii la elspezojn kaj pagi defcitojn. Publikigo de Ociala Gazeto, kiu
enhavis ne nur la ofcialajn dokumentojn de la du Komitatoj, sed plie, en
neofciala parto, rian multvaloran kolekton de dokumentoj pri la vivo de nia
movado, listo de novaj grupoj, de novaj libroj kaj gazetoj, dokumentoj de
specialistaj societoj ktp. Publikigo de E-ista Societaro, kaj poste de Ociala
Jarlibro, de Bibliograo de E, ktp. Starigo kaj konservado de Biblioteko, kie
oni celis kunigi iujn librojn, brourojn kaj gazetojn pri E. Klopodadoj
194
apud registaroj kaj grandaj administracioj tataj kaj privataj. Helpado al
multaj prop. E-istaj entreprenoj, societoj.
Vole nevole, pro ta cirkonstancoj, la CO alcentrigis multajn disigitajn agadojn
kaj fariis la centra reprezenta organismo de la tuta movado.
Post la morto de Javal, Sebert restis sola por fnance subteni la ofcejon;
ar la unuaj sumoj de la komenca kapitalo estis elspezitaj, Sebert devis pagi
iujare sufe gravajn sumojn kaj dum la tuta ekzisto de la CO, li tiamaniere
elspezis pli ol ducentmil frankojn. Vidante, ke li ne povos darigi eterne, kaj
dezirante certigi la estontan vivon de la Ofcejo, Sebert provis starigi, en la E-
istaro, sufan organizon por doni regulan bueton al la Ofcejo. Sed nek la
decidoj de la Kongreso de Krakow (19l2), nek e la kontrakto de Helsinki
(1922) sukcesis alporti monon en la kason de la CO.
Pro tio, post la milito, dum kiu la CO restis malfermata kaj zorgata de
helpsekretariino, Sebert ne povis plu darigi sian valoran malavaran
helpadon, kaj iom post iom la CO esis ekzisti. La enerala sekr. Chavet, post
la milito, ne povis dedii kiel antae sian tutan tempon at la Ofcejo. Dum
kelkaj jaroj, la pordoj de la Ofcejo restis malfermataj, dank al la sindonemo
de kelkal parizaj samideanoj, sed oni povas konsideri, ke, depost la kontrakto
de Helsinki (1922), la ofciala vivo de la CO estas esinta. Fine, Sebert donacis
la bibliotekon kaj arkivojn de la Ofcejo al la Komerca ambro de Paris. Pri la
Lingva Komitato zorgis la prezidanto kaj sekretario; kaj UEA prenis sur sin la
organizon de la UK-j.
Kvankam la CO estis nejuste kritikata, ne de la izolaj E-istoj, kiuj
senpartie konstatis iajn valorajn servojn, sed de kelkaj organizaoj, kiuj
senmotive timis ian superregadon, kiu neniam okazis, tiu organismo faris de
1905 al 1914 plej gravajn servojn al la movado, kaj estas dezirinde, ke ia
modela organizo estu imitata estonte.
(v Biblioteko, Cense, Chavet, Javal, Sebert.) La G. CHAVET.
Esperantista Junularo. De jan. 1920 jun. 1924 A. Robin eldonis in
(is julio 1920 atogr.) en Baug 2-8 p., 33x25, 24x16, 29x22, 27x19. En okt.
1924 prenis sur sin la eld. A. Neupert en Leipzig 12-16 p. 23x15. De jan.
195
1927-dec. 1929 (fno) la titolo estis E-Junularo 16 p. (kelkfoje kun IV) 23x15.
Esperantista Literatura Asocio. (ELA). Fondita dum la 7-a UK je la
nomo Int. Unuio de E-istaj Verkistoj kaj ricevinta la nunan nomon en 1912.
ELA celas kunigi la E-istajn verkistojn, ekzameni iliajn manuskriptojn anta
la presigo. Prez. de ELA estas s-ino M. Hankel, poste f-ino J. Zschepank. En la
postmilitaj jaroj ELA vigle agadis, aperis multaj raportoj en ,E' informantaj
pri la presotaj kaj presitaj literaturaoj, i reviziis manuskriptojn ktp.
Nuntempe ELA donas malmultajn signojn de la funkciado.
Esperantista Voo l. E-a eldonejo en Jaslo, Polujo (Galicio), kiu
apartenas al S. Grenkamp-Kornfeld. La eldonejo eldonis efe originalojn a
tradukojn de Grenkamp-Kornfeld. Entute ok verkojn en la vendovaloro de
22.50 fr. sv. -2. Sola monata revuo en E, elirinta en Polujo dum 1919-21 sub
red. de S. Grenkamp-Kornfeld.
Esperanto. Pri la deveno de la nomo de E Z skribas jene: La unua
brouro pri la lingvo E aperis en. . .1887, . . . sub la titolo: D-ro Esperanto.
Lingvo Internacia, Antaparolo kaj Plena Lernolibro. La lingvo en la
komenco havis nenian nomon, kaj Esperanto estis la psedonimo de la
atoro de la lingvo ... sed iom post iom la amikoj de la nova lingvo
transportis la estintan (nun jam ne uzatan) psedonimon de la atoro sur la
lingvon mem, kiu portas la nomon Lingvo Esperanto a simple
Esperanto. (1893, v. OV, p: 161.)
Esperanto. efa gazeto de la E-movado, ofciala organo (monata) de
UEA. Fondis la gazeton la franca E-isto Paul Berthelot en jun. 1905. Post
dujara baraktado li transdonis in en 1907 al H. Hodler, kiu estis posedinto
kaj redaktoro is 1920. Tiam kaj is 1910 i aperis en 48x34 cm-a formato, en
1909 e 60 cm alta kaj 44 cm lara, la littuka periodo; paonombro: 4-6.
Ekde 1911 la formato fariis 32x23. is 1914 la gazeto aperis dufoje monate
kun preska matematika reguleco. La enhavo estis lerta miksao de tagaj kaj
E-istaj okazintaoj. Jam en la unuaj numeroj montrias la talento de Hodler,
turni la atenton al praktikaj aferoj. Li tendence atentis sociajn problemojn kaj
iam revenis je la efa ideo: harmonia kunlaboro de iuj popoloj pere de E.
En 1908 fondiis UEA, konkreta solvo de tiu i ideo. La evoluon tranis la
milito. Post kelkmonata interrompo tamen reaperis la revuo en 1915. En
196
artikoloj ankora nun legindaj la redaktoro montris la kazojn de la
tutmouda katastrofo, lagrade evoluigante la efajn ideojn pri la intergenta
malordo. Hodler mortis en apr. 1920, la revuon heredis UEA kune kun sumo
por kovri eblan defciton. Nova redaktoro fariis E. Privat, kiu fdele sekvis la
tradicion de la revuo kaj klopodis igi in tribuno de plej noblaj ideoj
Periodao, kiu servas por movado kun nepolitika karaktero, por movado
lingva, internacia, kaj kies legantaro grupias ei iuj klasoj sociaj, havas
certan malfacilecon. A i farios senkolora, ofciala komumkilo plej teda, a
i estos amuziga kafotabla legao kun rakontetoj infanecaj. Multaj temoj estas
neeblaj por i, aliaj postulas atenton, dekstre kaj maldekstre, dume restas
ankora la plia malhelpo, ke la legantaro ne estas unuforma. Nombro de la
presitaj ekzempleroj: en 1913 66.000, en 1920 35.000, en 1925 96.000, en 1930
75.000, en 1932 72.000. Paonombro en 1913 382, en 1920 244, en 1925 234,
en 1930 210 en 1932 200. La teknikan aranon kaj parte la redaktan laboron
prizorgas la direktoro de UEA, H. Jakob, la recenzadon de l libroj plenumas
de 1920 G. Stroele. Al la revuo iam kunlaboris aro da bonaj verkistoj.
(Noto. Kompilita la UEA-Jarlibro 1933, p: 53-56, 104.)
Esperanto-Bladet. Organo de la norvega E-movado, fond. en 1932;
formato 30x20 cm. Red. H. Bonnevie.
Esperanto-Domo, domo kun bieno en la holanda urbo Arnhem;
apartenas al la Int. Cseh-Instituto. (v. Cseh-metodo.)
Esperanto kaj Volapk. Traktao de Z aperinta en La E-isto, 1889/90,
kaj represita en la OV, p: 258-275.
Esperantologio. Tiel oni nomas, la Wster, la specialan E-an
lingvistikon, okupiantan pri vortkonstruo, vortkunmeto, vortenkonduko,
transskribo de int. fakvortoj kaj de propraj nomoj. E-logiaj principoj de
vortkonstruo estas ekzemple la principoj de Neceso kaj Sufo (v.) kiuj
postulas ekvilibradon inter koncizo kaj klaro de l vorto. Rilate al vortradikoj
la E starigas
l. la principon de internacieco,
197
2. la principon de analogeco kun aliaj lingvaj elementoj,
3. la principon de vortara ekonomio
4. la principon de la bonsoneco.
Kiel oni vidas, i tiuj principoj ne iam estas akordigeblaj inter si;
ekzemple la internacieco postulas la vorton internacionala dum la analogeco
kaj vortara ekonomio postulas internacia. En la lingvo ajnas pli grava la 2-a
kaj 3-a principoj ol la 1-a.
Krome la nepran validion de E-logiaj principoj baras anka la
lingvouzo, kiu povas sankcii formojn ne tute ustajn kaj povas igi klaraj
formojn per si mem neklarajn.
Kaj precipe oni devas akcenti, ke la la supraj principoj oni povas
kritiki nur la vortojn novajn, sed ne la praajn a enradikiintajn vortojn de la
lingvo. Estas evidente, ke tiaj klopodoj kunportus nur skismojn, ar enerala
konsento neniam estus ebla pro la manko de l absoluta akordigebleco de l
principoj. Do tiaj klopodoj, kiajn faris ekz Sentis por fari analogecon inter la
vortoj naskitaj de sama latina radiko (supozi, propozi, ripozi, kompozi, opozi;
produkti tradukti, kondukti, ktp) estas funde eraraj, ar ili ne konsideras la
tradicion kaj la postulon de la lingva unueco, kiu estas pli grava ol iuj aliaj
principoj.
Literaturo: Wster: Esperantologiaj principoj (E-Germana Vortaro).
Neergard: Fremdvortoj en E. Tie oni trovas anka bibliografan liston.
KALOCSAY.
Esperanto por Infanoj. De G. Q. Solomon. 1930, 69 p. Lernilo kun
multaj ilustraoj, uzebla de iu ajn naciano.
Esperanto-Praktiko. Tuj post la mondmilito F. Ellersiek povis
efektivigi planon, kiun li jam havis anta la milito, nome; eldoni gazeton EP
por beletristiko kaj pliperfektigo. De jan. /febr. 1919-nov./ dec. 1921 EP aperis
monate en E kaj germ. lingvoj kaj enhavis krom lingvaj demandoj kaj
literaturo anka ekzercojn en germ.-lingvo kaj E; formato 23x15, 16-24 p. De
198
jan.1923 i fariis int. gazeto kun formato 24x17. Pro la malfavora ekonomia
situacio EP de okt. 1923 fariis parto en Germana E-isto. En jan. 1927 EP
fariis denove memstara, formato is dec. 1928: 24x17 kaj de jan. 1929-dec.
1931: 22x14; panombro: 1927-31: 16-20. P. TARNOW.
Espero Katolika. Organo de IKUE, la plej malnova E-gazeto aperanta
is hodia Fondinto: pastro Emil Peitler, Tours (Franc.), kiu la unuan n-ron
eldonis okt. 1903 kaj estis la animo de la gazeto is 1908. Poste red. estis is
1911 Claudius Colas, Paris. De 1911-23 red. J. Smulders Holando. (en 19H21
F. Metan, Wien), 1924-32 G. Ramboux, Paris, de 1932 Font Giralt,
Hispanujo. Formato nuna 27x18, paonombro varia. Jam en la 1-a n-ro estis
alvoko akcentita: For la netralismon! kaj EK restis iam konscia, e ofe
militanta defendanto de la katolika dogmaro kaj eklezio. EK aperis iam
kun la aprobo de la ekleziaj
atoritatoj kaj akiris triro trifoje apostolan benon de la papo.
v. detalan historion en la jubilea n-ro de EK, 1928.
Esprimo de Sentoj en Eaperanto. Verkis Privat. Resumo de kurso
farita e la Universitato de enevo dum 1929 kaj 1930, 1931, 67 p. La
enkonduka parto pritraktas la gramatikan skeleton de E kompare al la
naturaj lingvoj. La efa parto: mikroskopa kaj sprita analizo de nia lingvo
uzata en la vivo, precipe serante la esprimmanierojn de l sentoj. (Totsche,
LM, 1931, p: 159.)
Esselin (eslen) Albert, franco, emerita prefekteja konsilisto. Nask. 26
okt. 1860 en Ecajeul (apud Caen). Fondis grupojn kaj propagandis en diversaj
urboj. Verkis: Traduko et D' Estournelles de Constant: Limigo de l'armadoj,
1907. Grammaire et Syntaxe d'E, 1908. Unu el la kvar atoroj de la fama Plena
Vortaro de E (v.) LK de 1929.
Esteban (estevan) Manuel, hispano. Mortis. Estis prez. de HSPE.
Kuntradukanto de la H. losilo, verkis brourojn.
Essigman Stanislaw, polo, dentkuracisto. Nask. en 1868 en Warszawa.
Multjara del. de UEA. Agema E-isto en lokaj aferoj. Prez. de la Postkongreso
199
en Warszawa,1927. Prezidis la solenan malkovron de la Z-monumento (sur la
tombo).
Estona Antologio. I. parto. 1932. 136 p. Bonelektitaj literaturaoj de ta
estonaj poetoj el la unua periodo. 16 personoj partoprenis la traduklaborojn.
La rezulto de la plej zorgeme kaj plej konscience faritaj laboroj estas brila.
Polurita, brilpura lingvo, klasike Z-a. (Butin, HDE, 1933, n-ro 8.)
Estonta Eduko. De Ad. Ferriere, e1 la franca trad. Danneii,. 1929, 72 p.
Estas detale pritraktata la nova, puraera lernejo, kie mem la infano seras la
vojon de sia evoluo la la preska nesentebla, prudenta direktado de la
instruisto. Szilgyi, LM, 1931, p. 126.)
Estonujo. Anta ol E penetris Estonujon, ekzistis tie movadeto por
Volapk: aperis 2-3 lerniloj por estonoj, propagandis Tartua univ prof. von
Oettingen, urnalisto A. Grenzstein, J. Leppik.
La unuajn E pionirojn varbis reklamoj en estonaj gazetoj kaj prop-iloj
disvastigitaj de la Peterburga E Societo Espero (fond. 1892). Villem Vaher,
Hermann Stahlberg, Jaan Tenisson estis tiel varbitaj. La komencon de
memstara estona E movado signas la apero de la unua E lernilo estona kiel
aldono al la populara urnalo Postimees (1893). ia vortaro E-Estona estis
en 1895 represita en Nrnberg. Duan lernolibron estonan aperigis en 1899 H.
Stahlberg. Dume en Narva jam en 1896 ekzistas grupo da E-istoj. Vera
movado ekestas tie, kiam J. Tenisson en 1901 fervorege varbas, agitas,
instruas pri la nova lingvo. Tiam J. A. Rahamagi aperas en Tallinn sur la
scenejo kun gazetartikoloj, lernolibroj. Kune kun F. Krass kaj f-ino Marta
Reichenbachen 1907 li fondas la unuan estonan E societon. J. A. Rahamagi
aperigas kune kun kelkaj fervoruloj en 1907 hektograftan, en 1908 presitan E
gazeton Estlanda E-isto. Fondias privata E klubo en Parnu, ofcialaj societoj
en Narva (1911) kaj Tartu (1914). La malvasthorizonta rusa polico aluze
ekatentis la novan movadon, kiam ekde 1907 komenciis intensa propagando
per ekspozicioj, eldono de E-aoj, aranado de kursoj de vesperfestoj kaj
ekskursoj (al Finnlando, kie okazis amika akcepto de la fratgentaj
samideanoj). La pioniroj de E aranis e prop. E paroladojn de eksterlandaj
E-istoj: de Parrish el Usono (1912) kaj Pitlik el Praha (1913).
200
Karakteriza trajto de tiu unua estona E movado estas la persista uzado
de E en la societa vivo kaj en la intersamideanaj rilatoj. Tio parte estis e
nepre necesa, ar en Tartu la societo iam havis anojn el 7 nacioj, ar Tartu
estis universitata, internacia urbo.
La mondmilito parte haltigis la societan vivon, la februara revolucio en
1917 akcelis pli viglan agitadon kaj propagandon, sed ion esigis la invado
de la germana armeo en 1918. ia foriro en la atuno samjara ebIigis
rekomencon de kulturceladoj estonaj jam en libera lando, sur propra teritorio
(la Estona Respubliko estas proklamita 24 feb. 1918). La tri nomitaj societoj
ekhavis heredantojn: en Tallinn V. Aro, J. Vahtkerl, Helmi Dresen fondas E-
istan Unuion Espero (1919), kiu transprenas la bibliotekon de la malnova
societo kaj al kiu alias pluraj malnovaj agemaj anoj: J. Rosenberg, A. Tippi, T.
Ounapuu, M. Tartu k.a. En Tartu UEA-del. Rudolf Blaufeldt kune kun stud.
H. Busch funkciigas novan societon (1921), same fondias societoj en Narva
(1921), en Haapsalu (1921) kie estas nominda pioniro Joh. Grnthal, del. kaj
dumviva membro de UEA, varbinta por E la eldoniston P. Tamwerk,
eldonintan diversajn utilajn E librojn; en Valga (1922), Parnu (1930), Vrn
(1929), Sindi (1930), Rakvere (l931), Viljandi (1932) kaj aliloke. Tiuj i
netralaj societoj estas unuiintaj en E-Asocio de Estonio (fondita en 1922).
Krome fondiis fakaj E societoj a grupoj en diversaj lokoj: junularaj,
laboristaj, instruistaj, fervojista, k. a.
Ekde 192I la estona E-istaro havas darajn interrilatojn kun
eksterlandaj E-istoj. Somere de 1921 okazis memorinda vizito de fnnaj
samideanoj al Tallinn (partoprenis Vilho Setl, Leo Jalava, A. Sandstrm k.
a.) Poste tiaj vizitoj fariis pli ofaj kaj anka la estonoj kelkfoje eestis
karavane la UK-jn.
En 1925 fondiis E Instituto (EIE), do la estonaj E-istoj povas de nun
ekzamenii pri korespondist-, instru-, scienca kapablecoj, ricevante
diplomojn rekonatajn anka de ofcialaj instancoj. La ekzamenpostuloj
respondas proksimume al tiuj de Germana Instituto en Leipzig. Sed la
laborkampo de EIE ajnas esti pli vasta, estante dividita en atonomajn
sekciojn: lingvan, lingvopedagogian kaj lingvohistorian. La nombro de la
ekzamenitoj is 1 ag. 1932 estas 318.
201
La prop-aj metodoj akiras pligrandan amplekson: al la malnovaj
rimedoj aldoniis radio (ekde 1927 regule okazadas radio-paroladoj en la
sendstacio de Tallinn), diskonigo de Estonujo eksterlande per eldono de E-aj
brouroj, subvenciate de la tato; fondo de propra per E-a Turist-Societo E-a
Turista Komisiono (1930), araninta jam multajn ekskursojn al Svedlando,
Laponujo kaj aliloken, kaj la unuan grandan atobusekskurson al Parizo tra
diversaj landoj, (1932)
En 1920 ekaperis manskriba E-gazeto Estonia E-ista Revuo e la
Tallinna societo; in sekvis en 1922 Informoj de E Asocio de Estonio
(hektografta). De 1923 la gazeto aperadas presite. Kreskas la estona E
literaturo: la modestajn unuajn lernofbrojn de Vaher, Stahlberg, Rahamagi,
ekstere kaj enhave nesufajn, sekvis iom pli altnivelaj eldonaoj de J.
Rosenberg. En 1926 aperas la unua kompleta lernolibro por memstudantoj de
magistro M. Arvisto, 1926 la tre kompleta E-Estona Vortaro de Vo-Ko
(Vortara Komisiono, laborinta e Espero gvidate de Helmi Dresen).
Konversacia kurso de E de Vaher (1930) atingis jam 3 eldonojn. Granda
okazao estis la apero de la unuaj E tradukoj de estonaj atoroj: de Malbonaj
fankoj de la sportou de d-ro J. Wilms (trad. J. Vahtkerl) kaj de Kvin
Noveloj de Fr. Tuglas (trad. H. Seppik). Nunamomente la nombro de la
estonaj E eldonaoj estas taksata je almena 60 (eldonkvanto proks. 100.000
e-roj. En 1933 aperis anka la Estona Antologio, kolekto de klasikaj verkoj
de la estona literaturo en E.
La instruado de E post 1920 tre senteble fariis plisukcesa. Okazis post
tiu tempo centoj da kursoj diversloke. Dank al la disvastio de lanaturaj
instrumetodoj (kun laebla evitado de enua libro-laboro) la E kursoj uas
nun jam la famon de ekstreme agrablaj kaj utilaj tempopasigoj. Pastro Cseh
mem instruis en Estonujo kelkajn kursojn (1928, 1929 kaj 1931). Li varbis
inter la estonoj fervorajn disiplojn, el kiuj Henriko Seppik, Elinjo Pahn kaj
Neeme Ruus estas instruintaj eksterlande E-n kun granda sukceso. Krom A.
Cseh en Estonujo estas gvidintaj E kurson Julio Baghy el Budapest, Gsta
Ahlstrand el Alvkarle, Karl Tunn el Uppsala k. a.
Jam anta dek jaroj eksperiment-instruis V. Vaher E-n en urba
elementa lernejo de Tallinn En 1922 ekinstruis kun dara sukceso Elinjo
Lbek la lingvon en knabina elementa lernejo samurbe kaj gvidas tie la E
202
lernadon is nun. En 1923 P. Ernits ekinstruis en Valga-j etem. lernejo kaj
gimnazio, kun bona sukceso. Dank al 2 someraj kursoj de pastro Cseh,
aranitaj por instruistoj en Tartu, la E instruado penetris en tre multajn
kamparajn lernejojn, disportite de la kursanoj. Sekve de tio la Int. Cseh
Instituto havas en Estonujo specialan reprezentanton, instr. Joh. Jaanisto en
Tartu, kiu observas la evoluon de la Cseh-metodo en la lando.
La registaro kaj iaj organoj jam kelkfoje estas ofciale rekonintaj la E
movadon. La Helsinki-an mondkongreson patronadis anka la estona
ambasadoro d-ro Fr. Akel, la Nrnbergan kongreson eestis reprezentanto de
la estona klerministerio, en 1924 aperis dekreto de la klerministerio pri
ladezira instrueblo de E en lernejoj, du jarojn la estona E gazeto ricevis
subvencion de la tato, E Turista Komisiono havas ofcialan
reprezentantlokon en la tata turismokomisiono ktp. En 1925 E estis instruata
je tata kosto en la Tallinna instruista seminario, tate subvenciitaj estis anka
la supre menciitaj porinstruistaj Cseh-kursoj (en 1928 kaj 1931). Dum la tate
subvenciita kongreso de instruistoj de tremdaj lingvoj en Tallinn (1927)
anka la estonaj E instruistoj ofciale kunsidis en propra sekcio, vodonis
dum la eneralaj kunvenoj.
E-Asocio de Estonio. . 500 anoj. Monata gazeto: Informoj de E-
Asocio de Estonio. Prez. Vaher, aliaj estraranoj: J. Trn, K. Brauer, Helmi
Dresen, E. Lbek, E. Eik, E. Mlson, A. Siitam, d-ro M. Kolomoicev. Societoj
aliintaj al EAE: Espero en Tallinn, prez. J. Trn, en Tartu, prez. J. Jaanisto;
en Valga prez. E. Ernits; en Narva, prez. K. Kultman; Akademia E-Klubo en
Tartu, prez. prof. d-ro H. Richter; en Sindi, prez. Ag. Ots; en Vru, prez. A.
Marju; Rakvere estraranoj Kihlefeldt, Koov, Liiv, Markson kaj Priks; en
Viljandi, estraranoj A. Pung ktp. Laborista E-Asocio. E-a Turista
Komisiono. E-Instituto de Estonio. Direktoro Vaher, fakestroj Sakaria,
Seppik, Trn, Helmi Dresen; Lbek, Eik.
Literaturo. Informoj de EAE 1922-32, speciale n-roj 41-44, 48-52.
Rimarko. La artikolo pretiis per kunlaboro kaj kontrolo de E-Instituto de
Estonio. H. SAKARIA.
Estu homo. De C. Wagner: trad Sam Meyer. 1912, 97 p i studas la
203
fundamentajn leojn de la homa naturo kaj vivo. Klara, facila, eleganta stilo
de la traduko. (L. I. 1912, p: 453.)
Eterna Bukedo. Trad Kalocsay. 1931, 352 p. Poemoj el 22 lingvoj, 115
atoroj. Preska kronologie, iom lalingve kaj laskole ordigitaj, ili
kondukas nin de egipta faraono al grekaj, latinaj, orientaj klasikuloj, is la
efaj atoroj. de l lastaj jarcentoj, is antamilitaj verkistoj. Grava,
rimarkinda, altnivela verko, kiu estos fonto por multaj legantoj de utilaj
komparoj, artaj uoj, noblaj pensoj, benaj emocioj. (G. S., ,E' 1932, p: 85.)
Etiko, I. De Kropotkin, trad. el la rusa. 1926, 236 p. Filozofa studado
pri la deveno de l moralaj konceptoj. La valoro de la traduko estas
nediskutebla, kvankam la frazoj estas ofe longaj. (G. S., ,E' 1926, p: 209.)
Etimologia Leksikono de Esperanto. Kompilis L. Bastien 1907, 249 p.
La verko enhavas 2.445 radikojn de E kaj la parencajn formojn en la lingvoj
latina, franca, itala, hispana, portugala, germana, angla, rusa. La ideo de la
verko: montri, kiun lokon okupas E inter la Iingvoj de l civilizita mondo.
Etiopujo. (Afriko.). La UEA1928 la unua E-isto estis Karlo Ludvik
en Addis Abeba en 1925. La la Dietterle-statistiko E-istoj estis nur en A. A.
Egenino Grandet. Romano de Balzac, el la franca trad. Gasse, 1909,
226 p. Scenoj de la vivo de provinco. Tiuj, kiuj atas la puran, klasikan
lingvon, in legus sen ia plezuro. 'Sciencoza' kaj nenatura lingvao. (T. C.,
LI, 1909, p: 92.)
Egeno Onegin. Romano en versoj de Pukin, el la rusa trad. kaj
komentis Nekrasov. 1931, 236 p. Estas verko apartenanta al la tutmonda
literaturo. Estas amrakonto, en kiu fnfne la amata heroino ne sekvas la
voon de la naturo, sed sin fordonas al maljuna princo. Nekrasov faris tre
diligentan laboron, plae pladas la rimoj. (Aso, La Socialisto, 1931, p: 116)
Eropa lingvo. Gvidantoj de la UE-movado (v.) proponas kaj uzas
tiun nomon anstata E pro la sekvaj motivoj. Per tiu i nomigo estus pli
akcentata la natura deveno de E, ar e la amasoj la nomo E iam signifas
artefaritan lingvoprojekton. La fakto, ke E estas la sintezo de l indo-eropaj
204
lingvoj, estis anka is hodia bone konata, sed oni ne eluzis, ne akcentis
sufe ian sciencan enordigon kaj envicigon inter la indo-eropajn lingvojn.
Ne en la strukturo de E estas serenda la kazo de tio, ke i ne akiris ankora
la amasojn, sed en la isnuna malusta, erara prop. metodo, ktp. (L. UE-
EO, majo 1933.) La japana E-istaro konstatas, ke se la opinio pri E kiel la
eropa lingvo estus alprenata de la plimulto de niaj eropaj samideanoj, la
disvastio de nia lingvo en la Oriento estus grave endanerigata. (El la
rezolucio de 21-a Japana E Kongreso, 3 nov. 1933.)
Eropo. v. la rubrikojn pri iu lando.
Eropo e la Abismo. Verkis: Nitti, iama ministrara prez. de Italujo, al
E trad. R. Kreuz. 1924, 179 p. Homo, kiu mem gvidis la sorton de unu el la
tatoj de venkintoj, pro sento de respondeco havis la kuraon senindulge
malkai anta la konscienco de la mondo la frenezecon kaj konfuzecon de la
kontrakto de Versailles. (El la Enkonduko.)
Evoluo de Esperanto. La koncepto pri evoluo propre apartenas al la
biologiaj sciencoj, t. e. al la sciencoj, kiuj pristudas la vivantajn estaojn. En
ceteraj sciencoj, kaj aparte en lingvistiko, la vorto evoluo, same kiel la vortoj
organismo a vivanta, pavas esti uzata nur metafore kaj ricevas sian ustan
kaj precizan sencon nur kompare al sia malo revolucio. Dum revolucio estas
ia abrupta, rapida kaj detrua transformio en ia organizao, evoluo estas vico
da malrapidaj iompostiomaj anioj konformaj al la naturo de la objekto kaj
al la vivbezonoj. La karakterizo de ia evoluo estas modifo de tio, kio
ekzistas, sed modifo potupa kaj supraa, ne tuanta la esencajn ecojn. iuj
vivantaj naciaj lingvoj evoluas, ar tio, kion oni nomas vivanta lingvo, estas
lingvo efektive praktike uzata kaj kies normala evoluo estas certigata per
interkonsento de opa sufe multnombra kolektivo da uzantoj. Samo okazas
pri E: i devas, asertas Z, kreski kaj progresi la la samaj leoj, la kiuj estis
ellaborataj iuj vivaj Iingvoj. Kaj la faktoj plene pravigis la Z-an koncepton.
La evoluo de E efektivias per jenaj procedoj: 1) Analoga kaj logika utiligo de
iuj eblaoj, kiuj estas entenataj en la strukturo de la lingvo kaj en ia
feksebleco, sed kiujn oni antae ne atentis. Precipe rimarkinda estas la vasta
uzado de diversaj afksoj kiel memstaraj vortonaskaj radikoj (eta, etulo,
etburo, etskale, ega, egeco, eke, eki, fora, foreco, a, ulo, ktp.). El tiu i utiligo
de la kaitaj eblaoj sekvas anka la forlaso de kelkaj malpermesoj, kiuj estis
205
nuraj naciismoj senkonscie akceptitaj dum la unuaj periodoj sed kontraaj al
la logiko. Oni povas anka konjekti, ke kelkaj dubaj formoj kiel kelkiu,
multiuj, anta ke, post ke, post ol, sama ol, ii, end ktp., is nun apena uzataj
kaj ankora ne kontrolitaj de la vivo, eble pli poste estos akceptataj. 2)
enerala emo al plej mallongaj formoj, kiel i anst. i tiu, ato anst.
atomobilo, fora anst. malproksima, eta anst. malgranda; precipe rimarkinda
estas la forlaso de la internaciaj sufksoj aci, ici, uci, (pli konforma al la
instruo de la Fundamento estus la nura foreto de i: Ekz. apelaco la la
modeloj donaco, kapitulaco, kuraco) 3) Modifo de la signifo de kelkaj radikoj
u per plilarigo a metaforigo, u per malplivastigo kaj pliprecizigo. Ekz.:
Agiti, agordo, angoro, apogi, aroganta, embaraso, entila, komponi, konfuzi,
konsenti, neta, prudenta, planto, svati, torenfo, trakti ktp. Oni devas ne konfuzi
tiajn akcepteblajn plilarigojn a pliprecizigojn de signifo kun iaj
signiforenversoj tute kontraaj al la Fundamentaj difnoj, kiel uzo de domai
kun la senco difekti. 4) Sed la evoluo de E konsistas precipe en la plimultio
de la radikaro. Dum longa periodo tiu i plimultio estis malrapida kaj
poioma, sed poste ta verkantoj pli kaj pli kutimiis enkonduki konstante kaj
amase tiel multajn novajn radikojn, ke estus nesingarde konsideri tian
torentan inundon kaj senesan velion kiel normalan sendaneran evoluon
de la lingvo. Certo estas, ke E, same kiel iu ajn kulturlingvo, devas kapabli
kontentigi la bezonojn de la artisma literaturo. Tamen ni ne forgesu, ke
malpfejmulto lernas E-n pro artismaj celoj kaj ke en la beletro kaj la poezio
ne kuas la efa utileco de lingvo internacia, kies precipaj esencaj kvalitoj
nepre estas kaj restos simpleco kaj facileco. La beletristoj ne troigu siajn
postulojn. Ne nur enkonduko de senutilaj duoblaoj de jam ekzistantaj vortoj
estas evitinda kaj anstatao de malhelpo, ati, malpari, esti permesata,
maloja, malmola, kompatinda per la nelogismoj obstaklo, aprezi, disipi, lici,
trista, dura, povra ne estas pliriigo sed plibalastigo kaj plikomplikigo de la
vortaro, sed anka trosubtila nuancigo de la lingvo kaj pretendo rekte traduki
per aparta vorto iun ajn apartan vorton de iu nacia lingvo ne estas, e la
artisma vidpunkto, aprobinda. Se en E, skribis prave Cart, ni volas esprimi
iujn nuancojn de la homa sento kaj de la homa penso, kiujn cetere tradukas
plensukcese neniu el niaj naciaj lingvoj, certe nia lingvo farios
pli ria ol iu ajn alia, sed samtempe tiel malfacila, ke i ne atingos plu sian
klare difnitan efan celon: esti komuna internacia komprenilo por la popoloj.
206
ian socian rolon subpremos la beletristika rolo, kiun oni ne rajtas malati,
sed kiu tamen devas resti fanka; ornamao tre dezirinda, sen ia dubo utila,
sed ne esenca. Ni do darigu permesi, ke iu povu libere proponi novajn
terminojn a formojn, kiujn li bezonas a kredas bezoni, sed ni ne akceptu
ion ajn tro facile kaj senkritike. Ni akceptu nur la novaojn necesajn kaj
konformajn al la bezonoj de la uzantoj; plie, ni konsideru tiujn novaojn kiel
defnitivajn nur post kiam ili estos kontrolitaj kaj kribritaj de la vivo kaj
anka ofciale konfrmitaj de la Lingvaj Institucioj, supera atoritato
registranta la efektivan lingvan evoluon. La evoluo, t. e. la sorto de E kuas,
kiel diras la Deklaracio de la Akademio, en la manoj de la E-istoj. Tiu i
evoluo povas esti normala kaj sendanera nur se iuj E-istoj komprenas kaj
plenumas sian devon, submetante sin al memvola disciplino, se iuj
recenzistoj montras lacelan severecon, kaj se iuj gazetistoj kaj verkistoj
atentas ne nur siajn proprajn lingvajn bezonojn kaj facilecojn, sed anka la
eneralajn superajn interesojn de la movado. E. GROSJEAN-MAUPIN.
Evrot (evro) Joseph, (ps. Verto), franco, licea prof. Nask. 13 apr 1859
en Cliambry, mortis 3 marto 1920 en Bonneville. Gvidis unu el la unuaj
kursoj en liceo pri E. (Grenoble 1902). Prez. de grupoj (Grenoble,
Chambery). Faris kursojn, paroladojn, artikolojn en francaj kaj E-aj gazetoj,
prop. brourojn. Tradukis: Brueys kaj Palaprat: Advokato Patelin, 1904.
Postlasis kelkajn nepresitajn manuskriptojn (Georges Dandin, de Moliere). L.
K 1909.
Evstifejev Nikolai, ruso. Malnova E-isto, (jam . 1890), kiu laboris
amplekse kaj diversmaniere por E. Kunlaboris je L' E-iste, Juna E-isto, esk
E-ista, Lit. Almanako d e L. I., S R. ktp.
Export E-ist aperis en Chicago de jan.-julio 1909 kaj de jan. 1922
sept.-okt. 1924. Red. E. M. Pope. 4-8 p. 31x23. Pritraktis komercajn,
industriajn, eksport-, ekonomiajn, patent- kaj similajn aferojn. P. TARNOW.
Eyquem (ekem) Daniel, franco, supera juisto. Nask. 13 marto 1852 en
Bordeaux, mortis 24 jan. 1926 en Paris. Prokuroro en Limoges; li aliis al E
en 1906 kaj tuj entuziasmiis. Vicprez. de la grupo (1907). Dum sia cetera
vivo li laboris por la ideo. En 1923 elektita prez. de la SFPE. La tasko estis
malfacila. En tiu momento la Societo aliformias; i estis Asocio de
207
individuoj; i farias unuio de grupoj kaj federacioj. Malgra sia ao, li
akceptis tiun rolon. Plie li pli speciale klopodis letere kaj persone e la
registaro kaj la grandaj publikaj institucioj. Al sia arda idealismo li kunigis
faman esperon kaj laborpovon admirindajn.

208
F

Fabeloj de Andersen. Trad Z. Unua parto 1923, 152 p, dua parto 1926,
154 p., tria parto 1932, 153 p. A. apartenas al la plej klarvidaj, plej klarmensaj
verkistoj de l homaro. La traduko: krom la uo de tiu diafana stilo, kiu tiel
senpere interpretas al ni ia belaojn de la originalo, ni povas en i anka oji
pri formoj, kiuj estas kvaza decidoj pri diskutataj aferoj. (Totsche, L. M,
1932, p:159.)
Fabiola. Romano pri la katakomboj, de kardinalo Wiseman, el la angla
trad. Ramo 1911; dua eld. revizita de Em. Robert, 437 p. kaj 24 bildoj.
Interesa rakonto, priskribo de la moroj de la romanoj kaj la unuaj kristanoj.
Bonega traduko. Flua kaj plaa stilo.
Fabrikmarkoj, v. Varnomoj.
Facchi (fakki) Gaetano, italo; administranto, sekr. de Faista Instituto
de Kulturo de Brescia. Nask. 2. dec. 1888 en Brescia. E-isto de 1920. En 1922
fondis grupon en Brescia, gvidis multajn kursojn e diversaj asocioj, anka
por instruistoj. En 1925 instigis la Komercan ambron de sia urbo dissendi E
lingvan cirkuleron pri la itala komerco kaj industrio al iuj delegitoj de UEA;
la cirkuleron oni tradukis en naciajn lingvojn kaj aperigis en multaj urnaloj
kaj dokumentaroj de komercaj ambroj. Depost 1926 delegito de itala E
movado por eksterlando: (Informservo) De 1931 estrarano de IEF; prof. de E
ktp. Lingvistaj, literaturaj, historiaj artikoloj en E gazetoj. Trad. la komedion
Naskio de Niccodemi, prezentita en Udine dum lanacia E kongreso, 1929
Verkis prelegon S-ta Francisko kaj Budho, 1930. efunlaboranto de la
Enciklopedio.
Facila Legolibro. 1923 64p. Simple verkitaj resumoj pri na originalaj
E romanoj; artikolo de W. Bohnson pri la literaturo de E.
Fadenhecht Josif, bulgaro, d-ro, univ. prof. de juro, eksministro de la
juaferoj. Prezidis publikan kunvenon dum verda prop. E-semajno en Sofa
en 1924
209
Fairbairn (ferbern) Artbur Reees, anglo, arkitekto. Nask. 6 majo 1884
en Sunderland. Laika predikanto metodista. Areologo. De 1920 prop. sekr.
por E movado en nordorienta Anglujo. Fotografas kaj paroladas kun
lumbildoj pri UK-j.
Fairman (fermn) Charles Arthur anglo, diskonta makleristo. Nask. 21
nov. 1866 en London. Iama kasisto de BEA. Membro de UEA de la komenco.
Farges (far) Alice-Leontine, francino. Nask. 22 jan. 1869 en Couloutre
(apud Nevers) Fondis esi Lyon (1910) la E-istan Hejmon, malfermitan al iu
E-istoj. Direktas E-Ofcejon de 1908. Eldonis E-ajn glumarkojn, juvelojn E-
ajn, ktp. Propagandis e komercistoj. Enirigis uzadon de E kaj organizis prop.
budon e Foiro de Lyon.
Farkas (farka) Ferenc, hungaro, elektromuntisto. Nask. 1903 en
Nagyvarad (nun Oradea Mare en Rumanujo). E-isto de 1923. Estis tre fervora
laboranto, plurfoje centra sekr., vicprez. de HESL en la postmilitaj jaroj.
Multaj kursoj, paroladoj.
Fast Paul, germano, instruisto en komerea lernejo. Nask. 21 sept.1853,
mortis 28 okt. 1928. Kunfondinto de E grupo Knigsberg (1907). Verkis E
gramatikon.
Fatala uldo. Teozofa romano de Dalsace, el la franca trad. E. F.
Cense. 1910, 318 p.
Faulhaber Frits, nederlandano, dompentristo. Nask. 8 ag. 1893 en
Amsterdam. E-isto de 1912. Propagandis en la armeo 1917-18. Estrarano de
FLEN 1920-23 kaj 1927-34 Red. ties organon Arbeider E-ist en 1929, kunred.
de ia lingva aldono 1931-34. Prez. de la Laborista E Ekzamena Komitato.
Radio-paroladetoj, skriba kurso por kursgvidantoj, atoro de Konsilanta
Gramatiko.
Fasto I. Drama poemo de Goethe, el la germana trad. Barthetmess.
1923, 153 p. F., imaga heroo, temo de multaj literaturaoj trovis defnitivan
formon en la efverko de G. La traduko rima kun malpli regulaj ritmoj
210
estis tiel malfacila, ke rezulto pli perfekta eble ne estas atingebla. Ofaj versoj
kun nenatura vortordo. (G. S., ,E', 1923, p: ISZ.)
Fauvart-Bastoul (fovar-bastul) Leon, franco, skadronestro en
kavalerio. Nask. 27 julio 1845 en Angers, mortis 1922. E-iis en 1900. Ano de
la fama Dijona grupo, helpis al Boirac por lia Plena Vortaro, 1909. Publikigis
gravan verkon: losilvortoj, 1909, franclingvan studon pri 200 ofaj vortoj.
Kun sia edzino kaj sia flo verkis: Triope. Verkis anka: Pri la gramatika
specikeco de la fundamentaj radikoj, 1914. LK en 1911.
Fauvart-Bastoul Marcelle, edzino de la antaa. Nask. 14 nov. 1859 en
Autry-le-Chatel (apud Orleans). Prez. de la Diona grupo, gvidis multajn
kursojn speciale por blinduloj. Helpis al Boirac por lia Plena Vortaro. Verkis:
E sen profesoro, 1912 Luksa dometo, 1918 Kunverkis Triope.
Fauvart-Bastoul Louis, franco, flo de amba antaaj, d-ro de
leoscienco. Nask. 19 sept. 1877 en Blois, 5 sept. 1914 mortpafta e la Marna
batalo. Li skribis en juraj revuoj kaj anka okupis sin pri muziko. Verkis:
D'une langue auxiliaire au point de vue du droit des gens, 1906. Kunverkis
Triope.
Favrel Henri, franco, ineniero E. C. P. Nask. 16 jul. 1877 en Paris.
Gen. sekr. de la Radio-Klubo E-ista de Francujo. (530 anoj is 1932), red. de
Radio-E, trimonata organo de la Klubo. Prez. de la Radio-Komisiono dum la
UK en 1932. Estis adm. de E Centra Librejo, ktp. Multaj artikoloj kaj raportoj;
paroladoj, anka per radio. Gvidis korespondajn kursojn.
Fazel John H., usonano, lavice multaj profesioj, dum longa tempo
pastro, presbiteria evangelisto kaj farmisto. E-isto de 1908. Kiel armea pastro
en 1917 instruis E-n al ofc. istoj kaj al simplaj soldatoj. Direktoro de la ES
YPD (kun . 1000 anoj) kiu apartenas al EANA. Artikoloj efe en skoltaj
gazetoj.
Fels Isidoro, d-ro kaj lia edzino Regina, hebreoj el Lww. Li
kuracisto, nask. en 1870, i en 1877. en Lww lavice prezidadis multajn
jarojn la EG. La infanoj parolis E-n anta ol sian gepatran lingvon.
211
Feminismo. Ekde la komenco virinoj ludis gravan rolon en la historio
de E. Klara Zilbernik, la edzino de Z, estis kvaza baptopatrino al ties verko,
helpante ian publikigon kaj poste fdele kaj nelacieme zorgante pri ia
prospero. Krom kaj post i multaj kapablaj virinoj laboris fervore por la
disvastigo de E kaj ia interna ideo. Dume, la rolo de la virino en la mondo
entute fariis pli kaj pli grava. Estiis la t. n. feminista movado, postulanta
por virinoj la samajn rajtojn sociajn, ekonomiajn kaj politikajn, kiujn jam
havis la viroj. Formiis gravaj int. ligoj de virinoj, kiuj celis protekton kontra
ia perforta subigo de homoj a popoloj kaj anta io malebligon de militoj.
La fncelo de tiuj ligoj estas esence identa al E-ismo, kiu tamen, krom la
neceso interpacigi la popolojn, anka malkovris tagan helpilon por atingi
tiun celon. Tion ekkonante, kelkaj klarvidaj E-istoj, por forigi la lingvajn
malfacilaojn, decidis arigi irka si kiel eble plej multe da virinoj. Kun ilia
helpo ili volis pruvi anta la publiko, ke int. paco estas ebla nur sur bazo de
int. interkomprenio, t. e. sur fundamento de netrala mondhelplingvo, kia
estas E. Tiel estiis Unuio de E-istaj Virinoj. (UDEV.) Junaa kaj la
amplekso ankora malgranda tiu Unuio jam faris respektindan sumon da
laboro. Okaze de la 22-a UK, la unua post ia estio astria anino, dum
demonstracio de la Londona Klubo en Hyde Park turnis sin al la virinoj inter
granda amaso da irkastarantoj kun peto, ke ili lernu kaj poste disvastigu E-
n por defendi pere de i siajn virinajn kaj precipe siajn patrinajn rajtojn, kaj
helpu al la fratinoj en tiuj landoj, kies leoj ankora rifuzas samrajtecon al la
virinoj. Dum la 23-a UK en Krakw UDEV sendis gratulleteron al Ligo de
Patrinoj kaj Edukistinoj pro ties propagando per fugfolioj E-lingvaj, kaj
monon al Int. Ligo de Virinoj por Paco kaj Libereco. Plej gravaj estas la
laboroj de la franca grupo, sekcio de UDEV. Forta estis la fnanca kaj morala
helpo de Marcelle Tiard (mortinta en 1931). ia efa kunlaborantino M.
Borel ofereme darigas la komunan agadon, uzante sian infuon en virinaj
rondoj por sukcesigi E-n. (Ekz. mendis E-lingvajn glumarkojn por 1500 fr.
eldonitajn de la Ligo de Virinoj anta la Konferenco de Senarmigo.) La Ligo
mem subtenis M. Borel en iaj klopodoj ofcialigi E-n e la int. kongreso de la
Ligo dum 1932, 20 diverslingvaj delegitoj jam subskribis la proponon kaj nur
pro lertaj manovroj ktp. E ankora ne sukcesis, sed la propono estos ripetata
je la unua taga okazo. UDEV tiam morale kaj fnance subtenas la
militrezistantojn. (Ligo Einstein) r. UDEV. AMALIA BERGER.
Ferdinand Hirt und Sohn Leipzig estas unu el la plej gravaj germanaj
212
porlernejaj eldonejoj, fondiis en 1832. Ekde 1919 eldonas anka E-
lernolibrojn kaj en 1921 la instigo kaj sub direkcio de Bernhard Ktz fondis
E-fakon, kiu dum la lasta jardeko fariis unu el la plej gravaj eldonejoj.
Eldonis inter aliaj la historioverkojn de Privat, Originalan verkaron de
Zamenhof, Enciklopedian Vortaron de Wster, kaj aliajn librojn, entute
irka 50 diversajn volumojn, kies vendoprezo dum la aperdato atingis 250,-
svfr.
Ferez (ferez) Hubert, franco, instruisto. Nask. 15 marto 1896 en
Voyenne (apud Laon). Unu el la plej varmaj propagandistoj en Francujo
Starigis kaj prezidas de 10 jaroj la Orientfrancan Fed. Loante en Strasbourg,
li faris sian tutan eblon por komprenigi al la germanlingvuloj la animon kaj
kulturon de Francujo, kaj tiamaniere labori por la paco, per interpenetrado
de tiuj amba civilizacioj. Kreis la plej gravan E-an prop. gazeton, en granda
formato: La Tribune E-iste, redaktita en franca lingvo (20.000 e-roj). Laboris
por ke en iu nacio stariu simila organo nacilingva grandformata. Kreis la
Asocion Groupement E-iste de l Enseignement kaj Les Lgions E-istes,
kaj fondis la organizon de tiuj Asocioj sur nova fundamento: neniam okazas
balotoj; estas nur direktantoj, kiuj administras, kaj anoj, kiuj subtenas ilian
agadon; neniuj statutoj; neniuj diskutoj.
Fernandes (fernandi) Julia, brazilanino. Mortis en 1927. E-isto de
1907. Fond. de Virina EK en 1912, kies animo i estis ismorte.
Fervojo. Armand Berllande, franca fervojisto en Villeneuve St-
Georges, publikis alvokon en ,E', 20 marto 1909, en kiu li instigis kunligon de
la E-istaj fervo istoj. Kaj dum la Uk en Barcelona 7 kaj 8 sept. okazis du
fakkunvenoj de fervojistoj; kiujn eestis 11 personoj el 6 nacioj. Fondiis int.
Asocio de E-istaj Fervojistoj; Kaj oni akceptis la jenan programon:
propagandi E-n inter la fervojistoj; starigi specialan vortareton; instigi int.
interanon de profesiaj ideoj; eldoni adresaron; faciligi interanon de
infanoj de fervojistoj dum la libertempa jarperiodo: faciligi la alveturon de
E-istaj fervojistoj al la E-kongresoj. Por 1910 oni elektis prez. Berlande,
vicprez. Wellons, Usono, kaj Schwartz, Astrujo, sekr.-kas, Bontemps, Franc,
helpsekr. Sandecki, Rusujo, kaj anka delegitojn por 9 landoj.
En dec. 1910 eliris la faka organo Fervoja E-isto, kiu aperadis is
213
militkomenco. Meze de 1911 la asocio jam havis pli ol 200 anojn el 15 nacioj.
Dum la UK en Antwerpen 1911 oni aranis 3 fervojistajn kunvenojn; eestis
15 kolegoj el 7 nacioj. Oni precipe pritraktis la fakan vortaron de Bal. Nova
prez. fariis Schwartz,vicprez. Engst, Germ., sekr. Petzold, Germ, en sekr
Bontemps. Dum la UK en Krakow,1912 la malmultaj fervojistoj kunvenis
trifoje. Oni elektis prez. Tarnow, Germ., vicprez. Szymanowski, Germ., sekr.
Petzold, kas. Engst, redaktoroj Berlande kaj Chilot, Franc. La nombro de la
membroj estis en 1912 214, en 1913 jam 227. La kunsidoj fervojistaj dum la
UK en Bern, 1913, estis vizitataj nur de 8, resp. 6 anoj. La iam efa demando
estis anka i tie la havigo de monrimedoj. La agado de Berlande kaj de aliaj
fervoraj E-istoj kazis, ke en diversaj urboj fondiis fervojistaj grupoj, ekz. en
Nymburk (Bohemujo), Lyon, Boxtel (Holando), ktp. E landaj ligoj fondiis.
La unua estis la Unuio de Germanaj Fervoj-E-istoj, fondita 2 okt. 1910.
Post la milito IAEF estis restarigita en 1921 en Praha, dank al la
klopodoj de S. Stojnic kaj I. Puhalo kaj dum multaj jaroj i havis sian sidejon
en Zagreb, Jugoslavujo. En kelkaj landoj estas fonditaj naciaj (memstaraj)
E-societoj de fervojistoj, la itala fondiis en 1922, la svisa en 1925, la ,Nagola'
en Japanujo en 1928, la hispana en 1928 de E. del Barrio kaj en Finnlando. En
1925 reprezentantoj de fervojasocio (9.000 membroj) en Kattowicze, Polujo,
akceptis rezolucion, rekomendante al iuj membroj lerni E-n. Samjare en
Astrujo A. E-Delegitaro starigis E-kursojn por fervojistoj: oni permesis en
tiu lando portadon de ofciala E-insigno (verda kvinpinta, glata stelo sur
blanka fono) e dum deoro. En 1927 la ministro de trafko en Jugoslavujo
per akto de 21 marto aprobis, ke en iuj vagonoj de la jugoslava fervojaro,
destinitaj por int. trafko, sur ofcialaj afoj kaj avizoj estu aplikata E: sed is
nun tiu i reformo ne realiis. En int. vagonoj de la Hungaraj tatfervojoj
estas bildoj de Budapest kun kvinlingva klariga teksto, la kvina lingvo estas E.
La agado de E-istaj fervojistoj instigis diversajn fervojkompaniojn kaj
liniojn eldoni gvidlibron, prospektojn, kaj aliajn presaojn anka en E.
Speciale rimarkindaj estas la luksaj eldonaoj de la astria minsiterio por
fervojoj en 1911 kaj en 1912, post la milito belaj eldonaoj de la eoslovakaj
kaj japanaj fervojoj. Diversaj fakaj gazetoj havis E-fakon kun pli-malpli
konstanta karaktero, ekz. la sveda fervojista gazeto Signalen.
IAEF en la lastaj jaroj montris neviglan agadon, e la ofciala organo La
214
Fervojisto esis aperi.
Kompilita la la artikoloj de
TARNOW kaj IRJAEV.
Fethke fratoj: Stefan, Jan kaj Edmund, poloj loas en Bydgoszez kaj
aktive partoprenas la movadon. Verkadas ofe kune. Eldonis en P lingvo 500
vortojn de l lingvo E. Organizis la vojaojn kaj prelegojn de la negra E-isto
Kola Ajayi. La meza, Jan, estas konata verkisto, uzanta la ps. Jean Forge. (v).
FeZ, ps. de Felix Zamenhof. (v.)
Fi-Blan-Go: ps. de F. Blangarin. (v.)
Fiedler (fdler) Ilonka, hungarino, ofcistino de keramikfabriko. Nask.
en Pecs. Paroladoj kaj kursoj. Artikoloj precipe en Katolika Mondo, Espero
Katolika kaj Kat. Vivo. Plej persista prop-isto en Pecs. (V. H. Heroldo, 1930.
N-o 6.)
Filatelio, a lasistema kolektado de la potmarkoj. La potmarko
mem naskiis en 1837. En la pratempo de pota trafko oni surskribis sur la
kovertojn, ke la sendkosto estas pagita. La Pariza potestro De Velayer
presigis en 1653 vinjetojn kun la surskribo Billets de Port Paye. Oni uzis
tiujn de 1653 is 1676. La sveda parlamentano Trefenberg proponis 3 marto
1823, ke la sendkostojn oni pagu per afrankstamppaperoj. La planon
efektivigis Rowland Hill en 1837 en Anglujo. Li estis la apostolo de penca
afranksistemo, la kiu iu letero ne pli peza ol duonunca estu transportita de
kiu ajn loko de Anglujo por unu penco. Kiam lia propono fariis leo en
1840, li eldonis potmarkon. La unua efektiva potmarko estis la fabrikao de
angla libroeldonisto Chalmers, kiu post longaj provoj kaj priparoloj
enkondukis en la trafkon 6 majo 1840 la nigran unu pencan potmarkon, kiu
fariis la patro de la modernaj potvaloraoj. La ekzemplon de Anglujo sekvis
en 1842 la poto de kelkaj Usonaj urboj, en 1843 Zrich, en 1844 Brazilo, en
1845 Finnlando, Italujo kaj Basel. La perfektigon de la pota servo celis la
fondo de Universala Pota Unio (en Bern), al kiu apartenas preska iuj
tatoj. La la kontrakto iu alianta tato ekspedas kaj enmanigas reciproke la
215
potajn sendaojn. La tarifo estas unueca, kaj por plifaciligi la manipuladon
anka la koloro estas unueca (verda por presao eksterlanda, rua por
potkarto eksterlanda, blua por letero eksterlanda). is nun ekzistas . 75000
diversaj potmarkoj, sed konsiderante la subspecojn, ilia nombro atingas
150000.
Multaj flatelistoj jam en la komencaj tempoj bone komprenis, kaj inde
taksis tiun profton, kiun donas al ili E. Preska de la unuaj jaroj pri E
interesiis gravaj fl. gazetoj. La Revue Philatelique Francais presis favorajn
artikolojn pri kaj e en E. Les Archives des Collectioneurs havis specialan
E-rubrikon. L'Echo de la Timbrologie presis prop. artikolojn kaj plenan
gramatikon de E. L' Annonce Timbrologie de Bruxelles alprenis E-n por
interrilatoj kun fremdlandaj flatelistoj. Sur la paoj de multaj E-gazetoj
senese estis presataj sennombraj anoncoj de flatelistoj, dezirantaj
korespondi en E kaj interani. ane la ftatelistoj la unuaj komprenis anka
la necesecon de speciala fl. terminaro, ar ankora en 1903 R. Lemaire verkis
francan E fl. vortaron. Poste grava fl. frmo Senf en Leipzig en 1911 eldonis
en kelkaj lingvoj, inter ili en E, tabelon de plej uzataj terminoj kaj esprimoj en
flatelio kaj en 1926 aperis en HDE, poste en aparta libro Filatelia Terminaro
de H. M. Scott en la lingvoj E, angla franca kaj germana. La nombro de E-
istaj flatelistoj estas sufe granda, nur ili dividias inter la diversaj soeietoj.
En Argentina estas 6, en Associacion Filatelica (Bahia Blanca), l4, en Iharos
27, en Kangaroo 24: en Shimb Club Romana 4, en Fusion 36, ktp. Aparta
societo por E-istaj flatelistoj estas la Tutmonda Asocio Kolektanta (v.
Kolektado), kies organo, la Tutmonda Kolektanto havas iam adresojn de
interanemuloj. Multaj fl. adresoj estas troveblaj en BES-Adresaro, en la
gazetoj ,E' kaj HDE.
La rubriko estas kunmetita la la artikoloj de
I. IRJAEV kaj J. TAKACS.
Filipina E-isto. Lando, kiu montras plej bone, ke la disvastigo de la E-
movado dependas efe de certaj personoj, estas la Filipinaj Insuloj. Estis
armea irurgisto d-ro H. W Yemans, kiu fondis en julio 1907 la FEA-n kaj
eldonis en la sama monato Philippines E Circular. Jam en ag. i fariis FE.
Vol. 1.: ag. 1907-julio 1908-12 kajeroj 4xIV+2xVIII+6xXII+236 p. Vol. 2.:
216
ag. 1903-julio 1909 7 kajeroj (11 n-roj.) 2xIV+136. Kiam Yemans post
eksterlanda vojao devis returni en la Usonan armeon, FE endormis.
P. TARNOW.
Filipinaj insuloj, Azio. La unuaj pioniroj estis (1901) d-ro Jemans, S.
Garcia Roxas, f-inoj Felicidad kaj Maria Paz Zamora, iuj en Manilla. Aktiva
propagando kaj vigla agado montriis en 1907, kiam estis fondita en Manilla
ES, kiu eldonis la gazeton F E-isto. Samjare la administranto de Popola
Klerigo W. Shuster kaj komitatano pri la klerigado C. Torbes fariis membroj
de la societo; granda ilustrita revuo Te Far Eastern Review presis
lecionojn de E, e oni povis legi tiam pri lernejo, kie oni volas instrui E-n al
lepruloj. Dum la sekvaj jaroj la movado preska tute formortis. La la
Dietterle-statistiko en 1928 E-istoj nur en du lokoj. En 1933 UEA-del. kaj EG
en Manilla. I. IRJAEV.
Filip Jan, eo, teologia studento. Nask. 9 dec. 1911 en Pibyslav. E-isto
de 1922. Jam kiel 13-jara junulo verkis E-kurson en pluraj gazetoj. Fondinto
de pluraj E-rondetoj. Artikoloj, poemoj en pluraj E-gazetoj. Kompilis kaj
parte tradukis: Kantareto, 1929, kaj verkis grandan E- vortaron, 1930.
Filippov Aleks. Gavrilovi, ruso, dentkuracisto en Saratov, kie li estis
unua pioniro de E, de 1888-91. Prop-artikoloj.
Filipov Georgij, ruso, sovetiano, scienclaboranto e pedagogia instituto
en arkov. Nask. 1888. Faris gravajn studojn pri E kiel prepara tupo por
lernado de fremdaj naciaj lingvoj (v. respektivajn artikolojn en Int. Lingvo,
(ruslingva organo de SEU), organizis periodajn E-disadigojn el arkova
radiostacio de 1927.
Filliatre (fliatr) Pierre, franco, efomizo de PTT. Nask. 2 okt. 1897 en
Paris. Kun sia frato li starigis la fakan revuon Le Relais. Kun la frato fondis
en 1922 kaj eldonas la E-an fakorganon Interligilo de l PTT. La du fratoj
verkis la PTT-artikolon de la Enciklopedio.
Filliatre Robert Julien, (ps Hugues Lerisloy), franco, PTT-ofcisto.
Nask. 4 apr. 1900 en Paris. efred de la franca revuo Le Relais. Verkis
217
multajn studojn pri diversaj branoj de PTT. en. sekr. de ILEPTO, en kies
organo La Interligilo de l PTT li aperigis multajn artikolojn precipe
teknikajn. Atoro de la Pot-telekomunika Vortaro, 1934.
Filmoj. v. Sonflmoj.
Filozoha Vortaro. Kompilis Stan. Kamaryt. 1934, 171 p. La arano de
la artikoloj: Post la titolo sekvas la terminoj en angla, eoslovaka, franca kaj
germana lingvoj. . . Poste sekvas difnoj de la termino. Se ili estas pluraj, ili
sekvas laeble la la ordo de ilia graveco, ne la la historia evoluo (El la
Enkonduko.)
Findlay (fndlej) Joseph John, anglo, d-ro, emerita prof. de edukado
Universitato de Manehester Atoro de multaj verkoj pri edukado kaj
lingvolernado. Iniciatis la Findlay Gregg sistemon de lernado de lingvoj
(inkluzive de E) per gramofondiskoj, 1929.
Fine mi komprenas la Radion. Amuza kaj populara enkonduko en la
radiotenikon. Originale en E verkis E. Aisberg, kun 245 bildoj kaj desegnoj
de H. Guilhac. Konsistas el 16 babiladoj, el kiuj 8 aperis jam en Int. Radio-
Revuo, 1926 Tutteksta E-eldono; 1934, 140 p. La verko estas eldonita en
lingvoj bulgara, ea, estona, franca (11 eldonoj), germana (11 eldonoj),
greka, hungara, itala, latva, rumana, rusa kaj slovena. Etute 13 lingvoj El la
esperanta eldono un oni tradukas in anka en polan, anglan kaj svedan
lingvojn.
Finholt Josefne, norvegino. Nask. 7 ag. 1857, mortis 3 marto 1921.
Guvernistina kaj instruistina ekzamenoj. E-iis en 1908 kaj de tiam i per tuta
vivo kaj animo apartenis al E. Membro de gazeta komitato 1908, del. de UEA
1911, kunfondinto de NEL 1911, restarigis la EK en Oslo 1912, fondinto kaj
sekr. de Asocio de N Geinstruistoj E-istaj 1915. Gvidis multajn kursojn
1912-18, i. a la unuan por-infanan kurson en N. i. Entute gvidis kaj subtenis
la movadon dum malfacilaj periodoj kaj anta ia morto i destinis sufan
kapitalon por pagi la eldonon de lernolibro de Rifing (5000 ekz). ia morto
estis grava bato por la NE. movado, kiu dum postaj 5 jaroj preska nur
vegetis.
218
Finnlando. La fnnan lingvon parolas nur . 3 milionoj da homoj. En
la fnnaj lernejoj estas devige studataj minimume tri fremdaj lingvoj. La
multlingveco de kulturo kaj komercado kazas por fnnoj grandan
malhelpon.
Estas neeble plu eltrovi kiu estis la unua e-isto en Finnlando. E atingis
la landon jam en 1888. La plej malnova inter la nun vivantaj fdeluloj, prof. G.
J. Ramstedt, konatiis kun E en 1891. La unua e-ista klubo ekagis jam en
1893 inter studentoj de la Politeknika Altlernejo en Helsinki, sed i ekdormis
post du jaroj. En 1895, kiam Esperantisto pro la perdo de siaj rusaj
abonantoj esis. aperi, el la tuta eksterruslanda abonantaro (170) en la
malgranda Finnlando troviis 12.
Disvastion de la movado malhelpis la manko de fnnaj lerniloj; la
unuaj fnnaj E-istoj studis la lingvon per svedaj lernolibroj. La unua fnna
lernolibro aperis nur en 1904. Tamen jam en la unua UK, 1905, estis
reprezentanto de Finnlando d-ro Nino Runeberg, kiu e-istiis en Paris per
prof. Cart.
Efektiva ekmaro kiel organizita movado komenciis en 1905, per
fondo de Klubo E-ista de Finnaj Studentoj. En sekva jaro i anoncis en
Helsinki kurson, al kiu aliis 208 personoj. Tiam fariis necese fondi novan
eneralan societon La Polusstelo, kiu poste dum 15 jaroj estis la plej grava
grupo en la lando kun siaj eminentaj, agemaj anoj, inter ili stud. A. A. Sola
dediis plej grandan parton de sia tempo al E, sed li mortis jam en 1909.
En 1907 estis fondata la tutlanda organizao E Asocio de Finnlando,
kies unua prez. estis d-ro Runeberg. Samjare naskiis la unua gazeto, Finna
E-isto, kiu kun kelkaj interrompoj aperadis is 1914. Por liverado de lerniloj
kaj literaturo estis, la propono de Alb. Sandstrm, fondita komerca
entrepreno, kooperativa societo Ilarejo E-ista, kiu anka administris la
gazeton is 1909, kiam EAF prenis sur sin la eldonadon de Finna E-isto.
Iom post iom la E-istaro kreskis, societoj fondiis kaj kelkaj fakaj
rondoj komencis utiligi E-n en sial int. rilatoj. I. a. la turisma organizao
Suomen Matkailijayhdistys eldonis 64-paan libron Vojaado en
Finnlando, kaj sendis en 1914 Vilho Setl al paroladvojao por fari
219
turisman propagandon eksterlande per E.
La mondmilito interrompis tiun vojaon, kiel anka la tutan movadon.
Kvankam Finnlando havis relative vastan atonomion kaj ne devis partopreni
en la milito, la rusaj ofcialuloj tamen povis malhelpi la E-istan agadon. Sed
tuj post la rusa revolucio en 1917, kiu kreis pli liberajn cirkonstancojn, la
movado revivigis, kaj post kiam Finnlando en 1918 fariis memstara
respubliko, i disvolvis belan foradon.
Vilho Setl kun juneca fervoro subite sukcesis reveki malnovulojn kaj
varbi novajn adeptojn. Li verkis kompetentajn lernolibrojn kaj vortarojn, kiuj
estis uzataj anka en najbaraj landoj. En 1920 li fondis kaj redaktis unike
bonan gazeton E-a Finnlando, kiu en sia plej bona tempo havis unu
abonanton por iuj 4.000 loantoj en la lando. Apud li staris aktiva stabo, el
kiu aparte menciindaj estas Alb. Sandstrm, Leo Jalava, Sulo Attila kaj G.
Cernohvostov, iuj en Helsinki, kaj plue la fervora prop-isto, staciestro H.
Salokannel.
Nun sekvis unuaj ofcialaj rekonoj. En 1922 la parlamento decidis doni
al E Instituto de Finnlando tatan subvencion de 25000 f. markoj. La Instituto
ricevis saman sumon iujare is 1932, kiam la registaro en sia kriza budeto
reduktis la subvencion al 17.700 f. m. Krom tio, la tato cedis speciale por la
XIV-a UK en 1922 50.000, la urbo Helsinki 10 000 markojn.
La movado trovis anka fortan spiritan simpation e ofcialaj kaj
duonofcialaj institucioj. En 1920 la Lerneja Administracio permesis la
instruadon de E kiel fakultativa lernoobjekto en iuj lernejoj, kie la rektoroj
tion proponas; malpli favora sinteno de pli postaj registaroj en praktiko parte
nuligis la utilon de tiu permeso. Tamen E estis instruata en pluraj gimnazioj.
Tre gravaj estis la servoj, kiujn ia Finnlanda Foiro kaj E reciproke faris
unu al la atia; i. a. la Foiro dungis specialan E-sekretarion, Konrad Ojala, kaj
publikigis en E verkon pri la ekonomia vivo en Finnlando.
Tia estis la situacio en 1922, kiam la UK okazis en Helsinki. Por la
kongresaj laboroj estis mobilizataj preska iuj aktivaj E-istoj. La kongreso
anka sufe bone sukcesis, la aranoj estis enerale ladataj.
220
Sed en la fno de la kongreso montriis politika malkonsento inter
kelkaj funkciantoj, kaj tio havis fatalajn sekvojn por la bele kreskanta
movado. La is tiam unueca fronto disfalis. Parto de la anoj eksiis el EAF kaj
organiziis en Laborista E Asocio. La skismo per si mem ne estus ia granda
malfelio, sed la tuta E-istaro en Finnlando ankora ne estis tre forta, a
kvalite a kvante. iuj aktivuloj estis trolacigitaj en la kongresaj laboroj.
ar la skismo okazis uste en tiu momento, i paralizis la tutan
movadon, kaj de tiam i stagnas en la lando. Kaj sensacisoifaj taggazetoj
donis al la publiko kalumniajn raportojn pri la okazintao. Tial E perdis
simpation e infuria parto de la publiko kaj la propagando malfaciliis.
Grave estas anka, ke V Setl, is atuno salajrita ofcisto de EAF, plu ne
povis dedii sian tutan tempon por la gvidado de la movado.
Kvankam is nun oni ne sukcesis plivigligi la movadon, parte pro la
ekonomiaj malhelpoj de la kriza tempo, oni certe fne antaenigos
Finnlandon al sama vico kun la aliaj nordaj landoj, kiuj nun multe superas
Finnlandon.
Societoj. E Asocio de F ( EAF) Fond. 1907 de Hj J. (Nino) Runeberg,
Sola, Werner Anttila, Attila, Sandstrm, Jalava, Salokannel k. a. Enspezoj nur
per kotizoj. iajn kursojn partoprenis . 3.500 personoj. Nombro de anoj .
50. Prez. Salokannel, vicprez. Ilmari Rautio, sekr. J. Mikkola, kas. f-ino Helmi
Koivuniemi, ceteraj estraranoj: s-inoj Elmi Tamminen kaj Ida Sairanen, T.
Aurela, T Auer, Leo Rautanen: s-ino lrtaikki Romppanen kaj Erkki Turunen.
Organo 1907-14 Finna E-isto, 1920-22 E-a Finnlando; nuntempe ne
ekzistas gazeto. Al EAF faris donacojn frmo Aarnio kaj Lehtinen. konsulo K.
T. J. Kunisi kaj direktoroj Kilpi kaj L. Laiho. F-a Laborista E-Asocio. Fond.
1923 de V. J. Kostiainen, O. Laukkanen, H. Koivu, A. Lundstrm k a. La ia
propono la socialdemokrata partia kongreso en 1930 akceptis rezolucion pri
E, sekve de tio ekz. la partiaj gazetoj devas publikigi prop. artikolojn. Prez.
Kostiainen, sekr. Lundstrm, ceteraj estraranoj: Edv Manner, Tuomas
Vanhala, John Vainio. E-Ligo de F-aj Instruistoj Fond. 1921. 43 anoj (28 viroj,
15 virinoj). Kurso en 1923, subvenciata de la tato per 6000 markoj; gvidantoj
Setl kaj Huuskonen, 43 personoj. Dua kurso en 1932, sub gvido de hungaro
T. Czitrom. Prez. Tamminen, vicprez. Mikkola, kas. J. O. Metsikk, sekr.
221
Tyyne Leivo, ceteraj Kalle Huuskonen, Rautio, Koivu. E Societo de F-aj
Fervojistoj. Fond. 1922. Grava venko, enkonduko de du lecionoj pri E en
fervojistaj fakaj kursoj en Helsinki. Prez. Salokannel, sekr. kas. T. A. Lindberg,
ceteraj: S. B. Veijola kaj
A. Salonen. -E-Instituto de F. Fond. 1921 de EAF. Enspezoj: tata subvencio,
kurspagoj, perado de literaturo, gazetoj ktp. Elspezoj: luo por kontoro,
honorarioj, preskostoj ktp. En 1923 estis fondata Subtena Societo de Instituto,
al kiu aliis iuj E societoj en F, kiuj elektas la estraron de Instituto. Estraro:
Tamminen, Kostiainen, Mikkola, Lundstrm, Hj. Lillqvist, direktoro de post
la fondo Setl. iujare kursoj. Post ekzameno diplomoj: 24 superaj, l63
elementaj, 14 provizoraj 2 skoltaj, 8 korespondaj. Plej multajn kursojn de la
Instituto gvidis Huuskonen, unua faka E instruisto en F.
Literaturo. Atoroj de lernolibroj: la unua de Laurn kaj Kuntsi en 1904,
poste de W. Anttila (Andelin), Setl, Salokannel; atoroj de vortaroj: Anttila
(F-E, E-F), Setl (F-E, E-F). Pli gravaj tradukaoj el la fnna literaturo: novelo
de Linnankoski, trad. de Setl, komedio de Kivi, trad. de Hilma Halt, du
teatraetoj, trad. de Ekstrm kaj Hall. Tradukaoj el E en fnnan: Forge,
Abismoj. Argus, Pro kio, amba trad. de Aini Setl. Laiho kaj Delsudo,
Astralio trad. de Laiho.
Noto. La artikolo estas verkita per multa helpo de f-ino Tyyne Leivo.
D-ro L. I. LAPPI.
Firu Petro, ps. de Henriko Rabinovici, rumano, arkitekto. Nask. 10 jul.
1907 en Bucureti. E-isto de 1924. Liaj tradukoj el la rumana literaturo aperis
en diversaj E-gazetoj (1928-32); en kunlaboro kun Pragano aperis de li en
libroformo: Rumana Bonhumoro, 1932. Verkis la unuan R-E vortaron, 1932
Fischer (fer), Ottmar, d-ro, ineniero, kemiisto. Nask. 12 apr. 1904 en
Temesvar en Hungarujo (nun Timioara en Rumanujo); la patro estis
germana, la patrino hungara. Artikoloj por kemiaj gazetoj; bonfara laboro
inter blinduloj. E-isto de 1927. Vizitis la int. ped. kurson de A. Cseh en
Arnhem, jul. 1930. Li instruis E-n la Cseh-metodo dum 2 jaroj gvidante 36
kursojn (efe en Norvegujo) kun . 1500 partoprenantoj kaj faris 50 prelegojn
en E anta . 5000 personoj. Partoprenas anka la skoltan E-movadon.
222
Fischer-Galati (fer-galac) Henriko, rumano, eldonisto kaj presisto en
Bucureti; is 1926 grandindustriisto. Nask. 3 jul. 1879 en Galati. E-isto de
1902. Gvidis multajn kursojn, kunvenojn kaj kongresojn. De 1904 prez. de
Unua Rumana Societo E-ista en Galati, de 1908 de la Federacio de ES en R.,
de li fonditaj Prez. de RES de 1923. Red. de Rumana Gazeto E-ista. Eldonis la
rumanan losilon, diversajn lernolibrojn, propagandilojn. LK de 1908.
Ofciala reprezentanto de la rumana registaro dum pluraj UK-j. Kondukas de
1922 ECR, fonditan de li kun helpo de A. Cseh, en propra domo kun
biblioteko, kurso librovendejo, presejo E-istaj. Kunlaboranto de la
Enciklopedio.
Fier Andreo, ruso, d-ro, kuracisto en Orel, Tifis, fne efuracisto en
akuista instituto en Leningrad. Nask. 1855 en Orel, mortis 27 majo 1930 en
L. E-isto de 1892 kaj de tiam senlace laboris por i. Kunfondis kaj prezidis
multajn jarojn la Kakazan ES-n. Partoprenis multajn UK-jn. Tradukoj en
libroformo: Kanto de triumfanta amo, 1908, Anjo, 1910 Fantomoj, 1912, iuj
tri de Turgenev, Portreto de Gogol, 1911, Tri noveloj de Pukin, 1923.
Kompilis legolibron, 1910 kaj Historieton de E, 1911, kaj lernolibron por
armenoj. Kunlaboris je ,E', La Bela Mondo, Universo, Danubo, Literaturo,
Juna E-isto, La Ondo de E.
Flageul (fal) Pierre, franco, ofcisto en la nacia monfabrikejo, kaj,
fanke, prof. de stenografo. Nask. 4 okt. l878 en Maumusson (apud Nantes).
Li tre interesias pri stenografo, gvidis kursojn, fondis societojn, kunlaboris
al mulfaj sten. gazetoj, adaptis la sistemon Duploye al la skribo Braille, kaj
poste al E. Li gvidis kursojn E-ajn en Paris kaj la irkao, faris konstantan
propagandon en la sten. medioj per multaj artikoloj, per paroladoj, kursoj,
proponoj favoraj al E en francaj kaj int. kongresoj. Li verkis, skribis kaj presis
mem multajn lernolibrojn, propagandilojn, kaj eldonis gazeton Fluganta
Skribilo (v. Stenografo). us estas fondita nova Societo Stenografa Instituto
Tutmonda (STT), kiu celas disvastigon de la Stenografo Duploy-Flageul.
Kunlaboranto de la Enciklopedio.
Flandra Esperantisto. Organo de FLE, fond. en 1929; formato 27x18
cm Red. jan van Schoor.
223
Flasch (fa) Hellwig, Brunhilde, astro-germanino, d-ro, prof. en
Wien. Nask. 15 marto 1896 en Suczawa (tiam Bukovino). tata
ekzamenkomisionano por E, de 1928. Kunlaboranto de A . E-isto kaj antae
de AKLE-Informoj. Originalaj poemoj kaj tradukaoj.
Flatauer Otto, germano, direktoro kaj posedanto de du privataj
komercaj lernejoj en Berlin. Nask en 1880, mortis 4 jan. 1928. Enkondukis E-
n kiel laplanan fakon en siajn lernejojn. Artikoloj, efe en la taggazeto
Berliner Tageblatt. Provis krei mondoteatron per E.
Floretoj. Porinfanaj rakontoj, trad. de la Vendreda Klubo en
Winschoten. I931, 64 p. Ok fabeloj, arte ilustritaj, diklitera, klara preso,
modela arano. (Butin, HDE, 1931, n-ro 14)
Flourens (furan) Jeanne, (ps. Roksano), francino, komercistino. Nask.
4 ag. 1871 en Vias (apud Montpellier), mortis 13 jul. 1928 en Marseille. E-
iis en 1903, kaj ne esis propagandi is la morto. Fondis grupon en Beziers,
gvidis kursojn, varbis la estrojn de la lokaj gazetoj, en kiujn i enpresigis
regulajn artikolojn por E. En 1922 i translokiis al Marseille, kie i darigis
la laboron kaj direktis E-Hejmon. Sed precipe kiel verkistino i estas konata;
i skribis sennombrajn prop artikolojn, kaj anka multajn aliajn iuspecajn
en E-aj gazetoj, precipe literaturaojn, tradukojn kaj pri la modo. Plie i verkis
kaj publikigis aparte: Duonsurda, komedieto, 1907. La Fianinio de
Sovaulineto; komedio, 1909. La Senlaca Sinofero, 1911. La Morgaa Virino
1912. Eltirao el la memorskriboj de Tolstoj 1911. L. K. de 1910. L. BASTIEN.
Flower (faer) Isaac, anglo, vesta-tranisto. Nask. 31 marto 1901 en
London. E-isto kaj SAT-ano de 1923. Sekr. de lab. EK en London, 1923-29, de
BLEA is 1929. Poste lois en Gteborg (Sved.), Haarlem (Ned.) kaj
Mecklenburg (Germ.), laborinte anka por E. Reveninte al L gvidis kursojn
kaj en 1932 fariis sekr. de la brita SAT-organizo. Artikoloj en S-ulo.
Fluganta Skribilo. Gazeteto stenografa la la Duploy-sistemo. Red.
P. Flageul (Issy). Eld. de 1913. Trimonata.
Flugel John Carl, anglo prof. en Londona Universitato. Nask. 13 jun.
1884 en Liverpool. Verkisto pri psikologiaj temoj. Prelegis e Somera
224
Universitato, UK Geneve, 1925.
Foehr (for) Karl, germano, dir. de komerca kaj industria altlernejo en
Kothen-Anhalt. Nask. 25 marto 1860 en Stuttgart, mortis 21 apr. 1930 en
Freiberg. E estis lernofako en lia altlernejo. Paroladoj, vizito de UK-j.
Foiroj. v. Komerco.
Fokso-Nukso. Memorinda, instrua kaj averta rakonto de Ignat
Herrmann, trad. Moraviaj E-Pioniroj. 1932. 65 p Majstroverketo pro la lerta
kombino kaj evoluo. Traduko ladinda. (Butin, HDE, 1933, n-ro 1.)
Folioj de la Vivo. De Rusinol, el la kataluna trad. Sabadell. 1910 (?),
104 p. Tute interesaj kaj tradukindaj skizetoj. La stilo estas facila. Bona, klara
estas la traduko. (T. C., L. I, 1910, p: 46.)
Foltnek Rudolf estas librejo en Wien kun E-fako. efdeponejo de F.
Hirt por Astrio kaj Hungarujo.
Fonografo, v Gramofondiskoj.
Font Cantallops (kantalops) Bartolome, hispano, katolika pastro.
Nask. 20 okt. 1871 en Llumayor, Baleares. Stariginto de la vilao San Serriol,
kie strato nomias E ka placo Z. Fondis la grupon EK Palma (1907).
Font-Giralt Joan, hispano, pastro, prof. en la Seminario-Kolegio de S.
Maria del Collel. Gvidanto de la katolika E-movado. Prez. de IKUE; red. kaj
eld. de Espero Katolika, de I932. eestis plurajn UK-jn kaj aliajn kongresojn.
Bona oratoro.
Forel August, sviso, kuracisto, mondfama scienculo. Nask. 1848,
mortis 27 jul. 1931 en Yvorne. Lia plej konata libro La seksa problemo. . .
Diri la veron sen irkafrazo, sed kun luma pureco, honesta malkaemo kaj
scienca tekniko, tamen scianta resti homa kaj simpatia, jen la maniero, en kiu
F sukcesis verki tiun libron. En la scienca mondo e pli konsiderataj estas liaj
laboroj pri la homa cerbo, kiun li volonte komparis kun tiu de la formikoj.
Gvidanto de la kontra-alkohola movado. . . Li verkis egalbone france a
225
germane. Fidela membro de UEA, al kiu li regule pagis sian kotizon. F.
subtenis nian movadon, en kiu li vidis grandan ilon por forigi malsaajn
barilojn inter homoj kaj popoloj. (P., ,E', 1931, p: 137.)
Forge Jean, ps. de verkisto Jan Fethke, poto, flmreisoro. Nask. 26 febr.
1903 en Oppeln. Kiel politeknika studento li anka laboras en redaktejo de
Danzig-a taga urnalo. Poste en Berlin li estis reisora asistanto e la fama
Universum Film A. G. (UFA) kaj redaktoro de fakrevuoj en Paris, Warszawa
kaj Berlin. De 1928 aperas liaj flmoj, inter ili la plej sukcesaj: Transe de la
strato kaj Vojao de Panjo Krause en felion. E-isto de 1919. Fininte siajn
gimnaziajn studojn, li estis redaktanto de E Triumfonta. F. aktive partoprenas
la polan E-movadon. En 1931 varbis por E la negron Kola Ajayi kaj preparis
lian grandsukcesan prelegvojaon. Komence de t932 gvidis sukcesajn Cseh-
metodajn kursojn en Svedlando. Lia unua romano, verkita dum la knabaj
jaroj, aperis en 1921 germanlingve. Liaj plej gravaj E verkoj estas Abismo
(1923) kaj Mr. Tot aetas mil okulojn (1931) tradukitaj en kelkajn lingvojn. En
la unua, kiu estas priskribo kaj profunda analizo de animkonfiktoj, jam
aperas la plej granda forto de la Forge-aj verkoj, la originala formo, la fguroj
mem parolas pri si kaj pri siaj problemoj; la formo kaj la inventema
rakontmaniero donas al tiu verko gravan signifon en la E-a literaturo. Lia dua
verko: Saltego trans Jarmiloj (1924) estas rakonto pri revojao al la pasinto,
malgra iaj specialaj humoro kaj aliaj allogaoj ne atingas la nivelon de la us
citita verko. Anka la tria, plej nova verko: Mr. Tot aetas mil okulojn estas
fantazia aventur-romano, tamen la absoluta arto de la karakterizado, la pure
literaturalingvo kaj la bona konstruo de la romano levas in alte el la amaso
de la similspecaj romanoj. El tiu romano malaperis la iama trouzado de la
sufksoj, kiu cetere pleje estas konstatebla en la Saltego.
F. SZILAGYI
For la Batalilojn. Romano de Bertha von Suttner, el la germana trad.
Caumont, 1914, 320 p. Nomita: Biblio de la paco, tradukita al multaj lingvoj.
Akra protesto kontra la kruelaoj de la milito; terurigaj bildoj pri la
suferadoj kaj detruoj. Modela stilo de la E traduko.
For la Netralismon! Devizo de plejmulto el la klasbatalaj E-istoj, la
kiu ili ne partoprenas en la netrala E movado. Samtitole presiis brouro de
226
E. Lanti (1922, 16 p.), aperinta en pluraj eldonoj kaj en diversaj lingvoj.
Formortinta Delsuno. Rakonto de R. Vermandere, el la fandra trad.
Oscar Van Schoor, 1910, 119 p., kun 18 bildoj. Mortinta bakisto spirite
vizitante iaman amikon rakontas al li la historion de sia morto kaj enterigo,
klarigante la pensojn kaj motivojn de la tiamaj funebrantoj. (A. E. W., British
E-ist, 1911, p: 73.)
Forster Jeno, hungaro, tajloro. Mortis 66-jara en Budapest 14 okt.
1919. Kasisto de HES dum multaj jaroj. Trad. la romaneton Fantomo en Lubl
de Mikszth. Pro E li ofe ne zorgis pri sia propra tajlora negoco, kio kazis
multan agrenon al lia familio (H. E-isto, nov 1919.)
Frster Friedrich Wilhelm, germano, d-ro fl., prof. por etiko kaj sociaj
sciencoj en Mnchen kaj Berlin. Nask. 2 jun. 1869. Eminentulo en sia fako. Li
estis ano de la Delegacio por alpreno de LI, sed kiam la delegacio alprenis
Idon, li eksiis kaj publikletere pledis por E. Aktivulo por E dum la Int.
Packongreso en Mnchen.
Framasonoj. Komuneco de libere pensantaj homoj, kunigataj en
loioj. La deveno estas de mezepokaj gildoj de la masonistoj. La konstruado
estas komprenata la morala senco. Konstitucio 1721 verkita de Anderson.
Pro politikaj kaj religiaj konsideroj ofe atakataj. (UEA-1928) Jam dum la 1-a
UK 1905 oni fondis Universalan Framasonan Ligon kaj anka dum aliaj UK-
I la framasonoj aranis fakkunvenojn, ekz. dum la 7-a UK kun helpo de la
lokaj loioj. En 1907 svisaj framasonoj (Bern) decidis lare uzi E-n por int.
rilatoj, tiucele estis eldonita en E brouro kaj dissendita tra la tuta mondo, sed
mankas informoj pri la efektiva uzado.
Franca Esperantisto. Kiam en unio 1908 de Beaufront, prez. de SFPE
transiris al Ido, tiu societo trapasis gravan krizon. La plej multo de la francaj
E-istoj tamen deklaris sin por E kaj intertraktis por anstatai la societon per
Fdration de France kaj la gazeton L' E-iste per FE En dec. 1908 jam aperis
la i-a n-ro. i esis en dec. 1912 kaj reaperis post la mondmilito de apr. 1920-
dec 1921. IV-VIII+16-24 p. 25x19. efred. anta la milito F. de Mnil kaj post
la milito T. Cart. FE estis precipe prop. gazeto, enhavis nur malampleksan
lit. parton. FE reaperis en 1933.
227
P. TARNOW.
Francujo. En la unua Adresaro en 1889, enhavanta la nomojn de la mil
unuaj E-istoj, trovias la nomoj de Louis de Beaufront, instruisto en Rumont,
apud La Chapelle la Reine, de Henri Delachaux, desegnisto-geografisto en la
librejo Hachette kaj de Demonget, kiu publikigis en 1889, en la librejo Ghio,
sub la titolo Internacia a Volapuk, la tradukon de brouro de L. Einstein.
Beaufront aliis al E en 1888, Demonget en la komenco de 1889 kaj en
la somero de tiu sama jaro Gaston Moch, ofciro en Lorient.
Dum multaj jaroj Beaufront povis fari nur propagandon individuan,
tre efkan sed kompreneble tre malrapidan. ar la maturaj homoj konvinkiis
tre malfacile, li devis turni sin al la junuloj kaj infanoj, kaj en 1892 li varbis
Rene Lemaire, de Epernay, kiu fariis iom post iom lia plej fdela
kunlaboranto. Dume, Beaufront tradukis en francan lingvon verkojn de Z kaj
publikigis en Epernay lernolibron.
En 1897 Moch publikigis e Giard et Briere, grava pariza eldonisto,
brouron, (aparta represo de artikolo el la Revue Int. de Sociologie) kies
plano kaj argumentoj estis poste centfoje reuzataj de la verkantoj de brouroj
a paroladoj por propagando. Li publikigis anka similan artikoton en la
Revue des Revues, kaj tiuj publikigoj interrilatigis lin kun Henri Bel,
bibliotekisto de la Universitato de Montpellier, Gariel, sekretario de la
Association franaise pour 1'avancement des Sciences, d-ro Javal, T.
Ruyssen, generalo Sebert, Tarbouriech, Tenneson, Fried, Moscheles, senatano
Lafontaine (de Bruselo) ktp. Letenanto Lemaire balda poste publikigis en
Belgujo prop. brouron similan al tiu de Moch.
Samepoke Emile Lombard, prof. de germana lingvo en la liceo
Michelet, en Paris, kiu us fondis monatan multlingvan revuon L'Etranger,
tre bonvole akceptis en tiu revuo artikolojn pri kaj en E. Tiuj artikoloj varbis
f-inon Alice Roux, prof. de germana lingvo en la gimnazio de Louhans
(Francujo), kiu konigis E-n al lernanto de la knaba samurba gimnazio
Gabriel Chavet, kaj en jan. 1897 Chavet fondis en Louhans la unuan francan
E-istan klubon.
228
En tiu epoko ekzistis en la tuta mondo ses E-istaj kluboj: en Nrnberg,
Petrograd, Odessa, Uppsala, en Danujo kaj en Louhans, (Saone-et-Loire).
Beaufront havis poste la ideon grupigi en unu sola societo iujn
personojn, kiuj interesiis pri E kaj en jan. 1898 aperis la unua numero de la
revuo L' Esperantiste, kiu anoncis la fondon de Societe pour la propagation
de 1' Esperanto (SPPE). i estis int. societo, sed ar iu prop. societo povas
agadi nur pere de naciaj lingvoj, la SPPE, kvankam akceptante anojn de iuj
landoj, propagandis pere de franca lingvo. En la Komitato troviis Beaufront,
prez. Ren Lemaire, sekr. Henri Hamel, Bel, L. Demarest, lernejestro, E. Roux
de Grenoble, letenanto Lemaire, Lombard kaj Moch. E. Roux faris, en tiu
tempo, en Grenoble, sub ta protekto de la Asocio de Komerco kaj Industrio,
la unuan publikan kurson de E en Francujo.
En feb. 1898 okazis, por la unua fojo, gazetaj polemikoj pri E inter
fama urnalisto Fr. Sarcey kaj Chavet, en L' Etranger (Chavet) r>La
D2peche de Toulouse (Sarcey), Lc Petrt Meridional (Chavet) Le Rappel
(Sarcey) kaj Le Petit Meridionak (Beaufront). La sekvantan jaron la svisa
flozofo Naville prezentis E-n al la Franca Akademio de Sciencoj moralaj kaj
politikaj, kaj iu fakto naskis malfavoran artikolon de literaturisto Andre
Teuriet, en Le Journal. Dume kursoj organiziis en Limoges (Canet), en
Lille (Louvret, en La Rochelle (Samuel Meyer). Beaufront konigis en
Francujo la E-istan insignon, medaleton kun verda stelo sur blanka fono,
fabrikatan de rusa E-ista juvelisto Stalberg, insignon kiu montriis necesa,
kiam oni ricevis la viziton de alilanda E-isto.
La jaro 1900 estis tre fruktodona. En feb. Charies Lambert, katedrestro
en la Universitato de Dijon faris en tiu urbo paroladon pri E, kiu varbis
Charles Meray, fama matematikisto, kiu, siavice, varbis multajn scienculojn,
inter kiuj estis Ch. Laisant kaj Carlo Bourlet. Poste okazis kurso en Dijon.
31 marto 1900 Moch faris paroladon pri E en la Lernejo pri urnalismo
en Paris. Post la parolado multaj eestantoj kuniis en la skribambro de la
sekr. f-ino Dick May kaj decidis fondi Grupon E-istan, kiu is tiu dato ne
ekzistis en la efurbo.
229
Je tiu epoko la parizaj anoj de la SPPE estis apena kvindek kaj ilia
kunvokado montris, ke ili apartenas al iuj klasoj de la socio. Post du preparaj
kunvenoj la Pariza Grupo estis fondita kun la jena estraro: Moch, prez.,
Chavet, sekr.-kas., f-ino Roux, Laisant, Voisin, Tarbouriech, d'Eyssaufer,
Tenneson kaj Jean Frehis, ano de la Komitato kun la fondo de la Grupo de
Paris komenciis la varbado de multaj samideanoj, kiuj posedis a ofcialajn
postenojn a gravan socian infuon, kaj la propagando fariis pli ampleksa, li
solida kaj pli efka.
En la granda Tutmonda Ekspozicio, kiu okazis en Paris en 1900, la
SFPE ne povis partopreni pro la nesufeco de sia monpovoj kaj infuoj. Sed
la rusa ES Espero havis ambron en la rusa ekspozicio de la Palaco de
Eduko kaj Instruo. Multaj E-istoj vizitis tiun ekspozicion, kaj okaze de tiuj
vizitoj renkontiis diverslandaj samideanoj, kiuj povis provi per
interparolado la uzeblecon de E.
La 21 jul. 1900 okazis en Paris la unua E-ista vespermano sub prezido
de Beaufront; la partoprenantoj estis na.
Dum la Ekspozicio E estis prezentata en multaj int. kongresoj, kiuj
kunvenis en Paris je tiu okazo, u senpere de Beufront, Meray, Laisant, ktp.,
u de la fondintoj de la Delegitaro por alpreno de lingvo helpa int. Inter tiuj
Kongresoj, en kiuj, por la unua fojo oni parolis pri E, ni citu la jenajn:
Kongreso de vivantaj lingvoj, Kongreso de Filozofo, Kongreso de Asocio por
progresigo de Sciencoj, Kongreso de Matematikistoj Kongreso de Kompara
Historio, Kongreso de Teknika Instruo, Kongreso de Sindikaj ambroj kaj
Francaj Komercaj ambroj en la fremdaj Landoj, Kongreso de Socia Instruo,
de la Instituto de Sociologio, ktp.
En la Kongreso de la Asocio por progresigo de Sciencoj Beaufront
komunikis la faman raporton pri Esenco kaj evoluo de la lingvo int.
(subskribita de Unuel (v.) je tiu epoko aperis en Paris nova lingvo int. la
lingvo blua de Bollack, ria komercisto, kiu elspezis multe da mono por
publikigi dikajn librojn de gramatiko kaj vortaro. Tiu lingvo estis tiel stranga
kiel volapuko, sed malpli scienca. Pli ria ol la E-isto, Bollack povis havi en la
Palaco de la socia Eduko de la Ekspozicio grandan standon, tenatan de
ofcisto vestata blue, kompreneble.
230
En 1900 aliis al E Paul Fruictier, tiama studento de medicino, kiu
poste ludis gravan rolon. Kaj je la fno de 1900 fondiis nova grupo en Dijon,
kiu rapide grupigis grandan nombron de anoj; la tuta urbo Dijon konatiis
kun E, dank al la klopodoj de univ. prof.-oj Meray, Lambert, Lallemand.
Anka en la fno de 1900 aperis artikoloj en la monata revuo de la plej
grava franca turista asocio la Touring Club, kiu grupigis pli ol cent mil
anojn. La publikigo de tiuj artikoloj, verkitaj de Laisant, Gariel, Lambert,
havis plej gravan infuon sur la progresigo de la propagando. En komenco de
1901, prof. Bourlet, publikigis en tiu Revue du Touririg Club sian unuan
artikolon pri E.
En apr. 1901, Generalo Sebert, ano de la Akademio de Sciencoj,
prezentis al tiu Akademio E-n kaj tiamaniere havigis al E la subtenon de
multaj scienculoj; tiu prezento naskis multajn favorajn notojn en la scienca
gazetaro.
La Touring Club, dank al la insisto de Bourlet, decidis labori tre efke
por E. La 29 apr. 1901, Beaufront faris publikan kurson en la sidejo de tiu
societo. ar la lernantoj estis tro multaj, oni devis organizi duan kurson,
faratan de Bourlet, kiu havis inter siaj lernantoj Baronon de Menil,
(verkonton de la muziko de la Espero), Buisson, efstenografiston de la
ambro de deputitoj, k. a.
T. Cart, prof. de germana lingvo en liceo Henri IV sekvis kelkajn
kursojn de Bourlet, sed por rapide perfektigi sian konon de E li petis de
Chavet privatajn lecionojn. L'Esperantiste de sept. 1901 sciigis, ke Bourlet
kaj Cart ricevis la Ateston pri Kapableco.
Meray propagandis E-n en Lyon kaj varbis la univ. prof. Oret; Emile
Boirac, rektoro de la Universitato de Grenoble (poste de Dijon), nove varbita,
sendis en E cirkuleron por konigi la kursojn por fremduloj organizataj de la
Universitato de Grenoble, montrante per tiu ekzempto, ke oni povas praktike
utiligi E-n; Paul Jobart, presisto en Dijon, prezentis E-n en la Kongreso de la
majstroj-presistoj; kaj en julio 1901, la estraro de la EG en Paris estis tiel
reorganizata: Prez. Bourlet; vicprez. Cart ka Laisant. sekr. Chavet. Kun la
231
elekto de Bourlet nova tre brila periodo komencias por la franca
propagando.
is tiu dato, la nacia propagando de SPPE konsistis nur el la publikigo
de la monata bulteno L' E-iste kaj de instruaj verkoj de Beaufront, el la starigo
de servado de librovendo, el organizo de ekzamenoj kaj literaturaj konkursoj,
publikigo de prop. folioj kaj brouroj.
Beaufront, guvernisto de infanoj el riega familio, disponis tre
malmulte da tempo por okupii pri enerala propagando kaj preska lia tuta
tempo estis uzata por redaktado de la bulteno kaj de verkoj.
La bueto de la Societo, je la 15 sept. 1901 montras, el elspezoj de
956,65 fr. la solan sumon de 9,85 snb la rubriko propagando. iuj aliaj
elspezoj estas dediataj al aeto de la Commentaire sur la grammaire de
Beaufront, al publikigo de L' E-iste. En sept. 1901 eniras en la komitaton de la
Societo novaj anoj, inter kiuj Bourlet kaj Fruictier.
Tuj post sia elekto je la prezido de la Grupo de Parizo, Bourlet tiu
tre infua persono ricevis tri venkojn. Unue, li havigis al la Grupo la
permeson fari siajn kunvenojn en ambro de la Sorbonne (palaco de la pariza
Universitato), kaj tiu permeso estis tre multvalora ne nur en si mem, sed ar
i ebligis la havigon de similaj permesoj en aliaj urboj por kursoj kaj
kunvenoj en ofcialaj ejoj.
Poste Bourlet metode organizis la agadon de la Touring-Club kaj dank
al li, tiu potenca societo organizis novajn publikajn kursojn faritajn de Cart,
Clarac, Wintzweiller kaj Chavet. La grupo de Paris havis sian sidejon en la
loejo mem de la Touring Club. La Touring Club organizis paroladojn en iuj
provincoj, aranitajn de siaj provincaj delegitoj, donacante subvenciojn al la
novaj grupoj.
Fine, Bourlet klopodis e la famega frmo Hachette, por ke i unue
publikigu paon pri E en sia Almanako, tre populara libro, kiu vendiis
iujare en multegaj ekzempleroj kaj por ke i poste starigu tutan servadon de
E-istaj eldonoj.
232
La frmo Hachette faris kontraktojn kun Z kaj kun Beaufront, ne por
monopoligi E-n, kiel oni malvere diris, sed por ebligi la regulan publikigadon
de multaj E-istaj verkoj en speciala Kolekto aprobita de D-ro Zamenhof kaj
tiu raporto donis iujn garantiojn pri la lingva valoro de tiuj publikigaoj.
Samtempe Z ne vendis sin al Hachette, kiel oni senhonte diris, sed rezervis
al tiu frmo la monopolon de la publikigo de siaj personaj verkoj.
(Estas interese, ke Z cedis al Beaufront 1/3 de la sumoj, kiujn li ricevos
por sia korektlaboro de la aprobita verkoj, krome, post la morto de Z, liaj
heredontoj heredos nur la monajn rajtojn, sed la rajton pri aprobo heredos
nur Beaufront, kaj post li R. Lemaire. Tiun vastan monopoligon de E,
proftegan al Beautront, neniu konis tiumomente, krom la koncernatoj.
Noto de la red.)
De la komenco de 1902, la prop. paroladoj, kursoj publikaj kaj
senpagaj, fondoj de grupoj, multiis mirinde. En Besangon Saint-Loup,
honora dekano de la Fakultato de sciencoj fondas grupon Rektoro Boirac
faras paroladojn en Valence kaj Lyon; en Annecy Boucon, en Nice Huet, en
Dijon kaj Beaune Meray, en Grenoble Aymonier, iuj fervore laboras. E
farias temo tute aktuala. En Lyon P. Regnaud, prof pri sanskrito kaj kompara
gramatiko elektas la demandon pri lingvo int. kiel temon de lia ofciala
parolado e la rekomenco de la Universitataj kursoj. Dank al la agemo de
prof. Ofret, helpata de Bourlet kaj de la Touring Club, grupo fondias en
Lyon, post parolado de Boirac anta mil askultantoj. Prez. fariis la fama
prof. Lepine; vicprez. Quinson kaj Dor, sekr. Ofret, prof. pri mineralogio e
la Univ. kaj kasisto Hennecquin, prof. en la Fakultato pri literaturo. Justin
Godart (pli malfrue ministro por Laboro) publikigis en la Lyor Rpublicain
entuziasman artikolon por E.
Dume, Bourlet paroladas en Paris anta la Automobile-Club de France,
Societe des Anciens Eleves des Ecoles d'Arts et Metiers, Societ de
Geographie Commerciale, en Tarbes, en Lille ktp. kaj, konstatante la
rimarkindan rezultaton de tiu agado, la Komitato de la SEPE, en kunsido de
la 26-a de okt. 1902, ofciale komisias la Grupon de Paris por organizi
grupojn en provinco. Samjare, la estraro de la nacia societo estas tiel
modifata: Cart, vicprez.; (anstata Hamel); Edouard Breon, sekr: kas.
(anstata Rene Lemaire). Plie, la propono de Bourlet, Cart estis elektata
233
prez. de la Komisiono por ekzamenoj de Atesto pri Kapableco.
Kuraigite de la ofciala komisiado de la SFPE, la EG de Paris praktike
organizas la fondon de provincaj grupoj. En iu urbo, kie Bourlet posedas
parencon, amikon, ekskolegon de la Normala Lernejo, kunlerninton,
kamaradon ktp., li penas fari paroladon pri E kun helpo de la delegito de
Touring-Club. Post tiu parolado, oni maffermas kurson, kiu grupigas
entuziasmajn lernantojn irka instruisto, kiu, plej ofe, lernas mem E-n
instruante in. La instruado de E estas faciligata per diversaj novaj publikaoj:
(L'E en dix leons de Cart kaj Pagnier; E-aj Prozaoj, Dictionnaire E-franais
de Beaufront). Poste grupo fondias, la grupo de Paris sendas al la nova
grupo kolekton de libroj por ia biblioteko. Alifanke la Touring-Club sendas
monsumon por la komencaj paoj.
En 1902 la grupon de Paris vizitis rusaj samideanoj, generalo Leviskij
kaj Seleznjov. Okaze de la vizito de Seleznjov, la grupo organizis unuan prop.
vespermanon, 15 nov. 1902.
En la enerala kunveno de la grupo de Paris, kiu okazis 30 jan. 1903,
oni konstatis ofciale, ke dum la pasinta jaro la grupo de Paris organizis 18
kursojn en Paris, inter kiuj kelkaj havis cent lernantojn. Plie, kun la helpo de
la Touring-Club, i fondis 18 provincajn grupojn. Kelkaj el tiuj grupoj estis
speciale prosperaj. En Boulogne-sur-Mer, en la grupo fondita de Menil kaj
Michaux, tiu lasta faris kursojn al tricent personoj. Kaj la grupo de Lyon
iniciatis vastan enketon pri la stato de disvastio de E tra la mondo. G.
CHAVET.
La jaro 1903 alportis sufe gravan anon al la franca movado. La
propono de Bourlet, la SPPE, kiu estis, kvankam franclingva, tamen int. la
siaj statutoj kaj rolo, fariis propre nacia, kaj nomiis de tiam Societo Franca
por Propagando de E. (SFPE), nomo, kiun i konservis is nun. Tiu ano
frmigis la socialan pozicion de la societo kaj havigis al i subtenojn, kiujn i
ne povis pretendi sub la int. formo: ekz. la 12 nov. 1903 la Ministro pri milito
permesis al la ofciroj a soldatoj anii al la SFPE, kaj la 16 dec. 1903 same la
Ministro pri Maraferoj. De tiu momento is la Ido-skismo (dec. 1908) la
progreso de la E-movado estas regula, kiel montras la sekvantaj ciferoj.
234
31 dec 1902 la jarlibro de la SPPE enhavis 1.800 nomojn, el kiuj 380
fremduloj kaj 1.420 francoj. 31 dec. 1903 2.543 membroj; 52 kursoj estis
farataj en 33 urboj, de 49 prof. 31 dec. 1904 3.619 membroj kaj 67 grupoj; la
sola Pariza Grupo organizis dumvintre 37 kursojn; bueto: 15.750 fr. 31 dec.
1905 4.052 rnembroj kaj 62 grupoj; krome elszistis 7 fliigitaj kaj 33
sendependaj grupoj (sume: 102); 144 kursoj, el kiuj 43 en Paris, kaj 101 en 71
urboj; bueto: 12.345 fr. el kiuj 2.643 fr. por la propagando. 31 dec. 1906
4.170 membroj kaj 81 grupoj; krome 8 fliigitaj kaj . 31 sendependaj (sume:
123 grupoj). 206 kursoj, el kiuj 63 en Paris kaj 143 en 67 urboj. bueto: 12.118
fr. 31 dec. 1907 2.900 membroj, 89 grupoj; krome 11 fliigitaj kaj 80
sendependaj (sume: 180 g.); 242 kursoj, el kiuj 53 en Paris kaj 189 en 68
urboj; 29 regule funkciantaj juantaroj por la Atesto pri Lernado; bueto
10.847 fr.
En la supra tabelo oni povas rimarki, ke, dum la nombro de la kursoj
kaj grupoj regule kreskis, tiu de la SFPE-anoj vegetis a e malkreskis. Tiu
fakto devenis de la rivaleco inter la SFPE, estrita de Beaufront kaj la Pariza
Grupo gvidita de Bourlet. La malkonsento inter tiuj du homoj okazis dum
1903, kiam Bourlet ekkonis la drakonan kontrakton inter Z kaj Beaufront; li
sukcesis, post longa batalado, nuligi in, kaj pro lia interhelpo Hachette faris
senpere pli liberalan kontrakton kun Z, per kiu, interalie i devigis sin eldoni
en la Kolekto Aprobita gramatikojn kaj vortarojn en la 7 efaj eropaj
lingvoj. Tiun ruinigon de sia hegemonta revo Beaufront neniam pardonis al
Z nek al Bourlet, kaj tial li estis kaptonta la unuan okazon por alii al
reformo, kies iniciatoro li povus ajni.
Alia kazo de malforto e la SFPE estis, ke i konsistis nur el
individuoj, ne el grupoj; neeviteble estis okazontaj malkonsentoj inter la
grupestroj kaj la prez. de la SFPE, kiu havis kun ili nenian statutan rilaton. La
situacio, interne de Francujo, estis tiam iel simila al tiu de UEA kontra la
naciaj societoj, post ta milito. Bourlet klare vidis la sekvindan vojon kaj
iniciatis de 1904 agadon por kunigi la grupojn en federaciojn, kaj poste aliigi
la SFPE en grandan federaciaron; tiu ideo realias iom post iom, okaze de la
ldo-skismo, kaj tia estas ja la nuna stato de la SFPE.
Malgra tiuj organizaj malfaciloj, la movado prosperis. 24 feb. 1904 la
Franca Asocio por la Progresigo de la Sciencoj donis al la Pariza EG sumon
235
de fr. 200 kiel monhelpon por partopreni en la Ekspozicio de Saint-Louis
(Kanado); anka SFPE vois 200 fr. Okaze de tiu Ekspozicio, la Pariza EG
pretigis fonografajn cilindrojn per la frmo Path Frres: monologo de
Hamleto, Kanto de Ofelio, La Espero, La Vojo ktp.
7 ag. 1904 okazis en Calais (Nordfrancujo) kunveno de . 120 E-istoj
francaj, anglaj, belgaj, eaj kaj germanaj, okaze de kurado de motorboatoj,
organizita de la Automobile-Club de F. Tiu kunveno estis la unua, en kiu
renkontiis multaj alilingvuloj praktike uzante E-n. Oni diskutis pri la
akcento, la ortografo de propraj nomoj kaj la E-a insigno. La propono de
Michaux, la tre agema prez. de la EG de Boulogne-sur-Mer (Bulonjo e
Maro), oni anka decidis, ke kolektio a kongreso simila okazos en 1905,
e Bulonjo. eestis inter la francoj Cape, Deligny, Bastien, Menil.
Je sept. de 1904 translokiis en Paris, kun la alveno de P. de Lengyel, la
eld. de Lingvo Internacia, kies redaktadon zorgis, jam de jan. 1902 Fruictier.
irka tiu duonmonata revuo grupiis Cart, Corret, Robert k. a., kaj ili donis
al i la specialan karakteron, kiun i konservis is sia malapero: idea
malvasteco, despota (Z). netoleremo kontra ia novao, u lingva, a
organiza. i atakis unue Beaufront, ar li enlasis en la verkojn de la Kolekto
Aprobita neologismojn, ekz. grimpi (kies Z-econ tiu i pruvis), kaj post la
eksesperantio de Beaufront, i plubatalis kontra Bourlet kaj la grupo de La
Revuo. Ne volante jui tiujn polemikojn, oni tamen ne povas ne konstati, ke
el la grupo de L. I. eliis, krom la Sintakso de Fruictier, neniu valora verko,
dum iaj kontraistoj multigis la verkojn utilajn kaj gravajn (Gramatiko de
Aymonier, Vortaroj de Grosjean-Maupin ktp), kaj potence helpis al la starigo
de la int. organoj (Centra Ofcejo, K. K. K.) necesaj por la movado.
Tiu jaro vidis anka aperi la 1-an n-ron de la Int. Scienca Revuo
(efred. Fruictier) kaj fondii la Medicina EG de F. (iniciatoro: dro P. Rodet).
La sekvanta jaro, 1905, estis la jaro de la Unua Ofciala Kongreso en
Bulonjo-e-Maro. Michaux renkontis multajn malfacilojn, ar la Parizanoj
estus volintaj fari in en Paris, sed dank al la frma subteno de Z, kiu tre
amike rilatis al Michaux, lia projekto prosperis; jam en okt. 1904 aperis
komuna alvoko subskribita de Beaufront, prez. de la SFPE, Ballif, prez. de la
Touring Club de France, Bourlet prez. de la Pariza Grupo kaj Michaux, prez.
236
de la Bulonja Grupo. Kunigi tiujn kvar nomojn sube de unu alvoko ne estis
tiam la plej facila afero en la preparo de la kongreso. En letero al Michaux, de
la 26 nov. 1904 Z mem fksis la eneralan aspekton de tiu kongreso, kiu estis
ionta modelo por la sekvantaj: La kongreso devas efki sur la sentojn kaj
fari impreson, kiel eble pli grandan kaj neforgeseblan impreson. Multe da
soleneco, muziko, efektoj por la okuloj ktp.; ju pli ni efkos sur la sentojn, des
pli niaj kongresoj kaj sekve anka nia afero farios popularaj en la mondo...
Ni devas peni, ke niaj kongresoj per sia soleneco kaj armeco fariu
korekscita religia centro, kiu allogados iujare la amikojn al int. frateco el la
tuta mondo. . . Eble estus bone arani ian historio-etnografan maskobalon
a promenadon, fniantan per ia danco de int. frateco?. (Krome) la kongreso
devos ellabori fortikan organizadon de nia tuta laboro. La 25 jul. Z alvenis
Parizon, lois e Javal kun kiu li de antae havis profesiajn ritatojn kaj la
morgaon estis akceptata de Bienvenu-Martin, ministro por la publika
instruado, kiu honoris lin per la kruco de la Honora Legio; li alvenas en
Bulonjon la 3 ag. kaj prezidas la Kongreson, kiu komencias la 5-an. El la 5
vicprez. estis tri francoj Boirac, Sebert kaj Michaux; sed efektive prezidis nur
Boirac. Pro la eesto de Bourlet, Beaufront ne venis, deklarante sin malsana.
Post la malferma parolado de Z, kiu fniis per la Preo sub la verda
standardon, kantis oroj, kaj estis ludata unuakta komedio Mensogo pro
amo. Sekvantan tagon okazis granda E-a koncerto, dum kiu oni ludis la 1-an
grandan komedion tradukitan E-n Edzio kontravola, de Molire. En la
kongresambrego estis ekspoziciataj komercaj, literaturaj, propagandaj
dokumentoj. Oni faris ekskursojn, interalie Anglujon, al Dover. Enskribitaj
estis 688 kongresanoj, el 20 nacioj. Tio estis grandega sukceso, kiu vekis
entuziasmon inter la E-istoj kaj e en la laika publiko. Oni de tiam ne plu
povis kontesti la eblecon interkompreniadi pere de nura E. La Bulonja
Kongreso donis viglan antaenpuon al la propagando kaj forte sentigis al la
eestantoj, ke E estas jam iel, vivanta lingvo.
En tiu sama jaro fondiis la Presa E-ista Societo, kiu prenis sur sin la
eldonadon de L.I., sub la gvidado de Cart; kaj la Societo E-ista por la Paco, sub
la gvidado de G. Moch; ekaperis la unuaj n-roj de la Espero Pacifsta (monata
revuo) kaj de Tra La Mondo, ilustrita distra revuo (efred. Cape-Montrosier).
La 3 apr. 1906 estis ofciale elmetita anta la Deputitaro Projekto pri
rezolucio, celanta inviti la Registaron al la enkonduko de la Lingvo Int. E en
iujn programojn de la Publika Instruado, kiuj enhavas la instruadon pri
237
vivantaj lingvoj. Tiun projekton redaktis L. Cornet, deputito de Sens, kaj
subskribis 11 aliaj deputitoj. Sammomente la, Petit Parisien, kies
eldonkvanto estis tiam la plej granda en lamondo, decidis publikigi senpage
la komunikaojn de la francaj E-aj grupoj; kaj citis 8 francajn hotelojn, e kiuj
funkcias E-ista interpretisto.
La 1 sept. aperas la unua n-ro de La Revuo, direktata de Bourlet, kaj
eldonita de Hachette. La penso pri fondo de tiu Revuo, skribis poste Bourlet,
venis al mi nur, por ke nia Majstro havu okazon regule publikigi siajn
modetajn verkojn. Kaj efektive Z honoris in per konstanta kunlaborado.
Tiun iniciaton de Bourlet oni ne povas tro alte taksi: dank ai li Z povis ricevi
sufe altan salajron, kiu ebligis al li la tradukadon de multaj klasikaj verkoj
(de Ifgenio is Genezo), kaj li akiris samtempe la rimedon publikigi ilin
grandskale. Sen Bourlet kaj lia Revuo, ni ne havus tiun vastan Z-an verkaron,
kiu defnitive kreis la E-an literaturon kaj fksis la E-an stilon.
Samjare fondiis en Paris Grupo de E-istaj Komercistoj kaj en Reims la
unua E-ista konsulejo, e librovendisto Chauvillon.
Ne estas tie i la loko por detale paroli pri la Delegitaro por alpreno de
Lingvo Internacia, fondita en 1900 de Leau kaj Couturat. Ties historio estas
tro longa kaj ankora malbone konata. Sed oni povas simple diri, ke
Couturat, granda flozofo, E-iinta, rimarkis en la lingvo erarojn, kiujn li
volis korekti; li manovris lerte por akiri la apogon de la amaso de E-istoj kaj
la konfdon de la efoj; li ajnis unue limigi sin je la forigo de la supersignoj,
kaj pro tio akiris la aprobon de multaj bonaj E-istoj. Sed iom post iom li
rimarkis, ke la strukturo de la lingvo estas tiel kompakta, ke se oni forigas la
supersignojn, oni devas ani anka grandan parton de la gramatiko (pro
vortetoj kiaj: i, i, igi, i ktp.) kaj de la vortaro; post mutaj provoj,
korespondadoj, diskutoj kun aliaj reformemuloj, li, kun helpo de Beaufront,
starigis projekton, kiun ili nomis Ido kaj prezentis al la Komitato de ia
Delegitaro, sidanta en Paris de la 15 al la 24 okt. 1907. Tiu Komitato alprenis
principe E-n, pro ia relativa perfekteco kaj pro la multaj kaj diversaj aplikoj
jam ricevitaj, sub la kondio de kelkaj modifoj farotaj la la raporto de la
sekretarioj (Leau kaj Couturat), kaj la la projekto Ido. La Lingva Komitato
rifuzis kunlabori kun la Komitato de la Delegitaro, okazis skismo inter la E-
istoj, kiu, precipe en F, multe malfruigis la propagandon. La francaj E-istoj
238
devis krei al si novan gazeton La Franca E-isto, kies unua n-ro aperis nur en
dec. 1908, ar L'E-iste estis la posedo de Beaufront. Ili devis reorganizi la
SFPE, kies aliigon en federaciaron postulis unuafoje Bourlet la 24 jan. 1909
Tiu aliigo, obstine kontraita de Cart, efektiviis malgra li, post minaco de
skismo, en majo 1911. Tiumomente la SFPE konsistis el 10 federacioj, 143
grupoj kaj preska 10.000 membroj. Ekzistis 43 lernolibroj en franca lingvo
(L'E en dix leons, de Cartet Pagnier; Manuel d' E, de Chavetet Warnier; L'E
l'Ecole, de Picard; Grammaire Complete, d' Aymonier; Versions et Temes, d'
Aymonier et Grosjean-Maupin; Grammaire et Syntaxe, d' Esselin ktp), 58
verkoj tradukitaj el la franca (Moliere: Georgo Dandin, de Z; Renan: Vivo de
Jesuo, de E. Gasse; Balzac: Egenino Grandet, de E. Gasse; Moliere: La
Avarulo, de 5. Meyer; Moliere: Don Juan, de Boirac; Leibnitz: Monadologio,
de Boirac; Merimee: Carmen, de S. Meyer; Abato Prvost: Manon Lescaut, de
Valliemie; Rolandkanto, de Dro Noel; Fragmente: Lafontaine: Fables, de
Vaillant; Mistral: Mirejo, de Noel;) pluraj originalaj romanoj (La kastelo de
Prelongo, kaj u li? de Vallienne), 9 E-aj gazetoj kaj 9 prop. bultenoj aperantaj
en Francujo. WARINGHlEN.
Dum la krizo de Ido, multaj grupoj estis eksiintaj el SFPE, kaj multaj
aliaj, ne eksiintaj, ne pagis plu la kotizon. Granda parto el ili organiziis en
regionaj Federacioj (la unua estis la Burgonja, 21 jul. 1907), kiuj deziris
interligon, sendepende de SFPE. Cart, prez. de SFPE, deziris konservi la
nunan formon (Societo de membroj); Bourlet postulis Societon de grupoj, kaj
apogis la ideon de federacio de federacio). SFPE kunvokis delegitojn de la
fdelaj grupoj (apr. 1909) por reekzameni la regularon; i kunvokis anka la
prez. de la 6 tiamaj fed., kiuj reprezentis 6000 anojn, kaj kiuj, krom la fed. de
Provenco (200 anoj), postulis: forigon de izoluloj, malplikarigon de kotizoj,
periodan renovigon de la tuta Komitato, kreon de eneralaj servoj. La
kunveno de delegitoj, reprezentantaj 600 anojn, ne akceptis tiun programon.
Fine de 1909, 8 fed. ekzistis en preska tuta F. En jun 1910, tri el ili kreis
Unuion de fed. E-istaj de F. (Aiziere, Decourt, Duviard). En 19l0 la situacio
estis do malfacila kaj malklara. La E-ista movado estis distranita en du
partojn. Ekzistis: l. La Nacia Societo SFPE, la plej rnalnova el la naciaj
societoj, sed neresaniinta post la krizo; 2. Regionaj Federacioj; 3.
sendependaj grupoj; 4. izoluloj.
Du projektoj de reorganizo konkurencis: tiuj de Paris, kaj de Bourges.
239
La principo de la Pariza projekto estis: iu E-isto estu en grupo, iu grupo en
federacio, iu fed. en federaciaro; ne dezirindaj estas izoluloj kaj sendependaj
grupoj. La projekto de Bourges konservis tiujn kategoriojn, favorante tamen
la fed. pli ol la grupojn, kaj la grupojn pli ol la izolulojn; post korektoj in
akceptis 6224 vooj kontra 425 kaj 1074 nepartoprenantoj.
En 1911 estas do starigita nova Societo, kiu kunigis la Nacian Francan
Societon por Propagando de E, kies prez. estis Cart, kaj la unuion de fed.,
kiun prez. Aiziere. La nova Societo, kiu konservis la nomon SFPE, entenis
fed. kaj izolitajn grupojn; i akceptis anka bonfarantajn anojn. Cart rezignis
la prezidantecon. Rollet de L'Isle fariis prez., kaj la prez. de la Komisionoj
estis: propagando, Bourlet; instruado, Cart; gazetaro, Archdeacon. La Societo
publikigis bultenon.
De 1907 is 1910 la E-a movado en F. enskribis la plej malgajan paon
de sia historio, plenan de kontrapersonaj atakoj, pri kiuj neniu el la partioj
estas senkulpa. Iom post iom la spiritoj repaciis, sed malrapide, ar dum
1911 daris disputo inter Cart kaj L.I. unufanke, Bourlet kaj la Revuo
alifanke. En la fno de 1910 estis aperinta Dictionnaire complet E-fr. de
Grosjean-Maupin, tre zorge ellaborita, sed kiu enhavis multajn vortojn
neofcialajn kaj ofe kritikeblajn. Cart akre atakis tiun verkon, nomante in
malbona ago. La situacio de Cart, en la movado franca kaj en Akademio,
donis al tiu atako specialan fortecon. La atoro kaj Bourlet interanis kun li
longdaran malafablan polemikon En dua eldono la atoro forigis la plej
gravan parton de la kritikitaj vortoj. Krom la personaj motivoj, tio estis
epizodo de la iama diskuto inter la kelkfoje netoleremaj fundamentistoj kaj
la kelkfoje malseveraj neologistoj. Sed en tiu epoko la diskuto estis aparte
akra, pro la fredata skismo de Ido, kaj pro la malnova konkurado inter la du
grupoj de eminentuloj. Tiu konkurado estingiis iom post iom, kaj poste Cart
proklamis la servojn, ktujn Grosjean-Maupin faris al E.
En 1913, la gazeto Franca E-isto de Menu de Menil (fondita 1908)
kunfandiis kun La Movado de Houbart (fond. 1909), kiu fariis la ofciala
organo de SFPE. La Franca Federacio de Junaj E-istoj (Duviard, Pichon
Delage), kiu estis eldoninta la gazeton Juneco (1909-1910), reorganiziis en
1913, kaj elektis anka La Movado kiel organon.
240
En 1913 ekzistis 10 federacioj, 161 grupoj aliintaj al SFPE (inter kiuj
la Pariza grupo kun pli ol 1000 anoj), kaj trideko da aliaj. El enketo de SFPE,
al kiu nur 124 grupoj respondis, oni povis kalkuli 371 kursojn, kaj plie 46 en
ofcialaj instruadejoj; 45 urboj monhelpis la lokajn grupojn. Ekzistis 12 E-aj
gazetoj, ne kalkulante bultenojn de grupoj kaj de federacioj.
Oni komencis klopodi pri la deka Universala Kongreso, kiu estis
okazonta en Paris la 2 ag. 1914. Bourlet, la tre agema prez. de la Pariza
Grupo, volis prepari Kongreson tute sensacian. Tre bedarinde li mortis la
12 ag. 1913. La Komitato (Bricard, Chaussegros, Rollet de L'Isle kaj Warnier,
sekr.) darigis senlacan preparadon; la Kongreso aperis kiel imponega
manifestacio: preska 4000 E-istoj estis aliintaj, kiam eksplodis la milito.
De 1911 is 1914 aperis en F. pluraj vortaroj (Boirac, Plena Vortaro E-
E-a kaj E-franca Chavetet Warnier, Dictionnaire F-E C. Rousseau,
Poliglota Vade-Mecum de Int. Farmacio kaj Grosjean-Maupin, Dict F-E,
kaj Dict. E-F.) Aperis anka dudeko da tradukoj (Fnelon, Aventuroj de
Telemako de Vallienne Balzac, La Vendetta, de Merckens, ktp.).
Dum la milito SFPE sendis al la francaj batalantoj kaj militkaptitoj
librojn kaj dokumentojn.
Post la milito la movado estis tute malorganizita, kaj anka en tiu
tempo la laboristaj E-istoj forlasis la netralan movadon kaj formis siajn
apartajn grupojn.
Jam en 1919 la estraro de SFPE proponis novan regularon, kaj en 1920
enerala kunveno faris gravajn anojn. ar la grupoj estis preska
malaperintaj, kaj nur individuojn oni povis atingi, la Societo decidis, ke i
konsistos nur el individuoj, kaj ne plu el aliintaj grupoj, sed kun deziro, ke
en iu urbo la E-istoj formu grupojn.
En 1921 du gravaj faktoj estas menciindaj: la deziresprimo subskribita
de pli ol 40 membroj de la Scienca Akademio, postulante disvastigon de E
(la instigo de Rollet de L'Isle), kaj la komenco de la senlaca propagando de
Baudet en la komercaj rondoj.
241
En 1922 la nombro de la grupoj reorganizitaj ne pliias plu (nur 25);
tamen la malnovaj propagandistoj vo1is konservi la principon de
individueco la novaj, kun Couteaux kaj Dubois, volis aliformigi la Societon
en unuion de grupoj; opiniante ke la propagando estas unue loka kaj
regiona, poste nacia, ili atribuis unuarangan rolon al la grupoj, kiuj estus
enkadrigitaj en regionajn federaciojn por gvidi kaj subteni ilin.
La nacia Kongreso de Limoges (1923) aprobis la novajn ideojn kaj
vodonis tute novan regularon la la proponoj de Couteaux. Rollet de L' Isle,
prez, kaj Cart, vicprez, eksiis, lasante plenan liberecon al la novigantoj. Cart
restis prez. de la instruada Komisiono (is 1925). Cart, Rollet de L' Isle kaj
Sehert fariis Hon. Prez. En 1923 Eyquem estis elektita prez. de la Societo, kaj
Couteaux, en. sekr. iom post iom la regionaj prop. federacioj starias en la
tuta lando, kaj la varbado de anoj progresas unue malrapide, sed akcelias
precipe de 1928.
La 3 jun. 1922 bedarinda bato frapas la francajn E-istojn. Leon
Berard, ministro por la publika instruado, aperigas cirkuleron, per kiu li
malpermesas, ke la Rektoroj de Akademioj allasu kursojn pri E en la
Universitatojn, kaj disponigu lokon en lernejoj al la E-istaj asocioj. La efa
kazo de tiu decido ajnas esti, ke Sovetio alprenis E-n; tamen en F. la
proporcio de laboristaj grupoj estis nur 8%. Cetere Berard ne kondamnis E-n,
sed li konsideris in nur kiel skeletan lingvon por int. komercado; sendube lia
opinio aniis, ar poste li pensis, ke i povas helpi al la pliproksimio de la
popoloj. Tiu decido alportis gravan malhelpon al niaj grupoj, el kiuj multaj
kunvenis en lernejoj, kaj al la Propagando. En sept. 1924, Franois Albert,
posteulo de Berard, decidis, ke la cirkulero estos de nun nuligita, kaj la 19 jun.
1925 li komunikis tiun decidon al la Rektoroj. Jam la 7 nov. 1924 la Pariza
grupo rekomencis siajn kunvenojn en la Sorbonne.
En 1925 la registaro akceptas E-n kiel lingvon por telegramoj, kaj tuj
poste la Konferenco de la Tutmonda Telegrafa Unuio akceptas in por la int.
interrilatoj telegrafaj.
Eyquem mortis la 27 jan. 1926, en la momento, kiam li iumaniere
klopodis e la registaro, por ke la SFPE estu deklarata Societo por publika
utileco. Tia deklaro estas tre interesa por societoj en F., ar tiuj societoj rajtas
242
posedi kapitalon, ricevi pertestamentajn donacojn, ktp.; i estas nepre necesa
por alporti frman fnancan bazon. Li ne povis sukcesi, ar la Ministrejo por
Eksterlandaj Aferoj kontrastaris.
La 2 apr. 1926 estas elektita prez. Archdeacon. Li denove klopodis e la
Ministrejo malfavora, kun helpo de Guadet. Kvankam tiu provo ankora ne
sukcesis, tamen oni povas esperi, ke balda ni atingos la celon.
En majo 1928, e la Nacia Kongreso en Parizo, oni diskutas pri unueco
de la kotizoj por UEA kaj SFPE: unua gesto de SFPE por unueco de la en.
movado. Oni decidas anka, ke la franca lingvo kaj E estos la du lingvoj de la
Naciaj Kongresoj.
En majo 1928 (Nacia Kongreso en Lyon), unua diskuto pri anoj en la
int. regularo de E, kaj pri kunfandio de la Naciaj Societoj kaj UEA. Unue oni
kritikas precipe, ar la sama persono prezidas la Centran Komitaton, UEA kaj
KR, kaj ar UEA ne publikigas detalajn kontojn. Oni konkludas, ke anka la
int. movado bezonas defnitivan regularon, kaj ke la tiama stato (Kontrakto
de Helsinki, 1922) povas esti nur provizora, ar la kunekzisto de la Naciaj
Societoj kaj de UEA malhelpas al la propagando. Unuparte la dueco de
kotizoj malfaciligas varbadon de anoj; aliparte la elekto la kontroto de la
delegitoj, la apogo kiun ili bezonas por agi efke, estas aferoj plenumeblaj nur
de organizaoj lokaj, regionaj a naciaj. Dubois, Iranea repr. en KR, estas
komisiita por redakti plenan projekton de regularo, kiu tute kunfandos la
Societojn kaj UEA. Tiu projekto, zorge ellaborita kaj aprobita preska
unuvoe en 4 naciaj Kongresoj (1929, 1930, 1931, 1932), estis la bazo de la
reformo adoptita dum la UK en 1932, kiu, post diversaj anoj, fariis la
Interkonsento de Kolonjo 1933.
En 1930, la gazetoj en Hindoinujo (v.) komencis paroli pri E. En 1931,
la Bulteno de la Ligo por la Homaj Rajtoj enketas pri la Lingvo Int. El 77
sekcioj respondintaj, 72 aprobas E-n, organizas paroladojn, ktp.
1932 estas grava dato por E en F. La 30 jul. malfermiis la XXIV-a UK
en Paris, sub la patronado de Lebrun prez. de la respubliko, kaj de 12
ministroj. Honora prez.: Andre Baudet; prez.: Warnier, dank al kiu la
kongreso sukcesis (1618 kongcesanoj), malgra la ekonomia krizo kaj la
243
apena kredeblaj malfacilaoj kontra eksterlandaj vojaoj de personoj kaj de
mono en plej granda parto de Eropo. La efa rezultato de la Kongreso estis
la nuligo de la Kontrakto de Helsinki.
En 1933, Ferez fondas Les Legions E-istes (prez. Marya Schmitter),
Asocio de individuoj e ne ankora parolantaj E-n por disvastigi la
lingvon kaj triumfgi la idealon de paco.
En la nuna tempo, la E-a movado en F. tre kontentige kreskas. in
apogas la plimulto de la publika opinio, kaj ajnas, ke balda i atingos plej
kuraigajn rezultatojn. Sed, ar i estas multaspekta, oni devas mencii aparte
iajn efajn partojn.
Konsisto de SFPE.
Jaroj Federacioj Grupoj Anoj
1923 0 12 248
1928 13 45 1569
1933 16 94 3200

Tiu tabelo enhavas la Federaciojn de Nordafriko kaj Indoinujo. Plie
SFPE entenas 4 federaciojn specialistajn. Fed. E-ista Universitata de Fr.
Asocio F. de blinduloj-E-istoj. F. Ligo de la Amikoj de E. (fond 1930, hon.
prez. prof. Langevin, prez. Gaudet). Asocio amika de la E-istoj Policistoj
en F kaj Kolonioj. 8 aliaj grupioj ne aliis al SFPE- F. Ligo de Katolikaj E-
istoj Federacio E-ista Laborista E SFIO (socialista) Asocio de F.
Potistoj E-istaj E kaj Commerce Radio-Club E-iste de F. La Maison
de l'E Grupio E-ista de la Instruado ne kalkulante la komunistan
Asocion.
Libroj. Post la milito la efaj lernolibroj restas la samaj, kaj plie Cours
Pratique d'E (1925); Aperis Plena Vortaro de E, verkita de Grosjean-
244
Maupin, ktp. (1930), kaj kelkaj teknikaj vortaroj. Sed la gravaj literaturaj
verkoj estas tre malmultaj: nur du verkoj tradukitaj el la franca: Molire: La
Mizantropo, de Boucon, kaj Romains: Knock, de Corret; kaj la originalaj
verkoj de R. Schwartz: Verdkata Testamento; Prozo Ridetanta, Anni kaj
Montmartre, La stranga Butiko.
Librejoj. Anta la milito, la plej grava fr. eldonejo de E-aj libroj estis la
mondfama frmo Hachette, dank al Carlo Bourlet. Alia specialigita eldonejo
estis la Presa E-ista Societo, fondita de Lengyel en 1904, kiun prezidis Cart.
Ekzistis anka speciala librejo La Librairie de l'E. Post la milito Hachette ne
interesiis plu pri E; la Presa Societo fariis nur presejo, kaj la Librairie de
l'E estis malaperinta.
En 1920, la Centra Librejo E-ista aetis la plej grandan parton de la
verkoj de tiuj frmoj. i fariis la sola tut-E-a librejo en Francujo (direktoro
Dauphin).
Jaroj Kapitalo Vendo de libroj
1920 45.000 fr. fr. 22.000 fr. fr.
1924 4l.000 73.000
1928 71.000 90.000.
1932 86.000 144.000

Instruado. La unua pioniro estis Blanc, lernejestro en Livron (Drome),
kiu jam en 1898 skribis favorajn artikolojn en pedagogiaj gazetoj, faris
paroladojn ktp. En 1900, prof. Lambert varbis prof. Meray, kaj de tiam
eminentaj universitatanoj aliis
al E (Bourlet, Boirac, ktp.). Iom post iom E penetris en kelkajn liceojn. Ni citu
i.a. Evrot, kiu en 1902 gvidis kurson en la liceo de Grenoble, Deligny, kiu en
1904 fondis licean grupon en Saint-Omer, k. a.
245
En la unuagradaj lernejoj ni citu Robert, kiu gvidis kurson en Pariza
lernejo (1905), kaj instruistojn: Vatel, kiu gvidis kurson por instruistoj (Paris,
1905, 30 is 60 instruistoj eestis), Picard, kiu verkis libron (L'E al'Ecole,
1911) pri la rezultatoj ricevitaj; Aizieres kiu organizis L'E a l Ecole, fr.
Asocio de E-istaj instruistoj; Durieux, lernejestro en Lille, kiu dum 6 jaroj
(is la milito), aprobita de sia Inspektoro, darigis kurson en sia lernejo, kun
ekzameno kaj diplomo.
Post la milito, la cirkulero Becard (1922), malhelpis la progresojn. Post
ties nuligo (1924) la movado progresis. En 1926-1927 ekzistis kursoj
nedevigaj en liceoj kaj kolegioj: Strasbourg, Saint-Omer, Annecy, Alger
ktp., kaj en porkomercaj kaj teknikaj lernejoj.
La 20 dec. 1925, la Kongreso de la Unuioj de Universitatoj por la
Societo de la Nacioj, en Strasbourg, vodonis deziron por E.
En la supera instruado, la 1 nov. 1926 fondiis en Lyon Franelanda E-
ista Univ. Federacio (sekr. Despeyroux) poc helpi al disvastigo de E e la
Universitatanoj (prof. kaj studentoj). i havas nun Langevin kiel honoran
prez., Tiry kiel prez. kaj Guadet kiel en. sekr. Tiu Federacio konsistas el
grupoj e la Universitatoj. La unua Kongreso (Toulouse dec. 1927) estis brila
sukceso; i ricevis, kiel la sekvantaj, la patronadon de la Ministro por Publika
Instruado.
Sed precipe e la unuagradaj instruistoj E sukcesis. Multaj el ili vidis en
E ilon efkan por int. pacio kaj kontramilita propagando. La plej konata
propagandisto estas Ferez. En ag. 1932 li atingis belegan sukceson. Du
gravaj iujaraj Kongresoj de tataj Geinstruistoj okazis: unu en Clermont-
Ferrand (Nacia Sindikato de Fr. Geinstruistoj, 80.000 ano)), la alia en
Bordeaux (Unueca Sindikato pri Laika Instruado). Ili reprezentas grandan
plimulton de la fr. instruistoj. Dank al Ferez (Clermont-Ferrand) kaj Marly
(Bordeaux) ili, kun fortaj motivoj kaj analogaj esprimoj, postulis enkondukon
de E en iujn lernejojn, kaj la ofciala organo de la Nacia Sindikato (L'Ecole
Liberatrice) dedias kronikon por E.
En dec. 1931, fondo de la Groupement E-iste de l Enseignement
246
Primaire (sekr. Despeyroux), kiu farias (jan. 1933) la Groupement E-iste
de 1' Enseignement (Desperroux kaj Ferez), kies organo estas la Tribune E-
iste de Ferez.
En 1932, pli ol 500 geinstruistoj parolas E-n, kaj kursoj estas
malfermataj e Superaj Lernejoj por Instruistoj en Grenoble (Dejean) kaj
Nice (Avril).
SFPE faris specialan propagandon e la skoltoj. La 14 sept. 1924, la
instigo de Duval, kunveno de reprezentantoj de E kaj de skoltoj adoptis
laborplanon. Duval fariis delegito de SFPE por propagando e skoltoj.
Okazis specialaj kursoj, efe anta la tendado en Gdll, 1933; anka favora
artikoloj en skoltaj revuoj.
Ekzamenoj kaj diplomoj. La Franca Societo organizis kvar kategoriojn
de ekzamenoj kaj de diplomoj. 1. Atesto pri Lernado (elementa). 2. Supera
Atesto pri Lernado (komerca kaj teknika. 3. Atesto pri Kapableco, por
kandidatoj al profesoreco ekzistas speciala Atesto pri Kapableco por
alilanduloj. 4. Diplomo pri Supera Studoj E-istaj, por profesoroj e Altaj
Lernejoj, fdindaj tradukistoj, ktp. Sed de ia kreo (1926) nur unu E-isto
akiris in.
Kunvenoj ekstergrupaj. Jam en 1900 SFPE decidis organizi 3
vespermanojn en Paris por grupigi la iulandajn E-istojn loantajn
provizore en la efurbo. La unua (21 jul.) ricevis nur 9 kunmanantojn (2
alilandanojn); oni rezignis. Post kelkaj jaroj la Pariza Grupo decidis
rekomenci la vespermanojn, (12 okt. 1904); ili fariis preska iumonataj, la
12-an principe. La plej fama okazis la 1 ag. 1905, dum la eesto de Z en Paris
(250 personoj). Oni devas anka citi La Baro fondita de Cart por Atestuloj
pri Kapableco. En 1907, oni organizis en Paris vesperkunvenojn teatrajn kaj
artistajn, tekunvenojn, promenekskursojn. La sekcio de Montmartre
organizis teatrajn vesperojn, kiuj balda (1909) fariis La E-ista Kabaredo,
prapatro de Verda Kato. Anta la milito oni estis organizinta kelkajn
tagmanojn en diversaj kvartaloj de Paris. En 1924 Camescasse organizis
iujade E-istan tagmanon. Sed la 12 dec. 1925 Warnier restarigis la famajn
vespermanojn de la l2-a trimonatajn; ili estas precipe prop. kunvenoj: oni
invitas urnalistojn, scienculojn, politikulojn, ktp., kiuj renkontias kun 50 is
247
100 E-istoj. En 1931 Mittey fondis iulundan tagmanon (Agapoj). 1933 alia
iumerkrede Balliroan. Plie oni kreis rendevuejojn en Paris kaj provinco; la
ie konata estas tiu de la kafejo Talma, fondita de Ferrari (iusabate), en Paris.
Sed la plej fama ekstergrupa kunvenejo estis la Verda Kato, E-ista Kabareto
en Paris, fondita en dec. 1920 de la E grupo Amika Rondo. i organizis
kabaretajn vesperojn en sia miaejo e apudbulvarda strato Notre-Dame-
de-Bonne-Nouvelle. i tiris sian nomon eI la famega Nigra Kato, artista
kabareto kiu foris de 1885 is 1897. La programoj de V. K., inspiritaj de facila
Muzo, konsistis el kanzonoj, revuscenoj, burleskaoj, ktp. La efa organizanto
estis Raymond Schwartz, kiu forlasis V. K. en 1925, kaj verkis Verdkata
Testamento en 1926. Lin anstatais Paul Echard. Sed fne de 1927, kiam
Echard forveturis eksterlanden, la V. K. esis. efaj partoprenintoj: Le
Cornec, Nels, Menu de Menil, Marchand, Dubois, Aisberg, Grenkamp.
Domo de 1' Esperanto. La Maison de l'E estas Asocio de Amikoj de E,
fondita en 1928, la la iniciato de Archdeacon kaj Warnier, kun la patronado
de eminentuloj a gravaj personoj en iuj fakoj de scienco, tekniko, komerco,
turismo, aviado, ktp. Kotizoj altaj, minimume mil fr. iujare. enerala celo:
faciligi la int. rilatojn kaj helpi pli fruktodonan interkonation, malgra la
barilo de la lingvoj; propagandi E-n en la medioj speciale bezonantaj
komunan lingvon. Organizas senpagajn kursojn, subvencias gazetojn kaj
diversajn E-ajn organizaojn helpas al la enerala propagando ktp. en. sekr.
estas C. Rousseau.
Radio. 7 apr. 1924, unua E-a disradiado el Paris (PTT). En 1924:
fondo de int. Radio-Asocio; in prez. d-ro Corret, kiu paroladis en diversaj
radiorondoj. Post raporto de Daniel Berthelot, membro de F. Instituto, la
Komitato de la F Unuio por Radio postulas E-n kiel helpan lingvon de
Radio. Eyquem klopodis e Herriot, registarestro, postulante disradiadojn en
E. 12 marto 1925, unua kurso e ofciala stacio (PTT), de Cart, 19 apr.
1925, la unua Kongreso de Radio-Amatoroj, en Paris, adoptas E-n kiel sian
helpan lingvon uzotan apud la naciaj. En 1926 tri radiostacioj dissendis
kursojn iusemajnajn
Fondo de Int. Radio-Revuo, efred. Corret, (daris unu jaron). En 1927 5
stacioj dissendis E-n (Cart, Corret, Delanoue, Deny, Rousseau). En 1932 13
stacioj (inter kiuj la efaj), dissendis kursojn a sciigojn. En 1933 iusemajne,
248
e la stacio Tour Eifel, SFPE disradias raportojn pri la turismaj regionoj en F.
efaj aliaj kursgvidantoj e la diversaj stacioj: Avril, s-ino Borel (Borel
staciestro en Lyon), Bourdelon, Curnelle, Dubuisson, Favrel, Gicquel, Pinty,
Pouchot, f-ino Rameau, Rivier, Rouquie, C. Rousseau, Sedillot, Trotin.
Asocio Radio-Club E-iste d e France. Fondita (1926) por disvastigi E-n
e radioamantoj kaj la francan industrion alilanden. Prez. Mesny, sekr. Favrel,
aliaj membroj Archdcacon, Chiron, Corret, Wanier, Arger, Aisberg, Cart,
Couteaux, Dubois, Houbart, Selves. Administras Favrel kun ges-roj Gaveau
Inaguro (20 majo 1927) en la Sorbonne sub prez. de Lallemand, membro de
F. Instituto. iuj gravaj radio-gazetoj represas la komunikaojn de Radio Club
(ni citu i. a. generalon Cartier). En 1930 i fondis la revuon Radio-E. Red.
Favrel kun Mesny, Archdeacon, Corret, Gaveau. Plie Favrel organizas la F
Centron pri Informado por Radio kaj E (30 delegitoj en Fr. kaj alilande) La
unua kaj dua Naciaj Kongresoj de la Radio-Clubs, RCEF aprobigis
enkondukon de E kiel lingvon por interkomunikio en Radio. En dec 1932,
i kreis la urbultenon SOS, kies abonantoj promesas agi tuj kaj amase,
iufoje kiam necesas infui rapide radiostacion. En 1932 kaj 1933, okupis
standon en la Foiro de Parizo. Enspezoj: en 1929, 680 fr. fr. en 1932, 3032
fr. fr.
Nombra de anoj: 1 jan. 1929 45 1932 512 sept: 1933 1095
i organizis perkorespondan kurson kiu instruis: is marto 1931 170
lernantojn, sept. 1933 670 lernantojn. Tiujn belajn rezultatojn oni dankas
precipe al Favrel: animo de RCEF tuj de ia fondo. Tiu Asocio aliis al SFPE
(1929), eksiis (1932), kaj poste amba asocioj interkonsentis pri akordio
(1933).
Turismo. En okt. kaj dec.1900, unuaj artikoloj de Lambert kaj Laisant
en la grava Revue du Touring-Club de France. En apr. 1901, unua kurso
farita de Beaufront e la Touring-Club; tuj poste, alia de Carlo Bourlet. En
nov. 1901, la sidejo de la Pariza Grupo fksias en la Ofcejo de Touring-Club
(sed la kunvenoj okazas en la Sorbonne). Dum kelkaj jaroj Touring-Club
alportis gravan helpon al E, kaj ia Revuo varbis multajn E-istojn. Post la
milito, la agado e la Sindikatoj de Iniciato akompanas la propagandon e la
komercistoj. Iom post iom, tiuj sindikatoj interesias pri E, pluraj presigas
249
reklamilojn. En febr. 1932, la Unuio de la Federacioj de tiuj Sindikatoj
esprimis diversajn dezirojn por enkonduko de E en sindikatojn, hotelojn, ktp;
pluraj sekretarioj eestis kursojn. En 1930 kaj 1931, SFPE organizas kun la
Itala Federacio Turisma karavanojn al Italujo. En 1931 la urbo Cannes, la
unua, starigis indikajn platojn en E sur siaj vojoj (dank al Cresp); poste la
urbo Cagnes-emaro (Guerrini). En 1932 la fr. fervojaj Societoj, okaze de la
XXIV-a Kongreso en Paris, surmetis afojn a indikajn platojn en E en la
efaj limstacioj kaj en Paris; kelkaj konservis ilin depost tiu tempo. En 1932
kaj 1933 la Vojaofcejo Globe-Trotter en Paris organizas en sia sidejo
kursojn pri E. En 1933 kreo degrupio E kaj Turismo, por helpi al turismo
en Fr. kaj alilande per E. Iniciatinto: Dupuis. Prez A. Baudet, sekr: en.
Dupuis, kas. Marseille; alta patronado de subministro por turismo Appel;
subvencio de la Norda fervoja Societo. Tiu grupio organizis kolektivajn
vojaojn propagandajn. En 1933, SFPE organizis karavanon al Kln kaj la
bordoj de la Rejno (Petit), kun partopreno de Francoj, Hispanoj, Italoj kaj
Katalunoj.
Komerco. La 14 jan. 1899, Canet (stenografsto) gvidis kurson e la
Ecole Pratique de Commerce en Limoges. En 1904, kreo de Komerca sekcio
en la Pariza grupo (Lecaron, Balliman, Peloille); i elektis unu tradukanton
en iu departemento, por helpi al la komercistoj: trofrua provo; i esis en
1910. irka 1907 kelkaj grandaj magazenoj interesias je E, havas
interpretistojn, ktp. Sed neniu vera organizo anta la milito. La 9 febr. 1921,
la Pariza Komerca ambro aprobis la raporton de Andre Baudet, kiu
rekomendas disvastigon de E kaj ties enkondukon nedevigan en la
porkomercajn lernejojn. De tiu tempo, la iama propagando de Baudet igis
favoraj al E la plimulton de la Komercaj ambroj en Fr., kaj alilande. Kursoj
pri E estas farataj en la komercaj lernejoj en Paris, kaj devige en la Lernejo de
Supera Instruado por junulinoj. La Komercaj Foiroj (Paris Lyon, Marseille,
ktp.) uzas E-n, havas standojn. En 1931, la Pariza Foiro interanis 248
leterojn en E kun 26 landoj. En 1923, en Lyon, la Scienca Kongreso por
pliampleksigo de la int. komercaj interrilatoj, adinte Bobin kaj Privat,
vodonis (unuanime krom unu voo) deziresprimon rekomendante uzon de
E. En 1923 fondo de E kaj Komerco. En majo 1925, en Paris, dua Int.
Konferenco por uzo de E en Komerco kaj Industrio; pli ol 400 delegitoj
reprezentantaj 10 registarojn, 171 komercajn ambrojn, 14 komercajn foirojn,
208 frmojn a privatulojn. 4 feb. 1931, enerala Kunveno de la Francaj
250
Komercaj ambroj, post kiu pluraj patronadas E-n kaj malfermas kursojn. 2
jun. 1931, kunveno de la prez.-oj de la Fr. Komercaj ambroj rekomendas
multigon de kursoj kaj petas, ke oni seru rimedojn por faciligi uzon de E en
komerco kaj turismo.
Asocio: E et Commerce fondita (1923) por helpi al disvastigo de fr.
ekonomio (Balliman, Delanoue, Deny, Rousseau, Warnier). La Foiro de Paris
kaj la Pariza Komerca ambro estis membroj fondantaj. La prez. estis d-ro
Nuyts, poste Grandjean, kaj nun Baudet, kiu donis antaenpuon. i verkis
vortaron de teknikaj terminoj nun presatan, organizis kunvenojn por
perfektio, perkorespondajn kursojn; kreis bultenon (1928); fondis sekcion
por la ofcistoj (kunvenoj por interparolado, prunto de libroj); kreis Societe
Auxiliaire pour les Applications Commerciales de l'E. Ni citu anka: Andre
Petit, Marseille, Dupuis, f-ino Gerard Dusausoy kaj Gueritte.
Sciencoj. Anta la milito, la scienca E-movado naskiis en Francujo kaj
anka poste i havis diversajn sukcesojn (aliloke menciitajn). En majo 1925
okazis en Paris Int. Konferenco por uzado de E en sciencoj puraj kaj aplikitaj,
organizita de ISAE (Rollet de l'Isle). Plej eminentaj scienculoj kaj teknikistoj
patronis. Prez. Cotton. i studis la rimedojn por enkonduki E-n en la
sciencajn kaj teknikajn rondojn; i. a. adoptis metodon por verki teknikajn
vortarojn, kaj komisiis la ISAE por darigi la laboron difnitan. En 1926
fondo de Bulteno de ISAE kaj de Teknikaj Vortaroj (Rollet de L'Isle,
Rousseau). En 1929 fondiis la Grupo de la Ekslernantoj de la Ecole
Centrale des Arts et Manufactures (A. Baudet, Badoit, Courtet,. Deny,
Dupuis, Marseille): En 1931; la med. gazeto Le Phare Medical malfetmis
enketon pri E (Cligny), kiu vekis intereson en kuracistaj rondoj. De 1932, tiu
gazeto resumas iujn artikolojn en E. (Briquet). En Meteorologio, ni citu s-
anon generalon Delcambre, dir. de la Nacia Meteorologia Ofcejo en Paris, kaj
reprezentanto de la Ministro por Aviado e SFPE. En 1932, e la Int. Kongreso
de Elektristoj, Cotton kaj Mesny apogis Wster por enkonduko de E en tiun
medion. Poste, la ofciala bulteno de la Societe Frangaise des Electriciens
resumas iujn artikolojn en E (Mesny). En 1933, Cotton prezentis E-n en
Madrid e Komisiono por Sciencaj Terminoj komisiita de la lnt. Instituto por
Intelekta Kooperado.
Eminentuloj. En nuna F. preska neniu kontrabatalas E-n. Sed multaj
251
eminentuloj aprobis formale a bonvolis patroni. Jen kelkaj: Membroj de
Franca Instituto: Appel, d' Arsonval, Daniel Berthelot, Branly, Broea,
Calmette, Charcot, Cotton, generalo Ferrie, Guillet, Lallemand, Lecornu,
Lumire, Meillet, Painleve, Richet, Roux, generalo Sebert. Aliaj scienculoj:
Aulard, M. Boulle; generalo Delcambre, Langevin. Membroj de la Medicina
Akademio: Broca, Calmette, Pinard; Roux, Sergent, Richet ktp. Industriistoj:
Eifel, Farman, Michelin. Verkistoj: H. Barbusse, Lo Clarelie, Fr. Coppe, d-ro
Foveau de Courmelles, Lon Frapi, Romain Rolland, Jules Romains.
Komercistoj: Pascalis, Andre Baudet.
Politikistoj (ministroj a eksministroj): Fr. Albert, Anterion,
Bonnefous, Chaumet, Daladier, Dalbiez, Gaston Gerard, Hennessy, Herriot,
Honnorat, Leygues, de Monzie, Painleve, Steeg, kaj multaj deputitoj kaj
senatanoj. En 1907 deputito Lucien Cornet prezentis projekton, subskribitan
de 69 kolegoj, por enkonduko de E (nedevige) en la publikan instruadon.
Nun estas formata grupio por E en la ambro de la Deputitoj. Aliaj:
Ferdinand Buisson, Albert Tomas. La lej famajn mi citis, ar nur en la
Scienca Akademio (unu el la 5 partoj de Franca Instituto), pli ol 40 scienculoj
subskribis deziresprimon por E (la instigo de Rollet de 1'Isle).
Komuna lingvo estas la plej efka ilo por homfrateco, la esenca
instrumento por paco (Richet) Vi helpos por krei en la mondo tiun
unuecon de direkto, kiun ni, iuj kaj iaj, deziras en nia lando (Painleve) E
estas la plej bela donaco al la homaro (Prof. Gosset) E gardos la naciajn
lingvojn kontra la alilingva enpenetro, kiu fuas ilin iutage pli (Coppe)
La sukceso de E malebligos la precipecon de fuita angla lingvao, kaj helpos
samtempe al defendo de la franca, kaj al pureco de ia angla. (Aulard) Fine
Meillet, la farna lingvisto, en sia libro Les Langues dans l Europe Nouvelle:
Vana estus teoria diskuto: E funkciis.
Dum la 15 unuaj jaroj de intensa propagando en F, sufe multaj
verkistoj atakis E-n. Ni citu: Fr. Sarcey, kun kiu polemikis Chavet (v.) Andr
Teuriet, kies opinio tamen aniis, ar poste li permesis la tradukon de siaj
verkoj Remy de Gourmont, kiu severe atakis E-n kaj skribis la antaparolon
de brouro de Ernest Gaubert: La Sottise Esperantiste (la E-ista Stulteco),
en kiu la atoro opinias, ke jam ekzistas unu tutmonda lingvo, t. e. la franca.
Lia frato Jean de Gourmont opinias, ke la tutmonda lingvo estas la latina.
252
Sed, krom la lasta, tiuj atakoj okazis anta la milito, kaj nun atakas publike E-
n nur kelkaj urnalistoj, kies nomojn ne konservos la estonto.
Propagandistoj, kiuj utile agis por E en regiona propagando, sed ne
estas menciitaj en la artikolo mem: Aussenac, en. sekr. de la Nordorienta Fed
F-ino Barret (Valenciennes). Bosc (Le Havre). Botolelaky (Madagascar),
atoro de la unua losilo E-malgaa. Bourdelon, senesa propagandisto en
gazetoj, enkondukis E-n en la Foiron de Marseille. Boyer, prez. de la Provenca
Fed., igis favoraj al E dekkvinon da parlamentanoj Collin (Nancy). Coppet
(mortinto), kiu estis longtempe komitatano de la Pariza Grupo. Courtinat
(Lyon) F-ino Desmarest (Amiens). Doue (Paris). Ferrain, kiu reorganizis la
Burgonjan Fed. post la milito. S-ino Ferran (Tours, paroladistino). Frecot
(Nancy, mortis) Gabert (Saint-Etienne). Gassot, sekr. de la Centrorienta Fed.
Genermont, longatempe komitatano de SFPE kaj de UEA. Gicquel, sekr. de la
Centra Fed. Gillet (Paris, mortis). Gonon (Tiers). S-ino Honnorat
(Limoges). Houze (Dunkerque), tre agema en la Norda Fed. kaj en radio.
Prof. Jacoubet (Univ. Grenoble). Jossinet, sekr. de la Parizregiona Fed.
Kapitano Leger, reorganizanto kaj prez. de la Normanda Fed. Letenanto
Mannevy (Conde), mortpafta en Marokko en 1912 Marly (Bordeaux),
komitatano de SFPE de pli ol 20 jaroj. Merckens (mortis en 1911), unu el la
unuaj batalantoj por E, verkis kun Cart kaj Berthelot la unuan nacian-E-an
vortaron, trad. Balzac: la Vendetta, 1911. D-ro North (Strasbourg). Perrin
(Calais), atoro de la prop. folioj de G. P. Ploussu (Grenoble). Prochasson;
reorganizis la movadon en Francokcidento post la milito, F-ino Rameau
(Limoges). Ratefarison, la unua atestulo pri kapableco en Madagascar post la
milito. F-ino Recoura, prof. e la Univ. Grenoble. Rivier, organizinto kaj en
sekr. de la Nordafrika Fed. Robin, kiu prezidis la Normandan Fed. anta kaj
post la milito kaj organizis grupojn Sergent (Boulogne-sur-Mer), unu el la
organizantoj de la 1-a UK en 1905 kaj S-ino Sergent. Solsona, E-ista
presejmastro kaj eldonisto. Soubranne (Tulle). Tomas (Clermont-Ferrand),
Tiard (Paris). Multaj francaj E-istoj estas menciitaj en la fakaj artikoloj, ktp
L.BASTIEN
Laboristoj. Sekve de decido favora al E, alprenita de la Int.
Kontramilita Kongreso (Amsterdam, 1902), la franca kontramilita sekcio
organizis en Paris dum vintro 1902-1903 kelkajn E-kursojn, kiuj liveris al la
lab. E-movado la unuajn propagandistojn. En 1905 fondiis en Paris sekcio
253
de Paco-Libereco, celanta propagandi E-n en iuj antaenemaj medioj:
socialistaj, anarkiistaj, sindikataj kaj kooperaj. Kursoj estis organizitaj e
kooperativoj, socialistaj sekcioj kaj popolaj universitatoj. Cirkuleroj, kantoj,
alvokoj, potkartoj kaj prop. brouroj estis eldonitaj. Tiam Berthelot kreis la
gazeton Int. Socia Revuo, kiu fariis la organo de Paco-Libereco. Post kelkaj
jaroj la asocio kuniis kun E-ista Laboristaro; anis la titolon je Liberiga
Stelo; la sidejo estis en Paris. En 1910 membroj de Socialista Partio fondis
ESFIO-n (Franca E Sekcio de la Int. Laboristaro). La sidejo estis en Paris. La
grupo celis propagandi E-n en la Socialista Partio la sekr. estis Senrono. En
1911, la sindikatanaj E-istoj fondis Sindikatan E-istan Federacion, kies sidejo
estis en la Pariza Laborborso. Kunvenoj okazis akurate iulunde kaj estis iom
multnombre vizititaj. En 1912 ekaperis Le Travailleur E-iste (La Laborista
E-isto), kies prizorganto estis Louis kaj poste Habert. Tiu monata gazeto efke
helpis al varbado en la sindikatoj. Tiam en Paris tre bruis seso da Idistoj,
kies agado malhelpis la propagandon. En la gazeto La Bataille Syndicaliste
okazis polemiko pri la temo Esperanto-Ido, kiun sekvis kontraparolado en
la laborborso; la paroladoj, stenografitaj, aperis broure. io estis aranita de
la Sind. Fed.
Post la milito mankis kelkaj el la plej agemaj propagandistoj: Aizieres,
Raimond, Senrono, Souchaix, Blangarin, k. a. Sed novaj adeptoj revigligis la
E-an aferon kaj en direktis la klasbatala principo. Grupoj formiis en kelkaj
urboj. Kursoj kal kunvenoj estis organizitaj. En ag. 1919 E. Adam (Lanti)
publikigis franclingvan broureton. Le Travailleur E-iste reaperis iumonate
de ag. 1919. La redakcia sekr. estis E. Adam kaj la adm. L. Glodeau. La unuaj
numeroj estis redaktataj plejparte en franca lingvo; de marto 1920 i aperis
E-lingve (kelkaj numeroj havis suplementon en franca lingvo). Fariinte la
organo de Liberiga Stelo, int. asocio restarigita en 1920, i esis aperi kiam
tiu asocio fariis SAT. in anstatais Sennacieca Revuo. i helpis la
reorganizon de la movado: Restariis la Sindikata E Fed. kaj ESFIO. Anka
estis fondita tipografista grupo, kiu disiis iom poste pro skismo en la
sindikatoj.
Dum ia unua postmilita kongreso de SFPE (Orlans, 1921) kelkaj
proletaj E-istoj kunvenis aparte kaj fondis la Federacion de Revoluciemaj E-
istoj franclingvanaj, kiu unuigis laboristan E-movadon en la franclingvaj
teritorioj. i celis propagandi E-n en la revoluciemaj medioj. La sidejo, unue
254
en Orleans (sekr.: L' Hritier), translokiis post kelkaj monatoj en Parizon,
23, rue Morere. La efaj tiamaj pioniroj estis: Adam, Banmer, Boubou,
Coldefy, Glodeau, Habert, Migny, Raulin, Marcel Roux, kaj aliaj. En 1922 la
sidejo translokiis al Troyes; R. Cap fariis sekr. La Federacio aperigis
grandformatan gazeton: L' E-iste Revolutionnaire; i havis 4 n-rojn; red. estis
Hugot-Raison. En 1923 la asocio anis sian titolon je Fdration E-iste
Ouvriere (FEO, Lab. E-ista Fed.). La sidejo revenis en Parizon (177, rue
Bagnolet). Raguier iis sekr.; li aperigis 7 n-rojn de nova organo: L'
Antinationaliste. Amba gazetoj efe utilis por kontrabatali la agadon de
kelkaj Idistoj, kiuj dum la periodo 1919-1924 tre malhelpis la varbadon. Dum
tiu periodo la Federacio atingis nur . 300 anojn.
e la 4-a Kongreso H. Cachon estis elektita sekr.; li konservis tiun
postenon is 1933. Iom post iom, dank al disciplina agado de iuj
Federacianoj, FEO konias en la plej diverstendencaj laboristaj rondoj; la
laboristaj gvidantoj pli atentas nian movadon; la varbado al la kursoj
plifacilias. De 1924 is 1930, funkciis informservo por la lab. gazetoj; la
sekr. estis Chamarre; kaj dum la lasta jaro, L. Kaiser. En 1927 estis decidite
presigi bultenon: Bulletin de la FEO, aperonta iutrimonate, anstata la
mainskribita bulteno aperinta neregule de 1924; i estas sendata senpage al
la membroj kaj lernantoj. in redaktis la sekretario. Eldonkvanto: 2000 e-roj.
En 1929 la bulteno reprenis la titolon: Le Travailleur E-iste. Nun (1933) i
aperas iudumonate. (Eldonkvanto 3500-4000 e-roj.); in redaktas A. Paris,
delegito por la propagando.
La konstanta kreskado de FEO estis haltigata de skismoj rezultantaj de
neunueca kompreno pri la rolo de la lab. E-movado, de partia fanatikeco, a
de persona ambicio. En 1930-31, du agemaj FEO-anoj komunistaj, Boubou
kaj Salan, gvidantoj de la grupoj de Orleans kaj Nimes, starigis opozicion, kiu
celis fari de FEO sekcion de la IPE, komunisttendenca organizo. Venkita de la
11-a Kongreso (1931), la opozicio fondis en 1932 alian Federacion, kies
sidejo estas en Nimes (Gard), kaj la organon Proleta E-isto. Tiu skismo
perdigis . 200 membrojn al FEO, kiu en 1931 havis 910 anojn en 40 grupoj.
En 1932 malnova socialista membro, Chamarre (La Rochelle)
entreprenis imiti la komunistojn por krei socialistan organizon. Liaj
sampartianoj preska unuanime kontrastaris vigle lian agadon kaj nur
255
kelkaj sekvis lin, kiam li eksiis de FEO. Lia propagando varbis novajn E-
istojn kaj li restarigis ESFIO-n, kiu aperigas bultenon: L' E-iste Socialiste.
Chamarre estis helpita de prof. Despeyroux, kiu starigis E-Grupon de la
Unuagrada Instruistaro.
La disigaj asocioj malamike rilatas al FEO.
Sekcioj: Ekde ia starigo FEO havas sekcion en Belgujo, kiun prizorgas
Van Aelst. La sidejo estas: 24, rue de Sevigne, Bruxelles-Anderlecht. La sekcio
estis prospera kaj ne suferis pro la komunista skismo, sed en 1932 kelkaj
membroj el la regiono de Liege fondis regionan federacion sendependan. La
sekcio havas nun 130 membrojn en 7 grupoj.
La svisa sekcio havis nur kelkajn membrojn, is kiam fondiis grupo
en Genve, kiu estis dividata de la skismo.
Komence de 1933 FEO kalkulis 760 membrojn en 26 grupoj
entenataj la belga kaj svisa sekcioj. FEO estas ligita kun SAT per la
Gotenburga Konvencio; i kunlaboras amike kun tiu asocio, por kiu i
varbas. Perletera kurso, starigita en 1921, konstante funkcias sub gvidado
de E. Robert, (por Francujo) kiun helpas bonvolaj instruantoj. Meznombre la
kurso ricevas iutare 200 lernantojn el 300 informpetoj. La belga kaj svisa
sekcioj anka funkciigas perkorespondan kurson.
La federaciaj kongresoj okazis en Orleans (1921), Troyes (2922), Saint
Denis (1923), Rouen (1924), Lyon (1925), Paris (1926), Ivry (1927), Bourges
(1928), Saint-Etienne (1929), Saint-Denis (1930), Nancy (1931), Bruxelles
(1932), Lyon (1933).
En 1921, dank al monoferoj kaj pruntoj FEO eldonis 208-paan
lernolibron (Cours Rationne) de J. Habert, arpentisto, kaj M. Boubou,
instruisto, kiuj rezignis siajn atorrajtojn profte al FEO; i estis reeldonata en
pluaj 20.000 e-roj. Prop. brouro (36 p.) estis eldonata en 50.000 e-roj (1921,
26, 32). En 1925 aperis 76-paa brouro de Lanti en 2000 e-roj; en 1930
reeldonita 2000 e-re. Plie FEO presigis grandan kvanton da diversaj fugfolioj,
afoj, k. a. propagandiloj.
256
Krom la jam cititaj, ni notu la nomojn de Simone Tinland, Paquier
(nuna sekr.), A. Ozre kaj Suzano Gallo (amba dronis antanelonge
akcidente), Devarennes, M. Roux, C. Roux, Capoulade, R. Launay, Rival,
Valiere, k. a.
Noto. Parto pri la antamilita lab. movado pretiis la notoj de J.
Habert. H. CACHON
Frankfurt a. M. Urbo en Germanujo; 541.000 loantoj. 2-a kongreso
de SAT, 12-16 ag. 1921; . 230 partoprenantoj el 12 landoj. Honorprez.
Romain Rolland. Pliseverigo de la kondioj pri membreco. Int.
Konferenco por Turismo kaj Reklamo 30 marto-2 apr. 1929. Paroladoj E-
lingvaj, la nacilingvaj tradukitaj nur en E. BRUIN.
Franz (franc) Karl, astro-germano, parkasa efofcisto en Wels.
Longjara UEA-del.; bona parolanto; multaj kursoj.
Fralino Suzano. Novelo de V. G. Avsejenko, el la rusa trad. Medem.
1914, 64 p. Agrabla legao, nek valorega nek vulgara romaneto, interesa
priskribo de vivo en soleca kolonio. (G. S., ,E', 1920, p: 13.)
Fremdvortoj en Esperanto. Atoro P. Neergaard, 1932, 60 p. Titoloj de
la apitroj: la naturo kaj la fonto de la fremdvortoj, starigo de principoj
aplikeblaj je elekto de E-formoj de fremdvortoj ktp. Rekomendita de ISAE.
Frenckell, von (frenkel) Karl, fnnlandano, konsulo, dipl. in.,
bankestro. Nask. 11 apr. 1880 en Helsinki. Prez. de la ES en Dresden,
1909-19. Dum jaroj afergvidanta sekr. de GEA. Amba societojn li kondukis
tre lerte kaj diplomate tra multaj krizoj. Prez. de UK en Helsinki, 1922.
Araninto de int. antakongresoj en Dresden, 1911 kaj 1921. Dumviva
membro de UEA. Eldonis: Dresdenaj E Sciigoj, verkis artikolojn. Lastatempe
laboras speciale por Rotary.
Frenkel Roman, ruso, gimnazia dir. en Enisejsk (Siberio). Verkis:
Verdaj Fajreroj (originalaj poemoj) 1908, 43 p.; tradukis: Maja Nokto de
Gogol, 1912 ; kompilis: Krestomatio por infanoj, 1911. Kunlaboris je Tra la
Mondo, La Revuo, La Bela Mondo, Danubo, Juna E-isto.
257
Frey (frej) Rudotf Michael, astriano, kalkulkonsilanto de la
magistrato Wien. Nask. 1 febr. 1885 en Wien. Konatiis kun E per L. Siedi
pro tia E-insigno dum febr. 1919. Fondis: tramvojista E-unuio de W., 1922,
A E-ista Pacifsta Societo, 1924, E Organizo de la Ofchavantoj de W., 1925.
Faris en 1931 (15 febr.-26 marto) lumbild- kaj flmpropagandvojaon por
Astrio tra Svedlando, Norvegujo kaj Danlando kun subteno de ofcialaj
instancoj de Astrujo kaj de la nordaj landoj kaj sekve de tio en W. multajn
lumbild- kaj flmparoladojn pri la skandinavaj landoj kun speciala prop. por
E. Iniciatinto de la E konferenco, Wien, majo 1934.
Fridri Henriko, sviso. Mortis 12 apr. 1928. E-isto de 1906. Laboris
por E precipe inter instruistoj. Estis prez. de EG en Zrich, ano de la
ekzamena komitato kaj LK. Alfaris al E la instrumetodon de G. Egli, 1912
(Orcell Fssli). Kunlaboris je ,E' kaj Svisa Espero.
Fridrich (fridri) Rudolf, eo, direktoro de gimnazio en Brno. Nask.
1878 en Wien. De 1920 is 1924 li klopodis kunigi E-istojn de malgrandaj
nacioj por komune pledi por rajtegalo; artikotoj pri la temo precipe en Nova
Eropo kaj Progreso. Tradukis multajn eajn beletristikaojn.
Fried (frid) Alfred Hermann, astro-germano, publicisto- Nask. 1864,
mortis 1921 en Wien. Talenta kaj fervora pacifsto; ricevis la Nobel-
pacpremion 1911. E-isto, verkis germanlingvan lernolibron, 1903; tria eld.
1905. Kunlaboris al L' E-iste.
Friedrich Ellersiek G. m. b. H. Berlin, devenas de la plej malnova E-
eldonejo en G. En nov 1903 fondiis la E-Verlag Mller und Borel, kun
propra presejo. Posedantoj estis la fratoj Jean kaj Jules Borel (v.). La frmo
eldonis la lernolibron de Borel, krome vortarojn de Christaller, Jrgensen kaj
Zamenhof, diversajn aliajn verkojn, la kolekton: EBI. En febr.1904 aperis e la
frmo la monata gazeto Esperantistische Mitteitungen (E-aj Sciigoj), kiu
poste estis almomata G. E-isto (v.). En apr. 1909 la frmo fondis
propagandejon, nomatan Deutsche E Centrate (G E.Centro) kiun gvidis D-
ro Linse. i celis konigi E-n en G. per fugfolioj kaj propagandaj brouroj
kiujn i eldonis. La plej konata estis la fugfolio Die Esperanto-Sprache auf
einem Blatte (La lingvo E sur unu folio), kiu ankora nun ekzistas. D-ron
258
Linse anstatais F. Ellersiek de l. nov.1909. La tuta eldonejo aktive laboris, sed
pro la dara malsano de Jean Borel kaj la necesa pligrandigo de la presejo, la
entrepreno kunfandiis kun tiu de Friedrich Ader, ekzistinta de 1909 en
Dresden. La nova frmo sub nomo Ader und Borel G. m. b. H. ekfunkciis la 1
ag. 1912. En marto 1922 F. Ader eksiis el la frmo, lin anstatais F. Ellersiek,
alligante la dume fonditan propran eldonejon. La nomo de la frmo aniis
al Ellersiek und Borel kun sidloko en Berlin.
En tiu tempo apartenis jam al la eldonaoj de la frmo la Demandaro de
Ladaveze, Dokumentoj de Mbusz, kaj la gazeto E Praktiko aperanta de
1919. De 1927 sola posedanto estas F. Ellersiek kaj la nomo de la frmo prenis
la nunan formon.
En apr. 1929 anka la frmo Mosse transdonis al Ellersiek siajn E-
eldonaojn. La tiel kunigitaj frmoj is nun eldonis 2.100 diversajn volumojn
en la vendovaloro de . 200.- svfr.
Dum la lastaj jaroj la frmo aranas anka karavanojn al la kongresoj.
Friedrich (fridri) Josef, eo, fervoja konsilisto en Koice (Kassa).
Nask. 13 jan. 1890 en Krom. E-isto depost sia 16-a jaro. Kunfondis ES-n
en Olomouc 1911, estis unu el la Moraviaj E-Pioniroj. Dum la mondmilito
vivis kiel militkaptito en Berezovka (orienta Siberio) kun J. Baghy. Depost
1919 gvidis la E-laboron en Koice (grupfondo en 1922) kaj en orienta
Slovakujo. Komitatano de AE.
Friis Lorenz, dano, instruisto. Nask. 23 jan. 1904 en Sonderborg.
Propagandis kaj gvidis kursojn en Broager kaj Aabyhoj. Fondis E klubon en
Aabyhoj. Prez. de la ekzamena komitato por Jutlando, red. la lingvan paon
de Dana E Gazeto, dir. de Isosek por Danujo. Verkis du E lernolibrojn. En
1930 edziis kun Cor Lignian. Amsterdam kiu post sia edzinio administras
Danan E Librejon. efunlaboranto de la Enciklopedio.
Frding Karl Hjalmar, svedo, lignaisto, nun E-instruisto. Nask. 21
majo 1886 en Mullsjodal. Lernis E-n en 1902 en Svedujo. Organizis E klubon
en Rockford, Usono, 1904. Diversaj kursoj. Fondis Skandinavan E Instituton,
poste Amerikan E-Instituton. Eld. kaj red. Sk. E- isto-n, 1916-17 kaj 1922-23,
259
kaj Scienca Gazeto, 1932. Trad. la rakonton de Jack London La forto de la
fortuloj, (1914, 20 p.).
Frollo Marta, rumanino. Mortis kiel monafino. E-isto de 1889, kiam
verkis vortareton, la unuan rumanan E-presaon.
Frost Norman Wentworth, usonano, historiisto kaj geografisto. Nask.
1 dec. 1884 en Cambridge (Massachusetts). E-isto de 1905. Red. de Amerika
E-isto, 7918-22. Atoro de Tricent jaroj de Historio Bostona; lernolibro, ktp.
Fruictier (frfje) Paul, franco, d-ro med., efredaktoro de du francaj
med. gazetoj. Nask. 4 jan. 1879 en Amiens. Lernis E-n en 1900; post ses
semajnoj renkontiis en Paris kun Sveda kuracisto, d-ro Krikortz, kaj povis
interparoli kun li kaj gvidi lin en la Universala Ekspozicio. Komitatano de la
SFPE, malfermis kursojn kaj havis i a. lernantojn Cart kaj Warnier. Dum
multaj jaroj partoprenis en la klopodoj de la fondintoj de la Pariza grupo. En
1902 fariis efred. de Lingvo Internacia, kiun presigis Lengyel en Szegszard
(Hungarujo), kaj kun tiu i fondis la Presan E-istan Societon en Paris 1905;
fondis (1904) kaj redaktis i 1906 la Int. Sciencan Revuon. En 1906 aperigis
kelkajn numerojn de Int. Medicina Revuo, redaktita en E kaj en diversaj
naciaj lingvoj, por disvastigi E-n inter kuracistoj; sed tiu entrepreno estis
antatempa, kaj la gazeto balda malaperis. Poste li vojais, precipe en
Oriento. Verkis multajn artikolojn en E; la plimulto aperis en L. I.
subskribitaj: O. Wood, P. Aliamet, ktp. Liaj plej konataj verkoj estas: E-a
Sintakso, 1903, unua provo de plena gramatiko en E. E-a Vortfarado, 1914,
Amba verkoj estas kunigitaj ka kompletigitaj antanelonge de Grenkamp-
Kornfeld, kun la titolo Kompleta Gramatiko de E. L. K. de 1905. L. BASTIEN.
Frhwirth (frvirt) Matyas, hungaro, parlamentano. Nask. 1889.
Kunfondinto de H. Katolika ES. Foje parolis pri E en la parlamento.
Fuchs (fuks) Jen, hungaro, d-ro, advokato. Nask. en 1878 en
Nagydobos. E-isto de 1909, kiam li fondis grupon en Mtszalka kunlabore
kun A. Marich. Del. de UEA en M. de 20 jaroj. Estis kunlaboranto de La
Verda Standardo. Tradukis el la hungara Elektitaj Poemoj de Petf, 1910, 55
p. Trad. centojn da poemoj plejmulto en manuskripto, i. a de Petof: Johano,
la Bravulo.
260
Fuchs (fus) Teodor, astro-germano, d-ro, membro de Akademio
por Sciencoj en Wien. Mortis en 1925. Bone trad. poemojn de Z germanen, i.
a La Vojo.
Fuisaa ikao, japano, antae: membro de Konstanta Sekretariejo de
Ligo de Nacioj Geneve; prof, de imp. Univ. de Kyusyu (historio moderna de
int. politiko). Nun: publicisto, sekr. de studejo de spirita kulturo en J
Ministrejo por Edukado; laboras por plibonigi kulturajn rilatojn inter J-ujo
kaj inujo. L. K. Direktoro de J E Instituto. Honora membro de Hungara E
Societo. Nask. 18 sept. 1893 en Tokyo-si. Fondis JEI kun Ossaka kaj Asai.
Penis kun Privat por ke L. de N. faru utilan rezolucion por E kaj sukcesis.
eestis UK en Hago kaj Praha. Prez. de JE Kongreso en Hukuoka, 1927,
Tokyo, 1932. Flua E oratoro kaj poligloto. Verkis: J kaj mondlingvo,
Esperanto, 1922; Pri historia evoluado de moderna J-ujo, kondukinta al ta
renovigo de imperiestra reimo en 1868, 1926.
Fundamenta Krestomatio. Kompilita de Z 1903, 463 p., 10-11-a eld.
1924-27. Enhavo: Ekzercoj; Fabeloj kaj Legendoj. Anekdotoj; Rakontoj; El la
Vivo kaj Sciencoj; Artikoloj pri E; 70 poemoj. La teksto prezentas artikolojn
represitajn el la E-isto 1889-1895 kaj el unuaj verketoj aperintaj inter 1887 kaj
1902. (BIL, p: 378.) iuj artikoloj en la F. K. estas a skribitaj de mi mem,
a se ili estas skribitaj de aliaj personoj iIi estas korektitaj de mi en tia
grado, ke la stilo en ili ne defankiu de la stilo, kiun mi mem uzas. (El la
Antaparolo de Z.)
Fundamento de Esperanto, eld. de Z en 1905, konsistas el kvar partoj:
l.) Antaparolo, kie la atoro de E montras la necesecon konservi kiel
neaneblan bazon tiun verkon, absoluta kondio por la unueco de la lingvo,
kaj klarigas la kondiojn, en kiuj E povos, sen rompo de tiu unueco, riii
iom post iom, per la alpreno de novaj vortoj a formoj montriintaj necesaj;
2.) Gramatiko (26 p.) prezentita tre koncize en 16 reguloj; 3.) Ekzercaro (55
p.) zorge gradigita, kiu kompletigas la gramatikon kaj montras ian aplikon
4.) Universala Vortaro (96p.), kiu entenas la 1800 unuajn E-ajn radikojn, kun
traduko en kvin lingvoj. En la Deklaracio (v.) akceptita de la 1-a UK en
Boulogne-sur-Mer, 1905, la F. estis proklamita netuebla bazo de E, en kiu
neniu rajtas fari kian ajn anon. Jen la tuta teksto de la antaparolo de Z al la
261
F., akceptenda kaj konsiderinda de iuj E-istoj: Por ke lingvo internacia povu
bone kaj regule progresadi kaj por ke i havu plenan certecon, ke i neniam
disfalos kaj ia facilanima pao de iaj amikoj estontaj ne detruos la laborojn
de iaj amikoj estintaj, estas plej necesa anta io unu kondio: la ekzistado
de klare difnita, neniam tuebla kaj neniam anebla Fundamento de la
lingvo. Kiam nia lingvo estos ofciale akceptita de la registaroj de la plej efaj
regnoj kaj tiuj i registaroj per speciala leo garantios al Esperanto tute certan
vivon kaj uzatecon kaj plenan sendanerecon kontra iuj personaj kapricoj
a disputoj, tiam atoritata komitato, interkonsente elektita de tiuj registaroj,
havos la rajton fari en la fundamento de la lingvo unu fojon por iam iujn
deziritajn anojn, se tiaj anoj montrios necesaj; sed is tiu tempo la
fundamento de Esperanto devas plej severe resti absolute senana, ar severa
netuebleco de nia fundamento estas la plej grava kazo de nia isnuna
progresado kaj la plej grava kondio por nia regula kaj paca progresado
estonta. Neniu persono kaj neniu societo devas havi la rajton arbitre fari en
nia Fundamento iun e plej malgrandan anon! Tiun i tre gravan principon
la Esperantistoj volu iam bone memori kaj kontra la ektuo de tiu i
prlncipo ili volu iam energie batali, ar la momento, en kiu ni ektuus tiun
principon, estus la komenco de nia morto.
La silenta interkonsento de iuj Esperantistoj jam de tre longa tempo
la sekvantaj tri verkoj estas rigardataj kiel fundamento de Esperanto: 1) La
16-regula Gramatiko; 2) la Universala Vortaro; 3) la Ekzercaro. Tiujn i tri
verkojn la atoro de Esperanto rigardadis iam kiel leojn por li, kaj malgra
ofaj tentoj kaj delogoj li nemam permesis al si (almena konscie) e la plej
malgrandan pekon kontra tiuj i leoj; li esperas, ke pro la bono de nia afero
anka iuj aliaj Esperantistoj iam rigardados tiujn i tri verkojn kiel la solan
lean kaj netueblan fundamenton de Esperanto.
Por ke ia regno estu forta kaj glora kaj povu sane disvolviadi, estas
necese, ke iu regnano sciu, ke li neniam dependos de la kapricoj de tiu a
alia persono, sed devas obei iam nur klarajn, tute difnitajn fundamentajn
leojn de sia lando, kiuj estas egale devigaj por la regantoj kaj regatoj kaj en
kiuj neniu havas la rajton fari arbitre la persona bontrovo ian anon a
aldonon. Tiel same por ke nia afero bone progresadu, estas necese, ke iu
Esperantisto havu la plenan certecon, ke ledonanto por li iam estos ne ia
persono, sed ia klare difnita verko. Tial, por meti fnon al iuj
262
malkomprenioj kaj disputoj, kaj por ke iu Esperantisto sciu tute klare, per
kio li devas en io sin gvidi, la atoro de Esperanto decidis nun eldoni en
formo de unu libro tiujn tri verkojn, kiuj la silenta interkonsento de iuj
Esperantistoj jam de longe fariis fundamento por Esperanto, kaj li petas, ke
la okuloj de iuj Esperantistoj, estu iam turnataj ne al li, sed al tiu i libro.
is la tempo, kiam ia por iuj atoritata kaj nedisputebla institucio decidos
alie, io, kio trovias en tiu i libro, devas esti rigardata kiel deviga por iuj,
io, kio estas kontra tiu i libro, devas esti rigardata kiel malbona, se i e
apartenus al la plumo de la atoro de Esperanto mem. Nur la supre nomitaj
tri verkoj publikigitaj en la libro Fundamento de Esperanto, devas esti
rigardataj kiel ofcialaj; io alia, kion mi verkis a verkos, konsilas, korektas,
aprobas ktp., estas nur verkoj privataj, kiujn la Esperantistoj se ili trovas
tion i utila por la unueco de nia afeco povas rigardadi kiel modela, sed ne
kiel deviga.
Havante la karakteron de fundamento, la tri verkoj represitaj en tiu i
tibro devas anta io esti netueblaj. Tial la legantoj ne miru, ke ili trovos en
la nacia traduko de diversaj vortoj en tiu i libro (precipe en la angla parto)
tute nekorektite tiujn samajn erarojn, kiuj sin trovis en la unua eldono de la
Universala Vortaro. Mi permesis al mi nur korekti la preserarojn; sed se ia
vorto estis erare a nelerte tradukita, mi in lasis en tiu i libro tute senane;
r se mi volus plibonigi, tio i jam estus ano, kiu povus kazi disputojn kaj
kiu en verko fundamenta ne povas esti tolerata. La fundamento devas resti
severe netuebla e kune kun siaj eraroj. La erareco en la nacia traduko de tiu
a alia vorto ne prezentas grandan malfelion, ar, komparante la kuntekstan
tradukon en la aliaj lingvoj, oni facile trovos la veran sencon de iu vorto; sed
senkompare pli grandan daneron prezentus la anado de la traduko de ia
vorto, ar, perdinte la severan netueblecon, la verko perdus sian
eksterordinare necesan karakteron de dogma fundamenteco, kaj, trovante en
unu eldono alian tradukon ol en alia, la uzanto ne havus la certecon, ke mi
morga ne faros ian alian anon, kaj li perdus sian konfdon kaj apogon. Al
iu, kiu montros al mi ian nebonan esprimon en la Fundamenta libro, mi
respondos trankvile: Jes, i estas eraro, sed i devas resti netuebla, ar i
apartenas al la fundamenta dokumento, en kiu neniu havas la rajton fari ian
anon.
La Fundamento de Esperanto tute ne devas esti rigardata kiel la plej
263
bona lernolibro kaj vortaro de Esperanto. Ho, ne! Kiu volas perfektii en
Esperanto, al tiu mi rekomendas la diversajn lernolibrojn kaj vortarojn, multe
pli bonajn kaj pli vastajn, kiuj estas eldonitaj de niaj plej kompetentaj amikoj
por iu nacio aparte kaj el kiuj la plej gravaj estas eldonitaj tre bone kaj
zorgeme, sub mia persona kotrolo kaj kunhelpo. Sed la Fundamento de
Esperanto devas trovii en la manoj de iu bona Esperantisto kiel konstanta
gvida dokumento, por ke li bone ellernu kaj per ofa enrigardado konstante
memorigadu al si, kio en nia lingvo estas ofciala kaj netuebla, por ke li povu
iam bone distingi la vortojn kaj regulojn ocialajn, kiuj devas trovii en iuj
lernoverkoj de Esperanto, de la vortoj kaj reguloj rekomendataj private, kiuj
eble ne al iuj Esperantistoj estas konataj a eble ne de iuj estas aprobataj. La
Fundamento de Esperanto devas trovii en la manoj de iu Esperantisto
kiel konstanta kontrolilo, kiu gardos lin de defankiado de la vojo de unueco.
Mi diris, ke la fundamento de nia lingvo devas esti absolute netuebla,
se e ajnus al ni, ke tiu a alia punkto estas sendube erara. Tio i povus naski
la penson, ke nia lingvo restos iam rigida kaj neniam disvolvios. Ho, ne!
Malgra la severa netuebleco de la fundamento, nia lingvo havos la plenan
eblon ne sole konstante riiadi, sed e konstante pliboniadi kaj perfektiadi;
la netuebleco de la fundamento nur garantios al ni konstante, ke tiu
pertektiado fariados ne per arbitra, interbatala kaj ruiniga rompado kaj
anado, ne per nuligado a sentagigado de nia isnuna literaturo, sed per
vojo natura, senkonfuza kaj sendanera. Pli detale mi parolos pri tio i en la
Bulonja kongreso; nun mi diros pri tio i nur kelkajn vortojn, por ke mia
opinio ne ajnu tro paradoksa.
1) Riigadi la lingvon per novaj vortoj oni povas jam nun, per
konsiliado kun tiuj personoj kiuj estas rigardataj kiel la plej atoritataj en nia
lingvo, kaj zorgante pri tio, ke iuj uzu tiujn vortojn en la sama formo; sed
tiuj i vortoj devas esti nur rekomendataj, ne altrudataj; oni devas ilin uzadi
nur en la literaturo; sed en korespondado kun personoj nekonataj estas bone
iam peni uzadi nur vortojn el la Fundamento ar nur pri tiaj vortoj ni
povas esti certaj, ke nia adresato ilin nepre trovos en sia vortaro. Nur iam
poste, kiam la plej granda parto de la novaj vortoj estos jam tute matura, ia
atoritata institucio enkondukos ilin en la vortaron ocialan, kiel Aldonon al
la Fundamento.
264
2) Se ia atoritata centra institucio trovos, ke tiu a alia vorto a regulo
en nia lingvo estas tro neoportuna, i ne devos forigi a ani la diritan
formon, sed i povos proponi formon novan, kiun i rekomendos uzadi
paralele kun la formo malnova. Kun la tempo la formo nova iom post iom
elpuos la formon malnovan, kiu farigos araismo, kiel ni tion i vidas en iu
natura lingvo. Sed, prezentante parton de la fundamento, tiuj i araismoj
neniam estos eletitaj, sed iam estos presataj en iuj lernolibroj kaj vortaroj
samtempe kun la formoj novaj, kaj tiamaniere ni havos la certecon, ke e e la
plej granda perfektiado la unueco de Esperanto neniam estos rompata kaj
neniu verko Esperanta e el la plej frua tempo iam perdos sian valoron kaj
kompreneblecon por la estontal generacioj.
Mi montris en principo, kiamaniere la severa netuebleco de la
Fundamento gardos iam la unuecon de nia lingvo, ne malhelpante tamen
al la lingvo ne sole riiadi, sed e konstante perfektiadi. Sed en la praktiko
ni (pro kazoj jam multajn fojojn priparolataj) devas kompreneble esti tre
singardaj kun ia perfektiado de la lingvo: a) ni devas tion i fari ne
facilanime, sed nur en okazoj de efektiva neceseco; b) fari tion i (post matura
prijuado) povas ne apartaj personoj, sed nur ia centra institucio, kiu havos
nedisputeblan atoritatecon por la tuta Esperantistaro.
Mi fnas do per la jenaj vortoj:
1. pro la unueco de nia afero iu bona Esperantisto devas anta io
bone koni la fundamenton de nia lingvo;
2. la fundamento de nia lingvo devas resti por iam netuebla;
3. is la tempo kiam atoritata centra institucio decidos pligrandigi
(neniam ani!) la isnunan fundamenton per ofcialigo de novaj vortoj a
reguloj, io bona kio ne trovias en la Fundamento de Esperanto, devas esti
rigardata ne kiel deviga, sed nur kiel rekomendata.
La ideoj, kiujn mi supre esprimis pri la Fundamento de Esperanto,
prezentas dume nur mian privatan opinion. Lean sankcion ili ricevos nur en
tia okazo, se ili estos akceptitaj de la unua internacia kongreso de
Esperantistoj, al kiu tiu i verko kune kun sia antaparolo estos prezentita.
265
Varsovio, julio 1905.
L. ZAMENHOF.
Fundamentoj de la Kvakerismo. De Stephen, el la angla trad. Butler.
I916, XV kaj 154 p. Historio kaj principoj de la Societo de Amikoj (v). Bona
traduko.
Fundamentoj de Leninismo. De Stalin, el la rusa trad. 1931, 122 p.
Multnombraj citaoj el verkoj de Lenin. Formo iom seka, lingvo korekta. (G.
S., ,E',1932, p: 40.)
Funken Leo, germano, asekura reprezentisto. Nask. 21 jan. 1900 en
Koblenz-Ltzel. Ano de progresemaj movadoj, precipe vivreformaj. E-isto de
1911. Prez. de la grupo en Koblenz. Gvidis multajn kursojn, anka la rektaj
metodoj kaj per leteroj. Efektivigis unuafoje Verdan Libertempon en 1925
en Bad Ems. Kunlaboranto de E gazetoj.
Furmanik Adam Gabriel, polo, mariavita pastro. . . Nask. 20 dec. l870.
Lia senlaca persistemo favorigis al E la M-an eklezion, kiu eldonas diversajn
brourojn pri tiu i eklezio, Del. de UEA dek jarojn.

266
G

Gabert (gaber) Eugne, franco, kasisto de la urbo St. Etienne; nun
emeritulo. Nask. 28 marto 1869 en S. E. Ano-fondinto de la EG de S. E., estis
kas. vicprez. kaj prez. de tiu grupo. Eksprez. de la federacio FER- komitatano
de SFPE. Del. de UEA de la kreo, 1908, eksefdel., dumviva ano, honora ano
kaj patrono de UEA.
Gabrielo, antae Kiperman, Mikaelo, ruso, episkopo ortodoksa en
uguev. Nask. en 1891. E-isto de 1909. Sekr. de la EG en Kiev, 1910-14,
konsulo de UEA kaj organizinto de la II-a Tutruslanda E-Kongreso, 1913. En
1912 li faris per-E-an vojaon tra Germanujo, Francujo, Hispanujo, Italujo
kaj Astrujo.
Gajaj Vesperoj. Verkis kaj kompilis C. Walter. 1931, 80 p. Spritaoj,
anekdotoj, humoraoj, reguloj por gvidantoj, program-konsiloj por grupkun-
venoj kaj ludoj por fari la grupvesperojn allogaj kaj interesaj.
Gaja Knabo. Rakonto. de Bjrnson, el la norvega trad. Liv. Sandberg
kaj Dordi Johansen. 1934, 94 p. Karakteriza rakonto pri la vivo en nordo.
Gaja Lernolibro. De C. Walter. 1933, 118 p. i estas nur E-a kaj
speciale aranita por meminstruio; i uzas rektan metodon, celas distri kaj
paroligi la lernanton, tial konsistas, sur unu kolono, el 128 amuzaj bildetoj
kun demandoj kaj sur dua, el vortoj kaj respondoj. (G. S., ,E', 1933, p: 181.)
Galambos (-) Ilonka, hungarino, E-instr. Lois en Kispest. Ekde 1932
gvidas kursojn en urboj de Danujo la Cseh-metodo.
Gale (gejl) Walter A., anglo, kolonelo. Nask. 9 nov. 1855, mortis 20.
dec. 1924. En la brita armeo 1875-1911 (21 jarojn en Hindujo). E-istiis en
1907. Multa literatura laboro sub plumnomo oago. Citinda estas lia
Konkordanco al Sentencoj de Salomono kaj manuskripta Konkordanco al
Marta (e BEA).
267
Galerio de Zamenhofoj. Kolektitaj de E. Wiesenfeld. 1925, 40 p. kaj 19
fotoj. La reciprokaj infuoj e l familianoj estas tiom grandaj, ke por plene
kompreni iun ajn el ili, estas utile ekkoni la tutan familion. (EI la
Enkonduko.)
Gallois (gala) Albert grafo, franco. Nask. 20 okt. 1853 en Bayeux.
Soifo al neatenditaj aventuroj logis lin for de la hejmo en malproksimajn
vojaojn, i. a al Tunisio, Kanado kaj Gvineo, kie li en 1900-01 partoprenis
fervojkonstruon kiel dir. E-isto de 1902 kaj de tiam multe laboris por E en
Italujo (edziinte al italino). En Riolunato li fondis EG-n; kunfond. de ISPE
kaj de la gazeto L' E-ista, 1902. Trad. du lernilojn de Cart (1903-04) kaj la
Fund. de E al la itala (La Giambene la tradukintoj de la lasta: Junck kaj. G ne
konis la lingvon italan; I. B I L, p: 269.)
Garbutt William Henry, anglo, urnalisto. Nask. 15 okt. 1855 en Wor-
cester. Unua sekr. de la Birminghama EK; unua prez. de Mezlanda EF. UEA-
del. multajn jarojn en Birmingham.
Garzn Ruiz Jozefo, hispano, advokato. Nask. 6 apr. 1871 en San
Fernando. Malnova E-isto, fondis Gazeton Andaluzian kaj Gazeton
Hispanan. Gvidis kursojn. Verkis hispanlingvajn lernolibrojn kaj E-e: Lalea
Situacio de fremduloj en Hispanujo kaj Kritika ekzameno de la proceso
kontra Kristo.
Gasperini Karl, astro-germano, komerc-ministeria ofcisto pens. en
Wien. Nask. 10 nov. 1872 en St. Gotthard (Hung.) Laboris en katolikaj
rondoj.
Gasse (gas) Emile franco asekuragento. Nask. 26 okt. 1881 en Paris.
Kunfondis la Popolan Universitaton en Le Havre. E-iis en marto 1900 (la
unua en Normandujo). Gvidis multajn kursojn, el kiuj unu (deviga) en la
Komerca Supera Lernejo. Verkis: Kurso Tutmonda de E, 1905. Trad. Renan:
Vivo de Jesuo, 1907. Balzac: Egenino Grandet, 1909.
Gaston Emilio, hispano, advokato. Fond. de EG en Zaragoza.
Entreprenisto de la ekskurso de la astriaj infanoj en Hispanujon post la
milito pere de E.
268
Gautherot (gotro) Gustave, franco, senatano, prof. En la Katolika
Instituto en. Paris. Nask. 29 marto 1880 en Pierrefontaine (apud Besanon).
Tre konata historiisto; libroj precipe pri la franca revolucio kaj la nuntempa
komunismo. Interesiis pri E anta la milito, en la katolikaj rondoj. Verkis: La
question de la langue int. 19l9, rie dokumentita. Verkis anka prop.
brourojn, el kiuj havis gravan sukceson e la katolikoj: Pourquoi nous
sommes E-istes, 1910.
Gavrijski Dimitr bulgaro, d-ro, publicisto kaj oratoro. Nask. en 187a
en v. Gradite, Sevlievsko, loas en Sofa. Verkis kaj eldonis brouron bulgare:
E venkos la mondon kaj paroladis pri E. Enkondukis E-n en sia komerca
gimnazio.
Gazetaro. Estis granda feliokazo por E, ke tuj post la apero de la unua
libro de E preska iuj anoj de la Volapka klubo de Nrnberg transiris al E
kaj la UEA-Jarlibro de 1927 diras tute prave: ke la historio de nia movado
estus alia, se la du germanaj pioniroj (Einstein kaj Trompeter) ne apogus in
siatempe, kiam ia forto dependis de l agado de izolaj sindonemuloj. Tiuj
vortoj precipe rilatas al la eldono de la unua E-a gazeto La E-isto, kiu nur
povis esti darigata en 1893 per la mon- kaj tempoferoj de W. H. Trompeter.
Tiun sindonemon oni trovis dum la unuaj jaroj en diversaj landoj, ofe en
landoj, en kiuj oni en supozus intereson por mondlingvo kaj en kiuj ofe tiu
intereso ne revenis.
Estis plej ofe idealistoj kaj flantropoj, kiuj dediis sian tempon kaj
monon por ta afero. Unu el tiuj homoj estis M. S Bogdanov, prezidanto de la
Klubo E-ista en Sofa, kiu jam en dec. 1889 eldonis la duan E-an gazeton La
Mondlingvisto en bulgara kaj E-a Iingvoj, formato 15x11 cm. La unua n-ro
havis 54 p.; krom bulgara artikolo pri E kaj Volapk kaj gramatiko de E i
enhavis la Patro Nia, parton el la Biblio kaj diversajn poeziaojn (precipe de
Heine); la dua n-ro kun 10 p. aperis anka en dec. 1889 kaj la tria kaj lasta
kun 32 p. en jan. 1890. En junio 1891 Bogdanov darigis la gazeton sub la ti-
toto La Espero, kiel jaro 2 n-ro a kun 8 p. 36x25. Pluaj n-roj ajne ne aperis.
Kiam fne en junio 1895 anka la E-isto malaperis, la E-istoj estis sen
ligilo. Felie troviis denove idealistoj, kiuj komencis en dec. 1895 la eldonon
269
de Lingvo Int., kiel darigon de La E-isto. irka i tiu tempo (jan. 1896-dec.
1897) aperis en Hannover Linguist. en germana, franca, angla, volapka kaj
E-a lingvoj, kiu vane provis kunigi iujn amikojn de ja mondlingva ideo. Je la
fno de la 19-a jarcento aperis ankora La E-iste kaj Sciigo de l'estraro de la
klubo E-ista de Stockholm (at. apr. 1898 apr.1900).
Kvankam ankora iam afero de idealistoj, E tamen eniris kun la ko-
menco de la 20-a jarcento en la staton de pli praktika laboro kaj progreso, kiu
trovis sian plej altan kaj samtempe haltigon en la Pariza Kongreso 1914. La
unua gazeto en la nova jarcento estis E1 E, kiu aperis tute portugallingve
(majo 1901) en Valparaiso (sola n-ro). in sekvus tute en la norda parto de
Ameriko en Montreal L' E-iste Canadien en franca, angla kaj E-a lingvoj, ag:
dec. 1901, 5 n-roj kun 40 p. 28x20. Jan. 1902-jan.-febr. 1904 i aperis en
formato 32x24 kun multaj bildoj sub la titolo: La Lumo. Red. Holmes,
Beauchemin kaj Leymarie, entute 412 p. La Rondiranto (Bulgarujo)
enkondukis periodon de rapida sekvo de apero de E-aj gazetoj, ne nur
propagandaj, sed anka de fakaj, religiaj ktp.
Eropo.
Portugalujo. La unua gazeto Portugala Revuo aperis en Porto, marto
1909, 8 p. 29x19; i malaperis en la sama jaro, por reaperi de jan. 1913 is
komenco de la milito, IV+12 p. 21x14. Red. I. A. Provenca. Kiel en aliaj
landoj, anka en P. kreskis post la milito la laborista, la klasbatala movado.
Do estis tute nature, ke post la milito komence aperis en Lisboa gazeto kiel:
Laboro (majo 1920, 8 p. 23x17); Socialista (1920); Komunist-Eisto (julio
1921, 4 p. 32x22). La Vero de anariista grupo (jan. 1922, 4 p. 23x16; La
Okcidentulo (dec. 1931, 32x24). Kiel buraj gazetoj aperis nur en 1919. La
Informador E-isto 31x22 kaj en jan. 1926 Portlugal-E (IV+12 p. 26x18).
En Hispanujo oni sentas jam de la komenco la rivalecon de la diversaj
popoloj precipe de la hispanoj kaj katalunoj, kaj is hodia oni ne sukcesis
unuigi la tutan landon en unu unuio a gazeto. En la unuaj tempoj la
movado estis en la manoj de la hispana partio, kaj la unua gazeto estis ,E',
Revista Mensual Ibero-Americana. Red. Andres Bravo del Bario en
Santander marto-okt. 1902 la BIL 1903 -16 p. 22x16. La dua gazeto estis
La Suno Hispana. Dum kelka tempo la urbo Murcia estis per la vigla
270
propogando de Codorniu la centro de la hisp. movado kaj la gazeto
Murcia enhavis dec. 1905-nov. 1906 kelkpaan rubrikon El E-ista Espanol
(La Hispana E-isto) 32x22. Sed anka jaro dum i tiu tempo oni provis de 1a
kataluna fanko eldoni prop. gazeton Espero de Katalunujo (Cret 8 p. 25x16
en E-a, kataluna, hispana kaj franca lingvoj jan-apr. 1905), sciencan kaj artan
gazeton Stelo Katatuna (jan-junio 1908 IV+16p. 28x19), sed amba balda
malaperis kaj nur restis la en jan.1908 ekaperinta prop., lit. kaj ilustrita gazeto
Tutmonda Espero. Kiam la E-istoj elektis Barcelonon kiel urbon por la V-a
UK en 1909, la katalunanoj kun sia forta naciismo kaptis la okazon, por
konatigi sian situacion en la cetera mondo. Oni eldonis en aprilo 1909
gazeton Kataluna Nacio, Int. Revuo Kataluna (8 p. 28x21), kiu de la 2-a n-ro
(majo) alprenis la nomon Supren!, Int. Revuo Naciista, 8 p. 28x22 kaj en
sept.dum la kongreso 4 p. 44x32. Samtempe aperis en Barcelono du at.
gazetoj: en apr. 1909 Bulteno de Paco kaj Amo (8 p. 22x16) kaj en junio en
1919 La Informador E-isto (31x22). Dum la kongreso aperis ankora 4-paa
folio E (44x32). Sed anka la kataluna gazetaro dum tiu tempo multe favoris
E-n: la arta kaj scienca gazeto Fides akceptis E-n kiel daran rubrikon kaj
gazeto kiel La Pulicidad, Joventut, Orbi k. a. havis dum la kongreso longajn
rubrikojn pri kaj en E. Nur post la kongreso fondiis la kataluna landa
federacio kaj kun i en jan. 1910 la vera kataluna organo Kataluna E-isto, kiu
aperas ankora hodia. De junio 1912-t4 i havis kiel aldonon: Bulteno de
Barcelona Stelo. Sekvis en Katalunujo ankora . 30 gazetoj kun efemera vivo.
Oni povas konstati, ke la katalunoj kreis sian propran E-an movadon,
kiu estis pli celkonscia kaj pli forta, ol tiuj el la aliaj hispanaj partoj. En la his-
pana parto formas la ruan fadenon la 4 gazetoj La Suno Hispana, Hispana
E-isto, Hispana E kaj Hispana E-Gazeto, kies evoluo estas priskribata sub La
Suno Hispana. Krom ili fanke aperis: Gazeto Andaluzia (jan.-dec.1910). ar
intertempe La Suno Hispana interrompis la aperon, i fariis en jan. 1911
ofciala organo de HSPE kaj samtempe alprenis la titolon Gazeto Hispana. Je
tiu tempo anka komenciis la aktiva agado de Mangada Rosenrn per la
eldonado de Homaro. Unika gazeto aperis: La Mondo Karcera en la
malliberejo de Oviedo (nov 1911. 4. p. 31x23). Plue aperis 9 diversaj gazetoj.
En la vaska regiono aperis: Gastotablo, Bilbao (junio-julio 1908 3 n-roj
4 p. 32x22 at.) poste Bilbao E-isto (julio 1908, 1 n-ro 4 p. 32x22); Nova
Sento (julio 1909-febr. 1911).
271
Kelkfoje oni anka provis krei tutiberian (hisp.-, portugal-, katalun-,
vaska-) movadon, aranante iberiajn E-ajn kongresojn. Je la 2-a oni eldonis
febr.-julio 1924, Boletin de la 2-a Congreso de E-istas Ibericos (Bilbao IV-f-
16 p. 25x17); nova provo okazis en 1931 per Iberia E-ista Revuo Barcelono
jan.-? 1931, IV+32-46 p. 24x17).
Francujo havis la felion, kiu trafs krom Saksujo neniun alian
landon, ke troviis unufanke idealistoj neancelante estante samtempe
praktikuloj, kiuj disponis pri multege da libera tempo kaj alifanke anka pri
bonfaruloj, kiuj subtenis la aferon per konsiderindaj monsumoj. Du el tiuj
homoj estis la markizo de Beaufront, kiu eldonis L' E-iste kaj la advokato A.
Michaux en Boulogne-sur-Mer, la fama araninto de la 1-a UK, kiu eldonis
La Revue de l E (okt. 1903-dec. 1905 aldono al Le Ciceronne kaj febr -julio
1906 memstara, 1-4 p. 32x25). Sekvas generalo Sebert kaj prof. Bourlet, pli
praktikaj propagandistoj, la unu en sciencaj, la alia en pli popolaj rondoj. Ili
reorganizis la grupon E-istan en Parizo kun pli ol 30 subgrupoj kaj starigis
por ili la monatan gazeton Paris-E (okt. 1906-dec. 1910, 8-18 p. 21x14; jan.
1911- julio 1914, 4 p. 56x38; ? 1924-nov. 1925, 4 p 36x23 at.; jan. 1926-
hodia 8 p. 24x16). Anka ne-E-aj gazetoj estis instigataj, akcepti E-n, ekz.:
Bulletin de l'Union des Stinographes et des E-istes Gapencais; E-a Revuo
aldono al L' Union Sportive en Saint-Omer (dec. 1905-?, 2 p. 33x25); Le
Phare Stnographique; Espero Katolika, aldono al gazeto L'Aube (dec.
1902-?); Le Journal du Creusot, Revue locale. . et E-iste (jan. 1908-? 4 p.
58x41) k a. ar intertempe la grupoj pli fortiis kaj e federacioj fondiis,
komenciis nun la granda aro de grupoj kaj federaciaj bultenoj kaj gazetoj.
ar en julio 1908 L'E-iste esis esti ofciala organo de la francaj E-istoj,
Barono F. de Mnil kreis en jan. 1909 novan organon: Franca E-isto. Poste
fondiis La Movado (julio 1910-julio 1914, kaj okt. 1923-1933), kiu per
kunigo kun Franca E-isto kaj Bulletin Omciel de SFPE en jan.1913 fariis
ofciala organo de tiu societo. Krom la jam nomitaj aperis en F. pli ol 80 E-
istaj gazetoj kaj bultenoj, la plej multaj vivis nur kelkajn jarojn a monatojn.
El la pli novaj eldonaoj estas menciinda La Tribune E-iste Strasbourg de
1930, nuna formato 59x46 cm., 4.).
Anglujo. Pri la komenco de la angla gazetaro oni legu sub Te E-ist. i
estis la unua E-a gazeto en A. La dua estis Te British E-ist, kiu ankora
272
hodia aperas. Sekvas du at. grupbultenoj, eldonitaj de la fama kaj vigla
artistino f-ino Oxenford en Hove: La E-a Studento (IV+20-24 p.) kaj La
urnaleto de la Brighton kaj Hove E-ista Klubo. Sekvas La E-Instruisto, La
Kursa Revuo (de Norda Politeknika Lernejo), Te Press Qarterley, Te E-
Monthly, La Naturisto; Bulletin of Te Friends E Society kaj pli ol 60 bultenoj
de federacioj kaj grupoj preska iuj at. Notinda estas ankora Sub la Verda
Steto, aldono al angla sportgazeto Callender Athletic & Social Club.
Nederlando. En la efaj gazetoj de N- oni iam retrovas la nomon de
Dreves Uitterdijk, la pioniro de E en tiu lando kaj is hodia la frma kolono,
kvankam ajnas, ke li jam de multaj jaroj ne plu konsentas pri la agado de la
nunaj gvidantoj (en 1926 li e fondis konkurencan Nederl. E-asocion). La
unua gazeto kiun li eldonis, estis La Holanda Pioniro. Sekvas prop. gazetoj: E-
Bulletin, Weekblad E, Nederland-E, Semereto, Wereldtaal, ar oni de
komenco tre favoris la propagandon kaj pro tio en N. estas iomete tio, kion
oni povas nomi: E-movado. La netrala E-Societo La Estonto estas nia
havis kiel ofcialan organon is 1921. La Holanda Pioniro-n kaj de jan. 1932
is hodia Nederlanda E-isto-n. Intertempe aperis nur kiel organoj de la
nederlanda E-movado Holanda E-isto, Holanda E-Pioniro kaj kelkaj
grupgazetoj (Utreta, Dordreta E-isto kpt.). Rimarkinda estas la laborista
movado kun Frateco, Laborista E-isto: Arbeider E-ist, Intermembra
Informilo, Nederlanda Laborista E-isto kaj deko da grupgazetoj. Trian
komplekson formas la religiaj gazetoj kun Nederlanda Katoliko, kiu aperas de
jan. 1910 is hodia, Mededelingen en 1922 kaj Kristana Gazeto.
Belgujo. La Belga Sonorilo, tre konata kaj bona gazeto, fariis en 1906
ofciala organo de BLE, sed, ar i transiris en ag. 1908 al Ido, oni fondis en
nov. 1908 Belga E-isto, kiu aperas ankora hodia. Post la milito la fandroj
kreis propran movadon kun Flandra E-sito. Diversaj grupoj (Gent Liege,
Antverpeno, Ougree, Kortrijk k. a.) fondis proprajn, plej ofe nur at.
bultenojn. Belga Katoliko komencante en junio 1911 esis je la militkomenco.
Propra laborista movado komencis viglan laboron nur post la milito kun
Belga E-Proleto (franca kaj E eld.), Servo E (franca kaj E eld.) kaj PEK.
Svisujo. Neniu gazeto travivis tiel anantan vojon kiel la organo de
SES Svisa Espero. En apr. 1910 d-ro Uhlmann provis eldoni semajnan
dulingvan (germ: E) aldonon Vespera Horo al germ. gazeto Schweizer Heim,
273
sed post la 26-a n-ro 1i esigis la eldonon. Proprajn at. bultenojn eld. la
grupoj en Zrich (ercajn), enevo, St. Gallen, Bern. La fervojistoj eld. La
Svisa Fervojisto poste Cirkulero. Mallongan vivon havis Svisa Revuo
Komunista.
Italujo. La unua E-organizo en I. eldonis jam de 1902-04 L' E-ista. in
sekvis en 1905 Gefrataro E-sita, 1905-06 Cirkulero, 1906-07 Idealo, organoj
de Sicilia Fed. E-a kaj 1908-9 Notizie E-iste, eld. Junula Amikaro E-ista de
Palermo. En marto 19l0 estis fondata la ankora hodia ekzistanta IEF, kiu
tuj eldonis propran bultenon: Atti della Fed. E-ista Ital., kvankam la Palermaj
samideanoj ofertis Itala E-isto, kiu komencis aperi en jul. ag. 1910. En 1911
fondiis en Genova konkurenca IEA kaj i akceptis I. E.kiel ofc. org., is fne
la italaj E-istoj kuniis en la federacio kun I. E kiel organo. En sept 1919-okt.
1920 I. Eakceptis la titolon E Itala Revuo, nov. 1920-ag. 1921 denove nomata
l. E. i eniris en sept. en L'E kiu jam aperis jan. 1913-ag. 1917 kaj de 1920
kiel org. de la en 1912 fondita Itala Katedro de E. En jan. 1923-dec. 1927 L'E
estis nomata Itala E-Revuo, jan 1928-dec 1929 denove L'E kaj jan. 1930-dec.
1931 Revista Italiana di E, por adepti denove en jan. 1932 la malnovan titolon
L'E kun taggazeta formato (en 1932-50x35 kaj, de 1933 52x37). Anka
diversaj federacioj kaj grupoj eldonis periodaojn (Roma, Fiorentnio, Mliano,
Firenze, Venezia, Torineza k. a.). Unikaj estis: La Militista Biblioflo, aldono al
la itala militista gazeto Il Biblioflo Militare; Corriere Balcanico-E-ista, org.
of. de la Accademio Balcanica de Bari; Ladina Patrujo por la konservo de la,
ladinlandaj lingvoj kaj moroj. Menciinda estas ankora: L' araldo E-ista kaj
Katolika Sento.
Germanujo. Pli ol en aliaj landoj oni povas en G. konstati ke la ekzisto
de gazeto dependas pli multe de la persisto, obstino, energio kaj laborforto de
unu a du personoj ol de la monrimedoj. Ni vidas Borel-Ellersiek en Berlin,
Sehramm-Lederer Dietterle en Saksujo, Stark en Magdeburg ktp. ar la E-
isto en la tri unuaj n-roj sept-dec. 1889 enhavis anka germ. tekstojn, oni
devas rigardi in unua germ gazeto. Sekvis Der Deutsche E-ist (aldono al
Revuo Int: eld. de ejka en Bohemujo); Munena E-isto kaj jam en 1904 E-
istische Mitteilungen, la antairanto de Germana E-isto, kiu fariis en jan.
1907 la of. org. de la en 1906 fondita GES (de 1909: GEA), kaj restis is
hodia Aro da aliaj E-istoj fondis en 1907 kontra-organizon Verband
deutscher E-isten en Leipzig kun la organo Saksa E-isto poste La E-isto (kun
274
la aldonoj: Pota E-isto, Polica E-isto kaj la Kolektanta E-isto) poste La E-ano
(kun iom anita E). La arano de UK en G. kaj la sukceso de i estis la kazo
por la apero de novaj gazetoj. La plej valoraj el ili estis: Germana E-gazeto
(jan. 1908-dec. 1910 dusemajne, de jan.. 1911-dec. 1912 semajne) kun divers-
aj aldonoj Bela Mondo, poste Universo, Rund um die Welt. Proks. 40 estas la
nombro de laboristaj gazetoj, u socialistaj, komunistaj, klasbatalaj ktp. La
unua estas Der Arbeiter E-ist (ag. 1910-julio 1911) poste Antaen (jumo
1911-julio 1914) dum la militu Zirkular anstata Antaen (febr. 19I5
okt.1918) poste denove Antaen (majo-dec.1919), poste Der Deutsche Ar-
beiter E-ist (jan-dec. 1920), poste Der Arbeiter E-ist (jan. 1921-dec. 1927),
poste Arbeiter E-ist (jan 1928- ? 1933). Plue aperis proks. 40 ligaj kaj grupaj
periodaoj preska senescepte at. kiuj iuj aperis post la milito. Proks 50
ofe bele presitaj bultenoj aperis de buraj ligoj kaj grupoj, sed plej multe
anta la milito, el kiu fakto oni jam vidas, ke la bura movado endormiis
(kion oni ja anka povas konstati en la politiko kaj aliaj kampoj de la homa
vivo) kaj la laborista per la politika revolucio, la plibonigo de la ekonomia
situacio kaj la klasbatala forto multege plivigliis. La la emo de la germanoj
estis eldonataj multaj gazetoj de profesioj, fako ktp. nome de fervojistoj,
potistoj, policistoj kaj instruistoj, studantoj, abstinentuloj, junuloj, katolikoj,
kristanoj ktp. Rimarkindaj estas ankora: E-Propagando (parkurbo E en
Mnchen) la gazetoj por klarigo de la situacio dum la milito (La Eropa
milito, Int. Butteno uov. 1914 jan. I919), German-Pola E-isto (por
interkonsento inter germanoj kaj poloj), La akra okulo (por okulkuracado).
En S v e d u j o komenciis la disvastigo de E en la plej fruaj tempoj, kaj
jam en 1895 oni eldonis Lingvo Int. De jan. 1906 is ia Ido-io en okt. 1908
E-isten estis la of. org. de la landa ligo. Dum 1909-10 Dana E-isto publikigis
la sciigojn de la svedaj E-istoj, is ili en Marto 1910 ricevis novan org. Sveda
E-isto. De febr. 1913 anstatais in La Espero, kiu aperas ankora hodia sub
la titolo Svenska E-Tidningen. La Espero. Plue aperis E-Folket (jan.
1911-1913). Fyrvapptingen (jan. 19l3-hodia) Svensk Arbetar E-isten,
Sommar, Medlems Blad poste E (la org. de la Malmoa laboristaro) kaj kelkaj
klubaj kaj laboristaj gazetoj.
En D a n u j o aperis la unua gazeto kaj of. org. de la landa ligo E Bladet
Helpa Lingvo en jan.-dec. 1907 kaj de tiam is marto 1912 fariis Dana E-
isto. Sekvis de julio 1912 Danlando, de dec. 1913 E-Raporto, de jan. 1926 La
275
Forta Voko kiu de jan. 1928 fariis rubriko en Sind & Samfund kaj de sept.
1928 Dansk E-Blad. Krom tiuj of. gazetoj aperis ankora la jenaj bonaj:
Trompeten, poste: La Mevo kaj La Toro.
En I s l a n d o aperis (sed nur. 1 n-ro) Islanda E-isto.
En N o r v e g u j o la unua gazeto portis la nomon Norvega E-Gazeto
(jan-dec. 1909 En jan. 1910-junio 1914 kaj jan. 1922-1924 i estis nomata
Norvega E-isto kaj fariis of. org. de la NEL de ia fondo en 1911. En jan 1932
NE reaperis sub la nomo E-bladet kaj darigas ankora hodia. Plue aperis:
Arbeider E-isten de jan. I924; La Proleto kaj La Nova Stelo.
R u s u j o povis nur malfrue saluti propran E-an gazeton. La efa
kazo estis la politika situacio, ja anka La E-isto el Nrnberg malaperis pro
la rusa cenzuro. En 1904 d-ro Ostrovski, kiu estis veninta en 1903 el Jalta al
Peterburgo, akiris de la registaro la permeson, eldoni gazeton en rusa kaj E-a
lingvoj. La n-ro 1-2 aperis en jan. 1905 kaj la n-roj 3-4 kaj 5-6, kiuj estis la
lastaj en febr.1905 (iu n-ro IV+24 p. 26x19). Jam en apr. 1905 la Societo
Espero reprenis la eldonon sub la nomo Ruslanda E-isto kaj kun la sama
formato, nur de jan. 1903 i havis tagurnalan formaton 53x35. En marto
1908 RE esis, ar jam en febr. Bitner el Peterburgo komencis eldoni en E kaj
rusa lingvoj kiel of. org. de unu el la grandaj rusaj klerigaj kaj kulturaj asocioj
Vjestnik Znania belan kaj rienhavan gazeton Espero, kiu estas la plej valora
gazeto E-a el iuj is hodia aperintaj, aperis entute 9 kajeroj (12 n-roj) kun
500 p. multilustritaj. Sed pro la malmultaj abonantoj oni en dec. 1908 likvidis
la E-an parton. En marto 1909 A. Postnikov komencis eldoni denove (sed
tute sendepende de la unua kaj tute private) Ruslanda E-isto-n (25x17) i
esis 1909 pro la en febr. 1909 okazinta apero de La Ondo de E, kiu fariis la
centra org. de la rusaj E-istoj. Jam en tiu tempo oni povas rimarki la aluzon
inter la Peterburgaj kaj Moskvaj E-istoj. Sed spite iuj atakoj La Ondo restis la
gvidanta org kaj i plene meritis tion. Flanke de i aperis muttaj E-gazetoj,
efe nur kun teritoria signifo. Kiam en apr.-majo 1917 La Ondo esis aperi, la
E-a vivo preska tute endormis. Oni rimarkas nur kelkajn lokajn, plej ofe
at. gazetojn. En marto 1917 komencis aperi en Peterburgo at. gazeto Feo,
u fariis la elirpunkto de gravaj cirkonstancoj por la E-a movado en R. i tiu
gazeto enhavis de marto 1918 aldonon Monata Poto, en kiu la societo
Espero publikigis siajn informojn sub la titolo Informilo, kaj i tiu estis la
276
antairanto de la Cirkuleraj Informoj, eldonitaj de Espero de febr. 1919
(unue at. 2 p. 35x26; poste presite 6-10 p. 27x18 sub la redaktoreco de E.
Drezen, kiu estonte gajnis la plej grandan infuon je la E-movado en R., kaj
kiu ankora hodia estas la forta viro en i. En 1919 li devis ankora unu-
foje iri al eksterlando, sed tio povis nur iomete haltigi lian agadon. La Cir-
kulera Informoj alprenis en junio 1920 la titolon Espero.
Intertempe komencis anka labori la junuloj. Ilian vojon signas: Juna
Civitano, Bulteno de Moskva Ligo de Junaj E-istoj, La Juna Mondo.
La penoj por krei unuigitan E-an movadon en R. estis tre komplikaj.
Fondiis diversaj organizaoj (Organiza Komitato de Tutruslanda E-Federa-
cio (Oktef), poste: Tutruslanda E- federacio (TEF); Universala E-ligo;
Tutruslanda E-ista Komunista Unu-io k. a.), sed neniu havis sufan forton
por solvi la organizan problemon. Dum tiuj tempoj oni trovas en iuj rusaj
gazetoj diskutojn pri la Aldono de Revolucia Espero kiel unuiga organo de la
rusa movado, kaj la Espero en Peterburgo, kiel jam ofe, oferis sian helpon,
promesante eldoni in je propra risko. Sed anka en tiu grava momento la
aluzo inter Moskvo kaj Peterburgo estis tro granda kaj la projekto ne realiis.
Je tiu momento meze 1920 E. Drezen revenis el eksterlando. Kune kun
V. N. Devjatnin li kunvokis en junio 1921 al Peterburgo konferencon de la
sovetaj E-istoj, kie oni kunigis iujn E-ajn fortojn en la Sovetlanda E-ista
Unuio. La prezidantecon de la Centra Komitato (CK SEU) oni donis al E.
Drezen De tiu tempo komenciis energia kaj anka efka laboro, e per
rimedoj ne iam tute konvenaj. Ke e multaj personoj ekzistis la bezono je
laboro kaj ke mankis nur la instigo, montras la granda amaso de E-aj
gazetoj, pli ol 100 kiuj komencis aperi dum i tiu tempo plej ofe
tamen nur tre modeste at. kaj nur dum tre mallonga tempo ajnas ili
kelkfoje nur eldonitaj, por esti sendataj kiel rarao al eksterlando por eluzi
dum la infacia tempo la pli valorajn devizojn.
Ne nur propagandaj gazetoj aperis, sed anka mondopiniaj,
beletristikaj ktp. La unuan de tiaj eldonis S. Szabuniewicz en Moskvo, la
efdelegito de UEA por R. i estis nomata Teristo kaj aperis en rusa kaj E-a
eldono. Sekvis La Nova Epoko, kiu en okt. 1924 estis kunigata kun Senna-
cieca Revuo, por reaperi memstare sub sia unua titolo: La Nova Epoko en
okt.1929-julio-ag.1931 kaj de apr. 1932 is komenco 1933, kiam i denove
277
akceptis la titolon Sennacieca Revuo, Nova Serio. Tiuj gazetoj iuj estis
eldonitaj de SAT. Sed ar intertempe la rusoj sub la gvidado de Drezen
malinterkonsentis kun SAT, anka ili volis havi similan gazeton kaj fondis
kun simila nomo La Nova Etapo.
Kompreneble oni en R. provis kontrabatali la religiojn anka per E. Unue
oni havis ateistan angulon en Bulteno. Sed en 1929 la Militantaj Ateistoj jam
eldonis at. Informa Letero kaj en jan. dec.1931 E-an aldonon al rusa gazeto
Militanta Ateisto, kiu en jan. 1932 akceptis la titolon Antireligiulo.
La plej multaj gazetoj havis mallongan vivon kaj ofe estis
interrompataj. Gazeto, kiu kiel rua fadeno trairas la rusan E-movadon, estis
of. org. de CK SEU, sed e i multe aniis. Kiam Drezen prenis sur sin la
prezidantecon, li en majo 1922 komencis eldoni por la organizo kaj kiel
ligilon por la aliintaj grupoj, izoliluloj, Bulteno de la CK de SEU, plejparte
skribita en rusa lingvo. En julio kaj ag. 1924 i aperis grandformate Elirante
el la organiza stato al tiu de propagando, i alprenis en dec. 1924-aug.-
sept.1925 la titolon Soveta E-isto kaj en okt. 1925-sept. 1926 tiun de Int.
Lingvo. En okt 1926 oni dupartigis in nome: 1) Bulteno de Sovetlanda E-ista
Unio (poste de Sovetrespublikara E-ista Unio, poste de Centra Komitato de
SEU). En sept. 1933 i estis kunfandata kun Internaciisto sub la nova titolo
Sur Posteno. 2) Informilo de CK SEU, kiu en jan. 1929 denove ricevis la
titolon Int. Lingvo kaj aperas sub tiu titolo ankora hodia.
Dum la lastaj jaroj la granda ondo de E-aj gazetoj ebeniis kaj ni pres-
ka nur trovas ankora la gazetojn eldonitajn de la SEU.
F i n n l a n d o ricevis sian unuan gazeton kaj asocian org. Finna E-isto
en apr. 1907. i esis en ag. 1914. De junio 1918 oni donis al fnna gazeto
Kodin Lethy E-an aldonon E-a Finnlando, kiu en jan. 1920-majo 1923 estis
memstara. De apr. 1925 aperas kiel of. org. E-Uutiset. Intertempe aperis
privata gazeto Movado.
E s t l a n d o havis anta la milito kiel fundamenton la Revela E-ista
Grupo, kiu eldonis en julio-dec. 1907 at. Eldonao, en jan. 1908 Estlanda E-
isto kaj de dec. 1913 Estona Stelo. Je la fondo de la landa asocio en 1922 oni
fondis Estonia E-ista Revuo-n, kiu de nov. 1923 akceptis la titolon Informoj,
278
kaj aperas ankora hodia. Por prolet-E-istoj aperas de majo 1932 Onto.
L i t o v u j o. Litova Stelo apr. 1922-sept. 1926; Litova E-Revuo junio
1929-?.
L a t v u j o. Ondo de Dagava apr. 1925-hodia; Proleta E-isto de dec.
1931-febr. 1933.
P o l u j o. La unua pola gazeto, kiu restis la of. org. de la Pola E-Asocio
de ia fondo (1907) is hodia estas Pola E-isto. En julio 1906-dec. 1907 i
aperis en Lww, de jan. 1908 en Varsovio kaj de jan. 1927 en Krakovo.
Diversaj grupaj kaj aliaj bultenoj plej multe at. ne atingis signifon
(Bydgoszcz, Varsovia kaj Lodza junularo, Krakovo, Piotzkow, Pola E-Servo,
Tutmonda Unio de Kolektantoj en Pollando, Radio-Servo, diversaj presservoj
ktp.). Rimarkindaj estas ankora Lunda Kuriero (dum la 8-a UK), La Novaj
Vojoj, juna Samideano kaj de okt. 1933 E Dla Wszystkich kaj la diversaj
periodaoj de la Mariavita sekto.
A s t r u j o. Anta la fondo de la Ligo la E-a Klubo Wien eld. en
marto 1907-apr. 1908 Klubaj Raportoj. Post la fondo, la ligo darigis KR kiel
Informaj Raportoj is dec. 1909; i havis de apr. 1909 verdan prop. kovrilon
E, kiu en jan.-apr. 1910 nomiis Astria E-isto kaj de majo 1910 German-
Astria E-isto. En jan. 1911 IR anis la titolon en tiun de la lasta kovrilo:
GAE kaj esis per la milito en julio 1914. ia darigo estis en okt. 1919-febr.
1922 Nova Tempo kaj en 1922-23 Astria E-Raporto, por prepari, ar la ligo
disfalis per la milito, novan organizon, kiu en 1923 fondiis: Astria E-
Delegitaro; i siafanke kreis Astria E-isto (je propra risko de H. Steiner), kiu
aperas ankora hodia.
Precipe viglaj estis en A. iam la E-Societo por Stirio kaj la Ligo de
Germ. E-societoj en Bohemujo (poste eoslovaka Respubliko), kiuj eld.
kelkfoje ligosciigojn kaj presservojn por la gazetaro, plue la katolikoj, kiuj ne
nur fondis en Graz la Internacio Katolika kun Katolika Mondo, sed anka
Blanka Kruco kaj Akle poste Informoj, plue kelkaj grupoj kiel ekz. Danubio
(Monataj Raportoj) kaj la Vienaj grupoj (Informoj poste Informaj Raportoj).
Fine ankora la laboristoj per la Socialisto, Socialista E-Servo, Sciigfolio
(Stirio), iumonata Sciigfolio (Wien Neustadt) kaj du bonaj ercgazetoj: La
279
Verda Rano (Linz), kiu estas tute ne konata, bedarinde, ar iaj genie kaj
kun humoro reprezentitaj homranoj iam denove kazas gajecon, se oni ilin
vidas, kaj La Mokemulo (Berndorf). Rimarkindaj estas ankora: La
Innsbrucka E-isto kaj 3 prop. gazetoj: E-ujo, Die Weltsprache kaj Die Sprache
fr alle.
eoslovakujo. La unua gazeto estis esk E-ista, kiu en nov. 1902-
marto 1903 estis aldono al Revuo Int. kaj is sept. 1904 memstaraj en okt.
1908-dec. 1912 i reaperis kiel of. org. de la en 1908 fondita Bohema Asocio
E-ista. En 1907 estis anka fondata la Centra Asocio Bohema Unio E-ista,
kiu eld. kiel of. org. asopis eskch E-ist en jan. 1907-ag. 1914. Post la
milito oni fondis unuigitan AE, kiu kelkfoje havis kiel of. org. La Progreso
(marto 1908-hodia), kelkfoje eld. propran Bulteno de AE. La laboristoj
eldonis la tre valoran lab. gazeton Kulturo (jan. 1912-junio 1914) kaj kelkajn
ne gravajn. Propran grupgazeton havas nur la grupo en Brno kaj la
nordbohemaj E-istoj. Rimarkindaj estas ankora: eoslovaka Gazeto kun la
aldono Nova Eropo, E-ista, Sved, E-sk Zpravodaj, Bulteno de eosl. Preso
E-a, Ligilo (Prostjov) kaj Senhalte.
H u n g a r u j o. Grava gazeto estis La Verda Standardo. i evoluis
jene: E (nov 1904), Hungara E (jan.-apr. 1905), E (malo 1905-marto 1907) kaj
poste LVSt. Kiam en 1908 LVSt esis esti of. org. de HES, tiu societo eldonis
de majo 1908-junio 1909 at. folieton Sciiganto, kiu en marto 1909 estis
anstataata per Hungara E-isto Sed kiam HE devis pro ekonomiaj kazoj esi
en 1911, oni estis devigata denove elekti LVSt kiel of. org. i restis tiu is la
eso en dec. 1915, sed kun mallonga interrompo, kiu kazis multan agrenon
kaj disputojn kaj dum kiu HES eldonis en Eger Magyar E-ujsag kaj at. Of.
Raportoj de HES. Post la milito reaperis kiel of. org. Hungara E-isto de julio
1918-febr. 1926. Provizore aperis en 1926 Hungarlanda Informilo (of. org.)
kaj fne en jan. 1928 la societo ricevis novan org. Hungara Heroldo, kiu
aperas ankora hodia. Aperis ankora . 10 aliaj gazetoj. La laborista HESL
havis de jan.- julio 1923 Antaen kaj poste fakon en granda kultura gazeto
Munkaskultura, kiu akceptis de apr. 1925 E-an subtitolon. Kiam M. pro
ekonomiaj kazoj devis en 1928 malaperi, oni reprenis la eldonon de
Antaen (sed at). Plue du laboristaj grupoj eld. Bultenojn.
J u g o s l a v u j o. En Kroatujo aperis anta la milito Kroata E-isto, La
280
Zemuna E-isto kaj La Zenuma Stelo kaj en Serbujo Serba E-isto. Post la
milito d-ro Maruzzi provis per la Provo, u J. estas matura por E-movado; ar
li sukcesis, li darigis la eldonon sub la nomo Konkordo is 1929. Plue aperis:
Komenco, Sudslava Poto; Monda Kuriero, Bulteno (de studentaj E-istaj
organizaoj) kaj de julio 1932 is hodia La Suda Kruco.
B u l g a r u j o. B. estis inter la unuaj landoj, kiuj propagandis E-n,
eldonante Mondlingvisto kaj La Espero en 1889-91. Sekvas 1902-04 la bele
ilustrita ampleksa Rondiranto, Trumpetisto, Unua Pao kaj Lumo (ilustr.), kiu
en okt. 1907 fariis of. org. de BEL. e la 4-a bulgara kongreso ag. 1910 oni
decidis, eldoni kune kun la rumanoj, unuigante Lumo-n kaj Rumana E-isto-
n, komunan organon Danubo. Kun ia eso en julio 1912 malaperis la lasta
of. org. antamilita. Krom la nomitaj aperis ankora la jenaj bonaj gazetoj:
Bulgara E isto; Junulo, bulgara eldono de E (Journal, Genevo), Semo (32x47
kaj 24x32), Kulturo (1914-15:31x24. reaperis 1929 kelkfoje kunpresita kun
Telegramo 47x32 kaj 42x29) kaj tre stranga gazeto: 2 paoj portas la
titolon Bulgara eldono de Rumana Gazeto E-ista kaj la 2 aliaj Daodono
unaversala federala respublako kun tekstoj kaj gramatiko de tre konfuza
nova mondlingvo (bazita ajne je E) de iu d-ro Diadono en Sofa. Post la
milito la ligo kun la jam en 1911 anita nomo BEA komencis eldoni en sept.
1919 Bulgara E-isto, kiu is hodia restis of. org. Por liberigi BE de la propa-
ganda balasto, oni kreis en sept 1925 specialan prop. gazeton E, sed devis jam
cedi la eldonon en fno 1926. Plue eliris: Balkana Konkordo (jan.-sept. 1931,
provo por kunigo de la E-movadoj en B., Greklando, Jugoslavujo kaj
Rumanujo) kaj aliaj gazetoj. La laboristoj eldonis: Balkana laboristo kaj
Lingvo Int.
R u m a n u j o. De komenco en R. kontrabatalis (pli akre ankora ol
en aliaj landoj) 2 partioj: 1) Federacio de la E-istaj Societoj el R. (Fischer)
kaj 2) Rumana E-ista Soc. d-ro Robin). 1) eldonis en marto 1908-1910
Rumana Gazeto E-ista kaj 2) en apr. 1908-ag. 1910 Rumana E-isto en marto
1909 prop. n-ron E kaj de okt. 1909 kune kun la bulgaroj E-istoj Danubo. En
1923 oni kunigis la tutan rumanan E-movadon en la RES, kiu labezone
eldonas Informa Bulteno-n, sed R. entute ajnas esti ankora paralizita per la
antaaj kontrabataloj. Plue aperis: E (jan. 1925-sept. 1926), La Homo kaj E-
istul (aldono al nxm. gazeto Mareo Noastra).
281
G r e k l a n d o : Anta la milito Greklingva E-ano poste Greklingva E-
isto. Post la milito: Samosa E-isto kaj Lingvo Int. (aperanta ankora hodia).
T u r k u j o. Bizantio.

Azio.
J a p a n u j o. ar la japanoj enerale ne konas la latinajn literojn kaj
anka jam havis oni povas diri la anglan lingvon kiel helplingvon, estis
tre malfacile trovi adeptojn por E. Tamen jam en junio 1906 fondiis JEA, kiu
en ag. 1906 komencis eldoni La Japana E-isto. La progresoj venis tre
malrapide kaj JE e dum 1912 kaj 1913 devis esi por reaperi jan. 1914 tre
modeste kaj dumonate. Tio aniis post la milito, kiam J. komencis plivastigi
la eksterlandajn rilatojn. Hodia la E-vivo estas en J. pli vigla ol en iu alia
lando. La japanoj multe atas legi a mem traduki kaj e mem verki bonajn
poemojn kaj prozaojn, per kio klarias la apero de proksimume pli ol 70 plej
multe at., ofe bele kaj mankolorigite ilustritaj grupaj kaj similaj periodaoj.
Post la milito oni trovas en ili multajn studojn pri lingvoscienco, sciencoj kaj
budhismo. Plej rimarkindaj estas el la presitaj: Bulteno de HCE, La Revuo
Orienta (of. org. de JEI, kiu en 1919 anstatais la asocion), La Verda Ombro
(Forrnoza), Verda Utopio; Verda Gloro poste Verda Mondo, Nova Sento, La
E-isto (of. org. de JEA, kiu nun denove aperas). Interesan enon montras la
jena evoluo: Eklumo, poste: E en Nipponlando, poste: E Lingvo Int.; poste: E
Kiboa, kiu esis pro ekonomiaj kazoj en junio 1933 kaj naskis 2 (!) novajn
gazetojn: E en Japanujo kaj E Lingvo Int. Laboristajn gazetojn eldonis nur la
klasbatala fanko: Int. Proleta Korespondo, proleta E-isto; Kamarado (bela,
ilustr.) ktp. Diversaj japanlingvaj laboristaj gazetoj akceptis E-parton.
i n u j o. La unua ina gazeto aperis en Parizo, bele litografta kaj
aranita kun multege da zorgo: kaj amo, estis ina E-a Revuo poste Elina E-a
Revueto. ar en . la presigo de E-gazeto estis ankora pli malfacila ol en
Japanujo, la unua gazeto presita estis nur La Mondo (nov. 1911). Sekvas ina
E-isto, La Verda Lumo, Oriento, La Espero kaj 12 aliaj. Klasbatalaj gazetoj
aperis en . pli frue ol en aliaj landoj: ina Socialisto, Voo de la Popolo
(multfoje malpermesata, sed iam oni trovis vojon por denove eldoni n-ron,
282
mi vidis 33 n-rojn), kaj 4 aliaj.
F i l i p i n a j I n s u l o j . v. sub: Filipina E-isto.
B r i t a H i n d u j o. Dum 1906-08 aperis du bonaj gazetoj: La Pioniro
kaj La Stelo de l Oriento sed la eldonantoj ne estis indienoj kaj la situacio
ajnis same kiel e la Filipinaj Insuloj, kiam la fervoraj iniciatintoj forlasis la
landon, la movado esis. Anka la provo en 1925, eldoni La Mahaprakaso (La
Toro-Lumo de E) tion ne povis ani. De nov. 1933 aperas en Bruselo gazeto
Hindujo por klerigi la E-istaron pri la hindaj vivo kaj aferoj.
N e d e r l a n d a H i n d u j o. i havas tre modestan movadon ek de
1923, kiam la Ned. Indische E Vereen eld. prop. folion E. De nov. 1925 aperas
la unua E gazeto eldonata de indienoj: Hinda E-isto, of. org. de la Unuio de
G E-istoj en Ned. Hindujo.

A m e r i k o .

K a n a d o. Pri la unuaj gazetoj L' E-iste Canadien kaj La Lumo vidu je
la komenco de i tiu artikolo. Provo enkonduki E-n inter la eskimoj per
Eskima E-isto tute malsukcesis. La Ligilo inter Kanadaj E-istoj kaj aldono al
la kanada gazeto Te Northern Tribune: Canadien E-iste ne povis revivigi la
antae tiel viglan movadon.
U s o n o. La unua gazeto estis Amerika E-isto (okt.-dec. 1906 L'AE).
La en 1905 fondita AEA ne elektis in kiel of. org., sed kreis novan Te
American E Journal. Nur post la unua kongreso en Chautauqua 1908 fne AE
fariis la of. org. de la asocio kaj restis tia is hodia. La krizon, kiun travivis
en 1933 U., anka travivis la asocio kaj anka AE: la unuan fojon dum sia
27 jara ekzistado i aperas ek de nov. 1933 atografte. Entute aperis la la
praktika emo de la enloantoj-- nur malgranda aro (. 25) da gazetoj, plej
multe instruaj a de bonfaraj societoj.
283
M e k s i k o. En 1904-10 aperis bonaj kaj ampleksaj gazetoj: La Mek-
sika Lumturo, Verda Stelo, E-a Gazeto, Meksika Revuo, E-a Meksiko kaj
Meksika Stelo kaj per ili la fervoro ajnis eluzita. Post la milito M. C.
Rodriguez provis ankora unufoje per Arguso ekfamigi la movadon, sed
vane.
K o s t a r i k o : E-Skatabaro, jan. 1906.
R e s p u b l i k o D o m i n i k an a: Zamenhofa Revuo, marto 1911.
K u b a: Cuba E-ista ag. 1910, Latinamerika E-isto, Kuba Interano
(bela kaj valora).
P o r t o r i k o : La Gazeto, marto 1906.
J a m a i k o: Te Jamaican E-ist, jan 1907.
A r g e n t i n o: Inter la sudamerikanaj tatoj A. kaj Brazilo estas la
solaj, kiuj konservis is hodia malgrandan sed konstantan E-an vivon. Krom
la of. org. de la landa Asocio: Argentina E-isto, kiu aperas de jan. 1917,
ekzistis 8 aliaj gazetoj.
B r a z i l o havas la felion, kiun i kune nur posedas kun Svedujo (Ny-
len), ke de la komenco is hodia la animo de la movado d-ro E. Back-
heuser restis la sama, kaj kun li anka la of. org. Brazila E-isto (dum la
unua jaro nomita: Brazila Revuo E-ista). Do, la aliaj gazetoj (3) ne povis
atingi iun infuon.
G v a t e m a l o. En 1905 kaj 1906 aperis la Verda Radio kaj Centrame-
rika E-isto, sed sen iu sukceso, UEA e ne havas delegiton en tiu lando.
i l o. Kvankam en . aperis EL E kiel la unua E-gazeto en tuta Ame-
riko, kaj kvankam anta la milito la E-vivo estis tre vigla, hodia io estas
trankvila. Aperis ankora aliaj 3 gazetoj. K o l o m b i o. Kolombia Stelo
(sept. 1909-12 kaj 1 n-ro en marto 1931). Aperis ankora 3 aliaj
P a r a g v a j o. Moderna Ideomo.
284
P e r u o. La dua gazeto en Ameriko estis Antaen E-istoj, i aperis tute
regule monate dum 8 plenaj jaroj, kion neniu gazeto anta i kaj nur mal-
multaj post i atingis.
U r u g v a j o. Urugvaja Samideano kaj Sudameriko.
V e n e z u e l o. Anda Lumo kaj Verda Stelo.


A f r i k o.


A l e r i o. Pro la vigla interrilato kun Eropo kaj precipe Francujo E
en Afriko unue eniris A.-n, kie jam en febr. 1905 aperis la unua n-ro de
duonmonata gazeto La Aleria Stelo kaj ni tuj komprenas tion, se ni seras la
iniciatinton: A. Cap. Plue aperis: Afrika E-isto (at.) kaj Aleria Informilo.
M a r o k o : Maroka Stelo:
T u n i z i o : Tunizia Espero.
E g i p t o : Egipta E-isto
S u d a f r i k o : Te South African E-ist, julio 1911.


A s t r a l i o .
285

La antamilita gazeto: La Astralia Verda Stelo, Te Astralian E-ist
(poste fako en Benalla Independent) kaj Te New Zealand E-ist havis nur
mallongan vivon. De julio 1920 aperas regule monate La Suda Kruco, of. org.
de AEA.
En la antaa parto estas pritraktitaj la landaj propagandaj, grupaj,
federaciaj ktp. gazetoj, preska senescepte skribitaj en naciaj kaj E-a lingvoj.
Nun sekvas la fakaj gazetoj, plejmulte skribitaj en E.
Faka Gazetaro.
Lingvoscienco. Kiel unuan tian gazeton ni povas jam rigardi La E-isto,
kiu enhavis multajn lingvajn klarigojn de Z, de Wahl k. a. Simile estas Lingvo
Int., Linguist., plue: E-a Evoluo de H. Sentis en Grenoble, Lingvo
Cosmopolita de Saussure kaj Mond-Lingvo de J. Wersbart en Nrnberg. La
gazeto, kiu havis anta la milito en lingva kaj organiza senco la plej grandan
signifon, estis Ofciala Gazeto E-ista, eldonita de la E-ista Centra Ofcejo. La
E-ista Akademio kreis en junio 1929 labezone aperantan Ofciala Bulteno-n,
por iom anstatai la OGE.
S c i e n c o. Jam anta la milito okazis sciencaj kongresoj, je kiuj estis
permesataj 5 diversaj lingvoj, ili estis babelaj kaosoj. Pro tio oni ne povas
miri, ke uste en sciencaj gazetoj jam frue aperis artikoloj favorantaj la
akcepton de E. Jam en 1904 P. Fruictier en Parizo riskis eldoni la unuan sci-
encan gazeton skribitan en E Int. Scienca Revuo: Regule aperis iumonate
kajero de IV+32 p. 27x17. Kiam en 1906 oni fondis en enevo la Int. Scienca
Ofcejo E-ista-n kiel antairanton de ISAE, prenis sur sin la redaktadon
Saussure, sub kiu la gazeto bonege prosperis kaj pliampleksiis. Sed Saussure
skribante sub psedonimo Antido, pli kaj pli uzis la gazeton por diskuti
reformojn en E kaj e kiam d-ro Talwitzer en Ktzschenbroda prenis sur sin
la redaktadon en jan. 1911, la gazeto jam estis kondamnita al morto kaj
malaperis en la sama jaro. Saussure provis darigi la gazeton sub la titolo La
Teknika Revuo de jan. 1918-junio 1919. En junio 1922 d-ro Dhler en Riesa
forsendis Informilo pri la stato de ISAE kaj ia Revuo kaj sekvigis en julio-
286
sept. novan serion de Int. Scienca Revuo, kiel organon de ISAE, sed pro
fnancaj kazoj en junio 1923 oni devis esigi la eldonon. Por havi organon
Rollet de l'Isle redaktis dum 1925 dumonatan aldonon al E (UEA): Scienca
Bulteno kaj de jan. 1926 is hodia li eldonas trimonate Bulteno de ISAE
IV+12-16 p., 24x16 Anka por restarigi Int. Scienca Revuo-n Ch. Verax
starigis en jan. 1912 Scienca Gazeto-n, kiu aperis tute regule is jul. 1914
(VIII+16-18, 25-18; i estis of. org. de ISAE. Jam en okt. 1906 Verax fondis
alian sciencan gazeton: Foto Revuo Int. i enhavis bonajn artikolojn el iuj
partoj de la fotoarto, sed malaperis jam en junio 1907 (entute 132 p.
25x17) K. Froding en Madison komencis en jan.-febr. 1932 eldoni Scienca
Gazeto E-a (de majo-julio 1932: Scienca Gazeto)
Por eluzi la observojn de la diversaj meteorologiaj stacioj la uzo de
mondlingvo povas esti grandvalora kaj jam anta la milito oni dufoje provis
E-n por tiu celo. En apr. 1909-nov. 1910 aperis en Durango (Meksiko) Mo-
nata Jhurnalo (post julio 1909 Monata Gazeto) de la Met. Observejo de l
Instituto Juarez kun multaj met. tabeloj (is junio 1909: 8 p. 32x21 poste:
IV+16, 21x17). En jan.-dec. 1911 R. Duyos eldonis en Valencia e semajnan
met. gazeton La Korespondanto (entute 44 kajeroj po 12 p. 22x16.) La
vigla estro de la Aerologia Observatorio en Tateno (Jap.) d-ro W. Oishi
eldonas jam de jan. 1927 tute regule trifoje monate Bulteno), enhavante ta-
belojn kaj diagramojn; iu n-ro enhavas 4-6 p. 27x20. Por pli detaligi la
datojn, aperas iujare ampleksa Raporto parte ilustrita kun 136-332 p. 30x23.
Krom tiuj la observejo eldonas dufoje iujare: Observadoj meteorologiaj kaj
aerologiaj faritaj en la Aerologia Observatorio de Tateno IV+54 p. 26x19. Tiu
agado de d-ro Oishi estas vere progresema, sed tro malmulte atentata.
La penoj enkonduki E-n en Radio estis vere grandegaj, sed la sukceso
ne estis is nun dara. La Int. Radio-Asocio eldonis en marto 1924 (tuj post
ia fondo) malgrandan Bulteno, unue at. poste presitan kaj jan. 1926-jan.-
febr. 1927 sub la redaktado de d-ro P. Corret Int. Radio Revuo-n, vere bonan
fakan gazeton kun multaj ilustraoj. Estas rimarkinde, ke tiu gazeto aperis
anka en Braille-skribo por blinduloj. En apr. 1924 aperis en Lugamo
grandformata Int. Radio-Revuo, Radio-Servo kun eldonoj en angla, franca
kaj germana lingvoj. Aperis nur 2 n-roj po 8 p. 47x32. Periodao, kiu is nun
ricevis la plej favoran infuon kaj anka estas atendata de la ne-E-ista
gazetaro, estas la E-RadioProgramo de la Int. Radio-Servo eldonita de J.
287
Jungfer en Lbben; de apr. 1928 i aperas seninterrompe, unue monate, nun
iusemajne. Krom la Programo eldonias ankora Cirkulero kaj Ofciala
Informilo. La Radio-Club E-iste de France eldonas de 1930, redaktita de la
fervora kaj lerta H. Favrel en Parizo, Radio-E en franca kaj E-a lingvo (16-28
p. 24x16) La sama klubo eldonas de dec. 1932 at. SOS, redaktata de E.
Houz en Dunkerque. Similan monatan bultenon eldonas de majo 1931
radio-amikoj e la Brita E-Asocio nomita Tra La Poto, kaj de nov. 1931 W.
Krzysztofowicz en Bydgoszcz sub la nomo Int. Radio-Servo por Polujo
neregule, at.
Kiel sciencajn gazetojn ni devas ankora mencii: Grafologia Revuo,
Barcelono; La Int. Societo de Skrib- kaj Libro-Scienco, Dresden, nur unu
provkajero en 1929; de dec. 1928 Amikeco de la Rotaris E-Amikaro; Politika
Sociala Revuo, Paris; estis intencate eldoni in kvaronjare, sed is febr. 1934
aperis nur la provn-ro (julio 1932) kaj la unua n-ro (marto 1933) kun IV+80
p. 25x17 kun bonegaj artikoloj pri iaj problemoj de la socia vivo.
Plua fako de la scienco estas la M e d i c i n o : La int. interano de la
spertoj kaj diversaj metodoj estas precipe grava por la kuracistoj. Jam en jan.
1906 Verax kaj d-ro Vallienne provis eldoni en Parizo Int. Revuo Medicina en
E, germ., angla, hisp., franca, itala kaj aliaj lingvoj, sed pro manko da
abonantoj, la gazeto devis esi kun la 4-a n-ro en apr. 1906. En marto 1908 la
serioza kaj prudenta d-ro Mikolajski en Lww komencis aldoni al la pola
medicina gazeto Glos lekarzy E-an folion Vocho de Kuracistoj. ar li ricevis
sufan nombron da abonantoj, en marto 1908 li memstarigis in kaj nomis
in de jan. 1909 Voo de Kuracistoj. Post la fondo de TEKA dum la UK 1908
la Voo fariis ia organo. Sed jam anta la unua kongreso de TEKA en
Augsburg 1910 komenciis malagrablaj disputoj inter tiu serioza, honesta kaj
trankvila d-ro M. kaj TEKA (plej multe instigata de spontanea, sed
malserioza kuracisto d-ro Talwitzer). Kaj dum la kongreso oni decidis, ke
Voo ne plu estu of. org. De jan. 1911 Talwitzer eldonis novan of. org. Int.
Medicino. Multaj kuracistoj nun forlasis la Voon kaj je la fno de 1911 d-ro
M. estis preska sola kaj devis esigi la eldonon. Sed Talwitzer estis granda
seniluziigo por TEKA! Estante ne tiel persistema kiel d-ro M. li liberkore
forlasis la eldonon de Int. Medicino jam post la dua n-ro, kiam li vidis, ke oni
per i ne povas gajni trezorojn. (Oni trovis similan okazon jam kelkfoje en E-
ujo, ke sperta, serioza kaj trankvila laboranto estis subpremata de fanfaronulo
288
kaj fne amba pereis.) ar la manko de propra organo estis malagrabla,
TEKA eldonis en Parizo de ag. 1911 is komenco de la milito Ofciala
Bulteno de TEKA sub la redaktado de d-ro H. Dor. Tamen TEKA ne estis
vivkapabla sen scienca periodao; pro tio oni decidis dum la UK 1912 eldoni
krom la bulteno sciencan organon Kuracisto ka komisiis la kolegojn en
Varsovio (d-ro Chybezinski kaj d-ro Robin) pri la redaktado. i regule aperis
de okt. 1912 is junio 1914. Post la milito nur en sept. 1923 d-ro Mezei en
Budapest riskis denove akcepti la eldonon de Int. Medicina Revuo, kiu tuj
fariis of. org. de TEKA. ar pro fnancaj kazoj li ne povis darigi la
eldonon, d-ro Briquet en Lille (helpata de prof. Vanverts prenis sur sin tiun
taskon de jan. 1926. En jan. 1929 la gazeto translois al Bruselo sub la re-
daktadon de d-ro Kempeners kaj poste de prof. Vanverts. Krom tiuj int.
medicinaj gazetoj aperis naciaj en diversaj landoj En Rusujo unue kuniis
kvanto de kolegoj por fondi la Tutruslanda E-a Kuracista Societo, kiu de
junio 1911 is komenco de la milito eldonis propran Bulteno. En julio 1924
G. Georgiev en Bulgarujo eldonis Medicina Heroldo. Kiel sur iuj sciencaj
kampoj post la milito la japanoj estis anka tre viglaj sur la medicina. Precipe
E-aj grupoj en universitatoj eld. at. gazeton, kiel ekz. Medicino (Osaka)
Psikiatrio; Psikologio kaj Neralogio (Tokio); Psikio (Tokio); Nia Bulteno
(Nogaya); Bulteno de M. E. S. (Sendaj). Tute speciala kaj vere rimarkinda
estas: Bulteno de la Jurmedicina Instituto de la Medicina Fakultato de
Nagasaki, presita en jap. kaj E lingvoj 26x19; aperis en 1929 du kajeroj kun
203 p., 1930 kvar kajeroj kun 573 p., 1931 tri kajeroj kun 470 p., 1932 tri
kajeroj kun 440 p. El la farmacio aperis ankora Voo de Farmaciistoj sept.
1910-11 kaj Farmacio & emio (Tojama) 1924-25.
P e d a g o g i o. Gajni la instruistojn por iu movado estas tre grava pro
la infuo, kiun oni gajnas per ili je la infanoj. La unua gazeto estis la hisp. La
Educacion La Edukado en Almeria, kiu aperis en hisp. kaj E lingvoj. La
eldonon depure pedagogia gazeto oni jam priparolis dum la UK 1907, sed
nur en nov. 1908 du entuziasmaj E-istoj en Bystice-Hostn, la instruistoj
ejka kaj Krumpholc, eldonis la unuan n-ron de Int. Pedagogia Revuo. Pro
fnancaj kazoj i devis esi en la fno de 1910. En 1912 Jan Jacobs en
Antverpeno reprenis la eldonon, plenumis in is julio 1914 kaj reeldonis in
post la milito de ag.-sept. 1921-junio-julio 1922. IPR estis organo de la Int.
Asocio de Instruistoj, kunigo de burmoderaj instruistoj. Post la milito eniris
anka en la vicojn de la instruistaro la ideoj de proletaro kaj de klasbatalo kaj
289
multaj eksiis el IAI por fondi TAGE. Tiujn ideojn esprimis la gazeto Novaj
Tempoj. En jan. 1927 i akceptis la titolon Int. Pedagogia Revuo, kiun i
havas ankora hodia. De tiu tempo la gazeto estas plie faka gazeto kaj
forlasas la akran klasbatalan programon. Por disvastigi la klasbatalajn ideojn
tra la tuta tero, Boubon en Orleans eldonas de febr. 1925 Tutmonda E-ista
Pedagogia Servo. Rusa pedagogia gazeto en arkov eldonas de jan. 1926 re-
sumfolion La Vojo de Klerigo, kiu havis dum kelka tempo anka francan kaj
germ. aldonojn tradukitajn la la E-teksto. La n-ro de jan. 1931 havis la
titolon Komunisma Klerigo. Por informi pri la sovetaj ideoj kaj disvastigi ilin,
oni eldonis en Moskvo de majo 1929-majo 1930 Soveta Pedagogia Revuo, kiu
poste fariis Soveta Pedagogia Biblioteko. Krom tiuj gravaj gazetoj ekzistas
ankora sciigoj de ligoj, kiel ekz. Vereinsmitteilungen, E-Vereinigung
deutscher Lehrer; EVereinigung Sachsischer Lehrer; Bulteno de SIEF (Sveda
Instruista E-Federacio).
Literaturo kaj arto. Granda estas la aro de tiuj i gazetoj kaj multaj
valoraj estas inter ili, sed la vivdaro enerale estis nur mallonga. La sola el la
antamilita tempo, kiu reaperis post la milito, estas Marto; i (unue kiel La
Marto) aperis de nov. 1910 is komenco de la milito, reaperis 1922 kaj esis
dec. 1933 post fnio de la 17-a jaro. La Revuo daris dum 8 plenaj jaroj, kaj
i certe aperus ankora hodia, se la milito ne estus veninta. Literaturo
(Londono) aperis dum 7 jaroj, La Vagabondo dum preska 7, Lit. Mondo
dum 6 (la plej grava lit. revuo post la milito), Eo E-ista dum 6, La Nova
Epoko, kiu havas jam 3 epoko n, dum entute 5, Tra la Mondo dum 3,
Samideano iumonata (bele ilustrita per mankolorigitaj jap. bildoj) 2 jarojn.
iuj aliaj aperis nur pli mallonge, mi nomas: Hispana Revuo, La Bela Mondo,
La Duonmonata, Universo, Literaturo (Malm), E-ista Voo (Jaslo) Samid-
eano, Tutmondo E-a (Stuttgart, 3 n-roj), Bibliografa Gazeto (kiel darigo
aperas Lingvo Libro, organo de AELA), kaj E-a Mondo (Hannover), kiu volis
farii la darigo de La Revuo, sed jam esis post la unua n-ro. La saman
sorton havis E-Roman-Gazeto, kiun F. Ellersiek provis eldoni en julio 1933.
La rusoj revivigis en apr. 1932 la malnovan La Nova Epoko per La Nova
Etapo. Ni devas mencii ankora Nia Informilo de Isosek kun bonaj verkaoj
kaj tradukoj de la lernantoj mem. Diversaj alispecaj gazetoj havis lit. aldonojn
kiel ekz. Lingvo Int., asopis eskch E-ist, Germana E-isto, HDE, k. a.
K o m e r c o. Jam en febr. 1907 aperis en Frankfurt a. M. Eksport-
290
urnalo 16 p. 31x23 kun multaj anoncoj (grandaj kliaoj), sed restis la sola
kajero. En jan. 1909 E. M. Pope eldonis en Chicago Export E-ist en angla kaj
E lingvoj, sed kvankam li jam en julio de la sama jaro devis esigi la eldonon,
li denove eldonis in en 1922-24. Tre bonan Int. Komerca Revuo-n aperigis
en sept. 1919-ag. 1922 d-ro H. Unger en Zrich kun bonegaj ekonomiaj
artikoloj kaj precipe propagandante la diversajn foirojn. Serioza kaj iom
laborante kun gajno estas la Komercista E-Unio en Dresden, kiu eldonis de
febr. 1927 KEU-Informilo, kiu hodia nomias La Komerco. Aperis ankora
5 aliaj gazetoj.
P r o f e s i o j. Pro la iam pli kaj pli internaciiinta krimularo la p o l i
c o devus havi la plej grandan intereson je interpopola komprenigilo. Tion
frue ekkonis A. Marich en Budapest, kiu eldonis jam en sept. 1908 Polica
Revuo. La E-isto en Leipzig havis en 1911 aldonon Polica E-isto. Post la
milito Marich fondis Tutmonda Polica Ligo-n kaj de apr. 1922 is majo 1928
eldonis gazeton La Policisto. Sed li ne sukcesis kunigi la tutan int. movadon
pro sia atokrata kaj diktatora maniero, bankrotis io de li fondita kaj en
1930 fondiis Int. Polica Ligo, kiu uzis kiel organon E (UEA), kaj de jun. 1933
lnt. Polica Bulteno (kun la sama titolo aperis gazeto anka de apr. 1911 is
jul. 1924).
La ofcistoj de la p o t o ne agis malpli vigle. Dresdena E potunuio
eldonis de majo-dec. 1910 at. Pota E-isto, kiu en jan. sept. 1911 fariis
parto en La E-isto (Leipzig) kaj de okt. 1911 is komenco de la milito
memstara kaj organo de la ILDEPO, kiu post la milito nomiis ILEPTO. En
okt. 1922 eliris La Interligilo de l PTT, kiu ricevis la gvidadon de la pota
movado, je kio anka Marich ne povis ion ani per sia Ligo de Ordo, en kiu
li volis kunigi iujn ordajn ofcistojn (polico, poto, fervojo, urnalistoj ktp.)
kaj ties organo estis la jam citita La Policisto, kiu ricevis por tiu celo multajn
specialajn aldonojn.
Tria profesio estas tiu de la f e r v o j o, kiu pli konforme laboris kaj havis la
asocion IAEF kun la organo Fervoja E-isto kun kiu unuiis en jan. 1913 la
Germana Fervoja E-isto. Post la milito la asocio restariis kaj la us menciita
Ligo de Ordo ne povis infui in. ia nova organo estis Fervoja E-isto poste
La Fervojisto, krom kiu aperis ankora represoj el E (UEA), Ofciala
Informilo. Specialaj landaj bultenoj eliris en Germanujo, Hispanujo, du en
291
Japanujo, Svisujo ktp.
Kiel profesiaj gazetoj aperis plue: La Barbiro, La Publikofcisto, La ur-
nalisto, La Bankofcisto ktp.
S t u d e n t o j. Kvankam en kelkaj landoj, kiel ekz. Germanujo,
Hungarujo (La Pioniro) kaj Bohemujo (Studento) la E-a studenta movado
bone ekforis en diversaj jaroj, la int. movado ne progresis. La en 1909 fondita
iostudenta Asocio eldonis de 1910-12 Gestudentaj Interesoj. Krom i
ekzistis Universala Studenta Unio kun organo La Tribuno (Utiel, Hisp).
Provoj revivigi la movadon post la milito ne sukcesis.
B l i n d u l o j. Estas konate, ke la blindulo legas per la Braille-punkt-
skribo, kies produktado estas treege multekosta. Do estas nature, ke precipe
en la lingvoj kun malmulte da uzantoj, ne ekzistas multaj libroj en Braille-
skribo kaj oni komprenos facile, ke per la interligo de E tiu malfacilao
malaperos. Tion komprenis jam tre frue prof. Cart, kiu jam de majo 1904
fondis E-a Ligilo en Braille-skribo, aperanta monate is hodia (nur
interrompita dum la milito 1416-19) kaj de jan. 1913 eldonita de Harald
Tilander en Svedujo. Nur por Svedujo Tilander eldonis E Folket poste
Nordisk-E Tidning. En Germ. aperis 1913 Lingvo Int. (en blindulejo en Pa-
derborn) kaj de sept. 1922 aperas en Kolonjo Blinda E-isto. En Praha eliras de
jan.1920 kiel aldono al bohema gazeto Zora kaj de jan. 1922 memstara
Aroro. En 1926 aperis Int. Radio Revuo anka en Braille-skribo kun
desegnaoj. En 1925 oni fondis apartan gazeton, neregule aperantan, por
informi, klarigi kaj interesigi la vidantojn pri la blindula afero: Ligilo por
Vidantoj.
J u n u l o j. La unua gazeto estis Juna E-isto. Sekvas por la franca
federacio Juneco (Parizo), por la Tutmonda Junula Asocio Junula Parolo
(Magdeburg) kaj en Nederlando La Estonto. En 1920 estis fondata 1a unua
vivpova junula unuio Universala E-a Asocio Junulara, hodia nomata
Tutmonda EJunulara Asocio, kiu eldonis E-ista Junularo-n. Post ia malapero
oni provis per Juna Samideano, poste Juna E-isto (amba en Krakovo) krei
novan organon de la asocio, sed sen sukceso. Menciindaj estas ankora E-ista
Junularo (Vieno, Kornfeld), Juneco (Oppeln) kaj bela, bone ilustrita gazeto
por infanoj La Etulo. Specialan klason formas la skoltoj. Tuj post la fondo en
292
1918 la Skolta E-ista Ligo havis parton La Selo en la angla gazeto Brown
&.White, eldonis en 1921-22 propran bultenon Skolta E-ista Ligo kaj akceptis
en julio 1926 la gazeton Skolta Heroldo de pastro Ramboux en Parizo, kiun
ili anstatais en sept. 1931 per Skolta Bulteno (London). La hungaroj eldonis
por la amboreo at. Cirkulero kaj Tendara Heroldo. Por la Tago de
Bonvolo (18 majo) oni eldonis en 1933 krom la naciaj unufoje anka E-an
eldonon de La Junularo kaj la Mondpaco.
Laboristaj kaj klasbatalaj. En 1906 fondiis Tutmonda Labora Societo,
kun organo Laboro. Preska samtempe eliris Rondiranta FoIio por la kreado
de Tutmonda (poste: Int.) Socia Revuo, kiu en jan. 1907 fariis Int. Socia
Revuo. UEA fondis en 1911 specialan laboristan fakon kaj donis al E
specialan aldonon Laborista Bulteno. Tuj post la milito la franca gazeto Le
Travailleur E-iste havis rubrikon kaj poste aldonon en E: E-ista Laboristo; en
febr. 1920 i fariis memstara, por akcepti en okt. 1921 la titolon Sennacieca
Revuo, aperante monate kun la formato 30x22. De okt. 1923 i havis sub la
sama titolo literatur-sciencan aldonon kun la formato 23x14, kiu estis la
darigo de La Nova Epoko (Moskvo). En okt. 1924 i akceptis la titolon
Sennaciulo kun formato 32x23 kaj oni darigis la aldonon memstare sub la
titolo Sennacieca Revuo kaj kun la malgranda formato de 23x14 enhavo:
Literaturo-Scienco-Pedagogio) is sept. 1928, por reakcepti de okt. 1928-febr.
1933 la titolon La Nova Epoko kaj de marto 1933 denove la titolon
Sennacieca Revuo (31x23). Sennaciulo aperis iusemajne is jan. 1932,
dusemajne is jan. 1933 kaj de febr. 1933 monate; i havas monatan aldonon
La Lernanto. Spite la devizo Proletarioj tutmondaj unuigu vin, regis granda
disigo kaj bedarinda kontrabatalo. Ni vidas tion jam el la gazetoj: anta la
milito Int. Socia Revuo kunigis ankora iujn laboristojn (krom kelkaj
malgrandaj grupoj kiel ekz. la anarkistoj ktp.), sed post la milito io aniis.
Krom la cititaj SAT-gazetoj ni trovas nun: Service de la Presse (eldonita en
nov. 1924-33 tute en E at. de la Int. Asocio de la Laboristoj) kaj Libera la-
boristo (de la Tutmonda Ligo de E-istaj Sentatanoj en ag. 1925-ag. 1931).
La us citita asocio kaj ligo kuniis en 1932 kun la anarkistoj en la Int.
Laborista Asocio kaj eldonis E Revuo. Plue mi citas: Informservo (de
Anarkista Junulara Internacio), Internaciisto (de SAT-opozicio poste In-
ternacio de Proleta E-istaro, inspirita de la rusoj) aperanta en Berlino kaj post
la germ. reimango en Moskvo sub la nova titolo Sur Posteno, La Anarkisto
(Tokio), I. S. K. (Internacio de Socialista Kunlaboro, kun bonegaj artikoloj pri
293
socialismo, ekonomio ktp.) darigata post marto 1933 per La Kritika
Observanto (Malakof, Francujo), Cirkulero (de Socialista Frakcio), irka la
Globo poste Sennaciista Bulteno (aperanta en New York) kunigita en jan.
1933 kun la germ. Sennaciista Bulteno (aperanta eu Stuttgart), kiu poste estis
translokata al Pilzeno, Proleta Studanto, Fajrero. Menciindaj estas ankora la
Proleta E-Korespondanto, kiu aperis en multaj lingvoj kaj volas doni materi-
alon al la nacia gazetaro.
Religio. La katolikaj gazetoj okupas la unuan lokon kaj plej unue
Espero Katolika, kiu aperas de dec. 1902 is hodia (interrompita dum la
milito kaj kelkfoje dum la ekonomiaj krizoj, kiu kazis, ke IKUE eldonis de
1923-25 Komunikoj-n. Post la milito la katolika movado disiis kaj fondiis
Internacio Katolika kun Katolika Mondo kaj La Juna Batalanto. Tre bona kaj
ampleksa estis Katolika Revuo (Hungarujo), Katolika Vivo kaj La Eklezia
Revuo, (anglikana, gazeto, kiu akceptis kontribuaojn anka pri aliaj kristanaj
eklezioj).
En la evangelia, p r o t e s t a n t a ktp. movadoj la nomo de P. Hbner
estas de la komenco is hodia ligita kun la gazetaro. Li eldonis en 1906 at.
germ. bultenon Monatlicher Abendanzeiger, al kiu li donis en junio 1907 E-
aldonon, kiu fariis en febr. 1908 E en la Servo de la Dia Regno kaj de jan.
1909 Dia Regno; i esis ag. 1914, estis en 1921-22 parto en Kristana Espero
(Finnlando), denove memstara en 1923-24 kaj de julio 1932 is hodia. i
estis of. org. de la Kristana E-ista Ligo Int., kiu parte anka eldonis Informilo-
n. La fama gazeto European Christian Endeavour akceptis apud la angla
lingvo en majo 1908 anka E-n kaj nomiis Eropa Kristana Celado.
De parencaj (teozofaj, psikistaj, liberpensulaj kaj similaj) gazetoj
aperis: Teozofa Revuo, Espero Teozofa, Revuo de E-a Psikistaro, Okultismo,
La Spiritisto, Kristana Revuo, La NovSalem-Lumo, Novspirito, La Budhismo,
Kristana Servado, Renkonte al la Suno (Mariavita sekto en Poluo), Atestado
La Vojo (kunigo de Biblia Tradukisto kaj Libera Penso) kaj Liberpensulo.
P a c i f i s m o. La animo de i tiu movado estis la kapitano K. Moch en
Parizo. Li eldonis Espero Pacifsta. Plue aperis Semo (Barcelona), Intermita
Sciigo, La Federacio de la Mondo kaj La Militrezistanto, kiu aperas de
okt.1923 is hodia.
294
Stenografo. La Revuo Int. de St. aperinta jam en 1904 volis publikigi la
valorajn sistemojn el iuj landoj (Groote, Scheithauer, Duploy Stolze-
Schrey). Estis tute klare, ke tiu entrepreno en tiu tempo ne povis sukcesi, do
aperis nur du n-roj. Plue: Flugila Stelo (Stolze-Sehrey), Fluganta
Stenografisto (Stolze-Schrey), Fluganta Skribilo (nov. 1913 is hodia,
Duploy), Int. Stenografo (Gabelsberger), Flugila Plumo Stolze-Schrey), Int.
Stenografisto, of. org. de la IAES (de ag. 1923 is hodia), Tutmonda
Intersteno kaj Multlingva Intersteno (amba en Duisburg febr. 1930 is
hodia), La Int. Groote-ano.
K o l e k t a d o. Oni ne bezonas akcenti, ke por la kolektado helplingvo
estas plej necesa. Tion komprenis unue la gazeto Schweizerpost, kiu en 1909
akceptis la titolon Monda Poto akceptante samtempe E-n; i aperas ankora
hodia. Plue estas rimarkindaj: La Unuio de la Bibliofloj, Tra La Filatelio
Sciiganto (Budapet), la diversaj organoj de la Int. Klubo Universo: La
kolektanta E-isto kal Universo, Interana Bulteno (aldono al E, enevo),
Bibliografo (Davidov), E-ista Filatelisto, Orange-Poste poste Batavo-News,
Ko-Fi-Nu-Ko, Amikeco, La E-Kolektanto, Radio de Filintern (of. org. de
Filatelista Internacio, kiu intencis, unuigi la proletariajn flatelistojn),
Kolektanto, Int. Arivo (Teplitz), E-Korespondado (Breslau), Filatelista
Adresaro poste Tutmonda Kolektanto (organo de TAK) kaj La int. laborista
flatelisto (Vieno).
S p r i t a o j. La unua kaj is nur plej bela kaj plej bona spirita gazeto
estis La Spritulo, kiu aperis grandformate dum tri plenaj jaroj. Simila estis
Jen, sed daris nur unu jaron, La ridetanta E-isto nur duonan jaron kaj unu
n-ro aperis nur de Moderna Humoro, La Pulo kaj E-Spritulo. Specialaj
gazetoj estas tiuj, kiuj erce kritikas la E-istojn a okazintaojn en la grupoj
kaj en E-ujo: La Konfdenculo, Jen (Zrich), La Vero kaj ankora hodia
aperanta La Pirato.
I n t. U n u i o j. La efa de i tiuj, iu precipe nuntempe havas la plej
grandan signifon, estas UEA. i akceptis kiel of. org. en 1908 la jam de junio
1905 aperantan gazeton E (Joural), kiu multe anis la formaton kaj havis
dum longaj jaroj multajn aldonojn, bultenojn, kiujn mi parte jam menciis en
la diversaj apitroj Nemenciitaj estis is nun: Virina Bulteno kaj Anonca
295
Bulteno. Plue UEA eldonis: Ofciala Bulteno kaj Cirkuleraj Leteroj. Anka
kelkaj distriktoj eldonis proprajn periodaojn: Teritoria Tribuno (SR),
Teritoria Bulteno kaj Ofciala Informilo (amba Jugosl.), Cirkulero de la
nederlandaj UEA-delegitoj kaj same: -membroj.
De kulturaj movadoj estis eldonitaj: Espero, Homaro Ofciala Bulteno
de L'Unio Satziokrata (Brazilo kun iom anita E), Monista-Samideano, La
Unuigita Tuthomaro (jan. 1919 is hodia), Ora Epoko E-ista, poste La Ora
Epoko (aperas ankora hodia), La Kolportisto kaj La Rozulnata Kruco poste
kunigitaj al Inter Ni, poste Kristana Servado, La nova tago (bahaa), Oomoto
kaj Oomoto Int. kunigitaj en jan. 1933, Nova Ekonomia Politiko, Nova
Kulturo kaj Frateco (Bulg.), Revuo Kultura (Jap.), Bahaismo kaj E (Persujo),
Konsolo, Etnografa Revuo (of. org. de Int. Ligo Frateco, Utrecht, Marich),
Vegetarana, La Bontemplano, La Int. Abstinenta Observanto, Universala
Unuio, Verda Kruco (E-ista Tabakkontraula Asocio).
Plue la jenaj korporacioj: I. C. K.: Cirkulero, Int. E-Servo, Int. Gazetara
Servo. Int. Federacio de E-istaj Trafk- kaj Transportlaboristoj: Cir-
kulero. Int. Transportlaborista Federacio: Komunikoj por la Gazetaro. Int.
Laborofcejo (enevo): Informservo, Bulteno (aldono al ,E'), Int. Cseh-
Instituto de E (Den Haag), Bulteno, Konversacia Gazeto kaj de jan. 1932 la
monata La Praktiko.
K o n g r e s o j. Ekzistas tiom multaj kongresgazetoj, ke indas noti nur
la plej valorajn: Kongresa Gazeto (4-a UK), Revuo de la Kongresoj kaj Pa-
roladoj, poste Int. Revuo de la K. kaj P. (ekspozicio en Bruselo 1910),
Kongresa Gazeto (7-a UK), Gazeto de la Deka Kongreso, Kongreso
(Unua Skandinava Kongreso 1918) La XIII-a (1921), Boletin del 2-a
Congreso de E-istas Ibericas (Bilbao 1924), Kongresa Bulteno (16-a UK),
La Gazeto de la XXIV-a. La gazeto de kelkaj kongresoj estis aldonoj de E.
Diversaj gazetoj. Pri Revuo Int., tiu valora kaj bela gazeto, kiu jam
post la 5-a n-ro devis morti, oni legu detale en BIL. Sekvas Revuo
Universala, E-a Abelo (multaj kajeroj kun tre diversspecaj temoj, ekz.:
aeorologio, friula popolo, urbpriskriboj, komerco ktp.), E-a Int. Revuo,
Verda Stelo Int., La Propagandisto, La Kroniko, Vekio, Politika
Malliberulo, Telegramo, Fundamento (organo de Parkurbo E en
296
Mnchen), Varietea Mondo, Informilo (Moskvo), La E-isto (organo de
E-a Universitato Popola), E Triumfonta, kiu poste nomiis Heroldo de E
(unu el la plej gravaj E-gazetoj) kun multaj aldonoj, Nova Eropo (Praha),
Nova Tagio (organo de la Int. Rondo E-ista e la Sekr.-ejo de la Ligo de
Nacioj), E-io, Nova Tempo (Vieno), Por la Indienoj, La Lumturo, La
E-a Gazeto (iusemajna, Amsterdam), Libero, Verda Stelo (eld. de HDE),
La Inventisto (blukopioj de elpensaoj), USE-Eo.
Nombro de la E-gazetoj is 1929 la BIL estas 689; tiu i nombro en-
havas anka la tute negravajn, efemerajn gazetojn, sed ne la unuope ape-
rintajn, neregulajn manskribitajn kaj similajn gazetojn a foliojn.
N o t o. Pri la iom gravaj gazetoj v. apartajn rubrikojn la aboca vico.
Krome l. BIL, p. 305-354 kaj Katalogo de la E-a Gazetaro de Takacs, revizi-
ita kaj kompletigita de Tarnow, (nun sub presado). P. TARNOW.
GEA. Germana E-Asocie. (v. Germanujo).
Geedzioj E-istaj. Inter samnaciaj E-istoj, plej ofe anoj de la sama E-
grupo, okazas ofe geedzaj interligoj. Sed tio estas kutima maniero trovi
geedzan paron; kio ne bezonas apartan esploron. Pli interesaj estas tiuj ge-
edzioj, kiuj okazis inter diversnacianoj pere de E, a kiel sekvo de ko-
respondado, a kiel tiu de kongresa renkontio. La kolektadon de tiuj E-
istaj geedzoj komencis L. Kkny, darigis E. E. Yelland, per kies multaj
klopodoj sube trovias informoj pri 56 geedzoj. La la ricevitaj respondoj la
granda plimulto de la geedzoj uzas E-n kiel familian lingvon. Kelkaj pro-
blemoj postulas apartajn esplorojn, ekz. u la infanoj lernas E-n kiel unuan
lingvon kaj kiujn E-ajn vortojn ili kreas, kiajn spontanee estiantajn
formojn uzas la geamantoj, ktp. E kiel edzperanto povas esti anka taga
argumento pri la praktika valoro de E.

