¨

Storıau o’r
BEIBL
MAE’R LLYFR HWN YN PERTHYN I
 ¨
Storıau o’r
BEIBL
 ˘ 2014
WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY
OF PENNSYLVANIA
¨
Storıau o’r Beibl

Cyhoeddwyr
WATCHTOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF NEW YORK, INC.
Brooklyn, New York, U.S.A.

Yn y llyfr hwn mae dyfyniadau

o’r Beibl wedi eu haralleirio.
Defnyddir iaith syml y gall
plant ifanc ei deall. Rhestrir yr
adnodau perthnasol o’r Beibl ar
ddiwedd pob stori.

Argraffiad Ionawr 2015

ˆ
Ni chodir tal am y llyfr hwn.
Darperir fel rhan o waith addysgol
Beiblaidd byd-eang a gefnogir gan
gyfraniadau gwirfoddol.

My Book of Bible Stories

Welsh (my-W)

Made in the United States of America

Gwnaed yn Unol Daleithiau America
 ¨
STORIAU O’R BEIBL

M
¨
AE’R llyfr hwn yn cynnwys storıau gwir o’r llyfr
¨
pwysicaf erioed—y Beibl. Mae’r storıau hyn yn
adrodd hanes y byd, o amser y creu hyd at ein dyddiau
ˆ
ni. Maen nhw hyd yn oed yn son am y pethau y bydd
Duw yn eu gwneud yn y dyfodol.
Mae’r llyfr hwn yn cyflwyno cynnwys y Beibl, ei bobl,
a’i ddigwyddiadau. Y mae hefyd yn dangos bod Duw yn
dymuno i bobl gael bywyd tragwyddol mewn paradwys
ar y ddaear.
¨
Mae 116 o storıau yn y llyfr, mewn wyth rhan. Ar
ddechrau pob rhan y mae crynodeb o’r hyn sydd i ddod.
¨
Mae’r storıau yn ymddangos yn nhrefn amser. Bydd
hynny yn ein helpu ni i wybod pryd digwyddodd y
pethau hyn.
¨
Mae’r storıau wedi eu hysgrifennu mewn iaith syml.
Bydd llawer o blant yn medru eu darllen ar eu pennau
eu hunain. Bydd plant ifanc wrth eu boddau yn gwrando
¨
ar y storıau drosodd a throsodd. Bydd pobl o bob oedran
yn mwynhau cynnwys diddorol y llyfr.
Ar ddiwedd pob stori mae cyfeiriadau at y Beibl, a
pheth da fyddai darllen yr adnodau hynny er mwyn
ˆ
gweld sail y stori. Ar ol darllen stori, edrychwch hefyd
ar y cwestiynau sy’n ymddangos ar ddiwedd y llyfr, a
cheisiwch gofio’r atebion.
 CYNNWYS

RHAN 1 O ADEG Y CREU HYD AT Y DILYW

1 Duw yn Dechrau Creu 6 Mab Da a Mab Drwg
2 Gardd Brydferth 7 Dyn Dewr
3 Y Bobl Gyntaf 8 Cewri ar y Ddaear
4 Gadael Gardd Eden 9 Noa yn Adeiladu Arch
5 Bywyd yn Troi’n Anodd 10 Y Dilyw

RHAN 2 O’R DILYW HYD AT Y WAREDIGAETH O’R AIFFT

11 Yr Enfys Gyntaf 23 Breuddwydion Pharo
ˆ
12 Codi Twr Mawr 24 Rhoi Prawf ar y Brodyr
13 Abraham—Ffrind i Dduw 25 Symud i’r Aifft
14 Profi Ffydd Abraham
26 Ffyddlondeb Job
15 Gwraig Lot
27 Brenin Drwg yn yr Aifft
16 Gwraig Dda i Isaac
28 Babi yn Cael ei Achub
17 Jacob ac Esau
29 Moses yn Ffoi
18 Jacob yn Mynd i Haran
30 Perth yn Llosgi
19 Teulu Mawr Jacob
20 Dina yn Mynd i Helynt 31 Gerbron Pharo

21 Brodyr Cas Joseff 32 Y Deg Pla

ˆ
22 Joseff yn y Carchar 33 Croesi’r Mor Coch

RHAN 3 O’R WAREDIGAETH O’R AIFFT

HYD AT FRENIN CYNTAF ISRAEL
34 Math Newydd o Fwyd 36 Y Llo Aur
35 Jehofa yn Rhoi’r Gyfraith 37 Pabell i Addoli Duw
 ¨
38 Y Deuddeg Ysbıwr 47 Lleidr yn Israel
39 Ffon Aaron yn Blodeuo 48 Trigolion Doeth Gibeon
40 Moses yn Taro’r Graig 49 Achub Pobl Gibeon
41 Y Sarff Bres 50 Dwy Ddynes Ddewr
42 Asen Sy’n Siarad 51 Ruth a Naomi
43 Arweinydd Newydd 52 Gideon a’i Fyddin Fechan
¨
44 Cuddio Ysbıwyr 53 Addewid Jefftha
45 Croesi’r Iorddonen 54 Y Dyn Cryfaf Erioed
46 Muriau Jericho 55 Samuel yn Was i Dduw

RHAN 4 O FRENIN CYNTAF ISRAEL HYD AT Y

GAETHGLUD YM MABILON
56 Brenin Cyntaf Israel 67 Ymddiried yn Jehofa
57 Duw yn Dewis Dafydd 68 Atgyfodi Dau Fachgen
58 Dafydd a Goliath 69 Helpu Dyn Pwysig
59 Dafydd yn Gorfod Ffoi
70 Jona a’r Pysgodyn Mawr
60 Abigail a Dafydd
71 Duw yn Addo Paradwys
61 Dafydd yn Frenin
72 Duw yn Helpu Heseceia
62 Helynt yn Nheulu Dafydd
73 Y Brenin Da Olaf
63 Doethineb Solomon
64 Adeiladu’r Deml 74 Dyn Nad Oedd Ofn Arno

65 Rhannu’r Deyrnas 75 Pedwar Bachgen Ffyddlon

66 Y Frenhines Ddrwg 76 Dinistrio Jerwsalem

RHAN 5 O’R GAETHGLUD YM MABILON HYD AT

AILADEILADU MURIAU JERWSALEM
77 Gwrthod Addoli Delw 81 Ymddiried yn Nuw
78 Yr Ysgrifen ar y Wal 82 Mordecai ac Esther
79 Daniel yn Ffau’r Llewod 83 Muriau Jerwsalem
80 Gadael Babilon
RHAN 6 O ENEDIGAETH IESU HYD AT EI FARWOLAETH
84 Angel yn Dod at Mair 93 Iesu yn Bwydo’r Bobl
85 Genedigaeth Iesu 94 Mae Iesu yn Caru Plant
86 Dilyn Seren 95 Iesu yn Adrodd Stori
87 Iesu yn y Deml 96 Iesu yn Gwella Pobl
88 Ioan yn Bedyddio Iesu 97 Gorymdaith Frenhinol
89 Glanhau’r Deml 98 Ar Fynydd yr Olewydd
90 Y Wraig Wrth y Ffynnon 99 Swper Arbennig
91 Y Bregeth ar y Mynydd 100 Yng Ngardd Gethsemane
92 Iesu yn Atgyfodi’r Meirw 101 Iesu yn Cael ei Ladd

RHAN 7 O ATGYFODIAD IESU HYD AT GARCHARU PAUL

102 Mae Iesu yn Fyw 108 Ar y Ffordd i Ddamascus
103 Ymddangos i’r Disgyblion 109 Pedr a Cornelius
ˆ
104 Yn ol i’r Nefoedd 110 Timotheus yn Helpu Paul
105 Aros yn Jerwsalem 111 Bachgen a Aeth i Gysgu
106 Rhyddhau’r Apostolion 112 Llongddrylliad
107 Steffan yn Cael ei Ladd 113 Paul yn Rhufain

RHAN 8 GWIREDDU ADDEWIDION DUW

114 Diwedd Pob Drygioni 116 Byw am Byth
115 Y Baradwys Newydd

¨
Cwestiynau ar Gyfer Astudio Storıau o’r Beibl
¨
Mae cwestiynau ar gyfer pob
ˆ un o’r storıau
uchod i’w cael ar ol Stori 116.
 RHAN 1

O Adeg y Creu hyd at y Dilyw

O ble daeth y nefoedd a’r ddaear? Sut dechreuodd
ˆ
yr haul, y lleuad, y ser, a phopeth sydd ar y ddaear?
Mae’r Beibl yn rhoi’r ateb. Mae’n dweud eu bod
nhw i gyd wedi eu creu gan Dduw. Felly, mae’r llyfr
hwn yn dechrau gyda hanes y creu.
Yn gyntaf, creodd Duw yr angylion yn y nef.
Ysbryd yw Duw ac mae’r angylion yn debyg iddo ef.
Ond fe greodd y ddaear ar gyfer pobl fel tithau a
minnau. Gwnaeth Duw ddyn a dynes, Adda ac Efa,
a rhoddodd ardd brydferth iddyn nhw fyw ynddi.
Ond roedden nhw’n anufudd i Dduw ac fe gollon
nhw’r hawl i fyw am byth.
O adeg creu Adda hyd at y Dilyw, roedd 1,656
o flynyddoedd. Yn ystod y cyfnod hwnnw roedd
llawer o rai drwg yn byw. Yn y nef, roedd Satan
a’i angylion drwg. Ac ar y ddaear, roedd Cain a
llawer o bobl ddrwg. Roedd rhai o’r bobl hynny
yn gryf ofnadwy. Ond roedd pobl dda yn byw ar y
ddaear hefyd—Abel, Enoch, a Noa. Yn RHAN 1
byddwn ni’n darllen am y bobl a’r digwyddiadau
hynny i gyd.
 DUW YN DECHRAU CREU 1

M AE pob peth da sydd gennyn ni wedi dod oddi wrth Dduw.

ˆ
Fe greodd Duw’r haul i oleuo’r dydd, a’r lleuad a’r ser i
oleuo’r nos. Ac fe greodd y ddaear i fod yn gartref inni.
ˆ
Ond nid yr haul na’r lleuad, ac nid y ser na’r ddaear oedd y
pethau cyntaf i Dduw eu creu. Wyt ti’n gwybod beth oedd y pethau
cyntaf a greodd Duw? Wel yn gyntaf, gwnaeth Duw yr angylion.
Mae’r angylion yn anweledig fel y mae Duw yn anweledig. Gwnaeth
Duw’r angylion i fyw gydag ef yn y nefoedd.
Roedd yr angel cyntaf a greodd Duw yn un arbennig iawn.
ˆ
Ef oedd mab cyntaf Duw, ac fe weithiodd ochr yn ochr a’i Dad
ˆ
yn gwneud pob peth arall—yr haul, y lleuad, y ser, a’r ddaear
hefyd.
Sut fath o le oedd y ddaear bryd hynny? Yn y dechrau doedd neb
ˆ
yn gallu byw ar y ddaear. Roedd un mor mawr yn gorchuddio’r tir
i gyd. Ond roedd Duw yn dymuno i bobl fyw ar y ddaear. Felly aeth
ati i baratoi’r ddaear ar ein cyfer. Beth a wnaeth?
Yn gyntaf, roedd angen goleuni ar y ddaear. Fe wnaeth Duw
i’r haul ddisgleirio ar y ddaear, er mwyn cael golau dydd a
thywyllwch nos. Wedyn, achosodd Duw i dir sych godi’n uwch na
ˆ
dyfroedd y mor.
Ar y dechrau, doedd dim byd ar y tir. Roedd yn debyg iawn i’r
hyn a weli di yn y llun. Doedd dim blodau, dim coed, a
ˆ
dim anifeiliaid. Doedd dim pysgod yn y mor
hyd yn oed. Roedd gan Dduw lawer
mwy o waith i’w wneud cyn
y byddai’r ddaear yn gartref
hyfryd i anifeiliaid a phobl.
Jeremeia 10:12; Colosiaid 1:15-17;
Genesis 1:1-10.
 GARDD 2
BRYDFERTH

E DRYCHA ar y ddaear yn y llun yma!

On’d ydy popeth yn dlws? Sylwa
ar y glaswellt a’r coed a’r blodau a’r
holl anifeiliaid. Wyt ti’n gweld yr
eliffantod a’r llewod?
Pwy greodd yr ardd hyfryd
hon? Duw. Gad inni weld beth a
wnaeth Duw i baratoi’r ddaear
ar gyfer pobl.
Yn gyntaf, fe wnaeth
Duw laswellt i dyfu ar
y ddaear. Creodd bob
math o blanhigion a
llwyni, a choed.
Mae’r planhigion hyn yn gwneud y ddaear yn hardd. Ond yn fwy na
hynny, mae llawer ohonyn nhw yn rhoi bwyd blasus inni.
ˆ
Yn nes ymlaen, gwnaeth Duw’r pysgod i nofio yn y mor a’r adar i
ˆ
hedfan yn yr awyr. Fe wnaeth gwn a chathod a cheffylau; anifeiliaid
ˆ
bach a mawr. Pa fath o anifeiliaid sy’n byw wrth ymyl dy dy di? Wyt
ti’n meddwl y dylen ni ddiolch i Dduw am yr holl bethau da y mae
wedi eu rhoi inni?
Yn olaf, mewn un rhan o’r ddaear, gwnaeth Duw le arbennig
iawn. Gardd Eden oedd enw’r lle hwnnw. Roedd
yr ardd yn berffaith. Roedd popeth ynddi’n
brydferth. Ac roedd Duw am i’r holl ddaear
fod yn debyg i ardd Eden.
Ond edrycha eto ar y llun. Roedd Duw
yn meddwl bod rhywbeth ar goll.
Wyt ti’n gwybod beth oedd ar
goll? Gad inni weld.
Genesis 1:11-25; 2:8, 9.
 Y BOBL GYNTAF 3

B ETH sy’n wahanol yn y llun hwn? Ie, rwyt ti’n iawn; y mae pobl
i’w gweld yn yr ardd nawr. Nhw oedd y bobl gyntaf ar y ddaear.
Pwy a wnaeth y bobl hyn? Duw. Wyt ti’n gwybod beth yw enw Duw?
Jehofa yw ei enw. Enw’r dyn cyntaf oedd Adda ac enw’r ddynes gyntaf
oedd Efa.
Dyma sut y gwnaeth Duw Adda. Gan ddefnyddio ychydig o bridd,
fe luniodd Duw gorff perffaith, corff dyn. Anadlodd i mewn i drwyn y
dyn ac yna daeth Adda’n fyw.
Roedd gan Jehofa Dduw waith i Adda ei wneud. Dywedodd wrth Adda
am roi enwau ar yr anifeiliaid i gyd. Mae’n debyg fod Adda wedi gwylio’r
anifeiliaid am amser hir fel y gallai ddewis yr
enwau gorau i’w rhoi arnyn nhw. Ac wrth
iddo astudio’r anifeiliaid, fe sylwodd Adda ar
rywbeth. Wyt ti’n gwybod beth oedd hynny?
 Gwelodd Adda fod gan bob anifail gymar. Roedd eliffantod gwryw
a benyw, ac roedd llewod a llewesau. Ond doedd gan Adda neb i fod yn
gymar iddo. Felly achosodd Jehofa i Adda gysgu’n drwm a thra oedd
yn cysgu, cymerodd un o’i asennau a’i defnyddio i wneud gwraig iddo.
Pan welodd Adda ei wraig roedd ar ben ei ddigon! A dychmyga pa
mor hapus oedd Efa o gael byw mewn gardd mor brydferth! Roedden
nhw’n medru edrych ymlaen at gael plant a byw gyda’i gilydd yn
hapus ar y ddaear.
Roedd Jehofa yn dymuno i Adda ac Efa fyw am byth a gwneud yr
ˆ
holl ddaear mor brydferth a gardd Eden. Wyt ti’n meddwl y byddai
Adda ac Efa yn hapus yn gwneud hyn i gyd? Hoffet ti fod wedi helpu
i droi’r holl ddaear yn un ardd fawr hyfryd. Ond wnaeth hapusrwydd
Adda ac Efa ddim para’n hir. Gad inni weld pam.
ˆ
Salm 83:18 (Beibl Cysegr-lan);
Genesis 1:26-31; 2:7-25.
 GADAEL GARDD EDEN 4

YLWA ar beth sy’n digwydd nawr. Mae Adda ac Efa’n gorfod

S gadael gardd Eden. Wyt ti’n gwybod pam?
Maen nhw wedi gwneud rhywbeth drwg iawn. Felly, mae Jehofa yn
eu cosbi. Wyddost ti beth wnaeth Adda ac Efa?
Fe wnaethon nhw rywbeth yr oedd Jehofa wedi dweud wrthyn nhw
ˆ
am beidio a’i wneud. Roedd Duw wedi dweud y gallen nhw fwyta
ffrwythau o bob coeden yn yr ardd heblaw am un. Petaen nhw’n bwyta
ffrwyth o’r goeden honno, fe fydden nhw’n marw. Duw oedd piau’r
goeden honno. Ac mae cymryd rhywbeth sy’n perthyn i rywun arall
yn ddrwg, on’d ydy? Felly beth ddigwyddodd?
Un diwrnod, pan oedd Efa ar ei phen ei hun daeth sarff, neu neidr,
ˆ
i siarad a hi. Meddylia am hynny! Dywedodd y sarff y dylai hi fwyta
ˆ
ffrwyth y goeden yr oedd Duw wedi dweud wrthyn nhw am beidio a’i
fwyta. Ond nid yw nadroedd yn gallu siarad, nac ydyn? Felly, mae’n
rhaid bod rhywun arall yn gwneud i’r sarff siarad. Pwy oedd hwnnw?
Doedd Adda ddim yno. Pwy felly a wnaeth i’r sarff siarad? Wel, cyn
i Jehofa greu’r ddaear, yr oedd wedi creu angylion sydd yn anweledig
i bobl ar y ddaear. Roedd un o’r angylion hynny wedi mynd yn falch
iawn. Dechreuodd yr angel hwnnw feddwl y dylai fod fel Duw ac y dylai
pobl ufuddhau iddo ef yn hytrach nag i Jehofa. Yr angel drwg hwnnw
oedd yr un a wnaeth i’r sarff siarad.
Llwyddodd yr angel drwg i dwyllo Efa. Pan ddywedodd wrthi y
byddai hi fel Duw petai hi’n bwyta’r ffrwyth, fe wnaeth hi gredu’r
celwydd. Felly, dyma hi’n bwyta’r ffrwyth a dyma Adda hefyd yn
bwyta’r ffrwyth. Roedd Adda ac Efa wedi bod yn anufudd i Dduw a
dyna pam roedd rhaid iddyn nhw adael yr ardd.
Ond ryw ddydd, bydd Duw yn gwneud yr holl ddaear yr un mor
ˆ
brydferth a gardd Eden. Yn nes ymlaen, byddwn ni’n dysgu sut y gelli
dithau helpu i droi’r ddaear yn baradwys. Ond nesaf, gad inni weld
beth ddigwyddodd i Adda ac Efa. Genesis 2:16, 17; 3:1-13, 24; Datguddiad 12:9.
 BYWYD YN TROI’N ANODD 5

OEDD bywyd y tu allan i ardd Eden yn anodd iawn i Adda

R ac Efa. Roedden nhw’n gorfod gweithio’n galed i dyfu bwyd.
Yn hytrach na choed ffrwyth prydferth, roedd drain ac ysgall yn
ˆ
tyfu ym mhob man. Dyna beth ddigwyddodd ar ol i Adda ac Efa
ˆ
anufuddhau i Dduw a pheidio a’i garu.
Ond yn waeth na hynny i gyd, roedd Adda ac Efa yn dechrau
mynd yn hen. Cofia, roedd Duw wedi eu rhybuddio nhw y

bydden nhw’n marw petaen nhw’n bwyta

o’r goeden. Wel, o’r diwrnod y gwnaethon
nhw fwyta’r ffrwyth, fe ddechreuon nhw
ˆ ˆ
farw. Mor ffol oedden nhw yn peidio a
gwrando ar Dduw!
ˆ
Cafodd plant Adda ac Efa eu geni ar ol
i Dduw yrru eu rhieni allan o ardd Eden. Roedd hynny yn golygu y
byddai’n rhaid i’r plant hefyd fynd yn hen a marw.
Petai Adda ac Efa wedi aros yn ufudd i Jehofa, byddai bywyd
wedi bod yn hapus iddyn nhw ac i’w plant. Fe fydden nhw i gyd
wedi byw yn hapus ar y ddaear am byth. Fyddai neb wedi mynd yn
ˆ
hen nac yn sal. Fyddai neb wedi marw.
Mae Duw eisiau i bawb fod yn hapus a byw am byth, ac mae’n
addo y bydd hynny’n digwydd ryw ddydd. Wedyn, bydd yr holl fyd
unwaith eto’n brydferth a bydd pawb yn iach. Bydd pawb ar y
ddaear yn ffrindiau a bydd pawb yn ffrindiau i Dduw.
Ond doedd Efa ddim yn ffrind i Dduw bellach. Oherwydd iddi fod
yn anufudd i Jehofa, roedd ei bywyd yn drist. Pan gafodd Efa blant,
roedd yn boenus iddi.
Cafodd Adda ac Efa lawer o feibion a merched. Cain oedd enw’r
mab cyntaf ac Abel oedd enw’r ail fab. Beth ddigwyddodd iddyn
nhw tybed? Wyt ti’n gwybod? Genesis 3:16-23; 4:1, 2; Datguddiad 21:3, 4.
 MAB DA A MAB DRWG 6

E DRYCHA ar Cain ac Abel nawr. Mae’r ddau wedi tyfu’n ddynion.

Ffermwr oedd Cain, yn tyfu grawn a ffrwythau a llysiau.
ˆ
Bugail oedd Abel. Roedd yn hoffi gofalu am wyn bach. Roedd yr
ˆ
wyn yn tyfu’n ddefaid a chyn bo hir roedd gan Abel braidd mawr i
ofalu amdano.
Un diwrnod fe wnaeth Cain ac Abel ddod ag offrymau i Dduw.
Daeth Cain ag ychydig o’r bwyd yr oedd wedi ei dyfu, a daeth Abel
ˆ ˆ
a’r wyn gorau oedd ganddo. Roedd Jehofa wedi ei blesio gan Abel a’i
offrwm. Ond nid oedd Cain a’i offrwm ef yn ei blesio o gwbl. Wyt
ti’n gwybod pam?
 Roedd Jehofa yn hoffi offrwm Abel yn well nag offrwm Cain
oherwydd bod Abel yn ddyn da. Roedd yn caru Jehofa ac yn caru ei
frawd. Ond roedd Cain yn ddrwg, ac nid oedd yn caru ei frawd.
Felly, dywedodd Duw wrth Cain y dylai newid ei agwedd. Ond doedd
Cain ddim eisiau gwrando. Fe
wylltiodd oherwydd bod Duw
yn hoffi Abel yn fwy nag ef.
Dywedodd Cain wrth Abel,
‘Gad inni fynd i’r caeau.’ Pan
oedden nhw ar eu pennau eu
hunain, fe wnaeth Cain daro ei
frawd mor galed nes iddo farw.
Onid oedd hynny yn rhywbeth
ofnadwy i’w wneud?
Er bod Abel wedi marw,
mae Duw yn dal i gofio
amdano. Dyn da oedd Abel a
dydy Jehofa byth yn anghofio
pobl dda. Un diwrnod bydd
Jehofa Dduw yn dod ag ef yn
ˆ
ol yn fyw. Wedyn, fydd dim
angen iddo farw eto. Bydd yn
gallu byw am byth ar y ddaear. Wyt ti’n edrych ymlaen at ddod i
adnabod pobl fel Abel?
ˆ
Ond dydy pobl fel Cain ddim yn plesio Duw. Felly, ar ol i Cain
ladd ei frawd, fe wnaeth Duw ei gosbi drwy orchymyn iddo fynd i
fyw yn bell oddi wrth ei deulu. Pan aeth Cain i ffwrdd, aeth un o’i
chwiorydd gydag ef, a daeth hithau’n wraig iddo.
Ymhen amser, cafodd Cain a’i wraig blant. Priododd meibion a
merched Adda ac Efa ac fe gawson nhw blant hefyd. Cyn bo hir,
roedd llawer o bobl yn byw ar y ddaear. Beth am inni ddysgu am rai
ohonyn nhw? Genesis 4:2-26; 1 Ioan 3:11, 12; Ioan 11:25.
 DYN DEWR 7

R OEDD mwy a mwy o bobl

yn byw ar y ddaear a’r
rhan fwyaf ohonyn nhw’n
ddrwg fel Cain. Sut bynnag,
roedd un dyn yn wahanol.
Enoch oedd ei enw, ac
roedd yn ddyn dewr. Roedd
pawb o’i gwmpas yn gwneud
pethau drwg iawn, ond
daliodd Enoch ati i
wasanaethu Duw.
Wyt ti’n gwybod pam
roedd y bobl bryd hynny yn
gwneud cymaint o bethau
drwg? Wel, wyt ti’n cofio
pwy a wnaeth i Adda ac
Efa gymryd y ffrwyth yr
oedd Duw wedi dweud na
ddylen nhw ei fwyta? Ie,
yr angel drwg! Mae’r Beibl
yn ei alw’n Satan. Byddai
Satan yn hoffi i bawb fod yn
ddrwg.
Un diwrnod, gofynnodd
Jehofa i Enoch ddweud wrth
y bobl: ‘Ryw ddydd, mae
Duw yn mynd i ddinistrio’r
bobl ddrwg i gyd.’ Ond
doedd neb eisiau clywed y
neges ac mae’n debyg eu bod
 nhw wedi digio’n fawr.
Mae’n bosibl iddyn nhw
geisio lladd Enoch.
Felly, roedd rhaid i
Enoch fod yn ddewr
iawn i roi neges Duw
i’r bobl.
Wnaeth Duw ddim
gadael i Enoch fyw yn
hir yng nghanol yr holl
bobl ddrwg. Dim ond
365 mlwydd oed oedd
Enoch pan fu farw.
Pam rydyn ni’n dweud
“dim ond 365 mlwydd oed”? Oherwydd yn y dyddiau hynny, roedd
pobl yn llawer cryfach ac yn byw yn llawer hirach nag y mae pobl
heddiw. Bu farw Methwsela, mab Enoch, yn 969 mlwydd oed!
ˆ
Ar ol i Enoch farw, aeth y bobl o ddrwg i waeth. Mae’r
Beibl yn dweud bod eu
‘meddyliau bob amser
yn ddrwg’ a bod ‘y
ddaear yn llawn trais.’
Wyt ti’n gwybod pam
y bu cymaint o helynt
ar y ddaear yr adeg
hynny? Oherwydd bod
Satan wedi dyfeisio
ffordd newydd o gael
pobl i wneud pethau
drwg. Byddwn ni’n
dysgu am hynny nesaf.
Genesis 5:21-24, 27; 6:5;
Hebreaid 11:5; Jwdas 14, 15.
 CEWRI AR Y DDAEAR 8

ˆ
ETAI rhywun yn cerdded tuag atat ti ac yntau cyn daled a
P ˆ
nenfwd y ty, beth y byddet ti’n ei feddwl? Byddet ti’n meddwl
dy fod wedi gweld cawr! Ar un adeg, roedd cewri go iawn yn byw
ˆ
ar y ddaear. Yn ol y Beibl, roedd y cewri yn blant i angylion o’r
nefoedd. Ond sut roedd hynny’n bosibl?
Cofia, roedd Satan, yr angel drwg, wrthi’n creu helynt. Roedd
hyd yn oed yn ceisio gwneud i angylion Duw droi’n ddrwg. Yn araf
bach, dechreuodd rhai o’r angylion wrando arno. Fe wnaethon nhw
roi’r gorau i’w gwaith yn y nefoedd. Daethon nhw i lawr i’r ddaear
a gwneud cyrff dynol iddyn nhw eu hunain. Wyt ti’n gwybod pam?
Mae’r Beibl yn dweud bod yr angylion hynny wedi gweld y
merched tlws ar y ddaear ac eisiau byw gyda nhw. Felly, daethon
nhw i’r ddaear a phriodi’r merched. Roedd hynny’n ddrwg, gan fod
Duw wedi creu’r angylion i fyw yn y nefoedd.
Pan gafodd yr angylion a’u gwragedd blant, roedd y plant yn
wahanol. Efallai doedden nhw ddim yn edrych yn wahanol i
ddechrau. Ond fe wnaethon nhw dyfu a thyfu a mynd yn gryfach
ac yn gryfach nes iddyn nhw dyfu’n gewri.
Roedd y cewri hyn yn gas. Ac oherwydd eu bod nhw mor fawr
ac mor gryf, roedden nhw’n medru brifo pobl. Roedden nhw’n
ˆ
ceisio gorfodi pawb arall i fod yr un mor ddrwg a nhw.
Roedd Enoch wedi marw erbyn hyn, ond roedd un dyn da arall
ar y ddaear. Noa oedd ei enw. Roedd Noa yn gwneud popeth yr
oedd Duw yn ei ofyn.
Un diwrnod, dywedodd Duw wrth Noa fod yr amser wedi dod
iddo ddinistrio’r bobl ddrwg i gyd. Ond roedd Duw am achub Noa
a’i deulu, a llawer o’r anifeiliaid. Gad inni weld sut y gwnaeth
Duw hyn. Genesis 6:1-8; Jwdas 6.
 NOA YN ADEILADU ARCH 9

R OEDD gan Noa a’i wraig dri mab, Sem, Cham, a Jaffeth. Ac
roedd pob un o’r meibion yn briod. Felly, roedd wyth o bobl yn
nheulu Noa.
Dywedodd Duw wrth Noa am wneud rhywbeth rhyfedd iawn.
ˆ
Dywedodd wrtho am adeiladu arch fawr. Roedd yr arch mor fawr a
llong, ond roedd hi’n debycach i focs hir. ‘Rhaid iddi gael tri llawr,’
meddai Duw, ‘gydag ystafelloedd ynddi.’ Roedd ystafelloedd ar gyfer
Noa a’i deulu, ar gyfer yr anifeiliaid, ac ar gyfer bwyd.
ˆ ˆ
Dywedodd Duw wrth Noa am orchuddio’r arch a phyg i gadw’r dwr
allan. Dywedodd Duw: ‘Rwy’n mynd i anfon dilyw mawr i ddinistrio’r
byd i gyd. Bydd pawb y tu allan i’r arch yn marw.’
Roedd Noa a’i feibion yn ufudd i Dduw a dechreuon nhw adeiladu’r
arch. Ond chwerthin a wnaeth y bobl a pharhau i wneud pethau
drwg. Doedd neb yn credu Noa pan ddywedodd beth roedd Duw yn
mynd i’w wneud.
 Oherwydd bod yr arch mor fawr, cymerodd amser hir i’w
ˆ
hadeiladu. Ond yn y diwedd, ar ol blynyddoedd maith o waith
caled, roedd hi’n barod. Wedyn, dywedodd Duw wrth Noa
ˆ
am ddod a’r anifeiliaid i mewn i’r arch. Gyda rhai mathau o
ˆ
anifeiliaid, daeth Noa a dau i mewn, un gwryw ac un fenyw.
ˆ
Ond gydag anifeiliaid eraill, roedd rhaid dod a saith. Hefyd,
ˆ
dywedodd Duw wrth Noa am ddod a phob math o adar i mewn i’r
arch. Gwnaeth Noa bopeth yr oedd Duw wedi ei orchymyn iddo.
Aeth Noa a’i deulu i mewn i’r arch. Yna, caeodd Duw’r drws.
Roedd Noa a’i deulu yn aros. Dychmyga dy fod ti yn yr arch gyda
nhw, yn disgwyl. A fyddai’r dilyw yn dod fel yr oedd Duw wedi
dweud? Genesis 6:9-22; 7:1-9.
 Y DILYW 10

Y TU allan i’r arch, roedd pobl yn byw eu bywydau yn yr un

modd ag o’r blaen. Doedden nhw ddim yn credu y byddai’r
Dilyw yn dod. Rhaid eu bod nhw wedi chwerthin yn fwy nag erioed.
Ond yn fuan iawn, fe ddaeth taw ar eu chwerthin.
Yn sydyn, dyma hi’n dechrau bwrw glaw. Roedd hi’n bwrw ac yn
bwrw, yn tywallt y glaw. Roedd Noa wedi dweud y gwir! Ond roedd
hi’n rhy hwyr bellach i neb arall fynd i mewn i’r arch. Roedd
Jehofa wedi cau’r drws yn dynn.
ˆ
Cyn bo hir roedd y tir isel wedi diflannu. Trodd y dwr yn
afonydd mawr. Llifodd dros y coed, gan symud cerrig anferth a
ˆ
chreu llawer o swn. Roedd ofn mawr ar y bobl. Dringon nhw i dir
uwch. Roedden nhw’n difaru nad oedden nhw wedi gwrando ar Noa
a mynd i mewn i’r arch pan oedd y drws ar agor. Ond erbyn hyn,
roedd hi’n rhy hwyr.
Cododd y dyfroedd yn uwch ac yn uwch. Am 40 diwrnod a 40
ˆ
noson roedd y dwr yn pistyllio o’r awyr. Cyn bo hir roedd hyd yn
oed pennau’r mynyddoedd uchaf wedi mynd o’r golwg. Yn union fel
yr oedd Duw wedi dweud, bu farw’r holl bobl a’r holl anifeiliaid a
oedd y tu allan i’r arch. Ond roedd pawb y tu mewn i’r arch yn saff.
Roedd Noa a’i feibion wedi gwneud gwaith da wrth adeiladu’r
arch. Codwyd hi gan y dyfroedd nes ei bod hi’n morio ar ben y
ˆ ˆ
dwr. Yna, un diwrnod ar ol i’r glaw beidio, daeth yr haul allan. Am
olygfa! Doedd dim byd i’w weld ond yr arch yn nofio ar wyneb un
ˆ
mor mawr.
Roedd y cewri wedi mynd. Doedden nhw ddim yn gallu brifo
neb bellach. Roedden nhw wedi marw, a’u mamau hefyd, a’r
 bobl ddrwg i gyd. Ond beth ddigwyddodd i’r
tadau?
Nid oedd tadau’r cewri yn bobl ddynol fel ni.
Angylion oedden nhw a oedd wedi dod i lawr i’r
ddaear i fyw fel dynion. Felly, pan ddaeth y Dilyw,
ˆ
wnaethon nhw ddim marw gyda phawb arall. Aethon nhw yn ol i’r
nef fel angylion. Ond doedden nhw ddim yn cael bod yn rhan o
deulu Duw mwyach. Felly, fe ddaethon nhw’n angylion i Satan.
Mae’r Beibl yn eu galw nhw’n gythreuliaid.
Ar y ddaear, achosodd Duw i wynt cryf chwythu ac yn araf deg,
ˆ
aeth lefel y dwr i lawr. Ymhen pum mis, glaniodd yr arch ar ben
mynydd. Aeth wythnosau heibio, a gwelodd Noa a’i deulu gopaon
y mynyddoedd yn dod i’r golwg. Roedd y dyfroedd yn gostwng
drwy’r amser.
Yna gollyngodd Noa gigfran fawr allan o’r arch. Roedd hi’n
ˆ
hedfan am ychydig ac yna’n dod yn ei hol, oherwydd doedd hi ddim
yn gallu glanio yn unman. Gwnaeth hyn sawl gwaith ond bob tro
ˆ
roedd hi’n dod yn ei hol a gorffwys ar yr arch.
Roedd Noa eisiau gwybod a oedd y dyfroedd wedi cilio o’r tir.
Felly y tro nesaf, fe anfonodd golomen allan o’r arch. Ond roedd
ˆ
hi’n methu dod o hyd i rywle i aros ac fe ddaeth hithau yn ei hol
ˆ
hefyd. Anfonodd Noa hi eto, ond y tro yma fe ddaeth hi yn ei hol
ˆ
a deilen olewydden yn ei phig. Roedd Noa’n gwybod nawr fod y
llifogydd wedi diflannu. Anfonodd Noa’r golomen y trydydd tro
ˆ
ond ni ddaeth hi yn ei hol y tro hwnnw. O’r diwedd, roedd hi wedi
dod o hyd i le sych i fyw.
ˆ
Yna, siaradodd Duw a Noa. ‘Dos allan o’r arch,’ meddai, ‘ti a’th
deulu a’r anifeiliaid i gyd.’ Roedden nhw wedi bod yn yr arch am
fwy na blwyddyn. Dychmyga pa mor hapus yr oedden nhw o fod
yn fyw ac yn iach ac allan yn yr awyr agored unwaith eto!
Genesis 7:10-24; 8:1-17; 1 Pedr 3:19, 20.
 RHAN 2

O’r Dilyw hyd at

y Waredigaeth o’r Aifft
Dim ond wyth o bobl a oroesodd y Dilyw, ond
ymhen amser fe dyfodd y boblogaeth nes bod
miloedd ar filoedd yn byw ar y ddaear. Yna, 352
ˆ
o flynyddoedd ar ol y Dilyw, cafodd Abraham ei
eni. Byddwn ni’n dysgu sut y gwnaeth Duw gadw ei
addewid drwy roi mab o’r enw Isaac i Abraham.
O’r ddau fab a gafodd Isaac, Jacob oedd yr un a
gafodd ei ddewis gan Dduw.
Roedd gan Jacob ddeuddeg mab a nifer o ferched.
´
Roedd meibion Jacob yn cas au eu brawd bach
Joseff, ac fe wnaethon nhw ei werthu i fod yn
gaethwas yn yr Aifft. Yn nes ymlaen, daeth Joseff
yn rheolwr pwysig yn yr Aifft. Pan ddaeth newyn
mawr ar yr ardal, rhoddodd Joseff brawf ar ei
frodyr i weld a oedden nhw wedi newid eu hagwedd.
ˆ
Yn y pen draw, 290 o flynyddoedd ar ol i Abraham
gael ei eni, symudodd teulu Jacob i’r Aifft.
Roedd teulu Jacob, yr Israeliaid, yn byw yn yr
ˆ
Aifft am 215 o flynyddoedd. Ar ol i Joseff farw,
daethon nhw’n gaethweision. Ymhen amser, cafodd
Moses ei eni. Byddai Duw yn defnyddio Moses i
arwain yr Israeliaid allan o’r Aifft. Mae RHAN 2
yn adrodd hanes 857 o flynyddoedd.
 YR ENFYS GYNTAF 11

WYT ti’n gwybod beth oedd y peth cyntaf i Noa ei wneud ar

A ˆ
ol iddo ef a’i deulu ddod allan o’r arch? Edrycha ar y llun.
Mae Noa yn offrymu anifeiliaid yn anrheg i Dduw er mwyn diolch
iddo am gadw ei deulu’n ddiogel trwy’r Dilyw.
Oedd yr anrheg hon yn plesio Jehofa? Oedd, yn wir. Ac felly, fe
wnaeth Duw addo i Noa na fyddai byth eto’n dinistrio’r byd trwy
ddyfroedd dilyw.
Cyn bo hir, roedd y tir i gyd wedi sychu, ac roedd Noa a’i
deulu yn dechrau bywyd newydd y tu allan i’r arch. Bendithiodd
Duw nhw a dweud: ‘Mae eisiau i chi gael llawer o blant, ac i’ch
plant gael llawer o blant nes bod y ddaear yn llawn pobl
unwaith eto.’
 Ond yn nes ymlaen, pan glywai pobl hanes y Dilyw, efallai
y bydden nhw’n poeni y gallai’r un peth ddigwydd eto. Felly,
ˆ
rhoddodd Duw arwydd i atgoffa pobl o’i addewid i beidio a boddi’r
ddaear byth eto. Wyt ti’n gwybod beth oedd yr arwydd hwnnw? Yr
enfys!
Yn aml, rydyn ni’n gweld enfys yn yr awyr pan fydd yr haul yn
ˆ
tywynnu ar ol cawod o law. Mae llawer o liwiau hardd i’w gweld
mewn enfys. Wyt ti erioed wedi gweld un? A fedri di weld yr enfys
yn y llun?
Dywedodd Duw: ‘Dyma fy addewid i chi: Fydda’ i byth eto yn
dinistrio’r bobl a’r anifeiliaid i gyd mewn dilyw. Gosodaf fy enfys
yn y cymylau. Bob tro y gwelaf yr enfys, byddaf yn cofio am fy
addewid.’
Felly, pan weli dithau’r enfys, beth dylet ti ei gofio? Ie, dylet
ti gofio am addewid Duw i beidio ag anfon dilyw byth eto i
ddinistrio’r byd. Genesis 8:18-22; 9:9-17.
 ˆ
CODI TWR MAWR 12

ETH blynyddoedd heibio. Cafodd meibion Noa lawer o blant, a

A chafodd eu plant nhw lawer o blant. Yn fuan iawn, roedd nifer
mawr o bobl ar y ddaear.
ˆ
Un ohonyn nhw oedd Nimrod, gor-wyr i Noa. Dyn drwg oedd
Nimrod a oedd yn hoffi hela a lladd dynion yn ogystal ag anifeiliaid.
Fe wnaeth ei hun yn frenin ar y bobl. Doedd Duw ddim yn hoffi
Nimrod.
Roedd pawb yn y dyddiau hynny yn siarad yr un iaith. Roedd
Nimrod eisiau cadw’r bobl gyda’i gilydd fel y byddai’n gallu rheoli
dros bawb. Felly, a wyt ti’n gwybod beth a wnaeth ef? Fe ddywedodd
ˆ
wrth y bobl am adeiladu dinas a chodi twr mawr ynddi. Wyt ti’n
gweld y bobl yn y llun yn gwneud brics?
Ond doedd y gwaith adeiladu ddim yn plesio Jehofa. Roedd Duw yn
dymuno i bobl symud i fyw i rannau eraill o’r ddaear. Ond dywedodd
ˆ
y bobl: ‘Dewch! Beth am inni adeiladu dinas i ni’n hunain a chodi twr
a’i ben yn y nefoedd? Wedyn, fe fyddwn ni’n enwog!’ Eisiau’r clod
iddyn nhw eu hunain roedden nhw, yn hytrach na rhoi’r clod i Dduw.
 Felly fe wnaeth Duw atal y
ˆ
bobl rhag adeiladu’r t wr. Wyt
ti’n gwybod beth a wnaeth? Fe
achosodd i’r bobl siarad gwahanol
ieithoedd. Doedden nhw ddim yn
gallu deall ei gilydd bellach. Dyna
pam cafodd y ddinas ei galw’n
Babel, neu Fabilon, sy’n golygu
“Dryswch.”
Dechreuodd y bobl adael
y ddinas, a symud i rannau
eraill o’r ddaear. Aeth
grwpiau a oedd yn siarad yr
un iaith i fyw gyda’i gilydd.
Genesis 10:1, 8-10; 11:1-9.
 ABRAHAM—FFRIND I DDUW 13
ˆ
R OL y Dilyw, aeth llawer o bobl i fyw mewn lle o’r enw
A Ur. Tyfodd Ur yn ddinas bwysig. Roedd y tai yn grand a
chyffyrddus. Ond roedd y bobl yn addoli gau dduwiau fel roedden
nhw yn ei wneud yn ninas Babel. Roedden nhw’n wahanol i Noa a’i
fab Sem a oedd yn addoli Jehofa.
ˆ
Bu farw Noa 350 o flynyddoedd ar ol y Dilyw. Ddwy flynedd yn
ddiweddarach, cafodd y dyn a weli di yn y llun ei eni. Roedd y dyn
hwn yn annwyl i Dduw. Ei enw oedd Abraham. Roedd yn byw gyda’i
deulu yn ninas Ur.
Un diwrnod dywedodd Jehofa wrth Abraham: ‘Mae’n rhaid iti
adael Ur, a gadael dy bobl a mynd i wlad a ddangosaf iti.’ A wnaeth
Abraham ufuddhau i Dduw a gadael ei gartref cyffyrddus a holl
foethusrwydd Ur? Do, fe wnaeth. Gan fod Abraham yn ufudd i
Dduw ym mhob peth, cafodd ei alw’n ffrind i Dduw.
Pan adawodd Abraham Ur, fe aeth rhai o’i deulu gydag ef. Fe
aeth ei dad, Tera, a hefyd ei nai, Lot. Ac wrth gwrs, fe aeth ei
wraig Sara gydag ef. Ymhen amser, fe gyrhaeddon nhw le o’r enw
Haran, ac yno bu farw Tera. Roedden nhw wedi teithio’n bell o Ur.
Yn y man, fe wnaeth Abraham a’i deulu adael Haran a chyrraedd
gwlad Canaan. ‘Dyma’r wlad a roddaf i’th blant,’ meddai Jehofa.
Arhosodd Abraham yng ngwlad Canaan, yn byw mewn pebyll.
Bendithiodd Duw Abraham a chyn bo hir, roedd yn berchen ar
breiddiau mawr o ddefaid a nifer mawr o anifeiliaid eraill. Roedd
ganddo hefyd gannoedd o weision. Ond doedd gan Abraham a Sara
ddim plant.
Pan oedd Abraham yn 99 mlwydd oed, dywedodd Jehofa wrtho:
‘Rwy’n addo y byddi di’n dad i genhedloedd lawer.’ Ond sut roedd
hyn yn bosibl ac Abraham a Sara erbyn hyn yn rhy hen i gael
plant? Genesis 11:27-32; 12:1-7; 17:1-8, 15-17; 18:9-19.
 PROFI FFYDD ABRAHAM 14

WYT ti’n gweld beth mae Abraham yn ei wneud? Mae ganddo

A gyllell yn ei law, ac mae’n edrych fel ei fod ar fin lladd ei fab.
Pam yn y byd y byddai’n gwneud y fath beth? Yn gyntaf, gad inni weld
sut cafodd mab Abraham a Sara ei eni.
Cofia, roedd Duw wedi addo y bydden nhw’n cael mab. Ond gwyrth
fyddai hynny gan fod Abraham a Sara wedi mynd yn rhy hen. Eto,
roedd Abraham yn credu bod Duw yn gallu gwneud gwyrthiau. Beth
ddigwyddodd felly?
ˆ
Ar ol i Dduw addo mab i Abraham, aeth blwyddyn gron heibio. Yna,
pan oedd Abraham yn 100 mlwydd oed a Sara yn 90 mlwydd oed,
cawson nhw fachgen a’i alw’n Isaac. Roedd Duw wedi cadw ei addewid!
Ond pan oedd Isaac wedi tyfu, cafodd ffydd Abraham ei phrofi.
‘Abraham!’ galwodd Jehofa. Atebodd Abraham: ‘Dyma fi!’ Yna,
dywedodd Duw: ‘Cymer dy fab, dy unig fab Isaac, a dos i fynydd y
byddaf yn ei ddangos iti. Yno, mae’n rhaid iti ladd dy fab a’i offrymu
yn aberth.’
Roedd Abraham yn drist iawn o glywed geiriau Duw oherwydd
ˆ
roedd yn caru ei fab annwyl a’i holl galon. A chofia, roedd Duw wedi
addo y byddai plant Abraham yn byw yng ngwlad Canaan. Sut gallai
hynny ddigwydd petai Isaac wedi marw? Nid oedd Abraham yn deall,
ond dewisodd fod yn ufudd i Dduw.
Pan gyrhaeddon nhw’r mynydd, clymodd Abraham draed a dwylo
Isaac a’i roi ar yr allor yr oedd wedi ei hadeiladu. Yna cydiodd yn ei
gyllell a’i chodi i ladd ei fab. Ond yr union foment honno, dyma angel
Duw yn galw: ‘Abraham, Abraham!’ Atebodd Abraham: ‘Dyma fi!’
ˆ
‘Paid a niweidio’r bachgen,’ dywedodd Duw. ‘Rwy’n gwybod nawr
fod gen ti ffydd ynof i, oherwydd nad wyt ti wedi gwrthod rhoi dy fab,
dy unig fab, i mi.’
Roedd gan Abraham ffydd fawr yn Nuw. Gwyddai Abraham nad oedd
dim byd yn amhosibl i Jehofa, hyd yn oed atgyfodi Isaac o’r meirw. Y
gwir yw, nid oedd Duw yn bwriadu i Abraham ladd Isaac. Felly fe
achosodd i hwrdd gael ei ddal mewn gwrych gerllaw, a dywedodd wrth
Abraham am offrymu hwnnw yn lle ei fab. Genesis 21:1-7; 22:1-18.
 GWRAIG LOT 15

R OEDD Lot a’i deulu yn byw gydag Abraham yng ngwlad Canaan.
Un diwrnod, dywedodd Abraham wrth Lot: ‘Nid oes digon o
borfa yma i’n hanifeiliaid i gyd. Rhaid inni wahanu. Dewisa di pa
ffordd wyt ti am fynd, ac fe af i i’r cyfeiriad arall.’
Edrychodd Lot ar dir ffrwythlon dyffryn Iorddonen, lle roedd
ˆ
digonedd o ddwr a glaswellt i’w anifeiliaid. Penderfynodd Lot a’i
deulu symud yno i fyw. Yn y diwedd, fe wnaethon nhw ymgartrefu
yn ninas Sodom.
Roedd trigolion Sodom yn ddrwg iawn. Oherwydd bod Lot yn
ddyn da, roedd gweld yr holl ddrygioni yn torri ei galon. Roedd Duw
hefyd yn flin. Yn y diwedd, anfonodd Duw ddau angel i rybuddio Lot.
Dywedodd yr angylion bod Duw yn bwriadu dinistrio Sodom a dinas
arall o’r enw Gomorra oherwydd drygioni’r bobl.
Dywedodd yr angylion wrth Lot: ‘Brysia! Cymer dy wraig a’th
ddwy ferch a dianc o’r fan yma!’ Roedd Lot a’i deulu braidd yn araf
yn gadael. Felly, cydiodd yr angylion yn eu dwylo a’u tywys allan o’r
ddinas gan ddweud: ‘Rhedwch am eich bywydau! Peidiwch ag edrych
ˆ
yn ol. Rhedwch yn syth i’r bryniau, fel na fyddwch chi’n cael eich
lladd.’
Rhedodd Lot a’i ferched nerth eu traed. Wnaethon nhw ddim
ˆ
stopio am funud a wnaethon nhw ddim edrych yn ol i gyfeiriad
ˆ
Sodom. Ond roedd gwraig Lot yn anufudd. Ar ol rhedeg am ychydig,
ˆ
stopiodd hi ac edrych yn ei hol. Cafodd ei throi’n golofn o halen yn
y fan a’r lle. Wyt ti’n gallu ei gweld hi yn y llun?
Mae hyn yn dysgu gwers i ni. Mae’n dangos bod Duw yn achub y
rhai sy’n gwrando arno, ond bydd y rhai sy’n anufudd iddo yn colli
eu bywydau. Genesis 13:5-13; 18:20-33; 19:1-29; Luc 17:28-32; 2 Pedr 2:6-8.
 GWRAIG DDA I ISAAC 16

WYT ti’n adnabod y ferch yn y llun? Ei henw yw Rebeca. A’r

A dyn mae hi’n cerdded tuag ato yw Isaac. Mae hi’n mynd i
briodi Isaac. Sut digwyddodd hyn?
Roedd Abraham, tad Isaac, eisiau i’w fab gael gwraig dda. Doedd
Abraham ddim yn dymuno gweld Isaac yn priodi merch o wlad
Canaan, oherwydd roedd pobl Canaan yn addoli gau
dduwiau. Felly, dywedodd Abraham wrth ei
 ˆ
was: ‘Rwyf am i ti fynd yn ol i wlad fy mhobl yn Haran i ddod o
hyd i wraig ar gyfer fy mab Isaac.’
Cymerodd gwas Abraham ddeg o gamelod a chychwyn yn syth ar
´
ei daith hir. Wrth iddo nesau at hen gartref Abraham, stopiodd
wrth ymyl ffynnon. Gan ei bod hi bellach yn hwyr yn y prynhawn,
ˆ
roedd llawer o ferched wedi dod o’r ddinas i godi dwr. Felly,
¨
gweddıodd gwas Abraham ar Jehofa, gan ofyn: ‘Y ferch a fydd yn
ˆ
dod i godi dwr i mi a’r camelod, boed iti ddewis honno yn wraig i
Isaac.’
ˆ
Yn fuan wedyn, daeth Rebeca at y ffynnon i godi dwr. Gofynnodd
ˆ
y gwas iddi am ddiod. ‘Yfa di,’ meddai hi, ‘ac mi af i godi dwr
i’r camelod hefyd.’ Roedd yn rhaid i Rebeca weithio’n galed iawn
ˆ
oherwydd mae camelod yn yfed llawer o ddwr.
ˆ
Ar ol iddi orffen, gofynnodd gwas Abraham iddi am enw ei thad.
Gofynnodd hefyd a fyddai’n gallu aros yn eu cartref dros nos.
Dywedodd Rebeca: ‘Enw fy nhad yw Bethuel, ac mae digon o le iti
aros gyda ni.’ Gwyddai gwas Abraham fod Bethuel yn fab i Nachor,
brawd Abraham. Aeth ar ei bennau-gliniau i ddiolch i Jehofa am ei
arwain at deulu ei feistr.
Y noson honno, siaradodd gwas Abraham gyda theulu Rebeca ac
egluro pam yr oedd wedi dod mor bell. Cytunodd Bethuel a Laban,
ˆ
brawd Rebeca, y dylai hi fynd yn ol gyda’r gwas a phriodi Isaac.
Pan ofynnon nhw i Rebeca a oedd hi’n fodlon, dywedodd hi ei bod
hi eisiau mynd. Drannoeth, dringon nhw ar gefnau’r camelod a
ˆ
chychwyn ar y daith hir yn ol i wlad Canaan.
Yr oedd hi’n fin nos pan gyrhaeddon nhw. Edrychodd Rebeca a
gweld dyn yn cerdded yn y caeau. Isaac oedd y dyn hwnnw. Roedd
Isaac wrth ei fodd yn gweld Rebeca. Roedd ei fam, Sara, wedi marw
dair blynedd ynghynt, ac roedd Isaac yn dal i deimlo ei cholled i’r
byw. Ond daeth Isaac i garu Rebeca’n fawr iawn, ac roedd yn hapus
unwaith eto. Genesis 24:1-67.
 JACOB AC ESAU 17

M
bugail.
AE’R ddau fachgen yma yn wahanol iawn i’w gilydd. Wyt
ti’n gwybod pwy ydyn nhw? Esau yw’r heliwr a Jacob yw’r

Meibion i Isaac a Rebeca oedd Esau a Jacob, ac roedden nhw’n

efeilliaid. Roedd Isaac yn meddwl y byd o Esau oherwydd ei fod yn
ˆ
heliwr da a oedd yn dod a bwyd adref i’r teulu. Ond, cannwyll llygad
Rebeca oedd Jacob oherwydd ei fod yn fachgen tawel, heddychlon.
Roedd Abraham, taid y bechgyn, yn dal yn fyw, ac fe allwn ni
ddychmygu Jacob yn mwynhau gwrando ar ei daid yn siarad am
Jehofa. Bu farw Abraham yn 175 mlwydd oed pan oedd yr efeilliaid
yn 15 mlwydd oed.
Pan oedd Esau’n 40 mlwydd oed, fe briododd ddwy ferch o wlad
Canaan. Roedd Isaac a Rebeca’n drist oherwydd bod
eu mab wedi dewis gwragedd nad oedden
nhw’n addoli Jehofa.
Un diwrnod, digwyddodd rhywbeth
a wnaeth i Esau wylltio’n llwyr wrth
ei frawd Jacob. Daeth hi’n amser i Isaac fendithio ei fab hynaf. Gan
ˆ
ei fod yn hyn na Jacob, roedd Esau yn disgwyl cael y fendith. Ond
roedd Esau eisoes wedi gwerthu’r hawl i dderbyn y fendith i Jacob.
Hefyd, pan gafodd y bechgyn eu geni, dywedodd Duw mai Jacob a
fyddai’n derbyn y fendith. A dyna beth ddigwyddodd. Rhoddodd
Isaac y fendith i Jacob.
Yn ddiweddarach, pan welodd Esau beth oedd wedi digwydd,
roedd yn gandryll a dywedodd ei fod am ladd ei frawd. Pan glywodd
Rebeca am hyn, roedd hi’n pryderu’n fawr ac yn meddwl y dylai
Jacob fynd i ffwrdd am sbel. Hefyd roedd hi’n awyddus i Jacob
briodi merch a oedd yn addoli Jehofa. Felly, dywedodd wrth Isaac:
ˆ
‘Byddai’n ofnadwy petai Jacob yn gwneud yr un peth a’i frawd a
phriodi merch o wlad Canaan.’
ˆ
Ar hynny, dywedodd Isaac wrth ei fab Jacob: ‘Paid a phriodi
merch o wlad Canaan. Dos at deulu dy daid Bethuel yn
Haran a dewis un o ferched Laban ei fab.’
Gwrandawodd Jacob ar ei dad a chychwynodd ar y
daith hir i Haran, lle roedd ei berthnasau’n byw.
Genesis 25:5-11, 20-34; 26:34, 35; 27:1-46; 28:1-5; Hebreaid 12:16, 17.
 JACOB YN MYND I HARAN 18

ˆ
WYT ti’n gwybod pwy yw’r dynion hyn sy’n siarad a Jacob?
A ˆ
Ar ol teithio am ddyddiau, stopiodd Jacob wrth ymyl ffynnon
lle roedd y dynion yn gofalu am eu defaid. ‘O le rydych chi’n dod?’
gofynnodd Jacob.
‘O Haran,’ medden nhw.
‘Ydych chi’n adnabod dyn o’r enw Laban?’ holodd Jacob.
ˆ
‘Ydyn,’ atebon nhw. ‘Dacw ei ferch yn dod a’r defaid.’ Wyt ti’n
gallu gweld Rachel yn dod?
Pan gyrhaeddodd Rachel gyda phraidd Laban, symudodd Jacob y
ˆ
garreg oddi ar geg y ffynnon fel y gallai’r defaid gael dwr. Yna,
cusanodd Jacob Rachel a dweud wrthi ei fod yn gefnder
iddi. Rhedodd hithau adref, yn gyffro i gyd,
a dweud yr hanes wrth Laban ei thad.
Roedd Laban yn fodlon iawn i Jacob
aros gydag ef. Pan ofynnodd Jacob
 ˆ
am ganiatad i briodi Rachel, roedd Laban yn
hapus. Ond mynnodd fod Jacob yn gweithio
iddo am saith mlynedd cyn cael priodi Rachel.
Roedd Jacob yn fodlon gwneud hyn oherwydd
ei fod yn caru Rachel yn fawr. Ond pan ddaeth
hi’n amser i’r ddau briodi, wyt ti’n gwybod beth
ddigwyddodd?
Rhoddodd Laban ei ferch hynaf Lea i Jacob yn
ˆ
lle Rachel. Ar ol i Jacob gytuno i weithio i Laban
am saith mlynedd yn rhagor, rhoddodd Laban
Rachel yn wraig iddo. Yn y dyddiau hynny, roedd
´
Duw yn caniatau i ddyn gael mwy nag un wraig.
Ond heddiw, fel mae’r Beibl yn dangos, dylai
ˆ
gwr gael un wraig yn unig.
Genesis 29:1-30.
 TEULU MAWR JACOB 19

E DRYCHA ar y teulu mawr hwn. Dyma ddeuddeg mab Jacob.

Roedd ganddo ferched hefyd. Wyt ti’n gwybod beth oedd eu
henwau? Gad inni ddysgu rhai ohonyn nhw.
Cafodd Lea bedwar mab: Reuben, Simeon, Lefi, a Jwda. Doedd
gan Rachel ddim plant, ac roedd hi’n drist iawn am hyn. Felly,
rhoddodd hi ei morwyn Bilha i Jacob, ac fe gafodd Bilha ddau fab:
Dan a Nafftali. Yna, rhoddodd Lea ei morwyn hithau, Silpa, i Jacob,
ac fe gafodd Silpa ddau fab: Gad ac Aser. Yn y diwedd, cafodd Lea
ddau fab arall: Issachar a Sabulon.
Ymhen hir a hwyr, cafodd Rachel fabi hefyd, a’i alw’n Joseff.
Byddwn ni’n dysgu llawer mwy am Joseff yn y man oherwydd fe
ddaeth yn ddyn pwysig iawn. Cafodd Jacob 11 o feibion tra ei fod yn
byw gyda Laban, tad Rachel.
Roedd gan Jacob nifer o ferched hefyd, ond dim ond un ohonyn
nhw sy’n cael ei henwi yn y Beibl. Dina oedd honno.
ˆ
Daeth hi’n amser i Jacob adael Laban a mynd yn ol i wlad Canaan.
Felly, fe gasglodd bawb at ei gilydd—ei deulu a’i weision, ei ddefaid
a’i wartheg, a chychwyn ar y daith hir.
ˆ ˆ
Ar ol i Jacob a’i deulu symud yn ol i wlad Canaan, cafodd
Rachel fab arall. Cafodd y babi ei eni tra oedd Jacob a Rachel yn
teithio. Ond roedd yr enedigaeth yn anodd a bu farw Rachel. Er
gwaethaf hynny, roedd y bachgen bach yn iawn. Galwodd Jacob ef
yn Benjamin.
Rydyn ni eisiau cofio enwau deuddeg mab Jacob, oherwydd eu
disgynyddion nhw oedd cenedl Israel. Yn wir, cafodd 12 llwyth Israel
ˆ
eu henwi ar ol 10 o feibion Jacob a dau o feibion Joseff. Fe wnaeth
ˆ
Isaac fyw am lawer o flynyddoedd ar ol i’r bechgyn hyn gael eu geni.
Roedd yn hapus iawn i gael cymaint o wyrion. Ond gad inni weld
beth ddigwyddodd i’w wyres, Dina. Genesis 29:32-35; 30:1-26; 35:16-19; 37:35.
 DINA YN MYND I HELYNT 20

WYT ti’n gweld i le mae Dina yn mynd? Mae hi’n mynd i

A weld rhai o’r merched sy’n byw yng ngwlad Canaan. A
fyddai ei thad, Jacob, yn hapus am hynny? Wel, beth roedd
Abraham ac Isaac yn ei feddwl o’r merched yng ngwlad Canaan?
Wyt ti’n cofio?
A oedd Abraham yn dymuno i’w fab Isaac briodi merch o
wlad Canaan? Nac oedd. A oedd Isaac a Rebeca’n dymuno
i’w mab Jacob briodi merch o Ganaan? Nac oedden. Wyt ti’n
gwybod pam?
Y rheswm oedd bod y bobl yng ngwlad Canaan yn addoli gau
dduwiau. Doedden nhw ddim yn bobl dda i’w priodi, nac i’w cael
yn ffrindiau agos chwaith. Felly, fyddai Jacob ddim yn hapus yn
gweld Dina’n gwneud ffrindiau gyda’r merched hynny.
Fel y gelli di ddisgwyl, fe aeth Dina i helynt. Wyt ti’n gweld
y dyn yn y llun yn edrych ar Dina? Ei enw ef oedd Sichem.
Un diwrnod pan aeth Dina i weld ei ffrindiau, cymerodd Sichem
hi a’i gorfodi i orwedd gydag ef. Peth drwg oedd hyn oherwydd
dim ond pobl briod sydd i fod i orwedd gyda’i gilydd. Fe wnaeth
ymddygiad drwg Sichem arwain at helynt mawr.
Gwylltiodd brodyr Dina pan glywon nhw am yr hyn oedd wedi
digwydd. Roedd dau ohonyn nhw, Simeon a Lefi, yn gandryll.
Gan godi eu cleddyfau, aethon nhw i mewn i’r ddinas a dal
Sichem a’i ffrindiau a’u lladd nhw i gyd. Roedd Jacob yn ddig
wrth ei feibion am wneud rhywbeth mor gas.
Sut dechreuodd yr holl helynt? Fe ddigwyddodd oherwydd bod
ˆ
Dina wedi gwneud ffrindiau a phobl nad oedden nhw’n dilyn
cyfraith Duw. Fydden ni byth eisiau gwneud ffrindiau fel hynny,
na fydden? Genesis 34:1-31.
 BRODYR CAS JOSEFF 21

WYT ti’n gweld pa mor drist a digalon yw’r bachgen yn

A y llun? Joseff yw ei enw. Mae ei frodyr wedi ei werthu’n
gaethwas i ddynion sydd ar eu ffordd i’r Aifft. Pam mae ei hanner
brodyr wedi gwneud rhywbeth mor ddrwg? Oherwydd eu bod nhw’n
genfigennus.
ˆ
Roedd eu tad, Jacob, yn hoff iawn o Joseff. Rhoddodd got hardd
iddo. Pan welodd y deg brawd arall mai Joseff oedd ffefryn eu tad,
´
roedden nhw’n genfigennus ohono ac yn dechrau ei gasau. Ond,
´
roedd rheswm arall hefyd pam roedden nhw’n ei gasau.
Cafodd Joseff ddwy freuddwyd. Yn y ddwy freuddwyd, roedd ei
frodyr yn ymgrymu o’i flaen. Pan ddisgrifiodd y breuddwydion hyn
´
wrth ei frodyr, roedden nhw’n ei gasau’n fwy byth.
ˆ
Un diwrnod, roedd brodyr Joseff wedi mynd a’r defaid
i chwilio am borfa. Dywedodd Jacob wrth Joseff am fynd i
weld a oedd popeth yn iawn. Pan
welodd y brodyr Joseff yn dod,
dyma rai ohonyn nhw’n
dweud: ‘Dewch, gadewch
inni ei ladd!’ Ond
dywedodd Reuben, y
brawd hynaf: ‘Na,
ˆ
peidiwch a gwneud
hynny!’ Felly cydion
nhw yn Joseff a’i
daflu i mewn i hen
ffynnon sych. Yna,
eisteddon nhw i
drafod beth y dylen
nhw ei wneud ag ef.
 Ymhen ychydig, dyma nhw’n gweld criw o Ismaeliaid yn dod.
Dywedodd Jwda wrth ei hanner brodyr: ‘Pam na wnawn ni ei werthu
i’r Ismaeliaid?’ A dyna beth wnaethon nhw. Gwerthon nhw Joseff am
ugain darn o arian. Dyna i chi beth cas a chreulon i’w wneud!
Ond beth oedden nhw’n mynd i’w ddweud wrth eu tad?
ˆ
Penderfynon nhw ladd gafr a throchi cot Joseff yn y gwaed. Wedyn,
ˆ
aethon nhw adref a dangos y got i Jacob. ‘Rydyn ni wedi dod o
hyd i hon,’ medden nhw. ‘Ai Joseff biau hi?’
ˆ
Edrychodd Jacob a gweld mai cot Joseff oedd hi. ‘Mae’n
rhaid bod rhyw anifail gwyllt wedi lladd Joseff,’ meddai
yn ei ddagrau. Dyna’n union beth roedd y brodyr am i’w
tad feddwl. Roedd Jacob yn torri ei galon. Galarodd
am ei fab am amser hir. Ond doedd Joseff ddim wedi
marw. Gad inni weld beth ddigwyddodd iddo, a lle
roedd yr Ismaeliaid yn mynd ag ef.
Genesis 37:1-35.
 JOSEFF YN Y CARCHAR 22

D IM ond 17 mlwydd oed oedd Joseff pan aeth yr Ismaeliaid ag ef

i’r Aifft. Yno, cafodd ei werthu i ddyn o’r enw Potiffar. Roedd
Potiffar yn gweithio i Pharo, brenin yr Aifft.
Gweithiodd Joseff yn galed iawn i Potiffar. Ymhen amser, cafodd
ˆ
ei benodi dros holl dy ei feistr. Pam, felly, cafodd Joseff ei daflu i’r
carchar? Gwraig Potiffar oedd ar fai.
Tyfodd Joseff yn ddyn golygus iawn, ac roedd gwraig Potiffar yn
ceisio ei hudo i fynd i’r gwely gyda hi. Ond roedd Joseff yn gwybod
mai peth drwg oedd hynny ac fe wrthododd. Roedd gwraig Potiffar
ˆ
yn ddig iawn. Pan ddaeth ei gwr adref, dyma hi’n dweud celwydd.
‘Fe wnaeth Joseff geisio gorwedd gyda mi,’ meddai. Credodd
ˆ
Potiffar ei wraig, ac wedi gwylltio’n lan, taflodd Joseff i’r carchar.
Cyn bo hir, gwelodd ceidwad y carchar fod Joseff yn ddyn da ac
fe roddodd yr holl garcharorion o dan ei ofal. Yn nes ymlaen, fe
wnaeth trulliad a phobydd Pharo ddigio eu meistr a chael eu hel i’r
carchar. Un noson, cawson nhw freuddwydion rhyfedd nad oedden
nhw yn eu deall. Drannoeth, dywedodd Joseff: ‘Dywedwch wrtha’ i
am eich breuddwydion.’ Gyda help Duw, roedd Joseff yn medru
egluro ystyr y breuddwydion.
Dywedodd Joseff wrth y trulliad: ‘Ymhen tri diwrnod, fe gei di dy
ˆ ˆ
ryddhau o’r carchar ac fe gei di dy swydd yn ol yn nhy Pharo. Ond
ˆ
cofia son wrth Pharo amdana i, a helpa fi i ddod allan o’r lle ’ma.’
Wrth y pobydd, dywedodd Joseff: ‘Ymhen tri diwrnod, bydd Pharo
yn torri dy ben di i ffwrdd.’
Dridiau yn ddiweddarach, digwyddodd popeth fel roedd Joseff
wedi dweud. Cafodd y pobydd ei ladd. Cafodd y trulliad ei ryddhau
ˆ
ac aeth yn ol i weini ar y brenin. Ond fe anghofiodd yn llwyr am
Joseff! Ni ddywedodd yr un gair wrth Pharo, ac roedd rhaid i Joseff
aros yn y carchar. Genesis 39:1-23; 40:1-23.
 BREUDDWYDION PHARO 23

ETH dwy flynedd heibio ac roedd Joseff dal yn y carchar.

