LIFE AND EXPLOITS OF ALEXANDER THE GREAT by WM.HENRY CROSBY,Professor in RUTGERS COLLEGE BRUNSWICK 1854

D. APPLETON $ CO., PUBLISHERS. 

THE WORKS OF HORACE. 

WITH ENGLISH NOTES, FOR THE USE OF -SCHOOLS AND 

COLLEGES. 

BY J. L. LINCOLN, 

Professor of the Latin Language and Literature in Brown University. 

1 Vol. 12mo. Price $1 25. 

The text of this edition is that of Orelli, in the edition of 1843-44 

the comparatively few readings of Orelli, not adopted, are given at the 

foot of the page. The most important various readings are also given 

in foot-notes. The method pursued in the preparation of the Notes is 

the same as that followed by the Editor in his edition of Livy, except 

so far as it is modified by the character of the present author, and by 

the fact that his writings belong to a later stage in a course of classical 

studies. While the grammatical study of the language has been kept 

in view, it has been a cherished obj&ct to take advantage of the 

means 

so variously and richly furnished by Horace for promoting the literary 

culture of the student. 

From an article written by Peof. B^tkb of the University of Heidelberg, and Pub' 

lished in the Heidelberg Annals of Literature. 

" There are already several American editions of Horace, intended for the use of 

schools ; of one of these, which has passed through many editions, and has also been 

widely circulated in England, mention has been formerly made in this journal ; but 

that one we may not put upon equality with the one now before us, inasmuch as this 

has taken a different stand-point, which may serve as a sign of progress in this depart- 

The Editor has, it is true, also intended his work for the use of schools, 

ment of study. 

and has sought to adapt it in all its parts to such a use ; but still, without losing sight of 

this purpose, he has proceeded throughout with more independence. 

In respect to the 

text, all the demands which could be made of the editor are fully met, and yet the 

limits observed which are necessary in a school edition. In an Introduction which 

precedes the text, the Editor gives a sketch of the Life of Horace, with a critique of 

his writings, which is well suited to the purpose of the whole work, and is, in our view, 

entirely satisfactory. In the preparation of Notes, the Editor has faithfully observed 

the principles laid down in his Preface ; the explanations of the poet's words commend 

themselves by a compressed brevity, which limits itself to what is most essential, and 

by a sharp precision of expression ; and references to other passages of the poet, and 

also to grammars, dictionaries, &c, are all wanting; all other learned apparatus is omitted, 

on grounds which need no lengthened explanation. The entire outward execution ol 

the work merits special and thankful acknowledgment" 

From George Ticknor, LL. D., Boston. 

w I received a few days since a copy of Horace you have lately published. As I have 

foiiLd leisure since, I have read with your notes some of the portions I best like, and 

have been struck with the correctness of your readings, and the condensed, faithful 

learning and good taste of the commentary. It seems to mo that you have succeeded 

uncommonly well in your purpose." 

82

— 

D. APPLE TON $ CO., PUBLISHERS. 

LINCOLN'S LIYY. 

Selections fkom the First Five Books, together with the Twenty 

First and Twenty-Second Books entire. With English Notes for 

the use of Schools and Colleges. With an accompanying Plan 

of Rome, and a Map of the Passage of Hannibal. 

BY J. L. LINCOLN, 

Professor of Latin Language and Literature in Brown University. 

12mo. Price $1 00. 

The text of this edition is chiefly that of Alschefski ; where other 

readings have been preferred, the reasons for the preference are usually 

given in the Notes. The Notes have been prepared with special reference 

to the grammatical study of the language ; it is hoped, however, 

that they will also be found to embrace all necessary information 

relating to history, geography, and antiquities. 

This edition has already been adopted in nearly all the colleges of 

the country. 

From Prof. Johnson, ofNew York University. 

"I can at present only say that your edition pleases me much. I shall give it to 

one of my classes next week. I am prepared to find it just what was wanted." 

From Prof. Kingsley, of Yale College. 

" I have not yet been able to read the whole of your work, but have examined it 

enough to be satisfied that it is judiciously prepared, and well adapted to the purpose 

intended. We use it for the present year, in connection with the edition that has been 

used for several years. Most of the class, however, have procured your edition ; and it is 

probablo that next year it will be used by all." 

FromPnoF. Tyler, of Amherst College. 

"The Notes seem to me to be prepared with much care, learning and tasto; the 

grammatical illustrations are unusually full, faithful, and able. The book has been used 

by our Freshman Class, and will, I doubt not, come into general use in our colleges." 

From Prof. Packard, of Bowdoin College. 

" I have recommended your edition to our Freshman Class. I have no doubt that 

your labors will give a new impulse to the study of this charming classic." 

From Jos. Niokerson, Prin. ofAcademy, Gilmanton, N. H. 

" I consider your edition of Livy, by Lincoln, to be the most excellent of all before 

the public. The text is the best approved, and the Notes indicate great care and study 

in their preparation." 

" Professor Lincoln has performed his duty as editor in a very creditable manner 

giving evidence of unpretending but accurate scholarship, and a conscientious regard 

for the rights of others." North American Review. 

"This volume gives cheering evidence that a higher tone of philology Is appearing 

anions us, and every friend of classical learning will welcome it as a valuable auxiliary 

in awukening now interest In the critical study of the Latin authors."—-Bibliotheca 

Sacra.

QUIHTUS CUBTIUS KUFUS: 

LIFE 

EXPLOITS OF ALEXANDER THE GREAT. 

EDITED AND ILLUSTRATED WITH 

ENGLISH NOTES, 

BY 

WM. HENRY CROSBY, 

FOEMERLY PEOFESSOE OF THE LATIN LANGUAGE AND LITEEATUEE IN EUTGEES COL- 

LEGE, NEW BEUNSWICK, N.J. 

NEW YORK: 

D. APPLETON AND COMPANY, 

846 & 348 BROADWAY. 

LONDON: 16 LITTLE BRITAIN. 

MDCCCL1V.

^>&* 

lii 

Entered according to Act of Congress in the year 1854, 

By D. 

APPLETON AND COMPANY, 

the Clerk's Office of the District Court of the United State3 for the Southern 

District of New-York.

PREFACE. 

It is an undoubted, though unaccountable, fact, that 

Quintus Curtius' History of the Exploits of Alexander 

the Great is a work almost unheard of in the Academies 

and Colleges of the United States, while in England, 

and more especially on the Continent, it holds a high 

place in the estimation of classical instructors. The 

interesting character of its subject, the elegance of its 

style, and the pureness of its moral sentiments, ought 

surely to place it on an elevation as high, if 

not higher, 

than the Commentaries of Caesar, or the Histories of 

Sallust, In conjunction with Arrian, who wrote in 

Greek, Curtius is the main source whence are derived 

all those interesting anecdotes of the great Macedonian 

conqueror, which excited our imagination — perhaps 

stimulated our ambition—in the days of youth. His 

youthful courage in taming Bucephalus—his ready 

boldness in severing the Gordian knot with his good 

sword—his fortitude in draining to the dregs the cup 

received from the hands of a physician, against whose 

treachery he had been warned—his acts of romantic

IV 

PREFACE. 

daring—his magnanimity to his captives—his self-denial 

in scenes of temptation,—all these, together with his 

oft-quoted sayings, render this History one of the most 

entertaining as well as instructive of the Classics. 

As to the style of Curtius, nothing can be more 

pleasing. Heinsius, indeed, with somewhat of a disregard 

of gender, speaks of him as " Venus Historicorum" 

Bartholomew. Merula applies to his narratives the phrase 

" degantissime conscriptas" and Decembrius calls him 

a writer " mirce dulcedinis" Of the absorbing interest 

of his narrative, and the attractive character of his 

style, the following anecdote is preserved : Alphonso 

VII., King of Spain, being afflicted with serious illness, 

and having tried in vain the numerous prescriptions of 

his physicians, attempted to solace his hours of pain 

by perusing Curtius' History of Alexander ; and such, 

it is related, was the happy effect of his new remedy, 

that he was soon restored to health. When convalescent, 

he was heard to exclaim, " Valeant Avicenna, 

Hippocrates, medici cceteri ; vivat Curtius, sospitator 

As to the era when Curtius flourished, learned men 

are completely at fault ; and, accordingly, vary greatly 

in their conjectures on the subject. Some make him 

mens ! " 

contemporaneous with Cicero,—others 

bring him down 

to the time of Theodosius the Great, while between 

these extremes we find the reigns of Augustus, Tiberius, 

Claudius, Vespasian, Trajan, and Constantine, each

PREFACE. 

V 

having its advocates as the time when he flourished. 

It is hardly necessary to add that his personal history is 

involved in similar obscurity. 

But a worse calamity than mere ignorance of the 

time of our author's "birth, and of the particulars of his 

life, meets the reader on the very threshold. Time, 

ever edax rerum, has devoured the whole of the first 

two books, and made sad inroads into one r>r two of the 

others. These defects have, in a measure, been supplied 

by learned men, particularly by John Freinsheim, 

whose excellent supplements have called forth the remark 

of a distinguished biographical writer, that " he 

has been so successful that we almost cease to lament 

the loss of the original." As the supplements of Freinsheim 

are very long, the Editor has, in most instances, 

inserted those of Chris. Cellarius, which, though brief, 

will supply to the curious student a sufficient outline 

of the early years of Alexander, and also fill up the 

lacunce that occur in the course of the narrative. 

One word as to the, text of the present edition. 

It has been printed from an Editio Lugdunensis of 

1810, with such emendations as a collation of other 

editions, and the suggestions and conjectures of critics 

seemed to render advisable. In one or two instances 

only has the Editor ventured to introduce a reading of 

his own, and these are mentioned and defended in the 

notes. 

In conclusion, the Editor would remark that he puts

VI 

PREFACE. 

forth this edition of Quintus Curtius with ail confidence, 

that, if a writer so interesting in his subject, and so 

captivating in his style, shall once gain a foothold in 

our American course of classical study, his own merits 

will suffice to retain him there. 

Poughkeepsie, August, 1854.

CHRISTOPHORI 

CELLARII 

SUPPLEMENTS 

IN Q . CUETIUM, 

DE EEBUS GESTIS 

ALEXANDM MAGNI, 

LIBER PRIMUS. 

ARGUMENT. 

Introdtictioii. Pedigree of Alexander. The portents at his birth. His education. 

His early military training. Philip's overthrow of Grecian liberty. Coldness between 

Alexander and his father. Philip's preparations for invading Persia. His assassination. 

The vengeance taken by Olympias and Alexander. Alexander made Generalissimo by 

the Greeks. Eisings of the barbarians suppressed. Eevolt of the Greeks crushed. 

The Athenians again on good terms with Alexander. 

[Illorum, 

qui Alexandra res gestas scripsere, fide dignissinius Ptolemseus 

Lagi videtur, quod ipse rebus interfuerat, nee ulla, si secus seripsisset, 

suspicio lucri apparebat : 

proximus Aristobulus, quos longo intervallo 

Diodorus Siculus, non minus gravis auctor, secutus est. 

Alexander 

Philippo, Amyntse filio, et Olympiade Epirensi natus, utroque parente 

nobilissimus fuit. 

Pater enim ad Herculem, mater ad Achillem, genus 

referebat. Sic clarus aliis Alexander, sibi obscurus videbatur, nisi, 

abdicato mortali patre, ab Jove genitus crederetur. 

Addita insolentiie 

fabula, draconem in cubili matris visum, quern Jupiter induerit 

Philippus 

per quietem vidit obsignatam Olympiadis alvum annulo, cujus 

sculptura leonem praeferret, quod vates Aristander de fcetu generoso et 

leonina magnitudine animi interpretatus est. Qua nocte autem natus 

Alexander est, eadem templum Ephesioe Diana3 celeberrimum deflagravit 

quod majoris ruinae prassagium habuerunt, qui ex fortunse casu de futuris 

judicabant, ortam alicubi facem esse, qua Asise regnum conflagraturum

2 CHRIS. CELLARII 

sit. 

Quanta Philippi in educando filio solertia fuerit, Epistola docamento 

est, qua sibi gratulatus fuit, quod iis temporibus filio auctus sit, quae 

Aristotelem dare praeceptorem possint, qui patriae urbis instaurationem 

prsemium laboris ab rege tulit. Assidui an tern nutritores et paedagogi 

fuerunt, Leonidas, Lysimachus Arcanan, et ejusdem gentis Philippus, 

rector valetudinis. Eloquentiae magistro usus est Anaximene Lampsaceno, 

cujus cailiditati postmodum eversionem patriae donavit, Homeri 

earmina tanti fecit, ut nunquam Iliadem non comitem haberet. Praesagium 

militaris magnitudinis in Bucephalo puer Alexander dedit, quern 

mirifice, umbrae ratione habita, ita rexit domuitque, ut pater, omine inde 

capto, exclaniarit, aliud filio regnum qucerendum esse, quoniam Macedonia 

non caperet. Decinium annum et septimum agebat, cum pater Byzantium 

oppugnans ipsi administrationem regni commisisset. Rebellavit 

turn Thraciae quaedam civitas, quam adolescens, collectis, qui domi 

relicti erant, militibus, improvisa celeritate oppressit, et urbem convenis 

habitandam dedit, qui earn Alexandriam appellavere. 

Sed cum male 

procederet Byzantina obsidio, (Atheniensium classe obsessis suppetias 

ferente,) Philippus filio usus ad subigenda Chersonesi oppida. Idem 

cum ex Getico bello redux per Triballos iter faceret, et Graeci mercenarii 

milites praedae societatem postularent, altercatione in pugnam erumpente, 

ipte rex, equo interfecto, vulneratur, quern clypeo Alexander jacentem 

texit, irruentium alios occidit, alios armis longius inde propulsavit. 

Jam 

tantus evaserat Alexander, ut sine rectore aut custode exercitui posse 

praefici videretur, quam de se opinionem in Illyrios missus victoriis confirmavit. 

Philippus artibus consecutus est, ut Graecia servitutis jugum 

acciperet. Ultro enim quietos lacessere, inter concordantes odia instruere, 

dissidentium rixas alere, ita alterutram partem juvare, ut utramque 

opprimeret, solennis illi consuetudo fuit. Pauci expertes ejus domi 

nationis erant, quos Demosthenis eloquentia in libertate sustentabat. 

Sed et horum tandem ad Chaeroneam victor, facile obtinuit Philippus, 

ut imperator Graeciae adversus Persas crearetur. 

Bellicis rebus plerumque 

Alexander, etiam ad Chaeroneam praelio, intererat, in quo penes 

ipsum victoria stetisse dicitur. In cornu enim, cui praeerat, initium 

vincendi factum, sacra Thebanorum cohorte, quae ex lectissimis constabat, 

fortiter profligata. Caeterum a patre aliquando aberat, causae matris 

inserviens, cui Philippus Cleopatram superinduxerat, in cujus nuptiis 

parum abfuit, quin Alexander, novae prolis voto, quod Attalus fecerat, 

reclamans, a patre interficeretur. 

Philippus, dux belli a Graecis factus, 

bellum Persicum molitus est, praemisso Attalo et Parmenione cum copiarum 

parte, ut Graecas in Asia civitates liberarent. Ipse oraculo laetus, 

seu potius deceptus, jam cepisse sibi orientem videbatur. 

Olympias 

Cleopatrae posthabita fratrem Alexandrum, Epiri regem, in bellum

SUPPLEMENTS LIBER I. 3 

Pliilippo inferendum concitavit, quod, ne alieno is tempore exeiperet, 

affinitatis gratia prseveniens, Cleopatram filiam, Alexandri germanam, 

Epirotse 

despondit, JEgis, Macedonia urbe, nuptiarum apparatu splendidissime 

instrueto. Sed inopinatus casus laBtitiam intervertit. Etenim 

Pausanias quidani, ab Attalo contumeliose habitus, cum frustra conquestus 

de injuria esset, inter nuptiarum sacra regem, cum spectatum ludos 

iret, ex improviso interfecit. Consciam csedis Olympiadem fuisse, nee 

expertem Alexandrum, multoriun suspicio erat, exinde fidei propior visa, 

quod parricida3 in cruce pendenti corona aurea audacius, quam pro 

privati fortuna, imposita fuerat. Olympias pcenam de Cleopatra sumtura, 

peremta sobole, matrem ad suspendium adegit. Attalum etiam 

avunculum hujus, res novas in Asia molientem, Alexander per Hecatseuni 

et Parmenionem sustulit. 

Grseci et Barbari ad spem libertatis erecti a 

novo rege opinione- citius opprimuntur. Obsessis ad Tempe angustiis, 

per invia Ossas in Thessaliam irrupit, et celeritate perfecit, ut Pyliaco 

Amphictyonum concilio in patris locum dux Grseeise sufficeretur, quod 

ad Corinthum conventu, quo rex a Thermopylis abierat, publica voce 

repetitum fait, et auxilia contra Persas decreta. Forte in Craneo, Corintbiaco 

luco, Diogenes degebat, quern cum Alexander rogaret, ut diceret, 

si quibus opus esset: " A sole," inquit, "mihi velini non obstes: 

" 

apricanti enim offecerat. Cujus continentiam admiratus rex dixisse 

fertur : 

" Yellem et ego Diogenes esse, nisi essem Alexander." GraBcorum 

rebus pro tempore ordinatis, in barbaros rex Alexander movit, et Thracibus 

in Êmo monte victis, regem Triballorum Syrmum, qui in Peucen 

Istri insulam refugerat, ad petendam pacem coegit ; 

Getas, trajecto Istro, 

superavit ; et cum Germanorum legatis fcedus percussit. Per Agrianos 

Macedoniam repetenti motus Illyriorum nuntiatur, qui Taulantios quoque 

in societatem pertraxerant. Hos domi eorum rex Agrianus, amicus 

Alexandro, lacessens, a vexandis Macedonibus avertit, qui illos postea 

ad Pelium, Dassaretise oppidum, ita concusserunt, ut fuga, singuli, incensa 

urbe, dilaberentur. Interea rumore, Alexandrum in Triballis cecidisse, 

per Grreciam increbescente, nova spes novum tumultum excitavit, qui 

Thebanorum civitati exitialis fuit. Hi enim, prsefectis Cadmeae trucidatis, 

acriter instabant presidio arcis, mittentes quaquaversus, qui libertatis 

communiter vindicandse concitores essent. Nihil vero auxilii 

summissum fuit, plerisque expectantibus, quo fortuna inclinaret. Kex 

citius opinione in Bceotiam irriimpens, post tridui apparatum intra 

unum diem et oppugnavit et cepit Thebanorum urbem, in quam crudelius, 

quam pro ingenio suo, sseviit ; ut peregre in Persas abiturus exemplum 

relinqueret, quod fidei tuendse casteros admoneret. Solis Pindari 

posteris in honorem vatis pepercit, ejusque domum cremari vetuit. 

Servavit 

etiam Deoruin delubra, et fortium virorum statuas, religione per

4 CHRIS. CELLARII 

motus, quod milites cselesti igne, cum fanum in suburbio spoliarent, ambusti 

dicebantur. Alexander Athenienses ulturus tanquam auctores 

defectionis Thebanae, et post cladem receptores elapsorum, Demosthenem 

sibi, et Charidemum, et Ephialtem aliosque tradi postulat. Legatione 

autem effectum est, ut rex solius Charidemi exilio placaretur.] 

LIBER II. 

ARGUMENT. 

Alexander's march from Macedonia -through Thrace to the Hellespont. He crosses to 

Asia. The preparations of the Persians against the Macedonians. Alexander sacrifices 

to the Gods and Heroes. Battle of the Granicus. The burial of the dead and the 

honors bestowed upon them. He receives the surrender of some cities and takes others 

. 

by storm. A plot against the king's life is discovered. The march through the passes 

of Mount Climax and battle with the Pisidians. The strength of the Persians is weakened 

by the death of Memnon. 

[Alexander, Grascise rebus compositis, et administratione regni Antipatro 

commissa, in bellum Persicum, ad quod se pridem paraverat, profecturus, 

triginta millia peditum, et quinque equitum secum educit. 

Classem, quam juxta lacum Cercinitem et Strymonis ostia Mbebat, eodem 

sequi jubet. Abderam et Maroneam praetergressus, et Hebro ac Melane 

fluviis trajeetis, vicesimo die, postquam domo discesserat, Sestum venit. 