--------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------
Edzo Edzino Jaro kaj loko de geedzio:
297
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Andersson K. G. Aak Anastazia ? ? sveda estona
Blaise Paul Jones Margaret 1910, Liverpool belga angla
Blinov Egeno Maitinsky Klara 1931, Moskva rusa hungara
Chomette Charles Van der Veken Germaine1929, Antwerpen usona belga
Della Savia Giovanni Mandel Blanka 1927, Budapest itala hungara
Ditrichstein Viktor Peyrard Juliette 1929, Lyon hungara franca

Egg Alfred Wells Jennie 1922, Basel
svisa angla

Eriksson Henri Rubay Piroska 1932, ?
sveda hungara

Evstifeief ? ? ?
rusa hungara

Faulhaber Frits ikovsk Evja 1926, Amsterdam
nederlanda ea

Fransen W. Hitzler Christine 1931, Valkenswaard
nederlanda germana

Friis Lorenz Cor Lignian 1930, Amsterdam
dana nederlanda

Giesen Alois Boijadjieva Sonja 1930, Rusuk
germana bulgara
298

Golachowski A. Kiere Albertine 1930, Lida (Pola)
pola belga

Hague Samson Paule 1933, ?
angla franca

Haider Haver Castellvi Palmira 1933, Barcelona
germana hispana

Hamvai Janos Kurbatova Olga 1933, Budapest
hungara estona

Hansen T. Knud Gerisch Hildegard 1928, Auerbach
dana germana

Huber Ferd. Peter Tomson Mary D. 1927, Habana, Kubo
astria skota

Janson Martin B. E. Ungam Meta R. 1933, Tallin
sveda estona

Jackson-Coleman StanleySchnau Muzza 1926, London
angla hungara

Jakubek Frantiek Pirts Milda 1932, ?
299
ea latva

Jochmann Rudolf Spasova Dafnka (+) 1929, Langenau
eha bulgara

Kataszek Gustav K. Lameld Gertie 1928, London
pola angla

Kerr Kenneth C. Tordof Eliz 1915, Bradford
skota ?


Kopecky Robinson Eme ? ?
? angla

Krestanov Ivan H. ? ? ?
bulgara germana

Langlet Valdemar Blomberg Signe (1921 +) 1899, Abo
sveda fnna

Borovko Nina 1925, Stockholm
rusa

Maier Wilbelm Bevel Alice L. 1929, Frankfurt a. M.
300
germana belga

Major Jzsef Sampson Cecillia 1926, Paris (eksedziis)
hungara angla

Malmkvist Artur Janson Ksenja 1933 (?), Ljugara
sveda estona

Morariu Tiberio Anderson Lizzie 1931, Stockholm
rumana sveda

Moseley William Ozols Elza 1930, London
angla latva

Mller Trygve Mann Hertha 1926, New-York
norvega germana

Neyer Maurice Kneisl Irma 1932, Budapest
belga hungara

Nix John L. Herix ? ?
angla belga

Novosad Martin Laban Azraela 1933, ?
ea germana

301
Parrish Donald E. Grave Poula E. 1912, Kopenhago
usona dana

Pettersson Folke Prostova Nina 1932, Eskilstuna
sveda rusa

Reim Kristoph Ferd. Chlumsky Antonie 1927, Tallin
estona ea

Rosner Robert Mizzi Nejedly 1926, Osseg (e.)
germana ea

Schpcr Hans Hewitson Mabel 1928, Blackburn
germana angla

Staritsky D. Sevenhuysen N. 1924, Holando
rusa holanda

Strasser Robert Melis Maria Chr. 1923, ?
germana (?) holanda

Stromboli Alfred Vandenkerckhove Maria 1912, Antwerpen
itala belga
Taylor Frank V. Hughes Adelaide E. 1924, Kurri-Astralio
angla astrala
302

Tilander Harald Jrvanpp Varma 1928, Stocksund
sveda fnna

Todd William Hugai Julia 1929, Gyngys
angla hungara

Tunbn Karl Rammi Olga 1932, Holvandi
sveda estona

Vajda Viktor Salamon Klara 1925, Roubaix (Franc.)
hungara austra

Virkkala Ilmari Anner Selma 1925 ?
fnna germana

Whittaker J. W. Dehornois Raymonde 1932, Villeneuve
angla franca

Witlin F. Lapp L. 1933, ?
pola franca

Yelland Ernest Edward Suadinof Teresa 1921, London
angla rusa

Zapater Baldomero Chalmot Henriette (+) 1910, Barcelona
303
hispana nederlanda
E.E. YELLAND
--------------------------------------------------------------------------------------
-----------------

Geier (gajer) Peter K., astro-germano. Vivis en Graz kaj mortis kiel
soldato en 1914. En 1908 kunfondis en Graz int. klubon Junaj E-istoj.
Gelger Henrik, hungaro, komercisto. Nask. en 1892 en Budapest,
mortis 20 okt. 1918. Red. kelkajn jarojn H-landa Informilo, Verda Radio,
kaj H-lando. Kelkaj originalaj poemoj, tradukaoj.
GEL: Germana E-o Ligo (en eoslovakujo).
Geneve. Urbo en Svislando e lago Leman, 131.500 loantoj. Sidloko
de la Ligo de la Nacioj kaj aliaj gravaj int. institucioj, anka de UEA. 2-a
UK 28 ag. 2 sept. 1906, 818 partoprenantoj el 30 landoj; fondo de
Konstanta Kongresa Komitato: deklaracio pri netraleco de la E-
kongresoj. 17-a UK 2-7 ag. 1925, 953 kongresanoj el 35 landoj; prelegoj
de la unua Somera Universitato; Z-a memorfesto.
Geoghegan (gjaagan) Richard H., irlandano, stenografisto pens. en
Alaska. ( Usono). Nask. 8 jan 1866. Studis la flologion en Oxford, Anglujo,
1883-87, kie li estis univ. premiato en la ina lingvo. Servis en la fako de
fremdaj aferoj de la japana regnestraro 1893-1900; agis kiel brita konsulo en
la tato Washington, 1900-01; tata stenografisto en Alaska, 1902 kaj poste.
La unua pioniro de E inter la angle parolantaj popoloj. Korespondis kun Z
jam en nov. 1887 (N-ro 264 en la ZA). Lia unua korespondanto estis
Grabowski, la dua Wahl, multe korespondis ankora kun Einstein, Meyer,
Libeks, Fredbrj, Bogdanov, Costa-e-Almeida, Cohen-Ganouna, Marignoni,
Ostrovski, Kofman, Beaufront, Lemaire, Beauchemin, Phillips, Casal, Popov,
Lengyel ktp. La unua, kun kiu li parolis E-e, estis Trompeter, kiu vizitis lin en
Eastsound en la 1890-aj jaroj. Per brulego en 1904 li perdis iujn leterojn
304
ricevitajn de Z kaj aliaj amikoj de la pratagoj, samtempe pereis plena kolekto
de iu libro kaj gazeto en kaj pri E aperinta is tiu epoko. is la nuna
momento li konservas aktivan intereson por E kaj in propagandas. Tradukoj
: Dr E-s Int. Language (Bibl. de LIE N-ro 5. 1889); Compiete Instruction
Book (1895 kaj 1889); New Words on the Int. Language (Bibl. N-ro 98)
Geometrio Absoluta. Verkis C. Vrs, eld. Kokai. La titoloj de la tri
volumoj: Elemento de la GA., 1911, 106 p.; Analitika G. A, unua parto, La
Ebeno Bolyai-a, 1910, 134 p.; Analitika G. A., dua parto, La Spaco Bolyai-a,
1912, 200 p. Gravaj sciencaj verkoj, tre kurae aperigitaj.
Georgo Dandin. Komedio de Moliere, el la franca trad Z 1908, 51 p.,
dua eld. 1924. En kelkaj lokoj, spertulo en lingvaj demandoj penus
alimaniere E-igi pensnuancojn, sed enerale oni devas konfesi, ke Z tradukis
precize kaj efe iam tre kompreneble. (G. S., ,E', 1924, p: 124)
Georgov Ivan A, bulgaro d-ro, univ. prof. de flozofo. En 1906 pre-
zentis al la B. publiko la taskon de la Delegacio, verkis artikolon. Poste estis
infuita de la idista movado.
Germana Esperanto-Centro v. Friedrich Ellerslek G. m. b. H.
Germana E-isto. Kvankam La E-isto (Nrnberg) en siaj unuaj tri n-roj
(sept.-dec. 1889) kaj Der Deutsche E-ist (aldono al Revuo Int. en Bystice-
Hostn, nov. 1902-jan. 1903) enhavis germanlingvajn partojn, tamen la unua
prop. gazeto por Germanujo estis GE, la sola E-a gazeto el tiuj fruaj tempoj,
kiu is hodia tute regule aperas. GE devenis el la pure propagandaj E-
istische Mitleilungen, E-al Sciigoj, Organ der E-isten Gruppe Berlin, red.
Jean Borel, eld. kaj presejo Mller & Borel, Berlin entute 10 n-roj. de febr.-
dec. 1904 kun 56 p. 24x16. En jan. 1905 la titolo aniis en GE, E-aj sciigoj
por germanlingvanoj, kaj de nun i anka enhavis kelkajn lit. paojn. De jan.
1907 GE fariis ofciala organo de GES (de junio 1909 GEA). is julio 1914
kaj de jan. 1921-dec. 1926 i havis specialan, parte bele kolorigitan kovrilon.
Red. 1905-junio 1907 Jean Borel, julio 1907-sept. 1908 d-ro Liesche
okt. 1908-apr.1910 Jean Borel, majo 1910-okt. 1914 Ellersiek iuj en Berlin,
okt. 1914-marto 1922 F. kaj H Ader en Dresden, apr. 1922-sept.1923
305
Ellersiek, okt.1923-dec. 1926 A. Behrendt, jan.1927-dec. 1929 A. Schwarz, de
jan 1930-hodia G. Habellok.
ar la legantaro kreskis kaj la loko disponebla en GE ne permesis
enmeti multan literaturon, oni aldonis de jan. 1907 specialan lit. aldonon
Liberaj Horoj kun tekstoj, kiuj konvenis por E-aj kursoj. De jan 1910 L. H.
devis esi kiel speciala aldono kaj fariis parto en E. Sed jam en jan. 1911 L.
H. estis memstarigita sub la titolo La Instruanto, kiu enhavis precipe
interesan materialon por kursoj. Dum 1911 la abonantaro de GE
multe kreskis, samtempe oni havis la deziron tute forpreni la literaturon en i.
Do oni kreis ekde jan. 1912 du eldonojn de GE- eld. A kiel propagandan kaj
eld. B (kiu samtempe enprenis La Instruanto-n) kiel literaturan. Pro la
malfacilaoj dum la mondmilito oni esigis iun praktikan kaj bonan aranon
kaj de jan. 1920 aperis denove nur unu sola eldono. De okt.--nov. 1923-dec.
1926 kaj de jan. 1932 estis akceptata kiel parto de GE EPraktiko) v.
Nombro de paoj de 1905 is fno de 1932: 6796.
P. TARNOW.

Germanujo. Oni povas konstati kelkajn epokojn en la evoluo de la E-
movado. is 1906 agado de unuopuloj kaj malmultaj grupoj; 1906-08 ekago
de GES (nun: GEA); 1908-14 rapida kreskado de la movado; 1914-24 batalo
pri vivo; 1924-33 rekonstruo, iom-post-ioma refortio, sed formio de
diversaj asocioj; komence de 1933 la nova tata ordo infuas la E-movadon tre
senteble, e tiel ke oni rajtas paroli pri ia novorganizo, ankora ne fnita.
En marto 1906 Fritz Schuck, Braunschweig, aperigis brouron
Albumo de konataj E-istoj. Pri E en Germanujo la eldoninto skribis jenon:
En Germanujon E longtempe ne povis penetri, malgra la malnovaj
amikoj Einstein, Trompeter kaj Meyer. Ili laboris energie jam de Ia komenco
(1888). La nrnberga verkisto Einstein fondis la E-klubon kaj eldonis
lernolibron kaj brouron, sed tro frue la morto forprenis lin (1890).
306
Trompeter, termezuristo en Schalke, subtenis nin en malfacilaj tagoj. Sen lia
helpo nia lingvo eble ne plu ekzistus. Li mortis en 1901. Malsano malhelpis
lin jam en 1898 plie labori por E. Meier, Mnchen, atoro de lernolibro,
provis darigi la laboron, sed li ne havis sufe da kunhelpantoj. La vera
iniciatoro de l nuna stato de E en Germanio estas Jean Borel en Berlino. Li
donis al ni la unuajn batalilojn, la unuan gazeton kaj la provizoran centron
por komuna laboro per fondo de l Berlina grupo kaj de l E-eldonejo. Post
malfacila komenco li trovis bonajn kunhelpantojn. Prof. d-ro Schmidt en
Potsdam E-isto de 7898, fariis prez. de l grupo kaj laboras per paroladoj, per
propra infuo ktp. Ni prezentas ankora d-ron Mybs, prof. Christaller kaj d-
ron Ebner iuj konataj gvidantoj de l germanaj grupoj specialan citon meritas
la frankfurtanoj. D-ro Hanauer kaj Barthel senlace laboras, subtenataj de
multaj fervoraj amikoj, inter ili Kchler, Gtz, Simon, Wallon, nun en Breslau
estas unu el la fondintoj de l grupo de Braunschweig. Li laboris iam fervore
kaj estas nun honora membro de l grupo.
Kiam en 1931 GEA festis sian 25-jaran fondion, Jean Borel rememoris
pri la epoko, el kiu naskiis GEA, i. a. en la sekvaj vicoj: Unuafoje mi parolis
pri eventuala grupigo de la germanaj E-istoj je la Pentekosta sabato de 1903
kun d-ro Z en Varsovio. Neniam mi forgesos la armajn horojn pasigitajn
kun nia Majstro, tiun tagon en lia tiama loejo, strato Dzika, kaj la
sekvantan dimanon, kun lia familio en kampa dometo en la irkaao de l
urbo.
D-ro Z unue interesiis pri nia Svisa E-Societo, fondita la antaan
jaron de mia amiko Renard kaj de mi, kun monata urnaleto Svisa Espero,
kiun ni kune redaktis kaj pri kies stilo kaj enhavo Z bonvolis gratuli.
Ni parolis pri la SFPE, kiu jam ekzistis sub la atokrata gvidado de
Markizo de Beaufront. Li havis la tutan francan movadon en sia mano kaj Z
estis doninta al li kvazaan monopolon por la plua vastigado de E.
En Anglujo nacia movado komenciis kaj Ruslando jam de longe havis
multajn fervorajn samideanojn, sed sen registara permeso, grupii en nacia
societo.
Dume, en Germanujo, malgra la ladindaj penadoj de ekskaptiano
307
Ludwig Emil Meier en Mnchen, por krei nacian kunligon, nenio moviis. La
fasko de Volapk estis ankora tro frea en ies memoro. Pro tio Meier diris
al mi, kiam mi vizitis lin, ke estos e malpli facile, iniciati movadon en Berlin.
La kelka vidpunkto li estis prava, sed tia ne estis la opinio de Z. Li konsilis
krei en la efurbo unue malgrandan centron, el kiu povus eliri pli vasta
propagando en la tutan landon kaj por tio grupeto de la tie ekzistantaj
malmultaj E-istoj a pli vere amikoj de E sufos, kondie, ke oni laboru
energie kaj anta io havu la necesajn propagandilojn, kiuj tute mankis. Li
proponis sian kunlaboradon por la pretigado de lernolibro kaj de du vortaroj:
Germana-E-a kaj E-a-Germana. Nur tiam, kiam oni havos tagan, fdindan
materialon, oni povos fari utilan laboron kaj pensi pri kreo de nacia societo.
Por starigi armeon, oni bezonas soldatojn kaj batalilojn. Jen la unua tasko. i
estis sufe grava kaj nefacila, precipe pro manko de la laborfortoj, kiuj venis
al ni nur iom post iom kaj malrapide.
En fno de 1903 ni fondis E-grupon en Berlin, el kiu eliris la movado
tra tuta G. dum la frmo Mller & Borel estis pretiginta la plej uran mate-
rialon: propagandiloj, klarigaj folioj, libretoj por memlernado, ar tiam neniu
povis instrui la lingvon.
Dum 1904 jam venis al ni kelkaj entuziasmaj homoj eI diversaj partoj de G
kaj Astrujo, sed precipe dum 1905 kreskis la nombro de personoj, kapablaj
propagandi kaj instrui, kaj tiam oni povis pensi serioze pri organizo de nacia
societo tutgermana.
Okazis inter germanlingvanoj interano de opinioj en la UK 1905 La
mia peto d-ro Mybs, Altona, prezidis nian kunveneton, kiu okazis en la teat-
ro, sed li ankora ne parolis fue, kaj ni interparolis germane.
Estis ankora tro frue, por fari ian nacian organizaon, sed oni decidis
labori energie dum la vintro kaj vidi, u estos eble komenci serioze la sek-
vantan printempon.
Efektive, post ok monatoj okazis en Braunschweig la enerala kunveno
de germanaj samideanoj el kiu eliris Germana E-Societo. D-ro Mybs fariis
prez., d-ro Hanauer sekr. Mi mem rifuzis akcepti ian ofcon en la komitato
308
pro personaj kaj sanecaj motivoj, sed mi gardis la redaktadon de G e r m a n a
E-i s t o, kiu fariis ofcizla organo.
Jean Borel devas esti nomata kreinto de E-movado en G. En febr. 1904
unuafoje aperis la organo de la E-grupo Berlin; ia titolo estis E-istische
Mitteilungen (E-istaj Informoj); red. estis J. Borel, kiu eldonis anka
varbfolioln, informilojn kaj lernolibron, kiu e nuntempe estas tre atata. Jam
en la jul.-ag. n-ro de Informoj la redaktoro povis konstati, ke G., kiu is
nun skeptike staris fanke for de la movado, komencas, serioze interesii por
la afero. Grupoj en Berlin, Braunschwein, Glatz, Hamburg-Altona, Mnchen
estis citataj, krome izoluloj en Gotha, Gross-Schonau i. Sa., Jena, Karlsruhe,
Knigsberg Pr., Leipzig, Lindau Harz, Marienwerder Westpr., Pforzheim,
Stuttgart, Strassburg.
La sekva n-ro de Informoj enhavis vokon de 1a grupo Berlin por opi-
niesprimoj pri fondo de centra kunio de la germana E-istaro. i tiu voko
anka okupiis pri centra gazeto germana. La sama n-ro informis pri naskio
de grupo en Frankfurt a. M.; jen la sesa germana E-grupo! Oni opiniis la
fondon de ia organizao tro frua, sed la frmo Mller und Borel informas,
ke de jan. 1905 la germanaj E-istoj havas sian komunan gazeton: el la
Mitteilungen farios Der Deutsche E-ist, la G e r m a n a E-i st o. Anka
en tiu jaro fondiis novaj grupoj: en Karlsruhe, Neu-Isenburg, Stuttgart,
Goppingen i. Wrtt., Plauen, Dresden, Breslau, Jena. Naskiis la unua
laborista grupo en Frankfurt a. M. Izoluloj en multaj lokoj entuziasme
varblaboris.
Braunschweig estis la urbo de la unua iom grava kunveno de germanaj
E-istoj (1 ag. 1905) kaj i estis la sidloko de la 1-a germana E-k o ng r e s o
19 kaj 20 majo 1906. La kongreso, prezidata de d-ro Mybs, estis sukcesa, 1a
unuan tagon oni fondis Deutschprachige E-isten-Gesellschaf
(Germanlingva E-ista Societo). La sola celo de la GES la la statuto estas
diskonigo de la int. helplingvo E la la Fund. de E kaj la la Deklaracio de
Boulogne. La statuto fksis i. a., ke ekzistu apud la estraro (oni nomis in:
centra aga komitato) aparta komitato (konsilantaro), al kiu apartenu
minimume 20 konataj E-istoj el G., Astrujo kaj Svisujo. La ofciala gazeto de
GES fariis Germana E-isto kaj la estraron formis d-ro Mybs, prez, d-ro
Hanauer Frankfurt a. M. kaj Fr. Schuck, Braunschweig. Pro praktikaj kazoj
309
oni lee registrigis la societon sub la nomo Deuitsche E-isten-Gesellschaf
(Germana E-ista Societo).
La 2-a germana E-kongreso (8-12 majo 1907) efektive jam elmontris la
forton de la E-movado kaj vivigis grandan esperon, kies plenumio estis la
fakto, ke la 4-a UK okazis en Dresden. Eklaboris la Kvaro por la Kvara: d-ro
Mybs, d-ro Schramm, s-ino Hankel, d-ro Arnhold. La UK fariis granda
sukceso. Ifgenio de Goethe, trad. de Z kaj prezentita de geaktoroj el Berlin,
entuziasmigis la int. publikon. La praktika sukceso el i tiuj tagoj estis la
fondo de la Saksa E-Instituto, kiu poste transformiis E-Instituto de la tuta
lando.
Anka la jaro 1908 alportis por GEA b a t a l o n tiel interne de G. pro
organizo, kiel ekstere pro la helplingvo mem. Fondiis Verband Deutscher
E-isten (Ligo de Germanaj E-istoj), kies agmaniero minacis malutili al la
reputacio de GES. Krome la reformemo minacis malhelpi la daran kaj
trankvilan progreson de la E-movado. La duobla batalo kazis perdojn al
GES, sed la rezultoj el pli ol du jardekoj ne plu povis esti neniigitaj. La
naskiinta (same 1908 en Dresden) UEA trovis inter la membroj de GES
multajn anojn kaj apogon fanke de GES mem, kiom estis eble konsidere al la
diversaj celoj de la du organizaoj.
Kiam la prez. de GES kunvokis la membrojn por la 3-a germana
kongreso 21-23 majo 1909 en Gotha, li skribis la taskon de la estonta laboro
jene: Nia organizao devas esti kunkordigata kun tiu de la UEA, la bazo, sur
kiu ni darigu nian laboron, estas speciala agnosko de i tiuj du grandaj
faktoroj kiel ofcialaj reprezentantoj de la E-movado en la en- kaj
eksterlando. Rezulto el la konsideroj kaj diskutoj de i tiu kongreso estis
kompleta novordigo en la organizo de GES. Anka la estraro aniis, prez.
fariis Mybs, Hamburg, vicprez. d-ro Mobusz, Lbeck, trezoristo kaj
afergvidanto d-ro Kandt, Bromberg; prez. de la konsilantaro patentadvokato
Schif, Berlin; prez. de la ekzamenkomisiono R. de Ladeveze, Hamburg.
Lajure sidejo restis Berlin, kaj el la nomo GES fariis GEA (asocio).
Jam en i tiu epoko rimarkiis E-istaj l a b o r i s t o j, kiuj kelkloke ne
harmoniis kun la t n. bura asocio. Speciale notindaj konfiktoj ankora ne
naskiis, sed la sekvintaj jaroj montris plifortigon de la E-movado inter
310
laboristoj, kiuj proklamis E-n ilo por siaj celoj.
La germanaj E-istoj, kunvenintaj en Augsburg (1910) povis oje
konstati, ke la reorganizita GEA bone funkcias; i kapablis, por la kongreso
en Lbeck (1911) aperigi la 1-an volumon de serio da publikaoj sub la titolo
Das E ein Kulturfaktor, kiun prilaboris d-ro Mbusz. La 2-a volumo aperis
por la kongreso en Danzig, 1912 prilaborita de d-ro Ledermann, Augsburg; la
3-a aperis por la kongreso en Stuttgart 1913 (de prof. Christaller) kaj la 4-a
por Leipzig 1914 (de pastro Lsche el Wurzen). En Danzig oni elektis novan
estraron, prez. Reinking, Braunschweig, vicprez. prof Christaller, Stuttgart,
afergvidanto von Frenckell, Dresden, trezoristo d-ro Arnhold.
En tiu epoko GEA havis 179 lokajn grupojn kaj entute 4260 membrojn.
Kvankam montriis ioma malkresko ekde 1910, i tiu fakto tamen ne pruvas
malkreskon de la E-movado, ar fakaj ligoj kaj la intertempe (1911) formita
Arbeiter E-Bund (Laborista E-Asocio) tiris al si nove varbitajn E-anojn kaj
istiamajn membrojn de GEA. Oni povas diri, ke la E-movado en G.
tiutempe estis rimarkinde forta kaj vigla. Krome estas fakto, ke uste en la
epoko 1909-14 la germanlingvaj E-anoj prezentis konsiderinde grandan
nombron en la membraro de fakaj int. ligoj. Ekz. la Int. Ligo de E-istaj Pot-
kaj Telegrafofcistoj fondita de Schmidt Dresden kaj gvidata de 1911 de
Behrendt, havis en la somero 1914 pli ol 500 membrojn, inter kiuj la plimulto
estis germanlingvaj; i tiuj membroj plejparte apartenis nur al la faka ligo, ne
anka al GEA. Simile estis rilate al kuracistoj, juristoj, bankistoj, ktp. Oni
certe ne tro taksas, indikante por 1914 la ie organizitajn germanlingvajn E-
anojn per la cifero 8000.
Dum la milito la germanaj E-istoj same kiel tiuj el aliaj nacioj utiligis E-
n por la informado al la tuta mondo favore al G. Servis pere de E al sia lando
Ellersiek, Markau, Reber, Behrendt Anka E-istoj el Leipzig kaj Dresden
instruistoj Wilhelm, Rossel kaj Bennemann tradukis kaj dissendis la
militraportojn en la netralan eksterlandon, kolektis urnalojn el la antant-
tatoj kaj transdonis ilin al la registaro. D-ro Albert Steche, saksa industriisto,
en la parlamento pledis por E kaj sekve la registaro fnance ebligis la cititajn
laborojn. Okaze de la Ruhr-invado en 1923 Behrendt eldonis samcelan
bultenon pri la politika situacio.
311
Anka GEA ne pereis pro la milito, kaj la efan meriton havas en tio d-
ro Steche, kiu provizore anstatais la prez. Reinking, kiu militservis. Du
kunvenoj pruvis la forton de GEA: dec. 1916 en Dresden kaj apr. 1918 en
Leipzig. Specialan apogon donis la Rejna Vestfalia E-Ligo, (REVELO), kiun
prezidis Fr. Pillath, Essen.
Fine de 1919 GEA estis parte rekonstruita, havinte 49 grupojn kaj
entute iom pli ol 1000 membrojn. Kunveno en Eisenach (majo 1920) elektis
kiel prez. d-ron Steche, d-ro Arnhold fariis afergvidanto kaj trezoristo, von
Frenekell prez. de l'konsilantaro. La 10-a kongreso de GEA en Essen (majo
1921) kompletigis la estraron: d-ro Vogt, Stuttgart, fariis vicprez. La
membraro ampleksis 127 grupojn kaj entute 2300 membrojn. i tiu kongreso
speciale distingiis per parolao de d-ro Steche, multe priparolita de la
urnalaro: E-nacia postulo. Rajte d-ro Steche povis deklari en sia saluto por
la nova jaro 1922, ke GEA fnis la epokon de rekonstruio. Kunvenoj de
distriktaj ligoj, apartenantaj al GEA, estis pruvintaj, ke GEA ree fortiis.
Sed venis la inacio en 1923 kaj ajnis, ke i tiu mizero mortigos la E-
movadon en G. Denove la gvidanto d-ro Steche kun helpantoj (Junker kaj
Brakel, Kln; Ranf, Dresden kaj aliaj) sae kaj prudente sciis venki la
daneron kaj bonkonscie kapablis promesi novan rekonstruon okaze de la
kunveno en Nrnberg, interne de la 15-a UK 1923. La esperon pri nova
fortio pravigis la sinteno de grandaj E-eldonejoj. Hirt und Sohn, Leipzig;
Ellersiek kaj Borel, Berlin; Jung, Horrem apud Kln, kiuj ne perdis kuraon
kaj fdon.
En iuj mizeroj de GEA estis kaj restis ia forta helpo kaj apogilo la
asocia gazeto Germana E-isto, kies eldonanta frmo ofe angiis: Mller und
Borel; Ader und Borel, Dresden, Ellerslek und Borel; R. Mosse, kaj fne Fr.
Ellersiek. La plej grandan meriton havas 1a nuna eldonanto, Ellersiek, kiu
savis la gazeton spite al iu infacia danero.
La plifortion de la enerala movado kaj sekve anka de tiu en G.
multe helpis E Triumfonta (nuntempe Heroldo de Esperanto), eld. de Teo
Jung komence en Horrem, poste en Kln, ekde 1919 kiel semajna gazeto
(kelktempe e kiel duonsemajna). HDE vivas nun sian 15-an, sed Germana
E-isto jam sian 31-an jaron, i estas la dua E-ista gazeto laae.
312
Kelkaj indikoj atestas la forton de la E-movado en G. En fno de 1923
GEA havis 184 lokajn grupojn, 12 distriktajn ligojn a unuiojn. Ekzistis
laborkomuno en Baden, ligo en Saarteritorio, ligo en Danzig, Laborista E-
Asocio (85 lokaj grupoj) kun aparta gazeto; fakunuioj de instruistoj,
komercistoj, fervojaj ofcistoj, policistoj k. a., Germana Scienca E-Societo,
Unuio de Junuloj, Katolika E-Ligo, Kristana E-Ligo. Okazis en 1923 la 15-a
UK kaj int. katolika E-kongreso, amba en Nrnberg, krome kongreso de
SAT en Cassel. La E-Instituto por la Germana Respubliko havis 26
ekzamenkomisionojn, konfrmitajn de la registaro. Speciale menciinda estas
la fakto, ke la la statistiko dum 1922 en 126 lernejoj 172 instruistoj instruis
E-n al pli ol 7000 lernejanoj. Komerca Revuo eld. de KEU, Dresden,
klopodis sukcese servigi E-n por komercaj celoj. Vigla laboro iea vekis
novan esperon. Tamen la sekvintaj kongresoj devis precipe organizi,
rekonstrui: 1924 en Plauen, 1925 Magdeburg. La ofcejo de GEA translokita
en 1924 al Nrnberg (Max Honigsberger kaj Otto Pilhofer), reiris fne de
1925 al Berlin (A1. Schwarz). En Magdeburg oni elektis novan estraron: d-ro
Kliemke prezd-ro Vogt, Stuttgart, unua, L. Guhe, Berlin, dua vicprez., d-ro
Eberler BerIin, trezoristo, Al. Schwarz, Berlin, afergvidanto. En la Berlin-a
ofcejo eklaboris kiel sekretario Georg Habellok.
La malferma kunsido de la kongreso en Magdeburg estis disadigata
per radio. Je la unua fojo radio kaj E solene kuniis. En siaj salutvortoj Beh-
rendt, Berlin, profetis la estion de kvaza universala universitato per helpo
de la du faktoroj: E kaj radio.
Anka por la Magdeburga kongreso aperis la 5-a volumo de Das E ein
Kulturfaktor, prilaborita de studkonsilisto d-ro Trogel, Auerbach. La 6-a
volumo aperis en 1926 de studprof. Schmalzl, Weiden, la 7-a en 1927 de instr.
Dahmen, Horrem, la 8-a en 1928 de Al. Schwartz, kiu enhavis anka
festparolaon de d-ro Trogel Individuo Nacio Homaro.
En 1925 oni disdonis je la unua fojo la us fonditan honoran insignon
de GEA al du pioniroj, nome al d-ro Steche kaj d-ro Arnhold. En la sekvantaj
jaroj la insigno estis donata al jenaj same honorindaj personoj: Jean Borel,
San Remo, prof. Christanell, Stuttgart, d-ro Mobusz, Lbeck (1926), Marie
Hankel, Dresden, prof. d-ro Schmidt, Potsdam, eklezia konsilisto Becker,
313
Breslau (1927); prof. d-ro Dietterle, Leipzig (1929); von Frenckell, Dresden,
Hahn, Gohlis (1930); d-ro Vogt, Stuttgart, Kathe Jahns, Braunschweig, Felix
Epstein, Bnemann, Hamburg (1931).
La 15-a germana kongreso okazis en Mnchen 1926. La kunvenintoj
povis konstati, ke nun GEA denove staras sur fortika bazo; helpis la multaj
kursoj dissenditaj tiutempe pere de radio. La 16-a okazis en Kln 1927, la 17-
a en Potsdam 1928, kiam rimarkiis la parolao de d-ro Vogt Organizo kaj
propagando en E-ujo, kiu montris la necesecon de unueca E-movado. La 18-
a kongreso estis aranita en Frankfurt a. M. 1929, kiam oni elektis anka
novan estraron. Prez. fariis Behrendt, Berlin, d-ro Vogt unua, kaj instr.
Markau dua vicprez., trezoristo restis d-ro Eberler, afergvidanto A. Schwarz,
kiun en fno de 1929 anstatais la istiama GEA-sekr. Georg Habellok, kiu
nun prenis sur sin duoblan laboron.
La E-movado mem en G. jam havis tian amplekson, ke ne plu estis
eble, registri iujn kursojn, parolaojn por varbado, ekspoziciojn, kunvenojn,
iuspecajn aranojn Laborista E-Asocio havis fne de 1927 . 3000 membrojn
en 120 grupoj. GEA prezentis 135 grupojn; krome konataj estis . 100 grupoj
ne organizitaj; E-unuio de germanaj instruistoj havis 300, E-ligo por
blinduloj 116 membrojn. Ekzistis aliaj unuioj, kiuj ne apartenis al GEA kiu
jam nelonge ne plu estis la sola kunio de E-istoj sur germanlingva teritorio.
Moko kaj rido pri E estis malofaj, kvankam kontradiroj ne tute silentis.
Post la 19-a germana E-kongreso en Dresden 1930, la 20-a en
Hamburg 1931 fariis la unua jubilea kongreso de la germana E-istaro: GEA
nun vivis 25 jarojn. En fno de 1930 GEA havis 123 grupojn kaj entute 2371
membrojn; samdate Laborista E-Asocio ampleksis 228 grupojn kun 3887
membroj. Jam por 1928 la statistiko, prilaborita de E-Instituto por la Ger-
mana Respubliko, konstatis en G. 441 grupojn kun 8490 membroj E jam fa-
riis publika afero, ne plu vegetis en kluboj.
Estas notinde, ke krom en Saksujo, en Berlin okazis E-kursoj por
lernejanoj: komence de la vintra duonjaro 1930-31 . 900 lernejanoj en 22 po-
pollernejoj estis instruataj. Sed la ekonomia situacio pli kaj pli premis anka
la anaron de GEA, kaj nemirige, ke la 21-a germana kongreso en Chemnitz
1932 ne montris tre grandnombran eestantaron; tamen i pasis kontentige
314
spite al multaj malfacilaoj kaj distingiis per la festparolajo de d-ro Kraner,
Dresden, pri ojo pri E. Jam en Hamburg 1932 la kongresp programo
enhavis specialan parolaon kun sekvanta diskuto, amba en E. En Chemnitz
parolis d-ro Wicke, Chemnitz, pri E kaj nacio, krome Hahn. Gohlis, pri
Praktika E-laboro en lernejo kaj grupo.
Spite al la ekonomia mizero fne de 1932 GEA havis 125 grupojn kaj
entute . 2370 membrojn, propran ofcejon, gazeton; krome GEA eldonis
specialajn informilojn por la urnalaro. Samdate Laborista E-Asocio
ampleksis 230 grupojn kun . 4000 membroj; anka i eldonis sian propran
gazeton. Ekzistis anka Socialista E-Asocio por la germanlingva teritorio kun
. 1450 membroj kaj gazeto.
Krome notindaj: E-Unuio de germanaj instruistoj, Leipzig (550 mem-
broj); E-Unuigo de saksaj instruistoj, Gohlis apud Dresden (417 membro);
Tutmonda Asocio de Geinstruistoj Eistaj, Leipzig, Germaria E-Unuio de
Blinduloj, Breslau (120 membroj); Universala Unuio de Blinduloj E-istaj,
Kln-Ehrenfeld (400 membroj); Katolika E-Ligo Ludwigshafen.
Por la fako E kaj radio sukcese laboris kaj laboradas Jungfer, Lbben
kaj helpantoj, tiel ke la plimulto de la germanaj sendstacioj estis E-emaj is
1933. Fakaj ligoj de juristoj, scienculoj, fervojistoj, policanoj, komercistoj
laboris por kaj per E, foiroj utiligis E-n pli kaj pli amplekse. Ministerioj
rekomendis la studon de E. Unuvorte: la E-movado sur germanlingva
teritorio kontentige statis kaj prosperis.
30 jan. 1933 ekregis la nacisocialista partio. aniis la tuta publika
vivo elfunde; malaperis marksismo kaj io simila, malaperis anka iu
unuio de E-istoj, kiu iel kontrastaris al la nun reganta partio. GEA restis,
sed submetiis al la principoj, kiuj ekregis kaj postulis novan ordigon en la
organizacio. GEA akceptis en Kln ag. 1933, okaze de la 25-a UK, la novan
ordon; provizora gvidanto de GEA fariis Behrendt; membroj estas la
unuopaj E-istoj, ne plu grupoj ili devas adaptii al la vidreguloj de la germana
registaro. Celo de GEA fariis diskonigo kaj utiligo de E. Sekve germanaj E-
istoj tuj ekklopodis anka per E diskonigi informojn pri la situacio en G., ktp.
En 1933 la germana nacio ree konsciiis pri si mem: unue la necesoj de la
propra nacio, poste la int. bezonoj! jen principo, defendita de la GEA-
315
gvidanto jam anta dudeko da jaroj la jenaj frazoj: E kapablas multon atribui
por plifortigi la german-nacian konscion, por pliintensigi konon, komprenon
de la germana lingvo, plifortigi la germanecon en la eksterlando, por peri
komprenon kaj estimon pri germana maniero. (irka la Mondo, 913, n-ro
2.).
GEA partoprenas la povo en informa laboro. La gazeto Germana E-
isto esstas utiligata por tiu i celo. GEA mem klopodas anigi al si iujn
germanajn E-istojn, is nun organizatajn en fakaj unuioj k. s., sed i
malakceptas iun, kiu ne senrezerve submetias al la nuna tata reimo. La
nuna membraro de GEA sumias je 2200. La nombro estas despli
konsiderinda, ju pli multaj judoj ne ree aniis.
Anta nelonge fondiis Neue Deutsche E-Bewegung (Nova Germana
E-Movado), kiu konsistu la la statuto nur el anoj de la arja raso; nuna
amplekso ne estas konstatebla. Se i tiu nova movado, kiu cetere havas la
saman celon kiel GEA, trovus la aprobon, apogon kaj ofcialan helpon de la
registaro, GEA devus malfondii; i malfondus sin mem, ar tiam la atingita
ofcialeco malnecesigus iun asocion. Intertempe GEA darigos sian laboron
por E kaj por G. per E.
Instituto. La unua gvidanto de la Saksa E-Instituto estis d-ro Albert
Schramm. La dekreto de l'tiama rea saksa ministerio por internaj aferoj (12
nov. 1908, n-ro 1610 III. F.), la Instituto estis metata sub la atoritaton de i
tiu ministerio, sekve i fariis (duon)ofciala institucio dum la unuaj jaroj la
Instituto direktis sian agadon speciale al la diskonigo de E, instruante kaj
helpante la povo itiurilate. Jam en 1909 d-ro Schramm aranis ofcialajn
ekzamenojn e la Instituto, kies kroma agado koncernis la tradukon de
prospektoj kaj korespondaoj de frmoj, foiroj ktp. Schramm entreprenis
multajn prop. vojaon, verkis artikolojn por urnaloj kaj, fakaj gazetoj kaj per
tio tre multe atribuis al la bonfamo de l Instituto kaj la disvastigo de la E-
movado. is 1913 la Instituto lois en Dresden, de i tiu jaro en Leipzig. De
1914 la gvidanto de la Instituto fariis prof. d-ro Johannes Dietterle. Kiam la
milito eksplodis, la laboroj estis darigataj de la Leipzig-a Ligo de E-aj grupoj,
ar Dietterle kaj anka la istiama sekr, instr. Hahn soldatiis. En komenco
de 1916 Dietterle estis ofciale instalata kiel direktoro, kiu prenis sur sin
anka la administradon de la tata saksa E-biblioteko kun . 1200 volumoj.
316
Unu el la plej gravaj taskoj de la Instituto fariis la zorgo pri fdinda
statistika materialo el la E-movado ne nur en G., sed anka en la tuta mondo:
sekve la Instituto akiris int. gravecon. Konsekvenco de tia agado montriis
per tio, ke la ministerio por internaj aferoj de la respubliko konsentis, nomi la
Instituton E-Instituto por la Germana Respubliko, aprobis ian regularon kaj
metis la Instituton sub la zorgon de la sekcio III en la ministerio per dekreto
de l 4-a de aprilo 1923, III 2741. La Instituto fariis anka modelo por la
fondo de simplaj institufoj en eksterlando.
GEA rezignis jam en 1922 pri la arano de ekzamenoj, por ke la instituto
povu starigi unuecan sistemon por ekzamenoj. Ampleksan laboron plenumis
la instituto sub la gvido de Dietterle kune kun siaj ekzamenkomisionoj,
dislokitaj en G. dum 1927- 32. Ne malpli ol 435 ekzamenoj estas faritaj dum
tiuj jaroj kun sukceso Inter ili la simpla ekzameno pri kapableco estas plej
multe reprezentata (251); i donas la la ekzameno-regularo ateston pri la
kapableco, E-e esprimi siajn pensojn en simplaj parolado kaj korespondado.
La iom malpli facila ekzameno por kursgvidantoj estas farita de 77
personoj, la ekzameno pri scienca pedagogia kapableco por personoj, kiuj
intencas instrui E-n en lernejoj, de 102 personoj, la ekzameno pri scienca
kapableco por personoj, kiuj deziras havi ateston, ke ili fundamente estas
pritraktintaj E-n kaj la E-movadon de sur scienca bazo, kaj ke ili scipovas dis-
kuti sciencajn demandojn en E de 5 personoj.
1 okt. 1932 d-ro Friedrich Schreiber anstatais d-ron Dietterle kaj gvi-
dis la Instituton is la 31-a de marto 1933; de tiu dato d-ro Albert Steche
plenumas la gvidlaboron. La sekr. de la Instituto de 1918 estas f-ino E.
Wunderlich, kiu partoprenas en iuj institutaj laboroj. A. BEHRENDT.
Laborista movado. La unuaj lab. grupoj fondiis en 1908-10 en Breslau,
Chemnitz, Hamburg, Mnchen, Nrnherg k. a. lokoj. En 1911 jam ekzistis
kelkaj dekoj da grupoj kaj parto el ili kuniis tiujare en Germana Lab. E-ista
Asocio (GLEA). La fondon de GLEA antairis okazintaoj, en kiuj iu L.
Schlaf, komercisto el Dresden, ludis iom strangan rolon. Nomita S. faris
multan propagandon en lab. rondoj, organizis prop. kunvenojn, starigis
kursojn kaj fondis grupojn. Li eldonis en 19l0 monatan gazeton Der
Arbeiter-E-ist (Lab. E-isto), kiel organon de iu Germana Laboristara E-ista
317
Ligo. i tiu Ligo estis kreao de S., li mem estis la prez.; la grupoj neniel
partoprenis en ia starigo kaj ne havis infuon sur ia konsisto kaj agado. Pri
tio pluraj grupoj ne estis kontentaj; ili faris proponojn por kaj pri okazonta
kongreso, sed S. atokrate ne publikigis ilin, prokrastis la kongreson kaj
eksigis la Hamburgan grupon, kiam i tiu sendis siajn proponojn, kun
kritiko pri la agado de la prez. rekte al la ceteraj grupoj. La peto de kelkaj
gravaj grupoj la Hamburga preparis kongreson, kiu okazis je Pasko 1911 en
Leipzig kaj kie ofciale fondiis GLEA. Oni esploris la agadon de S, konstatis,
ke li ne agis honeste kaj forigis lin el la kongreso. Entute eestis 45 grupoj, el
kiuj 25 kun 600 membroj aliis al la asocio. Kiel prez. oni elektis F. Zuckarolli,
al kiu oni anka komisiis la redaktadon de la aperigota asocia organo
Antaen.
La starigon de GLEA sekvis regula kreskado de la movado. En la fno
de 1911 la asocio jam nombris pli ol 700 membrojn, en 1913 i havis 70
grupojn kun 1400 membroj. i eldonis prop. brouron germanlingvan La
germana laboristo kaj la mondhelplingvo E de P. Werner kaj Adresareton.
Krom Zuckarolli anka F. Hegewald, G. Stein, A Schiemeck kaj A. Mehlhorn
servis kiel estraranoj. En 1913 okazis en Frankfurt la dua kongreso de GLEA,
kiun partoprenis anka kelkaj alilandaj delegitoj por eesti la priparolojn pri
la temo Int. Organizo. La GLEA-estraro projektis detalan statuton, la kiu la
fondota Internacio konsistu el landaj asocioj, estu religie kaj politike netrala
kaj celu efe subteni la propagandon.
Ne funkciinte dum la mondmilito, GLEA reekvivis en 1919 kaj
reaperigis sian gazeton Antaen. En 1920 i tiu alinomiis Deutscher
Arbeiter E-ista (Germana Lab. E-isto) Redaktoro: P. Rauschenbach, aliaj
funkciuloj: Hegwald, A. Mller, Schiemeck kaj Mehlhorn. La 3-a kongreso
okazis en majo 1920 en Hannover. Reprezentitaj estis 18 grupoj. Oni efe pri-
traktis internajn aferojn. La punkton Int. Aferoj oni ne priparolis pro fo-
resto de alilandaj delegitoj. Estis starigata Int. Informejo, gvidata de K.
Schmidt, kiu celis helpi iujn demandantojn pri laborkondioj kaj iuj aliaj
lab. aferoj. De tiam GLEA denove frmapae antaeniris. En majo 1922 i
havis 85 grupojn kun . 2000 membroj. Propra lernolibro verkita de F.
Hegewald aperis en tria eldono. Ok diversaj fugfolioj estis eldonitaj. Akcioj
de la Dua monpruntado 1920-24 estis jam en 1922 parte repagataj. Sespaa,
grandformata aperis ia gazeto. En la 4-a kongreso en Dsseldorf en 1922
318
estis proponate sub infuo de la tendenco al pli da per-E-a laboro la
malfondo de GLEA. i tiu propono estis malakceptata. La kongreso esprimis
la opinion, ke SAT estas la subteninda mondorganizo de la lab. E-istaro. Oni
decidis liveri al la membroj la SAT-organon Sennacieca Revuo kun
germanlingva aldono. Hegewald, prez. kaj Rauschenbach, red. estis
anstataataj de W. Keller kaj A. Sproeck. Adm. iis J. Mnch, kiu anka
prizorgis la Librejan Fakon. Oni anis la nomon de la asocio je Lab. E-
Asocio por la germanlingvaj regionoj. La decidon pri livero de SR oni devis
balda repreni pro monmanko. AE daris aperi, sed en malpliigita amplekso.
De sept. 1924 is la fmo de 1925 AE servis kiel ofciala publikigilo de la
Astria Lab. Ligo E-ista. La red. de AE, A. Sproeck, ne estis favora al SAT kaj
lia vidpunkto kompreneble iel infuis lian redaktagadon. i tio okazigis en
1927 konfikton inter la tiama estraro, konsistanta el H. Hempel, O. Bssler, k.
a. kaj la red. Temis i. a. pri artikolo ataka al la komunista movado, kiun la
redaktoro volis enpresigi kontra la deziro de la estraro kaj pri aldono de la
SAT-gazeto La Lernanto al AE kun samtempa malampleksigo de la
lastnomita gazeto. Kaze de i tio okazis Paskon 1927 eksterordinara
kongreso, kiu aprobis la agadon de la estraro kaj elektis kiel redaktoron de AE
K Peubler. Oni devas konstati, ke LEA kvamkam i regule funkciis dum
1923-27, ne multe progresis. En 1923 la membronombro estis . 3200, en
1924 . 2900, en 1927 . 2900. Kaj tamen okazis en tiuj jaroj kursoj kun entute
kelkaj miloj da partoprenantoj
La Libreja Fako, starigita en 1922 kaj de 1924 prizorgata de la salajrata
ofcisto A. Birke, eldonis krom diversaj propagandiloj lernolibron de F. C.
Richter kaj en 1925 unu lernolibron gramatik-metodan de K. Deubler kaj
unu rektmetodan de L. Puf. En 1927 i tiu Fako gajnis pli ol 5000 markojn.
Jam en 1922 LEA starigis Gazetar-Servon, kiun gvidis tiam B. Viktorin. ajne
i ne prosperis, ar en 1924 oni ofcialigis la Proletan E-Servon de la grupo
Leipzig. in gvidis sinsekve E. Lammerhirt, O. Bssler, W Kampfrad. En
1928 i aperigis pli ol 800 por kaj pli ol 300 per-E-ajn artikolojn en la lab.
gazetaro. En 1929 i tiuj nombroj estis 1300 kaj 380.
Estas menciinda provo praktike utiligi E-n por lab. celoj per aperigo de
granda duomnonata, germanlingva gazeto Spegulo de la Popoloj, eldonita
de la Leipzigaj lab. E-istoj. La gazeto raportis pri lab. vivo, laborkondioj,
politika kaj ekonomia situacio en iuj landoj. La tuta materialo konsitis el
319
leteroj de E-aj korespondantoj, artikoloj el SAT-gazetoj ktp. Aperis 16
numeroj.
La la raportoj en la kongreso en Nrnberg 1928 LEA havis tiujare 163
grupojn kun 3116 membroj. Du jarojn poste la membraro nombris 3600.
Okazis la 8-a kongreso en Essen. ia plej grava decido estis, ke LEA aliu al
IFA, komunistema grupio de kultur-organizoj. Per i tio LEA forlasis sian
supertendencan starpunkton kaj la sekvo de tio estis, ke multaj ne-
komunistemaj LEA-anoj eksiis el la asocio. De tiam LEA pli agadis la
komunista starpunkto, agitis por kontakto kun Sovetio, aliis al IPE kaj
propagandis por i, ktp. i vigle kaj sukcese laboris is kiam en 1933 la
stario de la nacisocialista reimo fnis ian ekziston.
Parto de la eksiintaj anoj starigis en 1930 la Socialista E-asocion
(SEA), kiu pretendis darigi la tradicion de LEA, akceptante kiel membrojn
iutendencajn lab. E-istojn. En 1933 i havis . 1500 membrojn. Kiel ia of-
ciala organo servis La Socialisto de ALLE (Astrio). i eldonis, La Lab. E-
ismo, de Lanti en la germana lingvo, kantaron, lernolibron kaj infangazeton
Amikecon! Estraranoj estis i. a A. Sproeck kaj L. Puf. Anka i tiu asocio
estis malpermesata de la nova reimo.
Kelkaj ankora nemenciitaj aktivuloj: P Bennewitz, A. Bolle, J. Burger,
E. Bitzer, F. Deiters, A. von der Heid, K. Hubricht, P. Kockeritz, H. Nonnen-
mann, H. Remers, J. Roth, H. Teobald, A. Schwenk, L. Speth, Vildebrand, G.
Volkert, A. Wendt.
Gerrnet Vladimir, ruso, kemiisto kaj dir. de vinber-instituto apud
Odessa. Nask. en 1870. Pioniro de E, jam en 1894 grupiis irka li aro da
fervoraj E-istoj en Odessa. Kunfondinto de la L. I., kiun li monsubtenis.
Longe korespondis kun Z. Havis multajn malagrablaojn pro la rusa cenzuro.
(I. detalojn en la intervjuo en Kvardek jaroj.) Trad Fantomoj de Korolenko,
1896, 49 p.; Pentraoj el vojao de Heine, 1897, 16 p.; la faman leteron de Z al
Borovko. Kunlaboris krom L. I. je La E-isto, L' E-iste, ktp.
Gething William Alfred (Wag), anglo, registara ofcisto. Nask. 3 nov.
1896 en Luton. Sekr. de Sud-Mezlanda Fed. de ia fondio. 1928-30 preparis
E notojn por Daily Herald (laborista gazeto) kaj gvidis korespondan kurson
320
(300 aliintoj) por ties legantoj. Oxford kongreskomitatano. Ano de
Administra Komitato de BEA 1926-30. Hon. sekr. de BEA, 1931.
Geyer (gajer) Reinaldo Frederico, brazilano, d-ro, kuracisto. Mortis.
Kunfond. kaj unua en. sekr. de BLE. Aliis al Ido, kiun li poste forlasis. LK
elektita en 1912.
Ghezzo (geco) Arturo, italo, d-ro, prof. Eklaboris pri E en Trieste en
1909. Lia prop. kaj instrua laboro estis de tiam tre grava por la regiono Istrio.
En 1911 sukcesis la prof. ekzameno de E e la Supera Instituto de Antverpen.
L. K. de 1913. Sennombraj paroladoj kaj kursoj. Dum la milito la astra
polico persekutis lin pro lia E-ista agado kaj li estis internigita en la kampon
de Lebring Stirio. Prez. de E-ista Rondo en Trieste kaj prez. de itala E
kongreso en 1922. Verkoj: lernolibro; tri festparoladoj okaze de landaj
kongresoj; teatraoj: Lia Ventumilo; Kiam Amo parolas; Fralinoj, imitu min;
Vi sola E povas fari tiajn miraklojn; Aventuro de Karuavalo.
Giambene (ambene) Luigi, italo, d-ro teologia, katolika pastro, mon-
sinjoro, prof. de hebrea kaj greka lingvoj en Universitato de Propaganda
Fide. Nask. 26 nov. 1866 en Roma. E-isto de 1902, pioniro en Roma, kie li
fondis en 1905 E Societon, en 1919 kunfondis Roma E-Instituton. Verkis I-
E Vortaron, 1907, gramatikon kaj antologion Tra la E-a Literaturo. En 1908
red. de Roma E-isto. Kursoj, artikoloj, paroladoj.
Giesswein (gisvejn) Sndor, d-ro, hungaro, prelato kaj politikisto.
Nask. 4 febr. 1856 en Tata, mortis 15 nov. 1923 en Budapest. Krom teologiaj
studo li okupiis multe pri flologio, sociologio ktp. Pioniro de pacifsmo,
feminismo kaj de aliaj sociaj reformklopodoj. De 1912 E-isto kaj prez. de
HES is sia morto. Li faris paroladojn pri E en multaj H urboj, pledis kelkfoje
por E en la parlamento, dum du UK-j reprezentis la hungaran ministron de la
edukado. Dum kelkaj kongresoj li celebris meson kaj predikis en E, estis en la
gvidantaro de int. E societoj. Dum sia lasta vespero li instruis E-n al sia
parencino.
Gili-Norta Joan, kataluno, komercisto. Nask. 16 marto 1891 en
Barcelona. E-isto de 1909. Fondinto de loka EG, estis prez. de KEF, efa
subtenanto de K-a Antologio, ktp. Skribis kelkajn amuzajn teatraojn pri E,
321
kiuj estas tre ofe reprezentataj en K-aj grupoj.
Gillette (gilet) Mary C., anglino. Nask. 21 ag. 1866 en Banbury. Ed-
ziniis je John P. Gillett, magistratano. Amanto de pentrado kaj ard-
enkulturo. Malavare subtenadis dum multaj jaroj la E movadon nacian kaj
internacian. Kvakerino.
Giner Joaqnin Moreira, urugvajano, d-ro. E-isto de 1923. Kunorganizis
la 1-an Sudamerikan E-Kongreson. Estis prez. de UES.
Ginevra. Lirika dramo, originale de Privat, la malnova int. legendo el
kelta deveno. 1913, 48 p. Ludita dum la UK-j en Bern, 1913, kaj en Geneve,
1925. Pli bone ol pri la drama, P. sukcesis pri la lirika parto de sia verko.
(Valc, Germana E-isto 1913, B, p: 166.)
Ginz (ginc) Otto, eoslovako, ofcisto en grandkomerco en Praha.
Nask. 19 jul. 1896 en Zdnice. Depost 1918 partoprenas tre aktive kaj
diversmaniere 1a movadon. Precipe li sukcesis organizante gazetaran servon
de AE. Multon laboris pri enpenetro de E en radio-sferon. Verkis: Radio-
amatora vortaro kvinlingva, E-a-ea-germana-franca-angla. Tradukis
elingven el E la originale norvegan verkon de Odd Arnesen Per aeripo al
la norda poluso,1929.
Giroud (jiru) Helene, svisino, prof. en blindullernejo en Lyon. Nask.
en 1867 en Basel (Svisujo). Estis la unua blinda E-istino, kaj la unua blinda
prof.-ino en la mondo (dum la lernjaro 1895-96). Ellernis E-n 1895 sen libro,
nur bue, kaj i verkis libreton en Braille; i instruis la plej bonajn
gelernantojn de ia klaso, kaj darigis dum multaj jaroj tiun prop. taskon e
blinduloj.
Giuglea (uglja) Ion, rumano, red. en Bucuresti. Nask 6 sept. 1882 en
Ploesti. E-isto de 1906. Dum 1908-09 okupis sin ekskluzive pri E, RES kaj
RE-isto. Unua UEA-del. en R. Partoprenis la organizadon de la unua rumana
kongreso.
Glodeau (glodo) Ludoviko, franco, kaldronisto. Nask. 24 marto 1891
en Trelaze. E-isto de 1905. Aliis al Liberiga Stelo en 1910. Sekr. de la Fed.
322
Sindikalista E-ista en 1918. Kunfondis Fed. E-isfa Lab. kaj estas ia adm. de
ties fondio Helpis al la starigo de SAT kaj administris E-istan Laboriston kaj
Sennaciecan Revuon.
Glck (glk) Julius, germano, ing., dir. de fabriko en Berlin; faka
verkisto. Nask. 12 marto 1877 en Duschnik (eosl) Varbita por E en 1907
pere de prof. Ostwald kaj dediis preska la tutan vivon al E. Faris prop.
laboron en Astrujo, eoslovakujo, Hungarujo, Pollando, Germanujo kaj
Francujo. Estis estrarano de la UEA en Wien, de GEA, prez. de pluraj EG-j
kaj tiu de la EA en Berlin ktp. Faris 104 E-paroladojn en Radio-Berlin, inter
ili 3 radiokursojn. Verkis prop. artikolojn por . 40 germanaj gazetoj kaj
revuoj. Posedas la prof. diplomon de Int. Instituto de E, estis ekzamena
komisaro de tiu Instituto kaj tiu en Astrujo. is 1933 gvidis 208 E-kursojn;
la sia kalkulo li havas . 30.000 E-lernantojn en G-ujo. Partorenis anka la
int. E-movadon. Kunlaboranto de LI, La Revuo, ,E', HDE k. a. Verkoj:
germanlingva lernolibro (kun Sos), 1910, is 1933 eldoniis 35.000 e-roj; g.
lernolibro por memstudado kaj radio; aliaj lerniloj, anka en periodaoj;
Albumo pri la UK 1912 ien Krakow (efunlaboranto).
Glumarkoj. v. Sigelmarkoj.
Godart (godar) Justin, franco, eksministro. Malnova amiko de E,
honora ano de UEA. Dum la milito, estante gvidanto de la armea sanitara
servo, li organizis en 1916 disdonon de lernolibro E kaj Rua Kruco inter
kuracistoj kaj fegistoj. Klopodis por E e la Int. Laborofcejo kaj en 1922
protestis e Brard pro la kontra-Ea cirkulero.
Gdecke Adolf Eduard Wilhelm, d-ro, devene germano, post danio
de l germana nordzono sentatulo. Advokatkandidato, privatinstruisto. E-
isto de 1906, ano de UEA de 1908. Kunfondis en 1925 ES en Sonderborg.
Estrarano grupa kaj liga, ano de ekzamena komisiono. Laboras por E anka
en Paneropaj rondoj.
Gogeliani B, fervora pioniro de E en Kartvellando; mortis en 1910. E-
isto jam en la infanao. Li studis en la universitato de Geneve kaj reveninte
sian patrolandon, balda estis arestita pro politika afero kaj metita en
malliberejon de Tifis, kie li instruis E-n al multaj siaj samsortuloj. Post unu
323
jaro oni ekzilis lin en nordan Ruslandon, kie li ne povis elporti la klimaton
kaj malsaniis. E tie li prop-is E-n inter politikaj ekzilitoj is la lastaj tagoj de
sia vivo. El sia ekzilejo kunlaboris al La Ondo de E k. a.
Ghl (gl) Gustav Hermann, germano, d-ro, prof., studkonsilisto, re-
allernejestro. Nask. 17 jun. 1859 en Mitteloderwitz, mortis 11 jan. 1931 en
Neugersdorf. Studis teologion, germanistikon kaj modernajn lingvojn. E-isto
de 1908. Grupestro en Riesa kaj poste en Neugersdorf. Del. de UEA, 1912-31.
Prez. de Akademia E Ligo, 1922-26. LK de 1929. Kunlaboranto de multaj
gazetoj, precipe de GE-isto, por kiu li redaktis dek jarojn la gram. ekzercojn.
Verkoj: prop. brouro; lernolibro; prilaboris la duan eldonon de Ladeveze:
Demandaro; lia plej grava verko, pri kiu li laboris seninterrompe 8 jarojn kaj
kies lastajn foliojn fnis malmultajn tagojn anta sia morto, estas detala gram.
de E (G-e).
Goldberg Martin, germano, instr. popolterneja en Leipzig. Nask. 16
ag. 1890 en Gross-Schonau. Dum pluraj 7 jaroj plenumis valorajn servojn
por TAGE kaj e la eldono de Int. Ped. Revuo.
Goldmann Anton, astro-germano, urba sekretario en Stab, SR.
Nask. 3 febr. 1889 en Probsdort e Wien. E-isto de 1922. Aranis kursojn en
popolaltlernejo de St. Plten, 1923-26; Kunfondis EG samloke. Verkis
germanan fugfolion en 10.000 e-roj.
Goldsmith Cecil Charles, anglo, organizanto. Nask. 16 nov. 1889 en
Gloucester. Edukiis e la teknika lernejo kaj la universitato en Birmingham.
Ofciro en la brita armeo dum la granda milito; vundita en Francujo. Sekr. de
Birmingham ES kaj Mezlanda EF dum multaj jaroj. Administranto de BEA,
sekr. de la Brita Teritorio de UEA, direktoro kaj sekr. de Te E Publishing Co.
Ltd.; sekr. de la britaj E kongresoj en Birmingham 1920, Leamington 1923,
Canterbury 1929 kaj Birmingham 1931. den. sekr. de la 23-a UK en Oxford,
1930. Organizis multajn E karavanojn al diversaj landoj.
Gonzaga Leonel, brazilano, d-ro, kuracisto. Prez. de la 7-a B. Kongreso
de E. Verkis lernolibron.
Gordon George (ps. Gego), irlandano, bankisto. Nask. 22 febr. 1857 en
324
Gorex, Irlando. Familio enmigris Nov-Zelandon 1858. Loas en Christchurch
(N. Z.) E-isto de 1906. Verkoj: Kara panjo, 1911; La Kamena Angulo, 1913;
Alegorioj el la Naturo, 1913 kaj 1922; Lia lasta anco, 1915; Indekso al E Angla
Vortaro de Millidge, 1924.
Gorgues (gorges) Francisko, hispano, prof. pri komerco. Nask. 11 sept.
1900 en Barcelona. Jam dum la mondmilito li kontribuis konservi int. fok-
uson de E-ismo, poste estis sekr. de la komitato Por malsataj astriaj in-
fanoj kaj de KEF. Gvidis kursojn, publikis en grava urnalo Las Noticias de
1929 iudimanan rubrikon pri E. Del. de UEA kaj UE.
Gteborg (Gotenburgo). Urbo en Svedujo kun 230.000 loantoj. 8-a
kongreso de SAT 14-18 ag. 1928 kun . 400 partoprenantoj el 24 landoj.
Konvencio inter SAT kaj LEA-oj. Akcentado de la kultura, eduka, nepolitika
kaj kontradogma karaktero de SAT. BRUIN.
Grabowski Antoni, polo, ineniero. Nask. 11 jun. 1857 en Nowe Dobre
(Pomeranio); mortis 4 jul. 1921 en Warszawa. La inenieran diplomon li
akiris en Breslau. Post laborado en kelkaj polaj urboj li eklois defnitive en
Warszawa. Fervorulo de sia profesio. De li aperis traduko de emia verko de
l anglo J. Remsen kuj Pola Teknika Vortaro. E-n li ekkonis en 1887. Inter li
kaj Z okazis la unua E-a konversacio. Li perfekte parolis anka Volapukon,
vizitis anka pastron Schleyer (dum tiu i vizito evidentiis, ke mem la
atoro ne estras tute sian malfacilan lingvon). Granda poligloto: li posedis
pli-malpli . 30 lingvojn. Dum kelkaj jaroj li estis unu el la efoj de la reforma
movado, serante la kazon de la malrapida disvastigo de E en ia
malperfekteco. Sed post la decida vodono en 1894, li defnitive rekonis, ke la
enerala akcepto, sen rezonado, estas multe pli grava ol la perfekteco cetere
senfne pridiskutebla. Tablo li diris devas esti nomata tablo ne pro ia
logika a alia rezono, sed tute simple pro tio, ke tiel volis Z; se li estus volinta
in nomi tio, ni iuj akceptus tiun i vorton. . . Kaj de tiam li restis fdela
fundamentano, is sia morto. G. vigle partoprenis en la E-movado: ekde
1904 li estis prez. de la Varsovia ES; kiun, plenan de disopiniantaj korifeoj,
plurfoje savis de la disfalo tia atoritato kaj diplomatio. En 1908 li okupis la
prez.-econ de la tiam fondita PES kaj tenis dum sia tuta vivo i tiun postenon,
tre delikatan kaj enan, parte pro la politikaj cirkonstancoj, parte pro la
internaj disfaligemaj tendencoj. Dum la milito, li, kiel germana regato, devis
325
forlasi Warszawa. Reveninte dum la germana okupacio, li trovis sian domon
malplena: liaj familianoj formigris en Rusujon. Tiam, en la dezerta domo, li
komencis kaj fnis la tradukon de Sinjoro Tadeo, kiu laboro estis la sola
konsolo, krom liaj ofaj kaj longaj vizitoj al Z. Post la morto de Z li iis tre
soleca, kaj pli kaj pli turmentis lin anka lia kormalsano, kiun li ne povis
konvene kuracigi pro liaj premaj fnancaj cirkonstancoj. Kiam lia familio
revenis, li jam estis preska elerpita korpe. Tamen seninterrompe li laboris
plu por E, is sia subita morto (lin mortigis koratako anta la montrofenestro
de E-a librovendejo). Kiel lingvisto, G. prezidis la gramatikan sekcion de la
Akademio. i tiun taskon li plenumis kun granda kapablo, kiun Wster prave
nomas vivonaska intuicio. Li estas verkinto de Granda Vortaro Pola-E kaj E-
Pola. Plej grava, tamen, estas lia literatura kaj precipe tradukpoezia agado.
Liaj prozaj tradukoj relative estas malmultnombraj: en ili ni trovas la saman
klaran, simplan, perfektan stilon, kiel e Kabe. Tiom pli ampleksa estas lia
tradukpoezia verkado. El i elstaris la int. poemantologio Parnaso de Popoloj
kaj precipe Sinjoro Tadeo, epopeo de Miczkiewscz, en formfdela traduko; i
lasta estas unu el la plej grandaj fortostreoj de la E-a traduk-arto, per i G.
fariis vere la patro de la E-a poezio. En i tiu libro G. estas kuraa
evoluiganto de la poezia lingvo E-a. Frue li rekonis, ke lingvo, kiu pretendas
havi poezion, ne povas esti vortmalria, do li ne timis la enkondukon de
novaj vortoj. Lia vorto-trovemo estas plej ofe tre felia: el la 209 neologismoj
de Sinjoro Tadeo pli ol la duono eniris Ia Plenan Vortaron de SAT, kaj 25 iis
de tiam ofcialaj. Anka cetere li estas kuraa tornisto de l lingvo, kelkaj liaj
trovaoj (ekz. i anstata i tiu, senpera verbigo de substantivoj kaj adjektivoj,
ablativa uzo de e-fnaaj substantivoj ktp.) iis enerale uzataj de la E-aj
poetoj. Lia rimtrova preteco estas granda, li ofe uzas rimojn spritajn,
majstras la versteknikon. (De li devenas la vorto adasismo por la sufksrimoj).
Oni povus eble diri, ke li estas plie lingvo- kaj versartisto ol poeto, ke li ofe
kontentias je la forma solvo, lasante forgliti la pli intiman senton, ke lia
lingvo-majstreco ofe majstras anka lin mem; kaj pro tio li kelkfoje
lacias sed e la plej severa kritiko devas eksitenti anta pluraj partoj de
Sinjoro Tadeo (la Tempesto, la aso, la Koncerto de Jankjel la Litva Praarbaro
ktp.), kiuj iam apartenos al la plej belaj paoj de nia tradukpoezio. Lia
originala poezio estas malampleksa, sed oni devas mencii la faman Tagion,
kvaza duan himnon E-an, kaj la kortuan La reveno de l'lo. Verkoj krom
la menciitaj: Pukin: La Nea Blovado; La Kondukanto; Liro de Esperantistoj;
Goethe: La Gefratoj; Sienkiewicz: i la Tria; Prus: Pekoj de Infaneco; Fredo:
326
Consilium Facultatis; Slowaczki: Mazepa (dramo); Wolski-Moniuszko: Halka
(opero); Antologio Internacia.
(La informoj de E. Wiesenfeld.) K. KALOCSAY.
Gramatiko, Ekzercoj, Historio de Esperanto. De A. Stamatiadis.
1922, 99 p. La libro entenas la tutan materialon necesan por ellerni la
lingvon kaj pretii je diversgradaj ekzamenoj. (G. S ,E', 1923, p: 9.)
Gramofondiskoj. La unuan fojon fonografo estis uzita por la celoj de E
en 1902, kiam E-istoj de Montreal (Kanado) sendis al Z fonografon, petante
doni al ili lecionon de elparolado de E. Samtempe ili sendis al Z du cilindrojn
enhavantajn ta elparoladon de du kanadaj E-istoj. Z plenumis la peton, kaj
iuj, kiuj adis la parolon de la atoro de E, povis konvinkii, ke lia E-a
elparolado kaj tiu de la angla kaj franca kanadanoj estis tute simila. Anta la
milito estis ankora aeteblaj diskoj kun modelparoloj de Z kaj deklamaoj de
Devjatnin, Bemberg, Privat. La voo de Z estas adebla de la gramofondisko,
reproduktita en 1930 la malnovaj vaksaj cilindroj, kies posedanto estis A.
Sabadell (Barcelona). UEA-Jarlibro 1931, p: 47; presigis liston de diskoj en E,
entute 15 pecoj. Teksto de la disko: instrua (precipe pri elparolado), kanto,
muziko de la E-a Himno, kaj aliaj E-kantoj, popolkantoj, operarioj. La
parolanto de 5 dufankaj Linguaphone-diskoj estis E. Privat.
Grau Casas Jaume, kataluno. Nask. 2 dec. 1896 en Barcelona. E-isto kaj
aktiva prop-isto de 1914. En 1920-24 li estis dir. de Kataluna E-isto. Krom
multaj artikoloj kaj versaoj, aperintaj en K. E-isto, LM, HDE, k. a. kaj prop.
artikoloj, al lia plumo apartenas jenaj libroj: Amaj Poemoj, 1924 kaj Novaj
Amaj Poemoj, 1927, (amba originala poemaro); La Kataluna Popolkanto,
1925; Barbaraj Prozaoj, trad. de Bertrana, 1926. Estas redaktanto kaj efa
tradukanto de Kataluna Antologio, 1925. LK de 1926.
Grau-Casas Josep, kataluno, elektroteknikisto. Nask. 8 sept. 1888 en
Barcelona. E-isto de 1909. Fondinto de loka EG estis prez. kaj sekr. de Int.
Floraj Ludoj kaj atingis plej altan premion en unu el ili. Oratoro, aktiva prop-
isto, artikoloj, kursoj. Lerta tradukisto de poemoj de Verdaguer kaj Maragell.
La efa rimarkinda tradukanto de K-a Antologio post lia frato Jaame. Red. de
K-a E-isto kelkajn jarojn. L. K.
327
Grazzini (graccini) Corrado, italo, prof., supera bankofcisto kaj libro-
tenisto. Nask. 8 dec. 1883 en Firenze: E-isto de 1907. En 1913 fondis Nacian
Societon por E inter Italaj Geinstruistoj, en 1920 fondis en Firenze la asocion
Nova Sento, samjare la E-istan Union inter Italaj Katolikoj, havis gvidajn
ofcojn en ili kaj. en aliaj E societoj. Multaj kursoj, anka en lernejoj.
Kunlaboris en div. gazetoj, estis red. de IE Revuo. Li apartenas al Itala Katedro
de E ekde 1912 kaj de 1925 iis ties en. direktoro.
Gremowicz Zygmunt, (ps. Gryf), polo, urnala propagandisto. Nask.
en 1885 en Warszawa. Estis komitatano de PES. Atoro de tri prop. brouroj
pri E. (1910, 1911, 1930).
Grekaj Papirusoj. Kompilis kaj trad. Penndorf. 1927, 112 p. Antikva
egipta mondo. Diversaj tradukeroj revivigas la vivkondiojn de loantoj en
Nila valo kelkajn jarcentojn anta Kristo (G. S., ,E' 1927, p : 162.)
Grekujo. La unua E-isto estis Em. Dragoumis en Athen (1904). Favoraj
artikoloj aperis en diversaj gazetoj, kiel Akropolis, Deltion kaj Psihiatria
kaj Nerologia Revuo de d-ro Simonidis Vlavianos, sed mem la movado ne
ekforis.
La movado komenciis en 1905 en la insulo Samos, (antamilita Tur-
kujo). Pioniro estis d-ro A. Stamatiadis, kiu 8. dec. 1906 en la efurbo Vathi
fondis E-Societon (SES) kun 11 anoj. Kurson gvidis la fondinto-prez. por 24
personoj, iuj troveblaj en la adresaro de Z; la plej malnova sub la n-ro
12.151. Aliaj kursoj funkciis en la komerca lernejo kaj en la mastruma lernejo
por knabinoj.
Stranga epizodo haltigis provizore la progreson. Malklera vilaano er-
ce persvadita de du advokatoj, ke E estas nur formo de framasonio, kiu
sendube havas kontrareligian celon, sukcesis konvinki kelkajn fanatikulojn
en la najbara vilao, ke ili punu la malpiajn E-istojn. 30-o da ili, armitaj per
bastonegoj, forkegoj, kaprompiloj kaj hakiloj iris rekte al la ejo de SES kaj
trovinte neniun pro la trofrueco de la horo, kontentiis disrompi la kadron de
Z-bildo kaj la bibliotekon, dispecigi la. librojn kaj difekti iujn meblojn.
Krome ili kriadis, ke ili revenos mortigi la E-istojn, se ili darigus kunveni en
328
la ejo. La princo-reganto malpermesis la agadon de SES kun la preteksto, ke
per la regula funkciado de SES la publika ordo estas malhelpita.
La nova princo-reganto 13 sept. 1907 denove permesis la societan ag-
adon kaj SES tuj pliiis tiutempe, kalkulinte 235 anojn. La ateston pri studado
akiris 90 E-istoj, inter ili la princino Heleno Kopasis, fondintino de Virina E
Grupo. En jan. 1909 estis ekeldonita la gazeto Greklingva E-ano; pri kiu la
samosa deputitaro decidis, ke i fariu tata kaj presita senpage en la princa
presejo, kaj surportu sur ia unua pao la princlandan blazonon. Okazis lea
decido anka pri la reprezentado ofciala de Samos e la 5-a UK, kiun rolon
plenumis Stamatiadis. La entuziasmon pro la sukcesoj bone esprimis granda
E koncerto en la urba teatro. Venis ankora pli favora leo sub n-ro 2342 la 8
okt.1910, kiu E-n enkondukis kiel devigan fakon en iujn lernejojn de Samos.
La la Greklingva E-isto de dec. 1911 E estis instruata en 31 urboj kaj urbetoj
de 50 geinstruistoj por 1740 gelernantoj.
La movado etendiis el Samos al la irkaaj urboj kaj insuloj en Gre-
kujo (kaj Turkujo). En Patras Paul Bnemann laboris por la antaenpuo de
E, gvidante en 1909 du sukcesajn kursojn. En Etolikon de la provinco de
Mesolonghi Georgo Sokos fondis grupetoj, en apr. 1909. En Arta D.G.
Konstantopoulos fondis grupon samjare. Eta movio estis observata en aliaj
grekaj urboj, kiel en Pireo, (f-ino Mario Tsantas), Sira, Paksos, Volo, Lamia,
Tripoliso kaj en la insulo Kreto, kie J. J. Serkedakis fondis societon.
En jul. 1925 Stamatiadis reveninta post longa restado el Konstantino-
polo revigligis la dormintan SES en Samoso, aperigis dum unu jaro gazeton
Samosa E-isto. De ag. 1926 Stamatiadis lois en Athen; kaj la lia iniciato la
ministro de instruado eldonis cirkuleron (n-ro.57.363, 28 okt. 1926.) pri la
instruado de E en iuj instruistaj lernejoj de elementa kaj mezgrada
instruado; senpagajn kursojn gvidis la iniciatinto: La ministeria cirkulero sub
n-ro 65.8%, 7 nov. 1931 rilatas la darigon de la instruado de E en la
instruistaj lernejoj, en la gimnazioj kaj la pedagogia altlernejo. Krome la
efdirektoro de PTT aprobis la instruadon de E en siaj lernejoj, kaj mem Sta-
matiadis gvidis la kursojn. En 1927 li gvidis 2 specialajn kursojn anka por
44 policistoj. En 1926 fondiis Helena E Asocio, la fondintoj estis: Klisthenis
Filaretos, Aristovoulis Zannos, d-ro Stamatiadis, V. Nikolaidis Mihaelo
Manousos, Aleksandro Estathianos, Konstanteno Stekos, Miltiado
329
Mangivas, s-ino Roksano M. Manouso, s-ino Pantelaki, Petro Duzinas. Post
Athen kun siaj 7 E Asocioj (Atena Studenta E Grupo, fond. en 1928, E-ista
Akademio, Helena Virina E Ligo amba fond. en 1929) E atingis en Saloniki
sub la tiama gvidado de Johano Spatharis pli da progresoj, ol en iuj aliaj
urboj. (Sukcesoj en PTT, Universitato kaj en la irkaurboj.) Aliaj lokoj, kie
estas movado. Pireo, Halkis; Akrata; Stavroupolis (iam Antaen), Kavalla,
Aleksandroupolis, Edeasa, Drama, Serras, Johannina, Florina, Mitileno
(insulo), Kreto (Heraklion; Rethimno), Ksilokastro (La Sincereco), Kitkis,
Kakovatos (Olimpio) kaj fne Andricaina kaj Patraso kaj 4 E-Grupoj en la in-
sulo Cyprus per la zorgoj kaj perdistancaj E-kursoj de Stamatiadis.
HEA en 1931 eksiis el K. R. kaj ne plu kunlaboras kun ICK
A. STAMATIADIS.
Grenkamp, ps. de Salo Kornfeld, polo, publicisto, nuntempe en Paris.
Nask. 1 jul. 1896 en Polujo. Kunlaboranto de polaj kaj francaj gazetoj. E-isto
de 1914. Unuaj paoj: kursoj, prelegoj, deklamoj ktp. en diversaj urboj de la t.
n. Malgranda Polujo. En 1918 li eldonis urnalon E-ista Voo kaj ekde tiu
tempo li fariis anka E-eldonisto. G. estis unu el la unuaj aplikantoj de E en
la radio-sfero. Dum la Int. Radio Kongreso en Paris li reprezentis Polujon kaj
akceptigis favoran rezolucion al E. Dum pluraj UK-j li gajnis ladon pri
deklamado kaj oratorado. Verkoj: Krioj de l koro (poemoj), Penseroj
(kompilitaj citajoj), Kuzeto (1925, trad. komedieto de Balucki), Vortoj de Cart
(1927); Kompleta Gramatiko kaj Vortfarado de E (1930, kompletigo de verko
de Fruirtier); Lernolibro por potoj. 5,000.000 (originalaj noveloj, 1931), Vivo d
e Cart, (1932), Pol-Pomeranio (trad. de la politika verko de Smogorzewski
1932); Plena Vortaro de E (kunredaktoro, 1931); Pola Folkloro kaj Popolkanto,
(1933). Pri la moderna arto, 1933. El lia verkaro la plej signifaj estas la
lingvistaj kaj publicistaj verkoj. L.K.
E. WIESENFELD.
Grimn Alfred, anglo, kontisto. Nask 3 jul. 1858 en Liverpool. Pioniro
de sten. Prez. a sekr. de multaj publikaj bonfaraj societoj. E-istiis en 1905.
Unua E-isto en urbo St. Helens. Fondis grupon kaj Federacion lokajn.
330
Grigorov Asen bulgaro, ofcisto, loas en Sofa. Atoro de E versaaro
Garbo kaj de du vortaretoj, kunred. B.E., nun agas inter laboristoj.
Gra (grnja) Josef, eo, instr. dir. de bura lernejo. Mortis 14 jun.
1919 en Trnavka. Tradukis areton de rakontoj de atata ea verkisto Jakub
Arbes; la libro estas unua traduko el ea literaturo, (1907).
Grosjean-Maupin (grojan-mopen) Emile, (ps. Fakulo), franco, licea
prof. Nask. 19 febr. 1863 en Nancy, mortis en 1933. Emerita Dir. de la tata
altlernejo por geblinduloj en Paris. E-iis en 1906. Okupiis iam kaj preska
ekskluzive pri lingvaj demandoj. Verkis tre multajn recenzojn kaj prilingvajn
artikolojn en multaj gravaj gazetoj: La Revuo, E. T., L. M., kaj multaj aliaj.
Konstanta redaktoro de Franca E-isto dum ia tuta ekzistado (1908-1921).
Kvankam zorge atentante la specialajn bezonojn de la poezio kaj literaturo, li
tamen senese admonadis, ke oni devas nenion troigi, ke la esenca kaj plej
necesa eco de lingvo int. estas la facileco, kaj plidikigo de la vortaro estas ofe
ne pliriigo sed nur balastigo. Cart, nelonge anta sia morto, skribis en la
epilogo de sia libro Vortoj de Prof. Cart: En tiu i kvazatestamento mi
deziras enskribi anka la nomon de mia kolego prof. Grosjean-Maupin, kiu
de ta komenco de mia prezidanteco pli ol iu ajn faciligis mian Akademian
agadon. Ano de LK en 1909, Akademiano en 1920, li tuj fariis Direktoro
de la Komuna Vortaro, kaj alportis la sperton de siaj multjaraj leksikologiaj
laboroj. Nome li pristudis kaj starigis la listojn de la novaj vortoj ofcialigotaj,
kaj redaktis la Ociala Klasika Libro. La efa leksikologiisto de E. Krom
diversaj brouroj li verkis: Kun Aymonier: Cours Methodique d' E. Kun
Becker: Course lmantaire pratique d'apres la methode combine, 1909,
tradukita italen, persen, ktp. Kun Sprotte: Praktisches E Lehrbuch, Berlin,
1910. Tradukon de Tiebaut: La formortinta Amiko, 1921. Sed liaj precipaj
verkoj estas la tre komp1etaj kaj detalaj vortaroj E-franca, 1910, kaj franca E,
1913, kies pluraj eldonoj jam aperis. Fine li estis la efa atoro kaj la di-
rektanto de la fama Plena Vortaro de E, 1930, nur E-e redaktita, kiu markas
daton en la leksikologio de E. Kunlaboranto de la Enciklopedio.
L. BASTIEN.
Grots, Edgars, latvo. Nask. 1894. is apr. 1926 dua budhana monao
en Latvolando, ano de la ordeno Sangha. Vegetarano, abstinenculo. E-isto
331
de 1910. Estrarano de Latva ES 1922-1928. UEA-vicdel. en Riga 1925-1932.
LK de 1927. Gazetartikoloj.
Grupoj unuaj. La unua grupo estis la volapukista klubo de Nrnberg,
grava germana societo fondita 18 febr. 1885; en 1888, sub la infuo de la
agado de Einstein, en sia plena enerala kunveno, la propono de la prez.
(Christian Schmidt) post varma diskutado, i konvertis sin tuta al E. En okt.
1889, tiu klubo fondis nian unuan gazeton, La E-isto. En sia unua jaro tiu
gazeto raportas nur pri la fondo de grupeto en Moskva kaj de klubo en Sofa,
pajlaj fajroj, el kiuj restis nenio.
Projekto de Ligo E-ista por la disvastigo de la lingvo per fondo de
grupoj a kluboj estis longe ekzamenata en kelkaj n-roj de l E-isto. Z apogis
tiun projekton, ar li vidis en la estonta Ligo la ledonanton de nia afero, kiu
decidus pri iuj anoj ne la lingvo; tiel la Ligo farius ne porpropaganda
grupio, sed Akademio.
Resume, jen la unuaj grupoj la kronologia ordo (inter krampoj la
fondintoj) la la Historio de E de Zakrzewski.

1888 Nrnberg (Chr. Setimidt)
1889 Moskva, Sofa (Bogdanov)
1890 Schalke (Trompeter)
Ivanovo-Voznjesensk (Grabowski)
1891- Mnchen, Societo E-istoja, fond. de L. E. Meyer Nrnberg (Int.
Klubo de Korespondado)
Uppsala (S. Lundstrm)
Murom (W. Brzozowski)
332
Freiburg en Badenujo (d-ro Haas)
Peterburg (Art. Florell) (solena malferma kunveno 24 marto 1892)
1892 Malaga
Gteborg (G. Backman)
Osterby (Ossian Holmquist)
Erlangen (Fr v. Brtesen)
Schweinfurt (P. Kramer, Kirschner, Brand)
Vilno (A Naumann)
1893 Varsovio (Al, Blumental, Rubin, J. Wasniewski)
1894 Steneby (Lindgven)
Odessa (Gernet, Borovko)
Reims-Soissons (Huisson)
Helsingfors (W. Fagershom)
1895 Vladimir (V. Solodiin)

El tiuj societoj restis nur 3 en fno de 1904: Uppsala, Peterburg, Odessa.
Kelkaj estis nur kelkmonataj, kiel la grupo de Reinis-Soissons, kiu konsistis el
junaj liceanoj.
En jan. 1897 Chavet kun Dannenmuller (du junaj liceanoj) fondis la E-
istan Klubon de Louhans (Francujo). Tiu societo konsistis el kelkaj junuloj en
Louhans (kun Alice Roux); sed balda ili propagandis eksteren, kaj la societo
333
kreskadis. i esis en 1898, kiam Beaufront fondis SPPE, en kiun i fandiis.
Se oni esceptos la negravan danan societon E-istan, fonditan 20 apr. 1897,
SPPE estis la unua E-ista Societo, kies agemo etendiis sur tuta lando, kaj e
sur alilanduloj. ia jarlibro por 1899-1900 enhavas 313 nomojn, el kiuj nur
169 en Francujo kaj kolonioj, kaj la aliaj en 16 aliaj landoj. L. BASTIEN.
Guadet (gade) Julien, franco, prof. de matematiko e tataj liceoj.
Nask. 18 jun. 1886 en Paris. Jam juna interesiis pri E, sed lernis en 1922. En
1925 prez. de la Komisiono por Instruado. Kunfondinto de la Ligue
Francaise des Amis de l'E. Prop. e la univ.-anoj (en. sekr. de la Fed).
Artikoloj pri instruado de E kaj brouro (1929).
Guerineau (gerino) Andr, franco, subestro de radiofonia ofcejo.
Nask. 18 dec. 1896 en Bagneux (apud Angers). Unua propagandisto en
Hindoinujo, kie li estis la sola E-isto. En 1931, uzante favoran okazon
(tramonda vojao de Peraire bicikle), li ekdisvastigis E-n, fondis plurajn
grupojn, igis favoraj al E francajn atoritatojn de la Publika Instruado, kaj
kreis en 1932 la Federacion de Hindoinujo.
Gueritte (gerit) Tony Jules, franco, konstrua ineniero. Nask. 7 marto
1875 en Blots, Francujo; vivas en Surbiton, Surrey, Anglujo. Konsilanto de
ministro por eksterlanda komerco de Francujo; prezidinto de Franca Ko-
merca ambro en London, de Societo de Inenieroj (Britujo), ktp. E-isto de
1906. Gvidis la unuan E kurson por laboristoj de Consett Iron Works. Du
presitaj prelegoj pri temo: E kaj la inenieroj (1914 kaj 1931). Diversaj
paroladoj pri E en London, Newcastle, Gloucester, Consett, Paris, Lyon, Le
Havre, Locarno. Artikoloj por urnaloj anglaj, francaj,
jugoslavaj, portugalaj. Lia E libraro enhavas 1772 verkojn. Eminente kapabla,
komprenema kaj helpema subtenanto de laboroj kaj laborantoj por E.
A. BERGER,
Guinart (ginar) Antonio, hispano: pastro katolika, prof. de modernaj
lingvoj. Nask. 4 sept. 1867 en Valencia. En 1900 vizitis lin en V. pioniro de E
Jimenez Loira, por interesigi lin. (red. de monaa revuo) pri E kaj lasis e li
pakaon da E-ao. Post multa ripetado de la vizitoj, kvaza nur pro
334
komplezemo, eklegis la paperojn kaj fariis fervora E-isto. Li aperigis ses
artikolojn en sia revuo; poste verkis gramatikon kaj vortaron. Estis red. de La
Suno Hispana sekr. de H Societo por rop. de E. Bona oratoro sukcesa
kursgvidinto. Dum la Unua Nacia Kongreso de E 1923 oni enmetis
marmoran tonon ore gravuritan en la muron de la kotegio, kie estis la lulilo
de E en Valencia.
Guitart Janer (gitar' aner) Francesc, kataluno, terkultura teknikisto.
Nask. 16 apr. 1896 en Vendrell. Prez. de EG en Vendrell, kursgvidanto,
organizinto de KEF-kongr. en 1933; por- kaj en E-aj arfkoloj.
Guminski J., ruso, d-ro. lois en vilao Rovnoe, sed ofe vizitis Sara-
tov-on, kie li estis senlaca dariganto de la agado de A. Filippov. . . . li ie kaj
iam semis bonan semon, ne parante siajn fortojn kaj elspezojn. (Z en La E-
isto, 1892, n-ro 12.)
Gntber (Ginter) Jan, polo, is 1906 militisto (kolonelo), poste
industriisto. Nask en 1862 en Litovujo, nun loas en Warszawa. Estas famaj
en la rusa armeo liaj Gnteraj litoj, kiuj liveris al li multe da mono. Dum 6
jaroj li eldonis P E-iston kaj multajn valorajn E librojn.
Gustaf Vasa. Historia dramo de R. Schmidt: La unua dramo originale
verkita en E, 1910, 83 p. La stilo estas enerate bona, kvankam ofe iom
duba. (LI, 1910, p: 574.)
Gutmann Robert, estono, meteorologiisto mezlerneja instr. Nask. 18
okt. 1882 en Tallinn. E-isto de 193l. Eldonis prop.-ilojn kaj instigis ilian
vendadon tra tuta Estonujo. Fondis E sekcion de la Tallinna Instr. Soc. Lia
edzino, G. Faina, rusino, kaj la tuta familio estas E-istoj.
Gvatemalo, Centra Ameriko. Pioniro estis en 1906 Abato Abrill, kiu en
urbo Gvatemalo estis rekompencita (dum nacia ekspozicio) de la registaro
per ora medato por la prop. de E. Liaj prop. artikoloj aperis en Boletin de la
Exposicin kaj La Republica. En urbo Guatemala la Antigua li fondis EG-n
kaj klubon de junaj E-istoj Geinfana Z-a Grupo, e kelkan tempon eldonis
gazeton Centrameriko E-ista. Sed la movado balda esis kaj la la Dietterle-
statistiko en 1928 E-istoj troviis nur en San Pedro. La la ICK-raporto 1929
335
la prop de kursfnintoj sekvigis kreon de kurso inter la skoltaro de Gv.
Anonciis tuj 50 junuloj.
I. IRJAEV
Gvidfolioj, gvidlibroj. v. Turismo.
Gvidilo tra la Esperanto-Movado. Kompilis G. P. de Bruin. 1933, 48 p.
La verko celas skizi en konciza formo bildon de la tuta E historio, movado,
literaturo. Iom pli detala priskribo de la laborista E-movado.
Gvinevero kaj aliaj poemoj de Tennyson, el la angla trad. C. Bick-
nell, 1907, 57 p. Bone, elegante, fdele B. tradukis kelkajn el la plej belaj
poemoj de T. (L I, 1909, p: 135)
Gyges kaj lia Ringo. Versa tragedio en 5 aktoj de F. Hebbel, el la
germana trad. Bennemann. 1916, 152 p. Rakonto preska kruda de
Herodotos, transformita al klasika literatura verko plej impresa. La traduko
estas senriske komparebla kun la Z-a Ifgenio. (G. 5, ,E', 1919, p: 61:)
Gyllsdor (glsdorf) Anna, svedino; artisto-metalizistino. Nask. 19
ag. 1887 en Laholm. E-isto de 1906. Gvidis kursojn, interpretis prelegantojn.
Tradukis el la sveda. La solvo de la vivproblemo (brouro, 1930.)
Gysbreght van Aematel. Tragedio en versoj de Vondel (mortis en
1679), el la nederlanda trad. J. R. G. Isbrcker. 1931, 82 p. i temas pri
sanga, pli legenda, ol historia epizodo de l nederlanda mezepoko. La traduko
estis neordinare kuraa ago, ar la tasko estis ekstreme malfaeila. (Totsche, L
M, 1932, p : 19.)


336
H

Haan J. de, nederlandano. Kunfondinto de la unua EG en Amsterdam,
1905. Red. de Amsterdama Pioniro kaj poste de Holanda Pioniro, 1908-09.
Prop. kaj kursoj.
Haartman-Harteva v. Kaarlo Jalmari (Kaarlo Harteva), fnno, in.,
direktoro de F-a ofcejo de Int. Asocio de Bibliostudantoj kaj red. de iaj
organoj. E-lingvaj paroladoj en multaj urboj de Eropo, anka
radioparoladoj, kunlaborado de La Ora Epoko, trad. religian verkon.
Haas (haz) astro-gerrnano, d-ro, advokato. Nask. en 1864 en Graz,
mortis 30 jun. 1925 en Maribor (en Jugosl.). Unua pioniro de E en M., kie li
fondis 13 sept. 1910 EK; prez. li estis ismorte. Laboris multe por E.
Habellok Georg, germano, fervoja eksinspelctoro. Nask. 1. 1 ag. 1850
en Breslau. Prez. de G Asocio de E Fervojistoj, 1919--26; afergvidanto de
Silezia Ligo E-ista, 1923-26. De 1925 sekr. kaj de 1930 afergvidanto de GEA.
Habert (aber) Josefo, franco, arpentisto. Nask. 30 sept. 1875 en Tours.
Organizis kursojn por laboristoj en Pariza regiono 1910-14 kaj 19l9-21.
Fondis E-istan Sindikatan Fed.-n en Paris, 1912 kaj red. Le Travailleur E-
iste 1912-14. Kunatoro de franclingva lernolibro por laboristoj, 1921.
Hachette et Cie (aet e companji). Grava libroeldonejo en Paris, kiu
estis varbita al E de Bourlet en 1901. La frmo en multaj urboj de la mondo
havis fliojn kaj korespondanatojn kaj pro tio iaj eldonaoj estis facile
riceveblaj. La frmo havis kontrakton kun Z kaj tiel aperis en ia eldono la
fama Kolekto aprobita de dro Z (v.), la Kolekto de la Revuo. H. eldonis anka
la gravan gazeton La Revuo, 1908-11. La frmo, e kiuj montriis anka
tendencoj por monopoli la tutan E-an libroeldonadon, post la milito likvidis
sian E-an fakon.
Hackl (hakl) Karl, astrogermano, fama kolonelo en Graz. Nask. 11
jan. 1870 en G. Posedas la plej altajn ordenojn pro dummilita agado. Gvidis
337
E-kursojn por la astraj infanoj, kiujn sendis Stiria E-Unuio en 1921 al
Hispanujo, kondukis ilin tien kaj reen. Kursoj e polico en Graz.
Haeer Hermann, germano. Nask. en 1873 en Bremen. Paroladoj,
artikoloj, kursoj. Atoro de la grava verko Jarmiloj pasas, universala historio,
originale verkita en E, 1931.
Hageler Alf (antaa nomo: Johnsen), norvego. Nask. 24 jul. 1834 en
Drammen, mortis 23 dec 1932. E-iis en 1905 kaj kunlaboris kun la dana
pioniro Skeel Girling en la Societo de Danaj kaj Norvegaj E-istoj 1907.
Gvidis kurson en Oslo 1907. Fondis E grupon en Draanmen 1924. Artikoloj
pri juraj temoj en ,E' Genve.
Hago (den Haag). Lourbo de la reino de Nederlando 443.000
loantoj. Pacpalaco. 12a UK 9-15 ag. 1920 408 partoprenantoj el 27 landoj.
Decidoj pri nova organizado de Lingva Komitato, pri teknikaj vortaroj, pri
komuna centro. Samtempe okazis la 6a Int. Katolika E Kongreso; fondo de
IK. Interreligia Konferenco por la Paco 31. jul.2 ag. 1928. E estas sola
traduka lingvo. Int. Cseh-Instituto de E, fondita en 1930.
Hahn (han) Karl Walter, germano, lernejestro. Nask. 18 okt. 1882 en
Tarandt. E-isto de 1908. Tre sukcesa propagandisto inter instruistoj kaj
infanoj. Jam. de 1909 li instruis E-n al infanoj en Schnau apud Chemnitz,
Leipzig kaj Gohiis apud Dresden. Lia popollernejo en Gohlis estas la sola en
G, kie E estas deviga instrufako. Sekr. de Saksa E- Instituto is 1914 kaj prez.
de E Asocio de Saksaj Geinstruistoj is 1930. Multaj artikoloj pri E-aj kaj
porpacaj temoj; samsence parolis e int. kongresoj. Kunlaboranto de I n t. P e
d. R e v u o kaj de la G kongreslibroj. Verkis poemojn precipe por prop. inter
infanoj.
Hainschegg (hajneg) Adolf, astrogermano, prof. mezlerneja en Graz.
Nask. en 1883. E-isto de 1922. Lerta tradukanto, dufoje premiita dum Floraj
Ludoj.
Hajami Sino, japano. Nask. 5 okt. 1875 en Maebasi-si. E-isto de 1906.
De 1908 is 1920 bonhumora prez. de Yokohama Filio de JEA. 1919 kun
Takahai, Hazaana, Asai, Kodamak. a. fondis JE Komercan Korporacion en
338
Y., kiu uzis En por importo. Pro paniko li dissolvis in 1921 kaj donis iajn
nomon kaj propraon al du el ili. La tertremo en 1923 ion detruis. La lia
konstato, la klientoj koresporadantaj en E estis fdindaj, e se neriaj, duan
tiuj en angla lingvo malfdelaj.
Hakansson (hokanson) Eskil, svedo, ineniero. Nask. en Lidintg. E-
isto de 1901. Instruis E-n en Stockholm kaj Sodertalje. Estinta estrarano de
diversaj EG, del. de UEA.
Halsz (hals) Jozsef, hungaro, parkasa dir. Nask. 1874 en Gams
(Somogy), mortis 1928 en Mrosvasarhely (nun Targumure en Rumanujo).
Socialisto, pacifsto, nobla gvidanto de socialaj kaj kulturaj societoj dum tri
jardekoj en M. E-isto de 1915, fervora organizanto, subtenanto (anka
materiale) de la E-movado en R. Kunlaboris kun A. Cseh kaj instigis lin pri
pIi vasta agado. Iniciatis kelkajn E-kongresojn en R.
Halbedl Adolf, astrogermano, d-ro, advokato en Ried i. 1. Nask. 30
majo l893 en Spital sur Semmering. E-isto de 1909. Reprez. diversajn int. E
societojn. Estis prez. de AKLE kaj ES Peltier; iama estro de EG en Graz.
Kunlaboranto de Espero Katolika, A. E-isto, .E', HDE. Trad. Respondoj al
kontrareligiaj paroloj de Segur, 1925.
Halka. Opero en 4 aktoj de S. Moniuszko, teksto de W. Wolski, el la
pola trad. G r a b o w s k i. Populara teatrao en Pollando, ludita anka dum la
UK en Krakovo, 1912. La traduko montras iujn bonajn kvalitojn de tiu i
eminenta verkanto. (Kthe Jans, Germana E-isto, 1912, B. p: 30.)
Halka Lszlo, (ps. Parvus Piscis) hungaro, privatofcito. Nask. 18 jul
1905. E-sto de 1923. Eklaboris en la laborista E-movado. Instruas E-n depost
1924, precipe progresantojn. Verkis prop. artikolojn, faris paroladojn. Sekr.
de HESL du jarojn. Depost 1930 aktivulo anka en HES; aranis lit.
vesperojn. Kunlaboris al H u n g a r a Heroldo, L. Int., al Hungara Antologio
(1932). Verkis artikolon pri Hodler por la Enciklopedio.
Hall Hilma Agatha Fredrika, fnnino. Nask. 30 sept. 1854 en Kotka,
mortis 3 jun. 1922. E-isto de 1906. Gvidis E studrondojn, agis kiel
bibliotekistino en la societo La Polusstelo. Tradukis la kvinaktan komedion
339
La botistoj, la teatraetojn La fanio kaj Lea (iujn de Kivi) fnnajn
proverbojn k. a., helpis multe al la verkado por la F-E Vortaro.
Halldor Albin Henning, svedo, ardenisto, redaktoro. Nask. 18 sept.
1892 en Sumne. E-isto de 1907. Estrarano kaj afergvidanto de Eldona Societo
E. Sekr. de SEF 1922-27. Red. de La Espero 1921-27.
Hamleto, reido de Danujo. Tragedio de Shakespeare, el angla trad. Z.
1894, 136 p., 5a eld. 1900, 176 p. Plej profunda kaj pensoria dramo de S. La
71-a libro en E.
Hanauer Julius, germano, d-ro fl., bibliotekisto. Nask. 21 sept. 1872 en
Mannheim. Estis unua vicprez. de GEA kaj hon, membro de la EG en
Frankfurt a. M. Atoro de anonima brouro Germanaj fremdvortradikoj en E.
Elpensis metodon de instruado de E per izolitaj literaoj kaj silabaoj,
montritan je unua fojo dum la UK en 1908. Poste li unuigis tiun i metodon
sur flmo (por starantaj projekcioj) kaj montrigis ilin dum 1a UK 1929. En la
lastaj jaroj li proponis la prilaboron de int. vortaroj la la decimala sistemo de
klasigo (Melvil Dewey).
Hanbury (hanbri) Florence Harriet, anglino, red. de Kristana Revuo.
Nask. 7 majo 1864 en London. Bibliotekisto. Verkoj kaj tradukoj en Himnaro
E-a, Holanda Pioniro kaj K. R.: Dio, la Homaro kaj la Milito, 1916, Nova
Pandoro, 1925.
Hankel Marie, germanino. Nask. 2 febr. 1844 en Schwerin, mortis 15
dec. 1929 en Dresden. En 1868 i edziniis je universitata prof. H. Hankel en
Tbingen kaj vivis en plej felia edzeco kvin jarojn, post kio la edzo mortis.
En 1903 lernis E-n kaj transloiante en Dresdenon, tute sin dediis al la
movado. De 1909 is la morto iulunde i gvidis la orientan grupon de la loka
ES. Kunorganizanto de la UK en Dresden. Reino de la Int. Floraj Ludoj, en
1904, fond. kaj prez. de la E-ista Literatura Asocio. LK. Al ia plumo
apartenas multaj versaoj en la E gazetaro. En apartaj eldonoj aperis iaj
verkoj: La simbolo de l amo; kaj Sableroj (poezio kaj prozo). 191l. H. estas la
unua E.poetino, portinta siajn modestajn sablerojn en la trezorujon de la
originala poezio. iaj poemoj respegulas amon kaj entuziasmon al la verda
stelo, same atestas pri idealismo kaj meditemo.
340
HILDA DRESEN.
Hansen Holger, dano, instr. de lingvoj. Nask. 15 febr. 1843 en Odense.
Kunfond. kaj prez. de EK en Holbk. Aranis en 1931 prop. vojaon de prof.
Bujwid kaj en 1932 tiun de Elinjo Phn. Estrarano de landaj ES-j; multaj
kursoj, prop. paroladoj.
Hansen Knud Torbjrn, dano, apotekisto. Nask. 23 jan. 1902 en
Kopenhago. E-isto de 1918. UEA del. de 1921, de 1932 en Nrresundby.
Edziis kun germana E-istino Hildegard Gerisch, Auerbch.
Harabagiu (harabaiu) Henriko, rumano, ofcisto. Nask. 1906. E-isto
de 1924. Sekr. de RES; organizis la rumanajn kongresojn.
Harrod James Tyler, anglo, lernejestro. Nask. 19 jan. 1870 en Hayes.
Instruisto en kvakeraj lernejoj 1891-1930. Komencis E-an instruadon en
Sibford-a lernejo, 1922. De 1931 sekr. de la Kvakera E Asocio.
Harrod Mabel, anglino, instruistino. Nask. 20 jul. 1871 en Ackworth.
Instruis en liceoj kaj gastlernejoj 1892 1930. Lerneja organizisto kaj prelegisto
por la Ligo de Nacioj. Multe propagandas E-n.
Hartog (harto) Johannes, nederlandano. Nask. 16 majo 1912 en
Baarn. Okupas sin efe pri flozofo kaj literaturo; provizore sen speciala
profesio. Redaktas E-rubrikon en Baarna gazeto; artikoloj. Precipe okupas sin
pri literaturo, lingvokonstruo kaj historio de E. Studoj en H D E, Utrecht-a E-
isto, N-a E-isto.
Hartwich (hartvi) Ferdinand, astrogermano, in. Nask. en 1864,
mortis 26 okt. 1926. Senlaca pioniro. Jam en 1907 vicprez. de UEU en Wien.
Enkondukis E-kursojn e blinduloj, verkis vortaron por ili en Braille-skribo.
Gvidis por la aktoroj de la Burgtheater kurson por ebligi la prezentadon de
Malparumo de Raimund dum la 16a UK. Gvidis la unuan Radio-kurson e
Radio-Wien. Trad. de F. Raimund, Ganghofer k. a.
Harvey (harvi) George Brinton McClellan, usonano, red. kaj
341
diplomato, posedanto de gravaj gazetoj. Nask. 16 febr. 1864 en Peacham
(Vermont), mortis 26 ag. 1928 eu Dublin (New Hampshire). Ambasadoro
en Granda Britujo, 1921-23. Propagandis E-n en North American Review,
1906-08. Prez. de EANA, 1908-09.
Harvey (harvi) William, anglo, ekstatofcisto (en administrejo de
skotaj malliberejoj). Nask. 5 okt. 1860 en Coggeshall. LK. Estis sekr. de la 18-
a UK, prez. de Edinburgha ES (3-foje), prez. de Skota EF, dumlonge vicprez.
kaj sekr. de la Ekzamena Komitato de BEA, unu el la tri kompilintoj de la
Edinburgh Vortaro, tralegis presprovaojn de la Biblio en E, verkis artikolojn
a tradukojn por Lingvo Int., Literaturo, Heroldo, Int. Scienca Asocio, ktp.
Faris multajn prop. paroladojn.
Hasenhrl (hazenorl) Arnold, astrogermano, majoro pens. Nask. 1
dec. 1869 en Suceava (Bukovino, nun en Rumanujo). Dum 51/2 jaroj
militkaptito en Turkestano; tie li lernis E-n de kapitano J. berla kaj faris
multe por E is 1920. Alveninte al la naskiurbo, ekagis por E inter la urbanoj
sed tio igis la homojn dubi je lia sana kompreno, pensigante, ke i suferis
dum la longa milito kaj kaptiteco, ar e la vorto E estis tute nekonata.
Tamen li gvidis plurajn kursojn, atingis diversajn sukcesojn, de 1923 anka
en Cernauti. UEA-del. de 1921.
Hasegaa Riej, japano, prof. de int. privatlimleo en Imp. Univ. de
Keizyo (Seoulo). Nask. 25 nov. 1899 en Tibaken. 1926 li vojais en Eropon
por studi sian specialan temon. En 1918 fondis E grupon kun aliaj en Unua
Nacia Kolegio, Tokyo. Verkis E resumon de sia studo: int. privatlimleo en
Soveta Rusujo, 1932.
Hawlik (havlik) Viktor, astrogermano, komercministeria konsilanto.
Nask. 28 jul. 1876 en Eberau (Burgenland) mortis 17 okt. 1931 en Wien. Jam
antamilite E-isto, unue en Praha. Estis vicprez. de IEMW.
Haxton (hakston) James T. skoto spicisto. Nask 3 ag. 1879 en
Glasgow. Pioniro de E, kunfondinto de BEA.
Hayes Charles Frederic, anglo, librotenisto. Nask. 4 dec. l857 en
Blackheath, London. Lernis Volapkon. Helpis starigi la Londonan Klubon.
342
Kunverkis kun dro J. C. O'Connor la unuan A-E Vortaron (1904). Trad. La
Serado (Hawthorne); La Parizaneto (Kron.)
Hayton (hejtn) George Markham, anglo, eksineniero. Nask. 8 majo
1874 en Niton, Wight. E-istiis en 1928. Kontrola ekzamenisto de BEA. Prez.
de Sudmezlanda Fed., 1928. Sekr. de Sudorienta Fed. 1929-32. Kelkaj trad. en
E gazetoj.
HEA: Hispana E-Asocio.
Hebrea Rakontoj. De alom-Aleem kaj Perec, el la hebrea trad. J.
Munik, 1923, 78 p. Bone elektitaj eltiraoj. Aparta originaleco. IIi elvekas
ridon, simpation a pripensadon. La traduko estas tute kontentiga. (G. S., ,E'
1923. p: 44)
Hechtl Jakob, germano. Nask. en 1872, rnortis 30 ag. 1428 en
Mnchen. Organizis la 4-an Tutastrian E-Kongreson en Franzensbad, 1914,
kaj iniciatis tie la unuan E-monumenton. Kunlaboris je E.
Heek Gerrit van, nederlandano, kontoristo. Nask. 12 ag. 1887 en
Hengelo. E-isto de 1910. Terenoj de lia E laboro: komerco, lernejo, radio.
Finance subtenis multajn gazetojn, organizojn kaj entreprenojn.
Hector Hodler, lia vivo kaj lia verko. 1928, 168 p. Enhavo: biografo
verkita de Stettler; elekto el urnal-artikoloj de H.
Heid (hajd) Alfred v. d. germano, preseja laboristo; proks. 50-jara.
Aktiva prop-isto en laboristaj medioj (SAT). Sukcese laboris por E en Leipzig
kaj Dartmund. Kontrastaris (malsukcese) kun Deubler la skismigon de la
germana E-ista lab. movado en 1930.
Heikenwalder (hajkenveldr) Frantiek, eo, librotenisto en fabrikejo.
Nask. 5 okt. 1893 en Kunvald. Prez. de la Prostjova EK.
Heilker (hejlker) P., nederlandano, lernejestro. Nask. 27 marto 1883 en
Schiedam. LK de 1931. Estis prez. de NKEL kaj dum kelkaj jaroj red. de N
Katoliko. Membro de la ekzamena komitato de 1917. Prez. kelkajn katolikajn
343
E-kongresojn. Verkis lernolibrojn kaj eldonis libretojn enhavantajn parolajn
ekzamenajn taskojn. Radiokurso e la katolika Radio-Disadigo;
iudusemajne sciigoj en E anta la mikrofono. Redaktas lingvorubrikon en N
Katoliko.
Heilskov (hajlska) Christian Petersen, dano, bibliotekisto kaj verkisto.
Nask. 6 apr. 1873 en Gerslev. E-isto de 1909 Samjare kunfondinto de
Konversacia Klubo de Aarhus, kies prez. li fariis. Verkis gvidlibron pri
Aarhus.
Heinze (hajnce) Willy, germano, tata elektroineniero. Nask. 24 febr.
1889 en Netzskau. Kunfondinto kaj nuna prez. de la loka societo Lssnitz-
ortschafen en Radebeul. Kas. de 1889 en Netzskau. Kunfondinto kaj de la
Cseh-kursoj, gviditaj de ges-roj Morariu en 7 urboj de Saksujo, 1931.
Helsing Johan, svedo, kasisto en Gvle. Nask. 3 sept. 1867 en
Dalekarlio. Eisto de 1906. Estis kas. de SEF, adm. 4-aj kunred. de La Espero.
Gvidis multajn kursojn; instruis E-n kantante. Multajn jarojn la gvidanto de
la movado en Gvle, kie estis la plej forta EG en la lando.
Helsinki, efurbo de Finnlando, 234.000 loantoj. 14a UK 9-l5 ag.
1922, 820 kongresanoj el 30 landoj; grava kontrakto pri la organizo inter UEA
kaj la naciaj societoj.
Hempel Helena, polino. Nask. 24 apr. 1846 en vilao Ternovo apud
Lublin. E-isto de 1899. (Nro 4724 la ZA.) En 7906 elektita al la unua estraro
de l Societo Espero en Lvovo. Aktoris kaj reisoris kelkajn E teatraojn.
Kunlaboris en multaj gazetoj, precipe en P E-isto. Trifoje ladatino de Floraj
Ludoj kaj aliaj Lit. Konkursoj.
Henderson George (ps. Hoinix), anglo, eldonisto. Mortis en 1911.
Eldonis humoran gazeton phoenix en simpligita latino, 1890-92. Elpensis
Iingvajn skemojn: Lingua, 1888, Anglofranca, 1889, Latinecce, 1901.
Poste E-istiis kaj multe propagandis kaj verkis E-e. Eldonis E folieton kun
enhavo la la efea losilo, kiun li multjare reklamis en iu numero de siaj
gazetoj Pictorial Comedy, Seraps k. a.
344
Hendriks Pieter, nederlandano, (friso), efnstr. Nask. 22 nov. 1899 en
Hindeloopen. E-isto de 1923. Gvidis la unuan kurson en la frisa efurbo
Leeuwarden kaj iniciatis fondon de unua grupo en 1926. Estas de tiu tempo
la motoro de la E-movado en Frislando. Fondis plurajn grupojn instruis E-
n al pli ol 300 personoj. Por UEA varbis preska 100 anojn. Estrarano de
LEEN.
Henriclundquist Gustaf, svedo, literaturisto. Nask. 1865 en Ystad,
mortis nov. 1930 en Paris. irka 1890 li migris al Francujo, prenis al si la
nomon Sebastien Voirol, vivis tie kiel franca verkisto. Tradukis en 1889 la
unuan libron de Z al sveda lingvo; tiu estis la unua sveda lernolibro de E.
Henrique (enrik) Carlos, portugalo, mara ofciro; prof. de komercaj
lernejoj. Nask. 5 apr. 1894 en Porto. Laborkampo: PEA kaj UEA.
Hermano kaj Doroteo, eposo idilia de Goethe, el la germana trad. B.
Kster, 1911, 86 p., dua eld. 1922. Unu el la efverkoj de la mondliteraturo.
Kster certe mem pruviis poeto E-igante tiun verkon. (El la Antaparolo
de Dietterle.)
Heroldo de Esperanto. Unu el la plej gravaj gazetoj en E, semajna,
ilustrita, internacia. HDE estas fondita en apr. 1920 sub titoio E Triumfonta
de Teo Jung. i aperis de 20 nov. 1920 iusemajne, de dec. 1924 is fno de
1925, duonsemajne, dum la 15a UK 1923 iutage. La nomon HDE i ricevis
kun la unua n-ro de 1925. Formato: 46x30 cm, kun kelkfojaj anetoj.
Paonombro: 4-6-8-10. Abonantaro: 20 nov. 1920 . 500, 3 sept. 1927 2900,
fne de 1924 2500, atune 1928 1800, l jan. 1929 pli ol 2000, apr. 1930 . 2600.
is atuno 1928 HDE aperis en Horrem apud Kln, de tiam en Kln. Red.,
poste efred. la fondinto kaj posedanto Teo Jung, respondeca red. J. F. Berger,
anonca red. M. Wieland, kunlaboras multaj verkistoj kaj prop-istoj. Apud
HDE aperis dum plimalpli longa daro diversaj aldonoj, e apartaj eldonaoj,
kiel Verda Stelo. Nunaj regulaj aldonoj: Lingva Kritiko, monata revuo por
lingvaj demandoj (kun lab. prof. Migliorini, La Colla ktp.); La Bela Mondo,
monata pao por turismo ktp.; Nia Revueto, dumonata aldono por junuloj La
Strigo, dumonata pao pri literaturo kaj arto; Humoro, Distro, Ludo,
dumonata pao; La Anteno, radiopao Sur la kvin linioj, muzika pao; La
Regno Virina, pao por virinoj. La kuraa iniciato fondo kaj regula
345
aperigo de semajna gazeto signas memorindan fakton en la historio de E,
kun speciala graveco por la postmilitaj jaroj. En 1925 HDE fondis
Librofakon, kiu eldonis i. a. du romanojn de Remarque, originalan historian
verkon de Haefer, irka la mondon kun la verda stelo de Scherer,
romanojn originalajn kaj tradukitajn, lernolibrojn ktp. La is nun eldonitaj 64
diversgrandaj volumoj havas vendvaloron de 2. 140 sv. fr. HDE havas
dekomence propran presejon; presejestro estas L. Goppel.
L. pluajn detalojn en la 500a kaj 566 n-roj de HDE.
HES: Hungarlanda E-Societo.
HESL: Hungara E-ista Societo Laborista.
Hetzel Henry William, usonano, instruisto pri arto kaj mekanika
desegnado en supra lernejo de Philadelphia. Nask. 29 marto 1872 en Ph.
Eklernis E-n en 1906. Sekr. de E Asocio de Pennsylvania, 1910-13. Prez. de
EANA de 1925. Ofciale reprezentis la taton Pennsylvania e UK en 1912,
1914, 1930. Gvidis kursojn de 1907.
Hilelismo. Socipolitika idearo, propagandita de Z, kiu ricevis sian
nomon de la hebrea saulo Hillel, mortinta en Palestino komence de la unua
jarcento. H. havas similajn celojn kiel Homaranismo.(v.)
Hill John Henry (Harrison Hill), anglo, muzikisto, orgenisto,
humoristo. Nask. 5 febr. 1861 en Ashton-under-Lyne. E-isto de 1908. Verkis
multege da kantoj, angle kaj E-e; inter ili La Vera Frataro, Himno de Danko,
Mia Juliet', Esperanto.
Himnaro Esperanta, kompilis M. C. Butler, 1910, 111 p., dua eld.
1921, 147 p. 211 poeziaj tekstoj uzeblaj de iu kristano dum diservoj.
Himno Esperantista. i konsistas el la vortoj de Z: La Espero
poemeto 24 versa kaj de la muziko de F. de Mnil. La muziko estas tre
mariga, veka. Io kvaza meza inter la Marseljezo kaj la Internacio. Sentias
en i la franca temperamento, malgra ke la vortoj tute tion ne esprimas. Tiu
himno, kiun ni nun konas kaj ne forlasas e unu Kongreson sen ia kantado
346
(kaj partoprenas en tiu kantado ne nur oro, a piano, a orkestro, sed
kutime la tuta eestantaro), ne estas la sola muzikao komponita por La
Espero. i anka ne estas la unua. La unua, kiu komponis muzikon por La
Espero estis CI. Adelskld, membro de la Rea Akademio de Sciencoj en
Stockholm. Li dediis in al la Kongreso de la Paco en Roma en 1891 kaj
disdonis je memoro al iu kongresano. La januara numero de La
Esperantisto 1892 oje salutis tiun fakton kaj substrekis, ke tio estas nia unua
originala rnuzika verko en nia lingvo. Longan tempon tiu muziko estis la
ofciala himno de E. Ankora en 1903 Z en respondo al prof. R. Deshayes
proponis (je ties proponita muziko por La Espero) prefere krei muzikon por
La Vojo, por kiu is nun ankora neniu faris muzikon (Z pli atis La
Vojon ol La Esperon). Tamen ne unu ankora komponao estis kreita poste
je la temo de la Espero. Multaj anka adaptis jam ekzistantajn melodiojn
(Gavoton de Lulli), aliaj kreis diversajn melodiojn por oroj, solkantoj, piano
ktp. Dum la 1-a UK en 1905 estis proponitaj du himnoj: tiu de Adelskld kaj
tiu de Mnil. Neniu el ili estis defnitive akceptita kiel ofciala. La koncerna
decido estis jena: . . . la demando pri la universala himno estas prokrastata
is la venonta kongreso. Tamen en la protokoloj de la 2-a UK nenio estas
menciita pri la himno. Dum la 3-a UK okazas jam ia diskutado kaj estas
akceptita, ke la Kongreso konsilu al niaj Germanaj amikoj organizi, por la
proksima Kongreso, feston en kiu oni ludos iujn muzikojn, verkitajn sur La
Espero de Z. En la decidaroj de la postaj UK-j nenio estas trovebla pri tiu
materialo. Tiel do tradicie la muziko de Mnil fariis la ofciala himno.
E. WIESENFELD
Hindoinujo. La UEA1928 la unua E-isto en Anamo estis J. Ferra en
1897, en Tonkino Lt. Prvost en 1900 (en Kang Jen). Pioniroj en Koinino:
f-inoj Felicidad kaj Maria Paz Zamora (Saigon, 1902), prof. D. Venturini
(Saigon) kaj prof. L. Barlet (Mytho, 1903) kaj M. Carrere (Giadinh, 1904).
La la ICK-raporto 1929 en Anamo franca kuracisto d-ro Domec klopodas
sukcese enradikigi E-n. En la lando tre ofe la E-istoj estas eksterlandanoj,
restantaj nur dum certa tempo. En Anamo indiena gazeto favore akceptis
prop. artikolojn. (1930) La gazeto) France Indochine kaj Bao Dong Phap
publikigis artikolojn pri E, dank al A. Guerineau en Vientiane. (1931.} Sub
la gvidado de Guerineats en Hanoi fondiis EG en Tonkino (72 membroj) la
grupo aranis kurson kun i. a. 47 anamlingvaj lernantoj, el kiuj 19
347
partoprenis en ekzameno pri lernado. La kurson faris Huynh-Ba-Duong.
(1933.) UEA-del. estis en 1933 en Hanoi.
I. IRJAEV.
Hindujo, Brita. La efa plantinto de E estis la fama angla prop-isto
kolonelo John Pollen. Pro sia ofco ofe li vizitis tiun landon kaj varbis por E
adeptojn el diversaj sociaj rondoj. La unuaj E-istoj estis Louis Peltier en
Bombay en 1903, I B. Banerjea en Calcutta kaj T. Adinarayana Chettiar en
Salem en 1905, presinta 24 okt. la unuan artikolon pri E en Indian Review.
Samjare aperis la unuaj E grupoj en Bombay kaj Udipi. En 1906, post E
kunveno aranita en Asiatic Society of Bengal, oni fondis E grupon anka
en Calcutta, kie A. Sirnper gvidis kursojn. Anka samjare oni fondis la
gazeton La Pioniro en Marikappan kaj prop. artikoloj aperis en Madras
Times kaj Madras Mail kaj la estrino de misiista kristana lernejo en
Damoh s-ino I. Franclin enkondukis E-n kiel unu el la novaj lingvoj. En 1907
E grupoj troviis en Penab: en Agra kaj Travancur, kaj la diversaj E grupoj
unuiis en la societo Te E- Association of India. En 1914 oni ricevis
informon pri la ofciala enkonduko de E en Supera Lernejo de Benares. La
movado kreskis senhalte dum vivis ia inspiranto J. Pollen, sed post lia morto
en 1923 haltis io kaj la la statistiko de Dietterle en 1928 e unu EG ne
ekzistis, nur izolaj E-istoj en 12 lokoj. Simile kiel Eropo, H. kun sia
multlingveco estas antadestinita por prop. de E. Kvankam la hindustana kaj
angla lingvoj tie jam plenumas la servon de helplingvoj, E havos sufe da
ancoj, tuj kiam ni povos prop-i E-n per hindlingvaj prop-iloj. (ICK-raporto
1930.) Nia speciala delegito, s-ro Scherer, faris paroladojn en Rangun,
Calcutta kaj Bombay, vizitis multajn redakciojn de indienaj gazetoj.
Bedarinde la politika situacio absolute malfavoris publikan agadon dum la
vojao kaj plej granda retenemo estis necesa. (1931.) D-ro Privat, post
reveno el H (kien li akompanis Gandhion) skribis al ni, ke li faris paroladojn
pri E en la Universitato de Delhi, en Benares e la Hinda Univ., en
Santiniketan kaj en Madraso. En diversaj lokoj fondiis rondo por eklerni la
lingvon. (1932) Por longa tempo ankora H. restos malfacila, kvankam tre
taga teritorio por nia laboro. Marin, okaze de vojao, kiel antropologo,
prop-is en Delhi, Agra kaj aliaj urboj. L. Sinha klopodis speciale en Bengalio,
anka lia frato skribis en la gazetaro favore por E. (1933.) UEA-del. estis
dum 1933 en Bombay kaj Calcutta. I. IRJAEV.
348
Hindujo, Nederlanda: Javo, Borneo, Sumatra ktp. La unuaj E-istoj estis
L. Keidel en Kandaig-Djati en 1902 kaj G. van der Noordaa en Soerabaja
(Javo) en 1903. La la statistiko de Dietterle en 1928 E-istoj troviis el 22
lokoj. Laboras tre lacele Liem Tjong Hie en Semarang. Dum sia misia
vojaado pastro Kyfenbelt aranis instruadon por indienoj. (ICK-raporto
1929.) Kreiis laboralianco sub la nomo Unuio de Ge-E-istoj en N H.
(1930) Dank al la klopodoj de Scherer kal la bonega helpo de Liem Tjong
Hie unuan fojon okazis radioparoladoj pri kaj en E en Javo. (1931.) Post
sufaj malfacilaoj kaj plurjara atendado, la malaja losilo estas disponebla;
atoro kaj eld. Liem Tjong Hie. (1933.) UEA-del. en 12 lokoj.
Hipsley (hipsli) Frederic William, anglo, civila ineniero. Nask. 19 okt.
1876 en London. Dumviva membro de UEA. Iama sekr. de Birmingham ES,
sekr. kaj poste prez. de Mezlanda EF.
Hirst (herst) William Henry, anglo, komercisto, instr. de sten. kaj E.
Nask. 3 jul. 1880 en Huddersfeld. Unua prez. de la tiea EG, 1908, kaj ofe de
tiam sekr. a prez.
Hirt und Sohn, Ferdinand, Leipzig, (v.) Ferdinand Hirt und Sohn.
Hispanujo. Anta la ekapero de E ekzistis en H. movadeto pri aliaj
projektoj de int lingvoj, nome, tiu de la hispano Sotos Ochando, klarigata en
Ateneo de Madrid (proks. en 1863); Volapk, propagandita de madrida
societo (Reina strato, 11), kiu gvidis kursojn kaj publikigis brourojn. k. c.
Unua parto: 1887-1905. Unuaj E-istoj estis en Malaga Jozefo Rodriguez
Haertas, atoro de la unua lernolibro por hispanoj (1890), kaj fondinto de la
unua societo (1892); en Madrid Ramon Andreu Rella (1899), kiu gvidis
kurson en Ateneo kaj publikigis gramatikon en Revista de Taquigrafa y
Fonetismo (Revuo pri stenoarafo kaj fonetiko); lia lernanto Vicente Inglada
Ors. (1899), tiam infanteria ofciro, kiu propagandis E-n unue en Madrid,
poste en Barcelona (1902) kie li varbis la pionirojn Alfonso Sabadell kaj
Francisko Ribot; en Murcia, Manuel Esteban (1901); en Santander, Andres
Bravo del Barrio (poste idisto), kiu publikigis E-n, unua gazeto en H. (1902).
Anka estas citindaj Frederiko Pujula, en Barcelona. staba subkolonelo
349
Roman Ayza, infanteria kapitano Ratael Duyos Sedo kaj telegrafestro
Fernando Soler Valls, en Valencio; kaj Manuel Monteagudo en Coruna.
La urnalo respublikana El Nuevo Regimeu (La nova reimo)
publikigis artikolon subskribitan de Francisko Pi y Margall, prezidinto de la
unua H. respubliko diskonigante E-n (Madrid, 29 jan. 1898) kaj semajna
madrida revuo Alrededor del Mundo (Tra la mondo) publikigis favoran
artikolon (22 marto 1900) kaj novaojn (22 nov. 1900).
Tiuj estis unuaj semistoj de E. La afero balda ekfruktiis, unuaj lokaj
grupoj fondiis en Murcia (prez. Ricardo Codorniu, ineniero pri arbaroj),
en Logrono (prez. Jozefo Baigorri Aguado, staba ofciro), en Valencio (prez.
Agusto Jimenez Loira) kaj en Madrid Bravo del Barrio starigis en societo
Fomento de las Artes (progresigo de la artoj) fakon titolitan sekcio int. E-a:
en 1904 fondiis grupoj en Toledo kaj aliaj urboj. Anka aperis novaj libroj:
Ramon Andreu publikigis la unuan E-an hispanan vortaron (1899),
Codorniu gramatiketon (1903), Pastro Antono Guinart gramatiketon kaj
vortaron (1903). Inglada altiris al E frmon Espasa de Barcelona, kiu
subskribis kun frmo Hachette de Paris kontrakton por publikigi hispane la
Kolekton (aprobita de Z), kies unua volumo aperis en marto 1904. Firmo
Espasa publikigis anka gramatikon kaj Vortaron (du eldonoj) de Inglada kaj
Lopez Villanueva (marto 1904). Rafael Duyos kaj Inglada publikigis Curso
practieo de E. (praktika kurso de E) Pri literaturaoj estas menciinda La jeso
de la knabinoj (trad. Maelean), kaj La kuracisto per batoj (trad. Inglada),
amba teatraoj de Moratin.
Por unuigi la klopodojn de grupoj kaj E-istoj izolitaj oni starigis 1 febr.
1903 la H. societon por propagando de E (Valencia) kun la monata gazeto
La Suno H. (okt.1903) kiel ofciala organo.
2-a parto, 1905-14. Tiu epoko estas karakterizata de tre aktiva
propagando kaj bona sukceso. Fondiis grupoj en Manresa (la unua de
Katalunujo 1905); Coruna (prez. Manuel Monteagudo, 1905); Bilbao (20
majo 1906) kaj S. Sebastian (prez. Julio Carrido 1 nov. 1906) la unuaj de la
Baska lando; S. Fernando (Cadiz, jan. 1907, prez. Jozefo Garzon Ruiz) kaj
Gibraltar (7 marto 1907) la unuaj de Andaluzio; Mahon (18 jul. 1907) kaj
Palma (19 jul. 1907), la unuaj de Baleara insularo; Sta Cruz de Tenerife (prez.
350
Juan Camberleng, marto 1907), la unua de Kanaria insularo; Santiago de
Galicia (prez. Santalo, febr. 1906) Mlaga (prez. Lano, jul. 1907); Alicante
(prez. Miguel Elizacn, kavaleria subkolonelo, apr. 1907); Tarancn,
Cartagena, ktp. En 1908 Emilio Gaston, Benitez kaj Montagud starigis en
Zaragoza la unuan E-an societon de Aragon, Frateco unu el plej viglaj de la
lando.
urnalaro de multaj urboj (efe Alieante, Barcelona, Bilbao, Coruna,
Gerona, Jaen, Leon Madrid, Malaga, Melilla, Murcia, Palma de Mallorca.,
Tenerife, Valencia, kaj Vigo) informis siajn legantojn pri tia movado. Firmo
Espasa publikigis plej gravan H. enciklopedion (70 volumoj) kun traduko de
iu vorto en pluraj naciaj lingvoj kaj en E.
H. Societo preparis la 5-an int. Kongreson; du urboj petis akcepti la
kongresanojn. S. Sebastian kaj Bareelona; en ilasta urbo ekzistis kelkaj
grupoj kaj i estis elektata por la kongreso, kiu sub la honora prezido de
hispanaj gereoj, estis sukcesa (11 sept. 1909); aliis 1207 anoj el 32 landoj,
kun 19 ofcialaj senditoj regnaj. En Valencia proftante regionan ekspozicion,
okazis postkongreso kun eesto de Z. De tiam progresis multe E en
Katalunlando, dank al klopodoj de KEF.
En 1908 la E-istoj de Bilbao publikigis dum iuj monatoj litografte
revuon Bilbao E-ista, kaj en 1910 Nova Senton.
En 1907 Bravo del Barrio, Codorniu, Redottdo kaj aliaj starigis en Madrid
Centra E-ista Grupo (prez. Jozefo Perogordo, artileria kapitano), kiu en
1909 publikigis monatan gazeton H-a Revuo, kiu nur vivis tri monatojn
(jun.-ag.), kaj El Esperantista (dulingva). Sendepende de la grupo,
Mangada, Linera kaj Redondo publikigis Luz Espanola (H-an Lumon) h-e
kaj E-e, framasona monata revuo (marto 1911 jan. 19l2), al kiu sekvis
Homaro tute en E (majo 1912 jul. 1914). En 1911 fondiis en Madrid
socialista grupo Libera homo.
En Cadiz Garzon Ruiz publikigis en 1910 (jan.-dec.) Gazeto
Andaluzia, unua E-a revuo de tiu regiono; tiu gazeto, post malapero de La
Suno H-a, fariis ofciala organo de H. Asocio por propagando de E kun la
nomo Gazeto H-a (jan.-dec. 1911) kaj de jan. 1912 ludis tiun rolon Nova
351
Sento de Bilbao. En 1913 reaperis La Suno H.
Krom lokaj bultenoj, estas citindaj gazetoj jen, de Barcelona, sprita kaj
bonstila revuo, Kataluna E-isto, ofciala organo de KEF, anka en Barcelona
(ekde 1910), La Korespondanto (Valencia, 1911) kaj Tutmonda Espero
(Barcelona).
Tri kuriozaj notoj de tiu periodo:
1-a, la 6 febr, 1906 oni elparolis unuafoje la vorton E en la h-a
parlamento; tion faris deputito Leopoldo Romeo. 2-a, en 1910 Garzion Ruiz
donis en Cadiz al sia usnaskita flo la nomon E. 3-a, en Granda Teatro de
Madrid oni ludis tute en E komedion de Vital Aza Halto kaj gastejo trad. de
Redondo, okaze de festo organizita favore de kelneroj kaj hotelservistoj.
En 15 ag. 1911 ministra ordono permesis arani kursojn de E en iuj
ofcialaj lernejoj; sekve de tio, 1 okt. 1911 komenciis la unua kurso de E en la
Centra Universitato de Madrid (Lingva Fako).

3-a parto. 1914-23. Kaze de la tutmonda milito, malgra la netraleco de H.,
E suferis malprogreson; plimultkostio de la papero helpis malaperigon de
iuj E-aj gazetoj, escepte Kataluna E-isto; la cirkonstancoj ne estis tagaj
por fari sukcesan propagandon, ar iuj sin priokupis precipe pri la milito kaj
iaj sekvoj. KEF darigis sian laboron, anka Vaska Federacio, kaj post
malapero de H-a Societo, stariis en Madrid Zamenhofa Federacio por
propagandi E-on en la ceteraj h-aj regionoj (1916). ia ofciala organo estis
H-a E-isto, revuo plej bela aperinta is tiam en H., fondita de Mangada
(Madrid jan. 1917, marto 1923; eld. Linera, S. Lucas 5). Lokaj grupoj klopodis
konservi La sanktan fajron is la alveno de pli oportunaj tempoj. Oni
starigis anka Hispanan E-Konfederacion sur la bazo de Federacioj Kataluna,
Aragona kaj Vaska; i havis sian unuan kongreson en Reus (11-13 jun. 1916.)
koincidante kun la Vll-a Kongreso regiona de KEF.
En tia epoko de malviglio de la movado, kelkaj pioniroj faris dank al
E citindan laboron. Kaze de la milito astraj infanoj pereis a suferadis pro
352
malsato kaj malvarmo. Astra E-isto Karlo Bartel petis helpon kaj E-istoj de
la grupo Frateco de Zaragoza organizis in. Sekvo de ilia klopodo estis la
gastigado en kelkaj h-aj urboj (efe Tarrasa, Zaragoza, Banolas, Oviedo
Barcelona, Sabadell, Cheste, Valeneia, k. a.) de 325 infanoj, kiuj alvenis al
Barcelona de 10 okt. 1920 is 7 apr. 1921 kaj reiris sian landon de 21 jul. 1921
is 24 apr. 1922. Estis gvidantoj de tiu bonfara laboro Emilio Gaston, de
Zaragoza, (direktoro); Valentin Alavedra, de Tarrasa; Jozefo Casanovas, de
Gerona; Jozefo Serrat, de Barcelona; Francisko Mane:, de Cheste kaj Jacintc
Comella, de Vich.

4-a parto 1923-33. Por unuigi iujn E-istojn h-ajn oni starigis en 1925
Hispanan E-istan Asocion (HEA), formata de E-istoj izolaj kaj de tiuj
apartenantaj al lokaj grupoj; tiuj siavice povas esti aliintaj senpere al HEA a
al regiona federacio, kaj la regiona federacio alias al HEA tiamaniere oni
respektas individuan kaj asocian liberecon. Plie ekzistas anka la antikva
Hispana E-a Konfederacio, restarigita lalee 7 marto 1932 kaj formata de
Federacioj Kataluna, Aragona, Asturia, Kanaria, kaj Levantina
(Orienthispana), la unua la plej grava. Anka ekzistas H-a E-ista Fervojista
Konfederacio, aliinta al HEA. Nun oni laboras por kunigi tiujn tutlandajn
asociojn kaj fari el ili unu asocion tuthispanan.
Krom la regionaj kongresoj organizitaj de KEF (la deksesa en Vendrell,
dum la somero 1933 okazis naciaj kongresoj. Ne kalkulante tiun de Reus (jun.
19l6) okazis tri nomataj Diskutantaj kunvenoj de E-istoj de Iberaj landoj en
Barcelona (2530 jun. 1920), Zaragoza (2629 majo 1921) kaj Valencia
(printempo de 1923). La IVa okazinta en Bilbao jam estis nomata Kongreso.
La Va en Cordoba (1012 majo 1925) petis kaj atingis, ke la registaro ordonu
akcepti E-n kiel klara lingvo por la telegramoj. La VI-a (Madrid, jun. 1926)
starigis H E-Instituton, kiu, la la regularo, konsistas el ne pli ol kvardek
membroj. La VII-a okazis en Sevilla (59 nov. 1928) kun la honora prezido de
la reo kaj anka la VIII-a en Oviedo (14-18 sept. 1929) kun internacia
ekspozicio de lernejaj laboraoj; la IXa, estis la dua de Madrid (1522 majo
1932), kaj la X-a en Santander (20-24 ag. 1933), kun la honora prezido de la
respublika prezidanto. Dum tiu kongreso oni donis la nomon de Z al strato
de Santander; ja aliaj urboj havas kun tiu nomo placon, kiel Tarrasa, a
353
straton, kiel S Feliu de Guixols kaj Cheste kaj Barcelona (de 1931). En
kongreso de Santander oni nomis komitaton (Fernando Sofer, Luis R.
Escartin kaj Manuel Vazquez) por starigi unu solan tuthispanan asocion, sur
la bazo de la nunaj.
Ofciala organo de HEA estis unue La Suno H. (1926), poste
Hispana E madrida revuo, fondita de Mangada (jan. 1928), kiu en apr. I931
anis sian nomon en Ha E-gazeto, kaj Mangada cedis la revuon al HEA.
Kelkaj urnaloj publikigis periode E-an rubrikon, kiel Las Notictas de
Barcelona (1928). Aliaj publikigis int. informaron pri novaoj iuspecaj
publikigitaj en E-a gazetaro, kiel La Libertad kaj Correo Eztremeno de
Badajoz (duonsemajne, 1928-30) kaj La Ultima Hora (iusemajne, 1930-33)
de Palma de Mallorca. Per Radio anka oni faris propagandon: Pastro
Mariano Mejcub diadigis sep kursojn (Madrid, 1928-32)
Suplementa parto. Nun HEA konsistas el 740 membroj (prez. Julio
Mangada) kun ofciala organo H. E-Gazeto, 1632 paa, formato 20x14, ne
estas abonebla sed oni disdonas in senpage al HEA-anoj. Tiu asoeio (sidejo
Sagasta, 10, e la Rua Kruco) enkalkulas dudek grupojn kaj estas aliinta al
i H. E-ista Fervojista Konfederacio kun 300 membroj, multaj el ili estas
anka HEA-anoj.
Hispana E-ista Konfederacio konsistas el federacioj Aragona, Asturia,
Kanaria, Kataluna, kaj Orienthispana; dum 1932-33 la prezidanto estas e la
Aragona Federacio; en Zaragoza publikias Progreso E-ista informa
bulteno de la Konfederacio, 4-paa, 26x17.5 monata; en Barcelono Kataluna
E-isto, dumonata ofciala organo de KEF, 16-paa, 22x16. Frateco, plej
grava grupo de Aragona Federacto, publikigas Nia Vivon, anka 4-paa kaj
26x17,5 kie1 Progreso E-ista. Honora prez. de HEK estas Manuel Maynar,
malnova pioniro de E en Aragon. Prez. de HEK Jozefo Orbs. Prez. de KEF
Sebastian Alberich. Prez. de Orienthispana EF. Miaelo Elizaicin. Prez. de
Kanaria EF Viktor Ferraz.
Pri vortaroj, krom tiu de Inglada kaj Villanueva jam citita, kaj la
Universala Terminologio de la Arkitekturo de Francisko Azorin, estas nenio
nova. Ekzistas bonaj gramatikoj, nome tiuj de Inglada kaj Duyos, jam cititaj,
354
tiuj de Fernando Soler, Jozefo Anglada, Bremon, Inglada (flo), Mangada,
GaIzon Ruiz, ktp. Pri literaturaoj ni povas citi la verkojn (originalaj kaj
tradukitaj) de Inglada (patro), versaoj de Rafael de S. Millan, kaj verkaro de
Julio Mangada. Balda aperos H-a Antologio de Jaume Grau, atoro de
Kataluna Antologio.
F. REDONDO.
Katalunujo. La lulilo de E estis la efurbo Barcelona, kvankam la unuaj
E-istoj aperis en proksimaj K-aj urbetoj. Barcelona, iaj najbaraj urboj
Sabadell, Terrassa kaj Manresa iam liveris al la nacia E-movado la plej
grandan nombron de batalantoj kaj pioniroj. La movadon nutris du grandaj
kaj romantikaj idealoj, kiuj ofe konvulsie subskuis la ordon regantan en tiu
tempo: proletoj kaj katalunnaciistoj. Amba trovis en la alpreno de lingvo int.
partan solvon de iliaj idealistaj sopiroj. La proletoj vidis en E la plej praktikan
solvon por la starigo de solida interrilato kun samklasaj eksterlandanoj.
La direktado de la movado iam estis en la manoj de tiuj personoj, kiuj
en la ne E-a vivo estis sentemaj patriotoj, kaj ilia agado en la E-ista kampo
estis vole-nevole iom saturita de iliaj patriotaj kredoj, kiuj forte akcentiis,
kiam iu afero ektuis la prilingvan demandon. K-a lingvo la unua, E la dua
lingvo por iuj, estis amba esprimoj, kiuj pulsis en iliaj koroj kaj elfuis el
iliaj lipoj. La hispana lingvo ofciala kaj deviga lingvo en tiu tempo estis
sisteme fankenlasata. Egale okazis e la tiam ekzistantaj E-organizaoj
Espero K-a kaj KEF, kiuj iam zorge konservis sian sendependecon kaj
rekte interrilatis kun la Centra Ofcejo de Paris.
Anta 1900. La ideo pri lingvoj universalaj interesis en iuj tempoj
multajn eminentulojn K-ajn, el kiuj elstaras, pro iliaj projektitaj sistemoj,
Ramon Luljo, famkonata flozofo de la XIIIa jarcento, kaj Sinibald de Mas,
atoro de atentinda pazigrafo en l863. Anka en 1833, la poeto de la K-a
literatura renaskio, Bonaventura Carles Aribau pledis pri alpreno de lingvo
universala.
En la lastaj jaroj de la pasinta jarcento apena ekzistis E-istoj en K. La
malmultaj volapukistoj, kiujn enkalkulis K., a tute forlasis sian aferon, a
nur tre malfrue aliis al E. Ekz. d-ro Josep Bux el Montcada nur is 1903
355
enviciis al E, eble kiam jam ne plu ekzistis al Volapuk espero pri savo.
La unua E-isto en K. certe estis Josep Vidal Llopart el Vilanova i Geltr,
kiu skribis diversajn artikolojn en E por gazeto Esperanto aperinta en
Santander. Krom tio, li fondis rondeton E-istan en sia naskiloko, kie li
mortis en 1905, transdoninte sian E-bibliotekon al la tiea Biblioteca-Museu
Balaguer. Ekzistis en tiuj komencaj tempoj anka diversaj pastroj, kiuj konis
E-n, sed iliajn nomojn oni trovas nenie, kvankam ili faris meritan taskon en
siaj rondoj, precipe en la ordeno skolapiuloj (Escoles Pies).
Unuaj tempoj (1900-07). En dec. 1901 aperis la sola persono, kiu donis
efektivan puon al E: Alfons Sabadell el Barcelona. Li fariis E-isto pere de
Almanako de librejo Hachette el Paris, en kies paoj aperis kurso de E. Li tuj
sentis sin kaptita, ne nur de la facileco de la lingvo, sed de ia enblovita
interna ideo, kiu liveris al li iujn konvinkajn argumentojn por altiri novajn
simpatiantojn, inter kiuj troviis Vicente Inglada, staba kapitano kiu, loante
tiam en K., multe helpis al 1a disvastigo de E. Balda iuj simpatiantoj
kuniis kaj fondis la unuan grupon en K. (1903?), kies prez. fariis Sabadell;
kunlaboris Inglada, Ribot, Gonzalez de Escadn kaj aliaj, plejparte el ili
militistoj. Oni aperigis artikolojn pri E en diversaj K-aj gazetoj, kaj iom post
iom la unuaj semoj fruktiis en Sabadell, Terrassa, Manresa, Figueras,
Igualada, Vilanova, Cardona kaj aliaj ne tiom gravaj urbetoj.
La nova grupo preparis la unuan publikan kurson. Inglada estis
gvidanto de 25 partoprenantoj, en unu ambro de Academia de Taquigrafa,
e strato Portaferrissa. Post tiu kurso la grupo akiris freajn fortojn, inter kiuj
rimarkinde laboris Rosals kaj d-ro Bremon. Sed jam de la komenco ekestis
disputoj inter la grupanoj, pro la klarigado de la kursoj en hispana lingvo
anstata en kataluna. Por eviti disfalon de la grupo, Sabadell kreis novan
grupon por la nekontentuloj kun la nomo Verda ambro, sed i malaperis
post mallonga tempo.
Intertempe fondiis novaj grupoj en Manresa kaj Cardona, kaj novaj
batalantoj aperis en multaj K-aj urbetoj, en ilia plejnombro pastroj. La kvanto
de K-aj E-istoj en tiu frua tempo (dec. 1903) atingis apena la nombron 100.
En la lastaj monatoj de 1904 aperis nova pioniro, Paul Berthelot, kiu
356
sentis fortan simpation al la tiutempa katalunnaciista movado kaj faris
multajn klopodojn por arigi la K-ajn E-istojn u apartenantajn al la franca a
hispana tatoj. En dec. 1901 li starigis en Ceret (Fran.), la urbo kie li lois, la
Ligon kun la nomo Aplec E-ista de Catalunya. Sekvis tiun fondon la apero
de ia organo Espero de Katalunujo (aperis nur trifoje), la unua E-ista
gazeto aperanta en K. Tiu Aplec balda enkalkulis 100 membrojn,
dissemitajn en amba fattkoj de la Pirenea montaro, Delegitoj en Barcelona,
Perpinya, Manresa, Cardona, Beziers, Ceret, k a. komencis labori por la nova
landa societo, kiu jam anoncis por la pentekosto de 1905 sian unuan
eneralan kunvenon a kongreseton en Barcelona. Dudek francoj veturis al
Barcelona, inter kiuj, krom Berthelot, troviis E. Boirac, T. Cart, f-ino
Jeanne Flaureuce, k. a. Tiu kunveno ne vekis ian intereson ekster la ne E-ista
publiko, ar iuj kunvenoj kaj festoj okazis tre intime inter ili. En societo
Esquerra de t'Eixample oni okazigis literaturan feston, kiu konsistis el
deklamoj, kantoj, paroladoj en franca, hispana, kataluna kaj E-a lingvoj, kaj
fne oni reprezentis komedieton de Meyer La Supujo, tradukita de
Berthelot. Vespere, kiel kunfrata adiao, oni aranis festenon en la restoracio
Maison Dore, kie regis entuziasmo kaj amikeco inter la E-istoj,
apartenantaj al tri nacioj: francoj, hispanoj kaj katalunoj.
Kelkajn monatojn poste okazis en Boulogne-sur-Mer la unua Int.
Kongreso (1905), K. havis sian reprezentanton en tiu kongreso Sabadell, kiu
revenis en sian urbon kun kapo topita de novaj ideoj kaj propagandplanoj,
kaj preta rakonti siajn impresojn al siaj kamaradoj.
Interternpe en Barcelona unu el la novaj varbitoj de Sabadell faris
rimarkindan propagandon por E de la kolonoj de la revuo Joventut, organo
de la katalunnaciista movado. La redaktoro de tiu revuo, konata verkisto kaj
unu el la tiamaj gvidantoj de la naciista movado, Frederic Pujota i Valles,
fariis fervora E-isto kaj li direktis la propagandon grandparte en la naciistajn
mediojn. Al paroladoj, malfermo de E-istaj rubrikoj en multaj gazetoj,
artikoloj, ktp. estas prefere dediata lia tuta laboro. Du monatojn post la
kongreso de BsM li malfermis kurson en la naciista societo Progres, anta
multa eestantaro. Sed la 25 nov. de 1905 okazis kontrakataluna ribelo de
hispanaj militistoj kaj iuj naciistaj gazetoj kaj societoj estis malpermesataj.
La kurso en Progres esis, Pujola devis forkuri en Francujon kaj resti en
ekzilo dum kelkaj jaroj.
357
Malgra tiuj subitaj malagrablaoj, unu monaton (dec.) post lia foriro,
estis fondata la unua serioza societo E-isia, kiu rapide etendas siajn radikojn
tra la tuta lando: Espero K-a, kiu dum 1906-07 disvolvis grandan
propagandon. Pujola (kvaza patro de tiu socieio), darigis sian laboradon el
sia ekzilo mem. Aperis artikoloj kaj E-rubrikoj en diversaj urnaloj, kaj li
anka fnpretigis la unuan E-gramatikon en K-a lingvo.
En multaj urboj, urbetoj kaj vilaoj fondiis novaj grupoj, kies
inaguran feston partoprenis, en ilia plejmulto, kelkaj pioniroj de Espero K-
a, doninte tiamaniere pli altan reliefon al la fondo.
Antamilita epoko (1908-14). En jan. 1908 aperis Tutmonda Espero,
organo de la sociefo Espero K-a, gazeto kiu de 1'unua momento kunligis
iujn K-ajn E-istojn; i aperis iumonate is fno de 1914, en formato 20/25,
16-paa kaj i estis unu el la plej gravaj en la tiama E-ista gazetaro, ne nur pro
iaj direktantoj, sed pro la abunda literaturo kaj lingvao uzata. En tiu sama
jaro aperis ses numeroj de scienca kaj arta revuo nomata Stelo Kataluna kaj
eldonita en urbo Igualda. Anka aperis kelkaj E-gramatikoj en K-a kaj H-a
lingvoj, tradukoj de la K-a atoro Santiago Rossinyol farifaj de Sabadell kaj
vortaro EK prilaborita de Pujola, kiu nur en junio de tiu jaro povis reveni el
sia ekzilo de Paris.
La akcepto de Barcelona kiel urbo por la V-a UK en 1909 vekis
grandan entuziasmon inter la K-a E-istaro. Preska 50 kursoj okazis en la
kornenco de 1909 nur en Barcelona. En la resto de la lando, novaj grupoj kaj
novaj gazetoj (tamen kun tre efemera ekzisto) aperis en iu loko. Kataluna
Nacio, naciista gazeto; Supren!, anka naciista gazeto; Tutmonda
Sonorilo, ilustrita; Jen, humora; kaj diversaj grupa] bultenoj estas eldonitaj
dum tiu jaro. La UK okazis kun granda sukceso, malgra la malbona politika
situacio, kiu ekregis en Barcelona unu monaton anta la UK. Inter la diversaj
festoj, ekskursoj, ktp. okazintaj, elstaris la festo de la Floraj Ludoj, kiu multe
impresis la eksterlandajn E-istojn. Z ricevis de la tiama reo Alfonso XIII, la
honoran titolon de Komandoro de la Ordeno de Isabel la Catolica, kaj
Sabadell en sia privata hejmo gravurigis la voon de la Majstro, Bourlet,
Grabowski, de Menil kaj aliaj konataj pioniroj sur vaksajn malnovajn
fonografcilindrojn. Tiuj cilindroj estas ankora kouservataj, kaj en 1931 KEF
358
reproduktis en modernajn gramofondiskojn la voon de Z. Resume: la V-a
Kongr. estis la konstruo de solida bazo, sur kiun sin apogis is 1914 la tuta K-
a E-movado, kiu en tiuj tempoj estis unu el la plej rimarkindaj en Eropo.
Jam en 1908 oni faris diversajn esplorojn kun la celo starigi tutlandan
Federacion de E-istoj, sed la ekzisto de la societo Espero K-a estis por
multaj personoj sufe kontentiga organizado, kvankam aliaj kontradiris, ke
tiu societo nur kunligis la Barcelonajn E-istojn, sed i ne zorgis pri la ceteraj
K-aj E-istoj. Fine en la komenco de 1910 oni fondis la unuan tutlandan
organizaon: Kataluna E-ista Federacio, (KEF), kies unua kongreso okazis
en Sabadell en majo de la sama jaro. Tuj oni aperigis la presorganon K-a E-
isto, sub la gvido de Domenec Sarda el Sabadeil, kies laboroj por la starigo de
tiu Federacio merite donis al li la nomon de 1a patro de KEF. Anka li
meritas tiun i titoton rilate la starigon de la Int. Floraj Ludoj, ar dum la
unua kongr. de KEF en Sabadell li proponis ilian okazigon dum la venonta
Kongreso en Tarragona. (Tiu valora pioniro mortis unu monaton anta tiu
kongreso.)
Dum tiu jaro aperis kelkaj libroj el la verkoj de la dramisto S.
Rossinyol, tradukitaj de Sabadell, du komedietoj en E de M. Cases, diversaj
grupaj bultenoj, la duonmonata gazeto hektografta Fulmo, sub la gvido de
F. Sabate kaj K-a Katoliko, organo dum 8 jaroj de K-a Ligo de Katolikaj E-
istoj.
La movado konservis ankora la impulson donitan de la UK en
Barcelona, aperis kaj malaperis novaj grupetoj kaj gazetoj en diversaj partoj
de la lando. Nur en Barcelona daris la regula aperado de Tutmonda Espero
kaj en Sabadell la presorgano de KEF, K-a E-isto, nun sub la zorgo de
Pujola, kiu prenis ian direktadon post la morto de Sarda.
Nun la tutan atenton altiris al si la nova tutlanda Federacio, kiu iujare
organizis landan kongreson kaj la respektivajn Florajn Ludojn. KEF arigis
apud si 50 el la ekzistantaj grupoj en K.
Brile okazis kongresoj kaj Floraj Ludoj en Tarragona (191I), Terrassa
(1912), Olot (1913), kaj St. Feliu de Guixols (1914). Anka dum tiuj jaroj
okazis en kelkaj urbetoj de la provincoj Girona kaj Tarragona rimarkindaj E-
359
istaj tagoj okaze de la enerataj kunvenoj de la provincaj Ligoj. Intertempe, la
27 jul. 1911, la hispana registaro dekretis rean ordonon, kiu permesis la
instruadon de E en iuj tataj lernejoj kaj Universitatoj.
La granda milito, kiel en alia] landoj, kazis al la K-a movado anka
malbonsortan baton. Pli ol 50 E-istoj K-aj veturis al Paris por partopreni la
kongreson, kiu ne okazis. Inter la karavano estis la K-a trupo de aktoroj, kiuj
dum ia UK en Barcelona reprezentis en K. la dramon de la K-a atoro Adria
Guat Mistero de Doloro. Ili estis speciale kontraktitaj por reprezenti en tiu
Kongr. la komedion de Moliere Georgo Dandin. iuj anoj de la karavano
revenis krom Pujola, kiu, preninte dum sia ekzilo la francan civitanecon por
eviti politikan persekutadon de la hispana tato, estis mobilizita de la franca
armeo. La movado mem malkreskis. Tutmonda Espero, kiu seninterrompe
aperis dum ses jaroj ne plu estis publikigata. K-a E-isto dum la lastaj ses
monatoj de 1914 aperis nur unu fojon.
Milita kaj postmilita epoko (1915-21). Malgra la forta senkuraio
sentebla en la vicoj de la E-istaro, la pioniroj klopodis persvadi siajn
kunlaborantojn pri la efemera vivkapablo de la milito. Nur tiamaniere oni
povis konvinki la skeptikulojn pri la bezono konservi en netrala lando la
plej eblan E-istan fajron neestingeblan, kiu poste tagos por refamigi la
cindrojn restintajn en la resto de E-ista mondo.
En 1915 dir. de K-a E-isto, fariis Josep Grau Casas. Tiu i
presorgano aperis regule dum 1915, kun kelkaj interrompoj dum 1916, kaj
unu sola numero (kiu sciigis pri la morto de Z) en 19l7. KEF sukcese ankora
organizis kongreson kaj Florajn Ludojn en Vilanova i Geltr (1915), kaj
sekvontan jaron en Reus. Dum 1918, 1919 kaj 1920 KE ne aperas, kaj in
anstataas, en malsamaj arano kaj formato, Bulteno de KEF, sub la
direktado de Marian Sola el Terrassa. En la daro de tiuj tri jaroj, la tuta afero
pri KEF estas sub la zorgo de la E-istoj el Sabadell kaj Terrassa, kiuj ankora
kurais sukcese organizi unu Kongreson kaj Florajn Ludojn en Manlleu dum
1919.
De 1921 is la hodiaaj tagoj. Joan Gili Norta, reveninte de la UK en
Hago en Barcelonon, konvinkis sian amikon Jaume Grau Casas (kiu tiam
estis sekr. de KEF) pri la nepra bezono revigligi la tutan K-an movadon, kaj
360
en la unua rnomento, kiel plej facile alirebla vojo, revigligi la tutan
entreprenon pri KEF. Du monatojn poste KEF alvokis al enerala kunveno,
en kiu oni decidis reaperigi la presorganon KE kaj arani landan kongreson
kun la tradiciaj Int. Floraj Ludoj. De post tiu tempo la movado estas denove
solidigita, ar la presorgano (nun sub la zorgo de Jaume Grau) regule kaj
iumonate aperas, E-kursoj grandnombre funkcias kaj oni okazigas
sukcesplenajn kongresojn kaj brilajn Ftorajn Ludojn. Dum tiuj i 13 jaroj
(1921-1933) la direktilo de la KEF-ipo iris de manoj al manoj de lertaj kaj
fervoraj pioniroj, kelkaj anta aliaj postmilitaj E-istoj: Gili, Grau, Dalmau,
Alberich, Sola kaj aliaj, kiuj efke helpis.
Malgra la malfacila politika situacio, kiu ekzistis dum sep jaroj
(militista diktatoreco de 1923 is 1930, persekuto kaj malperrneso de
proletaj, katalunnaciistaj, kunulaj k. a. movadoj) oni bone sukcesis arani kaj
okazigi kelkajn landajn kongresojn kaj Florajn Ludojn en Girona (1921),
Mattresa (l923), Vic (l924), Palma de Mallosca (1925), St. Coloma de Farnes
(1926), Sller (l927) kaj Vinaroc (1928). Sed en tiaspecaj diktatorecaj reimoj
oni celas ekstermi e ta kulturajn soeietojn plej fremdajn al la politika
movado. Ne mankis, do, persekuto por KEF, kiun oni akuzis pro ia
separatista agado kontra la hispana tato. Kazoj de tiu persekuto: la
simpatio altirita por K. pere de eldono de K-a Antologio, la sistema
fankenlasado de la hispana lingvo sur la paoj de K-a E-isto, la neaparteno
al HEA, la persisto saluti la UK-jn en la nomo de la katalunoj, la rekta
interrilato kun la int. E-organizaoj, kaj aliaj. Konsekvencoj de tiu
persekutado: monpuno 500 peseta pro artikolo aperinta en KE en 1925,
starigo de malfacilaoj anta la preparado de la kongresoj, kaj aliaj. Ekz.
generalo, kiu regis Barcelonon en 1928, postulis de KEF, ke i en la estonteco
ne nomu sin plu Kataluna kaj aliu al la H-a Federacio, efkante tiamaniere la
interfration kun la ceteraj H-aj regionoj. Sed la KEF-anoj, anta ol akcepti
similan submetion, preferis en Vinaroc (kongresurbo en 1928), forlasi la
subtenadon de KEF kaj atendi is kiam la cirkonstancoj estos pli favoraj. Tiuj
favoraj momentoj alvenis en la komenco de 1930, tri monatojn post la forigo
de la diktatoreca reimo. Denove estas starigitaj en ag. 1930 la regularoj de
la tradicia KEF, reaperis la presorgano KE, tuj poste sekvis dua eldono de K-
a Antologio, reprodukto de la voo de Z sur modernaj gramofondiskoj,
inaguro de Z-stratoj en Barcelona, Vic, Cassa, Vendrell, eldono de
propagandfolioj, de elementa gramatiko en K-a lingvo, okazigo de e-kursoj
361
dum tuta jaro (1933), XVI-a Kongreso kaj Floraj Ludoj kun sukceso en
Vendrell (1933), ktp.
La movado en K, post la starigo de la Respubliko, rapide kreskas,
precipe en la proletaj medioj, el kiuj naskiis kelkaj novaj grupoj kaj unu
Ligo, kiu eldonas propran bultenon nomatan Proleta Voo. KEF iom post
iom reakiras la terenon perditan pro la diktatoreca reimo.
E. CAPDEVlLA.
Rimarko kontradira. Dum 1929-30, post la forlaso de KEF e la
Kongreso en Vinaroz pro politikaj cirkonstancoj, kelkaj senpartiaj kaj
sindonemaj E-istoj, sub prezido de Angelo Valdepenas, entreprenis la
malfacilan taskon restarigi KEF, kion ili faris sub la nomo Katalun-Baleara E-
ista Federacio, (KBEF). (Kataluna E-isto, 1929-1930, n-roj 1 is 9). Tio estis
netrala E-ista agado, kiu kreis novan generacion post la malvarmio de la
malnovaj pioniroj, kaj kiu kulminaciis kun la 16-a Kongreso de KBEF (19-20
apr. 1930), honoreprezidita de A. Sabadell. Tiam estis okazintaj politikaj
anoj en Hispanujo, kaj la naciemaj katalunaj E-istoj sukcesis forpeli la
senpolitikajn katalunajn E-istojn, kiuj dum tiu periodo restarigis kaj regis
KEF.
J. ANGLADA.
Noto. Specialan dankon meritas Juan Barcelo Andreu (Palma de
Mallorca), kiu post daraj sed vanaj klopodoj akiri artikolon pri Hispanujo
insistis, ke tiu artikolo estu tamen ricevita. (Red.)
Historieto de Esperanto. De A. Fier. 1911, 48 p. La bela studo
perfekte plenumis la malfacilan taskon, resumi en brouro la tutan historion
de nia lingvo. (LI, 19l2, p: 38.)
Historio de Esperanto. De Zakrzewski. 1913, 144 p. Loante en
Varsovio, en la naskejo mem de E, li havis sub la mano iujn necesajn
dokumentojn, el kiuj kelkaj estas e netroveblaj aliloke; li povis ricevi de la
buo mem de nia Majstro multajn sciigojn kaj rememorojn nenie skribitajn.
El tio rezultas la graveco de la nuna libro kiel kolekto de faktoj;... li nur
362
raportis pri la okazaoj la kronologia ordo, ne serante eltiri el la faktoj iun
ajn konkludon. . . Neologisma tendenco de la atoro. (Ned Katryn, LI, 1911,
p: 109.)
Historio de Esperanto. De Brggemann. 1923, 160 p. Okupas sin
precipe pri la I-VIII. UK-j, prezentas iujn kongresparoladojn de Z.
Historio de Kristo. De Papini, trad. el la itala anonimulo, 1931, 575 p.
Post antaparolo, kun akraj paroloj al nekredantoj, venas multnombraj
apitroj, pli ol cent, kiuj ja sekvas tempe la konatajn faktojn de l Biblio sed
kiuj parafraze ilin klarigas por eltiri religian a moralan lecionon. (G. S., ,E',
1932. p: 13.)
Historio de la lingvo Esperanto. Verkita de Privat. I. parto: Deveno
kaj komenco, 1887-1900. 1912, dua eld. 1923, 74 p. II. parto: La movado,
1900-27, 1927, 199 p. Tiu i verko estas pli, ol historia datkolekto, i estas
vere, la estinta, sed estantigita vivo de nia movado. La homoj, ideoj, formoj
vivas en i kaj la tuta libro estas frea, kiel la naturo. Belega stilo! (Szilgyi,
LM. 1931, p: 16.) La apitro: E dum la milito represita lavorte en la
Enciklopedio.
Historio de la Mondolingvo. Tri jarcentoj da serado. Verkis E.
Drezen, eld. Ekrelo, 1931, 244 p. Post Histoire de la langue universelle de
Couturat kaj Leaut, ni ne havis tian kompendion. Finaj listoj, kun fontlibroj,
nomaroj de l cititaj personoj kaj de P priparolitaj lingvoj, kiel anka la
marenaj titoloj tre faciligas seradon en la tre ampleksa enhavo. La tuta serio
de l malnovaj strangaj proponoj, pasigrafoj skrib- a simbolaj lingvoj
renovioj de la latino, kalejdoskope pasas anta la leganto. Por la unuaj
periodoj, la ordo estas tiu de l jaroj por la lastaj, ni havas paralelajn apitrojn
pri la diversaj nuntempaj direktoj en la serado al mondlingvo. La verko ne
nur estas per la liveritaj faktoj, referencoj, tabeloj, tre taga laborilo por
studemuloj e tiu fako, sed per konsideroj, juoj de P atoro, per detalaj
apitroj pri Volapk, E, Ido, per la aldonitaj portretoj, montroj de strangaj
alfabetoj ekzemploj pri malmulte konataj projektoj per la eneraltemaj
apitroj, i fariis anka verko leginda de iu samideano. (G S., ,E' 1932. p:
106.)
363
Historio kaj Organizo de la Esperanto-Movado. Verkis J. R. G.
Isbrcker, 1932, 52 p. Konciza kaj simpla resumo de la historio kaj movado,
precipe por kandidatoj pri la instruista kapableco de E.
Hitrow Panayot, kuracisto, nun en Sofa. Nask. en 1894. Multe vojais
tra la mondo Vivis, studis kaj propagandis en Odessa, Tirnovo, Bucureti,
Moskva, Berlin, Milano, Sofa. Verkis kaj eldonis diversajn traktaojn en
naciaj lingvoj, E-lernolibrojn por rusoj, germanoj, kaj bulgaroj, Historieton
de i. I. kaj aliajn. Eldonis ilustritan E revuon E-io, 1923-25. En 1925 fondis
lnt. Unio E-ista (v.)
Hodakowski Tadeo Kazimiro, polo, gimnazia instruisto. Nask 26 jun.
1903 en Galicio. Estrarano de PIE kaj de PED. Lektoro de E en la Krakowa
Univ. kaj de radiostacio en Krakow. Sekr. de LKK por la UK en Krakow 1931.
Verkas ofe prop. artikolojn kaj red. P E-iston.
Hodler Hector, sviso, kunfondinto kaj dir. de UEA. Nask. l okt. 1887
en Geneve, mortis 31 marto 1920 en Leysin. Lia patro estis la fama pentristo
Ferdinand Hodler. Li lernis E-n en 1903 samtempe kun E. Privat, kiu estis lia
lernejkamarado. Ili fondis E-klubon kaj urnaleton Juna E-isto. La lerneja
benko estis la redakcio dum kvin jaroj, tie ili administris, skribis adresojn,
korespondadis. Ili iom poste Iernis Idiom Neutral kaj Bolak, por konvinkii,
u vere E estas la plej bona int. lingvo. H. estis idealisto, sed kun granda
praktika sento. Li pensadis senese, kiel li povus fari E-n praktike uzebla, per
tio preparante int. tuthomaran popolon. Li opiniis, ke oni ne devas apartigi la
mondlingvan movadon de la aliaj sociaj movadoj. Oni devas fari pere de int.
organizo amasmovadon E-n, malgra, ke li bone sciis, ke E progresas jam per
si mem, e sen iuj specialaj organizaoj. Privat skribis pri li: Al tio, kion
iniciatis la genio de Z sur kampo lingva, li aldonis la necesan bazon sur la
kampo socia. E ne fninte la gimnazion, li jam frue dediis sin tute al E. Li
jam estis konata tiam pere de la Juna E-isto, artikoloj en Tra la Mondo kaj la
traduko de la novelo de Bernardin de Saint Pierre Palo kaj Virginio (1905).
En 1906, okaze de la dua UK lin interesisprecipe la organizaj proponoj de
Rousseau kaj Carles, pri ia Ekonsuloj, en kiuj li vidis realigebla sian planon,
nome, organizi reciprokan sinhelpon inter bonvolaj homoj. Jen, la ermo de
UEA kaj iaj imciatintoj. En 1907 li transprems la redaktadon de Esperanto
de Paul Berthelot, kiu fondis kaj is tiam redaktis in. H. poste fariis ia
364
posedanto 19-jara li estis, kiam la 12 febr. 1907 li publikigis sian unuan n-ron
de ,E', kiu aperis tiam jam la trian jaron. H. volis redakti la gazeton al la
tutmonda E-istaro, kaj vere ,E' fariis la centra organo de la E-istoj. Li
aperigis ,E'-n pli ol l3 jarojn regule (escepte 6 monatojn en 1914). Li verkis
multajn gravajn artikolojn, tradukis, sugestis traduki efverkojn anstata
bagatelaoj. Li signis siajn artikolojn per: A R. La proponoj de Rousseau kaj
Carles kunfandiis kun liaj planoj, ili estis pritraktataj en lia gazeto kaj trovis
varman akcepton. Okaze de la UK 1907, ekzistis jam . 200 konsuloj. UEA
fondiis 28 apr. 1908. H. volis per i krei fortikan ligilon de solidareco inter
diverslingvanoj. Dum la milito H. kun la tiama sekretario de UEA Hans
Jakob organizis la Dummilitan Helpservorl de UEA, servo farinta
eksterordinaran bruon. Al UEA H. postlasis gravan parton de sia havao kun
la celo certigi ian ekziston.
Estas karakterize por lia nobla animo kaj humaneco, ke en Geneve li
aliis al la loka bestprotekta societo, kaj diris, ke li atus fari el UEA asocion,
por protekti la homojn. Je la fno de sia vivo, dum la milito, kiam li jam estis
ofe malsana, li turnis sin efe al sciencaj problemoj. En 1916 li skribis 387
paan franclingvan verkon pri la paca organizo de l popoloj.
L. HALKA.
Hogg Elizabeth, anglino, instruistino. Nask. 29 jan. 1889 en Liverpool.
Enkondukis E-n en lernejon, en kiu i ilustruis. Rakonto pri tio Eksperimento
de Eccles estas tradukita en multajn lingvojn. Verkis artikolojn pri instruo de
E al infanoj. eestis la Int. Konferencon de E Instruistoj en Geneve, 1921.
Hohlov Nikolao, ruso, supera ekonomiisto e industria trusto. Nask.
1891 en Moskva. Edziinta. E-istiis en 1905. Kontribuis al La Ondo de E,
Konkordo, LM, HDE, E' kaj aliaj gazetoj lingvajn kaj kritikajn artikolojn,
tradukis el angla, rusa kaj serba lingvoj. Liaj verkoj: La morto de delegito de
UEA, originala komedieto, 1924; Krucumo, trad. de Drozdov,1922; Orientaj
Fabeloj, trad. de Doroevi, 1928; La morto de Danton, trad. de Tolstoj, 1928;
Historio de la Mondolingvo, trad. de Drezen. r. n 1928 aperis lia sola poemaro,
La tajdo, kies moton: De la musique, acant toute chose. . . li kredeble elektis
kun intenca ironio. in kontradiras jam la dua poemo, en kiu li sin
komparas al Chanteclaire, kiu tro frue anoncas al dormantoj la venontan
365
matenkrepuskon. u koka krio estas anta io muzika? Certe ia veka saluto
havas valoron nur socialan. Anka en aliaj poemoj, Eropo, Moskvo kaj Mia
patrujo, li esprimas socialajn sentojn. Tamen li ordinare verkas pli
individuece, trovante sian inspiron en ia animstato kaj en simplaj travivaoj.
Amo kaj sledveturo sub la steloj liveras inspiron por unu el la plej belaj
poemoj en nia lingvo: Unua suno. Kombino de sentimento kaj realismo efkas
virece en liaj ampormoj: en pasia amanto li vidas la kaitan odaliskon, dum
amanta virino estas mikso el tigro kaj mimoz'. Tamen ajnas nun, ke la
sociala konscienco en H venkis lian lirikismon. Lia funde serioza menso sin
turnis al pli uraj laboroj por la lingvaj instancoj de SEU kaj al tradukado de
klasbatalaj poemoj.
W. B. JOHNSON.
Holanda E-isto estis la kunigo de Nederland-E kaj La Holanda
Pioniro. i aperis en Amsterdam de jan.-dec. 1922 iusemajne, 4 p. 23x16,
entute 104 n-roj kun 426 p., de jan.-dec. 1924 iu semajne, 4 p.28x22 entute
52 n-roj kun 208 p.; de jan.-junio 1925 dusemajne 8 p. 28x22 en. tute 10 n-roj
kun 96 p.; de jan. 1926 dec, 1931 (lasta n-ro) dusemajne 8 20 p. 23x15 entute
150 n-roj kun 2128 p. Red. A Klock. Enhavis propagandon, kronikon,
instruleterojn, post jan. 1924 anka literaturon.
P. TARNOW.
Holando, v. Nederlando.
Holmes (homs) John Tomas (ps. J. T. H.) anglo, lankomercisto.
Nask. 9 dec. 1868 en Morton. Multjare sekr. kaj prez. grupa kaj federacia;
vicprez. de BEA, ano de LKK por Ia Oxforda UK. Unua alilandano parolinta
E-e per radio en Germanujo. Faris centojn da prop. prelegoj kaj gvidis
multajn kursojn.
Homar Franjo kroato, mortigis sin juna en 1933. Impulsema prop-isto,
komitatano de JEL, red. de La Suda Stelo. Trad. de kroataj poemoj.
Homaranismo. Idearo de Z, por kiu li pledis en aparta Deklaracio
kaj en aliaj skribaoj. La la Plena Vortaro Doktrino postulanta, ke iu
366
rigardu kaj amu iulandajn homojn kiel siajn fratojn. La plej karakterizaj kaj
gravaj estas Ia du unuaj punktoj de la Deklaracio: Mi estas homo, kaj la
tutan homaron mi rigardas kiel unu familion; la dividitecon de la homaro en
diversajn reciproke malamikajn gentojn kaj gentreligiajn komunumojn mi
rigardas kiel unu el la plej grandaj malfelioj, kiu pli a malpli frue devas
malaperi kaj kies malaperon mi devas akceladi la mia povo. Mi vidas en iu
homo nur homon, kaj mi taksas iun homon nur la lia persona valoro kaj
agoj. iun ofendadon a premadon de homo pro tio, ke li apartenas al alia
gento, alia lingvo a alia socia klaso ol mi, mi rigardas kiel barbarecon.
Dietterle en la O. V, p: 313-343 publikis la tutan materialon kaj aldonis pri Z
i. a.: La tre ideala homaranisma ideo okupis lin dum lia tuta vivo, kaj kiel
ajnas al mi por li estis ankora pli grava, ol la tuta ideo de int. lingvo, kiu
evidente servis al li nur kiel vojo al la ideala celo, kiun li esprimis per la
preska sinonimaj vortoj hilelismo kaj homaranismo. Pro diversaj kazoj
li komence timis, publikigi siajn ideojn sub sia nomo: 1. pro la politika
situacio en la tiama Rusujo, 2. pro tio, ke li antavidis atakojn kaj kritikojn e
de la plej fdelaj adeptoj de lia lingva ideo, 3. ar li ne volis, ke oni intermiksu
la du por li samcelajn, sed principe diversajn ideojn. Z ne sukcesis fondi
movadon por H., ja tion malhelpis anka la militeksplodo, sed troviis
multaj, precipe inter la pacifstoj, kiuj simpatiis kun tiu idearo. La
marksisma vidpunkto la H. kapablus nur fui realan komprenon de la
ekzistantaj socifortoj. (Drezen, Z, p: 13.)
Ho, mia kor'. Poemeto de Z, verkita nelonge anta eliro de la Unua
Libro 1887. En tiaj tagoj Z verkis versaon tre mallongan. i sonas iom kiel
spirado malfacila de homo suprenkurinta kvin etaojn de tuparo kaj staranta
anta pordo halte. (Privat, Vivo de Z, p: 35.)
Homoj sur la Tero. Romano, originale de Engholm, eld. 1932, 202 p.
Interesa rakonto, fua komprenebla stilo, agrablaj naturskizetoj inter la faktoj
sinsekvaj, portretoj tre sukcesaj, se oni atentas, ke la personoj estas preska
senkarakteraj, lertaj novaj esprimoj kaj komparoj. (G.S., ,E', 1933 p. 60.)
Homulle Rudolphus Henricus, nederlandano, direktoro de sten.
instituto. Nask. 20 jun. 1887 en Amsterdam. Kreinto de la unueca nederlanda
sten. Iniciatis la unuan grupon en A. en 1905 kaj katolikan grupon pn 1910.
Trad. brouron de Cart Unu horo de E.
367
Honduraso, Centra Ameriko. Unua E-isto kaj UEA-del. estis H. Dike,
veninta en 1926 el New York kaj lointa iun tempon en San Pedro-Sula. En
1931 alvenis la landon Mauricio Jagoda, juna sed malnova E-isto, kiu
publikigis artikolojn, gvidis la unuan E kurson en Progreso. Pro la revolucio
de generalo Ferrera io estis detruita kaj kelkaj kursanoj mortis en la
fratbatalo. En 1932 Jagoda lokanis al Tela kaj varbis por E la nunan UEA-
del., David Medina Bangs, kiu nun gvidas tie kurson. En Olanchito Jagoda
varbis por E la kuraciston d-ron Pompilio Romero, nuna UEA-del, kiu faris
diversajn tradukojn el E al hispanaj kaj dank al li fariis E-isto la verkistino
kaj edukistino fno Visitacion Padilla, 1a unua UEA-del. en la efurbo
Tegucigalpa. M. JAGODA.
Hookham (hukm) John Edward, anglo, urbofcisto. Nask. 15 ag. 1880
en London. E-istiis 1911. De 1922 vicsekr. de IKUE. De 1926 sekr. de Angla
Ligo de Katolikaj E-istoj.
Hori Mamii, (ps. Vervojo), japano, publika prokuroro de distrikta
juejo de Tokyo. Nask. 25 jul. 1900 en Nara-si. E-istiis dum vojao en
Siberio, 1918. Vicprez. de 20-a J Kongreso. Sekr. de sep JE kongresoj.
Horizontoj. Poemoj de Barbarus, el la estona trad. Hi1da Dresen, 1931,
78 p. Poeto de fanfaroj, arda maltrankvilo, grandurba, ajna, sistema anarkio
zigzagoj kaj geometrio, harmonio kaj revolucio. La formpreteco de H. D.
preska iam triumfas pri la malfacilaoj. (Szilagyi, LM, 1932, p: 19.)
Horn Isabelle M., usonanino, atoro kaj urnalisto. Nask. en
Washington, E-isto de 1910. Helpa sekr. de EANA 1910-16. Subredaktoro de
Amerika E-isto, 1913-16. Ano de Administra Komitato de EANA.
Horneck (hornek) Rudolf, astrogermano, dir. kaj posedanto de
komerca lernejo (en Graz), kie anka E estas instruata. Multe varbas por E
kaj gvidas kursojn.
Horner Rodolphe, sviso, int. sekr. de YMCA (Kristana Unuio de Junaj
Viroj). Mortis 62-jara en 1927 en Zrich. Disponante fundajn lingvajn
konojn, li faris grandajn vojaojn kaj laboris en Usono, Portugalujo,
368
Hispanujo por YMCA. Pioniro de E en Portugalujo. Estis prez. de la EG en
Geneve. Estis ofciala delegito de la Rua Kruco e postmilitaj UK-j.
Hoschek (hoek) Rudolf, astrogermano, revizoro librotenada en
Wien. Nask. 10 majo 1881 en W. E-isto de 1911. En 19I5 venis en
militkaptitecon en Berezovka (Rusl.). Tie li pliperfektiis en E, konatiis kun
J. Baghy, kun kiu li estis kune is 19l8. En 1918-19 en Berezovka estis semajna
E-Rondo. Reveninte hejmen en 1920 li laboris plu por E, efe en la komerca
kampo.
Houbart (ubar) Emile, franco, publicisto. Nask. 19 apr. 1874 en
Septeuil (apud Paris). Eldonis en 1909 la gazeton E-Nouvelles, kiu fariis, unu
jaron poste, La Movado, monata ilustrita, la grava franca propaganda revuo.
Li redaktis kaj publikigis in de 1910 is 1914 kaj de 1923 is 1933. Li faris
multajn intervjuojn pri E kun eminentaj personoj, multnombrajn prop.
artikolojn, ktp.
Hovefer Flerbert F. (plumnomo: E. efe, la la angla prononco de la
literoj H. F. H.), germano, industria emiisto; metalurgo. Nask. 1859 en
Germanujo, mortis 1 sept. 1918. E-istiis en 1904. Elpensis la propagandajn
losilojn. La unua (en angla liztgvo) aperis en 1905, verkita kunlabore kun
Millidge. Jam en 1912 ili aperis en 18 lingvoj; anka diverslingvaj Tutoj
(losifo en pligranda formo): preska io je propra elspezo. Fondis je propra
fnanca respondeco Int. Propagandejon E-istan por darigi tiun laboron.
Iniciatis la sistemon de transpagiloj por int.monpagoj kaj la ekbankon E-
istan. Fondis grupojn en London, Funchal, Sicilio, Italujo, Palestino. Malavare
subtenis la movadon tutmonde. LK de 1908, Akademiano de 1912. Vicprez.
de BEA. Verkoj: Kio povas okazi, se oni donacas surprize; Tutmonda
Anekdotaro, La Elparolado de E, k. a.
Hovorka Nikolao, (antamilite barono de Zderas), astriano, verkisto,
efredaktoro de la germanlingva periodao, Berichte (Wien). Nask. 6 dec.
190l en Tesli, Bosnio. En sia revuo li donis konstantan rubrikon al E. Prez.
de la ES-j: UEU en Wien, EOO de urbo W. Kunfondinto kaj sekr. de la
Laborkomitato de la Wienaj ES-j. Kunorganizanto de sukcesplenaj Cseh-
metodaj kursoj en W. dum printempo 1932. Nun sekr. de AEA. Subtilvoa
poeto, al kiu la poemo estas festotaga plezuro. Malgra tio, ke H. ne verkis
369
ankora multe da poemoj, lia animklavaro eksonigas diversajn melodiojn,
kelkfoje kun forta kolektiva sento, kies karakteriza ekzemplo estas la poemo
Gefratoj kunigu la manojn. (LM. 1932, p: 150.) F. SZILAGYI.
Howard (haard) Sir Ebenezer, anglo. Mortis 77-jara 1 majo 1928 en
Welwyn Garden City. Pioniro de la ardenurba movado. E-istiis anta 1907.
Hromada Rudolf, eo, bankofcisto. Nask. 9. novem. 1890. Depost
fondo de AE (1920) ia en. sekr. Red. kaj eld. de La Progreso de 1923.
Kunfondinto kaj kunred. de eoslovaka Gazeto; 1921-23. Gvidanta persono
en la . E-movado. Estis ano de ICK depost ia fondo is 1930, poste
konsilanto. Estis komitatano de UEA. Kunverkinto de Vortaro E-., 1926, II.
eld. 1932.
Hsu W. K., ino. Studis en Francujo, 1904. Revenis en Canton, 1908,
kie li propagandas E-n, 1909. Malfermis kursojn en la normalaj lernejoj de
Nan-Wu, Kaiming kaj Kaochung, 1909-10. Granda sukceso en la Popola
Kolegio, 1912. Fondis E Asocion kun Sifo. Unua pioniro de E en Suda inujo.
Liaj E lernantoj: Sifo, Sinpak, Kenn. Artikoloj en La Voo de la Popolo.
Revenas al la movado en 1926. Kunlaboras kun Wu Takwong, Sinpak kaj
Kenn. Prof. de E en Cantona E-Instituto.
Hbner Louis, germano, d-ro fl., gimn. prof. Nask. 7 jun. 1850 en
Tiefensee. Verkis matematikajn librojn kaj disertaciojn. Tutblinda de 1905. Li
lernis E-n en 1908. Fondis la E grupon en Schweidnitz, 1909. Artikoloj,
paroladoj.
Hubricht (hubrijt) Kurt, germano, Nask. 18 febr. 1890 en Leipzig. E-
isto de 1914. Kiel fervora aganto en la liberpensulaj organizaoj, anka sur E-
a kampo laboris multe por siaj ideoj: fondo de Int. Ligo de Liberpensuloj (ne
plu ekzistas), poste agado en la Liberpensula Sekcio de SAT, ampleksa laboro
por E en liberpensulaj rondoj (artikoloj, kursoj, ekspozicioj), en 1924-26
eldono de la gazeto Liberpensulo. Nuntempe fnlaboras la verkon Libro-
Leksikono de la E-lingva literaturo, kun enhavresumoj kaj aliaj informoj.
Huet (e) Horace, franco. Nask. en 1860, mortis 28 febr. 1911 en Nice.
E-isto de 1902; Fondis kaj prez. la grupon de Nice, poste vicprez. la grupon
370
de Parizo. Redakcia sekr. de la Revuo. Mirinda lingvisto, studema kaj
analizema spirito, kun vasta kaj frma klereco. Li komparis la jam aperintajn
vortarojn, profunde pristudis la Z-ajn verkojn, preparis en 1907 liston da
2200 novaj radikoj (presitan en 19l1) kaj amasigis slipojn de multvaloraj
notoj por granda vortaro. Li prezentis tiun laboron al la LK (1908), sed lia
laboro ne estis publikigita. Li sentis progresantan senfortion, kaj, la lia
peto, Bourlet proponis al Grosjean-Maupin, ke li prenu sur sin la taskon
darigi la laboron kaj fari kompletan vortaron. Tradukis unuaktan komedion
La F1uido de John, multfoje luditan. LK, 1905.
Hogai Ferenc, hungaro, prof. de lingvoj. Nask. 2 okt. 1884 en
Vmosgyrk. Prop. paroladoj, artikoloj, instruado de E. Aranis la HE
Kongreson en Gyongyos, 1926.
Humez (me) Alberic, franco, entreprenisto en Douai. De 1908
seninterrompe UEA-del.
Humoro estas en E samsignifa kiel itale umore, france humeur, angle
humour. En vasta senco i signifas ian, u gajan u malgajan spiritan staton,
strikte humoro estas mallongigo de bonhumoro, kiel peza estas mallongigo de
multepeza. En tiu malvasta senco i estas tre disvastigita en E-ujo: la efa
fonto de E-a humoro estas la idealisma fervoro de la anoj de E. Precipe la
UK-j donas al ili okazon oji kaj gaji. Ju pli multaj estas la eksteraj
malfacilaoj barantaj de la pacaj batalantol la vojon al sukceso, des pli
senena kaj lata farias la humoro de la anoj de lingvo int., kiam ili trovas
sin inter si. La seriozaj E-istoj uas la feston de la E-ista popolo pribabilante
la kongresajn okazintaojn kaj poste raportas al la hejmrestintaj samlandanoj
kun la sama kongresa humoro la kongresajn impresojn. La junularo erpas la
kongresan bonhumoron el sia propra kunesto, humorante precipe pri la
eminentuloj.
Kiel modelo de kongreshumoro povas servi la raporto de Ned Katryn
pri la Berna UK en 1913 en L. I. n-roj VIIIIX. Kun neevitebla efko li igis nin
ridi priskribante en formo de Leteroj al sia nevino la Naan Kongreson. La
tiu modelo anka aliaj kongresoj donas konstantan temon al humoraj
raportoj kaj oni povas kun certeco aserti, ke la regula E-ista kongresraportisto
estas regula humoristo.
371
Alian fonton de humoro formis en 1908-14 la bataloj kontra ldo kaj
aliaj konkurantoj de E. La penadoj de Rene de Saussure kunigi E-n kun Ido
en lia Antido estis akceptataj de la E-istaro kun neancelebla humoro.
Modelajn felietonetojn donis pri tio Era en la L. I.
En Juna E-isto per bonaj originalaj a lamemoraj humorrakonistetoj
riigis la E-an literaturon ia efred. Palo Lengyet, atoro de Libro de
Humoraoj.
En Paris verkas nuntempe majstro de E humora poezio Raymond
Schwartz, atoro de Verdkata Testamento, kolekto de versformaj satiraoj,
miksitaj ofe kun bonaj vortludoj. La afero de E konkure kun la eterna afero
de Amo formas plejan temon de liaj rikanaoj. En 1933 Schwartz ekredaktis
humorgazeton ,La Pirato', kiu kaperas iumonate.
Anta la milito aperadis La Spritulo, multe malpli originala, ar simple
kopianta el naciaj gazetoj plimalpli tagajn spritaojn. La Pirato estas tute alia,
ia red. disponas specialan talenton.
La humoro trablovis post la milito e la E didaktikon. Pastro e ekuzis
tiun potencan korvarbilon kiel instrumenton de instruado al la amasoj.
Aperis e Gaja Lernolibro de Walter, kiu, cetere, meritas citon pro la bonaj
amuzaj ilustraoj.
En E aperis kelkaj anekdotaroj, plej ofe tradukoj el nacilingvaj libroj
kaj gazetoj. Ilia destino estas ne tiom amuzi, kiom instrui E-n al
progresemuloj.
Ni ne citas aparte la tradukverkojn kun humora enhavo, ekz. la
komediojn de Moliere kaj Shakespeare, la novelojn de Dickens a la lirikaojn
de Heine, kiuj aperis en E. Verkistoj kun humoraj tendencoj en multaj siaj
verkoj estas: J. Merchant, J. Baghy, J. Kenngof, I. Lejzerowicz, R. Schwartz,
Dreves Uitterdijk, F. Szilagyi kaj kelkaj aliaj.
(v. Vortudoj, karikaturo.)
372
L. DRCHER.
Hungara Antologio. Redaktis kaj grandegan arton de la poemoj
tradukis Kalocsay, kunlaboris Baghy, Bodo, Halka, Szilagyi, Totsche. Poemoj
kaj noveloj de 50 hungaraj verkistoj. 1933. 473 p. kaj 24 kliopaoj kun la
portretoj de 47 verkistoj. Simila verko e en grandaj naciaj lingvoj ne ekzistas
pri la hungara literaturo. La redaktantoj celis konigi hungarajn literaturajn
trezorojn kaj samtempe doni kiel eble plej valoran kontribuaon al la E-a
literaturo. iu justa juanto verdiktos honore realigita tiun duoblan taskon,
kaj deziros sukceson al tiu nesuperebla libro al la AELA-entrepreno. (G. S. E',
1933. p 167.)
Hungara E-isto. Pro malkonsentoj kun la eld. de La Verda Standardo,
A. Marich, HES estis devigata krei propran informilon. i tion faris unue per
Sciiganto, kiu komencis aperi en majo 1903 kaj esis per la 3-a n-ro jan. 1909.
in anstatais en marto 1909 HE, IV+812 p. 24x16-17. En 1911 HES
akordiis kun LVSt kaj akiris in per la societo, do HE malaperis. Red. Miletz,
poste d-ro Schatz. En julio 1918 HE reaperis en Szeged 836 p. 23x16 kaj restis
tie is okt. 1923. Red. Turzo De jan. 1924 HE translois al Budapest kaj esis
tie en febr. 1926, 410 p. 24x16. Red. dro Takcs. Entute aperis de julio 1918 83
n-roj kun 700 p.
P. TARNOW.
Hungara E-Muzeo provizore en Nagymaros, fondita en 1932. La bazo
estas kolektao de la gvidanto, dro Jozefo Takacs: 230 libroj, 70 gazetoj, .
1000 gazeteltranajoj, 40 murafoj, 500 fugfolioj, 250 leteroj, potkartoj 20
vizitkartoj, 60 fotografaoj, plena kolekto de H glumarkoj. Celo: kolekto de
io pri la mondlingva movado en H-ujo.
Hungara Heroldo. Gazeto movada, aperanta en Budapest, fondita jan.
1928 de L. Kkny, kiu red. kaj eld. in is dec. 1930. La programo de H. H.
eti tiu unua periodo estis 1. Disvastigo de E. 2. Kunlaboro de la E-Societoj. 3.
Servo por la paco kaj progreso. 4. La eksterlanda konatigo de la hungara
kulturo. 5. Akcelo de la hungara fremdultrafko kaj de la Budapesta Int. Foiro.
1928-30 aperis 28 kajeroj kun 360 paoj. De 1931 H H. aperas nur
kvaronjare, in eld. HES. Red. de 1931 is okt. 1932 J. Mihalik, de tiam dro J.
373
Takacs. Formato 15x 23 cm.
Hungarujo. Malgranda nacio kun lingvo neapartenanta al la
hindoeropa lingvofamilio, popolo vivanta en la multlingva Mez-Eropo: jen
bona tereno por lingvo int., tamen E atingis la landon nur en 1897.
La unua E-isto estis dro Gbor Balint, univ. prof. en Kolozsvr, (nun
iuj en Rumanujo) varbita por E. verajne per la propaganda laboro de L. de
Beaufront. En 1897 Balint eldonis litografte la regulojn de E kaj gvidis
kurson por univ. studentoj. Partoprenis in anka juna urnalisto Abel
Barabas, kiu verkis kaj en 1898 eldonis la unuan E-lernolibron en H lingvo.
La instiganto kaj verkinto de la antaparolo estis mem Blint, kiu sprite kaj
energie rifuzis la atakojn kaj mokojn, dirante i a., ke manion havas tiu, kiu ne
kredas la progreson de la homaro kaj kiu preferas la disigon de la homaro per
inaj muroj.
Sekvis multaj artikoloj atakaj en la gazetaro, nur malmultaj defendaj,
kaj mem la gramatikon aetis nur kelkaj, inter ili Pal Lengyel, posedanto de
malgranda presejo en Szekszard. Li fariis tiel fervora E-isto, ke en 1900 li
transprenis la eldonadon kaj presadon de la gazeto Lingvo Internacia, e en
1904 almigris al Paris, por kunfondi kaj direkti la Presa E-ista Societon.
Intertempe dum 1901 en Budapest ekfunkciis la unua E-grupo, kun
gvidanto Jozsef Miletz; tie eklaboris anka Agost Marich. La kunvenoj okazis
en trinkejo (Kecskemti Borhz, Dobstrato 100), pri kiuj Geza Nyulaszy
skribis en H-landa Informilo (1912) jene: Malhela petrollampo pendis
suben de la plafono kaj per fama lumo videbligis la rian meblaron, kiu
konsistis el nerabotita tablo, kovrita per tuko jam du semajnojn ne purigita,
apud la muroj benkoj, sur kiuj sidis la unuaj hirundoj de E. Fervora junulo,
J Sssmuth instruis la lingvon, sed la animo de la tuta societo estis J. Miletz.
La 10 krejceraj kotizaoj de . 20 membroj kaj la grandaj donacoj ebligis al
ni aeti malgrandan tabulon, kreton kaj spongon. En 1903 jam aperis la dua
gramatiko, verkita de Lengyel, Schwrer kaj Miletz kaj en la sama jaro
fondiis la Unuio de la H-aj E-istoj; prez. Miletz. La Unuio en 1904 eldonis
litograftan gazeton: Esperanto, de la dua n-ro sub la titolo Hungara
Esperanto. red. Miletz.
374
En 1905 Marich fondis la H E-istan Societon kaj en majo 1905 aperis la
unua presita prop. gazeto per subteno de Lud. Makay en Budapest sub titolo
Esperanto, kiu post du jaroj anis la titolon je La Verda Standardo (LVSt).
En tiu tempo funkciis grupoj a rondoj en Versec (kie prof. olt laboris tre
ageme), Szeged, Debrecen kaj Kolozsvr. Vizitoj de kelkaj eksterlandanoj, kiel
tiu de Fructier en 190?, prof. Ofret el Lyon en 1903, G. Kolowrat el Ruslando
en 1904 estis bonefkaj. La propagando estis fekunda efe e la stenografoj,
Lajos Jakab kaj Zoltan Baranyai en 1907 sukcesis vodonigi la sten. societon
en Szeged. (v. Stenografo) La propagando havis sukceson anka okaze de la
Int. Kuracista Kongreso en 1909. (d-roj Robert Schatz, Leo Lorand kaj Jozsef
Kovacs).
En tiu tempo jam laboras tute grandskale Marich, kiu is la
mondmilito restis la plej agema H E-isto. Li laboris tre multe, vojais tra la
tuta lando, faris prop. paroladojn, kolektis monon, aranis kursojn, eldonis
kaj redaktis la gazeton LVSt, kiu estis bonega en kelkaj rilatoj. LVSten okt.
1908 jam anoncis, ke i havas 1400 abonantojn, de majo 1905 is majo 1910
la enspezoj de la gazeto, kiu estis ne nur gazeto, sed anka prop. servo kaj
libera organizao, estis 20.544 kronoj. La sumon tiel skribis Marich ni
kunskrapis per niaj dek ungoj. La lia artikolo en Kzbiztonsg (1908) E
havis tiam 13.5 milionojn (!) da adeptoj. En la marta n-ro de LVSt li
komunikis novan statistikon, la kiu en 1887 estis 100 kaj en 1910 8,550.000
E-istoj. En la jan. n-ro li skribis: se iu el la abonantoj akiros po unu 13
novajn abonantojn, en junio LVSt jam povas aperi kiel taggazeto. En la sama
jaro li komunikis, ke lasttempe li instruis E-n en 16 diversaj lernejoj
La vigla kaj ampleksa agado de Marich donis fortan puon al la
movado, kvankam kelkaj strangaj fankoj de tiu i agado kazis anka
malbonancajn konsekvencojn. Jam en 1909 granda parto de la HES-anoj
estis malkontenta pri la agado de Marich kaj pro tio ili elektis novan
prezidanton: efapelacian juiston Dezs Szentmriay. Marich kaj liaj amikoj
eksiis, restis nur 98 anoj, sed jam en 1910 la laboro de la societo plivigliis
kaj la membraro duobliis. Tiam jam aperis la H E-isto, posteulo de la
litografta La Sciiganto, red de Janos Medgyesi, poste de Schatz.
24 majo 1911 la du disigitaj societoj kunfandiis subnomo de H-landa
E. Societo kaj prez. fariis tutlande konata politikisto, gvidanto de sociaj
375
reformmovadoj, d-ro Sandor Giesswein, kiu restis prez., de iuj estimata, is
sia morto en 1923. Jam 23 majo 1911 Giesswein pledis en la parlamento por
la instruado de E kaj li ricevis komision reprezenti la ministron de la edukado
dum la UK en Krakow kaj poste en Antwerpen. Okazis tiutempe vizitadoj de
kelkaj konataj eksterlandaj E-istoj. Parrish en nov. 1911, Ciklari kaj Privat
komence de 1912 restadis en Hungarujo. La eldonejo de Lud. Kokai komencis
eldoni E-librojn e aranis literaturan konkurson en 19l2, la konkurson gajnis
Jeno Forster per Mikszathtraduko.
La movado estis jam tiel fortiinta, ke 21-23 ag. 1912 oni povis arani
en la efurbo la unuan H E-kongreson, kiun eestis anka multaj alilandanoj,
venintaj de la UK en Krakw. La kongreso bone sukcesis, oni prezentis en la
Urania teatro la komedion triaktan Tri Gardistoj de Herczeg en la traduko
kaj efrolo de Olga Liebner. Samokaze estis en Budapest anka la Tria
Katolika E-Kongreso. La dua landa kongreso okazis en 1913 en Arad, la tria
en 1914 en Szeged, kie kazis akran debaton la problemo, u la sekva
kongreso okazu en Pozsony (Bratislava) kune kun la astria kongreso; fne la
plimulto (52: 16) aprobis la komunan aranon. (Sed i ne okazis pro la
milito.)
E-istoj sukcese propagandis anka e int. kongresoj de feministoj,
stenografistoj kaj libroeldonistoj, okazintaj iuj tri en 1913. En kongreso de
komerca instruado estis E-ekspozicio aranita de P. Balkanyi, kiu tiam
funkciis unue, kiel memstara propagandisto. Majoro Mavro Spicer aranis
publikan ludon de la Espero per militorkestro en kafejardeno. E atingis
ankora aliajn sukcesojn. H E-isto en 1909 ricevis tatan subvencion por
presigo de kajero pri H banlokoj (1500 ekz.), en 1910 komenciis la prop.
laboro e la Printempa Foiro, estis ebleco gvidi kelkajn kursojn en lernejoj, e
en la universitato de Budapest, mem la rektoro en 1912 teol. prof. dro Janos
Kiss, estis E-isto.
La vasta laborado alportis siajn fruktojn anka en la provinco. Eble la
plej vigla movado estis en Pozsony, kie 2 jun. 1912 okazis standardofesto,
partoprenita anka de E-istoj el Wien.
Fondiis anka nova, grava societo: la H-ia E-ista Societo Laborista
(HESL). La fondikunvenon partoprenis 30 personoj, prez. fariis Izso
376
Polgar, la efa iniciatoro kaj en la fondo havis gravan rolon ankora Jozsef
Nagy, Pal Balkanyi, Mihaly. Zsamboky ktp. HESL eklaboris vigle, ne timante
pro la malhelpoj, el kiuj unu tiutempe kazis publikan pritraktadon. En
Szkesfehrvr la polico malpermesis la prop. kunvenon, kun la motivo, ke E
estas kvaza telista lingvo (slango). Kiam kelkaj gazetoj atakis la
policestron, lia nova motivo estis Estas nepermesate, ke laboristoj lernu
lingvon, kiun ne komprenus la labordonanto. Giesswein 5 nov. 1913 faris
interpelacion en la parlamento kun sufa sukceso. HESL eklaboris anka
province, en Kassa (Koice) Julio Baghy havis sian unuan kurson en la HESL-
grupo.
Meze de 1914 la movado montris konstantan progreson, sed la
militeksplodo igis duonsvena la tutan movadon. i mutigis la plej
entuziasmajn E-istojn per la cenzuro, malhelpis jam de la militkomenco la E-
lingvan korespondadon kun la eksterlando, distranis la int. rilatojn. (H. E-
isto 1918 okt. kaj 1919 apr.) LVSt aperis ankora kaj i petis foje la
militistajn s-anojn, ke ih en la milito iam portu la E-an stelon, sed anka i
esis en okt. 1915.
Nur en 1917 montriis kelkaj signoj de la revivio. En 1918 en la
militekspozicio sur la Margaretinsulo estis ranko (aranita de Balkanyi)
apud grenado de 42 cma kanono! kiu montris interesajn dokumentojn pri
la milita rolo de E. Samloke okazis vesperkunveno por honori la malnovajn
pionirojn, d-rojn Lornd kaj Schatz, kiuj revenis el la militkaptiteco. Lszl
Izs komencis presigi abunde fugfotiojn pri E. Komenciis regulaj
grupkunvenoj, precipe laboris Geiger Elek Tolnai, Balkanyi kaj Bela Raci. En
jul. aperis la H E-isto, red. kaj eld. Peter Turzci en Szeged; kaj tiu i ligilo
donis frean forton al la movado. Anka la Orienta Foiro denove donis lokon
por E-ekspozicio. Okazis komuna ekspozicio de flatelio kaj E.
Tuj post la militfno eklaboris sub afergvidado de d-ro Bela Rcz la
Komitato por Disvastigo de LI, kies efa viviganto estis Balknyi, inter la
membroj famaj protektantoj: F. Karinthy, prof. J. Balassa, prof. Zs. Simonyi k.
a. Propagando vigla, kursoj multloke. Refortio anka en la provinco. 9
marto 1919 okazis E-tago en Budapest.
Pri la tempo de la soveta reimo (21 marto - 1 ag. 1919) ni legas en
377
H E isto (1919, n-ro 5.), ke la publikinstruada popolkomisarejo eldonis
unufoje 25.000, dufoje 5.000 fugfoliojn kaj 5.000 prop. glumarkojn pri E,
permesis la instruadon en la ef- kaj mezlernejoj, kreis apartan E-Ofcejon e
la poto, oni instruis E-n en 12 lernejoj kaj ofciale e kelkaj institucioj, HESL
eldonis kajeron en multmil ekzempleroj pri la komunistaj celadoj, ricevis
belan klubejon, ktp. Sed E estis uzata anka de la kontrarevolucia registaro
en Szeged, kie tri E-istoj estis envokataj en la ministerion por propagandaj
aferoj.
La politiko, efe la dispecigo de Hungarlando per la kontrakto en
Trianon, infuis la E-movadon anka en la postaj jaroj. La naciismo plifortiis
kaj kelkaj gravaj institucioj, kiel la Universitato en Budapest, Scienca
Akademio aperigis siajn brourojn kontra la trianona kontrakto anka en E.
Tiaspecan brouron eldonis jam anka la bolevika registaro, tiun celon havis
la 5 n-roj de la H Revuo, sed la plej ampleksan laboron plenumis de 1928 la
H Nacia Asocio, kiu aranis eksterlandajn vojaojn de d-ro Gyula Lukacs kaj
Istvan Puskas, sendis fugfoliojn al miloj da adresoj de E-istoj ktp.
La reorganizo de la societoj post la militaj kaj revoluciaj tempoj okazis
kontentige. La budapesta grupo de HES akiris por jaroj konstantan
kunvenejon en la Socia Muzeo, kie oni aranis regule kursojn, kunvenojn,
literaturajn vesperojn. En jan. 1921 Julio Baghy revenis el la siberia
militkaptiteco kaj gvidis kurson en HES (poste multajn aliajn), kies
partoprenantoj fondis la grupon ERA. iaj 18-25 membroj laboris tre aktive
dum kelkaj jaroj (1921-24), gvidis kursojn, aranis la gazetservon E-
festenojn. La redakta komitato de Literatura Mondo varbiis plejparte el tiu i
grupo: J. Baghy, Balkanyi Bela Bayer (la lasta verkis gramatikon por la revuo
Tolnai Vilagiapja). En 1921 post la UK en Praha okazis bone vizitata
postkongreso en Budapest, per la persista laborado de ERA, kun multaj ara
anaoj.
En 1922 oni jam aranis la IV-an landan kongreson en Miskok, kie
eestis 214 E-istoj el 19 lokoj. Tiuokaze oni fondis la H E-Instituton, kiu
funkciis dum kelkaj jaroj, sub la gvidado de polickapitano d-ro Vince Toth
kaj ia efa merito estis, ke i eldonis unu el la efverkoj de la H literaturo,
La Tragedio de l Homoc, de Madch, en la majstra traduko de Kalocsay.
Kaj de tiu i tempo la literaturo havis gravan rolon en la H movado, almena
378
pro la fakto, ke Baghy kaj Kalocsay, du eminentaj verkistoj de E, estas
hungaroj, kaj mem Literatura Mondo aperis de okt. 1922 en Budapest, (unua
eldonanto de LM estis d-ro Tivadar Schwartz). En 1923 la V-a H kongreso
okazis en Pecs, kiun partoprenis 190 anoj (el Pecs 90, el Budapest 30, el
Miskok 14, el Kaposvr 7, el Szegd 5, el Szombathely 4 E-istoj ktp.). Anka
la sekvaj kongresoj la VI-a en Szombathely 1924, la VII-a en Budapest 1925,
(tiam la nova budapeta radio ebligis tuthoran koncerton de. LM) la VIlI-a en
Gyngys 1926 faris plimalpli da propagando. En 1924 post la UK en Wien
la budapestaj E-istoj denove aranis postkongreson, kiu revekis multajn
izolajn E-istojn, kiujn ne interesas la prop. a organizaj laboroj.
La terenoj de la laborista societo estis efe la sindikatoj, la organizaoj
de la socialdemokrata partio. is 1921 HESL fondis 6 is 1929 30 grupojn, el
kiuj tiam funkciis 22 grupoj. HESL superis en kelkaj rilatoj la netralan
societon: la instruado, la supera kurso (gvidita dum jaroj de Baghy), la
biblioteka afero, la propagando estis prizorgataj pli sisteme, la societo havis e
kantistaron de 1922 is 1927, sub profesia gvidado, eble la unuan E-
kantistaron tiom ampleksan en la mondo. La efan organizan kaj administran
laboron de HESL plenumis de 1924-1930 kiel ofcista Vilmos Bleier.
Jen kelkaj ciferoj pri la evoluo de la du societoj. HES havis en 1909 100
en 1910 200, en 1912 241, en 1913 128, en 1914 113, en 1921 98, en 1922 329
anojn (9 grupoj) en 1923 435, en 1924 537, en 1925 524, en 1928 105, en 1929
116, en 1930 132 en 1931 123, en 1932 214 anojn. HESL havis en 1922 1000
anojn, en 12 grupoj, en 1923 510 anojn, en 1924 836 anojn, el kiuj 702 estis
aktivaj, 134 subtenantaj, en 1925 1097 (852 kaj 245), en 1926 1415 (947 kaj
468) en 1927 1467 (868 kaj 599), en 1928 1331 (868 kaj 463) en 1929 1397
(948 kaj 440), en 1930 234, en 1931 372, en 1932 697, en 1933 826 anojn. En
1928 el la 868 aktivaj anoj estis 699 viroj kaj 169 virinoj; la subtenantaj anoj
estis enerale kursanoj.
La sinteno de la magistratoj ne estis unueca rilate al E. Ekz. HESL la
interveno de la soc. dem. partio ricevis de la efurbo de 1926 is 1931 jaran
subvencion, sed samtempe en multaj provincaj lokoj diversaj magistratoj
malhelpis la organizan laboron. E la netrala HES devis plendi kelkfoje. En
1923 oni anoncis el Debrecen, ke la grupfondion malhelpas la konduto de
la polico kaj ofcialaj rondoj. En 1925 la departementa magistrato
379
malpermesis la fondon de HES-grupo en Mezkvesd kaj la motivoj estis i.
a., ke la klereco de la loantaro havas tiel primitivan gradon, ke e la elementa
instruado ne havis kaj ne havas la deziratan rezulton; ke la instruhorojn oni
uzos eble por disvastigi kontratatajn klopodojn ktp.: kaj la direktoro de la
loka realgimnazio ne donis ejon por kurso, ar la E-istoj estas komunistoj.
enerale efe en la unuaj postmilitaj jaroj la kvinpinta verda stelo
kazis multajn suspektojn, e kelkfoje ofendojn. Mem la laborista societo
konstante plendis pro burokrataj malhelpoj kaj kelkaj socialdemokrataj
deputitoj Anna Kethly, F. Reisinger, K. Peyer, L. Kabok kaj G. Malasits
parolis pri la malhelpadoj en la parlamento. Ili menciis anka la motivojn de
la malpermesoj, ekz. la loka grupo en Pecs havas nur 26 tiajn anojn, kiuj
havas anoncitan loejon, pro i tiu malgranda anaro la loka grupo ne povas
servi la komunan intereson, eble nur la individuajn interesojn de la anoj;
(1927); estas pli necesa la instruado de la hungara lingvo kaj la ortografo
(Ttkomls, 1927); la laboristaro havas tute sufan terenon por la
memklerigado e krom la scio de E; (Pomaz, 1927): la E-istoj antavideble
interrilatios kun eksterlandanoj; (Oroshaza,1929) kurso en privataj loejoj
ne estas permesebla pro higienaj motivoj kaj anka pro tio, ar tie la polica
kontrola estus neebla; (Ujszentivan, 1927). Kelkloke oni konfskis e la E-
lernolibrojn, ekz. en Miskolc en 1925. (Vidu: H. Heroldo, 1929. B. 6. Halka:
Historio de HESL). En 1928 la estraro de la vilao Csev alvokis la
Naturamikan Societon en Ujpest, kiu apud la vilao konstruis
Esperantofonton, ke la fonton oni senprokraste malkonstruu kaj la E-
subskribon oni deprenu a la fonto ricevu alian nomon. Nur post unujara
batalo oni sukcesis savi la E surskribon, sed la fonton mem kelkaj vilaanoj
detruis. Plej interese estis, ke la ministerio por internaj aferoj ne konfrmis la
regularon de la H Ofcista E-Ligo, kiu fondiis 30 okt. 1927, kaj kies preska
iuj anoj estis konservativuloj.
Sed ne ie kaj iurilate montriis nekomprenemo a malamikeco, restis
multaj eblecoj por la laborado. En 1926 la organiza forto de HES grave refalis,
H E-isto esis aperi, anka H E-Insituto bankrotis kune kun LM, kiu
reaperis nur en 1931; jam en jan. 1926 fondiis la gazeto H Heroldo (Lajos
Kokeny), 22 jun. efe la iniciato de deputito Frahwirth H Katolika E Societo,
kelkaj famuloj, kiel Rakosi, Karinthy, Vikar, Suranyi, Hegediis, Falu aperigis
amikajn artikolojn pri E.
380
La fremdultrafkaj ofcejoj kaj la Int. Foiro eldonis jaron post jaro tre
multajn prospektojn. La prospekto de la efurba Fremdultrafka Ofcejo
(Budapest, V., Dek Ferenc-u. 2.) Vizitu Budapeston, la Reinon de la
Danubo en 1931 aperis en 20.000 eroj kaj anka en la antaaj kaj postaj jaroj
oni eldonis grandegan kvanton da prospektoj, ekz la Plano de Budapest kun
detalaj klarigoj aperis en 1931 en 5.000 eroj. La Budapeta Int. Foiro (V.
Alkotmany. u. 8.) la sia ofciala komuniko ricevas jare . 1.000 leterojn kaj
kartojn en E kaj en 1932 la eldonnombro de la E-lingvaj afoj: prospektoj
kalendaretoj, glumarkoj superis 45.000. Per la E propagando la Foiro ricevas
vizitantojn precipe el la najbaraj landoj. Amba institucioj estas kontentaj pri
la uzo de E kaj tiu i dara sukceso estas dankebla precipe al Balkanyi.
En 1928 kelkaj kongresoj (stenografa, fremdultrafka, fnnugra) donis
bonan okazon paroli pri a en E. La Fontaine Literatura Societo aranis
dufoje sukcesajn E-koncertojn. Mezeropa Konferenco de E en Budapest en
1928 akcentis la int. rilatojn de E. Dumtempe multaj grupoj de HES disfalis,
inter la restintaj la grupo en Debrecen sukcesis akiri sufan atoritaton, e
eneralan helpon de la loka gazetaro.
Komence de ag. 1929 estis abunda rikolto de la multaj semadoj: la UK
en Budapest venigis . 1000 eksterlandajn samideanojn krom la enlandanoj.
Granda aro da laboruloj, inter ili efe la prez., Jozsef Mihalk, sekr-oj Pal
Tolnai kaj Balkanyi la kas. Elek Tolnai, faris certa la eksterordinaran
sukceson. Kvankam ne iuj magistratoj helpis la gravegan fremdultrafkan
aranon, aliaj kontribuis sufan subtenon, e subvencion de la efurbo kaj de
la ministerio por edukado. La kongreson ofciale invitis la efurbo kaj la
Societo Budapest-Banurbo. Kiel kutime, tre multaj altranguloj a famuloj
estis patronoj (nur la tatestro ne akceptis) a honoraj anoj, la gazetaro
skribis multe pri la kongreso, la plej amika sinteno montriis e la gazeto
Magyarsg, kiu enpresis iutage unu-dupaajn artikolojn dum la kongreso
en H kaj E lingvoj. La flmofcejo faris kinoflmon, la radio peris koncerton
kaj intervjuon de fremduloj. Certe la UK estis la plej efka propagando dum
la tuta ekzisto de E en Hungarujo.
Similaj, sed relative malgrandaj aranaoj, kiel 1a XVa Katolika
Kongreso en 1930 (dro Lukacs kaj Istvn Zoldy) kaj la postkongreso en 1931
381
(Bla Szasz kaj dro F. Szilagyi) estis anka sukcesaj. La enketo, aranita de la
H E-Jarlibro, en 1931, pruvis, ke E jam havas multajn amikojn inter la
verkistoj, scienculoj kaj pedagogoj. HES ricevis en 1930 subvencion da 2.000
pengoj de la efministerio, 800 pengojn en 1931 de la efurbo.
Tamen en kelkaj rilatoj i ne havis sukcesojn. Ekz. la instruado en
mezlernejoj estas permesata per ministra ordono jam de 1920, sed iujare oni
instruis E-n nur en kelkaj lernejoj kaj kun malgranda sukceso. Kazoj: la la
ordono HES rajtas arani kursojn por la lernantoj, sed ne rajtas postuli
lernkotizon kaj la ministerio ne publikigas la permeson en sia ofciala organo.
Alia grava batalkampo estas la radio, sed is nun oni dissendis nur kelkfoje E-
paroladojn.
Multe pli sukcesa estas la laboro e la skoltoj, nova tre sukcesa tereno
de Balkanyi. En 1931 estis malgranda int. tendaro apud Budapest, ofciale
invitita de H Skolta Federacio. De 1931 oni aranis multajn kursojn inter la
skoltoj, por uzi in dum la mondtendaro en ag. 1933 en Gdll (apud
Budapest); la amboreo alportis rimarkindan sukceson por E.
En sept. 1932 la iniciato de HES (Kkny) fondiis E Ekzamena
Komitato, sub prezido de eksministro d-ro gost Benrd. En okt. 1932 la H
E-Muzeo en Nagymaros fondiis sub gvidado de d-ro Jozsef Takcs (efsekr.
kaj gvidanto de la HES-laboro is 1927). En dec. 1932 J. Mihalik fondis la HE
Pedagogian Societon. En febr.1933 aperis grava verko, la Hungara Antologio,
unu el la plej valoraj samspecaj libroj. En majo 1933 la hungara poto 1a
iniciato de la eneraldirektoro barono Szatay eldonis ofcialajn potkarfojn
kun E-teksto. E estas dare uzata anka en la stenografa ofcejo de la
parlamento, kie kun subteno de la efo d-ro Siklossy oni aranis pere de E int.
profesian enketon kaj fondiis kolektejo de profesiaj dokumentoj.
Malgra la krizaj tempoj kaj efe la senlaboreco, E ajnas konservi sian
isnunan staton, e sukcesoj montrias en diversaj rilatoj, sed la nuna socia
kaj politika stato ne donas esperon por rapida progreso de E en Hungarujo.
Suplemento. E-istoj, kiuj multe laboris antamilite (krom la menciataj
aliloke): en Pozsony Istvn Nagy Molnr, Emil Wanitsek, Rezs Spalek, Istvn
Krausz (Kthelyi), kaj d-ro Mtys Dobrovits, en Arad d-ro Andrs Vgh,
382
Jzsef Czukor, Bla Kardos, en Brtfa d-ro Vilmos Austerlitz, en Dva s-ino
Bottyn, en Fiume Tdor Kovcs, en Gyr f-ino Berta Jurssy, en Htszeg
Bla Muzsnay, en Kaposvr majoro Jzsef Tihanyi, S. Rnai, en Kispest Istvn
Szchenyi, en Kolozsvr Imre Rkczy kaj Otto Amon, A. Bir, en Komrom
Ferenc Kdy, en Nagykrs prof. Endre Bnczy, Antal Khirer, en
Nagyszombat Le Devay, en Petrozseny Lajos Jmbor, en Pecs Aladr Tth,
en Sopron prof. Antal Zsigmond, en Szabadka f-ino Etelka Stor, en Szeged
Ljos Szcs, Peter Turz, en Temesvr Alfred Bambach, Mark Pavlovits, en
Ujvidek fno Adel Nemessnyi. En la unuaj postmilitaj jaroj en Vac Rafael
Bartal, en Miskolc la fratoj Gyori-Nagy, poste prof. Lajos Knig, en
Disgyorvasgyar L Szabo, en Fzesabony Erno Reinitz, en Gyor Gyorgy
Steiner estis la gvidantoj de la laboro. Pluaj fervoraj anoj de ERA estis: Laszlo
Zimmermann, dro Jozsef Matefy, Imre Redely, Erzsebet Szekely, Karoly
Bodo, Lajos Totsche. efaj centraj gvidantoj de HESL estis de 1918 Mihaly
Zsamboky, Gyula Keth1y, Aron Meszaros, Janos Toman K. Schreiter Artur
Schwarez, Janos Sturm, Laszlo Izso, Le& Hercz, Bela Schuller, Ferenc Csikos,
Jozsef Nagy, Jozsef Batta, Gy6rgy Toth, Katalin Haman, Ferenc Polgar, Vilmos
Bleie:, Bela Bleier, Ferenc Farkas Bela Farkas, Tibor Czitrom, Boriska
Szeremi, Andor Glanez, Miklos Kertesz (parlamentano), Ern Langfelder,
Ferenc Kabok, Imre Baranyat, Dezs Sndor, Ferenc Prohszka, Kroly Stern,
Sndor Berger, Antal Schlesinger, Gza Horvth, Ferenc Braun, Zoltn Frst,
Gyula Piller, Pal Sztricskovics, Zsigmond Tieder, d-ro Ferenc Szilagyi, Gza
Zachar, Ede Gischitz, Antal Szilagyi; en provinco: Imre Tombacz (Szeged),
Ferenc Kornyi (Szombathely), Sndor Szalay kaj Jzsef Tth (Kaposvar),
Mihaly Szverlet, Pal Dobrovszky (Oroshaza), Jozset Ruzsics (Pecs), Rza
Szatmri (Hdmzvsarhly), Piroska Hadel (Bekesesaba), Lszlo Tth kaj
Lajos Kiss (Debrecen), Imre Gold kaj Lszlo Bergl (Gyr), Peter Butry
(Tatabanya), Jnos Daneza (Eger) ktp. Cefaj la. borantoj e la netrala
movado en Debrecen: Pter Trk (mortis), d-ro Istvn Jo, Gza Berki, d-ro
Gyula Zempleui, Jzsef Mtys, Jzsef Boczn ktp.
Societoj. HES. Patrono eksministro dro Georgo Lukcs, prez. Fr.
Karinthy, afergvid. vicprez. Kkny, vicprez. d-ro Lorand, efsekr. kaj
prokuroro d-ro Jeno Szilagyi sekr Miklos Klein, kontr. Elek Tolnai, bibl. s-ino
Sri John, red. d-ro Takcs, klubmastro Mria Kleinberger Enspezoj en 1931
651.26 P (kotizoj 388.30 P, en 1932 721.53 P (kotizoj 665,- P). Elspezoj en
1931 1537.68 P, en 1932 1267.11 P. Stato de la centra biblioteko 980 volumoj.
383
HESL. Prez. Arthur Schwartz, sekr. Ede Gischitz, red. Laszlo Bergl.
Komitatanoj: Jnos Csuti, Jen Molnr, Jzsef Gemesi, Zsigmond Pap, Kroly
Finzler, Koly Szab, Kroly Ernszt, Gyula Szekeres. HESL laboris is febr.
1934 en la kadro de la socialdemokrata partio kaj de la sindikatoj; tiam la
nomitaj faktoroj pro materialaj kaj rilataj moralaj kazoj eksigis la societon
kaj plimulto de la socialistaj Ei-stoj nun agadas en la partio kaj sindikatoj por
E.
Katolika ES. Prez. M. Frhwirm, vicprez. St. Zldy kaj d-ro A.
Marczelf, efsekr. Imre Kroly Kovarc.
HE Pedagogia Asocio. Prez. Mihalik, vicprez s-inoj Szvoboda kaj Ilona
Barabas (Reiszmann), efsekr. Istvn Ferenczy, kas. Valeria Peteri ( Politzer).
E-Sekcio de H Nacia Asocio. Gvidanto d-ro St. Puskas, anoj Zldy,
Marczell, Kovarcz.
Skolta E-Rondo. Prez. O. Schelken, gvidantoj. P. Balkanyi kaj I. Papp,
sekr. Garam, Turanszky kaj Ritter.
Literaturo. Atoroj de prop. brouroj: Altenburger, Boda, Kovacs,
Kkny, Lombos, Marich, Mihalik, Pazmany, Schuller, Takcs, Tolt, Tieder.
Aperis 40 diversaj lerniloj H-aj. Atoroj de la pli grandaj lernolibroj Baghy,
Bano, (anka por blinduloj), Barabas, Leugyel, Medgyesi, Polgr, Szilgyi,
Trk, Lernolibro de HESL; tiuj de vortaroj: Takcs (E-H, H-E), Toman (E-H,
H-E), Trk, Schatz. Pli gravaj tradukaoj el la H literaturo: H antologio, red.
de Kalocsay, Madch: Trag. de 1' Homo, Petf: Johano, la brava: Karinthy:
Morga matene; iuj tri trad. de Kalocsay; Karinthy: Norda Vento; Babits: La
cikonikalifo, amba trad. de Bod; Herczeg: La marforo, trad. de Gltl;
Mikszth: La fantomo de Lublo, trad. de Forster; Jkai: Du noveloj, trad. de
Lutzenbacher, ktp.
Rimarko. La artikolon tralegis a kompletigis Baghy, Balkanyi, Knig,
Lorand, Rzsi Tolnai-Gondor.
J. TAKCS.
384
Hura. Romano, originale de Baghy. 1930, 411 p. La atoro intencis
pripensigi nin, trakti gravajn sociajn etikajn problemojn, sed elektis formon
ironian, amuzan, e burleskan; tiu ega kontrasto inter la seriozaj kaj humoraj
partoj estas la efa trajto de Hura. La dueco, kiu tute apartigas la romanon,
estas ia diskutebla proprao. Bona stilo, ofa je lertaj esprimoj kaj trafaj
parolturnoj. (G S., ,E', 1931, p: 42.)
Huyng ba Duong, anamano, potofcisto. Nask. 5 marto 1910 en Hue.
Aktiva propagandisto en Hindoinujo, prof. de E-a kurso per la lingvo
anama, kaj de perkoresponda kurso en anamaj gazetoj. Lernolibro anama-E
(Hanoi 1932).
Hvorslev (vorsle) Carl Adolph, dano, instruisto de natursciencaj fakoj
en Aarhus. Nask. 10 jun. 1880 en Rindsholm. E-isto de 1912. Energia
propagando skriba kaj bua. Estrarano de la loka grupo kaj landa societo.
Ano de la ekzamena komisiono.
Hyama H. B. (ps.Tagulo), anglo, arkitektura desegnisto kaj pentristo.
Kunlaboris al Int. Socia Revuo, al Antaen, LEA organo germana, kaj post la
milito al Sennacieca Revuo; Literaturo. Verkis originale romanon, Nova Sento,
(1915), kiu havigis al li nieton en nia literatura historio, ar kun 1a
antamilitaj romanoj de Vallienne kaj Luyken i helpis konduki nian
originalan literaturon el ia legoteksta junao. Tagulon efe inspiris liaj
teozofaj konvinkoj pri la esenco de la vivo, sed Nova Sento propagandis
plurajn ideojn malpli mistikajn, kiuj poste trovis pli eneralan atenton, e
aprobon, ekz. la Ligo de Nacioj, senarmio, vegetarismo, socialismo kaj certaj
reformoj malliberejaj, kiajn oni jam aplikas en Sovetlando. Entute la ismoj
ajnas fantazie miksitaj en lia romano, sed aparte ili prezentas multon
pripensindan. La animo de londona senlaborulo teozofe reenkorpias sur
Marson, kie Tagulo imagis sian utopion. Memorante la mizerojn, kiuj
malbeligas la homan civilizon, la reenkorpigito povas kontrastigi ilin kun la
felia socio, kiun la marsanoj konstruis per racia ekonomio kaj simpligita
vivmaniero.
W. B. JOHNSON.
385
Hyde (hajd) Arthur Maurice, (ps. Antoni Delsudo), anglo, tatofcisto.
Nask. 5 apr. 1891 en Melbourne. Prez. de AEA, 1921. Starigis E kurson inter
inoj en Nov-Gvineo. Atoro de lernolibro, 1918; Astralio: Lando kaj
Popolo, (kunlabore kun Lauri Laiho, fnno), 1927. La unua red. de La Suda
Kruco.
abibi Amed, sovetiano, tataro, instruisto kaj redaktoro, prop-isto de
E inter tataroj kaj bakiroj. Nask. 18 sept. 1893 en vilao Janasal apud Tetjui
(Tatario) E-isto de 1914. efo de Bakiria Literaturadministrejo en Ufa,
membro de CK SEU, sekr. de Ba komitato de SEU.
Hajan irob Namilob, mongolo, unua pioniro de E inter mongoloj.
E-istiis dum sia vojao en fremdaj landoj Turklando, Sovetunio 1920-23.
Reveninte Mongolujon 1924, li propagandis tie E-n lapove en malfacilaj
kulturkondioj de sia nomada lando kiel estro de lernejo de la popolrevolucia
partio en la efurbo Ulan-Bator-oto (Urga).
aralambev risto, bulgaro, ofcisto. Nask. en 1881 en Tirnovo,
mortigita dum la balkana milito de 1912 en la batalo apud Bunar Risar. Studis
teologion en Rusujo, el kie en 1900 revenis kiel bona E-isto kaj fervora
propagandisto. Animigis la grupon Lumo en T, gvidis multajn kursojn, red.
la gazeton Lumo en 1907-08 kaj estis samtempe prez. de BEA.
esapiev Simeon St., bulgaro, studento de slava flologio. Nask. l6 apr.
1910 en Sevlievo. Red. de B. E. dum 1931-33. Multaj paroladoj, precipe en
gimnaziaj rondoj. Prilingvaj artikoloj.
rima (risto Marinov), bulgaro, laboristo. Nask. 1907 en vilao
Gorno Brodi ap. Seres, Makedonio, frue orfis en infanao kaj pasis krudan
vivon. Atoro de la originale en E verkitaj libroj: Poemo de l plugisto,
poemaro (1930), e abismo, rakontaro, (1931) kaj Du frontoj, novelo (1932).
ristoskof Nikifor, bulgaro. Nask. en 1888 en Bulgarujo, mortis 25
jara dum la milito bulgara-rumana en 1913. En 1909 pro sia Tolstoja kredo
devis forlasi B-ujon, iris al Rum-ujo kie li fariis sekr. de Robin kaj de RES;
alportis multon al la disvastigo de E. Kunlaboris al R. E-isto, LI k. a., red. de
Danubo is la eso.
386