A Roedd y trulliad wedi anghofio’n llwyr amdano. Un noson,
cafodd Pharo ddwy freuddwyd ryfedd nad oedd yn eu deall
o gwbl. Fedri di weld Pharo yn cysgu ar ei wely? Drannoeth,
anfonodd Pharo am ei ddoethion a gofynnodd iddyn nhw esbonio’r
breuddwydion. Ond doedd neb yn gallu dweud beth oedd ystyr y
breuddwydion.
Yn fwyaf sydyn, cofiodd y trulliad am Joseff. Dywedodd
wrth Pharo: ‘Pan oeddwn i yn y carchar, roedd dyn a oedd yn
gallu dehongli breuddwydion.’ Ar unwaith,
ˆ
gorchmynnodd Pharo iddyn nhw fynd i nol
Joseff o’r carchar.
Dechreuodd Pharo ddweud hanes ei
freuddwydion wrth Joseff: ‘Gwelais saith o
wartheg tew. Wedyn, gwelais saith o wartheg
tenau, esgyrnog. Bwytaodd y gwartheg tenau
y rhai tew.
‘Yn fy ail freuddwyd, gwelais saith dywysen
lawn a da yn tyfu ar un gwelltyn. Yna, gwelais
saith dywysen wael, wedi eu crino gan y gwynt. Ac fe lyncodd y
tywysennau gwael y rhai da.’
Dywedodd Joseff wrth Pharo: ‘Un ystyr sydd i’r ddwy
freuddwyd. Mae’r saith o wartheg da a’r saith dywysen dda yn
golygu saith mlynedd, ac mae’r saith o wartheg tenau a’r saith
dywysen fain a thenau yn golygu saith mlynedd arall. Daw saith
mlynedd pryd y bydd digonedd o fwyd yn tyfu yn yr Aifft. Wedyn,
daw saith mlynedd o newyn pan fydd ychydig iawn o fwyd yn
tyfu.’
Felly dywedodd Joseff wrth Pharo: ‘Dewiswch ddyn doeth i
arolygu’r gwaith o gasglu bwyd a’i storio yn ystod y saith mlynedd
o ddigonedd. Yna, fydd y bobl ddim yn llwgu
pan ddaw’r saith mlynedd o newyn.’
Roedd Pharo yn hoffi’r syniad, a dewisodd
Joseff i fod yn gyfrifol am gasglu’r bwyd a’i
gadw mewn storfeydd. Ac eithrio Pharo ei hun,
Joseff oedd y dyn pwysicaf yn yr Aifft.
Wyth mlynedd yn ddiweddarach, a’r newyn
yn dechrau cydio o ddifrif yn yr ardal, fe
welodd Joseff ddynion yn dod. Wyt ti’n gwybod
pwy oedden nhw? Ie, dyma ddeg o’i frodyr yn
cyrraedd! Roedd eu tad wedi eu hanfon i’r Aifft
ˆ
i brynu yd oherwydd bod bwyd wedi mynd yn brin yng ngwlad
Canaan. Roedd Joseff yn adnabod ei frodyr, ond doedden nhw ddim
yn ei adnabod ef. Wyt ti’n gwybod pam? Roedd Joseff wedi tyfu’n
ddyn, ac roedd yn gwisgo math gwahanol o ddillad.
Cofiodd Joseff am y breuddwydion a gafodd pan oedd yn
blentyn. Yn y breuddwydion hynny roedd ei frodyr yn ymgrymu o’i
flaen. Wyt ti’n cofio darllen am hynny? Roedd Joseff yn deall bod
Duw wedi ei anfon i’r Aifft am reswm da. Wyt ti’n gwybod beth
wnaeth Joseff nesaf? Gad inni weld. Genesis 41:1-57; 42:1-8; 50:20.
 RHOI PRAWF AR Y BRODYR 24

R OEDD Joseff eisiau gwybod a oedd ei frodyr yn dal i fod yn gas

¨
ac yn greulon. Felly, dywedodd: ‘Ysbıwyr ydych chi, wedi dod
yma i gasglu gwybodaeth am ein gwlad.’
‘Nage wir. Dynion gonest ydyn ni,’ medden nhw. ‘Brodyr ydyn ni.
Roedd deuddeg ohonon ni ar un adeg, ond mae un brawd wedi mynd,
ac mae’r ieuengaf wedi aros gartref gyda’n tad.’
ˆ
Cymerodd Joseff arno nad oedd yn eu credu. ‘Cewch chi fynd a
ˆ
bwyd adref i’ch teuluoedd,’ meddai. ‘Ond pan ddewch chi’n ol, mae’n
ˆ
rhaid ichi ddod a’ch brawd ieuengaf ataf er mwyn imi gael ei weld.
Tan hynny, fe gadwa’ i un ohonoch chi yn y carchar.’
 ˆ
Ar ol mynd adref, dywedon nhw wrth eu tad beth oedd wedi
digwydd. Roedd Jacob yn drist iawn. ‘Mae Joseff wedi marw,’ meddai,
ˆ
‘ac mae Simeon wedi mynd nawr. Chewch chi ddim mynd a Benjamin
oddi arnaf.’ Ond pan ddaeth y bwyd i ben, roedd rhaid i Jacob adael
ˆ
iddyn nhw fynd a Benjamin i’r Aifft er mwyn prynu mwy o fwyd.
Teimlodd Joseff yn hapus iawn pan welodd ei frawd ieuengaf
Benjamin yn cyrraedd. Wrth gwrs, doedd y brodyr ddim yn gwybod
mai Joseff oedd y dyn pwysig hwn. Sut bynnag, roedd Joseff am roi
prawf ar ei frodyr.
ˆ
Dywedodd wrth ei weision am lenwi sachau’r brodyr a bwyd ac am
guddio ei gwpan arian ei hun yn dawel bach yn sach Benjamin.
Cychwynnodd y brodyr ar eu taith adref, ond doedden nhw ddim wedi
mynd yn bell cyn i Joseff anfon ei weision ar eu holau. Wedi iddyn
ˆ
nhw ddal i fyny a’r brodyr, dywedodd y gweision: ‘Pam rydych chi
wedi dwyn cwpan ein meistr?’
‘Dydyn ni ddim wedi dwyn ei gwpan,’ meddai’r brodyr yn syn. ‘Os
ydych chi’n dod o hyd i’r cwpan yn sach unrhyw un ohonon ni, fe
gewch chi ladd y lleidr.’
Chwiliodd y dynion trwy’r sachau i gyd, a darganfod y cwpan yn
sach Benjamin. Dywedodd y gweision wrth y brodyr: ‘Cewch chithau
fynd, ond mae’n rhaid i Benjamin ddod gyda ni.’ Beth byddai’r brodyr
yn ei wneud?
ˆ ˆ
Aethon nhw i gyd yn ol i dy Joseff. Dywedodd ef: ‘Cewch chi i gyd
fynd adref heblaw am Benjamin. Mae’n rhaid iddo ef aros yma a bod
yn was imi.’
Ar hynny, camodd Jwda ymlaen a dweud: ‘Os af adref heb fy
mrawd, bydd fy nhad yn marw oherwydd ei fod yn caru Benjamin yn
fawr iawn. Gad i minnau aros yn ei le a bod yn was ichi. Ond gad i’r
bachgen fynd adref.’
Gallai Joseff weld bod ei frodyr wedi newid. Doedden nhw ddim yn
gas nac yn greulon mwyach. Gad inni weld beth a wnaeth Joseff nesaf.
Genesis 42:9-38; 43:1-34; 44:1-34.
 SYMUD I’R AIFFT 25

N ID oedd Joseff yn gallu cuddio ei deimladau bellach. Anfonodd

ˆ
ei weision allan o’r ystafell. Ar ol iddyn nhw fynd, torrodd
Joseff i wylo. Safodd ei frodyr yn syn, oherwydd doedden nhw
ddim yn deall pam ei fod yn crio. O’r diwedd, dywedodd Joseff:
‘Joseff ydw i. Ydy fy nhad yn dal yn fyw?’
Roedd ei frodyr wedi syfrdanu gymaint fel nad oedden nhw’n
medru dweud yr un gair. Roedd ofn mawr arnyn nhw. Ond
dywedodd Joseff: ‘Dewch yn nes ata’ i.’ Dyma nhw’n mynd ato, a
dywedodd yntau: ‘Joseff eich brawd ydw i, yr un a werthoch chi’n
gaethwas i’r Aifft.’
ˆ
Aeth Joseff yn ei flaen i ddweud yn garedig: ‘Peidiwch a beio
eich hunain am fy ngwerthu. Duw a’m hanfonodd i’r Aifft er mwyn
achub bywydau. Mae Pharo wedi fy mhenodi yn bennaeth ar yr
holl wlad. Felly, brysiwch adref a dweud wrth fy nhad am yr hyn
sydd wedi digwydd imi. A dywedwch wrtho am ddod yma i fyw
ata’ i.’
Yna, cofleidiodd Joseff ei frodyr i gyd a’u cusanu. Pan glywodd
Pharo fod brodyr Joseff wedi cyrraedd, dywedodd wrtho: ‘Gad
ˆ
iddyn nhw gymryd wageni a mynd i nol dy dad a’r teulu i gyd. Fe
ˆ
gan nhw’r tir gorau yn yr Aifft.’
A dyna beth a wnaethon nhw. Yn y llun, fe weli di Joseff yn
ˆ
cofleidio ei dad ar ol iddo gyrraedd yr Aifft gyda gweddill y teulu.
Roedd teulu Jacob wedi tyfu’n fawr. Pan symudon nhw i’r Aifft,
roedd 70 ohonyn nhw, gan gyfrif Jacob, ei blant, a’i wyrion. Ar
ben hynny, roedd gwragedd y dynion a llawer o weision hefyd.
Fe wnaeth pawb ymgartrefu yn yr Aifft. Cawson nhw eu galw’n
Israeliaid oherwydd bod Duw wedi newid enw Jacob i Israel.
Roedd yr Israeliaid yn genedl arbennig iawn i Dduw, fel y
gwelwn ni yn nes ymlaen.
Genesis 45:1-28; 46:1-27.
 FFYDDLONDEB JOB 26

WYT ti’n teimlo bechod dros y dyn druan yma? Ei enw

A yw Job a’r ddynes yw ei wraig. Mae hi’n dweud
wrth Job: ‘Melltithia Dduw
a marw.’ Gad inni weld pam
y dywedodd hi’r fath beth a
pham roedd Job yn dioddef
gymaint.
Dyn ffyddlon ac ufudd
oedd Job. Roedd yn byw
yng ngwlad Us, heb fod
ymhell o Ganaan. Roedd
Jehofa yn caru Job yn fawr,
ond roedd rhywun arall yn
´
ei gasau. Wyt ti’n gwybod
pwy oedd hwnnw?
Ie, Satan y Diafol, yr
´
angel drwg sy’n cas au
Jehofa. Llwyddodd Satan i
berswadio Adda ac Efa i fod yn anufudd i Jehofa, ac roedd yn meddwl
y byddai’n medru perswadio pawb arall hefyd i fod yn anufudd. Ond a
oedd hynny’n wir? Nac oedd. Meddylia am yr holl bobl ffyddlon rydyn
ni wedi darllen amdanyn nhw. Wyt ti’n cofio enwau rhai ohonyn nhw?
ˆ
Ar ol i Jacob a Joseff farw yn yr Aifft, Job oedd y dyn mwyaf
ffyddlon yn y byd. Roedd Jehofa am ddangos na fyddai Satan yn
medru troi pawb yn ddrwg, felly, fe ddywedodd wrtho: ‘Wyt ti’n gweld
pa mor ffyddlon ydy Job?’
Ond atebodd Satan: ‘Mae’n ffyddlon iti oherwydd dy fod yn ei
fendithio. Ond petaet ti’n cymryd popeth oddi arno, fe fyddai’n dy
felltithio di.’
‘Gwna di fel y mynni,’ meddai Jehofa. ‘Fe gei di gymryd popeth
oddi arno ac fe gawn ni weld a fydd yn fy melltithio neu beidio. Ond,
chei di ddim lladd Job.’
Yn gyntaf, achosodd Satan i ladron ddwyn gwartheg a chamelod
Job. Cafodd ei ddefaid eu lladd. Lladdwyd pob un o feibion a merched
ˆ
Job mewn storm. Yna, cafodd Job ei daro a salwch ofnadwy. Roedd
Job yn dioddef yn enbyd. Dyna pam y dywedodd ei wraig: ‘Melltithia
Dduw a marw.’ Ond ni fyddai Job yn gwneud hynny. Daeth tri ffrind
ffals i’w weld a dweud bod Job wedi gwneud rhywbeth drwg i haeddu
hyn i gyd. Ond cadwodd Job ei ffydd yn Nuw.
Roedd Jehofa wrth ei fodd a bendithiodd Job a’i wella o’i salwch,
fel y gweli di yn y llun. Rhoddodd i Job ddeg plentyn arall a dwywaith
cymaint o wartheg, defaid, a chamelod.
A fyddi di bob amser yn ffyddlon i Jehofa fel yr oedd Job? Os byddi
di, fe fydd Jehofa yn dy fendithio di hefyd. Fe gei di fyw am byth ar
ˆ
ol i’r byd gael ei droi’n baradwys hardd fel gardd Eden gynt.
Job 1:1-22; 2:1-13; 42:10-17.
 BRENIN DRWG YN YR AIFFT 27

M AE’R dynion hyn yn gorfodi’r bobl i weithio. Edrycha ar y

dyn sy’n chwipio un o’r gweithwyr! Disgynyddion Jacob, yr
Israeliaid, yw’r gweithwyr. Eifftiaid yw’r dynion sydd yn eu gorfodi
i weithio mor galed. Roedd yr Israeliaid wedi dod yn gaethweision
i’r Eifftiaid. Sut digwyddodd hynny?
Am flynyddoedd lawer, roedd teulu mawr Jacob yn byw yn
heddychlon yn yr Aifft. Joseff oedd y dyn pwysicaf yn y wlad
heblaw am Pharo ei hun, ac roedd Joseff yn gofalu am yr Israeliaid.
Ond wedyn, bu farw Joseff. Daeth Pharo arall yn frenin ar yr Aifft
a doedd y Pharo hwnnw ddim yn hoffi’r Israeliaid o gwbl.
Gorfododd Pharo i’r Israeliaid fod yn gaethweision a phenododd
ddynion creulon i fod yn feistri arnyn nhw. Roedd rhaid i’r
Israeliaid weithio’n galed iawn i adeiladu dinasoedd i Pharo. Ond
serch hynny, roedd nifer yr Israeliaid yn dal i dyfu. Roedd yr
Eifftiaid yn dechrau poeni y byddai’r Israeliaid yn mynd yn rhy
niferus ac yn rhy bwerus yn y wlad.
ˆ
Wyt ti’n gwybod beth wnaeth Pharo? Siaradodd Pharo a’r
bydwragedd a oedd yn helpu gwragedd yr Israeliaid i roi
genedigaeth. Dywedodd wrthyn nhw: ‘Rhaid ichi ladd pob bachgen
sy’n cael ei eni.’ Ond roedd y bydwragedd yn gyfiawn ac ni fydden
nhw byth yn lladd babanod.

Felly, gorchmynnodd Pharo i’r bobl: ‘Cymerwch bob bachgen

sy’n cael ei eni i’r Israeliaid a lladdwch ef. Ond fe gewch chi adael
i’r genethod fyw.’ Am beth ofnadwy i’w wneud! Gad inni weld sut
cafodd un bachgen bach ei achub. Exodus 1:6-22.
 BABI YN CAEL EI ACHUB 28

W ELI di’r babi bach yn crio ac yn dal yn dynn ym mys y

ferch? Moses yw hwn. Wyt ti’n gwybod pwy yw’r ferch
dlos? Tywysoges yw hi, merch Pharo ei hun.
Llwyddodd mam Moses i guddio ei baban am dri mis fel na
fyddai’n cael ei ladd gan yr Eifftiaid. Ond roedd hi’n poeni y
byddai rhywun yn dod o hyd iddo. Felly dyma hi’n penderfynu ei
achub.
ˆ
Cymerodd fasged wedi ei gwneud o frwyn a’i gorchuddio a thar
ˆ
fel na fyddai’n gollwng dwr. Yna, fe roddodd Moses yn y fasged
a’i rhoi yng nghanol yr hesg ar lan afon Neil. Arhosodd Miriam,
chwaer Moses, er mwyn gweld beth fyddai’n digwydd.
Yn fuan wedyn, daeth merch Pharo i ymdrochi yn yr afon. Yn
sydyn, dyma hi’n gweld y fasged yng nghanol yr hesg. Dywedodd
ˆ
wrth un o’i morynion: ‘Dos i nol y fasged honno i mi.’ Pan
agorodd y dywysoges y fasged, gwelodd fod baban hardd ynddi!
Roedd Moses druan yn crio, a theimlodd y dywysoges drosto.
Doedd hi ddim eisiau iddo gael ei ladd.
ˆ
Aeth Miriam ati a gofyn: ‘Ga’ i fynd i nol un o ferched yr
Israeliaid i fagu’r plentyn i chi?’
‘Cei, gwna hynny,’ meddai’r dywysoges.
Rhedodd Miriam adref i ddweud wrth ei mam. Pan aeth mam
Moses i weld y dywysoges, dywedodd y dywysoges: ‘Cymera’r
plentyn hwn a’i fagu imi, ac fe wna i dalu iti.’
Felly, roedd mam Moses yn medru gofalu am ei mab. Yn
ˆ
ddiweddarach, pan oedd Moses yn hyn, fe aeth ei fam ag ef at y
dywysoges a dyma hithau’n ei fabwysiadu. A dyna sut y cafodd
Moses ei fagu fel mab i’r dywysoges, yn un o deulu Pharo.
Exodus 2:1-10.
 MOSES YN FFOI 29

E DRYCHA ar Moses yn ffoi o’r Aifft. Weli di’r dynion yn rhedeg

ˆ
ar ei ol? Wyt ti’n gwybod pam maen nhw yn ceisio lladd Moses?
Gad inni weld.
ˆ
Cafodd Moses ei fagu yn nhy Pharo, brenin yr Aifft. Tyfodd yn
ddyn pwysig a doeth. Er iddo gael ei fagu fel Eifftiwr, roedd Moses
yn gwybod nad Eifftiwr mohono a bod ei rieni naturiol yn Israeliaid
ac yn gaethweision.
Un diwrnod, pan oedd Moses yn 40
mlwydd oed, penderfynodd fynd i weld
sut roedd ei bobl yn dod yn eu blaenau.
Roedden nhw’n cael eu trin yn ofnadwy.
Gwelodd Moses un o’r Eifftiaid yn curo
Israeliad yn ddidrugaredd. Edrychodd
o’i gwmpas i sicrhau nad oedd neb yn ei
wylio ac yna fe drawodd yr Eifftiwr a’i
ladd. Cuddiodd y corff yn y tywod.
Drannoeth, aeth Moses allan eto i
weld ei bobl. Roedd yn gobeithio
y byddai’n medru eu hachub o’u
caethiwed. Ond fe welodd ddau o’i bobl
ei hun yn ymladd. Felly dywedodd wrth
yr un a oedd ar fai: ‘Pam wyt ti’n taro
dy frawd?’
‘Pwy wnaeth dy benodi di i fod yn feistr ac yn farnwr arnon ni?’
meddai’r dyn yn frathog. ‘A wyt ti am fy lladd i fel y lleddaist ti’r
Eifftiwr hwnnw?’
Pan sylweddolodd Moses fod pobl yn gwybod am yr hyn a wnaeth,
cododd ofn arno. Pan glywodd Pharo am y peth, anfonodd ei filwyr
i ladd Moses. Dyna pam roedd yn rhaid i Moses ffoi am ei fywyd.
 ˆ
Ar ol iddo adael yr Aifft, aeth Moses i fyw i wlad bell o’r enw
Midian. Yno, daeth i adnabod teulu Jethro, ac fe briododd Seffora,
un o ferched Jethro. Aeth Moses i weithio i Jethro fel bugail. Roedd
Moses yn byw yng ngwlad Midian am ddeugain mlynedd. Erbyn
hynny, roedd yn 80 mlwydd oed. Yna, un diwrnod, tra oedd yn gofalu
am ddefaid Jethro, digwyddodd rywbeth rhyfedd a fyddai’n newid
bywyd Moses am byth. Dros y dudalen, byddwn ni’n gweld beth
ddigwyddodd. Exodus 2:11-25; Actau 7:22-29.
 PERTH YN LLOSGI 30

R OEDD Moses wedi mynd yr holl

ffordd i fynydd Horeb i chwilio
am borfa i’r defaid. Yno, fe welodd
ˆ
berth ar dan. Er bod y fflamau’n
llosgi, nid oedd y berth yn cael ei
ˆ
difa gan y tan.
‘Dyna ryfedd,’ meddyliodd. Wrth
fynd yn nes i gael gwell golwg, dyma
lais o ganol y berth yn dweud: ‘Paid
ˆ
a dod ddim nes. Tyn dy sandalau.
Rwyt ti’n sefyll ar dir sanctaidd.’
Llais Duw oedd hwn yn siarad
trwy angel. Felly cuddiodd Moses ei
wyneb.
Dywedodd Duw: ‘Rydw i wedi
gweld fy mhobl yn dioddef yn yr
Aifft. Rydw i am eu rhyddhau. Ti
yw’r un y byddaf yn ei anfon i arwain
fy mhobl allan o’r Aifft.’ Roedd
Jehofa yn bwriadu arwain ei bobl i
wlad brydferth Canaan.
Ond dywedodd Moses: ‘Pwy ydw
i i wneud y fath beth? Hyd yn oed
petaswn i’n mynd, byddai’r Israeliaid
yn dweud wrtha’ i, “Pwy sydd wedi
dy anfon di?” Beth bydda’ i yn ei
ddweud?’
‘Dyma beth a ddywedi di,’ atebodd
Duw. ‘ “JEHOFA, Duw Abraham,
Duw Isaac, a Duw Jacob yw’r un
sydd wedi fy anfon atoch chi.” ’ Ac
fe ychwanegodd: ‘Dyna yw fy enw
i am byth.’
‘Ond beth a wnaf os nad ydyn
nhw’n credu mai ti sydd wedi fy
anfon?’ meddai Moses.
‘Beth sydd yn dy law?’
gofynnodd Duw.
‘Ffon,’ atebodd Moses.
‘Tafla hi ar y llawr,’ meddai
Duw. Pan wnaeth Moses hynny,
trodd y ffon yn neidr. Nesaf
dywedodd Jehofa: ‘Rho dy law
yn dy fantell.’ Fe wnaeth Moses
hynny. Pan dynnodd ei law allan,
roedd hi’n wyn fel eira, fel petai’r
ˆ
gwahanglwyf arni! O’i rhoi hi’n ol
´
yn ei fantell, cafodd ei hiachau.
Rhoddodd Jehofa y gallu i Moses
ˆ
i wneud trydedd wyrth. ‘Ar ol iti
wneud y gwyrthiau hyn,’ meddai
Duw, ‘bydd yr Israeliaid yn
credu mai fi sydd wedi dy anfon di
atyn nhw.’
Yna, fe aeth Moses adref a
dweud wrth Jethro: ‘Gad imi fynd
ˆ
yn ol i weld fy mhobl yn yr
ˆ
Aifft.’ Felly ar ol dweud ffarwel,
cychwynnodd Moses ar y daith hir
ˆ
yn ol i’r Aifft. Exodus 3:1-22; 4:1-20.
 GERBRON PHARO 31

ˆ
E RBYN i Moses ddychwelyd i’r Aifft, roedd wedi son wrth
Aaron ei frawd am y gwyrthiau. Pan welodd yr Israeliaid y
gwyrthiau, roedden nhw i gyd yn credu bod Jehofa gyda nhw.
Aeth Moses ac Aaron i weld Pharo a dweud wrtho: ‘Mae Jehofa,
Duw Israel, yn dweud, “Gad i’m pobl fynd am dri diwrnod, er
mwyn iddyn nhw f’addoli i yn yr anialwch.” ’ Ond atebodd Pharo:
‘Dydw i ddim yn credu yn Jehofa. Wna i ddim gadael i Israel fynd.’
Roedd Pharo’n flin am fod y bobl eisiau cymryd amser o’u gwaith
i addoli Jehofa. Gwnaeth iddyn nhw weithio’n galetach fyth. Roedd
Moses yn ddigalon oherwydd bod yr Israeliaid yn rhoi’r bai arno
ef am wneud y sefyllfa’n waeth. Ond dywedodd Jehofa wrtho am
ˆ
beidio a phoeni. ‘Bydd rhaid i Pharo adael i’m pobl fynd,’ meddai
Jehofa.
ˆ
Aeth Moses ac Aaron yn ol at Pharo. Y tro hwn, fe wnaethon
nhw gyflawni gwyrth. Taflodd Aaron ei ffon ar y llawr a dyma
hi’n troi’n neidr anferth. Ond taflodd dynion doeth Pharo eu ffyn
hwythau ar y llawr ac fe wnaeth y rheini droi’n nadroedd hefyd.
Ond edrycha ar beth sy’n digwydd! Mae neidr Aaron yn llyncu
nadroedd y dynion doeth. Ond, unwaith eto, gwrthod gadael i
Israel fynd a wnaeth Pharo.
Daeth hi’n amser i Jehofa ddysgu gwers i Pharo. Wyt ti’n
gwybod beth ddigwyddodd? Anfonodd ddeg pla ar yr Aifft.
ˆ ˆ
Ar ol rhai o’r plau, roedd Pharo yn anfon am Moses ac yn dweud
wrtho: ‘Os gwnei di atal y pla, bydda’ i’n gadael i bobl Israel fynd.’
Ond wedyn, pan fyddai’r pla’n peidio, byddai Pharo’n newid ei
ˆ
feddwl a gwrthod unwaith eto. Ond ar ol y degfed pla, dywedodd
Pharo wrth yr Israeliaid y byddan nhw’n cael mynd.
Fedri di enwi’r deg pla? Tro’r dudalen a byddwn ni’n dysgu mwy
amdanyn nhw. Exodus 4:27-31; 5:1-23; 6:1-13, 26-30; 7:1-13.
 Y DEG PLA 32

E DRYCHA ar y lluniau. Mae pob llun

ˆ
yn dangos un o’r plau a ddaeth
ar yr Aifft. Yn y llun cyntaf, fe weli
ˆ
di Aaron yn taro afon Neil a’i ffon.
Ar unwaith, fe drodd yr afon yn waed.
Bu farw’r pysgod a dechreuodd yr afon
ddrewi.
Nesaf, achosodd Jehofa i filoedd ar
filoedd o lyffantod neidio allan o’r
afon. Roedden nhw ym mhob man—yn
y poptai, yn y llestri, yn y gwelyau,
ym mhob twll a chornel. Pan fu
farw’r llyffantod, cafodd eu casglu’n
bentyrrau mawr, nes bod yr holl wlad
yn drewi’n ofnadwy.
ˆ
Yna, trawodd Aaron y pridd a’i ffon,
a throdd y llwch yn wybed bychain
oedd yn brathu pawb. Y trydydd pla
oedd hwn.
ˆ
Roedd gweddill y plau’n effeithio
ar yr Eifftiaid yn unig. Y pedwerydd
pla oedd pryfed mawr oedd yn heidio
drwy dai’r Eifftiaid. Yr anifeiliaid a
ddioddefodd o ganlyniad i’r pumed pla
a bu farw llawer o wartheg, defaid, a
geifr yr Eifftiaid.
Nesaf, cymerodd Moses ac Aaron
ddyrneidiau o ludw a’i daflu i’r awyr.
Achosodd hynny gornwydydd poenus ar
y bobl ac ar yr anifeiliaid. Y chweched
pla oedd hwn.
ˆ
Ar ol hynny, cododd Moses ei law
tua’r nefoedd, ac anfonodd Jehofa
daranau a chenllysg. Ni fu erioed storm
debyg iddi yn holl hanes yr Aifft.
Haid anferth o locustiaid oedd yr
wythfed pla. Ni welwyd mo’i debyg o’r
cyfnod hwnnw hyd heddiw. Fe fwyton
nhw bob dim nad oedd wedi ei ddifetha
gan y cenllysg.
Tywyllwch oedd y nawfed pla. Am
dri diwrnod, bu tywyllwch dudew dros
y wlad i gyd, ond roedd goleuni lle
roedd yr Israeliaid yn byw.
Yn olaf, dywedodd Duw wrth ei bobl
am ladd oen neu fyn gafr a thaenu peth
o’r gwaed ar byst y drysau. Yna, aeth
angel Duw drwy’r Aifft. Pan welai’r
angel y gwaed, ni fyddai’n lladd neb
ˆ ˆ
yn y ty hwnnw. Ond ym mhob ty nad
oedd gwaed ar byst y drysau, fe fyddai
angel Duw yn lladd y mab cyntaf-anedig
a chyntaf-anedig yr anifeiliaid hefyd. Y
degfed pla oedd hwnnw.
ˆ
Ar ol y pla olaf, dywedodd Pharo
wrth yr Israeliaid am fynd ymaith a
gadael y wlad. Roedd pobl Dduw yn
barod, a’r noson honno fe gychwynnon
nhw ar eu ffordd allan o’r Aifft.
Exodus penodau 7 i 12.
 ˆ
CROESI’R MOR COCH 33

E DRYCHA ar beth sy’n digwydd yma. Mae Moses yn estyn ei ffon

ˆ
dros y Mor Coch. Ar yr ochr yma, mae’r Israeliaid yn ddiogel.
ˆ
Ond mae Pharo a’i fyddin yn boddi yn y mor. Gad inni weld sut y
digwyddodd hyn i gyd.
Fel rydyn ni eisoes wedi dysgu, gorchmynnodd Pharo i’r Israeliaid
ˆ
adael yr Aifft ar ol i Jehofa anfon y degfed pla. Fe wnaeth tua
ˆ
600,000 o ddynion Israel adael y wlad, ynghyd a’u gwragedd a’u
plant. Hefyd, aeth nifer fawr o bobl eraill a oedd wedi rhoi eu ffydd yn
ˆ
Jehofa gyda’r Israeliaid. Aeth pawb a’u defaid, eu geifr, a’u gwartheg
gyda nhw.
 Cyn i’r Israeliaid adael, gofynnon nhw i’r Eifftiaid am ddillad ac
ˆ
am aur ac arian. Ar ol y pla olaf, roedd ofn mawr ar yr Eifftiaid.
Roedden nhw’n barod i roi unrhyw beth yr oedd yr Israeliaid yn
gofyn amdano.
ˆ
Ymhen ychydig o ddyddiau, cyrhaeddodd yr Israeliaid y Mor Coch
ac yno, fe arhoson nhw i orffwys. Yn y cyfamser, roedd Pharo a’i
filwyr yn difaru eu bod nhw wedi gadael i’r Israeliaid fynd. ‘Rydyn
ni wedi gadael i’n caethweision fynd yn rhydd!’ medden nhw.
Felly, unwaith eto, fe newidiodd Pharo ei feddwl. Dywedodd wrth
ei filwyr am baratoi 600 o gerbydau rhyfel arbennig. Gyda byddin
ˆ
enfawr a holl gerbydau’r wlad, fe ruthrodd Pharo ar ol yr Israeliaid.
Pan welodd yr Israeliaid fod Pharo a’i fyddin yn dod ar eu holau,
 ˆ
daeth ofn mawr arnyn nhw. Doedd dim dihangfa! Roedd y Mor Coch
ar un ochr iddyn nhw a’r Eifftiaid ar yr ochr arall. Gosododd Jehofa
gwmwl rhwng ei bobl a’r Eifftiaid, fel nad oedd yr Eifftiaid yn medru
gweld yr Israeliaid nac ymosod arnyn nhw.
ˆ
Dywedodd Jehofa wrth Moses am estyn ei ffon dros y Mor Coch.
Yna, fe achosodd Jehofa i wynt cryf o’r dwyrain godi. Chwythodd
ˆ
y gwynt nes i’r dyfroedd ymrannu a ffurfio waliau o ddwr ar y
ddwy ochr.
Dechreuodd yr Israeliaid gerdded ar hyd y tir sych a oedd wedi
ˆ
ymddangos ar wely’r mor. Cymerodd oriau i’r miliynau o bobl a’u
hanifeiliaid groesi’n ddiogel a chyrraedd yr ochr arall. Erbyn hynny,
roedd yr Eifftiaid yn medru gweld yr Israeliaid unwaith eto. Roedd
eu caethweision yn dianc! Brysiodd Pharo a’i fyddin ar eu holau
ˆ
rhwng y waliau o ddwr.
ˆ
Gyrron nhw ar wib ar hyd gwely’r mor ond achosodd Duw i
olwynion eu cerbydau ddod yn rhydd. Wedi eu dychryn drwyddyn
nhw, dyma’r Eifftiaid yn dechrau sgrechian: ‘Mae Jehofa yn ymladd
dros bobl Israel ac yn ein herbyn ni. Mae’n rhaid inni ddianc!’ Ond
roedd hi’n rhy hwyr.
Dyna pryd y dywedodd Jehofa wrth Moses am estyn ei ffon dros
ˆ
y Mor Coch, fel y gweli di yn y llun. Ac wrth iddo wneud hynny,
ˆ
fe syrthiodd y dwr a boddi’r Eifftiaid a’u cerbydau. Roedd yr holl
ˆ
fyddin wedi dilyn Pharo i ganol y mor ond ni ddaeth yr un ohonyn
nhw o’r dyfroedd yn fyw!
ˆ
Ar ol iddyn nhw gael eu hachub, roedd pobl Dduw wrth eu
ˆ
boddau! Canodd y dynion gan o ddiolch i Jehofa, gan ddweud:
‘Mae Jehofa wedi ennill buddugoliaeth. Y mae wedi taflu’r ceffylau
ˆ
a’u marchogion i’r mor.’ Fe wnaeth Miriam, chwaer Moses, godi
ˆ
ei thambwrın ac fe wnaeth y merched eraill eu dilyn hi gyda’u
tambwrinau hwythau. Roedden nhw’n dawnsio ac yn canu yr un
ˆ ˆ
gan a’r dynion: ‘Mae Jehofa wedi ennill buddugoliaeth. Y mae wedi
ˆ
taflu’r ceffylau a’u marchogion i’r mor.’ Exodus penodau 12 i 15.
 RHAN 3

O’r Waredigaeth o’r Aifft

hyd at Frenin Cyntaf Israel
Arweiniodd Moses yr Israeliaid allan o’u
caethiwed yn yr Aifft hyd at Fynydd Sinai, ac yno
y rhoddodd Duw gyfreithiau iddyn nhw. Yn nes
¨
ymlaen, anfonodd Moses 12 ysbıwr i weld sut fath
o wlad oedd Canaan. Ond daeth 10 ohonyn nhw yn
eu holau gydag adroddiad gwael. Roedd pobl Israel
ˆ
am droi’n ol i’r Aifft. Yn gosb am eu diffyg ffydd,
roedden nhw’n gorfod crwydro yn yr anialwch am
40 mlynedd.
Yn y diwedd, cafodd Josua ei ddewis i arwain
y bobl i mewn i wlad Canaan. I’w helpu nhw i
feddiannu’r wlad, fe wnaeth Jehofa nifer o
wyrthiau. Achosodd i ddyfroedd yr Iorddonen beidio
ˆ
a llifo. Fe wnaeth i furiau Jericho syrthio, ac i’r
haul sefyll yn stond am ddiwrnod cyfan. Ymhen
chwe blynedd, roedden nhw wedi cipio’r wlad oddi
ar bobl Canaan.
Am 356 o flynyddoedd, roedd barnwyr yn rheoli’r
wlad. Josua oedd yr un cyntaf ond byddwn ni
hefyd yn dysgu am Barac, Gideon, Jefftha, Samson,
a Samuel. Byddwn ni’n darllen am wragedd fel
Rahab, Debora, Jael, Ruth, Naomi, a Delila. Mae
RHAN 3 yn adrodd hanes 396 o flynyddoedd.
 MATH NEWYDD O FWYD 34

WYT ti’n gweld beth mae’r bobl yn ei godi oddi ar y ddaear?

A Mae’n debyg i farrug neu lwydrew. Mae’n wyn ac yn denau. Sut
bynnag, nid barrug mohono. Mae’n rhywbeth i’w fwyta.
ˆ
Am tua mis ar ol gadael yr Aifft, fe grwydrodd yr Israeliaid drwy’r
anialwch. Ychydig iawn o fwyd sy’n tyfu yn yr anialwch, a dechreuodd
y bobl gwyno, gan ddweud: ‘Byddai’n well petai Jehofa wedi ein lladd
ni yn yr Aifft. O leiaf roedd gennyn ni ddigon o fwyd yno.’
Felly, dywedodd Jehofa: ‘Byddaf yn gwneud i fara ddisgyn arnoch
fel glaw o’r nef.’ Y bore wedyn, fe welodd yr Israeliaid fod rhywbeth
gwyn wedi disgyn ar y ddaear, a gofynnon nhw: ‘Beth yw hwn?’
Dywedodd Moses: ‘Dyma’r bwyd y mae Jehofa wedi ei roi ichi.’
Rhoddodd y bobl yr enw MANNA arno. Roedd ei flas yn debyg i fara
ˆ
fflat gyda mel.
‘Dylai pob un gasglu cymaint ag y mae’n gallu ei fwyta,’ meddai
Moses wrth y bobl. Felly, bob bore, dyna fyddai pawb yn ei wneud.
Ond wrth i’r haul gynhesu, byddai’r manna a oedd yn dal ar y ddaear
yn toddi.
Dywedodd Moses: ‘Ddylai neb gadw’r manna ar gyfer y diwrnod
wedyn.’ Ond ni wrandawodd rhai o’r bobl. Wyt ti’n gwybod beth
ddigwyddodd? Erbyn y bore wedyn, roedd y manna hwnnw yn llawn
cynrhon ac yn drewi!
Sut bynnag, dywedodd Jehofa y dylai’r bobl gasglu ddwywaith
cymaint o fanna ar y chweched dydd o’r wythnos. Roedden nhw i
gadw peth o’r manna tan y diwrnod wedyn, oherwydd fyddai Jehofa
ddim yn anfon mwy ar y seithfed dydd. Ond, pan gadwyd y manna ar
gyfer y seithfed dydd, doedd dim cynrhon ynddo o gwbl ac nid oedd
yn drewi! Gwyrth arall oedd honno!
Trwy’r holl flynyddoedd roedd yr Israeliaid yn yr anialwch, roedd
Jehofa yn rhoi’r manna iddyn nhw i’w fwyta.
Exodus 16:1-36; Numeri 11:7-9; Josua 5:10-12.
 JEHOFA YN 35
RHOI’R GYFRAITH
ˆ
T UA deufis ar ol i’r Israeliaid
adael yr Aifft, cyrhaeddon
nhw fynydd Sinai, sydd hefyd yn
cael ei alw’n Horeb. Dyna’r lle y
gwelodd Moses y berth yn llosgi
a chlywed Jehofa yn siarad ag
ef. Arhosodd y bobl yno a chodi
gwersyll.
Gadawodd Moses y gwersyll a
cherdded i fyny’r mynydd. Ar
gopa’r mynydd, dywedodd Jehofa wrth Moses fod arno eisiau i’r
Israeliaid ufuddhau iddo a bod yn bobl arbennig iddo. Pan aeth
ˆ
Moses yn ol i’r gwersyll, dywedodd wrth y bobl beth roedd Jehofa
wedi ei ddweud. Roedd yr Israeliaid eisiau bod yn eiddo i Jehofa, a
chytunon nhw i fod yn ufudd iddo.
Yna, achosodd Jehofa i rywbeth rhyfedd ddigwydd. Daeth mellt
a tharanau ar y mynydd nes bod y copa’n fwg i gyd. Clywodd y bobl
ˆ
lais Duw yn dweud: ‘Y fi yw Jehofa eich Duw a ddaeth a chi allan
o’r Aifft. Peidiwch ag addoli neb ond y fi.’
Rhoddodd Duw naw gorchymyn arall i’r Israeliaid. Ond roedd ofn
ˆ ˆ
ar y bobl. Dywedon nhw wrth Moses: ‘Siarada di a ni, ond paid a
ˆ
gadael i Dduw siarad a ni, rhag ofn inni farw.’
Yn nes ymlaen, fe ddywedodd Jehofa wrth Moses: ‘Tyrd i fyny’r
mynydd ata’ i unwaith eto. Rhoddaf iti’r gorchmynion ar ddwy lech
o gerrig.’ Felly, aeth Moses i fyny’r mynydd unwaith eto. Arhosodd
yno am 40 diwrnod a 40 noson.
Roedd gan Dduw lawer o ddeddfau eraill ar gyfer ei bobl.
Ysgrifennodd Moses bopeth i lawr. Rhoddodd Duw y ddwy lech i
Moses. Wedi eu hysgrifennu arnyn nhw oedd y deg cyfraith yr oedd
Duw wedi eu rhoi i’r bobl. Yr enw ar y cyfreithiau hynny yw’r Deg
Gorchymyn.
Mae’r Deg Gorchymyn yn bwysig. Ond roedd y deddfau eraill yr
un mor bwysig. Un ohonyn nhw oedd: ‘Rwyt i garu Jehofa dy Dduw
ˆ ˆ ˆ ˆ
a’th holl galon, ac a’th holl feddwl, ac a’th holl enaid, ac a’th holl
ˆ ˆ
nerth.’ Un arall oedd: ‘Car dy gymydog fel ti dy hun.’ Yn ol Mab
Duw, Iesu Grist, dyma’r ddau orchymyn pwysicaf i Jehofa eu rhoi i
bobl Israel. Yn nes ymlaen, byddwn ni’n dysgu llawer mwy am Fab
Duw a’i ddysgeidiaethau.
Exodus 19:1-25; 20:1-21; 24:12-18; 31:18;
Deuteronomium 6:4-6; Lefiticus 19:18; Mathew 22:36-40.
 Y LLO AUR 36

B ETH yn y byd sy’n digwydd yma? Beth mae’r bobl yn ei wneud?

Maen nhw’n addoli llo aur! Beth sy’n bod arnyn nhw?
Wrth i’r amser fynd heibio a dim golwg o Moses yn dychwelyd o’r
mynydd, dyma’r bobl yn dweud: ‘Dydyn ni ddim yn gwybod beth
sydd wedi digwydd i Moses. Well inni wneud duw i’n harwain ni o’r
lle hwn.’
‘O’r gorau,’ meddai Aaron, brawd Moses. ‘Tynnwch eich clustlysau
ˆ
aur a dewch a nhw ata’ i.’ Casglodd Aaron y clustlysau a’u toddi er

ˆ
mwyn gwneud llo aur. Dywedodd y bobl: ‘Dyma ein Duw a ddaeth a
ni allan o’r Aifft!’ Yna, cawson nhw barti mawr i ddathlu ac i addoli’r
llo aur.
Roedd Jehofa yn ddig iawn pan welodd hyn. Dywedodd wrth Moses:
‘Brysia! Dos i lawr y mynydd. Mae’r bobl yn gwneud rhywbeth
ofnadwy o ddrwg. Maen nhw wedi anghofio fy
ngorchmynion ac maen nhw’n addoli llo aur.’
Rhuthrodd Moses i lawr y mynydd. Wrth iddo
´
nesau at y gwersyll, roedd yn medru clywed y canu
ac yn gweld y bobl yn dawnsio o gwmpas y llo aur!
Roedd Moses mor ddig nes iddo gymryd y ddwy lech
gyda gorchmynion Duw arnyn nhw a’u taflu i’r llawr
a’u torri’n deilchion. Yna, cymerodd y llo aur
a’i doddi. Wedyn, malodd Moses y
ˆ
metel yn fan a’i droi’n llwch.

Roedd y bobl wedi gwneud rhywbeth drwg iawn. Dywedodd Moses

ˆ
wrth rai o’r dynion am fynd i nol eu cleddyfau. ‘Rhaid ichi ladd pawb
sydd wedi addoli’r llo aur,’ meddai Moses. Lladdodd y dynion 3,000
o bobl! Mae hyn yn dangos pa mor bwysig yw peidio ag addoli neb
arall ond Jehofa. Exodus 32:1-35.
 PABELL I ADDOLI DUW 37

WYT ti’n gwybod beth yw’r adeilad yma? Pabell arbennig

A yw hi ar gyfer addoli Jehofa. Enw arall arni yw’r tabernacl.
ˆ
Gorffennwyd y gwaith o’i hadeiladu flwyddyn ar ol i’r Israeliaid adael
yr Aifft. Syniad pwy oedd gwneud y babell hon tybed?
Syniad Jehofa oedd hyn. Pan oedd Moses ar Fynydd Sinai,
ˆ ˆ
rhoddodd Jehofa gyfarwyddiadau iddo ynglyn a sut i adeiladu’r
tabernacl. Roedd yn rhaid gwneud pabell a fyddai’n hawdd ei thynnu
i lawr a’i chodi eto. Bob tro y byddai’r Israeliaid yn symud i rywle
arall yn yr anialwch, bydden nhw’n cludo’r babell gyda nhw.
Os wyt ti’n edrych yn yr ystafell fechan ym mhen draw’r babell, fe
weli di gist aur. Arch y cyfamod ydy hon. Roedd arni ddau angel
neu gerwb, wedi eu gwneud o aur, un ar bob pen. Roedd Duw wedi
ysgrifennu’r Deg Gorchymyn ar ddwy lech a hynny am yr eildro
oherwydd bod Moses wedi malu’r lleill. Rhoddwyd y llechi newydd yn
ˆ
yr arch ynghyd a llestr yn llawn manna. Wyt ti’n cofio beth yw manna?
Cafodd Aaron, brawd Moses, ei ddewis gan Jehofa i fod yn
archoffeiriad ac i arwain y bobl wrth iddyn nhw addoli Jehofa. Roedd
meibion Aaron yn offeiriaid hefyd.
Nesaf, edrycha ar ystafell fawr y babell. Mae hon ddwywaith
ˆ
cymaint a’r llall. Fedri di weld y gist fach ag ychydig o fwg yn codi
ohoni? Dyma’r allor, lle roedd yr offeiriaid yn llosgi arogldarth i greu
mwg persawrus. Fe weli di hefyd ganhwyllbren a saith llusern arni.
Y trydydd peth yn yr ystafell yw bwrdd lle byddai’r offeiriaid yn gosod
deuddeg torth o fara.
Yn y cyntedd, y tu allan i’r tabernacl, roedd noe neu bowlen fawr yn
ˆ ˆ
llawn o ddwr. Roedd yr offeiriaid yn defnyddio’r dwr i ymolchi. Roedd
yna hefyd allor fawr, lle roedden nhw’n llosgi anifeiliaid marw yn
offrymau i Jehofa. Roedd y babell yng nghanol y gwersyll, a phebyll
yr Israeliaid o’i chwmpas.
Exodus 25:8-40; 26:1-37; 27:1-8; 28:1; 30:1-10, 17-21; 34:1, 2; Hebreaid 9:1-5.
 ¨
Y DEUDDEG YSBIWR 38

E DRYCHA ar y ffrwythau mae’r dynion hyn yn eu cario. Wyt ti

erioed wedi gweld clwstwr mor fawr o rawnwin? Roedd angen dau
ddyn i’w gario ar drosol. Mae ganddyn nhw ffigys a phomgranadau
hefyd. Lle cawson nhw’r ffrwythau hyn i gyd? Yng ngwlad Canaan.
Cofia, dyna lle roedd Abraham, Isaac, a Jacob yn byw. Ond oherwydd
y newyn yno, symudodd Jacob a’i deulu i’r Aifft. Ond ryw 216 o
ˆ
flynyddoedd wedyn, o dan arweiniad Moses, aeth yr Israeliaid yn ol i
Ganaan. Cyrhaeddon nhw le o’r enw Cades, yn yr anialwch.
Pobl ddrwg oedd yn byw yng ngwlad Canaan. Felly, anfonodd Moses
¨
ddeuddeg o ddynion i ysbıo’r wlad. Dywedodd wrthyn nhw: ‘Ewch i
weld faint o bobl sy’n byw yno, a pha mor gryf ydyn nhw. Edrychwch
i weld a yw’r tir yn dda ar gyfer tyfu cnydau. A chofiwch ddod ag
ˆ
ychydig o’r ffrwythau’n ol.’
¨
Pan ddychwelodd yr ysbıwyr, fe ddangoson
nhw’r ffrwythau i Moses a dweud wrtho: ‘Mae’r
wlad yn hyfryd dros ben.’ Ond dywedodd deg o’r
¨
ysbıwyr: ‘Mae’r bobl sy’n byw yno’n fawr ac yn
ˆ
gryf. Byddwn ni’n siwr o gael ein lladd os ydyn
ni’n ceisio meddiannu’r wlad.’
Pan glywodd y bobl hyn, roedd ofn mawr arnyn
nhw. ‘Byddai’n well petaswn ni wedi marw yn
yr Aifft neu yma yn yr anialwch,’ medden nhw.
‘Bydd pobl Canaan yn ein lladd ni ac yn cipio ein
gwragedd a’n plant. Gwell fyddai dewis rhywun
ˆ
arall i’n harwain yn lle Moses, a mynd yn ol i’r
Aifft!’
¨
Ond roedd dau o’r ysbıwyr, Caleb a Josua, yn ymddiried yn Jehofa.
Fe geision nhw dawelu’r bobl. ‘Peidiwch ag ofni,’ medden nhw. ‘Mae
Jehofa gyda ni. Fe fydd hi’n hawdd inni feddiannu’r wlad.’ Ond
wnaeth y bobl ddim gwrando. Roedden nhw am ladd Caleb a Josua.
Roedd hyn yn gwylltio Jehofa, ac fe ddywedodd wrth Moses: ‘Fydd
neb sydd dros ugain mlwydd oed yn cyrraedd gwlad Canaan. Maen
nhw wedi gweld y gwyrthiau a gyflawnais yn yr Aifft ac yn yr
anialwch, ond eto dydyn nhw ddim yn ymddiried ynof fi. Bydd rhaid
iddyn nhw grwydro yn yr anialwch am 40 mlynedd, nes i’r un olaf
farw. Dim ond Caleb a Josua fydd yn cael mynd i mewn i wlad Canaan.’
Numeri 13:1-33; 14:1-38.
 FFON AARON YN BLODEUO 39

W ELI di’r blodau a’r almonau yn tyfu ar y ffon? Ffon Aaron

yw hon. Tyfodd y blodau a’r ffrwythau arni dros nos! Pam
digwyddodd hynny?
Roedd yr Israeliaid wedi bod yn crwydro yn yr anialwch ers
cryn amser. Roedd rhai ohonyn nhw’n meddwl na ddylai Moses fod
yn arweinydd arnyn nhw ac na ddylai Aaron fod yn archoffeiriad.
Ymhlith y bobl a gredai hynny oedd Cora, Dathan, Abiram, a 250 o
benaethiaid eraill. Aethon nhw i gyd at Moses a dweud: ‘Pam rwyt
ti’n meddwl dy fod ti’n fwy pwysig na’r gweddill ohonon ni?’
Dywedodd Moses wrth Cora a’i ddilynwyr: ‘Yn y bore, cymerwch
bob un ei thuser a rhowch arogldarth ynddo. Dewch i dabernacl
Jehofa ac yna fe welwn ni pwy y bydd Jehofa yn ei ddewis.’
Drannoeth, aeth Cora i’r tabernacl gyda 250 o’i ddilynwyr. Aeth
llawer o bobl eraill hefyd i’w cefnogi nhw. Ond roedd Jehofa yn
ddig iawn. ‘Ewch allan o bebyll y dynion drwg yma,’ dywedodd
ˆ ˆ
Moses wrth y bobl. ‘Peidiwch a chyffwrdd a dim byd o’u heiddo.’
Gwrandawodd y bobl a symudon nhw draw oddi wrth bebyll Cora,
Dathan ac Abiram.
Yna dywedodd Moses: ‘Dyma sut y gwyddoch chi pwy y mae
Jehofa wedi ei ddewis. Bydd y ddaear yn agor ac yn llyncu’r dynion
drwg hyn.’
Ar y gair, dyma’r ddaear yn hollti o dan eu traed. Diflannodd
ˆ
pabell ac eiddo Cora yn ogystal a Dathan, Abiram, a’r holl bobl a
oedd wedi ochri gyda nhw, a chaeodd y ddaear amdanyn nhw. Pan
glywodd gweddill yr Israeliaid yr holl sgrechian, fe waeddon nhw:
“Rhedwch, rhag ofn i’r ddaear ein llyncu ninnau hefyd!”
Roedd Cora yn dal i sefyll ger y tabernacl gyda 250 o’i ddilynwyr.
ˆ
Felly, anfonodd Jehofa dan i’w difa. Yna, dywedodd Jehofa wrth
Eleasar am gasglu thuserau’r rhai a fu farw a defnyddio’r metel fel
haen i addurno’r allor. Roedd yr haen fetel yn atgoffa’r Israeliaid na
ddylai neb ond Aaron a’i feibion fod yn offeiriaid i Jehofa.
Ond roedd Jehofa am roi arwydd clir i ddangos ei fod wedi dewis
Aaron a’i feibion i fod yn offeiriaid. Felly, dywedodd wrth Moses:
‘Dewiswch un dyn i gynrychioli pob un o’r deuddeg tylwyth a
ˆ ˆ
gofynnwch iddyn nhw ddod a’u ffyn. Gofynnwch i Aaron ddod a’i
ffon yntau i gynrychioli tylwyth Lefi. Yna, rhowch y ffyn i gyd yn y
tabernacl o flaen arch y cyfamod. Yfory, bydd blodau wedi tyfu ar
ffon yr un rydw i wedi ei ddewis i fod yn offeiriad.’
Pan aeth Moses i edrych ar y ffyn y bore wedyn, roedd blodau ac
almonau yn tyfu ar ffon Aaron! Felly, wyt ti’n deall nawr pam roedd
Jehofa wedi gwneud i flodau dyfu ar ffon Aaron?
Numeri 16:1-49; 17:1-11; 26:10.
 MOSES YN TARO’R GRAIG 40

ˆ
ETH blwyddyn ar ol blwyddyn heibio—10 mlynedd, 20
A mlynedd, 30 mlynedd, 39 mlynedd! Ac roedd yr Israeliaid yn
dal yn yr anialwch. Ond drwy’r amser, roedd Jehofa yn gofalu am ei
bobl. Roedd yn rhoi manna iddyn nhw i’w fwyta. Roedd yn arwain
y ffordd drwy ddefnyddio colofn o niwl yn ystod y dydd a cholofn o
ˆ
dan yn ystod y nos. A thrwy’r holl flynyddoedd hynny, doedd eu
dillad ddim yn treulio a’u traed ddim yn chwyddo.
ˆ
Ym mis cyntaf y ddeugeinfed flwyddyn ar ol iddyn nhw adael yr
Aifft, dychwelodd yr Israeliaid i Cades, a chodi eu pebyll yno. O
Cades, tua deugain mlynedd ynghynt, roedd Moses wedi anfon y 12
¨
ysbıwr i wlad Canaan. Yn Cades y bu farw Miriam, chwaer Moses.
Ac yn Cades, fe gododd helynt unwaith eto.
ˆ
Doedd y bobl ddim yn medru dod o hyd i ddwr a dyma nhw’n
mynd i gwyno wrth Moses. ‘Fe fyddai’n well petaen ni wedi marw,’
ˆ
medden nhw. ‘Pam wnest ti ddod a ni allan o’r Aifft i’r lle ofnadwy
hwn? Does dim grawn yma, dim pomgranadau, na ffigys, na
ˆ
grawnwin. Does hyd yn oed dim dwr i’w yfed.’
¨
Aeth Moses ac Aaron i’r tabernacl i weddıo, ac fe ddywedodd
Jehofa wrth Moses: ‘Gofynna i’r bobl ddod at ei gilydd. Yna,
ˆ
dyweda wrth y graig acw am roi dwr i chi. Bydd digon
ˆ
o ddwr ar gyfer pawb ac ar gyfer yr holl anifeiliaid
hefyd.’
Gorchmynnodd Moses i’r bobl ymgynnull
a dywedodd: ‘Gwrandewch, chi sydd heb
ffydd yn Nuw! Oes rhaid i Aaron a
minnau daro’r graig hon i gael
ˆ
dwr ichi?’ Yna, fe drawodd
ˆ
Moses y graig ddwywaith a’i
ˆ
ffon. Llifodd y dwr fel afon
 ˆ
allan o’r graig. Roedd digon o ddwr i’r holl bobl ac i’r holl anifeiliaid
hefyd.
Ond roedd Jehofa yn ddig wrth Moses ac Aaron. Wyt ti’n gwybod
pam? Oherwydd iddyn nhw ddweud mai nhw oedd yn mynd i gael
ˆ ˆ
dwr o’r graig. Ond Jehofa oedd yr un a wnaeth i’r dwr lifo. Cafodd
ˆ
Moses ac Aaron eu cosbi am beidio a dweud y gwir. ‘Fyddwch chi
ddim yn cael arwain fy mhobl i mewn i wlad Canaan,’ meddai
Jehofa.
Yn fuan wedyn, gadawodd yr Israeliaid Cades a chyrraedd
Mynydd Hor. Yna, ar ben y mynydd, bu farw Aaron yn 123
blwydd oed. Roedd yr Israeliaid yn drist iawn, a buon
nhw’n galaru dros Aaron am 30 diwrnod. Eleasar, mab
Aaron, oedd yr archoffeiriad nesaf.
Numeri 20:1-13, 22-29; Deuteronomium 29:5.
 Y SARFF BRES 41

I NEIDR go iawn yw honno ar y polyn? Nage, un wedi ei gwneud

A o bres ydyw. Dywedodd Jehofa wrth Moses y dylai osod y neidr
ar y polyn er mwyn i’r bobl fedru edrych arni a byw. Ond nadroedd
go iawn yw’r rheini ar y ddaear. Maen nhw wedi brathu’r bobl a’u
ˆ
gwneud nhw’n sal. Wyt ti’n gwybod pam?
Wel, roedd yr Israeliaid wedi grwgnach yn erbyn Duw a Moses.
ˆ
‘Pam y daethoch chi a ni allan o’r Aifft i farw yn yr anialwch,’
ˆ
cwynon nhw. ‘Does dim bwyd na dwr yn y lle diflas hwn. Ac rydyn
ni wedi hen syrffedu ar fwyta manna
trwy’r amser.’
ˆ
Roedd y manna a’r d wr yn
wyrthiau oddi wrth Jehofa. Ond
doedd y bobl ddim yn ddiolchgar.
Felly anfonodd Jehofa nadroedd
gwenwynig i gosbi’r Israeliaid.
Brathodd y nadroedd y bobl a bu farw
llawer iawn ohonyn nhw.
 Yn y diwedd, aeth y bobl at Moses a dweud: ‘Rydyn ni wedi pechu
¨
trwy siarad yn erbyn Jehofa ac yn dy erbyn di. Gweddıa ar Jehofa a
gofyn iddo am gael gwared ar y nadroedd.’
A dyna a wnaeth Moses. Dywedodd Jehofa wrtho am wneud y
sarff bres a’i chodi ar bolyn fel y byddai’r rhai oedd wedi eu brathu
yn gallu edrych arni. Gwnaeth Moses yn union fel yr oedd Jehofa
wedi dweud. A phan oedd y bobl a gafodd eu brathu yn edrych ar y
sarff, bydden nhw’n cael eu gwella.
Mae gwers inni yn y stori hon. Rydyn ni i gyd yn debyg i’r
Israeliaid a gafodd eu brathu gan y nadroedd. Efallai dy fod ti wedi
ˆ
sylwi bod pobl yn mynd yn hen ac yn sal ac yn marw weithiau. Mae
hyn yn digwydd oherwydd ein bod ni’n ddisgynyddion i Adda ac
Efa. Fe wnaethon nhw droi eu cefnau ar Jehofa. Ond mae Jehofa
wedi paratoi’r ffordd inni gael byw am byth.
Anfonodd Jehofa ei Fab, Iesu Grist, i’r ddaear. Roedd rhai pobl
yn meddwl bod Iesu’n ddyn drwg, ac fe wnaethon nhw ei roi ar
bolyn neu stanc i farw. Ond roedd Jehofa wedi anfon Iesu Grist i’n
hachub ni. Os ydyn ni’n troi at Iesu ac yn ei ddilyn, fe fyddwn ni’n
cael byw am byth. Cawn ddysgu mwy am hyn yn nes ymlaen.
Numeri 21:4-9; Ioan 3:14, 15.
 ASEN SY’N SIARAD 42

WYT ti erioed wedi clywed am asen yn siarad? Dydy anifeiliaid

A ˆ
ddim yn medru siarad, nac ydyn? Ond mae’r Beibl yn son am un
asen a oedd yn siarad. Gad inni ddarllen yr hanes.
Roedd yr Israeliaid ar fin mynd i mewn i wlad Canaan. Roedd Balac,
brenin Moab, yn ofni’r Israeliaid. Felly, anfonodd am ddyn craff o’r enw
Balaam a gofyn iddo felltithio’r Israeliaid. Addawodd Balac bres mawr
i Balaam, ac felly, rhoddodd Balaam gyfrwy ar ei asen a chychwyn ar
ˆ
y daith i ymweld a Balac.
Doedd Jehofa ddim eisiau i Balaam felltithio pobl Israel. Felly,
ˆ
anfonodd angel a chleddyf yn ei law i sefyll yn y ffordd er mwyn
rhwystro Balaam rhag pasio. Nid oedd Balaam yn gweld yr angel, ond
roedd yr asen yn ei weld. Ceisiodd Balaam yrru’r asen yn ei blaen ond
ˆ
gwrthod a wnai bob tro. Yn y diwedd, dyma hi’n gorwedd i lawr ar
y ffordd. Gwylltiodd
Balaam a churo’r asen
ˆ
a’i ffon.
 ˆ
Yna, achosodd Jehofa i’r asen siarad a Balaam. ‘Pam rwyt ti yn fy
nghuro i?’ holodd yr asen. ‘Beth rydw i erioed wedi ei wneud i ti?’
ˆ
‘Rwyt ti wedi gwneud ffwl ohono i,’ meddai Balaam. ‘Petasai gen i
gleddyf, fe fyddwn i’n dy ladd di!’
‘A ydw i erioed wedi bod yn anufudd iti o’r blaen?’ gofynnodd yr asen.
‘Naddo,’ atebodd Balaam.
Yna, agorodd Jehofa lygaid Balaam ac fe welodd yr angel yn sefyll yn
y ffordd a’r cleddyf yn ei law. Dywedodd yr angel: ‘Pam gwnest ti daro
dy asen? Rydw i wedi dod i’th rwystro di rhag iti fynd yn dy flaen, achos
peth drwg fyddai melltithio Israel. Pe na byddai
dy asen wedi stopio yn y ffordd, byddwn i wedi dy
ladd di, ond fyddwn i ddim wedi niweidio dy asen.’
Dywedodd Balaam: ‘Rydw i wedi pechu.
Doeddwn i ddim yn gwybod dy fod ti’n sefyll yn
y ffordd.’ Gadawodd yr angel i Balaam basio a
mynd yn ei flaen i weld Balac. Ceisiodd Balaam
felltithio Israel, ond yn lle hynny, achosodd
Jehofa iddo fendithio Israel deirgwaith.
Numeri 21:21-35; 22:1-40; 23:1-30; 24:1-25.
 ARWEINYDD NEWYDD 43

R OEDD Moses yn gobeithio

cael mynd i mewn i
wlad Canaan gyda’r Israeliaid.
Gofynnodd i Jehofa: ‘Gad imi
groesi’r Iorddonen, a gweld y
wlad sydd ar yr ochr arall.’
Ond atebodd Jehofa: ‘Dyna
ˆ ˆ
ddigon! Paid a son am hyn
byth eto!’ Wyt ti’n gwybod
pam y dywedodd Jehofa
hynny?
 Wyt ti’n cofio beth ddigwyddodd pan drawodd Moses y graig? Ni
ˆ
wnaeth Moses nac Aaron roi’r clod i Jehofa am wneud i’r dwr lifo o’r
graig. Dyna pam y dywedodd Jehofa na fydden nhw’n cael mynd i
mewn i wlad Canaan.
ˆ
Ychydig o fisoedd ar ol i Aaron farw, dywedodd Jehofa wrth
Moses: ‘Cymer Josua, a dos ag ef i sefyll o flaen Eleasar yr offeiriad
ac o flaen y bobl i gyd. Yno, gerbron pawb, dyweda mai Josua fydd
yr arweinydd newydd.’ Gwnaeth Moses yn union fel yr oedd Jehofa
wedi dweud wrtho, fel y gweli di yn y llun.
Yna, dywedodd Jehofa wrth Josua: ‘Bydd yn gryf a phaid ag ofni.
Ti fydd yn arwain yr Israeliaid i’r wlad a addewais iddyn nhw, a
byddaf fi gyda thi.’
Yn nes ymlaen, dywedodd Jehofa wrth Moses am ddringo i gopa
Mynydd Nebo yng ngwlad Moab. Oddi yno, gallai Moses edrych
dros yr Iorddonen a gweld gwlad hyfryd Canaan. Dywedodd Jehofa:
‘Dyma’r wlad a addewais i ddisgynyddion Abraham, Isaac, a Jacob.
Fe gei di ei gweld, ond
chei di ddim croesi i mewn
iddi.’
Bu farw Moses ar ben
Mynydd Nebo. Roedd yn
120 mlwydd oed. Roedd yn
dal yn gryf a’i lygaid yn dal
yn graff. Roedd y bobl yn
drist iawn ac fe wnaethon
ˆ
nhw grio ar ol clywed
bod Moses wedi marw.
Ond roedden nhw’n hapus
i gael Josua yn arweinydd
newydd arnyn nhw.
Numeri 27:12-23;
Deuteronomium 3:23-29;
31:1-8, 14-23; 32:45-52; 34:1-12.
 ¨
CUDDIO YSBIWYR 44

M AE’R dynion hyn mewn perygl. Os nad ydyn nhw’n dianc,

¨
byddan nhw’n cael eu lladd. Ysbıwyr ydyn nhw, a Rahab yw’r
ˆ
wraig sydd yn eu helpu. Roedd Rahab yn byw mewn ty a oedd yn rhan
o wal dinas Jericho. Gadewch inni weld pam roedd y dynion hyn mewn
cymaint o berygl.
Roedd pobl Israel yn barod i groesi’r Iorddonen a mynd i mewn i
¨
wlad Canaan. Ond, yn gyntaf, anfonodd Josua ddau ysbıwr i gael
¨
cipolwg ar yr ardal. Dywedodd wrthyn nhw: ‘Ewch i ysbıo’r wlad a
dinas Jericho yn enwedig.’
¨ ˆ
Pan gyrhaeddodd yr ysbıwyr Jericho, fe aethon nhw i dy Rahab.
Ond dywedodd rhywun wrth frenin Jericho: ‘Mae dau o’r Israeliaid
¨
wedi dod i mewn i’r ddinas heno i ysbıo’r ardal.’ Felly, anfonodd y
ˆ ˆ ¨ ˆ
brenin ddynion i dy Rahab. ‘Tyrd a’r ysbıwyr allan o’r ty!’ gwaeddon
¨
nhw. Ond roedd Rahab wedi cuddio’r ysbıwyr ar y to. Dywedodd hi:
‘Do, mae dynion wedi bod yma, ond dydw i ddim yn gwybod o le
roedden nhw’n dod. Aethon nhw oddi yma wrth iddi nosi, ychydig cyn
i borth y ddinas gau. Os brysiwch chi, efallai y medrwch chi eu dal
nhw!’ Ac felly, rhuthrodd y dynion ar eu holau.
¨
Brysiodd Rahab i fyny i’r to a dweud wrth yr ysbıwyr: ‘Rydw i’n
gwybod y bydd Jehofa yn rhoi’r wlad hon i chi. Clywon ni am Jehofa
ˆ
yn sychu’r Mor Coch pan oeddech chi’n ffoi o’r Aifft, ac rydyn ni’n
gwybod eich bod wedi lladd y Brenin Sihon a’r Brenin Og. Ond gan fy
mod i wedi bod yn garedig wrthoch chi, wnewch chi addo y byddwch
ˆ
chithau’n garedig wrtha’ i a pheidio a lladd fy nhad a’m mam, fy
mrodyr a’m chwiorydd.’
¨
Cytunodd yr ysbıwyr, ond roedd rhaid i Rahab wneud rhywbeth.
¨
‘Clyma’r edau goch hon yn y ffenestr,’ meddai’r ysbıwyr, ‘a sicrha fod
ˆ ˆ
dy deulu i gyd yn dod i’r ty hwn. A phan ddown ni’n ol i ymosod ar
Jericho, byddwn ni’n gweld yr edau yn y ffenestr, a fyddwn ni ddim
ˆ ¨ ˆ
yn lladd neb yn dy dy.’ Aeth yr ysbıwyr yn ol at Josua ac adrodd yr
hanes i gyd. Josua 2:1-24; Hebreaid 11:31.
 CROESI’R IORDDONEN 45

E DRYCHA ar yr Israeliaid yn croesi’r Iorddonen! Ond ble mae’r

ˆ
dwr? Yr adeg yma o’r flwyddyn, mae’r tywydd yn wlyb iawn.
ˆ
Mae’r afon wedi bod yn llifo’n gryf, ond nawr, mae’r dwr i gyd
wedi diflannu! Mae’r Israeliaid yn croesi ar dir sych yn union fel y
ˆ ˆ
gwnaethon nhw wrth groesi’r Mor Coch. I ble’r aeth yr holl ddwr?
Gad inni weld.
Pan ddaeth hi’n amser i groesi’r afon, gofynnodd Jehofa i Josua
ddweud wrth y bobl: ‘Dylai’r offeiriaid sy’n cludo arch y cyfamod
fynd o’n blaenau. Cyn gynted ag y byddan nhw’n rhoi eu traed yn y
ˆ ˆ
dwr, bydd yr afon yn peidio a llifo.’
Felly, cododd yr offeiriaid arch y cyfamod
a cherdded o flaen y bobl. Pan gyrhaeddon
ˆ
nhw lan yr Iorddonen, roedd y dwr yn llifo’n
gryf ac yn gyflym. Ond fe gerddon nhw i
mewn i’r afon. Cyn gynted ag yr oedd eu traed
ˆ ˆ ˆ ˆ
yn cyffwrdd a’r dwr, peidiodd y dwr a llifo!
Gwyrth oedd hon. I fyny’r afon, roedd Jehofa
wedi cronni’r dyfroedd. Ymhen fawr o dro,
roedd gwely’r afon yn sych!
 Cerddodd yr offeiriaid a oedd
yn cludo’r arch i ganol gwely
sych yr afon. Wyt ti’n gallu eu
gweld nhw yn y llun? Arhoson
nhw yno nes bod yr Israeliaid i
gyd wedi croesi ar dir sych!
Pan oedd pawb wedi croesi,
gofynnodd Jehofa i Josua
ddewis deuddeg o ddynion
cryfion, a dweud wrthyn nhw:
‘Ewch at yr offeiriaid sy’n
sefyll yng nghanol yr afon
gydag arch y cyfamod. Codwch
ddeuddeg carreg o’r afon a
ˆ
dewch a nhw i’r lle y byddwch
chi’n gwersylla heno, a’u codi’n
bentwr. Yn y dyfodol, pan fydd
eich plant yn holi am ystyr y
pentwr, byddwch chi’n gallu
ˆ ˆ
adrodd hanes y dwr yn peidio a
llifo wrth i arch y cyfamod
groesi’r Iorddonen. Bydd y
cerrig yn eich atgoffa o’r wyrth
hon!’ Gosododd Josua hefyd
ddeuddeg carreg yng nghanol
yr Iorddonen lle bu’r offeiriaid
yn sefyll.
Yn y diwedd, dywedodd Josua
wrth yr offeiriaid a oedd yn
cludo arch y cyfamod: ‘Dewch i fyny o’r Iorddonen.’ A chyn gynted
ag y daethon nhw i’r lan, dyma’r afon yn dechrau llifo unwaith eto.
Josua 3:1-17; 4:1-18.
 MURIAU JERICHO 46