Sesto Elseuntem profectus rex Protesilao, qui Trojano bello primus in 

Asiam dicitur pedem intulisse, inferias dabat. Interea Parmenio exercitum 

Sesto Abydum transportavit ; rex Elaeunte in portum Achseum, 

qui ad Sigseum est, trajecit. Darius, Codomannus vulgari nomine, ea 

tempestate rex Persarum erat, paulo ante Philippi necem, propter bellicam 

famam et genus a regio forte non alienum, in id fastigium evectus. 

Hie, contemta Alexandri juyentute, omnia securius agebat : 

cognitis vero 

rebus, quas apud Grsecos, Thracas, et Illyrios gesserat, summa se cura 

instanti bello praaparabat, missis quoque in Graeciam, qui mercede militem 

conducerent. Nee mercenariis modo, sed universis in maritima ora 

copiis Memnonem Rhodium, virum peritissimum rei bellica3, praefecit. 

In mediis Hellesponti fluctibus Diis maris sacra fecit, et delatus in continentem, 

in hostilem agrum jaculum immisit, primusque de navi prosiliens 

Deos precatus est, ne se regem illse terrae invitum acciperent. In 

Ilio quoque ad tumulos heroum, qui Trojano bello ceciderant, parentavit. 

Ex Ilio rex Arisben, ubi castra habebat, revertit : inde Lampsacum prse-

LIBER II. 5 

tergressus, cui ignovit, ad Granicum amnem yenit, in cujus altera ripa 

hostilis exercitus stabat, transitum prohibiturus. Alexander instructs 

acie ingressus 

flumen, magno nisu in altiorem ripam evasit, Persasque 

tandem non sine suo periculo, ex quo Clitus servaverat, in fugam conjecit, 

circumventis etiam niercenariis, qui, globo facto, diutissime repugnayerant. 

Barbarorum ceciderunt yiginti et duo millia : Macedonum tantunnnodo 

xxxiy. ut Plutarchus ex Aristobulo tradidit. Fuga elapsi, in 

quibus et Memnon erat, Miletum perrexerunt, et Halicarnassum. Quod 

humanitatis officium est, Alexander illis prsestitit, qui prselio occubuerant. 

Hos enim ad cseterorum exemplum impense humatos equestribus 

statuis donari jussit, cognatisque eorum immunitatem dedit. Ex spoliis 

ecc. clypeos Athenas misit in Mineryse templo cum ciyilissima inscriptione 

affigendos. 

Tanta yictorise ad Granicum fama erat, ut plures Asise 

urbes se Alexandro dederent, Sardes inprimis, ac Ephesus : 

Miletus breviore 

obsidione, at Halicarnassus operosissima, expugnata fuit. Adae 

illustri foeminaB regnum CariaB redditum, a quo expulsa fuerat per Pexodarum. 

Cum gratiam relatura mulier miraB artis et saporis cibos cum 

coquis et cupedariis oiFerret, ex Alexandro didicit, " optimos coquos esse, 

ad prandium, laborem antelucanum, ad coanam, frugale prandium." 

Classem hoc tempore Alexander dimisit, ut superyacaneam ad usus futuros, 

nee ita instructam, ut Persarum classiariis opponi posset. Cum 

rex Lyciam transiret, oppidis in deditionem acceptis, captiyi indicio 

cognovit, ab Alexandro Lyncesta, genero Antipatri, insidias sibi parari, 

quern yeritus interficere, nequis motus in Macedonia oriretur, in yinculis 

diuturnis habuit. Phaselide in fidem accepta, per Climaca, hoc est, 

angustias inter montes et mare Pamphylium, a3gre exercitum hyberno 

tempore transduxit, et Aspendiis post defectionem receptis, Telmessum 

prsetergressus Pisidas ad Sagalassum grayi praslio superayit. Inter hsec 

Memnon, locis quibusdam in maris ora recuperatis et Chio insula, dum 

Mitylenen obsidet, morbo correptus Persarum spem maximam morte intempestiya 

deseruit. Nam hoc duce bellum Darius ex Asia in Europam 

transferri posse sperayerat.]

; 

QUINTI CURTII 

LIBER III. 

ARGUMENTUM. 

1. Celsenarum urbe et arce recepta, primariam Phrygies urbem Alexander ingreditur, 

in qua fatalem Gordii nodum solvit, ac deinde obviam Dario ire statuit. 

2. Exercitus Persici lustratio ; de quo cum Darii jussu Charidemus Atheniensis 

verum liberumque protulisset judicium, capite mulctatus est. 

3. Pompa3 Persarum Begum, orto sole dominum prsecedentium, turn copiarum 

Alexandri descriptio. 

4. Desertas ab Arsane, Darii prsefecto, CiliciaB fauces Alexander opportune occupat. 

5. Cum in Cydnum flumen abluendi corporis gratia intempestive descendisset, gravissimo 

morbo corripitur Ilex ipse. 

6. Qui a fido, sapientique medico Philippo, cui a toto exercitu ingentes gratise habentur, 

pristine yaletudini mox restituitur. 

7. Yegetior factus, Darium aggredi cogitat, Sismemque Persam, imprudentia delinquentem, 

occidi jubet. 

8. Darii ante pugn am consilia. Turn exercitus Persici consternatio ; 

proximae internecionis 

pra3sagium. 

9. Utriusque exercitus membra prsecipua et collatio. 

10. Alexandri oratio ad milites. 

11 Pugna omenta, in qua 100,000 peditum ac 10,000 equitum Persarum occumbunt 

reliquis fusis fugatisque. 

12. Castris Darii et ingenti prseda potitur Alexander. 

13. Matris et uxoris Darii, necnon aliarum nobilium captivarum luctum, ob Begem 

quern putabant interfectum, regio prorsus animo levat Alexander. 

14. Darii gazam immensam, cum ingenti nobilium numero, Parmenioni proditorie 

Damasci praefectus tradit. 

I. 1. Inter base, Alexander ad conducendum ex Peloponneso 

militem, Cleandro cum pecunia misso, Lyciae Pamphyliaeque 

rebus compositis, ad urbem Celaenas exercitum admovit. 

Media ilia tempestate moenia interfluebat Marsyas amnis, 

fabulosis Grsecorum carminibus inclytus. Fons ejus ex summo 

montis cacumine excurrens, in subjectam petram magno strepitu 

aquarum cadit : inde diffusus circumjectos rigat campos, 

liquidus, ] et suas duntaxat undas trahens. Itaque color ejus, 

placido mari similis, locum poetarum mendacio fecit : quippe 

traditum est, 2 Nymphas amore amnis retentas, in ilia rupe

LIBER III. CAP. I. 7 

considere. Caetervtm quaindiu intra muros flait, nomen suum 

retinet. At cvtm extra munimenta se evolvit, majore vi ac 

mole agentem undas, Lycum appellant. Alexander quidem 

urbem destitutarn a suis intrat : arcem vero in quam confugerant, 

oppugnare adortus, 3 caduceatorem praemisit, qui denunciaret, 

4 ni dederent, ipsos ultima esse passuros. Illi caduceatorem 

in turrim, et situ et opere multiim editam, perductum, 

quanta esset altitudo, intueri jubent, ac nunciare Alexandre», 

" non eadem ipsum et incolas aestimatione munimenta metiri 

se scire inexpugnabiles esse : 

6 

ad ultimum pro fide morituros." 

Caetervtm, ut circumsideri arcem, et omnia sibi in dies arctiora 

viderunt esse ; sexaginta dierum 6 inducias pacti, ut, nisi intra 

eos auxilium Darius ipsis misisset, dederent urbem 

; 

postquam 

nihil inde prsesidii mittebatur, ad prasstitutam diem permisere 

se regi. 

2. 7 Superveniunt inde legati Atheniensium, petentes, ut 

capti apud Grranicum amnem redderentur sibi. Ille, " Non hos 

modo, sed etiam caeteros G-raecos restitui suis, jussurum," respondit, 

" finito Persico bello." Caeterum Dario imminens, 

quern nondum Euphratem superasse cognoverat, undique omnes 

copias contrahit, totis viribus tanti belli discrimen aditurus. 

Phrygia erat, per quam ducebatur exercitus, pluribus vicis 

quam urbibus frequens. Tunc habebat quondam nobilem 

Midae regiam ; Gordium nomen est urbi, quam Sangarius amnis 

praeterfluit, 8 pari intervallo Pontico et Cilicio niari distantem. 

Inter liaec maria, angustissimum Asise spatium esse comperimus 

9 

; utroque in arctas fauces compellente terram. Quas 

quia continenti adhaeret, sed magna ex parte cingitur nuctibus, 

speciem insulae praebet; ac, nisi tenue discrimen objiceret, 

maria, quae nunc dividit, 10 committeret. Alexander, urbe in 

suam ditionem redacta, Jovis templum intrat; 

vehiculum quo 

Gordium, Midae patrem, vectum esse constabat, adspexit, cultu 

baud sane a vilioribus vulgatisque usu abhorrens. 

erat jugum adstrictum compluribus nodis in semetipsos 

" Notabile 

implicatis 

et celantibus nexus. Incolis deinde affirm ant ibus, " editam 

esse oraculo sortem, Asiae potiturum, qui inexplioabile

8 QUINTI CURTII 

vinculum solyisset," cupido incessit animo sortis ejus implendae. 

3. Circa Regem erat et Phrygum turba, et Macedonum, 

ilia expectatione suspensa, hsec sollicita ex temeraria Regis 

12 

fiducia : quippe seriem vinculorum ita adstrictarn, ut unde 

nexus inciperet, quove se conderet, nee ratione, nee visu percipi 

posset, solvere aggressus injeeerat curam, ne in omen verteretur 

irritum incoeptum. Ille 13 nequaquam diu luctatus cum 

latentibus nodis, "Nihil," inquit, " interest quomodo solvatur," 

gladioque ruptis omnibus loris, oraculi sortem vel elusit, vel 

implevit. Cum deinde Darium, ubicumque esset, occupare 

statuisset, ut a tergo u tuta relinqueret, Amphoterum classi ad 

oram Hellesponti, copiis autem praefecit Hegelochum, Lesbum, 

et Chium, et Con, praesidiis hostium 15 liberaturos. His 16 talenta 

ad belli usum quingenta attributa : 

ad Antipatrum, et eos 

qui Graecas urbes tuebantur, sexcenta missa : ex foedere naves 

17 

sociis imperatse, quae Hellesponto praesiderent. Nondum 

enim Memnonem vita, excessisse cognoverat, in quem omnes 

intenderat curas ; satis gnarus, cuncta in expedito fore, si 

nihil ab eo moveretur. Jamque ad urbem Ancyram ventum 

erat, ubi numero copiarum inito, Paphlagoniam intrat. Huic 

juncti erant Heneti, unde quidam Venetos trahere originem 

credunt : omnis hsec regio paruit Regi, datisque obsidibus, 

tributum (quod ne Persis quidem tulissent) pendere ne cogerentur, 

impetraverunt. Calas huic regioni propositus est. Ipse, 

assumptis, qui ex Macedonia nuper advenerant, Cappadociam 

petiit. 

II. 4. At Darius, nunciata Memnonis morte, haud seeds 

quam par erat, motus, omissa omni alia spe, J 

statuit ipse decernere, 

quippe quae per duces suos acta erant, cuncta damnabat 

; ratus, pluribus curam, omnibus abfuisse fortunam. Igitur 

castris ad Babylonem positis, quo majore animo capesserent 

bellum, universas vires in conspectum dedit ; et 2 circumdato 

vallo, quod decern millium armatorum multitudinem caperet, 

Xerxis exemplo, numerum copiarum iniit. 

Orto sole 

ad noctem agmina, sicut descripta erant, intravere vallum.

LIBER III. CAP. II. y 

Inde emissa occupayerunt Mesopotamiae campos, equitum peditumque 

propemodiim innumerabilis 

turba, majorem 3 quain 

pro numero speciem gerens. Persarum erant centum millia, 

in queis 4 eques triginta millia implebat. Medi decern equitum, 

quinquaginta millia peditum habebant. Barcanorum 

equitum duo millia fuere, armati bipennibus, levibusque scutis 

5 

cetrae maxime speciem reddentibus 

; 

peditum decern millia 

pari armatura sequebantur. 

Armenii quadraginta millia miserant 

peditum, additis septem millibus equitum. Hyrcani, 

6 

egregii ut inter illas gentes, sex millia expleverant, equis 

militatura. 

Derbices quadraginta millia peditum armaverant. 

Pluribus sere aut ferro prasfixae hastse, quidam lignum igne duraverant 

; bos quoque duo millia equitum ex eadem gente comitata 

sunt. A Caspio mari octo millium pedester exercitus 

venerat, ducenti equites. Cum his erant ignobiles Asiae gentes 

: 

duo millia peditum, equitum duplicem paraverant numerum. 

His copiis triginta 7 millia Graecorum, mercede conducta, 

egregiae juventutis, adjecta sunt. Nam Bactrianos et Sogdianos, 

et Indos, cseterosque 8 rubri maris accolas, ignota etiam 

9 

ipsi gentium nomina, festinatio prohibebat acciri. 

5. Nee quicquam illi minus, quam multitudo militum defuit 

: cujus turn universae aspectu admodum laetus, 10 purpuratis 

solita vanitate spem ejus inflantibus, conversus ad Charidemum 

Atheniensem, belli peritum, et ob exilium infestum 

Alexandro, (quippe Athenis, jubente eo, fuerat expulsus) 

percunctari eoepit, " " satisne ei videretur instructus ad obterendum 

hostem ? " At ille, et suae sortis et regiae superbiae 

oblitus : 

12 

" Verum," inquit, " et tu forsan audire nolis ; 

et 

ego, nisi nunc dixero, alias nequidquam confitebor. 

Hie tanti 

apparatus exercitus, haec tot gentium, et totius Orientis excita 

sedibus suis moles, finitimis potest esse terribilis : nitet purpura, 

auroque, fulget armis et opulentia, 13 quantam qui oculis 

non subjecere, animis concipere non possunt. Sed Macedonum 

acies 14 torva sane et inculta, clypeis hastisque immobiles 15 cuneos, 

et 16 conserta robora virorum tegit. Ipsi 17 phalangem 

voeant peditum stabile agmen. 

1* 

Vir viro, armis arma conserta

: 

10 

«: 

QUI 

NTI CUR Til 

sunt: I8 ad nutum monentis intenti, sequi signa, ordines servare 

didicere. Quod imperatur, omnes exaudiunt : 

19 obsistere, 

circuniire, discurrere in cornu, mutare pugnam, non duces magis 

quam milites 20 callent. Et ne auri argentique studio teneri 

putes, 21 adhuc ilia disciplina paupertate magistra stetit, 

fatigatis humus cubile est : cibus 22 quern occupant, satiat. 

23 

Tempora somni arctiora quam noctis sunt. Jam 24 Thessali 

equites et Acarnanes, iEtolique, invicta bello manus, 26 fundis, 

credo, et 26 hastis igne duratis, repellentur ? pari robore opus 

est. In ilia terra, quae hos genuit, auxilia quaerenda sunt. 

Argentum 37 istud atque aurum ad conducendum militem mitte." 

Erat Dario mite ac tractabile ingenium, nisi etiam suam naturam 

plerumque fortuna corrumperet. Itaque veritatis impatiens, 

hospitem ac supplicem, tunc cum maxime utilia suadentem, 

abstrahi jussit ad capitale supplicium. Ille, ne turn 

quidem libertatis oblitus : 

meas ultorem; 

" Habeo," inquit, " paratum mortis 

28 

expetet poenas mei consilii spreti is ipse, con-, 

tra quern tibi suasi. Tu quidem licentia regni tarn subito 

mutatus, documentum eris posteris, homines, cum se permisere 

fortunae, etiam naturam dediscere." Haee vociferantem, quibus 

erat imperatum, jugulant. Sera deinde poenitentia subiit 

Eegem : ac vera dixisse confessus, eum sepeliri jussit. 

III. 6. Thymodes erat Mentoris filius, impiger juvenis, 

cui praeceptum est a Rege ; ut omnes x peregrinos milites, in 

queis plurimum habebat spei, a Pharnabazo acciperet, opera, 

eorum usurus in bello. Ipsi Pharnabazo tradidit imperium, 

quod antea Memnoni dederat. Anxium de instantibus curis, 

agitabant etiam per somnum 2 species imminentium rerum 

sive illas aegritudo, sive divinatio animi prsesagientis 3 

accersit. 

Castra Alexandri magno ignis fulgore collucere ei visa sunt, 

et paulo post 4 

Alexander adduci ad ipsum in eo vestis habitu, 

5 

quo ipse f uisset : equo deinde per Babylonem vectus, subito 

cum ipso equo oculis esse subductus. Ad hsec vates varia 

interpretatione 6 curam distrinxerant : alii " laetum id E-egi 

somnium esse," dicebant, " quod castra hostium arsissent, 

quod Alexandrum deposita regia veste, in Persico et vulgari

habitu perductum esse vidisset." 

Quidam contra augurabantur 

: 

LIBER III. CAP. III. 11 

7 " quippe illustria Macedonum castra visa, fulgorem 

Alexandro portendere, quern regnuni Asia3 occupaturum esse, 

baud ambigere, quoniain in eodeni habitu Darius fuisset, cum 

appellatus est Rex. , 

Vetera quoque omina, 8 ut fit, sollicitudo 

revocaverat ; 

" Dariuni enim in principio imperii vaginam acinacis 

Persicam jussisse niutari in earn formam, qua Graeci 

uterentur 

; 

protinusque Chaldaeos interpretatos, imperium 

Persarum ad eos transiturum, quorum arma esset imitatas." 

Casterum ipse et 9 yatum responso, quod edebatur in vulgus, 

et specie, quae per somnium oblata 

erat, admodum ketus, castra 

ad Euphratem moveri jubet. 

7. Patrio more Persarum traditum est, orto sole, demum 

procedere. 

10 

Die jam illustri signum e tabernaculo Regis 

buccina dabatur ; super tabernaculum, unde ab omnibus conspici 

posset, " imago Solis crystallo inclusa fulgebat. Ordo 

autem agminis erat talis : 

Ignis, quern ipsi sacrum et seternurn 

12 

vocabant, argenteis altaribus praeferebatur. Magi proximi 

patrium carmen canebant. Magos trecenti et sexaginta quiuque 

juvenes sequebantur, puniceis amiculis velati, 13 

diebus totius 

anni pares numero 

; 

quippe Persis quoque in totidem dies 

descriptus est annus. Currum deinde Jovi sacratum albentes 

vehebant equi ; hos eximiaa magnitudinis equus, quern Solis 

appellabant, sequebatur. Aureae virgae et albae Testes, 14 regentes 

equos adornabant. Haud procul erant vehicula decern, 

multo auro argentoque caelata. Sequebatur haec equitatus 

duodecim gentium, variis armis et moribus. Proximi ibant, 

quos Persse îmmortelles vocant, ad decern millia ; cultus 

opulentiaa barbarae non alios magis honestabat. Illi aureos 

torques, illi vestem auro distinctam habebant, 16 manicatastpie 

tunicas, gemmis etiam adornatas. Exiguo intervallo, quos 

cognatos Regis appellant, decern et quinque millia hominum. 

Haec vero turba muliebriter propemodum culta, luxu magis, 

17 

quam decoris armis conspicua erat. Doryphori vocabantur 

proximum his agmen, soliti vestem excipere regalem. Hi 

currum Regis anteibant, quo ipse eminens vehebatur. 

Utrum-


que currvis latus deorum simulacra ex auro argentoque expressa 

decorabant : distinguebant internitentes gemmse jugum, ex 

quo eminebant duo aurea 18 simulacra cubitalia 

; 

quorum alterum 

Nini, alterum Beli gerebat effigiem. Inter haec auream 

aquilam, 19 pinnas extendenti similem, sacraverant. 

8. Cultus Regis inter omnia luxuria" notabatur. 

2 * Purpureas 

tunicae medium albo intextum erat. Pallam auro distinctam 

aurei accipitres, velut rostris inter se corruerent, 

adornabant : et zona aurea muliebriter cinctus acinacem suspenderat, 

cui 21 ex gemma erat vagina. 

22 

Cydarim Persae 

regium capitis vocabant insigne : hoc caerulea fascia albo distincta 

circumibat. Currum decern millia hastatorum sequebantur 

; hastas argento exornatas, spicula auro praefixa gestabant. 