387
I

IAEF: Int Asocio de E-istaj Fervojistoj. (v. Fervojistoj.)
IAES: Int. Asocio de E-istaj Stenografistoj. v. Stenografo.
IALA, usona asocio Int. Auxiliary Language Association. Estas
fondita en 1924. i estas netrala asocio, celanta la starigon de unu
helplingvo, simpla kaj klara, instruota en iuj landoj apud la naciaj lingvoj. La
laboroj de IALA etendias sur du efaj kampoj: klopodoj, por interesi pli
grandajn rondojn pri la mondlingva movado, kaj esploroj. La eduka esploro
celas 1, instigi al starigo de eksperimentaj kursoj kaj trovi por la instruado de
helplingvo (ekz. E) la plej oportunan lokon en la programoj de edukaj
institutoj; 2, determini kaj taksi la progresojn faritajn en la lernado de
helplingvo kaj kompari ilin kun tiuj faritaj en 1ernado de naciaj lingvoj dum
egalaj periodoj; 3, prepari materialon por eksperimentaj kursoj, studi uzatajn
lernolibrojn la ilia relativa valoro. . . En Usono tiun studon entreprenis la
Instituto de Eduka Esploro (Columbia University). En Eropo simila tasko
estas gvidata de prof. Rovet, dir. de la Instituto de l Eduksciencoj, Geneve kaj
de prof. Dietterle, Leipzig. La dua esploro de IALA tuas la lingvan fakon.
Tiurilate estis farita granda pao antaen per la organizo de la Int.
Konferenco por Lingva Studo, kiu okazis en Geneve de la 20-a de marto is la
2-a de apr. 1930. . . Trie, la sociologia esploro celas klarigi la bezonon de
helplingvo, konigi tion al interesataj sferoj, enketi pri la nuna multlingva
aoso en int. kongresoj. La efa laboranto de IALA estas s-ino Alice V.
Morris. (Mallongigo de la artikolo en UEA-Jarlibro 1931, p: 53-56. L. ankora
artikolon de Dietterle en Int. Ped. Revuo, 1928, apr-majo, p: 6-17.)
IAREV: Int. Asocio de Revoluciaj E-Verkistoj.
ICK: Int. Centra Komitato (de la E movado). (v.)
Iddon Lizzie, anglino. Nask. l2 ag. 1887 en Accrington. Fondis
grupojn en Southport kaj Accrington. De 1910 E instruisto. Kroniis
Reino kun ora medalo e Literatura E Konkurso por originala versao,
388
1914.
Idiom-Neutral. Projekto de int. lingvo, (1898) ellaborita de Akademio,
elektita de la Pariza kongreso de Volapkistoj. Idiom-Neutral estis bazita sur
int.-eropa leksika materialo kaj i konservis de Volapk nur la simplecon de
ia gramatiko kaj de la aglutina strukturo, pliadaptita al la tradicioj de
eropanoj. Sed Idiom-Neutral ne sukcesis ricevi e unu procenton de tiu
sukceso, kiun siatempe ricevis Volapk. Reguligante Ia lingvo-evoluon per
limigita kolektivo, la Akademio eliminis la eblon de normala libera evoluo,
difnata per la skalo de la kresko kaj per la bezonoj de la uzado, do la lingvo
dependis de iaj atoroj. Rezulte, la apliko de Idiom-Neutral estis limigata
per la rondo de la Akademianoj mem, kreintaj la lingvon. Tiu fasko havas
ankora unu kazon: tiutempe la amasoj, kiuj havis intereson por la int.
helpa lingvo, jam grupiis irka E.
Ido. La sistemo Ido a Reform-E estas publikigita de la t. n.
Delegitaro por la akcepto de L. I., kiel ia kolektiva verko. Unu el la efaj
gvidantoj de la tiama E-a movado, L. de Beaufront, poste montriis ia
efatoro, a estis proklamita kiel tia.
La Ido-gvidantoj celis anstatai la liberan, tio estas kolektivan,
popolan kreadon de la int. lingvo per regulado fare de Akademio,
konsistanta el limigita grupo de kompetentuloj. Kaj estas karakterize, ke dum
preska 20% da E-gvidantoj aliis al la lingvo, el la E-istaj amasoj i povis
altiri apena 3-4%. La grandega plimulto de la E-istoj uste taksis la forton de
la libera evoluo kaj malkonfde rilatis al iuj provoj reformi kaj regulita lin-
gvon desupre (Ni memoru pri simila malsukceso de provoj samaj koncerne al
Volapk kaj Idiom-Neutral). La desupra revolucio faskis per la fdeleco de
la amasoj. Jen, kio plej bone montras la internan forton de E. En i povas
ekzisti nur iom-post-ioma, natura evoluo, sed nepre ne perforta rompo a
ano. iujn similajn provojn la E-istaro eliminas el si mem. Ido anka dum
sia plua ekzisto ne sukcesis malhelpi la progreson kaj disvastion de E. Dudek
jarojn post la nasko de la lingvo, en 1927, la Ido-efoj, perdinte la esperon pri
la triumfo de sia afero kaj estante tro miopaj por vidi la sociajn kazojn de la
fasko, komencis seri ties kazojn en la lingvostrukturaj mankoj de Ido. Re-
zulte aperis dudeko da novaj lingvoprojektoj, kies atoroj sin lasis rekonduki
en la epokon de la individuisma utopia projektado. Ili ne povis rekoni la eble
389
plej genian principon de Z: fari nur fundamenton kaj lasi al kolektivo la
ellaboron: la konstruon de la lingvo-palaco.
Krom tiuj supre menciitaj kazoj, ldo faskis precipe pro la arbitreco de
sia deriv-sistemo. Tiu i sistemo estas tute teoria. Se Ido estus disvastiinta
kaj uzita de vastaj amasoj, i nepre estus formetinta tiun i derivsistemon per
si mem kaj estus iom post iom reveninta al la libera kaj natura derivado de E.
Ido kaj Esperanto. (Principa kontraeco). iu reklamisto scias, kiel
grava estas trafa elekto de la nomo por la reklamota afero. Multaj komercistoj
kaj industriistoj dankis sian sukceson nur al ia lerte elpensita titolo a
reklama frazeto.
La kreintoj de Ido, elektante tiun nomon por la nova lingvo, montris,
ke ili estas almena tre lertaj reklamistoj, ar la plej efka batalilo de Ido kont-
ra E estas uste tiu i nomo Ido, kiu erarigas e anka kelkajn E-istojn,
kredigante, ke la lingvo Ido estas ja ido kaj flo de E bazita sur tiaj samaj
principoj, kiel la patro, kaj diferencianta nur per fankaj, malefaj, facile
aneblaj detaletoj. Memkompreneble ajnas, ke Ido, estante nur posta formo
de E, estas pli perfekta ol i, ar la flo, naskiinte pli malfrue, povis profti la
antaan sperton de la patro kaj evoluinte pliboniis.
Tio estas malverao. Ido ne estas nek povas esti flo de E; i e ne estas
nek povas esti bastardo de E, pro tio, ke, estante bazita sur principoj ne nur
tute diferencaj je tiuj de E, sed e tute kontraaj al ili, i ne apartenas al la
sama lingva familio. Tiun malsamfamiliecon kaj absolutan kontraecon estas
facile konstati, konsiderante la principojn de E kaj komparante ilin al la
principoj de Ido:
1 Primetoda principo: Praktikeco. Z iam juas la lingvajn demandojn
el vidpunkto praktika, ne teoria; li iuokaze rezonas kiel multsperta lingvuz-
anto. Neniam gvidu vin, li diras, per konsideradoj teoriaj, kiel ajn belaj ili
ajnas. Senfrukta kaj danera estas la sekvado de teoriaj principoj, se ni ne
demandas nin, kian praktikan signifon ili havas. Tio, kio en la teorio ajnas
tre bona kaj trovas aprobantojn, en la praktiko ofe havas nenian signifon. La
sperto sciigis al li, ke iu idealo de perfekteco estas nur individua, pli malpli
arbitra, kaj aliias kun la personoj tiamaniere, ke nenia akordio estas jam
390
efektivigebla inter la diversaj teoriistoj, nur la neeviteblaj bezonoj de la
praktika uzebleco kapablas trudi vole nevole al iuj komunajn kondiojn kaj
nediskuteblajn regulojn.
Male, Ido iam juas la lingvajn demandojn el vidpunkto abstrakta kaj
teoria; i konstante rezonas kiel matematikisto aplikanta al la lingvaj, nature
malsimplaj, mutfankaj kaj interplektitaj aferoj la rigidan, sencedan kaj
senkompromisan, tie i netagan, matematikan metodon. i celas lingvon
konforman al nure teoriaj principoj, Lingvon idealan kaj teorie perfektan.
2. efa principo: Facileco.
Z persiste opinias, ke la unua kaj plej grava kondio por lingvo int. es-
tas la plej eble granda facileco. Estas nepre necese, li ripetas multfoje, ke la
lingvo estu eksterordinare facila. Li rigardas la internaciecon de la vortaro
nur kiel unu el la diversaj uzeblaj rimedoj por atingi la plej grandan facilecon.
Male, Ido rigardas la internaciecon de la vortaro kiel la plej superan kaj
esencan regulon de la int. lingvo kaj kiel absolutan senkondian principon.
Parolante nur pri la necesega facileco de la int. lingvo, oni malprave silentas
pri la esenca principo: la internacieco de la formantaj elementoj. iuj radikoj
devas esti kiel eble pej internaciaj. . . La lingvo int. devas submeti sin plej
severe al la regulo de internacieco, e de la maksimumo de internacieco. . . La
maksimumo de internacieco estas la idealo de la lingvo.
3. Dua principo: Facileco por iuj. Difnante la facilecon, pri kiu li pa-
rolas, Z precizigas sian penson: la lingvo devas esti kiel eble plej facila por
iuj, e por nekleruloj. Li klare konscias pri la malsameco inter la facileco,
kiun li celas, kaj la facileco, kiun celas Ido: Tute ne estas bezone, li diras, ke,
kiel opinias multaj pli novaj projektistoj, la instruitaj lingvistoj povu tuj
kompreni tekston skribitan en lingvo int. En tia afero la instruitaj lingvistoj
ludas la lastan rolon, ar por ili ja tia lingvo estas malplej bezona.
Male, Ido en siaj propagandiloj precipe feras pro tio, ke, estante tre
analoga al E i tamen superas E-n pro sia tuja komprenebleco. Sed la idistoj
forgesas aldoni, ke tiu i mirinda tuja komprenebleco, a, pli uste,
divenebleco, koncernas nur la poliglotulojn.
391
4. Tria principo: Derivado ne ekzistas en E.
ar en nia Lingvo iu parto gramatika prezentas apartan vortonn, la
malsimplaj vorfoj estas nepre formataj nur per kunmetado, neniam per
derivado. Sekve neniu ajn regulo pri derivado, kiel ekzemple la regulo pri
renversebleco, povas koncerni E-n. Couturat plene eraras kaj erarigas la
legantojn, kiam li asertas, ke la sistemo de la derivado en E estas sendispute
la plej karakteriza trajto de tiu lingvo. Kontrae, la plej karakteriza trajto de
nia lingvo estas uste la neekzistado de iu ajn derivado. Neniam pri ia deriva-
do parolis Z, kaj, en 1913 la Akademio ofciale deklaris, ke la vortfarado de E
estas fondita sur la konstruo de iu aparta vorto kaj ne sur tiel nomitaj reguloj
de derivado.
Male, en Ido la derivado estas la plej grava kaj plej ofa procedo de
vortfarado kaj Couturat verkis specialan traktaton pri derivado en E kon-
scie a nekonscie konfuzante siajn proprajn teoriojn kun la ideoj de Z kaj
malprave altrudante al E procedon, kiun efektive i ne konas, kaj regulojn pri
derivado, kiuj tute ne povas konveni al lingvo ne uzanta la derivadon.
5. Kvara principo: Senabsoluteco kaj senrigideco de la principoj kaj
reguloj. Z, iam celante kontentigi ne la postulojn de abstraktaj teorioj, sed la
malsimplajn diversfankajn bezonojn de la praktiko, konstante ripetis la
konsilon: io devas esti en usta mezuro, kaj li aplikas tiun i rezervon al
iuj principoj kaj gvidreguloj. Oni devas kunigi kaj konsentigi inter si
diversajn principojn. . . E kontentigas iun principon la mezuro de ebleco,
penante plej zorge, ke i ne kontraagadu al aliaj pli gravaj principoj. Li
opinias, ke lingvo int. devas kontentigi ne nur la postulon pri logikeco, a ian
ajn alian postulon, sed anka iujn aliajn postulojn, kiuj povas esti farataj al
lingvo int. kaj kiujn tute ne zorgas la Idistoj, ekzemple la naturecon,
vivipovecon, fekseblecon, sonorecon, k. t. p.
Male, Ido rigardas siajn principojn kiel nepre absolutajn kaj senkondi-
ajn kaj, la la rimarko de Z mem i penas plibonigi unu ian fankon de la
lingvo, oferante por tio i iujn aliajn fankojn.
Tiun-i superan eneralan regulon de usta mezuro Z precize aplikas
392
mem al kelkaj apartaj demandoj, logikeco, komuna uzado, unusignifeco,
idiotismoj, k. t. p.
Li malkonsilas la tro grandan logikecon, li ne akceptas la logikajojn,
kontra kiuj protestas lia lingva sento; li rekomendas, ke nia lingvo ne estu
tro preciza, ar tiam ni nin mem katenus. . . ar la tuta esenco de lingvo
estas bazita anta io sur interkonsento, tial komuna isnuna uzado devas
ludi pli gravan rolon ol seka teoria logikeco. Ne sole en naturaj lingvoj, sed
anka en lingvo artefarita io, kio estas uzata de la plimulto de bonaj
verkistoj, devas esti rigardata kiel bona, se i e ne estas absolute logika; ar
se ni postulos iam nur logikon absolutan, tiam la libera uzado de lingvo
farios tute ne ebla.
Sammaniere, kvankam Z rigardas la unusignifecon de la vortoj kiel
enerale tagan kaj preferindan, kvankam li plej ofe unusignifgis la radikojn
tamen tiun i regulon li aplikas anka en la usta mezuro kaj sen ia abso-
luteco. Tial trovias en la Fundamenta Universala Vortaro kelkaj radikoj, kiuj
estas nur ajne unusignifaj, ar ili estas tradukitaj per nacia vorto, kiu estas
plursignifa. La Vortaro de Bein kaj la Plena Vortaro de SAT e apartigas per
ciferoj la diversajn signifojn de la plursencaj radikoj.
La samo farias pri la idiotismoj: kvankam Z konsilas traduki la naci-
ajn apartajojn per esprimoj klaraj por iuj kaj internacie kompreneblaj, tamen
li ne ekstermas senkondie la idiotismojn, t. e. la ne plene logikajn esprimojn.
Li tute precize deklaras, ke anka en E trovias diversaj idiotismoj, kaj tute
malprave kelkaj E-istoj ilin kontrabatalas, ar lingvo absolute logika kaj tute
sen idiotismoj estus lingvo sen vivo kaj tro peza.
Male, Ido tute ne zorgas pri interkonsento nek pri komuna uzado; i
konstante atentas nur la teorian rigidan logikecon, kiun i ofe malprave
konfuzas kun la klareco kaj facila int. komprenebleco postulante severan
unusignifecon, i malpermesas la plursignifecon de la radikoj kaj vortoj:
Tio, kio distingas Idon, estas la absoluta internacieco. Ido ne estas bazita sur
la komuna uzado, kiel la naturaj lingvoj, sed nur sur la logiko, kaj la tutan
logikecon de la lingvo konsistigas la principo de unusignifeco. Ido pretendas
absolute forigi la idiotismojn kaj, deklarante, ke la idiotismo estas la plej
danera malamiko de la lingvo int., i feras, ke la propra karakterizilo de tiu
393
i lingvo estas, ke i havas nenian idiotismon, nek en la gramatiko, nek en la
formado de la vortoj, nek en la frazeologio.
Ni sekve rajtas diri, ke Ido tute malprave kaj malvere asertas, ke i ne
estas nova lingvo, ke i estas nur plisimpligita kaj plibonigitaformo de E, kiu
konservis la esencajn principojn al kiuj E dankas sian sukceson. Ido estas
lingvo kerne kaj esence diferenca de E, malgra ajna supraja kaj ekatera
simileco- i ne havas pli da rajto por pretenrli sin plibonigita formo de E ol
ekzemple la latina senfeksia lingvo de Peano a. la lingvo Apolema, a
Dilpok, a Novilatin, a iu ajn el la ceteraj proponitaj int. lingvoj, kiuj
neniam reklamis sm idoj kal formoj de E.
E. GROSJEAN-MAUPIN.
Idoj de Orfeo. Romano, originale de Bulthuis. 1923, 544 p. Stranga
aventuraro de tri emeloj. Tre ladinda estas la celo de B. kaj rimarkinda lia
lerteco iam interesi kaj veki scivolon. Simpla, vigla stilo. (G. S., ,E', 1923, p.
183.)
IEMW: Int. E-Muzeo en Wien. (v.)
IES: Int. Esperanto-Servo, v.
Ihgenio en Tarido. Dramo en 5 aktoj de Goethe, el la germana trad.
Z. 1908, 108 p. Traduko speciale farita por la teatra prezentado dum la Kvara
Kongreso. Tie i, kiel en Hamleto, du geniuloj renkontiis. (LI 1908, p: 381.)
Iida Ytaro (juutaroo), japano, pentristo. Nask. 1866, mortis marto
1909 en Tokyo (?). Multlingvulo. Unue Volapkisto. is anta la morto
kompilis J-E Vortaron, la unua provo en J. sed ne eldonita.
IKA. Internacio Katolika Organizao por int. katolika agado, uzinta kaj
parte ankora uzanta E-n. IKA fondiis en 1920 en Hago, iaj kunlaborantoj
venis el du grupoj: el la antaa Int. Kat. Unuio E-ista (IKUE) ne plu
funkcianta de 1914 kaj el la Mondpacligo Blanka Kruco fondita en 1917 de
kat. pacifstoj, kies int korespondlingvo estis E kaj kiu publikigis (de 1918) E-
gazeton Blanka Kruco. efoj de amba movadoj decidis fondon de pli
394
enerala IKA, kiu ne estu pure E-ista societo, sed en kiu E servu kiel unueca
lingvo de la gvidantaro kaj de la ofciala organo Espero Katolika, kiun oni
revivigis kaj kiu ricevis la benon de Papo Benedikto XV-a, kiam i estis IKA-
organo. Parto de la antaaj IKUE-anoj ne aprobis la enion de sia movado en
IKA, restarigis la antaan lKUE, kaj reprenis la revuon E. K. IKA fondis
novan gazeton Katolika Mondo, kiu aperis monate dum du mallongaj
periodoj dusemajne de 1921 is 1928; en 1914 kun aldono Revuo Katolika, en
1926 -28 kun aldono La Juna Batalanto. En la sekr.-ejo de IKA ekzistis Int.
Katolika E-Ofcejo kun profesia ofcisto, kiu propagandis E-n. La Paulus-
Eldonejo, Graz, eldonis serion da libroj en E kaj kelkajn lern- kaj
informbrourojn germanlingvajn pri E. IKA-kongresoj okazis 1921 en
Graz, 1922 en Luxembourg, 1923 en Konstanz, 1924 en Lugano, 1925 en
Oxford, 1926 en Einsiedeln, 1927 kaj 1928 en Bregenz, 1929 en Budapest,
1931 en Feldkirch. IKA estis unu el la unuaj int. katolikaj movadoj; en iaj
kongresoj la fakaj kunsidoj por instruistoj, urnalistoj, flmo, prizorgo de
elmigrantoj ktp. donis valorajn instigojn kaj varbis por E. Iom post iom fakaj
grupoj ekster IKA transprenis la laboron, la signifo de IKA malpliiis, precipe
de 1925, kiam pro fnancaj kazoj la profesia ofcejo kun pagitaj ofcistoj (kiuj
iam estis E-istoj) fermiis. La E-laboro estis darigata de speciala E-sekcio
de IKA, kiu estis identa kun la gazeto Katolika Mondo. Hodia IKA estas
studrondo por int. kaj sociaj problemoj, triono de la komitato estas E-istoj, la
sekr.-ejo estas e Msgr. d-ro teol. kaj fl. N. Pfeiffer, Koice, eoslovakujo. La
lokaj E-grupoj de IKA ne plu ekzistas, kelkaj transiris al MOKA (v.)
W. SOLZBACHER.
Iks Voldi: ps. de idlovskij. (v.)
IKUE: Int. Katolika Unuio E-ista, v. Katolika movado.
ILEPTO: Int. Ligo de la E-ista Pot- kaj Telegraf-Ofcistaro, v. PTT.
Iliado. Eposo de Homero la la rusa kaj germana tradukoj E-igis
Kofman. 1895-97. 104 p. efverko de la mondliteraturo.
Ilo ps. de Lejzerowicz (v.)
395
ILO: Int Labor-Ofcejo, v.
Ilustrita Biblioteko. Eld. HDE Kln Formato 18x121/2 cm. Serio I
enhavas rakontojn pri la Oriento (1927), Serio II pri la Maro (1928).
Amba serioj havas po 5 kajeroj.
Imperiestro kaj Galileano. Du historiaj, flozofaj dramoj de Ibsen:
Apostatio de Cezaro kaj Imperiestro Juliano, trad. Bulthuis. 1930, 276 p.
Ilin verkis I. por elveri sian pripensadon. La efemo estas la interbatalo de
kristanismo kontra la roma diaro. La E-igo bone plenumita. (G. S., E', 1930,
p: 118.)
Incertov Nikolaj Jakovlevi , sovetiano, ruso, ofcisto. Nask. 1896. E-isto
de 1911. Membro de CK SEU de post 1922. Tre aktiva aganto de la Sovetia E
movado. Kunred. de la periodaoj de SEU. Membro de Lingva Komisiono de
SEU kaj IPELK. Prez. de Centra ofcejo de kontrareligiuloj-E-istoj. Atoro
de l'instrua ruslingva brouro Kiel devas labori SEU-elo kaj de Sendiuloj kaj
int. E korespondado (sub ps. J. Ninov), 1930. Tradukinto kaj redaktinto de
multaj E-eldonaoj ateistaj.
Indra. Talivaldo, latvo, cand. rer merc., diplomita instruisto E-a. Nask.
14 sept. 1894 en Live apud Riga. Finis ekonomian fakultaton de Latva Univ.
en Riga. Doganeksperto, nun instruisto en komerclernejoj. Vegetarano,
abstinenculo. E-isto de 1914 Estrarano de Moskva ES 1915-1920, instruisto
e Moskva Instituto de E. Organizis en 1921 la movadon en Riga Estrarano
de Latva ES 1921-24, 1928-1932, okfoje ia prez. UEA-del en Riga de 1922,
efdel de UEA de 1925. Prez. de I-a Baltlanda E Kongreso, Riga 1930. Latva
sekr. de Int. Cseh-Instituto de 1930. Trad. latven efelosilon, 1928. Kompilis
la unuan pli ampleksan latvan E vortaron Ilevau, Riga 1932.
efunlaboranto de la Enciklopedio.
Infero. Unua parto de la Komedio de Dante, el la itala trad. Kalocsay.
1933, 288 p., plus 14 lignogravuroj. efverko de la mondliteraturo. La
koncizo, mirinda esprimforto, vortabundo kaj kolorrio de l dantea lingvo, la
aparta graveco kaj beleco de iu vorto kaj vortlokio, la iam deviga fdeleco
vere povas malesperigi Ia tradukanton. . . Ne ekzistas atoro pli malfacile
tradukebla ol Dante. . . Kaj E pruviis mirinda instrumento. (El la
396
Antaparolo.)
Inhnitivo kun prepozicio. Kun infnitivo estas uzataj nur la
prepozicioj por, anstata, anta ol, post ol, krom. Ekz: mi venis por vin viziti;
laboru anstata malesperi; anta ol skribi, li meditis; li faras nenion krom
mani. La ago signita de l infnitivo rilatas iam al la frazsubjekto.
Lastatempe oni pli kaj pli uzas infnitivon anka post sen; ekz : li foriris
sen saluti min. La la klasika lingvo anstata i tio oni devas uzi
participadverbon kun ne: li foriris ne salutante min.
KALOCSAY.
Informoj de E-Asocio de Estonio. Organo de EAE, fond. en 1922. Re-
daktis H. Sakaria kaj P. Ariste, H. Dresen, M. Grigorjev, J. Trn. Formato
28x20 cm.
Informservoj, v. Delegito de UEA.
Inglada Ors. Vicente, hispano, staba vickolonelo, prof. de astronomio,
geodezio kaj meteorologio en la Supera Staba Lernejo. Nask. en 1879 en
Alicante. De 1910 is 1923 dir. de sismologia observatorio en Toledo. Mem-
bro de la Akademioj de Sciencoj de Madrid, Cordba kaj Barcelona. Multaj
fakaj verkoj. E-isto de 1899. En I903 li fondis (kun Jimenez Loira) la unuan
HE gazeton, La Suno Hispana, kies efred. li estis multajn jarojn. En tiu
epoko li publikigis kelkajn gravajn lernolibrojn kaj vortarojn. Kiel delegito de
la registaro eestis la Teknikan Konferencon en Paris, 1925 kaj la UK en
Geneve, 1925. Faris multajn paroladojn kaj kursojn en Barcelona, Aticante,
Valencia, Madrid, ktp. Honora prez. de multaj EG en H-ujo, estis vicprez. de
la H Societo por Prop. de E. LK de 1905 kaj Akademiano de 1910. En la
literaturaj konkursoj organizitaj de La Revuo en 1906 kaj 1909 estis
premiitaj liaj originalaj poemoj. Kunlaboris en La Revuo, L I, ktp. En la unua
kaj aparte li publikigis multajn verkojn en E, i. a. tradukojn el la H: la
komediojn Kuracisto per batoj el Moratin; La nesia hejmo; Kruela adiao; La
getavoratoj; Triumfanta animo; la Angora katino; Perlabori sian vivon;
Hispanaj dramoj; La kreitaj protoj, el Jacinto Benavente, kaj la originalajn
verkojn: Prozo kaj versoj; En la Barcelona Kongreso, ktp.
397
Inicado Matematika. De Laisant, el la franca trad. Chaineau kaj
Camescasse. 1914, 171 p., 103 fguroj. Elpensao, kiu celas amuzi la infanaron
in instruante.
Inoue Masuzo, japano, ofcisto de turisma fako de fervoja ministrejo.
Nask. 2 jan. 1900 en Tokyo-si. Kun Hasegaa laboris por E en Unua Nacia
Kolegio, Tokyo. Dank al lia klopodo la ministerio eldonis gvidlibron detalan
kaj rie ilustritan Japanlando. 1931 vojais al Ameriko, eestis la UK en Paris.
Insigno. La insigno de la E-istoj estas verda kvinpinta stelo. La verda
koloro simbolas la esperon kaj la kvin pintoj la kvin mondpartojn.
Por in formi estas plej rekomendinde desegni rektan (regulan) kvin-
angulon (sekve iu angulo havos 108o) poste darigi iun lateron ambafan-
ke is la renkonto kun la darigo de du ceteraj lateroj (ne najbaraj). La ri-
cevita tiamaniere pentagramo estos la efektiva insigno. Se ni nun tiun stelon
pentros je verda koloro i estos la efektiva E-a stelo. Kun la fuo de la tempo
la stelo havis diversajn modifojn, la plej ofa kaj laste preska ofciala estas
tiu: iu kvinono de la stelo estas duone verda kaj duone pli hela (plej ofe
blanka), tiel ke la stelo konsistas el kvin trianguloj pli helaj kaj kvin trianguloj
pli malhelaj (alterne irka unu komuna punkto).
Anka rimarkiis steloj E-aj, esprimantaj iun fakan aldon-ideon, kiel
ekz. kristanoj portas insignon kun kruco interne, UEA-anoj portas kun la
literoj UEA interne, SAT-anoj kun literoj SAT, socialistoj kun ruaj kvin
irkakampoj anstata la kutimaj blankaj ar por pli videbligi la verdan
stelon, kiu ofe sur la fundo de malhela vestao ne distingiadis, oni fabrikadis
la stelojn kun aldono de blanka fono, kaj la tuta insigno havis tiam formon u
de rondo u de pentagono (kvinangulo). Multaj aliaj ideoj estas esprimataj
en la diversaj insignoj. Ekz. estas insigno kun la portreto de Z meze, kun
kamentuboj apude, kun olivbranoj sube, kun radioj irkae ktp. Ne
elkalkuleblaj estas iuj variaoj. Dum la UK-oj ofe etas sin en la okulojn
insignoj kun malsupren plilongigita hirundvosto diverskolora. La koloroj
evidentigas la naciecon, al kiu apartenas la portanto de l insigno. Anka
laste ofa aperao oni rimarkas insignojn en formo de du kruciantaj
fagetoj, el kiu unu estas la E-a kaj la dua la nacia.
398
Apartan belan kategorion formas la kongresaj insignoj. Tiuj de la naciaj
kongresoj estas plejparte kartonaj (kvankam pli ol ofe tre artaj. sed tiuj de
la UK-) estas p1ejparte metalaj (escepte tiuj de Hago (1920), Praha (1921)
dum kiuj la kongresanoj portis kartonajn rondajn insignojn, kaj en Genevo
(1925), dum kiu kiel insigno servis silka fag-forma rubandeto kun steleto
malsupre). La insignoj de la UK-j prezentas jam ion, pretendantan je arta
valoro. Rimarkias kvaza certa konkurado, kaj tial kiel efko estas tio, ke ni
rajtas feri pri kelkaj perfektaj artaoj. La plej bela miaopinie is nun
estis tiu de la jubilea Kongreso en 1912 en Krakovo kaj tuj post i tiu de la
XI-a UK en San Francisko en 1915. Anka senriproa estas tiu de Parizo
(1914), de Antverpeno (1928) kaj aliaj.
Pri insignoj dum la unuaj du UK-j mi ne adis. Cetere tiam ankora
preska ne ekzistis E-a insigno. Kaj se iu portis, do estis uste la primitiva
stelo kvinpinta. (Tiujn informojn donis al mi A. B. Brzostowski, kiu e
montris al mi la steletojn, kiujn la lia aserto portis Z mem (dum la
unuaj du UK-j.).
(Historio.) La E-a insigno en sia historio havas kelkajn periodojn: 1)
kiam la signo estis nur sur papero (t. e. sur presaoj, leterpapero ktp.) Ni
trovas en malnovaj n-roj de E-isto de 1892 kelkfojajn proponojn kaj e
faktojn, ke jam ekzistas multaj E-istoj kun vizitkartoj a kovertoj kun sur-
preso: E-isto, a E, 2) kiam estis proponita ke iu E-isto portu ian signon (sur
la p: 181 de E-isto 1892 ni legas: B. G Jonson el Ostersund proponaske la E-
istoj akceptu ian difnitan signon, per kiu ili povus, renkontante sin, ekkoni
unu la alian, ekzemple koloran silkan peceton, portatan sur la surtuta
kolumo. Ni prezentas tiun i opinion al niaj legantoj, kvankam ni dubas, u io
simila sur la vestoj estus akceptebla. Sed eble tiu i ideo estus uzinda en alia
maniero?) Tio estis la unua tiudirekta ideo, etita al la E-a mondo, 3) kiam
estis proponita defnitive la nuna stelo.
Foliumante la paojn de la malnovaj E-aj gazetoj ni trovas multajn ali-
ajn sufe interesajn proponojn, ekz. brelokon (E-isto de 1893 p: 21) porta-
tan sur la eneto de la poa horloo, a apud la. . nazumo (pince-nez).
Sur la p: 47 de la samjara E-isto ni trovas jam ion rilatantan la E-an
399
stelon, tian, kian ni konas nun. Nome la atineo 7 publikigas: L de Beufront
konsilas, ke la kovriloj de iuj libroj de nia literaturo kaj entute io, kio tuas
nian aferon, havu verdan koloron kaj portu supre stelon. En tia maniero la
verda koloro kun stelo (du simboloj de espero, esperanto) farios la konstanta
ekstera signo de nia afero kaj oni iam tuj rekonos ion kio apartenas al i. Ni
plene aprobas tiun i ideon, kaj ni i uzados de nun sur iuj verkoj, kiujn ni
eldonados. Ni roponas tion saman anka al niaj aliaj amikoj eldonantoj.
Tiu i informo jam prezentas klare, kiu estas la atoro de la stelo E-a.
Kvankam nenio estas dirita pri la formo de la stelo, tamen, ar ekde tiu tempo
komencis aperadi la kvinpinta stelo sur la libroj de la Biblioteko de la L. I.
E kvankam alie ombrigita ol la nuna E-a stelo ni supozu, ke temis en la
artikolo de Beaufront pri kvinpinta stelo.
Sur la p: 84 de la samjara gazeto ni trovas jam informon pli klaran.
Temas jam pri insigno (ne nur pri signo presita, sed pri insigno portebla sur
la vesto pri kio ankora anta kelkaj monatoj la redakcio dubis). iuj niaj
korespondantoj skribas la redakcio konsentas, ke tio i estas la plej
konvena signo por ni, kaj proponas diversajn detalajojn por tiu i signo. S-ro
G. Rjabinin proponas, ke la signo prezentu malgrandan rondeton kun
diametro de 2-3 centimetroj kun malgranda stelo en la mezo el tia metalo,
kiun iu volas; la stelo devas esti sur verda fundamento; la manieron kaj
lokon de portado iu povas elekti mem. S-ro P. Deullin proponas, ke oni ak-
ceptu simplan verdan stelon, el kiu ajn tofo, la la deziro de la uzanto, kaj sur
kiu ajn loko, kun la surskribo: Ligo E-ista, a E-isto. ar preska iuj
aprobas la verdan koloron kaj stelon kaj, jam longe multaj amikoj uzas en sia
stampo la esprimon E-isto, tial ni pensas, ke la difnita signo de nia afero
iom post iom farios: verda koloro, stelo kaj la vorto E a E-isto. La
detalojn, kiel ligi inter si la tri diritajn punktojn kaj en kia formo kaj loko ilin
uzi, ni devas lasi al la bontrovo de iu aparte, kaj ni esperas, ke anka en tio i
la tempo kaj uzo balda ellaboros ion difnitan.
Tamen la tempo kaj uzo ne balda ellaboris ion difnitan. Jen pasis 6
monatoj kaj sur la p. 164 de la samjara gazeto ni Iegas jam ion, kio pruvas,
ke malgra ke la stelo jam ekzistis, la verda koloro anka, tamen la stelo mem
ne estis verda.. . . . Mi pensas, ke estus bone kaj utile, se iuj E-istoj en sia
korespondado kiom eble pli multe uzadus kovertojn kun nia signo (verda
400
koloro ka ora stelo) kaj kun. . . La atoro de tiuj vortoj estas Arnold Torn el
Bda
Anka ni legas en 1894 sur la p: 147 de la sama gazeto: Kvankam la
ideo pri ekstera signo por la E-isto ajnas al ni nefacile plenumebla, ni tamen
ne volas malhelpi al la disvolvio de tiu i ideo. Tial ni anka presas nun la
sekvantan leteron, kiun ni ricevis de s-ino A. Proforovi: En Nro 12 de E-
isto 1892 kaj en Nro 6 1893 S-roj B. Jonson kaj G. Rjabinin proponis, ke iuj
E-istoj portu egalan signon; mi jam longe pensis pri tio i kaj ajnas al mi, ke
tio i estas tre bona rimedo por disvastigado de nia afero. Mi proponas ke iuj
E-istoj portu malgrandan kvinpintan stelon el origita bronzo a aluminio
kun la surskribo Esperanto. . . Se 2/3 de iuj E-istoj deziros porti tian stelon,
tiam mi aetos kaj dissendos ilin al iuj dezirantoj. Tia stelo (21/2 centimetroj
en diametro) el origita bronzo kostos 1 rublon, el pura oro - 8 rublojn. . .
En 1895 la sama gazeto sur la p: 75 publikigas: La Odesa Rondeto E-
ista pretigis verdajn kovertojn (de kelkaj specoj pli karajn kaj pli malkarajn)
kun presita surskribo: Lingvo Internacia Esperanto kaj kun ora stelo
Esperanta. . . V. Gernet Odesa Kobelevskaja 4.
Tiuj i informoj igas nin pensi ke la prototipo de la nuna insigno estis ora
stelo sur verda kampo. Kiamaniere okazis la transiro de la ora stelo al la
verda, pri tio ni is nun ne scias. Kiel ni sube konvinkios, anka Z ne sciis.
En la raporto de la Unua E Konferenco en Calais Dover 1904, sekve
post na jaroj, ni legas ke s-ro Pourcine proponas enkondukon de unu ko-
muna signo E-ista.
Povas esti ke estis uste li, kiu proponis la verdan stelon, dum iuj aliaj
isnunaj koncernas alikoloran (La Nurnbergaj eldonaoj portis la stelojn de la
sama koloro kiel la presaoj, t. e. de la nigra koloro).
Nenie ni trovas ian ajn mencion pri ofcialigo de la E-a insigno. Ke plej
certe tia ofcialigo neniam okazis pruvas anka la jena letero de Z (Te
British E-ist 1912 p: 34): Pri la deveno de nia verda stelo mi nun jam ne
memoras bone. jnas al mi, ke pri la verda koloro iam atentigis min s-ro
Geoghegan kaj de tiu tempo mi komencis eldonadi miajn verkojn kun verda
401
kovrilo (la atentigo estis tute senintenca). Pri unu brouro, kiun mi tute
hazarde eldonis kun verda kovrilo, li rimarkigis al mi, ke tio estas la koloro de
lia hejmo, Irlando; tiam venis al mi en Ia kapon, ke ni povas ja rigardi tiun
koloron kiel simbolon de Espero. Pri la kvinpinta stelo, ajnas al mi, ke unue
in presigis sur sia gramatiko s-ro de Beaufront. Tio plais al mi kaj mi prenis
tion kiel signon. Poste per asociado de la ideoj aperis stelo kun verda koloro.
ar tiu enunciaeio aperis nur en 1912, ni ne miru kial anka Z ne me-
moris klare kaj pri io skribas a: ajnas al mi a tute senpersone: aperis
stelo. . .
Kiel ion tute ofcialan ni devas tamen konsideri la jenan fakton. Sur la
p: 24 de la Kajero Unua (ag. 1906) de la E-ista Dokumentaro, t. e. en Ia ofci-
alaj dokumentoj pri la UK 1905 ni legas inter la decidoj : . . .1, oni akceptas
kiel universalan E-an fagon, la fagon de la Boulogne-a Grupo (verda tuko)
longa je l.20 metro, kun maldekstra supra angulo blanka (0,50X 0,50) kaj sur
tiu i blankao, verda stelo.
Konklude ni devas rekoni: la unua, kiu etis la ideon pri int. komuna
signo E-ista, estis B. G. Jonson el bstersund en 1892; la unua, kiu etis la
ideon pri verda koloro kaj pri stelo estis L. de Beaufront en 1893. Kiu pre-
zentis la unua la verdan stelon, tian, kia i estas nun je tiu demando ni
restos plej certe sen respondo.
E. WIESENFELD.
Institutoj. En multaj landoj trovias nuntempe nacia instituto de E.
ia celo estas efe t. n. diploma, t. e. aranadi ekzamenojn kaj eldonadi
diplomojn iukategoriajn En multaj landoj la Inst. plenumas la taskon de
propaganda (a e nacia) societo. Sed plejparte ilia tasko limias je la supre
cititaj celoj, eventuale kun aldono de instruado de E.
Principe ekzistas tri kategorioj de diplomoj: 1) Pri kono de la lingvo, 2)
pri kapableco (instrui) kaj 3) profesora. iu Inst. havas apartan programon
kun fksitaj taskoj solvotaj por sukcesi la koncernan ekzamenon. (depende de
la bezonoj kaj cirkon'stancoj en la resp. lando.)
402
La Naciaj Institutoj de E estas sekvo de la antaa, t. e. unua formo:
Internacia Inst. de E. Komence nur tiu sola rajtis eldonadi diplomojn (preci
profesorajn). Pri ia deveno ni scias el la protokolaro de la UK 1908. Dum la
dua labor-kunsido S-ro Gaston Moch prezentas proponon pri Internacia
Atesto pri Kapableco. S-ro E. Privaf (Sviso) opinias, ke tio estas afero, se
ofciala, sed de privata organizo, kiel ekzemple de la Int. Instituto de E us
fondita en Asteriko. Poste, en la dokumentoj de tiu UK ni trovas inter la
Decidaro, sub n-ro 8: La Kongreso aprobas principe la fondon de Int.
Instituto de E por int. servado de instruado kaj organizo de normalaj lernejoj
kaj diplomoj.
Tiel do ni devas konsideri la fondon de la Inst. de E dum 1908 en Nov-
Jorko. ia agado, sub la prezido de E. Privat estis tre vigla, kaj portis
karakteron vere internacian. Dum UK-j i organizadis ekzamenojn kaj
eldonadis tre belajn diplomojn.
Kun la fuo de l tempo, kazate de diversaj lokaj bezonoj,
malfermiadis naciaj inst. de E. Dum la UK 1929 okazis konferenco de iuj
naciaj inst. (prezidis la tiama Direktoro de la Int. Inst de E prof. Dietterle,
sekretariis Ia gvidanto de Pola Inst. Edvardo Wiesenfeld). Dum tiu
konferenco estis akceptataj la du bazaj rezolucioj: 1) La naciaj Inst. de E estas
flioj de la Internacia, 2) La Int Inst. de E havas la taskon enregistradi iujn
profesorajn diplomojn, eldonatajn de la naciaj inst. kaj validigi tiujn diplom-
ojn sur la internacia forumo kiel anka pledi, ke diplomo eldonita, de unu
nacia Inst. estu rekonita en alia lando).
ar ne ie la Institutoj staris sur egala nivelo kaj ne ie estas egale
taksataj ekz. en Gemanio la Inst. estis tata kaj ia diplomo havis alt-
lernejan valoron is nun tiu Viena decido ne estas efektivigita. iuj Inst.
do funkcias aparte kaj senrilate kun la aliaj. La Int. Inst. mem nuntempe ne
funkcias.
E. WIESENFELD.
Instruistoj. Jam en 1910 kunligiis 347 E-instruistoj diverslandaj en
Int. Asocio de Instruistoj (IAI) kaj eldonis fakan organon Int. Pedagogia
Revuo (IPR). Kasisto kaj redaktoro estis T. ejka instruisto en Byst ice-
403
Hostn. (eosl.) La revuo estis bona, sed la redaktoro plendis pri
malkontentiga kunlaboro, pri indiferenteco de la kolegoj.
En la jaroj post la mondmilito forta volo al internacia interkompreno
renaskiis inter la instruistaro. Francaj kolegoj, instigitaj de famaj krioj de
Anatole France, Romain Rolland por la tuthomara solidareco, komencis re-
konstrui la int. interrilaton de la E-instruistoj. Marcel Boubou, Orleans,
eldonis por kaj per tiu interligo en 1922 edukfakan revuon Novaj Tempoj, kies
efa karakterizao estis la traktado de la edukaj problemoj kaj de la instruistaj
laboroj en iliaj dependeco de la ekonomiaj kaj politikaj faktoroj, kaj kies
devizo estis: amo al paco, fdo al la progreso. Pro la socipolitika konsidero de
la edukscienco, la revuo havis karakteron de serioza, akra batalilo sur
atentinda nivelo.
Dum la UK 1924 en Wien 200 E-instruistoj fondis la Tutmondan
Asocion de Geinstruistoj Esperantistaj (TAGE) kun la celo: kolekti iujn E-
instruistojn por propagandi efke la enkondukon de E en lernejo kaj
instruistaro kaj eldoni pedagogian fakan revuon (Novaj Tempoj). Kiel plej
forta unuio la Saksa Asocio de E-Instruistoj ricevis la komision kaj la
respondecon por la eldono de la gazeto kaj la administrado de TAGE.
Prezidantoj de TAGE estis M. Boubou, Orleans (is 1926), Albin Neu
il, Olomouc-Neredin, eosl. (is 1929) kaj Geo. W. Roome, Shemeld, (de
1930).
Depost 1926 la TAGE-organo aperis sub la nomo Int. Pedagogia Revuo
(IPR). La proks. 150 abonantoj en 1922 kreskis is 883 en 1930 kaj sekve de la
ekonomia kaj politika mondkrizo, reiris is 600 en 1932.
La redaktoroj estis Richard Mller, Auerbach (1925), Hans Ludwig,
Pirna (1926-1928), d-ro Kurt Riedel, Dresden, (1929-1933). La iam amplek-
san kaj ofe malfacilan varblaboron por la gazeto kaj asocio prizorgis la t. n.
Laborkomitato, al kiu apartenis la redaktoro, la administranto de IPR, la
sekretario de TAGE, la prezidantoj de la germana kaj de Ia saksa asocioj de E-
instruistoj; la direktoro de la germana E-Instituto, la sekretariino de
Kunlaborado inter IALA kaj Int. Eduka Ofcejo, Geneve kaj la Germana E-
Instituto, la prezidanto de la Saksa E-Ligo, kiuj regule kunvenis iumonate en
404
Riesa.
D-ro Riedel donis al IPR sciencan bazon kaj reprezentis la principon
de la atonomio de ta eduksciencoj. IPR enhavis artikolojn pri int. scienca
pedagogio, E-a lingvo-scienco, pedagogia terminologio en E, recenzon de
diverslandaj pedagogiaj kaj E-verkoj, raportojn pri kongresoj kaj laboroj de
int. instruistaj asocioj pri lernejo kaj instruistaro en diversaj landoj kaj pri E
en tiuj medioj. Valora aldono al IPR estis la korespond- kaj interandeziroj
de infanoj, klasoj kaj instruistoj, aranita de la korespondofcejo de
Kunlaborado. Dum ses jaroj IPR ekspedis anka la E-lingvan resumfolion
de Vojo de klerigo, granda pedagogia revuo en Ukrainio. En 1925 aperis la
Jarlibro de TAGE, enhavanta pli ol 2000 adresojn de E-instruistoj.
Viglaj interrilatoj kun la int. instruistaj kaj edukaj asocioj kun Int. Edu-
ka Ofcejo kaj IALA, celis la praktikan aplikon de E e la plenumo de la int.
laboroj: korespondaj, gazetaj kaj kongresaj. Plej grandan sukceson TAGE
havis en la sindikato Int. Profesia Sekretariejo de Instruistoj (Strasbourg),
kiu mem surprenis la propagandon por E kaj dum sia kongreso 1931 en
Hamburg aranis ofcialan E-vesperon, dum kiu famkonataj membroj de IPSI
el diversaj landoj pledis por E.
Konsiderindan infuon en i tiuj laboroj por TAGE havis dum muttaj
jaroj ia sekretario M. Goldberg, Oetzsch. b. Leipzig.
Pro la specialaj, memstaraj taskoj kaj pro la diversorganiziteco de ia
membraro TAGE restis sendependa, rilate al UEA kaj SAT. TAGE ankora ne
sukcesis, konvinki la diverslandajn E-instruistojn pri la neceso de kreo de
fortaj landaj instruistaj asocioj, sekcioj de TAGE. La plej forta sekcio estis is
1933 la germana, kun proks. 500 membroj, kiu nun verajne havigos al TAGE
grandajn perdojn. La tre forta sveda asocio anora ne povis korporacie alii
al TAGE pro fnancaj malfacilaoj.
Pro la malfacilaj cirkonstancoj, regantaj en Germanujo dum la
komenco de 1933, la germanaj funkciantoj deziris eksii. La agento por
Nederlando, P. Korte, Veendam, estis petata, starigi en Nederlando novan
Laborkomitaton. Dum la faka kunveno en la UK en Kln 1933 la novaj
funkciantoj estis elektataj: E. Boltjes, Winschoten, redaktoro; P. Korte, Veen-
405
dam, administranto-kasisto kaj W. Mook, Groningen, sekretario de TAGE. La
malfacilaoj, kiuj amasias anta ili, estas sufe gravaj.
La informoj de M. GOLDBERG.
Instrumetodoj. La plej malnova, la pure gramatika, estas entenata
en la Fundamento de E (v.), kiu konsistas el 3 partoj, prezentas en la unua
parto fundamentajn 16 regulojn de la E gramatiko. Kompreneble neniu alia
lingvo estas lernebla (tiom malpli sen instruisto) el tiel malabunda materialo.
En E tio estas tamen tute farebla, pro ties facileco. La unuaj E-istoj, t. e. la
lernintoj de la 19-ajarcento ne posedis alian instruilon. Malgra tio ili
sukcese studis el la 16 reguloj de Z kaj el la Ekzercaro, la dua parto de la
Fundamento.
Metode la Ekzercaro estas aranita la la ne plu uzata maniero de
tradukado de unuopaj frazoj neinterligitaj esence, el E en nacian lingvon; tiu
instrumaniero regis enerale en la pasinta jarcento en fremdlingva didaktiko
(Ahn, Ollendorf k. a.).
Ne alian metodon sekvis la lernolibro de Cart, kiu anta la milito 1914
disvastiis en la tuta mondo en diverslingvaj tradukoj kaj prilaboraoj, kon-
kure kun la lernolibro de Borel. Amba estas destinitaj ne nur por kursoj,
sed anta io por meminstruantoj, dank al aldonita losilo, t. e.
solvaro de ekzercoj kaj de traduktaskoj, per kiu la lernanto mem kontrolas
siajn etlaboraojn.
Post la milito aperis en E tagaj lernolibroj aranitaj la la nova
metodo, karakterizata per iom pli interesa enhavo: mallongaj raportoj kaj
artikoloj anstata nudaj frazoj, por instigi la lernanton, kun indikoj al
paroligo de la lernanto helpe de la instruisto a e sen instruisto tiom kiom
estas eble. Samtempe aperis kelkaj bildolibroj por instruado de E, ekz. Orell
Fssli, ora Goldschmidt k. a. kun la sama celo paroligi.
La plej bona parolmetodo, tiu de Berlitz, ne trovis eniron en E-ujon.
Almena ne la Berlitz-libro mem. Tiu i metodo postulas ne malpli ol 50 leci-
onhorojn kaj tiel longan lerndaron kontrastaras la postuloj de la E-pro-
pagando: vantius la aserto pri facileco de E. Kaj estas fakto, ke facila lingvo,
406
kia estas E, ne nepre bezonas la egan faciligon, kian prezentas al la lernanto la
Berlitz-metodo. Multe pli rapide kaj senpene E estas akirebla helpe de la
naciaj gramatikaj antakonoj ol per kutimigo de orelo kaj okulo al la tre
libera E-frazkonstruo. Krome, la Berlitz-metodo multe dankas sian disvas-
tion tra la mondo al la fakto, ke la i instruas fremdan lingvon koncerna
naciano, ekz. franca instruisto donas francajn lecionojn en eoslovakujo:
korekta franclingva prononcado jen granda avantao dankata ne tiom al la
metodo, kiom al ia denaske franca plenumanto.
Similan rolon ekplenumis lastatempe la Cseh-metodo (v.), kies adeptoj
kun la majstro mem, same kiel tiuj de Berlitz, instruas E-n al alilingvanoj
ekster siaj patrujoj.
La efa karakterizilo de la Cseh-metodo estas alie ol la Berlitza
senumo de lernolibroj. La ideo de pastro Cseh estas interesi la lernantaron
despli multe, ju malpli i scias pri la enhavo de la sekvonta leciono. Tiel iu
leciono aperas al la lernanto kvaza atendoplena surprizo. Dank al tio la
Cseh-kursoj montriis treege sukcesaj kaj en la nuna tempo la plej multaj
kursoj de E estas gvidataj la tiu metodo.
Malavantao de la Cseh-metodo estas ia longedareco (40
lecionhoroj), neproporcia al la lingva materialo, kiu povas esti donata same
a e pli abunde en multe malpli longa tempo, precipe al gramatike instruitaj
personoj. Tamen, post ofcialigo de E 40 horoj a e pli, ne estos grava
temporabo por bezonantoj. Grava montriis la ebleco per tiaj int. kursoj
unuecigi la elparoladon de E tra la mondo.
Interesan metodon de instruado de E liveris anka E. Privat per sia
Kursa Lernolibro, instruilo por komencantoj nur en E verkita. Anka tiu
metodo konsistas el . 50 lecionoj. i estis multe uzata kaj tagas por paroligi.
Miksitan metodon, kiu trovas sian lokon inter la gramatika kaj la sen-
pera, prezentas preska iuj gravaj lastadataj naciaj kaj int. lernolibroj de E: la
materialo estas kutime dispartigita en 10-20 lecionoj, kiuj liveras en interesa
maniero temon por priparoloj (demandoj kaj respondoj) kaj koncizajn
instruojn pri gramatiko (Aymonier, Butler, Mbusz k.a.).
407
Estas menciinde, ke E estas instruata anka en maniero de korespondo
(precipe en Nederlando kaj Svedujo), per radio kaj per gramofonaj diskoj
(Linguaphone.) Kompreneble iu el tiuj havas apartan metodon depende de
la eksteraj kondioj, en kiuj okazas la instruado
L. DREHER.
Insulo Esperanto. La komunumo en la apuddanuba bulgara urbeto
Rahovo cedis al la loka EG insulon (proks. 180 hektaroj) en la Danubo, por
kulturi in kaj arani sablobordan banejon. La insulo ricevis la nomon E. A.
D. ATANASOV.
Insulo de Feliuloj. De Strindberg, el la sveda trad. O. Frode. 1926, 69
p. Rakonto fantazia, sed treege pesimisma; ia konkludo estas, ke io en nia
civilizo estas trompo, perfdo, sukceso de l plej lertaj hipokrituloj. (G. S., ,E'
1926, p: 209.)
Inter Blinduloj. Konsiloj por uzado de us blindiintoj. Verkita de E.
Javal, el la franca trad. s-ino J. Javal. 1907, XIV kaj 130 p.
Interelementa rilato. Tiel nomas Wster la grupion de la elementoj
en vorto kunmetita el pli o1 du elementoj. Ekzemple en atoaerbremso la
grupio estas ato/aerbremso, do 1 (2, 3), dum en vaporipasocio i estas
vapor-ip/asocio, do (1, 2) 3. Same: facilanimeco grupias facil-animeco, dum
la grupio en korboneco estas kor/bon-eco. ar en E anka la fnaoj povas
esti memstataj vortoj, anka ili povas grupii diversmaniere, rilatante jen
senpere al la lasta elemento anta ili, jen al du elementoj kune. Ekz. en
vodono la fnao o rilatas al la elemento don, do la grupio estas vo/don-o
(dono de voo); male en bonfarto i rilatas al amba elementoj kune, do la
vorto grupias bon-fart/o: bone farti/o: stato bone farti; facilanima grupias
facil-anim/a: facila animo/a: karakterizita per facila animo. Ni havas do la
analogajn triojn:
ato/aer-bremso vapor-ip/asocio
kor/bon-eco facil-anim/eco
408
vo/don-o bon-fart/o
La interelementa rilato plejofe donias per si mem. Se i tio ne okazas,
la vorto estas duba, tiam oni devas helpi per la konservo de fna o; a per la
elekto de alia elemento. Ekz. e la vorto rapidmezurilo oni ne scias, u temas
pri rapid/mezur-ilo (ilo mezuri rapide), a pri rapid/mezur-ilo (mezurilo de
rapido). Oni do devas diri subitmezurilo, tujmezurilo por la unua kaj rapido
mezurilo por la dua.
v. Vortfarado; Vortkunmeto
KALOCSAY.
Interlingua. Projekto de int. lingvo de prof. G. Peano, 1909. La atoro
celis krei lingvon el la vortarmaterialo de la latina lingvo, laeble tute for-
igante la gramatikon kaj anstata i starigante fksan vortordon en la
propozicio. Tiun taskon li solvis kontentige; kaj por iuj eropanoj, konantaj
la latinan lingvon, la tekstoj en Interlingua estas facile kompreneblaj. Sed
samtempe tre malfacile estas ellerni korekte skribi, kaj despli paroli la
lingvon, kiu ne havas gramatikon kaj kiu tial plej vastagrade utiligas la kaosan
feksian sistemon de vortoderivado de eropaj lingvoj. La lasta cirkonstanco
postulas, ke estu ellernataj ne nur la vortoj-radikoj, sed anka iuj iliaj
derivaoj. Simila lingvosistemo do estas facile akceptebla nur por edukitaj
klasikuloj, kaj en realeco nur inter tiuj klasikuloj Interlingua trovis siajn
adeptojn. Peano mem en siaj deklaroj sufe klare limigis la taskon de sia
sistemo, kiel lingvon destinitan por uzado al intelektuloj kaj speciale
substrekis, ke li tute ne celis krei lingvon, facilan por vastaj, klasike ne
edukitaj amasoj.
Int. Centra Komitato (ICK) de la Esperanto-movado. Sekve de la
Kontrakto de Helsinki (v.) Konstanta Reprezentantaro (K. R.) de la Naciaj
Societoj kaj UEA interkonsentis pri la etekto de Centra E-komitato, kiu kon-
sistis el ses anoj. La nomo de Centra Komitato poste estis anata je ICK, kiu
fariis la gvida instanco de la netrala E-movado, kun sidejo en Geneve. ICK
organizis kunlabore kun la Lokaj Kongresaj Komitatoj iujn UK-jn de 1924.
Unua prez. de ICK estis Edmond Privat, poste is 1933 John Merchant. Anoj
en la komencaj jaroj: M. Rollet de l Isle, d-ro J. Dietterle, Rud. Hromada, W.
409
M. Page kaj s-ino J. Isbrcker, anoj en 1932 M. Rollet de l Isle, s-ino J.
Isbrcker, E. Stettler, d-ro A. Vogt kaj Felix Zamenhof. Gvidanto kaj efa
efektiviganto de la iam pli ampleksaj laboroj estis Robert Kreuz, gen. sekr.,
poste dir. de la ICK. Post la interkonsento en Kln (1933) ICK darigas sian
agadon en la kadro de UEA. Detalaj raportoj pri la vasta agado de ICK aperis
iulare en la Ofciala Dokumentaro. v. Organizo.
Int. Cseh-Instituto de Esperanto, fondita en 1930 en Hago por
disvastigo de la Cseh-metodo kaj por eduko de instruistoj la tiu instru-
metodo. (v. Cseh-metodo.)
Int. Esperanto-Muzeo en Wien (IEMW). En 1927 Leono Zamenhof
proponis en HDE kreon de Int. E-Muzeo okaze de la jubileo 1937. Pripen-
sante, ke la plej bona loko, la sia situo en meza Eropo, povos esti Wien, kies
eminentuloj iam estis favorantoj de E, H. Steiner arigis irka si kelkajn E-
istojn por fondo de asocio IEMW, kies prez. kaj funkciulo fariis li mem.
Balda troviis eminentuloj, kiuj per sia nomo antaenpuis la aferon. Kiel
unua, kanceliero Schober, tiam policprez. en Wien, kaj kiel dua, kanceliero
Seipel eniris la Int. Honoran Komitaton; sekvis ilin aliaj gravaj personoj.
Sekve de ordono kanceliera estis ricevata granda subtera ejo en iama
ministeria palaco en I. Liebiggasse 5. Sed pro neuzebleco de la ejo post irado
de unu instanco al la alia IEMW fne ricevis du ejetojn en la palaco
Annagasse 4. En apr. 1928 H. Steiner kun sia helpanto Gustav Weber eklabo-
ris. Diversaj ofcialaj instancoj pruntedonis kelkajn plej necesajn meblojn kaj
la unua donaco (500 . de s-ro Falnbigl) permesis aeti la nepre necesajn
laborilojn.
Havinte la ideon, ke la altranga instituto: la Nacia Biblioteko (iama
kortega), estus la plej inda por la Muzeo, H. Steiner post strea agado gajnis
por tiu plano la en. direktoron de la N. B., univ. prof. J. Blick. Poste Steiner
veturis al la UK en Antwerpen 1928, kie en kunsido de KR oni decidis, ke la
tuta afero estas privata afero de s-ro Steiner. Sed la anoj de la 1-a
laborkunsido multe apladis la raporton de Steiner kaj akceptis anka la
inviton por eesti en 1929 dum Antakongreso la malfermon de IEMW.
La unua kolekto estis la biblioteko de Unua E-Unuio en Wien (pli ol
410
700 libroj) donacita al IEMW la propono de E. Ss; sekvis tiu de F. J. Schade
kun pli ol 600 libroj kaj diversaj sendaetoj. Inter la unuaj donacintoj estis
generalo Rambousek ( . Bud jovice).
7 sept. 1928 la Loka Kuratora Komitato fksis kun N. B. la detalojn de
kontrakto, la kiu la Societo IEMW transdonas la kolektitan materialon aI N.
B. kiel propraon kaj N. B. starigas la E-kolekton kiel speciala kolekto la-
eble en aparta ejo kaj konservas ilin kiel propran havaon.
La festaj aranoj por la malfermo (okaze de Antakongreso)
komenciis 30 jul. 1929 en eesto de pli ol 700 alilandaj E-istoj. Akcepto de
pli ol 60 delegitoj okazis e la federacia prezidanto Miklas (kiu jam 15 jan.
fariis protektanto de la Muzeo) en la dancsalonego de la prezidantejo. Je la
10-a horo eniris la prezidanto, lin sekvis la kanceliero Streeruwitz k. a. La
prez. donis unue la manon al reg. kons. Steiner kaj diris al li, ke li estas
distingita per la titolo registara konsilisto. Poste la prezidanto kaj kanceliero
diris kelkajn vortojn al iu unuopa E-isto: La aliaj samideanoj atendis anta la
prezidantejo kaj iuj kune iris nun al la magistrata domo, kie urba konsilisto
Qutrin Kokrda salutis la kongresanojn. Fine okazis en la pompsalonego de N.
B. malfermo de la Muzeo. Pli ol 150 honorgastoj eestis, inter ili la prez.
Miklas, kanceliero, ministroj, episkopoj, ambasadoroj, ktp. Unue parolis en.
dir. Blick, due sekvis la festparolado de Steiner. Poste prez. Miklas parolis en
germana lingvo kaj fnis per la jena frazo en E: Dirante al niaj karaj gastoj
koran bonvenon en Astrio, mi deklaras la Int. E-Muzeon malfermita. Sekvis
longdara aplado, ar la unuan fojon regnestro uzis ofciale E-n. Oni
transdonis diversajn donacojn al IEMW; i. a. Lidja Zamenhof kajeron,
manskribitan de Z el 1881 kun tradukprovo de Rabistoj de Schiller ktp.
Sekvis alparoloj de reprezentantoj el 35 landoj. Ekspozicio en la pompa
salonego montris dum 2 monatoj al multnombraj vizitantoj en 50 kestoj, sub
vitro, parton de la havao de la Muzeo.
En okt. 1929 IEMW ricevis la ofcejon en parto de N. B. Augustiner-
strasse 7. La 1 jul. 1930 IEMW translokiis en la novan hejmon: en Neue
Burgsur Heldenplatz (Nova imperiestra kastelo). La salonego estis
fnkonstruita por IEMW kaj la kostojn (. 9000 sv.fr.) pagis la tato, kiu
zorgas anka pri hejtado, lumigado kaj purigado; la bindadon de la horoj
pagas N. B.
411
La 8 jul. 1931 alvenis kiel heredao post Cart ties tuta libraro, entute pli
ol 1500 libroj (gazetjarkolektoj en 3 kestoj jam alsenditaj en jun. 1930).
Nuntempe la stato de la Muzeo estas proks. 6000 libroj kaj brouroj, pli ol
1000 gazetjarkolektoj, miloj da cirkuleroj, fotoj, ktp. Inter la libroj estas va-
loraj, sed mankas ankora multaj. Proks. 50 nacioj jam estas reprezentataj en
la membraro de IEMW
La Muzeo estas vizitebla labortage inter 9-12 kaj 1.5-18, sabate 9-12,
kaj la unuan dimanon de la monato 9-12 h. Eniro senpaga. H. STEINER.
Int. Esperanto-Servo. Informa at. bulteno de la ICK (Geneve) en la
efaj eropaj lingvoj, sendita al multaj int. kaj landaj instancoj. Red. Kreuz.
De 1926. Nuntempe ne aperas.
Int. Floraj Ludoj. La la modelo de la tradiciaj literaturaj konkursoj en
Katalunujo, la tieaj E-istoj de 1905 aranas Ftorajn Ludojn por E-istaj
verkistoj. La Ludojn subtenas anka la urbaj magistratoj kaj oni fksas diver-
sajn temojn kun premioj. La premiojn disdonas juna virino, nomata reino,
irkaata de aliaj belaj virinoj, en kadro de festaj eksteraoj. Multaj eminentaj
verkistoj de E gajnis premiojn e la Floraj Ludoj. Kelkfoje havis rimarkindan
sukceson anka blindaj E-poetoj.
Int. Katolika Unuigo Esperantista, v. Katolika Movado.
Int. Komerca Revuo. Zrich, red. kaj eld. H. Unger. sept. 1919-ag.
1922, entute 26 kajeroj kun 370 p. da teksto kaj multaj reklampaoj.
Int. Labor-Ohcejo. (ILO). Estis fondita en 1920 en Geneve la la
packontrakto de Versailles por interkonsentoj en industria learo de diversaj
regnoj. Komence i uzis por ofcialaj interrilatoj nur la anglan ka francan
lingvojn sed poste anka aliajn lingvojn kaj kiam UEA proponis al i la
servojn de la delegitoj, i ekaplikis E-n kun sukceso, precine en la unuaj jaroj,
kiam la retaro de la Ofcejo ankora ne pretiis en la tuta mondo. ILO eldonis
en E diversajn cirkulerojn kaj dokumentojn, instruigis E-n al kelkaj siaj
ofcistoj, sendis sian ofcialan reprezentanton al UK-j, kaj eldonis depost 1921
sian ofcialan bultenon, kiu estis aldonita a1 la gazeto de UEA.
412
Int. Medicina Revuo. Dumonata organo de TEKA. Fondita en 1923.
Formato 24x16. (v. Medicino.)
Int Pedagogia Revuo. Organo de TAGE. v. Instruistoj.
Int. Scienca Revuo. Organo de ISAE, fond. en 1904, esis en 1923.
Redaktis Fruictler, Saussure, Talwitzer, Dohler, Robin, Rollet de l Isle,
Wster. Fondita por sciencistoj tiu gazeto iom post iom pleniis je artikoloj
de amatoroj, lingvaj diskutoj, reformaj polemikoj, fremdaj al scienco. (BIL, p:
314.) v. Scienco.
Int. Stenograhisto. Organo de IAES, fond. en 1923 de P. Flageul, kiu
estis ia red. Nuna red. L Cogen.
Int. Unio E-ista (IUE), organizao kun devizo Libero, laboro kal
paco! fondita en 1925 en Berlin de P. Hitrov nun loanta en Sofa. Celoj:
arani interanon kaj senpagan eestadon en eksterlando; monhelpi
komencantajn profesiulojn; doni stipendiojn al diligentaj lernantoj kaj
studentoj; subteni malsanulojn kaj multenombrajn familiojn de malriaj
amikoj; fondi sendependan int. kolonion kun ofciala lingvo E. De kelkaj jaroj
mankas informoj pri la efektiva funkciado de IUE.
Internacia Kantaro. Kolektita kaj prilaborita de Bennemann. Tekstaro:
1929, 112 p. Muzika eldono: 1930, 154 p. Enhavo: Espero, Tagio, po-
polkantoj el 55 laudoj. La kantparoloj estas bone tradukitaj, korekte versi-
gitaj, zorge ritmitaj lala melodioj. (G. S., ,E',1930, p: 7.)
Internacia Legolibro. Redaktis Kenngott. 1930, 123 p. Originale
verkitaj legaoj de Stojan, L. Briggs, Mezei, Balkanyi, Kenngott, Hetzel, Kreuz
kaj J. Bergh.
Internacia Lingvo. (Historia skizo is Volapk.) La kresko de la int.
rilatoj, multe superintaj la kadrojn de koncernaj ritaloj dum la antikvo kaj
mezepoko, aktualigis la problemon pri la lingvo universala. Jam ne eblis kon-
tentii per tiu skalo de int. rilatoj, kiuj difnis siatempe int. uzadon por
limigitaj lokaj bezonoj de la lingvoj: babilona, antikva greka kaj latina. La
413
malkovro de la Nova Kontinento kaj la grandiozaj perspektivoj de plifortigo
kaj plisimpligo de rilatoj kun Hindujo kaj aliaj landoj, kresko de potenco kaj
infuo de nova socia klaso, la buraro, celanta forigi la nacian limigitecon de
feda mezepoko, decida fasko de la mezepoka int. lingvo, la latina, kiu jam
ne kapablis konformii al bezonoj de rapide evoluantaj scienco kaj
tekniko, i iuj faktoroj akcelis starigon de la problemo pri dezirindeco de
nova lingvo-ilo por interpopola interkomprenio.
Interpopola argono de Mediteraneaj havenoj dum la mezepoko, la Lingva
Franka ne povis solvi tiun taskon. Provoj veri novan sangon en la
mezepokan latinon, vivigi kaj plikonformigi in al la novaj bezonoj,
montriis senrezultaj.
Unu el plej grandaj humanistoj de sia tempo, la hispano Vives en sia
libro De Disciplinis (1532) skribis timoplene: Estus felio, se ekzistus
unusola lingvo, kiun povus uzi iuj popoloj. . . Pereos la latina lingvo kaj
tiam venos grava konfuzo en iuj sciencoj, grava fremdio inter la homa
gento. La maltago de la latina lingvo por la aktualaj bezonoj estis tiom klara
por la pensuloj de tiu tempo, ke la instruita kuracisto kaj astrologo
Nostradamus en 1555 profetis en siaj antadiroj Centuries aperon de nova
kultura lingvo inter la popoloj latinaj kaj orientaj.
Sur tiu bonpreparita tereno de disrevio pri la malnovo kaj de atenda-
do de io nova ekaperis multaj provoj solvi la problemon de tutmonda int.
lingvo. De la: flozofoj Descartes (1629), Leibnitz (1666) kaj de la pedagogo
Komensky (1641) dum la 17-a, 18-a, 19-a jarcentoj kaj is la nunaj tagoj
kontinue daras provoj skizi strukturajn bazojn kaj bazajn formojn de nova
monda lingvo.
Ankora longe anta la tempo, kiam la scienco kapablis plene
kompreni la esencon de la lingvo, apartaj scienculoj kaj pensuloj komencis
ellabori projektojn de pazigrafo (universala ideografa skribo), de gestaj
lingvoj, de flozofaj aprioriaj lingvoj, bazitaj sur sistemoj de logika klasifko,
de komunhomaj simbolaj lingvoj ktp.
La utopiistoj Tomas More (1516) kaj Denis Vairrasse (1677) skizis ba-
zojn de la estonta lingvo. Anka Fourier kaj Cabet sin okupis pri tiuj pro-
414
blemoj. La epoko de la granda franca revolucio kazis aperon de speciale
konsiderinda nombro de similaj projektoj. Sed la nesufaj konoj rilate al la
esenco de la lingvo kaj al la vojoj de ia evoluo, la troraciaj konceptoj de la
epoko de la franca revolucio, kiuj apartigis la lingvon-ilon for de la socio, for
de la formoj kaj kondioj de la ekzistado de tiu socio, reale malebligis la
aperigon de praktike efektivigeblaj projektoj pri la int. lingvo. Tamen tiuj
provadoj estis necesaj antapreparaj laboroj, eksperimentoj kaj esploroj, sen
kiuj ne estus solvo de la problemo.
En la 19-a jarcento la problemo de komuna lingvo interesis ne nur
apartajn personojn, sed anka pli vastajn tavolojn, avide akcelintajn novajn
almilitojn de scienco. Tio klarigas la akcepton de pluraj sistemoj de diversaj
int. signaroj, kiel la lumtura signalado (1865) la mara signalaro (1871), la
decimala klasifka sistemo por bibliotekoj ktp. Tio klarigas anka la kvantan
kreskon de la projektoj de artefarita lingvo dum la dua duono de la 19-a
jarcento, kaj tio klarigas, ke la plimulto de novaj lingvoprojektistoj forlasis la
tro abstraktajn bazojn kaj alproksimiis al la ekzistantaj naturaj lingvoj.
Internacia Mondliteraturo. Kolekto de literaturaj verkoj, tradukitaj el
multaj lingvoj. Formato 18x121/2 cm. Eldonas F. Hirt und Sohn, Leipzig,
submetita al la gvidado de prof. Dietterle. is nun aperis 21 volumoj.
Internaciismo kaj purismo. Ni observas en la E-evoluo du
tendencojn, samtempe efkantajn. La unua celas lingvoformojn plej
internaciajn, la sia formo. Tiu tendenco enestas jam en la Unua Lernolibro,
kies 15-a regulo permesas uzadon de iuj vortoj tiel nomataj fremdaj
(pliverdire internaciaj). La rezulto de tiu tendenco estas apero de vortoj:
redaktoro, redakcio, itiologio (apud la foscienco) ktp. Ni povus nomi la
reprezentantojn de tiu tendenco E-istoj-internaciistoj. La dua tendenco
celas, ke la lingvoformoj fariu laeble logikaj, lagramatikaj, e se tio kelk-
foje kontraas al la tendenco internacieca. Jam en 1a Unua lernolibro ni
povas konstati tiun duan tendencon. En la sama regulo 15-a Z skribis: e
diversaj vortoj de unu radiko estas pli bone uzi senane nur la vorton fun-
damentan kaj la ceterajn formi el tiu i lasta la la reguloj de la lingvo E. La
rezulto de tiu dua tendenco estas apero de vortoj: redaktisto, redaktejo ktp. La
reprezentantoj de tiu dua tendenco estas kvaza E-aj puristoj. .
415
DREZEN, SKlZOJ. p: 77.
Interna ideo. La lingvo en si mem estas nur lingvo, sed u nacia, u in-
ternacia, i kaas en si certajn sentojn, ideojn, e klopodojn. La nacia lingvo
estas amata de la naciano, E estas same amata de siaj adeptoj, speciale de tiuj,
kiuj E-n konsideras grava faktoro por forigi la militon el la homa socio. Kiel
mem Z diris en sia kongresa parolo (1906): Al laborado por E instigas nin ne
la penso pri praktika utileco, sed nur la penso pri la sankta, granda kaj grava
ideo, kiun lingvo int. en si enhavas. Tiu i ideo vi iuj sentas in tre
bone estas frateco kaj justeco inter iuj popoloj. Tiu i ideo akompanadis
E-n de la unua momento de ia naskio is la nuna tempo. i instigis la
atoron de E, kiam li estis ankora malgranda infano. . . Eble plimulton de la
E-istaro en la unuaj jardekoj entuziasmigis similaj sentoj kaj ideoj, sed multaj,
inter ili Beaufront, Bourlet, opiniis danera tiun idearon, kaj postulis, ke oni
propagandu E-n nur kiel lingvon praktikan sen ia idea aldono. La interna
ideo neniam estis klare kaj strikte difnita, sed anka en la religio ne la
dogmoj estas la efa afero kaj la interna ideo mem similas multe al la religio.
Tamen Z klopodis doni pli frman idean bazon por la E-ismo kaj tiel naskiis
la parenca idearo, la Homaranismo. (v.)
International Language. Por pli bone propagandi E-n, BEA decidis je
la fno de 1923, partigi e British E-ist en IL, kiu krom kelkaj ekzercoj estis
nur skribita en angla lingvo kaj Te British E-ist, kiu aperis nur tre modeste
kun plej ofe nur 4 paoj kiel ofciala organo de BEA, kaj enhavante nur la
ofcialajn sciigojn, kronikojn, recenzojn ktp. BIL plej bone karakterizas IL
ene: plej trafa nacilingva propagandilo, kiu prave forlasis malnovajn
verdstelajojn neniel imponajn por ne-E-istoj. Anstata uti belajn frazojn,
kiel faris antamilitaj tipaj E-aj gazetoj, i trankvile raportas pri faktoj, multe
pli konvinkigaj. efe pro ekonomiaj kazoj en junio 1931 oni denove kunigis
la du gazetojn. La antaa suplemento al Te British E-ist (jan. 1922-dec.
1923) La juna Studanto poste La juna Lernanto fariis monata parto de IL
sub la surskribo LJL is dec. 1924. De jan: okt.1925 tiu lasta parto estis
nomata: For beginners young and old kaj anka aparte publikigata sub la
titolo LJL; de okt. 1925 amba estis nomataj e E Student. La panombro de
IL de 1924 -31 estas: 272, 304, 256, 280, 256, 244, 284,120-25x19.
P. TARNOW
416

Oni de la komenco riprois al Te British E-ist, ke i ne enhavis sufe
da materialo a) propaganda, b) ofciala, c) literatura. Oni penis kontentigi
iujn, farante Te B. E-ist ofciala organo, kaj fondante IL por propagando kaj
Literaturo por lit. Sed pro fnancaj kazoj oni ne povis subteni la du novajn
gazetojn kaj IL havigis al BEA grandajn monperdojn, kaj ne altiris la
publikon la espero. (M. C. B.)
Interniaro. L. Jenkins en London 7 nov. 1923 fondis la Kolportistan
Asocion, kiu celis propagandon de la Biblio, religiaj gazetoj en la tuta mondo.
Dum la unua jaro de sia ekzisto la asocio disdonis pli ol 5000 evangeliojn,
libretojn ktp. ia organo estis La Kolportisto. La sekvanto de tiu i asocio estis
la Interniaro, sub alia nomo, sed kun similaj celoj. Fondinto: Jenkins en 1926.
i volis esti monda frataro por la vera aplikado de la interna ideo de E. La
la 1. la interna ideo estas: unu komuna kaj egala frateco inter anoj de iu raso,
nacio, klaso kaj religio; la serado por la vero sen ia ajn dogmo a ia ajn
antajuo; la rekono, ke oni ne povas akiri la veron sen serado kaj komparo
de la instruoj de aliaj religioj kaj flozofoj; kaj, ke la unua pao al la Monda
Paco, same kiel al la vero, estas per la reciproka interkomprenado de la tuta
homaro. La efektiva agado de amba societoj estis grandaparte disdonado de
kristana literaturo, por kiu donacis grandaparte unu a du individuoj. I. unue
estis tre ampleksa, bonvenigis e Budhistojn, ktp., fne fariis pure kristana.
La entrepreno, kies gazeto estis La I., nun stagnas a esigis sian agadon. La
I. IRJAEV.
Intersteno (= Internacionalstenografo) de Felix von Kunowsxi,
moderna stenografa sistemo. Vere internacia, ar aplikebla por iu lingvo. La
eltrovinto mem verkis malgrandajn lernilojn por proks. 30 lingvoj; li kaj aliaj
anka pli detalajn lernolibrojn por unuopaj lingvoj (E, germana, angla,
franca, hispana, pola, rusa, hebrea, greka, japana.) La fundamento de I. estas
tiel simpla, ke in povas lerni infanoj, kiuj ankora ne scias la komunan
(long-) skribon, dum kelkaj semajnoj. Jam lernis in tiaj infanoj en diversaj
landoj. La ortografo estas pure fonetika, kiel la E-a; la signoj estas: simplaj
strekoj; iu signo signifas iam la saman sonon. Anka la metodo de
plimallongigado en la debatskribo estas simpla, kaj preska la sama en iuj
417
lingvoj. Dum la lastaj jaroj Kunowski eltrovis plue presliterojn por sia
sistemo, tiel ke I. nun estas ne nur skribebla, sed anka presebla per proks.
200-300 tipoj. Presita I. estas pli klare legebla kaj malpli longa ol nuna
gazetpresao. La interstenano celas ke I. anstatau la nunajn skribajn kaj
presajn alfabetojn en iuj lingvoj. Provizore tiu i celo estas malhelpata en
multaj landoj per tata protektado de aliaj sistemoj. Por disvastigi siajn ideojn
en la diversaj landoj, kaj por interkompreniadi, la interstenanoj uzas E-n (la
supre nomitaj malgrandaj lerniloj estas verkitaj en E). Gazetoj eliris is nun
en Germanujo: du preslitere (unu germana, unu E-a) kal tri atograftaj (du
germanaj, unu multlingva.) Unuopaj pluaj gazetoj aperas en aliaj landoj
(Grekujo, Japanujo, ktp.) H. FRlESZ (Interstenano).
La gvidideo de I. estas tre simpatia precipe por E-istoj. Sed estas dube,
u unusola skribsistemo povus kontentigi tiel multajn kaj diversajn bezonojn,
tiujn de la skribaj kaj presaj aIfabetoj, tiujn de la stenografo en la malalta kaj
alta gradoj kaj por iuj lingvoj, (kvankam kun modifoj) Tamen, e se I. signos
nur ustan direkton en la plisimpligo kaj unuecigo de la skribformoj, i havos
gravan signifon en la skriba tekniko, malgra tio, ke multaj tradicioj, la tuta
librotrezoro kaj iuj presejoj de la mondo ne estas ofereblaj e al la plej
perfekta skribsistemo.
Io-ujo-batalo. Tiel oni nomas la akran disputon, kiu ekfagris en E-ujo
pri la sufkso -io por landnomoj, iniciatita de H. Hodler, tiama prez. de UEA.
La kontrapartion gvidis prof. Cart. La batalo estis tre akra, temis pri bojkoto
kontra UEA, la LK ofciale malaprobis la sufkson -io, ktp. Fine UEA cedis.
Nun, kiam pli ol duono de la E-istaro uzas la sufkson -io, tiu batalo ajnas
malparita heroao. Certe i havis la rezulton, ke la sufkso -io e nun ne estas
enerale uzata, kvankam i nepre estus jam sen la ofciala kontrastaro.
KALOCSAY.
Temis ne pri bojkoto de UEA, sed pri la fakfo, ke la gazeto ,E' misuzis
sian pozicion dum la militaj jaroj enkonduki novan kontrafundamentaj
formon. La serioza afero ne estis la malgravao -io anstata -ujo, sed la
principo de ano en la Fundamento, kiu estas treege grava, kaj absolute ne
permesebla. La uzo de -io fariis kvaza politika dialekto en E. (M. C. B.)
v. Landnomoj.
418
IPR: Int. Pedagogia Revuo. (v. TAGE.)
IRA: Int. Radio-Asocio. (v. Radio)
Irak. (Mezopotamio) Dank al modela subteno de J. A. Massi ni povis
kontakti kun konsiderinda nombro da interesitoj kaj novaj samideanoj, pre-
cipe en Bagdad. (ICK-raporto 1931.) La rilatoj iom malfrmiis. (l933.)
UEA-del. en 1933 en Basrah.
Irlando. En la fruaj jaroj de E Irlando donis al la movado kelkajn el la
plej spertal pioniroj: O'Connor kaj Geoghegan. Inter la unuaj E-istoj de la
lando estis M. Fournier, A. Mc Cormick kaj J. Douglas. La unua E Societo
estis fondita en 1903 en Dublin. En 1907 estis organizita Irlanda E-ista
Asocio, reorganizita en 1925 per Mc Cormick kaj Mortished. Antamilite
laboris kontentige la E Sekcio de la Societo de Modernaj Lingvoj en Dublin.
Dum la milito kaj la maltrankvilaj tempoj la movado ne progresis, sed poste
denove oni komencis klasojn. De 1925 is 1930 IEA progresis, aranis
klasojn, kunvenojn kaj prelegojn, propagandis en iuj rondoj kaj eldonis
gazeteton Irlanda E-isto. En 1928 Macaulay fondis la Ligon de Katolikaj E-
istoj. Dum la lastaj jaroj la movado dormetas, sed estas multaj E-istoj en
diversaj rondoj, kiuj kunvenas de tempo al tempo. Dum 1932 ne estis ofcialaj
klasoj. La Katolika Ligo nun propagandas vigle tra la lando kaj aranas
ekzamenojn.
Noto. La artikolon tralegis H. MaEaulay.
F. R. A. Mc CORMtCK.
ISAE. Int. Scienes Asocio E-ista. (v. Scienco)

Isbrcker (isbrker) J. R. G., nederlandano, in. Nask 19. julio 1889 en
Hago. E-isto de 1900. Estrarano de la haga grupo kaj de LEEN. LK kaj
Akademiano. Prez. de la 12-a UK en Hago. Komitatano de UEA. Membro de
la ekzamena komitato. Atoro de La evoluo de la telefonio; kaj de Historio kaj
419
organizo de la. E-m ovado, kunatoro de kontra-Ida brouro. Tradukis en E
Gijsbrecht van Amstel, de Vondet kaj en kunlaboro kun J. C. Isbrcker-
Dirksen kaj J. Ziermans Akbar, de P A. S. van Limburg Brouwer.
Isbrcker (isbrker) Julia C., nederlandanino, edzino de J. R.G. Isbr-
cker. Nask. 22 sept. 1887 en Rotterdam. E-istino de 1909. Membro de ICK kaj
de la ekzamena komitato. Prez. de la grupo en Hago. Gvidis kursojn, faris
prelegojn, anka pri pacifsmo. Organizis la int. Interreligian Konferencon en
Hago 1928 fondis kun Andreo e la Int. e-instituton en 1930.
Kuntradukantino de Akbar.
ISE, Internacio de Socialistaj E-istoj. Balda post kiam laboristaj E-
istoj en 1921 per la fondo de SAT kreis propran mondorganizon por proletaj
E-istoj, en ties rondoj jam estiis ia malkontenteco pri la strukturo kaj ideolo-
gio de la nova organizo SAT. La kolektivismemaj lab. E-istoj deziris, ke SAT
ne baziu sur individua membreco, sed sur membreco kolektiva de landaj
laboristaj E-unuioj. Per i lasta SAT ne nur kolektus grandegan nombron da
lab. E-istoj en siaj vicoj, sed anka forigus duoblan organizion por unu sama
afero, nome lalandan kaj int. organizion aparte. Por pli frma apogo de la
int. instanco sur landaj organizoj kaj por plidemokratigo de la administracio
oni postulis la enkondukon de la delegitsistemo. Sed la gvidantoj en SAT
rifuzis tiajn reformpostulojn kaj atingis helpe de la nedemokrata sistemo, ke
grandaj amasoj de lab. E-istoj restis sen ia infuo al la gvidado de sia
mondorganizo. Krom tiuj kaj aliaj aferoj precipe la nekontentiga solvo de la
problemo pri la partitendencaj antagonismoj kazis kreskantan
malkontenton en multaj prolet-E-istoj en kaj ekster SAT; kaj iam pli latiis
la vokoj de tiuj, kiuj deziris a aliformigon de SAT a kreon de alia
mondorganizo ideologie ligita kun granda Laborista Internacio. Tiel unue la
komunistaj E-istoj forlasis SAT-on kreante IPE-on en 1932. La socialistaj
E-istoj longe hezitis plimalfortigi la Laboristan E-movadon per plua
skismigo. Ili multe klopodis atingi iom kontentigan solvon en la kadro de
SAT per certaj reformoj. Sed kiam defnitive montriis, ke la obstino de la
SAT-gvidantoj malebligas ian kompromison, tiam la malkontentuloj sub la
gvido de la forta Astria Laborista Ligo E-ista (ALLE) elpais al fondo de
Internacio de Socialistaj E-istoj (ISE). Post kelkjara interligo kaj
korespondado, formiis printempe de 1933 Iniciata Komitato, al kiu
apartenis anoj el dek landoj kaj kiu efaboris statutprojekton kaj la tutan
420
bazon por la fondota Internacio. Kaj dum pentekosto 1933 okazis en Wien la
Mezeropa Konferenco, kiu unuanime decidis la starigon de ISE.
La fondo de ISE estigis entuziasman eon tra diversaj landoj. Aliis is 1.
XI.1933 jenaj organizoj kiel sekcioj: Astrujo: ALLE kun 1850 anoj en 53
rupoj. eoslovakujo: CLAE kun 210 anoj en 4 distriktaj kaj kelkaj lokaj
grupoj. Francujo: ESFIO kun 250 membroj individuaj kaj grupe organizitaj.
Finnlando: FLEA kun . 100 anoj. Hungarujo: HESL kun . 800 anoj en 37
grupoj. Danzig Grupo Zoppot kun 15 membroj. Krome ISE havas
reprezentantojn kaj izolajn membrojn en Belgujo, Germanujo, Hispanujo,
Jugoslavujo, Litovujo, Estonujo, Nederlando, Svedujo, Svisujo kaj Usono. La
organo de ISE estas La Socialisto kiu aperas provizore nur iumonate,
kvartformate, okpae, tute en E. La strukturo de ISE estas demokrata,
bazita sur delegitsistemo. Ideologie ISE estas parenca al la II. Internacio
(Socialista).
(v. Laborista movado)
H. WEINHENGST, (ISE).
La detruo de la demokratio en Astrio febr. 1934 kazis malfortion
anka de ISE.
Ishiguro (iiguro) Yoshi H., japano, redaktoro. efdelegito de UEA.
Nask. 3 jun 1898 en Aiti-ken. E-istiis 19l4 pere de anglalingva
korespondado. Eldonis gazetojn: Eklumo,1925; E en Nipponlando, 1926-28.
Lingvo Int, 1929-30; redaktis E Kiboa, 1930. 1927 radio-kurso JOCK (Nago-
ya), unua en J-ujo propra. Kursgvido . 280 fojojn, parolado . 420 Mirinde
sukcesis eldonigi siajn diversajn elementajn lernolibrojn, ekz. E por
komencantoj, 1932, Moderna E-J-vortaro (1933), EsperantoKorespondo
(1932).
Islando. La unua prop-isto estis T. Torsteinsson, kiu laboris de 1900
por E en Reykjavik. Aperis de li multaj artikoloj en la lokaj gazetoj kaj li
verkis la unuan E lernolibron por islandanoj. 1906 venis el Francujo en la
efurbon sub verda E standardofkaptistaj ipoj de Dtichochois, kio estis
notita en la gazetoj. En 1913 oni prop-is e inter la lepruloj. 25 nov.1927 en
421
Reykjavik estis fondita E societo, kaj la urbestro senpage disponis lernejon
por E kursoj. La la Dietterle-statistiko en 1928 E-istoj trovias en 12 lokoj.
UEA-del. en 1933 en 3 lokoj.
ISOSEK. E Instituto, kiu eldonas Int. Superan Skriban E Kurson. Celoj
de la kurso i. a.: perfektigi la lingvon kaj stilon de tiuj, kiuj jam lernis E-n;
prepari progresantajn lernantojn al ekzameno por instruisto a kursgvidanto;
internaciigi la lingvon kaj stilon de la kursanoj pere de diverslandaj korekt-
antoj. Centra ofcejo: Heerlen, Nederlando, Naciaj ofcejoj en diversaj landoj.
Direktorino: Tekla Flint. Organo: Nia Informilo, senpaga por kursanoj.
ISR: Internacia Socia Revuo. v. Laborista movado.
Israels Rafef, nederlandano, instr. Nask. 29 jul. 1887 en Visvliet.
Instruadas E-n en A kaj B kursoj. Fondis en 1929 blindulan E-organizajon
Nosobe, kies prez. li estas. Age partoprenas la lab. E-movadon kaj la int.
blindulan E-movadon.
Istel Ludwig, germano, asekurdirektoro. Mortis 17 dec. 1933 en
Wiesbaden. De 1908 is la morto UEA-del. kaj laboris amplekse por E.
Italaj rakontoj. De Amicis, el la itala trad. Monti. 1922, 76 p. Ses
rakontoj el la verko Koro. Nin armas infankoroj, amaj, oferemaj, noble feraj,
kompatemaj, sindonaj, heroaj. La lingvao estas enerale bona, fua kaj viva.
(LM, 1924, p: 36.)
Italujo. Komenco. Unuaj organizoj kaj kongresoj, 1889- 1912. La unua
propagando konsistis kaj limiis je persona laboro de kelkaj pioniroj, anta ol
oni komencis ian organizitan movadon. En 1889 estis eldonita en Crema la
unua lernolibro por italoj, kiun verkis Daniele Marignoni (nask. en Crema
1846, mortis tie 1910). Aktivaj pioniroj estis la franco Alberto Gallois, kiu en
1903 iniciatis propagandon en Riolunato (Modena) kaj fondis la Italan
Societon por la Prop. de E. Li tradukis francan lernolibron de Cart, kaj en
1902 en Torino eldonis malmultnombrajn numerojn de gazeto L' E-ista;
kunlaboris Marcello de Balzac kaj G. Giovanni.
Preska samtempe la angla poeto Clarenee Bicknell, kiu de 1877 vivadis
422
preska iam en Italujo kaj E-iis en 1897, propagandis por E en Bordighera,
kie li fondis en 1910 E-grupon. Samtempe kun la agado de la menciitaj
pioniroj (v. pri aliaj en la biografoj) en norda Italujo, en la plej suda parto, en
Sicilio, komencis propagandi (1903) d-ro Vitangelo Nalli, kuracisto, kiu
starigis en Palermo en 1906 la asocion Sicilia Fed. E-ista kaj fondis la
revuon Idealo. La ministerio de publika instruado kaj la urbestroj de Palermo
kaj Siracusa akceptis esti patronoj de SFE. Dum la unuaj jaroj de E-ismo
en Italujo, meritas mencion el la pioniroj adv. Raaele Bagnulo, Giovanni
Cacciapuoti (ekde 1902-03), kiuj en Napoli aperigis en 1902 gazeton L' E-ista;
en 1903 fondiis E-grupo en Napoli. Precipe per la agado de pastro prof.
Luigi Giambene stariis en Roma (1905) la EG Imperiosa Civitas. En 1907
aperis gazeto Roma E-isto, kiu en 1908 eldonis la unuan jarlibron de la italaj
E-istoj. En 1907 aperis en Udine la gazeto E-a Abelo. En 1906 Bicknell
kune kun prof-ino Rosa Junk (el Astrujo) starigis la E grupon en Milano.
Aliaj grupoj stariis en Perugia (1908), en Genova (1910), en Sampierdarena
(1911) ktp. Landa societo ekestis en Bologna (1911).
La vera komenco de nacia E-movado okazis en 1910. Jam 30 dec. 1905
fondiis en Firenze grupo, kies ofciala bulteno estis la unua regiona E-gazeto
(1906); inter la pioniroj de tiu movado meritas apartan atenton Cicetti,
Dattari, adv. Viterbo. En Firenze mem stariis kun pluraj grupoj en 1910 Itala
E-ista Federaeio (IEF), kies unua enerala kunveno (1-a kongreso de italaj E-
istoj) okazis en Firenze 21-23 marto 1910. Prof. Corrado Grazzini en Firenze
organizis nacian asocion inter E-istaj instruistoj; tiu i asocio estis en 1916
reorganizita. Scarselli en Firenze verkis en tiuj jaroj la Maron de la E-istoj.
IEF (ankora nun ekzistanta) jam de komenco celis la propagandon
por E kaj la organizon de la italaj E-istoj en grupoj. i iujare organizis la na-
cian kongreson.
Unua organizo por instruado deE estis Liguria Instituto de E starigita
en Genova en 1910 de d-ro Alfredo Stromboli, kiu en tiu jaro fervore
propagandis, starigante en 1911 la Asocion IEA, kiun li prezidis, kaj la 2-an
nacian kongreson en Genova en 1911. Anka IEF havis en 1911-12 sian
sidejon en Genova (prez. pastro prof. Ilario Focco, sekr. f-ino Gemma Segr)
kaj la nombro de iaj grupoj estis 13.
423
La 3-a kongreso de la Italaj E-istoj okazis en Verona (6-8 ag.1912.
Tre grava brano de IEA estis E-a Kooperativo, fondita en Genova
anta la milito, kiu eldonis multajn prop. foliojn (efe tiun tre utilan
kompilitan de Cesare Gadario) kaj multajn gramatikojn kaj brourojn. Pro la
milito la Kooperativo devis esigi sian agadon Cadario je la fno de 1912 iris
al Torino, kie li sukcesis kun helpo de in. Balzac kaj Mario Murettistarigi
grupon kaj organizi kursojn. Samtempe tre disvolviis la propagando en
Villar Perosa, age de la tre aktiva Dante Randi kaj en Torre Pellice age de prof.
Vinaj.
La 22 apr. 1912 stariis la Itala Katedro de E (IKE) zorganta la instru-
adon de E.
Itala E-ista Federacio. Naciaj kongresoj. 19l2-32. En 1913 la sidejo de
IEF translokiis de Genova al Milano (prez. d-ro Angelo Filippetti, vicprez.
Oscar Bnemann kaj d-ro Jona, sekr. Don Enrico Violi kaj Samuelo Falieno).
En 1914 i restis la sola nacia societo por prop. kaj organizo, ar IEA esigis
sian agadon. En 1913 okazis en Milano la 4-a nacia kongreso de E.
En la militjaroj 1914-18 la tuta movado malpli vigliis. En I914 estis aktivaj
grupoj en Bologna, Cremona, Genova, Sampierdarena, Milano, Roma,
Verona, Venezia, Taranto, Torino. Krom IEF ekzistis tiam du regionaj fe-
deracioj: Venecia EF kaj Emilia EA. En 1915 provizore oni starigis ofcejon de
IEF e sidejo de IKE en Bologna, ar praktike la Federacio, pro eniro de
Italujo en la militon, esigis sian aktivecon. En 1916 stariis Provizora Ko=
mitato por reorganizo de IEF e la grupo de Cremona (prez. prof. Silvio
Marchi, sekr. Aldo Mandelli), sed pro la enerala situacio la reorganizo ne
povis okazi. En 1917 funkciis kiel provizora sekr. de IEF C. Cadario en Ge-
nova. Por vivigi e dum la militaj malfacilaoj la Federacion, Cadario laboris
multe per cirkuleroj kaj li reaperigis per sia propra mono la gazeton Itala E-
isto; lin helpis precipe Attilio Clavenna kaj Ettore Managlia, amba en
Genova. En 1918 Cadario devis iri al Roma kaj tiam li transdonis la sekr. of-
icon al Managlia, kiu poste in transdonis al E-istoj en Milano. Dum 1915-18
evidentigis sian agadon la grupoj de Bologna, Busseto, Cremona, Firenze,
Genova, Milano, Padova, Rimini, Siracusa, Treviso, Verona, Udine.
424
En 1919 post la kunigo de la provincoj Trento, Trieste, kaj de la aliaj
regionoj kun la itala regno is la nuna limo, la grupoj jam ekzistantaj en tiuj
provincoj, unuiis al la itala E-organizao. 24 dec. I919 okazis la unua regiona
kunveno en Trento.
12 nov.1919 stariis en Genova Centra Komitato de IEF por ties
reorganizo (prez. prof. pastro Modesto Carol, sekr Managlia). 3-5 okt.1920
okazis en Bologna la 5-a Nacia Kongreso (prez. adv. kav. Neb. Filippo
Palmeggiani, sekr. d-ro Umberto Toschi). En tiu i kongreso oni elektis no-
van komitaton de IEF kun sidejo en Milano, konsistanta el d-ro Angelo
Filippetti, Aldo Mandelli, d-ro Pier Carlo Monti.
En 1921 vigle laboris grupoj en Bari, Bologna, Cremona, Firenze,
Genova, Mantova, Milano, Padova, Palermo, Potenza, Roma, Rovereto, Sam-
pierdarena, Terni, Torino, Trento, Trieste, Verona, Venezia.
La 6-a Nacia Kongreso okazis en Trento 16-I7 ag. 1921. (Org. ko-
mitato: prez. d-ro A. Mondini, sekr. G. Marchetti). Dum la kongreso oni
elektis novan estraron de IEF; prez. adv. Attilio Vaona, sekr. prof. Fr. Pizzi. Per
nova regularo oni decidis, ke estu elektotaj lokaj delegitoj por helpi la
membraron. En 1922 IEF havis 1512 membrojn kaj 52 delegitojn. En tiu jaro
fondiis novaj grupoj en Brescia, Napoli, Brindisi, Vicenza kaj Catania. IEF
ricevis en 1921 monsubtenon de la maristara ministerio.
La 7-a Nacia Kongreso okazis en Trieste 20-22 sept. 1922. (Org. ko-
mitato: d-ro Arturo Ghez, d-ro Giuseppe Koch, Carlo Simonis, d-ro Kav. P.
Polidori). Oni elektis la jenan estraron de IEF: prez. Vaona, sekr. Toschi, kas.
Reni sidejo de la estraro Verona. Oni decidis starigi Libran Ofcejon de IEF
por eldono de prop. brouroj.
En 1923 aperis novaj grupoj en Voghera, Lecce, Soave, Bolzano. La
Komerca Cambro de Padova aliis al IEF kaj anka la Komerca ambro de
Reggio Emilia helpas E-n. Granda okazao de i tiu jaro estis en Venezia la
Unua Int. Konferenco por Helplingvo en Komerco kaj Turismo, kies aranon
helpis IEF.
La 8-a Nacia Kongreso okazis en Terni 21-22 sept. 1923 (Org komitato:
425
adv. G. Pasqualini, f-ino L. Caporali, f-ino N. Biagioni.)
La 9-a Nacia Kongreso okazis en Torino 2-5 ag. 1924. (Sekr. de la org.
komitato in. Muretti.) Oni elektis novan estraron de IEF, prez. prof. A.
Lacalendola kaj d-ro G. Koch. Nova sidejo: Bari.
En 1924-25 estis agemaj grupoj: Bari, Bresua, Castiglioncello,
Cremona, Genova, Mantova, Milano, Padova, Parma, Roma, La Spezia, Terni,
Torino, Trento, Trieste, Udine, Verona, Venezia, Voghera.
La 10-a Nacia Kongreso okazis en Bari 13-75 sept.1925 (Org. komitato:
prof. Lacalendola, d-ro Koch, adv. Morea). La nova estraro de IEF formiis:
prez. generalo markizo Carlo Cordero di Montezemolo, sekr. kolonelo Arturo
Passerini. Sidejo fariis Livorno.
La 11-a Nacia Kongreso okazis en Livorno 19-20 sept. )926. (Org. ko-
mitato: Montezemolo, Passerini). Nova estraro de IEF: prez. Montezemolo,
vicprez, in. d-ro prof. Rinaldo Orengo, sekr. Gernando Morni. Sidejo:
Livorno. En 1926-27 fondiis novaj grupoj en Vicenza kaj Como.
La 12-a Nacia Kongreso okazis en Napoli 3-5 sept. 1927. (Org.
komitato : admiralo Egeno Trifari, prof. Nicola Magliulo.) Tiu i kongreso
markis specialan tapon en la progreso de la itala E-movado.
La 13-a Nacia Kongreso okazis en Perugia 22-24 sept. 1928. (Org. komitato:
d-ro Kav. Guido Ramaceioni, Nazareno Boccioli). Nova estraro de IEF: prez.
Montezemolo, vicprez. d-ro prof. Giorgio Canuto, sekr. Aleviano Bisetti. Nova
sidejo: Torino. Dum la kongreso oni starigis specialan Delegacion por
Eksterlando de la Itala E-movado, kun celoj de kunigo kaj kontrolo de utiligo
de E rilate al naciaj celoj en la interrilatoj kun eksterlando. La Delegacio
depost sia starigo aperigis en la organo de IEF Bultenon kun sciigoj koncern-
antaj la eksterlandan E-movadon kaj dissendas al iulandaj gravaj E gazetoj
bultenon pri la itala E-movado kaj la plej gravajn faktojn pri Italujo. Estis
elektita kaj dare funkcias kiel gvidanto de la Delegacio prof. Gaetano Facchi
el Brescia.
Agemaj grupoj en 1928-29 estis tiuj menciitaj depost 1924, kaj la novaj
426
de Livorno, Modena, Salerno. Nombro de la grupoj aliintaj al lEF en 1929
estis 18.
La 14-a Nacia Kongreso estis en Udine 28-30 jul. 1929. Org. komitato:
Grafo adv. Gino di Caporiacco, geom. Franco Bodini). Dum tiu kongreso
okazis la Unua Nacia Ekspozicio de E, orgaitizita de Bodini.
La 15-a Nacia Kongreso okazis en Como 30 ag 1 sept.1930. (Org.
komitato: adv. Giulio Benzoni, d-ro anuto, Bodini, Rag. Pierino Castigli-
oni). Dua Nacia Ekspozicio de E kaj Unua Int. Turisma Karavano por E-istoj
al Italujo okazis dum tiu kongreso.
La 16-a Nacia Kongreso estis aranita en Padova 25-28 jul.1931. (Org.
komitato : grafo d-ro Fr. Giusti del Giardino, d-ro U. Renda, Canuto, Bodini,
prof. G. Saggiori). Okazis samtempe la Tria Nacia Ekspozicio de E kaj dua
Int. Turisma Karavano al Italujo.
La 17 majo 1931 IEF translokiis de Torino al Milano kaj fksis sian
nunan sidejon en la centro de la urbo. Por la unua fojo tie ekfunkciis centra
nacia ofcejo plenumanta la administran kaj sekretarian laboron de IEF, kaj
servanta la tutan italan E-movadon, sub la nomo E-Centro Itala. La Centro
servas la Italan Katedron de E kaj la Pelegacion por eksterlando. Krome, i
zorgas la informojn por la publiko, eldonon kaj vendadon de libroj, organizas
turismajn karavanojn, kaj kunvenojn, metas je dispono de la grupoj sian
laboron; funkcias kiel renkontejo dank al sia escepte bona situacio, kontaktas
kun ne-E-istaj organizaoj kiuj utiligas a helpas E-n.
Dum la unuaj du jaroj la Centro donis pruvon pri sia utileco kaj bona
funkciado. Nuntempe i trovias en forantaj kondioj kaj en promesplena
disvolvio. La Centro estis precipe kreao kaj persona verko de in. R.
Orengo; in subtenas garantiantoj, inter kiuj estas troveblaj la plej belaj
nomoj de italaj E-istoj. Adreso de la Centro: Galleria Vittorio Emanuele 92,
Mitano. En 1931 la estraro de IEF estis jene elektita: prez Montezemolo,
vicprez. Canuto, sekr. Paola Mellina; membroj Bisetti, Bodini, Facchi, Graz-
zini, Ravizza, Tanzi kal Ventura.
Agemaj grupoj en 1930-32 estis proks. la samaj de la antaa jaro plie
427
estiis novaj grupoj en Casale Monferrato, Cordenons, Gradisca, Pallazzolo
sull' Oglio.
La 17-a Nacia Kongreso okazis en Torino 25-27 jul.1932. (Org. ko-
mitato: Canuto, adv. Giani, kolonelo Saccani k. a.)
Ni rimarkas pri la naciaj kongresoj de la italaj E-istoj, ke e ili estis
iam reprezentataj kelkaj ministerioj, kutime tiuj de la instruado, de
maristaro, de komerco kaj industrio, de ekonomio. Preska iam la honora
prez. estis la loka urbestro.
La novaj provincoj. En 1918 estis aldonataj al la Itala Regno iamaj
teritorioj de la astra imperio. El ili en provincoj de Trento kaj Trieste kaj en
regiono Istrio anta la mondmilito ekzistis vigla E-movado. En 1912 en
Trento estis iniciata de grafo Eceli, V. Peratoner, Fr. Gerloni, instr. Pacher kaj
aliaj propagando, kiu rezultigis prop. komitaton por E, kies agadon esigis la
milito. En Fiume ekzistis grupo jam en 1907, en Gorizia (Gorz) en 1911. En
Trieste jam anta la milito multe propagandis d-ro Arturo Ghez; en 1913 jam
ekzistis Circolo E-ista Triestino. En regiono Istrio en 1914 ekzistis Istria E-
Unuio. En Isola d'Istria, en Capodistria, depost 1913 oni vigle propagandis
per grupoj kaj kursoj kiel en la aliaj provincoj itallingvaj tiam parto de la
astra imperio.
Instruado. En 1912 stariis en Bologna nacia instituto por direkti la
instruadon de E, kiu nomiis Itala Katedro de E (IKE). Fondinto kaj unua dir.
estis d-ro prof. Achille Tellini. Celoj de la Katedro estis la organizo de kursoj
kaj ekzamenoj, la elekto de kapablaj instruistoj kaj profesoroj de E. La
Katedro eldonis eneralan regularon kaj regularon por la ekzamenoj. La
kunvenoj de la membroj okazis iujare dum la naciaj kongresoj de E. La
membroj elektas la direktoron, kaj la Katedro dividias en regionaj Institutoj,
kiuj havas sian regionan direktoron. En 1914 Z aprobis perletere la agadon de
la Katedro. En 1915 la Katedro eldonis vortareton sub titolo: Malgranda
interpretisto por personoj en milito. Dum la kongreso en Trento (1921) oni
decidis reorganizi la Katedron. Honoraj membroj de la Katedro estas nun
(1932) admiralo Alberto Alessio kaj prof. d-ro Bruno Migliorini. En 1922
estis elektata kiel dir. pastro Giacomo Meazzini, kiel sekr. prof. C. Grazzini.
De tiam la sidejo estas en Firenze. En 1923 ekzistis regionaj institutoj de la
428
Katedro por jenaj regionoj: Emilio, Ligurio, Lombardio, Piemonto, Apulio,
Latiumo, Sicilio, Toskanio Trentino, Julia Venecio, Veneciaj provincoj,
Umbrio. En 1925 prof. Meazzini memvole eksiis kaj de tiam estis dir. C.
Grazzini en Firenze.
En iuj menciitaj agemaj grupoj okazis multnombraj kursoj, u privataj
u en publikaj lernejoj. Estas speciale menciindaj jenaj kursoj e publikaj ler-
nejoj pro la multnombro de la gelernantoj kaj pro ofciala akcepto de la
kursoj mem fanke de la lokaj lernejestroj a urbaj a tataj atoritatoj. En
1911 e Genova (urbaj lernejoj elementaj kaj komercaj), en 1920 en Milano
25 kursoj kun 1100 gelernantoj. Plej multaj kursoj kaj gelernantoj e ele-
mentaj lernejoj de la Komunumo de Milano, kiujn gvidis Piatti, Violi, Cat-
torini, Combi, Camelli, Duchini, Mainardi, Rota, Carbone, Nobile, Ciribini,
Comolli 90 geinstruistoj partoprenis kursojn e Milana Grupo E-a
Domo. En 1920 kurso e Rea Instituto Maristara en Venezia; en 1922 en
Bisceglie kursoj e komunumaj lernejoj (gvidis prof. Lacalendota); en
Bologna kurso por geinstruistoj; en Cremona en komunumaj lernejoj, en
Bari e Rea Maristara Instituto (gvidis prof. Lacalendola). e reaj
maristaraj institutoj: en Venezia (prof. Pizzi), en Genova (d-ro Schmucker),
en Camogli (prof. Arabeno); en Savona; en Palermo (prof. pastro
Abbratozzato). La kursoj e publikaj lernejoj en Milano daris ekde 1920
dum multaj jaroj. En Terni en 1920 kurso e komerca lernejo. En 1923 en
Padova kursoj e Rea Komerca Instituto; en Firenze e Rea Normala
Lernejo. En 1924 kursoj e Reaj Komercaj Institutoj en Bari (Lacalendola),
Palermo (La Colla), La Spezia (Orengo), Trento (Quarta), Genova kaj Napoli.
En Bari kurso e Rea Maristara Instituto (Lacalendola), en Venezia kursoj e
komunumaj lernejoj. En 1925 kursoj e komunumaj lernejoj en Milano, en
1926 kurso e Komerca Instituto Infano (Mazzolini); kurso por geinstruistoj
en Roma (Antonelli); kurso e Maristara Instituto en Bari. En 1925-28 en
Brescia kursoj por geinstruistoj de urbaj lernejoj e Rea Instruista Instituto,
e Rea Scienca Liceo (Facchi, f-inoj Bordogna, Mazzuchelli, Zaini).
En 1927-28 kursoj en Bari e Rea Institutoj Maristara kaj Komerca
(Lacalendola), en Udine e Rea Teknika Instituto, kaj aliaj. En 1929 en Mi-
lano kurso por gelernantoj de urbaj lernejoj. En 1930 en Brescia kurso e
Rea Instruista Instituto, Rea Teknika Instituto, Rea Supera Lernejo por
eksterlanda Komerco (gvidantoj Facchi, Sachs, f-inoj Bordogna, Bettoni). En
429
Milano kurso por geinstruistoj de urbaj lernejoj; en Zara kurso en Rea
Instruista Instituto (f-ino Minio), en Pola kurso e Rea Liceo-Gimnazio
(in. A. Levi) En 1931-32 kurso en Aosta e Rea Liceo-Gimnazio; en Pola,
Rea Liceo-Gimnazio; en Udine Rea Instruista Instituto; en Brescia Rea
Instruista Instituto kaj Rea Teknika Instituto (Facchi, f-ino Dragoni) Casale
Monferrato, kurso e Rea Teknika Instituto.
La Ministerio por Maraferoj en 1920 dissendis cirkuleron al Reaj
Maristaraj Institutoj permesante en ili instruadon de E; Ministerio de
Industrio kaj Komerco en 1923 (28 ag. N. Prot: 1428) dissendis cirkuleron
permesante enkondukon de E e Reaj Komercaj Institutoj kaj e mezgradaj
kaj vesperaj Komercaj Lernejoj. La registaraj provincaj reprezentantoj por
instruado (Regi Provveditori agli Studi) por Veneciaj provinco kaj Julia
Venecio en 1931 permesis kurson de E e Rea Klasika Liceo, Rea Scienca
Liceo, Rea Teknika Instituto en Venezia kaj en 5 profesiaj lernejoj de Trieste.
Permesis la instruadon de E per specialaj cirkuleroj al la estraroj de la
koncernaj lernejoj Ia Urbestroj de: Milano (1920 kaj sekvaj jaroj): Cremona
(1922), Roma (1925), Brescia (depost 1926).
Komerco. En 1920, dank al klopodo de prof. Giovanni Saggiori, la Int.
Specimenfoiro de Padova uzis E-n por sia int. korespondado kaj por siaj
reklamiloj. En la Foiro mem malfermiis age de la loka grupo E-Stando. En
1921 IEF sendis cirkuleron pri E in rekomendante por komerca uzado al 80
Komercaj ambroj Italaj. 36 el ili respondis; 12 raportis pri E-movado en sia
teritorio; 3 montris sin favoraj. En 1922 la estraro de la Komerca kaj Industria
ambro de Padova sendis inviton al la Unuio de la Italaj Komercaj kaj
Industriaj ambroj iniciati e la Int. Komerca ambro la studadon kaj
solvon de la problemo de ofcialigo de unu sola helpa int. lingvo kaj ia
disvastigo.
En 1923 granda okazintao por E en la komerco por Italujo kaj por la
tuta mondo estis la Unua Int. Konferenco por Komerca Helplingvo, okazinta en
Venezia (2-4 apr. 1923) e la sidejo de la loka Komerca kaj Industria ambro.
Estis reprezentitaj en la grava kunveno 201 organizaoj komercaj, tataj,
regionaj, urbaj, (potitikaj, turismaj, lernejaj ktp.): el ili 20 int. specimenfoiroj.
Efektiva prez. de la konferenco estis John Merchant de la Komerca ambro
430
de Shemeld; efektivaj vicprez-oj prof. Filippo Ravizza de la Komerca ambro
de Milano kaj Andr Baudet de la Komerca ambro de Paris. La enerala
sekretariejo estis e la Itala Komerca ambro por Svislando (Genive). Tiu
ambro iniciatis la organizon de tiu i grava komerca kunveno, kaj ia en.
sekr. d-ro Chiostergi klarigis al la partoprenintoj la gravecon de la tempo
Gravaj deklaroj pri utileco de E estas farataj fanke de la reprezentantoj de la
Int. Specimenfoiroj.
UEA kaj IEF multe helpis la organizon de la kunveno kiun anka hel-
pis la registaro, italaj komercaj rondoj, lokaj atoritatoj. El la italaj delegitoj
parolis tre favore al E tiuj de la Komercaj ambroj de Treviso, Milano, Itala
Komerca ambro en Maroko, Int. Specimenfoiro de Padova; kaj la delegito
de la Itala Asocio por Fremduloj por la regionoj de Venezia kaj de Lago de
Garda.
En 1923 ofcialaj deklaracioj de ta Komercaj ambroj de Reggio Emilia
kaj Lecce rekomendis al la komercaj rondoj la uzadon de E. En 1924 dum la
Int. Kongreso de para Organizo okazinta e la parkasa Organizo en
Milano, ties prez., membro de la Itala Parlamento, adv De Capitani d'Arzago
esprimis la deziron, ke E estu uzota pli enerale en venonta Kongreso de la
parorganizoj (la Franca Delegito parolis en E dum i tiu kongreso). En 1925
la Komerca kaj Industria ambro de Cremona rekomendis al aliaj Italaj
Komercaj ambroj la uzadon de E okaze de sia alio al la Dua Int.
Konferenco por komerca helplingvo okazinta tiujare en Paris. En sama jaro la
Komerca kaj Industria ambro de Brescia sendis al la delegitoj de UEA en la
tuta mondo cirkuleron en E, montrantan situacion de la Itala industrio kaj
komerco.
Turismo. La unua E-lingva gvidlibreto en Italujo estas eldonita en 1912
en Ravenna, kies presadon monsubtenis la urbestraro. En 1914 la E Unuio
de Genova eldonis 13-paan gvidlibreton. En 1921 en Trento oni eldonis
ampleksan gvidlibron. Sufe ampleksa estis anka la bone kaj zorge ilustrita
Gvidlibro Venecio. En 1926 estas eldonita de la E eldonejo A. Paolet
Gvidlibro de Mantova (monsubtenata de la tiea urbestraro kaj Komerca
ambro). Eldonitaj anka de A. Paolet estas malgrandaj gvidlibretoj pri urboj
Assisi, Bologna, Rimini. Speciale menciinda, absolute komparebla al la plej
gravaj int. gvidlibroj estas la gvidlibro Milano kaj lagoj de Lombardio (enhavo
431
tradukita, kontrolita kaj parte verkita de in. R. Orengo) kies tekston kaj
aranon prizorgis la granda asocio Touring Club italiano, Milano. Tiu libro
aperis en 1931: i enhavas multajn urbajn kaj regionajn kartojn kaj planojn,
plej zorge redaktitajn kaj multkolore presitajn per plej modernaj metodoj.
Turismaj plifaciligoj por kongresoj de E estis iam ricevataj (rabatoj ktp.) pere
de italaj tatfervojoj kaj pere de itala Kompanio de Turismo.
En la lastaj jaroj la Itala E-Centro organizis diversajn E-karavanojn de
eksterlandaj E-istoj al Italujo okaze de naciaj kongresoj (Como 1930, Padova
1931) kaj de italaj E-istoj al Int. Kongresoj de E. La karavanon al Paris par-
toprenis preska 50 personoj.
Katolikaj organizoj. La Eista movado jam de sia komenco disvastiis en
la italaj katolikaj rondoj. En 1910 la efepiskopo de Bologna (poste papo
Benedikto XV) deklaris sin favora al E. En 1913 la efepiskopo de Milano kaj
la episkopo de Pavia skribis al pioniro de E pastro Bianchini ladajn leterojn
pri E. En sama jaro (4-10 sept.) okazis en Roma la 4-a Int. Kongreso de
Katolikaj E-istoj: in prezidis la irlanda pastro Parker; 12 landoj estis
reprezentataj.
En 1920 dum la nacia E Kongreso en Bologna okazis Ia 1-a Kongreso
de italaj katolikaj E-istoj, prez. Carolf, kiu iam estris la E-movadon e italaj
katolikoj. La 2-a Kongreso de italaj katolikaj E-istoj okazis en Trento dum la
6-a nacia kongreso. En sama jaro stariis la itala Unuio de Katolikaj E-istoj.
La E-movadon inter katolikaj organizoj multe helpis prof. pastro Violi en
Milano kaj prof. Pizzi en Venezia. La 3-a Kongreso de italaj katolikaj E-istoj
okazis en Venezia 17-18 sept.1922. La papo sendis benon. Aliis kardinaloj
La Fontaine (Venezia) kaj Mam (Pisa). En sama jaro la sidejo de la Unuio
estis transportata al Venezia. Dum kongresoj de italaj E-istoj en sekvintaj
jaroj okazis specialaj kunsidoj de la katolikaj E-organizoj. Specialaj kursoj de
E okazis ofe e Pastraj Seminarioj: ni menciu tiujn gviditajn inter aliaj en
lastaj jaroj e la Episkopaj Seminarioj en Bari kaj Udine.
Fervojistoj. En 1921 oni fondis en Torino la Asocion Unuio de la
Italaj E-istaj Fervojistoj (sekr. O Santone}. En 1922 ekzistis E-rondoj e
fervojistoj en urboj Trieste, Sampierdarena, Venezia. Specialan agadon havis
432
la Fervojista Grupo en Torino kaj tie Beniamino Broglio fondis Nacian
Societon de Italaj Fervojistaj E-istoj kies grupoj de Torino, Roma, Trieste,
Rivarolo, Ligure kunvenis dum la nacia E-kongreso en Torino 1924. Post
propagando oni gvidis specialajn kursojn de E por fervojistoj en Trieste (d-ro
Koch), Roma, (Rag. Filippi), Torino (Ramolfo), ktp. En 1929 la societo havis
grupojn en Torino, Roma, Trieste, Voghera, Udine, Mantora, Verona Gorizia,
poste en Napoli. Fakaj kunsidoj de E-istaj fervojistoj okazis e la naciaj
kongresoj de E. Nuna gvidanto de la fervojista E-movado en Italujo estas
Francisco Ramolfo el Torino.
La estraro de la faista organizao Fervojista Postlaboro (organizao
celanta instruadon, sporton, amuzon en liberaj horoj) per cirkulero en 1926
permesis instruadon de E e siaj sidejoj en iuj italaj urboj. La sekcioj de la
sama organizao en Trieste kaj Verona enhavigis E-n en sia instrua programo,
poste anka tiu de Roma. En 1927-28 okazis kursoj e la sidejo de tiu
organizao en Siena kaj Salerno La gazeto de la organizao enhavis plurajn
artikolojn pri E. En 1931 la nacia societo de Fervojistaj E-istoj eldonis
Frazaron por 1a vojaanto en lingvoj itala kaj E.
Stenograo. Age de direktoroj de sten asocioj stariis en Napoli en
1928 Nacia Asocio de stenografoj E-istoj (prez. prof. Oreste Tafuri, sekr.
prof. Fernado Quagliarella). Kursoj de E por stenografoj e sten asocioj
okazis en Napoli kaj en Brescia (gvid.
Facchi).
Radio. El sendostacio Roma kurso gvidata de Filippi okazis en 1925; el
sendostacio Torino kurso gvid. de Canuto en 1929-30. Amba kursoj vekis
grandan intereson kaj konsekvence venis al la gvidantoj centoj da demandoj
pri E kaj alioj al nacia movado.
Gazetaro. En 1913 la E eldonejo A.Paolet eldonis monatan revuon L' E'
kiu, krom provizora eso pro la milito, aperis is fno de 1922. De 1923 is
1927 ia titolo fariis Itala E-a Revuo. En 1928 ree i aperis sub la malnova
titolo is 1929. iam tiu i revuo estis sub patronado de IKE, kaj preska
iam i pli-malpli funkciis kiel organo de IEF. Tiu i revuo, kiu respegulis la
tutan italan E-movadon, esis en la fno de 1929 kaj estis anstataata de la
433
monata Rivista Italiana di E, organo de IKE kaj IEF, eldonita en 1930-31 en
Udine kaj direktita de Bodini. En 1932 anka tiu i revuo esis kaj estis
anstataata de grandformata gazeto duonmonata L' E' eldonata en Torino
(dir. Nicola La Colla). iuj menciitaj revuoj kaj gazetoj aperis dulingve.
Lernolibroj. El la multaj lernolibroj povas esti citataj kiel plej uzataj a
uzitaj, la jenaj, ordigitaj la epoko de ilia apero: Marignoni, Galois,
Giambene, Puccinelli, Rota-Caelli, Cattorini, Stromboli, Pomarici. untempe
estas plej ofe uzataj la gra. atikoj kaj lernolibroj de Migliormi, Manuale di
E; B. kaj E. Migliorini, E-a Legolibro; Giani, Grammatica della lingua
ausiliaria E. Vortaroj plej uzataj: Meazzini (I-E), Puccinelli (E-I), Giani (E-I),
Tellini (E-I).
Literaturo. La E-aj tradukoj eI a itala literaturo ne estas tiom multaj,
kiom el aliaj gravaj literaturoj. Mencinte la verkojn la la historia epoko de la
pritraktata temo ni povas citi nur la libron Antikva Romo surmare, prelego
de la registarefo Mussolini en 1926. Mallonga biografo de Sankta
Francisko el Assisi de Carolf. La Floretoj de Sankta Francisko, trad. E-en
de Pizzi. La Pesto en Milano, eltirao el romano de Manzoni. La Devoj de l
Homo de Mazzini, trad. de Arabeno. Pri la Devoj de la Homoj de Pellico,
trad. de Tellini. Pri la nuna faista regsistemo parolas la libreto La Itala
Laborarto. El la itala literaturo de la fno de la 19-a jarcento ni citu la
tradukon de la komedio akludado de Giacosa, kaj kelkajn apitrojn (De
Apeninoj is Andoj) de la mondkonata libro la Koro de Amicis, trad. de
Castagnino; la sama E-isto anka tradukis la novelon de G. Verga Cavalleria
Rusticana. La tre konata libro por knaboj Pinokjo de Collodi estas trad. de
f-ino Mirza Marchesi. El la nuntempa liberaturo precipe menciinda estas la
traduko de Vivo de Kristo, de Papini. Je la fno de 1932 aperis la traduko de
la komedio de Goldoni Kurioza Okazao, farita de Mevo. Kaj atune 1933
publikiis en E efverko de la mondliteraturo, La Infero de Dante, trad. de
Kalocsay (Budapest). La plimulton de la diritaj literaturaoj eldonis la E-ista
Librejo A. Paolet, S. Vito al Tagliamento. La Infero estas eldonita de Litera-
tura Mondo.
N o t o. La artikolo verkita en kunlaboro kun la E-Centro Itala.
G. FACCHI.
434
Ito Eizo Angetu, japano. Nask. 21 apr. 1902 en Osaka-hu. Propagandis-
to de Oomoto kaj Universala Homama Asocio. Lia agmaniero distingias.
Ito Saburo, (ps. I. U.), japano, socialisto, soci-sciencisto Nask. 1902 en
famega familio en Okayama. Studis francan lingvon en fremdlingva kolegio
de Osaka. E-isto de 19tb. SATaniis 1921 (?). Laboris por arano de 10-a JE
Kongreso en Okayama Iniciatis en Tokyo organizon de J Proleta E-ista Unio
en 1929 kaj ideologie in gvidas. Bona originala poeto tre malofa en J-ujo,
lerta tradukanto de inaj kaj J-aj klasikaj poemoj (kolektitaj en Verda
Parnaso, 1932). Publikigis en J-lingva verko Komenco de E-studado en J-ujo,
1932, interesajn priskribojn kaj penetrajn analizojn pri la historio, literaturo,
lingvo.
Itoo Tokunosuke, japano, prof. de fziko de Imp. Univ. de Kyusyu Del.
de UEA en Hukuoka. Nask. 11 dec. 1894 en Tokyo. Unu el la gvidantoj de la
movado en K. Verkis gustoplene pri la movado J Sopirante al Verda Stelo (E.
J.), 1923. Partoprenis UK en Krakw.
IUE: Int. Unio E-ista, v.
Iaita Juntaro, japano komercisto. Nask. 15 marto 1901 en Tokyo. E-
isto de 1921. Studanto de parola instrumetodo de E. Gvidanto de konstanta
E-kurso en Fremdlingva Lernejo de Tokyo por virinoj. Kunlaboras kun Tasku
Sasaki fondante Studejon de Z-a Gramatiko, 1927. (v. Sasaki.)
Ivanov Vselovod (ps. L. Ivn.) ruso, instruisto. Nask. en 1900. E-isto de
1916. Kunlaboris al SAT-organoj, 1923-24. En SAT-eldono aperis de li
novelaro Ruso kaj Blanko. Tiu i libreto tasas konkludi pri lerta rakontisto,
kiu arte reliefgas la kontrtaston inter la malnova kaj nova generacioj.
EMBA (SAT)
Ivanski D., (ps. D. J.), germano a poto. Pro vivmizero mortigis sin
nov. 1914. Kunlaboris al Int. Socia Revuo kaj trad. kelkajn brourojn.
Izgur E., ruso Nask. en 1881 en urbeto Berezino, kiel flo de malria la-
435
boristo-bakisto. Pro malrieco de la gepatroj li ne povis vizitadi ian lernejon
kaj jam de la 9-jara ao devis labori komence en bakejo, poste li seris
prosperon en plej diversaj profesioj: paka-portisto, kelnero, gardanto, ga-
zetportisto, k. c. Estante 18-jara junulo, li komencis mem klerigi sin sen helpo
kaj nur dank al siaj fervoro kaj neordinaraj kapabloj, havis en tio sukceson.
De 1903 li kunlaboris en multaj rusaj, blankrusaj kaj judaj gazetoj. Pro siaj
politikaj konvinkoj (komunisto) li estis ofe persekutata de la cara registaro
kaj dum la civila milito estis verdiktita de la kontrarevolucia registaro de
Denikin al morto, de kiu li estis savita nur du horojn anta plenumo de la
verdikto. En 1921 li estis honorigita de Ia Tutukraina Komitato de Scienculoj
per la titolo Scienca aganto kaj en 1922 (por fervora servado al la interesoj
de la laborista klaso) per titolo Heroo de laboro. Li konis persone d-ron Z
kaj al la movado aliis en 1903. Krom multnombraj prop. verkoj, al lia plumo
apartenas Nur volu kaj Je la nomo de l vivo. Dum tri jaroj li estis
Konsilantarano de SAT kaj de 1928 ano de CK SEU kaj prez. de E-organizao
en Kremenug.
I. IRJAEV.
Izs (io) Lszlo, hungaro, presisto. Estis prez. de HESL kaj red. de An-
taen.



436
J


Jaanisto Johannes, estono, instruisto. Nask. 15 marto 1893 en Tartu.
De 1930 prez. de Tartua ES, de 1931 landa sekr. de lnt. Cseh lnstituto kaj
vicdel. de UEA. En 1932 estrarano de EAE. Red. de la E angulo en la gazeto
Postimees. Gvidis multajn kursojn en Tartu.
Jackson (Gakson) Wayne, usonano, komercisto. Nask.16 ag. 1895 en
Waco (Texas). Prez. de EG de Seattle (Washington); sekr. de Nordokcidenta
ES; regiona direktoro de EANA.
Jajo Holm kaj liaj Amikoj. Romano de Holst, el la nederlanda trad.
Leeuwen, ilustrita de Isings. 1933 235 p. arma libro pri knaboj, destinita
precipe por junuloj, sed pro la interesa karakter-pentro certe leginda anka
por plenkreskuloj. (y, Lingvo Libro, 1934, p: 13.).
Jadot (ado) Paul, franco (de belga deveno) kontisto. Nask. 27 apr.
1883 en Bas-Oha (apud Lige). De 1908 ne esis propagandi sindoneme.
Sekr. kaj kursgvidanto en diversaj grupoj. Komitatano de la Pariza Fed. kaj de
SFPE. Prez. de la prop. komisiono de SFPE.
Jae (ef) Saul J., usonano, ekonomisto. Nask. 25 dec. 1894 en Re-
zekne, Latvolando. E-isto de 1909. Gvidis E kurson en sia naskia urbo.
Propagandas E-n en Flint (Mich.) Ofciale reprezentis taton Michigan e la
UK en Budapest.
Jahns (jans) Kate, germanino, urnalistino. Nask. 2 febr.1881 en
Wolfenbttel Laboras multe por virinaj unuioj kaj por ties gazetoj
Kunfondintino de GEA, sekr. de la grupo en Braunschweig preska de la
fondojaro. Gvidis kursojn precipe por laboristoj kaj policistoj. Verkis: Erk;
Kantotrezoro.
Jakob Hans (anka Hans Jakob-Notz), svisa civitano, direktoro de
437
UEA depost 1924; profesio antaa: komercisto. Nask. 15 dec. 1891 en Hei-
delberg (Germ.). Membro de UEA de 1909, delegito en Heidelberg, 1909-12,
de tiam ofcisto e la Centra Ofcejo de UEA: Administranto de la revuo
Esperanto is 1914, poste Librejo. De 1920 enerala sekr. Kunlaboranto de ,E'
kaj teknika arananto. Redaktanto de la Ociala jarlibro de la E Movado
depost 1924 kaj de la antaa Jarlibro de UEA (de 1921). Respondeca afera gvi-
danto de UEA, konforme al la Statuto Art. 47/48.
Verkinto de multaj artikoloj en E sub ps. Agricola. Verkis serion da
artikoloj s. t. Esperantistaj Problemoj, kiuj atestas pri funda kono de nia
movado. Pro ofco partopreninta preska iujn UK kaj multajn naciajn
kongresojn, unu el la plej konataj gvidantoj de la movado. Multe okupias per
kolektado de plej diversaj aferoj, tamen plej preferata kromokupo estas por li
la legado kaj ordigado de lia granda biblioteko privata.
Jalava Leo, fnno, direktoro de eldonejo Suomen Setilas. Nask. 11
febr. 1892 en Turku. E-isto de 1906. Fondinto kaj unua prez. de E-a Graj-
neto en Turku 1908. Sekr. de La Polusstelo 1911, estrarano de EAF 1913-25
(?). Multaj kursoj en Turku kaj Helsinki kaj prop artikoloj en 1908-13 kaj
1917-22. Kunfondinto de EIF. Kunlaboranto de fnnaj E gazetoj, komitafano
por UK en Helsinki, 1922. Reprezentis la fnnlandan ministerion por
instruado dum la UK en Nrnberg, 1923. Del. de UEA en Helsinki, 1918-25,
kaj efdelegito, 1928-1932.
Jamin Joseph, belgo, aritekto en Bruxelles. Li multe akcelis la propa-
gandon, verkis du brourojn; dum 1902-05 estis efred. de La Belga Sonorilo.
Jammes (am) Fernand, franco. De 1908 seninterrompe UEA-del. (Le
Puven-Velay).
Janalikov Antonie, eino, instruistino. Nask. 1874 en Holeov,
mortis 1924. Propagandis pacifsmon, E-ismon, liberan penson, ktp. Dum la
mondmilito arestita pro suspekto de nepatriota sinteno. Multe vojais uzante
E-n. Post ia morto por honorigi sian rememoron, oni eldonis brouron, kies
kelkaj partoj propagandas E-n efkplene.
Janji Fran, kroato, d-ro. Tradukis beletristikaojn, i. a. Ano de l ringl-
438
udo de D. Simunovi.
Jansson Sam (ps. SJn), svedo, liceestro. Nask. 9 dec. 1876 en Linde. E--
isto de 1921. Prez. de SEI, 1922-30, vicprez. de SEF, komitatano de UEA,
nacia dir. de Isosek, gvidanto de ABF duonhoro per radio. Verkis korespon-
dan kurson de SEF kaj aliajn E-pedagogiajn verkojn.
Jansson Sam Owen, svedo, muzea asistanto, flo de J. S. Nask. 19 marto
1906 en Stockholm. E-isto de 1921. Prilaboris svedan eldonon de angla E--
lernolibro kune kun sia patro kaj S-E vortaron kune kun Linden. Sekr., poste
rez. de Stokholma EG.
Japana E-isto, ofciala organo de JEA, Tokio. De ag.- dec. 1906 i estis
nomata La JE. efred. d-ro Kroita kaj d-ro J. Takakusu. JE estis rie ilustrita
kaj enhavis krorm nacia prop. kaj kroniko artikolojn pri la japana vivo,
precipe pri la erizfora festo, pro kio i balda akceptis la subtitolon: Int.
ilustrita revuo, konigas la mondon pri la ekstrema Oriento. De jan. 1914 i
aperis tre malgrandigita kaj nur por la prop. en Japanujo. Vol. 1: ag. 1906-
marto 1907-8 kaj 8xIV+104 p. Vol. 2: apr.-dec: 1907-9 kajeroj 9xIV+174. Vol.
3: jan: ag. 1908-7 kajeroj 7xIV+112 p. Vol. 4: jan.-dec. 1909-11 kajeroj.
IIxIV+180p. Vol. 5. jan. apr-majo 1910-3 kajeroj. 3xIV+64 p. Vol 6: apr: okt.
1911-6 kajeroj 6xIV+60 p. 27x20. En 1912 kaj 13 i ne aperis. Reaperis
jan.1914-10p. 18xl2.
Japana Esperanto-Instituto v. Nipono.
Japanlando, Gvidlibreto pri-. Trad. de JEI, eld. de Japana Ministerio de
tatfervojoj, 1927, 102 p., 37 ilustraoj, 9 landkartoj. Bela libro, grava
dokumento pri la progreso de E en Japanujo.
Japanujo, v. Nipono.
Jarlibroj antamilitaj. La unuaj efaj jarlibroj en la diversaj landoj kaj
Asocioj, anta la milito, estas la jenaj (krom la adresaro de Z). Jarlibro E-ista
de la Societo Espero en Peterburgo (Uppsala, 1897), kun helpo de Klubo E-
ista en Uppsala. i enhavas sciigojn kaj eltiraojn pri E, historion pri la
ekzistantaj societoj (Nrnberg, Peterburgo, Odessa, Uppsala, Louhans,
439
Societo E-ista en Danujo, liston de agentoj de E, de urnaloj akceptantaj
artikolojn, de librovendej, de libroj jam publikigitaj.
Jarlibro de SPPE (1899-1900). i enhavas 313 nomojn el 17 landoj; el
kiuj 169 francoj. in anstatais:
Tutmonda Jarlibro E-ista, enhavanta anka la Adresarojn de Z
(eldonejo Hachette), kompilita de De Mnil. i aperis por la jaroj 1904, 05,
06, 07, 08, 09, 10. En 1908, la kreskado ne ebligis plu, ke oni darigu plenan
nomaron; depost tiu jaro oni
enskribis nur la Societojn, Komitatojn kaj Konsul-Agentojn. La lasta aperis
en 1910. in anstatais:
Tutmonda jarlibro E-ista, kiu darigis la antaan. in redaktis Sebert,
Chavet, Ferter-Cense (eldonita en E-ista Centra Ofcejo). i aperis en 1912,
1913, 1914.
Hispana Jarlibro en 1905 (152 nomoj) en 1906 (347 nomoj)... en
1910 (1544 nomoj); sed tri kvaronoj ne pagis sian kotizon.
Jarlibro de Pacistoj (Paris 1906), redaktita de Moch.
Jarlibro de U.E.A., unua eldono 1908.
Itala Jarlibro: la unua en 1908 (prof. Luigi Giambeune) enhavas . 1500
nomojn.
Germana jarlibro, unua eldono Dresden 1908, redaktis Schramm.
Sveda Jarlibro: la unua en 1908 (Ahlberg) enhavas . 1200 nomojn.
Angla Jarlibro: la unua en 1909 enhavas . 1400 nomojn.
Jarlibro de Centra Asocio Bohema Unio E-ista (Khnl): la unua en 1909
enhavas 551 nomojn.
440
Pola Jarlibro: la unua en 1909 enhavas . 2000 nomojn, sed i kalkulas
la polojn en la tuta mondo.
Jarlibro TEKA. La unua eldono aperis en 1909 kaj enhavis 414 kura-
cistojn kaj 15 studentojn. La dua aperis en 1910 kaj enhavis 610 kuracistojn
kaj 19 studentojn.
Belga Jarlibro; la unua en 1910.
Ruslanda Adresaro: la unua en 1912. in verkis la studento-grupo e
Moskva Universitato. i dissendis pli ol 20.000 demandfoliojn; 6.000
respondis. Se oni deprenas la polojn, restas . 3000 rusoj. L. BASTIEN.
Noto. Artikolo ne tute kompleta farita la la jarlibroj ekzistantaj
en la Biblioteko de C. O, kaj en kelkaj Bibliografoj.
Jarmiloj Pasas. Mondhistorio, originale de H. Haetker. 1931, 500 p.
La historiisto donis en teksto, ne tro longa por lacigi, bonegan resumon de l
tutmonda kaj tuttempa evoluo; per lerta elekto inter citindaj faktoj kaj fo-
rigendaj detaloj, li evitis tedon ofan e historiaj lernolibroj. Sinteza kapablo,
klara vido, taga stilo. (G. S., ,E' 1932, p: 12.) i estas en la unua triono
ne historio, sed hipotezaro; la lingva stilo estas tre peza; historie i ne estas
fdinda kaj i estas vere tendenca kontrareligia polemikao. (M. C. B.)
Jarmotovi V. T ruso. Mortis juna 2 sept. 1916 en batalkampo en Bu-
kovina. Verkis poemojn en E, kunlaboris je La Ondo de E, LI, Pola E-isto.
Jasuda Jukii, japano, arkitekto de efregistarejo de Formoso Nask. 1
marto 1904 en Kyoto-si. Dum la studenta tempo en tria nacia kolegio kun-
kompilis J-E vortareton. Trad. Inkubo (dramo), 1924. De 1927 laboras por E
en F.
Jaumotte (omot) Maurice, belgo, urnalisto. Kunlaboris por la UK
1928. Redaktis la francan parton de la Belga Antologio 1928.
Jaunvalks, Eduards, latvo, potofcisto. Nask. 10 ag. 1901 en
Dungada. E-isto de 1918. Kursgvidanto. Fondis ES de Liepaja 1925. UEA-del
441
en Liepaja 1925-1929. Trad. unuan kolekton de latvaj popolkantoj, 1927.
Kunlaboranto de LM.
Javal (avai) Emile, franco d-ro, fama okulkuracisto. Nask. 5 majo 1839
en Paris, mortis 20 jan. 1907 en Paris. Fariis ineniero. Sed, ar lia patro
estis straba, kaj anka lia pli juna fratino, li provis kuraci in: li sukcesis, kaj la
priokulaj studoj altiris lin; li decidis farii okulkuracisto. Dir. de la
ofalmologia laboratorio de 1878 (dato de ia fondo) is 1900. Post la
franca-germana milito de 1870, li dividis sian iumomentan agemon inter la
publikaj aferoj kaj la scienco. Al amba li dediis sian klaran spiriton,
senlacan paciencon kaj perfektigemon. Deputito (1885-1889), li sin dediis
precipe al la demandoj pri higieno. Li vodonigis la Leon Javal, kiu
liberigis de iuj impostoj la gepatrojn de sep infanoj. Li eltrovis mem novajn
instrumentojn por la okulmezuroj. Publikigis tre gravajn verkojn pri ofal-
mologio.
J. mem iis okulmalsana; dum 2l jaroj li luktis, sed sesdekdujara li iis
tute blinda. Tuj, kun mirindega trankvileco li organizis sian novan vivon,
kiun li estis preparinta jam de kelkaj jaroj. Ekzemple li skribis preska iujn
leterojn propramane, per helpo de skriba aparato elpensita de li mem. Li tiris
el la sperto de multaj korespondantoj kaj el la sia tuton da perceptoj kaj
konsiloj por blinduloj, kiujn li publikigis en la libro Entre Aveugles (Inter
Blinduloj), kiun tradukis E-en lia boflino: libro plena de flozofo praktika kaj
serena, de flantropio tiel alta kiel kortua. Lia granda pasio estis E. Kvankam
de longe varbita al E kiel aprobanto, li praktikis in nur de 1903. Li eestis
Kongresojn en Boulogne kaj Genve, gastigis Z dum lia loado en Paris, kaj
de tiam ili fariis veraj amikoj. Tuj post la Bulonja Kongreso li faciligis la
fondon de la E-ista Centra Ofcelo (v.) kaj is sia morto li prenis sur sin la
efan monhelpadon de tiu institucio, kaj testamentis kapitalon. Tuj kiam li
lernis E-n, helpita de sia perfekta scio de multaj lingvoj, kaj malgra sia ao
kaj kripleco li fariis balda unu el la plej lertaj kaj kompetentaj E-istoj, ar li
legigis al si preska iujn verkojn, novajn a malnovajn, pri la historio kaj la
progresoj de la lingvo. Uzante sian grandan infuon,- li klopodis fervore por
favori la ofcialajn progresojn de la lingvo, kaj estas li, kiu agis plej efke por
havigi al Z la ordenan de la Honora Legio, okaze de la Bulonja Kongreso. Tre
scivolema kaj progresema spirito, iam dezirante perfektigon, li aspiris al
reformoj en E, kaj pli ol unu fojon li interparolis pri tiu temo kun Z, kiu fne
442
opiniis danera tiun proponon. En siaj lastaj du jaroj li vivis preska
ekskluzive por E. Estis L. K. de 1905.
L. BASTIEN.
Jayet Charles, franco svisa, komercisto en Morges. De 1908 seninter-
rompe UEA-del. Kunlaboris je la UEA-Jarlibro.
Jeitler (jajtler) Franz (ps. JoFo), astriano, popollerneja instruisto, tate
dipl. instr. de E. Nask. 17 marto 1895 en Zistersdorf. Laboras multon por
gepatraj unuioj kaj infanliteraturo. Estrarano de ALLE de 1927 is 1932.
Raportoj precipe pri la interna kaj kleriga laboro en la grupoj Artikoloj en
La Socialisto kaj TEPS.
Je la Nomo de l Vivo. Filozof-lirikaj fragmentoj, originale verkitaj de
E. Izgur. 1927, 214 p, multaj ilustraoj. La alta kanto de felia vivo, fajra
protesto kontra militarismo subpremo kaj mizero. (O. Simon, la
Socialisto,1927, p: 36.)
Jen. Int gazeto por erco kaj satiro, ilustrita. Red. Pulula. Jul. 1909-
majo 1910 en Barcelona. Formato 28x22; 12 kajeroj po 16 p. (La BIL.)
Jiik Richard, estono, kemiisto. Nask. 14 marto 1905 en Tallinn. Red. de
Informoj de EAE, kunlaboranto de E Inst. kaj de granda E-Estona Vortaro.
Eksestrarano de EAE.
Jobo ps. de J. Baghy (v.).
Jodko Adam, polo, sovetiano, arivsciencisto. Nask. 1892. E-isto de
1910. Kompetenta laboranto de CK SEU (Moskva, Minsk). Trad. La Faktoro
de Turgenev, 1914; verkis prop. brouron. L. K 1925-33.
Jofre S. Alberich, kataluno. Nask 7 ag. 1897 en Barcelona. E-isto de
1913. Kunlaboris al KEF, Int. Floraj Ludoj, estis red. de K. E-isto, 1926-27.
Verkis prop. artikolojn, originalajn kaj tradukitajn literaturaojn.
Johano, la Brava. Poemfabelo de Pet, el la hungara trad. Kalocsay.
443
1923, 88 p. arma, okazoplena, idilia versrakonto, vestita en popularan
stilon. Tre konvena por legigo dum progresaj kursoj. (Totsche, De Pao, p.
87)
Johansson (juhanson) Carl Johan, (ps. Jojo; Li; J-n), svedo, kunlabor-
isto de gazeto Social-Demokraten, Stockholm: Nask. 22 marto 1890 en
Eskilstuna. E-isto de 1907, estis iama estrarano de EG en Eskilstuna.
Fondinto de Lab. EG en Stockholm, estis sekr. de SLEA. Prez., poste sekr. de
Lab. EK en Stockholm, estrarano de SEI. Multaj kursoj depost 1908, precipe
inter sindikatanoj. Sukcese prilaboris favorajn decidojn de socialdemokrata
parti-kongreso. Multaj artikoloj.
Johansson Gustav Edvin (ps. Geji), svedo, librobindisto-mastro. Nask
4. nov. 1898 en Falun. E-isto de 1916. Prop. paroladoj, kursgvidado (la
Cseh-metodo), organizado. Interpretis prelegantojn. Lerta gramatikulo.
Kunfondis E-distrikton en Dalekarlio kaj SLEF. Multaj artikoloj.
John (jon) Sri, hungarino, ofcistino. E-isto de 1929. Bibl. de HES kaj
sekr. de la ekzamena komitato: Gvidas kursojn la Cseh-metodo.
Johnson (onsn) Ernest Bertram, anglo, helpadministranto en kuirista
fako de brita mararmeo en Portsmouth. Nask.14 okt. 1889 en P. E-istiis en
1909. Dum pluraj jaroj gvidis I, grupon en P iufanke.
Johnson (onsn) Wilfred B., anglo, arentometiisto Nask. 29. dec. en
Shemeld. En 1908 transloio en Birmingham-on E-isto de dec. 1924.
Instruas E-n sub la loka komitato de Edukado. Del. de UEA, kontrola ek-
zamenisto de BEA. Kunlaboranto de la Enciktopedio.
Johnston (onston) Georgo Jameson, irlandano, d-ro, prof. de irurgio
en Dublin. Mortis okt.1926 en Dublin. Aliinte al BEA en 1909, li estis unu el
la vicprez. de IEA. En 1913 estis prez. de TEKA.
Jokl Hugo, ea astriano, gimn. prof. por historio, ea lingvo. Kaj
geografo en Wien. Nask. en Pacov (eosl.). Membro de la tata ekzamena
komisiono. Gvid. E kursojn. Estro de Bohema Klubo E-ista en W. Raportanto
de eaj gazetoj en W. pri E. ea lernolibro de E kun d-ro E. Pfefer.
444
Jonescu-Capatana (jonesku-kapacana), rumano. Nask 27 marto 1915
en Bucureti. E-isto de 1931. Sekr. de RES. Red. kaj eld. rumanlingvan Ve-
getarismul kaj la Vegetarano, organo de Int. V. Ligo E-ista, kies en. sekr. li
estas.
Jo (j) Istvn, hungaro, d-ro jura, urba konsilisto en Debrecen. Nask.
19 ag. 1886 en D. E-isto de 1903, la unua en D., kie elkreskis vigla E movado
el lia amika kaj konatula rondo. La unua kaj la nuna prez de la loka grupo.
Poemtraduko en LI, 1905 (L. H. Heroldo, 1930. n-ro 4.)
Jrgensen Poul, dano, instr. mezlerneja. Nask. 24 jan.1905 en Ordrup.
E-isto de 1924 Prez. de Konversacia EK en Kopenhago de 1930, estrarano de
landa societo.
Josif F., rumano, d-ro, kapitanokuracisto en Bucureti. E-isto de 1923.
Tradukis el rumana lingvo por LM kaj HDE.
Joino Sakuzo (-zoo) japano, prof. de Jura Fakultato de Imperia Univ.
de Tky. Dum kaj post la mondmilito multe gvidis junularon al demokratio.
Nask. 29 jan. 1878 en Miyagi-ken, mortis 18 marto 1933. En 1905 interesiis
je la artikolo de W. Stead en Review of Review kaj in tradukis por Sinzin.
Jovanovi P. Jovan, serbo, pens. inspektoro de ministerio por popola
klerigado en Beograd. Eldonis en 1908 la unuan serban lernolibron. Retiriis
de la movado.
Jozef kaj la edzino de Potifar. Romano originale verkita de Bulthuis
1926, 388 p. Spritaj lokoj, amuzaj apitroj, lerta arano, bonstila prozo. (G S.,
,E' 1927, p: 185.)
Jozii Antonija, kroatino. Antamilita pioniro. Trad. en 1913 la
rakonton La Konfeso de Milka Pogai.
Jugoslavio. E-istoj el la urbo Zemun, ijare enurbigita al Beograd, no-
mis sian organizon EK Mojsije Pai. Per tiu i nomo ili interligis kun la E
movado atoron de apriora mondlingv-projekto, M. Pai, kiu en 1859 en Za-
445
mun eldonis sian universalan, per arabaj ciferoj kunmetitan skriblingvon.
Forpasis jaroj kaj nur anta 25 jaroj aperis la unuaj sudslavlingvaj
lernolibroj sur la teritorio de nuna J., malgra tio, ke izolulaj E-istoj jam
ekzistis, inter ili advokato d-ro Haas en Maribor (jam mortinta) kaj (la
UEA-jarlibro 1928) M. Avramovi, en Beograd, 1904. En 1908 eliris el divers-
lokaj presejoj, tute spontanee la kroata lernolibro de Mavro Spicer, la serba de
Jovan P. Jovanovi kaj la slovena de Ljudovit Koser. Nur post tiu unua
literatura preparo naskiis samjare la unuaj organizoj: Unuio de kroataj E-
istoj en Zagreb sub gvidado de Spicer kaj Danica Bedekovi, E-ista rondo en
Slovenujo, fondita de Koser kaj la Beograda E Grupo kun Sinia Budjevac kiel
fondinto, al kiu en la sekvanta jaro en reformita Serba E-ista Societo aliis in.
Drag. Andonovi, Rad Klaji (kiu eldonis serban lernolibron), Milica Gjuri,
k a.
Tiujn unuajn fajrujojn sekvis kluboj en diversaj urboj kaj urbetoj
precipe en Kroatujo, kie ekzistis jam la unua interligilo Kroata E-isto, kreita
kaj red. de la pioniro Spicer kaj diskoniginta inter alilandaj E-istoj la hejman
literaturon. Post du jaroj en 1910 ekaperis Serba E-isto, eld. kaj red de in. D.
Andonovi, certe kiel sekvo de la propagando, farita de rusa E-isto Evstifejev,
kiu en 1909 vizitis Beogradon kune kun la bulgara E-isto I. H. Krestanov.
En postsekvaj tri jaroj aperis la unuaj beletristikaj verkoj La trezoro de
l oraisto, historia romano el la 16-a jarcento de kroata verkisto A. enoa,
trad. de Fran Kolar, la kroata antologio kun detala lit.-historia enkonduko
Kroataj Poeziaoj el la plumo de Spicer kaj la rakonto de Milka Pogai La
konfeso, trad. de Antonija Jozii. Menciindaj estas anka du kantoj el la
epoko La morto de l Smail-agao Cengii, trad. de D. Bedekovi kaj I.
Stalcer en la gazeto K E-isto. Tiutempe agema Spicer verkis diversajn por-kaj
pri-E-ajn prop. kaj beletristikajn artikolojn studojn, rakontojn kaj poemojn
por hejmaj kaj alilandaj nacilingvaj kaj E gazetoj kaj okazigis en provincaj
urboj paroladojn.
Sur la faka, la ekonomia kampo, la unua eklaboris d-ro P. Stanii en
Zemun, aperiginta la brouron La reforma mono de Silvio Gesell.
Inter aliaj antamilitaj pioniroj en J. trovias geedzoj Kellek, Zora
446
Zupic, Slavko Dragi, Palo Kastner, I. Stemberger, Stjepan Vidak, Nedeljkovi.
La movado iom post iom ekdormis dum la balkanaj kaj la mondmilito,
en kiu lasta la naciisma revolucio de sudslavaj serboj, kroatoj ksj slovenoj
fniis per ilia unuio en la sendependa tato Jugoslavujo (Sudo-Slavujo). En la
nova lando la movado ekmaris kun frea forto. Vekiis malnovaj, fondiis
novaj organizoj netralaj kaj fakaj: laboristaj, studentaj, fervojistaj, akaj,
vilaanaj, instruistaj, blindulaj. La centro de la movado funkciis en Zagreb,
kie okazis anka la unua Sudslava E Kongreso en 1923, kaj agadis tie la
Sudslava E Ligo kaj Sudslava E Servo (eldonejo kaj vendejo de libroj) sub
gvidado de d-ro Dusan Maruzzi. La aranon de la 2-a enlanda kongreso en
Split en 1924 kunhelpis kiel darigo de hektografta, jam presita Konkordo,
sub bonstila redaktado de d-ro J. Domac, kiun en 1925 sekvis I. Rotkvi. En
tiu organo per beletristikaoj vigle kunlaboris N. Hohlov, M. Solovjev, F.
Janji, F. Slogar, kito J. Manojlovi, M. Spicer, S. Balkanano, Djuro Vojkovi,
Viktorina Lichtenwaller, R. Rakua, L, Kitzler, D Radovanovi, N. Slavi.
Krom tiu gazeto en 1924 post fondio de la Int. Asocio de Fervojistaj E-istoj,
kies sidejo kaj estraro estis en J., ekaperis anka la faka organo fervojista sub
gvidado de St. Stojni kaj Ilija Puhalo. (La Fervojisto.)
El la aperintaj literaturaj verkoj estas menciindaj Ano de l ringludo
de Dinko Simunovi, E-igita de d-ro J. Janji en 1926, Orientaj fabeloj de
Doroevi, el rusa trad. N. Hohlov kaj de la sama atoro la originala komedio
La morto de la delegito de UEA, uzata sur scenejoj, originala rakonteto La
diino de la maro de S. Balkanano, Oro kaj paco de Silvio Gesell, trad. de d-
ro P. Stanii, kiu en la sama jaro 1926 kun samcelanoj el Germanujo eldonis
kaj kunredaktis la ekonomisciencan revuon La nova ekonomia politiko.
Krom tiuj libroj aperis lernolibroj de Maruzzi, Agori, Dobravc, prop.
brouroj, losiloj, vortaroj, inter ili la plej zorge prilaborita tiu de Niko
Bubalo.
En la movado partoprenis multnombraj prop-istoj el diversaj regionoj,
inter ili krom la jam cititaj: d-ro Crlenjak. M. Nei, Rupi, Herkov, Dinko,
Baselli, Bertolli, d-ro Peii, prof. Novljan kaj aj, Ferhad Kapetanovi, prof.
Tavar, d-ro Rosenstock, M. Moni, Drad. Wranka, L. Prebil, d-ro
Winterhalter, Dohravc, Raji, d-ro Sidorenko, Spitzer, Schneider, Agori,
Kozlevar, Golobi, Predrijevac, D Jovanovi, Miak, Joci, Lapenna, Jev-
447
removi, J. Dornanjko, d-ro F. Salamon, k. a.
Post la 3-a enlanda kongreso, okazinta en 1926 en Maribor la movado
sub infuo de enteliinta ekonomia krizo same kiel sub premo de akriintaj
politikaj cirkonstancoj ekstagnis. La Ligo, ne povinte aprobigi siajn statutojn,
ne povis solidarigi la latentajn fortojn. La jam preparita 4-a kongreso en
Sremska Mitrovica en 1928 ne okazis. La Liga estraro plejparte translokiis al
Maribor, kie la sekretariajn aferojn gvidis d-ro Winterhalter kaj la Konkordon
samloke redaktis L. Kitzler. Post inaguro de provizore senparlamenta
reimo per la rea akto de 6 jan. 1929 komenciis malfavorigo a fermado de
E-istaj organizaoj kaj kelkloke persekutado de funkciantoj. Anka akuzoj
anta la tatjuejo okazis, sed ili montriis nur vanaj senargumentaj
suspektoj fanke de policaj organoj, entute ne sciantaj la lingvon. Pro tiaj
cirkonstancoj fne en 1929 ekmutis la vigla interligilo Konkordo.
iun defuon sekvas alfuo. En plej malfavora medio ekbatalis
Beogradanoj, reorganizis la societon en printempo 1930 kaj per arano de
kursoj, regulaj semajnkunvenoj kun devigaj paroladoj kaj diskutoj, per ra-
dioprelegoj kaj paroladkurso plifortigis siajn internajn fortojn. Formiis
laborista kaj aka sekcioj. La societo pere de sia prez. d-ro Stefani kun la
edzino kaj L. Prebil partoprenis la bulgaran kongreson, okazinta en Sofa en
1930, kie kunsidis la Balkana E Konferenco, kun reprezentantoj el Bulgarujo,
Jugoslavujo, Grekujo, Rumanujo. i i. a. decidis eldoni komunan organon
Balkana Konkordo, kiu en la sama jaro anka aperis kun plejparte beletristika
enhavo kaj kies jugoslavujan parton redaktis I. Rotkvi. Samjare en Zagreb
formiis post kunvokita konferenco prepara komitato por reorganizo de la
Ligo. Latiis vooj, postulintaj denovan kunvenigon de la E-istaro. Tiun
taskon prenis sur sin la flio de la Beograda societo en Subotica sub gvido de
E. Weis. La plano sukcesis. Post sesjara interrompo la samideanaro de J.
kunvenis en printempo de 1931 en la plej norda urbo Subotica. La bone vi-
zitita kunveno tuj dum la malferma kunsido sin proklamis 4-a kongreso
inagurante novan periodon de la enlanda movado. Sub prezido de R. Klaji,
St. Vidak, M. Nei kaj I. Rotkvi la kongreso post iufanka pritraktado de la
E-isma problemo surbaze de la koncerna parolado de J. Stefani akceptis
unuanime la internan ideon pri l unuio de iuj nacioj kaj popoioj en unu
Internacio kiel gvidideon de sia estonta agado. Konstatinte plue, ke la prepara
komitato de la Ligo pro eksteraj kazoj ne sukcesis funkciigi la centran or-
448
ganizon dum unu jaro, la kongreso komisiis la komitaton de societo Beograd
is la venontjara kongreso okazonta en Slav. Brod, fnsolvi la demandon de la
Ligo.
Surbaze de tiuj decidoj la societa komitato en Beograd ekagis kiel pre-
para Liga estraro, kompilis la statutojn kaj is printempo 1931 ilin aprobigis
kun ofcialigita interna ideo. Ekaperis litografta Bulteno kun laboristaj sciigoj
sub redaktado de S. Zivanovi, resp. d-ro J. Stefani. La renovigita antapuo
donis impulson al disigitaj organizoj. Freaj fortoj F. Homar, d-ro Kun,
presisto Buk, Demetrovi kaj Kirchhofer en Slav. Brod preparis la 5-an kongre-
son, kies programon propagandis belaspekta kongreslibreto. Krom i aperis
speciala jugoslava n-ro de LM. Sub prezido de la reaktiviinta pioniro 70-
jarulo Mavro Spicer, R Klaji, d-ro Duan Maruzzi, Herkov kaj d-ro Kraus la
kongreso akceptis la novajn ligajn statutojn, elektinte por la kuranta jaro
Beogradon kiel sidejon de la Ligo, sub gvido de d-ro j. Stefani, d-ro M.
Begovi Zupani, d-ro Kraus, Prebil, Dim. Jovanovi kaj F. Homar kiel
redaktoro. Menciinde estas, ke tiu kongreso unuafoje funkciigis fakajn
kunsidojn de laboristoj, instruistoj, studentoj, abstinuloj, blinduloj.
En samjara julio kiel darigo de Bulteno aperis el la presejo Buk en
Sl. Brod moderne presita, parte ilustrita monata Liga organo La Suda Stelo (L
55) sub redaktado de Homar kun ideologia, socikultura, literatura enhavo kaj
kun speciala laborista pao. En la regule aperanta gazeto kunlaboras M.
picer, prof. Novlan kaj Rakua, V. Lichtenwallner, S. Zivanovi,
Radovanovi, R. Klaji, Herkov, Kozlevar, Golobi, d-ro Kraus, Wranka, d-
ro Kun, d-ro Stefani, Demetrovi, blindulo S. Roth, Kirchhofer, d-ro F.
Janji, I. Rotkvi kaj sur la laborisia pao D Jovanovi, Lovrekovi, elem,
Anelka kaj Danica Jovanovi, Cabri, Miak, M. Peri, Stojanovi, F.
Modrijan, J. Riznar. Sur aka fako eklaboris T. Krick.
En la eldonejo de LSS aperis is nun la fake prilaborita lerno- kaj lego-
libro de Novljan, la nacia heroeposo de kroata poeto I. Mazuranovi La
morto de l Smail Aga engii trad. de picer, kaj Servulrajto de J. Ste-
fani, en 6 kantoj kun prologo kaj epilogo poemigita kaj koncizigita soci-
heroa rakonto de slovena verkisto I. Cankar Servulo Jernej kaj lia rajto. En
la eldonejo kaj presejo de la blindulinstituto en Zemun aperis samtempe Ni
vojaas al Jugoslavujo de l blindulino Helen Keller, trad. de Branko Raji
449
kaj la Brajlskriba eldono de Servulrajto kaj de la Morto de Smail Aga
engii. Anta la apero de LSS en 1932 eliris krome kelkaj n-roj de
memstara Monda Kuriero parte iIustrita informorgano por turismo, trafko
kaj komerco sub redaktado de Nik. Lisac en Sarajevo. Krom literaturaoj
aperis diversloke brouroj por turismo, fugfolioj nacilingvaj kaj prop.
artikoloj en tagaj gazetoj kaj revuoj.
La nombro de l'aktivaj organizoj en la postmilita periodo varias inter
20-30. La agado de la Ligo samkiel ties organo okazas sub infuo de soci-
scienca direkto de l internacianismo. Por substreki tiun novan momenton en
la movado de l E-ismo, la JEL-komitato kunvokis dum la 6-a landa kongreso,
okazinta en Beograd en junio 1933 apartan int. E-konferencon, kies
programon i antafksis en la januara n-ro de LSS per la temo: La ideologia
problemo de l E-ismo. Tiusence la komitato jam en 1932 sugestis al la E-
centro en Geneve la kunvokon de speciala int. konferenco de elstaraj E
publicistoj kaj prop-istoj por pridiskuti krom la reorganiza anka la ide-
ologian problemon. ar tiu propono ne realiis, la komitato mem okazigis la
nomitan konferencon, kiun aktive partoprenis H. Jakob el Geneve, Marta
Root el New York, V. Bleier kaj edzino el Budapest, Harabagiu kaj Behron el
Bukureti, Fuchsmann el Byalistok. La parolado de d-ro Stefani kaj la
prelego de R. Rakua, donintaj la bazon por la diskuto estas publikigitaj en la
8-10 n-roj de LSS 1933. La b-a kongreso en Beograd imponis per la eesto de
la menciitaj E-istoj, krom kiuj partoprenis anka la negra prelegisto Kola
Ayaji. eestis anka la protektanto, la prez. de la Scienca Akademio, d-ro
Bogdan Gavrilovi, reprezentanto de la ministerio por publika klerigado,
kelkaj eksministroj kaj pioniroj: La kongreso akceptis la statutojn de la J-a E
Instituto, diskutis pri ta eldono de J Antologio, ktp. La alio al centro restas
pendanta is la 7-a kongreso en Koprivnica. Same dum la Beograda kongreso
okazis fakaj kunsidoj de laboristoj, instruistoj, studentoj, akistoj kaj blinduloj
Pro la morto de juna, entuziasma kaj impulsema F Homar la komitato
elektis kiel redaktoron de LSS d-ron Kun.
Krom la enlanda laboro E-istoj en J. aktive kunlaboras en int. gazetoj,
kongresoj, kelkaj retirias, alia reaktivias, novaj fortoj aperas kaj la movado
pluen maras sub nova devizo:
450
Por ni super io la internacio J. TEFANI.
Jukl Vlado, eoslovako, prof. e la Komerca Akademio en Bratislava.
Nask.12 febr. 1892 en Mannheim (Germanujo). Funkciulo de diversaj E-or-
ganizaoj dum 1911-1913 anka en Rusujo. Instruis dum vico de sinsekvaj
jaroj en sia lernejo. Dum 1933 kunlaboranto e la E-disadigoj en Bratislava.
Julin Teodor, (ps Jln), svedo, potofcisto, red. de faka gazeto. Nask. 31
okt. 1880 en Sater. E-isto de 1923, kiam, estante parlamentano, partoprenis la
kurson de A. Cseh por parlamentanoj en Stockholm. Vicprez. de EG en
Stockholm, efdel. de ILEPTO. Aranis kursojn, ktp. Prez. de la trivira
komitato por organizi la UK-n St. en 1934.
Julio Cezaro. Tragedio de Shakespeare, el la angla trad. D H. Lambert,
1406, 86 p. La tradukinto nenian penadon paradas, por uste kompreni la
sencon, nek por esprimi in per konvene elektitaj vortoj kunligitaj en belsona
ritmo. (A. E. W., British E-ist, I906, p: 90.)
Julivert Auls (huliver' auleez) Maria, katalunino, prof. de pentro-kaj
desegnoartoj. Nask 31 apr. 1888 en Vendrell. E-isto de 1911, kursgvidanto de-
post 20 jaroj, div. prelegoj kaj propartikoloj. Skribis kelkajn tradukojn kaj
originalajn rakontojn, trad. katalunen Esenco kaj estonteco el la Fund.
Krestomatio.
Juna E-isto estis la kreao de du junaj, entuziasmaj E-istoj: Privat kaj
Hodler en Geneve, kiuj unue intencis nur eldoni Genevan lokan organon, sed
post la 2-a n-ro JE jam fariis int. ligilo de diverslandaj junaj E-istoj. Dum
1903 aperis de apr. 6 n-roj, iuj hektografitaj, binditaj ktp. de la eldonantoj
mem; de jan.-sept. 1904 i aperis litografita kun presita kovrilo kaj kun
ilustraoj kaj de nov. 1904- dec. 1905 presita; la formato estis is tiam 21x14
kaj 24x16, la panombro 4-24. Finan fundamenton ricevis JE kiam en jan.
1906 Presa E-ista Societo en Paris prenis sur sin la eldonadon; red. Palo
Lengyel, Gazeto por Junuloj, Instruistoj kaj E-Lernantoj. De jan. 1910-
dec.1911 aperis 24 n-roj. IV+16-18 p. 24x15 kun entute 372 p.; de jan. 1912-
julio 1914-31 n-roj. IV-VIII+16-24x16. P. TARNOW.
Junek (naskiinta Blek) Rosa, instruistino de lingvoj. Nask. 24 majo
451
1850 en Tbor (Bohemujo) mortis 27 jul. 1929 en Bordighera (Italujo). Lois
en Italujo de 1890. E-isto de 1897, deklamis poemon en Boulogne e la unua
UK. Fariis vicprez. de la grupo en Bordighera. Verkis multajn artikolojn en
kaj pri E por italaj kaj E gazetoj. Tradukis Floro de Pasinto, 1906 ?, Kverko
kaj Floro, 1906, amba de Amicis; trad. en italan la Fundamento de E.
Juneco kaj Amo. Legendo el Venecio. Originale de Payson. 1930, 72 p.
Amaventuro de pentristo. Priskriboj de l urbkvartaloj, de l markanalo, de
sunsubio. Malnovmoda novelo, bonintenca. Stilo fua. (G. S., ,E', 1930,
p:136.)
Jung Teo (komplete: Teodor Karl August Heinrich Jung), germano,
presisto, urnalisto kaj eldonisto (E-ista). Nask. 21 dec. 1892 en Meckenheim.
En la 15-a vivjaro pro malrieco devis rezigni la pluan gimnazian studadon.
E-istiis en 1909-10. Fondis du grupojn, gvidis kursojn. En 1919 restarigis
(kun aliaj) la Rejnlandan-Vestfalian E-Ligon; fariis ia estrarano, kaj eldonis
en Horrem bei Koln monatan revueton Progreso kiel organon por Revelo. En
1920 sekvis fondo de semajna urnalo E Triumfonta, kiu en 1925 anis sian
titolon je HDE. Per tiu gazeto li sukcese helpis revigligi la E-movadon en
Germanujo kaj anka internacie. Li batalis por konkorda laboro inter anoj de
diversaj projektoj de int. lingvo (artikoloj Ni kaj la aliaj), poste por unueca
laborado inter iuj faktoroj de la E-movado kaj por ilia unuecigo en
plilarigita UEA. En 1910 li publikigis sub ps. sian unuan originalan rak-
onton en Germana E-Gazeto, al kiu sekvis vico da aliaj sub vera nomo. Dum
kelkaj jaroj li laboris pri projekto de ideala lingvo tutmonda, kiu ideo
revenas anka en lia romano. Skribis multnombrajn artikolojn, poemojn,
skizojn, rakontojn en multaj E-gazetoj. Verkoj: La alta kanto de la amo,
poemo, 1926, rekantita la malnova legendo fue kaj korektforme: premiita
per la Natura foro e la 12-aj Int. Floraj Ludoj; Lando de l fantazio, romano,
1927, fantazia, ria je romantikecaj aventuroj. Sakuntala, postrakonto, 1927;
Mil kaj unu noktoj, postrakonto, 1927; Gerstacker: La iparpentisto, 1928,
trad. sub ps. Egruho; Gudrun (postrakonto), 1928. Kuntradukinto de Re-
marque: En okcidento nenio nova, 1929. Kunatoro de Lernolibro, 1929.
HILDA DRESEN.
Jungfer Johannes, germana tata ofcisto en Lbben. Prez. de la Int.
Radio-Komisiono, komisiita de UEA. De jaroj regule kaj sisteme gvidas la
452
prop. laboron en la radio-sfero, redaktas iusemajne E-radio-programon,
preparas statistikojn.
Jungschaer (jlungafer) Hans, astro-germano, fakinstr. en Ried i I.
Bona prop-isto, gvidanto de EG. Verkis prop. libreton.
Junker August, germano, komercisto. Nask. en Kln. Kunfondinto de
Revelo. Prez. de la ekzamena komitato de la E-Instituto. Aperigis originalajn
prozaojn en gazetoj.
Junularo. Junuloj estas pli korresonaj al idealismo enerale, ol plen-
kreskuloj, pli emaj entuziasmii kaj allogii je ia ajn movado kun noblaj
tendencoj. Pro tio de la komenco mem de la E-movado ili grandnombre
partoprenis in kaj ofe ludis en i ne malgravan rolon. Post diversaj provoj
antamilitaj en 1920 fondiis Tutmonda E-Junulara Asocio (TEJA), celanta
unuigi la E-istajn junulojn. TEJA eldonis dum kelkaj jaroj gazeton E-ista
junularo. Post kelkjara stagno en 1933 TEJA denove pli vigle ekagadis; ia
nuna prez. estas d-ro W. Perrenoud, St. Gallen.
IRJAEV.
Jrgensen Hermann, germano. Pioniro. Verkoj: gramatikoj, 1903 kaj
1905; Vortaroj G-E, 1904, 2-a eld. 1906; E-G, 1904, 5-a eld. 1912.
Juri Tradukacu, japano, frmano. Nask. 23 sept. 1900 en Kyoto-hu. Bo-
na E-oratoro. Verkis: Frazaro de E-Interparolado, 1925; Modela E-
Konversacio, 1928.
Juristoj, organizitaj en la Int Societo de E-istaj Juristoj. Celoj: krei per
E int. aferajn rilatojn inter juristoj, labori per E por evoluo de la int. kaj
kompara juro Fondita en Geneve en 1906 dum la UK. is la milito la societo
kalkulis 160 membrojn; gvidis in prokuroro Degon, en. sekr.; prezidis is
nun adv. Michaux el Boulogne sur Mre; ia organo estis La Revuo. Post la
milito gvidis la societon adv. Litauer el Warszawa kaj adv. Liebeck el Berlin,
en. sekr. estas adv. Chapron el Le Mans. La societo havas siajn kunvenojn
dum la UK. Aperis kelkaj jarlibroj de la societo kaj en 1932 germana-E jurista
vortaro verkita de Liebeck. JOZEF LITAUER.
453
avoronkov Viktor Feodosievi, ruso, sovietiano, radiometodisto.
Nask. 1 majo 1885 en Mologa, gubernio de Jaroslavl, lernis en Rjazana
gimnazio kaj en jurfakultato de Moskva universitato. E-isto de 1908, unua
diplomito de Moskva instituto de E en 1911. is 1914 partoprenis en Moskva
studenta grupo E-ista. De 1915 is 1922, laborante en sanitara vagonaro, li
prelegis irka 350 lekciojn pri E, kaj gvidis kursojn en multaj urboj. De post
1922 membro kaj kandidato de CK SEU. En 1923 j. iniciatis unuan E-
radiodisadigon en Sovetunio kaj de post tiam dum kelkaj jaroj gvidis E-
kursojn el la Moskvaj radiostacioj. Atoro de radiovortareto. En 1922-26 li
estis organizanto de E-movado inter rusaj blinduloj kaj fondis E-bibliotekon
e Sovetunia Societo de blinduloj. En 1930 estis administranto de tataj
kursoj de E en Moskva, multe propagandis E-n inter PTT-istoj, funkciante
dum kelkaj jaroj kiel gvidanto de E-fako en centra librejo de PTT-ista
sindikato.
eleznjakov Vasilij ruso, sovetiano, fervojisto. Nask 1894. E-isto de
1912. Prop-isto inter fervojistoj en Samara, Sverdlovsk kaj aliaj urboj.

454
K

Kaatje. De Spaak, el la fandra trad. Van der Biest. 1911, XIV kaj 111 p.
Teatrao de UK 1911. Sceno en la deksepa jarcento. La tradukinto, kvankam
li rimarkeble sentas la simplecon de la rakonto, tamen ne iam in prezentas
per simplaj vortoj. (P. J. C. , British E-ist, 1911, p: 51. )
Kabanov N. , ruso, d-ro, privatdocento de med. fakultato de Univ. en
Moskva. Estis unu el la plej fervoraj antamilitaj rusaj E-istoj. Estis prez. de
TEKA kaj ano de LK. Verkis lernolibrojn (1909-10), tradukis verketojn de
Mamin Sibirjak (1909, EBI), Naivin (1915), L. Tolstoj (1912), kompilis
legolibron (1909), historion de la E-movado en Saratov (1913). Kunlaboris je
Tra la Mondo, La Revuo, Ofciala Gazeto 'E', Danubo, Int. Scienca Revuo, red.
la Buttenon de Tutruslanda E Kuracista Societo, 1911-l4.
Kabe (d-ro Kazimierz Bein), polo, okulkuracisto. Nask. en 1872. En
siaj junaj jaroj li miksiis en kontrarusan movadon, pro kio li estis ekzilita
por pluraj jaroj. Tial nur en 1899 li fnis la med. fakultaton en Kazan. Li
verkis multajn prifakajn librojn kaj artikolojn, fondis la Varsovian Instituton
por Okulmalsanoj, kies dir. li estas is nun kaj la Polan Ofalmologian
Societon. Li estas konata anka kiel amatora foto-artisto. En la E-a mondo
li famiis, sub la ps. Kabe, per la traduko de la Fundo de l Mizero de
Sieroszewski, kiu aperis en LI en 1904. Ekde 1906 li estis vicprez. de la
Akademio. En 1911 li forlasis la movadon, kaj de tiam tute ne okupias plu
pri E. La motivoj de i tiu decido estas ankora neklaraj, verajne kontribuis
en tio anka personaj kazoj (malpacio kun Grabowski, Zakrzewski kaj
aliaj), sed aliparte estas nekompreneble, ke lokaj kazoj difnu ies sintenon al
tia vaste int. afero, kia estas E. Intervjuate en 1931 (L. M. p :144.), li parolas
pri neprogreso de E, kiun li ne rigardas solvo de la int. lingvo. La tio i, do
lian Grandan Rezignon motivus principaj konsideroj. Kia ajn estis la kazo
de lia retirio, la E-istaron vigle okupis i tiu neordinara sinteno, ke iu, e la
kulmino de sia E-ista gloro, riiginte la lingvon per gravaj laboroj kaj
eksterordinara infuo, subite, en siaj junaj jaroj, turnas por iam la dorson al
la kampoj de siaj riaj rikoltoj. Lia nomo fariis kvaza la simbolo de
455
apostateco, adante pri kabeoj, la e-istoj scias, pri kiuj temas. La du
efverkoj de K. estas: Vortaro de Esperanto (vortaro E-a, en kiu la E-ajn
vortojn li difnas, tre klare, tre trafe, en ia eleganta maniero) kaj la traduko de
La Faraono, granda romano de Prus. La granda merito de K. estas lia
infuo rilate al la evoluo de la E-a prozo-stilo. Lia lingvao estas pura klara,
simpla, vere eleganta, libera de iu naciismo: la spirito de la lingvo vivas en
lia stilo plenspire kaj sendifekte. Liaj frazoj estas perfekte ekvilibritaj, iu
vorto sur sia usta loko. Mankas iu nenecesa komplikao a trologikao; ekz.
li preska iam evitas la kompleksajn verboformojn (estas -inta, estis -anta).
Li skribas vere int. E-n, lingvon agrable glatan, lude legeblan. Li mem klarigas
tion, en la supre nomita intervjuo, per sia plurlingveco, la li: por havi
bonan stilon nepre estas necese koni minimume tri diversajn lingvojn. i tio
nepre estis vera por la unua periodo de la lingvo, kiam E ne havis ankora
propran spiriton kaj oni in devis krei, sed i pli kaj pli perdas sian signifon
per la iom-
post-ioma kompletio kaj memstario de la lingvo. Originale li ne verkis.
La lia opinio, la lingvo proftas pli multe per la tradukado, ol per libera
originala verkado. La originala verkisto iam iel povos eltiri sin, li simple ne
uzos malfacilajn esprimojn a simple donos aliajn anstata ili. Same prava
opinio; sed alifanke la lingvo certe bezonas anka originalajn verkistojn kiuj,
e se ili malpli evoluigos la lingvon mem, uzos kaj per tio sankcios kaj fksos
la profton akiritan de la tradukistoj Verkoj krom la menciitaj: Orzeszko:
La Interrompita Kanto; Pola Antologio; Int Krestomatio; Fratoj Grimm:
Elektitaj Fabeloj; Unua Legolibro; Turgenev: Versaoj en prozo; Turgenev:
Patroj kaj Filoj.
KALOCSAY.
Kadik Peter, prof. de matematiko en Riga, Latvujo. Mortis en 1924. E-
isto de 1892. Atoro de lingvaj studoj. Trad. Libreto pri transmorta vivo de
Fechner, 1907. (UEA, 1927).
Kaan Rudolf, astro-germano, instruisto, poste fondinto (1917) kaj
dir. de horlo-muzeo en Wien. Nask. 13
apr. 1870en Haslach. Por E eklaboris en 1908, estis kas., poste prez. de EG
456
Danubio. Multaj kursoj, anka la unua kurso por policanoj. Fondis privatan
E-lernejon, kiu funkciis is 1917. Laboris iam por la unuigo de la E-istoj en
W. Nun prez. de Viena Unio.
Kain. Drama poemo de Byron, el la angla trad. Kofman. 1896, 102 p.
Kajaba Makoto, japano, fzika asistanto de Imperia Univ. Tohoku.
Nask. 21 marto 1886 en Sendai, mortis 7 marto 1931 tie. E-isto de 1918.
Entuziasma homaranisto, kristano. Kiel preparo al XII-a JE-Kongreso en
Sendai, vendis E-kukojn k. a. al la urbanoj, mobilizante pli ol 200 lernej-
knabinojn. Kunfondinto de Kristana E-ista Asocio, Sendai Fratara Klubo
(homaranisma societo por interamikii kun alinaciaj loantoj en S,), Senai
ES, ktp. (Kuw.)
Kai Hirokazu, japano, eksdentisto, eldonisto, verkisto. Nask. 17 majo
1898 en Aita-ken. Per sia sola forto li fondis grupojn, redaktis gazetojn,
eldonis verkojn siajn kaj aliajn. Eldonis gazetojn Juna Azio, 1926-32 kaj La E-
isto, 1927, ABC de E-isto, 1931-32. Fondis en 1931 J E lernejon. Verkis:
Komentario al Filino de Maro (Z-a); trad. Patro Revenas, fama dramo de
Kikuti; trad Zamenhof de Drezen; E-J kaj J-E Vortaretoj; Frazfarado; Modelo
de leteroj, k. a.
Kalocsay (kaloai) Kolomano, hungaro, kuracisto. Nask. 6 okt. 1891 en
Abaujsznt. Lernis en Miskolea gimnazio kaj en Budapesta universitato. D-
ro med. en 1916. Tri jarojn en batalkampo kuracisto. efuracisto en Urba
Hospitalo por Infektaj Malsanoj de 1929; docento e la med. fakultato B.
samjare. Edziis en 1929. Alta, facilgesta viro, kun moviemaj manoj kaj
tre karakteriza kapo: longa, uama nazo, profundaj brunaj okuloj, alta nuda
frunto kaj io substrekita de la ironia, iom diabla ridstreo de la lipoj. Li
parolas per velura voo kaj prononcas la o longe kaj akute, la la hungara
maniero. Li scipovetas pianoludi, kaj e komponas. E-isto ekde 1913. En la
postmilitaj jaroj partoprenis la movadon, bona parolanto, evidentigis anka
deklamajn kaj aktorajn kapablojn. efred. de L. M. dum amba periodoj,
kunlaboris al diversal E-aj revuoj. Lia, verkaro metas lin sur la unuan
rangon de la E-verkistoj: Mondo kaj koro (originalaj poemoj, 1921); Kantanta
kamparo (traduko de 101 hungaraj popolkantoj, 1923). Johano la Brava (ver-
sa popolfabeto de Petf, 1923) La Tragedio de l Homo (drama poemo de
457
Madch, efverko de la hungara literaturo, 1924); Morga matene (triakta
dramo de Karinthy, 1923); Streita Kordo (originalaj poemoj, 1931); Lingvo,
Stilo, Formo (originalaj lingvaj eseoj, 1931); Rimportretoj (originalaj
humuraoj, 1931); Eterna Bukedo (tradukita int. poemantologio, 1931);
Romaj elegioj kaj la Taglibro (poemoj de Goethe, 1932); Parnasa gvidlibro
(kun G. Waringhien, 1932) Hungara Antologio (la tuta poezia parto, krom
11 poemoj, 1933). La Infero (epopeo de Dante, 1933); Arthistorio de Hekler
(traduko, 1934) kaj Enciklopedio de E (redakto de la lingva fako, 1934). La
artismo estas efektive la eble plej rimarkinda trajto de K. Neniu tiel klare
konsciis la propran valoron de l E-a vortmaterialo, la plastikajn eblojn de la
sontofo, la elvokivecon de ta radikaro. Oni havas la impreson, ke por K. la
vortoj vivas per vivo, pli intensa ol por iu alia, ke ili longe vibras e lia orelo
per pli pura sonoro, ke li karesas ilin kvaza multekostajn tonojn, anante
ilian brilon la la lumfalo kaj inkrustante ilin en siajn versojn, uste sur tiu
loko, kie ili ravas la rigardon. Al tia vortamatoro ia trezoro ajnas malmulta.
Tial li emas elekti en la eropaj efingvoj, kies povoscion ebligas al li vasta
memoro, la plej drastajn, la plej pitoreskajn vortojn; el tiuj neologismoj certe
pli ol unu velkos kaj restos nur kiel kaloaismo sed la ceteraj
enradikios, kaj al li iam ni uldos la saman uldon, kiel la italoj al Dante a
la francoj al Ronsard. Cetere tiu vorta eltrovemo, tiu majstrado super la
lingvo ne kondukis lin al ia brila, senenhava verstekniko, al ia poezia
onglisteco. Oni adas resoni en liaj originalaj versoj la tonon de profunde
humana voo; kaj iuj sentoj de la homa koro, amo al infanoj, al la virinoj, al
la homoj, al la naturo, iuj meditoj pri la vivsignifo, la sorto kaj la morto
potence eas en liaj poemoj. Apogita de tre forta humanisma kulturo, tia
penso ampleksas iujn temojn, kaj de neniu estas subpremata. Dank al tiu
intelekta povo, al ia klasika koncizo (des pli merita, ju pli vortria li estas!) li
atingas suprojn is nun ne alfugitajn en la E-a poezio. (La himno de la
Homo, ekzemple, estas unu el tiuj punktoj, kie la E-a poezio egalias kun la
alilingvaj, kaj ia fno: la tragika muteco de l tonoj, al kiu rifuas la poeto
for de la civilizaj hontoj, tiuj tri vortoj, ajnas al mi tiel potence elvokanta
formulo, ke i indas farii unu el tiuj eternaj citaoj, en kiu resumias
momento de la homa penso.) Tiu alttona poeziemo ne malhelpas lin verki
versojn jen sprite humurajn (Rimportretoj), jen klare didaktikajn (Arto
Poetika): pruvo de mirinde feksebla talento, kies alian pruvon alportas liaj
tradukoj el 22 lingvoj, precipe el la hungara, germana, franca, angla kaj itala
(Eterna Bukedo, Infero). Por redoni en E la apartan harmonion, la
458
individuan atmosferon de la originalo, la tradukisto bezonas esceptajn
konojn pri la elvokiveco de la E-a lingvo; se i mankas, la traduko eble estos
usta, e eleganta, sed i ne konservos la esencon de la originalo. Simile al
malbona gramofono, i ebligas kompreni la sencon, sed la voo ne estos
rekonebla. La supereco de la K-aj tradukoj estas, ke oni iam rekonas la
voon, e kiam tio ajnis neebla. Tion oni povis atingi nur per la uzo de
pluraj vortoj pli tagaj por la poezia lingvo ol la ordinaraj prozaj kunmetaoj.
Postuli, ke oni traduku la delikataojn de la alta poezio per la sama vortaro,
kiun oni uzas en la gazetoj, estas kvaza postuli ke oni kopiu la Veronez-an
Edzifeston en Kana per la nuraj farboj de murmiristo. Oni atentu aparte
la rion de dirmaniero, la fekseblecon de la stilo, la novecon de la es-
primilaro, la kompletan utiligon de l ofciala materialo, kaj tradiciaj formoj,
kiuj ebligis al la poeto efektivigi, kun mirinda facileco, sian gigantan laboron:
nur la traduko de la Infero sufus al la gloro de la verkisto, kaj oni ne povas
tro emfazi la unuarangan valoraon, kiun i prezentas por nia lingvo. Ne plu
estas eble, de nun, kontesti la altajn kapablojn de E kiel artlingvo. Ne
kompleta estus tiu i skizo, se mi ne mencius la lingvistikan agadon de K. En
Lingvo Stilo Formo, en multaj recenzoj en la du serioj de L. M. li esprimis
iam trafajn, iam sagacajn ideojn pri multaj dubaj punktoj en la gramatiko
kaj stilistiko (modo post kvaza, la a-fnao de la virinaj propraj nomoj, la
alterno ik-ist ktp. ktp.). Sed la efa verko sur tiu i kampo estas lia sistemo pri
la E-a vortfarado. La eltrovo de la inversa vortefko estas genia klarigo de
multaj kunmetitaj vortoj, is tiam konsideritaj kiel ekstermindaj monstroj.
Kaj tiun eltrovon ni dankas uste al lia fervora amo al la vortoj, kiu ajnas ja
esenca trajto de la fguro de tiu granda artisto, la plej granda, kiun is nun
posedis E.
Liaj psedonimoj: C. E. R. Bumy, Kopar, y.
G. WARINGHIEN.

Kamaryt (kamarit) Stanislav, eo, d-ro fl, prof. de reallernejo en
Bratislava, flozofa kaj popularscienca verkisto eoslovaka. Nask 10 nov.
1883 en Velein. E-isto de 1900. Laboris inter unuaj pioniroj de la movado en
Praha, organizis la movadon en Bohemujo kaj poste dare en eoslovakujo
459
en gvidaj funkcioj sukcese klopodis precipe pri ofciala enpenetro de E en la
lernejojn. Estis enerala sekr. kaj prez. de Bohema AE; de la fondo vicprez.,
1930 prez. de AE. Prez. de 13-a UK. Red. kaj kunred. Bohema E-isto; La
Progreso. Verkinto de multaj originalaj kaj trad. artikoloj, plue Int. Lingvo
(ehlingve), 1921, Slovaka losilo, 1929 kaj Filozoa Vortaro, 1933.
efunlaboranto de la Enciklopedio.
Kanado. La unua E-isto en K. estis maljuna katolika pastro F X. Solis,
en la seminario de Saint Hyacine en Montreal, en 1895. Li sukcesis varbi
kelkajn E-istojn, kiuj grupiis sub lia prezido en rondeto en 1901. La sekr. de
la rondeto, P. Beauchemin darigis la komencitan propagandon pere de la
loka gazetaro kaj en 1901 fondis prop. revueton L' E-iste Canadien kiu en
1902jam aliformiis je pli granda ilustrita La Lumo. Balda sekvis neordinara
gazeta pritraktado de la LI, multaj atakoj ekutiis sur la pionirojn, inter kiuj
L. Leymaire kaj A. Saint-Martin estis gravaj defendantoj. Tre agemaj estis
tiam aperintaj Klubo Progreso kaj Virina Klubo Progreso. Angla lernolibro,
aperinta en Montreal 1903, tre multe helpis al ili en la plua agado. Sed en
1904 La Lumo komencis uzi reformitan alfabeton, kiu elvokis energian
proteston e la E gazetaro. La Lumo esis aperi kaj la movado ekdormis en K.
Tamen la malrapida, sed senhalte kreskinta monda sukceso de E efkis anka
al la kanadanoj, precipe kiam la e British E-ist fariis ofciala organo de la
K-aj E-istoj. En 1906-07 peris novaj kluboj en Winnipeg kaj Toronto (R.
Sangster), tre sukcese eklaboris la plej malnova Klubo Progeso, granda frmo
Vannevar komencis vendadon de E eldonaoj, ekfunkciis Kanada E-Asocio.
Grupoj, kaj ronloj ekzistas nuntempe en pli ol 10 lokoj. La K-aj E-istoj kune
kun la usonaj estas kunligitaj en EANA.
La W. G. ADAMS kaj I. IRJAEV.
Kanariaj insuloj, Afriko. Pioniroj de E estis en 1905 en Las Palmas
Alfredo Cabrera, A. Rodriguez Alvarez, F. Gonzales Correa kaj en 1907 en
Laguna E. Rivero kaj S. Ferreira, fondintaj la unuan E grupon. La la Diet-
terle-statistiko en 1928 E-istoj troviis en 3 lokoj, UEA-del. en 1933 same en
3 lokoj.
I. IRJAEV.
460
Kandid a la optimismo. Romano de Voltaire, el la franca trad. de
Lanti. 1929, 160 p., kun ilustraoj. La malbonoj, kiujn kontrabatalis V. ,
daras ekzisti maltoteremo, superstiemo, fanatikemo, kruelemo, trompemo
regas ankora ie en la mondo (el la Enkonduko), do la verko ne perdis la
aktualecon. Stilo rimarkinda pro granda paro de sufksoj.
Kanev Teodor, bulgaro, sekr. de la komerco-industria ambro en Sofa.
Nask. 1 marto l881 en Kalofer, loas en Sofa. Trad. de lernolibro de Cart. En
1911 transiris al Ido, en 1922-23 provis organizi Ido-movadon; sen dara
sukceso.
Kantanta Kamparo. 101 tekstoj al hungaraj popolkantoj trad. Kalo-
csay, 1923, 48 p. Belegaj, perfektaj kaj tamen preska lavortaj tradukoj.
(Abo, LM, 1923, p: 40.)
Kantaro Esperanta. Kompilis M. C. Butler. 1926, 112 p., 358 poeziaoj:
E-istaj, anglaj, irlandaj, kimraj skotaj, modernaj, religiaj. . . kantoj. Traduko
lerte kaj ame plenumita. (G. S. , E', 1926, p: 102)
Kantaro Katolika. De L. Chiba. 40 preejaj kantoj kun notoj. 1927. 78
p.
Kantas la hungara skolto. Hungaraj kaj skoltaj, kantoj kun
muziknotoj. Trad. Baghy, Balkanyi, Katocsay, Mtyas kaj Szikszay. 1933, 40 p.
Kantoj. v. Muziko.
Kantoj de Amo kaj Sopiro. De E. Mialski. 1934, 48 p. La kajero
entenas poemojn el la jaroj 1917 kaj 1918. . . La poemoj estas ne seninteresaj
provoj de poeta studtempo. (G. Karezag, Lingvo, Libro, 1934, 30 P.)
Kapitalo de d-ro L. Zamenhof, estas fondita en 1897, okaze de la
dekjara ekzistado de E, kaj celis eldonadon de diverslingvaj prop. brouroj kaj
lernolibroj. in administris la ES Espero en Petrograd. i neniam estis
granda, tamen sufis por eldoni anglan lernolibron (n-ro 52 la Z-a nomaro)
de Geoghegan (en la dua eldono) kaj prop. brouron (n-ro 85) en kelkaj
lingvoj. Dank al ofaj anoj de la administrantoj de la societo, la kapitalo
461
post iom da jaroj tute malaperis. I. IRJAEV.
Karambolo. v. Ritmo.
Karczag (karcag) Gyrgy, (ps. Q; Kagge), hungara lingvisto, ofcisto.
Nask. 14 dec. 1913 en Szeged. E-isto de 1932. efunlaboranto de L. M.,
Bibl. Gazeto kaj Lingvo, Libro: recenzoj, kritikaj kaj lingvaj eseoj.
efunlaboranto de la Enciklopedio.
Karikaturo. La unuaj karikaturoj pri E aperis en la antamilitaj gazetoj
humoraj (La Spritulo k. a.). Anta la kongreso en 1914. Paris la LKK eldonis
serion da potkartoj kun karikaturoj pri la plej bone konataj francaj kaj aliaj
E-istoj. La antamilita karikaturprovizo per tio estas fnita, krom kelkaj
potkartoj. Postmilite anka manke de ilustrita gazeto kun multaj abonantoj
i tiu arto ne povis evolui kaj restis same malofa, kiel antamilite. Post 1933
la apero de la Pirato ebligas iufojan aperon de iuj karikaturoj, en Literatura
Mondo aperas kelkfoje kaj anka aliaj E-gazetoj presigas en la kongresa
tempo iujn fotojn a desegnojn, iel rilatajn al la karikaturo. Gravan nombron
de tiaj desegnoj ni trovas en la verko El la verda biblio de I. Lejzerowicz.
Inter la bonaj malmultaj karikaturistoj E-istaj ni povas nomi R. Laval (Paris),
S. Bartha (Budapest).
Karinthy (karinti) Frigyes, hungaro, eminenta verkisto. Nask. 25 jun.
1888 en Budapest. Verkis spritajn, valorajn artikolojn pri E. Kelkaj el lia verko
Morga matene (dramo), Norda vento (noveloj), Vojao en Faremidon
(novelo) aperis E-e. De 1932 prez. de HES.
Karl Marx. Lia vivo kaj lia verko. Kompil-E-igis. V. Elsudo. 1926, E p.
La kompilao precize informas ni pri unu el la plej gravaj teoriistoj de
socialismo. (G. S. , E' 1926, p: 209).
Karlo. Facila legolibro de Privat 1909. 9-a eld 1926, 46 p. 31-40 milo
Delikatstruktura romaneto, kiu kun arma naiveco kaj bonhumoro
pritraktas la vivadon de junulo., (ki, L. M, 1925, p: 164.)
Karnas Juul, belglandano, instr prof. de E 2e la Antverpenaj vespei
kursoj. Nask. 5 febr. 1902 en Bet ehem (Antwerpen). Kompilinto de Int.
462
Kantaro, 1930. Liaj tradukitaj kaj originalaj poemoj regule aperas en la
Flandra E-isto.
Karolczyk (karolik) Stanislaw, polo, ofcisto. Nask. 14 apr. 1890 en
Lodzo, loas en Varsovio. Estis prez. de PEA, vicprez. de postkongreso e V.,
1931, kaj kelkajn jarojn red. de P E-isto. Poeziaoj en diversaj E gazetoj Aparte
eliris lia libro Unua agordoj kolekto de originala poeziaoj, kiujn li verkis
sub ps. Eska L. K.
Karsch (kar) Johannes Waldemar, germano, tata kalkulinspekt. Nask.
7 majo 1881 en Dresden. E-isto de 1908 Sekr. de loka grupo de GEA,
1910-14, ia prez. de 1924. Postmilite laboris multe por UEA, is 1934 estis
ia vicprez. Laboras multe por la turisma servo de UEA. Verkis: Neue Wege
fr die Verkehrswerbung (brouro de UEA), 1929. Multaj kongresraportoj k.
s. por G E-isto prop. artikoloj por la lokaj gazetoj.
Kastelo de Prelongo. La unua originala E-romano. Verkita de
Vallienne I907, 515 p. Mi estis kortuata, kiam mi ricevis la dikan volumon.
Amoj, ne salonaj, konvenegaj, sed jen sovae pasiaj, amoj kaj sango kaj ploro,
jen fame, rave malsingardaj. Neniu nenecesa priskribado neniu flozofa
disertacio; vigla rapida
rakonto, simpla stilo, klara lingvo. (R. Deshays, L I, 1907, p. 473.) Nun-
tempan kritikanton v. e Vallienne.
Katalogo de la biblioteko (1888- 1911) de G. Davidov en Saratov
1911, 130 p. En la daro de proks. 25 jaroj s-ro Davidov, avarante nek mo-
non, nek tempon, kolektadis E-ajn librojn kaj nun la katalogo de lia libraro
prezentas liston de 10. 000 nomoj. Inter alie la katalogo enhavas 66 librojn de
originalaj verkoj kaj 201 muzikverkojn. (B, K., Ondo de E, 1912, p: 10.)
Katalogo de la Esperanto-Gazetaro. Kompilis kaj komentariis J. Ta-
kacs, reviziis kaj kompletigis P. Tarnow. 1934, 168 p. i estas ne nur utila,
valora, necesa, dokumenta, sed anka interesa. Ni trovas la titolojn de la E-
istaj gazetoj kaj folietoj de gazetoj, kiuj enhavis E-ajn rubrikojn kaj de gazetoj
de la diversaj mondlingvoj. Oni povas aparte trovi, en kiuj lokoj kaj landoj
aperis la nomitaj kaj statistikon pri 1276 gazetoj el 59 landoj kaj 459 lokoj. (P.
463
B. , Lingvo, Libro, 1934, p: 58.)
Kataluna Antologio. Kompilis Jaume Grau Casas, kunlaboris Josep
Grau Casas, Ventura, Amades, Pellicer, Sola, Guardiet, Jofre, Capdevila,
Torne, Pujula, Rossello, Torrents, Delf kaj Josep Dalmau 1925, 416 p. Dua
eld. 1931. Enhavo: Studoj pri la katalunaj lingvo kaj literaturo; Antikvaj
atoroj; Popolkantoj; Modernaj atoroj. La libro estas abunda fonto de
klasika beleco. Pli ol 50 verkistoj, poetoj kun pli ol 140 prozaj kaj versaj verkoj
pledas elokvente por siaj lingvo kaj popolo. (jobo, L M, 1925, p: 165).
Kataluna Esperantisto. Of. org. de KEF. Aperas de 1910; 16-24 p.
24x17. Red. Pujula, poste Dalmau. Bonega nacia organo, de tempo al tempo
nur en E, dediita precipe al bela literaturo konkursado de Floraj Ludoj, nacia
E-movado, E-ismo. (BIL, p: 327).
Katalunujo. v. Hispanujo.
Kategorio-suhksoj. La o-fnao, teorie, entenas en si iujn kategoriojn
de pensado: konkreto (subkategorio: persono), abstrakto (subkategorio:
kvalito) kaj ago, do iujn i i povas signi. Ekzemploj: altaj konstruoj
(konkreto, rezulto de ago); li estas mia fero (persono); la belo (abstrakto);
dum rapido (ago); en i tiuj ekzemploj la radiko mem ne esprimas la ideon
per sia radikkaraktero, do la kategorion certigas sole la fnao o. Tamen, sen la
helpo de kunteksto tiaj vortoj estas plursencaj, kaj tial la supraj formoj estas
uzeblaj prefere nur en poezio. En la ordinara prozo oni fksas la kategoriojn
per sufksoj: ao, ulo, eco, ado. Ao signas konkretaon, ulo personon, eco
kvaliton e adj. radikoj (beleco) kaj abstrakton a kvaliton e subst. radikoj
(homeco), ado agon. La fnao o restas por signi konkreton e substantivaj kaj
abstrakton e adjektivaj radikoj. La analizo de i tiuj sufksoj okazas per
simpla apudmeto (analizo epiteta) Do:
Belo estas abstrakto belo;
beleco estas belo eco: kvalito belo;
belao estas belo ao: konkreto belo;
464
belulo estas belo ulo: persono belo;
Konstruo estas ago a rezulto;
konstruao estas nepre konkreto (rezulto de) konstruo;
konstruado estas nepre ago konstruo.
Ado servas krome por anstatai e pluformado de neverbradikaj verboj la
elfalintan i-fnaon:
marteli martelado.
Ao e konkretaj, eco e adjektivaj, ado e verbaj radikoj estas propre
pleonasmaj. i tiun pleonasmecon la lingvo uzas por doni al la sufksoj alian
funkcion. Kiel ni vidis, eco signas e adjektivaj radikoj kvaliton (malsano:
abstrakto; malsaneco: kvalito de iu malsanulo). Ao post. subst. radikoj
signifas ripeton a daron, precipe kun verba fnao, (adi). Ekz.:
Infano estas konkreto (persono);
infaneco estas infano eco, infano kiel kvalito (stato);
infanao estas konkreto rilata al infano.
Pafo estas ago;
pafado estas ago ripetata.
Iro estas ago;
irado estas ago dara.
v. Vortfarado. KALOCSAY.
Kato (-too) Misao, japano, inenier-ofciro. Nask. 23 okt. 1882 en
Tokyo-si. En marto 1906 en Yokosuka fondis la unuan E-grupon en J-ujo
465
Nippon ES, kiu fariis flio de poste fondita JEA. Verkis memlernolibron
por japanoj, 1906. (Kuw.)
Katoh (katoo) Masami, japano, civila aerinspektisto de ofcejo de
Kwantung distrikto kaj estro de Dairen-aerhaveno Sudmanurio;
subkolonelo-aviadisto. Nask. 5 nov. 1888 en Tokyo-si. Klarigo pri kelkaj
aeronatikaj terminoj en La Revuo Orienta, jan. febr. 1930.
Katolika Mondo. La katolikoj havis anta la milito fortan E-an
organizacion IKUE. Kiel e la laboristoj, instruistoj ktp. anka inter la
katolikoj stariis grupo, al kiu ne plu plais burmodera konduto; ili fondis
en 1920 sub la gvidado de d-ro Metzger en Graz IKA (v.) kun la devizo: Ka-
tolikoj iulandaj unuigu vin! Ili e sukcesis unue, gajni anka IKUE, sed nur
por mallonga tempo, ili disiis kaj fariis kontrauloj. En majo 1921 Ika
komencis eldoni KM en Graz, poste en Zug, London, Elberfeld kaj Kln. La
formato estis is 1924 48x32, is dec. 1925 42x29, de jan. 1926 apr. 1928
43x31 kaj apr: nov. 1928 35-31x25-27. KM estis anka Ia organo de la Moka
(v.) kaj havis de jan. 1926 kiel aldonon ties bultenon La Juna Batalanto, kiu
post la esigo de KM fariis memstara kaj samtempe provizore la organo de
IKa, is apr. 1928 4-8 p. 31x2l, majo-nov. 1928 25x18, de apr. 1929
IV+12-24-24x16. De majo 1923 is 1924 KM havis ilustritan aldonon Revuo
Katolika, 4 p. 29x21.
P. TARNOW.
Katolika movado. Tuj post la apero ie la unua lernolibroj kaj vortaroj
de Z kelkaj kleraj katolikoj en Rusujo interesiis pri la nova lingvo, i. a. la
episkopo Zerr en Saratov kaj la progresoro nuntempe prelato, A. Domrrowski
el Kaunas. En Francujo Beaufront, fervora katoliko, direktis sian atenton,
krom al 1a enerala propagando, anka al la disvastigado de E inter la
katolikoj kaj verkis la unuan E-preareton, prezentitan en 1906 al Papo Pio
X-a.
Sed la iniciatinto de la speciale kat. E-movado estis pastro Emile Peltier,
kiu en 1903 komencis la eldonon de int. revuo Espero Katolika. En Boulogne
sur Mer (1905) okazis la unua kunveno de kat. E-istoj kaj la unua Kat. E-a
Diservo, e kiu, prediki E-lingve, ankora ne estis permesate. Anka Z eestis
466
tiun Diservon. La sekvantan jaron en Geneve Peltier ricevis tiun permeson.
En la samaj tagoj atingis lin en Geneve la Apostola Beno de Papo Pio X-a.
La la deziro de multaj E-istoj tiu i letero estis legata de la prez. de la UK, la
protestanta pastro Schneeberger, la legado estis salutata per unuammaj kaj
longaj apladoj, ar, deklaris Carlo Bourlet, tiu fakto estas tre grava por la
propagando de E.
En 1909 dum la UK en Barcelona la Katolikoj okazigis diversajn kun-
venojn, kaj tie oni decidis okazigi la unuan Kongreson de Kat. E-istoj en
Paris, en 1910. En tiu kongreso IKUE estis fondata. Post la Pariza Kongreso la
kat. kongresoj okazis regule iujare is la mondmilito.
La unua postmilita Kongreso, kiu okazis en Hago en 1920, kondukis al
konfikto. Dum tiu kongreso d-ro Metzger el Graz, prez. de la Blanka Kruco,
iniciatis la fondon de nova int. organizo, nomata Internacio Katolika (IKa),
kiu ne estis ekskluzive E-ista, sed kiu uzos E-n kiel sian int. lingvon.
Kongreso en Graz en 1921 organizita sub la aspicioj de IKa, kie krom E,
anka aliaj lingvoj estis uzataj, pliakrigis la konfikton kaj estis kazo, ke,
precipe pro la instigo de la Nederlandanol d-ro Smulders kaj Schendeler,
IKUE absorbita en IKa, reprenis sian sendependecon kaj reaperigis la gazeton
Espero Katolika kiu intertempe estis anstataita de Katolika Mondo,
organode IKa. IKUE rompis la rilatojn kun IKa, kiu de tiu tempo pli kaj pli
perdis la kontakton kun E. La kat. kongresoj estis plue organizataj denove de
IKUE.
IKUE mem estas unuio de tutmondaj kat. E-istoj, kies celo estas:
Laeble plej efke servi la interesojn de la katolikismo kaj de la katolikaro per
E. IKUE klopodas starigi kat. E-istajn ligojn en diversaj landoj a regionoj; i
okazigas int. kongresojn; i faras enketojn pri diversaj movadoj, problemoj,
ktp. kiuj rilatas la katolikismon; i ebligas la eldonon de adresaro, revuoj,
libroj, kaj aliaj presaoj, kaj i starigas servan organizadon en iuj landoj en
laeble ptej multaj urboj.
Membro de IKUE estas nur tiu katolika landa ligo a federacio, kies
regularon aprobis la efestraro de IKUE kaj kiu ekzistas el minimume 20
personoj kaj estas paginta la kotizon. En landoj, kie ankora ne ekzistas
membriinta ligo a federacio, katolikaj individuoj povas alii kiel individuaj
467
membroj, kondie ke ili pagu la kotizon kaj abonu la ofcialan organon. Int.
ligoj povas alii kiel int. membro. La ofciala organo de IKUE estas Espero
Katolika (v.).
IKUE havas Int. Komitaton, konsistantan el la prezidantoj kaj unu
reprezentanto de iu aliinta Landa Ligo a Federacio (Ligaj Komitatanoj).
Tiuj landoj, kie ankora ne ekzistas aliinta ligo a federacio, estas reprezen-
tataj en la Int. Komitato per unu individua membro polande, nomita por tiu
celo de la efestraro kiel Individua Komitatano. Int Ligoj estas reprezentataj
en la Int. Komitato per unu membro, nomata Int. Komitatano.
IKUE petas Ia aprobon de siaj statutoj de la Papo, kiu indiku pastron,
kiu, kiel Religia Konsilanto de IKUE, esploras ian agadon. Neniu decido
valoras, kiu ne havas la aprobon de tiu religia konsilanto, kiu rajtas eesti
iujn kunvenojn. La signo de la IKUE-anoj estas: kvinpintaverda stelo, kun
blank-fava kruco.
Jam anta la Pariza kongreso, apr. 1910 (la unua de IKUE) estis stari-
gita la Kat. E-ista Ligo: Nederlanda Katoliko (N. K.) en 's-Hertogenhosch, 4
ag. 1909, kies samnoma organo aperis iumonate de jan. 1910.
Tiu i modele organizita landa ligo, pro siaj grandnombra membraro
kaj vigla agado ludis de la komenco gravan rolon en IKUE. Balda sekvis
landaj ligoj, en Belgujo (al kiu poste anka aliis la redemptorista Pastro W.
M. van Rossum, la poste mondfama kardinalo), en Francujo, Germanujo,
Anglujo kaj Astrujo.
La nuna stato de IKUE estas: prez. pastro J. Font Giralt, vicprez.: f-ino
M. Larroche, Paris. Sekr. kas: P. A. Schendeler, Eindhoven, Prins
Hendrikstraat 30-e, Nederlando, vicsekr-kas.: J. E. Hookham, Teddmgton,
Anglujo.
Landaj Ligoj nun estas en: Astrujo kun 135 membroj Britlando 73;
eoslovakujo 171; Francujo 67; Germanujo 99; Irlando 31 kaj Nederlando
kun 934 membroj. La 7 Landaj Ligoj havas . 1600 membrojn; la nombro de
la individuaj membroj en
468
31 diversaj landoj estas . 400. IKUE havas do proks. 2000 membrojn en 38
landoj.
Post la Pariza kongreso la Kat. E Kongresoj okazis jene: 2 en Hago
1911; 3. en Budapest 1912; 4. en Roma 1913; 5. en Lourdes 1914; i tiu estis
malebligata pro la mondmilito; 6. en
Hago 1920. En 1921 ne okazis aparta IKUE-kongreso, pro la IKa -afero. La 7-
a okazis en Nijmegen (Ned.) en 1922; 8. en Nrnberg 1923 9. en Wien 1924;
10. en Paris 1925; 11. en Spaa (Belgujo) 1926' 12. en Assizio fermita en Roma,
Italujo 1927; 13. en, Tilburg (Nederlando) 1928;14. en Praha 1929; 15. en
Budapest 1930. En 1931 ne okazis kongreso pro la grava politika krizo en
Hsspanujo, kie estis okazonta la 16-a kongreso. Tial nur
okazis Generala Kunveno de la Estraro de IKUE en Eindhoven, samtempe
kun la Jarkunveno de Ned. Katoliko. La 16-a kongreso okazis en Lourdes
1932.
En tiuj kongresoj estis pritraktataj pluraj temoj i. a. Unuio de la
Eklezioj (tial anka kelkaj nekatolikoj eestis kongresojn de IKUE, ekz la
unuan kaj la duan), Uniformeco de la latina lingvo, Organizado materiala de
la Eklezio, Socia katolika agado, Protektado de la junulinoj, Tutmonda
apologia Asocio, E kaj la blinduloj, Katolikoj kaj la pacifsmo, E kaj la el-
migrado, Kontra-alkohola movado, Int. rilatoj inter junuloj de diversaj
landoj, Misioj katolikaj, Int. presagentejo, ktp.
IKUE havis is nun 4 prezidantojn: la unua pastro Austin Richardson;
la dua prez. estis pastro Patrick Parker (Irlando) elektita en Roma, 7 sept.
1913. Li akceptis por unu jaro. La 3-a prez. estis pastro Fr. Metan, elektita en
Nijmegen (Ned. ) 22 ag. 1922. Dum tiu kongreso P. A. Schendeler estis
provizore prez. Pro la IKa afero f-ino Larroche estis la ununura restinta ano
de la efestraro; la aliaj estis eksiintaj. Tial f-ino Larroche estis nominta s-
ron Schendeler kaj pastron Becker (Breslau) provizoraj estraranoj. Dum la
Nimega Kongreso estis elektitaj por la efestraro: prez. pastro Metan,
Piaristo, Wien, vicprez. f-ino M. Larroche, Paris, 1-a sekr. P. A. Schendeler, 2-
a sekr. Hookham, London. La 4-aprez. estas J. Font Giralt de 1927.
469
Izolite laboris por E fervoraj katolikoj. Multnombre vizititaj E-tagoj ok-
azis en Nederlando: Veghel, Tilburg, Breda kaj Oisterwijk; kiel anka en
Franzensbad, kiuj konatigis E-n en pli vastaj rondoj.
Praktike uzadis E-n i. a. katolikaj misiistoj en Kanada, ekz. la redemp-
torista pastro J. M. Decoene, e Brandoro, urbo en Manitoba Stato, kie li
katekizis, prenis konfesojn, predikis, administris la sakramentojn al parof-
anoj el pli ol 17 malsamaj lingvoj per helpo de E.
Sammaniere faris pastro Jubinville en Saint Felix, Kanada, kaj aliaj
Misiistoj en Ainujo E-ista apostolo fariis frato Izidoro Cl. el la Kongregacio
de la Fratoj de la Karitato, prof. e la Rea Blindul-Instituto de Woluwe-
Bruselo. Lian proponon, enkonduki E-n en la blindulejojn, la Napola
Blindulara Kongreso (1909) aplade anrobis je la ojo de Papo Pio X-a.
Sep ofcialaj organoj en 1912 servis al la interesoj de la tutmonda Kat.
E-istaro. L' Esperantiste Catholique, Germana Katoliko Kataluna Katoliko,
Nederlanda Katoliko, Belga Katoliko kaj Germana Katoliko por la Bavara,
Saksa, kaj Okcidenta Ligoj, estis legataj en 43 diversaj landoj. La plej grava
organo estis kaj ankora estas Espero Katolika, ofciala organo de IKUE, en
kiu i ludis kaj ludas gravan rolon.
En 1926 pastro Ramboux fondis la Societon Sankta Miaelo (SSM)
kies celo estis kolekti monon por ebligi la eldonadon de kat. literaturo.
Precipe el Ned. pere de frato Wigbertus van Zon, SSM ricevis tiom da mono,
ke i povis aperigi la duan eldonon de Fabiola. Pastro Ramboux, kiu iam
volis antaen, eldonis ankora por la geknaboj La Etulon kaj por la skoltoj
Skolta Heroldo-n. En 1930 EK eliris dusemajne kaj en pli bela eksterao. En
jan. 1931 i fariis denove monata revuo, sed la abonantoj ricevis krome, la
gravan kaj belaspektan de Ramboux redaktitan kaj eldonitan Katolika Vivo-n.
Tamen balda pruviis, ke Ramboux estis trotaksinta siajn monrimedojn.
Spite de la ria donaco (10, 000 frankoj) de frato W v. Zon kolektita in-
ter la Ned. katolikoj, Ramboux devis rezigni la eldonadon de siaj karaj revuo
kaj gazeto. Tamen la kuraa kaj iam optimista prez. de IKUE Font Giralt,
transprems la laboron, kaj en jan. 1932, je sia persona respondeco, sen ia
rilato kun la efestraro de IKUE, li reelirigis la monatan revuon Espero
470
Katolika.
Interdume pluraj katolikaj verkoj estis aperintaj: La kvar Evangelioj;
Respondoj al kontrareligiaj paroloj de Segur; Fabiola; Kie estas la Eklezio de
Kristo; Historio de Kristo de Papini; Floretoj de S. Francisko; Sankta Antonio;
Pia Versaro de S. Alfonso; Infero de Dante; Pentroarto en la Malnova
Hungarujo ktp. kaj anka kelkaj kat. prearoj.
Pli kaj pli la katolikoj interesiis pri E. precipe en Nederlando, kie la
Kat. E-movado iam estis tre vigla. La K. R. O. (Katolika Radio-Disadigilo)
Huizen, de 1930 konsentas al P. Heilker, pritrakti iusemajne la Skriban E-
kurson de Nimego, al kiu iujare partoprenas . 5000 personoj. Nederlanda
Katotiko kune kun aliaj unuioj starigis gazetarservon, direktoro por N. K.
estas Frato W. van Zon, Reusel; Kat. E-Librejo fondiis e W. van Eupen,
Eindhoven; Kat. Informofcejo, kies korespondanto estas Fr. Monulfus,
Papenhulst. Den Bosch. i tiu ofcejo eldonas katolikajn apologiajn verkojn
kaj sendas ilin al personoj, kiuj deziras konatii kun la kat. Eklezio.
Flanke de la enerala organizo Katotika, devas esti menciata Mondju-
nularo Katolika (MOKA), fondita en Hago 1920, samtempe kun IKa. MOKA
eldonas dumonatan revuon La Juna Batalanto, kiu en 1929, anka fariis
provizore la organo de la F-sekcio de IKa por anstatai Katolika Mondo-n,
kiu, pro grava krizo, ne plu povis aperi.
La Int. Kat. E-Movado iam uis la aprobon kaj helpon de kat.
altranguloj: la Papoj Pio X-a, Benedikto XV-a, Pio XI-a, Kardinalo van Ros-
sum. Precipe Msro. Giesswein kaj Kardinalo Pim komprenis la grandan util-
on de E, anka Msro. Diepen de 's Hertogenbosch, en kies epario trovias
ne nur la sidejo de Nederlanda Katoliko, sed anka tiu de IKUE, plue en
Nederlando la senatano P. De Jong van den Heuvel kaj d-ro Moller,
parlamentano.
(Plejparte erpita el Espero Katolika kaj Nederlanda Katoliko.) v. IKa,
MOKA.
FRATO W. van ZON.
471
Katolika Prearo. De S. Radegonde Latina kaj E-a teksto. iuj di-
manaj diservoj kaj la plimulto de la festoj de l jaro. 1908, 180 p.
Katolika Prelibro. De Carol. Latina kaj E-a teksto. 1922, 160 p.
Kauer Elmar, estono, laboristo. Nask. en Tartu. Partoprenis aktive la
lab. movadon kiel kom. partiano ekde 1922. Pro organizo de junkomunistaj
eloj kaj bataltamentoj kondamnita al 15 jara punlaboro, sed post 11/2 jaroj
amnestiita. Gvidis multajn kursojn la la Cseh-metodo en Tallinn. Red. de la
gazeto Onto. Prez. de E LEA kaj Tallinna LES.
Kawahara (kaahara) Jikichiro, japano, prof. de Tyuo Univ. Tokyo.
Nask. 19 majo 1896 en Kanazawa-si. Studis politikan sciencon. J
reprezentanto de int. kongreso de la asocioj de Ligo de Nacioj en Budapest,
1931. Dir. de JEI. Vicprez. de 23-a UK. Verkis multajn E-lernolibrojn, ekz.
Komentario al Karlo. Vicefdel. de UEA.
Kawasaki Naokazu, japano. Nask. 31jan. 1902 en Osaka-si. Studis
francan literaturon en Waseda Univ. E-isto de 1919; LK de 1933. Enkondukis
en J-ujon diversajn teoriojn de eropaj E-gramatikistoj. Prilingvaj artikoloj
kaj verkoj 119. Iniciatis en 1928 aranon de lekcioj pri E-logio en JE
Kongreso. En 1930 kun Okamoto eldonis gazeton E-logio (J). Lia efverko
Kie estas amo, tie estas Dio, 1930, estas detala komentario kaj unika
Bibliografo de la libroj, kiuj utilas por praktike studi E-n; dua pligrandigita
eldono en 1934. Kompilis: Lit. Legolibro, Franca Parto, 1934.
efunlaboranto de la Enciklopedio.
Kazi-Girej Nikolaj Aleksandrovi, ruso el Kakazo, civila efneniero
en ina Orienta Fervojo. Nask. 9 nov. 1866 en Petrograd, mortis 30 dec.
1917 en arbin. Kunfondinto kaj prez.
de Manuria ES. Trad. du rakontojn de Garin. 1896 kaj 1912. En 1902 li
publikigis (en sep eropaj lingvoj kaj E) leteron pri E, adresitan al Geografa
Societo en Antwerpen.
Kazoks (kaoks) Augusts, latvo, telegrafa inspektisto. Nask. 1880. E-
472
isto de 1908. Estrarano de Latva ES 1925-32. Red. de Ondo de Daugava
1925-31. Prop-is E-n per gazetartikoloj. Unu el la plej eminentaj latvaj
poemtradukistoj: Kunlaboranto de L. M.
Kazo post kiel. Post kiel la substantivo devas havi la saman kazon,
kiun havas la vorto, al kiu i rilatas.
Ekzemploj :
1. Petro amas Palon kiel vera amiko.
Li elektis nin kiel prezidanto.
2. Petro amas Palon kiel veran amikon.
3. Ni elektis lin kiel prezidanton.
La ekzemplojn sub 1. oni povas kompletigi per la ripeto de l verbo:
Petro amas Palon kiel vera amiko amas.
Li elektis nin kiel prezidanto elektas.
La ekzemplon sub 2. oni kompletigas per oni. . . as:
Petro amas Palon kiel veran amikon oni amas.
La ekzemplon sub 3. oni kompletigas per por ke li estu. . .
Ni elektis lin por ke li estu prezidanto.
Anstata la lasta kazo oni povas uzi simplan nominativon (predikativon):
Ni elektis tin prezidanto.
KALOCSAY.
473

Kearney (kerni) Elfric Leofwin, anglo, edukada ekzamenisto. Nask. 3.
ag. 1856 en Wimbledon, mortis 29 nov. 1913. Pioniro de E. Trad. Alicio en
Mirlando de Carroll, 1910, 132 p.
Keating (kitin) Joao, brazilano, d-ro, prof. de franca lingvo en
gimnazio de Campinas. Mortis. Estis vicprez. de BLE prez. de la 1-a B.
Kongreso de E. Unua prez. kaj kunfond. de EG en C.
KEF: Kataluna E-ista Federacio. v. Hispanujo.
KELI, Kristana E-ista Ligo Int. La protestanta (a evangelia) E-movado
estas organizita en KELI, kies anaro konsistas el anoj de la plej diversaj
apartioj de la prot. ektezio, ekz. de Luteranoj, Kalvinanoj, Metodistoj,
Baptistoj, ktp. La ceto de KELI estas la enkonduko de E en la interrilatoj de
tiuj int. misio-societoj, kiuj celas ta disvastigon de la biblia evangelio de Jesuo
Kristo. Oni klopodas atingi tiun i celon per kolektado de anoj en iu nacio
kaj en iuj prot. organizaoj, per eldonado de int. ligorgano, per organiza
subdivido en naciaj ligoj kaj lokaj grupoj, ktp. La prot. E-movado
komenciis en 1907, kiam barono von Starek, Genve, publikigis artikolojn
pri E en germanaj prot. gazetoj. En febr. 1908 in. Paul Hbner eldonis regule
presitajn raportojn, kiuj en 1909 estis anstataitaj per la E-a organo de la
KAJV (Kristanaj Asocioj de Junaj Viroj): Dia Regno. En la UK en 1911 la
kunveno de prot. E-istoj decidis fondi prot. E-istan ligon kaj dum la UK en
1913 la fakkunsido konfrmis la plenan konstitucion de KELl, kies organo
nun estis Dia Regno. Dum la milito KELI esigis la agadon. Nur en la UK en
1928 la laboro denove komenciis. Per vigla kunlaboro la ligo en Nederlando
denove travivis rapidan kreskadon. La centra ofcejo estas en Germanujo;
adreso: Paul Hbner, Polkenstrasse 4, Quedlinburg. La ofcejo de la
nederlanda sekcio (NCEV) estas e H. C. van Leeuwen, Wijhe.
P. HBNER.
Kelter . frmo de l presejo, kiu unua en la mondo akiris supersignojn
kaj presigis la unuan brouron de L. I. de d-ro E, 1887. La presisto, kiu anka
poste presigis multajn verkojn de Z, estis la flo de R. Kelter, Jakobo
474
(1869-1922 en Varsovio), sed en 1887 li presigadis ankora ion e sia patro,
e strato Nowolipe. La frmo J. Kelter ekzistas ankora nun e Strato
Rymarska en V.
Kenelm Robinson estas nomo, sub kiu aperis du novelaroj. Se Gre-
nereto. . . (1930), Vol. 2. (1931), kaj eta unuaktao, Homaranisma Laboro
(1931): en la posta jaro mortis la atoro en London. Lia verkado enerale
apartenas al la sama skolo kiet tiu de K. C. R. C. Sturmer. Amba atoroj
psikologie lumigis kvietajn epizodojn el la societa a individua vivo. Tamen
ia Freudisma tendenco de K. R. emigis lin preferi seksajn temojn, kiujn li
tiom diversguste tuis, ke tiaj skizoj varias de lirika sentimentalo (Apud Staci-
domo Viktoria), kaj amara malvarmo (La Manio) is kruda rikano (La
Fivivo). Aplikante al ilia atoro lian propran sondilon, la psikologion, oni
povas opinii, ke tiaj kontrastoj indikas animan ancelion post junaaj
eltrovoj pri la ekstreme tereca bazo de multo, kion li iam kredis ideala.
Verkante divershumore li subjektive lumigis interesajn aspektojn de la vero.
Lia plej serioza novelo, La Fremda Knabo, trovias en Se Grenereto. . . Realece
priskribante la vivon en iu angla pensionlernejo, i verajne estas
atobiografa prezento de la medio, en kiu la atoro travivis fruajn
disreviojn. Se jes, i havas losilan valoron koncerne liajn ceterajn verkojn.
W. B. JOHNSON.
Kenn Won, ino, d-ro de beletristiko, univ. prof. Nask. 1900 en Can-
ton. E-istiis anta la milito. Studis en Lyon, Francujo 1921. Delegito al: Int.
Edukista Konferenco, Geneve, 1922; Int. Komerca Konf., Venezia, 1923; Int.
Radia Konf., Paris, 1925. Partoprenis la UK en Wien kaj Geneve, 5 landajn
kongresojn en Eropo. Membro kaj konsilanto de ICK; LK. Preleganto de la
Somera Univ. en Geneve. Artikoloj en diversaj gazetoj. Dir. de E-Inststuto en
Canton, 1926. Gvidas la movadon en Canton kun Wu, Hsu, Sinpak k. a.
efunlaboranto de la Enciklopedio.
Kenngott Alfred, usonano, docento de franca lingvo en Univ. de Texas,
de 1927. Nask. 14 apr. 1878 en Zrich, Svisujo. Atoro de Ilustritaj Ra-
kontetoj; iutaga Vivo; Usono; kaj lernolibro. Kolektis kaj aranis
Dialogaro; Int. Frazaro; Int. Teatraetaro; Int. Legolibro; kaj aliajn verkojn.
Kesik (keik) Herold, hungaro, ofcisto de la urbo Bratislava (eoslo-
475
vakujo). Nask. 2 jan. 1888 en Solymr (Hungarujo). E-isto de 1919 UEA CD-
Helpanto. Instruis ofciale E-n en bura knabina lernejo 1925-1930.
Kthelyi (ketheji) E. Istvn hungaro, aerefnspektoro; antamilita no-
mo: Krausz. Nask. 24 febr. 1889 en Kassa. E-isto de 1908 dum sia soldata
servo en Wien. De 1909-1912 fervore laboris en Pozsony (Bratislava). En
1918 kunfondinto de H E-isto. En 1922 gvidis la unuan ofcialan kurson e la
hungara polico.
KEU, Komercista E-Unio. Fondis: okt. 1922 sub nomo E Komercista
Grupo W. Ran, bankofcisto en Dresden. Celo: enkonduko de E en
komercon kaj industrion per la apliko praktika de E en la komercado mem.
La unua tasko estis, proponi la servojn de KEU al la E-istoj, por havi
interesatojn por plej diversaj varoj. Post kiam tio estis sukcese farita, oni sin
turnis al fabrikoj transdoninta la ofertpetojn kaj mendojn skribitajn en E.
Konvinkite per tiaj praktikaj sugestoj, multaj frmoj ekuzadis E-n en la
korespondado, aperigis diversajn reklamilojn, mendis anoncon en la ofert-
bulteno de KEU La Komerco, (aperanta 3-4 foje jare). KEU facis
propagandon precipe por germanaj varoj. Adreso: Dresden-Radebeul,
Friedrich
August Str. 4.
Kial venkis Esperanto? E ankora ne estas enerale rekonita kaj
ofciale akceptita, tamen oni povas jam paroli pri ia venko, ar i estas
praktike elprovita kaj uzata, i pruvis sin taga por la rolo de int. lingvo, i
estas vivanta, dum iaj rivaloj mortis anta ol vere ekvivi. La kazoj de i tiu
venko estas multaj, jen la efaj el ili.
1. E frue venkis la internajn reform-movadojn, el lingvo diskutata i
frue iis lingvo uzata. Ni fosu nian sulkon! La E-istoj ekfosis anstata
disputi pri l fosilo. E, kiel iu alia lingvoprojekto komence altiris amason da
amatoraj lingvistoj, kiuj sur la kampo de int. lingvo intencis travivi siajn
inklinojn. Kiam la reformmovado estis subpremita, i tiuj parte eksiis por
feliigi aliajn lingvoprojektojn, parte submetis sin al la plimulto, kaj donis sin
al praktika laborado. La restintan parton obstinan la Ido-skismo forbalais el
la movado.
476
2. En la tempo, kiam la praktika uzeblo de E estis ankora nula, tre
grava estis la helpo de puraj idealistoj. i tiujn altiris la interna ideo, kiu ja
ne estis ofciate prononcita, sed kies fdela reprezentanto estis la lingvoatoro
mem. i tiu idealisma fanko mankis e aliaj lingvo-projektoj: tiuj akcentis
nur la praktikajn avantaojn de la int. lingvo, do altiris nur la danerajn
lingvist-
amatorojn, ar praktikan utilon doni ili ne povis, sekve la praktikuloj preferis
atendi.
3. Diference de iuj aliaj projektoj, E elektis kiel efan agadkampon la
literaturon. Aliaj projektoj klopodis kapti unuavice la sciencajn rondojn.
Sed estas evidente, ke e komenco de lingva movado mankas
materialaj rimedoj por eldoni gravajn, reprezentajn sciencajn verkojn, do int.
lingvo en scienculoj absorbitaj de sia propra fako povas veki nur surfacan kaj
efemeran interesion. Male, la literaturo estas komuninteresa, povas altiri
vastajn rondojn, ebligas eldoni komence malgrandajn librojn (do ne necesas
granda kapitalo kaj risko), kaj poste, post la eduko de l legantaro per varb-
forto al inteligentaj laraj socitavoloj povas aperi iom post iom pli ampleksaj,
pli altnivelaj verkoj, dum la simplulojn servas libroj simplaj kaj facilaj.
Krome, la literaturo grave efkas al la evoluo de la lingvo, kaj al E vere la
literaturo donis la propran spiriton, i faris in lingvo vivanta. i tiun
gravecon de la literaturo rekonis anka la E-istoj mem, kiam ili festas la la
propono de Baghy, la 15-an de decembro kiel la Tagon de Libro.
Lastatempe adias riproaj vooj kontra la literaturemo en E. Oni
diras, ke la literaturo ne povas esti tasko de int. lingvo. Nu, oni povas res-
pondi: E ne estu malfdela al la literaturo, ar propre al la literaturo i dankas
sian vivon. TOTSCHE.

. . . kiel kaj kiamaniere E sukcesis superi multnombron da similaj,
anka aposterioraj kaj relative anka bonaj, lingvo-projektoj?
477
Por tion kompreni, ni notu ankora pliajn favorajn faktorojn por plua
disvastio de E:
1. Z. estante mem produkto de politike kaj nacie premita regiono de la
rusa Polujo, kvaza koncentris en sia rusa menso la tutan energion kaj per-
siston, pri kiu nur povis revi la minoritata loanto de la iama rusa imperio.
Tiun energion li uzis por efektivigi sian, la li tre gravan socian laboron,
celantan egalecigon de la nacioj. Tiu energio kaj persisto kazis, ke Z. ne
laciante, fordonis dum jaroj sian tempon kaj monon por propagandi la
novan lingvon kaj in diskonigi. Tion li faris e dum la krizaj momentoj,
kiam la movado ajne malkreskis kaj kiam al i ajne minacis pereo.
2. e Z estis en intima kunvivado certa idealismo kun altgrada prakti-
kismo rilate al la penadoj efektivigi sian revon. Tial tre lerte kaj antavideme
li aranis la propagandadon de E eldonante la lernolibrojn samtempe en iuj
plej gravaj eropaj lingvoj kaj malavare dissendante ilin tra la tuta terglobo.
3. E aperis en Rusujo lando ideologie tre favora por la propagando
de E-ismo, en lando is tiutempe neniagrade tuita de la enerala
mondlingva propagando kaj anka en relative malgranda grado tuita de la
propagando de Volapk, kie propagando de Volapk estis krom tio ofe
enata. Por E en Rusujo, almena dum la unuaj 7 jaroj, tiaj enoj ne ekzistis.
Rezulte, dum nuraj 2 jaroj post apero de la unua libro, en Rusujo jam estis
varbitaj 1000 E-istoj nombro sufa por ke la lingvo int. ekkresku.
4. La momento, kiam aperis E kaj kiam i komencis farii konata en la
mondo, kiel plene uzebla lingvo int., tiu momento koincidis kun la peri-
odo, kiam en Volapk-movado okazis plej gravaj bataloj, kiam plej akre
kreskis la opozicio kontra la lingva atokrateco de Schleyer. Z, male al
Schleyer, deklaris, ke la int. lingvo estas nenies proprao, kaj li mem rifuzis
iujn rajtojn de la lingvo-atoro. Aldone Z en tiu kriza por Volapk periodo
plej klare kontrametis al la arbitreco de la Volapk-konstruo principon de
eltrovo de la internaci-lingvaj elementoj el la elementoj de la moderna eropa
lingvaro. Pro tiuj du kazoj certa nombro da opoziciantaj kaj malkontentaj
volapkistoj, . . venis tuj de l komenco al E kaj kvaza aranis ian fzikan lig-
on inter la vast-kreskinta Volapk-movado kaj la nova movado E-ista.
478
(Prenita el Historio de Mondolingvo, p: 180. ) DREZEN
Prof. D. Jirkov (Ruslando) dediis apartan studon pri la temo kun sama
titolo (t931, 40 p. ). La efa afero, en kiu Jirkov tute prave vidas ateston pri
absoluta plifrmio de E kaj pri ia venko, estas la preterigo de la interna
krizo de la jaro 1908, ligita kun la reformema tendenco, konata sub la nomo
Ido, kaj anka la klasa dissplitio de la movado E-ista post la mondmilito.
Efektive, tiuj i du faktoj difnas ne nur stabilecon de E kaj ian vivkapablon,
fortikiintan pro la preska duoncentjara batalado por ia ekzisto, sed anka
ian internan forton potencialan, kiu ebligas kun plena konvinko paroli pri
neevitebla defnitiva venko de E. (El la Antaparolo.)
Kiboa. Morala societo, havinta pli ol unu milionon da anoj en
Japanujo, nun disigita, ia gvidanto S. Gotoo, troviis en malliberejo. u la
disfalo ka malliberigo okazis pro politikaj motivoj a pro efektiva krimoj,
tion la redakcio ne povis konstati fdeble v. Nipono.
Kidosaki Masutosi, japano, bankisto. Nask. 24. apr. 1907 en Hukuoka-
si, kaj tie laboris multe por E. Verkoj. E-a Frazaro, 1929, Z-a Legolibro, 1931.
Edziis al bela riega E-istino, f-ino Owada-Hinako.
Kie estas la eklezio de Kristo. De v. d. Hagen, S. J. , el la nederlanda
trad. f-ino M. Borret, 1912, 160 p. Kun eklezia aprobo. Tre disvastigita verko
en Ned. Vere ora libreto por iuj, kiuj senpartie deziras ekkoni la katolikan
eklezion. W. v. ZON.
Kiel farii Poeto. v. Parnasa Gvidlibro.
Kiel fariis nia movado? Artikolo de Stojan en la UEA-jarlibro 1928,
p: 72-91. Tabela historio pri la komenco de la E-movado en iuj partoj de la
mondo, montro de la unuaj pioniroj, grupoj, societoj kaj gazetoj. Kiel unua
provo de tia speco, la tabelo neeviteble havas kelkajn erarojn kaj mankojn,
korekteblajn nur per kolektiva kunhelpo.
Kiel Plaas al Vi. De Shakespeare, teatrao de la 6-a UK, el la angla
trad. Ivy Kellerman. 1910, 137 p.
479
Kifermann Mikaelo. v. Gabrielo.
Kihlberg (ilberj) Hjalmar, svedo, popollerneja instr. en Vingaker.
Nask. 1 jan. 1881 en Kilanda. E-isto de 1928. Prop. kaj kursgvidado Artikotoj.
Kilomf Rokuro (-roo), japano verkisto. Nask. 11 okt. 1886 en Tky-si.
E-isto de 1922. J-a traduko de Marta el E 1927. ( Kaw.)
Kikauka (kjikjaka) Peteris (ps. P. Kika), latvo, prof. de la greka lin-
gvo e Univ. en Riga. Nask. 28 nov. 1886 en Mihanovii. E-isto de 1907. Trad.
latven La Espero kaj novelon el latva lingvo: J. Poruks Vakciniuja krono,
1909.
Kilian Teodor, eo, tata instruisto e Komerca Akademio en Teb.
Nask. 26 sept. 1894 en Ivanice. Gvidis pli ol 20 E-kursojn, anka el radio-
Brno en 1932-33, kiun sekvis vico de Radio-kurso el Brno anka en 1934/35.
E-lingvaj prelegoj pri diversaj temoj. Verkis lernolibron en 1933.
Kim Verda E. , koreo, redaktoro. Nask. 30 nov. 1893 en Pjeng-An, Ko-
reujo. Verkis elementajn instrulibrojn, tradukis koreajn rakontojn. Kunlabo-
ranto de la Enciklopedio.
Kimel S. , rumano, kuracisto. Nask. en 1875, mortis en 1930. E-iis en
1907. Kunfondinto de RES, gvidis la unuan publikan kurson en Bucureti,
1907, verkis la unuan rumanan lernolibron, 1908.
King Johano Lowe, novzelandano. Mortis 25 sept. 1927 en Auckland.
Precipe multe laboris por E en Gisborne, kie li starigis kaj instruis E-klason,
disadigis per la loka radiostacio kaj estis del. de UEA.
Kio estas Oomoto? 5-a eld. 1933, 96 p. kun ilustraoj. Enhavo: Ajabe,
Kameoka, La profetino, Majstro Degui, Mirakla epizodo, Granda profeto,
Kio estas O, efnstruo de O, Karakterizaj trajtoj de O-Instruo, Praktika
agado de O, Statistiko de O-Movado, sept 1933.
Kiss (ki) Janos, hungaro, d-ro, univ. prof. de la kristana flozofo, papa
prelato. Nask. 1857 en Szeged, mortis 13 ag. 1930 en Spaa (Belgujo.)
480
Eminentulo en ia fako estis fervora E-isto. En 1913 parolado por E dum la
int. kongreso de la libroeldonistoj. Artikoloj.
Kitzler Leopold, germano jugoslavuja, privata ofcisto en Maribor.
Red. en 1928 de Konkordo, trad. germanajn beletristikaojn, gvidas kursojn,
faras propagandon.
Kizaki Horisi, japano, adv. , eksmembro de prefektura deputitaro de
Tky. Nask. 18 okt. l899 en Mieken. E-isto de 1919. Estis dir. de JEI, iniciatis
kolekton de fundamenta kapitalo por i. (Kuw. )
KKK: Konstanta Komitato de l Kongresoj, v. Kongresoj.
Klaji Rad. , serbo fnanca inspektoro pens. en Beograd. Nask. en
1876. Persista prop-isto, verkis lernolibron en 1910, estas prez. de ES
Beograd, del. de UEA. Prez. de 5-a jugoslava E-kongreso.
Klara lingvo. Esprimo uzata en telegrafaj rilatoj. Estas kodaj lingvoj,
por kiuj oni devas pagi telegramojn la nombro de literoj kaj klaraj lingvoj,
por kiuj oni pagas la nombro de vortoj. En okt. 1925 la Univ. Telegrafa Unio
deklaris E-n klara lingvo. v. PTT. (I. Privat, Hist. Il. p : 171.)
Klari. Religia romano de M. Catalany, el la franca trad. E. Robert.
192G, I36 p. La celo, montri neceson de religiaj sentoj, ne tro trudias. Bone
tradukita. (G. S., ,E' 1929, p: 9.)
Kleka Karel, astro-eo, d-ro, pens. policofcisto, kortega konsil-
anto. Nask. 1. jul. 1864. Laboris diversmaniere por E, estis prez. de AED kaj
de Bohema EK en Wien. Nun prez. de EG Fideleco, kiu us festis sian 25-an
fondijaron. Verkas en E.
Klein (klajn) Alfred, hungaro, komercisto. Naskiis 15 aprilo 1900 en
Miskolc (Hung.) Ellernis E-n en 1921 en Miskolc, darigis la E-an laboron en
Freiberg i. S. De 1923 agadas en la vienaj E-aj grupoj, precipe en Danubio.
Estis estrarano de AED ktp. Kunfond. kaj gvidanto de la EG de la
Naturamikoj. Artikoloj en HDE. La Socialisto kaj Sennaciulo, precipe pri
naturamika movado.
481
Klemm Moritz, germano, emerita supera instr. Nask. 18 jul. 1859 en
Gahlenz. Specialisto de instruado de infanoj en la unuaj klasoj, por kio li
kreis specialan metodon kaj aparatojn por legi, skribi, kalkuli. Anta-
batalanto por plisimpligo de la G ortografo. E kursoj la propra metodo;
gazetartikoloj. Mondenketo pere de Chemnitzer Tageblatt, 1928.
Klerk Kees de, nederlandano, stratpurigisto. Nask. 29 jan. 1886 en
Bennebroek. Aktiva sindikatisto, kaj adepto de anariista idealo, kontrami-
litismo. De 1926 seninterrompe gvidis kursojn, precipe konversacion. Paro-
ladoj kaj artikoloj.
Kliem (klim) Karl (ps. Koko), germano, tata imposta ofcisto. Nask.
27 marto 1888 en Winzig. E-isto de 1920: Stariginto de la Z monumento en
Bad Reinerz, inagurita 16 ag. 1931. Kunfondinto de Silezia Ligo E-ista
(Sileo). Estro por propagando kaj gazetservo en GEA. Prop. artikoloj en
komercaj fremdultrafkaj gazetoj. Eldonis gvidilojn. Originala teatrao
duakta: Rapidu nur kun pazo, parte german- kaj E lingve, ofe ludita.
Kliemke (klimke) Ernst, (ps. Heinrich Nienkamp) germano, d-ro jura,
efofcisto e Deutsche Bank. Nask. 2 jan. 1870, mortis 20 febr. 1929 en
Frankfurt am M. Multajn jarojn vojais en Orienta Afriko, parolis kun la
indienoj en ilia lingvo. Pacifsto kaj adepto de Bahaismo. Estis prez. de GEA.
Verkis du interesajn verkojn en G lingvo, pri E. (I. E. , 1929, p: 86.)
Klimas A., litovo. E-isto de 1910. Laboris efe en la suda landparto, di-
striktoj Mariapole kaj Kalvarija. Verkis lernolibron, 1921, kunlaboris al Litova
Almanako.
Klingenberg B. Johss., norvego, infanteria kapitano, pacifsto. Mortis
28 apr. 1920. E-isto de 1911. Prez. de EK en Oslo 1912. Estrarano de NEL
1912-13. Verkis kaj eldonigis kelkajn E-aojn, precipe kun pacifsta enhavo,
en la gazeto Intermita Sciigo, 1972-17.
Kloek (kluk), Adriaan, nederlandano, pandisportisto. Nask. 7. majo
1888 en Enkhuizen. E-isto jam anta 1914, kiam li por kaj per E kunlaboris
en laboristaj gazetoj. Red. de Nederland-E, poste Holanda E-isto 1920-31,
482
sekr. de la Ned. Fed. de Laboristaj E-istoj 1920-28, red. ties Intermembran
Informilon 1922-25, verkis brourojn.
Knock, a La Triumfo de Medicino. Komedio en tri aktoj, verkis
Romains, el la franca trad. Corret, 1932, 80 p., ludita dum la 24-a UK. Temas
pri unu malnovmoda kaj unu modernega kuracistoj; ili trompas unu la alian,
sed la nova, Knock, sukcesas. La traduko estas tute klasika, ortodoksa. (G. S.,
,E', 1932, p 165.)
Kobajai Mokii japano, desegnisto de Militipa Konstruejo. Nask.
1899 en Yokosuka, mortis 23 okt. 1919. Ekstudis E-n 15-jaraa. Sindona
laboranto en Y. post foriro de Ossaka. (Kaw.)
Kobajai Tomeki, japano, estro de Kihoku Cissen Knabina Liceo, en
kiu E estas instruata ofciale. Nask. 26 sept. 1897 en Sendai. (Kaw)
Koch (ko) Anatolo, (ps. Ako), ukrainano, eksparlamentano ruslanda.
Nask. 16 jul. 1887 en Zinkiv, Ukr. E-isto de 25 jaroj, Del. de UEA en Luck,
Polujo, dumviva memhro de UEA. Kunlaboris en Ondo de E, Juna E-isto k. a.
Aparte eld. Deziro de Diakono, de S. Mardas, trad. el la ukraina.
Koman A., ruso, librotenisto en Odessa (Rusujo), estis unu el
eminentaj E-poetoj kaj arttradukistoj de la unua periodo (1892-1906). Li
verkis originale poemojn kaj tradukis la dramon Kain de Byron, parton de
Iliado kaj partojn el Faust de Goethe. La unuaj du aperis en libroformo, la
lasta trovias en malnova jarkolekto de L. I. Liaj stilo kaj tradukmaniero
distingias per arta simpleco kaj viva klareco. Lia pionira laboro meritas
atenton de la posteuloj. En la komenca periodo de la literatura lingvo li vekis
admiron per sia esprimkapableco. En 1896 li planis aperigi poemaron,
tradukitan de li el 18 lingvoj. La reformema ondo lin forportis en la tendaron
de la idistoj, (poste li iis Occidentalisto), tamen liaj postlasitaj verkoj kaj
tiama lingvokulturado restas rimarkindaj.
J. BAGHY
Koivu (kojvu) Johan Isak, fnno, instr. Nask. 19 dec. 1882 en Paavola. . .
Komunuma agado en la hejmurbo Viipuri. Fervora agado por E en instr. kaj
483
lab. rondoj. Multaj kursoj.
Kkai Ludoviko, E-a librejo. La unua librovendejo en Hungarujo, kiu
apogis la disvastigon de E. La bonfamo de la frmo multe helpis al la E-ista
afero. La librovendejo (Budaprot, Kamermayer Karoly-utca 3. ) estis ofe
renkontejo de la efurbaj kaj provincaj E-istoj. La frmo aranis en 1911 lit.
konkurson. i eldonis diversajn gramatikojn kaj vortarojn, sciencajn verkojn
de Vors, multajn propagandilojn, glumarkojn, insignojn ktp. La nuna
posedanto estas Rezs Kkai.
Kkai Rezs, hungaro, posedanto de librovendejo. Nask. 1879 en
Budapest. Dum multaj jaroj komitatano de HES. Faris multon por la
disvastigo de E pere de sia frmo, kolektis la E-librojn aperintajn en
Hungarujo kaj eldonis listojn pri ili.
Kkny (kokenj) Lajos, hungaro, parlamenta stenografo (antae urna-
listo kaj mezlerneja prof.). Nask. 31 majo 1897 en Storaljaujhely. E-isto de
1919. Fond. en 1928 H. Heroldo, red. kaj eld. in is 1930. Verkis prop.
brouron 1928. De 1930 aperigis kvar kajerojn de E-Jarlibro H-lingve. Aran-
is lit. vesperojn, anka en la Muzikakademio, organizis skribenketon pri E,
1931. De 1932 afergvid. vicprez. de HES. Iniciatis (1932) kaj gvidas la ek-
zamenan komitaton. Alfaris la Radnai-stenografon al E, 1928 kaj samjare
faris E-paroladojn dum la int. kongreso de stenografoj en Budapest. La
komisio de sia ofcejo li interrilatas pere de E kun la parencaj ofcejoj de la
mondo por fondo de kolektelo pri dokumentoj de la parl. stenografoj. Laboris
por E anka en la Paneropa movado. Diversaj artikoloj, anka en tri H.
Enciklopedioj pri E. Redaktoro de la Enciklopedio.
Kolar Fran, kroato, fnanca konsilanto. 1877-1927. Pioniro, fondis en
Bjelovar 1906 la unuan E-grupon en Kroatujo. Trad. en 1911 la historian
romanon La Trezoro del' oraisto de A. enoa.
Kolektado. La kolekta instinkto kunnaskias kun kelkaj homoj. Oni
kolektas la plej diversajn aojn. El kulturhistoria vidpunkto estas grava la
kolektado de bildoj, libroj, gazetoj, presaoj, landkartoj, statuoj, bestoj, foroj,
armiloj, roboj, monoj, porcelanoj, komunikiloj, ktp. Sed estas kolektataj
anka la plej diversaj objektoj, kies kolektado unuavide ajnas sensenca, kiel
484
bastonoj, tabakujoj pantofoj, perukoj, losiloj, amuletoj, glumarkoj,
potkartoj potmarkoj, tramvojbiletoj, alumetskatoloj, ktp., sed ili per la
kolektado akiras gravecon. La kolektantoj sentas plej forte la necesecon de LI,
ar por la kolektado oni bezonas tutmondajn interrilatojn. Inter la E-istoj
estis iam multaj kolektantoj. Ekzistis jam diversaj efemeraj E kolektantaj
societoj, kluboj kaj gazetoj, anka UEA havis anta la mondmilito kolektan
fakon, sed iuj tiuj esis. En jan. 1932 fondiis Tutmonda Asocio Kolektanta
(TAK), kiu jam havas 140 anojn en 14 landoj, anka propran gazeton
Tutmonda Kolektanto, eldonatan en Jablonn n. Orl. (eosl.) Prez. estas d-
ro Jozefo Takcs, Nagymaros, (Hung.), vicprez. F. Schreibenreiter, Wien, VII.
Hermanng. 31/26. Kasisto F. V. Mizera, Jablonn n. O.
J. TAKCS.
Kolekto aprobita de d-ro Zamenhof. En 1901 Z, dank al perado de
Beaufront, subskribis kontrakton kun granda eldonfrmo Hachette (v.) en
Paris pri eldono de la kolekto. i enhavis verkojn nur ekzamenitajn de Z
mem kaj la frmo ricevis ekskluzivan monopolon por eldonado de ili.
Tiamaniere estis garantiita apero de vere bonaj, rekomenditaj verkoj E-aj. Sed
balda la frmo pretendis, ke i sola havas la rajton eldonadi E-verkojn, kio
ne trovis eneralan konsenton. Z mem en 1905 esigis la kolekton
aprobitan kaj de tiam la frmo eldonis nur liajn proprajn verkojn. En tiu i
modela serio aperis lernolibroj kaj vortaroj por francoj kaj multaj lit. verkoj
(E-aj Prozaoj Hamleto und Krestomatio; Elektitaj Fabloj k. a.).
I. IRJAEV.
Kolev Panajot bulgaro, liberprofesiulo. Nask. en 1892 en Sofa, loas
samloke gvidis multajn kursojn. Unua lektoro de E en la tata blindula in-
stituto en Sofa. Organizis la laboristan E-movadon en B.
Koln. (Kolonjo). Urbo en Germanujo sur amba bordoj de la Rejno;
740. 000 loantoj. 25-a UK 29 jul. 5 ag. 1933; la kongreson antais gravaj
malfaciloj pro la tiamaj politikaj anoj; okazis interkonsento pri la organizo.
Tie aperas la grava E-a gazeto HDE.
Kolobakin K. M., ruso, ortodoksa pastro. Nask. 20 dec. 1892 en vilao
485
Nataljevka (Orel). E-n li ellernis dum junula ao. Li kunlaboris je Literaturo,
Espero Katolika kaj HDE. (Leteroj el USSR). Faris diservojn en E.
Kolombio, Suda Ameriko. Supozeble la unuaj E-istoj troviis tie en
1904-05. En 1909 la movado estas sufe forta: tiam ekzistis E grupoj en
Cucuta, Altamira kaj Bucaramanga, en la unua aperis ta gazeto K-a Stelo, la
prop-on kaj kursojn gvidis d-ro Abel de Rico. La UEA-1928 pioniro estis en
1909 anka San Jos de Curula. Poste la grupo unuiis en Ligon de K-aj E-
istoj, kiun en 1911 akceptis sub sian patronadon la respublika prez. La la
Dietterle-statistiko 1928 E-istoj ekzistis en 7 lokoj. K-a E Asocio estas
defnitive fondita. (ICK-raporto 1931) UEA-del. en 1933 en Sogamoso.
I. IRJAEV.
Kolportista Asocio, v. Interniaro.
Komerca konfereneo en Venezia, v. Italujo kaj Komerco.
Komercista Especanto-Unio: KEU. (v. )
Komerco. Helplingvo ie uzata estus faciligo por korespondo, por
eldono de prospektoj, reklamoj, i signifus paron kaj raciigon. Tamen uste
pro tio, ke la relative malgranda disvastio de E ne promesis sufe da profto,
la komerca mondo nur hezitante kaj iom post iom provis ekuzi E-n. La efa
uzadkampo estis la reklamado en E gazetoj kaj per prospektoj, precipe por
varoj, kiuj interesas iujn homojn. Eldonaoj por specialaoj kaj por certaj
branoj ne povis trovi intereson sufan. La plimulto de tiaj reklamoj ne havis
grandan efkon, krom tio, ke la E-istoj fere montris ilin kaj uzis ilin e
ekspozicioj por pruvi la praktikan uzon. Nur kelkaj amasartikoloj ricevis
aetantojn per la E-a reklamo kaj nur en limigita nombro oni sukcesis fari
negocojn per E-a korespondado.
Jam antamilite oni rekomendis, ke la komercistoj simile, kiel ili
surpresas sur la leterpaperon la tetefonnumeron, telegramkodon, surpresu
Oni korespondas Esperante, por ke alilandanoj vidu la uzon. Malmultaj E-
emaj frmoj faris tion, sed la efko estis efe propaganda. Tamen kelkajn tiajn
korespondojn oni oje priskribis en la E-aj gazetoj.
486
Komercaj ambroj kaj konferencoj. Jam ia Kongreso por Int.
Ekonomio en 1905 en Mons esprimis la deziron, ke E estu instruata en
lernejoj. La unua komerca ambro, kiu ofciale helpis E-n, estis la
Londona, kiu deklaris sin favora en 1905 kaj jam, en 1906 aranis publikajn
ekzamenojn en E kaj darigis ilin anka poste. Tiuj ekzamenoj daris is .
1930, kiam e pli grava atoritato, la Royal Society of Arts decidis arani la
E-ekzamenojn. La dua komerca ambro, kru demonstraciis anta la mondo
sian favoron, estis tiu de Los Angeles, kiu en 1912 sendis tra la mondo Par-
rish (v. ). Li vizitis 19 landojn kaj faris paroladojn pri sia patrujo. Tiu i
ambro eldonis 64 paan gvidlibron pri Kalifornio, bele ilustritan. is 1914
51 francaj, 3 anglaj, 7 germanaj, 1 hispana, kaj 1 usona komercaj ambroj
deklaris sin por E. La kongreso de la komercaj ambroj en Madrid
rekomendis la instruadon de E. En 1917 la Londona Komerca ambro
presigis l000 e-rojn de la brouro A ommon Commercial Language. La
brita komitato pri komuna komerca lingvo, fondita en 1917 eldonis
pluajn 9000 e-rojn. Samjare i organizis paroladojn en britaj urboj.
Post la milito Andre Baudet (v.) atingis e la Pariza Komerca ambro,
ke tiu gvidu la propagandon inter la komercaj ambroj kaj per ili inter la
komercistaro. Li submetis al la kunsido de la ambro 9 febr. 1921 plenan
raporton pri E, iaj konkurantoj, ia disvastio, kaj anka rezolucion, la kiu
la ambro rekonas la gravecon de E, enkondukas in fakultative en sian
propran komercan lernejon kaj rekomendas in al la komercaj ambroj de la
mondo. La kunsido akceptis la rezolucion kaj la tuta teksto de la raporto estis
aldonita al la raporto de la Ligo de la Nacioj.
La saman raporton prezentis Baudet en 1923 dum pasko en Venezia e
la Int. Konferenco por Komerca Helplingvo, kunvokita per la Itala-Svisa
Komerca ambro, Genve, kaj sub protekto de itala ministro de l Industrio
kaj komerco. La konferenco, e kiu reprezentigis sin (preska nur per konataj
E-istoj) 90 komercaj ambroj, 8 ministerioj de komerco, 21 foiroj, 61
komercaj institutoj entute el 27 landoj de 5 kontinentoj, uzis E-n, kiel
konferencan lingvon, akceptis similan rezolucion, kiel la Pariza ambro kaj
akceptis rekomendajn rezoluciojn pri foira, radia kaj turisma uzado de E. Kiel
modelon, oni prezentis la parizan komercan jarlibron de Bottin, kiu enhavis
partan signon e la nomoj de komercistoj, kiuj uzas E-n. La konferenco estis
487
kunligita kun ofcialaj vizitoj e estraroj, institucioj, akceptoj ktp. La Komerca
ambro Itala por Svisujo en Genve eldonis en kelkaj lingvoj, anka en E, la
protokolon de la konferenco, kiun oni dissendis al iuj ambroj.
La ICK kun la franca societo E et Commerce kaj la Pariza Komerca
ambro aranis duan komercan konferencon dum majo 1925 okaze de la
Foiro en Paris. La ambro mem invitis kaj subvenciis. Reprezentigis sin 155
ambroj kaj 100 aliaj komercaj organizaoj. La malferma kunsido okazis kune
kun la samtempa int. scienca konferenco en la halego de la Universitato
(Sorbonne), kiun eestis 200 personoj. Parolis famaj scienculoj kaj
reprezentantoj de registaroj. La kunsidon disadigis pariza radiostacio. La
laboro de la konferenco mem ne estis grava.
La iniciato de ICK la direkcio de la Int. Foiro de Frankfurt a. M. kaj la
Organiza Ofcejo de la urbo invitis por pasko 1929 int. konferencon por
turismo kaj reklamo. La organizan laboron plenumis Robert Kreuz. Venis
gravaj parolistoj (ne E-istoj), sed E estis la ofciala traduka lingvo.
Reprezentigis sin 86 korporacioj el 14 landoj, inter ili 15 pere de ne E-istoj.
Anka tiu i konerenco akceptis favorajn proponojn rilate E-n, tamen la
ofcialaj int. komercaj reklamofcejoj ne okupiis plu pri E pro manko de
tagaj personoj, kiuj estus darigantaj la laboron en tiu medio.
La prez.-oj de la komercaj ambroj de Francujo kaj Alerio en 1931
adoptis deziresprimon pri la utileco de E. La komerca ambro en Shemeld or-
ganizis klason por lernado de E en 1931.
Ministerioj, instruado. La rusa cara ministerio por komerco kaj
industrio sendis Nedoivin kiel delegiton al la UK en Antwerpen en 1911. Pri
tio la ministerio aperigis ampleksan raporton ruslingve kaj en 1913 pagis
subvencion por E-a komerca ofcejo en Petrograd. Poste anka aliaj
ministerioj reprezentigis sin e la konferencoj por komerca lingvo kaj e UK-
oj. La nederlanda ministerio de publika instruado eldonis 2 febr. 1931
dekreton N-ro 41.241., la kiu E povas esti fakultative instruata en komercaj
lernejoj kaj kursoj. Tiuj kursoj povas ui tatan subvencion la pli frua
tiurilata dekreto.
La fama katalogo de Davidov (v.) jam en 1911 enhavis la nomojn de 6
488
lernolibroj por komercistoj. La unua aperis en 1903 e Hachette, Paris,
Komercaj leteroj de Berthelot kaj Lambert. Grava estis la E-a eldono de O'
Connora komerca korespondaro, eld. en 1907 de Guilbert. Pitman. is
1914 en 22 landoj en 52 komercaj lernejoj okazis kursoj la tiam eldonita
statistiko. El tiuj 16 estas germanaj lernejoj. Plej grandan atenton ricevis
anta la milito la donaco de mondfama franca kaukindustriisto Michelin
de fr 20. 000 al la Societo SFPE por disdoni kiel premiojn al junuloj lernantaj
E-n. La E-aj gazetoj enhavis reklamojn de la atogumradoj de Michelin.
La Int. Asocio por Komerca Instruado eldonis sian programon por sia int.
kongreso en Wien en germana kaj E lingvoj. Estas menciinde, ke en 1908 E.
Wucher aperigis kajeron dulingvan: germanan kaj E-an pri Duobla
Librotenado. Post la milito la komercaj fakvortaroj kaj frazaro de R. Kreuz
kaj A. Mazzolini, anka komerca koresponda libro de R. Kreuz estas la Plej
valoraj eldonoj. En la lasta enestas la transportletero de la Pariza Komerca
ambro, kiu estas presita en franca ka E-a lingvoj.
Prospektoj. En la katalogo de Davidov (1911) estas listo de 11 komercaj
prezaroj, katalogoj kaj prospektoj. La tiu listo oni eldonis efe 1-2 paajn
foliojn, sed jam trovias anka rimarkindaj eldonaoj. Eble la plej farnaj estas
tiuj de la granda angla farmacia frmo kaj fabriko Borroughs, Wellcome and
Co., kiu is nun ofe ree eldonis prospektetojn en E. La plej malproksime
eldonita estis Prezaro de Nov-Zelandaj Produktaoj de Carswell eldonita en
1907. La plej ampleksa el ta fruaj eldonoj estis la 36 paga prospekto de la
Consettferofabriko el 1907 kaj la 48-paa ilustrita katalogo de tiam granda
fotofabriko Httig A. S. en Dresden. Menciinde estas, ke tiamaj konataj
skribmainfabrikoj, kiel la Ideal, Yost, Hammond kaj Oliver eldonis il. kata-
logojn en E. La la supra listo la unuaj komercaoj, kiuj portis la nomon
Esperanto, kaj havis pri tio prospekteton, estis la ,E' sapo de angla frmo
Goodlife, Nottingham, la ,E' bonbonoj de A. Perkowski, Kovno, kaj ,E'
okolado de svisa fabriko Tobler kaj Kio, Bern, (kiu poste fabrikis okoladojn
kun Ido-reklamoj). Jam en 1910 la pariza fabriko Deberny et Cie eldonis sur
18 paoj prospekton pri la E-aj kaj supersignitaj presliteroj. Samjare
aperis la unua prospekto pri atomobiloj, eldonita de Clement Bayard, Paris.
Plej grandan sukceson signifs anta la milito la apero de prospekto de la Por-
celan-Fabriko en Meissen Saksujo, kiu la reklamo en E gazeto ricevis
konsiderindan mendon el Anglujo. Anka la germana frmo Reiner, Berlin,
publikigis en 1914, ke la reklamo en E gazetoj i ricevis dum du monatoj
489
439 mendojn el 32 landoj. Tiutempe precipe la Saksa, Bavara kaj
Wrtemberga E Institutoj okupiis pri disvastigado de komercaj reklamoj en
E. La lastnomita atingis gravajn sukcesojn. Al ili oni povas danki, ke e la Int.
Kongreso de Komerca Instruado en Budapest en jaro 1913 estis aparta E
ekspozicio. Listo el 1914 jam montras 172 prospektojn, katalogojn,
reklamfoliojn. La aldono de E Triumfonta: Int. Komerco enhavis en 1923-24
sub nomo Int. Adresaro senpagan frmo-registron pri komercaj frmoj,
entreprenoj k. s., kiuj iamaniere uzis E-n. La sama publikigis partojn de
leteroj de komercaj ambroj por E.
Mono. La int. komercon deziris plifaciligi kaj plisimpligi la spesmilo (v.)
kaj la ekbanko E-ista (v), kiu jam uzis tiun monsistemon kaj peris la
transpagon de monsumetoj inter E-istoj is eksplodo de la mond-milito. Oni
uzis 20.000 ekojn kaj 40.000 transpagilpotkartojn, la banko havis 700
konto-posedantojn en 40 landoj.
Int. varborso. Al alvoko de H. Fischer, grandindustriisto en Bucureti
kunvenis 3 apr. 1923 en Venezia okaze de la Int. Konferenco por Komerca
Helplingvo 24 komercistoj kaj ofcistoj por ebligi interrilaton per E kaj ekkoni
reciproke la vendatajn varojn. La kunveno estis simila al malgranda
specimenfoiro. La eestantoj montris specimenojn a prezarojn de varoj kaj
provis fari negocon. Kelkaj sukcesis. Ili fondis societon sub nomo Inf.
Varborso, kiu havis duan kunvenon dum la UK en Nrnberg. Poste la
societo esis doni vivsignon. Similan celon havis rubriko en Int.
Komerco nomita Borso de IK publikigante senpage ofertojn kaj serojn de
varoj (1923-24).
Societoj kaj gazetoj. La unuaj komercaj gazetoj estis la Export E-ist, eld.
en Chicago, (1909-24) kaj la Komerca Bulteno, organo de la komerca fako de
UEA, eld. en Dijon en 1911. (Red W. Vogler). UEA havis kiel apartan fakon la
unuan komercan organizon por E-istoj. Alia klopodo estis, ke komercaj
gazetoj nacilingvaj enhavu E-ajn partojn, resumojn simile al aliaj fakgazetoj
naci-lingvaj. La la katalogo de Davidov la gazeto Organisation,
germanlingva fakrevuo komerca kaj industria, eld. de H. T. Hofmann,
Berlin, en 1907 havis unuafoje konstantan E-an fakon.
UEA estis inter la unuaj, kiuj servis anka praktike por komercistoj.
490
Jam en 1914 inter la delegitoj estis 285 el komerca brano, el ili 126
komercistoj, 15 agentoj, 47 komercofcistoj, 41 bankofcistoj kaj 16
industriistoj. En sia gazeto sub Reciproka Informado estis konstanta
rubriko, kiu
enhavis demandojn kaj ofertojn pri vendotaj kaj aetotaj varoj. Similan
rubrikon i enhavis en postmilitaj jarkolektoj sub rubriko Int. Komerco.
La komercaj servoj estis ofe gravaj kaj videble kreskis La statistiko la
delegitoj anoncis al Centro plenumitajn komercajn servojn: en
1909 1910 1911 1912 1913
1120 1513 2698 2835 3710
Post la venecia konferenco aperis unuafoje propono en la gazeto de UEA ke
i havu apartajn delegitojn nomitajn Komercaj Delegitoj (K. D.) en efaj
lokoj, por esti je dispono en specialaj komercaj servoj, informdonoj, ktp.
En 1913 fondiis en Paris E-ista Komerca kaj Industria Asocio, kiu
enhavis konstantan komercan ekspozicion en sia ejo kaj deziris arani
grandan komercan E-an ekspozicion okaze de la UK en Paris.
En 1917 s-ino Farges aranis e Lyon-a Foiro E-an ofcejon kun
ekspozicio, post la milito oni imitis tion en preska iuj gravaj foiroj, sed
kelkaj (ekz. en Budapest) havis jam antamilite E-standojn.
En 1914 SFPE eldonis franclingvan brouron por komercistoj de Rollet
de l Isle.
La la statistiko el 1914 tiam estis dek komercaj fakgrupoj, en 7 landoj.
En 38 landoj 968 frmoj kaj komercistoj havis E-istojn (u kiel efojn, u kiel
ofcistojn). Tamen en tiu nombro enestas anka la apotekistoj, inenieroj,
ktp., kiuj funkciis kiel delegitoj.
Dum la milito eklaboris en Britujo kaj en kelkaj landoj (ekz. Argentino,
Polujo, Belgujo, Svisujo) komitatoj por, la prop. D-ro H. Unger eldonis de
491
1919-22 bone redaktitan gazeton Int. K-a Revuo, Zrich. Poste provis la E
Triumfonta (HDE) aperigi kiel aldonon en marto 1923-okt. 1924
grandformatan, interesan gazeton Int. K. red. de H. Unger kaj R. Kreuz. La
intereso denove ne estis sufa kaj post esigo UEA donis aldonon al sia ,E',
sub titolo Ekonomia Kuriero, red. de R. Kreuz. i aperis nur en 1925.
Tiutempe eklaboris sub gvido de d-ro H. Unger simila komitato Svisa
Asocio por la Universala Komerca Lingvo, fondita en 1919. En Gand la
nomo de simila belga komitato estis Pro Belgica. Tiuj komitatoj akiris por
prez-oj gravajn personojn.
Dum la milito la en London fondita Komitato por Komuna Komerca
Lingvo aranis interesan eksperimenton. En diversaj landoj apartenantaj
efe al la ententec-tatoj, samtempe komencis lerni E-n komercaj ofcistoj
kaj poste ili samtempe korespondis unu kun la alia. La celo estis pruvi, ke
komercistoj el diversaj landoj povus jam post kelkmonata studado de sia
ofcistaro enkonduki E-n. La eksperimento estis nek sufe konigata al
komercistaro nek energie darigata, por
konstante dokumenti la eblecojn per E.
La ekkomenca entuziasmo postmilita balda esis kaj la komitatoj
eksilentis. Similan sorton havis E-fako de japana ampleksa komerca revuo
Te World Salesman kaj la franca ledindustria gazeto Le Cuir, kiu en 5
lingvoj, anka E-e publikigis listojn de ledindustriaj frmoj.
En 1919 fondis Leander Tell en Stockholm svedan societon por
komerca lingvo, kiu fariis poste Int. Federacio por komuna komerca
lingvo sub lia prezido kaj havis grandan
fakkunvenon en 1922 dum la UK en Helsinki. Dua kunveno estis dum la UK
en Nrnberg, sed la kunveno en Wien estis jam parte malsukceso. La gazeto
Int. K-a Revuo estis ofciala organo de la federacio, poste la Int. K. de E
Triumfonta, sed la komerca movado denove montriis malforta, la fakrevuoj
kaj fakaldonoj esis kaj anka eksilentis la federacio.
Similan sorton havis la Komerca Muzeo, fondita kun simila celo (var-
492
interano, konstanta ekspozicio), post la milito en Paris per Meras, kiu
eldonis gazeton parte en E.
Estas menciinde, ke en 1924 oni fondis en Fulde, Germanujo,
Ekonomian Unuion de Inf. Katolikaj Komercistoj, kiu deziris precipe la
katolikajn komercistojn interrilatigi per E.
En Astrujo estis projekto pri apuddanuba komerca societo sed i
eksilentis. En Paris fondiis la E kaj Komerco, asocio por la disvastigo de
franca komerco per E, kiu funkcias anka nun. i eldonis aparte bultenon,
kiu aperis sur la paoj de La Movado.
En Japanujo mallongtempe laboris E Komerca Korporacio.
Apud Dresden fondiis en 1922 la Komercista E Unio, (KEU, v.), kiu
tamen ne estas societo de komercistoj sed propejo por precipe germanaj varoj
per E, havante agentejojn en diversaj landoj. i eldonas informan bultenon
kun ofertoj kaj anoncoj.
Terminaro Komerca aperis en n-ro 2. (majo 1923) de Int. K. Similan
oni eldonis, kiel projekton por aldoni al losiloj, red. de prof. Cart, dum la
komerca konferenco en Paris 1925. Liston de varoj aperigis E-e la Foiro de
Leipzig en 1918 (Listo de la Komercaj Branoj) kaj poste anka la Foiro de
Frankfurt. P. BALKNYI.
Foiroj. En la postmilitaj jaroj la plimulto de la int. foiroj unupost la alia
ekuzis E-n por reklamo. Kelkaj foiroj, ekz. tiu de Leipzig, Frankfurt,
Budapest, Lyon, Reichenberg, ktp. eldonis afojn, prospektojn, glu-markojn,
cirkulerojn regule kaj en rimarkinda nombro. La Unio de l Int. Foiroj en
Milano rilatas favore al E. En la lastaj jaroj pro la malkresko de la int.
komercaj rilatoj anka la uzo de E malkreskis e la foiroj. (l. la iujarajn
raportojn de ICK.)
Informocejoj. Ilia unua mondkongreso, okazinta 1930 en Wien,
unuvoe akceptis rezolucion pri enkonduko de E en la sferon de la
informofcejoj. Josef Eugen Kun, la eneraldirektoro de Confdentia,
araninto de la kongreso, anka estas amiko de E.
493
Kompatinda Klem. Rakonto originale verkita de Merchant. 1931, 90 p.
Amuza rakonto, kiu neniam enuigas la leganton. La stilo estas senriproe
agrabla. (Totsche, L M, 1932, p: 57.)
Kompleta Gramatiko kaj Vortfarado en Esperanto. De Fruictier,
reviziita kaj kompletigita de Grenkamp-Kornfeld. 1930, 200 p. La libro
kunigas la antaajn verkojn de Fruictier; sed i enhavas ankora la 16-
regulan gramatikon, apitron pri fonetiko, koncizan, sed sufan traktaon pri
versfarado Klara, objektiva kaj bonlingva instruilo por homoj enpenetrema
en nian lingvon. (Berger, H D E, 1930, n-ro 30.)
Komunismo. v. Marksismo
Komunista Internacio (komintern) pridiskutis la demandon pri E en
sia 2-a kongreso, 6 ag. 1920, kiam hispana delegito Pestana proponis, ke
iu oratoro en int. kongreso parolu en la plej facila por li lingvo kaj ke el iu
parolado estu farata nur unu traduko en helpa lingvo E. La propono estis
transdonita al Ekzekutiva komitato por pristudo. Similan proponon prezentis
al Komintern skribforme Rajmond Lefebvre, Bombacci kaj 23 aliaj
subskribintoj. Rezulte la sekretariaro de Komintern formis specialan
studkomisionon en konsisto de J. Pogany (ekskomisaro en Hungara Sovet-
respubtiko), Henri Guilbeaux kaj Hans Itschner. En la 3-a kongreso de
komintern, 12 julio 1921, la demando pri LI. denove estis priparolita kaj oni
denove komisiis la aferon al la Ekz. Komitato. Sub infuo de l idisto Itschner,
sekr. de la studkomisiono, tiu i lasta nemulton studis. Per du vooj de
Itschner mem kaj Guilbeaux, malgra sindeteno de la prez. Pogny la
komisiono decidis aprobi E-n kaj Idon samtempe; sed rekomendis al iuj
komunistoj lerni prefere Idon kiel pli perfektan ol E. Tiu i decido,
neniam aprobita de komintern mem, estis blufe uzita de l idistoj por
propagando de Ido en komunistaj medioj kaj sur ia bazo kelkaj kom. partioj,
ekz. eoslovaka, Meksika, Greka, Luksemburga, Rua Sport-Internacio, Int.
Laborista Helpo k. a. organizaoj alprenis respektivajn rezoluciojn. Balda
tamen la sekretariejo de Ekz. komitato de K. I. ofciale likvidis la komisionon
sen alpreno de ia ajn decido u pri E. u pri Ido. De post tiu fuafero la
demando pri L. I. neniam estis retuata en la kongresoj de K. I., sed ia
sekretariejo ofe interesiis pri la movado.
494
v. ESKI. N. NEKRASOV.