P AM mae muriau Jericho yn syrthio? Mae’n edrych fel petai bom

mawr wedi ffrwydro. Ond yn y dyddiau hynny, doedd dim bomiau
yn bod. Gwyrth arall gan Jehofa oedd ar waith. Gad inni ddysgu mwy.
Dywedodd Jehofa wrth Josua: ‘Rhaid i ti a’r fyddin orymdeithio o
amgylch y ddinas. Gwnewch yr un peth unwaith y dydd am chwe
diwrnod. Dylai’r offeiriaid sy’n cludo arch y cyfamod arwain yr
orymdaith, a dylai saith offeiriad gerdded o flaen yr arch, gan seinio
eu hutgyrn.
 ‘Ar y seithfed dydd, dylech chi gerdded o amgylch y ddinas saith
gwaith. Yna, rhaid i’r offeiriaid seinio caniad hir ar yr utgyrn a
dylai pawb floeddio nerth eu pennau. A bydd muriau’r ddinas yn
syrthio i’r llawr!’
Gwnaeth Josua a’r bobl yn union fel y gorchmynnodd
Jehofa. Cerddodd y milwyr o amgylch y ddinas yn dawel.
ˆ
Doedd neb yn dweud gair. Yr unig swn i’w glywed oedd
ˆ ˆ
trampio traed y milwyr a swn iasol yr utgyrn. Mae’n siwr
y byddai gelynion pobl Dduw yn Jericho wedi dychryn yn
llwyr. Weli di’r edau goch yn hongian o’r ffenestr? Ffenestr
pwy yw honno? Ie, roedd Rahab wedi gwneud yn union
¨
fel roedd yr ysbıwyr wedi dweud
wrthi. Roedd ei theulu i gyd yn y
ˆ
ty gyda hi, yn gwylio.
Ar y seithfed dydd, aeth yr
orymdaith o amgylch y ddinas
saith gwaith. Ar y seithfed tro,
seiniodd yr utgyrn, bloeddiodd
y milwyr nerth eu pennau, a
syrthiodd y muriau i’r llawr.
Yna gorchmynnodd Josua:
‘Lladdwch bawb yn y ddinas
a llosgwch Jericho. Llosgwch
bopeth. Ond cadwch yr arian, yr
aur, y pres a’r haearn, a’u rhoi
yn nhrysorfa pabell Jehofa.’
Dywedodd Josua wrth yr
¨ ˆ
ysbıwyr: ‘Ewch i dy Rahab a
ˆ
dewch a hi a’i theulu allan.’
Cafodd Rahab a’i theulu eu
hachub, yn union fel yr oedd yr
¨
ysbıwyr wedi addo. Josua 6:1-25.
 LLEIDR YN ISRAEL 47

E DRYCHA ar beth mae’r dyn yn ei

gladdu yn ei babell. Mae ganddo
fantell hardd, darn mawr o aur, a
darnau o arian. Mae wedi eu dwyn
o ddinas Jericho. Ond beth ddylai’r
dyn fod wedi ei wneud gyda’r pethau
o Jericho? Wyt ti’n cofio?
Dylai’r pethau hyn fod wedi cael eu
dinistrio, a’r aur a’r arian wedi eu
rhoi i’r drysorfa yn nhabernacl
Jehofa. Ond mae’r bobl hyn wedi bod
yn anufudd. Maen nhw wedi dwyn
pethau a oedd yn perthyn i Dduw.
Enw’r dyn yw Achan, ac mae’r lleill
yn aelodau o’i deulu. Gad inni weld
beth ddigwyddodd.
ˆ
Ar ol i Achan ddwyn y pethau hyn,
anfonodd Josua rai o’i filwyr i ymladd
yn erbyn dinas Ai. Ond colli’r frwydr
a wnaethon nhw. Cafodd rhai eu lladd
a rhedodd y gweddill i ffwrdd. Roedd
Josua’n drist iawn. Yn syrthio i’r
llawr, gofynnodd i Jehofa: ‘Pam rwyt
ti wedi gadael i hyn ddigwydd inni?’
Atebodd Jehofa: ‘Cod! Mae Israel
wedi pechu. Maen nhw wedi cymryd
pethau y dylen nhw fod wedi eu
dinistrio neu eu rhoi i’r tabernacl.
Maen nhw wedi dwyn mantell hardd
a’i chuddio. Fydda i ddim yn eich bendithio chi, nes eich bod chi’n
dinistrio’r fantell, a difa’r un a gymerodd y pethau hyn.’ Dywedodd
Jehofa y byddai’n dangos i Josua pwy yn union oedd y dyn drwg.
Felly, casglodd Josua’r holl bobl ynghyd ac, o’u plith, dewisodd
Jehofa y dyn drwg Achan. Dywedodd Achan: ‘Rwyf wedi pechu.
Gwelais fantell hardd, darn o aur a darnau o arian. Roeddwn yn eu
chwenychu gymaint nes imi eu cymryd nhw. Maen nhw wedi eu
claddu yn fy mhabell.’
ˆ
Ar ol cael hyd i’r pethau a’u rhoi i Josua, fe ddywedodd wrth
ˆ
Achan: ‘Pam gwnest ti ddod a’r fath helynt arnon ni? Nawr, bydd
ˆ
Jehofa yn dod a helynt mawr arnat ti!’ Ar hynny, taflodd y bobl
gerrig at Achan a’i deulu a’u lladd. Onid yw hynny yn dangos na
ddylen ni byth gymryd pethau nad ydyn nhw’n perthyn inni?
Wedi hynny, aeth Israel i ymladd yn erbyn Ai unwaith eto. Y tro
hwn, gyda help Jehofa, enillon
nhw’r frwydr. Josua 7:1-26; 8:1-29.
 TRIGOLION DOETH GIBEON 48

R OEDD trigolion llawer o ddinasoedd gwlad Canaan yn paratoi

i ymladd yn erbyn Israel, gan ddisgwyl ennill. Ond mewn
dinas o’r enw Gibeon, ger Jericho, doedd y bobl ddim yn disgwyl
ennill. Roedden nhw’n credu bod Duw yn helpu pobl Israel, ac nid
oedden nhw am frwydro yn erbyn Duw. Felly, wyt ti’n gwybod beth a
wnaethon nhw?
Penderfynon nhw gogio eu bod nhw wedi dod o wlad bell. Dyma
nhw’n gwisgo hen ddillad carpiog a sandalau wedi eu treulio.
Rhoddon nhw hen sachau ar gefn eu hasynnod a chymryd bara a oedd
wedi sychu a llwydo. Yna fe aethon nhw at Josua a dweud: ‘Rydyn ni
wedi dod o wlad bell oherwydd ein bod ni wedi clywed am eich Duw
mawr, Jehofa, a’r holl bethau a wnaeth drosoch chi yn yr Aifft.
Felly, dyma ein harweinwyr yn dweud y dylen ni gymryd bwyd ar
gyfer y daith a dod i’ch cyfarfod chi a dweud wrthych: “Eich
ˆ
gweision ydyn ni. Wnewch chi gytundeb a ni i beidio
ˆ
a rhyfela yn ein herbyn?” Rydych yn gweld o’n
dillad ein bod ni wedi dod o bell. Mae ein bara wedi hen sychu a
llwydo.’
Roedd Josua a’r arweinwyr eraill yn credu pobl Gibeon. Felly, fe
gytunon nhw i beidio ag ymladd yn eu herbyn. Ond ymhen tridiau
dyma bobl Israel yn darganfod mai pobl leol oedd y Gibeoniaid!
‘Pam dywedoch chi eich bod wedi dod o wlad bell?’ gofynnodd
Josua.
Atebodd pobl Gibeon: ‘Roedden ni wedi clywed bod Jehofa eich
Duw wedi addo rhoi’r wlad gyfan i chi. Felly, roedden ni’n ofni y
byddech chi’n ein lladd ni.’ Ond cadwodd yr Israeliaid eu haddewid
a gadael i bobl Gibeon fyw. Ac fe ddaethon nhw’n weision i bobl
Israel.
Pan glywodd brenin Jerwsalem fod trigolion Gibeon wedi gwneud
heddwch ag Israel, fe ddigiodd. Anfonodd air at bedwar brenin arall
gan ddweud: ‘Dewch i ymosod ar Gibeon gyda mi.’ A dyna beth
ddigwyddodd. A oedd trigolion Gibeon wedi bod yn ddoeth i wneud
heddwch ag Israel neu a fydden nhw’n difaru gwneud i’r brenhinoedd
eraill ddod i ryfela yn eu herbyn? Gad inni weld. Josua 9:1-27; 10:1-5.
 ACHUB POBL GIBEON 49

E DRYCHA ar Josua. Mae’n dweud: ‘Haul, aros yn llonydd!’ Ac

arhosodd yr haul yn llonydd. Arhosodd yn yr awyr drwy’r dydd.
Jehofa oedd yn gyfrifol am hyn! Ond, gad inni weld pam nad oedd
Josua yn dymuno gweld yr haul yn machlud.
 Pan aeth pum brenin
ˆ
Canaan a’u byddinoedd
i ymosod ar Gibeon,
anfonodd pobl Gibeon
negesydd at Josua i
ofyn am help. ‘Dewch
yn gyflym i’n hachub
ni!’ meddai. ‘Mae’r
brenhinoedd o’r bryniau
ˆ
wedi ymuno a’i gilydd i
ymosod arnon ni.’
Felly, dyma Josua
a’i fyddin gyfan yn
cychwyn am Gibeon. Fe wnaethon nhw ymdeithio drwy’r nos.
Pan gyrhaeddon nhw Gibeon, cafodd milwyr y brenhinoedd eraill
gymaint o fraw nes eu bod nhw’n rhedeg i ffwrdd. Yna, fe wnaeth
Jehofa iddi fwrw cenllysg enfawr arnyn nhw. Roedd y cenllysg yn
lladd mwy o ddynion nag oedd milwyr Josua yn eu lladd.
Ond, sylweddolodd Josua nad oedd digon o amser i ennill y frwydr
cyn iddi dywyllu. Byddai llawer o filwyr y brenhinoedd drwg yn
¨
dianc. Felly, dyma Josua yn gweddıo ar Jehofa ac yna yn dweud:
‘Haul, aros yn llonydd!’ Arhosodd yr haul yn ei unfan ac roedd yr
Israeliaid yn gallu ennill y frwydr.
´
Roedd llawer mwy o frenhinoedd drwg yn casau pobl Dduw.
Cymerodd tua chwe blynedd i Josua a’i fyddin drechu 31 o
ˆ
frenhinoedd yng ngwlad Canaan. Ar ol hynny, fe rannodd Josua wlad
Canaan rhwng y llwythau a oedd angen tir.
Aeth y blynyddoedd heibio, ac yn 110 mlwydd oed, bu farw Josua.
Tra bu Josua a’i ffrindiau’n fyw, roedd y bobl yn ufudd i Jehofa. Ond
pan fu farw’r dynion da hyn, roedd y bobl yn dechrau gwneud pethau
drwg ac yn mynd i helynt. Roedd wir angen help Duw arnyn nhw.
Josua 10:6-15; 12:7-24; 14:1-5; Barnwyr 2:8-13.
DWY DDYNES DDEWR 50

B OB tro y byddai’r Israeliaid

yn mynd i helynt, bydden
nhw’n troi at Jehofa a byddai ef
yn anfon arweinwyr dewr i’w
helpu. Mae’r Beibl yn galw’r
arweinwyr hynny yn farnwyr.
Josua oedd yr un cyntaf.
Ymhlith y barnwyr eraill oedd
Othniel, Ehud, a Samgar. Ond
roedd dwy ddynes hefyd yn
helpu Israel. Eu henwau nhw
oedd Debora a Jael.
Proffwydes oedd Debora.
Byddai Jehofa yn rhoi
gwybodaeth iddi am y dyfodol,
ac fe fyddai hi’n cyfleu’r
wybodaeth honno i’r bobl.
Roedd Debora hefyd yn barnu
Israel. Byddai hi’n eistedd o
dan balmwydden yn y bryniau
ac fe fyddai pobl yn dod ati i
gael cyngor.
Enw brenin Canaan ar y
pryd oedd Jabin. Roedd
ganddo 900 o gerbydau rhyfel.
Roedd ei fyddin yn gryf iawn
ac roedd llawer o’r Israeliaid
wedi gorfod mynd yn weision i
Jabin. Cadfridog byddin Jabin
oedd dyn o’r enw Sisera.
 Un diwrnod, anfonodd Debora am Barac a dweud wrtho: ‘Mae
ˆ
Jehofa yn gorchymyn: “Dos a deng mil o ddynion i fynydd Tabor.
ˆ
Byddaf yn dod a Sisera atat ti. A byddaf yn rhoi’r fuddugoliaeth iti.” ’
Dywedodd Barac wrth Debora: ‘Mi af os doi di gyda mi.’ Cytunodd
Debora i fynd ond dywedodd wrth Barac: ‘Fyddi di ddim yn cael y
clod am y fuddugoliaeth, oherwydd i law gwraig y bydd Jehofa yn rhoi
Sisera.’ A dyna beth a ddigwyddodd.
Aeth Barac a’i ddynion i lawr o fynydd Tabor i wynebu byddin
Sisera. Yn sydyn, achosodd Jehofa lifogydd a chafodd llawer o filwyr
y gelyn eu boddi. Ond neidiodd Sisera allan o’i gerbyd a rhedeg i
ffwrdd.
Ymhen tipyn, dyma Sisera yn cyrraedd pabell Jael. Gofynnodd Jael
iddo fynd i mewn i’r babell a rhoddodd ddiod o laeth iddo. Gwnaeth
hyn iddo deimlo’n gysglyd a chyn bo hir roedd yn cysgu’n drwm. Yna,
defnyddiodd Jael forthwyl i daro peg pabell drwy ochr pen Sisera a’i
ladd. Yn nes ymlaen, pan ddaeth Barac heibio, dangosodd Jael gorff
Sisera iddo. Roedd geiriau Debora wedi dod yn wir.
Yn y diwedd, cafodd y brenin Jabin hefyd ei ladd ac fe gafodd yr
Israeliaid lonydd eto am gyfnod. Barnwyr 2:14-22; 4:1-24; 5:1-31.
 RUTH A NAOMI 51

Y N Y Beibl y mae llyfr o’r enw Ruth. Mae’n adrodd hanes teulu
oedd yn byw pan oedd y barnwyr yn llywodraethu yn Israel.
Merch o wlad Moab oedd Ruth; doedd hi ddim yn perthyn i genedl
Israel. Ond pan glywodd Ruth am y gwir Dduw Jehofa, fe ddaeth hi
ˆ
i’w garu o’i chalon. Gwraig hyn oedd Naomi a helpodd Ruth i ddysgu
am Jehofa.
ˆ
Israeliad oedd Naomi. Roedd ganddi hi a’i gwr ddau fab. Ond
oherwydd newyn yn Israel, fe symudodd y teulu i wlad Moab. Yna,
ˆ
un diwrnod, bu farw gwr Naomi. Fe wnaeth y meibion briodi Ruth
ac Orpa, dwy ferch o wlad Moab. Ymhen rhyw ddeng mlynedd, bu
farw dau fab Naomi. Roedd Naomi a’r ddwy ferch yn drist iawn.
Beth fyddai Naomi yn ei wneud nawr?
Penderfynodd Naomi y byddai’n teithio’r holl ffordd yn
ˆ
ol i’w gwlad ei hun a’i phobl ei hun. Roedd Ruth ac
Orpa eisiau aros gyda Naomi, felly, fe aethon nhw hefyd yn gwmni
ˆ
iddi. Ond ar ol iddyn nhw deithio am ychydig, trodd Naomi at y
ˆ
merched a dweud: ‘Ewch yn ol adref at eich mamau.’
ˆ
Cusanodd Naomi’r ddwy ferch a ffarwelio a nhw. Dechreuon nhw
grio oherwydd eu bod yn ei charu hi’n fawr. ‘Na!’ meddan nhw.
‘Awn ni gyda thi at dy bobl di.’ Ond atebodd Naomi: ‘Ewch adref, fy
ˆ
merched. Well ichi fynd yn ol i’ch gwlad eich hun.’ Felly, ffarweliodd
Orpa a chychwyn ar ei ffordd adref. Ond aros a wnaeth Ruth.
Trodd Naomi ati a dweud: ‘Mae Orpa wedi mynd. Rhaid iti fynd
ˆ
adref gyda hi.’ Ond atebodd Ruth: ‘Paid a gwneud imi dy adael di.
Gad imi ddod gyda thi. Ble bynnag yr ei di, mi af innau, a ble bynnag
y byddi di’n byw, dyna lle y byddaf i’n byw. Bydd dy bobl di yn bobl i
mi, a bydd dy Dduw di yn Dduw i mi. Ble bynnag y byddi di’n marw,
dyna lle y byddaf i’n marw ac yn cael fy nghladdu.’ Pan glywodd
Naomi hynny, wnaeth hi ddim pwyso arni eto i fynd adref.
Cyrhaeddodd y ddwy wraig wlad Israel ac ymgartrefu yno. Aeth
Ruth yn syth i weithio yn y caeau, oherwydd ei bod hi’n amser
cynaeafu’r haidd. Fe wnaeth dyn o’r enw Boas adael iddi gasglu
haidd ar ei dir. Wyt ti’n gwybod pwy oedd mam Boas? Rahab, o
ddinas Jericho.
Un diwrnod, dywedodd Boas wrth Ruth: ‘Rydw i wedi clywed
amdanat ti ac am dy garedigrwydd tuag at Naomi. Rydw i’n gwybod
dy fod ti wedi gadael dy dad a’th fam, a’th gartref, ac wedi dod i fyw
ˆ
i wlad lle nad wyt ti’n adnabod neb. Bydd Jehofa yn siwr o edrych
ˆ
ar dy ol!’
ˆ
Atebodd Ruth: ‘Rwyt ti’n glen iawn syr. Mae dy eiriau caredig
wedi codi fy nghalon.’ Roedd Boas yn hoffi Ruth yn fawr a chyn bo
hir, fe briododd hi. Roedd Naomi ar ben ei digon! Ond roedd hi’n
hapusach fyth pan gafodd Ruth a Boas fab a’i enwi’n Obed. Yn nes
ymlaen, daeth Obed yn daid i Dafydd a byddwn ni’n dysgu llawer
mwy amdano ef yn y man. Llyfr Ruth.
 GIDEON A’I FYDDIN FECHAN 52

WYT ti’n gweld beth sy’n digwydd yn y llun? Milwyr Israel

A sydd yma. Maen nhw wedi dod at y nant i dorri syched.
Gideon yw’r dyn sy’n sefyll wrth eu hochr. Mae Gideon yn eu gwylio
ˆ
nhw’n ofalus i weld ym mha ffordd y maen nhw’n yfed y dwr.
Wyt ti wedi sylwi nad yw’r dynion i gyd yn yfed yn yr un ffordd?
ˆ
Mae rhai yn mynd ar eu gliniau ac yn llepian y dwr fel y mae ci yn
ˆ
ei wneud. Ond mae un dyn yn codi’r dwr yn ei law ac yn dal i
edrych o’i gwmpas. Mae hynny’n bwysig oherwydd bod Duw wedi
dweud wrth Gideon am ddewis dim ond y dynion oedd yn yfed ac yn
gwylio’r un pryd. Dywedodd Duw y dylai’r gweddill fynd adref. Gad
inni weld pam.
Roedd yr Israeliaid mewn helynt unwaith eto. Doedden nhw
ddim wedi bod yn ufudd i Jehofa. Roedd pobl Midian wedi bod yn
ymosod arnyn nhw. Gofynnodd yr Israeliaid i Jehofa am help a
gwrandawodd Jehofa arnyn nhw.
Dywedodd Jehofa wrth Gideon am godi byddin, a chasglodd
32,000 o filwyr at ei gilydd. Ond roedd 135,000 o filwyr gan y gelyn.
Ond eto dywedodd Jehofa wrth Gideon: ‘Mae gen ti ormod o filwyr.’
Pam dywedodd Jehofa y fath beth?
Dywedodd Jehofa hynny oherwydd nad oedd yn dymuno i’r
Israeliaid feddwl mai nhw oedd wedi ennill y fuddugoliaeth. Efallai
bydden nhw’n credu nad oedd angen help Jehofa arnyn nhw. Felly,
dywedodd Jehofa wrth Gideon: ‘Dywed wrth y dynion sy’n ofnus am
fynd adref.’ Gwnaeth Gideon hynny, ac aeth 22,000 o’i filwyr adref.
ˆ
Doedd dim ond 10,000 ar ol i wynebu 135,000 o filwyr y gelyn.
Ond doedd Jehofa ddim wedi gorffen. ‘Mae dy fyddin yn dal yn
rhy fawr,’ meddai. Dywedodd wrth Gideon am ofyn i’r dynion yfed
ˆ
o ddwr y nant, ac am anfon adref pob un a oedd yn mynd ar eu
ˆ
pennau gliniau i lepian y dwr. Addawodd Jehofa: ‘Byddaf yn rhoi’r
fuddugoliaeth i ti a’r 300 o ddynion a oedd yn gwylio tra oedden
nhw’n yfed.’
Daeth hi’n amser i’r frwydr. Rhannodd Gideon y dynion yn dri
ˆ ˆ
grwp. Rhoddodd utgorn i bob dyn ynghyd a ffagl wedi ei chuddio
mewn piser gwag. Tua hanner nos, aethon nhw yn dawel bach i
sefyll o gwmpas gwersyll y gelyn. Yna, dyma nhw i gyd yn chwythu
ar yr utgyrn a dryllio’r piserau a gweiddi nerth eu pennau: ‘Cleddyf
ˆ
Jehofa a Gideon!’ Deffrodd milwyr y gelyn mewn braw a rhedeg i
ffwrdd. Roedd Israel wedi ennill y frwydr. Barnwyr penodau 6 i 8.
 ADDEWID JEFFTHA 53

WYT ti erioed wedi gwneud addewid a oedd yn anodd ei gadw?

A Dyna beth a wnaeth y dyn yn y llun hwn, a dyna pam y mae’n
edrych mor drist. Ei enw oedd Jefftha. Barnwr dewr yn Israel oedd
Jefftha.
Yn nyddiau Jefftha, roedd pobl Israel wedi anghofio am Jehofa a
dechrau gwneud pethau drwg. Felly gadawodd Jehofa i bobl Ammon
ymosod arnyn nhw. Fe wnaeth yr Israeliaid weiddi ar Jehofa am
help. ‘Rydyn ni wedi pechu,’ medden nhw. ‘Achub ni!’
Roedd y bobl yn difaru gwneud pethau drwg. Dechreuon nhw
addoli Jehofa eto, ac felly fe wnaeth Jehofa eu helpu nhw.
Cafodd Jefftha ei ddewis i arwain y bobl yn erbyn yr Ammoniaid
drwg. Ond, roedd Jefftha yn gwybod bod angen help Duw arno i
ennill y frwydr. Felly, fe wnaeth adduned i Jehofa: ‘Os rhoi di’r
fuddugoliaeth imi dros yr Ammoniaid, pwy bynnag yw’r un cyntaf i
ˆ
ddod allan o’r ty i’m cyfarfod pan af i adref,
byddaf yn ei roi i ti.’
Gwrandawodd Jehofa ar addewid
Jefftha a’i helpu i ennill y
fuddugoliaeth. Ond pan aeth
Jefftha adref, wyt ti’n gwybod
pwy oedd yr un cyntaf i ddod
ˆ
allan o’r ty i’w gyfarfod? Ie, ei
ferch ei hun, a hithau’n unig
blentyn. ‘O, na! Fy merch i!’
wylodd Jefftha. ‘Rwyt ti wedi
dryllio fy nghalon yn llwyr.
Rydw i wedi gwneud addewid
i Jehofa ac ni allaf dorri fy
ngair.’
 Pan glywodd merch Jefftha am addewid
ei thad, roedd hithau hefyd yn drist.
Byddai hi’n gorfod gadael ei thad a’i
ffrindiau. Ond byddai hi’n cael mynd
i’r tabernacl yn Seilo a threulio gweddill
ei hoes yn gwasanaethu Jehofa. Felly
dywedodd hi wrth ei thad: ‘Os wyt ti wedi
gwneud addewid i Jehofa, mae’n rhaid iti
ei gadw.’
Felly, symudodd merch Jefftha i Seilo
a gweithiodd yn y tabernacl am weddill ei
bywyd. Am bedwar diwrnod bob blwyddyn,
byddai merched Israel yn
ˆ
mynd i ymweld a hi a chael
amser da yn ei chwmni.
Roedd y bobl yn caru merch
Jefftha am ei bod hi’n
gwasanaethu Jehofa mor
ffyddlon. Barnwyr 10:6-18; 11:1-40.
 Y DYN CRYFAF ERIOED 54

A WYT ti’n gwybod pwy

oedd y dyn cryfaf
erioed? Barnwr o’r enw
Samson. Cafodd Samson
ei nerth oddi wrth Jehofa.
Hyd yn oed cyn i Samson
gael ei eni, dywedodd
Jehofa wrth ei fam: ‘Cyn bo
hir y byddi di’n cael mab.
Ef fydd yn achub Israel
rhag y Philistiaid.’
Pobl ddrwg oedd y
Philistiaid. Roedden nhw’n
byw yng ngwlad Canaan.
Roedd ganddyn nhw fyddin fawr ac roedden nhw’n ymosod yn
ddidrugaredd ar yr Israeliaid. Un diwrnod, pan oedd Samson ar ei
ˆ
ffordd i un o ddinasoedd y Philistiaid, clywodd swn rhuo ac yn sydyn
ˆ
dyma lew mawr yn rhuthro tuag ato. Ond lladdodd Samson y llew a’i
ddwylo ei hun. Fe laddodd hefyd gannoedd o Philistiaid drwg.
ˆ
Yn nes ymlaen, syrthiodd Samson mewn cariad a merch o’r enw
Delila. Addawodd arweinwyr y Philistiaid y bydden nhw i gyd yn rhoi
1,100 o ddarnau arian i Delila, petai hi’n dweud wrthyn nhw beth oedd
yn gwneud Samson mor gryf. Roedd Delila yn caru arian. Doedd hi
ddim yn caru Samson a doedd hi ddim yn caru pobl Dduw chwaith.
Felly, byddai hi’n pwyso ar Samson i gael gwybod beth oedd cyfrinach
ei nerth.
Yn y diwedd, llwyddodd Delila i berswadio Samson i ddweud wrthi
pam ei fod mor gryf. ‘Dydw i erioed wedi cael torri fy ngwallt,’
meddai Samson. ‘Pan oeddwn i’n fabi, cefais fy newis gan Dduw i
fod yn was arbennig iddo, yn Nasaread. Petawn i’n torri fy ngwallt,
byddwn i’n colli fy nerth.’
Pan glywodd Delila hyn, fe suodd Samson i gysgu a’i ben ar ei gliniau
hi. Yna galwodd ar ddyn i ddod i mewn a thorri gwallt Samson. Pan
ˆ
ddeffrodd Samson, roedd ei nerth wedi diflannu. Daeth y Philistiaid i
mewn a’i ddal. Fe wnaethon nhw ei ddallu a’i droi’n gaethwas.
Un diwrnod cafodd y Philistiaid barti mawr i addoli eu duw, Dagon,
ˆ
a dyma nhw’n dod a Samson o’r
carchar i wneud hwyl am ei ben.
Erbyn hyn roedd gwallt Samson
wedi tyfu eto. Dywedodd Samson
wrth y bachgen a oedd yn ei
ˆ
arwain: ‘Gad imi gyffwrdd a’r
colofnau sy’n cynnal yr adeilad.’
¨
Yna gwedd ıodd ar Jehofa am
nerth ac ymestynnodd at y
colofnau. ‘Gad imi farw gyda’r
Philistiaid,’ gwaeddodd, a
gwthiodd a’i holl nerth yn erbyn
y ddwy golofn. Syrthiodd y deml
ar ben pawb ac fe laddwyd 3,000
o’r Philistiaid drwg.
Barnwyr penodau 13 i 16.
 SAMUEL YN WAS I DDUW 55

WYT ti’n gwybod pwy yw’r bachgen golygus hwn? Samuel yw ei

A enw. Y dyn sy’n rhoi ei law ar ben Samuel yw Eli, archoffeiriad
ˆ
Israel. Mae mam Samuel, Hanna, a’i dad Elcana, wedi dod a Samuel
at Eli.
Mae’n debyg nad oedd Samuel yn llawer mwy na thair blwydd
oed pan aeth i’r tabernacl i fyw gydag Eli a’r offeiriaid eraill. Pam
anfonodd Elcana a Hanna eu mab i wasanaethu Jehofa yn y tabernacl
ac yntau mor ifanc? Gad inni weld.
Ychydig o flynyddoedd cyn hynny, roedd Hanna yn torri ei chalon
oherwydd doedd ganddi hi ddim plant. Roedd hi’n dyheu am
ˆ
gael babi. Felly, un diwrnod pan oedd hi’n ymweld a’r tabernacl,
¨
gweddıodd ar Jehofa a dweud: ‘O Jehofa, paid ag anghofio amdanaf!
Os rhoddi di fab imi, rydw i’n addo ei roi i ti, er mwyn iddo dy
wasanaethu di am weddill ei oes.’
Gwrandawodd Jehofa ar weddi Hanna, a rhai misoedd yn
ddiweddarach, cafodd hi fabi a’i alw’n Samuel. Roedd Hanna yn caru
ei bachgen bach. Roedd hi’n ei ddysgu am Jehofa o’r cychwyn cyntaf.
ˆ
Dywedodd wrth ei gwr: ‘Pan fydd Samuel yn ddigon hen, af ag ef i
Seilo er mwyn iddo wasanaethu Jehofa yn y tabernacl.’
Dyna beth mae Hanna ac Elcana yn ei wneud yn y llun. Oherwydd
eu bod nhw wedi dysgu Samuel mor dda, roedd Samuel yn hapus i
weithio ym mhabell Jehofa. Bob blwyddyn, byddai Hanna ac Elcana
yn dod i addoli Jehofa yn y tabernacl, ac yn gweld Samuel yr un pryd.
ˆ
Byddai Hanna yn gwneud cot newydd iddo bob blwyddyn.
Aeth y blynyddoedd heibio ac roedd Samuel yn dal i wasanaethu
Jehofa yn y tabernacl. Roedd Jehofa yn hapus gyda gwaith Samuel ac
roedd y bobl yn ei hoffi. Ond roedd Hoffni a Phinees, meibion Eli
yr archoffeiriad, yn ddynion drwg. Roedden nhw’n torri cyfreithiau
Duw ac yn gwneud i bobl eraill fod yn anufudd i Jehofa. Dylai Eli fod
wedi eu gwahardd nhw rhag bod yn offeiriaid, ond roedd yn rhy wan
i wneud hynny.
Er gwaethaf y pethau drwg a oedd yn digwydd yn y tabernacl,
daliodd Samuel ati i wasanaethu Jehofa. Ond oherwydd bod cyn lleied
o bobl yn caru Jehofa, doedd neb wedi clywed llais Duw ers amser
ˆ
maith. Sut bynnag, pan oedd Samuel ychydig yn hyn dyma beth
ddigwyddodd:
Un noson, roedd Samuel yn cysgu yn y tabernacl pan glywodd lais
yn galw. Atebodd Samuel: ‘Dyma fi.’ Cododd a rhedodd at Eli, gan
ddweud: ‘Roeddet ti’n galw arna i a dyma fi.’
ˆ
Ond dywedodd Eli: ‘Naddo, wnes i ddim galw arnat ti. Dos yn ol i
ˆ
gysgu.’ Felly, fe aeth Samuel yn ol i’w wely.
Yna, clywodd y llais am yr eildro yn galw ‘Samuel!’ Cododd Samuel
ˆ
eto a mynd yn ol at Eli. ‘Fe wnest ti alw arna i a dyma fi!’ meddai.
ˆ
Atebodd Eli: ‘Naddo, fy mab. Wnes i ddim. Dos yn ol i gysgu.’ Felly,
ˆ
aeth Samuel yn ol i’w wely.
‘Samuel!’ galwodd y llais am y trydydd tro. Neidiodd Samuel ar ei
draed a rhedeg at Eli. ‘Dyma fi Eli,’ meddai. ‘Mae’n rhaid dy fod ti
wedi galw arna i.’ Erbyn hynny, roedd Eli’n gwybod mai Jehofa oedd
ˆ
yn galw ar Samuel. Felly fe ddywedodd: ‘Dos yn ol i gysgu, ac os
bydd y llais yn galw eto, rhaid iti ddweud: “Llefara, Jehofa, rwy’n
gwrando.” ’
Felly, dyna beth a wnaeth pan glywodd lais Jehofa yn galw arno
eto. Eglurodd Jehofa wrtho ei fod yn mynd i gosbi Eli a’i feibion. Yn
nes ymlaen, bu farw Hoffni a Phinees mewn brwydr yn erbyn y
Philistiaid, a phan glywodd Eli’r newyddion, syrthiodd wysg ei gefn
a thorri ei wddf a marw. Roedd gair Jehofa wedi dod yn wir.
Tyfodd Samuel yn ddyn, ac ef oedd barnwr olaf Israel. Pan aeth yn
hen, gofynnodd y bobl iddo ddewis rhywun i fod yn frenin arnyn nhw.
Nid oedd Samuel am wneud hynny, achos Jehofa oedd yn frenin
arnyn nhw. Ond dywedodd Jehofa wrtho am wrando ar y bobl.
1 Samuel 1:1-28; 2:11-36; 3:1-18; 4:16-18; 8:4-9.
 RHAN 4

O Frenin Cyntaf Israel hyd

at y Gaethglud ym Mabilon
Brenin cyntaf Israel oedd Saul. Ond roedd Saul
yn anffyddlon i Jehofa a dewiswyd Dafydd i fod yn
frenin yn ei le. Byddwn ni’n dysgu llawer am
Dafydd. Pan oedd yn ifanc, fe ymladdodd yn erbyn
cawr o’r enw Goliath. Yn nes ymlaen, bu’n rhaid
iddo ffoi rhag y Brenin Saul. Yna, fe wnaeth
merch hardd o’r enw Abigail rwystro Dafydd rhag
ˆ
gwneud rhywbeth ffol.
Byddwn ni’n dysgu am fab Dafydd, Solomon,
ˆ
a ddaeth yn frenin ar Israel ar ol Dafydd.
Teyrnasodd tri brenin cyntaf Israel am 40 mlynedd
ˆ
yr un. Ar ol marwolaeth Solomon, cafodd Israel ei
rhannu’n ddwy deyrnas, un gyda deg llwyth yn y
gogledd a’r llall gyda dau lwyth yn y de.
Parhaodd y deyrnas yn y gogledd am 257
o flynyddoedd cyn iddi gael ei dinistrio gan yr
Asyriaid. Tua 133 o flynyddoedd wedyn, cafodd
teyrnas y de hefyd ei dinistrio, ac aeth yr Israeliaid
yn gaethweision i Fabilon. Mae RHAN 4 yn
adrodd hanes 510 o flynyddoedd.
 BRENIN CYNTAF ISRAEL 56

WYT ti’n gweld Samuel yn tywallt olew ar ben y dyn? Dyna’r

A ffordd roedden nhw’n dangos bod rhywun wedi cael ei ddewis
i fod yn frenin. Dywedodd Jehofa wrth Samuel am dywallt olew ar
ben Saul. Defnyddiodd olew arbennig a oedd yn arogli’n hyfryd.
Roedd Saul yn poeni nad oedd yn ddigon da i fod yn frenin.
Dywedodd wrth Samuel: ‘Pam rwyt ti’n dweud y byddaf i’n frenin?
Rydw i’n dod o lwyth Benjamin, y lleiaf o lwythau Israel.’ Doedd
Saul ddim yn meddwl ei fod yn ddyn pwysig ac roedd Jehofa yn hoffi
hynny. Dyna pam y dewisodd Saul yn frenin.
Daeth Saul o deulu cefnog. Roedd yn dal ac yn olygus. Roedd yn
dalach o ryw 30 centimetr na phawb arall yn Israel! Medrai redeg
fel y gwynt ac roedd yn gryf ofnadwy. Roedd y bobl yn hapus fod
Jehofa wedi dewis Saul yn frenin a dyma nhw’n gweiddi: ‘Hir oes
i’r brenin!’
Daeth gelynion Israel yn gryfach nag erioed. Roedden nhw’n
ˆ
dal i ymosod ar bobl Israel. Yn fuan ar ol i Saul ddod yn frenin,
ymosododd pobl Ammon ar Israel. Ond casglodd Saul fyddin fawr
ynghyd, ac fe drechodd yr Ammoniaid. Roedd y bobl yn falch iawn
o’u brenin newydd.
Gyda Saul yn arweinydd, roedd yr Israeliaid yn fuddugol yn
erbyn eu gelynion. Roedd gan Saul fab dewr o’r enw Jonathan. Fe
wnaeth Jonathan helpu’r Israeliaid i ennill llawer o frwydrau. Gelyn
pennaf yr Israeliaid oedd y Philistiaid. Un diwrnod, daeth miloedd
ar filoedd o Philistiaid i ymosod ar yr Israeliaid.
Dywedodd Samuel wrth Saul am aros nes iddo gyrraedd a rhoi
offrwm i Jehofa. Ond aeth y dyddiau heibio a doedd dim golwg
o Samuel. Roedd Saul yn dechrau poeni y byddai’r Philistiaid yn
ymosod. Felly, penderfynodd fwrw ymlaen a gwneud yr offrwm ei
hun. O’r diwedd, cyrhaeddodd Samuel, a cheryddu Saul am fod yn
anufudd. ‘Bydd Jehofa yn dewis rhywun arall i fod yn frenin ar
Israel,’ meddai Samuel.
Yn nes ymlaen, roedd Saul yn anufudd eto. Felly dywedodd
Samuel wrtho: ‘Mae ufuddhau i Jehofa yn fwy pwysig na rhoi hyd
yn oed dy ddefaid gorau iddo. Oherwydd iti beidio ag ufuddhau i
Jehofa, fyddi di ddim yn cael aros yn frenin ar Israel.’
Mae yna wers i ni yn yr hanes hwn. Mae’n
dangos pa mor bwysig yw ufuddhau
i Jehofa bob amser. Hefyd, mae’n
dangos bod pobl a oedd unwaith
yn dda fel Saul, yn gallu newid
a throi’n ddrwg. Dydyn ni
byth eisiau troi’n ddrwg,
nac ydyn?
1 Samuel pennod 9 i 11;
13:5-14; 14:47-52; 15:1-35;
2 Samuel 1:23.
 DUW YN DEWIS DAFYDD 57

WYT ti’n gweld beth sydd wedi digwydd? Mae’r bachgen

A wedi achub yr oen bach. Roedd yr arth wedi cipio’r oen. Ond
rhedodd y bachgen ar eu holau ac achub yr oen. Cododd yr arth i
ymosod ar y bachgen, ond cydiodd y bachgen ynddi a’i lladd. Dro
arall, achubodd un o’i ddefaid rhag llew mawr. Roedd yn ddewr
iawn. Wyt ti’n gwybod beth oedd ei enw?
ˆ
Dafydd oedd ei enw. Cafodd ei eni 10 mlynedd ar ol i Jehofa
ddewis Saul yn frenin. Roedd Dafydd yn fab i Jesse. Roedden nhw’n
ˆ
byw ym Methlehem ac roedd Dafydd yn edrych ar ol defaid ei dad.
Roedd ei daid, Obed, yn fab i Ruth a Boas.
Ymhen amser, dywedodd Jehofa wrth Samuel: ‘Cymer ychydig o’r
ˆ
olew arbennig a dos i dy Jesse ym Methlehem. Rydw i wedi dewis
un o’i feibion ef i fod yn frenin.’ Pan welodd Samuel Eliab, mab
hynaf Jesse, meddyliodd iddo’i hun: ‘Mae’n rhaid mai hwn yw’r
un y mae Jehofa wedi’i ddewis.’ Roedd Eliab yn dal ac yn olygus,
ond dywedodd Jehofa wrth Samuel: ‘Paid ag edrych ar ei wedd na’i
daldra. Nid hwn yw’r un rydw i wedi ei ddewis yn frenin.’
Felly, dyma Jesse yn galw ei fab Abinadab a’i gyflwyno i Samuel.
Ond dywedodd Samuel: ‘Na, nid hwn yw’r un y mae Jehofa wedi
ei ddewis chwaith.’ Nesaf, dyma Jesse yn cyflwyno Samma. ‘Na,
nid yw Jehofa wedi dewis hwn chwaith,’ meddai Samuel. Fesul un,
cyflwynodd Jesse saith o’i feibion, ond wnaeth Jehofa ddim dewis
yr un ohonyn nhw. ‘Ai dyma dy feibion i gyd?’ gofynnodd Samuel.
‘Y mae gen i fab arall, yr ieuengaf,’ meddai Jesse. ‘Ond y mae
ˆ
allan yn y caeau yn edrych ar ol y defaid.’ Pan ddaeth Dafydd i
mewn, gwelodd Samuel ei fod yn fachgen golygus. ‘Hwn yw’r un
rydw i wedi ei ddewis,’ meddai Jehofa. ‘Eneinia ef.’ Felly cymerodd
Samuel yr olew a’i dywallt ar ben Dafydd. Yn y dyfodol, Dafydd
fyddai’r brenin nesaf ar Israel. 1 Samuel 17:34, 35; 16:1-13.
 DAFYDD A GOLIATH 58

U NWAITH eto, daeth y Philistiaid i ryfela yn erbyn Israel. Roedd

tri brawd hynaf Dafydd yn filwyr ym myddin Saul. Felly un
diwrnod, dywedodd Jesse wrth Dafydd: ‘Cymera’r grawn yma ynghyd
ˆ
a deg torth a dos i weld dy frodyr a gofyn iddyn nhw sut mae pethau’n
mynd.’
Pan gyrhaeddodd Dafydd wersyll y fyddin, fe redodd drwy
rengoedd y milwyr yn chwilio am ei frodyr. Yn sydyn, dyma un o’r
Philistiaid, y cawr Goliath, yn ymddangos ac yn dechrau gwneud
hwyl am ben yr Israeliaid. Roedd Goliath wedi gwneud yr un peth bob
bore a nos am bedwar deg diwrnod. ‘Dewiswch bencampwr i ymladd
yn fy erbyn,’ bloeddiodd Goliath. ‘Os bydd eich dyn chi’n ennill ac yn
fy lladd i, yna y byddwn ni’n gaethweision i chi. Ond os byddaf
innau’n ennill ac yn ei ladd ef, yna y byddwch chithau’n gaethweision
i ni. Dewch yn eich blaenau,
rydw i’n eich herio chi!’
Gofynnodd Dafydd i rai o’r

milwyr: ‘Pa wobr gaiff y dyn sy’n

lladd y Philistiad ac sy’n rhoi taw
ar y sarhad yn erbyn pobl Israel?’
‘Bydd Saul yn rhoi arian mawr i’r
dyn,’ atebodd un o’r milwyr. ‘Ac fe gaiff
briodi merch y brenin hefyd.’
Aeth rhai o’r milwyr at Saul a dweud
wrtho fod Dafydd yn fodlon ymladd
yn erbyn Goliath. Ond dywedodd Saul
wrth Dafydd: ‘Chei di ddim ymladd
yn ei erbyn. Dim ond llanc wyt ti, ac
mae Goliath wedi bod yn filwr ar hyd
ei oes.’ Atebodd Dafydd: ‘Rydw i wedi
lladd arth a llew a ymosododd
ar ddefaid fy nhad. Byddaf yn
gwneud yr un fath i’r Philistiad
hwn. Bydd Jehofa yn fy helpu.’
Felly dywedodd Saul: ‘Dos, a
bydded Jehofa gyda thi.’
Aeth Dafydd i lawr at y nant
a chodi pum carreg lefn a’u
rhoi yn ei fag. Yna, gyda’i ffon
dafl yn ei law, fe gerddodd
yn ei flaen i wynebu’r cawr.
Pan welodd Goliath Dafydd,
ni allai gredu’r peth. Byddai
ˆ
lladd y llanc hwn mor hawdd a
lladd pry!
‘Tyrd yma,’ rhuodd Goliath,
‘imi gael rhoi dy gorff yn fwyd
i’r adar a’r anifeiliaid gwyllt.’
Ond atebodd Dafydd: ‘Rwyt
ˆ
ti’n dod ataf i a chleddyf a
gwaywffon, ond rydw i’n dod
atat ti yn enw Jehofa. Y dydd
hwn bydd Jehofa yn dy roi di yn
fy llaw a byddaf yn dy ladd di.’
Rhedodd Dafydd at Goliath.
Cymerodd garreg o’i fag a’i
rhoi yn ei ffon dafl. Yna
hyrddiodd y garreg nerth ei
fraich. Tarodd y garreg Goliath ar ganol ei dalcen ac fe syrthiodd y
cawr yn gelain! Pan welodd y Philistiaid fod eu pencampwr wedi
marw, dyma nhw’n ei heglu hi oddi yno. Aeth yr Israeliaid ar eu
holau ac ennill y frwydr. 1 Samuel 17:1-54.
 DAFYDD YN GORFOD FFOI 59
ˆ
R OL i Dafydd ladd Goliath, aeth gydag Abner, cadfridog byddin
A ˆ
Israel, i siarad a Saul. Roedd Saul wrth ei fodd. Cafodd Dafydd
ei benodi yn bennaeth yn y fyddin ac aeth i fyw ym mhalas y brenin.
ˆ
Un diwrnod, pan oedd y fyddin yn mynd adref ar ol trechu’r
Philistiaid, daeth y merched allan a chanu: ‘Mae Saul wedi
lladd miloedd, ond mae Dafydd wedi lladd degau o filoedd.’ Pan
glywodd Saul fod Dafydd yn cael
mwy o anrhydedd nag ef, roedd yn
genfigennus. Ond doedd mab Saul,
Jonathan, ddim yn genfigennus.
Roedd Jonathan a Dafydd yn hoff
iawn o’i gilydd. Fe wnaethon nhw
addo y bydden nhw’n aros yn
ffrindiau am byth.
Roedd Dafydd yn medru
canu’r delyn yn dda
ac roedd Saul yn
hoffi gwrando arno.
Ond un diwrnod,
mewn pwl o genfigen,
gwnaeth Saul rywbeth
ofnadwy. Tra oedd
Dafydd yn canu’r delyn, cydiodd Saul yn ei
waywffon a’i hyrddio at Dafydd, gan feddwl:
‘Fe wnaf ei drywanu i’r wal!’ Neidiodd
Dafydd o’r ffordd ond bu bron iddo gael
ei ladd. Ceisiodd Saul eto’n nes ymlaen,
ond llwyddodd Dafydd i ddianc. Fe wyddai
Dafydd fod rhaid iddo fod yn ofalus iawn.
Wyt ti’n cofio bod Saul wedi addo rhoi ei
ferch yn wraig i unrhyw ddyn a fyddai’n lladd Goliath? O’r diwedd,
ˆ
rhoddodd ganiatad i Dafydd briodi Michal. Ond yn gyntaf, roedd yn
rhaid iddo ladd cant o’r Philistiaid. Meddylia am hynny! Roedd Saul
yn gobeithio y byddai’r Philistiaid yn lladd Dafydd. Ond wnaethon
nhw ddim, ac felly rhoddodd Saul ei ferch yn wraig i Dafydd.
Un diwrnod, dywedodd Saul wrth Jonathan ac wrth ei weision ei
ˆ
fod yn bwriadu lladd Dafydd. Ond atebodd Jonathan: ‘Paid a gwneud
dim niwed i Dafydd. Dydy ef erioed wedi gwneud dim drwg i ti. Yn
wir, y mae wedi dy helpu di’n fawr. Mentrodd ei fywyd i ladd Goliath,
ac roeddet ti’n ddiolchgar ar y pryd.’
Gwrandawodd Saul ac addawodd na fyddai’n gwneud dim niwed
ˆ
i Dafydd. Daeth Dafydd yn ol i wasanaethu’r brenin yn y palas.
Ond un diwrnod, pan oedd Dafydd yn canu’r delyn, taflodd Saul ei
waywffon tuag ato. Unwaith eto, neidiodd Dafydd o’r neilltu ac aeth
y waywffon i mewn i’r wal. Dyna’r trydydd tro i Saul geisio lladd
Dafydd! Doedd dim byd
amdani ond ffoi!
Y noson honno, aeth
ˆ ˆ
Dafydd yn ol i’w dy ei
hun. Ond anfonodd Saul
ˆ
ddynion ar ei ol. Fe wyddai
Michal fod Saul yn bwriadu
lladd Dafydd, a dywedodd
wrtho: ‘Os nad wyt ti’n ffoi
heno, yfory fe gei di dy ladd.’
Yn ystod y nos, gwnaeth
Michal helpu Dafydd i ddianc
trwy’r ffenestr. Am y saith
mlynedd nesaf roedd rhaid i
Dafydd symud o le i le fel na
fyddai Saul yn cael hyd iddo.
1 Samuel 17:55-58; 18:1-30; 19:1-18.
 ABIGAIL A DAFYDD 60

ˆ
WYT ti’n gwybod pwy yw’r ferch hardd sy’n dod i gwrdd a
A Dafydd? Abigail yw hon. Roedd hi’n ferch gall, ac fe rwystrodd
Dafydd rhag gwneud rhywbeth drwg. Ond cyn inni ddysgu am hynny,
gad inni weld beth oedd wedi digwydd i Dafydd.
ˆ
Ar ol i Dafydd ddianc oddi wrth Saul, aeth i guddio mewn ogof.
Aeth ei frodyr a gweddill ei deulu ato. Ymunodd tua 400 o ddynion ag
ef, a daeth Dafydd yn arweinydd arnyn nhw. Yna, aeth Dafydd at
frenin Moab a dweud: ‘Gad i fy nhad a fy mam aros gyda thi, nes imi
wybod sut bydd pethau arna i.’ Yna, ciliodd Dafydd a’i ddynion i’r
bryniau.
ˆ
Rywbryd ar ol hynny, daeth Dafydd ar draws Abigail. Roedd
ˆ
Abigail yn briod a dyn cyfoethog o’r enw Nabal. Roedd ganddo diroedd
helaeth gyda 3,000 o ddefaid a 1,000 o eifr. Dyn cas oedd Nabal, ond
roedd Abigail ei wraig yn ddynes ddeallus a golygus. Un diwrnod fe
wnaeth hi achub bywydau ei theulu. Gad inni ddarllen am yr hanes.
Roedd Dafydd a’i ddynion wedi bod yn garedig wrth Nabal ac wedi
gwarchod ei fugeiliaid a’i breiddiau. Felly, un diwrnod, anfonodd
Dafydd neges at Nabal i ofyn cymwynas ganddo. Roedd hi’n ddiwrnod
cneifio ar fferm Nabal ac roedd digonedd o fwyd a diod i bawb.
Dywedodd dynion Dafydd wrth Nabal: ‘Rydyn ni wedi bod yn garedig
wrthyt ti. Dydyn ni byth wedi dwyn dy ddefaid. Yn wir, rydyn ni wedi
ˆ
gwarchod dy breiddiau. A wnei di gymwynas a ni a rhoi bwyd inni?’
‘Na wnaf’ atebodd Nabal yn swta. ‘Wna i ddim gwastraffu bwyd ar
ddynion fel y chi!’ Roedd yn frwnt ei dafod a dywedodd pethau cas
iawn am Dafydd. Pan glywodd Dafydd am hyn, fe wylltiodd yn llwyr.
ˆ
‘Gwisgwch eich cleddyfau!’ meddai wrth ei ddynion. I ffwrdd a nhw
wedyn i ladd Nabal a’i ddynion.
Yn y cyfamser, aeth un o weision Nabal at Abigail a dweud wrthi am
beth oedd wedi digwydd. Brysiodd Abigail i baratoi bwyd. Llwythodd
bopeth ar gefn mulod a chychwyn ar ei ffordd i gyfarfod Dafydd.
Pan welodd hi Dafydd yn dod tuag ati, dyma hi’n disgyn oddi ar ei
hasyn ac ymgrymu o’i flaen, gan ddweud: ‘Maddau imi syr, ond paid
ˆ ˆ
a chymryd dim sylw o beth mae Nabal wedi ei ddweud. Mae fy ngwr
ˆ
yn ffwl ac mae’n gwneud pethau gwirion. Dyma fwyd yn rhodd iti.
ˆ
Plıs maddau inni am beth ddigwyddodd.’
‘Rwyt ti’n ferch gall,’ atebodd Dafydd. ‘Rwyt ti wedi fy rhwystro
rhag lladd Nabal a dial arno am fod mor gas. Dos adref mewn
ˆ
heddwch.’ Yn nes ymlaen, ar ol i Nabal farw, daeth Abigail yn un o
wragedd Dafydd. 1 Samuel 22:1-4; 25:1-43.
 DAFYDD 61
YN FRENIN

U NWAITH eto, roedd

Saul yn ceisio dal
Dafydd. Gyda 3,000 o’i
filwyr gorau, aeth i chwilio
amdano. Pan glywodd
Dafydd am hyn, anfonodd
¨
ysbıwyr i weld ble roedd
Saul a’i filwyr yn gwersylla
am y nos. Yna, gofynnodd
Dafydd i ddau o’i ddynion:
‘Pwy sydd am ddod gyda mi
i mewn i wersyll Saul?’
‘Dof i,’ atebodd Abisai.
Roedd Abisai’n fab i Serfia,
ˆ
chwaer Dafydd. Ar ol
iddi nosi, dyma Dafydd
ac Abisai’n llithro’n dawel i
ganol y gwersyll. Roedd Saul
a’i filwyr yn cysgu’n sownd. Yn dawel bach, codon nhw waywffon Saul
ˆ
a’r botel ddwr oedd yn gorwedd wrth ei ben a sleifio allan. Doedd neb
yn eu gweld na’u clywed.
Brysiodd Dafydd ac Abisai allan o’r gwersyll a dringo i ben bryn
gerllaw. Pan oedden nhw’n ddigon pell i fwrdd, dyma Dafydd yn gweiddi
ar gadfridog byddin Israel: ‘Abner, pam dwyt ti ddim yn gwarchod dy
ˆ
feistr, y brenin? Dos i edrych ble mae ei waywffon a’i botel ddwr!’
Dyma Saul yn deffro’n sydyn. Wyt ti’n gweld Saul ac Abner i lawr
yn y dyffryn? Roedd Saul yn adnabod llais Dafydd a gofynnodd: ‘Ai
ti sydd yna, Dafydd?’
 ‘Ie, fy meistr y brenin,’ atebodd Dafydd. ‘Fi sydd yma. Pam rwyt
ˆ
ti’n dod ar fy ol? Pa ddrwg rydw i wedi ei wneud? Dyma dy waywffon
ˆ
O frenin. Gad i un o’r dynion ddod i’w nol hi.’
‘Rydw i ar fai,’ cyfaddefodd Saul. ‘Rydw i wedi bod yn wirion.’
Yna aeth Dafydd i ffwrdd ac aeth Saul adref. Ond meddyliodd
Dafydd: ‘Mae Saul yn mynd i’m lladd i ryw ddiwrnod. Byddai’n well
imi ddianc i wlad y Philistiaid.’ A dyna a wnaeth, gan dwyllo’r
Philistiaid i feddwl ei fod bellach ar eu hochr nhw.
Yn nes ymlaen, ymosododd y Philistiaid ar Israel. Cafodd Saul a
Jonathan eu lladd yn y frwydr. Pan glywodd Dafydd y newyddion,
ˆ
torrodd ei galon. Cyfansoddodd gan hyfryd gyda’r geiriau: ‘Rydw i’n
galaru amdanat ti, Jonathan fy mrawd. Mor annwyl oeddet ti imi!’
ˆ ˆ
Ar ol hynny, aeth Dafydd yn ol i ddinas Hebron. Roedd llawer o
ddynion Israel eisiau i Dafydd fod yn frenin, ond roedd eraill eisiau
Isboseth, mab Saul. Bu rhyfel wedyn rhwng y ddwy ochr, ond yn y
diwedd roedd dynion Dafydd yn fuddugol. Yn 30 mlwydd oed, cafodd
Dafydd ei gyhoeddi’n frenin. Am saith mlynedd a hanner roedd
Dafydd yn teyrnasu yn Hebron. Cafodd
nifer o feibion yno, gan gynnwys
Amnon, Absalom, ac Adoneia.
Ymhen amser, aeth Dafydd a’i
ddynion i gipio dinas hardd o’r
enw Jerwsalem. Ar flaen y gad
oedd Joab, un arall o feibion
Serfia, chwaer Dafydd. Yn
wobr am ei ddewrder, cafodd
ei benodi’n bennaeth y
fyddin. O hynny ymlaen,
Jerwsalem oedd prifddinas
Dafydd.
1 Samuel 26:1-25; 27:1-7; 31:1-6;
2 Samuel 1:26; 3:1-21; 5:1-10;
1 Cronicl 11:1-9.
 HELYNT YN NHEULU DAFYDD 62

B ENDITHIODD Jehofa deyrnasiad Dafydd yn Jerwsalem, ac

ˆ
enillodd byddin Israel un frwydr ar ol y llall. Roedd Jehofa wedi
addo y byddai’n rhoi gwlad Canaan i bobl Israel. Gyda help Jehofa,
cymerodd yr Israeliaid yr holl dir.
Brenin da oedd Dafydd. Roedd yn caru Jehofa. Felly, un o’r pethau
ˆ
cyntaf a wnaeth ar ol cipio Jerwsalem oedd symud arch y cyfamod i’r
ddinas. Bwriad Dafydd oedd adeiladu teml ar gyfer yr arch.
ˆ
Pan oedd Dafydd yn hyn, gwnaeth gamgymeriad dybryd. Roedd
yn gwybod nad oedd hi’n iawn i gymryd rhywbeth oedd yn perthyn
i rywun arall. Ond un noson, pan oedd yn cerdded ar do’r palas,
gwelodd ferch hardd iawn yn ymolchi. Ei henw hi oedd Bathseba, ac
roedd hi’n wraig i Ureia, un o filwyr Dafydd.
Roedd Dafydd eisiau Bathseba gymaint nes iddo anfon ei weision
ˆ ˆ
i ddod a hi i’r palas. Roedd ei gwr hi i ffwrdd gyda’r fyddin. Daeth
Bathseba i’r palas a bu Dafydd yn caru gyda hi. Yn nes ymlaen,
cafodd Dafydd wybod ei bod hi’n disgwyl babi. Roedd Dafydd yn
poeni’n ofnadwy ac anfonodd neges at Joab, pennaeth y fyddin, yn
gofyn iddo roi Ureia yn rheng flaen y gad er mwyn iddo gael ei ladd.
ˆ ˆ
Ar ol i Ureia farw, priododd Dafydd a Bathseba.
Roedd Jehofa yn ddig iawn wrth Dafydd. Felly, anfonodd ei was
Nathan i helpu Dafydd i weld pa mor ddrwg oedd ei bechodau.
ˆ
Wyt ti’n gweld Nathan yn y llun yn siarad a Dafydd? Roedd yn
ddrwg calon gan Dafydd am yr hyn yr oedd wedi ei wneud ac felly,
gadawodd Jehofa iddo fyw. Ond dywedodd Jehofa: ‘Oherwydd iti
wneud yr holl bethau drwg hynny, fe fydd helynt yn dod i’th deulu.’
A dyna yn union beth ddigwyddodd!
Yn gyntaf, bu farw mab Bathseba. Yna cafodd Tamar, merch
Dafydd, ei threisio gan ei hanner brawd Amnon. Pan glywodd
Absalom, brawd Tamar, fe wylltiodd yn llwyr a lladdodd Amnon. Yn
nes ymlaen, llwyddodd Absalom i’w wneud ei hun yn boblogaidd a’i
gyhoeddi ei hun yn frenin. Yn y diwedd, enillodd Dafydd y rhyfel yn
erbyn Absalom, ac fe gafodd Absalom ei ladd.
Yn y cyfamser, cafodd Bathseba fab o’r enw Solomon. Pan oedd
Dafydd yn hen ac yn wael, ceisiodd un o’i feibion eraill, Adoneia, ei
wneud ei hun yn frenin. Felly, gofynnodd Dafydd i offeiriad o’r enw
Sadoc dywallt olew ar ben Solomon i ddangos mai ef fyddai’r brenin
ˆ
nesaf. Yn fuan wedyn, ar ol teyrnasu am 40 o flynyddoedd, bu farw
Dafydd a daeth Solomon yn frenin ar Israel.
2 Samuel 11:1-27; 12:1-18; 1 Brenhinoedd 1:1-48.
 DOETHINEB SOLOMON 63

L LANC ifanc oedd Solomon pan ddaeth yn frenin. Roedd yn caru

Jehofa ac yn dilyn cyngor da Dafydd ei dad. Roedd hyn yn plesio
ˆ
Jehofa, ac felly un noson, siaradodd a Solomon mewn breuddwyd,
gan ddweud: ‘Solomon, beth hoffet ti i mi ei roi iti?’
Atebodd Solomon: ‘O Jehofa fy Nuw, llanc ifanc dibrofiad ydw
i. Dydw i ddim yn gwybod sut i lywodraethu. Rho i mi’r doethineb
sydd ei angen i fod yn frenin da.’
 Roedd hyn yn plesio Jehofa yn fawr, a dywedodd wrth Solomon:
‘Oherwydd dy fod ti wedi gofyn am ddoethineb, ac nid am hir
oes na chyfoeth mawr, byddaf yn dy wneud di’n ddoethach na neb
arall. Ti fydd y brenin doethach a fu erioed. Ond ar ben hynny,
byddaf yn rhoi iti’r hyn na wnest ti ofyn amdano, sef cyfoeth ac
anrhydedd.’
Yn fuan wedyn, daeth dwy wraig o flaen Solomon. ‘Rydyn ni’n byw
ˆ
yn yr un ty,’ eglurodd un o’r gwragedd. ‘Rydyn ni’n dwy wedi cael
babanod yn ddiweddar. Ond un noson, bu farw ei babi hi. Tra oeddwn
i’n cysgu, cymerodd hi fy mab a rhoi’r babi marw yn ei le. Pan godais
yn y bore, gwelais yn syth nad fy mab i oedd hwnnw.’
‘Na,’ meddai’r wraig arall. ‘Fy mhlentyn i yw’r un byw. Yr un
marw yw dy blentyn di!’ ‘Nage!’ atebodd y wraig gyntaf. ‘Dy blentyn
dithau yw’r un marw. Fy mhlentyn innau yw’r un byw!’ Dyma’r ddwy
yn ffraeo o flaen y brenin. Beth fyddai Solomon yn ei wneud?
ˆ ˆ
‘Dewch a chleddyf,’ gorchmynnodd y brenin. Daeth y gweision a
chleddyf a dyma Solomon yn dweud: ‘Torrwch y plentyn byw yn ei
hanner a rhowch hanner yr un i’r ddwy wraig.’
ˆ
‘Na!’ gwaeddodd y fam go iawn. ‘Peidiwch a lladd fy mabi. Rhowch
ef iddi hi!’ Ond dywedodd y wraig arall: ‘Ewch ymlaen. Torrwch ef
yn ei hanner. Fydd y naill na’r llall ohonon ni’n ei gael.’
ˆ
Dywedodd Solomon: ‘Peidiwch a’i ladd. Rhowch y plentyn i’r
wraig gyntaf. Hi yw ei fam.’ Roedd y fam go iawn yn caru ei phlentyn
gymaint nes ei bod yn barod i’w roi i’r wraig arall yn hytrach na
gadael i neb ei niweidio. Pan glywodd y bobl am y ffordd roedd
Solomon wedi datrys y broblem, roedden nhw’n falch o gael brenin
mor ddoeth.
Bendithiodd Duw deyrnasiad Solomon. Cafwyd cynaeafau da gyda
digonedd o wenith a haidd, grawnwin a ffigys a bwydydd eraill.
Roedd y bobl yn gwisgo dillad da ac yn byw mewn tai cyfforddus.
Roedd mwy na digon i bawb gael bywyd braf.
1 Brenhinoedd 3:3-28; 4:25-34.
 ADEILADU’R DEML 64

YN iddo farw, rhoddodd Dafydd y cynllun ar gyfer teml Jehofa

C ˆ
i Solomon. Bedair blynedd ar ol i Solomon ddod yn frenin,
dechreuodd ar y gwaith adeiladu. Cymerodd saith mlynedd a
hanner i orffen y deml. Roedd miloedd ar filoedd o bobl yn
gweithio arni. Roedd yr adeilad
yn hynod o gostus oherwydd
yr holl aur ac arian roedden
nhw’n eu defnyddio.
Yn debyg i’r tabernacl,
roedd i’r deml ddwy
brif ystafell. Ond roedd
yr ystafelloedd hyn
ˆ
ddwywaith gymaint a’r
rhai yn y tabernacl. Yn
yr ystafell fewnol, rhoddodd Solomon arch y cyfamod. Roedd y
pethau eraill a ddaeth o’r tabernacl yn cael eu rhoi yn yr ystafell
arall.
Pan oedd y deml yn barod, cynhaliwyd dathliad mawr. Wyt ti’n
¨
gweld Solomon yn gweddıo ar ei liniau o flaen y deml? ‘Nid yw’r
nefoedd eu hunain yn ddigon mawr i ti,’ dywedodd Solomon wrth
Dduw, ‘felly mae’n amhosib iti fyw yn y deml fach hon. Ond eto, O fy
¨
Nuw, gwranda ar dy bobl pan fyddan nhw’n gweddıo tua’r lle hwn.’
ˆ
Prin oedd Solomon wedi gorffen ei weddi, pan ddaeth tan i lawr o’r
ˆ
nef a llosgi’r offrymau ar yr allor. Llanwyd y deml a golau disglair
oddi wrth Jehofa. Roedd hyn yn profi bod Jehofa wedi clywed gweddi
Solomon a bod y deml yn ei blesio. O hynny ymlaen, byddai pobl yn
mynd i’r deml yn hytrach nag i’r tabernacl i addoli Jehofa.
Teyrnasodd Solomon yn llwyddiannus am lawer o flynyddoedd
ˆ
ac roedd y bobl yn hapus. Ond priododd Solomon a nifer mawr
o wragedd o wledydd eraill. Doedden nhw ddim yn addoli Jehofa.
Wyt ti’n gweld un ohonyn nhw yn y llun, yn addoli delw? Yn y
diwedd, fe wnaethon nhw ddenu Solomon i addoli duwiau eraill.
Wyt ti’n gwybod beth ddigwyddodd pan
wnaeth Solomon hyn? Yn lle bod yn
garedig wrth y bobl, fe aeth yn gas
ac yn greulon. Doedd y bobl ddim yn
hapus mwyach.
Roedd hyn yn gwneud Jehofa yn flin.
Dywedodd wrth Solomon: ‘Rydw i’n
mynd i gymryd dy deyrnas oddi arnat ti
a’i rhoi i rywun arall. Fydda’ i ddim yn
gwneud hyn yn ystod dy oes di, ond yn
ystod teyrnasiad dy fab. Ond fydda’ i
ddim yn cymryd y deyrnas i gyd oddi
arno.’ Gad inni weld beth ddigwyddodd.
1 Cronicl 28:9-21; 29:1-9; 1 Brenhinoedd 5:1-18;
2 Cronicl 6:12-42; 7:1-5; 1 Brenhinoedd 11:9-13.
 RHANNU’R DEYRNAS 65

WYT ti’n gwybod pam mae’r dyn yn y llun yn rhwygo’i

A fantell yn ddarnau? Dywedodd Jehofa wrtho am wneud
hynny. Proffwyd Duw yw’r dyn, a’i enw yw Aheia. Wyt ti’n
gwybod beth yw proffwyd? Mae proffwyd yn dweud beth mae Duw
yn mynd i’w wneud.
 ˆ
Yn y llun fe weli di Aheia yn siarad a Jeroboam. Roedd Solomon
wedi penodi Jeroboam yn arolygwr ar ei waith adeiladu. Pan
ˆ
gwrddodd Aheia a Jeroboam ar y ffordd, fe wnaeth rywbeth
rhyfedd iawn. Cymerodd ei fantell newydd a’i rhwygo’n
ddeuddeg darn. Dywedodd wrth Jeroboam: ‘Cymera di ddeg o’r
darnau.’ Wyt ti’n gwybod pam rhoddodd Aheia ddeg o’r darnau i
Jeroboam?
Esboniodd Aheia fod Jehofa am gymryd y deyrnas oddi ar
Solomon a rhoi deg o’r llwythau i Jeroboam. Felly, byddai
Rehoboam, fab Solomon, yn frenin ar ddau lwyth yn unig.
Pan glywodd Solomon am neges Aheia, fe wylltiodd a cheisiodd
ladd Jeroboam. Ond fe wnaeth Jeroboam ddianc a ffoi i’r Aifft.
Ymhen amser, bu farw Solomon. Bu’n frenin am 40 o flynyddoedd
ac fe ddaeth ei fab Rehoboam i’r orsedd. Yn yr Aifft, clywodd
ˆ
Jeroboam fod Solomon wedi marw ac aeth yn ol i Israel.
Nid oedd Rehoboam yn frenin da. Roedd yn fwy cas na Solomon
yn y ffordd roedd yn trin y bobl. Aeth Jeroboam a nifer o ddynion
pwysig eraill i weld y brenin a gofyn iddo fod yn fwy caredig. Ond
ni wrandawodd Rehoboam. Yn wir, fe aeth yn fwy cas nag erioed.
Felly, dewisodd deg o lwythau Israel gael Jeroboam yn frenin
arnyn nhw. Dim ond llwythau Benjamin a Jwda oedd yn ffyddlon
i’r Brenin Rehoboam.
ˆ
Nid oedd Jeroboam eisiau i’r bobl fynd yn ol i Jerwsalem i
addoli yn nheml Jehofa. Felly, fe wnaeth ddau lo aur a dweud
wrth bobl y deg llwyth am eu haddoli nhw. Yn fuan iawn roedd y
bobl yn dechrau gwneud pethau drwg a chreulon.
Cafodd brenin teyrnas y ddau lwyth helyntion hefyd. Lai na
ˆ
phum mlynedd ar ol i Rehoboam ddod i’r orsedd, ymosododd
brenin yr Aifft ar Jerwsalem. Fe gipiodd lawer o’r trysorau yn
nheml Jehofa. Felly, dim ond am amser byr roedd y deml yn aros
yn ei chyflwr gwreiddiol. 1 Brenhinoedd 11:26-43; 12:1-33; 14:21-31.
 Y FRENHINES DDRWG 66
ˆ ˆ
R OL i’r Brenin Jeroboam farw, daeth un brenin drwg ar ol y llall
A i reoli ar y deg llwyth yn y gogledd. Y gwaethaf un oedd Ahab.
Wyt ti’n gwybod pam? Wel, un rheswm oedd dylanwad ei wraig, y
frenhines ddrwg, Jesebel.
Nid oedd Jesebel yn un o bobl Israel. Merch brenin Sidon oedd
hi. Roedd hi’n addoli’r gau dduw Baal. Oherwydd ei dylanwad hi,
dechreuodd Ahab a llawer o’r bobl addoli Baal hefyd. Roedd Jesebel
´
yn casau Jehofa ac fe laddodd hi lawer o’i broffwydi. Roedd rhai o’r
ˆ
proffwydi yn gorfod ffoi am eu bywydau a chuddio mewn ogofau.
Roedd Jesebel yn barod i ladd unrhyw un oedd yn sefyll yn ei ffordd.
Un diwrnod, roedd Ahab wedi pwdu. Gofynnodd Jesebel iddo: ‘Pam
rwyt ti mewn hwyliau mor ddrwg heddiw?’
‘Gwnes i ofyn i Naboth werthu ei winllan imi,’ atebodd Ahab, ‘ond
y mae wedi gwrthod.’
ˆ
‘Paid a phoeni,’ meddai Jesebel. ‘Fe wna i gael y winllan i ti.’
Ysgrifennodd Jesebel lythyrau at arweinwyr y dref lle roedd Naboth
yn byw. Dywedodd wrthyn nhw: ‘Trefnwch i ddynion drwg gyhuddo
Naboth o felltithio Duw a’r brenin. Yna, ewch ag ef allan o’r dref a
thaflwch gerrig ato nes iddo farw.’
Y funud y clywodd Jesebel fod Naboth wedi marw, dywedodd wrth
Ahab: ‘Cod, cymer y winllan.’ Am beth drwg i’w wneud! Wyt ti’n
cytuno ei bod hi’n haeddu cael ei chosbi?
Ymhen amser, anfonodd Jehofa ddyn o’r enw Jehu i gosbi Jesebel.
Pan glywodd hi fod Jehu ar ei ffordd, dyma hi’n rhoi colur ar ei
hwyneb ac yn gwneud ei gwallt. Gan geisio edrych yn dlws, aeth
i eistedd wrth y ffenestr i Jehu ei gweld hi. Pan gyrhaeddodd ef,
gwaeddodd ar y dynion yn y palas: ‘Taflwch hi i lawr!’ Cydiodd y
dynion ynddi a’i thaflu allan o’r ffenestr. A dyna oedd diwedd ar y
frenhines ddrwg, Jesebel.
1 Brenhinoedd 16:29-33; 18:1-4; 21:1-16; 2 Brenhinoedd 9:30-37.
 YMDDIRIED YN JEHOFA 67