Dextra laevaque Eegem ducenti ferme nobilissimi propinquorum 

comitabantur. Horum agmen claudebatur triginta 

millibus peditum, quos equi Regis quadringenti sequebantur. 

Intervallo deinde, unius stadii, matrem Darii Sysigambim 

curras vehebat, et in alio erat conjux. Turba foeminarum 

Reginas comitantium equis vectabatur. 

Quindecim inde, quas 

23 

armamaxas appellant, sequebantur. In his erant liberi 

Regis, et qui educabant eos, spadonumque grex, haud sane 

illis gentibus vilis. Turn regiao pellices trecentae sexaginta 

vehebantur, et ipsae regali cultu, ornatuque : post quas pecuniam 

Regis, sexcenti muli, et trecenti cameli vehebant ;* praesidio 

sagittariorum prosequente, Propinquorum amicorumque 

conjuges 

huic agmini proximae, 24 lixarumque et calonum 

greges vehebantur. Ultimi erant cum suis quisque ducibus, 

qui cogerent agmen, leviter armati. Contra si quis aciem 

Macedonum intueretur, dispar acies erat equis virisque non 

auro,. non discolori veste, sed ferro atque aere fulgentibus. 

Agmen et stare paratum, et sequi, 25 nec turba, nee sarcinis 

praegrave, intentum ad ducis non signum modo, sed etiam nuturn. 

Et castris locus, et exercitui commeatus suppetebant. 

Ergo Alexandro in acie miles non defuit. 

Darius autem tantas 

multitudinis Rex, loci, in quo pugnavit, angustiis, redactus 

est ad paucitatem, quam in hoste contempserat.

LIBER III. C AP. IV. 13 

IV. 9. Interea Alexander, Abistamene Cappadociee prseposito, 

Ciliciam petens cum omnibus copiis, in regionem, quse 

1 

Castra Cyri appellatur, pervenerat. 

2 Stativa illic liabuerat 

Cyrus j ciim adversus Croesum in Lydiam exereitum duceret. 

Aberat ea regio quinquaginta stadia ab aditu, quo Ciliciam 

intramus: Pylas incolae dicunt arctissimas fauces, 3 munimenta 

quas manu ponimus, naturali situ imitante. Igitur Arsanes, 

qui Ciliciae praeerat, reputans quid initio belli Memnon suasisset, 

4 quondam salubre consilium sero exsequi statuit : igne 

ferroque Ciliciam vastat, ut hosti solitudinem faciat : 

quicquid 

usui esse potest, corrumpit : sterile ac nudum solum, quod 

tueri nequibat, relicturus. Sed longe utilius 5 fuit angustias 

aditus, qui Ciliciam aperit, valido occupare prsesidio, jugunique, 

opportune itineri imminens, obtinere ; unde inultus subeuntem 

hostem aut prohibere, aut opprimere potuisset. Tunc 

paucis, qui callibus praesiderent, relictis, retro ipse concessit; 

populator terras, quam a populationibus vindicare debuerat. 

Ergo, qui relicti erant, proditos se rati, ne conspectum quidem 

hostis sustinere voluerunt cum vel pauciores locum 6 obtinere 

potuissent. Namque 7 perpetuo jugo montis asperi ac prasrupti 

Cilicia includitur, 8 quod cum a mari surgat, velut sinu quodam 

flexuque curvatum, rursus 

altero cornu in diversum littus excurrit. 

Per hoc dorsum, qua maxime introrsum mari cedit, 

asperi tres aditus, et perangusti sunt, quorum uno Cilicia intranda 

est. 

9 

Campestris eadem, qua vergit ad mare, planitiem 

ejus crebris distinguentibus rivis. 

10. Pyramus et Cydnus, inclyti amnes fluunt. Cydnus, 

10 

non spatio aquarum, sed liquore memorabilis 

; 

quippe, leni 

tractu a fontibus labens, puro solo excipitur ; nee torrentes 

incurrunt, " qui placide manantis alveum turbent. 

Itaque incorruptus, 

idemque frigidissimus 

; 

quippe, 12 niulta riparum 

amoenitate inumbratus, 1S ubique fontibus suis similis in mare 

evadit. Multa in ea regione monumenta vulgata carminibus, 

vetustas exederat. Monstrabantur urbium sedes Lyrnessi et 

Thebes; Typhonis quoque specus, et Corycium nemus, ubi 

crocum gignitur, casteraque in quibus nihil prseter famam du-


raver at. 

Alexander fauces jugi, quae 14 Pylce appellantur, intravit. 

Contemplatus locorum situin, 18 non alias magis dicitur 

admiratus esse felicitatem suam : obrui potnisse vel saxis 

confitebatur, si fuissent qui in subeuntes propellerent. Iter 

vix 16 quaternos capiebat armatos. Dorsum montis imminebat 

viae, non angustae modo, sed plerumque praeruptae, crebris oberrantibus 

rivis, qui ex radicibus montium nianant. Thracas 

tamen leviter armatos praecedere jusserat, scrutarique 

calles, 

ne occultus bostis in subeuntes erumperet. Sagittariorum 

quoque manus occupaverat jugum : intentos arcus habebant, 

17 

moniti, non iter ipsos inire, sed praelium. Hoc modo 18 agmen 

pervenit ad urbem Tarson, 19 cui turn maxime Persae 

subjiciebant ignem, ne opulentum oppidum hostis invaderet. 

At ille, 

Parmenione ad inhibendum incendium cum expedita 

manu praamisso, postquam barbaros adventu suorum fugatos 

esse cognoverat, urbem a se conservatam intrat. 

V. 11. êdiam Cydnus amnis, de quo paulo ante dictum 

est, interfluit ; et tunc aestas erat, cujus calor non aliam magis 

quam Ciliciae oram vapore solis accendit ; et diei fervidissimum 

tempus coeperat. Pulvere ac sudore simul perfusum 

Regem invitavit liquor fluminis, ut calidum adhuc corpus 

ablueret. Itaque veste deposita, in conspectu agminis (decorum 

quoque futurum ratus, si ostendisset suis, levi ac 

parabili 2 cultu corporis se esse contentum) descendit in flumen, 

vixque 3 ingressi subito horrore artus rigere coeperunt : pallor 

deinde suffusus est, et 

totum propemodum corpus vitalis calor 

reliquit. Expiranti similem, ministri manu excipiunt, nee 

satis compotem mentis in tabernaculum deferunt. Ingens 

sollicitudo, et pene" jam luctus in castris erat. Flentes querebantur, 

4a in tanto impetu cursuque rerum, omnis aetatis ac 

memoriae clarissimum Regem non in acie saltern, non ab boste 

dejectum, sed abluentem aqua corpus, ereptum esse, et extinctum 

: 

instare Darium, Ndctorem antequam vidisset bostem. 

Sibi easdem terras, quas victores peragrassent, repetendas : 

omnia aut ipsos, aut hostes populatos : per vastas solitudines, 

etiamsi nemo insequi velit, euntes, fame atque inopia debellari

LIBER III. CAP. VI. 15 

posse. Quern signum daturum fugientibus ? quern ausurum 

Alexandro succedere ? 

6 

Jam ut ad Hellespontum fuga penetrarent, 

classem qua transeant, quern prseparaturum ? " 

Rursus 

in ipsum Regem misericordia versa, "ilium florem juventae, 

illam vim animi, 7 eumdem Regem et commilitonem divelli a se 

et abripi," immemores sui 

querebantur. 

12. Inter haec liberius meare spiritus coeperat ; allevabat 

Rex oculos, et paulatim redeunte animo, circumstantes amicos 

agnoverat : laxataque vis morbi ob hoc solum videbatur, quia 

magnitudinem mali sentiebat. 

corporis urgebat : 

nunciabatur. 

8 

Animum autem segritudo 

quippe Darium quinto die 9 in Ciliciam fore 

" Vinctum ergo se tradi, et tantam victoriam eripi 

sibi e manibus, obscuraque et ignobili morte in tabernaculo 

extingui se," querebatur. 

Admissisque amicis pariter et medicis 

: 

" In quo me," inquit, 10 " articulo rerum mearum fortuna 

deprehenderit, cernitis. 

Strepitum hostilium armorum exaudire 

mihi videor : et qui ultro intuli bellum, jam provocor. Darius 

ergo, cum " tarn superbas litteras scriberet, 12 fortunam meam 

in consilio habuit ; sed nequidquam, si mihi 13 arbitrio meo 

curari licet. Lenta remedia et segnes medicos non expectant 

tempora mea. 

Vel mori strenu£, quam tarde convalescere, mihi 

melius est. Proinde, si quid opis, si quid artis in medicis 

est, sciant, u me non tarn mortis, quam belli remedium quserere." 

Ingentem omnibus incusserat curam tarn praeceps temeritas 

ejus. Ergo pro se quisque precari coepere, " ne festinatione 

periculum auger et, sed 16 esset in potestate medentium. 

Inexperta remedia haud injuria ipsis esse suspecta, 

cum ad perniciem ejus etiam a latere ipsius pecunia sollicitaret 

hostis : 

" 16 (quippe Darius mille talenta interfectori 

Alexandri daturum se pronunciari jusserat), 

" itaque ne ausurum 

quidem quemquam " arbitrabantur " experiri remedium, 

quod propter novitatem posset esse suspectum." 

VI. 13. Erat inter nobiles medicos e Macedonia Regem 

secutus Philippus, natione Acarnan, fidus admodum Regi 

1 

puero comes, et custos salutis datus, non ut Regem modo, 

sed etiam ut alumnum eximia charitate diligebat. Is non


praeceps se, sed 2 strenuum remedium afferre, tantamque vim 

morbi potione medicata levaturum esse promisit. Nulli promissum 

ejus placebat, praeter ipsum 3 cujus perieulo pollicebatur. 

Omnia quippe facilitts, quam moram, perpeti poterat. 

Arma et acies in oculis erant ; et victoriam in eo positam esse - 

arbitrabatur, si tantum ante signa stare potuisset : idipsum, 

quod post diem tertium medicamentum sumpturus esset (ita 

enim medicus prsedixerat) segre ferens. Inter haec a Parmenione 

fidissimo 

4 

purpuratorum litteras accipit, quibus ei 

denunciabat, ne salutem suam Philippo committeret, mille 

talentis a Dario, et spe nuptiarum sororis ejus esse corruptum. 

Ingentem animo sollicitudinem litterse incusserant, et quicquid 

B in utramque partem aut metus, aut spes 6 subjecerat, 

secreta gestimatione pensabat. " Bibere perseverem ? ut, si 

venenum datum fuerit, 7 ne immerito quidem, quicquid acciderit, 

evenisse videatur ? Damnem medici fidem ? in tabernaculo 

ergo me opprimi patiar ? 

At satius est alieno me mori 

sceiere, quam metu nostro." Diu animo in diversa versato, 

nulli quid scriptum esset, enunciat ; 

sui impresso, pulvino, cui incubabat, subjecit. 

epistolamque sigillo annuli 

14. Inter has cogitationes biduo assumpto, illuxit a medico 

destinatus dies. Et ille cum poculo, in quo medicamentum 

diluerat, intravit. Quo viso Alexander, levato corpore in 

cubitum, epistolam a Parmenione missam sinistra manu 

tenens, accipit poculum, et 8 haurit interritus : turn epistolam 

Philippum legere jubet, nee a vultu legentis movit oculos, 

ratus aliquas 9 

conscientise notas in ipso ore posse deprehendere. 

Ille epistola perlecta, plus indignationis, quam pavoris ostendit 

: projectisque 10 amiculo et litteris ante lectum : "Rex," 

inquit, " " semper quidem spiritus meus ex te pependit, sed nunc 

vere ab isto sacro et venerabili ore trahitur. Crimen 12 parri 

cidii, quod mini objectum est, tua salus diluet. Servatus a 

me vitam mihi dederis. Oro, qusesoque, omisso metu, patere 

medicamentum concipi venis. Laxa paulisper anirnum, quern 

sollicitudine intempestiva amici sane fideles, sed moleste seduli 

turban t." Non securum modo haec vox, sed etiam lsetum Re-

LIBER III. CAP. VII. 17 

gem, ac plenum bonse spei fecit. Itaque, 13 " Si Dii," inquit, 

" Philippe, tibi permisissent, quo maxime modo animum velles 

experiri meum, alio profecto yoluisses ; sed certiorem quam 

expertus es, ne optasses quidem. Hac epistola accepta, 

tamen quod dilueras bibi ; et nunc crede, me non minus pro 

tua fide, quam pro mea salute esse sollicitum." 

dexteram Philippo offert. 

Hasc elocutus, 

15. Casterum tanta vis medicaminis fuit, ut quae secuta 

sunt, criminationem Parmenionis adjuverint. Interclusus 

spiritus arete meabat, nee Philippus quidquam inexpertum 

omisit. Ille fomenta corpori admisit, ille torpentem nunc 

cibi, nunc 14 vini odore excitavit. Atque, ut primum mentis 

compotem esse sensit, modo matris, sororumque, modo tantae 

victorise appropinquantis admonere non destitit. Ut vero 

medicamentum se diffudit in venas, et sensim toto corpore 

salubritas percipi potuit, primo animus vigorem suum, deinde 

corpus quoque expectatione maturius recuperavit : 

quippe post 

tertium diem, quam in hoc statu fuerat, in conspectum milituni 

venit. Nee avid ins ipsum Regem, quam Philippum 

intuebatur exercitus : pro se quisque dexteram ejus amplexi, 

grates liabebant, velut prsesenti Deo. Namque haud facile dictu 

est, praster ingenitam illi genti erga Reges suos venerationem, 

quantum hujus utique Regis vel admirationi dediti fuerint, 

vel charitate flagraverint. Jam primum nihil, sine divina 

15 

ope, aggredi videbatur. Nam ciim esset praesto ubique fortuna, 

temeritas in gloriam cesserat : 

16 aetas quoque vix tantis 

matura rebus, sed abunde sufficiens, omnia etiam ejus opera 

honestabat: et qua3 leviora haberi solent, plerumque in re 

militari gratiora vulgo sunt ; exercitatio corporis inter ipsos, 

cultus habitusque paululum a privato abhorrens, militaris 

vigor 

; 

queis ille vel ingenii dotibus, vel animi artibus, ut 

pariter carus ac venerandus esset, 

effecerat. 

VII. 16. At Darius nuncio de adversa valetudine ejus 

accepto, celeritate, quantam capere tarn grave agmen poterat, 

ad Euphratem contendit: ûnctoque eo pontibus, quinque 

tamen diebus trajecit exercitum, Ciliciam occupare festinans.

: 


Jamque Alexander viribus corporis receptis, ad urbem Solos 

pervenerat : cujus potitus, ducentis talentis nomine 2 mulctae 

exactis, arci 

praesidium militum imposuit. 

s 

Vota deinde pro 

salute suscepta per ludum atque otium reddens, ostendit 

quanta fiducia barbaros sperneret : quippe iEsculapio et Minervae 

ludos cel'ebravit. Spectanti 4 nuncius laetus affertur 

ex Halicarnasso, " Persas acie a suis esse superatos, Myndios 

quoque et Caunios, et pleraque tract us ejus, suae facta 

ditionis." Igitur edito spectaculo ludicro, castrisque 

motis, et Pyramo amne ponte juncto, ad urbem Mallon pervenit 

: inde B alteris castris ad oppidum Castabaluni. Ibi 

Parmenio Regi occurrit, quern praemiserat ad explorandum 

iter saltus, per quern ad urbem, Isson nomine, penetrandum 

erat. Atque ille angustiis ejus occupatis, et praesidio modico 

relicto, Isson quoque desertam a barbaris ceperat. Inde progressus, 

6 deturbatis, qui interiora montium obsidebant, prsesidiis 

cuncta firmavit : 

occupatoque itinere, sicut paulo ante dictum 

est, 7 

idem et auctor et nuncius venit. 

17. Isson inde Rex copias admovit: ubi consilio habito 

utrumne ultro progrediendum foret, an ibi opperiendi essent 

milites novi, quos ex Macedonia adventare constabat; Parmenio 

non alium locum prselio aptiorem esse censebat. 

Quippe illic utriusque Eegis copias numero futuras pares, cum 

angustiae multitudinem non caperent : 

planitiem ipsis camposque 

esse vitandos, ubi circumiri, ubi 

ancipiti acie opprimi possent 

: 

timere, ne non virtute hostium, sed lassitudine sua vincerentur 

: 

8 

Persas recentes subinde successuros, si laxius stare 

potuissent. Facile ratio tarn salubris consilii accepta est. 

Itaque inter angustias saltvis opperiri statuit. Erat in exercitu 

Regis 9 Sisines Perses, quondam a Praetore iEgypti missus 

ad Philippum ; donisque et omni honore cultus, 

10 exilium 

patria sede mutaverat : secutus deinde in Asiam Alexandrum, 

inter fideles socios habebatur. Huic epistolam Cretensis miles 

obsignatam annulo, cujus signum Laud sane no turn erat, tradidit. 

Nabarzanes Praetor Darii miserat earn, hortabaturque 

Sisinem, ut dignum aliquid 

nobilitate ac moribus suis ederet 

11 

magno id ei apud Regem honori fore. 

12 

Has litteras Sisines,

LIBER III. CAP. VIII. 19 

utpote innoxius, ad Alexandrian saepe deferre tentavit : sed 

cam tot curls apparatuque belli Regem videret urgeri, aptius 

deinde tempus exspectans, suspicionem initi scelesti consilii 

praebuit. Namque epistola, priusquam ei redderetur, in rnanus 

Alexandri pervenerat, leetamque earn ignoti annuli sigillo impresses 

Sisini dari jusserat, ad aestimandam fidem barbari. 

Qui, quia per complures dies non adierat Regem, scelesto 

consilio earn visus est suppressisse ; 

baud dubie jussu Regis, occisus est. 

et in agmine a Cretensibus, 

VIII. 18. Jam Graeci milites, quos Thymodes a Pharnabazo 

acceperat, praecipua spes, et propemodum unica, ad Darium 

pervenerant. 

1 

Hi magnopere suadebant, ut retro abiret, 

spatiososque Mesopotaraiae campos repeteret. 

Si id consilium 

damnaret, at ille divideret saltern copias innumerabiles, neu 

sub unum fortunae ictum totas vires regni cadere pateretur. 

Minus hoc consilium Regi, quam purpuratis ejus displicebat 

2 

" Ancipitem fidem, et mercede venalem proditionem imminere, 

et dividi non ob aliud copias velle, quam ut ipsi in diversa 

digressi, si quid commissum esset traderent Alexandro. 

Nihil 

tutius fore, quam circumdatos eos exercitu toto obrui telis, documentum 

non inultae perfidiae futuros." At Darius, ut erat 

sanctus et mitis, " se vero tantum facinus" negat " esse facturum, 

ut suam secutos fidem, suos milites, jubeat trucidari. 

3 

Quam 

deinde amplius nationum exterarum salutem suam credituram 

sibi, si tot militum sanguine imbuisset manus ? 

4 

Neminem 

stolidum consilium capite luere debere. Defuturos eos, qui 

suaderent, si suasisse periculum esset." 

Denique ipsos quotidie 

ad se vocari in consilium, variasque sententias dicere, 5 nee 

tamen melioris fidei haberi, qui prudentius suaserint. 

Itaqne 

Graecis nunciari jubet, " ipsum quidem benevolentiae illorum 

gratias agere ; 

hostibus traditurum. 

caeterum, si retro ire pergat haud dubie regnuin 

6 

Fama bella stare ; et eum qui recedat, 

fugere credi. Trahendi vero belli vix ullam esse rationem. 

Tantae 

enim multitudini, utique cum jam hyems instaret, in 

regione vasta, et invicem a suis atque hoste vexata, non suffectura 

alimenta. Ne dividi quidem copias posse, servato more

20 QTJINTICTJRTII 

majorum, qui universas vires 

semper discrimini bellorum obtulerant. 

Et hercule terribilem antea Regem et 7 absentia sua 

ad vanam fiduciam elatum, postquam adventare se senserit, 

cautum pro temerario factum, delituisse inter angustias saltus, 

ritu ignobilium ferarum, quae strepitu praetereuntium audito, 

sylvarum latebris se occuluerunt. Jam etiam valetudinis simulatione 

frustrari suos milites, sed non amplius ipsum esse 

passurum detrectare certamen. 

recessissent, oppressurum esse cunctantes." 