Kondicionalo estas uzata
l. en efpropozicioj:
a) por montri emon por io, a la eblon de ago okaze de l estonta ple-
numio de io. Ekz: mi volonte korespondus kun vi; ni bedarus vian
malfelion; mi irus promeni, se la vetero ius pli bona.
b) en esprimoj necertaj pro entilo a dubo, anstata indikativo. Ekz:
mi volus ion diri; mi dezirus vin vidi; u vi donus al mi fajron? u mi devus
vin forlasi?
c) por esprimi, ke supozo ktiva, ne plenumita, kunportus certan agon
a staton. Ekz.: mi estus felia, se mi estus ria (mi ne estas ria); e bonaj
cirkonstancoj mi entreprenus tiun aferon (la cirkonstancoj ne estas bonaj);
2. en dependaj propozicioj:
a) por montri, post se, ke la supozo dirita ne estas plenumita. Ekz.: se vi
estus farinta vian taskon, mi vin rekompencus (supozo fktiva: la tasko ne
estas farita);
(Se la supozo estas ebla, oni uzas indikativon. Ekz.: se vi faris vian
taskon, mi vin rekompencos.)
b) por akcenti, ke la enhavo de l dependa propozicio ne respondas al la
realo. Ekz.: ni diris al vi nenion, kio estus malvera (Z).
c) post la konjunkcia kvaza, kiu same montras, ke la diro estas nere-
ala. Ekz.: li aspektas, kvaza li estus maljuna (li ne estas maljuna, sed se li
estus, li aspektus same).
495
(e la adverba kvaza oni uzas indikativon. Ekz.: mi kvaza falis el la
ielo. La adverban kvaza (kvazae) oni povas ekkoni per tio, ke i estas en
efpropozicio, a se i trovias en propozicio dependa tie estas anka
konjunkcio. Ekz.: u vi memoras la vintron, kiam ni kvaza glaciiis en nia
ambro?)
3. en ekkriaj frazoj, por montri deziron. Ekz.: se li venus! se mi suk-
cesus! KALOCSAY.
Kondo Kuniomi, japano, bibliotekisto. Nask. 17 majo 1905 en Kagos-
ima. E-isto de 1923. Studis lingvosciencon en Imperia Univ. de Kyto kaj
prezentis al i kursofnan tezon pri kompara studo de artefaritaj lingvoj. Prez
de XXI-a JE-Kongreso en Kyto. Diligenta gvidanto de E-ista Ligo en
Kyto (Kuw)
Konferencoj. La Kontrakto de Helsinki antavidis anka la okazigon
de teknikaj konferencoj, sub la aspicioj de ICK, aplikantaj E-n en praktika
maniero. Tia konferenco jam estis okazinta je pasko 1922 en Genve, nome la
Int. Konferenco pri E en Lernejoj. in kunvokis la Pedagogia Instituto J. J.
Rousseau en Genve kaj partoprenis centoj da instruistoj el 28 landoj kaj ne
malpli ol 16 reprezentantoj de registaroj. Multaj raportoj pri la kongresoj de
la E-a instruado estis prezentataj al la Konferenco kaj samtempe multe da in-
teresa materialo estis kolektata por la sekretariaro de la Ligo de Nacioj, kiu
tiam okupis sin pri E.
En 1923 en la paskaj tagoj okazis la Int. Konferenco por komuna
komerca lingvo en Venezio, invitita de la Komerca ambro por Svisujo. Krom
diversaj tataj reprezentantoj kunvenis kelkaj centoj da delegitoj de Komercaj
ambroj, Foiroj kaj ekonomiaj organizaoj. La konferenco liveris interesajn
raportojn pri la jam faritaj spertoj kun E en la komerco.
En aprilo 1924 Prepara Konfereneo por int. Radiotelefona interkonsen-
to en Genve okupis sin pri la divido de la ondlongoj por radio-disadigo kaj
pri la uzo de E en tiu disadigoj.
Je pasko 1925 okazis en Parizo samtempe 2 konferencoj, nome la Int.
Konferenco por uzado de E en Sciencoj puraj kaj aplikitaj organizita de la Int
496
Scienca Asocio E-ista, kaj la Dua Konferenco por la uzado de E en Komerco
kaj Industrio sub aspicioj de la Societo E et Commerce kaj la Komitato de
la Pariza Foiro.
Dum la diversaj konferencoj, en kiuj eestis multaj reprezentantoj de
nacia Societoj, okazis anka kunsidoj de IK kun KR kaj la komitato de UEA.
Tiamaniere prezentis sin la okazo havi kunsidojn de la gvidantaj komitatoj
anka inter la iujaraj kongresoj.
La paska tempo de 1926 ne vidis specialan teknikan konferencon, sed
tamen okazis kelktaga kunveno de la nomitaj komitatoj en la historia salono
en Locarno, kie estis subsignita antae la intertata Pakto de Locarno.
La antaaj konferencoj estis okupintaj sin senpere pri la problemo de
int. lingvo kaj akceptis rezoluciojn, favorajn al E. Pli grava tamen estis la uzo
de E praktike kaj kiel nura traduka lingvo en Konferenco Paco per Lernejo,
kiun dum la paskaj tagoj de 1927 la Int. Eduka Ofcejo el Genve kunvokis
en Praha. Kaj same la interreligia Konferenco por la Paco en Hago, tuj anta
la Antwerpena Kongreso en 1928 realigis la aplikon de E kiel nura traduka
lingvo.
Denove je pasko 1929 sub aspicioj de la Foira Ofcejo kunvenis en
Frankfurt am Main Int. Konferenco por Turismo kaj Reklamo, kie anka iuj
paroladoj, se ne faritaj en E, estis tradukataj nur en tiun lingvon.
Kvankam ne tiel plene, E faris anka utilajn servojn por tradukado en
la Tutmonda Kongreso de la Universala Federacio de Pedagogiaj Asocioj en
Ag. 1929 en Genve, en kiu kongreso partoprenis multa E-istoj.
J. R- G. ISBRCKER.
20-24 majo 1934 okazis en Wien Int. Konferenco: E en la lernejon kal
la praktikon. La eksteraoj, efe la ofcialaj akceptoj (Miklas, Dollfuss,
Schusehnigg) pruvis, ke la atoritatuloj en Asfrujo rekonis la praktikan
valoron de E.
Konfuciismo. Verkoj en E: l. La vortoj de Konfucio, 1-a parto. t923, 95
497
p. Esenco de la K., kompilita de disiploj de tiu granda flozofo. La
karakteriza koncizemo de l originala stilo bone respegulita en la traduko.
2. Granda lernado kaj doktrino de mezeco 1932, 68 p. La du unuaj libroj de la
Konfuciana Biblio, efe konsiloj kaj instruoj precipe al la regantoj de l
popolo. La traduko atente sekvis la esprimmanierojn de l klasika originalo
tiel, ke i estas bonvena legao por la sciencaj studantoj, sed la stilo
monotona ka enua. 3. La libro-konstantao de fla pieco. 1933, 50 p.
Esenco de la praktika etiko de la K.: instruoj pri la gefliaj devoj. Peza stilo.
iuj tri verkoj tradukitaj el la ina klasika lingvo, la I-a de K. Ossaka, la 2-a
kaj 3-a de K. Nohara.
La MATUBA-K.
Kongo Belga, Afriko. La unuaj informoj pri E-agado datas el 1905.
Pioniroj estis Fr. Hela en Shangugu (Lac Kiou kaj Lucien Christiaens (belgo el
Bruxelles), mortinta en 1905. La la Dietterle-statistiko en 1928 E-istoj
troviis en 5 lokoj. UEA-del. en 1933 en Costermansville kaj Panga.
I. IRJAEV
Kongresoj Universalaj. (UK). UK estas iujare videbla pruvo de
ekzisto kaj vigleco de E. El i, E-isto, kiu eestas, erpas freigitan entuziasm-
on, kaj plifortigon de la interna ideo, kiujn hejmen reveninta, li transdonas al
siaj samideanoj; la unua kongreso, kiun eestas nova E-isto, havigas al li
neforgeseblajn impresojn. UK anka impresas forte la ne-E-istojn, kaj pro tio,
konsistigas mirindan propaandilon.
I. Ociala Organizo.
En la kongreso de Genve (1906), estis decidata: Krei konstantan
komitaton de la kongresoj (KKK), konsistantan el Int. Organiza Komitato
(OK), elektita de iu kongreso por prepari la sekvantan; Loka Komitato,
apudmetita al i por difnita loka tasko; konstanta enerala sekretariejo de la
kongresoj, kiun disponas la OK.
En la kongreso de Cambridge (1907), estis akceptata Kongresa
Regularo i difnas la personojn, kiuj povas partopreni la kongresojn, la
498
celon de tiuj kongresoj, la temojn priparolotajn la konsiston de KKK, la
estrarojn de la kongresoj.
En la kongreso de Dresden (1908), KKK estis reorganizata; i enhavos
kiel membrojn: du anojn de la OK de la antaa kongreso, du anojn de tiu de
la nuna kongreso, du anojn de la venonta, unu prezidanton elektitan de la
kongreso mem, unu eneralan sekretarion, same elektitan.
Estis anta aprobita fondo de Kongresa Kaso, kun la celo alcentrigi
iujn elspezojn rilatajn al la kongreso, enspezi la kotizojn, donacojn,
subvenciojn, ktp. La loka komitato povas esti rajtigita de la KK por fari mem
la elspezojn, a parton de li. La profto lasita de antaaj kongresoj estas, la
decido de KKK, uzata por pagi eventualajn defcitojn a konservata por helpi
venontan kongreson.
La la deziro esprimita de la 5-a kongreso (1909), estis kreata Int.
Konsilantaro, por zorgi pri la fnancaj rimedoj de ofcialaj Institucioj (Lingva
Komitato kaj Konstanta Komitato de la Kongresoj).
En 1911, la propono de Z, estis decidita de la kongreso, ke partopreni
en la kongresoj kaj en iaj diskutoj havas la rajton iu, kiu pagis la kotizon kaj
submetias al la kongresa regularo, sed rajton de vodono havas nur la regule
elektitaj delegitoj de E-istaj grupoj a societoj. Tiuj rajtigitaj delegitoj estis
anka elektitaj en 1912 kaj 1913.
La la kontrakto de Helsinki (1922), la Int. Centra Komitato (ICK)
decidas pri okazigo de la kongresoj, kaj komisias ilian organizon al Konstanta
Kongresa Komisiono, kiu entenas du reprezentantojn de la ICK, du anojn de
la loka komitato de la estinta kongreso, du de la estanta, kaj du kuratorojn de
la Kongresa Kaso. La kontrakto anka difnas la komitaton de la kongreso.
La Interkonsento de Kolonjo (1933), la nova UEA organizas la
Kongresojn.
II. Aranoj, Festoj, Kunsidoj, ktp.
La diversaj aranoj de kongreso estas iam la samaj, kaj fakte farias
499
tradiciaj. Efektive eksperimento montris, ke ili estas plej tagaj por atingi la
celon: laborigi la kongresanojn, sed anka distri ilin sufe, por ke ili ne
enuu, kaj ne tro, por ke ili ne estu tro lacaj por labori.
Urbo de Kongreso estas elektita de la us antaa kongreso, la propono
de la loka grupo a nacia societo; invito devas anka esti farata de ofciala
nacia a urba institucio. KKK (kaj poste ICK) ekzamenas plie u la E-istoj de
la urbo estas sufe multnombra) kaj agemaj por garantii sukceson, ar la
organizo necesigas grandajn ag- kaj monrimedojn kaj lertan personaron.
La kongreso daras ok tagojn, de la monato de julio, agusto a
septembro. Anta i okazas kelkafoje antakongreso en alia urbo, tra kiu
devas vojai multaj kongresanoj; anka iafoje, postkongresoj okazas.
Karavanoj estas organizitaj de privatuloj a E-istaj societoj.
Laboro de la kongreso efektivias en kunsidoj, kiujn povas kaj e devas
eesti iuj kongresanoj. La unua estas malferma kunsido, solena kaj, pro tio,
impresa. En i, oni adas efan paroladon, iam faritan de Z. mem, kaj poste
de prez. de ICK, kaj saluton de reprezentantoj de kongresanoj de iu nacio;
kaj fne de la delegitoj de estraroj a naciaj institucioj.
Dum kongreso okazas kunsidoj de la ofcialaj institucioj de la movado;
Lingva Komitato kaj Akademio, ICK, ktp. Estas la nura okazo, kiu permesas
al la membroj de tiuj institucioj interkonatii, kaj parole diskuti la gravajn
demandojn, kiujn ili devas solvi.
De 1922, la enerala kunsido de UEA, okazas dum la UK.
Anka kunsidas la diversaj fakaj societoj, kiuj se eble, vizitas la
samfakajn societojn de la urbo por propagandi. Diservoj estas farataj en la
diversreligiaj preejoj.
Raportoj de la ofcialaj institucioj (Lingva Komitato, ICK), estas legataj,
kaj laokaze aprobataj de la kongreso post diskutado. Ili estas publikigataj en
brouro disdonata al la kongresanoj (Dokumentaro).
Tiuj lastaj anka ricevas diversajn dokumentojn, inter kiuj Kongresan
500
libron, kiu entenas programon de la kongreso, kaj sciigojn pri la naciaj
kutimoj kaj vidindaoj de ta urbo; Kongresan Gazeton, kiu aperas enerale
iumonate anta la kongreso.
Por distri la kongresanojn estas organizitaj: interkonatia vespero, la
unuan tagon, dum kiu kongresanoj libere interparoladas; teatra prezentado
de verko de nacia atoro E-en tradukita kaj, se eble, ludita de naciaj aktoroj;
Int. balo; kiun eestas la kongresanoj en naciaj kostumoj; komuna festeno, tre
malkara por ke iuj povu eesti; enerala ekskurso, kiu daras unu tutan
tagon, por viziti rimarkindan vidindaon de la urbo a irkaaoj.
Postkongresaj vojaoj estas organizitaj de privataj entreprenoj tra la lando.
Akceptejo, aranita en taga domo, ricevas la kongresanojn tuj post ilia
alveno; tie oni sciigas ilin pri loejoj kaj oni donas al ili la dokumentojn, pri
kiuj ni parolis supre; ili anka trovas en i vendejon de E-aoj, ekspozicion,
ripozambron, potofcejon, ktp.
III. Kongresoj.
I-a (1905) Boulogne sur Mer (Francujo). (En 1904 kelkaj anglaj kaj
francaj samideanoj kunsidis, kaj la sukceso estis tiel granda, ke oni decidis
kunii denove la sekvantan jaron.) D-ro Z eestis; neimagebla entuziasmo.
Provizora starigado de Lingva Komitato. Deklaracio pri difno de E-ismo.
Unua prezento de la E-a fago. 2-a (1906) Genve (Svisujo). Defnitiva
starigado de L. K. Deklaracio pri la netraleco de la kongresoj. 3-a (1907).
Cambridge (Britujo). Organizata de tri E-istoj, kiuj alprenis la nomon: la trio
por la tria; unua ofciala sukceso: la urbestro de Londono publike aprobas E-
n. 4-a (t908) Dresden (Germanujo). Prezentado de Ifgenio de Goethe,
tradukita de Z, ludita de la fama germana aktoro Reicher kaj de lia flino, kiuj
speciale por tiu okazo lernis E-n. 5-a (1909) Barcelona. La unuan fojon ok-
azis Floraj Ludoj imitataj de la katalunaj. 6-a (1910) Washington (Usono).
D-ro Z, malgra sia malbona farto, transiris Oceanon por in eesti.
Prezidata de la direktoro de Panamerika Ofcejo; akcepto e la ministro de
Eksteraj aferoj de Usono. 7-a (1911) Antverpeno (Belgujo). eestis la rajti-
gitaj delegitoj de la E-istaro, elektitaj la propono de Z mem. 8-a (1912)
Krakovo (Polujo). Z diris: Tiu kongreso estas la lasta, e kiu vi vidos min
anta vi; poste, se mi povas veni al vi, vi iam vidos min inter vi. Kaj klarigis
501
la kazon de tiu decido. 9-a (1913) Bern (Svisujo). 10-a (1914) Parizo: ne
okazis, kvankam tute organizita, pro la enerala mobilizado okazinta la tagon
je kiu devis malfermii la kongreso. 11-a (1916) San Francisco (Usono).
Pro la milito, la kongreso ne povis okazi en Edinburgo (Britujo) kiel estis
projektita; nur la usonaj samideanoj sukcesis arani tutamerikan E-an
kongreson kiu anstatais la dek-unuan. 12-a (1920) Hago (Holando), kiu
montris fdon de niaj holandaj samideanoj. 13-a (1921) Prago
(eoslovakujo); komenco de revivo de nia afero. 14-a (1922) Helsinki
(Finnlando); kontrakto inter UEA kaj la naciaj societoj de propagando. La
unuan fojon tatestro, la prezidanto de la Finna Respubliko, ofciale akceptis
la kongresanojn. 15-a (1923) Nrnberg (Germanujo). 16-a (1924) Wien
(Astrujo), entenis 3.600 kongresanojn, sed dank al kriza valuto estis grava
defcito malfacile kompensita de la tuta E-istaro. -17-a (1925) Genve
(Svisujo). 18-a (1926) Edinburgo (Britujo) 19-a (1927) Danzigo 20-a
(1928) Antverpeno (Belgujo) 21-a (1929) Budapest (Hungarujo) 22-a
(1930) Oxford (Britujo) 23-a (1931) Krakovo (Polujo) 24-a (1932)
Parizo 25-a (1933) Kln (Germanujo). Jubilea Kongreso. 26-a (1934)
Stockholm (Svedujo). 27-a (1935) Roma
ROLLET DE L'ISLE.
Noto. Pluaj detaloj pri la unuopaj UK-j en la lalandaj artikotoj. Krome
aparta rubriketo pri iu kongresurbo. Aliajn kongresojn v. Katolika movado,
Laborista movado ktp.
Konjunktivo. v. Subjunktivo.
Knig Lajos, hungaro, prof. de komerclernejo. Nask. 19 ag. 1889 en
Szekszrd. Li estis la gvidanto de la movado en Miskolc, verkis gramatikon
(en la gazeto Reggeli Hirtap), gvidlibron pri Miskolc.
Konsisto de la Esperantistaro. (Parolinte pri la movado post 1908):
Tiu E-istaro ne estis plu unuforma, kiel tio eblis en la komenca periodo.
Hector Hodler uste traktis en la decembra No de gareto ,E' de la jaro 1913 la
diversspececon de homoj aliintaj al E-movado, kiun partoprenis liavorte
samtempe: elementoj progresaj kaj idealistaj, homoj kun utopia mentaleco,
stranguloj maniuloj kaj alifanke malkontentuloj, ambiciuloj a simple
502
amatoroj. Daris veni al la lingvo idealistoj kaj idealismanoj de pura speco.
Multaj amatore ekinteresiintaj pri la lingvo, poste estis kaptitaj per la ideo
interna. Tiu unua parto de E-istoj estis sendube plej fortika kaj plej fdela
por la lingvo. Tiuj personoj estis plej konstantaj legantoj, kunlaborantoj kaj
abonantoj de la E-gazetaro. Ili estis aetantoj de la libroj. IIi estis la efaj
konservantoj de la lingvo. Al E venis jam anka aliaj personoj, celantaj tujan
a eventuale estontan bonuzon a profton per-E-an. Tiuj personoj, trovinte
en E ion, kio ligis ilin al la lingvo, estis lojalaj, inertaj, kontrareformemaj. Ili
formis la rezistan povon de la E-ista popolo. Tiu dua parto de E-istoj enhavis
veran miksaon, respegulantan iujn socitavolojn kaj tendencojn. Al i apar-
tenis ftatelistoj korespondanto, utiligantoj de E por propagando de iuj alaj
ideoj, entreprenistoj diversspecaj, eldonantoj de certa parto de iujare
naskiantaj kaj malaperantaj E-gazetoj ktp. Inter tiuj personoj troviis
kandidatoj por organizi novajn societojn, tigojn, asociojn u naciajn, u
internaciajn. Ili ofe emis al bruaj titoloj kaj al brua agado. Ili ofe ellaboradis
plej grandiozajn projektojn. Ili luktis inter si por gvidoroloj. Se personoj de
tiu dua kategorio komencis disrevii en E, se ne estis por ili ligiloj u
ekonomiaj, u moralaj, retenantaj ilin e la lingvo, tiuokaze ili a iris for el la
movado, a ekokupis sin pri rezonado, reformado lingva eksperimentado ktp.
Por la praktika E-movado ili perdiis. Bonan ekzemplon tiurilatan prezentas
R. de Saussure, ne sukcesinta en praktika uzigo de E inter la scienculoj,
malsukcesinta en darigo de la gazeto Int. Scienca Revuo, kaj fne sin
okupinta nur pri ellaboro de sennombraj diversaj reformo-projektoj.
iuokaze la nombro de la restantoj iam superis la nombron de la forirantoj.
La E-istaro kreskis.
E. DREZEN.
Al i tiuj ofe tre trafaj konstatoj cititaj el la Analiza Historio (p: 57.)
estu aldonata interesa statistiko. En 1928 Reuben Algot Tanquist akiris
doktoran gradon e la Universitato en Minnesota per disertacio, kies temo
estis, kial oni lernas E-n. Alvenis 750 demandiloj kaj inter la kazoj estis:
internaciaj aferoj (pacafero, homa frateco ktp.) en 29, lingvistiko en 24,
korespondado en 14, vojao en 13, politika kaj religia propagando en 8,
amuzo en 4, kolektado en 3, radio en 2, diversaoj en 3%-oj.
Konstanta Komitato de l Kongresoj. (KKK.) Estis fondita en 1906
503
dum la dua UK la propono de G. Moch. i havis la taskon interkonsenti
kun la Loka Komitato pri organizo de la kongresoj, prizorgi la starigon de
tagordo kaj arani iujn nelingvajn kunvenojn de la kongresoj. i konsistis el
po du anoj de la du lastaj kaj de la okazonta kongresoj. Kiel sidejo de la KKK
estis etektita la Centra Ofcejo en Paris.
Konstanta Reprezentantaro. La tuto de la reprezentantoj de la naciaj
E-societoj la la Kontrakto de Helsinki. (v.)
Konstantopoulos G. Demetrio, greko milita farmaciisto. Nask. 12 ag.
1893 en Arta. Malnova E-isto, kiu fondis grupon en Arta jam 1909. En Joan-
nina li instruis E-n en la klasika gimnazio kaj varbis multajn eminentulojn de
sia restadejo.
Konsuloj. Antauloj de la nuntempaj UEA-delegitoj. La propono de
A. Carles el Beziers (Franc.) la dua UK en Genve 1906 decidis la starigon de
konsuloj por plenumi reciprokajn servojn. La konsuloj estis elektitaj de la
societoj kaj grupoj. Ilia nombro estis en 1906 120, 1907 232, 1908 303.
Kontrakto de Gteborg. v. Laborista movado.
Kontrakto de Hachette. (inter Z kaj H) Noto: la teksto estas france
redaktita la i-suban tradukon verkis G. Waringhien.
I. Unufanka Cedo.
Parizo, la 30 Julio 1901.
Mi subskribinto, Dro Lazaro Ludoviko Zamenhof, elpensinto de la
internacia lingvo Esperanto, loanta en Varsovio, strato Dzika n-o 9, deklaras
per i tiu dokumento, cedi al Sro de Beaufront, la kondioj parole
konsentitaj inter ni, la ekskluzivan rajton por iuj landoj publikigi iujn
verkojn destinitajn al la propagando kaj instruado de tiu lingvo, la la
praktika kaj literatura vidpunktoj; kontrakti tiucele por Francujo kun de li
elektota eldonisto, kiu mem rajtos subkontrakti kun la eldonistoj de la
diversaj fremdaj landoj. Tiuj verkoj, kiuj devos esti antae prezentitaj al mi,
estos aprobitaj de mi ekskluzive je iuj aliaj; ili surhavos la mencion de tiu
504
aprobo. Mi devontigas min persekuti, konsente kun Sro de Beaufront kaj liaj
eldonistoj (tiuj eldonistoj prenos sur sin iujn kostojn de la persekutoj kaj
entualaj procesoj) ian konkurencan publikigon a falsaon, kiu povus esti
farita je la malprofto de niaj komunaj interesoj.
2. Dufanka Kontrakto. Inter Dro Zamenhof kaj Sro de Beaufront.
Dro Zamenhof devontigas sin:
l. eldonigi neniun el siaj verkoj rilataj al tiu lingvo, krom per la el-
donistoj elektitaj de Sro de Beaufront.
2. doni sian aprobon al la aliaj verkoj rilataj al tiu lingvo, nur se iliaj
atoroj konsentas eldonigi ilin per la i-supre difnitaj eldonistoj.
3. permesi al neniu traduki liajn verkojn en a pri tiu lingvo, krom se
la tradukisto konsentas eldonigi ilin per la de Sro de Beaufront elektitaj
eldonistoj. Pri la persekutoj aluditaj en la supra cedo, i koncernas nur la
verkojn, kiuj surhavus ian ajn aprobon de Dro Zamenhof, kontrae al la
kondioj de i tiu kontrakto. . (Artikolo I-a)
Siafanke Sro de Beaufront devontigas sin:
pagi al Dro Zamenhof kaj al liaj heredontoj a reprezentantoj la de
la sumoj, kiujn li ricevos kiel rajtopagojn a de la atoroj kaj tradukistoj, a
de la eldonistoj de tiuj verkoj. . .
Por la verkoj rilataj al Esp-o, kies atoro estos li mem, Sro de
Beaufront devontigas sin pagi al Dro Zamenhof de la sumoj, kiujn li rice-
vos de la eldonistoj, kiam tiuj verkoj estos nur tradukoj de libroj verkitaj en
Esp-o a en ia ajn lingvo de Dro Zamenhof. Por la verkoj rilataj al Esp-o,
kiuj estos pli originala kaj persona verko de Sro de Beaufront li pagos al Dro
Zamenhof l0% de la ricevotaj sumoj. . (Art. 2-a)
Sro de Beaufront absolute nenion deprenos por li mem pri la verkoj de
Dro Zamenhof, kiuj estos eldonataj a reeldonataj jen per la frmo Hachette,
jen per aliaj kun tiu kontraktintaj. . . (Art. 4-a)
505
En okazo de morto de Dro Zamenhof, estas konsentite per i tiu do-
kumento, ke Sro de Beaufront heredos la rajton pri ekzameno kaj aprobo
dum la tempo, dum kiu daros la literatura posedrajto, (proprieteco) de la
Doktoro kaj de lia heredonto) a reprezentantoj. Tiuj i devos heredi nur la
fnancajn rajtojn de Dro Zamenhof. En okazo de morto de Sro de Beaufront
anta la eso de la aludita literatura posedrajfo la rajto pri ekzameno kaj
aprobo transiros al Sro Ren Lemaire, doktoro pri juro, loanta al Epernay
(Marne) por la tuta cetera tempo. . . (Art. 10-a. )
Historieto de tiuj kontraktoj, skizita de Carlo Bourlet (franclingve):
En 1901 (februaro a marto), per miaj personaj rilatoj kun Breton mi
decidigis la frmon Hachette eldoni E-ajn librojn. Mi rilatigis Sron de
Beaufront kun Brton Mia solo tie fniis. Estas Sro de Beaufront, kiu, kun
Sro Lemaire, aranis la aferon, elpensis la Aprobita de Z kaj redaktis la du
suprajn kontraktojn. Mi ne konis tiujn du kontraktojn dum unu jaro.
En Junio 1902, Breton komunikis al mi la cedon, en Julio 1902 Carl
komunikis al mi la Kontrakton. Mi pasigis la tutan vintron 1902-03 provante
rompigi tiujn kontraktojn. De Beaufront kontrastaris sovae (a oppos une
resistance farouche). Mi publikigos lian sugestan korespondadon. Li cedis
nur, kiam Z fne skribis al li (mi havas la respondan leteron de Z), ke, ar oni
ne volas detrui la kontraktojn, li mem nuligos ilin rifuzante sian aprobon al
iuj verkoj.
La du kontraktoj estas rompitaj, kaj anstataigitaj per ununura rekta
kontrakto inter Z kaj Hachette. Mi ne havas la precizan tekston, sed mi konas
uste la enhavon:
l. Hachette havas la ekskluzivan rajton eldoni la verkojn de Z kaj la
verkojn de li aprobitajn.
2. Z. ricevas 20% por atorrajtoj, kaj 2% por aproborajtoj.
3. Hachette estas devigata publikigi a arani publikigon en la Kolekto
de gramatikoj, vortaroj ktp. en la 7 efaj eropaj lingvoj.
506
(Noto: la letero) de Beaufront al Sro Bourlet en tiu jaro 1902 malaperis.
Anka la de li aludita letero de Z.)
Kontrakto de Helsinki. v. Organizo.
Kontrakto de Kolonjo. (Interkonsento). v. Organizo.
Kontramilitistoj, v. Militrezistado.
Kopar ps. de K. Kalocsay, (v.)
Kppen Vladimir, germano, d-ro, meteorologo, univ. prof. nun en
Graz. Nask. 25 sept 1846 en Petrograd (Leningrad). Proks. 350 sciencaj
traktaoj. . . Artikoloj en E en Scienca Revuo kaj Germana E-isto.
Korespondado. Ne ekzistas nacia lingvo, kiu havas en la privata
korespondado inter diversnacianoj tiel gravan rolon, kiel E. Multaj personoj
lernas E-n nur por letere interrilati kun alilandanoj; specialan altirforton
havas la korespondemuloj en malproksimaj landoj. La motivoj kaj celoj estas
la plej diversaj. Trovias multaj, kiujn interesas la fremdaj homoj kaj kutimoj;
aliaj volas interani diversajn aetojn, plej ofe potmarkojn; denove aliaj
atus trovi amikon, kiu estas adepto de la sama idearo; trovias personoj, e
kiuj la motivoj eliras el amo; alia parto korespondadas pro profesiaj a
sciencaj kazoj: La korespondado pere de E havas specialan valoron por la
paca eduko de la junularo. La gravecon de la korespondado en E pruvas i. a. ,
ke la japanaj E-istoj eldonis 310 paan libron pri la praktika gvido de la
korespondo en E (de Ishiguro).
v. Adresaroj.
Koreujo, Azio. Korea E Asocio (KEA) estis fondita de Verda E. Kim en
sept. 1920. i estis la unua ES en K. Anta tiu tempo estis nur izoluloj. En jul.
1922 Oojana fondis Seoulan ES. Dank al la energia funkcio de amba grupoj
aperis multaj fervoraj E-istoj. En jun. 1924 SES anis sian nomon je Korea E-
Instituto. Poste fondiis ankora kvin grupoj, fondintoj: S. Yamamoto, O.
Col, Rju Kidong, Stelaro Pajk, N. Hang, k. a. Gazetoj eldonitaj: Verda Tajdo,
507
1925; aperis 2 n-roj, Orienta Lumo, 1925, dek kelkaj n-roj, Verda ardeno, 1
n-ro, La Voo, 4 n-roj. La iutaga urnalo La Dong-A Ilbo helpis multe en la
prop.
SOKTAJ ANG kaj STELARO PAJK
Kornfeld Salo, v. Grenkamp.
Korte Pieter, nederlandano, instr. popollerneja (estro). Nask. 17 jun.
1894 en Beerta. Gvidis multajn kursojn la Cseh-metodo. Agis ekde 1927 kiel
agento de TAGE, post la germana nacisocialista ekrego 1933 aranis, ke la
funkcioj de la laborkomitato por TAGE kaj IPR transiris al Nederlando; nun
efa laboranto por TAGE. Verkis artikolojn, kuntradukis la Floretoj.
Koser Ljudovit, d-ro, inspektoro de la ministerio por eksteraj aferoj en
Beograd. Pioniro antamilita. Verkis en 1908 la imuan slovenan lernolibron
de E fondis samjare la unuan E-grupon en Slovenujo.
Kostatiko, Centra Ameriko. En 1905 aperis tie la gazeto E-a Skarabaro.
La la Dietterle-statistiko en 1928 E-istoj troviis en du lokoj. UEA del. en
1933 en San Jos.
Kostiainen (kostiajnen) Ville Jussi, fnno, sekr. de Laborista Sporta
Asocio de Finnlando, estrarano de Socialista Sportinternacio. Nask. 1 majo
1889 en Sulkava. Kunfondinto kaj prez. de FLEA. Verkis artikolojn en E pri
sporto.
Ktz (kc) Bernhard, germano libristo. Nask. 7 jan. 1882 en Walden-
burg. Eklernis E-n 1902, aktiviis 1907. Prezidis la tiaman Saksan-Taringan
E-istan Ligon, kaj fondis eldonejon de la Ligo, kiu aniis en 1908 al
Germana E-Librejo. Eldonis multajn E lernilojn kaj literaturon. En 1910
akiris la E-Eldonejon Hofmann, kaj en 1919 la E-eldonaojn de Germana E-
Gazeto. En 1921 kunfando de la Germana E-Eldonejo kaj Librejo kun la
frmo Ferd. Hirt und Sohn, Leipzig. Tie li ofcas kiel dir. de la E-fako. Parto-
prenis 13 int. E-kongresojn kaj konferencojn. Prez. de ES en Leipzig. Verkis
krom prop. artikoloj Hirts E Taschenwrterbuch (kunverkinto A. Degen), el
kiu disvendiis 35.000 e-roj; mallongan lernilon; Int. Kantaron.
508
Kotzin Boris, sovetiano, hebreo, urnalisto-redaktoro, nevo de Z. Nask.
en Kovno 1887. E-isto de 1902. Kunlaboris en LI kaj aliaj E-gazetoj, tradukis
multajn verkojn de eov, Gorkij k. a. En 1910-15 K. estis red. de La Ondo de
E kaj en 1911-13 vicprez. de Moskva Societo E-ista. K. verkis la plej
kompletan kritikon kontra Ido Historio kaj teorio de Ido, 1913, kiu aperis
anka en germana traduko, 1916. En 1920 K. enkondukis E-n en Soveta
sindikato de artistoj kaj en ties organo Rabis. Estis membro de CK de SEU
1926-28.
Kovcs (kov) Tdor, hungaro, pens. tata fervojofcisto; instr. de sten.
Nask. 31 dec. 1879 en Jszberny. E-isto de 1904 kaj eklaboris por E en Fiume
(nun en Italujo). Multaj paroladoj kaj artikoloj, propagando inter la
stenografoj kaj fervojistoj. En 1929 brouro pri E e la fervojoj. Red. de eta
gazeto Revuo, 1932-33.
Kowalski Johano Mario Miaelo, d-ro, ariepiskopo, efulo de la mari-
avita religio, (v.) loas en Plock, Polujo. Nask. 25 dec. 1871. La lia ordono
iuj m-aj pastroj devas posedi E-n kaj en iuj m-aj lernejoj E estas instruata.
Koen Josef, eo prof. mezlerneja en Mlad Boleslav, Nask. 16 apr.
1904 en Nymburk. Multaj prop. paroladoj en vasta irkaao de lia naski-
kaj lourboj kaj trad. E-ajn publikajn paroladojn de Scherer, Ajayi, Niimura,
ktp. Komitatano de AE. Kunlaboras al eoslovaka Antologio.
Kozlowska (kozoska), Panjo, fondintino de la mariavita religio (v-),
kiu aprobas E-n.
Kozma Jnos, hungaro, grekkatolika pastro. Nask. 19 okt. 1884 en
Mezzombor. Prop. brouro 1911. En 1922 eld. kaj red. de Katolika Revuo.
Artikoloj.
K. R.: Konstanta reprezentantaro (v).
Kraemer Cristiano, brazilano, publika tradukisto kaj urnalisto. Mortis
en 1923. Pioniro en B. (1896). Fond. kaj unua prez. de ES Sud-Rio Granda
(1906); fond. kaj unua vicprez. de Gremio E-ista E. Backheuser en Porto
509
Alegre (1923).
Krakw. Urbo en Polujo, iama rezidejo kaj kroniurbo de polaj reoj;
205,260 loantoj. 8-a UK 11-18 ag. 1912; 946 kongresanoj el 28 landoj;
25-jara jubileo; lasta kongresa parolado de Z. 23-a UK I-8 ag. 1931; 713
kongresanoj el 30 landoj; inaguro de Z-strato.
Kraljevi Marko, la unua proza originalao en E, verkita de M.
Abesgus, 1897, 15 p. Aperis anka en rusa traduko, 1915.
Kramers Martina Gezina, nederlandanino. Nask 24 junio 1863 en
Veur, 15 okt. 1934. Batalantino por la rajtoj de la virinoj havis diversajn
funkciojn en la movado tiucela. E-istino de 1926. De tiam fervore laboris por
E, gvidis kursojn kaj verkis multajn prop. artikolojn.
Kraner Fritz, germano, d-ro fl., supera lerneja konsilisto. Nask. 6 febr.
1867 en Einsiedel. Sukcesa peranto inter la saksa instruistaro kaj la ministerio
por popolklerigo. Artikoloj en I PR kaj aliaj periodaj gazetoj.
Kraus Vojtch, eo, urba ofcisto. Nask. 13 febr. 1865 en Praha, mortis
26 sept 1928. Prez. de EK en P., del. de UEA de la fondo is sia morto.
Kunfond. de Bohema Asocio E-a. Organizis la movadon en P.
Krenicki Iz., d-ro, kuracisto en Varsovio. Nask. 26 jan. 1874 en Wilno,
Polujo. E-isto de 1895. Kunorganizinto de E-Rondo en V. Membro de la Loka
Monumenta Komitato en V. Artikloj en E-aj med. revuoj.
Kreatanov Ivan H., bulgaro, lektoro de fremdlingvoj. Nask 28 okt.
1896 en Pirdop. Loas en Sofa. Dum sia 15-jara vivado en eksterlando vizitis
preska tutan Eropon E-isto de 1905. Eldonis dudekon da libroj kaj libretoj
en kaj pri E, gvidis kursojn faris paroladojn. Senlaca kaj entreprenema
aganto. L. K. Inter liaj verkoj: Bulgara Antologio; La bulgara lando kaj popolo;
Vortaro de E por bulgaroj (aperis 3 eldonoj, 10000 e-roj). Kunlaboranto de la
Enciklopedio.
Krestomatio. v. Fundamenta Krestomatio.
510
Kreuz (krec) Robert, germano, dir. de UEA. Nask. 2 jun. 1894 en
Mainz. Antae ofcisto kaj fakestro en la industrio Vojaoj kaj restadoj en
diversaj landoj faris lin vasthorizonta homo, kiu parolas multajn lingvojn.
Eminentulo sur la stenografa kampo: Fariis E-isto en 1908-9, post la milito
reviviganto de SOL kaj kunlaboranto de REVELO, efdelegito de UEA,
sukcesa kontrabatalanto de Ido, red. de E Triumfonta, en 1925 en. sekr. de
ICK, en 1930 direktoro, de 1933 dir. de UEA. Konst. enerala sekr. de UK-j,
eminenta oratoro, unuagrada interpretisto plurlingva kaj tradukisto plej
rapida E-stenografo Iniciatinto de la foira reklamo per E, kiam oni kreis la
int. foirojn en Frankfurt. LK kaj kunlaboranto de iuj grandaj E-gazetoj.
Verkoj:Vortaro de komercaoj E-G, 1920; Komerca Vortaro en E (kunlabore)
1927 Varolisto en E, 1919-24; La problemo de int. helplingvo por komerco
kaj trako (dulingva), 1924; konversacia libro G-E, 1926; komerca ekzercaro;
500 komercaj frazoj en E, 1928; Debata stenogr. E-a la Stolze-Schrey, 1926;
Eropo e la Abismo (trad. de Nitti), 1923; Eropo sen Paco (trad. de Nitti,
fnpresita, sed retenita de la eldonejo), Frankfurt, 1926. efunlaboranto de
la Enciklopedio.
Krijt (krejt) Pieter, nederlandan bankofcisto. Nask. 16 sept. 1894
Zaandijk. Prez. de sekcio Amsterdam II. de FLE. Gvidis kursojn.
Kriminologio. Verko de R. Vambery, el la hungara trad. V. Tth 1924,
86 p. i temas pri la deveno, la historio, la diversaj skoloj, la rilato al
punsistemoj, de l prikrimaj studoj, pri la sociaj kaj individuaj kazoj de l
diversspecaj atencoj. K, (G. S. , , E' 1924 p :188.)
Krisl Ladislav, eo, faka instr. en Lom u M. Nask. 26 jan 1894 en
Slan. E-isto de 1912. Gvidas iujare kurson. Sekr. de Amika Rondaro E-ista,
eld. ian ciklostilitan bultenon.
Kriss Juljusz, polo. Nask. en Lwow 1891. Organizis la studentan E-
movadon en Krakw (kursoj, klubo). Multaj prop. artikoloj. Originala
poemaro Melodioj de l nokto: 1914, 31 p. Kunlaboris al Pola E-isto; E-ista
Voo; La Revuo.
Kristana E-ista Ligo Int. v. KELI.
511
Kristanismo kaj Patriotismo, de Leo Tolstoj, el la rusa trad. I.
Maernis. 1931, 112 p. Tolstoj post la efektive iom ridindaj renkontioj de la
franca-rusa maristaro dum 1893 verkis tiun pamfeton, en kiu li montris, ke
tiuj ajne porpacaj aranoj trompas la popolojn, ke patriotismo troigita kaj
miskomprenata rekte kondukas al militoj. (G. S., ,E' 1931, p 97.)
Kristnaska Sonorado. Rakonto de Dickens, el la angla trad. Martyn
Westcott. 1905, 83 p.
Kritiko en E. La historia evoluo de la recenzo reprezentias per ta
gvidprincipoj de la tri efaj recenzologoj.
H. Aspremont (XVI. jarcento): La recenzo estas superfua kaj mafutila
akcesorao de l literaturo, ia parazito.
Taine: Recenzi estas nepre necese. La tasko de l konstrua kritiko estas
klarigi la jam ekzistantan literaturon, evoluigi la verkistojn kaj tiel plibonige
efki je l estiantaj verkoj.
Wilde: Kritiko estas arto potencumita, ar dum la materialo de l arto
estas la naturo, tiu de l kritiko estas la arto mem.
i tiuj tri principoj respegulias anka en la E-a recenzo, kiel
evoluogradoj. Anta la milito la recenzo preska tute mankis en E. La
bibliografan rubrikon en la gazetoj La Revuo kaj Lingvo Internacia
gvidis brilaj nomoj kaj bonaj plumoj: Cart, Bourlet, Noel, Ned Katrin (tre
sprita kronikisto de kongresoj), Palo Lengyel, Corret ktp., sed ili tute ne faris
al si la penon skribi verajn recenzojn, iliaj skribaoj konsistis en lada saluto
al la pliriigo de nia literaturo kaj en prilingva kritikado koncernanta pres-
ka ekskluzive la gramatikon kaj la vortaron. Kelkaj pli diligentaj recenzistoj
(ekz. Verto en Esperanto) fervoris pri la longa rakontado de l enhavo. Vere
valormezuranta kritiko, rigardanta la verkojn kiel artkreaojn, pritraktanta
stilvalorojn, internan konstruon, esprimforton, la artistan individuecon de l
verkisto, seranta la adekvatan stilefekton en tradukoj io i e erme ne
ekzistis. Kaj i anka ne povis ekzisti por tio mankis loko en la gazetoj,
mankis tempo kaj emo estis la epoko de Aspremont.
512
Post la milito montrias certa evoluo. En la recenzoj de Stroele, (Es-
peranto) Butin (Heroldo), Banham (La Suda Kruco) oni jam klare vidas la
tendencon: okupii pri la literatura kaj stila valoro de l verkoj. Sed alifanke,
en aliaj gazetoj daras plu la antaa stato, eble e pli malhone: ia
fankenparolemo, harfendado, virina kapricemo, trudo de personaj (ofe ne
ustaj) opinioj karakterizas multajn recenzrubrikojn.
Apartan lokon okupas de komence Kalocsay en L. M. En liaj recenzoj
(aperintaj ofe sub ps. Kopar, -y) la estetikaj vidpunktoj ias estrantaj, la
unueca starpunkto de l kritikisto esprimias en iu juo, la lingva kaj stila
kritiko estas severa, sed neniam harfenda, iam instrua, neniam persona: oni
vidas la konsekvencan klopodon por la konstruo de literatura stilo (1.
recenzojn pri Natan la Saulo, Idoj de Orfeo, Reo Lear, Saltego trans
jarmilojn ktp.). En L. M. aperis anka la literaturaj studoj de Hohlov, kiu per
ili iis iniciatinto de la kritika eseo. En la International Language la delikata
valortrovemo, belamo kaj certa jukapablo de Newell (Eleno Vinfero) ekforis
en mallongaj, sed trafaj kaj leginspiraj recenzoj. Samloke recenzis Sturmer:
subjektiva, kelkfoje malcerta kaj iom kaprica, sed ofe sagaca kaj sprita.
Johnson skribas koncize kvaza kundensigante paojn en unu linion sed liaj
frazoj iam trafas, kvaza martelo najlokapon. En la dua periodo de L. M. la
recenzoj de Waringhien distingias per lara kulturo, delikata kompreno pri
stilvaloroj kaj formproblemoj. Samloke Totsche, kun siaj severaj principoj
estetikaj, prefero al intelektaj valoroj, klopodo al absoluta, sentempa
artperspektivo, ofe donas memstare ueblajn literaturaojn; skribinte la
unuan memstaran kritikan libron (De pao al pao) li fariis ekiriginto de la
tria periodo: kritiko kiel arto memstara.
Recenzistoj, krom la menciitaj: Nekrasov, Barthelmess kaj Emba (La
Nova Epoko), Weinhengst (La Socialisto) okupiantaj precipe pri la sociala
tendenco de la verkoj kaj atoroj; Major (Oomoto): vastaj recenzoj, sed ofe
longa rajdado sur amata evaleto; Karl Minor (Germ. E-isto), same, sed en
recenzoj mallongaj; T. Jung (Heroldo), malofa reeenzanto, sed klarvida kaj
klarjua rekonanto; Szilagyi (L. M.): iom senpacienca kaj subita, sed kun ofaj
ekbriloj de sprito; Lejzerowicz (L. M.): certa gusto, objektiva juo. Jaume Grau
Casas (Kataluna E-isto): entuziasma adepto de poezia belo. Krome
sennombraj recenzantoj funkcias en diversaj gazetetoj, sed ili ne disvolvis
individuecon sufan por esti karakterizataj.
513
GEORGO KARCZAG.
Noto de M. C. Butler. La artikolo estas tro unufanke prezentita: en sia
entuziasmo pri unu fanko oni forgesas esti justa al la alia. Oni povas ja diri,
kaj vere, ke en la unua periodo grandparte mankis verkoj originalaj. Pro tio,
oni emis ne kritiki la originalan klasikan atoron, kies verkon oni tradukis,
sed pli atenti la stilon de la tradukinto, kaj la ustecon de la traduko, e la
gramatikan ustecon. Kaj tio, aparte en la unua stadio de la lingvo, estis
aparte grava, kaj uste tion la legantoj deziri legi. Nuntempe, kiam oni pli
multe verkas originale, kaj kiam la verkoj estas pli ampleksaj, estas pli da
ebleco kaj motivo kritiki la verkon mem.
Kroataj Poeziaoj. Trad. M. Spicer. 1912, 62 p. Ria kolekto de belaj,
harmoniaj pecetoj de la kroata literaturo. (LI 1912, p : 417.)
Kroita Kacumi, japano, prof. de japana historio en Imperia Univ. de
Tokyo, membro de Imp. Akademio. Nask. 3 sept. 1874 en Nagasaki-ken.
Patro de la J E-movado: energie klopodis por organizo de la movado en la
komencaj jaroj. En 1908 kun Sinmura partoprenis la 4-an UK kiel unua
japano. De la fondo de JEI ne agas aktive. Unu el la direktoroj de JEI. Kun
aliaj verkis: E-J Vortaro, 1906; Plena E-J Vortaro, 1914.
Krlewska 41. (elp. Kruleska, signifas: rea). Strato en Varsovio, kaj n-
ro de domo en i, kie lois dum siaj lastaj jaroj Z kaj lia edzino. 16. apr. 1917
je la 15-a horo tie eliris la funebra ceremonio de Z (v. Entombigo de Z) kaj
8 dec. 1924 sama sed jam pli multnombra procesio de Klara Z. La infanoj:
Adam kun sia familio, Sofo kaj Lidja loas ankora en tiu loejo. Dum iu
E-a okazantao en V. la Familio invitas la samideanaron je teo kaj aranas
varman akcepton. Estas nun la deziro de la pola E-istaro aeti tiun domon kaj
arani tie muzeon E-an.
E. WIESENFELD
Kronenberg Leopold, polo, instr., poste diversaj profesioj de 1921
okupis sin nur pri E. Nask. 15 okt. 1890 en Bochnia, mortis 7 ag. 1929 en
Varsovio. Eldonis multajn verkojn en pola lingvo. Liveris al la pola literaturo
514
pere de tradukado el la E-a: Dervioj de Tigr Pogosian el la araba kaj
novelojn de la hungara F. Herezeg. Estis kunlaboranto kaj eldonanto de polaj
gazetoj. Kun E li konatiis en 1909. En 1912 akiris prof. diplomon e Int.
Instituto de E. Samjare li eldonis lernolibreton por memlernantoj (33.000 e-
roj). En 1912 red. de l Kongresa (iutaga) Bulteno. Post la milito li
reeldonadis sian lernolibron, gvidis kursojn en diversaj urboj, (anka en
profesiaj societoj), veturis tra la tuta lando kun prelegoj. En 1926 la P
Eksterlanda Ministerio aranis E-an Presservon (agentejon) kaj li estis ia
gvidanto. Aperis de li pli ol 100 prop. artikoloj en la plej legataj polaj gazetoj,
enkondukis en multajn revuojn sisteme kursojn de E. La lastajn jarojn de sia
vivo li vivtenis sin nur per la E-a agado, kaj ekkonis la veran mizeron. E. T.
kaj H D E ofe publikigis liajn tre interesajn artikolojn. Entute: la plej aktiva
E-isto en Polujo inter 1912 kaj 1929, neelerpebla, nelacigebla optimisto.
E. WIESENFELD
Kronitaj verkoj de la Akademio. Jam anta la milito la Akademio
starigis komisionon por proponi el la aperintaj libroj tiujn, kiuj pro sia bon-
lingveco kaj bonstileco meritas esti ladataj de la Akademio. Tia, publikigo
de la ladoj okazis unuafoje en 1914, kiam la laditaj verkoj estis: Estu
Homo! (Waguer-Meyer), Rikke Tikke Tak (Conscience-Posenaer), Mirinda
Amo (Luyken); La Vendetta (Balzac Merekens); Rolandkanto (Nol). Post
la milito en 1923 la Akademio restarigis tiun komisionon, sed i funkciis ne
kontentige. Unuparte la granda kvanto da libroj, kiujn la eldonejoj devis
dissendi al iuj Akademianoj (is 20 el iuj libroj) igis la eldonejojn ofe ne
sendi librojn, kiuj sendube estus ricevintaj la ladon, aliparte tiuj ladoj
publikiis iam longe post la apero de la libroj, perdante tiel iun efkon je la
favoro de ilia disvastio kaj perdigante al la eldonejoj la valoron de la tiel
dissenditaj libroj. Pro tiu kazo post la jaro 1930 tiu ofciala akademia lado
de la verkoj esis, ar la koncerna komisiono dum jaroj ne ricevis librojn
ladotajn.
Kompreneble la nuna listo estas nenia valortakso de la esperantistaj
verkistoj kaj tradukistoj (ekz. neniu verko de Forge a Engholm estas ladata,
de Kalocsay nur la plej malgranda traduko), sed nur kvazaa vicigo de la
ensenditaj, por tiu celo oferitaj verkoj. Tio, ke el la tuta kronita verkaro iu
a alia verkisto rolas per granda procento de la libroj, montras (krom ke tiu
515
libro ne estas malbonlingva) nur la oferemon kaj entuziasmon de la koncer-
naj eldonistoj, a de la verkistoj, sed neniel lian pozicion en nia literaturo.
La Akademia iniciato estis bela, sed por in fakte efektivigi, nia
movado bezonus fnance fortan kaj pro tio bone organizitan akademion ne
kun memvolaj, sed kvaza honorariataj kunlaborantoj.
Jen la listo de la postmilite kronitaj verkoj :
1923: Hermann kaj Dorotea (Goethe-Kster); Idoj de Orfeo (Bulthuis),
1924; Preter la vivo (Baghy); Johano la Brava (Petf-Kalocsay); 1927:
Kataluna Antologio; 1928: Dancu Marionetoj (Baghy); 1929: Prozo ridetanta
(Schwartz); La tajdo (Hohlov); La alta kanto (Jung); Fabiola (Wiseman-
Ramo); Luno de Izrael (Haggard-Payson kaj Butler). 1930: La Leono de
Flandrujo (Conscience-Bulthuis).
Krucumo. De Drozdov, el la rusa trad. Hohlov. 1922, 56 p. Epizodo
de l lasta rusa revolucio kaj akre montras la diversecon de opinioj pri i en
unu sola familio. La tradukinto majstras nian lingvon. (G. S. ,E', 1923 p: 44.)
Krumpholc Josef, eo, dir. de la Perov-a bura lernejo. Nask. 19 okt.
1870 en Hradany. atata pedagogia verkisto, kunlaboris kun ejka pri unuaj
eaj lernolibroj.
Krysta (krista) Ludwig, germano, tata eksofcisto, urba konsilantarano
en esk-Tn (eoslovakujo.) Nask. 7 dec. 1877 en Lipowiec. E-isto de
1920. Prez. de loka EK kaj de 1931 de la Regiona E-ista Ligo fondita de li.
Fervora kursgvidanto, kunlabaranto de pluraj E-gazetoj. Liaj beletristikaj
verketoj aperis parte en la eldonaoj de Kenngott, parte memstare (Pri la
prononcado en E; Marionetaj ludoj; La senvola svatanto).
Kubo, Centra Ameriko. Pioniro estis d-ro E. F. Rodriguez. La movado
komenciis en 1904, la unua gazeto presinta pri E (en hispana lingvo) estis
Eseritura Veloz, stenografa gazeto. En 1907 en Santiago aperis la unua
societo, samjare en tiu i urbo oni instruis E-n en superaj lernejoj. En
1909-10 aperis E-gazetoj Kuba Stelo kaj Cuba E-ista. En Habana en 1910 oni
fondis Societon Kuban por la prop. de E. kiu, reorganizita en 1913, ekzistas
516
is nun. En 1914 ia prez. estis fama verkisto Mochado, eksambasadoro en
ilo. La la Dietterle-statistiko en 1928 E-istoj troviis en 43 urboj. En 1933
UEA-del. nur en Habana.
I. IRjAEV.
Kubo (antae: Okonogi) Sadairo (-roo), japano, studento de
pedagogio en Imperia Univ. de Tky. Nask 12 majo 1909 en Asikaga, Totigi-
ken. E-isto de 1928. Agema konsilanto de JEI; UEA-del.
Kudela Antonn, eo, jua ofcisto en pens. Nask 21 nov. 1870 en Svi-
nov. E-isto de 1908. Del. (de 1910) kaj honora membro de UEA. Prez. de la
loka grupo. Ano de la Moraviaj E-Pioniroj, komitatano de AE dum pluraj
jaroj. Kursgvidinto.
Khbacher (kbaer) Roland, astro-germano, Prez. de EK
Innsbruck. Bona prop-isto; kursgvidanto.
Kuhl Bronislaw, (ps. Baroko), polo. Nask. 19 ag. 1886. E-isto de 1906.
Aktiva prop-isto en Krakovo. Lerta tradukisto kaj kritikisto. En 1912 aperigis
lernolibron de E. Originale verkadis plejparte recenzojn kaj kritikojn en P E-
isto, British E-ist, La Bela Mondo, Universo, k. a. Tradukoj: Ni sekvu Lin de
Sienkiewicz, Legendoj de A. Niemojewski kaj Lupo, Hundoj kaj Homoj de
Dygasinski.
Khnl (knl) Eduard, eo, ofcisto de eoslovaka diplomatia servo.
Nask. 16 majo 1884 en Praha. E-isto de 1900, pioniro de E. Kunfondinto de
EK en P. Fond. de Bohema Unio E-ista en 1908 kaj gvidis in is la
mondmilito. Estis unu el tiam malofaj E-istoj-turistoj. En 1903 vojais tra
Germanujo, Svisujo, Francujo, serante kaj vizitante E-istojn, (l. liajn re-
memorojn en Bohema E-isto). Estante en jul. 1914 en Paris por eesti la UK li
estis ekspedita Hispanujon, kie li vivis dum la mondmilito inter E-istoj,
partoprenante aktive en la prop. laboro por restarigo de la eoslovaka tato.
Eld. kaj red. la monatan E-gazeton asopis eskch E-ist, 1907-14. Verkis
kaj eld. detalan gvidlibron tra Praha; detalan ean lernolibron; ean tradu-
kon de la Fundamento, ean losilon. Estis ano de la Akademio. Post
forveturo al Usono, li donacis sian ampleksan E-bibliotekon al Biblioteko de
517
la Nacia Muzeo en Praha.
Kultman Karl, estono, bankofcisto. Nask. 20 ag. 1890 en Puhkovo. E-
iis 1917. Gvidis multajn kursojn. Prez. de la Narva E Unuio de 6-7 jaroj.
Kun Leo, d-ro, kuracisto en Slav. Brod (Jugosl.). Komitatano de JEL.
Red. de La Suda Stelo de 1933. Recenzisto.
Kun Pahlo kaj Libro. De A. Isba, trad. V. Zamjatin 1934, 266 p.
Taglibro de simpla soldato en la Rua Armeo, kiu lernas ne nur la militarton,
sed anka ricevas edukon sciencan, industrian, kaj politikan. . . Certe la libro
ne plaos al pacifsto. La stilo estas simpla kaj klara. (F., Te British E-ist
1934, p: 40).
Kurachi (kurai) Haruo, japano, meanika in. Nask. 25 nov 1899 en
Nagoya-si. E-isto de 1922. Kunlaboris kun Iiguro. Antae taboris por E en
N., nun en Kiboa, Tokyo. Trad. al J Esenco kaj Estonteco de L. I. de Z,
1927.
Kuracistoj, v. Medicino.
Kurijama Ioe, japanino, ofeistino de : Centra Potofcejo de Tokyo.
Nask. 10 febr. 1909 en Tokyo-si. E-isto de 1931. Post la morto de s-ino Sasaki
zorgas Klaran Rondeton. Partoprenas laboron de Studejo de Z-a Gramatiko,
gajnis unuan premion e lit. konkurso de JE Lit. Societo, 1933.
Kurioza Okazao. Komedio de Goldoni, el la itala trad. Mevo. 1932,
64. p. La tuta komedio estas mirinde viva kaj majstre lerta. Traduko en bona
E. . . Tamen kun peketoj. (Kopar, Bibl. Gazeto, 1933, p: 49.)
Kursa Lernotibro la praktika parola metodo, verkis E. Privat. 1910,
64 p, 7-a eld. 1930, 78 p. is nun aperis en 40.000 e-roj. Populara lernilo
uzata en multaj landoj.
Krsteiner (krstajner) Hans, sviso, komercisto. Nask. 14 nov. 1885 en
St. Gallen. E-isto de 1908. Fondis EG en St. G. Havas gvidajn funkciojn en la
loka grupo kaj en SES. Estis efdel. de UEA. Kunlaboris al la Enciklopedio.
518
Kurzens Nikolajs, latvo, tata ofcisto. Nask. 25. junio 1910 en Aluksne,
loas en Riga. En 1932 vicprez. de Lat ES, de 1932 is agusto 1934. red. de
Ondo de Daugava. Kunlaboranto de LM kaj Norda Literaturo. Unu el la
plej talentaj originaiaj poetoj: Majstro de etaj formoj, per kiuj li diras la
krudan realon, sen poezia ornamo, sed liaj komparoj ofe aperas kvaza per
forto de revelacio. Liaj traduko el 1a latva apartenas al la plej bonaj tradukitaj
poemoj.
Kster Benno, germano, kalkulkonsilisto. Nask. 9 jul. 1861 en Wildes-
hausen, mortis 24 okt. 1916 en Breslau. Tradukis el la germana Hermano kaj
Doroteo, de Goethe, 1911. Kunlaboris al La Revuo kaj Vagabondo.
Kutscher (kuer) Ludwik, fninto de la medicino. Nask. en Krakovo,
Polujo. Lernis E-n kiel 15-jara gimnaziano. De 1926 aktiva ano de Societo ,E'
en K., gvidis junularajn rondojn. En 1929 iniciatis la fondon de sekcio de
medicin- kaj farmacistudantoj e TEKA. De 1927 adm. de P E-isto, de 1931
sekr. de PED. Estrarano de UK 1931.
Kuwahara (-a-) Tosihide (-i-), japano kemiisto de tata Industria
Laboratorio, Oosaka. Nask. 20 jan. 1910 en Ooita-ken. Post Sisido gvidis EG
en Tria Nacia Kolegio, Kyto. Aranis postkongreson en Kyto 1928. Kun-
fondinto kaj eksprez. de Sendai ES. Finis kurson de Thoku Imperia Univ.
Sendai, 1932. Del. de UEA en Oosaka 1934. J-a delegito de ISAE, 1934. efaj
artikoloj: Statistika rigardo al nuna stato de E-movado en la mondo, LRO
1932 marto; ABC de E-movado en Jarlibro de JEI 1932. efunlaboranto de
la Enciklopedio. (Kaw.)
Kuzma Orest, ukrajnano, gimn. prof. Nask. 24 jan. 1893. Fond. kaj
prez. de l landa societo por ukrajnaj E-istoj Progreso (Kolomyja, Pollando),
UEA-del. de 1913. Verkis multajn ukrajnajn verkojn. Verkis diversajn E-
lernilojn, kunlaboris al multaj E-gazetoj.
Kuzmi Vladimir Savvi, sovetiano, ukraina verkisto proleta, atoro de
la ukrainlingvaj romanoj Flugiloj, Turbinoj kaj multaj rakontoj. Nask. en
1904. Aktiva E-isto, verkas anka en E, membro de IAREV. En E aperis lia
originale verkita noveto Solidareco, 1931. Kunlaboris en SAT-organoj.
519
Kuznecov, ruso. Venis en Japanujon en 1919, instruis per rekta me-
todo E-n en Nippon E-Sya, Tkyd, en 7920. (Kaw.)
Kvakeroj. v. Societo de Amikoj.
Kvardek Jaroj. Verketoj dediitaj al la 40-jara jubileo de E. SAT, 1927.
48 p. Enhavo: E kaj lingvoscienco; Provo de kvanta elementanalizo en E; El la
unuaj tagoj de E; u estis Z sennaciulo?; Evoluo de la interna ideo;
Nuntempa stato kaj plua evoluo de laborista E-movado. E kaj edukado, ktp.
Kvinmilionoj. (5.000.000). Rakontoj originale verkita de Grenkamp-
Kornfeld. 1931, 113 p. La lirikaoj, rakontaoj estas tre multspecaj, tamen io
komuna estas trovebla en ili: la pala anemio. Du a tri paoj tamen konsolas
min. (Szilagyi, LM, 1931, p: 70.)
Kvin Noveloj. De Tuglas, el la estona trad. Seppik. 1924, 159 p. Du el la
noveloj: En la no de la mondo (v.) kaj Popikaj Huhuu aperis anka en apartaj
eldonoj. (56 p. kaj 32 p.) Pri la granda estona novelisto donas tiu i libro tre
bonan kaj sufe plenan prezenton. Bonega interpretado. (Kopar, LM, 1924,
p: 180.)
Kymn-Taylor Gerald, brita, solicitoro kaj notario. Brigad-generalo.
Nask. 9 marto 1863 en Liverpool. Brita parlamentano, 1910-15. Protektanto
de E grupo en L.


520
L
La Alta Kanto de la Amo. Originale de T. Jung. 1927, 38 p-
Rimverkita legendo, bela, interesa, emociplena. La formo estas preska per-
fekta: ritmo kaj rimoj agrablaj al la orelo. arma poemo, kiun la Akademio
senhezite rekompencis. (Ak. Raporto, 1929)
La Amo en la jaro Dekmil. Fantazia romano de Jos de Elola, el
hispana trad. Berenguer,1933, 353 p. Du gefanoj, kiujn en 2000 trafas
mortosimila dormado, estas vekitaj en la jaro 10.000 kiam iuj naciaj lingvoj
jam mortis, kaj iuj homoj parolas nur E. La tradukinto plej lerte kaj fdele
faris la tradukon. (Inglada, H DE,1933 n-ro 21.)
La Antikva Romo surmare. Prelego de la efministro Mussolini. Trad.
el la itala. 1927, 69 p.
La Arentjubilea Kongreso. De T. Jung. 1933, 51 p. Kroniko pri la
jubilea kongreso. Plej interesa parto estas motivado de la speciala situacio, en
kiu la kongreso okazis. (F. Szilagyi, Lingvo Libro, 1934, p: 30.)
(La) Arthistorio. Vol. I. is la renesanco. Verkis A. Hekler, por la E-
eldono prilaboris A. Kampiss el la hungara trad. K. Kalocsay.1934, 104 teksto-
kaj 112 kliopao . Tre valora libro, kiu kondukas min tra la jarmiloj de arta
evoluo, montranta la homan deziron trovi esprimojn pri enanimaj sentoj.
Kun komencio en Egipto la fama profesoro e la budapesta universitato igas
la leganton rapide mari tra la jarmiloj. (Li, Svenska Arbetar E-isten , sept-
1934.) La dua volumo aperos en 1935.
La Arto de Memdisciplino: Psikagogio. Originale de Ch. Baudouin.
1926, 96 p.: Bonega enkonduko en la problemojn de la psikoanalizo, mir-
inda stilo, . . . aldono de listo de fakaj esprimoj kaj de faka literaturo. (O.
Simon, La Socialisto, 1926; p: 100.)
La Batalo de l Vivo. De Dickens, la la germana traduko E-igis Z.
Unue aperis en La E-isto, 1891; en 1910 aparte, 88 p. Unu el la unuaj tradukoj
al E.
521
La Bela Mondo kaj Universo. La plej belaj, plej artaj kaj plej luksaj E-
aj periodaoj, kiu is nun aperis. Vere valoraj artaoj. LBM eliris nur de julio
1908-julio 1909, IV-j-32-48 p. entute 2 vol. kun 376 p. 24x16. Red. d-ro
Schramm, en Dresden. U. aperis de sept. 1909-ag. 1912 en 3 vol. kun 384,
384, 29 p. 24x16. Red. prof. Lederer kaj d-ro Schramm, eldonejo: Heckner,
Wolfenbttel.
P. TARNOW.

Labkoro. Mallongigo de laborista gazeta korespondisto.
Laborista movado. Se la maloportuno de la multlingveco kaj la
bezono pri int. lingvo estas sentata de la laborantoj sur la kampo de scienco,
komerco kaj trafko, kiu kutime posedas kelkajn fremdajn lingvojn, des pli
forte sin trudas la neceso de tutmonda interkomprenilo al la agantoj en la lab.
movado, kies plimulto enerale ne scias iun fremdan lingvon krom sia
gepatra. Estis plejparte simplaj laboristoj, e sengramatikuloj, kiuj la unuaj
ekkonsciis pri la valoro de E, kun granda peno proprigis al si la lingvon kaj
pionire laboris por ia disvastigo.
La unuaj lab. E grupoj fondiis en 1905-08 en Den Haag, Hamburg,
Mnchen, Paris, Stockholm kaj aliaj lokoj. En Britujo stariis en 1907 Brita
Ligo de E-istaj Socialistoj, sed ajne ne estis lokaj grupoj. En 1911 fondiis
lab. E Asocioj (LEA-oj), en eoslovakujo, Germanujo kaj Nederlando.
Aperis naciaj gazetoj Antaen (Germ.), Arbeider-E-ist (Ned.), Kulturo,
(eosl.) kaj Le travailleur E-iste (Francujo). Jam pli frue aperis int. organo
por lab. E-istoj. Marcel Verama (ps. de Paul Berthelot) iniciatis in, eldonante
en 1906 Rondirantan Folion por la kreado de tutmonda Socia Revuo. Sekve
de i tio kaj la decido de la Ruula Kongreseto en Genve 1906, eliris en jan.
1907 la unua n-ro de monata gazeto Int. Socia Revuo. Redaktoroj estis: Fi
Blan Go (ps. de P. Blangarin) 1907-09, J. L. Bruijn 1910-11 kaj W. Nutters,
1912-14. Multan laboron por i faris anka R. Louis, 1907-09. Okazis kelk-
foje, ke en la lasta parto de la jaro ne plu estis sufe da mono kaj oni povis
aperigi nur unu n-ron en 2 a 3 monatoj, sed en 1912-13 la abonantaro jam
estis pli ol 600 en preska 20 landoj; legantoj kaj kunlaborantoj troviis e en
522
la cara Ruslando. En la eldonejo de ISR aperis en 1912-14 serio da verketoj de
Berthelot, Ferri, Domela Nieuwenhuis, Kropotkin, Lassalle, Liebknecht,
London, Stanii kaj V. Hugo; gravan traduklaboron faris D. Ivanski kaj W.
Nutters. Pro la militeksplodo en 1914 ISR esis aperi. (En 1920 Nutters
klopodis revivigi la revuon, sed li sukcesis aperigi nur 6 n-rojn).
Organizo tutmonda stariis en 1906.
i estis la Int. Asocio Paco-Libereco, poste nomata Liberiga Stelo.
efaj aktivuloj: Fi Blan Go kaj R. Louis; celoj: batali kontra militismo, kapi-
talismo ktp., disvastigi E-n e internaciistoj, liberecanoj, socialistoj ktp. La
asocio eldonis kelkajn brourojn kontra militismo, patriotismo kaj religio; i
tiuj verketoj estis la unuaj lab. E eldonaoj. Tamen la asocio, kiu akceptis kiel
membrojn nur personojn kaj lokajn grupojn, ne trovis multe da adeptoj
ekster Francujo. La ea kaj germana LEA-oj ellaboris du diferencajn
projektojn de int. organizo; amba celis kun igi la LEA-ojn en lab. E
kongreso, kiu pritraktus la problemon kaj kiu okazus samtempe kun la U. K.
en Paris, 1914, ne efektiviis. Jam pli frue e la U. K. en Genve, Cambridge,
Antwerpen, Krakw kaj Bern, la lab. partoprenantoj aranis apartan
kunvenon, t.n. ruulan kongreseton. i tiuj ebligis konation kaj interanon
de spertoj, sed ne havis praktikajn rezultojn. En 191l UEA klopodis starigi
lab. fakon, sed ne sukcesis. enerale la lab. E movado is 1914 laboris efe
por E.
Kelkaj el la agantoj sur int. kampo ankora ne nomitaj: P. Asselin, G.
Bastide, E. Chapelier, (mortis en 1933), N. P. Evstifejev, E. Hakanson (mortis
en 1907), J. Hoyle, H. Hyams (Tagulo), D. A. Klain (mortis en 1929), W.
Padfeld, A. Panlou, E. Parker, V. Richard, Sifo (eldonis: La voo de la popolo,
en ina kaj E lingvoj, mortis en 1915), W. Tielking.
Dum la mondmilito la lab. E movado stagnis. En 1919 i reekvivis. En
tiu jaro grupo da francaj lab. E-istoj, inter kiuj E. Lanti, faris la unuajn paojn
por restarigi la int. kontakton. Reeldoninte la gazeton Le Travailleur E-iste,
ili aperigis en i int. rubrikon sub la titolo E-ista Laboristo, kiu post
mallonga tempo elkreskis al memstara monata gazeto. Plie ili revivigis la
asocion Liberiga Stelo kaj konformis ian statuton al la novaj cirkonstancoj.
523
En E-ista Laboristo la redaktoro, Lanti, publikigis serion da artikoloj,
poste eldonitaj kiel brouro sub la titolo For la Netralismon, en kiu li detale
pritraktis la organizan demandon kaj konkludis 1. ke E por laboristoj ne estas
celo, sed rimedo, 2. ke tial la lab. E-istoj devas organizi sin tute memstare, 3.
ke necesas ne nur propagandi, sed anka uzi, apliki la lingvon, 4. ke la fab. E-
istoj ne devas organizi sin en speco de Internacio kuniganta la naciajn as-
ociojn (LEA-ojn), sed ke ili devas interligii unu kun la aliaj senpere en
mondorganizo sennacieca.
i tiuj ideoj renversis multajn el la istiamaj perceptoj pri la tutmonda
organizado, tamen iom post iom ilin akceptis la plej aktivaj kaj plej klarvidaj
lab. E-istoj. Liberiga Stelo gajnis membrojn en multaj landoj kaj la kreskanta
infuo de E-ista Laboristo, kiu depost okt. 1920 estis ia ofciala organo,
plifortigis ian pozicion. En ag. 1921 okazis en Praha ia unua kongreso
kun preska 80 partoprenantoj de 75 nacioj: inter ili estis : L. Banmer, K
Deubler, Guiheneuf, P. Kockeritz, Lanti, L. Revo. La decido de i tiu
kongreso Liberiga Stelo alinomiis Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT) kaj
ia organo Sennacieca Revuo (S. R.). La gvidadon oni komisiis al la istiama
estraro de L. S., kies efaj funkciuloj estis: Banmer, sekr., L. Glodeau, kas. kaj
adm., Lanti, red. kaj gvidanto. La celon de la asocio oni formulis jene:
a) utiligi praktike la int. lingvon E por la klasaj celoj de la laboristaro
tutmonda; b) kiel eble plej bone kaj digne plifaciligi la interrilatojn de la
membroj, tiel kreskigante e ili fortikan senton de homeca solidaro; c) ler-
nigadi, instruadi, klerigadi siajn membrojn tiele, ke ili fariu la plej kapablaj
kaj plej perfektaj el la tiel nomataj internaciistoj. ) servi kiel peranto e la
interrilatoj de nesamlingvaj asocioj, kies celo estas analoga al. tiu de SAT; d)
peri kaj iel eble helpi al kreado de literaturo (tradukoj kaj originaloj)
spegulanta la idealon de la asocio.

i tiun difnon oni akceptis en la fonda kongreso de SAT en 1921, i
restis is nun valida. En 1928 oni precizigis la celon per jena aldono:

524
SAT, ne estante politika, sed nur kleriga, eduka, kultura organizo celas,
ke iaj membroj estu komprenemaj kaj toleremaj rilate al la politikaj kaj
flozofaj skoloj a sistemoj, sur kiuj sin apogas la diversaj klasbatalaj
laboristaj partioj kaj sindikatmovadoj; per komparo de faktoj kaj Ideoj per
libera diskutado i celas malebligi e siaj membroj la dogmion de la instruoj,
kiujn ili ricevos en siaj apartaj medioj.
Unuvorte, SAT celas, per konstanta uzado de racie elpensita lingvo kaj
ia mondskala aplikado; helpadi al la kreado de racie pensantaj spiritoj,
kapablaj bone kompari, uste kompreni kaj jui ideojn, tezojn, tendencojn
kaj sekve kapablaj elekti memstare la vojon, kiun li opinias la plej rekta, a
plej irebla por la liberigo de sia klaso kaj forkonduko de la homaro al kiel eble
plej alta tupo de civilizo kaj kulturo. La membreco de SAT estas individua;
lokajn a landajn sekciojn i ne havas. Karakteriza trajto el la organizformo
de SAT estas, ke ia gvidinstanco, nun nomata enerala Konsilantaro,
elektata de la tuta membraro, ne reprezentas landojn a naciojn, sed t. n. ,
sektorojn. Por eviti naciisman infuadon en la gvidado oni dividis la
tersurfacon la arbitraj partoj: sektoroj (nun la meridianaj horzonoj) kaj po
unu reprezentanto de iu sektoro konsistigas la konsilantaron. i tiu elektas
inter si la estraron de la asocio, kiun i helpas kaj konsilas. De 1933 anka la
estraro estas elektata de la tuta membraro kaj estos en la konsilantaro anka
reprezentantoj de la LEAoj, kiu subskribis la Konvencion kun SAT, v. poste).
En 1922 aperis unuafoje la Jarlibro, kiu enhavante la adresojn de iuj
membroj, ebligas al 1a SAT-anoj interrilati unu kun la aliaj kaj efektivigi la
reciprokan servadon, al kiu devigas la SAT-membreco. Sekvintan jaron SAT
havis jam pli ol 2000 membrojn. S. R. eliris regule kaj kreskis la amplekso
kaj kvalito. La plimultio de la administra laboro necesigis dungi salajratan
ofciston. i tiun funkcion ekplenumis en la mezo de 1923 R. Lerchner,
Leipzig. En 1924-25 la membronombro estis 2404, 2705. Tiutempe estis
malpermesite al SAT-anoj esti membro de t. n. netralaj E organizoj, ekde
1925 la tiurilata statutartikolo estas malpli severa.
En 1923 kelkaj Moskvaj fervoruloj, G. Demidjuk, N. Futerfas, S Aaj-
dovski, N. Nekrasov eldonantaj revuon La Nova Epoko, kies enhavo
montris ideologian parencecon al SAT, konsentis rezigni pri ties aperigo kaj
redakti Lit. Sciencan aldonon de S. R. i tiu aldono aperis unu jaron. Tiam
525
montriis, ke i amba organoj ne sufis. En okt. 1924 ekaperis semajna
gazeto Sennaciulo (Sulo) kaj S. R. mem iis lit. scienca organo. En 1928 S R.
alinomiis La Nova Epoko; redaktoroj estis Nekrasov kaj Demidjuk kaj de
1930 Barthelmes. De 1924 la revuo anka havis pedagogian fakon, kiun
prizorgis M. Boubou kaj J. Zilberfarb.
Kunlaborantoj de la SAT-organoj estis i. a.: L. Bergiers, G. P. de Bruin,
J. Burger, E. Drezen, K. Frodin, D. Dambe, Emba (ps. de E. Baranyai) L. Ivn,
J. Jurista, K. Johanson, N. Krassovski, M. Krjukov, Lanti, C. F. Magashazi-
Hochhauser, E. Mialski, H. Muravkin, M. Muribo, Neniu, H. Remers, L.
Revo, V Riedel, S. Rublev, G. Saville, Mark Starr, E. Spiridovi, Senheredigito
(ps de P. Kkeritz), Stebek, H. Wenhengst.
Tria gazeto estis La Lernanto, aldono de S-ulo kaj de kelkaj LEA-
organoj, kiu en 1928-30 havis la eldonkvanton de l0.000 e-roj. En 1930 eliris
Sennacieca Pedagogia Revuo, red. H. Stay, presata en Moskvo. Eliris nur 4 n-
roj (148 p.).
Por progresigi la eldonadon de literaturo, stariis en 1922 Eldon-Ko-
operativo, komence gvidata de Barthelmess kaj Remers en Dilsseldorf, poste
transformita en fakon de SAT sub prizorgo de la SAT-estraro. Per eldono de
akcioj i havigis al si malgrandan kapitalon kaj sukcesis en deko da jaroj
aperigi pli ol 50 diversajn verkojn, el kiuj la plej gravaj estas: Fasto de
Goethe, I-a parto, trad. Barthelmess, Eklumo en abismo de Barbusse, trad.
Else, Je la nomo de la vivo, originalo de Izgur, Kandid de Voltaire, trad.
Lanti, Rua Stelo de Bogdanov, trad. kolektivo, gvidis Nekrasov kaj Rublev,
La fera kalkanumo de London, trad. Saville, Komunista Manifesto de
Marks kaj Engels, trad. Pfefer, tato kaj Revolucio de Lenin, trad.
Demidjuk, Naciismo, originalo de Lanti, Etiko de Kropotkin, ABC de
Sennaciismo, originalo de Elsudo (Kolinski), Proletaria Kantaro (74
kantoj kun notoj), La Laborista E-ismo de Lanti. i lasta verketo jam aperis
en angla, franca, ea, germana, nederlanda kaj sveda lingvoj. Apartan
mencion meritas la Plena Vortaro, verkita de prof. E. Grosjean-Maupin, A.
Esselin, S. Grenkamp-Kornfeld, kaj prof. G. Waringhien, sub gvidado de la
unue nomita. Por organizi la literaturan laboron stariis Lit. Komisiono
(poste Lit. Sekcio), kiun gvidis sinsekve Barthelmess, Rublev, kaj Baranyai.
526
Ne iuj SAT-anoj konsentis pri la taskoj de SAT, pri ia starpunkto,
organizformo, taktiko ktp. Sekve de tio aperis kelkfoje proponoj pri anoj en
statuto. Plej radikala tia propono estis tiu de kelkaj sovetiaj SAT-anoj, inter
kiuj E. Drezen, A. Jodko, N. Incertov, B. Modenov, P. Robicsek, pri alio de
SAT al la Komunista Internacio. Kiam en la kongreso en Cassel (1923)
montriis, ke i ne havis ancon esti akceptata, oni reprenis in. i sama
kongreso rekomendis la starigon de fakoj (sekcioj) kaj frakcioj, por ebligi
praktikan laboron en fakaj, profesiaj kaj partiaj rondoj. Stariis iom post iom
sekcioj de edukistoj, gejunuloj, sportuloj ktp. La plej aktivaj sekcioj disponis
pri propra Pao en la asocia organo. Speciale la Edukista Sekcio, gvidata de
M. Boubou, faris gravan kaj modelan laboron. La frakcioj efe laboras por kaj
per E en partiaj rondoj kaj instancoj. Ekzistis anarkiista, komunista,
sennaciista kaj socialista frakcioj.
En 1924-25 SAT travivis malgrandan krizon. Anarkiistaj SAT-anoj,
inter kiuj J. Migny, A. Bolle, A. Lewin, malaprobantaj, ke en SAT-organoj ne
povas aperi artikoloj kontra Sovetio, kontra la komunismo, starigis pro-
pran organizon, la Tutmondan Ligon de E-istaj Sentatanoj (TLES) kaj el-
donis dumonatan gazeton Libera Laboristo. S-ulo, la ofciala organo de
SAT, efe pro la tre aktiva kunlaboro de komunistaj kaj sovetiaj SAT-anoj kaj
pro manko de alitendencaj kunlaborantoj aspektis iom unutendenca kaj
kazis malkontentecon e parto de la SAT-anaro. Krome estis en SAT
bataleto sur lingva kampo pro la troa uzado de novaj vortoj kaj de sciencaj
afksoj, kaj pro la eksperimentado kun novaj formoj kiel morge (morga),
balde (balda), konfero (konferenco), difero (diferenco) k.s.
i tiuj faktoj kazis ian maltrankvilon e la anoj, kiu esprimiis per
multaj proponoj pri reorganizo, pri aliigo de la strukturo ktp. La kongreso en
Wien, 1925, pritraktis i tiun situacion, fksis la ustan linion kaj restarigis la
ekvilibron. i anka malaprobis la eksperimentadon kun lingvaj novaoj en
SAT-organoj. Post tiu i kongreso la redaktadon de S-ulo prizorgis redakcia
komisiono, konsistanta el diverstendencaj SAT-anoj en Leipzig. Tio daris is
la mezo de 1926, kiam Lanti dum kelka tempo provizore prizorgis la
redaktadon. Post malagrablaj spertoj kun aliaj redaktoroj, fne Barthelmess
venis Parizon kaj de tiam i tiu, sub gvidado de Lanti, redaktis S-ulon.
ar ne estas eble el Sovetio rekte transsendi kotizojn kaj abonmonojn
527
al la administrejo, funkciis tie kiel agentejo komence La Nova Epoko kaj
poste la Centra Komitato de la Sovet-respublikara E-ista Unio (CK SEU).
En 1926-27 SAT havis kelkajn mallacilaojn pro stagno en la
montranssendo el Sovetio tiel ke S-ulo povis aperi nur iudekkvartage je 12
paoj. Monkolektado okaze de la kvinjara ekzisto de SAT helpis venki i tiun
krizeton. En 1927 ekfunkciis Gazetar-Servo, gvidata de O. Bssler, kiu havigis
informojn kaj novaojn al multaj naciaj lab. gazetoj. Dum unu jaro 1929-30 i
havis propran paon en S-ulo. En la dua jarkvino SAT progresis pli rapide ol
antae. En 1929 -30 S-ulo aperis iusemajne en 12 paoj; kiam eliris ia 300-a
n-ro i havis pli ol 4200 abonantojn. Tiutempe la membraro superis la
nombron 6500, el kiu . triono estis en Sovetio. Cetere en tiu nombro ne estas
enkalkulitaj la membroj en Hungarujo, Italujo kaj Rumanujo, kie estas
malpermesite esti membro de SAT. Komparante la membronombrojn de la
plej gravaj landoj kun tiuj de la LEA-oj, oni konstatas, ke en 1929-30 en
Astrujo la nombro de SAT-anoj estis preska 20% de la kvanto da LEA-anoj,
(270-14001, en Francujo iom pli ol 40% (370-850), en Germanujo 50o o
(1800-3500), en Neerlando 40% (140-350), en Sovetio 50% (2000-4100), en
Svedujo 20% (220-1060). Tute alia estis la proporcio en Britujo, tie estis 426
SAT-anoj kaj 160 LEA-anoj.
En la komenco estis malmultaj rilatoj inter SAT kaj LEA-oj. Unufanke
kelkaj LEA-oj preferantaj int. organizformon ne tre simpatiis al SAT, alilanke
SAT ne multe okupis sin pri arto kaj agado de la LEA-oj. Simpatiis al SAT la
franca kaj germana LEA-oj, pli malpli pasivaj estis la astra kaj sveda. La
nederlanda is 1928 forte kontrastaris al SAT, e faris klopodojn por starigi
Internacion. Tute apartan pozicion okupis SEU, kiu faris rezervojn pri la
starpunkto kaj ideologio de SAT, sed tamen provizore subtenis in kaj servis
kiel peranto inter SAT kaj sovetiaj E-istoj.
En 1927-28 la estraro de SAT interrilatis kun la LEA-oj por trovi
komunan bazon por kunlaboro. Sekve de tio estiis t. n. Konvencio, kiun
aprobis la kongreso en Gteborg kaj kies efa enhavo estis la jena: la LEA-oj
prizorgas la por-E-an laboron kaj SAT la per-E-an, LEA-oj eldonas
nacilingvajn kaj dulingvajn publikaojn kaj SAT la E-lingvajn, en lokaj grupoj
estu starigataj SAT-rondoj, kiuj prizorgas la SAT-laboron kaj SAT-
propagandon, LEA-oj donas al SAT spacon en siaj gazetoj, kaj SAT faras la
528
samon al LEA-oj, LEAoj povas elekti unu el siaj estraranoj kiel konsultantan
membron de la SAT-gvidantaro.
Iom post iom preska iuj LEA-oj subskribis la konvencion. Montriis
tamen, ke i ankora ne prezentas idealan solvon por la problemo pri
kunlaboro inter SAT kaj LEA-oj kaj la germana kaj sovetia LEA-oj rompis in
en 1930 per sia kontra SAT-a agado.
Grava perioda okazao en la SAT-vivo estas la iujara kongreso. i
donas la eblon de fruktodona interano de opinioj, spertoj, ktp. inter
diverslandaj SAT-anoj kaj prezentas por multaj membroj la solan okazon por
parola interrilatado kun alilandanoj, krome i estas impona pro manifestacio,
montranta la forton de la lab. E-movado kaj la praktikan uzeblon de la lingvo.
En la unuaj jaroj oni alte taksis la moralan apogon de eminentuloj. Oni
sukcesis atingi, ke famaj homoj akceptis la honorprezidon de la unuaj SAT-
kongresoj kaj esprimante sian favoran opinion pri E, li havigis al la E-istaro
valoran prop. materialon. Iliaj eldiroj aperis tradukitaj en multaj naciaj
gazetoj kaj estis legataj de centmiloj da homoj.
Tempo, loko kaj decidoj de la SAT-kongresoj estis la jenaj:
1921, 1-3 ag. Praha. Honorprez. H. Barbusse. . 80 partoprenantoj el
15 landoj. Malakceptis netralecan starpunkton, akcentis la neceson praktike
uzadi E-n por lab. celoj.
1922, 12-16 ag. Frankfurt a. M. Honorprez. Romain Rolland. 230 el
12 landoj. Malpermesis al SAT-anoj esti membro de netrala E-organizo.
1923, 11-15 ag. Cassel. Honorprez. A. Einstein. 250 el 18 landoj.
Propono pri komunistigo de SAT. Malaprobis iun emon enovi en SAT
batalon inter diversaj tendencoj.
1924, l4-18 ag. Brussel. Honorprez. Ernst. Toller. 90 el 14 landoj.
Malpliseverigo de la statuto. Rekomendo uzi simplan stilon.
l925, 11-15 ag. Wien. 150 partoprenantoj el 7 landoj. Decidis, ke SAT
529
restos iutendenca, per-E-a organizo. Malaprobis la tendencon eksperimenti
en SAT futurisman, nefundamentan stilon. Starigis komisionon por SAT-
programo.
1926, 6-10 ag. Leningrad. Honorprez. Lunaarski. 400 el 14 landoj.
Raportoj pri E en lernejoj kaj lab. kluboj, E kaj radio, Int. Lab.
Korespondado k. a. Rekomendo starigi lokajn SAT-grupojn. Tezoj pri rilatoj
inter LEA-oj kaj SAT. La sovetia poto aperigas SAT-potmarkon.
1927, 12-16 ag. Gteborg. Pli ol 400 el 24 landoj, inter kiuj deko da
sovetianoj. Akceptis la Konvencion inter SAT kaj LEA-oj kaj aldonon al la
statuto, per kiu estis akcentata la kultura, eduka, nepolitika kaj kon-
tradogmeca karaktero de SAT.
1929, 4-10 ag. Leipzig. 650 el 22 landoj, Kritiko de komunistaj SAT-
anoj pri la la ili oportunisma, neklasbatala gvidado de SAT, kaj pri la ili
malaprobinda eldono de brouro La Laborista E-ismo. Decido, ke aktivaj
membroj devas aboni la ofcialan organon de SAT. Likvido de la
Programkomisiono.
1930, 3-7 ag. London. 340 el 16 landoj. Sovetiaj SAT-anoj bojkotas la
kongreson per ladire intenca neeesto. Batalo inter komunistaj partianoj
unufanke kaj la SAT-gvidantaro kaj iaj aprobantoj alifanke.
1931, 1-8 ag. Amsterdam. 400 el 14 landoj. Partiana opozicio
klopodas akiri la gvidadon de SAT, sed malsukcesas. i forlasas la kongreson:
Decido, ke SAT restos senpartieca, iutendenca.
1932, 6-11 ag. Stuttgart. 24 el 12 landoj.
1933, 5-10 ag. Stockholm. 599 el 15 landoj.
1934, 3-8 ag. Valencia. 376 el 13 landoj.
Organizo kun preska 7000 membroj eldonante 3 gazetojn, aperiginte
ampleksan kolekton da diversspecaj verkoj, kaj organizante iujare sukcesan
int. kongreson, estas jam rimarkinda faktoro en la E-movado. Pli kaj pli oni
530
agnoskis ian gravan signifon. Sed anka ekster la E movado efkis ia agado.
La servoj de SAT sur la kampo de interligo de diversnaciaj laboristoj kaj lab.
organizaoj, la int. korespondado, la multa grava materialo liverita de SAT al
diversaj lab. gazetoj, ktp. konvinkis parton de la gvidantoj pri la praktika utilo
de E.
Sekve de tio kelkaj organizoj mem ekuzis la lingvon. La Int. Transport-
laborista Federacio (ITF), kies sekr. Nathans mem estas E-isto, aperigas
monatan gazetarsciigon en E. La Int. Laborista Olimpiado anka uzis E-p por
siaj eldonaoj. La Internacio de militrezistantoj aperigis en E revuetojn kaj
kelkajn brourojn. La Internacio de Socialista Kunbatalo (ISK) publikigas
trimonatan revuon en E. Anka la Int. Lab. Asocio kaj la Int. Antimilitista
Ofcejo eldonis sciigojn en E. En Sovetio la Unio de Militantaj Ateistoj, la
Profesia Unuio de Eduklaborantoj, la Profesia Unuio de PTT Laborantoj, la
revuo Vojo de Klerigo aperigis eldonaojn en E. Krom tio sennombraj aliaj
sovetiaj organizoj, fabrikaj komitatoj, gazetredakcioj, ktp. per E interrilatas
kun alilandaj lab. organizoj.
Dum . 20 jaroj la lab. E movado estis, tiel sur nacia kiel sur int. kam-
po, pli malpli unuece organizita. i tiu situacio ekaliiis en 1930, kiam la
germana LEA en sia kongreso en Essen anis sian senpartiecan bazon kaj
alproksimiis al la komunista tendenco. Sekve de i tio parto de iaj membroj
forlasis la asocion kaj starigis la Socialistan E Asocion (SEA); alia parto restis
sen nacia kunligo. Proks. samtempe komenciis en SAT opozicio kontra ties
gvidantaro, precipe kontra Lanti, kiun oni akuzis pri revizio de SAT-
principoj pri atakoj al Sovetio, pri prop. de reakcia teorio de sennaciismo ktp.
Siafanke la SAT-direkcio argumentis, ke uste la opozicio revizias la SAT-
principojn trudante al SAT politikajn taskojn, kiujn i lastatute ne havas, ke
i per sia agado malutilas al Sovetio kaj ke la sennaciistoj, kiuj agnoskas la
klasbatalon, lastatute havas la rajton esprimi siajn ideojn en SAT.
i tiun konfikton pliakrigis la fakto, ke jam de kelka tempo ne plu
okazis transpagoj de SAT-mono al SAT. Tiel amasiis e CK SEU . 12.000
germ. markoj. La CK SEU ne eblis transsendi i tiun monon pro la fnancaj
aranoj de la registaro. Sed la SAT-direkcio dubis, u tio estis la kazo,
almena la sola kazo. i konstatis, ke CK SEU neniel klopodis malpliigi la
uldon al SAT per presigo de SAT-verkoj en Moskva, kion la direkcio plurfoje
531
instrukciis al i. En la 10-a SAT-kongreso, London 1930, kiun ne eestis
sovetiaj SAT-anoj, la opozicio forte atakis la SAT-direkcion. Tamen la
plimulto aprobis la direkcian gvidadon.
Je la sama tempo okazis en Moskva kunveno de CK SEU, kiun anka
eestis 2 estraranoj de la germana LEA. i tiu kunveno decidis eldoni int.
gazeton, starigi eldonejon de revolucia E literaturo (EKRELO) kaj prepari
kongreson de revoluciaj E-istoj. La gazeto, nomata Internaciisto jam balda
eliris. En i aperis i. a. alvoko de ta t. n. Interliga Ofcejo de la klasbatala SAT-
opozicio, instiganta al bojkoto de SAT-eldonaoj, nepagado de kotizo ktp.
Defendante SAT kontra tiuj agadoj, la Plenum-Komitato la propono
de la kontrolkomitato, eksigis la skribintojn de i tiu alvoko. Dume SAT ne
rericevis siajn l2.000 markojn deponitajn en Moskva. Anka poste, kiam eblis
transpagi monon al la Moskva flio de la presejo de S-ulo, oni ne faris tion. La
SAT-anaro ege indignis pro la reteno de la mono uldata al SAT pro liveritaj
libroj, gazetoj ktp. La opozicio defendis sian agon argumentante, ke i tiu
mono ja apartenis al sovetiaj SAT-anoj, kiuj ne aprobas la taktikon de la
direkcio. Cetere SAT liveris por i tiu mono librojn, gazetojn ktp. al
sovetianoj, do la mono apartenis al i. La samon oni povas diri pri la stoko da
SAT-libroj pli frue presitaj en Moskva, kiun SEU proprigis al si.
En Amsterdam 1931 okazis la lasta decida batalo. Post kelkaj tumultaj
kunsidoj, la opozicio konstatante, ke la plimulto ne estas e ia fanko, forlasis
la kongreson. Poste okazis vodono pri la raportoj de la direkcio. Aprobis ilin
105 vooj kontra 6 kun 6 sindetenoj. Pli poste referendumo inter la tuta
membraro aprobis la agadon de la direkcio kun 887 vooj por kaj 171
kontra.
Post la skismo en SAT la opozicio, sub la nomo Int. Unuiga Komitato
koncentris sian agadon al la konkero de la naciaj asocioj. Sekve de tio en
kelkaj landoj la LEA-oj disiis. Krome i klopodis starigi LEA-ojn en landoj,
kie ili ankora ne estis, por krei bazkolonojn por la starigota internacio. En
ag. 1932 okazis en Berlin la fonda kongreso de la Internacio de Proleta E-
istaro (IPE), kiun eestis, la raporto en Int-isto, 348 personoj el 11 landoj.
En la estraro oni elektis: Kissler, enerala sekr., A. Schwenk. Schwarz,
Wiehach, H. Muravkin. Sidejo: Berlin. Celo: Servigi E-n al la klasbatalo de la
532
tutmonda proletaro kaj al la socialisma konstruado unuigi organizi kaj gvidi
la lab. E movadon sur bazo de revolucia klasbatalo, de proleta int-ismo evo-
luigi kaj pliriigi la teorion, teknikon kaj aplikon de la lingvo. Int-isto red.
Batta, poste Schwarz (a Schwenk?) iis ofciala organo de IPE. Krome IPE
eldonis revuon La Nova Etapo, kiun redaktis N. Nekrasov. EKRELO, kiu jam
aperigis konsiderindan kvanton da verkoj, efe kun komunista tendenco, iis
la ofciala eldonejo de IPE.
La la gvidrezolucio, akceptita en ia fonda kongreso, IPE estas ideolo-
gie bazita sur la marksista mondkoncepto, la dialektika materialismo. i
kontrabatalas la oportunisman sennaciismon kaj anka la reformisman
ideologion de la socialdemokratio subtenantaj la imperialismajn rabadojn kaj
militojn, kiu plenumas la taskon deteni la laboristojn de la klasbatalo kaj
malhelpas la efektivigon de la rua unueca fronto. La diferenco inter SAT kaj
IPE estas, ke SAT volas kunigi iujn lab. E-istojn klasbatalajn kaj meti E-n je
la servo de iuj klasbatalaj organizoj, ke en IPE nur estas loko por komunistaj
a komunistemaj E-istoj, kaj ke ia agado speciale rilatas al komunistemaj
organizoj, ke SAT akcentas la kulturan, klerigan, edukan laboron kaj IPE la
politikan, agitecan, ke SAT havas organizformon sennaciecan bazitan sur
individua membreco kaj ke IPE estas int. organizo, kies bazo estas la naciaj
sekcioj: la LEA-oj.
Perdinte, per la skismo relative grandan kvanton da membroj, precipe
sovetiaj, (i tiuj pro la agado de CK SEU e ne povis resti membroj de SAT, se
ili volis tion), perdinte grandsuman monon, grandan stokon da libroj, kiujn
CK SEU ne redonis al i, SAT grave malfortiis. La kreskanta ekonomia krizo
ankora plimalbonigis la situacion. Kiam la antaa presejo de SAT-organoj
postulis tujan pagon de granda monsumo, tio preska bankrotigis la
organizon. Nur dank al grava fnanca helpo de kelkaj SAT-amikoj SAT
venkis i tiujn malfacilaojn. En 1933 S-ulo iis monata ofciala organo kun
aldono La Lernanto kaj anstata La Nova Epoko elirinta dumonate dum 1932
reekvivis monata Sennacieca Revuo. La starigo de faisma reimo en Germa-
nujo kazis novajn malfacilaojn al SAT kaj i. a. necesigis la transigon de ia
administrejo al Paris. Krome la SAT-vivo en Germanujo estis tute
malebligata.
Dum la SAT-kongreso en Stuttgart, 1932, estis propono pri ano de la
533
sennacieca organizformo de SAT en internacian. i tiu propono ne estis
akceptita. Pro tio i la Astria Laborista Ligo E-ista en 1933 iniciatis starigi
Internacion de Socialistaj E-istoj (ISE). Kvankam ALLE siatempe subskribis
la Konvencion de Gteborg, i neniam agis la i. El ia organo La Socialisto
i faris pli malpli int. gazeton. i altiris al si la hungaran kaj eoslovakan
LEA-ojn kaj kun ili starigis supre nomitan Internacion, kazante per tio
novan skismon en la lab. E-movado. Sed anka la sekvojn de i tiu bato SAT
sukcesis venki. Regule eliris iaj 3 gazetoj, aperis novaj libroj, i. a. la dua
eldono de Plena Vortaro, J. Haek, Aventuroj de la brava soldato vejk, J.
London, Jimmy Higgins, okazis sukcesaj kongresoj ktp. De la Stockholma
kongreso E. Lanti, kiu de ia fondo estis gvidanto de SAT kaj kun grandega
sindono kaj kapablo plenumis tiun funkcion, rezignis pri sia posteno.
Anstatae oni elektis H. Platiel. De tiam la direkcio de SAT estas jena: H.
Platiel, prez., L. Devarennes, vieprez., L. Banmer, adm.-sekr., Barean,
helpsekr., N. Barthelmes, red., F. Paquier, helpprotokolanto.
Aktivuloj, iamaj kaj ankoraaj, ne jam menciitaj: S. Aarse, E. Adamson,
van Aelst, L. Avid, J. W. J. Benjamin, P. Bareira, A. Barrot, J. S. Borel, E.
Eriksson, W. Fedorski, A. von der Heid, K. Hubricht, J. Johansson, W.
Kampfrad, J. M. Kerr, E. K. Limouzin, Nikolski, Polakov, C. Richter, M. Roux,
C. Roux, D. Snejko, H. Stay, C. W. Spiller, Waldmann, T. Weder, A. Wendt,
W. Wildebrand.
Noto. La artikolon tralegis E. Lanti. (v kaj komp.: ISE kaj Proleta
movado.) G. P. de BRUIN
La Botistoj. Komedio en kvin aktoj verkita de A. Kivi, el la fnna trad.
Hilma Hall. 1919, 142 p. Amuzaj cirkonstancoj, komikaj respondoj,
simpleco de l vilaaj moroj. Sperta tradukisto. (G. S. . ,E', 1920, p: 34.)
Lacalendola (lakalendola) Adam, italo, prof. de la albana lingvo; li in-
struis auka la japanan, rusan, germanan kaj hispanan lingvojn. Fondinto de
la E-movado en Suda Italujo (Apulio). Komencis instruadi E-n en Bari en
1919. Fondis en 1920 la Akademion Balkanan E-istan, kiu atingis grandan
prosperon kaj sendis la plej bonajn lernantojn al UK-j. Li fondis kaj direktis
la revuon Corriere Balcanico E-ista, kiu tre efkis por la prop. en Apulio. Pro
lia agado E estis enkondukita en 1924 en 8 lernejoj de Bari, en unu el ili
534
(Arkiepiskopa Seminario) kiel deviga instruado. En 1925 kune kun d-ro
Koch li estris IEF kaj organizis italan E-kongreson en Bari.
La Cikoni-kalifo. Romano de M. Babits, el la hungara trad. de Bodo.
1929, 187 p. Historio de duviva junulo (bela, sana, talenta, ria), kiu estas
premata de sinsekvaj inkubsonoj, vivante en ili la malnoblan vivon de
mizera trompanto kaj murdanto kaj fne pereante pro tiu i fatala duobligo de
sia vivo. La tradukinto absolute disponas pri la tuta esprimkapablo de E.
(Kopar, Hungara Heroldo, 1929. B. 6.)
La Colla Stefano, italo, arkivisto, paleografo red. de Enciclopedia Ita-
liana en Roma. Nask. en 1889 en Salemi (Trapani). E-isto de 1906 (lernanto
de Nalli). Fondis en 1907 kune kun G. Castiglia kaj E. Monreale (nuna
korespondanto de la urnalo Popolo d' Italia) la asocion Junulara Amikaro
E-ista, kiu en 1908 iis EG de Palermo. Honora membro de UEA, ties
delegito en Palermo dum 20 jaroj. Red. de Notizie E-iste kaj I E-isto, 1907-10.
L. K. de 1925. Redaktas la monatan aldonon de HDE: Lingva Kritiko.
Speciale interesias pri I-E vortaro.
Lacroix (lakra) Paul, franco, komercisto, prez. de la Asocio por Ko-
merco kaj Industrio en Grenoble. Unu el la kunfondintoj de SPPE, 1898. Per
lia apogo okazis la unua prop. en Sudoriento de Fr.
Ladevze Rene, franco, interpretisto de la Hamburg-Amerika Linie.
Nask. 28 nov. 1885 en Agen (Franc.) mortis mallonge anta gefanio kun
Hamburg-a E-istino, 14 jul. 1913. E-isto de .1905. La ekzemplo de Cart li
instigis al E-aj ekzamenoj anka en Germanujo kaj kompilis Demandaron
(v.), 1911. Gvidis kursojn, aranis kun d-ro Mybs E-ajn festojn, kiuj montris
la gajan fankon de la mondlingvo per vorto, kanto kaj ludo. Estis sekr. de la
Vegetara Ligo E-ista.
La Dormanto Vekias. Romano de Wells, el la angla trad. Millward
1929, 210 p. Multaj el la antadiraoj, faritaj jam anta 30 jaroj, efektiviis;
aliaj felie ne. La traduko enerale bona kaj komprenebla, tamen parte
montras stilon malglatan. (G. S. ,E' 1929, p: 183.)
La Du Amatinoj. La kapricoj de Mariano. De Musset, el la franca
535
trad. Jan van Schoor. 1930, 112 p. La unua estas novelo kaj temas pri duobla
amo de junulo, la dua estas teatraeto pri malfelia amo tragikomika. Bona
traduko.
La Esperantisto. La unua gazeto en E. La unua n-ro estis datita: Nrn-
berg, 1. Sept. 1889 kaj havis la titolon: La Esperantisto. Gazeto por la amikoj
de la lingvo Esperanto. Sub la kunlaborado de Dr. Esperanto (Dro L.
Zamenhof) eldonata de Chr. Schmidt, prezidanto de la klubo mondlingva en
Nrnberg. Eliras unu fojon en la monato. i estis 8 paa provnumero kaj
enhavis artikolon Prospekto en germana, franca kaj E-a lingvoj, artikolon
pri E kaj Volapk en germana, kaj E-a, versaon ,Al la E-isto kun germana
traduko, fne bibliografon kaj anoncojn pri aperontaj libroj. e la fno de
l889 la gazeto havis 113 abonintojn, plejparte rusajn. . . LE tuj fariis plej
efka centrigilo kaj kuraigilo inter la diverslandaj adeptoj, kiaj antae havis
kvaza neniun alian ligilon ol sian korespondadon kun D-ro Z. La gazeto
donas bonajn tekstojn, kiuj helpas pli profundan studadon de la lingvo, i
ebligas la atoron de la lingvo doni eneralajn klarigojn al iuj per siaj
,Respondoj al amikoj' kaj samtempe i informadas pri la progresoj de E...
En 1890 LE entute transiris en la manojn de D-ro Z, sed nur tre mal-
facile kaj multekoste li povis aperigi la gazeton kun tiel malmultaj abonintoj.
En a 1891 li proponas organizon de Akcia Societo E-ista. . . irka fno de
tiu jaro la personaj cirkonstancoj de D-ro Z fariis tiel premantaj, ke li trovis
sin devigata forlasi la kondukadon de la tuta afero. . . Felie tiam aperis nobla,
malavara savanto... W. H. Trompeter... Lia energio ebligis al li oferi la necesan
sumon por subteni la tutan entreprenon de la gazeto is 1894. . . En literatura
parto de LE aperis (en 2-a n-ro de 1895) traduko de verketo de Tolstoj
,Prudento kaj kredo'. Pro tio la rusa cenzuro malpermesis la eniradon de LE
en Ruslandon, kie la gazeto havis la plej grandan parton de siaj abonantoj. . .
La 5-6-a n-ro de LE (majo-junio 1895) estis la lasta de tiu organo, kiu dum
ses jaroj estis la centro de la tuta movado. Dum sekvantaj monatoj okazis
komprenebla senkuraio inter la E-istoj kaj e e ilia Majstro. (Privat, Hist.
de E, I-p: 44-55.) La lasta n-ro aperis fakte en ag. 1895. Entute eliris 66 n-roj.
Nombro de la abonantoj en 1894: 717, el kiuj 60% estis ruslandanoj. (BIL, p:
306).
La Esperanto-Klubo. De E. Malmgren. 1934 48 p. Koncize kaj klare li
536
pritraktas gravajn aferojn en la grupa vivo, donas instrukcion pri fondo de
grupo kaj pri laboro de la funkciuloj. (R, Svenska Arbetar E-isten, apr.
1934.)
La Espero. Poemo de Z. La gvidanto parolas al siaj adeptoj kaj anka
al tiuj, kiuj ne jam sekvas lian standardon, kaj montras al ili la logan bildon
de l estonteco. (Artikolo de Behrendt en Kongresa Jubilea Libro 1933.) v.
Himno E-ista.
La Eropa Milito. Germanaj ofcialaj raportoj E-igitaj. 31. ag. 1914
5 junio 1915. 29x22. Entute 151 favaj folioj po 1 p. P. TARNOW.
La Evoluo de Telefonio. Originale de in. Isbrcker, 1928, 62 p. Re-
sumas vorte kaj bilde, kion iu devus scii pri la temo. (G. S. ,E', 1929, p : 62.)
La Familio Gerak. De Elin Pelin, el la bulgara trad. Atanasov. 1924, 83
p. Tipa priskribo de vilaana moro kun temo pri maldola disio de familio.
E-igo tre bona. (G S ,E' 1924, p: 124.)
(La) Fanny. Romano de E. Ferber, trad. el la angla Berno Fabo 1934,
240 p. Leginda kaj rimarkinda studao pri la vivo de juda knabino en Usono.
. . i estas vigle kaj lerte rakontita. (Te British E-ist, 1934, p: 401.)
La Faraono. Romano de Prus, el la pola trad. Kabe, 1907-08, 630 p.,
dua eld. 1912. Scenejo: la antikva Egiptujo. efemo: batalado inter la
pastraro kaj la kronprinco, kiu volas akiri al si mem la plenpotencon. Pris-
kribataj: moroj, e la intima vivo de la egiptoj. Traduko: tute modela, klasika
stilo. Unu el la plej famaj verkoj en E.
La Fera Kalkanumo. De London, el la angla trad. Saville. 1930, 362 p.
Ne vera romano i estas, sed socia a socialista pledado, en formo de
memorlibro. Bona traduko. (G. S. ,E' 1930, p : 182.)
La Fianinio de Sovaulineto. Triakta komedieto, originale de
Roksano, 1909, 31 p., dua eld. 1922, 47 p. Amuza, vigla, senpretenda. ia
stilo estas tiel viva kiel la temo mem. (G. S. ,E' 1923, p: 45.)
537
La Fina Batalilo. De T. W. Wilson, trad. el la angla. Novelo kontra la
militismo. 1916, 173 p.
La Firmao de la Kato, ki u pilkludas. De Balzac, el la franca trad. P.
Benoit. 1924, 75 p. La vivo, la movo ajnas preska foresti, anstataataj de
longaj detalegaj priskriboj. Tamen. . . impreso de tre neta neforgesebla bildo.
Traduko tro lavorta. (G. S ,E' 1924, p 188.)
La Floretoj de S. Francisko, E-igitaj de Pizzi. 1926, 174 p. La itala
originalo datas de la 13-a jarcento. La animo de Fr., lia amo al proksimuloj,
lia rezigno. . . jen la bonodora parfumo de la Floretoj. Trovias tro komplikaj
frazoj. (G. S. ,E' 1926, p: l81.)
Lagrlf-romano: Gsta Berling. El la sveda trad. S. Engholm. 1934,
568 p., kun ilustraoj. Svedlingve i aperis en 34 eldonoj kaj i estas
tradukita en 37 lingvojn. En G. B. la atorino majstre pentras ne nur la vivon
en la bela provinco Vermlando kaj la tieajn bravajn, harditajn homojn, sed i
montras, kiel en iu homo, e la plej simpla, malria kaj mizera, estas
troveblaj bono kaj e heroeco, oferemo kaj amo. (El la prospekto Aliaj verkoj
de. L. aperintaj en La mono de Sinjoro Arne. La infanoj de Betlehem kaj
La junulino el Stormyr.
La Gefratoj. Komedieto de Goethe, el la germana trad. Grabowski.
1889, 28 p., dua eld. 1909. La dua literaturao trad. al E.
La Hirundlibro. De Toller (kies verkojn oni bruligis publike en Ger-
manujo), el la germana trad. Helene Wol. 1930, 64 p. La poeto en fortikaa
malliberejo. En la celo paro da hirundoj eknestis sed la neston la gardistoj
ripete detruis. Liberaj, neregulaj versoj, kortua liriko, bona traduko.
La Holanda Pioniro. Unue aperis en Hilversum. Red. Uitterdijk. 1-a
jaro majo 1902-dec. 1903, 11 kajeroj (12 n-roj.) l1xIV+224 p. holande-E. 2-a
jaro marto 1904-dec. 1905, 4 n-roj. 4xIV-113 p. nur E-e, ar la plejmulto de la
abonantoj estis eksterlandanoj, 22x13-14. Pro malmulte da enspezoj i devis
esi. En 1906 Uitterdijk, kiu de komenco estas la rua fadeno en la holanda
E-a movado, provis reaperigi LHP en Utret, sed sen sukceso. Fine en okt.
1908 la ES La Estonteco estas Nia reeldonis en Amsterdam sub la red. de J.
538
de Haan LHP, anstataante per i Amsterdama Pioniro-n, kiu aperis de ag
1907-okt. 1908 regule. is sept. 1909 aperis 12 n-roj. 256 p. 23x16. De okt.
1909-1914 i alprenis formaton de iutaga gazeto 4 p. 50x33 sub la redaktado
de H. Block kaj de 1914- 1923: 16 p 14x16 sub J. Ziermans kaj poste H. C.
Mees. De julio 1925-28 Hengel kaj Uitterdijk eldonis gazeton kun simila
titolo, nome Holanda E Pioniro IV+12-16 p. 28x22.
P. TARNOW.
La Homa Lingvo. Originale de W. E. Collinson. 1927,. 96 p. Enkon-
duko en la lingvosciencon. Titoloj de la apitroj: La naturo de la lingvo. Skizo
de fonetiko. La bestaj krioj. La infana lingvo. Lingvaj anoj. Disio kaj
unuio Fremdaj infuoj. Lingvo kiel karakterizilo de la parolantoj. La klasifko
de la lingvoj.
Laovicki Pinas, judo, in.-aritekto. Nask. 8 sept. 1892 en Pinsk
(Rusl., nun Pollando). UEA-del. en Jerusalem. Iniciatis la unuan E-kongreson
en Palestino (20 jan. 1934) en J., kaj la unuan E-ekspozicion en la Levante-
foiro en Tel Aviv, apr. majo 1934.
Laignier (lenje), Marcel, franco, advokato. Nask. 9 nov. 1881 en Reims.
Unu el la unuaj francaj E-istoj, varbita en 1892 de Beaufront. Propagandis
unue inter siaj kunlernantoj, partoprenis en la fondo de la ES Reims-
Soissons, 1894, helpis por la fondo en Reims de EG de SPPE, 1901, gvidis
kursojn, kunlaboris por la fondo de la Int. Societo de E-istaj Juristoj, re-
organizis la grupon de Annecy, 1920, kaj de Nancy, 1926. L. K. de 1930.
Laiho (lajho) Lauri Isak, fnno, dir. de reklamfrmo. Nask. 19 jul. 1895,
mortis 4 jan. 1932. Lois kelkajn jarojn en Astralio, kie laboris i. a. kiel red.
de anglalingva gazeto. Verkis fnne libron pri Nova Gineo. iam gaja
funkcianto en la Helsinka Societo La Polusstelo; faris mondonacon por la
movado en F. Verkis kun astraliano Delsudo: Astralio, lando, kaj popolo,
kiu poste aperis anka fnne en lia traduko.
(La) Infanoj en Torento. Skizo de S. Engholm. 1934, 116 p. Li enigas
la leganton en la medion de torentaj infanoj, kies malsamajn edukon kaj
vivon ni kun streo sekvas... La stilo iam klara kaj bona. (Svenska Arbetar
539
E-isten sept. 1934)
La Instruo de Karl Marks. Tezoj de Instituto de Marks-Engels-Lenin.
1934, 54 p. La tezoj, koncize skizante la Marksismon la vidpunktoj politika,
ekonomia kaj flozofa celas montri, ke la komunistoj estas la solaj fdeluloj al
la malnova ortodoksa instruo de Marks, kaj ke la ceteraj socialistoj estas
renegatoj. La temo malebligas tre fuan stilon. (J. Farrand, Te British E-
ist, ag. 1934.)
La Interligilo de l PTT. Ofciala informilo de ILEPTO. Fondis en
1922 la fratoj Fillitre, Paris. Formato 26,5x18.5. (v. PTT )
La Interrompita Kanto. Verkis: Eliza Orzeszko, el la pola trad. Kabe.
1905, 2-a eld. 1908, 79 p. Belega amrakonto majstre tradukita. (A. E. W.
British E-ist, 1906, p 54.)
Laisant (lezan) Charles, franco, matematikisto kaj politikisto. Nask. 1
nov. 1841 en La Basse-Indre (apud Nantes), mortis 5 majo 1920 en Asnires
(apud Paris). Ofciro is 1876, sed jam de 1871 li interesiis pri la politiko.
Deputito, red. kaj dir. de politikaj urnaloj, li apogis la faman generalon
Boulanger, kaj pro tio estis kondamnita. De 1893 li dediis sin nur al la
scienco. Li verkis plurajn librojn pri supera matematiko. Varbita de Meray al
E en 1900, li propagandis in inter la scienculoj. Vicprez. de SFPE.
Kunlaboris en kelkaj E-aj gazetoj, kaj verkis brourojn pri kaj en E. Vicprez.
de la Pariza E G, 1901.
Lajarte (Dufaure de Lajarte) (d laart), Ren, franco, juristo kaj pre-
fekteja ofcisto. Skribis pri E en Parizaj urnaloj, kunlaboris en multaj E-aj
gazetoj. Sekr. de L K., estis la helpanto de Cart por administro de LK
(1924-1931). Poste prizorgis sola la funkciadon de la Lingvaj Institucioj
(1931-1933). Kunlabore verkis kelkajn listojn de fakaj terminoj. Kolektis
kunlabore kun Grenkamp: Vortoj de Prof. Cart, (1927). L. K. de 1925.
Lajos (lajo) Gyula, hungaro, dir. de rom. kat. eklezia kantlernejo.
Nask. 1 apr. 1877 en Villany. De multaj jaroj gvidanto de la movado en Pcs
kaj prez. de la loka grupo.
540
La Juna Batalanto. Organo de la int. katolika junulara kaj paca mova-
do, eld. de MOKA (v), dumonata gazeto, red. nur en E. i fondiis en 1926
kiel darigo de la antaa Junula Angulo en Katolika Mondo. En 1926-28 i
estis aldono al K. M. ia tendenco estis internaciema pacifsta, sociala,
vivreforma. En 1929, kiam K. M. malaperis, fondiis Eldona Kooperativo por
sendepende publikigi la gazeton. Redaktoro estis de la komenco d-ro W.
Solzbacher, redaktejo kaj administrejo troviis antae en diversaj lokoj de
Germanujo (Honnef, Elberfeld, Werl, Kln) kaj estas nun en Luksemburgo.
La librovendejo de la gazeto estas la plej kompleta librejo de kat. E-literatnro.
W. SOLZBACHER.
La junulino de Stormyr. De S. Lagerlf trad. el la sveda de S. 1930 94
p. Sentoplena rakonto pri amo kaj malfelio de juna, brava knabino. La
personoj estas prenitaj el la kampara popolo sveda. (D-ro Gr., La Socialisto,
1930 p : 92.)
La Kapitanhlino. De Pukin, el la rusa trad M. Sidlovskaja. 1927, 176
p. Valora verko. i unue montras al ni la vivadon de la aristokrataj ofciroj
kaj ties morojn. Poste ni vidas manieron de rusa ribelo, sensenca kaj
senindulga, kiel diras Pukin. La traduko estas modela. (g-K, La Socialisto,
1927, p: 72.)
La Karavano. Verkis W. Hau, el la germana trad. J. W. Eggleton, 1910,
107 p., dua eld. 1921. 6 rakontoj el oriento, iom similaj al la fabeloj de Mil
kaj unu noktoj. La tradukinto uzis facilan fundamentan stilon. (G. S ,E'
1922, p: 92.)
La Komerco. Ofciala bulteno de KEU (v.). Fondita en 1929. Aperas
neregule. Formato 30x22.
La Konfeso. De L. Tolstoj, el la rusa trad. Tenner 1911, 87 p. Alt-
scienca, pure flozofa verko. Temo porreligia La stilo estas tre agrabla. (L I.
1911, p: 528).
La Konscienco Riproas. Rakonto de Strindberg, el la sveda trad.
Backman. 1928, 60 p. Dum la milito en 1870, sciencisto, rusa ofciro, estas
541
devigata mortpafgi tri neregulajn soldatojn francajn; la konsciencriprooj lin
frenezigas; fne resanias kaj lia iama patriotismo cedas al pli nobla
tuthomara sento. La traduko estas ladinda. (G. S. ,E' 1928, p; 176.)
La Kontinuo. De Huntington, el la angla trad. Bricard 1907 X. kaj 125
p. Elementa teorio starigita sur la ideo de ordo kun aldono pri transfnitaj
nombroj. La unua grava matematika verko en E.
La Kreitaj Prohtoj. Pulinela komedio de J. Benevente, el la hispana
rad. Inglada, 1932, 96 p. Serio da trompaoj, perfdaoj, tre lerte aranitaj.
(G S. ,E' 1932 p: 165.)
La kurso de Andreo e. Tuta teksto la vortvorte stenograftaj notoj
de la e-kursoj en 1929, kun konsiloj kaj prikursaj informoj por la
instruantoj. Mimeografta VIII kaj 143 p. Formato 23x29 cm. (v. Cseh-me-
todo.)
La Kvar Evangelioj kunigitaj en unu rakonto. De R. Laisney.
1908,197 p. Aprobita de la katolika eklezio.
La Kvinjaro de Sovetlandoj. De Sosnowski, el la rusa trad. V. Polakov.
1923, 80 p. i per multaj bildoj kaj sugesta teksto iom malkaas al ni la
spiritstaton, kredon kaj iluziojn de niaj orientaj najbaroj. (G. S. ,E' 1923 p:
183.)
La Laborista Esperantismo. Verkis Lanti. SAT, 1928, 40 p. i ne nur
estas informilo por laboristaj E-istoj, sed i estas iagrade anka sociologia
studaeto, atribuanta al la SAT-movado specialan kulturhistorian signifon.
(La Socialisto, 1929, p: 8.). Aperis anka en naciaj lingvoj.
La Lastaj Tagoj de D-ro L. L. Zamenhof kaj la funebra ceremonio.
Eld. A. Oberrotman kaj T. Jung, 1921, 48 p., kun ilustraoj. Artikoloj,
paroladoj, poemoj de diversaj atoroj.
La Leono de Flandrujo. Romano de Conscience, el la fandra trad.
Bulthuis. 1929, 311 p. Ampleksa historia romano, potenca multkolora bildo,
vera popola eposo. Tre belajn paojn i enhavas kaj ne duba estas en i tiu
542
verko kiel en multaj aliaj la merito de l tradukinto, kiu klopodis por verki
bele kaj korekte. (Akademia Raporto,1930.)
La Malgranda Johano. De Eeden, el la holanda trad. Bulthuis. 1926,
l84 p. Fabelo por maturuloj. Per simplaj rimedoj la atoro kreis poeziplenan
bildaron; lian harmonian stilon la tre lerta tradukinto havigis al la E-a
teksto. (G. S, ,E' 1926, p: 181.)
La Malsanulo pro Imago. Komedio de Molire, el la franca trad. W.
Velten, 1911, 98 p. La traduko enerale estas bonega, kaj bone reproduktas la
klaran, precizan kaj elegantan stilon de M. (R. M., La Ondo de E, 1912 p. 30)
La Malparulo, teatrao de F. Raimund, el la germana trad. Zwach,
1924, ludita dum la UK en Wien, 1926, 97 p. Amuza enhavo, lerta traduko.
Lambert (lanber) Charles, franco, univ. prof. e la lit. fakultato. Nask.
9 febr. 1866 en Mouzon (apud Sedan.) E-iis en 1899 hazarde, leginte
gramatikon de Beaufront. La 10 jan. 1900 faris en la Universitato de Dijon
publikan paroladon, kiu varbis Meray, kaj tio estis la fonto de E-igo de multaj
francaj eminentaj prof-oj. Kun Meray li propagandis bue kaj skribe kaj
gvidis kursojn sukcesplenajn. Paroladis en pluraj urboj en Francujo kaj Bel-
gujo. Publikigis kursojn en Le Chasseur Francais kaj en gazeto en Canada.
Redaktis la gazeton ,E', (v. Berthelot) Skribis en E-aj gazetoj (Revuo k. a.)
Verkis: kun Berthelot: Komercaj Leteroj, 1903. Sola: Cours pratique d'E, 1905.
Vojao de Uliso, 1905. Bukedo (kolekto da artikoloj precipe pri lit. temoj),
1908.
Lambert Daniel Henry, anglo, solicitoro. Nask. jan.1852, mortis 11
nov. 1930. Lingvisto, dum la milito registara cenzuristo. La lasta restinto el la
sep fondintoj de BEA. Trad. dramojn de Shakespeare: Makbeto, Julio Cezaro.
La Militrezistanto. Novaj-eldonaoj de l Internacio de
Militkontrauloj. Fondita en 1930. Aperas neregule. Formato 20,5x14. (v.
Militrezista movado.)
La Mirinda Historio de Petro Schlemihl. De Chamisso, el la germana
trad. Wster. Fantazia rakonto pri la homo perdinta sian ombron. Fidela,
543
preciza traduko. (G. S. ,E' 1922, p: 214).
La Mistero de l Sango. De Otto Forst de Battaglia, el la germana trad.
T. Jung. 1934, 156 p. La libro rezultas el multjara detala studado pri la
scienco genealogia. Kvankam plene scienca, i estas facile komprenebla. (J.
C. F., Te British E-ist, sept. 1934.)
La Mizantropo. Komedio de Molire, el la franca trad. Boucon. 1930,
104 p. Profunda satiro pri la socio; en i la sincera, verdirema Alceste staras
kontra la mensogema, facilanima, eleganta mondo. . . La traduko estas
enerale tre bona kaj ladinda. . . Sed la versformon mem mi opinias
malfelie elektita. (y, Lingvo Libro 1934, p:14)
La Mondon al ni! De E. Kilian, 1934, 72 p. Du junuloj forlasas siajn
studojn por senmone kaj senpasporte vojai per faldebfa boato tra orienta
Eropo... Trovante, ke per E ili pli facile renkontos helpemajn amikojn, ili
decidas lerni la lingvon. La lingvo estas bona, la stilo interesa kaj vigla.
(Te British E-ist,1934 p : 346.)
La Mono de Sinjoro Arne. Verkis Selma Lagerlf, el la sveda trad.
Engholm 1933, l10 p. Rakonto el la deksesa jarcento. arma, ria stilo. (,E'
1933, p: 155.)
La Morto de Blanjo. Romaneto de Tousseul, el la franca trad. Bergiers,
1925, 72 p. Terura sinsekvo de malfelioj. . . kun celo kontrabatali homan
ekspluatadon kaj alkoholismon. ( G. S. ,E' 1926, p: 56.)
La Morto de la Delegito de UEA. Komedio el la vivo de E-istoj de N.
Hohlov, 1924, 36 p.
La Morto de Smail-Aga engiji. Heroa eposo de Mazurani, el la
kroata trad. picer, 1933, 76 p. La poemo, erpita el la krudaj tempoj de
porekzistaj liberbataloj, impresas forte kaj free. (Kopar, Bibl. Gazeto, 1933,
p: 25.)
La Movado. Fondis kaj red. E. Houbart en 1909, aperis is jul. 1914,
poste de okt. 1923 is 1933. Formato 33x25. Estis plej efka propagandilo
544
ilustrita, bonstila, interesa, tute aktuala centra franca organo. (BIL, p: 324 )
Landenne Armand, belgo, kalkulisto en Huy. De 1908 seninterrompe
UEA-del.
Landnomoj. Malfacile solvebla estas la demando pri la land- kaj
popolnomoj ar estas tute neeble respekti la principon de int-eco nek la
principon de simpleco kaj senescepteco.
Oni multe kritikis la duoblan kompromisan procedon, kiun Z, post
kelkaj ancelioj, defnitive alprenis. La tiu i procedo la gento donas sian
nomon al sia lando per aldono de l sufkso uj, kiam temas pri ta Antikva
mondo (Eropo, Azio kaj Egiptujo; sed, kiam temas pri la Nova mondo
(Afriko, esceptante Egiptujon, Ameriko, Astralio kaj Oceanio estas la lando,
kiu donas sian nomon al la regnano per aldono de l sufkso an. Tiu i
duforma procedo estas ankora pli malsimpligata per kelkaj esceptoj, kiujn
postulas la int-eco: kvankan eropaj a aziaj, la sensufksaj nomoj
Nederlando, Holando, Finnlando, Irlando, Islando, Sirio, Asirio, Armenio,
Anamo, Tonkino, Manurio, Siberio montras ne la popolon, sed la regnon
kaj oni devenigas de ili la popol-nomon: Nederlandano, Asiriano ktp.
Alifanke oni kontraas al int-eco devenigante Italujo el Italo, Portugal-
ujo el Portugalo, Japanujo el Japano. Egiptujo el Egipto, ar en la koncernaj
lingvoj (kaj anka en la latina por Egiptujo) oni uzas la inversan procedon.
Por simpligi kaj unuformigi la duoblan Z-an procedon, oni proponis
sensufksigi senescepte iujn landnomojn sufksigante iujn nomojn de gentoj
a nacianoj kaj rezervante al tiu i signifo la sufkson an, dum oni montrus la
loantojn, la la konstanta ekzemplo de la naciaj lingvoj, ne per ia plursenca
sufkso, sed per la preciza, oportuna kaj int-e uzata esprimo: loanto en. Tiu
i procedo certe estas simpla kaj konforma al la efektiva etnografa realeco,
kiu montras al ni, ke senmiksaj rasoj kaj gentoj, jam ekde la antahistoria
tempo, ne plu ekzistas. Jam en la jaro 1909, S-ro Rektoro Boirac, prez. de la L.
K., starigis kiel principon, kaj tiu i procedo estas la efa kaj plej enerala
maniero, iam preferinda. Z mem konsideris i tiun sistemon kiel la plej
bonan kaj estonte defnitive venkontan. Anka aliaj kompetentuloj ripete
esprimis la opinion, ke tiu solvo estus la plej taga, se i estus iuokaze
545
aplikebla. Fine tre atentinde estas, ke la la interesa rimarko de S-ro Hans
jakob, en iuj nia Kongresoj oni konstante adas tielajn reciprokajn
prezentiojn : Mi estas svedano; li estas francano; u vi estas svisano? Ne, mi
estas italano. Tiuj uzoj montras senvolan emon al analogia eneraligo kaj
unuformigo. Bedarinde, anka tiu i alloga procedo prezentas malbonaojn
kaj precipe la elekto pri la baza landnoma radiko estas malfacila. u Ger-
maniano, Turkiano, Hispaniano estas tagaj vortoj? u, akceptante formojn
kiel Danano, Polano, Hispanano, Grekano, Britano, oni ne estos devigata
preni duan diferencan radikon por signif la landon, ar ajnas malfacile
asigni la landan signifon al la vortoj Dano, Polo, Hispano, Greko, Turko,
Brito. Alifanke, ajnas ke formoj kiel Svedo, Svedano Norvego,
Norvegano Portugalo, Portugalano Japano, Japanano Franco, Fran-
cano Egipto, Egiptano Hungaro, Hungarano, estas tute tagaj el iuj
vidpunktoj.
Alian solvon oni proponis, tute konforman al la germanlingva kutimo,
kiu plej ofe diferencigas la landnomon je la popolnomo nur per malsama
fnigo: Schweiz, Schweizer Schweden, Schwede Belgien, Belgier
Polen, Pole ktp. E povus montri la landnomon per la substantiva fnio -o
kaj la popolnomon per adjektiva fnio -a. Bedarinde estas neeble trovi por
iu lando radikon, kiu egale tagus por popolnomo.
La procedo, kiu ajne plej sukcesis, kvankam en efektiveco i tute ne
estas pli plene taga ol la aliaj, estis provita de UEA kaj estas uzata precipe de
la SAT-anoj. i konsistas en la senescepta formado de iuj landnomoj per la
nova sufkso ,i' la la modelo Franco (radiko), Francio (landnomo), Francia
(adjektivo), Franciano (popolnomo). Kontra tiu i procedo oni prave
argumentis, ke estas eraro rigardi la sufkson ,i' kiel int-e enerale uzatan
landnoman sufikson. Ekz. England (angle, germane, svede), Angleterre,
Inghilterra, Inglaterra (fr, hisp., port.) Angolorszg Switzerland, Schweiz
(germ., svede), Suisse, Svizzera, Suiza, Suissa; Sweden, Schweden, Suede,
Sverige; France (angle, france), Frankreich, Frankrike; Denmark, Dnemark,
Danemark, Danimarca, Dinamarca, Danmark; Greece, Griechenland, Grece,
Grekland, Hellas; Norway, Norwegen, Norvege, Norge (svede, norv., dane),
Noruega, Norsko; Poland, Polen (germ., dane, norv., svede), Pologne, Polska,
ktp. Formoj kiel Francio, Holandio, Istandio, Finnlandio, Kanadio, Marokio,
Svedio, Kubio, Flandrio, Tonkinio, Kongio kaj ceteraj tute ne estas pli int.-al
546
nek pli tagaj ol la samsencaj formoj kun la sufkso uj. u anka
Germaniano, Turkiano, Franciano, Hispaniano ktp. estas, la int. vidpunkto,
akcepteblaj formoj? Plie, oni ne sufe rimarkis, ke la sufikso ,i' en la lingvoj,
kiuj uzas in, estas tre diverssenca kaj konfuziga, ar i montras ne nur iafoje
kontinenton, a regnon, a provincon, sed anka ofe multajn aliajn aferojn:
scienco, arto, propra nomo de virino, abstrakta kvalito, abstraktao, rezulto de
ago, aro a kolektivao, profesio a metio, ejo, ktp.
Fine: la fonetika vidpunkto, la sufkso ,i' prezentas gravan
malbonaon. Certe estas, ke oni ne devas troigi la gravecon de la belsoneco,
pri kiu cetere iuj oreloj neniam plene konsentas. Tamen oni ne povas nei, ke
la akcentataj i-sonoj vere tromultias en nia lingvo kaj pro sia troofeco
pinglopike vundas la orelon. Ne estas do mirige se la L. K. rifuzis ofcialigi la
sufkson ,i' por landnomoj.
Konklude ni devas konstati, ke nenia solvo estas plene kontentiga nek
absolute kaj nediskuteble preferinda super la aliaj. Sekve pli sae kaj sen-
danere estas pacienci kaj provizore kontentii je la solvo liverita de Z, kiu ne
estas pli kritikebla ol la aliaj proponitaj solvoj. Tio ebligos, ke ni konservos
nian unuecon is la tago, kiu certe pli malpli frue venos, kiam pli multaj
regnoj, akceptinte tutmondan helpan duan lingvon, decidos per enerala
interkonsento netraligi kaj unuformigi la geografan kaj etnografan
terminaron.
V. io-ujo-batalo.
E. GROSJEAN-MAUPIN.
Landoj de l Fantazio. Romano, originale de Teo Jung. 1927, 24p. La
atoro aviade nin gvidas al lando perdita inter nepaseblaj altmontaroj, kaj per
feksiema iom noviema lingvo li pentras siajn sorbildojn. Poste li
kondukas du princojn en niajn centrojn de l civilizacio, e al Horrem en
Eropo. (J. P. R., 1928. n-o 6-7.)

La Nekonata Konato. Mistera rakonto, originale de D. P. Boatman.
547
1933 124 p. Ventfrape rapida, glata, agrabla rutina facila stilo. (Bibl. Gazeto,
1933, p: 13.)
Langlet (lanl) Valdemar B., svedo, verkisto, redaktoro, de 1932
lektoro de sveda lingvo en la Budapeta Universitato. Nask. 17 dec. 1872 en
Lerbo. Verkis librojn pri Rusujo, pri la mondmilito ktp. Multe vojais en
Eropo, Azio kaj Afriko. Unu el la pioniroj de E en Svedujo. Kunfondinto de
EK en Uppsala, 1891, ia prez., 1892-99. Unuaj E-istaj vojaoj en Rusujo ktp.
Kunfondinto de Lingvo Int. en 1895. Prez. de SEF de ia fondo, 1906 is ia
fendo per la Ido-skismo paske 1909. L. edziis en 1899 kun Signe Blomberg el
Abo, Finnlando, fervora E-istino, kun kiu li konatiis per E; post ia morto,
1921, li denove edziis en 1925 kun Nina Borovko el Moskva, flino de sia E-
ista amiko N. A. Borovko.
La Nigra Galero. De W. Raabe, el la germana trad F. Wicke, 84 p., dua
eld. 1922, 64 p. Historia romaneto el la deksesa jarcento. La stilo de la
traduko estas korekta kaj impresa. (G. S. ,E', 1922, p:218.)
La Nova Epoko. Klasbatala revuo tute en E. Fondita en 1922. Aperis
is ag. 1923, poste de okt. 1928 is febr. 1933. De 1923 is 1928 kaj de febr.
1933 anstata i servis aliaj SAT-organoj. (v. p:182; v. Laborista movado.)
La Nova Tago. Int. Bahaa Gazeto. Fondita en 1925. Aperas neregule.
Formato 22x15. Red. d-ro H. Grossmann. (v. Bahaismo.)
Lanti E. (ps. de Egeno Adam), normando, instruisto pri manlaboro
kaj geometria desegnado. Nask. 19 jul. 1879 en Nehou de farmistaj gepatroj.
Estis sinsekve terkulturisto, lignaisto, meblofaristo, meblodesegnisto. Studis
e vesperaj kursoj en diversaj lernejoj is 1914. Kunlaboranto al fakrevuoj kaj
al antamilitaj anarkiistaj gazetoj. Lernis E-n en 1914-15 e la fronto, kie li
estis mobilizita en ambulanco. Post la malmobilizo, fariinte tre skeptika pri
anarkiismo, sia politika kredo, ekdediis sin al la mondlingva movado; en
1919 ankora hezitis u alii al E a al Ido, fne decidis por E. Kiam tiutempe
parizaj laboristaj E-istoj klopodis restarigi la movadon, oni proponis al li la
taskon de redaktoro al la noveldonota Le Travailleur E-iste. El tiu i gazeto
naskiis E-ista Laboristo, anka red. de li. En i li skizis la taskojn de la lab.
E-istaro, pledis por ties memstara organizio, (ni fosu nian propran
548
sulkon), per sennacieca organizformo, por praktika utiligo de E por lab.
celoj. Kun L. Banmer, L. Glodeau k. a. li restarigis la antamilitan asocion:
Liberiga Stelo, kiu en 1921 transformiis en Sennacieca Asocio Tutmonda.
(SAT). i tiun organizon li gvidis is 1933 kaj montris e tio eksterordinaran
kapablon. La malfacilan taskon kunlaborigi diverstendencanojn en unu
organizo li plenumis kun granda takto. Lia laborpovo estas senkompara.
Krom ampleksega korespondado, li redaktis a gvidis la redaktadon de L T E;
L' E-iste Revolutionnaire; L' Antimationaliste H, Sennacieca Revuo
Sennaciulo; La Nova Epoko. Krom franclingvaj brouroj pri E li verkis: For la
Netralismon (1922), La Laborista E-ismo (1928 40 p.), kiu aperis anka en
angla, ea, franca, germana, nederlanda kaj sveda lingvoj (i estas kvaza
programo de SAT movado); Naciismo, studo pri deveno, evoluado kaj sekvoj
(1930, 124 p.), Vortoj de Kamarado Lanti, kun antaparolo de L. Banmer,
kolekto de artikoloj (1931, 192 p.); Manifesto de sennaciistoj (1932, 32 p.),
aperis anka france. Trad. Kandid de Voltaire kun antaparolo (1929, 162 p.)
kaj Skizo pri lozoo de l homa digno de Gilles, 1934. Kunlaboranto de la
Enciklopedio (v. Laborista Movado.) BRUIN.
La Okuloj de la Eterna Frato. Legendo de St. Zweig, el la germana
trad. H. Wolf, 1932, 65 p. Temo: la peza problemo pri la respondeco de l
homa ago. La stilo estas intence simpla, kaj tio felie helpis la tradukintinon.
i tiun libron mi metus en la manon de l junularo. (Totsche, Bibl. Gazeto,
1933, p:27.)
La Ondo de E. Estis felia cirkontanco, kiam, post la malsukcesoj de
,E', Ruslanda E-isto kaj precipe Espero de Bitner, troviis persono A.
Saarov en Moskvo kiu oferis nonon kaj tempon por komenci en febr.
1909 la eldonon de LOdE. Dum la unua jaro aperis 10 kajeroj (12 nroj) entute
44 p. 54x35. En jan. 1910 la formato aniis en 27x19 kaj testis tia is la
lasta n-ro en apr.-majo 1917; de tiu formato aperis entute 89 n-roj. (75
kajeroj) kun 1320 p. Krom ampleksa rustanda kroniko LOdE enhavis
modelan literaturon kaj poezion kaj serion de 137 portretoj de konataj E-
istoj. La abonantoj riccvis senpage la jenajn donacojn: 1912: Princo
Serebrjanij de A. Tolstoj; 1913: Orienta Almanako; 1914: E-a Pokalendaro
por 1915. P. TARNOW.
La Ora Epoko. Gazeto religia, bazita je fakto, espero kaj kuraigo.
549
Fondita en 1928. Aperas neregule. Formato 30x21. Red. A. Egg, Baden.
La Orienta Revuo. Monata organo de JEI; efe japanlingva. Fondita en
1919. Red. K. Ossaka.
La Padova Lilio. Mallonga biografo de S. Antono. Originale de
Carolf, 1926, 119 p.
La Paoj de Jarkvino. Skizoj pri socialisma konstruado. Kunmetis N.
Potapik. 1932, 110 p. Tre instrua libro por tiu, kiun interesas faktoj kaj ne
blindigis ia partia fanatikteco (Butin, HDE, 1932, n-ro 22.)
La Parizaneto. Resumeto de la vivo kaj manieroj de la francoj, kun
specialaj rimarkoj rilate al Parizo de R. Kron, el la franca trad. Connor kaj
Hayes, 1904 (?), 126 p. Uzebla kiel lernolibro. (L. I. 1908, p: 91.)
La Patrino. Dramo de Rusinol el la kataluna trad. Sabadell. 1909 (?),
148 p. Historio de juna, malria pentristo, kiu forlasas la patrinan domon
por seri en la granda urbo la gloron kaj la felion. . . Flua estas la stilo de la
traduko kaj vere tute klasika. (T. C., L. I., 1910, p: 473)
La Pentroarto en la Malnova Hungarujo. Verkis I. Genthon, el la
hungara trad Fr. Szilgyi. 1932, 12 p., kaj 72 bildopaoj. Eleganta eksterao.
La E-a eldono estas speciale grava, ar per i estas eble konigi al iuj popoloj
de l mondo i tiujn antikvajn hungarajn trezorojn, eble tute ne
diskonigeblajn sen E. (El la Enkonduko.)
La Pirato. Spritgazeto, fond. en 1933. Kaperas iumonate. Kajeroj por
Satiro, Humoro ka Libereco. . . relativa. ipestro: R. Schwartz.
La Ponto. Organizao, formiinta en Bern 1910, kiu celis la starigon de
unu sola plano por iuj kulturaj entreprenoj de la nuntempo Inter aliaj tezoj
de sia laboro, i decidis praktike utiligi E-n kaj publikigis en E solidan verkon
(1911), temantan pri la bazaj principoj de sia estonta agado. Ostwald oferis al
LP 100.000 markojn kun kondio, ke i akceptu kaj uzu Idon. Ido do fariis
la lingvo de LP. En 1913, post la eso de la subvencio de O., LP-n trafs
bankrotio kaj ia agado anka esis. (La Drezen, Hist. de Mondlingvo, p:
550
194.)
Lappi Lauri Ilmari, kuracisto. Nask. 15 okt 1899 en Suonenjoki. E-isto
de 1918. efunlaboranto de la Enciklopedio (por Finnlando).
La Praktiko. La gazeto, kiu instruas kaj amuzas. Fondita en 1930.
Aperas monate, 12-16 p. Formato 31x24 Eld. la Int. Cseh-Instituto, red. A.
Cseh. Konstantaj rubrikoj: Lernu per la eraroj! Al la venko; La mondo ridas;
La mondo estas interesa; Informoj; Konkursoj; Grafologio; Korespondu.
Multaj fotoj pri la E-ista vivo. Interese redaktata.
La Progreso. Gazeto en eoslovakujo, fondita en 1918. De 1923 of.
org. de AE. Red. R. Hromada. Formato 28x29. (v. p: 92 93.)
La Rabistoj. Dramo de Schiller, el la germana trad. Z. 1908, l44 p.
Junaa verko, plena je forto kaj ribelo kontra la leoj, ,,pro kiuj el aglofugo
farias limakirado. Legante tiun tradukon ni denove kaj profunde sentas,
ke la lingvo de Z ne estas ia senviva ligita atomato, kies iuj movoj estas fkse
antaregulitaj de ia logikema mekanikisto. (Bourlet.)
La Revuo. Monata gazeto en E. La E-movado ricevis bonan impulson,
kiam prof. Karlo Bourlef komencis en 1900 propagandi E-n. Li instigis la
konatan francan librejon Hachette kaj Ko (v.) eldoni sub kontrolo de Z
multajn bonajn E-ajn librojn kaj komenci en sept. 1906 la eldonon de pure
literatura revuo sub lia redaktado, kiu tute ne okupiis pri diskutoj, sed
rigardis E-n kiel fakton. La gazeto aperis dum 8 plenaj jaroj de sept 1906 is
ag. 1914. Aperis entute 6164 paoj. iu jarkolekto havis 12 kajerojn kun po
48 paoj da literaturo kaj 16 p. da informoj de societoj, diversaj sciigoj kaj
anoncoj. Sur la unuaj 4-22 paoj L. R. havis nur verkojn, tradukojn,
kongresparoladojn ktp. de Z kaj sur la ceteraj verkojn de la plej bonaj E-
tradukistoj kaj verkistoj. Z fne, post morto de La E-isto en 1895 havis denove
gazeton, en kiu li povis publikigi siajn modelajn tradukojn el la Biblio kaj de
diversaj verkistoj (Gogol, Schiller, Andersen, Goethe, Orzeszko, Molire).
Inter la kunlaborantoj estis la plej bonaj verkistoj: Kabe, Grabowski, Hodler,
Lambert, Bicknelt, Valienne, Kabanov, Boirac, Privat, idlovskaja, Haukel, De
Menil, Inglada, Aymonier, Noel, Rust, ejka, Pillath, Simon, Dalmau, ktp. La
redakcio de L. R. havis grandajn meritojn instigante la E verkistojn anka per
551
iujara Literatura Konkurso. P. TARNOW.
Larroche (laro) Marie, francino. Nask. 18 marto 1854 en Metz.
Okupis sin precipe pri blinduloj, por ke ili povu akiri siajn vivrimedojn ne
per almozoj, sed per laboro E-iis en 1909, sub entuziasma gvidado de Colas.
Helpis lin propagandi, precipe e katolikoj, partoprenis en starigo de kvin
kongresoj de IKUE. Dum kelkaj jaroj adm. de Espero Katolika. Vicprez. de
IKUE, kies Avino i estas nomata.
Larson Gustav Adolf, svedo, efkontisto. Nask. l dec. 1888 en Falun. E-
isto de 1905. Kas. de SEF. Kunfondinto kaj kas. de Eldona Societo E-a de
1908. efdel. de UEA.
La Reformanto. Popola biografo de S. Francisko el Assisi. Originale
de Carol 1927, 88 p.
La Regado de si mem per konscia atosugestio. De Cou, el la franca
trad. J. Borel. 1925, 56 p. La tiu teorio ne volo, sed imago efektive estras
niajn agojn.
La Reo de la Montoj. De E. About, el la franca trad. G. Moch. 1909,
248 p., kun 158 ilustraoj. La efa merito, se ne la sola, de la verko estas ia
mirinde klara, rapida, fua, gaja kaj iam klasika stilo. Vane oni serus unu e1
tiuj lit. ecoj en la anguloza traduko de s-ro Moch. (T. C., L. I 1909,
p:189.). Tre viva kaj lerta stilo. Bonega kaj pura E-a lingvo. (C B, La Revuo,
1909, p: 574.)
La Reo Judea. Dramo en 4 aktoj de K. R. (Romanov), el la rusa trad.
Devjatnin. 1914-15, 182 p.; dua eld. 1923. La temo: turmentado de Kristo, lia
morto kaj revivio, respektas la evangelian tekston: la versoj de l traduko
estas iam regulaj kaj tuj kompreneblaj. (G. S. ,E' 1923, p :223)
La Rejna Stelo. Jam anta la mondmilito estis eldonita en Elzaso en la
urbo Mhlhausen bela E-a gazeto Elzasa Sonorilo. Post la milito Strasburgo
fariis la centro de tre vigla E-a movado, precipe subtenata de Hubert Ferez,
kiu en ag. 1921 komencis eldoni LRS, 4 p. 47x31 en E-a, franca kaj germana
lingvoj. Tiu bone redaktata gazeto jam malaperis post la 2-a n-ro. Sed Ferez
552
ne pacienciis: en 1924-25 li eldonis La Stelo-n (entute 7 n-roj, 4-6 p.
31-33x23-25 presita kaj en junio 1926 li reeldonis LRS bone atografita kun
multaj bildoj 4-6 p. 38-40x28-29. Jan: sept 1929. LRS estis presita 4 p.
43-45x31-32 kaj de jan 1930 i fariis parto de La Tribune E-iste (v.). P.
TARNOW.
La Revizoro. Komedio de Gogol el la rusa trad Z. 1907, Satiro pri la
korupteco de la rusa burokrataro.
La Samanta-Mukla-Parivarto a Evangelio de Avalo-kitevaro. Trad.
el la sanskrita kaj komparis kun la ina traduko K. Nohara. 1933, 36 p. Parto
el sankta budaisma verko: apitro pri la virtoj kaj agoj de A. K. Traduko peza.
La Sankta Biblo. v. Biblio.
La Sendanereco de Francujo, Tekstoj kaj dokumentoj. Verkis A.
Honnorat; diversaj tradukantoj 1924, 154 p. Titoloj de la du partoj: La kon-
trakto de 1919 kaj ia fasko; Evoluado de la problemo de 1920.
La Socialisto. Gazeto en E kaj germana lingvo. Fondita en 1926.
Organo de ALLE, en 1933 anka tiu de ISE Formato 24x16, de 1931 32x24.
Bone redaktita. Pereis kune kun la detruo de la demokratio en Astrio, febr.
1934. Reviviis en Francujo.
La Sono de Makaro. Kristnaska rakonto de Korolenko, el la rusa trad.
M. idlovskaja. 1927, 48 p. i unue priskribas la malgasteman nordan
Siberion kaj due vive pentras popolanon. Bona traduko. (G. S. E, I927 p: 64.)
La Soristino el Kastilio. Historia bildo de alom Asch el la juda trad.
Lejzerowicz, 1933, 148 p. Torturias kaj mortas judoj en la tempo de l papa
inkvizicio la tendenco de l libro do estas ekzalti la judajn animojn al
persisto kaj ortodokseco. La lingvao de l traduko estas bona, tre fua. (N. B.,
S. R. 1933, p :100.)
La Stranga Butiko. Poemoj originale verkitaj de R. Schwartz. 1931, I24
p. i montras la poeton jam egalranga al la prozisto. La vivflozofo de l
poeto manifestias kun plena matureco. ion li esprimas per delikata, facila,
553
serena stilo, li scias trakti seriozajn kaj profundajn temojn en la plej klara, plej
simpla formo. (Totsche, De Pao, p:102.)
La Suda Kruco. Estis organo de Astralaziaj E-istoj, La 1-a n-ro aperis
jul 1920, la lasta (165-a) 12 okt. 1934. Formato 22x14. En la lastaj jaroj i estis
aparte bone redaktata kaj ia redaktisto R. Banham faris en i recenzojn kaj
lingvajn notojn neordinare valorajn kaj atentindajn. M. C. BUTLER.
La Suda Stelo. Organo de la E-movado en Jugoslavujo. Fondita en
1932. Aperas monate Formato 28x20. Red. Fr. Homar, poste d-ro Kun. (v p:
268.)
La Suno Hispana. La plej ofe tre vigla kaj serioza E-a vivo en Hispan-
ujo estis multe malhelpata kaj ofe sufokata de la naciaj kaj personaj
kontrabataloj. is 1910, kiam la movado ne estis ankora ampleksa, regis
entute unueco, kaj LSH, of. org. de la HSPE, kiu komencis aperi en okt. 1903,
povis bone vivi kaj tute regule aperi iumonate. Sed de 1910, la jaro, en kiu
estis fondata la KEF, kaj komencis aperi Kataluna E-isto, i eliris tre
malregule kaj esis en jan. 1913. i estis en majo 1913 anstataata per El E-
ista. Kvankam Kataluna E-isto daris aperi en la kataluna parto de H., la
hispana parto restis sen gazeto, is kiam Mangada Rosenrn en Madrid
komencis eldoni en jan. 1917 Hispana E-isto-n. LSH estante pure prop.
gazeto, HE estis tute skribita en E kaj favoris krom la propagando, la poezion
kaj literaturon kaj donis en iu n-ro bonajn priskribojn pri hispanaj pejzaoj,
urboj ka konstruaoj kun multaj belaj bildoj. i aperis tute regule monate is
febr. 1923, kiam Mangada devis translogii al Afriko. Dum i tiu tempo
kelkaj malnovaj E-istoj restarigis LSH kaj fondis HEA-n, kies of. org. estis
LSH. Mangada, kiu revenis el Afriko, cedis la intencon, reeldoni HE-n, por
ne malhelpi la movadon. Tiu epoko daris 3 jarojn, de jan. 1924 dec. 1927.
Nun la vojo por Rosenrn estis denove libera kaj li eldonis de jan. 1928 ?
Hispana E-isto kaj de ?-hodia Hispana E Gazeto-n kiel of. org. de HEA.
P. TARNOW.
La Tajdo. Poemoj lirikaj, originale de Hohlov. 1924, 64 p. Unusola
poemaro de talenta poeto. Plejmulto de la poemoj kantas pri amo, en aliaj
esprimias revoluciaj impulsoj.
554
La Teatra Korbo. De J. Baghy. 1934, 112 p. En tiu i pensiga volumeto
oni trovas diverstemajn meditaojn kaj skizetojn simple kaj bonstile
esprimitajn en la formo de ,senpretenda babilado'. Por tiu, kiu konas la
atoron persone, ili ricevas aldonan armon el la fakto, ke grandaparte ili
havas atobiografan karakteron. (Te British E-ist, 1934, p: 348.)
La Tragedio de l Homo, drama poemo, efverko de la hungara
literaturo, verkita de E. Madch en 1861; trad. de Kalocsay. 1924. XXIV kaj
237 p. 21 bildoj. Adamo, la efa persono de la verko, travivas la tutan
historion de la homaro. La verko havas sian efan valoron ne en sia arta
forto, sed en la forto de la penso, en la grandiozeco de la koncepto, en la
abundo de l ideoj. (El la Enkonduko.)
La Tragedio de Reo Lear. De Shakespeare, el la angla trad. A. L.
Curry kaj A. J. Ashley. 1924, 172 p. Certe la precizeco kaj ustigo al la
originalo superas la anglaj tradukintoj, sed kion ili gajnas je fdeleco, tion ili
perdas je facileco kaj komprenebleco. (G. S. ,E', 1924, p: 125.)
La Trezoro de l Oraisto. De A. enoa, el la kroata trad. Kolar Krom,
1911, 290 p. Belega bildo de la mezepoka kruela kaj persista interbatalado de
l Zagreba buraro kaj aristokrataro. La stilo tute ne estas malbona. La
traduko enhavas strangaojn, kredeble naciismojn. (M. idl., Ondo de E,
1912, p: 72.). Maro da eraroj. (P. J. Cameron, Te British E-ist, apr. 1912.)
Simile al P. J. C. recenzis anka aliaj.
La Tribune Esperantiste. Grava prop. gazeto en franca lingvo. Fondita
en 1930 de H. Ferez, kiu anka redaktas in. Aperas kvaronjare en 60x 45
formato.
Latvolando. Anta la mondmilito tiu i teritorio apartenis al cara
Ruslando. La registaro enerale ne volonte donis permeson por fondo de
societoj, anka multaj personaj rajtoj estis limigitaj. En la urboj tre multaj
parolas 3 lingvojn: latva, germana, rusa. Krome oni studas en lernejoj anglan
kaj francan lingvojn. La loantaro ne multe sentas bezonon de komuna
interkomprenigilo. Jen la kazoj, kial E ne havas tre fekundan grundon en la
lando.
555
Unua pioniro estis instruisto R. Libeks, kiu en 1889 verkis la unuan
lernolibron por latvoj. Post lia formigro al Brazilo dum 90-aj jaroj, pri E oni
adas nenion. En 1904 en Riga fondiis flio de Peterburga ES Espero.
Tiutempe multe helpis la movadon M. Klaczko, donante ejon kaj
monrimedojn. Vl. von Szmurfo fondis en 1910 ES Riga Stelo kaj eld.
monatan revuon Riga Stelo 1910-1911.
Riga ES estas fondita 29 marto 1912 de K. Busch, J. Alksnis, P. Rodd.
ia regularo estis peza, kreinte konsilantaron 12 personan kaj estraron 6
anan. La agado ne estis sukcesa. E-n posedis nemultaj. ar efe oni uzis rusan
lingvon, multaj balda eksiis, tial post 1 jaro el 36 anoj restis kelkaj. Oni
denove eklaboris en 1913 atingante jarfne 47 anojn, en la biblioteko estis 31
libroj. Kursoj ne okazis. Malsukcese aranita vesperbalo tute disigis la anaron.
Tiutempe efe agis: J. Alksnis, A. Abel, A. Krasting. La lasta kun siaj fratinoj
anka zorgis pri konservo de societa havao dun mondmilito kaj registrado
e la estrantoj germanoj kaj bolevikoj.
De 1920 la movadon aktive partoprenis: A. Krauze, T. Indra, K. Kac-
ens, E. Grots, A. Krastin, K. Leikalns, A. Kaoks, A. Libers, G. Tupicin, f-ino
R. Dvarionovi, kaj (precipe kursgvidante) Kr. Strazds, E. Janvalks, N.
Blumbergs, f-ino E. Balode, s-ino M. Pirkst, I. ae, Fr. Krogers (la lasta havis
en 1 kurso 100 kursanojn).
Pro enketo de Ligo de Nacioj, Latva Kleriga Ministerio en 1922 favore
raportis pri E kaj en 1923 la ministro disponigis al Riga ES senpagan ejon en
Kastelo, ambroj de historia arivo, kie la societo kunvenadis is 1930.
Interna Ministerio subvenciis en 1923 E-kurson por fervojaj policanoj.
Samjare estis registrita nova statuto, donanta pli da aglibero. E. Grots multe
propagandis per gazetoj. La taggazeto Latvijas Sargs presis E-an kurson.
La societo partoprenis en 1923 kaj 1924 en Riga Foiro-Ekspozicio, por
kio klopodis E. Grots kaj T. Indra. La foiro en 1924 e presis E-an reklamilon.
Riga ES partoprenis en 1926 anka 2 radioekspoziciojn, organizis T. Indra,
kaj en 1932 en Latva Produktaekspozicio, organizis J. Kalnin (la standon oni
premiis per rekonatesto).
En 1923 komenciis anka intensa interna vivo, kursoj, vesperbaloj. 20
556
jan. 1923 unuafoje oni prezentis E-an teatraon Konvenaoj. Aktoris: K. kaj
T. Indra, f-inoj M Dzefzite, L. Berzin, s-ro I. ae. Samjare oni prezentis
ankora unu teatraon, en 1929 Konvenaoj estas ripetitaj, en 1933
printempe estas luditaj 2 teatraoj.
En 1924 Riga ES dissendis al iuj lernejoj 2000 latvalingvajn
propagandilojn de Kr. Strazds. En 1925 la societo ekeldonis sian organon
Ondo de Dagava, monata revuo. En somero 1926 A. Krastin unuafoje
prelegis radie pri E, 15 dec. 1929 prelegis T. Indra, 4 febr. 1932 H Steiner (el
Wien) pri Astrio. En 1927 Riga ES organizis la unuan Latvan E-Kongreson.
Jam en 1924 estis ellaborita projekto pri Latva E-Asocio. ar la
fondiantaj provincaj ES-j malemis partopreni la Asocion, Riga ES 1928
anis sian statuton tiel, ke i sub nova nomo Latva ES rajtas akcepti kiel
anojn anka ES-jn. 1929 registara ofciala eldono Valdibas Vestnesis
(Registara Kuriero) presis deklaracion pri netraleco de E.
Atune 1929 A. Cseh gvidis grandskalan kurson por 130 partopre-
nantoj, inter ili 28 instruistoj. En 1930 la societo kunvokis somere 1-an
Baltlandan E-kongreson. En 1931 Latva ES invitis por 3 monatoj la faman
hindan propagandiston L. Sinha. Li faris 40 prelegojn por 7450 askultantoj
en Riga kaj provinco, prelegante 18 foje por lernantoj kaj 22 foje publike.
1932 Latva ES invitis dufoje J. Baghy por kursgvidado. J. Kalnins malfermis E
librejon. En lernejoj private is nun instruadis A. Aizpurtis en Auksne, G.
Tupicin en Riga Pota kaj telegrafa departemento korespondas en E kun
ILEPTO.
Organizo. Latva ES (mallonge LatES) ofciale reprezentas netralan E-
movadon en Latvolando. En 1928 in reorganizis el Riga ES. A. Kaoks, A.
Krauze, T. Indra, E. Grots, A. Libers, N. Blumbergs. Anoj en 1932: 106+25
(en flio de Aloja). Budeto en 1932: 778 orfrankoj, el kio kotizoj 265,
vesperbaloj 136; efaj elspezoj: ejo 230, balvesperoj, kursoj. Fakoj: drama (J
Kalnin), propaganda (T. Indra). Kursojg is 1929 havis nur kelkajn dekojn
da vizitantoj, en 1929 A. Cseh gvidis kurson por 130 personoj, en 1932 J.
Baghy 3 kursojn por 220 kaj 2 darigajn kursojn por 100. Biblioteko en 1932
enhavis 263 volumojn je 641 orfrankoj. El ili instruaj 46, historiaj 7,
beletristikaj 112, sciencaj 20, diversaj 28, gazetkolektoj 50. Dum 1932 35 anoj
557
legis 129 libron. Filio en Aloja havas 75 librojn. LatES estraro en 1933: A.
Kraze prez., s-ino E. Ziedin, vicprez., V Krievs kas., f-ino R. Dvarionovi
sekr., H. Hazenfuss vicsekr, f-ino J. Krievs bibl., E. Sedlenieks trezoristo.
Krome por informoj kaj propagando kunagas f-ino L. Jevsejeva. Societa
organo Ondo de Dagava is 1932 mimeografata, de 1933 presata. Red. A.
Kaoks, de 1932 G. Tupicin.
ES de Liepaja, fondita en 1925 de E. Janvalks vigle laboris is 1929,
lastatempe ree reviviis. ES Estonto fondita en 1929 de R. Stamers en
Liepaja. Li aranis multajn kursojn, propagandis per gazetartikoloj kaj
klopodis is oni alinomis en Lepaja straton E-strato. ES de Zemgalio,
Jelgava kiun fondis en 1924 Kr. Strazds, aranis en 1932 2 foje kurson de J.
Baghy, ES de Ventspils, fondita en 1926 de A. Pornieks, kiu anka gvidas
kursojn de E. Tuta nombro de E-istoj en 1932 en Latvolando: 1200 en Riga,
800 en provinco, sume 2000 inter ili organizitaj 300. Latvia Laborista ES en
Riga fondiis en 1927, estas fermita en 1929 pro aparteno al SAT. Balda
fondiis Riga Laborista ES, kiu eldonas monaton revuon ,Proleta E-isto'. efa
aganto A. Krastin, kiu anka gvidas kursojn e Popola Altlernejo.
Kongresoj: I-a Latva E-Kongreso estis 30-31 okt. 1927 en Riga
(Kastelo). Prez. A. Fridenbergs, partoprenis 62 personoj 14 gastoj kaj 3
delegitoj el Estonujo kaj 5 el Litovujo, Decidoj: iu e-isto aliu al UEA kaj al
tiuj ES-j, kiuj estas reprezentitaj en KR. Unua Baltlanda Esp. kongreso estis
22-24 unio 1930 en Riga (Kastelo). Prez. ,Indra partoprenis 41 personoj,
inter ili 6 estonoj, 8 svedoj. La kongreso rekomendis E-n al turismaj
organizaoj kaj deziresprimis, ke e-isto skribu proprajn nomojn nur per E-aj
literoj.
Literaturo. Unua aparteldona vortaro latva-E estas Ulmanis kaj Strabe,
Jelgava 1925, iom malsukcesa. in sekvis pli ampleksa latva-E vortaro de T.
Indra, Riga 1932 Ileva. En 1928 aperis latva efe-losilo, trad. T. Indra. En
1933 j. Kalnin aperigis la unuan pli ampleksan E-latvan vortaron. El
lernolibroj la unua estas R. Libeks, Riga 1889, in sekvis en 1912 lernolibro de
P. Kikauka kaj J. Elert. De i presiis nur 16 paoj, ar eldona frmo bankrotis.
Longan tempon oni uzis rusajn kaj germanajn lernilojn. En 1924 Strazds kaj
Bormanis aperigis pli modernan lernolibron kun aldonita E-latva vortareto.
in balda sekvis Strazds, Kurso de E en 20 lekcioj (nun jam 2. eld.) kaj luksa
558
lernolibro de I. ae. La unua latvalingva propagandilo estas tiu la A. Fried,
eld. Riga 1904, in sekvis en 1907 germanlingva libreto. En 1923 Kr. Strazds
verkis pli efkan varbilon Lingvo Int. E, kie estas efe skizataj sukcesoj de E
la enketo de Ligo de Nacioj. Krome presigis kelkaj varbfolietoj, potkarto .
El la beletristiko la unua estas novelo de J. Ioruks Vakciniuja krono, trad. P.
Kika, Paris 1909. Li anka duontrad. grandan romanon de A Niedra En
fumo de hakitejo, sed dum mondmilito la manuskripto pereis. En 1933
aperis tragedio el latva lingvo J. Rainis Amo estas pli forta ol morto, trad. I.
ae, lukse eldonita kun ilustraoj. in antamendis multaj latvaj
eminentuloj, anka la respublika prezidanto Kviesis. En 1927 E Janvalks
trad. latvajn popolajn kantojn, eldonitajn aparte. Kelkaj tradukaoj el latva
lingvo (trad. E. Janvalks, R. Ejhenbams, A. Kaoks, f-ino E. Balode) aperis
en LM kaj anka en Ondo de Dagava. La unua gazeto E-ista estis Riga
Stelo, Riga 1910-1911 (ruse kaj E-e); en Liepaja en 1914 presiis efe por
bezonoj de la biblioteko de G. Davidov 200 e-roj de Latva Stelo nur n-ro 1
(en latva lingvo). De 1925 en Riga aperas Ondo de Dagava, organo de
Latva ES (nur en E.) T. INDRA.
La Urbestro de Zalamea. Dramo en versoj de Calderon, el la hispana
trad. E. Legrand 1925 13b p. Fortefkaj scenoj, trafaj diroj, spritaj ekpensoj,
poeziaj kaj tre dramaj paroloj. (L. M. 1925 p:132)
Laurenti Gioacchino, italo, prof. mezlerneja de beletristiko, poste
ofcejo e la senato. Nask. 21 nov. 1882. Kunlaboras en flologiaj revuoj. E-isto
de 1905. Kunfondis en 1905 la ES en Roma Imperiosa Civitas, kies vicsekr.
estis is 1908. Kunlaboris al Roma E-isto.
Laroj. Kolekto de originalaj verkoj (de Artigues, Inglada, Hodler, Van
Melckebeke, Ellis, Boucon, s-ino Vallienne, Gambier, Deligny, Bulthuis,
Trinite) premiitaj de La Revuo. 7908, 139 p.
La Vagabondo: nomata de jan.-marto 1908: La Vagabonda Monatao,
de apr.-julio 1908: La Vagabondisto kaj de sept. 1908: LV. is fno 1913 i
estis atografita kaj dum 1914 presita. i esis pro la mondmilito. Red-ino C.
Oxenford en Howe. LV estis la ofciala organo de la E-ista Vagabonda
Klubo, kiu estis int. ligo de artistoj pri muziko, arto kaj literaturo. LV enhavis
multajn artajn desegnaojn, originalajn literaturaojn kaj e muzikaojn.
559
IV+16-48 p . 23x18.
P. TARNOW
La Vagabondo Kantas. Simplaj versoj. Originale verkitaj de Baghy.
1933, 60 p. B. estas denaska lirikisto; en liaj poemoj manifestias lia varma
koro, senartifka, snontanea, melankolia, pasia poezio en formo perfekta. La
volumo enhavas 74 poemojn. (J. Major, Oomoto Int., 1933, jun.)
L Avarulo. Komedio de Molire, el la franca trad. Meyer. 1904, 80 p.,
dua eld. 1907. Fama verko de la mondliteraturo. La traduko ricevis la unuan
premion e la dua konkurso literatura de la SFPE. Fidela reprodukto de la
fzionomio de la teksto. (L' E-iste, 1904, p 181.)
Lavn Bernhard, svedo, remburisto en rebro. Nask. 31 dec. 1865 en
Ljungby. Pacifsto kaj teozofano. E-iis kiel 64-jara maljunulo. Prez. de la EK
en rebro.
La Vendetta. Novelo de Balzac, el la franca trad. M. Merckens. 1911,
120 p. Modelo de bela literaturo, dank al tre ladinda traduko. (L. l.1911, p.
394 )
La Vendreda Klubo. 11 diversaj originalaj artikoloj, de la Vendredo-
klubanoj en Leipzig.1921 116 p. Enhavo: E kaj Frey-Ligo, Unuaj jaroj de E en
Leipzig Saksa E-Biblioteko, Pri la Lingvaj Respondoj de Z, Pri la E-movado
en Britujo, ktp. Modela stilo.
La Venecia Komercisto. Dramo de Shakespeare, el la angla trad.
Wackrill. 1914, 102 p.
La Ventego. Dramo de Shakespeare el la angla trad. Motteau. 1904, 98
p.
La Vera Historio de Ah Q. De Luin, el la ina trad. Chun. 1930, 140
p. Temas pri vivo de iu mizera vagulo, stultulo, kiu iras de unu malfeliro al
alia. La verko liveras unu eklumon sur mistera mondo. La stilo ne estas sen
meritoj. (G. S. ,E' 1930, p : 136.)
560
La Verda Standardo. Dum la fruaj tempoj de E plej multe propagandis
en Hungarujo A. Marich en Budapest. Jam en majo 1905 li eldonis ,E'-n, kiu
aperis is marto 1907-IV-16 p. 23x15 entute 18 n-roj kun l42 p. da teksto. En
okt. 1907 i alprenis la titolon LVS kaj fariis samtempe ofciala organo de
HES, kiu i restis is nov 1908. De tiam i havis la subtitolon: Int.
propaganda, literatura, arta, scienca, flatela, industria, komerca, amuza,
polica, reklama, ilustrita monata revuo. En iuj eropaj lingvoj. Do, sufe
multfanka! La presformato restis la sama kiel tiu de ,E', sed la paperformato
kaj la kovriloj multe aniis; panombro de okt. 1907-okt.-nov 1910 (n-roj.
49-50): 482. De jan.-julio 1911 LVS akceptis la formaton de iutaga gazeto
42x29, entute 8 n-roj, kun 28 p. De sept. 1911-julio 1914 aperis entute 45 n-
roj kun 552 p. 32x23-24 De sept. 1911 LVS fariis denove ofciala organo de
HES. Sed ar la kunlaboro inter la societo kaj la red. kaj posedanto A. Marich
neniam bone funkciis,1a societo akiris la gazeton; red. fariis is dec. 1913
Pal Robicsek kaj is julio 1914 d-ro. Bla Rcz. Pro la milito LVS reaperis en
tre modesta formo en jan.-febr. 1915 kaj fniis fnfne per la n-ro, de nov. -
dec. 1915, 8-16 p. entute 12 n-roj p kun 76 p. 24x16.
P. TARNOW.
La Vila Mano. (Idoj de Cereso.) Romano, originale de Bulthuis 1928,
316 p. La romanoj de B. iel similas unu la alian; la loko, kie okazas la
rakontataj faktoj, estas la norda parto de Nederlando, kiun la atoro intime
konas; ties teraspekton kaj homkutimojn li ame priskribas. Kiom amuzaj la
scenoj en la trinkejo, kiom nature pentrita la superstio de l kamparano. (G.
S. ,E' 1929, p: 49.)
La Vojaoj kaj mirigaj aventuroj de Barono Mnchhausen. El la
angla trad. Applebaum.1927, 88 p. Lernantoj trovos en i legaon tiel
agrablan, ke ili ne haltos anta fno. La E-gita teksto estas tre bona. (G. S. ,E
1927,. p: 186.)
La Vojo. Poemo de Z, verkita en 1896; presita en jun.- jul. n-ro de L.I.
En i Z aludis je us venkitaj malfacilaoj (vodono en 1894 (v.) kaj eso de
La E-isto). Vortoj, kiuj havos sian valoron tiom longtempe, kiom oni
ankora devos batali pro agnosko por E. (Artikolo de Behrendt en
561
Kongresa Jubilea Libro, 1933.)
La Vojo de formio kaj disvastio de la lingvo internacia. De E. Dre-
zen, el la rusa trad. N. N. SAT, 1929, 64 p. Fortaj argumentoj por la diskutoj
kun kontrauloj kaj skeptikuloj (Jofo, La Socialisto,1930, p : 8.)
La Vojo Returne. Romano de E. M. Remarque, trad. el la germana J.
Berger 1931, 369 p. La ekssoldato ne povas retrovi sian vivcelon; unu suferas
pro malfdeleco de sia edzino, alia frenezias, alia memmortigas... La atoro
tiun nigran pesimistan revuon vidigas per sinsekvaj apitroj, kiuj plurfoje
rondiras. R. skribas preska pli vere ol la vero mem. La stilo de la traduko
estas tre bona. (G. S. ,E', 1932, p: 39.)
Lawrence (lorens) Eliza Ann, anglino, sekretario. Nask. 24 ag. 1851
en Wimbledon, Surrey. E-istiis en 1901 pro renkonto kun germana prof. en
ermanujo, kiu promesigis in lerni po 30 minutoj iutage dum du semajnoj.
De tiam is nun fervora kaj senlaca laboranto por la movado. La patrino de
la brita E-istaro. Sekr. de Londona Klubo, 1903. Hon. vicprez. de BEA.
Mortis 4 apr. 1934.
Lawrence (lorens) Wiliiam Francis, anglo, helpadministranto de
fervojaj varstacioj en Newcastle-upon-Tyne ; prizorgas funkciadon de
trafkrimedoj. Nask. 6 majo 1883 en London. E-istiis en 1912. Multaj prop.
artikoloj kaj paroladoj. Sekr. de B. E-Kongreso, 19I6, sekr. de York ES.,
19l6-31. Prez. de EF de Yorkshire, 1927-29.
Lazica (azica) Stanislavo, polo. Agema E-isto en Lww. Fondinto de
la unua ES en P-ujo en 1906. Unua red. de P. E-isto, 1906-08, unua lektoro de
E en la Lvowa reala altlernejo. Verkis lernolibron.
Leakey (liki) James, anglo, komercisto. Nask. 21 nov. 18 9 en London.
E-isto de 1909. Verkis Leakey's Introduction to E. Multe propagandas. Mortis
1 nov. 1934.
Le Cornec (1kornek) Ludovic-Alexandre, (ps. Else), franco, privata
ofcisto. Nask. 15 dec. 1873 en Saint-Brieuc. Vicprez. de la Pariza grupo,
gvidis kursojn dum 15 jaroj; estis agema membro de la Verda Kato. Tradukis
562
de Barbusse: Eklumo en la abismo, 1923.
Lederer Siegfried, germano, gimn. prof. de la latina kaj greka lingvoj.
Nask. 30 jun. 1861, mortis 8 nov.1911 en Praha. Estis la unua, kiu faris
lumbildparoladojn en Wien kaj poste anka en Praha. Aktiva Volapkisto, li
transiris al E kaj estis kunfondinto de ES Verda Stelo en Praha en 1908. De
1908 li instruis E-n, anka en komerca lernejo en P., faris paroladojn pri E en
Dresden, Berlin ktp. Estis red. de Universo kaj Rund um die Welt-irka la
Mondo. Verkis: Vojarememoroj el Grekujo (en . la M.), trad.: Bildolibro sen
Bildoj de Andersen; Judito de Hebbel; Sufero de Carmen Sylva.
A. BISCHITZKY
Ledermann Richard, germano, d-ro fl., prof., verkisto de historiaj kaj
dramaj verkoj. Nask. 25 jul. 1875. E-isto de 1910. Gvidanto de la E-movado
en Bavarujo, 1912-20. Prez. de LKK por UK en Nrnberg. Red de E ein
Kulturfaktor, 1912. Kunlaboris al ,E'.
Ledger (leer) George, anglo, stenografa instr. Nask. en Yorkshire,
Mortis 54-jara 18 majo 1916. E-istiis 1903. LK. Adaptis Pitmanan Sten-
ografon al E.
Lee (li) George Winthrop, usonano, bibliotekisto. Nask. 27 feb. 1867 en
Roxbury (Mass.). E-isto de 1905. Prez. de EG de Boston de 1912. Sekr. de
EANA 1920-22.
LEEN: La Estonto Estas Nia, ES en Nederlando. (v.)
Leeuwen (leven) Hendrick Cornelis, van, nederlandano, lernejestro
(e kristana lernejo) en Wijhe; estrarano de la provinca komitato por la kon-
trarevolucia partio. Nask. 18 majo 1884 en Veenendaal. Prez. de NKEU,
efred. de la Kristana Gazeto, vicprez. de KELI. Trad. en 1933 la faman
junularlibron Jajo Holm kaj liaj amikoj.
Lefebvre, (ps. Ned Katryn), franco, estis kapitano en Versailles anta la
milito. Artikoloj en L.I., tre interesaj estis liaj humorplenaj raportol pri UK-j.
563
Legendoj. De A. Niemojewski, el la pola trad. Br. Kuhl. 1911, 232 p.,
dua eld. 1923, 74 p. Bildoj el la vivo de Palestino en la tempo de Jesuo.
enerale la E-a stilo estas super kritiko. (P. J. C., British E-ist, 1911, p: 231.)
Legolibroj en E ekzistas de 1903, kiam aperis la Fundamenta
Krestomatio de la lingvo E, (v.) verko preska 500 paa, jam plurfoje
reeldonita, klasikao por iuj, kiuj volas erpi el la malnovaj fonto de E. En
1907 aperis Int. Krestomatio kaj Unua Legolibro (v.), amba de Kabe. Post la
milito multiis legolibroj en E, inter kiuj plej famaj estas Tra la Mondo (v.) de
Bennemann, Universala Legolibro de Fricke, Ni legu de Brunulo k. a. La
Anekdotaro (v.) de Dreher prove enkondukis marenajn tradukojn de vortoj
en 4 efaj eropaj, kaj parte en E mem, por eviti seradon de malfacilaj vortoj
en vortaroj. La tipo de E-a legolibro ne posedas vorttradukojn, nek klarig-
ojn, sed konsistas el serio da artikoloj a rakontoj, plej ofe anekdotoj a
spritaoj, kaj la lernanto devas eltrovadi la nekonatajn vortojn en nacia
vortaro. Tiaj estas anka la plej multe uzataj legolibretoj Karlo (v) de Privat
kaj Petro (v.) de SAT. Karlo estas bonstila rakonto pri la vivo de brava junulo;
Petro estas uzata en laboristaj rondoj, en kies medio okazas ia agado La
kazo, kial la tipa E-a legolibro senumas vorttradukojn kaj -klarigojn,
konsistas en la fakto, ke la facileco de E permesas, ke la komencanta E-isto
povas rnalhavi multan kaj penan gramatikan klarigaron kaj tamen atingi per
nura legado ian gradon de perfekteco. Krome, la E-aj vortaroj estas ordinare
tre maldikaj, kaj malmultekostaj tiel, ke preska iu komencanta E-isto
posedas almena unu plenan radikaron, kiun li (i) povas konsulti uzante
legolibron.
- Krom la supre cititaj menciindas anka la legokajeroj eld. de la e-Instituto
por ties kursfnintoj kaj la faka gazeto por E-studentoj La Praktiko, kiuj anka
plenumas saman taskon, kian la legolibroj. Mankas en E vera, gradigite
aranita lerno-legolibro kun lingva klarigaro kaj kies temo servus por
enkonduki la studenton en la E-istan movadon. Tian nun planas eldoni
Literatura Mondo sub titolo Nova Krestomatio en la redakto de E. Pfefer
kaj K. Kalocsay.
L. DREHER.
Leipzig. Urbo en Gertnanujo (Saksujo). 700.000 loantoj. Sidejo de la
564
E-Instituto por la Germana Respubliko kun granda biblioteko. Konata E-
eldonejo: F. Hirt und Sohn. 9-a kongreso de SAT 4-10 ag. 1929; . 650
partoprenantoj el 22 landoj. Kritiko de komunistaj SAT-anoj pri la ili
neklasbatala, oportunisma gvidado de SAT. Likvido de la program-komisi-
ono. Deviga abono al Sennaciulo por aktivaj membroj.
BRUIN.
Leite (lejti) Tobias Rabelo, brazilano, d-ro, in. Mortis 16 jul. 1920.
Kunfond. kaj unua vicprez. de Grupo Suda Stelaro en Campinas. Atoro de
E-P kaj P-E Vortaroj kaj anka de Konversacia Gvidlibro.
Lejzerovicz (lejzerovi) Izrael, (ps. Ilo, Georgo Verda), hebreo, ur-
nalisto, komercisto. Nask. 4 jun. 1901 en Lodz. Gvidanto de la E-movado en
Lodz kaj unu el la plej agemaj E-istoj en Pollando. De lia E-io li laboras en la
plej diversaj sferoj de la movado. Li edukis multajn fervorajn E-istojn. Multaj
prelegoj, prezentadoj, artikoloj kaj aliaj gravaj faktoj, kiel ekz. atoreco de
Projekto pri Int. Organizo rimarkigas la agadon de L. Kelkjara prez. de la Tut-
monda E Hebrea Asocio. Verkis lernolibron kaj losilon por judoj. Liaj
artikoloj konstante aperadis en Pola E-isto, HDE kaj LM. Kiel originala
verkisto li distingias per brila satiro, kiu estas unu el la plej individuaj
fenomenoj en la E-ista literaturo. Kiel tradukisto li estas en la unua vico;
aperis de li Dibuk (mistera dramo de An-Ski) el la hebrea kaj La Soristino el
Kastilio (romano de Salom A) el la juda lingvo, 1933. LK. F. SZILGYI.
Lemaire (lmer) Ren, franco, komercisto. Nask. 2 marto 1876 en
Epernay (apud Reims). Varbita de Beaufront en ag. 1892, li estis lia unua kaj,
is 1897, preska sola kunbatalanto. Tuj interrilatis kun Z, kaj malavare helpis
al eldono de kelkaj el liaj unuaj libroj. De 1898 is 1902 estis sekr. de SPPE kaj
de L' Esperantiste; krom siaj artikoloj li redaktis la kronikojn, korektis la
eraroplenajn tekstojn de la korespondantoj, kaj prenis sur sin la tutan
administradon. Nur dank al li, dum tiuj jaroj, Beaufront povis
sukceseplenumi sian taskon. Tiu tro granda laboro, kunigita kun lia profesia
tasko malsanigis lin. De multaj jaroj, e pli frue ol Beaufront, li opiniis
necesaj reformojn en la lingvo. Tial en 1908 li tuj fariis Idisto, kaj de tiam
laboris por Ido tiom, kiom ebligis lia farto. Krom artikoloj verkis flatelian F-
E vortareton, 1903. L. BASTIEN.
565
Le Monde Esperantiste. Prop. gazeto, aperinta regule de dec. 1908 is
jul. 1926 en Paris. 33y25 cm. 16 p. Red. A. Frchas.
Lengyel (lendjel) Pal, hungaro, presejposedanto. Nask 1 apr. 1868 en
Szabadka (nun Subotica en Jugosl), mortis 4 okt 1932 en Budapest. En sia 4-a
jaro li fariis tutorfa, edukis lin lia avino. En 1883 li fariis presisto. En 1897 li
hazarde ekvidis anoncon pri la unua hungara E-lernolibro de Barabas,
antamendis in (en kelkaj e-roj, ar li esperis, ke anka liaj amikoj lernos E-
n, sed vane) kaj du tagojn post la ricevo li sendis leteron al la klubo en
Uppsala, kaj korespondis kun P. Nylen. Li balda fariis unu el la plej
memoferaj batalantoj de la heroa epoko de E. La gazeto Lingvo Int. troviis en
grava krizo kaj L., presejposedanto en la urbo Szekszrd en 1900-04 je sia
propra risko eklonis (kelkan tempon anka redaktis) la gazeton. En sept.
1900-04 li migris kun sia familio al Parizo kaj kunfondis tie la presejon Presa
E-ista Societo, kies teknika dir. fariis li mem. Li restis is 1914 unu el la efaj
kolonoj de L. I., konsekvenca fundamentisto kaj fdela amiko de Cart.
Kiam en 1905 la L. K. fondiis, li tuj estis elektita ia ano, kaj en 1910 fariis
anka akademiano. Okaze de la militeksptodo 1914 la francaj magistratoj
metis lin (kiel hungaran tatanon) en internigejon kaj li restis tie kune kun la
familio is la militfno. iu havao estis konfskita, e el la propraj verkoj
restis nek unu ekzemplero. Lian kvinjaran suferadon kaj la mizeron foje-foje
mildigis la helpoj de L Moreau, Cart, Frechas kaj Hodler kaj anka du E-istaj
soldatoj, troviantaj inter la gardistoj, faris, kion ili povis fari. En jun. 1919 li
revojais al Budapest kaj provis rekomenci la vivon kiel eforektisto de
granda presejo. En la postmilitaj jaroj li ne partoprenis la movadon aktive pro
malrio, malsano kaj animaj postsignoj de la militjaroj. Li verkis du
gramatikojn, en 1903 kunlabore kun Schwrer kaj Miletz, en 1921 kun
Kalocsay. Trad. hungaren la Fund. de E, 1909 kaj la losilon de efe. Jam en
1899 li verkis la ampleksan Libro de l humorao, dua eld. en 1908. Trad. la ra-
konton de d. Abonyi Mallumao. 1906 kaj kompilis verketon La Kalendaro,
1907. La plimulto de liaj artikoloj aperis en L. I. (anka en ties lit. almanako),
kaj en la Juna E-isto, kies red. li estis 1909-14. Artikoloj anka en L' E-iste, La
Revuo kaj en L. M., kie aperis liaj interesaj Rememoroj, (1922 kaj jan. 1923).
Leningrad (antae Petrograd). Antaa efurbo de Ruslando; 1,614.000
loantoj. 15 apr. 1892 fondo de ES Espero. 6-a kongreso de SAT 6-10
ag. 1926; 2.400 partoprenantoj el 14 landoj. Honorprez. Lunaarski.
566
Raportoj pri E en lernejoj kaj lab. grupoj, E kaj radio, int. lab. korespondado.
Tezoj pri rilatoj inter SAT kaj LEA-oj. Sovetia poto eldonis SAT-
potmarkon. BRUIN.
Leo Belmont. v. Belmont Leo.
Leono Vienano: ps. de Wiener Leo (v.).
Leo Turno: ps. de d-ro Leopold Dreher (v.).
Lerchner (lerhner) Richard, germano, administranto, antae
bierfaristo. Nask. 19 nov. 1886 en Geyer. Antamilite funkciis en sindikato
kaj parte en lab. partio. Aktiva E-isto de 1910. Gvidis kursojn kaj kunlaboris
al Antaen, organo de LEA en Germanujo is 1914. Partoprenis la fondon
de SAT kaj de 1923, is la transio de SAT al Parizo, estis la adm. Iniciatis la
SAT-verkon Petro kaj kunverkis ian unuan tekston.
Lernejoj. La plej ampleksaj laboroj estas faritaj por sukcesigi E-n en la
lernejoj. Sukcesoj montriis en la plimulto de la kulturitaj landoj. E-n oni jam
instruis en multegaj, ne facile kalkuleblaj lernejoj diversgradaj. Sed nur en
malofaj kazoj la instruado de E havis daran karakteron, kaj nur en kelkaj
landoj en nemultaj lernejoj oni instruis E-n en deviga formo. Estu menciataj
kelkaj kazoj de la ajne malrapida progreso. La lernejo estas konservativa
institucio, kiu e en progresemaj landoj pli atentas la tradiciojn ol la
postulon de la modernaj bezonoj. Estas enerala plendo pro la troaro de la
lerneja programo, do enkondukon de nova fako a E a alia ne
konsentas plimulto de la kompetentaj faktoroj. Preska ie en la mezgradaj
lernejoj oni instruas kelkajn lingvojn kaj kvankam la universala akcepto de E
estus la solvo anka de la lingva instruado, la transiron malfaciligas i. a. uste
la ampleksa instruado de la antikvaj kaj modernaj lingvoj. En diversaj landoj
sekve de registar- a reimano perdiis antae jam uzitaj permesoj a fav-
oroj. Pri la stato de la E-a instruado orientas la artikoloj lalandaj, la kon-
cernajn paojn montras la Indekso. (v. Instruistoj; Ligo de Nacioj; Pedagogia
valoro de E; Studentoj; Universitataj katedroj.)
L' Esperaniste, komencis aperi jan. 1898 kaj havis la jenajn subtitolojn:
is dec. 1903: Organe propagateur de la langue int. E, de jan. 1904- junio
567
1908: Organe propagateur et conservateur de la langue int. E, de julio 1908-
dec. 1909: Organe propagateur de la langue int. auxitiaire kaj per tio i
jam transiris al Ido. En jan. 1910 L'E akceptis la titolon La Langue Auxiliaire,
Organe propagateur de L'Ido kaj aperis tia is la komenco de la
mondmilito. En nov. dec. 1918 i reaperis kiel Bulletin Francais-Ido de La
Langue Auxiliaire (4 p. 22x14), kiu aperas ankora hodia. De jan. 1904-
junio 1908 L'E estis ofciala organo de SFPE. Red. Louis de Beaufront is ju-
nio 1903 en Epernay kaj poste en Louviers. L'E atingis tre grandan eble is
nun la plej grandan infuon je la publika opinio ne nur en Francujo, sed
anka en aliaj landoj kaj per i estis varbitaj multaj fervoraj adeptoj. Plue ia
apero okazis en tempo, en kiu krom Lingvo Internacia aperis neniu
alia E-a gazeto. Z kaj la plej eminentaj E-istoj el la tuta mondo uzis in kiel
parolilon. De marto 1899 L'E havis tut-E-an aldonon supplement de L'E.
P. TARNOW.
L' Esperanto. Gazeto de la itala E-istaro, en la unua formo fondita jam
en 1902. La gazeto kelkfoje ani sian titolon kaj havis diversajn eldonantojn.
Nuna formato 52x37. Aperas efe en itala lingvo, kun interesa enhavo. Red.
N. La Colla. (v. p: 171, 260.)
Leteroj al Brigito. La socialista partio, iaj principoj kaj iaj taskoj. De
J. B. Severac. 1933, 207 p.
Levenzon L., ruso. Nask. 25 jun. 1887 en Ekaterinoslav. E-isto de 1906.
En 1909 eldonis Potkart-urnalon. Verkis multajn E-ajn versaojn, teat-
raojn, ktp., kiuj aperis en La Ondo de E, ,L. I' kaj Verda Stelo.
Libeks Rudolfs, latvo, instr. Elmigris dum la 1890-aj jaroj Brazilon, kie
mortis. Unua pioniro de E en Latvolando. Verkis la unuan lernolibron por
latvoj. i estis la unua lernolibro, presita ekster Varsovio, aperis 1889 e
Sichman, Riga, notita en la listo de unuaj E-libroj kiel n-ro 29.
Liberiga Stelo. Int. organizo lab. E-ista (antae nomata Paco-
Libereco). Fondita en 1906. (v. Laborista movado.)
Libero. Monata revuo de movadoj por reformigo de la vivo. Interese
568
redaktita. Aperis en 1925-26; 244 p. Formato 29x31. (BIL, p: 319.)
Liberpensuloj. Sekvantoj de l doktrino de liberpensado, deveninta el
Anglujo en la 18-a jarcento. La liberpensado volas por sia celo ricevi ob-
jektivajn rezultojn per senantajua esplorado de la naturo, de l materio, de
la homara historio kaj precipe de la sociologia historio. Tial i preteras la
malhelpojn de la libera pensado, evoluiintajn dum la jarcentoj; superstion,
religion, ovinismon kaj naciecon. La liberpensuloj konsideras religion kaj
naciecon efaj kazoj de la militoj kaj malhelpo de homa progreso. Pro la
lasta kazo ili jam frue kontaktiis kun E kaj anka nun uzas in por siaj
celoj. Dum la 3-a UK en Cambridge fondiis Int. Societo E-ista de
Liberpensuloj; oni reorganizis in en 1923 sub la titoto Int. Ligo de
Liberpensuloj. ia celo estas unuigi la samcelanojn, disvastigi liberpensadon,
propagandi E-n en liberpensulaj rondoj kaj eldoni E-lingvan liberpensan
literaturon. 1908-14 la movado havis sian propran organon Libera Penso, en
1925-27 la Liberpensulo. Post 1927 la Ligo ne plu funkcias. La Internacio
de la Proletaj Liberpensuloj, fondita en 1925, kies celo estas liberigi la penson
el mistikaj ideologioj kaj per tio plirapidigi la fnon de la klasbatalo, anka
favoras E-n, kune kun ia prez. prof. Hartwig.
F. CSUTAK.
Aktivuloj estis is 1914 Ren Deshays, post la milito Kurt Hubricht.
Anta 1914 anka la int. asocio Paco Libereco agis kontra la religio kaj
eldonis brouron La krimoj de dio, de S. Faure. En SAT estis Ateista
Sekcio, kiu dum la jaroj 1929-33 havis ateistan paon en Sennaciulo. e SAT
anka aperis brouro Kontra dio (represo de ateista kajero de SR). En la
Komunista Biblioteko (Moskvo 1929-30) aperis: ejnman, Milito kaj
religio, Lenin, Pri religio, Buarin, Financa kapitalo en la papa
mantelo. Anka EKRELO eldonis kelkajn brourojn kontrareligiajn.
Tre vaste uzis E-n por sia agado la Unio de Militantaj Ateistoj (UMA) en
Sovetio. i eldonis ampleksajn E-lingvajn resumojn de siaj gazetoj Militanta
Ateismo (1931, 206 p.) kaj Anti-Religiulo (1932, 244 p.) aperigis brourojn:
Lukaevskij, Marks kaj Engels pri la religio, Jakroslavskij, Respondoj al
ekstersovetiaj ateistoj ervud, La vero pri persekutoj kontra religio en
USSR, kaj UMA en USSR kaj ia laboro. Krome i korespondis E-e kaj
dissendis E-lingvajn ciklostilitajn cirkulerojn pri ateisma agado.
569
G. P. de BRUIN.
Libroj. E diferencias de la naciaj lingvoj anka per tio, ke dum la las-
taj estas unuavice paroltingvoj kaj el tiuj naskiis la skrib- kaj literaturaj
formoj, E jam naskiis kiel skriblingvo, iaj vivo kaj unueco estas ligitaj al la
skribo kaj nur duavice al la parolo. La unua E-libro naskiis pli frue, ol la
unua interparolo, se ni ne kalkulas al tio la konversacion en la kadro de la
familio Z, kie la lingvo anka parole estis elprovata.
Kompreneble la unuaj libroj en E estis gramatikoj kaj vortaroj. Sed jam
la 14-a libro estis literaturao kaj de tiam amba specoj de libroj aperis
proksimume samkvante. La unuajn librojn eldonis la atoroj a tradukintoj
mem. Tamen gramatikoj kaj vortaroj estis jam eldonataj de profesiaj eldonejoj
anta ol literaturaj verkoj. La serioza eldono de E literaturaoj komencis per la
fama kontrakto inter de Baufront kaj Z, post kio de B. kun helpo de Bourlet
kontraktis kun la frmo Hachette et Cie, Paris pri starigo de E-fako. is 1904
la frmo ne havis konkuranton, tiam Lengyel fondis en Paris la Centran E-
Presejon (v) kaj poste kun Cart kaj aliaj la Presan E-Societon por egalpezi la
novismajn klopodojn de Bourlet. Tamen, Hachette restis is la milito la plej
signifa eldonejo, regule aperigante kelkajn gazetojn, multajn librojn. Tre
multe laboris anka PES, ekde 1910 la librofako de Brita Esperantista Asocio
kaj de la frmo Ellersiek (v.).
La plejparto de la antamilitaj libroj estis malgrandaj kajeroj, ne super-
antaj kvindek paojn. Ili celis plejparte esti darigaj perfektigiloj post ellerno
de kurso kaj lego de unua legolibro. Ofe oni anka presis partojn el klasikaj
verkoj por kvaza mistifki la neesperantistan publikon pri la ekzisto de tiuj
verkoj en E. Nur tre malmultaj libroj el la antamilite eldonitaj povas esti
komparataj kun la literaturo nacia. Al ili apartenas: La Faraono de Prus,
Fabiola de Wiseman, originalaj romanoj de Vauienne kaj Luyken, ktp.
La milito forblovis preska iujn eldonistojn. Post ia paso restis sur
tereno nur la frmoj BEA kaj Ellersiek. Tamen ne ili estas, kiuj darigis la
aperigadon de bonaj libroj, sed la E-fako de fama germana librejo Ferdinand
Hirt und Sohn (v.). La libroj de i tiu librejo tute diferencis de la antamilitaj
eldonaoj. Ili estis ne nur seriozaj, kelkcentpaaj verkoj, sed estis diferenco
570
anka en la ekstera aspekto de la libroj. La antamilitaj efe francaj eldonaoj
estas iuj presitaj sur malbona ligna, la kovrilo sur simpla rua a alikolora
papero, dum la eldonaoj de Hirt aspektas kiel zorge dorlotitaj infanoj. i tiu
diferenco lasis grandan impreson anka e la poste eklaborantaj eldonejoj. La
gvidrolo en la libroeldonado post la milito transiris el francaj manoj en
germanajn, aldonante al la E-libroeldonado la unuarangan teknikon de la
germana pres- kaj eldonarto. En 1925 anka Heroldo de Esperanto fondis
sian libroeldonan fakon kaj de tiam la E-libro darigas sian evoluon. Unu
post la alia aperas gravaj kaj seriozaj libroj, kies ekstero kaj enhavo alligas al
la E-movado multe da libroatantoj. La E-libro fariis unu el la plej bonaj
propagandiloj por la lingvo mem. Sed i ankora ne okupis sian indan lokon.
La meza eldonnombro de iu libro estas 2000. Tamen, la plejparto de la
eldonejoj presas ne pli ol 1000 ekzemplerojn kaj unu el niaj plej grandaj
postmilitaj eldonejoj en la lasta tempo de sia aktiveco presis el iuj libroj nur
po 600 ekzempleroj. La plej granda vendita kvanto el iu E-libro literatura
estas la nia scio 5000 dum kelkaj jaroj kaj 1500 en la unuaj du jaroj.Tial
okazas, ke la E-libroeldonadon ne prenas en la manon grandaj alilingvaj
eldonejoj, kreante por tio E-fakojn. Se tamen tio okazas iufoje, tiuokaze tiu E-
fako vivas plejparte per la profto, kiun donas la eldonataj prilingvaj verkoj
kaj per kiu eble oni kovras la perdojn e la literatura fako. Tion plej multe
karakterizas la sorto de la E-fakoj e la Verlag Steyrermhl en Wien kaj
Rudolf Mosse en Berlin. La unua komencis per eldono de malgrandaj E-
gramatikoj, vortaroj, ekzercaroj. La verkoj eldonitaj simple, sed tre malkare,
sukcesis kaj post tio la eldonejo intencis transiri al eldono de literaturaj
verkoj. Post la dua verko la eldonejo devis formeti sian intencon al pli bonaj
tempoj kaj decidis ne plu eldoni provizore iun novan volumon de sia
biblioteko. La frmo Mosse en 1926 fondis E-fakon, decidante eldoni serion
de malgrandaj, plaaspektaj libroj, vendante dek numerojn por 9 markoj
afrankite. La la planoj estis necesa la eldonnombro de 10.000 ekzempleroj
por ne havi defciton. Malgra la is tiam ne okazinta grandstila reklamo, la
frmo ne havis la necesan kvanton da abonoj. La dua serio estis kalkulata nur
je 5000 abonantoj, sed anka tiu kvanto ne estis vendata kaj tial la frmo e la
24-a numero esigis la eldonadon de tiuj vere bonstilaj kaj interesaj verkoj. La
verajna kazo, ke la E-libro ne vendias grandkvante, estas unuparte la
iama granda kvanto de eternaj komencantoj, aliparte la ega grandeco de la
merkato (la tuta mondo dum por aliaj eldonejoj nur po unu a du landoj),
571
kio ege malfaciligas la konatigon, reklamadon kaj e aetadon de la E-libro,
sed neniukaze la manko de malkaraj bonaj libroj. Tiun aserton pruvas la
sorto de la Mosse-eldonejo kaj tio, ke AELA malgra plej malkaraj libroj, plej
randa reklamo, apena atingis en la nua jaro la minimume necesan nombon
de l000 membroj. Tion pruvas anka la lastatempa sorto de Populara E-
Biblioteko, kies eldonantoj kalkulis pri la eldonkvanto de 3000 ekzempleroj
kaj kiu eldonkvanto, akomanate de nesufe eltenema kapitalo, bankrotigis la
entreprenon.
La nuna krizo de la mondekonomio kompreneble grave infuis anka
la konsumkapablon de la E-istaro. Tiu malbono estos forigebla nur, se la
gvidantoj sukcesos konvinki la E-istaron, ke la evoluo kaj grandeco de la E-
literaturo dependas ne de la laboremo de kelkaj entreprenoj, sed de tio, ke E-
istoj legu la interesajn verkojn aperintajn, en E mem kaj ne en la nacia lingvo,
kaj ke la plej taga donaco estas E-libro. Al i tiuj du konvinkoj devas alii
anka la plifaciligo de la ebleco de proprigo de E-libroj. Tio povas okazi
trimaniere: per bone organizita reto de revendistoj, per kvazaa kooperativo
por eldoni kaj aeti E-literaturon kaj per la maniero, kiun UEA faris en
lapostmilitaj jaroj.
La apliko pligrandskala de la unua maniero estas ebla nur en landoj,
kie la E-movado estas relative forta (Japanujo, Nederlando, Svedujo). En aliaj
landoj la organizo de tia reto kostus pli da mono kaj peno, ol la tuta atingebla
rezulto valorus. En iuj aliaj landoj do estus ebla nur la dua maniero, kies
sanan evoluon tamen malhelpas la motivita malfdo de la E-istaro kaj la ofa
principa kontrastaro de la ekzistantaj librejoj, kiuj timas pri sia vivo pro la
disvastigo de organizao, kiu fnfne elpuus ilin mem. La libropremiado de
UEA estas ideo, kiu multe estis kontrabatalata. La argumentoj de tiuj
kontrabatalantoj estis, ke tiu maniero kutimigas la homojn ricevi librojn
senpage kaj ne aeti ilin kaj ke la eldonejoj ricevas nur tre malaltan prezon
por siaj libroj. Ricevante senpage librojn, plejparto de ricevantoj eble opinias,
ke ili ne plu aetu libron, ar ili ja faris sian devon. La porparolantoj vicigis
tiun grandan nombron da novaj E-istoj, kiuj ricevas nur per tiu premio-libro
unuafoje kvaza impulson por aeto de novaj libroj kaj ke la transpreno de
granda, ofe nevendebla kvanto multe helpas la koncernan eldoniston.
iuokaze la eldono de E-libroj en la nuna tempo estas ankora plie
572
afero de entuziasmo, ol tiu de negoco. La karakterizaj ecoj de la libroeldonado
komprenebligas, ke e la eldonejoj, laborantaj kun profto, havas sian profton
en la iam pligrandianta librostoko, anstata en necesaj monsumoj kaj tial la
kapitalo, investita en E-libroeldonejojn nur plej malfacile kaj tre malofe
povas pagi rentumon, ar i ne alportas pli da profto, ol kiom estas la
administraj kostoj mem.
La la statistiko de la ECO en 1889 estis 29 E-libroj, en 1894 88, en
1899 123, en 1904 211, en 1909 entute 1330 libroj. La BIL is 1928 eldoniis
. 3200 libroj en E (krom la gazetoj). Nombro de la en E aperintaj libroj la la
Bibliografa Servo de UEA: 1931-138, 1932-145, 1933-97 libroj.
Gravaj antamilitaj eldonejoj: Hachette et Cie, Paris; Interesa Esper-
antista Societo, Paris; Ellersiek und Borel, Berlin; Internacia Socia Revuo,
Haga; Ondo de Esperanto, Moskva; Brita Esperantista Asocio, London.
Aktive laborantaj eldonejoj inter 1921-30; (eldonintaj pli ol unu
volumon dum unu jaro): Esperanto Publishing Co. Ltd. London; Eldona
Societo Esperanto, Stockholm; Friedrich Ellersiek Berlin; Ekrelo, Moskva;
Eldona Kooperativo de SAT, Leipzig-Paris; Esperantista Centra Librejo Paris;
Heroldo de Esperanto, Kln; Ferdinand Hirt und Sohn; Leipzig; Hungara
Esperanto-Instituto, Budapest; Japana Esperanto Instituto, Tokio; Rudolf
Mosse, Berlin; A. Paolet St. Vito al Tagliameuto; Steyrermhl Verlag Wien;
Tieme et Cie Zutphen.
En la lastaj du jaroj plej aktivaj eldonejoj, eldonintaj almena po du
libroj dum jaro kaj la la vico de ilia aktiveco: Literatura Mondo, Budapest;
Ekrelo, Moskva; Populara Esperanto Biblioteko, Amsterdam (bankrotinta en
1934, fondita en 1933); Eldona Societo Esperanto, Stockholm; Esperanto
Publishing Co. Ltd., London; Japana Esperanto Instituto, Tokio; Eldona
Kooperativo de SAT, Paris (ne kalkulante la duan eldonon de la Plena
Vortaro); Tieme et Cie Zutphen; Heroldo de Esperanto, Kln.
v. la artikolojn pri Bibliotekoj; Literaturo; eldonejojn sub iliaj nomo.
Libro de l Humorao. Verkita de P. Lengyel. 1900, 208 p., dua eld.
1908, 197 p., kun 54 bildoj. Anekdotoj kaj aliaj bonhumoraj rakontetoj kaj
573
ercoj, simpla, klasika stilo.
Lichtenwallner Viktorino, instruistino en Maribor (Jugosl.) Prez. de
EK en M, prop-isto. Vizitis plurajn UK-jn. Artikolo en Konkordo, La Suda
Stelo ktp.
Lidin (Moov) Ivan Grigorievi, sovetiano, ruso. Nask. 1891 en
Ardatov (Mordovio). E-isto de 1914. Atoro de kelkaj rusaj E-lernolibroj
(1925,26.27), anka por blinduloj. En 1924-25 li eldonis E-lernogazeton por
rusoj E-hejme, Kazanj (Tatario). Artikoloj en SEU kaj SAT-organoj.
Membro de CKSEU. 1925-28.
Lidl Rudolf von, astro-germano, pens. ofcisto. Prop-isto (nun 71-
jara), unue en Silezio, poste en Stirio, nun en Salzburg, jam de 25 laroj.
Dedias sian tutan tempon kaj multan monon al E. Multaj kursoj, paroladoj.
Liebeck (libek) Siegfried, germana d-ro jura, advokato kaj notario.
Nask. 12 febr. 1885 en Konigsberg. Propagandas inter juristoj. Verkis: Jurista
Terminaro, G-E lingva, 1931.
Liem Tjong Hie, javano. Nask. 15 jan. 1906 en Semarang, Java. Li
studis en tieaj nederlandaj lernejoj. E-isto de 1919. Tradukis: Javaj legendoj
kaj fabloj, 1924; kaj Historio de Saidjah kaj Adinda de Multatuli, 1927. Fond.
kaj red. de Hinda E-isto.
Ligilo. Monata revuo por eoslovakoj. Fondita en 1930. Formato
25x18.
Ligilo por Vidantoj. De 1925 preska iujare foje eldonita kajero de la
blindaj E-istoj por informi la vidantojn pri iliaj vivo kaj agado. Red. H.
Tiander, Stockholm.
Ligo de Nacioj. Jam en la unua kunveno de la Ligo en 1920 kelkaj
detegitoj proponis rekomendan rezolucion por E, kun peto, ke la sekretariaro
preparu raporton. La propono estis prokrastata. En la sekvanta jaro, 1921,
simila propono estis farata, petanta denove pri enketo farota de la
sekretariaro. Dume la vic. sekr. enerala de la Ligo, d-ro Nitobe (v.) estis
574
vizitinta la kongreson en Praha kaj estis favore raportinta pri siaj spertoj. La
sekvo estis, ke la supre nomita propono estis akceptata kaj ke la sekretariaro
ricevis komision prepari raporton. Vasta enketo estis entreprenata kaj la
Konferenco pri E en Lernejoj (v. Konferencoj), okazinta en apr. 1922 en la
palaco de la Ligo liveris same tre utilan materialon. La raporto de la
sekretariaro do estis prezentata al la tria kunveno de la Ligo en sept. 1922. i
estis ofciale akceptata, sed la demando pri enkonduko en lernejoj estis
transdonata al la Komisiono por intelekta Kooperado. La rezolucio, kiun tiu
komisiono faris en ag. 1923, estis iom stranga: i opiniis, ke anta io i
devas rekomendi la studadon de vivantaj lingvoj, kiel unu el la plej potencaj
rimedoj por la intelekta alproksimio de la diversnaciaj homoj kaj do ne
povas favori E-n. Tamen klopodo akceptigi tiun rezolucion, nur bazitan sur
politikaj intrigoj, en la kunveno de la Ligo mem, ne sukcesis kaj la afero do
restis kia i estis. La raporto de la sekretariaro anka entenis paragrafon por
rekomendi faciligon al E en la int. telegrafado. En pli favora momento, en
1924, la persa delegitaro proponis rezolucion, rekomendantan la traktadon
kaj la tarifon de tiel nomata klara lingvo (ne kodo) por E. Tiu rezolucio
estis unuanime akceptata kaj i estis do la unua iutertata rekono de E kiel
uzata lingvo. En 1925 la Universala Telegrafa Unio en sia tutmonda konfe-
renco en Parizo sekvis la rekomendon de la Ligo kaj anis sian regularon
tiel, ke E estas allasata kiel klara lingvo fanke de la latina. La E-istaro
dankas la sukcesojn de tiu i kvinjara pacienca laboro en unua loko al E.
Privat.
La la Historio kaj Organizo de la E-movado de J. R. G.
ISBRCKER.
Ligo Esperantista. La unua provado por organizo de la E-istoj,
1890-94.
Litenstejno. Eropa tateto (12.000 loantoj), kiu dufoje eldonis
ofcialajn potkartojn kun E-a surskribo kaj trifoje E-lingvajn prospektojn.
Kvaza rekompence multaj E-istaj propistoj faris turisman reklamon por la
princlando anka en multaj nacilingvaj gazetoj. Efektiviganto de tiu i prop.
maniero estas R. Kreuz.
Liljer Aleksandro, ruso, En 1928-29 troviis en Manurio estinte ru-
575
armeano, en 1930-31 restadis en Arangelsk en politika ekzilo, de kie li
revenis malsana. E-isto de 1924. En 1926 fondis en Moskva E-Asocion
Reciprokhelpo, kies devizo estis: Ni helpu la alian. La asocio estis balda
malpermesita. Atune de 1927 efektivigis rondvojaon por E: dum unu
monato . l0 000 kilometroj.
Lindhagen Carl A., svedo, urbestro (magistratestro kaj e(uisto) de
tockholm, socialdemokrata parlamentano. Nask. 17 dec. 1860 en S. En 1911
li metis la problemon de tutmonda lingvo al la decido de la sveda
parlamento; revenis poste kun sia propono preska iujare, de 1928 klare
proponante E-n. Sekvo: en 1929, 1930, 1931 la parlamento vodonis sumon
da 2900 kronoj por instruistaj kursoj de E. Li vizitis la UK en Danzig-
Warszawa, 1927. Partoprenis la kurson de A. Cseh por svedaj parlamentanoj.
Prelego dum la Somera Univ. 1934.
Lingvaj Respondoj, verkitaj de Z. unue aperintaj en La Revuo. Plena
kolekto: 7925, 94 p. Malnovaj kaj novaj E-istoj iam trovas en tiuj respondoj
u bezonatan klarigon, u la spiriton de sia majstro, netrudema, sed liberama,
mirinde klara, prudenta kaj pacigema. Flanke de l Fundamento, de l Fund.
Krestomatio, i estas la tria bazo de nia konstruao. (G. S., ,E' 1926, p: 56.)
Lingva Komitato kaj Akademio: I. Historio. En la unua UK en 1905
estis starigata Komitato simple lingva kun Dro Zamenhof kiel prezidanto
por konsilii kun li pri iuj demandoj rilataj al la lingvo.
La propono de Z mem estis elektataj 102 membroj el 28 nacioj, kaj
rektoro Boirac efektivigis direktadon de tiu L. K.
En la 2-a UK en 1906 Z petis, ke la L. K., kiu estis elektita provizore
nur por unu jaro, restu kia i estas, kiel defnitiva komitato, kaj ke la prezi-
danto konservu sian postenon.
En 1908 por forigi la malutilon de la granda nombreco de la L. K., la
prezidanto proponis dispartigi in, formante en i konstantan superan ko-
misionon a Akademion. Per cirkulero la prezidanto sendis projekton de
regularo, kiu estis akceptata de la L. K.-anoj, kaj ne multe diferencas de la
nuna alprenita en 1912.
576
II. Regularo a) La L. K. konsistas el lingvaj kompetentuloj, kies nombro
ne estas limigata. Ili estas proponataj de la E-societoj a grupoj, kaj de anoj de
E-institucioj; la Akademio elektas la kandidatojn post ricevo de la opinio de
la nacia societo de iu kandidato, kaj de respondo de tiu kandidato al
demandaro koncerne iliajn prilingvajn kompetentecon kaj opinion.
b) La L. K.-anoj estas elektataj de la L. K. per absoluta plimulto kaj i),
konservas sian ofcon dum 9 jaroj. (la la regularo de 1906 ili estis iamaj).
c) La akademianoj, kies nombro ne povas superi 18, estas elektataj de
la L. K. per absoluta plimulto la listo starigita de la Akademio mem, inter la
membroj montritaj per speciala lingva kompetenteco kaj kiuj povas efke
partopreni la laborojn de la Komitato. Ili estas elektataj por 9 jaro) kaj
rebalotataj iun trian jaron, po triono. (En 1919 okazis la elektoj, kiuj ne
povis okazi en 1914).
d) Saman estraron havas Akademio kaj L. K., kiu konsistas el
prezidanto, 2 vicprezidantoj, 1 enerala sekretario, se necese; direktoroj de la
Laboraj Sekcioj; ili estas elektataj de la Akademio por 3 jaroj, kaj novaj elektoj
okazas iun trian jaron post reelekto de la triono de la Akademio.
III. Laboraj Sekcioj. En 1908 estas fonditaj konstantaj komisionoj (nun
nomataj sekcioj) por Komuna Vortaro, Gramatiko, Teknika Vortaro. La Sekcio
por internaj kaj aliaj aferoj ne plu ekzistas. La la regularo oni povas,
labezone, fondi aliajn.
Sekcio de Komuna Vortaro. Estis unue prezidata de prof. Cart; en 1912
i fariis Sekcio pri Vortaro kun du subsekcioj: Komuna lingvo, direktata de
Elb, kaj Teknika lingvo, de Verax. Post morto de Elb en 1913 Grosjean
Maupie fariis direktoro de la Sekcio pri komuna vortaro, kaj la Sekcio pri
teknikaj vortaroj fariis sendependa sub direkto de Verax.
Jen listo de la laboroj, kiuj estis publikigataj.1906, Zamenhofaj Vortoj.
En t906 la prez de L. K. petis kelkajn membrojn, ke ili erpu el Hamleto iujn
radikojn netroveblajn en Universala Vortaro. En 1907 estis kreata Subko-
mitato por fari saman laboron pri aliaj verkoj de la Majstro. Tiu listo estis
577
publikigata de Wackrill en Ofciala Gazeto n-ro 2, kaj en aparta brouro.
Simila laboro estis farata de Boulet (2 000 novaj vortoj) pri la verkoj de Bein
kaj anka publikigita en brouro.
1906-1909, Propraj nomoj. En 1906 Moch estis komisiata por raporti
pri tiu demando. Li redaktis la raporton en 1907, kaj subkomitato estis
elektata por darigi la laboron (Beaufront, Bein, Matton, Millidge, Moch,
Schrder); laboradis nur Bein, Moch kaj Schrder, kiuj ne iam
interkonsentis. Fine, raporto estis redaktita de Moch, kaj publikigita en Of.
Gaz. 1909 kun listo de propraj nomoj geografaj kaj personaj.
1906-1913, Korekto de eraraj tradukoj en U. V. En 1906 estis starigita
komisiono por studi la subajn naciajn tradukojn en U. V. i fnis sian laboron
en 1908, kaj estas publikigitaj en Kolekto de la Akademio, brouroj entenantaj
la erarajn tradukojn en angla, franca, gernana, pola kaj rusa lingvoj.
1908-1929, Ocialaj Aldonoj al U.V. La efa tasko de L. K. estas
ofcialigi novajn vortradikojn proponitajn de la Sekcio de Komuna Vortaro,
post ekzameno de la Akadernio. Jam en 1906 Huet estis komisiata por kotekti
la radikojn aldonotajn al la U.V. La unua aldono estis publikigata en 1909 kaj
entenis 800 radikojn; preska iuj devenis de la verko de Wackrill (vidu Z
vortojn). De tiu dato aperis 4 aldonoj: la dua, kvankam preparita de 1914,
aperis en 19l9 kaj entenis 3l2 radikojn; la tria en 1922 entenis 193 radikojn; la
kvara en 1929 entenis 122 radikojn. Ili estas publikigitaj en O. O (en 1929 la
prefkso mis estas ofcialigita).
ar la nombro de la radikoj de U. V. estas . 2.800 kun antaparolo kaj
gramatiko ktp. nun la nombro de ofcialaj radikoj estas . 4200.
1922, Vortaro de la Ocialaj Radikoj. Publikigita en 1922 en la Kolekto
de la Akademio. Entienas iujn ofcialajn radikojn; i montras per speciafaj
presliteroj la plej gravajn vortojn, kiujn unue devas scii iuj lernantoj de la
lingvo. (prof. Cart kaj Grosjean-Maupin atoroj).
1924-1927, Ociala Klasika Libro de Esperanto. Entenas iujn ofcialajn
radikojn kun nacilingvaj tradukoj. En 1924 aperis la tradukoj angla, franca,
germana; en 1927 la tradukoj itala, hispana kaj portugala (. 2850 vortoj) kaj
578
radikoj enerale internacie kompreneblaj, t. e. de eropaj lingvanoj, . 1.200
vortoj. Publikigita en apartaj brouroj de la Kolekto de la Akademio.
1927, Pri la landnomoj. En 1922 la L. K. rifuzis ofcialigi la sufkson
io por la nomoj, kiun uzis kelkaj gazetoj. Longa polemiko okazis. Fine prof.
Cart publikigis en la Kolekto de la Akademio brouron titolitan: Pri la
Nomoj: la sistemo de dro Zamenhof, sekvata de rimarkoj pri la propraj nomoj
en E kaj ilia transskribo.
Jen listo de la efaj aliaj laboroj nepublikigitaj: 1906 Uzado de la
literoj sursignitaj en telegrafo. 1907 Uzo de la formoj amintas, ktp.
1910 Kritika esploro de la Komuna Vortaro. 1911 Gramatikaj karakteroj de
la radikoj, kaj principoj de neceso kaj sufo prezentataj de Saussure. 1912
Pri la litero W. 1913 Listo de komune uzitaj vortoj, kiu trovias en iuj
naciaj vortaroj kaj kontra kies uzado neniu protestis; listo de internaciaj
vortoj, kiuj trovias en la 3 efaj E naciaj vortaroj, kaj apartenas plej-rajte al E
la la 15-a regulo. 1925 Pri la psedosufksoj (aci, ici, uci, ek, ent, enc
ktp.; konkludo estas, ke oni ne povas nun solvi la demandon per unu nura re-
gulo).
Sekcio de Gramatiko. Estas unue prezidita de Grabowski; kaj poste, en
1924 de Lippmann. Ne estis konstanta personaro en tiu sekcio, kiu mem ne
efektivigis specialan laboron. Nur la sekcio kolektis kaj plej ofe publikigis en
O. G. is 1914, la verkojn de L. K. anoj pri temoj, kiuj interesis ilin. Jen la
efaj el tiuj verkoj:
1910. Eggleton, pri la prepozicio al; Saussure pri derivado; Hankel pri
Gramatiko pli detala; Hveler pri uzo kaj signifo de prepozicioj. 1911
Saussure: logika bazo de vortfarado; Zamenhof, pri participa substantivo,
nomoj de landoj, okupita kaj okupata, dari kaj esi. 1912. Artikoloj pri
senco de la participa sufkso; pri akuzativo post anstata; pri vortoj kun i;
pri senco de ati; pri elparolo en teorio kaj praktiko; pri uzado de amba; pri
senco de certa; pri plena vortarego: pri duoblaj konsonantoj. De 1924 la
direktoro Lippmann publikigas en sia iujara raporto gramatikajn
monografojn: 1925, pri uzado de la refleksiva pronomo; 1926, pri la pasivaj
participoj 1927 la adjektivo atributo kaj la adjektivo predikato; 1928, la
komencliteroj en E; 1929, la dekses reguloj de gramatiko la Behrendt.
579
Sekcio de teknikaj vortaroj. Estas unue prezidita de Saussure, kiu fondis
en enevo Sciencan Ocejon, kies celo estis kolekti laborojn de iuj membroj
de Scienca Asocio la plano bazita sur la Bibliografa Klasigado decimala.
iujare devis esti publikigata listo de faritaj vortoj.
Sed jam en 1909 mono kaj tempo mankis por tiu publikigado. Saussure
proponis krei Akademian Komisionon por ofcialigi la vortojn proponitajn
de Teknika komisiono, kiu anka donus konsilojn al la vortfaristoj. Rollet
de l Isle, elektita direktoro de tiu komisiono, organizis in kaj en 1910 aperis
en Scienca Revuo la Konsilaro por la Farado de la Teknikaj Vortoj. Poste tiu
komisiono laboradis pri la vortaro de la puraj sciencoj, kaj publikigis en
Scienca Gazeto Kemian Nomenklaturon kaj parton de la vortaroj de Kemio,
Fiziko kaj Mekaniko.
En 19211 d-ro Corret estas elektita direktoro de Sekcio pri la Sciencaj
kaj teknikaj vortaroj, kaj proponis starigi dek eneralajn fakojn kaj subfakojn;
sed li ne sukcesis funkciigi tiujn aranojn.
En 1922 Corret pro troa okupiteco estis anstataata de Rollet de t' Isle.
La Sekcio ricevis helpon de la Scienca Asocio. Li klopodis varbi fakestron por
iu fako, kaj iom post iom sukcesis trovi 17 el ili. Plie li proponis metodon de
publikigado de la vortaroj, kiu ebligus ilian uzon de ne E-istoj, kaj klasigis
sciencojn, kaj teknikojn la terminologia vidpunkto. (l. Raporton al la 18-a
UK.)
IV. Tasko de Akademio kaj L.K. Estas redaktita kaj aprobita de L. K. la
sekvanta deklaro pri la rolo de L.K.: La tasko de L.K. estas zorgi pri la
konservado de la fundamentaj principoj de la lingvo kaj kontroli ian
evolucion. i do esploras iujn lingvajn demandojn, kaj solvas ilin la la
suprediritaj principoj. Neniel la Fundamento kaj la Lingva Komitato povas
esti baro por la normala evoluo de la lingvo, kiun ili kontrae certigas.
La Akademio esploras iujn demandojn elektitajn de i mem a sen-
ditajn de iaj komisionoj, a prezentitajn de almena 5 L. K.-anoj. Se pli ol
unu triono de la komitato malaprobas decidon de la Akademio, i estas
denove pridiskutata de la Akademio.
580
V. Naciaj Subkomitatoj. Devus esti organizita en iu lando Nacia
Subkomitato, kies membroj estas la L. K.-anoj de tiu lando, kaj kies tasko
estas esplori la verkojn aperintajn en la lando, sendi rimarkojn al atoro,
elerpi interesajn ekstraktojn el tiuj rimarkoj por Ofciala Bulteno, kaj
eventuale fari proponojn al Akademio. Tiuj komitatoj povas anka helpi la
propagandajn societojn por organizo de ekzamenoj kaj diplomoj.
En 1912 ekzistis tiaj komitatoj en Danujo, Francujo, Germanujo,
Hispanujo, Italujo, Rusujo, Usono, Finnlando, Flandrujo, Katalunujo,
Meksikujo, Nederlando, Svisujo. Dum la milito ili malaperis. En 1924 la
prezidanto de Akademio esprimis la deziron, ke ili estu restarigitaj por
prepari laboron de L. K. De 1925 franca kaj germana subkomitatoj restarigis,
sed ili preska nenion faris pro malfacileco organizi tian laboron.
VI. Korespondantoj. Akademio havas la rajton elekti e ekster la L. K.,
se bezone, Akademiajn Korespondantojn, kiam mankas kompetentulo en la
L. K., pri lingvo ne sufe a tute ne reprezentata, a pri fako necesiganta
specialan lingvan kompetentecon. En 1933 estis korespondantoj por teknikaj
vortaroj, kaj la lingvoj rusa, kataluna, ladina, pola, portugala.
VII. Premioj. Akademio rekompencas verkojn rimarkindajn la la stilo.
Pri tiuj verkoj i decidas la proponoj de speciala komisiono. Nur la membroj
de L K. povas prezenti tiajn verkojn. La komisiono estis unue prezidata de
Cart, poste de Privat. Listo de la premiitaj verkoj de 1914 is 1928 estas
publikigita en la Raporto de la prezidanto de Akademio al UK de 1929.
VIII. Financoj. iujare estas prezentata al U.K. la kalkuloj de la
Akademio. La enspezoj konsistas el donacoj de E-istoj (en 1930 200 Sv. Fr.)
kaj subvenco de ICK: (500 Sv. Fr.); elspezoj konsistas el potelspezoj, presaoj,
salajro de sekretario. La bueto estas . 1000 sv. fr. iujare.
IX. Membro. En 1905 estis unue elektitaj pli ol cent membroj de L.K.,
kaj en 1908 12 Akademianoj, nome: Boirac, Bein, Cart, Grabowski, Moch,
Saussure, Nylen, Mybs, Villanueva, Evstifejef kaj Wackrill; Boirac estis
elektita prezidanto. Post lia morto en 1917, Cart fariis prez. Warden
anstatais lin en 1931, kaj post Warden Rollet de l Isle fariis prez. en 1933.
581
Nun la Akademianoj estas: Isbrcker, Aymonier, Lippmann, Rollet d l
Isle, Migliorini, Nylen, Belmont, Bastien, Stamatiadis, Bennemann, Baghy,
Inglada, Cseh, Setla, W. Bailey, Corret.
En la L. K. estas reprezentataj la lingvoj (la sekvanta nombro estas tiu
de iliaj reprezentantoj):
Angla, 11; franca, 19; germana, 16; rusa, 11; pola, 7; hispana, 5; itala, 6:
armena, 1; bulgara, 1; ea, 5; dana, 1; estona, 1; fnna, 1; fandra, 2; greka, 1;
hebrea, 3; holanda, 5; hungara, 5; ina, 1; japana, 3; kataluna, 6; ladina, 1;
litova, 1; norvega, 2; persa, 1; portugala, 4; rumana, 1; sveda, 3. Entute 28
lingvoj kaj 124 anoj. (Stato en 1934.)
X. Publikigaoj. De 1923 iujare estas publikigita jarlibro entenanta la
Regularon de la L. K. kaj de la Akademio, kaj la liston de Akademianoj kaj L.
K.-anoj, tiuj lastaj estas anka grupigitaj la lingvoj.
is 1914 la cirkuleroj kaj dokumentoj de la Lingvaj Institucioj estis
publikigitaj en Ofciala Gazeto de la Pariza Centra Ofcejo. Nur per tiu gazeto
kaj per la iujaraj Raportoj de la Prezidanto kaj de la Direktoroj de la Laboraj
Sekcioj, la E-istaro sciiis pri la laboroj de L. K. kaj de Akademio.
En 1929 prez. Cart decidis publikigi Ofcialan Bultenon, kiu entenos
ofcialajn dokumentojn kaj, se eble, artikolojn pri E la metodo severe
lingvistika. i estis sendata senpage al la L. K.-anoj, interane al E-gazeto ,
kaj al la ne-L. K.-anoj, kiuj pagoj iujare almena 5 sv. fr. Numeroj aperis en
1929, febr. 30, junio 30, aprilo kaj junio 1931.
iujare la prezidanto kaj la direktoroj de la Laboraj Sekcioj prezentas al
UK raportojn pri la laboroj efektivigitaj de la antaa kongreso, tiuj raportoj
estas publikigitaj en la dokumentaro de la UK-j.
XI. Delegacio. En historio de L. K. devas esti menciataj gravaj oka-
zintaoj, kiuj preska endanerigis nian movadon, kiun savis la neancelia
fdeleco de la Akademio (v. delegacio). ROLLET de l ISLE.
582
Lingvo Internacia. Ofciala organo de Helena EA. Fondita en 1928.
Formato 24x17. Aperas efe en greka lingvo. Red. d-ro A. Stamatiadis.
Lingvo Internacia. Monata gazeto en E. Post la eso de La E-isto V.
Langlet, univ. studento dum vizito e VI. Gernet en Odessa (Rusujo) je la
somerfno de 1895 interkonsentis kun li, ke ili solvu la uran problemon de
E-gazeto tiel, ke nova gazeto, L. I. estos eldonata de la K1ubo E-ista en
Uppsala kun Gernet kiel efa redaktoro kaj fnanca direktoro. La prova n-ro
aperis en 1895, kaj de 1896 i aperis kiel 16-paa monata organo. Komence
Gernet-helpata de Langlet prizorgis la redaktadon iuj presprovaoj estis
sendataj al Odessa, kio kazis tempoperdojn kaj malfruiojn. De atuno 1897
post kelke da malfruioj P. Nyln, tiama vicprez. de la Uppsala Klubo prenis
sur sin petite de Gernet, la redaktadon kaj prizorgis in is fno de 1898.
Dum la komenco de 1899 L. I. ne aperis pro manko de mono. Tiam Hj. Bck-
strm en Lulea (Sved-) proponis sian helpon kiel eld. kaj adm., pro kio L. I.
aperis dum la dua duonjaro de 1899 per po du 8-paaj n-roj en iu monato,
ankora presata en Uppsala kaj red. de Nyln. Komence de 1900 la presadon
kaj dissendadon prenis sur sin la presisto Palo Lengyel en Szekszard
(Hungarujo), nova vigla kaj energia E-isto. Nyln restis red. dum tiu jaro kaj
dum grandparto de la sekvinta, sed en sept. tute lasis la redaktorecon, kiun
heredis post kelktempa red. ofco de Lengyel P. Fruictier en Paris. En sept.
1904 L. I. kune kun Lengyel transmigris anka al Paris, kie i vivis is la
milito de 1907 majstre redaktata de T. Cart. P. NYLN.
Pri la periodo de L. I. en Paris l. la artikolon Francujo (p: 148.), en
kiu la atoro tamen tro severe juas pri la rolo de T. Cart kaj de L. I.
Formatoj estis 22x15, 25x20 kaj 21x13. La la Katalogo de la E-Gazetaro
entute 252 kajeroj sur 6 74 p.
Lingvo Internacia (historia skizo). v. Int. lingvo
Lingvo Libro v. Literatura Mondo.
Lingvo Stilo Formo. Studoj de Kalocsay. 1931, 144 p. Enhavo: E-a
Vortfarado; La evoluo de nia poezia lingvo; Sendemandaj respondoj; La E-a
rimo; E-a elparolo; Pri la E-a ritmo; Klasika ritmo en E; La mezepoka E.
583
Linnebank H., nederlandano, katolika pastro. Nask. 1875, mortis 13
apr. 1927. Kunfond. kaj estrarano de NKEL. Paroladoj, artikoloj; atoro de
brouro Kvin jaroj de E.
Linse Otto, germano, d-ro, sindiko de industria ligo, magistratano de
Frankfurt a. M. Nask. 27 febr. 1879 en Aachen, mortis 20 apr. 1932 en F.
Laboris multe por E anka en Knigsberg Vogtland, Kattowitz kaj F. Gvidis
kursojn. Kunlaboris al E (UEA).
Lippmann (lipman) Walter, germano, d-ro jura, advokato kaj prokuro-
ro. Nask. 13 okt. 1895 en Leipzig. Multspeca prop. laboro ekde 1908, in-
struado, paroladoj, societa laboro. LK kaj dir. de la gramatika sekcio de la
Akademio. Multaj artikoloj, precipe gramatikaj kaj literaturaj en E gazetoj.
Tradukis literaturaojn, kunlaboris (plej ofe per kontrolado de manuskriptoj)
en multaj literaturaj, gramatikaj ka vortaraj verkoj. Trad. la Z-an verkon
Lingvaj Respondoj al G, 1921; La refeksiva pronomo en E, 1927; Raportoj de
la Gramatika Sekcio de la Akademio (ekde 1924) kutime kun disertacioj pri
lingvaj problemoj.
Lisac N., potofcisto en Sarajevo (Jugosl.). En 1930 eldonis kaj red. la
gazeton Monda Kuriero.
Lishman (limn) Richard, anglo, ekslernejestro. Nask. 25. nov. 1850 en
Newcastle-on Tyne. Hon. prez. de Nordorienta EF. Dum kelkaj jaroj instruis
E-kursojn.
Lisinik Ida, sovetianino, hebreino. Nask. 1898 en Kiev, fnis
jurinstituton 1920 kaj instituton de eksterrilatoj 1924. Aktiva E-istino de
1912. Komitatanino kaj poste prez. de ES en Kiev. Kunaranis la 2-an
tutruslandan kongreson en Kiev 1913. Dir. de Kieva E-instituto 1918- De
1926 loas en Sebastopol (Krimeo), tie iniciatis grandan laboron pri organizo
de vasta kolektiva int. E-korespondado sub aspicioj de la loka urnalo
Majak Kommuny. Rian sperton de tiu laboro i rakontis en ruslingva
libro K-do Mac Millan al K-do Satov, 1933.
Litauer Jzef, polo, advokato. Nask. 7 jan. 1894 en Lodz. Kunlaboranto
de iutaga organo de la pola socialista partio. Kunfond. de ER Konkordo
584
en Varsovio. Gen. sekr. kaj prezidinto de LEA Lahoro en P-ujo. Gen. sekr.
(is 1931) de Int. S. de E-Juristoj. Dum la milito sekr. de E-ista Amikaro en
Lyon (Francujo).
Literatura Mondo. Netrala literatur-arta revuo aperanta en Budapest.
ia fondinto estis d-ro T. Schwartz, kiu eldonis la revuon kaj estis ia resp.
red. de okt. 1922 is sept. 1924. Poste la eldonon transprenis Hungara E-
Instituto, resp. ia gvidanto d-ro V. Toth. La revuo esis aperi en apr. 1926.
iaj redaktoroj estis en tiu i unua periodo d-ro K. Kalocsa kaj J. Baghy. La
revuon refondis en jan. 1931 V. Bleier, kiu fariis la eldonisto kaj
administranto de L. M. efred. estis denove K. Kalocsay kaj J. Baghy,
respondeca red. K. Bod kaj red. d-ro F. Szilagyi kaj L. Totsche. Baghy eksiis
en jan 1933 pro personaj kaj principaj motivoj. LM havas la plej internacian
kunlaborantaron, e de ekstrema oriento. Plej atataj estas iaj observoj kaj
objektive detalaj kritikoj kaj la naciaj numeroj, el kiuj aperis is nun la estona,
pola, ea, jugoslava, latva, sveda. LM estas anka la debutejo de la nova
poetogeneracio. La formato estis iam la sama: 30x23. En la unua periodo
aperis entute 838 p., en la dua 830 p. (sen la aldonaoj). En 1933 la recenza kaj
lingva enhavo aperis en la aldonao: Bibliografa Gazeto (72 p.), de jan 1934
tiu i kvaronjarao havas la titolon: Lingvo Libro. L. M. aperis ian en arta
eksterao kun multaj ilustraoj. Entute: la revuo havas ne facile takseblan
signifon en la historio de la E-a literaturo. En la dua periodo L M estas anka
la plej aktiva E-eldonejo. Lia celo de la eldonejo estas helpi la eldonon de la
unuaj verkoj de novaj verkistoj kaj tiurimede kreskigi la originalan literaturon
samtempe donante signifan kvanton da tradukita literaturo. Dum la kvar
jaroj de ia ekzistado i aperigis 43 diversgrandajn verkojn kun paonombro
7600 kaj vendoprezo de 185 svfr. En 1933 i fondis la Asocion de Esperantist-
aj Libro-Amikoj. Inter la verkoj donitaj de LM ni trovas iujn verkojn de
Kalocsay, la originalajn verkojn de Engholm, la unuajn originalajn verkojn en
libroformo de Totsche, Weinhengst, Aisberg, Adamson, la unuan arthistorion
en nia lingvo, i tiun Enciklopedion. La programo por 1935 antavidas 15
verkojn en proks. 5000 paoj. La eldonaoj de la frmo elstaras anka pro ilia
plaa ekstero kaj nepre altnivela enhavo, senriproa stilo. La aserto de kelkaj
kritikistoj la eldonejo vartas la neologismajn verkistojn. Tian aserton
senbazigas la fakto, ke krom en la verkoj de Baghy, Kalocsay kaj Totsche inter
la aliaj verkistoj oni apena povas trovi iujn, kiuj uzas neologismojn. La
eldonejon gvidas de la fondo V. Bleier kaj de tiu tempo laboras por i la
585
Pestvidki Nyomda Vc. (Presejo apud Budast en Vc.) Pri la aktiveco kaj
laboro de la entrepreno bone informas nin ia katalogo senpaga, eldonita en
1934. i estas la plej bela kaj plej impona el iuj tiuspecaj presaoj.
Literaturo. Tutmonda Gazeto E-a, London. i ne nur enhavis
modelan literaturon (efe anglan kaj el i precipe verkojn de ekspir), sed
anka tre bonan lingvan fakon kaj lit. fakon kun recenzoj de novaj verkoj.
Red. estis ano de la Brita Literatura kaj Debata Societo, precipe B. Long kaj
F. R. Shelton Vol. l: jan-marto 1919 okt.-dec. 1920, 8 kajeroj 8xIV+192 p.
Vol. 2: jan-marto 1921 okt-dec. 1922, 8 kajeroj 8xIV entute 224 p. Vol. 3: jan-
marto 1923 okt-nov. 1924, 8 kajeroj 8xIV+192 p. Vol. 9: jan-marto okt-dec.
1925, 4 kajeroj 4xIV+96 p. 18x12. En okt. 1930 aperis la 1-a n-ro de alia L.
en Malm, IV+l8 25x17. Sed post interkonsento kun LM i tuj esis
aperi. P. TARNOW
Literaturo. (Tradukaoj.) La unuaj provoj traduki Iiteraturaojn en E-n
havis plej ofe la karakteron de lernejekzerco; la verkintoj sendis siajn
manuskriptojn al Z (tiam efredaktoro de La E-isto) kiu, anta ol aperigi ilin
en la gazeto, korektis erarojn stilajn kaj gramatikajn. Multaj el la regulaj
kontribuantoj al la gazeto dum tiu periodo (1889-95) iis enerale konataj
pro sia tradukagado; inter ili troviis Grabowski, de Wahl, Devjatnin,
Kofman kaj L. E. Meier.
is 1904 aperis libroforme nur malmultaj tradukoj, ar la E-scianta
publiko estis tro malgranda. Plej interesaj el la is tiam aperintaj verkoj estas:
La Gefratoj (Goethe) kaj La Nea Blovado (Pukin) de Grabowski; Hamleto
(Shakespeare) de Z, Demono (Lermontov) kaj Boris Godunov (Pukin) de
Devjatnin; Iliado (Homer) kaj Kain (Byron) de Kofman; Princino Mary
(Lermontov) de Wahl. En tiu tempo oni plej ofe tradukis el lingvoj rusa, pola
kaj germana: afero klarigebla per tio, ke tiuj estis la gepatraj lingvoj de la
plimultaj E-istoj.
Kun la plivastiado de la E-movado kaj la sekva pliofio de int. ren-
kontioj, pli-vastiis kaj pliofiis anka la tradukoj el la naciaj literaturoj. Sur
la titolpaoj aperis novaj nomoj Pujula, Inglada, Bicknell, Kotzin,
Cederblad, Lengyel, Hodler, Meyer, Noel, Motteau, Roksano, Vallienne.
Plimultiis klasikaj verkoj el la okcidenteropaj literaturoj; reprezentiis
586
Shakespeare per La Ventego (trad. Motteau), Julio Cezaro (Lambert), Makbeto
(Lambert); Macaulay Horacio (Bicknell) Tennyson Gvinevero
(Bicknell); Molire L' Avarulo (Meyer), Edzio Kontravola (Dufeutrel),
Don Juan (Boirac), Georgo Dandin (Z); Conscience Blinda Rozo (van
Metekebeke kaj van Hove), Rike-Tikke-Tak (Maria Posenaer), Kion patrino
povas suferi (Schoofs); Racine Athalie kaj Esther (Noei), Prvost Manon
Lescaut (Vallienne); Goethe Igenio en Tarido (Z); Schiller La Rabistoj
(Z), Wilhelm Tell (L. E. Meier); Grimm Elektitaj Fabeloj (Kabe). Krome
aperis pluraj verkoj (verketoj) de Musset, Maupassant, Balzac, Vigny , kaj aliaj
tiaj mondkonataj verkistoj.
La alfuo de i tiu fanko neniel esigis la orienteropan agadon; tie ak-
tivis: Z mem (La Revizoro de Gogol, Marta de Orzeszko), Grabowski (verkoj
de Slowacki kaj Sienkiewicz), Kabe (Pola Antologio kaj verkoj de Sierozewski,
Orzeszko, Prus, Reymont Turgenev), kaj Devjatnin (verkoj de Pukin, Gogol,
Krilov). Ankora malofis verkoj el la literaturoj hispana, hungara, itala, sve-
da, dana kaj japana; alifanke ne mankis tradukoj el la klasikaj lingvoj
latina, greka, hebrea. El la lasta Z tradukis jam anta la mondmilito la
pliparton de la Malnova Testamento.
Malgra la plivastio de la E-istaro, ankora persistis en tuj rondoj la
enerale malaprobinda kutimo traduki el lingvoj fremdaj al la tradukantoj.
En la fruaj tagoj tiu kutimo estis almena tolerinda, ar kondiita de la eks-
teraj cirkonstancoj, sed oni rajtas bedari, ke anka post aliio de la
cirkonstancoj, kelkaj personoj ne limigis sian laboron al tiu kampo, sur kiu ili
estis nedubeble plej fdindaj. El la malmultaj, kiuj sukcese kontraagis tiun
principon, Grabowski elstaras pro sia poemaro El Parnaso de l Popoloj, kiu
enhavas krom poemoj originalaj anka tradukojn el tridek lingvoj.
Anta la eksplodo de la mondmilito aperis la jenaj verkoj diverskiale
interesaj: Fabiola (Wiseman-Ramo), La Venecia Komercisto (Shakespeare
Wackrill), Bulgaraj Rakontoj (Vazov Atanasov), Egenino Grandet (Balzac-
Gasse), Elektitaj Poemoj (Heine- Pillath), Hispanaj Dramoj kaj Angora Katino
(Benavente Inglada), Japanaj Rakontoj (Chif Toshio), Hebreaj Rakontoj
(alom-Aleem kaj Perec-Munik), Kroataj Poeziaoj (M. Spicer), Fantomoj
(TurgenevFier), Novaj Versaoj (Lermontov Bela Manto), kaj tri tradukoj
de idlovskaja: Princo Serebrjanij (A. Tolstoj), Stranga Historio (Turgenev) kaj
587
Arbaro Bruas (Korolenko). Dum la milita periodo la agado sur la literatura
kampo preska tute esis; kaj post 1918 i revigliis nur malrapide.
Rekomencis labori kelkaj el la pioniroj, sed pliparte novaj elementoj koniis
al la E-istaj legantoj. El la antamilitaj tradukistoj plej gravis Grabowski; pro
sia majstra traduko de la fama pola epopeo Sinjoro Tadeo de Mickiewicz; jam
de jaroj Grabowski revis traduki tiun verkon tiel karan al la pola popolo, sed
la grandeco de la tasko longe fortenis lin de la provo. Efektivigante fne sian
malnovan revon, li devis multe eksperimenti pri la lingvo; preska neatentate
li iris tiun vojon, kiun post lia morto la hungara poeto Kalocsay sekvis tiom
atentveke. Aliaj jam konataj fguroj, kiuj reaperis, estis L. E. Meier (Fabloj
Lessing), idlovskaja (Senlingvulo kaj La Sono de Makaro de Korolenko: La
Kapitanlino de Pukin), kaj Fier (Tri Rakontoj de Pukin).
Balda evidentiis, ke la novuloj estas tute kompetentaj repreni la
plumojn de tiuj, kiuj ne plu laboras e la tradukado. Sur la unua rango staras:
Hilda Dresen estonino; Bulthuis nederlandano; Morariu rumano;
Kalocsay kaj Bod hungaroj. Hilda Dresen konigis al int. legantaro
poemarojn de Marie Under (Elektitaj Versaoj) kaj de Barbarus (Horizontoj)
kaj i kunredaktis la unuan volumon de la Estona Antologio. Skribante pri
estona literaturo en E oni devas ne forgesi la novelaron Kvin Noveloj (Tuglas)
bonege tradukitan de Seppik. Ankora malgrandas la rumana kontribuo al
nia literaturo; sed tio kion ni jam havas en la tradukoj de Morariu (Nijo
Mensogulo Bratescu-Voinesti kaj Nobela Peko Sadoveanu) sopirigas al
pliampleksigo de tiu fako. Kvankam Bulthuis jam antamilite faris tradukojn
(Salome de Oscar Wilde, kaj plurajn francajn verkojn en kunlaboro kun
Toucheboeuf), li tamen apartenas pli uste al la postmilita periodo. Pri lia
tradukkapablo atestas precipe La Malgranda Johano, alegoria historio de van
Eeden, ladire unu el la plej popularaj verkoj en la nederlanda literaturo, La
Leono de Flandrujo, el la fandra de Conscience, Imperiestro kaj Galileano el la
norvega de Ibsen kaj Taglibro de Vilapedelo el la dana de Blicher.
El la hungara, Kalocsay tradukis la dramon: La Tragedio de l Homo
(Madch), la popolfabelon Johano la Brava (Petf) kaj Morga Matene
(Karinthy); Karlo Bod atingis egale altan nivelon per siaj tradukoj de la
novelaro Norda Vento (Karinthy) kaj la romano La Cikoni-Kalifo (Babits). Se
iu jam leginta la cititajn verkojn ankora ne konvinkiis pri la alta rango de la
hungara literaturo, kroman ateston oni povas prezenti per la poem- kaj proz-
588
kolekto Hungara Antologio, kompilita de Kalocsay kunlabore kun Bod,
Szilgyi, Totsche, Halka kaj Baghy.
Jam supre ni atentigis pri simileco inter la laboroj de Grabowski kaj
Kalocsay en la sfero de lingvo-eksperimentoj; plia simileco troveblas en tio,
ke anka Kalocsay aperigis kolekton de poemtradukoj el multaj lingvoj: la
verko Eterna Bukedo enhavas efverkojn poeziajn el dudek lingvoj,
prezentitajn en tiu brila maniero, kiun oni atendas de la plej sukcesa vivanta
E-poeto. Kaj lia traduko de la Infero de Dante estas plej nova, kaj plej granda
triumfo de la poezia lingvo E-a.
Nur post la morto de Z aperis ties traduko de la Fabeloj de Andersen,
en tri volumoj (1923, 1926, 1931). R.U.R. (Karl apek) kaj Tridek jarojn en la
Ora Nordo (Jan Welzl), modernaj verkoj el la ea, aperis en E dank al la
tradukistoj de Moraviaj E-Pioniroj. El Bulgarujo venis la interesaj novelaroj:
Nuntempaj Rakontoj (Stamatov-Krestanof) kaj Novaj Bulgaraj Rakontoj
(Vazov-Atanasov); Krestanof preparis anka la Bulgaran Antologion
aperintan en 1925. La katalunan literaturon vaste konigis la Kataluna
Antologio en la redakto de Jaume Grau Casas, la belgan literaturon la Belga
Antologio (Flandra kaj Franca Partoj), la litovan: Litova Almanako.
Forlasante dum iom da tempo la eropan kampon, ni esploru la labor-
on sur aliaj kontinentoj. En malproksima oriento ni trafas plurajn mezep-
okajn teatraojn kaj modernajn kriminalromanojn el la japana lingvo; sur pli
alta nivelo staras la atobiografaj verkoj de Ariima: Deklaracio kaj
Senbedare Amo Rabasen tradukoj de T. Tooguu. is nun inujo preska
nenion kontribuis al la E-a literaturo; escepto estas la moderna dramo
Ribelemaj Virinoj de M. C. Kuo, tradukita de S. M. Chun.
Post vojao mensa trans la Pacifkan Oceanon kaj Amerikon, ni atingas
la laborejon de la usonano Payson, kiu dum la lastaj jaroj de sia vivo tre
fervore tradukis el angla lingvo: La Rozujo iumiljara kaj Palaco de Danero
de Wagnalls, Mimi de Giesy, Luno de Israel de Rider Haggard (kunlabore kun
Butler) kaj plurajn aliajn verkojn.
Lasta rigardo etita sur la eropan laborkampon videbligas faskon da
tradukoj el dek unu lingvoj; el la angla venis La Dormanto Vekias (H. G.
589
Wells Millward), Jane Eyre (Charlotte Bronte Bulthuis); el la fandra
Pallieter (Timmermans Jan van Schoor), Servokapabla Marcus Tybout
(Eekhoud Bergiers); el la franca Kandid (Voltaire Lanti), La
Mizantropo (Molire Boucon), Bareluloj kaj Fadenuloj (Maurois Berna
Fabo) el germana En Okcidento Nenio Nova (Remarque Kvar), La
Vojo Returne (Remarque Berger), La Hirundlibro (Ernst Toller H.
Wolf), La Okuloj de la Eterna Frato (Stefan Zweigt I. Wolf), Romaj Elegioj
kaj La Taglibro (Goethe Kalocsay) ; el la holanda Akbar (Limburg-
Brouger Isbrcker kaj Ziermans), Gysbreght van Aemstel (van den
Vondel Isbrcker); el la itala Historio de Kristo (Papini Anonima), Infero
(Dante Kalocsay), Pinokjo (Collodi Marchesi); el la kroata La Morto
de Smail-Aga Cengiji (Mazurani M. Spicer); el la juda La Soristino el
Kastilio (alom-Asch Lejzerowicz); el la hebrea- Merkado la Azenpelisto
(Naum Jerualmi Leono Vienano); el la rusa Rua Stelo (Bogdanov) kaj
Per Voo Plena (Majakovskij), poemaroj tradukitaj de Rublov, Hohlov,
Nekrasov, k a., Egeno Onegin (Pukin Nekrasov); el la sveda Per
Balono al la Poluso (Andree, Strindberg, Fraenkel Engholm), Tra Sovaa
Kamatko (Bergman Gerdman). La Mono de Sinjoro Arne (Selma
Lagerlof Engholm.)
(Originalaj verkoj). Estas memkompreneble, ke dum la fruaj jaroj la
verkistoj ne tiom aktivis sur la kampo de originala literaturo kiom sur tiu de
la tradukita; por tiaj tradukoj, kiaj eliris tiuepoke, oni ne iam konsideris
necesa la verkistan talenton: bezonata estis nur iagrada posedo de la lingvo
kaj iom da libera tempo.
La unuaj provoj de originala verkado estis tiuj de Z mem., kiu en sia
Unua Libro (1887) publikigis siajn poemojn Mia Penso kaj Ho, mia kor'!, el
kiuj la unua estas gemo de nia poezio. En la fruaj numeroj de La E-isto
presiis originalaoj de L. E. Meier, Grohn, Fez (Felix Zamenhof), kaj
Goldberg. En 1896 aperis la unua aparte presita poemo: Nevola Mortiginto de
Devjatnin. En la serio Biblioteko de la LI sekvis la prozaj verkoj Kraljevi
Marko (M. Abesgus), El la Vivo de la E-istoj (V. Stankevi), En la Brikejo (J.
Wasniewski), kaj Du Mirrakontoj (O. Zeidlitz). La Fundamenta Krestomatio
unue eldonita en 1903, enhavis krom originalaj poemoj de Z, anka verkojn
de aliaj E-istoj; la materialo grandaparte jam aperis dise en la kajeroj de La E-
isto kaj ia anstatainto Lingvo Int.
590
La Kongreso en Bulonjo (1905) antais grandan progreson en la
literaturo originala; aperis Du Rakontoj (Rothau), Urso En Montoj (Sentis);
Sep Rakontoj (Ivan Malfeliulo), kaj la poemaroj Versaareto (Dombrowski),
Verdaj Fajreroj (Frenkel). Al franca kuracisto, d-ro Vallienne, ni uldas la
unuan originalan E-an romanon, Kastelo de Prelongo (1907); i temas pri la
rilatoj inter la membroj de franca nobela familio kaj iaj servistoj. En la
sekvanta jaro Vallienne, kiu devis forlasi sian profesian karieron pro malbona
sanstato, aperigis duan romanon u Li? Amba verkoj estas tre interesaj; ilian
lingvan neperfektecon oni devas ne tro atenti, ar memorendas, ke Vallienne
estis pionira verkisto en periodo, kiam la enerala lingva nivelo estis ankora
malalta.
Al la kresko de la antamilita poezio kontribuis precipe poloj Elski kaj
Elska (Unuaj Agordoj 1910), eo Stanislav Schulhof (Per Espero al
Despero, Kion la Vivo Alportis 1911; Atunaj Floroj 1912), sviso
Edmond Privat (Tra l Silento 1912), polo Juliusz Kriss (Melodioj de l
Nokto 1914) kaj Charles Bicknell, anglo lointa longe en Italujo, kiu
kontribuadis poemojn al pluraj gazetoj. Tiuj i poetoj ofe montris sin alte
inspintaj, sed la teknikaj mankoj de iliaj verkoj kelkfoje iom deprenas de ilia
poezia efko.
Marie Hankel kaj Roksano (Jane Flourens), du el la malmultaj E-istaj
verkistinoj, aperigis respektive Sableroj (1911) kaj La Senlaca Sinofero (1912);
i tiuj verkoj tamen havas intereson sole historian. Post la romanoj de
Vallienne sekvis du verkoj de H. A. Luyken Palo Debenham kaj Mirinda
Amo; ili atestas pri verkisto kompetenta, sed tro ema krude propagandi en
sia literaturaj kreaoj tiajn ideojn, kiaj malplaas al nekristanaj legantoj. Tute
malsimilan humoron naskas la sprita rakonto de John Merchant Tri Angloj
Alilande kiu, pretendante nenian literaturan valoron, konvene prezentis al
la mondo la kernon de angla humuro. Tria anglo, Richard Sharpe, aperigis en
1913 atobiografan verkon Travivaoj de Ro o.
Dum la mondmilito preska esis la verkado en E; solaj atentindaj ver-
koj de tiu periodo estis la poemaro La Dorna Karesilo de Bela Manto (Boris
Mirski) kaj, pli grave, la flozofa romano Nova Sento de Tagulo (H. Hyams).
En i lasta verko utopia, la atoro eksponis sian vivflozofon, konsistantan el
591
ideoj socialismaj, teozofaj, vegetaranaj.
Balda post la militfno denove laboris la originalaj verkistoj; kaj al iliaj
vicoj aliis ankora novaj fguroj. En Moskvo ekpoetis ruso Mialski sub la
standardo de la klasbatalantaj E-istoj en La Nova Epoko kaj darigis en la
verko Prologo. En Budapest du hungaroj, Kalocsay kaj Baghy, ekpais sur
vojo, kiu kondukis al atinda plivalorio de la poezio E-a.
En 1921 aperis la unua poemaro de Kalocsay: Mondo kaj Koro; jam en
tiu verketo evidentis, ke sur la kampon venis poeto, kiu pli ol liaj antauloj
zorgos pri la tekniko poezia; tamen oni sentas kelkfoje deziron, ke li ne estus
repolurinta du-tri el la gemoj de tiu unua kolekto por ilin konformigi al siaj
plej lastaj teorioj. Dum dek jaroj aperadis en diversaj gazetoj multaj poemoj
de Kafocsay; en 1931 eldoniis la plena kolekto Streita Kordo. Kio ajn venos
estonte por pliriigi nian poetntrezoron, ne estas antavideble, ke Streita
Kordo per tio perdos sian rajtan lokon e la kapo. En i oni trovas poemojn
kantantajn la E-ismon, la seuiluziion de la maturio, la amon, la naturon, la
malfelion; vere rimarkinda estas la alta nivelo de tiom ampleksa verko.
Preter la Vivo (1923) kaj Pilgrimo (1926) konigis al la Eistaro
Julion.,Baghy, la amatan vagabondon, la poeton de la E-ista popolo, la
kavaliron de l tutmonda paco. Konfesendas, ke ne iam li atingas same
altan gradon; kaj oni trovas en liaj poemoj pli romantikan esprimon de la
emocioj ol en tiuj de lia samurbano. Liajn verkojn distingas lia profunda
kompato kaj kunsento por iuj viktimoj de la premanta vivo. Lian profundan
sentemon, lian melankolion, lian romantikon, ion i oni povas atribui al lia
heredo kaj al la medioj en kiuj li vivis; precipe lia profesio la
dramaktora kaj lia militista vivo lasis nepre rekoneblajn impresojn sur liaj
poemoj kaj prozaj verkoj. Lia unua romano Viktimoj estas bazita sur liaj
spertoj en Siberio dum la mondmilito; i tiu verko iis eksterordinare
populara e la E-istoj, por kiuj i okupas rolon iom similan al la rolo de la
verkoj de Charles Dickens e la angla popolo. En kelkaj el la noveloj de Baghy
montrias satirtendenco, kiu iugrade kompensas la troan sentimentalecon de
aliaj verkoj. Tiu maliceta fanko de lia karaktero naskis anka la longan
romanon Hura! (1931), kiun la atoro mem nomis grimaco; kaj en la sama
jaro aperis Printempo en la Atuno, verko prezentanta en alta grado lian
romantikon.
592
Aliaj debutantaj poetoj de la postmilitaj jaroj estis: Mangada-Rosenorn
(Versaaro 1922), Jaume Grau Casas (Amaj Poemoj 1924; Novaj Amaj
Poemoj 1927), Olvanger (Eterna Sopiro 1925), Teo Jung (La Alta Kanto de
la Amo 1927), Jan van Schoor (Amo kaj Poezio 1928), Hohlov (La
Tajdo 1928) El i tiuj verkoj elstaras tiu de Hohlov, poste forlasinta la
originalan lirikon por helpi al la progresigo de la revolucia literaturo; La
Tajdo rajtas lokon sur la sama breto kun Streita Kordo kaj Preter la Vivo. La
poezion de Hohlov oni povas plej trafe nomi rava; oni sentas ke la poeto
same estras materialon kaj esprimteknikon.
En la epoko de postmilita reorientio anka la proza literaturo akiris
novajn trezorojn. Luyken, verkinta jam antamilite, nun laboris sur pli alta
nivelo, por produkti la romanojn Stranga Heredao kaj Pro Itar. El la plumo
de la senlaca nederlandano Bulthuis fuis la trankviletosaj verkoj Idoj de
Orfeo, Jozef kaj la Edzino de Potifar, kaj La Vila Mano. Jean Forge, pola
flmscenariisto, aperigis Abismoj kaj Saltego trans jarmiloj pliriigante
tiumaniere la distran literaturon la la ekzemplo establita en 1920 de Argus
(F. Ellersiek) per la kriminalromano Pro Kio? Post senfrukta periodo de ok
jaroj Forge eldonis trian verkon Mister Tot Aetas Mil Okulojn.
La poemaro Verdkata Testamento (1926) de R. Schwartz, por la unua
fojo kontentige reprezentis en la literaturo de E tiun tipe francan spritecon,
kiu bazias sur la epikura flozofo kaj la trankvilanima akcepto de la homoj
tiaj, kiaj ili estas. La fakto, ke la verkoj de Schwartz ofendas multajn
personojn, kiuj ne partoprenas tiun flozofon neniom povas depreni de la
majstreco de la verkisto en tiu fako, kiun li elektis sia. Lia genio ne limias al
la elekto de temoj kaj situacioj, sed trovas respeguligon anka en la brila
maniero, la kiu Schwartz servigas al si lingvan ilon tute ne intencitan funkcii
kiel komunikilo por spritaj sentencoj kaj verdiktoj, por vortludoj kaj malicaj
parodioj. Trafnte per sia unua verko sukcesan vejnon, li eldonis en 1928
samhumoran novelaron Prozo Ridetanta kaj en 1932 sian duan poemaron La
Stranga Butiko, honore al la granda krizo. En iuj tri verkoj Schwartz
dediis grandan parton por priridi la E-istojn kaj iliajn instituciojn; oni ne
povas dubi, ke tio estas por la mensa saneco de la popolo bona afero, precipe
se oni partoprenas la opinion de G. K. Chesterton, ke kelkaj aferoj en la vivo
estas tiel gravaj, ke oni ne rilatu serioze al ili. Rimarkinda trajto e Schwartz
593
estas lia kapablo krei per kelkaj plumstrekoj tute kompletan kaj koncepteblan
bildon pri sceno al li familiara; tiu trajto videblas altgrade en lia romano Anni
kaj Montmartre.
En 1930 aperis sur la horizonto du novaj kaj atentindaj fguroj: Stefan
Engholm kaj Kenelm Robinson. La unua, svedo, eternigis sur la paoj de sia
novelo Al Torento la idilian amaferon de juna sveda lignohakisto kun knabino
de najbara vilao. Flanke de la centra temo de la rakonto, Engholm lerte kaj
konvinke tuas tiujn gravajn aferojn, kiuj de tempo al tempo frontas la
maturiantan junulon. En Homoj sur la Tero, la sama verkisto pentras similan
bildon pli grandskale, sed ne pli sukcese.
Se Grenereto... de Kenelm Robinson, kelkajn jarojn psedonimo de
anglo, antae eldoninta nur kelkajn novelojn en la gazetoj, vekis intereson
samjare en multaj literaturaj rondoj, ar i alportis ion novan al la internacia
kulturo konstruata de la E-istaj verkistoj. Dediita al la majstro, Andr
Gide, i enhavas dekon da noveloj kaj eseoj kun pli longa novelo La Fremda
Knabo, en kiu la atoro prezentas kun akuta observado la vivon de knaboj en
angla pensionlernejo. Robinson verkis anka Vol. II. dulingva kolekto de no-
veloj kaj poemoj, kaj la drameton Homarisma Laboro, morda atako kontra la
moralo de la brita bura klaso. Pri lia valoro estis granda diskuto en nia
literaturo, ar liaj verkoj vekis fortan indignon e iuj. ALEC VENTURE.
Litova Almanako. 1923, 284 p. Poeziaoj kaj noveloj el la litova litera-
turo; artikoloj pri la historio, nacia civilizacio, arto, lernejoj, ktp. de la lando.
Litovujo. ar la rusa cara registaro, sub kies jugo estis la lando is
1918, malpermesis presadi librojn kaj aliajn presajojn en litova lingvo (is
1905), do anka ia ajn kultura agado litova ne povis prosperi dum longa
tempo. is 1905 la litovaj presaoj estis preparataj en Germanujo kaj
kontrabandvoje portataj en la landon. Anka la unua lernolibro de E por
litovoj estis eldonata en Germanujo en Tilsit, verkita de A. Dambrauskas
(Dombrovski) en 1899, kiu lernis la lingvon jam en 1887. Sed anka tiu i
verketo ne povis esti disvastigata. La unua E-grupo fondiis en 1892 en Vilno,
(tiu efurbo nun apartenas al Polujo). Pioniran laboron plenumis krom
Dambrauskas A. Nedoivin, P. Medem, A. Klimas, A. Opulskis, J. Maernis,
E. Janickiene. En 1910 fondiis en Kaunas, la nuna efurbo de la lando, vigla
594
E-societo, kies gvidanto estis A. Nedoivin, altranga rusa ofcisto; la societo
havis fne de tiu jaro 134 anojn. Dum la milito la tuta havao de la societo
pereis. Printempan tagon de 1919 reveninta pioniro Maernis rimarkis, ke
estas vendataj E-libroj kiel envolvpapero. Post demandado li trovis sub
loejtegmento la mizerajn restaojn de iam ria biblioteko. Iom post iom la
grupo en Kaunas ekvivadis, 10 dec. 1919 fondiis tutltanda organizao Litova
E-Asocio, kun la partopreno de A. Dambrauskas, J. Maernis, A. Opulskis, T.
Kocin, A. Timiuskis, ktp. LEA progresis anka en provincaj lokoj, havis
sekciojn en 17 urboj. La plej grava grupo funkcias en Kaunas, kie gvidis
kursojn P. Medem, B. Giedra, V. Butkus, Pakeviius, Kutra, Baleiunas; la
biblioteko de la grupo enhavas . 600 librojn. En 1922 aperis la gazeto Litova
Stelo subvenciata de la registaro is 1926, kun eldonkvanto de 1500 e-roj (el
kiuj nur 208 por litovoj en 1926). Post la eso de la subvencio la gazeto
balda esis aperi. Poste aperis Litova E-Revuo, sed anka i ne havis longan
vivon. La la statistiko de Dietterle en 1928 en la lando troviis 18 E-grupoj
kaj E-istoj en 76 lokoj. La litova radio-stacio unu a dufoje en semajno
dissendas E-lingvajn parolaojn. Atoroj de lernolibroj- Dambrauskas,
Tijunaitis, Klimas. Plej grava verko eldonita de litovaj E-istoj estas Litova
Almanako, presita per registara subvencio.
(Kunmetita la informoj de Butkus, Klimas, Maernis kaj irjaev.)
Ljubin Marin, bulgaro, ofcisto. Nask. 1903. Aktiva funkciulo de Bul-
gara LEA, red. de ties eldonaoj. Atoro de originalaj E-poemaro Rua Aroro
(du eldonoj 1930 kaj 1932) kaj novelaro La himno (1931). Membro de IAREV.
LK: Lingva Komitato. (v.)
LKK: Loka Kongresa Komitato. v. Kongreso
Llins Bellvehi (ljinas beljvehi) Antono, hispano, is 1921 komercisto,
nun tata ofcisto. Nask. 13 sept. 1893 en Santa Colona de Farnes. E-isto de
1911, starigis grupojn, verkis artikolojn. Aktiva SAT-ano.
Lloyd (lojd) Richard John, M. A., D. Litt., anglo, lektoro pri fonetiko e
Universitato de Liverpool, 1898-1906. Bopatro de la romanisto Silas Hocking.
Dronis en Rhone 29 ag. 1906, vizitante la UK en Genve. Verkis la bonegan
595
libreton Te E Language, practically considered and described, kaj
artikolojn pri E-gramatiko.
LM: Literatura Mondo. v.
Lobo Acacio, portugalo, majoro infanteria. Parolis sep lingvojn. Estis E
cenzuristo dum la milito. Verkis: E tiel kiel oni in parolas, kaj gramatikon.
Loira Jimenez (lojra imenez) Agusto, hispano, fregata kapitano.
Mortis. Fond. La Suno Hispana, 1903. Trad. la faman verkon de Fray Luis de
Leon La Perfekta Edzino kaj aliajn amuzaojn.
LOK: Loka Organiza Komitato.
Lombard (lonbar) Emile, franco, d-ro fl., licea prof. en Paris, mortis
28 apr. 1903. E-iis jam en 1890. Li estis dir. de la revuo L' Etranger, (titolita
Concordia en 1899), kies celo estis disvastigo de fremdaj lingvoj; li
enkondukis E-n en sian revuon samnivele kun la angla kaj la germana
lingvoj. Tio estis la unua revuo favora por E; i publikigis preska iumonate
artikololn pri E, kaj altiris al nia movado kelkajn niajn pionirojn (f-ino
Zabiton D 'Her, f-ino Roux, ktp.).
Lombos (lombo) Alfred, hungaro, antae luterana, nun kalvinana
pastro en Bonyhad, . 50 jara. Aktiva E-isto efe en la antamilitaj jaroj.
Verkis prop. brouron kaj E-H vortartabelon, amba en 1910, kompilis E-
ludkartaron en 1920, por servi al E kaj la pacifsmo.
London. efurbo de Britujo; kun 4,700.000 lo. (Granda- L. 8,203 000
loantoj.) Grava biblioteko kaj arkivo de E: 36 Penrhyn Rd. Kingston.
Parolado de Z en 1907 en Guildhall (Urbodomo). 10-a kongreso de SAT
3-7 ag. 1930, . 340 partoprenantoj el 16 landoj. SEU bojkotas la kongreson
per intenca neeesto de sovetianoj. Diskuta batalo inter komunistaj partianoj
unufanke kaj la SAT-gvidantoj kun iaj aprobantoj alifanke.
Postkongreso 9-11 ag 1930 kun plimulto de la partoprenantoj de la UK en
Oxford.
Long Bernard, anglo, tatofcisto. Nask. 14 majo 1879 en Oakhill.
596
Laboras en ofciala teknikejo en London. Lernis E-n pro urnalaj raportoj pri
la UK en Boulogne, 1905. De 1911 konsilantarano de BEA. Prez. de la UK en
Oxford, 1930. Verkis multajn artikolojn kaj brourojn pri E; inter ili e
Passing of Babel, (1912), kaj E, its Aims and Claims (1930); anka artikolojn
por diversaj E-gazetoj. Cefred. de kvaronjara E gazeto L i t e r a t u r o
1919-24, kunverkinto de la efa A-E vortaro, Fulcher and Long.
Lonkopolanski Edvardo, ps. de Edvardo Wiesenfeld (v.).
Lornd Leo, hungaro, d-ro, kuracisto. Antamilite efsekr., poste vic-
prez. de HES. En 1919 kurso en la Universitato de Budapest. Kunaraninto de
la UK 1929. Persista laboranto, multaj paroladoj en kaj pri E, artikoloj.
Lorenz Fr. Vladimir, eo, laboristo. Atoro de la unua ea E-ler-
nolibro, 1890. De 1890 lois en Brazilo, Sao Feliciano, kaj dare partoprenis
la movadon. Aprobis la idistajn reformojn, sed poste deklaris sin fdela al E.
(Bohema E-isto, 1910, V. p: 39.) En 1930 aliis al Nov-Esperanto, rezigninte
pri sia propra projekto Mundial. (v. p: 62 kaj 89.)
Louis (luis) R., franco. Kunfondinto de la asocio Paco Libereco.
Adm. kaj kunlab. de Int. Socia Revuo, 1907-09 kaj red. de Le Travailleur E-
iste, 1912-14. Trad. brourojn.
Lowell (loel) Daniel Ozro Smith, usonano, edukisto, Nask. 13 apr. 1851
en Denmark (Maine), mortis 12 marto 1928. Estro de Roxbury Latin
School en Boston 1909-21. Prez. de EANA 1909-10. Ano de LK 1908-18.
Tradukis Evangelion de Sankta Johano en 1910. Helpa red. de Amerika E-isto
1911-12. Verkis lernolibron.
Loy (loj) Karl Josef, germano, distrikta vicprefekto. Nask. 30 marto
1888 en Passau. Kunfond. de ES en Bamberg, 1908, fondis la FS en Erlangen,
1909. Ekzamena komisaro kaj is 1930 LK. Fervora kursgvidanto. Tradukis
kaj verkis poemojn, skribis multajn artikotojn en kaj pri E. Verkoj: Lehrbuch
der Welthitfssprache E, 1921; Spielend E, 1921; Mehrsinnige deutsche Worter
in E, 1921; Die erste E Stunde; Vortareto G-E, 1923.
Lozo: ps. de Leono Zamenhof (v.)
597
Lu i-in, ino. Unua pioniro en centra kaj norda inujo. Lernis E-n
de rusa E-isto. Ekpropagandis en 1909. E-igis K. C. an. Fondis EA-n en
Shanghai, 1912. (refondis in, 1919). Gvidis la tutan movadon kun an en
Centra inujo anta la milito. Revivigis la movadon tuj post la milito.
Kunlaboras energie kun Nujuez. Verkis la libretojn: E; E por Rino;
Konversacio.
Lbek Elisabeth, estonino, instr. Nask. 6 dec. l896 en Tallinn. Multe
prop-is E-n en la lernejaj sferoj. Instruis la lingvon en la rusa popola univ.
1917-18, en la instr. seminario 1924 kaj de 1922 is nun en la II. urba
elementa lernejo (iuj en Tallinn). Ano de la ekzamena komisiono. Funkciulo
de E-Societoj. Kunlaboris al la E-Estona Vortaro de VoKo kaj por la Estona
Antologio.
Luczenbacher (lucenbaer) Jnos, hungaro. Mortis dum la milito.
Lerta tradukisto. Trad. Du Noveloj de Jkai. Kunlaboris al Juna E-isto, La
Revuo.
Lukcs (luka) Gyrgy, d-ro, hungaro, politikisto, eksministro. Nask.
1865 en Nagyvrad. Patrono de HES. Dum la UK en Budapest malfermis per
parolado la Som. Univ.-on.
Lukcs (luka) Gyula, d-ro jura, hungaro, fnanckonceptisto. Nask.
1897 en Sikls. E-isto de 1926. Fondis la E-Sekcion de la H. Nacia Asocio, kiu
sendis lin en 1929 Astrujon kaj Italujon, en 1930 Bavarujon, Nederlandon,
Belgujon kaj Anglujon, en 1931 Francujon por fari prezentadojn pri
Hungarujo; entute 40 prezentadoj. Estinta efsekr. de HKES kaj ef-
organizanto de la Kat. E-kongreso en Budapest (1930). De 1933 agadas en
Pcs.
Luk Milo, eoslovako, gimn. prof. en Trnava. Nask. 15 sept. 1897
en Jilemnice. Tradukinto de multaj eoslovakaj prozaoj kaj precipe po-
eziaoj. Memstare aperis traduko de historia komedio de J. Vrchlick: Nokto
en Karlv Tn, 1921.
En lia brila interpreto
598
Poemoj eaj elokventas.
Trasento, formo, rimo-meto
Pri vers-genio dokumentas.
(Kalocsay-Rimportretoj)
Luksemburgo. En i tiu landeto (300.000 enloantoj) agadis kelkaj E-
istoj en la unuaj jaroj de la 20-a jarcento. La la artikolo en UEA-jarlibro,
1928, la unuaj E-istoj en L estis M. Yuckun en Rodange (1902) kaj f-ino J.
Jacques; la detalo en la irjaeva manuskripto la unuaj pioniroj estis (en
1901) d-ro Foveau de Courmelles, kiu aperigis prop. artikolon en
L'Independance Luxembourgeoise (11 apr.), M. Yuckun en la Madeleine kaj
Jos. Heymes en Rodange. En la Ido-skismo iuj fariis Idistoj. Ekzistis kelkaj
viglaj Ido-grupoj, okazis kelkaj int. Ido-kongresoj, sed iom post iom la mo-
vado malvigliis kaj disfalis. Diversaj klopodoj estas faritaj por reenkonduki
E-n, precipe en 1922, kiam la kongresoj de IKA (v.) kaj MOKA (v.) okazis en
L. kaj uzis E-n, kaj en 1931, kiam R. Kreuz, dir. de ICK, vizitis la landon. En
kelkaj int. kongresoj okazintaj en L. E-istoj partoprenis kaj propagandis.
Organizita movado ankora ne ekzistas; E-istaj gazetoj havas kelkajn
abonantojn; de 1933 estas del. de UEA en la efurbo Luxembourg. En L.
aperas la E-gazeto: La Juna Batalanto.
W. SOLZBACHER Lumbildmetodo.
Nova instrumetodo en E, kies iniciatantoj kaj atoroj estas d-ro F. Szilgyi
kaj T. Czitrom. La unuaj provoj okazis en 1932. La metodo, kiun la atoro
uzis kaj uzas en siaj svedlandaj kursoj, bazias, sur la konsidero, ke la pro-
jekciitaj simplaj karikaturoj kun la parolo de la instruisto fksas la me-
morkapablon el pli multaj direktoj ol la kutimaj instrumetodoj. La pro-
jekciitaj bildoj ne prezentas enerale objektojn (substantivojn), sed movojn,
sentilustraojn (verbojn), kaj kvalitojn (adjektivojn), ar la la atoroj tiuj
estas pli gravaj al la komencantoj ol la montreblaj, a anstataeblaj per
pronomoj substantivoj.
Lundgren John Valentin (ps. Rigardanto), svedo, fervoja supera of-
599
cisto. Nask. 22 ag. 1870 en Uppland. Kunreorganizinto de la E-movado en
Svedujo, 1908. Honor- membro de SEF. LK. Tradukaoj kaj artikoloj en La
Revuo, Tra la Mondo k. a.
Lundstrm S. Alfred, svedo, dua pastro en Jettendal. Nask. 23 apr.
1862 en Hofy. Unu el la pioniroj de E en la lando. Fond. kaj unua prez. de la
unua sveda EK, Uppsala, 1891. Kunverkis la unuan S-E vortaron, 1893.
Lneman J., nederlandano. Nask. en 1887, mortis en 1920 en Hindujo.
Helpis fondi la unuan laboristan E grupon en Hago, 1907 kaj administris ties
organon Frateco, 1908-09. Poste faris pioniran laboron por la katolika
movado. Skribis prop. artikolojn, administris la gazeton Ned. Katoliko kaj
eldonis katolikajn E-brourojn.
Luno de Izrael. Romano de Haggard, el la angla trad. Payson kaj
Butler. 1928, XII kaj 220 p. Interesa romano de konata verkisto de aventuraj
rakontoj. La lingvo estas simpla, fua, iam facile komprenebla. (Akademia
Raporto, 1930.)
Lutkie (lutki) W., nederlandano. Pioniro de la katolika E-movado. Estrarano
de NKEL. Paroladoj, brouro.
Luyken (lojken a luken) Heinrich August, nask. germano, angliis en
1910. Nask. 10 dec. 1864 en Allenkirchen; Germ. Edukiis en Dsseldorfa
gimnazio. En 1885 venis en Anglujon; edziis al anglino. En 1904 konatiis
kun E kaj tuj entuziasme propagandis in. Liaj originalaj E-romanoj, Palo
Debenham, 1912; Mirinda Amo, 1913; Stranga Heredao, I922; kaj Pro Itar,
1924, estas iuj konstruitaj sur unuforma skeleto: inter la emguroj trovias
iam unu, kies kristanan kredon subfosis iaj herezaj delogo a personaj
malfelioj. Tio kondukas lin a eble in en periodon de anima
turmentio kaj materialaj daneroj, el kiuj lin savas aliaj herooj, ies simpla
kredo restis tra io neancelebla. Tiun moralan armaturon la atoro uzis, de-
zirante servigi E-n al la disvastigo de liaj religiaj idealoj. Konforme al sia
simpla, klare fksita vivkoncepto li kreis fgurojn, kiuj nekonfuzeble re-
prezentas la potencojn de bono a de malbono. Efektive liaj emerooj estas,
karaktere tiel perfektaj, ke ili perdas sian naturan homecon. Sekvas, ke en
tempo de psikologiema kaj realisma literaturo liaj romanoj impresas iom
600
arkaike, kaj estas facile taksi maljuste ilian valoron. Formetinte sian kritikan
analizemon, oni devas konfesi, ke en la limoj de eksmoda skolo L. sciis verki
bonstilajn romanojn, kiuj isfne tenas la intereson dank al la intrigaj
aventuroj kaj amhistorioj, kiujn li plektis irka la moralan kernon. Cetere la
kredkonfikto en la animo de la herezema heroo estas tiel simpatie pentrita,
ke la leganto kunsente sekvas in. Postmilite en Stranga Heredao L. e pli
forte emfazis sian evangelismon, opiniante, ke renaskiinta Kristanismo
devas doni moralan forton al la nebuleca E-ismo, kiu, kun iuj aliaj pacmov-
adoj, ne povis e iomete malhelpi la sangan interbuadon. Pro Itar, la plej
sukcesa el la kvaro, havas kiei historian fonon la antikvan Babilonon, en la
tempo de la biblia Ijob, kin aperas kiel fguro en la romano: iuj liaj verkoj
transskribiis Brajlen. Verkis a tradukis multajn aliajn verkojn; lastatempe:
Palestino kaj la Biblio en la Kristana Revuo.
W. B. JOHNSON
Lyndridge (lindri) Alfred Wheeler, anglo, instr. komerca. Nask. 25
dec. 1877 en Brierley Hill. Fondinto de komerca lernejo. Alfaro de Pitmana
Stenografo al E.
Lyon. Urbo en Francujo; 571.000 loantoj, kies urbestro estas la po-
litikisto Herriot, amiko de E. Radiostacio kun konstantaj E-disadigoj;
staciestro la E-isto E. Borel. 7-n kongreso de SAT 12-16 ag. 1927; 200
partoprenantoj el 15 landoj. Rilatoj kun LEA-oj. Program-projekto. RUIN.





601
M Macan Karel Emanuel, eoslovako, blindulo, muzika komponisto kaj
instruisto de blinduloj. Nask. 1858 en Pardubice, mortis 6 febr. 1925 en P. E-
isto de 1904. Prop. inter blinduloj en . kaj anka eksterlande. Fondinto de
SONE 1922.
Macauley (mak kali) H., irlandano. Fond. kaj sekr. de Irlanda Ligo de
Katolikaj E-istoj, 1928
Macfarlane (mkfarlen) Agnes Gibson, skotino, librotenistino. Prez. de
ES en Partick, del. de UEA.
Machaek (maaek) eho, mortis en Wien. Iama prez. de Bohema EK
en W. Sur lia tombtono jena enskribo: Tie i subtere putras nur la korpo
morta, Sed e ni animo Via restas, kara, forta; En dolor' senfna, ni konsolon
havu nune Ke ni nin revidos en la eterneco kune. Bohema Klubo E-ista en
Vieno.
Macho (mao) Adolf, astro-germano, instr. de burlernejo kaj dir. de
faka lernejo. Nask. 20 ag 1856 en Topkowitz (nun en eosl.) mortis 26 dec.
1932 en Wien. E-isto de 1906. Fondis en 1908 la duan ES en Wien la
Fideleco, kies prez. li estis is la morto. Multaj kursoj, anka por lernejanoj.
Dum kelka tempo prez. de Instruista ES. Tradukoj de multaj germanaj
poeziaoj (precipe en nanuskripto.)
Macuda Cuneiro (-roo), japano, kuracisto. Nask. 25 apr. 1869 en
Nara-ken, mortis 17 feb. 1931. E-isto de 1906, (sub n-ro 16486). Por provi
kompreneblecon de E, sendis sian unuan leteron al Z kaj ricevis respondon
de li. Del. de UEA. (Niida)
Macuzaki Kacumi, japano, ofcisto, febr. 1901-en Tokyo-si, mortis 2
febr 1926 tie. E-isto de 1916. Por 1925 reprezentanta komitatano de JEI.
Energie laboris por E kaj kunlaboris por E Junula Ligo (iama socialisma
grupo). Verkis J. tradukon de Vivo de Z de Privat, 1923, kaj Facilan Legaon
kun Komentario 1924.
Maernis J., litovo. De 1911 ano de Kaunas-a ES. Multaj kursoj,
artikoloj, prop. brouro, vortareto E-L. Estis red. kaj adm. de Litova Stelo.
602
efe per liaj penadoj kaj red. aperis Litova Almanako. Trad. . 12 verkojn de
L. Tolstoj, el kiuj parto jam aperis presite.
Madagaskaro, Afriko. Pioniroj estis P. Bourdier kaj M. Ravelojaona en
Tananarive en 1901 kaj P. Lemoine en Diego-Suarez en 1903. En 1905 en T.
estis fondita EG, samjare fondiis EG anka en Ankadifotsy. La gazeto Le
Courrier de T. presis E-kronikon kaj artikolojn. En 1907 estis fondita grupo
malgaa kaj grupo en la 13-a regimento de kolonia infanterio kun 30
membroj. La Dietterle-statistiko en 1928 nur unu E-isto troviis sur la
insulo. La ICK-raporto 1929 trovias jam notinda nombro de E-istoj
indienaj. Malgaa losilo en preparo. UEA-del. en 1933 nur en
Fianarantsoa.
I. IRJAEV.