WYT ti’n gwybod pwy yw’r dynion yn y llun a beth maen

A nhw’n ei wneud? Maen nhw ar eu ffordd i faes y gad ac y
mae’r dynion ar y blaen yn canu. Fel y gweli di, does gan y cantorion
ddim arfau ar gyfer y frwydr. Pam, tybed? Gad inni weld.
Tra oedd y Brenin Ahab a Jesebel yn rheoli dros y deg llwyth yng
ngogledd Israel, roedd Jehosaffat yn frenin ar y ddau lwyth yn y
de. Brenin da oedd Jehosaffat, fel ei dad Asa. Felly, i bobl yn y de,
roedd bywyd yn dda am lawer o flynyddoedd.
Ond, wedyn, digwyddodd rhywbeth a gododd ofn ar y bobl. Daeth
negeseuwyr at Jehosaffat a dweud: ‘Mae byddin enfawr yn dod o
gyfeiriad Moab, Ammon, a Mynydd Seir i ymosod arnoch chi.’ Fe
wnaeth llawer o’r Israeliaid hel at ei gilydd yn y deml yn Jerwsalem
¨ ¨
er mwyn gweddıo ar Jehofa. Gweddıodd Jehosaffat: ‘O Jehofa ein
Duw, dydyn ni ddim yn gwybod beth i’w wneud. Rydyn ni’n rhy wan
i wynebu’r fyddin fawr sy’n dod. Rydyn ni’n troi atat ti am help.’
Gwrandawodd Jehofa ac anfonodd un o’i weision i ddweud wrth
y bobl: ‘Nid eich brwydr chi yw hon, ond brwydr Duw. Ni fydd
rhaid i chi ymladd. Sefwch yn llonydd, ac fe welwch sut y bydd
Jehofa yn eich achub.’
Drannoeth, dywedodd Jehosaffat wrth y bobl: ‘Ymddiriedwch yn
Jehofa!’ Yna, gosododd y cantorion i gerdded o flaen y milwyr ac i
ganu mawl i Jehofa. Wyt ti’n gwybod beth ddigwyddodd wrth iddyn
´
nhw agosau at faes y gad? Achosodd Jehofa i filwyr y gelyn
ymosod ar ei gilydd. Pan gyrhaeddodd yr Israeliaid, roedd
pob un o filwyr y gelyn wedi marw!
Onid oedd Jehosaffat yn ddoeth i ymddiried yn
Jehofa? Peth doeth fyddai i ninnau ymddiried yn
Jehofa hefyd. 1 Brenhinoedd 22:41-53; 2 Cronicl 20:1-30.
 ATGYFODI DAU FACHGEN 68

P ETASET ti’n marw, sut byddai dy fam yn teimlo petasai rhywun

ˆ ˆ
yn dod a thi yn ol yn fyw? Wrth gwrs, byddai hi wrth ei bodd.
Ond, a yw’n bosibl i bobl gael eu hatgyfodi? Ydy hynny wedi digwydd
o’r blaen?
Wyt ti’n gweld y bobl yn y llun? Yproffwyd Elias yw’r dyn. Gwraig
weddw o dref Sareffath yw’r ddynes, a’r bachgen yw ei mab. Un
ˆ
diwrnod aeth y bachgen yn sal iawn. Aeth y salwch o ddrwg i waeth
nes iddo farw. Dywedodd Elias wrth y wraig: ‘Rho dy fab i mi.’
¨
Cariodd Elias y bachgen i’r llofft a’i roi ar y gwely. Yna gweddıodd:
ˆ ˆ
‘O Jehofa, tyrd a’r bachgen yn ol yn fyw!’ A dyma’r bachgen yn
dechrau anadlu eto! Aeth Elias ag ef i lawr y grisiau a dweud wrth ei
fam: ‘Edrych, mae dy fab yn fyw!’ Roedd y fam yn hynod o hapus.
Un arall o broffwydi pwysig Jehofa oedd Eliseus. Yn y dechrau,
roedd Eliseus yn helpu Elias, ond yn nes ymlaen, cafodd Eliseus y
nerth gan Jehofa i wneud gwyrthiau. Un diwrnod, aeth Eliseus i dref
ˆ
o’r enw Sunem. Yno, roedd gwr a gwraig yn garedig iawn wrtho.
Ymhen amser, cafodd y wraig fachgen.
Un bore, aeth y bachgen allan at ei dad a oedd yn gweithio yn y
caeau. Yn sydyn, dyma’r bachgen yn gweiddi: ‘Mae fy mhen yn brifo’n
arw!’ Aeth un o’r gweision ag ef adref ac yno y bu farw. A’i chalon yn
ˆ
torri, aeth ei fam yn syth i nol Eliseus.
Pan gyrhaeddodd Eliseus, aeth i mewn i’r ystafell lle roedd y
¨
bachgen yn gorwedd. Gweddıodd ar Jehofa ac yna gorweddodd yn
ofalus ar gorff y bachgen. Cyn bo hir, cynhesodd y corff. Yna, dyma’r
bachgen yn tisian saith gwaith. Roedd yn fyw! Pan ddaeth y fam i
mewn a gweld ei mab, roedd hi wrth ei bodd!
Mae llawer o bobl yn teimlo’n drist pan fydd anwylyd yn marw.
Does gennyn ni mo’r gallu i atgyfodi neb. Ond, mae gan Jehofa y
gallu. Yn nes ymlaen, byddwn yn gweld sut bydd Jehofa yn atgyfodi
miliynau o bobl. 1 Brenhinoedd 17:8-24; 2 Brenhinoedd 4:8-37.
 HELPU DYN PWYSIG 69

WYT ti’n gwybod beth mae’r ferch yn y llun yn ei ddweud wrth y

A ˆ
ddynes? Mae hi’n son am y proffwyd Eliseus, ac am y gwyrthiau
y mae Eliseus wedi eu gwneud yn nerth Jehofa. Nid oedd y ddynes
wedi clywed am Jehofa o’r blaen, oherwydd nid oedd hi’n dod o wlad
ˆ
Israel. Pam felly roedd y ferch yn gweithio yn nhy’r ddynes?
ˆ
Un o wlad Syria oedd y ddynes. Ei gwr, Naaman, oedd pennaeth
byddin Syria. Roedd y Syriaid wedi cipio’r ferch o wlad Israel, ac fe
ddaeth hi’n forwyn i wraig Naaman.
Roedd Naaman yn dioddef o’r gwahanglwyf, sydd yn glefyd croen
ofnadwy. Weithiau, mae’r clefyd hwn yn achosi i ddarnau o’r croen
ddisgyn o’r corff. Dywedodd y ferch wrth wraig Naaman: ‘Dyna biti na
fyddai fy meistr yn gallu mynd i weld proffwyd Jehofa yn Israel.
Byddai ef yn gallu ei wella o’i wahanglwyf.’ Yn nes ymlaen, clywodd
Naaman am hynny.
 Roedd Naaman yn awyddus iawn i fod yn iach, felly cychwynnodd ar
ˆ
ei daith. Pan gyrhaeddodd wlad Israel, aeth i dy Eliseus. Anfonodd
Eliseus ei was at Naaman gyda’r neges: ‘Dos i ymolchi saith gwaith yn
yr Iorddonen.’ Pan glywodd Naaman hyn, gwylltiodd a dweud: ‘Mae
afonydd Syria yn well o lawer na holl afonydd Israel!’ Ac i ffwrdd ag ef!
Ond dywedodd ei weision wrtho: ‘Syr, petai Eliseus wedi gofyn i ti
wneud rhywbeth anodd, oni fyddet ti’n ei wneud? Felly, pam na wnei
di ymolchi, fel y gofynnodd?’ Gwrandawodd Naaman ar ei weision, ac
ˆ
aeth i ymdrochi saith gwaith yn yr Iorddonen. Ar ol iddo wneud
ˆ
hynny, gwelodd fod ei groen yn lan ac yn iach!
ˆ
Roedd Naaman yn hapus iawn. Aeth yn ol at Eliseus a dweud: ‘Dyma
fi’n gwybod nawr mai Duw Israel yw’r unig wir Dduw. Felly, a wnei di
dderbyn yr anrheg hon gen i?’ Ond atebodd Eliseus: ‘Na wnaf, wna’
i ddim ei derbyn.’ Roedd Eliseus yn gwybod na fyddai’n iawn iddo
gymryd yr anrheg, oherwydd Jehofa oedd wedi gwella Naaman. Ond
roedd gwas Eliseus, Gehasi, eisiau’r anrheg iddo ef ei hun.
ˆ ˆ
Ar ol i Naaman ymadael, brysiodd Gehasi ar ei ol. ‘Mae Eliseus wedi
f’anfon i,’ meddai Gehasi. ‘Mae ffrindiau newydd gyrraedd a byddai
Eliseus yn falch o gael rhai o’r anrhegion i’w rhoi iddyn nhw.’ Wrth
gwrs, celwydd oedd hyn. Ond nid oedd Naaman yn gwybod hynny, ac
fe roddodd rai o’r anrhegion i Gehasi.
Pan gyrhaeddodd Gehasi ei gartref, roedd Eliseus yn gwybod yn
union beth oedd wedi digwydd. Roedd Jehofa wedi dweud wrtho.
Dywedodd Eliseus wrth Gehasi: ‘Oherwydd dy ddrygioni, bydd
gwahanglwyf Naaman yn dod arnat ti.’ Ac yn y fan a’r lle, dyna beth
ddigwyddodd!
Beth gallwn ni ei ddysgu o’r hanes hwn? Yn gyntaf, dylen ni ddilyn
esiampl y ferch a helpu pobl drwy ddweud wrthyn nhw am Jehofa. Yn
ail, ddylen ni ddim fod yn falch fel roedd Naaman ar y dechrau. Yn
hytrach, dylen ni fod yn ufudd i weision Duw. Yn drydydd, ddylen ni
ddim dweud celwydd fel y gwnaeth Gehasi. Mae yna gymaint o bethau
da i’w dysgu yn y Beibl, on’d oes? 2 Brenhinoedd 5:1-27.
 JONA A’R PYSGODYN MAWR 70

ˆ
E DRYCHA ar y dyn yn y mor. Wyt ti’n meddwl ei fod mewn
helynt? Mae’r pysgodyn enfawr yn mynd i’w lyncu. Wyt ti’n
gwybod pwy yw’r dyn hwn? Ei enw yw Jona. Gad inni weld pam
roedd Jona mewn sefyllfa mor beryglus.
ˆ
Proffwyd Jehofa oedd Jona. Yn fuan ar ol i’r proffwyd Eliseus
farw, dywedodd Jehofa wrth Jona: ‘Dos i ddinas fawr Ninefe. Mae’r
bobl yno yn ddrwg iawn, ac rydw i am iti eu rhybuddio nhw.’
Ond nid oedd Jona eisiau mynd. Felly, cafodd le ar long oedd yn
hwylio i wlad ymhell o Ninefe. Doedd Jehofa ddim yn hapus pan
welodd Jona yn rhedeg i ffwrdd, ac fe anfonodd storm enfawr. Mor
gryf oedd y gwyntoedd nes bod y llong ar fin suddo. Roedd y morwyr
ˆ
wedi dychryn yn lan ac fe waeddon nhw ar eu duwiau am help.
Yn y diwedd, dywedodd Jona wrthyn nhw: ‘Rydw i’n addoli
Jehofa, y Duw sydd wedi creu’r ddaear a’r nef. Ac rydw i’n rhedeg
i ffwrdd oherwydd dydw i ddim eisiau gwneud beth mae Jehofa wedi
gofyn imi ei wneud.’ Gofynnodd y morwyr: ‘Beth dylen ni ei wneud
iti er mwyn tawelu’r storm?’
ˆ
‘Taflwch fi i’r mor a bydd y tonnau’n tawelu,’ meddai Jona. Nid
oedd y morwyr am wneud hynny, ond aeth y storm o ddrwg i waeth,
ˆ
ac yn y diwedd dyma nhw’n cydio yn Jona a’i daflu i’r mor. Ar
unwaith, gostegodd y gwynt a thawelodd y tonnau.
ˆ
Wrth i Jona suddo yn y dwr, dyma’r pysgodyn mawr yn ei lyncu.
Ond ni fu farw. Am dri diwrnod a thair noson bu ym mol y
pysgodyn. Roedd Jona yn difaru nad oedd wedi gwrando ar Jehofa
a mynd i Ninefe. Felly, wyt ti’n gwybod beth a wnaeth?
¨
Gweddıodd Jona ar Jehofa am help. Yna, achosodd Jehofa i’r
ˆ
pysgodyn chwydu Jona allan ar dir sych. Ar ol hynny, aeth Jona i
Ninefe. Wyt ti’n cytuno bod y stori hon yn dangos pa mor bwysig yw
gwneud beth bynnag mae Jehofa yn ei ofyn? Llyfr Jona.
 DUW YN ADDO PARADWYS 71

YMA lun o baradwys. Dangosodd Jehofa baradwys debyg i hon i’r

Dˆ
proffwyd Eseia. Roedd Eseia yn byw ychydig o flynyddoedd ar
ol Jona.
Ystyr paradwys yw parc neu ardd. Ydy hynny’n dy atgoffa di o lun
arall yn y llyfr hwn? Mae’n debyg i’r ardd hyfryd a wnaeth Duw ar
gyfer Adda ac Efa. Ond, a fydd y ddaear i gyd yn baradwys ryw ddydd?
Gofynnodd Jehofa i Eseia ysgrifennu am y baradwys sydd i
ddod. Dywedodd: ‘Bydd y blaidd a’r oen yn byw
 mewn heddwch. Bydd lloi a llewod ifanc yn pori gyda’i
gilydd, a bydd plant yn gofalu amdanyn nhw. Os bydd babi yn
chwarae yn ymyl neidr wenwynig, fe fydd yn ddiogel.’
Ond bydd rhai yn dweud: ‘Wneith hynny byth ddigwydd. Rydyn ni
wedi gweld helynt ers blynyddoedd ac ni fydd dim byd yn newid!’ Ond
meddylia: Pa fath o gartref roddodd Duw i Adda ac Efa?
Rhoddodd Duw baradwys yn gartref i Adda ac Efa. Ond, oherwydd
nad oedden nhw’n ufudd i Dduw, collon nhw’r baradwys. Dechreuon
nhw heneiddio, ac yn y pen draw buon nhw farw. Mae Duw yn addo
ˆ
rhoi popeth a gollodd Adda ac Efa yn ol i’r rhai sydd yn ei garu.
Yn y baradwys, ni fydd dim byd yn achosi poen nac yn difetha
pethau. Bydd heddwch trwy’r byd a bydd pawb yn iach ac yn hapus.
Bydd popeth yn union fel roedd Duw wedi bwriadu yn y dechrau.
Yn nes ymlaen byddwn ni’n dysgu sut bydd Duw yn troi’r ddaear yn
baradwys. Eseia 11:6-9; Datguddiad 21:3, 4.
 DUW YN HELPU HESECEIA 72

¨
WYT ti’n gwybod pam mae’r dyn yn gweddıo ar Jehofa? Pam y
A mae wedi gosod y llythyrau ar y llawr o flaen allor Jehofa?
Heseceia yw hwn, brenin ar y ddau lwyth yn ne Israel. Roedd Heseceia
yn pryderu’n fawr. Ond, tybed pam?
Roedd byddin Asyria eisoes wedi dinistrio’r deg llwyth yn y gogledd.
Fe wnaeth Jehofa adael i hynny ddigwydd oherwydd bod y bobl mor
ddrwg. Ond wedyn, daeth yr Asyriaid i
ymosod ar deyrnas y ddau lwyth.
Anfonodd brenin Asyria lythyrau at y
Brenin Heseceia. Dyma’r llythyrau rwyt
ˆ
ti’n eu gweld yn y llun. Aeth Heseceia a’r
llythyrau i’r deml a’u gosod allan o flaen
Jehofa. Roedd y llythyrau’n gwawdio
Jehofa ac yn dweud y dylai Heseceia ildio ei deyrnas. Dyna pam yr
¨
aeth Heseceia at Jehofa a gweddıo: ‘O Jehofa, achub ni o afael brenin
Asyria. Yna caiff holl deyrnasoedd y byd wybod mai ti yw’r unig wir
Dduw.’ A wnaeth Jehofa wrando ar Heseceia?
Brenin da oedd Heseceia. Roedd yn wahanol i’r brenhinoedd yn
nheyrnas y deg llwyth, ac yn wahanol i’w dad, y brenin drwg Ahas.
ˆ
Roedd Heseceia wedi cadw holl gyfraith Jehofa yn ofalus. Felly, ar ol
i Heseceia orffen ei weddi, dyma’r proffwyd Eseia yn anfon neges ato
oddi wrth Jehofa, yn dweud: ‘Ni fydd brenin Asyria yn dod i mewn i
Jerwsalem. Ni fydd ei filwyr hyd yn oed yn dod yn agos. Ni fyddan
nhw’n saethu’r un saeth i mewn i’r ddinas.’
Edrycha ar y llun ar y dudalen hon. Wyt ti’n gwybod pwy yw’r holl
filwyr sydd wedi marw? Dyma filwyr Asyria. Anfonodd Jehofa angel,
ˆ
a’r noson honno fe laddodd 185,000 o filwyr Asyria. Ar ol hynny, bu’n
rhaid i frenin Asyria roi’r gorau iddi
ˆ
a mynd yn ol i’w wlad ei hun.
Cafodd teyrnas y ddau lwyth
ei hachub, a daeth heddwch
ˆ
am gyfnod. Ond ar ol i
Heseceia farw, daeth ei fab
Manasse yn frenin. Roedd
Manasse a’i fab, Amon,
ill dau yn frenhinoedd
drwg iawn. Felly, yn
fuan iawn, roedd y wlad
yn llawn trosedd a thrais.
Pan gafodd y Brenin Amon
ei ladd gan ei weision ei
hun, daeth ei fab Joseia yn
frenin ar deyrnas y ddau
lwyth.
2 Brenhinoedd 18:1-36;
19:1-37; 21:1-25.
 Y BRENIN DA OLAF 73

D IM ond wyth mlwydd

oed oedd Joseia pan
ddaeth yn frenin ar y ddau
lwyth yn ne Israel. Roedd
yn dal yn blentyn. Felly, ar
ˆ
y dechrau, roedd pobl hyn
yn ei helpu i deyrnasu.
ˆ
Ar ol i Joseia deyrnasu
am saith mlynedd,
dechreuodd geisio dod i
adnabod Jehofa. Dilynodd
esiampl brenhinoedd da
fel Dafydd, Jehosaffat, a
Heseceia. Yna, ac yntau’n
dal yn ei arddegau, fe
wnaeth Joseia rywbeth
hynod o ddewr.
Roedd yr Israeliaid
wedi bod yn ddrwg iawn
am flynyddoedd. Roedden
nhw’n addoli gau dduwiau ac yn ymgrymu o flaen delwau. Felly,
aeth Joseia a’i ddynion ati i gael gwared ar gau grefydd o’r wlad.
Tasg anferth oedd hon gan fod gymaint o bobl yn addoli gau
dduwiau. Wyt ti’n gweld Joseia a’i ddynion yn y llun yn malu’r
delwau?
ˆ
Ar ol hynny, penododd Joseia dri dyn i arolygu’r gwaith o
atgyweirio teml Jehofa. Casglwyd arian gan y bobl a’i roi i’r dynion
i dalu am y gwaith. Tra oedd y gwaith yn cael ei wneud, daeth
Hilceia yr archoffeiriad o hyd i rywbeth pwysig iawn. Llyfr cyfraith
Jehofa oedd hwn, y copi roedd Moses ei hun wedi ei ysgrifennu
ˆ
amser maith yn ol. Roedd wedi bod ar goll ers blynyddoedd lawer.
ˆ
Aethon nhw a’r llyfr at Joseia, a gofynnodd ef iddyn nhw ei
ddarllen iddo. Wrth i Joseia wrando ar y geiriau, sylweddolodd
nad oedd y bobl wedi cadw cyfraith Jehofa. Teimlodd mor drist am
hynny nes iddo rwygo ei ddillad, fel y gweli di yn y llun. Dywedodd:
‘Mae Jehofa yn flin gyda ni am nad oedd ein hynafiaid yn cadw’r
gorchmynion sydd yn y llyfr hwn.’
Gorchmynnodd Joseia i’r archoffeiriad Hilceia gael gwybod beth
oedd Jehofa am ei wneud iddyn nhw. Aeth Hilceia at y broffwydes
Hulda a gofyn am neges i’r brenin gan Jehofa. Dywedodd hi: ‘Bydd
Jerwsalem a’r holl bobl sydd wedi addoli gau dduwiau a llenwi’r wlad
ˆ
a drygioni yn cael eu cosbi. Ond oherwydd dy fod ti, Joseia, wedi
gwneud daioni, fydd y gosb ddim yn digwydd tra dy fod ti’n fyw.’
2 Cronicl 34:1-28.
 DYN NAD OEDD OFN ARNO 74

WYT ti’n gweld y bobl yn gwneud hwyl am ben y dyn ifanc?

A Wyt ti’n gwybod pwy yw hwn? Jeremeia yw ei enw ac roedd yn
broffwyd pwysig iawn.
ˆ
Yn fuan ar ol i’r Brenin Joseia ddechrau dinistrio’r delwau yn y wlad,
cafodd Jeremeia ei benodi yn broffwyd gan Jehofa. Roedd Jeremeia yn
meddwl ei fod yn rhy ifanc i fod yn broffwyd. Ond dywedodd Jehofa
wrtho: ‘Byddaf gyda thi i dy helpu.’
ˆ
Dywedodd Jeremeia wrth yr Israeliaid am beidio a gwneud pethau
drwg. ‘Gau dduwiau yw’r duwiau y mae pobl y cenhedloedd yn eu
haddoli,’ meddai. Ond roedd yn well gan lawer o’r Israeliaid addoli
delwau yn hytrach nag addoli’r gwir Dduw Jehofa. Pan rybuddiodd
Jeremeia y byddai Duw yn cosbi pobl ddrwg, roedden nhw’n chwerthin
am ei ben.
Bu farw Joseia ac ymhen tri mis daeth ei fab Jehoiacim i’r orsedd.
Roedd Jeremeia yn dal i ddweud wrth y bobl: ‘Os na fyddwch chi’n
newid, caiff Jerwsalem ei dinistrio.’ Ar hynny, gafaelodd yr offeiriaid
ynddo gan floeddio: ‘Rhaid iti farw am ddweud y fath bethau.’ Yna,
dywedon nhw wrth dywysogion Israel: ‘Y mae Jeremeia yn haeddu cosb
marwolaeth, oherwydd y mae wedi proffwydo yn erbyn Jerwsalem.’
Beth fyddai Jeremeia yn ei wneud? Doedd dim ofn arno! Dywedodd
wrthyn nhw i gyd: ‘Jehofa sydd wedi fy anfon i ddweud y pethau
hyn wrthych. Os na fyddwch chi’n gwella eich ffyrdd, bydd Jehofa yn
dinistrio Jerwsalem. Ond deallwch hyn: Os lladdwch fi, byddwch yn
lladd dyn dieuog.’
ˆ
Penderfynodd y tywysogion beidio a lladd Jeremeia, ond ni wnaeth yr
Israeliaid newid eu ffyrdd. Yn nes ymlaen, daeth Nebuchadnesar, brenin
Babilon, i ymosod ar Jerwsalem. Yn y diwedd, aeth yr Israeliaid yn
weision iddo. Cafodd miloedd ar filoedd o Israeliaid eu cludo i Fabilon.
Dychmyga pa mor anodd fyddai cael dy gymryd o’th gartref a gorfod
symud i wlad estron! Jeremeia 1:1-8; 10:1-5; 26:1-16; 2 Brenhinoedd 24:1-17.
 PEDWAR BACHGEN FFYDDLON 75

YMERODD y Brenin Nebuchadnesar yr Israeliaid a oedd wedi cael

C yr addysg orau, a’u cludo nhw i Fabilon. Yna, dewisodd o’u plith
y bechgyn mwyaf golygus a galluog. Wyt ti’n gweld pedwar o’r bechgyn
yn y llun? Daniel oedd enw un ohonyn nhw, ac roedd y Babiloniaid yn
galw’r lleill yn Sadrach, Mesach, ac Abednego.
Cynllun Nebuchadnesar oedd hyfforddi’r bechgyn i weithio yn ei
ˆ
balas. Ar ol tair blynedd o addysg arbennig, ei fwriad oedd dewis y
rhai mwyaf disglair i ddatrys problemau iddo. Roedd y brenin am
i’r bechgyn dyfu i fod yn gryf ac yn iach. Felly, gorchmynnodd
ˆ
iddyn nhw fwyta’r bwyd a’r gwin gorau, yr un fath a’r brenin a’i
deulu.
 Edrycha ar Daniel. Wyt ti’n gwybod beth roedd Daniel yn ei ddweud
wrth Aspenas, prif swyddog Nebuchadnesar? Roedd Daniel yn dweud
na fyddai’n bwyta’r bwyd moethus o fwrdd y brenin. Ond roedd
Aspenas yn poeni. ‘Y brenin sydd wedi pennu eich bwyd a’ch diod,’
ˆ
meddai. ‘Os na fyddwch yn edrych cystal a’r bechgyn eraill, yna, bydd
fy mywyd i yn y fantol!’
Felly, aeth Daniel at y swyddog yr oedd Aspenas wedi ei benodi i
ofalu amdano ef a’i ffrindiau. ‘Pam wnei di ddim profi ni am ddeg
ˆ
diwrnod?’ meddai. ‘Gad inni fwyta dim ond llysiau a dwr. Wedyn, cei
ˆ
di ein cymharu ni a’r bechgyn eraill sy’n derbyn bwyd y brenin a gweld
pwy fydd yr iachaf.’
Dyma’r swyddog yn cytuno. Ymhen deg
diwrnod, roedd Daniel a’i ffrindiau
yn edrych yn iachach na phob un o’r
bechgyn eraill. Felly, caniataodd y
swyddog iddyn nhw fwyta llysiau yn lle
ˆ
bwyta’r un bwyd a’r brenin a’i deulu.
Ar ddiwedd y tair blynedd, cafodd
y bechgyn ifanc i gyd eu cyflwyno i
ˆ ˆ
Nebuchadnesar. Ar ol siarad a phob
un, gwelodd y brenin mai Daniel a’i
ffrindiau oedd y mwyaf galluog o bell
ffordd. Felly, cawson nhw eu dewis
i weithio yn y palas. Beth bynnag
roedd y brenin yn ei ofyn i Daniel,
Sadrach, Mesach, ac
Abednego, roedd eu cyngor
nhw yn ddeg gwaith gwell
nag unrhyw beth roedd
offeiriaid a dynion doeth ei
deyrnas yn ei gynnig.
Daniel 1:1-21.
 DINISTRIO JERWSALEM 76

R OEDD mwy na 10 mlynedd wedi mynd heibio ers i’r Brenin

Nebuchadnesar gymryd yr Israeliaid oedd wedi cael yr
addysg orau i Fabilon. Wyt ti’n gweld beth ddigwyddodd nesaf?
Cafodd Jerwsalem ei llosgi! Lladdwyd llawer o’r Israeliaid ac aeth
y gweddill yn gaethweision i Fabilon.
Roedd proffwydi Jehofa wedi rhybuddio’r bobl y byddai hyn yn
digwydd os nad oedden nhw’n newid. Ond wnaeth yr Israeliaid
ddim gwrando ar y proffwydi. Fe wnaethon nhw barhau i
addoli gau dduwiau yn hytrach nag addoli Jehofa. Roedden
nhw’n haeddu cael eu cosbi. Rydyn ni’n gwybod hyn oherwydd
ysgrifennodd Eseciel am y pethau drwg yr oedd yr Israeliaid yn eu
gwneud.
Wyt ti’n gwybod pwy oedd Eseciel? Roedd Eseciel yn un o’r
dynion ifanc a gafodd eu cludo i Fabilon tua 10 mlynedd cyn i
Jerwsalem gael ei dinistrio. Cafodd Daniel a’i ffrindiau, Sadrach,
Mesach, ac Abednego, eu cymryd i Fabilon yr un pryd.
Tra oedd Eseciel ym Mabilon, rhoddodd Jehofa weledigaeth
iddo. Trwy wyrth, roedd Eseciel yn gweld beth oedd yn digwydd
ymhell i ffwrdd yn y deml yn Jerwsalem. Pan welodd Eseciel
yr holl bethau ofnadwy oedd yn digwydd yno, cafodd sioc
ddychrynllyd!
‘Edrycha ar y pethau ffiaidd mae’r bobl yn eu gwneud yn y
deml,’ meddai Jehofa wrth Eseciel. ‘Maen nhw wedi rhoi lluniau o
nadroedd ac anifeiliaid eraill dros y waliau i gyd. Ac maen nhw yn
eu haddoli nhw!’ Gwelodd Eseciel hyn i gyd, a chofnododd bopeth.
Gofynnodd Jehofa i Eseciel: ‘Wyt ti’n gweld beth mae
arweinwyr Israel yn ei wneud yn y dirgel?’ Gwelodd Eseciel 70 o
ddynion, i gyd yn addoli gau dduwiau. Roedden nhw’n dweud:
‘Dydy Jehofa ddim yn ein gweld ni. Y mae wedi cefnu ar y wlad.’
 Nesaf, aeth Jehofa ag Eseciel at borth y gogledd yn y deml.
Yno, roedd gwragedd yn eistedd ac yn addoli y gau dduw Tammus.
A beth oedd yn digwydd wrth ddrws y deml? Roedd Eseciel
yn gallu gweld rhyw 25 o ddynion yn wynebu’r dwyrain ac yn
addoli’r haul!
‘Dydy’r bobl hyn ddim yn fy mharchu o gwbl,’ meddai Jehofa.
‘Maen nhw’n gwneud pethau drwg, a hynny hyd yn oed yng
nghanol fy nheml! Byddan nhw’n teimlo grym fy nicter, ac ni
fyddaf yn tosturio wrthyn nhw pan ddaw’r diwedd.’
ˆ
Ryw dair blynedd ar ol i Eseciel gael ei weledigaeth,
gwrthryfelodd yr Israeliaid yn erbyn y Brenin Nebuchadnesar.
ˆ
Felly, aeth Nebuchadnesar i warchae ar Jerwsalem. Ar ol
blwyddyn a hanner, llwyddodd y Babiloniaid i dorri drwy waliau’r
ddinas a’i llosgi’n ulw. Cafodd y rhan fwyaf o’r bobl eu lladd neu
eu cymryd yn garcharorion i Fabilon.
Pam gadawodd Jehofa i’r Israeliaid gael eu dinistrio mewn
ffordd mor erchyll? Doedden nhw ddim wedi gwrando ar ei lais nac
ufuddhau i’w orchmynion. Mae hyn yn dangos pa mor bwysig yw
gwrando ar Jehofa.
Ar y dechrau, roedd ychydig o bobl yn cael aros yng ngwlad
Israel. Penododd Nebuchadnesar Iddew o’r enw Gedaleia yn
bennaeth arnyn nhw. Ond wedyn, fe wnaeth criw o Israeliaid
ladd Gedaleia. Wedi hynny, roedd y bobl yn poeni y byddai’r
Babiloniaid yn dial arnyn nhw. Gan ofni am eu bywydau,
fe wnaethon nhw ffoi i’r Aifft, gan orfodi Jeremeia i fynd
gyda nhw.
ˆ
Nid oedd neb ar ol ar dir Israel erbyn hynny. Am 70 o
flynyddoedd doedd neb yn byw yn y wlad. Roedd yn hollol wag.
ˆ ˆ ˆ
Ond addawodd Jehofa y byddai’n dod a’i bobl yn ol ar ol 70 o
flynyddoedd. Yn y cyfamser, beth ddigwyddodd i bobl Dduw a oedd
wedi mynd yn gaethweision i Fabilon? Cawn weld.
2 Brenhinoedd 25:1-26; Jeremeia 29:10; Eseciel 1:1-3; 8:1-18.
 RHAN 5

O’r Gaethglud ym Mabilon hyd

at Ailadeiladu Muriau Jerwsalem
Ym Mabilon, digwyddodd llawer o bethau a
oedd yn rhoi prawf ar ffydd yr Israeliaid. Cafodd
Sadrach, Mesach, ac Abednego eu taflu i ganol
ffwrnais danllyd, ond achubodd Duw eu bywydau.
ˆ
Ar ol i Fabilon gael ei gorchfygu gan y Mediaid a’r
Persiaid, cafodd Daniel ei fwrw i ffau’r llewod, ond
rhwystrodd Duw y llewod rhag ei fwyta.
Yn y diwedd, ar orchymyn Cyrus, brenin
Persia, cafodd yr Israeliaid eu rhyddhau. Saith
ˆ
deg mlynedd ar ol iddyn nhw gael eu cludo’n
ˆ
gaethweision i Fabilon, aethon nhw yn ol i’w
mamwlad. Un o’r pethau cyntaf a wnaethon nhw ar
ˆ
ol dychwelyd i Jerwsalem oedd dechrau ailadeiladu
teml Jehofa. Ond yn fuan iawn, fe wnaeth gelynion
lwyddo i rwystro’r gwaith. Felly, cymerodd 22 o
flynyddoedd i orffen ailadeiladu’r deml.
ˆ
Tua 47 o flynyddoedd ar ol i’r deml gael ei
hailadeiladu, teithiodd Esra i Jerwsalem i wneud
ˆ
gwaith pellach arni. Ryw 13 o flynyddoedd ar ol
hynny, trefnodd Nehemeia i ailadeiladu muriau
Jerwsalem. Mae RHAN 5 yn adrodd hanes 152 o
flynyddoedd.
 GWRTHOD ADDOLI DELW 77

WYT ti’n cofio’r tri dyn yn y llun? Dyma ffrindiau Daniel a

A wrthododd fwyta bwyd moethus y brenin ym Mabilon. Roedd
y Babiloniaid yn eu galw nhw’n Sadrach, Mesach, ac Abednego.
Edrycha ar beth sy’n digwydd. Pam nad ydyn nhw’n ymgrymu o
flaen y ddelw fawr fel y mae pawb arall yn ei wneud? Gad inni weld.
Wyt ti’n cofio’r Deg Gorchymyn a roddodd Jehofa i’w bobl? Yr un
cyntaf oedd: ‘Rhaid ichi beidio ag addoli neb ond fi.’ Roedd y tri
dyn ifanc yn cadw’r gorchymyn hwnnw, er nad oedd hynny’n beth
hawdd i’w wneud.
Roedd Nebuchadnesar, brenin Babilon, wedi casglu llawer o bobl
bwysig at ei gilydd ar gyfer seremoni i gysegru’r ddelw. Dywedodd
ˆ
wrth y bobl: ‘Pan glywch swn y corn, y delyn, a phob offeryn arall,
dylech chi blygu i lawr ac addoli’r ddelw aur. Bydd pwy bynnag sy’n
gwrthod ymgrymu o flaen y ddelw yn cael ei daflu ar unwaith i
mewn i ffwrnais danllyd.’
Pan glywodd Nebuchadnesar fod Sadrach, Mesach, ac Abednego
ˆ
wedi gwrthod addoli’r ddelw, fe wylltiodd yn lan. Anfonodd
amdanyn nhw, a rhoddodd gyfle arall iddyn nhw. Ond roedden
nhw’n ymddiried yn Jehofa. Dywedon nhw wrth Nebuchadnesar:
‘Mae’r Duw rydyn ni’n ei addoli yn gallu ein hachub ni. Ond,
hyd yn oed os nad yw’n gwneud hynny, wnawn ni ddim addoli’r
ddelw aur.’
Roedd Nebuchadnesar yn gandryll. Roedd ffwrnais gerllaw, a
gorchmynnodd y brenin: ‘Poethwch y ffwrnais saith gwaith
poethach nag arfer!’ Dywedodd wrth ddynion cryfion o’r fyddin am
rwymo Sadrach, Mesach, ac Abednego a’u taflu i mewn i’r ffwrnais.
Erbyn hyn roedd y ffwrnais mor boeth nes i’r fflamau ladd y dynion
cryfion. Ond, beth ddigwyddodd i’r tri dyn ifanc a gafodd eu taflu
i mewn?
 Pan edrychodd y brenin i ganol y ffwrnais, cafodd fraw
ofnadwy. Gofynnodd i’w weision: ‘Onid tri dyn wnaethon ni eu
rhwymo a’u taflu i’r ffwrnais?’
‘Ie, yn sicr,’ atebon nhw.
‘Rydw i’n gweld pedwar dyn yn cerdded yn rhydd yng
ˆ ˆ ˆ
nghanol y tan,’ meddai. ‘Ond dydy’r tan ddim yn cyffwrdd a
nhw. Ac mae’r pedwerydd yn edrych fel angel.’ Aeth y brenin
yn nes at ddrws y ffwrnais a gweiddi: ‘Sadrach, Mesach, ac
Abednego, gweision y Duw Goruchaf! Dewch allan!’
Pan ddaeth y tri allan o’r ffwrnais, roedd pawb yn gallu
ˆ
gweld nad oedd y tan wedi eu llosgi o gwbl. Dywedodd y
brenin: ‘Mae Duw Sadrach, Mesach, ac Abednego yn haeddu
ei foli! Anfonodd ei angel i achub ei weision oherwydd iddyn
nhw wrthod addoli unrhyw dduw ond eu Duw eu hunain.’
Wyt ti’n meddwl bod eu ffyddlondeb i Jehofa yn esiampl
dda i ni? Exodus 20:3; Daniel 3:1-30.
 YR YSGRIFEN AR Y WAL 78

B ETH sy’n digwydd yma? Wel, roedd brenin Babilon wedi

gwahodd mil o bobl bwysig i wledd fawr. Roedden nhw’n
defnyddio’r llestri aur ac arian a oedd wedi eu dwyn o deml Jehofa
yn Jerwsalem. Ond yn sydyn, dyma fysedd yn ymddangos a dechrau
ysgrifennu ar wal y palas. Cafodd pawb fraw ofnadwy.
ˆ
Y brenin erbyn hyn oedd wyr Nebuchadnesar, Belsassar.
Gwaeddodd y brenin am ei ddynion doeth. Cyhoeddodd: ‘Os bydd
rhywun yn gallu darllen yr ysgrifen a dweud beth mae yn ei olygu,
fe gaiff ei wobrwyo’n hael. Caiff hefyd lywodraethu’n drydydd yn y
deyrnas.’ Ond nid oedd yr un o’r dynion doeth yn gallu darllen y
geiriau ar y wal nac egluro eu hystyr.
ˆ
Pan glywodd mam y brenin yr holl stwr, fe ddaeth i’r neuadd
ˆ
fwyta. ‘Paid a chynhyrfu,’ meddai hi wrth y brenin. ‘Y mae dyn yn
dy deyrnas sy’n adnabod y duwiau sanctaidd. Cafodd ei benodi yn
bennaeth ar y dynion doeth yn amser Nebuchadnesar, dy daid. Ei
enw yw Daniel. Anfon amdano, a bydd ef yn gallu egluro ystyr y
cyfan.’
Anfonodd y brenin am Daniel ar unwaith. Pan gyrhaeddodd,
dywedodd Daniel: ‘Cewch gadw bob un o’ch anrhegion.’ Yna, fe
atgoffodd y brenin o’r ffordd yr oedd Jehofa wedi darostwng ei daid.
‘Roedd Nebuchadnesar yn ddyn balch iawn,’ meddai Daniel. ‘Cafodd
ei gosbi gan Jehofa a chollodd ei orsedd am gyfnod.’
‘Rydych chi’n gwybod hyn i gyd,’ meddai Daniel wrth Belsassar,
ˆ
‘ond eto, rydych chi yr un mor falch a’ch taid. Rydych chi wedi
ˆ
dod a’r llestri o deml Jehofa a’u defnyddio yn eich gwledd. Yn
ˆ
lle moliannu’r Duw a’n creodd ni i gyd, rydych chi wedi moliannu
duwiau o bren a charreg. Dyna pam mae Duw wedi anfon y llaw i
ysgrifennu’r geiriau ar y wal.’
‘Y geiriau ar y wal,’ meddai Daniel,
‘yw MENE, MENE, TECEL, ac
WPARSIN.’
‘Ystyr MENE yw: Mae Duw
wedi rhifo dyddiau eich
teyrnasiad ac wedi dod ag
ef i ben. Ystyr TECEL yw:
Rydych wedi cael eich pwyso
yn y glorian a’ch cael yn brin.
Ystyr WPARSIN yw: Caiff eich
teyrnas ei rhoi i’r Mediaid a’r
Persiaid.’
Tra oedd Daniel yn dal i siarad,
roedd y Mediaid a’r Persiaid eisoes yn
ymosod ar Fabilon. O fewn oriau, roedden nhw wedi cipio’r ddinas a
lladd Belsassar. Y noson honno, daeth neges yr ysgrifen ar y wal yn
wir! Ond beth fyddai’n digwydd i’r Israeliaid? Cawn wybod yn y man.
Ond yn gyntaf, gad inni weld beth ddigwyddodd i Daniel. Daniel 5:1-31.
 DANIEL YN FFAU’R LLEWOD 79

B OBL annwyl! Wyt ti’n gweld ble mae Daniel? Mae yng nghanol
y llewod, ond eto dydyn nhw ddim yn ymosod arno. Wyt
ti’n gwybod pam? Pwy a roddodd Daniel yma gyda’r llewod? Gad
inni weld.
Erbyn hyn, Dareius oedd brenin Babilon. Oherwydd bod Daniel yn
ddyn caredig a chall, roedd Dareius yn hoff iawn ohono. Dewisodd
Daniel i fod yn un o brif lywodraethwyr ei deyrnas. Ond roedd y
llywodraethwyr eraill yn genfigennus. Felly, wyt ti’n gwybod beth
wnaethon nhw?
Aethon nhw at Dareius a dweud: ‘O frenin, rydyn ni i gyd yn
¨
meddwl y dylech chi wahardd pawb rhag gweddıo ar unrhyw dduw
ˆ
neu ddyn ar wahan i chi am dri deg diwrnod. Os bydd rhywun yn
torri’r gyfraith, bydd yn cael ei daflu i’r llewod.’ Nid oedd Dareius yn
gwybod pam roedden nhw am wneud y fath gyfraith. Ond roedd yn
ˆ
hoffi’r syniad, ac felly fe gytunodd, a llofnododd y ddogfen. Ar ol
 hynny, doedd dim modd newid
y gyfraith.
Pan glywodd Daniel am y
¨
gyfraith, aeth adref i weddıo
ˆ
yn ol ei arfer. Roedd y dynion
drwg yn gwybod na fyddai
Daniel yn rhoi’r gorau i
¨
wedd ıo ar Jehofa. Roedden
nhw’n hapus iawn, oherwydd
roedd hi’n edrych fel petai
eu cynllwyn i gael gwared ar
Daniel yn llwyddo.
Pan sylweddolodd Dareius
fod ei ddynion wedi creu’r
gyfraith er mwyn dal Daniel,
roedd yn drist iawn. Ond ni
fedrai newid y gyfraith, ac felly roedd yn gorfod gorchymyn i Daniel
gael ei daflu i ffau’r llewod. Er hynny, dywedodd y brenin wrth Daniel:
‘Gobeithio bydd dy Dduw, yr un rwyt ti’n ei addoli, yn dy achub di.’
Y noson honno, nid oedd Dareius yn medru cysgu. Drannoeth,
ˆ
cododd yn gynnar a brysiodd yn ol i ffau’r llewod. Wyt ti’n ei weld yn
y llun? ‘Daniel, gwas y Duw byw!’ bloeddiodd y brenin. ‘Ydy’r Duw
rwyt ti’n ei addoli wedi dy achub rhag y llewod?’
‘Do,’ atebodd Daniel. ‘Anfonodd ei angel i gau cegau’r llewod, a
dydyn nhw ddim wedi fy mrifo.’
Roedd y brenin wrth ei fodd a dywedodd wrth ei weision am godi
Daniel allan o’r ffau. Yna, gorchmynnodd iddyn nhw gydio yn y
cynllwynwyr a’u taflu i’r pydew. Hyd yn oed cyn iddyn nhw gyrraedd
y gwaelod, roedd y llewod wedi eu dal a’u llarpio.
Ysgrifennodd Dareius at bawb yn ei deyrnas: ‘Rydw i’n gorchymyn
fod pawb i barchu Duw Daniel. Mae’n gwneud gwyrthiau rhyfeddol.
Mae wedi achub Daniel rhag cael ei fwyta gan y llewod.’ Daniel 6:1-28.
 GADAEL BABILON 80

WYT ti’n gweld yr Israeliaid yn gadael Babilon? Mae bron i

A ddwy flynedd wedi mynd heibio ers i’r Mediaid a’r Persiaid
orchfygu Babilon. Pwy sydd wedi rhyddhau yr Israeliaid?
Cyrus, brenin Persia, sydd wedi eu rhyddhau. Ymhell cyn i
Cyrus gael ei eni, fe wnaeth Jehofa ysbrydoli Eseia i broffwydo
amdano. Roedd Eseia wedi ysgrifennu: ‘Byddi di’n gwneud yn
union beth rydw i’n dymuno iti ei wneud. Bydd y drysau ar
agor, fel y gelli di gipio’r ddinas.’ A dyna beth ddigwyddodd.
Arweiniodd Cyrus yr ymosodiad ar Fabilon. Yn ystod y nos, aeth y
Mediaid a’r Persiaid trwy’r drysau agored a chipio’r ddinas.
Ond roedd Eseia hefyd wedi
proffwydo y byddai Cyrus yn
rhoi gorchymyn i ailadeiladu
Jerwsalem a’r deml. Daeth y
broffwydoliaeth hon yn wir!
Dywedodd Cyrus wrth yr
ˆ
Israeliaid: ‘Ewch yn ol i
Jerwsalem i adeiladu teml
Jehofa, eich Duw.’ A dyna yn
union beth mae’r Israeliaid yn
y llun yn ei wneud.
Sut bynnag, nid oedd pob
un o’r Israeliaid ym Mabilon
yn gallu mynd yr holl ffordd
ˆ
yn ol i Jerwsalem. Roedd hi’n
daith hir o ryw 500 milltir
(800 cilomedr) ac roedd
llawer o’r Israeliaid yn rhy
ˆ
hen neu’n rhy sal i deithio
 ˆ
mor bell. Dywedodd Cyrus wrth y rhai a oedd yn aros ar ol:
‘Rhowch arian ac aur a rhoddion eraill i’r bobl sy’n dychwelyd i
ailadeiladu Jerwsalem a’r deml.’
Ar ben anrhegion yr Israeliaid, rhoddodd Cyrus yr holl lestri yr
oedd Nebuchadnesar wedi eu dwyn o deml Jehofa pan ddinistriodd
ˆ
Jerwsalem. Roedd gan y bobl lwyth o bethau i’w cludo yn ol i
Jerwsalem.
ˆ
Ar ol teithio am ryw bedwar mis, cyrhaeddodd yr Israeliaid
Jerwsalem. Roedd hi’n union 70 mlynedd ers i’r ddinas gael ei
dinistrio. Trwy’r amser hyn i gyd, nid oedd neb wedi byw yn y
ˆ
wlad. O’r diwedd roedd yr Israeliaid yn ol yn eu gwlad eu hunain.
Ond fel y byddwn ni’n gweld, nid dyna oedd diwedd eu problemau.
Eseia 44:28; 45:1-4; Esra 1:1-11.
 YMDDIRIED YN NUW 81

M ILOEDD o bobl a wnaeth y daith hir o Fabilon i Jerwsalem.

Ond pan gyrhaeddon nhw, roedd y ddinas yn adfeilion. Doedd
neb yn byw yno. Roedd yn rhaid i’r Israeliaid adeiladu popeth o’r
newydd.
Un o’r pethau cyntaf iddyn nhw ei godi oedd allor, er mwyn
offrymu anifeiliaid yn rhoddion i Jehofa. Ychydig o fisoedd wedyn,
dechreuodd yr Israeliaid ar y gwaith o ailadeiladu’r deml. Ond nid
oedd eu gelynion yn y gwledydd o’u cwmpas eisiau i hynny ddigwydd.
Ceision nhw godi ofn ar y bobl er mwyn atal y gwaith. Yn y diwedd,
pwysodd y gelynion ar frenin newydd Persia, nes iddo orchymyn i’r
gwaith adeiladu ddod i ben.
Aeth 17 o flynyddoedd heibio. Yna, anfonodd Jehofa y proffwydi
Haggai a Sechareia i annog yr Israeliaid i ddechrau gweithio eto.
Gwrandawodd y bobl ar y proffwydi. Gan ymddiried yn Jehofa,
dechreuon nhw adeiladu eto, er gwaethaf gorchymyn y brenin.
Ar hynny, daeth Tatnai, un o swyddogion brenin Persia, i ofyn pa
hawl oedd gan yr Israeliaid i adeiladu’r deml. Dywedodd yr Israeliaid
ˆ
fod y Brenin Cyrus wedi dweud wrthyn nhw: ‘Ewch yn ol i Jerwsalem
i adeiladu teml Jehofa, eich Duw.’
Erbyn hyn, roedd Cyrus wedi marw, ond anfonodd Tatnai lythyr
ˆ
yn ol i Fabilon i holi am y gorchymyn. Cyn bo hir, daeth ateb oddi
wrth frenin Persia, yn cadarnhau bod Cyrus wedi gwneud y fath
orchymyn. Ysgrifennodd y brenin: ‘Gadewch i’r Israeliaid adeiladu
teml i’w Duw. Rydw i’n gorchymyn i chi eu helpu nhw.’ Ymhen
tua phedair blynedd roedd y deml wedi ei chwblhau, ac roedd yr
Israeliaid yn hapus dros ben.
Ond, sut olwg oedd ar Jerwsalem 48 o f lynyddoedd yn
ddiweddarach? Roedd y bobl yn Jerwsalem yn dlawd, ac roedd golwg
ˆ
gwael iawn ar y ddinas ac ar deml Dduw. Yn ol ym Mabilon, clywodd
dyn o’r enw Esra am gyflwr drwg y deml. Felly, wyt ti’n gwybod beth
a wnaeth Esra?
Aeth Esra i weld Artaxerxes, brenin Persia, a chan ei fod yn frenin
da, fe roddodd lawer o bethau gwerthfawr i Esra tuag at y gwaith yn
Jerwsalem. Gofynnodd Esra i’r Israeliaid ym Mabilon am help i gludo
popeth i Jerwsalem. Cytunodd tua 6,000 o bobl i fynd. Roedd ganddyn
nhw aur ac arian a phob math o bethau gwerthfawr i’w cario.
Roedd Esra yn poeni am gyfarfod dynion drwg ar y ffordd. Efallai
bydden nhw’n edrych am gyfle i ladd y bobl a dwyn yr aur a’r arian.
Felly, casglodd Esra bawb at ei gilydd, fel y gweli di yn y llun. Fe
¨
wnaethon nhw weddıo ar Jehofa i ofalu amdanyn nhw ar y daith hir
ˆ
yn ol i Jerwsalem.
ˆ
Gwrandawodd Jehofa ar eu gweddi. Ar ol pedwar mis o deithio,
cyrhaeddon nhw Jerwsalem yn ddiogel. Mae hyn yn dangos bod
Jehofa yn gofalu am y rhai sy’n ymddiried ynddo. Esra penodau 2 i 8.
 MORDECAI AC ESTHER 82

ˆ
WN yn ol ychydig o
A f lynyddoedd i’r cyfnod
cyn i Esra fynd i Jerwsalem.
Bryd hynny, Mordecai ac
Esther oedd yr Israeliaid
pwysicaf yn nheyrnas Persia.
Esther oedd y frenhines, a’i
chefnder Mordecai oedd y prif
weinidog. Sut digwyddodd hyn?
Bu farw rhieni Esther pan
oedd hi’n ifanc, ac felly
Mordecai a’i magodd hi.
Roedd Mordecai yn gweithio
i Ahasferus, brenin Persia, yn
y palas yn ninas Susan. Un
diwrnod, roedd Fasti, gwraig
y brenin, yn anufudd iddo, ac
felly dewisodd y brenin wraig arall i fod yn frenhines.
Wyt ti’n gwybod pwy a ddewisodd? Dewisodd Esther, a
oedd wedi tyfu’n ferch brydferth iawn.
Wyt ti’n gweld y dyn balch y mae pobl yn ymgrymu
iddo? Haman yw hwn. Oherwydd ei fod yn ddyn mor
bwysig yng ngwlad Persia, roedd Haman yn disgwyl i bawb ymgrymu
iddo. Ond, doedd Mordecai ddim yn meddwl ei bod hi’n iawn i
ymgrymu i ddyn mor ddrwg. Wyt ti’n gweld Mordecai yn eistedd yno?
Pan welai Haman nad oedd Mordecai yn ymgrymu iddo, roedd yn
gynddeiriog. Felly, wyt ti’n gwybod beth a wnaeth?
Dywedodd Haman gelwyddau wrth y brenin am yr Israeliaid. ‘Mae’r
bobl ddrwg hyn yn torri’r gyfraith,’ meddai. ‘Dylen nhw gael eu lladd.’
Nid oedd Ahasferus yn gwybod mai un o’r Israeliaid oedd Esther ei
wraig. Felly, fe wrandawodd ar Haman a rhoddodd orchymyn oedd yn
pennu dyddiad i ladd yr Israeliaid i gyd.
Pan glywodd Mordecai am hyn, roedd wedi ei gynhyrfu i’r byw.
Anfonodd neges at Esther: ‘Rhaid i ti fynd at y brenin ac erfyn arno
i’n hachub ni.’ Ym Mhersia, gallai rhywun gael ei ladd am fynd i
weld y brenin heb wahoddiad. Ond serch hynny, mentrodd Esther i
fynd i mewn. Estynnodd y brenin ei deyrnwialen aur tuag ati, fel
arwydd na fyddai hi’n cael ei lladd. Yna, gofynnodd Esther i’r brenin a
Haman ddod am bryd o fwyd. Yn ystod y wledd, gofynnodd y brenin pa
gymwynas roedd Esther yn ei cheisio. Dywedodd Esther y byddai hi’n
ateb y cwestiwn hwnnw pe bai’r brenin a Haman yn dod i wledd arall y
noson wedyn.
Yn ystod y wledd honno, dywedodd Esther wrth y brenin: ‘Mae fy
mhobl a minnau yn mynd i gael ein lladd.’ Roedd y brenin yn syfrdan.
‘Pwy fyddai’n meiddio gwneud y fath beth?’ gofynnodd.
‘Y gelyn yw’r Haman drwg hwn!’ atebodd Esther.
Gwylltiodd y brenin yn gacwn a gorchymyn i Haman gael ei ladd.
Yna, penododd Mordecai yn brif weinidog. Fe wnaeth Mordecai sicrhau
´
fod cyfraith newydd yn cael ei gwneud i ganiatau i’r Israeliaid
amddiffyn eu hunain. Gan fod Mordecai yn ddyn mor bwysig bellach,
roedd llawer o bobl yn helpu’r Israeliaid ar ddiwrnod yr ymosodiad.
Roedd Duw wedi achub ei bobl rhag eu gelynion! Llyfr Esther.
 MURIAU JERWSALEM 83

WYT ti’n gweld beth mae’r bobl yma yn ei wneud? Mae’r

A Israeliaid yn brysur yn adeiladu muriau Jerwsalem. Pan
ddinistriwyd Jerwsalem gan Nebuchadnesar, 152 o flynyddoedd yn
gynharach, cafodd y waliau eu chwalu, a chafodd drysau mawr y
ˆ
ddinas eu llosgi. Ar ol i’r Israeliaid ddychwelyd o Fabilon, wnaethon
nhw ddim mynd ati’n syth i adeiladu’r waliau.
Roedd yr Israeliaid wedi byw am flynyddoedd mewn dinas heb wal
o’i hamgylch. Sut rwyt ti’n meddwl y byddai’r bobl yn teimlo? Ni
fydden nhw wedi teimlo’n ddiogel. Fe allai eu gelynion
ymosod arnyn nhw’n hawdd. Ond wedyn, daeth dyn o’r
enw Nehemeia i’w helpu nhw i adeiladu’r muriau eto.
Wyt ti’n gwybod pwy oedd Nehemeia?
 Israeliad oedd Nehemeia, o ddinas Susan, lle roedd
Mordecai ac Esther yn byw. Roedd Nehemeia yn gweithio
ym mhalas y brenin, felly mae’n bosibl ei fod yn ffrind i
Mordecai a’r Frenhines Esther. Nid yw’r Beibl yn dweud
ˆ
bod Nehemeia wedi gweithio i’r Brenin Ahasferus, gwr
Esther, ond roedd yn gweithio i’r brenin nesaf, Artaxerxes.
Artaxerxes, cofia, oedd y brenin da a roddodd arian
mawr i Esra er mwyn atgyweirio teml Jehofa yn Jerwsalem.
Ond ni chafodd unrhyw waith ei wneud ar furiau’r ddinas.
Gad i ni weld sut aeth Nehemeia ati i drefnu’r gwaith hwn.
ˆ
Aeth 13 o flynyddoedd heibio ar ol i Esra gael yr arian
gan Artaxerxes i atgyweirio’r deml. Erbyn hynny, roedd
Nehemeia yn drulliad i’r Brenin Artaxerxes. Ei waith
ef oedd gweini gwin i’r brenin, a sicrhau nad oedd dim
gwenwyn ynddo. Roedd hi’n swydd bwysig iawn.
Un diwrnod, daeth Hanani, brawd Nehemeia, a dynion
eraill o wlad Israel i weld Nehemeia. Dywedon nhw wrtho
am helyntion yr Israeliaid, ac am gyflwr drwg muriau
Jerwsalem. O glywed hyn, roedd Nehemeia yn drist iawn, ac fe
¨
weddıodd ar Jehofa am y sefyllfa.
Yn nes ymlaen, fe welodd y brenin fod Nehemeia yn edrych yn
ddigalon. Gofynnodd iddo: ‘Pam rwyt ti’n edrych mor anhapus?’
Dywedodd Nehemeia ei fod yn drist am fod Jerwsalem mewn cyflwr
ˆ
mor ddrwg a’r muriau’n adfeilion. ‘Beth hoffet ti ei wneud?’ gofynnodd
y brenin.
‘Gad i mi fynd i Jerwsalem,’ dywedodd Nehemeia, ‘i mi ailadeiladu’r
muriau.’ Roedd y Brenin Artaxerxes yn ddyn caredig. Rhoddodd
ˆ
ganiatad i Nehemeia fynd, ac fe drefnodd iddo gael coed i’w defnyddio
ˆ
at y gwaith. Yn fuan ar ol i Nehemeia gyrraedd Jerwsalem, esboniodd
wrth y bobl am ei gynllun. Roedden nhw’n hoffi’r syniad. ‘Gadewch i
ni ddechrau adeiladu ar unwaith!’ medden nhw.
Pan welodd gelynion yr Israeliaid fod y waliau yn cael eu codi,
dywedon nhw: ‘Awn i ymosod arnyn nhw a’u lladd. Dyna fydd yn
rhoi terfyn ar y gwaith.’ Ond clywodd Nehemeia am eu cynllun, ac
fe roddodd gleddyfau a gwaywffyn i’r gweithwyr. ‘Peidiwch ag ofni
ein gelynion,’ meddai. ‘Ymladdwch dros eich brodyr, eich plant, eich
gwragedd, a’ch cartrefi.’
Roedd y bobl yn ddewr iawn. Gan gadw eu harfau wrth law ddydd
ˆ
a nos, aethon nhw ymlaen a’r gwaith. Mewn 52 o ddyddiau roedd y
muriau wedi eu cwblhau. O’r diwedd, roedd pawb yn teimlo’n ddiogel
yn y ddinas. Dechreuodd Nehemeia ac Esra ddysgu’r bobl am gyfraith
Duw ac roedd pawb yn hapus.
Eto, nid oedd pethau yr un fath ag oedden nhw cyn i’r Israeliaid
fynd yn gaethweision i Fabilon. Roedd y wlad o dan reolaeth brenin
Persia, ac roedd yn rhaid i bawb ei wasanaethu ef. Ond, roedd Jehofa
ˆ
wedi addo anfon brenin newydd a fyddai’n dod a heddwch i’r bobl. Pwy
ˆ
oedd y brenin hwnnw? Sut y byddai ef yn dod a heddwch i’r ddaear?
Aeth 450 o flynyddoedd heibio cyn i neb ddysgu mwy am hyn. Yna, fe
gafodd babi hynod o bwysig ei eni. Ond, mae honno’n stori arall.
Nehemeia penodau 1 i 6.
 RHAN 6

O Enedigaeth Iesu hyd

at Ei Farwolaeth
Cafodd yr angel Gabriel ei anfon at ferch annwyl
o’r enw Mair. Dywedodd wrthi y byddai hi’n
cael plentyn a fyddai’n frenin am byth. Cafodd y
plentyn, Iesu, ei eni mewn stabl, a daeth bugeiliaid
i ymweld ag ef. Yn nes ymlaen, cyrhaeddodd dynion
o’r Dwyrain. Roedd seren wedi eu harwain at y
plentyn. Cawn wybod pwy achosodd iddyn nhw
weld y seren, a sut cafodd Iesu ei achub.
Byddwn yn darllen am Iesu yn siarad ag
athrawon yn y deml pan oedd yn 12 mlwydd oed.
Ddeunaw mlynedd yn ddiweddarach, cafodd Iesu ei
fedyddio. Dechreuodd ar y gwaith o bregethu am
y Deyrnas a dysgu pobl am ewyllys Duw. I helpu
gyda’r gwaith, dewisodd Iesu 12 dyn i fod yn
apostolion iddo.
Fe wnaeth Iesu lawer o wyrthiau. Gyda dim ond
nifer bach o bysgod ac ychydig o fara, bwydodd
ˆ ˆ
filoedd o bobl. Fe iachaodd bobl sal a daeth a’r
ˆ
meirw yn ol yn fyw. Byddwn yn dysgu am beth
ddigwyddodd i Iesu ar ddiwrnod olaf ei fywyd,
ac am y ffordd iddo gael ei ladd. Roedd Iesu yn
pregethu am ryw dair blynedd a hanner, felly mae
RHAN 6 yn adrodd hanes cyfnod o ychydig dros 34
o flynyddoedd.
 ANGEL YN DOD AT MAIR 84

E NW’R ferch dlos yn y llun yw Mair. Iddewes oedd Mair ac roedd

hi’n byw mewn tref o’r enw Nasareth. Roedd Duw yn meddwl
bod Mair yn ferch arbennig iawn. Dyna pam anfonodd yr angel
ˆ
Gabriel i siarad a hi. Wyt ti’n gwybod beth ddywedodd Gabriel wrthi?
Gad inni weld.
‘Mair, mae Duw wedi dangos ffafr atat ti!’ meddai Gabriel. ‘Mae
Jehofa gyda thi!’ Nid oedd Mair erioed wedi gweld angel o’r blaen.
Roedd hi’n poeni, oherwydd doedd hi ddim yn deall y neges o gwbl.
Ond tawelodd Gabriel ei meddwl yn syth.
‘Paid ag ofni, Mair. Rwyt ti wedi plesio Jehofa yn fawr. Cei di dy
fendithio. Byddi di’n cael mab a’i alw’n Iesu.’
Aeth Gabriel ymlaen: ‘Bydd Iesu yn ddyn pwysig iawn, a bydd yn
cael ei alw’n Fab y Duw Goruchaf. Bydd Jehofa yn ei benodi’n frenin
fel y Brenin Dafydd. Ond bydd Iesu yn frenin am byth. Ni fydd ei
deyrnas byth yn dod i ben!’
‘Ond, sut mae’r fath beth yn bosibl?’ gofynnodd Mair. ‘Dydw i ddim
wedi priodi eto. Dydw i ddim yn byw gyda dyn, felly sut galla’ i gael
babi?’
‘Bydd nerth Duw yn dod arnat ti,’ atebodd Gabriel. ‘Felly bydd
y plentyn yn cael ei alw’n Fab Duw. Cofia dy berthynas Elisabeth.
Roedd pawb yn dweud ei bod hi’n rhy hen i gael babi. Ond yn fuan
iawn fe fydd hi’n cael mab. Yn wir, does dim byd yn amhosibl i Dduw.’
Dywedodd Mair yn syth: ‘Rydw i eisiau gwasanaethu Jehofa! Felly,
gad i’r hyn rwyt wedi ei ddweud ddod yn wir.’ Ar hynny, gadawodd yr
angel.
Cyn gynted ag y gallai, aeth Mair i ymweld ag Elisabeth. Pan glywodd
Elisabeth lais Mair, neidiodd y babi yn ei chroth mewn llawenydd.
Cafodd Elisabeth ei llenwi ag ysbryd Duw, a dywedodd wrth Mair:
‘Rwyt ti wedi cael dy fendithio’n fwy nag unrhyw ferch arall!’ Arhosodd
Mair gydag Elisabeth am dri mis, ac yna aeth adref i Nasareth.
 Roedd Mair yn mynd i briodi dyn o’r enw Joseff. Ond pan glywodd
ˆ
Joseff fod Mair yn disgwyl babi, penderfynodd beidio a’i phriodi. Ond
dywedodd angel Duw wrtho: ‘Paid ag ofni cymryd Mair yn wraig. Duw
yw’r un sydd wedi rhoi mab iddi.’ Felly, priododd Joseff a Mair.
Roedden nhw’n edrych ymlaen at enedigaeth Iesu.
Luc 1:26-56; Mathew 1:18-25.
 GENEDIGAETH IESU 85

WYT ti’n gwybod pwy yw’r babi yn y llun? Iesu yw hwn. Cafodd
A Iesu ei eni mewn stabl. Mae anifeiliaid yn cael eu cadw mewn
stabl. Yn y stabl roedd preseb ar gyfer bwyd yr anifeiliaid, a dyna lle
rhoddodd Mair Iesu i gysgu. Dydy babanod ddim yn cael eu geni mewn
stablau fel arfer, nac ydyn? Felly, pam roedd Mair a Joseff yma gyda’r
anifeiliaid?
Wel, roedd yr ymerawdwr yn Rhufain, Cesar Awgwstws, wedi
penderfynu gwneud rhestr o enwau pawb yn y wlad. Felly,
 ˆ
gorchmynnodd Cesar i’r bobl fynd yn ol i’r trefi lle cawson nhw
eu geni. Roedd Joseff wedi cael ei eni ym Methlehem. Ond, pan
gyrhaeddodd y dref gyda’i wraig Mair, nid oedd llety i’w gael yn
unman. Felly, roedd rhaid iddyn nhw ddod i’r stabl hwn gyda’r
anifeiliaid. A dyna lle cafodd Iesu ei eni!
Wyt ti’n gweld y bugeiliaid yn dod i weld Iesu? Y noson honno
roedden nhw yn y caeau, yn gofalu am
eu defaid. Yn sydyn, fe welon nhw oleuni
yn disgleirio, a dyma angel yn ymddangos!
Roedd y bugeiliaid wedi eu dychryn. Ond
dywedodd yr angel: ‘Peidiwch ag ofni! Mae
gen i newyddion da i chi. Heddiw, cafodd
Crist yr Arglwydd ei eni ym Methlehem.
Fe fydd ef yn achub y bobl. Byddwch yn
cael hyd iddo wedi ei lapio mewn cadachau
ac yn gorwedd mewn preseb.’ Ar y gair,
dyma lu o angylion eraill yn ymddangos a
dechrau moli Duw. Ar unwaith, brysiodd y
bugeiliaid i’r dref i chwilio am Iesu. Wyt
ti’n eu gweld nhw yn y llun?
Wyt ti’n gwybod pam roedd Iesu yn fabi
mor arbennig? Wyt ti’n gwybod pwy oedd
Iesu mewn gwirionedd? Yn stori gyntaf y
llyfr hwn fe glywon ni am Fab cyntaf Duw.
Roedd yn gweithio gyda Jehofa wrth iddyn
nhw wneud y nefoedd a’r ddaear a phopeth
arall. Wel, Iesu oedd y mab hwnnw!
Cymerodd Jehofa fywyd ei Fab o’r nefoedd a’i roi ym mol Mair. Yna
dechreuodd y babi dyfu, yn union fel y mae babanod eraill yn tyfu ym
mol eu mamau. Ond, Mab Duw oedd y babi hwn. Ymhen amser, cafodd
Iesu ei eni mewn stabl ym Methlehem. Wyt ti’n gweld nawr pam roedd
yr angylion wrth eu boddau yn dweud wrth bobl am enedigaeth Iesu?
Luc 2:1-20.
 DILYN SEREN 86