Haec magnificentius 

j aetata, quam verms. 

In illo specu, in quern pavidi 

19. Caetenim pecunia omni, rebusque pretiosissimis, Damascum 

Syriae cum modico praesidio militum missis, reliquas 

copias in Ciliciam duxit, insequentibus more patrio agmen 

conjuge et matre. Virgines quoque cum parvo filio comitabantur 

patrem. 

8 Fort6 eadem nocte et Alexander ad fauces, 

quibus Syria aditur, et Darius ad eum locum, quern Amanicas 

Pylas vocant, pervenit. Nee dubitavere Persae, quin Isso 

reiicta, quam ceperant, Macedones fugerent. Nam etiam saucii 

quidam et invalidi, qui agmen non poterant persequi, excepti 

erant. Quos omnes, instinctu purpuratorum, barbara 

feritate saevientium, praecisis adustisque 

ut copias suas noscerent ; 

manibus circumduci, 

satisque omnibus spectatis, nunciare 

quae vidissent, Regi suo jussit. Motis ergo castris, superat 

Pinarum amnem, in tergis, ut credebat, fugientium haesurus. 

At illi, quorum amputaverat manus, ad castra Macedonum 

penetrant, Darium, quam maximo cursu posset, sequi nunciantes. 

Vix fides habebatur. Itaque speculatores in maritimas 

regiones praomissos explorare jubet, ipse adesset, an 

praefectorum aliquis speciem prasbuisset 

universi venientis exercitus. 

Sed cum speculatores 9 reverterentur, procul ingens 

multitudo conspecta est. 

Ignes deinde totis campis collucere 

coeperunt, omniaque velut continenti incendio ardere visa, ciim 

10 

incondita multitudo maxime propter jumenta laxius tendered 

Itaque eo ipso loco metari suos castra jusserat, laetus, 

11 

quod omni expetiverat voto, in illis potissimum angustiis 

decernendum esse.

: 

LIBER III. CAP. VIII. 21 

20. CaetenVm, ut solet fieri, cum ultimi discriminis tern pus 

adventat, in sollicitudinem versa fiducia est. Mam ipsam 

fortunam, qua aspirante res tarn prospere 

gesserat, verebatur, 

12 

nee injuria, ex his quse tribuisset sibi, quam mutabilis esset, 

reputabat : 

unam superesse noctem, quae tanti discriminis moraretur 

eventum. Rursus occurrebat, majora periculis praemia 

: 

et sieut dubium esset an vinceret, ita illud utique certum 

esse, honeste et cum magna laude moriturum. 

Itaque, I3 corpora 

milites curare jussit, ac deinde tertid vigilia instructos et 

armatos esse. 

Ipse in jugum editi montis ascendit, multisque 

collucentibus facibus patrio more sacrificium Diis praesidibus 

loci fecit. Jamque tertium, sicut praeceptum erat, u signum 

tuba miles acceperat, itineri simul paratus et praelio : 

strenueque 

jussi procedere, oriente luce pervenerunt ad angustias, 

quas occupare decreverant. Darium triginta inde stadia 

abesse, prasmissi indicabant. 

armisque ipse sumptis aciem ordinabat. 

Tunc consistere 15 agmen jubet, 

21. Dario adventum hostium pavidi agrestes nunciaverunt, 

vix credenti occurrere etiam, quos, ut fugientes, sequebatur. 

Ergo non mediocris omnium animos formido incesserat : 

quippe 

itineri quam praelio aptiores erant, 16 raptimque arma capiebant. 

Sed ipsa festinatio discurrentium, suosque ad arma vocantium, 

majorem metum incussit. 

Alii in jugum montis evaserant, ut 

hostium agmen inde prospicerent : equos plerique fraenabant 

discors exercitus, nee ad 17 unum intentus imperium, vario 

tumultu cuncta turbaverat. Darius initio, montis jugum cum 

parte copiarum occupare statuit, et a fronte, et a tergo circumiturus 

hostem : 

18 a mari quoque, quo dexterum ejus cornu 

tegebatur, alios objecturus, ut undique urgeret. 

Praater haec, 

viginti millia praemissa cum sagittariorum manu, Pinarum 

amnem, qui duo agmina interfluebat, transire, et objicere sese 

Macedonum copiis jusserat. Si id praestare non possent, retrocedere 

in montes, et occulte circumire ultimos hostium. 

Caeterum 19 destinata salubriter, omni ratione potentior fortuna 

discussit : quippe alii prae metu imperium , exequi non aude-

1 

22 QUI NT I CURT 1 

bant, alii frustra exsequebantur : quia ubi partes labant, summa 

turbatur. 

IX. 22. Acies autem hoc modo 1 stetit. Nabarzanes equitatu 

dextruni cornu tuebatur, additis funditorum sagittariorunique 

viginti ferme millibus. In eodem Thymodes erat, 

Grsecis peditibus mercede conductis triginta millibus prsepositus. 

Hoc erat haud dubium robur exercitus, par Macedoniee 

phalangi acies. 

In laevo cornu Aristomedes Thessalus viginti 

millia Barbarorum peditum habebat. In 2 subsidiis pugnacissimas 

locaverat gentes. 

Ipsum Regem in eodem cornu dimicaturum, 

tria millia delectorum equitum 3 assueta corporis 

custodiae, et pedestris acies, quadraginta 4 inillia, sequebantur. 

Hyrcani deinde Medique equites : 

his proximi cseterarum gentium 

equites dextera lsevaque dispositi. Hoc agmen, sicut 

dictum est, instructum, sex millia jaculatorum funditorumque 

antecedebant. 

5 

Quidquid in illis angustiis adiri poterat, impleverant 

copige, 6 

cornuaque hinc a jugo, illinc a mari stabant. 

Uxorem matremque Regis, et alium foeminarum gregem, in 

medium agmen acceperant. 

23. Alexander phalangem, qua nihil apud Macedonas validius 

erat, in fronte constituit. Dextrum cornu Nicanor Parmenionis 

filius tuebatur : 

huic proximi stabant Coenos, et Perdiccas, 

et Meleager, et Ptolemgeus, et Amyntas, sui quisque 

agminis duces. 

In laevo, quod ad mare pertinebat, Craterus 

et Parmenio erant, sed Craterus Parmenioni parere jussus. 

Equites ab utroque cornu locati, dextrum Macedones, Thessalis 

adjunctis, lsevum Peloponnenses tuebantur. Ante hanc 

aciem posuerat funditorum manum sagittariis admixtis ; 

Thraces 

quoque et Cretenses ante agmen ibant, et ipsi leviter armati. 

At iis, qui prsemissi a Dario jugum montis 7 insederant, 

s 

Agrianos opposuit, ex Graecia nuper advectos. Parmenioni 

autem prscceperat, ut, quantum posset, agmen ad mare extenderet, 

quo longius abesset montibus, quos occupaverant Barbari. 

At illi, neque obstare venientibus, nee circumire praetergressos 

ausi, funditorum maxima aspectu territi profugerant 

: 

9 

eaque res Alexandro tutum agminis latus, quod ne

LIBER III. CAP. X. 23 

superne incesseretur, thnuerat, praestitit. Triginta et. duo 

armatorum ordines ibant; neque enini lathis extendi aciem 

patiebantur angustiae. 

Paulatim deinde se laxare sinus niontiuin, 

et niajus spatium aperire coeperant; ita ut-non pedes 

solum pluribus ordinibus incedere, sed etiam a lateribus circumfundi 

posset equitatus. 

X. 24. Jam in conspectu, sed extra teli jactum utraque 

acies erat, cum priores Persae inconditum et trucem sustulere 

1 

clamorem. Bedditur et a Macedonibus major, 2 exercitus 

impar numero, sed jugis niontium, vastisque saltibus repereussus 

; quippe semper circumjecta nemora petraeque, quantamcumque 

3 

accepere vocem, multiplicato sono referunt. 

Alexander 

ante prima signa ibat, identidem manu 4 

suos inhibens, 

ne suspensi, acrius ob nimiam festinationem concitato spiritu, 

capesserent praelium. C unique agmini obequitaret, varia oratione, 

ut cujusque animis aptum erat, milites alloquebatur. 

Macedones tot bellorum in Europa victores, ad subigendam 

Asiam atque ultima Orientis, 5 non ipsius magis, quam suo 

ductu profecti, inveteratae virtutis admonebantur. Illos terrarum 

6 orbis liberatores, 7 emensosque olim Herculis et Liberi 

patris terminos, non Persis modo, sed etiam omnibus gentibus 

8 

imposituros jugum. Macedonum Bactra et Indos fore : minima 

esse quae nunc intuerentur, sed omnia victoria parari. 

Non praeruptis petris Illyriorum, et Thraciae saxis sterilem 

laborem fore, spolia totius Orientis offerri. Vix gladio futurum 

opus ; totam aciem suo pavore fluctuantem, 9 umbonibus 

posse propelli. 

Victor ad haec Atheniensium Philippus pater 

invocabatur, donhtaeque nuper Bceotiae, et urbis in ea nobilissimae, 

ad solum dirutae, species repraesentabatur animis : jam 

Granicum amnem, jam tot urbes aut expugnatas, aut in fidem 

acceptas, omniaque quae post tergum erant, strata, et pedibus 

ipsorum subjecta, memorabat. Cum adierat Graecos, admonebat, 

" ab iis gentibus illata Graeciae bella, Darii prius, deinde 

Xerxis insolentia, aquam ipsam terramque* populantium, ut 

neque fontium liaustum, nee solitos cibos rclinquerent. Dein 

Deutn templa ruinis et ignibus esse deleta, urbes eorum ex-

: 


pugnatas, foedera humani divinique juris violata" referebat. 

Illyrios vero et Thracas, rapto vivere assuetos, aciem hostium, 

auro purpuraque fulgentem intueri jubebat, 10 praedam, non 

arma gestantem. Irent, et imbellibus foeminis aurum " viri 

eriperent. 

Aspera montium suorum juga, nudosque colles et 

perpetuo rigentes gelu, ditibus Persarum campis agrisque 

12 

mutarent. 

XI. 25. Jam 1 ad teli jactum pervenerant, cum Persarum 

equites ferociter in lgevum cornu hostium invecti sunt. 

2 

Quippe 

Darius equestri praslio decernere optabat, phalangem Macedonici 

exercitus robur esse conjectans. Jamque etiam dextrum 

Alexandri cornu circumibatur : quod ubi Macedo conspexit, 

8 

duabus alis equitum ad jugum montis jussis subsistere, caeteros 

in medium belli discrimen strenue transfert. Subductis 

deinde ex a'cie Thessalis equitibus. Prsefectum eorum 4 occulte 

circumire tergum suorum jubet, Parmenionique conjungi, 

et quod is imperasset, impigre exequi. Jamque ipsi in medium 

Persarum undique circumfusi egregie se tuebantur : 

sed 

conserti, et quasi cohaerentes, tela vibrare non poterant. 

s 

Simul 

erant emissa, 6 in eosdem concurrentia implicabantur, levique 

et vano ictu pauca in hostem, plura in humum innoxia 

cadebant. Ergo cominus pugnam coacti conserere, gladios 

impigre stringunt. Turn vero multum sanguinis fusum est 

duaa quippe acies ita cohaarebant, ut armis arma pulsarent, 

7 

mucrones in ora dirigerent : non timido, non ignavo cessare 

turn licuit : 

8 

collato pede, quasi singuli inter se dimicarent, in 

eodem vestigio stabant, donee vincendo locum sibi faeerent. 

Turn demum ergo promovebant gradum, ciim 

hostem prostraverant. 

At illos novus excipiebat adversarius fatigatos : nee 

vulnerati, ut alias solent, acie poterant excedere, c\\m hostis 

instaret a fronte, a tergo sui urgerent. 

26. Alexander, non ducis magis quam militis munera 

9 

exsequebatur ; opimum deeus caeso Rege expetens. Quippe 

Darius curru sublmiis eminebat, et suis 

ad se tuendum, et hostibus 

ad incessendum, ingens 10 incitamentum. .Ergo frater 

ejus Oxathres, cum Alexandrum instare ei cerneret, equites.

LIBER III. CAP. XI. 25 

quibus prseerat, ante ipsum currum Regis objecit, armis et 

robore corporis nmltuin super cseteros eniinens, animo vero et 

pietate ll in paucissimis ; 

illo utique praelio clarus, alios hnprovide 

instantes prostravit, alios in fugam avertit. At Macedones, 

qui circa Regem erant, mutua adhortatione firmati, cum ipso 

in equitum agmen irrumpunt. 

Turn vero similis ruinae strages 

erat. Circa currum Darii jacebant nobilissimi duces, ante 

oculos Regis egregia morte defuncti, omnes in ora proni, 

sicut dimicantes procubuerant, 12 adverso corpore vulneribus 

aceeptis. 

Inter hos Atizyes, et Rheomithres, et Sabaces Praetor 

iEgypti, magnorum exercituum pragfecti, noscitabantur 

circa eos cumulata erat peditum equitumque obscurior turba. 

Macedonum quoque, non quidem multi, sed promptissimi tamen, 

caesi sunt. 

mucrone 13 perstrictum est. 

Inter quos Alexandri dextrum femur leviter 

27. Jamque, qui Darium vehebant equi confossi hastis, 

et dolore efferati, jugum quatere, et Regem curru excutere 

cceperant : cum ille, veritus ne vivus veniret in hostium potestatem, 

desilit, et in equum, qui 14 

ad hoc ipsum sequebatur, imponitur 

: insignibus quoque Imperii, ne fugam proderent, 

indecore abjectis. Turn vero casteri dissipantur metu ; et qua 

cuique patebat ad fugam via, erumpunt, arma jacientes, quae 

paulo ante ad tutelam corporum sumpserant : 

15 adeo pavor 

etiam auxilia formidat. Instabat fugientibus eques a Parmenione 

missus, et forte in id cornu omnes fuga abstulerat. 

At in dextro, Persae Thessalos equites vebementer urgebant. 

Jamque una ala ipso impetu proculcata erat, 16 cum Thessali 

dilapsi, strenue circumactis equis, rui*sus in prgelium redeunt, 

sparsosque et incompositos victorias fiducia Barbaros ingenti 

caede prosternunt. Equi pariter equitesque Persarum, 17 serie 

laminarum graves, 18 agmen, quod celeritate maxime constat, 

aegre moliebantur : quippe in circumagendis equis suis Thessali 

multos occupaverant. Hac tamprospera pugna nunciata, 

Alexander non ante ausus persequi barba'ros, utrimque jam 

victor instare fugientibus eoepit. 

Haud amplii\s Regem quam 

mille equites sequebantur, ci\m ingens multitudo hostium ca- 

2

26 QTJINTI CURTII 

deret. Sed quis aut in victoria ant in fuga copias numerat? 

Agebantur ergo a tarn paucis pecorum modo ; et idem metus 

qui cogebat fugere, fugientes morabatur. 

28. At Grseci qui in Darii partibus steterant Amynta duce 

(praetor bic Alexandri fuit, nunc transfuga) abrupti a caeteris, 

19 

baud sane fugientibus similes evaserant. Barbari long£ 

diversam fugam intenderunt : 

alii qua rectum iter in Persidem 

ducebat : quidam circuitu rupes, saltusque montium occultos 

petivere, pauci castra Darii. Sed jam ilia quoque victor 

intraverat, omni quidem opulentia ditia. Ingens auri argentique 

pondus, non belli, sed luxurise apparatum diripuerant 

milites. Cumque plus raperent, passim strata erant itinera 

vilioribus sarcinis, quas in comparatione meliorum avaritia 

contempserat. Jamque ad foeminas perventum erat, quibus, 

quo cariora ornamenta sunt, violentius detrahebantur ; ne 

corporibus quidem vis, ac libido parcebat. Omnia planctu 

tumultuque, prout cuique fortuna erat, repleverant : 

20 nee ulla 

fades mali deerat ; cum per omnes ordines setatesque victoris 

crudelitas ac licentia vagaretur. 

21 

Tunc verd impotentis 

fortune species conspici potuit, cifon ii, qui' turn Dario tabernaculum 

exornaverant, omni luxu et opulentia instructum, 

eadem ilia Alexandro, quasi veteri domino, reservabant. Namque 

id solum intactum omiserant milites ; 

victorem victi Regis tabernaculo exciperent. 

ita tradito more, ut 

29. Sed omnium oculos animosque in semet converterant, 

captiva mater conjuxque Darii. 

Ilia, non maj estate solum, sed 

etiam aetate venerabilis ; hsec, 22 formae pulehritudine, ne ilia 

quidem sorte corrupts. Acceperat in sinum filium, nondum 

sextum aetatis annum egressum, in spem tantas fortunae, quantam 

paulo ante pater ejus amiserat, genitum. At in gremio 

anvis aviae jacebant adultae virgines duae, non suo tantum, 

sed illius etiam moerore confectae. 

Ingens circa earn nobilium 

foeminarum turba constiterat, 23 laceratis crinibus, abscissaque 

veste, pristini decoris immemores, Reginas, dominasque, 

24 

veris quondam, tunc alienis nominibus invocantes. Illae 

puae calamitatis oblitae, utro cornu Darius stetisset, quae for-

LIBER III. CAP. XII. 27 

tuna discriminis fuisset, requirebant. Negalbant se captas, 

si viveret Rex. Sed ilium, equos subinde mutantem, longius 

fuga abstulerat. 

In acie autem 25 caesa sunt Persarum peditum 

centum millia : decern vero millia interfecta equitum. At a 

parte Alexandri quatuor et quingenti saucii fuere, triginta 

omnino et duo ex peditibus desiderati sunt, equitum centum 

quinquaginta interfecti. Tantulo impendio ingens victoria 

stetit. 

XII. 30. Rex, qui diu Darium persequendo fatigatus erat, 

postquam et nox appetebat, et eum consequendi ' spes non 

erat, in castra paulo ante a suis capta pervenit. Invitari deinde 

amicos, quibus maxime assueverat, jussit : quippe summa 

duntaxat cutis in femore perstricta, non probibebat interesse 

convivio. Turn repente e proximo tabernaculo lugubris 

clamor, barbaro ululatu, planctuque permixtus, epulantes 

conterruit. Cobors quoque, quae excubabat ad tabernaculum 

regis, verita ne majoris motus principium esset, armare se 

coeperat. Causa pavoris subiti fuit, quod mater uxorque 

Darii, cum captivis nobilibus, Regem, quern interfectum esse 

credebant, ingenti gemitu ejulatuque deflebant. Unus namque 

e captis spadonibus, qui forte ante ipsarum tabernaculum 

steterat, amiculum, (quod Darius, sicut paulo ante dictum est, 

ne 2 cultu proderetur, abjecerat,) in 

manibus ejus qui repertum 

ferebat, agnovit : ratusque interfecto detractum esse, falsum 

nuncium mortis ejus attulerat. Hoc mulierum errore comperto, 

Alexander fortunae Darii, et pietati earum illacrymasse 

fertur. Ac primo Mithrenem, qui Sardes prodiderat, peritum 

Persicae linguae, ire ad consolandas eas jusserat. Veritus 

deinde, ne proditor captivarum iram doloremque gravaret, 

Leonatum ex purpuratis suis misit, jussum indicare, falso 

lamentari eaS vivum. Hie cum paucis 3 armigeris in tabernaculum, 

in quo captivae erant, pervenit, missumque a Rege se, 

nunciari jubet. At ii, qui in vestibulo erant, ut armatos 

conspexcre, rati 4 actum esse de dominis, in tabernaculum currunt, 

vocifer antes, adesse supremam horani, missosque qui 

occiderent 

captas. 

B 

Itaque, ut quae nee prohibere possent,

et 


nec admittere auderent,nulloresponsodato,tacitae opperiebantur 

vietoris arbitrium. Leonatus, expectato din qui se intromitteret, 

postquam nemo prodire audebat, relictis in vestibulo 

satellitibus, intrat in tabernaeulum. Ea ipsa res turbaverat 

foeminas, quod 6 irrupisse, non admissus, videbatur. Itaque 

mater et conjux 7 provolutae ad pedes orare coeperunt, ut, prifis 

quam interficerentur, Darii corpus ipsis patrio more sepelire 

permitteret : functas supremo in Regem officio se impigre 

morituras. 