Madeiro Insulo. En 1908 estas fondita EG en Funchal, kie anka nun
funkcias grupo. En 1933 UEA-del en Funchal, Ponta Delgada kaj Sao Jorge.
H. J. Gomez de Freitas en Funchal darigis sian regulan gazetaran laboron.
(ICK-raporto) I. IRJAEV
Maeda Tutomu, japano, kemiisto, ano de Te Institute of Physical and
Chemical Research, Tokyo. Nask. 14 febr. 1895 en Kanazawa-si. E-isto de
1925. Ekskluzive en E li publikigas multajn studojn pri kemio de 1926 kaj
donas fortan instigon al sciencistoj por E. Verkis- Koloidkemia Terminaro E,
Angla, Germana, Franca, 1929.
Maeder (meder) Rudolf, Gottlieb, sviso, d-ro apotekisto. Nask. 22 apr.
1900 en St. Gallen. E-isto de 1928. Li E-iis pro tio, ar dum sia pollanda
vojao li ne kapablis interkomprenii kun persono, kvankam li konis 5
eropajn lingvojn. Kunfond. kaj prez. de Nova EK en St. Galten, prez. de SES
de 1932. Kunlaboranto de Int. Med. Revuo.
Mahn (man) Georg, germano, komercisto. Nask. 14 majo 1873 en
Breslau, mortis (?). Entuziasmulo por iuj idealaj celadoj li akcelis E-n pre-
cipe en pacifstaj kaj laboristaj rondoj. Verkis gramatikon kaj trad. Al la
603
forbuataj popoloj de Romain Rotland.
Mair Albert, astro-germano, fakinstruisto kaj instr. de itala kaj franca
lingvoj, pensiulo de la urbo Wien. Nask. 28 majo 1864 en St. Michael en
Eppan (nun en Italujo). Jam anta 1900 li interesiis pri Volapk, ag-
reniadis pri ia netageco, poste ofte adis pri E, sed opiniis in nur vantao
samkiel Volapk. En 1924 per R. M. Frey estis varbita por E. En febr. 1925
per lia iniciato kaj helpe de Feubler araniis 15 kursoj en la metilernejo
Mollardgasse, Wien. En 1925 fondis la EG Verda Stelo. De 1925 gvidis
multajn kursojn, faris paroladojn. De 1927 loas en Innsbruck, kie li estis
prez. de la EK. En 1926 verkis kaj eldonis Kompleta Traktado pri la Prepozi-
cioj kaj la Akuzativo, en 1927 aperigis la verketon Vienaj Legendoj, en 1933
tradukis al germana kaj eldonis la E-romanon Hura de Baghy.
Major Jzsef, hungaro, prof. de lingvoj, red. de Oomoto Internacia.
Nask. 2 febr. 1904 en Cece, Hung. Studis en la Univ. Sorbonne en Paris.
Post okjara loado en Paris veturis al Japanujo, kie li fariis red. de O. I. kaj
gvidas kursojn E-ajn kaj nacilingvajn. Lernis E-n en Budapest, Laborista
Grupo, 1919. De tiam konstante propagandis, gvidis kursojn, verkis
artikolojn. Gajnis unuan premion e Floraj Ludoj. Estis sekr. de Oomoto Int.
en Paris. Vojaadis tra Japanujo, faris pli ol cent paroladojn, interesigis
japanan gazetaron pri E.
Makbeto. Tragedio de Shakespeare, el la angla trad. Lambert. 1908,
123 p. Lerta traduko. La versoj preska iam facile fuas. Malpli por prezent-
ado ol por legado. (L. I. 1909, p: 136 )
Malamikete de las nacjes kad (= malamikeco de la nacioj falu). Unua
verso de himno, verkita de Z, la la praformo de E, en 1878.
Malev Dimitr, bulgaro, teknikisto de aritekturo, antae instr. E-isto
de 1908. Eldonis prop. gazetojn Semo kaj Kulturo, iom da tempo anka E-
folion Telegramo (proveto por krei iutagan E-gazeton). Fondis EG-n en
Plovdiv, gvidis multajn kursojn.
Malfeliulo: ps. de I. irjaev (v.)
604
Malgrandaj pensoj pri grandaj demandoj. Artikolaro kaj leteraro de
prelato Dombrowski. 1908, 216 p. La enhavo skribas la atoro volvias
irka la eternaj demandoj pri Dio, pri homo, pri religio, pri homaro. Libro
skribita en bonega lingvo E. (L. I 1909, p: 334.)
Maly (mali) Ferdinand, germano, policadministranto. Nask. 1 jun.
1867 en Leitmeritz (eosl.). E-isto de 1903. Fondis 11 grupojn, gvidis 26
kursojn. Hon. membro de la grupoj en Grlitz kaj Eisteben (Germ.). Verkis
gramatikon, 1910.
Malmgren Ernfrid Cart, svedo, instruisto. Nask. 3 nov. 1899 en
Kping. Direkciano de SEI kaj fakestro de iaj kursa, fnanca kaj statistika
sekcioj de 1930. Sekr. de SEF de 1931. Sekr. de S. Instruista EF,1929-1931.
Prez. de S. E Turista Asocio kaj E Turista Komisiono. Organizis plurajn E
kursojn en Stockholm kun ekster- kaj enlandaj instruistoj de 1928; ofcialajn
E kursojn por svedaj instruistoj somere 1928 kaj dum 1929-31, subvenciataj
de la registaro; prelegvojaojn de L. Sinha, 1929-30, tiujn de Scherer, 1931.
Efektivigis grandajn turistvojaojn inter Svedujo kaj Estonujo, 1929-31, kune
kun H. Seppik. efdel. de UEA, 1933. Gen. sekr. por la UK en Stockholm
1934. Verkoj: Sveda Kantareto, 1931; ,Sistema Kurso de E' (kun Seppik), 1932,
vendiis 5000 e-roj dum 5 monatoj; ,La E-Klubo, 1933.
Malmkvist Erik Vilhelm, svedo, fervoja ofcisto. Nask. 1 sept. 1887 en
Grums. E-isto de 1904. Revizoro de Eldona Societo E de 1929, prez. de
Stockholma Grupo de 1933, estrarano de SEF de 1932.
Malria en Spirito. Dramo, originaze de Bulthuis. 1923, 66 p.
Malria Knabo, kiu gloriis. Verkis Herben, Mrzkov kaj Pittner,
1930, 136 p. Vivo kaj agado de Masaryk, efa fondinto kaj prez. de la . res-
publiko,(amiko de E).
Malto. Gustave Busuttil kaj Caruana Valletta estis la pioniroj de la
movado. La unua el ili eklaboris en 1903, kiam en Misida estis fondata la
unua EG, kies prez. estis la estro de la edukfako de la insulo, Napoleone
Tagliaferro. 5 febr. 1905 estis fondata EG en Rabata. En 1906 aperis longaj
prop. artikoloj en Gazetta di Malto, Documenti Umani kaj Malta
605
Letteraria. En Silema aperis EG, same en Malta Virina EG. Samjare E Ligo
Malta Stelo unuigis iujn grupojn kaj en Silema, la iniciato de Levanzin,
estis aranata E festo kun paroladoj, kantoj kaj deklamado en E. En la sama
urbo la rektoro de la lernejo de S-ta Ignatio kun pastro Dobson instruis la
lingvon al 100 lernantoj. Poste la inditerenteco mortigis ion antae faritan
kaj la la Dietterle-statistiko E-istoj troviis nur en 4 lokoj. I. IRJAEV.
Manders Wilhelmus Johannes Arnoldus (ps. Rethel), nederlandano,
gimnazia docento (greka kaj latina lingvoj). Nask. 24 apr. 1910 en Venlo,
Limburg. Anstataanta ekzamenanto de NK. Trad. el la antikva greka,
Odysseias' de Homeros, 1932.
Manfred. Drama poemo de Byron, el la angta trad. Venancio da Silva.
1914 56p.
Mangada Rosenrn Julio, hispano, militisto. Nask. 30 jun. 1877 en
SanktiSpiritus, Kubo, Ameriko. E-isto de 1906 kaj tuj komencis propagandi
E-n per framasona gazeto. En 1911 kunfondinto de la gazeto ,Homaro', kiu
publikigis en 1913 la politikan kaj religian deklaracion de Z. Fondis en 1916
la Z-an Federacion kaj ian organon ,Hispana E-isto' publikigitan is 1923.
De 1928 is 1930 publikigis Hispana E'. De 1912 gvidis multaln kursojn.
Reprezentis la hispanan registaron dum 5 UK-j. Nun estas prez. de HEA.
Verkoj: ,Helpanta temaro por iuj landoj', por lernigi rapide E-n, 1925;,
Ferdinando la 6-a kaj Farinelli', 1925; ,Avila, 1925; ,Pri Hispanujo kaj iaj
popolkantoj' Popolkantaro de Murcio; ,Versaard, 1922; ,EI moderna
hispana Parnaso' (diversaj poetoj), 1927; ,Du junaj fralinoj kaj Korneliino',
de Cervantes, 1927; kaj aliaj malpli gravaj. En 1934 aperis lia poemaro
,Amelia kaj Marina' (amatora poezio).
Mannez Sanchez (sancez) Francisco, hispano. Nask. 20 majo 1888 en
Cheste. E-isto de 1907. Por altiri la atenton de la samvilaanoj al la nova ideo,
li skribis leterojn kaj potkartojn al fremdaj E-istoj, al kiuj li rekomendis la
adreson de la kafejo, kie li kutime iris en Cheste kaj efektive la amikoj kaj
klientoj de tiu kafejo scivoleme demandis al li pri tiu korespondado kaj
tiamaniere li altiris la atenton de siaj samvilaanoj, ke balda li starigis EG-n.
Li estis ano de la komitato por gastigo de astro-infanoj en Hispanujo pere de
E.
606
Manon Lescaut, Romano de abato Prvost, el la franca trad. Vallienne,
1908, 188 p. Tiu famega romano aperis en Nederlando (1731), kaj estis
malpermesita en Francujo pro kontramoraleco. Profundegan pasion re-
liefgas simple natura stilo. Traduko en bela literatura formo. L. BASTIEN.
Manoussou Roksano, helenino, flino de d-ro Stamatiadis. Nask. 6 dec.
1902 en Samos. Fond. kaj prez. de H. Virina E-Ligo. i organizis ofe E
danckoncertojn, frekventatajn de la plej bonaj rondoj de Athen.
Kursgvidantino.
Maraury Barredo Roberto, hispano, d-ro de med. kaj komercaj studoj,
dogana inspektoro. Nask 3 jul. 1888 en Vitoria. Konstanta kunlaboranto de la
ampleksa Enciklopedia Espasa kun E-a traduko de iu titolvorto. Publikigis
verkojn kaj multajn artikolojn profesiajn. E-isto de 1908, UEA-ano de 1909.
Fondinto de multaj grupoj kaj kunlaboranto de kelkaj revuoj.
Marchand (maran) Jean, (ps. Marc Hand), franco, tatofcisto. Nask.
19 jan. 1905 en Mehun-sur-Yvre (apud Bourges). Estis sekr. kaj poste prez.
de la grupo de Vanves; helpsekr. de la Pariza grupo kaj de la Pariza federacio;
sekr. de la Verda Kato; helpsekr. de la LKK por la XXIV-a UK. Senlace
laboris kaj propagandis.
Marchesi (markezi) Mirza, (ps.momo), italino, instr. de 15 jaroj en ele-
menta lernejo de sia naskivilao Campo S. Martino, provinco Padova.
Artikoloj en instr. gazeto, I Diritti della Scuola, kiu publikigis anka
priskribon de ia vojao al la UK en Edinburgh; i aperis anka kiel brouro.
Aliaj artikoloj en porinfana gazeto. Trad. la efverkon de la itala porinfana
literaturo, ,La aventuroj de Pinokjo' de Collodi, 1930.
Marczell (marcel) Agost, hungaro, d-ro, prof. mezlerneja, red. de ped.
revuo, atoro de tri hungarlingvaj dramoj. Nask. 24 ag 1884 en Nadszeg. E-
isto de 1929. Vicprez de HEKS. Gvidis kursojn la Cseh-metodo.
Maresquelle (mareskel) Henri, franco, licea prof. Nask. 6 marto 1866
en Strasbourg. Post parolado de Bourlet (1903) li fondis grupon en Nancy, tre
gravan en tiu tempo (pli ol 100 anoj), kaj gvidis publikan kurson en la granda
607
amfteatro de la Scienca Fakultato; poste propagandis en la tuta regiono.
Brouroj, artikoloj.
Maria Magdalena. Kvinakta tragedio de Hebbel, ,el la germana trad.
Bischitzky. 1922, 80 p. La interlukto inter personoj kaj sentoj proksimigas
tiun buran familian scenaron al klasika nobla tragedio. Bone E-igita. (G. S.
,E', 1923, p' 45.)
Mariavitismo. Religia movado naskiinta en Polujo (Plock) en 1887,
en la naskijaro de E. La Mariavitoj vidas en tio signon, ke iu adepto de M.
devas posedi E-n Iniciatinto estis panjo Mario Kozlowska (v.) antae
katolika monaino. Komence la movado estis kaa, sed post la ekskomuniko
de la Roma papo en 1906 i malkae deklaras sin kiel nova (registrita)
eklezio. M. distingias de la romkatolikismo: Diservoj okazas en nacia lingvo.
Celibato forigita, la pastroj edzias kun pastrinoj. Pastroj povas esti ne nur
viroj (nuntempe ekzistas 57 pastrinoj kaj 1 ariepiskopino). Pekkonfesoj
okazas ne anta pastro, sed senpere anta Dio mem. Estas permesite al iuj
legi iujn librojn. Forestas devigaj fastoj. La pastroj ne estas pagataj. efa
sidejo: la Sanktejo de Mizerikordo en Plock. La pastro devige posedas E-n. La
eklezio eldonas gazeton en E (La Juna Mariavito kaj Renkonte al la Suno.
E. WIESENFELD.
Marignoni (marinjoni) Daniele, italo d-ro jura. Li lois en Crema,
Lombardio. Mortis anta multaj jaroj. Eksvolapkisto. Li estis la unua kaj
dum sufe longa tempo la sola itala E-isto. Verkis kaj eldonis la unuan
lernolibron de E en itala lingvo en 1889.
Maristoj. Antamilite E havis multajn adeptojn inter maristoj de
diversaj landoj, dum kelka tempo ekzistis e Marista Ligo de E-istoj, kiu ar-
anis kursojn en havenoj kaj apudmaraj urboj. En 1906 marofciro P. Mesny
fervore propagandis E-n inter maristoj en Brest kaj en 1907 letenanto de la
franca kirasipo Saint Louis, K. Tarhner aranis kursojn por ofciroj de la
ipo. Same agis anglaj maristoj, aranintaj ekz. en 1911 sur la militipo
Vernon iutagajn kursojn por ipanoj. Ekzistis ministeria cirkulero de 21
nov. 1921, la kiu nedeviga instruado de E. estis permesita en maristaj
lernejoj de Italujo. Marista Terminaro estas verkita de Rollet de l Isle. 10 ag.
1934 dum ta UK Marista Ligo E-ista refondiis. Sekr. ofcejo en Kvicksund,
608
Svedujo.
Marich (mari) Agoston, hungaro, estis potofcisto, poste
policofcisto; nuntempe li vivas en Nedertando. Nask. 19 nov. 1883 en
Budapest. E-isto de 1901 kaj komencis sian agadon kiel sekr. de la unua EO
en B. Balda fariis kaj is la milito restis efa aganto en la hungara E-
movado. Post la milito li havis gravegan rolon en la polica E-movado. Fondis
kaj eldonis . 10 gazetojn, el kiuj kelkaj aperis nur unu n-re. Pli gravaj estis la
gazetoj La Verda Standardo (fond. 1907) kaj La Polico (fond. 1922).
Verkis prop. brouron 1909, kiu aperis anka germane kaj rumane, kompilis
gramatikon, 1908, ktp. Pri lia intecesa kariero 1. en la artikoloj
Hungarujo (p-227) kaj Polico. Komp. anka la konstatojn de E. Drezen
(Analiza Historio, p: 63-64, 73), kiu diras i. a., ke M. apartenis al tiuj, kiuj
entreprenis iun faron tute sen atento de normalaj ebloj. Li estis anka unu el
la plej grandaj E-kolektistoj.
Markau Emil Gustav Adolf, germano, popollerneja instr., preeja
orgenisto. Nask. 26 sept 1877 en Dierberg. E-isto de 1909. Prez. de la ES en
Potsdam de 1910. Verkis germane malgrandan E-instruilon por la gasteja
profesio.
Marksismo kiel universala scienca flozofo, bazita sur principoj de
dialektika materialismo, celanta revolucian rekonstruon de la tuta homar-
socio kaj starigon de nova tutmonda senklasa kaj sennacia sociordo
liveras solidan teorian bazon por la ideo de L. I. En la verkoj de la kreintoj de
marksismo K. Marx kaj F. Engels oni povas trovi multajn eldiraojn pri
la lingvo, ia deveno kaj evoluo, kaj anka gravajn argumentojn pruvantajn
necesecon de L.I. En siaj verkoj La rolo de laboro en procedo de homio de
simio kaj Deveno de familio, privata posedao kaj tato Engels detale
analizis la kondiojn, en kiuj kreiis kaj evoluis la homa lingvo. En sia
komuna verko Germana ideologio Marx kaj Engels skribis: La lingvo estas
same antikva kiel anka la konscio; la lingvo do estas uste la praktika,
ekzistanta anka por aliaj homoj kaj nur per tio ekzistanta anka por mi
mem reala konscio; kaj simile al la konscio, la lingvo aperas nur el Dezono, el
la insista bezono rilati kun la aliaj homoj... La lingvo estas produkto de
gento... En iu moderna progresinta lingvo la originale memstara idiomo
superiis is nacia lingvo, parte pro historia evoluado de lingvo el preta
609
materialo kiel en la romanaj kaj ermanaj lingvoj, parte pro interkrucio kaj
kunmiksio de lingvoj, kiel en la angla, parte pro kuncentrio de dialektoj en
unu nacia lingvo kondiita de l ekonomia kaj politika kuncentrio. Estas
memkompreneble, ke en sia tempo la individuoj plene prenos sub sian kon-
trolon anka i tiun produkton de la gento. Koncerne al la L I., el tiuj i
marksismaj tezoj logike konsekvencas ke: 1. la bezono pri int. rilatoj naskas
anka la bezonon pri L. I., 2. la interkrucio kaj kunmiksio de lingvoj estas
tute natura kaj historie pravigita bazo por L. I. kaj 3. la estonta L I. devas
kreii ne spontanee, sed sub plena konscia kontrolo de la homoj, t. e. i devas
esti arte orgaizita konforme al aktuala stadio de konomia kaj politika
strukturo de la homa scio.
En unu el siaj leteroj al Marx, Engels skribis: Por Weitling estas mal-
felio, ke li ne konas persan lingvon: li trovus en ,i langue universelle aute
trouve' (tute pretan universalan ingvon). Anka Marx en sia antaarolo por
Mizereco de la flozofo skribis: La disipla verko de Proudon pri
universala lingvo montras, kun kioma senceremonieco li kaptadis e tiajn
taskojn, por kies solvo mankis e li la plej elementaj konoj. Tiuj i amba
citaoj montras, ke Marx kaj Engels, ne kontradirante problemon pri lingvo
universala, konsideris in tre serioza kaj postulis almena, ke la personoj
dezirantaj solvi in havu necesajn sciencajn konojn por tio.
Verajne kun konsento de Marx estis akceptita la sekvanta rezolucio de
2-a kongreso de Unua Laborista Internacio en Lausanne 1867: La kongreso
opinias, ke lingvo universala kaj reformo de ortografo estus universala
bonfaro kaj forte akcelus unuecon kaj fratecon de la popoloj.
Ankora pli grandan detaligon de lingva problemo la la marksisma
vidpunkto oni trovas en la verkoj de Lenin, pri la nacia problemo. Lenin
skribis: La lingvo estas la plej grava rimedo por interrilatado de la homoj. . .
Neniun privilegion nek por iu nacio, nek por iu lingvo! Nek la plej etan
enon, nek la plej etan maljustaon por la nacia minorito jen estas la
principoj de laborista demokratio. . . La proletaro subtenas ion helpantan al
forio de la naciaj diferencoj, al falo de la naciaj interbaroj, ion farantan la
rilatojn inter la nacioj iam pli kaj pli densaj, ion kondukantan al kunfuio
de la nacioj. Agi alimaniere signifas ekstari en la fanko de reakcia naciema
flistraro. El tiuj i tezoj de Lenin logike konsekvencas ke: 1) neniu nacia
610
lingvo estas akceptebla kiel L.I., 2) estonte la nacioj devas kunii en supera
unueco kun forigo de iuj naciaj diferencoj, do devas ekesti unu tutmonda
lingvo.
Karl Kautsky skribis en sia verko Liberio de la nacioj. Tre strange,
sed ekzistas socialistoj, kiuj pasie batalas kontra asimiligo de la nacioj kaj
iliaj kulturoj. Ili opinias, ke kun malapero de diverseco inter la nacioj kaj
lingvoj la mondo estus kondamnita al monotoneco kaj mensmizerio. . . Sed
oni ne devas bedari pri malapero de multlingveco. . . Dividio de la lingvoj
malfortigis potencon de la homaro. Unuio de la lingvoj signifus ian levion
is la apogeo de potenco. Kontrastari tion estus reakcio. . .
Precipe klaran, netan kaj precizan formuligon de la marksisma rilato al
la lingvo universala oni trovas en la verkoj de Stalin. Kontradirante la tezon
de Kautsky pri eventualeco de germanio de eoj se venkus proleta
revolucio en Germanlando kaj Astrio en mezo de la pasinta jarcento, Stalin
diris: la naciaj diferencoj ne povas malaperi en la proksima periodo. . . ili
devas resti ankora por longe e post venko de proleta revolucio en
tutmonda skalo. . . kiam la socialismo plifortikios kaj enradikios en la
moraro, la naciaj lingvoj neeviteble devas kunfuii en unu komunan lingvon,
kiu certe estos nek rusa, nek germana, sed io nova. . . Oni devas ebligi al la
naciaj kulturoj elevolui kaj disvolvii, elmontri iujn siajn potencojn, por krei
la kondiojn por ilia kunfuio en unu komunan kulturon kun unu komuna
lingvo. Plenforado de la naciaj laforme kaj socialismaj laenhave kulturoj
en kondioj de la diktaturo de proletaro en unu lando por ilia kunfuio en
unu socialisman (kaj laforme kaj laenhave) kulturon en unu komuna
lingvo, kiam la proletaro estos venkinta en la tuta mondo kaj la socialismo
enradikios en la moraro, uste en tio i konsistas la dialektikeco de la
leninista ekspono de la problemo pri nacia kulturo.
La problemo pri helpa int. lingvo is nun ne estas prezentita en la
marksisma literaturo same klare kiom tiu pri la lingvo universala. Sed iuj
necesaj premisoj por ia pozitiva solvo logike konsekvencas el la supre
eksponitaj tezoj: la neevitebla plua disforado de la naciaj lingvoj kaj la plua
intensivio de l internaciaj ritatoj necesigas helpan int. lingvon (sen domai
al la estonta komuna lingvo tutmonda) ; samtempe la marksisma koncepto
pri la lingvo autadifnas la formon de L. I. (sur bazo de interkrucio,
611
miksio, kuncentrigo kaj plua progresigo de la lingvoj konforme al la
moderna kulturnivelo de la homaro) kaj anka la manieron de ia kreo
(konscia artefara reguligo).
Senpere pri E is nun nur malmultaj atoritatuloj de marksismo ion
diris en defnitiva maniero. Estas konataj favoraj mencioj pri E de la sekvantaj
famaj komunistoj: L. Krasin, Sen Katajama, A. Lunaarskij, M. Gorkij, H.
Barbusse, F. Kon k. a. La vidvino kaj fratino de Lenin asertas ke li negative
rilatis al E., sed en la verkoj de L. tiu i aserto trovas neniun konfrmon.
Multaj verkoj pri marksismo estas eldonitaj en E, parte de SAT (Ko-
munista Manifesto, Kom. Dokumentaro, K. Marx, lia vivo kaj lia verko),
sed precipe de SEU kaj Ekrelo.
N. NEKRASOV
Maroko, Norda Afriko. Unuaj pioniroj estis en 1906 francaj ofciroj.
Kapitano Ferd. Redondo en 1913 fondis en Melilla ES. Laboris en Tanger R.
Manfred (fotografsto, 1925), gvidis anka kursojn C. V. Richard. E-istoj
trovias nun en urboj Ceuta, Tetuan, Casablanca, Meknes, Kenitra, Tanger,
UEA del. en 4 urboj.
Rimarko. La artikoleton tralegis C. V. Richard.
I. IRJAEV.
Marr. Eltrovinto de la jafetida lingvoteorio. v. Revolucio en la lingvo-
scienco.
Marriott (marjot) Rhodes, anglo, kontisto. Nask. 24 ag. 1856 en Man-
chester. akampiono. Iama prez. de MES. Konsilanto de BEA, dumviva
membro de UEA. Trad. diversajn literaturaojn por la E-gazetaro.
Marta. Romano de Eliza Orzeszko, el la pola trad. Z. 1910, 237 p, dua
eld. 1924. Ne tre novmoda, sed iam kortuanta estas la priskribo pri la
malgaja vivado de malfelia vidvino kaj patrino. Nedubebla estas la arta kaj
homa valoro de l historio kaj tageco de la traduko. (G. S. , E', 1924, p. 125.
612
Martinez Aloy (aloj) Jos, hispano, eksurbestro; mortis. Atingis
daran subvencion por E e la Valencia urbestraro.
Marto. Gazeto en E kaj germana lingvo. Ekiris en 1912 en Graz, dum-
milite ne aperis, reeldonis kaj red. J. Taubmann en 1920 en Bor (Haida), esis
en 1934. Formato 28x21. (v. p. 93).
Maruzzi (maruci) Duan, kroato, d-ro de juro, efo de la statistika
ofcejo en Zagreb. Nask. 1 jul. 1883. E-isto de 1919. Tuj li okupis plej elstaran
rolon. Organizinto de la unua jugoslava E-kongreso, 1923. Unu el efaj
preparintoj de la tuttata asocio JEL, 1923. Multjara prezidinto de la zagreba
societo. Unua kaj nuna prez. de JEL. Fondinto de la Sudslava E-Servo, 1922.
Iniciatinto de unua jugoslava E-organo Provo, Konkordo, (1921). Verkinto
de E gramatiko (is nun tri kroataj kaj unu slovenaj eldonoj) kaj (kunlabore
kun I. Rotkvi) de la K-E vortaro. En 1929 akiris e la komerca fakultato en
Zagreb docentecon pri E.. Sennombraj prop. paroladoj en multaj jug. urboj,
multego da artikoloj en naciaj gazetoj, pluraj kursoj.
Maschl (mal) Otto (ps. Lucien Laurat, is 1928 Lucien Revo), astri-
ano, verkisto. Nask. 27 dec. 1898 en Wien. Verkis pri politiko kaj precipe pri
ekonumio en servo de la marksista idearo ekde 1918, gvidis kursojn pri tiuj
temoj. Paroladis en E-grupoj, kunlaboris al ,Sennaciulo' kaj ,La Nova Epoko'.
Partoprenis kelkajn SAT-kongresojn.
Mastn Jaroslav, eoslovako, uofabrikisto en Olomouc. Nask. 29 apr.
1892 en O., ano de Moraviaj E-Pioniroj, kiu zorgas precipe pri la fnanca
fanko de la eldon-entrepreno, kun rimarkindaj sukceso kaj oferemo.
Matematiko. Inter la E-istoj sin trovas proporcie pli da matematikistoj
ol da flologoj, kaj en la komenco de la movado preska ajnis, se oni juis la
la adeptoj, ke E estas ne lingva sed nombra afero. Bourlet, Briand, Meray,
Berdelle, Dombrowski, Saussure, Bricard, Laisant, T. Rousseau kaj multaj
aliaj estis matematikistoj, kiuj sopiras al klareco, simpleco, logikeco. La
matematikistoj preska trovas la idealon en matematika skribmaniero. La
pazigrafo, precipe en decimala sistemo, kontentigas e altajn postulojn.
Krom tio la matematiko en iu nacio havas nur malgrandan adeptaron, kaj
613
mem la revuoj de la matematikistoj preska iuj suferas fnance pro defcito.
Ne estas sen intereso, ke la matematika terminaro de Bricard (1905) estis la
unua faka vortaro de la E-istoj. Jam anta la milito aperis kelkaj (e gravaj)
mat. verkoj en E (v. IL: n-roj 4629, 4637, 4979, 4980, 4982-4.)
O. SIMON.
Mateo Falcone kaj aliaj rakontoj de Mrime, el la franca trad. Jean
Borel. 1926, 62 p. Malnova Z-a stilo. La noveloj estas ekscitaj, realistaj,
psikologiaj. (O. S., La Socialisto, 1926, p: 67.)
Matthews (mathjuz) Paul, anglo, M. A. Nask. 21 febr. 1855 en Stour-
bridge. Mortis 11. ag. 1933. Interesiis pri E en 1890 kaj faris multajn
pionirajn paroladojn. Prez. de grupoj en Letchworth kaj Luton. E-isto n-ro
7799.
Matthews (mathjuz) William Herbert, anglo, komercisto, desegnisto,
radio-amatoro. Nask. 20 jun. 1897 en Hither Green. Sekr. de BEA Radio
komitato de 1926, membro de Radio-Statistika Komisiono de ICK, iama sekr.
de IRA kaj IRS por Britujo. Kunlaboranto de kvinlingva Radioamatora
Vortaro (Ginz).
Matton (maton) Pierre Ernest, franco, generalo. Nask. 19 jan. 1855 en
Grasse (apud Nice). Estis militista reprezentanto de Francujo apud la franca
ambasadoro en Rusujo, poste komandanto de Besangon. Jam en 1902 fervore
propagandis per multegaj paroladoj, gvidis kursojn, sendis potkarton, kiu
trakuris la tutan mondon. Verkis: ,Cours complet d' E', 1906. L. K. de 1905.
Matuba (-cu) Kikunobu, japano, desegnisto. Nask. 9 apr. 1903 en Yo-
kosuka. E-isto de 1921. Multaj artikoloj pri konstruo de E-a poezio en E-
Lernanto kaj LRO, 1934. Bona studanto de E-gramatiko. (Kuw.)
Mtys (matja) Jzsef (ps. M-as; -isto), hungaro, instruisto en Debre-
cen. Nask. 13 jul. 1899 en Aak. E-isto de 1929. Kursoj, prop. artikoloj.
Kompilis 25 bildo-albumojn Elingvajn por eksterlandaj lernejoj. Malgrandaj
literaturaoj en la Verda Stelo; HDE; Pola E-isto.
614
Mawson (mason) Eric Gordon, brito, sekr. de norda kaj mezlanda Fe-
deracio de Societoj por helpo al ekskrimuloj. Nask. 1894 en Birkenhead. E-
iis 1918 dum malliberio kiel pacifsto. De 1921 multe instruis. Sekr. de
Eduka Komitato de BEA. Ekzamenisto pri E por la Rea Societo de Artoj.
Maynar (majnar) Manuel, hispano, advokato. ropisto, prez. de EG en
Zaragoza. Li helpis Gaston (v.) alvenigi post la milito la astriajn infanojn
pere de E.
Mayor (mejr) John Eyton Bickersteth, anglo, prof. de latina lingvo en
la Univ. Cambridge. Nask 1836 (?) en Beddegawa, Cejlono. Prez. de la
Vegetara Societo. Eldonis diversajn tradukojn a komentariojn pri latinaj
atoroj, precipe Juvenal. E-istiis en 1907. Lia parolado en la UK en C. fariis
historia. Forte subtenis E-n kontra reformistoj kaj pledis por ia enkonduko
en la lernejojn.
Mazepa. Tragedio en 5 aktoj de Slowacki, el la pola trad. Grabowski,
1912, 87 p. Ludita dum la UK en Krakw, 1912. Historia tragedio pri
romantika amo. Unu fojon pli Gr. sin montris vera majstro en nia lingvo. C.
A., La Revuo, VII. vol, : 94
Mazzolini (macolini) Alessandro, italo, prof. de desegno, belskribado,
lerneja manlaboro. Naskiis 28-an de februaro 1857 en Pievetorina (Ma-
cerata). Mortis 16. jan. 1934 en Fano (Italujo). Pretigis verkon pri RADO
(Rapida Skribo), speco de stenografo, malpli rapida, sed multe pli facile
lernebla. Li unue aliis al Volapk, poste transiris al E. Dum sia multjara
laborado por E, vere modela kaj nelacigebla, li kunlaboris en la redaktado de
8 E-gazetoj, verkis 3 gramatikojn kaj 4 vortarojn, kaj gvidis pli ol 20 kursojn
en Terni, Citta di Castello kaj en Perugia. Interalie li kunlaboris en ,E' de
UEA, en L. M. kaj en ,Ondo de Dagava'. Unu el liaj vortaroj estis la
,Geometria Terminaro' kun multaj fguroj. Petita de Cart li zorgis kun aliaj E-
istoj pri la itala parto de la ,Ofciala Klasika Libro'. Lastatempe aperis liaj
verkoj ,Ekzercilo por supera praktika kurso de E' kaj ia aldonao, la ,Helpilo'.
Liaj verkoj ricevis ladojn de diversaj kompetentuloj, kaj prezentas rezulton
de tre konscienca kaj vastega laborado.
McCormick (mak kormik) F. R. A., M. A., irlandano, subprofesoro e
615
Univ. Dublin, in. Nask en 1895. E-isto de 1913. Fondis IEA, 1925 kaj estas
ia sekr. Redaktis ,Irlanda E-isto'. Tradukis kun Brown ,Pri la origino de l
homo' de prof. A. Keith. Lia biblioteko enhavas pli ol 2500 E librojn.
McFadyen (mkfadjen) John Edgar, B. A. (Oxon), M. A., D. D., skoto,
prof. de lingvo, literaturo kaj teologio de Malnova Testamento e Univ.
Glasgow. Nask. 17 jul. 1870 en O. E-istiis 1907 en Chautauqua, Usono.
Mecenoj. Per la vorto meceno oni indikas laraniman bonfaranton
de arto, de scienco, de movado. i devenas de persona nomo romana,
aristokrato el tempo de imperiestro Agusto, Maecenas, kiu havis tiun
kvaliton de subtenemo. Anka la E-Movado havas siajn mecenojn. Tute
precizajn detalojn oni ne povas trovi, sed pri jenaj bonfarantoj la informoj
estas tute fdindaj.
D-ro Emile Javal (1839-1907) kuracisto, postlasis al la tiama Centra
Ofcejo (v.) en Parizo sumon de 80 000 Fr. (ora valoro).
Generalo H. Sebert, la fondinto de la Centra Ofcejo E-ista, dum jaroj
lare subtenis fnance. La prudentaj taksoj (ciferoj ne estis publike konigitaj)
li donacis tiel sumegon de 200.000 Fr (antamilita valoro).
Ren de Saussure, eneva patriciano, nepo de la fama naturisto kaj
scienculo Horace de Saussure, fondis en Genve Sciencan Ofcejon E-istan,
eldonis la tiutempe imponan Sciencan Revuon kaj iel subtenis la movadon.
Hector Hodler, kunfondinto de UEA, profesie sed sensalajre laboris
kiel dir. de la Asocio. Postlasis al UEA kapitalon de l80.000 Fr. sv. plie la rian
bibliotekon kaj donacis al i la gazeton ,E'.
Harold Bolingbroke Mudie (London) multe subtenis fnance la Britan
Asocion kaj UEA, kies unua prez. li estis. Lia patro testamente je memoro de
flo donacis al BEA kaj UEA belan sumon.
D-ro Albert Steche, Leipzig, eksprezidanto de la GEA, donacis al GEA
anta la milito la sumon de l0.000 markoj.
616
Kuracisto Buchanan en London donacis sumon de 4000 funtoj (1930)
por fondi katedron de E e la Univ. de Liverpool, donacis al BEA 1000
funtojn.
G. AGRICOLA.
Krom la nomitaj mecenoj trovias multegaj E-istoj, kiuj per grandaj a
malgrandaj sumoj subtenas diversajn E-societojn, aliaj kiel lastatempe ekz.
Gino Catarzi ebligas eldonon de valoraj libroj.
Medem Palo, litovo, vickolonelo en la rusa armeo, de 1906 bankiero.
Nask. 8 dec. 1862 en Kaunas, mortis 1 jan 1925 en K. E-isto de 1910 gvidinto
de la movado en K; post la
1

mondmilito la ES kunvenadis en lia loejo. Gvidis kursojn, anka en la
universitato. Verkis lernolibron por rusoj. Multe kunlaboris en diversaj E
gazetoj, precipe en ,E Triumfonta' kaj ,HDE'. En apartaj libretoj aperis
tradukajoj el L. Tolstoj: 2apitro el , La Vojo de 1' Vivo' kaj de Avseenko:, F-
mo Suzano'. Subtenis la eldw non de kefaj lernolibroj, ankatiun de, Litova
Almanako'. Estis L. K. kaj Akademiano.
Medgyesi (medjei) Jnos, hungaro, estas prof. de surdmutula insti-
tuto, nun loas en Hdmezvsrhely. . 55 jara. Antamilite tre agema
prop-isto, kursgvidanto, sekr. de HES. Red. de ,H. E-isto', 1910; ,Sciiganto',
1908 kaj tiu de ,H. Studento', 1910-12. Verkis detalan gramatikon kun
vortaroj, 1910.
Medicino. (is la TEKA-fondo.) Pro sia iam plej vigla evoluado,
anka pro sia plej profunda koncentrio al la homa vivo, medicino sentas
bezonon je int. lingvo pli akre ol aliaj sciencoj. De la komenco de la E
movado oni povas vidi en la vicoj de la pioniroj grandan nombron de
medicinistoj, anka multajn med. gazetojn, kiuj iom post iom, malfermante
siajn kolonojn por artikoloj pri kaj (poste) en E, faris netakseblan servon.
617
La unuaj gazetoj, favore rilatintaj al E kaj aperigintaj pri i artikolojn,
estis: Vra, presinta en 1899 serion da prop. artikoloj de Ostanievi, Ac-
tualite Medicale, Medecine lnternationale Illustre kaj Nouvelles
Medicales, enhavintaj en 1900 similajn artikolojn de d-ro Foveau de
Courmelles, Bolettino Medico di Salsomaggine (1903, artikolo de S.
Meyer), Mdecin (Bruxelles, 1904), Archives de Trapeutique (1904),
La Chronique medicale (1904), Psikiatria kaj Nerologia Revuo (Grekujo
1905, Revista Medico Sociala (1905, artikolo de M. Monteagado) k. a.
La unuaj paroladoj por ekinteresigi medicinistojn pri E estis farataj en
Rusujo: 19 okt. 1898 Kazi-Girej legis en la med. societo de urbo Borisoglebsk
raporton pri E kaj la kunveno esprimis la deziron, ke E estu elektota kiel
ofciala lingvo por int. kongresoj de medicino, kaj ke iuj plej grava med.
verkoj estu eldonata en E. La saman raporton latlegis d-ro Fedjaevski 25 okt.
en la med. societo de Vorone.
Kun la sama celo en 1904 la iniciato de d-ro P. Rodet kelkaj kuracistoj
fondis en Francujo Med. Grupon E-istan. Samjare aperis en E la unuaj med.
libretoj: Por niaj floj kiam ili estos dekokjaraj de A. Fournier kaj Raporto
hidrologia kaj med. pri la termala limbanejo de Saint-Amand-les-Eaux de
d-ro Tiroux.
I. IRJAEV.
Post fondo de TEKA. 1907. Dum la 3-a UK en Cambridge la unua
fakkunsido de E-istaj kuracistoj. Prez. prof. Dor, Lyon, sekr. Whitaker,
Liverpool. Mikolajski, red. de pola med. revuo ,Voo de Kuracistoj' (Krakw)
komencis aperigadi E aldonon en la gazeto; sekve vekias kuracistoj en multaj
landoj.
1908. Artikolo de W. Robin en ,V. de K', alvokinta al fondo de E med.
organizao, kies fondio okazis dum la UK en Dresden, sub nomo de
Tutmonda E-ista Kuracista Asocio (TEKA). Prez. fariis prof. Dor, vicprez.
Mybs, Altona kaj Whitaker, kas. prof. Soullier, Lyon, sekr. W. Robin. Ofciala
organo: ,V. de K.' TEKA laboris de la komenco kontentige.
618
1909. Estis fondata kiel flio de TEKA: Tutrusa E Kuracista Societo;
estis fondata anka Studenta Sekcio sub gvido de Badert, Tours. Aperis la
unua jarlibro de TEKA kun antaparolo de Z, kun plena nomaro de 19 landaj
konsuloj, 41 urbaj reprezentantoj kaj 428 anoj.
1910. Rienhava dua jarlibro: 33 landaj konsuloj, 100 urbaj repr. kaj
700 anoj. Dum la grandioza int. med. kongreso en Budapest sukcesa E
kunsido, aranita de TEKA. Prez. Schatz kaj Kovts, amba el Budapest, med.
raportojn en E legis Caillaud, Monaco; idlovskij kaj estakov, amba el
Moskva. eestis 200 kongresanoj. Partopreno de TEKA dum la unua
kongreso de UEA en Augsburg. Memstaraj kunsidoj kun med. prelego Perez
Domingo, Hispanujo; Chyczynski; docento Rosenberg; W. Robin; Mikolajski.
1911. esigo de la eldono de ,V. de K.' La tiama TEKA-estraro (prez.
Dor, vicprez. idlovskij, kas. Chybczynski, sekr Robin) transdonis la
redaktadon al Talwitzer, kiu tiel malavare oferis la 2 TEKA-jarlibrojn. Sed
pro transloio al Afriko li aperigis nur 2 n-rojn. Nun TEKA eldonis la
iudumonatan: ,Ofciala Bulteno de TEKA' sub redaktado de Dor.
1912. La ofciala organo transdonita al Chybczynski, Warszawa, kiu
pro materiala sendependeco povis dedii sian tempon al la revuo nomata nun
,Kuracisto.
1913. Aperis la I-a TEKA Libro: Estetiko en Medicino, verkita de H.
Swiecicki. La regule aperanta ria organo, energio de la estraro (prez. prof.
Jameson-Johnson, Dublin, vicprez. prof. Bujwid, Krakw kaj idlovskij, kas.
G. Johnston, London, sekr. Weiss, Stuttgart) multe helpis al disvolvo de
TEKA.
1914. Redaktado de la gazeto (forlasita pro malsano) transdonita al W.
Robin. Nova estraro: prez. prof. Gariel, Paris, vicprez. Bujwid, kas. Alexander,
London, sekr. Nemser, Petrograd. Aperis nur 7 monataj n-roj de ,Kuracistd,
la milito eksplodis kaj esigis la TEKA-movadon.
1921. Dank al penadoj de kelkaj fervoraj anoj, precipe de Bischitzky,
TEKA estis ofciale restarigata dum la UK en Praha. Prez. fariis prof.
Vanverts, Lille, vicprez. Bischitzky, Praha kaj Briquet, Lille, kas. s-ino Cass,
619
Preston, sekr. Austerlitz, Bardiov.
1922. Faka kunveno dum la UK en Helsinki, organizita de Salokannel
kaj Lappi.
1923. Ekaperis bulteno TEKA, red. Briquet. Samtempe K. Mezei,
Budapest, ekeldonis revuon, Int. Medicina Revuo (IMR), kiu enhavis
referatojn el med. revuoj.
1924. TEKA-kunveno dum la UK en Wien. Raportoj de Austerlitz
Blassberg, Primmer, Ss. Vizito al Lainz kaj al Steinhofa freneluzejo. Dum la
kunsido de Japana Imperia Akademio en Tokio E ricevis unuaniman
aprobon, kiel lingvo ofciala por medicino. Dank al la fervoro de japanaj
kuracistoj kaj profesoroj: Nishi, Ogata, Asada, Fuinami ktp. E fariis en med.
rondoj populara. Med. gazetoj aperigis diversajn artikolojn en E. Ne unu
scienca verko estas publikita en E.
1925. Kontrakto kun Mezei, la kiu li transdonas la gazeton IMR al la
TEKA-estraro. Red. estis de nun Briquet, efred. Vanverts. La gazeto aperis
regule, kun ria enhavo, kaj elvokis eneralan ladon. Prez. Blassberg,
Krakw, (kiu dediis multe da energio al sia ofco), vicprez. prof. Nishi,
Tokio (kiu forte kreskigis la movadon en Japanujo) kaj W. Robin, kas. Ss, kaj
efsekr. Kempeneers, Bruxelles, (plenuminte sian rolon kun entuziasmo). La
red. Briquet donis ekzemplon de modela kaj sistema laboro.
1926. Briquet komencis aldoni al iu n-ro de IMR sian Teknikan Med.
Vortaron. Kunveno en Edinburgh dum la UK. Raportis Primmer,
Cowdenbeath; Deuel, Leipzig; Meyer, Saarbrcken kaj Kempeneers. Vizito al
Rea Hospitalo kaj al Universitato.
1927. Sukcesa TEKA-kunveno en Danzig, eestis 60 anoj. Prelegoj de
prof. Asada, Nagasaki; Bujwid; Kempeneers; Fels, Lwow.
1928. TEKA-estraro konsistis: Blassberg, Asada, Robin, Bluth,
Neuenahr, Kempeneers. Bonega kunsido dum la UK en Antwerpen. eestis
60 anoj el 13 nacioj. Raportoj de Gunzburg, Antwerpen; Torres y Carreras,
Barcelona Robin; Raupp, Kaiserslautern; f-ino Wolf, Cleve; f-ino Hanbury.
620
Vizito al Zandera Instituto. Fine de la jaro rezignis pri siaj ofcoj Blassberg kaj
Briquet, red. fariis la agema Kempeneers, (is hodia). Prez. estis elektita W.
Robin, vicprez. Buchanan, London, kaj Ogata, Tokio, sekr.
Wysokinski, Warszawa, kas. Bluth.
1929. I-a memstara TEKA-konferenco en Wien, preparita de Ss. Ra-
portoj de Friedjung, Wien; Babadagly, Odessa; Adelfang, Warszawa; Crlenjak,
Zagreb. Vizito al Instituto pri Historio de Medicino, kie prof. Neuburger legis
raporton sciencan. Ekskurso al Kobenzl. Dum la UK en Budapest TEKA-
kunsido sub prezido de Mezei.
1930. Fondiis Tutsovetia E Med. Sekcio (TEMS). Estraro: prof.
Vojaek, Nadedin, Gogitidze, ubin, ktp. Estas aranataj med. disadigoj per
Radio Leningrad en E. Fondita emia-Farmacia Sekcio de TEKA; prez.
Wiltschek, Bratislava; Elwell, London; Maeder, St. Gallen. Areto de TEKA-
anoj kolektiis dum la UK Oxford.
1931. TEKA-kunveno dum la UK Krakw, granda sukceso. Raportoj de
Blassberg; prof. Canuto, Torino; Bulyovszky, Kiskunmajsa; Leono Zamenhof;
dir. de UEA Jakob. Ekskurso al Kobiein-a Frenezulejo. Estraro: Robin, Bluth,
Wysokinski, Kempeneers, Canuto, Fels, ktp. Granda prop. por E en la franca
med. literaturo. (,Le Phare Med.', ,Bruxelles Md.', ,Courrier Md.')
1932. TEKA-kunveno dum la UK Paris sub prezido de Vanverts. Vizito
al Pasteur-Instituto. Ekskurso al Farmacia Fabriko Roussel. En la revuo Le
Phare Mdical sukcesplena enketo pri E dank al Cligny. Multaj atoritataj
favoraj vooj. Apero de la grava verko de Briquet: ,Teknika Medicina Vortaro,
360 p.
W.ROBIN.
Medrkiewicz (mendrkievi) Jan, polo, d-ro med., efuracisto e
asekurkaso de malsanuloj. Nask. 12 nov. 1888 en Lublin. Eltrovis, fotografs
kaj precize priskribis bakteriojn de brasika fermentacio. E-istiis en sesa klaso
e gimnazio de Chrzanovki en Warszawa en 1906. En la sepa klaso organizis
kurson por 40 lernantoj, kiun gvidis A. Grabowski. Sekvan kurson en la
gimnazio gvidis li mem. Somere en 1907 organizis unuan kongreson de P E-
621
istoj en Kazimierz, kiun partoprenis . 40 personoj. Prez. de PEA en Lublin,
1924-29. Gvidanto de Lodza ES de 1929. En 1930 organizis en Lodzo E-istan
Scienc-politikan Sekcion, por agi en registaraj kaj diplomataj rondoj por
deviga instruado de E. En 1914 publikigis sciencan verketon kun E resumo.
Artikoloj en diversaj gazetoj.
Mees (mes) . C, nederlandano, kuracisto. Nask. 6 jul. 1865 en
Stadskanaal. Red. de ,Holanda Pioniro' en 1913-22. Gvidis ekzercrubrikon en
,Holanda E-isto'. Verkis: 'La kazo de la senlaboreco' (1912), kaj libreton por
nederlandanoj pri malfacilaoj e la traduko. Trad. fragmentojn el ,Camera
Obscura' de Hildebrand kaj reviziis la Vortaron N-E de Merkurio.
Megahy (megaj) Basil P. irlandano. Nask 3 jan. 1854 en County Ant-
rim. Edziis kun Marah M. Megahy, anglino, nask. 22 jan. 1855 en Warwick.
Amba E-istiis en 1908.
Meier (majer) Ludwig Emil, germano, ekskapitano, verkisto. Parto-
prenis la militon 1866; vundita. Mortis 1919 en Mnchcn. Volapkisto. Unu
el la unuaj E-istoj en G-ujo, kiu jam en 1889 konatiis kun E. La Nestoro de
la g-lingva E-movado fondis en 1891 la Societon Esperantistan en
Mnchen, poste translokiinte Nrnbergon, darigis tie sian agadon. En
1903 li intencis fondi tutlandan asocion GES, sed je lia alvoko adresita al 100
konataj de li E-istoj alvenis nur 10 alioj. Verkis lernolibron, 1891 (dua eld.
1903); ,E-istan Kantaron' 1907 (dua eld. 1913); trad. ,Wilhelm Tell de
Schiller, 1906; ,Edzia festo en Capri' de Heyse, 1906; apitro el la ,Ama vivo'
de Bolsche, 1906; ,La monaejo de Sendomir' de Grillparzer, 1907; ,Fabloj de
Lessing, 192l. Kunlaboris al ,La E-isto', ,Revuo Int.' kaj ,Danubo'; red.
,Mnchena E-isto', apr-ag 1904.
Meijer K. H., nederlandano, stukisto. Kunfondinto de la unua laborista
EG en Hago ka sekr.-kas. de NFLE (1911-14). Red. ties organon Arbeider E-
ist. Kunlaboris al ,Int. Socia Revuo.
Melsieder (majsleder) Moritz, astro-germano, policinspektoro. Prez.
de EG en Linz. Kursoj e la polico kaj fervojo.
Medunarodnij Jazik. (Int. lingvo). Monata gazeto en rusa lingvo kaj
622
en E. Fondita en 1925. Formato 26x18. Red. Nikolskij.
Meksiklando, Ameriko. Unuaj pioniroj estis A. Morin (franco) kaj d-
ro A Vargas. Dank al ilia laboro en 1903 en Santa Rosa Necoxtla (Est. de
Veracruz) estis fondata Sociedad Mexicana Propagadora del E kaj E-gazeto
La Meksika Lumturo. 16 lan. 1904 Vargas faris paroladon en tata kolegio
en Orizaba, poste eldonitan broure. En 1905 aperis EG en Gvanahuato;
poste en 1907 alia societo en Gvadalahara, kie A. Gomez Cruz eldonis ,E
Gazeton'. En Meksikurbo estis fondata Centra Meksika ES kaj gazeto Verda
Stelo. i laboris is 1914. En 1918 dank al agado de in. Jacinto Beltran, estis
fondata societo E-ista Amikaro, kiu laboris is 1925. En 1921 aperis la
revuo Arguso, eld. de M. C. Rodriguez, kiu gazeto atingis pli longan vivon kaj
i estis anka dissendita prop. cele. En 1926 fondiis E Meksika, kiu is nun
laboras. Dank al tiuj societoj estis multaj E kursoj en diversaj lernejoj kaj
anka en societoj, ekz. Monda Instituto de Nepersona Vivo. La efaj ur-
naloj volonte helpas al la E-prop. Pere de la du radiostacioj jam estis
dissendataj E-kursoj. En la tata teatro kvar fojojn oni prezentis komedietojn
pri E kaj koncertojn dum 1927-30. En la lastaj tri jaroj la movado apena
progresis kaze de la malfacilaj cirkonstancoj de la E-istoj pro la monda
krizo. La efaj E-istaj prop-istoj estis A. Morin, in. Luis G. Leon, adv.
Ramon Manterola, f-ino Natalia von Schenk kaj in. J. Beltran (mortintaj);
nunaj laborantoj: d-ro A. Vargas, Ernesto Guerra, adv. Fadrique Fernandez,
Angel Luna, M. C. Rodriguez k. a. En iuj tatoj de la lando ekzistas kelkaj E-
istoj, sed precipe izoluloj. UEA-del. en kvar urboj. M. C. RODRIGUEZ.
Melckebeke van, belgo, d-ro. Estis L. K. Trad. parton de Paoj el la
fandra literaturo, 1904; Blinda rozo de Conscience, 1906. Kunlaboris je
Int. Scienca Revuo, Belga Sonorilo, La Revuo, Espero Katolika.
Melo e Sousa (melu i soza), brazilano, d-ro, prof. de historio e Ler-
nejo Pedro II, kie li instruas anka E-n. Iama en. sekr. de BLE, kursgvidanto,
reprezentis la registaron e la 6-a UK, kie li ricevis la unuan premion e
poezia konkurso. Publikigis plurajn prozaojn kaj versaojn.
Memortabuloj. v. Stratoj.
Menu de Mnil (mn d meni) (Barono) Flicien, franco, konsulo kaj
623
muzikisto. Nask. 16 jul. 1860 en Boulogne-sur-Mer, mortis 28 marto 1930 en
Neuilly (apud Paris). E-iis en 1901. Skribis sennombrajn artikolojn en E en
preska iuj gazetoj E-istaj, kaj fariis komitatano de SFPE. Estis dir. de
,Franca E-isto' kaj ,France E iste', efred. de ,La Revuo. Li estas precipe konata
kiel la muzikisto de E. Li verkis multajn melodiojn kaj kantojn, kaj iuj
samideanoj konas lian muzikon de la himno ,Espero', kiu iom post iom
ofcialiis. Krome li verkis: L' Heritage Klodarec, unuakta prop. komedio,
1906, Les prejuges contre l E', 1908. ,Muzika terminaro', 1908 L. K. de 1919.
Menu de Mnil (Baronino) Sophie Marie-Aline, edzino de la antaa,
francino. Nask. 10 dec. 1870 en Strasbourg, mortis 22 jul 1925 en Paris. Sin
dediis varme al sociaj agadoj. Helpis al sia edzo en liaj E-aj laboroj kaj prop.
Zorgis pri Kongresoj, nome pri la UK en 1907, e kiu si faris paroladojn.
Multe helpis al la Katolikaj Kongresoj, kaj al starigo de IKUE. Verkis: ,La
Morala Edukado de la popola infano' (france kaj E-e), 1907.
Mray (mere) Charles, franco, fama matematikisto. Nask. en 1835 en
Chalon-sur-Sane, mortis 2 febr. 1911 en Dijon. Li instruis pri matematiko
en la Fakultato en Lyon (1866) kaj en Dijon (1867). Atoro de tute originala
traktato pri infnitezimala analizo, elpensinto de nova metodo por instruado
de geometrio. Li hazarde eksciis pri E e parolado farita en 1900 de lia kolego
Lambert. Lia akra kaj penetrema spirito estis tuj frapita de la genia kreao de
Z. Arde li sin etis en la bataladon multigante paroladojn, gazetajn artikolojn,
leterojn, personajn klopodojn por diskonigi E-n en iuj sciencaj rondoj: tiel li
gajnis fervorajn adeptojn ne nur en la Diona Universitato, sed en la Scienca
Akademio, en la Pariza Universitato, en la Parizaj liceoj. Li varbis generalon
Sebert, kiu jam antae aprobis la ideon Carlo Bourlet, Laisant, Appell, d-ron
Bouchard, dekanon Recoura, rektoron Boirac, prof. Lepine, ktp. Resume li
estis la granda propagandisto inter la scienculoj. En Dion mem li akiris la
alion de la Universitato, urbestraro, ktp. En 1901 li fondis kaj prezidis la
Dionan grupon. Samjare, kun Sebert, li prezentis E-n al la Scienca
Akademio. Li darigis sian E-agadon is la fno. Kelkaj prop. brouroj. L. K.,
1905-10.
L. BASTIEN.
Merchant (mernt) John, anglo, komerca direktoro. Nask. 12 jul. 1872
624
en Shemeld. Konsilantarano de YMCA. Prez. de Reformklubo de S. Kasisto
de la fama S. Wednesday Kriketa Klubo. Prez. de SEA dum 14 jaroj. Prez. de
EF de Yorkshire, 1921. Prez. de BEA, 1922-31; nun hon. prez. Prez. de ICK de
1928 is 1933. Verkis: ,Tri Angloj Alilande', 1912; ,Jozefo Rhodes kaj la fruaj
tagoj de E en Anglujo, 1923; ,Kompatinda Klem', 1931. Entute: grava kaj
persista laborado por E.
Merckens Marcel, franco. Nask. 1873, mortis 1911. Estis sekr. de la
,Lingvo Int.', kunverkis F-E vortaron, trad. ,La Vendetta' de Balzac. (UEA,
1927).
Merkado la azenpelisto. Romano de Naum Jerualmi, el la moderna
hebrea trad. Levi Wiener (Leono Vienano). 1933, 140 p. Scenejo en Palestino,
tempo: la mondmilito, rakonto: interesa, lingvo: facila. Historio, kie la
kredoj, la familiaj praa tradicioj, e la superstio ludas gravan rolon dum
anka intervenas epizodoj de la granda milito en Palestino. Tre agrabla
legao. (G. S. E, 1933 p : 168).
Merrick (merik) William Percy, anglo. Nask. 2 nov. 1868 en Shepper-
ton. Kolektis tradiciaojn. E-istiis en 1903. Propagandas inter blinduloj. Kas.
de la gazeto E-a Ligilo.
Mesny (meni) Ren, franco, eksofciro marista, prof. e la Supera Elektra
Lernejo en Paris. Nask. 19 jul. 1874 en Brest. Laboras super teorio kaj
aplikadoj de radio; altvalora scienculo, faris i. a. gravajn laborojn pri uzo de
radio por determini la pozicion de ipo sur maro per mallongaj ondoj. E-iis
1902. Provis fondi E-istan Maristan Ligon, 1907- Komitatano de la Pariza
Grupo. Prez. la Radio-Club E-iste de Fr. Kunlaboris en ,Int. Scienca Revuo'.
Redaktas la E-ajn resumojn en la Bulletin de la Socit Franaise des
Electriciens.
Mestan (metan) Franz de Paula, astriano, pastro, dum 18 jaroj pro-
vincialo de l ordeno de piaristoj por Astrujo, konsistoria konsilisto en
Krems. Nask. 1 apr. 1865 en Hlinsko (nun SR). Multe laboris en la E-
movado. Estis prez. de IKUE kaj Kat. Unuio E, Wien, vicprez. de AED,
komisaro de tata Ekzamen-komisiono de E, Wien. Li verkis ,Tabeloj por
intua instruado de E', aprobitaj de l ministerio por instruaferoj, krome ,E.
625
preareto, multe uzata.
Metropoliteno. Romano, originale de V. Varankin. 1933, 200 p. Temas
pri juna soveta ineniero, kiu vojaas al Berlino por studi la metodojn de
konstruo de metropoliteno (subtera elektra fervojo). . . La moderna vivo en
Sovetio spegulias fanke de la anta-Hitlera Germanujo. (F. E. W., Te
British E-ist, nov. 1934.)
Meyer (mejer) Samuel, franco, interpretisto kaj ipa makleristo. Nask.
8 febr. 1864 en La Rochelle, mortis 16 majo 1921 en L. R. E-iis en 1899, kaj
tuj gvidis kurson en L. R. kaj faris paroladojn. Dum multaj jaroj kunlaboris
en ,L' Esperantiste', batalis fanke de Beaufront, kaj poste penadis por deteni
lin de la ida skismo. Komitatano de SFPE, prez. de la Sudokcidenta Federacio.
Li scipovis dekduon da lingvoj; lia stilo estis tre pura. Krom multaj artikoloj
kaj prop. brouro li postlasis multajn valorajn tradukojn: X. de Maistre;
,Vojao interne de mia ambro, 1904; Molire: ,L' Avarulo, 1904.
Beaumarchais: ,La Barbiro de Sevilla', 1909. De Hervilly: ,La Supujo',
komedieto, 1909. Mrime: ,Karmen', 1911. C. Wagner: ,Estu Homo, 1912.
De Vigny: ,La Intervidio kaj Nekonita Dialogo, 1914. L. K. de 1905.
L. BASTIEN.
Mezei Kroly, hungaro, d-ro, kuracisto. Nask. 16 febr. 1890 en
Budapest. Verkis 4 librojn kaj proks. 200 artikolojn pri kozmetiko. Eltrovinto
de la Chromolux-terapio. E-isto de 1905, fervora propagandisto anta la
milito. En 1919 verkis lernolibron, poste fondis kaj en 1923-25 redaktis ,Int.
Med. Revuon'.
Mezopotamio, v. Irak.
Mia penso. Poemo de Z, verkita anta 1887. Dum ses jaroj li restadis
sub silento. i estis tempo malfacila. Al neniu li parolis pri sia laborado. . .
Tiel pasis for la plej belaj jaroj de la vivo, la studentaj, malgaje kaj dolore.
(Privat, Vivo de Z, p: 32)
Mia poezio. Originale de San Millan Alonso. 1932, 62 p. Laboro
zorga, honesta, obeanta regulojn de versfarado, . . . iom didaktika kaj ne tre
626
altfuga. (G. S., ,E', 1932, p: 105.)
Michaux (mio) Alfred, franco, advokato. Nask. 5 jul. l859 en Clenleu
(apud Boulogne-sur-Mer). Advokatestro en B. Tre agema, prezidis societon
por infanoj lalee punindaj; okupias pri sportoj, ktp. Li studis kaj povis
paroli la Neo-Latin de Courtonne. Li estis varbita al E de Beaufront. La
unua kongreso en Boulogne dum 1905 restos lia gloro. Li iniciatis preparis
kaj sukcesigis in. La 7 ag. okazis en Calais kunveno de 120 E-istoj. Kelkaj
proponis, ke tian feston oni rekomendu en la venontaj jaroj. Tiam M. ekkriis:
Nu, mi invitas vin la venontan jaron en Boulogne por vera, grava E-ista
Kongreso. Tiu historia frazo estas la fonto de niaj UK-j. Dum la unua UK li
gastigis Z. lia praktika senco kuraigis la Majstron kaj efke helpis al la granda
sukceso kaj al la decidoj alprenitaj. M. vicias inter la plej varmaj kaj agemaj
propagandistoj de tiu epoko. Li faris sennombrajn paroladojn en Francujo kaj
anka en Belgujo, Nederlando, Britujo: Li prezidas la Societon Int. de Juristoj
E-istaj. Li opiniis, ke en kelkaj medioj (ekz. kuracistoj) oni ne povas sukcesigi
alian lingvon ol la latinan, kaj li proponis utiligi latinon simpligitan Ro-
manal. Tiu provo ne havis sukceson. Krom multaj artikoloj en francaj ur-
naloj li verkis: Kun Boulet:, Nouvelle methode pour apprendre seul l E', 1905.
,Libera Evolucio a Akademio', 1908. ,Catechisme de l E'.
L. BASTIEN.
Micuii Icumu, japano. Ofcisto de fervoja ministerio: Nask 3 jun.1896
en Sizuoka-ken. Direktoro-kasisto de JEI sindoneme kaj sukcese administras
ekonomian fankon de JEI preska de la fondo.
Midthus Haldor, norvego, instruisto, en Lysekloster e Bergen. Mortis
31 marto 1909. Studis Volapkon anta 1900; en tiu jaro konatiis kun E,
rapide ellernis in kaj poste fervore propagandis precipe inter geinstruistoj. L.
K. de 1905. Preparis
lernolibron ne eldonitan kaj kunverkis la lernolibron de la dana pioniro
F. Skeel Giorling.
Mi en li. Romano de L. Vladyka, el la ea trad. Moraviaj E-Pioniroj.
1933, 193 p. Mistere malkvietiga romano... la eventoj arte kaj komplike
627
interplektias... la stilo stree konciza... ofa senpera dialoga formo... lerte
tradukita. (G. S. ,E', 1934, p: 5.) Verko apena komprenebla kaj certe ne
tradukinda. (Te B.E. 1933. 163.p.)
Migliorini (mijorini) Bruno, italo; d-ro, lektoro, poste priv. docento
kaj komisiita prof. pri itala lingvo en Roma Univ. efredaktoro de granda
Itala Enciklopedio. Nask. 19 nov. 1896 en Rovigo. E-isto de 1912. Fondis
grupon en Rovigo (1912, kunfondis en Venezia (1914) kaj en Roma (1921).
Verkis gramatikon por italoj (2 eld.), int. E-an Legolibron (kunlabore kun sia
frato Elio M.); verkis artikolojn pri lingvaj temoj en diversaj gazetoj (pri
enerala lingvistiko, pri E-vortoj, kontra aliaj projektoj de int. lingvo).
Prelegis en Someraj Universitatoj de Oxford (1930) kaj Paris (1932).
Migliorini Elio, italo, d-ro, helpanto e Geografa Instituto de Roma
Univ. Nask. 9 marto 1902 en Rovigo. Kunlaboris en italaj E-gazetoj. Del. de
UEA en Roma de 1922.
Migranta Plumo. Verkis Baghy, 1929, 158 g. ,Poemoj kun prozoj,
originalaoj kun tradukaoj alternas multkolore. La majstra formosento de
Baghy iam nove surprizas. iu poemo estas kvaza muzikao. La kutima
interesa rakontmaniero, la bela, eleganta stilo kaj esprimrieco ne mankas
anka e i tiuj rakontoj. (Rozsi Gondor, Hungara Heroldo, 1930, n-ro l.)
Migrukunmi. Katolika prelibro por viroj kaj junuloj. De J. Sauren,
1913, 336 p.
Mialik Jozsef, hungaro, prof. de instruistina seminario. Nask. 27 ag.
1883 en Kassa. (nun Koice, en SR). Longajn jarojn militkaptito en Siberio,
kie li konatiis kun la lingvo. Propagandas E-n e ofcialaj personoj kaj en
pedagogiaj rondoj. De 1928 li gvidis la aferojn de HES kaj en 1931-32 estis
ia prez. En 1932 fondis la H. E Pedagogian Asocion La efa organizinto
kaj prez. de UK en Budapest. En la UK en Oxford kaj Krakw reprezentis la
ministron de la instruado. En 1930 aperis lia hungarlingva brouro. Red. de
,H. Heroldo' en 1931-32.
Mialski Egeno, (ps:-j Torentano, Revulo, Profetivski), ruso,
instruisto-bibliotekisto. Nask. 21 jan. 1897 en Letiev, Ukrainio. E-isto de
628
1911. Nun organiza sekr. de la IAREV. En 1917 li fondis lit. E-revuon ,Libera
Torento' en Saratov, kie aperis liaj unuaj poemoj originalaj kaj tradukaoj.
Kunlaboris al ,SAT-organoj', ,Bulteno de SEU', ,Internaciisto' kaj al ,La Nova
Etapo'. Aperis de li poemaroj ,La Unua Ondo, 1918, ,Du Poemoj', 1922,
,Prologo', 1929, ,Fajro kuracas', 1932. Flirtvoa poeto. Majstro de la liberaj
formoj. Liajn poemojn karakterizas la rapsodieca ritmokonstruo. La efemo
en liaj unuaj tri libretoj estas la nudigita amo. En ,Prologo' jam trovias
socialistaj pensoj, sed en ,Fajro kuracas' li tute foretis sian istiaman
efemon kaj grandspire kantas pri mondpolitikaj aktualaoj la ekstreme
maldekstra revolucia koncepto piedpremante la demokration. Cetere liaj
poemoj estas belaj, variaj kaj surportas la aromon de ia stranga poezia armo.
EMBA.
Mijake Hisano, japanino. Nask. 1905 en Okayama. Laboristino, iam e
la presejo de la eldonaoj de JEI. Kuraa agitparoladantino en E.(Kaw.)
Mijake ihej, japano. De marto 1932 ekskluzive ofcas kiel sekr. de JEI.
Nask. 16 okt. 1901 en Simaneken. Iniciatis J. E-Literaturan Societon en 1932,
kiu celas plibonigon destilo de J. verkistoj kaj elekton de J. tradukmdaj verkoj.
Trad.: ,Epizodo en uzenji', historia dramo de nuntempa verkisto. Red. E-
Lernanto. 1933.
Mikkelsen Asta, danino, instr. en Kopenhago. Nask. 23 marto 1869 en
Logtved. Prez. de E-Unuio de Danaj Instruistoj, fondita 20 nov. 1911.
Miolalski Stefan, poto, d-ro, kuracisto kaj urnalisto. Nask. 1861 en
Krakw, mortis 27 nov. 1929 en Lwow. Red. dum multaj jaroj la potan revuon
Voo de Kuracistoj, verkis multajn profesiajn scienc-verkojn. Kiel E-isto li
famiis, ke li, la unua, eldonis profesian E-an revuon, Voo de Kuracistoj,
1908-11. Estis kunprez. de la UK en Krakw, 1912.
Milano kaj lagoj de Lombardio, eld. Touring Club Italiano, 1931, 112
p. kun 9 kartoj kaj 6 planoj. Grava eldonao, kiu informas la turiston la la
modelo de ,Baedecker'.
Mildwurf Adolf, pollandano, d-ro de politikaj sciencoj, urnalisto.
Nask. 1900 en Przemysl. E-isto de 1916. Aranis studentan fakkunvenon
629
dum la UK 1924 en Wien. Multaj paroladoj en W. Kiel e-metoda instruisto
gvidis en 1933 multajn kursojn en Danujo; fondis tie tri grupojn.
Kunlaboranto de HDE.
Miletz (milec) Jzsef, hungaro potparkasa ofcisto. Nask. 18 dec.
1865 en rkeny, mortis 20 ag.1915 en Kispest. Finstudis kvin jarojn de la
med. fakultato. Pioniro, la unua aktiva E-isto en Budapest Fond. kaj prez. de
la unua EG en la efurbo, 1901. En 1903 verkis kun Lengyel kaj Schwrer
gramatikon, en 1904 red. la gazeteton E kaj en 1905 ,Hungara E'. Prop
laboro anka en Kispest.
Milita periodo. 3700 E-istoj enskribiis por la Deka UK en Parizo en
1914, inter ili 2500 eksterlandanoj. Giganta palaco Gaumont estis luita kaj
ornamita per verdaj fagoj. La salutparolo de s-ro Painleve estis preta. La
organizo estis modele preparita.
Karavanoj de Rusoj, Germanoj, Angloj jam forvojais, kiam eksplodis
la eropa milito. Alveninte Parizon la 1-an de ag., la fremdaj E-istoj vidis
ekscititajn popolamasojn, eneralan mobilizon, irajn adiaojn de patrinoj
kaj edzinoj al forirantaj viroj. La karavanoj reprenis mem la vagonarojn en
granda uro. Sed ne iuj povis. Kelkaj malfeliaj fremduloj estis internitaj en
civilkaptitejoj. La ceteraj haltiis survoje a revenis hejmen, multaj por
forveturi siavice al la batalkampoj.
D-ro Z, haltigita en Kln, rapidis al rusa landlimo, trovis in fermita,
reveturis Berlinon kaj devis entrepreni la longan vojaon tra Svedujo-
Finnlando-Peterburgo por reatingi la hejmon en Varsovio. Sovaa kanonado
kaj malamaj kantoj eksonis anstata la espera himno. Diplomatataj intrigoj,
kaj imperialistaj ambicioj etis tutan Eropon en aosan buadon. Malhela
ondego dronigis la noblan revon de la E-istoj sub frakasa amo.
Dum monatoj oni sciis nenion unu pri aliaj. Tamen la fameto ne
estingiis. En savita teranguleto, meze de l ventego, la UEA-ofcejo restis
malfermita en netrala Svislando. Post ses monatoj da silento la gazeto ,E'
reaperis en jan. 1915. Hodler donis novaojn. Li estis organizinta servon por
transsendo de familiaj korespondaoj inter malamikaj landoj. Kompreneble
politika a militista aludo estis severe malpermesita. Leteroj devis alveni
630
malfermite al UEA en Genve, kiu transsendis ilin al la dezirata lando kun
eventuala traduko en ties lingvon la neceso. Franca patrino skribis al flo en
Germanujo. Astria knabino al fano en Anglujo. Kortuaj korespondaoj,
homaj amoj, doloroj, mizeroj, esperoj trapasis la UEA-ofcejon, kie multaj
lokaj gesamideanoj helpis. Du a tricent leteroj alvenis kaj resendiis iutage.
Tiamaniere ioman helpon en homaj suferoj povis alporti E kaj ia organizo.
La faritaj servoj atingis 200.000.
Sed Hodler faris pli. Per sia gazeto li memorigis la E-istojn, ke ili estas
homoj. Ni havas la devon ne forgesi, li skribis en nobla artikolo Super
(,E', 5 jan. 1915). Flanke de niaj simpatioj, ni havas devojn, kiujn al ni trudas
nia E-isteco, devo kredi, ke neniu popolo havas la monopolon de la civilizeco,
de la kulturo a de ia humaneco. . . Devo kredi, ke neniu popolo entute havas
la monopolon de la barbareco, perfdeco a stulteco. . . Devo konservi
prudenton e meze de la premigaj infuoj de la popolamasoj. . . La parolo
estas nun al la kanono, sed ne eterne daros ia blekado. Kiam centmiloj da
homoj kuos en la bataltomboj kaj la ruinoj e la venkintoj kaj venkitoj
atestos pri la teknikaj pli ol pri la moralaj progresoj de nia civilizeco, tiam oni
alvenos al iu solvo, kaj tiam, malgra io, la int. rilatoj denove ligios, ar
super la nacio estas tamen io . . Se sur la nunaj ruinoj ni volas konstrui novan
domon, oni bezonos tiujn laboristojn, kiujn ne timigos la malfacilaoj de la
rekonstruado. . . Ni E-istoj estu la embrio de tiuj elitoj. Por inde plenumi nian
taskon, ni konservu nian idealon kaj ne lasu nin subpremi de la malespero a
de bedaro.
El ambafankaj traneoj venis al Hodler emociaj aproboj de homoj
kunsentantaj apud la morto kaj danero. Ho ve, la listoj de Niaj mortintoj
pli kaj pli longiis. Anka la milito mem. Tamen la kroniko montris, ke ia
movado ne mortis. En aliaj kontinentoj i daris ageme, en Brazilo, en
Usono, en Astralio, en Ekstrem-Oriento. En ag. 1915 e okazis en San
Francisko la Dekunua kongreso, kompreneble pli amerika ol universala. El
Eropo partoprenis neniu delegito krom rusa vojaanto, sed kelkcentoj da E-
istoj el Kanado kaj Usono tie kunvenis dum la Pacifika Ekspozicio. efe temis
pri: Kiel organizi la fortojn de la E-istaro post la fno de la eropa milito? La
kongreso vodonis deziresprimon, ke UEA tion entreprenu sin turnante al
iuj naciaj societoj el sia sidejo en ekstermilita Svislando. En Eropo estis
kursoj en preska iuj landoj, neitralaj kaj militantaj, sed kompreneble
631
malpli multaj ol antae. Kiam la gazeto ,E' ne povis plu eniri a trapasi
kelkajn landojn, Hodler presigis raportojn de UEA, kiujn li dissendis en
formo de brouretoj kun novaoj pri iuj naciaj movadoj.
En kelkaj landoj, i. a. en Germanujo kaj Francujo, aperis militaj pro-
pagandiloj en E pravigantaj la nacian vidpunkton. Kelkfoje registara subteno,
alifoje privataj iniciatoj tion ebligis.
Pli interesa estis la disvastigo de vera E-ismo en la militkaptitejoj. Kiam
s-ro Justin Godard, honora membro de UEA en Lyon, estis tata
subsekretario de la saneca fako en 1916, li cirkulere rekomendis al la
militistaj fegistoj la lernon de E kaj mendis por disdono 10.000 e-rojn de la
lernlibreto Bayol E-Rua Kruco. Affanke la Tutmonda Komitato de YMCA
disdonigis milojn da E-lernolibretoj al militkaptitoj en diversaj landoj.
Tiuj malfeliaj junuloj, enfermitaj kiel brutaro inter bariloj, sopiris je ia
interesa allogao, kiu forgesigas malsaton kaj hejmosopiron. Hodler
rekomendis al delegitoj de UEA viziti tiujn lokojn se permeso ebligas kaj vidi
u ne trovias iu perdita samideano. En diversaj lokoj ili faris tion kaj oja
interfratio okazis. En aliaj tiaj malliberejoj, unu sola kaptito instruis la
lingvon al centoj da ceteraj, kiuj kopiis vortojn kaj regulojn unuj de aliaj. Tio
i. a. okazis en Siberio, kie japanaj generaloj e subtenis tiun lernadon. E-istaj
rondoj fondiis. Oni kantis la himnon kaj gaje interparolis la lingvon inter
plejdiversgentanoj.
En tia perdita malproksima loko, la hungara poeto Julio Baghy verkis
iujn el sia plej belaj poemoj. Tie atingis lin la malojiga novao pri la morto
de d-ro Z pro kormalsano (14 apr. 1917) :
La famon ne brue,
Nur poste malfrue,
Simite al eo de mortkrio
Mallonga sciigo alportis:
632
La Majstro mortisc.

Tiu mallonga sciigo trafs iam kaj plorigis homojn en iuj plej
malproksimaj anguloj de la mondo. Jam delonge ili adis nenion pri la
movado. u i vivas ankora? u ne? u dronis anka tiu nobla espero de l
homaro sub la malhelaj ondegoj de l bua teruro? Jen mortis la fondinto, la
inspiranto de miloj. Kio estos post li? u homa verko disblovios al iuj
ventoj de forgeso, a u la spirito lasos ian subteran semon potencan je eterna
vivo kaj iam reforonta konsole tra la mondo mizera? apitro, prenita el la
,Historio de la lingvo E', de E. PRIVAT.
Militrezista movado. Dum la milito izoluloj diverslande rifuzis in
partopreni iel ajn, bazante sian rifuzon sur motivoj a religiaj a moralaj. En
Anglujo stariis la No-Conseription Fellowship, kies membroj kuniis por
rezisti la milit-servon. En Britujo 16.000 malliberiis pro tiu rifuzo. En 1921
diversnaciaj militrezistantoj starigis la Internacionalon de Kontramilitistoj
(War Resisters' International) religie kaj politike netralan. iaj membroj
unuias en la konvinko, ke ia milito estas krimo, kaj ili frme rifuzas subteni
ian ajn militon, kaj penadas forigi iajn kazojn de la milito. Ili kredas, ke la
plej bona metodo forigi la militon, estas rifuzi in partopreni. De la komenco
la I. K. uzadis E-n, kaj eldonis brourojn kaj modele redaktatan regule aper-
antan informbultenon en E. Pere de E la I. K. enradikiis en multaj landoj, kie
sen ia helpo kontakto ne estus ebla. La Homaranismo de Z havas
parencecon al la idealoj de I. K. Pro tio I. K. atendas kaj efektive trovas multe
da helpo e la E-istaro. La sekr. de I. K. estas H. Runham Brown, 11 Abbey
Rd., Enfeld, Middlessex, Anglujo. I. K. havas 48 sekciojn en 27 landoj, kaj
individuajn membrojn en 64 landoj. En fno de 1932 pli ol 100 junuloj
diverslande estis en malliberejo pro rifuzo de milita servo. I. K. multe helpas
al tiuj, kiuj tiamaniere suferas por la paco de la homaro. M. C. BUTLER.
Millidge (mili) Edward Alfred, anglo, komercisto. Nask. 13 jul. 1865
en Kingston on Tames. E-isto de nov. 1903. eestis de 1905 is 1911 la UK-
jn en Boulogne, Genve, Cambridge, Dresden; Barcelona, Antwerpen.
Redaktis kun kaj sen W. W. Mann kaj A. E. Wackcill, Te British E-ist'. Verkis
multajn artikolojn. Kompilis, E-A Vortaron' (1932, V-a eldono), kaj kun G. E.
633
Gordon indekson al la sama vortaro. LK kaj multajn jarojn estis anka
akademiano.
Milsom Maria, (ps. Ramo), francino. Mortis 82-jara en Bossey 14 ag.
1933. Pioniro de E en katolikaj rondoj. En Genve i aktive kunhelpis kaj
mone subtenis la movadon. Trad. la faman romanon de Wiseman: ,Fabiola',
1914. ,En Svislando' 1908, , E en doloro ni estu ojaj' de Kamm, 1910 ktp.
Mincev (minev) Dimitr Nikolov, bulgaro, publicisto. Nask. 18 jun.
1905 en Constanta (Rumanujo). Red. de rumana lit. revuo, kunlaboranto de
multaj revuoj, batalanto por la bulgara-rumana kultura amikeco. E-isto de
1928 Grandnombraj artikoloj por E. Fondinto kaj red. de la trimonata gazeto,
E-istul', 1932. Prop brouro, 1929. Prez. de EG.
Miniaturoj. 50 originalaj poemetoj de G. D. Nash. 1931, 58 p. Nash
sternas mozaikaojn ie kolektitajn; ili iis versoj sub lia mano, kiun estras
sao, mildo, ionkompreno, amo al iu subsuna kreao kaj senlima
bonkoreco. Lia lingvao estas pure poezia belforma kaj formria. (Butm, HE,
1931, n-ro 45.) armaj poemoj, sed kun ieaj adasismoj, tro oftaj gramatikaj
eraroj kaj aliaj makuloj, kiuj povas neniigi e la plej allogan armon.
(Newell, Te B. E. 1931 p. 109.)
Mimbeck (minibek) Arnold, astrogermano, d-ro, jura kaj fl.,
komercministeria konsilanto. Nask. 15 jul. 1878 en Lienz, Tirot, mortis 17 jul.
1930 en Wien. Prez. de la l6-a UK en Wien, 1924.
Minke Jan Willem, nederlandano. Nask. 5 jun. 1896 en Amsterdam. E-
isto de nov. 1926. Estrarano de Ni volas Lumon de 1927-1932. Regiona
SAT-peranto, 1931-33. Kunatoro de E-lernolibro.
Minkov Stefan, bulgaro, prof. de mekanika-elektroteknika lernejo en
Sofa. Nask 23 majo 1883 en Razgrad. Fakulo en la metala tekniko; gravaj
verkoj, multaj artikoloj. Jam en 1906 li ricevis ateston pri kapableco de SFPE,
Francujo, kie li perfektiis kiel mekanikisto 5-6 jarojn, samtempe vigle
partoprenis la E-movadon kaj spertis ofe la praktikan utilon de E. Ano de
BEA, Bulgarujo, de 1912, io sekr. dum la mondmilito kaj kunred. de, B. E-
isto, nun estas vicprez. Ano de UEA de 1915, nun ia komitatano. Gvidis
634
kursojn.


Minnaia Luigi, italo tatofcisto. Nask. 21 jan. 1899 en Pisticci. E-isto
de 1926. Fervora prop-isto. Sekr. de la loka grupo en Roma.
Minoda Takuma, japano, komercisto de konstrua mainaro. Nask. 1
sept. 1875 apud Sendai. Unu el la dir. de JEI. Kompilis: Japanaj Komercaoj,
1911
Minor Karl, anglo, loanta en Germanujo, reklamisto kaj eldonisto en
Hamburg. Nask. 21 septembro 1891 en London. Konatiis kun E en 1908,
aktiviis en la movado en 1921, fariis literatura red. de ,G. E-isto', kie
ankora nun estas recenzisto de novaj verkoj. L. K. Prez. de ES. Verkis: ,E-G
Vortaron', 1924 trad. ,Natan la Saulo', dramo de Lessing, por la
festprezentado e la UK en Nrnberg, 1923.
Mirejo. De Mistral, tri kantoj unuaj, el la franca trad. Champion kaj
Noel. 1909, 72 p. efverko skribita en unu el plej malnovaj kaj samtempe plej
armaj lingvoj de Eropo. (El la Antaparolo.) Bona traduko.
Mirinda Amo. Romano, originale de Luyken. 1913. 295 p. Interesa en-
havo kun morala subtendenco. Bona stilo. Verko kronita de la Akademio.
Mirski Boris, (ps Bela Manto). Mortis dum la milito. Estis talenta E-
poeto kaj trad. el Lermontov.
Misiisto. v. Katolika movado
Miss Esperanto. Dum la UK en Budapest, 1929, okazis beleckonkurso
en la kadro de la kostumbalo. Partoprenis . 100 fralinoj el multaj landoj.
Tiun i titolon de la plej bela fralino ricevis Veronika Eksta, estona
ofcistino.
Mistero de doloro. Dramo el la kampara vivo en 3 aktoj de Gual, el la
635
kataluna trad. Pujulay Valls, Kolekto de ,La Revuo'. 1909, 92 p. Bela kaj
interesa dramo, ludota de profesiaj aktoroj dum la Barcelona Kongreso.
enerale bona estas la traduko. (P. C. T. C., L. I. 1909, p' 380.)
Mistler Alphonse, franco, instr. Nask. 5 febr. 1873 en Tannenkirch,
Alsate-Lorraine, Francujo. En sia patrujo li komprenis E-an gramatikon en 2
horoj. 1893 venis al Nagasaki, Japanujo, kaj restis tie is 1933. 1902 skribis pri
E en iu fremdlingva gazeto en Nagasaki unua voo pri E en J-ujo. De 1903
instruisto de fziko, kemio en Kaisei Tygaku, kie iam lekciis E-n. Nun
instruas francan lingvon en St. Joseph's College, Bluf, Yokohama. Milda, ne-
sintrudema, serioza. (Kaw.)
Miima Miiaki, japano, vicgrafo, membro de Supera Domo de Parla-
mento, dir. de J-a Ligo de skoltaj grupoj. Nask. 1 jan. 1897 en Tky.
Konsilanto de JEI (Kuw.)
Mittey (mite) Alfred, franco, literpentristo. Nask. 26 nov. 1873 en Pa-
rizo. Interesias pri sindikataj aferoj kaj interhelpaj societoj. Propagandisto de
E, dum 8 jaroj gvidis kursojn en la Pariza Laborborso. En jan. 1931 kreis la
iulundan tagmanon Agapo en Parizo, kunvenejon de multaj E-istoj
Mladenov Stefan, d-ro, bulgaro, univ. prof. de kompara lingvistiko.
Amiko de la int. lingva movado, speciale de E kaj skribis artikolojn pri i.
Mbusz Albin Friedrich Richard, d-ro, (ps. Amo), germano dir. de
reallernejo. Nask. 8 jan. 1871. Iam volapkisto. E-isto de 1901. Faris multajn
prop. paroladojn, gvidis multajn kursojn, fondis grupojn en Lbeck,
Flensburg, Schleswig, Kiel, Eutin. Estis dua prez. de GEA, 1909-12, prez. de
Nordalbinga EL, 1912-21, prez. de la Lbeck-a ES de 1908 is nun: Verkoj: ,E
lernolibro por G-oj', (5-a eld. 1424), ,Universala E-Lernolibro', 1926; ,E-aj
Instruleteroj', 1918-20. ,Demonstraciaj tabeloj', 1912, ,Dokumentoj de E'
1921, ,Katalogo de E sigelmarkoj', 1912. Multaj artikoloj en kaj pri E en
gazetoj.
Moch (mok) Gaston, franco, ofciro de artilerio, is 1894, poste verk-
isto. Nask. 6 marto 1859 en Saint-Cyr (apud Paris). En 1893 li verkis francan
libron, kie li antavidis ne mallongan, sed kvarjaran militon, kiu unuigos la
636
batalantajn popolojn. En 1894 li eksiis kaj sin dediis al la propagando de
paco per franca-germana akordo, kaj al la defendo de la Rajtoj de la homo.
En 1879, lernanto en l' Ecole Polytechnique, li legis libron pri Leibnitz kaj
de tiu momento ne esis pripensi la problemon de int. komprenio, tiom pli
ke li estas poligloto. Li aliis al E en 1889 (la tria aliinto en Francujo kaj dum
multaj jaroj propagandis per parolo kaj verkoj. La 31 marto 1900 li faris
paroladon, post kiu fondiis la Pariza grupo, kiun li prezidis. Sed tuj e la
komenco li deziris perfektigojn kaj korektojn, kaj post la rifuzo de Z, li
darigis sian porreforman agadon, al kiu, li diras, li fne altiris de Beaufront,
unue timigitan. Li partoprenis en la laboro de la Delegacio (1907) kiel
anstataanto de Boirac. Iom post iom li deturnis sin de E, kaj kiam la
komisiono elektita de la Delegacio fnis sian laboron (1913), li defnitive
adoptis la reformitan sistemon. Nun li reetas e la ideon de artefarita lingvo.
Li redaktis ,Espero Pacifsta' (1905-1908). Krom multaj artikoloj kaj kelkaj
brouroj en E precipe pri paco kaj malarmo, li verkis ,La question de la
langue int. et sa solution par l E', 1897. ,Pri la elparolado de E', 1907. Traduko
de Tristan Bernard: ,Angla Lingvo sen profesoro', komedieto, 1907. Traduko
de About:, La Rego de la Montoj', 1909., Pri la transskribo de la propraj
nomoj en E', 1910. LK, 1905-12.
L. BASTIEN.
Moder Hans, germano eoslovaka. Longjara sekr. de la EU Verda
Stelo en Praha. Instr. por E en blindistejo. Verkis en E aron da humoraj
skizoj.
Modernaj Robinzonoj. En la Siberia Praarbaro. Rakonto, originale de
T. Schwartz, (Budapest) 1924, 88 p. Vivo, suferado, forkuro de militkaptitoj
tra multa aventuroj. Simpla, vigla stilo.
Modrijan Fr., jugoslavo, prof. Gvidanto de Isosek-kursoj. Verkis la
libron ,Fabeloj', originalaoj; tradukis slovenajn beletristikaojn.
Moissenet (masne) Lon, (ps.L. M.), franco, efn. de la tata Pontoj
kaj Vojoj. Nask. 3 majo 1860 en Paris. Fondis a prezidis diversajn grupojn.
Membro de la patrolanda Komitato de SFPE. Krom artikoloj en lokaj gazetoj
kaj en ,Int. Scienca Revuo', propagandis precipe e samprofesiuloj kaj
637
politeknikanoj. Sendis komunikojn pri E-a movado en la grava revuo ,France
et Monde', ktp. Sendis al la Komitato Morris (Usono) verkon pri ,E helpa
lingvo je praktika uzado'.
Mojado Mariano, hispano, pastro en Madrid. Prez. de HEI. Faris mult-
ajn radioparoladojn pri E. Kunlaboris al ,H. E-isto', LK.
MOKA, Mondjunularo Katolika. Unua alvoko por la fondo de
MOKA aperis en 1919 en la E-gazeto ,Blanka Kruco', defnitiva fondo okazis
en 1920 en Hago. En la unuaj jaroj i laboris kiel sekcio de IKA (v.), sed kun
organiza sendependeco. Kongresoj de MOKA okazis en 1921 en Graz, 1922
en Luxembourg, 1923 en Konstanz, 1924 en Lugano, 1925 en Oxford, 1929 en
Barcelona int. specialaj konferencoj en diversaj lokoj. En multaj int. kongresoj
organizitaj de aliaj asocioj MOKA kunlaboris. iaj organoj estis la gazetoj
,Blanka Kruco', ,Espero Katolika', ,Katolika Mondo', Justula Angulo en ,K.M.',
fne de 1926 ia propra gazeto ,La Juna Batalanto'. Aperis kaj aperas kelkaj
naciaj informiloj, iuj kun insista E-propagando. MOKA organizis int.
korespond-, inform-, vojaservojn, ktp., helpis efke la E-propagandon. Ekz.
en 1927 MOKA publikigis alvokon Katolika junularo kaj E, subskribitan de
pli ol 30 kat. junularaj asocioj. La alvoko estis represata en 20 gazetoj, speciala
fugfolio (12000 e-roj) anka disvastigis in. MOKA eldonis fugfoliojn por E
en franca, angla, ina kaj aliaj lingvoj. La efsekr. de MOKA faris paroladojn
kun efka E-propagando en 20 eropa kaj amerikaj landoj, kelkaj naciaj
sekretarioj estas tre fervora prop-istoj. La organizo estas jena: Ekzistas
delegitoj kaj lokaj grupoj, naciaj sekr-oj kaj naciaj komitatoj, fne int.
komitato, ekzekutiva komitato kaj int. sekr-ejo. Protektoro estas episkopo d-
ro Majlath de Transilvanio, Rumanujo. La MOKA-movado estas benita de la
papo kaj de multaj episkopoj. La int. sekr-ejo estas en dara kontakto kun
membroj kaj simpatiantoj en tre multaj landoj, naciaj sekr-ejoj nun laboras en
23 landoj. Adreso de la int. sekr-ejo: d-ro W. Solzbacher 77, Montee de Pilate,
Luxembourg-Eich, Luks.
W. SOLZBACHER.
Mlke Marta (Sophie), germanino, sekr. de kunlaborado de IALA.
Nask. 20 apr. 1886 en Sommerfeld. De 1927 laboras por E: prop. artikloj kaj
paroladoj, starigo de statistikoj kaj adresaroj rilate la instruistaron kaj in-
638
struadon de E. Artikoloj en IPR.
Monako, Eropo. La pioniro en i tiu landeto estis en 1900-03 E. Bar-
bier, Ed. Pirot la Beaume kaj la fama E-isto Gaston Moch. La lasta en 1903
skribis serion da artikoloj en Le Petit Monegasque kaj aranis kurson, post
kio estis fondata EG. En 1900 Leger kaj d-ro Richard, dir. de Oceanografa
Muzeo de Monako kaj prez. de la EG, enkondukis E-n en bultenon de la
Muzeo. La la Dietterle-statistiko en 1928 troviis nur unu E-isto en la lando.
I. IRJAEV
Monda Poto. Aperis de 1900 kiel Schweizerpost en Fischenthal. En
1909 i fariis ofciala organo de la Int. Ligo kaj ricevis la titolon: Welt-
Post. Monda-Poto. De majo 1925 estas is hodia la titolo Monda Poto
8-16 p. (post la milito ofe nur 4) 33x23. Red. I. Talmann. De majo 1912-
julio 1914 i estis kunigita kun Svisa Espero, tiamaniere, ke amba gazetoj
ricevis la saman formaton 33x23 kaj estis amba liverataj al la anoj de Svisa
E-Societo. MP reviviis en okt. 1919, red. restis is okt. 1922 I. Talmann en
Fischenthal. Poste red. estis: K. Dring en Frankfurt/M., Ferd. Blocher en
Hamhurg, R. S. Carter en Balbao Heights, Canal Zone (Panama), I. H.
Blackney en Saginaw, Mich. USA. Kelkaj n-roj aperis intertempe en
Markneukicch (Saksujo) kaj 2 litogr. en Hamburg (Blecher). MP okupas sin
nur pri kolektadaj aferoj (precipe potmarkoj), nur inter majo 1912 kaj julio
1914 i anka enhavis E-propagandon, kursojn, literaturon ktp.
P. TARNOW.
Mondjunularo Katolika. v. MOKA.
Mondo kaj Koro. Originalaj poemo de Kalocsay, 1921, 32 p. La
verketo montras kunecon de lingva lerteco kaj poezia kapablo altgradaj (G.
5. , E', 1921, p: 28.)
Mongolujo. Grandampleksa sendependa popola respubliko inter
Sovetunio kaj inlando kun efurbo UlanBator-Roto (Urga). Sur teritorio de
M. ankora en la unuaj jaroj de E-movado lois E-istoj, precipe rusaj, ekz. N.
P. Evstifejef en Urga 1900 kaj I. Pukovskij en rus-mongola komerca
639
limurbeto Kjata 1889. Inter la mongoloj mem la E-movado komenciis nur
post sendependio de M. for de inlando, kiam tien revenis el eksterlando en
1924 instruisto ajan irob. En 1925 bonan propagancion por E faris en M.
vizito de sovetia sesaeroplana fugekspedicio Moskvo-anajo, tiam okazis
renkontio inter sovetia urnalisto. G. Rozenblat kaj ajan irob kaj E, servis
inter ili kiel interkomprenilo. Pli malfrue, en 1933, multan laboron por E, en
M. faris Junebu Rinino, estro de lingvistika sekcio de la scienca komitato e
ministerio de popolklerigo. Sub lia gvido estis organizitaj unuaj kursoj de E
en Ulan-Bator-Roto en 1933.
N. NEKRASOV.
Montezemolo, de Carlo Cordero, markizo, italo, generalo en pens.
Nask. 7 ag. 1858 en Mondovi. Atinginte la rangon de majoro antamilite,
forlasis la soldatan servon, sin dediis al kulturo de siaj granda bienoj. Dum
la milito komandis montaran artilerian regimenton; estis vundata; du liaj floj
mortis en la bataloj. Li loas nun en Castiglioncello apud Livorno. Tuj post la
milito li E-iis, vigle laboris por E. Post kelkaj jaroj fariis prez. de IEF. Prezi-
dis plurajn italajn E-kongresojn. Sindone helpas en la laboro por E.
Monumentoj. v. Stratoj.
Monumento de Zamenhof. Tombotono de la Majstro en la hebrea
tombejo de Warszawa e str. Okopowa. La tombo trovias vid-al-vide e la
enirejo, sur plej honora loko, kiun la hebrea komunumo donacis senpage kaj
helpis arani tre solenan funebroceremonion. La komunumo darigas is
nun tiun helpon, je propraj kostoj dekoracias la tombejon, kiam okazas ia
ceremonio sur la tombo, ktp. Super la tombo kiu trovias sur monteto,
kies antaa deklivo estas ornamita per granda kvinpinta stelo el plantaoj
staras ekde 1926 tombotono. La monumento konsistas el kvin grizaj granitaj
blokoj unu sur la alia kaj sur ili la terglobo. La dua bloko (el malsupre) estas
tre granda (pezas . 2500 kg.) kaj havas el iu fanko ildojn, sur kiuj trovias
surskriboj. ar la tombo trovias en angulo de aleo, i havas du antaajn
fankojn. Sur la pli lara super la steligita deklivo trovias surskribo:
Doktoro
640
Ludoviko Lazaro
ZAMENHOF
kreinto de Esperanto
naskita 15. XII. 1859. mortis 14. IV. I917.
Sur la piedestalo, t. e. sub la unua bloko, samfanke, oni vidas maldekstre: M.
Lubelski, artisto. e la mallara fronto sur la dua bloko anka sur
ildeto elgravurita trovias surskribo:
STARIGITA
DE TUTMONDA
ESPERANTISTARO
ian starigon organizis la Int. Monumenta Komitato, fondita dum la UK en
Praha, 1921. IMK eldonis kuponojn kaj fondis en Warszawa Lokan
Monumentan Komitaton (LMK), kies prez. fariis d-ro W. Robin, sekr. E.
Wiesenfeld, kas. 8. Weinthal, anoj estis reprezentantoj de iuj Varsoviaj E-aj
Organizaoj. Por anoncita konkurso alvenis 18 modeloj, el kiuj la jugantaro
donis 1-an premion de 20 pundoj al la modelo de M. Lubelski. La skotaj E-
istoj donacis la veran skotan graniton kaj post la kolektio de la necesa sumo
IMK farigis la tutan monumenton en Aberdeen (Skotl.) sub la kontrolo de
skulptistoj. Coults kaj honora sekr. Applebaum. Komence de 1926 i estis
forveturigita Polujon. La polaj E-istoj kovris iujn elspezojn bezonajn por
venigi la monumenton de Danzig al Warszawa kaj starigi in sur la tombejo.
Helpis multe per favoroj la pola registaro, la hebrea komunumo, e la
laboristoj, prenintaj minimuman salajron. En la tago de la naa datreveno, 18
apr. 1926 (oni prokrastis de 14 apr., is la plej proksima dimano) okazis la
solena malkovro de la monumento kun la eesto de reprezentantoj de la pola
registaro; belegan parolon adigis ministro Grabowski. Samtage okazis la
malkovro de la tombotono de Klara Z, kies tombo trovias apude.
E. WIESENFELD.
641
La animo kaj efa efektiviganto de la monumenta afero estis la sekr. de
IMK, J. D. Applebaum.
Morariu Eugenia, rumanino, tata ofcistino. Nask. 28 marto 1903 en
Kassa, (nun Koice en eosl.) Dum 1923-28 sekr. de EK en Cluj
(Kolozsvr). De jan. 1927 sekr. de UEA por Rumanujo kaj sekr. de EIR.
Morariu Lizzie; nask. Andersson, svedino, E-instr. Nask. 6 okt. 1409 en
Lindesberg. E-iis en 1929 pere de T. Morariu, al kiu poste edziniis. De 1930
ekzamena komitatano de SEI. Propagandas E-n per kursgvidado kaj prelegoj
ekde 1929 en Svedujo kaj 1931-33 en Germanujo, Svisujo, Astrujo kaj
Francujo.
Morariu Tiberio, rumano, E-instruisto, redaktoro, kunlaboranto de di-
versaj gazetoj ktp. Nask. el geedzio de rumano kaj hungarino 28 sept. 1901
en Kassa (Koice). E-isto de 1921 pere de A. Cseh. De 1921 sekr. de EK en
Cluj, de 1923 sekr. de REC en Bucuresti. En 1924 instruis E-n en la
policofcira altlernejo en B. Fondis en 1924 la RE Instituton kaj estis ia dir.
Estis efdel. de UEA por Rumanujo. Gvidis Cseh-kursojn en Rumanujo,
1922-28; en Svedujo 1928-31, 1933. Dum la sama periodo li gvidis plurajn
kursojn por instruistoj en Stockholm, Helsingborg kaj en Danujo (Odense).
Post lia edzio al L. Andersson, ili amba gvidis kursojn en diversaj landoj.
Lian instruistan kaj prop-istan sukceson montras la datoj: 100 kursoj, . 5000
kursanoj, 200 paroladoj, (15 per radio). Kunlaboris al ,E. Triumfonta, poste al
HDE, ,E' kaj LM (originalaj noveloj, skizoj, kaj tradukaoj). Dume aperis liaj
fdelaj, artaj kaj esprimriaj tradukaoj el la rumana literaturo: ,Nijo-
Mensogulo' (de Bratescu-Voinesti, 1927), ,Nobela Peko' (de Sadoveanu,
1929), amba premiitaj de la Akademio, ,Sonorilo kaj Kanono' (de Isac,
1930). Premiita oratoro dum la UK 1931.
F. SZILGYI
Moraviaj Esperanto-Pioniroj. v. eioslovakujo.
Moravujo, v. eoslovakujo.
642
Moreau (moro) Arie Leopold (ps. Leo; Adepto), nederlandano, instr
en Arnhem. Nask. 6 majo 1888 en Doorn (Utrecht). 5 jarojn prez de loka EG,
nun sekr. Aranis la 4-an Ned. E-Kongreson sept. 1929 en Arnhem.
Organizis kaj gvidis Cseh-metodajn kursojn en Arnhem kaj en irkaajo,
instigis la sekcian estraron inviti eksterlandajn instruistojn. Fondis kaj gvidas
la Nelderlandan E-Rondon. Gvidis la int. balon dum la 24-a UK 1932.
Organizis la rondvojaon de V. Bleier sept.-okt. 1933 tra Ned. Artikoloj,
gramatiko en la loka gazetaro. Nun mastro de la Esperanto-Domo en
Arnhem.
Morga Matene, tragikomedio de Karinthy, el la hungara trad. Ka-
locsay, 1923, 142 p. Interesa eksperimento por rompi novan vojon por la
teatro. Sub la facila sprito de l humoristo saa profundo de l flozofo.
(Totsche De Pao, p: 88.).
Morris Alice V., nask. Vanderbilt, usonanino, edzino de diplomato
(nun ambasadoro en Bruxelles). Kreis la asocion IALA (v.), akcelis la kunla-
boron inter la diversaj int. lingvoj. La Bibliografo de Int. Lingvo aperis per
ia subteno.
Morrison (morisn) William, skoto, vinkomercisto. Nask. 16 okt. 1861
en Edinburgh. Ricevis ateston pri kapableco de SFPE, en Paris, 10 dec. 1903.
Instruis E-n dum kelkaj jaroj. Verkis teatraon (el Dickens) por la 4-a UK; du
originalajn prop. komedietojn (,A Norman Conquest' kaj ,Te Object
Lesson'); kaj kunverkis tradukon de ,Doktoro Jekyll kaj S-ro Hyde' (R. L.
Stevenson).
Mortished (mortied) R. J P, irlandano, iama sekr. de Irlanda Laborista
Partio. Kunfondinto kaj prez. de IEA. Prelegoj en multaj rondoj.
Morton (mortn) James F., usonano, kuratoro de muzeo, mineralogo.
Nask. 18 okt. 1870 en Littleton. Kunfondinto kaj prezidinto de ES en New
York; estis dufoje efo de la aga komitato de EANA. Artikoloj.
Moscheles (moeliz) Fetix Stone, anglo, portretpentristo. Nask 8 febr.
1833 en London, mortis 22 dec. 1917 en Tunbridge Wells. Baptoflo de F.
Mendelssohn; tre konata en iaj rondoj artistaj kaj pacifstaj. Prez de Londona
643
EK kaj vicprez. de BEA. Entuziasma propagandisto kaj pioniro.
Mosse Rudolf granda eldon- kaj reklamentrepreno en Berlin. La la
instigo de Friedrich Ellersiek i starigis E-fakon en 1926. Kun la celoj eldoni
serion de libroj sub titolo Internacia Mondliteraturo. La E-fako laboris per
granda reklamo kaj bonaj eldonaoj, kies iu n-ro kostis en serio 0.40 Rm.
tamen post la eldono de 25 n-roj la frmo esigis la fakon kaj ian librostokon
transprenis F. Ellersiek.
Mota Mendes (mendi) Hernani, brazilano, d-ro, ing. Kunfondinto de
Grupo Verda Stelo en Rio de J. Estis en. sekr. de BLE. Faris plurajn kursojn
kaj paroladojn.
Motono Seigo, japano, prof. de Teknologia Kolegio en Kyoto. Nask. 15
sept. 1882 en Tokio-si. Verkis Funkciecaj elementoj de Malnova J
Arkitekturo kaj nova sento (E-)); Arkitekturo Internaciac.
Motteau (moto) Achille, franco angliinta, presisto. Nask. en Francujo,
mortis 70-jara 3 marto 1906 en London. Verkis diversajn lit. verkojn en
franca lingvo. Antae Volapkisto. E-istiis en 1901. Verkis: ,Seria Kurso'
(1903?); ,E-A Vortaro, 1904. Trad.: ,La Ventego' (Shakespeare), ,i klinias
por Venki', k.m.a. Fondis E G-n en Forest Gate.
Mouton (muton) Henri, franco, dir. de la Krimaj Aferoj, ano de la tata
konsilantaro. Nask. 30 sept. 1873 en Carcassonne. Reprezentis Francujon en
la Kongreso de Int. Polico en Monaco, tie vodonigis la principon de Int.
Polica Ofco, kaj akceptigis principe uzon de E. Honora Prez. de la Amika
Asocio de la francaj E-aj policistoj. Prez. de la Int. Polica Ligo.
Mraz Josef, astro-germano, fak-lerneja instr. Prop-isto, faris kursojn,
enkondukis E-n en la Metilernejon en Linz, kie li gvidas kursojn jam de 37
jaroj.
Mr. Tot aetas mil okulojn. Romano, originale de Jean Forge. 1931,
242 p. Detektiv-romano, sed nebulvarda, ne harstariga sanga fantaziao. i
estas tiel moderna, tiel rie saturita de psikaj subpentroj kaj de la pulsanta
vivo, ke ia valoro alte superas tiujn pretendojn, kiujn oni enerale havas e la
644
tiaspecaj romanoj. (Jobo L M 1931, p: 160.)
Munik Iak, (ps. Kincum), hebreo, unue librotenisto, poste, en Pa-
lestino, koloniisto. Nask. 5 apr.1894 en Sepetovka, Rusujo. Pioniro por la
rekonstruo de Palestino. E-isto de 1910. Starigis E rondojn kaj kursojn en
epetovka regiono, kie li lois is 1920. Verkoj: ,Hebreaj Rakontoj', traduko
de Salom-Aleem, 1923; prop. brouro, 1925 L. K.
Mudie (mjudi) Harold Bolingbroke, anglo, borsisto. Nask. 30 jan. 1880
en London, mortis 6 jan. 1916, dum milita deoro en Francujo, pro atomo-
bila akcidento. E-istiis okt. 1902, leginte pri E en Te Review of Reviews.
Fondis gazeton ,Te E-ist' en nov. 1903, la fnanca garantio de W. T. Stead.
La gazeto tamen liveris ne perdon, sed profton. Kiam ,T. E.' kunfandiis kun
,Te British E-ist en jan. 1906, li aliis al ties redakta komitato. Faris multe
da alilandaj prop. vojaoj kaj vizitis ok UK. Unu el la Trio por la Tria. Prez. de
BEA 1912-16, prez. de UEA de la komenco is sia morto. Multe laboris por la
eldono de la ,Nova Testamento en E. LK.
Mudrak Walter Karl, astro-germano, bankofcisto en Wien. Nask. 24
marto 1904 en W. E-isto de 1924. Speciale laboras en katolikaj, junulaj kaj
pacifstaj rondoj. Vicprez. de Kat. Unio E- Wien, sekr. de MOKA, sekr. kaj
afergvid. de Int. E. Laborkomunumo por senalkohola kulturo kaj por
sentabaka kulturo, estrarano de AEA. Poezia verketo ,Kunlaboro, 1932.
Kunlaboranto de ,La una Batalanto'; ,Espero Katolika' kaj ,A. E-isto'.
Kunlaboranto de la Enciklopedio.
Muang (mfan) Henri, franco, licea prof. Nask. 26 sept. 1864 en Pa-
ris. Interesias pri sociologio. Kunfondis la grupon en Angecs, 1904,
propagandis en lokaj urnaloj, kunlaboris en multaj E-aj gazetoj. Trad. de
Jules Renard: Karotharulo, 1907.
Mlller Max, germano, lingvisto, univ. prof. en Oxford. Nask. 1823 en
Dessau, mortis 1900 en O. En la fruaj jaroj de E, kiam apena troviis
aprobantoj de la lingvo int. inter famaj lingvistoj, li plurfoje montris siajn
simpatiojn ne sole por la ideo de L. I., sed anka speciale por E kaj skribis en
1894, ke E havas la plej altan lokon inter siaj konkurantoj.
645
Multlingva Intersteno. Stenogazeto en multaj lingvoj por ekzerco de
la Intersteno (v.). Aperas de 1930, 21x15 cm. Red. H. Friesz, Duisburg, Germ.
Mnz (mnc), Adolf (ps. Amo; Amu) germano, komercisto. Nask. 18
marto 1875 en Krakovo. Porgeorfa zorgado. 1925-33 del. kaj efdel. de UEA.
en Berlin.
Muramoto Tatsuzo, (, -cuzoo), japano, antae presejestro, nun sen-
okupa. Nask. 13 jun. 1880 en Okayama-si. E-iis 1904. Unuafoje en J-ujo
fabrikis presliterojn E-ajn. Multe helpis al d-ro Kroita pri fondo de JEA. A
short Vocabulary English-E and E-Eng., 1906, presita de lia presejo, estas
unua libro en J-ujo.(Kuw.)
Murata Masataka, japano, eksdir. de tria ofciala internigejo de lepruloj
Sotozima-Hoyoin, Osaka. Lektoro de med. fakultato de Univ. Nippon. Nask.
20 apr. 1884 en Kotiken. Energie klopodis per varma polemiko por la
enkonduko de E en japanajn medicinajn rondojn kaj tion akcelis per sia E
publikigo de la fama tezo: La plej simpla metodo por serodiagnozo de
sifliso, (Medicina monografo, n-ro 1., 1926.) Aliaj verkoj Serologio de
Lepro, La Lepro, vol. I.n-ro 2, jun 1930. ktp.
Murath Max, germano, prot. de knabina gimn. en Teplice-Sanov
(Teplitz-Schonau) en SR. Nask. 9 ag. 1884 en Teplice. E-isto de 1911, dare
aktiva en prop., organizo, kursoj. Honora membro de ES en Olomouc, hon.
prez. de EG en T.


Murgatroyd (murgatrojd) William A., anglo, analiza kemiisto. Nask. 5
sept 1893 en Grimsby. E-istiis en 1913. Helpis fondi E-grupojn en Newcastle
kaj Grimsby. Instruis E-n al centoj da lernantoj.
Muribo Martin, norvego, lignaisto en Oslo. Nask. 27 dec. 1884 en Val-
dal: Lernis E-n 1917. Estrarano de NEL 1918 kunfondiinto de SAT 1921,
fondinto de NALE, 1924. Dumviva ano de UEA. Verkis korespondan kurson
por laboristoj 1924, kaj lernolibron 1932. Kunlaboranto de ,Sennaciulo', ,La
646
Nova Epoko', ,Arbeider E-isten'.
Murray (murey) Robert, skoto, tatofcisto. Nask. 3 nov. 1897 en Lon-
don. Sekr. kaj instr. de Nord-Londona EK.
Musella Vincenzo, d-ro, italo, blinda prof. pri beletristiko kaj flozofo
en la por vidantoj tataj liceoj. Nask. 27 apr. 1894. Antamilita E-isto, havas la
diplomon por la supera instruado de E. Kursoj en Napoli, prop. artikoloj.
Dufoje gajnis la premion de itala lit. konkurso, E-igante novelojn de
Boccacio. Kunlaboranto de HDE. Preparas originalan aldonon al Plena
Vortaro.
Mustapha Hai Raden, javano, urnalisto. Nask. 11 sept. 1911 en Se-
marang (Ned. Hindujo). En 1929 forlasis sian landon kaj vizitis 16 landojn
en- kaj 6 landojn ekster Eropo. E-iis en Praha 193l. La la arano de
eosl. AE li faris en 15 febr. 27 marto 1934 prelegvojaon en SR, parolante
en 29 lokoj, anta 10.000 homoj. De sept. 1934 is majo 1935 li faras
paroladojn en Svedlando la la invito de SEF, iumonate parolante en 25
lokoj.
Muto Marks (ps. Armilov), japano, tradukisto kaj verkisto efe pri int.
kaj inaj problemoj. Nask. 7 febr. 1906 en Nagaoka, Niigata-ken. E-isto de
1919. Partoprenis la fondon de Instituto por Scienco Proleta, Tokyo, kaj de J.
Proleta E-ista Unio. efred. de ,Kamarado'. Kompilis kun aliaj 6-voluman
,Proletan E-Kurson', 1931.
Muzika Labirinto. Ludo por muzikistoj kaj muzikamantoj, amuza kaj
instrua, (kies celo estas eduko de la muzika memoro), elpensita de kom-
ponistino prof. Everaerts-Zlica (Bruxelles). i konsistas el 400 slipoj, sur kiuj
estas presitaj fragmentoj el muzikverkoj iuspecaj. iu slipo havas sur la
dorsofanko ordan numero kaj, en aldonita broureto, fanke de iu el tiuj
samaj numeroj, staras la titolo de la respondanta muzikverko, ktp. E estas
vaste uzata por disvastigo de la M.L., precipe de L. Cogen, 52 Dreve, Ninove,
Belgujo.
Muziknotado, atonoma, elpensita de belgo J. Hautstont, celas
eneralan revizion de la muzika signaro. La aserto de iaj adeptoj A. M. N.
647
estas la ununura solvo plena de l problemo de la reformo de l muzikskribo,
per la reguligo kaj la plisimpligo de la signoj. Por disvastigo de A.M.N.
servas int. societo, kiu uzas anka E-n; ia gvidanto: L. Cogen.
Muziko. Iugrade, muziko estas mem int. lingvo. e kantado, tamen,
aperas malfacilaoj, kiujn nur E kontentige solvas. La koncertoj en E-istaj
kunvenoj, la kantado de infanoj en lernejaj E-kursoj, kaj la vasta E-a muzika
literaturo, pruvas ian tagecon por kantado. Efektive, pro sia rieco de puraj
vokaloj, E sone egalas la italan. E-a traduko povas esti pli fdela, ol nacilingva;
kaj ebligas internacian kantadon kaj komprenon de naciaj kantotrezoroj.
Inter multo da kantaroj naciaj, religiaj, laboristaj elstaras ,Internacia Kantaro'
(Bennemann), ,Koncerta Kantaro' (Ziermans), ,Kantaro Esperanta' (Butler),
,Himnaro Esperanta' (Butler), ,Proletaria Kantaro', aliaj kolektoj de laboristaj
kaj popolkantoj, fne rimarkinda serio de kantoj eldonitaj de la frmo
,Simfonia' en Moskva. ,La Espero' de F. de Mnil estas sur la lipoj de iu E-
isto. Prova ,Muzika Terminaro' estas eldonita de F. de Mnil en 1908 kaj
kompletigita de li mem, kaj multe plibonigita de Adela Schaefer, en ,Int.
Scienca Revuo' (1910). Tamen la E-a muzika terminaro restas en preska ties
aosa stato, kiel la naciaj: la E-aj tempo, takto, tono, ekz., estas tiel dubsencaj,
kiel la germana takt, la anglaj tone kaj note.
M. C. BUTLER.

Mybs (mibs) Eduard, germano, d-ro med., kuracisto. Nask. 30 dec.
1858, mortis 4 jun. 1923 en Altona. Estis LK, vicprez. de la Akademio kaj de
la 1-a UK en Boulogne 1905, prez. de UK en Dresden 1908, fondinto de GEA
kaj ia prez. dum multaj jaroj, same de Unua EG de Hamburg-Altona kaj de
Nordalbinga Ligo. Faris multajn paroladojn kaj multajn kursojn en iu partoj
de G., verkis artikolojn por gazetoj, jarlibroj k s.
Myslik (mislik) Karl, astro-germano, paroestro. Nask. 19 sept. 1872,
mortis 24 jun. 1930. Trad. ,Undine' de Motte-Fouquet, verkis originalajn
poeziaojn. Multe laboris por E.

648
649
N

Naciismo. Studo, originale de E. Lanti pri la deveno, evoluado kaj
sekvoj de la naciismo. SAT, 1930, 124 p.
Nagata Hidezir (-iroo), japano, verkisto membro de Supera Domo,
prez. de Imperia Eduka Asocio, prez. de patriota grupo Kenkokukai. Nask. 23
jul. 1876 en Hygo-ken. Favoranto de E. Por la viktimoj de tertremego en
1923, li, tiama urbestrode Tky, verkis konsolfrazon kaj enterigis in kun
iaj E-a kaj angla tradukoj en budaisman monton, por konservi in je dek
mil jarol. (Kuw.)
Nagy (nadj) Jzsef hungaro. Malnova E-isto, kunfondinto de HESL kaj
ia reviviganto post la milito, en 1924 ia prez.
Nagy-Molnr (nadj-molnar) Istvn, hungaro, pens. tatofcisto, nun
loas en Gyr. 63-jara. Antamilite energia laboranto por E en Pozsony (nun
Bratislava en eosl.) Estis vicprez. de HES. (l. H. Heroldo, 1930. N-o 3. p :3)
Nakagaki Koiro, japano, pentristo.
Nask. 20 apr. 1894 en Kumamoto-ken. Unu el la gvidantol de J Prolet-Eista-
Unio. Verkis lernolibron, trad., Malsato en riea rikolto, 1932.
Nakahara Syuzi (uui), japano, mastro de Kanija Librejo. Nask. 1 dec.
1894. Eldonis kelkajn E-librojn, inter kiuj J-E vortareton.
Nakamura Kioo, japano, d-ro de scienco, dir. de Japana Centra Mete-
orologia Observatorio, Kolegio por Fiziko, kaj aliaj sciencaj institucioj.
Membro de J. Imperia Akademio. Nask. 19 apr. 1855 en Hagi, Yamaguti-ken,
mortis 3 jan. 1930 en Tky. En 1907 E-istiis sur ipo al Francujo. Vicpcez.
de JEA. efdir. de JEI is la morto. En komencaj jaroj multe subtenis la
movadon morale kaj materie. Multaj originalaj sciencaj artikoloj en E kaj lit.
tradukaoj: Verkoj de d-ro Naikamura, 1932.
650
Nakanii Joio, japano, mekanika ineniero. Nask. 5 nov. 1899 en Wa-
kamatu-si, Hukuoka-ken. efdir. de Budaisma Savarmeo, dir. de J. Budhana
Ligo E-ista, del. de UEA kaj prez. de ES en Kisiwada Verkis: Gramatiko kaj
Vortareto de E en brajlo, 1928. Red. La Lumo Senbara, 1925-26, La Libero
(prop. de B-ismo), 1930-33. (Knw.)
Nakano Cuiiro, japano, okulisto, vicprez. de Kuracista Unio en Kyoto.
Nask. en 1813 (?), mortis 14 okt. 1930 en K. Pioniro en K. Komencis E-n per
fama koresponda kurso de Gauntlett, 1906. Nobla, bonkora, monhelpema. Li
iam diris: kiam mimortos, metu Fundamenton de E sur mian bruston kaj
kantu la E-an Himnon.
Nalli Vitangelo, italo, d-ro med. Nask. en 1876, mortis en 1932 en
Genova. En 1903 ekpropagandis en Palermo kaj gvidis kursojn anka e la
Univ. Fondis la Sicilian Fed. E-an, (por kies patronado li akiris altrangulojn),
kaj la revuon, Idealo. Verkis gramatikon. Translokiinte en Tunision en 1909,
li forlasis la movadon.
Narita Sigeo, japano, historiisto de arto, diplomito de Lit. Fakultato de
Univ. de Paris. Nask. 1 jul. 1893 en Akitaken. Reprezentis la J-an E-istaron e
la 13-a kaj 14-a UK-1.
Nash (na) Geofrey Dalrymple, anglo, lavice multaj profesioj. Nask.
14 jan. 1882 en Aston Cantlow. Verkis poemojn kaj artikolojn por angla kaj
astralia gazetaro. Reveninte Anglujon el Astralio, sin dedias precipe al E-
propagando. Lia poemaro ,Miniaturoj' aperis en 1931.
Natan la Saulo. Drameca poemo, verkita de Lessing en 1779, el la
germana trad. Minor 1923 208 p. ia problemo: la ideo de la homamo kaj
toleremo superanta la dogmojn kaj malamon, ar unue ni estas homoj kaj nur
poste kristanoj, judoj a mahometanoj. La la tradukinto oni devas konsideri
la tradukon unue kiel E-an poemon kaj nur duavice kiel tradukitan el alia
lingvo klasikan dramon.
Naturamikoj, v. Sporto.
Naturscienco, Mondkoncepto, Religio. De Reinke, trad. Ewald
651
Brenken. 927, 164 p. Filozofa traktao pri problemoj de la scienco kaj kredo.
Multaj citaoj porreligiaj.
Naumann Hermann Albrecht, germano, pormetia supera instr. Nask.
13 ag. 1890 en Chemnitz. E-isto de 1912. Enkondukis E-n en popollernejojn
de Werdau, 1920 kaj 1922 Eldonis la gazetaran servon de GEA de jul. 1920
is dec 1927. En 1928 elektiis prez. de Saksa Ligo de GEA, en 1930 organizis
infaninteranon inter Saksulo kaj Danujo, en la sama jaro Cseh-kursojn sub
gvidado de ges-roj Morariu el rebro en sep lokoj kun . 500 anoj, faris en
1931 radioparoladojn kun Morariu kaj Scherer (Dresden-Leipzig). Verkis
artikolojn kaj kursojn por la gazetaro, prilaboris multajn gvidfoliojn kaj
librojn.
Nau ania Fu, ino, bienulo, negocisto. Nask 16 jul. 1903, mortis 9
marto 1932. E-isto de 1925. Komitatano de SEA (Shanghai). Propagandis
energie en Chinking kaj organizis tie asocion.
Naville (navij) Ernest, franco svisa, flozofo, kelkan tempon univ. prof.
en Genve. Nask. 13 sept. 1816, mortis en 1909. Unu e1 la malmultaj sci-
enculoj, kiuj en la 19-a jarcento atentis E-n. En 1899 li sendis gravan ra-
porton al la Franca Akademio de sciencoj, kies membro li estis, pri la lingvo
int., kaj konkludis tute favore al E. E 88-jara li parolis por E en la flozofa
kongreso en Genve. Lia verko Devo aperis en E-a traduko de Antido.
NEB. Nova E-Biblioteko (v.).
Neceso kaj suho. La teksto de la fama principo, aperinta unue en la
Ofciala Gazeto (majo 1913) estas la jena:
La Akademio rekomendas al la E-istaj atoroj, ke ili sekvu la du jen-
ajn principojn, kiuj kontrastaras unu la alian kaj estas la logika bazo de
vortfarado en E.:
a) Principo de neceso: en konstruon de vorto oni devas enkonduki iujn
vortradikojn, sufksojn, prefksojn kaj fniojn necesajn por elvoki klare kaj
plene la ideon reprezentotan de tiu vorto;
652
b) Principo de suo: se la ideo tiamaniere esprimita estas jam bone kaj
nekonfuzeble komprenata el la kunteksto sen iu el la sufksoj uzitaj, tiu i
sufkso povas esti eletata kiel neutila kaj nenecesa.
Esplorante i tiujn du principojn oni vidas, ke la Principo de Neceso
evidente postulas la fkson de la gramatikaj radikkarakteroj (v. Vortfarado).
Nome, por scii, ke nobelo, najbaro jam klare elvokas la ideon de persono,
dum nobl kaj proksim bezonas por tio la sufkson ul (noblulo, proksimulo),
oni devas scii anka, ke nobel, najbar estas substantivaj, nobl, proksim estas
adjektivaj radikoj. Same, ke por signi ilon broso sufas, dum oni devas diri
kombilo, tio sekvas el la subst. karaktero de bros, kaj el la verba karaktero de
komb. La principo de neceso do sen la karakterfkso de l radikoj pendas en la
aero.
La dua principo, kiun, kontra alia teksto de Saussure, oni akceptis la
la propono de efe, ne estas felie konceptita, ar i enkondukas la ideon de
kunteksto, kiam temas pri konstruo de aparta vorto. La kunteksto povas havi
rolon en stilo poezia, sed en proza, precipe en scienca verko ia troa utiligo
povas naski konfuzojn, do estas tute ne rekomendinda.


La originala teksto de Saussure tekstas:
b) Principo de sufo: oni ne devas senutile ripeti dufoje la saman ide-
on en la sama vorto kaj oni ne devas enkonduki en la vorton fremdajn ideojn
ne entenatajn en la ideo esprimita.
En unu frazo oni povus resumi la P-on jene:
Oni enkonduku en vorton iujn elementojn, kiuj necesas, sed ne pli ol
kiom sufas por la klara kaj plena elvoko de la ideo esprimita.
KALOCSAY
Nederlanda Esperantisto. Of. org. de NSE La Estonto estas Nia.
653
Fondita en 1931. Aperas en ned. lingvo kaj en E. Formato 24.5x15.5. Red. P.
W. Baas kaj H. de Wolf.
Nedertanda Katoliko. Gazeto en ned. lingvo kaj en E. Fondita en
1910. Formato 21x14. Redaktis Smulders, Damen, Heilker; nun Brouwer.
Nederlando. ar Nederlando por siaj komerco kaj trafko havas mult-
nombrajn interrilatojn kun la cetera mondo kaj ar ia lingvo estas nur
malmulte konata, la nederlandanoj estas devigitaj multe okupi sin pri la
lernado de fremdaj lingvoj. La angla, franca kaj germana lingvoj estas in-
struataj tre multe kaj granda parto el la iom kleraj homoj scias pli malpli
almena unu el tiuj lingvoj. ajnas, ke i tiu situacio malfavore infuis la
disvolvion de la E-movado kaj iom malhelpis ian disvastion. Alie ne estas
klarigeble, pro kio, malgra la multa propagando, E en la unuaj 25 jaroj ne pli
rapide progresis.
La komenco de la E-movado datumas de 1901, kiam D. Uitterdijk
komencis sian pioniran laboron per publikigo de la unua detala lernolibro,
verkita la Manuel Complet de Beaufront. En 1902 li ekeldonis La
Holanda Pioniro, regula monatgazeto kaj tempa ligilo inter la E-istoj en la
holande parolantaj landoj. Sur ia titolpao estis presata Ofciala organo de
klubo la estonteco estas nia. i tiu klubo tamen nur ekzistis sur papero! La
enhavo de la gazeto konsistis el dulingvaj informoj pri la movado, tradukaoj
kaj ekzercoj. La kunlaborantoj estis tre malmultaj; la redaktor-eldonanto
mem devis plenigi preska la tutan gazeton. ar la abonantaro ne atingis e
la nombron 100, La Holanda Pioniro balda ne, plu aperis regule kaj post
tri jaroj eltris la lasta (16-a) numero. Sed la holanda pioniro mem ne esis
labori! Dank al lia persista laboro kaj la helpo de C. J. Baart de la Faille, H.
Blok, H. J. Bulthuis, R. H. Homulle; D. F. Romein (atoro de la unua
propaganda brouro), Bruno P. Tideman, W. J. Steinbuch, A. M. Valeton k. a.
la nombro da E-istoj iom post iom kreskis. La 16an de Nov. 1903 stariis en
Utrecht la unua E-grupo, kies fondintoj estis: Baart de la Faille, J. van
Beusekom, J. van Enschut, G. van Romburgh, Romein kaj C. H. de Vos.
Sekvis Amsterdam (1905; iniciatinto: R. H. Homulle, aktivaj agantoj: H. Blok,
J. de Haan, H. J. Weg), Rotterdam (1906, M. J. Wessel) kaj Hago (1906,
Bulthuis). La amsterdama grupo aperigis gazeton Amsterdama Pioniro.
Jam la 27an de Ag. 1905 stariis la Holanda Societo E-ista La Estonto Estas
654
Nia (Poste oni anstatais Holanda per Nederlanda; mallongige oni
nomas in LEEN). iaj unuaj estraranoj estis: Baart de la Faille, H. Blok,
Romein, Uitterdijk kaj Valeton. En 1909 i transprenis Amsterdaman Pi-
oniron kaj darigis in kiel La Holanda pioniro.
La propagandon por E inter la katolikoj komencis J. Lneman kaj H B.
van Zwet, kiuj en 1907-08 tradukis artikotojn el Espero Katolika kaj
aperigis ilin en katolikaj gazetoj. Balda aliis al ili T. H. W. Elbers, pastro
Faber kaj W. Lutkie. i tiu kvino formis provizoran komitaton kaj
publikigis alvokon al la nederlandaj katolikaj E-istoj por fondi katolikan E-
ligon. Al i tiu alvoko ne venis e nur unu respondo! Tamen la komitato
darigis labori, varbis aprobantojn por sia ideo kaj la rezulto estis, ke la 29an
de Ag. 1909 fondiis la Nederlanda Katolika E-ista Ligo Nederlanda
Katoliko (N. K.). Estraranoj estis: Elbers, Lneman, J. P. L. Niesten, pastro
L. J. J. M. Poel, prof. pastro G. van Poppel, Dr. J. N. J. Smulders kaj H. B. van
Zwet. Komence la Ligo havis . 100 membrojn. Katolikaj grupoj ankora ne
ekzistis, sed tuj post la starigo de N. K. jam fondiis tiaj en 's-
Hertogenbosch, Rotter am Schiedam kaj poste en aliaj urboj. Ekde 1910
N.K. eldonis monatan gazeton kun la sama nomo, redaktata de d-ro
Smulders. La katolika movado kreskis tiel, ke jam en 1911 i povis organizi la
2-an int. katolikan E-kongreson en Hago. Du jarojn poste la membronombro
de N. K. jam superis tiun de LEEN per l00 %!
Inter la laboristoj J. L. Bruijn faris la unuan propagandon, publikigante
kurson en iutaga popolgazeto en 1906. La lia iniciato stariis en 1907 en
Hago la unua laborista grupo, kies efaj aktivuloj estis Bruijn, R. Coomans,
Lneman (kiu poste laboris en la katolika movado) kaj K. H. Meijer. i tiu
grupo aperigis 2 gazetojn. Frateco (1908-09) kaj Laborista E-isto
(1910-11). En 1907 anka fondiis grupo en Amsterdam, en kiu W. Nutters
ludis gravan rolon stariis en 1911 la Nederlanda Federacio de Laboristaj E-
istoj (Fed.), konsistanta komence el nur 2 sekcioj! La estraron konsistigis
Nutters, prez, Meijer, sekr. Coomans, kas., H. J. de Bie kaj Krijger. Aperis
(1912-14) monata gazeto Arbeider Esperantist (Laborista E-isto) kiun
redaktis Nutters kaj poste Meijer.
En la komenco de 1913 la nombro da organizitaj E-istoj estis jena (la
,La Holanda Pioniro', febr. 1913), ,LEEN': 14 grupoj, 459 membroj, ,N. K ' 15
655
grupoj, 921 membroj ,Fed' 8 grupoj, 209 membroj, Zelanda (provinca). Prop.
Komitato 6 grupoj, 152 membroj, izolitaj grupoj 13, 294 membroj; do entute
2035. Komparante i tiun staton kun tiu de sept. 1911 oni konstatas kreskon
de . 500 membroj en 11/4 jaroj.
El la periodo antamilita estas ankora menciinde, ke ,LEEN' starigis
E-ekzamenojn (1908) kaj Gazetarklubon por propagandi kaj defendi E en la
gazetaro, ke i organizis en 1913 tritagan Nederlandan E-Kongreson, ke la
katolikaj E-istoj en Nederlando ludis gravan rolon en la int. katolika movado
kaj e gvidis la int. organizon kaj ian organon, ke en 1908 E estis
enkondukata kiel instrua fako en la edukejo ,St. Louis en Roermond, ke el la
laboristaj gvidantoj nederlandaj preska nur la anarkistaj iom favoris E, ke la
int. laborista E-organo ,Internacia Socia Revuo dum kelka tempo (1910-14)
aperis en Nederlando kaj ke en 1912-13 okazis komunumaj Ekursoj en Hago.
La mobilizo en 1914 kaj iaj sekvoj haltigis la regulan evoluon. La ,Fed'
esis funkcii kaj ia organo ne plu eliris ,LEEN' kaj ,N. K.' pro perdo de
membroj malplifortiis. En pluraj lokoj la movado vegetis a tute stagnis. Sed
estis anka lokoj, kie la E-vivo daris. Stariis e novaj grupoj, i. a. en la
tendaroj de belgaj internigitoj, kie Fr. de Backer, H. Bonabo, H.
Demeersseman k. a. multe propagandis. Aperis propaganda kaj informa
gazeto ,Semereto', eldonita de Fratoj Bek en Veghel kaj redaktita de P. A.
Schendeler, kiu dum la tuta jaro 1916 regule iusemajne eliris. Diversaj
pacistaj organizoj, kies sidejo estis en Nederlando, uzis la servojn de la E-
istoj, publikigante artikolojn en E-aj gazetoj. La Konsilantaro Nederlanda
kontra la milito, la Komitato Eropa Federacio kaj la Movado por rifuzo de
militservo aperigis eldonaojn en E.
En la fno de 1918 montriis signoj de reviglio, kiu esprimiis i. a. per
apero de semajna prop. gazeto Nederland-Esperanto, eldonata de J. L.
Bruijn, per restario de la Fed. kaj per ioma kresko de la E-istaro. Grava
okazantao estis la 12-a UK en Hago 1920. i donis fortan stimulon al la
movado. En 1920-23 LEEN kaj la Fed. eldonis la gazeton Nederland-
Esperanto kiel komunan organon, de 1922 sub la titolo Holanda E-isto.
Poste la gazeto iis privata posedao de A. Kloek kaj C. G. Sterkenburg, la
tiamaj red. kaj adm., kiuj darigis la eldonon kiel studa gazeto por
komencantoj kaj progresintoj.
656
Menciinda estas epizodo, en kiu J. van Hengel ludis rolon. i tiu estis
stariginta t. n. Holandan E-Ofcejon kaj eldonis monatan prop. gazeton
Wereldtaal (Mondlingvo) en 1924-27. En 1925 estiis kontrakto inter li kaj
la posedantoj de Holanda E-isto, la kiu li prizorgus administradon kaj
reklamadon de la gazeto. Sed li ne pagis la presiston, aperigis de li mem
redaktitan numeron de gazeto, ktp. Pro tio la eldonantoj devis provizore
esigi la eldonon. Tiam Van Hengel komencis grandskalan konkurencan
entreprenon, eldonis gazeton Holanda E-Pioniro, lernolibron ktp., faris el
Holanda E-Ofcejo anoniman societon, establis propran presejon, fondis
Nederlandan Esperanto-Asocion, starigis Universalan Spesmilan Bankon kaj
. . bankrotis en 1927.
Dume Holanda E-isto estis reaperinta en 1926 en iom alia formo.
ar La Holanda Pioniro ne plu ekzistis de 1921 kaj anka la Fed. ne plu
disponis pri sia organo Intermembra Informilo, aperanta en 1923-25.
Holanda E-isto servis parte kiel neofciala komunikilo de LEEN kaj la
Fed. Anka aliaj organizaoj povis uzi iom da spaco en Holanda E-isto.
La Fed. sur iaj paoj kontrais la SAT-ideojn, kiujn propagandis
grupeto de lab. E-istoj per ciklostilitaj gazetoj, SAT-Propagandisto kaj
Nederlanda Laborista E-isto en 1925-28. Krom la efredaktoro Kloek
kunlaboris al Holanda E-isto H. J. Blokker kaj por la ekzercrubrikoj H. C.
Mees kaj P. J. Soeters. Jan van Schoor publikigis en i poemojn.
En Nijmegen kelkaj aktivuloj starigis en 1926 Centran E-Propagandan
Komisionon. i tiu aperigas de 1927 iujare bele presitan skriban kurson en
26 semajnaj lecionoj, kiuj de 1930 anka estas pritraktataj per radio. iujare
abonas in . 3 is 4 mil personoj.
Kelkfoje la naciaj organizaoj kunlaboras. Tio okazis i. a. e la arano
de la landaj kongresoj en Hilversum (31 Majo-1 Jun. 1925), Nijmegen (22-24
Majo 1926), Haarlem (28-29 Majo 1927). (La kvaran kongreson en Arnhem
21-22 Sept. 1929 ne partoprenis la Fed.). De 1917 la E-ekzamenoj estas
orgnnizataj de LEEN kaj NK kune. Dum 1931-32 la Fed. klopodis por
esti akceptata kiel kunorganizanto de la ekzamenoj, sed ar oni ne volis allasi
in sur demokrata bazo, i en 1932 mem funkciigis ekzamenan komitaton.
De 1935 ekzistas komuna komitato de LEEN kaj la Fed. En 1930 ekfunkciis
657
Gazetarservo, konsistanta el reprezentantoj de LEEN, NK kaj la Fed.
Krome stariis en 1930. Komitato por enkonduko de E en la elementaj ler-
nejoj, en kiu partoprenis iuj E-aj kaj kelkaj gravaj instruistaj organizaoj.
Ne mankis eksteraj sukcesoj. La konferenco Paco per religio, Ag:
1928 en Hago uzis E kiel nuran traduklingvon kaj eldonis protokolaron en
nederlanda kaj E-a lingvoj. La proks. samtempe okazinta kongreso de
kontramilitaj predikistoj aperigis sian protokolon anka en E. Al E-istaj
fervojistoj estis permesate porti dum la deoro la E-an insignon. En Hago la
instrukcioj pri manipulado de la atomata telefono afitaj en la telefonaj
stacioj estas redaktitaj anka en E. La ministro por instruado, kiu kelkfoje
reprezentigis sin en la UK-oj, decidis (2-5-31, N-ro 4124-I), ke povas esti
donata E-instruo en komercaj kursoj kaj lernejoj, por kio estos pagata
subvencio, se estas almena 5 lernantoj. Krome li donis iom da ofcialeco al la
E-ekzamenoj, nomante komisiiton por eesti ilin. En 1925 la urbo Nijmegen
donis bonan ekzemplon, enkondukante E kiel nedevigan fakon por la 7-a
lernjara en la popollernejoj. in sekvis alia kaj en 1930-32 jam okazis kurso
a instruado sub aspicoj de la komunuma estraro en diversspecaj lernejoj
kaj institucioj en . 15 lokoj. Krome en kelkaj aliaj lokoj la urbestraro donis
subvencion al la E-grupo. Inter la edukistoj prof. Casimir, konata pedagogo,
kaj Teo Tijssen, verkisto, redaktoro kaj estrarano de instruista sindikato,
esprimis sian favoron pri E. La Ligo de nederlandaj instruistoj akceptis en
sia kongreso 1931 proponon, ke i agadu por enkonduko de E kiel nedeviga
fako en la 7-a lernjaro kaj instigu la ministron starigi tatan Eekzamenon. La
urbestraro de Arnhem disdonigis senpage al la en 1930 de Julia Isbrcker kaj
Andreo Cseh fondita Int. Cseh-Instituto, kiu celas eduki Cseh-metodajn
instruistojn, bele situantan konstruaon por okazigi kursojn, konferencojn
ktp.
En 1928-31 la kresko de la movado kaj pliio de ia infuo komencis
esprimi sin anka per la membrociferoj. La iniciato de la haga grupo Fine
i Venkos venis al Nederlando Andreo Cseh. Li instruis en diversaj LEEN-
sekcioj kaj varbis multajn novajn adeptojn. Anka la skriba kurso de
Nijmegen liveris kvanton da novaj E-istoj. Katolikaj E-istoj ricevis apogon de
la pastro-flologo Gerlach van Royen, kiu favore juis pri E, dirante, ke i
estas postulo de la nuna tempo. Okazis en 1928 la 13-a int. katolika E-
kongreso en Tilburg. La katolika Radiodisadigo elsendis informojn pri kaj
658
kurson en E. La Fed. ekhavis novan gvidantaron en 1928 komencis
intertraktojn kun SAT, ekeldonis gazeton Laborista E-isto, atingis, ke i
povis elsendigi per la Laborista Radio-Amatora Unuio informojn pri E kaj
e kurson (1931-32) kaj helpis organizi la 11-an SAT-kongreson en
Amsterdam. En 1930 i anis sian nomon en Federacio de Laboristaj E-isto
en la regiono de la nederlanda lingvo kaj de tiam anka havas sekciojn en
Flandrujo. En 1931 anka la ortodoks-kristanaj E-istoj starigis sian
organizon, la Nederlandan Kristanan E-Societon kaj ekeldonis Kristanan
Gazeton. La membronombro de iuj naciaj organizoj kreskis de . 1500 en la
fno de 1928 is pli ol 4500 en la fno de 1931. Anka en la partopreno de la
ekzamenoj respegulis sin la kresko de la movado. En 1927 partoprenis 386
kandidatoj, el kiuj sukcesis 267, en 1931 . 1000, el kiuj sukcesis 688. En la
fno de 1931 Holanda E-isto malaperis kaj naskiis Nederlanda E-isto,
dusemajna organo de LEEN.
De tiam iu el la landaj organizoj disponis pri propra organo, kio estas
grava faktoro por la disvolvio de la movado. i tiu anka en 1932-34 regule
kreskis. Precipe la Fed. multe progresis, tiel ke i en 1934 estis la plej granda
el la E-organizoj. Malojiga okazintao estis interna malpaco en LEEN, kiu
kazis en 1934 eksion de parto el iaj sekcioj kaj ties kunion en nova
organizo, la N. E-Gruparo.
Literaturo. La unua eldonao pri E estis la brouro de D-ro Z pri la int.
lingvo E, trad. de J. M. Vaz Diaz (Esp no. 97), publikigita en Uppsala 1896. En
1900 aperis malgranda lernolibro de 13-jara gimnaziano, J. C. Bruijn. i
amba verketoj ne havis multan signifon. Post la lernolibro de Uitterdijk, jam
menciita, eliris multaj aliaj. La plej gravaj el ili estas tiuj de G. H. Benink (2
eld.), A. Blok (13 eld.), Bulthuis (2 eld.), C. J. kaj J. C. Dirksen (4 eld.), P. van
Dokkum (2 eld.), P. Heilker (2 eld.), J. Lem (por laboristoj), P. A. Schendeler
(4 eld.), J. W. Sevenhuijsen (por la junularo). La E-losilon kun vortareto N-E
prilaboris H. Blok (9 eld.). La efaj vortaroj estas tiuj de Uitterdijk N-E kaj E-
N, tiu de Merkurio (W. J. v.d. Haak, M. J. Wessel, L. Wit), poste reviziita de
H. C. Mees, la povortaro de C. L. de Veer (2 eld), la vortaroj E-N kaj N-E de
A.G van Straaten. Aliajn lernilojn verkis a kompilis Bulthuis, G. J.
Degenkamp, F. Faulhaber, d-ro F. C. Domcnicus, J. B. Eiselin, Mees kaj
Merkurio. Verketojn pri la movado kompilis G. P de Bruin, Isbrcker kaj J.
M. Munters. Propagandaj brouroj aperis de Frato Augustinus, Baart de la
659
Faille k. J. R. G. Isbrcker (kontra Ido), H. Blok, G P. de Bruin, d-ro
Domenicus, J. B. B. Dufrenne, C. F. Everts, F. Faulhaber (trad.) J. P. L. Niesten,
Nutters, Klock, H. Linnebank, Lutkie, Smulders, Romein, Uitterdijk, P J.
Vermaas, W. van Zon, Homulle (trad.), Tradukoj el la nederlanda literaturo
estas i. a.: P. A. S. van Limburg Brouwer, Akbar (J. C. k. J. R. G. Isbrcker kaj
J. Ziermans), J. van den Vondel, Gijsbrecht van Amstel (J. R.G Isbrcker),
Hildebrand, Camera Obscura (fragmentoj, H. C. Mees), F. vaa Eeden, La
malgranda Johano (Bulthuis), S. Ulfers, Ostlorn (Wessel), Ivans, La viro el
Francujo (W. Versteeg-Grafdijk), Holst, Jajo Holm kaj liaj amikoj (van
Leeuwen).
Por la disvastigado de literaturo zorgis la enerala Librejo Espero en
Hago (1911-14), dir. J. L. Bruijn kaj poste la Centra E-Librejo. i tiu, privata
entrepreno de Bruijn, transtormiis en 1919 en anonima societo kun fnanca
partopreno de diversaj E-istoj. ia akcia kapitalo estas 10.000 guldenoj, el kiu
. triono estas efektive enpagita. Lastjare (1933) la rentumo estis 51/2%. De
1922 la librejo estas gvidata kiel fako de profesia librejo. En 1932 la Fed.
starigis Libro-Servon, kiu ne nur vendas, sed anka mem eldonas diversajn
gravajn verkojn, efe instruajn. En 1933 i vendis je valoro de . 9000 gulden-
oj. De post 1930 ekzistas Centra Katolika E-Librejo en Eindhoven.
Gravaj ne-E-aj frmoj, kiuj eldonis E-ao(j)n estas: H. Honig, Utrecht,
H. Meulenhof, Amsterdam, P. Noordhof N. V., Groningen, W. J. Tieme
Cie, Zutfen J. B Wolters, Groningen, N. V. Joh. Ykema's Uitgevers Mij., Den
Haag Nijgh Van Ditmar N. V., Rotterdam, N. V Lecturis, Eindhoven,
Calenbach, Nijkerk.
Societoj. Federacio de Laboristaj E-istoj en la regiono de la nederlanda
lingvo. F. Faulhaber, prez., A Veen, sekr, F. Koch, kas. kaj adm., H. W Ahngs,
red., F G. Kroonder, libristo, W. Prent, E. Faulhaber-Ciskovska, J. De Lange.
Sekr. por Flandrio: T. Mortiers. Konsilantaro: J. Alta, O. Brandsma C. de
Cock, H. Garten, van Gerfsom, A. Henstra, J. Houtekamer, A Nevenzeel, H.
Rijpstra, J. van Scheepen, A. Tillema Heijnen, G. Vonk, G. Vrees, E Willekens,
J. van Wijngaarden. Organoj: Laborista E-isto, monata, 32x25 cm, 8-paa,
4000 ekz.; La Progresanto (studgazeto), monata, formato kaj amplekso kiel
L. E.; La Vojo, por infanoj, ciklostilita; krome iu membro ricevas Sen-
naciulon. Membroj: . 3000 (inkluzive simpatiantaj membroj kaj organizoj);
660
sekcioj: 93. Servoj: librejo, ekspozicioj, vojaantaj. bibliotekoj, gazetarservo,
ekzamenoj. Enspezoj: saldo 1932 F. 332.02, kotizoj F. 3855.08, organoj F.
895.03, libroservoj F. 1450: diversaj F. 341.57. Elspezoj 1933: organo F.
3649.66, Sennaciulo F. 683-28, afranko F. 315.55, skriba kurso F. 567.32 admi-
nistro F. 602:, kunvenoj kaj kongresoj F. 487.74, donacoj F. 65:, subvencioj F.
82.42, kontoraoj F. 177 05, gazetarservo F. 96.85, diversaj F. 13599 saldo F
10.84. Aktivuloj: J. Benjamin,, H. Bishof, J. Bout, T. Buijs, J. Diehl C. de
Klerk, L. van Munster, J. W. Minke, W. Mudde, F. de Regt, G Woud.
Nederlanda Katolika Esperantista Ligo Nederlanda Katoliko. H. Da-
men, prez., F. Marrevee vicprez, F. J. v. d Burgt kaj P. G Brand, sekr-oj, L.
Weyts, kas. A. Beek, J. P Korting, P. H. Penders kaj J. H. Westen estraranoj.
Pastro L. J. Poell religia konsilanto. Membroj: 1128, kiuj estas atomate
membroj de IKUE; lokaj grupoj. 33 lokoj, en kiuj la anoj loas: 219. Organo.
Nederlanda Katoliko, monata, 21x14 cm. 12-16 paa. eldonnombro: 1200-red
p. M. Brouwer. Enspezoj en 1932: f 186887, elspezoj f 1896.53.
Aktivuloj: T. C. van Erp, Mathilde Borret, A. N. Govers, F. Knaapen,
J. Pastoor, Frato M. Wynandus van Oort, A. J. v.d. Burgt: J J. Fillot, H.
Haenen, Frato Nivardus, F. G. van Hoesel, F. Smarius, P. Ch. v. d. Vijver.
Nederlanda Societo Esperantista La Estonto Estas Nia (LEEN). P.
W. Baas, prez. E de Wolf, sekr. kaj red. H. Wensel, kas. kaj adm., f-ino G. H.
Benink, 2-a kas, J. V. Holleman, vicprez., E. A Koot, 2-a sekr., P. Hendriks, J.
M. Duinker, W. Grolleman, Lissauer, bibl. Org.: Nederlanda E-isto, 2-
semajna, 24x15 cm, 16-paa 2000 ekz. Kunl.: Henr. de Lange, Mies Smith, Jan
van Schoor. Membroj. 2. 1500; sekcioj: 31; kursanoj: . 850.
Enspezoj 1933: saldo de 1932 F. 817.47, kotizoj F 4630.12, organo F.
496.66, prop. gazetoj F. 163.20 ekzamenoj F. 400:, brouroj F. 106.87 Cseh-
kurso F. 129.45, diversaj F. 101.87. Elspezoj 1933. organo F. 3768.79,
gazetarservo F. 36.46, biblioteko F. 42.10, donacoj al div. organizoj F. 257.50,
administro ktp. F. 433.14, prop. F. 336.52, kunvenoj F. 504 54, brouroj F.
105.63, regularo F 20.60, diversaj F 33.92 saldo F. 13D1.44. Servoj: bibtioteko
(530 verk(-et)oj kaj jarkolektoj), ekspozicioj, gazetarservo, radio- kaj pota
komisionoj, ekzamenoj; Aktivuloj: Nelly Boom, H. W. G. Centjn, G. W. H.
Cote, J D. van den Eijnde, J. L. Mast, C. Oferhaus, M. F. Onnen, J. van Raves-
661
tein Jr., A. Rutgers, W. H. G. van Tintecen, L. W. J. K. Tomson J. van der
Velde, A. C. van der Vet, J. Vink, G. Wirix, W. Baaten, p. Hendriks, Joh.
Hartog, P. Korte W. Kunnen, L. Morean, J. Telling, . J. Ysselstein.
Nederlanda Kristana E-Societo. H. G. van Leeuwen, prez., J. J. Wiel-
heesen, sekr., J. D. Brakel, kas. kaj adm., H. Verburg, red. Org.: Kristana
Gazeto, 2-semajna, 28x22 cm, 8-12-paa, 600 e-roj. Membroj: 2. 300.
Centra Esperanto-Propaganda Komisiono (Nijmegen). Starigis sin
mem, estas privata entrepreno de jenaj E-istoj: A. van Weerhorst, prez., A. H.
Jansen, sekr., H. de Lepper, kas., A. van Straaten, kursgvid., J. Alberda,
vicprez., L. Kwak, komisaro. Servoj: skriba kurso. Partoprenantoj: iujare 3-4
miloj.
Nederlanda Societo de Blindaj E-istoj. Sekr. R. Israels.
Rimarko. Por kontroligi la ustecon de la detaloj, la artikolo aperis
antae en N E-isto, 1932.
Biografo, alveninta post fermo de la unua volumo: van Dokkum, Pi-
eter, lernejestro. Nask. 27 marto 1847 en Stadskanaal (Groningen) mortis 20
febr. 1934 en Veendam. E-isto de 1922 kaj is sia morto laboris kune kun sia
edzino por E. Li estas nomata la pioniro de E en Groningen. Gvidis kursojn
diversloke verkis lernolibron, 1924 (dua eld. 1931). (H J. B.) G. P. de BRUIN

Ned Katryn: ps. de Lefebvre, v.
Nedoivin Aleksandr Miajlovi, ruso. Nask. 14 marto 1868 en
Kazanj. 27 jarojn imposta specialisto en fnancministerio, poste 10 jarojn adv.
En 1920 transloiis eksterlanden kaj en 1927 pastriis. En 1928 fariis pa-
roestro en la rusa ortodoksa preejo en Leipzig. E-isto de 1910. Kunfondis la
ES-n en Kovno (Litv.), en Petrogrado fondis Int. E-an Komercan ambron,
kiu ricevis anka subvencion. Liajn E-ajn laborojn partoprenis liaj edzino
(mortinta en 1926) kaj flino.
662
Neergaard de (nergor) Pierre Paul Ferdinand Mourier, dano,
specialiste pri plantpatologio, ardenkultura zoologio kaj genetiko. Nask. 19
febr. 1907 en Nyborg. E-isto de 1925. Dum 1926-28 red. de ,La forta voko. En
1929 eniris la laboristan E-movadon. Faris 5-lingvan ardenkulturan
terminaron (1200 esprimoj). Verkis ,Fremdvortoj en E'. (La 15-a regulo de la
fund. gramatiko en teorio kaj praktiko), 1933.
Nekrasov Nikolaj Vladimirovi, ruso, urnalisto. Nask. 18 dec. 1900 en
Moskva. E-isto de 1915. En 1918-19 prez. de Tutruslanda Ligo de junaj E-
istoj kaj red. de ,Juna Mondo, kiun li mem kompostis en la presejo. En 1922
kunfondinto de ,La Nova Epoko kaj ia kunredaktoro is 1930. De 1923
membro de CK SEU. Li speciale okupas sin pri historio kaj kritiko de la E-
literaturo, ideologio de la proleta revolucia E-movado, nacia problemo kaj
kosmoglotiko. En La Nova Epoko estas publikitaj liaj skizoj pri originala E-
literaturo (Baghy, Bulthuis, Jung, Hohlov, Mialski, Dekin, Schulhof ktp.).
Lia kritiko eliras efe el originala sociologia vidpunkto, sed samtempe li
multe atentas la lingvan fankon de la verkoj. Li tradukis multajn rusajn
poetojn: Pukin (romano ,Egeno Onegin', ,Kupra Rajdanto), Blok ,Dekdu',
,Najtingala Gardeno'), Balmont (,Blanka Cigno, ,La mortaj ipoj'), Majakovs-
kij (Nubo en Pantalono, ,Suno'), Gerasimov (,Monna Liza'), Bezimenskij
(,Socialismo') kaj multajn aliajn. Sed anka li verkis multajn originalajn
poemojn; la plej rimarkindaj ,Krono de sonetoj pri E'; ,Fablo pri
ilotinrabeto, ,Testamento de Satano'; ,Verda Flamo. En siaj poeziaj verkoj
li devenas de la rusaj poetoj simbolistoj, efe Brjusov, kaj speciale zorgas pri
la stila lingva pureco. En 1931 kunfondis IAREV. LK. efunlaboranto de la
Enciklopedio.
Nels Joseph, franco (de pola deveno), kontisto. Nask. 23 jan. 1894 en
Warszawa. En 1912-13, fondis E-an jularan grupon de W. Post la milito estis
unu el la reorganizantoj de la Lab. G. en Paris kaj de la Fed. de la Pariza
regiono, kies komitatano li estas. Kunfondis Verdan Katon, kunfondis kaj
prezidas la sekcion de Montmartre.
Nemsei A. Darju, perso, zoroastrano, tapifabrikanto kaj -komerc-
isto. Nask. 2 ag. 1901 en Tabriz. Lernis E-n en 1920. Sian unuan leteron li
sendis al UEA; respondo alvenis pro la tiama malregula pota servo kaj aliaj
malfaciloj post unu jaro. De 1921 del. de UEA, de 1928 komitatano. Vizitis la
663
UK-n en Antwerpen 1928. Fond. EG-n en T., eldonis persan lernolibron,
verkis E-lositon.
Neologismo estas nomata iu vorto neofciala, is sia ofcialio.
Konforme al la libera evoluo de E, neologismon povas enkonduki iu E-isto:
pri la prospero de la nova vorto decidas la E-istaro, per ekuzo a per ignoro.
Rilate al la neologismoj kolizias du vidpunktoj inter si kontraaj: tiu de la
simpleco kaj facileco kaj tiu de la rieco kaj literatura tageco de la lingvo. La
kolizio ajnas nerepacigebla, ar nek la propagando povas rezigni pri la
granda altirforto de la facilo kaj simplo, nek la literaturo pri la esprimforto kaj
vortrio, sen kiuj vera literaturo, transdonanta ne nur la nudan penson, sed
anka delikatajn nuancojn, metaforajn vort-aplikojn, duonklarajn aludojn
entenatajn de vortoj, estas kaj restas nur pia revo. La problemo ajnas solvebla
nur per la apartigo de la poeziaj vortoj, t e. vortoj uzataj nur en la alta
literaturo. i tiujn vortojn, almena provizore oni devus klarigi fne de iu
libro, en listo. Per tio la vulgara lingvo povus resti neembarasata de la
literatura lingvo-evoluo; la poeziajn vortojn, signendajn en iu vortaro per
vinjeto, devus lerni nur literaturema E-isto, kaj i tiun lernon plifaciligus, ke
iu verko estus klarigita eldono. Krome, devus esi la principa, kaj de kelkaj
intence pliakrigata antipatio kontra la poezia vortrio, per la rekono, ke
literaturo kaj intenca vortmalrio estas konceptoj kontradirantaj unu al la
alia. Z mem estis tre tolerema kontra N., li avertis sole: ne tro krude, ne tro
multe per unu fojo. Jen kelkaj citaoj de li: mi havas nenion kontra la en-
prenado de tiuj vortoj. . . (O. V. p: 245); neologismoj. . . nenion anante
nek rompante, prezentas por la lingvo nenian daneron (O. V. p: 249.) Nia
lingvo konstante progresas kaj riias, kaj tamen, dank al la reguleco de sia
progresado, i neniam anias, neniam perdas la kontinuecon kun la lingvo
de tempo pli frua. Kiel la lingvo de homo matura estas multe pli ria kaj
elasta, ol la lingvo de infano kaj tamen la lingvo de uste parolanta infano ne-
niom diferencas de la lingvo de homo matura, tiel verko, skribita en E anta
dudek kvin jaroj ne estas tiel vortoria, kiel verko skribita en la nuna tempo,
kaj tamen la lingvo de tiu tempo perdis absolute neniom el sia valoro anka
en la nuna tempo. (O. V pao 408.) Tiu i permeso (de vortkreo) estas
necesa, ar alie la lingvo estus tro rigida kaj multajn ideojn oni tute ne povus
esprimi per i. Vi diras, ke la aperado de novaj vortoj faras la lingvon pli
malfacile ellernebla. Sed kial? Ili ja tute ne elpuas la antaajn vortojn kaj ne
anas en io la isnunajn principojn de la E-a vortfarado. (O. V. p: 429.).
664
La principoj, la kiuj la alpreno de novaj vortoj okazas, estas la jenaj:
1. Eviti, e ofe uzataj vortoj, pezajn vortkunmetojn (piedpremi: treti;
falpuii: stumbli; malsupreniri: descendi. vizamirao: minko).
2. Distingi nuancojn (fali kaj sinki; jelpi kaj boji; langvoro kaj laco;
sturmi kaj ataki).
3. Signi ideojn, esprimeblajn nur per pluraj vortoj (novalo: provizore
nekulturata plugtero; statisto: akcesora rolulo; kontempli: longe kaj medite
rigardi; bami: starii sur la postaj piedoj).
4. Anstataigi, e ofe uzata vortoj, mal-kunmetojn (stulta: malprita;
kvereli: malpaci; efemera: maldara; afikti: malojigi; kompleksa: malsimpla;
humida: malseka; rara: malofa; trista: malgaja; dura: malmola; milda:
malsovaa).
5. Simpligi psedosufksajn vortojn (apelacio: apeli; situacio: situi;
dekoracio: dekori; federacio: federi; erudicio: erudi; erupcio: erupti;
proskcipcio: proskribi). Tie i oni povus mencii anka la vortojn: dokta el
doktoro. mimo el mimiko; anatomo el anatomio, beletro el beletr(istik)o,
biologo el biologio; gimnasto el gimnastiko; geografo el geografo; geometro
el geometrio ktp.
6. Kvankam is nun ne praktikata, eble foje irota vojo estus la
memstarigo de kelkaj psedoafksoj. Neergaard proponas ekzemple la
sufkson ik por signi profesion (danciko, ardeniko, urnaliko). Same oni
povus el la vortoj preludo, preteksto, preskribi gajni la prefkson pre, por diri
prediro, prevido. El groteska, fosforeski, arabesko oni povus gajni la sufkson
esk (japaneska, vireska, virineska). Oni povus fari el malgra la prepozicion
gra (la la volo, por la bono de. . .). Sed tio estas vere la muziko de l
estonteco.
7. Krome, per la plivastio de E, oni certe pli kaj pli sentos la neceson
de familiaraj vortoj, el kiuj oni jam proponis kelkajn en la Parnasa Gvidlibro
(kaputa: rompiinta, ruiniinta; fatraso: aaaro; trampo ifona malzorgita
665
ulo; pati: malkontente silentadi; mungi: nazpurigi; maroto: amata evaleto).
KALOCSAY.
Neupert (najpert) Alfred, germano, instruisto popollerneja. Nask. 12
majo 1888 en Lonzig. Gvidanto de la int. E junutara movado: gvidado de
TEJA 1921-31, redaktado kaj administrado de ,E junularo', 1924-29,
eldonado de varbiloj kaj lerniloj, ekz.: ,Pokalendareto por junaj E-istoj',
1925.
Neuil (neuil) Albn, eo, popollernejestro en Olomouc. Nask. 16
febr. 1883 en Bohonice. E-isto de 1904. Instruas E-n en sia lernejo de multaj
jaroj la propraj metodoj. Dum pluraj jaroj prez. de TAGE. Partoprenis
dekunu UK-jn. Verkis. ,Metodo de manpresitaj ornamaoj', 1926. Artikoloj.
Newell (njuel) L. N. (ps. Eleno Vinfero), anglo asekuristo. Nask. 23
dec. 1902, en London. Lernis E-n en 1916. Sekr. (1925--26) kaj vicprez.
(1926-27) de Londona EK. efred. de ,Int. Language' (1925-30). Membro de
administra kaj aliaj komitatoj (1926-31). Kunaraninto de UK en Oxford;
en. sekr. de UK en Paris; laboro por E anka en Egiptujo, 1933. Verkis:
,Concise Course in E'; ,Pres-kodo de E'. Multaj poemoj, noveloj kaj recenzoj
en ,Int. Lang', ,LM, ,HDE k. a. efa intereso: la homo kaj la literaturo.
Nia iutaga pano kaj ia infuo sur la vivo de la homoj. Kompilis kaj
trad. W. Trainer, 1915, 72 p., dua eld.. 1917. Aro de interesaj pensoj, eltiritaj
el la verkoj de malnovaj kaj novaj atoroj. Pledado cetere lerte aranita por
vegetarismo. (G. S. ,E', 1920, p : 191.)
Nia Gazeto. Monata eldono de L claireur de Nice et du Sud-Est
(Francujo). Fondita febr. 1934. Dir. G. Avril, efred. S. Grenkamp-Kornfeld.
Formato 42x31. Ilustrita, int. revuo bone redaktata.
Nijo Mensogulo kaj aliaj noveloj de Bratescu-Voinesti, el la rumana
trad. Morariu. 1927, 64 p. La noveletoj bele priskribas animstatojn. La libro
estas tre lerte tradukita. (g-K., La Socialisto, 1927, p: 36.)
Nienkamp Heinrich, ps. de E. Kliemke, (v.).
666
Niesten (nisten) Johannes Petrus Leonardus, nederlandano,
letenanto-kolonelo en la armeo. Nask. 23 ag. 1859 en Maastricht, mortis 30
apr. 1930. Pioniro el la unuaj jaroj de E. Estrarano de NKEL, membro de la
ekzamena komitato. Atoro de lernolibro kaj prop. brouro.
Ni fosu nian sulkon! Devizo emfaze anoncita efe de Cart kaj presita
sur multajn presaojn en la jaroj post la Ido-skismo. i estis prenata el
malnova franca fabelo (1. Vorto de Cart, p: 37), la kiu pli utilas uzi la ilon,
ol diskuti pri iaj ecoj.
Ni kantu! Kolekto de 108 hungaraj popolkantoj; laboristaj kaj E-istaj
kantoj. 1928, 62 p. Traduko tre poezia.
Nikolau Emil, rumano, ofcisto. E-isto de 1907. Estis vicprez. de RES.
Verkis E-gramatikon, 1925; red. la gazeton ,E', Ploesti, 1925-27. Tradukis el la
rumana al E. Kunlaboris e multaj E-gazetoj.
Nikolov Georgi, bulgaro, ardenisto-pejzaisto. Nask. 7 jan. 1883 en
Sofa, loas samloke. Kunred. de ,Unua Pao', 1904-1906, kaj aginto efe en la
unuaj jaroj de la 20-a jarcento.
Nipono (Japanujo). Japana lingvo estas ne feksia, sed alglua. Tial gra-
matiko de E estas kompare facila por japanoj, pri akuzativo neniu plendas.
Nur E-vortaro kazas iom da malfacileco por memori, sed tre multaj t. n. int.
radikoj jam de longe eniris en J. lingvon, ekz. radio, kinemo, bifsteko k.a. pere
de angla lingvo, kun modifta elparolo. Plie iuj meze edukitaj homoj legas
anglan lingvon; studentoj de altgradaj lernejoj studas germanan, francan
lingvojn. Estas nedubeble, ke tia grundo helpas al facila studo de E. Sed vera
internaciismo, malpotenco de J. lingvo en int. rilatoj, relativa facileco de E e
por needukitaj japanoj estas tri efaj faktoroj de J. E-movado. Tiu dua
kondio estas tre propre japana, kaj kelkaj (v. K. Takahai.) de patriotisma
vidpunkto propagandas E-on kontrametante in kontra angla. Tre sana kaj
mirinda progreso (precipe ekonomie) de JEI estas ferinda afero. i posedas
proprajn teron kaj konstruaon, du sekretariojn kaj unu ofcistinon, iuj sufe
bone honorariataj. Diversaj personoj provis fondi grupojn por konkuri kun
JEI, sed neniu sukcesis. Post malpaco inter Parizo kaj Moskvo J. Proleta E-
movado donis apogon al Moskvo. Nun subpremita: Potencaj grupoj de spe-
667
cialaj ideoj ofciale alprenis E-on: Oomoto kaj Kiboa. Ilia E-fakoj sin tenis
apud (a iam kontra) enerala movado. Dum studentoj ludis tre gravan
rolon en la movado, virinoj estas tre malmultaj. Fervojistoj grupias tre
fortike, utiligante senpagajn bileton kaj telefonon. Ossaka estas unu el ili.
Multaj sciencaj tezoj en E, efe aerologoj, kemiistoj, medicinistoj, zoologoj k.
a. Radio-disadigo kun 10,000 tekstoj venditaj (v. indo). Atentindaj lingvaj
studoj pri E pli kaj pli aperas. Sed kial nia movado ne maras tiel rapide kiel
atendas E-istoj? La enerala publiko jam komprenas ekziston de E; sed en
nuna reakcia epoko, precipe post Manuria afero, sanaj personoj rigardas
E-n kiel daneraon por la patrujo. Inteligentuloj enerale ne atas E-n, ar i
ne donas tujan utilecon, kompare al angla, germana, franca lingvoj. Angla
estas kvaza dua lingvo por japanoj. Tamen kia kompatinde mizera parol- kaj
skribkapablo en angla, germana, franca lingvoj de J inteligentularo. Ili nur
apena legas. Kaj ili malestimas E-n pro malrieco de libroj.
Rimarkinda fakto estas, ke de kelkaj jaroj progresemaj junuloj amase
kuras al marksismo, sed al ili ofe malplaas la mildeco homaranisma de
netrala E-movado. Nun reakcio furiozas. Proletaj E-istoj ne havas sufan
potencon por kontrastari subpremon de la registaro. En malliberejoj tre
konsiderinda nombro da komunistoj darigas a komencas fervoran studon
de E.
N. KAWASAKI.
A. La epoko de individua studado.
Kiu studis unua la lingvon? Respondi estas neeble. D-ro A. Oka E-
istiis en 1891, kiam li studadis biologion en Germanujo. Li estis Volapkisto.
Krom li ankora kelkaj. Ili poste aliis al E. (Ekz. Kentaro Si-mose en .
1892). En 1889 vortaron Volapk-japanan, 580 paan, tradukis holandano
van der Heyden kaj japano Hayasi Sasaki. En 1902 franca pastro Mistler
skribis pri E en iu gazeto de Nagasaki. Per tiu artikolo Kroita E-istiis. En
1903 Joino legis la artikolon de Stead en Revier of Reviews kaj in
tradukis por iu kristana gazeto.
En la printempo de 1903 Mac Kenzie, skota pastro, Kanazawa, venigis
lernolibron el Anglujo kaj en la somero li instigis Gauntlett, kimro,
668
anglalingva profesoro de VI-a Nacia Kolegio, Okayama, al komuna studado.
Sed G. ne konsentis, ar li sciis la disfalon de Volapk. Sed vizitinte M. kaj
trovinte lin okupita de aferoj, li legis la lernolibron por disfri sin en la
ardeno. Li miris pro la facileco. Li organizis kurson en Okayama kaj en la
komenco de 1906 kun la helpo de Muramoto, presejestro en tiu urbo, aranis
faman korespondan kurson trifoje. Rezultato: 600 anoj tra Japanujo. Tio estas
la komenco de praktika movado.
En 1905 Kroita skribis artikolon al gazeto Tyokugen redaktata de lia
intima amiko Sakai. Tio ne povis doni grandan impreson al la publiko, sed
kelkaj socialistoj (Sakai, Osugi, Arabatake) interesiis pri la lingvo. En majo
de 1906 Kroita sendis sian prop. artikolon al taggazeto Yomiuri (Usui
klopodis en la interno), kiu, kontrae al tiu de lasta jaro, vekis atenton e la
publiko. E. Asada, prof. de Fremdlingva Kolegio, faris elokventan paroladon
en E en la lerneja ceremonio.
B. La epoko de organizita movado.
La verkinto de la Historieto de E-a Movado en Japanujo (japane en
La Revuo Orienta, IX 1926) klasigis tiun i epokon en kvin periodojn:
1-a periodo: ekforo kaj velko (1906-1908)
2-a periodo: inerteco 1909-1911)
3-a periodo: mallumo 1912-1915
4-a periodo: preparo al revivio (1916-1919)
5-a periodo: revivio kaj maro (1920-)
1. Ekoro kaj velko (1906-08).
En majo de 1906 Misao Kat fondis en Yokosuka Nippon Esperanto-
Societo (Nippon E-Kykai). En Toky anka Abiko kun aliaj Nippon E-
Kykai). Kroita, kiu havis intencon starigi tutjapanan potencan centran
organizon, akiris la nomliston de la korespondaj kursoj de Gauntlett, dank al
669
la klopodo de Muramoto leginta la artikolon de Yomiuri. Kaj li kunvokis la
kunsidon por fondi tiun organizon 12 jun. Abiko konsentis likvidi sian
societon kaj Japana E-ista Asocio unuanime (dek eestis) estis fondata. La
Societo de Kat fariis la flio de la Asocio. Ofciala organo de la Asocio estas
Japana E-isto, kiu ekaperis en ag.
En julio Gauntlett donis kurson en Tki. En sept. Osugi fondis er
Tki la Lernejon de E (E Gakk). En sep. Unua Japana Kongreso (tiam oni
nomis in enerala Kunveno de JEA) en Tky. Hayasi, ministro por fremdaj
aferoj, gratulsalutis. Rezolucioj, klarigitaj de Takakusu, sanskritisto: 1. En
1917 okaze de Universala Ekspozicio invitu UK-n al Japanujo. 2. Petu al
Eduka ministro, ke oni metu lavolan kurson de E en komercaj lernejoj. 3.
Fondu studkomitaton por plimultigi japanajn radikojn en E.
Unua E-libro estas en marto T. Muramoto, A Short Vocabulary E-
English and Eng:-E. Neniuj vortoj japanaj en la teksto. Japanlingvan
lernolibron verkis Futabatei Hasegaa en jul. Li adis E-n en Vladivostoko
kaj reveninte hejmen tradukis Fundamenton de E. En 1906 8 libroj aperis.
Tiel la movado ekforis kaj ofe oni parolis pri E. La la vortoj de Chif (e Z-a
mortotago 1922), tiamaj gvidantoj kredis, ke ili povos konkeri tutan
Japanujon post kelkaj jaroj. La nacia spirito estis forta, ar en tiu jaro
Japanujo venkis Rusujon. Estas atentinde, ke inter unuaj pioniroj estas
profesoroj (ekz. Kroita) kaj socialistoj (ekz. Osugi, Sakai). La La Revuo
Orienta, sep. 1931, 17 personoj dare aktive batalis dum 25 jaroj. Sed tiu
prospero ne daris longe. La Dua Japana Kongreso okazis en 1907 kaj post
longa interrompo la Tria en 1916. Japana E-isto esis eliri en 1908. Du
grandaj steloj, kiujn Japanujo produktis, Chif kaj Ossaka jam laboris de la
komenco de tiu i periodo. En 1908 Kroita vojais al Eropo, Chif anstata li
zorgis pri la Asocio. Ossaka en Yokosuka redaktis Yokoska E-isto en 1907.
2 Inerteco (1909-11).
En 1909 Chif prunteprenis kapitalon kaj fondis novan entreprenon
Nippon E-Sya por darigi la eldonon de Japana E-isto. Li intencis sendi la
gazeton enhavantan multajn japanajojn al Eropo, tiam tre prospera en la
movado. Malgra lia energio la gazeto esis balda. En 1910 Kroita revenis.
JEA eldonis JE en 1911 sesfoje.
670
3. Mallumo (1912-15).
1912-1913 JE tute ne aperis. Nur hektograftaj gazetoj Orienta Azio
de Harada, Orienta Stelo de Yokosuka flio de JEA kaj rondiranta gazeto
Jokoska E-isto (la du lasta per la mono de Ossaka) montris, ke en Japanujo
la movado ne estingiis. E lernolibroj elerpiis. En Yokosuka Ossaka
evidadis kursojn kaj hektografe presis lernolibrojn. En Kanazawa Erm Asai E-
istiis kaj E-igis la Bultenon de HEC (Hokuriku Exchange Club), flatelista
gazeto, kaj gvidis kursojn. Iom da movado en Sakai, Hiroima kaj Toktusima;
preska nenia movado en aliaj lokoj.
En 1914 JE reaperis. Malgranda formato, kvaronjara. K. Nakamura
fariis vicprez. de JEA, studentoj (Ossaka, Sugiyama, en 1915 Asai) fariis
sekretarioj. Partopreno de studentoj al la centra administrado signifs unuan
paon al revivio de la movado. En 1915 JE kvarpaa aperis dekfoje. Tiamaj
laborantoj en propagando: en Tky Takabatake (nuna Ooi), Oishi, en
Kyusyu (poste en Tkyo) Fukuta, en Hirosima K. Takahai. En 1914 venis
blinda poeto Eroenko el Rusujo, en 1915 f-ino Alexander, bahaistino, el
Ameriko. Akita fariis E-isto per Eroenko.
4. Preparo al revivio (1916-19).
De 1916 la redaktadon de JE prenis sur sin Ossaka, helpite de Taiji
Jamaga kaj Erin Asai. (Tial li esigis la eldonon de Orienta Stelo.) En
Yokosuka lin anstatais Heikii Aizaa, poste Mokii Kobajai. De sep. en sia
domo en Kanda, Toky, Ossaka aranadis kursojn. La kursojn vizitadis en
1917 Tojosato Tooguu, E. A. Kolomlec (ukrainano), ernin (rusa hebreo); en
1917 kurso en Yokohama: Hajami, Tasku Sasaki, Hazama; Nagakacu Hirano,
Miiaki Miima, Ikuma Ariima, Cujoi Kai (la nuna Hirokazu Kai). La
membroj de la Asocio estis 186 en ag. 1916, en ag. 1918 286, en ag. 1919
464. Sed la ekonomia stato de la Asocio fariis pli kaj pli malbona. Tria
Japana Kongreso en 1916 en Tky. Kvara en 1917 en Tky. Kvina en 1918
en Tky. Sesa en 1919 en Yokohama. Venis en nian tendaron tre energiaj
batalantoj, en 1916 Macuzaki, en 1918 Fujisaa, en 1919 Inouye, Hasegaa,
Hori, Kizaki, Ga. En 1917 venis Dick, sviso, el Rusujo kaj multe instigis
japanojn. La movado fariis multe vigla. Sed la Asocio, malgra la servado de
671
la flo de Kroita, jam ne povis funkcii. En 1919 la presejo rifuzis la presadon
de la gazeto. K. Nakamura proponis kontroligi la kason de la Asocio, sed K.
Kroita rifuzis. La rekonstruo de la Asocio fariis nepre necesa.
En la komenco Ossaka intencis reorganizi la administradon de la Aso-
cio: transdoni la tutajn devojn al la junaj sekretarioj kiel anka respondecon
de la kasadministro al ili, sed K. Kroita ne konsentis. En la letero al la
sekretariaro Chif, el Kobe, skribis interalie, ke estas tute vana afero reorganizi
la Asocion sub Kroita kaj admonis la sekretariojn starigi tute novan prop.
organizon, senigante la Asocion. Nakamura anka, rifuzante la prezidantecon
de la Asocio, instigis ilin reorganizi la Asocion. Fuisaa, E. Asai, Ossaka fne
decidiis pri la reorganizo kaj kunvokis specialan kunvenon por tio. Fuisaa,
Asai, Macuzaki, Hagiara, Ossaka deklaris la eksion el la sekretarieco kaj
anka redaktanteco de J. E. kaj prezentis la projekton pri la starigo de nova
prop. centro Japana E-Instituto kaj ia organo La Revuo Orienta. Kelkaj
precipe kapitano Sii Uida, esprimis bedaron pro la forigo de la historia
JEA. Ossaka klarigis, ke oni lasas la Asocion ekzisti kiel moralan centron,
kondie ke JEI ne respondas por la fnancoj de JEA, sed ke poste, kiam JEI
prosperos fnance, tiam i pro la morala memvolo pagos uldojn de JEA, se
tiaj ekzistas. W. Oishi akcente parolas por la starigo de la tute nova JEI. T.
Osida lin subtenas. La propono estis unuanime akceptata kaj iuj konsentis
eksii el la membreco de JEA kaj alii al JEI. Tiel Japana E-Instituto
fondiis en la fno de 1919. En Yokohama S. Hajami kaj aliaj fondis Japana
E-Komerca Korporacio.
5. Revivio kaj maro (1920-)
us anta tiu i periodo aliis al la movado Yagi, Kawasaki, Okamoto,
Ueda.
JEI fariis labora centro. i komencis eldoni la gazeton LRO en jan.
iuj membroj de JEA estis rigardataj membroj de JEI. JEA tamen ne
malaperis, i estis lasata kiel morala centro, sen membroj, sen gazeto, sed
kun estraro konsistanta el unu prez. kaj du vic-prez., sen sekretarioj. Do i
ekzistis nur la nomo, kaj ne miro, ke i ne povis funkcii kaj poste estis tute
nezorgata. Tiu esprimo morala centro estas mistera. Nekompleta revolucio
sekvigis en postaj jaroj enajn problemojn pri la organiza afero en Japanujo.
672
JEI estis zorgata de Ossaka. Li, fervoja ineniero, iuvespere kaj dimane
dediis sian tutan forton al la aferoj de JEI. Li devis oferi unuan etaon de sia
loejo al la ofcejo. Li devis redakti la gazeton. Li devis verki lernolibron. Li
devis respondi al en- kaj eksterlandaj samideanoj. JEI estas amata flo de
Ossaka, al kies fegado i dankas sian nunan prosperon. De la naskio de JEI
la movado jam ne haltis. LRO akurate eliris 12-foje a e pli iujare is nun.
Instruita de la maldolaj spertoj e la antaa JEA, la nova JEI ne metis
super si iajn socian eminentulojn kiel la estraron. i havis nek prezidanton,
nek efsekretarion ordonantan. La tutan administradon prenis sur sin la
egalrajtaj junaj komitatanoj (plejparte studentoj), efektivaj laborantoj en la
mastrumado. Por reprezenti la organizon por ekstera mondo, oni havis
reprezentantan komitatanon, elektatan por unu jaro, sed ne elekteblan por
dua sinsekva jaro. Por vigligi lokan movadon, preska ne ekzistantan
tiutempe, JEI admonis lokajn grupojn, ke ili tro multe ne dependu de la
centra JEI, sed ke ili memstare klopodu por nia afero en sia loko.
En 1920 grupoj fondiis en diversaj altgradaj lernejoj tra la tuta lando.
Venis al Japanujo por loi multaj fremdaj samideanoj, Browne, Vaughan,
Kuznecov, Seriev, Ramstedt (fnna vicambasadoro) kaj i tie E-istiis Roscoe.
VII-a Kongreso en Tky, kiu unuanime malaprobis la landnoman sufkson -
i- pro tio, ke i kazas konfuzon en nia lingvo, alportante nenion utilan.
Nippon E-Sya de Osida eldonis multajn librojn verkitajn efe de la
komitatanoj de JEI. (JEI mem ne faris tion is 1924). Ga importis eropajn
eldonaojn (is 1922) en la nomo de Orienta Librejo E-a. Amba estis kvaza
frea akvo post seka vetero, ar tiaj aferoj longe mankis. (En postaj jaroj
inter Ga kaj Osida, inter JEI kaj Osida malpaco okazis). En la somero en
Osaka, kie la movado estis de 1906, ekaperis gazeto Verda Utopio, dedianta
sin al prezento de japanaj moroj kaj traktado de sociaj problemoj. in
mastrumis Fukuta.
1921. Karavano el studentoj de Imperia Universitato de Tky pro-
pagandvojais nordorientan parton (plej necivilizitan) de la lando. VIII-a
Kongreso en Tky, en kiu la propono de Kizaki monkolekto por fun-
damenta kapitalo de JEI (20 mil enoj por havi ofcejon kaj ofciston) estis
aprobita sed la propono de Narita en Universala Kongreso en Praha por inviti
UK-n al Japanujo estis malaprobita pro nematureco de tempo. Aliis al E-
673
movado Ishiguro, Kozo (nun Joii) Simomura.
1922. En jan. Ossaka faris prelegon pri lingvoj artefaritaj en la enerala
kunveno de Imperia Akademio. Kelkaj membroj paroladis kun aprobo. Prez.
Hozumi aniis al JEI. La iniciato de Yanagida petskribo pri akcelo de E-
instruado en lernejoj estis prezentita al Imperia Parlamento. Malsupra domo
in akceptis en febr. Fondo de E-Federacio de Tokiaj Studentoj. eestis 70 el
15 lernejoj. IX-a (eksterordinara) Kongreso en Tky okaze de Paca
Ekspozicio. Hasegaa propagandvojais en Koreujon. Potenca gazeto Kaiz
malfermis kurson en siaj paoj. Granda efko al la legantaro.
En okt. X-a Kongreso en Tky. Isozaki proponis monkolekton por
rusaj malsatantoj. D-ro Ramstedt atentigis, ke jam pasis malsato en Rusujo
eropa, oni devas helpi siberianojn. Kongreso esprimis tiun deziron al Verda
Utopio, kiu jam estis komencinta tiun varbadon. Al la komuna manado
dum la Kongreso oni invitis prof. H. E. Palmer, idisto, veninta en Japanujon
por plibonigi instruadon de angla lingvo. Masamii Oka kaj K. Ossaka salutis
lin pro lia honoro en lia lingvo Ido; sed li mem ne povis en i paroli kaj li
miris (en angla lingvo) la gastamecon de japanaj E-istoj. Idista movado
preska ne ekzistas en Japanujo. En nov. JEI decidis alii al KR la Kontrakto
de Helsinki. Aperis en Kyto J-E Vortareto longe atendita.
1923. Sekai Sityo Kenkyukai sub la gvido de Ishiguro eldonis kores-
ondan kurson kaj E-gazeton. En marto 450 kursanoj, arano de Imperia
Eduka Asocio kaj JEI helpite de taggazeto Tky Asahi dank al la klopodo
de Tojokaa. Propagandvojao al Nordorienta parto: 19,220 askultis. En jul.
Chif eksiis de komitato de JEI, dirante ke JEI estraro identigas E-ismon kun
homaranismo.
En jul. en Ayabe, centro de nova religio Oomoto, okazis kurso sub
gvido de Takiz Sigematu. 150 partoprenintoj inter kiuj la estro Degui mem.
Tio estas la komenco de Oomoto E-movado. En 31 ag. 2 sep. XI-a
Kongreso en Okayama. Pri laleeco de JEI Chif faris akrajn demandojn.
Sciigo de tertremego en Tky alvenis al la kongresanoj en la tria tago.
Provizora ofcejo (t. e. domo de Ossaka) kun biblioteko estis sendanera de la
kataklismo, sed la librejo Nippon E-Sya estis bruligita.
674
1924. En jul. XII-a Kongreso en Sendaj. K. Suzuki, en la nomo de
privata individuo, proponis ke JEI fariu morala centro, ar i estas efektive
tia. Oni decidis, ke li reprenu la proponon Chif klarigis sian jam de li anta
du tagoj reprenitan proponon pri ellaboro de ofciala konstanta regularo de
Japana Kongreso. Li kredis, ke per tio oni povas kolekti diversspecajn E-istojn
al la Kongreso. Tiel du fuoj Suzuki kaj Chif kontrastis. Poste aperis
detala protokolo de la Kongreso.
1925. E-Propaganda Asocio fondiis anta du jaroj sub zorgo de
Oomotoanoj, ekeldonis Verdan Mondon (unue Verda Gloro): En 1924
Usona delegito proponis alprenon de Lingvo Int. al la kunveno de Int.
Unuio de Akademioj. Imperia Akademio ricevis la demandon pri L. I de la
sekretario de la Unuio. Ofciala decido ne okazis. Membroj montris sian
opinion. Neceson jesis 43. Por E 24, por Ido 1, sindeteno 18. En sep. Ossaka
forvojais al Ameriko la ordono de la registaro. Tio kazis novan
malfacilaon al JEI. Do JEI nun estis devigita lupagi por sia ejo. Speciala
monkolekto por tio. LRO-n redaktis lavice junaj komitatanoj. Pruvo de
solidareco de JEI-anoj. En okt. Sesa Kongreso de Ekstrema Orienta Asocio
por Tropika Medicino malfermiis en Tky. Tie Ogata, Murata publikigis
siajn studojn en E. En okt. XIII-a Kongreso en Kyto. Chif ne venis. indo,
fdela ano de JEI, proponis starigon de prepara komitato por ellabori ofcialan
konstantan regularon de Japana Kongreso. Li deziris per tio forpeli malluman
maltrankvilecon regantan japanajn E-istojn. Unuanime aprobita. Prez. nomis
11 komitatanojn. (Nenia pozitiva rezultato.) Junulara Ligo naskiis la
iniciato de Isozaki, kiu volis doni novan socian direkton al la movado.
Osida eldonis ampleksan j-E vortaron de Chif kaj okaze de la kunveno
pro honoro de la atoro li deklaris, ke li nomos sian librejon Nippon E-Sya
(Japana EA). Li intencis eldoni sub la kunlaboro de Chif organan gazeton kaj
varbi membrojn, sed malsukcesis kaj balda li forlasis E-ujon. En Osaka
grandioza kurso okazigita de tiea flio de J. Asocio por Ligo de Nacioj sub
subteno de Osaka Asahi kaj Osaka Mainiti, unuaj taggazetoj en Oriento.
1926. En febr. Kai komencis eldoni Junan Azion kaj nomis sian
entreprenon Nippon Kai (Japana EA), sed oni ne sciis, kiom da membroj
i akiris, ar i neniam publikigis membroliston, nek kasraporton. En julio
JEI fariis jure personigita fondao. Tio signifas, ke JEI jam havas potencan
675
ekonomian bazon. Tion kazis la fakto, ke oni laboris por i tute senpage.
Nun la la registara leo JEI estas gvidata de direktoroj kaj komitatanoj. D-ro
Nakamura estis elektata kiel unua efdirektoro. En sep. XIV-a Kongreso en
Tky. Oishi komencis eldoni raportojn de sia observatorio aerologia en E.
1927. En okt. XV-a Kongreso en Hukuoka, kie multaj univ. profesoroj
estis inter samideano ekz. T. Itoo, Fuisaa, Ohshima. Por konsoli la
viktimojn de tertremego de 1923, turo estis konstruata en sankta budaisma
monto Kbyasan. Sub in oni enterigis nomaron de viktimoj kune kun ia
deveno, skribita de eksurbestro Nagata. La tekston oni tradukis en anglan kaj
E-n por konservi in por dek mil aroj. En dec. JOAK (Radiostacio de Tky)
disadigis lekciojn de Ooi kaj Ossaka. Eldono de gvidlibreto Japanlando de
Fervoja Ministrejo, dank al la klopodo de Masuzo Inouye, ministreja ofcisto.
1928. XVI-a Kongreso en Osaka. indo, Niida, Sibata klopodis. Unua-
foje en Japana Kongreso kotizo de partopreno. La regiona registaro rigardis
E-movadon kiel radikalan kaj venis multaj policanoj. E-loga Fakkunsido
(studo kaj klerigo de kongresanoj.) En dec. provizora ofcelo de JEI transiris
al pli granda domo.
1929. E-kursoj disadigitaj de JOCK (Nagoya, gvidanto Ishiguro) kaj
de JODK Keizy, gvidanto Oojama). Petskriboj al la Parlamento pri la celo de
E-instruado en lernejoj kaj pri tata subvencio al JEI estis akceptitaj de
malsupra kaj supra domoj. En sep. XVII-a Kongreso en Tky Unua-foje
Kongresa Universitato. Samtempe en Tky okazis Int. Teknika Kongreso, al
kiu estis prezentita petskribo koncerne E-n kun subskriboj de eminentaj
fakuloj. Al la Kongreso Takuma Minoda kaj Kunitaro Takahai prezentis pre-
legon pri E kaj Ossaka sian studon en E.
1930. Mortis Nakamura, efdirektoro de JEI, Oishi estis elektata efdir.
Kiboa (multemembra societo por morala eduko) eldonis gazeton Esperanto
Kiboa sub la gvido de Ishiguro. i poste nomis sian E-istan grupon
Nippon (Tutjapana) E-Unuio, kaj darigis laboron is 1933. XVIII-a
Kongreso en Kanazawa. Prez. Segaa. En okt. e JEI kreo de enerala
sekretario (la unua salajrata) Hirasaa. Scherer, speciala delegito de ICK,
travojais la tutan landon. La enketo de Sankoo E-Grupo, el 1268 aspirantoj
eniris la nacian kolegion en Kyto (Sankoo), 254 (20%) ne scias, 1014 (80%)
676
scias pri ekzisto de E; 121 (l0%) jam lernis E-n kaj 594 (41%) volas lerni E-n
de nun. La raportoj senditaj de lokaj grupoj al JEI, dum la jaro okazis kursoj
en 91 lokoj kun 2262 partoprenantoj.
1931. En junio Japana Prolet-E-ista Unio fondiis. En somero JOBK
(radiostacio de Osaka) disadigis lekciojn de indo. Granda efko. En okt.
XIX-a Kongreso en Kyto. La la registro de JEI, lokaj grupoj nombrias 163
tra la lando. En antaa duonjaro kursoj en 76 lokoj kun 1580 partoprenantoj.
1932. JEI aetis teron kaj konstruis el sia propra kapitalo sian propran
ofcejon en Hong-motomati, Tky. Nova sekretario Mijake. (Hirasaa jam
eksiis pro malsano.) Radio-kurso de E, JOBK, gvidanto Sindo. En okt. XX-a
Kongreso en Tky. En labora kunsido, la propono de Kyto, studkomitato
pri fondo de Centra Organizo de japana movado naskiis. Sekve de Manuria
afero naciismo fariis forta inter Oomoto E-istoj, anka pli kaj pli inter ne-
traluloj. Sed JEI kurae kaj alte tenis standardon de netraleco. Proleta E-
movado preska sufokiis pro la subpremo de la registaro. La sinregistro en
la Jarlibro de JEI, ekzistas krom JEI 4 nelokaj specialaj organizoj, 3 librejoj, 3
Fakaj Ligoj, (Studenta, Fervojista, Budhana), 3 Regionaj Ligoj, 141 Lokaj
Grupoj (el kiuj 50 kun sia propra organo hektografe presita; kun 2673
membroj).
1933. Kreo de efsekretario (salajrata) e JEI: Okamoto. JEI eldonis
novan gazeton por komencantoj E-Lernanto kaj disvendis e ordinaraj
librovendejoj de la tuta lando. Kuraa provo, tamen kun bona rezultato.
Inouye subskribis la Interkonsenton de Kln, do JEI partoprenis kiel landa
asocio. En nov. XX1-a Kongreso en Kyto. indo kiel sekr. de Studkomitato
pri fondo de Japana Centra Organizo, raportis: al la demanda cirkulero de
indo 16 anoj neis la neceson, 4 jesis la fondon (2 el ili nur pri Centra
Komitato por Kongreso), 2 sindetenis. Do tia superfuao malaprobita.
Rezolucio kontra neologismoj. Kawasaki kaj Okamoto eniris en L. K.. (1932
eliris Fuisaa, restas Niimura):
1934. En apr. XXII-a Kongreso en Nagasaki. K. Niimura klarigis pri
propono de paralela uzo de japan' kaj nipon'. La sekr. legis la disertacion
senditan de Ossaka pri mallogikeco de la propono. Okamoto, Kawasaki
konsentis kun Ossaka. Niimura reprenis la proponon. Propono pri
677
monkolekto por fabriki aeroplanon Esperanto kaj in donaci al J. milita
atoritato. Post diskuto reprenita. Prezento de i supraj du proponoj montris,
ke naciismo tiom penetris en netratan movadon. Propono de indo formi
komisionon por prepari kongresan regularon estis akceptata. En julio en
Tky II-a konferenco de Tutpacifkaj junularaj Budaistaj Asocioj, kie oni
permesis paroli E-n al tiuj, kiuj ne scias japanan, anglan a inan lingvon.
Bibliografo (nur en E).-1. Ooi, Mallonga Historio de E-a Movado en
Japanujo. LRO, 1922. sep. okt., nov. (Efektive verkita de Ossaka. Tre detale,
nur is 1908.) 2. Grenkamp, en HDE. (Efektive verkita de Ossaka. Koncize
is la fondo de JEI.) 3. Kroita, La Historio de JEA. Japana E-isto, 1907. n-
ro 5. Pri la fondo de JEA) 4. Japana Esperantisto, organo de JEA 5. La
Revuo Orienta, organo de JEI. (En amba multe da kronikoj kaj
artikoloj.) En japana lingvo ekzistas pli ampleksa historio, interesaj
kritikoj.
Noto. La artikolon tralegis kaj kompletigis Kuwahara-Tosihide kaj
Keni Ossaka. N. KAWASAKI.
Japana Esperanto-Instituto estis fondita 20. dec. 1919 por anstatai
Japanan E-istan Asocion, la istiaman centron landan, kiu perdis la kapablon
darigi pozitivan agadon pro grava difekto en la fnanco kaj administrado.
En la favoraj cirkonstancoj eksteraj de la postmilitaj jaroj, JEI rapide
frmigis al si la fundamenfon dank al la konvertio de la preska tuta
membraro de JEA kaj la sistema laboro oferita de sindona estraro konsistanta
plejparte el freenergiaj junuloj kaj studentoj. Estas ne refuteble, ke sur i tiuj
laboroferantoj havis profundan infuon spiritan la modesta, sed la plej
modela gvidanto K. Ossaka per sia absoluta sinoferado.
i tiu principo oferi la laboron ankora daras kiel la plej elementa
fundamento de la Instituto en iuj fakoj, nome administrado, redaktado kaj
instruado jam ne parolante propagandon. La sola escepto estas la sekretario,
al kiu JEI pagas salajron de 1930.
La sana fnanco kaj lametoda administrado estis la bazo, kiu ebligis la
akuratan aperigon de la iumonata organo La Revuo Orienta kaj la paron
678
de la bela sumo enoj 1,300: dum tri jaroj. La regule aperanta organo multe
vigligis la movadon, kaj rekompence JEI akiris pli da membroj. La parita
sumo per la laboroferado donis fdindan bazon, sur kiu oni aranis en 1922 la
projekton varbi fundamentan kapitalon.
Aparte de la varbado, JEI fondis en 1924 al si la eldonfakon kun parto
de la parita sumo. La fako aperigis unu post alia la fundamentajn verkojn
necesajn por la disvastigo, ka la afero tiel prosperis, ke la nova fako redonis la
prenitan sumon al la administra fako kaj plie starigis al si apartan kapitalon.
En la fno de junio 1926 la kolektitaj monoferoj kun la procentao at-
ingis la sumon de enoj 5,353.93, la paro administra 1,300: la kapitalo de la
eldonfako 2,001.84, kaj kun la necesa sumo aldona el alia kaso, JEI sukcesis
registrii kiel jura persono sub superrego de la Ministro de Kulturo kun celo
ideala en la senco de la art. 34 de la japana civila kodo. La la statuto de JEI
en la nova formo, la kapitalo de 9,500 enoj estis dividita:
Fund. kaso netuebla enoj 7,000.-
Fund. kaso utiligebla 2,500.-
Dank al la prospera afero en la eldonfako kaj ia subfako de alilandaj
E-libroj fanke de la konstanta paremo en administrado kun pli ol 1.000 enoj
da aktiva saldo iujare, la bonhavo de JEI atingis pli ol enoj 42,000: en la
komenco de 1932. Por gardi la monsumon en la bonhavo de la infuo de la
infacio, la Direktoraro de JEI decidis aeti teron kaj konstruigi la propran
ofcejon sur i: la nuna ofcejo inaguris la malfermon je la 3-a julio 1932. La
jara raporto de fnanco en la fno de 1932 montras la konsiston de la bonhavo
jene:
Fund. kaso netuebla enoj 11,414.63
Ceteraj kasoj 4,034.42
Stoko de la propr. eldonaoj 7,253.00
Stoko cetera 7,931.90
679
La tero en posedo 9,750.00
La konstruajo 6,676.95
Mebloj kaj ofcejaj iloj 503.16

(1 febr. 1934.) INDO-Seitaro.

Statistiko. Jen estas ciferoj, kiuj montras fdele la lajaran ancelion de
membraro de JEA kaj de JEI. En la sekvantaj ciferoj anka la abonantoj de J-
a E-isto kaj de La Revuo Orienta estas enkalkulataj.

JEA:
1906 dec. 2. 720
1909 dec. 238
Disfalo ?
1916 dec. 189
1918 dec. 286
1919 majo 464


680
JEI:
1920 jan. 400
1921 majo 720
1921 dec. 995
1922 ag. 1473
1923 ag. 2351
1924 jan. 2.2700
1925 jan. . 2700
1926 sep. 1821
1927 dec. 1682
1928 majo 2159
1929 ag. 2181
1930 jan. 2079
1930 jul. 1938
1931 sep. . 1990
1932 febr. 1852
1932 jul. 1649
1933 jan. 1495
1933 jul. 1351
681
1934 jan. 1231
KUWAHARA-Tosihide
Partoprenintoj en J. E-kongresoj:
1. 1906 (Tky) (?)
2. 1907 (Tky) .300
3. 1916 (Tky) . 50
4. 1917 (Tky) .50
5. 1918 (Tky) .60
6. 1919 (Yokohama) .60
7. 1920 (Tky) . 40
8. 1921 (Tky) 2.100
9. 1922 (Tky) .60
10. 1922 (Tky) 170
11. 1923 (Okayama) . 150
12. 1924 (Sendai) .100
13. 1925 (Kyto 150
14. 1926 (Tky) .200
15. 1927 (Hukuoka) . 20
682
16. 1928 (Osaka) 129
17. 1929 (Tky) 280
18. 1930 (Kanazawa) 2. 100
19. 1931 (Kyto) 281
20. 1932 (Tky) 366
21. 1933 (Kyto) 236
22. 1934 (Nagasaki) 112

MIJAKE, KAWASAKI, OKAMOTO.

UEA. Anta la fondio de JEI (1919) ekzistis kelkaj delegitoj en kelkaj
urboj kaj provincoj, sed ili estis ne en fortika interrilato. La estraro de JEI
estis simpatia ne al enevo, sed al Parizo (pro landnoma sufkso, pro
neofcialeco de UEA k.a.). Tial e per fervora propagando de unua efdelegito
Ga la multio de la delegitoj ne estis rapida, kvankan la nombro de la
membroj iom kreskis. efdelegitoj poste: Yagi, Ishiguro, (nun Fuisaa). Post
la reorganizo de UEA la situacio aniis, nun JEI sincere klopodas
plivastigon de delegita reto. (Kaw.)
Fakaj Organizoj. 1) Japana E-ista Ligo Fervojista: propagando kaj
praktiko de E inter fervojistoj. Lastatempe tre vigliis Organo: La Fervojisto
(monate). 11 grupoj kaj 251 anoj. Fondita en okt. 1931. (Antae, jam en 1920
ekzistis Japana Fervojista E-Unuio.) 2) Japana Budhana Ligo E-ista'
propagando de B-ismo per E kaj de E al B-istoj. Organoj: La Lumo Orienta
kvarfoje jare), Informilo (labezone). 20 anoj. Fondita en majo 1931. 3)
Japana E Literatura Societo: studo de E-literaturo, diskonigo de J-a literaturo
per E, poluro de lingva tekniko de E. Organo: E-a Literaturo (du monate).
683
150 abonantoj. Fondita en okt. 1932. 4) Japana Prolet-E-ista Unio:
propagando kaj praktiko de E por laboristoj. Antae kun organoj: Informilo
de JPEU kaj Kamarado (monata). Nun sufokiis. Fondita en jan. 1931. 5)
Japana Studenta Ligo E-ista. Organo: Bulteno. Jarkunveno okaze de la J E-
Kongreso. Fondita en okt. 1931. (Kuw.)
Sciencistoj. Multaj sciencistoj favoras E-n. Multaj el ili ne lernas
persone E-n por publikigi sian studon, pro la supozo, ke eksterlandaj
samfakistoj ne povos legi in. Ekzistas multaj, kiuj volonte skribos E-e, kiam
eropaj kaj usonaj gazetoj nur akceptos artikolojn verkitajn en E, e se ili
aperigos la artikolojn en nacilingva traduko. Kelkaj gravaj gazetoj, ekz. tiu de
industria kemio, mekanika tekniko k. a., akceptas artikolojn en E. Jen estas
eminentaj nomoj de sciencistoj-favorantoj: INOUE-Zinkiti, Kotaro HONDA
Turuiti HAYASI, Otogoro MIYAGI, iuj prof. de Thoku Imperia Univ., unuaj
du eksa kaj nuna rektoroj; Genitsu KITA, prof. de IU de Kyto, Bunnroku
ARAKAWA, prof. de IU de Kyusyu. Grupo de specialistoj (ekskluzive de la
multaj studentaj E grupoj en universitatoj): Hermesa Rondeto, Scienca
Rondeto (grupo de biologoj kaj aliaj en Tky), Elektro E-Grupo (kelkaj
elektristo en Tky kunvenas iumonate de 1934). UEA mem havas diversajn
fakajn delegitojn (Kuw.)
Studenta Grupo. En J. E-movado studentoj ludis rimarkindan rolon. En
1914, kiam la movado estis ankora malforta, studentoj en Imperia
Universitato de Tky fariis sekretarioj de JEA (K. Ossaka, R Sugiyama, en
1915 E. Asai) kaj dank al ili la movado iom post iom plivigliis. En 1915 ili
fondis en sia universitato studentan E-grupon kredeble la unuan. Post
fondo de JEI en 1920, studentoj fariis la centro de la movado. En multaj
universitatoj kaj kolegioj fondiis studentaj grupoj kaj okazis ekspozicioj,
kursoj sub ilia gvido kaj naskiis multaj junaj laborantoj. Multaj el la
studentaj grupoj havis neniun gvidanton inter la profesoroj, kaj studentoj pli-
malpli spertaj instruis la lingvon al li novaj kaj tiel darigis grupan agadon.
Ekz. Sankoo E-a Grupo en Tria Nacia Kolegio, Kyto, agadas seninterrompe
jam 15 jarojn kun neniu profesorogvidanto. i eldonadas trifoje jare
hektografe presitan organon Libero (en jun. 1934 la 39-an n-ron),
okazigas ekspoziciojn kursojn, oratoran kunvenon en E ktp., kaj en 1922
kompilis la unuan J-E vortaron kaj en 1928 ricevis ofcialan rekonon kaj
ekonomian subtenon de la lernejo. En okt. 1931 fondiis Japana Studenta
684
Ligo E-ista, kiu havas jarkunvenon okaze de la J-E Kongreso. Organo:
Bulteno. Lastatempe ne funkcias tiel vigle, kiel antae.- (Kuw.)
Medicinistoj. Joicugu Okamoto kaj Koozoo Ueda,. studentoj en
Farmacia Fako de Medicina Fakultato de Imperia Universitato de Tky,
okazigis kurson en 1921 por medicinistoj kaj farmaciistoj. Tio estas unua
pao de E-movado en med. rondo. En 1922 Masataka Murata kaj Hisao Kasai
publikigis siajn studojn en E. Ili estas la unuaj med. tezoj en J-ujo originale
verkitaj en E. En 1923 fondiis en la dirita Med. Fakultato EK Eskulapida
Klubo (unue Hipokratida Klubo) kaj per konstanta agado de tiu Klubo E
dissemiis en aliaj med. kolegioj, kaj aperis multaj med. tezoj tute en E a
kun resumo en E. En 1925 en Sesa Kongreso de Ekstrema Orienta Asocio por
Tropika Medicino Ogata kaj Murata publikigis siajn studojn en E. En 1926
fondiis Japana E-a Medicina Asocio kun prof. Seiho Nishi kiel prez. Prof.
Ogata donacis al JEMA 500 enojn, kiujn li ricevis de Imperia Akademio kiel
premion por lia eminenta studo pri rizmalsano. Eskulapida Klubo okazigis
Somerajn Hejmojn en 1925, 1926, 1927, 1928 kaj Foliaro-Klubo (EK en
Medicina Fakultato de Tiba) en 1929. Sed nun JEMA ne laboras kiel antae.
Nun prof. Nishi donas E-resumon al iu kajero de med. revuo de si redaktata.
Ryzi Ura laboras konstante kiel landa kasisto de TEKA. Eldoniis jarlibroj
de JEMA por 1926 kaj 1927. Farmaciistoj kaj medicinistoj registritaj: 276 por
1926, 697 por 1927. (Kuw.)
Farmaciistoj. Farmaciaj studentoj instigis E-movadon en med. rondo
en 1921. En 1926 kvin farmaciistoj (Okamoto Hadano, Hukutomi, Mikumo
kaj Yamada) fondis farmacian E-grupon Hermesa Rondeto kaj kompilis
Leksikonon de Kemio kal Farmacio j-E (I-a vol. Kemia terminaro kaj
nomenklaturo, 2-a vol. Nomoj de drogoj ordigitaj la botanika klasifko,
Nomoj de Medikamentoj kaj Drogoj la Japana Farmakopeo, 3-a vol. Nomo
de Drogoj kaj Kreskaoj.). En 1930 sur bazo de la 2-a vol. eldonis en bela
libroformo Seslingva vortareto de Medikamentoj la Japana
Farmakopeo. (Kuw.)
Fervojistoj. Jam en 1920 fondiis J. Fervojista E-Unuio sub iniciato de
T. Tomita. Okazigis prop. kunvenon, kurson. En 1931 okaze de JE-Kongreso
fondiis J. E-ista Ligo Fervojista konsistanta e1 laborantoj en Statfervojo. En
J-ujo tatfervojistoj povas senpage veturi tra la lando kaj utiligi
685
longadistancan telefonon fervojan. Kun tiaj du unikaj bataliloj, JELF rapide
kreskis kaj nun havas viglajn fervojistajn E-grupojn en 11 lokoj kaj 251
membrojn. Organo de JELF: La Fervojisto. Multaj lokaj grupoj anka havas
sian propran organon. Liga efsekr. Kakutar Tanaka. Konsilantoj: eminentaj
fervojistoj. -,(Kuw.)
Militistoj. En 1906 K. Ossaka, tiam armea kadeto, propagandis. E-n en
milithaveno Yokosuka. En 1912 G. Makise, prof. de Armea Akademio,
partoprenis en 8-a UK en Krakw. En 1923 Matuba-K. donis kurson en Mar-
armea Subineniera Lernejo en Yokosuka, kaj estis kelkaj kursoj de aliaj en
sekvintaj jaroj. Lastatempe E-movado estas malvigla inter J mititistoj. De
kiam J-ujo eliris el Ligo de Nacioj, la vorto internacia ne sonas agrable
precipe inter ili. Oni havas neniun E-societon inter militistoj. E-istoj: Suekii
Hagino, letenanto-generalo; Tami Kimata, generalmajoro; Sii Uida,
generalmajoro; Makoto Aaja, komandoro; Masami Katoh (v.), majoro-
aviadisto; Joifui Oba (v.), letenanto-kornandoro, Arata Kuuajamat,
letenanto, ipestro; Joimasa Ikeda, mil. kuracisto. (MUNETIKA-
Smty.)
Blinduloj. E estis instruata kiel ofciala kurso en Urba Blindula Lernejo
de Oosaka de 1925 is 19 kaj poste kiel lavola kurso. En ag 1927 speciala
kongreso de B-uloj E-istoj havis lokon en Oosaka, kaj, la ia decido, en apr.
1928 Takeo Iwahashi, Sind-Takesi, Hata-Mituto, Torii-Atuzir, Nakamura-
Kytar, efred, de brajla urnalo Tenzi Mainiti, k. a. fondis J-an Asocion de
Blindaj E-istoj (JABE), kies sekretariejo sidas en la dirita lernejo. Membroj: .
60. Aparte de JABE, kies movadcentron formas efe kristanoj, en 1927 Ueda-
Zyunz fondis en Kysy Societon de Budaisma Blindula E-isto. Jam en 1973
blinduloj havis fakkunsidon en 11-a J E-Kongreso en Okayama. La blinduloj-
instruistoj favoras E-n preska senescepte. Eldonaoj en brajla alfabeto: 4
lernolibroj de E kaj po 1 E-J kaj J-E Vortaro. Atoroj: Torii, Nakanii:
Kisimoto-Zytar. Krom la menciitoj eminenta B-E-isto: Kumagai-Tetutar,
pastro. (Kuw.)
Sciencaj tezoj. En J-ujo kompare multaj sciencistoj aperigas siajn
studojn en E. En medicina rondo tion iniciatis en 1922 Murata per La plej
simpla metodo por serodiagnozo de sifliso kaj sekvis la modelon Kasai,
Nishi, Ogata, Yagi, Huzinami, kaj multaj aliaj. En kemia rondo en 1926
686
Maeda per La konsisto de magnezioksiklorida cemento kaj sekvis lin
Sakurada, Tutiya, Yamane, Syzi, Yamamoto k. a. En meteorologia rondo de
1926 Oishi eldonadas la ampleksajn raportojn en E. Anka pri aliaj
sciencobranoj aperis pluraj raportoj en E, ekz. pri Marstelo de Ohshima en
1929, pri Diferencialaj ekvacioj de Fukuhara en 1930, pri zoologio
Kawamoto, pri botaniko Fukui, k. m. a. La junia n-ro de LRO, 1930, estis
dediita kiel scienca n-ro kaj enhavas liston de is nun eldonitaj sciencaj
dokumentoj kaj de manuskriptoj ankora ne eldonitaj. (Kuw.)
Eduko. En febr. 1922 en la Domo de Deputitoj estis akceptita petskribo
pri enkonduko de E en lernejon, prezentita la instigo de Kunio Janagida.
Samspecaj petskriboj en sekvantaj jaroj. En 1927 petskribo, ke registaro
senprokraste komencu esploron por enkonduko de E en lernejon. iuj
akceptitaj, sed sen efektiva rezultato. En 1931 Takeui proponis al 19-a J E-
Kongreso kompili lernolibron de E por elementa lernejo kaj en 1932 je ia
komisio li ellaboris legolibron. E estas instruata ofciale en 5 lernejoj kiel
deviga kurso. J-a traduko de raporto pri E de la sekretariejo de Ligo de
Nacioj, 1923 bone propagandis 1923 Int. Eduka Asocio (J-a) eldonis libron
Teorio kaj praktiko de int. eduko, sur kiu el 26 eminentaj pedagogoj 3
akcentis bezonon de E kiel fundamento de int. eduko. 1923 Joikacu Sibata
verkis Eduko kaj E (160 p.). En 1932 en gazeto Pedagogio oni diskutis pri
enkonduko de E en virinan liceon anstata angla lingvo propono de
Marujama. Du subtenis, tri kontrais kaj kvar sin detenis. En 1933 Imperia
Asocio por Infaneduko eldonis gazeton Infanaro kun 10-paa E-kroniko
sed por nur duonjaro. (S. Kubo.)
Religio. enerala aspekto. En tataj lernejoj prediko de religio estas
malpermesata. Tion necesigas la tata politiko, ke super imperiestra familio
estu nenio sankta. Plejparto de la nunaj J junuloj ne havas religian kredon.
Budaismo, ludinta gravan rolon en malnova tempo, havas grandan
kredantaron precipe inter maljunuloj. Kristanismo, importinta okcidentan
civilizon, ne estas potenca. intoismo estas dividata en du formojn: tata rito
kaj popularaj sektoj. Al la lasta apartenas Tenriky, Oomoto, Itten,
Hitonomiti estas tri el la novaj religioj a religiaj movadoj. En lasta tempo
kelkaj budaistoj (v. Sibajama) utiligas E-n, sed malmultaj kristanoj (v. Kajaba)
atentas pri E. Ofcialan alprenon faris nur Oomoto. (v.) Iam oni provis
enkonduki E-n en Tenriky, sed sen aktiva rezultato. En Itten spirito de E
687
estas tre respektata kaj en la komenco de la organa gazeto oni vidas E-
tradukon de ia devizo. (Kaw.) Bahaismo. F-ino Alexander propagandis
in en Tky kaj irka i kolektiis kelkaj E-istoj. i eldonis Kaitajn
Vortojn de Bahau'la (v. Alexander, Aibara . (Kaw) Budaismo. Instigite
de la fondo de Budhana Ligo E-ista (en Anglujo), ) Budhana Ligo E-ista estis
fondita 12 jun. 1931 de F. Dazai, S. Inada, J. Mononobe, K. ibajama. Unua
enerala kunsido en Kioto, 15 okt., kun pli ol 40 partoprenantoj, el kiuj nur
malpli ol 8 komprenis E-n. La energia agitado de la Ligo per la bela gazeto
multe propagandis E-n al B-ano En 1933 Junula Ligo de Proletaj B-istoj (en
Tokio) starigis E-fakon kaj en maj. 1934 presis en E. en sia literatura gazeto
AKA unuan salutleteron al Buddhist Lodge 2-a Tutpacifka Konferenco
de Budaismaj junularaj Ligoj kun E kiel unu el uzlingvoj, 18-21 jul 1934.
Bibliografo de B-ismo en LRO jul. 1934. (Takeui-T.). Pri Oomoto v.
apartan artikolon.
Kiboa. Morala societo fondita de Seikoo Gotoo en 1918. Predikante
sentimentalan amismon, kolektis pli ol milionon da membroj, de kiu
plejparto estis sinceraj sed naivaj knabinoj, junulinoj. En 1930 enkondukis E-
n kaj eldonis E-gazetojn. Nur al E-afero helpis E-istoj Ishiguro, Kurachi,
Simomura, Tairo k. a. En la nomo de Nippon E-ista Unio Gotoo eestis al
22-a UK en Oxtord 1930; Takeui sendis riproleteron al UK, malkovrante la
psedecon de la organizo. La enerala afero de Kiboa maris kaj fariis
granda potenco, ricevinte e subvencion de la registaro, kaj ludis reakcian
rolon kontra socia progreso. Fine, en 1933 japana jura atoritato arestis
Gotoo kaj lia malhonesteco pri fnancoj de Kiboa, lia malmorala konduto
malkovriis Kiboa balda disfalis, ar la membroj elreviis pro hipokriteco
kaj ekspluatemo de la iam tiom adorita gvidanto. E-Kiboa anka esis
1933 jul. (Kaw.)
Muziko. Same kiel pri aliaj formoj de belarto anka pri muziko ni vidas
japanan kaj eropan en J-ujo. Tamen enerala kapablo por muziko estas
malalta e multaj J-oj. E-aj gazetoj, kiel ekz. La Revuo Orienta, E-Lernanto
ofe aperigas kantojn lastatempe. Du famaj muzikistoj estas E-istoj Ksaku
Yamada kaj Takai Iba. Yamada lernis E-n de sia bofrato Gauntlett jam tre
frutempe. Iba parolis en E post septaga studo, inieralie, ar E havas bonajn
sonojn por kantoteksto. (v. La Revuo Orienta, jan. 1929). (KAWAMURA-
Sin'itir).
688
Stenograo. Por J-a lingvo ekzistas tre multe da sistemoj, el kiuj nur la
famaj sin kalkulas dekkelkaj. En 1882 Tagusari-Kki) (nomata anka
Minamoto-Kki) elpensis la unuan sisteman stenografon por J lingvo, dank
al kiu de la unua parlamento (1890) oni havas ferindan atentikan
dokumentaron per stenografo. Li estis tre fervora E-isto. En 1899 G. E.
Gauntlett, eldonanto de la unua koresponda E-kurso en J-ujo, enkondukis
sistemon de Pitman al J-a lingvo Mori-Takumei, efo de S. Instituto de Kyto,
eldonas de 1925 monatan gazeton kun E-titolo Studo Stenografa, kaj
propagandas E-n al S-istoj. Li ricevis en 1931 arentan medalon de Int.
Asocio de E-istoj-S-istoj pro apliko de sia Nakane-sistemo al E. En 1931
Ooba-Itaru E-isto, fondis J. Asocion de Intersteno kaj eldonis libron, gazet-
on (MATUDA-K.).
Radio. Neniu radio-stacio disadigas la programon E-e. Nur okaze oni
havas paroladojn pri a per E (is nun . 40 fojojn plejofe e JOCK, Nagoya)
kaj de tempo al tempo daran kurson de E (12 fojoj; plej sukcesa estis tiu de
indo (v.) e JOK, Oosaka. En nov. 1926 E. Takagii, tiama efdir. de Hiraiso
Laboratorio de Elektra Ekzamenfako de Ministrejo por Potaj Aferoj,
alparolis E-e al radio-amatoroj efe en Usono per mallongonda radio-sendilo.
E en gazetoj: La Radio kaj Eksperimento, monata gazeto kun 50,000
abonantoj, enhavis E-kurson por 1929-31. La Ohm, monata gazeto pri
elektro kun pli ol 50,000 abonantoj, havas E-kolonon de 1931 is nun. KU-
WAHARA-T. kaj C. JUI.)
Febr. 11-Marto 5 1925 Takao en Jurnalo Asahi aranigis la unuan E-an
programon je la okazo de la Radio-Ekspozicio, Osaka. i konsistis el kantoj,
oroj kaj la speciala saluto per E al la radiostacio en anhajo. La 1-an pri-E-
an paroladon en la ofciala disadigo faris prof. Fuisaa, iie JOAK, Tokio,
Ag. 30 1925. Z-an naskitagon festis la unua JOBK, Osaka, Dec. l5 1925 per
kantoj kaj pri-E-a parolado. La unuan E-kurson okazigis JQAK Dairen, Febr.
8 1926 sub la gvido de Obana. La sukceso de la kurso de JOCK, Nagoja, Sep.
20-24 1927 kaj la bonega parolado de prof. Nii okaze de la XIV-a Japana
Kongreso Sep. 25 Tokio rezultigis malfermon de la grandskala kurso de
JOAK, Tokio, Dec. 13-25, 1927, konsistanta el 12 lecionoj po 30 m. de 18.30
iuvespere sub la gvido de Ooi kaj Ossaka; 15,000 lernolibretoj speciale
redaktitaj por i elvendiis. La paroladoj de ICK-delegito Scherer 1930 (Okt.
689
8 JOAK Tokio. Okt. 18 JOHK, Sendai. Okt 30 JOBK Osaka) forte infuis la
publikon. En 1931 de Jul. 20 is Ag. 31, JOBK Osaka okazigis iumatenan
kurson kun 37 lecionoj po 30 m. escepte dimanon sub la gvido de indo; in
relajis JOFK en Hiroima kaj JOKK en Okajama kaj la tuta duono okcidenta
de Japanujo in askultis; 20,000 lernolibretoj disvendiis. La 2-an kurson de
JOBK, 29 lecionoj po 30 m. de la 6.30 iumatene Ag. 16-Sep. 17.1932, relajis
JOOK, Kioto; JOKK, Okajama, JOHK Sendai; JOUK, Akita; JOFK, Hiroima
JOTK, Macue; JORK, Kooi; JOGK, Kumamoto; JOLK, Fukuoka; kaj JOSK,
Kokura, tiel ke preska la tuta lando povis askulti per kristala ricevilo. La
unuan fojon en la Japana Radio-historio la JOBK-kursoj okazigis
diktekzamenon por askultantoj kun granda sukceso kaj bona rezultato, kio
pruvas, ke E estas plej klare adebla per radio. Prilingvaj k. c. demandoj dum
kaj post la kurso atingis la sumon de 378 kartoj kaj leteroj dum tiuj de la
kursoj de angla lingvo senese darigata la tutan jaron, dum 7 jaroj atingis
nur ne pli ol 800 (meznombre 114 jare). En Formoso la radio-afero estas sub
la direktado de la eduka atoritato. Sano Sugimoto siatempe estris in, kaj
ankora nun lokaj E-istoj havas grandan infuon. Sekve la stacio JFAK en
Taihoku iam havas ampleksan E-programon; precipe notindaj estas E-
teatraoj iaj de Dec. 15. 1930 kaj Dec. 15. 1931. Sume is la fno de 1932 19
japanaj stacioj disadigis: 14 per E, 33 pri E, kaj 11 kursojn. (INDO-
Seitar.)
Proleta movado. 1906 Hasegaa-Futabatei, granda japana literaturisto,
kiu verkis unuan japanan lernolibron de E Mondlingvo, estis progreseme
pensanta kaj socialistema. JEA, fondita en tiu i jaro, havis kiel siajn
membrojn Osugi-Ei, Sakai-Tosihiko k. a. famajn gvidantojn de tiama
socialista movado japana. E-Lernejo de socialisto Osugi-Ei. E-istoj-socialistoj
interligiis kun la Int. Socia Revuo.
1921. La grupo la Semanto, la unua proleta verkista rondo en Japa-
nujo, havis kiel siajn membrojn Akita-Ujaku, Sasaki-Takamaru k. a. E-istojn.
Fukuta-Kunitaro, anariisto kaj malnova E-isto, eldonis en Osaka monatan
gazeton Verda Utopio.
1923. E-rubriko en la anariista organo Laborista Movado. Anka
multias anoj de SAT.
690
1929. Fakkunsido de SAT-anoj je la okazo de XII-a Japana E-Kongreso
en Sendai.
1925. Fakkunsido de SAT-anoj je la okazo de XIII-a Kongceso en Kio-
to. Fondio de E-ista Junula Ligo sub infuo de marksista movado inter la
studentoj. La Ligo ekzistadis en la daro de . 1/2 jaro.
1926. Fondio de Kaiagi-rondo en Tokio de l Tokiaj SAT-anoj.
1928. Fondio de E-ista Kultura Asocio, kiu efe studis teorion de E sur
la starpunkto de historia materialismo. (Organo: Revuo Kultura.)
1929. Somera E-Kurso de l Instituto por Int. Kulturo (antairanto de l
Instituto por Scienco Proleta) havis grandan sukceson. Kursanoj fondas
Ruan Rondon, paralele al Kaiagi Rondo. Fakkunsido de SAT-anoj je la
okazo de XVII-a. Kongreso en Tokio. En nov. fondio de l Instituto por
Scienco Proleta kun Studgrupo por E.
1930. Eldonado de Resumfolio E-a de l organo Scienco Proleta. En
jul. kursanoj de E-kursoj de la Instituto por Scienco Proleta fondas Prolet-E-
istan Asocion en Tokio. En atuno komencias eldonado de Proleta Kurso
de E (6 vol) kompilita de Studgrupo de E de l Instituto por Scienco Proleta.
Salte progresas proleta E-movado kaze de tiu i eldonado.
193l. En jan. fondio de l tutjapana organizo, japana Prolet-E-ista
Unio (JPEU), kun . 150 membroj. Filioj en Osaka, Kioto, Kobe, Okajama
ktp. Akita-Ujaku farias prez.; Monata organo Proleta E-isto. En ag. JPEU
alias al Int. Unuiga Komitato de Klasbatalaj LEA (IUK). En okt. la organo de
JPEU anas sian nomon Kamarado.
1932. En febr. JPEU komencas eldoni monate Informilo de JPEU. En
marto II-a Kongreso de JPEU en Tokio. JPEU havas pli ol 10 fliojn kaj 300
membrojn. Legantoj de Kamarado kalkulias ne malpli ol 2,000.
MARKS MUTO.
Japana proleta E-movado apogas sin efe je inteligentularo, de kom-
691
enco is lasta tempo. Tion kazas relative granda pezo de la inteligentularo
en la proleta movado kaj lingva malfacileco de E por laboristoj parolantaj
gepatran lingvon kun tute fremda strukturo al E eropdevena. Inter pioniroj
de E-movado sin trovas sufe da socialistoj. Tamen proleta E-movado
marksista ekvigliis . 1929, kiam en la lando proleta kultura rnovado
komencis sian viglan ekpaon infuite de akrio de sociaj situacioj kaj levio
de revoluciaj laborist-kamparanaj movadoj. En 1931 la movado organiziis
en tutlanda skalo en formo de JPEU kaj disvolviis en iuj kampoj altirante al
si laboristojn en sufa grado. En 1932 la II-a kongreso de JPEU okazis, sed
publike malpermesita. Okazis milito en Manurio kaj faisma tendenco regis
la landon, subpremo al proleta kultura movado fortiis. Publikaj laboroj de
JPEU malfaciliis. En 1933 KOPF, centra organizo de proleta kultura
movado, estis kvaza malleigita. A1 JPEU anka ne ebliis funkcii anta
publiko kaj proleta E-movado japana revenis al la stato anta fondio de
JPEU. Aldonita de A-A.
Virina grupo: Klara Rondeto. 12 apr. 1925 Sadano Jajima (nuna
Hirakaa) kaj aliaj kvin japaninoj kiuj tiam lernadis E-n e Marue Morita
(nuna Sasaki) nomis sian grupeton Klara Rondeto la Klara Zamenhof. i tiu
eta rondo fondiis por pliforte unuii por studado de E kaj ia propagando
speciale inter virinoj. Ili regule kunsidis por studado. Morita kaj Jaima
gvidis E-laboron diversloke kiam ili havis bonan okazon. Multaj malfacilaoj,
kiuj preska neeviteble akompanas japanan virinsekson herede kaj socie,
estas iam malhela al la progreso de virinoj iufanke. Mense kaj materie nur
malmultaj japaninoj havas sian memstarecon kaj liberecon. La rondetanoj
regule kunsidis e M. Sasaki: de la komenco la Rondeto neniam havis kaj
havas sian prezidantinon nek sekretarion, kies taskon ili lavice prenas sur
sin. La rondo estas iam malforta kaj eta, sed iam darigas sian modestan
semadon inter japaninoj. (v. M. Sazaki, I. Kurijama).
MACUE SASAKI
Krom la us nomita funkcias virina E-grupo en Yokohama (Rondo
Amikino) kaj en Osaka (Orkidaro).
Lernejo. Kelkaj E-istoj okazigis kurson de E sub nomo de E-Lernejo.
La Lernejo de la Lingvo E (E-go Gakk), fondita 17 sep. 1906 de E. Osugi sub
692
aspicio de JEA, donis tri kursojn is la likvido en apr. 1907 kaj edukis
fruatempajn batalantojn. En 1922 Akiyama-Bun'y donis kelkfoje kursojn
sub nomo Nippon E-Gakuin. En 1926 Osida-Tokur okazigis periode
kursojn sub nomo Tkyo E-Gakko. En 1931 Hirokazu Kai donis kursojn
sub nomo Nippon E-Gakko. Ili estas efektive ordinaraj kursoj. Kiel
ofciala deviga kurso, E estas instruata en jenaj lernejoj: Urba Blindula Lerne-
jo de Oosaka (fondita de la komunumo), Kihoku issen Knabina Liceo,
Produktiva Gimnazio (amba fonditaj de s-ano Tomeki Kobajai), Kinr
Knabina Liceo, Nippon Presarta Lernejo (amba fonditaj de kultura societo
Kiboa). Kiel lavola kurso, en Fremdlingva Kolegio de Tky en 1906 kun
200 lernantoj kaj ofciale en Medicina Fakultato de Nagasaki. Kiel lavola
kurso sekrete (sub preteksto instrui anglan lingvon) en iu Elementa Lernejo,
1934. Kursoj kun fksita honorario al la gvidanto en Athn Franais kaj
Knabina Fremdlingva Kolegio de Tky. Privataj liberaj kursoj de E estas
donataj en multaj altgradaj lernejoj tra J-ujo, sub aspicio de E-grupoj en
ili. (Kuw.)
Instrumetodo. Gramatika metodo estas atata enerale: Japana ka-
rakterizao. Ossaka publikigis multajn prilingvajn artikolojn kun detalaj
komentarioj en Japana E-isto, LRO, kaj anka multaj aliaj. Sed jam 1919 Asai,
1920 Kuznecov instruis per rekta metodo. Malgra la historia gramatika
metodo, 1932 Iaita pledis por parola metodo per multaj artikoloj kaj fondis
studgrupon de instrumetodo. Korespondan kurson iniciatis kimro Gauntlett
en 1906 kaj per tio diskonigis E-on. En 1922 Asai instruis per korespondo kaj
Kaji kaj J E-Literatura Societo korektas la frazojn verkitajn de siaj membroj.
En diversaj gazetoj, (LRO, E-Lernanto) oni trovas kolonon, kie la redaktisto
korektas la frazojn de siaj abonantoj. Oni povas diri, ke japanaj E-gazetoj
mem estas bona koresponda kurso kun detalaj komentarioj. (Kuw.)
Ekzameno neniam okazis, kvankam en 1922 JEI projektis. (Kaw.)
Arenta kunsido. Organo por krei kaj ui E-an atmosferon, en Tky.
Fondintoj: Kaiiro Oohai, Keuji, Niino Kijohiko Cujuki, sidejo: Meiji-Seika-
Teejo, e Ginza Ni-ome, Kjobai-ku. Funkcias de 1928. Celo: konversacio
nur en E. Jam ekaperis kelkaj idoj, ekz. la Nova Kunsido, la Kanda Kunsido, la
Ikebukuro Kunsido, ktp. Tiel la efurbaj E-istoj povas trovi E-an parolejon
iuvespere.
693
Gazetaro. Centra, ortodoksa gazeto: de 1906 Japana Esperantisto
(JEA), de 1920 La Revuo Orienta (JEI). Privataj entreprenoj eldonis siajn
organojn (ekz. La Esperantisto de JEA de Kai, E en Nipponlando de Ishiguro.
Fierindaj revuoj de privataj individuoj: Orienta Azio de Harada, Verda
Utopio de Fukuta. Unua estis tre bele kolorigita propramane, la dua prezentis
japanajn literaturon, moron, socian vivon ktp. al eksterjapanoj. La
Jarlibro de JEI 1934, 61 el la lokaj grupoj havas proprajn organojn
hektograftajn krom kelkaj esceptoj. Preska iuj celas tre detale konigi lokan
agadon kaj samtempe krei oportunan okazon aperigi literaturajn verkojn de
la membroj e junaj. Nova Sento (de Kiuiu E-ista Ligo) estis tre bone
aranita. La plej fama studenta gazeto estas Libero. Ekzistas gazetoj
entenantaj nur verkojn de individuo, kiu eldonas. Proleta movado havis bo-
nan Kamaradon. Grupo de speciala ideo: dum la gazeto de Kiboa kaj la
societo mem neniiis, Oomoto ankora sane darigas eldoni la gazeton
Oomoto Internacia. Per E-logio Kawasaki kaj Okamoto publikigis siajn
studojn E-logiajn. Nunaj fakaj gazetoj estas Studo pri la Lingvo Internacia,
Esperanta Literaturo, La Lumo Orienta, La Fervojisto. Du gazetoj por instrui
lingvon al unua- kaj mezgradaj E-istoj: E-Lernanto (JEI) kaj Verda Mondo
(EPA.) -.(Kaw.)
Biblioteko. En 1919 Tokia Filio de JEA aetis multajn librojn de Chif
kaj fondis Tokian Bibliotekon E-an. JEA, fondita en 1906 ,konservis', neniujn
siajn librojn. Ossaka kaj Asai donacis siajn librojn. En sama jaro JEI fondiis
kaj i transiris al la ofcejo de JEI. En 1921 en J Kongreso Chif konsentis, ke i
fariu proprao de JEI. i estas la plej granda biblioteko en J-ujo, sed al i
mankas multaj malnovaj dokumentoj eropaj. Speciala sistemo de libro-
klasado de Ossaka. Ekz. Grosjean-Maupin, Dict. Complet Franais-E: A-
III-C-33. ', (Kaw.)
Bibliograo. En Stojan, BIL mankas multaj gravaj verkoj el J-ujo. Ne
ekzistas plena bibliografo de la libroj eldonitaj en J-ujo. Oni devas legi la
recenzojn en Japana E-isto, LRO, k.a., a rigardi bibliotekon de JEI.-
(Kaw.)
Entreprenoj kaj Librejoj. 1) E-Propaganda Asocio, Kameoka. Por
propagando de E organizata efe de Oomotoanaj E-istoj. Fondita en 1923.
694
Organo: Verda Mondo (unue Verda Gloro).- 2) Japana E-a Asocio (J-e:
Nippon E-Sya), Tky. Privata entrepreno de Tokuo, Osida, kiu komencis
eldoni kaj importi E-ajn librojn en 1920, kiam neniu kurais tion fari. Eldonis
multajn utilajn lernolibrojn, ekz. Plena kurso de E de Chif. Tiam multe
bonvenata, sed nun ne laboras aktive. 3) Japana E-Asocio (J-e: Nippon E-
Kai) Toky. Privata entrepreno de Hirokazu Kai, fondita en 1927. Eldonas E-
ajn librojn kaj gazetojn: La E-isto (dumonata). Alia nomo de eldona fako: E-
Kenky-sya.- 4) Es-Nippon-Sa,Tkyo. Post likvidio de la kultura societo
Kiboa, fondiis en ag. 1933 sub zorgo de Kzi Tasiro. Gazeto: E en
Japanujo. Dissolviis 1934. 5) Kanija Librejo, Kyto. Privata librejo de
Nakahara-Syzi, kiu eldonis kaj importis E-ajn librojn de 1920. Eldono de
unua J-E vortaro.- 6) Frontoa, Toky. Privata entrepreno de Ooima-Joio.
Eldonas de 1933 gazetojn Studo pri la lingvo int. (dumonata) kaj E-a
Literaturo (dumonata). Abonantoj: SLI 100, El 150.- 7) Fako de Tokio-do,
Tky. Tokio-do, unu el la plej grandaj libro-vendejoj en Tky, fondis E-
fakon en 1930 kaj vendas E-librojn en- kaj ekster-landajn. 8) Maruzen. La
plej granda librovendejo de eropaj kaj usonaj libroj, flioj diversloke. De
anta komenco de organizita movado importis E-librojn, kvankam ne kons-
tante. Tio faris kontribuon al JE-movado, ar iuj kuras al Maruzen, kiam ili
seras ion novan. Krom la nun funkciantaj ekzistis diversaj entreprenoj, kiuj
dissolviis. 9) Ekzistas multaj aliaj librejoj, kiuj eldonas plurajn E-ajn verkojn.
Ekz. Sbunkaku, Tett Syoin, Hakubunkan, Daigaku Syoin, Talyd,
Sbundo, Okazaki Syoten, Nippon Syoten Kokubunsya: Naigaisya Miraisya,
ktp. La plej granda librovendejo kaj importisto de eropaj E-libroj estas
kompreneble JEI. (Kuw.)
Jarlibro de JEI. 1922, 1923, 1926 (detala historio de E-movado en J-
ujo), 1929 (nur adresaro), 1932 (adresaro de lokaj grupoj, instrukcioj al
grupoj), 1934 (kritiko pri organaj gazetoj de lokaj grupoj). (Kuw.)
Statistiko de libroj eldonitaj en J-ujo. Kvankam ne kompleta por la jaroj
1906-1920 la sekvanta statistiko donus supervidon pri J E-movado: tre multe
da libroj pri E kaj kompare malmulte da libroj en E, el kiuj lastaj sciencaj
verkoj okupas konsiderindan procenton. irka 1906 eldoniis 3 vortaroj kaj
8 lernolibroj, dum 1907-1919 eldonaoj estus terure malmultaj:

695
1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1951 1932
1933 Sumo
Vortaro 1 3 - 2 2 - 2 3 1 - 1 2 17
Lernolibro 2 12 15 9 15 7 7 9 7 6 10 8 1 108
Literaturo 2 2 3 5 1 3 4 3 - 3 5 6 7 44
Socio - - - - - 1 1 2 - 2 - 5 5 16
E-movado 1 2 3 3 2 1 4 1 1 3 2 4 2 29
Scienco - - 4 2 5 3 1 8 1 1 2 2 8 37
Sumo 6 19 25 21 23 17 17 25 12 16 19 26 25 251
KUWAHARA-T. kaj H. NIIDA


Lernolibroj kaj vortaroj. Unuaj pioniroj legis anglajn verkojn de
O'Connor, e nun lernolibroj en angla lingvo estas multe utiligataj de japanoj,
ar preska iuj inteligentuloj komprenas angle. Unua lernolibro en J-ujo de
Hasegaa estis kompil-traduko el rusa. Poste Chif verkis faman Plenan
Kufson. Nun plej atataj lernolibroj estas tiuj de Ossaka pro korekteco,
detaleco kaj facileco. Diversaj verkoj de Ishiguro trovias sur la bretoj de iuj
librovendejoj. Unua sistema E-J vortaro de Kroita estis traduko el Motteau, E-
A, poste kelkaj kompilis Plenan E-J Vortaron sur bazo de Boirac. Nun plej
uzataj estas tiuj de Okamoto kaj Ishiguro. English-EE-Eng. Dictionary.
Presita de Muramoto. Unua E-libro en Japanujo. 1906. Sekaigo. Verkis F.
Haegaa. Unua lernolibro por japanoj. 1906. Plena kurso de la lingvo E
(E Zentei). Verkis T. Chif. Edukis multajn japanajn E-istojn. Unua eld.
1914 E Kompleta kurso por japanoj. (Sykei), Verkis Ossaka. Nun plej
696
populara lernolibro. Unua eld. 1927. Memlernanto de E (Mohan E-
Dokusyu). Verkis Ossaka kaj Akita. Plej detala lernolibro por japanoj.
1923. Fundamenta legolibro. Verkis T. Sasaki. Propra metodo por
komencantoj, komentario en E. Unua eld. 1927, kvara 1933. 60 p. Proleta
kurso de E. Kompilis Studgrupo de E en Instituto por Scienco Proleta, Tky.
is nun plej bonkvalita koresponda kurso por japanoj. 6. vol. 1930. Plena
E-J Vortaro. Verkis K. Nakamura, K. Kroita, T. Chif, per kunhelpo de K.
Ossaka kaj R. Sugiyama. Bazita sur Vortaro de Boirac. Anta i kelkaj
malgrandaj (inkluzive tiun de Kroita). Tre vaste uzata anta apero de Vortaro
de Okamoto. 1914, 423 p. Plena J-E Vortaro. De Chif. Verko de veterano.
1717 p. Moderna Vortaro E-J. De Ishiguro. Intencis kolekti kiel eble plej
multe da novaj vortoj, 1933, 509 p. J-E Vortareto. Kompilis Sanko E-a
Grupo, Kyto. Malgranda, sed tre praktika. 1922, 253 p. Nova Vortaro E-J.
De J. Okamoto. Praklika, nun plej multe uzata. Unua eld. 1926, 16-a eld.
1933, 301 p.- Nova Vortaro J-E. Tre zorge kaj konscience kompilita de ).
Okamoto. Plej granda nacia E-Vortaro, la literoj de paoj estas miniaturigataj
per fotozinkotipografo, tre fera presarto japana. Aperos en 1934, 677 kaj 100
(?) p. Seslingva Vortareto de Medikamentoj la J. Farmakopeo. E-Latina-
Japana-Germana-Angla-Franca. Kompilita de Hermesa Rondeto. Sen kono
de E neniel utiligebla, kio faras studon de E necesa por uzantoj ne-E-istaj. Pri
metodo de terminaro iom modifs tiun de Nomenklaturo de Kemio de ISAE
de ilia propra vidpunkto. 1930, 208 p. Granda Gramatiko de E. De Chif.
Vol. 1 Prepozicio, Vol. 2 Adverbo. 94 p. 75 p. 1922. Nur du volumoj aperis.
Unu el la tre ampleksaj, metodaj en la mondo. Fonetika Studo de E. De
Okamoto, en japana lingvo 61 p. 1925. Post kompara studo de la opinioj de
antauloj montris sian propran opinion. Detala. Altgradaj lingvaj studoj:
Granda Gramatiko de Chif. Komentario kaj analizo de Ossaka, Fonetika kaj
leksikologia studo de Okamoto, Komentario kaj bibliografo de Kawasaki,
Sociologia lingvoanalizo de S. Ito, iuj en japana lingvo; statistika enketo de
Z-a lingvo-uzo de T. Sasaki kaj J. Iuaita, k. a. (Kaw.)
Kie estas Amo, tie estas Dio. Detala prilingva komentario al la teksto
de Tolstoj-idlovskaja. Unika bibliografo de la libroj, kiu utilas por praktike
studi E-n. Verkis Kawasaki, en japana lingvo, 1930. Dua pligrandigita eldono
en 1934, 382 p. (Kuw.)
Literaturo. Anka por japanoj estas multe pli facile konkeri E-n ol iun
697
alian lingvon. Pro tio, malgra mallonga vivo de la lingvo en Japanujo kaj
malgranda nombro de iaj adeptoj, sufe multaj emas traduki literaturaojn.
Unuj tradukas vulgarajn kriminalogiajn rakontojn. Ekz. R. Edogaa: Unu
Bileto (J. imomura); R. Edogaa: Ora Masko (J. imomura); S. Kooga:
Dezerto (S. Minami). Aliaj elektas pro speciala motivo verkojn ne tre
valorajn je la literatura vidpunkto. Ekz. E. Iihara: Verda Karto (H.
Jamanaka) premiita romano e konkuro, temanta socion post 50 jaroj. Anka
en la tradukoj el la pura beletristiko superregas populareco. Ekz. el T. Ariima
estas tradukitaj du sufe grandaj verkoj, nome Deklaracio (T. Tooguu),
Senbedare amo rabas (T. Tooguu), dum traduko el N. iga estas metata en
malgranda broureto. Krimo de Fan (M. Kai). El alia generacio, oni eldonis
tradukon de kelkaj verkoj de K. Kikui, Patro Revenas (H. Kai), Amo de
Toojuuroo kaj alia teatraoj (J. imomura), sed neniom el R. Akutagaa, kiu
staras sur multe pli alta pozicio kiel artisto. Krom la jam menciitaj aperis en
libra formo: M. Hugii Nova Satano, novelo (I. Sakrada). N. Nakata:
Inkubo, dramo (J. Jasuda). U. Akita: Danco de Skeletoj, teatraoj (H.
Suzui, K. Susuki). S. Nacume: Turo de Londono, novelo (S. Nishi). J.
Kaneko: Lavisto kaj Poeto, teatrao (T. Tooguu). J. Jamamoto: In-
fanmurdo, teatrao (J. imomura), En la Nebulo, radiodramo (K. Cu-
juki). K. Okamoto: Epizodo en guzeni, teatrao (Mijake-g). K.
Fuisaa: Gracia, teatrao (M. Hata T. Murakami). N. Hajai: Bildlibro
sen bildoj (H. Kai, H. Sutoo) S. Tokunaga : Malsato en Ria Rikolto (K.
Nakagaki). an-Hjoku: Forpelataj Homoj (Takagi H.). Ankora
eldoniis neniu klasikao en la formo de libro. Nur fragmentoj aperas en
gazetoj. En 1932 fondiis Japana E-literatura Societo sub la iniciato de
Mijake-S. kaj Takagi-H. En tiun societon kunfandiis literaturamantoj el la
amba tendaroj de la netralaj kaj tendencaj E-istoj kun la komuna celo de
plialtigo de lingva tekniko kaj prezento de la japana literaturo en usta ma-
niero.
La MIJAKE-SIHEJ.
Notoj al la Literaturo. Tradukao de japano eldonita unuafoje en
Eropo estas Japanaj Rakontoj (E-a Biblioteko Int.) kompilita de Chif,
1910. Deklaracio (Int. Mondliteraturo) trad. de Tooguu, 1929. Poste trad-
aoj de imomura aperis en Budapeto. Perloj el la Oriento de Ossaka kaj
Verda Parnaso de I. U. estas du kolektoj de tre bonkvalitaj trad-aoj el
698
japanaj, inaj klasikaoj kaj modernao. En kvanto Tooguu () kaj imomura
superas iujn aliajn. Mirinda estas energio de Nohara, kiu tradukadas de la
komenco de J E-movado malfacilajn altvalorajn japanajn, inajn, hindajn
klasikaojn. Lastatempe Nakagaki darigas sinceran studon kaj praktikon pri
tradukarto. J poemoj tradukitaj de Grabowski, Kalocsay, k. a. lertaj sed ne el
la originaloj. Hohlov komprenas J. lingvon kaj kritikis tradukaojn de J.
poemoj.
N. KAWASAKI.
E-istoj, kies biografo estis sendita post la presigo de la unua volumo:
Abiko Teizir, aferisto. Fondis 1906 en Tky la duan societon en la
lando Nippon E-Kykai, kiun li poste likvidis kaj kunfondis JEA. E-konsulo
en Tky, 1907. Kunkompilis J-E Vortaron, 1906.
Aizaa Heikii, licea instr. Nask. majo 1898. Sindona laboranto en Yo-
kosuka post foriro de Ossaka, 1915-18. Eldonis gazeton Diino de Stelo.
Akagi Kyutar (kjuutaroo), estro de potofcejo. Mortis. Fondis en
1909 flion de JEA en Minagi, Okayama-ken. Monhelpis al JEA por J-E-isto.
Dua provo de J-E Vortaro, neeldonita.
Alexander Agnes, usona prop-istino de Bahaismo el Hawaii. Loas en
Japanujo de 1915.
Asada Eii, prof. de fremdlingva kolegio de Toky. Nask. 22 majo 1865,
mortis 11 nov. 1914. Noblkaraktera. Lingvisto, specialisto de semidaj lingvoj.
Estis LK.
Asada Hazime, d-ro med., prof. de jurmedicino antae en med. fakul-
tato de Nagasaki, nun en virina med. kolegio en Tky. Nask. marto 1887 en
Miyagi-ken. Prelegis pri sia fako en SU de 19-a UK en Danzig.
Baba Kijohiko, bankofcisto. Nask. 24 dec. 1903 en Yamaguti-ken. An-
taa familia nomo: Macumoto. E-isto de 1920. Studanto de Z-a vortuzo de E,
artikoloj en LRO, 1927-28. Trad. en J. Fumejo de l opio de Reymont, 1930,
699
trad en E Verdstela Vojao de Toki-Zenmaro, 1929
Chif Toshio, (ihu, Toio). Nask. 22 jan. 1881 en Saga-ken. Lernis E-n
en la E-Lernejo de Osugi en 1907 (?). Efektiva red. de Japana E-isto
(1900-11). Kun Ossaka du kolonoj en J. E-movado. Komprenas E-ismon
fdele la la Bulonja Deklaracio kaj multe diskutis kontra Ossaka pri
organizaj problemoj. Verkis multajn utilajn gramatikajn librojn kaj vortarojn.
Kompilis: Japanaj Rakontoj (unua verko de J E-isto eldonita en Eropo),
1910; E-a Legolibro kaj Krestomatio, 1922. Verkis: Plena E-J Vortaro (kun
atiaj), 1914; Plena kurso de la lingvo E (sistema lernolibro edukinta multajn
kapablajn posteulojn), 1914 (en 1921 renovigita eldono); Granda Gramatiko
de Chifa (tre detala priskribo; 1-a volumo Prepozicio, 1922; 2-a vol Adverbo,
1923.); Plena J-E Vortaro (multpaa) 1927. (Kuw.)
Cujuki Kijo. Nask. 19 marto 1907 en Kanagawa-ken. E-isto de 1926.
Helpred. La Revuo Orienta. Trad. En la nebulo (radiodramo de Ya-
mamoto), 1930. Verkis: tala Biblio de Samurajismo, 1931.
Dick (dik) R. Hugo, sviso, frmano. Loas en la lando de 1917. Lernis
E-n en Rusujo. Multe kontribuis al revigligo de J. E-movado, loante en
Yokosuka. Instigis la fondon de J. Komitato por komuna komerca lingvo,
1919.
Egui Ren, ofcisto. Nask.1898 en Hukuoka. Metoda sekr. de E-Ligo de
Kyusyu, la plej bone organizita regiona ligo kun propra organo kaj propra
jarkongreso.
Fukuta Kunitaro (-roo), ofcisto de asekura kompanio. Nask 6 sep.
1886 en Tottori-ken. E-isto de 1906. Kunfondis 1920 en Osaka nur E-an
gazeton Verda Utopio, kaj per tio multe disvastigis la sciojn pri Japanujo al
tuta mondo. Iam komitatano de SAT. Posedas multajn malnovajn E librojn,
gazetojn, dokumentojn.
Ga Morizo. Nask. 1885 (?). iama efdel. de UEA. Fondinte 1920 Ori-
entan Librejon E-an, importis E-librojn multege el Eropo, kiam preska
neniu kurais tion (En 1922 la laboron heredis Librejo Sihd). Ofe in-
terpretis E-ajn paroladojn de d-ro Ramstedt, fnna vicambasadoro en Tokyo.
700
Gauntlett George Edward Luckman, anglo, instr. de angla lingvo.
Nask. 1868 en Swansea, Suda Kimrujo. De 1890 is nun loas en Japanujo. En
1906 eldonis korespondan kurson de E. Tio estis la unua publika instruo de E
en Japanujo.
Gotoo Seikoo, efo de multamembra morala societo Kiboa (v.) nun
disfalinta, estis antae instruisto de knabina liceo. Nask. 19 ag. 1884 en
Ooita-ken. 1930 fondis E-fakon en K. (E-Kiboa, marto 1930 jul. 1933)
kaj rekomendis lernadon de E al siaj grandnombraj adorantoj. Enkondukis E-
n kiel devigan lecionon en Kinr Knabina Liceo kaj Nippon Presarta Lernejo,
amba administritaj de K. eestis la UK en Oxford, 1930.
Hajai Joimi, apotekestro. Nask. 15 jun. 1900 en Mie-ken. E-isto de
1924. Fidante nur al E-istoj li travojais Eropon 1928 dum kvar monatoj kaj
lia vojalibro vekis grandan sensacion en la J E-istaro.
Hayasi (hajai) Tadasu, grafo, ministro de eksteraj aferoj. Nask. 1850,
mortis 10 jul. 1913 en Tokyo. Prez. de JEA is la morto.
Harada Yubi (ps. Soken). Nask. 1850 (?), mortis 6 okt. 1916. Kiam li
perdis sian solan amatan flon, li decidis darigi lian vivlaboron, t. e. E-n, kaj
ekstudis la lingvon estante pli ol 60-jaraa. Lia fervoro kondukis is tio, ke li
povis mem redakti hektograftan, belkolore ilustritan gazeton Orienta
Azio.
Hasegaa Tacunosuke (ps. Futabatei), verkisto. Nask. 1864, mortis 10
majo 1909 sur ipo hejmen de Rusujo. E-isto fariis en Rusujo. Japanaj
verkistoj eksciis ekziston de E pere de li. Verkis lernolibron kaj komentarion
al la Ekzercaro, 1906.
Mikosaka Motusuke. De jun. 1909 is 1910 eldonis en Tky gazeton
por eksterlandaj E-istoj Samideano iumonata, kvaza konkure al J. E-
isto.
Hirano Nagakacu, (ps. Hirano Jugao), vicgrafo, ofcisto e Centra
Radio-Stacio de Tky. Nask. 1895 en T. Kunlab. al Verda Utopio. E-poeto.
701
Inoue oogecu Tadai, stenografisto de Oomoto. Nask. 22 ag. 1909
en Simane-ken. E-isto de 1926. Red. de Verda Mondo 1927-34. Kursgvidoj
diversloke tra tuta Japanujo. Rapida parolanto en E. Verkis Praktika
Konversacio E-a, 1933.
Iwahashi Takeo (iahai), blindulo, kristano, prof. de Kansei Gakuin
Univ., instr. de urba blindula lernejo de Osaka, en kiu li S. Ito k. a. gvidis
ofcialan kurson de E (1922-31). Nask. 16 marto 1898. E-isto de 1918. eestis
13-an UK. Prez. de J. Asocio de Blinduloj E-istoj. Verkoj en Brajla alfabeto: J-
E Vortaro, Lernolibro.
Izumi Sigeo (plumnomo), socialisto. Nask. 31. okt. 1902 en Sagaken.
E-isto de 1921. Kunfondinto de J. Prolet-E-Unuio, 1931.
Jamaga Taii, presisto, anarkiisto. Nask. 25 jun. 1892 en Kyto-si.
Lernis E-n de Kroita kaj Chif en 1908. Iam sekr. de Kroita. Korespondis kun
diverslandaj laboristoj.
Jamanaka Hideo, estro de eksterlanda fako de Centra Telegrafejo,
arbin. Nask. 9 febr. 1905 en Kyto-hu. Trad. en E Verda Karto (flmo
novelo) 1931.
Jui noin, elektra in. de radiostacio, Kanazawa. Nask. 11 okt. 1894
en Hukuoka-ken. Kunfond. de Nagoya ES, 1932. Del. (por radio) de UEA en
K. 1934.
Loka movado. Kompreneble efurbo Tky (Tokio) kun la ofcejo de
JEI estas la centro de movado. En Yokosuka fondiis unua grupo E-a en J-
ujo, kaj multe laboris Ossaka tiam juna. En la mezo de la lando estas Nagoya,
kie laboris Ishiguro kaj nun estas Ossaka, Inouye. En Sizuoka nia maljuna K.
Takahai. La distrikto Kinki, havanta antikvan historion kaj kulturon, havas
multajn grandajn urbegojn: Kyto, Osaka, Kbe, kie de tre frua tempo nia
movado ekzistis. Osaka E-Societo estas plej bone administrata kaj aktive la-
boranta loka grupo kun indo, Kuwahara, Niida. Pli okcidente de Kbe estas
Okayama, fama pro unua sistema movado t. e. eldono de koresponda kurso
de Gauntlett. En la insulo Kyusyu estas bone organizita ligo Kyusyu E-Ligo,
702
kolektanta al si diversajn lokajn grupojn de K. En Kameoka apud Kyto sidas
Oomoto. En la distrikto Hokuriku estas Kanazawa, kie agadis Asai. En
nordorienta distrikto estas Sendai, kie agis Kuwahara. En Hokkaido estas
anka E-Ligo. Detalon donas Jarlibro de JEI.
- (KaW.)
Fervoraj propagandistoj en diversaj lokoj. En Tky estas multaj
eminentuloj, kiujn ni ne citas i tie. Satojoi, Manzaa (f-ino) Tarao zorgas
Tokian E-Klubon (loka amika grupo). En jenaj lokoj aktive propagandas
fervoraj E-istoj (en parentezo). Nur kelkaj reprezentaj estas menciataj. Akita
(s-ro Nakada), Amaga-saki (Ozima), Arita (Hisazumi), Beppu (Aso,
imokawara), Dairen (Nakamizo Kitao), Gosyogawara (Mita), Hakodate
(dazima, Yosida), Harbin (Pavlov, Yamanaka, Ga), Hest (Ooisi), Hiratuka
(Simizu), Hirosima (Nomura, Okumura), Hisai (Kud), Hten (Obana),
Hukuoka (Egui, Horiui, Nagamatu, Itoo, Ohshima, Yosimati), Hukusima
(Simazaki), Hukutiyama (Ootani), Huzan (Araki), Iizuka (Nomiyama), Issi
(Hajai), Kagosima (igemacu), Kaizy (Seki), Kameoka (Niimura K., It E,
Otaka, Nakamura T., Inoue , Hirose, Hiraki), Kanazawa (Segaa, Masuno
Jui, Cukamoto), Karahuto (Matuda), Keizy (Oojama, Hasegaa, Kim,
iroui), Kisiwada (Nakanii Nisida), Kitazima (Tatibana), Kokura (Tanaka),
Kbe (Tukimoto, Maeda), Kumamoto (Kamio, Jamto, en Kuma-gun Dohi),
Kurume (Isobe), Kuwana (Itui), Kyto (ibajama, Sisido, Kond Nakahara,
Yamada, Oohasi), Matusaka (Maruyama), Matuyama (Murakami, Matuki),
Miyazaki (Sugita, Watanabe, Morioka (Ikawa), Muro Kobajai), Muroran
(Sat, Nagano (Kaima),Naga-Nagoya (Yamada, Siraki, Takenaka, saki (Ueda,
Tomimatu, Takahara), Kaaj, Kaneko, Yazaki, Narita, Miwa; en Umibe-gun
Kuromiya en Siuioma-gun Komatu), Nara (Mijatake), Niigata (Kubo),
Nisinomiya (Tanamura), Obihiro (Harada), Okayama (Nanba, Sibata, Yagi,
Sasaki), Ooita (Takahasi), Oomiya (Kamiama), Oomuta (Ueda H., Araki,
Ueno), Oosaka (indo, Kuwahara, Niida, Kurosaki Koima), Ootu
(Nakaooji, Otaru (Fukuda G.), Saga (Kikuti), Saitama, Sapporo (Fukuhara
M., Aizawa H. Atumi), Sendai (Sugawara Nakamura, Kikuzawa, Yosida,
Simanuki), Sinky (Hutida), Sirakawa (Siota), Sizuoka (Takahai K. Kaai
H.), Suita (Terada Kuroda), Tagawa (Ooba I.), Taihoku (Yasuda, Kai, Eriguti,
Takegami), Tainan (Oo), Takaoka (Odera, iho), Takasaki (Yamaguti), Tateno
(Oishi), Tiba (Suzuki M., Mizuguti), Tikuzy (Ueda Z.), Tobata (Hayasi M.),
703
Tomakomai (Uatanabe), Toyama (Yokawa, eksterurbe Hukai), Toyohasi
(Takahai T.), Turuga (Ooba A.), Tyhu (Nohara), Utunomiya (iibai,
Tominaga), Wakayama (Ogasawara), Yamabe (Nakamura H.), Yamairo
(Takeui), Yawata (Siroisi), Yokkaiti (Hirano R.), Yokohama (Hosaka, Iida,
Yosida, T. Tomimori, Tameie, Arakawa, Murakami Hai), Yokosuka (Matuba),
Yokote (Hirahuku), Yukuhasi (Ayukawa). (Kawasaki, Kuwahara, Cujuki kaj
Kidosaki.)

L. K. Sur provizora listo montrita en 1-a UK estis Gauntlett,
MacKenzie, nejapanoj, sed lointaj en J-ujo. En 1907 E. Asada elektiis. Post
lia morto longa interrompo. Post la milito C. Fuisaa, K. Niimura fariis L.
K. dum restado en Eropo. En 1933 du junuloj N. Kawasaki, J. Okamoto.
Memoru, ke kvankam Cart proponis en 4-a UK, ke japano devas havi unu
seon en Akademio, is nun veteranoj T. Chif, K. Ossaka ne eniris en LK.
(Kaw.)
Lingvaj opinioj.
A. J-a E-logo pri evoluo de E. Artefarita int. lingvo netrala kiel E devas
esti la plej logika lingvo, ar nur la logiko estas vere komprenebla kaj netrala
por iuj homoj de diversaj gentoj. Japano preferas facilan ellerneblecon de E
pro kunmetado de radikoj al unuavida divenebleco pro psedointernaciaj
radikoj de Occidental k. a., kiujn ofe atas eropanoj. Ne blinde respektu la
malbonajn kutimojn de eropaj lingvoj, sed plilogikigu nunan E-n.
I. Forigu psedointernaciajn radikojn. Enkonduku imperiismo,
imperi' isto, materi'ismo, materi'isto, naci'ismo, naci'isto anstata
imperialismo; imperialisto, (kiuj ne estas derivitaj de imperialo),
materialismo, materialisto (kiuj ne estas derivitaj de materialo),
nacionalismo, nacionalisto.
2. Enkonduko de novaj afksoj pli oportuna ol tiu de nultaj psedo-
internaciaj radikoj. Ren'ito, pulm'ito, orel'ito, ktp. anstata nefrito, pne-
monio, otito ktp. Orel'algio, nerv'algio ktp. anstata otalgio, neralgio ktp.
Bird'ologio, f'ologio, dent'ologio, orel'ologio ktp. anstata ornitologio,
704
itiologio, odontologio, otologio ktp.
3. Pri la uzo de la difna artikolo. Estu iam logika. Anta propraj no-
moj neniam uzu. Ne uzu anta la nomoj de monatoj, sezonoj, semajntagoj,
kiam ili ne estas difnitaj.
4. Ne uzu pluralan formon por nomi unu kompletan tuton nefacile
disigeblan. Pantalono, Ateno, Ando anstata pantalonoj, Atenoj, Andoj.
5. Unu signifo por unu radiko. Plumo havas du signifojn: birda plumo
kaj skribilo. Por la lasta enkonduku neologismon.
6. Ne insistu unu formon internacian uzatan por eviti homonimon,
forigu formon kun duobla konsonanto: Finno, fno. Por la antaa enkonduku
suomo.
7. Nur E ortografo sola regu en E-frazoj la la konsilo de Z (Orig.
Verk. p. 91).
B. J-aj radikoj is nun uzataj en E.
l. nomoj de altranguloj: mikado, oguno, daimio.
2. nomoj de profesiuloj: samurajo, gejo, bonzo.
3. nomoj de J-aoj elpensitaj a faritaj de J-oj: kimono, sojo, inriko,
rikio, sakeo, getao.
4. nomo de religio: into.
5. nomoj de plantoj: gingko, mokso.
6. ago la J-aj kutimoj kaj moroj: harakiri.

C. Neologismoj troveblaj en Nova Vortaro J-E, 1934.
705
l. J-devenaj radikoj.
(a) Radikoj kun pure J-a deveno. (Radikoj, kiuj de malnova tempo is
nun estas uzataj en J lingvo.) K. e.: anzuo (speco de planto), baoo (speco de
planto), bivo (speco de muzikinstrumento), irimeno (sp. de tofo), habutajo
(sp. de tofo), hakamo (sp. de vesto), hajko (sp. de poemo), tohuo (sp. de
manao), miogo (sp. de planto), haoro (sp. de vesto), sukijako sp. de
manao).
(b) Radikoj kun alilingva deveno. (Radikoj, kiuj en malnova tempo
estis enkondukitaj en J lingvon el aliaj lingvoj kaj is nun estas uzataj de J
popolo.) l. Radikoj kun ina deveno. K. e.: fuco (futz; ilo uzata de bonzo),
ingo ( ch'ing; nomo de ina dinastio) ktp. 2 Radikoj kun sanskrita deveno.
K. e.: ulambano ( ullambana; budaisma meso por mortintoj), avio ( avici;
unu parto de infero budaisma), homao ( homa; speco de budaisma meso),
upasako ( upasaka; budaano) ktp. 3. Radikoj kun alia deveno: komfeto
( Portugala comfeitos; sp. de sukerao) ktp.
2. Internaciaj radikoj (enkondukeblaj la la 15-a regulo de nia Gra-
matiko).
(a) Internacie vaste konataj radikoj. Ekz.: aerobuso, andezito, anti-
monito, bronzito, cefalotorako, dumduma kuglo, efedro, ektoblasto, fzio-
kratio, fziografo, fuzelo, hematogeno, involuto, kromosomo, kromatino,
melanodermio, periastro, statomografo, spirometro, sismogramo, sintaksiso,
termometrio, tromometro, urinometro, ktp.
(b) Ne tiel vaste konataj radikoj: (plejparto el kiuj estas nomoj de
plantoj a animaloj, kaj kies elementoj estas latin- a grekdevenaj). Ekz.:
ankistrodono, brasenio, cistoflo, dioktofmo, dendrobio, digeneo, ente-
romorfo, ekinoklo, epaguro, fortunelo, farbito, fatsio, flostakiso, gelidio,
limnorio, koikso, kriptomerio, luciolo, petaristo, plekogloso, trakikarpo,
trakuruso, vigno, ktp.
Kiamaniere JE-istoj studadis E-n? En 1-a periodo (1906- 1930) JE-istoj
havis celon kiel eble plej perfekte ellerni E-n kaj penadis fdele imiti la bonajn
706
stilojn de eminentaj E-istoj en Eropo. Kaj ili atingis la celon. La dua periodo
komenciis en 1930, kiam N. Kawasaki kaj J. Okamoto eldonis la 1-an
kajeron de Esperantologio. La gazeto havis nur efemeran vivon, sed
grandajn efkojn. Ekz. en 1933 Ooima J. komencis eldoni la gazeton Studo
pri la Lingvo Internacia. Jam progresemaj japanoj ne blinde imitas erop-
anojn, sed komencis kritiki ilin kaj publikigis originalajn, profundajn studojn
de la lingvo. J. OKAMOTO.
Fremdaj E-istoj venintaj al Japanujo kaj helpintaj al la movado: Mistler
(unuafoje skribis pri E en J-ujo), Mac Kenzie, Gauntlett Edward (donis
korespondan kurson de E), Edler el Vladivostok, Borisov Arkadio el
Blagoveensk, Vonago el Vladivostok, Kostin el arbin, Alexander Agnes,
Dick Hugo sviso, Roscoe, Vaughan, Eroenko Vasilij, Kuznecov, Seriev,
Ramstedt G. J., Kolomiec, ernin, Scherer, Major Jozsef. Estas atentinde, ke
Postnikov, ruso, kvankam ne venis al Japanujo, estis unu el la patroj de nia
movado, ar li instigis Hasegaa Futabatei. (K. Ossaka kaj Kaw.)
Aliaj int. lingvoj. Eldono de dika vortaro Volapk-Japana, A. Oka, Iida
k. a. estis unue volapkistoj. Sistema movado de V. ne okazis. Kelkaj studis
Idon, sed nek formiis organizo propaganda, nek aperis lermnolibro, vortaro,
gazeto. La principoj de Ido neniam povas plai al enerala publiko J. Nur iuj
profesoroj de angla flologio, kvankam ne akceptante artefaritan int. lingvon,
opiniis ke Ido estas plisupera ol E, dank al infuo de Jespersen, kies verkoj pri
angla gramatiko kaj lingvoscienco estas tre popularaj en J-ujo. J Ministrejo
por edukado venigis por plibonigo de eduko pri angla lingvo H. E. Palmer,
idisto. Ossaka kaj Okamoto analizis kaj atakis strukturon de diversaj aliaj
projektoj de IL en LRO, 1924, 1925 k. s. K. Kond, Ishiguro, Ooima sin
okupas pri scienca studo de mondlingva historio. Unuvorte, E kaj artefarita
int. lingvo estas perfekta sinonimo en J-ujo. Basic English trovis seriozan
konsideron kaj laboron e kelkaj univ. profesoroj de angla lingvo, kio plene
pruvas malbonan rezultaton de instruo de angla lingvo en mezaj lernejoj.
(Kaw.)
Nishi (nii) Seiho, japano, prof. de anatomio en Imperia Univ. de
Tokyo. Nask. 6 jan. 1885 en Tokyo. Dir. de JEI. Vicprez. de TEKA. Fakaj
verkoj en E en Folia Anatomica Japonica kaj Int. Med. Revuo. Trad. Turo de
Londono (belliteraturo de Natume-Soseki), 1926.
707
Niida Hideo, japano, ofcisto de asekura kompanio. Nask. 29 jun.
1903 en Nara. Klopodis por XVI-a JE-Kongreso en Osaka kaj Osaka ES
(Kuw.)
Niimura Koogecu, japano, propagandisto de Oomoto. Nask. 23 apr.
1883 en Simane-ken. E-isto de 1923. Estis estro de Eropa Centro de Uni-
versala Homama Asocio, Paris. ef. red. de ,Oomoto Int.' (nun en Kameoka).
De 1930 L. K. Verkoj: ,Sinjoro Ladata (versaoj, prozo senditaj al S-ro O.
Degui de diverslandaj E-istoj), 1928; ,Origino de Oomoto, 1925.
Nitobe Inazo, japano, scienculo. Nask. 1862 en Iwate ken, mortis 15
okt. 1933 en Victoria, Kanado. Studis agronomian politikon kaj ekonomion
en Anglujo kaj Germanujo. Eksprof. de Imp. Universitatoj de Kyoto kaj
Tokyo. 1919-26 vicenerala sekr. de Ligo de Nacioj; kontrolis la raporton pri
E prezentitan de la sekretariejo al la tria enerala kunsido de L. de N. kaj
multe helpis por E. Estis membro de J. Imp. Akademio kaj de Supra Domo de
J. parlamento. Lia verko Bushido (J-a kavalireco, originale en angla lingvo),
1898, estas monde konata.
Nobela peko. De M. Sadoveanu, el la rumana trad. Morariu, 1929, 60
p. Tri rakontoj, bone tradukitaj, kiuj al ni rakontas pri la vivo kaj kutimoj de
la rumanoj en la grandaj arbaroj kaj vastaj stepoj. (La Socialisto 1929, p:80.)
Nol Eugne, franco, militista kuracisto. Nask. 28 marto 1855 en Nan-
cy, mortis 8 febr. 1921 en Nancy. Unue militkuracisto en Alerio, li parolis
fue la araban lingvon, kaj verkis araban gramatikon, sed, ne sufe kontenta
pri sia laboro, mem detruis sian manuskripton. Tiu detalo montras, kiom
severa li estis kontra si mem. Longatempe sekr. de la grupo de Nancy, kies
animanto li estis kun Frecot kaj Maresquelle. Komitatano de SFPE. Li skribis
kaj verkis senhalte. Skribis en preska iuj E-aj revuoj, kaj kiel efa
kunlaboranto de Cart en ,Lingvo Internacia kaj recenzisto. Direktis la
,Lorenan-E-an gazeton' (1905-1908), kaj poste la Lorenan Stelon. Sed precipe
li estis laborema tradukisto de klasikaoj; stilo rimarkinde bela, tradukoj
mirinde fdelaj. Ni citu nur la gravajn: Byron: ,ielo kaj Tero' 1906.
,Rollandkanto', 1906. Aristophanes: ,Plutos', 1906. Plautus: ,Rudens', kvinakta
komedio, 1906. Descartes: ,Parolado pri la metodo' (kun prof. Tiaucourt)
708
1906. Racine: ,Esther', tragedio, 1906. Racine: ,Athalie', tragedio, 1906.
Planard: ,Procirkonstanca Edzo', vadevilo, 1908. Mistral: ,Mirejo (kun
Champion) 1909. Huot- Sordot: ,En la lando de la Blanka
Monto', 1913. L.K. de 1909.
L.BASTIEN.

Nohara Kiuii, japano, instr. Nask. 10 nov. 1871 en Tyohu,
Yamaguti-ken. E-isto de 1906. Kunlaboris de 1907 je ,Le Monde E-iste', de
1908 je ,Int Ped. Revuo' kaj J. E-isto'. Tradukis el sanskrito budaismajn
sutrojn: Sukhavativjuho, 1932; Samantamu-khaparivarto, 1932; k. a. Trad.
el inaj klasikuloj de konfuciismo: ,Granda Lernado', 1932; ,Doktrino de
Mezeco', 1932; ,Konstantao de Fila Pieco, 1933.
Nokto en Karlv Tn. Komedio de Vrchlick, el la ea trad. Luka.
1921,74p. Teatrao de la 13-a UK.
Noll Margrethe Caroline, danino, estis instr., sekr., nun librotenisto:
Nask. 22 majo 1874 en Kopenhago. E-isto de okt. 1907, de tiam aktive
partoprenas en la propagando kaj organizado, precipe per instruado,
paroladoj, skribado en gazetoj. efa gvidinto de la kontra-idista movado en
Danujo. Iniciatis kaj partoprenis starigon de diversaj E-societoj. Prez. de
CDEL, 1916-19, prez. de SDE de 1922 is nun. Kunlaboranto de E-gazetoj.
Sekr. de Vegetara Ligo E-ista. Atoro de lernolibro.
Norda Vento. Noveloj de Karinthy, el la hungara trad. Bod. 1926, 96
p. La rakontaro estas pli ol amuzao kaj la atoro multkapabla pensvekanto.
Bona traduko. (G. S. ,E, 1927, p: 64.)
Nordlund Nils Alfred, svedo, gimazia instr. Nask. 11 marto 1872 en
Tvarred. E-isto de 1917 kaze de porpaca intereso. Estis prez. de E-unuio de
svedaj geinstruistoj kaj de E-distrikto de Skanio. Gvidis kursojn, verkis kaj
mem eldonis lernolibrojn kaj vortarojn.
709
Norvegujo. l. La komenca periodo. La unua norvega E-isto ajne estis
Haldor Midthus, (v.) kiu unue ellernis Volapkon, sed poste (en 1900) li
eksciis pri E, rapide ellernis in kaj fervore propagandis per leteroj inter sia
kolegaro. L. K.-ano de 1905. Estis tiam anka alia norvega L. K.-ano, J.
Allum, sed estis neeble trovi lian nomon en norvegaj gazet- kaj libraro.
La unua gazetartikolo pri E trovias en monata revuo Kringsjaa 5/3
1904 pri Int. komerca lingvo, rad. el angla Westminster Review. En Oslo
(tiama Kristiania) . 1904 kelkaj junuloj, efe studentoj, komencis
propagandon por E, inter ili stud. flol. Emil Smith (nuna docento e la
universitato), stud. jur. Alf Johnsen, poste Hageler ( 23/12 1932) kand. jur.
Einar Ruud ( 1908), ekslernejstro T. Davidson ( 3/10 1921) kaj dana
tipografsto H. T. Tomsen, kiu lasta iniciatis kaj fondis la unuan E-klubon,
8/2 1906. Unua prez. estis Einar Ruud. Jam en 1907 la klubo povis kalkuli je
70 membroj, precipe junuloj kaj bontemplanoj. En 1906-07 vigla propagando
okazis inter la bontemplanaro. La efprezidanto de la int. IOGT, sveda
parlamentano Edv. Wavrinski, skribis en la norvega Goodtemplarbladet se-
rion da artikoloj pri E. Pluraj gvidantaj bontemplanoj montris intereson, kaj
la supre nomita T. Davidson ellaboris korespondan kurson 20 lecionoj en E.
Fondiis la lia alvoko koresponda klubo kun 85 membroj (1907) en 8
sekcioj de suda Halden is la plej norda en la mondo urbo Hammerfest. Tiuj
sekcioj fondiis parte dum propaganda vojao de Davidson kaj parte per la
bontemplana gazeto.
En Narvik tiama telegrafsto Arne Arnessen post parolado de D. gvidis
kurson kaj fondis klubon (apr. 1907).
En majo 1907 vizitis Kristianion okaze de la 50-jara jubileo de la
universitato fama germana profesoro Wilhelm Ostwald. Li faris en la uni-
versitato paroladon pri E kaj la Klubo E-ista en Kristiania rikoltis multajn
anojn, ladire la nombro de klubanoj atingis 150 atune 1907.
Einar Lunde, posedanto de malgranda presejo, ellaboris komence de
1907 la unuan lernolibron: ABC en E, kiun li mem kompostis kaj eldonis. Li
anka sendepende de la klubo kolektis kelkajn junulojn en kvaza privata
studrondo.
710
La ekforado de E en 1905-08 ne daris. Post krizaj jaroj 1908-10 kaj
post kelkjara dormado Klubo E-ista en Kristiania restariis 30/9 1912 kun la
plej fervoraj e-istoj en nova estraro: f-ino Josefne Finholt ( 3/3 1921), f-ino
Rosa Bye, stud. ekon. Engesgaar Christie, in O. Brochmann Sfetterod, kand.
flol. Honoratus Bonnevie, kapitano B. Johns Klingenberg ( 28/4 1920).
En Bergen Societo de E-istoj fondiis 22/3 1909. Prez. lektoro Einar
Schibbye ( 16/1 1931), s-ino Falkenberg, inf. kapitano Eriksen, komercisto
Conrad Croepelien ( 1924). En 1912 la komerca gimnazio en Bergen nomis
E elektebla lingvo, kaj lektoro Schibbye instruis E-n al 15 gimnazianoj. En
1918 la prezidanto forlasis Bergen, la klubo ekdormis kaj is nun (1933)
ankora ne restariis.
En Trondheim Grupo E-ista refondiis 6/2 1911 (prez. R. Rian), kaj
novaj grupetoj elkreskis en Stavanger februaro 1910 (prez. H. Wiig), kaj
kursoj en Haugesund (Nils kland), en Trondheim (Joh. Lvli) kaj en
Kristiania (f-ino Finholt) kaj inter blinduloj (Brochmann Sletterd, Bonnevie
kaj Rosa Bye).
Dum la komenca periodo aperis krom la ABC kelkaj aliaj libroj
ellaboritaj de la is tiam efa gvidanto, H. T. Tomsen, lernolibro, 1907, ia
dua eldono 1909 (10-a milo); prozo el danaj-norvegaj atoroj, trad., 1908.
Jam de komence la e-istoj sentis bezonon de prop. gazeto kaj en julio
1908 stariis komitato por eldoni tian gazeton sur bazo de akcia societo. La
komitato konsistis el: f-ino Finholt, kapitano Klingenberg (prez.), lektoro
Schibbye kaj H. T. Tomsen. Poste aliis f-ino Rosa Bye kaj in. Bj.
Simonsen, sed balda ekestis inter la komitatanoj gravaj opinidiferencoj kaj la
laboro esis. Tiam Tomsen sole respondeca eldonis 1/1 1909 la unuan
n-ron de ,N Gazeto. (Norsk E-blad). Poste fariis red. Sehibbye. La gazeto
aperis monate regule en 1909 kun 12 n-roj. De 1910 en nova pligrandigita
formato kaj sub nova nomo, N E-isto. Aperis en 1910 nur 5 n-roj. La
ekonomio dare estis malforta kaj de 1/1 1911 la gazeto transiris kiel
proprao de la us fondita NE-ista Ligo sub redaktado de H. T. Tomsen kaj
Engesgaard Christie. Aperis en 1911 4 n-roj, en 1912 is fno de 1914 pojare
6 n-roj. Tiam la gazeto esis aperi kaj restis neeldonita dum 7 jaroj.
711
En 1921 NEL interkonsentis kun la sveda gazeto La Espero, Gavle,
pri aparta kolono en tiu gazeto pri la norvega E-movado, sed tiu arano
montriis ne kontentiga kaj esis. La multobligita cirkulerforma gazeto, kiun
NEL eldonis regule monate en 1922, anka ne estis kontentiga, kaj fniis je la
fno de la jaro.
II. La organiza periodo. is 1910 la E-movado en N. konsistis krom la
Klubo E-ista en Kristiania el kelkaj malgrandaj parte jam dormantaj grupoj
en Bergen, Trondheim kaj el disa izolularo. En redakcia artikolo (N. E. n-ro
1-1910) E. Christie proponis fondion de Norvega Societo por Propagando
de E. Se oni rerigardas al la E-movado en nia lando, oni trovas, ke e la fno
de 1909 i staras je la sama nivelo kiel e la fno de 1908. La efa kazo de tiu
i ege malrapida disvastigo estas nescio de la lingvo, ia historio kaj nuna
progreso, kaj manko de laplana kunlaborado. Lia propono trovis iom da
atento, kaj post plua ellaborado de la plano fondiis la 27/1 1911 Norvega
Esperantista Ligo,(NEL). eestis en la fondia kunveno f-ino Finholt (kas ),
prof. Alf Torp ( 26/9 1916), H. Bonnevie (sekr.), Chris Fr. Lindquist,
Brochmann Sletterd kaj H. T. Tomsen. 58 E-istoj estis aliintaj la antae
dissendita alvoko, kaj fne de la jaro NEL havis 76 membrojn. En 1912 aperis
lernolibro de E. Christir, 76 p. Tuj poste li elmigris al Seattle, Usono. En sama
jaro 26/6
H. T. Tomsen elmigris Kanadon kaj f-ino Finholt jam fne de 1911
entreprenis unujaran vojaon al Azio. NEL perdis pro tio 3 el siaj
efgvidantoj, kaj tio grave infuis je la laboro en la postaj laroj. Tamen NEL
aperigis febr. 1913 fugfolion en 10 mil e-roj, kies tekston skribis Christie
anta sia elmigro.
La gvidadon de NEL transprenis H. Bonnevie (prez. 1912-13), E.
Schibbye (1913-18), Bruno Rifing 1918. Per li NEL akiris novan sangon.
Estante juna, energia studento de flologio, li kun idealista kredo kaj kun
senlaca entuziasmo kaj laboro oferis al E iujn liberajn minutojn. Sep. 1918 li
estis elektata prez. de NEL kaj samtempe li aperigis novan lernolibron
kompletan en 5 mil e-roj. Du monatojn poste anta Kristnasko li mortis
subite pro hispana malsano (22/12 1918). En marto 1921 anka mortis f-
ino Finholt, dum 12 jaroj la plej agema kaj fervora e-istino en N. La morto de
tiuj du gravaj gvidantoj estis forta bato por la organizo kaj la movado entute.
712
Printempe 1919 fariis prez. de NEL efetenanto R. Bugge Paulsen, kiu
ankora prezidas.
La presita gazeto NE-isto per sia decembra numero 1914 esis kaj
reaperis nur en 1923 sub redaktado de Bugge Paulsen kaj Bonnevie. En la
gazeto aperis en 19234 kajeroj, en 9242 duoblaj 4-paaj n-roj kaj tiam denove
esis, i tiufoje pro incendio e la presejo.
La fondio de NEL 1911 kreis dekomence ioman vigligon de la
movado. Grupo E-ista en Trondheim refondiis 6/2 1911, Klubo E-ista en
Kristiania restariis 30/9 1912, nova
grupeto ekfunkciis en Stavanger (H. Wiig) febr. 1910, kaj novaj kursoj
ekforis en Haugesund (kland), Stavanger (Wiig), Trondheim (Lvli,
Njaalsund) kaj en Kristiania i.a kursoj por blinduloj 1910 (Brochmann
Sletterd) kaj Bonnevie, 1912 (Rosa Bye).
Klubo E-ista en Kristiania en 1914 aliis kiel flio de NEL, poste
endormis kaj denove restariis 28/11 1916 (prez. Bjorn Ottesen).
En 1915 (1 sep.) fondiis E-Asocio de norvegaj geinstruistoj (prez.
Rosa Bye, sekr. J. Finholt). i havis 30 membrojn en 1923, kiam la asocio
esis la 13/9.
e la fno de 1920 ekzistis E-grupoj kaj kluboj en Kristiania
(3),Trondheim, Bergen, Rjuka kaj Kristiansand (Alf Christensen).
III. La renesanca periodo. NEL, kiu de 1924 estis sen organo kaj pro tio
preska sen membroj kaj sen enspezoj darigis sian prop. laboron, efe
gvidata de R. Bugge Paulsen (prez.) kaj Arne Arnessen kas. Printempe 1928
estis invitata pastro Cseh, kiu tiam kursis en najbara Svedlando, por fari
prelegon en la universitato. Anka en la radio li parolis. Li vizitis kelkajn
atoritatulojn; inter ili la prez. de la 2 tutlandaj geinstruistaj asocioj,
efnstruisto A. Kirkhusmo kaj s-ino Anna Sethne.
Tiuj du kune la prez. kaj kas. de. NEL fondis printempe 1930
komitaton, kiu nome de la norvega sekcio de la Mondasocio por Nova
713
Edukado invitis pastron Cseh por gvidi kurson en Oslo dum junio-julio
1930. Tio estis la komenco. Pastro Cseh venis, gvidis kaj venkis, kaj lia vizito
donis al la gvidantoj novan kuraon. La unuan Cseh-kurson sekvis longa vico
da novaj kursoj dum 1931-1932, kiujn organizis por NEL A. Arnessen. Jen
statistika parto pri la renesanca periodo:
Per 3 Cseh-instruistoj, hungara d-ro in. Ottmar Fischer, estona
lektoro Henrik Seppik kaj norvega karavanestro Jens Schjerve okazis de sep.
1931 is fno de 1932: en 13 urboj 29 kursoj kun .1600 partoprenintoj, inter
ili pli ol 300 geinstruistoj. Proporcie la gazetara statistiko montras: 1922-
74 artikoloj, 1925- 43, 1928-72, 1930-204, 1931- 362, 1932- 616.- Je la fno de
1932 e-istoj estas konstateblaj en pli ol 225 lokoj (la Dietterle 122); 18 E-
kluboj kaj grupoj fondiis kaj 2 reorganiziis, iuj aliintaj al NEL. La
kursanaro la okupoj konsistis el: geinstruistoj l7%, lernantoj e gimn., mez-
kaj popol-lernejoj 8 %, iuspeca geofcistoj 49%, univ. ekz., in. kaj tekn. 6%,
komercistoj, efoj kaj estroj 9%, div. inaj ofcoj 6%, kampara laboro 5 %.
Krom tiuj specialaj kursoj okazis multaj kursoj, gviditaj de aliaj per-
sonoj. Menciindaj estas 4 kursoj de Bugge Paulsen inter policistoj kaj kursoj
por geinstruistoj, gviditaj de Arne Arnessen dum la somero 1931.
Paroladoj pri E estis en i tiuj jaroj multnombraj. Parolis efe Bugge
Paulsen, Alf Christensen kaj Arnessen.
La unua rezolucio favora al E estis akceptata 1931 de jarkunveno de ge-
instruistoj el Buskerud kaj Vestfold distriktoj post parolado de Arnessen.
De 1/1 1932 la prop. organo reaperis sub nomo Esperantobladet
redaktita dum 1932 de Bugge Paulsen, kaj Bonnevie kaj de 1/1 1933 estas red.
konsulo Alf Christensen, Kristiansand.
Dum 1924-31 neniu jarkunveno de NEL okazis. La nova periodo pos-
tulis plenan reorganizon de la metodoj kaj provizora jarkunveno estis
kunvokita la 4/11 1932. Tie estis diskutataj novaj linioj por la prop. laboro,
starigo de novaj fakoj, elekto de en. sekretario, ktp. La estraro estis reelektata
kaj konsistas je la fno de 1932 el: R. Bugge Paulsen (prez.), Arnessen (en.
sekr), kand. flol. H. Bonuevie (rap sekr.), sekcia efo Bj. Ottesen (kas.) kaj
714
instruistino Rosa Bye (ano).
Dum 1931-32 diversaj fakoj e NEL estas rekonstruitaj kaj
reorganizitaj: libra fako, kurs-arana fako, eldona fako, ekzameno-fako,
klublaborafako ktp. io ankora ne kontentige funkcianta, sed per helpo de
multaj novaj fervoraj e-istoj NEL certe sukcesos solvi la restantajn
problemojn kaj malfacilaojn.
Ankora menciinde estas, ke de la unua radio parolado el Oslo 1925
(Bugge Paulsen) kaj kurso en radio 1928-29 (Bugge Paulsen) la estraro de la
radiostacio en 1932 konsentis al NEU iumonatan paroladon pri a en E.
La norvega registaro sin ofciale reprezentis 10-foje e la UK-oj, en
1907 1909, 1911 1926-1932.
La Nacia Ofcejo de Turismo en N. konsentis 1932 presigi en 10 mil e-
roj aldonan folion 2-paan (en E) al iuj eksterlande dissendotaj brouroj pri
turismo en N.
Grava okazintao komence de 1933 estis parolado en la Scienca Societo
pri E de prof. Anathon Aal.
Ni eniras en la novan jaron 1933 kun la forta espero, ke la norvega E-
movado per la lastjara antaenmaro akiris sufe solidan bazon por dara
kaj iama progresado.
ARNE ARNESSEN.
Notlibro de Praktika Esperantisto. El la. . . Originale de K. R. C. Stur-
mer. 1934, 130 p. Interesaj pensoj kaj konstatoj el iuj terenoj de la vivo,
anka el la vivo de E-istoj, verkita en taglibra formo. Aranis por preso: V.
Bleier, K. Kalocsay kaj L. Totsche.
Nova Esperanto-Biblioteko. Kolekto de originaloj kaj tradukoj el la
germana literaturo. Formato 16x101/2 cm. Eld. Ellersiek kaj Borel (Berlin).
La n-roj 1-4 estis primilitaj germanfankaj publikigaoj. is nun aperis 10 n-
roj.
715
Nova Gramatika Libro de la int. helpa lingvo E por la supera kurso.
Atoro: Stamatiadis. 1928, 187 p. Bonega verko, respegulanta konscian
amon al la lingvo, precizecon en la scio kaj tagan sistemon en la instru-
metodo. (Jobo, Hungara Heroldo, 1929, A. 1.). Kelkaj partetoj en la
Enciklopedio.
Novaj Amaj Poemoj. Originale de Jaume Grau Casas. 1927, 32 p. La
atoro. . . per sia neregula ritmado, kaj anka per la formo de l poezioj, tre
proksimias al la franca senritma verso. Delikataj priamaj sopiroj. (G. S. ,E',
1927, p: 65)
Novaj Versajoj de Lermontov, el la rusa trad. Bela Manto (Mirski).
1912, 92 p. La tradukinto iam konservis la originalan ritmon. Precipe la
traduko de Borodino estas admirinde bela. (Kozlowski, Ondo de E, 1912, p:
197.) Vera modelo de bone aranita libro. (N. K., L. 1., 1913, p: 468.)