WYT ti’n gweld y dyn yn pwyntio at y seren ddisglair? Mae’rdynion

A ˆ
hyn wedi dod o’r Dwyrain, ac maen nhw’n astudio’r ser. Roedden
nhw’n credu bod y seren newydd yn eu harwain at rywun pwysig.
Pan gyrhaeddodd y dynion Jerwsalem, gofynnon nhw: ‘Ble mae’r
plentyn sydd wedi cael ei eni yn Frenin yr Iddewon?’ Enw arall ar
yr Israeliaid yw Iddewon. ‘Gwelon ni seren y plentyn o’r Dwyrain,’
meddai’r dynion, ‘ac rydyn ni wedi dod i’w addoli.’
Roedd Herod yn frenin yn Jerwsalem bryd hynny. Pan glywodd y
ˆ ˆ
son am frenin arall, fe gynhyrfodd yn lan. Nid oedd Herod am i frenin
arall gymryd ei le. Felly, galwodd y prif offeiriaid a dweud wrthyn
nhw: ‘Rydw i’n deall bod Duw wedi addo anfon brenin. Ydych chi’n
gwybod lle bydd hwnnw’n cael ei eni?’ Dyma nhw’n ateb: ‘Mae’r Beibl
yn dweud ym Methlehem.’
 Felly, galwodd Herod y dynion o’r Dwyrain
ato, a dweud: ‘Ewch i chwilio am y plentyn.
Pan fyddwch chi wedi dod o hyd iddo, rhowch
wybod imi, oherwydd rydw i eisiau mynd i
dalu teyrnged iddo hefyd.’ Ond, eisiau lladd y
plentyn oedd Herod!
Gadawodd y dynion Jerwsalem a dyma’r
seren yn mynd o’u blaen i gyfeiriad Bethlehem.
Yno, arhosodd y seren uwchben yr union fan lle
roedd y plentyn. Pan aeth y dynion i mewn
ˆ
i’r ty, dyna lle roedd Iesu a Mair. Rhoddodd
y dynion anrhegion i Iesu. Ond yn nes
ymlaen, cawson nhw rybudd gan Jehofa mewn
ˆ ˆ
breuddwyd i beidio a mynd yn ol at Herod.
ˆ
Felly, aethon nhw yn ol i’w gwlad eu hunain ar
hyd ffordd arall.
Pan glywodd Herod fod y dynion o’r Dwyrain
wedi mynd adref, roedd yn gynddeiriog.
Gorchmynnodd i bob bachgen o dan
ddwyflwydd oed ym Methlehem gael ei ladd.
Ond rhoddodd Jehofa rybudd i Joseff mewn
ˆ
breuddwyd, ac aeth Joseff a’i deulu i’r Aifft. Yn
nes ymlaen, pan glywodd Joseff fod Herod wedi
ˆ
marw, aeth a’i deulu adref i Nasareth. A dyna
lle cafodd Iesu ei fagu.
Pwy wyt ti’n meddwl a wnaeth i’r seren
ˆ
dywynnu? Cofia, ar ol gweld y seren, aeth y
dynion yn gyntaf i Jerwsalem. Roedd Satan
y Diafol eisiau lladd Mab Duw, ac roedd yn
gwybod y byddai’r Brenin Herod hefyd yn
ceisio ei ladd. Felly, mae’n glir mai Satan oedd
yr un a wnaeth i’r seren dywynnu.
Mathew 2:1-23; Micha 5:2.
 IESU YN Y DEML 87

ˆ
WYT ti’n gweld y bachgen yn siarad a’r dynion? Athrawon yn nheml
A Duw yn Jerwsalem ydyn nhw. Iesu yw’r bachgen. Roedd Iesu yn 12
mlwydd oed erbyn hyn.
Roedd yr athrawon yn synnu bod Iesu yn gwybod cymaint am Dduw ac
am y pethau yn y Beibl. Ond pam nad oedd Joseff a Mair yno hefyd? Ble
roedden nhw? Gad inni weld.
ˆ ˆ
Bob blwyddyn, byddai Joseff yn dod a’i deulu i Jerwsalem ar gyfer gwyl
Pasg yr Iddewon. Roedd hi’n daith hir o Nasareth i Jerwsalem. Yn y
dyddiau hynny, doedd dim ceir a dim trenau. Byddai’r rhan fwyaf o’r bobl
yn cerdded yr holl ffordd. Roedd hi’n cymryd tua thri diwrnod i gyrraedd
Jerwsalem.
Erbyn hyn roedd gan Joseff nifer o blant i edrych ar eu holau. Roedd
gan Iesu frodyr a chwiorydd bach. Wel, y flwyddyn honno, roedd Joseff a
ˆ
Mair a’r plant wedi cychwyn ar y daith hir yn ol i Nasareth. Roedden
nhw’n meddwl bod Iesu yn cerdded gyda ffrindiau. Ond pan stopiodd y
teulu ar ddiwedd y dydd, roedden nhw’n methu dod o hyd i Iesu. Fe wnaeth
Joseff a Mair holi eu perthnasau a’u ffrindiau, ond doedd dim golwg ohono!
ˆ
Felly, dechreuon nhw gerdded yn ol i Jerwsalem i chwilio amdano.
O’r diwedd, dyma nhw’n cael hyd i Iesu gyda’r athrawon yn y deml.
Roedd yn gwrando arnyn nhw ac yn gofyn cwestiynau. Roedd pawb wedi eu
syfrdanu gan atebion doeth Iesu. Ond dywedodd Mair wrtho: ‘Fy machgen,
pam rwyt ti wedi gwneud hyn i ni? Mae dy dad a minnau wedi bod yn
poeni’n ofnadwy wrth chwilio amdanat ti.’
‘Pam roedd yn rhaid i chi chwilio amdana’ i?’ meddai Iesu. ‘Onid
ˆ
oeddech chi’n gwybod y byddwn yn nhy fy Nhad?’
Roedd Iesu wrth ei fodd yn dysgu am Dduw. Wyt ti’n meddwl mai dyna’r
ˆ
ffordd y dylen ni deimlo hefyd? Yn ol yn Nasareth, byddai Iesu yn mynd i
gyfarfodydd i addoli Duw bob wythnos. Roedd Iesu yn gwrando’n ofalus
drwy’r amser, ac felly fe ddysgodd lawer o bethau o’r Beibl. Rydyn ni eisiau
bod fel Iesu a dilyn ei esiampl, on’d ydyn ni? Luc 2:41-52; Mathew 13:53-56.
 IOAN YN BEDYDDIO IESU 88

WYT ti’n gweld y golomen yn disgyn ar y dyn yn y llun? Iesu

A yw’r dyn. Erbyn hyn roedd yn 30 mlwydd oed. Ioan yw’r dyn
gyda Iesu. Rydyn ni eisoes wedi dysgu ychydig am Ioan. Wyt ti’n
cofio Mair yn mynd i weld ei pherthynas Elisabeth, a’r babi ym mol
Elisabeth yn neidio mewn llawenydd? Ioan oedd y babi hwnnw. Ond
beth mae Ioan a Iesu yn ei wneud nawr?
Mae Ioan newydd drochi Iesu yn yr Iorddonen.
Dyma’r ffordd y mae rhywun yn cael ei fedyddio.
ˆ ˆ
Mae’n cael ei roi o dan y dwr ac yna ei godi o’r dwr.
Fel hyn roedd Ioan yn bedyddio, ac felly roedd y bobl yn ei alw’n Ioan
Fedyddiwr. Ond pam gwnaeth Ioan fedyddio Iesu?
Bedyddiodd Ioan Iesu oherwydd i Iesu ofyn iddo. Roedd Ioan yn
bedyddio pobl a oedd eisiau dangos eu bod nhw’n drist am y pethau
drwg roedden nhw wedi eu gwneud. Ond, a oedd Iesu erioed wedi
gwneud pethau drwg? Nac oedd, oherwydd Mab Duw oedd Iesu.
Felly, gofynnodd Iesu i Ioan ei fedyddio am reswm arall. Beth oedd
y rheswm hwnnw? Gad inni weld.
Saer oedd Iesu cyn iddo ddod yma at Ioan. Saer yw rhywun sy’n
gwneud pethau fel byrddau, cadeiriau, a meinciau allan o bren. Saer
ˆ
oedd Joseff, gwr Mair, ac fe ddysgodd Iesu’r grefft honno. Ond,
nid oedd Jehofa wedi anfon ei Fab i’r ddaear i fod yn saer. Roedd
gan Dduw waith pwysig iddo ei wneud, a daeth hi’n amser i Iesu
ddechrau ar y gwaith hwnnw. Felly, i ddangos ei fod ar y ddaear er
mwyn gwneud ewyllys ei Dad, gofynnodd Iesu i Ioan ei fedyddio. A
oedd hynny’n plesio Duw?
ˆ
Oedd, oherwydd pan gododd Iesu o’r dwr, dyma lais o’r nefoedd
yn dweud: ‘Hwn yw fy Mab, sydd yn fy mhlesio.’ Roedd fel petai’r
nefoedd yn agor i Iesu, a disgynnodd y golomen arno. Nid colomen
ˆ
go iawn oedd hon, ond ysbryd glan Duw ar ffurf colomen.
Roedd Iesu eisiau amser i feddwl. Felly fe aeth i ffwrdd ar ei ben
ei hun i le tawel am 40 diwrnod. Yno, aeth Satan ato i geisio gwneud
iddo dorri cyfraith Duw. Dair gwaith fe geisiodd, ond gwrthod a
wnaeth Iesu bob tro.
ˆ ˆ
Ar ol hynny, dychwelodd Iesu a chwrdd a’r dynion a fyddai’n
ddisgyblion cyntaf iddo. Eu henwau oedd Andreas, Pedr, Philip,
a Nathanael. Roedd rhai yn galw Pedr yn Simon, a Nathanael yn
ˆ
Bartholomeus. Aeth Iesu a nhw i Galilea. Pan gyrhaeddon nhw,
arhoson nhw yng Nghana, lle roedd Nathanael yn byw. Dyna lle aeth
Iesu i wledd briodas a gwneud ei wyrth gyntaf. Wyt ti’n gwybod beth
ˆ
oedd y wyrth honno? Ie, fe drodd ddwr yn win.
Mathew 3:13-17; 4:1-11; 13:55; Marc 6:3; Ioan 1:29-51; 2:1-12.
 GLANHAU’R DEML 89

M
AE Iesu yn edrych yn flin yma, on’d ydy? Wyt ti’n gwybod
pam? Roedd Iesu wedi digio wrth y dynion barus yn nheml
Duw yn Jerwsalem. Roedden nhw’n ceisio cymryd mantais ar y
bobl oedd yn mynd i’r deml i addoli Duw.
Wyt ti’n gweld yr holl wartheg a defaid a cholomennod? Roedd
ˆ
y dynion yn dod a’r anifeiliaid i mewn i’r deml i’w gwerthu! Wyt
ti’n gwybod pam? Wel, roedd angen adar ac anifeiliaid ar yr
Israeliaid i’w hoffrymu i Dduw.
ˆ
Yn ol cyfraith Duw, pan oedd yr Israeliaid yn pechu, roedd yn
rhaid iddyn nhw offrymu rhywbeth i Dduw. Roedd yr Israeliaid yn
gwneud offrymau ar adegau eraill hefyd. Ond o ble roedd yr
Israeliaid yn cael yr adar a’r anifeiliaid i’w hoffrymu i Dduw?
Roedd rhai Israeliaid yn cadw anifeiliaid ac adar, ac felly
yn gallu offrymu’r rheini. Ond nid pawb oedd yn berchen ar
anifeiliaid. Ac roedd rhai yn byw yn rhy bell o Jerwsalem i ddod
ˆ
a’u hanifeiliaid i’r deml. Felly, fe fyddai pobl yn teithio i’r ddinas
ac yn prynu anifeiliaid neu adar yno. Ond roedd y dynion barus yn
gofyn pris llawer rhy uchel am yr anifeiliaid. Roedden nhw’n
twyllo’r bobl. Ar ben hynny, ni ddylen nhw fod wedi gwerthu
pethau o gwbl yng nghanol teml Duw.
Dyna pam roedd Iesu mor flin. Felly, fe drodd fyrddau’r
dynion barus drosodd a chwalu’r arian dros bob man. Hefyd, fe
wnaeth chwip o raffau a gyrru’r anifeiliaid i gyd allan o’r deml.
Gorchmynnodd i’r dynion oedd yn gwerthu’r colomennod: ‘Ewch
ˆ ˆ ˆ
a’r rhain oddi yma! Peidiwch a gwneud ty fy Nhad yn farchnad.’
Roedd rhai o ddilynwyr Iesu wedi dod gydag ef i’r deml yn
Jerwsalem. Pan welon nhw beth a wnaeth, roedden nhw wedi eu
syfrdanu. Yna, fe gofion nhw fod y Beibl wedi dweud am Fab Duw:
ˆ ˆ
‘Bydd cariad at dy Duw yn llosgi ynddo fel tan.’
Tra oedd Iesu yn Jerwsalem ar gyfer y Pasg, fe wnaeth lawer o
ˆ
wyrthiau. Yna, gadawodd Iesu Jwdea a chychwyn ar y daith yn ol
i Galilea. Ond ar y ffordd, fe aeth trwy ardal Samaria. Gad inni
weld beth ddigwyddodd yno. Ioan 2:13-25; 4:3, 4.
 Y WRAIG WRTH Y FFYNNON 90

R OEDD Iesu wedi stopio i orffwys ger ffynnon yn Samaria. Roedd

ei ddisgyblion wedi mynd i’r dref i brynu bwyd. Yn y cyfamser,
ˆ
daeth gwraig at y ffynnon i dynnu dwr. Dywedodd Iesu wrthi: ‘Rho
ddiod imi.’
ˆ
Roedd y wraig wedi ei synnu’n fawr fod Iesu yn siarad a hi. Wyt
ti’n gwybod pam? Roedd Iesu yn Iddew a hithau yn Samariad. Nid
oedd y rhan fwyaf o’r Iddewon yn hoffi pobl o Samaria. Doedden
ˆ
nhw ddim hyd yn oed yn fodlon siarad a nhw! Ond roedd Iesu yn
caru pob math o bobl. Felly, dywedodd wrthi: ‘Petaet ti ond yn
gwybod pwy sy’n gofyn iti am ddiod, ti fyddai’n gofyn am ddiod
ˆ
ganddo ef, a dwr bywiol y byddai ef yn ei roi i ti.’
‘Syr,’ meddai’r wraig, ‘mae’r ffynnon yn ddwfn a does dim bwced
ˆ
gen ti. O ble fyddi di’n cael y dwr bywiol yma?’
ˆ
‘Bydd pawb sy’n yfed dwr o’r ffynnon hon yn cael syched eto,’
ˆ
esboniodd Iesu. ‘Ond os wyt ti’n yfed y dwr sydd gen i, byddi di’n
byw am byth.’
ˆ
‘Syr,’ meddai’r wraig, ‘rho’r dwr hwn imi! Yna ni fydda’ i’n
sychedu byth eto. Ac ni fydda’ i’n gorfod dod i’r ffynnon hon bob
ˆ
dydd i dynnu dwr.’
ˆ ˆ
Roedd y wraig yn meddwl bod Iesu yn son am ddwr go iawn. Ond,
ˆ ˆ
roedd Iesu yn siarad am y gwirionedd ynglyn a Duw a’i Deyrnas.
ˆ
Mae’r gwirionedd yn debyg i ddwr bywiol. Mae’n gallu rhoi bywyd
tragwyddol i bobl.
ˆ ˆ ˆ
Dywedodd Iesu wrth y wraig: ‘Dos i nol dy wr, ac yna tyrd yn ol.’
ˆ
‘Does dim gwr gen i,’ atebodd y wraig.
ˆ
‘Rwyt ti’n iawn,’ meddai Iesu. ‘Rwyt ti wedi cael pump o wyr, ac
ˆ
nid yw’r dyn sy’n byw gyda thi nawr yn wr i ti.’
Roedd y wraig yn rhyfeddu oherwydd roedd pob gair yn wir.
Sut roedd Iesu yn gwybod ei hanes i gyd? Wel, Iesu oedd yr Un
Addawedig yr oedd Duw wedi ei anfon i’r ddaear. Felly, Duw a
ˆ
roddodd y wybodaeth iddo. Pan ddaeth y disgyblion yn ol, roedden
ˆ
nhw’n synnu o weld Iesu yn siarad a dynes, a hithau’n Samariad.
Beth rydyn ni’n ei ddysgu o’r hanes hwn? Mae’n dangos bod
Iesu yn garedig wrth bobl o bob hil a chefndir. Dylen ni fod yr
un fath. Ni ddylen ni feddwl bod rhai pobl yn ddrwg oherwydd eu
bod nhw’n perthyn i hil wahanol. Mae Iesu yn dymuno i
bawb wybod am y gwirionedd sy’n arwain at fywyd
tragwyddol. Dylen ni hefyd fod yn awyddus i helpu
pobl i ddysgu’r gwirionedd.
Ioan 4:5-43; 17:3.
 Y BREGETH AR Y MYNYDD 91

WYT ti’n gweld Iesu yn eistedd yma? Y mae’n eistedd ar

A lethrau mynydd yng Ngalilea ac yn dysgu’r bobl. Y dynion
sy’n eistedd wrth ei ymyl yw ei ddisgyblion. Roedd Iesu wedi dewis
12 ohonyn nhw i fod yn apostolion. Yr apostolion oedd disgyblion
arbennig Iesu. Wyt ti’n gwybod eu henwau?
Roedd yna Simon Pedr ac Andreas ei frawd. Yna, roedd Ioan ac
Iago a oedd hefyd yn frodyr. Roedd apostol arall o’r enw Iago, ac
un arall o’r enw Simon. Roedd dau apostol o’r enw Jwdas. Jwdas
Iscariot oedd un, a Jwdas a elwir Thadeus oedd y llall. Yna, roedd
Philip a Nathanael, a elwir hefyd yn Bartholomeus, a Mathew a
Thomas.
ˆ
Ar ol i Iesu ddychwelyd o Samaria, dechreuodd bregethu: ‘Mae
Teyrnas y nefoedd wedi dod yn agos.’ Wyt ti’n gwybod beth yw’r
Deyrnas? Llywodraeth Duw yw’r Deyrnas, a Iesu yw’r brenin arni.
ˆ
Bydd Iesu yn teyrnasu o’r nefoedd ac yn dod a heddwch i’r ddaear.
Bydd Teyrnas Dduw yn troi’r holl ddaear yn baradwys.
Wyt ti’n gweld Iesu yn dysgu’r bobl am y Deyrnas? ‘Dyma’r
¨
ffordd y dylech chi weddıo,’ esboniodd Iesu. ‘Ein Tad yn y nefoedd,
sancteiddier dy enw. Deled dy Deyrnas. Gwneler dy ewyllys ar y
ddaear fel yn y nef.’ Mae llawer o bobl yn galw’r weddi hon yn
‘Weddi’r Arglwydd’ neu’r ‘Pader.’ Elli di adrodd y weddi gyfan ar
dy gof?
Dywedodd Iesu hefyd: ‘Dylech chi drin pobl eraill fel y byddech
chi’n hoffi cael eich trin.’ Wyt ti’n hoffi cael dy drin yn garedig?
Roedd Iesu yn dweud y dylen ni fod yn garedig wrth bobl eraill. Oni
fydd hi’n braf yn y baradwys pan fydd pawb yn garedig?
Mathew penodau 5 i 7; 10:1-4.
 IESU YN ATGYFODI’R MEIRW 92

WYT ti’n gweld y ferch yn y llun? Mae hi’n 12 mlwydd oed.

A Iesu sy’n gafael yn ei llaw, a’i mam a’i thad sy’n sefyll wrth y
gwely. Wyt ti’n gwybod pam maen nhw mor hapus? Gad inni weld.
Dyn pwysig oedd tad y ferch. Ei enw oedd Jairus. Un diwrnod
ˆ
aeth ei ferch mor sal nes bod rhaid iddi fynd i’r gwely. Ond yn lle
gwella, aeth hi’n waeth ac yn waeth. Roedd Jairus a’i wraig yn
poeni’n ofnadwy, gan feddwl bod eu hunig ferch yn mynd i farw.
Roedd Jairus wedi clywed am wyrthiau Iesu ac felly fe aeth i chwilio
amdano.
Pan ddaeth Jairus o hyd i Iesu, roedd tyrfa fawr o’i gwmpas.
Ond gwthiodd Jairus trwy’r dyrfa a syrthio ar ei liniau o flaen
ˆ
Iesu. ‘Mae fy merch yn wael iawn,’ meddai. ‘Plıs, wnei di ddod i’w
gwella?’ Cytunodd Iesu i fynd.
Wrth iddyn nhw gerdded, roedd y dyrfa yn gwasgu o’u cwmpas.
ˆ
Yn sydyn, dyma Iesu yn stopio a gofyn: ‘Pwy gyffyrddodd a fi?’
Roedd Iesu wedi synhwyro bod nerth wedi llifo allan ohono ac felly
roedd yn gwybod bod rhywun wedi cyffwrdd ag ef. Ond pwy? Dyma
ˆ
ddynes yn dod ato. Roedd hi wedi bod yn sal iawn am 12 mlynedd,
ˆ ˆ ´
ond ar ol cyffwrdd a dillad Iesu, roedd hi wedi cael ei hiachau!
´
Pan welodd Jairus pa mor hawdd oedd i Iesu iachau pobl, roedd
yn teimlo’n hapusach. Ond yna, dyma un o’i weision yn cyrraedd a
ˆ
dweud: ‘Paid a phoeni Iesu ddim mwy. Mae dy ferch wedi marw.’
Clywodd Iesu neges y gwas a dywedodd wrth Jairus: ‘Paid ag ofni.
Bydd dy ferch yn iawn.’
ˆ
Pan gyrhaeddon nhw dy Jairus o’r diwedd, roedd pawb yn crio ac
ˆ
yn galaru. Dywedodd Iesu: ‘Peidiwch a chrio. Nid yw’r ferch wedi
marw. Dim ond cysgu y mae.’ Ond chwerthin a wnaeth y bobl a
gwneud hwyl am ben Iesu, oherwydd fe wydden nhw yn iawn fod y
ferch wedi marw.
Gyda Jairus a’i wraig, a thri o’i apostolion, aeth Iesu i mewn i
ystafell y ferch. Cydiodd Iesu yn ei llaw a dweud: ‘Fy ngeneth, cod!’
A dyma hi’n dod yn fyw. Cododd ar ei thraed a dechrau cerdded o
gwmpas! Dyna pam roedd ei mam a’i thad mor hapus.
ˆ ˆ
Nid dyna’r tro cyntaf i Iesu ddod a rhywun yn ol yn fyw. Roedd
Iesu wedi atgyfodi mab i wraig weddw a oedd yn byw mewn tref
o’r enw Nain. Yn nes ymlaen, atgyfododd Iesu Lasarus, brawd
Martha a Mair. Pan fydd Iesu yn teyrnasu dros y ddaear, fe fydd yn
atgyfodi llawer iawn o bobl. Rydyn ni’n edrych ymlaen at hynny yn
fawr iawn, on’d ydyn ni? Luc 8:40-56; 7:11-17; Ioan 11:17-44.
 IESU YN BWYDO’R BOBL 93

M AE rhywbeth ofnadwy wedi digwydd! Roedd Herodias, gwraig y

´
brenin, yn casau Ioan Fedyddiwr. Fe wnaeth hi ddylanwadu
ar y brenin i dorri pen Ioan.
Pan glywodd Iesu’r newyddion, roedd yn drist iawn. Aeth i ffwrdd
ˆ
i le tawel ar ei ben ei hun. Ond aeth y bobl ar ei ol. Pan welodd
Iesu’r tyrfaoedd yn dod, roedd yn teimlo trueni drostyn nhw. Felly,
dechreuodd ddysgu’r bobl am Deyrnas Dduw ac fe iachaodd y rhai
ˆ
oedd yn sal.
Wrth iddi ddechrau nosi, daeth y disgyblion ato a dweud: ‘Mae’n
mynd yn hwyr ac mae’n bell i’r pentrefi. Anfon y dyrfa i ffwrdd iddyn
nhw gael prynu bwyd.’
‘Does dim rhaid iddyn nhw fynd i ffwrdd,’ atebodd Iesu. ‘Rhowch
chi rywbeth i fwyta iddyn nhw.’ Trodd Iesu at Philip a gofyn: ‘Ble
gallwn ni brynu digon o fwyd i’r bobl hyn i gyd?’
‘Byddai’n costio ffortiwn i brynu digon o fwyd i roi hyd yn oed
tamaid bach i bawb,’ atebodd Philip. Yna dywedodd Andreas: ‘Mae
gan y bachgen yma bum torth a dau bysgodyn. Ond fydd hynny ddim
yn ddigon i fwydo cymaint o bobl!’
‘Dywedwch wrth y bobl am eistedd ar y glaswellt,’ meddai Iesu.
ˆ
Yna, ar ol iddo ddiolch i Dduw, cymerodd y bara a’r pysgod a’u
torri’n ddarnau. Rhoddodd y bwyd i’w ddisgyblion i’w rhannu rhwng
ˆ
y bobl. Roedd tua 5,000 o ddynion ynghyd a miloedd o wragedd a
phlant yno. Cafodd pawb lond eu boliau. Pan aeth y disgyblion ati i
ˆ
gasglu’r bwyd a oedd ar ol, fe wnaethon nhw lenwi 12 basged!
ˆ
Ar ol hynny, dywedodd Iesu wrth ei ddisgyblion am fynd i’r cwch
ˆ
a chroesi Mor Galilea. Yn ystod y nos, cododd storm fawr nes bod y
cwch yn cael ei daflu yma a thraw ar y tonnau. Roedd ofn mawr ar y
disgyblion. Yna, yng nghanol y nos, dyma nhw’n gweld rhywun yn
ˆ
cerdded tuag atyn nhw ar y dwr. Roedden nhw wedi dychryn, heb
wybod beth yn union roedden nhw’n ei weld.
 ‘Peidiwch ag ofni,’ meddai Iesu. ‘Fi sydd yma!’ Ond doedden
nhw ddim yn credu’r peth. Felly dywedodd Pedr: ‘Os ti sydd yna
ˆ
Arglwydd, dywed wrtha’ i am ddod atat ti ar y dwr.’ Atebodd Iesu:
ˆ
‘Tyrd!’ Dringodd Pedr dros ochr y cwch a dechrau cerdded ar y dwr.
Ond yna cododd ofn arno, a dechreuodd suddo. Ar unwaith estynnodd
Iesu ei law a’i achub.
Yn ddiweddarach, fe wnaeth Iesu fwydo tyrfa fawr arall. Y tro
hwnnw, bwydodd miloedd o bobl gyda dim ond saith torth ac ychydig
o bysgod bach. Ond eto, roedd mwy na digon i bawb. Mae’n rhyfeddol
sut mae Iesu yn gofalu am bobl on’d ydy? Pan fydd Iesu’n teyrnasu,
ni fydd rhaid inni boeni am ddim byd! Mathew 14:1-32; 15:29-38; Ioan 6:1-21.
 MAE IESU YN CARU PLANT 94

WYT ti’n gweld Iesu yn cymryd y bachgen yn ei freichiau?

A Roedd hi’n hawdd i’r apostolion weld bod Iesu yn hoff iawn o
blant. Beth roedd Iesu yn ei ddweud wrthyn nhw? Gad inni weld.
Roedd Iesu a’i apostolion wedi bod ar daith hir. Ar y ffordd,
roedd yr apostolion wedi bod yn ffraeo. Felly, ar ddiwedd y daith,
dyma Iesu yn gofyn iddyn nhw: ‘Am beth oeddech chi’n dadlau ar
y ffordd?’ Wrth gwrs, roedd Iesu’n gwybod yr ateb. Ond gofynnodd
y cwestiwn er mwyn gweld beth y bydden nhw’n ei ddweud.
Aeth yr apostolion yn dawel, oherwydd roedden nhw wedi bod yn
dadlau am bwy oedd y pwysicaf. Roedd rhai eisiau bod yn fwy
pwysig na’r lleill. Sut byddai Iesu yn esbonio mai peth drwg yw
ceisio bod yn bwysicach na phobl eraill?
Galwodd Iesu ar y bachgen, a’i osod i sefyll o flaen pawb. Yna,
dywedodd wrth ei ddisgyblion: ‘Mae’n rhaid ichi ddeall hyn. Oni
bai eich bod yn newid a bod yn debyg i blant bach, fyddwch chi byth
yn cael mynd i mewn i Deyrnas Dduw. Y bobl sy’n debyg i’r plentyn
hwn fydd y rhai pwysicaf yn y Deyrnas.’ Wyt ti’n gwybod pam
dywedodd Iesu hyn?
Wel, dydy plant bach ddim yn poeni am fod yn bwysicach nag
ˆ
eraill. Felly, dylai’r apostolion fod yn fwy tebyg i blant a pheidio a
dadlau am bwy yw’r pwysicaf.
Nid dyna’r unig tro i Iesu ddangos ei fod yn caru plant. Rai
ˆ ˆ
misoedd yn ddiweddarach, daeth grwp o bobl a’u plant i weld
Iesu. Dywedodd yr apostolion wrthyn nhw am fynd i ffwrdd. Ond
dywedodd Iesu wrth yr apostolion: ‘Gadewch i’r plant ddod ata’ i a
ˆ
pheidiwch a’u rhwystro, oherwydd mae Teyrnas Dduw yn perthyn
i’r rhai sy’n debyg i blant bach.’ Yna, cymerodd Iesu y plant yn ei
freichiau a’u bendithio. Onid ydyn ni’n falch bod Iesu’n caru plant?
Mathew 18:1-4; 19:13-15; Marc 9:33-37; 10:13-16.
 IESU YN ADRODD STORI 95

U N DIWRNOD, gofynnodd dyn gwestiwn i Iesu. Roedd Iesu

wedi dweud y dylai pobl garu eu cymdogion. ‘Ond pwy yw fy
nghymydog?’ holodd y dyn. Roedd Iesu yn gwybod beth oedd ym
meddwl y dyn. Roedd y dyn yn credu mai dim ond pobl o’i genedl
a’i grefydd ei hun oedd yn gymdogion iddo. Felly, gad inni weld
beth ddywedodd Iesu wrtho.
Weithiau byddai Iesu’n dysgu gwers drwy adrodd stori. Felly, i
ateb cwestiwn y dyn, dywedodd Iesu stori am Iddew a dyn o
Samaria. Rydyn ni eisoes wedi dysgu nad oedd y rhan fwyaf o’r
Iddewon yn hoff iawn o’r Samariaid. Wel, dyma stori Iesu.
Un tro, roedd Iddew yn cerdded ar hyd y ffordd gul a serth i
lawr i Jericho. Yn sydyn, dyma ladron yn ymosod arno. Fe
wnaethon nhw guro’r dyn, dwyn ei arian, a’i adael yn hanner marw
ar ochr y ffordd.
Yn fuan wedyn, daeth offeiriad Iddewig heibio a gweld y dyn yn
gorwedd ar y llawr yn gleisiau i gyd. Wyt ti’n gwybod beth a
wnaeth? Fe groesodd i ochr arall y ffordd ac i ffwrdd ag ef. Ymhen
ychydig, daeth dyn crefyddol arall heibio. Lefiad oedd hwnnw. A
wnaeth hwnnw stopio? Naddo. Croesodd yntau’r ffordd hefyd a
mynd yn ei flaen. Wyt ti’n
gweld yr offeiriad a’r Lefiad
yn diflannu yn y pellter?
Ond, edrycha pwy sydd
wedi stopio i helpu’r Iddew.
Samariad yw’r dyn caredig!
Golchodd friwiau’r dyn yn
ofalus, a’u rhwymo. Yna, fe
aeth ag ef i lety iddo gael
gorffwys a gwella.
 Ar ddiwedd y stori, trodd Iesu at yr un a oedd wedi gofyn y
cwestiwn, a dweud: ‘Pa un o’r tri fu’n gymydog i’r dyn a gafodd ei
anafu? Ai’r offeiriad, y Lefiad, ynteu’r Samariad?’
‘Y Samariad,’ atebodd y dyn. ‘Roedd hwnnw’n garedig iddo.’
‘Rwyt ti’n iawn,’ meddai Iesu. ‘Felly, dos a gwna di’r un peth.’
Wyt ti’n hoffi’r ffordd roedd Iesu yn dysgu? Gallwn ni ddysgu
llawer o bethau pwysig drwy wrando ar beth mae Iesu yn ei
ddweud yn y Beibl. Luc 10:25-37.
 IESU YN GWELLA POBL 96

ˆ
RTH i Iesu deithio drwy’r wlad, roedd yn gwella pobl sal. Aeth
W ˆ
y son am ei wyrthiau ar led trwy’r ardal. Roedd pobl a oedd yn
ˆ
anabl, neu a oedd a nam ar eu clyw neu ar eu golwg, yn dod ato. Ac fe
wnaeth Iesu eu gwella nhw i gyd.
Erbyn hyn, roedd tair blynedd wedi mynd heibio ers i Ioan fedyddio
Iesu. Esboniodd Iesu wrth yr apostolion y byddai’n mynd i Jerwsalem
cyn bo hir, ac yno y byddai’n cael ei ladd a’i atgyfodi. Yn y cyfamser,
ˆ
roedd Iesu yn parhau i wella pobl sal.
Un diwrnod, roedd Iesu yn dysgu ar y Saboth. I’r Iddewon, dydd
o orffwys oedd y Saboth. Wyt ti’n gweld y wraig yn y llun? Roedd
ˆ
hi wedi bod yn sal ers 18 mlynedd. Roedd ei chefn wedi crymu, nes
bod hi’n methu sefyll yn syth. Ond pan roddodd Iesu ei ddwylo arni,
sythodd ei chefn ar unwaith!
Pan welodd yr arweinwyr crefyddol hyn, roedden nhw’n ddig.
Gwaeddodd un ohonyn nhw ar y dyrfa: ‘Mae chwe diwrnod i weithio.
´
Dyna pryd y dylech chi ddod i gael eich iachau, nid ar y Saboth!’
ˆ
Ond atebodd Iesu: ‘Peidiwch a bod mor ddrwg! Byddai pob un ohonoch
yn gollwng ei asyn yn rhydd ar y Saboth iddo gael yfed. Onid yw’n iawn
´ ˆ
felly i’r wraig hon gael ei hiachau ar y Saboth, a hithau wedi bod yn sal
ers 18 mlynedd?’ Roedd ateb Iesu yn codi cywilydd ar y dynion drwg.
Yn ddiweddarach, teithiodd Iesu a’i apostolion i Jerwsalem. Ar gyrion
Jericho, roedd dau ddyn dall yn cardota ar ochr y ffordd. Pan glywon
nhw mai Iesu oedd yn mynd heibio, dyma nhw’n gweiddi: ‘Iesu, helpa ni!’
Galwodd Iesu y ddau ato a gofyn: ‘Beth rydych chi eisiau imi
ei wneud ichi?’ Dywedon nhw: ‘Arglwydd, gad inni gael gweld.’
Cyffyrddodd Iesu a’u llygaid, ac ar unwaith roedden nhw’n gallu
gweld! Pam roedd Iesu yn gwneud yr holl wyrthiau hyn? Roedd Iesu’n
caru pobl ac yn dymuno iddyn nhw roi ffydd ynddo. Gallwn ni fod yn
ˆ
gwbl sicr, pan fydd Iesu yn teyrnasu, ni fydd neb ar y ddaear yn sal
byth eto. Mathew 15:30, 31; Luc 13:10-17; Mathew 20:29-34.
 GORYMDAITH FRENHINOL 97

ˆ
Y N FUAN ar ol i Iesu wella’r ddau ddyn dall, fe aeth i
bentref bach yn ymyl Jerwsalem. Dywedodd wrth ddau o’i
ddisgyblion: ‘Ewch i’r pentref a byddwch chi’n gweld asyn ifanc.
Dewch ag ef yma.’
ˆ
Pan ddaeth y disgyblion yn ol, eisteddodd Iesu ar gefn yr asyn i
´
orffen y daith i Jerwsalem. Wrth iddo nesau at y ddinas, dyma
dyrfa yn dod i’w groesawu. Tynnodd llawer eu cotiau a’u rhoi ar y
ffordd o flaen Iesu. Torrodd eraill ddail o’r coed palmwydd, a’u
gosod ar y ffordd, gan weiddi: ‘Bendigedig yw’r un sy’n dod yn enw
Jehofa!’
Yn Israel gynt, pan oedd brenin newydd yn dymuno ymddangos
i’r bobl, fe fyddai’n mynd i Jerwsalem yn
marchogaeth ar gefn asyn. Dyna beth a wnaeth
Iesu. Roedd ymateb y bobl yn dangos eu bod nhw
eisiau cael Iesu yn frenin arnyn nhw. Ond nid
pawb oedd yn ei groesawu. Daeth hyn yn amlwg pan aeth Iesu
i’r deml.
Yn y deml, iachaodd Iesu bobl a oedd yn ddall neu’n anabl. Pan
welodd y plant ei wyrthiau, roedden nhw’n gweiddi: ‘Clod i Fab
ˆ
Dafydd.’ Ond, fe wylltiodd yr offeiriaid yn lan a dweud wrth Iesu:
‘Wyt ti’n clywed beth mae’r plant yn ei ddweud?’
‘Ydw,’ atebodd Iesu. ‘Ydych chi erioed wedi darllen y geiriau hyn
yn y Beibl: “Bydd Duw yn gwneud i blant bach ganu mawl?” ’ Felly,
daliodd y plant ati i foli Iesu yn frenin.
Rydyn ni eisiau bod yn debyg i’r plant hynny. Efallai bydd rhai
pobl yn ceisio ein hatal ni rhag siarad am Deyrnas Dduw. Ond
byddwn ni’n dal ati i ddweud wrth bobl am y pethau hyfryd y bydd
Iesu yn eu gwneud ar gyfer pawb.
Pan oedd Iesu ar y ddaear, nid oedd hi’n amser eto iddo ddechrau
teyrnasu’n frenin. Ond pryd daw’r amser hwnnw? Roedd disgyblion
Iesu yn awyddus i wybod. Byddwn ni’n darllen am hynny nesaf.
Mathew 21:1-17; Ioan 12:12-16.
 AR FYNYDD YR OLEWYDD 98

YMA Iesu ar Fynydd yr Olewydd. Y dynion gydag ef yw’r

D apostolion Andreas, Pedr, Iago, ac Ioan. Mae teml Duw yn
Jerwsalem i’w gweld yn y cefndir.
Roedd dau ddiwrnod wedi mynd heibio ers i Iesu gyrraedd
Jerwsalem ar gefn yr asyn ifanc. Roedd hi’n ddydd Mawrth erbyn
hyn, a’r bore hwnnw roedd Iesu wedi bod yn y deml. Yno, roedd yr
offeiriaid wedi ceisio cael gafael ar Iesu i’w ladd. Ond, roedd arnyn
nhw ofn gwneud hynny oherwydd roedd y bobl yn hoff iawn o Iesu.
‘Rydych chi fel nadroedd gwenwynig,’ meddai Iesu wrth yr
arweinwyr crefyddol. Yna, dywedodd y byddai Duw yn eu cosbi am
ˆ
yr holl bethau drwg roedden nhw wedi eu gwneud. Ar ol hynny, aeth
Iesu i Fynydd yr Olewydd, a dyma’r pedwar apostol yn dechrau ei
holi. Wyt ti’n gwybod beth roedden nhw yn ei ofyn?
Roedd yr apostolion yn holi am y dyfodol. Roedden nhw’n gwybod
bod Iesu yn bwriadu cael gwared ar yr holl ddrygioni yn y byd. Ond,
roedden nhw eisiau gwybod pryd byddai hynny’n digwydd. Pryd
ˆ
byddai Iesu’n dod yn ol i deyrnasu dros y ddaear?
Roedd Iesu’n gwybod mai o’r nef y byddai’n teyrnasu, ac felly ni
fyddai’n bosibl i’w ddisgyblion ar y ddaear ei weld. Felly disgrifiodd
Iesu rai o’r pethau a fyddai’n digwydd ar y ddaear pan fyddai ef yn
Frenin yn y nefoedd. Pa fath o bethau?
Dywedodd Iesu y byddai rhyfeloedd mawr ar y ddaear a byddai
ˆ
llawer o bobl yn s al ac yn newynog. Ar ben hynny, byddai
daeargrynfeydd mawr a llawer mwy o droseddu. Ond dywedodd
Iesu hefyd y byddai ei ddilynwyr yn cyhoeddi’r newyddion da am
Deyrnas Dduw drwy’r byd i gyd. Ydyn ni wedi gweld y fath bethau
yn digwydd yn ein dyddiau ni? Do! Dyna sut rydyn ni’n gwybod bod
Iesu yn teyrnasu nawr yn y nefoedd. Yn fuan iawn, bydd Iesu yn cael
gwared ar yr holl ddrygioni yn y byd.
Mathew 21:46; 23:1-39; 24:1-14; Marc 13:3-10.
 SWPER ARBENNIG 99

D DAU ddiwrnod yn ddiweddarach, a hithau’n nos Iau, aeth Iesu a’r

12 apostol i’r ystafell fawr hon i fwyta swper y Pasg. Y dyn sy’n
gadael yw Jwdas Iscariot. Roedd yn mynd i ddweud wrth yr offeiriaid
sut y gallen nhw ddal Iesu a’i ladd.
Y diwrnod cynt, roedd Jwdas wedi mynd atyn nhw a gofyn: ‘Faint o
arian rowch chi imi os gwna’ i eich helpu i ddal Iesu?’ Dywedon nhw:
ˆ
‘Tri deg darn o arian.’ Felly, aeth Jwdas i gyfarfod a’r offeiriaid a’u
harwain at Iesu. Am beth ofnadwy i’w wneud!
Wrth i bawb orffen swper y Pasg, dyma Iesu’n dechrau gweini pryd
o fwyd arall. Cymerodd dorth a’i rhannu ymhlith yr apostolion gan
ddweud: ‘Bwytewch hwn, oherwydd mae’n cynrychioli fy nghorff sy’n
cael ei roi er eich mwyn chi.’ Yna, rhoddodd gwpan gwin iddyn nhw
gan ddweud: ‘Yfwch o hwn, oherwydd y mae’n cynrychioli fy ngwaed a
fydd yn cael ei dywallt er eich mwyn chi.’ Mae’r Beibl yn galw’r swper
hwn yn ‘Swper yr Arglwydd.’
Roedd yr Israeliaid yn dathlu’r Pasg i’w hatgoffa am
y noson achubodd angel Duw eu plant nhw, ond lladd y
cyntaf-anedig yn nheuluoedd yr Eifftwyr. O hyn ymlaen
roedd Iesu eisiau i’w ddisgyblion gofio amdano ef, ac
am y ffordd y rhoddai ei fywyd drostyn nhw. Dyna pam y
dywedodd wrthyn nhw am ddathlu’r swper arbennig hwn
bob blwyddyn.
ˆ
Ar ol bwyta Swper yr Arglwydd, anogodd Iesu ei apostolion
ˆ
i fod yn ddewr ac i gadw eu ffydd yn gryf. Yna, ar ol canu
mawl i Dduw, aethon nhw allan. Roedd hi’n hwyr erbyn hyn,
efallai wedi canol nos. Gad inni weld ble aethon nhw.
Mathew 26:14-30; Luc 22:1-39; Ioan penodau 13 i 17; 1 Corinthiaid 11:20.
 YNG NGARDD GETHSEMANE 100
ˆ
R OL gadael yr ystafell, aeth Iesu a’r apostolion i ardd
A Gethsemane. Roedden nhw wedi bod yma lawer o weithiau.
¨
Dywedodd Iesu wrthyn nhw am aros yn effro a gweddıo. Yna fe
¨ ˆ
gerddodd ymlaen ychydig i weddıo a’i wyneb i’r llawr.
ˆ
Yn nes ymlaen, daeth Iesu yn ol at ei apostolion. Ond beth
roedden nhw yn ei wneud? Roedden nhw’n cysgu! Dair gwaith
dywedodd Iesu wrthyn nhw am aros yn effro, ond bob tro y
ˆ
deuai yn ei ol, roedden nhw wedi mynd i gysgu. ‘Sut gallwch
ˆ
chi gysgu ar adeg fel hon?’ meddai Iesu pan aeth yn ei ol am y
trydydd tro. ‘Mae’r amser wedi dod imi gael fy rhoi yn nwylo fy
ngelynion.’
ˆ
Ar y gair, dyma swn torf yn cyrraedd. Roedd y dynion yn cario
cleddyfau a phastynau! Er mwyn gweld yn y tywyllwch, roedd rhai
yn cario ffaglau. Wrth iddyn nhw ddod yn nes, camodd un dyn
allan o’r dorf. Cerddodd yn syth at Iesu a’i gusanu. Jwdas Iscariot
oedd y dyn. Ond pam rhoddodd Jwdas gusan i Iesu?
ˆ
Gofynnodd Iesu: ‘Jwdas, ai a chusan rwyt ti’n fy mradychu?’
Arwydd oedd y gusan i ddangos i’r dynion pa un oedd Iesu. Yna
rhuthrodd gelynion Iesu ymlaen a gafael ynddo. Ond nid oedd Pedr
am adael iddyn nhw gymryd Iesu heb frwydr, ac fe dynnodd ei
gleddyf. Anelodd ergyd wyllt at y dyn agosaf, gan dorri ei glust
ˆ ´
dde i ffwrdd. Ond cyffyrddodd Iesu a chlust y dyn a’i hiachau.
ˆ
Dywedodd Iesu wrth Pedr: ‘Rho dy gleddyf yn ol yn ei le.
Petawn i am gael fy achub, fe allwn i ofyn i’m Tad anfon miloedd
o angylion i’m helpu.’ Ond ni wnaeth Iesu ofyn i Dduw anfon
angylion. Roedd yn gwybod bod yr amser wedi dod i’w elynion ei
gymryd, ac felly fe adawodd iddyn nhw ei arwain i ffwrdd. Gad
inni weld beth ddigwyddodd i Iesu nesaf.
Mathew 26:36-56; Luc 22:39-53; Ioan 18:1-12.
 IESU YN CAEL EI LADD 101

DRYCHA ar beth sy’n digwydd i Iesu. Y mae’n cael ei ladd! Y

E mae wedi ei osod ar stanc gyda hoelion trwy ei ddwylo a’i draed.
Pwy fyddai’n gwneud y fath beth i Iesu?
Roedd gan Iesu elynion cas. Wyt ti’n gwybod pwy oedden nhw? Yr
angel drwg Satan y Diafol oedd un ohonyn nhw. Ef oedd yr un a
berswadiodd Adda ac Efa i fod yn anufudd i Jehofa. Satan hefyd a
wnaeth i elynion Iesu ei drin mor ofnadwy.
Hyd yn oed cyn i Iesu gael ei hoelio i’r stanc, roedd gelynion Iesu
wedi ei drin yn gas ac yn greulon. Wyt ti’n cofio’r dynion a ddaeth
ˆ
i ardd Gethsemane a mynd a Iesu i ffwrdd? Yr arweinwyr crefyddol
oedd y dynion drwg hynny. Gad inni weld beth ddigwyddodd nesaf.
Pan gafodd Iesu ei arestio gan yr arweinwyr crefyddol, cododd ofn
ar yr apostolion. Rhedon nhw i ffwrdd gan adael Iesu ar ei ben ei hun
i wynebu ei elynion. Ond ni aeth Pedr ac Ioan yn bell. Dilynon nhw
Iesu yn dawel bach er mwyn gweld beth fyddai’n digwydd iddo.
ˆ
Aeth yr offeiriaid a Iesu at hen ddyn o’r enw Annas a fu’n
archoffeiriad ar un adeg. Ond ni wnaethon nhw aros yn hir. Aethon
ˆ
nhw ymlaen i dy yr archoffeiriad, Caiaffas. Yno, roedd criw mawr o
arweinwyr crefyddol wedi ymgynnull.
ˆ
Yn nhy Caiaffas, cafodd Iesu ei roi ar brawf. Cafodd nifer o bobl
eu talu i ddweud celwydd am Iesu. Dywedodd yr arweinwyr crefyddol
i gyd: ‘Mae Iesu yn haeddu marwolaeth.’ Yna fe wnaethon nhw boeri
yn ei wyneb a’i ddyrnu.
ˆ
Tra oedd hyn yn digwydd, roedd Pedr yn sefyll yng nghwrt y ty.
Gan ei bod hi’n noson oer, roedd y bobl yn cadw’n gynnes o gwmpas
ˆ
y tan. Yn sydyn, dyma un o’r morynion yn syllu ar Pedr a dweud:
‘Roedd y dyn hwn gyda Iesu.’
‘Nac oeddwn wir!’ atebodd Pedr.
Dair gwaith dywedodd y bobl fod Pedr yn un o ffrindiau Iesu. Ond
bob tro, fe wnaeth Pedr wadu ei fod yn adnabod Iesu. Ar y trydydd
tro, dyma Iesu yn troi ac yn edrych yn syth arno. Torrodd Pedr ei
galon am ei fod wedi dweud y fath gelwyddau, ac fe aeth allan yn ei
ddagrau.
ˆ
Fore dydd Gwener wrth iddi wawrio, aeth yr offeiriaid a Iesu i’r
neuadd lle roedd llys y Sanhedrin yn cyfarfod. Yno, trafodon nhw
ˆ ˆ
beth roedden nhw’n mynd i’w wneud a Iesu. Ymlaen a nhw wedyn
at Pontius Pilat, llywodraethwr talaith Jwdea.
‘Dyn drwg ofnadwy yw hwn,’ meddai’r offeiriaid wrth Pilat.
ˆ
‘Mae’n rhaid iddo farw.’ Ar ol holi Iesu, dywedodd Pilat: ‘Hyd y
gwelaf i, nid yw’r dyn hwn wedi gwneud dim o’i le.’ Yna anfonodd
Iesu ymlaen at Herod Antipas. Llywodraethwr Galilea oedd Herod,
ond roedd yn aros yn Jerwsalem ar y pryd. Nid oedd Herod yn gweld
ˆ
unrhyw fai ar Iesu chwaith, ac anfonodd ef yn ol at Pilat.
Roedd Pilat yn dymuno rhyddhau Iesu, ond roedd gelynion Iesu
am i garcharor arall gael ei ryddhau yn ei le. Troseddwr adnabyddus
ˆ
oedd hwnnw, o’r enw Barabbas. Tua hanner dydd, daeth Pilat a
Iesu allan, a dweud wrth y bobl: ‘Dyma eich brenin!’ Ond bloeddiodd
y prif offeiriaid: ‘I ffwrdd ag ef! Lladdwch ef! Lladdwch ef!’ Felly
ˆ
gorchmynnodd Pilat i Barabbas gael ei ryddhau, ac aeth y milwyr a
Iesu i ffwrdd i gael ei ladd.
Yn gynnar brynhawn dydd Gwener, cafodd Iesu ei hoelio ar stanc.
Cafodd dau droseddwr eu lladd yr un pryd, un ar bob ochr i Iesu.
Ychydig cyn i Iesu farw, dyma un o’r troseddwyr yn dweud wrtho:
‘Cofia fi pan ddoi di i’th deyrnas.’ Atebodd Iesu: ‘Rydw i’n addo i ti,
y byddi di gyda mi ym Mharadwys.’
Mae hynny’n addewid arbennig. Wyt ti’n gwybod ble bydd y
ˆ
baradwys roedd Iesu yn son amdani? Wel, ble roedd y baradwys
wreiddiol a greodd Duw? Ie, ar y ddaear. Pan fydd Iesu yn teyrnasu
yn y nefoedd, fe fydd yn atgyfodi’r dyn hwnnw i fyw yn y Baradwys
newydd ar y ddaear. Dyna rywbeth i edrych ymlaen ato!
Mathew 26:57-75; 27:1-50; Luc 22:54-71; 23:1-49; Ioan 18:12-40; 19:1-30.
 RHAN 7

O Atgyfodiad Iesu hyd

at Garcharu Paul
ˆ
Ar y trydydd dydd ar ol iddo farw, cafodd Iesu
ei atgyfodi. Y diwrnod hwnnw ymddangosodd i’w
ddilynwyr ar bum achlysur gwahanol. Parhaodd
Iesu i ymddangos iddyn nhw am 40 diwrnod. Yna,
a’i ddisgyblion yn gwylio, esgynnodd Iesu i’r
nefoedd. Ddeg diwrnod yn ddiweddarach, tywalltodd
ˆ
Duw ei ysbryd glan ar ddilynwyr Iesu yn Jerwsalem.
Yn nes ymlaen, cafodd yr apostolion eu rhoi yn
y carchar gan elynion Duw, ond daeth angel i’w
hachub. Cafodd Steffan ei ladd gan wrthwynebwyr.
Ond dewisodd Iesu un o’r gwrthwynebwyr hynny i
fod yn was arbennig iddo, a hwnnw oedd yr apostol
ˆ
Paul. Dair blynedd a hanner ar ol i Iesu farw,
anfonodd Duw yr apostol Pedr i bregethu i filwr
Rhufeinig o’r enw Cornelius a’i deulu.
ˆ
Tua 13 o flynyddoedd ar ol hynny, cychwynnodd
Paul ar ei daith bregethu gyntaf. Aeth Timotheus
gyda Paul ar yr ail daith. Cafodd Paul a’i
gymdeithion lawer o brofiadau cyffrous yn
gwasanaethu Duw. Yn y diwedd, cafodd Paul
ei garcharu yn Rhufain. Ddwy flynedd yn
ddiweddarach, cafodd ei ryddhau ond yna ei
garcharu eto a’i ladd. Mae RHAN 7 yn adrodd
hanes rhyw 32 o flynyddoedd.
 MAE IESU YN FYW 102

WYT ti’n gwybod pwy yw’r bobl hyn? Mair Magdalen yw’r wraig.
A Roedd hi’n ffrind i Iesu. Angylion yw’r dynion mewn dillad gwyn.
Mae Mair yn edrych i mewn i ystafell sydd wedi ei naddu yn y graig.
Dyna lle cafodd corff Iesu ei roi, ond y mae wedi diflannu! Oedd rhywun
wedi ei ddwyn? Gad inni weld.
ˆ
Ar ol i Iesu farw, dywedodd yr offeiriaid wrth Pilat: ‘Pan oedd Iesu’n
ˆ
fyw, dywedodd y byddai’n cael ei atgyfodi ar ol tri diwrnod. Felly, a
wnei di orchymyn i rywun warchod y bedd rhag ofn i’w ddisgyblion
ˆ
ddwyn y corff a dweud bod Iesu wedi dod yn ol yn fyw!’ Dywedodd Pilat
wrth yr offeiriaid am anfon milwyr i wylio’r bedd.
ˆ
Sut bynnag, yn gynnar iawn ar y trydydd dydd ar ol i Iesu farw,
dyma un o angylion Jehofa yn ymddangos. Rholiodd y garreg fawr
oddi ar geg y bedd. Dychrynodd y milwyr cymaint fel nad oedden
nhw’n gallu symud. Ond, pan edrychon nhw i mewn i’r bedd, gwelon
nhw fod y corff wedi mynd! Aeth rhai o’r milwyr i ddweud wrth
yr offeiriaid. Beth wnaeth yr offeiriaid drwg? Talon nhw’r milwyr i
ddweud celwydd, gan ddweud: ‘Dywedwch fod ei ddisgyblion wedi dod
yn y nos a dwyn y corff tra oeddech chi’n cysgu.’
Yn y cyfamser, aeth rhai o’r gwragedd a oedd yn ddisgyblion i Iesu
at y bedd. Er mawr syndod iddyn nhw, roedd y bedd yn wag! Yn sydyn,
dyma ddau angel yn ymddangos. ‘Pam rydych chi’n edrych am Iesu
yma?’ gofynnon nhw. ‘Y mae Iesu yn fyw. Brysiwch i ddweud wrth
y disgyblion.’ Rhedodd y gwragedd nerth eu traed. Ond ar y ffordd,
dyma ddyn yn dod atyn nhw. Wyt ti’n gwybod pwy oedd y dyn? Ie,
Iesu ei hun! ‘Ewch a dweud wrth y disgyblion,’ meddai.
Pan ddywedodd y gwragedd wrth y disgyblion fod Iesu yn fyw, a’u
bod nhw wedi ei weld, nid oedd y disgyblion yn eu credu. Rhedodd
Pedr ac Ioan at y bedd i weld drostyn nhw eu hunain, ond roedd y bedd
ˆ
yn wag! Ar ol iddyn nhw adael, arhosodd Mair Magdalen wrth y bedd.
Dyna pryd edrychodd hi i mewn a gweld y ddau angel.
Beth ddigwyddodd i gorff Iesu felly? Achosodd Duw iddo ddiflannu.
Pan gafodd Iesu ei atgyfodi, rhoddodd Duw gorff ysbrydol newydd
iddo yn debyg i’r cyrff sydd gan yr angylion. Ond er mwyn profi i’r
disgyblion ei fod yn fyw, roedd Iesu’n gallu ymddangos ar ffurf ddynol.
Byddwn ni’n dysgu am hynny nesaf.
Mathew 27:62-66; 28:1-15; Luc 24:1-12; Ioan 20:1-12.
 YMDDANGOS I’R DISGYBLION 103
ˆ
R OL i Pedr ac Ioan ymadael, arhosodd Mair wrth y bedd ar ei
A phen ei hun, a dechrau crio. Plygodd i edrych i mewn i’r bedd, fel
y gwelon ni yn y llun diwethaf. Dyna lle y gwelodd hi’r ddau angel.
Gofynnon nhw: ‘Pam rwyt ti’n wylo?’
‘Maen nhw wedi cymryd fy Arglwydd i ffwrdd,’ atebodd Mair, ‘a
dydw i ddim yn gwybod ble maen nhw wedi ei roi.’ Yna trodd Mair a
gweld dyn dieithr. ‘Am bwy rwyt ti’n chwilio?’ meddai’r dyn.
Roedd Mair yn meddwl mai’r garddwr oedd y dyn, ac efallai ef oedd
wedi symud corff Iesu. Felly dywedodd wrtho: ‘Os mai ti sydd wedi ei
symud, dywed lle rwyt ti wedi ei roi.’ Ond Iesu ei hun oedd y dyn. Roedd
yn edrych yn wahanol, ac felly nid oedd Mair yn ei adnabod. Ond pan
alwodd ei henw, roedd Mair yn gwybod mai Iesu ydoedd. Rhedodd hi at
y disgyblion a dweud: ‘Rydw i wedi gweld yr Arglwydd!’
Yn nes ymlaen, roedd dau o’r disgyblion ar eu ffordd i bentref o’r
enw Emaus, pan ddaeth dyn dieithr i gerdded gyda nhw. Roedd y
disgyblion yn ddigalon iawn am fod Iesu wedi ei ladd. Ond wrth iddyn
nhw gerdded, esboniodd y dyn nifer o bethau o’r Beibl a chododd
eu calonnau. Ar ddiwedd y daith eisteddon nhw am swper, ac yna
sylweddolodd y disgyblion mai Iesu oedd y dyn. Ond diflannodd o’u
ˆ
golwg. Brysiodd y disgyblion yr holl ffordd yn ol i Jerwsalem i ddweud
wrth yr apostolion.
Yn y cyfamser, er mawr cyffro i’r disgyblion eraill, roedd Iesu wedi
ymddangos i Pedr. A phan gyrhaeddodd y ddau ddisgybl o Emaus,
dywedon nhw fod Iesu wedi ymddangos iddyn nhw hefyd. Tra oedden
nhw wrthi’n siarad, a wyt ti’n gwybod beth ddigwyddodd?
Edrycha ar y llun. Yn sydyn, er bod y drws wedi ei gloi, roedd
Iesu yn yr ystafell gyda nhw. Roedd y disgyblion wrth eu boddau. Am
ddiwrnod cyffrous! Wyt ti’n cofio faint o weithiau ymddangosodd Iesu
i’w ddilynwyr? Ai pump o weithiau?
Nid oedd Thomas yno pan ymddangosodd Iesu. Felly dywedodd y
disgyblion wrtho: ‘Rydyn ni wedi gweld yr Arglwydd!’ Ond dywedodd
Thomas y byddai’n rhaid iddo weld Iesu drosto’i hun cyn iddo gredu.
Wel, tua wythnos yn ddiweddarach, roedd y disgyblion gyda’i gilydd,
a’r tro hwnnw roedd Thomas gyda nhw. Unwaith eto roedd y drysau
wedi eu cloi, ond yn sydyn dyma Iesu yn dod i mewn. Nid oedd Thomas
yn amau bellach. Ioan 20:11-29; Luc 24:13-43.
 ˆ
YN OL I’R NEFOEDD 104

D ROS yr wythnosau nesaf, ymddangosodd Iesu i’w ddilynwyr

sawl gwaith. Un tro, cafodd ei weld gan dros 500 o
ddisgyblion. Ar yr achlysuron hynny, wyt ti’n gwybod beth roedd
Iesu yn siarad amdano? Ie, am Deyrnas Dduw. Anfonodd Jehofa
Iesu i’r ddaear i ddysgu pobl am y Deyrnas. A dyna beth a wnaeth,
ˆ
hyd yn oed ar ol iddo gael ei atgyfodi.
Wyt ti’n cofio beth yw Teyrnas Dduw? Y Deyrnas yw llywodraeth
Duw yn y nefoedd, a Iesu yw’r Un y mae Duw wedi ei ddewis i fod
yn frenin arni. Rydyn ni wedi dysgu pa fath o frenin y bydd Iesu.
Y mae wedi dangos ei fod yn gallu rhoi bwyd i’r newynog, gwella
ˆ
pobl sal, a hyd yn oed atgyfodi’r meirw!
Beth fydd yn digwydd ar y ddaear pan fydd Iesu yn teyrnasu yn y
nefoedd am fil o flynyddoedd? Bydd yr
holl ddaear yn cael ei throi’n baradwys
hyfryd. Ni fydd rhagor o ryfeloedd,
troseddu, afiechydon, na marwolaeth.
Rydyn ni’n gwybod hyn oherwydd fe
greodd Duw y ddaear i fod yn
baradwys. Dyna pam y creodd gardd
Eden. Bydd Iesu yn sicrhau bod ewyllys
Duw yn cael ei wneud.
Yn y diwedd, daeth hi’n amser i Iesu
ˆ
fynd yn ol i’r nefoedd. Roedd Iesu wedi
bod yn ymddangos i’w ddisgyblion am
40 diwrnod. Felly nid oedd amheuaeth
nad oedd Iesu’n fyw. Ond cyn iddo
adael ei ddisgyblion, dywedodd wrthyn
nhw: ‘Arhoswch yn Jerwsalem nes y
ˆ
byddwch chi’n derbyn yr ysbryd glan.’
ˆ
Grym gweithredol yw’r ysbryd glan, yn
debyg i’r gwynt. Mae’n gallu helpu pobl
i wneud ewyllys Duw. Yn olaf,
dywedodd Iesu: ‘Rydych chi i bregethu
amdanaf drwy’r byd i gyd.’
ˆ
Ar ol i Iesu ddweud hynny,
digwyddodd rhywbeth rhyfeddol.
Dechreuodd Iesu godi tua’r nefoedd,
fel y gweli di yn y llun. Yna, daeth
cwmwl a’i guddio o’u golwg. Ni welodd
y disgyblion mohono eto. Aeth Iesu i’r
nefoedd, a dechrau teyrnasu dros ei
ddilynwyr ar y ddaear.
1 Corinthiaid 15:3-8; Datguddiad 21:3, 4; Actau 1:1-11.
 AROS YN JERWSALEM 105

Y BOBL yn y llun yw dilynwyr Iesu. Roedden nhw wedi

gwrando ar Iesu ac aros yn Jerwsalem. Un diwrnod pan
ˆ
oedd y disgyblion gyda’i gilydd, dyma swn fel gwynt cryf yn
ˆ ˆ
rhuthro trwy’r ty. Yna, roedd fflamau o dan i’w gweld ar ben pob
un o’r disgyblion. Wyt ti’n gallu gweld y fflamau ar eu pennau?
Beth oedd ystyr hyn i gyd?
ˆ
Gwyrth oedd hyn! Roedd Iesu yn ol yn y nefoedd gyda’i Dad, ac
ˆ
roedd yn tywallt ysbryd glan Duw ar ei ddilynwyr. Wyt ti’n
ˆ
gwybod beth roedd yr ysbryd glan yn eu helpu nhw i’w wneud?
Roedd yn eu helpu i siarad ieithoedd gwahanol.
ˆ
Roedd pobl eraill yn Jerwsalem wedi clywed swn y gwynt
mawr hefyd, a daeth tyrfa i weld beth oedd yn digwydd. Roedd
ˆ
rhai wedi dod o wledydd eraill ar gyfer Pentecost, gwyl yr
Iddewon. Pan glywon nhw’r disgyblion yn siarad, roedden nhw’n
syfrdanu! Roedd y disgyblion yn siarad pob math o ieithoedd, ac
ˆ
yn son am yr holl bethau rhyfeddol roedd Duw wedi eu
gwneud.
‘Mae’r bobl hyn yn dod o Galilea,’ meddai’r ymwelwyr. ‘Felly sut
maen nhw’n gallu siarad ein hieithoedd ni?’
Cododd Pedr ar ei draed i gyfarch y dyrfa. Esboniodd fod Iesu
wedi cael ei ladd, ond bod Jehofa wedi ei atgyfodi. ‘Bellach, mae
Iesu yn y nefoedd, yn eistedd ar ochr dde Duw,’ meddai Pedr. ‘Fel
ˆ
yr addawodd, y mae wedi tywallt yr ysbryd glan arnon ni. Dyna
pam rydych chi wedi gweld a chlywed y gwyrthiau hyn.’
Pan ddywedodd Pedr hynny, roedd llawer o’r bobl yn teimlo’n
ddrwg am y ffordd i Iesu gael ei drin. ‘Beth dylen ni ei wneud?’
gofynnon nhw. Dywedodd Pedr: ‘Rhaid ichi newid eich bywydau a
chael eich bedyddio.’ Felly y diwrnod hwnnw, daeth ryw 3,000 o
bobl yn ddilynwyr Iesu a chael eu bedyddio. Actau 2:1-47.
 RHYDDHAU’R APOSTOLION 106

WYT ti’n gweld yr angel yn agor drws y carchar? Y dynion sy’n

A cael eu rhyddhau yw apostolion Iesu. Gad inni weld pam roedd
yr apostolion yn y carchar.
ˆ ˆ
Un prynhawn, yn fuan ar ol i’r disgyblion dderbyn yr ysbryd glan,
aeth Pedr ac Ioan i’r deml yn Jerwsalem. Yno, wrth y fynedfa, roedd
dyn oedd wedi bod yn gloff ers iddo gael ei eni. Roedd pobl yn dod
ag ef i’r deml bob dydd fel y gallai ofyn am arian. Pan welodd ef Pedr
ac Ioan, gofynnodd iddyn nhw am arian. Beth fyddai’r apostolion yn
ei wneud?
Edrychodd Pedr ac Ioan arno. ‘Does dim arian gen i,’ meddai
Pedr, ‘ond fe gei di’r hyn sydd gen i. Yn enw Iesu, cod a cherdda!’
Yna gafaelodd Pedr yn llaw’r dyn cloff ac ar unwaith fe neidiodd ar
ei draed a dechrau cerdded! Pan welodd y bobl fod gwyrth wedi
digwydd, roedden nhw’n syfrdan ac yn hapus dros ben.
 Esboniodd Pedr: ‘Drwy nerth Duw, yr un a atgyfododd Iesu o’r
meirw, rydyn ni wedi gwneud y wyrth hon.’ Tra oedd Pedr ac Ioan yn
siarad, dyma rai o’r arweinwyr crefyddol yn dod atyn nhw. Roedden
nhw’n flin fod Pedr ac Ioan yn dweud wrth y bobl am atgyfodiad Iesu.
Felly dyma nhw’n gafael yn yr apostolion a’u taflu i’r carchar.
Drannoeth, trefnodd yr arweinwyr crefyddol gyfarfod mawr er
´
mwyn holi Pedr, Ioan, a’r dyn a oedd wedi ei iachau. ‘Pwy roddodd
ichi’r nerth i wneud gwyrthiau?’ gofynnodd yr arweinwyr crefyddol.
Dywedodd Pedr eu bod nhw wedi cael y nerth oddi wrth Dduw,
yr un oedd wedi atgyfodi Iesu. Nid oedd yr offeiriaid yn gwybod
beth i’w wneud. Doedden nhw ddim yn gallu gwadu bod gwyrth
ˆ ˆ
wedi digwydd. Felly, ar ol dweud wrth yr apostolion am beidio a
phregethu am Iesu byth eto, fe wnaethon nhw eu gollwng yn rhydd.
Wrth i’r dyddiau fynd heibio, daliodd yr apostolion ati i bregethu
´
am Iesu ac i iachau pobl. Lledodd y newyddion am y gwyrthiau
ˆ
trwy’r ardal. Roedd tyrfaoedd yn dod a chleifion o’r trefi o gwmpas
´
Jerwsalem i’r apostolion eu hiachau. Pan welodd yr arweinwyr
crefyddol beth oedd yn digwydd, roedden nhw’n genfigennus. Felly
dyma nhw’n arestio’r apostolion eto a’u rhoi yn y carchar. Ond fuon
nhw ddim yno’n hir.
Yn ystod y nos, agorodd angel ddrws y carchar. Dywedodd yr
angel: ‘Ewch i’r deml, a daliwch ati i bregethu i’r bobl.’ Y bore
ˆ
wedyn, pan anfonodd yr arweinwyr crefyddol ddynion i nol yr
apostolion o’r carchar, doedden nhw ddim yno. Yn nes ymlaen, fe
ˆ
wnaeth y dynion gael hyd iddyn nhw yn y deml a dod a nhw i neuadd
y Sanhedrin.
ˆ
‘Rydyn ni wedi gorchymyn ichi beidio a phregethu am Iesu,’
meddai’r arweinwyr crefyddol. ‘Ond rydych chi wedi llenwi
ˆ
Jerwsalem a’ch pregethu.’ Atebodd yr apostolion: ‘Mae’n rhaid
inni ufuddhau i Dduw yn hytrach nag i ddynion.’ Felly, daliodd
yr apostolion ati i bregethu’r newyddion da. Wyt ti’n meddwl bod
hynny’n esiampl dda i ni? Actau penodau 3 i 5.
 STEFFAN YN CAEL EI LADD 107