8 

Leonatus, et vivere Darium, ' 

ipsas non incolumes 

modo, sed etiam apparatu pristine fortunae Reginas 

fore. 

Turn demum mater Darii allevari se passa est. 

31. Alexander postero die, cum curam sepeliendis militibus 

impenderet, quorum corpora 

invenerat, Persarum quoque 

nobilissimis eundem honorem haberi jubet, matrique Darii 

permittit, quos vellet, patrio more sepeliret. 

Ilia paucos arcta 

propinquitate conjunctos pro habitu praesentis fortunae humari 

jussit, apparatum funerum, quo Persae suprema officia celebrarent, 

invidiosum fore existimans, cum victores haud pretiose 

cremarentur. Jamque 9 justis defunctorum corporibus solutis, 

praemittit ad captivas. qui nuueiarent ipsum venire, inhibitaV 

que comitantium turba, 10 tabernaeulum cum Hephasstione intrat. 

Is longe omnium amicorum carissimus erat Regi : cum 

ipso pariter educatus, secretorum omnium yl arbiter; 

qu.oque in admonendo eo 12 non alius jus habebat 

; 

libertatis 

quod tamen 

ita usurpabat, 13 ut magis a Rege permissum, quam vindicatum 

ab eo videretur; et sicut aetate par erat Regi, ita 14 corporis 

habitu praestabat. Ergo Reginae ilium Regem esse ratae, 15 suo 

more veneratas sunt. 

Inde ex spadonibus captivis, quis Alexander 

esset, 16 monstrantibus, Sisj^gambis advoluta est pedibus 

ejus, ignorationem nunquam antea visi Regis excusans. 

u Non errasti," inquit, " mater ; 

manu allevans Rex : 

et hie Alexander est." 

Quam 

17 

nam 

32. 18 Equidem, si hac continentia animi ad ultimum vitae 

perseverare potuisset, feliciorem fuisse crederem, quam visus 

est esse, crim Liberi patris imitaretur triumphum, ab Hellesponto 

usque ad Oceanum omnes gentes victoria emensus : 

sic

LIBER III. CAP. XIII. 29 

vicisset profecto superbiam atque iram, mala invicta, sic abstinuisset 

inter epulas caedibus amicorum ; egregiosque bello 

viros, et tot gentium secum domitores, 19 indicta causa veritus 

esset occidere. Sed nondum fortuna se animo ejus 20 superfuderat. 

Itaque orientem earn, moderate et prudenter tulit : 

21 

ad ultimum magnitudinem ejus non cepit. Turn quidem ita 

se gessit, ut omnes ante eum Reges, et continentia et dementia 

vinceret. Virgines enim regias excellentis formae, tarn sancte 

habuit, quam si eodeni, quo ipse, parente genitae forent. Conjugem 

ejusdem, quam nulla aetatis suae pulchritudine corporis 

vicit, 22 adeo ipse non violavit, ut summam adhibuerit curam, 

23 

ne quis captivo corpori illuderet. Omnem cultum reddi 

fceminis jussit, nee quidquam ex pristinae fortunae magnificentia 

eaptivis, praeter fiduciam, defuit. Itaque Sisygambis : 

" Rex," 

inquit, "mereris, ut ea precemur tibi, quae Dario nostro quondam 

precatae sumus : et, ut video, dignus es, qui tantum Regem 

non felicitate sokim, sed etiam 24 aequitate superaveris. Tu 

quidem matrem me et Reginam vocas, sed ego me tuam famulam 

esse confiteor. 

25 

Et praeteritae fortunae fastigium capio, 

et praesentis jugum pati possum. 

26 

Tua interest, quantiim in 

nos licuerit, si id potius dementia quam saevitia vis esse testatum." 

Rex bonum animum habere eas 27 jussit: Darii deinde 

filium collo suo admovit. Atque nil ille conspectu tunc 

primiim a se visi conterritus, cervicem ejus manibus amplectitur. 

Motus ergo Rex constantia pueri, 28 Hephaestionem intuens 

: 

a 

Quam vellem," inquit, " Darius aliquid ex hac indole 

hausisset ! " Turn tabernaculo egressus, tribus aris in ripa 

Pinari amnis, Jovi atque Herculi, Minervaeque sacratis, Syriam 

petit, Damascum, ubi Regis gaza erat, Parmenione praemisso. 

XIII. 33. Atque 1 is cum praecessisse Darii satrapam 

comperisset, veritus ne paucitas suorum sperneretur, accersere 

majorem manum statuit. Sed forte in exploratores ab eo 

praemissos incidit natione Mardus, qui ad Parmenionem perductus, 

litteras ad Alexandrum, a Praefecto Damasci missas, 

tradidit ei ; nee dubitare 2 eum, quin omnem regiam supellec-

; 


tilem cum pecunia traderet, adjecit. 

Parmenio, asservari eo 

jusso, litteras aperit : in queis erat scriptum, ut mature Alexander 

aliquem ex ducibus suis mitteret cum manu exigua. 

Itaque re cognita, Mardum datis 3 comitibus ad proditorem 

remittit. Ille, e manibus custodientium lapsus, Damascum 

ante lucem intrat. Turbaverat ea res Parmenionis animum 

insidias timentis et ignotum iter sine duce non 4 audebat ingredi. 

Felicitati tamen Regis sui confisus, agrestes, 6 qui 

duces itineris essent, excipi jussit : quibus 

celeriter repertis, 

quarto die ad urbem pervenit, jam metuente Praefecto, ne sibi 

fides habita non esset. Igitur, quasi parum munimentis oppidi 

fidens, ante solis ortum pecuniam regiam, (gazam Persae vocant,) 

cum pretiosissimis rerum efferri jubet, fugam simulanSj 

revera ut prsedam hosti offerret. , 

34. Multa millia virorum foeminarumque excedentem oppido 

sequebantur ; 

6 

omnibus miserabilis turba, praeter emu, 

cujus fidei commissa fuerat: quippe, quo major proditionis 

merces foret, objicere hosti parabat gratiorem omni pecunia 

praedam, nobiles 7 viros, Prsetorum Darii conjuges liberosque 

j 

prseter hos, urbium Graecarum legatos, quos Darius velut in 

arce tutissima, in proditoris reliquerat manibus. Gangabas 

Persae vocant humeris onera portantes : 

hi cum frigus tolerare 

non possent (quippe et procella subito nivem effuderat, et humus 

rigebat gelu) turn 8 astrictas vestes, quas cum pecunia 

portabant, auro et purpura insignes, induunt, nullo 

auso ; 

9 ciim fortuna Regis, etiam humillimis, in ipsum licentiam 

faceret. 

prohibere 

Praebuere ergo Parmenioni non spernendi agminis 

speciem, qui 10 intentiore cura suos, quasi ad n justum praelium, 

paucis adhortatus, equis calcaria subdere jubet, et acri 

impetu in hostem invehi. At illi, qui sub oneribus erant, 

omissis illis per metum, capessunt fugam. Armati quoque, 

qui eos sequebantur, eodem metu arma jactare, ac nota diverticula 

petere coeperunt. Praefectus quasi et ipse conterritus, 

12 

simul cuncta pavore compleverat. Jacebant totis campis 

opes regiae ; 

ilia pecunia stipendio ingenti militum praeparata 

ille cultus tot nobilium virorum, tot illustrium foeminarum

LIBER III. CAP. XIII. 31 

aureavasa; aurei fraeni; tabernacula regali magnificentia ornata 

; 

vehicula quoque a suis destituta, ingentis opulentiae 

plena: 13 facies etiam praedantibus tristis, si qua res avaritiam 

moraretur. 

14 

Quippe tot annorum incredibili et fidem excedente 

fortuna cumulata, tunc alia stirpibus dilacerata, alia in 

coenum demersa eruebantur : non sufficiebant prasdantium 

manus praedae. 

35. Jamque etiam ad eos, qui primi fugerant, yentum erat. 

Foeminae pleraaque parvos trahentes liberos ibant, inter quas 

tres fuere virgines, Ocbi (qui ante Darium regnaverat) filiaa, 

olim quidem ex fastigio paterno rerum mutatione detracts, 

sed turn sortem earum crudelius aggravante forfcuna. In eodem 

grege uxor quoque ejusdem Ochi fuit, Oxathrisque (frater 

Lie erat Darii) filia, et conjux Artabazi principis purpuratorum 

: et filius, cui Ilioneo fuit nomen. Pharnabazi quoque, 

cui summum imperium maritimae orae Rex dederat, uxor cum 

filio excepta est ; Mentoris filise tres, ac nobilissimi ducis 

Memnonis conjux, et filius: 15 vixque ulla domus purpurati 

fuit tantae cladis expers. 

Lacedgemonii quoque, et Athenienses, 

societatis fide violata, Persas secuti : Aristogiton, Dropides, 

et Iphicrates, inter Athenienses, genere famaque longed 

clarissmi : Lacedaemonii, Pausippus, et Onomastorides, cum 

Monimo et Callicratide, ii quoque domi nobiles. Summa 

16 

pecunia3 signatas fuit, talentorum duo millia etsexaginta; 

17 

facti argenti pondus quingenta aequabat. 

Praaterea triginta 

millia hominum, cum septem millibus jumentorum, dorso onera 

portantium, capta sunt. 

Casterum Dii tantse fortunae proditorem 

celeriter debita poena persecuti sunt. Namque unus e 

consciis ejus, 18 credo, Regis vicem etiam in ilia sorte reveritus, 

interfecti proditoris caput ad Darium tulit, opportunum solatium 

prodito : quippe et ultus inimicum erat, et nondum in 

omnium animis memoriam majestatis suae exolevisse cernebat.

: 

32 QTJINTICURTII 

LIBER IV. 

AEGUMENTUM. 

1. Alexander,- litteris a Dario superbe scriptis, regie respondet. Abdalonymum 

Sidoniis Eegem praeficit. Amyntas transfuga, miro modo a Persis ipsis occiditur. 

Varice variis loeis praefectorum Darii clades. 

2. Tyrii, Alexandrum recipere recusantes, obsidentur. 

3. Dubiis belli eventibus Tyri obsidio nobilitatur. 

4. Tandem Tyrus vi capta, maximaque hominnm strage corrnpta, luctuoso deformatur 

incendio. 

5. Darii iterata de pace ad Alexandrum submi^sior legatio : qua repudiate, Gracci 

Alexandrum corona aurea donant : ille autem per praefectos multas in potestatem suam 

redigit provincias. 

6. Ad bellum dum se accingit Darius, Alexander Gazam expugnat : ejusque praefectum 

Betim crudeli afficit supplicio. 

7. Profectio, et varia Alexandri quaesita ad Jovis Hammonis oraculum. 

8. In JEgypto Alexandria condita ; variaeque Alexandri bellicae expeditiones. 

9. Darius ad Arbelas pervenit, eoque invito Alexander Tigrim superat. 

10. Milites, ob Lunae defectum turbatos, per iEgyptios vates confirmat Alexander 

Persas vastatores conjicit in fngam. Darii uxor captiva, moarore confecta, supremum 

diem claudit, unde Alexandri lacrymae, Darii suspiciones, luctus, et vota. 

11. Pacem tertio quaesitam Darius non impetrat : imo ad deditionem, aut ad bellum, 

ab Alexandro provocatur. 

12. Ad praelium dum Persarum ingens exercitus paratur, Macedones panico quodam 

defuncti terrore, arma alacriter capessunt. 

13. Consilia de nocturno praelio Parmenionis et Polyspercontis Alexander damnat: 

somnoque refectus, interrito yultu suos ad pugnam'accendit. 

14. Alexandri ad Grsecorum, Dariique ad Persarum exercitus, ante pugnam orationes. 

15. Cruenti ad Arbela praelii descriptio. Victor Alexander, Darium victum persequitur. 

16. Parmenio in discrimine constitutus, Alexandrum retrahit. Tandem integra 

victoria potiti Macedones, reliquos Persas, multis suorum millibus desideratis, fuga sibi 

quaerere salutem cogunt. 

I. 1. Darius tanti modo exercitiis Rex, qui triumphantis 

magis, quam dimicantis more, curru sublimis inierat praelium, 

per loca, quae prope immensis agminibus compleverat, jam 

inania. et ingenti solitudine vasta, ûgiebat. Pauci Regem 

sequebantur. Nam nee eodem omnes fugam intenderant, et 

deficientibus equis, cursum 2 eorum, quos Rex subinde mutabat, 

aequare non poterant. 

Unehas deinde pervenit, ubi excepere 

eum Graecorum quatuor millia, cum quibus ad Euphratera

LIBER IV. CAP. I. 33 

eontendit, id demum credens 3 fore ipsius, quod celeritate 

praeripere potuisset. 

At Alexander Parmenionem, 4 per quern 

apud Damascum recepta erat praeda, jussum earn ipsam, et 

captives diligenti 

asservare custodia, Syriae, quam Coelen vo- 

Novum imperium Syri, nondum belli cladibus 

cant, praefecit. 

satis domiti, aspernabantur : sed celeriter subacti, obedienter 

5 

iuiperata fecerunt. Aradus quoque insula deditur Regi. 

Maritimam tamen oram, et pleraque longiiis etiam a mari recedentia, 

Rex ejus insulae Strato possidebat : quo in fidem\ 

accepto, castra movit ad urbem Marathon. Ibi illi litterae a v 

Dario redduntur : quibus, ut superbe scriptis, vehementer 

offensus est. 

6 

Praecipu£ eum movit, quod Darius 

titulum, nee eumdem Alexandri nomini adscripserat. 

sibi Regis 

7 

Postulabat 

autem magis, quam petebat, ut accepta pecunia, 8 quantamcumque 

tota Macedonia caperet, matrem sibi, ac conjugem, 

liberosque restitueret. De regno, 9 aequo, si vellet, Marte 

contenderet. 

Si saniora consilia tandem pati potuisset, 10 contentus 

patrio, cederet alieni imperii nnibus ; 

esset : 

in ea se fidem et dare paratum, et accipere. 

socius amicusque 

2. Contra Alexander in hunc n maxime modum rescripsit 

" Rex Alexander Dario. Hie, cujus nomen sumpsisti, Darius, 

Grsecos, qui oram Hellespont tenent, coloniasque Grascorum 

Ionias omni clade vastavit : cum magno deinde exercitu mare 

trajecit, illato Macedoniae et Grraecias bello. Rursus Xerxes 

ejusdem ad oppugnandos nos cum immanium barbaro- 

gentis 

rum copiis venit : 

qui, navali praelio victus, Mardonium tamen 

reliquit in Graecia, ut absens quoque popularetur urbes, agros 

ureret. 

12 

Philippum vero parentein meum quis ignorat ab his 

interfectum esse, quos ingentis pecuniae spe sollicitaverant 

vestri ? Impia enim bella suscipitis, et ciim habeatis arma, 

13 

licitamini hostium capita, sicut tu 

14 

proximo talentis mille, 

tanti exercitus Rex, percussorem in me emere voluisti. Repello 

igitur bellum, non infero. Et Diis quoque pro meliore 

stantibus causa, magnam partem Asiae in ditionem redegi 

meam : 

te ipsum acie vici : quern etsi .nihil a me impetrare 

oportebat, quod petieras, 1& utpote qui no belli quidem in me 

2*


jura servaveris ; tamen si veneris supplex, et matrem, et conjugem, 

et liberos, sine pretio recepturum te esse promitto. 

Et vincere, et 16 consulere victis scio. Quod si te nobis committere 

times, dabimus fidem inipune venturum. De caetero, 

cum mihi scribes, 17 memento non solum Regi te, sed etiam 

tuo, scribere." Ad hanc perferendam Thersippus missus. 

18 

Ipse in Phoenicem deinde descendit, et oppidum Byblon traditum 

recepit. 

3. Inde ad 19 Sidona ventum est, urbem vetustate, famaque 

conditorum inclytam. Regnabat in ea Strato, 20 Darii opibus 

adjutus; sed quia deditionem magis popularium, qu&m sua 

sponte, fecerat, regno visus 

indignus, Hephaestionique permissum, 

ut quern 21 eo fastigio e Sidoniis dignissimum arbitraretur, 

constitueret Regem. Erant Hephaestioni 22 hospites, clari 

inter suos juvenes, qui facta ipsis potestate regnandi, 23 negaverunt 

quemquam patrio more in id fastigium recipi, nisi regia 

stirpe ortum. Admiratus Hephaestio magnitudinem animi 

spernentis, quod alii per ignes ferrumque peterent : 

" Vos 

quidem 24 macti virtute," inquit, " estote, qui primi 

intellexistis, 

quanto majus esset regnum fastidire, quam accipere. Caeterilm 

date aliquem regiae stirpis, qui meminerit a vobis acceptum 

habere se regnum." At illis crlm multos 25 imminere 

tantae spei cernerent, singulis amicorum Alexandri ob nimiam 

regni cupiditatem adulantes, statuunt neminem esse 26 potiorem, 

quam Abdalonymum quemdam, longa quidem cognatione stirpi 

regiae annexum, sed ob inopiam suburbanum hortum exigua 

colentem stipe. 

erat ; 

Causa ei paupertatis, sicut plerisque, probitas 

intentusque operi diurno, strepitum armorum, qui totam 

Asiam concusserat, 27 non exaudiebat. 

4. 

28 Subito deinde, de quibus ante dictum est, cum regiae 

vestis insignibus 

hortum intrant, 29 quern forte, steriles herbas 

eligens, Abdalonymus repurgabat. Tunc Rege eo salutato, 

alter ex his : 

30 

" Habitus," inquit, " hie vestis quern cernis in 

meis manibus, cum isto squalore permutandus tibi est, 

Ablue 

corpus, illuvie, terraeque sordibus squalidum. Cape Regis 

animum, et in earn fortunam, qua dignus es, istam continen-

LIBER IV. CAP. I. 35 

tiam profer. Et cum in regali solio residebis, vitae necisque 

omnium civium dominus, 31 cave ne obliviscaris hujus status, 

in quo accipis regnum ; imo hercule propter quern." Somnio 

similis res Abdalonymo videbatur. Interdum, satisne sani 

essent, qui tarn proterv^ sibi illuderent, percontabatur. Sed 

ut cunctanti squalor ablutus est, et 32 injecta vestis purpura 

auroque distincta, et fides a jurantibus facta; serio jam Rex, 

iisdem comitantibus, in regiam pervenit. Faina deinde, ut 

solet, strenu£ tota urbe discurrit: 

33 aliorum studium, aliorum 

indignatio eminebat. Ditissimus quisque humilitatem inopiamque 

ejus apud amicos Alexandri criminabatur. Admitti 

34 

eum Rex protinus jussit, diuque contemplatus " 

: Corporis," 

inquit, li habitus famae generis non repugnat : sed libet scire, 

inopiam qua patientia tuleris." Turn ille : 

" Utinam," inquit, 

" eodem animo regnum pati possim. Hae manus suffecere desiderio 

meo : 

35 nihil haventi, nihil defuit." 

36 

Magnae indolis 

specimen ex hoc sermone Abdalonymi cepit. Itaque non 

Stratonis modo regiam supellectiiem attribui ei jussit, sed pleraque 

etiam ex Persica praeda : 

regionem quoque urbi appositam, 

ditioni ejus adjecit. 

5. Interea Amyntas, quern ad Persas ab Alexandro transfugisse 

diximus, cum quatuor millibus Grascorum, ipsum ex 

acie persecutis, fuga Tripolim pervenit. Inde in naves niilitibus 

impositis, Cyprum transmisit, 37 et cum in illo statu rerum 

id quemque, quod occupasset, habiturum arbitraretur, velut 

certo jure possessum, JEgyptum petere decrevit. 

Utrique regi 

hostis, et semper ex ancipiti mutatione temporum pendens, 

hortatusque milites ad spem tantae rei, docet, Sabacem Praetorem 

iEgypti cecidisse in acie ; Persarum presidium et sine 

duce esse, et invalidum ; iEgyptios semper Praetoribus eorum 

infensos, pro sociis ipsos, non pro hostibus, aestimaturos. Omnia 

experiri necessitas cogebat : quippe cum primas spes fortuna 

destituit, futura praesentibus videntur esse potiora. 