Nova Kulturo. v. Novspirito.
Nova Sento. Romano originale de Tagulo, (ps. de H. B. Hyams.) 1915,
158 p. kun ilustraoj, presita sur paleverda papero per brunaj literoj. Tendenca
romano, sceno sur la Marso, inspiroj de teozofo kaj vivreformaj ideoj.
Nova Tempoj. Revuo de popoledukado. Estis organo de TAGE. Aperis
de dec. 1921 is 1926, in sekvis Int. Pedagogia Revuo. ed.: Vittecoq, Habert,
Mller, Pfitze; adm. Goldberg. Formato 28x23.
Novk Rudolf, eoslovako, efn. de elektraj entreprenoj de Plze.
Nask. 18 febr. 1882 en Kroehlavy. Prez. de la Plze-a klubo. UEA-del. de
19211. Prop. per prelegoj kaj artikoloj.
Novejarque (novearke) Angelhispano, verkisto de logogrifoj kaj ak-
716
problemoj por diversaj H-gazetoj, lois en Valencia, mortis. Red. de ,La Suno
Hispana.
Noveloj. De Sienkiewicz, el la pola trad. Lidja Zamenhof. 1925, 64 p.
Kvin noveletoj. Plej originalaj estas tiuj, kiuj priskribas polajn tipojn kaj
morojn. Traduko tre komprenebla kaj vigla. (G. S,E', 1925, p: 218.)
Novial. Ahlberg, siatempe sveda Ido-efo, propagandas nun la lingvo-
sistemon N. individue kreitan de prof. Jespersen en 1928. La la N-istoj, N.
ne havas la kaosajn elementojn de E, sed i ja tute ne estas akomodita por
iuj fakoj, en kiuj E jam estas elprovita kaj uzita.
Novian F., kroato, prof. en Nova Gradika. Publika aganto. Verkis me-
todikan lerno- kaj legolibron. Prop.-isto.
Novspirito (Universala Blanka Frataro.) Religiema socialisma instruo
de la bulgaro Petro Danov, la kiu la senmorteco estas perdita kapablo de la
vivo, kiu povas kaj devas esti reakirita per la revekio de la konscio. La la
instruo de Danov ekzistas miloj da estaoj pli superaj kaj raciaj ol la homo,
la Universala Blanka Frataro, kiuj posedas i tiun potencon; ili estas
adeptoj de Dio kaj majstroj kaj gvidantoj de la homoj. La novspiritanoj vivas
komunecan vivon; estas ilia opinio, ke pli gravas la kvalito de la anaro ol la
kvanto, tial ili ofciale ne faras iun propagandon. Tamen kelkaj individuaj
persono agas anka propagande je propra risko kaj kosto. Anka E estas
adoptata kaj uzata: de 1928 aperis pli ol 25 prelegoj de Petro Danov en du
serioj en la kolekto ,Nova Kulturo'. La tria serio nun estas aperonta. De 1932
aperas en la sama eldono la gazeto ,Frateco'.
La A. NIKOLOV.
Nov-Zelando. Roland, St. Clair, pastro G. Aldridge estis la plej fruaj
kaj plej konataj pioniroj, precipe la lasta, kunfondinto de NZEA kaj dum
multaj jaroj ia prez. La unua ES estas fondita 5 dec. 1904 en Auckland, prop.
artikolojn tiutempe presis ,Te Otago Wittness'. En 1906 S. White en
Christchurch fondis ES-n kun pli ol 100 membroj. Samjare aperis EK en
Dunedin kaj Invercargill kaj en ,Weekly Press' iusemajne aperis kursoj kaj
ekzercoj de E. Gravan subtenon al la movado donis la efministro Joseph
717
Ward, kiu en 1907 mem faris bonegan paroladon pri E kaj konsilis instrui in
en popolaj lernejoj kaj ministro de popola klerigo, kiu anka favore rilatis al
E. La la Dietterle-statistiko en 1928 E-istoj troviis en 72 lokoj. La la ICK-
raporto en 1930 NZEA laboras tre vigle kaj sukcese. UEA-del. en 1933 en
Auckland, Christchurch, Wellington kaj Whangarei.
I. IRJAEV.
Nunes (nuns) Adolf August, portugalo, bankofcisto. Nask. 8 apr. 1895
en Porto. Gvidis kursojn en Lisboa kaj Porto, verkis artikolon.
Nnez Dubs (nunjez) malia, hispanino, help-prof., telegrafstino.
Nask. 22 marto 1889 en Pamplona. E-isto de 1911. HEI-ano. Kursoj; kun-
laboro al kelkaj E-revuoj, anka al L. M.
Nuntempaj Rakontoj. De G. P. Stamatov, el la bulgara trad. Krestanof.
1922, 80p. S estas ironiisto kaj pesimisto. Rapida sinsekvo de l agoj a diroj.
Flua, viva stilo de l tradukanto. (G. S. ,E', t922, p: 219)
Nrnberg. Urbo en Germanujo (Bavarujo); 415.500 loantoj. En dec.
1888 la is tiam Volapkista, Nrnberger Weltsprache Verein' decidis alii al
E kaj tiel tiu i societo estis la unua E-ista organizao, en kies kadro laboris
anka L. Einstein. En okt. 1889 aperis tie la unua E-gazeto ,La E-isto, eld. de
Ch. Schmidt. Anka la ,Biblioteko de la lingvo int. E' estis presata en N. e W.
Tmmel. Urbo de la 15-a UK 2-8 ag. 1923, 4963 enskribintoj (la Privat
almena 4000 partoprenantoj) el 43 landoj. 8-a Int. Katolika E Kongreso
en 1923.
Nur Volu. Originale de Izgur. 1924, dua eld. 1927, 47p. Li energie
vokas la tutmondan proletaron al tuja revolucio. (G. S. ,E', 1928, p: 106.)
Nutters. Wiebe, nederlandano, tipografisto, poste urnalisto. Nask. 24
ag. 1872 en Leeuwarden, mortis 6 dec. 1926. Kvankam simpla laboristo, li
havigis al si multajn sciojn, lernis fremdajn lingvojn, trad. i. a. verkojn de
Victor Hugo en ned. lingvo. E-isto de 1905. Gvidis la lokan laboristan E-an
movadon en Amsterdam en la unuaj jaroj. Red. ,Arbeider-E-ist', en 1913 kaj
,Int Socia Revuo, 1912- 14. Prez. de NFLE en 1911. Faris paroladojn, verkis
718
prop. artikolojn kaj lernolibron. Kiel adm. de ,Int. Socia Revuo' li aperigis
serion da socialistaj brouroj en E.
Nyln (niln) Paul Axel, svedo, redaktoro e Stockholms-Tidningen.
Nask. 24 jun. 1870 en Tillinge apud Enkoping. Estis efred. de sveda polica
gazeto, 1906-20, tradukis al la sveda diversajn librojn. E-isto de ag. 1892,
ano de Klubo E-ista en Uppsala de 1893. Kunlaboris al LI de ia komenco en
dec. 1895, ia red. 1897-1901. Eldonis la komisio de Z liajn prop. brourojn
portugalan kaj holandan, 1896, la komisio de ES Espero en Petrograd
anglajn brouron kaj lernolibron de Geoghegan, 1898. Multe korespondis
kun Z, Gernet, Trompeter,, Ostanjevi, Lengyet, Mray ktp. Gvidis kursojn
vicprez. de la EK en Uppsala kaj Stockholm, kunfondinto de SEF, 1906, post
ia rekonstruo 1909 ia vicprez. kaj de 1918 ia prez., nun honora prez. (sed
aktiva). Prez. de EG en Stockholm 1909-28. Prezidis la Skandinavan
Kongreson de E en Gteborg 1918. Prof. diplomo de la Int. Instituto de E,
1910, ktp. Partoprenis 8 UK-ojn, inter ili anka la unuan kaj duan. Membro
de LK de 1905, akademiano de 1908, ia vicprez. de 1933. Sveda reprez. en
KR. Honormedalo de ICK, 1933, ktp. Verkoj: ,Sveda lernolibro', 1896, 8-a eld.
1927; ,E-S Vortaro', 1897; ,S-E Vortaro', 1899; ,Sveda losilo', 1906 kaj 1931;
,Por E. 1908; ,Fralino Julie' trad. de Strindberg, 1908 (prezentita de sveda
profesiaj geakforoj en Dresden); ,Eksperimento Eccles' 1908; ,Sonoj kaj vortoj
de E', 1930; kunlabore kun Engholm trad. de ,Per balono al la poluso, 1930;
,Jubilea matrikulo de SEF' (granda parto) 1931; plena, scienca ,E-S Vortaro',
1932; svedlingvaj prop. brouroj. Estis red. de SE gazeto ,La Espero', 1918-20
kaj 1927; konstanta kunlaborado. Kunlaboris al multaj aliaj gazetoj.
efunlaboranto de la Enciklopedio.
Nyssens (nisens) Paul, belgo, verkisto kaj eldonisto. Nask. 8 nov. 1870.
Li fondis en 1906 Instituton (por homa kulturo) imitante Usonajn Institutojn.
Trad. al la franca 9 usonajn librojn kaj verkis mem 14 francajn librojn; unu el
ili li E-igis: ,Bonhumoro', 1933.


719
O

Oba (ooba) Joifui, japano, mara ofciro. Nask. 10 jul. 1886 en Huku-
oka-ken, mortis 28 dec.1925 en Tibaken. Verkis ,Maristan Terminaron' (E-J
kaj J-E), 1922.
Oberrotman Adolf, ofcisto en Varsovio. Nask. 20 febr. 1893. Tre
aktiva E-isto. Dum 1917-25 del. de UEA. Nun reprezentanto de multaj E-aj
revuo kaj movadoj. Kunlaboris en multaj E-aj gazeto. Aparte eliris de li (kune
kun Jung) ,Lastaj Tagoj de D-ro L. L. Zamenhof.'
Obrastso Vadim' Victor, kanadano, radioteknikisto. Nask. 1897 en
Rusujo. E-isto de 1914. Atoro de multaj poeziaoj en E Prez. de Koz-
modemianska EG 1915; prez. de Kazana ES 1917-23; dir. de Kazana E
instituto; prof. de E en Kazana Univ. kaj Kazana Kom. Univ.; gvidinto de E-
kurso en Aarbin (Manurio); fondinto de EG en Edmonton, Grande Prairie
kaj aliaj lokoj en Prov. Alberta (Kanado).
Occidental (okcidental). Lingvoprojekto, kies atoro estas E. de Wahl,
1922. Fleksia lingvo de okcidenteropa kulturo. La forlaso de la perfekte
aglutina principo, la rompo de la radik-neanebleco de radikoj kaj vort-
elementoj, la esence eropa limigiteco de la lingvo malhelpas al i penetri en
la neokcidentajn landojn. ia nekompareble pli granda malfacileco rifate al
E, iaj pli malgrandaj ellaboriteco kaj praktika elproviteco, la manko de tia
ampleksa aplikado, kia jam estas atingita de E, kaj fne la principoj de la
individua lingvo-diktaturo faras in tute fremda al la vastaj amasoj. Krome,
la diversaj sistemoj plej energie kontrabatalas unu la alian, kio estas bone
komprenebla el antagonismo karakteriza pri individuaj klopodadoj. Wahl
nomas la sistemon Interlingua
- lingvo esence itala; la interlingvistoj nomas la sistemon Occidentallingvo de
l Entente-imperialismo, ktp.

720
O'Connor James Charles, irlandano, d-ro fl. Nask. en Cork, mortis
75-jara en Faversham, Anglujo. La lastan duonon de sia vivo li dediis
grandparte al E kaj ie prelegis kun apostola fervoro. Lia lernolibro estis dum
jaroj preska la sola instruilo por angloj. Redaktis monatan gazeton ,La E-a
Instruisto'.
Odusseias. Eposo de Homeros, el la antikva greka trad. W. J. A. Man-
ders. 1933, 294 p. Unu el la efverkoj literaturaj de la homaro. La traduko
estas bonega. La tradukanto anstata konservi la versan formon, tradukas en
prozo kaj tiel povas adapti ion al la nova lingvo. (F. G., Espero Katolika,
1933, p: 140.)
Oret (ofre) Albert, franco, prof. de mineralogio e la Univ Lyon.
Nask. en 1857 en Douai. Delegito de Francujo en pluraj kongresoj. En 1911
kreis en Beyrouth francan instruadejon. En 1927 klopodis por kreo kaj
pligrandigo de la Muzeo de Ampre en Poleynieux (apud Lyon). Jam en 1901
li verkis serion da artikoloj pri E en grava urnalo Lyon Republicain. En
1902 li organizis e la Scienca Fakultato de Lyon la neforgeseblan paroladon
de Boirac; kaj je la morgaa tago, sub la patronado de ,Touring-Club
malfermis la unuan kurson anta pli ol 500 adantoj. Li kunfondis la brilan
Lyon'an grupon, kies sekr. li restis is 1914. Li estis la raportanto de la enketo
de la Lyon'a grupo pri la disvastigo de E en la mondo, 1904.
Ohciala Gazeto E-ista, estis la organo de la E-ista Centra Ofcejo
(CO). La unuaj paoj de la kajeroj de OGE iam enhavis la ofcialajn komu-
nikojn (ekz. lingvaj demandoj, preparaj kaj fndokumentoj de la UK-j,
propono kaj diskutoj ktp.) kaj la restanta parto sciigojn de la CO kaj la E-aj
ligoj, asocioj ktp., listojn de societoj, ofcejoj ktp., sciigojn pri gazetoj,
literaturo kaj diversaoj. Krom verda kovrilo iu kajero enhavis 4-8 verdajn
kromfoliojn kun anoncoj kaj negravaj sciigoj. Red. generalo Hebert kaj G.
Chavet. Entute aperis de junio 1908-majo 1920-77 kajeroj en 7 vol. 313, 287,
391, 422, 282, 24, 190 p. da teksto kaj multaj kromfolioj 25x16 de an. 1921-
jan. 1922-4 ka eroj (6 n-roj.) 4xIV+192 p. 24x16.
v. Esperantista Centra Ofcejo. P. TARNOW.
Ohciala Jarlibro de la E-movado. Kun tiu i titolo de 1924. Unu el la
721
plej gravaj manlibroj en E, eldonao de UEA. Red. is 1920 H. Hodler, poste
H. Jakob. La jarlibroj enhavas la adresojn de la delegitoj, informojn pri la tuta
E-movado, artikolojn pri la historio, literaturo, movado de E, krome aliajn
artikolojn, precipe instruajn kaj dokumentigajn, kiuj povas interesi la int.
legantaron. La suba tabelo montras la paonombron de la jarlibroj.

1908 23 1923 280
1909 539 1924 400
1910 279 1925 468
1911 157 1926 428
1912 198 1927 512
1913 310 1928 608
1914 354 1929 480
1916 132 1930 406
1920 230 1931 420
1921 234 1932 320
1922 284 1933 452

Nombro de la e-roj 1908 : 1250, 1913 : 7000, 1920 : 4000, 1925 :
10000, 1933 : 9000 (l. jarlibro 1933, p: 56 kaj 102-103; BIL, p: 441-442.)

722
Ohcialaj vortoj. Tiaj estas, krom la vortoj de la Fundamenta vortaro, la
vortoj ofcialigitaj de la Akademio en la Aldonoj al la Universala Vortaro.
is nun oni kunmetis kvar tiajn Aldonojn (1909, 1914, 1921, 1929). En 1930
aperis en la redakto de Grosiean-Maupin la Plena Vortaro, kiu enhavas
multajn vortojn neofcialajn, sed grandparte enerale uzatajn. Kvankam i tiu
vortaro estis nur prepara laboro por la Plena Vortarego (revo de Z) kaj ne
volis havi ofcialan karakteron, la plejparto de la verkistoj in rigardas kvaza
ofciala.
KALOCSAY.
Ohciala Klasika Libro de Esperanto. Red. Grosjean-Maupin, Franca-
angla-germana parto, 1924, 120 p., itala-hispana-portugala parto 1927, 118 p.
Vortaroj de la ofcialaj radiko kun nacilingvaj tradukoj. Libro pli oportune
uzebla, pli preciza, pli plena, ol la iama ,Universala Vortaro'. (G. S. ,E', 1925,
p: 5.)
Ogata Tomosaburo, (,-roo), japano d-ro med. prof. de fziologio en
Imp. Univ de ,Tky. Nask.: 31 jan. 1883 en Osaka. E-isto de 1923. Du med.
raportoj pri rizmalsano originale en E, 1925. (Kuw.)
Ohai (oo-) Unokii, japano, komercisto. Nask. 27 okt. 1889 en Yo-
kosuka. E-isto de 1906. Pionira laboranto en Y., lulila loko de J E-movado.
(Kuw.)
Ohlsson (ulson) Carl Emil, svedo, fl. magistro, tatlerneja instruisto
de modernaj lingvoj. Nask. 18 okt. 1885 en Malm. E-isto de 1904 kiel gim-
naziano per legado de artikolo de P. Ahlberg. Estis estrarano de SEF. Sekr. de
SEI 1932-33. Vojais tre ofe en eksterlando pere de E. En 1927 faris E-
paroladojn pri Svedujo en 35-36 lokoj de eoslovakujo kun lumbildoj kaj
flmo. Kursoj, artikoloj. Verkis lernolibron la ideogramatiko, 1925, S-E kaj
E-S povortarojn, 1928.
Ohshlma (ooima) Hiroshi, japano, prof. de agronomia fakultato de
Imp. Univ. de Kysyu. D-ro scienca. Nask. 5 nov. 1885 en Ooita-si. Verkis:
Hermafrodita Marstelo, Asterina botheri Gotoa, Annotationes Zoologicae
Japoneses, Vol. 12, No 1., 1929.
723
Oiahi (ooii) Wasaburo, japano, meteorologo, dir. de Aerologia Ob-
servatorio de Tateno. efdir. de JEI Nask. 15 marto 1874 en Tosu, Sagaken. E-
isto de 1910. Komitatano de ISAE. Eldonis dikan, grandformatan (30x22
cm.) nur E a Raporton de la A. O. de T., No. 1 1926 -- No 6. (1931), entute
1246 paojn. Kuraa E-pioniro sur scienca kampo.
Ojala Leo Konrad, fnno komercisto (importo kaj eksporto). Nask. 16
nov. 1891 en Helsinki. E-isto de 1918. Kursoj. E-a sekr. de F-a Foiro 1922-23,
red. ,Ekonomiaj Fortoj de F.' 1922
Oka Asajiro, japano, eksprof. de alta pedagogia lernejo de Tokyo. Fama
biologo. Popularigis Darvinismon en J. Nask. 18 nov. 1868 en Sizuokaken. E-
isto de marto 1891, plej malnova J. E-isto. Ellaboris projekton de int. lingvo
Zilengo, 1890, sed tiam ne blikigis in.
Oka Hidemiti, japano, flo de O. A., zoologo, lektoro de scienca fakul-
tato de Imp. Univ. de Tokyo. Nask. 2 okt. 1902 en Tokyo. Verkis Pri la uzado
de sufkso um, La Revuo Orienta, Vol. V., 1924; Mendelismo R. O., Vol.
VI., 1925.
Okamoto Joicugu, japano, instr. en kolegio, efsekr. de JEI de 1933.
Diligenta E-logo unuklasa kaj energia laboranto. Nask. 3 marto 1900 en
Ayama-gun Mie-ken E-istiis 1919, estante studento de tria nacia kolegio,
Kyoto. 1926-29 kaj 1933- is nun red. de ,La Revuo Orienta'. 1930 kun
Kawasaki eldonis gazeton ,E-ologio' (J). Verkis ,Fonetika Studo de E' (J),
detala, 1925 Trad. el Koiki J mitoj, plej malnova historio de J-ujo,
kompilita en la VIII-a jarcentoj, R. O., ag., sept. 1925, apr., sept. 1926.
Verkis: ,Nova Vortaro E-J', 1926 (preciza, populara, jam pli ol 42 eldonoj).
,Nova Vortaro j-E', enkompostado (la plej multpaa el iuj nacilingvaj E
vortaroj). Ano de Hermesa Rondeto (farmaciista E-grupo) kaj kunlaboris por
Seslingva Vortareto de Medikamentoj la J Farmakopeo, 1930. L K. de
1933. Lia edzino Aiko O. helpegas lin en E-verkado.
Otlaod Nils, norvego, instr. en Stord. Nask. 10 jun 1882 en Valestrand.
Prez. de la komunuma estraro. E-iis pere de sia amiko H. Midthus. En la
komenca periodo li multe propagandis inter gekolegoj kaj per artikoloj en la
724
gazetaro. Kursgvidinto en Hagesund 1910 kaj 1912 en Stord 1932
infankurso.
Okultismo. Esperanta Psikistaro, estis iniciita de A. Stas,
Antverpeno kaj i celis esti unuio por psikisma studado per E pri
hipnotismo, magnetismo, telepatio, spiritismo, k. t. p. Rektoro Boirac skribis
en 80 paa libreto, kiun eldonis la unuio per helpo de la Belga Federacio
Spiritista en 1910: E-ismo kaj Psikismo respondas al samaj bezonoj de la
homa spirito. Psikisto deziras transpai la limojn de la videbla monda kaj
penetri en pli profundan regionon, kie kaias la veraj kazoj kaj principoj de
iu realeco. Simile Eisto deziras transpai la limojn de sia nacieco kaj penetri
en la spiriton de la tuta homaro. La unuio aranis kongresan fakkunsidon
dum la antverpena UK en 1911, pri kiu aperis raporta kajereto 31 paa
enhavante anka la protokolon de tri spiritistaj kunvenoj, kiujn partoprenis
30 E-istoj. La kajero anka enhavas psikisman terminaron kun la plej gravaj
fakvortoj. La sekretario de la unuio estis Stas, kiu aranis sukcesan
fakkunsidon en Krakw, 1912, sed la tie projektita revuo ajne neniam aperis.
En 1934 A. W. Tomson fondis Psian E. Ligon, por kolekti tiujn, kiujn
interesas psiaj fenomenoj. En 1913-14 aperis e Davidov en Saratov
dumonata bulteno dupaa titolita Okultismo. La unua tiaspeca verko estis
certe Libreto pri transmorta vivo de G. T. Fechner, aperinta en Parizo en
1907. Dum la milito aperis de fama urnalisto W. Stead Kial mi scias ke
mortintoj revenas en 1917 en Boston. Du kajerojn pri sama temo verkis J.
Tiebault. Unu el ili aperis, kiel aldono de HDE en 1925 kaj aparte france kaj
E-e en dekmil e-roj, tri eldonoj. Lian kajeron pri la mortinta amiko tradukis
E. Grosjean-Maupin. Pri okultismo iam interesiis anka eminentaj E-istoj.
Membroj de la diversaj similtendencaj movadoj, kiel Bahaa Movado,
Oomoto, Nova Splrito, La Blankaj Fratoj en Bulgarujo, Rukrucanoj,
Swedenborganoj kaj Teozofoj uzas E-n en siaj eldonaoj, kelkaj el ili e en
kunvenoj. La estraro de la Nederlanda Societo de Spiritistoj, Harmonia el-
donis E-an fugfolion La Spiritisto en 1928. Pri la lasta okultisma kunveno
e UK-j ni scias el 1923, Nrnberg. Poste nur la diversaj supre nomitaj
movadoj aranis apartajn kunvenojn. D-ro Privat rakontas, ke la lasta
manskribao de Z, nefnita, estis plano de artikolo pri senmorteco de l animo.
P. BALKANYI
725
Olden O. F., norvego, gimnazia rektoro en Stavanger. Konata pacifsto,
prez. de la N. Pacasocio de 1930, red. de pacifsta gazeto. E-isto de 1920. Prez.
de la klubo La Tagio en S. 1922, gvidis en 1923 kurson kaj instruis per
lumbildoj. Reaktiviis 1932, kunaraninto de la Cseh-metoda kurso gvidata
de Seppik, 1932.
Olivn Heroando Salvador, hispano, ofciro de la kuracisthelpantaro de
la mararmeo. Nask. 16 apr. 1889 en Cinco Olivas (Zaragoza). E-isto de 1928.
Gvidis kursojn, fondis 2 grupojn.
Omlor August, germano, distrikta prokuroro. Nask 13 marto 1888 en
Breitenhach. Multe laboris en kleritgaj unuioj, paroladisto kaj verkanto de
dialektaj poemoj. E-isto de 1905, aktivulo de 1910. Fondis en 1911 la EG en
St. Ingbert, en 1913 EL por Saargebiet kaj Westpfalz, en 1923 kunfondis EL
Saarteritoria. Multaj ekspozicioj kaj prop. paroladoj. UEA-del. de 1911,
efdel. 1924. Red. de ,Okultismo' en 1913/14. Historio antamilita de E en S.
en manuskripto e GEI.
Onnen M. F., nederlandano. Mortis 64-jaraa en Hago 25 jun. 1933.
Dum pluraj jaroj efdel. de UEA. Fervora kaj diversfanka laboro por E.
Onhai Kaiziro, (ps. Ooha i Rendo), japano, pentristo de akvarelo per
ina inko. Nask. 2 ag. 1897 en.Tkyo. Studis ekonomion en Kei Univ. E-isto
de 1928. Fondinto de Arenta Kunsido;, tre fama kunsido de babilado.
(Kaw.)
Ooi Manabu, japano. Nask. 22 apr. 1887 en Hiroima-si. Unue nomigis
Takabatake, de 1920 Ooi. Estro de laboratorio. Administris internajn aferojn
de la ofcejo de JEI, kies dir. li estis.
Oojama Tokio (E-e E. T. Montego), japano, taksiatoposedanto.
efomitatano de Korea EI. Nask. 25. febr. 1898 en Koriyama-si, Hukusima-
ken. En 1925 eldonis gazeton ,La Orienta Lumo'. efa, laborema aganto en
Koreujo.
Oomoto. El religiscienca vidpunkto moderna sekto de intoismo kun
tute aparta karaktero. La komenco de tiu i spirita movado estis inagurata
726
per la diposedo de s-ino Nao Degui, tiam malria kamparanino. En 1892
okazis la inaguro kaj post ses jaroj alvenis la majstro Onisabro Degui (v.),
adoptita flo de la fondintino. Komence la movado disvastiis malrapide kaj
la japana registaro miskomprenis iajn celojn. Unu fojon soldatoj e detruis
la templon de O. en Ayabe kaj anka la tombon de la fondintino. Hodia tiuj
persekutoj estas afero de pasintao kaj O disvastias kaj evoluas pace.
Enkonduko de Esperanto. Jam anta longaj jaroj majstro Degui, efo
de O., sciis pri la ekzisto de E kaj deziris in enkonduki, kiam la okazo estos
favora. Tiu tempo alvenis en 1923, kiam oni komencis organizi tiujn
grandajn kursojn, el kiuj eliris la pioniroj de E.-movado inter O-anoj. La
unua kurso okazis en Ayabe (Centro de O.), kiun eestis majstro Degui kun
cento da efgvidantoj de O. De tiu tempo konstante E estas aktive propagand-
ata de O-anoj en iuj partoj de Japanujo kaj la kolonioj.
Fondo de UHA. En 1925 fondiis Universala Homama Asocio (UHA),
kies prez. fariis majstro Degui, la vicprez. estas Uimaru. La centro de
UHA trovias en Kameoka, Kioto-hu, Japanujo. La ofciala lingvo de UHA
por fremdaj rilatoj estas E. La celo de la Asocio estas laborado por ideala
mondo, per pacaj rimedoj. En la jaro de la fondio UHA sendis sian
propagandiston Koogecu Niimura al Eropo, kiu fondis en Paris la Eropan
Ofcejon de UHA. Niimura laboris en Paris is 1932 kaj poste li darigis sian
laboradon en Japanujo.
Esperanto Propaganda Ocejo estis fondata en 1925 por la praktika
disvastigo de E en Japanujo. ia centro estas en Kameoka, dir. estas Uimaru.
i aranas kursojn en la tuta lando, propagandas per paroladoj
radioparoladoj, libroj kaj gazetoj. i eldonas lernolibrojn kaj vortarojn,
starigas lernejojn.
Gazetoj. O kaj iaj subfakoj eldonas dekojn da grandaj gazetoj, en kiuj
O. propagandas anka E-n. Precipe rimarkinda estas ,Zinrui Aizen Sinbun',
kiu aperas trifoje dum monato en Tokio kaj estas legata de pluraj centmiloj.
Dum jaroj O. eldonis tri gazetojn en E: ,Oomoto', ,Oomoto Internacia', kaj
,Verda Mondo'. Nun aperas la du lastaj, amba en rimarkinda amplekso kaj
kun varia enhavo.
727
Centra Ocejo estas en Kameoka, kie trovias la granda kaj moderna
presejo de O., enhavanta E-fakon kun E-istaj kompostistoj. En la ofcejo
laboras . 25 ge-E-istoj, dividitaj en tri fakoj: Oomoto, propagando per E kaj
Verda Mondo. E estas vere vivanta lingvo en la O: Teritorio de Kameoka, kie
laboras 400 gejapanoj kaj unu eropano, preska iuj komprenas E-n kaj sur
la stratoj sonas ie nia lingvo. Kursoj kaj kunvenoj okazas preska sen halto
iutage. Sed ne nur la centro anka la regionaj centroj de O., el kiuj estas
dudek en Japanujo, estas veraj fontoj de E-ismo.
La alio de O.-movado en Japanujo estis granda puo al la enerala E-
propagando en la lando kaj dank al sia eksterlanda propagando per E O.
anka helpas la int. movadon.
La J. MAJOR.
Ooima Joio (ps. Takagi-Hiroi), japano. Nask. 6 ag. 1905. Unu el la
fondintoj de J proleta E-movado. Nun eldonadas gazetojn ,Studo pri la
Lingvo Int'. (serioza, studema efe pri la ideologioj de la movado) kaj ,E-a
Literaturo' (organo de J-a E-Lit. Societo). Trad. al J. Analiza historio de
Drezen; (el la rusa kun alia persono) Lingvoscienco kaj Int. Lingvo de
Spiridovi, 1932. Trad. el la japana ,Forpelataj homoj' (novelo de Koreo);
1933.
Orengo Rinaldo (ps.: Mevo; Kosmopolito; ro), italo, d-ro, in. Nask. 13
nov. 1895 en La Spezia. E-isto de 1920. Kunfondis grupojn en Brindisi kaj La
Spezia. Vicprez. de IEF en 1926-28. Fondis en 1930 en Milano la ofcejon E
Centro Itala. Paroladoj; prelego e Somera Univ. en Edinburgh. Verkis pri
teknikaj temoj anka en E. Sub direktado de in. Rosher el S. Francisko, li
kunlaboris por la E-traduko de V-a volumo de Schlomann-vortaro, kreis
sistemon de teknikaj vortaroj Oro, akceptitan de la komisiono por
konvencia helplingvo de la Unio de Int. Foiroj, tradukis la gvidlibron ,Milano
kaj Lagoj de Lombardio' kaj verkis ties fakajn vortaretojn. Tradukaoj drama
poemo La Cena delle Befe de Sem Benelli; poemo kaj prozao de G.
Leopardi; Un Curioso Accidente, komedio de Goldoni. Poemoj, rozaoj,
artikoloj en E-revuoj. L. K. Kunred. de ,Lingva Kritiko', aldono de HDE.
Orekov Georgi, bulgaro, doganperisto, antae telegrafofcisto. Nask.
728
1864 en Koprivtica, logas en Burgas. Aliis al E en 1899. Eldonis gazeton
,Rondiranto', verkis brouron kaj lernolibron en 1900, fondis en Plovdiv E-
klubon. Kunlaboris al ,L' E-iste' kaj ,Tra la Mondo.
Organizo. En la UK 1911 la deziro al int. organizo akiris pli
konkretajn formojn. Oni starigis komisionon por studi tiun problemon kaj
jam akceptis regularon pri Rajtigitaj Delegitoj. En la UK 1913 la kongreso
akceptis regularon por Int. Unuio de E-istaj Societoj, (IUES), al kiu aliis
diversaj naciaj societoj. Tamen pro eksplodo de la mondmilito en 1914 la
IUES neniam aktive funkciis. La UK 1920 reprenis la demandon kaj elektis
komisionon por prepari defnitivan solvon por tiu problemo.
En la UK 1922 la jam tiel longe pendinta problemo pri enerala int.
organizo fne trovis praktikan solvon. Malhelpo is tiam estis la iom mal-
samaj interesoj de la ekzistantaj organoj de la movado. e unu fanko troviis
la tiel nomataj Ofcialaj Institucioj, grupiantaj irka la Cenha Ofcejo en
Paciro. Ili deziris bazi la int. organizon sur la naciaj prop. societoj, kiuj devus
kunii en ia int. societo, kia estis jam la en 1913 starigita IUES. La rajtigitaj
delegitoj, t. e. delegitoj de naciaj societoj, pagintaj certan kotizon, kiuj pro tio
havas la solan vodonrajton en la kongresoj, baziis sur la samaj principoj.
Sed alifanke staris la jam bone organizita UEA kun siaj individuaj membroj
tra la tuta mondo, kiu is tiam ne apartenis al la ofcialaj institucioj de la
movado. Multaj deziris la int. organizon bazitan sur tiu jam regule funkcianta
int. asocio. Iom da antagonismo inter Parizo kaj Geneve kaj personaj infuoj
malfaciligis dum longa tempo la trovon de kontentiga solvo.
Dum la vojao al Helsinki d-ro Privat, tiama prez. de UEA kaj Chavet,
enerala sekc. de la Centra Ofeejo, ridiskutis la problemon kaj sukces s veni
al projekto de interkonsento, submetota al la kongreso. Forlasante nun la
ideojn pri la antaa IUES kaj pri la rajtigitaj delegitoj, la UK en Helsinki 1922
venis al la jena organiza sistemo.
Oni kreis novan komitaton, la Konstantan Reprezentantaron de la
Naciaj Societoj (KR), konsistantaj el reprezentantoj de la prop. societoj, kiuj
pagas kotizon proporcian al la nombro de siaj anoj. La KR, kiu elektis
prezidanton kaj sekretarion-kasiston, havis siajn kunvenojn dum la kongresoj
kaj konferencoj kaj prizorgis la rilatojn kaj kunlaboron inter la aliintaj naciaj
729
societoj.
Plue UEA estis anka akceptata kiel ofciala institucio, unuiganta la
individuajn E-istojn.
Por ke estu gvida centro por la tuta movado, oni fne fondis Centran
Komitaton, konsistantan el 6 membroj diversnaciaj, pri kies elekto KR kaj
UEA devas interkonsenti. Do la CK ne enhavis reprezentantojn, elekftajn 3
de KR kaj 3 de UEA, sed i estis grupo de 6 membroj, pri kiuj amba
organizaoj devis akordii. La nomo de la CK estis poste anata en tiun de
Int. Centra Komitato ICK. ia sidejo estis anka en Genve. ar la anoj de
ICK lois en diversaj landoj, iliaj interrilatoj estis efe skribaj, sed dum la
kongresoj ili havis siajn apartajn kunvenojn. Estrho de la ofcejo en Genve
estis enerala sekretario, kiu poste ricevis la titolon de direktoro.
Dum la kongresoj anka okazis komunaj kunsidoj de ICK, KR kaj la
komitato de UEA. Tiuj kunvenoj kvaza funkciis kiel parlamento de la
movado, ar al ili apartenis la studo de la organizaj problemoj kaj la le-
donanta povo, antae prizorgitaj de la eneralaj kongreskunsidoj. Post 1928
tiuj komunaj kunsidoj ricevis la nomon de kunsidoj de la enerala Estraro.
Tasko de la ICK estis la enerala gvidado de la movado. i reprezentis
tiun movadon por la ekstera mondo, organizis la kongresojn kun la helpo de
la Loka Kongresa Komitato, prizorgis la eldonon de la Ofcialaj Dokumentoj,
administris centran kason ktp. Siajn enspezojn tiu kaso ricevis el la
kontribuoj de KR kaj UEA, el libervolaj subvencioj de tielnomataj patronoj de
ICK, kaj el procentao de la kongresaj kotizoj.
La nova formo de la organizo ne kontentigis multajn. Precipe oni plen-
dis pri la duobleco de la movado, kiu postulis apartajn kotizojn por la naciaj
kaj la internaciaj organizoj. Tial la organiza problemo ree aktualiis en la UK
de Antwerpen en 1928. Oni tie ree elektis komisionon, sed dum la sekvantaj
kongresoj en Budapest, 1929 kaj Oxford, 1930 oni spertis, ke estis tre
malfacile veni al solvo, kiu povus kontentigi iujn partiojn kaj kiu precipe ne
postulos tro altajn kotizojn de la membroj. Pro tio oni decidis en Krakovo en
1931 forlasi dum kelkaj jaroj la reorganizan demandon kaj klopodi dumtem-
pe plibonigi la funkciadon de la ekzistantaj organizaoj.
730
Dum la UK de Parizo 1932 la Kontrakto de Helsinki venis al surpriza
kaj neatendita morto. En kunveno de KR, kie malnova franca kaj nova brita
proponoj estis sur la tagordo, la franca societo venis subite kun nova
propono, kiu enhavis kelkajn principojn kun tre vasta tendenco pri
reorganizo. La plimulto akceptis la proponon malgra energia protesto de
kelkaj naciaj societoj kontra tiu procedo.
La akceptita rezolucio simple deklaris la Kontrakton de Helsinki nu-
ligita kaj enhavis decidon pri tasko de UEA, kiu certe estis ekster la
kompetenteco de la kunveno de KR.
En sekvanta kunveno de la enerala Estraro la prezidanto de UEA
esprimis sian fortan bedaron pro la tiel abrupta rompo de la kontrakto kaj
rezervis al UEA iujn rajtojn rilate al la akcepto de la nova statuto, ellaborata
tuj post la kongreso de komisiono de 7 personoj.
Dum du jaroj la konsekvencoj de la decidoj, faritaj en Parizo, mal-
trankviligis la animojn en la E.-a movado kaj ofe minacis detrui ian
internan pacon.
La komisiono, elektita por la ellaboro de la nova statuto, en kiu UEA
rifuzis partopreni, fnis sian laboron en nov. 1932 kaj proponis la fondon de
Universala Federacio E-ista UFE. Tiu federacio estus organizao, formota de
la naciaj societoj, kiu samtempe transprenus la taskojn kaj grandparte la
organizan sistemon de UEA, kaj do ne lasus lokon al UEA kiel memstara
organizao. La UFE formale starigita de la komenco 1933, havis ne tre
prosperan kaj mallongan vivon. UEA rifuzis partopreni en i; granda parto
de la naciaj societoj restis frme a provizore ekster i kaj nur relative
malmultaj societoj, sub la gvido de la isnuna ICK, akceptis la novan
organizan formon. En kunveno de UFE en Geneve en majo 1933 eestis nur
tre malmultaj reprezentantoj de landaj societoj.
La danero, ke tiel la movado disfalos en du konkurencajn kaj eble
malamikajn partojn, grupiantajn irka la malnova UEA kaj nova UFE, estis
evidenta. Felie dum la sama kunveno en Geneve la reprezentantoj de UFE
trovis okazon priparoli kun la gvidantoj de UEA kaj per bona volo de amba
731
fanko oni venis al Plano de Genve, kiu almena promesis pli bonan
ancon al harmonia solvo de la problemo.
Kunvenis la Kongreso de Kolonjo en 1933 kaj kunsidis la reprezentan-
toj de naciaj societoj kaj de UEA por ellabori defnitivan interkonsenton. En
multaj longaj kunvenoj okazis la malfacilaj kaj penplenaj intertraktoj, sed
fne, dum la ferma kunsido de la kongreso, la reprezentantoj povis solene
subskribi protokolon, kiel resumon de la faritaj decidoj, kiu ricevis la nomon
de Interkonsento de Kolonjo.
ia esenca enhavo estas la jena: UEA estas la tutmonda organizao de
la E-a movado. Al i la naciaj societoj povas aligi siajn membrojn kolektive
por malalta kotizo de duona svisa franko. Flanke de tiu simpla membreco,
la naciaj societoj akcelos la alion de aktivaj membroj de UEA la la
kondioj de la isnunaj ordinaraj membroj de UEA. La gvidado de la nova
UEA estas en la manoj de Int. Komitato, konsistanta el a, membroj, elektotaj
de la naciaj societoj, aligintaj siajn membrojn; b, membroj, elektotaj de la
delegitoj en aliaj landoj; c, membroj, alelektotaj de la nomitaj du kategorioj,
is triono de ilia propra nombro. Centra Estraro, elektota de la komitato,
funkcios kiel administra estraro. Dum kongresoj okazos kunsidoj de la
Konsilantaro de la E-movado, por askulti raportojn ktp. i konsistos el la
komitatanoj, la efdelegitoj, la honoraj membroj, la dumvivaj membroj ktp.
ajnis, ke la Kolonja Interkonsento malfermos la vojon al pli trankvila
estonteco en la movado, sed la faktoj ne realigis tiun esperon. UEA adaptis
sian statuton al la nova situacio kaj la estraro preparis skriban vodonon por
la elekto de la komitatanoj de la kategorio c, kaj de la Centra Estraro. Sed
denove venis opozicio, efe de la franca nacia societo, kiu postulis la ripeton
de la vodonado en la UK de Stockholm 1934 anstata la skribaj elektoj.
Polemikoj en cirkuleroj kaj gazetoj anoncis novajn malfacilaojn dum la
estonta kongreso.
En ag. 1934 pli ol 2000 partoprenantoj en la UK de Stockholm dum krizaj
ekonomiaj cirkonstancoj denove donis belan pruvon pri la kreskanta forto de
la E-a movado. Sed en la komitataj kunvenoj ree naskiis la internaj
konfiktoj. Okazis la elekto por la alelektotaj membroj de la komitato, kiu
donis tute alian rezultaton ol la antaaj skribaj vodonoj. Karsch, la isnuna
732
vicprez. de UEA, d-ro Privat, la red. de la gazeto E' kaj Andreo Cseh, iuj de
longa tempo anoj de la komitato, ricevis la plej malmultajn voojn kaj pro tio
ne estis reelektataj en la komitato. La prez. de UEA, Stettler, trovis en tio
kazon por demeti la prezidantecon. Lin sekvis Karsch kaj Mans Jakob,
direktoro de UEA. En la kongresa kunsido, kie tiuj decidoj estis konigataj, ili
kompreneble vekis grandan konsternion. Speciala kunveno, kunvokita por
klarigi kaj diskuti la situacion, vidis grandan tumulton, adis ekscititajn kaj
e ofendajn vortojn. Nur kun granda peno oni sukcesis trankviligi la animojn
kaj revoki la deziron al paca kunlaboro.
Dume la nova estraro de CIEA, sub prezido de generalo Bastien, staras
anta grandaj malfacilaoj, kazataj de la malbonaj fnancaj cirkonstancoj de
UEA.
(Prenita el la verko Historio kaj organizo de la E-a movado kaj el
artikolo en La Praktiko, okt. 1934.)
J. R. G. ISBRCKER.
Notoj de C. C. Goldsmith pci la historio 1932-33. (1) Oni tute ellasis la
fakton, ke la nova propono estis necesa, ar UEA reduktis sian subvencion al
ICK de 2500 is 500 svisaj frankoj, kaj sekve la malnova organizo ne povis
vivi. (2) Ne la franca societo faris la novan proponon en 1932, sed la brita,
franca, germana, kaj itala societoj kune faris in. (3) La Komisiono esperis,
ke UEA estus la nova int. organizo, kaj tiucele oni proponis, ke i prenu du el
la sidoj en la Komisiono, sed i rifuzis. Krome, tuj post la kunveno de la
Komisiono, la peto de ia membraro, ni proponis, ke UEA estu la titolo de
la nova organizo, la UEA-ofcejo estu ia centro, kaj ke se eble, Settler estu la
unua prezidanto. Merchant e konsentis eksigi por tion permesi. UEA tute ne
respondis al la propono kaj nur post tio oni starigis UFE-n. (4) Fakto estas, ke
en la unua monato 11 socletoj aliis al UFE, inkluzive Francujo, Itatujo,
Svedujo, Britujo, kiuj estas inter la plej gravaj societoj. (5) La kunveno en
Genve en maja 1933 estis aranita, la propono de BEA, nur por interrilati
kun UEA por vidi u lastmomente oni povus trovi interkonsenton. UEA
rifuzis partopreni, kaj nur estis pro la persona interveno de Schoofs, UEA
efdelegito en Belgujo, ke Stettler konsentis renkonti la aliajn eestantojn.
(6) La interkonsento de Kolonjo povus esti atingita du jarojn pli frue se UEA
733
nur estus konsentinta diskuti la aferon, ar i estas preska la la propono
farita de BEA en majo 1931. (7) Oni tute ellasis la fakton, ke oni postulis la
ripeton de la vodonado en Stockholm pro la fakto, ke la skriba vodonado
estis erare farita, ar oni permesis en tiu ke personoj vodonu por si mem.
Orientaj fabeloj. De Doroevi, el la rusa trad. Hohlov. 1924, 66 p.
Humoraj, trafaj satiroj, vestitaj per la vualo de orienta kostumo. Tiel ili
povis vipi la rusan caran reimon, mokante la nekompreneman cenzuron. E-
igo tiom taga, kiom la originala teksto estas sprita. (G. S. ,E', 1924, p: 188.)
Oriento. Kvin n-roj de ,Ilustrita Biblioteko', tradukoj kaj originalaoj.
1928. Bona elekto por iom malkovri al ni fankojn de la orienta vivo a
animo. (G. S. ,E', 1928, p: 106.)
Oriento. Tute unika revuo, kiu celis konatigi la historion, etnografon,
literaturon ktp. de la orientaj landoj. Red. Seriev en Harbin. La I-a n-ro eliris
en jul. 1925 kun 114 p. kaj 33 bildoj, la 2-a kaj lasta enhavis 96 p. kaj 28
bildojn, 26xl8. P. TARNOW.
Originala Verkaro de L. L. Zamenhbof. Kolektita kaj ordigita de J.
Dietterle, 1929. 605 p. i estas rimarkinda kolekto de antaparoloj, artikoloj,
traktaoj, paroladoj, leteroj kaj poemoj. Grandaparte la enhavo de la libro
venis el fontoj malfacile konsulteblaj, kaj multo neniam antae estis presita.
La volumo etas lumon sur multajn fazojn de la nekonata historio de la
komencaj tagoj de nia movado. i staras unika la plej granda verko el la
tuta originala E-a literaturo. (British E-ist, okt. 1929.) D-ro D. ne simple
kompilis la kolosan materialon, sed ordigis ion en tre ladinda maniero
faciliganta la superrigardon. Multnombraj steletoj kaj piednotoj klarigas kaj
helpas. (Butin, HDE, 1929, n-ro 43.)
rn August Kristian, svedo, policisto en Gevle. Nask. 29 okt. 1881 en
Skyttorp. Kunfondinto de EG Gevle, 1907. Estis estrarano de SEF. Ano de
UEA de ia fondo. Fondinto de la unua EG en Enkping, 1919. Agado en Int.
E-ista Polic-Asocio. Kursgvidado kaj prop.
Orthal (ortal) Heinrich, germano, d-ro jura, advokato, Justizrat.
Nask. 27 jun. 1878 en Kempten. E-isto de 1908. Kiam la antae E-a Welt-
734
sprachenverein en Nrnberg sub gvido de efnstruisto Schmidt (amiko de
Z) transiris al Ido, li fondis tie komence de 1909 lokan grupon de GEA, kiu
ekzistas ankora nun. Li faris en la sekvaj jaroj pli ol 100 prop. paroladojn en
tuta Bavarujo, estis kelkan tempon prez. de la Bavara E Ligo. De 6 jaroj
instruas E-n en la malliberejo en N.
Osida Tokur, japano, kuracisto. Nask. 24 marto 1875. En 1919 fond-
inte Nippon E-Sya, eldonis multajn E-lernolibrojn kaj vortarojn. Poste
importis E librojn el Eropo.
Osmond Emma L., anglino. Nask. 7 okt. 1868 en London. E-isto de
1917. Instruis E-n 1918-29. Multe korespondis, verkis . 250 artikolojn en
diversaj E kaj A gazetoj. Tradukis al E el multaj lingvoj.

Plej milda kaj kompata larmo,
Pri homa sorto malfacila.
En Old Vic, la Shakespeare-azila,
Inter la tragedia svarmo,
Sin ne altiras murd-alarmo,
Sed saa fraz' virinsubtila. . .
(Kalocsay : Rimportretoj.)

Ossaka Kenji, japano, mekanikaineniero, sekciestro de tata Fervojo,
Nagoya. Nask. 28 jun. 1888 en Tky-si en familio de militisto sed arda
idealisto-pacamanto. Lernis en kadeta lernejo 1901-07 sed 1907 eksiis el
milita servo pro malsano, vizitis Imperian Universitaton kaj fariis ineniero,
1916. E-n lernis en 1906 unue per Sekaigo de Futabatei kaj poste en kurso
735
de Nippon ES de Misao Kato, kaj post foriro de Kato sindone laboris por E
en Yokosuka. 1916 venis al Tky kaj dediis sin al centra administrado de
JEA, kaj kiam JEA perdis funkcion, en 1919 kun aliaj fondis novan
movadcentron JEI, kiu bone kreskis dank al supermezure energia klopodado
de li kaj junaj studentoj varbitaj de li. Historio de J E-movado estas kvaza si-
nonimo al E-ista agado de Ossaka. Li dediis iujn liberajn horojn al E-aj
laboroj. Dir. de JEI. Red. Jokoska E-isto, 1907-15, Orienta Stelo, 1911-15,
Japana E-isto, 1916-19, LRO, 1920-25. 1925-27 vojais en Usono kaj
Eropo. Unuaklasa E-gramatikisto. Liaj prilingvaj artikoloj mirinde multe
verkitaj en diversaj gazetoj, efe en LRO, estas tre atataj de J-aj E-istoj kaj
donas gravan servon al eduko de kapablaj posteuloj, kune kun liaj verkoj.
Verkis: Elementaj Lecionoj de la lingvo E (anonime), 1914 (Taihoku).
Ekzercolibro de E, 1920; Klalibro de E, 1920; E-aj Partikuloj, 1921; E-a
Prozodio, 1922; Memlernanto de E (kun Akita), 1923; Plena Kursolibro
por J, I924. E, kompleta kurso por J, 1927 (11-a eldono en 1929 plej atata
vastigita lernolibro en J-ujo). Trad. Perloj el la Oriento, 192l (tradukoj el J-aj
kaj inaj klasikaj verkoj). Vortoj de Konfucio, 1923; Fabloj de Ezopo, 1932.
KUWAHARA.
Ostanievi Kazimir Osipovi, ruso. Nask. en 1859, mortis en 1911 en
Petrograd. Pioniro de E. En 1899-1902 estis prez. de ES Espero en P. Prop-is
multe per la gazetaro, oferis multe da mono por posedi rian bibliotekon.
Ostrovskij Ilja, ruso, kuracisto en Jalta (Krimeo). Nask. en 1855. E-isto
de 1892. Li multe prop-is E-n kaj en 1895 sukcesis ricevi permeson de la
registaro por eldoni la unuan E-rusan gazeton ,E'. L. K. 1905-10.
Ostwald Wilhelm, germano, mondfama scienculo. 1859-1932. Kelkan
tempon amiko de E, poste fariis efa subtenanto, e subvencianto de Ido. En
1916 ellaboris universalan germanan lingvon Weltdeutsch. En 1926 skribis
pri la bezono ellabori novan int. lingvon. (Drezen, Hist. de Mondlingvo, p:
144.)
Osugi Ei, a Sakae, japano, verkisto. Nask. 17 majo 1885 en Maru-
game-si, mortis 16 sept. 1923 en Tokyo. Dumlonge oni konsideris lin kiel
tipon de socialisto (malamiko de J-a Imperio), sed verdire li estis anarkiisto.
736
e tertremego en Tokyo 1923, endarmoj buis lin kaj lian edzinon, kaj
sufokis lian kuzon ,,por la bono de la tato. Estis pioniro de E, fondis E-
lernejon en sept. 1906, kie Chif estis lernanto. Trad. Momotaro, plej
populara J-fabelo.
Oxford. Urbo en Anglujo; 57.000 loantoj. 22-a UK 2-9 ag. 1930'
1200 kongresanoj el 30 landoj. Granda sukceso de la Cseh-metodo. eftemoj:
E en la radio kaj komerco.


737
P

Pacihsmo. P. estas aro de la ideoj, kiuj anstataigas militon per juo
por la solvo de la malkonsentoj internaciaj.
Estas nature, ke E de komenco trovis multajn rilatojn kun P. Precipe,
ar Z mem estis ekstrema pacifsto. Anka en preska iuj naciaj prop.
brouroj de la unuaj adeptoj sin trovas pacifstaj rimarkoj. Sed Gaston Moch
estis la unua, kiu sisteme uzis E-n por servi al P.
6 apr. 1905 en Paris li preparis fondion de Int. Societo E-ista por la
Paco en eesto de 16 personoj, kaj oni decidis fondi anka revuon monatan
Espero Pacifsta. Dum la 1-a UK en Boulogne-sur-Mer, 1905, Moch aranis
kunvenon de la societo; eestis 39 membroj el 12 nacioj. La int. kongresoj de
E, precipe la unua, estis manifestacioj pacifstaj. Anka la apudkongresaj
paroladoj de urbestroj de Folkestone, Dover, kaj Calais estis E-istaj pacifstaj
deklaracioj.
Dume la Espero Pacifsta aperis. La unua n-ro, jul. 1905, havis 64
paojn, bele presitajn, rienhavajn. is fno de ag. la revuo havis 124
abonantojn. 21 sept. 1905 okazis la unua enerala kongreso de la societo dum
la 14-a Universala Kongreso de la Paco en Luzern. Moch fariis prez.,
Schneeberger sekr., Z honora prez. La samurba Kongreso de Paco sin okupis
anka pri E.
Jam en 1889 la 1-a Kongreso de Paco (Paris) esprimis principan dezi-
ron por la akcepto de interkonsentita lingvo kaj elektis studontan ko-
mitaton. ar i ne donis vivsignon, la 6-a Kongreso en Budapest, 1896,
elektis novan. La 7-a Kongreso en Hamburg, 1897, sin okupis pri du raportoj;
la unua pledis por la latina lingvo, la dua raporto (de Moch) aprobita de la
plimulto de la komitato, ladegis E-n, sed oni trovis, ke la demando ankora
ne estas matura e la pacifstoj kaj tial oni nur rekomendis komparan studon
inter E kaj Latino. En Luzern, 1905, Moch proponis, ke la kongreso konsilu al
la pacaj societoj, interkorespondi per E, ke la jarlibro montru la societojn
kapablajn korespondi per E, ktp., sed oni prokrastis la decidon.
En 1906 la Societo E por Paco jam havis 295 membrojn el 22 landoj.
Kun grandaj oferoj i eldonis sep verkojn de Libraro Pacifsma, jarlibron
ktp.
Anka dum la dua UK en Genve, 1906, kiel dum la sekvantaj oni
aranis pacifstan fakan kunvenon, sed la dua enerala kunveno okazis dum
la Pacifsta Kongreso en Milano. Tiam kiel anka en la sekvantaj jaroj Moch
povis konstati, ke estis pli da pacifstoj inter la E-istoj ol E-istoj inter la
pacifstoj. Notinde estas la telegramo de Nobel-premiita E-isto A. H. Fried,
kiu kiel urnalisto partoprenis la packonferencon en Haag kaj sendis al la UK
en Cambridge la jenan tekston: El la falsa Pac-Konferenco mi salutas la
veran Pac-Konferencon. La 16-a packongreso en Mnchen fne alportis
sukceson de E. La kongreso esprimis la deziron, ke E estu instruata en la
lernejoj kiel int. helpa lingvo kaj komisiis la Int. Ofcejon de Paco, konigi tiun
deziron al la registaroj. Krom tio la kongreso decidis, ke ekde la proksima
kunsidaro E povas esti uzata en kunsidoj.
Estis por longa tempo la lasta triumfo de E-pacifsta movado. La gazeto
post kvarjara daro ne plu aperis, la societo mortis. Kazoj estis, ke post 1908
la tuta mondo fariis militema, ne plu kredis al ebleco de pacifista solvo de
int. konfiktoj. La unua E-istoj estis preska iuj pacifstoj. Nun aperis en
naciaj prop. gazetoj e preska ovinistaj artikoloj. Anka la lingvaj disputoj
en 1908/9 malutilis al la afero, e Moch forlasis E-n, kaj mem la batalo por la
plej taga organiza formo absorbis la fortojn de la E-istoj.
Z mem darigis sian pacifstan agadon, publikigis sian Deklaracion
pri Homaranismo. Por vivi al la pacifstaj ideoj de tiu i deklaracio! Li e
formetis sian ofcialan rolon en la aferoj de E.
Ke dum la mondmilito la armiloj de la spirito silentadis, estas
kompreneble. UEA tiam uzis E-n por tre dankindaj homamaj celoj, helpo al
malfeliaj viktimoj, pero de korespondaoj, ktp., sed agado en senco pacifsta
estis ne nur vana sed e danera. E puran lingvan propagandon ovinistoj
malhelpis per kalumnio de defetismo. La mondmilito ne nur sufokis ian
pacifstan propagandon, sed la registaroj, kiuj is nun ne atis kaj tial ne
subtenis E-n, nun ekuzis in, por informi la netralan eksterlandon.
Precipe Germanujo tiel agis.
Sed tuj post la milito sin montris, ke la E-istoj kiel unuaj sin retrovis en
pacifsta spirito. Iliaj kongresoj (Haag kaj Praha), estis la unuaj, en kiuj la
malamikaj nacioj kune kunlaboris. Estis fondita en 1923 Universala E
Pacifsta Ligo, unua prez Julia Isbrcker, la nuna Einar Dahl). Dum la
antakongreso en Wien 31 jul. 1929, la Ligo aranis manifestacion en la
granda salono de Kobenzl, kiun patoprenis 400 kongresnoj. Oni decidis
iujare darigi dum la UK tiujn manifestaciojn, sed tio restis nur decido, kaj
grava E pacifsta movado momente ne ekzistas; decidoj de diversaj societoj
kaj kongresoj, artikoloj kaj brouroj ne multe anas tiun i situacion. Nur la
Konferenco por Paco en Praha, 1927, estis iom grava vivsigno de la ideo.
Anka i pruvis, ke la ideo inter E-istoj vivas kaj okaze reaktivios. Kaj signo
de evoluo: anka inter la E-istoj oni nun pli bone komprenas, ke la pacifsta
problemo estas nur parte lingva problemo, sed efe problemo rasa kaj
ekonomia.
O. SIMON.
Packness (paknes) Martin, dano, eldonisto. Nask. 3 febr. 1839 en Vejle,
mortis 24 majo 1914 en V. Multe vojais, restis kelkan tempon en Kaplando.
En sia naskiurbo faris viglan verkadon kaj eldonadon de E literaturo kaj 21
jan. 1909 fondis E-klubon.
Paco-Libereco. Int. organizo lab. E-ista (poste nomita Liberiga Stelo)
fondita en 1906. (v. Laborista movado.)
BRUIN.
Padheld (padfld) Wilfrid Walwyn, anglo, in. Nask. 15 jul. 1878.
Kelkajn jarojn LK. Fondis ES en Ipswich, 1905. Trad.: Por Arbitracio de
Carnegie. Verkis artikolojn kaj lingvajn notojn por Scienca Revuo, Socia
Revuo k. a.
Page (pej) William Main, brito, solicitoro en la supera kortumo de
Skotlando, vickonsulo de eoslovakujo en orienta Skotlando. Nask. 8 okt.
1869 en London. E-isto de 1905. Sekr. de Edinburgh ES 1906-14, prez.
1914-15, 1920-21. Red. de E Monthly, 1914-19 kaj de Te British E-ist
1920. Atoro de Pitmans Commercial E, 1919. Prez. de Skota EF, 1927.
Prez. de UK en Edinburgh. Konsilanto de ICK, 1923-26, vicprez. de BEA.
efunlaboranto de la Enciklopedio.
Paoj el la Flandra Literaturo. Kolektitaj kaj tradukitaj de Seynaeve
kaj Melckebeke. 1904, 136 p.
Phn (pen) Elisabet, estonino, eksinstruistino, Cseh-instr. gvidinta
multajn kursojn en Estonujo, Svedlando, Danujo, Francujo, Nederlando, His-
panujo.
Pais (paj) Alcebiades, brazilano, d-ro, prof. de angla lingvo kaj dir. de
gimnazio en Sergipano. Mortis 20 jul. 1927. Fond. kaj unua prez. de EK de
Aracaju. Pere de lia klopodado la tata registaro de Sergipe dekretis leon
favoran al E. Dum lia vivo la E-movado estis tre vigla en tiu tato.
Palaco de Danero. Romano de Mabel Wagnalls, trad. el la angla
Payson. 1926, 206 p. Bonkvalita, pordistra rakonto pri Madame Pompadour,
rea favoratino.
Palestino. Unua ES estas fondita en Jerusalem, 1908, de d-ro E.
Schmitz, dir. de germana hospitalo, la dua en 1914 e la tombo de Jesuo, de
pastro Gabriel. En Betlehem prop-is en 1914 pastro Marius Rosi. En 1924
venis el Ameriko al Jerusalem Amiel, kiu kun Aavkin, jam kelkajn jarojn
lointa tie, laboris per gazetartikoloj, paroladoj, kursoj. De kelkaj jaroj Pinhas
Laovicki, arkitekto, prenis la movadon en siajn manojn, klopodas akiri
subtenon de ofcialaj faktoroj, aranas kursojn; liaj kunlaborantoj: f-ino
Rotenberg kaj Benjamin. Unua E-lernolibro por hebreoj aperis en 1888, tiu
por araboj en 1907. EG kaj UEA del. en Jerusalem kaj Telaviv. En 1924 en
Telaviv aperis la gazeto Hebrea E-isto.
P. LAOVICKI.
Pallieter. De Timmermans, el la fandra trad. Jan van Schoor, 1933, 192
p. ia fabelomaterialo estas minimuma. Sukoria lingvo kaj realista fantazio.
La stilo kaj lingvo de la traduko estas tre bonaj. (Totsche, Bibl. Gazeto,
1933, p: 43.)
Palsberg Martin Petersen, dano fervojista ofcisto. Nask. 3 marto 1892
en Odense. E-isto de 1917, prez. de la EG en Aarhus de 1929. Red. Dansk E
Blad en 1928, vicprez. de CDEL de 1928. Publikaj paroladoj, kursoj,
gazetartikoloj.
Paneropo. Movado, kiu celas unuigon de tatoj de Eropo kiel
tatligo kaj doganunuio por la intereso de la eropaj paco, libereco kaj
ekonomio. La efa iniciatinto de la movado estas grafo Richard Coudenhove-
Kalergi, kiu en 1923 eldonis sian unuan brouron pri P. La P-movado volas
atingi sian celon per kreo de nova publika opinio, per konvinkigo kaj
entuziasmigo de l eropaj gvidantoj kaj popoloj por la eropa ideo; per
amasmovado, kiu kreskante instigos la partiojn, organizojn kaj registarojn en
senco de eropa unuio. La int. organizo estas: P-Unio, (en Wien), kiu en
1926 aranis sian unuan kongreson. P-Unio havas sekciojn en multaj landoj.
La programo de P. diras pri la multlingveco de Eropo: Svisujo donas la plej
vivan pruvon, ke anoj de tri plej grandaj nacioj de l eropa kontinento povas
kune vivi pace, libere kaj egalrajte kiel politika-ekonomia komuneco, ke do la
multlingveco ne estas nevenkebla malhelpo por P. La Coudenhove-Kalergi
E-n oni intencos nur tiam akcepti kiel ofcialan lingvon de P. se amasoj
postulos tion (El parolado en Budapest, 6 majo 1930). Inter la E-istoj P. havas
tre multajn adeptojn. Plej fervora batalanto por P. estis d-ro Edmund Ss, kiu
faris por la ideo vastan propagandon, aperigis multajn artikolojn precipe en
HDE. Li fondis E-Sekcion de la P-Unio, tradukis E-en la P manifeston kaj el-
donigis la 16 paan brouron Kion volas P-Unio? en . 10.000 e-roj. Dum la
UK en Budapest, Oxford kaj Krakw (1929-31) okazis fakkunvenoj, el kiuj tiu
en Budapest estis tre sukcesa manifestacio, eestis preska 300 personoj;
araninto estis L. Kkeny. Estas notindaj ankora; memorando de la E-
anara Fajro en Barcelona (okt. 1930) al la hispana ministro por eksteraj
aferoj por adopto de E e starigo de la Eropa Konfederacio, kelkaj artikoloj
de G. Waringhien, kaj kiel pionira verkao la brouro de V. Zielmski Eropo
unuigita en E kaj franca lingvoj, 1921, Konstantinopolo (Komp. UE.)
Paolet A. en St. Vito al Tagliamento fondis sian eldonejon jam en 1913.
Dum la milito la presejo estis plene detruata kaj multaj eldonaoj malaperis.
Paolet eldonis de 1913 is 1929 la gazeton Itala E-Revuo, post la milito
eldonis multajn lernolibrojn, vortarojn por italoj kaj kvanton da literaturaj
libroj, inter ili la Historio de Kristo de Papini. La 17 verkoj de i eldonitaj
valoras . 27,- svfr.
Paragvajo, Suda Ameriko. Mankas informoj, kiuj kaj kiam estis tie
pioniroj de E. En 1927 estas fondita E Ligo, kiun estris Miguel Chera, Anto-
nio B. Sole, Jorge Ritter kaj Nestor R. Manzor, tamen la Dietterle-statistiko en
1928 trovis E-istojn nur en Asuncion. En 1933 ne estis UEA-del. en P.
I. IRJAEV.
Parencrimo. v. Rimo.
Paris. efurbo de Francujo; 2.891,020 loantoj (Granda-P. 5.100,000 l.)
La Biblioteko de la Komerca ambro, 16 rue de Chateaubriand, enhavas la E-
bibliotekon de la estinta Centra Ofcejo. Antamilite P. estis kvaza la centro
de la E-ista agado, kie agadis Bourlet, Cart, Sebert k. a., aperis la Revuo kaj
Lingvo int., funkciis la Centra Ofcejo. La LO-a UK estus devinta okazi en
P., de 2 ag. 1914, sed pro la militeksplodo i ne okazis; aliis 3739 anoj el 50
landoj. 24-a UK 30 jul. 6 ag. 1932; 1618 kongresanoj el 36 landoj; nuligo
de la Helsinki-kontrakto. Int. E katolikaj kongresoj, la 1-a en 1910 (fondo
de IKUE , la 10-a en 1925 (la unua E-a prediko en la ,Notre Dame).
Parizaj paroladoj de Abdul Baha. Trad. Lidja Zamenhof, 1932, 103 p.
Ili pli sisteme komentas la 11 efregulojn de la instruo de Baha' u'llah. Ne
bezone akcenti pri la klara stilo de l traduko. (G. S. ,E', 1931, p : 166)
Parkurbo Esperauto. Plano de E-a urbo, kiu celis esti la centro de la
tuta E-a movado. En 1912 estis fondita aparta ligo por efektivigi la urbon je
13 km de Mnchen. Oni faris grandan loterion, kolektis monon anka de E-
istoj. Fine la mono pereis, la plano faskis.
Parnasa Gvidlibro a Kiel farii Poeto. Atoroj: Kalocsay kaj Wa-
ringhien. 1932, 176 p. Enhavo: Skizo de E-a Metriko; Arto Poetika; E-a
Rimaro kun iuj vortoj de la Plena Vortaro, sen la tro teknikaj, kun 600
neologismaj vortoj kaj 500 propraj vortoj; Poezia Fakvortaro.
Paroladvojaoj. La unuaj veraj paroladvojaoj per E okazis en la an-
tamilitaj jaroj. La plej notinda estis tiu de I. H. Krestanov, A. Pitlk, E. Privat
kaj Parrish. La lastnomita ricevis komision de la Komerca ambro en Los
Angeles travojai Eropon kaj diskonigi ie per E-paroladoj kaj lumbildoj la
belaojn de Usono. Anka la plimulto de la paroladvojaoj post la milito,
okazintaj efe post 1930), havis similajn celojn: la diskonigon de la koncerna
lando. La plej gravaj estis la ripetitaj vojaoj de H. Steiner en pluraj landoj por
Astrujo. Por la la sama lando faris propagandon R. Frey kaj R. ech. Pri la
najbara Hungarujo faris vojaojn kun paroladoj d-ro J. Lukacs, kaj d-ro S.
Puskas, J Baghy, d-ro F. Szilagyi kaj T. Czitrom. Por Rumanujo faris similajn
servojn T. Morariu. Pro la ekzotikeco de la temo uis apartan popularecon la
prelegoj de la hindo L. Sinha, de la negro K. Ajayi kaj de la javano M. Raden.
La plej grava vojao per kaj por E estis tiu de J. Scherer, entreprenita per
helpo de ICK en la tuta mondo. Kulturan celon: propagandon por la E-a libro
havis la paroladvojaoj de V. Bleier, efe en Nederlando. Apartan kategorion
formas la t. n. mondvojaantoj, inter kiuj trovias anka almozpetantoj kaj
aliaj malfeliuloj pro la krizaj tempoj. Detalojn v. en la biografoj de la
nomitaj personoj.
Parolanta hlmo. v. Sonflmo.
Parrish (pari), Donald Evans, usonano, fabrikisto. Nask. 20 dec. 1889
en Milford (Iowa). E-isto de 1908. Reprezentante Komercan ambron de Los
Angeles vojais en 25 diversaj landoj, 1911-12, reklamante tiun urbon per E-
paroladoj. Organizinto de UK en San Francisco, 1915. Nacia sekr. de UEA de
1929.
Parvus Piscis, ps. de L. Halka (v.)
Pasivaj participoj. -ata signifas agon daran, do ankora nefnitan; -
ita signifas agon ne plu daran, do pretan a fniintan; -ota signifas agon
intencatan. Ekz: letero skribata: letero, kiun oni ankora skribas, ne fnis;
letero skribita: letero, kiun oni jam skribis, letero preta; letero skribota: letero,
kiun oni intencas skribi.
Kiel Waringhien montris, la verbojn oni povas dividi en tri grupojn:
1. verboj de daro kaj rezulto. e ili -ata signifas daron, -ita signifas
pretecon de ago. Ekz: domo, konstruata: domo, kiun oni konstruas; domo
konstruita: domo, kies konstruon oni fnis, kiu estas preta.
2. verboj de daro, sen posta rezulto. e ili -ata signifas, ke la ago uste tiam
okazas, -ita signifas, ke jam esis. Ekz: mono havata: mono, kiun oni havas;
mono havita: mono, kiun oni havis, sed ne havas plu.
3. Verboj de rezulto, kun momenta daro. e ili -ita signifas, ke la ago okazis
kaj estigis certan staton; -ata signifas ripeton, ar ago momenta povas dari
nur per ripetado.
Se la participoj estas ligitaj kun esti, la afero estas la sama.
l. e verboj de ago kaj rezulto -ata, -ita, a -ota signas, u temas pri
daro, preteco, a intenco de ago estas, estis, estos signas, u la daro,
preteco, a intenco estas nuntempa, pasinta a futura. Ekz:
La domo estas, estis, estos konstruata: okazas, okazis, okazos konstru-
ado.
La domo estas, estis, estos konstruita: la domo estas, estis, estos preta.
La domo estas, estis, estos konstruota: estas, estis, estos intenco pri la
konstruo de l domo.
2. e verboj de daro, uste ar temas iam nur pri daro, estas uzata
tiam nur -ata. Esti signas, iu la daro estas nuntempa, a esis, a sekvos.
Ekz.:
Li estas, estis, estos konata: oni lin konas, konis, konos.
Por signi antatempecon (pluskvamperfekto), oni uzas la vorton
antae. Ekz: Antae li estis amata de i, sed tiam i ne amis lin plu.
3. e verboj de rezulto -ita signas, ke momenta ago okazis kaj
etektivigis rezulton: -ata signas, ke momenta ago ripetias. La helpverbo
signas, u la konstato de tiu rezulto, a la ripetado de la ago estas nuntempa,
pasinta, a futura. Ekz:
La losilo estas, estis, estos perdita: oni konstatas, konstatis, konstatos
la perditecon de la losilo.
La popolo estas, estis, estos mortigata: oni mortigadas, mortigadis,
mortigados la popolon.
Kiel ni vidas, en la unua okazo estas akcentita la rezulto, en la dua la
daro (ripeto) de l ago. ar la ripeton oni signas per -ad, oni povas kontroli
e la rezultverboj (kaj anka e la verboj de daro kaj rezulto) la ustecon de
l uzata participo per tio, oni transformas la pasivan frazon en aktivan kaj al la
verbo oni gluas la sufkson -ad. Se tio ne donas kontrasencon, oni uzu -ata,
se jes, oni uzu -ita. Ekz.: La letero estis skribita jam hiera estas usta, ar
skribadis aliigus la sencon, signante nur agon, ne pretecon. La domo estis
konstruita dum du monatoj estas malusta, ar konstruadis i tie tagas,
do oni devas meti konstruata. La losilo estis perdata ne tagas, ar oni ne
perdadis, sed simple perdis la losilon, do oni devas meti perdita. Mia
tempo estis perdata per bagatelaj aferoj tagas, ar mi perdadis mian
tempon.
Sola escepto estas, kiam la supra kontrolo ne estas farebla; nome kiam
oni parolas uste kaj akcente pri tiu momento, en kiu la momenta ago okazis.
Sed tiaokaze oni iam trovas en la frazo la esprimojn uste tiam a en la
momento, a aliajn similajn vortojn, kiuj signas daron tiel mallongan, kian
bezonas la efektivio de l respektiva momenta ago.
Literaturo. Kalocsay: Lingvo, Stilo, Formo, 1931. Lingva Kritiko
(HDE), 1933 Artikoloj de Teo Jung, Waringhien, Engholm, Padfeld, Correiro
Porto Neto, Kalocsay.
KALOCSAY.

Patai Samu, hungaro, d-ro, kuracisto, registara efonsilanto Nask.
en 1850. Partoprenas la movadon de 1912, estis vicprez. de HES; nun estas la
hon. prez. Paroladoj por E, (1. Heroldo, 1930, n-roj l. kaj 7.)
Patroj kaj Filoj. De Turgenev, el la rusa trad. Kabe, 1909; l5 p. i estas
pentrao de la vivo mem, kiun oni travivas kune kun la atoro. Vere E-a
stilo. (La Revuo: 1910 p: 574.) Tro rapide tradukita, i nur pale
reproduktas la originalon. (BIL, p: 375.)
Patsuris E. Stavro, greko, juristo. Nask. 1909 en Athen. De 1927 gvidas
kurson en HEA-ejo kaj en gimnazio. De 1934 efdel. de UEA.
Patzelt (pacelt) Julius, germano, horloisto kaj fortepiana agordisto.
Nask. 9 majo 1857 en Gross-Schonau (Germ.), mortis 17 jan. 1927 en
Obergrund (eosl.). Pioniro en Astrio-Hungarujo, vera apostolo en norda
Bohemujo. Korespondis kun Z. Fondis multajn grupojn kaj gvidis konstante
kursojn. Eldoninto de l gazeto: La migranto kaj de pluraj E-lerniloj. Sur
lian tombon GEL starigis monumenton.
Palo Debenham. Romano, originale de Luyken, 1912, 228 p. Cenzure
malpermesita en la cara Ruslando (BIL). L. vivigas personojn de diversaj
landoj. La stilo estas agrabla la intrigo, bone kondukita, malvolvias,
premante iam la leganton. (La Revuo, VII-a vol., p: 190.)
Palo kaj Virginio. De Bernardin de Saint Pierre, el la franca trad.
Hodler, 1905, 116 p. iuj paoj, kiujn ni povis legi, ajnas al ni bone
tradukitaj kaj pro tio ni opinias, ke ni povas rekomendi tiun i tradukon de
verko por tiel diri klasika. (L E-iste, 1906, p: 38.)
Pavlov Petr Aleksandrovi, ruso, estro de meteorologiaj stacioj de ina
orienta fervojo 1902-30. Nask. okt. 1871 en Rjazana gubernio apud Moskva.
E-isto de 1912. UEA-del 1924; faras bonan akcepton al japanaj E-istoj
vizitintaj arbin kaj vekas en ili intereson por mondvojao per E. Verkis du
met. raportojn en rusa lingvo kaj E, 1929; kaj E-R vortaron de meteorologio
kaj klimatologio, 1934.
Payson (pejson) Edward Saxfon, usonano, fabrikisto. Nask. 26 sept.
1842 en Groton (Mass.), mortis 22 sept. 1932. Opera kantisto en siaj pli junaj
jaroj, fabrikisto de pianoj de 1882, prez. de pianofabrika kompanio de 1906.
E-isto de 1910, prez. de EANA 1918-21, poste honora prez. Tradukinto de
La Akrobato de Nia Sinjorino; Blanche de Schubin; La Rozujo
iumiljara, Miserere, La Palaco de Danero, iuj tri de Wagnalls; Tais
de France; Mimi de Giesy; La Karto Mistera de Mofet; Luno de Izrael
de Haggard; kaj aliaj. Originale verkis Juneco kaj Amo kiam 87-jara.
Pzmny (pzmnj) Zoltn, d-ro, hungaro, univ. prof. de la roma juro
en Pcs. Nask. 26 marto 1869 en Esztergom-Szentgyrgymez. Prelegis,
verkis kelkajn artikolojn pri kaj en E, estis prez. de HES dum 1925-28. Lia
prop. brouro aperis en 1911.
Peckover (pekover) Priscilla Hannah, anglino. Nask. 27 okt. 1833 en
Wisbech (Cambs.), mortis 8 sept. 1931 en W. Kvakerino. ismorte subtenis
multajn bonfarajn movadojn. Eistiis en 1906. Grandparte al la fnanca helpo
de i kaj de ia fratino Algerina ni uldas la eldonon de la Biblio en E kaj de
diversaj Bibliaj kaj aliaj E-eldonaoj.
PED: Pola E-Delegitaro, la gvida institucio de E en Polujo.
Pedagogia valoro de E. La E-a gramatiko havas tri efajn ecojn: sim-
plon, mallongon kaj logikecon.
Pro la logikeco i estas facite lernebla anka por malpli talentaj infanoj,
kiuj multokaze bezonas nur solan sukceson (kaj tion ja donas al ili la studado
de E) por ke la ambicio vekiu en ili: tiel ili kapablias venki anka la malpli
facilajn taskojn. Kaj la pli talentaj iu infano, kaj e plenaulo posedas
konsiderindan emon je eneraligo post fno de Ekurso ne povas jam imagi
la timigan malfacilon de aliaj fremdlingvoj.
Tamen ne nur simpla, sed anka mallonga estas la E-a gramatiko. Tiu
fakto ne nur plifaciligas sed anka mallongigas la instruadon. En E fariis
preska superfuaj iuj direktaj metodoj por infanoj. (La bonega e-metodo
ja havas tute alian celon; dum sessemajna instruado de plenauloj oni ja ne
intencas akiri pedagogiajn valorojn!)
La strikta logiko de la gramatiko postulas fortan atenton, konsciencajn
analizadon de l gepatra lingvo kaj sintezadon de la tiel ricevitaj rezultoj en E.
Nenie tiom forte, kiom en E la infano povas sperti, ke kun fdinda kono de
gramatiko la enlingva konstruado farias facila kunmetado de la
frazelementoj sento kies posedo estas nepra kondio de sukceso pri lingvaj
studoj. La mirinda orientiopovo en la gepatra lingvo kaj la kutimio al
logika pensmaniero estas ankora menciindaj el la sennombraj avantaoj de
tiu eco de l E-a gramatiko.
La E-a gramatiko anka kiel tuto havas siajn gravegajn kaj atentindajn
valorojn pedagogiajn. La senekzempla solstara lingvistika pragenio de Z kreis
en la strukturo de E la plej mirindan verkon, kies interna formo, nesuperebla
belo impresas senpete la koron, kie i pro manko de pli profundaj
antastudoj (kaj tio estas la kazo e infanoj) devas eviti la menson.
La E-a gramatiko estas felie internacia. Z senmanke rekonis ke la
eropaj lingvoj havas komunecon nur konceptrilate. Tiel li plene sukcesis
eviti la psedointernaciecon de multaj mondlingvoprojektoj (kaj precipe de
Ido), krome donacis al sia verko malpreterindan pedagogian valoron: la
infano (kaj efe, se li estas ano de nacio, kies lingvo ne apartenas al Eropo)
ekkonas la eropajn lingvokonceptojn, sen fksii al formoj ajne ne uzeblaj.
iterene ni havas anka praktikajn pruvaojn: la rezultojn de la
eksperimentoj faritaj en la unuagrada episkopa lernejo de Auckland en la
jaroj 1922-24. Oni komencis instrui 76 lernantojn E-e kaj 76 france. Post jaro
anka la instruitaj antae E-e lernantoj komencis la studadon de la franca
lingvo. Post paso de nova jaro evidentiis, ke ili superis en la franca tiujn, kiuj
oknpiis dum du jaroj nur pri i.
La dua pilastro de E estas la vortfarado. i bazias sur la principoj de
sufo kaj neceso. La sufo postulas ordemon kaj atenton, plue la
konsciencan alproprigon de la afksoj kaj de la eblo de kunmeto. Infanoj
kiuj sekve de sia ao postulas ankora komprenemon volonte faros i tiun
malgrandan laborplion por ke ili kapabliu je preciza sinesprimo. Kaj la
teorio de neceso gravas ankora pli. i dekutimigas la infanojn pri
pleonasmemo, kiu ja estas tiel ofta malsano inter ili. Lernanto, kiu posedas la
vorton ipestro (kies sampreciza esprimo postulas en ajna eropa lingvo
2-4 vortojn) ne sentos iun ajn entuziasmon spertante tro longajn germanan
terurvortojn. La trakompreno de teorio de la vortfarado kaj tio nepre
okazas, se ne alie, en la praktiko postulas certan intelekton. Se tia ne
ekzistas, i evoluigas in al si. u dubeble ke anka tio reprezentas
konsiderindan pedagogian valoron?
La vortaro prezentas sian plej bonan fankon en la internacieco. La
infano, kiu lernis E-n, ne ridindios dumdebate, intermiksante prareligion
kun privilegio. Kaj denove videblas la konstanta avantao: la fakto ke la
vortaro enhavas 38-82 %-ojn el la respektivaj eropaj lingvoj (statistiko
kompilita de kontra-E-isto!) garantias pri tio ke E estas bona elementara
lernejo por studontoj de fremdlingvoj.
La reguleco de la E-a vortaro alkutimigas severan ordemon. En i ne
ekzistas mots Mackenseniques (Idiom neutral) kaj tio malebligas iun
rapsodian saltadon kaj senzorgan aplikadon de ajnaj elfngre suitaj
internaciaoj. Do la vortaro havas grandan parton en la intelektevoluiga
efko de instruado de E.
Tamen ni ankora ne elerpis la menciindaojn. Ekzistas ecoj, efkoj,
kiuj ne estas alkalkuleblaj al tiuj de la tri efaj partoj (gramatiko, vort-farado,
vortaro) sed karakterizas la tutan lingvon mem.
La unua estas la stilo. La deviga simplo kaj kompreneblo refrapas
anka en la gepatra stilo de la instruato. Ofe okazas, ke lernanto, kies
nacilingva stilo estis oke neuebla, fninte siajn E-ajn studojn: sian
gepatran stilon plibonigis.
Pere de E la infano ekposedas internacian lingvon. Li sentas sin,
kvaza la obstinaj baroj reale dissaltus irka li, li spiras pli libere, eksentas ke
li apartenas al la Mondo kaj ricevas mensan horizonton antae neimageble
laran. Li korespondas: liaj geografaj, etnografaj, lingvistikaj, ktp. konoj
plinombrias kaj profundias. Por li Francujo ne plu estas rozkolora makulo
sur la geografkarto, sed vivanta, vera lando, en kiu vivas samaj homoj, kiel li,
kun kiuj li havas senfne multajn komunajn pensojn, sentojn, konceptojn. Kaj
tiel li sukcesas atingi pli noblan mondpercepton, la veraj pacifsmo kaj
interfratiemo ekregas lian koron, imunaj ja je belaj frazoj: sed tiom pli
sinceraj kaj protundradikaj.
Kompilita efe la artikolo de
J. MIHALIK
Pehrsson (persson) Rudolf, svedo, in., komercisto. Nask. 5 majo 1895
en Uppsala. Estis sekr. (1913-17), poste estrarano de SEF (is 1930).
Kunlaboranto, poste sekr. de Eldona Societo E. Fondinto kaj komence red. de
La Espero.
Pejzaoj en Astrio. Eldonis la ministerio por fervojaj aferoj, Wien.
1913, 120 p. Luksa libro pri la antamilita Astrujo kun multaj ilustraoj.
Peko de Kain. Novelo originale de irjaev, 1932, 35 p. La atoro
kontrastarias la sorton de militrifuzinto kaj batalanto, glorigas la unuan kaj
prezentas per koloraj penikstrekoj la teruron, kiu atingis la duan. (La L. M.
1932)
Pehier (peltje) Emile franco, katolika pastro. Nask 17 sept. 1870 en
Villandry (apud Tours), mortis 17 febr. 1909. Unue prof. de angla lingvo;
poste pro malbonfarto, malgra sia spirita valoro, restis dum preska la tuta
vivo pastro de malgrava paroo Sainte-Radegonde (apud Tours). Pioniro de
E e la katolikoj. E-iis en 1901. Senlace li laboris por konvinki la katolikojn,
ke ili uzu tiun armilon por defendi sian religion. Jam en 1903 aperis, sub la
nomo de societo Espero Katolika, E-lingva aldono al L' Aube, franca
revueto. Tiu societo ricevis aprobon de la efepiskopo Ren Franois. En okt.
1903 Espero Katolika fariis okpaa gazeto. En 1905, dum la unua kongreso,
Peltier diris la unuan E-istan meson, sed ne povis prediki en E, pro
malpermeso de la tiea episkopo. Tamen, ne esiginte sian klopodon, li ricevis
dum la dua kongreso, pere de Monsinjoro Giambene, leteron el Romo,
esprimantan Papan Plaon, kaj komunikantan Lian Apostolan Benon. Tuj
sekvis permeso por prediko, kiu okazis la 2 sept. 1906 en la preejo S.
Franois. La granda intereso, kiun havis por E Pio X, estis plej grava kuraigo
kaj naskis pionirojn por la Katolika E-a movado. Li prizorgis diversajn
eldonaojn: Kolekto de Espero, nome: Katolika prearon; Imitado de Je-
suo-Kristo (unua libro); brouroj de katolika propagando. Elementa Kurso
de E, 1907. Traduko de Boissaries: Lando de Mirakloj, 1908.
L. BASTIEN.
Per Balono al la Poluso. La ekspedicio de Andre, Strindberg kaj
Fraenkel en 1897. Aperis samtempe en 10 lingvoj, inter ili en E, 1930. El la
sveda trad. Engholm, kontrolis Nylen. 411 p. 115 bildoj. Verkita sur la bazo
de la notaoj de la scienculoj-martiroj, trovitaj 33 jarojn post ilia morto sur la
Blanka Insulo en 1930.
Peri Antonio, italo, supera militmarista ofciro, postmilite teknika di-
rektoro. Nask. en Arezzo, mortis 17 majo 1930 en La Spezia. iam sprita,
senceremonia, lojalega, li devigis al simpatio kaj amemo iujn, kiuj lin iom
konis. Oni nomis lin: la komandanto. Dum la itala-turka milito en 1911,
sur la kroz-ipoj e la Libia bordo, lernis E-n. Lia infua helpo ebligis la
starigon kaj rapidan kreskon de la EG en La Spezia, kaj la organizon de
publikaj paroladoj kaj kursoj, kiujn li mem gvidis. Estis del. de UEA kaj
plenumis diversajn gravajn servojn. Verkis ampleksan radio-vortaron en E
(kun Orengo) granda parto restis en manuskripto. De 1926 estis estrarano de
la IEF.
Perloj el la Oriento. Trad. K. Ossaka. 1921, 38 p. Versaj kaj prozaj
tradukoj el la japanaj kaj inaj klasikaj verkoj. Bona lingvo.
Perogordo Jos, hispano, artileria generalo, eksmilitista aviadisto. Prez.
de la EG en Madrid. Prop. agado.
Perrenoud (pernu) William, sviso, d-ro de sciencoj, mezlerneja instr.
en Cernier. Nask. 30 marto 1898 en Le Locle. Filologo kaj naturscienculo.
Laboris en 1919-20 en la centra Ofcejo de UEA en Bern. En 1922 estis en.
sekr. de la Ped. Konferenco pri E en Genve. De 1925 kunlaboranto de IALA.
Ofciala E-tradukisto e la 3-a Kongreso de Univ. Federacio de Ped. Asocioj
en Genve en 1929. Verkoj en manuskripto.

Persujo, Azio. La unuaj pioniroj estis (la UEA-Jarlibro 1928) M. Ab-
esgus, (rusa bankofcisto) en Teheran, 1901, E. Rebrik en Recht kaj A. Ter
Hovhanisians en Tabriz. En 1910 la urnalo Begar presis artikolojn pri E.
Nur en 1911, kiam Abdul Baha, la efo de la bahaismo, proklamis, ke iu ano
de la movado devas lerni E-n, aperis en la lando intereso al la lingvo kaj
komenciis ia propagando. En 1912 en Tabriz oni aranis E-kurson kaj
iusemajnajn kunvenojn, gazeto Karadag en 1913 parolis ofe pri E. En
1913 E-istoj en Tabriz intencis eldoni prop. gazeton sed la registaro
ustatempe komprenis la daneron kaj anstata permesi la gazeton la
urbestro eldonis cirkuler-anoncon, kiu malpermesis e legadon de
malutilaj gazetoj. Tiutempe E-istoj jam estis en la urboj Tabriz, Teheran,
Ret, Gulfa, Urmia, Meediser, Koan, Ardebil, kaj Sovubulag. En 1914 E-n
energie propis en Teheran la bahaano Princo Bahmen Sidani kaj Resser, rusa
bankofcisto. Ili laboris dise, longe nenion sciante pri la laboro unu de la alia,
nur en 1916, konatiinte, ili agadis kune. idani tiam havis 10 E-istajn
instruistojn en la urbo kaj 100 gelernantojn. De tiam la movado iam altiris
novajn batatantojn. En 1925 fondiis grupoj en Sultanabad (Vaghinak
Sarkisjan kaj Reza Tahert gvidis kursojn) kaj en Tabriz (Ati Akber Nemsei).
La la Dietterle-statistiko en 1928 E-istoj estis en 8 lokoj de la lando. La
ICK-raporto en 1930 Darjus-Nemsei (Tabriz) faris eksterordinaran oferon
per aperigo de la persa losilo en 6.000 e-roj. En 1933 UEA-del. trovias en
Espahan, Recht, Sultanabad, Tabriz kaj Teheran. E-lerniloj en persa lingvo
aperis de idani (1915, 16 p., 1923 112 p.), Tabatadi Seid Shaf (1920, 64 p.)
kaj lernolibro trad. de Becker kaj Grosjean-Maupin (1927, 194 p.)
I. IRJAEV.
Peruo, Suda Ameriko. E estis enportita el Francujo en 1901: La unua
pioniro kaj fervora prop-isto de E en Suda Ameriko estis d-ro Fr. Villareal
(v.), kiu ekde 1901 laboris por E per multaj artikoloj en Revista de Clencias,
kiun li redaktis kaj El Comercio la plej malnova perua gazeto. Samjare li
verkis kaj eldonis la unuan lernolibron de E por hispanoj kaj en 1903 fondis
en Lima Societon por prop. de E; ekeldonis E-H gazeton Antaen E-istoj!
(longe kaj regule aperintan). La societo estis malfermita solene en eesto de
multaj pedagogoj kaj studentoj, kiuj scivole-rigardis modestan E-ekspozicion,
(aranitan de la strangulo profesoro), kiu konsistis el 22 maldikaj verkoj pri
kaj en E, 8 jarkolektoj de E-gazetoj, 60 leteroj 340 potkarto en albumoj,
ricevitaj el 25 landoj. Poste, en 1903, estis aranataj kursoj en la urboj
Chiclayo, Arequipa kaj Humachuco. En Huaraz oni aranis E-kursojn en
1906 en Societo Evolucion juvenil. Darigintoj kaj helpantoj de Viltareal
estis en 1905 pastro D. Cerna en Jesus kaj Em. Fetzet, direktoro de la nacia
kolego en Arequipa. En 1906 la la interveno de la deputitoj Nunez del Areo
kaj Malaga Santolatta la parlamento donis subvencion al la E-Societo.
Samjare oni komencis instrui E-n en la Komerca lernejo de Lima. Dum la
pluaj jaroj la E-movado apena vegetis. En 1928 la la Dietterle-statistiko
ekzistis nur tri izolaj E-istoj en Lima. La raporto de ICK en 1927 fondiis
denove ES en la lando, sed i pro trompa interveno de izolita idisto ne povis
bone disvolvii. I. IRJAEV.
Per Voo Plena. Revoluciaj poemoj de V. Majakovskij, el la rusa trad
Rublov, Nekrasov, Hohlov kaj Sutkovoj. 1930, 71 p. Supermodernaj
poeziaoj. Mi komprenis ilian sencon nur post kelkfoja tralegado. (Butin,
HDE 1931, n-ro 5.)
Petaloj. Versaoj originalaj de Cz. Kozlowski. 1912, 28 p. La efa tono:
melankolio. La ritmo estas konforma al la enhavo: ne gaje sonanta, sed iom
griza, neregule interrompata. (S. Obr., Ondo de E, 1913, p: 118)
Petiau (petio) Henri, belgo, komerca dir. en Gent. en. sekr. de BLE,
komitatano de UEA. Multajn jarojn estis prez. de K. R.
Petit (pti) Pierre, franco, redaktoro pri ipkonstruado. Nask. 18 jul.
1904 en Reims. E-iis en 1919 Sekr. de EG en Rosny-sous-Bois (1920-22), de
la Federacio de la Pariza Regiono (1922-24, de SFPE (1923-24), adm. de SFPE
(1924-29), helpsekr. (1924-29), konstanta sekr. (de 1929), vicdel. de SFPE en
KR (1932), kaj sekr. de la Plenpova Komitato pri reorganizo de la netrala E-
a movado (1932-33). Laboris efe pri la reorganizo de la Federacio de la
Pariza Regiono (1921-22), kaj de SFPE (1922-24). Mirinde agema
propagandisto per paroladoj ktp, kaj organizanto. Al li SFPE dankas multajn
el siaj progresoj dum la dek lastaj jaroj. Publikigis rakonton pri vojao en
Italujo (en la Tribune E-iste).
Petkov Simeon, bulgaro, advokato, publicisto. Nask. en 1886 en Silistra
(nun en Rumanujo), loas en Sofa. Ekagis por E jam en 1906. En 1906 red.
Unua Pao, en 1907 B. E-isto. Prez. de BEA de 1912 is 1920.
Petrjaevskij P. P., ruso, kapitano. Prop-isto en Saratov en 1894-1903,
kiam en la urbo la E-movado preska tute mortis. La malfacilaojn ilustras,
ke loka gazeto (Saratovskij Listok, 1901) rifuzis enpresi e pagitan anoncon
pri E. Malgra tio li varbis E-istojn. En 1904 partoprenis en la japana milito,
pri kiu liaj impresoj aperis en La Revuo, 1908, n-roj
6-18. .
Petro. Kursa lernolibro por laboristoj. 5-a eld 1932, 112 p. i speciale
tagas por kombinita metodo, tio estas duone rekta kaj duone gramatika. i
vere enhavas leg- kaj instrumateriaton sufan por plena ellernado. (G. 5. ,E',
1931, p: 167.) Pro konfsko de pluraj miloj da e-roj en germana presejo, en
1934 aperis 6-a eld.
Petrovi S. Svetrslav, serbo, prof. de porinstruista lernejo en Pirot.
Nask. 1899 en P. Lernis E-n en Francujo. Verkis lernolibron por serboj, 1926.
Pettera, astriano, d-ro. Mortfalis dum la milito. Unu el la pioniroj en
Stirio. Gvidis multajn kursojn.
Pezlederer (peclederer) Wolfgang, astro-germano, d-ro, juisto. Nask.
en 1856, mortis en 1926. E-isto de 1911. Unua del. de UEA en Salzburg, kie li
fondis anka ES. Estis ekzamena komisaro de GEI.
Pfeer (pfefer) Emil, d-ro jura kaj absolvinto de fl. fakultatoj (historio,
geografo, lingvistiko). Nask. 16 dec. 1891 en Krakovo, Polujo; patro Adolfo,
patrino Luiza Disraeli. E- isto de la unua junao. Ankora 17-jara E-iis el la
latina Amoro kaj Psie de Apulejus. Poste aperis de li en libroformo Kvin
prelegoj pri bakterioj de prof. Bujwid; Ekonomio socia de Marchlewski, E
en 10 lecionoj por poloj (la Cart) E-a Pola Konversacio. Poligis Die
Wefsprachenfrage und E de Ostwald. De 1925 aperigas sisteman serion de
(is nun) 9 diversaj lernolibroj, vortaroj kaj legolibroj en la viena Tagblatt-
Biblioteko. suma disvastio is nun proks. 100.000 e-roj. Redaktis: nKon-
gresa Bulteno, Krakovo, 1912 (kun Kronenberg), Kongresa Bulteno, Wien,
1924 La E-isto, 1919-20, Weltsprache 1930-31. Kelkdek artikoloj
literaturaj kaj prilingvaj, poeziaoj, dissemitaj en la E-a gazetaro. Nuntempe li
estas vicprez. de Astria E-Asocio. efunlaboranto de la Enciklopedio.
Pfeier (pfajfer) Wlodzimierz, polo, libristo en Lodzo. Nask. 25 sept.
1890 en Plock. Multjara UEA-del, fervora prop-isto.
Phillimore (flimor) William, anglo, instr. Nask. nov. 1844. E-isto de
1905. Lernis Braille-skribon en 1910 kaj transskribis de tiu tempo is nun
multajn librojn por blinduloj inter ili laste la verkon Tridek Jarojn en Ora
Nordo por blindulo en hospitalo. Mortis 15 nov. 1934.
Phillips (flips) Henry, usonano, advokato. Nask. 6 sept. 1838 en Phila-
delphia, mortis 6 junio 1895. Numismato, flologiisto, antikvisto; atoro de
multaj verkaoj pri tiuj temoj. Sekr. (1884) kaj bibl. (1885) de Amerika
Filozofa Societo (v). Ano (1887) de komitato elektita de AFS por ekzameni la
sciencan valoron de Volapk. Tradukis (1889) unuan libron de Z kun
antaparolo kaj vortaro.
Phipps (fps) Walter Glover, anglo, komizo. Nask. 24 jul. 1885 en Chel-
tenham. Sekr. de la Ch-a grupo, 1913-26. Del. de UEA, 1914-30.
Pichon (pion) Charles, franco, literaturisto kaj urnalisto. Nask. l7 okt.
1893 en Saumur. De 1908 propagandis E-n inter la junuloj. Fondis la Francan
Federacion de Junaj E-istoj, kaj ties organon, la gazeton juneco. Kunlaboris
en La Revuo, Juneco, k. a. Direktis la gazeton de la Deka Kongreso.
Pickard (pikard) John William, anglo, kontisto. Nask. 16 jul. 1866 en
Leeds. E-isto de 1899. Dum 4 jaroj prez. de Manchestera ES.
Pino Alegret Andrs, hispano, advokato. Nask. 20 okt. 1878 en
Valencia. E-isto de 1906. Partoprenis 12 UK-jn, dum la 5-a organizis
postkongreson al V. Kunfond. Int. Societon de E-istaj Juristoj. Dumviva
membro kaj del. de UEA. Fervora prop-isto. Estis kunlaboranto de La Suno
Hispana. Publikigis kelkajn brourojn. Kunlaboranto de la Enciklopedio.
Pinokjo. Verko de C. Collodi, el la itala trad. M. Marchesi, 1930, 150 p.
P. estas fablo de la plej senbrida fantazio, sed realeco viva. Kunfando de la
revado pri aventuroj kaj mirindaoj kun la vivo, kia i estas. i bonege tagos
en la mano de duagradaj kursanoj. (El la Antaparolo de K.)
Pitlik Augustin, eoslovako, d-ro fl., supera sekr. en komerca
ministerio en Praha. Nask. 24 jul. 1883 en Bavorov. E-isto de 1902.
Partoprenas diversmaniere la movadon. En 1912-13 li travojais Eropon
kun lumbildparolado E-lingva, kaj per tio multe helpis la propagandon. Li
parolis en 33 urboj de 11 tatoj anta sume 9370 homoj pri Praha, popolaj
kostumoj kaj Sokolaro. en. Sekr. de la UK en Praha, 1921. De 1922 lektoro
de E e la ea teknika altlernejo en P. En 1923 li fondis la CEI, kies prez. li
estas dare. Komitatano de diversaj E-organizaoj. De 1930 vicprez. de CAE.
Ano de la tata ekzamena komisiono. Laboris por aperigo de E turismaj
eldonaoj; tradukis al E eldonaon de la fervoja ministerio. LK. Posedas
distingilojn fnnan kaj francan.
Pjeev Todor, bulgaro, instruisto, poste: prez. de revolucia komitato, el-
migrinto, post la liberigo de B. altranga tatofcisto. Nask. en 1838 en
Etropole, mortigita 26 jul. 1904 en Sofa. Estante jam maljunulo li fariis
varmega adepto de E. Fondinto de la unua E-klubo en Sofa, dec. 1902.
Plehn (plen) Hans Joachim, germano, teknikisto-komercisto. Nask: en
1905. E-isto de 1922. Organiza, instrua, propaganda laboro en Breslau.
Ekzameno pri scienca kapableco e la germana E-Instituto. Verkis i. a.
kvinlingvan vortaron pri segiloj. Nuntempe redaktisto-ofcisto e
Enciklopedia Vortaro de Wster.
Plena Verkaro de V. N. Devjatnin. Unua libro 1906, 136 p. (Versoj,
Boris Godunov, Demono). Dua libro 1906, 144 p. (Edzio, Arturo, Ludilo,
Episkopo, Poltavo de Pukin). Tria tibro, 1908, 137 p. (Versoj, Ruslano kaj
Ludmilo). Kvara libro, 1911, 167 p. (Versoj, Fabloj de Krylov, Nefnita
dramo). La plej grandan atenton ni devas doni al la originalaj verkoj, precipe
kiam ili estas ulditaj al iu el niaj nepridiskuteble plej lertaj kaj famaj majstroj
en la lingvo. Bonega stilisto. (L. I. 1911, p: 529.)
Plena Vortaro. Esperanto-Esperanta kaj Esperanto-Franca. Verkis Boi-
rac. 1909, XXII kaj 430 p. Granda repertuaro de iuj E-aj radikvortoj,
troveblaj ne nur en E-naciaj kaj naciaj-E vortaroj sed anka en la diversaj
Vortaroj Teknikaj, kaj e en la verkoj literaturaj, flozofaj, sciencaj, ktp. En i,
la atoro penis atingi, pri la E-a difno de iu vorto, kiel eble plej malgrandan
nombron da vortoj. Plie, li aldonis al iu E-a difno la francan tradukon.
(La Scienca Gazeto, 1912.) E difnoj malprecizaj; entute 10.000 radikoj,
el kiuj multaj samsencaj, sinonimaj. (BIL, p. 233.) Modelo de la malfacila
uzebleco. (Kopar, L M. 1931, p: 49.)
Plena Vortaro de Esperanto. Verkita de Grosjean-Maupin, Esselin,
Grenkamp-Kornfeld, Waringhien. Eld. SAT 1930, 517 p. En 1933 jam
elerpita. Zorge farita ampleksa kaj detala, vere grandvalora verko. La
Vortaro ne donas sole vortklarigojn, sed montras la uzon de la vorto per fraz-
ekzemploj el bonaj atoroj, precipe de Z. Per sia tre zorge redaktitaj Z-
ekzemploj li fksas por ni la tutan Z-an lingvo-uzon. Ampleksaj gramatikaj
kaj vortderivaj klarigoj kaj vere admirinde zorge farita sinonimaro
kompletigas la verkon je dezirinda kaj nemalhavebla vortaro. (Kopar, L. M.
1931 p: 49.) Dua, plivastigita eldono en 1934, 511 p.
Pocelujevskij Alek. Petrovi, sovetiano, blankruso, docento de
pedagogia superlernejo en Aaabad. Nask. 1894. Prez. de Turkmenia
komitato de SEU. Pli frue li laboris en Vitebsk kaj Moskva.
Poel (pul) ?, nederlandano, katolika pastro. Kunfondinto kaj estrarano
de NKEL. Prez. de la katolika Ekongreso en Hago.
Poemaro el Hungarlando. Tradukoj el 53 hungaraj poetoj de la XVI-a
jarcento is niaj tagoj, trad. de Fr. Szilgyi. 1929, 95 p. Enhavo zorge kaj
delikate elektita. Arta gusto. (Jobo, Hungara Heroldo, 1929, A. 7).
Pointer (pojntr) Ernest, anglo. Nask. 16 majo 1909. E-istiis en 1907.
Sekr. de grupo en Bedford. Fervore propagandis por UEA, aranis vojaon de
Privat en Anglujo.
Pola Antologio. Kompilis kaj trad. Kabe. 1906, 155 p. Prozaoj kun
modela stilo.
Pola Esperantisto (Esperantysta polski). Monata revuo, organo de la
Poluja E-istaro. En lingvoj E-a (plejparte) kaj pola. Unue organo de l loka ES
en Lvovo, julio 1906. En jan. 1908 la revuo eliras jam en Varsovio. efred. d-
ro Leono Zamenhof, eldonanto kolonelo J. Gnther is 1914. Dum kelkaj
unuaj jaroj de l milito la revuo ne eliradis. En 1923 (post 1-a Tutpola E-
Kongreso) la redakcion transprenis Karolczyk, L. K. kaj eldonadis in sufe
regule, sed en malgrandigita formato. De 1926 ofciala organo de PED.
E. WIESENFELD.
Pola Folkloro kaj Popolkanto. Originale de S. Grenkamp. 1933, 64 p.,
kun muziknotoj kaj bildoj. En koncize komponita verketo oni unue
renkontas historie geografan skizon kaj in sekvas sintezo de la popola
karaktero; en tria apitro la verkinto traktas la popolan poezion kaj en la
sekvanta la popolan kanton. (Jojo, Svenska Arbetar E-isten, sept. 1934.).
Polgr Izoro Jozefo, hungaro presisto. Nask. 13 ag. 1883 en Temesvr
(nun Timigoara en Rumanujo). Laboris kiel kompostisto en Budapest, en
Svisujo, de 1908 en Paris. En 1912 reiris al Budapest, kie li restis is 1914; tie
li kunfondis HESL. Reiris al Paris, kie li estis multajn jarojn dir. de presejo.
Post la morto de lia frato Viktor P. li akiris la Centran Presejon E-istan (v.) en
Paris. Multnombraj paroladoj, artikoloj kaj kursoj. Verkis gramatikon por
hungaroj, 1913, sep eldonoj.
Polgr Viktoro, franco el hungara deveno, presisto. Nask. 15 jan. 1877
en Temesvr, mortis 9 jul. 1933 en Verrieres-le-Buisson, apud Paris. Laboris
unue kiel kompostisto dum ok jaroj, iris al Paris en 1904, kie li estis dungita
kiel laborestro de l Presa Societo E-ista, kies posedanto li fariis en 1908. Tre
aktiva prop-isto, fervora defendanto de la netuebleco de la Fundamento.
Gvidis E-kursojn dum 10 jaroj en Parizaj lernejoj Kiam s-ro Cart tiom
energie batalis por fondi la SFPE, li trovis la helpon de s-ro Polgr, kiu, tiam
tute malria, tamen eldonis je sia propraj kostoj la du a tri unuajn jarlibrojn
de tiu naskiinta societo kaj tiel ebriigis ian kreadon. (,E' 1933, p: 155.)
Polico. Estas merito de la iama hungara polica inspektoro, Agusto
Marich, kolekti unue izolulojn al unueca organizo. En 1908 li eldonis la
gazeton Polica Revuo, sed monmanko tre balda esigis in. En 1911 la
prez. de la P. Klubo E-ista de Paris A. Miguiere kaj ia sekr., E. Tison,
policinspektoroj, fondis la Int. E-istan P. Asocion kaj eldonis revuon Int. P.
Bulteno. Samjare en Antwerpen fondiis E-ista P. Asocio, kiu ne etendiis al
aliaj landoj. La milito esigis amba unuiojn.
En 1922 Marich eklaboris, en Budapest eldonis novan revuon La
Policisto. Dum la UK en Nrnberg 1923 policistoj el 6 landoj fondis la Tut-
mondan Polican Ligon (TPL), la iniciato de Marich, kiu nomiis enerala
direktoro. Iom post iom Marich agis tute memvole, fondis pliajn ligojn
profesiajn, celis unuigi iujn kune kun la anoj de TPL en Tutmonda Ligo de la
Ordo. Li emis ordigi la ordon kaj fne atingis aoson kompletan. Li uzis
fantaziajn statistikojn pri milo da membroj kaj sekretarioj, dare ekspe-
rimentis per provoj la subitaj ideoj: Malgra promesoj kaj certigoj, La P-isto
aperis ne regule, iujare nur kelkfoje, is fne en 1928 i malaperis. Post
dujara silento li ekeldonis en Nederlando La P-iston mimeografte, ajnigante
plenan interkonsenton de la liganaro.
Multe da energio, tempo kaj mono estis perditaj per la agado de
Marich, sed per helpo de ICK kaj UEA la reorganizado de la ligo iom post
iom sukcesis. Vicprez P. Beier, dir-oj A. Pohle kaj P. Teuchner, efas. A.
Grafe dissendis dumil alvokojn al iuj liganoj por inviti ilin, fondi novan pli
bonan ligon. Rezultato: centoj de la enregistritaj anoj ekzistis nur sur papero,
krom 50 anoj el Leipzig apena la sama nombro de la iamaj anoj de TPL
respondis kaj deklaris realion al la nova ligo, kiu nomiis Int. P. Ligo (IPL,
1930, Dresden). Prez. fariis d-ro M. Ruth en Bern, liga dir. Teuchner en
Leipzig, efas. A. Grafe en Chemnitz, red. A. Pohle en Dresden. IPL
interkonsentis kun UEA pri reciproka interano de servoj.
efe post la mondmilito diversaj registaroj kaj magistratoj interesiis
pri E kaj ia enkonduko en la polico. Specialaj kursoj por policistoj efektivis
en 1907: Stockholm, en 1909: Bucuresti, Galatz, Dresden, Godesberg, en
1914: Paris, en 1916: arbin, en 1921: Lisboa, en 1923: London, en 1924:
Athen, Leipzig, Linz, Wien, Tallinn, en 1925: Warszawa kaj iuj pli grandaj
urboj de Pollando, Graz. Antwerpen, en 1930: Berlin, Antwerp en, en 1931:
Oslo, Oecu (Japanujo), Kolding, Riesa, Hamburg, Lisboa. Dume en aliaj lokoj
nenomitaj en polica rondo nur ekfamis la lernado, sed en la nomitaj urboj
enerale oni fondis grupojn, kies parto trovis registaran kaj magistratan
subtenojn. En 1923, 1924, 1926 la sakslanda ministerio de interno pagis E-
kursojn el tata kaso en Leipzig, Chemnitz, endarmaj stacioj Arnsdorf kaj
Rodewisch sub la kondio, ke la kursa partopreno estu deora devo. En 1927
la saksa tata policadministracio aplikigis la ekzamenregularon por fremd-
lingvaj lernantoj anka por E. En 1930 en Berlin la policprez. disponigis por
tri eh-kursoj kun pli ol ducent policistoj instruejon senkoste kaj iujn
elspezojn por instruado pagis la prusa ministerio de interno. En 1921 la
sakslanda kaj en 1926 la prusa ministerioj dekretis, ke E-policistoj portu post
sukcesa ekzameno la E-insignon. Enkonduko de E en policaj lernejoj okazis
en 1920 Madrid, en 1924: Bucuresti, Wien, Linz, Weimar, Hann-Mnden. En
1921 la polica direkcio en Leipzig ordonis establon de E-deorejo, sekvinta la
ekzemplon de Dresden.
Ni aldonas ankora, ke multloke la E afero bone komenciis, sed post
fnio de la kurso la intereso malfortiis kaj fne esis, kvankam la dekretoj
publikigitaj ankora validas. Gravan rolon ludos la uzado de E en la
kriminala fako kaj IPL atendas tion post ne longe.
Komence de 1933-a jaro IPL ricevis gravan instigon. Akceptis la ofcon
kiel ligprezidanto Mouton, Conseiller d'Etata, Prefekturo de Polico, Paris.
Policfaka gazeto Int. Polica Bulteno de 1911 is 1914 organo de IPEA
reviviis, aperinta kiel monata polica fakrevuo kaj ofcala organo de IPL,
kvina jaro dua serio No. 1. (No. 16) junio 1933. Administranta redaktoro:
Schwartz, Inspecteur de police spciale, Strasbour Meinau. Rue
Engelhardt. Francujo.
PAUL TEUCHNER.
Poliglota Vademecum de int. Farmacio. Kompilis C. Rousseau. 1911,
288 p. Enhavo: Profesia vortaro nalingva. Multaj formuloj eltiritaj el
farmakopeoj eropaj, amerikaj, japana; Formularo de multaj preparaoj, ktp.
Polizoidis Laskaris, greko, tabakvendisto en Sidirokastro. Nask. 1895
en Melenikon (Makedonio). Fondis grupon estas unu el la plej fervoraj H E-
istoj.
Poljanskij Sergej Feodorovi, ruso, ofcisto. Lernis en gimnazio en
Simbirsk (nun Uljanovsk) kaj poste en universitato en Kazan. En 1887 kune
kun Lenin li estas eksigita el la Kazana universitato pro partopreno en
studenta kunveno. Atoro de Kurioza sunhorloo, unu el la plej malnovaj
originalaj E-verkoj. Fondinto de E-Societo en abarovsk e Amur (1899), la
unua ES en Ekstrema Oriento. Poste laboris en Kielce, Petrozavodsk kaj nun
en Leningrad.
Pollando, Ilustrita Gvidlibro tra -. Originalo de diversaj atoroj 1927,
116 p. kun landkarto. Konatigo de la vidindaoj de la tuta tando (kune kun
Danzig), kun historia notoj.
Pollen John LI. D., irlandano, juisto ktp. Nask. 3 jun. 1848 en King-
ston, mortis per enfalo en la maron e insulo Man, 18 jun. 1923. Restadis en
Hindujo 1871-1903. ie en Hindujo kaj e vojaado orientlande li
propagandis E-n. Unu el la Trio por la Tria. Prez. de BEA, 1904-12. Verkis
hindustanian losilon, verajne balda presotan.
Pol-Pomeranio. Verkis K. Smogorzewski, el la franca tradukis S.
Grenkamp-Kornfeld, 1932, 128 p., 22 entekstaj kartoj 4 plurkoloraj kartoj.
Libro pri la germana-pola problemo, precipe pri la koridoro, el pola
vidpunkto.
Poltavski S. P., ruso, literaturisto en Saratov. Verajne la unua rusa
urnalisto, uzinta E-n, kiel senperan praktikan ilon por lit. interrilatoj kun
eksterlando kaj artikoloj pri rusa socia-politika vivo, verkitaj en E, estis
presitaj en eksterlandaj gazetoj. Kelkaj liaj rakontoj kaj versaoj aperis en
Ruslanda E-isto, La Simbolo, La Ondo de E. S.
Polujo. Anta la mondmilito P. kiel sendependa tato ne ekzistis, sed
dividita je tri partoj en 1795 i estis regata de Rusujo (t. n. Pola Reo-
lando), de Astrujo (Malgranda P. a Galicio) kaj de Germanujo (Granda P.).
La parto regata de Rusujo pro mallongeco nomota plue P. estas la
patrujo de E kiel anka de ia kreinto.
La historio de E en P. havas anka praperiodon, kiam ekzistis nur la
prototipo de E, la t. n. Lingwe Uniwersala. 5 dec. 1878 Z gimnaziano
festis kun siaj gimnaziaj kolegoj la ekvivigon de la lingvo. La tiutempa
kredo de Z la lingvo jam havis sian difnitan formon kaj la atoro jam
komencis verkadi en tiu lingvo. Tiutempe la solaj E-istoj vivis en Varsovio. La
unua E-isto estis iu Waldenberg, kiu tiam kunfestis la solenon de Lingwe
Uniwersala, (kaj kiu poste pri la efektiva E preska ne okupiis).
Ekde 1878 Z studas la viveblecon de sia lingvo. Intertempe li ekkonas
Volapkon kaj forlasas sian lingvon por atendi kaj konvinkii u Volapk
respondas la kondiojn bezonajn por L. I. Post kelkaj jaroj Z disrevias pro
Volapk. Tiam estis anka granda la merito de tia patro, kiu lin uste
helpadis en tiu analizado kaj instigadis al iama perfektigado, por ke la lingvo
aperu anta la mondo jam en senriproa stato. Tiu faza daris 9 jarojn.
En 1887 Z prezentas al ni la fnitan formon de L. I. En Varsovio eliris la
21-an de majo la unua broura (en rusa lingvo) pri E. En la disvastigo helpis
al Z liaj parencoj. Iom post iom revenas eoj. Z komencas enregistradi iun
nomon revokantan, kolekti subskribojn.
En la unuaj jaroj, t. e. is 1893 nur izoluloj, havantaj iajn rilatojn kun la
familio ekinteresiis pri E pro simpla scivolemo. Kiam la ideo pri L. I.
komencis pro la progresoj de Volapk penetri la gazetajn kolonojn,
komencis jam tie kaj alie interesii pli serioze diversaj homoj, kaj turnadis sin
al la atoro kun diversaj demandoj.
La unuaj sonoj E-aj adiis inter Z kaj In. Antoni Grabowski (ne
kalkulame la e-ajn babiladojn inter la Z-aj familianoj). Inter la unuaj in-
teresiantoj estis la poeto Leo Belmont kiu jam en 1887 skribis entuzi-
asmoplenan leteron al Z. Iom post iom aperadis aliaj apostoloj de E, precipe
inter la studenta junularo.
Pri movado en tiuj tempoj oni e ne povis revi: de unu fanko la regis-
taro (rusa) rigardadis malfde je ia ajn organizita movado, alifanke la polaj
societoj, kiuj estis devigata batali por sia nacia lingvo kaj kiuj bone konsciis
kiom forte la rusa registaro penas ekstermi la polan nacian senton, anka
suspektadis ion en tiu i movado: u ne kaas sin sub tiuj pioniroj iaj agentoj
de la rusa registaro? Do la eklernado de E en la unuaj jaroj en P. okazadis
individue, arani movadon ofcialan estis tiutempe neeble.
Kaj tamen, malgra tio, P. partoprenis en la disvolvigo de E plej aktive
kaj donis ekde la unuaj tempoj al la mondo la plej eminentajn E-istojn. Nur
citi tiajn nomojn kiel Grabowski, Kabe, Belmont, Zakrzewski, Wasniewski,
Rbin, Brzostowski, Neumann.
La unua kunsido, dum kiu estis tuita la temo pri ia ajn organizo,
okazis 2-an de dec. 1893 en Varsovio en la loejo de la studento St. Goldberg.
eestis kvin personoj (inter kiuj la sola nun vivanta W. Rbin). La kunsidoj
poste okazadis pli malpli regule, sed iam ankora ne leigite. Z tiutempe ne
troviis en Varsovio kaj la grupeto transsendis al li en Grodnon siajn salutojn.
Intertempe E diskoniadis en Eropo. Tie kaj alie malfermiadis soci-
etoj. Anka en Rusujo tia societo malfermiis kaj agis jam tute malkae,
lalee. La varsovia grupo, volante agi anka malkae, fariis flio de tiu rusa.
Kaj la 6. dec. 1904 (uste 11 jarojn post la fondio de l unua neleigita
grupo) la varsoviaj E-istoj fondis la unuan ofcialan organizaon E-an en P.
Varsovia Societo E-ista. Z, kiu intertempe ree eklois en Varsovio, rifuzis
funkcion kaj tial fariis prez. Grabowski, vicprez. Leo Belmont, sekr. Kabe
kas. Zakrzewski, kaj bibliotekisto Brzostowski. Malgra, ke en Rusujo la
kondio tiutempe estis plej fatalaj (milito kun Japanujo revolucio en la lando,
malfdo de la pola socio al io, kio havis ion komunan kun rusoj kaj la
varsovia societo estis flio de la rusa suspektemo al la E-istoj mem), la
nombro de la E-istoj post la unua jaro atingis jam 70.
La la regantaj tiam kondioj, nenia presao povis aperi sen la permeso
de la rusa cenzuro. La sola inter iuj rusaj cenzuristoj, kiu posedis E-on, lois
en Peterburgo kaj eldono de E-a organo en Varsovio ne estis ebla. La polaj E-
istoj estis devigataj kontentii per la Nrnberga Esperantisto.
La pola teritorio en tiu tempo estis dividita inter tri regnoj. iu el tiuj
tri partoj: Polujo (rusa), Galicio (astra) kaj Grandpolujo (germana) havis
sian apartan politikan kaj ekonomian vivon. Tamen la spirita kunvivo
precipe inter la rusa P. kaj Galicio ne estis interrompita. La gazetaro
eliranta en unu terparto estis legata en la dua, libroj eldonataj en Galicio estis
multe disvendataj en la Rusa P. kaj inverse. Tiel la interrilatoj inter tiuj du
landpartoj estis sufe viglaj.
En Galicio la E-a movado komenciis per individua ekkono de E. Nur
izoluloj en plej grandaj urboj komencis propagandi. Sub la astra reimo tio
ne renkontadis malfacilaojn kaj tial balda naskiis organizita movado. 1906
povas esti konsiderata kiel ofciala dato de E movado en Galicio. Tiam
fondiis jam grupoj en Krakovo kaj Lvovo (tiam nomata en la E-aj ofcialaoj:
Leopolo) urboj, kiuj farias la bazoj de l disvolvio de E en Galicio. El tiuj i
urboj propagandistoj disvastigas E-n tra la provincaj lokoj, fondante tie kaj
alie fliojn kaj subtenante ilin en momentoj de bezono.
La amba grupoj tre fervore kaj fruktodone laboris. La Krakova eligis
poste tre konatajn E-istojn prof. Bujwid, Kuhl, d-ro Rosenstock, Kaszycki,
Alfus, Grenkamp kaj aliajn. La Lvova anka laboris fervore, anka i edukis
poste fervorajn E-istojn: d-ro Fels kun edzino, d-ro Mikolajski: Lazica,
Schntzer, Wierzchowski, k. a. Plej granda ia merito estas tamen tio, ke en
julio 1906 aperas la unua numero de Pola E-isto organo de Societo
Esperanto en Leopolo iumonate ka regule eliranta.
Kiam post du jaroj tiu i revuo transportis sian eldonejon aliloken,
Mikolajski komencis la eldonon de l unua faka E-a revuo: Voo de Kura-
cistoj. En Lvovo en 1908 estis anka fondita la unua Teknikista Grupo de E-
istoj, kies animo estis W. Giercuszkiewicz. La Lvovaj E-istoj balda komencis
la propagandon la vasta stilo.
En multaj provincaj urboj estis malfermitaj kursoj. Tiel do fondiis
grupoj en Tarnopol, Nowy Sacz, Sanok, Belz, Sambor, Stryj, Tarnw,
Stanislaww, Jaroslaw kaj tre multaj aliaj. En Pola E-isto red. de St. Lazica
komencis balda kunlabori ne nur lokaj samideanoj. Anka Krakovo kaj e la
translima Varsovio evidentigis sian helpemon kaj per abonado kaj
kunlaborado. La plumoj de Z, Leono Z., Grabowski, Belmont, Kabe kaj aliaj
tre ofe plenigadis la kolonojn de la Lvova revuo.
La polaj E-istoj el la rusa terparto fne akiris la eblon havi sian
organon, kiu, kvankam aperante eksterlande, tamen estis ja voo de l pola
E-istaro. La pola E-istoj jam delonge estis pledintaj, ke la rusa registaro leigu
polan societon, t. e. ne nur por la urbo Varsovio, sed por la tuta pola tero,
regata de Rusujo (kun rajto malfermadi fliojn). Tio estis anka bezona por la
normala disvolvo de E en P., ar iu nova societo fondiinta estis devigata
klopodi pri nova leigo, kio plene dependis de la lokaj estraroj, kiuj ne
iam rapidis permesi. Tial estis pli oportune ne malfermadi novajn societojn
nur fliojn de la jam ekzistantaj.
La politikaj kondioj en P. iom mildiis, post la rusa revolucio en
1905-6 la popolo ricevis iom da libereco. En 1908 la poloj fne sukcesis leigi
sian societon. Pola E Societo
gajnis la simpation de la polaj medioj, kiuj iom post iom komencis fde rilati
al i. En 1908 la varsoviaj samideanoj eldonis lokan gazeton.
La redaktejo de Pola E-isto transiris tiam Varsovion, kie komenciis
ia foranta periodo. Dum jaroj kolonelo Gnther fnancis ian eldonon kune
kun iaj multaj literaturaj al- kaj eldonoj. La efred. estis d-ro Leono Z.
Kunlaboris Z, Grabowski, Kabe, Zakrzewski, Brzostowski k. a. La redakcio do
kunigis la polajn plumojn de iuj terpartoj. Sed ne nur pola plumoj tie trovis
lokon. Eminenta eksterlandanoj (Cart, Lengyel) sendis siajn ellaboraojn. La
revuo eliradis regule (dulingve) is la eksplodo de milito.
Ekde 1908 la pola E-istaro laboradis tre vigle kaj sukcese sur la
propaganda kampo. Ofaj prelegoj (alvenadis eksterlandanoj kaj prelegadis:
Parrish, Privat k. a.) teatraoj, koncertoj, kursoj ktp. allogis iom da in-
diferentuloj. Kaj la pola E-istaro volis inviti la tutmondan samideanaron al si.
Sed la rusa registaro ja ne iujn el la eksterlandano enlasus (ekz.: socialistojn
liberpensulojn kaj aliajn nefdindajn personojn), krom tio: Polujo ja ne estis
mastrino e si hejme (kiel tion priskribis Grabowski en sia salutpoeziao
La reveno de l Filo dum la UK. en Krakovo).
Ree venis helpe la transliniaj fratoj el Galicio. Kaj en 1912 okazis im-
pona jubilea UK en la muroj de l malnovega urbo, iama rezidejo de la polaj
reoj Krakovo, kiu allogis 1000 E-istojn de la tuta mondo. La brila
kongreso kontribuis forte al plua disvastio de E en P. Aperadis novaj grupoj,
novaj kursoj farigis vigla movado. En kelkaj lernejoj kaj gimnazioj E estis
enkondukita (instruis Grabowski, Lipski k. a.) En la Krakova Universitato
fondiis grupo (gvidis Kriss, Kronenberg).
Sed jen venis en 1914 la mondmilito. P. fariis tereno de la plej grandaj
fajroj. Ekde 1915 P. jam ne havis sian rusan mastron. Anstatae venis
germana kaj astra. Nun la polaj teroj ne estis dividitaj inter si per limoj. En
1917 renaskiis la E movado en Krakovo. ar la pleja parto de la iamaj
aktivuloj servis en la milito, oni devis komenci ion denove. En apr. 1918 la
grupo jam aperigis urnalon E-ista Voo sub red. de S. Grenkamp Kornfeld.
En Varsovio la movado ekzistis nur kiel simplaj renkontoj de samideanoj u
en kafejoj, u e la atoro de E. Sole la multjara delegito de UEA, Ober-
rotman, kuradis de unu E-isto al alia por enkasigi kotizojn tiam la sola
simptomo de la vivanteco de E.
En 1917 la pola E-istaro travivis grandan ekskuon: la morton de la
Majstro. Oni aranis la funebran ceremonion kun ebla soleneco. (v. En-
tombigo de la Majstro.)
La galiciaj samideanoj balda revivigis e si la movadon kaj per sia
organo E-ista Voo, kiun ili disvastigadis anka en la ceteraj partoj de P.
kazis la revivigon de E anka en Varsovio. Intertempe en 1918 P.
liberiis de iuj okupantoj kaj fariis sendependa tato kaj iuj iaj terpartoj
ree unuigis. En 1919 fondiis en Varsovio la unua laborista (klasbatala)
societo Laboro, kiu balda evidentigis tre viglan agemon. En 1921 fondiis
la E-ista rondo Konkordo. iuj i societoj agadis tre energie kaj fondadis
multe da flioj.
En 1922 estis organizita la Unua Tutpola E-Kongreso, kiu havis brile-
gan sukceson. La tiama efulo de la tato Jzef Pilsudski sendis sian
reprezentanton (generalon Jacyna), S-ino Klara Z, edzino de la Majstro,
eestis, la tuta loka kaj provinca gazetaro ekinteresiis kaj E ekde nun havis
malfermitajn pordojn en iuj ofcialaj institucioj.
En 1923 malfermias ankora unu tre vigla rondo en Varsovio: AERO
(Akademia E Rondo). Tiel do Varsovio posedas jam kvar societojn. Iom post
iom en tiu urbo fondias iam novaj (fakaj) societoj, kio kontribuas al la iam
plia populario de E. Anka la provinco jam ekmoviis. Post la I. Tutpola
Kongreso fondiis societo en Bialystok, Bydgoszcz, Lodzo, Ploc , Wilno ktp.
Krom tio anka komencas disvolvii en P la internaciaj societoj (UEA,
TEKA, SAT, ISAE, IKUE k. a.). La movado jam komencas dispartiadi. Tial
ofaj konferencoj inter iuj societoj por unuecigi la planon de l propaganda
taktiko estis bezonaj. Okazadas ofe tiaj interkonsultoj, konferencoj kaj
kongresetoj (kelkfoje e po kelkaj dum unu jaro).
Samtempe laboris tre vigle en Varsovio la Monumenta Komitato por
starigi la monumenton sur la tombo de Z. En tiun komitaton (sub prezido de
d-ro Robin kaj sekretarieco de Wiesenfeld kun la aktiva partopreno de Klara
Z) estis invititaj reprezentantoj de iuj societoj en P. Rezulte de tio okazis la
16-an de apr. 1926 je la naa datreveno de morto de Z solena malkovro de l
Monumento.
En la sama jaro okazis en Krakovo kongreseto de iuj polaj societoj kaj
oni decidis unuigi la tutan Polan movadon per unu organizao. Tiel naskiis
la isnuna reprezentanto de la tuta E movado en P. PED (Pola E.
Delegitaro), al kiu kun fuo de la tempo aliis preska iuj societoj en P. Ekde
tiu tempo la E societoj laboras tre intense.
La Varsovia AERO gvidas senese multajn kursojn (po 8-10 dum unu
jaro), aranas prelegojn, akademiojn, E-semajnon, ekskursojn, kongreska-
ravanojn ktp. La societo Konkordo evidentigas ne malpli energian vivantecon
(por propraj kostoj dufoje sendis sian delegiton al Int. Kongresoj U. K. en
Vieno kaj enevo). Pola E Asocio (la iama Pola E Societo intertempe anis
sian nomon) aranas kelkajn siajn proprajn konferencojn kaj e kongresetojn,
revivigas la organon Pola E-isto.
En aliaj urboj la laboro iras ne malpli vigle. Menciinda estas speciale
Bialystok, la naskiurbo de Z kaj Lodzo, kiuj la unuaj akiris en P. la stratojn
Zamenhofajn. Anka Krakovo, kiu ekde 1926 fariis la sidejo de PED, ne
restas malantae kaj kunvokas la duan Tutpolan Kongreson en 1928 al
Krakovo.
En 1927 la varsovianoj aranis imponan manifestacion UK en Danzig
venis fni siajn du lastajn tagojn al Varsovio kaj fari pilgrimon al la tombo de
la Mastro. Tiu preskakongreso donis la eblon al la tutmonda E-istaro viziti
la tombon de Z.
PED kiel efgvidanto de la movado tenas iujn risortojn en siaj manoj
kaj regulas la planecon de la propagando kaj disvolvo. Pola E-isto fariis
jam ofciala organo de PED kaj transportias Krakovo, kie in redaktas kaj
regule eldonadas prof. Bujwid kaj Hodakowski kun la administro de L.
Kutscher.
En 1929 okazis la tria Tutpola Kongreso dum la fama ekspozicio en
Poznan. Kaj tiel jam regule iujare landa Kongreso E jam estas respekte
vidata en ofcialaj rondoj. La Ministerio Eksterafera jam kunhelpas (kaj
subvencias) la eldonon de Gvidlibro tra Pollando kaj Gdansk, la prez. de la
pola respubliko akceptas delegacion E-an, en la universitatoj okazas ofcialaj
lekcioj. En 1928 la plej nevenkebla fortikao anka cedis: La 15 XII. tra la
radiostacio en Varsovio disadiis la unuaj E-aj vortoj de Wiesenfeld. Ekde
tiu tempo iujare je la sama dato Wiesenfeld parolas tra la pola stacio en E.
En 1930 okazis la unua invito je U. K. tra radio: Wiesenfeld en la nomo de
PED faris inviton al Krakovo por 1931. En 1934 la Pola Radio jam regule
disadigadis E-ajn prelegojn.
PED agas senese. iujare okazas iaj konferencoj dum kongresoj tut-
polaj. En 1930 la IV. kongreso okazis en Lodzo (solena malkovro de tabulo en
la strato Zamenhofa, radioparolado, ofciala leigo de la Pola Instituto de E,
fondita dum la I. Tutpola E. Kongreso en 1922 k. a.). En 1931 duafoje okazis
U. K. en Krakovo. Kaj la poloj aranis e du postkongresojn. Unu tuj
senpere post Krakovo en Varsovio, kie okazis pilgrimo al la tombo de Z kaj
malkovro de honora tabulo sur la domo, kie lois Z e strato Zamenhofa 9.
La Kongresanoj el Varsovio veturis Bialystokon por eesti la duan post-
kongreson, kie okazis la inaguro de belega impona monumento de Z en la
eesto de reprezentantoj de la loka registaro.
En 1932 la V. landa kongreso okazis en Lublin. En 1933 la VI. okazis
kun la plej granda soleno en la salonoj de la Varsovia urbdomo sub honora
protekto de l prezidanto de l Pola Ministraro.
irka 40 agemaj grupoj, kelkcent regule funkciantaj kaj multe vizitataj
kursoj, ofaj prelegoj, ofaj artikoloj en la iutaga gazetaro, sistemaj prelegoj
tra radio, io i donas plenan fdon, ke la movado en P. nuntempe iras per
grandajpaoj antaen. Preska iuj tataj kaj komunumaj registaroj estas
favoraj por la movado, socio (en iuj siaj medioj) rilatas respektplene al tiu
ideo, la gazetaro, is nelonge obstina, nun gastame lokigas artikolojn, ofe e
specialajn fakojn pri E, e eldonistoj mem invitas atorojn. En la Varsovia
tata blindul-instituto E estas enkondukita ofciale kaj devige por iuj
lernantoj de la vesperaj kursoj. En 1932 la Instituto akiris la unuan elektran
Braillepresejon kaj la unua de i eldonita verko estas lernolibro de E.
Societoj. PE Delegitaro (PED), reprezentanto de iuj E societoj en P. i
kreiis en 1926 post longaj kaj nesukcesintaj provoj. is nun PED
sukcesplene funkcias kaj akiris prestion en P. iujare i organizas landajn
kongresojn kun komitataj konferencoj. iaj organoj estas: Ekzekutiva
Komitato (nuntempe en Krakovo, prez. prof. Bujwid, sekr. J. Alfus) Plena
Komitato, Konferenco, kaj la revuo P E-isto, PE Asocio, la unua organizao
en la historio de E en P, fondita en 1908 en Varsovio. i ne okupas la lokon
de la nacia asocio, nur egalrajte kun multaj aliaj polujaj societoj apartenas al
la PED. Longan tempon i estis la sola societo E-a en la rusa P. kaj tial e
pretendis je rajtoj de nacia societo. E Rondo Konkordo, Varsovio, kies celo
estas disvastigi ne nur E-n: sed anka ian internan ideon, fondita 18 majo
1921 la instigo de Z, fondintoj. Wiesenfeld, J. Litauer, Ign. Telchfeld.
Komence Konkordo havis la taskon farii movado, tiucele estis direktita
propagando tra iuj landoj de Eropo. (En Francujo estis jam pli ol 20
grupoj.) Okazis dum la UK en Vieno kaj enevo int. fakaj kunsidoj iafoje ku-
ne kun la pacifstoj. Laste i limigis sian laboron je loka grundo kaj estas unu
el la plej agemaj grupoj. Laboro, lab. E-ista Asocio, unu el la plej efaj
klasbatalaj societoj en P. fondita en 1919. Ekzistas 12 flioj kun centrejo en
Varsovio. Li apartenas, kiel iuj aliaj societoj, al PED. P Instituto de E. i
komencis sian vivon kiel provizora instituto anta la I. Tutpola E Kongreso
en 1922 en Varsovio. La kongreso (3-5 jun.) ofcialigis in kaj elektis kiel
unuan gvidanton Wiesenfeld, kiu gvidis in dum multaj jaroj (aranis
ekzamenojn, paroladojn radioprelegojn ktp.) En 1930 la Instituto estis
registrita e la registaro kaj ia centro estis translokigita Krakovon. La
Instituto estis siatempe registrita kiel nacia flio de la Int. Instituto de E.
La Pola Literaturo estas jam de la komenco multe reprezentita. La
nomon de Orzeszko famigis Z per la traduko de Marta. Grabowski liveris al
la E-istaro tre multe da polaj juveloj, el kiuj ni citu: S-ro Tadeo de
Mickiewicz, Pekoj de l Infaneco de B. Prus, Mazepa de J. Slowacki,
Halka (unua opero en E) de Wolski, En Svisujo kaj Patro de Pestuloj de
J. Slowacki, Consilium Facultatis de J. Al. Fredro, Leono Zamenhof liveris al
ni: Aspazio de Swietochowski, Protesilas kaj Laodamia de Wyspianski,
verkojn de Reymont ktp. Kabe: Faraono de Prus, Fundo de Mizero de W.
Sieroszewski, La Interrompita Kanto de M. Konopnicka k. a. Aliaj verkoj:
La Neo de Przybyszewski (trad. Ficowski), i La Tria de Sienkiewicz
(Grabowski), Ni Sekvu Lin de Sienkiewicz (Kuhl). Quo Vadis de
Sienkiewicz, (trad. Lidla Zamenhof). El aliaj polaj atoroj konataj estas en E:
Balucki (trad. Ender kaj Grenkamp), Belmont (mem E-isto), Zeromski k. a.
Nuntempaj polaj atoroj: Tuwim (mem E-isto), Wittlin (trad. Wiesenfeld),
Rzewski (trad. Domostawski) k. a. Poloj laborantaj ageme sur la lit. kampo de
E: Zamenhofoj (Lud., Leono, Felikso, Lidja), Grabowski, Kabe, Zakrzewski,
Brzostowski, Bujwid, Kuhl, Wiesenfeld, Dratwer, Dreher, Grenkamp, Alfus,
Zawada. Originalaj verkistoj: Forge, Belmont, Karolczyk, Lejzerowicz, Sapiro
k. a. Sciencaj verkoj: Kvin prelegoj pri bakterioj (de prof. Bujwid), Estetiko
en Medicino (K. wiecicki) k. a. Kolektverko: Antaen Kun Kredo (eld. Po-
la E-isto, 1912).
Aldono. Apartajn biografojn de . 60 polaj E-istoj oni trovas sub la
litero de iu meritulo. Ne iuj tamen estas tie troveblaj pro diversaj kazoj
(manko de loko a materialo, ktp). i-loke ni mencias kelkajn nomojn de
agemaj a verkemaj pioniroj polaj. Ili estas (a estis): d-ro Chybczynski (red
de La Kuracisto), St. Czarnowski (vortaro kaj lernolibro), Kaz. Do-
moslawski, d-ro I. Dubrowicz, d-ro J. Geliebter el Zamo, M. Guterman
(vortaro), f-ino Emilja Hermelin (nevino de Z), F. Hiller (atoro de E-a
opereto), Jurysta, d-ro Karlsbad, J. Kaszycki (Krakovo), M. Kaus, J. Kostecki
(L. K.), Cz. Kozlowski (Petaloj), L. Krysta, A. Lipski, F. Lotto, O. Kuzma,
Maske (polo eksterlande), J. Mikulski (artisto drama), d-ro P. Muszkatblat, d-
ro A. Naumann, s-ino H. Neuberg (Krakovo), Pankratz (membro de la pola
parlamento), Rudnicki, E. Ryttenberg (blinduloj), R. Rybczynski (lernolibro),
H Schntzer, W. Skalski (lernolibro) d-ro Sochacki el Deblin, A. Stankiewicz,
prof. Swiecimski (dir. de gimnazio, kiun li disponis por la Pola E-Societo),
prof. M. Sygnarski (lernolibro), St. Szabuniewicz el Moskvo, N. Szapiro
(agema eldonisto e-a, Br. Szczepankiewicz, S. Szyk el Wilno, M.
Trochimowski, J. Tuwim (plej fama nuntempa pola poeto), d-ro Wajsblum,
K. Wasilewski, L.Wiener (lernolibro), d-ro Wizel, Al. Zambrzycki (ced. de
La Farmaciisto) kaj K. Zajaczkowski.
Noto. Specialajn dankojn meritas pro grava helpo a kunlaboro: S-
o J. Alfus (Krakovo)
W. Pfeifer (Lodzo)
Dr W. Rbin (Varsovio)
Dr Sofo Zamenhof (Varsovio)
Dr Felikso Zamenhof
F-ino G. Spiess (Dancigo)
G. Berg (Stokholmo)
S-o H. Fischbach (Drahovice)
G. Vermandere (Antverpeno)
R. Kreuz (enevo)
F-ino E. Pastein (Varsovio)
H. Edelbaum (Varsovio)
E. WIESENFELD.

Pontz (ponc) Josef, germano, d-ro jura, notaria kandidato en Jablonec
a. N. (Gablonz, eosl.). Nask. 5 jul. 1895 en Haslau apud A. E-isto de 1909.
Aktive kunlaboris en la landa organizo, prezidis GEL.
Popov Aristo, bulgaro, instr. en vilao Dolna Orjaovica. Nask. 17 apr.
1870 en D. O. Aktivulo de . 1897. Lernolibro, artikoloj, paroladoj.
Populara Esperanto-Biblioteko estas fondita en Amsterdam 1933 de
neesperantistoj. i celis doni iumonate bonan romanon malkare al abo-
nantoj. i aperigis kvin numerojn, kaj poste esigis la eldonon.
Por Recenzo. Novelo, originale de Sturmer. 1930, 61 p. Brila pruvo
pri la mozaikarta talento de la atoro. Li estas nia plej hodiaa verkisto, kiun
amuzas la akvoguto, ar en i oni ludas la dramon de la mondhistorio. La
lingvo estas moderna, kuraa. (Szilgyi, L. M., 1931, p: 49.)
Porto Carreiro Neto (portu karejru netu), Luiz de Costa, brazilano, d-
ro, In., docento kaj asistanto e la Politeknika Lernejo de Rio de J. en. sekr.
de BLE kaj vicprez. de BKE, vicefdel. de UEA. Poeto kaj prozverkisto, du
trad. romanoj en manuskripto. Kunredaktas kompletan P-E Vortaron.
Portugalujo. La unua portugalo, trovebla en la E dokumentaro, estas
d-ro Costa e Almeida, kiu estis ano de la unua juanta komitato en 1895 kaj
multjarposte la unua LKano. La movado gutgute pligrandiis en Porto, kiam
la unua lernolibro aperis duonverkita de Heinlein Ferreira (1896). En Porto J.
A. Proenca kaj en Lisboa Rudolf Horner paroladis (unue 8 jan. 1907) kaj
kursgvidis unue sindonante kore al la movado. Jen la unuaj estraroj de la
unuaj grupoj (1909): Porta Grupo E-ista: hon. prez. H. F. Hveler (efe),
prez. Fernando Proenca, sekr. Madeira, Kas. Teixeira, dir. Ferreira da Silva,
Freitas Veloso, Moreira da Silva kaj Manuel Cunha. Lisbona Grupo E-ista:
prez. Bandeira de Melo, vicprez. Horner, 1-a sekr. Luzo Bemaldo, 2-a sekr.
Oliveira Coelho, kas. Pereira da Silva. Samjare en apr. aperis la unua n-ro de
la unua P E-Revuo, kies unua gvidanto estis Proenca. La unuan duonofcialan
favoron prezentis P Societo de Rua Kruco kun la eldono de 10.000 E-
gvidiloj, disdonitaj senpage al la sanigserva ofcistaro kaj al la membroj de la
societo (1912). La akcepto de E kiel lingvo permesata de la promilita centro
(1916) estis la unua ofciala venko; cenzuristo Kap. Acacio Lobo. En Lisbona
Verda Stelo la unua laborista E spertulo Costa Junior starigis por la LVS la
unuan labor-istan E Asocion (1917). Samjare Saldanha Carreira ricevis
permeson ofcialan de la Militministro kunporti la E distingilon; en la mondo
li estis la unua ofciro kun tia permeso. La prez. de la P Respubliko d-ro Sido-
nio Pais persone eestis gravan feston en la Nacia Teatro je honoro de Z
(1918). Aperis en la registara tagurnalo 8 ag. 1919 la unua ofciala permeso
al senpaga kurso de E en komerca lernejo. La ocialaj rezultatoj estas
enskribitaj en la granda registrolibro de la eneralaj ekzamenoj, kiuj okazis
sub la prezido de d-ro Antunes Coimbra, direktoro de la lernejo Ferreira
Borges kaj gvidataj de Luzo Bemaldo (eminenta E pioniro) kaj de la prof. de
la kurso, Saldanha Carreira.
En la unua periodo de la movado Proenca, Horner kaj Bemaldo estis la
sana cerbo de la movado; Godofredo, d-ro Costa Esteves, Acacio Lobo,
Eduardo Moreira iliaj viglaj helpantoj. Iliaj nomoj aperis iam tra kursoj,
paroladoj kaj artikoloj. Multaj efemeraj grupoj stariis kiel multaj kursoj en
metropola kaj koloniaj urboj. Kiam okazis la registarano en P en 1910, E
servis por detrui neverajn noticojn dissendatajn eksterlanden de la
malamikoj de la nova reimo. En 1916 la movado uis gravan favoron de
iutaga urnalo Jornal do Comercio e das Colnias, kiu malfermis rubrikon
sur la unuapao sub titolo: Ofciala Fako de la Komitato Por E en la
Komerco. La komitato estrata de Bemaldo redaktis pli ol kvindek artikolojn.
Pro sia agado meritas specialan mencion Lisbona E-Societo, en kiu sindone
laboris Adelino de Carvalho kaj Etelvina Silva. La laboristoj tra Lisbona
Verda Stelo kaj la Vero eldonis 6 n-rojn de la gazeto Laboro kaj poste 12 de
La Vero. En 1924 la societo Rondo Amikeco kaj aliaj fondis la PE-
Asocion, kiu nacia societo laboris vigle en la sidejo de framasona lernejo, is
kiam militistaj diktatoroj in okupis. De tiam PEA vivas kvaza nur en
potkesto 279 Lisboa, en la espero de pli favoraj kondioj. Saldanha Carreira
ofciale gvidis kurson e la Polico. La policistoj uzis kaj uzas E distingilon kaj
iliaj turismaj servoj estis kaj estas ofciale uzataj de la efdelegito de la P
Teritorio de UEA lanecese. Post fermo de la unua kurso la kursanoj
malfermis asocion PE Polica Asocio, bele meblitan de la efomandanto.
Dum 1925 aperis 6 n-roj de la ofciala organo de PEA efe per la donaco de
Teixeira Lino-Fundao (Esk. 12.000 S 00). Dum 1927-30 la movado dormadis,
nur la laboristaj E-istoj darigis konstante kaj senlace la propagandon, kiu e
nun estas tre vigla. Registrindaj nomoj: Costa Junior, Irmundo Barros,
Vicente Junior kaj Armando d' Almeida. La efaj nunaj laboristaj asocioj estas
Ligo de l Okcidentaj E-istoj, Antaen kaj Nova Vojo.
En 1932 la movado reviviis post parolado kaj kurso gvidita de Saldan-
ha Carreira anta la mikrofono de la Radio Stacio CT. 1AA Lisboa de Abilio
Nunes dos Santos. La instruo estis vera apostolado, la paroladanto proftis
iam la korespondaojn elvenantajn el la Asocio de Blinduloj, el la
Malliberejoj ktp., por sin turni al iuj, kiuj bezonis protekton kaj komforton
kaj beni ilin per ripozigaj, mildigaj vortoj. Kiel sekvo, la unua kongreso de
Radiotelefonio (1932) aprobis iesvoe tezon prezentatan de radioamantoj de
Barreiro, aklame apogante la decidojn de Kongreso de Radio-Kluboj okazinta
en Cannes. La konkludoj de la unua Nacia Kongreso, por ke E estu akceptata
kiel lingvo de la Radiotelefonio estas prezentitaj ofciale al la ministro.
En 1933 fondiis E-ista sekcio en Touring Club de Portugal. Pere de
ia agado oni sukcesis arani duonofcialan nedevigan E-kurson en la
komercaj lernejoj de Ferreira Borges, Veiga Beirao, Rodrigues Sampaio; of-
cialan nedevigan kurson e la polico; kaj kurson en Touring Club, kies vic-
prez., la fama verkisto D. Alberto Bramao prezidis iujn kunvenojn kaj
paroladojn organizitajn de la sekcio.
SALDANHA CARREIRA
Postnikov A., ruso, kapitano de rusa gvardio. Aristokrato, kavaliro de
multaj ordenoj pro partopreno en 28 bataloj dum la japana milito. Energia
prop-isto de E. En 1909 li fondis Ruslandan Ligon E-an, revivigis la gazeton
Ruslanda E-isto. En 1910 li organizis la I-an rusan E-kongreson. Sed li uzis
E-n anka por la malhonora kontraregna agado (la esprimo de irjaev)
kaj tio kazis al la plua E-movado en Rusujo tre senteblan ekbaton. En 1911 li
estis arestata kaj aljuata al degrado de la rangoj, senigata je la ordenoj kaj
klasrajtoj kaj kondamnata al 8-jara punlaborado. La Ligo kun siaj flioj estis
fermata de la registaro. .
Postnikov Feodor A. (ps. F. A. Post), ruso, nun usonano, kozaka of-
ciro, poste milita in. en Ruslando is 1905, in. kaj termezuristo en Usono.
Nask. 29 febr. 1872 en Kovno-Kaunas. Prez. de la unua ofciala E-Asocio
Espero, Petrograd. 1897-99, prez. de Vladivostoka Grupo, 1902--05,
konstruisto de unua E-a (?) Balono Espero dum rusa-japana milito.
Akcelanto de E en Japanujo pere de prof. Hasegavo. Organizanto de la unua
E-a rondo en Kalifornio, Berkeley, 1907, prez. de la tiea grupo kaj ia
kursgvidanto dum multa jaro. Multaj artikoloj en la unuaj E-revuoj La E-
isto; LI ktp., eldonisto de Pacifka Espero. 1915, 1925-28.
Poto, v. PTT.
Potstampoj. Dum la UK-j la potoj de la koncernaj landoj lokigas en
la Kongresejoj pot-ofcejon, en kiu la potaoj, elirantaj (el tiu ofcejo) estas
stampataj per speciala stampilo kun teksto dediita al la Kongreso.
La unua potstampo kun teksto E-a okazis dum la IX. UK en Bern
(Svisujo) 1913. ia aspekto: rondo, de radio 14 mm-a; interne de i dua
rondo samcentra de radio 8 mm-a. En la spaco (zono) inter la du rondoj
troviis (rond-ire) la jena teksto: IX. Universala Kongreso de Esperanto
Bern. En la interna rondo iras tra la mezo, horizontale du paraleloj, inter kiuj
estas spaco de 9 mm kaj trovias jena teksto: 29. VIII 13-3. Super tiuj
paraleloj, en la segmento, formiinta de la supera paralelo kun la interna
rondo, uste en la mezo trovias E-a stelo, irkaita de malgranda rondeto,
kiu tuas: supre la internan rondon kaj malsupre la mezon de la supera
paralelo. Ambafanke de tiu steleto (en la supra segmento) trovias po kvin
vertikalaj malkreskantaj linietoj. En la malsupra segmento (t. e. en la spaco
formiinta de la malsupra paralelo kun la malsupra parto de la interna
rondo) anka uste en la mezo trovias sama rondeto sed en i la svisa
blazono (kruco paralellinia, a, kiel oni nomas en la tipograf-arto: neon
linia) ksj ambafanke de tiu blazono samaj vertikalaj linietoj (kiel en la supra
segmento).
La sekvantan jaron, en 1914 la Pariza Kongreso anka havis Kongres-
stampon, sed en franca lingvo. Rondo de radio 13 1/2 mm (nur unu) kaj en i
rondtekste: 10-e Congrs Int. Esperanto (kaj alidirekte, sed anka rond-ire):
Paris. En la mezo de la stampo tri linioj horizontalaj, en la unua steleto;
en la dua 2-8 kaj en la tria 14.
La XI kaj la XII ajne ne havis Kongresstampon.
La XIII (1921) -havis, la XIV is la XVII (enevo 1925) anka havis.
La XVIII u havis mi ne adis (ajne ne)
La XIX is XXII (Oxford 1930) havis E-tekstajn.
La XXIII kaj la XXIV havis kun nacilingvaj tekstoj.
XXV (jubilea) en Kln ne havis Kongres-stampon.
E. WIESENFELD.
Potapik Nikolaj Stepanovi, ukrainano, sovetiano, laboristo. Nask.
1903. E-isto de 1929. Estro de la kultursektoro de Ukrainia Intersindikata
Konsilantaro, enerala sekr. de Ukraina komitato de SEU en arkov.
Kompilis kaj redaktis kolekton da arlikoloj pri socialisma konstruado en
USSR La paoj de Jarkvino, 1932.
Pouchot (puo) Georges, franco, prof. Nask. 20 sept. 1880 en Caluire
(apud Lyon). Sekr. fondinto de Amikaro E-ista de Lyon (1904), sekr. de la
Rodana Federacio. Adm. de SFPE. De 1905 gvidis multajn kursojn, publikajn
kaj ofcialajn (urbajn a lernejajn) kaj per radio (TSF).
Pragano Sigismundo, rumano, advokato en Bucureti. Nask. 5 jan.
1907 en B. Prop-isto de la E-istio en 1923, partoprenis la landan movadon,
gvidis kursojn, eldonis la rumanan losilon. De 1931 funkciis kiel Cseh-
metoda instruisto en Nederlando kaj Anglujo. Tradukis el la rumana
literaturo por diversaj E-gazetoj. Aperigis en 1928 la libron de E Relgis: La
humanitaristaj principoj kaj la Internacio de la Intetektuloj kaj trad. en 1932
(kun P. Firu) verkon Rumana Bonhumoro en elektitaj rakontoj, kiu ricevis
rekonon kaj monan subvencion de la rumana registaro.
Praha. efurbo de eoslovakujo; 848.000 loantoj. 13-a UK 31
jul. 6 ag. 1921; 2561 kongresanoj el 35 landoj. Grava ofciala simpatio.
Decido pri centra organizo de la Emovado. Samtempe 1-3 ag. okazis la
fondo kaj 1-a kongreso de SAT. Honorprez. H. Barbusse. Oni malakceptis la
netralecan starpunkton. Int. Konferenco Paco per Lernejo 16-20 apr.
1927, kunvokita de la Int. Eduka Ofcejo el eneve. E kiel nura traduka
lingvo. 14-a Int. Katolika E-Kongreso en 1929 en la kadro de la miljarfestoj
de s-ta Venceslav; 211 kongresanoj el 16 landoj.
Pratdesaba Josep, kataluno, astronomo, (posedas gravan privatan ob-
servatorion). Nask. 6 ag. 1870 en Vic. E-isto de 1906. Fond. kaj estis prez. de
l loka EG; prop-isto e sciencaj medioj.
Prelibroj (katolikaj). La unuan kat. prelibron verkis Beaufront
(1893, 46 p., dua eld. 1902, 65 p.), kiu en 1906 prezentis in al Papo Pio X-a.
Pluaj prelibroj: Katolika prearo, (v.) eldono de Espero Katolika, 180 p
1907. Spirita Juvelaro, 1910, 292 p. trad. el la nederlanda P. P. Pastro,
1910, 292 p. Migru kun mi, (v.) el la germana trad. Clemente, 1913. 336
p. Kat. Prelibro (v.) de Carolf 1922: 160 p. E-a Preareto por
katolikoj dum int. kunvenoj, 1924, 36 p. Kat. Preareto, 1929, 32 p.
Preareto de Carolf, 1931, 48 p.
Frato W. van ZON.
Preo sub la verda standardo. Poemo de Z, kiun li verkis en 1905
okaze de la I-a UK kaj deklamis en la fno de sia kongresparolao. . . el iuj
poemoj de Z estigas la plej ampleksan sentadon.,. Estas pulsado de la tuta
mondo, kiu donas vivon al i tiu poemo, kaj la koloron de l vivo. (Artikolo
de Behrendt en Kongresa jubilea Libro, 1933.)
Preller Frans Jozeph, nederlandano katolika sacerdoto kaj dominikana
pastro. Nask. 18 marto 1885 en Arnhem E-isto de 1907. Starigis kun J. P. L.
Niesten grupon en Nijmegen en 1909, helpis fondi NKEL, kies estrarano li
estis dum multaj jaroj. Faris prop. prelegojn kaj verkis multnombrajn
artikolojn. Kunlaboris al Ned. Katoliko.
Prengel Francis August, verkisto astrologia Bydgoszcz, Polujo. Nask
26 jun. 1899 en Chicago, Usono. Teatro- kaj muzikkritikoj. iujare eldonas
almanakon pri kosmaj infuoj. Fervora prop-isto, gvidanto de la E-movado en
B. Aranas ofe prelegojn kaj kursojn. Dum multaj jaroj gvidis agentejon P.
E-Servo. Estis la iniciatinto de l unuio de iuj polaj ES-j.
Presa Societo Esperantista. Fondita en Paris en 1904 por la presado
kaj eldonado de E-aj gazetoj kaj libroj. i estis la unua pure E-ista entrepreno.
Prez. de la administracio estis prof. T. Cart, komerca dir. d-ro P. Fruictier,
teknika dir. P. Lengyel. Inter la gazetoj de i eldonitaj la plej grava estis la LI,
kies red. Cart, iam energie batalis por la Fundamento. Dank al tiuj gazetoj
kaj al la multnombraj nur purstilaj libroj, kiujn i eldonis, la anemuloj de E
estis venkitaj. Post la milito tiu societo devis esigi sian ekzistadon kaj tute
malaperis. Sed jam de 1908 la akciuloj de la societo decidis vendi la presejon
al ia laborestro Viktoro Polgar kaj konservis nur la librejon-eldonejon. La I.
POLGAR.
Preter la Vivo. Poemaro de Baghy. 1922, 128 p., dua eld. 1931. En nia
int. poezio i estas nova venko, nova atingita tupo kaj samtempe nova elira
punkto por la estontaj formoj kaj seradoj. La tuta libro spiras per la plej alta
kaj pura romantikismo kun aldono de la vagabonda estetiko. (Skito, L. M,
1923, p : 98.)
Pri Esperanto. De C. Aymonier, el 1a franca trad. R. Ferter. 1913, 68 p.
Diskutado pri kelkaj anoj de Ido proponitaj.
Pri la origino de l homo. De Keith, el la angla trad. Brown kaj
Cormick. 1928, 64 p. Ria je interesegaj faktoj, je pripensigaj deduktoj. (G.
S., ,E', 1928, p. 176.)
Pri 1' Moderna Arto. De Jan Brzekowski kaj S. Grenkamp. 1934, 32
teksto- kaj 68 kliopaoj. i alportas multe pri la novaj ismoj de la
pentroarto kaj en densa, drasta formo, plej tage konigas ion, kion estas
necese scii pri la diversaj tendencoj. (G. Avril, Lingvo Libro 1934, p: 29.)
Primmer John Boyd, skoto, kuracisto. Nask. 30 marto 1877 en Town-
hill, Dunfermline. Dramverkisto. Prez. de Skota EF, 1918; kontribuanto al
Int. Medicina Revuo.
Princo Serebrjanij. Historia romano de Alekseo Tolstoj, el la rusa trad.
M. idlovskaja, 1912, 286 p. i prezentas al ni la strangan caron, . . kiam li
fortege premas la bojarojn per la nove kreita korpuso de la oprinikoj. La
tradukistino skribis la tre perfekta E-a stilo. (La Revuo, VII-a vol., p:
142.)
Printempo en la atuno. Rakonto pri dole melankolia renkonto. Ori-
ginala romaneto de Baghy. 1931, 114 p. Aperis anka en hungara traduko.
Tiu idilio inter studento kaj flino de foirarlekenoj havas freecon, koloron,
naivecon armajn. (G S. ,E', 1931, p: 145.)
Pri Piedpilkludanto. Rakonto de V. v Nispen, el la nederlanda trad. M.
Bartholomeus. 1934, 96 p., kun ilustraoj. Malmultaj okazaoj, religi-morala
tendenco.
Privat (priva) Edmond, franclingva sviso, d-ro pri historio, docento e
la eneva Univ., verkisto, kunlaboranto de naciaj gazetoj. Nask. 17 ag. 1889
en Genve jam dum la infanjaroj li lernis E-n, en 1903 fondis kun Hodler la
gazeton Juna E-isto. En 1905, kiel 16 jara junulo partoprenis la unuan
kongreson en Boulogne sur Mer, kien li piede pilgrimis kaj kie kun matura
elokventeco parolis, P. en la Pariza universitato studis lingvosciencon kaj
historion kaj meritas specialan atenton liaj libroj franclingvaj pri Historio kaj
Psikologio de Popoloj. P. prezidis int. komitatojn kaj konferencojn por la
liberigo de subpremitaj nacioj. Dum 1922-26 honora konsilanto kaj vic-
delegito de Persujo. Pioniro de la popolklerigo kaj de la kooperativa sistemo
en Svislando. Tiu meritplena vivo estas organisme traplektita de E rilatoj. En
1907-08 faris longajn propagandvojaojn tra Usono, Anglujo kaj Francujo, en
1911 en Ruslando kaj Mez-Eropo. De 1920 is 1934 li redaktis Esperanton,
kie konstante aperis liaj klarvidaj, elegantstilaj artikoloj. De 1921-1928 li re-
organizis kaj gvidis la int. movadon. En 1923 prez. de ICK, 1925 prez. de
UEA, prez. de Svisa Societo E. Lia propagandista agado distingias per la
absoluta seriozeco kaj kompetenteco. Li prezentis E-n al Ligo de Nacioj al la
Int. Laborofcejo kaj Univ. Telegrafa Unuio, aranis int. konferencojn
teknikajn en E (Edukistoj Genve 1922, komercistoj Venezia 1923,
Radio Genve 1924, Paco per lernejoj Praha 1927, Unua Somera
Universitato, Genve 1926.) Kiel oratoro estas unu el la plej eminentaj, klara
kristale pura elparolo kaj komprenebla logika facila pensperado. Anka lia
pedagogia agado meritas ladon. En 1908 aperis liaj E at a glance kaj en la
sama jaro E in 50 lessons, en 1910 Karlo, kiu anka nun estas populara
legolibro En 1911 aperis la same populara rektmetoda kaj bonega Kursa
Lernolibro kaj e tiu fako ni mencias lian E lingvistan efverkon Esprimo
de Sentoj en E. Pli science, pli klare kaj pli ueble oni ne povas pritrakti
teoriajn problemojn, kiel ili aperas en la prezentado de P. en tiu i libreto. Li
estas la plej grava historiisto de la juna E movado. El lia Historio de E (U
nua Parto 1911, Dua Parto 1927) , kaj el la Vivo de Z (1920) ni havas la plej
detalan kaj samtempe poezian rakonton de historio de E. Krom tiuj aperis lia
traktao Pri E literaturo (1911), verketo kun la samaj kvalitoj. La talento de
P. produktis anka beletristajn verkojn, la versan dramo-legendon Ginevra
(1913), kaj Tra l Silento, en ili mildvoa, delikatsenta poeto prezentas sin.
Liaj iuspecaj verkoj respegulas el stila vidpunkto kristalan, puritanan klar-
econ, elegantecon kaj en la historiaj kaj beletristaj verkoj tiu stilo atingas la
plej altajn regionojn de la E literaturo. u la stilo, u la diritaoj sentigas al ni,
ke la verkisto de sia juneco vivas en la E-ista vivo, lia individuo estas ne
disigebla de la E-ista agado kaj tiu sento kaj kredo - logika kredo de
klerulo foras en liaj verkoj sub la literoj, kiuj neniam estas mortintaj aoj
por P. Kion ajn li verkas, la frazoj vivas, ni rekonas iujn kolorojn de la vera
vivo. Kaj lia verkista agado jam en frua epoko de la E movado infuis la junan
generacion por liberii de la paper-odora, seka literatura tendenco. Kaj anka
sur aliaj kampoj same favore li infuis siajn kunlaborantojn kaj la E-istaron.
F. SZILGYI.
Prochzka (proaska) Karel, eo, landa konsilanto en pens., loas en
Praha. Nask. 1 okt. 1880 en Nmeck Brod. De 1906-14 prop. paroladoj en
Praha kaj en provincaj urboj, instruado. Anta la milito komitatano kaj
vicprez. de E K en Praha kaj de BUE. Ekzamena komisionano. Post la milito
kunreorganizinto de . AE. Komitatano de EI. Verkis -E vortaron, (25.000
vortoj), kunverkis sisteman lernolibron, kunlaboris je gazetoj, kuntradukis
ean romanon Avinjo de B. Nmcov.
Programo de Komunista Internacio. El la rusa trad. G. Filipov kaj A.
Sissler, 1930, 119 p. Plej aktuala dokumento de Komintern. i montras al ni
la spiritostaton, en kiu trovias la anoj de la komunistaj partioj. La lingvo
kelkloke estas tre peza. (Jonas, La Socialisto, 1930, p : 80.)
Pro Itar. Romano, originale de Luyken 1924, 304 p. Temo el la antikva
Babela historio. La bildoj senese alternas, farias iam pli interesaj,
pentrindaj. La romano, kiel granda flmo, aperigas anta ni la okazintaojn
tute vivoplenaj. i estas garnita per historiaj atentikaoj. (Jobo, L. M. 1924,
p: 200.)
Pro kio? Kriminal-romano originale de Argus (ps. de F. Ellersiek).
1920, 158 p. Vera policromano. Temas ne nur pri terura krimo kaj lerta
trovado de l krimulo tra diversaj aventuroj kaj landoj, sed anka pri
amnaskio kaj ia evoluo al edzio inter la efpersonoj. La verkisto mirinde
uzas nian lingvan riecon. (G. S. ,E', 1921, p: 55.)
Proleta Esperantistaro. Internacio de Proleta Esp-istaro (IPE) fondiis
en 1932 rezulte de grava skismo en mezo de SAT, kiu estis is tiam unueca
mondorganizao de iuj proletaj E-istoj (v. SAT, Laborista movado). Pro sia
speciala sennacieca ideologio kaj gvidado, SAT jam en la unua tempo de sia
ekzistado malkontentigis multajn prol. E-istojn. Ankora en 1922-1923 la
ideaj kaj organizaj principoj de SAT estis forte kritikitaj el la fanko de SEU,
kiu e eldonis specialan deklaracion pri tio titolitan Nia pozicio. Tamen e
la 3-a kongreso de SAT en Kassel 1923 estis atingita interkonsento kaj dum la
pluaj kvin jaroj SAT kaj SEU harmonie kunlaboris en plena konkordo. Tiuj i
jaroj estis la plej progresaj jaroj de SAT-movado.
De post la jaro 1927, kiam la direkcio de SAT en Parizo komencis pli
insiste propagandi en SAT-gazeto la ideologion de sennaciismo en ties
malproksimen evoluinta formo, denove komenciis en SAT forta kritikado
kontra tiu tendenco. Grandan skandalon elvokis nova brouro de Lanti
Laborista Esp-ismo, kiu estis eldonita kiel kvazaa programo de SAT kaj kiu
enhavis diversajn asertojn ne akcepteblajn la la marksisma vidpunkto. efe
la kritikoj devenis el la fanko de SEU-anoj.
Por repui tiujn kritikojn, la direkcio de SAT en Parizo entreprenis
fortan atakon kontra SEU kaj precipe kontra ties enerala sekretario
Drezen. Utiliginte la malfacilajn kondiojn de montranspagado el Sovetunio
al aliaj landoj, la direkcio akuzis SEU pri intenca retenado de la mono por
malutili al SAT. Kaj kiam la opozicio decidis eldoni gazeton por
kontrabatali, la direkcio eksigis el SAT Drezen kaj multajn aliajn
opoziciulojn sovetiajn kaj alilandajn.
La konfikto atingis apogeon en okt. 1930. En Berlino fondiis Orga-
niza ofcejo de klasbatala SAT opozicio, kiu entreprenis eldonadon la gazeto
Internaciisto responde al Sennaciulo. En Leipzig komencis laboron nova
sendependa eldonejo de revolucia E. literaturo Ekrelo. Kontra la alte
leviinta opozicia ondo la direkcio de SAT asekuris sin per enkonduko de
nova regulo ebliganta vodonrajton en SAT nur al la plenjarabonantoj de
Sennaciulo. Tiamaniere estis senrajtigita granda plimulto da SAT-anoj. Por
ricevi aprobon al sia konduto, la direkcio aranis vodonadon, en kiu
partoprenis nur irka 600 personoj. Responde al tiu i direkcia vodonado,
la opozicio organizis en marto 1931 alian eneralan vodonadon inter iuj
SAT-anoj senescepte: el 1256 vodonintoj el 30 landoj 1218 vodonis
malfdon al la direkcio (sume, kun subskribintoj de kolektivaj rezolucioj
entute 2700 SAT-anoj esprimis malfdon al la direkcio).
e la vica SAT-kongreso en Amsterdam en ag. 1931 la opozicia anaro
aranis propran kongreseton, kiu decidis anstata la organiza ofcejo fondi
Int. Unuigan Komitaton de Proleta E-Movado. Krom SEU, al la opozicio
plene aliis Germana Lab. E. Asocio, Japana prol. E. Unio, Bulgara LEA kaj
Nord-Amerika LEA (LEANA). Aliis anka certaj partoj de la lab. E asocioj
franca, pola, brita, sveda, nederlanda, hungara, eoslovaka, fnna, norvega,
astra, hispana k. a.
Kiam evidentiis la neebleco devigi la direkcion de SAT reakcepti la
eksigitajn membrojn kaj tiamaniere restarigi la unuecon de proleta E-mova-
do, la skismo realiis defnitive. Granda nombro da membroj forlasis SAT: el
6.500 membroj en 1929 post du jaroj en 1932 en SAT restis apena 1500.
En ag. 1932 en Berlino okazis 1-a fondkongreso de IPE. eestis 348
delegitoj el 12 landoj. e tiu kongreso IPE konstituiis kiel unuecfronta
klasbatala organizao de iutendencaj proletaj E-istoj dezirantaj praktike
labori per E. por socialismo.
La faista ekrego en Germanlando detruis la junan IPE-centron
Berlino. Estis esigita la eldonado de Internaciisto. Int. IPE-ofcejo estis
transportita el Berlino al Amsterdamo, Holando. Kiel organo de IPE de post
julio 1933 komencis aperadi nova gazeto Sur Posteno en Moskvo (de post
okt. 1934 i aperas en Amsterdamo).
En ag. 1934 en Lille (Franclando) estis kunvokita int. konferenco de
IPE, partoprenita de 73 delegitoj el 9 landoj. i decidis starigi int. IPE-
cenhon en Leningrado, plifortikigante samtempe la IPE-ofcejon en Ams-
terdamo. Samtempe la konferenco alvokis iujn e-istojn al IPE, SAT, ISE k. a.
partopreni la laboron de PEK (Proleta E. Korespondanto), kiu prezentas la
plej bonan bazon por unuecfronta agado de iuj anoj de tiuj organizaoj. La
2-an IPE-kongreson la konferenco de Lille decidis okazigi en Antverpeno en
1935.
e sia fondio IPE havis 7 landajn sekciojn kaj unuigajn komitatojn
kun proks. 5.500 membroj. Fine de 1934 IPE havas 10 landajn sekciojn kaj 11
unuigajn komitatojn kun proks. 14.000 membroj; nome sekcioj: SEU
8000, GLEA 2000, JEP 800, Bulg. LEA 500, inlando 400, Brita
LEA 300, Japana Prol. E. Unio 150, LEANA 100, Saarlando 100,
Astralazio 100; unuigaj komitatoj: Nederlando 200, Svedlando 75,
Hispanlando 75, Norveglando 50, eoslovakio 50, Estonio 50,
Laivio 50, Islando 25, Danlando 25, Greklando 15, Svislando
10 k. a. v. La. borista Movado.
N. NEKRASOV.
Proletaria Kantaro. 1924, 180 p. La elekto de la kanto, ilia proleta
tendenco, ilia int. valoro, la fakto, ke iu povas studi kaj kanti ilin dank al la
muziknotoj, faras el tiu volumo unikan verkon. (La SAT-jarlibro, 1929/30.)
Prologo. Jubilea kolekto de originalaj poemoj, 1918-28, de Mialski.
1929, 64 p. Jen entuziasmo, amo, pasio, vulkaneksplodo de sentoj. La atoro
lertege uzas nian lingvon, kaj posedas seneraran verssenton; la ritmo, la
poezio, li atingas perfektecon, la lingvon li senceremonie traktas a
perfortas. (G. S. ,E', 1929 : p: 184.)
Promesoj. Kartetoj, aldonitaj al la unuaj lernolibroj de Z, kies teksto
estas la jena: Mi subskribinto, promesas ellerni la proponitan de D-ro
Esperanto lingvon internacian, se estos montrita, ke dek milionoj personoj
donis publike tian saman promeson. Subskribo. Sur la dorsa fanko: nomo,
adreso. Personoj, principe kontraaj al ideo de lingvo int., a neantaj ian
eblecon, estis petataj resendi la karteton kun subskribo: kontra. Tiuj, kiuj
estis pretaj ellerni la lingvon en iu okazo, sendepende de nombro de adeptoj,
devis respondi per la vorto senkondie.
IRJAEV.
Prononco. v. Elparolo.
Propaganda pledvojao al la oka Int. E-ista Kongreso (de Paris is
Krakw). Originale verkita de Devjatnin. 1912, 94 p.
Protestantoj. La strukturo de la prot. eklezio tute ne estas favora al
enkonduko de helplingvo, ar int. rilatoj preska ne ekzistas. E en la naciaj
eklezioj mem estas tiel profunda malunueco, ke int. organizo ajne ne estas
ebla. Nur en la lastaj jaroj komenciis int. movado, kiu ne nur celas la prot.
sed anka aliajn ekleziojn: La Tutmonda Unio por int. amikeco inter la
eklezioj. Prot. pastroj ofe uzis kaj fervore propagandis E-n. La unuaj inter ili
certe estas Schneeberger, (Svisujo) kaj Rust (Anglujo). En 1908 ili eldonis
gazeton La Biblia Tradukisto, ties celo estis balda kunmeti plenan tradukon
de la Biblio. Pastro Ashley (Anglujo) en 1913 komencis kolekti la E-istajn
prot. ekleziulojn en speciala Ligo: Eklezia E-ista Ligo kaj li komencis eldoni
revueton. Sed la agado balda fniis. En Finnlando la luterana pastro H.
Ptil, eldonis gazeton La Kristana Espero en 1920. Li tre fervore
propagandis E-n. Anka lia laboro devis esi pro manko de intereso en la
ekleziaj rondoj.
Inter la neekleziaj prot. organizaoj estas du grandiozaj movadoj de la
gejunularo. La nur-vira movado estas la Kristanaj Asocioj de Junaj Viroj
(Angle: Young Men's Christian Association = Y. M. C. A., germane:
Christlicher Verein Junger Mnner = C. V. J. M.). La la statistiko 1928 tiu i
organizao kalkulis 10.034 societojn kun 1,588.000 membroj en 55 nacioj. En
la centra komitato en enevo jam en 1907 la en. sekr. barono von Starck,
kiu kazis la ekstarigon de la KELI movado, fervore propagandis E-n. Anka
liaj ofcaj sekvintoj, R. Horner kaj Phildius faris tion. La societo balda
eldonis kelkajn brouretojn en E; diversaj grandurbaj societoj komencis E-
kursojn. La dua, e ankora pli granda int. organizao estas movado de prot.
gejunuloj, la Kristana Celado (angle: Te Christian Endeavour C. E.,
germane: Jugendbund fr Entschiedenes Christentum = E. C.), kies centro
estas en Usono. i ampleksas pli ol 2 milionojn da membroj en multaj nacioj.
Anka tiu i organizao en 1907 kaj 1908 propagandis E-n inter siaj anoj.
Unue la usona urnalo Te Christian Endeavour regule enhavis artikolojn
en E, poste anka la germana Die Jugendhilfe publikigis artikolojn pri kaj
en la helplingvo. La milito tre malfortigis la intereson je E en amba
organizaoj.
(v Biblio, Diservoj, KELI Societo de Amikoj.)
P. HBNER.
Organizo fondita en 1913, de protestanta pastro A. J. Ashley (v.) estis la
Eklezia E-Ligo. La Ligo, precipe ia fondinto, eldonis de 1918 is 1923
propran revuon La Eklezia Revuo. Celo estis per E kunigi la laboron de
diversaj eklezioj kaj krei laborkomunumon inter ili. La Ligo de 1923 ne plu
funkcias. P. B.
Proverbaro Esperanta, aranis Z la la verko de sia patro (Frazeologio
rusa-pola-franca-germana). Dua eld. 1905, 82 p. 1932 proverboj, arano la
temoj; aboca registro. _
Prozo Ridetanta. Noveloj, originale de R. Schwartz. 1928, 172 p. La
atoro majstre uzas nian lingvon, kiu e li estas iam vivplena. Li brile
sukcesas kiel humoristo kaj vortludanto. Li onglas kun la vortoj, kiel onglas
la vivo mem. (Akademia Raporto, 1929.)
Pruski Czeslaw, polo, magistro de juro. Nask. 1897 en Siedlce. E-iis
en 1913 en Krontadt (Rusujo), fondinte gimnazian E-rondeton. En multaj
rusaj urboj laboris por E. Post la milito revivigis la movadon en S. Multaj
kursoj, prelegoj aranaoj.
P. T. T. (Poto, telegr,afo, telefono). Se iu medio nepre bezonus int.
ligecon, i estus la universala organizo pri poto kaj telekomunikoj. Multaj
malhelpoj devenas el manko de lingvo komuna, ne nur por la administraciaj
rilatoj, sed anka por la uzantoj.
Jam en 1892-93 en Rusujo oni sendis senmalhelpe telegramojn en E. La
administracio ofciale donis 30 dec. 1904 permeson sendi telegramon en E
lande kaj eksterlanden, je la kondio prezenti samtempe nacilingvan
tradukon.
Dum la unua UK en 1905 Dueros proponis akceptigi E-n por telegrafaj
rilatoj. La potisto Chavet rimarkigis, ke tiu propono bezonas fakan studon,
kreskado de la movado ne okazas pro ofcialaj decidoj, sed kontrae la
permesoj, akceptoj, decidoj rezultias el la uzo mem de la lingvo.
En 1906 la Boletin telegrafco de Brazilo 30 nov. entenas ofcialan
akcepton de E, kiel klaran lingvon por telegramoj en la landa servo. Tiun
gravan decidon oni uldas al la deputito kaj urnalisto Medeiros E.
Albuquerque, prez. de la Brazila E Klubo. En 1908 la potministerio de
Germanujo komisias dron Schwelembach, en. potinspektoro, eesti la 4-an
UK-n. Raporto favora aperas en la Deutsche Verkehrszeitung.
En la personaro mem jam eksentias la volo grupii por komuna
laboro. En 1909 amerikana kolego Lisle Teewilfeger skribas pri E al la en.
potdirektoro de Usono. Tiu akceptas la proponon raporti pri la stato de la
lingvo. En 1910 Palo Schmidt, agema leterportisto ekinteresas plurajn
personojn: kursoj estis organizataj kaj societeto Post-E-isten Verein Z estas
starigata. En 1911 li notas, ke en multaj landoj la UEA-delegitoj estas P.T.T.-
istoj. Nova fakgrupo aperas en Grlitz, la Deutsche Post publikas varbajn
artikolojn. En Francujo la potisto Ballandier prezentas deziresprimon al la
11-a Kongreso de la en. Asocio de P. T. T. en Francujo, kaj i estas unuanime
akceptata. i petas, ke E estu akceptata por la diversaj fakekzamenoj apud la
ceteraj lingvoj.
Schmidt (Dresden) iniciatis starigi 17 ag 1911 la Int. Ligilon de P.T.T.-
E-istoj (ILEPO). Unua prez. fariis A. Behrendt. Samtempe Ballandier kaj G.
Chavet starigas P. T. T.-asocion de Francujo kaj Kolonioj en Paris sub la prez-
eco de M. di Rienzi. Samjare E-istaj kolegoj ofciale deoras e la Int.
Ekspozicio de Dresden. Dum la UK en Antwerpen okazas la unua int.
kunveno de P. T. T.-istoj; bonaj novaoj el Francujo kaj anka el Rusujo, kie
kursoj okazas. Sub la lerta gvidado de Behrendt la ligo vigle laboras. Int.
organo Potista E-isto aperas, red. Behrendt; interesaj fakstudoj. Behrendt
prezentas al la Reichspost plenan raporton rilate al la E-movado inter
P.T.T.- istoj.
La potadministracio de Holando en 1913 permesas, ke la E-istaj
potistoj surportu la verdan stelon e uniformo. La unuan fojon oni povis vidi
en Belgujo en potejo de Charleroi pendindikilon Oni parolas E-n. Samjare
la ligo Informiis, ke d-ro Kroita gvidas kurson e la faka lernejo de Tokio.
En 1914 la administracio de Francujo permesas kursojn en la efa potejo de
Paris, sed la mondmilito esigas ion.
En 1919 kelkaj E-istaj potistoj per korespondado denove prenas
kontakton. En 1920 ILEPO regrupias. Provizora komitato: R. Huber, Svis-
njo; O. Reber, Germanujo kaj Rienzi, Francujo. La franca E-ista Potasocio
revekias; prez Rienzi, vicprez. Dupeil. Bona artikolo en La France Postale
de Rienzi. En Rusujo aperas unuarange nova ideo. Kvar diversspecaj
potkartoj kaj kovertoj en kelkmiliona preskvanto havas tekston en E: Pota
Karto, Por Respondo, Kun afrankita respondo, Poto, Fermita letero,
ktp. ILEPO laboras pli efke. Kursoj en Berlin, Dsseldorf, Essen, Mnster,
Leipzig. En Brazilo Couto Fernandez darigas la laboron; estona potdirekcio
permesas en potejoj indikilojn montrantajn la adresojn de E-grupoj. Kursoj
okazas en Finnlando, Hispanujo, Portugalujo. Persujo kaj Japanujo.
En 1921 la Int Ofcejo de la Telegrafa Unio en Bern enketas pri E per
cirkuleroj apud la diversaj administracioj. Samjare en julio aperas la unua
numero de La France Postale E-iste (Rienzi). En ag. okaze de la UK estas la
unua kongreso de ILEPO. Nova estraro Reber, Rienzi, Spielmann, Rippel.
La la enketo de Telegrafa Unio E-istaj P. T. T.-istoj estas entute 1874
(Argentino 1, Astrujo 2, Belgujo 5, Brazilo 34, Britujo 10, eosl. 307,
Finnlando 15, Jugoslavujo 32, Egiptujo 1, Estonujo 23, Francujo 70,
Germanujo 1230, Novzelando 2, Nederlando 75, Rusujo 11, Svedujo 2,
Svisujo 37, Hungarujo l, Usono 27).
En okt. 1922 aperas en Francujo la int. fakorgano La Interligilo de l
PTT. in eldonas la Unueca Pota Federacio de Francujo. La organo estas
dissendita tra la tuta mondo petante informojn pri la diversaj federacioj.
Anka dum la UK-j E kaj potafero interrilatas. Kolegoj deoras e la gietoj
dum tiuj grandaj kunvenoj kaj estas uzataj specialaj stampiloj (v.). En 1923 en
La Policisto aperas nova fakorgano: La Potisto. La du organo ne estas aparte
aboneblaj. La kunlaboro ebligis sekve de interkonsento de Manch (red. de La
Policisto) kaj Reber (red. de La Potisto). La inter konsenton aprobis la
samjare okazinta Liga Kunveno en Nrnberg. Ekde tiu tempo la Ligo
nomias ILEPTO ia prez. estas Spielmann.
En 1924 la Pota Federacio de Francujo esas subteni la eldonon de la
Interligilo de l PTT. Dum la kongreso de Wien La Interligilo farigas ofciala
organo de la ILEPTO. Ellaboro de petskribo favore al E. Oni prezentas la
petskribon al la Universala Pot-Unuia Kongreso en Stockholm, tamen
senrezulte. La sveda kaj URSS-aj Federacioj alias al la Ligo. La Ligo de la
Nacioj rekomendas E-n por telegrafado kiel klaran lingvon.
En 1925 la USSR-a Potadministracio eldonas la unuan potmarkon en
E. Kongreso de Genve. Petskribo al la Unuio Telegrafa celante akcepton de
E en telegrafado. La akcepto okazas helpe de Komerca ambro de Paris kaj
de ICK. La brita fakfederacio alias i-jare al ILEPTO.
En 1926 aperas la grava lernolibro de Behrendt Lehrbuch mit
Schlssel fr Post-, Telegraphen-, Fernsprechund Funkbeamte (Lbeck).
Aperas la dua E-a potmarko en USSR okaze de kongreso de SAT. La
kunveno de la Internacionalo de l PTT invitas ILEPTO-n. En 1927 la
movado forte viglias. Alias la irlanda kaj latva fakasocioj. Aperas la tria
ofciala E-lingva potmarko en USSR. En 1928 la int. aertrafka kompanio
Farman sciigas sian plenan subtenon al ILEPTO. Okaze de la UK en
Antwerpen, kunvenas la ILEPTO-anoj. Ellaboro de enerala regularo, kiu
anka nun estras la afergvidon e la Asocio.
En inujo, pere de agado de kolego Sun, en ina Telegrafisto (Sanghai)
aperas tuta rubriko en E. En Bulgarujo la efdirektoro de l PTT permesas kaj
rekomendas E-n en la potservo al la tuta personaro.
En 1929 alias Astrujo Polujo, Jugoslavujo, USSR, Germanujo. Dum
la UK en Budapest (anka kunveno de ILEPTO) barono Szalay, enerala
direktoro de la hungara poto, estas nomita hon. prez. de ILEPTO por danki
lin pro la granda subteno de la movado. En 1930 la Interligilo farias ilustrita
revuo kun fakrilata parto. Sendo de petskribo, favore al E, al 100
potadministracioj de la tuta mondo. Litenstejn eldonas E-surskriban
potkarton.
En 1931 komencias la preparaj laboroj por starigi Int. Potakademion.
La preparanta komitato akceptas E-n kiel helplingvon. Sukcesoj, dank al la
agado de Borel, e la Lyon la Doua Radiostacio. En la unua kvarono de 1932
Grekujo kaj Jugoslavujo akceptas kaj ofciale propagandas E-n inter la
potistaro. Dum la UK de Paris, Spielmann abdikas kaj nova prez. estas
elektata: Dufrenne (Holandano). Interligilo festas dekjaran aperadon.
Rumana potdirekcio akceptas kaj subtenas E-n, donas informojn en
Interligilo. Dufrenne faras depost la komenco de 1933 skriban kurson en la
holanda fakrevuo Orgaan. Kune kun la Cseh-instituto de Arnhem li sukcesis
organizi fakkurson por la tutmonda potservistaro. La Univ. Unuio en Bern
invitis al la kurso iujn PTT-administraciojn de la mondo. La kurso okazis
kun plena sukceso. Partoprenis 117 gekolegoj el Belgujo, Francujo,
Hungarujo, Nederlando, Svedujo kaj Svisujo. La lasta grava okazao: la pota
administracio de Hungarujo printempe 1933 eldonas ofcialajn potkartojn
kun teksto en E; in sekvis atune Brazilo per simila eldonao.
La E-a PTT-movado havas sian specialan rolon en la E-movado. Kiel
bonsukcesa fakmovado, i apogas kaj subtenas la tuton.
Noto. La artikolon reviziis H. Rippel (Wrzburg)
ROBERTO kaj PETRO FILLIATRE.
Pu Ludwig, germano, seruristo. Nask. 1 junio 1888 en Frankfurt a. M.
E-isto de 1921. Funkciulo en la lab. E-grupo kaj distrikto. Gvidis (anka en
Svedujo) kursojn la rekta metodo, kaj verkis lernolibrojn. Kunfondinto de la
Socialista E-Asocio kaj estis ties prez.
Puhalo Ilija, jugoslavo, fervoja ofcisto. Kunfondinto de IAEF, red. de la
postmilita organo La Fervojisto. Prop-isto.
Pujo (pjo) Marc, franco, vinberkulturisto. Nask. 28 okt. 1871 en Ber-
son, Gironde. Del. de UEA de 1927. Artikoloj, literaturaoj originalaj kaj
tradukitaj en LM, HDE kaj Nia Gazeto.
Pujol i Valls (puolan i vallez) Frederic, kataluno, advokato, verk-
isto, publicisto. Nask. 12 nov. 1877 en Palams. E-isto de 1905. Pro sia
katalunnacieca agado li devis rifui Parizon (li priskribis kelkajn komikajn
epizodojn de ribelo de Barcelonaj militistoj kontra la kataluna politika
movado en Tra la Mondo kaj iu E-ista ofciro hispana denuncis lin.). En
Paris li akiris la francan naciecon por eviti la persekutojn dum sia denova
restado en Hispanujo por organizi la 5-an UK). Reveturinte Parizon, li estis
mobilizita kaj pasigis
4 jarojn en la traneo. Tie li kolektis la materialon por sia romano En el
repos de la trinxera. De sia E-io is 1914 P. estis la animo de la kataluna E-
movado. Fondinto de multaj grupoj, atoro de sennombraj artikoloj,
paroladoj, kursoj, ktp. dum sia ekzilo en Paris li preparis kaj presigis du E-
gramatikojn, vortaron, kelkajn originalajn rakontojn. Bonega E-oratoro,
recenzisto, direktoro de Kataluna E-isto dum tri jaroj. La KEF kaj KE
laboras ankora nun la liaj metodoj. Kvankam li manifestis en publika
parolado la timon esti perdinta en la traneo la kredon en E-ismo, tamen li
faris ankora ion dum sia postmilita restado en Paris. Liaj E-lingvaj verkoj:
La rompantoj, (kvin monologoj); Mistero de Doloro (dramo, trad. de
Gual); Atunaj ventoj, drameto); Naivulo, La rafo erarinta; gramatikoj,
vortaroj E-K kaj K-E.
Pun Augustin, estono, orestro kaj gimnazia muzikinstr. Nask. 10
marto 1898 en Valga. Konata muzik- kaj kantaktivulo en la distrikto Vil-
andimaa. E-isto de 1918. Fondinto kaj prez. de E fervojista grupo en Tallin
kaj de ES en Viljandi. Kursoj ka artikoloj.
Pyke (pajk) James G. (plumnomo Ezoko), astraliano. Nask. en
1879, malaperis de sur la ipo Balranald en la Mediteraneo, 15 okt. 1930.
atata kaj tre konata pioniro en A.: fervora kaj energia. Verkis La Amigilo
kaj aliajn dramojn. Estis prez. de Melburna EK. Vizitis la UK en Praha,
Danzig kaj Oxford. Bofrato de Lilian M. Pyke.
Pyke Lilian M., astralianino, verkisto. Mortis en 1927. Estis fervora
amiko de E. En sia ardeno en Melbourne ofe kunvenis lokaj E-istoj. i
multe prop-is E-n per artikoloj kaj en ia romano Anstataa Edzino (trad.
en E) donis al E gravan rolon.



Q

Quo Vadis? Romano e1 la tempo de Nero, de Sienkiewicz, el la pola trad
Lidja Zamenhof. 1933; 544 p. Apena mi povus rekomendi pli bonan
verkon por E-isto, kiu bone lerninte la lingvon, volas literature utiligi siajn
konojn. La traduko estas glata, facilfua, bonege ekvilibrita, kristale klara. (t,
Lingvo-Libro,193 , p: 14.)


790
R

Rabassa Boeras Bernardo, hispano, in., dir. kaj posedanto de Int.
Institucion Luimica, kiu de ia fondo 1913 uzas E-n en int. rilatoj. Nask. 15
apr. 1877 en Inca. E-isto de 1905, kunfondo de EK Palma 1907. Kursoj.
Rcz (rac) de Kvesd, Bla, d-ro, hungaro, pens. juisto apelacia; nun
membro de 1a ministeria traduka ofcejo kaj anstataanto de publika notario.
Nask. 7 marto 1857 en Budaest. Instruis E-n antamilite en la universitato en
Budapest kaj estis red. de La Verda Standardo. Estinta L. K.
Radikrimo. v. Rimo.
Radio. La unuaj disadigoj en E komenciis en 1922. Tiam estis farataj
tiaj provoj en Newark WYZ (Usono) kaj London. Pluaj E-disadigoj okazis:
en 1923 en Moskva (12 apr.) en Montreal kaj Rio de Janeiro; en 1924 en
Praha (31 jan.), en Genve (18 marto), en Helsinki (6 apr.), en Paris (7 apr.)
ktp. La E-istoj en la tuta mondo esperis kaj klopodis atingi gravajn sukcesojn
sur la nova tereno. En 1924 fondiis Int. Radio-Asocio por tiu i celo, kiu
kelkajn jarojn estis tre aktiva, i eldonis e Int. Radio Revuon. Poste ICK
transprenis la efan direkton de la radiolaboro, kreis apartan radio-komisio-
non. Ties gvidanto J. Jungfer eldonas Int. Radio-Servon, kiu estas unu el la
plej utilaj organoj de la E-movado. i informas pri la E-disadigoj, instigas
kunlaboron en diversaj landoj. La komisiono mem starigas statistikon iujare,
kiun komunikas la ofciala dokumentaro. La tio en 1933 en 83 sendostacioj
de 14 landoj okazis 1774 disadigoj en a pri E, inter ili 409 kursohoroj.
Detalojn v. en la lalandaj artikoloj; v. la indekson.
Ragnac Sven Elis, svedo fervojisto. Nask. 23 jan. 1909 apud
Norrkoping. E-isto de 1928. Sekr. de EK La venkonta Stelo. Kursgvidado.
Rahamagi Johannes Adolph, estono, presejestro, urnalisto. Nask. 28
jan. 1883 en Maidla, pereis dum la mondmilito senpostsigne. La unua
antaenvida, celkonscia organizanto de la E-movado estona, kunfondinto de
la unua estona ES (Tallinn, 1907), red de la unuaj estonaj E gazetoj
791
Eldonaoj kaj Estlanda E-isto (1907-08). Verkis kaj eldonis kelkajn
lernolibrojn.
Rajcz (rajci) Rezs, hungaro, d-ro, fervojofcisto. Nask. 1886 en Debre-
cen, mortis en 1919 en Budapest, sekve de pulmmalsano, ricevita kiel
arestito pro politikaj akuzoj. Dum multaj jaroj vivigis la E movadon en
Debrecen, poste laboris en Budapest. e la UK en Bern gajnis la oratoran
konkurson. Fervore partoprenis anka la vegetaran E movadon. Multaj
artikoloj pri kaj en E, tradukoj kaj originalaj poemoj en La Verda Standardo
kaj aliaj gazetoj. (I. H. E-isto, febr. 1920.)
Rajtigitaj delegitoj. v. Organizo.
Rakonto al mia Belulino. De Jean Bach-Sisley, el la franca trad.
Touchebeuf 1907, 135 p. armaj legendoj, fabeloj kaj fantazioj en proza formo
prezentas al ni la plej belajn trajtojn de l homa spirito. Belega formo,
fantaziplenaj pentraoj. (La Revuo, 1907-08, p: 206 )
Rakontoj de J. Arbes, el la ea trad. J. Gra. 1908, 135 p. La traduko
montras malofan majstrecon kaj literaturecon. (R. A., L. I. 1908, p: 542.)
Rakontoj por Geknaboj. De Toscani el la itala trad. Castagnino. 1932,
88 p. Amo estas la efmotivo, kiu regas en tiuj i fabeloj. La traduko estas
bonstila, kiel decas al libro destinita por knaboj. (Totsche, L. M. 1932, p: 96.)
Rakontoj pri Feinoj. De Perrault, el la franca trad. s-ino Sarpy,
korektis Z. 1904, 85 p. Jen estas verko speciale destinata al la infanoj, sed
kiun certe legos multaj maturaj personoj. S-ino Sarpy penis konservi al ili
tutan armon de ilia naiveco. (L' E-iste, 1904, p: 182)
Rakua R., prof. en Maribor (Jugosl.). Trad. la slovenan rakonton de
Ivan Cankar La servisto Jernej kaj lia rajto (aperis en E-a Praktiko), verkis
por Konkordo. Komitatano de JEL.
Ramboux (ranbu) Georges, (ps. Max Roub), franco, pastro kaj urna-
listo. Nask. 28 jul. 1887 en Reims. Direktas a redaktas multajn katolikajn
revuojn en Francujo, kunlaboranto de la Papa Katolika Jarlibro, ktp. De 1910
792
kunlaboris en la katolika E-ista movado. En 1924 dir. de Espero Katolika.
Fondis dusemajnan gazeton Katolika Vivo (1931). Restarigis la francan kat.
Ligon E-an (1924), kies sekr. li estis, poste prez. is 1932. Organizis Katolikan
E Kongreson en Paris, 1925. Fondis Skolta Heroldo, 1926.
Ramo E. ps. de s-ino M. Milson, tradukinto de la romano Fabiola.
(v)
Ramstedt Gustav John, fnno, d-ro, prof. eksministro. Nask. 22 okt.
l873 en Tammisaari. Univ. prof. pri altaja lingvoscienco, 1918, de 1919 is
1930 ambasadoro de F. en Tokio por Japanujo kaj inujo. Sciencaj
esplorvojaoj en Mongolujo kaj inujo. Unu el la unua fnnaj e-istoj (de
1891). Propagando kaj kursoj. En 1908 serio da prelegoj en la Univ. de
Helsinki pri Lingvoscienco kaj E. Tradukis el fnna kaj japana lingvoj
multajn versaojn, kiuj aperis en diversaj eldonaoj, i. a. en Vooj de popoloj
(Kabe). Per sia atoritato kiel lingvisto kaj diplomato multe helpis al la
movado e la ofcialaj rondoj. Dum sia restado en Japanujo subtenis E-n en
tiu lando.
Ran Walter, germano, bankofcisto. Nask. 2 apr. 1892 en Nieder-
lssnitz apud Dresden. E-isto de 1911. Veninte al Dresden en 1920 li unuigis
la tieajn grupojn al 500-membra societo, kies prez. li estis dum kelkaj jaroj.
Afergvidanto de GEA, 1920-24. Fondis en 1922 la KEU en Dresden-
Radebeul, kies prez. li estas, kaj red. ties bultenon La Komerco.
Raporto de la Aerologia Observatorio de Tateno (apud Tutiura). Ver-
kita de Oishi. Unua volumo 1926, 213 p, sesa 1931, 210 p. Pri la lasta.
Grandformata kajero, kun multaj cifertabeloj, pri la observadoj, tarifaj
surtere, pri iuj aeraj fenomenoj. Plie estas raporto kun teksto. (G. S., ,E',
1932 p:106.) Gravaj dokumentoj pri la scienca uzado de E en Japanujo.
Rawson (roson) Roy Robert, astraliano, librovendisto. Nask. 11. majo
1898 en urbeto Wood's Point, Victoria. Sekr. de la EK en Melbourne de ia
fondo en 1921 is nun, UEA del. dek jarojn. Organizanto de la sola A. E-
ekzameno. Donis prelegojn monate de la Melburnaj radiaj stacioj a 3 LO. a
3 AR. de 1923 is 1932. Komencis instrui la lingvon iu dusemajne de 3 AR
de 1932 is nun. Vizitis la 13-an UK-n en Praha 1921 kaj poste travojais la
793
efajn eropajn landojn.
Reaperantoj, dramo familia de Ibsen, trad. Bnemann. 1925, 112 p.
Strange impresiga kaj pensiga verko. iuj pensoj, iuj intencoj de l atoro
klare komprenias en la traduko. (G. S. E 1925, p:170.)
Rebek (rebiek) Josef, eo fervoja ofcisto en Olomouc. Nask. 6
ag. 1875 en Salgotarjan (Hungarujo). Ellaboranto de fervojfaka terminaro.
Memstare eld.: Int. konvencio pri fervojaj person-, paka- kaj freta-trafkoj,
1930.
Recenzo. V. Kritiko.
Redondo Ituarte Fernando, hispano, militisto, staba subkolonelo.
Nask. 2 nov 1882 en Mahn, Bafeares. Estis kunlaboranto de respublikanaj
kaj socialistaj gazetoj pri temoj E-a, teozofa kaj politika. Fond. du EG-jn,
gvidis multajn kursojn. Kunlab. al kelkaj E-revuoj kaj nun dir. de HE-
Gazeto. Kunlaboranto de la Enciklopedio.
Reed (rid) Edwin C., usonano, ekonomiisto kaj advokato. Nask. 17 a
1877 en Cambridge (Mass) E-isto de 1903. Sek. de EANA 1908-13.
Reed (rid) Ivy Kellerman, usonanino, edzino de E. C- Reed. Nask. 8.
jul. 1877 en Oshkosh (Wisconsin). E-isto de 1905. Atoro de lernolibro,
tradukinto de Kiel Plaas al Vi; ' kaj Reo de la Ora Rivero.
Reformoj en E. Reformo estas sistema ano de fundaj lingvo-
elementoj. La R-ismo naskiis kune kun E: de 1891 is 1894 la gazeto Espe-
rantisto estis plena de diversaj R-provoj. Devigite de multfankaj postuloj, Z
mem publikigis en 1899 plenan R-projekton kaj submetis in al vodonado.
La projekto kaj ia ano estis foretita (v. Reformprojekto de Z 1894.)
Malkontente pro tio, multaj R-emuloj forlasis E-n, sed ilia eksio tute ne
malutilis, e kontrae: la lingvo, liberiinte de la senfruktaj kaj sensencaj
diskutoj, de tiam povis praktike evolui trankvile. Estas evidente, ke en aferoj,
pri kiuj absoluta akordio ne eblas, la sola bona solvo estas obeo al atoritato,
e se ties propono ne estas la imageble plej perfekta: en lingvaj aferoj la
unueco ja estas pli valora kaj grava ol la eterne diskutebla perfekteco.
794
Vere post la eso de la diskutoj E tiel bone prosperis, ke kelkaj eminentaj R-
uloj (inter ili Grabowski) revenis al la movado. La R-agitadoj de la Kanada
gazeto (La Lumo) kaj de Paul Berthelot (1903-04) restis neatentitaj. En 1907
sekvis danera atako, fare de l Delegacio por la adopto de helplingvo
internacia, kiu principe adoptis E-n, sed praktike Idon (v. tie). Tamen, E
estis jam tiom fortikiinta, ke i tiu atako ne povis in grave vundi, malgra
ke proksimume la dekono de la E-istaro, inter ili tre eminentaj E-istoj: de
Beaufront (patro de Ido), Moch, Ahlberg, Kofman, Schneeberger ktp. aliis al
la nova lingvo. Sed la E-istaj amasoj (jam ekzistis tiaj) restis fdelaj, la
skismanoj estis eligitaj, kaj tiel la R. esis esti interna afero, i izoliis. La
reago de l skismo estis, ke inter la E-istaro pliiis la konservismo, io nova
iis suspektinda. La efa celo de la E-a Akademio kaj Lingva Komitato estis
de tiam la konservo de la lingvo kontra ia R. Post i tiu tempo R-oj ne plu
endanerigis la lingvon; la provoj de Romanski, Tihomirov, Sentis, de
Saussure-Antido restis tute sen infuo.
Oni ne devas intermiksi kun R. la pacan evoluigon de la lingvo, kiu
volas sen rompo kaj perforto riigi la lingvon, in feksebligi kaj kapabligi por
fakaj bezonoj kaj literaturaj kaj poeziaj valoroj. Inter la du tendencoj la
diferenco estas, ke la R. angas, dum la evoluigo aldonas, ke la R. eliras el
aprioriaj principoj, ekz. el la perforta validigo de l principoj E-ologiaj (V. tie)
a el arbitraj derivreguloj, dum la evoluigon direktas praktikaj bezonoj. La
evoluigo ofe konscie rezignas pri la plej perfekta solvo por konservi la
tradicion. Ekzemple i preferas la malpli perfektajn fare de, age de, deper al la
perfekta par, ar la enkonduko de i lasta signifus devigan uzon e iu pasiva
participo kaj per tio farus rompan anon en la lingvo. La gvidlinio de la
evoluigo devas esti la Z-a principo pri la kontinueco de la lingvo, kiu validas
en iu lingvo vivanta. Nur la nekompreno pri tio, nur la nekomprenebla
ignoro de la ria E-a literaturo kaj vaste uzata parollingvo povas konduki
homojn altkvalitajn (Sentis, de Saussure) al bedarindaj kaj kompatindaj (ar
senancaj) malparoj de tempo kaj energio.
KALOCSAY.

Noto de M. C. Butler. Deper estas privata inventao absolute ne-
795
akceptebla.

Reformprojekto de Zamenhof 1894. La malrapida progreso de E en la
unuaj jaroj estigis en multaj anoj la ideon, ke ano de la ekstera lingva formo
povos plisukcesigi la propagandon. Z, kvankam kontravole,surprenis la
gvidon de la reforma movado por depreni de i la danerecon. En 1894 li
publikigis en La E-isto tutan sistemon de lingvaj reformoj, kun kompleta
vortaro. La efaj anoj proponitaj estis: 1. La supersignoj malaperas. 2. La c
estis elparolata kiel malnova ; z kiel malnova c. 3. Artikolo ne plu ekzistas. 4.
La akuzativo havas la saman formon kiel la nominativo. 5. En multenombro
la substantivoj anstataas -o per -i. 6. La adjektivo fnias, same kiel la
adverbo, per -e kaj ne anas sian formon. 7. La tabelaj vortoj estas
anstataataj per vortoj prenitaj el la naturaj lingvoj. 8 La prepozicio je estas
forigata. Ekzemploj el la reformita vortaro: borgeso (= buro), kavalo (=
evalo), omnu (= iu), koruso (= oro), jovedo = jado), meilo (= mejlo),
epolo (= ultro) sik (= tiel). Oni aranis vodonon inter la E-istaro pri la 4
demandoj: l. u malakcepti iajn reformojn, 2. u akcepti senane la
reformon ellaboritan de Z, 3. u enkonduki aliajn reformojn, 4. u akcepti la
Z-an ellaboraon, sed iom modifte. La rezultao publikigita en nov. 1894,
montris absolutan plimulton kontra iaj reformoj. Pledis por 1-157 vooj,
por 2-11 vooj, por 3-3 vooj, por 4-93 vooj. En 1907 E. Javal, por apogi sian
propagandon por novaj reformoj, represigis la Z-ajn ellaboraojn el 1894,
cetere sen permeso kaj kontra la volo de la atoro. H. J. PLEHN.
Reininger (rajninger) Jozsef, (ps. Rr. Satan.; Fref), hungaro, eksprof.
urnalisto. Nask. 18 okt. 1896 en amorin, SR. E-isto kaj UEA-del. de 1926.
Artikoloj kaj recenzoj pri E-libroj en multaj hungarlingvaj gazetoj; anka
gazetaj kursoj. Hungaraj poem- kaj noveltradukoj de la verko de Baghy en
lia poemkolekto Hozsnna, Ember! kaj en gazetoj. Lit. studoj en La Nova
Epoko, 1929.
Reinkin Adolf, germano, juisto. Prez. de GEA, 1912-20. Trad. Minna
de Barnhelm.
Religio. V. Bahaismo Biblio, Budhismo, Diservoj, Espero Katolika,
796
lKA, Interniaro, Katotika Mondo KELI, Kolportista Asocio, La Juna
Batalanto, Liberpensuloj, Metodistoj, MOKA, Novspirito, Oomoto, Pre-
libroj, Protestantoj, Respondoj al kontrareligiaj paroloj, Societo de Amikoj,
Teozofo.
Rememoroj de Esperantisto. Verkita de ADA, 1925, 85 p. Priskribo de
la unuaj tempoj de E en Bulgarujo; agado kaj suferado de la unuaj pioniroj,
efe laboristoj kaj studentoj.
Remers Hermann, germano, tornisto. Nask. en 1891 en Dsseldorf,
mortis 14 okt. 1928. Aktivulo en la loka lab. grupo. Kunfondinto de la eldon-
kooperativo de SAT kaj la kasisto is 1924. Kunlaboris al SAT-gazetoj.
Ren Sonkio, (formose: Lieang Unkeng), formosano indevena, verkis-
to. Nask. 17 apr. 1895 en Taihoku. E-isto de 1914. Prez. de marksismema
Formosa ES. Red. Verda Ombro 1919-1925. Eldonis du verkojn de
Eroenko, amba 1923. Verkis Elementaj lecionoj de E, 1932.(Kuw.)
Reni Ameriigo Luigi, italo, librotenisto, fakestro e Fervoja Adminis-
tracio. Nask. 22 febr. 1880 en Milano. Ellerninte E-n en 1907, depost 1911
preska iujare gvidis kursojn en Verona kaj apudaj urbetoj. 1911 li organizis
kun fratoj Liverani kaj Stevanmi en Verona E konferencon kaj samloke fondis
grupon. Tradukis Itala Laborarto kaj en 1928-30 zorgis la dissendon de .
1800 e-roj. Multaj prop. artikoloj.
Renn Ludwig, germano, romanverkisto kaj poeto, atoro de la famaj
germanlingvaj romanoj Milito kaj Postmilito. Nask. en 1896. E-isto de
1930. Komencis originale verki en E. En 1932 li estas elektita prez. de IAREV,
sed malliberigita balda post la nacisocialista ekrego en Germanujo li ne
povis ankora aktive montri sin en la E-movado.
Respondkupono. ar tiu de la poto ne estas vendata en diversaj
landoj, kaj ofe ili kostas senproporcie tro multe, -UEA kreis apartan
respondkuponon, kiu cirkulas nur inter E-istoj. i estas privata pagilo inter-
E-ista por faciligi precize tiujn etajn pagojn, alimaniere tro multekoste fa-
reblajn.
797
Respondoj al kontrareligiaj paroloj. De Sgur trad. Halbedl, 1925
212 p. Detala pledado por katolika dogmo kaj defendo kontra iuj eblaj
kritikoj. Traduko bona. (G. S., E, 1926, p: 56.)
Reetin N. L., ruso, general-letenanto. Mortis 20 apr. 1924. Estis unu
el la plej malnovaj E-istoj. Fondis en Tifis EG-n kaj posedis en Kakazo
propran vilaon, nomitan de li ,E'.
Revelo. Rejnlanda-Vestfalia E-Ligo. v. Germanujo.
Revoluciaj Esp.-Verkistoj unuiis en Int. Asocio de Rev. E.-Verkistoj
(IAREV) en 1931. IAREV iniciatiis samtempe en du diversaj landoj, ko-
mence sen ia reciproka interligo en Sovetunio kaj Germanlando. En
Moskvo la asocion iniciatis N. Borisov (el Rarkov), N. Hohlov kaj N.
Nekrasov. En Germanlando, en Leipzig la efa iniciatinto estis J. Flamo (el
Estonio) kun partopreno de la konata germana rev. verkisto Ludwig Renn,
kiu tiutempe nur antanelonge E-istiis kaj komencis verki en E. Balda la
amba grupoj unuiis kaj la nomitaj personoj ekformis provizoran estraron
de IAREV, samtempe Renn estis unuanime elektita kiel prezidanto. Kiel
centro de IAREV estis elektita Moskvo, sub la senperaj aspicioj de Int. Unio
de Rev. Verkistoj. La sekretariaro de tiu i lasta elektis specialan komisionon
por enketi pri IAREV, konsistantan el itala verkisto G. Germanetto, hungaro
J. Matejka kaj bulgaro G. Bakalov. La la raporto de tiu i komisiono IAREV
estis konfrmita ofciale kiel sekcio de IURV.
Balda al IAREV aliis kaj subskribis ian ideologian deklaracion: L.
Bergiers, V. Bobinskij, A. Arima, M. Iran, L. Ivn, E. Izgur, V. Jurezanskij, V.
Kuzmi, M. Ljubin, I. Majerovi, S. Michalicska, E. Mialski, I. Miin, N.
Pargaevskij, S. Pilipenko, V. Polakov, S. Rublov, A. Schwenk, G. Sevak, D.
Snejko, E. Spiridovi, I. Tkauk, Samil Usmanov k. a Krom tio multaj konataj
verkistoj proletaj esprimis sian simpation al IAREV kaj promesis sian helpon,
inter ili Henri Barbsse, Romain Rolland, grupo de ukrainaj kaj blankrusaj
verkistoj.
En 1932-1933 en Moskvo estis eldonata ampleksa revuo de IAREV La
Nova Etapo, red. de N. Nekrasov kaj dediita precipe al literaturo, kulturo kaj
lingvoscienco. Samtempe Ekrelo eldonis kelkajn apartajn verkojn de IAREV-
798
anoj: J. Flamo La maja festo, . rima e abismo, V. Kuzmi
Solidareco, M. Ljubin La Himno, E. Mialski Fajro kuracas k. a.
En 1934 post kiam esis aperi La Nova Etapo, red. de N. Nekrasov,
IAREV transiris al E. Mialski en Stalino (Ukrainlando), kiu entreprenis kun
helpo de H. Bourguignon en S. Maximin (Franclando) eldonadon de alia
organo de IAREV. Proleta Literaturo. N. NEKRASOV.
Revolucio en la lingvoscienco. Skizo de Andreev pri la jafetida
lingvoteorio de Marr. 1929, 68 p. Materialisma instruo pri origino, evoluado
kaj estonteco de homa lingvo: Marr (sovetia lingvisto) instruas, ke antae
ekzistis ne bua, sed gesta (kinetika) lingvo, ke lingvoj ne devenis el unu
fonto, sed kontrae kolektiis el diversaj lokoj per interkrucio kaj interfuo,
ke iuj lingvoj estas artefaritaj de la homoj, ke ili respegulas klasbatalon de la
homa socio kaj tendencas al unu tutmonda lingvo, ensorbonta elementojn el
iuj lingvoj de la mondo. Marr kelkfoje sufe favore diris pri E, sed li
konsideras in kiel surogaton kaj kiel malvaste individuan aferon, tamen
utilan en kondioj de eropa vivo. La estonta tuthomara lingvo la
Marr devas esti artefarita kaj i estos lingvo de nova sistemo, tute
speciala, is nun ne ekzistanta eble e ne sona, sed universale kompre-
nebla per iu alia ankora netrovita maniero. N. NEKRASOV
Revuo de la Kongresoj. E-a aldono al Revue des Congrs ofciala or-
gano de la Omce Central des Institutions Int. en Bruselo. De apr.-sept. 1910
aperis 11 n-roj, la lastaj 5 n-roj estis nomataj: Int. Revuo de la Kongresoj kaj
Paroladoj. Entute 50 p. 29x20. P. TARNOW.
Revuo Internacia. Monata gazeto por la vivo int. kaj por la lingvo E.
Red. Ivan Seleznjov kaj idlo. Nov. 1902-marto 1903, Bystice-Hostn. Eld.
ejka. Entute 160 p. 20x13 cm. Progresema, klera, i estis tro bona por sia
epoko, kaj pro tio i ne trovis merititan sukceson, nek subtenon. (BIL,
3193.)
Rhodes (rodz) Frank Cockshott, anglo, agento. Nask. 27 sept. 1879 en
Oakworth, Keighley. Propagandisto de 1904.
Rhodes (rodz) Joseph, anglo, urnalisto. Nask. 9 jul. 1856 en Keighley,
799
mortis 28 febr. 1920 en K. Ekadis pri E en 1901 (E-isto 5260). Starigis la
unuan E-societon en Anglujo en K., nov. 1902. Verkoj: Traduko de ,Ek-
zercaro First Lessons in E; Vortaro de E-aj Rimoj; kaj la ankora uzata
E Dictionary, 547 p., 1908.
Rhorer (rorer) Lszl, hungaro, d-ro, prof. de la medicina fziko en
univ. en Pcs. Nask. 18 okt. 1874 en Budapest. Prelego pri la televido dum la
Somera Univ. UK en Budapest. Estis prez. de la loka grupo.
Rian Ragnvald, norvego, komercisto en Frondheim. Nask. 17 sept.
1891 en Skogn. E-isto de 1906. Multjara prez. de EG en T, kursgvidanto en
Levanger kaj T. Sekr. de NEL 1912-13. Del. de UEA de 1913. Verkis
gramatikon por koresponda kurso 1923 kaj Plenan N-E Vortaron kun 20 mil
vortoj kaj vortderivaoj, 1932.
Richard C. Vincent, franco, loanta en Maroko, emia in. Lernis E-n
en 1898. En 1905 paroladoj en Cercle Communiste en Genve (Svisujo) pri
E. Samtempe kunlaboris kun P. Berthelot e la gazeto, E, poste ofciala
organo de UEA. En 1906 fondis kun Evstifeief, Berthelot, Louis, Blangarin
ktp. la gazeton Int. Socia Revuo. Del. de UEA de ia fondo, 1908.
Ekpropagandis en Tanger (Maroko) en 1912. Kursoj tie en 1912, 1923, 1925
kun int. adantaro.
Richardson (riardsn) Austin, anglo, abato, prof. de la angla lingvo en
Instituto St. Louis, Bruxelles. Nask. 21 okt. 1843 en Amugnoabah apud
Bombay, de anglikanaj gepatroj. Fariis katoliko en 1864 kaj pastriis en
1873. Vojaante al la UK en Bern kaj al la 4-a Kongreso de IKUE en Roma,
pasigis kelkajn tagojn e s-ino M. Milson, en Bossey, Francujo, por prepari la
farotaojn de la du kongresoj, mortis tie 19 ag. 1913 Pro subita sufokatako.
Diservon, okazintan por li, 26 ag. dum la UK en Bern, partoqrenis anka Z.
Estis animo de la katolika E-movado, prez. de IKUE kaj de Belga Kat. Ligo E-
ista, dir. de Espero Katolika. Predikis e la UK en Cambridge. Defendis E-n
kontra Idistaj atakoj.
Richardson (riardsn) Esther S., anglino, ofcistino. Nask. 16 apr. 1903
en Woodborough. E-isto de 1918. Sekr. de Orientmezlanda EF de 1926.
800
Richet (rie) Charlen, franco, famega scienculo. Nask. 26 ag. 1850 en
Paris. Prof. e la Fakultalo de la Medicino, ano de la Scicnca Akademio.
Publikigis sennombrajn verkojn pri medicino kaj anka poeziaojn, dramojn,
romanojn. Pioniro de la aviado, apostolo de la pacifsmo, ktp. Ricevis la
premion Nobel por la medicino. Tia grandanima sciencisto estis destinita
kompreni la E-an movadon. En iu okazo li montris sian simpation, farante
paroladojn, skribante artikolojn, ktp. Du el liaj verkoj: Paco kaj Milito kaj la
tragedio: Sokrato estas tradukitaj E-en.
Riedel (ridel) Kurt, germano, d-ro fl., docento e la pedagogia
instituto de la Teknika Altlernejo en Dresden. Nask. 29 okt. 1891 en
Jugelsburg. Prelegis pri E en la Ped. Instituto, Dresden. Estis red. de Int. Ped.
Revuo, 1929-33.
Rieing Bruno, norvego. Nask. 8 okt. 1895, mortis 22 dec. 1918. Studis
flologion. E-istiis en 1912. Plej kapabla propagandisto kaj entuziasma E-
isto, kun idealista kredo je la mondlingva afero, laboris por E per artikoloj kaj
paroladoj. Atoro de plena lernolibro, 1918. Elektiis prez. de NEL 1918, nur
2 monatojn anta sia morto.
Rienzi (Michelis, di) Emile, franco pota inspektoro (pensiita). Nask.
23 okt. 1861 en Marseille. Verkis multajn francajn librojn, atas precipe la
epizodan historion. Propagandis E-n per paroladoj. Redaktis la France Pos-
tale E-iste, 1921-23.
Rikand Hindrek, estono, potdirektoro, dipl. E lektoro. Nask. 22 dec.
1874 en Vru. Gvidis multajn kursojn, paroladis kaj skribis artikolojn pri E,
verkis Estonan E-Vortaron. 1931 Eksestrarano de EAE, ktp.
Rikke Tikke Tak. Romano de Conscience, el la fandra trad.
Maria Posenaer. 1912, 112 p. Suferoj de du gejunuloj, amantaj unu la alian,
sed perforte disigitaj. Korekta kaj bela stilo. (A. S., Ondo de E, 1912, p:
177.)
Rimo. e la unuaj poetoj de E (Z, Grabowski, ktp) ni trovas nur purajn
rimojn (sendi-plendi, koro-foro). Sed ar tiaj rimoj estas troveblaj nur en
limita kvanto, oni tre ofe renkontas e ili sufksrimojn (adasismojn), t. e.
801
rimadon per sama elemento (dividitaj-disbatitaj, plorema-kantema), kiu
propre ne estas rimo, nur vortripeto. Lastatempe pli kaj pli validiis la
tendenco elimini la adasismojn, kaj helpi pri la rimmalrio per alia rimedo,
per la t. n. parencrimoj. La parencrimoj utiligas la fonetikan parencecon inter
la konsonantparoj b-p, g-k, d-t, f-v, - s-z, a-j, r-l, m-n (plenda-fremda,
dola sora, granda-migranta, glaso-nazo, ktp.). Precipe e rusoj oni trovas
krome radkrimojn (abortajn rimojn), tio estas: rimantaj radikoj kun diversaj
fnaoj (anelo-peli, grandaj-lando); i tiu rimkutimo ajnas tute maltaga
por E, kie la fnaoj estas klare elparolataj kaj devas ne esti englutitaj. Vastan
pritrakton de la tuta rimproblemo oni trovas en Lingvo, Stilo, Formo de
Kalocsay.
ar la E-aj rimoj estas ligitaj al la radikoj, oni povas, pli facile ol en iu
alia lingvo, kunmeti E-ajn Rimarojn. Tiaj Rimaroj aperis de Rhodes (1905), de
Parisot kaj Cart (1909), de Avoto (1918), de Jaumotte (1931), de Waringhien
(1932). La dua kaj precipe la lasta (v. Parnasa Gvidlibro) enhavas anka
pritrakton de poetiko.
Oni ne malmulte mokis pri i tiuj Rimaroj, asertante, ke al vera poeto
ili ne estas necesaj. Nu, estas vere, ke originalajn poemojn, kie la penso devas
naskii kun la formo, oni apena verkas per la helpo de tia lambastono. Sed
e tradukoj, ili povas pari multan tempon kaj cerbumon.
Literaturo, krom la menciitaj: F. R. Shelton. Pri sonetoj (Literaturo,
okt.-dec. 1925;) Teo Jung : Pri la E-a poezio HDE, 1 kaj 8 apr. 1927;) Hohlov:
Rimo en E. (Esperanto dec. 1927; febr. kaj marto, 1929). KALOCSAY.
Rimportretoj. Originale verkitaj de Kalocsay. 1931, 128 p. Plaa al-
bumeto, kun sesdeko da fotoj montrantaj la plej konatajn nunajn E-istojn,
verkistojn, vortaristojn, administrantojn, recenzistojn, kaj pri iu el ili la
poeto verkis ladan a informan, a moketan rondelforman poemeton. (G.
S., ,E' 1931, p: 145.)
Ritmo. Z adoptis la severan german-rusan metrikon. La tio, la sin-
sekvo de la silaboj akcentaj (-) kaj senakcentaj (o) naskas verspiedojn
duopajn (jambo: o-; trokeo: -o) a triopajn (daktilo: -oo; anapesto: oo-) kaj
iu verso konsistas el egalaj piedoj, do estas a jamba, a trokea, daktila, a
802
anapesta. Krome piedoj povas kombinii, sed nur jambaj kun anapestaj
(levia skemo), a trokeaj kun daktila (mallevia skemo). La marmaniero de
la verso do devas resti la sama: a levia, a mallevia. Ekzemploj:
jamba verso :
Aladoj kantas super mi. . . (Z)
trokea verso:
Homoj en la oriento. . . (Z)
anapesta verso :
Do levante la kapon ni iru (Baghy)
daktila-trokea verso :
Ni in atingos per la potenco... (Z)
Sed jam Z moligis la nepran severecon de la R. Licencoj (poeziaj per-
mesoj) uzitaj de li estas:
1. Trokea komenco de jamba skemo:
Signo de kor' dolora kaj sovaa...
2. vebo, t. e. pazo de R per tio, ke duonakcenta vorto (enklitiko)
sekvanta akcenton (apostroftan substantivon) tute perdas sian akcenton.
Ekzemple:
La mond ilin atakas sen kritiko. . .
Al i tiuj licencoj aliis lastatempe la
3. Stumblo, t. e. escepta anapestigo a daktiligo de jambaj a trokeaj
versoj kun la malpliigo de l piednombro. Ekzemple:
803
Kial via mord', se murdi vi ne povas,
Iru eble hejmon pli tagan vi trovas. . (Kalocsay.)
A:
Sub jug' vi kiel sekvas en kontento
L' ageman homon kun grav' monotona... (Kalocsay.)
4. Komenca dutrokeo en jamba verso:
mirindege por iu kor' sekura... (Kalocsay.)
Per i tiuj licencoj la E-a ritmo ajnas proksimii al la pli libera latinida
metriko, en kiu la ligiteco konsistas nur en la difnita silabnombro kaj en la
cezuro, t. e. fksita ripozo inter la du duonoj de la verso. Anka i tiu R-
sistemo havas jam sian tradicion en E (Grabowski, Jaume Grau Casas).
Provizore superregas la Z-a sistemo (kun montritaj licencoj), sed ne estas
maleble, ke la E-a metriko evoluos en la direkto de la pli liberaj skemoj.
Sola licenco ne estas ebla en la R-a ritmo, la karambolo, t. e. senpera
sinsekvo de du akcentaj silaboj. Tio, pro la speciale forta akcentado E-a,
efkas netolereble malagrabla.
Pri la metriko vastan pritrakton oni trovas en Lingvo, Stilo, Formo
(1931), de Kalocsay kaj en Parnasa Gvidlibro (1932) de Waringhien. Kroma
literaturo: Parizot: E-a versfarado kaj rimaro (1909); Grabowski: Nova
Antologio (fna noto, 1909); Kalocsay: Eterna Bukedo (fna noto; 1931);
Dante-Kalocsay: Infero (fna noto; 1933); Parizot: Pri la versarto en
Ifgenio (Lingvo Int. dec. 1911); T. Jung: Pri la E-a poezio (HDE, 1 kaj 8
apr. 1927).
KALOCSAY.
Rjaovski risto, bulgaro, d-ro, advokato. Nask. en 1881 en Gara
804
Levski, mortis en 1934. Apartenis al literatura rondeto en Sofa (Nikolov,
Petkov, Zografski, Spasov ktp.), kiu eldonis E-lingvan gazeton, el kiu poste
fariis la Unua Pao. En 1904 eldonis senpagan propagandan gazeton
Trumpetisto kaj en 1907 B. E-isto. En 1906 eldonis prop. brouron.
Robert (rober) Emmanuel, franco, prof. de muziko, stenografo kaj
lingvoj. Nask. 15 jun. 1860 en Vendeuvre (apud Poitiers). Honora prez. de
Univ. Asocio de Blindulo-Organizaoj (franca sekcio). Eks-kasisto de SFPE.
Fondis grupon Verda Stelo. Kunlaboris en diversaj revuoj. Verkis: kun Cart:
Notions Elimentaires d' E, 1906; Dictionnaire franais-E, 1907; Klasika
Libro, 1912; Notions complementaires, 1913. Sola: Dictionnaire E-
franais, 1909; Cifera muziko per E, 1908; Deuxieme anne, 1925;
Supplement commercial l E en dix leons, 1928; Klasika legolibro, 1929.
Tradukoj: de Kraszewski Kiel mortis la unuaj kristanoj, 1927; de Catalany
Klari, 1928; de Wiseman Fabiola, 1928.
Roberts James, anglo, lernejestro, 1859-82. Nask. 21 apr. 1839 en Con-
stantine. E-istigis en 1922. 88-jara gajnis ateston de la Londona ambro de
Komerco. La plej aa E-isto de Britujo.
Robert (rober) Egeno, franco, fervojisto. Nask. 20 jan. 1881 en Gien
(Loiret). E-isto de 1915. Kunfond. de FEO- de 1921 gvidas ties korespondan
kurson. Malnova SAT-ano.
Robertson Robert, anglo, bankpensiulo. Nask. 20 nov. 1861 en Lon-
don. En lernejo stultulo pri lingvoj antikvaj kaj naciaj; frua studanto kaj
instruado de stenografo (Pitmansistemo), propagandinto pri reformo de
angla ortografo. E-isto de 1906 (N-o 13.422). Instruis de 1908, fondis anta-
urban grupon Wood Green, 1911, del. de UEA, 1912. De BEA: Konsilanto
1914; hon. kas. 1922, hon. sekr. 1925; prez. 1931. Prez. de E Publishing Co,
1928.
Robicsek (robiek) Pl, hungaro, nask. 1892 en Budapest, mortis 7
marto 1931 en Moskva pro aeroplana akcidento (rotacianta helico krevigis la
kranion). De 1914 tatofcisto, 1918 urnalisto, 1919 dum la sovetrespubliko
popolkomisaro de poto, telegrafo kaj telefono. Post elmigro al Sovetio li
plenumis gravajn produktorganizajn taskojn. Dum 1911-13 red. de La Verda
805
Standardo kaj Magyar Eszperant Ujsag (H. E gazeto). Verkis kelkajn
lernolibrojn. En Sovetio li partoprenis SEU kaj SAT movadojn, 1925-28 prez.
de la revizia komisiono de SEU.
Robin Gabrielo, d-ro, rumano, bakteriologo. Nask. 24 marto 1869 en
Alexandria, mortis 26 dec. 1911. E-isto de 1905. Fond de RES (1907), verkis
plurajn lernolibrojn kaj gramatikojn, fugfoliojn, diversajn artikolojn. Fond.
kaj subtenanto de eldonejo Editura E (1907) kaj post unu jaro de la gazeto
Rumana E-isto. eforganizinto de la unua Rumana kongreso en 1909. Kun
multaj aliaj RES-anoj li partoprenis en 1910 la 4-an bulgaran E-kongreson en
Sofa kaj la fondon de dunacia organo Danubo. Lernis la brajlan abocon kaj
instruis E-n al la blinduloj. Post la Antwerpen-a UK faris planon Kiel
verdigi R-n en unu jaro, sed la morto esigis liajn laborojn.
Rbin (rubin) Wilhelm, d-ro, kuracisto de stomak-malsanoj en
Warszawa. Nask. en 1873 en Piotrkw. Estas prez. de la Kuracista Unuio de
la Pola Respubliko. Verkis multajn (35) sciencajn artikolojn, kreis la Gastro-
logian Societon en W. E-isto de 1892. Kune kun aliaj formis la unuan (ne-
ofcialan) E-rondeton en W. Dum la unua kunsido, 1 dec. 1893, eestis: J.
Janowski, d-ro J. Wasniewski, W. Robin kaj Al. Blumental (frato de Leo
Belmont). En 1904 oni malfermis la ES en W., sed li estis delegita pro la rusa-
japana milito al abarovsk (Siberio) kiel kuracisto, kie li trovis jam
organizitan E-movadon. Reveninte al W., li laboris por la ES en W. kiel ia
sekr. En la lastaj jaroj vicprez. de PES. Iniciatis la fondon de TEKA; certan
tempon redaktis la Kuraciston, poste fariis prez. de TEKA. Unua prez. de
Konkordo en W. irka tiu tempo kune kun Sbert, Cart, Stettler li iniciatis
la Int. Monumentan Komitaton por kolekti monon kaj starigi monumenton
al Z. Fariis prez. de la Loka Mon. Komitato. Varbis por E tre infuriajn
personojn. efunlaboranto de la Enciklopedio.
Robinson (robinsn) George Sommerville, anglo, kolonelo, eks-milit-
kuracisto. Nask. 2 jun. 1857 en Kinsale. E-isto de 1907. Starigis grupon en
Eastbourne, 1909. Prez. de Sudorienta EF de 1930.
Robinsono Kruso. Romano de Defoe, el la angla trad. Kra. 1908, 143
p., kun 34 bildoj.
806
Rockmann (rokman) Fritz, germano, instr. Nask. 25 sept. 1878 en
Halberstadt. E-isto de 1905. Unu el la plej fruaj anoj de UEA (n-ro 27) kaj el
la unuaj delegitoj. De jaroj ia germana peranto. Komitatano kaj ko-
misionano de UEA. Kunlaboranto de gazetoj. Eldonis kune kun Starck: Int.
legolibro, 1908.
Rodellar-Borillo Manuel, kataluno; potisto. Nask. 6 apr. 1885 en Bar-
celona. E-isto de 1909. Estis prez. kaj fond. de kelkaj grupoj, vicprez. de KEF.
Kursgvidado, prop. laboro.
Rodet (rode), kuracisto. Estis en. sekr. de la Grupo Medicina E-ista de
Fr., fondita 1904. Kunlaboris en Int. Scienca Revuo. Kunverkis: vortareton
de anatomiaj vortoj en 4 lingvoj. Trad. de Fournier: Por niaj floj, kiam ili
estos dekokjaraj. En 1908 fariis idisto.
Rodger (roer) James, skoto, lernejestro. Nask. 14 okt. 1867. Verkis
libron pri logaritmoj. Prez. de Skota EF, starigis grupon de Burntisland.
Roesel Otto Hugo, svedo, fabrikestro de lan-teksejo en Boras. Nask. 20
okt. .1869 en Mnchenbernsdorf (Germanujo), venis al Svedujo en 1893. E-
isto de 1911. Fond. (1911) kaj prez. de EK Boras, esinta en 1915. Prop., kaj
kursoj.
Rogers (roerz) Ernest Andrew, usonano, edukisto. Nask. 31 jul. 1881
en St. Peter (Minnesota). Prez. de Montezuma Mountain School (privata
lernejo por knaboj ) e Los Gatos (Cal.) de 1910, kie estas instruata E.
Rogler Willibald, astro-germano, librotenisto en Schlafos apud Graz.
Nask. l jul. 1894 en Lebing-Gleinz. E-isto de 1907. Kunhelpis la 3-an
Tutastrian Kongreson en Graz, 1913. Sekr. de Stiria ES, 1914. Post la milito
li kun Bartel denove vigligis la E-movadon en Stirio; aranis, gvidis kursojn
anka por la infanoj al Hispanujo en 1920 kaj en Voitsberg, kie varbis por E
Schopfer. Helpis starigi Interligan Ofcejon de la astraj ES-j dum
Sudgermana E-tago en Salzburg 1921. Kunfondis AED, kies estrarano li
fariis, poste AEA. Alterne li estis estro kaj sekr. de la EG Graz. De 1913
membro de UEA. Trad. al E novelojn.
807
Rolandkanto. Popola eposo de la francoj el la 12-a jarcento. Trad.
Noel, 1906 175 p. Temo: batalo de Karlo la Granda kontra la saracenoj kaj
heroa morto de Roland. (TTB.) Bona traduko.
Rollet de l Isle (role d lil) Maurite, franco, hidrografsta enerala in.
de la franca maristaro, estinta dir. de la Centra Ofcejo hidrografsta en Paris.
Nask. 19 nov. 1859 en Paris. E-iis en 1903. Prezidis la Parizan sekcion
Latina Kvartalo en 1909. Prez SFPE 1911-23. Kunorganizinto de la UK en
Paris, 1914. Prez. la Parizan grupon 1920. Membro de ICK. en. sekr. de
ISAE. LK de 1909, dir. de la Akademia Sekcio de teknikaj vortaroj, redaktis
ian bultenon. Prez. de la Akademio de 1933. Li tute direktis la francan mov-
adon de 1911 is 1923. Direktante sian atenton al la enerala propagando, li
redaktis kolekton da brouroj, unuj eneralaj, aliaj difnitaj por individua
propagando e personoj de profesioj, al kiuj E povas esti utila (komercistoj,
instruistoj, ktp). En 1932 li verkis brouron specialan por la deputitoj kaj
senatanoj. Tiuj dokumentoj estas modeloj de klareco kaj de konvinka forto. Li
agis persone, iam en formo modera, sed per senlaca agado, en la intelektaj
medioj kaj el diversaj porscienca societoj. Al li oni dankas speciale la agadon
de la Komerca ambro de Paris (1920), kiun sekvis la raporto de Baudet, la
enkondukon de E en la Ecole Universelle par correspondance, la proponon
de la Association franaise pour l Avancement des Sciences por E kaj la
faman manifeston por E, subskribitan de pli ol 40 membroj de la Scienca
Akademio, e kiu Generalo Sbert estis jam klopodinta. Li kunlaboris en
diversaj E-aj gazetoj, precipe sciencaj. Krom prop. brouroj kaj scienca
fundamenta terminaro, li direktis Provo de Marista Terminaro, 1908; kaj
verkis: L' Initiation l E, 1928. efunlaboranto de la Enciklopedio. L.
BASTIEN.
Roma. efurbo de Italujo. 1.004,000 loantoj. 4-a int. katolika E-
kongreso en 1913. 27-a UK ag. 1935.
Romaj Elegioj. La Taglibro. De Goethe, el la germana trad. Kalo-
csay, 1932, 80 p., kun ilustraoj. La du versaj verkoj montras la erotikan
Goethe. Sed i tiu erotiko purias alta kaj nobla en la famo de l arto kaj
amo. (El la Antaparolo.)
Romanal. Lingvoprojekto farita de Michaux. (v.) i estis propagandata
808
de sia atoro dum kaj post la mondmilito. La atoro emfazas, ke en sia
sistemo li ekstermis el E iujn germandevenajn elementojn. (Michaux restis
anka E-isto, la sia letero al M. C. Butler.)
Romano pri Afrika Bieno. Romano de O. Schreiner el la angla trad. S.
A. Andrew. 1934, 270 p. ia romano estis esprimo de kuraa liberpensemo
kaj indigna feminismo. (1883). . . La alegorio pri la serado por la vero ajnas
al mi ia plej bele konceptita peco, indiganta la tutan libron. . . La traduko
estas lerte kaj konscience farita, purlingva kaj bonstila. (W. B. Johnson, Te
British E-ist, nov. 1934.)
Romein D. F., nederlandano, ofciro, poste urbestro. Pioniro, helpanto
de D. Uitterdijk. Estrarano de la unua EG en Utrecht kaj de la NES. Red. de
Holanda Pioniro en 1910- 12. Atoro de la unua N. propaganda brouro kaj
lernolibro.
Rondirantaj gazetoj. La la aserto de L. Cogen la ideo pri R. G. estis
erpita e la stenografstoj, kiuj rondirigis inter grupo da personoj tiajn
manuskriptojn por perfektii en la stenografa arto per reciproka legado kaj
korektado. La inicianto de R. G. en E estis Bavay el Douai (Francujo), kreinta
en 1902 tre praktikan kaj int. klubeton, nomitan de li Rondo Int. L' Unua.
La klubo konsistis po unu ano el iu nacio, kaj speciale por tio aranitaj
kajeroj de maneskribata gazeto Rondiranto rondiris inter la klubanoj. iu
skribis en ricevitan kajeron sian originalan a tradukitan artikolon, legis tiun
de la alia membroj, korektis ilin kaj sendis la kajeron pluen. Tio estis agrabla
kaj interesa maniero por perfektii en E kaj la ideo de Bavay balda trovis
multajn adeptojn kaj imitantojn diverslande. Preska samtempe aperis
simila Manuskripta Bulgara Rondiranto, kies artikoloj poste aperis en
Rondiranto presita. F-ino Ella Scherpeltz el Wallach-Meseritsch (Moravujo)
kreis similan gazeton inter germaninoj kaj einoj, poste T. Renard en
Svisujo organizis similan gazeton, kiun partoprenis la efaj tiamaj E-istoj de
la lando. En Hispanujo R. Codorniu (en Murcia) kreis tutan stelaron el siaj R.
G.: Vaga Stelo por alilandanoj, Hispana Stelo por hispanoj, Murcia Stelo
por Murciaj E-istoj, kaj Arbara Stelo por teknikaj artikoloj de arbaristoj.
Poste aperis R. G. de rusaj E-istoj T. avinskij kaj V. Lojko. En Belgujo tia
gazeto Kunfratio estas kreita de L. Cogen. Pli malfrue rusa pastro I. irjaev
(Baklanka, gub. de Vologda) dum la mondmilito kaj rusa revolucio longan
809
tempon gvidis similan gazeton (kreitan de li) en Societo de Pastroj
Ortodoksaj E-istoj. En tiu epoko estis ricevebla en Rusujo nenia E-gazeto, pro
tio La Rondiranto havis grandan sukceson: iom post iom al i aliis ne sole
iuj (ne multenombraj) rusaj pastroj E-istoj, sed multaj famaj ruslandaj E-
istoj (P. Medem, V. Dimitriev, V. Szmurlo, S. Surovcev k. a.), preska iuj
tiamaj E-societoj kaj multaj (pli ol 150) E-istoj. Neniu angulo de vastega
Rusujo estis trovebla, kie oni ne partoprenus i tiun gazeton. Dum la civila
milito, kiam estis neeblaj potaj rilatoj de norda Rusujo kun la suda, en la
lasta n-ro N. Krassovskij (arkov) aperigis Sudan Rondiranton kaj iom pli
malfrue V. Teniov (Barnaul, Siberio) Fajrerenon, sed amba ili ne havis
grandan sukceson.
La London Rondiranto ankora vivas; nun proks. 25-jara.
L. pri la temo: L. I. 1902, n-ro 3, 1903, n-ro 8; kaj la artikolojn de L.
Cogen en Belga Sonorilo, okt. 1902 kaj jan.
1904 I. IRJAEV.
Rook (ruk) Mary Helena, anglino, telefonistino. Nask. 29 dec. 1896. E-
istiis en 1917. Instruis E-n en Morley College, London, 1918-19. Ano de la
administra komitato de BEA ktp.
Roome (rum) George William, anglo, instr. Nask. 27 nov. 1864, en
Shemeld. E-istigita de Geoghegan en 1888. Prez. de EF de Yorkshire. Prez. de
TAGE.
Rosa Pavel, slovako, ofcisto de enerala pensia instituto en Bratislava
(SR). Nask. 9 okt. 1906 en Senica n. M. E-isto de 1923. Aktiva laboranto en
la loka movado. Tradukas el la eoslovaka literaturo.
Rosals Joan, kataluno, librovendisto. Nask. 15 apr. 1877 en Barcelona,
mortis 15 apr. 1917 en B. E-isto de 1904. Diversaj postenoj en kelkaj grupoj,
prez. de Katolika Ligo de K-aj E-istoj kaj red. de ia organo is sia morto.
Kursoj dum multaj jaroj, paroladoj, artikoloj. Senlaca pioniro.
Roscoe (rosko) Norman Keith, anglo, asekuragento. Nask. 24 febr.
1891 en Cambridge. E-isto de 1918. Lois en Japanujo, 1915-31, deoris e la
810
brita ambasadorejo en Tokio.
Rosenberg Anders, svedo, popollerneja instr., poste, gimnastika dir.,
akvo-kuracisto kaj higienisto. Nask. 19 jan. 1861 en Tygelsjo. E-isto de 1907.
Del. de UEA. Prop., kursgvidado, kelkaj libretoj.
Rosenberg Jakob, estono, komercisto. Nask. 9 febr. 1881 en Soosaare.
E-isto de 1905. Fondinto kaj estrarano de la unua ES en Estonio Revela E-
ista Grupo 1907-1913. Kunfondinto de la unua ES en Tartu Dorpata E-ista
Societo. Gvidis la unuan E-kurson en Tartu en 1911, poste gvidis multajn
kursojn en Tallinn. Verkis kaj eldonis du legolibrojn (1911 kaj 1931), E-
Estonan kaj Estonan-E Vortarojn (1912, 1923), Estona Stelo. (1913) kaj
kelkajn societajn ludarojn. Rosenstock (rozentok) Leon, d-ro, advokato.
Nask. 28 jun. 1887 en Krakovo. efsekr. de la UK en 1912. Aperigis E-ajn
tradukaojn en P. E-isto, Universo, La Revuo k. a. Lareato e Katalunaj
Floraj Ludoj.
Rosick Vclav, eo, d-ro fl. prof. Nask. 28 sept. 1850, mortis 8 febr.
1929 en Praha. Estis prez. de BUE depost ia fondo is kunio kun AE.
Roskes-Dirksen Catharina J., nederlandanino. Nask. 23 febr. 1885 en
Rotterdam. E-istino de 1907. Propagandis kaj gvidis kursojn. Kun sia fratino
Julia Isbrcker i verkis lernolibron. Landa sekr. de la Vegetara Ligo E-ista de
1921. Verkis vivokantetojn kaj aliajn kantojn. i estas premiita kaj menciita
de la Floraj Ludoj en Katalunujo en 1926-27-28.
Rotach (rota) Georg, sviso, komerca ofcisto. Nask. 16 nov. 1894 en
Herisau. Stenografo la Stolze-Schrey, adepto de la ekonomisocia ordo la
Silvio Gesell. E-isto de 1930, prez. de ES Bern de 1931. Kursgvidado. Uzo de
E en sia profesio: li skribas al UEA-delegitoj petante ilin viziti la klientojn
eksterlandajn, kiuj ne respondas al leteraj demandoj kaj ofertoj.
Rotario. Rotary International (RI), int. organizao fondita 23 febr.
1905 de adv. Paul Harris el Chicago. Fine de okt. 1933 i havis 3619 klubojn
kun 147.000 membroj el 60 landoj. En la regularo de RI la sesa celo havas
paragrafojn pri int. frateco kaj komprenio tre simile al interna ideo de E. En
la komenco efe disvastigata en Usono kaj Anglujo i estis preska nura
811
usona-angla movado, sed de 1925 RI forte kreskis tutmonde, kaj la
diverslingveco kazis malfacilaojn e la efofcejo kaj e la jarkunvenoj.
En 1927 kelkaj E-istoj R-anoj komencis propagandi E-n kaj la R-klubo
de Perth Amboy, Usono, prezentis proponon al la R-kongreso en Ostende, ke
i akceptu E-n kiel ofcialan helplingvon por R-kluboj. Dum 1928-30 la efaj
R-revuoj, ekz. Te Rotarian, Chicago, kaj Te Rotary Wheel, London,
aperigis artikolojn kaj parte regulajn paojn pri E kaj multaj paroladoj okazis
en diversaj R-kluboj.
La jarkunveno de R-Asocio de Grandbritujo kaj Irlando (RIBI) en
majo 1929 en Bournemouth deklaris sin por alpreno de E kiel int. lingvo por
R. Intertempe (1929) fondiis R-a E-Amikaro, kiu eldonas la gazeton
Mondamikeco, red. de la unua prez. Douglas P. Boatman. Direktanta
Komitato sidis en Britujo de 1929 is 1930, en Francujo de 1931 is 1932, en
Germanujo de 1932 is 1933 kaj nun estas en Nederlando. (Prez. d-ro
Meihuizen, 39; Rijnkade, Arnhem; sekr. Arn. Bloemendal, Binnensingel, 6,
Deventer; kas. Heinatus, Apeldoorn.)
En sept. 1930 okazis en Den Haag la is tiam plej granda regiona
konferenco (3000 pers.), efektive la unua vere int. R-kongreso. Sir Charles
Mander donis tie favoran raporton pri E, kaj pastro Andreo Cseh faris du
paroladojn. La konferenco decidis meti la lingvan demandon kiel diskut-
temon al la int. R-kongreso en Wien 1931. Te Rotary Wheel efrevuo de
RIBI faris longan referaon kaj fnis per jenaj vortoj: Mankis nur unu ao por
fari in perfekta konferenco, la kapablo paroli unu kun la alia.
En Wien 16 jun. 1931 Mander malfermis la diskuton pri lingva prob-
lemo, kelkaj E-istoj R-anoj (Warnier, Arnhold, Appelbaum) faris interesan
demonstracion pri la valoro de E kaj la kongreso konstatis, ke la problemo
pri la lingvaj malfacilaoj, iaj rilatoj al la sesa celo de RI kaj ia solvo estas
aferoj tre gravaj kaj ili koncernas al RI. La kongreso decidis, ke la Int. Serva
Komitato (ISC) esploru, 1. kiu helpa lingvo estas la plej praktika, kaj 2. kia
procedo estos la plej efektiva por certigi la alprenon kaj disvastion de tia
lingvo e iuj nacioj.
ISC kunvenis en Zrich, 16-l7 sept. 1931 kaj unuanime interkonsentis,
812
ke 1. int. lingvo estas ef-faktoro en la laboro por int. bonvolo kaj kompren-
io. Inter la konataj helplingvoj E estas la lej praktika pro la simpleco kaj
facila lernebleco, ia relative granda literaturo, vasta uzado, organizita anaro
tra la tuta mondo, uzata kaj alprenita de granda nombro da mondorganizaoj
2. la plej bona vojo por certigi la rekonon kaj disvastion de E inter iuj
nacioj estas kunlaborado kun lernejaj atoritatuloj kaj i proponas, ke iuj R-
kluboj estu atentigataj pri la valoro de E kaj pri la graveco enkonduki E-n kiel
fakon devigan en iuj lernejoj kaj universitatoj. En nov. 1931 la demando estis
submetata al speciala komitato por plua esplorado kaj la direktoraro de RI
rekomendis al iuj R-kluboj studi kaj diskuti la aferon en siaj kunvenoj same
kiel en la distriktaj kaj tutlandaj konferencoj.
En la jarkunveno de RI en Boston, Usono, 26-30 jun. 1933, en kiu
partoprenis 8456 R-anoj el 2021 kluboj de 57 landoj, oni decidis: rajtigi la
delegitaron, se i trovas ion konsilinde, formuli planon por efektivigi a
almena progresigi la organizadon de mond-konferenco por decidi, kia
lingvo estu universale uzota kiel helplingvo kaj por ofciale kuraigi iujn
landojn dekreti a rekomendi instruadon de la elektita helplingvo en la
lernejoj.
Eminenta franca Rotariano Maurice Duperrey, vicprez. de RI
(1933-34) sekvis kurson de Andreo Cseh kaj estas konvinkita pri la valoro de
E. Andr Baudet, eks-prez. de la Komerca ambro en Paris, estas honora
membro de la R. K. en Paris.
Noto. La artikolon tralegis kaj kompletigis G. Warnier.
A. ARNESSEN.
Rotkvi Ivo, kroato, juristo. Nask. 23 okt. 1901 en Bjelovar. E-isto de
1921. efa kunlaboranto de d-ro Maruzzi. Longjara sekr. de la zagreba
societo. Unu el efaj organizinto de 1a unua jugoslava E-kongreso (1923) kaj
Jug. E-Ligo, kie li sekretariis dum pluraj jaroj. Kunlab. en la Sudslava E-Servo.
Kelkjara red. de Konkordo kaj kunred. de la Balkana Konkordo. Bona
oratoro: multaj paroladoj pri E en diversaj urboj. Rekordulo en gvidado de
kursoj en Jug. Multaj artikoloj en naciaj gazetoj. Speciale okupias pri
lingvistikaj problemoj. Kun Maruzzi verkis kroat-E-vortaron. Tradukoj en
813
diverslandaj E-gazetoj. Kiel apartaj libroj is nun estas eldonitaj: Atuna
vespero (de M. Ogrizovi), Pangea (de R. Herceg) kaj granda romano
Cezaro de M. Jelui). Nuntempe vicprez. de la J.E.L. kaj Zagreba societo.
Rousseau (ruso) Celestin, (ps. Aspido), franco, farmaciisto. Nask. 22
sept. 1861 en Le Portel (apud Boulogne-sur-Mer). Paroladisto e la Societoj
de Rua Kruco; komitatano de diversaj farmaciistaj societoj en Francujo kaj
korespondanto de eksterlandaj societoj. Plurfoje raportis e Int. Kongresoj de
Farmaci-societoj pri la Unueco de la Sciencaj Nomenklaturoj. Verkis plenan
liston de la drogoj de 16 naciaj farmakopeoj kun E-a traduko. E-iis en 1902.
Fondis grupon en Levallois-Perret. Estis komitatano de la Societo E-Croix-
Rouge. Adm. de SFPE (1912-22). Sekr. de ISAE. Organizis kun Rollet de l
Isle la Int. Konferencon por la Scienco, Paris, 1925. Vicprez. de la Pariza
grupo. en. sekr. de La Maison de l E, de la fondo (1928). L. K. 1924. Sekr.
de la Sekcio pri teknikaj vortaroj. Skribis en Scienca Revuo, en Int. Medi-
cina Revuo, k. a. Verkis: Poliglota Vade-mecum de Int. Farmiacio, 1911,
kies unu volumo ekzistas en iuj Universitataj bibliotekoj en la mondo, kaj en
kiu E estas la efa lingvo.
L. BASTIEN
Rousseau (ruso) Teophile, franco, prof. de matematiko. Nask. en
1876, mortige vundita apud Verdun 11 apr. 1916. E-iis en 1905. Allogita de
la homfratio, li anka komprenis, ke E devas esti enkondukata en la iutagan
vivon, ke nur utiligo de E por int. servoj povas reteni la aliintojn, kaj al tiuj
celoj li dediis sian tutan laboron, reagante kontra la pure predikema
tendenco. Jam en 1905 li klopodis por la apliko de E al la turismo; li
propagandis e la hotelestroj, kaj instigis eldonadon de gvidfolioj kaj
gvidlibroj. Precipe li iniciatis la E-Ofcejojn, kiuj, kun la konsuloj proponitaj
de Carles, estis kondukontaj al kreo de UEA. En 1906, li kaj Hodler fksis la
novan programon de la gazeto E (v. Berthelot), kiu estis farionta la organo
de tiuj institucioj. En 1907 li opiniis, ke por defendi E-n kontra skismaj
pereigaj atencoj, estas necese grupigi iajn uzantojn. Tiam naskiis ideo pr
int. organizao, kiu post kelkaj monatoj konkretiis en UEA. is la milito li
alportis al UEA kaj al la gazeto E plej ageman kunlaboradon.
L. BASTIEN
814
Roux (ru) Alice, francino, prof. de germana lingvo e liceoj por jun-
ulino. Nask. 24 apr. 1868 en Monestier-Clermont (apud Grenoble). E-iis en
1895, leginte en revuo artikolojn de Lombard. En majo 1897, i aliis al la EK
de Louhans (v. Chavet), kaj dum multaj jaroj propagandis. En Francujo i
estis la unua E-istino kaj la unua profesorino.
Roux (ru) Emile, franco, beletristikisto, antae licea prof. en Grenoble.
Unu el la kunfondintoj de SPPE (1898) kaj el la unuaj kaj plej fervoraj
propagandistoj. Post du paroladoj en Grenoble, dank al la apogo de Lacroix
gvidis la unuan publikan kurson en Fr. (jan 1898). Paroladoj kaj artikoloj en
diversaj urboj kaj en Svisujo.
Roux (ru) Marcel, franco, sekr. Nask. 3 majo 1903 en Lyon. Sekr. de
lab. grupo. Organizinto de la 7-a SAT-kongreso. Prop. artikoloj. Kunlaboris al
Sennaciulo.
Rowe (ro) Frederic Geach anglo. Nask 5 nov. 1841 en St. Agnes. E-
istigita de J. Rhodes, 1902. eestis la int. E-kunvenon en Havre, 1904. Fondis
grupon de Nottingham, 1905. Verkis E-ajn kantojn.
Royer (raje) Cecile, francino, tatofcistino. Nask. 25 jan. 1876 en
Nuits-Saint-Georges (apud Dijon). De 1903 gvidis multajn kursojn kaj varbis
multajn anojn. Estis vicprez. de la sekcio Latina Kvartalo. Sekr. de Presa E-a
Societo (1906-14). Direktis Juna E-isto. Sekr. kaj kas. de diversaj francaj ES-
j. Artikoloj kaj noveloj. Kun J. de Bloch tradukis: Estonta Milito, 1907.
Rublov Sergej, ruso, sovetiano, in., kemiisto en farbo-industrio (pig-
mentoj por ole-farboj). Nask. 14 jan. 1901 en Odessa. E-isto de 1919. En
1921-29 unu el la gvidantoj de la E-movado en O. En 1925-2 membro de CK
SEU. De 1925 membro de la Lingva Komisiono de SEU, de 1929 LK. Lia efa
scienc-esplora laboro pri E estas kvanta kaj kvalita analizo de E-aj radikoj. La
kvanta analizo estas farita en 1926-27 per grupo da E-istoj, sub lia gvidado,
kaj la rezulto publikigita en la almanako Kvardek Jaroj, 1927. La kvanta an-
alizo donis bazon por verkado de la lernolibro E-Rondeto, aperinta en rusa
(eldonkvanto 90 miloj), ukraina, germana, franca kaj bulgara lingvoj, entute
en 15 eldonoj. De 1931 li preparas grandan Strukturan Vortaron de E, kiu
815
resumas la kvalitan analizon de E-aj radikoj. Trad. La kemio de universo de
Fersman, 1925; La vojo al scienco de estonto, 1928; kunlaboris en la trad. de
la romano Rua stelo de Bogdanov 1929; kaj de la versaoj Per voo plena
de Majakovskij 1930. Multaj artikoloj en revuoj.
Rudnicki Stanislaw, polo, ofcisto. Nask. 7 majo 1877. Fervora
disvastiganto de l bicikla sporto. E-isto de 1906, UEA-del. 15 jarojn. Organiz-
into de la 8-a UK, efsekr. de la 23-a UK, amba en Krakovo.
Rua Kruco. La la konvencio de Genve (1864) la vunditoj kaj
malsanuloj sur la militkampo ne estas rigardataj kiel malamikoj kaj oni
deklaris la netralecon anka de la kuracistoj kaj fegistoj. La insigno de tiuj
i helpaj organizaoj fariis la la blazono de la urbo Genve la rua kruco kaj
iom post iom en la tuta mondo fondiis R. K. societoj kaj funkcias anka int.
organizo de la R. K.
La iniciatinto de aplikado de E e la R. K. estis la prop-isto de E en la
franca armeo, kapitano Bayol. Anta la 2-a UK li eldonis libreton pri utileco
de E por fegado de diverslingvaj vunditoj, anka specialajn losilojn kun
necesa frazaro por fega servo. Post tio E komencis penetri en la naciajn
societojn de R. K. Ekz. en 1907 en la urbodomo de Antwerpen Van der Biest
legis referaton pri E por anoj de Belga R. K. Samjare en la franca societo de R.
K. oni fondis nacian komitaton por prop. de E. En 1909 admiiiistracio de la
germana R. K. en Knigsberg proponis al sia subularo lerni E-n. Kelkan
tempon (1910) aperis faka gazeto E et Croix Rouge. En 1911 por
rukrucanoj estas aranitaj E kursoj en Dresden; same en Kovno de
Devjatnin.
Dum la 4-a UK en Dresden, 1908 je unua fojo reprezentis sin la Int.
Komitato de la R. K. per A. Moynier, kiu eestis eksperimenton de ekzerca
fegado de diverslingvaj vunditoj; ordonoj, demandoj k. a. estis farataj sole en
E. Partoprenis 50 portilistoj kaj multaj militaj kuracistoj en la korto de la
Saksa R. K. La sama estis ripetata dum la 5-a UK en Barcelona 1910. En 1916
Justin Godart, honora ano de UEA, franca tata subsekretario de la saneca
fako (nun ministro) cirkulere rekomendis la lernadon de E al la militistaj fe-
gistoj kaj tiucele mendis 10.000 erojn de la lernolibro de E-Rua Kruco de
Bayol.
816
Post la milito la 10-a Int. Konferenco de la R. K. 1921, kiun prezidis G.
Ador kaj partoprenis preska iuj registaroj de la mondo, havis tre solenan
karakteron. Anka E havis rolon tie. La ideoj de la dummilite mortigita
apostolo de E e R. K., kapitano Bayol, estis prezentata al la deligitara
komisiono. i diskutis proponon de fnna delegito d-ro Wang kaj favore
raportis al la plenkunsido. La 7 apr. la konferenco unuanime vodonis la
jenan rezolucion: Konstatinte la fakton, ke la lingva malfacilao multmaniere
malhelpas la realigon de l int. idealo de la R. K., u por savhelpo sur
batalkampoj, u inter militkaptitoj a e en la kongresoj de la R. K., la
konferenco instigas iujn rukrucajn organizaojn, ke ili disvastigu la
lernadon de la helplingvo E inter siaj anoj, kaj speciale e la junulaj sekcioj,
kiel unu el la plej potencaj rimedoj al int. komprenio kaj kunlaborado la la
celo de la R. K. La tiu i rekomendo la nova statuto de la hispana R. K.,
adoptita la sekvintan jaron, jam enhavas unu paragrafon pri la devo lerni E-n.
I. IRJAEV.
Rua Stelo. De A. Bogdanov, trad. el la rusa. 1929, 166 p. Utopia
romano pri socialisma tato sur la rua stelo Marso. Kvankam la diversaj
apitroj estas tradukitaj de 7 tradukistoj, la impreso estas tute unueca. (Jofo,
La Socialisto, 1930, p: 52.)
Ruo kaj Blanko. Rakontoj originale de L. Ivn. 1926, 68 p. Karika-
turoj, amuzaj, sed anka akraj. Estas mokataj la organizo kaj faroj de l nuna
rusa reimo. (G. S., E, 1926, p: 18l.)
Ruuloj. Esprimo uzita en la antamilita lab. E-movado, kiel komuna
nomo por diverstendencaj socialistoj (socialdemokratoj kaj anarkistoj).
Rumana Bonhumoro, en kvin elektitaj rakontoj, trad. P. Firu kaj S.
Pragano, 1932, 62 p. Tre bona stilo. La rakontoj posedas lokan koloron,
tipajn karakterojn, sed estas ofte pli ironiaj, ol simple bonhumoraj. (G S., E,
1932, p.105.)
Rumanujo. Kvankam jam en 1889 aperis Mic vocabular pentru
Romami (Vortareto por Rumanoj) de Marta Frollo, instruistino, E fariis pli
817
konata en R-ujo nur en 1904, kiam M. Fischer, industriisto en Galati, faris la
unuan kurson kaj fondis tie la unuan rondon E-istan kun la farmaciisto Toma
Aburel kaj d-ro Kanner.
En 1907, I. Negreanu, advokato en Bukureto, per gazetartikoloj
atentigis la publikon pri la lingvo int. kaj d-ro G. Robin, konata kemiisto, ko-
mencis viglan propagandon, fondis la Rumanan E-societon kaj aperigis la
unuan lernolibron. En 1908 d-ro S. Kimel, dentkuracisto, komencis unuan
kursan instruadon en Bukureto kaj eldonis novan kurson kompletan de E.
Tiam komenciis brila periodo de E en la lando; en Galati aperis la R.
Gazeto E-ista kaj en Bukureto la R. E-isto, kiu donis antaenpuon al la
tiam ekforinta movado kaj E, venkinte la indiferentecon de la publiko,
disvastiis en la tuta lando, tiel ke en 1909 povis okazi la unua rumanlanda E-
kongreso en Bukureto, kun la partopreno de bulgaraj kaj serbaj E-istoj. La
tro trua forpaso de d-ro Robin, kiu per siaj klopodoj kaj oferoj estigis
organizitan movadon kaj helpis in iel, estis granda perdo por la RES, kies
prez. li estis de ia fondio.
La mondmilito, malhelpante enerale la E-movadon, in interrompis
anka en R-ujo. Multaj devis foriri al la batalkampo, kie pereis anka
advokato P. Teodorescu, la dariginto de la laboro komencita de d-ro Robin.
Post la mondmilito komenciis nova epoko en la rumana E-movado,
pro la vigla aktiveco kreita en Transilvanio kaj Banato, provincoj, kiuj anta
la mondmilito apartenis al Hungarujo. En printempo 1920 Andreo e en
Sibiu (Hermannstadt, Nagyszeben) ellaboris sian faman instrumetodon kaj
gvidis sian unuan kurson en la tiea Laborista Hejmo. Balda li kreis per siaj
kursoj grandnombran E-istaron en la urboj Targu-Mure (kie la animo de la
movado estis la nobla kultur-laboranto Jozefo Halsz) kaj Cluj (Kolozsvr).
Samtempe li komencis organizi la teritorion de UEA, varbante multajn anojn
kaj starigante delegitojn. Je lia iniciato en 1922 kelkaj malnovaj pioniroj, inter
kiuj Emil Nicolau en Ploeto, Ion Giuglea kaj kapitano d-ro F. Iosif en
Bukureto, rekomencis la agadon por landa organizo, kaj tiucele okazigis la
duan R-landan E-kongreson en Cluj (1922), en kiu partoprenis grandnombre
E-istoj el la tuta lando kaj anka el Bulgarujo. La kongreso reorganizis la
malnovan RES-on.
818
Post tiu kongreso H. Fischer invitis A. e al la efurbo kaj fondis kun li
en Bukureto la E-Centron R-an, kun la celo praktike disvastigi E-n. Dank al
la malavara fnanca helpo de H. Fischer komenciis grandskala publika
agado. En la kursoj de A. e kaj lia entuziasma juna kunlaboranto Tiberio
Morariu kreiis centoj da novaj E-istoj kaj per lertaj propagandaj aranoj la
publika atento kaj simpatio turniis al E. Aparte menciindaj estas la ofcialaj
E-kursoj en la granda instruist-prepara lernejo en Graditea, en la policofcira
lernejo kaj por la skoltaro. Gravan efkon havis anka la vizitoj de prof. P.
Bovet el enevo kaj de d-ro Won Kenn el Kantono (inujo).
La apostolan laboron de pastro e, post lia transiro al enevo, darigis
Morariu.
Intertempe la restarigita RES sub la honora prezido de generalo C.
Gavanescul kaj G. L. Trancu-Lasi, eksministro, helpata de samideanaro, sub
gvidado de s-ro Fischer-Galati darigis la laboron por plua disvastigado de la
E-ismo. Per iujaraj kongresoj de i aranitaj (en Timioara 1923; en Arad
1924; en Ploesti 1925; en Galati, sub la efektiva prezido de la ministro G. L.
Trancu-Lasi, 1926; en Brasov 1927) pruvis al la vasta publiko la gravecon de
E.
De 1927 pro la enerala fnanca krizo la arano de naciaj kongresoj ne
estis ebla, sed la rumanaj E-istoj partoprenis regule la bulgarajn E-kongresojn
kaj la rumana registaro delegis ofciale H. Fischer-Galati e iuj int. kongresoj
kaj konferencoj aranitaj de la E-istoj.
Post la foriro de T. Morariu al Svedujo, H. Harabagiu, sekr. de RES, kaj
Sigmund Prager darigis fari kursojn is kiam anka tiu lasta iris helpi al
Andreo Cseh en liaj klopodoj por la monda movado.
Se la agado en la lando mem ne povis esti tre vigla, la rumanlanda
movado povis tamen doni al la propaganda laboro monda tri migrantajn
pionirojn: Andreo Cseh, Tiberio Morariu kaj Sigismondo Pragano, kiuj vigle
laborante en multaj landoj de Eropo, dum la lastaj ses jaroj, helpis
antaenpui nian E-n. En 1932 H. Fischer-Galati partoprenante ofciale la III-
an Balkanan Konferencon okazinta en Bukureto, povis interesigi iujn
delegitojn pri E per diskutado en la komisioj kaj per speciala dokumentaro.
819
Krom RES darigas la praktikan laboron la R-Centro E-ista, kies sekr.
estas nova pioniro I. Ionescu-Capatana, redaktoro de vegetarismaj revuoj, kiu
dedias preska sian tutan agadon al la RCE, kiu trovias en propra domo
apud la Ekspozicio-Parko Carol kaj havas bibliotekon de irka 1500
volumoj, pli ol 200 revukolektojn, librovendejon, presejon Eistajn, organizas
kursojn, publikas propagandilojn ktp. Krom tio vigle laboras Eugenia
Morariu en Cluj, kiu direktas la E-Instituton R-an kaj laboras por la teritorio
de UEA.
(La artikolon preparis E-Centro Rumana, kompletigis A. Cseh.)
Literaturo. Atoroj de lernolibroj: Robin, Kimel, Beraru, Vanghelovici. ktp.;
tiuj de vortaroj: Frollo, Kimel, Firu. Pli gravaj tradukaoj el la R. literaturo:
Nijo Mensogulo kaj aliaj noveloj de Bratescu-Voinesti. Nobela peko de
M. Sadoveanu; Sonorilo kaj kanono de E. Isac; iuj tri trad. de T. Morariu;
Rumana bonhumoro en elektitaj rakontoj, trad. de P. Firu kaj S. Pragano.
Runeberg Hjalmar Johannes (Nino), svedo fnnlanda poeto, litera-
turisto, d-ro fl. Nask. 27 majo 1874 en Roma (Ital.), mortis 15 febr 1934.
Verkoj pri literaturo kaj folkloro; poezio originala kaj traduka en sveda
lingvo. E-istiis en 1901 per Cart en Paris, partoprenis la UK en Boulogne,
1905. Fondinto kaj multjara prez. de la ES La Polusstelo en Helsinki,
apartenis dum pluraj jaroj al la estraro de EAF. Kurso por blinduloj en 1907
a 1908 kaj en la Universitato de Helsinki dum pluraj jaroj. Trad. la dramon
en verso Jolianto de H. Hertz.
Runstedt Axel F., svedo, teol. d-ro, paroa pastro en Gokhem, prep-
osto. Nask. 28 jan. 1861 en Beateberg. Studento de la univ. en Upsala, li trovis
en librovendejo 31 marto 1889 ekzempleron de Nrnberga lernolibro de E.
Lernis. Korespondis i. a. kun Grabowski, Einstein kaj Z. Verkis lernilon, 1890.
Poste ne aktiva. Mortis 1934.
R.U.R. Kolektiva dramo de apek. El la ea trad. Moraviaj E-Pioniroj,
1926, 110 p. Ni estas dum estonta tempo sur insulo, kie estas fabrikataj
mekanikaj homoj anstataontaj la verajn por iuj laboroj. (G. S., ,E', 1926, p:
55.)
820
Ruslando. v. e la fno de la verko.
Rust John Cyprian, anglo pastro anglikana. Mortis 29 jun. 1927. Dum
53 jaroj paroestro de Soham. Klera lingvisto, kun bona scio pri lingvoj
hebrea, araba, siria krom kelkaj modernaj. La traduko de la Nova Tes-
tamento estas grandparte lia verko. La unua prediko en E estis la lia e UK
en Genve, 1906.
Ruus Neeme, estono. Fondinto de EG en Prnu, kelktempe ofcisto de
estona ETK. Gvidinto de E-kursoj de Sveda E-Instituto.