WYT ti’n gweld y dyn ar ei luniau? Dyma Steffan, un o

A ddisgyblion ffyddlon Iesu. Ond edrycha ar beth sy’n digwydd
iddo! Mae’r dynion yn taflu cerrig ato. Pam roedden nhw’n casau
´
Steffan gymaint? Gad inni weld.
Roedd Steffan yn dysgu’r gwirionedd am Dduw, ac roedd Duw
wedi ei helpu i wneud gwyrthiau rhyfeddol. Nid oedd y dynion yn
hoffi hynny, ac fe ddechreuon nhw ddadlau ag ef. Ond, rhoddodd
Duw ddoethineb mawr i Steffan, ac fe brofodd fod y dynion wedi
camarwain pobl drwy ddysgu pethau anghywir am Dduw. Roedd hyn
yn eu gwylltio’n fwy byth. Felly dyma nhw’n gafael ynddo a threfnu
i bobl ddweud celwyddau amdano o flaen llys y Sanhedrin.
Gofynnodd yr archoffeiriad i Steffan: ‘Ydy hyn yn wir?’ Atebodd
Steffan drwy roi anerchiad o’r Beibl. Yn y diwedd, dywedodd: ‘Roedd
´ ˆ
eich cyndeidiau’n casau proffwydi Jehofa. Ac rydych chi’r un fath a
nhw. Rydych chi wedi torri cyfraith Duw a lladd ei was, Iesu.’
Pan glywodd yr arweinwyr crefyddol hyn, aethon nhw’n
gynddeiriog! Ond cododd Steffan ei ben a dweud: ‘Edrychwch! Rydw i’n
gweld Iesu’n sefyll wrth ochr Duw yn y nefoedd.’ Ar hynny, cuddiodd
y dynion eu clustiau a rhuthro at Steffan a’i lusgo allan o’r ddinas.
Tynnodd nifer o’r dynion eu cotiau a’u rhoi yng ngofal dyn ifanc o’r
enw Saul. Wyt ti’n gweld Saul yn y llun? Wedyn, codon nhw gerrig a
¨
dechrau eu taflu at Steffan. Syrthiodd Steffan ar ei luniau a gweddıo:
ˆ
‘Jehofa, paid a’u cosbi am y pechod hwn.’ Roedd Steffan yn gwybod
ˆ
bod rhai wedi cael eu twyllo gan yr arweinwyr crefyddol. Ar ol iddo
¨
weddıo, bu farw Steffan.
Pan fydd rhywun yn gas wrthyt ti, a wyt ti’n gas wrthyn nhw? A
fyddet ti’n gofyn i Dduw eu cosbi? Nid dyna beth y byddai Steffan
wedi ei wneud, na Iesu chwaith. Roedden nhw’n garedig i bawb, hyd
yn oed i’r rhai a oedd yn gas wrthyn nhw. On’d ydy hynny’n esiampl
dda inni ei dilyn? Actau 6:8-15; 7:1-60.
 AR Y FFORDD I DDAMASCUS 108

WYT ti’n gwybod pwy yw’r dyn ar y llawr? Dyma Saul, y dyn
A oedd yn gofalu am gotiau’r dynion drwg a laddodd Steffan.
Weli di’r golau disglair yn fflachio o’i amgylch? Beth sy’n digwydd?
ˆ
Ar ol i Steffan gael ei ladd, aeth Saul ati i chwilio am ddilynwyr
ˆ
Iesu a’u cam-drin. Gan fynd o un ty i’r llall, roedd yn llusgo pobl allan
a’u taflu i’r carchar. Roedd yn rhaid i lawer o’r disgyblion ffoi a
chyhoeddi’r newyddion da mewn dinasoedd eraill. Ond roedd Saul yn
dechrau chwilio amdanyn nhw yn y dinasoedd hynny hefyd. Un
diwrnod, roedd Saul yn teithio i Ddamascus, ond ar y
ffordd digwyddodd rhywbeth rhyfeddol iawn.
Yn sydyn, fflachiodd goleuni o’r nefoedd
o gwmpas Saul. Syrthiodd i’r llawr. Yna
clywodd lais yn dweud: ‘Saul, Saul, pam
rwyt ti’n fy erlid i?’ Roedd y dynion gyda
Saul yn gweld y golau, ond nid oedden
nhw’n deall y llais.
‘Pwy wyt ti, Arglwydd?’
gofynnodd Saul.
‘Iesu ydw i, yr un rwyt ti’n ei
erlid,’ meddai’r llais. Dywedodd Iesu
hyn oherwydd bob tro roedd Saul yn
cam-drin un o ddilynwyr Iesu, roedd fel petai’n cam-drin Iesu ei hun.
‘Beth dylwn i ei wneud, Arglwydd?’ gofynnodd Saul.
‘Cod a dos i Ddamascus,’ meddai Iesu. ‘Yno cei di wybod beth i’w
wneud.’ Pan gododd Saul ac agor ei lygaid, nid oedd yn gweld dim.
Roedd yn hollol ddall! Cydiodd y dynion eraill yn ei law a’i arwain i
mewn i’r ddinas.
Yn y cyfamser, siaradodd Iesu ag un o’i ddisgyblion yn Namascus.
ˆ
Dywedodd wrtho: ‘Ananias, cod! Dos i dy Jwdas yn Stryd Union a
gofyn am ddyn o’r enw Saul. Rydw i wedi ei ddewis i fod yn was
arbennig i mi.’
Aeth Ananias ar unwaith. Pan welodd Ananias Saul, aeth ato
a rhoi ei ddwylo arno. Dywedodd wrtho: ‘Mae’r Arglwydd wedi fy
ˆ ˆ
anfon atat ti er mwyn iti gael dy olwg yn ol a chael dy lenwi a’r
ˆ
ysbryd glan.’ Ar y gair, dyma rywbeth tebyg i gen, neu haenen
ˆ
denau, yn syrthio oddi ar lygaid Saul, ac fe gafodd ei olwg yn ol.
Yn nerth Jehofa, pregethodd Saul i bobl mewn llawer o wledydd.
Daeth pobl i’w adnabod fel yr apostol Paul, a byddwn yn dysgu mwy
amdano ef yn nes ymlaen. Ond yn gyntaf, gad inni weld beth roedd
Duw am i Pedr ei wneud. Actau 8:1-4; 9:1-20; 22:6-16; 26:8-20.
 PEDR A CORNELIUS 109

WYT ti’n gweld yr apostol Pedr yma a’i ffrindiau yn sefyll y tu

A ˆ
ol iddo? Pam mae’r dyn arall yn ymgrymu? A yw’n iawn iddo
fynd ar ei luniau o flaen Pedr? Wyt ti’n gwybod pwy yw’r dyn?
Cornelius oedd enw’r dyn, ac roedd yn swyddog yn y fyddin
Rufeinig. Nid oedd Cornelius yn adnabod Pedr, ond roedd wedi cael
ˆ
neges i ddweud y dylai wahodd Pedr i’w dy. Gad inni weld sut
digwyddodd hynny.
Iddewon oedd dilynwyr cyntaf Iesu, ond doedd Cornelius ddim yn
¨
Iddew. Eto, roedd yn caru Duw, yn gweddıo arno, ac yn gwneud
llawer o bethau da i bobl. Un prynhawn, roedd angel wedi ymddangos
¨
iddo a dweud: ‘Mae Duw wedi clywed dy weddıau a gweld dy
 ˆ
garedigrwydd. Anfon ddynion i nol dyn o’r enw Pedr. Mae’n aros yn
ˆ ˆ
nhy Simon ar lan y mor.’
Anfonodd Cornelius rai o’i weision i chwilio am Pedr ar unwaith.
ˆ
Y diwrnod wedyn, pan oedd dynion Cornelius bron a chyrraedd Jopa,
ˆ
aeth Pedr i ben y to fflat yn nhy Simon. Yno, mewn gweledigaeth, fe
welodd liain mawr yn dod i lawr o’r nefoedd. Y tu mewn iddo, roedd
ˆ
pob math o anifeiliaid. Yn ol cyfraith Duw, nid oedd yr Iddewon yn
cael bwyta anifeiliaid aflan, ond dywedodd llais: ‘Cod Pedr, lladd yr
anifeiliaid a’u bwyta.’
‘Na wnaf wir!’ meddai Pedr. ‘Nid ydw i erioed wedi bwyta anifail
ˆ
aflan.’ Ond dywedodd y llais: ‘Paid ti a galw’n aflan bethau y mae
ˆ
Duw yn eu galw’n lan.’ Digwyddodd hyn dair gwaith. Tra oedd
Pedr yn ceisio dyfalu beth oedd ystyr y weledigaeth, dyma ddynion
ˆ
Cornelius yn cyrraedd y ty ac yn holi am Pedr.
Aeth Pedr i lawr y grisiau a dweud: ‘Fi yw’r dyn rydych chi’n
chwilio amdano. Pam daethoch chi yma?’ Esboniodd y dynion fod
ˆ
angel wedi dweud wrth Cornelius am wahodd Pedr i’w dy. Cytunodd
ˆ
Pedr i fynd yn ol gyda nhw. Felly y diwrnod wedyn, aeth Pedr a rhai
ˆ
o’i ffrindiau i ymweld a Cornelius yng Nghesarea.
Roedd Cornelius wedi casglu ei deulu a’i ffrindiau at ei gilydd. Pan
gyrhaeddodd Pedr, syrthiodd Cornelius ac ymgrymu o’i flaen. Ond
dywedodd Pedr: ‘Cod, dyn cyffredin fel ti ydw i.’ Ie, mae’r Beibl yn
dangos nad yw’n iawn inni addoli dynion. Jehofa yn unig y dylen ni
ei addoli.
ˆ ˆ
Siaradodd Pedr wedyn a phawb yn y ty, gan ddweud: ‘Rydw
i’n deall nawr fod Duw yn derbyn pob un sy’n dymuno ei addoli.’
ˆ
Tra oedd Pedr yn dal i siarad, anfonodd Duw yr ysbryd glan, a
dechreuodd y bobl siarad gwahanol ieithoedd. Roedd y disgyblion a
ddaeth gyda Pedr wedi eu syfrdanu oherwydd roedden nhw’n meddwl
mai dim ond yr Iddewon roedd Duw yn eu bendithio. Ond, roedd Duw
yn dangos bod pobl o bob cenedl yn gyfartal yn ei olwg ef. Onid yw
hynny’n beth da i ni ei gofio? Actau 10:1-48; 11:1-18; Datguddiad 19:10.
 TIMOTHEUS YN HELPU PAUL 110

DYN ifanc rwyt ti’n ei weld yma gyda’r apostol Paul yw

Y Timotheus. Roedd Timotheus yn byw gyda’i deulu yn Lystra.
Enw ei fam oedd Eunice, a Lois oedd enw ei nain.
ˆ
Dyma’r trydydd tro i Paul ymweld a Lystra. Tua blwyddyn yn
gynharach, roedd Paul a Barnabas wedi pregethu yno am y tro
ˆ
cyntaf. Ond y tro hwn, roedd Paul wedi dod a’i ffrind Silas.
Wyt ti’n gwybod beth roedd Paul yn ei ddweud wrth Timotheus?
Roedd yn gofyn: ‘Hoffet ti ddod gyda Silas a fi? Byddet ti’n gallu ein
helpu ni i bregethu mewn gwledydd pell.’
‘Hoffwn i fynd,’ atebodd Timotheus. Felly cyn bo hir, dyma
Timotheus yn gadael ei deulu a mynd gyda Paul a Silas. Ond cyn inni
ddysgu am y daith honno, gad inni weld beth oedd wedi digwydd i
Paul ers i Iesu ymddangos iddo ar y ffordd i Ddamascus ryw 17
mlynedd ynghynt.
Os wyt ti’n cofio, roedd Paul yn mynd i Ddamascus er mwyn
cam-drin disgyblion Iesu. Ond fe ddaeth ef ei hun yn ddisgybl!
Nid oedd gelynion Paul yn hapus ei fod yn
pregethu am Iesu ac fe wnaethon nhw
gynllun i’w ladd. Felly, fe wnaeth y
disgyblion helpu Paul i ddianc
drwy ei roi mewn basged a’i
ollwng i lawr y tu allan i
furiau’r ddinas.
ˆ
Ar ol hynny aeth Paul
i bregethu yn Antiochia.
Dyma lle cafodd
dilynwyr Iesu eu
galw’n Gristnogion
am y tro cyntaf. O
Antiochia cafodd
Rhufain Philipi
Thesalonica
Berea
Troas Antiochia
Iconium
Corinth Athen Effesus Colosae Lystra
Miletus

Y Creta
Antiochia
Malta
M Oˆ
(M Oˆ R M Cyprus
RY
CANO
AW R Damascus
LDIR)
Cesarea
Jopa
Jerwsalem

Paul a Barnabas eu hanfon ar daith bregethu i nifer o wledydd pell.

Ar y daith honno, aethon nhw i Lystra, lle roedd Timotheus yn byw.
ˆ
Tua blwyddyn wedyn, ar ei ail daith genhadol, aeth Paul yn ol i
Lystra. Pan adawodd Timotheus gyda Paul a Silas, wyt ti’n gwybod
lle aethon nhw? Edrycha ar y map, a byddwn ni’n dysgu rhai o’r
enwau.
Yn gyntaf, aethon nhw i dref agos o’r enw Iconium, ac yna i ddinas
arall o’r enw Antiochia. Ymlaen wedyn i Troas, Philipi, Thesalonica,
a Berea. Wyt ti’n gweld Athen ar y map? Roedd Paul yn pregethu
yno. Wedyn fe fuon nhw yng Nghorinth am flwyddyn a hanner. Yn
olaf, arhoson nhw yn Effesus am ychydig o amser cyn dychwelyd
ˆ
mewn llong i Gesarea a mynd yn ol adref i Antiochia.
Teithiodd Timotheus gannoedd o filltiroedd yn helpu Paul i
gyhoeddi’r newyddion da a sefydlu cynulleidfaoedd Cristnogol. Pan
fyddi di’n tyfu, a fyddi di’n gwasanaethu Duw yn ffyddlon fel y
gwnaeth Timotheus? Actau 9:19-30; 11:19-26; penodau 13 i 17; 18:1-22.
 BACHGEN A AETH I GYSGU 111

R OEDD Paul yn rhoi anerchiad i’r disgyblion yn Troas. Gan ei fod

yn gadael y diwrnod wedyn, ac na fyddai’n gweld y disgyblion
am amser hir, daliodd ati i siarad tan hanner nos. Os edrychi di ar y
ˆ
llun fe weli di Paul yn dod allan o’r ty. Wyt ti’n gweld Timotheus
yno hefyd? Beth sydd wedi digwydd? Ydy’r bachgen wedi ei anafu’n
ddifrifol? Ydy’r bachgen wedi syrthio allan o’r ffenestr? Do, dyna’n
union a ddigwyddodd.
Eutychus oedd enw’r bachgen. Roedd yn eistedd wrth y ffenestr
ar y trydydd llawr pan aeth i deimlo’n gysglyd. Yn sydyn, dyma
Eutychus yn syrthio allan drwy’r ffenestr ac yn disgyn i’r llawr!
Dyna pam mae golwg bryderus ar y bobl. Wrth i’r dynion gydio yn y
bachgen, dyma nhw’n sylweddoli ei fod wedi marw!
Pan welodd Paul fod Eutychus wedi marw, fe aeth ato a chofleidio
ˆ
corff y bachgen yn dynn. ‘Peidiwch a chynhyrfu,’ meddai. ‘Mae’r
bachgen yn iawn.’ Ac fe oedd! Roedd yn wyrth! Roedd Paul wedi dod
ˆ
ag ef yn ol yn fyw! Roedd y dyrfa wrth eu boddau.
ˆ
Aeth pawb yn ol i’r ystafell i fyny’r grisiau am bryd o fwyd.
Siaradodd Paul tan y wawr. Wyt ti’n meddwl bod Eutychus wedi
ˆ ˆ
mynd yn ol i gysgu? Naddo siwr! Yn y bore, dechreuodd Paul,
Timotheus, a’r rhai oedd gyda nhw ar eu taith. Wyt ti’n gwybod lle
roedden nhw’n mynd?
Erbyn hyn, roedd Paul ar ei ffordd adref. Yn ystod y drydedd
daith, roedd Paul wedi treulio tair blynedd yn Effesus. Felly, roedd y
drydedd daith yn hirach na’r ail.
Teithiodd Paul a’r disgyblion eraill i Miletus mewn llong, ac
arhoson nhw yno am ychydig o ddyddiau. Gan fod Effesus yn weddol
agos, anfonodd Paul at yr henuriaid yno a gofyn iddyn nhw ddod i
Miletus i’w gyfarfod am y tro olaf. Pan ddaeth hi’n amser i’r llong
ˆ
adael, roedd pawb yn drist i ffarwelio a Paul.
Yn y diwedd, cyrhaeddodd y llong Gesarea. Arhosodd Paul
 ˆ
yn nhy disgybl o’r enw Philip. Un
diwrnod, dyma broffwyd o’r enw
ˆ
Agabus yn dod a rhybudd i Paul.
Dywedodd Agabus y byddai Paul
yn cael ei gymryd yn garcharor
petai’n mynd i Jerwsalem. A dyna’n
union a ddigwyddodd. Yna, ar
ˆ
ol iddo dreulio dwy flynedd yn y
carchar yng Nghesarea, cafodd Paul
ei anfon ymlaen i Rufain i sefyll ei
brawf o flaen Cesar, yr ymerawdwr
Rhufeinig. Gad inni weld beth
ddigwyddodd ar y daith i Rufain.
Actau penodau 19 i 26.
 LLONGDDRYLLIAD 112

WYT ti’n gweld y llong mewn trafferth? Y mae’n chwalu’n

A ˆ
ddarnau! Wyt ti’n gweld yr holl bobl sydd wedi neidio i’r mor?
Mae rhai eisoes wedi cyrraedd y lan. Ai Paul yw hwnnw? Gad inni
weld beth ddigwyddodd.
Am ddwy flynedd roedd Paul wedi bod yn y carchar yng
Nghesarea. Yna, cafodd ei roi ar long i fynd i Rufain gyda nifer o
garcharorion eraill. Wrth iddyn nhw fynd heibio ynys Creta, cododd
storm ofnadwy. Yn y gwyntoedd cryfion, nid oedd y morwyr yn gallu
llywio’r llong. Nid oedden nhw’n gallu gweld yr haul yn ystod y
 ˆ
dydd, na’r ser yn ystod y nos. Aeth llawer o ddyddiau heibio, ac yn y
diwedd collodd y bobl bob gobaith.
Yna, cododd Paul a dweud: ‘Nid oes neb yn mynd i farw. Dim ond y
llong fydd yn cael ei cholli. Oherwydd daeth angel Duw ataf neithiwr
a dweud: “Paid ag ofni, Paul! Mae’n rhaid iti sefyll dy brawf o flaen
Cesar. Bydd Duw yn achub pawb sydd ar y llong.’ ”
Parhaodd y storm am 14 o ddyddiau, ac yna tua hanner nos,
ˆ
sylwodd y morwyr nad oedd y dwr mor ddwfn! Rhag ofn bod y llong
yn cael ei bwrw yn erbyn y creigiau, fe wnaethon nhw ollwng yr
angorau. Yn y bore, dyma nhw’n gweld traeth o’u blaenau. Felly
penderfynon nhw geisio gyrru’r llong i’r tir.
Wrth iddyn nhw anelu am y traeth, dyma’r llong yn taro banc
tywod a mynd yn sownd. Gyda’r tonnau yn
hyrddio drosti, dechreuodd y llong dorri’n
ddarnau. Dywedodd y swyddog a oedd
yn gyfrifol am y carcharorion: ‘Os
medrwch chi nofio, neidiwch i’r
ˆ
dwr a cheisiwch gyrraedd y lan.
Dylai pawb arall neidio wedyn a
cheisio cael gafael ar ddarnau o
bren o’r llong.’ A dyna a
wnaethon nhw. O’r 276 o bobl
ar y llong, llwyddodd pob un i
gyrraedd y traeth yn ddiogel,
yn union fel roedd yr angel
wedi addo.
Enw’r ynys oedd Malta. Roedd
y bobl yno yn hynod o garedig.
Fe wnaethon nhw ofalu am bawb
o’r llong. Pan gododd y tywydd,
cafodd Paul ei roi ar long arall a’i
gymryd i Rufain. Actau 27:1-44; 28:1-14.
 PAUL YN RHUFAIN 113

WYT ti’n gweld y cadwyni am ddwylo Paul a’r milwr yn ei

A warchod? Roedd Paul yn y carchar yn Rhufain, yn aros i
glywed beth roedd Cesar yn bwriadu ei wneud ag ef. Er bod Paul yn
garcharor, roedd pobl yn cael mynd i’w weld.
ˆ
Dri diwrnod ar ol i Paul gyrraedd Rhufain, anfonodd am yr
arweinwyr Iddewig. O ganlyniad, daeth llawer o’r Iddewon yn
Rhufain i’w weld. Soniodd Paul wrthyn nhw am Iesu ac am Deyrnas
Dduw. Roedd rhai’n credu Paul a dod yn Gristnogion, ond eraill yn
gwrthod credu.
Cafodd Paul ei gadw yn y carchar am ddwy flynedd. Roedd yn
pregethu i’r milwyr a oedd yn ei warchod, ac i bawb a ddeuai i’w weld.
Clywodd hyd yn oed teulu Cesar am y newyddion da, a daeth rhai
ohonyn nhw’n Gristnogion.
Ond pwy yw’r dyn sy’n ysgrifennu wrth y bwrdd? Elli di ddyfalu?
Ie, dyna Timotheus. Roedd Timotheus hefyd wedi bod yn y carchar
am bregethu’r newyddion da, ond wedyn cafodd ei ryddhau. Yna,
aeth i helpu Paul. Wyt ti’n gwybod beth roedd Timotheus yn ei
ysgrifennu? Gad inni weld.
Wyt ti’n cofio darllen am Philipi ac Effesus yn Stori 110? Roedd
Paul wedi helpu i sefydlu cynulleidfaoedd yn y dinasoedd hynny.
Felly, tra oedd Paul yn y carchar, ysgrifennodd lythyrau at y
Cristnogion yno. Mae ei lythyrau at yr Effesiaid a’r Philipiaid i’w
gweld yn y Beibl. Yn y llun, rydyn ni’n gweld Paul yn dweud wrth
Timotheus beth i’w ysgrifennu at eu ffrindiau yn Philipi.
Roedd y Philipiaid yn garedig iawn wrth Paul. Roedden nhw wedi
anfon anrheg ato yn y carchar, ac felly roedd Paul yn diolch iddyn
ˆ
nhw. Dyn o’r enw Epaffroditus oedd wedi dod a’r anrheg, ond fe aeth
ˆ ˆ
yn sal a bu bron iddo farw. Ar ol iddo wella, aeth Epaffroditus adref,
ˆ
gan fynd a’r llythyr oddi wrth Paul a Timotheus i’r Cristnogion yn
Philipi.
 Tra ei fod yn y carchar, ysgrifennodd Paul ddau lythyr arall sydd
i’w cael yn y Beibl. Un yw Colosiaid, sef ei lythyr at y Cristnogion yn
Colosae. Llythyr at Philemon, un o’i ffrindiau agos yn Colosae, oedd
ˆ
y llall. Roedd y llythyr hwnnw’n son am Onesimus, gwas Philemon.
Roedd Onesimus wedi gadael ei feistr Philemon, a mynd i Rufain.
Rywsut neu’i gilydd, clywodd Onesimus am Paul ac aeth i’w weld
yn y carchar. Soniodd Paul wrtho am y newyddion da ac fe ddaeth
yn Gristion. Roedd Onesimus yn difaru ei fod wedi rhedeg i ffwrdd.
Felly, wyt ti’n gwybod beth ysgrifennodd Paul yn ei lythyr at
Philemon?
Gofynnodd Paul i Philemon faddau i Onesimus. ‘Rydw i’n anfon dy
ˆ
was yn ol,’ ysgrifennodd Paul. ‘Ond nawr y mae’n fwy na gwas iti. Y
ˆ
mae’n frawd annwyl, yn Gristion.’ Pan aeth Onesimus yn ol i Colosae,
ˆ
aeth a’r llythyrau at y Colosiaid ac at Philemon. Elli di ddychmygu pa
mor hapus oedd Philemon o glywed fod ei was wedi dod yn Gristion?
Pan ysgrifennodd Paul at y Philipiaid ac at Philemon, roedd
newyddion da ganddo. ‘Rydw i am anfon Timotheus atoch chi,’
dywedodd Paul wrth y Philipiaid, ‘ac yn fuan y byddaf innau’n dod
i’ch gweld chi hefyd.’ Yn ei lythyr at Philemon, gofynnodd Paul iddo
baratoi ystafell ar ei gyfer.
ˆ
Ar ol i Paul gael ei ryddhau, aeth i weld ei frodyr a chwiorydd
Cristnogol mewn llawer o ddinasoedd. Ond wedyn, cafodd ei garcharu
eto yn Rhufain. Y tro hwnnw, roedd Paul yn gwybod y byddai’n
cael ei ladd. Ysgrifennodd at Timotheus a gofyn iddo ddod ato ar
frys. ‘Rydw i wedi bod yn ffyddlon i Dduw,’ ysgrifennodd Paul, ‘ac fe
ˆ
fydd Duw yn rhoi’r wobr imi.’ Ychydig o flynyddoedd ar ol i Paul
farw, cafodd Jerwsalem ei dinistrio unwaith eto, y tro hwn gan y
Rhufeiniaid.
Ond, nid dyna ddiwedd y Beibl. Ysbrydolodd Jehofa yr apostol Ioan
i ysgrifennu’r llyfrau olaf, gan gynnwys llyfr Datguddiad. Mae’r llyfr
ˆ
hwn yn son am y dyfodol. Gad inni weld beth fydd yn digwydd.
Actau 28:16-31; Philipiaid 1:13; 2:19-30; 4:18-23; Hebreaid 13:23;
Philemon 1-25; Colosiaid 4:7-9; 2 Timotheus 4:7-9.
 RHAN 8

Gwireddu Addewidion Duw

Yn y Beibl, rydyn ni’n darllen nid yn unig am y
gorffennol ond hefyd am y dyfodol. Nid yw pobl yn
gallu rhagweld y dyfodol. Dyna sut rydyn ni’n
gwybod bod y Beibl yn llyfr oddi wrth Dduw. Felly,
beth sydd gan y Beibl i’w ddweud am y dyfodol?
ˆ
Y mae’n son am ryfel mawr Duw. Yn y
rhyfel hwn bydd Duw yn cael gwared ar yr holl
ddrygioni sydd yn y byd. Ond bydd y rhai sydd yn
gwasanaethu Duw yn cael eu cadw’n ddiogel. Dan
deyrnasiad Iesu Grist, bydd gweision Duw yn byw
ˆ
mewn heddwch. Fydd neb yn mynd yn sal nac yn
marw, a bydd pawb yn hapus am byth.
Rydyn ni’n edrych ymlaen at y baradwys
newydd y bydd Duw yn ei chreu ar y ddaear. Ond
mae yna bethau y mae’n rhaid inni eu gwneud os
ydyn ni am fyw yn y baradwys. Yn y stori olaf
byddwn ni’n dysgu am hynny, ac am y pethau
hyfryd sydd gan Dduw ar gyfer pobl ffyddlon. Gad
inni ddarllen RHAN 8 i weld beth mae’r Beibl yn
ei ddweud am y dyfodol.
 DIWEDD POB DRYGIONI 114

B ETH rwyt ti’n ei weld yma? Ie, byddin ar gefn ceffylau

gwynion. Wyt ti’n gweld o ble maen nhw’n dod? Mae’r ceffylau
yn carlamu i lawr o’r nef yng nghanol y cymylau! A oes ceffylau go
iawn yn y nefoedd?
Nac oes, oherwydd nid yw ceffylau go iawn yn gallu rhedeg ar
ˆ
gymylau, nac ydyn? Ond eto y mae son yn y Beibl am geffylau yn
y nefoedd. Wyt ti’n gwybod pam?
Wel, ar un adeg roedd ceffylau yn cael eu defnyddio mewn
rhyfeloedd. Felly er mwyn dangos bod Duw yn mynd i ryfela yn
erbyn pobl ar y ddaear, mae’r Beibl yn disgrifio marchogion yn dod
o’r nefoedd. Mae’r Beibl yn galw’r rhyfel hwn yn Armagedon. Bydd
rhyfel Armagedon yn cael gwared ar bob drygioni ar y ddaear.
Bydd Iesu ar y blaen yn rhyfel Armagedon. Iesu, cofia, yw’r un
y mae Jehofa wedi ei ddewis i fod yn frenin ar ei Deyrnas. Dyna
pam mae coron am ei ben. Mae’r cleddyf yn dangos ei fod yn barod
i ladd gelynion Duw. A ddylai hynny fod yn syndod inni?
ˆ
Edrycha yn ol ar Stori 10. Beth rwyt ti’n ei weld yn y llun?
Ie, daeth y Dilyw mawr a dinistrio’r bobl ddrwg i gyd. Pwy
anfonodd y Dilyw? Jehofa Dduw. Nesaf, edrycha ar Stori 15. Beth
ˆ
ddigwyddodd? Anfonodd Jehofa dan a dinistrio Sodom a Gomorra.
Tro i Stori 33. Wyt ti’n gweld beth sy’n digwydd i’r Eifftiaid?
Pwy wnaeth i’r dyfroedd syrthio a boddi’r dynion drwg? Jehofa.
Fe’i gwnaeth er mwyn amddiffyn ei bobl. Yn Stori 36 a Stori 76,
rydyn ni’n gweld bod Jehofa hyd yn oed wedi gadael i’r Israeliaid
gael eu dinistrio oherwydd eu drygioni.
Felly, ni ddylen ni synnu bod Jehofa yn mynd i anfon ei fyddin
o’r nef i gael gwared ar yr holl ddrygioni ar y ddaear. Ond meddylia
am beth mae hyn yn ei olygu! Tro i’r dudalen nesaf inni gael gweld.
Datguddiad 16:16; 19:11-16.
 Y BARADWYS NEWYDD 115

E DRYCHA ar y coed, y blodau, a’r mynyddoedd yn y llun.

Onid yw’n lle hardd? Wyt ti’n gweld y carw’n bwyta o law y
bachgen? Edrycha ar y llewod a’r ceffylau draw wrth y llyn? A
fyddet ti’n hoffi byw mewn lle tebyg i hyn?
Mae Duw yn dymuno iti fyw am byth mewn paradwys ar y
ddaear. Y mae’n dymuno iti gael iechyd perffaith a pheidio byth
ˆ ˆ
a bod yn sal. Dyma addewid y Beibl i’r rhai fydd yn byw yn y
baradwys: ‘Bydd Duw gyda nhw. Fydd dim marwolaeth, dim crio,
dim poenau. Mae’r pethau hyn i gyd wedi mynd.’
Iesu yw’r un a fydd yn gyfrifol am droi’r ddaear yn baradwys.
ˆ
Wyt ti’n gwybod pryd y bydd hyn yn digwydd? Ie, ar ol iddo
gael gwared ar yr holl ddrygioni ar y
ddaear. Cofia, pan oedd Iesu ar y ddaear,
´
roedd yn iachau pobl a hyd yn oed yn
atgyfodi’r meirw. Roedd gwyrthiau Iesu
yn dangos beth y bydd yn ei wneud pan
fydd yn Frenin ar Deyrnas Dduw.
Elli di ddychmygu pa mor braf fydd
bywyd yn y baradwys? Bydd Iesu,
a’r rhai y mae wedi eu dewis i fod yn
frenhinoedd, yn rheoli o’r nefoedd.
Byddan nhw’n gofalu am bawb ar y
ddaear, a sicrhau eu bod nhw’n hapus.
Gad inni weld beth sy’n rhaid inni ei
wneud er mwyn cael byw am byth yn y
baradwys. Datguddiad 21:3, 4; 5:9, 10; 14:1-3.
 ¨
Storıau o’r
BEIBL
bl
ei
B
Y
Y Beibl
 BYW AM BYTH 116

WYT ti’n gweld beth mae’r ferch fach a’i ffrindiau yn ei

A ddarllen? Maen nhw’n darllen yr un llyfr rwyt ti’n ei ddarllen
¨
—Storıau o’r Beibl. Ac maen nhw’n darllen yr un stori—“Byw am
Byth.”
Wyt ti’n gwybod beth maen nhw’n ei ddysgu? Maen nhw’n dysgu
bod angen inni ddod i adnabod Jehofa a’i Fab Iesu er mwyn cael
byw am byth. Mae’r Beibl yn dweud: ‘Dyma’r ffordd i fyw am byth.
Mae’n rhaid dod i adnabod yr unig wir Dduw a’r Mab a anfonodd i’r
ddaear, Iesu Grist.’
Sut gallwn ni ddysgu am Jehofa Dduw a’i Fab Iesu? Un ffordd yw
¨
drwy ddarllen Storıau o’r Beibl o glawr i glawr. Mae wedi dweud
ˆ
llawer wrthon ni am Jehofa a Iesu, on’d ydy? Mae’n son am y pethau
y maen nhw wedi eu gwneud yn y gorffennol, ac am y pethau y
byddan nhw yn eu gwneud yn y dyfodol. Ond mae angen inni wneud
mwy na darllen y llyfr hwn.
Wyt ti’n gweld y llyfr arall? Ie, dyna’r Beibl. Efallai y gelli di ofyn
¨
i rywun ddarllen rhai o’r storıau iti o’r Beibl ei hun. Mae’r Beibl yn
rhoi inni’r holl wybodaeth sydd ei hangen arnon ni i wasanaethu
Jehofa yn y ffordd iawn a chael byw am byth. Dylen ni geisio darllen
y Beibl bob dydd.
Ond mae angen mwy na dysgu am Jehofa Dduw a Iesu Grist.
Byddai’n bosibl inni wybod llawer iawn amdanyn nhw ac am yr hyn
sydd yn eu plesio, ac eto methu cael bywyd tragwyddol. Wyt ti’n
gwybod beth arall sydd ei angen?
Mae angen inni fyw ein bywydau mewn ffordd sy’n plesio Jehofa.
Wyt ti’n cofio Jwdas Iscariot? Roedd Jwdas yn un o’r 12 a
ddewisodd Iesu i fod yn apostolion iddo. Roedd yn gwybod llawer am
Jehofa a Iesu. Ond beth ddigwyddodd iddo? Aeth Jwdas yn hunanol,
ac yn y diwedd fe roddodd Iesu yn nwylo ei elynion am 30 darn o
arian. Felly ni fydd Jwdas yn cael byw am byth.
 Wyt ti’n cofio Gehasi yn Stori 69? Roedd Gehasi yn dymuno dillad
ac arian nad oedd yn perthyn iddo, ac felly fe ddywedodd gelwydd.
Cafodd ei gosbi gan Jehofa. Bydd Jehofa yn ein cosbi ni hefyd os nad
ydyn ni’n ufuddhau i’w orchmynion.
Ond mae llawer o bobl dda wedi bod yn ffyddlon i Jehofa. Rydyn
ni eisiau bod yn debyg iddyn nhw. Wyt ti’n cofio esiampl dda Samuel
yn Stori 55? Mae’n debyg nad oedd Samuel yn llawer mwy na thair
oed pan aeth i wasanaethu Jehofa yn y tabernacl. Felly ni waeth pa
mor ifanc wyt ti, rwyt ti’n gallu gwasanaethu Jehofa yn ffyddlon.
Wrth gwrs, Iesu Grist yw’r un rydyn ni i gyd yn dymuno ei ddilyn.
Fel y gwelon ni yn Stori 87, pan oedd Iesu’n ifanc, roedd yn mynd
i’r deml i siarad ag eraill am ei Dad nefol. Rydyn ni’n gallu dilyn ei
ˆ
esiampl a siarad a phobl eraill am ein Duw mawr Jehofa a’i Fab Iesu
Grist. Os ydyn ni’n gwneud hynny, byddwn ni’n cael byw am byth
yn y baradwys newydd ar y ddaear. Ioan 17:3; Salm 145:1-21.
 Cwestiynau ar Gyfer Astudio
¨
Storıau o’r Beibl
Stori 1 (c) Pa fathau o anifeiliaid a greodd Duw ar y
pumed a’r chweched dydd? (Gen. 1:20, 21, 25)
Duw yn Dechrau Creu 2. Darllenwch Genesis 2:8, 9.
1. O le daeth pob peth da, ac a allwch chi roi eng- Pa ddwy goeden arbennig a blannodd Duw yn yr
hraifft? ardd, a beth roedden nhw’n ei gynrychioli?
2. Beth oedd y peth cyntaf i Dduw ei greu?
3. Pam roedd yr angel cyntaf yn un ar- Stori 3
bennig iawn? Y Bobl Gyntaf
4. Sut fath o le oedd y ddaear yn y dechreuad?
(Gweler y llun.) 1. Sut mae’r llun yn Stori 3 yn wahanol i’r llun yn
5. Sut aeth Duw ati i baratoi’r ddaear ar gyfer an- Stori 2?
ifeiliaid a phobl? 2. Pwy wnaeth y dyn cyntaf, a beth oedd
enw’r dyn?
Cwestiynau ychwanegol:
3. Pa waith a roddodd Duw i Adda?
1. Darllenwch Jeremeia 10:12. 4. Pam achosodd Duw i Adda fynd i
Beth mae’r greadigaeth yn ei ddangos inni am gysgu’n drwm?
briodoleddau Duw? (Esei. 40:26; Rhuf. 11:33) 5. Am faint roedd Adda ac Efa yn gallu byw, a pha
2. Darllenwch Colosiaid 1:15-17. waith a roddodd Jehofa iddyn nhw?
Pa ran a gafodd Iesu yn y creu, a sut mae gwybod
hyn yn effeithio ar ein hagwedd tuag ato? (Col. 1: Cwestiynau ychwanegol:
ˆ
15-17) 1. Darllenwch Salm 83:18. (Beibl Cysegr-lan)
3. Darllenwch Genesis 1:1-10. Beth yw enw Duw, a beth sydd mor unigryw am
(a) Pwy oedd yn gyfrifol am greu’r ddaear? awdurdod Duw? (Ex. 6:2, BC; Dan. 4:17)
(Gen. 1:1) 2. Darllenwch Genesis 1:26-31.
(b) Beth ddigwyddodd ar ddydd cyntaf y creu? (a) Beth oedd uchafbwynt gwaith Duw ar y
(Gen. 1:3-5) chweched dydd, a sut roedd y greadigaeth honno
(c) Disgrifiwch beth ddigwyddodd ar ail ddydd y yn wahanol i’r anifeiliaid? (Gen. 1:26)
creu. (Gen. 1:7, 8) (b) Sut gwnaeth Jehofa ddarparu bwyd i’r anifeil-
iaid ac i ddyn? (Gen. 1:30)
Stori 2 3. Darllenwch Genesis 2:7-25.
(a) Beth roedd rhaid i Adda ei wneud er mwyn
Gardd Brydferth enwi’r holl anifeiliaid? (Gen. 2:19)
(b) Sut mae Genesis 2:24 yn ein helpu ni i ddeall
1. Sut gwnaeth Duw baratoi’r ddaear i fod yn ˆ ˆ
safonau Jehofa ynglyn a phriodi, gwahanu, ac ys-
gartref inni?
garu? (Math. 19:4-6, 9)
2. Disgrifiwch y gwahanol anifeiliaid y mae Duw
wedi eu creu. (Gweler y llun.)
Stori 4
3. Pam roedd gardd Eden mor arbennig?
4. Beth oedd bwriad Duw ar gyfer y ddaear gyfan? Gadael Gardd Eden
Cwestiynau ychwanegol: 1. Beth sy’n digwydd i Adda ac Efa yn y llun?
1. Darllenwch Genesis 1:11-25. 2. Pam gwnaeth Jehofa eu cosbi?
(a) Beth greodd Duw ar y trydydd dydd? 3. Beth ddywedodd y sarff wrth Efa?
(Gen. 1:12) 4. Pwy wnaeth i’r sarff siarad ag Efa?
(b) Beth ddigwyddodd ar y pedwerydd dydd? 5. Pam roedd rhaid i Adda ac Efa adael y Bar-
(Gen. 1:16) adwys?
Cwestiynau ychwanegol: 4. Pa fath o ddyn oedd Cain, a sut gwnaeth Je-
1. Darllenwch Genesis 2:16, 17; 3:1-13, 24. hofa geisio ei roi ar ben ffordd?
(a) Sut roedd y cwestiwn a ofynnodd y sarff i 5. Beth a wnaeth Cain i Abel pan oedden nhw ar
Efa yn gwneud iddi amau Jehofa? (Gen. 3:1-5; eu pennau eu hunain yn y cae?
ˆ
1 Ioan 5:3) 6. Beth ddigwyddodd i Cain ar ol iddo ladd ei
(b) Beth gallwn ni ei ddysgu oddi wrth esiampl frawd?
ddrwg Efa? (Phil. 4:8; Iago 1:14, 15; 1 Ioan 2:16) Cwestiynau ychwanegol:
(c) Sut dangosodd Adda ac Efa nad oedden nhw’n 1. Darllenwch Genesis 4:2-26.
derbyn y cyfrifoldeb am yr hyn roedden nhw wedi (a) Sut disgrifiodd Jehofa sefyllfa beryglus Cain?
ei wneud? (Gen. 3:12, 13) (Gen. 4:7)
(ch) Sut roedd y ceriwbiaid a osodwyd i’r dwyr- (b) Sut dangosodd Cain beth oedd yn ei galon?
ain o ardd Eden yn cefnogi awdurdod Jehofa? (Gen. 4:9)
(Gen. 3:24)
(c) Beth yw barn Jehofa tuag at dywallt gwaed
2. Darllenwch Datguddiad 12:9. rhywun dieuog? (Gen. 4:10; Esei. 26:21)
I ba raddau mae Satan wedi llwyddo i droi’r ddyn- 2. Darllenwch 1 Ioan 3:11, 12.
oliaeth yn erbyn llywodraeth Duw? (1 Ioan 5:19)
(a) Pam roedd Cain mor flin, a sut mae hyn yn
rhybudd i ni heddiw? (Gen. 4:4, 5; Diar. 14:30;
Stori 5 28:22)
Bywyd yn Troi’n Anodd (b) Sut mae’r Beibl yn dangos ei bod hi’n bosibl
inni gadw’n ffyddlon, hyd yn oed os yw pob aelod
1. Pa fath o fywyd oedd gan Adda ac Efa y tu allan o’n teulu yn gwrthwynebu Jehofa? (Salm 27:10;
i ardd Eden? Math. 10:21, 22)
2. Yn araf deg, beth ddigwyddodd i Adda ac Efa, 3. Darllenwch Ioan 11:25.
a pham? ˆ ˆ
Beth mae Jehofa yn ei addo ynglyn a’r rhai sy’n
3. Pam byddai plant Adda ac Efa yn heneiddio ac marw yn achos cyfiawnder? (Ioan 5:24)
yn marw?
4. Pe bai Adda ac Efa wedi bod yn ufudd i Jehofa, Stori 7
pa fath o fywyd bydden nhw a’u plant wedi ei gael?
5. Sut gwnaeth anufudd-dod Efa achosi poen iddi? Dyn Dewr
6. Beth oedd enwau dau fab cyntaf Adda ac Efa? 1. Sut roedd Enoch yn wahanol?
7. Pwy yw’r plant eraill yn y llun? 2. Pam roedd pobl yn nyddiau Enoch mor ddrwg?
Cwestiynau ychwanegol: 3. Pa bethau drwg roedd y bobl yn eu gwneud?
1. Darllenwch Genesis 3:16-23 a 4:1, 2. (Gweler y llun.)
(a) Sut roedd y felltith a roddodd Jehofa ar y 4. Pam roedd yn rhaid i Enoch fod yn ddewr?
ddaear yn effeithio ar fywyd Adda? (Gen. 3:17-19; 5. Pa mor hir roedd pobl yn byw yn nyddiau En-
Rhuf. 8:20, 22) och, ond faint oedd oed Enoch pan fu farw?
ˆ
(b) Pam roedd enw Efa, sy’n golygu “Un Byw,” yn 6. Beth ddigwyddodd ar ol i Enoch farw?
enw addas arni? (Gen. 3:20) Cwestiynau ychwanegol:
(c) Sut dangosodd Jehofa ei fod yn ystyried ang- 1. Darllenwch Genesis 5:21-24, 27.
ˆ ˆ
henion Adda ac Efa, hyd yn oed ar ol iddyn nhw (a) Pa fath o berthynas oedd gan Enoch a Jehofa?
bechu? (Gen. 3:7, 21) (Gen. 5:24)
2. Darllenwch Datguddiad 21:3, 4. ˆ
(b) Yn ol y Beibl, pwy oedd y dyn hynaf erioed, a
Pa bethau drwg y byddwch chi’n falch o weld faint oedd ei oed pan fu farw? (Gen. 5:27)
diwedd arnyn nhw? 2. Darllenwch Genesis 6:5.
ˆ
Pa mor ddrwg aeth y byd ar ol i Enoch farw, a sut
Stori 6 ˆ
mae hyn yn cymharu a’n dyddiau ni? (2 Tim. 3:13)
Mab Da a Mab Drwg 3. Darllenwch Hebreaid 11:5.
Pam roedd Enoch yn “rhyngu bodd Duw,” a beth
1. O ran gwaith, sut roedd dewis Cain ac Abel yn ddigwyddodd oherwydd hynny? (Gen. 5:22)
wahanol? 4. Darllenwch Jwdas 14, 15.
2. Pa offrymau a gynigiodd Cain ac Abel i Dduw? Sut gall Cristnogion heddiw efelychu dewrder En-
3. Pam roedd Duw wedi ei blesio gan offrwm Abel och wrth iddyn nhw rybuddio pobl am Armag-
ond nid gan offrwm Cain? edon? (2 Tim. 4:2; Heb. 13:6)
 Stori 8 Stori 10
Cewri ar y Ddaear Y Dilyw
ˆ
1. Beth ddigwyddodd ar ol i rai o angylion Duw 1. Pam nad oedd neb yn gallu mynd i mewn i’r
ˆ
wrando ar Satan? arch ar ol iddi ddechrau bwrw glaw?
2. Pam gwnaeth rhai o’r angylion roi’r gorau i’w 2. Am faint o amser roedd Jehofa yn gwneud iddi
ˆ
gwaith yn y nefoedd a dod i lawr i’r ddaear? fwrw glaw, a pha mor ddwfn oedd y dwr?
3. Pam mai peth drwg oedd i’r angylion ddod i 3. Beth ddigwyddodd i’r arch wrth i lefel y
ˆ
lawr i’r ddaear a gwneud cyrff dynol iddyn nhw dwr godi?
eu hunain? 4. A wnaeth y cewri oroesi’r Dilyw, a beth ddig-
4. Sut roedd plant yr angylion yn wahanol i blant wyddodd i dadau’r cewri?
ˆ
eraill? 5. Beth ddigwyddodd i’r arch ar ol pum mis?
ˆ
5. Sut roedd plant yr angylion yn ymddwyn ar ol 6. Pam gwnaeth Noa ollwng cigfran allan o’r arch?
iddyn nhw dyfu’n gewri? (Gweler y llun.) ˆ
7. Sut roedd Noa yn gwybod bod lefel y dwr ar y
ˆ
6. Ar ol i Enoch farw, pa ddyn da oedd yn byw ar ddaear wedi gostwng?
y ddaear, a pham roedd Duw yn hoff ohono? ˆ
8. Beth ddywedodd Duw wrth Noa ar ol iddo ef a’i
Cwestiynau ychwanegol: deulu fod yn yr arch am dros flwyddyn?
1. Darllenwch Genesis 6:1-8. Cwestiynau ychwanegol:
Sut mae Genesis 6:6 yn dangos bod ein hymddyg- 1. Darllenwch Genesis 7:10-24.
iad yn effeithio ar deimladau Jehofa? (Salm 78: (a) I ba raddau y dinistriwyd bywyd ar y ddaear?
40, 41; Diar. 27:11) (Gen. 7:23)
2. Darllenwch Jwdas 6. (b) Faint o amser gymerodd i’r dyfroedd fynd i
Beth yw’r rhybudd i ni yn hanes yr angylion drwg lawr? (Gen. 7:24)
yn nyddiau Noa? (1 Cor. 3:5-9; 2 Pedr 2:9, 10) 2. Darllenwch Genesis 8:1-17.
Sut mae Genesis 8:17 yn dangos nad oedd pwrpas
Stori 9 gwreiddiol Jehofa ar gyfer y ddaear wedi newid?
(Gen. 1:22)
Noa yn Adeiladu Arch 3. Darllenwch 1 Pedr 3:19, 20.
ˆ
1. Faint o bobl oedd yn nheulu Noa, a beth oedd (a) Pan aeth yr angylion gwrthryfelgar yn ol i’r
enwau’r tri mab? nefoedd, beth oedd dedfryd Duw arnyn nhw?
2. Pa beth rhyfedd gofynnodd Duw i Noa ei wneud, (Jwd. 6)
a pham? (b) Sut mae hanes Noa a’i deulu yn codi ein hyder
3. Beth oedd ymateb cymdogion Noa pan glywon yng ngallu Jehofa i achub ei bobl? (2 Pedr 2:9)
nhw am yr arch?
ˆ ˆ Stori 11
4. Beth ddywedodd Duw wrth Noa ynglyn a’r an-
ifeiliaid?
ˆ Yr Enfys Gyntaf
5. Ar ol i Dduw gau drws yr arch, beth roedd yn
rhaid i Noa a’i deulu ei wneud? 1. Fel mae’r llun yn dangos, beth oedd y peth cyn-
ˆ
taf i Noa ei wneud ar ol iddo adael yr arch?
Cwestiynau ychwanegol: ˆ
2. Ar ol y Dilyw, pa orchymyn roddodd Duw i Noa
1. Darllenwch Genesis 6:9-22. a’i deulu?
(a) Beth oedd yn arbennig am Noa fel un a oedd 3. Pa addewid wnaeth Duw?
yn addoli’r gwir Dduw? (Gen. 6:9, 22)
4. Pan fyddwn ni’n gweld enfys, beth dylen ni
(b) Beth yw agwedd Jehofa tuag at drais, a sut ei gofio?
dylai hyn ddylanwadu ar y math o adloniant
rydyn ni’n ei ddewis? (Gen. 6:11, 12; Salm 11:5) Cwestiynau ychwanegol:
(c) Sut gallwn ni ddilyn esiampl Noa os cawn 1. Darllenwch Genesis 8:18-22.
gyngor drwy gyfundrefn Jehofa? (Gen. 6:22; (a) Beth gallwn ni ei wneud heddiw sy’n gwneud
1 Ioan 5:3) i Jehofa glywed “arogl hyfryd”? (Gen. 8:21; Heb.
2. Darllenwch Genesis 7:1-9. 13:15, 16)
Er bod Noa yn amherffaith, sut mae’r ffaith fod (b) Beth ddywedodd Jehofa am gyflwr calon dyn,
Jehofa yn ei ystyried yn gyfiawn yn ein calonogi ac felly, pam dylen ni ofalu am ein calonnau? (Gen.
ni heddiw? (Gen. 7:1; Diar. 10:16; Esei. 26:7) 8:21; Math. 15:18, 19)
2. Darllenwch Genesis 9:9-17. 2. Darllenwch Genesis 12:1-7.
ˆ ˆ ˆ
(a) Pa gyfamod wnaeth Jehofa a holl greaduriaid Beth arall ddatgelodd Jehofa ynglyn a’r cyfamod
ˆ
y ddaear? (Gen. 9:10, 11) ag Abraham, ar ol i Abraham gyrraedd gwlad
(b) Am faint bydd cyfamod yr enfys yn para? Canaan? (Gen. 3:15; 12:7; Gal. 3:16)
(Gen. 9:16) 3. Darllenwch Genesis 17:1-8, 15-17.
ˆ
(a) Pa enw newydd gafodd Abram ar ol iddo droi’n
Stori 12 99 mlwydd oed, a pham? (Gen. 17:5)
ˆ (b) Pa fendithion addawodd Jehofa i Sara? (Gen.
Codi Twr Mawr 17:15, 16)
4. Darllenwch Genesis 18:9-19.
1. Pwy oedd Nimrod, a beth oedd barn Duw ˆ
(a) Yn ol Genesis 18:19, beth yw cyfrifoldeb pob
amdano? tad? (Deut. 6:6, 7; Eff. 6:4)
2. Pam roedd y bobl yn gwneud brics? (Gweler y (b) Pa brofiad gafodd Sara sy’n dangos na allwn
llun.) ni guddio dim byd rhag Jehofa? (Gen. 18:12, 15;
3. Pam nad oedd y gwaith adeiladu yn plesio Salm 44:21)
Jehofa?
4. Sut gwnaeth Duw atal y bobl rhag adeil- Stori 14
ˆ
adu’r twr?
5. Beth oedd enw’r ddinas, a beth yw ystyr yr enw? Profi Ffydd Abraham
ˆ
6. Beth ddigwyddodd i’r bobl ar ol i Dduw ddrysu’r 1. Beth addawodd Duw i Abraham, a sut cadwodd
ieithoedd? Duw ei addewid?
Cwestiynau ychwanegol: 2. Fel y gwelwn yn y llun, sut profodd Duw ffydd
Abraham?
1. Darllenwch Genesis 10:1, 8-10.
3. Beth a wnaeth Abraham er nad oedd yn deall
Pa fath o ddyn oedd Nimrod, a beth yw’r wers y rheswm am orchymyn Duw?
inni? (Diar. 3:31) 4. Beth ddigwyddodd pan gododd Abraham y gyll-
2. Darllenwch Genesis 11:1-9. ell i ladd ei fab?
ˆ
Pam roedd y bobl yn adeiladu’r twr, a pham roedd 5. Pa mor gryf oedd ffydd Abraham yn Nuw?
y prosiect yn sicr o fethu? (Gen. 11:4; Diar. 16:18; 6. Beth roddodd Duw i Abraham ei offrymu yn lle
Ioan 5:44) Isaac, a sut?
Cwestiynau ychwanegol:
Stori 13
1. Darllenwch Genesis 21:1-7.
Abraham—Ffrind i Dduw Pam gwnaeth Abraham enwaedu ei fab Isaac pan
oedd yn wyth diwrnod oed? (Gen. 17:10-12; 21:4)
1. Pa fath o bobl oedd yn byw yn ninas Ur? 2. Darllenwch Genesis 22:1-18.
2. Pwy yw’r dyn yn y llun, pryd cafodd ei eni, a (a) Sut dangosodd Isaac ei fod yn ymostwng i’w
ble roedd ef yn byw? dad, Abraham? (Gen. 22:7-9)
3. Beth ddywedodd Duw wrth Abraham am ei (b) Sut gwnaeth esiampl Isaac greu darlun o ryw-
wneud? beth pwysig iawn a fyddai’n digwydd yn y dyfodol?
4. Pam roedd Abraham yn cael ei alw’n ffrind (1 Cor. 5:7; Phil. 2:8, 9)
i Dduw?
5. Pwy aeth gydag Abraham pan adawodd Ur? Stori 15
ˆ
6. Beth ddywedodd Duw wrth Abraham ar ol iddo
gyrraedd Canaan? Gwraig Lot
7. Pan oedd Abraham yn 99 mlwydd oed, pa add- 1. Pam gwnaeth Abraham a Lot wahanu?
ewid a roddodd Duw iddo? 2. Pam dewisodd Lot fyw yn Sodom?
Cwestiynau ychwanegol: 3. Pa fath o bobl oedd yn byw yn Sodom?
4. Pa rybudd a roddodd y ddau angel i Lot?
1. Darllenwch Genesis 11:27-32.
5. Pam cafodd gwraig Lot ei throi’n golofn o halen?
(a) Sut roedd Abraham a Lot yn perthyn? (Gen.
6. Beth gallwn ni ei ddysgu o hanes gwraig Lot?
11:27)
(b) Er bod y Beibl yn dweud mai Tera a gychwyn- Cwestiynau ychwanegol:
nodd am wlad Canaan gyda’i deulu, sut rydyn ni’n 1. Darllenwch Genesis 13:5-13.
gwybod mai Abraham oedd yr un a benderfyn- Beth gallwn ni ei ddysgu o esiampl Abraham yng-
ˆ ˆ
odd symud? Pam gwnaeth Abraham symud? (Gen. lyn a’r ffordd i ddatrys problemau sy’n codi rhwng
11:31; Act. 7:2-4) unigolion? (Gen. 13:8, 9; Rhuf. 12:10; Phil. 2:3, 4)
2. Darllenwch Genesis 18:20-33. Cwestiynau ychwanegol:
Sut mae ystyried ymateb Jehofa i bryderon Abra- 1. Darllenwch Genesis 25:5-11, 20-34.
ham yn rhoi hyder inni y bydd Jehofa a Iesu yn ˆ ˆ
(a) Beth broffwydodd Jehofa ynglyn a dau fab Reb-
barnu’n gyfiawn? (Gen. 18:25, 26; Math. 25:31-33) eca? (Gen. 25:23)
3. Darllenwch Genesis 19:1-29. (b) Beth oedd y gwahaniaeth rhwng agwedd Jacob
(a) Beth rydyn ni’n ei ddysgu o’r adnodau hyn am ac agwedd Esau tuag at yr enedigaeth-fraint?
ˆ ˆ
farn Duw ynglyn a pherthynas rywiol rhwng dau (Gen. 25:30-34)
o’r un rhyw? (Gen. 19:5, 13; Lef. 20:13) 2. Darllenwch Genesis 26:34, 35; 27:1-46; a 28:1-5.
(b) Sut roedd ymateb Lot i gyfarwyddyd Duw yn (a) Sut dangosodd Esau nad oedd yn gweld gwerth
wahanol i ymateb Abraham, a beth mae hyn yn pethau ysbrydol? (Gen. 26:34, 35; 27:46)
ei ddysgu i ni? (Gen. 19:15, 16, 19, 20; 22:3)
(b) Er mwyn i Jacob dderbyn bendith Duw, beth
4. Darllenwch Luc 17:28-32. ddywedodd Isaac wrtho am ei wneud? (Gen.
Yn ei chalon, beth oedd agwedd gwraig Lot tuag 28:1-4)
at bethau materol, a beth yw’r wers i ni? (Luc
3. Darllenwch Hebreaid 12:16, 17.
12:15; 17:31, 32; Math. 6:19-21, 25) ˆ ˆ
Beth mae hanes Esau yn ei ddangos ynglyn a’r
5. Darllenwch 2 Pedr 2:6-8.
hyn a all ddigwydd i bobl nad ydyn nhw’n gweld
Sut gallwn ni efelychu Lot yn ein hagwedd tuag gwerth pethau ysbrydol?
at y byd annuwiol o’n cwmpas? (Esec. 9:4; 1 Ioan
2:15-17)
Stori 18
Stori 16 Jacob yn Mynd i Haran
Gwraig Dda i Isaac 1. Pwy yw’r ferch yn y llun, a beth wnaeth Jacob
1. Pwy yw’r dyn a’r ferch yn y llun? i’w helpu hi?
2. Beth a wnaeth Abraham er mwyn cael gwraig 2. Beth roedd Jacob yn fodlon ei wneud er mwyn
i’w fab, a pham? cael priodi Rachel?
3. Sut cafodd gweddi gwas Abraham ei hateb? 3. Beth wnaeth Laban pan ddaeth hi’n amser i
4. Beth ddywedodd Rebeca pan ofynnwyd iddi a Jacob briodi Rachel?
oedd hi’n fodlon priodi Isaac? 4. Beth cytunodd Jacob i’w wneud er mwyn cael
5. Pam roedd Isaac yn hapus unwaith eto? Rachel yn wraig?

Cwestiynau ychwanegol: Cwestiynau ychwanegol:

1. Darllenwch Genesis 24:1-67. 1. Darllenwch Genesis 29:1-30.
ˆ
(a) Sut roedd cymeriad da Rebeca yn amlwg pan (a) Hyd yn oed ar ol i Laban dwyllo Jacob, sut
wnaeth hi gyfarfod gwas Abraham ger y ffynnon? dangosodd Jacob ei fod yn ddyn da? (Gen. 25:27;
(Gen. 24:17-20; Diar. 31:17, 31) 29:26-28)
(b) Pa esiampl sydd i Gristnogion heddiw yn y (b) Beth gallwn ni ei ddysgu o esiampl dda Jacob?
ffordd yr aeth Abraham ati i gael gwraig i Isaac? (Math. 5:37)
(Gen. 24:37, 38; 1 Cor. 7:39; 2 Cor. 6:14) (c) Sut mae esiampl Jacob yn dangos y gwahan-
ˆ
(c) Pam mae’n bwysig inni wneud amser i fyf- iaeth rhwng cariad go iawn a gwirioni’n ffol? (Gen.
yrio, fel y gwnaeth Isaac? (Gen. 24:63; Salm 77:12; 29:18, 20, 30; Can. 8:6)
Phil. 4:8) (ch) Beth yw enwau’r pedair merch a ddaeth yn
rhan o deulu Jacob a chael plant iddo? (Gen. 29:
Stori 17 23, 24, 28, 29)

Jacob ac Esau Stori 19

1. Pwy oedd Jacob ac Esau, a sut roedden nhw’n Teulu Mawr Jacob
wahanol iawn i’w gilydd?
2. Faint oedd oed Jacob ac Esau pan fu farw eu 1. Beth oedd enwau’r chwe mab a gafodd Jacob o’i
taid Abraham? wraig gyntaf, Lea?
3. Pam roedd tad a mam Esau yn teimlo’n 2. Beth oedd enwau’r ddau fab a gafodd Jacob o
drist iawn? Silpa, morwyn Lea?
4. Pam roedd Esau yn dal dig yn erbyn ei frawd, 3. Beth oedd enwau’r ddau fab a gafodd Jacob o
Jacob? Bilha, morwyn Rachel?
5. Beth ddywedodd Isaac wrth ei fab Jacob yng- 4. Beth oedd enwau’r ddau fab a gafodd Rachel,
ˆ ˆ
lyn a phriodi? ond beth ddigwyddodd pan gafodd yr ail fab ei eni?
5. Fel y gwelwn yn y llun, faint o feibion a gafodd (c) Beth a wnaeth Jacob, sydd yn naturiol pan fo
Jacob, a phwy oedd eu disgynyddion nhw? rhywun yn galaru? (Gen. 37:35)
Cwestiynau ychwanegol:
1. Darllenwch Genesis 29:32-35; 30:1-26; a 35: Stori 22
16-19. Joseff yn y Carchar
Fel y gwelwn yn achos 12 mab Jacob, beth oedd
yr arfer o ran enwi bechgyn ymhlith yr Hebre- 1. Faint oedd oed Joseff pan gafodd ei werthu, a
aid gynt? beth ddigwyddodd pan gyrhaeddodd yr Aifft?
2. Darllenwch Genesis 37:35. 2. Pam cafodd Joseff ei anfon i’r carchar?
Er mai Dina yn unig sy’n cael ei henwi yn y Beibl, 3. Pa gyfrifoldeb gafodd Joseff yn y carchar?
sut rydyn ni’n gwybod bod gan Jacob fwy nag un 4. Yn y carchar, beth ddywedodd Joseff wrth drull-
ferch? (Gen. 37:34, 35) iad Pharo ac wrth bobydd Pharo?
ˆ
5. Beth ddigwyddodd ar ol i’r trulliad gael ei rydd-
Stori 20 hau o’r carchar?
Dina yn Mynd i Helynt Cwestiynau ychwanegol:
1. Pam nad oedd Abraham ac Isaac yn dymuno i’w 1. Darllenwch Genesis 39:1-23.
plant briodi pobl o wlad Canaan? Er nad oedd Duw eto wedi rhoi gorchymyn ysgrif-
2. A oedd Jacob yn hapus o weld Dina’n gwneud enedig yn erbyn godinebu, beth a wnaeth i Joseff
ˆ ffoi rhag gwraig Potiffar? (Gen. 2:24; 20:3; 39:9)
ffrindiau a merched Canaan?
3. Pwy yw’r dyn yn y llun sy’n edrych ar Dina, a 2. Darllenwch Genesis 40:1-23.
pha beth drwg a wnaeth? (a) Disgrifiwch freuddwyd y trulliad a’r dehongl-
ˆ iad a gafodd Joseff gan Jehofa. (Gen. 40:9-13)
4. Beth wnaeth Simeon a Lefi ar ol iddyn nhw
glywed am yr hyn oedd wedi digwydd i’w chwaer? (b) Beth oedd breuddwyd y pobydd, a beth oedd
5. Oedd Jacob yn cytuno gyda’r hyn a wnaeth Sim- ystyr y freuddwyd? (Gen. 40:16-19)
eon a Lefi? (c) Sut mae’r gwas ffyddlon a chall heddiw wedi
6. Sut dechreuodd yr holl helynt yn y teulu? efelychu agwedd Joseff? (Gen. 40:8; Salm 36:9;
Ioan 17:17; Act. 17:2, 3)
Cwestiynau ychwanegol:
(ch) Sut mae Genesis 40:20 yn bwrw goleuni ar
1. Darllenwch Genesis 34:1-31. agwedd y Cristion tuag at ddathlu penblwyddi?
(a) Pam roedd rhywfaint o gyfrifoldeb ar Dina am (Preg. 7:1; Marc 6:21-28)
yr hyn a ddigwyddodd iddi? (Gal. 6:7)
(b) Sut gall pobl ifanc ddangos eu bod nhw wedi
Stori 23
dysgu o esiampl Dina? (Diar. 13:20; 1 Cor. 15:33;
1 Ioan 5:19) Breuddwydion Pharo
Stori 21 1. Beth ddigwyddodd i Pharo un noson?
2. Pam roedd y trulliad yn cofio Joseff o’r diwedd?
Brodyr Cas Joseff 3. Fel y gwelir yn y llun, pa ddwy freuddwyd a gaf-
odd Pharo?
1. Pam roedd brodyr Joseff yn genfigennus ohono, ˆ
a beth wnaethon nhw? 4. Yn ol Joseff, beth oedd ystyr y breuddwydion?
2. Beth roedd brodyr Joseff eisiau ei wneud iddo, 5. Sut daeth Joseff i fod y dyn pwysicaf yn yr Aifft
ond beth ddywedodd Reuben? ac eithrio Pharo ei hun?
3. Beth ddigwyddodd pan ddaeth criw o Ismael- 6. Pam daeth brodyr Joseff i’r Aifft, a pham nad
iaid heibio? oedden nhw yn ei adnabod?
4. Beth wnaeth brodyr Joseff er mwyn gwneud i 7. Pa freuddwyd a gofiodd Joseff, a beth roedd
Jacob gredu bod Joseff wedi marw? hynny’n ei helpu i’w ddeall?
Cwestiynau ychwanegol: Cwestiynau ychwanegol:
1. Darllenwch Genesis 37:1-35. 1. Darllenwch Genesis 41:1-57.
(a) Sut gall Cristnogion heddiw ddilyn esiampl (a) Sut gwnaeth Joseff roi’r clod i Jehofa, a sut
Joseff drwy roi gwybod am unrhyw ddrwg yn y gall Cristnogion heddiw ddilyn ei esiampl? (Gen.
gynulleidfa? (Gen. 37:2; Lef. 5:1; 1 Cor. 1:11) 41:16, 25, 28; Math. 5:16; 1 Pedr 2:12)
(b) Beth arweiniodd i frodyr Joseff wneud rhyw- (b) Sut mae’r blynyddoedd o ddigonedd a’r blyn-
beth mor greulon iddo? (Gen. 37:11, 18; Diar. 27:4; yddoedd o newyn yn ddarlun o’r gwahaniaeth
Iago 3:14-16) rhwng cyflwr ysbrydol pobl Jehofa heddiw a
chyflwr ysbrydol eglwysi’r Gwledydd Cred? (Gen. 2. Darllenwch Genesis 46:1-27.
41:29, 30; Amos 8:11, 12) Beth ddywedodd Jehofa wrth Jacob i’w gysuro ar
2. Darllenwch Genesis 42:1-8 a 50:20. y ffordd i’r Aifft? (Gen. 46:1-4)
A fyddai’n anghywir i addolwyr Jehofa ymgrymu
i rywun er mwyn dangos parch i’w safle, os dyna’r Stori 26
arfer yn y wlad honno? (Gen. 42:6)
Ffyddlondeb Job
Stori 24 1. Pwy oedd Job?
2. Beth ceisiodd Satan ei wneud, ac a oedd yn
Rhoi Prawf ar y Brodyr llwyddiannus?
ˆ
1. Pam gwnaeth Joseff gyhuddo ei frodyr o fod yn 3. Pa ganiatad gafodd Satan gan Jehofa, a pham?
¨ 4. Pam dywedodd gwraig Job wrtho: ‘Melltithia
ysbıwyr?
2. Pam gadawodd Jacob i’w fab ieuengaf, Ben- Dduw a marw’? (Gweler y llun.)
jamin, fynd i’r Aifft? 5. Fel y gwelir yn yr ail lun, sut bendithiodd Je-
3. Sut daeth cwpan arian Joseff i fod yn sach Ben- hofa Job, a pham?
jamin? 6. Os ydyn ni’n ffyddlon i Jehofa fel yr oedd Job,
4. Beth a gynigiodd Jwda er mwyn i Benjamin pa fendithion y gallwn ni eu disgwyl?
gael ei ryddhau? Cwestiynau ychwanegol:
5. Sut roedd brodyr Joseff wedi newid? 1. Darllenwch Job 1:1-22.
Cwestiynau ychwanegol: Sut gall Cristnogion heddiw efelychu Job? (Job
1. Darllenwch Genesis 42:9-38. 1:1; Phil. 2:15; 2 Pedr 3:14)
Sut mae geiriau Joseff yn Genesis 42:18 yn berth- 2. Darllenwch Job 2:1-13.
ˆ Beth oedd y gwahaniaeth rhwng ymateb Job i er-
nasol i’r rhai sydd a chyfrifoldebau yng nghyfun-
drefn Jehofa heddiw? (Neh. 5:15; 2 Cor. 7:1, 2) ledigaeth Satan ac ymateb ei wraig? (Job 2:9, 10;
2. Darllenwch Genesis 43:1-34. Diar. 19:3; Mich. 7:7; Mal. 3:14)
(a) Er mai Reuben oedd y cyntaf-anedig, beth sy’n 3. Darllenwch Job 42:10-17.
dangos mai Jwda oedd yn cynrychioli ei frodyr? (a) Sut mae’r wobr a gafodd Job am aros yn
(Gen. 43:3, 8, 9; 44:14, 18; 1 Cron. 5:2) ffyddlon i Jehofa yn debyg i’r wobr a gafodd Iesu?
(Job 42:12; Phil. 2:9-11)
(b) Sut rhoddodd Joseff brawf arall ar ei frodyr, a
pham? (Gen. 43:33, 34) (b) Sut mae’r bendithion a dderbyniodd Job am
aros yn ffyddlon i Dduw yn ein calonogi ni? (Job
3. Darllenwch Genesis 44:1-34.
42:10, 12; Heb. 6:10; Iago 1:2-4, 12; 5:11)
(a) Beth awgrymodd Joseff amdano ef ei hun fel
na fyddai ei frodyr yn ei adnabod? (Gen. 44:5, 15;
Lef. 19:26)
Stori 27
(b) Sut dangosodd brodyr Joseff eu bod nhw wedi Brenin Drwg yn yr Aifft
cael gwared ar deimladau cenfigennus tuag at eu ˆ
brawd? (Gen. 44:13, 33, 34) 1. Yn y llun, pwy yw’r dyn a chwip yn ei law, a
phwy y mae’n ei chwipio?
ˆ
2. Ar ol i Joseff farw, beth ddigwyddodd i’r Is-
Stori 25
raeliaid?
Symud i’r Aifft 3. Pam roedd yr Eifftiaid yn ofni’r Israeliaid?
ˆ 4. Pa orchymyn roddodd Pharo i’r bydwragedd a
1. Beth ddigwyddodd ar ol i Joseff ddweud wrth oedd yn helpu gwragedd yr Israeliaid?
ei frodyr pwy oedd ef?
2. Beth eglurodd Joseff i’w frodyr? Cwestiynau ychwanegol:
ˆ 1. Darllenwch Exodus 1:6-22.
3. Beth ddywedodd Pharo ar ol iddo glywed am
frodyr Joseff? (a) Sut dechreuodd Jehofa gyflawni ei addewid i
4. Pa mor fawr oedd teulu Jacob pan symudon Abraham? (Ex. 1:7; Gen. 12:2; Act. 7:17)
nhw i’r Aifft? (b) Sut dangosodd bydwragedd yr Hebreaid eu
5. Pa enw a roddwyd ar deulu Jacob, a pham? bod nhw’n gweld bywyd yn sanctaidd? (Ex. 1:17;
Gen. 9:6)
Cwestiynau ychwanegol: (c) Pa fendithion gafodd y bydwragedd oherwydd
1. Darllenwch Genesis 45:1-28. eu ffyddlondeb i Jehofa? (Ex. 1:20, 21; Diar. 19:17)
Sut mae hanes Joseff yn dangos bod Jehofa yn (ch) Sut gwnaeth Satan geisio atal pwrpas Je-
ˆ ˆ
gallu troi profiadau drwg yn fendith? (Gen. 45:5-8; hofa ynglyn a Had addawedig Abraham? (Ex. 1:
Esei. 8:10; Phil. 1:12-14) 22; Math. 2:16)
 Stori 28 5. Beth byddai Moses yn ei ddweud, petai’r bobl
yn gofyn pwy a’i hanfonodd?
Babi yn Cael ei Achub 6. Sut byddai Moses yn gallu profi mai Duw oedd
1. Pwy yw’r babi yn y llun, ac ym mys pwy y mae’n wedi ei anfon?
cydio? Cwestiynau ychwanegol:
2. Beth wnaeth mam Moses er mwyn ei achub? 1. Darllenwch Exodus 3:1-22.
3. Pwy yw’r ferch fach yn y llun, a beth a Os ydyn ni’n teimlo’n anghymwys, sut mae prof-
wnaeth hi? iad Moses yn dangos y bydd Jehofa yn ein cefnogi
4. Pan ddaeth merch Pharo o hyd i’r babi, beth i wneud ei ewyllys? (Ex. 3:11, 13; 2 Cor. 3:5, 6)
awgrymodd Miriam? 2. Darllenwch Exodus 4:1-20.
5. Beth ddywedodd y dywysoges wrth fam Moses? (a) Sut newidiodd agwedd Moses yn ystod y 40
Cwestiwn ychwanegol: mlynedd y bu’n byw ym Midian, a pha wers sydd
yma i’r rhai sy’n rhoi eu bryd ar gyfrifoldebau yn
1. Darllenwch Exodus 2:1-10. y gynulleidfa? (Ex. 2:11, 12; 4:10, 13; Mich. 6:8;
Pa gyfle gafodd mam Moses i’w hyfforddi a’i 1 Tim. 3:1, 6, 10)
ddysgu tra ei fod yn fabi, a sut mae hynny yn (b) Hyd yn oed os yw Jehofa yn ein disgyblu trwy
esiampl i rieni heddiw? (Ex. 2:9, 10; Deut. 6:6-9; ei gyfundrefn, pa obaith mae esiampl Moses yn ei
Diar. 22:6; Eff. 6:4; 2 Tim. 3:15) roi inni? (Ex. 4:12-14; Salm 103:14; Heb. 12:4-11)