Igitur 

conclamant, 38 duceret, quo videretur. Atque ille 

39 utendum 

animis, dum spe calerent, ratus, ad Pelusii ostium penetrat, 

simulans a Dario se esse praemissum. Potitus ergo

: 

36 QUINTICURTII 

Pelusii, Mempliiin copias promovit : 

ad cujus famam iEgyptii, 

vana gens, et noyandis quam gerendis aptior rebus, ex suis 

quisque vicis 

urbibusque 40 [ad hoc ipsum] concurrunt, ad delenda 

praesidia Persarum : qui territi, tamen spem retinendi 

iEgyptum non amiserunt. Sed eos Amyntas, praelio superatos, 

in urbem compellit, 41 castrisque 

positis, victores ad populandos 

agros, velut in medio positis hostium cunctis, vagabantur. 

Itaque Mazaces, quanquam infelici praelio suorum animos 

territes esse cognoverat, tamen palantes et 42 victoriae fiducia 

incautos 

ostentans, perpulit, ne dubitarent ex urbe erumpere, 

et res amissas recuperare. Id consilium non ratione prudentius, 

quam eventu felicius fuit. Ad unum omnes cum ipso 

duce occisi sunt. Has poenas Amyntas utrique Regi dedit, 

nihilomagis 43 ei ad quern transfugerat fidus, quam illi, quern 

deseruerat. 

6. Darii Praetores, qui praglio apud Isson superfuerant, 

cum omni manu, quae fugientes secuta erat, assumpta etiam 

Cappadocum et Papblagonum juventute, Lydiam recuperare 

tentabant. Antigonus Praetor Alexandri Lydiae praeerat 

qui, quanquam plerosque militum ex praesidiis ad Regem dimiserat, 

tamen Barbaris spretis in aciem suos eduxit. Eadem 

illic quoque fortuna partium fuit. Tribus praeliis alia atque 

alia regione commissis, Persae funduntur. Eodem tempore 

classis Macedonum ex Grascia accita, Aristomenem, qui ad 

Hellesponti oram recuperandam a Dario erat missus, captis 

ejus aut demersis navibus, superat. A Milesiis deinde Pharnabazus 

44 praefectus Persicae classis pecunia exacta, et praesidio 

in urbem Chium introducto, centum navibus Andrum, 

et inde Sypbnum petiit : 

eas quoque insulas praesidiis occupat, 

pecunia mulctat. Magnitudo belli quod ab opulentissimis 

Europaa Asiaeque regibus in spem totius orbis occupandi gerebatur, 

Graeciae quoque et Cretae arma commoverat. Agis 

Lacedaemoniorum Eex, octo millibus Graecorum, qui ex Cilicia 

profugi domos repetierant, contractis, bellum Antipatro Macedonias 

prasfecto moliebatur. 

45 Cretenses has aut illas partes 

secuti, nunc Spartanorum, nunc Macedonum praesidiis occupa-

LIBER IV. CAP. II. 37 

bantur. Sed leviora inter illos fuere discrimina : 

46 

unum certamen, 

ex quo caetera pendebant, intuente fortuna. 

II. 7. Jam tota Syria, jam Phoenice quoque, excepta. 

Tyro, Macedonum erat : habebatque Rex castra in continenti, 

a quo urbem angustum fretum dirimit. Tyrus et claritate et 

magnitudine ante omnes urbes Syriae Phoenicesque memorabilis, 

faciliiis societatem Alexandri acceptura videbatur, quani 

imperium. Coronam igitur auream legati donum afferebant, 

commeatusque large et hospitaliter ex oppido advexerant. 

Ille dona, ut ab amicis, accipi jussit, benigneque legatos allocutus, 

Herculi, quern praecipue Tyrii colerent, sacrificare velle 

se dixit : Macedonum Reges credere ab illo Deo ipsos genus 

ducere : se vero, ut id faceret, etiam oraculo monitum. Legati 

respondent, esse templum Herculis extra urbem, in ea 

sede quam Palaetyron ipsi vocant : Ibi Regeni Deo sacrum 

rite facturum. Non tenuit iram Alexander, cujus alioquin 

1 

potens non erat. 

2 

Itaque, " Yos quidem," inquit, " fiducia 

loci, quod insulam incolitis, pedestrem hunc exercitum spernitis 

: sed brevi ostendam, in continenti vos esse. Proinde 

sciatis licet, aut intraturum me urbem, aut oppugnaturum." 

Cum hoc responso dimissos monere amici coeperunt, ut Regem, 

quern Syria, quern Phoenice recepisset, ipsi quoque urbem 

intrare paterentur. At illi, loco satis fisi, obsidionem ferre decreverunt. 

8. Namque urbem a continenti quatuor stadiorum fretum 

dividit, Africo maxime objectum, crebros ex alto fluctus in 

littus 3 volventi, nee 4 occipiendo operi, quo Macedones continenti 

insulam jungere parabant, quidquam magis, quam ille 

ventus, obstabat. Quippe vix leni et tranquillo mari, moles 

agi possunt: Africus vero prima quaeque congesta, pulsu 

illisa, mari submit : nee ulla tarn firma moles est, quam 

non 5 exedant undae, et per nexus operum manantes, et, ubi 

acrior flatus exstitit, summi operis fastigio superfusaa. 

Praeter 

hanc difficultatem, haud minor alia erat : muros turresque 

6 

urbis praealtum mare ambiebat. Non tormenta, nisi e navibus 

procul excussa, mitti, non scalae moenibus applicari poterant.

: 


7 

Praeceps in salum murus pedestre interceperat iter : naves 

nee habebat Rex; et, si admovisset, 8 pendentes et instabiles 

missilibus arceri poterant. Inter quas parva dictu res Tyriorum 

fidueiam accendit. Carthaginensium legati ad celebrandum 

anniversarium sacrum more patrio tunc venerant : quippe Cartbaginem 

Tyrii condiderunt, 9 semper parentum loco culti. 

Hortari ergo Poeni coeperunt, ut obsidionem forti animo 

paterentur, brevi Carthagine auxilia ventura : namque ea 

tempestate, magna ex parte, Punicis classibus maria obsidebantur. 

9. Igitur bello decreto, per muros turresque tormenta disponunt 

: arma junioribus dividunt, 10 opificesque, quorum copia 

urbs abundabat, in officinas distribuunt. Omnia belli apparatu 

strepunt : ferreae quoque manus u (harpagonas vocant) 

quas operibus hostium injicerent, corvique et alia tuendis 

urbibus excogitata, praeparabantur. Sed cum fornacibus ferrum, 

quod excudi oportebat, impositum esset, admotisque follibus 

ignem flatu 12 accenderent, sanguinis rivi sub ipsis flammis 

extitisse dicuntur ; 

13 

idque omen in Macedonum metum verterunt 

Tyrii. Apud Macedonas quoque, 14 

cum forte panem 

quidam militum frangeret, manantis sanguinis guttas notaverunt 

; territoque Rege, Aristander peritissimus vatum, " si 

extrinsecus cruor fluxisset, Macedonibus id triste futurum," ait 

" contra, cum ab interiore parte manaverit, urbi, quam obsidere 

destinassent, exitum portendere." Alexander ciim et classem 

procul baberet, et longam obsidionem magno sibi ad csetera 

impedimento videret fore, caduceatores, qui ad pacem eos 

compellerent, misit : quos Tyrii 15 contra jus gentium occisos 

prsecipitaverunt in altum. Atque ille suorum tarn indigna 

nece commotus, urbem obsidere statuit. Sed ante jacienda 

moles erat, quae urbem continenti committeret. Ingens ergo 

animos militum desperatio incessit, cernentium profundum 

mare, quod vix divina ope posset impleri : 

" Quae saxa tarn 

vasta, quas tarn proceras arbores posse reperiri ? u exhauriendas 

esse regiones, ut illud spatium aggeraretur : exaestuare 

semper fretum, quoque arctius volutetur inter insulam et con-

LIBER IV. CAP. III. 39 

tinentem, hoc acrius furere." 

At ille haudquaquam rudis tractandi 

militares animos, speciem sibi Herculis in somno oblatam 

esse pronunciat dextram porrigentis : illo duce, illo 

aperiente, in urbem intrare se visum. Inter haec caduceatores 

interfectos, gentium jura violata referebat : unam esse urbem, 

quae cursum victoris morari ausa esset. Ducibus deinde negotium 

datur, ut suos quisque castiget : satisque omnibus stimulatis, 

opus orsus est. Magna vis saxorum w ad manum erat, 

Tyro vetere praebente : materies ex Libano monte ratibus et 

turribus faciendis advehebatur. 

10. Jamque a fundo maris in altitudinem modicam opus 

excreverat, nondum tamen aquae fastigium aequabat : et quo 

longius moles agebatur a littore, hoc magis quicquid ingerebatur, 

prasaltum absorbebat mare : Tyrii, parvis navigiis admotis, 

per ludibrium exprobrabant, " illos, armis inclytos, 

dorso, sicut jumenta, onera gestare." Interrogabant etiam, 

" num major Neptuno esset Alexander ? " Haec ipsa 18 insectatio 

alacritatem militum accendit. Jamque pauluhim moles 

aquam eminebat, et simul aggeris latitudo crescebat, urbique 

admovebaiur ; cum Tyrii. magnitudine molis, cujus incrementum 

eos antea fefellerat, conspecta, levibus navigiis 19 nondum 

commissum opus circumire coeperunt, missilibus eos quoque, 

qui pro opere stabant, incessere. Multis ergo impune vulneratis, 

cum et removere, et appellere scaphas 20 in expedito esset, 

ad curam semetipsos tuendi ab opere converterant. 

21 Igitur 

rex munientibus coria velaque jussit obtendi, ut extra teli 

ictum essent ; duasque turres ex capite molis erexit, e quibus 

in subeuntes scaphas tela ingeri possent. Contra, Tyrii navigia 

procul a conspectu hostium littori appellunt, expositisque 

militibus, eos. qui saxa gestabant, obtruncant. In Libano 

quoque Arabum agrestes, incompositos Macedonas aggressi, 

triginta fere internciunt, paucioribus captis. 

III. 11. Ea res Alexandrum dividere copias coegit. Et 

ne segniter assidere uni urbi videretur, operi Perdiccam Craterumque 

prsefecit : ipse cum expedita manu Arabiam petiit. 

Inter haec, Tyrii navem magnitudine eximia, saxis arenaque a

: 


puppi oneratam, ita ut multiim prora emineret, bitumine ac 

sulphure illitam remis concitaverunt : 

et cum magnam vim 

venti vela quoque concepissent, celeriter ad molem successit. 

Tunc prora ejus accensa, remiges desiliere in scaphas, quae ad 

hoc ipsum praeparatae sequebantur. Navis autem, igne concepto, 

latius fundere incendium coepit : quod, priusquam posset 

occurri, turres, et caetera opera in * capite molis posita comprehendit. 

At qui desilierant in parva navigia, faces, et quidquid 

alendo igni aptum erat, in eadem opera ingerunt. Jamque 

non modo Macedonum turres, sed etiam 2 summa tabulata, 

conceperant ignem : cum 

haurirentur incendio 

; 

ii, qui in turribus erant, partim 

partim armis omissis in mare semetipsi 

immitterent. At Tyrii, qui 3 capere eos, quam interficere 

mallent, natantium manus stipitibus saxisque lacerabant, donee 

debilitati impune navigiis excipi possent : nee incendio solum 

opera consumpta, sed forte eodem die vehementior ventus motum 

ex profundo mare illisit in molem, crebrisque fluctibus 

compages operis verberatse se laxavere, saxaque interfluens 

unda medium opus rupit. Prorutis igitur lapidum cumulis, 

quibus injecta terra 

sustinebatur, praeceps in profunchim ruit, 

tantaaque molis vix ulla vestigia invenit, ab Arabia rediens, 

Alexander. 

12. 4 Hie (quod in adversis rebus solet fieri) alius in alium 

culpam referebat, cum omnes 5 verius de ssevitia maris queri 

6 

possent. Rex novi operis molem orsus, in adversum ventum, 

non latere, sed recta fronte, direxit : 

sub ipsa latentia tuebatur. 

7 

ea castera opera velut 

Latitudinem quoque aggeri adjecit, 

ut turres in medio erectae, procul teli jactu abessent. 

Totas autem arbores cum ingentibus ramis in altum jaciebant 

deinde saxis onerabant. Rursus cumulo eorum alias arbores 

injiciebant. Turn humus aggerebatur, 8 superque alia strue 

saxorum arborumque cumulata, velut quodam nexu continens 

opus junxerant. Nee Tyrii, quidquid ad impediendam molem 

excogitari poterat, segniter exsequebantur. 

auxilium erat, qui procul hostium conspectu 

9 

Praecipuum 

subibant aquam, 

occultoque lapsu ad molem usque penetrabant, falcibus palmi-

LIBER IV. CAP. Ill . 41 

tes arborum 10 eminentium ad se trahentes : quae ubi secutae 

erant, pleraque secum in profundum dabant : turn levatos 

onere stipites truncosque arborum baud segre moliebantur. 

Deinde totum opus, quod stipitibus fuerat innixum, fundaraento 

lapso, sequebatur. .ZEgro animi Alexandro, et 

n 

utrum 

perseveraret an abiret, satis incerto, classis Cypro advenit. 

Eodemque tempore Oleander cum Grsecis militibus in Asiam 

nuper advectus. Centum et octoginta navium classem in duo 

dividit cornua. Laevum Pythagoras, Rex Cypriorum, cum 

Cratero tuebatur ; Alexandrum in dextro 12 quinqueremis regia 

vebebat. Nee Tyrii, quanquam classem babebant, ausi 

navale inire certamen, tres omnino naves ante ipsa mcenia 

opposuerunt, quibus Rex invectus, ipsas demersit. 

13. Postera die, classe ad moenia admota, undique^ tormen 

tis, et maxime 13 arietum pulsu, muros quatit 

; 

quos Tyrii 

raptim obstructis saxis refecerunt, 14 interiorem quoque murum, 

ut si prior fefellisset, illo se tuerentur, undique orsi. Sed 

undique vis mali urgebat : moles intra teli j actum erat : classis 

moenia circumibat : 

15 terrestri simul navalique clade obruebantur. 

16 

Quippe binas quadriremes Macedones inter se ita 

junxerant, ut prorse cohaererent 

; 

puppes intervallo, quantum 

capere poterant, distarent. Hoc puppium intervallum antennis 

asseribusque validis deligatis, superque eos pontibus stratis, 

qui militem sustinerent, impleverant : sic instructas quadriremes 

ad urbem agebant : 

inde missilia in propugnantes ingerebantur 

tuto, quia 1T proris miles tegebatur. Media nox 

erat, cimr classem, sicuti dictum est. paratam, circumire urbem 

jubet : jamque 

naves urbi undique 18 admovebantur, et Tyrii 

desperatione torpebant, cum subito spissae 

nubes intendere se 

coelo, et quidquid lucis 19 internitebat, effusa caligine, extinctum 

est. Turn inborrescens mare paulatim levari, deinde 

acriori vento concitatum fluctus ciere, et inter se navigia collidere. 

Jamque scindi coeperant vincula, quibus connexos 

quadriremes erant, ruere 20 tabulata, et cum ingenti fragore in 

profundum secum milites trahere. 

Neque enim conserta navigia 

ulla ope in 21 turbido regi poterant. 

Miles ministeria nau-


taruni, remex militis officia turbabat, et, quod in hujusmodi 

casu accidit, periti ignaris parebant quippe 

; 

guberDatores, 

alias imperare soliti, turn metu mortis jussa exsequebantur. 

Tandem remis pertinacius everberatum mare, veluti eripientibus 

navigia 22 classicis 23 cessit, appulsaque sunt littori, 

24 lacerata 

pleraque. 

14. Iisdem forte diebus Carthaginiensium legati triginta 

superveniunt, majus obsessis solatium quam auxilium : 

quippe 

domestico bello Poenos 25 impediri, nee de imperio, sed pro 

salute dimicare 

nuneiabant. 

26 Syracusani turn Africam urebant 

; et haud procul Carthaginis muris locaverant castra. 

Non tamen defecere animis Tyrii, quanquam ab ingenti spe 

destituti erant, sed coujuges liberosque devehendos Carthaginem 

tradiderunt, 27 fortius quidquid accideret laturi, si carissimam 

sui partem extra communis periculi sortem habuissent. 

Ciimque unus e civibus concione indicasset, oblatam esse per 

somnum sibi speciem Apollinis, quern 28 eximia religione colerent, 

urbcm deserentis ; molemque a Macedonibus jactam in 

salo, in sylvestrem saltum esse mutatam : quanquam auctor 

29 

levis erat, tamen ad deteriora credenda proni metu, 30 aurea 

catena devinxere simulacrum, araeque Herculis, cujus numini 

urbem dicaverant, inseruere vinculum, quasi illo Deo Apollinem 

31 retenturo. Syracusis id simulacrum devexerant Poeni, 

et in 32 majore locaverant patria, multisque aliis spoliis urbium 

a semet captarum,non Carthaginem magis, quam Tyrum ornaverant. 

15. 33 Sacrum quoque, (quod quidem Diis minime cordi 

esse crediderim) multis saeculis intermissum, repetendi auctores 

quidam erant, ut ingenuus puer Saturno immolaretur. 

Quod sacrilegium verius quam sacrum, Carthaginenses, a conditoribus 

traditum, usque ad excidium urbis suae fecisse dicuntur 

: 

ac nisi 34 Seniores obstitissent, quorum consilio cuncta 

agebantur, humanitatem dira superstitio vicisset. Caeterum 

efiicacior omni arte imminens necessitas, non usitata modo 

prassidia, sed quaedam etiam nova 35 admovit. Namque ad 

implicanda navigia quae muros subibant, validis asseribus

LIBER IV. CAP. IV. 43 

80 

corvos et ferreas manus illigaverant, ut, ciim tormento asseres 

promo vissent, subito laxatis funibus, injicerent. Unci 

quoque et falces ex iisdem asseribus dependentes, aut propugnatores, 

aut ipsa navigia lacerabant. Clypeos vero asneos 

multo lgne torrebant, quos, repletos fervida arena" coenoque decocto, 

e muris subito devolvebant ; nee ulla pestis niagis timebatur. 

Quipp6 ubi loricam 3T corpusque fervens arena penetraverat, 

nee ulla vi excuti poterat, et quidquid attigerat, 

perurebat; jacientesque arma, laceratis omnibus queis protegi 

poterant, vulneribus inulti patebant. Corvi vero, et ferreae 

manus tormentis emissae, plerosque rapiebant. 

IV. 16. Hie Rex * fatigatus statuerat, 2 soluta obsidione, 

^lgyptum petere : quippe cum Asiam ingenti velocitate percurrisset, 

circa muros unius urbis hserebat, tot maximarum 

rerum opportunitate dimissa. Cseterum tarn discedere 3 irritum, 

quam morari pudebat ; famam quoque, qua plura quam 

armis everterat, ratus leviorem fore, si Tyrum, quasi testem 

se posse vinci, reliquisset. Igitur ne quid inexpertum omitteret, 

plures naves admoveri jubet, delectosque militum imponi. 

Et forte 4 bellua inusitatse magnitudinis super ipsos 

fluctus dorso eminens, ad molem, quam Macedones jeceranfc, 

ingens corpus applicuit ; diverberatisque fluctibus allevans 

semet, utrinque conspecta est. Deinde a capite molis, rursiis 

alto se immersit : ac modo super undas eminens magna sui 

parte, modo superfusis fluctibus condita, haud procul munimentis 

urbis 5 emersit. Utrisque lsetus fuit belluas aspectus. 

Macedones iter jaciendo operi monstrasse earn augurabantur 

Tyrii, Neptunum occupati maris vindicem abripuisse belluam, 

ac molem brevi profecto ruituram : laetique omine eo, ad 

epulas 6 dilapsi, oneravere se vino : quo graves, orto sole 

navigia conscendunt, redimita coronis floribusque : adeo victoriae 

non omen modo, sed etiam gratulationem praBceperant. 

17. Forte Rex classem in diversam partem agi jusserat, 

triginta minoribus navigiis relictis in littore ; e quibus T}a*ii 

duobus captis, caatera ingenti terruerant metu ; donee, suorum 

clamore audito, Alexander classem littori, e quo fremitus

• 

repetunt. 

: 


acciderat, 

admovit. 