821
S

Sabadell Alfons, kataluno, asekuragento. Nask. okt. 1859 en Barcelona,
mortis jan. 1932. en Italujo. La unua E-isto en B. (1901). Fondinto de la unua
grupo en K-ujo kaj ia prez. multajn jarojn, longjara kursgvidanto,
sennombraj paroladoj kaj artikoloj. Vicprez. de la komitato por la 5-a UK. Li
estis la sola persono, kiu posedis la voon de Z en gramofondiskoj el
malnovaj vaksaj cilindroj. Tradukoj de Santiago Ruysinol, el kiuj elstaras la
dramo La Patrino, 1909 (?). L. K.
Sableroj. Verkitaj originale de M. Hankel. 1911, 92 p. Poemetoj kaj
prozaj pecoj. Ili elspiras la parfumon de dolaj rememoroj pri pasintaj
kongresoj, de la lojaleco al nia komuna afero. (A. E:. W. British E-ist, 1911,
p: 151.)
Saggiori (saiori) Giovanni (ps. Geo de Sabajoz), italo, radioteknikisto,
eksurbestro en Fosso (1927-30). Nask. 22 jun. 1892 en Legnago. Li interesiis
pri E ekde 1908. Del. de UEA de 1913. Prof. de E. Fondis grupojn en
Legnago, Padova, Cittadella, Piazzola, ktp. Estras E-fakon de Int. Specimena
Foiro de Padova de 1922. Kursoj en P. ktp. Organizis la nacian E-kongreson,
1931. Kunlaboris por Italujo en Schlomann Teknika Vortaro E-on (Vol. VIII.)
kun . Tiard, 1925. Trad. el E al itala Fine mi komprenas la radion de
Aisberg, 1930, trad. el itala Gvidlibro Tra Padova.
Saarov Aleksandr Andrejevi, ruso, instr. Nask 1865, fnis
matematikan fakultaton de univ. en Kazan, 1890. E-istiis en 1904 pro letero
de S. Poljanskij. Veninte en 1907 Moskvon, li fondis tie la famekonatan
Librejon Esperanto kaj Moskvan Instituton de E. En 1909-17 li estis efred.
kaj eldonanto de Ondo de E, eforgano de rusaj E-istoj. Anka li
partoprenis gvidadon de Moskva ES, kiu dum kelkaj jaroj rifuis en lia loejo.
Al la plumo de S. apartenas: Sur vojo al kunfratio de popoloj (bona ko-
lekto da artikoloj pri E en E kaj rusa lingvo); originala rakonto Superforta
ambicio; Signifo de akciaj societoj por E-movado- pluraj lernolibroj kaj
vortaroj por rusoj (La tuta lingvo E). Post la revolucio S. darigis
reeldonadon de siaj E-lernolibroj kaj vorfaroj kaj partoprenis SEU-movadon:
822
li estis dum kelkaj jaroj membro de CK SEU kaj aktive laboris en ties
instruista sekcio kaj lingva komisiono.
Sakai Tosihiko, (-i-) japano, konsilanto de socialisma partio. Nask. 25
nov. 1870 en Hukuoka-ken, mortis 1933 en Tky. En 1905 aperigis la
parolon de Kroita pri E en Tyokugen, semajna socialisma gazeto de li
redaktita kaj donis instigon al socialistoj por E. (Kuw.)
Sakaria Hillar, estono, dipl. orgenisto kaj komponisto, ofcisto. Nask.
29. nov. 1899 en Tallinn. Fondinto de E Inst., fondinto kaj red. de Informoj
de EAE (1922-31). Posedas la superan diplomon. Atoro de multaj artikoloj
en kaj pri E, gvidis kursojn, paroladis publike. La unua tate pagita E
instruisto estona (en 1925). Atoro de Enkonduko en la pedagogion, 1932.
Verkis orkantojn, ktp. efunlaboranto de la Enciklopedio.
Salokannel Hugo William. (ps. Bontemplano), fnno, staciestro. Nask.
19 jan. 1880 en Lahti. Fervore agadas en idealismaj movadoj: popolklerigado,
pacifsmo, vegetarismo. E-isto de 1904. Prez. de EAF ktp., eksred. de
Kristana Espero. Publikigis du novajn eldonojn de la unua fnna Elernilo.
Verkis F-E frazlibreton, 1919; porabstinecan verketon, 1926; kaj amason da
fugfolioj kaj brouroj. Dare fervora prop-isto.
Saltego Trans Jarmiloj. Romano originale de Jean Forge. 1924, 192 p.
Fantazia romano, kies personoj estas transportitaj el nia tempo en alian
epokon. Simpla, vigla stilo.
Salvador, Centra Ameriko. Pioniro estis prof. Ricardo G. Abrill en San
Salvador en 1904, al kiu helpis d-ro Santiago J. Barberena. La loka gazeto
Revista Cientifco Militar presis en 1906 kurson de E. La la Dietterle-
statistiko 1928 ekzistis nur izolaj E-istoj en la efurbo. I. IRJAEV.
Samumo. Drameto en la dezerto. Originale de Baghy, ludita dum la
UK en Budapest, 1929, aperis en la libro Migranta Plumo (v.).
Sandstrm Albin, svedo fnnlanda, dir. de kolor- kaj lakfabriko. Nask.
12 majo 1883 en Uusikaupunki. Gvidanta rolo en la svedlingva junula
movado en Finnlando. Diversaj verkoj instrukciaj pri kolorigado kaj lakado.
823
E-isto de 1907. Inter fondintoj de EAF kaj ia direkciano de 1907, prez. 1912-
. 1925. Prez. de la LKK por la UK en Helsinki. efred. de Finna E-isto,
1907-14, red. de Movado (Helsinki), 1924. Fondinto de Ilarejo -ista (kaj
ia dir. 1907- 10), prez. de direkcio de OY.-Movado AB, 1920-24.
San Francisco. Urbo en Usono; 626.000 loantoj. 11-a UK 22-29
ag. 1915; 163 aliintoj el 16 landoj; el Eropo partoprenis nur kelkaj.
efemo: kiel reorganizi la fortojn post la milito?
Santander. Teritorio, historio, kutimoj, monumentoj k. c. Aranis,
tradukis kaj verkis Julio Mangada-Rosenorn. 128 p. kun ilustraoj, 1933.
Grava turisma libro pri la hispana urbo S. (85.000 loantoj).
Sapuniev N. Georgi, bulgaro, urnalisto, urba bibliotekisto en Varna.
Nask. 1898 en Dobri. E-isto de 1922. Trad. el E kaj presigis en bulgaraj
gazetoj: La fundo de l mizero de Sieroszewski, La interrompita kanto de
E. Orzeszko, Krurumo de A. Drozdov, plue pli ol cent orientajn fabelojn,
legendojn kaj novelojn. Verkis en bulgara lingvo detalan prezenton de l
disvolvo de la E-movado en diversaj landoj. E-lektoro.
Sard-Sim Domenec, kataluno, teksindustriisto. Nask. apr. 1884 en
Sabadell, mortis 27 jun. 1911 en S. E-isto de 1905. La patro kaj fondinto de
KEF, iniciatinto de la Int. Floraj Ludoj. Fondinto de grupoj en S. Senlaca
kursgvidinto, konstanta prop-isto. Red. de K-a E-isto dum la unua jaro.
Srossy (arosi) Mihly, hungaro, kantisto. Nask. 1893 en Budapest. E-
istiis dum la rusa militkaptiteco. Granda sukceso dum la UK en Nrnberg
e la prezentado de L. M. Populara kantisto dum artaj vesperoj. Du E-
gramofondiskoj kun liaj kantoj.
Sasaki Macue, japanino, edzino de Tasku S., antae f-ino Morita.
Hejme instruis anglan lingvon kaj E. Nask. 3 majo 1886 en Tiba-si, mortis 18
jun. 1933 en Tokio, E-istino de 1920. Unue kredis kristanismon, sed poste
aliis al SAT. Dank al ia talenta gvido Klara Rondeto, Tokyo, preska sola
E-istina Klubo en J-ujo, sane kreskis. (v. Vortoj de M. S.)
Sasaki Tasku, japano, licea instr. Nask. 1 apr. 1883 en Tokyo-si. E-isto
824
de 1907, SAT-anigis 1925. Fondis studejon de Z-a gramatiko, kie krom li
laboras . Iaita k. a. Ilia esplormetodo estas tute objektiva: unue elektas kiel
eble plej malgrandan temon (ekz. Depost) kaj kolektas ekzemplojn el iuj
paoj de Z-aj verkoj kaj ilin sisteme klasigas. Multaj gazetartikoloj. Ekz.:
Depost, La E-isto, Tokyo, 1931-32. Kompilis: Paroladoj de Z, 1930
(komparis diversajn variantojn, reviziita eldono, 1933).
SAT Sennacieca Asocio Tutmonda, v. Laborista movado.
Satchell Charles H. H., anglo, komerca vojaisto Nask. 1 marto 1864
en Rugby. Tre konata en multaj provincaj grupoj. Konsilanto de BEA por
Edinburgh.
Saussure (sosr) Ren de (ps. Antido), franco svisa, univ. prof. Kelkajn
jarojn E-isto, kiu kunlaboris al Tra la Mondo, La Revuo, E kaj Ofciala
Gazeto, red. de Int. Scienca Revuo, kaj de Svisa Espero. Trad. Aline de
Ramuz, 1911, Adele Kamm de Seipel, 1914, La devo de Naville, 1910.
Elpensis la monsistemon spesmilo (v.). Forlasinte E-n, eldonis la lingvo-
projekton Antido, tiun i mezan solvon inter E kaj Ido, 1907. Poste aperigis
la projekton Esperantido (1917) kaj anka skizojn de aliaj lingvoprojektoj.
M. C. Butler skribis pri li en Te Encyclopedia Britanica (1927):
Prof. R. de Saussure, kredante ke kelkaj malpli gravaj trajtoj de E malhelpas
propagandon, celas ilin elimini, sed samtempe konservi la esencajn kvalitojn
de la lingvo. De 1907 is nun serio de eksperimentaj projektoj fuadas el lia
lingvo-laboratorio: Antido I, Antido II, Lingvo Kosmopolita, Esperantido, kaj
fne Nov-Esperanto (1925). Lia sinteno de scienca sendependeco kaj
esploremo, tamen, estas voo krianta en la dezerto.
Noto de M. C. B. Kiam venis la Idista krizo, la E-ista mondo sentis la
falsecon de la Idista argumento, sed ne povis in rebati. En serio da brilaj
monografoj S. defendis E-n kontra Idistaj atakoj. iu posta verkisto a
instruisto uldas al S.
Saussure, la pura, klara Mens',
La projektinto, projektonto,
825
Trabrilis, kvaza lumofonto
La vortstrukturon lia Lens'.
(Kalocsay, Rimportretoj.)

Savia (della) Giovanni, italo, komercofcisto. Nask. 15 marto 1897 en
Codroipo. E-isto de 1913, UEA del. por Udine de 1919. Fondis grupon en U.,
1923, gvidis kursojn verkis artikolojn, trad. Gvidlibreto tra U.. Edziis per E
je hungara E-istino Blanka Mandel, 1927.
Saville Georgo, usonano, judo, bakisto. Nask. 3 majo 1879 en San
Francisco; de la 2-a is 17-a jaro li vivis en Pollando. En sia bakista sindikato
en S. F., kies anoj parolis plejparte germane, S (kun la helpo de usonaj
patriotoj) iam batalis por ke oni ofcialigu la anglan lingvon, kiel
interkomprenigilon por la poliglota membraro. En tio ili fnfne sukcesis kaj
unu lingvo plifratigis la anaron. En 1921 fariis E-isto (jam en New York),
poste SAT-ano kaj li gvidis dum 8 jaroj la Nov-Jorkan SAT-anaron. Li verkis
multajn artikolojn pri ekonomiaj kaj politikaj temoj, efe por S-ulo. Trad. La
fera kalkanumo de Jack London, 359 p., 1930. En manuskripto La historio
de la homaro de Van Loon, ktp.
Savopol G., rumano, kapitano. Mortis en 1916, okaze de pulveja
eksplodo en Bucureti. E-isto de 1906, laboris multe por E. Estis vicprez. de
RES.
Schade (ade) Franz Josef, astrogermano. Dum pli ol 25 jaroj li labo-
ris por E. Estis en. sekr., poste prez. de AED, en. sekr. de la 16-a UK, 1924.
Kunaranis e-kursojn en 1932, en Wien.
Schafer (efer) Louisa Frederica Adela, anglino, solkantisto kaj lingvo-
instruisto. Nask. 11 febr. 1865 en London. Multe laboris por E, aparte e
Londona EK. Verkis: Tekstaro de Britaj Kantoj. eestis la UK en Boulogne
kaj alie. L. K.
826
Schamanek (amanek) Josef, astra germano, burlerneja eksdir. kaj
iama lektoro en la Teknika Altlernejo en Wien. Nask. 15 marto 1859 en
Prossnitz (Morav.) Estis sekr. kaj prez. de AKLE kaj AED, vicprez. de 16-a
UK. Unua lektoro por E en Teknika Altlernejo en Wien, 1917-30. eestis kiel
del. la instruistan Konferencon en Genve, 1920. Instigis la instalon de tata
ekzamena komisiono por E, kies komisaro li fariis. Membro de Loka
Kuratora Komitato de IEMW. Verkis lernolibron la parola metodo, 1914.
Schattat (atat) Gustav, germano, revizoro. Nask. 8 ag. 1885 en
Knigsberg. Verkis: E-Fhrer, lernolibro, 1926; Einfhrung in die
deutsche Sprachlehre (kursa helplibro kun ideoj por E teorio), 1927.
Schatz (ac). Robert, hungaro, d-ro, kuracisto. Estis vicprez. kaj sekr.
de HES antamilite. Grava sukceso dum la Int. Kuracista Kongreso,
Budapest, 1909. Red. de H. E-isto, 1909-10 kaj de Juna E-isto. Verkoj: E-
H. Frazlibro, 1910; H-E Vortaro, 1922; H-E Vortareto, 1922. De multaj
jaroj ne partoprenas en la movado.
Schauerhammer (aerhamer) Gottlob Heinrich, germano prof. por
modernaj lingvoj. Nask. E ag. 1857 en Zeulenroda. E-istiis en Grenoble
sekve de la konatio kun Boirac. Paroladis pri E en Leipzig e la Societo per
moderna flologio en 1902. Estis inter la unuaj ekzamenantoj e la E Instituto
por la G. Respubliko kaj certe unu el la plej fruaj (eble la unua) E-istoj en
Leipzig.
Schauhuber (auhuber) Alfred (Alfredo Miael), astro-germano, in-
dustria ofcisto. Nask. 8 apr. 1896 en Wien. Kursoj, artikoloj, kelkaj tradukaoj
kaj originalaj poemoj, aperintaj en la poemlibro Dekdu poetoj (1934).
Scbeibenreiter (ajbenrajter) Franz, astria germano, eferneja
fakinstr. (matematiko, desegno kaj E). Nask. 30 nov. 1898 en Hadres. Estis
sekr. de instr. fako de ALLE, grupestro de la VI-a grupo de ALLE. Laboris
por TAGE kaj TAK. Verkis kun d-ro Casari la unuajn astrajn E lerno- kaj
legolibrojn por la lernejo (du partoj 1927, 1929). Kunlaboris al La Socialisto
kaj Tutmonda Kolektanto. Red. de Verda Revuo 1935.
827
Scheibler (ajbler) Reinhold, (ps. Espero), germano, privatinstruisto,
direktanto de 3 oristaroj kaj regiona direktanto de laborista orunuio.
Gvidas jam de 20 jaroj la grupon en Wurgwitz. Propagandas efe inter
instruistoj kaj laboristoj. Artikoloj precipe en ped. gazetoj kaj en
Sennaciulo. Verkis statistikon pri E en la lernejoj de Saksujo, 1925.
Schendeler (sendeler) Paulus Antonius, nederlandano, prof. de geog-
rafo en komerc- kaj reallernejo. Nask. 26 febr. 1878 en 's Hertogenbosch. E-
isto de 1909. Verkis prop. artikolojn kaj gvidis kursojn. Speciale okupis sin pri
unueca elparolo de E kaj publikigis pri tiu temo bone fundamentitajn
artikolojn. Red. gazeton Semereto en 1916 kaj eldonis sub la sama titolo
detalan kurson. Verkis lernolibron, ekzameno-sinprovilon kaj lernilon por
lernejo. De 1921 en. sekr. de IKUE.
Scherer (irer) Joseph R., usonano, banksekciestro. Nask. 24 jan. 1901
en Fribourg (Svisujo). Prez. de EG de Los Angeles (Cal.) 1928-30. En 1930-32
vojais kiel speciala delegito de ICK tra 41 landoj kaj faris 322
lumbildparoladojn kaj radioparoladojn. Atoro de irka la mondon kun la
Verda Stelo, grava dokumento pri la praktika valoro de E. (1933.) Entute unu
el la plej lertaj propagandistoj de E.
Schibbye Einar, norvego, lektoro en Bergen kaj Oslo. Mortis 16 jan.
1931. E-isto de 1907. Fondinto kaj prez. de Societo de E-istoj en Bergen
1909-18. Red. de N. E-Gazeto 1910-12, prez. de NEL 1913. Enkondukis kaj
instruis E-n e la komerca gimnazio en Bergen 1912. Reprezentis la N.
registaron e la UK 1907 kaj 1911. Multaj artikoloj.
Schiebl (ibl) Hans, astro-germano, potdir. en pensio en Wien.
Speciale laboras en katolikaj rondoj por E. Longjara kas. de Kat. UE. Wien.
Schjerve Jens, norvego. Li estas unu el la plej kapablaj instruistoj de E
la Cseh-metodo. Li gvidis multajn kursojn en Norvegujo, Francujo kaj
Usono, faris paroladojn. Pri lia agado l. numerojn de La Praktiko kaj HDE.
Schlaf (laf) L., germano, komercisto. Propagandis inter laboristoj, el-
donis gazeton Arbeiter E-ist, 1910 kaj verkis lernolibron. Starigis Lab. E-
istan Ligon. Estis eksigata el la movado pro proftcela agado en 1911.
828
Schmalzl (malcl) Josef, germano, prof. por matematiko kaj fziko en
supera reallernejo. Nask. 1 ag. 1883 en Saal. E-isto de 1909. Fondis ES en
Augsburg, 1910, poste GEA-grupon en Weiden. Prez. de Bavara Ligo, prez.
de konsilantaro de GEA. Prilaboris la 6-an volumon de E ein Kulturfaktor.
Schmid (mid) Jakob, sviso, tata ofcisto (publika ekonomio). Nask.
14 marto 1869 en Dietwil. Membro de la LK kaj de la Svisa Ekzamena
Komitato. Pli frue prez. de SES kaj de ES Bern. Premio en la Int. Floraj Ludoj.
Verkis lernolibron por germanlingvanoj.
Schmidt (mit) Adolf, germano, d-ro, univ. prof. en Berlin, dir. de
astronomia observatorio en Potsdam is 1928. Nask. 23 jul. 1860 en Breslau.
Unuaranga fakulo en matematiko kaj termagneteco. Prez. de Int. Scienca
Asocio, 1907-08 kaj de G. Akademia Asocio, 1905-30. Vigle partoprenis en la
pacifsta movado anta la milito. Propagandis E-n precipe inter sciencistoj
per paroladoj, artikoloj kaj kursoj. Fondis kune kun Jean Borel kaj prof.
Wetekamp la unuan Berlinan E-Grupon en 1904 (?1903). L. K. 1905-30.
Schmidt (mit) Christian, germano. Pioniro en G. Estis prez. de la
mondlingva societo en Nrnberg, grava societo de volapkistoj en N, kiu
tiutempe esti unu el la plej fortaj centroj de volapkismo. La lia propono la
societo en dec. 1888 decidis forlasi volapkon kaj aliis al E. Red. (kune kun
Z) kaj eldonis la unuan E gazeton, La E-isto.
Schmidt (mit) Reinhold, germano, privata instr. kaj verkisto, frato de
S. A. Nask. 14 majo 1867 en Breslau. Kune kun sia frato apartenas al la unuaj
pioniroj en G. Verkis: Gustaf Vasa, historia dramo en kvin aktoj, la unua
originala dramo en E, 1910; Bildaro de Goethe, 1909; La amkonkurantoj,
triakta komedio, 1911 kaj 1923; Der grne Stern, prop. komedio,
ludita en Gotha, 1911.
Schmitz (mic), pastro, estis misiano en Brazilo, Kanarioj, fne en
Palestino. Li estis scienculo, prop-isto de E kaj atoro de interesaj artikoloj.
(UEA-jarlibro, 1927.)
Schmucker Aldo Ferdinando, italo, d-ro de leoscienco kaj instr. en
829
Genova. Nask. en G. E-isto de 1910. Kunfondinto de Liguria E-Instituto en
G. 1912. Gvidis multajn kursojn en tiu urbo kaj en la apudaj komunumoj
anta kaj post la milito; dum tri jaroj gvidis kurson e la Univ. kaj tri jarojn e
vespera komunuma lernejo, amba ofcialaj.
Schneeberger (neberger) Friedrich, germano, svisa, pastro. Nask. en
1875, mortis 18 marto 1926 en Bern. E-isto de 1903. Estis unua prez. de Svisa
ES kaj prez. de la 1-a UK. Pioniro de la E-a stenografo, alfaris al E la
sistemon Stolze-Schrey, 1905. Kunlaboris al Tra la Mondo, La Revuo. Dum
la Ido-krizo forlasis E-n; fariis prez. de la Ido-Akademio.
Schneider (najdr) Josef, germano, in prof. e la germana komerca
akademio en Karlovy Vary (Karlsbad, SR). Nask. 13 majo 1895 en Moravsk
Ostrava. E-isto de 1924. Fondis grupon en K. V. Instruis ofciale E-n kiel
lavolan fakon en sia lernejo.
Schneller (neler) Hermann, germano, estro de popollernejo. Nask. 16
apr. 1886 en Torgau. Estis prez. de A. de G. Instruistoj, kunlaboranto de Int.
Ped. Revuo.
Scholze (olce) Gustav, germano, in., prof. e la tata germana supera
industria lernejo en Liberec (eoslovakujo). Nask. 28 jul. 1889 en Postrum.
Reviviginto de la E-movado inter germanoj en . Prez. de GEL, komitatano
de UEA. Sukcesis uzigi E-n e Reichenberg-a Foiro, kiu posedas E fakon.
Kunlaboras je teknika fakvortaro. Instruis E-n en sia lernejo en Komerca
Akademio.
Scholze (olce) Linhart Hilde, germanino, kunlaborantino de fakaj
gazetoj pri hejma arto. Nask. 16 dec. 1895 en Liberec (SR). Prop. tekstoj en
Marto. Aparte aperis Rbezahl, 1931.
Schnherr (nher) Karl, germano, popollerneja instr. Nask. 24 sept.
1881 en Marienberg. Prez. de Dresdenaj E-Instruistoj. Verkis G-e detalan la-
metodan lernolibron, 15-a eldono, 1928.
Schoofs (sofs) Frans, belgo, sekr. de Antverpena Asocio de l malkaraj
loejoj. Nask. 22 majo 1888 en A., mortis 12 marto 1934 en A. E-isto de la
830
junulaj jaroj. Kunfond. de la EG La Verda Stelo en A. kaj estis la prez. pli ol
25 jarojn. Post la milithalto fariis dir. de la Belga E-isto, de 1927 prez. de
BLE. Fondis kun kelkaj aliaj la eldonan societon BEI kaj prezidis ian
administrantaron. efdel. de UEA. Estis sekr. kaj lakte gvidanto de l
Konstanta Reprezentantaro de la Naciaj Societoj. eestis iujn UK-jn post la
milito kaj kunlaboris multe en la organizo de la 7-a kaj 20-a UK-j en A. Estis
unu el la plej agemaj en la int. organizo de la movado. Entute: tre ampleksa
agado por E.
Schoor (skur) Jan Van, belglandano, ofcisto. Nask. 25 febr. 1896 en
Antwerpen. Verkis: Amo kaj Poezio, kolekto de originalaj poemoj kaj mult-
ajn poeziaojn, kiuj aperis en diversaj revuoj. Tradukis: Kapricoj de Ma-
riano kaj La Du Amatinoj de Musset, Elektitaj Noveloj de L. Baekelmans,
Pallieter de F. Timmermans; kunlaboris al Belga Antologio, Flandra
parto; kunlaboranto de diversaj gazetoj. Forlasis la movadon fne de 1933.
Schifpfer (pfer) Franz, astrogermano, iama lerneja dir., lernejkons.
en Voitsberg, Stirio. Nask. 7 dec. 1866. Prop.-isto, gvidis 3 kursojn en la
mezlernejo.
Schramm (ram) Albert, germano, d-ro fl., prof., estro de la G.
Akademio por Bibliotekistoj en Leipzig. Nask. 5 ag. 1880 en Sindelfngen.
Eminenta fakulo por iuj aferoj, kiuj rilatas al la libroj, presado, ilustrado,
skribo ktp. Vicprez. de la UK en Dresden, 1908. Sukcese propagandis E-n en
ofcialaj rondoj de Saksujo. Fondis la Saksan E-Instituton, kies unua dir. li
estis. efunlaboranto kaj poste red. de la gazetoj irka la Mondo, La
Bela Mondo kaj Universo. Krom multaj gazetartikoloj verkis lernolibrojn,
unu el ili aperis en 1923 en 31-a eldono.
Schrder (rder) Johann, astrogermano, red. Nask. 1869 mortis 13
jan. 1928 en Wien. Iniciatis la E-movadon en Wien, kie fondis EK-n 1902,
kies unua prez. li estis. Prez. de antamilita Ligo de Germanaj E-istoj en
Astrio. eestis la 1-an UK, kie li fariis LK. Li ludis gravan rolon en la
katolika E-movado kaj estante red. de Neuigkeitsweltblatt li varbis per
regulaj artikoloj. Prez. de 16-a UK kaj komisaro de tata ekzamena komisiono
por E. Gvidis multajn kursojn. Multajn jarojn li redaktis Informaj Raportoj,
poste Germanastria E-isto kaj Espero Katolika. Kunlaboris al Tra la
831
Mondo, Juna E-isto. Verkis lernolibron 1906, trad. la dramon La verda
kakatuo de Schnitzler, 1912.
Schrder Marie, (ps. Pen), danino, korespondanto, stenografo kaj
urnalisto. Nask. 18 marto 1882, mortis akcidente falante de la monto Pilatus
la 27 ag. 1909 dumvoje al la Barcelona UK. Laboris en diversaj idealaj
kampoj (vegetara, virina, pacifsta, junulara). E-isto de 1907. Iniciinto kaj
kunfondinto de Konversacia EK en Kopenhago, de CDEL, kunred. de Dana
E-isto. i havis neordinaran organizan talenton kaj neelerpeblan energion.
Schulhof (ulhof) Stanislav, eo, d-ro dentkuracisto; ea verkisto.
Nask. 1864 en Lipka, mortis l8 ag. 1919 en Pardubice. Li vigle partoprenis
en loka E-ista vivo en kaj publikigis multajn prop. artikolojn. Kolektoj de liaj
originalaj poemoj: Per espero al despero, 1911; Kion la vivo alportis, 1911;
kaj Atunaj foroj, 1912. Tri volumetoj, en ili tridek poemoj. Konstanta
evoluo kaj pliperfektio. Prezentas sin homo, kiu simple kaj sincere rakontas
al ni siajn sentojn kaj kies sentoj estas indaj por rakonti. (Kopar, LM.,1922,
p: 39). La poemoj estas rimarkindaj la formo e la enhavo. Post lia morto
aperis de li antologio el eaj poetoj: Bohemaj grenatoj 1920, kies poezia
lingvao superas tiun de la originalaoj. S. KAMARYT.
Schuller (uler) Bla, hungaro, mainseruristo. Nask. 24 apr. 1897 en
Budapest, E-isto de 1917, antae Idisto. Fondis la 2-an kaj 6-an grupojn de
HESL, estis ia prez. Verkis prop. brouron, 1925 (6000 e-roj). Paroladoj pri E
en . 30 lokoj . 250- foje.
Schumann (uman) Richard, germano, d-ro fl. kaj d-ro in. h. k., prof.
en Teknika Altlernejo en Wien. Nask. 9 majo 1864 en Glauchau. Germ.
Verkoj astronomiaj, geodeziaj kaj matematikaj. Ekinteresiis pri E depost
1900 (mondekspozicio Paris). Lernis E-n en 1910 kaj gvidis kurson samjare
en Teknika Altlernejo de Aachen. En 1914 Faka grupo por eneralaj
sciencoj en Teknika Altlernejo de Wien apladis lian proponon, fondi
lektoraton por E, 1915 la profesoraro, 1916 la ministerio konsentis tion.
Schwartz (varc) Alexander, germano, komercisto, (privata sekr.)
Nask. 28 apr. 1888 en Aldringen. Kancelariestro kaj afergvidanto de la
segilfabriko de Wlister et Co., Wieselburg, Astrio. E-isto de 1908. Kon-
832
dukanto de la grupoj en Dortmund kaj Berlin. Aferkondukanto de GEA en
Berlin, 1926-29. De 1927 afergvidanto de la Enciklopedia Vortaro de
Wster. Kompilis la 8-an volumon Das E ein Kulturfaktor, 1928.
Schwartz (varc) Antoine, franco, polica inspektoro. Nask. 28 jan. 1898
en Trimbach (apud Strasbourg). Zorgas precipe pri gazetaj kaj polica E-aj
aferoj. Vicprez. de Asocio Strasburga de E; adm. de Information E-iste de
SFPE; kunlaboranto de Tribune E-iste; en. sekr. de la Amikaro de
policanoj de Francujo kaj kolonioj; delegito por Francujo de Int. Polica Ligo,
kaj adm. redaktoro de Int. Polica Bulteno. Verkis (kun Jalmain). Interprte
du policir, fakan libreton deklingvan enhavantan E-an parton.
Schwartz (varc) Raymond, franco, bankofcisto. Nask. 8 apr. 1894 en
Metz. Tie li fondis en 1913 EG Amika Rondo. Ekde 1920 li gvidis dum
kelkaj jaroj la faman E-an kabareton Verda Kato en Parizo. E 1932 efred. de
la Gazeto de la XXIV. Kongreso. Li publikigis rimaojn jam en 1912 (en
Tutmonda Espero kaj post la milito poemojn kaj artikolojn en diversaj
gazetoj, precipe en L. M. Ekde 1933 li redaktas la monatan spritgazeton, La
Pirato. En S. la E-a mondo trovis sian humoriston, kiu la tro verdajn fankojn
de la movado scias mirinde eklumigi per sia buba spegulpeceto. En la Pirato
li estas vere la terura infano de la E-a familio: nenio restas kaita anta li kaj
nenion li indulgas, kiu a kio estas inda je grimaco a pino. Sed pinante
per moko, samtempe li tiklas per sprito, tiel ke la pinito mem devas ridi
anstata indigni Liaj versaj verkoj Verdkata Testamento (1926) kaj La
Stranga Butiko (1931), estas plenaj de la sukaj fruktoj de lia kurioza fantazio:
kanzonoj la kabareta stilo, ironia rezento de strangaj tipoj verdaj kaj
neverdaj, akre trafaj kaj milde pikaj observoj, spritaj vortludoj. io i,
prezentita per perfekta verstekniko, montras lin kiel simpatian bohemon, kiu
havas tre sanan racion, grandan ukapablon pri la etaj ojoj de l vivo,
kompreneman ridon pri iu homa malforto, sanan ironion pri io gravmiena
kaj hipokrita. La samaj kvalitoj distingas liajn prozajn skizojn, aperintaj en la
Prozo ridetanta (1928). Lia mallonga romano: Anni kaj Montmartre,
rakontinta la danerajn aventurojn de naiva germana knabino en Parizo,
estas unu el niaj plej plezure legeblaj originalaoj. En i mankas iu
sentimentala siropo a gravmiena moralprediko kaj la akre trafa karakterizo,
simpla, natura prezentmaniero kaj interesa templekto in faras vere eta
efverko. Aparta valoro de la libro estas ia stilo: kerne E-a, facilfua, natura,
833
plena de surprize vidigaj bildoj kaj arma familiareco.
KALOCSAY.
Schwartz (varc) Tivadar, hungaro, d-ro, advokato. Fondis (1922) kaj
eldonis la revuon Literatura Mondo. Verkis facilstilan romaneton
Modernaj Robinzonoj, 1923.
Scienca Fundamenta Esperanta Terminaro. De Rollet de l Isle, 1931,
127 p. Kolekto de terminoj plejparte elerpitaj el artikoloj aperintaj en Sci-
enca Revuo, en Scienca Gazeto, kaj en diversaj terminaroj, sisteme ordigitaj
por prezento al la Akademio por konsistigi fundamentan bazon, sur kiu estos
konstrueblaj terminaroj de iuj sciencoj kaj teknikoj.
L. BASTIEN
Scienca Gazeto. Int. revuo pri scienco kaj industrio. Red. Verax.
1912-14. Formato 25x18. Entute 472 p. (v. p: 178.) Kun la sama titolo
aperas de 1932 en Madison (Usono) dumonata gazeto. 23x15 cm.
Scienco kaj tekniko. Uzo de E ebligos int. kunlaboradon de sciencistoj
kaj teknikistoj, kio estas plej potenca fonto de progreso; revuoj kaj gazetoj
redaktitaj en E estos legeblaj en iuj landoj, kaj tiamaniere iu teknikisto
povos facile sciii pri la laboroj faritaj en sia fako en la tuta mondo; en int.
kongresoj proftdonaj interparoladoj, diskutoj havigos solvojn de la studataj
demandoj, ktp. Unuvorte E faros al sciencistoj servojn, kiujn, preska is la
mezo de la pasinta jarcento, latina lingvo faris.Sed E prezentas tiun
superecon, ke i povas esti uzita de iuj, ne nur skribe, sed anka parole.
Tuj de ia apero kelkaj sciencistoj komprenis tiun profton, kaj
klopodis diskonigi in.
En 1899, korespondanto E. Naville prezentis al la Franca Akademio de
Sciencoj komunikaon pri Int. lingvo; en 1901 Akademiano Generalo
Sbert faris same pri Scienca utileco de int. helpa lingvo, kaj prezentis
leteron adresitan al Int. Asocio de Akademioj, kiu ricevis 20 subskribojn.
Tuj poste korespondanto Ch. Mray sendis leteron pri la servoj, kiujn povas
834
havigi al Sciencoj la int. lingvo de Z.
En la UK de 1906, en enevo, kunsidis la sciencamantoj, kiuj elektis
prezidanto Sbert kaj sekretario Carlo Bourlet. Oni decidis proponi al la
scienculoj konstantan uzon de E en iliaj int. kongresoj; peti ke la sciencaj
revuoj akceptu artikolojn en E redaktitajn a aldonis E-resumon de la arti-
koloj, redaktitaj en nacia lingvo; fne oni decidis subteni la Sciencan Revuon,
kiu estis publikigata jam de 1903 en Paris, e la frmo Hachette, kaj redaktita
de Paul Fruictier.
En 1908 estas fondita Int. Scienca Asocio E-ista, (ISAE) sub prezido de
Sbert, kaj kies ofciala organo estis la Scienca Revuo. Tiu societo rapide
ricevis kuraigojn de multaj sciencistoj de iuj landoj. i estis sinsekve
prezidita de J. J. Tomson, de la Rea Akademio de London; Schmidt
direktoro de observatorio de Potsdam; R. Benoit, direktoro de la Int. Ofcejo
de Pezoj kaj Mezuriloj; Huntington, univ. prof. en Usono. En ia patrona
komitato troviis grandaj societoj de fakistoj kaj famaj sciencistoj kiel
Adelskold, Appel, d'Arsonval, Becquerel, Berthelot, Bouchard, Deslandres,
Flourmoy, Frster, Haller, William James, Poincare, Ch. Richet, Maurice
Leblanc, Lumire, Painleve, ktp.
En 1912, la Scienca Revuo estis anstataita de Scienca Gazeto anka
eldonata de Hachette (Paris) sub direktado de Verax.
En tiuj revuoj estis publikigitaj artikoloj pri la plej diversaj sciencaj kaj
teknikaj temoj. Ebleco krei la necesajn terminojn, por E-igo de la preska iuj
int. vortoj de scienco kaj tekniko, multe faciligis tiujn publikigaojn.
Aperis vortaroj kaj terminaroj didaktike redaktitaj, ekzemple: Mate-
matika terminaro de Bricard, Anatomia vortaro, Muzika terminaro de
Mnil, Marista Terminaro de Rollet de l Isle, Farmakologia terminaro de
Rousseau, ktp.
Uzante la vortojn aperintajn en la revuoj, Verax publikigis Vocabulaire
technique et technologique Franais- Esperanto en 1907, kaj en 1910,
Enciklopedia Vortareto Esperanta, kiu entenis irka 20.000 vortojn.
835
Originalaj verkoj estis publikigitaj, nome Absoluta analitika
geometrio de D-ro C. Vrs en du volumoj, kaj gravaj tradukoj; Teorio de
ondoj de D-ro Kelte; Rezisto de la gisaj kolonoj de Villareal; Novaj
trigonometriaj sistemoj de profesoro Dombrowski; Kontinuo de Hun-
tington; kelkaj artikoloj aperis en Bulteno de Oceanografa Instituto de
Monaco, kaj en Meteorologia Bulteno de Observatorio de Tokio.
La Asocio elektis komisionon por starigi teknikajn vortarojn kaj gvidi
atorojn pri farado de la novaj terminoj. i komencis sian laboron,
publikigante Konsilaron por la farado de Sciencaj kaj teknikaj vortoj, kaj
poste klopodis por starigi vortarojn de la puraj sciencoj. i publikigis
Nomenklaturon de la minerala kaj organika kemioj, kaj elementojn de
vortaroj de Kemio, Fiziko kaj Mekaniko.
Post la milito, kiu interrompis iun agadon, la Asocio restariis en
1925, post int. konferenco organizita en Parizo, sekve de deklaro favora al E,
subskribita de pli ol 40 membroj de la Franca Akademio de Sciencoj; Prof.
Cotton estis prez.; Prof. Bujwid de la Universitato de Krakw nun prezidas
in.
ISAE klopodis kun ne konstanta sukceso por konigi E-n en plej
diversajn sciencajn kaj teknikajn mediojn, proftante je iuj favoraj okazoj,
efe la int. kongresoj. La rezultato ne estas gravaj pro enerala indiferenteco
de la sciencistoj pri tiu temo. Tamen du novaj faktoj multe favorigis ian
agon; ili estas Aera navigacio, kiu necesigis int. lingvon por la meteorologiaj
sciigoj kaj la T. S. F. kiu montris barojn starigitajn kontra enerala
interkompreno de la sendaoj, pro la diverseco de la lingvoj, en kiuj ili estas
faritaj. Malrapidaj, sed certaj, estas la progresoj, la tiuj du direktoj.
Atentinda estas la disvastio en Japanujo, kaj komprenebla, ar la
sciencistoj de tiu lando devas publikigi siajn verkojn en angla lingvo, kies
lernado estas malfacila kaj longa. En la medicina kaj meteorologia fakoj, la
progresoj estas rimarkindaj.
Inter la verkoj de sciencistoj a teknikistoj publikigitaj de dudek jaroj
estas citindaj:
836
Medicina teknika vortaro de Briquet,
Arkitekturo Arkeologio, Konstruo kaj Arto de Azorin,
Farmakopea vortaro de Japana Hermesa rondo,
Mainfaka esperanta vortaro prielementa de Wster,
Komerca Vortaro en Esperanto de Kreuz-Mazzolini,
Leksikono Japana-esperanta de Kemio kaj Farmacio de Japana Rondeto de
Fakistoj,
Juristisches Wrterbuch Deutsch-Esperanto de Liebeck ktp.
ISAE publikigas trimonatan Bultenon, kiu estas anka organo de la
Sekcio de Teknikaj Vortaroj. i entenas arlikolojn pri diversaj temoj, kaj
plej ofe tradukojn. En i aperis Scienca Fundamenta Esperanta Terminaro
de Rollet de l Isle, kiu entenas iujn sciencajn vortojn jam uzitijn de E-istoj,
kaj kiuj rilatas al elementaj konoj de iuj sciencoj. Plie aperas de kelkaj jaroj
Scienca Gazeto publikigita en Usono, kiu donas diversajn artikolojn kaj
sciencajn sciigojn.
ROLLET DE L' ISLE.
Scott (skot) Herbert Moore, usonano, advokato (is 1926 muzikinstru-
isto). Nask. 19 ag. 1884 en Moundsville, West Virg. E-isto de 1906. Kon-
silanto e fondio de EANA, 1908, ekzamenestro diversajn fojojn. Kunlaboris
al La Revuo, 1908-14; Te E Monthly, kunlaborinto a kunred. de
Amerika E-isto post 1907. En 1928 eldonis Filatelan Terminaron (E,
angla, franca, germana). Nun verkas Praktikan Konkordancon de Klasika E
ampleksanta iujn verkojn de Z, Kabe kaj . 60 aliajn efverkojn.
Scougal (skugl) Andrew Edward, skoto, efnspektoro de lernejoj kaj
kolegioj en Skotlando. Nask. apr. 1846, mortis 4 nov. 1916. Prez. de Skota EF
kaj de Edinburgha ES. Varme propagandis la enkondukon de E en la
lernejon.
837
Sbert (seber) Hippolyte franco, generalo kaj scienculo. Nask. 30 jan.
1839 en Verberie (apud Compiegne), mortis 23 jan. 1930 en Paris. Ofciro
de kolonia artilerio, sendita en Nova-Kaledonion, faris tre valoran esploradon
de tiu kolonio kaj organizis la ekspluatadon de iaj arbarol. Post la franca-
germana milito de 1870, li ludis gravan rolon en la kreado de nova artileria
materialo. Li fondis kaj direktis la Centran Laboratorion de la Maristaro kaj la
eksperimentan kampon de Sevran-Livry, por provado de la pulvoj. Li
partoprenis en la kreo de la senfuma pulvo, kaj en la perfektigo de torpedoj.
Li kreis multspecajn aparatojn, kiuj ebligis la determinadon de la balistikaj
leoj ka aliaj kondioj de la uzado de la artileria materialo. Pri tiuj sciencaj
eksperimentoj li publikigis multajn verkojn. En 1890, pensiiinto, li sin
dediis plene al sciencaj kaj industriaj laboroj. Fariis direktoro de la artileria
fako kaj poste prez. de la tre grava Societo Forges et Chantiers de la
Mditerrane, kaj konsilanto de aliaj industriaj societoj. En 1881, en. sekr. de
la fama Kongreso por Elektro, kiu komencigis en Francujo la gravan
movadon por elektro industria. Prez. de multaj sciencaj societoj. En 1896
membro de la Scienca Akademio. Krome li fariis, en la sciencaj medioj,
kuraa porbatalanto de du aferoj, kiuj alportos al la intelekta progresado de la
homaro gravan helpadon: scienca bibliografo kaj E. Li diskonigis la
Universalan Bibliografan Repertorion, per kiu la ellaboraoj de la homa
penso estas metataj je la dispono de iuj. Prez. de la Bibliografa Instituto de
Bruxelles, fondis kaj direktis ian Parizan flion. E-iis en 1898, esplorinte
por trovi por la Bibliografo la plej tagan int. lingvon kaj is sia morto li
senlace penadis por konigi kaj defendi in. En 1901 li legis raporton pri i en
la Scienca Akademio, kaj iam klopodis en tiu Societo, preparante la efkan
agadon de Rollet de l Isle. En 1905 li fondis kun Javal la E-istan Centran
Ofcejon, vastan organismon de int. propagando, de defendo de E-istaj
Institucioj kaj de instruado (v. Chavet). Ne nur li ne paris tempon ka
laboron, sed li dediis por tiu celo tre gravajn sumojn, kaj estis mecenato de
E. De la kreo de la Konstanta Komitato de la Kongresoj, li prezidis kaj
direktis tiun organizon, kaj eestis preska iujn Kongresojn. Varbis
multajn scienculojn, kaj kreis kaj prezidis du jarojn la Int. Sciencan
Asocion. Apud Z, Sbert estas la homo, kiu per sia fortega personeco plej
multe faris por la sukceso de nia movado. Krom artikoloj a raportoj
aperintaj en Ofciala Gazeto, kaj en diversaj E-aj gazetoj, li publikigis france
bonegajn brourojn pri E.
838
L. BASTIEN.
Segaa Sigenori, japano, prof. de angla lingvo en kvara nacia kolegio,
Kanazawa. Nask. 22 feb. 1897 en Kanazawa-si. Sukcesis akiri premion e lit.
konkurso por E knaboj de La Revuo Orienta. Prez. de Hokuriku EF. Prez.
de XVIII-a J E-Kongreso. eestis UK en Antwerpen, 1928.
Se Grenereto. . . Originale de Kenelm Robinson. 1930, 158 p. Tre
sprita, ofe satira, inklina al novemo, kun rigardoj al E-ista vivo kaj literaturo.
La ironiaj rakontoj de la unua duono estas pli perfektaj, ol la historio, kiu
okupas la alian parton. Atentinda verkajo. (G. S., ,E', 1930, p: 182)
Seidl (sajdl) Ferdinand, astriagermano, la konvinko kosmopolito,
komerca ofcisto kaj urnalisto. Nask. 19 ag. 1901 en Wien. Artikoloj kaj
poemoj en turismaj gazetoj. Red. de La Socialisto, kunlaboranto de
Sennaciulo. Mortis en 1934.
Sekretaj Sonetoj. Al gefanoj kaj junaj geedzoj por instruo kaj insti-
go. Originale de Peter Peneter: 1932, 96 p., kun ilustrajoj. Erotika verko,
sovarua ciklo, kiu pentras la ardan amon trans emizo. Aldone:
komplezaj klarigoj, kvaza erotika faka vortaro. Senriproa lingvo, tre bona
verstekniko.
Seksa reformmovado. Plej gravaj postuloj de la Universala Ligo por
Seksa Reformo estas: liberigo de la geedzeco kaj de la eksedzio de eklezia kaj
tata kuratoreco, reguligo de nasko en senco de respondeca infanproduktado,
egenika infuo al la posteularo, usta prijuo de interseksaj varioj, seksa
punleo punante nur efektivajn atakojn al la seksa libereco, lametoda seksa
edukado kaj klerigado, ktp. La ligo uzas E-n kie ofcialan lingvon apud la efaj
lingvoj, fama seksologo d-ro J. H. Leunbach dum la kongresoj de la ligo
parolis E-e. Unu el la fondintoj de la Ligo, A. Forel estis amiko de E.
Sekspsikologio. Originala studo de S. Ziegler. SAT, 1926, 54 p. Nova
sistemo sintezi per kurboj la sinsekvan evoluon de l diversaj elmontroj de l
sekseco dum la vivo. Tro konciza priskribo. (G. S., ,E', 1926, p: 181.)
839
SEL: Skolta E-ista Ligo. (v. Skolta movado.)
Seleznjov (seleznev) Ivan, ruso. Mortis en 1904. En 1902 pere de E li
vojais tra Bohemujo kaj Francujo kaj la unua pruvis al Parizanoj, ke E povas
esti parolata kun la sama facileco, eleganteco kaj rapideco, kiel iu ajn nacia
lingvo. Kune kun ejka kaj Krumpholc li fondis en 1902 kaj redaktis Revuo
Int. Li kunlaboris en multaj E-gazetoj, tradukis Bolesjo de Gorkij. (v. pri li
la arfkolon de Bourtet en BIL, p: 307.)
Selzer (selcer) Bernhard, astriano, privata ofcisto en Wien. Nask
1902 en Podwoloczyska (nun Polujo). E-isto de 1922. Sekr. de AED, 1929.
Trad. La mortado de Nothnagel, 1930. La juda tato de Herzl; kaj
Anhelli de J. Slowacki (manusk.).
Senalkohola kulturo. Sociaj, sanecaj, etikaj-moralaj kaj religiaj, ekono-
miaj kaj aliaj motivoj klarigas la laboron, por la savo de la alkoholmalsanuloj
(drinkemuloj). efaj rimedoj: eduko de la junularo, forigo de la trinkkutimoj,
progresigo de la senfermenta fruktutiligo, kreo de senalkoholaj societa vivo
kaj kulturo ktp. Al la diversmaniere organizita movado E prezentas rimedon,
plifaciliganta int. interrilatojn, kunlaboron, inform- kaj gazetservon. Jam
en 1911 la alvoko de sanitara konsilisto d-ro Karl Briegleb, Worms, estis
fondita Tutmonda E-ista Bontemplana Asocio (TEBA), prez. fariis la
iniciinto; sekr. A. W Bodger. Antae jam ekzistis (ne plu la detaloj konata)
E-ista kontraalkohola societo, kiun prezidis rektoro Boirac, Dijon. Ofciala
organo de TEBA estis La Bontemplano, aperinta e A. Stark, Magdeburg de
1908 kiel aldono al Germana E-Gazeto. La is 1920 dusemajnan, de 191l-12
semajnan gazeton, plej ofe 8-paan, la formato 14x21, redaktis G.
Brockhot, Bomlitz, kiu de 1913 eldonis kaj redaktis novan ofcialan gazeton
(E kaj germanlingvan) La Int. Abstinenta Observanto, 8-paan, 15x22
formatan, favoratan de la tiama mondtemplano Ed. Wawrinski, amiko de
E. Post la tiun agadon esiginta mondmilito montriis, precipe en
Balkanaj, Baltikaj kaj Skandinavaj landoj ojiga viglio. La tio la
partoprenantoj de la fakkunveno de la abstinuloj dum la 21-a UK en
Budapest 1929, decidis la fondon de Int. E-ista Laborkomitato por
senalkohola kulturo (IELK p. s. a. k.) kun prez. samtempe del. por
Nederlando A. Bramkamp-Weber, Schevenirgen, sekr. del. por Astrio, W.
Mudrak, Wien. IELK (poste nomita IEL Komunumo) disvastigas E-n inter
840
tutmonda abstinularo, servigas E-n al la int. kontraalkohola movado, helpas
kunigon de iuj samcelaj fortoj kontra la alkoholkapitalismo, IELK, helpe de
siaj delegitoj, precipe de d-ro A. Skatari, Zagreb, instruistoj J. Jodal, Holbak,
F. Ahnfeldt, Torskors, B. Gluchowski, Warszawa, J. Polaek, Brelav, Wr.
Chandler, Sidney, instigis kaj aranis kursojn de E aperigis artikolojn por E
kaj per E-ajn tekstojn, raportojn (tradukojn) en la nacilingva fakgazetaro,
klopodis por E e landaj kongresoj, partoprenis e ekspozicioj ktp. Inter
bontemplanoj laboras por E precipe Werner, f-ino G. Spiess, Danzig, d-ro K.
Briegleb, Worms, majoro Watson, Letchworth, Anglujo (mortis en 1932),
prof. d-ro J. Longo, Mdling k. a.; ekzistas E-rubriko en la ofciala int. organo,
E-kursoj en landaj gazetoj; fncelo estas restariga de TEBA. En IELK
kunlaboras ankora d-ro St. Kadiev, Slivan, Bulg. A. Kurmis, Riga, P. Roose,
Brgge, s-ino A. Berger, Wien, La Juna Batalanto, Luxembourg, K. Nohara,
Chofu, Jap., R. Banham. Melbourne. Organon de IELK anstataas cirkuleroj
kaj publikigoj en la favora E-gazetaro. IELK kunlaboras laeble kun parencaj
movadoj precipe kun la movado por sentabaka kulturo, vegetara, porpaca,
ktp.
Literaturo. La alkoholdemando, la fama verko de d-ro Bunge, trad. de
Briegleb, en La Bontemplano 1912. Grava popolhigiena kaj socia
demando, originalo de H. Salokannel, 1926; plue presaoj, varbfolioj. W.
MUDRAK.
Senbedare amo rabas. De Ariima, el la japana trad. Tooguu. 1931,
103 p. Tiu i profundanaliza libro atestas pri renkontio de l orienta kaj
okcidenta penso. Iom peza stilo. (Totsche, L. M., 1932, p : 96)
Senior (sinjor) Watson, anglo, mezurilinspektoro en Edinburgh. Nask.
7 febr. 1868 en Dewsbury. Prez. de Unuigita Soc. de Inspektistoj de Pesiloj kaj
Mezuriloj. E-isto de 1910. Prez. de ES en E.
Sennacieca Asocio Tutmenda (SAT). Tutmonda organizo de lab. E-
istoj, celanta praktike utiligi E-n por la klasaj celoj de la laboristaro tutmonda.
Fondita en 1921. (v. Laborista movado.) BRUIN.
Sennacieca Revuo. Klasbatala gazeto, fondita en 1921. (v. p: 182; v.
Laborista movado.)
841
Sennaciismo. Tiu tendenco en la laborista E-movado naskiis en la
kadro de Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT). La nova ismo restis dum
pluraj jaroj ne precize difnita kaj iuj rilatis al i proksimume kiel al la
malpreciza interna ideo de Z. Iom post iom la kompreno pri S. formuliis
per artikoloj de E. Lanti en la organoj de SAT (artikoloj plejarte represitaj en
Vortoj de k-do Lanti kaj ampleksantaj 23 paojn de la libro). En 1928 la
atoro publikigis brouron: La Laborista E-ismo, en kiu unu tuta apitro
estas dediita al la difno pri la nova termino. is tiam, en la senpartieca
organizo, la S-a tendenco tie renkontis kontrastaron. Sed en 1929 okazis
krizo en SAT kaj la S. fariis en la manoj de la opoziciuloj ilia iama
argumento por ataki ties gvidantojn. Tiuj opoziciuloj asertis, ke la S. estas
porimperiisma kaj sekve kontrarevolucieca. Tiu subita, neatendita atako
havis kiel rezulton, ke Lanti en 1931 aperigis anonime 3000-ekzemplere
brouron: Manifesto de la Sennaciistoj, kiu poste estas tradukita en kelkajn
lingvojn kaj jam aperis en 2000 e-roj en franca lingvo. En tiu Manifesto
trovias jeno, kiu iel povas pravigi la riproon de la pure marksistaj
internaciistoj: Kio karakterizas la S-n, tio estas efe ia agnosko pri la
grandega rolo, kiun ludas en la mondo la artefaremo. Tia kapablo faris el la
homo la reon super la aliaj animaloj. La homo adaptas la naturon al si, dum
la besto devas adaptii al la naturo. La sennaciistoj sekve ne neas la grandan
forton, kiu kuas en la volo de l homo. Ili sendube scias, ke li ne povas
liberii el sia propra pezo, a salti for de sia ombro. Tamen la limigita spaco,
sur kiu agas la homo, estas relative lara. Lia volo sekve povas fari grandajn
verkojn. Tial ni kredas, ke la fatalaj leoj de la historio estas nur relativaj.
La plia sekva cito pliprecizigas komprenon pri la nova ismo: La sennaciistoj
batalas kontra io nacieca; kontra naciaj lingvoj kaj kulturoj, naciaj kutimoj
kaj tradicioj. Por ili E estas ilia efa lingvo kaj la naciajn ili konsideras nur kiel
helpajn. Ili rifuzas partopreni en iu ajn nacibatalo kaj agnoskas kiel necesan
kaj proftdonan al la ekspluatata klaso nur la klasbatalon kun la celo forigi la
klasojn, la naciecojn kaj ian ekspluaton. (Sama verko.) Tial ke la hereza
doktrino trovis kontrastaron en SAT, la sennaciistoj grupiis en Frakcio
ekster la de ili tamen fervore subtenata organizo kaj eldonas pli-malpli regule
la Sennaciistan Bultenon. La SAT-fontoj.
Sennaciulo. Klasbatala gazeto, fondita en 1924. (v. p: 182; v. Laborista
movado.)
842
Sentatanoj. (Anarkiistoj.) En 1924 kelkaj anarkiistaj SAT-anoj, kiuj
opiniis, ke SAT estis tute sub infuo de la Komunista Internacio kaj ne pre-
zentis al ili sufe da eblo por propagandi siajn ideojn, starigis propran
organizon, la Tutmondan Ligon de E-istaj Sentatanoj (TLES). e ia starigo
kelkaj anarkiistaj SAT-anoj transiris al i. En la postaj jaroj fondiis TLES-
grupoj, i. a. en Amsterdam, Berlin, Lyon, Mannheim, Paris, Stockholm. En
1925 TLES eldonis monatan gazeton Libera Laboristo, kiu aperis malregule
kaj mortis en 1931. TLES ne akiris multan infuon. ajne la nombro da
anarkiistaj E-istoj ne estas sufe granda por bone vivigi propran organizon.
La G. P. de BRUIN.
Sentabaka kulturo. La tiucela movado pro sanecaj, sociaj, ekonomiaj,
k. a. motivoj propagandas kaj progresigas tabakabstinencon, precipe inter
junularo kaj protektas la nefumantojn. Al i utilas E por int. kunlaboro kaj
informservo. E-ista tabakkontraula asocio, de 1929 nomita Verda Kruco,
laborkomunumo por S. K. estas fondita dum la UK en Wien, 1924, la
instigo de d-ro A. Hloucha, Wien kaj W. Mudrak, elektita afergvidanto.
Kunhelpis efe: M. T. Gueritte, s-ino E. L. Osmond, prof. F. Grimm, E.
Koblische, B. Gluchowski, R. Horner (mortis en 1927), O. Bnemann, d-ro I.
Jo, E. Urbach, A. Neupert (La Junularo), Libero. La Verda Kruco havas
geinteresulojn en proks. 20 landoj la adreso: Wien, I., Judenplatz 8. Dum la
V-a kaj VI-a Int. Kongresoj kontra Tabako en Praha, 1927, kaj Paris, 1929,
estas aranitaj referatoj en kaj per E. La enerala faka movado gajnis anojn
alie ne atingitajn kaj tagan materialon por la nacilingva fakgazetaro.
Literaturo: Verkfolioj por S. K., La tabako kaj la juna idaro (de Grimm),
amba elerpitaj.
W. MUDRAK.
Sentis (santi) Henri, franco, d-ro de sciencoj (1897), prof. licea de
fziko. Nask. 12 dec. 1850 en Paris, mortis 15 dec. 1933 en Grenoble. E-isto de
1898; gvidis kursojn, faris prop. brourojn, kreis la E-grupon en Gr. kaj
kunlaboris en E-al gazetoj. Verkis: Urso, novelo, 1906; Blua Kardo, 1923
ktp; kun reformemaj tendencoj. Li batalis por racia evoluo de E, is sia
morto li eldonis revueton E-a Evoluo, kies celo estis enkonduki kelkajn
843
anojn en la lingvon.
Seppik Henrik (Allari), estono, E-instruisto. Nask. 9 febr. 1905 en
Parnu. Okupoj pri turismo. E-iis 1920. Multaj kursoj en Tartu, Tallinn,
Prnu kaj Petseri 1924-28. Dum pluraj jaroj estrarano de E-societoj. Lektoro
de E en la popola universitato en Prnu, 1924 kaj en Tartu, 1928. Cseh-
metoda instr. kaj prop-isto en Svedlando, 1929-31, en Norvegujo, 1932. Fond.
kaj prez. de la estona E Turista Komisiono. Kunlaboranto de la Enciklopedio.
Sep Rakontoj. Originale verkitaj de Ivan Malfeliulo. 1906, 74 p., dua
eld. 1908, 96 p. En plena konfdo ni rekomendas in pro la bonegaj studadoj
enhavataj pri la rusa vivado. (British E-ista 1906, p: 17.)
Sepulveda Cuadra Luis Enrique, (ps.: Luensecua; Luiso Vidinte), ili-
ano instruisto de blinduloj kaj tradukisto de la lingvoj franca, angla, itala kaj
portugala al la hispana. Nask. 9 okt. 1873 en Valparaiso. Fondis la unuan
societon de E, red. la unuan prop. gazeton en ilio. Prez. de la unua landa
kongreso de E, Santiago, 1910. Fondis en 1932 junularan ES. Verkis kelkajn
prop. brourojn, tradukis la literaturaon Por Kolerii (23 p., 1910,
Meksiko). Kunlaboris por multaj E-gazetoj.
Seriev Inocento, siberiano, ruso; grek-ortodoksa pastro, pedagogo,
E-isto. Nask. 15 ag. 1883 en Kudara. De 1906 is 1917 laboris kiel pastro
en Siberio, okupis sin multe pri popoleduko. Dum cara reimo sidis en la
malliberejo pro politika akuzo kaj Sovetion li forlasis pro rua despotismo
kaj arbitro. Tri jarojn lois en Japanujo, esploris la japanan eduksistemon,
por kio piede vojais 200 mejlojn. Nun loas en Sidney. E-isto de 1410. Unu
el pioniroj de E en Siberio. En 1910 faris kune kun sia fratino (Varvava S.)
rondvojaon tra 13 landoj de Eropo per E. iam, ie kaj iel li propagandis
E-n multaj paroladoj, artikoloj, prop. brouroj kaj kursoj. iuj familianoj
estas E-istoj. Kunlaboris al Int. Socia Revuo kaj aliaj E-gazetoj. Aperigis
250-paan verkon pri Siberio (originalaj kaj tradukitaj verkaoj), 1914, kaj
du centpaajn volumojn de revuo Oriento, arbin, 1925. Ampleksaj
originalaj kaj trad. verkoj en manuskripto.
Serieva Varvara N., sovetianino, rusino, fratino de la antaa, instr.
Atoro de rimarkinda porinfana E-lernilo Verda Steleto, 1926.
844
Servokapabla! Marcus Tybout. Du noveloj de Eekhoud, el la franca
trad. Bergiers. 1927, 70 p. Amo al la suferantoj kaj mizeruloj. La tradukanto
havas fuan stilon. Li tro-, e misuzas afksojn. (R. Gndr, L M., 1931, p:
70.)
Ses Noveloj de Poe, el la angla trad. A. F. Milward, 1924, 80 p. Prenitaj
el Rakontoj de mistero kaj imago.
Setl (setele) Vilho Suonio (ps: kelkfoje Vilho Suonio), fnno, redak-
toro kaj fotografsto. Nask. 4 apr. 1892 en Helsinki; gepatroj: prof. d-ro E. N
Setl tatkonsilanto kaj verkistino Helmi Krohn. Filozofa magistro, 1922,
fakoj: fziko, kemio, matematiko. Eniris en la servon de eldona akcia societo
Otava, 1922, kaj red. i. a. praktikan enciklopedion de hejma tekniko kaj arto,
verkis manlibron de fotoartisto. E-istiis en 1907, aktive aliis al la movado
en 1911. Multaj kursoj kaj paroladoj. Sekr. de EAF 1918-22, del. de UEA de
1912, nun la komitatano. Membro de la Akademio. Dir. de EIF de ia fondo,
1920. enerala sekr. de la XIV-a UK. Depost 1917 efa gvidanto de la mov-
ado en F. Verkoj: E-a legolibro, 1917, aperis 4 eldonoj en 18.800 e-roj;
Klariga Vortaro por Finnoj, 1917; Lernogvidanto de E, 1919; E-F
Vortaro, 1919; Plena Vortaro F-E, 1923; E-kurso fnna, 1925 (aperis
anka en sveda kaj estona lingvoj). La eldonnombro de liaj fnnaj lerniloj
entute estas 56.200 e-roj. Tradukis novelon de Linnankoski, 1919.
SEU: Sovetrespublikara E-ista Unio. v. Ruslando.
Sevak Gurgen (familia nomo: Grigorjan), sovetiano, armeno, lingvisto.
Nask. 15 apr. 1904 en Tifis, Kakazo. En la Univ. de Erivan li gvidas la
katedrojn de armena lingvo kaj metodologio de lingvoscienco; docento. E-
isto de 1921. Multaj prelegoj, kursoj, artikoloj en Tifis is 1924, poste en
Erivan. Organizo de Armenuja E-ista Unio, 1925 kaj ia prez. sekr. de
Armenuja komitato de SEU. Membro de LK kaj de Lingva Komisiono de
SEU. Verkis lernolibron por armenoj, 1930, tradukis por HDE kaj SR.
Romanoj, dramoj, versoj en manuskripto.
Sevenhuijsen (sevenhojsen) Jan Willem, nederlandano, lernejestro.
Nask. 3 sept. 1858 en Bronwershaven, mortis 10 febr. 1923. Prop-isto en instr.
845
rondoj. Prez. de TAGE kaj la Vegetara Ligo E-ista, estrarano de loka grupo.
Reprezentis la ministron de instruado en la 12-a kaj 13-a UK. Atoro de
lernolibro por infanoj kaj de bildkartoj klarigantaj la gramatikon.
Severn Walter, anglo, instruisto. Nask. 26 apr. 1883 en Worcester. Dum
multaj jaroj laika predikanto en la anglikana eklezio. Predikis e tri BE
Kongresoj. Ofciale instruas E-n en tata lernejo. La rea inspektoro raportis
en 1921 por celoj de la Ligo de la Nacioj pri lia lernejo: La infanoj en
Worcester korespondas kun 27 landoj. . . La instruistoj diras, ke la infanoj
parolas pli bone, skribas pli bonajn verkaojn kaj pli kapablas sekvi la
komplikan analizon de la angla gramatiko. La inspektoroj, kiuj vizitis la. . .
lernejojn, konfrmas tiun konstaton. Verkis multajn artikolojn kaj poemojn.
SFPE: Societo Franca por la Propagando de E. v. Francujo.
Sharpe (arp) Richard (ps. Roo), anglo, komercisto. Nask. 31 dec. 18
4 en Paris, mortis 1 ag. 1923 en Coggeshall. Lerta lingvisto, kosmopolito
vojainta en 14 landoj. E-istiis en Buenos Aires, 1906. En 1913 eldonis:
Travivaoj de Ro o. Li estis isoste fdela al Z-a E. Liaj lingvaj konsiloj
estas aprobitaj de Z kaj fanke de la Lingvaj Respondoj meritas studon ne
nur de aliaj isostuloj, sed anka de iu, kiu celas bonan stilon. M. C. B.
Shaw (o) Francis William, anglo, in. Nask. 19 apr. 1873 en Manches-
ter. E-istiis 1909. Iama sekr. de Coventry ES.
Siba (iba) Teikiti, japano, verkisto, deputito. Nask. 17 ag. 1869 en
Hukui. Kunfondinto de JEA, 1906. (Kuw.)
Siedl (sidl) Ludwig, astro-germano, kalkulkonsilisto de la komunumo
Wien en pensio. Nask. 23 nov. 1879 en Voitschlag, mortis en majo 1934. E-
isto de 1914. Dum la milito prop-is E-n tiel en la traneo, kiel malanta la
batalkampo. Postmilite kelkan tempon estrarano de AKLE. Nun vicprez. de
Katolika UE en Wien. Gvidis multajn kursojn por junuloj, tramistoj,
policistoj, instruistoj, virinoj k. a. Kurso en la Viena urnalo Volks-Zeitung,
kiu en E-angulo publikigis E-aojn de li kaj de lia edzino (Christine); artikoloj
de ili anka en Astria E-isto, ktp.
846
Sievers (sivers) Hans, germano, eksministro, eksparlamentano, sociat-
demokrata. Nask. 25 febr. 1893 en Hamburg, nun loas en Kobenhavn. E-isto
de 1909.
Sifo, ino, verkisto, la unua anarkiisto en inujo. Nask. 1884 en
Canton, mortis pro malrieco, nefegita dum la malsano 27 marto 1915 en
Shang-hai. Partoprenis de sia junao politikan revolucion por renversi la
Manchu-dinastion. Bombatencis Manchu admiralon en Canton, 1907;
malsukcesis; perdis sian maldekstran brakon; en malliberejo dum 3 jaroj.
Multe verkis. Helpis sukcesigi la revolucion; rezignis altan tatofcon; sin
turnis por socia revolucio. Adepto de la doktrinoj de Tolstoj kaj Kropotkin.
Fondis Konsciencan Grupon kun vivreformaj principoj. (vegetara, sen-
servista, senedzeca ktp). E-isto de 1912. Kunfondinto de E A en Shanghai. En
1913 eldonis iusemajnan inan E-gazeton La Voo de la Popolo. Fariis
mem red., kompostisto kaj presisto kaj predikis anarkiistan komunismon.
Sigelmarkoj. Por fermi la leterojn oni uzas la glumarkojn a sigelmar-
kojn. La kolektado de glumarkoj estas agrabla pasio, ar inter ili ekzistas veraj
perloj de la malgranda grafko. Plej ofe la glumarkoj aperas en diversaj
koloroj kaj sur diverskoloraj paperoj, kun dentumita a tranita rando. La
glumarkojn la kolektantoj surgluas kiel la potmarkojn en albumojn a sur
egalajn paperfoliojn (kartonojn), ar tie ili pli efkas. Inter la glumarkoj oni
distingas 2 efgrupojn: a) glumarkoj kun dato; b) glumarkoj sen dato. La
unua grupo estas pli valora kaj havas pli multajn kolektantojn ol la dua. La
glumarkojn kun dato oni kutimas arani la datoj kaj urboj. Ekz.: 1906
Genve, Paris, Reichenberg, Wien; 1907 Antwerpen, Berlin, Budapest, ktp.
Oni povas arani ilin anka la grupoj (int. kongresoj, naciaj kongresoj en
aboca vico, foiroj, fakaj kunvenoj, ktp.), sed la lajara divido estas pli bona,
ar tiel la serita glumarko estas pli facile trovebla. La unua glumarko kun
dato aperis en 1906 por la 2-a UK. e kelkaj kongresoj la eldonita nombro de
la diversaj glumarkoj estas grandega. Ekz. 1917 Girona 156, 1920 Barcelona
209. La nombro de la glumarkoj kun datoj is nun atingis 1700: La
glumarkon sen dato oni povas dividi jene: 1. propagandaj; a) naciaj la aboca
vico, b) multlingvaj, c) E-lingvaj; 2. glumarkoj de frmoj, librovendejoj; 3. de
gazetoj; 4. de libroj; 5. de urboj; 6. de komercaoj; 7. de societoj, grupoj; 8. de
personoj; 9. de Z; 10. helpmonoj; 11. la ceteraj simplaj glumarkoj, kiujn oni
denove povas dividi la formato jene: a) kvinpintaj; b) rondaj; c)
847
elipsoformaj; d) triangulaj; e) kvarangulaj; f) kvinangulaj; g) sesangulaj; h)
brikformaj: I. vertikalaj kaj II. horizontalaj. La nombro de glumarkoj sen dato
estas pli ol 2000: En Germana E-isto, 1912 ag: dec., Normanda Stelo,
1913-14, kaj en E Kolektanta aperis parteto de katalogo pri glumarkoj. D-ro
Mobusz akiris tie multan meriton. En Tutmonda Kolektanto, 1931 n-ro 6.
aperis listo de glumarko kun dato, kaj katalogo pri tiuj glumarkoj de d-ro
Jozefo Takcs estas jam prespreta.
J. TAKCS.
Silbernik Aleksandro, hebreo, bopatro de Z. Mortis 27 marto 1906 en
Varsovio. Ne estante ria homo (en Kowno-Kaunas li havis sapfabriketon, en
kiu li persone laboris is la 74-a jaro kaj arita de granda familio: 9 gefloj) li
ebligis al Z eldoni la unuajn brourojn pri E. Ankora dum 15 jaroj
monhelpis sian boflon. Malgra la maljuna ao li tute ellernis E-n.
Silbernik Joseph, usonano, bofrato de Z. Mortis 30 ag. 1925. Longan
tempon estis efdelegito de UEA en New York.
Silva Etelvina, portugalino. Nask. 2 jun. 1855 en Lisboa. Parolas ses
lingvojn. Laboris multe en Lisboa ES, al i oni dankas la sukceson de E-festo
en La Nacia Teatro (1918), kiun eestis la respublika prez.
Silva Venancio, brazilano, d-ro, kuracisto. Hon. vicprez. de BLE. Bona
oratoro. Tradukis al E Parizino kaj Manfredo de Byron.
Silvestriev Ilia, bulgaro, subkolonelo de la armea rezervo. Nask. 25
marto 1883 en Plovdiv, loas en Sumen. Propagandis senlace, gvidis multajn
kursojn, aplikis unua la rektan instrumetodon en E kursoj en B. Estis prez. de
BEA en 1908-10 kaj en 1928-30.
Simeonov Dimitr, bulgaro, ofcisto. Nask. 7 ag 1898 en Gradec, loas
en Sofa. Kiel sekr. de la enlanda organizao de 1921 is 1924 plifortigis in
fnance kaj helpis multe por la vasta diskresko de la movado. Kapabla
organizanto, sindona aganto. Agis aparte por E en vegetaranaj rondoj.
Simon Otto, astro-germano, prof. por matematiko kaj fziko is 1907
848
en Ung. Hradisch, poste en la Nova Komerca Akademio en Wien; nun pens.
E-isto de 1902 post legado de franca revuo de Ch. Meray. Faris pioniran
laboron en Astrujo; multaj kursoj, artikoloj kaj paroladoj. Estis iama
membro de Germana EA (ekde la fondio en 1904); pro samdirektio
Hitler-a li eksiis en 1933. Fondinto de la Ligo de Germanlingvaj EG en A.,
1908. Post la milito gvidanto de la laborista E-movado, estis prez. de ALLE,
1924-33. Ano de la tata ekzamena komitato de 1925. LK ekde 1905.
Kunlaboris je L. I., La Revuo, Marto, Tra la Mondo, Danubio, Ger-
mana E-isto, Informaj Raportoj, La Socialisto (kies eldonanto li estis).
Atoro de prop. brouro, 1911, efunlaboranto de la Enciklopedio.
Simonyi (imonji) Zsigmond, hungaro, d-ro, univ. prof. lingvista.
Nask. 1853 en Veszprm, mortis 22 nov. 1919 en Budapest. Vicprez. de Prop.
Komitato por L. I. (1918-19). Klopodis enkonduki E-n en la Universitaton. (I.
H. E-isto, dec. 1919.)
Simose (i-) Kentar (-roo), japano, kuracisto, efo de J-a armeo.
Mortis. En 1890 lernis Volapkon kaj en 1892 E-n. Dua J-a E-isto. (Kuw.)
Sinclair Upton-romano: Jimmie Higgins. El la angla trad. K. Frding.
1931, 372 p. Longa, klasbatala romano, kies komenco iom tedas pro tro seka
politikao, sed kies iu apitro pli kaj pli absorbas. . . Temas pri la poioma
kontravola evoluo de malpatriota usona laboristo al fervora frontsoldato,
kiu tamen ene iam retenas siajn idealojn. i donas instruan bildon pri la
tiamaj konfiktoj en Usono inter militistoj kaj pacifstoj. (Te British E-ist,
sept. 1934.)
Sinha Lakmiswar, hindo, instruisto de ped. manlaboroj en Santi-
niketan, Bengalio. Nask. 6 jun. 1905 en Rarisal, Orient-Norda Hindujo.
Sendita al Svedujo en 1928-29 studis la pedagogian slojdon. En 1928 dum
restado en Stockholm fariis E-isto, faris iujn ekzamenojn de SEI. La
iniciato de E. Malmgren en sept. 1929 komencis prelegvojaojn. En Svedujo li
veturis pli ol 10000 kilometrojn, faris pli ol 200 prelegojn anta . 30000
homoj, dufoje anka en radio. (L. detalojn en Jubilea Matrikulo de SEF) En
atuno 1930 rondvojao kaj prelegoj en Estonujo kaj Latvujo. (Detaloj en
HDE.) Poste dum du monatoj prelegvojao en Polujo. 40 prelegoj en 22 urboj
anta . 8000 p. En ag. 1931 devis reveturi en Hindujon, kie laboris por E
849
pere de artikoloj, fariis efdel. de UEA. En atuno 1933 venis denove en
Svedujon. Verkoj: Sivai, originala historia drameto, 1928 Bengalaj
fabeloj 1930; kaj brouro pri interhoma interkompreno, 1931.
Sinjoro Ladata. Kompilis Niimura. 1932, 200 p. Dediaoj apudpae
kun japanlingva traduko, okaze de la liberio de O. Degui (v.) kaj je la festo
de lia atingita 60-a vivjaro, verkitaj de diverslandaj E-istoj.
Sinjoro Tadeo a lasta armita posedopreno en Litvo, pola epopeo.
Verkis A. Mickiewicz en 1824, trad. al E Grabowski. 1918, VIII. kaj 304 p.
Majstra priskribo de la pola nobelaro. Elektinte unu el la plej karakterizaj
pecoj de la pola literaturo, li liveras al ni mirindan efverkon. Traduki i tiun
dekmilversan poemon estis titana laboro. G. povis liveri fdelan tradukon de
l originalo, in sekvante preska laverse. (N. K., L. I., 1914-20, p: 341.)
Sinjoro Vento kaj Sinjorino Pluvo. De Musset, el la franca trad.
Champion. 1907, 123 p., kun ilustraoj. arma rakonto. Facila stilo. (L. I.
1907, p: 284.)
Sinmura Iduru, japano, prof. de lingvoscienco e Imperia Univ. de
Kyoto. Lia grava studo pri etimologio de japanaj vortoj. Membro de J Imp.
Akademio. eestis la 4-an UK en Dresden. Prezidis la 13-an JE Kongreson.
Sinpak Au, ino, licenciato de flozofo, prof. Nask. 1892 en Canton.
Studis en Lyon, Francujo, 1922, revenis en Canton, 1925. Ekpropagandis en
Canton kaj Fatshan, 1914, en Peking, 1917. Delegito de Int. Edukista
Konferenco, Genve, 1922. Prof. de E en Ku-ang Tung Universitato, 1925.
Revivigas la movadon en Canton kun Wu, Hsu kaj Kenn. Dir. de EI, 1928.
Fondis gazeton Kantona E-isto, gvidis radian kurson, rondiran kurson ktp.
Verkis lernolibron. L.K.
Sintakso. Artikolojn rilatantajn al S. oni trovas sub la sekvantaj titoloj:
Artikolo, Akuzativo kun infnitivo, Da, Duobla Akuzativo, Kazo post kiel,
Kondicionalo, Pasivaj participoj, Sintaksaj Elementoj, Subjunktivo, Verboj
transitivaj kaj netransitivaj, Verbotempoj en dependaj propozicioj,
Verbotempoj kompleksaj, Vortordo.
850
Sintaksaj elementoj. La terminologio de la SE ne estas unuece fksita.
La suba klasifko estas provo de unuecigo.
Konsiderante la vortojn la ilia speco, oni nomas ilin parolelementoj
(substantivo, pronomo, adjektivo, verbo, adverbo, numeralo, artikolo,
prepozicio, konjunkcio, subjunkcio, interjekcio).
Konsiderante la vortojn la ilia funkcio en la frazo, oni nomas ilin
frazelementoj. Oni distingas la sekvantajn frazelementojn:
1. Subjekto: tio, pri kio oni asertas plenumon de ago a havon de stato
(voli estas preska povi; la hundo bojas; sia estas pli kara ol najbara; du estas
duono de kvar; kiu venis?
2. Predikato: vorto esprimanta agon a staton asertatan pri la subjekto.
i povas esti
a) predikato memstara (la arboj oras),
b) kopulo, kiu bezonas kompletigon (la kampo estas verda; li iis
soldato).
3. Objekto: vorto esprimanta ion, al kio la ago rekte direktias (mi vidis
homon).
4. Adjektivo: vorto esprimanta la cirkonstancojn, inter kiuj okazas la
ago. i povas esti
a) adverba (i bone fartas),
b) akuzativa (iri Parizon)
c) prepozicia, t. e. enkondukita de prepozicio (li batas per martelo).
RIM. Ekzistas funkcio, kiu povas esti esprimita jen en formo de ob-
jekto jen en formo de prepozitiva adjekto (oni sciigis tion al li; oni sciigis lin
pri tio). Tian adjekton, kiu estas transformebla en objekton rektan, oni povas
851
nomi nerekta objekto.
La supraj funkcioj (1. 3. 4.) rilatas al la predikato. Al iu el ili povas
rilati frazelementoj, kiujn oni povas nomi karakteriziloj.
Tiaj karakteriziloj estas.
5. Epiteto adjektivo, pronomo, numeralo karakterizanta
substantivon (bela vetero; du homojn; nenia sciigo).
6. Apozicio: substantivo karakterizanta substantivon: reo Henriko
Napoleono, franca imperiestro.
7. Suplemento: ia alia karakterizilo rilatanta al ia frazelemento escepte
de la predikato. Suplementojn povas havi stubstantivo (la domo de la patro),
adjektivo (plena de homoj), adverbo (malproksime de la domo), nepredikata
verbo (morti por la patrujo). La la formo ili povas esti:
a) akuzativaj (longa tri metrojn),
b) prepozitivaj (amo al la patrino)
c) adverbaj (eksterordinare bela),
d) infnitivaj (kutimo fumi).
8. Predikativoj: vortoj karakterizantaj frazelementon helpe de predikato
(a kopulo). Ili povas karakterizi la subjekton (i estas bela); tio estas la
subjekta predikativo. Krome ekzistas adjekta predikativo, kiu karakterizas
samtempe la subjekton kaj la agon (i dancas nuda). Predikativo estas
komuna nomo de vortoj predikataj, kiuj povas esti:
a) predikata substantivo (li iis prezidanto),
b) predikata adjektivo (la kampo estas verda). La predikata adjektivo
alprenas formon adverban, se la frazo estas sensubjekta, (estas varme).
852
c) predikata infnitivo: (voli estas povi),
d) predikata prepozitivo (li estas de meza kresko).
(Atributo ajnas termino evitinda, ar en diversaj lingvoj oni in kom-
prenas jen epiteto, jen predikativo.)
Komplemento estas ia funkcio, escepte de la subjekto kaj predikato. La
objekton oni povas nomi anka komplemento rekta, la adjektojn
komplementoj cirkonstancaj. La ceteraj (epiteto, apozicio, suplemento,
predikativo) estas komplementoj akcesoraj.
KALOCSAY.
Sirio, Azio. La UEA-1928 la unua pioniro estis Gabriel Haddad en
1909. La la Dietterle-statistiko en 1928 Eistoj troviis en 2 lokoj. La la ICK-
raporto precipe elstara estas anka en 1929 la laboro en S. sub la gvidado de
Zeine-nour-udin en la Amerika Universitato en Beirut. Tri novaj kursoj
okazis tie. La grupo de la Amerika Univ. de Beirut darigas sian laboron.
(1932.) (ajnas, ke sub liaj infuoj, la samideanoj en Beirut perdis sian
intereson. UEA-del. en 1933 en Damas.
Sivai. Historia drameto. Originale de Sinha, 1929, p. 68. i estas iom
stranga por nia okcidenta teatraa koncepto kaj rakontas lukton inter du
hindaj maharaoj, kvaza bona kaj malbona spiritoj. (G. S., ,E', 1930, p :7.)
Sjgren (gren) Carl Wictor, svedo, asekura ofcisto, urba konsilanto
en Sundsvall. Nask. 12 jan 1879 en Karlstad. E-isto de 1904. Del. de UEA de
1910 is 1929. Kunfondinto de Amika Rondo en S., 1927. Prelegoj, artikoloj,
kursoj. Organizis kursojn de eksterlandaj E-istoj.
Skanderbeg, heroo de Albanujo. Kompilis Cuk Simoni, 1929, 144 p.
Historia verko pri la savinto de la albanoj kontra la turka invado en 15-a
jarcento. La unua E-lingva verko aperinta en Albanujo.
Skeel-Giorlin Frederik, dano, lingvisto, tradukisto, interpretisto, in-
struisto. Nask. 11 feb. l876 en Kopenhago (?), mortis 14 okt. 1910, akcidente
853
dronis en la rivero Meuse en Belgujo. E-isto de 1893 (?). La unua vera E
pioniro en Danujo. Fondis en 1906 Societo de Danaj E-istoj, en 1908 kune
kun Schrder kaj Bendix Konversacia E-ista Klubo en 1908. Centra Dana
E-ista Ligo (anka kune kun Schrder). En 1907 la gazeto Politiken alvokis
lin al Kopenhago por gvidi kursojn por 400 lernantoj. Kunred. de Helpa
Lingvo de la apero is 1907, kiam i aperis sub nomo Dana E-isto, ia
efred., 1907-09. En apr. 1910 vojais Parizon alvokita de Sbert, sendita de
Centra Ofcejo al Bruxelles por gvidi la E propagandon en la mond-
ekspozicio tie, laboris en la Bibliographe Internationale kaj fariis red. de la
bulteno de la kongresoj okazontaj dum la ekspozicio. Verkis E-D Vortaron,
1904, lernolibron, 1906. Tradukis verkon de Couturat (Pour la langue int.),
frazlibron de Carlsberg, fabelojn de Andersen ktp.
Skizo pri Filozoho de la Homa Digno. De P. Gilles, trad. E. Lanti,
1934, 148 p. La atoro, kun granda kaj foje ne tute flozofa fervoro, unue
atakas kaj reetas la fatalismon, kiun li tute erare identigas kun la Marksismo.
. . Inter la polemikoj la atoro iom neklare skizas la proprajn teoriojn pri la
libera socio de estonteco, sen mono kaj sen tato. La stilo estas malfacila. (I.
Farrand, Te B. E-ist ag. 1934.)
Skizoj pri Teorio de Esperanto. Verkis E. Drezen. Libro dulingva (E
kaj rusa). Ekrelo 1931, 84 p. La libro prezentas al ni skize iujn lingvajn
demandojn de E, i traktas el enerala vidpunkto gramatikon, fonetikon,
morfologion, sintakson, semantikon, etimologion, parolas pri la evoluo kaj
ano de lingvoformoj, konsideras la diversajn vojojn de la lingvoprogreso.
i enhavas multajn interesajn kaj aprobindajn opiniojn pri i tiuj punktoj.
(Kopar, L. M., 1932 p: 111.)
Sklenka Otto, eo, bankofcisto en Hradec Krlov. Nask. 2 nov.
1891 en Zbraslav n. Vl. E-isto de 1908. ef. del. de UEA por . depost 1923.
Estas lia merito, ke laproporcie UEA-anoj en superas iujn landojn. Dare
estis komitatano de AE de 1930 ia kas. Sukcesega interna organizanto.
Sklenkov Boena, eino, edzino de O. S. Nask. 18 apr. 1897
en ibuz. E-isto de 1919. Kunlaboris en Teritoria Ofcejo de UEA
(librotenado, administrado de membroj de UEA, AE).
854
Skog (skug) Fredrik (ps. Arbaro), svedo, komercisto. Nask. 6 febr. 1891
en Falun. E-isto de 1906. Sekr. de SEF, 1909-12, 1917-22 kaj Eldona Societo E,
1918-19, estrarano de diversaj E-kluboj. Gvidis kursojn i. a. radio-kursojn
1926-28 el Falun).
Skolta movado. La skoltismon fondis lordo Robert Baden Powell,
angla generalo, en 1908, efe por disciplinigi la varmegajn, aventuremajn
junuloj, donante al ili eblecon vivi la knabaj instinktoj, tamen lernante
memstarecon, progresante la pedagogiaj principoj. La efaj celoj estas: pli
sana, pli sincera, pli memstara, iam helpema, servopreta, purviva, modesta,
parema, indulga kaj bonhumora, tamen severa junularo, kiu konsideras
iujn de ia ajn nacio, raso, religio kaj profesio kiel fratojn. Kiel int.
movado i jam atingis la nombron de pli ol du milionoj kaj al la iukvarjare
aranitaj tendaregoj, nomitaj amboreoj, venas kelkdek miloj el iuj
mondpartoj.
E radikiis en i nur malrapide. En 1918 angla trupestro, A. W.
Tomson (ps. Avoto) ekpensis sur franca militkampo la ideon: por helpi la
int. amikion kaj reciprokan servon de la junularo oni fondu Skoltan E-istan
Ligon (SEL). Li fariis prez., lia frato, subtrupestro K. Graham Tomson, la
honora sekr. Poste Norman Booth, Netherton, brita trupestro, fariis la
honora en. sekr., kiu kun la kasisto D. H. Davis multege laboris por organizi
SEL. La celoj de SEL estas: 1. disvastigi skoltajn idealojn per E, 2 disvastigi E-
n inter la skoltaro, 3. krei skoltan E literaturon, 4. eldoni int. skoltan revuon 5.
solidarigi la senton de frateco, komunan en la skolta kaj E movadoj, inter
diversnaciaj junuloj.
La Ligo aranis por atingi siajn celojn kaj pruvi la uzeblecon de E int. E
tendarojn, 1922: Nederlando, 1923: Belgujo, 1924: Danujo; 1925: Hispanujo,
1926: eoslovakujo (tie radioparolado pri la E skoltismo en Praha), 1927:
Hispanujo, 1928: Belgujo, 1929: e la amboreo en Anglujo, 1930:
Nederlando, 1931: Hungarujo (ofciale invitita de Hungara Skolta Asocio, kiu
kune kun la Belga S. L. unue rekonis ofciale SEL; poste sekvis la Latva S. A
kaj la Slovaka
S. Centro Katolika.) En amboreo 1929 (Birkenhead) eestis preska cent
skoltoj E-istaj el 18 landoj, e hinda kaj japana. Samjare SEL starigis kapitalon
855
(stato en 1934: 73 anglaj pundoj). De 1929 ageme kunlaboris kiel hungara
reprezentanto P. Balkanyi.
La amboreo en 1933 (1-15 ag.) en Godollo, apud Budapest, alportis
seriozan progreson. Unuafoje E ofciale aperis en programo de amboreo, en
la polibroj, en la iutaga skoltgazeto, sur kelkaj planoj estis menciita la E
kunvenejo, (hungara trupo n-ro 199), donita de la estraro. La kunvenon de
SEL eestis 170 skoltoj, entute partoprenis la tendaron 200 skoltoj el 24
landoj, kiuj sciis E-n, do 1% de la eestantaro, e kelkaj nacioj (eoslovaka,
franca, norvega, japana, portugala hispana, trinidada) la procento atingis a
superis 10%-ojn. E-istaj skoltoj deoris e la biletvendejo, gazetvendejo,
banko, poto, radio, skoltvendejo; aparta E svarmo de la fremdul-gvidistaj
skoltoj gvidis kelkfoje ofciale per E, 20 E-istaj skoltoj deoris e la tendara
skolta policistaro. Okazis preska iutage dum radiosalutoj salutfrazoj en a
pri E, la 10-an de ag. kvinminuta E radioparolado de J. Bergreen, norvega
repr. de SEL. Trifoje en la programo de la grandaj tendarfajroj, foje en la
teatra programo estis E-kantoj kaj unu subtendara fajro anta 3-4 mil
personoj estis tute por E. e la potofcejo por la
serioj de amboreo-potmarkoj oni ricevis senpage E-lingvan Memorfolion
donacitan de UEA kaj L. M. e kelkaj tendoj, e la amborea banko, kaj e
hotelo pendis E fag(et)oj. Unu el la astriaj skoltasocioj prezentis al la monda
skoltestraro rekomendon pri uzo de E, sed oni ne diskutis pri i. Al Baden
Powell estis transdonitaj salutoj kaj donacoj (desegnao) fare de E skoltoj.
Skoltorkestro ludis la E-himnon dum suprenigo de la SEL-fago. En la am-
borea sonflmo estas sceneto pri E.
La 22-an tendaron de SEL invitis la Slovaka Katolika Skolta Centro al
Bansk Bystrica en Slovakujo, kie i okazis kune kun slovaka tendaro 16-31
jul. 1934. Partoprenis 9 nacioj. La tendaro havis potstampilon kun slovaka
kaj E-a tekstoj. Partoprenis 85 skoltoj, inter ili 25 E-istoj. 29 jul. okazis sur la
efplaco de la urbo publika ofciala festsaluto je honoro de la E-ista skoltaro,
disadigita per megafonoj.
SEL eldonis en 1920 Bultenon de SEL (aperis 5 trimonataj n-roj),
poste la ofcialaj sciigoj aperis en E-ista Junularo, gazeto de TEAJ, kaj de
1926 en Skolta Heroldo, por kies aperigo penadis multe G. Ramboux. Post
856
eso de i tiu belaspekta revueto de sept. 1931 SEL eldonas kvaronjaran
Skolta Bulteno-n. Multobligitajn bultenojn eldonis la Londona E Skolta
Klubo kaj la Budapesta SEL-tendaro kaj la E-istaj aranantoj e la amboreo
1933. Propagandilojn eldonis la Ligo angla, france, hispane, kaj germane de
1920 preska iujare. Artikoloj kaj E-rubrikoj aperas en multaj gazetoj. Glu-
markoj: SEL-tendaro 1931, Budapest, amboreo, 1933 kaj SEL-tendaro, 1934
en B. B. La Hungara Skolta Asocio eldonis fakvortareton en kvin lingvoj,
inter ili en E. En radio oni parolis pri SEL krom Praha kaj Budapest, anka en
Krakw, Lisboa, Lyon, Lille, Brno, Breslau, Bratislava, Stuttgart, Nrnberg. En
la budapesta skolta parko staras marmora memortoneto pri la SEL-tendaro,
1931.
La Belga Skolta Ligo ofcialigis E-tofnsignon, la Hungara Skolta Aso-
cio eldonis inter la rubandetoj, montrantaj la lingvoscion, anka tiun kun
vortoj: Esperanton parolas. Amba asocioj havas E-sekcion. La Int. Skolt-
ofcejo rekonis E-n inter la lingvoj por interpretista ekzameno, kvankam la
Int. Komisiono en 1934 decidis ne rekomendi E-n al skoltoj.
Estraro de SEL: prez. Avoto; sekr. N. Booth, Netherton, Huddersfeld.
Anglujo; kas. D. H. Davis, 23 East Dulwich Grave, East Dulwich, London S.
E. 22. Reprezentantoj (agentoj) en 23 landoj, memstaraj distriktoj en
Hungarujo, Norvegujo, Polujo kaj Slovakujo. Membrostato: 700. Aparta
skoltina sekcio.
BALKNYI.
Noto de M. C. Butler. En Anglujo skoltoj kaj skoltinoj amba rajtas
gajni la interpretistan insignon per scio de E. Baden Powell mem rekomendis
al skoltoj en sia libro Scouting for Boys, ke ili lernu E-n, tamen en ofcialaj
rondoj oni ne montras multe da intereso pri E.
Skotlando, v. Britujo.
Skriba kongreso. Estis la lasta provo de Z por unuigi iujn personojn,
kiuj sin nomis amikoj de la lingvo int. En majo 1897 li dissendis invitilojn al
gazetoj kaj reprezentantoj de diversaj mondlingvo-sistemoj. Sed la kongreso
ne povis efektivii. Post tiu i malsukceso Z skribis: iuj penoj kaj provoj
857
kontentigi niajn kontraparolantojn estas vanaj. Ni forlasu por iam iujn
provojn de cedado kaj iradu de nun trankvile vojon iam rektan antaen,
memorante, ke la vero restas sur nia fanko kaj ke kiu volas kontentigi iujn,
kontentigos neniun. I. IRJAEV.
Slavk Frantiek, eoslovako, fabrika ofcisto en Praha. Nask. 11 ag.
1900 en Bystr. Tre aktiva administra funkciulo de AE depost 1928.
Sletterd Aagot (nask. Johansen), norvegino, ofcistino en Oslo. Nask.
17 jul. 1883. E-isto de 1912. Fondinto de la restarigita Klubo E-ista en Oslo
28 nov. 1916, prez., vicprez., ktp. Sekr. de NEL kelkajn jarojn. Gvidis kursojn.
Sletterd Ole Brochmann, norvego, ineniero en Oslo. Nask. 23 marto
1877. E-iis 30 majo 1907. Ano de la unua E klubo en Oslo. Vicdel. de UEA
1910-18 vicprez. e la unua skandinava E kongreso en Goteborg, 1918. Faris
la unuan E kurson inter blinduloj en Oslo, 1910.
Slovakujo. v. eoslovakujo.
Smarius, F. C. D., nederlandano, fabrikanto. Nask. 5 okt. 1887 en Til-
burg. E-isto de 1911. Dara laborado por E. Vizitis plurajn UK-jn.
Smetk Francisko, eo, in., prof. e komerca akademio en Hradec
Krlov. Nask. 23 sept. 1898 en Holice. E-isto de 1913. Instruas ofciale E-n
kiel nedevigan fakon en sia lernejo de 1923 seninterrompe.
Smital Walter, astro-germano, biblioteka ofcisto, lernis E-n dum la
militkaptiteco en Siberio. Estis prez. de E-delegitaro de Wien kaj en sekr. de
AED kaj de IEMW. Kunlaboris en la astraj kongresoj en Salzburg, Graz, kaj
Wien (1927). Aranis E-ekspozicion en prunksalonego de Nacia Biblioteko
okaze de solena malfermo de IEMW. En 1925 li gvidis la duan E-kurson en
Radio-Wien kaj poste dum pluaj 7 jaroj estis preleganto tie. Gvidis kursojn
anka en instruista seminario, ktp. Bonega tradukanto de paroladoj. Helpis
fondi Astria E-iston; multaj artikoloj kaj recenzoj.
Smith Albert Edward, anglo, sekr. de akcia kompanio. Nask. 21 jan.
1864 en Kettering. E-isto la Z A de 1903. De 1911 sekr. de la grupo en K. De
858
1907 del. de UEA. Sekr. de Mezlanda Fed. is 1918, kaj poste prez. de
Sudmezlanda Fed.
Smulders J. N. J., nederlandano, kuracisto. Pioniro de katolika E-mov-
ado. Red. de la N Katoliko kaj de Katolika Espero. Atoro de diversaj
brouroj, anka pri organizo.
Snejko Dimitrij, sovetiano, blankruso, kuracisto. Nask. 24 sept. 1903
en Ora. E-isto de 1918, Membro de CK SEU, aktiva E-funkciulo en Blank-
rusujo, multe laboris por organizo de kolektiva E-korespondado. E-radio-
disadigoj el Minsk k. a. Verkoj: skizoj pri historio de laborista E-movado,
anatomia vortaro, lernolihro de E por blankrusoj, vortaroj E-B kaj B-E
(ankora ne eldonitaj). Lastatempe li multe laboris por organizo de medi-
cinista sekcio de SEU.
Socialdemokratio. v. ISE, Laborista movado, Marksismo.
Socialismo: ia ideologio kaj realigo. De S. Chazan. 1933, 48 p.
Kontra la revolucia socialismo, li estas adepto de la evoluismo, emfazante,
ke la sociatismo estas ne nur ekonomia, sed anka morala problemo, por la
efektivigo oni bezonas eneraligon de l altruista moralo. (xy, Lingvo-
Libro, 1934, p.: 26.)
Societo de Amikoj (Kvakeroj.) La Religia Societo de Amikoj trovias
plejparte en Amerlko kaj Britujo. Kiel Kristanoj iaj anoj rifuzas partopreni
ian ajn militadon. Ili ne uras, ar Kristo tion malpermesas. Ili ne partoprenas
eksterajn sakramentojn, kredante, ke Kristo ordonis nenion tian. e siaj
religiaj kunvenoj trovias neniu pastro, neniu prelibro a ceremonio: iu
eestanto, viro, a virino, kunvenas en plena egaleco, kaj la sola kunvenestro
estas Jesuo Kristo. La elstara diferenco inter la Amikoj kaj aliaj Kristanoj estas
(a) ili pli forte akcentas la individuan respondecon; (b) la kredo, ke Dio sen-
pere parolas al iu homo; (c) la celo reveni al pura Kristanismo de la
primitiva eklezio sen postaj aldonaoj. Diversaj libretoj pri la Societo aperis
en E: precipe La Fundamentoj de la Kvakerismo (Stephens, trad. Butler).
Ekzistas Kvakera E-ista Societo. Sekr. J. T. Harrod, 66 Kineton Road, Olton,
Birmingham.
859
M. C. BUTLER.
Societo Sankta Miaelo. v. Katolika Movado.
Sderberg (sderberj) Karl Ludvig, svedo, fl. magistro, instruisto de
angla lingvo. Nask. 6 jan. 1903 en Smedjebacken. E-isto de 1929. Fariis E-
isto post prelego de H. Seppik. Vicsekr. de Univ. E Pacifsta Ligo. Estis
estrarano de ES de Upsala, ktp. Artikoloj. Direkciano de SEI de 1934.
Prelegisto en E e sveda radio de 1934.
Sohrmann (zorman) Arthur, germano, popollerneja instruisto. Nask.
31 jul. 1871 en Unkersdorf apud Dresden. E-istiis post la Dresdena UK
1908. Sukcese prop. en instruistaj rondoj. Jam en 1910 li gvidis en sia vilao
Weinbhla kursojn por infanoj. Prez. de G. Asocio de E Instruistoj, 1919-24.
Sokrato, kvarakta tragedio de Ch. Richet, el la franca trad. en ritma
prozo J. Couteaux, 1914, 101 p. Oni volis prezenti in dum la X-a UK, sur la
p.: 5. ni e legas: Estas ludita dum la Deka UK de E (Paris, agusto 1914) de la
jenaj geaktoroj.
Soler Valls (soler valjs) Fernando, hispano, efelegrafsto. Nask. 15
marto 1873 en Albaida (Valencio). Gvidis multajn kursojn. Verkis gra-
matikojn (anka por infanoj). Prop. artikoloj. Kunlaboris al La Suno
Hispana.
Solls F. X., kanadano, katolika pastro en seminario, en Montreal. Nask.
en 1832, mortis 29 majo 1903. Aliis al E en 1895 kaj faris pioniran laboron,
liaj varbitoj fondis grupon, gazetojn, kies laborojn li aktive partoprenis.
Solomon Gladys Gladstone, anglino. Atoro de facila legolibroj: E por
Infanoj kaj de alilingvaj lerniloj.
Solovjev (solovjov) Miail, ruso, juisto (de 1900 en Rusujo, de 1926
en Jugoslavujo en Novi Sad). Nask. 26 okt. 1874 en Odessa. Estis prez. de
Amatora Fotografa Societo en O. instruis jurajn sciencojn en gimnazioj ktp.
E-isto de 1889, sub n-ro 411 la ZA. Prez. de ES en Kiinev de 1913. Prez. de
ES en Odessa. UEA-del. en K. kaj O., poste en Petrovaradin, Jug. Verkis
860
lernolibron kun du vortaroj. En La E-isto de Trompeter li aperigis
anekdotojn, versaojn, tradukaojn, ekz. en 1892 Tri Palmoj de Lermontov;
tiu i versao kaj la Plendo estis elektitaj de Z por la Fund. Krestomatio.
Poste aperis de li versaoj originalaj kaj tradukaoj de Heine, Majkov,
Lermontov, V. Ili, Pukin en La Revuo, LM, Bizantio, HDE, La Suda
Stelo kaj Konkordo.
Solzbacher (solcbaer) Wilhelm, germano d-ro de politikaj kaj eko-
nomiaj sciencoj, verkisto, efsekr. de MOKA, vivas en Luksemburgo. Nask. 1
febr. 1907 en Honnef a. Rh. Estrarano a komitatano de IKA, Internacio de
Militkontrauloj, kaj aliaj societoj. Tradukisto kaj estro de la tradukservo en
multaj int. kongresoj. Paroladoj en 9 lingvoj en 20 eropaj landoj kaj en
Ameriko. Verkoj diverslingvaj, i. a. pri Rathenau, 1933. E-isto de 1921,
varbita de MOKA. Ekursoj en Honnef, Bonn regule pagita de la urbo), Kln.
Depost 1923 estrarano de MOKA, nun ia efsekr. kaj red. de La Juna
Batalanto. Kunlaboris al Katolika Mondo. Publikigis centojn da artikoloj
kaj raportoj pri E kaj faris multegajn varbparoladojn. Kunlab: de la
Enciktopedio.
Someraj Universitatoj okazadas dum iu UK ekde 1925. Iliaj
programoj estas pure humanismaj (flozofo pedagogio, folkloro, ktp.).
Dum la UK 1924, en plenkunsido estis decidite, ke estonte, por pliriigi la
programon de la UK-oj, estu organizota t. n. S.U.-oj. La venontan jaron, jam
en enevo en 1926 la antatagon de la UK okazis solena malfermo de la S. U.
en la efsalono de la eneva Universitato. La unuan kaj samtempe
malferman lekcion havis f-ino Won Kenn: pri Konfucio. Rektoro de la unua
S. U. estis prof. Cart. Post la Edinburga UK 1926 okazis aldona decido: ke
prelegantoj povas esti nur profesiaj profesoroj (a almena homoj kun univ.
diplomoj). La prelegoj okazadas regule iujare en la sama urbo de la UK.
Viziti ilin rajtas iu kongresano senpage. La kongreskarto servas kiel
enirbileto.
E. WIESENFELD.
Sonhlmo. efa motivo por utiligo de E: flmo en nacia lingvo estas
limigita je la koncerna lingvoteritorio. Anka kelkaj gravaj flm-fakuloj, ekz.
Laemmle kaj Chaplin rekonis la valoron de E tiurilate. Tamen okazis is nun
861
nur kelkaj provoj. En 1929 okaze de la E-kongreso Nordamerika (9-14 jul.) la
Paramount Filmkompanio farigis parolflmon; i konsistis el triminuta
dialogo kaj saluto al la mondo de E (H. Hetzel kaj s-ino C. Chomette). Dum
la 22-a UK en Oxford en 1930 la Paramount Kompanio prezentis E-an
parolflmon. En 1933 okaze de la skolta mondtendaro en Gdll por la
granda amborea sonflmo oni faris sceneton, sur kiu diverslingvaj skoltoj
parolas frazon en Propra lingvo, poste unu (P. Balkanyi) diras, ke ili iuj
komprenas unu la alian en E kaj ili vivukriante faldas la verdstelan fagon de
SEL: Dum la UK en Stockholm 1934 oni prezentis la sonflmon Morga ni
komencos la vivon. La lilmon oni fabrikis originale en germana lingvo kaj
poste oni aldonis E. lingvan parolon, sub la gvidado de Jean Forge. La
prezentado havis gravan sukceson.
Sono de Somermeza Nokto. Dramo de Shakespeare, el la angla trad.
Briggs. 1921, 70 p.
Sonorilo kaj Kanono. Poemaro en Prozo. Verkis E. Isaac, el la ru-
mana trad. T. Morariu, 1930, 60 p. La mallongaj tekstoj temas ofe pri milito
kaj paco. Simpla, sed Perfekta verketo ame kaj zorge prilaborita de l
tradukinto. (G. S. ,E', 1931, P: )
Soriano Trinidad, hispano, provincdeputito en Sevilla. Lasta prez. de
MSPE. Fond. de la EG en Sevilla.
Ss (o) Edmund, hungaro, d-ro, kuracisto de 1891 en Wien. Nask. 25
dec l863 en Storaljaujhely (Hung.), mortis 27 jul 1931 en Wien. . 1900 li
aliis el E, al kiu li dediis sin tute is la morto. Estis vicprez., poste hon. prez.
de Unua E-Unuio, Wien, estrarano de iama AEL, Nova Tempo, AED kaj
fne vicprez. de AEA. Multajn jarojn efdel. kaj komitatano de UEA. Ano de
la loka Kuratora Komitato de IEMW. Pasia amo de la Paneropa ideo kaj
gvidanto de tiu movado sur E-kampo. Kunlaboris German-Astria E-isto,
Nova Tempo, Astria E-isto, Medicina Revuo, HDE kaj ,E'. Verkis (kun
Glck) E-lernolibron, 1910, kiu aperis en 7 eldonoj. Trad. olandro de
Bonsels, 1924; Paneropa-Manifesto de Coudenhove-Calergi.
Soubranne (subran) Fr., franco, prof. en Tulle. De 1908 seninterrompe
UEA-del.
862
Southcombe (sath'km) Herbert William, anglo. Nask. 21 marto 1859
e Stoke-under-Ham, Somerset. E-isto 9622. eestis la UK en Boulogne.
Verkis: Tutmondaj Fajro-kutimoj, 1905. Kontribuis al Te E-ist, 1903-4 kaj
aliaj gazetoj.
Spatharis Johano, greko, d-ro de la teologio, areologio kaj flologio,
eksprofesoro de la Odesa Universitato, nun sekr. de la Salonika Universitato.
Nask. 1868 en Ankara. Laboris multe por E, gvidas la movadon en Saloniki.
Spesmilo. (Sm.) Unuo en la int. helpa monsistemo decimala, propon-
ita en 1907 de R. de Saussure kaj la antamilite de E-istoj efe de ekbanko
E-ista. 1 Spesmilo = 10 Spescentoj = 100 Spesdekoj = 1000 Spesoj. l Spesmilo
estis egala al duondolaro, unu rublo, 2.50 svisaj frankoj ktp.
Spierer (pirer) Lszlo (ps. L. Rereips), hungaro, pentraagento. Nask. 7
marto 1906 en Vajszl. E-isto de 1925. Kelkajn jarojn estrarano de HESL-
grupo. Tradukanto de hungaraj noveloj por diversaj E-gazetoj. Aparte eliris 4-
a n-ro de E-lingva Novelbiblioteko kaj For la Viandon de V. Rakosi.
Spielmann (pilman) Siegfried Eduard, sviso, d-ro de politikaj kaj eko-
nomiaj sciencoj, revizoro de int. potmandatoj en pens. Nask. 20 jun. 1870 en
Obergosgen. Havas instrudiplomon pri la lingvoj franca, itala kaj angla. Kiel
demokrato, li iam partoprenis la land- kaj urbopolitikan agadojn. E-isto de
1910. De 1913 konstanta prop. kaj gvidado de kursoj, anka de superaj. Deko
da publikaj paroladoj por E en Bern kaj en aliaj svisaj urboj. Estis prez. de ES
en Bern, ktp. Eksprez. kaj hon. prez. de ILEPTO, kiu sub lia prezido kaj kun-
laborado de la fratoj Filliatre kreskis multe. Li varbis kiel kolektivan memb-
ron la Internacion de PTT; ktp. Potestro de la UK en Bern, 1913; krome li
partoprenis 8 UK-jn. Verkis gvidlibreton kaj gvidfoliaron pri Svisujo; amba
ilustritaj kaj ofcialaj, 1923 a) 1925. Redaktas depost 1928 iusemajnan E-
Angulon en svisa PTT- kaj doganfaka personara gazeto. Ofaj prop. artikolo.
Spiridovi Efm Feofanovi, blankruso, sovetiano, multajn jarojn
urnalisto (de 1918) kaj instr.-lektoro pri Politika ekonomio kaj ekonomia
geografo, de 1931 scienca laboranto de Moskva kaj arkova scienc-esploraj
institutoj de lingvoscienco. Nask. en 1891 kiel flo de gelaboristoj. Esploristo
863
pri teorio de int. helpa lingvo la marksisma vidpunkto. Atoro de R-E
Vortaro, 1926 kaj 1928; grava studo ruslingva Lingvoscienco kaj lingvo int.,
193l, aperinta anka en japana traduko, kaj multaj artikoloj samtemaj en
SEU-gazeto, SR, La Nova Etapo. L K de 1929.
Spirita juvelaro. Katolika prelibro. 1912, 292 p.
Spite la vivon! Mezgajaj poemoj originalaj kaj parodiaj de Miu Be-
raru. 1928, 110 p. Jen nova onglisto de vortoj kaj rimoj, u en originalaj
poezioj, u en la parodioj. Lerta, sprita artfajrao. (G. S. ,E', 1928, p: 205)
Sporta Esperantista Ligo. Fondiis en 1922. Prez. estis Yrj Ojander,
Helsinki. En UEA-jarlibro aperis informoj is 1927, poste ajne tute esis.
(P. B.)
Sporto. La enpenetro de E en la sportan afergvidon kaj aranadon de
sportaj okazintaoj daris tre longe. Tio estas komprenebla, se ni konsideras,
ke la homoj okupiintaj pri E kaj pri sporto estis komence tute alispecaj, kaj
anka la klopodoj de kelkaj fervoruloj, vivteni apartan E-istan sportan
asocion a ligon, restis sen dara sukceso. Kvankam la ofe naciismaj a e
ovinismaj burulaj sportasocioj ne uzas E-n, e kelkfoje kontrabatalas ian
enpenetron, la laboristaj sportistoj (kiuj precipe depost la milito tre
multnombriis) rekonas iajn avantaojn kaj utiligas ilin. La unua eblo je
uzado de E estas la preparaj skribaj laboroj de grandaj int. sportfestoj. irilate
E jam plurfoje pruvis sian tagecon; ekz. dum la int. laborgimnastika
kunveno en Nrnberg (1929), la dua laborista olimpiado en Wien (1931) kaj
la laborista sportfesto en Aussig (ekoslovakujo, 1933). Dum tiuj i festoj
estas aranitaj anka interfratikunvenoj de la E-istoj, kiujn iam tre multaj
E-istoj partoprenis. Deoris dum la festoj anka multaj E-istoj kiel
informantoj, gvidantoj, ktp. Oni jam uzis E-n anka por sportteknikaj celoj:
unua provo dum la Spartakiado en Moskvo (1931). Tamen prezentas grandan
malhelpon i-rilate la manko de internaciskale aprobita sportteknika vortaro.
Nun jam la Vienaj Naturamikaj E-istoj okupias pri tio. E bone prosperas
anka en la turisma brano de sporto. Inter la naturamikoj ekzistas preska
en iuj urboj grupoj E-istaj kaj multaj el ili uzas E-n kiel helplingvon dum siaj
eksterlandaj ekskursoj, alifanke e organizo de vizito de eksterlandanoj en
siaj hejmoj. Ni povas konstati tre bonan kontakton anka inter la Naturistoj
864
(ano de natura vivmaniero: vegetaranoj, nudistoj, ktp.) kaj E-istoj en
Francujo, Germanujo, Italujo, Finnlando, Astrujo, ktp.
K. NEBENZAHL.
Sprotte (protte) Rudolf, germano, mortis. Atoro de AORO,
stenografo germana, rusa, hispana, (1908), sistemo propagandita
antamilite. Kunverkis int. por uzo en la E, angla, franca, E-lernolibron,
1910.
SSM: Societo Sankta Miaelo, v. Katolika Movado.
Stahlberg Hermann, estono, oraisto. Nask. 20 sept. 1865 en Tartu,
mortis 21 marto 1932 en Rakvere E-isto ekde 1892, longjara korespondanto
kun Z. Atoro de 2 lernolibroj kaj de vortaro E Estona. Tradukis diversajn
artikoletojn kaj partojn de la eposo Kalevipoeg.
Stamatiadis Anakreon, d-ro, greko, kuracisto-patologo. Nask. 1. sept.
1868 en Firenze (Italujo). Unue efuracisto, poste dir. de la sanecaj ofcejoj
sur la insulo Samos. Ekzilita en 1913 pro politikaj intrigoj en Istanbul, li
okupis tie gravajn postenojn. Nuntempe li vivas en Athen. Al E li aliis en
1904 kaj plenumis pioniran laboron en Turkujo kaj Grekujo. En 1906 li fondis
societon en Samos, li atingis gravajn sukcesojn en la ofcialaj rondoj,
publikigis grekan E-gazeton dum 1909-12 kaj 1925-26. En Istanbul li fondis
societon kaj Gazeton Bizantio (jul 1921 jul. 1924). En Athen li fondis E-
societojn, en 1929 gazeton L. I. Li verkis kaj eldonis 15 librojn pri kaj en E, la
plej konataj estas liaj grekaj E lernolibroj, vortaro 450 paa kaj la Nova
Gramatika Libro por la Supera Kurso. La eldonnombroj estis 1-2000 e-roj.
Gvidanto de la ofcialaj kursoj en Athen. L. K. kaj ano de la Akademio.
Stancli (stanklif) Fenton, usonano, instr. pri klasika pianoludo. Nask.
12 jul. 1895 en Meadville, Penns. Dara prop. laboro. La lia instigo Hey-
wood Broun, fama kolonskribisto por eno da 25 gravaj urnaloj diversloke
de New York is San Francisco, verkis artikolon pri E; disvastigo pli ol
1,500.000 e-roj, 2 okt. 1931. Multe studis la vortofecon en E, artikolo ,E' nov.
1932, kalkulis la tutan tekston de Hura, pretigis anka aliajn statistikojn pri
vortofeco. Kunlaboranto de la Enciklopedio.
865
Standardo Esperantista. Estas akceptita de la 1-a UK en Boulogne sur
Mer en 1905: verda tuko, kiu havas en la supra maldekstra angulo kvadraton
kun verda stelo, kaj en la stelo estas litero E. La atoroj de la S. estis Michaux,
Sergeant kaj Duchochois, gvidantoj de la EG en Boulogne. Kelkan tempon
anta la kongreso ili vizitis la komerciston Gras (Faidherbe strato 14). D.
petis kreton kaj sur la vendotablon desegnis kvarangulon, poste oni sin
demandis, kio estas farota. D. volis verdan standardon kun trikolora strio, S.
sugestis, ke estus pli bone ne naciigi la standardon kaj M. insistis, ke i havu
stelon. S. rememorigis, ke prefekta dekreto en la departemento postulas, ke
societaj standardoj portu distingan signon, do la li estas necese skribi literon
E meze de la stelo. La S estis tuj mendita e la frmo, i estis longa je unu
metro kaj duono, lara je unu metro, la blanka kvadrato estis kvindek
centimetra. Kelkajn tagojn poste, dum la unuaj tagoj de ag. jam firtis la S.
en la urbaj stratoj, sur multaj domoj, e la fasado de la teatro, kaj de la Granda
Kafejo, la kongresa akceptejo. La 9 ag. estis sur la tagordo de la kongreso
anka la S. Ostrowski estis la oratoro, kiu prenis e la balustrado de la teatro
unu el la standardoj kaj diris: Ni ne seru; la standardo, kiu nin kondukos al
la venko, kiu nin gvidos estonte kaj firtos en iuj landoj de la mondo, jam i
estas. La kongreso unuvoe akceptis tiun proponon. Z subskribis du el la
unuaj standardoj; unu estis donacita al Michaux, la alia al Sergeant, kiu kon-
servis la standardon dum 23 jaroj, poste donacis in al la E-Muzeo en Wien.
La Norda Gazeto 15. ag. 1931.
Stanii Paja, d-ro, advokato en Zanun (Jugosl.). Socia publika aganto,
eldonis nacilingvajn librojn pri la nova monteorio de S. Gesell. Verkis en
1913 E-brouron pri la temo kaj en 1926 aperis de li traduko de Oro kaj
Paco de Gesell.
Starr Mark, brito ekskarbminista instruisto en lab. edukado. Nask. 27
apr. 1894 en Shoscombe, nun loas en Usono. Verkis kelkajn librojn pri
ekonomio kaj socia historio. Prizorgis en Brituio skriban E-kurson, E-fakon
en Daily Herald, instruis kursojn. Kunlaboris al SAT-gazetoj.
Statistiko. Havigi fdindajn ciferojn pri la disvastigo de E en la tuta
mondo: jen estis unu el la taskoj de la E-ista Centra Ofcejo. La subaj detaloj
estas prenitaj el la kajero Internacia Muzeo, 1910, eldonita anka de ECO,
866
kaj ili montras la nombron de la grupoj kaj gazetoj de 1888 is 1909.



Grupoj
Gazetoj
1888
1
-
1889
3
2
1890
3
3
1891
7
2
1892
867
13
1
1893
15
1
1894
19
1
1895
18
2
1896
24
2
1897
30
2
1898
868
37
3
1899
32
3
1900
26
3
1901
26
3
1902
44
12
1903
113
21
1904
186
869
26
1905
308
36
1906
474
45
1907
721
61
1908
1266
99
1909
1447
106


870

Nombro de la libroj:
1889
29
1894
88
1899
123
1904
211
1909
1330

Post la milito la plej grava eksperimento pri E-ista statistiko estis tiu de
d-ro Dietterle, dir. de la Germana E-Instituto. La ciferoj montras la staton en
1926 kaj la detalaj tabeloj kun klarigoj aperis sur paoj 133-156 de ,E' 1928.
(Ties kelkaj eraroj estas korektitaj en niaj fnstudoj.) En la suba ciferaro la
unua kolono montras, en kiom da lokoj ekzistas E-istoj, la dua kolono
montras, kiom da grupoj ekzistas entute kaj la tria kolono montras la tutan
nombron de la E-istoj.

Eropo:
871
Lokoj
Grupoj
E-istoj
Albanujo
2
-
6
Astrujo
483
96
7696
Belgujo
98
26
3359
Britujo
490
144
872
7855
Bulgarujo
121
35
1744
eoslov.
1114
116
8967
Danujo
69
17
990
Estonujo
82
16
784
Finnlando
172
873
15
825
Francujo
500
101
5237
ibraltaro
1
-
4
Germanujo
1087
441
30868
Grekujo
6
3
1968
874
Hispanujo
173
47
3591
Hungarujo
122
47
3052
Irlando
33
1
343
Islando
12
-
24
Italujo
199
43
875
5341
San Marino
1
-
1
Latvujo
110
30
1994
Jugoslavujo
52
10
1498
Litentejno
1
-
1
Litovujo
876
76
18
780
Luksemburgo
2
-
2
Malto
4
-
7
Monako
1
-
1
Nederlando
177
51
6649
877
Norvegujo
122
5
380
Polujo
199
51
4690
Portugalujo
16
2
79
Rumanujo
96
15
1912
Svedujo
155
878
28
1436
Svisujo
135
39
1821
Turkujo
7
-
49
USSR
425
95
1479

Azio:
Lokoj
Grupoj
E-istoj
879
Brita Hindujo
12
-
17
Br.N.Borneo
1
-
1
Cejlono
1
-
1
Cipro
1
-
1
inujo
29
880
1
476
Filipina ins.
2
-
4
Hindo-inio
1
-
1
Japanujo
11
181
6903
Koreo
2
-
2
Makao
881
1
-
1
Malajo-tatoj
1
-
1
Mongolujo
1
-
10
Ned.Hindujo
22
-
87
Palestino
6
2
882
252
Rodos-insulo
1
-
7
Persujo
8
1
69
Setlementoj
1
-
1
Siamo
1
-
1
Sirio
2
883
-
3




Afriko:
Lokoj
Grupoj
E-istoj
Abisenujo
1
-
1
Acoroj ins.
4
-
6
884
Alerio
5
-
26
Angolo
6
-
10
Egiptujo
6
7
104
Ebur-bordo
1
-
1
Fernando-Po
1
-
885
1
Gvineo hisp.
1
-
1
Kanariaj ins.
3
2
25
Kaplando
4
-
5
Kapverdaj ins.
1
-
1
Kongo belga
886
5
-
5
Kongo port.
1
-
1
Liberio
1
-
1
Libio
1
-
1
Madagaskaro
1
-
1
887
Maroko
10
1
40
Maricio
1
-
1
Natalo
1
-
4
Nigerio
1
-
1
Ora Bordo
1
888
-
7
Orano-tato
1
-
1
Orient-Afriko port.
2
1
6
Rodezio
3
-
4
Som.-bordo it.
1
-
1
St.Heleno
889
1
-
4
St.Tomaso
1
-
1
Sudano fr.
1
-
1
Transvalo
7
1
47
Tunizio
4
-
890
4

Ameriko:
Lokoj
Grupoj
E-istoj
Argentino
37
3
445
Barbadoso
1
-
1
Bermudo-ins.
1
-
7
Bolivio
891
3
-
5
Brazilo
47
17
1182
ilo
3
3
3
Dominika r.
1
-
5
Ekvadoro
7
-
892
1
Gujano ned.
1
-
6
Gvatemalo
1
-
1
Honduraso
1
-
1
Jamaiko
2
-
1
Kanado
28
893
4
58
Kolombio
7
-
11
Kosta Riko
2
-
14
Kubo
43
-
20
Kurasao
1
-
1
894
Meksiko
1
-
1
Nikaragvo
11
2
88
Novlando
1
-
3
Panamo
1
-
1
Paragvajo
1
-
895
12
Peruo
1
-
3
Porto-Riko
4
-
5
Salvadoro
l
-
1
St. Vincent-ins.
2
-
4
Trinidad-ins.
896
1
-
6
Urugvajo
9
3
416
Usono
215
47
4845
Venezuelo
3
-
8

Astralio:
Lokoj
Grupoj
897
E-istoj
Astr. Feder.
69
10
1087
Nov-Zelando
72
10
325
Fii-ins.
2
-
2
Havajaj ins.
1
-
1
Nova Gvineo
898
1
-
2


Sume
Lokoj
Grupoj
E-istoj
Eropo
6548
1502
109690
Azio
205
191
7832
Afriko
77
899
6
306
Ameriko
431
76
7331
Astralio
145
11
1417
Entute
7201
1786
126576

Dietterle faris la sekvan resumon pri la rezultoj: En pli ol 100 landoj,
en pli ol 7000 lokoj de la mondo, ekzistas entute 126.576 E-istoj, pri kiuj ni
havas fdindan scion. El ili 41.751 estas organizitaj en 1776 grupoj (inter ili
632 fakaj grupoj), el kiuj 693 posedas E-bibliotekon. La grupoj okazigis
dum 1926 2531 kursojn, kaj entute la raportoj 12,014 kursojn. Krom tio
ekzistas 16.987 izole vivantaj E-istoj en lokoj, kie ne estas a ne respondis
900
grupo, kaj 67.838 ekstergrupaj E-istoj en lokoj, kie estas grupoj. La ciferoj
estas iukaze multe tro malaltaj. Sed taksado pri la fakta situacio ne estas
devo de statistikestro.
Oni povas jui pri la kompleteco de tiu i statistiko, se oni komparas la
ciferojn de la Dietterle-statistiko kun diversaj aliaj ciferoj. La samjara
statistiko, efektivigita de CK EU, montris, ke en 1927 en Sovetio troviis
16.066 organizitaj E-istoj, formantaj 527 rondetojn kaj elojn. La Adreslibro
de Pollandaj E-istoj 1931 enhavas adresojn de 3996 pollandaj E-istoj, kiuj
loas en 551 lokoj, krome adresojn de 64 polaj E-istoj, loantaj eksterlande.
La la takso de la redakcio de la Adreslibro en Pollando ekzistas . 3000
organizitaj E-istoj, aliaj . 3000 neorganizitaj. Fidindeco de la Dietterle-
statistiko en la diversaj landoj dependis efe de la diverskvatita laboro de la E-
istoj en la unuopaj landoj. Ekz. la grandan nombron de la E-istoj en Grekujo
ne atestas anka aliaj cirkonstancoj.
En multaj artikoloj de la Enciklopedio trovias statistikoj. Ilia valoro
kaj fdindeco certe ne estas la sama. Ofe ne estis eble kontroli la ustecon de
diversaj nombroj. E la preciza membrostato de la societoj en kelkaj lastaj
jaroj estas ofe tre malfacile a tute ne konstatebla.
Oni povas multe konkludi el la suba proksimuma statistiko pri E en
inujo kvankam i estas efe nur imagita takso. (Kantona E-Gazeto jan.
1934.)

1. Adeptoj pli ol
300.000
2. Finis kurson pli ol
30.000
3. Skribas kaj parolas E-e malpli ol
901
3.000
4. Korekte skribas kaj p. malpli ol
300
5. Verkas a tradukas malpli ol
30
6. Societoj pli ol
50
7. Librejoj
4
8. Bona E-presejo
0
9. Gazetoj
5
10. Rubrikoj en urnaloj pli ol
10
11. E-instrulibroj malpli ol
40
12. Cseh-metodaj kursoj
iomete
902

Staveley (stejvli) Walter Haydn, anglo, profesia pianisto. Nask. 1 jul.
1876 en Preston. E-isto de 1912. Prez. de la E-societo en P.
Stay (stej) Howard, brito, instruisto. Nask. 24 okt. 1897 en Bourne-
mouth. Instruis E-n al laboristoj, kunlaboris al TEPS kaj Int. Ped. Revuo,
red. Sennacieca Ped. Revuo (eliris 4 kajeroj, 1930) kaj Te Labour E-
Bulletin, 1931-32. Ptenumkomitatano de SAT, 1930-32. Trad. La Lab. E-
ismo de Lanti al la angla, 1925; kaj Manifesto de Sennaciistoj.
Stead (sted) William Tomas, anglo, flantropo, pacifsto, urnalisto.
Nask. 5 jul. 1849 en Embleton, mortis 21 apr. 1912 pro submario de la ipo
Titanic. E-istiis pro paroloj de prof. Hartman en Leipzig. En sia gazeto Te
Review of Reviews li energie subtenadis E-n per iumonata pao pri E.
Steche (teje) Albert, germano, d-ro de fl., kemiisto. Nask. 9 sept. 1862
en Leipzig. Li fondis fabrikon por oleoj eteraj kaj parfumaoj en Groba
(Saksujo), kaj por foroleoj naturaj kaj artefaritaj en Grasse (Francujo).
Deputito de la saksa parlamento 1909-18; vicprez. de la Unuio de Saksaj
Industriistoj 1905-20. Terenoj de propagando: parlamento, Teknika
Universitato, komerca ambro k. a. Jam en majo 1914 pledis en la parlamento
por E. Faris por E ofcialajn vizitojn, subtenis fnance la laboron de la (tiama)
Saksa E Instituto. Dum multaj jaroj estis prez. de GEA, ktp. Modesta homo,
helpema amiko, fidela kunlaboranto. Jam en 1921 aperis listo de 39
gazetartikoloj, kiujn li skribis kaj de 7 ofcialaj paroladoj, faritaj en eminentaj
rondoj (Detalojn vidu en La Vendreda Klubo, eldonita de liaj amikoj en
1921.)
Steche Teodor, flo de St. A., germano, d-ro de fl., lingvisto. Nask. 4
dec. 1895 en Leipzig. Faris festparoladon okaze de la G. E-kongreso en
Hamburg, 1931.
Stefan (Olenevi S.), sovetiano, instr. de naturscienco. Nask. 1890.
Funkciulo de SEU en urbo Ivanovo 1926-30 kaj poste en Aabad, Turkmena
sovetrespubliko en Meza Azio. Spertulo pri instruado de E al infanoj kaj pri
903
organizo de int. lerneja korespondado. Trad. Rua Talko de E Pestun (pri
fondo de unua soveto en 1905), 1930. Pli frue, en 1920, ludis certan rolon en
laboro de Moskva Domo de E.
Stefani Jakob, sloveno, d-ro, advokato en Beograd. Nask. 1885.
Eldonis nacilingvajn brourojn (1922, 1927), pri politika sistemo la profesioj
kaj sindikatoj; prop-isto de libera apermono kun cirkuldevigo (S. Gesel).
Iniciatis en la E-movado ideologian, socisciencan direkton de l
Internacianismo. E-isto de 1912, aktiva de 1927. Estis prez. de JEL. Faris
radioparoladojn. Fervora gvidanto de oratora kurso. Prilaboris en versoj
Servulrajto la slovena rakonto de I. Cankar La servulo Jernej kaj lia rajto.
Artikoloj en La Suda Stelo. efunlab. de Enciklop.
Steiner (tejner) Gyrgy, hungaro, parkasofcisto. Nask. 2 ag. 1880,
mortis 9 nov. 1933 en Gyr. E-isto de 1911. Laborado por E antamilite en
Sopron, poste en Gyr. Kursoj, paroladoj, artikoloj.
Steiner (tajner) Hugo, fervoja efinspektoro pens., registara
konsilanto (pro eksterlanda prop. por Astrujo pere de E.) Nask. 26 febr.
1878 en Betz. E-isto de 1911. En 1913 komencis gvidi kursojn, entute pli ol
70; i. a. depost 1927 en la polica lernejo Wien. Fondis grupojn en
Korneuburg 1914, en St. Polten 1924. En 1923 fondis la gazeton Astria E-
isto; red. kaj eld. is nun. En 1924 en. sekr. de AED, prez. 1925-30 kaj de
1933 prez. de AEA. En 1928-29 prez. de E-Unuio en Wien. En 1929 aranis
gravan Antakongreson en Wien kun inaguro de la Int. E-Muzeo, kies
fondinto kaj gvidanto li estas. De 1925 is la fno KR-ano, del. e la diversaj
UK-j kaj dum la konferencoj Locarno kaj Praha. Kunlaboras por la Int.
Konferenco Wien 1934. Je lia instigo la Astriaj Fervojoj permesis E-kursojn
por fervojistoj, (1924); permesis la E-n insignon dum deoro (1925);
akceptigis en la konferenco de la fervojdirekcioj en Bruxelles (1927) alprenon
de E por la subskriboj en translimaj vagonoj. Je lia instigo (depost 1928) la
Ministerio por Komerco kaj Trafko kaj aliaj faktoroj eldonis gvidfoliojn pri
Astrujo kaj Wien en granda kvanto; en 1929 li mem verkis gvidlibron pri
Wien, 64 p. En 1930 faris kvarsemajnan varbvojaon por Astrujo tra la
nordbohemaj urboj. En 1932 deksemajna varbvojao kun ofciala subteno tra
Polujo, Dancigo, Litovujo, Estonujo, Finnlando, Norvegujo, Svedujo kaj
Danujo. 48 publikaj paroladoj kun flm- kaj lumbildo pri Astrujo en E kaj
904
paroladoj el Radio-stacioj Kaunas, Riga, Tallinn, Helsinki, Kiruna kaj Oslo.
Atingis diverseajn sukcesojn por la E-movado en tiuj landoj. Honora
membro de UEA, ktp. efunlaboranto de la Enciklopedio.
Steinhauer (tajnhauer) Hugo, astro-germano fervoja efnspektoro.
Nask. 1878, , mortis 9 sept. 1926. Prop-is speciale en fervojistaj rondoj, gvidis
multajn kursojn, faris multajn paroladojn. Prez., poste hon. prez. de EU-
Wien.
Stejskal Stanislav, eo, gimn. prof. Mortis 27 dec. 1929 en Praha. La-
boris inter blinduloj. Fondinto de SONE, 1922. Redaktinto de dumonata
gazeto Aroro por blinduloj presata per la Braille-a punktskribo (depost
1920).
Stellacci (stelai) Agostino, italo, sacerdoto, prof., eksmilita kapelano
kaj nuna kapelano O. N. B. De 1928 gv idis la kursojn de Kampana E-a
Instituto. Kunlaboris por Rivista Italiana di E.
Stengel (tengel) Friedrich Karl, astriano, germano, fakinstruisto, ler-
neja inspektoro, registara konsilanto. Nask. 15 okt. 1871 en Wien. Estrarano
de AEA. Gvidis preparkursojn por la tata E ekzameno. Verkis lernolibron
Parolekzercaro la bildoj, 1928 trad. aron da poemoj.
Stenografa Instituto Tutmonda. Celo: disvastigo de la uzado de l E.
Stenografo Duploy-Flageul, kaj de la alfaroj de l sama sistemo al la naciaj
lingvoj. Fondita en 1933. Delegitoj en pli ol 20 landoj. Organo: Fluganta
Skribilo.
Stenograho. E kiel int. helplingvo faciligas la reciprokan interkompre-
ron. Per ia principa uzo oni liberigas iun int. interrilatadon de la tradicia
balasto, kazita de la multlingveco. St. kiel skribteknika helpilo simpligas la
skriblaboron. i malaras la skribanton de la pezeco de la ordinara
skribmaniero. E kaj St. estas du raciaj helpiloj de l moderna vivo.
La St.-istaro iam montris sin tute favora por E. i multe helpis ian
propagandon kaj al i alfaris la diversajn stenograf-sistemojn. La unuaj
publikigoj okazis en 1896. L. I. publikigis artikolon pri la rilatoj, kiuj
905
ekzistas inter E k St.
Samtempe Le Grand Stnographe kaj La Gazette Stnographique
en Francujo publikigis kurson. La lasta gazeto e publikigis aldonon L' Es-
prantiste (Praulo de tiu poste publikigita de Beaufront).
En 1897 aperis en Stokholmo la unua lernolibro de E. St., de P. Ahl-
berg- Stenografo la la principoj de D-ro Julius Brauns E-igita per helpo de
V. Brauns el Halmstad, Svedujo.
En 1903 S. de Vries publikigig en Amsterdam la unuan int. revuon por
E. St. La St-isto . En 1904 li ellaboris sistemon: Resumo de la St-a sistemo
de Vries, prilaborita por la lingvo E. Sed i restis nur manuskripto. Samajare
de Vries kaj D. Uitterdijk publikigis duonmonatan gazeton Revuo Int. de S
kaj fondis Int. E St. Societon.
En la sama jaro Pastro Frederiko Schneeberger en Lafen (Svislando)
aperigis 4-paan Resumo de la E St. verkita la la sistemo de Stolze-Schrey.
Dua kaj tria eldonoj de la sama resumo, kun kelkaj sistemmodifoj, eliris is la
jarfno. Schneebeerger anka fondis la E St-a Rondo por St-a kocespondado
kaj ekzercado.
La jaro 1905 estas grava en la historio de E St. Schneeberger aperigis
sian Lernolibro de E St. la la unuiga sistemo Stolze-Schrey. La Svisa S.
Societo organizis konkurson en germana franca kaj E St-oj.
En la 1-a U. K. en Boulogne s/Mer, Schneeberger postskribis la
paroladojn la sia alfaro kaj per tio fariis la unua praktikisto de debat-st. en
E. Liaj st-aoj servis por kompilo de la ofciala raporto de l kongreso.
Flavigny kaj Lafaye verkis adapton de Duploy (nur manuskripto).
Aperis samtempe 2 alfaroj por Pitman de Georg Ledger kaj Alfr. Lind-
ridge Manuskripto de Antonio Sobezynski Universala sistemo st-a, uzebla
en iuj lingvoj fariis konata, same modeloj de E. St. de A. Saponjko.
En 1906 Schneeberger eldonis st. gazeton Flugila Plumo, unue hekto-
906
grafte, poste en litografo, de post numero 4, regule kun ekzercoj en debata
st. Li plie publikigis sur bazo de sia praktikado en Boulogne s/M. verkon
hektograftan: Regularo kaj Sigelaro de Kongresa St. (Sistemo Stolze-
Schrey), W. Haschildt alfaris la sistemon Scheithauer.
En la 2-a U. K en Genve, Schneeberger, Jak, Schmidt (Bern.) kaj
Siegfried Auerbach (Franfurt a/M.) postskribis la ofcialajn paroladojn de la
kongreso la la sistemo StolzeSchrey.
St. Societo en Szeged (Hungarujo) por la Int. Kongreso de St. en 1907,
akceptis favoran decidon. En la kongreso, Schneeberger kaj Cogen (Ninove)
ricevis medalon por siaj E. laboroj pri St.
Dum la 3-a U. K. en Cambridge la 16. 8. 1907 okazis kunsido de
Int. St. Societo prezidita de Schneeberger.
Fine dum tiu jaro aperis Lernolibro de la Natura St. Gabelsberger
alfarita de G. Christofel, kun enkonduko en E. metagrafo.
En 1908 Ch. Barit publikigis propran sistemon: L' Espero kaj Rudolf
Sprotte du verketojn: Simpla st. sistemo (Charlottenburg) kaj Aoro St.
internacia. Lernolibro por uzo en la lingvoj E., angla, franca, germana, rusa,
hispana. (Berlin).
Pastro Aug. Frohus (Poppenburg-Hannovero) publikigis alfaron de la
germana sistemo Scheithauer.
La st. eltrovinto Heinrich Roller (Berlin) aperigis verkon Kompleta
lernolibro de E. st. la la Rollera tutmonda sistemo, uzebla por iuj lingvoj.
En 1909 A. Creux elvenigis alfaron por Ido de l sistemo Duploy e la
eldonejo Duploy en Paris, kun du parto de adapto por nia lingvo sub la
titolo. St. Duploy por E. A. Ruthardt (Mhlacker, Germ.) aperigis sistemon
de int. st., anka aplikebla por E. Instruisto W. Wohlrabe Chemnitz, en Der
Unterrichtsleiter, Liegnitz (majo 1909) publikigis kurson de E. St. la la
sistemo de Nationalstenographie de fratoj Kunowski.
907
Dum 1910 d-ro A. Schramm eldonis e Heckners Verlag, Wolfenbttel
(Brunsvigo) la E. St. la la sistemo Gabelsberger. Anglo, Josiah Catton,
publikigis en London adapton de l Pitman-sistemo.
En januaro 1911 d-ro A. Schramm, Dresden, komencis publikigi la
gazeton Int St. Gazeto Gabelsberger, organo de la Int. Ligo Gabelsberger,
kun St. Aldono (la la sistemo G.-Schramm). Redaktoro Karp Wallon,
Frankfurt a. M.-Sd.
Emil Stark, Magdeburg, post alio de Schneeberger al la Ido-movado,
aperigis en 1911 duan senanan eldonon de la lernolibro de Schneeberger. Li
anka publikigis anstata la malaperinta gazeto Flugila Stelo novan
organon sub la titolo Flugila Plumo; i esis post kelkaj numeroj.
ajnas, ke 1912 estis rezervita al sola atoro L. Jakab, Budapest. De li
aperis tri verketoj: Lernolibro de la plej simpla kaj plej facila St. Poste:
Komparaj tabelo de la 15 diversaj sistemoj de E. St. kaj E. sono. Statistikoj.
Fine: Klopodoj por la E. St. (hungarlingve). Dum la sekvanta jaro K. Ewald
publikigis la tiu i sistemo brouron Bildoj el la besta vivo.
Rob. Kreuz, Frankfurt a. M. (Germanl.) en tiu i jaro diskonigis la
unuajn provojn de metagrafo Stolze-Schrey-Schneeberger.
Komence de 1913 P. Flageul, Paris, alfaris la sistemon Duploy al E ka
instruis in en la E grupo en Vanves.
Je Pasko 1913, Rob Kreuz postskribis la E. alparolojn faritajn en la
germana faborista kongreso en Frankfurt a. M publikigitajn la tio.
Majo: A. W. Lyndridge publikigis Adaptation of Pitman's shorthand
to E. Junio: aperis en Le Phare Stnographique: Sistemo Duploy por E,
alfarita de prof. Sepulveda Cuadra, Santiago de Chile. Agusto: en Le
Journal des Stnographes prezento de la Adaptation de la Stnographie
Duploy la langue internationale E la la alfaro de P. Flageul. Saman
monaton Rob. Kreuz prove stenografs en la U. K. en Bern. Oktobro: Flageul
publikigis la Petite Mthode de Stnographie Esprantiste; en novembro, li
komencis eldoni Fluganta Skribilo, St. monata gazeto.
908
En januaro 1914 Le Phare Stnographique organizis st. konkurson
kun sekcio por la E. St. Duploy Flageul. 17. 1, Rob. Kreuz 1-a premio (120
silaboj) en konkurso Sachsenhausen. Aprilo: Fluganta Skribilo organizis
sian unuan internacian konkurson de E. St. 3. 5. Kreuz 1-a premio (140
silaboj) en konkurso Oberursel, 14. 6. 1-a premio (150silaboj) en Fulda.
Samjare alvoko al la E. st-oj por la U. K de Paris, parolado St. Instituto,
Milano, Kursoj en Poitiers kaj Praha.
Pro la milito subite esis la agado en tiu i kampo. De 1916-19
Fluganta Skribilo reaperis neregule. En 1919 aperis la Mthode de St.
Espr. et de Stn. Fran. de P. Flageul kaj potkarto kun la alfabeto Aime-
Paris-Lefebvre. En la sama jaro kurso en la Centra Ofcejo E. en Paris, skriba,
en Le St. Dact. Moderne, Paris.
La 9. 12. Kreuz ricevis 1. premion (175 sil.) en Sachsenhausen.
1920. Januaro: aperis verko de Montagu C. Butler: Raporta St. E-a,
alfaro de l sistemo Pitman, nun uzata en la ofcejo de BEA. 16. 5. Kreuz
ricevis 1. premion (160 sil.) en Rodelheim. Agusto: La Int. Kongreso de St.
(Buisson), Strassburg, decidis akcepti E. samgrade kiel iujn naciajn lingvojn
en la int. Kongr. de St. Dum la ferma kunsido komunikao kaj diskutado
okazis en E.
1921. 3. 10 Kreuz 1. premio (175 sil.) en Hochst a/M.
A. Lefebvre, Paris, publikigis sian alfaron Provo de St. Int. la la
principoj de Conen de Prpean, Aim-Paris.
1922. 7. 5. Kreuz ricevis 1. premion (160 sil.) Bergen-Enkheim.
1923. Starigo de la Int. Asocio de E. Stenografstoj (IAES). La unua cir-
kulero estis dissendita la 5. aprilo, Rondiranta gazeto la 4. 4. kaj dum julio
aperis la 1-a n-ro de Int. St-isto, ofciala organo de IAES, kies konstitucia
kunveno okazis la 9. 9.
La Konsilantaro de IAES estis elektita dum eksterordinara kunveno, la
909
9. 3. 1924. Prez. P. Flageul; Vicprez. Cogen, Warden, Chrapusta; Gen. sekr.
Marchand; Help. sekr. Bengough, Polaek, Lemer; Kasist. Lefebvre; Ariv:
bibl. kaj efred de I. S. Demarcy; Administr. F-inoj Bonnet kaj Colijn, s-roj
Bredall, Omelskyj kaj Popov.
Flageul komencis publikigi sian alfaron de Metagrafo al E. (fnita en
1926).
Depoin reprezentis IAES en la Int. Kongreso de St. en Lausanne.
Le Stn. Illustre enhavis alfabeton Duploy-Flageul.
La 4. 8., dum la franca kongreso pri St. en Charleville estis vodonita
deziresprimo por E. La Almanach Stnographique enhavis adresaron de
114 E. St-oj el 25 landoj. En la jarlibro de la E. Movado (eld. UEA) aperis
artikolo kun specimeno de E. sistemoj. Pluraj kursoj estis organizitaj. Kreuz,
Genve, stenografs la efparoladojn en la 17 UK., publikigitajn en la ofciala
dokumentaro.
En majo 1925 la int. Konferencoj por la uzado de E. en Komerco kaj
Industrio kaj en Sciencoj puraj kaj aplikitaj, unuanime akceptis dezir-
esprimon prezentitan de IAES pri disvastigo de E. inter st-oj. La eltrovinto
Grandjean, Paris, skribis publike E. diktadojn per sia St. maino Stnotype.
Saman monaton okazis la unua int. konkurso de E. mainskribo,
organizita de l Association Descartes: Fino E. Mitchell, f-ino Gabriel, s-roj
Gavrin kaj Triouleyre.
Kreuz organizis fakan kunvenon de E. St-oj dum la U. K. en Genve.
T. Mori, Kioto (Jap.) eldonis organon La Studo St-a.
W. Wingen, Urbparlamenta stenografo, Kln, starigis alfaron de sis-
temo Palm.
En majo 1926 la Pariza Foiro organizis int. konkurson de mainskribo
en E. F-ino O. Piau venkis.
910
La Revue Stnographique Belge publikigis serion da artikoloj de Co-
gen-Ninove.
La franca kongreso de St. en Bourgs akceptis deziresprimon similan al
tiu, akceptita en 1925 de la teknikaj konferencoj.
R. Kreuz kaj M. C. Butler stenografs la paroladojn dum la 18. U. K. de
E. en Edinburgh.
Prof. Dyba, Berlin, aperigis original-sistemon ies. IAES fksis
regularon por konkursoj de St. kaj mainskribo. Cogen alvokas per cirkulero
por fondo de belga societo de E. st-oj.
La st. fak-organo Fach-Beilage (novembro) publikigis dokumentan
resumon: Regularo de Debata St. (metagrafo) por E. La Stolze-Schrey, de
Robert Kreuz, Genve. Dum la sarna monato Felix von Kunovski, kunatoro
de la germana National-stnographie eldonis Internacional-stenografo,
sistemo de st. int. por iuj lingvoj. Gvidilo en E, reviziita de Marka,
Potsdam. En decembro Deutsche Kurzschrif, Duisburg, resumas siajn
efajn artikolojn en E.
Dum marto 1927, la komitato de la germana skolo Arends decidis
ellaborigi alfaron por E.
Cogen fondis la unuan nacian societon: Asocio de la Belgaj St-istoj-
Gee-istoj Sekvante tiun ekzemplon, la 5. 6. R. Llech fondis en Paris saman
societon Franca Societo de E-istoj-St-istoj tuj post 1-a provo de E. st-ado
organizita de Fluganta Skribilo.
En la Int. Kongr. de St. en Bruxelles, en agusto, okazis int. ekspozicio,
en kiu E. havis plej grandan lokon. Rekompencoj aljuitaj: Ora Medalo: IAES,
Cogen, Flageul; Ar. Medalo: A. de Maertelaere; Br. Med.-A. Lefebvre;
Honora Mencio: Frischknecht, Beaugier.
La 6. 8. okazis la 1-a enerala Kunveno de IAES en la Monda Palaco
kaj la 1-a int. kaj intersistema konkurso de St.: V. Hendricx, 140 sil., f-ino O.
911
Piau, 120 sil., R. Llech, 100sil., s-ino A. Picard, 80 sil. Dum la ferma kunsido
okazis diskuto en E. pri la utileco de St. por la E-istoj, post kiu la Kongreso
unuanime akceptis deziresprimon pri lernado de E. St. kaj edukado de E. St-
oj.
En la 19. U.K. en Danzig, en ag., R. Kreuz stenografs la
efparoladojn; same poste en Antwerpen (1928) Budapest (1929), Oxford
(1930), Krakw (1931), Paris (1932).
En septembro R. Llech publikigis la 1-an numeron de Le Stnographe
Esperantiste.
En tiu i jaro Karp Wallon, Dresden, eldonigis lernolibron de sia alfaro
Rapido de l ofciala germana unueca sistemo. R. Haillez, dulingva
parlamenta stenografo en Bruxelles, starigis novan alfaron de Duploy,
publikigitan en 1928 en L' Elan kaj de Maertetaere propran sistemon
Progresemo. Prof. A. Scheller. Hildburghausen (Germ.) aperigis hek-
tograftan lernolibron de alfaro de l germana reform-stenotaigrafo.
La Revue Stnographique Belge regule aperigis E. paon. Multaj arti-
koloj kaj kursoj.
La St. Unuio de Belgujo, organizis dum julio konkursojn de St. kaj
mainskribo en E.
Marto-oktobro V. N. Engelhardt publikigis, ruslingve, en Int. Lingvo
n-ro 2-5 la principojn de internacional-stenografo.
De aprilo 1928 Flageul eldonis literaturan broureton en E. St. La 1-a
estas Poezioj de Zamenhof . Aperis 6 kajeroj.
Der Schrifgenosse, Halle a/S, junio 1928 enhavis alfaron de E
stenotaigrafo de stud. fl. Josef Weber-Graz. Der Arendische St., Berlin
tian de la sistemo Arends de W. Wingen, Kln.
La 5. 8. la franca kongreso de St. en La Mans akceptis en la regularo
por la atestoj pri profesia lernado kaj kapableco de la st-oj, sekretarioj E. inter
912
la fremdaj lingvoj. Dum la kongreso okazis konkurso de E. mainskribo. 1-a
f-ino O. Piau, 2-a f-ino Maupioux. F-ino Piau sukcesis anka en St. konkurso
en E. 160 sil.
En la ag. numero de ver Sehrifgenosse Halle a. S. E. Lotzing konigis
la E. Taigrafon starigitan de Vinzenz Miksche, Wien, en 1912.
La 10. 8. 1928, dum la U. K. en Antwerpen, okazis la 2-a enerala
kunveno de IAES. Estis elektitaj: Hon. prez, Flageul; Prez. Cogen; Vicprez.
Lefebvre, Warden, Hoen; en. sekr. Haillez; Helpsekr. Bengough, Polaek,
Lemer; Kasist. A. de Maertelaere; Bibl.-Ariv. J. Llech; Administrantoj: E-ino
Bonnet, s-ro Popov.
La 3-a en. Kunv. okazis la 4. 10. 1929, dum la U. K. en Budspest kaj la
8. 8. okazis faka kunveno de E. St. en la lernejo de Radnai.
Dum septembro, en Budapest, A. Vikr, L. Kkny, Ge-sroj.
Grandjean, parolis en E. pri diversaj temoj dum la Int. Kong. de St. Aliaj
parolis nacilingve pri E. E. verkoj estis videblaj en la ekspozicio de tiu i
kongreso.
Samtempe aperis la Radnai-St, alfaro al E. de Kokny kun helpo de d-
ro Adalberto Radnai.
Oktobro: Quitadamo en Napolo (Italujo) fondis la Associazione Na-
zionale Stenograf-Esperantisti.
Decembro: aperis Aldono kaj 1-a parto de Internacionalsten de Ku-
novski por hisp., ital., pola kaj rusa lingvoj, reviziita de Hoen, Kln.
En 1930 aperis 2-a parto por dana, nederlanda, portug., rumana kaj la-
tina lingvoj.
La gazeto Arbeiter-Stenograph, Lahr i. B. en n-roj 2, 5-6, 7 kaj 8
enhavas alfaron de Arends de Mart. Schmer-Muneno (1929).
En tiu i jaro aperis la Originalstenografo por E. de prof. E. Brabbe,
913
Wien, fama stenografo de Astrio, lernolibro de Brabbe kaj K. Haager.
De l germana sistem-eltrovinto, Scheithauer, Leipzig, eliris Plena
lernolibro de E. St. (Rapidskribo).
1930. B. Siegert (Schweidnitz) eldonis e G. Richter-Lahr lernolibron
de E. St. sistemo Arends. La Germana Ligo de l Laboristaj St-istoj eldonis
propagandilon pri E. St.
Kreuz starigis propran alfaron la Stolze-Schrey (febr. 1930) uzatan
praktike en la ofcejo de ICK kaj kurson de metagrafo (okt. 1930).
En februaro estis fondita la Tutmonda Intersteno-Asocio (Internacio-
nal-stenografo de F. v. Kunovski); samtempe aperis en Duisbur la gazeto
Tutmonda Intersteno (en tipogafo). Redakt. Fr. Graser, Frankfurt a. M. kaj
Multlingva Intersteno (en Intersteno). Redakt. H. Friesz.
Agusto: Germana Asocio de Nacioaalstenogr. okaze de sia kongreso
en Karlsruhe, organizis Intersteno-ekspozicion kaj paroladojn pri utileco de
E.
Oktobro: Kreuz starigis adapton de Gabelsberger-Noe, uzatan en la
Itala Esperanto-Centro en Milano.
Dum novembro aperis Nombro-Internacionalstenografo de F. de Ku-
novski kaj d-ro Fr. Hke.
Sub la titolo Rapida Skribo de Fr. de Kunovski, reviziita de H. J. Hoen,
elvenis metagrafo de Intersteno. Anka V. N. Engelhardt (Omsk),
publikigis ruslingve InternacionalStenografo. Li de 1929-35 instruis
multajn rusojn la tiu i sistemo.
1931. La 6. 6. R. Kreuz, en svisa st. kongreso de l sistemo Stolze-Schrey
en Rti, ricevis premion por E. Stenografado je rapideco de 220 silaboj.
De julio, la organo de IAES Int. St-isto, kiu is nun aperis poligrafite,
aperas presite.
914
En laborkunsido de la 23-a U. K. estas legita parolado de d-ro Hke-
Elberfeld-Wuppertal pri st.
Dum la Int. Kongreso de St. en Paris (agusto) oni multe parolis pri E.
La propono de la 5-a G. K. de IAES, i unuanime vodonis du dezir-
esprimojn; unu al ICK pri organizo de St. ekspozicio kaj konkurso dum la
Dudekkvara en Paris, alian al la novfondita Unio Int. de St. pri E. kiel
traduklingvo. Tiu lasta estis akceptita de la kongreso.
Dum samloke organizita 2-a int. kaj intersistema konkurso de E. st.
estis premiitaj f-ino Piau (140), s-ino Major (100) kaj f-ino Castel (60 sil.).
Fine ekspozicio kun granda fako de IAES. IAES kaj Flageul ricevis
efpremion; Cogen, Oran medalon.
La Germana Asocio de Nacionalsten organizis kongreson dum
septembro en Detmold. Tie oni parolis pri E. kaj Intersteno.
Dum oktobro la propono de L. Kkny, la st. ofcejo de l hungara
parlamento organizis gravan enketon per E. pri la St. en la parlamentoj de la
tuta mondo.
Dum decembro Flageul sciigis sian intencon verki Historion de la E. St.
kaj akceptis proponon de Kreuz pri kunlaborado.
Samjare 3. parto de Internacionalstenografo, nun adaptita al 22
lingvoj.
En aprilo 1932 Andr Schild-Basel eldonis adapton de Aim-Paris. En
junio eliris alfaro de Prvost-Delaunay de A. Eymard, Paris.
La parlamenta stenograf-organo Der Blitz Berlin en sama monato
komencis publikigon de E. St., ekzercon de elementa kaj debata St. la Stolze-
Schrey-Kreuz.
28. 5. En la Kongreso de Sv. St. Stolze-Schrey en Kreuzlingen estas
915
premiitaj en E. St. Frischknecht, St. Gallen por 160 sil. kaj R. Kreuz por 240
silaboj. En junio Kreuz starigis alfaron de la dana sistemo Worms (Schrey-
Worms) kaj dissendis multobligitan resumon de sia alfaro de Stolze-Schrey.
Okaze de la 24-a U. K. Flageul organizis por IAES ekspozicion en In-
stitut Sten. de France. Tria intersistema E. konkurso. Premiitaj estas F-ino Ch.
Ostertag por 80 sil. (Gabelsb.) Maurice Laperas, 80 sil. (Dupl. Flag.) H.
Korell, l00 sil. Langebrck, Stolze-Schrey, Schneeb.) Anonimulo, 100 sil., W.
Meissner, 100 sil. (Unueca Wallon), F-ino Osterstag, 180 sil. S-ino Sampson-
Major Gab (Delaunay-Major) A. Lemer 180, Korell, 180 sil.
Jarkunveno de IAES. En agusto, apero de 4-a eldono de Lernolibro de
E. St. la la sistemo Duploy de P. Flageul.
Kompilita kaj kompletigita de P. FLAGEUL. Reviziita kaj fnredaktita
de R. KREUZ.
Stettler Eduard, sviso, Bern. Nask. en Bern 1880 de patricia familio.
Lernis E-n en 1908, aliis al UEA en 1909 kaj venis eneven en 1910 por
labori dum du jaroj libervole en la modesta ofcejo de UEA. La kvalitoj de
St. estas felia kompletigo al tiuj de Hodler kaj amba reprezentis en
rimarkinda maniero la svisan karakteron. Al la intuicio kaj iniciatemo de
Hodler, St. alportis la svisan prudenton, trankvilan prijuon, kelkfoje
embarasigan isfundecon. Juristo klarvida, li tuj komprenis la malfortecon de
la strukturo de la movado kaj en la kadro de UEA seris realigi tion, kion li
spertis en aliaj societoj, e kiuj li kunlaboris libervole. Lia nomo do aperis kiel
sobra realigisto de eblecoj fareblaj. Liaj raportoj legataj nur de malplimulto en
la movado, ankora nun estas fonto de utilaj pensoj, spertoj kaj observoj.
St. estis vicdel. de UEA en Bern is 1910, komitatano de UEA, poste
vicdirektoro is 1919, direktoro kaj fne prezidanto de la Asocio de 1920 is
1924. (La roloj de direktoroj estis is 1920 honorofcaj). La komitato
elektis lin honora prez. 1924, kiam pro grava malsano de St., d-ro Privat
akceptis la prezidantecon. Reelektita en 1928 kiel prez. St. rezignis sian ofcon
en Stockholm 1934 pro solidareco al kunlaborantoj ne elektitaj en la novan
komitaton de la Asocio. Plurfoje St. estis prez. de la Svisa ES. Okupiinte
en la du organizaoj pri la gvido, li verkis la statutojn de UEA de 1920 kaj
1934, biografon de Hodler, kaj, krom kelkaj literaturaj tradukoj, grandan
916
nombron de priaferaj artikoloj en la gazeto ,E'.
Stevenson (sti'vensn) Robert, skoto, emiisto analiza (fero, talo).
Nask. 8 ag. 1874 en Coatbridge. E-isto N-ro 12470 de 1905. Prez. de Skota
EF, 1925-27. Del. de UEA de 1910. Instruis E-n dum 20 jaroj.
Stewart (stju'rt) Charles, anglo. Nask. 1844 en London, mortis 5 nov.
1911 en L. En 1874 eldonis ciferolingvon Int. Correspondence by means of
Numbers, cititan en F. K., p. 262. E-istiis en 1906. Verkis a tradukis: Boks
kaj Koks; La Antadiro; La Nevo kiel Onklo; Bombasto Furioza.
Steyrermhl Verlag Wien eldonanto de Tagblatt Bibliotek (v.).
Stilo E-a (principoj kaj difno). Jen la principoj, kiujn donis T. Cart,
en sia supera kurso en la Sorbono:
1. E estante kapabla ion esprimi, devas unue esti plej facile akirebla de
mezinstruitaj homoj.
2. Logiko helpas igi lingvon facila, sed ne absolute. i devas, la lasup-
ra principo, cedi se bezone anta iaj lingvaj kutimoj komunaj e Eropaj
popoloj, kaj kiujn E tute ne celas korekti.
3. La principo de internacieco, kiam i tiu estas absoluta, devas do i-
am superi iujn aliajn.
4. En E estas nur: a) unu stila regulo: skribi plej klare. Kio estas
klara, tio povas esti nekorekta, sed neniam malbona; b) unu malpermeso:
skribi malklare. Kio ne estas klara, tio povras iafoje esti korekta, sed neniam
bona.
5. Ekster la supraj reguloj estas nur personaj opinioj a kutimoj, ofe
interesaj kaj respektindaj, e uzindaj kiel modelo, sed kiuj ne povas esti
trudataj kie leoj.
Tiuj i principoj devas esti skribitaj per oraj literoj anta la okuloj de
iuj lernantoj de niaj E-aj kursoj kaj por iam devas esti gravuritaj en la
917
memoro de niaj instruantoj.
Alifanke jen kion skribas pri E-a stilo Johana Zschepank: Kio estas
stilo? Stilo estas sekreto. Kia estu la stilo? Nerespondebla demando la
kvalitojn de sekreto oni ne povas antadifni! iu atoro havas sian stilon, i
estas lia posedao, lia proprao. Li skribas kaj verkas la impulso, ne
demandante: kia devas esti mia stilo?. . . Stilo estas melodio. Stilo estas ritmo.
Stilo estas koloro. Tial ni E-istoj duoble rajtigite parolas pri int. stilo. Anka
i havas ritmon. Ritmo, kiu ne multe estu infuata de la nacia stilo de la
atoro; ritmo nova, kiu estias, kiam la verkisto pensas kaj sentas en la int.
lingvo, en nia melodia E. La ritmo de verko estas kundecidiga por la beleco.
Resume: Nia lingvo havas sian propran stilon kaj individuan es-
rimmanieron kies efa kondio estas klareco. En E. oni devas esprimi tion,
kion oni volas diri, tiel klare kaj logike, ke la E-istoj iunaciaj, kiam ajn
gepatran lingvon ili parolas, tuj kaj senerare povas kompreni la diritaon.
STAMATIADIS, Nova gram. libro.
Observante la evoluon de E. S. enerale, oni povas distingi tri evoluo-
periodojn.
La unuan oni povas nomi epoko de naciaj stil-infuoj. En i tiu periodo
la lingvospirito diveris la la nacieco de la verkistoj, kiuj malgravole
enportis la infuon de sia patrolingvo, kvankam oni plejofe uzis stilon
intence platan, sekan, senkoloran, por esti internacia. Kompreneble i tio
rilatas al la enerala stilo, ne al unuopaj elstaraj verkistoj (Zamenhof,
Grabowski), kiuj estis poliglotoj, kaj jam dekomence klopodis sendependigi
la lingvon de unufankaj infuoj. En i tiu periodo alterne superregis diversaj
naciaj infuoj (rusa, germana, franca); i tiu alternado rezultigis egalion,
internaciion, preparante tiel la duan epokon de la E. S.
La dua epoko estas la epoko de l lingva internacieco. En i eneralias
la obeo al la postulo, kiun Zamenhof eldiris jene: La S. E. ne imitas blinde la
stilojn de aliaj lingvoj, sed havas sian karakteron tute specialan kaj
memstaran, kiu ellaboriis en la daro de longa praktika uzado de la lingvo
kaj pensado en tiu i lingvo longe anta ol la lingvo estis publikigita. La vera
918
S. E. estas nek slava, nek germana, nek romana, i estas a almena devus
esti nur stilo simpla kaj logika. Tamen io devas esti en usta mezuro.
Anka en E. trovias diversaj (ne multaj) idiotismoj, kaj tute malprave kelkaj
E-istoj ilin kontrabatalas, ar lingvo absolute logika estus lingvo tute senviva
kaj tro peza. Kompreneble i tiu stilo ne povas esti enerala; iu nova E-isto
ja trapasas individue la samajn evoluogradojn, kiujn faris la lingvo mem kaj
nur post pli-malpli longa uzado alproprigas la veran E-an stilon,
propraspiritan, supernacian, ekvilibritan. Sed e la bonaj E-verkistoj i tiu
stilo jam iis subkonsciao, i havas siajn proprajn, asimilitajn idiotismojn, i
estas la stilo de bonaj gazetoj, facila literaturo, propagandaj popularsciencaj
artikoloj. i estas, la Kalocsay, tiu kanvaso, sur kiu oni povas brodi,
alivorte, i ebligas la trian epokon: evoluigon de E. por la plej altaj literaturaj
kaj poeziaj bezonoj, samrangigon de E. al la naciaj lingvoj literaturaj.
i tiun trian epokon, kiu rilatas nur la lingvon de alta literaturo kaj
poezio, oni povas nomi epoko de lingva artismo. Apena ajnas necese pru-
vadi, ke rilate i tiun lingvon, kiel Kalocsay diras, oni ne povas apliki la
samajn postulojn de praktika simpleco kaj vortmalrio kaj facileco je iu
kosto, kiuj validas (kaj nepre devas validi) en la vulgara lingvo. ar i tie ja
validas aliaj celoj: kolorvaloro de vortoj, esprim-energio de songrupoj,
delikata fekso de nuancoj, elvokivo de vortoj la sonenhavo kaj de frazoj la
vortsituacio kaj sencritmo ktp. Kiel ekzemplojn de i tiu stilo mi povus
mencii lokojn el Anni kaj Montmartre (de Schwartz), el Cikoni-kalifo de
Babits kaj Norda Vento de Karinthy (de Bodo), el La soristino el Kastilio de
Asch (de Lejzerowicz). Mi mem provis precipe en la traduko de la Mitologio
de Babits (Hungara Antologio) respondi al la irilataj postuloj de l originalo.
En la poezio, Kalocsay estas la efreprezentanto de i tiu stilo (Streita Kordo,
Eterna Bukedo, Goethe-tradukoj, Hungara Antologio, Infero de Dante).
Kompreneble tiuj, kies lingva nepreteco a animstrukturo estas baro kontra
la kompreno kaj takso de stilvaloroj kaj kolorpompo, rigardas i tiujn klop-
odojn malaprobe, e malamike. Diskuti kun ili estas same neeble, kiel paroli
al blindulo pri koloroj. Sed oni povus fari la saan kompromison: 1. la riio
postulata de l supraj principoj koncernu nur la lingvon de poezio kaj alta
prozo; 2. la stilsimplistoj lasu al la poetoj liberan manon sur terenoj, kiuj ilin
ne koncernas.
TOTSCHE.
919
Stockholm. efurbo de Svedujo; 487.675 loantoj. 26-a UK 4-11 ag.
1934; taga atmosfero, akraj debatoj gravaj anoj en UEA.
Stockton Samuel D., usonano, instruisto, poste bienvendisto en Oak-
land (Cal.). Nask. en 1857, mortis 24 jan. 1926. Testamentis 2.500 dolarojn al
E-societoj.
Stojan Petro E., ruso. Nask. 22 junio 1884 en Ismail, Besarabio. Li
studis en Rieljea Liceo en Odessa, poste (fzik-matematikon) en Odessa kaj
Peterburgo, fne en 1906-07 en Paris. En 1919-22 li estis prof. de liceo en
Serbujo. De 1925 kelkajn jarojn li profesie laboris e UEA por bibliografo. Al
E li aliis en 1903. Li estas unu el la veraj kompetentuloj pri vortara tekniko.
Dum 16 jaroj li laboris por 12 vortaroj, (inter aliaj por la granda rusa vortaro
de la Imperia Akademio kaj famaj estas liaj Ornitologia oklingva vortaro,
1911 Rusa-E Vortareto, Ilustrita Vortaro de la rusa lingvo (760 paoj kaj 2000
bildoj). En 1930 aperis lia granda Bibliografo de Int. Lingvo (v.) Krom tio li
eldonis en E multajn valorajn sciencajn artikolojn kaj originalajn
literaturaojn. L. K. de 1914.
Straaten van, Antonius Gerardus Johannis, nederlandano, lernejestro
kaj prof. de angla lingvo en Nijmegen. Nask. 6 dec. 1887 en Vianen. Verkinto
kaj gvidanto de la skriba E-kurso eld. de CEPC, unua eld. en 1925, iujare
nova eld.; anka perradie uzata. Verkis N-E kaj E-N vortaron, 1933.
Stranga Heredao. Romano origiginale verkita de H. A. Luyken. 1422,
320 p. Tendencromano kun multaj aludoj al E, mem la heroo de la romano
estas eminenta E-isto, kiu havas detektivajn kapablojn. La enhavo:
amrakonto, aventuroj, vojapriskriboj.
Stratoj kaj monumentoj. Jen estas la listo de iuj stratoj, placoj, monu-
mentoj, tabuloj troviantaj en la tuta mondo honore de Z a E. Tiu i listo
tamen ne estas plena. i nur prezentas tiujn urbojn, pri kiuj mi posedas
fdindajn dokumentojn kaj informojn. Ekzistas ankora aliaj urboj kun
stratoj a placoj de Z. Ne povante doni pri ili detalajn informojn atentikajn,
mi kontentios per citado de ties nomoj. Pola E-isto N 1 de 1934 mencias
krome la la Brazila E-isto la jenajn urbojn: Castellon de la Plana (Hisp.),
920
Matadespera (Hisp), Vinaro (Katalun.), Virofay (Fr.) Sekve i mencias krom
la 42 urboj cititaj en la tabelo ankora 4 urbojn. La tre fdindaj fontoj mi
scias ankora pri la jenaj urboj: Barnaul (Sovet.), Santader (Hisp.), Tel Aviv
(Palestino), Tifis (Sovet.), Vitebsk (Sovet.). Sekve kune 51 urboj. Se ni
kunigos tiun nombron kun la nombro de aliaj urboj, kie E estis iel ajn
distingita, entute ni havos 54 urbojn, kie E a Z estas speciale honorata, kaj
tio atestas pri la sukcesoj de E en diversaj regionoj.


Urbo (1ando) Ofciala nomo Antaa nomo Komenco kaj
(ekde kiam) fno e str.
Amiens Rue Zamenhof Chemin de Octave Tierce.
(Francujo) (24 VI 1931) la Falaise Sur la
kamparo.
Aracaju Rua Esperanto - -
(Brazilo) (23 III 1932)
Arnhem ESPERANTOLEEN Velperweg N
140
(Nederlando) (23 VII 1934) Velperweg Schaapsdrif
N 185
Bad Neuenahr Dr Samenhof-Platz - -
(Germanujo)
Barcelono Carrer del Dr Zamenhof Carrer 19 Av. del
14 d' abril.
921
(Katalunujo) (14 IV 1932) Carretera de
Sarri
Bjalistoko Ulica Zamenhofa Ulica Rynek
Kociuszki.
(Polujo) (11 VI 1919) Zielona e l rivero
Bor (Haida) Zamenhofgasse - -
(. S. R.)
Boulogne sur Mer Place L. Zamenhof Pl. de Apud la
stacidomo.
(Francujo) (3 II 1931) la Gare
Bratislava Zamenhofova ulica
(. S. R.) Zamenhof Gasse Ne ekzistis En kvartalo
VI.
(1930)
Brzeziny Rynek im Zamenhofa Rynek
Pilsudskiego.
(Polujo) (13 V 1931) Kociuszki.
Rue Dr. L. L. ZAMENHOF
Cagnes sur Mer Auteur de l Esperanto Ne ekz. Av. de Ia
Gare.
(Francujo) 1859-1917 Av. des
Reynes.
922
(25 XII 1933)
RUE du Docteur
ZAMEHOF Bd.d' Alsace
prol.
Cannes Crateur de l Esperanto Rue de la Prairie Promenade
de la
(Francujo) 1859-1917 Croisette Nr
63.
(18 VI 1933)
Cass de la Selva Carrer de Zamenhof - -
(Katalunujo) (1932)
Clamart Rue Zamenhof Rue de -
(Francujo) Vanves
1. ESPERANTOWEG 1.
Grenzlaerweg.
Dancigo 2. ESPERANTOGRUND Ne ekz.
Esperantogrund
(31 VII 1927) 2.
Esperantoweg.
La arbaro.
Drahovice Esperanto-Strasse Ne ekz. efplaco.
923
(. S. R.) (9 II 1926) Burlernejo.
Dresdeno Zamenhofstrasse - Bebelstrasse
(Germanujo) (1927) Pirnaer
Landstr.
Dsseldorf Samenhofweg Ne ekz. Bertash.
(Germanujo) (21 II 1933)
Karlsbaderstr.
Isay les Moul. Rue du Dr. Zamenhof Rue du
Chemin Vert.
(Francujo) Crateur de l Esperanto Ne ekz. Rue Emile
Duploy.
1859-1917 (I 1933)
Kovno ZAMENHOFO Gatv Pazu Vilniaur g. N
21.
(Litovujo) (1925) gatv Nemuno
kranto g.
Krakovo Ulica Ul. Ul. A
Potockiego N. 6.
(Polujo) Dr.Ludwika Zamenhofa Niecala e la
fervojo.
(2 VIII 1931)
Libavo ESPERANTO iela Kr. Barona
iel
924
(Latvujo) (7 XI 1932) Jana iela Preu iela.
Lodzo Ulica Imienia Ul.
Piotrkowska 127.
(Polujo) D-ra Zamenhofa Ul. Rozwadowska
Zeromskiego 86.
(18 V. 1920)
Malakof rue Zamenhof (Rue de
(Francujo) (1934 ?) Clamart -
Milano Via Ludovico
(Italujo) Lazzaro Zamenhof Ne ekz. Via
Giambologna 43.
(1921) Via J. Brioski
17.
Montebeliard rue Zamenhof Rue
Risler 12
(Francujo) (8 VIII 1933) Ne ekz. En kampoj
Mullhouse Rue Bd. des
Allis.
(Francujo) Docteur Zamenhof Ne ekz. Rue de
la Harpe.
(7 I
1933)
Nov Zamky Zamenhofova ulica
925
(. S. R.) Zamenhof utca - -
Olomouc Ulice Dra Ul.
Prostejovska
(. S. R.) Zamenhofa Ne ekz. Ul. u.
Botanick
(27 VI 1932) Zahrady.
Rio de Janeiro Rua Zamenhof Rua Maria Rua Haddock Lobo.
(Brazilo) (31 X 1917) Jos Rua Maria
Lacerda.
Realengo Rua Esperanto - -
(Brazilo) (5 X 1913)
Sabadell Ronda deI Ronda del -
(Katalunujo) Dr ZAMENHOF (1912) Norte
Rue du Docteur Zamenhot Rue de la
Saint Raphael Creatur grande R. de la
Corniche d' or
(Francujo) de Esperanto batterie Av. des chvre
feuilles
(1859-1917)
San Feliu de G. Carrer de Zamenhof San Isidro e la
promenejo.
926
(Katalunujo) (29 VI 1914) e la
stacidomo.
rdborw Ulica Zamenhofa Ul.
Narutowicza.
(Polujo) (1931) Ne ekz. Ul.
Krasinskiego.
Sotleville I.R. Rue Zamenhof Rue de Rue Hiacynthe
(Francujo) (24 V 1914) l' Aurore Menager
Bd. 14 Julliet.
Terrassa Placa de Zamenhof P. de Saragossa
Nord.
(Katalunujo) (1912) Sant Pere
Valencia ? ? ?
(Hispanujo) (5 VIII 1934) ? -
Varsovio Ulica Ul.
Nowolipki 6.
(Polujo) Dr. Ludwika Zamenhofa Ul. Dzika Ul.
Nizka 29
(24 II 1931)
Vendrell Carrer de Zamenhof C.de la -
(Katalunujo) (1933) Baixada
Vieno ZAMENHOFGASSE Ne ekz. Rauchgasse.
927
(Astrujo) (7 VII 1929) Wilhelmstr.
Vich Carrer del Carrer 14
(Katalunujo) Dr. Zamenhof Ne kz. d' Abril 45
(30 XI.1932) C. Manllen
46.



Klarigaj tabuloj; rimarkoj:
Amiens. Speciala tabulo klariga ne ekzistas. Nur la strataj tabuloj
portas la surskribon: Rue Zamenhof, 1859-1917.
Arnhem. Ambafanke de la fervojo trovias tabuletoj kun jena teksto:
Atentu, Fervojo. Post la transiro fermu la barilon.
Bjalistoko. Sur la domo, kie naskiis Z (angule de la str. Zamenhofa Nr
24 kaj de la str. Biala Nr 4) trovias ekde 7 VIII 1927 tabulo el nigra marmoro
kaj oraj literoj kun la jena dulingva (pola kaj E-a) teksto EN TIU I DOMO
NASKIIS LA 15 XII 1859 LA ATORO DE LINGVO INTERNACIA
ESPERANTO Dr. L. L. ZAMENHOF.
La fenestro de l ambro, en kiu naskiis Z, trovias sur la unua etao,
eliras sur la korton plej dekstra (lasta) la malfermita. tuparo ekstera gvidas el
la korto al tiu subtegmenta ambro. Nuntempe loas en tiu domo samideano,
kiu gardas memorlibron, en kiun enskribas siajn nomojn la vizitantoj de tiu
domo.
Boulogne. Estas tiu placo, kie dum la unua UK lois Z e A. Michaux.
928
Bratislava. La strat-tabuletoj en tiu urbo estis en tri lingvoj: slovaka,
germana kaj hungara. Fine de 1933 oni forigis la hungaran surskribon.
Dancigo. Tabulo enmetita en tonaron (nigra kun helaj literoj, en
lingvoj E-a kaj germana):
Esperanto Grund
Jubilea kverko plantita de la partoprenantoj de la XIX Universala Kongreso
de Esperanto en Dancigo kaj Zoppot por la memoro de la 40 jara ekzisto de
la Internacia lingvo Esperanto 31 julio 1927.
La radikoj de la kverko estis dum plantado superutitaj per tereroj el
iuj landoj. Speciale tiajn alsendis la E-istaro. La strato kaj la placeto situas
en la fama Schmierauertal.
Drezdeno. Tabulo germanlingva (50x30 cm.) Ludwig Lazarus
Zamenhof, Arzt, Erfnder der Weltsprache Esperanto, geb. 1859, gest. 1917.
(Signifas: L. L Z., kuracisto, inventinto de la mondlingvo Esperanto, nask.
1859, mort. 1917.)
Kanas. La strato, kvankam modesta, estis elektita pro tio, ke tie lois
la patro de s-ino Klara Z. Ankora nun trovias tie, apoteko, apartenanta al s-
ino Kotzin, fratino de s-ino Klara Z.
Krakovo. Sub la strata tabuleto (en la komenco de la strato) trovias
tabulo kun pollingva teksto: Na Pamiatke Swiatowego Zjazdu Esperantystw
Rada m. Krakwa uczilla twrce Esperanta, oznaczajac te ulice jego
nazwiskiem. Sierpien 1931. Signifas: Je memoro pri la UK de E. La
konsilantaro de la urbo Krakovo honoris la kreinton de E, signante tiun i
straton per lia nomo. Agusto 1931.)
Lodzo. Sur la angula domo de la str. Nr 1 trovias ekde sept. 1930
tabulo dulingva (pola kaj E-a) kun la jena teksto: AL Dr L. L. ZAMENHOF,
ATORO DE ESPERANTO, NASK. EN BIALYSTOK EN 1859 J. MORTIS
EN WARSZAWA EN 1917 J. IV TUTPOLA KONGRESO DE
929
ESPERANTISTOJ EN LODZ, SEPTEMBRO 1930.
Milano. Speciala tabulo ne trovias sed el la kvin strat-tabuletoj tri
portas la plenan nomon de la strato, nome. Via Ludovico Lazzaro Zamenhof,
fondatore della lingua Esperanto 1859-1917.
Nov Zmky. La stratnomo estas en slovaka kaj hungara lingvoj.
Olomouc. Klarigaj tabuloj estas fksitaj e la komenco kaj la fno de la
str. En la parko trovias E-arbo kaj apud i E-memortono, sur kiu estas
gravurita E-lingve la historio de tiu arbo (plantita 15 V 32).
Sotteville. Sur kelkaj strat-tabuletoj estas menciite: Rue Zamenhof, Au-
teur de Esperanto.
Varsovio. Sur la domo Nr 9, angule de str. Pawia [kie Z lois dum 17
jaroj v. Dzika 9.) trovias blank-marmora tabulo (1 m x 70 cm) kun la jena
pola teksto: W TYM DOMU MIESZKAL Dr LUDWIK ZAMENHOF UR.
1859 ZM. 1917 TWORCA MIEDZYNARODOWEGO JEZYKA
ESPERANTO. Internacia Esperanta Postkongreso Varsovio 9 VIII 31
(Signifas: En tiu i domo lois Dr L. Z. nask. 1859, mort. 1917. Kreinto de
internacla lingvo E.-Intern. E. Postkongr. ktp.)
Ne la tuta strato Dzika estas alinomita je Z-a, nur ia unua duono. La
resto portas is nun la nomon Dzika kun anita numeroj.
Vieno. Sur la dom-muro de Hotelo Hammerand (VIII, Florianigasse 8)
trovias marmora malhela tabulo kaj oraj literoj kun la jena teksto ger-
manlingva: Dr Lazar Ludwig Zamenhof 1859-1917 dem die Menschheit die
Hilfssprache ESPERANTO zu verdanken hat, wohnte in den jahren 1886 und
1887 in diesem Hause.
(Signifas: Dr L. L. Z. 1859-1917, al kiu la Homaro dankuldas la help-
lingvon E, lois en la jaroj 1886 kaj 1887 en tiu i domo.)
Monumentoj:
930
Sur la Tombo de Z en Varsovio (v. Monumento de Z.)
Franzensbad (Frantikovy Lzn) .S.R. trovias en la parko, el
artefarita tono, inagurita en 1914, en majo dum Kongreso de Astrujaj E-
istoj.
Bergen-op-Zoom, Nederlando. Staras ekde 1 III. 1932 en la po-
polparko. Sur la frunta parto, malsupre estas nigra tabulo kaj sur i per
blankaj literoj E-lingve: HONORE DE Dro ZAMENHOF ATORO DE LA
LINGVO ESPERANTO 1859-1917.
Bjalistoko. Estis inagurita en 1931 post la UK en Krakovo: Turo Babel
(ankora ne fnita).
Tabuloj de (krom la jam cititaj inter la stratoj Z-aj):
enevo, e str. Rue du Vieux College 10, marmora griza 60x45 cm, E-
lingva teksto: EN TIU DOMO LOIS EN 1905 L. L. ZAMENHOF
INICIATORO DE LA LINGVO ESPERANTO.
Berno, malkovrita en 1925.
Aliaj tabuloj:
Budapest. En la amuzpalaco estas alfksita sur la muron granda mar-
mortabulo kun E-a kaj hungara teksto: La XXI-a Universala Kongreso de
Esperanto al la memoro de Grafo Stefano Szchenyi. Internacian honor-
esprimon al la plej granda hungaro, kiu pledis por kompilado de Internacia
Lingvo en la Hungara Scienca Akademio la 27 novembro 1842. Budapest,
1929, 2-9 agusto. En la skolta parko staras malgranda memortono kun
E-a surskribo je la memoro de la E-ista Skolta Tendaro 1931.
Nov Bohumn (. S. R.) estis inagurita 4 XI. 1934 memortono en la
urba parko. La tono havas stelon kaj surskribon en ea, pola, germana kaj
E-lingvoj: Per E al interfratio de popoloj! La monumento estis starigita de
Regiona Ligo E-ista en es. Tn.
931
Varsovio, e str. Hoza 42. Enmurigita inter la fenestroj de la unua
etao, super la pordego, tabulo el blanka marmoro kun granda verda stelo kaj
nigraj literoj. Teksto pola: W TYM DOMU MIESZKAL Inz. Antoni
GRABOWSKI NIESTRUDZONY KRZEWICIEL IDEI JEZYKA
MIEDZYNARODOWEGO GENIALNY TLUMACZ PANA TADEUSZA I
IN. ARCYDZIEL LITERATURY POLSKIEJ NA ESPERANTO. VI
Wszechpolski Zjazd Esperantystw, Warszawa 5 VI 1933 r. (Signifas: En tiu
i domo lois in. A Gr. senlaca pioniro de la ideo de L. I. genia tradukinto de
Sro Tadeo kaj al. efverkoj de la pola literaturo je E. VI tutpola Kongreso de
E-istoj, Varsovio 5 VI 33.)
Noto. En la kunmeto de la materialo kunlaboris G. Avril, O. Bujwid, S.
Comella, C. Cresp, D. Dalmau, V. Haignere, T. Indra, J. Kailer, S. Kamaryt, A.
Klein, A. Kudela, V. Lluis, P. Meazzi, Mizes, L. Moiti, W. Pfeifer, J. B. Robin,
P. Tarnow, kiuj preska iuj estas delegitoj de UEA. E. WIESENFELD.
Strazds Krijanis, latvo, posedanto de lanteksejo. Nask. 1891. E-isto de
1913. UEA-del. en Jelgava de 1922. Verkis kaj eld. la unuan pli ampleksan
lernolibron por latvoj, 1924 (BIL' 2808a).
Streita Kordo. Originala poemaro de Kalocsay. 1931, 189 p. Post la
Parnaso de l Popoloj ne aperis poemaro tiel interesa por poeziamanto, tiel
grava la stila kaj arta vidpunktoj. Plej admirinda estas la varieco en la
poemformoj. (G.5.,E', 1931, p. l44).
Strejkov Marie, eino. Nask. 9 febr. 1891 en Brno. E-isto de 1927.
Precipe aktiva en radio, ofe parolas en Radio-Brno, unuan fojon en apr.
1931, de kiam E-disadigoj el Brno
restis ofaj.
Stroele (strole) Georges, (ps. Goso) sviso prof., (duagrada instruisto).
Nask. 18 febr. 1879 en Couvet. Ano de socialista partio, laboras por
instruistaj asocioj ktp. Dum jaroj estro de la loka grupo. Gvidis multajn
kursojn. Prez. de la Ekzamena Komitato de SES. L. K. efa recenzanto en ,E'
(UEA). Tradukaoj en ,E', en ,La Revuo', ktp. Kunlaboranto de la
Enciktopedio.
932
Stroele, el recenzista gildo
Karesas ame iun belon,
Kvankam atentas la nivelon,
Recenzas li kun kora mildo.
(Kalocsay, Rimportretoj.)

Strombol Alfred, italo, d-ro. Estis prez. de enova EU, kaj IEA, red. de
I. E-isto, ano de ICK. Verkis prop-ilojn, lernolibron (l91l) kunlaboris je E-
gazetoj. Ampleksa laboro.
Struska Hans, astro-germano, lernejdir. iama en Wien. Estis
Volapkisto, en interrilato kun Schleyer. Laboris por E en Organizo de
Ofchavantoj-Wien kaj en la landa organizo en diversaj funkcioj.
Struvelpetro. De Hofmann, el la germana trad. Applebaum. 1921 24p.
Beletaj rakontoj, komikaj bildoj. Porinfana verko, tre disvastigata en
Germanujo. Sed peza traduko.
Stuart-Menteth (Stjuat mentith') Charles Granville, anglo, instruisto
de angla lingvo. Nask. 26 nov. 1868 en Malvern. E-istiis 1902. Verkis: Angla
kaj E-a Etimologio, kaj multajn gazetartikolojn.
Studentoj. Tuj post la ekesto de E i trovis adeptojn inter la studentoj.
Z mem jam kiel studento laboris por la solvo de la int. lingvo kaj liaj kolegoj
estis samtempe anka la unuaj E-istoj.
En la antamilita movado la studentoj havis sufe gravan rolon, sed
apartan organizaon dum dara tempo ili ne havis, anka la gazeto La E-a
Studento (1906), Te E Student (1908), ktp. havis nur efemeran vivon.
Mem la E-istaj societoj tre atentis la propagandon inter la studentoj kaj
933
tiucele aranadis ofe specialajn kursojn. Kelkloke ekzistis apartaj grupoj kaj
kluboj kaj jam en 1909 oni fondis Int. Studentan Ligon en Praha.
Post la milito komenciis nova periodo tiutempe estis kreataj la unuaj
katedroj de E en diversaj universitatoj (v.), kiuj pligrandigis la nombron de la
studentaj E-istoj kaj plirapidigis la fondon de apartaj studentaj E kluboj. En
1926 la Int. Studenta Ligo en Warszawa havis 16 klubojn, kiel siajn anojn, sed
la kunlaboro inter ili ne estis kontentiga.
Gravan instigon donis al la movado la studenta fakkunveno dum la UK
en Budapest en 1929, kie oni decidis fondi novan studentan E-istan ligon. La
preparajn laborojn faris la St. E-ista Klubo en Zagreb kaj tiel ekestis kaj
funkciis dum du jaroj la Studenta Tutmonda E-ista Ligo (STELO), sed i
limigis sian laboron nur al konsiloj, moralaj helpoj kaj kelkaj praktikaj servoj.
Dum la UK en Krakw, 1931, oni akceptis la projekton de la prez. Lapenna
Ivo, ke iujare la studentaj fakkunvenoj dum la UK komisiu al unu el
studentaj kluboj por funkcii kiel centro por la E-istaj studentoj. Kiel centro
estis elektita la Klubo en Zagreb, (Primorska 11), kiu plenumas tiun devon
is hodia. La taskoj de la centro estas: l. kunligi la E-istajn klubojn, 2. helpi
al novorganizotaj kluboj. 3. eldoni duonjaran raporton, 4. funkcii kiel rep-
rezentanto de la studentaj E organizaoj en iuj int. rilatoj. I. GODEK.
Stumblo v. ritmo.
Sturmer K. R. C., anglo, denta teknikisto. Nask. 16 apr. 1903 en Poole.
Kvara infano de kulturburaj gepatroj, loas de 1917 en London. Varbiis al E
en 1922 per parolado de s-ino Blaise. Eklaboris por E en Sudlondona E
Klubo, de 1925 por LE Klubo, kies vicprez. li estis en 1927. Konsilanto de
BEA de 1928. De 1929 vicefred. de Int. Language kaj efred. de 1930.
Kunarananto de UK en Oxford, 1930. Ano de BLEA de 1932. Li faris multon
por seriozigi nian kritikadon per sentimaj recenzoj. La pikeme titolita novelo,
Por Recenzo (1930), kaj liaj dise aperintaj noveletoj estas esence psikologiaj.
En ili la agado estas ekstreme simpla. La kvietaj gestoj kaj paroloj de la fguroj
valoras nur kiel signoj pri eventoj, kiuj okazas anime. Surface ilia societa vivo
aspektas konvencie korekta, sed sube regas sentkonfikto, amo, aluzo, envio
kaj izoliga diverseco: sub civilizita glacitavolo la akvoj kirlias senripoze. Per
Sturmer la infuo de modernaj romanistoj anglaj kaj francaj atingis nian
934
literaturon. Skizoj kaj noveletoj estas la literatura formo plej taga al lia tal-
ento, ar lia vivkoncepto estas kalejdoskopa, ne kinoflma, kaj ar pli
kontinua sintezo trostreus lian teknikan paciencon. Tiun opinion cetere li
pravigis anka per la publikigo de sia Notlibro (1934).
W. B. JOHNSON
Stuttgart. Urbo en Germanujo, efurbo de Wrttemberg kun 375.000
loantoj. 12-a kongreso de SAT, 6- 11 ag 1932 kun . 245 partoprenantoj el
12 landoj. Malaprobo pri propono fari el SAT iun Internacion. ano de
statuo tiel, ke LEA-oj havu reprezentanton en la enerala konsilantaro.
BRUIN.
Styler (stajler) Albert Edward, anglo, instruisto de lingvoj. Nask. 28
dec. 1865 en Feckenham, mortis 25 jun. 1928 en Eastbourne. Askultis
prelegon de Mudie 31 okt. 1913 kaj du monatojn poste eldonis originalan
skizaron: En la Montoj. En 1914 aperis En la Dolomitoj (plejparte poemoj),
kaj bona traduko de In Memoriam (Tennyson).
Subjunktivo. i estas identa kun la ordona modo. Oni uzas in iam
kun la konjunkcio KE, en kazoj, kiam la efpropozicio esprimas celadon a
neceladon, helpon a malhelpon, devigon a malpermeson por io (deziri,
voli, pretendi, peti, postuli, proponi, ordoni, instigi, helpi, lasi, konsenti,
permesi, konsili, necesi, bezoni ktp. kaj ies i malo).
ar la konjunkcio ,por ke' enhavas iam la sencon de celado, post i
oni devas uzi iam S-on.
Post esperi oni devas uzi futuron, same post timi. Tamen e Zamenhof
oni renkontas post timi S-on kun ne: Mi timas, ke vi ne malsukcesu. i tiun
frazkonstruon eble oni povus klarigi per la subkompreno de DEZIRI. Mi
time deziras, ke vi ne malsukcesu.
Multaj diras, ke en E. ne ekzistas S; la ili la ordonan modon postulas
ne la verbo de l efprop-o, sed la senco de l dependa prop-o. Mi volas, ke vi
iru diras simple: Mi volas, iru. Sed i tiu rezonado faskas e la mal-verboj.
935
Mi malpermesas, ke vi iru certe ne diras: Mi malpermesas, iru! Kaj
vere, Sentis e proponas, ke oni diru: Mi malpermesas, ke vi iros. Sed tio
estus tia rompo de la vivanta tradicio de l lingvo, ke ajnas nepre preferinde
rekoni la ekziston de l S. Tamen alifanke, por ne erarigi pri tio, ke la S en E
estus uzata same lare kiel en aliaj lingvoj, pli bone estas ne uzi en E la
nomon S, sed nomi in volitivo a efkeca modo.
KALOCSAY
Noto de M. C. Butler. Kelkaj diras, ke ar -u montras deziron, oni ne rajtas
diri: ,Mi malpermesas, ke vi -u. Tamen mi mem preferus uzi tion, ol . . . ke vi
iros. u oni nepre devas diri: Mi malpermesas vian iron. (kiel diras
Bailey)?
Sub la neo. De J. Porchat, taglibro de juna loanto de la Jura montaro,
el la franca trad. J. Borel, 1908, 144 p., dua eld. 1923. Modela stilo, verketo
tre uzata kiel unua legao. (BIL, p: 361.)
Sudafriko: Kaplando, Transvalo, ktp. La unuaj pioniroj en K. estis W.
Way kaj H. Clark. En 1908 en Wellington estas fondita. EG. Pioniro en T.
estis W. Coquelin (1901) kaj A. F. Whiteside (1905) en Johannisburg kaj H.
Carter en Pretoria, fondinta tie en 1906 la unuan EG. La centro de la movado
estas Pretoria, kie fondiis ES en 1908. Dum 1926 tie okazis 12 E kursoj,
gvidataj de James kaj s-ino R. Spero. La la Dietterle-statistiko en 1928 en K.
troviis E-istoj en 4 lokoj kaj en T en 7 lokoj. UEA-del. en 1933 en Beaufort
West, Cape Town, East London kaj Johannisburg.
I. IRJAEV

Sudano, Afriko. Ankora en 1897 en Segu estis E-isto Ch. de Trois-
monts. Dum pluraj jaroj faris prop-on A. Depuis en Tomouctou kaj Avid,
radiotelegrafsto kaj UEA-del. en Bamako. La la Dietterle-statistiko en 1928
E-istoj troviis en 1 loko. La la ICK-raporto en 1930 S-ro Marin anka en
tiu i lando povis kunigi dekon da indienaj adeptoj. Li sukcesis fari
paroladon en la Gordon-Kolegio en artum. Izolaj E-istoj nun estas en
936
diversaj lokoj. En Atbara stariis grupo konsistanta el araboj, sirianoj kaj
koptoj. (1933.)
I. IRJAEV.
Suhksoj neohcialaj. El la diversaj sufksoj aplikitaj en la teknika lingvo
tri havas ancojn eniri la komunan lingvon: oza, signifanta materian
multhavecon por anstatai la pezajn -plena, -ria; iva, signifanta kapablon, do
estanta la aktiva paralelo de l pasiva ebla (voliva: volkapabla; elvokiva:
elvokkapabla); izi, en la Veraxa senco: apliki ion al io science a metie, apliki
metodon de eltrovinto (tonizi vojon, salizi koloidsolvaon, pasterizi lakton,
faradizi nervon). Krome tre ofe oni renkontas enda (farenda: kion oni devas
fari). Pli kaj pli eneralias la sufkso -io por landnomoj (Germanio) kaj
scienco anatomo-anatomio. KALOCSAY.
Noto de M. C. Butler. Mi ne kredas, ke -i- estas sufkso. Kaj certe
anatomo derivias de anatomio (-iisto, mallongigo -o) kaj ne inverse.
Valorus aldoni kelkajn teknikajn sufksojn -it, hiper-, k. c., pri medicino,
botaniko, emio, k. s.
Supera Kurso de Esperanto. de Dreher, 1925, 68 p. Bona kaj lerte
aranita lernilo kun interesaj legaoj.
Supereco de E super la naciaj lingvoj. Kun nur 2635 radikoj (uzataj en
la Fundamento de E) estis eble al d-ro Z starigi rian materialon por sia vort-
aro, kiu tradukas pli da ideoj, ol enhavas la nacilingvaj vortaroj mem; kaj
dum en iuj naturaj lingvoj, precipe la novlatinaj, estas neeble dispartigi la
vortojn en apartajn lingverojn, en la lingvo E la dismembrigo de iu vorto en
memstarajn elementojn farias ebla. Tiu i ebleco devenas de tio, ke la
nombro de la radikoj, unusignifaj gramatikaj signoj kaj afksoj estas limigita
kaj esprimas ideojn precize difnitajn. (Estas vere, ke en la nuna momento la
ofciala Akademia vortaro de Esperanto entenas 4184 radikojn. La Petro
Stojan E havas pli ol 10.000 elementojn, kiujn oni povas klasigi jene: Finaoj
12. Afksoj 53. ilataj vorto 205. Radikoj 10.000, dum la Enciklopedia
vortaro de Eugen Wster entenas irkae 18.000 radikojn kaj 45 000
derivaojn.)
937
e tia lingvo kompreneble oni ne bezonas paroli pri devenigo de
vortoj, sed nur pri vortfarado, ar la nombro de la elementoj estas limigata al
tia minimumo, kiun posedas E.
Efektive tiuj elementoj enhavas ne nur la gramatikon kaj la sintakson,
sed ili igas tute superfuaj la mil regulojn kun sennombraj esceptoj kaj la
specialan sintakson, kiun oni bezonas en la naturaj lingvoj.
STAMATIADIS, Nova gram. libro.
Sur Sanga Tero. Romano originale de J. Baghy. 1935, 240 p. Darigo
de la Viktimoj. Kruele reala prezento de la teruraj jaroj en 1918-20 en
Siberio, traplektita per personaj travivaoj kaj rememoroj.
Sussmuth (susmut) John Joseph, usonano, in., fabrikisto de teksaoj,
inventisto de teksindustriaj mainoj, atoro de teknikaj libroj. Nask. 13 marto
1883 en Oberaltstadt, tiam en Astrujo, nun en eoslovakujo. Legas facile
dekduon da lingvoj. E-isto de 1899. (N-ro 5191 la Z A). En 1900 fondis la
klubon Unulinveco en Sodertalje, Svedujo, kiu poste fariis la Societo Int.
de E-istoj, antairanto de UEA. Faris prop. vojaon por SIDE tra Germanujo
kaj al Moravujo, kie li helpis starigi la gazeton Revuo Int. En 1902-05
instruis klasojn en Budapest, Hungarujo, estis sekr. de la loka grupo kaj
kunfondinto de la gazeto La Verda Standardo, kies eldonanto kaj red., A.
Marich estis lia lernanto. Fariis L. K. en 1905. De 1907 loas en Usono. En
1921 estis kunfondinto de la Dol. l00.000,oo E Service Corporation, kun
ofcejo je 500 Fifh Ave, New York. En 19 fondis la Hudson County E
Society, estis ia prez. por multaj jaroj kaj en 1923 aranis EANA kongreson
en Union City. Vicprez. de EANA, 1921-23, sekr. de 1929. Verkis lernolibrojn
en sveda kaj angla lingvoj, multegaj artikoloj pri E en diverslingvaj gazetoj.
Kunlaboris por multaj E gazetoj. Red. de Amerika E-isto. Red. de la
Almanako de EANA de 1930.
Sutherland (suth'erland) George Arthur, skoto, fzikisto. Nask. 6 febr.
1891 en New Deer. Estro de kolegio Dalton Hall, en Manchester kaj speciala
prelegisto en Universitato de M. Specialao: akustiko de adejoj. Iniciatis
diversajn E grupojn. Prelegis pri mundlingva ideo kaj la sukceso de E.
938
Suzuki Masao, japano d-ro med., vicprof. de fziologio en Med. Fa-
kultato de Tiba. Nask. 8 sept. 1899 en Nagoya. Fondis en 1924 Eskulapidan
Klubon E-istan en Med. Fak. de Imp. Univ. de Tokyo. eestis 23-an kaj 24-
an UK-jn. Inspektoro de JEI. Kun aliaj trad. en E: Hayashi kaj Tamura,
Farmakologia Praktiko por Studentoj, 1925. Verkis: Pri emia terminaro,
(J), en La Revuo Orienta, apr. 1926.
Svanbom, K. Otto, svedo, paroa pastro, preposto en Sderfors. Nask.
13 febr. 1870 en Malarp. Unu el la pioniroj de E en Svedujo, kunfondinto de
Klubo E-ista en Upsala, 1891. Fervore propagandis dum la unua periodo kaj
dare per paroladoj, kursoj kaj verkado por la E-aj gazetoj.
Svantesson Oskar Vilhelm, svedo, popollerneja instruisto. Nask. 2 jun.
1904 en Tadene. E-isto de 1924. Kas. de S. Instruista EF, iniciatinto de S-E
Gazetara Informo-Servo. Kursoj.
Sveda Antologio. Redaktis Sam Jansson, Bjrne Backman kaj Arne
Lenner. 1934, 228 p. Tiu i jam aperinta I-a parto reprezentas la epokon inter
1850 kaj 1910, la aperonta II-a parto la postmilitan epokon. La elekto speciale
favoris al la verkoj, en kiu estas io speciale sveda... Jam aperintaj verkoj ne
trovias en la antologio, kaj ofe tradukitaj verkistoj ricevis malpli multan
lokon. (La Lingvo Libro, 1934, p: 35.)
Svedujo. Unu el la landoj, kie la forta voko de d-ro EsPeranto plej
frue redonis eon kaj kie lia nova sento trovis daran revibradon.
En 1889 aperis en Varsovio la unua lernolibro de Z, tradukita por
svedoj de G. Henriclundquist, juna studento el Ystad, kun vortareto E-S de
tiu sama. Jam antae la lernolibro germana, eldonita en Nrnberg, varbis
kelkajn svedojn, inter ili (31. III. 1889) teologian studenton e la universitato
en Upsala, A. F. Runstedt, kiu eldonis en 1890 lernilon en formo de fugfolio.
Alia teologia studento en Upsala, S. A. Lundstrom, varbita en 1890, fondis en
okt. 1891 la unuan societon: Klubo E-ista en Upsala, kiu estis dum kelkaj
jaroj vera centro tutmonda de la juna E-movado. ia dua prez., studento Val-
demar Langlet, pioniro kiel turisto en E-ujo, vizitis en la somero de 1895 siajn
korespondantojn en Rusujo kaj aliaj landoj. Dum lia vizito e Vladimir
Gernet en Odessa, la du junuloj decidis, pro la eso de la Esperantisto kune
939
fondi novan gazeton nome Lingvo Internacia (LI), kiu komencis aperi en dec.
1895 en Upsala. Sub la direktorado de Gernet prizorgis en Upsala la
redaktadon kaj administradon Langlet kaj Paul Nyln, K. I. Holm kaj Alfred
Sandborg k.a. Inter la pioniroj oni anka nomu O. Zeidlitz, Otto Svanbom, S.
E. Krikortz kaj krom ili B. G. Jonsson en la nordo, G. H. Backman en la sudo
de la lando.
En 1897, kaze de la dekjara ekzisto de E, la E-istoj la iniciato de
Gernet fondis per mondonacoj la Kapitalon de d-ro Z por eldonado de
lernolibroj kaj vortaroj en diversaj lingvoj. Per vodono oni decidis transdoni
al la societo Espero en Peterburgo la administradon kaj tiu societo komisiis
al Nyln en Upsala prizorgi la presadon (de angla lernolibro kaj prop.
brouroj ktp.). En Upsala estis presata anka Jarlibro E-ista 1897, eldono de
Societo Espero en Peterburgo.
En aprilo 1898 fondiis Klubo E-ista en Stokholmo, kies sekr. estis P.
Ahlberg is la Ido-skismo en 1909. En 1906 Sveda E-ista Societo estis fondata
en Stokholmo de reprezentantoj de la kluboj en Stockholm, Upsala, Falun,
Eskilstuna, Karlshamn, Sodertalje, Malm kaj izolaj E-istoj el diversaj partoj
de la lando (de 1 jan. 1910 nomata Sveda E-Federacio SEF). Unua estraro:
prez. red. V. Langlet, sekr. policisto P. Ahlberg, vicprez. d-ro S. Krikortz, kas.
in. Engelbrekt Olson. Gazeta organo Esperantisten.
En la vintra sezono 1905-06 la estro de la Sendependa Loiaro de
Bontemplanoj (IOGT), parlamentano Edvard Wavrinsky, partoprenis kurson
de Nyln kaj decidis fari E-n la ofciala lingvo int. de tiu ordeno. La uzo de
sekretaj signalvortoj en E e la bontemplanoj kazis lernemon pri tiu lingvo.
Speciale en Gevle tio donis impulson al la kursoj de J. Helsing, kiu fondis 8
marto 1907 la klubon E-istan de Gevle, prez. J. Norrman, aliaj pioniroj A. K.
rn, W. Watilu Id, Frans Olsson, R. Pehrsson, G. Hedstrm, A. Liljemark k.
a. Tiu grupo vigle agadis kaj konstante kreskis. De 1911 la ekspedejo kaj de
1913 la komitato de SEF funkciis en Gevle is 1922. En febr. 1913 R. Pehrsson
kaj W. Wahlund tie fondis la gazeton La Espero.
La movado normale kreskis en la tuta lando, speciale post la unuaj du-
m universalaj kongresoj, pri kiuj la gazetaro favore kaj serioze raportis. En
1908 funkciis 28 pli-malpli fortaj kluboj. Printempe 1909 la Ido-skismo
940
diskrevigis la organizon, Ahlberg fariis fanatika malamiko de E, same la
gazeto, kiun li redaktis. En julio 1909 SEF tamen estas reorganizita; estraro:
prez. gimn. prof. Albin Zachrison en Karlstad, vicprez. P. Nyln, sekr. F. Skog,
kas. komercisto G. Rosen (en Stockholm) ktp. Prez. de julio 1913 fervoja
ofcisto John Lundgren en Hedemoragis ag. 1918, kiam prez. fariis red.
Paul Nyln en Stockholm. 1921 G. Hedstrm en Gevle estas elektita prez. kaj
Nyln honora prez.; de majo 1923 oni reelektis lin kiel funkciantan prez.
SEF iujare kunvenas kutime dum pentekosto a en Stockholm a en aliaj
urboj.
En 1931 SEF solenis sian 25-jaran jubileon, i. a. per eldono de luksa
Jubilea Matrikulo kun la historio de la movado en Svedujo. Estraro en 1931:
prez. Nyln, vicprez. Sam Jansson, sekr. E. Malmgren, kas. Ad. Larson, bibl.
Bernh. Eriksson. Stato: 62 grupoj, 1700 anoj.
La idista movado tre forte enis kaj malutilis dum kelkaj jaroj la E-
ismon. La gazetaro tute rifuzis ion enpresi pri E, ar tuj la idistoj polemikis.
Jam en 1916 la idismo montris signojn de malprogreso, kiu post 1927 estas
katastrofa; restas ankora kelkaj generaloj sen armeo kaj ili senskrupule
uzas iujn eblajn okazojn por malutili al E. La morto de Z en 1917 kazis
artikolojn pri E en iuj gazetoj kaj donis okazon por vigla propagando.
De 1918 la E-movado rimarkeble plifortiis. En ag. 1918 okazis en
Gotenburgo Unua Skandinava kongreso de E, kiu estis neatendite favore ra-
portata en la gazetaro. Enskribiis por i 189 personoj, svedoj, danoj kaj
norvegoj; pro la kriza ternpo povis partopreni nur la duona nombro. Tie la
SEF decidis fondon de Eldona Societo Esperanto.
Monkolektado en 1921-22 donis sumon da 1.138 kr. kaj 1925 estas
fondita Propaganda kaso de SEF, en 1931 posedanta la sumon da 4.100 kr.,
kies nur rentumo estas elspezata.
Gazeta organo de la sveda movado estis unue LI 1896-1905, E-
isten 1906-08, Dana E-isto 1909, Sveda E-isto 1910 (E-Folket 1911,
1912). De 1913 La Espero, nomata de 1925 Svenska E-Tidningen La Es-
pero. De la fno de 1927, kiam B. Eriksson translokis el Ludvika sian presejon
en Stokholmon, li prizorgas la gazeton en sia E-presejo kaj estas anka ia
941
redaktoro.
Por instruado kaj ekzamenoj SEF fondis (16. IV. 1922) ekzamenan ko-
misionon Sveda E-Instituto, kiun reorganizis en 1929 la decidoj de SEF kaj
de Sveda Instruista E Fed. kaj de Sveda Laborista E-Asocio (SLEA); ili elektis
po du reprezentantojn kiel estraron. Tiu elektis la Institutan direkcion, nome:
rektoro Sam Jansson, membroj G. Ahlstrand, E. Malmgren, P. Nyln kaj C.
Ohlsson. Anstata A. la estraro elektis en jan. 1932 John Johansson, anstata
O. Ohlsson 1934 Karl Sderberg.
Aperis en Svedujo 27 lernolibroj en 4 eldonoj da irka 170.000 e-roj,
krom tio la losilo en 140.000 e-roj kaj vortaroj en 13 eldonoj da 55.000 e-roj
is fno 1932.
En 1925 SEP aranis elementan perkorespondan kurson en 6 lecionoj
kun demandofolioj, kiujn korektadis helpemaj samideanoj (V. Bonde en
Falun, Ebba Anderson en Helsingborg, A. O. Ehlin en Sala, k. a.). En 1924
oni decidis aldoni al la kurso, is tiam senpaga, losilon kaj du aliajn libretojn,
kaj ekspedi la kurson al iu, kiu ensendis la prezon 1 kr. is komence de
aprilo 1933 tiun kurson mendis pli ol 27.000 personoj. i estas unu el la plej
efkaj varbiloj kaj kreis multajn bonajn E-istojn. Perfektiga koresponda kurso
de SEF en ses leteroj-lecionoj, prezo. 5 kr., estas verkita 1926 de rektoro
Jansson, kiu in prizorgas. Pli ol 1000 personoj mendis in anta 1933.
Kursoj de fremdlandaj instruistoj multe helpis la propagandon. Vokita
de SEF pastro Andreo Cseh komencis atune de 1927 paroladan vojaon en
Svedujo kaj komence de 1928 kursojn en Stokholmo kaj aliaj urboj is la
somero 1929. Peton pri forpermeso de Cseh de lia episkopo subskribis princo
Carl, frato de la reo kaj urbestro Lindhagen. Multaj personoj partoprenis
tiujn kursojn, kiuj kvankam tro rapidedaraj por krei verajn E-istojn tre
favorigis la publikon kaj e atoritatulojn por E. Aliaj fremdaj instruistoj,
Cseh-metodaj, a ne, same agadis. Tiberio Morariu, Elinjo Phn, Henrik
Seppik, T. Czitrom, Hans Fox, Hans Hurler, Albert Rois, Neeme Ruus, d-ro
Fr. Szilgyi, Lidja Zamenhof, Erland Weber k. a., entute pli ol 15 fremduloj.
Post 1933 anka aliaj fremduloj instruis en Svedujo.
De 1922 E pli kaj pli eniis e la studrondoj de la grava ABF (Labo-
942
rista Kleriga Asocio), kie en 1930-31 partoprenis en 246 studrondoj de E 3
632 personoj, en 1931-32 en 432 studrondoj 2. 6.000 personoj. En la
bontemplana asocio IOGT samtempe 61 studrondoj.
En 1929-30 la hindo L. Sinha faris dum prelegvojao (aranita de E.
Malmgren) tra Svedujo pli ol 10.000 km. 200 prelegojn anta . 30.000
personoj, ie interpretata de lokaj E-istoj.
La granda plifortio de la sveda E-movado en la periodo 1925-33
dependas de multaj faktoroj. Dum tiu tempo la movado sukcesis havigi al si
multajn energiajn E-istojn, kiuj malavare dediis tempon kaj kapablon al la
laboro. Dank al tio oni povis pere de neniuj a tre malgrandaj monrimedoj
pli malpli favorigi la eneralan opinion de la granda publiko. Tion montras
plej bone la gazetaro. En la periodo 1889-1909 oni do povas rimarki
konstantan kreskon de la intereso por E. Sed venis la Ido-skismo, kaj la E-
movado tre suferis. Oni devis komenci la laboron preska denove. En la
tempo 1910-25 la evoluo de la movado bataladis kontra sufe forta
indiferenteco de la granda publiko. Tre malrapide la movado antaeniris. Sed
post 1925 oni povas konstati konsiderindan anon. Nur je tiu tempo la
publiko ajne forgesis la akrajn konfuzigajn batalojn inter E-istoj kaj idistoj,
kaj nur tiam oni komencis kompreni la fakton, ke E estas la sola helplingva
uzata en la praktiko. Tamen granda publika ankora tre skeptike rigardis la E
movadon. Dum la unuaj jaroj de la lasta periodo de 1925 is en 1929 la
gazetoj pli kaj pli volonte enpresis novaojn pri E, tamen ofe tre ironie kaj
erce. Sed de jaro al jaro la tono de la artikoloj aniis. Kaj nun, komence de
1933, la plej grandaj iutagaj gazetoj de Stockholm kaj de aliaj urboj pliofe
aperigas artikolojn pri E en objektiva maniero. Multaj gazetoj aperigas kon-
stantan E-parton. Plej longe tion faris la fervojista gazeto Signalen sub lerta
gvidado de parlamentano Ernst Eriksson. Multaj iutagaj urnaloj aperigis
kursojn kaj komence de 1933 anka la tutlanda pacifsta ligo konsentis pri E-
kurso en sia gazeto Fredena. Komence de aprila 1933 la interskandinava
hotel-pordista gazeto anka komencis E-kurson.
Sur la vojo al tiu stato ni memorigu pri kelkaj gravaj faktoj: grandegaj
E-kursoj en la tuta lando de fremdfandaj instruistoj, specialaj inatruistkursoj,
grandaj per E-aj turistvojaoj, la apero de la gravaj libroj Per balono al la
poluso (= la Andre-libro) kaj Tra sovaa Kamatko, la malmultekosta
943
koresponda kurso de SEF, la prelegvojaoj de la hindo Sinha, anka de la
amerikano Scherer kaj de la astro Steiner, oftaj gazetaj intervjuoj kun
fremdlandaj E-istoj pro iliaj vizitoj al Svedlando ktp.
Sed tiuj grandskale planitaj kaj efektivigitaj per- kaj por-E-aj agoj iam
devis sin bazi sur la intereso por E, kiun kreis la lokaj Esperanto-kluboj a
izolaj E-istoj. Svedlando havis kaj havas la favoron posedi grandan stabon da
personoj, kiuj helpas la movadon. Ni menciu kelkajn lokojn kaj iliajn
gvidantojn:
En Bengtsfors: la iam agema, fdela veterano C. Winberg postenis kun
la verda standardo; en Bladinge: F. Johansson; en Borlange: A. Vadfors instruis
en sia lemejo, M. Jansson fervora apostolo, i-ino E. Bodn en la EI; en Boras:
O. Roesel fdela apoganto, G. Carlander instruanto-apoganto; Ekshrad: N.
Anderwall, kiu krome multe propagandis inter la sveda pacifstaro; Enkping:
ges-roj E. Holmstrm (nun en Vasteras); en Eskilstuna fdele propagandis A.
Agren kaj E. Johansson; en Fagersta: lerte gvidas S. Ceder; Falun: V. Bonde
kaj G. Johansson lingve lertaj, E. Strm organizanto; Gevle: veteranoj A.
Liljemark kaj A. K. rn, kaj novaj propagandistoj Hedbom, G. Astrm, G.
Ahlstrand. Tiu laste nomita gvidis la porinstruistajn kursojn en 1930 kaj 1931
en Stockholm kaj estis dum la nomitaj jaroj membro de la direkcio por SEI,
en 1931 sekretario-sindiko de SEF W. Wahlund en kriza tempo alavare
monhelpis al la propagando.
En Gteborg: E. Adamson, E. Ekstrm, T. Torbjar, O Svantesson. Li
ekde 1932 sekr. de Sveda Instruista EF, organizis en 1931 SEGIS, kiu liveras
E-ajn novaojn al la sveda gazetaro. T. Torbjar lerte organizis E-kursojn kaj
fariis 1932 prez. de Sveda Instruista EF; li estas peranto de. Int. Ped. Revuo.
Hllevik: H. Ysner; Helsingborg: s-ino Ebb Persson nask. Andersson, fdela
lernantino de Backman, G. Henriksson, agema pri radio kaj turismo;
Harnosand: gimnastikdirektoro E. Blomberg; Hganas: Albin Johansson;
Hr: Nils Olsson; Insjn: Ivar E. Karlsson lerta prez.; Jmjsltt
kursgvidanto E. sterlind; Jnkping urnalistoj Knut Jensie kaj Ernst Juneby,
veterano F. Skog; Katrineholm: B. Ortengren; Kil: H Nordling; Kiruna: G.
Otterfors kaj G. M. Bengtsson. La laste nomita kun vervo kaj lerto gvidis la E-
movadon en Lapplando, aranis la grandajn kursojn de la eksterlandaj
instruistoj Seppik kaj Ruus kaj entute estis la frma E-roko en Lapplando.
944
Kristianstad: Nils Nordlund verkis multajn E-lernolibrojn; Kristianehamn:
Hjrtstdt eldonis diversajn lernilojn. Landsbro: Helmer Engstrand;
Linkoping: f-ino Anna Gyllsdorf; Lugarn: U. Hultin, A. Malmkvist; Ludvika: F.
Johansson instruas; Lulea: pioniris J. A. Brogren. En Lund: J. Ek kaj Olle
Olsson faris miraklojn. En Malm: fdele laboras Otto A. Nilsson kaj la
pioniro Erik Andersson; Harry Nilsson gvidas pri turismo. Munkedal: J. A.
Hansson. En Norrkping: lerte agadas Josef Pihlstrm, Sven Ragnar, O.
Gransson, P. Skarp kaj f-ino Eva Tibbling. Nyberget: Stellan Engholm konata
E-verkisto kaj lia edzino. En Rdeby instruisto Fritiof Ahnfelt senlaca E
pioniro de la provinco Blekinge. En Stockholm sin prezentis en la lastaj
tempoj multaj novaj prop-istoj, se ni nomas ekz. Bernhard Eriksson, H.
Nordkvist, Birger Gerdman, Sven Bohlin, Sam Owen Jansson, Sigv.
Hkansson, Tedor Julin, H. Halldor, A Larson, Hjalmar Lindstedt, Bengt
Skantz, E. Malmkvist, N. Hedgren, Rudolf Pehrsson, Carl Ohlsson, s-ino Eva
Julin kaj f-ino Almild Svedmark, restas tamen multaj por nomi. Eksurbestro
Carl Lindhagen faris ladindan laboron en la Parlamento. Sundsvall: C. W.
Sjgren, Edvin Bjorkstrand kaj A. Hellbom. Svennevad: la instsuisto Linus
Andren. Sdertalje: Erik Grahn, Herman Leijon, instruistino Hanna
Eriksson. Sotvesborg: f-ino Ella Nilson. Uddevalla. Einar Dahl. Uppsala: Frits
Lindn, Gsta Norling, Ernst Brink, Karl Sderberg kaj prof. de fnno-ugraj
lingvoj Bjrn Collinder, unu el la plej lertaj lingvistoj nuntempaj, krome A.
Palm. Visby: K. G. Andersson. Vingaker: instruisto Hjalmar Kihlberg.
Vstervik: Ernst Nordgren kaj proksime, en Ankarsrum H. Nanning.
Vasteras: O. Dahrne. Ystad: Harald Skog (kiu verkis prop.-aon, i. a la unuan
brouron kontra Ido), Algot Jnsson. rebro: f-ino Ruth Hallgen, Bernhard
Lavn, Olle Persson, Sigurd Ekendahl kaj Erik Karln. Krom la nomita ie tra
la tuta lando multaj, multal aliaj.
Dum 5 lernjaroj, 1922-27, E estis studobjekto en la 5-a klaso de la
Beskowa lernejo, mezlernejo kaj liceo en Stokholmo, posedata de kompanio
kun tata subvencio, Rektoro Sam Jansson instruis, fnante iun lernjaron per
speciala ekzameno. Inter la lernantoj sin trovis princo Carl, hereda princo de
Svedujo, duko de stergtland. Nova lerneja leo malfaciligis daron de tiu
E-instruado.
Hermods Korrespondens-Institut en Malm konstante instruas E-n
per 14. kajera kurso, tre anoncata tra la lando.
945
Post propono farita de E. Malmgren la Stokholma lerneja inspektoro
Karl Nordlund la rekomendo de la instrukomitato de lerneja direkcio
permesis E-instruadon en Stokholma lernejo, Malarhojden, dum la lernjaroj
1928-29 kaj 1930-31. En tiu lernejo okazis la unuaj devigaj Ekursoj en
Svedlando. La kursoj okazis en la 8-a klaso (15 jaraj infanoj) kaj anstataigis
la instruadon pri la angla a germana lingvoj. Okazis 4-hora instruado
semajne dum 39 semajnoj. Amba kursoj fniis per t. n. lerneja vojao al
Estonujo, kie la lernantoj uis la restadon en la kadro de E-parolantaj estonaj
geknaboj.
Nedeviga E-instruado okazis en multaj aliaj lernejoj kaze de la granda
intereso de la sveda instruistaro. La farita statistiko en la dekjara periodo
1922-1932 lernis E-n . 2.000 geinstruistoj svedaj. Tiu evidente granda
intereso por Esperanto multe dependas de la svedaj instr. gazetoj, speciale de
Folkskolrarnas Tidning (La gazeto de la popolinstruistoj) kaj de
Lrarinnefrbundet (Unuio de instruistinoj), kies redaktoroj s-ro John
Forsef kaj f-ino Gerda Nystedt tre simpatie rilatis al E. Same la parlamentano
Ruben Wagnsson, kiu estas redaktoro de Svensk Lraretidning (Sveda instr.
gazeto).
Komencinte de la atuno 1930 la ABF disponigas al SEI en la Radio-
programo tutsveda duonhoron en unu dimanomateno de iu monato.
Rimarkinda afero estas Radio-diskuto pri la mondlingva problemo,
kiun aranis radio-servo de Svedujo 30. 3 1933. ne sole E, sed anka Ido,
Occidental, Novial kaj Anglic estis reprezentata samnivele per prelegoj kaj
diskutaj paroloj, kio donis al la nescianta publiko konfuzan imagon de la
situacio. Krom tio s-ro Zachrisson, prof. de angla lingvo e la Univ. de
Upsala, atoro de Anglic (ortografa sistemo de la angla lingvo), uzis la
okazon por skandali E-n, kiu, la li, ne estas parolebla kaj estas tre danera
afero. Por E parolis la lerta lingvisto d-ro Bjrn Collinder, prof. de fnno-
ugraj lingvoj e la Univ. de Upsala, kaj anka fl. mag. K. Sderberg kaj
rektoro Sam Jansson. La afero tamen utilis por veki intereson en la granda
publiko tra la lando.
Post tiu radio-diskuto (iniciatita malgra rifuzo de la E-istoj) la Stok-
946
holma grupo per sia energia vicprez T. Julin aranis en la centro de la efurbo
ekspozicion por montri al la publiko, ke E estas lingvo preta, uzata kaj utila; i
a. la kronprinco de Svedujo vizitis kaj interese rigardis la ekspozicion.
P. NYLN kaj E. MALMGREN.
Laborista movado. La komenco datas de 1905, kiam fondiis anarkiista
E-klubo (certe la unua pure lab. EK en la mondo). En 1907 estis loio de la
abstinenca ordeno Verdandi (socialisttendenca), kies pritrakto okazis en E.
En 1912 fondiis iniciate de red. John Johansson lab. klubo de Stokholmo, kiu
tre vigle laboris en la unuaj jaroj, sed dum la milito iom post iom malvigliis
kaj fne en 1919 mortis. En 1921 estis fondata la iniciato de red. Einar
Adamson Sveda Laborista E-Asocio SLEA (svede: Svenska Arbetar-
Esperanto-Frbundet). Sidejo: Gtenburgo. Komence la asocio havis nur 20
anojn, sed per la gazeto: Svenska Arbetar E-isten i balda havis pli multajn
anojn kaj post dujara laboro la asocio kalkulis 200 anojn, atingis fne de 1928
1,100 anojn. La decido de la asocia kongreso en Stokholmo 1931 la asocio
translokigis en la svedan efurbon, kie i ankora havas sian sidon. Prez.:
unue Adamson, de 1931 parlamentano Ernst Eriksson. Per la translokio
estiis pli favoraj laborcirkonstancoj por la asocio. Trovante sin en la centro
de la lab. movado de S., i havas pli grandajn eblojn agiti inter la sveda
laboristaro, ol i havis pli frue. Dum la lastaj tri jaroj de gotenburga tempo la
anaro malkreskis, sed de la lokio en la efurbon la asocio denove kreskis kaj
1 marto 1933 i havis pli ol 1,400 anojn enregistritajn en sepdeko da lokoj kaj
sesdeko da kluboj. Eldonkvanto de la gazeto, kies redaktoro de 1931 estas
John Johansson, atingas la nombron da 2,500. La asocio eldonas iusomere
specialan varbgazeton svedlingvan, nomatan Sommar por propagando en
lab. rondoj. ar la asocio speciale laboras inter laboristaj rondoj, i turnas
sin al la faksindikatoj kun peto pri morala kaj mona helpo. La la statuto tiaj
organizoj anka povas esti subtenantaj anoj kaj la nombro da aliintoj la tiu
kondio estis e la jarfno 1932 96 faksindikatoj, abstinencaj loioj ktp., kiuj
pagas pojare minimume po 5 sv. kr. kelkaj 10 is 50 kr La asocio
posedas propran eldonejon, kiu aperigis verkojn en E kaj sveda lingvoj.
Kune kun SEF kaj Sveda Instr. E-Asocio SLEA fondis Svenska E-Institutet
(SEI), kies tasko estas instigi kaj kontroli la scion en kaj pri E, donante pri tio
diplomojn post ekzameno, fari statistikon pri la movado ktp.En 1928 la sveda
lab. socialdemokrata partio e sia kongreso pere de anoj en SLEA faris
947
favorrezolucion por E, kiu kiel senperan efkon ekhavis la enkondukon de E-
aj kolonoj en la socialista gazetaro kaj anka igis la partian estraron doni
monan subvencion al delegitoj e kongresoj de SAT.
Kun ABF (Arbetarnes Bildnings-Frbund Kleriga asocio de labo-
ristoj) SLEA intime kunlaboras kaj dum la vintra sezono 1931-32 la nombro
de ties studrondoj de E estis 432; E estis la duaranga temo de iuj ABF-
studrondoj, kaj la nombre konstante kreskas. J. J-n.
Sveda Instruista E-Federacio, fondita 9. VIII. 1918 en Gotenburgo de
G. H. Backman kaj N. Nordlund, atingis en 1933 la nombron de 300 anoj.
Agemaj en i estis la jenaj personoj: Sam Jansson, E. Malmgren, Algot Blid,
Linus Andren, F. Ahnfetdt, G. Ahlstrand, G. Otterfors, E. Dahl, O.
Svantesson, instruistino Elsa Ozarowsky, k. a. La estraro en 1933: prez.
Torsten Torbjar, sekr O. Rimberth, kas. O. Svantesson. i aranis la
iniciato de E. Malmgren en 1929, 1930 kaj 1931 tate subvenciitajn kursojn
por instruistoj (la parlamento asignis po 2 900 kr. jare), 1932 kaj 1933 sen tia
tata monsubteno.
Esperanta Turista Komisiono, fondita de E. Malmgren en 1929 aranis
turistvojaojn per E al la Baltaj landoj, eldonis gvidlibrojn ktp. Ekde 1932
ETK funkcias kiel estraro de E-a Turista Asocio, kiu komence de 1933 havis
reprezentantojn en 50 svedaj lokoj. Estraro estas E. Malmgren, Hj. Lindstedt,
G. Gustavsson. ETK aranis iujare ekde 1929 turistvojaojn inter Stockholm
kaj Tallinn (efurbo de Estonujo). La vojaoj. okazis iusemajne dum junio
kaj julio. Partoprenis meznombre 20 personoj. En 1930 la direkcio de la
Stockholma Ekspozicio transdonis al ETK la por-ekspozician propagandon
en Estonujo kaj Latvujo. La rezulto estis neatendite bona, speciale rilate al
Estonujo. Preska 1.000 estonoj kaj el ili la plej granda parto vojais en la
grupvojaoj de ETK. vizitis la ekspozicion kaj la ekspozicia direkcio poste
letere esprimis specialan dankon pro faritaj servoj N. kaj M.
Sveda E-a Gazetara Informo-Servo (Segis). Iniciatita en 1931 de Oskar
Svantesson, Gteborg. i celas provizi kiom eble plej multajn svedajn
gazetojn per artikoletoj pri E kaj iaj progresoj, redakti E-kolonojn en gazetoj
kaj fari statistikon pri artikoloj en la sveda gazetaro pri E. En pluraj lokoj tra
la lando i havas lokajn kunlaborantojn. Ofcejaj kunlaborantoj estas
948
Torsten Torbjar, f-ino Stina Blomqvist kaj Bertil Magnelson. Plej grandaj
ekonomiaj subtenantoj estas SEF, Sveda Instr. EF kaj Torsten Torbjar.
Adreso: Karl Johansgatan 61, Gteborg.
Eldona Societo-Esperanto eklaboris aktive sub la gvido de H. Halldor
en 1925. De tiam i eldonis 7 lernolibrojn, 7 lego kaj ekzerclibrojn kaj 11
literaturajn verkojn, inter ili: Per Balono al la Norda Poluso, Gsta Berling kaj
Sveda Antologio. La valoro de tiuj verkoj estas en ora valuto kalkulata 66,-
svfr. El iaj eldonaoj kelkaj gramatikoj atingis kelkdekmilon. ESE estas anka
unu el la plej granda vendistoj de fremdaj eldonaoj.
Svenikov N., ruso, dir. de gimn. en Vjatka. Estis la unua rusa E-isto
(la atesto de K Ostanievi), kiu skribis leteron en E al Z.
Svislando. (Schweiz, Suisse, Svizzera), politike nomata Svisa Konfe-
deracio, t. e. Schweizerische Eidgenossenschaf, Confderation Suisse,
Confederazione Svizzera.
eneralaj informoj. Amplekso: 41,295 kv. km. Loantaro: 4 milionoj, el
kiuj 3,6 milionoj da svisoj kaj 400,000 fremduloj. Parolataj lingvoj: germana
2,85, franca 0,84, itala 0,24, romana 0,043, aliaj 0.027 milionoj. tata
organizo: federacia tato de 22 interne memstaraj landoj (kantonoj).
Sendependeco rekonita en la Westfala paco 1648, dara netraleco 1815,
transformo en federacian taton en 1848. Konstitucio de 1874 (kun multaj
anoj sinsekvaj) Reprezento: Federacia kunveno (Bundesversammlung,
Assemblee fedrale) kun du ambroj: Nacia konsilantaro kaj Konsilantaro de
la tatoj. Supera atoritato: Federacia konsilantaro, konsistanta el sep anoj.
Tiuj sep konsilantoj plenumas la ofcon de ministroj. iujare estas elektata el
ili la prezidanto de la konfederacio. Popoliniciato: Nur por ani la konstitu-
cion kaj por nelimigitaj a pli longdaraj ol 15 jaroj tatkontraktoj. Nombro
de iniciantoj: 50.000. Popola decido (referendumo): La iniciato de 30.
civitanoj.
La kvarlingveco (kio ne signifas, ke iu sviso parolas tiujn lingvojn) kaj
la geografa situacio meze de Eropo okcidenta igas S-n lando de trapasado
de homoj kaj varoj. Bilde prezentita kiel turnianta plato de Eropo. La
strukturo de la lando, altaj montoj, malvastaj valoj kreis homtipon tute
949
apartan. Tio esprimias jam en la efa lingvo, la germana, parolata e inter la
kleraj homoj nur en la konata dialekto supergermana, la Schwytzerdtsch,
kun nombro de interesaj malnovaj vortoj, ne plu uzataj en la altgermana.
Tradiciema, liberecema, iafoje obstina, miksita kun sobre praktika sento, jen
proksimume svisaj trajtoj. Infuita multe de la franclingva (romanda) parto,
tiu i mozaiko kompletias per kritikemo kaj forte esprimita individualismo.
Tiu i lasta kvalito manifestias en aluza defendo de rajtoj, u de propra
landeto (kantono) u de individua rajto civitana. Tion mokemuloj nomas
kelkfoje kantona spirito (Kantnlisgeist).
E en Svislando. Unua provo ekplanti E-n en la tonan teron de S. estas
parolado de A. P. Dubois, dir. de Komerca Lernejo en Le Locle, 1898 (frato de
la fondinto de l plej malnova E-grupo svisa, La Stelo en Genve, H. Dubois.
La la presitaj dokumentoj estis brouro germanlingva, eldonita de T. Hopt
(represo el svisgermana gazeto en Tun), kiun oni povus nomi la ekmaro de
la movado. Jaro 1903. Tiam jam aperis multobligita periodao Svisa Espero,
kiu informas pri la Svisa E-Societo fondita en 1902. SES estas la ao la dua
nacia societo E-ista post la franca, la unua, fondita en 1898.
Pioniroj. La speciala karaktero de la lando ne allasis fondon de granda
movado. Skeptikaj en iu grado, la svisoj ne tre facile alias al modernaj
movadoj kaj estas fakte nur en la kelkaj gravaj urboj, kie ekforis tio, kion
nomi esperantista vivo ni kutimas.
Gravan moralan subtenon ricevis la ideo int. lingvo kaj de E per la
apogo de eminenta flozofo Ernest Naville (enevano), membro de la
Intnstitut de France. Estis li, kiu en Bibliothque Universelle (1900) verkis
artikolon tre favoran pri E, kiun poste prezentis generalo Sbert, al la
Akademio de Sciencoj. Naville je pluraj okazoj montris sian favoron al E kaj
precipe kuraigis pioniron de nia movado Edmon Privat gimnaziano
fervorplena.
Nomoj, kiuj distingiis en la movado, estas du nedisigeble ligitaj: Ed-
mond Privat kaj Hector Hodler. En la unua tempo de E en S., ni vidas aperi
nomojn de E. Failletaz (unua prez. de SES), de profesoro Hug (Fribourg), de
T. Renard (Genve), en kies domo lois D-ro Z, de S. Feierabend (Bern).
Nomo preska forgesita estas tiu de Jean Borel (Vaumarcus), kiu estas la
950
fondinto la E-eldonejo en Berlino (Moller & Borel) nuna frmo Ellersiek. Jean
Borel verkis la plej uzitan germanan gramatikon (Vollstandiges buch). Aliaj
pioniroj estas: Ren de Saussure (Genve), Jakob Schmid (Bern), Ed. Stettler
(Bern), la fratoj Stroele, (el kiuj Georges Stroele estas la talenta recenzisto de
Esperanto). En laboristaj rondoj kaj efe en Zrich la nomo de Karl Jost
restas kiel pioniro kaj kiel plej energia kontraulo de Ido. Inter instruistoj en
germanlingva parto de S. estas Heinrich Fridor (Zrich).
Periodaoj. De 1902 aperas Svisa Espero kun kelkfoja interrompo.
Plej ofe posedao kaj sekve riskao privata, i konis luksan tempon,
kiam Ren de Saussure eldonis in. Sur kreta papero kun koloraj bildoj, arte
aranita la la gusto de la tiama tempo, tiu i periodao konkludigus falsan
situacion. Estis la tempo de oferemo - granda. Oni kredis, ke sufas ioma
puo kaj la venko estas proksima. Inter tiuj, kiuj oferis multan monon por la
gazeto, ni citu Karl Jost, kiu dum jaroj eldonis in kun multa monperdo.
Sed en S. aperis alia periodao, kiu en sia speco estas pruvo por ekzistebleco
kaj ia malo, de speciala revuo. Estis la Scienca Revuo, lerte redaktita kaj
pagita de Ren de Saussure. Dum sep jaroj aperis tiu i revuo por fne iri en la
manojn de frmo Hachette. Kaj esis aperi en 1914 Esperanto, la organo
de UEA estas anka svisa produktao se ne la preseja vidpunkto
almena la deveno. Fondita de Paul Berthelot, Hertor Hodler akiris in en
1905 kaj faris in la centra organo de la praktikuloj. i estas unika periodao
jam pro sia migrado: presita komence en Francujo, poste en Svislando, poste
en eoslovakujo, en Germanujo, en Belgujo, kaj fne denove en Francujo,
kio ravigas la proverbon. Oni revenas iam je sia unua amo.
Presaoj svisaj. La fakto, ke S. estas lingve ano de la najbaraj landoj, ne
kuraigis la eldonistojn. Kaj sekve ne estas multaj verkoj, kiuj aperis en la
lando mem. Aperis lernolibroj de svisaj atoroj kaj en S.: Hopf
(Anfangsrnde), Jost (Lehrbuch), Perlet (Lehrbuch), Schmid (Briefe),
Privat (Manuel). Inter svisaj verkistoj E-aj Privat estas la plej konata, (Tra l
silento, Karlo, Kursa Legolibro, Ginevra, Esprimo de sentoj, Historio
de E, La Vivo de Z k a.). Se ne aperis multaj verkoj kaj rimarkindaj, tamen
S. havas la honoron esti la centro por la praktika agado, el kiu fuis la efa
dokumento de la movado: la Jarlibro de la E-Movado, kiu evoluiis de
simpla libreto de 24 paoj al dika volumo kelkcentpaa. Unika estas losilo de
E en la 4-a, kutime forgesata lingvo de S., latinida idiomo kun etruskaj
951
restaoj, parolata en Grizono.
Universala Esperanto-Asocio. S., por multaj ne-svisoj idealo de
intergenta kunvivado harmonia, estas denature destinita doni hejmon al la
centro de la E-Movado. Tion d-ro Z mem jam antavidis kaj la faktoj pravigis
lin. Fondita la ideoj de ne-svisoj, UEA montras tiom da tiaj trajtoj svisaj,
ke oni ne povus ja paroli pri i, ne pensante al la lando de la sidloko. Estas
felia kunio de multaj faktoroj, kiuj igis la urbon enevo centro de la mo-
vado, kiel i fariis centro de aliaj tre gravaj movadoj internaciaj ka fne
sidejo de intertataj organizaoj, Ligo de Nacioj, Int. Labora Ofcejo. (Pri UEA
v. apartan artikolon).
E-istoj en Svislando. La jam aluditaj ecoj de S kaj la centrigo de la
movado, kazis, ke en S. vivas dare a por certa tempo, alilandaj E-istoj.
Multaj samideanoj alilandaj studis en S. kaj iuj konatiis kun E dum studado
tie i. La centrigo de la movado alvenigis konatajn E-istojn, kiuj por certa
tempo a dare restas tie i, inter ili Renaud Richez, Andreo Cseh, Petro
Stojan, Robert Kreuz k. a.
Kongresoj. En S. okazis tri UK-j: la 2-a en Genve, 1906, la 9-a en Bern,
1913, la lasta antamilita kongreso, la 17-a en Genve, 1925. Prezidis la duan
kongreson pastro Schneeberger kaj estas fksita dum i la kreo de la
Konstanta Kongresa Komitato. Oni fondis sub la impulso de generalo Sbert
la Sciencan Asocion E-istan, kiu konis poste tre belan, evoluon. La naan
kongreson prezidis konata pioniro Jakob Schmid. i estis la fno de la bataloj
pri reformoj, esprimita per deklaro de fdo al la Lingva Komitato. Fine la 17-
an kongreson en Genve, prezidis d-ro E. Privat. Inter la serio de kongresoj la
eneva estis la plej bela kaj plej harmonia. Dum i estas inagurita la Somera
Universitato, ideo de Privat.
Fremdaj E-istoj. S., turisma kaj restada teritorio altiris anka fremdajn
E-istojn, u por studi, u por ripozi kaj restadi pli longe. Aro inter tiuj
samideanoj okupas hodia gravajn postenojn en siaj landoj kaj ojige estas
konstati, ke iuj memoras kun plezuro la tempon pasigitan en S.: Devjatnin,
Evstifeief, d-ro Ostrowski el Yalta, f-ino Sarapova el Kostroma, s-ino
Umanski el Odessa, fdela anino de La Stelo en Genve, d-ro Schacht
(ernauti), I. H. Krestanof, Pirdop, infanoj de d-ro Zamenhof, d-ro Emiljan
952
Loth, Pabjanice kaj multaj aliaj.
Skismo. La jena priskribo ne estus kompleta, ne menciante ion pri la
skismo kazita en 1907 per la apero de Ido. En S. i kalkulis aron da fervoraj,
por ne diri fanatikaj defendantoj. Inter la kondukantoj ni citu pastron
Schneeberger, parlamenta stenografo, eks-prezidinto de la Svisa E-Societo, la
komerciston Anton Waltisbhl en Zrich, fne la idistan pratotipon Albert
Ntzli en Zrich. Aliaj konataj personoj, malpli inter la E-istoj sed en publika
vivo estis la fratoj Wenk en Basel, el kiuj unu revenis al E per solena deklaro
okaze de la naa kongreso en Bern. La diskutoj kaj disputoj kun la idistoj far-
iis plej akraj en Zrich kaj efe inter du personoj: Notzli kaj Karl Jost.
Rerigardante, oni povas diri, ke la forblovon de la idisma danero oni dankas
en germana S. al la persista, obstina kaj preska fanatika laboro de Karl Jost.
Hodia la idisma movado iam konsiderinda pro la nomo de kelkaj favorantoj
kaj timinda pro la batalforto de aliaj, estas komplete disblovita. GEORG
AGRICOLA.
Sygnarski Mieczyslaw, polo, instr. Nask. 30 nov. 1889. Unu el la plej
fervoraj prop-istoj de E inter instruistoj kaj en lernejoj. 117 prelegoj ekde
1920. Gvidas kursojn; de 1931 pli ol 800 lernantoj. Verkis lernolibron por
gimnazianoj, de la ministerio aprobitan, trad. romanon Kiu kulpas de
Reytan.
Szentmriay (sentmrjai) Dezs, hungaro, efapelacia juisto. Mortis
en? Prez. de HES, 1908-11. Tre multon klopodis e ofcialaj faktoroj por E.
Szilgyi (sildji) Ferenc, (ps. Silabo, Silag, Sife, Fersil, F. S), hungaro, d-
ro jura, redaktoro, E-instruisto. Nask. 1 febr. 1895 en Budapest. Estis ofcisto,
longtempe senlabora. Estis efsekr. de la Lit. Societo Vajda Janos.
Kuulaboranto de diversaj hungaraj gazetoj. E-isto de 1924. (1. H. Heroldo,
1930, n-ro 5.) Komence li agadis en la ofcista grupo de HESL de 1929 en
HES altnivelaj lit. vesperoj kaj konstanta kursgvidado.). En 1932 li komencis
instrui la la memverkita lumbildmetodo (v.) kaj de la sama tempo gvidas
sukcesajn kursojn en Svedlando; dum unu jaro 20 kursoj kun . 500 kursanoj,
kaj 32 prelegoj plejparte pri Hungarujo. Kunlaboraoj en H. Heroldo,
HDE, Litova E-Revuo, Pola E-isto, Sveda E-Gazeto kaj L. M., kies
red. li estas. Verkoj: Poemaro el Hungarlando (poemtradukaoj), 1929;
953
Pentroarto en la Malnova Hungarujo, traduko de rie ilustrita verko de
Genthon, 1932; Trans la Fabeloceano, originalaj noveloj kaj poemoj, 1932;
sprita lernolibro, 1932; kunlaboro al Hungara Antologio, 1933. Kunlaboris
anka al la Sveda Antologio; lia novmetoda gramatiko aperis en 1935.
efunlaboranto de la Enciklopedio.
Szilgyi Jen, hungaro, d-ro advokato. Nask. 27 sept. 1877 en
Temesvr (nun Timioara en Rum.). E-isto de 1908. efsekr. de HES de 1933,
jura konsilanto de diversaj ES-j.Anka lia edzino agas aktive por E.
Szmurlo (murlo), Vladimr von, ruso, relvojineniero. Nask. 15 jul.
1865 en eljabinsk (Siberio), mortis 27 febr. 1931 en Riga. Studis en
Peterburgo. Post rusa revolucio lois 1905-1908 en Stuttgart, de 1908 en Riga.
Volapkisto, tre frue aliis al E. Iniciatis la unuan literaturan E-konkurson en
Peterburgo, 1896. Eld. Bibliotekon de L. I. E 1895, Jarlibron E-istan, 1897, E-
an Universalbibliotekon, 1910-1914, kolekton de E-originalaoj Verda
Radio, 1911. Fondis 1910 kaj prez. ES Riga Stelo UEA-del. en Riga,
1910-15. Kunlaboris en La E-isto, Int. Scienca Revuo, L. I., Scienca Ga-
zet, red. kaj eld. revuon Riga Stelo, 1910-1911. Verkis ANA Alfabeta
Nomaro-Adresaro (unua provo de E-enciklopedio), 1916. Kompilis
Komplementan rus-E-an vortaron, 1916. Dum siaj lastaj jaroj precipe
interesiis pri iuj sistemoj de L. I.


954

ako. La akludo estas unu el la fenomenoj, kiuj proksimigas inter si la
homojn kaj naciojn same kiel la lingvo. i havis jam en la antikvaj epokoj
grandan signifon en la int. sociaj rilatoj. i estis la unua amuza okupado, per
kiu kuraadis la akludantoj migri en fremdajn landojn, por mezuri siajn
fortojn la la sama maniero de la nuntempaj sportistoj. Historiaj verkoj
aludas multofe pri tiaj okazintaoj. T. Hyde raportas en sia verko, (1694) ke
la jugoslavoj e koresponde ludadis kun la komercistoj Veneciaj.
Al la ako dediis sian atenton jam Z, kiu en 1892 aperigis en La E-
isto kelke da akproblemoj. Same okupis sin pri la ako en 1910 la German-
Astria E-isto, kies akfakon gvidis S. Steiner. En la plej nova tempo estis
HDE kaj La Sulo, kiuj okupis sin per la akaoj. Gravan atenton por tiu i
ludo montris UEA per fondo de modela akangulo en 1921 en sia ofciala
organo. i tiu akangulo estis seninterrompe darigata is 1927. in red. per
sia akarto jam konata faka verkisto Fr. Hjek el Praha. La angulo reproduktis
ne nur la kutiman materialon, sed alportis anka sufe da originalaj
problemoj de alta arta nivelo. Aktive partoprenis en i 170 s-anoj, aparte-
nantaj al 35 nacioj.
Al la III-a kongreso de la tutmonda organizao de la akistoj, 1926 en
Budapest, estis proponite de P. Balknyi kaj Fr. Hjek uzi E-n por la organizaj
aferoj. La propono ne estis por la nuna tempo akceptita, sed la organo de la
federacio klarigis sin preta akcepti kunlaboraojn presotajn en E.
E montris anka novan vojon al la aka problemarto, ebligante la kun-
laboron de diversaj problemskoloj. Tion oni povas vidi ekz. e Bailey kaj
Hjek. Apude estas reproduktata karakteriza speco de simila problemo de tiuj
atoroj. Postulata estas sinmato per la 5-a movo. Al la motivo de B. donis H.
la surprizigan losilon kaj pliriigis la ludpovon de la nigra peono. La solvo
estas jena: l. Td4-d8, e7:f6, 2. eb-e7, f6-f5, 3. e7- e8D, f5:e4, 4. Kh5-f3, e4:f3, 5.
De8- b5, f3-f2m.; 3. . . f5-f4, 4. De8-f7, f4:e3, 5. Df7-f2, e3:f2m; 4... f4-f3; 5.
Df7-c4, f3-f2m. E aplikas la algebran sistemon de aka notado pro ia
enerala int. komprenebleco.
955

Koncerne la terminaron estu notite, ke estas plejparte obeataj la spertoj
de la miljara historio de sinsekva evoluo de la ludo. Tiel estis balda forlasita
la maniero, devenanta el la frua tempo de E, la kiu oni insistis traduki veran
a supozatan enhavon de la fakaj esprimoj. Tiuj esprimoj devenas plejparte el
la oriento, kaj ili estas kvaza la simbola tradicio de la akludo. Tial ne
perdiis la antikvaj radikoj el la vorto ono (rememoras la antikvan pedon),
kuriero, damo (ne reino), kampo, aroko (rememoras ro a rocco), pado (S.
Franz, patt), mato a smato (Paluzie proponis mato, kiu estas plimallongigo
de akmato. Hjek uzas smato, ar la radiko mat signifas nian mort, kiu
ofe transiras en la naciaj lingvoj en smert. Per la sammaniera antameto de
la litero s estas celata diferencigo inter la du konataj samsonantaj vortoj.)
Per originalaj laboroj el la sfero de la aka problemo reprezentis sin el
la E-istaj vicoj H. T. Baile , W. Chmellarz, J. Paluzie, Fr. Hjek, J. Smutn.
aka literaturo en E: Paluzie: Sesdek akproblemoj, kun bona faka
vortaro kvinlingva, kompilita helpe de F. Pujula Valls, Barcelona 1909. Un
artista en Ajedrez, hispanlingva biografo de la akproblemisto V. Marin, kun
traduko E-a, Barcelona, 1913. Te Chess Review, Manchester, 1907,
enhavis specialan akfakon en E, red. de alia bona akverkisto kaj E-isto E. T.
Blanshard. (La cititaj verkoj mankas el BIL)
FR. HJEK
Noto de M. C. Butler. Mato ajnas pli bona, ol mato.
amla Ji, eo, ofcisto de Radio-stacio en Brno. Nask. 17 sept. 1913
en Brno. E-isto de 1927. Ofe parolis en E-a disadigo el B. Tradukis plurajn
tekstojn por disadigo. Verkis brouron ea-E-an Per potmarko kaj E
ekkonu la mondon, 1934.
apiro Jakobo, urnalisto en Bialystok, prez. de la unuio de urnalistoj
por la B-a regiono. Nask. 26 okt. 1897. Dum 1919-21, sekr. de sia urbo, li uzis
iun okazon por kolekti datojn pri la naskio de Z. Li sukcesis elmontri al la
956
urbestraro kaj anka al aliaj ofcialaj faktoroj la gravan signifon, ke Z naskiis
en tiu pola urbo. Sekvoj: strato kaj memortabulo pri Z kaj plano de granda
monumento, postkongresoj ktp. S. estas tre agema efdel. de UEA, prez. de la
loka EG de pli ol 10 jaroj. Lia prop. laboro estis plej signifa dum la
mondmilito; la la tiamaj spertoj li kompilis la verkon La mondmilito kaj E,
1915. Li estas unu el la plej humorstilaj E-istoj, sub ps. Joo publikigis
Babiladoj de bonhumora Zamenhofano; verkis anka Humoraj
Felietonoj. Li kunlaboras al L. M. kaj aliaj E-gazetoj. Dum la Int. Floraj Ludoj
li estis ofe premiita.
E. WIESENFELD.
arapova Anna, rusino. Nask.1863, mortis 1923. Tre fervora prop-
istino en Kostroma. i multe kunlaboris en la E-gazetaro. En apartaj libretoj
aperis iaj tradukoj Kakaza kaptito; La morto de Ivan Ilji de Tolstoj kaj
E kaj Vegetarismo. Dum la milito i lois en Svislando kaj ia reveno al
Ruslando en 1920 multe helpis al restarigo de int. Erilatoj post la milito inter
rusaj kaj alilandaj E-istoj.
atunovskij Samuil, sovetiano, hebreo, matematikisto. Nask. 1859,
mortis 1929. Li laboris en Germanujo kaj Svislando, poste lois en Odessa
kiel privatdocento en ties Univ. Post la revolucio . fariis prof. en instituto de
popolklerigo kaj en politeknika instituto en O. Atoro de gravaj verkoj pri
matematiko kaj logiko. Pioniro de E en la unuaj jaroj de E-movado en O. li
vigle kunlaboris kun V. Gernet kaj A. Kofman. En 1897 li partoprenis en
juanta komitato de lit. konkurso de la Peterburga ES. Kunlaboris al la Fund.
Krestomatio.
avinskij Timofej Aleksandrovi, ruso. Nask. en 1862, lois en
Melitopol, poste en Petrogrado, mortis pro malsato kaj aliaj travivitaj krizoj
en 1921. Fervora E-isto jam de la unua epoko. Estis prez. de M-a flio de la ES
Espero. Multe tradukis kaj verkis en E, redaktis lit. almanakon Verda
Radio kaj eldonis artiste presitan de li mem hektografe, revuon Feo.
i. Romano de H. R. Haggard, trad. de G. J. Degenkamp. 1934, 278 p.
Majstrao de angla literaturo... La lingva stilo estas fua. . . Kiel E-a
literaturao la verko entute estas bona. . . Kiel traduko tamen, i malaukcesis. .
957
Neniu traduko estu entreprenata de alilingvano. (M. C. B., Te British E-
ist, nov. 1934.)
ibajama Kei, japano, bonzo. Nask. 30 nov. 1894 en Kyoto-si. E-isto de
1925. Sekr. kaj unu el la fondintoj de J. Budhana Ligo E-ista. Red. de La
Lumo Orienta. Verkis: Historieto de la Nanzeni templo. La dek bildoj de
Bovpatado, 1930.
idani Bahmen, persa princo en Teheran. Unu el la pioniroj de E en
Pesujo. Estante bahaano, en 1919 li sciiis, ke Abdul Baha rekomendis al siaj
adeptoj lerni E-n. Post kelkaj monatoj li jam posedis E-n, kaj komencis
propagandon inter la bahainoj. En 1916 li havis inter ili 10 instruistojn de E.
Samjare li edziis je E-istino, Muu1 Mossover.
idlovskaja Maria Ivanova, rusino, sanitara statistikistino (en
Dmitrov). Ellernis E-n en 1907. En 1908-12 iusomere entreprenis E-
vojaojn en Germanujon kaj Hungarujon. Prop. kaj kursgvida laboro. i faris
tradukon de . 100 literaturaoj, el kiuj 9 aperis en apartaj eldonoj, 38 en
diversaj gazetoj kaj multaj ankora en manuskriptoj; la plej gravaj: Princo
Serebrjanij de A. Tolstoj, La sono de Makaro de V. Korolenko kaj La
kapitanflino de A. Pukin.
idlovskij Konstantin Ivanovi, (ps.: Iks Voldi), ruso d-ro, kuracisto,
frato de S. M. I. Nask. 20 febr. l858 en Kazanj, mortis 9 apr. 1920 en Moskva.
Ampleksa fakliteratura agado. E-isto de 1899. Laboris multe por TEKA,
verkis artikolojn pri E, parolis en E dum la int. med. kongreso en Budapest,
1909.
igemacu Takizo (-zoo), japano, dir. de ovila kompanio. Nask. 9 apr.
1901 en Hygo-ken. En jul. 1923 gvidis E-kurson por Oomoto-anoj, kio estis
la unua pao de E en O-ismon. (Kuw.)
i klinias por venki. Unu el la plej bonaj anglaj komedioj, de Gold-
smith, trad. Motteau. 1904, 79 p.
imizu Kacuo, japano, estro de agronomia lernejo, Hiratuka. Unu el la
dir. de JEI. (Kuw.)
958
imomura Joii, japano. Nask. 15 jan. 1909 en Nagoya. Laboris e E-
fako de Kiboa, Tky. Lastatempe multe tradukis nuntempajn literaturaojn:
Infanmurdo, teatrao, 1930; Unu Bileto, detektiva rakonto, 1930; Ora
Masko (same), 1931.
indo Seitaro, japano, unuaklasa importisto. Nask. 14 marto 1902 en
Osaka-si. E-isto de 1919 kaj aktive kunagas kun la tutmondo. Prezentis al
Komerca Universitato de Tky kursofnan tezon pri int. lingvo kaj komerco
kaj provon de Ekonomia Terminaro. 1927 kun aliaj fondis kaj gvidas Osaka
E-societon, kiu estas la plej potenca, bone organizita el iuj lokaj grupoj en J-
ujo. eestis la UK en Budapest, 1929. Per bela, forta voo faris E-radiokurson
de JOBK por 1931 kaj 1932 iufoje pli ol dekmil tekstoj venditaj. Prezidis
diskutojn e kelkaj J E-kongresoj.
irjaev Ivan Genadievi (ps. Ivan Malfeliulo), ruso, unue instr., de
1904 pastro vilaa en Vologda. Nask. 11 apr. 1877 en Vereteja, gub. Jaroslavl,
mortis 23 okt. 1933. Post lia morto 6 nov., 11 nov. kaj 1 dec. pastro K. M.
Kolobakin okazigis di-servojn en E je lia rememoro en la preejo de
Lomigory. E-isto de 1895 kaj dum sia tuta vivo li seninterrompe uzis E-n.
Partoprenis la lit. konkursojn de SFPE, La Ondo de E, Int. Floraj Ludoj, ktp.
Kunlaboris al L' E-iste, L. I., La Lumo, La Ondo de E, Kataluna E-
isto, L. M., ktp. Verkoj: Sep rakontoj, 1906; La ciganino, rakonto en
brajla preso, 1907; Tra la loko ensorita, 1913, Forta impreso, 1914 kaj
Peko de Kain, 1933, iuj tri originalaj rakontoj. Gravaj tradukaoj restis en
manuskripto: Fratoj Karamazov de Dostojevskij, Milito kaj paco de L.
Tolstoj, Liturgio la la ordo de S. Johano Orbuulo. Al li apartenas anka
grava iniciato: dum daro de kelkaj jaroj is majo 1930 li kompilis 2092
alfabete ordigitajn artikoletojn kaj artikolojn sub titolo E-Enciklopedio. Tiu
i laborao fariis la kerno de la nuna Enciklopedio kaj pro siaj meritoj li
ricevis la titolon iniciatinto-efredaktoro.
imanov Ivan D., bulgaro, d-ro, univ. prof. de literaturo, eksministro
de la instruado. Nask. 22 jun. 1862 en Svitov, mortis 23 jun. 1928 en Oslo.
(Norv.). Donis senrezerve sian apogon al la E-movado kaj multfoje
demonstraciis sian E-istecon. En 1912 prelegis pri E en la Univ. de Sofa
(aperis en brouro, tri eldonoj). Estis honora prez. de BEA.
959
karvan Albert, slovako, d-ro, kuracisto, verkisto. Nask. 31 jan. 1869
en Tvrdon, mortis 29 marto 1926 en Liptovsk Hrdok. Verkis kaj eldonis
kun Evstifejev la slovakan tradukon de Fundamento (1907), kiu estis la
unua libro slovaklingva pri E.
losiloj. Bonan ideon havis la brita propagandisto Herbert F.
Hveler. Estas la losilo de E, malpeza kaj malkara eldonao, kiu estas
aldonebla al letero. Ekzemple E-isto skribas al iu en lando, kies lingvon li ne
komprenas. Li skribu en E, kaj aldonu la losilon. Tio estis la primitiva ideo,
kiu certe varbis al nia movado pionirojn en multaj lokoj. La la angla elparolo
de komencliteroj de 1 eldonintoj oni nomis tiujn libretojn efe-losiloj
(La UEA-Jarlibro 1930, p: 45.) La losiloj havis gravan rolon precipe anta la
milito, nuntempe plenumas gravan servon efe la losiloj en malgrandaj,
ekzotikaj lingvoj, kies E-a losilo ofe estas la unua serioza pionira pao. La
losiloj enhavas la mallongan gramatikon kaj vortaron nacilingvan E-an, la
arano kaj aspekto de la libretoj estas similaj. La aperigon de la losiloj pri-
zorgis de 1925 ICK, nun UEA. La la normo de ICK is 1933 ekzistis losiloj
en 26 lingvoj. Kelkaj losiloj presiis en multnombraj e-roj, ekz. la sveda is
1933 en 140 miloj. (l. la kajerojn de la Ofciala Dokumentaro.)
murlo. v. Szmurlo.
picer Mavro, kroato, majoro en pensio en Zagreb, 71 jara. Pioniro,
fondis en 1908 la organizon Unuio de kroataj E-istoj en Zagreb, eldonis
samjare lernolibron kaj brouron. En 1909 verkis gramatikon kaj redaktis
gazeton La Kroata E-isto. En 1912 eldonis la antologieton Kroataj Poezi-
aoj, en 1932 aperis de li traduko de la nacia hero-eposo La Morto de Smail
Aga engii de Mazurani. Originalaj poemoj, recenzoj kaj prop. artikoloj.
tamers Rudolfs, latvo, telegrafa ofcisto. Nask. 1895. E-isto de 1924.
Fondis 1929 E5 Estonto en Liepaja. Kursgvidanto. Del. de UEA en L. de
1933.
tato kaj Revolucio. De Lenin, el la rusa trad. Demidjuk. 1926, 150 p.
Tiu energia pledado estas efe komentaro de paoj erpitaj el Marx kaj
Engels. La tuto apogas sin sur senesa akra kritiko de l demokrataj
960
socialistoj. La traduko estas taga. (U S., ,E , 1926, p: 13.)
upichov Julie, eoslovakino, pens. faka instr. en Praha. Nask. 27
jan. 1884 en Studenice. E-isto de 1907. Fondis E-rondojn. Propagandas
precipe pere de gazetoj (efe porinfanaj kaj instrufakaj). Grava sukceso: de
marto 1929 aperas preska iusemajne E-rubriko en la granda urnalo
Nrodn Politika. Verkis lernolibron, lernolibreton por junularo, E-
konversacian libron, ampleksan legolibron, prop. brourojn ktp. Kunlaboris al
La Progreso, Kulturo, E-ista Voo, Germana E-isto, Int. Ped. Revuo,
ktp. En 1920-23 i eldonis monatan prop. gazeton E-sk Zpravodaj.
ustr Jaroslav, eoslovako, komercisto-detalisto en Praha. Nask. 6
dec. 1901. E-isto de 1917. Partoprenas aktive en prop. de 1921 kiel funkciulo
de AE, UEA kaj aliaj organizoj. De 1927 prez. de EK en Praha, de 1932 en.
sekr. de AE. Komerca reprezentanto de HDE en Praha.
vebo. v. Ritmo.