Stori 29 Stori 31
Moses yn Ffoi Gerbron Pharo
1. Ble cafodd Moses ei fagu, ond beth roedd yn ei 1. Sut roedd gweld gwyrthiau Moses ac Aaron yn
wybod am ei rieni? effeithio ar yr Israeliaid?
2. Beth wnaeth Moses pan oedd yn 40 2. Beth ddywedodd Moses ac Aaron wrth Pharo, a
mlwydd oed? beth oedd ateb Pharo?
3. Beth ddywedodd Moses wrth un o’r Israeliaid a 3. Beth ddigwyddodd pan daflodd Aaron ei wialen
oedd yn ymladd, a beth oedd ateb y dyn? ar y llawr? (Gweler y llun.)
4. Pam gwnaeth Moses ffoi o’r Aifft? 4. Sut dysgodd Jehofa wers i Pharo, a beth oedd
5. I ba wlad aeth Moses, a pha deulu daeth Moses ymateb Pharo?
ˆ
i’w adnabod yno? 5. Beth ddigwyddodd ar ol y degfed pla?
6. Beth wnaeth Moses yn ystod y 40 mlynedd Cwestiynau ychwanegol:
nesaf ? 1. Darllenwch Exodus 4:27-31 a 5:1-23.
Cwestiynau ychwanegol: Beth roedd Pharo yn ei feddwl pan ddywedodd nad
1. Darllenwch Exodus 2:11-25. oedd yn adnabod Jehofa? (Ex. 5:2; 1 Sam. 2:12;
Er gwaethaf blynyddoedd o addysg yn holl ddoeth- Rhuf. 1:21)
ineb yr Eifftwyr, sut dangosodd Moses ei fod yn 2. Darllenwch Exodus 6:1-13, 26-30.
ffyddlon i Jehofa ac i’w bobl? (Ex. 2:11, 12; Heb. (a) Er bod Abraham, Isaac, a Jacob yn gwybod
11:24) enw Jehofa, beth nad oedden nhw yn ei ddeall yng-
ˆ
lyn ag ystyr yr enw? (Ex. 3:13, 14; 6:3; Gen. 12:8)
2. Darllenwch Actau 7:22-29.
(b) Sut rydyn ni’n teimlo o wybod fod Jehofa wedi
Pa wers rydyn ni’n ei dysgu o’r hyn a ddigwydd-
defnyddio dyn oedd yn meddwl ei fod yn anghym-
odd pan aeth Moses ati ar ei liwt ei hun i geisio wys? (Ex. 6:12, 30; Luc 21:13-15)
rhyddhau’r Israeliaid? (Act. 7:23-25; 1 Pedr 5:6, 10)
3. Darllenwch Exodus 7:1-13.
(a) Wrth gyhoeddi barn Jehofa i Pharo, sut roedd
Stori 30 Moses ac Aaron yn gosod esiampl i weision Duw
Perth yn Llosgi heddiw? (Ex. 7:2, 3, 6; Act. 4:29-31)
(b) Sut dangosodd Jehofa ei fod yn rhagori ar
1. Beth yw enw’r mynydd yn y llun? dduwiau’r Aifft? (Ex. 7:12; 1 Cron. 29:12)
2. Disgrifiwch yr olygfa ryfedd a welodd Moses pan
aeth i fynydd Horeb. Stori 32
ˆ
3. Beth ddywedodd y llais yn y berth ar dan, a
llais pwy oedd yn siarad?
Y Deg Pla
4. Beth oedd ymateb Moses pan ddywedodd Duw 1. Gan ddefnyddio’r lluniau, disgrifiwch y tri phla
wrtho y byddai’n arwain Israel allan o’r Aifft? cyntaf a ddaeth ar yr Aifft.
2. Sut roedd y tri phla cyntaf yn wahanol i’r lleill? 2. Darllenwch Exodus 14:1-31.
3. Beth oedd y pedwerydd, y pumed, a’r Sut mae geiriau Moses yn Exodus 14:13, 14
chweched pla? yn calonogi gweision Jehofa heddiw wrth iddyn
4. Disg rifiwch y seithfed, yr wythfed, a’r nhw wynebu brwydr Armagedon? (2 Cron. 20:17;
nawfed pla. Salm 91:8)
5. Beth oedd yn rhaid i’r Israeliaid ei wneud cyn 3. Darllenwch Exodus 15:1-8, 20, 21.
y degfed pla? (a) Pam mae’n bwysig i weision Jehofa ganu mawl
6. Beth oedd y degfed pla, a beth ddigwyddodd ar iddo? (Ex. 15:1, 2; Salm 105:2, 3; Dat. 15:3, 4)
ˆ
ol y pla hwnnw? (b) Pa esiampl osododd Miriam a’r merched wrth
ˆ ˆ
y Mor Coch i wragedd Cristnogol heddiw ynglyn
Cwestiynau ychwanegol: ˆ
a chanu mawl i Jehofa? (Ex. 15:20, 21; Salm 68:
1. Darllenwch Exodus 7:19–8:23. 11, beibl.net)
¨
(a) Er bod swynwyr yr Aifft yn gallu copıo y ddau
bla cyntaf a anfonodd Jehofa, beth roedden nhw’n
ˆ Stori 34
gorfod ei gyfaddef ar ol y trydydd pla? (Ex. 8:
18, 19; Math. 12:24-28) Math Newydd o Fwyd
(b) Sut dangosodd y pedwerydd pla fod Jehofa yn
gallu amddiffyn ei bobl, a sut mae hynny’n cal- 1. Beth mae’r bobl yn ei godi oddi ar y ddaear, a
onogi pobl Dduw heddiw sy’n wynebu’r “gorth- beth yw ei enw? (Gweler y llun.)
ˆ ˆ
rymder mawr”? (Ex. 8:22, 23; Dat. 7:13, 14; 2. Beth ddywedodd Moses wrth y bobl ynglyn a
2 Cron. 16:9) chasglu’r manna?
2. Darllenwch Exodus 8:24; 9:3, 6, 10, 11, 14, 16, 3. Beth ddywedodd Jehofa wrth y bobl am ei
23-25; a 10:13-15, 21-23. wneud ar y chweched dydd, a pham?
ˆ 4. Pa wyrth wnaeth Jehofa pan oedd angen cadw’r
(a) Pa ddau grwp roedd Pharo a’i swynwyr yn eu
ˆ manna ar gyfer y seithfed dydd?
cynrychioli, a beth na all y ddau grwp hynny ei
wneud heddiw? (Ex. 8:10, 18, 19; 9:14) 5. Am faint o flynyddoedd roedd Jehofa yn rhoi’r
(b) Sut mae Exodus 9:16 yn ein helpu ni i ddeall manna i’r bobl?
pam nad yw Jehofa wedi cael gwared ar Satan Cwestiynau ychwanegol:
eto? (Rhuf. 9:21, 22)
1. Darllenwch Exodus 16:1-36 a Numeri 11:7-9.
3. Darllenwch Exodus 12:21-32. ˆ ˆ
(a) Beth mae Exodus 16:8 yn ei ddangos ynglyn a’r
Sut cafodd llawer o fywydau eu hachub oherwydd
angen inni barchu’r rhai sydd wedi eu penodi yn
y Pasg cyntaf, ac at beth roedd y Pasg yn cyf-
y gynulleidfa Gristnogol? (Heb. 13:17)
eirio? (Ex. 12:21-23; Ioan 1:29; Rhuf. 5:18, 19, 21;
(b) Yn yr anialwch, sut roedd yr Israeliaid yn cael
1 Cor. 5:7)
eu hatgoffa’n ddyddiol eu bod nhw’n dibynnu’n
llwyr ar Jehofa? (Ex. 16:14-16, 35; Deut. 8:2, 3)
Stori 33 ˆ
(c) Yn ol Iesu, beth oedd ystyr y manna, a sut
ˆ rydyn ni’n elwa ar y “bara o’r nef ”? (Ioan 6:31-
Croesi’r Mor Coch
ˆ 35, 40)
1. Faint o ddynion Israel, ynghyd a merched a 2. Darllenwch Josua 5:10-12.
phlant, a adawodd yr Aifft, a phwy arall aeth (a) Am faint o flynyddoedd roedd yr Israeliaid yn
gyda nhw? bwyta manna, a sut roedd hynny’n brawf arnyn
ˆ ´
2. Sut oedd Pharo yn teimlo ar ol iddo ganiatau nhw? (Ex. 16:35; Num. 11:4-6)
i’r Israeliaid fynd, a beth a wnaeth? (b) Beth gallwn ni ei ddysgu o’r hanes hwn? (1 Cor.
3. Beth wnaeth Jehofa er mwyn atal yr Eifftwyr 10:10, 11)
rhag ymosod ar yr Israeliaid?
4. Beth ddigwyddodd wrth i Moses estyn ei ffon Stori 35
ˆ
dros y Mor Coch, a beth wnaeth yr Israeliaid?
ˆ
5. Beth ddigwyddodd ar ol i’r Eifftwyr ruthro i
ˆ ˆ
Jehofa yn Rhoi’r Gyfraith
mewn i’r mor ar ol yr Israeliaid? ˆ
6. Sut dangosodd yr Israeliaid eu bod nhw’n hapus 1. Tua deufis ar ol gadael yr Aifft, ble cododd yr
ac yn ddiolchgar i Jehofa am eu hachub nhw? Israeliaid eu gwersyll?
2. Beth roedd Jehofa yn dymuno i’w bobl ei wneud,
Cwestiynau ychwanegol: a beth oedd eu hateb?
1. Darllenwch Exodus 12:33-36. 3. Pam rhoddodd Jehofa ddwy lech o gerrig i
Sut gwnaeth Jehofa sicrhau bod ei bobl yn cael Moses?
eu talu am yr holl flynyddoedd y buon nhw’n 4. Heblaw am y Deg Gorchymyn, pa ddeddfau
gaethweision yn yr Aifft? (Ex. 3:21, 22; 12:35, 36) eraill a roddodd Jehofa i’r Israeliaid?
 ˆ
5. Yn ol Iesu Grist, pa ddau orchymyn yw’r ei gynrychioli? (Ex. 25:20, 22; Num. 7:89; 2 Bren.
pwysicaf? 19:15)
Cwestiynau ychwanegol: 2. Darllenwch Exodus 30:1-10, 17-21; 34:1, 2; a
Hebreaid 9:1-5.
1. Darllenwch Exodus 19:1-25; 20:1-21; 24:12-18; a (a) Pam gofynnodd Jehofa i offeiriaid y tabernacl
31:18. ˆ
gadw’n gorfforol lan, a sut dylai hynny ddylan-
Sut mae’r geiriau yn Exodus 19:8 yn ein helpu ni wadu arnon ni heddiw? (Ex. 30:18-21; 40:30, 31;
i ddeall gofynion ymgysegriad Cristnogol? (Math. Heb. 10:22)
16:24; 1 Pedr 4:1-3)
(b) Yn ei lythyr at y Cristnogion Hebreaidd, sut
2. Darllenwch Deuteronomium 6:4-6; Lefit- dangosodd Paul fod y tabernacl a chyfamod y Gyf-
icus 19:18; a Mathew 22:36-40. raith wedi darfod? (Heb. 8:13; 9:1, 9; 10:1)
Sut mae Cristnogion yn dangos cariad at Dduw ac
at eu cymdogion? (Marc 6:34; Act. 4:20; Rhuf. 15:2)
Stori 38
¨
Stori 36 Y Deuddeg Ysbıwr
Y Llo Aur 1. Beth sy’n anarferol am y clwstwr o rawnwin yn
y llun, ac o le daeth y grawnwin?
1. Beth mae’r bobl yn ei wneud a pham? (Gweler ¨
2. Pam anfonodd Moses ddeuddeg o ysbıwyr i wlad
y llun.)
Canaan?
2. Pam roedd Jehofa yn ddig iawn, a beth wnaeth ¨
3. Beth ddywedodd deg o’r ysbıwyr wrth Moses?
Moses pan welodd beth roedd y bobl yn ei wneud? ¨
4. Sut dangosodd dau o’r ysbıwyr eu bod nhw’n
3. Beth ddywedodd Moses wrth rai o’r dynion?
ymddiried yn Jehofa, a beth oedd eu henwau?
4. Beth yw gwers y stori hon?
5. Pam roedd Jehofa yn ddig, a beth ddywedodd
Cwestiynau ychwanegol: ef wrth Moses?
1. Darllenwch Exodus 32:1-35. Cwestiynau ychwanegol:
(a) Sut mae’r hanes hwn yn dangos beth yw barn 1. Darllenwch Numeri 13:1-33.
ˆ
Jehofa ar gymysgu gau grefydd a gwir addoliad? ¨
(a) Pwy gafodd eu dewis i ysbıo’r wlad, a pha gyfle
(Ex. 32:4-6, 10; 1 Cor. 10:7, 11)
arbennig oedd ganddyn nhw? (Num. 13:2, 3, 18-20)
(b) Pam dylai’r Cristion fod yn ofalus wrth ddewis
(b) Pam roedd ymateb Josua a Caleb yn wahanol
adloniant, megis canu a dawnsio? (Ex. 32:18, 19; ¨
iawn i ymateb gweddill yr ysbıwyr, a beth y mae
Eff. 5:15, 16; 1 Ioan 2:15-17)
hyn yn ei ddysgu i ni? (Num. 13:28-30; Math. 17:20;
(c) Sut roedd llwyth Lefi yn esiampl dda o sefyll
2 Cor. 5:7)
yn gadarn dros gyfiawnder? (Ex. 32:25-28; Salm
2. Darllenwch Numeri 14:1-38.
18:25) ˆ ˆ
(a) Pa rybudd y dylen ni ei ystyried ynglyn a grwg-
nach yn erbyn cynrychiolwyr Jehofa ar y ddaear?
Stori 37 (Num. 14:2, 3, 27; Math. 25:40, 45; 1 Cor. 10:10)
Pabell i Addoli Duw (b) Sut mae Numeri 14:24 yn dangos bod gan Je-
hofa ddiddordeb personol ym mhob un o’i weision?
1. Beth yw’r adeilad yn y llun, ac ar gyfer beth y (1 Bren. 19:18; Diar. 15:3)
mae’n cael ei ddefnyddio?
2. Pam dywedodd Jehofa wrth Moses am adeiladu Stori 39
pabell a fyddai’n hawdd ei thynnu i lawr?
3. Beth yw’r gist yn yr ystafell fechan ym mhen Ffon Aaron yn Blodeuo
draw’r babell, a beth y mae’n ei gynnwys?
1. Pwy wrthryfelodd yn erbyn awdurdod Moses ac
4. Pwy ddewisodd Jehofa i fod yn archoffeiriad, a
Aaron, a beth ddywedon nhw wrth Moses?
beth oedd gwaith yr archoffeiriad?
2. Beth ddywedodd Moses wrth Cora a’i ddil-
5. Beth oedd y tri pheth yn ystafell fawr y babell?
ynwyr?
6. Beth oedd yng nghyntedd y tabernacl, ac ar
gyfer beth roedd y pethau hyn yn cael eu def- 3. Beth ddywedodd Moses wrth y bobl, a beth ddig-
ˆ
nyddio? wyddodd ar ol iddo orffen siarad?
4. Beth ddigwyddodd i Cora a’i ddilynwyr?
Cwestiynau ychwanegol: ˆ
5. Beth wnaeth Eleasar, mab Aaron, a thuserau’r
1. Darllenwch Exodus 25:8-40; 26:1-37; 27:1-8; rhai a fu farw, a pham?
a 28:1. 6. Pam achosodd Jehofa i ffon Aaron flodeuo?
Beth roedd y ceriwbiaid ar “arch y dystiolaeth” yn (Gweler y llun.)
Cwestiynau ychwanegol: 4. Pam dywedodd Jehofa wrth Moses am wneud y
1. Darllenwch Numeri 16:1-49. sarff bres?
(a) Beth wnaeth Cora a’i ddilynwyr, a pham mai 5. Beth gallwn ni ei ddysgu o’r stori hon?
gwrthryfel yn erbyn Jehofa oedd hyn? (Num. 16: Cwestiynau ychwanegol:
9, 10, 18; Lef. 10:1, 2; Diar. 11:2) 1. Darllenwch Numeri 21:4-9.
(b) Pa agwedd anghywir a ddatblygodd yng nghal- (a) Sut mae agwedd anniolchgar yr Israeliaid tuag
onnau Cora a 250 o ‘benaethiaid ac arweinwyr y at ddarpariaethau Jehofa yn rhybudd i ni? (Num.
cynulliad’? (Num. 16:1-3; Diar. 15:33; Esei. 49:7) 21:5, 6; Rhuf. 2:4)
2. Darllenwch Numeri 17:1-11 a 26:10. (b) Yn ystod y canrifoedd wedyn, sut roedd yr Is-
(a) Pan flodeuodd ffon Aaron, beth roedd hynny yn raeliaid yn defnyddio’r sarff bres, a beth wnaeth
ei ddangos, a pham dywedodd Jehofa y dylid ei y Brenin Heseceia? (Num. 21:9; 2 Bren. 18:1-4)
chadw yn yr arch? (Num. 17:5, 8, 10; Heb. 9:4) 2. Darllenwch Ioan 3:14, 15.
(b) Pa wers bwysig medrwn ni ei dysgu o ffon Ym mha ffordd roedd y sarff bres ar y polyn yn
Aaron yn blodeuo? (Num. 17:10; Act. 20:28; Phil. creu darlun o’r ffordd y byddai Iesu’n marw? (Gal.
2:14; Heb. 13:17) 3:13; 1 Pedr 2:24)

Stori 40 Stori 42
Moses yn Taro’r Graig Asen Sy’n Siarad
1. Sut roedd Jehofa yn gofalu am yr Israeliaid yn 1. Pwy oedd Balac, a pham anfonodd am Balaam?
yr anialwch? 2. Pam gorweddodd asen Balaam i lawr ar y
2. Am beth roedd yr Israeliaid yn cwyno yn Cades? ffordd?
ˆ
3. Sut rhoddodd Jehofa ddwr i’r bobl a’u hanif- 3. Beth ddywedodd yr asen wrth Balaam?
eiliaid? 4. Beth ddywedodd angel wrth Balaam?
4. Yn y llun, pwy yw’r dyn sy’n tynnu sylw at ei 5. Beth ddigwyddodd pan geisiodd Balaam fell-
hun, a pham mae’n gwneud hynny? tithio Israel?
5. Pam roedd Jehofa yn ddig wrth Moses ac Aaron,
a sut cawson nhw eu cosbi? Cwestiynau ychwanegol:
6. Beth ddigwyddodd ar Fynydd Hor, a phwy oedd 1. Darllenwch Numeri 21:21-35.
archoffeiriad nesaf Israel? Pam gwnaeth Israel orchfygu Sihon, brenin yr
Amoriaid, ac Og, brenin Basan? (Num. 21:21, 23,
Cwestiynau ychwanegol: 33, 34)
1. Darllenwch Numeri 20:1-13, 22-29 a Deuteron- 2. Darllenwch Numeri 22:1-40.
omium 29:5. Pam roedd Balaam eisiau melltithio Israel, a pha
(a) Beth medrwn ni ei ddysgu o’r ffordd roedd wers sydd yma i ni? (Num. 22:16, 17; Diar. 6:16, 18;
Jehofa yn gofalu am ei bobl yn yr anialwch? 2 Pedr 2:15; Jwd. 11)
(Deut. 29:5; Math. 6:31; Heb. 13:5; Iago 1:17) 3. Darllenwch Numeri 23:1-30.
(b) Beth oedd ymateb Jehofa pan fethodd Moses Er bod Balaam yn siarad fel petai’n addoli Jehofa,
ac Aaron ei sancteiddio o flaen pobl Israel? (Num. sut roedd ei weithredoedd yn dangos yn wahanol?
20:12; 1 Cor. 10:12; Dat. 4:11) (Num. 23:3, 11-14; 1 Sam. 15:22)
(c) Beth gallwn ni ei ddysgu o ymateb Moses i 4. Darllenwch Numeri 24:1-25.
ddisgyblaeth Jehofa? (Num. 12:3; 20:12, 27, 28; Sut mae’r hanes hwn yn cryfhau ein ffydd y bydd
Deut. 32:4; Heb. 12:7-11) bwriad Jehofa yn cael ei wireddu? (Num. 24:10;
Esei. 54:17)
Stori 41
Stori 43
Y Sarff Bres
Arweinydd Newydd
1. Yn y llun, beth mae Moses wedi ei roi ar y polyn,
a pham dywedodd Jehofa wrtho am wneud hyn? 1. Yn y llun, pwy yw’r ddau ddyn sy’n sefyll wrth
2. Sut dangosodd y bobl nad oedden nhw’n ymyl Moses?
ddiolchgar am yr holl bethau roedd Duw wedi eu 2. Beth ddywedodd Jehofa wrth Josua?
gwneud drostyn nhw? 3. Pam dringodd Moses i gopa Mynydd Nebo, a
ˆ beth ddywedodd Jehofa wrtho?
3. Beth gofynnodd y bobl i Moses ei wneud ar ol i
Jehofa anfon nadroedd gwenwynig i’w cosbi? 4. Faint oedd oed Moses pan fu farw?
5. Pam roedd y bobl yn drist, ond pa reswm oedd Cwestiynau ychwanegol:
ganddyn nhw i fod yn hapus? 1. Darllenwch Josua 3:1-17.
Cwestiynau ychwanegol: (a) Fel mae’r hanes hwn yn ei ddangos, beth mae’n
1. Darllenwch Numeri 27:12-23. rhaid inni ei wneud er mwyn derbyn cymorth a
bendith Jehofa? (Jos. 3:13, 15; Diar. 3:5; Iago 2:
Pa gyfrifoldeb roddodd Jehofa i Josua, a sut mae
22, 26)
Jehofa yn gofalu am ei bobl heddiw? (Num. 27:15-
19; Act. 20:28; Heb. 13:7) (b) Beth oedd cyflwr yr Iorddonen pan groesodd yr
Israeliaid i Wlad yr Addewid, a sut daeth hynny
2. Darllenwch Deuteronomium 3:23-29. ˆ
a chlod i enw Jehofa? (Jos. 3:15; 4:18; Salm 66:5-7)
Pam nad oedd Moses ac Aaron yn cael mynd i
2. Darllenwch Josua 4:1-18.
mewn i Wlad yr Addewid, a beth mae hyn yn ei
Beth oedd pwrpas y deuddeg carreg a gafodd eu
ddysgu i ni? (Deut. 3:25-27; Num. 20:12, 13)
cymryd o’r Iorddonen a’u codi’n bentwr yn Gilgal?
3. Darllenwch Deuteronomium 31:1-8, 14-23.
(Jos. 4:4-7, 19-24)
Sut mae geiriau olaf Moses i Israel yn dangos ei
fod wedi derbyn disgyblaeth Jehofa yn ostyngedig?
(Deut. 31:6-8, 23) Stori 46
4. Darllenwch Deuteronomium 32:45-52. Muriau Jericho
Sut dylai Gair Duw effeithio ar ein bywydau?
(Deut. 32:47; Lef. 18:5; Heb. 4:12) 1. Beth ddywedodd Jehofa y dylai’r fyddin a’r off-
5. Darllenwch Deuteronomium 34:1-12. eiriaid ei wneud am chwe diwrnod?
Er na welodd Moses erioed Jehofa yn llythrennol, 2. Beth roedd y dynion i’w wneud ar y
beth mae Deuteronomium 34:10 yn ei ddangos am seithfed dydd?
ˆ 3. Fel y gwelwch yn y llun, beth sy’n digwydd i fur-
ei berthynas a Jehofa? (Ex. 33:11, 20; Num. 12:8)
iau Jericho?
Stori 44 4. Pam y mae edau goch yn hongian o’r ffenestr?
¨ 5. Beth ddywedodd Josua wrth y milwyr am ei
Cuddio Ysbıwyr wneud i’r bobl ac i’r ddinas, ond beth am yr ar-
ian, yr aur, y pres, a’r haearn?
1. Ble roedd Rahab yn byw? ¨
6. Beth roedd rhaid i’r ddau ysbıwr ei wneud?
2. Pwy yw’r ddau ddyn yn y llun, a pham roedden
nhw yn Jericho? Cwestiynau ychwanegol:
3. Beth gorchmynnodd brenin Jericho i Rahab ei 1. Darllenwch Josua 6:1-25.
wneud, a beth oedd ei hateb? (a) Sut mae gorymdaith yr Israeliaid o amgylch
4. Sut gwnaeth Rahab helpu’r ddau ddyn, a pha Jericho ar y seithfed dydd yn debyg i waith preg-
gymwynas ofynnodd hi ganddyn nhw? ethu Tystion Jehofa yn ystod y dyddiau diwethaf ?
¨ (Jos. 6:15, 16; Esei. 60:22; Math. 24:14; 1 Cor. 9:16)
5. Pa addewid roddodd y ddau ysbıwr i Rahab?
(b) Sut cafodd y broffwydoliaeth yn Josua 6:26 ei
Cwestiynau ychwanegol: chyflawni ryw 500 mlynedd yn ddiweddarach, a
1. Darllenwch Josua 2:1-24. beth mae hynny’n ei ddysgu i ni am air Jehofa?
Pan aeth yr Israeliaid yn erbyn Jericho, sut caf- (1 Bren. 16:34; Esei. 55:11)
odd geiriau Exodus 23:27 eu cyflawni? (Jos. 2:9-11)
2. Darllenwch Hebreaid 11:31. Stori 47
Sut mae esiampl Rahab yn dangos pa mor bwysig
yw ffydd? (Rhuf. 1:17; Heb. 10:39; Iago 2:25) Lleidr yn Israel
1. Yn y llun, pwy yw’r dyn sy’n claddu’r pethau
Stori 45 gwerthfawr o Jericho, a phwy yw’r bobl eraill sy’n
Croesi’r Iorddonen ei helpu?
2. Pam roedd yr hyn a wnaeth Achan a’i deulu mor
1. Pa wyrth a wnaeth Jehofa er mwyn i’r Israel- ddrwg?
iaid groesi’r Iorddonen? 3. Beth oedd ateb Jehofa i gwestiwn Josua am
2. Sut roedd yn rhaid i’r Israeliaid ddangos eu y rheswm i’r Israeliaid gael eu trechu ym
ffydd cyn iddyn nhw fedru croesi’r Iorddonen? mrwydr Ai?
ˆ
3. Pam dywedodd Jehofa wrth Josua am godi 4. Ar ol i Achan a’i deulu ddod o flaen Josua, beth
deuddeg carreg o’r afon? ddigwyddodd iddyn nhw?
4. Beth ddigwyddodd cyn gynted ag y daeth yr off- 5. Beth gallwn ni ei ddysgu o’r hyn a ddigwydd-
eiriaid allan o’r Iorddonen? odd i Achan?
Cwestiynau ychwanegol: Cwestiynau ychwanegol:
1. Darllenwch Josua 7:1-26. 1. Darllenwch Josua 10:6-15.
¨
(a) Beth mae gweddıau Josua yn ei ddangos am Pa hyder sydd gennyn ni heddiw o wybod bod
ˆ
ei berthynas a Jehofa? (Jos. 7:7-9; Salm 119:145; Jehofa yn gallu gwneud i’r haul a’r lleuad aros
1 Ioan 5:14) yn llonydd? (Jos. 10:8, 10, 12, 13; Salm 18:3;
(b) Beth mae esiampl Achan yn ei ddangos, a Diar. 18:10)
sut mae hyn yn rhybudd i ni? (Jos. 7:11, 14, 15;
2. Darllenwch Josua 12:7-24.
Diar. 15:3; 1 Tim. 5:24; Heb. 4:13)
2. Darllenwch Josua 8:1-29. Pwy ddylai gael y clod am drechu 31 o frenhinoedd
ˆ ˆ yng ngwlad Canaan, a pham mae hyn yn bwysig
Pa gyfrifoldeb ynglyn a’r gynulleidfa sydd gan
bob un ohonon ni heddiw? (Jos. 7:13; Lef. 5:1; inni heddiw? (Jos. 12:7; 24:11-13; Deut. 31:8; Luc
Diar. 28:13) 21:9, 25-28)
3. Darllenwch Josua 14:1-5.
Stori 48 Sut cafodd y tir ei rannu rhwng llwythau Israel,
a beth mae hyn yn ei awgrymu am ein hetifedd-
Trigolion Doeth Gibeon iaeth yn y Baradwys? (Jos. 14:2; Esei. 65:21; Esec.
1. Sut roedd pobl Gibeon yn wahanol i bobl y din- 47:21-23; 1 Cor. 14:33)
asoedd gerllaw? 4. Darllenwch Barnwyr 2:8-13.
2. Beth wnaeth pobl Gibeon a pham? (Gweler y Yn debyg i Josua yn Israel, dylanwad pwy sy’n
llun.) atal gwrthgiliad heddiw? (Barn. 2:8, 10, 11; Math.
3. Pa gytundeb a wnaeth Josua ac arweinwyr Is- 24:45-47; 2 Thes. 2:3-6; Titus 1:7-9; Dat. 1:1; 2:1, 2)
ˆ
rael a phobl Gibeon, ond beth ddaeth i’r golwg dri
diwrnod yn ddiweddarach?
Stori 50
4. Beth ddigwyddodd pan glywodd brenhinoedd o
ddinasoedd eraill fod pobl Gibeon wedi gwneud Dwy Ddynes Ddewr
heddwch ag Israel?
Cwestiynau ychwanegol: 1. Pwy oedd y barnwyr, a beth oedd enwau rhai
ohonyn nhw?
1. Darllenwch Josua 9:1-27.
(a) Gan fod Jehofa wedi gorchymyn cenedl Israel 2. Pa fraint arbennig gafodd Debora, a beth roedd
i ‘ddistrywio holl drigolion’ y wlad, pa rinweddau hynny’n ei olygu?
Jehofa a welwn ar waith wrth iddo arbed bywyd- 3. Pa neges oddi wrth Jehofa a roddodd Debora i
au pobl Gibeon? (Jos. 9:22, 24; Math. 9:13; Act. 10: Barac pan ddaeth y Brenin Jabin a’i gadfridog,
34, 35; 2 Pedr 3:9) Sisera, i ymosod ar Israel?
(b) Trwy gadw at y cyfamod a wnaeth gyda phobl ˆ
4. Yn ol Debora, pwy fyddai’n cael y clod am y
Gibeon, sut mae Josua yn esiampl dda i Gristnog- fuddugoliaeth?
ion heddiw? (Jos. 9:18, 19; Math. 5:37; Eff. 4:25) 5. Sut dangosodd Jael ei bod hi’n ddynes ddewr?
2. Darllenwch Josua 10:1-5. ˆ
6. Beth ddigwyddodd ar ol i’r Brenin Jabin farw?
Sut mae’r dyrfa fawr heddiw yn efelychu pobl Gib-
eon, ac o ganlyniad i hynny, beth y maen nhw’n ei Cwestiynau ychwanegol:
wynebu? (Jos. 10:4; Sech. 8:23; Math. 25:35-40;
1. Darllenwch Barnwyr 2:14-22.
Dat. 12:17)
Sut gwnaeth yr Israeliaid ennyn dicter Jehofa, a
beth mae hyn yn ei ddysgu i ni? (Barn. 2:20;
Stori 49
Diar. 3:1, 2; Esec. 18:21-23)
Achub Pobl Gibeon 2. Darllenwch Barnwyr 4:1-24.
1. Yn y llun, beth mae Josua yn ei ddweud, Beth mae esiamplau Debora a Jael yn ei ddysgu
ˆ ˆ
a pham? i wragedd Cristnogol ynglyn a ffydd a dewrder?
2. Sut gwnaeth Jehofa helpu Josua a’i filwyr? (Barn. 4:4, 8, 9, 14, 21, 22; Diar. 31:30; 1 Cor. 16:13)
3. Faint o frenhinoedd wnaeth Josua eu trechu, a 3. Darllenwch Barnwyr 5:1-31.
faint o flynyddoedd gymerodd hynny? ˆ
Sut mae geiriau can buddugoliaeth Barac a Deb-
ˆ
4. Pam gwnaeth Josua rannu tir Canaan? ora hefyd yn berthnasol ar gyfer gweddi ynglyn
5. Faint oedd oedran Josua pan fu farw, a beth ag Armagedon? (Barn. 5:3, 31; 1 Cron. 16:8-10;
ddigwyddodd i’r bobl wedyn? Dat. 7:9, 10; 16:16; 19:19-21)
 Stori 51 (b) Fel roedd y 300 yn dysgu drwy wylio Gideon,
sut rydyn ni’n dysgu drwy wylio Iesu, y Gideon
Ruth a Naomi Mwyaf? (Barn. 7:17; Math. 11:29, 30; 28:19, 20;
1. Pam roedd Naomi wedi mynd i wlad Moab? 1 Pedr 2:21)
2. Pwy oedd Ruth ac Orpa? (c) Sut mae Barnwyr 7:21 yn ein helpu ni i fod yn
3. Beth oedd ymateb Ruth ac Orpa pan ddywed- hapus ble bynnag rydyn ni’n gwasanaethu Je-
ˆ hofa? (1 Cor. 4:2; 12:14-18; Iago 4:10)
odd Naomi wrthyn nhw am fynd yn ol at eu pobl?
4. Pwy oedd Boas, a sut gwnaeth Boas helpu Ruth 3. Darllenwch Barnwyr 8:1-3.
a Naomi? Wrth geisio datrys anghydfod gyda brawd neu
5. Beth oedd enw mab Boas a Ruth, a pham y chwaer, beth gallwn ni ei ddysgu o’r ffordd y
ˆ
dylen ni ei gofio? gwnaeth Gideon ddatrys yr anghydfod a phobl
Effraim? (Diar. 15:1; Math. 5:23, 24; Luc 9:48)
Cwestiynau ychwanegol:
1. Darllenwch Ruth 1:1-17. Stori 53
(a) Pa eiriau hyfryd defnyddiodd Ruth i fynegi ei
chariad tuag at Naomi? (Ruth 1:16, 17) Addewid Jefftha
(b) Sut mae agwedd y ‘defaid eraill’ tuag at yr en- 1. Pwy oedd Jefftha, a beth oedd yn digwydd yn
einiog ar y ddaear heddiw yn debyg i agwedd ei oes ef?
Ruth? (Ioan 10:16; Sech. 8:23) 2. Beth addawodd Jefftha i Jehofa?
2. Darllenwch Ruth 2:1-23. ˆ
3. Ar ol ennill y frwydr yn erbyn yr Ammoniaid
Sut mae Ruth yn esiampl dda i ferched heddiw? a chyrraedd adref, pam roedd Jefftha yn drist?
(Ruth 2:17, 18; Diar. 23:22; 31:15) 4. Beth ddywedodd merch Jefftha pan glywodd hi
3. Darllenwch Ruth 3:5-13. am addewid ei thad?
(a) Beth roedd Boas yn ei feddwl am y ffaith fod 5. Pam roedd y bobl yn caru merch Jefftha?
Ruth yn barod i’w briodi ef yn hytrach na phriodi
dyn ifanc? Cwestiynau ychwanegol:
(b) Beth mae agwedd Ruth yn ei ddysgu inni am 1. Darllenwch Barnwyr 10:6-18.
gariad? (Ruth 3:10; 1 Cor. 13:4, 5) Sut mae hanes anffyddlondeb Israel yn rhybudd
4. Darllenwch Ruth 4:7-17. i ni? (Barn. 10:6, 15, 16; Rhuf. 15:4; Dat. 2:10)
Sut gall dynion Cristnogol ddilyn esiampl Boas 2. Darllenwch Barnwyr 11:1-11, 29-40.
heddiw? (Ruth 4:9, 10; 1 Tim. 3:1, 12, 13; 5:8) (a) Er bod y Beibl yn dweud bod Jefftha wedi
cynnig ei ferch “yn boethoffrwm,” sut rydyn
Stori 52 ni’n gwybod na chafodd ei llosgi’n aberth dynol?
(Barn. 11:31; Lef. 16:24; Deut. 18:10, 12)
Gideon a’i Fyddin Fechan (b) Ym mha ffordd y gwnaeth Jefftha offrymu ei
ferch yn aberth?
1. Pam roedd yr Israeliaid mewn cymaint o
helynt? (c) Beth gallwn ni ei ddysgu o agwedd Jefftha
tuag at ei addewid i Jehofa? (Barn. 11:35, 39;
2. Pam dywedodd Jehofa wrth Gideon fod gormod
Preg. 5:4, 5; Math. 16:24)
o ddynion yn ei fyddin?
ˆ (ch) Sut mae merch Jefftha yn esiampl dda i
3. Faint o filwyr oedd gan Gideon ar ol iddo anfon
Gristnogion ifanc sy’n dymuno gwasanaethu Je-
y dynion ofnus adref?
hofa yn llawn amser? (Barn. 11:36; Math. 6:33;
4. Sut gwnaeth Jehofa leihau byddin Gideon i 300 Phil. 3:8)
o ddynion? (Gweler y llun.)
5. Sut trefnodd Gideon y 300 o ddynion, a sut en-
illodd Israel y frwydr?
Stori 54

Cwestiynau ychwanegol: Y Dyn Cryfaf Erioed

1. Darllenwch Barnwyr 6:36-40. 1. Beth yw enw’r dyn cryfaf erioed, a phwy rodd-
(a) Sut sicrhaodd Gideon ei fod yn dilyn odd y nerth iddo?
ewyllys Duw? 2. Beth wnaeth Samson i lew mawr? (Gweler y
(b) Sut rydyn ni’n canfod beth yw ewyllys Jehofa llun.)
heddiw? (Diar. 2:3-6; Math. 7:7-11; 2 Tim. 3:16, 17) 3. Yn y llun, pa gyfrinach y mae Samson yn ei
ˆ
2. Darllenwch Barnwyr 7:1-25. rhannu a Delila, a sut gwnaeth hynny arwain
(a) Beth gallwn ni ei ddysgu o’r dynion gwyliad- iddo gael ei ddal gan y Philistiaid?
ˆ
wrus, o’u cymharu a’r rhai esgeulus? (Barn. 7:3, 6; 4. Ar ddiwrnod ei farwolaeth, sut gwnaeth
Rhuf. 13:11, 12; Eff. 5:15-17) Samson ladd 3,000 o Philistiaid?
Cwestiynau ychwanegol: Stori 56
1. Darllenwch Barnwyr 13:1-14. Brenin Cyntaf Israel
Sut mae Manoa a’i wraig yn esiampl dda i rieni
sy’n magu plant? (Barn. 13:8; Salm 127:3; Eff. 6:4) 1. Beth mae Samuel yn ei wneud yn y llun,
2. Darllenwch Barnwyr 14:5-9 ac 15:9-16. a pham?
(a) Beth mae’r hanesion am nerth aruthrol 2. Pam roedd Jehofa yn hoff iawn o Saul, a sut
Samson yn ei ddangos am y ffordd y mae ysbryd ddyn oedd Saul?
ˆ 3. Beth oedd enw mab Saul, a beth a wnaeth?
glan Jehofa yn gweithio?
ˆ 4. Pam penderfynodd Saul wneud yr offrwm yn
(b) Sut mae’r ysbryd glan yn ein helpu ni heddiw?
(Barn. 14:6; 15:14; Sech. 4:6; Act. 4:31) hytrach nag aros i Samuel ei wneud?
3. Darllenwch Barnwyr 16:18-31. 5. Beth gallwn ni ei ddysgu o hanes Saul?
Sut roedd cwmni drwg yn effeithio ar Samson, a Cwestiynau ychwanegol:
beth mae hyn yn ei ddysgu i ni? (Barn. 16:18, 19; 1. Darllenwch 1 Samuel 9:15-21 a 10:17-27.
1 Cor. 15:33) Sut roedd agwedd ostyngedig Saul yn ei helpu i
beidio ag ymateb yn fyrbwyll pan ddywedodd rhai
Stori 55 dynion bethau amharchus amdano? (1 Sam. 9:21;
10:21, 22, 27; Diar. 17:27)
Samuel yn Was i Dduw 2. Darllenwch 1 Samuel 13:5-14.
1. Beth yw enw’r bachgen yn y llun, a phwy yw’r Beth oedd pechod Saul yn Gilgal? (1 Sam. 10:8;
bobl eraill? 13:8, 9, 13)
2. Un diwrnod, beth ddywedodd Hanna mewn 3. Darllenwch 1 Samuel 15:1-35.
ˆ ˆ
gweddi i Jehofa tra oedd hi’n ymweld a’r taber- (a) Beth oedd pechod difrifol Saul ynglyn ag Agag,
nacl, a sut gwnaeth Jehofa ei hateb hi? brenin Amalec? (1 Sam. 15:2, 3, 8, 9, 22)
3. Faint oedd oed Samuel pan aeth i wasanaethu (b) Sut ceisiodd Saul gyfiawnhau’r hyn a wnaeth
ym mhabell Jehofa, a beth roedd ei fam yn ei roi a rhoi’r bai ar bobl eraill? (1 Sam. 15:24)
iddo bob blwyddyn? (c) Beth y dylen ni ei gofio os yw rhywun yn rhoi
4. Beth oedd enwau meibion Eli, a pha fath o cyngor inni? (1 Sam. 15:19-21; Salm 141:5; Diar. 9:
ddynion oedden nhw? 8, 9; 11:2)
5. Sut galwodd Jehofa ar Samuel, a pha neges
roddodd Jehofa iddo? Stori 57
ˆ
6. Beth a wnaeth Samuel ar ol iddo dyfu, a beth Duw yn Dewis Dafydd
ddigwyddodd pan aeth yn hen?
1. Beth yw enw’r bachgen yn y llun, a sut rydyn
Cwestiynau ychwanegol: ni’n gwybod ei fod yn ddewr?
1. Darllenwch 1 Samuel 1:1-28. 2. Ble roedd Dafydd yn byw, a beth oedd enw ei
(a) Sut mae Elcana yn esiampl dda i bob penteulu dad a’i daid?
o ran trefnu i’r teulu addoli Jehofa? (1 Sam. 1: 3. Pam dywedodd Jehofa wrth Samuel am fynd i
ˆ
3, 21; Math. 6:33; Phil. 1:10) dy Jesse ym Methlehem?
ˆ
(b) Beth gallwn ni ei ddysgu o esiampl Hanna 4. Beth ddigwyddodd pan ddaeth Jesse a saith o’i
ˆ feibion a’u cyflwyno i Samuel?
wrth iddi ymdrin a phroblem a achosodd benbleth
fawr iddi? (1 Sam. 1:10, 11; Salm 55:22; Rhuf. 5. Beth ddywedodd Jehofa wrth Samuel pan
12:12) ddaeth Dafydd i mewn?
2. Darllenwch 1 Samuel 2:11-36. Cwestiynau ychwanegol:
Sut dangosodd Eli fod ganddo fwy o barch at ei 1. Darllenwch 1 Samuel 17:34, 35.
feibion nag at Jehofa, a sut mae hyn yn rhybudd Sut mae’r digwyddiadau hyn yn dangos bod Daf-
i ni? (1 Sam. 2:22-24, 27, 29; Deut. 21:18-21; Math. ydd yn ddewr, a’i fod yn dibynnu ar Jehofa?
10:36, 37) (1 Sam. 17:37)
3. Darllenwch 1 Samuel 4:16-18. 2. Darllenwch 1 Samuel 16:1-14.
Pa newyddion drwg a ddaeth o faes y gad, a sut (a) Sut mae geiriau Jehofa yn 1 Samuel 16:7 yn
effeithiodd hyn ar Eli? ˆ
ein helpu ni i beidio a dangos ffafriaeth ac i beidio
4. Darllenwch 1 Samuel 8:4-9. ˆ
a barnu rhywun ar yr olwg gyntaf? (Act 10:34, 35;
Sut pechodd Israel yn erbyn Jehofa, a sut 1 Tim. 2:4)
medrwn ni gefnogi ei Deyrnas heddiw? (1 Sam. (b) Sut mae hanes Saul yn dangos y gall ysbryd
8:5, 7; Ioan 17:16; Iago 4:4) drwg, sef awydd i wneud drwg, lenwi’r bwlch pan
 ˆ
fydd Jehofa yn cymryd ei ysbryd glan oddi ar yn ddarlun o gariad y ‘defaid eraill’ tuag at y
rywun? (1 Sam. 16:14; Math. 12:43-45; Gal. 5:16) ‘praidd bychan’? (1 Sam. 18:1; Ioan 10:16; Luc
12:32; Sech. 8:23)
Stori 58 (b) O gofio’r ffaith y gallai Jonathan fod wedi et-
ifeddu’r orsedd, sut mae 1 Samuel 18:4 yn dan-
Dafydd a Goliath gos agwedd ostyngedig Jonathan tuag at yr un a
1. Sut gwnaeth Goliath herio byddin Israel? ddewisodd Jehofa i fod yn frenin?
2. Pa mor dal oedd Goliath, a pha wobr addaw- (c) Sut mae esiampl Saul yn dangos bod cenfigen
odd y Brenin Saul i unrhyw ddyn oedd yn medru yn gallu arwain at bechod difrifol, a beth yw’r
lladd Goliath? wers i ni? (1 Sam. 18:7-9, 25; Iago 3:14-16)
3. Beth oedd ateb Dafydd pan ddywedodd Saul 2. Darllenwch 1 Samuel 19:1-17.
wrtho ei fod yn rhy ifanc i ymladd yn erbyn Sut rhoddodd Jonathan ei fywyd yn y fantol pan
Goliath? aeth i weld Saul a siarad o blaid Dafydd? (1 Sam.
4. Wrth ateb Goliath, sut dangosodd Dafydd ei fod 19:1, 4-6; Diar. 16:14)
yn ymddiried yn llwyr yn Jehofa?
5. Fel y gweli di yn y llun, beth ddefnyddiodd Daf- Stori 60
ydd i ladd Goliath, a beth ddigwyddodd i’r Phil-
ˆ Abigail a Dafydd
istiaid ar ol hynny?
Cwestiynau ychwanegol: 1. Beth yw enw’r ferch yn y llun sy’n dod i gyf-
1. Darllenwch 1 Samuel 17:1-54. arfod Dafydd, a sut un yw hi?
(a) Pam roedd Dafydd yn gallu bod mor ddewr, a 2. Pwy yw Nabal?
sut medrwn ni efelychu ei esiampl? (1 Sam. 17: 3. Pam anfonodd Dafydd rai o’i ddynion at Nabal
37, 45; Eff. 6:10, 11) i ofyn am gymwynas?
(b) Wrth chwarae gemau, pam na fyddai Crist- 4. Beth ddywedodd Nabal wrth ddynion Dafydd,
nogion eisiau bod fel Goliath a dangos agwedd a beth oedd ymateb Dafydd?
gystadleuol? (1 Sam. 17:8; Gal. 5:26; 1 Tim. 4:8) 5. Sut dangosodd Abigail ei bod hi’n ferch
(c) Sut mae geiriau Dafydd yn dangos bod ganddo gall iawn?
ffydd yng ngallu Duw i fod yn gefn iddo? (1 Sam.
17:45-47; 2 Cron. 20:15) Cwestiynau ychwanegol:
(ch) Sut mae’r hanes hwn yn dangos mai brwydr 1. Darllenwch 1 Samuel 22:1-4.
rhwng gau dduwiau a’r gwir Dduw Jehofa oedd Beth rydyn ni’n ei ddysgu o esiampl teulu Daf-
hon mewn gwirionedd? (1 Sam. 17:43, 46, 47) ydd am y ffordd y dylen ni gefnogi ein brodyr a’n
(d) Sut mae Cristnogion eneiniog yn efelychu chwiorydd Cristnogol? (Diar. 17:17; 1 Thes. 5:14)
esiampl Dafydd drwy ymddiried yn llwyr yn Je- 2. Darllenwch 1 Samuel 25:1-43.
hofa? (1 Sam. 17:37; Jer. 1:17-19; Dat. 12:17) (a) Pam mae’r Beibl yn defnyddio geiriau dir-
mygus i ddisgrifio Nabal? (1 Sam. 25:2-5, 10, 14,
Stori 59 21, 25)
(b) Beth gall gwragedd Cristnogol heddiw ei
Dafydd yn Gorfod Ffoi ddysgu o esiampl Abigail? (1 Sam. 25:32, 33;
1. Pam roedd Saul yn genfigennus o Dafydd, ond Diar. 31:26; Eff. 5:24)
sut roedd mab Saul, Jonathan, yn wahanol? (c) Pa ddau beth drwg y llwyddodd Abigail i
2. Beth ddigwyddodd un diwrnod pan oedd Daf- rwystro Dafydd rhag eu gwneud? (1 Sam. 25:
ydd yn canu’r delyn i Saul? 31, 33; Rhuf. 12:19; Eff. 4:26)
3. Beth ddywedodd Saul y byddai’n rhaid i Daf- (ch) Sut mae ymateb Dafydd i eiriau Abigail yn
ydd ei wneud cyn priodi ei ferch Michal, a pham helpu dynion heddiw i efelychu agwedd Duw tuag
dywedodd Saul hynny? at ferched? (Act. 21:8, 9; Rhuf. 2:11; 1 Pedr 3:7)
4. Tra oedd Dafydd yn canu’r delyn i Saul, beth
ddigwyddodd am y trydydd tro? (Gweler y llun.) Stori 61
5. Sut achubodd Michal fywyd Dafydd, a beth
roedd yn rhaid i Dafydd ei wneud am saith Dafydd yn Frenin
mlynedd?
1. Beth wnaeth Dafydd ac Abisai tra bo Saul yn
Cwestiynau ychwanegol: cysgu yn ei wersyll?
1. Darllenwch 1 Samuel 18:1-30. 2. Pa gwestiynau ofynnodd Dafydd i Saul?
ˆ
(a) Sut roedd cariad Jonathan tuag at Dafydd 3. Ble aeth Dafydd ar ol gadael Saul?
 ˆ
4. Pam gwnaeth Dafydd gyfansoddi can drist? Stori 63
5. Faint oedd oed Dafydd pan gafodd ei gyhoeddi’n
frenin yn Hebron, a beth oedd enwau rhai o’i
Doethineb Solomon
feibion? 1. Pa gwestiwn ofynnodd Jehofa i Solomon, a beth
6. Yn nes ymlaen, o ble roedd Dafydd yn oedd ei ateb?
teyrnasu? 2. Gan fod ateb Solomon yn plesio Jehofa, beth a
Cwestiynau ychwanegol: addawodd Jehofa iddo?
3. Pa broblem anodd roedd rhaid i Solomon ei
1. Darllenwch 1 Samuel 26:1-25. ˆ ˆ
datrys ynglyn a’r ddwy wraig?
(a) Sut mae geiriau Dafydd yn 1 Samuel 26:11 yn 4. Sut gwnaeth Solomon ddatrys y broblem?
dangos ei agwedd tuag at drefn theocrataidd? (Gweler y llun.)
(Salm 37:7; Rhuf. 13:2) 5. Sut roedd bywyd o dan deyrnasiad Solomon,
(b) Sut mae geiriau Dafydd yn 1 Samuel 26:23 yn a pham?
ˆ
ein helpu ni i ymdrin a phobl sy’n ymateb yn gas?
(1 Bren. 8:32; Salm 18:20) Cwestiynau ychwanegol:
2. Darllenwch 2 Samuel 1:26. 1. Darllenwch 1 Brenhinoedd 3:3-28.
Sut gall Cristnogion heddiw feithrin yr un fath o (a) Beth gall dynion sy’n cael breintiau yng nghyf-
gariad ag a fu rhwng Dafydd a Jonathan? (1 Pedr undrefn Jehofa ei ddysgu o eiriau Solomon yn
4:8; Col. 3:14; 1 Ioan 4:12) 1 Brenhinoedd 3:7? (Salm 119:105; Diar. 3:5, 6)
3. Darllenwch 2 Samuel 5:1-10. (b) Sut mae cais Solomon yn esiampl dda o’r
¨
(a) Am faint o flynyddoedd teyrnasodd Dafydd, a pethau y mae’n addas inni weddıo amdanyn nhw?
sut cafodd yr amser hwnnw ei rannu? (2 Sam. (1 Bren. 3:9, 11; Diar. 30:8, 9; 1 Ioan 5:14)
ˆ
5:4, 5) (c) Sut mae’r ffordd y deliodd Solomon a’r ddadl
(b) Pam roedd Dafydd yn frenin mor llwydd- rhwng y ddwy wraig yn codi ein hyder yn Iesu
iannus, a beth mae hynny’n ei ddysgu i ni? Grist, sydd yn frenin “mwy na Solomon”? (1 Bren.
(2 Sam. 5:10; 1 Sam. 16:13; 1 Cor. 1:31; Phil. 4:13) 3:28; Esei. 9:6, 7; 11:2-4; Math. 12:42)
2. Darllenwch 1 Brenhinoedd 4:29-34.
Stori 62 (a) Beth oedd ateb Jehofa pan ofynnodd Solomon
am galon ddeallus? (1 Bren. 4:29)
Helynt yn Nheulu Dafydd (b) O ystyried yr ymdrech a wnaeth bobl i ddod i
wrando ar ddoethineb Solomon, sut y dylen ni
1. Gyda chymorth Jehofa, beth ddigwyddodd yn y deimlo am astudio Gair Duw? (1 Bren. 4:29, 34;
pen draw i wlad Canaan? Ioan 17:3; 2 Tim. 3:16)
2. Beth ddigwyddodd un noson pan oedd Dafydd
yn cerdded ar do’r palas? Stori 64
3. Pam roedd Jehofa yn ddig iawn tuag at Dafydd?
4. Yn y llun, pwy gafodd ei anfon gan Jehofa i Adeiladu’r Deml
ddweud wrth Dafydd am ei bechodau, ac am beth 1. Faint o amser gymerodd i Solomon adeiladu
oedd yn mynd i ddigwydd iddo? teml Jehofa, a pham roedd y gwaith mor ddrud?
5. Pa helyntion a ddaeth i Dafydd? 2. Faint o brif ystafelloedd oedd yn y deml, a beth
ˆ
6. Ar ol Dafydd, pwy ddaeth yn frenin ar Israel? oedd yn yr ystafell fewnol?
ˆ
Cwestiynau ychwanegol: 3. Ar ol i’r deml gael ei gorffen, beth ddywedodd
1. Darllenwch 2 Samuel 11:1-27. Solomon yn ei weddi?
(a) Sut mae cadw’n brysur yng ngwasanaeth Je- 4. Sut dangosodd Jehofa fod gweddi Solomon wedi
ei blesio?
hofa yn ein cadw ni’n ddiogel?
5. Pa ddylanwad gafodd gwragedd Solomon arno,
(b) Sut cafodd Dafydd ei ddenu i bechu, a sut mae
a beth ddigwyddodd iddo?
hyn yn rhybudd i weision Jehofa heddiw? (2 Sam.
6. Pam roedd Jehofa yn ddig wrth Solomon, a
11:2; Math. 5:27-29; 1 Cor. 10:12; Iago 1:14, 15)
beth ddywedodd Jehofa wrtho?
2. Darllenwch 2 Samuel 12:1-18.
(a) Sut gall henuriaid a rhieni efelychu’r ffordd Cwestiynau ychwanegol:
i Nathan roi cyngor i Dafydd? (2 Sam. 12:1-4; 1. Darllenwch 1 Cronicl 28:9, 10.
Diar. 12:18; Math. 13:34) O ystyried geiriau Dafydd yn 1 Cronicl 28:9, 10,
(b) Pam y dangosodd Jehofa drugaredd tuag at beth dylen ni geisio ei wneud yn ein bywyd bob
Dafydd? (2 Sam. 12:13; Salm 32:5; 2 Cor. 7:9, 10) dydd? (Salm 19:14; Phil. 4:8, 9)
2. Darllenwch 2 Cronicl 6:12-21, 32-42. 3. Beth wnaeth Jesebel er mwyn cael gwinllan
ˆ
(a) Sut dangosodd Solomon nad yw unrhyw ad- Naboth ar gyfer ei gwr, Ahab?
eilad a godir gan ddyn yn ddigon mawr ar gyfer 4. Pwy anfonodd Jehofa i gosbi Jesebel?
y Duw Goruchaf? (2 Cron. 6:18; Act. 17:24, 25) 5. Beth ddigwyddodd pan gyrhaeddodd Jehu
(b) Beth mae geiriau Solomon yn 2 Cronicl 6: balas Jesebel? (Gweler y llun.)
32, 33 yn ei ddangos am Jehofa? (Act. 10:34, 35;
Gal. 2:6)
Cwestiynau ychwanegol:
3. Darllenwch 2 Cronicl 7:1-5. 1. Darllenwch 1 Brenhinoedd 16:29-33 ac 18:3, 4.
Fel yr Israeliaid gynt a welodd ogoniant Je- Pa mor ddrwg oedd y sefyllfa yn Israel yn ystod
hofa a’i glodfori, sut dylen ni ymateb pan welwn teyrnasiad y Brenin Ahab? (1 Bren. 16:33)
ni’r ffordd y mae Jehofa wedi bendithio ei bobl? 2. Darllenwch 1 Brenhinoedd 21:1-16.
(2 Cron. 7:3; Salm 22:22; 34:1; 96:2) (a) Sut dangosodd Naboth ei fod yn ddewr ac yn
4. Darllenwch 1 Brenhinoedd 11:9-13. ffyddlon i Jehofa? (1 Bren. 21:1-3; Lef. 25:23-28)
Sut mae bywyd Solomon yn dangos pwysigrwydd (b) Beth mae esiampl Ahab yn ei ddysgu i ni am
aros yn ffyddlon tan y diwedd? (1 Bren. 11:4, 9; y ffordd y dylen ni ymateb os ydyn ni’n cael ein
Math. 10:22; Dat. 2:10) siomi? (1 Bren. 21:4; Rhuf. 5:3-5)
3. Darllenwch 2 Brenhinoedd 9:30-37.
ˆ
Stori 65 Beth gallwn ni ei ddysgu o sel Jehu wrth iddo
wneud ewyllys Jehofa? (2 Bren. 9:4-10; 2 Cor. 9:
Rhannu’r Deyrnas 1, 2; 2 Tim. 4:2)
1. Pwy yw’r dynion yn y llun?
2. Beth wnaeth Aheia gyda’i fantell, a beth roedd Stori 67
hyn yn ei olygu? Ymddiried yn Jehofa
3. Beth ceisiodd Solomon ei wneud i Jeroboam?
4. Pam gwnaeth y bobl ddewis Jeroboam yn 1. Pwy oedd Jehosaffat, a phryd roedd yn byw?
frenin dros y deg llwyth? 2. Pam roedd ofn ar yr Israeliaid, a beth wnaeth
5. Pam gwnaeth Jeroboam ddau lo aur, a beth nifer mawr ohonyn nhw?
ddigwyddodd i’r wlad yn fuan wedi hynny? 3. Beth oedd ateb Jehofa i weddi Jehosaffat?
6. Beth ddigwyddodd i deyrnas y ddau lwyth ac i 4. Beth wnaeth Jehofa cyn i’r frwydr ddechrau?
deml Jehofa yn Jerwsalem? 5. Beth mae hanes Jehosaffat yn ei ddysgu inni?
Cwestiynau ychwanegol: Cwestiynau ychwanegol:
1. Darllenwch 1 Brenhinoedd 11:26-43. 1. Darllenwch 2 Cronicl 20:1-30.
Sut ddyn oedd Jeroboam, a beth addawodd Je- (a) Sut gosododd Jehosaffat esiampl i weision
hofa iddo petai’n gwrando ar ei gyfraith? (1 Bren. Duw heddiw sy’n wynebu sefyllfaoedd bygythiol?
11:28, 38) (2 Cron. 20:12; Salm 25:15; 62:1)
ˆ
2. Darllenwch 1 Brenhinoedd 12:1-33. (b) Gan fod Jehofa bob amser wedi cyfathrebu a’i
(a) Beth gall rhieni a henuriaid ei ddysgu o bobl trwy sianel benodedig, pa sianel y mae’n ei
ˆ ˆ defnyddio heddiw? (2 Cron. 20:14, 15; Math. 24:
esiampl ddrwg Rehoboam ynglyn a chamddef-
nyddio awdurdod? (1 Bren. 12:13; Preg. 7:7; 1 Pedr 45-47; Ioan 15:15)
5:2, 3) (c) Pan fydd Jehofa yn dechrau ‘rhyfel dydd mawr
(b) Wrth wneud penderfyniadau pwysig yn eu Duw, yr Hollalluog,’ sut bydd ein sefyllfa ni yn
bywydau, at bwy y dylai pobl ifanc heddiw droi debyg i sefyllfa Jehosaffat? (2 Cron. 20:15, 17;
am gyngor dibynadwy? (1 Bren. 12:6, 7; Diar. 1: 32:8; Dat. 16:14, 16)
8, 9; 2 Tim. 3:16, 17; Heb. 13:7) (ch) Yn debyg i’r Lefiaid, sut mae arloeswyr
(c) Pam sefydlodd Jeroboam ddwy ganolfan ar a chenhadon yn cyfrannu at y gwaith preg-
gyfer addoli’r lloeau aur, a sut dangosodd hynny ethu heddiw? (2 Cron. 20:19, 21; Rhuf. 10:13-15;
ddiffyg ffydd yn Jehofa? (1 Bren. 11:37; 12:26-28) 2 Tim. 4:2)
(ch) Pwy arall arweiniodd bobl y deg llwyth mewn
gau addoliad? (1 Bren. 12:32, 33) Stori 68