7 

Prima e Macedonum navibus, quinqueremis 

velocitate inter caeteras eminens, occurrit : quam ut 

conspexere Tyrii, duae * e diverso in latera ejus invectae sunt, 

in quarum alteram quinqueremis eadem concitata, et ipsa 

rostro 

icta est, et illam invicem tenuit. Jamque ea, quae non 

cohasrebat, libero impetu evecta, in aliud quinqueremis latus 

invehebatur, cum opportunitate mira triremis e classe Alexandri, 

in earn ipsam, quae quinqueremi imminebat, tanta vi 

impulsa est, ut Tyrius gubernator in mare 9 executeretur e 

puppi. Plures deinde Macedonum naves superveniunt, et 

Rex quoque aderat ; cxim Tyrii 10 inhibentes remos, aegre 

11 

evellere navem quae haerebat, portumque omnia simul navigia 

Confestim Rex insecutus portum quidem intrare 

non potuit, cum procul e muris missilibus 12 submoveretur 

naves autem omnes fere aut mersit, aut cepit. 

18. Biduo deinde ad quietem dato militibus, jussisque 

et classem et machinas pariter admovere, ut undique territis 

instaret, ipse in altissimam turrim ascendit ; 

13 

ingenti animo, 

periculo majore : quippe 14 regio insigni, et armis fulgentibus 

conspicuus, unus praecipue telis petebatur, et digna prorsus 

spectaculo edidit : multos e muris propugnantes hasta transfixit, 

quosdam etiam cominiis gladio clypeoque impulsos praecipitavit 

: 

quippe turris, ex qua dimicabat, muris hostium propemodiim 

cohaarebat. Jamque, 15 crebris arietibus saxorum 

compage laxata, munimenta defecerant, et classis intraverat 

portum, et quidam Macedonum in turres hostium desertas 

evaserant : cum Tyrii, tot simul malis victi, alii supplices in 

templa confugiunt, alii foribus aedium obseratis, 

16 

occupant 

liberum mortis arbitrium; nonnulli ruunt in hostem, haud 

inulte tamen perituri. Magna pars summa tectorum obtine-" 

bat, saxa, et quidquid manibus fors dederat, ingerentes 

subeuntibus. Alexander, exceptis qui in templa confugerant, 

omnes interfici, ignemque tectis injici jubet. His per praecones 

pronunciatis, 17 nemo tamen armatus opem a Diis petere sustinuit. 

Pueri virginesque templa compleverant : viri in vestibulo 

suarum quisque aedium stabant, parata ** sa3vientibus

LIBER IV. CAP. V. 45 

turba. Multis tanien saluti fuere Sidonii, qui 19 intra Macedonum 

prsesidia erant. Hi urbem quideni inter victores 

intraverant ; sed cognationis cum Tyriis memores, (quippe 

utramque urbem Agenorem condidisse credebant) multos 

Tyriorum etiam protegentes ad sua perduxere navigia, quibus 

occultati, Sidona devecti sunt. Quindecim millia hoc furto 

subducta saevitias sunt. Quantumque sanguinis fusum sit, vel 

ex hoc aestimari potest, quod intra munimenta urbis, sex millia 

armatorum trucidata sunt. 

Triste deinde spectaculum victorious 

ira praabuit Regis. Duo millia, 20 in quibus occidendi 

defecerat rabies, crucibus affixi, per 21 ingens littoris spatium 

pependerunt. Carthaginensium legatis pepercit, addita denunciatione 

belli, quod praesentium rerum necessitas moraretur. 

19. Tyrus septimo mense, quam oppugnari eoepta erat, 

capta est : urbs et vetustate originis, et crebra fortune varietate 

ad memoriam posteritatis insignis. 

Condita ab Agenore, 

din mare, non vicinum mo do, sed quodcumque classes ejus 

adierunt, 22 ditionis suae fecit ; et si famse libet credere, haec 

gens litteras prima aut docuit, aut didicit. 

Colonise certe ejus 

pene orbe toto diffusa sunt ; Carthago in Africa, in Boeotia 

Thebse, Grades ad Oceanum. 

Credo 23 libero commeantes mari, 

saspi usque adeundo caeteris incognitas terras, elegisse sedes 

juventuti, qua tunc abundabant : seu quia crebris motibus 

terrae (nam hoc quoque traditur) cultores ejus fatigati, nova 

et externa domicilia armis sibimet quasrere cogebantur. Multis 

ergo casibus defuncta et post excidium renata, nunc tarn en 

longa pace cuncta refovente, sub tutela Romanae mansuetudinis 

adquiescit. 

V. 20. Iisdem ferme diebus Darii litterae allatae sunt, 

1 

tandem ut Regi scriptas. Petebat, " uti filiam suam 2 (Statyrae 

erat nomen) nuptiis Alexander sibi adjungeret. Dotem 

fore omnem regionem inter Hellespontum et Halyn amnem 

sitam. 

3 

Inde Orientem spectantibus terris contentum se fore. 

Si forte dubitaret, quod offerretur, accipere, 4 nunquam did 

eodem vestigio stare fortunam, semperque homines, quantam-


cumque felicitatem habeant, invidiam 

tamen sentire majorem. 

Vereri, ne se avium modo, quas naturalis levitas ageret ad 

sidera, inaai ac puerili mentis affectu efferret. Nihil difficilius 

esse, quam in ilia aetate tantam capere fortunam. 

5 

Multas se adhuc reliquias habere, nee semper 6 in angustiis 

posse deprehendi. Transeundum esse Alexandro Euphratem, 

Tigrimque, et Araxen, et 

Hydaspen, magna munimenta regni 

sui. Veniendum in campos, ubi paucitate suorum erubescendum 

sit. Mediam, Hyreaniam, Bactra, et Indos, Oceani 

accolas, quando aditurum, ne Sogdianos et Arachosios, nominem, 

caeterasque gentes, ad Caucasum et Tanaim pertinentes? 

Senescendum fore tantum terrarum vel sine praelio obeunti. 

7 

Se verd ad ipsum vocare desineret : namque illius exitio se 

esse venturum." Alexander, his, qui litteras attulerant, respondit 

: 

" Darium 8 sibi aliena promittere 

; 

quod totum amiserit, 

velle partiri. 

Doti sibi dari Lydiam, Ioniam, Êolidem, Hellespont 

oram, 9 victoriae suae praemia : leges 10 autem a victoribos 

dici ; accipi a victis. In utro statu ambo essent, si 

solus ignoraret, quamprimum Marte decerneret : se quoque, 

cum transisset mare, non Ciliciam aut Lydiam, (quippe tanti 

belli exiguam hanc esse mercedem) sed Persepolim, caput 

regni ejus, Bactra deinde, Ecbatana, ultimique 

Orientis oram 

11 

imperio suo destinasse. Quocumque ille fugere potuisset, 

ipsum sequi posse. Desineret terrere fluminibus, quern 

sciret maria transisse." Reges quidem invicem haec scripserant. 

21. Sed Bhodii urbem suam portusque dedebant Alexandro. 

Ille Ciliciam Socrati tradiderat; Philota regioni circa 

Tyrum jusso praesidere : Syriam, quae Coele appellatur, Andromacho 

Parmenio tradiderat, bello, quod supererat, interfuturus. 

Bex, Hephaestione Phoenices oram classe praetervehi 

jusso, ad urbem Gazam cum omnibus copiis venit. Iisdem 

fere diebus 12 solemne erat ludicrum Isthmiorum, quod conventu 

totius Grasciae celebratur. 

In eo concilio, ut sunt Graecorum 

13 temporaria ingenia, decernunt, ut duodecim legarentur 

ad Begem, qui ob res pro salute Graeciae ac libertate gestas,

LIBER IV. CAP. V. 47 

coronam auream donum victoriae ferrent. 

I4 

Iidem paulo ante 

incertae famae captaverant auram, ut quocunique pendentes 

amnios tulisset fortuna, sequerentur. "CseterQm non ipse 

modo Rex obibat urbes, imperii jugum adhuc recusantes : sed 

Praetores quoque ipsius, egregii duces, pleraque invaseraut, 

Calas Papblagoniam, Antigonus Lycaoniain, Balacrus, Idarne 

Prastore Darii superato, Miletum cepit : Aniphoterus et Hegelocbus, 

centum sexaginta navium classe, insulas inter Acbaiam 

atque Asiam in ditionem Alexandri redegerunt ; 

Tenedo quoque 

recepta, Cbion, ineolis ultr6 yocantibus, statuerant occupare. 

Sed Pbarnabazus Darii PraBtor, 16 comprebensis qui 

res ad Macedonas trabebant, rursus Apollonidi et Atbenagorae 

suarum partium viris, urbera cum modico praesidio milltum 

tradit. 

Praefecti Alexandri in obsidione urbis perseverabant, 

"non tarn suis viribus, quam ipsorum, qui obsidebantur, voluntate. 

Nee fefellit opinio. Namque inter Apollonidem et 

duces mihtum orta seditio, irrumpendi in urbem occasionem 

dedit. C unique porta effracta cobors Macedonum intrasset, 

oppidani, olim consilio proditionis agitato, aggregant se Ampbotero 

et Hegelocbo ; Persarumque praesidio caeso, 1S Pharnabazus 

cum Apollonide et Atbenagora vincti traduntur- xii 

triremes cum suo milite ae remige, prater eas tringinta inanes 

et piratici lembi, Graecorumque tria millia a Persis mercede 

conducta. 

His 19 in supplementum copiarum suarum distribute, 

piratisque supplicio affectis, eaptivos remiges adjecere classi 

suas. 

22. Fdrte Aristonicus Metbymnaeorum Tyrannus, cum 

piraticis navibus, ignarus omnium quaa ad Cbium acta erant, 

prima vigiM ad portals claustra successit : interrogatusque a 

custodibus, "quis esset; Aristonicum ad Pharnabazum venire," 

respondit. 

Illi « Pbarnabazum quidem jam quiescere, et non 

posse turn adiri, casterum patere socio atque bospiti portum, 

et postero die 2 ° Pharnabazi copiam fore » affirmant. Neo dubitavit 

Aristonicus primus intrare. 

Secuti sunt ducem piratici 

lembi; ae dum applicant navigia crepidini portus, objicitur a 

Vigihbus claustrum, et qui proximi excubabant, ab iisdem ex-

48 QUINTICURT1I 

citantur : nulloque ex his auso repugnare, omnibus catenas 

injectae sunt : Amphotero deinde, Hegelochoque traduntur. 

Hinc Macedones transiere Mitylenem, quam Chares Atheniensis 

nuper occupatam duorum millium Persarum praesidio tenebat: 

sed cam obsidionem tolerare non posset, urbe tradita, 

pactus, ut incolumi abire liceret, Imbrum petit ; 

deditis Macedones 

pepercerunt. 

VI. 23. Darius, desperata pace, quam per litteras legatosque 

impetrari posse crediderat, ad reparandas vires, bellumque 

impigre renovandum intendit animum. Duces ergo 

copiarum Babyloniam convenire, Bessum quoque Bactrianorum 

praetorem, quam maximo posset exercitu coacto, descendere 

ad se jubet. Sunt autem Bactriani inter illas gentes promptissimi, 

horridis ingeniis, multumque a Persarum luxu abhorrentibus 

: 

siti baud procul Scytharum bellicosissima gente, et 

rapto vivere assueti, semper in armis erant. 

Sed Bessus, suspecta 

perndia, haud sane aequo 

animo in secundo se continens 

gradu, Begem terrebat. Nam ci\m regnum affectaret, proditiOj 

qua sola id assequi poterat, timebatur. 

1 

Caeteriim Alexander, 

quam regionem Darius petiisset, omni cura vestigans, 

tamen explorare non poterat, more quodam Persarum, arcana 

Begum mira celantium fide. Non metus, non spes elicit vocem, 

qua prodantur occulta : vetus disciplina Begum silentium 

vitae periculo sanxerat. Lingua gravius castigatur, quam 

2 

ullum probrum ; 

nee magnam rem sustineri posse credunt ab 

eo, cui tacere grave sit quod homini facillimum voluerit esse 

; 

3 

natura. Ob hanc causam Alexander omnium, quae apud 

hostem gererentur, ignarus, urbem Gazam obsidebat. Praeerat 

ei Betis eximiae in Begem suum fidei, modicoque praesidio 

muros 4 ingentis operis tuebatur. 

24. Alexander, aestimato locorum situ, agi 6 cuniculos jussit, 

facili ac levi humo acceptante occultum opus : 

quippe multam 

arenam vicinum mare evomit, nee saxa cotesque, quae 

interpellent 6 specus, obstabant. Igitur ab ea parte, quam 

oppidani, conspicere non possent, opus orsus, 7 ut a sensu ejus 

averteret turres muris admoveri jubet. Sed eadem humus

LIBER IV, CAP. VI. 49 

admovendis inutilis turribus, 8 

desidente sabulo, agilitatem rotartim 

morabatur, et tabulata turrium perfringebat : multique 

vulnerabantur iinpune, 9 

cum idem recipiendis, qui admovendis 

turribus, labor eos fatigaret. Ergo receptui signo dato, postero 

die muros 10 corona circiimdari jussit. Ortoque sole, 

priusquam admoveret exercitum, u opem Deum exposcens, 

sacrum patrio more faciebat. Forte prsetervolans corvus, 

12 

glebam, quam unguibus ferebat, subito amisit: quae cum 

Regis capiti incidisset, resoluta defluxit. Ipsa autem avis in 

proxima turre consedit. Illita erat turris bitumine ac sulphure, 

in qua alis hserentibus frustra se allevare 13 conatus, a 

circumstantibus capitur. Digna res visa, de qua vates consuleret, 

ut erat non intactae a superstitione mentis. 

Ergo Aristander, 

cui maxima fides habebatur, " urbis quidem excidium 

augurio illo portendi ; 

cseterum periculum esse, ne Rex vulnus 

acciperet : 

" itaque monuit "nequid eo die inciperet." Ille, 

quanquam unam urbem sibi, quomimis securus JEgjptum 

intraret, obstare aegre ferebat, tamen paruit vati, signumque 

receptui dedit. 

25. Hinc animus crevit obsessis, egressique porta, recedentibus 

inferunt signa : cunctationem hostium fore suam 

occasionem rati. Sed acrius quam constantius praalium inierunt. 

14 

sistunt gradum. 

Quippe ut Macedonum signa circumagi videre, repente 

Jamque ad Regem praeliantium clamor pervenerat, 

ci\m denunciati periculi haud sane memor, loricam 

tamen, quam raro induebat, amicis orantibus 

sumpsit, et 15 ad 

prima signa pervenit. Quo conspecto, Arabs quidam, Darii 

miles, 16 majus fortuna sua facinus ausus, clypeo gladium tegens, 

quasi transfuga genibus Regis advolvitur. Ille assurgere 

supplicem, recipique inter suos jussit. At gladio barbarus 

strenue in dextram translato, cervicem appetit Regis; 

17 

qui, exigua corporis declinatione evitato ictu, in vanum 

manuni barbari lapsam amputat gladio, denunciato in ilium 

diem periculo (ut arbitrabatur ipse) defunctus. 

Sed, ut opinor, 

inevitabile est fatum : quippe dvtm inter primores promptius 

dimicat, sagitta ictus est, quam per loricam adactam, 18 stantem 

3

; 


in humero, medicus ejus Philippus evellit. Plurimus deind£ 

sanguis manare coepit ; omnibus territis, quia nunquam tarn 

alte penetrasse telum lorica obstante, cognoverant. Ipse, ne 

oris quidem colore mutato, supprimi sanguinem, et vulnua 

obligari jussit. 

Dili ante ipsa signa, vel dissimulato, vel victo 

dolore 19 perstiterat, cum suppressus paulo ante sanguis medicamento, 

quo retentus erat, manare latins coepit ; et vulnus, 

quod recens adhuc dolorem non moverat, frigente sanguine 

intumuit. 

20 Linqui deinde animo, et 21 submitti genu coepit 

quern proximi exceptum in castra receperunt. Et Betis, interfectum 

ratus, urbem ovans victoria repetit. 

26. At Alexander, nondum percurato vulnere, aggerem, 

quo moenium altitudinem gequaret, exstruxit, et pluribus cuni» 

culis muros subrui jussit. 

Oppidani ad pristinum fastigium 

msenium, novum extruxere munimentum ; sed ne id quidem 

turres aggeri impositas sequare poterat. Itaque interiora 

quoque urbis infesta telis erant. Ultima pestis urbis fuit cuniculo 

subrutus murus, per cujus ruinas hostis intravit. Ducebat 

ipse Rex 22 antesignanos, et dum incautius subit, saxo 

crus ejus affligitur. Innixus tamen telo, 23 nondum prioris 

vulneris obducta cicatrice, inter primores dimicat : 

ira quoque 

accensus, quod duo in obsidione urbis ejus acceperat vulnera. 

Betim, egregia edita pugna, multisque vulneribus confectum, 

deseruerant sui : nee tamen segnius praelium capessebat, lubricis 

armis suo pariter atque hostium sanguine : sed cvim 

undique [ 24 unus omnium telis peteretur, ad postremum exhaustis 

viribus vivus in potestatem hostium yenit : 

quo ad Regem] 

adducto, insolenti gaudio 25 juvenis elatus, 26 alias virtutis, 

etiam in hoste mirator : 

" Non, ut voluisti," inquit, " morieria, 

Beti : sed quidquid tormentorum in captivum inveniri potest, 

passurum esse te cogita." Ille, non interrito modo, sed contumaci 

quoque vultu intuens Regem, nullam ad minas ejus 

reddidit vocem. Turn Alexander " 

: Videtisne obstinatum ad 

tacendum ? " inquit ; 

" num genu posuit ? num supplicem vocem 

misit ? Vincam tamen silentium ; 

et si nihil aliud, certe 

gemitu interpellabo." Iram deinde vertit in rabiem; 27 jam

LIBER IV. CAP. VII. 51 

turn peregrinos ritus nova subeunte fortuna. Per talos enim 

spirantis lora trajecta sunt, religatumque ad cnrrum traxere 

circa urbem equi 

; 

gloriante Rege Acbilleni, a quo genus ipse 

deduceret, imitatum se esse poena in bostem capienda. 

Cecidere 

Persarum Arabumque circa x millia ; nee Macedonibus 

incruenta victoria fuit. Obsidio certe non tarn claritate urbis 

nobilitata est, quam geminato periculo Regis, qui iEgyptum 

adire festinans, Amyntam cum decem triremibus in Macedonian! 

28 ad inquisitionem novoruni militum misit. Namque 

prasliis etiarn secundis 29 atterebantur copiae; devictarumque 

gentium militi, 30 minor quam domestico fides babebatur. 

VII. 27. .ZEgyptii * olim Persarum opibus infensi, quippe 

avare et superbe imperitatum sibi esse credebant, ad spem 

adventus ejus erexerant 

animos, utpote qui Amyntam quoque 

transfugam, et 2 cum precario imperio venientem lseti recepissent. 

Igitur ingens multitudo Pelusium, qua intraturus Rex 

videbatur, convenerat. Atque ille septimo die, postquam a 

8 

Gaza copias moverat, in regionem -ZEgypti, quam nunc 

4 

castra Alexandra vocant, pervenit. Deinde pedestribus 

copiis Pelusium petere jussis, ipse cum expedita delectorum 

manu, Nilo amne vectus est. Nee sustinuere adventum ejus 

Persae, defectione quoque perterriti. Jamque baud procul 

Mempbi erat ; in cujus prassidio Mazaces Praetor Darii relictus, 

5 [ostio amnis superato], octiDgenta talenta Alexandro, 

omnemque regiam supellectilem tradidit. A Mempbi, eodem 

flumine vectus, 6 ad interiora iEgypti penetrat ; compositisque 

rebus, ita ut nibil ex patrio iEgyptioruni more mutaret, adire 

Jovis Hammonis oraculum statuit. 

28. Iter, expeditis quoque et paucis vix tolerabile, ingrediendum 

erat : terra coeloque aquarum penuria est : steriles 

arenae jacent 

; 

quas ubi vapor solis accendit, fervido solo 

exurente vestigia, intolerabilis aestus existit : luctandumque 

est non tantum cum ardore et siccitate regionis, sed etiam cuin 

tenacissimo sabulo, 7 quod praealtum et vestigio cedens a^gre 

moliuntur pedes. Haec Êgyptii vero majora jactabant 

Sed ingens cupido animum stimulabat adeundi Jovem,

; 


quern generis sui auctorem, 8 hand contentus mortali fastigio, 

aut credebat esse, aut credi volebat. Ergo cum iis, quos 

ducere secum statuerat, secundo amne descendit ad Mareotim 

paludem. Ed legati Cyrenensium dona attulere 

; 

pacem, et 

ut adiret urbes suas, petentes. Ille, donis acceptis, amicitiaque 

conjuncta, destinata exsequi pergit. Ac prime- quidem et 

sequenti die, tolerabilis labor visus, nondum tarn vastis nudisque 

solitudinibus aditis, 9 jam tamen sterili et emoriente terra. 