961
T

TAGE, faka asocio de la E-istaj instruistoj. v. lnstruistoj.
Tago de la libro. Dum la UK en Danzig, 1927, J. Baghy pere de P.
Balkanyi proponis, ke la 15-a de dec. (naskitago de Z) estu iujare la tago de
la E-literaturo, do festo de la libro. La kongreso unuanime aprobis la ideon
kaj jam dum tiu jaro la E-istoj aranis librofeston en la tuta mondo je tiu
dato. De tiam oni konsideras morala devo de iu vera E-isto, okaze de tiu i
tago aeti minimume unu E libron.
I. IRJAEV
Tagulo, ps. de Hyams. v.
Tagbltt Bibliotek estas la nomo de libroserio, eldonata de Steyrer-
mhl Verlag, granda eldonejo en Wien. En tiu serio aperis en la redakto de
Dr. Emil Pfefer 20 numeroj. Ili estas iuj dulingvaj verkoj celantaj instrui al
germanlingvanoj E-n kaj multaj el ili atingis eldonkvanton de 15.000. La
unua aperis en 1925, la lasta n-ro en 1931.
TAK Tutmonda Asocio Kolektanta. v. Kolektado.
Takcs (taka) Jzsef, d-ro, hungaro, (dent) kuracisto. Nask. 24 jul.
1890 en Nagyigmnd. E-isto de 1909. De 1910 laboras aktive. En 1913 li
batalis kontra Marich. En 1914 sekr. de HES. Post la milito efsekr. de HES
is 1928 kaj red. de H. E-isto, 1923-26. Red. de Tutmonda Kolektanto kaj
prez. de TAK. Red. de H. Heroldo 1932-34. Verkis E-H vortaron, prop.
brouron, katalogon de la E-a gazetaro (1934).
Takagi Hiroi, ps. de Ooima-Joio (v.)
Takahai Kunitaro, japano, ineniero. Nask. sept. 1866 en Kuroisi, Ao-
mori-ken. Por akceli la disvastigon de E kaj anka por la atoritato de J.
lingvo, energie bataladas bue kaj skribe kontra instruado de fremdaj
962
precipe angla lingvoj en mezgrada lernejo en J-ujo. Li bedaras: se Z
estus scianta J. lingvon, li povus esti trovinta ion utilan por sia gramatiko,
kvankam nun E elparolo kaj aliaj estas similaj al J. lingvo. Al int. teknika
kongreso, Tokyo, 1929, li prezentis kun aliaj proponon pri akcepto de E.
Takakusu Zyunziro (uniroo), japano, emerita prof. de Imp. Univ. en
Tky, membro de Imp. Akademio, atoritatulo de la sanskrita lingvo.
efompilanto de atentika teksto de inlingva tripitako. Estis unu el la dir.
de JEI.
Takeui Tookii, japano, pentristo. Nask. 17 dec. 1895 en Yamanaka,
Isikawa-ken. E-isto de 1915. Liaj du klopodoj: enkonduko de E en elementajn
lernejojn (verko: Provo de la Unua Legolibro, 1932) kaj realio de budaismaj
verkoj en Z-a lingvo (verko: Budao, 1933; Budaisma Fakvortareto, Notoj
pri sonoj kaj Literoj de Sanskrito, 1934).- (Kaw)
Talmey (taimi) Max, d-ro, usonano. Fondinto kaj prez. de EG de urbo
New York en 1905, atoro de lernolibro, estis ano de LK de 1905.
Tautminen Aino Elmi, fnnino, instr. Nask. 1 majo 1884 en Mikkeli.
efa intereso: porabstineca laboro inter infanoj. E-isto de 1908. Kursoj por
infanoj kaj plenauloj. Prez. de E Ligo de Finnaj Instruistoj, estrarano de EAF.
La komuna hejmo de i kaj Tyyne Leivo, estis astama renkontejo de en- kaj
eksterlandaj s-anoj dum multaj jaroj, kiam kluba vivo en Helsinki ne ekzistis.
Tarantkov Anna, eino, ofcistino en Praha. Nask. 12 febr. 1899 en
Nov Losimthal. E-isto de 1923. Aktive kunlaboris en komitatoj de AE, kaj
loka klubo, verkas en prop. gazetoj, multe vojais.
Tarnow (tarno) Paul Friedrich Wilhelm, germano dipl. ineniero,
mainkonstruestro kaj provinca konsilanto de mainaferoj en Dsseldorf.
Nask. 17 jul. 1881 en Barmen. Prop-is E-n en Hannover, Super-Silezio, El-
berfeld, Dsseldorf ka Kiel. Fondis: 1907. EG en Hannover kun pli ol 100
anoj estis la prez. is 1909. Kunfondis en 1908 en Lneburg la Nord-
Okcidenta Ligo-n kaj fondis en sept. Super-Silezia E-Ligo-n kaj en 1911 en
Elberfeld la EG Verda Stelo. Partoprenis je la fondo de UEA en 1908 kaj estis
ia del. 1908-10 kaj 1928-hodia. Estro de la ekspozicia fako de GEA
963
1910-21. Prez. ekde 1912 la int. Asocion de E-istaj Fervojistoj. eestis 8 UK-
jn. Posedas unu el la plej grandaj E-aj bibliotekoj kun pli ol 2.000 volumoj kaj
la plej grandan arivon de la mondlingvaj gazetoj, gvidiloj kaj katalogoj (nur
tre malmultaj mankas). Red. de la E-Kolektanto, 1922, kunlaboranto de
diversaj gazetoj. efunlaboranto de la Enciklopedio.
Tatterley. Romano de Tom Gallon, el la angla trad. A. Wilson. 1912,
198 p. Lia heroo, avarulo, povas vidi reale per propraj okuloj tion, kio okazas
sur la tero post lia ajna morto. Preska lasilaba traduko. . Oni tro vidas la
anglan ostaron sub la E-a hato. (Ned Katryn, L. I., 1913, p: 159.)
Taubman Josef, germano eosalovaka. Verkis lernolibrojn, 1913,
1920; kompilis E-a Krestomitio, 1921. Estis red. de Marto de 1910
(Haida).
Taussig (tasig) Alexander, astriano, farmacia magistro. Nask. 24 ag.
1865 en Temesvr (Hung.; nun Timioara en Rum.). Estis kas., del. poste hon.
ano de Unuio-Wien. Vicprez. de Laborkomitato de Vienaj ES-j. Nun
vicprez. de Viena E-Unio. Tradukaoj kaj originalaj artikoloj aperis en A.
E-isto, HDE kaj ,E.
Teatro. La unua teatra prezentado en E okazis 27 sept.1896 en
Smolensk, kie junaj E-istoj ludis komedion Unua brandfaristo de L.
Tolstoj, trad. de V. Burenkov. Tio estis nur komenco primitiva. Serioza
prezentado de teatraoj en E komenciis en 1905, kiam dum la 1-a UK sep
diversnaciaj amatoroj ludis La edzio kontravola de Molire. La efa kaj
preska unusola ebleco por prezenti teatraojn en E, restis dare la UK-j, kie
oni ludis ofe anka profesiaj aktoroj diversspecajn teatraojn, kiujn la mult-
nacia askultantaro akceptis preska iam kun granda entuziasmo. Provoj
por organizi aktoraron, kiu ludus en diversaj landoj E-lingvan programon, is
nun havis nur efemeran vivon. Sur la tereno de la perradia teatrao signas
promesplenan iniciaton la aktorgrupo e Radio-Brno. v. Trakt.
Teichfeld (tejfeld) Ignaco, polo, in. Nask. 1874. Fervora prop-isto.
Multjara del. de UEA. Verkis lernolibrojn en pola, germana, franca kaj angla
lingvoj, kaj manoliston sub titolo Bonan Apetiton.
964
TEJA Tutmonda E junulara Asocio. v. Junularo.
TEKA Tutmonda E-ista Kuracista Asocio, v. Medicino.
Teknika Medicina Vortaro. Verkis Briquet. 1932. 360 p. Enhavas 3675
radikojn kun necesaj klarigoj en E, kun derivaoj kaj tradukoj en diversaj
lingvoj.
Tekniko, v. Scienco kaj Tekniko.
Telefono, v. PTT.
Telegrafo, v. PTT.
Telling Jakob, nederlandano, potofcisto. Nask. 25 nov. 1866 en
Oldehove, Groningen. E-istiis post la milito. En G. kunfondis EG, poste en
1929 transloigis al Rotterdam. De 1931 efdel. de UEA. Kursoj, artikoloj,
laboro por ILEPTO, organizo de karavanoj kaj vojaoj.
Tellini Ailo, italo, d-ro en natursciencoj, naturisto, geologo. Nask 25
febr. 1866 en Udine. E-isto de 1901. L. K. Korespondanto de la Akademio por
ladina lingvo. Komitatano de UEA is kiam la registaro permesis aparteni al
int. institucioj. Anta la milito li faris centojn da prop. paroloj en Venecio kaj
Emilio kaj kelkajn dekojn da rapidaj kursoj. En 1912 li fondis la Italan
Katedron de E. Dum la netraleco de Italujo li peradis la korespondadon
inter la militkaptitoj, internigitoj kaj iliaj familioj. Li tradukis verkojn de
Pellico, Rajberti, Nievo; kompilis gvidlibron de Ravenna, gramatikon kaj
sintakson de E, plenan E-I-vortaron. Estas preta por la publikigo kolekto de
pli ol 1500 popolkantoj (parte de li kolektitaj) de italaj slovenoj, kun interlinia
traduko E-a.
Tenisov Vitold Konstantinovi, ruso, eksofciro. Nask. en 1872, mortis
25 nov. 1922. E-n ellernis en 1893 en Ninij kaj altiris multajn ofcirojn al E.
En multaj urboj agis por E. Siajn lastajn jarojn li pasigis en malrieco en
Barnaul (Siberio), kie fondis EG-n kaj eldonis maneskribatan rondirantan
gazeton Fajrereno.
965
Tenisson Jaan, estono, antae tajloro, nun kampulo. Nask. 30 sept.
1864 en Viljandimaa. Kiel patista knabo lernis volapkon. E-isto de 1891.
Unu el la unuaj E-pioniroj en Estonujo. Iniciatis la movadon en Narva, kaj en
la tuta lando. Eldonis je propra kosto E-aojn kaj propilojn, subtenis la
eldonadon de lernolibroj. Fondis en Narva la unuan E-librovendejon,
presejon kaj bibliotekon. Korespondis kun Z. Dum la estona-rusa milito en
1919 brulego detruis lian tutan havaon, la E presejon ktp. tiam li transloiis
al kamparo, malaktiviis, perdante pro la katastrofo siajn energion kaj
bonhumoron.
Tenneson (tenson) Paul, franco, prof. en Paris, mortis sept. 1905. Unu
el la kunfondintoj de SPPE (1898 kaj de la Pariza Grupo, 1900. Helpis al de
Beaufront, nome pri la ekzamenoj. Postlasis trad. de Molir: Le Malade
Imaginaire, neniam presita.
Teodorescu (teodoresku) Alex. Pr., rumano, advokato. Mortis sur la
batalkampo en 1916. E-isto de 1907, estis dariginto de la laboro de Robin
is la milito.
Teorio de Esperanto, helpilo por supera E-kursoj. Verkis V. Varankin.
929, 70 p. Enhavo: Enkonduko en la teorion de la int. lingvo; Genealogia
klasifko de lingvoj kaj etimologio de E-a radikaro; Fonetiko de E; Morfologio
kaj Sintakso de E.
Teozoho. Religiflozofo, klopodo por Diokono. En 1875 de Helene
Blavatsky kaj kolonelo Olcott estis fondita Teozofa Societo en Newyork, kies
celoj estas: 1. Formi kernon de universala frateco de la homaro sen distingo
de nacio, kredo, sekso kaj kasto. 2. Instigi al kompara studado de religioj,
flozofoj kaj sciencoj. 3. Esplori la neklarigitajn leojn de la naturo kaj
latentajn kapablojn de la homo. En 1411 fondiis anka Teozofa E-a Ligo,
kies celoj estas konigi E-n kaj T-u reciproke, uzadi E-n kiel int. lingvon de la
T-a Societo. En E aperis kelkaj brouroj pri T. kaj la ampleksa romano teo-
zofa Fatala uldo de Lionel d' Alsace. En 1913 aperis organo de TEL;
Espero Teozofa, en 1928 i havis sian 10-an jarkolekton. Pri la agado de
TEL en la lastaj jaroj mankas informoj.
Terminaroj, v. Lingva Komitato (parto: Teknikaj Vortaroj) kaj Scienco.
966
Terricabras (terrikabras) Josep M, kataluno, d-ro kuracisto. Nask. 12
sept. 1878 en Vic, mortis samloke 9 jan. 1928. E-isto de 1907, prez. de la loka
EG, membro de la komitato por gastigo de la astro-infanoj post la milito.
Prop. artikoloj.
Te Esperantist. Kvankam multaj aliaj landoj e ne tiel gravaj havis
jam E-ajn periodaojn, Anglujo restis komence retenema. Nur en nov. 1903
H. B. Mudie eldonis la 1-an n-ron de TE. La antaparolo estis skribita de la
fama publicisto W. T. Stead. Inter la tiutempaj E-aj gazetoj TE okupis altan
lokon, enhavante bonajn lingvajn artikolojn (ofe iom danerajn) kaj multajn
originalaojn de konataj E-istoj. Vol. 1. n-roj. 1-1 nov. 1903-dec. 1904-
l4xIV+224 p. Vol. II: n-roj 15-26, jan: dec.1905-l2xIV- -192 p. 24x19. Pro la
bono de la E-a movado en Anglujo Mudie faris la oferon, enkorpigi TE en
Te British E-ist en jan 1906.
P. TARNOW.
Te Esperanto-Monthly. Red. William W. Mann kaj de jan. 1914 W.
M. Page. Enhavis precipe kursojn kaj materialon por instruistoj (lingvostu-
doj, rakontoj, poezioj) Vol. I. 1913, IV+192 p. Vol. II. 1914, IV- --188 p. Vol.
III. 1915, 188 p. Vol. IV. 1916, IIXIV- -128 p. Vol. V. 1917-l3xIV+1 p. Vol. VI.
1918-13xIV+140 p. Vol. VII. 1919-l3xIV- 136 p. 24x15. En jan. 1920 TEM
estis enkorpigita en Te British E-ist.
P. TARNOW.
Te Esperanto Publishing Company Limited estas eldonejo, fondita
en februaro 1928 de E. Robertson, E. W. Willcocks kaj C. C. Goldsmith.
Nunaj direktoroj la samaj personoj kaj K. R. C. Sturmer. Kapitalo (sept.
1933.) pundoj 565: Dividendoj pagitaj 5%, 3%, 3%. Dum la sesjara ekzisto i
eldonis 13 literaturajn kaj du anglalingvajn verkojn, inter ili: Dickens: La Vivo
de Jesuo, unu el la plej belaj libroj E-aj. La orvaloro de iuj eldonaoj estas .
38: svfr.
Tevenin Lucien Jacques, franco, fakestro por int. komerco. Nask. 15
apr. 1891 en Nervieux, Loire. E-isto de 1907, aliis al EG en St. Etienne en
967
1910, nun ia vicprez. Du jarojn sekr. de Rodana EF. Trad. prozon kaj versojn
el la franca literaturo, el kiuj aperis en L'Eclaireur du Soir (Nice), La Tribune
E-iste, La Ligilo, Pola E-isto.
Tieme et Cie presejo-eldonejo en Nederlando, eldonis preska iujn
verkojn de H. J. Bulthuis, la tradukon de Odisseias (Manders) kaj vortarojn,
gramatikojn kaj laste nederlandlingve la verkon de E. Aisberg: Fine mi
komprenas la Radion. La de i eldonitaj libroj estas iuj ampleksaj, belaj kaj
tial i atingis famon, malgra ke la tuta eldonita verkaro ne atingis dekon
dum la agado. La vendovaloro de tiuj libroj estas . 60: frsv.
Tilander Harald Josias Eusebius, svedo, presisto, redaktoro. Nask. 25
okt. 1877 en Breared, blindiis 13-jara. Lernis la presadon de porblindulaj
libroj. En 1908 li iis red. de sveda blindula iusemajna gazeto kaj en 1912
red. de la gazeto porblinduta E-a Ligilo, (is hodia). Tiujn gazetojn kune
kun aliaj gazetoj kaj libroj li pretigas en sia presejo. E-isto de 1900. Fervora
aganto, artikoloj kaj vasta korespondado por kaj pri E. Oni nomis lin profeto
en la popolo blindulara.
Titander, nask. Hjer Karin, svedino, orgenistino kaj muzikinstruis-
tino. Nask. 4 sept. 1866 en Stockholm, mortis 13 okt. 1927. Blindiis en la
unuaj jaroj de sia vivo. Jam post 1900 vigle partoprenis la E-propagandon
inter blinduloj. Edziniis en 1919 je Harald T., kiun i tiam jam dum
preska du jardekoj helpis en lia E-laboro.
Tilander nask. Jrvenp Varma Elisabet, fnnino, masaistino kaj
manlaboristino. Nask. l majo 1899 en Illo. Post blindio i poste rericevis
ioman vidpovon. Verkis originalajn E-poemojn kaj tradukaojn; premiita de
la Floraj Ludoj. Venis Svedujon por lerni blindulpresejan laboron kaj
edziniis en 1928 je Harald T.
Tisell, nask. Cederblad Hilda, svedino. E-istino jam anta 1898.
Multe kaj bone verkis traduke kaj originale dum la unua periodo de E.
Artikoloj en L. I., L'E-iste k. a.
Tolt (tolt) Pal, hungaro, prof. en Versec. Mortis en? Apartenis al la
unuaj pioniroj en H-ujo. En 1904 grupfondo en Versec. Prop. brouro en
968
1905. Artikoloj en E, tradukaoj.
Tomas Herbert Moy, (Hometo), anglo, ineniero. Nask. 31 dec. 1863
en Brixton London. efa distrao: muziko. Fariis E-isto en 1908 kaj efdel.
de UEA por Anglujo de 1928. Verkis kaj komponis multajn E-ajn kantojn, el
kiuj La Kongres-Amatino verajne estas la plej bone konata. Kiel kantulo
sin akompananta per gitaro estas tre konata inter londonaj kaj alilandaj
rondoj.
Tomsen H. T., dano, tipografsto. E-isto de 1905. Dum multaj jaroj
la efa gvidanto de la E-vivo en Oslo. Fondis la unuan E-klubon en Oslo 8
febr. 1906. Pro ekestinta disputo inter la anoj de la gazeta komitato je propra
risko redaktis kaj eldonigis la unuan n-ron (1 jan. 1909) de N E-Gazeto
Norsk E-blad. Kunfondinto de NEL 1911. Disponigis por la E-klubo propran
ambron en sia hejmo. Aranis grandan E-ekspozicion en 1909. Verkis
artikolojn, poemojn lernolibrojn, unu el ili aperis en 10.000 e-roj.
Tomson (tomsn) Alexander William (ps. Avoto), brito, taksa komizo
en fabrikejo de elektraj kabloj. Nask. 15 marto 1896 en Hammersmith, apud
London. E-isto de 1911. Fondinto de grupo en Bexleyheath (instruis skoltojn
kaj belgajn rifuintojn), 1914. Fondinto kaj prez. de Skolta E-ista Ligo, 1918.
Fond. de Psia EL, 1934. Predikis . 12-foje e E diservo en London. Verkoj:
Rimvortaro E-a, 1918; diversaj artikoloj kaj versoj en E gazetoj.
Tomson L. E., astraliano. E-isto de 1911. Sian pioniran agadon li
mem priskribis en artikolo por Enciklopedio, kies efunlaboranto li estas. v.
Astralio.
Tiard (tiar) Marcelle, francino. Nask. 18 jun. 1861 en Paris mortis 1
jun. 1932 en P. Interesiis pri feminismo kaj teozofo. E-iis en 1903. Senlaca
propagandistino dum 25 jaroj. Prezidis grupojn (Nice, Alger), Federacion de
Provence, la Int. Teozofan Ligon, la Unuion de E-istaj Virino.
Tieder (tider) Zsigmond, hungaro, urnalisto, kunlaboranto de la
laboristaj gazetoj Nepszava ktp., tiu de multaj enciklopedioj kaj aliaj scien-
caj verkoj. Nask. 1887 en Budapest. Prez. de HESL dum 1927-1930. Verkis
brouron, multajn artikolojn pri E por laboristaj gazetoj; redaktis Antaen,
969
faris kelkdek paroladojn en la sindikatoj.
Tiisano, ps. de la georgiano Ciklari. Mortis . 1914 (?). Verkis Tra la
mondo per E, 1909-11, 32 p. Kunlaboris al La Revuo.
Tihanyi (tihanji) Jozsef, hungaro, kolonelo en pens. E-isto de 1905 (ri-
gardinte E-lernolibron en montrofenestro). Kursoj por ofciroj en Kaposvar,
1911-13. Prez. de Budapesta grupo de HES, 1929-30. (I. H. Heroldo 1933,
n-ro 3.)
Timu Miaelo, rumano, instr. E-iis en 1907. Kunlaboris je la orga-
nizo de l unua E-kongreso en R. Fond. de la Societo de la R. Instruistoj E-
istaj Homaro. Kunlaboris e multaj E-gazetoj.
TLES Tutmonda Ligo de E-istaj Sentatanoj. (v.)
Toki Zenmaro, japano, urnalisto en Toky Asahi. Fama J poeto. Dir.
de JEI. Nask. 8 jun. 1885 en Tky-si. Vizitis domon kaj tombon de Z dum
UK en Danzig kaj faris belan priskribon (J), montrante urnalistan
observemon kaj poetan sentemon. (E-a traduko en La Revuo Orienta,
1929). Klopodas alprenigi latinajn literojn por J. lingvo kaj verkis: J. Lingvon
per Romazi, per Nipponsiki Romazi, 1929.
Tolnai Elek, hungaro, reprezentanto de petrolfabriko. Nask. 25 jan.
1893 en Budapest. Gvidis kursojn, anka por blinduloj. E-isto de 1914. Kas.
de HES 1915-31; nun ia kontrolisto. Kunorganizinto de la UK en Budapest.
En lia parencaro 9 E-istoj, inter ili lia edzino Boris Rona kaj lia 13-jara flino
Agi kiu ofe deklamas a kantas dum E-aj lit. vesperoj. (I. H. Heroldo, 1930,
n-ro 5.)
Tolnai Pal, hungaro, komercisto; frato de la antaa. Nask. 23 ag. 1891
en Trkbalint. Kvinjara militkaptiteco en Siberio. E-isto de 1926. efsekr. de
la UK en Budapest kaj de HES en 1928-29. Prez. de la budapesta grupo de
HES, komitatano de UEA. Kursoj, anka por blinduloj. Lia edzino Rzsi
Gndr estas aktiva E-isto kiu gvidis kursojn, tradukis novelojn. (l. H.
Heroldo, 1930, n-ro 5.)
970
Tolstoj Lev Nikolajevi, grafo, fama rusa verkisto. Nask. en 1828,
mortis en 1910. Estis unu el la unuaj eminentaj patronoj de E. Jam 16 sept.
1889, respondante al V. Majnov, T skribis: Mi opinias la ellernon de komuna
eropa lingvo (t. e. int. lingvo E) afero ure necesa. . . Mi lapove penos
disvastigi tiun lingvon kaj, kio estas la efa, konvinkigi iujn pri ia neceso.
27 apr. 1894 T. skribis la famajn frazojn: Mi konstante opiniis, ke ne ekzistas
pli kristana scienco, ol la lingvoscienco, la scienco, kiu ebligas interrilaton kaj
solidarecon kun la plej granda nombro da homoj. Mi multfoje vidis, ke
homoj malamike interrilatis nur sekve de la mekanika baro kontra la reci-
proka komprenado. Tiamaniere la ellerno de E kaj ia propagando estas
sendube kristana agado, akcelanta la estigon de l Regno Dia la agado, kiu
prezentas la efan kaj solan mision de homa vivo. Tiu i favora rilato de T. al
E ludis gravan rolon por E: la vortoj de T. estis vaste uzitaj por prop. de E. Sed
samtempe kun la nomo de T. estas ligita anka unu tragedia momento en
historio de la juna E-movado. En 1895 pro la artikolo de T. Prudento a
kredo la rusa car-cenzuro malpermesis importon de la sola tiama E-gazeto
La E-usto en Ruslandon, kaj pro tio la movado suferis gravan krizon. 17
ag. 1909 T. denove esprimis sin favore por E sendinte al J. Eydelnanth
(Franc.) la nenie is tiam eldonitan Raporton pri paco, por ke i aperu unue
en E (aperis en Int. Socia Revuo). Nelonge anta sia morto T. denove eldiris
24 febr. 1910 sian fdelan simpation por E. Sub infuo de T. la tolstojana
eldonejo Posrednik (Peranto) eldonis multajn rusajn lernolibrojn de E kaj
e specialan serion de lit. verkoj sub titolo Tutmonda Biblioteko je la
memoro de L. Tolstoj 1912-16. El la verkoj de T. aperis en E traduko de
multaj malgrandaj rakontoj, el kiuj la pli ampleksaj estas: Sieo de
Sebastopolo, Kakaza militkaptito, Du maljunuloj, Unu animo en iuj,
Tri mortoj, La morto de Ivan Ilji, k. a. Estas tradukitaj, sed ankora ne
eldonitaj la romanoj Milito kaj paco, parte Anna Karenina, Renaskio, k.
a.
NEKRASOV.
Tomac Stanislav, serbo. Mortis en 1932 en Argentino. Verkis anta la
elmigrado post milito lernolibron, gvidis kursojn.
Tomn Jnos, hungaro, arkitekto. Nask. 29 ag 1900 en Arad (nun en
Rumanujo). E-isto de 1920. Li instruis, organizis, propagandis, en 1927-8
971
estis prez. de HESL. Li kompilis E-H kaj H-E vortarojn, (536 p.) verkis
gramatikojn.
Tooguu Tojosato, japano, kuracisto. Nask. 13 okt. 1894 en Tkyo-si,
mortis 24 jun. 1927 en Odawava; multe tradukis novelojn: Ariima:
Deklaracio, 1924; literatureseon: Ariima Senbedare Amo rabas, 1931.
E kurso por kuracisto, 1927.
Torbj (turbjer) Torsten, svedo, instruisto en Gteborg. Nask. 13 dec.
1893 en Marshand. E-isto de 1929. Prez. de S. Instruista EF de 1932;
Reprezentanto en S. por Int. Pedagogia Revuo. Kunlaboranto de S-E
Gazetara Informo-Servo.
Torii Atuzir, japano, instr. en blindula lernejo de Kyto. Kunfond. de
J. Asocio de Blindaj E-istoj, 1928. Verkis en brajla alfabeto kursolibron, 1923
kaj E-J Vortaron. (Kuw.)
Trk Peter, hungaro, gimn. prof.. Nask. 23 jan. 1857 en Hajdubszor-
meny, mortis 28 nov. 1929 en Debrecen. Tre diversfanka, krom E li: okupiis
pri mineralogio, botaniko kaj entomologio. E-isto de 1907. L. K. Estis
gvidanto de la E-movado en Debrecen. Verkis lernolibrojn, (la, E-Sintakso
int-e premiita), bonan E-H vortaron kaj poriaman kalendaron. En
manuskripto kelkaj gravaj verkoj. (1. H Heroldo 1929. B. n-ro 6.)
Toschi (toski) Umberto, italo, d-ro. kaj prof. de ekonomia geografo,
instruas en komerca lernejo de Bologna. Nask. 10 jun. 1897 en Dozza
Imolese (Bologna). E-isto de 1912. Sekr. de 7-a itala E-kongreso, 1920, de IEF,
1923-25, de Int. Konferenco por Komuna Komerca Lingvo, Venezia 1924;
ktp.
Tth (tot) Vince, d-ro de la juro, hungaro, polickapitano. Nask. 22 jul.
1894 en Smeg. E-isto de 1910. Kelkjara laboro por E e la polico, e kurso.
Gvidis la HEI, aranis la administracion de L. M. en 1924-26, kunlaboris por
la aperigo de La Tragedio de l Homo (Madch), tradukis la
Kriminologion de Vmbry.
Totsche (toe) Lajos, hungaro, tatofcisto fnancministeria. Nask. 1902
972
en Budapest. E-istiis en 1919, kiam jam aperis en Hungara E-isto lia unua
noveltraduko. Gvidis kelkajn kursojn. Red. de L M. Verkoj: De pao al
pao (1932), tradukoj en la Hungara Antologio (l933), traduko de Vojao
en Faremidon de Karinthy, recenzoj, observoj kaj poemo en L. M. En De
pao al pao li kritike pristudis niajn efajn verkistojn postmilitajn. Liaj
kriterioj rifuzis la legolibran tradicion de niaj recenzistoj, kies kritikado estis
plie lingva, ol literatura. Jam estas tempo taksi serioze la verajn valorojn de
nia literaturo, kaj la kritiko mem estu literatura formo: tia estis lia principa
sinteno kaj i enhavis anka lian pretendon, ke nia literaturo jam liveras
tagan materialon por kultureca kritiko. Lia skizaro certe pravigis tiun
pretendon kaj krome starigis sian atoron kaploke de nia eta kritikista elito.
Verajne lia inspiro al kritika laboro venis el lia funde lirika naturo, kiu
verus sangon por poemo, ar liaj studoj estas mem literaturaj pecoj, kiuj
memorigas pri la diro de Anatole France, ke la bona kritikisto estas tiu, kiu
rakontas la aventurojn de sia propra animo inter la majstroverkoj.
Kunlaboranto de la Enciklopedio.
W. B. JOHNSON.
Trakt. (Teatro kaj Radio Aktoroj). Artista sekcio de la Kulturklubo,
(loka EG) en Brno, eoslovakujo. iaj anoj konsistas nur el artistoj
kantistoj, verkistoj, aktoroj de la Landa Teatro. Fondintoj: Ji Vtzslav amla
kaj Josef Bezdek, anoj f-inoj A. Novotn, Zd. vbkov kaj Zd. Trda, K.
Urbnek, A. Klime, Vl. Leraus, K. Hger, K. Mtl, A. Fiala, d-ro Fr. Kok. E-
n ili lernis en kurso aranita en atuno 1933 de Radiojournal Brno kaj gvidita
de s-ino Marie Strejkov. La nivelo de la E-lingvaj disadigoj de la
eoslovakaj sendostacioj fariis pro la kunlaboro de TRAKT tre alta kaj la
dissendoj tre atataj. (jv.)
Tra la Esperanta Literaturo. Kompilis Giambene. 1907, 113 p., dua
eld. 1908. Antologio elerpita el 40 malsamaj verkoj prezentas utilan legaon,
ar i konigas la stilon de diversaj atoroj. (L. I. 1907. p: 474.)
Tra La Mondo. Tutmonda ilustrita Revuo E-ista kun aktualaj, eneral-
interesaj, artaj, sportaj, modaj, sciencaj, edukadaj, junulaj ktp. artikoloj,
demonstritaj per multaj bonaj bildoj. De julio 1905-dec. 1908 aperis 4 vol.
kun 196, 212, 192 96 p. kaj multaj kovrilpaoj kaj pli ol 90 bildoj, 29x22. La
973
eldonistoj (red. Cap-Montrosier; presejo: A. I. Witteryck) esigis la eldonon
de tiu is tiam plej bela E-a gazeto pro pripensita kaj intencita
kontratenado de la E-istoj kaj la E-a gazetoj. BIL ne mencias la
efunlaboranton: f-ino Osenford.
P. TARNOW.
Tra la Mondo. Int. legolibro. Unua parto, por komencantoj, tria eld.
1925, 96 p. Lerte redaktita kolekto de proverboj, aforismoj kaj sentencoj,
fabloj, fabeloj kaj rakontoj; interesaoj el la vivo kaj sciencoj; ercaoj,
amuzaoj kaj kantoj kun notoj. (British E-ist, 1921, nov.) Dua parto, por
progresintoj, 1922, 144 p. Amba volumoj formas krestomation de
neordinara intereso kaj valoro. (E, 1922 nov)
Tramoj. Specialaj kursoj por tramistoj okazis en multaj grandurboj. En
Wien la direkcio de la urbotramoj deorigis anka E-e parolantajn
konduktorojn dum foiroj ktp., unue en 1927, kaj ili portis rubandon kun E-a
surskribo. Rimarkinda progreso estas konstatebla anka inter la tramistoj en
Stockholm, Budapest, ktp.
Trans la Fabeloceano. Novelo originale verkitaj de F. Szilgyi, 1931,
I36 p. Fabeloj modernecaj, por maturuloj, kie klasika porinfana formo
servas al nuntempaj temoj kaj aludoj, kie delikata ironio miksias kun spicita
spriteco. Stilo mirinde feksebla. (G. S. E, 1932 p. 165.)
Tra Sovaa Kamatko. Verkis S. Bergman, el la sveda trad. B.
Gerdman. 1932, 276 p. kun 2 kartoj kaj pli ol 90 bildoj. Vigla raporto pri
malofaj vivantaoj, kaj instrua priskribo pri fora, preska nekonata regiono,
la geografa, zoologia, antropologia vidpunktoj. Stilo, taga komprenebla,
bona. (G. S. ,E', 1932, p: 87.)
Travivao de Ro o. Originale de R. Sharpe. 1913 93 p. Vojainte a
vivinte en preska iuj landoj de Eropo kaj Ameriko; Ro o kolektis rian
materialon de travivaoj, kiujn li hodia disdonas malavare al siaj samideanoj,
Bona Z-a lingvo. (G. S. ,E' 1922, p: 63.)
Tredgold Robert Ralph, anglo, solicitoro. Nask. 3 dec. 1878 en Lee.
974
Kasisto de BEA, 1931. Tradukis himnojn por Himnaro Esperanta.
Tri Angloj Alilande. Romaneto, originale de J. Merchant, 1912, 95 p.,
dua eld. 1922, 64 p. La aventuroj de l tri herooj estas vere malordinaraj. En
i E ludas gravan rolon por offoje savi la simpatiajn anglojn, kiam
nekompreno de fremdaj lingvoj minacas ilin per iuspecaj daneroj. Simpla
fuanta bona stilo. (G. S. ,E' 1922, p: 63.)
Triko Radoslav Kuzmanof, bulgaro, loas en Vratza. Fervora E-isto,
longjara peranto de UEA.
Tridek jarojn en la Ora Nordo. Verkita la la rakontado de J. Welzl,
eo, kiu pasigis 30 jarojn en la arkta regiono, akiris konsiderindan havaon
kaj fariis eskimestro. Trad. el la ea Moraviaj E-Pioniroj, 1931, 320 p.
Tri Noveloj. de Pukin, el la rusa trad. A. Fier. 1923, 67 p. Agrabla
vere romaneca karaktero de l verkoj de l unua duono de l pasinta jarcento.
(G. S. E, 1923, p: 183.)
Tri Verkoj de Leo Tolstoj, el la rusa trad. J. M. Kun. 1921 (?), 78 p.
Pripensoj pri tiuj tri temoj: Patriotismo kaj registaro; Al politikistoj. Pensoj
pri edukado kaj instruado. Bone tradukita. (G. S. ,E', 1922, p: 27.)
Trgel Robert, germano, d-ro fl., lerneja inspektoro. Nask. 24 apr.
1888 en Fassmannsreuth. Enkondukis E-n en la instruistan seminarion de
Auerbach. Partoprenis la int. konferencon pri E en la lernejoj, Genve, 1922,
kaj la int. konferencon por la uzado de E en la sciencoj puraj kaj aplikataj,
Paris, 1925, kie li reprezentis la . Sciencan Asocion, kies prez. li estis dum
kelkaj jaroj. Ekzamenkomisaro de la E-Instituto. Verkis du interesajn G.
brourojn pri E, (1929 kaj 1930) unu tradukita en japanan lingvon.
Kongreslibro por la 14-a G. E-Kongreso, 1925. Multaj artikoloj en gazetoj kaj
speciale en pedagogiaj revuoj.
Trompeter W H., germano termezuristo en Schalke. Mortis 63-jara 7
nov. 1901 en Essen. Kiam en 1891 Z perdis ian esperon darigi eldonadon
de la sola E gazeto La E- isto pro manko de monrimedoj, li prenis sur sin
iujn elspezojn de la gazeto por tri jaroj (1892-94), oferis monate 100
975
markojn por la redaktoro. Per lia helpo anka aperis kelkaj gravaj libroj. En
1890 fondis grupon en Schalke. Liveris materialon por La E-isto kaj verkis
kune kun Ch. Schmidt lernolibron. Li estis kontraulo de la grandaj lingvaj
reformoj, kiujn Z en 1892 konsideris kaj en La E-isto prezentis al la diskuto
de la tiama samideanaro. Nur kelkajn aliigojn li proponis: e anstata kaj, z
anstata s en komenco de silaboj, saman fnaon a por adjektivoj kaj adverboj
k. a. La Z: En la historio de E al li apartenas iam la plej grava, neniam
elirebla, neniam elstrekebla pao. (Originala Verkaro, p: 222).
Tukimoto (tukimoto) Kitadi, japano, kuracisto. Nask. 4 febr. 1881 en
Okayama-ken. E-isto de 1906. Prez. de Kobe EA. UEA-del.
Tullo David Ritchie, skoto, solicitoro anta la superaj kortumoj de
Skotlando. Nask. febr. 1876 en Edinburgh. E-isto de 1908. Kasisto de Skota
EF, 1920-27 kaj de UK 1926. Del. al la Komerca Konferenco en Venezia, 1923.
efdel. de UEA por Skotlando de 1927. Komitatano de UEA, 1931.
Tunizio. (Afriko). Ankora en 1893 estis tie abonantoj de La E-isto.
En 1900-01 tie estis E-istoj V. Macguel, Combet, Darmandaritz (en Tunis) kaj
Colson (en Ain-el-Asker). En 1904 la movado estis pli vigla ol iam, dank al la
agado de kapitano A. Cap-Montrosier en Alerio. Tiam oni fondis sub lia
infuo E-sekcion en la Instituto de Carthage, kies prez. estis Poulain. En apr. li
faris raporton en Tunis e la Geografa Kongreso, kiu aliis al la Delegacio
Poulain uzis poste (tiam ankora novan manieron de la propagando)
gluadon de prop. afoj de la Nordafrika EG sur kolonoj de la tramvojoj. En
1907 oni legis pri fondo de ES en Mehdia kaj Sonsse. La la Dietterle-
statistiko en 1928 E-istoj estis nureu 4 urboj. En 1933 ne ekzistis UEA-del. en
la lando.
I. lRJAEV.

Turismo. Komence de la jarcento (1900) la subteno de la franca Tou-
ring Club alportis gravajn sukcesojn por la movado. Precipe la artikoloj en
ia organo varbis multajn E-istojn. Sed en tiu i frua tempo preska iu
provado montriis nedara. Anta la milito aperis kelkaj belaj albumoj,
976
ekzemple la ofciala eldonao de la astraj fervojoj. Gravan lokon okupis la
turismo en la agado de UEA jam en iaj unuaj jaroj. Nuntempe funkcias
aparta turisma servo en la kadro de UEA, kiu iniciatis eldonon de multaj
prospektoj kaj brouroj. Post la milito pli ol 400 urbo eldonis en E gvidlibrojn
kaj gvidfoliojn. Kelkaj el ili estas tre rimarkindaj ekz. la eldonao de la itala
Touring Club pri Milano kaj lagoj de Lombardio. Kelkaj E-organizaoj,
precipe la itala kaj brita, aranis eksterlandajn grupvojaojn per helpo de E.
Fondiis e kelkaj landaj turistaj asocioj E-sekcioj (pola, estona, fnna), e
fondiis en Svedlando, Estonujo, Norvegujo specialaj turistaj organizaoj, la
E-aj Turistaj Komisionoj, kiuj jam aranis dekojn da sukcesaj grupvojaoj al
eksterlando. Komence de 1935 la la iniciato de H. Seppik fondiis Internacia
Turista Asocio, kies celoj estas arani malmultekostajn publikajn ekskursojn
en int. skalo, fari turistan reklamon por iuj landoj, eldoni turistajn jarlibron
kaj kalendaron, int. turistan gazeton ktp.
Turkujo. La unuaj konataj E-istoj estis Michel A. Arama en Saloniko,
S. Kedam en Istanbul (1901), Mehmed Cevdet bej en Aidin, A. Khatenessian
en Kerassunda. Solon Orfanidis kaj Kakobo Gueron fondis dec. 1909 E-
grupetojn kaj 1910 estas fondita en Istanbul grupeto, titolita T. E-Asocio, kun
10 anoj. Anka en Smirna fondiis grupo kun helpo de la greka s-ano E.
Misailidis. Movadeton oni rimarkis samtempe en Nazli. (la greka s-ano
Johano Sapoundzoglou kaj Sidki efendi). Grandan servon faris por la E-
movado d-ro Anakreon Al. Stamatiadis, kiu vivis en Istanbul 1913-25. Li
fondis en 1920 tie E-Asocion Bizantio kaj en 1921 samnoman gazeton,
sume aperis is jul. 1924 18 n-roj kun 480 paoj. En tiu tempo la E-ejo estis
tute vasta etao de domego en la centro de Pera, Str. Sakiz-Agats, Agha
Dzami No 8. lukse meblita. La luprezojn oni pagis krom la kotizoj per la en-
spezoj de tekoncertoj, aranitaj duonmonate, ekskursoj, la preskostojn de la
gazeto pagis krom la abonantoj grupo de entuziasmaj E-istoj. La registaro
montriis favora, nur i postulis, ke la stampo de la asocio portu anka
turkajn literojn. Poste la magistratoj malpermesis la asocian E-istan agadon,
kaj nur 25. apr.1927 oni ofciale permesis la fondon de TEA. Lastatempe la
gazetaro estas pli favora. En 1931 UEA-del. en 4 lokoj.
Rimarko. La artikolon tralegis I. M. Krestanov. (Bulgario)
STAMATIADIS.
977
Trn Johannes, estono, potofcisto. Nask. 27 majo 1899 en Tartu. Eksa
akmajstro de Estonujo, estrarano de EAE, EIE, prez. de Espero en Tallinn.
Kurso en Parnu. Posedanto de la supera diplomo.
Turno. ps. de L. Dreher. (v.)
Tur-Strato 4. Romano originale de H. Weinhengst. 1934, 174 p.
Profunda realismo, objektiva rakontmaniero pri la sorto de la falinto de
l'vivo, montro de materiala kaj anima mizero. Flua, facila lingvo.
Turz Peter, hungaro, fervojofcisto. Nask. 7 jun. 1870 en Privigye (nun
en eosl.), mortis 7 jun. 1934 en Gdll. En 1919 E-ista ano de la
propaganda servo de la kontrarevolucia registaro en Szeged. Fine de la
mondmilito fondis ta gazeton H. E-isto, eldonis kaj red. in dum 1918-23.
Unu el la efaj revivigantoj de la H. E-movado post la milito.
Tuschinski Anna, germanino (a polino?). Nask. 4 dec. 1841. Pioniro
de E en Danzig de 1907, plej agema membro de la loka societo. Dum la XIX
UK oni nomis in E Patrineto.
Tutmonda Asocio Kolektanta. v. Kotektado.
Tutmonda Biblioteko je la memoro de Tolstoj, trad. Kabanov kaj
arapova. 1912, 9 kajeroj entute 280 p. Religia kaj flozofa enhavo.
Tutmonda Esperanta Junulara Asocio v. Junularo.
Tutmonda Espero. Kvankam TE nomiis organo de la kataluna E-is-
taro kaj e de jan. 1909 is la apero de Kataluna E-isto en apr. 1910 mem
havis la subtitolon Kataluna E-isto, i enhavis tiom da modelaj tradukoj kaj
originaloj de bonaj literaturaoj, ke i anka estis multe legata en eksterlando,
tio estis la kazo, ke i de julio 1910 ankora aperis nur en E, kaj ke i
malaperis tuj je la komenco de la milito. TE tute regule aperis de jan. 1908-
majo junio 1914, IV-+12-16 p. 24x17. Paonombro: 1908:12xIV+192; 1910:
10x IV+160;1911; 9xIV+136; 1912: 9xIV+108; 1913: 10xIV+ 120; 1914:
5xIV+60. Eld. Societo Espero Kataluna. Red. E. Halabader, M. Casas,
978
Frederik-Pujula Y Vallos.
P. TARNOW.
Tutmonda Intersteno. Monata gazeto por la disvastigo de la
Intersteno (v.) Aperas de 1930, 21x15 cm. Red. Fr. Graser, Frankfurt.
Tutmonda Jarlibro E-ista. v. Jarlibroj.
Tutmonda Kolektanto. Kvaronjara gazeto, organo de TAK. Aperas de
1930. 23x15 cm. Red. d-ro J. Takcs, Nagymaros, Hung. v. Kolektado.
Tutmonda Ligo de E-istaj Sentatanoj. (TLES). Int. organizo de anar-
kistaj E-istoj, fondita en 1924. Eldonis organon Libera Laboristo, aperinta
neregule. (v. Laborista movado.)
BRUIN
Tutmonda Polica Ligo. v. Polico.
Twombly (tombli) John Fogg, usonano. Nask. 2 febr. 1870 en Sanghai
(inujo). Fondinto de EG en Boston (unua en Usono) kaj prez., 1905.
Kunfondinto de Amerika EA, 1905, sekr. 1905-08. Red. de. Amerika E-ista
Revuo, 1907-08.


979
U

UABE: Universala Asocio de Blindaj E-istoj v. Blinduloj.
Ucunomija Haime, japano, metodisma pastro. Nask. 3 nov 1906 en
Ehime-ken. Studanto de Bibliaj vortoj en E; artikoloj en La Revuo Orienta,
1929-30.
UDEV: Unuio de E-istaj Virinoj. Fondiis okaze de la UK en Buda-
pest en 1929, efe per la klopodoj de s-ino Marcelle Tiard, kiu funkciis kiel
prez. is sia morto en 1932; s-ino Marie Borel, Lyon, sekr. por Francujo; s-ino
T. Yelland, fondinto kaj mastrino de la Int. Hejmo E-ista en Aspremont,
Francujo, kaj s-ino Nra Kozma, Budapest, VI. Andrssy-ut 5, en. sekr. ekde
ia fondio. En 1932 s-ino Elise Jacobs, Flensburg, Germanujo fariis prez.
kaj pliaj membroj akceptis la delegitecon por siaj landoj. La kotizo de unu
svisa franko nun fariis nedeviga, por ke UDEV ricevu la subtenon almena
moralan de kiel eble plej multaj E-istinoj en iaj klopodoj: interesigi por E
ligojn virinajn, feministajn kaj porpacajn kaj pruvi, per praktika laboro en a
por tiaj organizaoj, ian tagecon, e neceson, kiel ofciala helplingvo en ia
int. kunlaboro, (e, kongresoj, konferencoj ktp). De ia fondio UDEV
aranis fakkunsidojn e iu UK.
(v. Feminismo.)
AMALIA BERGER.
UEA. Plej grava organizao de E. Jaron post jaro, precipe post la
1-a UK, sentiis, ke E sen reala praktikado internacia, simple kaj klare
centrigita, ne havos altirpovon por reale pensanta mondo. La ideoj kristaliis
en propono farita de A. Carles al la 2-a UK 1906 kaj i tekstis jene: Estus
oportune, havi en multaj urboj konsulojn, al kiuj oni povus iam sukcese sin
turni kaj de kiuj per malgranda maklera pago oni povus ricevi iujn
petitajn sciigojn, e privatajn informojn pri komercistoj. Anka la vojaantoj
iam scius, kien ili povus sinprezenti por ricevi bonan akcepton kaj iujn
postulitajn informojn, ne enante iun. La UK decidis Rekomendi al la
980
societoj kaj grupoj, ke ili fondu en iuj lokoj, kie estos eble, E-istajn
konsulejojn, kiuj povos en la landoj, kie tiu nomo ne estus akceptata de la
registaro, ricevi alian nomon, kiel ekzemple, E-istaj Agentejoj. Tiu i
bonintenca forovo de la propono al la grupo malatentis jam tiam la neceson
de speciala organizo kaj de centro, tial la propono estis praktike enterigita.
Preska du jarojn poste reprenis la proponon T. Rousseau kaj H.
Hodler. En serio de artikoloj Hodler skizis la novan organizaon kaj en n-ro
30 (de la 1-a majo) de ,Esperanto' 1908 aperis la informo pri la fondo de
Universala Esperanto-Asocio. La unua ofciala informilo en la sama n-ro do-
nis la formalajn kaj praktikajn detalajn de UEA.
Alia ermo de UEA estis la E-ofcejoj la E-ofcejoj, starigitaj la pro-
pono de Rousseau. La unua E-ofcejo estis en franca urbo Bourg en Bresse,
kie vivis Rousseau, la kunfondinto de UEA.
Simpla, servopreta, malmultekosta: estas efe tiuj kvalitoj, kiuj kazis la
rapidan kreskon de UEA. La provizora regularo aperinta en ,E' (12 majo
1908) fksis la celojn: 1. Sub
la nomo UEA estis fondita Asocio, kies celo estas la plifaciligo de la iuspecaj
rilatoj inter diverslingvano kaj la kreo de fortika ligilo de solidareco inter
iaj anoj. 2. la sola lingvo ofciala de la UEA estas la lingvo E, tia, kia i
estas difnita per sia literatura kaj teknika vortaro. Konsekvence la UEA
neniel enmiksios en lingvaj diskutoj. 3. La UEA estas absolute netrala
rilate al religio, politiko kaj nacieco. Tiuj tri fundamentaj reguloj nur iom
modititaj trovias ankora nun en la statuto.
La unua kunveno de UEA okazis en Dresden dum la 4-a UK 1908. La
tagordo enhavis la raportojn de la fakoj ekzistintaj tiam (1. administrado, 2.
konsuloj kaj ofcejoj, 3. turismo), kaj proponon pri kreo de novaj fakoj:
komerco kaj industrio, instruado. La jarlibro mem aperis anta la kongreso
kaj indikis la staton de UEA: 206 delegitoj, 46 vicdelegitoj, 94 subdelegitoj, 62
E-ofcejoj, el kiuj 22 plene organizitaj; io en 249 lokoj kaj en 23 landoj;
pagintaj membroj: 1223.
Kiel unuan etapon de la evoluo oni povus fksi la tempon 1908-1912,
981
de la fondo is la tielnomita Financa reformo, en Krakovo diskutita kaj
akceptita. La ekstera evoluo de la asocio estis videbla el la jarlibroj, ili estas la
mezuriloj plej bone videblaj de la progreso kaj de la enradikio. La
mizeraspektan libreton de 1908, de 24 paoj, anstatais jam en 1911 brouro
de 184 paoj entenantaj 885 lokojn kun delegitoj kaj konsuloj en 47 landoj.
158 E-ofcejojn, 266 entreprenojn, 7804 membrojn. La forton de la asocio
anka dokumentas la fakto, ke la sinteno de la gvidantaj E-istoj de tiu i
tempo notinde iis pli favora kaj komprenema. Ja ne mankis aluzo kaj
malkompreno, sed anta la evidenta progreso silentiis anka tiuj i vooj.
La eksplodo de la milito trafs UEA en la plej bona stato: solida
konduto fnanca, fdo enerala e la E-ista publiko, klaraj gvidlinioj, ojiga
membrostato. Tre gravis, ke la delegitoj de UEA en la militantaj landoj ne
estis kaptitaj de la milita spirito. Tio permesis, ke la Centra Ofcejo darigu
unue sian kutiman laboron, degelianta al nenio dum la unuaj monatoj kaj
nur time repreninta ioman amplekson post januaro 1915. La stabo,
konsistinta kun la direktoro el ses personoj, malgrandiis je du por poste
kreski is ok kaj dek kun la libervolaj helpantoj.
UEA dissendis dum sept. 1914 cirkuleron al la delegitoj kun teksto por
enpresi en tagaj gazetoj. Tiu i informo tradukita en 30 lingvojn aperis en
centoj da tagaj gazetoj. i tekstis: ar la militagoj okazis preska subite,
multaj personoj trovias surprizataj en la malamikaj landoj kaj ne plu havas
la eblon, korespondi kun siaj parencoj kaj amikoj. Por laeble helpi ilin, la
ofcejo de UEA, sidanta en enevo, us informis siajn delegitojn en la
malamikaj landoj, ke i volonte servos kiel Perilo por la interanado de
privataj korespondaoj inter la malamikaj landoj. La leteroj estas ricevataj e
la eneva Ofcejo, el kie ili estas transdonataj al la adresato, se bezone post
traduko. Estas akceptataj nur la nefermitaj korespondaoj, havantaj absolute
nenian politikan a militistan karakteron. La personoj, kiuj deziras uzi tiun
servon, nun en plena funkciado, estas petataj, sendi iujn leterojn, kun du
internaciaj respondkuponoj, al UEA, 10. rue de la Bourse, Genve, Svislando.
Dum sept. is dec. 1914 la alveno de korespondaoj fariis timiga pro la
laboro kiun postulis la plenumo. Jen la dispartio la fakoj: 1. simpla
transsendo; 2. specialaj servoj; 3. monsendo; 4. militistoj; 5. civilkaptitoj; 6.
rehejmigado de civiluloj en militregionoj; 7. militkaptitoj kaj rilatoj kun la
respektivaj atoritatoj; 8. rilatoj kun rukrucaj organizaoj; 9. Rua Kruco,
982
enevo; 10. variaoj. Neforgesindaj estas la servoj, kiujn plenumis la delegitoj
Pinagel, Alfred Mahn, Bernhard Luis, Charles Brunet, Schwaiger, f-ino
Grard, prof. Christaller, St. Rudnicki, Szabunlevicz kaj aro da aliaj.
Menciinda detalo en la historio de UEA estas la ikanoj. De 1916 la
gazeto ,E' estis malpermesita en Francujo kaj malgra interveno de generalo
Sbert e ministro Painlev tiu i malpermeso ne estis forigata. La milita
atoritato, kiu decidis pri tio, bazis sin sur la prijuo de ofciro de cenzuro,
fama E-isto, fariinta Idisto. (La gazeto havis tiam 300 abonantojn en
Francujo.) Tre malutilis anka tio, ke la poto por transmaral landoj pasis
Francujon. La brita cenzuro tiurilate kondutis pli laranime. La germana
cenzuro ne ekzamenis periodaojn, trairintajn Germanujon, sed nur
korespondaojn.
La agado de UEA sur E-ista kampo estis tiu de ligilo inter la ankora
funkciantaj organizaoj en kelkaj netralaj landoj kaj la aktivaj E-istoj. Aperis
regule ,E iumonate kun artikoloj pri tutmondaj problemoj. En 1916 aperis
jarlibro, kiu enhavis efajn informojn kaj la adresaron de delegitoj. Plie aperis
dufoje libreto: E dum la milito, kiu enhavis resumon de la stato de la
movado. Elokvente parolis pri la sekvoj de la milito la ciferoj. En 1914 la
nombro de pagintaj anoj estis 7233, en 1915 estis 2699, en 1918 1958.
Je la 11-a nov. 1918 silentis la kanonoj. Unu post la aliaj alvenis leteroj
de revenintaj soldatoj. Per Alvoko al la E-istaro (jan. 1919) subskribita de
Hodler kaj E. Stettler, UEA anoncis la reprenon de la laboroj. La malsano de
Hodler devigis anon en la administra gvidado, kiun akceptis E. Stettler kaj
dum marto anka la Centra Ofcejo translokiis al Bern. La jaro 1919 estis
plene dediita rekonstrui la asocion. Je la fno de la jaro UEA kalkulis 3114
anojn. La sumo de potaoj ricevitaj kaj senditaj atingis denove 20.000
kontra 8.300 en 1918.
Du gravaj okazintaoj distingas la jaron 1920: la morto de la fondinto
Hodler kaj la okazigo de l unua postmilita UK en Hago. Monumenton
Hodler ne bezonas, tion li kreis en UEA, en kiu li metis sian tutan koron,
amon kaj inteligenton. Bela memorao, kiun li lasis, estis la donaco de
kapitalo, kiu devis certigi la ekziston de UEA. Dum la UK la efa laboro de la
UEA-kunveno estis la diskuto pri la statuto, kiu estis verkata de Stettler.
983
La UK en Helsinki en 1922 alportis gravan anon: UEA fariis kolono
de dufanka tutmonda organizao E-ista. Per la kontrakto de Helsinki UEA
fordonis certajn laborojn, kiujn i is tiam plenumis. La evoluo de UEA is
1932 iris sian vojon, regule kaj decide. i efe dediis sin al la frmigo de la
propra organizao, al la plibonigo de la servoj, al la plidensigo de la delegita
reto kaj al la pligrandigo de la membraro.
La membraro de 1919 kreskis is 1927, poste malkreskis.
1920: 3894
1921: 5570
1922: 6253
1923: 6332
1924: 8205
1925: 9424
1926: 8687
1927: 9100
1928: 9095
1929: 9113
1930: 9062
1931: 8835
1932: 8619

984
La prezidanto de UEA estis la fondinto H. Hodler is la morto 1920.
Okupis tiun i ofcon is sia malsanio en 1924 E. Stetter. De tiam is 1928
prezidis E. Privat, poste fariis denove prezidanto E. Stettler, kiu rezignis pro
la ofco en 1934 kaj sekvis lin L. Bastien.
Multajn partojn de la historio de UEA v. en la artikoloj: Organizo,
Milito, Esperanto, Ofciala Jarlibro, Hodler, Privat Stettler, ktp. Pri la nuna
stato de la organizo 1. la jarlibron 1934 p: 6-16.
Detalan, kvankam ne kompletan historion de UEA enhavas ,Historia
skizo, 1908-1933, verkita de Georgo Agricola (Jarlibro 1933), kiu aperis
anka en aparta represo. Nia artikolo estas kompilao el la nomita skizo.
Ueda Hani, japano kuracisto. Nask. 15 sept. 1883 en uknoka-ken. E-
isto de 1925. Fond. kaj prez de Oomota EG, kaj tiea UEA-del. Konsilanto de
Kiuu EL. (Kuw.)
Ueda Koozoo, japano, prof. de farmacia kolegio de agasaki. Nask. 9
nov. 1900 en Hyogo-ken. Del. de UEA. Prez. de 22-a J E-Kongreso en N.
Ueno Takao, japano, komercisto. Nask. 18 febr. 1885 en Tky. E-isto
de 1922. Fondis E-fakon en sia frmo Kjokko-Sa kaj multe importis E-librojn
ekde ag. 1923. Unu el la dir. de JEI. (Kuw.)
UEPL: Universala E-ista Pacifsta Ligo. v. Pacifsmo.
UFE: Universala Federacio E-ista, v. Organizo.
UHA: Universala Homama Asocio. v. Oomoto.
Uhlmann (ulman) Fr., germano svisa, d-ro med. Verkis lernolibron,
vortareton, trad. Kulturceladoj de la nuntempo de Forel, 1911. Kunlaboris
al ,E, Monda Poto, Int. Med. Revuo, Vespera Horo.
Uitterdijk (ojterdejk) Dreves, nederlandano, institutestro, poste korek-
tisto. Nask. 25 febr. 1866 en Roodkerk. E-isto de 1898. L. K. de 1905. Pioniro
985
de la E-movado en Nederlando. Verkis la unuan detalan lernolibron por
nederlandanoj, kiu aperis 1 dec. 1901. Fondis en majo 1902 gazeton
Holanda Pioniro, de li red. kaj adm., kiu vivis is 1905. Verkis vortarojn kaj
ekzercarojn, faris paroladojn, gvidis kursojn, verkis prop. artikolojn. Helpis al
starigo de la NES. Oferinte por E en la unuaj jaroj sian tutan liberan tempon,
sian energion kaj tutan parmonon, post 1905 iom malpliaktiviis. Tamen li
prizorgis is 1923 recenzrubrikon en restarigita H. Pioniro. En 1925-27 li
redaktis H. E-Pioniron kaj Wereldtaal, partoprenis en nova organizo NEA,
verkis novan lernolibron kaj trad. amuzan libron Longkrurulo. UK:
Universala Kongreso. v. Kongresoj.
Ullrich (ulri) Franz, germano. Nask. 22 jan. 1897 en Brgstein (iam
en Astrujo, nun en eosl.). E-isto de 1920. Gvidis multajn kursojn.
Longjara sekr. kaj estro de Nordbobema E-Distrikto. Kunlaboris al diversaj
gazetoj. Verkis: Skizoj el E-ujo, 1934.
Ungr Imre, hungaro, pianovirtuozo. Nask. en 1909. Gajnis la unuan
premion de la Chopin-konkurso en Varsovio 1932. Grandsukcesaj koncertoj
en multegaj landoj. Estas blindulo, E-n uzas praktike dum siaj eksterlandaj
vojaoj.
Universala Esperantista Pacihsta Ligo. v. Pacifsmo.
Universala Esperanto-Asocio. v. UEA.
Universala Esperanto-Asocio. Historia Skizo de 1908-1933 de Hans
Jakob. 1933, 110 p. Grava historia superrigardo pri la plej grava institucio de
E. Precipe interesa kaj detala estas la apitro UEA dum la milito. La verkon
kompletigas statistikaj tabeloj.
Universala Esperanto-Metodo. Verkita de W. Benson. 1932, 560 p.,
kun 11.000 bildoj. Grandioza instruverko por memlernantoj. La unua parto
prezentas per rekta bildmetodo la gramatikon, vortojn kaj frazkonstruon. La
dua parto konsistas el ampleksa krestomatio, la tria estas vortaro, en kiu la
vortoj estas klarigataj per bildo, difno kaj granda parto de la vortoj en 40
naciaj lingvoj. La kvara parto enhavas listojn de samspecaj vortoj la alfabeta
arano.
986
Universala Homama Asocio, v. Oomoto.
Universalaj Kongresoj, v. Kongresoj.
Universala Terminologio de la Arkitekturo. (Arkeologio, arto,
konstruo kaj metio). De F. Azorin, 1933, 215 p. La verko enhavas . 2000
fakvortojn kaj 2000 desegnojn, iu radikvorto estas tradukita en 6-8 lingvojn.
Do i estas gravega gajno en nia fakvortara literaturo. . . La desegnoj in faras
kvaza atlaso de la arthistorio. . Sed lingvaj malkorektaoj..(y, Lingvo Libro,
1934, p: 12)
Universala Vortaro de la lingvo internacia, eld. de Z en 1894,
Varsovio, 52 p, 5-a eld. 1906 95 p. i entenas krom la 900 vortoj de la Unua
Libro 1740 novajn radikvortojn (kun tradukoj angla, germana, franca, rusa,
kaj pola), troviantajn en la is tiam aperintaj verkoj, artikoloj kaj tradukoj en
E. iu gramatika fnio kaj afkso ludas en i rolon de memstara vorto. En
1905 i konsistigis la trian parton de la Fundamento de E, (v.) do i fariis
netuebla.
M. IDLOVSKAJ A.
Universitatoj. E ankora ne havas profesoran katedron e universitato.
Lektoroj de E funkcias e la universitatoj en Genve (Privat), kaj Liverpool
(Collinson), e la teknikaj altlernejoj en Praha (e la germana Michal kaj e la
ea Pitlik) kaj en Wien (Schamanek, poste Wollmann). E-movado inter
univ. studentoj konstateblas efe en Francujo kaj Japanujo. Detalojn legu pri
la lektoraj katedroj en UEA-Jarlibro 1930, p: 39.
Universo. v. La Bela Mondo.
Unuaj libroj de Konfuciana Biblio. El la ina trad. Kiui Nohara.
1932, 65 p. La efa enhavo estas konsiloj, instruoj, precipe en la dua
libro al reganto de popoloj. Stilo tro seka. (P. B., Bibl. Gazeto, 1933 p :
28.)
Unua Legolibro. De Kabe. Kvina eld. 1922, 160 p. Anekdotoj, rakont-
987
oj, fragrnentoj, frazlibro kaj leteroj, kunigas distron kaj instruon. La mirinda
stilo de l verkinto ne bezonas plu rekomendon. (G. S. ,E', 1923, p : 45.)
Unua Legolibro. Kompilis Barthelmes. SAT, 1932, 101 p. Enhavo:
Anekdotoj, Pensigaj rakontoj, Paoj de l rido, La lingvo kaj ia vivo,
Priskriboj kaj La scienco kaj la instruo. Lingvaj rimarkoj sub la legaoj.
Unua Libro de Esperanto estis lernolibro por rusoj. La tiutempa rusa
leo iu presita verko povis aperi en la librovendejoj nur tiam, kiam oni
ricevis permeson de la cenzuro (krom ia antaa aprobo), t. n. bileton por
ellasi in el la presejo. Zakrzewski sukcesis trovi tiun bileton inter mal-
novaj paperoj de la presejo kaj i havas la daton: 14 jul. 1887, do i estas la
tago de la apero de la unua E-libro. La libro konsistas el 40 paoj, kovrilo kaj
granda folio. ia titolo: Dr. Esperanto. Medunarodnyj Jazyk. Predislovje i
polnij uebnik. (Traduko: D-ro E. Int. lingvo Antaparolo kaj Plena
Lernolibro.) Sur la titolpao krom la titolo estis presite en E: por Rusoj kaj
ruslingve: Por ke lingvo estu tutmonda ne sufas nomi in tia. Prezo 15
kopekoj, Varsovio. Tipo-Litografejo de . Kelter. Strato Novolipie n-ro
11. 1887 -. Sur la dua pao estas permeso de la cenzuro kun la dato: 21
majo 1887 kaj subskribo en la rusa lingvo: La lingvo int., kiel iu nacia,
estas komuna proprao la atoro forlasas por iam iujn personajn rajtojn
al i. Sur la tria pao de la kovrilo estas la ruslingva noto: La rajto de
traduko de tiu i brouro en iujn aliajn lingvojn apartenas al iu. Sur la lasta
pao ruslingve kaj en E: Adreso de la atoro: Al s-ro D-ro L. Zamenhof por
D-ro Esperanto en Varsovio. efa vendejo de tiu i brouro (en rusa lingvo)
en la librovendejo de V. A. Istomin en Varsovio. Enhavo de la libro: l.
Antaparolo (28 p.), en kiu estis la unuaj E tekstoj: a. Patro Nia (preo), b. El
Biblio, c. Modelo de letero, . Mia penso (originala poezio) d. traduko el
Heine, e. Ho, mia kor' (originala poezio); 2. 8 kartetoj promesoj (v.) kun
deklaro, enhavanta promesojn ellerni la lingvon, se dek milionoj da personoj
donos publike la saman promeson; 3. plena lernolibro de la lingvo int.,
konsistanta el la alfabeto, dekses gramatikaj kaj sintaksaj reguloj (6 p.) 4. Sur
aparta folio estis aldonita E-rusa vortaro kun klarigoj pri ia uzo.
(Antaparolo; I kaj II apitroj represitaj en Fund. Krestomatio, p: 241-56.
Antaparolo kun klarigoj de Dietterle en OV, p: 17-21.) I. IRJAEV.
La ruslingva Unua Libro entenas kelkajn formojn, restojn de antaaj
988
Z-aj provoj, kiuj malaperas en la franca, pola, ktp. Jen ili estas: speri (esperi),
vinki (venki). Aliaj radikoj havas sencon nun ne uzatan: erari (vagi) militi
(batali), forko (forkego), stalo (talo), tofo (materio, kemia principo), vaksi
(kreski), tombi (fali). Vortoj ian, kian, nenian, . . . en iuj kvin naciaj Unuaj
Libroj signifas iam, kiam, . . . La ruslingva Unua Libro enhavas 947
radikojn, el kiuj 11 estas propraj nomoj. Sur la aldonita folio ni trovas 917
radikojn absorditajn kaj 10 ekster la ordo. Preserara folieto donas ankora 2,
sed nuligas la radikon sper. En la teksto kaj titolpao ni trovas ankora 19
radikojn. Entute 947.
(STOJAN, BIL, p: 287.)
Unua adresaro: 1889 en Varsovio kun 1000 nomoj de E-istoj, inter kiuj
estas Beaufront, Demonget, Dombrovski, Einstein, Frollo, Geoghegsn,
Grabowski, Henriclundquist, Kanaloy-Lefer, Kofman, Marignoni, Phillips,
Runstrom, Schmidt, Solovjov, Trompeter, Wahl, ktp.
- artikolo pri E: 7 ag. 1887 en pola urnalo Kurjer Godzienny en Varsovio
kun la titolo Anti-Volapk subskribita de Wl. S. (Wladyslaw Sabowski), en
kiu la atoro montris superecon de E
- diservo kun E-lingvaj kantoj: 26 okt. 1896 en la katolika preejo de
Smolensk (Rusujo).
- dramo originala: Gustaf Vasa de R. Schmidt en 1910.
- ekzameno pri kapableco: 1899 de SPPE.
- Enciklopedio de Esperanto: la nuna, 1934.
- flmo E-a: la entombigo de Z, prezentita 17 apr. 1917 en la varsovia kinejo
Uranja.
- gazeto: 1 sept. 1889 La E-isto en Nrnberg. ia eld. estis L. Einstein, red.
Z.
- geedzio inter diversnacianoj pere de E: 1899 en Abo inter V. Langlet kaj
989
S. Blomberg.
- insigno E-ista estis fabrikata 1894 en Odesa.
- interparolo en E: 1887 en Varsovio inter Z kaj Grabowski.
-- iriterparolo inter diversnacianoj: 1889, kiam la rusa E-isto Postnikov vizitis
Francujon.
- intertata rekono de E: 1924 klara lingvo por la telegrafo proponita de la
Ligo de la Nacioj kaj 1925 akceptita de la Univ. Telegrafa Unuio.
- kantoro: 1921 en Budapest en kadro de HESL.
- kongreso: I-a UK 1905 en Boulogne sur Mer.
- kongreso de UEA : 1910 en Dresden.
- kongreso de SAT : 1921 en Praha.
- kongreso de IKUE: 1910 en Paris.
- korespondado internacia inter infanoj: 1903, aranita de instruistoj ejka
(Moravujo) kaj Ducommun (Svisujo).
- kunveno internacia de E-istoj: 7-8 ag. 1904 en Calais kaj Dover.
- laborista int. E-Asocio: 1906 la Paco-Libereco.
- lektoro de E e altlernejo: 17 apr. 1917 Josef Schamanek e Teknika
Altlernejo en Wien.
- lernolibro: jul. 1887 en Varsovio.
- listo de la unua-aoj: en la Konversacia Gazeto.
- literatura konkurso: 1896 en Petrogrado.
990
- ministro, kiu parolis en E: 1911, Conybeer, dum la 1-a Astralia E
Kongreso.
- monumento de Z: 1914 en Franzensbad.
- ofciro, kiu havis permeson uzi E-an distingilon: 1917 Carreira Saldanha,
Portugalujo.
- opera prezentado: 1912 dum la UK en Krakw; Halka.
- poemo originala: 1887 Mia penso de Z.
- potmarko kun E-a teksto: 1925 en Sovetio.
- potstampo E-a 24 ag. 1913 dum la UK en Bern.
- prediko: 1906 en la 2-a UK en Genve; pastro Rust.
- prelibro: 1893, de L. Beaufront.
- prozao originala: 1897, rakonto de M. Abesgus sub titolo Marko
Kraljevi.
- romano originala: 1907, la Kastelo de Prelongo de Vallienne.
- senfadena telefonparolado: 3 apr, 1930 inter A. Couto Fernandez, Rio de
Janeiro kaj E. Houbart, Paris.
- societo E-ista : dec. 1888 en Nrnberg.
- standardo: 1905 en Boulogne; i firtis unue sur ipoj de Duchochois en
1905.
- strato de Z: 1912 en Sabadell (Hisp.).
- tatestro, kiu diris salutvortojn en E: 1929 Miklas, Astrujo.
991
- tato, kiu reprezentigis sin e E-a kongreso: 1907 Belgujo (UK en
Cambridge).
- tabulo honore je E-ista verkisto: 1933 Grabowski, Varsovio.
- teatra prezentado: 27 sept. l896 en Smolensk (Rusujo); komedio
Brandfaristo de Tolstoj.
- teatra prezentado per profesiaj aktoroj: 1908 dum la 4-a UK en Dresden;
Ifgenio en Tarido de Goethe.
- telegramo, la la akcepto de E kiel klara lingvo: 1 nov. 1926 de Brita E A al
la Radio Ekspozicio en Dublin.
- tradukita verko: 1888 La Nea Blovado de Pukin, trad. de Grabowski.
- vojao per E: 1895; svedaj studentoj V. Langlet kaj Etzel al Rusujo.
Unuel, ps. de Z.
Unuiintaj tatoj de Eropo. v. UE.
Unuio de E-istaj Virinoj. v UDEV
Uppsala. Urbo en Svedujo kun 30.295 loantoj. Loko de la dua ofciala
unuio de E-istoj, 1891, kie fondiis la grava gazeto Lingvo Internacia,
1895, kaj restis tie is 1899.
Ura Ryozi, japano, asistanto de anatomio e Imp. Univ. de Tokyo. Nask.
11 apr. 1903 en Tokyo. Landa kasisto de TEKA en J-ujo. Multe klopodas por
E en medicinaj rondoj.
Urugvajo, Suda Ameriko. Pioniro de E estis en 1901 Carlos Charrier.
Precipe multon li laboris por E en 1904-5. Dank al lia fervoro, 24 sept. 1905
estis fondata la unua E-grupo, poste aliformiinta je societo. En 1906 la
societo aranis kursojn en Liceo Carnot kaj por propagandi E-n oni fondis
992
specialan Int. Grupon de Montevideo. Samjare la gazeto El Dia, presis
portretojn de membroj de la societo. Dum medicina kongreso en la efurbo
(1907) Meksika delegito prof. Gr. Mendizabal rekomendis E-n por
kongreslaboroj kaj dum samjare okazinta Amerika Kongreso de Studentoj E-
istaj studentoj de Montevideo faris raporton pri E. Samjare oni fondis en la
urbo societon unuigantan la prop-istojn de du najbaraj respublikoj Argentino
kaj U., poste (en 1911) tie oni fondis EA-n Semo. En 1925 oni aranis Radio
E-Kurson, Fernandez gvidis kursojn por s-inoj de la Rua Kruco kaj por
geinstruistoj, oni fondis UES-n kaj por junuloj E Junularo-n. 1-4, jan. 1926 en
Montevideo okazis la 1-a Sudamerika E-Kongreso, kiun partoprenis delegitoj
de ilo, Paragvajo, Brazilo, Argentino kaj Urugvajo. Kelkan tempon agadis
Sudamerika E-Federacio, kiu aperigis monatan revuon Sudameriko.
Samjare fondiis anka U. Kat. ES. En 1927 urnalo Impercia! iusemajne
publikis E-informojn de la E- junularo. La la Dietterle-statistiko en 1928 E-
istoj troviis en 9 lokoj. La la raporto de I K en 1933 Enrique Munoz, spite al
sia granda ao, tre vigle sekvis iajn laborojn. UEA-del. en 1933 en 10 lokoj.
I. IRJAEV.
Usmanov amil, tataro, sovetiano, verkisto. Nask. 1898. E-isto de 1929.
Membro de CK SEU de 1931. Gvidis Moskvan komitaton de SEU 1930-32.
Usono (populara formo de landnomo Unuiintaj tatoj de Ameriko).
Usono kaj Kanado kune prezentas grandan areon kun pli ol 130 milionoj da
loantoj, kie la angla lingvo estas preska la sola parolata. Oni do ne sentas la
bezonon de helpa lingvo tiel forte, kiel en aliaj landoj, kies lingvoj ne havas
egale grandan disvastion, kaj pro tio E ne estas tiel multe akceptata, kiel en
multaj aliaj landoj. Anka la E-istoj de U. ne povas ofe renkonti kaj viziti
alilandajn kaj alilingvajn E-istojn, kaj ne povas ricevi praktikajn helpojn per
la uzado de E tiom, kiom ekz. la E-istoj de eropaj landoj.
Tamen E-istoj troviis en U. de la unuaj tagoj de la movado. En 1887
Amerika Filozofa Societo (v.) en Philadelphia, post studado de Volapk,
kiun ili ne povis aprobi, proponis al aliaj intelektaj societoj de la mondo
kongreson por krei int. lingvon, la principoj tute similaj al tiuj, sur kiuj estas
bazita E., pri kiu ili tiam sciis nenion, sed pro manko de respondoj, la
proponita kongreso ne efektiviis. Tamen Henry Phillips, sekr. de la Societo,
993
tradukis la unuan lernolibron de Z. sub la titolo An Attempt Towards An
International Language, by Dr. Esperanto, kaj eldonis in en 1889. Li anka
proponis verki vortaron, sed lia longa malsano kaj morto (en 1895) malebl-
igis tion kaj estis granda perdo rilate al la progresigo de E en U. Nelonge post
la apero de E R. H. Geoghegan, unu el la unuaj angleparolantaj E-istoj, venis
el Anglujo al U. kaj laboris diligente por E. Li tradukis en anglan lingvon la
unuajn lernolibrojn de Z kaj lia profunda scio de orientaj kaj aliaj lingvoj estis
utilaj en la propagando de E e la neeropaj popoloj. En tiuj fruaj tagoj F. G.
Morin en Chicago kaj A. G. Beaman en Milwaukee, inter aliaj, estis pioniroj
de la afero.
Dum multaj jaroj, tamen, la afero, kiel aliloke, kreskis tre malrapide.
Nur izolaj fervoruloj laboris en la kampo. Nur en 1905 i komencis
antaeniri sur la vojo de sukceso. 16 febr. 1905 kelkaj interesatoj en Boston
fondis la unuan grupon en U., kies prez. estis John Fogg Twombly, sekr.
Edward K. Harvey. 23 marto 1905 la Bostonaj E-istoj fondis nacian asocion,
Amerika E-ista Asocio, kies prez. fariis Charles A. Matchett, sekr. Harvey
kaj Twombly. En tiu jaro aperis anka grupoj en New York, Phiadelphia kaj
atiloke; en 1906 en Chicago Seattle kaj multaj aliaj lokoj. Tre konata usona
urnalisto, George B. M. Harvey, subtenis la movadon fervore, presante en
grava gazeto North American Review, kiun li redaktis, propagandajn arti-
kolojn kaj lecionojn kaj varbis al la afero multajn gravajn personojn. La
raporto de la sekr. de la nacia asocio, en jan. 1907 ekzistis en Usono kaj
Kanado 82 konataj grupoj kaj rondoj. En jan. 1907 la asocio komencis eldoni
gazeton Amerika E-ista Revuo. (Jam en okt. 1906 Arthur Baker en
Oklahoma City estis fondinta gazeton Amerika E-isto.) En 1908 e la unua
landa kongreso en Chautauqua (tato New York) oni renomis la asocion E-
ista Asocio de Norda Ameriko (EANA) kaj Edwin C. Reed fariis sekr. kun
sidejo en Chicago. Amerika E-ista Revuo esis ekzisti kaj Amerika E-isto
fariis ofciala organo de la asocio. En 1910 la 6-a UK okazis en Washington.
357 E-istoj eestis, el 20 landoj, i. a. Z. 16 regnestroj estis ofciale
reprezentataj. Prezidis John Barret;, direktoro enerala de Panamerika
Unuio, kaj prez. de EANA. Oni prezentis en parko dramon de Shakespeare
Kiel Plaas al Vi, trad. de d-ino Ivy Kellerman Reed.
Poste en Usono kiel en aliaj landoj, venis malfacilaj tagoj por la afero
kaj la nombro de interesatoj malgrandiis. Pro la premo de personaj aferoj,
994
Reed ne povis plu teni la direktadon de la asocio, kaj en 1913 kelkaj fervoraj
E-istoj en tato Massachusetts, i. a. Edward S. Payson, George W. Lee, Ernest
F. Dow, d-ro C. H. Fessenden kaj f-ino E. J. Meriam, entreprenis la malfacilan
taskon. Spite de iuj malhelpoj la gazeto aperis regule kaj landa kongreso
okazis iujare. En 1915 okazis en San Francisco dum la Ekspozicio Panama-
Pacifka la 11-a UK, organizita de D. E. Parrish, prezidis R. Colquhoun. Pro la
milito tiam furiozanta nur 163 E-istoj eestis, el 16 landoj; 17 regnestroj estis
ofciale reprezentataj.
Post la milito la afero komencis antaeniri malrapide. En 1929 J. J.
Sassmuth fariis sekr. de EANA kaj danke, efe al liaj nelacigeblaj penoj, la
intereso pri E reviviis. Oni fondis novajn grupojn kaj enerala intereso ree
montriis pri la afero. En 1932 20 grupoj estas ofciale fliiintaj al la nacia
asocio, kiu posedas 644 rekte aliintajn membrojn, krom multaj aliaj anoj de
la fliaj kluboj. Neniu statistiko ekzistas por montri la nombron de la
membroj de fliaj kluboj. Ekzistas anka irka 40 aliaj grupoj ne ofciale
fliiintaj al EANA, kvankam en harmoniaj rilatoj kun i, krom diversaj
neorganizitaj klasoj kaj rondoj. La asocio eldonas gazeton kaj jarlibron,
vendas kaj eldonas librojn, kaj kondukas viglan propagandon. Sub iaj
aspicioj kunvenis landaj korgresoj seninterrompe de 1908. Prez. estas Henry
W. Hetzel de Phitadelphia (de 1926); sekr. J. J. Sssmuth de Fort Lee (New
Jersey). La asocio reprezentas la E-istojn de Usono kaj Kanado kune.
Ofcialaj aproboj de E de naciaj kaj tataj registaroj preska neniam
estis farataj. La parlamento de tato Maryland en 1908 faris leon
permesantan la enkondukon de E en la lernejojn de tiu tato; tamen is nun
oni ne uzis tiun permeson. En la pli multaj ceteraj tatoj oni povas instrui E-n
sen speciala lea permeso. E estas instruata en la tataj universitatoj de
Minnesota (koresponde) kaj California, plue en Univ. de Honolulu (Hawaii)
kaj en superaj lernejoj de Honolulu kaj Los Angeles kaj Pasadena (Cal.).
Krom tio la instruado estas tute farata de grupoj kaj privataj klasoj. Diversaj
tatoj sendis ofcialajn reprezentantojn al E kongresoj. Komerca ambro de
Los Angeles sendis D. E Parrish en 1911 kaj Joseph R. Scherer en 1930 sur
mondvojaon por reklami per paroladoj tiun urbon.
La 1932-a jarlibro UEA posedas 119 delegitojn kaj 15 vicdelegitojn en
Usono. D. E. Parrish en Bufalo (tato New York) estas nacia sekr. por Usono;
995
B. Schmitz en urbo New York kaj A. S. Vinzent en San Francisco estas
efdelegitoj. Usonaj anoj de L. K. estas d-ino Ivy Kellerman Reed, Edwin C.
Reed, d-ro James Underhill kaj Herbert M Scott. Antaaj anoj estis R H.
Geoghegan, d-ro Max Talmey, d-ro D. O. S. Lowell, J. J. Sssmuth kaj W. G.
Adams. Henry W. Hetzel estis reprezentanto de Norda Ameriko en K.R.
Usono ne donacis multon al la literaturo de E. D-ino Reed tradukis
Kiel Plaas al Vi de Shakespeare kaj La Reo de la Ora Rivero de Ruskin.
La efa E-ista literaturisto en Usono estis Edward S. Payson, kiu verkis
originalan romanon Juneco kaj Amo kaj tradukis multajn romanojn. D-ino
Reed, d-ro Benson, A. Baker, Max Talmey, A. Kenngott kaj aliaj verkis
lernolibrojn. El la efverkoj de la usona literaturo aperis en E nur kelkaj
kolektoj de romanetoj de Poe kaj Irving, romano de Jack London, romano de
Upton Sinclair kaj krom tio: malmultaj tradukaoj el la verkoj de malpli
gravaj usonaj verkistoj. Kelkaj prop. gazetoj aperis, el kiuj ekzistas nuntempe
nur Amerika E-isto, ofciala organo de EANA. Amerika E Instituto en
Madison (Wisconsin) eldonas Sciencan Gazeton (red. Karl Frding).
Rimarko. La artikoton tralegis D. E. Parrish, E. C. Reed kaj J. J.
Sssmuth, donis plenan helpon kaj konsilon f-ino E. J. Meriam.
W. G. ADAMS.
Laborista movado. LEA-NA (Laborista E-Asocio de Norda Ameriko)
estas ankora en organizata stato. efa malhelpo: granda parto de LEA-anaro
estas nova elemento nun spertianta en la lingvo mem kaj en organizaj
problemoj. Membrostato en 1934 . 160. Grupetoj funkcias en New York,
Cleveland, Chicago, Winnipeg, Toronto, Newark; la granda parto de la anaro
estas izolitaj E-istoj en diversaj lokoj de Kanado, Usono, Kubo kaj Meksikio.
Tre aktivaj anoj: R. Bonesper, Monus, Harwey, Germanton, Fridmann,
Kardos, Gbor, Mario Vilta, Schenker en New York City; Faltus en Cleveland;
Vajner, Guderna en Chicago; Lazurka en Montreal. Gumbinger en Toronto;
Franyo kaj Grausdin en Winnipeg; Carlson en Vancouver, Marble en Seattle,
ktp.
Biografo, alveninta post la presigo de la unua volumo:
996
Bonesper Ralph (ps. Ruamo), laboristo, eksmaristo. 37 jara (pro
sengepatra vivado mankas detaloj pri la dato kaj loko de lia naskio). Lernis
E-n en 1921 en Hungarujo. Kiel migrulo kaj maristo vojaadis en . 20
landoj, helpite de E kaj propagandinte por E. En 1927 en Antwerpen
organizis maristan E-grupon, kiu jaron post lia foriro likvidiis pro
disvojao de preska iuj membroj. En 1929 prez. de SAT-Rondo en New
York. En 1930 fondis LEA-NA, kaj gvidas in is nun (en. sekr.). Instruis E-
n en New Yorka Workers School (plej granda lab. revolucia lernejo en
Ameriko), kiu ofciale enkondukis E-n. Peranto de IPE. Artikoloj en S-ulo,
HDE, ina E-isto k. a. Multaj artikoloj trad. el E en usonaj, francaj, germanaj,
belgaj, sovetaj, inaj kaj hungaraj gazetoj.
Usui Syuiti, japano, urnalisto de tagurnalo Yomiuri. Aperigis en
1906 parolon de Kroita pri E en sia urnalo kaj vekis intereson de publiko.
Kunfond. de JEA, 1906 (Kuw.)
UE (mallongigo de la nomo: Unuiintaj tatoj de Eropo). Paralele
kun la Paneropa-movado (v.) estiis kaj evoluiis (longtempe ne publike) la
U E-ideo kaj fariis la UE-programo. La efdiferencoj inter la Paneropa-
kaj USE-programo estas: a) La estonta mondpotenco dividias la la
Paneropa programo je 5 partoj (USA, Britujo, Paneropo, Japanujo,
USSR), dume tiu la la UE-programo dividias nur je 2 partoj: je la
okcidenta hemisfero, gvidata jam nun de USA, kaj je la orienta hemisfero,
gvidota de UE; b) al UE devos aparteni la diversaj geopolitikaj kaj
sociaj kazoj anka Britujo kaj Rusujo; c) la Paneropa-movado, kiel
ofcialan lingvon por la Paneropa-Unio, proponas la anglan, dume la la
UE-programo E estas destinita farii la ofciala helplingvo en UE. Por forte
kaj dare kunligi la eropajn tatojn, la UE-programo proponas komunajn
armeon, dogan- kaj eksterpolitikon kaj unuecan valuton. Taktiko: tondi por
tuta Eropo ekonomipolitikan organizaon (UE-partion), kiu havas la
taskon parlamentsisteme realigi la UE-programon. La la gvidantoj de UE
la E-istoj estas destinataj farii la iniciatoroj kaj la ekigantoj de la UE-
movado. Organo: UEEO, Eldonejo: Libro, Timioara I., Rumanujo.
Fakliteraturo: Joset Zauner: Der Weg zur Europa-Partei (Der Ausweg UE),
(La vojo al la Eropo-Partio, La elvojo UE); la sama : L' Eropanismo.
La J. ZAUNER
997
UE-EO. Gazeto por propagandi inter E-istoj realigon de UE (v.)
Fondinto, eld. kaj red. Josef Zauner, Timioara, Str. 1 Lonovii, Rumanujo.
Unua n-ro. jan. 1930. aperis 4 n-roj entute kun 24 pagoj, formato 24x32 cm.
De jan. 1931 is jul. 1933 8 n-roj kun 32 paoj, 32x48 cm. Vigla redaktado,
interesaj artikoloj kaj lertaj ilustraoj pri la eropa problemo kaj por prop. de
UE.
Utrechta Esperantisto. Gazeto aperinta monate, fondita de UER pro
malapero de la nacia gazeto Holanda E-isto. La 1-a n-ro aperis 1 sept. 1925,
la lasta (112-a) en jan. 1934. Presita komence hektografe, poste ciklostile.
Kvankam kluborgano, UE estis sendata al la efaj ned. E-istoj. Red. G. J.
Degenkamp; adm. f-ino J. W. Woutersen, poste H. J. Korthals. (G. J. D.)

998
V

Vagabonda Klubo, E-ista estis asocio de E-istaj pentristoj, literatur-
istoj kaj aliaj artistoj, fondita en Skotlando en 1906 de f-ino C. Oxenford. Post
la eksplodo de la mondmilito i ne plu funkciis. La efvagabondo en 1914
estis J. M. Warden. ia organo estis La Vagabondo (v).
Vagabondo kaj Sinjorino. Romano de W. Kloepfer, trad. el la
germana L. Goppel, 1931 204 p. Tute nuntempaj, postmilitaj aventuroj, eble
ne tre kredeblaj, sed tre variaj, neatenditaj. Amuza distra legao, korekta fua
stilo. (G. S., ,E, 1932, p :105.)
Vaghinak Sarkissian, perso. Mortis en 1931. E-isto de 1911. Multe
prop-is la lingvon en Tabriz, Teheran kaj Sultanabad.
Vaher Villem, estono, lernejestro. Nask. 21 jan. 1873 en Otep. Atoro
de la unua E-lernolibro por estonoj (1893) kaj de konversacia lernolibro
(1930). Prez. de EAE de 1922, dir. de EIE de 1925. Gvidis kursojn kaj de 1927
regule semajne paroladis en la radiostacio Tallinn en E.
Vahtkerl Johannes, estono, potisto. Nask. 4 jan. 1886 en Raukla. E-iis
1908. Sekr. de la ES en Tartu 1914-15 kaj prez. 1915-16. Propagandas efe sur
potista kampo. Multaj tradukoj el E en la estona gazetaro, artikoloj en E-
gazetoj. Trad. prisportan brouron el la estona.
Valkov D. D., ruso. Mortis 4 jun. 1910. Estis prez. de ES Espero en
Peterburgo. Verkis losilon por rusoj.
Vallienne (valjen) Henri, franco, d-ro, kuracisto. Nask. 19 nov. 1854 en
Saumur, mortis 1 dec. 1908 en Malakof (apud Paris). Estis, la la atesto de
Bourlet alt-kreska, fortika, larulfra viro kun sufe longaj haroj kaj harbo,
griznigraj, akrevidantaj okuloj, severa mieno. En tiu korpo de mezepoka
kavaliro batis plej sentema kaj bona koro, en tiu kapo de kaperisto lois cerbo
de altpensema scienrulo. Kvankam kuracisto, V. multe interesiis pri
literaturo; li estis jam publikiginta volumon da poemoj, en franca lingvo, (e
999
Dentu), kiam li ekkonis E-n en 1903. La literaturaj kvalitoj de E entuziasmigis
lin, kaj tuj li ekuzis in por tradukado de granda verko: Eneido, de Virgilio:
la du unuaj kantoj, laverse tradukitaj aperis en 1904. Al la riproo, ke li pli
bone farus propagandante la lingvon, li respondadis: Certe anta io ni
devas konigi la utilecon praktikan de E, sed i nur tiam triumfos kaj venkos,
kiam i estos literatura! Kaj pri tiu punkto, li plene konsentis kiel Z, kiu
skribis en 1895. Kiam la konstanta kreskado de nia literaturo iom post iom...
malaperigos iun dubon pri la vivipoveco de nia lingvo, tiam, vole-nevole... la
registaroj devos alii al ni. En Aprilo 1905 kruela kormalsano atakis kaj
preska mortigis lin; post la krizo, li ne plu povis eliri el sia ambro, nek
forlasi sian apogseon. Sed tiun kompatindan situacion li proftis por akceli
sian E-an laboron; en 1906, li publikigis la plenan tradukon de Eneido, en
1907 la originalan romanon Kastelo de Prelongo, en 1908 alian u Li? kaj
samjare la tradukon de la novelo de Prvost Manon. Intertempe, li redaktis
prop. brouron en E kaj franca Por kaj kontra E, li tradukis Paco kaj
Milito de Richet kaj verkis eseon pri Evolucio de la Religia Ideo. Krome li
kontribuis al La Revuo, La E-isto, Scienca Revuo, Med. Revuo,
Espero Katolika, L. I., kie lasttempe li aperigis longan artikolon pri Eneo
kaj la Romana Cerbeco. Je sia morto, li lasis la tradukon de novelo de Musset
Margot, publikigita kiel felietono en la Franca E-isto (1909) kaj la
sekvantajn, is nun nepublikigitajn tradukojn: Kaprico unuakta komedio,
kaj Oni neniam pri io devas uri, triakta komedio, amba de Musset;
Aventuroj de Telemako de Fenelon, kaj La Metamorfozoj de Ovidio,
laverse tradukitaj. Tiu agemo klarigas, ke, en 1908, e la konkurso
organizita de La Revuo Kiu estas la plej bona esperantista stilisto?, li atingis
la duan lokon, malproksime sed 1a unua post Kabe. El tiu abunda
produkto, kio restas? Ne tre multe. Ni devas konfesi, ke lia stilo havas nek la
vervon, nek e iam la korektecon, kiuj konvenus al granda verkisto. Tipa
reprezentanto de la malnova bura klerulo, li bone scipovis la latinan kaj
francan: sed lia nesciado pri la fremdaj lingvoj faligis lin tro ofe en
francismojn neakcepteblajn. Lia traduko de Eneido estas misformita per
malbona ritma sento: dum Kofman intermetis trokeojn meze de la daktiloj,
V., por konservi la idealan skemon de la antikva heksametro, uzis nur
daktilojn: sed li ne konsciis, ke pro la konstruo de nia lingvo, tiuj ajnaj
daktiloj prezentas reale nur monotonan serion da 5 anapestoj monstra
verso, kia ekzistas en neniu lingvo. V. estis la unua, kiu skribis originalajn
romanojn en E; anta li ekzistis ja kelkaj noveloj, sed dikaj verkoj da 450-500
1000
paoj neniam estis ankora skribitaj. Verdire la enhavo de liaj romanoj ne
estas tre altinspira. Ili apartenas al la plej malbona speco de l felietona
literaturo, kun krimoj, incendio, misteroj, nobelino senvirgigita (Kastelo de
Prelongo), a ident-konfuzoj pro emela simileco, forkuroj, juista eraro, du-
obla kaj paradokse senkulpa adulto (u Li?) io plena je neatenditaoj,
sena je la plej elementara psikologio, kaj tie a tie spicita de sensotiklaj
aludoj. La sola neordinarao estas la pecoj, kie la atoro malkaas sian
profesion per disertoj pri medicino. La stilo estas simpla, iom gazeta:
evidentias en tiuj libroj nesufa ellernado de la lingvo, supraa asimilo de la
spitito de E. Malgravigas la kulpecon de V. la fakto, ke el la Z-aj tradukoj
ekzistis nur Hamleto kaj la Fundamenta Krestomatio, kaj bonaj lingvaj studoj
ankora mankis. Krome, kia ajn estas la valoro de la felietona literaturo, estis
siatempe utila propagando montri, ke anka por tio E tagas; li efektive
pruvis, ke la artefarita lingvo sufas por esprimi iujn ideojn kaj priskribi
iujn incidentojn de la iutaga vivo kaj havas sufan logon por instigi la
leganton is la 500a pao. Tial, en la E-a literaturo, la verkaro de V. konservas,
se ne artecan, almena historian valoron.
G. WARINGHIEN.
Noto de M. C. Butler. Mi taksas la literaturan valoron de V. iom pli alte,
ol G. W. Mi tre malmulte rimarkas e li francismojn neakcepteblajn. Pli ol iu
ajn alia verkinto en E li sukcesis verki librojn simplajn kaj interesajn,
kvankam la temoj ne estas indaj je lia talento. La tradukon de Eneido mi
trovis bonega.
Vanverts (vanver) Julien, franco, d-ro, kuracisto, prof. de la Univ. en
Lille. Nask. 10 nov. 1870. Multaj verkoj pri irurgio kaj ginekologio.Vicprez.
de SFPE, eksprez. de TEKA. Kursoj kaj konferencoj pri E. efred. de Int.
Med. Revuo.
Vaona Attilio, italo, advokato, prokuristo. Nask. 20 sept. 1880 en Zevio
(Verona). Ampleksa socia kaj kultura agado: konsilanto kaj deputita membro
de la komunumo Zevio ktp. E-isto de 1911, kiam kunfondis E Asocion en
Verona. Prez. de l komitato de la tria nacia kongreso. Prez. de IEF en
1922-24. Kunorganizinto de la komerca konferenco en Venezia, 1923.
Delegito e la eneva Konferenco por la enkonduko de E en lernejoj. Multaj
1001
kursoj kaj paroladoj en diversaj italaj urboj. Verkis prop. brouron kaj artik-
olojn.
Varankin Vladimir, ruso, docento de la okcidenteropa historio, dir.
de Moskva Ped. Instituto por fremdaj lingvoj. Nask. 12 nov. 1902 en N.
Novgorod (nun Gorkij). E-isto de 1919. Prez. de la lab. ES en N. N. 1920-21,
membro de CK SEU de 1921. Partoprenis la 19-an UK. Ano de Lingva
Komisiono de SEU, L. K. de 1929. efred. de la Rusa E-isto, 1920-21.
Atoro de Teorio de E, 1929. Kunatoro de lernolibro, 1930. Verkis
originalan romanon Metropoliteno, 1933 200 p.
Varnomoj. Taga fabrikmarko, nomo por iu artiklo a varo, infuas
notinde la disvastigon kaj aeton. Ne malofe la nomo de tia varo anstataas
la nomon de l objekto mem. . . La nuna tempo impresplena kaj plena je
sensacioj anka kazis la multe pli grandan zorgon por elekto de impresa
varnomo. . . Estas fakto, ke E povus liveri multajn tre trafajn vortojn por tiaj
varnomoj. La simpleco de la lingvokonstruo permesas tujan komprenon de
amaso da vortoj, e ne lerninte la lingvon. Tion jam ekkonis spertaj
reklamistoj, E-istoj a ne, kaj uzis tiun eblecon. . . Tre ofe estas uzataj la
vortoj ,Espero, ,Esperanto'... Pli grava estas la nomoj simple elektitaj el E pro
belsoneco a praktiko. Jen kelkaj ekzemploj: Alpa, Alta, Arda, Belsona,
Blanka, Briko, Eterna, Forta, Mirinda, Mortis. (La la artikolo en UEA-
Jarlibro 1931, p: 57-60.)
Varsovio. v. Warszawa.
Vasta Franz, astro-germano, ofcisto. Nask. 6 ag. 1894 en Wien. E-
isto fariis en rusa militkaptiteco en 1919. Bibl. 1924-27, kaj de tiam sekr. de
Danubio. Wien. Multe varbadis anka per lumbild- kaj aliaj paroladoj.
Vaughan (von) Rupert Falkland, (ps. I. K.; Verdavalo), brito,
metalurgiisto. Nask. 5 jul. 1878 en Singapore, Malajaj Kolonioj. E-isto de
1905. Fondis unu el la unuaj E-grupoj en Hindujo en Kolar, 1906, kaj tie
fondis kaj red. La Pioniro is sia foriro el H. en 1907. Del. de UEA en Totok
(Celebes), Tokyo, Osaka, kaj nun en Sandakan, Norda Borneo. Artikoloj kaj
rakontoj pri orientaj landoj aperis en HDE.
1002
Vegetarano. Jam de 1908 la Unuio de E-istaj Vegetaranoj eldonis
specialajn cirkulerojn, kiuj fne fariis V., eld. de O. Bnemann en Milano.
Pro la mondmilito povis nur ankora aperi 1-a n-ro de sept.-nov. 1914 en
Milano kaj oni transdonis la red. al f-ino van Rees en Utreht. De okt. 1920 O.
B. tiam en Hamburg reprenis la red. kaj eld. i regule aperis is 1925
kaj en 1926 (IXa jaro) estis enpresata en Libero Sofa). De jan. 1927 apr.
1933 O. B. denove prenis sur sin la eld. kaj poste donis in al Jonescu
Capatana en Bucuresti, 4-8 p. 29x23.
P. TARNOW.
Vegetarismo. Jam de la komenco de la E movado partoprenadis en i
multaj vegetaranoj, anka grafo Leo Totstoj, kiu donis fortan moralan
subtenon al E, estis fervora vegetarano la etikaj principoj. La Fundamenta
Krestomatio enhavas du impresajn artikolojn pri V, el kiuj La Hejmo de la
Metiisto estas tre konata. Dum la UK en Dresden, 16 ag. 1908, la
iniciato de Ren Ladevze el Agen (mort. en 1913), estis fondata Int. Unuio
de E-istaj Vegetaranoj, kiu kelkajn jarojn poste plisimpligis sian nomon al
Vegetara Ligo E-ista (VLE). Tolstoj, per speciala skriba konfrmo, akceptis
ian hon. prez.-econ. Administranto kaj animo de VLE estis Ladevze, tiu-
tempe en Hamburg. La ligo eldonis fugfoliojn en E pri V kaj en tri naciaj
lingvoj pri E. Oskar Bnemann en jul. 1914 ekeldonis modestan dumonatan
bultenon Vegetarano kiel ligilon inter la membroj kaj prop-ilon inter E-istoj
por V, inter vegetarano por E. Tiutempe Rudolf Rajczy en Budapest estis
kasisto kaj J. A. Gill en Tunbridge, Anglujo, sekr. de la ligo. Jam dum la 4-a
Int. Vegetarana Kongreso en Hago, 1910, E ludis gravan rolon. Kelkaj parolis
E-e, i. a. Gill (La du verdaj aferoj) kaj s-ino Van der Vet-Dirksen (Kio devas
aparteni al la tuta homaro). Pro la milito la redaktanto en Milano devis
transdoni en majo 1915a sian laboron al f-ino
Maria van Rees en Utrecht, kiu kondukis la aferojn is fno de 1916. Tiam la
ligo esis funkcii. En 1920, dum la UK en Hago, V ludis gravan rolon, multaj
el la kongresanoj, i. a. ges-roj Isbrcker, sidis e la vegetara sekcio de la tablo.
VLE havis fakkunsidon kaj decidis la pluan eldonon de la bulteno. Post
cirkulero dissendita anta la kongreso, aperis en okt. 1920 sub red. de
Bnemann, kun gvida artikolo de la liga prez., J. W. Sevenhuijsen (mort. 10
febr 1923), la unua postmilita n-ro de la Vegetarano, kiu nun aperas en sia
1003
16a jarkolekto. La enhavo rilatas ne nur al V, sed al la tuta vivreformo kaj al la
radikala pacifsmo. De 1927 is 1932 la gazeto samtempe estis ofciala organo
de la ne-E-ista asocio Int. Vegetara Unio, kiu esigis tiun aranon pro
fnancaj motivoj. De okt. 1921a is fno de 1926 i enhavis specialan fakon
Movado por asta vivo, sub. red. de Daniel Roskes, Hago. Dum 1926 la
bulteno aperis en la kadro de la revuo Libero presita en Sofa, sed tiu arano
ne estis kontentiga. La administradon de la ligo kaj ia organo prizorgas Ion
Ionescu Kapatzana, en Bucuresti, Rumanujo, kaj lin helpas landaj sekr.-oj.
Kelkaj el ili kiel s-inoj Noll, Dresen, Royer, Blaise kaj Roskes-Dirksen ktp.,
jam de multaj jaroj laboradas por VLE, kies celoj estas: disvastigi E-n inter
vegetaranoj kaj V-on inter E-istoj, antaenpui la int. solidarecan vegetaran
movadon.
OSKAR BNEMANN.
Vejtcler A. L., ruso, d-ro. Mortis en 1913. E-isto de 1895. Estis fervora
prop-isto en Rostov sur Don, del. de UEA kaj prez. de Rostova Filio de
Ruslanda LE. Trifoje penis malfermi en la urbo memstaran ES-n sed la loka
guberniestro ne permesis tion. Tradukis el Bunin, Dostojevskij, Gogol,
Korolenko k. a.
Velni T., kroato, d-ro, monako en Dubrovnik. Verkis en 1924 prop.
brouron.
Velten (felten) Michael, germano, rektoro de popollernejo en Essen.
Nask 18 jan. 1841 en Elberfeld, mortis 19 jul. 1928 en Dresden-Laubegast. E-
istiis anta la kvara UK kaj vigle laboris. Verkoj: Elementa lernolibro de
E; Kompleta gramatiko; Tabelo-vortoj de Z; Leksikono de germanaj
parolturnoj.
Venezuelo, Suda Ameriko. Pioniro estis George O. Messerl en Por-
lamar, kie en 1909 estis fondata EG Progreso. En 1906 gazeto de Caracas El
Dominical havis E-fakon, red. de li. En 1910 en San Cristobal aperis gazeto
Anda Lumo. La la Dietterle-statistiko en 1928 E-istoj estis en 3 lokoj,
UEA-del. en 1933 estis en Caracas. I. IRJAEV.
Verax (veraks) Charles, (ps. Karlo Verks), franco, fotografsto. Nask. 28
1004
febr.. 1873 en Paris. E-iis en 1902. Per longa kunlaborado en Int. Scienca
Revuo li akiris kompetentecon pri teknika terminaro, kaj fariis specialisto en
tiu afero. Fondis kaj redaktis Foto-revuo (1906-1909). Fondis Scienca
Gazeto (1912-1914). Verkis: Elementa Fotografa Optiko, 1906.
Vocabulaire franais-E des termes... en photograhie, 1907. Vocabulaire
technique et technologique franais-E, 1908. Enciklopedia Vortareto E-a
kun franca traduko kaj difnoj en E 1910. (Tiuj du vortaretoj fakte estas
gravaj kaj fundamentaj verkoj por studo de teknikaj vortoj). L. K. de 1909.
Dir. de la Komisiono por teknika lingvo 1911.
Verbigo Senpera. Karakteriza eco de l E-a vortfarado; i igas superfua
specialajn verbigajn sufksojn.
La senco de l formita senpera verbo estas:
l. e substantivoj signifantaj ilon: agi per. . ; ekz. marteli: agi per martelo.
Kelkfoje: funkcii kiel. . , ekz. la koro martelis;
2. e substantivoj signifantaj personon: funkcii kiel. . . ekz. rei, gasti, tajlori;
3. e substantivoj signifantaj materialon: provizi per. . . ekz. arenti, ori,
sukeri, olei. En i tiu senco oni uzas anka um: aerumi, ventumi, kaj jen la
teknika lingvo la sufikson iz: najlizi, tonizi;
4. e kelkaj substantivoj: fari agon karakterizatan per. . . , ekz. ondi, ami,
ordi ;
5. e prepozicioj esti. . . ; ekz.: irkai: esti irka. . .
6. e adjektivoj: esti -a, impresi -e; ekz. nigri, blanki, simili, egali, avari pravi,
utili, rapidi, furiozi, ebli, indi, sani, inklini. En la poezio pli kaj pli vastias la
uzo de tiaj adjektivo-verboj; ekz. sobri, prudenti, honesti, juni, preti, pali,
modesti, forti, alii (Grabowski), certi, malboni, antikvi, delikati ktp. Kiel lasta
konsekvenco de i tiu verbigo aperas en la poezio anka la verbigo de
participoj ekz. e Grabowski: ladatu, nomatis, malpermesitas, e aliaj:
vidintus, naskitus ktp. Z provizore malkonsilis i tiujn formojn, dirante, ke ili
estus ustaj nur, se la fnao as havus la sencon de estas, kiun i ankora ne
1005
havas, sed verajne iam havos. Nu, tiu i profetajo realiis kiel montras la
supra serio de adjektivo-verboj, en kiuj as signifas estas. Sed alifanke oni
devas akcenti, ke la participverboj, pro sia troa koncizeco, iom malfaciligas la
komprenon, do oni devas nepre pari pri ilia uzo kaj in rezervi por la
poezio.
KALOCSAY.

Verboj transiraj kaj netransiraj. En E la transira uzebleco de la verboj
estas pli lara ol en la naciaj lingvoj enerale. Ekz. la verboj sidi, kui, iri ktp.
estas uzeblaj transire (mi sidas seon, li kuas liton, ni iris longan vojon).
Tamen, kelkaj verboj estas uzataj nur netransire, precipe la verboj kun -igi, e
kiu oni evitas e la akuzativon uzatan anstata prepozicio; oni neniam diras:
mi kutimiis ion, mi sciiis ion, kvankam oni povas diri: mi ekkutimis ion,
mi eksciis ion. Alifanke, la transiraj verboj estas uzeblaj nur transire
(komenci, fni, turni, ani ktp.): la netransira formo de i tiuj estas farata kun
-ii (komencii, fnii, turnii, anii ktp). Kompreneble la komplemento
de la transiraj verboj povas esti nur subkomprenata; ekz.: ni komencu; kial vi
ne skribas? li ne scias legi.
KALOCSAY.
Verbotempoj de dependaj propozicioj. En la propozicioj subjektaj,
objektaj, predikativaj, epitetaj, se ili estas ekspilikaj (t. e. enkondukitaj per
KE), la verbotempoj estas relativaj, t. e. la estanta tempo de la subprop-o
respondas al la tempo de la efprop-o, la estinta tempo signas
antatempecon, la estonta tempo posttempecon rilate al i. Ekzemple: Mi
vidis, ke li falas (estas falanta). Mi vidis, ke li falis (estas falinta). Mi vidis, ke
li falos (estas falonta). Same estas en la dependaj demandoj: Mi ne sciis, kie li
estas (en la tempo de mia nescio).
En la subpropo-oj rilataj (enkondukitaj per relativoj KIU, KIO, KIA
la tempoj estas absolutaj, t. e. montras, sen rilato al la efprop-a tempo, tiun
tempon, kiam la subprop-a ago okazas. Same estas en la adjektaj subprop-oj,
se ilin enkondukas relativo, a speciala konjunkcio: Li eestis, kiam i mortis.
1006
Mi ne renkontis tiun, kiu alportis la leteron. Mi faris, kion mi povis.
La diferencon inter la du kazoj lumigu la jenaj ekzemploj: Kiam mi
venis (absoluta tempo) en la ambron, mi vidis, ke li skribas (relativa tempo).
Kiam vi demandis (abs. tempo) min, mi ne sciis, kiam mi estos (rel. tempo)
preta.
KALOCSAY.
Verbotempoj Kompleksaj (malsimplaj, kunmetitaj). Ili formias per la
kunmeto de la aktivaj kaj pasivaj participoj kun la helpverbo esti. La pasivaj
verboformoj estas formeblaj nur komplekse, la aktivaj VK servas por la pli
preciza marko de la tempo. Sed ilia ofa uzo tropezigas la stilon; Kabe, la plej
bona kfasika stilisto, iam evitis ilin. i tiu evito estas ebla per la vortetoj nun,
jam, tuj, antae, per la sufkso ad, per la konjunkcioj anta ol, post ol (post
kiam). Ekz. Mi skribadis (estis skribanta) la leteron, kiam li envenis. Li jam
foriris (estis foririnta), kiam mi alvenis. Anta o1 li mortis (kiam li estis
mortonta), li faris testamenton. Post ol (kiam) mi fnis (estis fninta) mian
taskon, mi iros promeni.
v. Pasivaj participoj, Pluskvamperfekto, Sintakso.
KALOCSAY.
Verdaj Donkiotoj. De Baghy, 1933, 221 p. La tre simpatia atoro
rakontas sur 174 paoj fragmenton el la vivo de Palo Pal, kiu havis
bonancon farii el kutima terlaboristo - ulo de altaj sopiroj, laboranto por
ideo. Specialan atenton meritas la alia parto de 1' verko, prezentanta
karikaturojn de la rondo familia. Ili majstre fotografas la vivon. (T. H, Pola
E-isto, 1933, p: 171.)
Verda Karto. Socio post 50 jaroj. Eisaburo, Isihara, el la japana trad.
Jamanaka 1932, 184 p. Imitao de l samtendencaj eropaj romanoj, sed kun
esprimiloj multe pli modestaj. La traduko ne estas malbona. (Totsche, L. M.
1932, p. 96 )
Verda Kato. v. Francujo (p: 155).
1007
Verda Parnaso. Poemoj de I. U. 1932, 126 p. Unua parto: penetraj
observoj, doloraj krioj, kaj akraj satiroj, elprucintaj el la koro de l re-
voluciema junulo, vestitaj per sonorantaj rimoj. Dua parto: tradukoj de
poemoj el la japana kaj ina lingvoj de diversaj epokoj. Stilo enerale bona.
MATUBA-K.
Verda stelo v. Insigno.
Verdkata Testamento. Originala poemaro de R. Schwartz, 1926, 126 p.
Kia lerteco en la versfarado, kia onglado kun la vortoj, kiaj neatenditaj
vortludoj! u mokataj estas abstinenco, u virino, u aliaj aktualaoj, iam en
perfektaj versoj senmanke ritmitaj kaj rimitaj, la atoro izis senene siajn
juveletojn. (G. 5. ,E', 1926, p. 136.)
Vermandere Gustave Charles, belgo, negocisto. Nask. 5 sept. 1892 en
Gent. E-isto de 1911, helpsekr. de la EG en Gent is 1914. Transloiis al
Antwerpen en 1921, ties UEA-del. de 1924. Sekr. de la A-a Komitato por Int.
Komerca Lingvo. Sin okupas pri regula dissendo de E-e redaktitaj prospektoj,
reklamitoj, prezaroj, katalogoj, gvidfolio, urnaloj, ktp. al lafake elektitaj
belgaj E-istoj. Kunfond. de BEI kaj la adm. Komitatano de la EG Verda Stelo,
de 1921.
Vermuyten Hector, belglandano, urba ofcisto. Nask. 1 okt. 1889 en
Antwerpen. E-isto de 1922. Kursgvidanto. Deklamisto, premiita de la Rea
Flandra Konservatorio, kaj uzas sian arton en la servo por E kaj por
diskonigo de la fandra literaturo. Kompilis kaj grandparte tradukis la
fandran parton de la Belga Antologio, 1928 kaj verkis por i historion de la
fandra literaturo.
Versaoj. Originale verkitaj de G. Dekin. 1912, 35 p. Poezia animo,
poeta kapableco; sinceraj sentoj kun lerta esprimo. (Robo, La Verda
Standardo, 1912, p: 93).
Verateeg-Gradijk Willy, nederlandanino. Nask. 6 jul. 1886 in
Giessendam. E-isto de 1926. Kursoj, anka en popollernejo. UEA-del. Trad.
al E la detektivan romanon La viro el Francujo de Ivans, 1933.
1008
Vijver Pierre Charles Marie, nederlandano. Nask. 3 okt. 1905 en Axel.
E-isto de 1926. Prez. de sekcio de N. K., membro de la ekzamena komitato.
Gvidis multajn kursojn en Eindhoven kaj apudaj urboj; tiujn en E
partoprenas 100-130 kursanoj. Instruo la propra lernolibro, kiu plene
atentas la nacilingvan gramatikon.
Vikr Bla, hungaro, membro de la H. Scienca Akademio, pens. estro
de la parlamenta stenografofcejo. Nask. 1859 en Hetes. Tradukinte al
hungara la georgian eposon La leopardfela kavaliro, li sukcesis fari tion nur
per la E-lingva interpreto de Ciklari. Kiel efsekr. de La Fontaine Literatura
Societo, li dufoje kunaranis E literaturan matineon.
Viktimoj. Romano, originale de J. Baghy. 1925, 162 p.; dua eld. 1930,
240 p. En la romano temas pri la martura vivo kaj superhoma sufero de la
siberiaj militkaptitoj, pri la viktimoj de la mondoskua granda kataklismo.
Ilian vivon priskribas la atoro kun granda realeco, li mem ja estis anka ilia
samsortano. ia stilo estas modela kaj tute klasika. (Halka, L.M. 1931, p.
16.)
Viktorov-eovi Demetrio, ruso, pedagogo, E lektoro. Nask. 17 majo
1888. E-isto de 1925. Gvidis multajn E-rondetojn kaj kursojn. Vasta prop.
laboro, ekspozicioj per materialo el 43 landoj. En 1932 organizis Naantan
Teatron, uzintan E-n. La teatro veturis sur speciala vaporipo la Dnepro kaj
aliaj riveroj de Ukrainio kaj Blankrusujo kaj donis spektaklojn en la libera
aero. Programo: teatraj verketoj kaj apartaj numeraj dediitaj al la int. ideo.
Anta la prezentadoj la fondinto faris prop. paroladojn pri E.
Vila Francisko, hispano, fervojisto. Nask. 29 sept. 1894 en Barcelona.
Verkis en hispana kaj kataluna lingvoj teatraojn, poemojn ktp. Fond. E
juneco en B. Dir. de Verda Stelo. Prop. laboro per artikoloj, radio,
organizado de E-aj festoj. Gvidis multajn kursojn. Trad. al E poemojn; kelkaj
originalaj poemoj.
Villanueva Antonio Lopez, hispano, instr. en pensio. Nask. en 1857 en
Molina del Segura. E-isto de 1902, dank al la amikeco kun Codorniu, anka
loanta en Murcia. Verkis diversajn gramatikojn kaj vortarojn (la unuan en
1009
1902), precipe kunlabore kun Inglada. Kunlaboris al Tra la Mondo, La
Revuo, Juna E-isto, L. K
Villareal Frederiko, peruano, d-ro, prof. de astronomio e la Fakultato
Scienca en Lima, redaktoro. Estis pioniro de E en Peruo kaj en Sudameriko
enerale. Altirita al E per artikoloj de Mray (Francujo) li tuj (1901) fariis
adepto de E. Verkis du lernolibrojn por hispanoj (1901, 1902), eldonis
hispanlingvan tradukon de la Ekzercaro. 16 jun. 1903fondis ES-n en Peruo
kaj komencis eldonadi E-H-lingvan gazeton Antaen E-istoj: Multaj
artikoloj. .
Vink Jan Hendrik, nederlandano, kontoristo. Nask. 9 okt. 1897 en En-
schede. Kelkajn jarojn sekr. de la haga sekcio de LEEN. Prez. de LEEN.
Eldonis la libreton E-a Kantokolekto kaj trad. kelkajn el la kantoj. Eld. il.
potkartojn La Holanda Muelilo kun E-a teksto. Artikoloj en HDE, ktp.
Vinzent Andrew Snider, usonano, advokato, bankisto. E-isto de 1913.
Kas. de UK en San Francisco 1915. Dumviva membro de UEA. UEA-del. de
1919 kaj efdel. de 1921. Prez. de EA de California. Artikolo pri La Antikva
Maja Civilizacio de Centra Ameriko en ,E, 1925, okt.
Virinaj nomoj. La K. Kalocsay (1. Lingvo Stilo Formo, p: 81-83) la
virinaj nomoj apartenas al tiu ena fanko de la lingvo, kiu ne estas kon-
tentige solvebla per la propraj reguloj kaj sufksoj de la lingvo. Kazas
malfacilojn precipe la fakto, ke multaj virina nomoj havas konforman
virnomon. Meazzini proponas la sufkson io : Emilo Emilio, sed e
multaj nomoj tio ne donas kontentigan solvon. (Julio, Palio). e Z estas
legeblaj: Johanino, Ludovikino, do estas uzata la sufkso in. Sed tiel farius
tiaj nomoj: Antoniino, Mariino. Sed jam Z uzis la vorton Marta kaj la tio
Kalocsay proponas, ke iu virina nomo fniu je a: Julia, Pala, Roza ktp.
Kaj por esti lafundamenta, Kalocsay insistas tiel: iu virina nomo estas
rigardata, kiel adjektivo, rilatanta al la (ellasita) vorto ino. Tiu i propono
ankora ne estas ofciale akcptita.
Noto de M. C. Butler. La fatala kontraao estas, ke oni ne povas ad-
jektivigi la nomojn kun a. u la Johanaa mano?!
1010
Vivo de Jesuo. De E. Renan, el la franca trad. E. Gasse. 1907, 182 p. La
supersignoj anstataigitaj per h. Bona, fdela traduko de famega verko! (T.
C., L.I. 1907, p: 569.)
Vivo de S. Francisko el Assissi. Biografo de la fama katolika sanktulo,
originale de Carol, 1923, 64 p. Klara, bonstila, kaj e ofe poezia. (P, ,E',
1924, p: 10.)
Vivo de Zamenhof. De Privat. 1920, 18 p., dua eld. 1923, 109 p.
Titoloj de la apitroj: La gentoj en Litva lando; Infano en Balistok;
Gimnaziano en Varsovio; Studentaj jaroj; Doktoro E. Idealista profeto;
Homarano; Kongresaj paroladoj ; Lingvisto; Verkisto; Etika pensulo; Homo
e morto. La Majstro, jam mortinta, kun spirito vivanta estas inter ni kaj por
funde koni i-tiun animon, la plej homan en la lasta jarcento, la disiplo
fdela prezentas in al ni per majstra elokventeco en sia verko. (Jobo, L M
1922, p: 20). Aperis en angla (1931) kaj nederlanda (1934) tradukoj.
Vodono en 1894. v. Reformprojekto de Z. en 1894.
Vogt (fogt) Anton, germano, d-ro, bankisto. Nask. 13 jun. 1882 en
Aschhausen. Volapkisto, 1897. E-isto de 1903; ano de la EG Berlin, 1907.
Prop. parolado en Norda Bavarujo 1909; grupfondoj en Wrzburg kaj
Schweinfurt. Ano de EG Bamberg, 1912. Ano de EG Augsburg, 1917. Re-
organizo de la Bavara E Ligo. Ano de EG Stufgart 1920. Fariis estrarano de
GEA. Reprezentis germanajn komercajn ambrojn dum la E-konferencoj en
Venezia kaj Paris. Partoprenis multajn UK-jn. Unu el la gvidantoj de la
reorganiza laboro: plano por la unuecigo 1928, poste longa batalo, prez. de la
unuecigaj pritraktadoj kun fna sukceso, 1933. Verkis multajn artikolojn,
prelegis dum la Someraj Univ-oj en Danzig kaj Kln pri ekonomiaj
problemoj.
Vojao en Faremidon. Du ipoj. Du noveloj de Karinthy, el la hungara
had. Totsche. 1934, 83 p. La Vojao estas kvaza darigo de la romano
Gulliver de Swif. Bona traduko.
Vojaoj kaj Aventuroj de Sinjoro Longkrurulo. Rime verkita de Uit-
terdijk. 1927, 80 p. (152 bildoj kaj 162 strofoj.) Bonega infanalbumo, kiu
1011
elvekos latan ridadon anka e serioza maturulo. (G. S., ,E, 1927, p: 162).
Volapk. De 1881 is 1889 tiu i lingvosistemo konstruita de prelato
Schleyer, havis tiajn sukcesojn, kiuj okulvideble montris, ke artefarita lingvo
estas tute bone uzebla e la int. rilatoj. 300 societoj, pli ol 1000 diplomitaj
instruistoj, pli ol 300 lerniloj kaj libroj, 25 gazetoj en tiu lingvo tiaj estis la
atingoj de V. Sed dum 2-3 postsekvintaj jaroj, la V.-movado komencis rapide
malkreski kaj balda tute esis. La pereon infuis certe la formate strukturaj
mankoj de V., sed ankora pli gravan rolon en la disfalo ludis la motivoj
socie-organizaj. V. estis fnkonstruita de unu homo, arbitre elektinta por sia
lingvo radikojn kaj gramatikajn regulojn, ne liginta sin tiurilate per
internacie jam ekzistantaj normoj. Rezulte, aperis lingva vermielo, en kiu
sub la formo Bodugn estis ne eble diveni Portugalujon; sub la formo
plim la int. vorton komplimento. La arbitreco de la V-konstruo
antadifnis ian nepran dependon por iam de la subjektiva bontrovo de la
atoro. Tiamaniere povis disvolvii nur la tiu direkto kaj nur en tiuj
kadroj, kiuj ajnis akcepteblaj por la bontrovo de Schleyr. Tio bremsis la
normalan evoluon de la lingvo, eliminis malgra la struktura simileco al la
naturaj lingvoj la eblon libere evolui kaj pliriii. Ankora kreskis la
neebleco de normala lingvo-evoluo pro la personaj opinioj kaj organiza
politiko de Schleyer. Li konsideris V-on sia lingvo, sia proprao. Li
malakceptis iun penson, ke iu ajn (u persono, u kolektivo) povu direkti la
evoluon de lia lingvo. La prezidantoj de la volapkistaj societoj estis devige
konfrmataj de Schleyer. Okazis, ke unuanime elektitaj gvidantoj de regionaj
kaj naciaj volapkistaj societoj ne estis konfrmataj kaj ricevis senapelacian
rifuzon de Schleyer. La efaj kontinentoj de volapkistoj ne povas akcepti
tiajn despotajn organizformojn. La movado por la monda lingvo postulis
demokratiecon. Tiam dum 1888-89 okazis demokrata revolucio, direktita
kontra la tirana reimo de Schleyer. La tria int. kongreso de V. en 1889 en
Parizo, dum kiu iuj raportoj kaj diskutoj okazis nur en V., kategorie
malakceptis la pretendojn de Schleyer pri atokrata direktado de la movado
kaj lingvo kaj elektis Akademion, kiu devis direkti dum la estonto la pluan
evoluon de V. Schleyer restis sola kun malgranda grupo da adeptoj de sia
reimo, la Sehleyer-a lingvo haltis en sia progreso v. Idiom-Neutral.
Vondrouek Josef, eo, bankofcisto en Brno. Nask. 1 dec. 1904 en B.
E-isto de 1922. Dare funkciulo de la EK, UEA-del., AE-komitatano. 4
1012
jarojn red. E-rubrikon en elingvaj gazetoj Ruch kaj Nov Lid.
Vrs Cyrill, hungaro, d-ro prof. en pens. nun unu el la gvidantoj de la
hungara piarista ordeno. Publikis en 1910-12 tri originalajn matematikajn
verkojn en E. De atuno 1934 li loas en Storaljaujhely.
Vortaro de Esperanto. De Kabe, 1910, tria eld. 1925, 175 p. Aperis
8500 e-roj. Bein nur celis doni la tute bonajn fdindajn vortojn, kiujn
sentime la E-istoj povos uzi. i certe farios la efa fonto, el kiu la naciaj
vortaristoj erpos, kaj kiu tre utilos por uniformigi la diversajn vortarojn de
nia lingvo. (C. Bourlet, La Revuo. 1910, p : 537.)
Vortfarado. La bazo de la E-a VF estas:
1. La Zamenhofa eldiro: La gramatikaj fnioj (kaj sufksoj) estas
rigardataj anka kiel memstaraj vortoj
2. La principo de Neceso kaj Sufo (de Saussure). (v. tie.)
3. La Saussure-a konstato: iu vorto kaj sufkso (krom la senkarakteraj)
havas difnitan radik-karakteron (substantivan adjektivan a verban) fksitan
en la Fundamenta Vortaro. Krome la vortoj havas vortkarakteron gramatikan,
dependan de la fnao (o a a a i), kiun ili havas. Se la radik-karaktero kaj
fna-karaktero samas (samelementa vorto), la fnao estas pleonasma. En la
mala okazo rnalsamelementaj vortoj, la fnao havas la funkcion de memstara
vorto. Homo, sana, skribi estas samelementaj; homa, sani, skribo estas
malsamelementaj vortoj. La vortkarakteron de samelementaj vortoj ni povas
ani per simpla fnaano, ar la radiko kunportas en la novan vorton sian
sencon donitan per la radikkaraktero (homa signifas hom-rilata, homa-
partena, a hom-kvalita, do en i sintezias la senco de la substantiva radiko
hom kaj de la adjektiva fnao a; marteli estas martel-agi, do en i al la senco
de la subst. radiko martel gluias la senco de la verba fnao i. Sed se ni
pluformas vorton malsamelementan, kaj volas en i konservi anka la sencon
de la fremdkaraktera fnao, ni devas la fnaon anstataigi per elemento
samsignifa al la fnao. Al a (kvalita) samsignifas ec, al i samsignifas ad. Do,
dum el la samelementa (adjektiva) preciza ni ricevas precizo (kvalito) per
simpla fnaano el la malsamelementa (substantiv-adjektiva) homa ni devas
1013
formi la vorton homeco (kvalito), anstataigante la elfalintan a-fnaon per la
sufkso ec. Same, dum el la samelementa (verba) bati ni ricevas bato (ago)
per simpla fna-ango, el la malsamelementa (substantiv-verba) marteli ni
devas fari la vorton martelado (ago), anstataigante la elfalintan i-fnaon per
la sufkso ad, sen kiu ni revenus al la vorto martelo (ilo). La E-a VF do
konsistas simple el la sintezo de la elementoj necesaj kaj sufaj por doni la
deziratan sencon al la vorto. Sekve la E-a VF estas simpla vortkunmeto. v
Vortkunmeto, Verbigo senpera, Kategoriosufksoj.
La kontrauloj de la sistemo postulas la senkarakterecon de la radikoj.
Sed tio estas kontra la Fundamento, kiu klare fksas la radikkarakterojn
(broso: ilo; kombo: ago a ag- rezulto). Oni kontrametis, ke la radiko tajlor
funkcias jen substantive (tajloro), jen verbe (tajlori). Sed i tiu kontradiro
estas facile refutebla. En tajlori ne la radiko funkcias verbe, sed la fnao i. Se
ne estus tiel, tajloro povus signif jen personon, jen agon. Kaj evidente i
neniam havas la lastan signifon, kiun oni signas per tajlorado (anstataigante
la elfalintan i-fnaon per la ag-signifa sufkso ad).
La supra sistemo estas parte akceptita de la Akademio (punktoj 1 kaj
2), parte ankora ne (punkto 3). Cetere tio ajnas mallogika, ar sen la
gramatika karakterfkso de la radikoj la principo de Neceso kaj Sufo havas
nenian sencon.
Literaturo. Kolowrat: Pri la derivo en Ido kaj E, 1909; Ofciala
Gazeto Esperantista, apr. 1911, dec. 1912; Fruictier: Esperanta Vortfarado
la la Fundamento, 1914; Devjatnin: Esperanta afksaro, 1913; Ren de
Saussure: Fundamentaj Reguloj de la Vort-teorio en E, 1915; La
Vortstrukturo en E, 1916; E. E. efe: La Elementoj kaj la Vort. farado,
1911; Panel. Studo pri la Vortfarado de E, 1912; Wizster: La tri
Fundamentaj Reguladoj (HDE, 1922) ; Wster: Ofciala Radikaro,
enkonduko kaj notoj, 1923; Paul Nyln: Sonoj kaj Vorto de E, 1930;
Kalocsay: Lingvo, Stilo, Formo, 1931. KALOCSAY.
Vortform-rieco. Morfologia sistemo de esperanto faciligas esprimon
de la plej delikataj senc-nuancoj. Ekz. de radiko bov oni povas derivi bovo,
virbovo, bovino, bovido, virbovido, bovidino, bovaro, bovejo, bovisto, bovao,
bovidao, ktp. En angla lingvo oni devas uzi tute diversradikajn vortojn ox,
1014
bull, cow, calf, steer, heifa, herd (of cattle) byre, herdsman, beef, veal, bovine,
ktp.
Oni prave asertas, ke en iu lingvo plej rie estas evoluintaj tiuj fakoj,
kiuj estas plej proksimaj al ordinara iutaga mastrumado kaj ekonomio de la
popolo uzanta tiun lingvon.
Tiel ekzemple en somala lingvo estas tre vaste ellaborita terminaro
rilate la kamelon efan mastriumobjekton de somali-popolo.
S. Marin en artikolo Mortpezo kaj efkeco citas tutan serion da tiu-
sencaj somali-vortoj, kiuj trovas nur 2-3 respondecajn vortojn en la riaj
franca kaj angla lingvoj.
En E ekzistas tamen iuj necesaj leksikologiaj kaj gramatikaj rimedoj
por esprimi iujn i ideojn is tiom subtilajn, kiel virkamelido, ka-
melidineto, fruktigokamelo, buokamelino, kamelareto, ktp.
Do tiu eco de E montras, ke i pli ol iu natura lingvo kontentigas la int.
bezonojn la sia esprimpovo, ke i povas kontentigi tiurilate bezonojn de kiu
ajn nacia lingvo.
Novaj vortoj povas esti derivataj kaj uzataj la bezono; kaj samtempe la
enerala vortaro de E ne farias pro tio tro ampleksa, ar novaj vortoj estas
kreataj el la kombinoj de vortoj-radikoj simplaj, elementaj.
DREZEN, Skizoj, p: 33-35.
Vortkunmeto en E. En vortkunmetoj la efa vorto staras en la fno
(efelemento); i difnas la sencon de la vorto, kiun la antae staranta
elemento (fankelemento) nur klarigas, nuancigas. La efelemento (E)
difnas anka la gramatikan vortkarakteron de la fankelemento (FE).
1. Substantiva E substantivigas sian FE-on. Do: skribmaino estas
skribomaino: maino de skribo (analizo de rilato: R); oreno estas: oro-eno
eno el oro (analizo la materialo: M); membroaboanto estas membro
abonanto (analizo epiteta: E). Se la FE ne estas substantiva radike, i
1015
substantivias la vortsenco: varmenergio: varmo-energio; belkulto: belo-
kulto, voluptamo voluptoamo (amo de volupto). Do vortoj kiaj belknabino,
bluokulo, ktp., e kiuj la FE estus adjektiva, estas kontraaj al la spirito de la
E-a vortkunmeto.
Tamen ekzistas kelkaj tiaj vortoj: sovabesto, dikfngro, junedzo,
etburo, entilhomo. i tiuj parte imitas nacilingvajn formojn kaj estas
kvaza memstaraj radikvortoj, parte estias per la refksio de kelkaj
adjektivradikoj sova', et', jun', nov', sol' ktp.); ili estas lernendaj aparte.
2. Adjektiva E same substantivigas sian FE-on, kaj rilatas al li per la
prepozicio je; belria: beloria: ria je belo; drinkema: ema je drinko.
3. Verba E faras el sia FE a adverbon: bonfarti: bone farti ; a
(predikatan) adjektivon: ruigi: igi rua; tatigi: igi tata.
i tiu fenomeno, nomata vorteko, okazas same e radikoj, sufksoj kaj
fnaoj. Finao a (adjektiva E), se i ne estas pleonasma, substantivigas sian
FE: skriba estas skribo-a (rilata al skribo), ama estas amo-a, rilata al amo.
Finao i (verba E) adverbias: marteli: martele i: agi martele.
ajnaj kontradiroj estias uste per i tiu okaza memstareco de la
fnaoj (v. Interelementa Rilato)
Krom la supre skizita rekta vorteko, (iranta de dekstre al maldekstre)
ekzistas anka vorteko inversa (de maldekstre al dekstre). Ekzemple en la
vorto miljaro la vorto mil postulas post si pluralon. Per tio evidentias ke la
fnao o ne povas rilati sole al la elemento jar, sed nur al amba elementoj
(mil kaj jar) kune. La analizo do estos (mil jar)o a ar mil nepre pluraligas,
(mil jaroj)o: tempo de mil jaroj.
Same: en senforta la prepozicio sen postulas post si substantivon. i do
memstarigas la fnaon a, substantivigas la adjektivan radikon fort (sen
forto)a. La analizo de grandkuraa (ar adjektivo postulas post si
substantivon) estos (granda kurao)a: karakterizita de granda kurao.
La analizo de la kunmetitaj vortoj okazas tiel, ke unue ni provas la
1016
analizon la la tri vortefk-reguloj (1, 2, a 3). Se tiel ni ne havas senchavan
rezulton, ni memstarigas la fnaon, kaj rilatigas la du antaajn radikojn inter
si, kiel duoblajn fankelementojn. e tio ni esploras anka, u ne ekzistas
inversa vortefko.
KALOCSAY

Noto de M. C. Butler. Mi ne konsentas la malpermeson uzi la formojn
belknabino, bluokulo. Ili ajnas al mi tute bonaj.
Vastan pritrakton pri la Vortkunmeto oni trovos en mia Lingvo, Stilo,:
Formo (1932).
v. Vortfarado, Kategorisufksoj.

Oeco de ahksoj kaj prehksoj uzataj prepozicioj en la Originala
Verkaro de Z., en la E-historio de E de Privat (P) kaj en la Hura de
Baghy (B).
Z:# Z:% P:# P:% B:# B:%
ad 2347 9.325 335 6.033 705 4.998
it 2089 8.316 402 7.239 866 6.140
mal 2072 8.254 264 4.754 983 6.969
ant 1986 7.920 360 6.483 938 6.650
ig 1603 6.395 392 7.059 871 6.175
i 1479 5.899 425 7.653 1170 8.295
1017
ist 1255 5.006 402 7.239 416 2.949
ec 1015 4.048 220 3.962 555 3.934
el 971 3.873 81 1.458 141 1.000
ar 934 3.725 241 4.340 230 1.631
at 745 2.971 100 1.800 264 l.872
sen 666 2.656 56 1.008 328 2.325
inter 643 2.564 218 3.926 68 0.482
eg 553 2.205 33 0.594 201 1.425
ebl 547 2.181 112 2.017 266 1.886
al 526 2.098 96 1.728 179 1.269
ne 441 1.759 78 1.404 259 1.836
er 419 1.671 69 1.242 173 1.226
a 366 1.459 120 2.161 374 2.651
re 342 1.364 63 1.134 371 2.630
int 322 1.284 112 2.017 348 2.467
an 269 1.073 97 1.746 193 1.368
ul 235 0.937 88 1.584 376 2.665
et 233 0.929 17 0.306 409 2.899
1018
um 219 0.873 12 0.216 134 0.940
dis 208 0.829 105 1.898 44 0.312
ant 2114 0.814 8 0.145 48 0.340
ind 200 0.797 41 0.738 144 1.021
ism 189 0.754 43 0.774 37 0.262
uj 173 0.690 43 0.774 38 0.269
sub 165 0.658 52 0.936 79 0.560
trans 161 0.642 13 0.234 109 0.773
pri 153 0.610 22 0.396 176 1.248
kun 153 0.610 147 2.647 32 0.227
anta 144 0.574 56 1.008 50 0.354
ek 117 0.466 32 0.571 364 2.381
in 96 0.382 41 0.738 1059 7.505
ej 82 0.327 133 2.395 155 1.099
kontra

80 0.319 25 0.450 32 0.227
de 64 0.255 36 0.648 37 0.262
il 62 0.247 46 0.828 117 0.829
tra 60 0.239 8 0.144 22 0.155
1019
ol 58 0.231 19 0.180 12 0.085
em 17 0.187 68 1.224 161 1,141
is 43 0.171 7 0.126 18 0.127
ekster 43 0.771 6 0.824 37 0.262
super 36 0.144 9 0.162 27 0.191
ge 31 0.124. 17 0.306 88 0.624
on 27 0.108 8 0.144 48 0.340
anstata

24 0.095 4 0.072 11 0.078

sur 24 0.095 4 0.072 23 0.163
post 20 0.080 72 1.296 61 0.432
obl 14 0.057 7 0.126 10 0.071
pri 12 0.048 1 0.018 11 0.078
ta 11 0.043 18 0.324 39 0.276
irka 11 0.043 6 0.108 26 0.184
per 6 0.024 2 0.036 29 0.205
e 5 0.020 9 0.162 23 0.163
id 4 0.016 3 0.054 33 0.234
eks 2 0.008 6 0.108 8 0.567
1020
er 2 0.008 1 0.018 10 0.071
preter 1 0.004 4 0.072 11 0.078
io 1 0.004 1 0.018 0 -
malgra

1 0.004 0 - 0 -
bo 1 0.004 1 0.018 32 0.227
j 1 0.004 - - - -
nj 1 0.004 - - - -
op 1 0.004 0 - 4 0.028
a 0 - 3 0.054 13 0.092
por 0 - 2 0.036 3 0.021
Oeco de la korelativoj en la Originala Verkaro de Z kaj en la Hura de
Baghy (B). La la Z-a ofeca ordo.
Z:# Z:% B:#
B:%
kiu 2598 17.016 547 11.804
iu 2167 14.194 132 2.848
tiu 1967 12.883 906 19.551
tio 948 6.209 483 10.422
kial 830 5,436 104 2.244
ia 652 4.270 44 0.949
1021
tiam 620 4.061 120 2.589
kiam 469 3.072 182 3.927
tia 465 3.045 151 3,258
tiel 437 2.862 257 5.366
tial 436 2.856 13 0.281
kio 414 2.711 309 6.668
iam 373 2.443 76 1.640
io 339 2.220 126 2.719
iom 310 2.030 183 3.949
kia 216 1.415 46 0.993
nenia 214 1.378 14 0.302
nenio 196 1.284 71 1.532
neniam 191 1.251 84 1.813
neniu 190 1.244 46 0.993
ia 184 1,205 4 0.086
io 154 1.008 83 1.791
iu 150 0,983 113 2.437
tie 133 0.871 140 3.021
iam 117 0.766 36 0.777
1022
kiom 96 0.629 29 0.626
tiom 88 0.576 41 0.885
kies 73 0.478 45 0.971
kie 71 0.465 102 2.201
kial 58 0.380 104 2.244
ie 26 0.170 1 0.021
neniel 25 0.0164 17 0.367
nenie 16 0.105 0 -
neniom 13 0,085 1 0.021
nenies 6 0.039 0 -
ies 5 0.033 0 -
ial 4 0.027 0 -
ie 4 0.027 7 0.151
iel 3 0.020 2 0.043
nenial 1 0.007 0 -
iom 0 - 0 -
ties 0 - 15 0.324
iel 0 - 0 -
ial 0 - 0 -
1023
ies 0 - 0
Oeco de prepozicioj en la Originala Verkaro de Z., irka la
mondon de Scherer (Sch), Viktimoj de Baghy (B), Mister Tot de Forge (MT),
Eropo e la abismo de Nitti-Kreuz (E), Vortoj de Lanti (L), La Devo de
Naville (D), Legu kaj parolu de upichov (S), Jarmiloj pasas de Haefer (H),
Historio de E de Privat (P), Vojo returne de Remarque (R)
Z:# Z:%
Sch:
#
Sch:% B:# B:%
MT:
#
MT:
%
E:# E:%
de 7554 28.170 1354 29.380 753
17.99
0
965
22.19
5
3190 34.866
en 4139 15.440 - - 686
16.39
0
918
21.11
4
1909 20.865
al 3927 14.640 - - 712
17.02
0
440
10.12
0
748 8.176
por 2546 9.500 372 8.070 234 5.590 137 3.151 407 4.448
pri 1172 4.370 147 3.050 175 4180 130 2.990 453 4.951
kun 1007 3.750 406 8.810 279 6.660 263 6.049 183 1.900
per 908 3.388 202 4.380 147 3.510 174 4.002 391 3.727
el 820 2.960 222 4.810 193 4.610 152 3.496 141 1.541
da 693 2.580 303 6.570 73 1.740 65 1.495 213 2.328
la 450 1.680 52 1.030 9 0.210 15 0.345 117 1.278
post 362 1.340 128 2.780 50 1.200 74 1.702 224 2.446
sur 346 1.280 308 6.900 229 5.470 185 4.251 113 1.235
anta 369 l.152 78 l.690 101 2.410 114 2.622 122 1.333
1024
inter 308 1.148 67 1.450 29 0.690 29 0.667 88 0.963
is 285 1.063 60 l.300 36 0.860 31 0.713 93 1.016
pro 281 1.048 102 2.210 91 2.150 90 2.070 144 1.573
sen 266 0.992 37 0.800 18 0.420 15 0.345 48 0.529
kontra 258 0,962 14 0.300 27 0.630 33 0.759 104 1.136
je 186 0.693 76 1.650 50 1.200 69 1.587 191 2.088
sub 170 0.639 45 0.980 35 0.840 38 0.874 63 0.688
e 167 0.623 135 2.930 92 2.150 66 1.518 20 0.219
anstata 135 0.503 4 0.080 4 0.090 2 0.046 13 0.142
dum 123 0.458 175 3.800 59 1.415 79 1.817 137 1.497
malgra 99 0.369 0 - 1 0.024 6 0.138 21 0.229
krom 66 0.246 13 0.280 4 0.096 1 0.023 26 0.284
po 53 0.198 9 0.190 1 0.024 2 0.046 9 0.098
ekster 48 0.179 1 0.02 1 3 0.072 0 - 0 -
super 46 0.171 20 0.930 11 0.263 47 1.081 10 0.109
irka 31 0.115 34 0.740 11 0.263 19 0.437 7 0.077
tra 14 0.052 167 3.620 36 0.860 113 2.599 8 0.087
apud 8 0.030 22 0.480 20 0.478 34 0.782 2 0.022
trans 2 0.007 26 0.568 3 0.072 5 0.115 3 0.033
1025
malanta

1 0.004 4 0.080 7 0.167 11 0.253 0 -

preter 0 - 5 0.110 4 0.096 5 0.115 0 -
depost 0 - 0 - 0 - 14 0.322 1 0.011
L:# L:% D:# D:% S:# S:% H:# H:% P:# P:% VR:# VR:%
de 96
4
24.3
89
922 40.7
42
1058 25.8
15
543
5
36.5
76
2.01
4
33.23
1
732 14.705
en 59
5
15.0
53
316 13.9
67
710 17.3
24
236
2
15.8
96
136
6
21.53
9
726 14.585
al 16
6
11.7
89
314 13.8
78
458 11.1
75
117
5
7.90
7
514 8.481 573 11.511
por 44
1
11.1
57
132 5.83
4
255 6.22
2
719 4.16
6
410 6.765 288 5.786
pri 33
2
8.40
0
112 4.95
0
127 3.09
8
260 1.75
0
402 6.633 165 3.314
kun 97 2.46
4
31 1.37
2
135 3.29
4
383 2.57
7
131 2.161 328 6.590
per 16
9
4.27
5
95 4.20
0
197 4.80
6
885 5.95
5
220 3.630 187 4.356
el 16
5
4.17
4
77 3.40
3
163 3.97
7
562 3.78
2
167 2.755 239 4.802
da 87 2.21
1
22 0.97
2
89 2.17
1
136 0.91
4
65 1.073 171 3.435
la 39 0.98
6
22 0.97
2
26 0.63
4
125 0.84
1
75 1.237 25 0.502
post 32 0.86
9
19 0.84
0
55 1.34
2
309 2.08
0
96 1.584 139 2.792
sur 80 2.02
4
20 0.88
4
203 4.95
3
239 1.60
8
35 0.578 212 4.258
anta 41 1.03
7
4 0.17
7
37 0.90
3
100 0.67
3
43 0.710 139 2.792
inter 67 1.70
5
16 0.70
7
32 0.78
1
221 1.48
7
75 1.237 52 1.044
1026
is 17 0.44
1
6 0.26
5
35 0.85
4
257 1.72
9
28 0.462 76 1.527
pro 80 2.02
4
41 1.81
2
72 1.75
6
165 1.11
0
49 0.808 93 1.868
sen 29 0.73
4
1 0.04
4
17 0.41
4
45 0.30
3
16 0.264 33 0.663
kontra

31 0.78
4
7 0.30
9
19 0.46
3
294 1.97
8
21 0.347 45 0.904
je 63 1.59
3
40 1.76
8
54 1.31
7
300 2.01
9
64 1.056 108 2.168
sub 19 0.48
1
17 0.75
1
42 1.12
5
227 1.52
7
25 0.412 57 1.145
e 86 2.17
6
22 0.97
2
52 1.26
8
139 0.93
5
58 0.957 170 3.415
anstat
a
5 0.12
6
1 0.04
4
3 0.07
3
12 0,08
7
7 0.116 2 0.040
dum 57 1.45
2
6 0.26
5
78 l.903 159 1.06
9
75 l.237 99 1.988
malgr
a
6 0.15
2
1 0.04
4
5 0.12
2
8 0.05
4
6 0.099 21 0.422
krom 2 0.05
1
2 0.08
8
6 0.14
6
47 0.31
6
18 0.297 10 0.200
po 0 - 0 - 2 0.04
8
0 - 4 0.066 7 0.141
ekster 0 - 4 0.17
7
2 0.04
8
2 0.01
3
4 0.066 2 0.090
super 9 0.22
8
5 0.22
1
17 0.41
5
78 0.52
5
5 0.083 52 1.045
irka 1 0.02
5
1 0.04
4
9 0.21
9
54 0.36
3
7 0.116 39 0.783
tra 9 0.22
8
3 0.1 22 0.53
6
68 0.45
8
19 0.314 61 1.225
apud 1 0.02
5
1 0.04
4
18 0.43
8
25 0.16
8
8 0.132 66 1.321
trans 2 0.05
1
1 0.04
4
10 0.24
4
46 0.31
0
5 0.083 34 0.633
malan
ta
0 - 0 - 1 0.02
4
16 0.10
7
0 - 21 0.422
1027
preter 0 - 0 - 1 0.02
4
1 0.00
7
1 0.016 4 0.080
depost 4 0.10
1
0 - 1 0.02
4
0 - 23 0.380 0
Kiel en la naciaj lingvoj, anka en E-o, iom post iom malofias certaj
vortoj kaj formoj kaj ilian lokon okupas aliaj. Se oni atente observas la supran
statistikon, oni povas konstati interesajn faktojn i-rilatajn. Ekde la lingvao
de Z. longa estas la vojo is la moderna Viktimoj, e pli longa is la Vortoj
de kamarado Lanti. Kaj e el tiaj malgravaj vortetoj, kiaj estas la tabel-vortoj,
afksoj a prepozicioj, oni povas konstati ne nur la evoluon de la lingvo, sed
oni povas fari konkludojn anka pri la nivelo, temorondo, ideologio de la
verkisto.
e la korelativoj ni povas konstati unuavice la grandan malpliion de
la vorteto ia (e Z: 4.2%, e Baghy 0.9%); tio montras, ke la lingvo pli kaj pli
liberigas sin de la naci-kutima surogato de la nedifna artikolo. Malofias tial
kaj kial; anstata ili pliofias pro tio kaj pro kio; ties kazo estas certe la pli
drasta esprimpovo de la lastaj.
e la afksoj oni povas konstati la malpliion de la sufkso MAL (e Z
8.2%, e Baghy 6.9%, e Privat 4.7%.). Tio montras, ke la mal-malamikoj
rajte povas aludi al lingva tendenco. La venkon de la principo sufo kaj
neceso pruvas la malofio de la sufkso ECO kaj precipe de ADO (e Z: 9.3,
e Baghy 5%). Tre interese estas, ke pliofias la uzo de la prefkse aplikataj
prepozicioj (ekz. postrigardi anstata rigardi post); tio do estas evidenta
tendenco en la lingvo.
Inter la prepozicioj precipe okulfrapa estas la malpliio de la prepo-
zicio MALGRA. Tio ne estas ojinda, ar SPITE DE, uzata anstata i,
havas nuancdiferencon, kies perdio estus malriio por la lingvo. Tie i do la
statistiko avertas nin, ke ni gardu la lingvon kontra tia perdo.
Kvankam ne apartenas al la temo de lingvo-evoluo, tamen estas inter-
esa anka la konkludo, kiun la supraj statistikoj ebligas pri la temosfero,
ideologio, stilo de la verkistoj. Ekzemple, e la verkistoj batalantaj por ideo
videble pliofas la prepozicio POR kaj la multaj aludoj kaj paraleligoj
1028
pliofigas la prepozicion PRI, dum e la simple priskribaj verkoj ili malofas
(POR: e Lanti 11.1%; e Scherer 8% ; PRI e Lanti 8.4%; e Scherer 3%). Ni
povas konstati, ke e multaj verkistoj tiu a alia prepozicio preska tute
mankas, dum e la edukfaka upichov iu estas trovebla bonproporcie.
Estas bedarinde, ke la supra statistiko de sro Stanclif ne enhavas
sufks-ciferojn pri pli multaj verkistoj; tre okulfrapa estus la granda ofteco de
la sufkso EGA en la verkoj de Forge kaj Scherer.
Ankora multajn konkludojn oni povas ellegi el la supraj tabeloj, sed
tio ja ne estas farebla inter la kadroj de Enciklopedia artikolo. Ni volis montri
nur la vojon. La legantoj havas la gvidfadenon, la kiu oni povas profundii
en la multedirajn rubrikojn, kiuj unuavide eble por multaj ajnis nur
sensignifa ciferamaso.
Vortoj de Kamarado E. Lanti, kun antaparolo de L. Banmer. SAT,
1931, 191 p. Kolekto de artikoloj aperintaj efe en Sennaciulo. Titoloj de la
apitroj: Mondlingvo, Organizado, Edukado, Sennaciismo, Pacismo,
Priskriboj, Polemiko.
Vortludoj a kalemburoj (ladire la la nomo de 1a franca apotekisto
Calembourg, kiu vivis komence de la 18-a jarcento) en E tute nova, anta la
milito 1914 preska nekonata speco de spritaoj. Dum la spritaoj enerale
konsistas en trovado de similecoj inter malsamaj objektoj, la vortludoj seras
malsamajn signifojn inter sam- a similsonaj vortoj kaj frazoj. Jen kial
vortludoj estis longe malkonataj en E, kiu feras pri sia matematika precizeco
kaj logika konstruo, ecoj, kiuj kontraas dusencecon.
Z mem zorge evitis miskomprenojn, kiuj povus veni pri vortoj, kiaj
vipero (vip-ero), cigareto (cigar-eto), k. s. kaj anstatae uzis en U. V. vipuro,
cigaredo, k. s.
Tiel do okazis, ke jam la U. V. entenas tiajn vortludojn, kiaj estas ekz.
aeti : a-et-i, domaeto: doma-et-o; aerolito: aero-lito; agordi: ag-ordi, ktp.
Sekve e en la. U. V. oni trovas amason da radikoj, kiuj povas servi kiel
materialo por vortludoj, kaj tiu amaso plimultias, kompreneble, en la pli
1029
postaj aldonoj al la U V., ne plu tiel atente farataj vidpunkte al la principo de
logiko kaj nekonfuzebleco, kiel faris ak ustadire celis fari Z.
Tiel ni posedas amfteatron: am-f-teatron, atografon: ato-grafon,
akcidentojn: akci-dentojn, arbaleston: arb-al-eston, ktp.
Ne fnias i tie la eblaoj de E. La senfna afksebleco de E senmezure
plialtigas la nombron de vortludeblaj esprimoj. Ekz. lekanto: lek-anto,
kaprido: kap-rido, montrilo: mon-trilo, ventregulo: kiu povas esti a ventr-
egulo a vent-regulo ktp.
Estas konkludeble, ke E posedas grandegan riaon da kalemburoj ka-
itan en sia vorttrezoro, malgra la ajna matematika rigideco. Tial la E-aj
vortludoj povas esti rigardataj kiel grava semo por kreskigi la E-an humoron.
Ekzemplojn de vortludoj donis d-ro Dreher en Amuzaro, kie ni
trovas jenan anonctabulon: Al la apartamento parte apartenas aparta port-
aparato (lifo). La plej famaj vortludoj en E estas tiuj de Verdkata Testamento
de R. Schwartz.
(v. Humoro.) L. DREHER.
Noto de M. C. Butler. La plej elstara literaturao vortluda estas la verko
de Inglada Edzio malaranita, kies 44 paoj estas efektiva amaso da
vortludoj. Oni tre multe vortludis en E anta 1914 kaj mi memoras ofajn
vortludojn de la tempo de la Bulonja Kongreso.
Vortoj de Macue Sasaki. Kompilis Klara Rondo. 1934, 125 p. Kolekto
de originalaj kaj trad. artikoloj de M. S. (v.) Respegulias nobla, larvida
animo, kiu estis malfermita por la suferoj, kiujn kazas mizero, militarismo,
virina sklaveco kaj aliaj malbonoj.
Vorto de Profesoro T. Cart. Dediitaj de S. Orenkamp kaj R. Lajarte
1927, 140 p. 44 interesaj, zorge elektitaj artikoloj (precipe el L. I.) de la estinta
prez. de la Akademio, el kiuj la nov-generacianoj povas ekscii, la kiaj
principoj E sukcesis eviti kaj anka evitos, la danerojn de defankio
kaj de eventuala morto. (El la Enkonduko.)
1030
Vortordo. En E la vortordo estas libera; la deviga akuzativo kaj la
nombra konformio de substantivo kun adjektivo permesas grandan elast-
econ en la frazformado. Tamen en bona E-a stilo trovias certaj limigoj de i
tiu libereco.
La efa regulo estas, ke laeble iuj frazeroj kunapartenaj staru unu
apud la alia. Tiel ekzemple, la predikato sekvu post la subjekto, ilin apartigu
maksimume adverbo. Precipe grava estas tio, se la subjekto estas persona
pronomo. En prozo la persona pronomo staru iam anta la verbo, anka en
la ordona modo. La subjekto-predikatan komplekson, kiel tuton,
kompreneble oni povas tien-reen ovi en la frazo.
La vortetoj anka, nur kaj ne staru iam anta tiu vorto, al kiu ili
rilatas.
Se adjektivo havas komplementon, la plej uzata kaj klara sinsekvo estas:
substantivo, adjektivo, suplemento. Ekz.: La laboro postulanta grandan
penon. Tamen, plurfoje, precipe de rusoj, sed anka de Z, estas uzata anka
la sinsekvo: adjektivo, komplemento, substantivo. Se la suplemento estas
mallonga, unuvorta, anka i tiu sinsekvo estas tute bona, precipe, se oni
volas plie akcenti la adjektivon ol la substantivon. Ekz. La plenplena de
homoj ambro.
En frazoj, kiuj montras post rekta parolo la parolanton, la predikato
antaas la subjekton, escepte se la subjekto estas persona pronomo. Do:
Venu, diris Johano. Sed: Venu, li diris.
En efprop-oj la lasta vorto estu tiu, al kiu la rilata pronomo de l de-
penda frazo rilatas.
La personaj pronomoj akuzativaj (min, vin, lin, in) laeble ne staru e
la fno de l frazo, ar tiamaniere, kiel Z. rimarkigis, ili ricevas troan akcenton;
krome estas malagrable, ke ofe sinsekvaj pluraj frazoj rimas inter si. i tiujn
vortetojn do oni kau en la frazo, plej oportune estas ilin loki anta la verbo.
v. Sintakso.
1031
KALOCSAY.

Noto de M. C. Butler. Johano diris kaj diris li ajnas al mi egale bonaj.
1032
W

Waart Gerarda de, nederlandanino, instr. Nask. 25 jun. 1887 en Dord-
recht. E-isto de 1925. Prop-is E-n en Portugalujo en 1929 per diversaj pa-
roladoj. En 1929, atune, i gvidis kurson por la Popoluniversitato en
Hilversum, kaj post Ia kurso fondis Sekcion de LEEN. Poste gvidis kursojn
por komerclernejo, klerigadkursoj, organizitaj de la urbo ktp. Prop-is anka
en la irkaao de H., kaj fondis du aliajn sekciojn de LEEN.
Wackrill (altril) Alfred Edward, anglo, ineniero. Nask. 11 febr.1862,
mortis 16 ag. 1924 en London. Laboris super konstruo de Tay-ponto, en
Skotlando. efermezuristo en Cejlono. Pioniro de E en Britujo. Kelkajn
jarojn redaktis Te British E-ist. Akademiano. Verkoj: Korkordanco al la
Ekzercaro; Venecia Komercisto; Ok Noveloj (Arnold Bennett), angla
traduko de Esenco kaj Estonteco; granda manuskripta konkordanco: Z-a
Trezorejo (en la Biblioteko de BEA); kaj multe da unuaranga laboro
literatura, pedagogia, recenza. Revizia redaktisto de la traduko de la Nova
Testamento.
Wadham (odm) Frederick Edward, anglo, bankofcisto. Nask. 2
marto 1902 en Battersea, London. Instr. de E ofciale difnita de la Londona
Kleriga Atoritato, instruis en vesperaj lernejoj de 1923. Londona EK: sekr.
1926, vicprez. 1927, prez. 1929-33, dir. de instruado 1933. BEA: Konsilanto
kaj membro de ekzekutiva komitato 1924-26 kaj denove de1934; agado e
diversaj komitatoj, komisiano por la licenciata ekzameno de 1932. UEA-del.
de 1923, brita efdel. de 1933. Helpred. de Int. Language 1924-26. Trad.
Ria kaj sen mono de E. P. Oppenheim, L. K. de 1932.
Wahl (val) Edgar Alexei Robert, von, balt-germano, instruisto de ma-
tematiko kaj fziko en supera reallernejo, nun pensionita; antae ofciro de la
rusa milita maristaro. Nask. 11 ag. 1867 en Bogopol, loas en Tailimi, kie li
estis komunuma delegito, 1911-17. Estis pioniro de E, kunfondinto de la
unua ES en Rusujo, Espero en Petrograd. Verkis E-hispanan vortareton en
1889, la la unua malgranda rusa de Z. Trad. el la rusa: Princino Mary,
rakonto de Lermontov, 1896. Kunlaboris al La E-isto. Post la vodonado pri
1033
la anoj en E, 1894, li forlasis la Emovadon kaj publikigis en 1922 la int.
lingvon Occidental (v.) kaj la revuon Kosmoglott.
Waldenberg Aleksandro, polo, d-ro. La plej unua E-isto en la tuta
mondo, la atesto de Z (Universo, 1910/11, II. volumo). 5 dec 1878 kiel
gimnazia kolego de Z li eestis la feston de naskio de Lingwe Uniwersala,
do li estas la unua pra-e-isto.
Wallon (valon) Karl, germano, komercisto (ofcejinstalao). Nask. 25
jan. 1873 en Plesz (Silezio), mortis 7 ag. 1932 en Dresden. E-isto de 1889.
Fondis grupon en Braunschweig, 1906, multe laboris anka en Aschersleben,
Breslau, Frankfurt a. M. (artikolo, paroladoj, kursoj). Batalo kontra Ido,
1911. Alfaris al E la germanan unuecan stenografon (Rapido, 1927)
Walter Carl, germano, eldonanto de E-aj libroj. Nask. 26 okt. 1868 en
Stuttgart. Verkis la spritajn Gaja Lernolibro, Gajaj Vesperoj, Gajaj Horoj,
iujn tri en la lastaj jaroj.
Wanek (vanek) Karl, astro-germano, dir. de fabriko. Estis prez. de EG
en Linz kaj de AEA. Multe klopodis por reunuigo de la E-movado en Astrio.
Wanitsek (vaniek) Emil, germano, kasisto de la urba parkaso en
Bratislava. Nask. 2 sept. 1873 en B. (hungara nomo: Pozsony, germana: Press-
burg.). Dum 1885-88 li estis volapkisto. E-isto de 1910. En 1911 li fondis
grupon en B, kiun li gvidas is nun. Li faris en B. pli ol 70 kursojn. En 1930
radio-kurso el B. Tradukis multajn poeziaojn kaj prozaojn. Ofe estis
deklamata lia traduko iprompio de Fr. Copp.
Warden (ordn) John Mabon, skoto, aktuaro (asekura matematikisto).
Nask. 8 okt. 1856 en Edinburgh, mortis 7 marto 1933 en E. Dum kvindek
jaroj (1. 1. 1874 is 31. 12 1923) en unu vivasekura societo (Scottish
Equitable). Felow de la Fakultato de Aktuaroj; iam interesata pri ma-
tematikistaj problemoj, stenografo (kolektis irka 5,000 librojn pri i), kaj
genealogia serado. En 1903 lernis E-n; de 1905 instruis in; multe
propagandis kaj prilaboris in. 1916-1922 prezidanto de BEA; de 1909 LK, de
1920 akademiano kaj vicprez., prez. de 1931. Servis en komitatoj de la antaa
Centra Ofcejo, kaj estis prez. de la Konstanta Kongresa Komitato. eestis
1034
iujn UK de 1905, kun escepto de tiu de 1915 (San Francisko). Unu el
verkintoj de Edinburga Povortaro E-a, (unua eldono 1915), dekkvara,
reviziita kaj pligrandigita eldono 1931. efredaktoro por La Sankta Biblio
1926.
Waringhien (varengjen) Gaston, franco, licea profesoso, literatura re-
cenzisto de radio Lille P. T. T. Nask. 29 jul. 190l en Lille. Prop. delegito de la
Norda Federacio de SFPE, sekr-a red. de Politika Sociala Revuo. Gvidis
kursojn, sed konata precipe sur la literatura, gramatika kaj vortara kampoj,
kunlaboras en la Bulteno de la Ligue franaise des Amis de 1' E.
Kunlaboranto de L. M., kie li aperigis krom recenzoj kaj literaturaj studoj
poemojn originalajn, kaj tradukitajn el Heine, Baudelaire, Hugo, Heredia,
ktp. Liajn tradukojn, distingas brila formo, granda enhava fdeleco, arta
lingvo, perfekta transdono de sento kaj penso. En siaj pripoeziaj recenzoj,
kiuj atestas pri larskala kaj delikata kulturo, lin pleje interesas stilaj kaj
formaj problemoj. Multe li okupiis pri poeziaj demandoj, la rezultojn de siaj
studoj li resumis en sia Skizo de E-a metriko, aperinta en la libro Parnasa
Gvidlibro (1932), kiun li verkis kune kun Kalocsay. Kelkaj liaj lingvaj studoj
aperis en la Lingva kritiko de HDE. Granda laboro de li kuas en la Plena
Vortaro de E, 1930. LK de 1926. TOTSCHE
Warnier (varnje) Georges, franco, administranto de komercaj societoj.
Nask. 5 okt. 1884 en Paris. Agema membro de Rotary-Klubo. E-iis en 1903
kaj de tiu momento ne esis propagandi per iuj rimedoj. En 1906 fondis la
Librejon de E. De 1906 is 1913 gvidis multajn kursojn. Sekr. de la X-a
Kongreso, Paris, 1914. Prez. de la Pariza grupo de 1924. Prezidis la Lokan
Komitaton de la XXIV-a Kongreso, Paris, 1932, kaj tiun kongreson li
sukcesigis malgra gravegaj malfacilaoj. Malavare fondis kun Archdeacon la
Domon de l E, kiu subtenas iujn praktikajn formojn de propagando en
Francujo, kaj kies vicprez. li estas. Disvastigis E e la Rotarianoj. Membro de
la Konsilantaro de la Int. Cseh-Instituto de E; efke helpis al enkonduko de tiu
i instrumetodo en Francujo, kaj al ia sukceso. Unu el la plej agema francaj
Pro-istoj, precipe en komercistaj medioj. Krom artikoloj, li verkis kun
Chavet: E-Manuel, 1906 (55.000 venditaj is 1932; Dictionnaire franais-
EK, 1911; Corrig d' E-Manuel, 1912.
Warszawa (elp. Varava, E-a nomo Varsovio), efurbo de Polujo, sur
1035
amba bordoj de la rivero Wisla (Vistulo), 1,100.000 loantoj. En 1887 tie
eliris la unua brouro pri E, tie Z verkis iujn siajn ellaboraojn E-ajn, tie li
pasigis sian preska tutan vivon ekde sia 12-a jaro, tie en la hebrea tombejo
trovias la tombo de Z. e strato Dzika, nuntempe nomata Zamenhofa sub
n-ro 9, kie dum multaj jaroj lois kaj verkis Z, nun estas enmurigita tabulo
honore je lia memoro. La lastajn jarojn de sia vivo Z pasigis en la loejo e
strato Krlewska 41. Plenmerite W. estas nomata lulilo de E. Krom la Majstro
en W. vivis kaj kreadis 1a unuaj pioniroj de E-movado kaj literaturo: Grabow-
ski, Zakrzewski, Kabe, Leo Belmont, Wasniewski, ktp. Pilgrimoj al W.,
precipe al la tombo de Z, okazadas relative ofe, menciindaj efe: 6 ag. 1927
post la UK en Dancigo kaj 9 ag. 193l post la UK en Krakovo. (v. Dzika 9,
Krlewska 41, Monumento de Z, Polujo, kaj Z.)
E. WIESENFELD.
Washington. efurbo de Usono; 486.280 loantoj. 6-a UK l5-20
ag. 1910; 357 kongresanoj el 20 landoj (60 anoj el Eropo). Provo de
tutmonda organizo.
Wasniewski Jozefo, polo, urnalisto. Nask. en 1859, mortis 19 febr.
1897. Unu el plej agemaj unuaj pioniroj de E, Nia Apostolo en Polujo. (L. I.
N-ro 3, 1897.) Liaj verkoj trovias en La E-isto, L. I. kaj Fundamenta
Krestomatio. En 1896 lia originala novelo En la Brikejo estis premiita dum
la unua E Lit. Konkurso de L. I. Li la unua komencis la tre gravajn vojaojn
inter-E-istajn.
Watzinger (vacinger) Franz, astrogermano, fakinstr. en Villach. Nask.
15 ag. 1898 en V. Prop-is en Krnten. Aranas iujare kursojn. Kunlaboris al
HDE; ,E kaj La Socialisto.
Weder (veder) Teodor, usona civitano, laboristo en kemia industrio.
Nask. 24 febr. 1900 en Gross-Sehnau, Germanujo. Eklernis E-n en publika
lernejo. Dummilite kiel soldato en hospitalo renkontis E-istojn inter anglaj
militkaptitoj. Tio ligis lin pli forte al E. De 1923 propagandas en New York.
Eldonis 1930 irka la globo, 1931, Sennaciista Bulteno. Faris en 1931
vojaon tra diversaj landoj kaj parolis por lab. grupoj. Ekde sept. 1932
eldonas Te Workers' E-Letter, por prop. inter laboristoj.
1036
Weinhengst (vajnhengst) Johan, astro-germano. Nask. 27 jun. 1904
en Kufern. E-isto de 1920. Kunlaboris kun ALLE-estraro, kaj la loka grupo,
gvidis kursojn. Estis sekr. de ISE. Verkis poemojn kaj rakontojn por la SAT-
organoj 1928-32. De 1932 kunlaboris al La Socialisto. En liaj poemoj la
socialistaj pensoj estas vestitaj per poezia armo, en la rakontoj oni trovas
bone pentritajn fgurojn de la jungitaj sklavoj, kiuj ismorte tiras la jugon de
la bienegoj kaj fabrikoj. En 1934 aperis de li la originala romano Tur-Strato
4. (v)
EMBA.
Weinstein (vajntajn) Halina, polino, privata instr. Nask. 4 jan. 1902 en
Varsovio. Gvidas eldonsekcion de Studenta EA, vicdel. de UEA. Gvidas Cseh-
kursojn. Trad. kaj verkis originale poeziaojn kaj prozaojn publikigitajn en
P. E-isto, k. a.
Wendell (endel) Lehman, usonano, dentisto. Nask. 2 jan. 1878 en
Sycamore (Illinois). E-isto de 1907. Vicprez. de EANA, 1910; prez. EG de
Tacoma (Washington), 1913; prez. de EG de Minneapollis kaj St. Paul
(Minnesota), 1925; vicprez. de EANA, 1927. Instruis E-n en Univ. de Min-
nesota de 1926. Tradukis Sub la Meznokta Suno; Sep Ridoj; kaj La Lasta
Usonano.
Werber (verber) J., astriano, d-ro. Mortis 15 jun. 1914 en Wien. E-isto
de 1907. Fervora prop-isto, kiu subtenis la movadon anka per monoferoj.
Speciale li subtenis German-Astria E-isto, kiun li anka administris. Prez.
de Ligo de Germanlingvaj E-istoj en A., 1909.
Wermke Agnes, germanino, instr. Parolintino por E e 1a radio-send-
stacio en Knigsberg de 1927, is la detruo de la demokratio 1933. Verkis:
La konsonant-kombinoj de E kaj la demando de l silabo-disigo.
Werner (verner) Ernst, astro-gesmano, tata ofcisto en Wien. Nask. 1
dec. 1902 en Xi. Studis multajn stenografajn sistemojn kaj mem verkis (sed
ne publikigis) E-stenografon. Aktiva E-isto de 1925. Estrarano de AEA. En la
lastaj jaroj gvidis kun Pfefer E-seminarion en Viena E-Unio.
1037
Westcott (estkot) E. Martyn, d-ro. Mortis en 1907. Prez. de la grupo
en Hastings. Trad. historiojn de H. G. Wells, kaj la Kristnaska Sonorado de
Dickens, 1905.
Westen (vesten) Johannes, H. T J., nederlandano, studento. Nask. 31
ag. 1907 en Groningen. Estrarano de la NKEL, konsulo de IKUE. Kun-
laboris al Espero Katolika, Katolika Vivo kaj Brita Katoliko.
Westmancote (estmnkot) William Frank, anglo, pota komizo. Nask.
30 jun. 1881 en Cheltenham. Regiona organizanto de Potofcista Unio. Red.
de loka potista gazeto. E-isto de 1908. Restarigis E Societojn de Cheltenham
kaj Bristol.
Wetekamp Wilhelm, germano, gimn. dir. en pensiono. Nask. 4 sept.
1859 en Lippstadt. E-isto de . 1905 sekve de artikolo de A. H. Fried en paci-
fsta gazeto. Kunfond. de la EG en Berlin. Artikoloj kaj prelegoj. De 1931
prez. de la E-lernejo en Berlin.
Whar (harf) Fred Leslie, usonano, edukisto. Nask. 7 nov. 1867 en
Bangor (Maine). Instruis modernajn lingvojn en Univ. de Calilornia kaj en
diversaj lernejoj. Nun instr. de E-kurso e la nomita Univ.
Wien. (Vieno). efurbo de Astrujo; 1,866.000 loantoj. 16-a UK 6-14
ag 1924 kun 3 100 partoprenantoj el 40 landoj. Decidoj pri la kongresa
regularo, lingva disciplino, rezolucio pri netraleco. Poste: multjara batalado
por pagi la gravan defciton. 5-a kongreso de SAT 11-15 ag. 1925 kun .
150 partoprenantoj el 7 landoj. Decido, ke SAT restos supertendenca.
Malaprobo pri futurismaj lingvaj eksperimento. Antakongreso 7 jul. 2
ag. 1929 kun la plimulto de la partoprenantoj de la 21-a UK, kun parolado
de la tatprezidanto Miklas okaze de la inaguro de la Int. E-Muzeo, fondita
en 1928. Int konferenco E en la lernejon kaj praktikon, 20-24 majo 1934.
Wierzchowski-Korczak (vjeoski-korak). Hieronimo, polo, jua
senatano, membro de iama astria parlamento. Nask. 20 jul. 1860 en Lww.
Antae Volapkisto. Unu el la unuaj E-istoj en la mondo, kiu posedas leteron
E-an de Z datumitan 28 okt. 1887. Varma prop-isto, prez. de la ES en Lww.
1038
Verkis lernolibron kaj gvidis tre multajn kursojn.
Wiesenfeld (vizenfeld) Edvardo, (ps. iama Edvardo Lonkopolanski),
dentkusacisto en Varsovio. Nask. 27 marto 1892 en V. E-isto de 1912. La
eksplodo de l mondmilito trafs lin en Paris, kie li studis. 30 majo 1915 li
akiris prof. diplomon de l Int. Instituto de E (Privat kaj Cart). Dum 5
monatoj li laboris en la ofcejo de UEA kiel tradukisto. En 1916 sukcesis
reveni al V. kaj fnis siajn univ. studojn en 1918. De 1916 bona amiko de la
familio Z. Li fondis la Polan Instituton de E, kiun poste la kongreso ofciale
rekonis; li gvidis in is 1930. Funkciulo de multaj E-Societoj en Polujo, sekr.
de la Loka Monumenta Komitato. De 1922 li partoprenis aktive iujn
aranojn de la E-istaro en V., ofe kiel ceremoniestro. En 1928-29-30 (15 dec.)
parolis okaze de la naskotago de Z tra la radiostacio V. Al du UK-j (Vieno kaj
enevo) estis sendata kiel reprezentanto de Konkordo (per la mono de la
societo) Gvidis multajn kursojn. L. K. Dir. de ISO-SEK por Polujo. Li havis
multege da referatoj, skribis multe da artikoloj, gvidis dum kelkaj jaroj E-
Fakon en monata revuo Przeglad Swiatowy, dum 1929-30-31 anka en la
gazeto Radjo. En sia profesia gazeto li gvidis konstantan E-rubrikon, (La
Dentista Kroniko) kun E-a resumo de iuj artikoloj. iuj E-aj bultenoj, kon-
gresnumeroj kaj artikoloj aperintaj okaze de la Varsovia soleno estis verkitaj
de W. Li publikigis artikolojn en ,E', ,Pola E-isto', ,HDE, ,LM', kaj en multaj
aliaj gazetoj. Multfoje premiita de Katalunaj Floraj Ludoj. Originale verkis:
,Galerio de Zamenhofoj', 1925; ,Vivo kaj verkoj de Felikso Zamenhof ', 1934;
artikolojn pri elparolado kaj lernolibron la Berlitz-a sistemo. Tradukoj: ,La
ardenisto' de Tagore; ,Himnoj' de Wittlin; ,Ter' de neniu de Erenburg;
,Venus kaj Sulamit' de Perec; ,La freneza Batland de Perec; ,Noveloj' de
Baudelaire; ,Paradoksoj'. Biografisto de iuj eminentaj polaj E-istoj. ef-
kunlaboranto de la Enciklopedio.
G. KARCZAG.
Wight (ajt) George William, skoto, registara ofcisto. Nask. 6 marto
1869 en Alloa. E-isto de 1908. Multe vojais per E kaj donacis multajn kliojn
al BEA-kolekto.
Wiig Harald, norvego, bankefo en Stavanger. Nask. 15 nov. 1891. en S.
Lernis E-n en 1907. Kursoj kaj paroladoj en S. 1907-09. Reaktiviis 1931.
1039
Araninto de sukcesaj Cseh-metodaj kursoj en S. 1932-33. Estrarano de la
loka grupo 1933.
Wildebrand Wilhelm, germano, lab. E-isto en Berlin; proks. 38-jara.
Unu el la gvidantoj de la opozicio kontra SAT, post la Essena kongreso de
GLEA (1930), ties prez. is la likvidio en 1933. Oratora talento. Multaj
artikoloj en Arbeiter E-ist.
Wilhelm Tell. Kvinakta dramo de Schiller, el la germana trad. L. E.
Meier. 1906, 148 p. Lerta traduko.
Willcock (ilkoks) Edmond William, anglo, apotekisto. Nask. 19 okt.
1880 en Portsmouth. Sekr. de Brita Sekcio de ISAE. Sekr. de Walhamstowa
EG.
Williams Frederick James, brito, kuracisto en Samarai, Papuo. Nask.
12 an 1895 en Mornu Ponds, Astralio, (Vict.). Kvar jarojn li laboris kiel
medicina misiisto en la Novaj Hebridoj, inujo kaj en Papuo. Dudek jarojn li
laboris por int. amikeco, paco kaj E. En 1928-29 prez. de ES en Sydney. Del.
de UEA.
Winberg (vinberj) Carl, svedo kasisto. Nask. 15 majo 1864 en Foss. E-
isto de 1905. Membro de UEA preska de ia fondo. Kursgvidanto. Mecenato
de blindula E-movado.
Wingen (vingen) Wilhelm, germano, instr., stenografo de urba kaj
provinca parlamentoj. Nask. 26 sept. 1895 en Kln. Militservo; poste kaptito
en Anglujo is 1920. Multe laboris en sten. movado; lerniloj; red. de sten.
revuo. E-isto de 1924. De tiam kursestro de la EG Kln. Sekr. de REVELO,
1927-30, poste prez. Sekr. de LKK por 16-a Germana Ekongreso kaj la 25-a
UK. Gvidis radiokurson e okcidentgermana sendstacio. Verkis (kun Jung)
du lernolibrojn, 1929, 1932.
Witt (it) Charles Ralph, usonano, dentkuracisto. Nask. 27 marto 1895
en Topeka (Kansas). Kunfondinto de EG en Los Angeles kaj Long Beach
(Cal.)
1040
Witteryck A. J., belgo, presisto. Mortis 69 jara 3 jul. 1934 en Asse-
brouck (Brugge). Pioniro de E, en 1904 fondis la ruan EG. Estis dua prez.
de BLE. Estis anka LK. Trad. al la fandra lernolibron de Cart kaj Pagnier,
verkis kaj eldonis diversajn lernolibrojn kaj legolibrojn. Gvidis multajn
kursojn. Kunlaboris je la ,Belga Sonorilo, ,Tra la Mondo', ,Belga E-isto, ,Te
British E-ist.
Wollmann (volman) Franz, astrogermano, d-ro, landlernej-
inspektoro, kortega konsilanto. Nask. 12 febr. 1871 en Kriesdorf (nun en
eosl.). Dir. de la tata ekzamen-komisiono por E en A., pri kies fondo li
multe klopodis (1925). Lektoro por E e la tata Teknika Altlernejo kaj e la
Urba Ped. Instituto en Wien. Komitatano de UEA.
Woud Gerrit, nederlandano, fabriklaboristo. Nask. 20 ag. 1886 en
Zaandam. Lernis E-n en 1912 kun sia edzino. Pioniro de E en sia regiono.
Kursoj, agado en la sindikata movado.
Wright (rajt) Isaac Henry, anglo, ineniero (il-mainoj, dentradoj).
Nask. 14 nov. 1873 en Keighley. Sekr. de Te. In. Inst. E-isto de 1903. Fondis
grupon en Coventry, 1908 kaj en Northampton, 1911. Unua sekr. de
Mezlanda Fed. Prez. de Okcidentmezlanda Fed., 1929-32.
Wu Ta-kwang, ino, licenciato (Peking. Univ.), magistro de politika
scienco (Columbia, Usono), direktoro por publika instruado en Canton,
1925. Nask. 1887 en Canton. Fondis E-Instituton kun urba subvencio, 1926,
ia direktoro, 1927. Gvidas la movadon kun Hsu, Sinpak kaj Kenn. Vojais
Eropon kaj Amerikon, 1928, revenis en Canton, 1931. Fondis E-bibliotekon.
Prez. de Cantona EA.
Wunderlich (vunderlij) Elisabeth, germanino, sekr. Nask. 6 sept. 1889
en Dresden. 1910-17 en la G. E-Librejo en Leipzig. 1921-29 ofcistino en la E-
fako de la Leipziga Foiro. 1918-20 sekr. en la Saksa E-Instituto, de 1923 e la
E-Instituto por Germanujo. ia tasko: administrado de la tata Saksa E-
Biblioteko; prilaborado de diversaj statistikoj (ekz. la tutmonda statistiko en
1928); vasta korespondado. Preciza laboro, nelacigebla diligento.
Wurmbrandt Max, rumano. Nask. en 1901. E-isto de 1923. Faris
1041
kursojn en Fokani kaj Bucuresti, estis sekr. de RES. Trad. el rumana lingvo
por LM kaj HDE.
Wster (vister) Eugen Bernhard Caspar, germano, doktoro-ineniero.
Nask. 10 okt. 1898 en Wieselburg, Astrio. Verkoj: a) Tradukaoj: Kabanov,
La germana inteligentularo kaj la milito (el la rusa lingvo, kun Maske),
1917; La efko de la U-boata milito (el la germana kun alia), 1917; Pilorio
el la G, kun aliaj), 1917; Hauf La Kantistino (el la G), 1921; Chamisso:
Petro Schlemil (el la G), 1922 b) Traktaoj pri la E-movado a lingvo: La
lastaj tagoj de l Majstro (kun aliaj), 1921; Die Bedeutung der
Welthilfssprache E fr den Techniker, 1921 kaj 1924; Die Verhaltniswrter
des E, 1923; Int. Sprachnormung in der Technik, 1931; c) Vortaroj: La of-
ciala radikaro, 1923; Mainfaka E Vortaro, 1923; Enciklopedia Vortaro E-
G, 1923, 1925, 1926, 1929, e Hirt und Sohn, Leipzig; Z Radikaro, 1927.
Gravege signifa sciencisto de E. De li devenas la vorto Esperantologio, kies
efa kulturanto li estas. Lia granda Enciklopedia Vortaro E-G estas la plej
funda kaj detala registro de la Z-a lingvo-uzo. Liaj esperantologiaj artikoloj
profunde kaj klarvide sekvas la strukturon de la lingvo kaj grave kontribuis al
la scienca fkso de la E-a vortsistemo. Tre grava estas lia laborado pri la
teknikaj vortaroj.



1042
Y
Yagi (jagi) Hideo, japano, d-ro med., prof. de medicina fakultato de
Okayama. Del. de UEA en O. Nask. 18 ag. 1899 en Nada, apud Kobe.
Ekkonis E-n en 1914. En 1919 fondis grupon en Tria Nacia Kolegio, 1920
ian organon Libero. Verkis: Kurslibro de E, 1921; J-E Vortareto (kun
Sakurada, Yasuda, Okumura), 1922; Fremdlingva Problemo en J-ujo (J),
1924. Kelkaj medicinaj artikoloj en E.
Yanagida (ja-) Kunio, japano, verkisto, patro de J-a folkloro. Nask.
1875 en Tiba-ken. Unu el la dir. de JEI.(Kuw.)
Yarworth (jaroth) Reginald Joseph, anglo, sekr. de akcia kompanio.
Nask 4 jul. 1893 en Grimsby. Verkisto de bonhumoraj noveloj, artikoloj kaj
poemoj por diversaj E-revuoj.
Yelland (jel'end) Ernest Edward, anglo, ekskontoristo, gvidanto de Int.
Hejmo E-ista en Aspremont, apud Nice (A. M.), Francujo. Nask. 19 jun. 1880
en Devonport. E-isto de 1906. Fondis: Tri Urboj E Grupo (Plymouth
Devon), 1908. Prez. de Londona EK tri jarojn. Instruadis E-n dum 5 jaroj en
vesperaj lernejoj publikaj en London, gvidis kursojn de 1908. Trad. La
Granda Vizao el tono, 1920.
Yelland Teresa, rusino, edzino de E. E. Y. Nask. 26 jan. 1882 en Poti
( Kakazo). Geedzio per E; E estas familia lingvo. Red. dum tri jaroj la
gazeton Liberpensulo. Vojais tra Eropo 1926-30 kun sia edzo proprakoste
por propagandi E-n. Dum 5 jaroj kune kun sia edzo publike paroladis pri E
en Hyde kaj Finsbury Parkoj, London.
Ysner Henry, svedo, instr. popollerneja, abelbredisto. Nask. 21 sept.
1893 en Ysane. E-isto de 1929. Fond. kaj prez. de loka grupo en Hallevik.
Kursoj, anka lernejaj; prelegoj, anka perradiaj.
Ysselstein (iseltejn) Simon Joris, nederlandano, instr. Nask. 8 marto
1879 en Yselmonde. E-isto de 1912. En 1913 foriris al Ned. Hindujo kaj prop-
is en urbo Soerabaia, poste anka kun predikato Kyfenhelt; artikoloj,
rezolucio por E de la instr. ligo, 1928. En 1929 li forlasis Hindujon kaj eklois
1043
en Schiedam, kie li sukcesis ofciale enkondukigi E-n en la vesperaj kursoj
por plenkreskuloj. Gvidis kursojn anka por senlaboruloj en S. kaj en
Rotterdam.

1044
Z

Zabilon Dher Ranfaing (zabilong-der) Jeanne (ps. Evidino), francino,
prof. de korekta prononcado. Nask. 26 jan. 1868 en Limoges. Interesias pri
dekoraciarto. Dedias sian vivon al la malfavoritoj de la naturo: surdmutuloj,
balbutuloj, blinduloj. E-iis en 1895, tuj apostolis per paroladoj, artikoloj,
kursoj. Instruis la blindan Hlne Giroud. En 1897 publikigis kurson
specialan por stenografistoj kun granda sukceso. En 1898 organizis la unuan
prop. paroladon en Lyon. Pro senlaca propagando kaj sindonemo ricevis la
medalon de Tauring-Club (1902). Organizis sola int. loterion por la
tutmonda blindularo (tri reinoj kotizis), kaj ricevis la titolon Bonfaranta
Feino. Zorgis pri la blinduloj en kongresoj. Krom noveletoj en E-aj gazetoj
kaj poezio, i tradukis de Serre: La hipotezoj pri Lourdes, 1912.
Zakrzewski (zakevski) Adam, (ps. Z. Adam), polo, scienculo, en siaj
lastaj jaroj estro de l statistika sekcio e l Varsovia Magishato. Nask. 1856 en
Podola gubernio (Rusujo), mortis 1 nov. 1921 en Varsovio pro atomobil-
akcidento. Finis la fzikmatematikan fakultaton de la Peterburga Univ. Verkis
multajn librojn, kunlaboris al la pola Granda Enciklopedio, ktp. Unue studis
Volapkon pri E okupis sin ajne jam en 1894-95. Poste studis anka aliajn
lingvoprojektojn, e kreis en 1896 Lingva International. Fine li revenis al E
kaj partoprenis la l-an UK-n. Apartenis al la unua Varsovia ES kaj en 1908
estis kunfond. de PES. Verkis valorajn artikolojn pri E por gravaj polaj
urnaloj. Fervore kunlaboris anka por la E-a gazetaro. Speciale frapantaj per
multscio kaj trafa inteligenteco estas liaj artikoloj refutantaj Idon, Antidon kaj
alian reformprojektojn. La unua tuis la demandon Pri transskribo de
propraj vortoj. Verkis profundan gramatikon kun sintakso. Anka pri E
kompilis statistikan verketon: E en unua dudekjaro, 1908. Lia efa verko:
Historio de E (1887-1912). Pollingve aperis lia granda studverko: L. I.-
Historio Kritiko Konkludoj. Estis L.K.
E. WIESENFELD
Zamenhof Adamo, flo de Z, efkucacisto de la okulpavilono de hebrea
hospitalo en Warszawa. Nask. 11 jun. 1888. Multe skribis pri sia specialeco.
1045
E. W.
Zamenhof Aleksander, (ps. AZO a A. Z.), d-ro, la plej juna kaj plej
amata frato de Z, kuracisto. Nask. en 1877, mortis kiel kolonelo de la rusa
armeo en 1916 en Dinaburg. Eisto de la unua jaroj de E. Kunlaboranto de
IMR.
E. W.
Zamenhof Felikso, (ps. FeZ, a Zef), farmaciisto, frato de Z. Nask. 6
nov. l868 en Bialystok, mortis 9 dec. 1933 en Varsovio. Estis varmkora amiko
de la orfoj. Unu e1 la unuaj en la familio de Z, kiu lernis E-n. Kiel juna knabo
li konatiis kun la ideo de sia frato, do la atoro de E havis iun, kun kiu li
povis konversacii en la nova lingvo. F. Z helpis anka al la disvastigo de la
Unua Libro, post ties aperigo okupiis pri la administra fanko de la afero: li
pakis, adresadis kaj dissendadis la brouron la diversaj pene akiritaj adresoj.
Partoprenis la lokan kiel anka la int. movadon dum sia tuta vivo. eestis
multajn UK-jn, estis ano de ICK. Ekde la unuaj jaroj li laboris sur la literatura
kampo kaj jam en La E-isto (Nrnberg) aperis liaj versaoj. Poste ofe li
aperigadis siajn originalajn plejparte humorajn versaojn, efe en La
Revuo, Ondo de E, Pola E-isto, L. M. Dedie al 1a UK en Boulogne, li
verkis la poemon La Homa Doloro. Du poemoj anka en Fund.
Krestomatio.
E. W.
Zamenhof Klara, edzino de Z. Nask. kiel f-ino Silbernik 6 okt. 1863 en
Kowno, mortis 6. dec. 1924 en Varsovio. Senhezite fordonis sian tutan doton
por la eldono de la Unua brouro, 1887. Estis iama kunlaboranto kaj
helpanto de la edzo, ofe plenumis liajn administrajn kaj sekretariajn taskojn.
Anka post la morto de Z aktive partoprenis la movadon. Dank al ia
kunhelpo, fondiis la E Rondo Konkordo en V. eestis iujn UK is la
Viena 1924, kiu estis ia lasta renkontio kun la E-istaro.
E. W.
1046
Zamenhof Leono, (ps. Lozo, a Zetel), polo, d-ro, frato de Z, kuracisto
de malsanoj de goro, oreloj kaj nazo. Nask. 31 okt. 1875 en Varsrovio, mortis
7 febr. 1934 en V. Ampleksa faka verkado: ekz. Historio de medicino kun
biografoj, aforismoj kaj anekdotoj (en pola lingvo): E-isto de 1898.
Partoprenis en iuj okazaoj de la loka E-movado. Fondinto de ES
Konkordo en V. Kelkan tempon estis vicprez. de PES. L. K. kaj
korespondanto de la Akademio, efunlaborinto de L. M. Red. de P E-isto,
1908-13. Li verkis multajn originalajn poemojn. Kiel apartaj libroj eliris liaj
tradukoj: Aspazio de Swietochowski; Protesilas kaj Laodamia de
Wyspianski; Mia Liro (kolekto) kaj aliaj.
E. W.
Zamenhof Lidja, plej juna flino de Z, Cseh-metoda instruistino de E.
Nask. 29 jan. 1904. i lernis E-n kiel 9 jara knabino. Fininte en 1925 la
universitaton (jura fakultato), i fordonis sin tute al E. i fariis sekr. de ES
Konkordo en Varsovio, aranis ofe paroladojn kaj kursojn. Ekde la UK en
Vieno, 1924, iun UK i eestis, faris prop. vojaon kaj gvidis en diversaj
landoj multajn kursojn. Literatura agado: la tradukao de la ampleksa libro
pri Bahaismo: Baha' u'llah kaj la Nova Epoko de Esslemont, Parizaj
Paroladoj de Abdul Baha; originale verkita: Homo, Dio, Profeto. El ia pure
literatura agado estas menciinda ia traduko de Iridiono de l klasika pola
atoto Krasinski, kiel anka noveloj de B. Prus, kaj Quo Vadis, de
Sienkiewicz. Kunlaboranto de multaj E-aj gazetoj (P. E-isto, L. M., k. a.).
Kunlaboranto de la Enciklopedio.
E. W.
Zamenhof Ludoviko Lazaro: Vivo. Kiu povus pli bone rakonti la
vivon de Z, ol li mem? Tial mi ne faros alion, krom kopii leteron, kiun Z
sendis al Michaux, prez. de la Bulonja Grupo la 21. feb. 1905, kaj kiu ne estas
is nun publikigita.
Kara sinjoro Vi petas, ke mi donu al Vi detalojn pri mi kaj mia
vivo. Tre volonte mi tion i faros, kiom mi povos, sed bedarinde mi povos
fari ne tre multe. Jen estas la kazoj: por la estontaj generacioj mia biografo
eble estos ne seninteresa, ar efektive mia tuta vivo, de la plej frua knabeco is
1047
nun prezentas unu konstantan kaj senintetrompan serion da diversaj bataloj:
a) interne en mi konstante bataladis reciproke diversaj idealoj kaj diversaj
celadoj, kiuj iuj egale estis por mi ordonaj, sed kiun reciproke inter-
konsentigi estis ofe treege malfacile, kaj tio i multe min turmentadis b)
ekstere mi ofe devis bataladi kontra diversaj malhelpoj, ar neniam miaj
idealoj apartenadis al la idealoj en modo kaj tial neniam mankis al mi
mokantoj kaj atakantoj. Krom tio mi tre multe da jaroj havis grandajn kaj tre
turmentajn klopodojn kun la akirado de mia pano kaj tiu i batalado pri la
pano tre venenis mian vivon. En la lastaj jaroj mi fne atingis tion, ke pano
jam al mi ne mankas; sed ho ve, la longa batalado min tre lacigis, kaj nun, ne
havante e plenajn 46 jarojn, mi jam sentas min kiel homo 60-jara.
Mi naskiis en Bialystok la 3/15. de Decembro 1859. Mia patro
(marene: kiu ankora vivas) kaj avo estis instruistoj de lingvo. La homa
lingvo estis por mi iam la plej kara objekto el la mondo. Plej multe mi amis
tiun lingvon, en kiu mi estis edukata, t. e. la lingvon rusan; mi lernadis in
kun plej granda plezuro; mi revis iam farii granda rusa poeto (marene: en
la infaneco mi skribis diversajn versaojn kaj en la 10-a jaro de mia vivo mi
skribis 5-aktan tragedion.). Mi kun plezuro lernadis anka diversajn aliajn
lingvojn, sed ili interesadis min iam pli teorie ol praktike; kaj ar mi neniam
havis la eblon ekzerciadi en ili, kaj ar mi iam legadis nur per la okuloj, sed
ne per la buo, tial mi libere parolis nur en tri lingvo (ruse, pole kaj
germane), la lingvon francan mi legas libere, sed parolas in tre malmulte kaj
malbone; krom tio mi en diversaj tempoj lernis iom ankora irka 8 aliajn
lingvojn, kiujn mi konas tamen nur tre malmulte kaj nur teorie.
En mia infaneco mi amis tre pasie la lingvon rusan kaj la tutan rusan
regnon; sed balda mi konvinkiis, ke mian amon oni pagas per malamo, ke
ekskluzivaj mastroj de tiu lingvo kaj lando nomas sin homoj, kiuj vidas en mi
nur senrajtan fremdulon (malgra ke mi kaj miaj avoj ka praavoj naskiis kaj
laboris en tiu i lando), iuj malamas, malestimas kaj premegas miajn fratojn;
mi vidis, ke anka iuj aliaj rasoj loantaj en mia urbo sin reciproke iuj
malamas kaj persekutas. . . kaj mi multe suferis de tio i, kaj mi komencis
revadi pri tia felia tempo, kiam malaperos iuj naciaj malamoj, kiam ekzistos
lingvo kaj lando apartenantaj plenrajte al iuj siaj uzantoj kaj loantoj, kiam la
homoj ekkomprenos kaj ekamos unuj la aliajn.
1048
En la jaro 1869 mi eniris en la Bialistokan realan gimnazion; sed post
du monatoj mi devis eliri pro rava malsano (en mia infaneco mi tre ofe
estadis malsana); en 1870 mi eniris denove kaj mi lernis kun grandaj sukcesoj
(mi devas rimarki, ke en la tuta 9-jara daro de mia gimnazia lernado, kiel en
Bialystok, kiel poste, en Varsovio, mi estis iam la unua en mia klaso; la
instruantoj rigardadis min kiel treege kapablan kaj miaj kolegoj profetadis
(marene: sen ia envio, sed tre bondezire, ar neniam mi havis inter la kolegoj
ian malamikon), ke mi havos en la vivo iam la plej grandajn sukcesojn; tio i
tamen poste tute ne plenumiis kaj mi longe devis batali is mi ellaboris al
mia familio modestan panon). En 1873 miaj gepatroj transloiis Varsovion,
kie mia patro ricevis la ofcon de instruisto de germana lingvo en la reala
gimnazio. Mi restis 5 monatojn dome por lerni la lingvojn latinan kaj grekan,
kaj poste mi eniris en la Varsovian 2-an flologian gimnazion, kiun mi fnis
en la jaro 1879. Tiam mi forveturis Moskvon kaj eniris tie en la medicinan
fakultaton de la tiea universitato. Miaj Moskvaj kolegoj estis reprezentanto de
tre multaj plej diversaj rasoj, kaj tio i fortikigis en mi la celadon al unuigita
homa familio. Balda la fnanca stato de miaj gepatroj fariis tre malbona, ili
ne povis jam tenadi min en Moskvo, kaj tial en 1881 mi revenis Varsovion,
eniris tie en la universitaton, kiun mi fnis en la komenco de Januaro 1885.
Mi forveturis tiam en la vilaon Vejseje, por komenci kuracistan praktikon.
Praktikinte tie en la daro de 4 monatoj, mi konvinkiis, ke mi por la
komuna medicina praktiko tute ne tagas, ar mi estas tro impresiema kaj la
suferoj de la malsanuloj (precipe de la mortantoj) tro multe min turmentis.
Tiam mi revenis Varsovion kaj decidis elekti por mi specialecon pli
trankvilan, nome la malsanojn de okuloj. Mi laboris en la daro de 6 monatoj
en la okulista apartao de unu Varsovia malsanulejo, poste mi lernis kelkan
tempon en la klinikoj de Vieno (Astrujo) kaj en la fno de 1886 mi komencis
okulistan praktikadon en Varsovio. Tiam mi konatiis kun mia nuna edzino,
Klaro Zilbernik el Kovno (i tiam gastis e sia fratino, loanta en Varsovio).
La 9-an de Agusto 1887 mi edziis. Al mia fanino mi klarigis la tutan
esencon de mia ideo kaj la planon de mia estonta agado. Kaj mi demandis
in, u i volas ligi kun mi sian sorton. i ne sole tute konsentis, sed i donis al
mia tuta dispono la sumon da mono, kiun i posedis, kaj tio i donis al mi la
eblon, post longa vana serado de eldonanto, fne eldoni mem (marene: en
julio 1887) miajn unuajn kvar brourojn (lernolibro de Esperanto en lingvoj
rusa, pola, germana kaj franca). Balda poste mi eldonis la Duan libron,
Aldonon, Nean Blovadon kaj Gefratojn (verkitaj de Grabowski),
1049
Tradukon de Dua Libro kaj Aldono, Mezan Vortaron Germanan, plenan
vortaron rusan, anglan kaj svedan lernolibron, Princinon Mary, Adresaron
ktp., kaj mi anka donis la necesan monon por la eldono de la verkoj de
Einstein kaj H. Phillips. Mi anka donis multajn anoncojn en la gazetoj,
dissendis grandan nombron da libroj ktp.
Esperanto balda forglutis la pli grandan parton de la mono de mia
edzino; la tutan reston ni balda formanis, ar la enspezoj de mia kuracista
praktiko estis terure malgrandaj. En la fno de 1889 mi restis sen kopeko!
Tre maloja estis tiam mia vivo. Mi devis forlasi Varsovion kaj seri
mian panon en ia alia loko. Mia edzino devis forveturi kun mia infano al sia
patro kaj mi veturis (en Novembro 1889) en la urbo erson (suda Rusujo),
kie ne estis okulistoj (marene: tie estis nur unu okulistino), kaj kie mi tial
esperis trovi panon por mia familio. Sed mia espero min terure trompis: miaj
tieaj enspezoj ne sole ne donis al mi eblon nutri mian farnilion, sed e por mi
mem ili ne sufis malgra mia tre modesta kaj tre avara maniero de vivado!
Mi simple kaj litere, ofe, ne havis e kion mani: tre ofe mi restadis sen
tagmano! Nek mia edzino, nek miaj parencoj ion sciis pri tio i, ar mian
edzinon mi ne volis malojigi, kaj en miaj leteroj mi konstante konsolis in,
ke estas al mi tre bone, ke mi havas tre bonajn esperojn, ke mi balda venigos
in al mi ktp. Tamen fne mi ne povis jam pli elteni kaj mi devis konfesi al
mia edzino la tutan mian staton. Mi estis tiam ankora tro fera, por akcepti
de iu monan helpon; tamen la malojego kaj la insistaj petoj de mia edzino
devigis min akcepti monan subtenadon de mia bopatro (kiu tiam kaj anka
poste neniam rifuzadis al mi sian helpon kaj elspezis por mi fre multe da
mono) kaj mi revenis Varsovion, esperante, ke nun mia kuracista praktiko
iros pli bone. En Majo 1890 mi revenis Varsovion.
Anka tiun i fojon la espero min trompis. Miaj enspezoj tute ne
pligrandiadis, miaj uldoj kreskadis. Fine ne havante jam la eblon pli atendi,
mi en Oktobro 1893 transloiis kun mia familio en la urbon Grodno. Tie
miaj enspezoj estis pli grandaj ol en Varsovio kaj la vivo estis malpli kara.
Kvankam anka en Grodno miaj enspezoj tute ne kovradis miajn elspezojn
kaj mi devis iam ankora prenadi subtenon de mia bopatro, tamen mi
pacience tenis min tie en la daro de 4 jaroj. Sed ar miaj infanoj
pligrandiadis kaj postulis pli kostan edukadon kaj la urbo Grodno estas tiel
1050
malria, ke okulisto neniam povos tie multe pligrandigi siajn enspezojn, tiel
la la insista deziro de mia bopatro mi en la fno de 1897 decidis denove
reveni Varsovion kaj fari tie i la lastan provon.
La stato de mia animo estis tiam terura. Mi sentis tre bone, ke tio i
estas mia lasta provo, kaj se i anka nun ne sukcesos al mi, mi estas perdita.
En la daro de la unua jaro mi preska freneziis de malespero. Sed fne,
dank al la lasta streo de mia energio, la sorto komencis esti por mi pli
favora. Balda mia kuracista praktiko komencis pli kaj pli grandiadi kaj jam
de la jaro 190l, i estas tiel granda, ke miaj enspezoj tute kovras miajn
elpezojn. Mi estas savita. Post multaj jaroj de granda suferado kaj batalado mi
nun fne ricevis pli trankvilan vivon, kaj havas tute sufan panon por mia
familio (kvankam kompreneble mi devas vivi tre modeste kaj kalkuli iun
kopekon). Mi loas en unu el la plej malriaj stratoj de Varsovio, miaj
pacientoj estas nomoj malriaj kaj pagas al mi tre malmulte; mi devas
akceptadi 30-40 pacientojn iutage, por havi de ili tiom, kiom aliaj kuracistoj
havas de 5-10 pacientoj; tamen mi estas nun tre kontenta, ar mi havas mian
panon kaj bezonas jam nenies helpon.
Mi havas nun 3 infanojn: unu flon kaj du flinojn.
Mi estas tre laca kaj lacigis anka Vin per mia longega letero Adia!
Via L. L. Zamenhof.
Al la supra letero nur malmulto estas aldonenda. La gepatroj de Z
nomiis Marko kaj Rozalio (naskiinta Sofer), lia unua flo, Adamo, naskita
en 1888, fariis okulisto, kaj anstatais sian patron, je la fno de lia vivo, en la
domo de la strato Dzika; lia unua flino, naskita en 1889, fariis kuracistino;
lia dua flino, Lidya, naskita en 1904, plej fdele sekvis la vojon de sia patro,
instruadante E-n kaj partoprenante la religian movadon Bahaismo.
La primitiva formo de E estis preta en la komenco de la vintro 1878 kaj
Z kun siaj gimnaziaj kolegoj aranis en sia ambreto feston, kiun ili nomis
tago de vivigo de la universala lingvo. Sed li ne esis prilabori in: nur e la
jaro 1881 ni konas tri formojn malsamajn de la lingvo, kaj nur en 1885 li
donis al i ian defnitivan aspekton. Poste li devis atendi ankora du jarojn
1051
anta ol trovi eldoneblon.
De Nov. 1897 li lois en Varsovio, strato Dzika 9, en la malria hebrea
kvartalo. Kaj nur en 1905, la unuan fojon post 20 jaroj, li havis la eblon ui
kelksemajnan libertempon kaj entreprenis kun sia edzino vojaon al la
Bulonja kongreso. Poste dank al la sumoj, kiujn pagadis al li La Revuo pro lia
konstanta kunlaborado, li povis eesti iujn kongresojn, e tiun de 1910 en
Vaington (Ameriko). De 1905 is la milito lia vivo fuis trankvile kaj
laboreme; la tutan tagon lin okupis lia profesio, nur la vesperon li povis dedii
al siaj amba idealoj, internacia lingvo kaj sennacia religio; inter ili du li
dividis siajn fortojn kaj tempon.
Sur la E-kampo, liaj tradukoj aperadis regule, kun iam pli granda
sukceso.
Klopode al la homunuigado, li publikigis en 1906, en Rusujo, anoni-
man brouron pri Homaranismo, titolo per kiu li anstataigis Hilelismo.
De Beaufront kritikis in tre akre en L'Esperantiste, kaj Z respondis al li,
sed iam anonime. En jul. 1911 li prezentis al la Int. Kongreso de Rasoj, en
London, memuaron, en kiu li asertis, ke la intergenta diseco kaj malamo
plene malaperos nur tiam, kiam la tuta homaro havos unu lingvon kaj unu
religion. Poste, por povi pli facile defendi siajn ideojn, ne kazante
malprofton al la E-a afero, li en 1912, e la Kongreso en Krakovo, rezignis
ian ofcialan rolon en la aferoj de E, kaj e la simplan titolon Majstro. Kaj
ekde la sekvanta jaro li publikigis sub sia nomo novan, pli ampleksan eldonon
de la antaa brouro, sub titolo Deklaracio de Homaranismo: evidente li
volis aludi kaj kompletigi la Deklaracion pri Esperantismo, kiun li voigis
en Bulonjo. En tiu momento, li ekpensis pri kongreso inter homaranoj kaj
komencis klopodojn pri tio kiam subite eksplodis la milito. i surprizis Z-on
en Kln, survoje al Parizo. Li devis reatingi Varsovion tra Svedujo kaj
Finlando. Enfermite en sia urbo pro la batalego, balda en sia ambro pro la
malsano, li darigis sian nelacigeblan agadon. Li fnis la tradukadon de la 4
volumoj de la Andersen-fabeloj, kaj de la tuta Malnova Testamento;
samtempe li pretigis cirkuleron, alvokantan kunvenon de intelektuloj, kiu
estus preparonta eneralan universalan kongreson por netrale-homa religio;
li skizis grandaniman Alvokon al la Diplomatoj, publikigotan post la
Granda Milito. Meze inter tiuj zorgoj, la morto kaptis lin, la 14 Apr. 1917. is
1052
la fno li restis fdela al tiuj idealoj, kiujn tiel bele esprimas la letero al
Michaux.
Z estis malaltstatura, kun brunegriza barbeto, granda frunto, kaj kalva
kapo; li portis pormiopajn okulvitrojn; li misprononcis la siblantajn
konsonantojn; jam de . 1900 li suferis je malforteco de la koro kaj manko de
pulso en la piedoj. Li estis pedante ordama en la ordinara vivo, naiva en
aferoj, timema anta publiko, malinklina al iuj ofcialaj ceremonioj, nature
modesta kaj pacama, li penis mildigi iujn konfiktojn; li havis plej profundan
senton pri justeco: je la 1a kongreso li memorigis en sia malferma parolo pri
Schleyer, atoro de Volapk, kies disiploj tamen siatempe akre atakis lin; je
la 2a kongreso, li invitigis, pere de Michaux, siajn rivalojn, interalie Peano,
atoro de Latino sine fexione. Sed plej gravaj trajtoj de lia karaktero estas la
volo, per kiu li ion oferis por siaj idealoj, kaj la pacienca obstino, per kiu li
laboris por ilia efektivigo; cetere tiun volon kaj tiun obstinon li erpis el la
senmezura amo, kiu puis lin alporti, per iuj fortoj de sia korpo kaj spirito,
iom da helpo al tiu fzike kaj morale blindianta homaro.
Bibliografo: E. Privat. Vivo de Zamenhof; E. Drezen. Zamenhof; A.
Oberrotman. La lastaj tagoj de Dro L. L. Zamenhof; Wiesenfeld, Galerio de
Zamenhofoj; Dro Leono Zamenhof. Biografo de Dro L. L. Zamenhof
(Universo, 1910); Zamenhof-numero de La Nova Epoko (SAT 1929). (Bonan
kompendion oni havas e Zamenhofa Legolibro de Kidosaki J. E. I. -,
tekstojn en Originala Verkaro de Zamenhof k. de Dietterle).
G. WARINGHIEN.
Zamenhof Ludoviko Lazaro: Verkaro.
La verkoj de Z dividias en tri kategorioj: 1e la prilingvaj verkoj; 2e la
tradukoj; 3e la originalaoj.
1e) En la prilingvaj verkoj rimarkindaj estas unue la prudento kaj to-
leremo de Z. La natura emo de elpensinto al arta lingvo estas plej detale
elmontri iujn fankojn de sia elpensao tiel faris Schleyer, provizante sian
Volapkon per kompleta gramatiko kaj dika vortaro. Male Z liveris unue nur
la minimumon, 16-regulan gramatikon kaj 917-radikan vortareton: lasante
1053
ion alian al libera iom-post-ioma ellaboriado. iam li evitis aldoni al la
primitiva fundamento novajn devigojn; li timis iujn troajn precizigojn, kiuj
farius katenoj. Preska sur iu pao de Lingvaj Respondoj oni trovas la
saman ideon: nur la uzo iom post iom ellaboros defnitivajn regulojn. . . Ne
venis ankora la tempo, ke ni estu tro pedantaj. . . Ni ne devas peni, ke nia
lingvo estu tro preciza, ar tiam ni nin mem nur katenus. . . En tiaj okazoj, kie
kelka libereco alportas al ni neniam malutilon, kial ni devus senbezone nin
malliberigi?. . . Se grandampleksan vortaregon ni volus pretigi teorie kaj en
rapideco, ni tre danere enkatenigus nian lingvon. . . ktp.
Sed tiu toleremo estis ebla, nur ar la bazoj de la lingvo estis frmigitaj
kontra ia ancelo. Tion li atingis, havigante karakteron de netuebleco al la
tri verkoj Gramatiko, Ekzercaro kaj Universala Vortaro, kiun li kolektis en
1905 sub titolo de Fundamento de E. Por ke iu ajn lingvo povu regule kreski
kaj disvolviadi estas necese, ke enestu en i ia potenca inertforto, kiu
konservas al la plej granda parto de la lingvo oportunan senanon kaj
stabilon, nepran kondion por interkompreniado. En la naturaj lingvoj, tiun
inertforton prezentas la jarcenta tradicio. En E, kie tia ne ekzistis, Z
anstataigis in per la Fundamento, kun sia karaktero de dogma
netuebleco. Tiu lingva tabuo estas, post la kreado mem de E, plej genia
elpenso de Z. i certigis al i senriskan evolupovon kaj ebligis al Z tre libere
proponi kaj uzi novajn vortojn (irka 3 mil), el kiuj la plimulto estis poste
registrita en la Ofcialaj Aldonoj.
2e) La tradukoj prezentas en la verkaro de Z la plej ampleksan parton
kaj mi diros e la plej gravan. Lia unua traduko (La Batalo de la Vivo, de
Dickens) ar i ne estis siatempe eldonita libroforme, ne havis grandan
infuon. Sed la dua: Hamleto de ekspir, kiun li publikigis en la Biblioteko
de la L. I. E renkontis senkomparan sukceson kaj pli efkis por la
propagando de la lingvo, ol iuj plej lertaj teoriaj admonoj. Li pruvis la
movon marante: certe la publikigo de Hamleto ludis gravan rolon en la
batalo pri reformoj kaj multe helpis al la venko de la konservativuloj.
Bedarinde diversaj cirkonstancoj malhelpis lin darigi tiun fekundan
laboron, kaj nur ekde 1906 la fondo de la Revuo fare de Carlo Bourlet donis al
li la eblon rekomenci sisteman tradukon de gravaj literaturaj verkoj. Oni
miras anta la nombro da tiaj tradukoj aperintaj en la jaroj 1907-08: verajne
kelkaj el ili estis jam pretaj de antae kaj atendis nur eldoneblecon. Sed tamen
1054
lia rapideco estas eksterordinara: se oni memoras, ke li povis labori nur en la
vespero, post longa laciga labortago, oni dubos, kiel li tradukis verse la kvin
aktojn de Igenio en Tarido en la daro de 4 monatoj (marto-junio 1908).
Cetere tiu rapideco ne estis sen malutilo: liaj tradukoj suferas precipe pro du
difektoj: unue ili estas ne tre ustaj, en kelkaj lokoj e ne mankas
kontrasencoj (oni vidos sube, kiel profunde la anglaj teologoj devis modif la
Z-an Biblion); due ili ne iam estis irmitaj kontra la invado de nacilingvaj
idiotismoj (tio estas precipe konstatebla en la traduko de Georgo Dandin).
Sed oni devas konfesi, ke tiujn difektojn klarigas anka aliaj kazoj: unue la
metodo de Z, kiu neniam celis ekzaktan kabinetan tradukon, sed iam
preferis la pli vivan, pli rektan dirmanieron (tio klarigas, ke foje li tradukis ne
el la originalo, sed el traduko germana: Hamlet, Fabeloj de Andersen ktp.);
due la stato de la lingvo, ankora juna kaj malria, kiu ne ebligis redoni iujn
nacilingvaojn per trafa kaj int. esprimo. Tamen kia ajn estas la absoluta
valoro de tiuj tradukoj, estas klare, ke ilia valoro rilate al la lingva evoluo estas
grandega. Efektive ili pruvis al la kontradirantoj, ke E povas servi kiel
lingvo por libera esprimado de iuj geniaj verkoj de la homa literaturo; ili
kontribuis al la riiado de la vortaro pro la neceso redoni kelkfoje subtilajn
idenuancojn de beletraj efverkoj; ili helpis al la ellaboriado de la lingvo,
devigante al penado por en tiu a alia maniero nepre traduki tiajn esprimojn,
kiujn iu lingvo nepre devas posedi; ili progresigis E-n al kreskanta
elasteco kaj feksebleco, memorigante, ke nia lingvo devas servi ne sole por
dokumentoj kaj kontraktoj, sed anka por la vivo (rimarkinde estas tiurilate
la prefero de Z por traduko de teatraoj, kies vivaj dialogoj disvolvadis kaj
ekzercadis la kvalitojn de la lingvo); fne ili stabiligis kaj fksis la lingvon,
prezentante multegan kvanton de kunmetaoj, vortkonstruoj, metaforoj kaj
proverboj, komunan trezoron da pretigitaj difnitaj parolturnoj, kiujn leks-
ikologoj zorge kolektis en la Enciklopedia Vortaro kaj en la Plena Vortaro, kaj
kiujn atoroj uzadas por la pli granda unuigo kaj kohero de la lingvo. Oni
vidas, do, ke oni ne troigus la rolon de la Z-aj tradukoj dirante, ke sen ili E ne
ekzistus: i estus pala teoria fantomo, kiel Ido a Occidental. Per siaj
gramatikaj kaj vortaraj verkoj Z estis konstruinta la skeleton de la lingvo, sed
nur dank al sia persista traduko, li vestis tiun ostaron per sukplena, sangria,
brilkolora karno. La animon cetere ni seru e la originalaj verkoj.
3e) La originalaoj konsistas efe el antaparoloj al liaj diversaj verkoj,
el traktaoj kaj el paroladoj. Du pecoj havas apartan gravecon: la traktajo pri
1055
Esenco kaj Estonteco de la ideo de lingvo internacia kaj la kolekto de la
Kongresaj Paroladoj. Oni trovas en la unua profundecon de penso, potencon
de logiko, klaron de sao, kiuj donas al tiu libreto eksterkutiman valoron por
klerigado. i estas verko klasika, en la plej forta kaj lada senco de la vorto.
La Paroladoj estis, kvankam ofcialaoj, plej intime pripensitaj kaj plej
skrupule redaktataj; Z penis enfermi en ilin iujn siajn konvinkojn kaj
esperojn, sian hom-amon kaj di-respekton. Celante efki sur la sentojn pli ol
sur la spiritojn, en tiu granda korekscita religia festo, kiel li imagis la
Kongresojn, li provis esti la Predikanto sub la verda standardo. De la unua
parolado en Bulonjo is la lasta en Krakovo, ie oni sentas la entuziasmon de
la kredanto, la idealismon de la majstro, la sindonemon de la homo. Li
aspektas al ni kiel alia pli humana Moseo, gvidanta, admonanta kaj
konsolanta sian popolon trans iuj malhelpoj de la vojo. Se mankas al li la
kapabloj de granda oratoro, li tuas nin e pli profunde per la simpleco de la
stilo kaj la sincereco de la tono. Kiu volos posedi ustan bildon de Z, li prenu
tiujn du malgrandajn librojn, la Esencon kaj la Paroladojn, lian tutan intel-
igenton kaj lian tutan koron. Amba estas el la nombro de tiuj nemultaj
verkoj, kiuj honorigas la homaron.
(iuj citaoj estas Z-aj.)
Unua libro (en lingvoj rusa, pola, franca, germana) e Kelter, Varsovio
1887; E-a traduko de la antaparolo en F. K. kaj O. V.- Dua libro. En
esperanto. e Kelter, Varsovio 1888. Antaparolo represita en O. V.;
ekzercaro represita sub titolo Dua ekzercaro (fakte i estas la 1-a!) e A.
Paolet, 1921.Aldono al la Dua Libro. (Esp.) e Kelter, Varsovio 1889: fotografa
reproduktao, Centra Ofcejo, Parizo 1925; represita en O. V. Plena Vortaro
Rusa-Internacia e Kelter, Varsovio 1899. Represita de Kelter 1910. Meza
Vortaro Internacia-Germana e Kelter, Varsovio 1889. iuj is nun montritaj
verkoj estas subskribitaj de la psedonimo D-ro Esperanto Artikoloj kaj
tradukoj, aperintaj en la gazeto La Esperantisto de 1889 is 1895, estas
kolektitaj, la artikoloj en O. V., la tradukoj en F. K., krom tiu de La Batalo de
l Vivo, aparte represita en Londono 1911. Universala Vortaro de la Lingvo
Internacia, (en ses lingvoj) Kelter, Varsovio 1893. Represita en la Funda-
mento. Ekzercaro de la lingvo Esperanto. Kelter, Varsovio 1894: Represita
en la Fundamento Hamleto, tragedio de V. ekspir, Tmmel, Nrnberg
1894. Represita de Hachette, Parizo ekde 1902 (oni atentu, ke kelkaj modifoj
1056
estis metitaj de L. de Beaufront. La preseraroj estas sufe multaj, kaj ofe
difektas la signifon a la ritmon. La represo de la 1-a akto en la F. K. estas
konforma al la unua eldono. Kritika studo en Lingva Kritiko. Granda
Vortaro Germana-Esperanta, Centralnaja, Odessa 1894. (Nur la 1-a kajero.)
Fundamenta Krestomatio (= F. K.) Hachette, Parizo, 1903. De Z mem estis
verkitaj: Ekzercoj La Novaj vestoj de la reo La Virineto de Maro
Anekdotoj (plejparte) La hejmo de la metiisto La karaj braceletoj
Bagateloj (plejparte) Fingra Kalendaro El la poto La loejoj de la
termitoj Kronika katara konjunktivito El la unua libro de la lingvo E
Plena Gramatiko de E Al la historio de la provoj de lingvoj tutmondaj. .
. Esenco kaj estonteco de la ideo de lingvo internacia (tiu lasta traktao
estis aparte eldonita sub la nomo de Unuel, kun franca traduko de Beaufront
kaj Vallienne, kaj antaparolo. Hachette, Parizo 1907.) Aldonis al tio la
anoniman poemon Preo sub la Verda Standardo Wrterbuch Deutsch-
Esperanto, Mller und Borel. Berlin, 1904. Fundamento de E. Hachette,
Parizo, 1905. Kongresaj Paroladoj, de 1905 is 1912 estas kolektitaj, kun
aliaj neofcialaj en O. V. Bonega kritika eldono de Sasaki kaj Iuaita, Japana E
Asocio Tokio, 1930 (2a korektita eld. 1932) La Revizoro, de Gogol. 1907.
De tiu verko is la Readmono iuj menciitaj verkoj aperis unue, komplete
a parte, en La Revuo, poste en aparta eldono e Hachette, Paris. La
Predikanto, el la Biblio 1907. Georgo Dandin, de Molire. 1908. Igenio
en Tarido, de Goethe. 1908. La Rabistoj, de Schiller, 1908. - La Psalmaro
el la Biblio. 1908. La Sentencoj de Salomono, el la Biblio. 1909. La Rabeno
de Baara, de Heine. 1909. La Gimnazio, de Alejhem, 1909 (i tiuj du verkoj
eldoniis, per unu volumo, nur en 1924, e la Centra Librejo, Parizo.)
Marta de Orzesko, 1910. Proverbaro, 1910. (La unuaj kajeroj estis eldonitaj
de Kelter, Varsovio, 1905.) Genezo, 1911.- Eliro, 1912.- Levidoj, 1912.
Lingvaj Respondoj, 1912. (Dua eldono, kompletigita, en 1913. Plena Kolekto,
en 1925, e Centra Librejo, Parizo.) Nombroj, 1914. Readmono, 1914.
Je sia morto, en 1917, Z lasis, manuskripte, la kompletan tradukon de
la Fabeloj de Andersen, kaj de la Malnova Testamento (el la Biblio). La Fabeloj
aperis e la Centra Librejo, Parizo (1a volumo, 1923 2a, 1926 3a,
1932 4a, en presado) sed kun teksto tre duba: la manuskripto estis la
mia konstato, en pluraj lokoj korektita de iu, kaj la preseraroj svarmas.
La Malnova Testamento aperis en la Biblio, eldonita en Londono, 1926,
1057
de la Brita Biblia Societo. La teksto estas la rezulto de longa kaj tre konscienca
laboro de angla biblia komitato super la Za manuskripto: se oni komparas
kun la Hachette'-aj eldonoj, oni miros pri la nombro de la korektoj (605 nur
en la 41 unuaj psalmoj!). Kiel ajn lojala kaj skrupula estis la revizio de la
komitato, oni ne povas uzi tiun tekston, en ia nuna formo, por scienca studo
al la Z-aj lingvo kaj stilo. Tio cetere nenion deprenas de la literatura graveco
kaj fdindeco de tiu efverko.
iuj aliaj malefaj verkoj de Z, liaj leteroj ktp. estis zorge kolektitaj en
Originala Verkaro de Zamenhof, kompilitaj de J. Dietterle, Hirt & Sohn,
Leipzig, 1929. (al kiu libro mi aludis per O. V.)
G. WARINGHIEN.
Zamenhof. Verkis E. Drezen. SAT, 1929, 49 p. Enhavo: Z-a junao. La
interna ideo. Zionismo. Religiaj konceptoj, Idealismaj kontradiroj,
Personeco, Lasta tragedio de Z. La principoj de racia gramatiko kaj de int.
vortaro. Z kiel flologo. Kolektivismo en la kreado de la lingvo. Z kaj reformoj
en E. Lingva unueco de E-istoj, ktp.
Zamenhofaj Vortoj. Radikoj uzitaj de Z kaj netroveblaj en la
Universala Vortaro. Listo de tiuj vortoj: 1. en Ofciala Gazeto, n-ro 2., kaj 2.
en verko de P. Boulet, 1908, XV kaj 75 p., kun franca, angla, germana,
hispana, itala, rusa, pola traduko de 2126 radikoj.
Zamenhof-Radikaro, kun derivaoj kaj fontindikoj, sub direkto de E.
Wster prizorgita de P. Kirschke kaj liaj helpantoj, 1927, 84 p. i listigas iujn
radikojn neofcialajn uzitajn de Z. Necesa laborilo en mano de niaj prilingvaj
spertuloj kaj komitatoj. (G. S., ,E', 1928, p: 8.)
Zamenhof Sofo, d-ro, flino de Z, kuracisto de internaj malsanoj en V:
Helpadis multe al sia patro en la aranado de lia biblioteko, treege
multnombra.
Zamenhof Marko, patro de Z instr. de lingvoj franca kaj germana.
Nask. 27 jan. 1837, mortis 29 nov. 1907 de Varsovio. Kavaliro de multaj orde-
noj. Verkis multajn lernolibrojn nacilingve kaj Frazeologion seplingvan (rusa,
1058
pola, franca, germana, hebrea, latina kaj E-a).
Zauner (cauner) Josef (ps. J. Da), germano, libristo. Nask. 18 nov.
1895 en Engelebrunn (Rumanujo). Fondis la UE-eldonejon en Leipzig, 1921
kaj depost tiu tempo estas inicianto kaj efa laboranto por la UE-programo:
Unuigitaj tatoj de Eropo. Depost 1930 eld. kaj red. la gazeton UE-EO,
organo de la eropanismo en Timioara. En 1932 fondis la Klubon de la
UE-amikoj en R. Pro diversaj motivoj propagandas E-n kiel eropan
lingvon. Verkis: La elvojo UE 1923 (anka germane), kaj Der Weg zur
Europa-Partei (La vojo al la Eropa-Partio), 1931; La Eropanismo.
Zawada Johano, polo, ofcisto. Nask. 23 dec. 1891. Fakulo pri
kooperativa movado. efa gvidanto de la klasbatala ES en Polujo Laboro.
Fondinto kaj sekr. de E-a Eldon-Kooperativo. Vojaante tre multe, li aranis
kursojn, referatojn kaj grupojn. Kursoj anka en gazetoj. Kolektis kaj eldonis
200 paan Adreslibron de Polaj E-istoj kaj Vortaron E-P-an. Tradukaoj kaj
artikoloj en multaj E-gazetoj.
Zeidlitz (sejdlic) Otto W., svedo, paroa pastro en Pajala. Nask. 9 dec.
1860 en Lit. Unu el la pioniroj en S-ujo. Kunfondinto de EK en Uppsala.
Verkis por la unuaj E-gazetoj, tradukis. Al li apartenas la unua tradukao el la
sveda lingvo, aparte elirinta: La literaturisto kaj lia fanino, de Flygare-
Carlen, 1895, 24 p. Post la Ido-krizo li silentis.
Zelenka Frantiek, eoslovako, pota sekr. en Praha, estrarano de la
lando Bohemujo. Nask. 15 sept. 1890 en Tbor. Laboras en E-a katolika
movado.
Ziermans Jan., nederlandano. Red. Holandan Pioniron, 1914-17.
Kuntradukis Akbar de P. A. S. van Limburg Brouwer. Trad. la Koncertan
Kantaron.
Zimermann (cimerman) Oskar Edmund, sviso, komerca ofcisto en
Wien (fabriko de ledaj galanteriaoj). Nask. 2 nov. 1879 en Gebenstorf,
Svisujo. Lernis E-n dum komercvojaoj, instruis en Frankfurt, fondis tie
laboristan EG. Postmilite kunfondis ALLE kaj AED, estis prez. de amba.
Kas. de la 16-a UK, poste esigis la agadon kelkajn jarojn. Nun kas. de EU en
1059
Wien.
Zipernovszky (cipernovski) Krolyn, hungarino, edzino de univ. prof.
Mortis 1923 en Budapest. Estrarano de HES antamilite. Prop. precipe inter
feministoj. Monsubtenoj por la movado.
Zivanovi Stevan, jugoslavo. Nask. en 1900. Prop-isto, gvidis kursojn,
sekr. de JEL. Kunlaboras per originalaoj en ekster- kaj enlanda gazetoj. En
1922 aperis de li Mizeruloj, sociala rakonto, en 1934 granda J-E vortaro.
Zomann Peter, dano, urba efkasisto en Kolding (de 1902-1920
instruisto. Nask. 25 jan. 1877 en Haderslev. Prez. de centralbiblioteko en
Kolding. Kunlaboranto de verko pri Marx. Pergazeta propagando. Atoro de
lernolibro kaj E-D kaj D-E Vortaroj.
Zldy (zoldi) Istvn, hungaropota efnspektoro. Nask. 26 dec. 1878
en Nagyigmand. E-isto jam anta la milito. Laboras precipe en katolikaj kaj
potistaj rondoj. Kunfond. kaj afergvid. vicprez. de H. Katolika ES, vicprez. de
ILEPTO. Konstanta kunlab. per trad. kaj originalaj artikoloj en ILEPTO-
organo: Kunaraninto de la UK 1929.
Zon Wigbertus van, nederlandano, frato-instruisto. Nask. 22 marto
1869. E-isto de 1922. Fervore propagandis inter katolikoj kaj E-istigis centojn
da personoj. Publikigis multajn prop. artikolojn kaj kelkajn brourojn. Gvidis
kursojn. Membro de la ekzamena komitato kaj de la gazetar-servo.
efunlaboranto de la Enciklopedio. L.K.
Zsmboki (mboki) Mihly, hungaro, lokomotivgvidanto. Unu el la
revivigantoj de HESL kaj ia prez. en 1924. Ampleksa laborado por E, precipe
en la laborista grupo de Kispest.
Zschepank (epank) Johanna, germanino. Nask. 19 dec. 1883 en
Dresden. E-istiis en 1908. De 1911 laboris por la us fondita Int. Unuio de
E-istaj Verkistoj. Ofe gvidis kursojn. Red. G.E-isto 1915-20. iaj artikoloj,
poemoj ofe aperis en E-gazetoj. Komence de 1924 prenis sur sin la gvidadon
de E-ista Lit. Asocio kaj en 1924 fariis ia prez. L. K. de 1927.
1060
Zsigmond (igmond) Antal, hungaro, prof. Nask. 1868, mortis 1929. El
gramatiko de Barabas atodidakte lernis E-n 1898 en Fogaras. Propagando,
kurso en Sopron, grupfondo 1912.
Zwach (cva), astro-germano, kolonelo. Nask. 29 sept. 1856 en
Telzsch (eosl.), mortis 21 marto 1928 en Wien. Fariis E-isto 1906 en
Lww. Estis membro de Int. Kuratora Komitato de IEMW, honora membro
de diversaj E-societoj, LK. Lernis la Braille-skribon por korespondi kun
blindaj E-istoj. Tradukis: Poeziaoj de Schiller; Malparulo de Raimund
kaj Altarbaro de A. Stifer (manusk.), tekstojn en Katolika Kantaro, verkis
multajn zorge pripensitajn, belstile skribitajn recenzojn en la astriaj E-
gazetoj. Li tradukis anka Z-ajn poemojn en la germanan lingvon kaj verkis
originalajn poemojn.
Zwet (zvet) Hendrikus Bernardus van, nederlandano, sindikatana
estrarano salajrita. Nask. 13 marto 1879 en Delf. E-isto de 1906.
Kunfondinto de NKEL kaj ia sekr. en 1909-20 kaj 1925-28.
Zanoni, ps. de Pillath Friedrich, germano, eksofcejestro e frmo
Krupp. Mortis 3 apr. 1932 en Essen. Antamilite la animo de la E-movado en
Rejnlando. Estis kunlaboranto de E Triumfonta kaj de la E-Instituto por la
G Respubliko. Estis majstro en la bua kaj skriba uzo de E. Tradukis tri
verkojn de Heine: Elektitaj poemoj, 1914, kie estas kolektitaj la plej
rimarkindaj poeziaoj de la poeto. Atta Troll, somernokta sono, 1925,
Elektitaj Prozaoj, 1930. La tradukoj estas zorge faritaj, li iam akcelis la
modelecon de la stilo. Kompilis: Germanaj Kantoj E-igitaj, el kiuj grandan
parton li mem tradukis.
HILDA DRESEN.

1061
ALDONO

'''Ruslando'''. La unua E-a lernolibro aperis en rusa lingvo. Anka la
unuaj E-istoj estis rusoj a ruslandanoj. En la unua adresaro, el la unua milo
de E-istoj pli ol okcent estis rusoj. Specialaj soci-kondioj de Ruslando kazis,
ke en la reakcia carista lando vaste ekforis kaj trovis komprenon la internaj
ideoj de E. La inteligentularo de tiu lando en longa persista batalado kontra
la carismo kaj kontra obskurantismo iuspeca facile entuziasmiis por la
noblaj homamaj ideoj de Z. En plua formigo kaj fksigo de tiuj ideoj la
unuatempaj rusaj E-istoj ludis gravan rolon. Tiuj iliaj meritoj estas konfesataj
de iu historiisto de E. La rusoj donis el sia anaro la unuajn verkistojn. Ili
kreis la unuajn literaturajn verkojn. En Ruslando troviis plej unuaj, fervoraj
propagandistoj.
De Waal, Lojko, Kofman, Evstifejev, Devjatnin, Borovko, Gernet estas
nomoj intime ligitaj kun la unua epoko de E. iuj unuaj libroj en kaj pri E
aperis en Varsovio sub severa observo de cara cenzuro. Administraj baroj
tamen treege enis starigadon de iu organizita ruslanda E-movado. Vere jam
en 1891 aperis grupetoj en Moskvo, Saratovo kaj en aliaj lokoj. Sed legale
organizii tiuj grupetoj ne sukcesis. Same ne estis ebla iu regula eldono de E-a
literaturo kaj de E-aj gazetoj. Nur en 1892 en Peterburgo oni sukcesis legitimi
societon Espero. i-foje la afero sukcesis, ar pri permeso de la societo petis
kelkaj eminentuloj, kiel administranto de la cara vintra palaco Kanaloshy-
Lefer kaj favorata en administraj rondoj skulptisto Mikein. Societo Espero
ricevis permeson fondi siajn fliojn en diversaj urboj. Tamen manko de libera
eldonagado kaj rigora observado fanke de polico kazis, ke anka post tiam
la plej granda parto de rusaj E-istoj restis ne unuigitaj en iu komuna
organizo.
En sia verko Historio de Esperanto E. Privat konstatas altan socian
idealismon, kiu ligis la unuajn rusajn E-istojn al E. Tiu idealismo kazis
starigon de pli intimaj rilatoj kun movado iniciatita de granda verkisto grafo
Leo Tolstoj. Tamen tuj post kiam en 1895 aperis en Nurnberga gazeto
Esperantisto (sola tiutempa gazeto) artikolo de Tolstoj, la gazeto estis
malpermesita en Ruslando kaj ar la plej multaj de iaj abonantoj estis
1062
rusoj tio antadifnis ian eson. De tiam kaj is 1905 en Ruslando ne
aperis e unu E-a eldonao krom la ripetaj eldonoj de verkoj jam antae
publikigitaj kaj de cenzuro permesitaj. e tiuj kondioj la societo Espero
kun multaj siaj flioj apena vegetis. Nur en 1905 jam post komencio de
unua rusa revolucio d-ro Ostrovskij en Jalta ricevis permeson eldoni gazeton
Esperanto. Iom pli malfrue similan permeson ricevis anka la societo
Espero, kiu komencis eldonadi revuon Ruslanda Esperantisto. En tiuj jaroj
anka aperis la unuaj libroj E-aj eldonataj en Peterburgo. Apud la pasivema
societo Espero de 1907 funkciis la societo Esperanto unuiginta la pli
aktivajn junulajn E-istojn. Gravan servon al propagando far populara rusa
revuo Vestnik Znanija (hleroldo de sciencoj), kiu dum unu jaro presigis
vastampleksan aldonon Espero. e la fno de 1908 la societoj Espero kaj
Esperanto unuiis sub la nomo Ruslanda Ligo Esperantista. Kiel
prezidanto de la Ligo estis elektita A. A. Postnikov. irka tiu tempo en la
tuta lando komenciis pli organizita movado. Aperis multaj grupoj kaj
societoj ne nur kiel flioj de la Ligo, sed anka memstare. La ligo havis je la
komenco de 1911 proksimume 30 fliojn kun irka 900 membroj. Samtempe
ekzistis ankora iom pli granda nombro de diversaj urbaj memstaraj societoj,
kiuj evitis organizan kunfandion kun la Ligo, ar opiniis in tro ofciala.
Vere Postnikov klopodis iel e ministroj kaj e e cara familio por gajni
favoron al E. Li ne multe en tio sukcesis. Same kiel e kreo de nova organizo
Universala Ligo, kiun li intencis prezenti al la propagandaj servoj de la rusa
cara registaro. Fiasko por la Ligo okazis en komenco de 1911, kiam Postnikov
estis arestita pro spiona agado favore al Astrio. Postnikov estis kondamnita
kaj la Ligo kun iaj flioj fermita. Fermita estis anka la Universala Ligo.
Tiam montriis bonanco, ke ne iuj rusaj E-aj societoj estis flio de la Ligo.
Pro tio E-a movado daris ekzisti sub certaj organizaj formoj. La unua E-a
kongreso en Ruslando estis kunvokita en 1910 en Peterburgo de Postnikov,
sed la kongreso estis bojkotita de parto de rusaj E-istoj. Cetere in
partoprenis anka Z. En 1909 kreiis nova centro eldonejo kaj librejo
Esperanto en Moskvo kaj la gazeto La Ondo de Esperanto, amba
iniciatitaj de A. A. Saarov. Nur iom post iom la registaro komencis allasi
formion de novaj societoj. En 1913 en Peterburgo estis restarigita la societo
Espero. En la sama jaro en Kiev okazis la dua kongreso de rusaj E-istoj sub
prezido de kapitano Iljaevi. enerale la rusa E-movado montris anta la
mondmilito ancojn pliviglii. La milita eksplodo kazis, ke same kiel en aliaj
landoj la progreso de la movado estis haltigata. Ankora kelkajn tagojn anta
1063
la Februara revolucio en 1917 la registaro trovis ne celkonforma la eldonadon
de E-a gazeto en Peterburgo, por kiu klopodis aro de petrogradaj E-istoj. La
kunvoko de la tria kongreso estis
prokrastata is la fno de la milito. Ne sukcesis tiam anka provoj pri iu plia
alcentrigo de ekzistantaj E-aj fortoj. i-tiun problemon solvis jam la E-istaro
en Sovetio.
Sovetio. La E-a movado en Ruslando estis liberigita el katenoj de
cenzuro kaj polico post renverso de la cara reimo en februaro 1917. Tamen
la daranta milito kaj politikaj kaj sociaj tumultoj daris eni disvolvon kaj
disvastigon de E. Ne malpli enis in anka diversaj ekonomiaj mankoj
postmilitaj. Malgra tio tuj post la Oktobra revolucio de 1917 montriis
konsiderinde granda nombro da E-istoj kaj konsiderinda ilia persisto. En
1918-19 ekzistis ne malpli ol 100 E-aj societoj kaj grupoj sur sovetia teritorio.
Preska saman nombron atingis diversaj hektograftaj gazetoj, kiuj anstatais
la mankantan centran organon. Pasioj politikaj kaj klasa antagonismo
malantaenpuis problemojn kulturajn, malpli gravajn. Inter ili anka E estis
malatentata. Certe estis e politikaj organizoj, deklarintaj sian simpation por
la lingvo internacia, sed la kruda realao instigis la popolajn tavolojn kaj la
registaron zorgi pli pri milito, pri pano kaj karbo ol pri E.
Dum pezaj jaroj 1917-21 la neorganizita ruslanda E-istaro daris
ekzisti, daris dorloti sian lingvon, esperante, ke tiu lingvo e internaciaj
tendencoj de la nova revolucia registaro siatempe trovos akcepton,
komprenon kaj favoron. Kelkaj koncertaj administraj decidoj kaj agoj de lokaj
tataj kaj potitikpartiaj atoritatoj kvaza promesis pravigon de tiuj atendoj.
En 1921 dum la 3. Tutruslanda kongreso de E-istoj estis proklamata la fondo
de Sovetrespublikara Esperantista Unio, (SEU). Sed la malfacila ekonomia
situacio, multkomplikaj politikaj problemoj u enlandaj, u eksterlandaj
multe enis la movadon kaj ne permesis, ke la tato a vasta publiko
komencu pli serioze okupii pri la lingvo internacia. Nur en 1925 komenciis
la ano de la situacio. Tiujare la atoritataj institucioj proklamis neceson de
starigo de konscie gvidata int. eduklaboro por la laborulaj amasoj. Tiu
eduklaboro ne estis efektivigebla sen int. korespondado. Por int.
korespondado necesis lingvo. Kaj siajn servojn al la vasta publiko proponis la
E-istoj. Laboro, kiun ili faris is tiam nur por si mem, fariis nun publika
1064
bezonao. Granda parto de korespondaoj interanataj estis en E. Tio tiris
atenton de la atoritatoj al E kiel al atentinda kultura faktoro. Kiam en 1928
kun kresko de tiu int. kulturkleriga laboro estis proklamata la neceso, ke iu
laborulo studu fremdajn lingvojn por tiamaniere povi pli intime ligii kun
eksterlandanoj ree estis la sovetiaj E-istoj, kiuj atentigis la atoritatojn kaj
la publikon pri E. La E-istoj ne pretendis, ke la laborularo studu E-n anstata
fremdaj lingvoj, sed ili konstatis multoble li facilan ellernon de E kompare
kun fremdaj lingvoj naciaj kaj ili atentigis, ke E-studo estas atinda ponto
por pli facila, pliposta ellerno de aliaj lingvoj eropaj. Tia taktiko estis plej
efka. En multaj lokoj diversaj atoritatoj u tataj, u sindikataj, u
partiaj komencis subteni E-movadon, helpi al ia gvidado kaj organizado.
La movadon prenis sub kontrolo kaj gvido jam ne izolaj atoritatuloj, sed
certaj publikaj vastamasaj institucioj. Dum 1921-28 SEU sukcesis venki
multajn barojn kaj atingi la necesan organizitecon kaj unuecon en la sovetia
E-a movado. Dum tiu sia agado SEU havis diversajn kontraulojn, kiuj iom
post iom estis a forigitaj a ensorbitaj de SEU. Ankora en 1921 dum la tria
tutruslanda kongreso la iniciatintoj de SEU devis batali same kontra
ekstermuloj dezirantaj vidi SEU pure komunista organizo kaj kontra
reprezentantoj de liberecana E-ismo, kontraantaj iun centran organizon.
El 160 partoprenintoj de la tria kongreso estis 20, kiuj forlasis la kongreson
pro sia malkonsento kun SEU-programo celinta centralize unuigi iujn E-
istojn de la lando, por poste efektivigi ilian socian reedukon sur bazo de
sovetismaj principoj. Anka post 1921 restis pluraj organizoj kvaza
bojkotantaj SEU. Nur post la unua kongreso de SEU (en 1923 en Moskvo)
aliis al SEU la eldonejo Nova Epoko. Nur en 1925 estis garantiita regula
aperado de SEU-gazeto. La kongresoj de SEU okazis: la dua en 1925 en
Moskvo, la tria en 1926 en Leningrad. Tiutempe jam estis plene klara la
programo de praktika agado de sovetia E-istaro. Malkontentuloj kaj
malkonsentuloj pounuope foriradis de SEU, sed anstata venis novaj grupoj
kaj efoj en fabrikoj, uzinoj, laboristaj kluboj ktp. La kvara kongreso de EU
(en Moskvo, en 1928) povis konstati venkon de SEU-principoj kaj akceptis
ellaboritan de E. Drezen tezaron pri kolektiva kreo kaj evoluo de la lingvo.
Estis kvaza lingva teoria aldono al la tezaro de la praktika agado akceptita en
1921 kaj konfrmita de la postsekvantaj kongresoj. La kvina kongreso okazis
en Moskvo en 1931. i reesploris la statuton de SEU, aldonis al sia nomo
subtitolon Tutunia Asocio de amikoj de la lingvo internacia kaj konfrmis la
okazintan skismon kun SAT, kiu akceptis kritikan pozicion rilate al la
1065
ortodoksa marksismo. e nuna tempo (fno de 1934) SEU havas registritajn
8930 membrojn. Organiza skemo de SEU estas Centra Komitato, res-
publikaj kaj provincaj komitatoj, urbaj komitatoj, eloj kaj grupoj en fabrikoj
kaj kluboj ligitaj kun koncernaj komitatoj. Dum la lastaj jaroj streo de la
ekonomiaj fortoj de la lando efktiviganta sian unuan kvinjarplanon kaj
efektiviganta la duan kvinjarplanon, kazis, ke E estis atentata kaj subtenata
nur en tiuj lokoj kaj fakoj, kie i povis praktike servi al la celoj starigitaj anta
la lando.
Estas konsiderinda fakto, ke en 1924-28 la problemon pri int. lingvo
pritraktis lingva sekcio de sovetunia akademio. En 1931 detalan rezolucion
pri perspektivoj de int. lingvo akceptis Moskva Instituto de Lingva Scienco.
Dum sia ekzistado SEU eldonis pli ol 200 librojn pri kaj en E. Inter ili
proksimume 60 libroj estis eldonataj sub aspicioj de SEU en eldonejo
Ekselo.
SEU havas kvin pagatajn laborantojn. Plej gravaj agantoj en la Centra
Komitato estas Drezen, Demidjuk, Incertov, Modenov (iuj en Moskvo).
Inter alia aktivularo de SEU notindaj Bezin, Erjuin, Filippov, Gavrilov.
Javoronkov, Izgur, Kolinskij, Lisinik, Mialskij, Muravkin, Podkaminer,
Rublev, Samojlenko, Sneko, Spiridovi, edova, Zamjatnin.
Biograoj, alvenintaj post apero de la unua volumo:
Blinov Jevgjeniv Vladimirovi, tatofcisto en Moskvo. Nask. 6 jan.
1906 en Leningrado. E-isto de 1927. En 1930 fariis membro de SEU-estraro.
Tradukis al E la romanon Submaristoj de Novikov-Proboj. En ag. 1931
edziis je sia E-ista korespondantino el Budapest, Klara Maitinsky, nun
instruistino de la fortepiano kaj germana lingvo en Moskvo.
Cywinski Ryczard, polo, arkitekto. Nask. 1884. E-isto de 1908. En 1917
en kunlaboro kun T. Sikora li publikigis Manifeston de socialistoj E-istoj,
kun la devizo: Socialistoj de iuj nacioj unuiu per E, Amo kaj Racio!
Malgra ke estis anoncita Tutmonda Ligo de Socialistoj E-istoj kaj e fondita
unua grupo en Petrograd, la seismo ne progresis.
Eydelnanth Joseph, d-ro, pedagogo. Fariis E-isto dum sia restado en
1066
Svislando kaj Franclando (1904-12). Fondis en Lausanne Universalan
Studentan Union kaj lab. grupon de Libera Penso. En 1909 korespondis kun
L. Tolstoj kaj ricevis de li manuskripton Raporto pri paco, kiun li presigis en
E-traduko en Int. Socia Revuo. Post la milito li laboris en Nord-Kakaza
lando pri lerneja higieno en urbo Grozny.
eltov Nikolaj Matvejevi. Nask. 8 nov. 1895, mortis pro tifo 9 majo
1920 en Moskva. Tre ege aktiva, multon promesinta E-isto. En 1917 sekr. de
OKTEF, en 1918-19 prez. de Moskva ES. En 1919 kune kun V. Polakov multe
laboris en la E-biblioteko de Davidov super la Bibliografo de la E-a literaturo.
Tradukis el L. Tolstoj, L. Andrejev, A. eov k. a.
irkov Leo Ivanovi, prof. de lingvoscienco, specialisto pri persa kaj
kakazaj lingvoj (avara k. a.). Nask. 1885. E-isto de 1902. Atoro de ri-
markinda brouro (en la rusa kaj E); Kial venkis E (v.). En sia alia verko Al
la nova etapo li klare elmontras la veran internaciecon de E rilate al la
lingvoj aziaj, afrikaj ktp.
ukov Inokentij Nikolajevi, pedagogo, fama skulptisto. Nask. 1877 (?)
en orminejoj de Nerinsk (Siberio). Unu el la iniciatintoj de skoltismo en
Ruslando, kaj tiu de la nova revolucia junpionira movado. E-isto. Li menciis
E-n en siaj verkoj.
Noto. Post longa vana atendado de la manuskripto de nia kunlaboranto
rusa, tiun i historian trarigardon verkis rusa kompetentulo.




1067
INDEKSO
a, La personoj:

Biografetoj de malmultaj Esperantistoj ne povis esti metitaj en aboca
vico de la artikoloj; en la nomitaj kazoj ni signis la paon per cifero post la
nomo. La dikaj ciferoj en krampoj montras la bildo(j)n de la personoj.
Astralio: Banham, Hyde (255), Pyke J., Pyke L., Rawson (447),
Tomson.
Astrujo: Bartel (58), Bernfeld (60), Biehler, Blaas, Braun, Buxbaum,
Casari, Cech (125), Chiba, Christanell (115), Dietl, Flasch, Franz, Frey (196,
625), Fried (197), Fuchs, Gasperini, Geier, Goldmann, Haas, Hackl,
Hainschegg, Halbedl, Hartwich, Hasenhrl, Hawlik, Horneck, Hoschek,
Hovorka (252), Jeitler, Jokl (20), Jungschafer, Kafan, Kleika, Klein,
Khbacher, Lidl (21), Macho (20, 347), Mair (349), Maschl, Meisleder,
Mestan (20, 21, 367), Minibeck, Mraz, Mudrak, Myslik, Pettera, Pezlederer,
Pfefer (432), Rogler, Schade (21), Schamanek (20, 21), Schauhuber (470),
Scheibenreiter, Schiebl, Schpfer, Schrder (20, 480), Schumann, Seidl (485),
Selzer, Siedl, Simon (20, 494), Smital (20), Ss (502), Steiner (20, 269, 510,
625), Steinhauer, Stengel, Struska, Taussig, Vasta, Wannek, Watzinger,
Weinhengst (562), Werber, Werner, Wolimann (20), Wster (567),
Zimmermann (21), Zwach (21, signita per 5).
Belgujo: Biest-Andelhof, Blaise P. (70), Chapelier, Cogen (117), Jamin
(276), Jaumotte, Karnas, Landenne, Melekebeke, Nyssens, Petiau, Richardson
A., Schoofs (478, 624), Schoor (479), Vermandere, Vermuyten.
Brazilo Backheuser (30), Baena, Baggi... I., Baggi ... J. (32), Beltrao,
Bloomfeld, Braga, Camosato, Coutinho, Couto Fernandes (178), Domingues
(151), Fernandes, Geyer Gonzaga, Keating, Kraemer, Leite, Melo e S., Mota
M., Pais, Porto C. N. (438), Schmitz, Silva.
Britujo kaj Irlando: Adams, Alexander, Anderson E., Anderson J.,
1068
Applebaum (13), Ashby, Ashly (17), Baifey H. T., Bailey T. G., Bailey W.,
Ballard, Baxter, Beveridge, Bicknell (41), Blackett Blackham, Blaikie, Blaise
M. (69), Blaise P. (70, 610), Blake, Boatman, Booth (77), Boutwood (87),
Briggs, Brown, Browne, Buchanan G., Buchanan J. (96), Bullen, Burn, Butler
M. C. (105), Butler T. R. Buxton, Cameron, Caw, Cecil, Chitty, Clark
Collinson (119, 610), Cosmetto, Cox, Crowley, Currie, Curry (128), Davis,
Dickinson, Durrant, Edmonds, Eliot, Elliott, Ellis E., Ellis J. (163), Fairbairn,
Fairman, Findlay, Flower (191), Flugel, Gale, Garbutt, Geoghegan (213),
Gething, Gilette, Goldsmith (220, 610), Gordon, Grimn, Guritte (228),
Hanbury, Harrod J., Harrod M., Harvey, Haxton, Hayes, Hayton, Henderson,
Hill, Hipsley, Hirst, Hogg, Holmes (249), Hookham, Hveler (129), Howard,
Hyams (256), Iddon, Johnson E. B., Johnson W. B., Johnston, Kearney,
Kymng-Taylor, Lambert, Lawrence E., Lawrence W., Leakey, Ledger,
Lishman, Lloyd, Long (343, 610), Luyken (346), Lyndridge, Macauley,
Macfarlane, Marriott, Matthews P., Matthervs W., Mawson, Mayor,
McCormick, McFadyen, Megahy, Merchant (367, 610), Merrick, Millidge
(382), Morrison, Mortished, Moscheles (390), Motteau, Mudie (392),
Murgatroyd, Murray, Nash, Newell (399), O'Connor, Osmond (419),
Padfeld, Page (423), Peckover, Phillimore, Phipps, Pickard, Pointer, Pollen
(437), Primmer, Rhodes F., Rhodes J. (449), Richardson A., Richardson E.,
Roberts, Hobertson (452, 610), Hobinson, Rodger, Rook, Roome (455),
Roscoe, Rowe, Rust, Satchell, Schafer, Scougal, Senior, Severn, Sharpe, Shaw,
Smith, Solomon, Southcombe, Starr, Staveley, Stay (507), Stead, Stevenson,
Stewart, Stuart-Menteth, Sturmer (514), Styler, Sutherland, Tomas (532),
Tomson (533), Tredgold, Tullo, Wackrilt (555), Wadham, Warden (557),
Westcott, Westmancote, Wight, Willcocks, Wright, Yarworth, Yelland E.
(568), Yellanil T. (568).
Bulgarujo: Aktariev (6), Arnaudov, Atanasov D. A. (18), Atanasov G.
(19), Bogdanov, Conev, Fadenhecht, Gavrijski, Georgov, Grigorov, Hitrow,
aralambev, esapiev, rima, ristoskov (263), Kanev, Kolev, Krestanov
(311), Ljubin, Malev, Mincev, Minkov (378), Mladenov, Nikolov, Orekov
(421), Petkov (431), Pjeev, Popov, Rjaovski, Sapuniev, Silvestriev (493),
Simeonov, Simanov (522), Trikof (547).
eoslovakujo: Austerlitz, Bartok, Barth, Berger (53), Bischitzky (49),
Bouka, Buhr (167, 609), Burgemeister, Csder, ejka (130), Dandova, Eiselt,
1069
Eltschkner (167, 609), Filip, Fridrich, Friedrich, Ginz (223), Grila,
Heikenwlder, Hromada (253, 624), Janalikova, Jukl, Kamaryt (288), Kesik,
Kilian (289), Koen, Kraus, Krisl, Krumpholc, Krysta, Kudela (313), Khnl
(314), Lederer (329), Lorenz, Luk (345), Macan, Machek, Mastn, Moder,
Neuil (398), Novk, Pitlk (437, 666a), Pontz, Prochzka, ebek, Reininger,
Rosa, Rosicky, Schneider, Scholze G. (477, 624), Scholze L., Schulhof (481),
Sklenka (495), Sklenkov, Slavk, Smetk, Stejskal, Strejkov, amla,
karvan, upichov (525), ustr (526), Tarantkov, Taubmann, Ullrich,
Vondrouek, Wanitsek, Zelenka.
inujo: Hsu, Kenn (301), Lu, Nau, ifo (491), Sinpak, Wu.
Danujo: Andersen, Bogh-Hagsted, Christensen, Dueholm, Ege, Friis,
Godecke, Hansen H., Hansen K., Heilskov, Hvorslev (254), Jrgensen, Mik-
kelsen, Neergaard, Noil, Packness, Palsberg, Schrder, Sievers, Skeel-Giorling
(496), Tomsen, Zofmann.
Estonujo: Adamson, Ariste, Arvisto, Blaufeldt, Brauer, Dresen He.
(155), Dresen Hi. (156), Eik, Ernits, Gutmann, Jaanisto (275), Jiik, Kauer,
Kultman, Lbek (344), Miss Esperanto (380), Phn (424), Pung, Rahamagi,
Rikand, Rosenberg (456), Ruus, Sakaria, Seppik (487), Stahlberg, Tennison,
Trn, Vaher (546), Vahferl.
Finnlando: Anttila, Ekstrm, Frenekell (195), Haartman H., Hal1
(233), Jalava, Koivu, Kostiainen, Laiho, Lanpi, Ojala, Ramstedt (446), Salo-
kannel (467), Setl (490), Tamminen, Tilander V.
Francujo: Agache, Agourtine, Aisberg Aizire, Archdeacon (15),
Artigues, Avril (26), Aymonier (27), Baire, Balliman, Banmer, Barbusse,
Barthelmess (421), Bastien (43, 624), Baudet, Bayol, Beaufront (45), Beaumel,
Bet, Belhoste, Bergiers, Berthelot (54), Blangarin (50), Bobin, Boirac (74),
Bonnet, Bord, Borel E. (78, 576), Boucon (82), Boulet (72), Bourlet (84),
Bouvier, Bron, Bricard, Briquet, Brunet, Cachon (112), Cap (106), Carles,
Cart (110a, 113), Cense (111), Champion, Chaussegros (113), Chavet (114,
86), Chilard, Colas (118), Corret (120), Cotton (121), Courtinat, Couteaux
(122), Couturat, Cozic, Cresp, Decourt, Deaon, Dejean (145), Deligny (146,
589), Delmas, Demarcy, Demarest, Deshays, Dor (152), Dore, Drudin,
1070
Dubois (159, 624), Duchochois (85), Dupuis, Dur, Dieux (161), Duval,
Duviard, Esselin, Evrot, Eyquem, Farges, Fauvart-Bastoul L., Fauvart-Bastoul
M., Fauvart-Bastoul L., Favrel (176), Ferez (177), Filliatre p. (180), Filliatre R.
(181), Flageul (188), Flourens (190), Fruictier (198, 113), Gabert, Gallois,
Gase, Gautherot, Giroud, Glodeau, Godart, Grenkamp, Grosjean-Maupin
(230), Guadet, Gurineau, Gueritte (228), Habert (231), Houbart (251), Huet,
Humez, Jadot, Jammes, Javal (280), Lacroix, Laignier, Laisant (323), Lajart
(324), Lambert (325), Lanti (326), Larroche (27), Le Cornec, Lefebvre (331),
Lemaire (333), Lombard, Louis, Marehand (355), Maresquelle, Matton (358),
Menu de M. F. (364), Menu de M. S. (366), Mray (367), Merekens, Mesny,
Mayer (370), Michaux (85, 86, 371), Milsom, Mistler (381), Mittey, Moch
(384), Moissenet, Mouton, Mufang, Nels, Noel (403), Ofnet (413), Peltier
(429), Petit (430), Pichon, Polgar I, Polgar V, Pouchot, Pujo, Ramboux (445),
Richard, Richet (459), Rienzs, Robert E. (431), Robert E., Rodet, Rollet de l
Isle (454, 624), Rousseau C. (461), Rousseau T, Raux A., Roux E. Roux M.,
Royer, Schwartz A., Schwartz R. (483, 602), Sbert (484), Sentis (486),
Soubranne, Tenneson, Tvenin, Tiard (534), Vallienne (547), Vanverts
(548), Verax (113), Waringhien (558); Warnier (560), Zabilon (569).
Germanujo: Arnhold G., Arnhold H. Barthelmess (42), Bassler, Becker,
Behrendt (46), Bennemann (51), Berger (239), Borel Jean (19), Borel Jules,
Boxhammer, Briegleb, Bnemann (103), Burger, Butin (104), Christaller
(107), Degen, Deubler (148), Dietterle (149, 624), Dohler, Dring, Eberler,
Ebner (162), Einstein (165), Ellerbeck, Ellersick (166, 624), Elten, Engst,
Epstein (169), Fast, Flatauer (189), Foehr, Forster, Frenekell (195), Funken,
Glck, Gdecke, Ghl (221), Goldberg, Habellok (232), Haefer, Hahn,
Hanauer, Hankel (238), Hechtl, Heid, Heinze, Hbner, Hbricht, Istel, Jahns,
Jung (287, 239), Jungfer, Junker, Jrgensen, Karsch (290), Kitzler, Klemm,
Kliem, Kliemke (292), Koppen, Ktz (308), Kraner, Kreuz (312, 138b, 610),
Kunowski (722), Kster, Ladevze (321), Ledermann, Lerchner; Liebeck
(337), Linse, Lippmann (34b), Loy, Mahn, Mally, Markau, Meier (365), Minor
(379), Mobusz (383), Molke, Mller, Mnz, Murath, Mybs (394), Naumann,
Neupert, Omlor, Orthal, Ostwald, Patzelt, Pillath (579), Plehn, Puf (441),
Ranf, Reinking, Remers, Renn, Riedel (450), Rockmann (460), Schattat,
Schauerhammer, Scheibler, Schlaf, Schmalzl (415), Schmidt A., Schmidt C.,
Schmidt R., Schneller, Schonherr, Schramm, Schwartz A. (482), Sievers,
Sohrmann, Solzbacher (501), Sprotte, Steche A. (508), Steche T., Tarnow
1071
(528), Teuchner (nur klio, 527), Trogel (542), Trompeter (543), Tuschinski
(138c, 544), Velten, Vogt (553), Wallon, Walter (556), Wermke, Wetekamp,
Wildebrand, Wingen, Wunderisch, Zschepank (583).
Grekujo: Konstantopoulos (306), Manoussou, Patsuris (427), Polizoidis
(435), Spatharis (503), Stamatiadis (506).
Hispanujo: Aguilar B., Albetich J. (7), Aguilo V, Aiza, Albages V.,
Alomar, Alonso (12), Amades, Anglada, Artigas, Azorin (28), Barcelo
Andreu (40), Barcelo Caimari, Bofll (73), Bosque, Bremon Masgrau,
Capdevila (109), Carbonell, Carro, Casanovas, Cases Martin, Codorniu
(115), Comella, Cortezo, Dalmau (137), Diez, Domnech, Duyos S., Esteban,
Font Cantallops, Font-Giralt (192, 582, 609), Garzon, Ruiz (212), Gaston,
Gili-Norta, Gorgues, Grau-Casas Jaume (225), Grau-Casas Josep, Guinart,
Guitart Janer, Inglada (265); Jofre, Julivert A., Llinas B., Loira J., Mangada R.
(353), Mannez S, Maraury B., Martinez A., Maynar, Mojado, Novejarque,
Nnez, Olivan H., Perogordo, Pino (433), Pratdesapa, Pujol i V. (442),
Rabassa, Redondo (448), Rodellar-B., Rosals, Sabadell (462), Sard-S., Soler,
Soriano, Terricabras, Vila, Villanueva.
Hungarujo: Altenburger, Amon, Austerlitz, Baghy (33, 595, 601),
Balint, Balknyi (36, 257, 624), Bn (37, 65), Barabs, Baranyai (38), Batta,
Benrd, Berki (258), Bleier (71, 595), Bod (83, 595), Bulyovszk, Csader,
Csap, Cseh (123, 614, 624), Czitrom, Devay, Farkas, Fiedler, Forster,
Frhwirth, Fuchs, Galambos, Geiger, Giesswein (219, 257), Halsz, Halka
(234, 595), Hugai, Izs, John (208, maldekstre antae), Jo (258), Kalocsay
(296, 298, 595, 703), Karczag, Karinthy (297), Kthelyi, Kiss, Kein, Kokai,
Kkny (304), Knig, Kovcs, Kozma, Lajos, Lengyel (113, 334), Lombos,
Lorand (257), Luczenbacher, Lukcs Gyrgy, Lukcs Gyula, Major (350),
Marczell, Marich (360), Matyas (258), Medgyesi, Mezei, Mihalik, Milet (377),
Nagy, Nagy-Molnar, Patai (257, 426), Pazmany (428), Polgae I., Polgar V.,
Racz, Rajczy (443), Rhorer, Robicsek, Sarossy, Schatz, Schuller, Schwartz,
Simonyi, Ss (502), Spierer, Steiner, Sssmuth (515), Szentmariay, Szilgyi F.
(517, 595), Szilagyi J., Takcs (257, 526a), Tolt, Tieder (535), Tihanyi, Tolnai
E. (536), Tolnai P. (537), Toman, Trk (539), Tth, Totsche (540, 595),
Turzo, Ungar, Vikar, Vrs, Wanitsek, Zipernovszky, Zldy (581), Zsamboki,
Zsigmond
1072
Italujo: Alessio, Arabeno (14), Bagnulo (34), Barni, Bianchini, Bickneh
(41), Bodini, Cacciapuoti, Campanile, Canuto, Carolf (215), Cesarini,
Clavenna, Darberi, Dottarelli, Facchi (175), Gallois, Ghezo (215), Giambene
(218), Grazzini, Junck, Lacalendola, La Colla (320), Laurenti, Marchesi,
Marignoni (356), Mazzolini (359), Migliorini. B. (373), Migliorini E.,
Minnaia, Montezemolo (385), Musella, Nalli, Orengo (417), Peri, Reni,
Saggiori (463), Savia (206), Schmucker, Stellaci, Stromboli (624), Tellini
(530), Toschi, Vaona.
Japanujo: Abiko 409, Aibara (5), Aizaa 409, Akigi 409, Akita (409),
Alexander 409: Asada E. 409 (411), Asada H 409 (408), Asai, Baba 409, Chif
409, Cujuki 409, Degui (144), Dick 409, Egui 40, Fuisaa, Fukuta 409
(410), Ga 409, Gaunttett 409, Gotoo 410, Hajami, Hajai 410 Hayasi 410,
Harada 410 Hasegaa R., Hasegaa T. 410 (412), Hikosaka 410, Hirano 410,
Hori, Iida, Inaue M., Inoue S. 410, Ishiguro (274), Ito E, Ito S., Itoo, Iaita,
Iwahashi 410, Izumi 410, Jamaga 410, Jamanaka 410, Joino, Jui 410, Juri,
Kajaba, Kai (295), Kato, Katoh, Kawahara, Kawasaki (300, 663), Kidosaki,
Kijomi, Kim, Kizaki Kobajai M, Kobajai T., Kondo, Kroita, Kurachi,
Iturijama (315), Kuwaara (318, 663), Macuda; Maruzaki, Maeda, Major
(350), Manzaa (nur klio, 354), Matuba, Micui (372), Mijake H, Mijake S.
(376), Minoda, Miima, Motono, Muramoto, Murata, Muto, Nogata,
Nakagaki, Nakahara, Nakamura (395), Nakanii, Nakano, Narita, Nishi (400),
Niida, Niimura (401, 624), Nitobe (402), Nohara (404), Oba, Ogata, Ohai,
Ohhima, Oishi (414), Oka A. (415), Oka H., Okamoto (416), Oohai, Ooi,
Oojama, Ooima, Osida, Ossaka (418), Osugi (420), Ren, Sakai, Sasaki M.
(466), Sasaki T. (465), Segaa, Siba, Simose, Sinmura, Suzuki, ibajama,
igemacu, imiru, imomura (520), indo (521, 663), Takahai, Takakusu,
Takeui, Toki, Tooguu (538), Torii, Tukimoto, Ucunomija, Ueda H., Ueda K.,
Ueno T., Ura Usui, Yagi, Yanagida.
Jugoslavujo: Agori, Andonovi, Bedekovi, Bertoli, Bubalo, Buk,
Dobravc, Domac, Homar, Janji, Jovanovi, Jozii Klaji (302), Kotar, Koser,
Kun, Lichtenwallner, Lisac, Maruzzi (351), Modrijan, Novljan, Petrovi
Puhalo, Rakua (444), Rotkvi (458, 624), Solovjev (500), Stanii, Stefani
(509), Spicer (523), Tomac, Velni, Zivanovi.
1073
Latvujo: Aizpuritis, ae (136), Grots, Indra (266), Jaunvalks, Kadik,
Kazoks, Kikauka, Kurzens (316), Libeks, Strazds, Szmurlo (518), tamers
(524). Estraro de Lates (nur bildo 322).
Litovujo: Baliunas (35), Butkus, Dambe, Dambrauskas (139), Klimas,
Maernis, Medem (362).
Nederlando: Aarse, Alberda, Alings (9), Baart (29), Baas, Benink,
Blokker, Brouwer, Bruijn (94), Bruin, Bulthuis (100), Coomans, Damen,
Degenkamp (142), Dokkum 389, Donker, Droogendilk, Dufrenne, Faulhaber,
Haan, Hartog, Heek, Heilker (235), Hendriks, Homulle, Isbrcker J. R. G.,
Isbrcker J. C. (273, 138. b), Israels, Klerk, Kloek (293), Korte (307), Kramers
(309), Krilt, Leeuwen (330), Linnebank, Lneman, Lutkie, Manders (361),
Mees, Mejer, Minke, Moreau (388), Niesten, Nutters (405), Onnen, Poel,
Preller, Romein, Roskes D. (457), Schendeler (471), Sevenhuijsen, Smacius,
Smulders, Straaten, Telling (529), Uitterdijk (545), Versteeg-Grafdijk, Vijver,
Vink, Waart, Westen, Woud, Ysselstein, Ziermans, Zon (582, 613), Zwet.
Norvegujo: Allum, Arnessen (l6), Bonnevie (76), Bugge Paulsen (97),
Bye, Christensen, Christie, Davidson, Finholt, Haeler, Klingenberg, Midthus
(374), Muribo (393), kland, Olden, Rian, Riefing, Schibbye, Schjerve (473),
Sletterod, Wiig.
Pollando: Alfus (8), Baudouin (44), Belmont ( 47, 86), Bevrman,
Blassberg, Braun, Brzostowski (95), Bujwid (99, 625), Cense, Czubrinsky
(127), Dratwer, Dreher (154), Ender, Essigman, Fels, Fethke, Forge (193,
164), Furmanik, Grabowski (224, 222), Gremowicz, Gnenkamp (227),
Gnther (229), Hempel, Hodakowski (246), Ivanski, Kabe (294), Karolczyk
(299), Kelter, Kowalski, Kozlowska, Krenicki, Kriss, Kronenberg (310), Kuhl,
Kutscher, Lazica, Lejzerovicz (332), Litauer (342), Medrkiewicz (363),
Mikolajski, Mildwurf, Nels, Oberrotman, Pfeifer, Prengel, Pruskl, Robi W.
(453), Rosenstock, Rudnicki, Silbernik, Sygnarski, Sapiro (519), Teichfeld,
Waldenberg, Wasniewski, (559), Weinstem (563), Wiener (nur klio, 565),
Wierzchowski-Korczak, Wiesenfeld (564), Zakrzewski (570), Zamenhof Ad.
(l38b, 572), Zamenhof A1. (573), Zamenhof Aug. (nur klio, 588), Zamenhof
Fa. (nur klio, 587), Zamenhof Fe. (138. c, 574), Zamenhof K (86, 575, 684),
Zamenhof Le (577), Zamenhof Li (576), Zamenhof L. L (86, 584, 589, 692,
1074
734), Zamenhof M. (585), Zamnhof Rosalja (nur klio, 586), Zamenhof S.
(578), Zawada (580).
Portugalujo: Almeida (10), Carreira (110), Carvalho, Henrique, Horner
(248, 694), Lobo, Nunes, Silva.
Rumanujo: Amon, Beraru, Cseh (123), Firu, Fischer (185), Fischer,
Galati (184), Frollo, Giuglea, Halasz, Harabagiu, Jonscu-Capatana Josif,
Kimel, Morariu E., Morariu T. (387, 624), Nikolau, Pragano, Robin G.,
Savopol, Teodorescu, Timu, Wurbrandt, Zauner.
Ruslando: Abaidze, Abesgus, Aisberg, Andrejev, Bateev, Beloorcev,
Blinov, Borisov (81), Borovko, Borovko-Cajkovskaja (80), Brandt (89),
Breslau, Cywinski, Davidov (141), Demidjuk (147), Dekin, Devjatnin (150),
Diakonov, Dmitriev, Drezen (158), Eydelnanth, Ejdelman, Erjufin, Erosenko
(174), Evstifejev, Filipov, Filippov, Fier (187), Frenkel, Gabrielo, Gernet
(214), Gogeliant, Gvminski, Holov (245), Sabibi, Etajan, Incertov, Ivanov,
Ivn (708), Izgur (277), Jodko, Javoronkov, Jeleznjakov, Jeltov, irkov, ukov,
Kabanov, Kazi-Girej, Koch, Kofman (303), Kolobakin (305), Kotzi, Kuzjma,
Kuzmi (319), Kuznecov, Levenzon, Lidin (336), Liljer, Lisinik (341), Marr,
Mifalika (708), Mifalski (375), Mirski, Munik (391), Nedoivin, Nekrasov
(396), Obrasfsof, Ostanievi, Ostrovskij (80, 422), Pavlov, Petrjaevskij,
Pocelujevskij, Poljauskij (436), Poltavskij, Postnikov A, Posfnikov F.,
Potapik, Reetln, Rublov (461 a, 208), Safarov (464), Selemjov, Seriev
(489), Sereva, Sevak, Snejko (498), Solovjev (500), Spiridovi (505), Stefan,
Stojan (5l2), Svenikov, Szmurlo (518), Sarapova, Satunovskil Savinskij
Sidlovskala, idlovskij, irjaev (Ald. I.) Tenisov, Tifisano, Tolstoj, Usmanov,
Valentinov (nur klio: 547. a), Valkov, Varankin, Vejtcler, Viktorov-Cefovi
(55l), Wahl, Zamjatmn (nur klio, 571).
Svedujo. Adamson (2), Adelskold, Agren, Ahlberg (3), Ahnfeldt (4),
Andersson, Backman (31), Bonde (75), Collinder, Dahl, Engholm (164),
Eriksson B. (110), Eriksson E. (171), Frding, Gyllsdorf, Hakansson, Hallidor
(237), Helsing, Henriclundqvist, Jansson S. (218), Jansson S. O., Johansson C.
J. (283), Johansson G. E. (282), Julin (286), Kihlberg, Langlet (80), Larson
(328), Laven, Lindhagen (339), Lundgren, Lundstrm, Malmgren (351),
Malmkvist (352), Morariu L. (386), Morariu T. (381), Nordlund, Nyln (406),
1075
Ohlsson, Orn, Pehrsson, Ragnar, Raesel, Rosenberg, Runeberg, Runstedt,
Sandstrm, Sjgnen, Skog, Sderberg (499), Sssmuth (515), Svanbom,
Svantesson (516), Tilander H. (531), Tilander K., Tilander V., Tiaell,
Torbjar, Winberg (566), Ysner, Zeidlitz.
Svislando: Borel Jean (79), Bouvier, Dor (152), Forel, Fridori, Hodler
(243, ), Horner (248, 694), Jakob (279, 281, 624), Jayet, Kreuz (138b, 312, 610,
624, 625), Krsteiner (311), Maeder (348), Naville, Perrenoud, Privat (86,
138b, 439, 440, 624), Rotach, Saussure (468), Schmid (474), Schneeberger
(476), Spielmann (504), Stettler, Stroele (513, 624), Uhlmann.
Usono. Adams (1), Baf, Baker, Barrett, Benson (52), Bonesper (236),
Briggs, Christensen, Fazel, Frost, Geoghegan (213), Harvey, Het, Horn,
Jackson, Jafe, Kenngott (291), Lee, Lowell, Morris (389), Morton, Parrish
(425), Payson, Phillips, Postnikov F., Reed E. C., R eed I. V., Rogers, Saville
(469), Scherer (472), Scott, Silbernik (492), Stanclif, Stockton, Sussmuth
(515), Talmey, Twombly, Vinzent, Weder (561), Wendell, Wharf, Witt.
Diversaj ekster Eropo: Ajayi, Aldridge, Bardoulet, Beauchemin (59),
Benaar, Casas Giner, Huyng, King, Laovicki, Liem, Tjong (338), Munik,
Mustapha, Nemei (397), Obrastsof, Richard, Sepulveda C. (488), Sinha
(497), Solis, Sidani, Vaghinak, Vaughan, Villareal (552), Williams.

b, La temoj:

Enciklopedioj enerale ne havas apartajn indeksojn, ja mem la Encik-
lopedio estas granda indekso. Tamen, por helpi al la studantoj, ni pretigis
indekson anka la temoj. Tiu i indekso ne celis esti kompleta, i ne aludas
al detaloj kiu ajn entenas la blografoj kaj estas montritaj nur la pli efaj
trovlokoj pri la temoj. La litero a montras la unuan, la litero b la duan
kolonon de la pao.
Blinduloj: 91, 181, 401 b. Bildoj: 64, 65, 66, 61.
1076
Fakaj artikoloj: 16 a, 21 b, 33, 54 b, 55, 56 a, 135 b, 136, 137, 143 b, 210
a, 270 b, 271 a, 336 b, 359 b, 362 b, 373 a, 380 b, 400, 430, 431, 432, 441 b, 442,
456 a, 457, 458, 460, 470, 473 b, 474 a, 484, 485, 486 b, 487, 488 b, 489 a, 491,
495, 496, 498 b, 500, 519, 531 a, 532, 537 b, 538 b, 542 a, 544 a 546 a, 554 a,
555, 558, 559 a.
Fervojo: 27 a, 29 b, 140 a, 18l a, 259 b, 260 a, 401 a. Bildo 179.
Gazetoj: Krom la detala artikolo v. la lalandajn kaj lafakajn
artikolojn kaj la apartajn artikoletojn pri iuj iom gravaj gazetoj. Bildoj: 11,
22, 48, 91, 92, 102, 133, 135, 172, 182, 194, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205,
217, 226, 240, 242, 250, 259, 271, 272, 284, 285, 608, 631, 658, 659, 667, 691,
693, 705, 701, 710, 731, 732, 748.
Geedzioj. Bildoj: 206, 201, 208, 209, 210, 211.
Internacia historio de Esperanto: 14 a, 16 b, 18 b, 49 a, 50, 51, 52, 59 b,
60 a, 79, 82 a, 87 b, 88, 89 a, 104 b, 105, 106, 113 a, 117 b, 118 a, 123 b, 124,
125 a, 163, 164, 165, 203, 211, 223 a, 240 b, 241, 242, 243, 247, 248, 250, 263
b, 264 a, 279 a, 286 a, 287, 297, 298, 299, 300, 301, 302, 305, 306, 339 b, 340,
341, 342, 343, 344, 363 b, 364 a, 371, 372, 421 a, 424 b, 425, 426, 427, 433,
455, 496 b, 501, 502, 503, 512, 513, 514, 515, 516, 517, 518, 531, 546, 547, 548,
550, 551.
Internaciaj lingvoj (krom Esperanto): 20 a, 40 a, 49 b, 75 a, 102 a, 221 a,
235, 236, 237, 238, 246 b, 249, 250 a, 413, 420, 526 b, 530 b, 563.
Komerco: 68 b, 156 b, 157 a, 180 b, 258, 259 a, 286. Bildoj: 626, 627,
628.
Kongresoj. Bildoj: 86, 138 b, 138 c, 216, 257, 610, 615, 616, 617, 618,
619, 620, 621, 622, 623, 624, 625, 629, 630, 665, 669, 690.
Laborista movado: 32 b, 33 a, 70 b, 91 b, 103 a, 123 a, 158 b, 159, 160,
181 b, 182, 194 b, 1951 196 a, 230, 252 b, 253 a, 296, 360, 361, 389 a, 388 a,
404, 405 a, 454, 455 a, 464, 488, 526 b, 527, 554.
1077
Lernejoj: 27 a, 30 b, 64, 65 a, 68 b, 70, 75, 96, 129 a, 140 a, 152, 153 b,
154, 179 b, 180 a, 194 a, 201, 219 a, 243 b, 244, 245, 257, 258 a, 293, 402 a,
405, 435 a, 436, 519, 526, 527 b.
Libroj, brouroj. Bildo 55, 56, 88, 98, 140, 143, 173, 183, 247, 260, 261,
262, 267, 298, 662, 666, 666 b, 675, 696, 697, 703, 704, 724, 728, 735, 737, 751,
753.
Medicino: 179 a, 400 b, 901 a.
Polico: 30 a, 180 b, Bildoj: 671, 672, 613.
Poto: 66 a, 181 a. Bildoj: 91, 134, 676, 677, 678, 679, 680, 681, 682, 683,
694, 685, 686, 687, 688, 689.
Propagando. Bildoj: 23, 24, 92, 168, 186, 698, 699, 700, 701, 702, 706,
733, 746.
Radio: 30 a, 95 b, 102, 155 b, 156 a, 178 b, 260 a, 403, 404 a, 417 a, 447
a, 450 a, 526 b. Bildoj: 183, 695, 736.
Religioj: 26 b, 29 a, 37 a, 49, 72, 96 b, 109, 110, 182 238 b, 239 a, 251 a,
259, 281, 282, 283, 284 a, 285, 297 b, 359, 375 b, 384 , 388 b, 402, 418, 422,
423, 429 a, 451 b, 455 b, 497b, 538 b. Bildoj: 167, 609, 611, 612, 614, 657.
Stenograo: 183 a, 251, 260 a, 403 a. Bildoj: 722, 725, 726, 727.
Stratoj: kaj monumentoj. Bildoj : 39, 61, 62, 63, 85, 108, 108 a, 108 b,
131, 132, 138 a, 157, 160, 222, 113 714, 715, 716, 717, 718, 719.
Turismo: (fremdultrafko): 2 a, 95 b, 145 b, 146 a, 156, 231, 259 a, 292 b,
527 b. Bildoj: 739, 740, 741, 742, 743, 744, 748.
Virinoj: 91 a, 134 b, 135 a, 405 a.
Zamenhof: 114 b, 115, 122 a, 306 b, 376 b, 377.
1078











1079