Stori 66 Atgyfodi Dau Fachgen

Y Frenhines Ddrwg 1. Pwy yw’r bobl yn y llun, a beth ddigwyddodd
i’r bachgen?
1. Pwy oedd Jesebel? ˆ ˆ
2. Beth oedd gweddi Elias ynglyn a’r bachgen, a
2. Pam roedd y Brenin Ahab yn drist? beth ddigwyddodd wedyn?
3. Beth oedd enw’r dyn a oedd yn helpu Eliseus? 2. Yn lle gwrando ar Jehofa, beth wnaeth Jona?
ˆ
4. Pam cafodd Eliseus ei alw i dy gwraig yn 3. Beth ddywedodd Jona wrth y morwyr am ei
Sunem? wneud er mwyn tawelu’r storm?
5. Beth wnaeth Eliseus, a beth ddigwyddodd i’r 4. Fel mae’r llun yn ei ddangos, beth ddigwydd-
ˆ
bachgen oedd wedi marw? odd pan suddodd Jona yn y mor?
6. Pa allu sydd gan Jehofa, fel y gwelwn yn hanes 5. Am faint roedd Jona ym mol y pysgodyn mawr,
Elias ac Eliseus? a beth a wnaeth yno?
ˆ
Cwestiynau ychwanegol: 6. Lle aeth Jona ar ol iddo ddod allan o fol y pys-
godyn mawr, a beth mae hyn yn ei ddysgu i ni?
1. Darllenwch 1 Brenhinoedd 17:8-24.
(a) Sut cafodd ufudd-dod a ffydd Elias eu profi? Cwestiynau ychwanegol:
(1 Bren. 17:9; 19:1-4, 10) 1. Darllenwch Jona 1:1-17.
(b) Sut roedd ffydd y wraig weddw o Sareffath yn Yn amlwg, sut roedd Jona yn teimlo am gael ei
eithriadol? (1 Bren. 17:12-16; Luc 4:25, 26) anfon i bregethu i bobl Ninefe? (Jona 1:2, 3; Diar.
(c) Sut mae profiad y wraig weddw o Sareffath yn 3:7; Preg. 8:12)
cadarnhau geiriau Iesu ym Mathew 10:41, 42? 2. Darllenwch Jona 2:1, 2, 10.
(1 Bren. 17:10-12, 17, 23, 24) Sut mae profiad Jona yn rhoi hyder inni y bydd
2. Darllenwch 2 Brenhinoedd 4:8-37. ¨
Jehofa yn ateb ein gweddıau? (Salm 22:24; 34:6;
(a) Beth mae hanes y wraig o Sunem yn ei ddysgu 1 Ioan 5:14)
ˆ ˆ
i ni ynglyn a lletygarwch? (2 Bren. 4:8; Luc 6:38; 3. Darllenwch Jona 3:1-10.
Rhuf. 12:13; 1 Ioan 3:17) (a) Er i Jona fethu ar y dechrau, sut mae’r ffaith
(b) Sut gallwn ni fod yn garedig wrth weision i Jehofa barhau i’w ddefnyddio yn ein calonogi ni?
Duw heddiw? (Act. 20:35; 28:1, 2; Gal. 6:9, 10; (Salm 103:14; 1 Pedr 5:10)
Heb. 6:10) (b) Beth rydyn ni’n ei ddysgu o brofiad Jona yn
ˆ
Ninefe am beidio a rhagfarnu pobl yn ein tiriog-
Stori 69 aeth? (Jona 3:6-9; Preg. 11:6; Act. 13:48)
Helpu Dyn Pwysig
Stori 71
1. Yn y llun, beth mae’r ferch yn ei ddweud wrth
y ddynes? Duw yn Addo Paradwys
2. Pwy yw’r ddynes yn y llun, a beth oedd y ferch 1. Pwy oedd Eseia, pryd roedd Eseia yn byw, a
ˆ
yn ei wneud yn nhy’r ddynes honno? beth a ddangosodd Jehofa iddo?
3. Pa neges a roddodd Eliseus i’w was ar gyfer 2. Beth yw ystyr y gair “paradwys,” a beth sy’n
Naaman, a pham gwylltiodd Naaman? dod i’r meddwl pan glywi di’r gair?
ˆ
4. Beth ddigwyddodd ar ol i Naaman wrando ar 3. Beth ddywedodd Jehofa wrth Eseia am ei ys-
ei weision? ˆ ˆ
grifennu ynglyn a’r Baradwys i ddod?
5. Pam gwrthododd Eliseus anrheg Naaman, ond 4. Pam roedd rhaid i Adda ac Efa adael y Bar-
beth a wnaeth Gehasi? adwys?
6. Beth ddigwyddodd i Gehasi, a beth yw’r 5. Beth mae Jehofa yn ei addo i’r rhai sydd yn
wers i ni? ei garu?
Cwestiynau ychwanegol: Cwestiynau ychwanegol:
1. Darllenwch 2 Brenhinoedd 5:1-27. 1. Darllenwch Eseia 11:6-9.
(a) Sut gall esiampl y ferch o Israel annog pobl if- (a) Sut mae’r Beibl yn disgrifio’r heddwch a fydd
anc heddiw? (2 Bren. 5:3; Salm 8:2; 148:12, 13) rhwng pobl ac anifeiliaid yn y byd newydd? (Salm
(b) Pan gawn ni gyngor o’r Beibl, sut mae cofio 148:10, 13; Esei. 65:25; Esec. 34:25)
esiampl Naaman yn ein helpu ni? (2 Bren. 5:15; (b) Sut mae geiriau Eseia yn cael eu cyflawni
Heb. 12:5, 6; Iago 4:6) mewn modd ysbrydol ymysg pobl Jehofa heddiw?
(c) Beth gallwn ni ei ddysgu o gymharu esiampl (Rhuf. 12:2; Eff. 4:23, 24)
Eliseus ag esiampl Gehasi? (2 Bren. 5:9, 10, 14- (c) Pwy sy’n haeddu’r clod am newid natur pobl
16, 20; Math. 10:8; Act. 5:1-5; 2 Cor. 2:17) heddiw ac yn y byd newydd? (Esei. 48:17, 18; Gal.
5:22, 23; Phil. 4:7)
Stori 70 2. Darllenwch Datguddiad 21:3, 4.
Jona a’r Pysgodyn Mawr (a) Sut mae’r Beibl yn dangos y bydd Duw yn
preswylio gyda’r ddynoliaeth mewn modd ffigurol
1. Pwy oedd Jona, a beth ddywedodd Jehofa wrtho yn hytrach na chorfforol? (Lef. 26:11, 12; 2 Cron.
am ei wneud? 6:18; Esei. 66:1; Dat. 21:2, 3, 22-24)
(b) Pa fath o boen a dagrau fydd wedi mynd wedi cael plentyndod anodd? (2 Cron. 33:21-25;
heibio? (Luc 8:49-52; Rhuf. 8:21, 22; Dat. 21:4) 34:1, 2; Salm 27:10)
(b) Pa gamau mawr gymerodd Joseia er mwyn
Stori 72 hybu gwir addoliad yn ystod blwyddyn 8, 12, ac
18 o’i deyrnasiad? (2 Cron. 34:3, 8)
Duw yn Helpu Heseceia (c) O ran cynnal a chadw ein haddoldai, beth
y gallwn ni ei ddysgu o esiampl y Brenin Jos-
1. Pwy yw’r dyn yn y llun, a pham roedd yn pryd- eia a’r Archoffeiriad Hilceia? (2 Cron. 34:9-13;
eru’n fawr? Diar. 11:14; 1 Cor. 10:31)
2. Beth oedd y llythyrau roedd Heseceia wedi eu
gosod allan o flaen Jehofa, a beth ddywedodd Hes- Stori 74
eceia yn ei weddi?
3. Pa fath o frenin oedd Heseceia, a pha neges an- Dyn Nad Oedd Ofn Arno
fonodd Jehofa iddo drwy Eseia?
1. Pwy yw’r dyn ifanc yn y llun?
4. Beth a wnaeth angel Jehofa i’r Asyriaid?
2. Pan gafodd Jeremeia ei benodi’n broffwyd, beth
(Gweler y llun.)
oedd ei ymateb, ond beth a ddywedodd Jehofa
5. Er i deyrnas y ddau lwyth gael heddwch am wrtho?
ˆ
gyfnod, beth ddigwyddodd ar ol i Heseceia farw? ˆ
3. Pa neges roedd Jeremeia yn ei rhoi dro ar ol
Cwestiynau ychwanegol: tro i’r bobl?
1. Darllenwch 2 Brenhinoedd 18:1-36. 4. Sut roedd yr offeiriaid yn ceisio rhoi taw ar Je-
(a) Sut ceisiodd Rabsace, prif swyddog Asyria, remeia, ond sut dangosodd Jeremeia nad oedd
danseilio ffydd pobl Israel? (2 Bren. 18:19, 21; Ex. ofn arno?
5:2; Salm 64:3) 5. Beth ddigwyddodd pan wrthododd yr Israeliaid
(b) Sut mae Tystion Jehofa yn dilyn esiampl Hes- newid eu ffyrdd drwg?
eceia wrth drin gwrthwynebwyr? (2 Bren. 18:36; Cwestiynau ychwanegol:
Salm 39:1; Diar. 26:4; 2 Tim. 2:24) 1. Darllenwch Jeremeia 1:1-8.
2. Darllenwch 2 Brenhinoedd 19:1-37. (a) Fel mae esiampl Jeremeia yn dangos, beth
(a) Sut mae pobl Jehofa heddiw yn dilyn esiampl sy’n gwneud rhywun yn gymwys i wasanaethu Je-
Heseceia wrth wynebu amser caled? (2 Bren. 19: hofa? (2 Cor. 3:5, 6)
1, 2; Diar. 3:5, 6; Heb. 10:24, 25; Iago 5:14, 15) (b) Sut mae esiampl Jeremeia yn annog Cristnog-
(b) Ym mha dair ffordd cafodd y Brenin Senach- ion ifanc heddiw? (Preg. 12:1; 1 Tim. 4:12)
erib ei drechu, a phwy mae Senacherib yn ei gyn- 2. Darllenwch Jeremeia 10:1-5.
rychioli mewn proffwydoliaeth? (2 Bren. 19:32, Pa eglureb drawiadol a ddefnyddiodd Jeremeia i
35, 37; Dat. 20:2, 3) ddangos mai ofer yw rhoi ffydd mewn eilunod?
3. Darllenwch 2 Brenhinoedd 21:1-6, 16. (Jer. 10:5; Esei. 46:7; Hab. 2:19)
Pam y gellir dweud bod Manasse yn un o’r bren- 3. Darllenwch Jeremeia 26:1-16.
hinoedd mwyaf creulon i deyrnasu dros Jerw- (a) Wrth rybuddio pobl heddiw, sut mae’r enein-
salem? (2 Cron. 33:4-6, 9) iog wedi bod yn ufudd i’r gorchymyn a roddodd
Jehofa i Jeremeia i lefaru “heb atal gair”? (Jer.
Stori 73 26:2; Deut. 4:2; Act. 20:27)
(b) Sut mae Jeremeia yn esiampl dda i Dystion
Y Brenin Da Olaf Jehofa heddiw o ran cyhoeddi rhybudd Jehofa i’r
1. Faint oedd oed Joseia pan ddaeth yn frenin, ac cenhedloedd? (Jer. 26:8, 12, 14, 15; 2 Tim. 4:1-5)
ˆ 4. Darllenwch 2 Brenhinoedd 24:1-17.
ar ol iddo fod yn frenin am saith mlynedd, beth
a wnaeth? Beth oedd y canlyniadau trist pan oedd Jwda yn
2. Beth mae Joseia yn ei wneud yn y llun cyntaf? anffyddlon i Jehofa? (2 Bren. 24:2-4, 14)
3. Beth gwnaeth yr archoffeiriad ei ddarganfod yn
ystod y gwaith i atgyweirio’r deml? Stori 75
4. Pam rhwygodd Joseia ei ddillad? Pedwar Bachgen Ffyddlon
5. Pa neges oddi wrth Jehofa oedd gan y broff-
wydes Hulda ar gyfer Joseia? 1. Pwy yw’r pedwar bachgen yn y llun, a pham
maen nhw ym Mabilon?
Cwestiynau ychwanegol: 2. Beth oedd cynllun Nebuchadnesar ar gyfer y
1. Darllenwch 2 Cronicl 34:1-28. pedwar bachgen, a pha orchmynion a roddodd i’w
(a) Sut mae Joseia yn esiampl dda i’r rhai sydd weision?
 ˆ ˆ
3. Beth ofynnodd Daniel ynglyn a bwyd a diod 2. Pam gwrthododd ffrindiau Daniel ymgrymu o
iddo ef a’i dri ffrind? flaen y ddelw aur?
ˆ ˆ
4. Ar ol bwyta llysiau am ddeg diwrnod, sut roedd 3. Ar ol i Nebuchadnesar roi cyfle arall i Sadrach,
ˆ
Daniel a’i ffrindiau yn cymharu a’r dynion ifanc Mesach, ac Abednego, sut dangoson nhw eu bod
eraill? nhw’n ymddiried yn Jehofa?
5. Pam aeth Daniel a’i ffrindiau i weithio ym 4. Beth orchmynnodd Nebuchadnesar i’w ddynion
mhalas y brenin, a sut roedden nhw’n well na’r ei wneud i Sadrach, Mesach, ac Abednego?
offeiriaid a’r dynion doeth? 5. Beth welodd Nebuchadnesar yn y ffwrnais?
Cwestiynau ychwanegol: 6. Pam rhoddodd y brenin glod i Dduw Sadrach,
1. Darllenwch Daniel 1:1-21. Mesach, ac Abednego, a sut maen nhw’n esiampl
dda inni?
(a) Er mwyn osgoi cael ein temtio a llwyddo i or-
esgyn ein gwendidau, faint o ymdrech fydd yn Cwestiynau ychwanegol:
rhaid inni ei gwneud? (Dan. 1:8; Gen. 39:7, 10; 1. Darllenwch Daniel 3:1-30.
Gal. 6:9) (a) Sut gallwn ni efelychu agwedd Sadrach, Mes-
(b) Sut gall pobl ifanc heddiw deimlo o dan bwys- ach, ac Abednego wrth wynebu prawf ar ein
au i flasu danteithion y byd hwn? (Dan. 1:8; ffydd? (Dan. 3:17, 18; Math. 10:28; Rhuf. 14:7, 8)
Diar. 20:1; 2 Cor. 6:17–7:1) (b) Pa wers bwysig a ddysgodd Jehofa i Nebuch-
(c) Beth mae hanes y pedwar bachgen yn ei ddan- adnesar? (Dan. 3:28, 29; 4:34, 35)
ˆ ˆ
gos inni ynglyn a gwerth yr addysg y mae’r byd
yn ei chynnig? (Dan. 1:20; Esei. 54:13; 1 Cor. 3:
18-20) Stori 78
Yr Ysgrifen ar y Wal
Stori 76
1. Beth ddigwyddodd pan ddefnyddiodd brenin
Dinistrio Jerwsalem Babilon y llestri o deml Jehofa mewn gwledd?
1. Beth sy’n digwydd i Jerwsalem ac i’r Israeliaid? 2. Beth ddywedodd Belsassar wrth ei ddynion
(Gweler y llun.) doeth, ond beth nad oedd yr un o’r dynion doeth
yn gallu ei wneud?
2. Pwy oedd Eseciel, a pha bethau ofnadwy ddan-
gosodd Jehofa iddo? 3. Beth ddywedodd mam y brenin wrtho am ei
3. Beth ddywedodd Jehofa y byddai’n ei wneud wneud?
ˆ
oherwydd nad oedd y bobl yn ei barchu? 4. Yn ol Daniel, pam roedd Jehofa wedi anfon y
ˆ llaw i ysgrifennu ar y wal?
4. Beth wnaeth y Brenin Nebuchadnesar ar ol i’r
Israeliaid wrthryfela? 5. Sut esboniodd Daniel ystyr y geiriau ar y wal?
5. Pam gadawodd Jehofa i’r Israeliaid gael eu din- 6. Beth oedd yn digwydd tra oedd Daniel yn
istrio mewn ffordd mor erchyll? siarad?
6. Pam nad oedd neb yn byw yng ngwlad Israel Cwestiynau ychwanegol:
yn y diwedd, ac am faint roedd y wlad yn wag? 1. Darllenwch Daniel 5:1-31.
Cwestiynau ychwanegol: (a) Beth yw’r gwahaniaeth rhwng parchedig ofn
ˆ
1. Darllenwch 2 Brenhinoedd 25:1-26. a’r ofn a gododd ar Belsassar pan welodd yr ys-
(a) Pwy oedd Sedeceia, beth ddigwyddodd iddo, a grifen ar y wal? (Dan. 5:6, 7; Salm 19:9; Rhuf. 8:
sut cyflawnodd hyn broffwydoliaeth yn y Beibl? 35-39)
(2 Bren. 25:5-7; Esec. 12:13-15) (b) Sut dangosodd Daniel ei fod yn ddewr pan
(b) Yng ngolwg Jehofa, pwy oedd yn gyfrifol am siaradodd o flaen Belsassar a’r holl westeion
anffyddlondeb Israel? (2 Bren. 25:9, 11, 12, 18, 19; pwysig? (Dan. 5:17, 18, 22, 26-28; Act. 4:29)
2 Cron. 36:14, 17) (c) Sut mae Daniel pennod 5 yn tynnu sylw at
2. Darllenwch Eseciel 8:1-18. awdurdod brenhinol Jehofa dros y bydysawd?
Sut mae eglwysi’r Gwledydd Cred yn debyg i’r Is- (Dan. 4:17, 25; 5:21)
raeliaid a oedd yn addoli’r haul? (Esec. 8:16; Esei.
5:20, 21; Ioan 3:19-21; 2 Tim. 4:3) Stori 79

Stori 77
Daniel yn Ffau’r Llewod
1. Pwy oedd Dareius, a sut roedd yn teimlo tuag
Gwrthod Addoli Delw at Daniel?
1. Pa orchymyn a roddodd Nebuchadnesar, brenin 2. Beth a wnaeth Dareius dan ddylanwad dynion
Babilon, i’r bobl? cenfigennus?
 ˆ
3. Beth wnaeth Daniel pan glywodd am y gyfraith 2. Ar ol cyrraedd, beth oedd y pethau cyntaf i’r
newydd? Israeliaid eu hadeiladu, ond beth wnaeth eu gel-
4. Pam nad oedd Dareius yn medru cysgu, a beth ynion?
a wnaeth y bore wedyn? 3. Pwy oedd Haggai a Sechareia, a beth oedd eu
5. Beth oedd ateb Daniel i gwestiwn Dareius? neges?
6. Beth ddigwyddodd i’r dynion drwg a geisiodd 4. Pam anfonodd Tatnai lythyr i Fabilon, a beth
ladd Daniel, a beth ysgrifennodd Dareius at bawb oedd yr ateb?
yn ei deyrnas? 5. Beth wnaeth Esra pan glywodd am gyflwr drwg
teml Duw?
Cwestiynau ychwanegol: ¨
6. Am beth roedd Esra yn gweddıo yn y llun, sut
1. Darllenwch Daniel 6:1-28. cafodd ei weddi ei hateb, a beth mae hyn yn ei
(a) Sut mae’r cynllwyn yn erbyn Daniel yn debyg ddysgu i ni?
i’r hyn y mae gwrthwynebwyr wedi ceisio ei
wneud i rwystro gwaith Tystion Jehofa heddiw? Cwestiynau ychwanegol:
(Dan. 6:7; Salm 94:20; Esei. 10:1; Rhuf. 8:31) 1. Darllenwch Esra 3:1-13.
(b) Sut gall gweision Duw heddiw efelychu Petaen ni’n byw mewn ardal lle nad oes yr un
esiampl Daniel drwy aros yn ufudd i’r “awdurdod- gynulleidfa, beth ddylen ni ddal ati i’w wneud?
au sy’n ben”? (Dan. 6:5, 10; Rhuf. 13:1; Act. 5:29) (Esra 3:3, 6; Act. 17:16, 17; Heb. 13:15)
(c) Sut medrwn ni efelychu esiampl Daniel a 2. Darllenwch Esra 4:1-7.
gwasanaethu Jehofa yn “barhaus”? (Dan. 6:16, 20; Pa esiampl dda osododd Sorobabel ar gyfer pobl
ˆ
Phil. 3:16; Dat. 7:15) Jehofa ynglyn ag addoli gyda phobl o grefyddau
eraill? (Ex. 34:12; 1 Cor. 15:33; 2 Cor. 6:14-17)
Stori 80 3. Darllenwch Esra 5:1-5, 17 a 6:1-22.
(a) Pam nad oedd y gwrthwynebwyr yn medru
Gadael Babilon rhwystro’r gwaith i adeiladu’r deml? (Esra 5:5;
Esei. 54:17)
1. Beth mae’r Israeliaid yn ei wneud? (Gweler y (b) Sut gall henuriaid Cristnogol ddilyn esiampl
llun.) ˆ
henuriaid yr Iddewon wrth ddelio a gwrthwyneb-
2. Sut cyflawnodd Cyrus y broffwydoliaeth a wyr? (Esra 6:14; Salm 32:8; Rhuf. 8:31; Iago 1:5)
roddodd Jehofa i Eseia? 4. Darllenwch Esra 8:21-23, 28-36.
3. Beth ddywedodd Cyrus wrth yr Israeliaid oedd Cyn inni fentro ar ryw lwybr newydd, pam
ˆ
yn methu mynd yn ol i Jerwsalem? byddai’n dda inni ddilyn esiampl Esra? (Esra 8:
4. Beth roddodd Cyrus i’r bobl ar gyfer y deml yn 23; Salm 127:1; Diar. 10:22; Iago 4:13-15)
Jerwsalem?
5. Faint o amser cymerodd i’r Israeliaid gyrraedd Stori 82
Jerwsalem?
6. Am faint o amser oedd y wlad yn hollol wag? Mordecai ac Esther
Cwestiynau ychwanegol: 1. Pwy oedd Mordecai ac Esther?
1. Darllenwch Eseia 44:28 a 45:1-4. 2. Pam roedd y Brenin Ahasferus eisiau gwraig
(a) Sut pwysleisiodd Jehofa fod y broffwydoliaeth newydd, a phwy a ddewisodd?
ˆ ˆ 3. Pwy oedd Haman, a pham roedd yn flin iawn?
ynglyn a Cyrus yn sicr o ddod yn wir? (Esei. 55:
10, 11; Rhuf. 4:17) 4. Pa gyfraith gafodd ei chreu, a beth wnaeth
ˆ ˆ ˆ
(b) Beth mae proffwydoliaeth Eseia ynglyn a Esther ar ol derbyn neges gan Mordecai?
Cyrus yn ei ddangos am allu Jehofa i ragfynegi’r 5. Beth ddigwyddodd i Haman, a beth ddigwydd-
dyfodol? (Esei. 42:9; 45:21; 46:10, 11; 2 Pedr 1:20) odd i Mordecai?
2. Darllenwch Esra 1:1-11. 6. Sut cafodd yr Israeliaid eu hachub rhag eu gel-
ˆ ynion?
Yn debyg i’r rhai oedd yn methu mynd yn ol i Je-
rwsalem, sut gallwn ni gefnogi brodyr a chwior- Cwestiynau ychwanegol:
ydd sy’n gwasanaethu Jehofa yn llawn amser 1. Darllenwch Esther 2:12-18.
heddiw? (Esra 1:4, 6; Rhuf. 12:13; Col. 4:12) Sut dangosodd Esther pa mor bwysig yw
meithrin “ysbryd addfwyn a thawel”? (Esther 2:
Stori 81 15; 1 Pedr 3:1-5)
Ymddiried yn Nuw 2. Darllenwch Esther 4:1-17.
Fel Esther, pa gyfle sydd gennyn ni i ddangos ein
1. Faint o bobl wnaeth y daith hir o Fabilon i Je- ffyddlondeb i Jehofa heddiw? (Esther 4:13, 14;
rwsalem, ond sut gyflwr oedd ar y ddinas? Math. 5:14-16; 24:14)
3. Darllenwch Esther 7:1-6. amherffeithrwydd etifeddol yn wy Mair pan gaf-
Yn debyg i Esther, sut mae llawer o bobl Duw odd bywyd Mab Duw ei drosglwyddo o’r nefoedd?
heddiw yn barod i gael eu herlid? (Esther 7:4; (Hag. 2:11-13; Ioan 6:69; Heb. 7:26; 10:5)
Math. 10:16-22; 1 Pedr 2:12) (b) Sut cafodd Iesu ei glodfori ac yntau’n dal yn
y groth? (Luc 1:41-43)
Stori 83 (c) Sut mae Mair yn esiampl dda i Gristnogion
sy’n derbyn breintiau yng ngwasanaeth Jehofa
Muriau Jerwsalem heddiw? (Luc 1:38, 46-49; 17:10; Diar. 11:2)
1. Sut roedd yr Israeliaid yn teimlo am ddiffyg 2. Darllenwch Mathew 1:18-25.
muriau o gwmpas eu dinas? Er nad oedd pobl yn galw Iesu yn Immanuel, sut
2. Pwy oedd Nehemeia? cyflawnodd Iesu ystyr yr enw hwnnw tra ei fod
3. Beth oedd swydd Nehemeia, a pham roedd ei ar y ddaear? (Math. 1:22, 23; Ioan 14:8-10; Heb.
swydd yn un bwysig? 1:1-3)
4. Pa newyddion glywodd Nehemeia, a beth oedd
ei ymateb? Stori 85
5. Sut roedd y Brenin Artaxerxes yn garedig wrth
Nehemeia? Genedigaeth Iesu
6. Sut trefnodd Nehemeia y gwaith adeiladu fel 1. Pwy yw’r babi yn y llun, ac ymhle mae Mair
nad oedd gelynion yr Israeliaid yn gallu ei atal? yn ei roi i gysgu?
Cwestiynau ychwanegol: 2. Pam cafodd Iesu ei eni mewn stabl gyda’r an-
1. Darllenwch Nehemeia 1:4-6 a 2:1-20. ifeiliaid?
Sut gwnaeth Nehemeia geisio arweiniad Jehofa? 3. Yn y llun, pwy yw’r dynion sy’n cyrraedd
(Neh. 2:4, 5; Rhuf. 12:12; 1 Pedr 4:7) y stabl, a beth roedd angel wedi ei ddweud
2. Darllenwch Nehemeia 3:3-5. wrthyn nhw?
Beth gall henuriaid a gweision gweinidogaethol 4. Pam roedd Iesu yn fabi mor arbennig?
ei ddysgu o’r gwahaniaeth rhwng y Tecoiaid 5. Pam gallwn ni ddweud mai Mab Duw
a’u “pendefigion”? (Neh. 3:5, 27; 2 Thes. 3:7-10; oedd Iesu?
1 Pedr 5:5) Cwestiynau ychwanegol:
3. Darllenwch Nehemeia 4:1-23. 1. Darllenwch Luc 2:1-20.
(a) Beth anogodd yr Israeliaid i ddal ati yn (a) Pa ran gafodd Cesar Awgwstws yng nghyf-
y gwaith adeiladu er gwaethaf gwrthwynebiad lawniad y broffwydoliaeth am enedigaeth Iesu?
ffyrnig? (Neh. 4:6, 8, 9; Salm 50:15; Esei. 65: (Luc 2:1-4; Mich. 5:2)
13, 14)
(b) Beth mae’n rhaid i rywun ei wneud er mwyn
(b) Sut mae esiampl yr Israeliaid yn ein hannog
cael ei gyfrif yn un o’r ‘rhai sydd wrth fodd’
ni heddiw?
Duw? (Luc 2:14; Math. 16:24; Ioan 17:3; Act. 3:19;
4. Darllenwch Nehemeia 6:15. Heb. 11:6)
O ddysgu am furiau Jerwsalem yn cael eu codi o (c) Os oedd gan y bugeiliaid reswm da dros lawen-
fewn deufis, beth gallwn ni ei ddysgu am rym
hau am enedigaeth Iachawdwr, pam mae mwy o
ffydd? (Salm 56:3, 4; Math. 17:20; 19:26)
reswm i weision Duw lawenhau heddiw? (Luc 2:
10, 11; Eff. 3:8, 9; Dat. 11:15; 14:6)
Stori 84
Angel yn Dod at Mair Stori 86
1. Pwy yw’r ferch yn y llun? Dilyn Seren
2. Beth ddywedodd Gabriel wrth Mair?
1. Pwy yw’r dynion yn y llun, a pham mae un
3. Sut eglurodd Gabriel i Mair ei bod hi am gael ohonyn nhw’n pwyntio at y seren?
babi er nad oedd hi wedi priodi?
2. Pam roedd y Brenin Herod wedi cynhyrfu, a
4. Beth ddigwyddodd pan aeth Mair i ymweld ag
beth a wnaeth?
Elisabeth?
3. I le mae’r seren yn arwain y dynion, ond pam
5. Beth oedd ymateb Joseff pan glywodd fod Mair ˆ
aethon nhw yn ol i’w gwlad eu hunain ar hyd
yn disgwyl babi, ond pam newidiodd ei feddwl?
ffordd arall?
Cwestiynau ychwanegol: 4. Beth a orchmynnodd Herod, a pham?
1. Darllenwch Luc 1:26-56. 5. Beth ddywedodd Jehofa wrth Joseff?
(a) Beth mae Luc 1:35 yn ei awgrymu am unrhyw 6. Pwy a wnaeth i’r seren dywynnu?
Cwestiwn ychwanegol: 2. Darllenwch Mathew 4:1-11.
1. Darllenwch Mathew 2:1-23. Sut mae gallu Iesu i ddefnyddio’r Ysgrythurau
Faint oedd oed Iesu ac ymhle roedd yn byw pan yn ein hannog ni i astudio’r Beibl yn rheolaidd?
ddaeth y seryddion? (Math. 2:1, 11, 16) (Math. 4:5-7; 2 Pedr 3:17, 18; 1 Ioan 4:1)
3. Darllenwch Ioan 1:29-51.
Stori 87 At bwy y cyfeiriodd Ioan Fedyddiwr ei ddisgybl-
ion, a sut medrwn ni ddilyn ei esiampl heddiw?
Iesu yn y Deml (Ioan 1:29, 35, 36; 3:30; Math. 23:10)
1. Faint yw oed Iesu yn y llun, a ble mae Iesu? 4. Darllenwch Ioan 2:1-12.
2. Beth roedd Joseff a’i deulu yn ei wneud bob Beth ddysgwn ni o wyrth gyntaf Iesu am gared-
blwyddyn? igrwydd Jehofa tuag at Ei weision? (Ioan 2:9, 10;
ˆ ˆ Salm 84:11; Iago 1:17)
3. Ar ol diwrnod o deithio yn ol adref, pam aeth
ˆ
Joseff a Mair yn ol i Jerwsalem?
4. Ble roedd Iesu pan ddaeth Joseff a Mair o hyd Stori 89
iddo, a pham roedd y bobl wedi eu synnu? Glanhau’r Deml
5. Beth ddywedodd Iesu wrth ei fam, Mair?
6. Sut gallwn ni fod yn debyg i Iesu a dysgu 1. Pam roedd anifeiliaid yn cael eu gwerthu yn
am Dduw? y deml?
2. Pam roedd Iesu yn ddig?
Cwestiynau ychwanegol:
3. Beth wnaeth Iesu yn y deml, a pha orchymyn
1. Darllenwch Luc 2:41-52. a roddodd i’r rhai a oedd yn gwerthu colomennod?
(a) Er bod y Gyfraith yn gofyn i’r dynion fynd (Gweler y llun.)
i’r dathliadau blynyddol, pa esiampl dda osod- 4. Pan welodd dilynwyr Iesu yr hyn a wnaeth, am
odd Joseff a Mair i rieni heddiw? (Luc 2:41; beth roedd hyn yn eu hatgoffa?
Deut. 16:16; 31:12; Diar. 22:6) ˆ
5. Trwy ba ardal aeth Iesu ar ei ffordd yn ol i
(b) Sut gosododd Iesu esiampl dda i bobl ifanc Galilea?
heddiw o ran bod yn ufudd i’w rhieni? (Luc 2:51;
Deut. 5:16; Diar. 23:22; Col. 3:20) Cwestiwn ychwanegol:
2. Darllenwch Mathew 13:53-56. 1. Darllenwch Ioan 2:13-25.
ˆ ˆ
Beth oedd enwau pedwar brawd Iesu, a beth aeth Wrth ystyried dicter Iesu ynglyn a chyfnewid ar-
dau ohonyn nhw ymlaen i’w wneud yn y gyn- ian yn y deml, sut dylen ni deimlo am fasnachu
ulleidfa Gristnogol? (Math. 13:55; Act. 12:17; 15: yn Neuadd y Deyrnas? (Ioan 2:15, 16; 1 Cor. 10:
6, 13; 21:18; Gal. 1:19; Iago 1:1; Jwd. 1) 24, 31-33)

Stori 88 Stori 90
Ioan yn Bedyddio Iesu Y Wraig Wrth y Ffynnon
1. Pwy yw’r dynion yn y llun? 1. Pam roedd Iesu yn eistedd wrth ffynnon yn
2. Sut mae rhywun yn cael ei fedyddio? Samaria, a beth a ddywedodd wrth y wraig?
3. Fel arfer, pwy roedd Ioan yn ei fedyddio? 2. Pam roedd y wraig wedi ei synnu; beth ddywed-
4. Am ba reswm arbennig gofynnodd Iesu i Ioan odd Iesu wrthi, a pham?
ˆ ˆ
ei fedyddio? 3. Beth roedd Iesu yn ei feddwl wrth son am ddwr
5. Sut dangosodd Jehofa fod bedydd Iesu wedi ei bywiol, ond beth roedd y wraig yn ei feddwl?
blesio? 4. Pam roedd y wraig yn rhyfeddu at yr hyn roedd
6. Beth ddigwyddodd pan aeth Iesu i le tawel am Iesu yn gwybod amdani, ac o ble daeth y wybod-
40 diwrnod? aeth hon?
7. Pwy oedd disgyblion cyntaf Iesu, a beth oedd 5. Pa wersi y gallwn ni eu dysgu o hanes y wraig
ei wyrth gyntaf? wrth y ffynnon?
Cwestiynau ychwanegol: Cwestiynau ychwanegol:
1. Darllenwch Mathew 3:13-17. 1. Darllenwch Ioan 4:5-43.
ˆ ˆ
Pa batrwm osododd Iesu i’w ddisgyblion ynglyn a (a) O ddilyn esiampl Iesu, sut dylen ni drin pobl
bedydd? (Salm 40:7, 8; Math. 28:19, 20; Luc 3: o gefndir gwahanol? (Ioan 4:9; 1 Cor. 9:22; 1 Tim.
21, 22) 2:3, 4; Titus 2:11)
(b) Pa fendithion ysbrydol y mae disgyblion Iesu 6. Pwy arall a wnaeth Iesu eu hatgyfodi, a beth
yn eu cael? (Ioan 4:14; Esei. 58:11; 2 Cor. 4:16) mae hyn yn ei brofi?
(c) Sut gallwn ni fod yn debyg i’r wraig o Sam- Cwestiynau ychwanegol:
aria a oedd yn awyddus i rannu’r hyn roedd hi
wedi ei ddysgu? (Ioan 4:7, 28; Math. 6:33; Luc 10: 1. Darllenwch Luc 8:40-56.
ˆ
40-42) Sut roedd Iesu yn drugarog wrth y wraig a’r
gwaedlif, a beth mae hyn yn ei ddysgu i henur-
iaid heddiw? (Luc 8:43, 44, 47, 48; Lef. 15:25-27;
Stori 91 Math. 9:12, 13; Col. 3:12-14)
Y Bregeth ar y Mynydd 2. Darllenwch Luc 7:11-17.
Pam mae ymateb Iesu i brofedigaeth y wraig
1. Yn y llun, ble mae Iesu yn dysgu’r bobl, a phwy weddw o Nain yn gysur i’r rhai sydd wedi colli an-
yw’r dynion sy’n eistedd wrth ei ymyl? wyliaid? (Luc 7:13; 2 Cor. 1:3, 4; Heb. 4:15)
2. Beth yw enwau’r 12 apostol? 3. Darllenwch Ioan 11:17-44.
3. Beth yw’r Deyrnas roedd Iesu yn pregethu Sut dangosodd Iesu mai peth normal yw galaru?
amdani? (Ioan 11:33-36, 38; 2 Sam. 18:33; 19:1-4)
¨
4. Beth roedd Iesu yn dysgu’r bobl i weddıo
amdano? Stori 93
5. Beth ddywedodd Iesu am y ffordd y dylai pobl
drin ei gilydd? Iesu yn Bwydo’r Bobl
Cwestiynau ychwanegol: 1. Beth ddigwyddodd i Ioan Fedyddiwr, a sut
1. Darllenwch Mathew 5:1-12. roedd Iesu yn teimlo am hynny?
Sut gallwn ni gydnabod bod angen ysbrydol arnon 2. Sut bwydodd Iesu’r dyrfa, a faint o fwyd
ˆ
ni? (Math. 5:3; Rhuf. 10:13-15; 1 Tim. 4:13, 15, 16) oedd ar ol?
2. Darllenwch Mathew 5:21-26. 3. Pam roedd ofn ar y disgyblion, a beth ddig-
Sut mae Mathew 5:23, 24 yn dangos bod ein per- wyddodd i Pedr?
ˆ ˆ 4. Yn ddiweddarach, sut gwnaeth Iesu fwydo
thynas a’n brodyr yn effeithio ar ein perthynas a
Jehofa? (Math. 6:14, 15; Salm 133:1; Col. 3:13; tyrfa arall?
1 Ioan 4:20) 5. Pam fydd bywyd yn braf iawn pan fydd Iesu’n
3. Darllenwch Mathew 6:1-8. teyrnasu dros y ddaear?
Ym mha ffyrdd dylai Cristnogion fod yn ofalus i Cwestiynau ychwanegol:
ˆ
beidio a bod yn hunan-gyfiawn? (Luc 18:11, 12; 1. Darllenwch Mathew 14:1-32.
1 Cor. 4:6, 7; 2 Cor. 9:7) (a) Beth mae Mathew 14:23-32 yn ei ddangos am
4. Darllenwch Mathew 6:25-34. bersonoliaeth Pedr?
Beth ddywedodd Iesu am bwysigrwydd dibynnu (b) Sut mae’r Beibl yn dangos bod Pedr wedi aedd-
ar Jehofa am bethau materol? (Ex. 16:4; Salm fedu ac wedi dysgu sut i reoli ei bersonoliaeth
37:25; Phil. 4:6) wyllt? (Math. 14:27-30; Ioan 18:10; 21:7; Act. 2:14,
5. Darllenwch Mathew 7:1-11. 37-40; 1 Pedr 5:6, 10)
Beth mae’r eglureb drawiadol ym Mathew 7:5 yn 2. Darllenwch Mathew 15:29-38.
ei ddysgu inni? (Diar. 26:12; Rhuf. 2:1; 14:10; Iago Sut dangosodd Iesu barch tuag at y pethau mat-
4:11, 12) erol a ddaeth oddi wrth ei Dad? (Math. 15:37; Ioan
6:12; Col. 3:15)
Stori 92 3. Darllenwch Ioan 6:1-21.
Sut gall Cristnogion heddiw ddilyn esiampl Iesu
Iesu yn Atgyfodi’r Meirw ˆ
o ran eu perthynas a’r llywodraeth? (Ioan 6:15;
1. Pwy yw tad y ferch yn y llun, a pham roedd ef Math. 22:21; Rhuf. 12:2; 13:1-4)
a’i wraig yn poeni’n ofnadwy?
2. Beth a wnaeth Jairus pan ddaeth o hyd i Iesu? Stori 94
ˆ
3. Beth ddigwyddodd wrth i Iesu fynd i dy Jairus,
a pha neges a gafodd Jairus ar ei ffordd adref?
Mae Iesu yn Caru Plant
ˆ
4. Pam roedd y bobl yn nhy Jairus yn gwneud 1. Am beth roedd yr apostolion yn dadlau ar y
hwyl am ben Iesu? ffordd?
ˆ ˆ
5. Ar ol mynd a thri o’i apostolion, a’r fam a’r tad 2. Pam gwnaeth Iesu osod plentyn bach i sefyll o
i ystafell y ferch, beth a wnaeth Iesu? flaen yr apostolion?
3. Ym mha ffordd y dylai’r apostolion geisio bod 5. Beth wnaeth Iesu i’r ddau ddyn dall a oedd yn
yn fwy tebyg i blant? cardota ar ochr y ffordd ger Jericho?
4. Rai misoedd yn ddiweddarach, sut dangosodd 6. Pam roedd Iesu yn gwneud gwyrthiau?
Iesu ei fod yn caru plant?
Cwestiynau ychwanegol:
Cwestiynau ychwanegol: 1. Darllenwch Mathew 15:30, 31.
1. Darllenwch Mathew 18:1-4. Beth mae gwyrthiau Iesu yn ei ddangos am
Pam defnyddiodd Iesu eglurebau i ddysgu pobl? nerth Jehofa, a beth mae hynny’n ei ddysgu inni
(Math. 13:34, 36; Marc 4:33, 34) am addewidion Jehofa ar gyfer y dyfodol? (Salm
2. Darllenwch Mathew 19:13-15. 37:29; Esei. 33:24)
I dderbyn bendithion y Deyrnas, pa rinweddau 2. Darllenwch Luc 13:10-17.
plant bach y dylen ni eu hefelychu? (Salm 25:9; Fe wnaeth Iesu rai o’i wyrthiau mwyaf pwysig ar
138:6; 1 Cor. 14:20) y Saboth. Sut mae hynny’n dangos beth fydd yn
3. Darllenwch Marc 9:33-37. digwydd pan fydd Iesu yn teyrnasu am fil o flyn-
Pa wers dysgodd Iesu i’w ddisgyblion am eisiau yddoedd? (Luc 13:10-13; Salm 46:9; Math. 12:8;
bod yn geffyl blaen? (Marc 9:35; Math. 20:25, 26; Col. 2:16, 17; Dat. 21:1-4)
Gal. 6:3; Phil. 2:5-8) 3. Darllenwch Mathew 20:29-34.
4. Darllenwch Marc 10:13-16. Sut mae’r hanes hwn yn dangos nad oedd Iesu
Pa mor hawdd oedd hi i bobl fynd at Iesu, a beth byth yn rhy brysur i helpu pobl, a beth yw’r wers
gall henuriaid ei ddysgu o’i esiampl? (Marc 6:30- i ni? (Deut. 15:7; Iago 2:15, 16; 1 Ioan 3:17)
34; Phil. 2:1-4; 1 Tim. 4:12)
Stori 97
Stori 95
Gorymdaith Frenhinol
Iesu yn Adrodd Stori
1. Pan gyrhaeddodd Iesu bentref bach yn ymyl Je-
1. Pa gwestiwn a ofynnodd dyn i Iesu, a pham? rwsalem, beth ddywedodd wrth ei ddisgyblion?
2. Weithiau, sut roedd Iesu yn dysgu gwers, a ´
2. Beth ddigwyddodd pan wnaeth Iesu nesau at
beth rydyn ni eisoes wedi ei ddysgu am Iddewon ddinas Jerwsalem? (Gweler y llun.)
a Samariaid? ´
3. Beth oedd ymateb y plant o weld Iesu yn iachau
3. Yn stori Iesu, beth ddigwyddodd i’r Iddew ar y pobl a oedd yn ddall ac yn anabl?
ffordd i Jericho?
4. Beth ddywedodd Iesu wrth yr offeiriaid dig?
4. Beth ddigwyddodd pan ddaeth offeiriad Idd-
ewig a Lefiad heibio? 5. Sut gallwn ni fod yn debyg i’r plant a oedd yn
moli Iesu?
5. Yn y llun, pwy sy’n helpu’r Iddew?
6. Ar ddiwedd y stori, pa gwestiwn ofynnodd Iesu, 6. Beth roedd y disgyblion yn awyddus i’w wybod?
a beth oedd ateb y dyn? Cwestiynau ychwanegol:
Cwestiynau ychwanegol: 1. Darllenwch Mathew 21:1-17.
1. Darllenwch Luc 10:25-37. (a) Sut roedd gorymdaith frenhinol Iesu yn wa-
(a) Yn hytrach nag ateb y cwestiwn yn union- hanol iawn i orymdeithiau buddugol cadfridogion
gyrchol, sut helpodd Iesu’r dyn i resymu? (Luc Rhufeinig? (Math. 21:4, 5; Sech. 9:9; Phil. 2:5-8;
10:26; Math. 16:13-16) Col. 2:15)
(b) Sut roedd Iesu yn defnyddio eglurebau i (b) Pa wers gall rhai ifanc ei dysgu o esiampl y
chwalu rhagfarn y rhai oedd yn gwrando arno? bechgyn a oedd yn dyfynnu geiriau Salm 118 wrth
(Luc 10:36, 37; 18:9-14; Titus 1:9) i Iesu fynd i mewn i’r deml? (Math. 21:9, 15; Salm
118:25, 26; 2 Tim. 3:15; 2 Pedr 3:18)
Stori 96 2. Darllenwch Ioan 12:12-16.
ˆ
Beth oedd arwyddocad y palmwydd yn nwylo’r
Iesu yn Gwella Pobl bobl a oedd yn croesawu Iesu? (Ioan 12:13; Phil.
1. Beth roedd Iesu yn ei wneud wrth deithio o 2:10; Dat. 7:9, 10)
gwmpas y wlad?
ˆ Stori 98
2. Dair blynedd ar ol iddo gael ei fedyddio, beth
ddywedodd Iesu wrth ei apostolion? Ar Fynydd yr Olewydd
3. Pwy yw’r bobl yn y llun, a sut helpodd Iesu y
wraig? 1. Pa un o’r dynion yn y llun yw Iesu, a phwy yw’r
ˆ lleill?
4. Pam gwnaeth ymateb Iesu i gwyn yr arwein-
wyr crefyddol godi cywilydd arnyn nhw? 2. Beth roedd yr offeiriaid yn ceisio ei wneud
i Iesu yn y deml, a beth ddywedodd Iesu Beth mae’r Beibl yn ei feddwl pan ddywed fod
wrthyn nhw? Satan wedi mynd i mewn i Jwdas? (Luc 22:3; Ioan
3. Beth a ofynnodd yr apostolion i Iesu? 13:2; Act. 1:24, 25)
4. Pam disgrifiodd Iesu rai o’r pethau a fyddai’n 3. Darllenwch Ioan 13:1-20.
digwydd ar y ddaear pan oedd ef yn teyrnasu yn (a) O ystyried y geiriau yn Ioan 13:2, a oedd
y nefoedd? Jwdas yn gyfrifol am yr hyn a wnaeth, a beth yw’r
5. Beth ddywedodd Iesu y byddai’n digwydd cyn wers i weision Duw heddiw? (Gen. 4:7; 2 Cor. 2:
iddo gael gwared ar yr holl ddrygioni yn y byd? 11; Gal. 6:1; Iago 1:13, 14)
(b) Beth a wnaeth Iesu i ddysgu gwers bwysig i’w
Cwestiynau ychwanegol: ddisgyblion? (Ioan 13:15; Math. 23:11; 1 Pedr 2:21)
1. Darllenwch Mathew 23:1-39. 4. Darllenwch Ioan 17:1-26.
(a) Er bod y Beibl yn dangos nad yw’n anaddas i Beth oedd ystyr geiriau gweddi Iesu am i’w ddil-
Gristnogion ddefnyddio teitlau i ddangos parch, ynwyr fod “yn un”? (Ioan 17:11, 21-23; Rhuf. 13:8;
ˆ
beth mae Mathew 23:8-11 yn ei ddangos ynglyn 14:19; Col. 3:14)
ˆ
a defnyddio teitlau crefyddol? (Act. 26:25; Rhuf.
13:7; 1 Pedr 2:13, 14) Stori 100
(b) Sut roedd y Phariseaid yn ceisio rhwystro
pobl rhag dod yn Gristnogion, a sut mae ar- Yng Ngardd Gethsemane
weinwyr crefyddol yn gwneud pethau tebyg ˆ
1. Lle aeth Iesu a’r apostolion ar ol gadael yr ys-
heddiw? (Math. 23:13; Luc 11:52; Ioan 9:22; 12:42;
tafell fawr, a beth ddywedodd Iesu wrthyn nhw
1 Thes. 2:16)
am ei wneud?
2. Darllenwch Mathew 24:1-14.
2. Beth roedd yr apostolion yn ei wneud pan
(a) Sut mae Mathew 24:13 yn dangos pwysig- ˆ
ddaeth Iesu yn ol atyn nhw, a sawl gwaith dig-
rwydd dyfalbarhau? wyddodd hyn?
ˆ
(b) Beth yw’r “diwedd” y mae son amdano ym 3. Pwy ddaeth i mewn i’r ardd, a beth a wnaeth
Mathew 24:13? (Math. 16:27; Rhuf. 14:10-12; Jwdas Iscariot? (Gweler y llun.)
2 Cor. 5:10) 4. Pam rhoddodd Jwdas gusan i Iesu, a beth a
3. Darllenwch Marc 13:3-10. wnaeth Pedr?
Pa eiriau ym Marc 13:10 sy’n dangos mai mater 5. Beth ddywedodd Iesu wrth Pedr, ond pam na
o frys yw pregethu’r newyddion da, a sut dylen wnaeth Iesu ofyn i’w Dad am help yr angylion?
ni ymateb i eiriau Iesu? (Rhuf. 13:11, 12; 1 Cor.
7:29-31; 2 Tim. 4:2) Cwestiynau ychwanegol:
1. Darllenwch Mathew 26:36-56.
Stori 99 (a) Sut roedd Iesu’n rhoi cyngor i’w ddisgyblion a
sut mae hynny’n esiampl dda i henuriaid heddiw?
Swper Arbennig (Math. 20:25-28; 26:40, 41; Gal. 5:17; Eff. 4:29,
1. Pam roedd Iesu a’r 12 apostol wedi dod at ei 31, 32)
gilydd mewn ystafell fawr? (Gweler y llun.) (b) Beth oedd barn Iesu ar godi arfau yn erbyn
2. Pwy yw’r dyn sy’n gadael, a beth roedd yn mynd cyd-ddyn? (Math. 26:52; Luc 6:27, 28; Ioan 18:36)
i’w wneud? 2. Darllenwch Luc 22:39-53.
ˆ Pan ddaeth angel i gryfhau Iesu yng ngardd
3. Pa swper arbennig a gyflwynodd Iesu ar ol
swper y Pasg? Gethsemane, a oedd hynny’n dangos bod ffydd
Iesu yn pallu? Eglurwch. (Luc 22:41-43; Esei.
4. O beth roedd y Pasg yn atgoffa’r Israeliaid, ac
49:8; Math. 4:10, 11; Heb. 5:7)
o beth mae’r swper arbennig yn atgoffa dilyn-
3. Darllenwch Ioan 18:1-12.
wyr Iesu?
ˆ Sut amddiffynnodd Iesu ei ddisgyblion rhag ei el-
5. Ar ol Swper yr Arglwydd, beth ddywedodd Iesu
ynion, a beth gallwn ni ei ddysgu o esiampl Iesu?
wrth ei ddilynwyr, a beth wnaethon nhw wedyn?
(Ioan 10:11, 12; 18:1, 6-9; Heb. 13:6; Iago 2:25)
Cwestiynau ychwanegol:
1. Darllenwch Mathew 26:14-30. Stori 101
(a) Sut mae Mathew 26:15 yn dangos bod Jwdas
wedi bradychu Iesu yn fwriadol?
Iesu yn Cael ei Ladd
(b) Pa ddau bwrpas sydd i’r gwaed a dywalltodd 1. Pwy oedd yn bennaf gyfrifol am farwol-
Iesu? (Math. 26:27, 28; Jer. 31:31-33; Eff. 1:7; Heb. aeth Iesu?
9:19, 20) ˆ
2. Beth wnaeth yr apostolion ar ol i’r arweinwyr
ˆ
2. Darllenwch Luc 22:1-39. crefyddol fynd a Iesu i ffwrdd?
 ˆ
3. Beth ddigwyddodd yn nhy’r archoffeiriad Cwestiynau ychwanegol:
Caiaffas? 1. Darllenwch Mathew 27:62-66 a 28:1-15.
4. Pam torrodd Pedr ei galon? Pan gafodd Iesu ei atgyfodi, sut gwnaeth yr arch-
ˆ ˆ
5. Ar ol i Iesu gael ei anfon yn ol at Pilat, beth offeiriaid, y Phariseaid, a’r henuriaid bechu yn
waeddodd y prif offeiriaid? ˆ
erbyn yr ysbryd glan? (Math. 12:24, 31, 32; 28:
6. Beth ddigwyddodd i Iesu yn gynnar brynhawn 11-15)
dydd Gwener, a pha addewid a roddodd i’r tros- 2. Darllenwch Luc 24:1-12.
eddwr ar y stanc wrth ei ymyl? Sut mae hanes atgyfodiad Iesu yn dangos bod Je-
7. Ble bydd y Baradwys y siaradodd Iesu amdani? hofa yn ystyried gwragedd i fod yn dystion dibyn-
adwy? (Luc 24:4, 9, 10; Math. 28:1-7)
Cwestiynau ychwanegol:
3. Darllenwch Ioan 20:1-12.
1. Darllenwch Mathew 26:57-75. Sut mae Ioan 20:8, 9 yn ein helpu ni i fod yn am-
Sut dangosodd aelodau o uchel lys yr Iddewon fod yneddgar os nad ydyn ni’n deall cyflawniad rhyw
eu calonnau’n ddrwg? (Math. 26:59, 67, 68) broffwydoliaeth yn y Beibl? (Diar. 4:18; Math. 17:
2. Darllenwch Mathew 27:1-50. 22, 23; Luc 24:5-8; Ioan 16:12)
Pam gallwn ddweud nad oedd Jwdas yn wir ed-
ifar? (Math. 27:3, 4; Marc 3:29; 14:21; 2 Cor. 7: Stori 103
10, 11)
3. Darllenwch Luc 22:54-71. Ymddangos i’r Disgyblion
Beth gallwn ni ei ddysgu o hanes Pedr yn gwadu 1. Beth ddywedodd Mair wrth y dyn yr oedd hi’n
Iesu ar y noson y cafodd ei fradychu a’i arestio? meddwl oedd y garddwr, ond beth a wnaeth iddi
(Luc 22:60-62; Math. 26:31-35; 1 Cor. 10:12) sylweddoli mai Iesu oedd y dyn?
4. Darllenwch Luc 23:1-49. 2. Beth ddigwyddodd i ddau o’r disgyblion ar y
Beth oedd ymateb Iesu i’r anghyfiawnder a wyn- ffordd i bentref Emaus?
ebodd, a beth mae hyn yn ei ddysgu inni? (Luc 3. Beth ddigwyddodd pan ddywedodd y ddau
23:33, 34; Rhuf. 12:17-19; 1 Pedr 2:23) ddisgybl wrth yr apostolion eu bod nhw wedi
5. Darllenwch Ioan 18:12-40. gweld Iesu?
Beth rydyn ni’n ei ddysgu o’r ffaith fod Pedr wedi 4. Faint o weithiau roedd Iesu wedi ymddangos
dod dros ei ofn a mynd ymlaen i fod yn apostol i’w ddisgyblion hyd yn hyn?
arbennig? (Ioan 18:25-27; 1 Cor. 4:2; 1 Pedr 3: 5. Beth ddywedodd Thomas pan glywodd fod y dis-
14, 15; 5:8, 9) gyblion wedi gweld yr Arglwydd, a beth ddig-
6. Darllenwch Ioan 19:1-30. wyddodd tua wythnos yn ddiweddarach?
(a) Beth oedd agwedd gytbwys Iesu tuag at beth- Cwestiynau ychwanegol:
au materol? (Ioan 2:1, 2, 9, 10; 19:23, 24; Math.
1. Darllenwch Ioan 20:11-29.
6:31, 32; 8:20)
Ydy geiriau Iesu yn Ioan 20:23 yn golygu bod gan
(b) Sut mae geiriau olaf Iesu yn profi ei fod wedi
ddynion yr awdurdod i faddau pechodau? Eglur-
llwyddo i gefnogi sofraniaeth Jehofa hyd at y
wch. (Salm 49:2, 7; Esei. 55:7; 1 Tim. 2:5, 6; 1 Ioan
diwedd? (Ioan 16:33; 19:30; 2 Pedr 3:14; 1 Ioan 5:4) 2:1, 2)
2. Darllenwch Luc 24:13-43.
Stori 102 Sut gallwn ni sicrhau bod neges y Beibl yn cyff-
ˆ
Mae Iesu yn Fyw wrdd a’n calonnau? (Luc 24:32, 33; Esra 7:10;
Act. 16:14; Heb. 5:11-14)
1. Pwy yw’r bobl yn y llun, a ble maen nhw?
2. Pam dywedodd Pilat wrth yr offeiriaid am Stori 104
anfon milwyr i warchod bedd Iesu? ˆ
ˆ
3. Yn gynnar ar y trydydd dydd ar ol i Iesu farw, Yn ol i’r Nefoedd
beth wnaeth angel, ond beth wnaeth yr offeiriaid? 1. Ar un achlysur, faint o ddisgyblion a welodd
4. Pam roedd y gwragedd wedi eu syfrdanu o weld Iesu a beth roedd Iesu yn siarad amdano?
bod bedd Iesu yn wag? 2. Beth yw Teyrnas Dduw, a beth fydd yn digwydd
5. Pam rhedodd Pedr ac Ioan at fedd Iesu, a beth ar y ddaear pan fydd Iesu’n teyrnasu am fil o flyn-
a welon nhw yno? yddoedd?
6. Beth ddigwyddodd i gorff Iesu, ond beth roedd 3. Am faint o ddyddiau roedd Iesu’n ymddangos
Iesu yn ei wneud er mwyn dangos i’w ddisgybl- i’w ddisgyblion, ond i ble roedd yn rhaid iddo fynd
ion ei fod yn fyw? nesaf?
4. Cyn gadael ei ddisgyblion, pa orchymyn a rodd- 6. Beth ddywedodd yr apostolion wrth yr arwein-
odd Iesu iddyn nhw? wyr crefyddol yn neuadd y Sanhedrin?
5. Beth sy’n digwydd yn y llun, a sut cafodd Iesu
Cwestiynau ychwanegol:
ei guddio o olwg ei ddisgyblion?
1. Darllenwch Actau 3:1-10.
Cwestiynau ychwanegol: Er nad ydyn ni’n gallu gwneud gwyrthiau heddiw,
1. Darllenwch 1 Corinthiaid 15:3-8. sut mae geiriau Pedr yn Actau 3:6 yn ein helpu
Pam roedd yr apostol Paul mor sicr fod Iesu wedi ni i weld gwerth neges y Deyrnas? (Ioan 17:3;
cael ei atgyfodi, ac am beth y gall Cristnogion 2 Cor. 5:18-20; Phil. 3:8)
heddiw bregethu yn hyderus? (1 Cor. 15:4, 7, 8; 2. Darllenwch Actau 4:1-31.
Esei. 2:2, 3; Math. 24:14; 2 Tim. 3:1-5) Pan fydd pobl yn ein gwrthwynebu yn y weinidog-
2. Darllenwch Actau 1:1-11. aeth, sut gallwn ni efelychu ein brodyr yn y ganrif
Pa mor bell lledaenodd y gwaith pregethu, fel y gyntaf? (Act. 4:29, 31; Eff. 6:18-20; 1 Thes. 2:2)
rhagfynegwyd yn Actau 1:8? (Act. 6:7; 9:31; 11:19- 3. Darllenwch Actau 5:17-42.
21; Col. 1:23) Sut mae rhai nad ydyn nhw’n wir Gristnogion
wedi bod yn rhesymol yn eu hagwedd tuag at y
Stori 105 gwaith pregethu? (Act. 5:34-39)
Aros yn Jerwsalem
Stori 107
1. Beth ddigwyddodd i ddilynwyr Iesu yn Jerw-
salem? (Gweler y llun.) Steffan yn Cael ei Ladd
2. Pam roedd yr ymwelwyr yn Jerwsalem wedi eu 1. Pwy oedd Steffan, a beth oedd Duw yn ei helpu
syfrdanu? i’w wneud?
3. Beth ddywedodd Pedr wrth y dyrfa? 2. Beth ddywedodd Steffan a oedd yn gwylltio’r
ˆ
4. Sut roedd y bobl yn teimlo ar ol iddyn nhw arweinwyr crefyddol?
glywed geiriau Pedr, a beth ddywedodd Pedr ˆ
3. Ar ol i’r dynion lusgo Steffan allan o’r ddinas,
wrthyn nhw am ei wneud? beth wnaethon nhw?
5. Faint o bobl gafodd eu bedyddio ar ddiwrnod
4. Yn y llun, pwy yw’r dyn ifanc sy’n sefyll wrth
Pentecost 33 OG?
ymyl y cotiau?
Cwestiynau ychwanegol: 5. Beth ddywedodd Steffan wrth Jehofa mewn
1. Darllenwch Actau 2:1-47. gweddi cyn iddo farw?
(a) Sut mae geiriau Pedr yn Actau 2:23, 36 yn 6. Sut dylen ni fod fel Steffan pan fydd rhywun
ˆ yn gas wrthon ni?
dangos bod holl dy Israel wedi rhannu’r cyfrif-
oldeb am farwolaeth Iesu? (1 Thes. 2:14, 15) Cwestiynau ychwanegol:
(b) Sut gosododd Pedr esiampl dda o ran def-
nyddio Gair Duw? (Act. 2:16, 17, 29, 31, 36, 39; 1. Darllenwch Actau 6:8-15.
Col. 4:6) Sut mae arweinwyr crefyddol wedi ceisio
(c) Sut defnyddiodd Pedr yr un gyntaf o “allwedd- rhwystro gwaith pregethu Tystion Jehofa? (Act. 6:
au teyrnas nefoedd”? (Act. 2:14, 22-24, 37, 38; 9, 11, 13)
Math. 16:19) 2. Darllenwch Actau 7:1-60.
(a) Beth oedd yn helpu Steffan i fod yn effeith-
Stori 106 iol wrth amddiffyn y newyddion da o flaen y
Sanhedrin, a beth mae ei esiampl yn ei ddysgu
Rhyddhau’r Apostolion inni? (Act. 7:51-53; Rhuf. 15:4; 2 Tim. 3:14-17;
1 Pedr 3:15)
1. Beth ddigwyddodd i Pedr ac Ioan wrth iddyn
(b) Beth yw agwedd Cristnogion tuag at y rhai
nhw fynd i mewn i’r deml?
sy’n gwrthwynebu eu gwaith? (Act. 7:58-60; Math.
2. Beth ddywedodd Pedr wrth y dyn cloff, a beth
5:44; Luc 23:33, 34)
roddodd Pedr iddo sy’n llawer mwy gwerthfawr
nag arian?
3. Pam roedd yr arweinwyr crefyddol yn flin, a Stori 108
beth a wnaethon nhw i Pedr ac Ioan? Ar y Ffordd i Ddamascus
4. Beth ddywedodd Pedr wrth yr arweinwyr cref- ˆ
yddol, a pha rybudd gafodd yr apostolion? 1. Beth wnaeth Saul ar ol i Steffan gael ei ladd?
5. Pam roedd yr arweinwyr crefyddol yn genfig- 2. Beth ddigwyddodd i Saul ar ei ffordd i Ddam-
ennus, ond beth ddigwyddodd pan gafodd yr ap- ascus?
ostolion eu carcharu am yr ail dro? 3. Beth ddywedodd Iesu wrth Saul am ei wneud?
4. Beth ddywedodd Iesu wrth Ananias, a sut caf- 3. Ym mha le cafodd dilynwyr Iesu eu galw’n
ˆ
odd Saul ei olwg yn ol? Gristnogion am y tro cyntaf?
ˆ
5. Pa enw arall oedd ar Saul, a beth a wnaeth yn 4. Lle aeth Paul, Silas, a Timotheus ar ol iddyn
nerth Jehofa? nhw adael Lystra?
5. Sut roedd Timotheus yn helpu Paul, a pha
Cwestiynau ychwanegol:
gwestiwn dylai pobl ifanc ofyn iddyn nhw eu
1. Darllenwch Actau 8:1-4. hunain?
Sut roedd erledigaeth y Cristnogion cynnar yn
achosi i’r ffydd ledaenu, a sut mae rhywbeth tebyg Cwestiynau ychwanegol:
wedi digwydd yn yr oes fodern? (Act. 8:4; Esei. 1. Darllenwch Actau 9:19-30.
54:17) Sut roedd yr apostol Paul yn ymateb yn ddoeth i
2. Darllenwch Actau 9:1-20. wrthwynebiad? (Act. 9:22-25, 29, 30; Math. 10:16)
ˆ 2. Darllenwch Actau 11:19-26.
I ba dri grwp roedd Iesu am i Saul bregethu?
(Act. 9:15; 13:5; 26:1; 27:24; Rhuf. 11:13) Sut mae’r hanes yn Actau 11:19-21, 26 yn dan-
3. Darllenwch Actau 22:6-16. gos mai ysbryd Jehofa sy’n arwain y gwaith
Sut gallwn ni ddilyn esiampl Ananias, a pham pregethu?
mae hynny’n bwysig? (Act. 22:12; 1 Tim. 3:7; 3. Darllenwch Actau 13:13-16, 42-52.
1 Pedr 1:14-16; 2:12) Sut mae Actau 13:51, 52 yn dangos nad oedd y
4. Darllenwch Actau 26:8-20. disgyblion yn gadael i wrthwynebiad eu digal-
¨ onni? (Math. 10:14; Act. 18:6; 1 Pedr 4:14)
Sut mae troedigaeth Saul yn codi calon rhywun
ˆ 4. Darllenwch Actau 14:1-6, 19-28.
sydd a chymar nad yw’n Gristion? (Act. 26:11;
1 Tim. 1:14-16; 2 Tim. 4:2; 1 Pedr 3:1-3) Sut mae’r cyngor i ‘gyflwyno’ pobl newydd i
ˆ
ofal Jehofa yn ein helpu ni i beidio a phryderu’n
Stori 109 ormodol amdanyn nhw? (Act. 14:21-23; 20:32;
Ioan 6:44)
Pedr a Cornelius 5. Darllenwch Actau 16:1-5.
Sut mae’r ffaith fod Timotheus yn fodlon cael ei
1. Pwy yw’r dyn sy’n ymgrymu o flaen Pedr?
enwaedu yn dangos pa mor bwysig yw “gwneud
2. Beth ddywedodd angel wrth Cornelius? pob peth” dros y newyddion da? (Act. 16:3; 1 Cor.
3. Beth a welodd Pedr mewn gweledigaeth tra ei 9:23; 1 Thes. 2:8)
ˆ
fod ar do ty Simon? 6. Darllenwch Actau 18:1-11, 18-22.
4. Pam dywedodd Pedr wrth Cornelius am beidio Sut mae Actau 18:9, 10 yn dangos mai Iesu sy’n
ag ymgrymu o’i flaen a’i addoli? arwain y gwaith pregethu, a sut mae hynny’n rhoi
5. Pam roedd y disgyblion gyda Pedr wedi eu hyder inni heddiw? (Math. 28:20)
syfrdanu?
ˆ
6. Beth gallwn ni ei ddysgu o ymweliad Pedr i dy Stori 111
Cornelius?
Bachgen a Aeth i Gysgu
Cwestiynau ychwanegol:
1. Darllenwch Actau 10:1-48. 1. Yn y llun, pwy yw’r bachgen ar y llawr, a beth
Beth mae geiriau Pedr yn Actau 10:42 yn ei ddigwyddodd iddo?
ddangos am y gwaith o bregethu newyddion da’r 2. Beth a wnaeth Paul pan welodd fod y bachgen
Deyrnas? (Math. 28:19; Marc 13:10; Act. 1:8) wedi marw?
2. Darllenwch Actau 11:1-18. 3. Lle roedd Paul, Timotheus, a’r rhai oedd yn
Beth oedd ymateb Pedr i gyfarwyddyd Jehofa teithio gyda nhw’n mynd, a beth ddigwyddodd ym
ˆ ˆ Miletus?
ynglyn a phregethu i’r Cenhedloedd, a sut
medrwn ni efelychu ei esiampl? (Act. 11:17, 18; 4. Pa rybudd oedd gan y proffwyd Agabus ar gyfer
2 Cor. 10:5; Eff. 5:17) Paul, a sut daeth ei eiriau’n wir?
Cwestiynau ychwanegol:
Stori 110 1. Darllenwch Actau 20:7-38.
ˆ
Timotheus yn Helpu Paul (a) Yn ol geiriau Paul yn Actau 20:26, 27, sut
gallwn ni fod ‘yn ddieuog o waed unrhyw un’?
1. Pwy yw’r dyn ifanc yn y llun, lle mae’n byw, a (Esec. 33:8; Act. 18:6, 7)
beth yw enwau ei fam a’i nain? (b) Pam dylai pob henuriad “ddal ei afael yn dynn
2. Beth ddywedodd Timotheus pan ofynnodd Paul yn y gair” wrth iddo ddysgu eraill? (Act. 20:17,
iddo fynd gydag ef a Silas ar daith bregethu? 29, 30; Titus 1:7-9; 2 Tim. 1:13)
2. Darllenwch Actau 26:24-32. 3. Darllenwch Philemon 1-25.
Sut defnyddiodd Paul ei ddinasyddiaeth Rufeinig ˆ
(a) Wrth annog Philemon, beth oedd sail apel
i gyflawni’r comisiwn i bregethu? (Act. 9:15; 16: Paul, a sut gall henuriaid heddiw efelychu ei
37, 38; 25:11, 12; 26:32; Luc 21:12, 13) esiampl? (Philem. 9; 2 Cor. 8:8; Gal. 5:13)
(b) Sut mae geiriau Paul yn Philemon 13, 14 yn
Stori 112 dangos ei fod yn parchu cydwybod pobl eraill yn
Llongddrylliad y gynulleidfa? (1 Cor. 8:7, 13; 10:31-33)
4. Darllenwch 2 Timotheus 4:7-9.
1. Beth ddigwyddodd i’r llong yr oedd Paul arni Fel yr apostol Paul, sut gallwn ni fod yn hyderus
wrth fynd heibio ynys Creta? y bydd Jehofa yn ein gwobrwyo ni os arhoswn yn
2. Beth ddywedodd Paul wrth bawb ar y llong? ffyddlon hyd y diwedd? (Math. 24:13; Heb. 6:10)
3. Sut cafodd y llong ei chwalu’n ddarnau?
4. Beth ddywedodd y swyddog, a faint o bobl gaf- Stori 114
odd eu hachub?
5. Beth oedd enw’r ynys, a beth ddigwyddodd i Diwedd Pob Drygioni
Paul pan gododd y tywydd? ˆ
1. Pam mae’r Beibl yn son am geffylau yn y
Cwestiynau ychwanegol: nefoedd?
1. Darllenwch Actau 27:1-44. 2. Beth yw enw rhyfel Duw yn erbyn pobl ddrwg
Sut mae’r hanes am daith Paul i Rufain yn cryf- ar y ddaear, a beth bydd y rhyfel hwnnw yn ei
hau ein hyder yng nghywirdeb y Beibl? (Act. 27: wneud?
16-19, 27-32; Luc 1:3; 2 Tim. 3:16, 17) 3. Yn y llun, pwy sy’n arwain y fyddin, a pham
2. Darllenwch Actau 28:1-14. mae coron a chleddyf ganddo?
Os oedd pobl Malta, a hwythau’n baganiaid, yn ˆ ¨
4. O edrych yn ol ar Storıau 10, 15, a 33, pam na
garedig wrth yr apostol Paul a’i gymdeithion, sut
ddylwn ni synnu bod Duw yn mynd i ddinistrio
dylai Cristnogion fod yn garedig heddiw? (Act. 28:
pobl ddrwg?
1, 2; Heb. 13:1, 2; 1 Pedr 4:9) ¨
5. Sut mae Storıau 36 a 76 yn dangos na fydd Je-
hofa yn arbed pobl ddrwg sy’n honni eu bod nhw’n
Stori 113
addoli Duw?
Paul yn Rhufain Cwestiynau ychwanegol:
1. I bwy roedd Paul yn pregethu tra ei fod yn y 1. Darllenwch Datguddiad 19:11-16.
carchar yn Rhufain? (a) Sut mae’r Beibl yn dangos mai Iesu Grist yw
2. Yn y llun, pwy yw’r dyn wrth y bwrdd, a sut marchog y ceffyl gwyn? (Dat. 1:5; 3:14; 19:11;
roedd yn helpu Paul? Esei. 11:4)
3. Pwy oedd Epaffroditus, a beth a roddodd i’r (b) Sut mae’r gwaed ar fantell Iesu yn dangos ei
Cristnogion yn Philipi? fod yn llwyr fuddugol? (Dat. 14:18-20; 19:13)
4. Pam ysgrifennodd Paul at ei ffrind annwyl
(c) Pwy, mae’n debyg, fydd yn rhan o’r fyddin sy’n
Philemon?
ˆ dilyn Iesu ar ei geffyl gwyn? (Dat. 2:26, 27; 12:7;
5. Beth wnaeth Paul ar ol iddo gael ei ryddhau,
19:14; Math. 25:31, 32)
a beth ddigwyddodd iddo wedyn?
6. Pwy gafodd ei ysbrydoli gan Jehofa i ysgrifennu
llyfrau olaf y Beibl, ac am beth mae llyfr Dat- Stori 115
ˆ
guddiad yn son?
Y Baradwys Newydd
Cwestiynau ychwanegol:
1. Sut mae’r Beibl yn disgrifio bywyd yn y Barad-
1. Darllenwch Actau 28:16-31 a Philipiaid 1:13.
wys ar y ddaear?
Sut defnyddiodd Paul ei amser tra ei fod yn y
carchar yn Rhufain, a sut gwnaeth ei ffydd gad- 2. Beth mae’r Beibl yn ei addo ar gyfer y rhai fydd
arn effeithio ar y gynulleidfa Gristnogol? (Act. 28: yn byw yn y Baradwys?
23, 30; Phil. 1:14) 3. Pryd bydd Iesu yn troi’r ddaear yn baradwys?
2. Darllenwch Philipiaid 2:19-30. 4. Beth a wnaeth Iesu tra ei fod ar y ddaear i
Sut dangosodd Paul ei fod yn gwerthfawrogi Tim- ddangos beth y byddai’n ei wneud pan fyddai’n
otheus ac Epaffroditus, a sut gallwn ni efelychu Frenin ar Deyrnas Dduw?
ei esiampl? (Phil. 2:20, 22, 25, 29, 30; 1 Cor. 16:18; 5. Sut bydd Iesu a’r rhai sy’n teyrnasu gydag ef
1 Thes. 5:12, 13) yn gofalu am bawb ar y ddaear?
Cwestiynau ychwanegol: 5. Beth yw’r wers yn Stori 69?
1. Darllenwch Datguddiad 5:9, 10. 6. Beth mae esiampl dda Samuel yn Stori 55 yn
Pam gallwn ni fod yn hyderus y bydd y rhai sy’n ei ddangos?
frenhinoedd ac yn offeiriaid yn ystod y Teyrnas- 7. Sut gallwn ni ddilyn esiampl Iesu Grist, ac o
iad Mil Blynyddoedd yn garedig ac yn drugarog? wneud hynny, pa fendith a gawn ni yn y dyfodol?
(Eff. 4:20-24; 1 Pedr 1:7; 3:8; 5:6-10)
2. Darllenwch Datguddiad 14:1-3. Cwestiynau ychwanegol:
Beth a olygir gan y ffaith fod enw’r Tad ac enw’r 1. Darllenwch Ioan 17:3.
Oen ar dalcennau’r 144,000? (1 Cor. 3:23; 2 Tim. Sut mae’r Beibl yn dangos bod adnabod Jehofa
2:19; Dat. 3:12) Dduw a Iesu Grist yn golygu mwy na dysgu
ffeithiau amdanyn nhw? (Math. 7:21; Iago 2:18-
Stori 116 20; 1 Ioan 2:17)
Byw am Byth 2. Darllenwch Salm 145:1-21.
1. Pwy y mae angen inni ei adnabod er mwyn byw (a) Pa resymau sydd gennyn ni i glodfori Jehofa?
am byth? (Salm 145:8-11; Dat. 4:11)
2. Yn debyg i’r ferch fach a’i ffrindiau yn y llun, (b) Sut mae Jehofa yn “dda wrth bawb,” a sut mae
sut gallwn ni ddysgu am Jehofa a Iesu? hyn yn ein tynnu ni yn nes ato? (Salm 145:9;
3. Beth yw’r llyfr arall yn y llun, a pham dylen ni Math. 5:43-45)
ei ddarllen yn rheolaidd? (c) Os yw Jehofa yn annwyl iawn inni, beth
ˆ byddwn ni’n dymuno ei wneud? (Salm 119:171,
4. Yn ogystal a dysgu am Jehofa a Iesu, beth arall
sy’n rhaid inni ei wneud er mwyn byw am byth? 172, 175; 145:11, 12, 21)

Hoffech chi wybod mwy?

ˆ
Fe gewch chi gysylltu a Thystion Jehofah ar www.jw.org.