Sed ut aperuere se campi alto obruti sabulo, 10 haud secus 

quam profundum aequor ingressi terram oculis requirebant. 

Nulla arbor, nullum culti soli occurrebat vestigium. Aqua 

etiam defecerat, quam u utribus cameli devexerant, et in 

arido solo ac fervido sabulo nulla erat. Ad hsec sol omnia 

incenderat, siccaque et adusta erant ora, cum repents, sive 

illud deorum munus, sive casus fuit, obductse coelo nubes 

condidere solem ; ingens asstu fatigatis, etiamsi aqua deficeret, 

auxilium. Enimvero ut largum quoque imbrem excusserunt 

procellse, pro se quisque excipere eum, quidam, 12 ob 

sitim impotentes sui, ore quoque hianti captare coeperunt. 

Quatriduurn per vastas solitudines absumptum est. 

29. Jamque baud procul oraculi seHe aberant, cx\m complures 

corvi agmini occurrunt, modico volatu prima signa 

antecedentes : et modo humi residebant, cUm lentius agmen 

incederet, modo se pennis levabant, l3 antecedentium iterque 

monstrantium ritu. Tandem ad sedem consecratam Deo ventum 

est. Incredibile dictu, inter vastas solitudines sita, undique 

ambientibus ramis, 14 vix in densam umbram cadente 

sole, contecta est : multique fontes, dulcibus aquis passim 

manantibus, alunt sylvas. 

15 

Coeli quoque mira temperies, 

verno tempori maxime similis, omnes anni partes pari salubritate 

percurrit. 

16 

Accolae sedis sunt ab Oriente proximi 

JEthiopum: in Meridiem versus Arabes spectant, Troglodytis 

cognomen est. Quorum regio usque ad rubrum mare 

excurrit. 

At qua vergit ad Occidentem, alii iEthiopes colunt, 

quos Scenitas vocant : a Septentrione Nasamones sunt 

gens Syrtica, 17 navigiorum spoliis quasstuosa. Quippe obsi-

dent 

littora, 

LIBER IV. CAP. VII. 53 

18 et aestu destituta navigia notis sibi vadis 

occupant. Ineolae nenioris, (Hammonios vocant,) dispersis 

tuguriis habitant : niediuni nemus pro arce habent, triplici 

muro circunidatum. Prima munitio 19 tyrannorum veterem 

regiam clausit : 

in proxima conjuges eorum, cum liberis et pellicibus, 

habitant. Hie quoque Dei 20 oraculum est. Ultima 

munimenta, satellitum armigerorumque sedes erant. Est 

etiam aliud Hammonis nemus ; 

in medio habet fontem : aquam 

solis vocant. Sub lucis ortum tepida manat : medio die, ciim 

vehementissimus est calor, frigida eadem fluit : 

21 inclinato in 

vesperani, calescit : media nocte, fervida exasstuat 

; 

quoque 

propius nox vergit ad lucem, multum ex nocturno calore decrescit, 

22 donee sub ipsum diei ortum assueto tepore languescat. 

Id, quod pro Deo colitur, non eamdem effigiem habet, 

quam vulgo diis artifices accommodaverunt. 

23 Umbilico 

maxime similis est habitus, smaragdo et gemmis coagmentatus. 

Hunc, cum responsum petitur, navigio aurato gestant sacerdotes 

: multis argenteis pateris ab utroque navigii latere pendentibus. 

Sequuntur matronae, virginesque, patrio more 

24 

inconditum quoddam carmen canentes : quo propitiari Jovem 

credunt, ut certum edat oraculum. 

30. At turn quidem Regem, propius adeuntem, maximus 

natu e sacerdotibus filium appellat, hoc nomen illi parentem 

Jovem reddere affirmans. Ille vero et accipere se, ait, et 

agnoscere, hunianse sortis oblitus. 

Consuluit deinde, an totius 

orbis imperium fatis sibi destinaret pater. Vates, aequo in 

adulationem compositus, terrarum omnium rectorem fore ostendit. 

Post hsec 25 institit quaerere, an omnes 26 parentis sui interfectores, 

poenas dedissent. 

Sacerdos, parentem ejus " negat 

ullius scelere posse violari : Philippi autem omnes interfectores 

luisse supplicia ; adjecit, invictum fore, donee excederet ad 

Deos. Sacrificio deinde facto, dona et sacerdotibus et Deo 

data sunt : permissumque amicis, ut ipsi quoque consulerent 

Jovem. Nihil amplius quaesiverunt, quam 28 an auctor esset 

sibi divinis honoribus colendi sumn Regem. Hoc quoque 

acceptum fore Jovi vates respondit. 29 Vere et salubriter acsti-

: 


manti fidem oraculi, varia profecto responsa videri potuissent 

sed fortuna, quos uni sibi credere coegit, magna ex parte 

avidos gloriae magis, 30 quam capaces facit. Jovis igitur filium 

se non soli\m appellari passus est, sed etiam jussit : rerumque 

gestarum 31 famam, dum augere vult, tali appellatione corrumpit. 

S2 

Et Macedones, assueti quidem regio imperio, sed in 

majore libertatis umbra quam caeterae gentes, immortalitatem 

affectantem, contumacies quam aut 

ipsis expediebat aut Regi, 

adversati sunt. Sed haec suo quaeque tempori reserventur. 

Nunc caetera exsequi pergam. 

VIII. 31. Alexander ab Hammone rediens, ut ad Mareotim 

paludem haud procul insula Pharo sitam venit, contemplatus 

loci naturam, primum in ipsa insula statuerat urbem 

novam condere. Inde, ut apparuit ' magnae sedis insulam 

baud capacem, elegit urbi locum ubi nunc est Alexandria, appellationem 

trahens ex nomine auctoris : complexus quidquid loci 

est inter paludem et mare, 2 octoginta stadiorum muris ambitum 

destinat; et qui aedificandae urbi praeessent relictis, Memphim 

petit. Cupido, haud injusta quidem, caeterum 3 intempestiva 

incesserat, non interiora modo jEgypti, sed etiam 

4 

iEthiopiam invisere. Memnonis Tithonique celebrata regia 

cognoseendae vetustatis avidum trahebat pene extra terminos 

Solis. Sed 5 imminens bellum, cujus multo major supererat 

moles, otiosae peregrinationi tempora exemerat. Itaque 

iEgypto praefecit iEschylum Rhodium, et Peucestem Macedonem, 

quatuor millibus militum in praesidium regionis ejus 

datis : 

6 

claustra Nili fluminis Polemonem tueri jubet ; 

triginta 

ad hoc triremes datae. Africae deinde, quae JEgyipto juncta 

est, praepositus Appollonius ; vectigalibus ejusdem Africae 

iEgyptique, Cleomenes. Ex finitimis urbibus commigrare 

Alexandriam jussis, 7 novam urbem magna multitudine implevit. 

Fama est, cum Rex urbis futurae muros polenta, ut Macedonum 

mos est, destinasset, avium greges advolasse. et polenta 

esse pastas. 

C unique id omen pro tristi a plerisque esset 

acceptum, respondisse vates, magnam illam urbem advenarum

deflueret, 

LIBER IV. CAP. VIII. 55 

frequentiani 8 culturam, ruultisque earn 

terris alimenta praebituram. 

32. Regeni, cuin secundo amne 

- 

assequi cupiens 

Hector, Parmenionis filius. eximio aetatis flore, 

9 

In 

paucis 

Alexandro cams, parvuni navigium consceiidit; pluribus quani 

capere posset impositis. Itaque mersa navis onmes destituit. 

10 

Hector diu fhmrini obluctatus, ci\ni madens vestis, et astricti 

crepidis pedes natare prohiberent, in ripam tamen semianimis 

evasit ; 

et ut primum fatiga-tus spiritum laxavit, quem metus et 

periculum intenderant, nullo adjuvante (quippe in diversum 

evaserant alii) exanimatus est. Rex 11 amissi ejus desiderio vehenienter 

afflictus est, repertumque corpus magnifico 12 extulit funere. 

Oneravit hunc dolorem nuncius mortis Andromachi, 

quem praafecerat Syrian : yivum Samaritae cremaverant. Ad 

cujus interitum vindicandum, quanta maxima celeritate potuit», 

contendit : advenientique 

sunt traditi tanti sceleris auctores. 

Andromacho deinde Memnona substituit; affectis supplicio, 

qui praetorem interemerant. Tyrannos (inter eos, Methymnasorum 

Aristonicum, et Chrysolaum) popularibus suis tradidit, 

quos illi 

13 innumeras] 

[ 

ob injurias tortos necaverunt. 

Atheniensium deinde, Rhodiorumque, et Chiorum legatos 

audit. Atbenienses victoriam 14 gratulabantur, et, ut captivi 

Graecorum suis restituerentur, orabant. Rhodii et Chii de 

praesidio querebantur. Omnes aequa desiderare visi, impetraverunt. 

Mitylenasis quoque, ob egregiam in partes suas fid em, 

et pecuniam quam in bellum impenderant, obsides reddidit, et 

magnam regionem finibus eorum adjecit. Cypriorum quoque 

regibus, qui et a Dario defecerant ad ipsum, et oppugnanti 

Tyrum miserant classem, pro merito honos habitus est. Amphoterus 

deinde classis praefectus ad liberandam Cretam missus, 

(namque et Persarum et Spartanorum armis 16 pleraque 

ejus insulae obsidebantur,) 16 ante omnia mare a piraticis classibus 

vindicare jussus : quippe 17 obnoxium praadonibus erat, in 

bellum utroque Rege converso. His compositis, Herculi Ty 

rio ex auro crateram, cum triginta pateris, dicavit : 

imminensque 

Dario, iter ad Euphratem pronunciari jussit.

cum, 14 nobilem sua clade facturus. Hie commeatuum sarcii 


IX. 33. At Darius cum ab iEgypto divertisse in Africam 

hostem comperisset, dubitaverat, utrumne circa Mesopotamiam 

1 

subsisteret, an interiora regni sui peteret ; 

2 

hand dubie potentior 

auctor praesens futurus ultimis gentibus impigre bellum 

capessendi, quas aegre per 

Praefectos suos moliebatur. 

3 

Sed, 

ut idoneis auctoribus fama vulgavit, Alexandrurn cum omnibus 

copiis, quamcumque ipse adiisset 

regionem, petiturum, 4 baud 

ignarus, quam cum strenuo res esset, omnia longinquarum 

gentium auxilia Babylonem contrahi jussit. Bactriani, Scythaeque, 

et Indi convenerant. Jam et caeterarum gentium 

copias 5 partibus simul affuerunt. 

Caeterum ciim dimidio ferme 

major esset exercitus, quam in Cilicia fuerat, multis arma 

deerant 

; 

quae summa cura comparabantur. Equitibus equisque 

tegumenta erant ex ferreis laminis, serie inter se connexis. 

6 

Queis antea praeter jacula nihil dederat, scuta gladiique adjiciebantur 

: equorumque r domandi greges peditibus distributi 

sunt : 

ut major pristino esset equitatus; ingensque, ut crediderat, 

terror hostium, ducentae falcatae 

8 quadrigae, 9 unicum iliarum 

gentium auxilium, secutae sunt. 

Ex summo temone hasta3 

praefixae ferro eminebant. 

Utrimque a jugo ternos direxerant 

gladios ; 

in adver'sum. 

et inter radios rotarum plura spicula eminebant 

haerebant, et 1X alise in terram 

Alias deinde falces 10 summis rotarum orbibus 

demissse, quidquid obvium concitatis 

equis fuisset, amputaturae. 

34. Hoc modo instructo exercitu, ac perarmato, Babylone 

copias movit. A parte dextra erat Tigris 12 nobilis fluvius : 

laevam tegebat Euphrates : agmen Mesopotamiae campos impleverat. 

Tigri deinde superato, cum audisset haud procul 

abesse hostem, Satropatem equitum praefectum cum mille 

delectis praemisit, Mazaeo Praetori sex millia data, quibus hostem 

transitu amnis arceret. Eidem mandatum, ut regionem, 

13 

quam Alexander esset aditurus, popularetur, atque ureret: 

quippe credebat, inopia debellari posse nihil habentem, nisi 

quod rapiendo occupasset. 

Ipsi autem comraeatus, alii terra, 

alii Tigri amne subvehebantur. Jam pervenerat Arbela vi-

narumque majore parte deposita, 

LIBER IV. CAP. IX. 57 

Lycum amnem ponte junxit, 

et per dies quinque, 15 sicut ante Euphratem, trajecit exercitum. 

Inde octoginta fere stadia progressus, ad alterum amnem, 

(BoumelolOLomen est,) castra posuit. 

16 

Opportuna explicandis 

eopiis regio erat, equitabilis et vasta planities : ne stirpes quidem 

et brevia virgulta operiunt solum, liberque prospectus 

oculorum, etiam ad ea quae procul recessere, permittitur. 

Itaque, 17 si qua campi eminebant, jussit aequari totumque 

fastigium 

extendi. 

36. 18 Alexandro, qui numerum copiarum ejus, quantum 

procul conjectari 

poterant, aestimabant, vix fecerunt fidem, tot 

millibus caesis majores copias esse reparatas. 

periculi, et maxime multitudinis 

Caeterum, omnis 

contemptor, 19 undecimis castris 

pervenit ad Euphratem : quo pontibus juncto, equites 

primos ire, phalangem sequi jubet ; Mazaeo, 20 qui ad inhibendum 

transitum ejus cum sex millibus equitum occurrerat, non 

auso 21 periculum sui facere. Paucis deinde, non ad quietem, 

sed ad reparandos animos, diebus datis militi, strenue hostem 

insequi coepit, metuens ne interiora regni sui peteret, sequendusque 

esset per loca omni solitudine atque inopia vasta. 

Igitur quarto die 22 praeter Arbela penetrat ad Tigrim. Tota 

regio ultra amnem recenti fumabat incendio 

; 

quippe Mazaeus, 

quaecumque adierat, baud secus quam hostis urebat. Ac prim 

caligine, quam fumus effuderat, obscurante lucem, 

insidiarum 

metu substitit. Deinde ut speculatores praemissi tuta omnia 

nunciaverunt, paucos equitum ad tentandum vadum numinis 

praemisit : cujus altitudo primo summa equorum pectora, 

mox ut in medium alveum ventum est, cervices quoque 

aequabat : nee sane 23 alius ad Orientis plagam tarn violentus 

invebitur ; 

multorum torrentium non aquas solum, sed etiam 

saxa secum trahens. Itaque a celeritate, qua, defluit, Tigri 

nomen est inditum, quia Persica lingua Tigrim sagittam appellant. 

37. 24 Igitur pedes, velut divisus in cornua, circumdato 

equitatu, levatis super capita armis, haud aegre ad ipsum 

alveum penetrat. 

3* 

Primus inter pedites Rex egressus in ripam,

; 

58 QTJINTICURTII 

vadum militibus manu, quando vox exaudiri non poterat, 

ostendit : sed gradum firmare vix poterant, cum 25 mod 6 saxa 

lubrica vestigium fallerent, modo fapidior unda subduceret. 

Prascipuus erat labor eorum, qui humeris onera portabant 

quippe cum semetipsos regere nou possent, in 

rapidos gurgites 

iucommodo onere auferebantur. Et dum sua quisque spolia 

consequi 26 studet, major inter ipsos, quam cum amne orta 

luctatio est ; 

cumulique sarcinarum passim fluitantes plerosque 

perculerant. Rex 27 monere, ut satis haberent arma retinere 

; 

caetera se redditurum. Sed neque consilium, neque imperium 

accipi poterat. Obstrepebat bine metus; praeter tunc, 28 invicem 

nutantium mutuus clamor. 

Tandem, qua leniore tractu 

amnis aperit vadum, emersere : nee quidquam praeter paucas 

sarcinas desideratum est. 

38. Deleri potuit exercitus, si quis ausus esset vincere. 

Sed perpetua fortuna Regis avertit inde hostem. Sic Granicum, 

tot millibus equitum peditumque in ulteriore stantibus 

ripa, 29 superavit ; sic angustis in Ciliciae callibus, tantam 

multitudinem nostrum. 30 Audaciae quoque, qua maxime viguit, 

ratio minui potest : quia nunquam in discrimen venit, an 

temere fecisset. Mazaeus, qui si transeuntibus flumen supervenisset, 

haud dubie oppressurus fuit incompositos, in ripa 

demum, et jam perarmatos adequitare coepit. Mille admodnm 

equites praemiserat, quorum paucitate Alexander explorata, 

deinde contempta, praefectum Paeonum equitum Aristona laxatis 

habenis invebi jussit. Insignis eo die pugna equitum, et 

praecipue Aristonis, fuit. Praefectum equitatas Persarum 

Satrapatem, directa in gutture hasta, transfixit ; 

fugientemque 

per medios hostes consecutus, ex equo praecipitavit, et obluctanti 

caput gladio dempsit : 

ante Regis pedes posuit. 

31 

quod relatum magna cum laude 

X. 39. Biduo ibi Rex stativa habuit. In proximum deinde 

iter pronunciari jussit. Sed prima fere vigilia, Luna 

1 

deficiens primdm nitorem sideris sui 2 condidit : deinde sanguinis 

colore suffuso, lumen omne foedavit : 

3 

sollicitisque 

sub 

ipsum tanti discriminis casum ingens religio, et ex ea formido

LIBER IV, CAP. X. 59 

quaedam incussa est. Diis invitis in ultimas terras tralii se 

querebantur. Jam nee flumina posse adiri, nee sidera pristinum 

praestare fulgorem. Vastas terras, deserta omnia occurrere 

: 

4 in unius hominis jactationem tot millium sanguinem 

impendi : fastidio esse patriam, abdicari Philippum patrem, 

coelum vanis cogitationibus peti. Jam prope seditionem res 

erat, ci\m ad omnia interritus, duces, principesque militum, 

frequentes adesse praetorio ; iEgyptiosque vates quos coeli ac 

siderum peritissimos esse credebat, quid sentirent, expromere 

jubet. At illi, qui satis scirent, 5 temporum orbes implere 

destinatas vices, Lunamque deficere, cum aut terram 

subiret, aut Sole premeretur, rationem quidem ipsis perceptam 

non 6 edocent vulgus ; cseterrim affirmant, Solem Grsecorum, 

Lunam esse Persarum 

; 

quoties ilia deficiat, ruinam stragemque 

illis gentibus portendi. Veteraque exempla percensent 

Persidis Regum, quos adversis Diis pugnasse Lunse ostendisset 

defectio. Nulla res emcacius multitudinem regit, 

quam superstitio : alioqui 7 impotens, saeva, mutabilis, ubi 

vana religione capta est, melius vatibus, quam ducibus suis 

paret. Igitur edita in vulgus iEgyptioruni responsa rursds ad 

spem et fiduciam erexere torpentes. 

40. Rex impetu animorum utendum ratus, secunda vigilia 

castra movit. 

8 

Dextra Tigrim babebat, a laeva montes, 

quos 

Gordczos vocant. Hoc ingresso iter, speculatores, qui prsemissi 

erant, sub lucis ortum, Darium adventare nunciaverunt. 

Instructo igitur milite, et composito agmine antecedebat. Sed 

Persarum exploratores erant mille ferme, qui speciem magni 

agminis fecerant 

; 

quippd ubi explorari vera non possunt, 

falsa per metum augentur. His cognitis, Rex cum paucis 

suorum assecutus agmen refugientium ad suos, alios cecidit, 

alios cepit; equitesque praemisit speculatum, simul ut ignem, 

quo Barbari cremaverant vicos, extinguerent 

; 

quippe fugientes 

raptim tectis aeervisque frumenti injecerant flammas, quae 

ci\m in summo hsesissent, ad inferiora nondum penetraverant. 

Extincto igitur igne, plurimum frumenti repertum est ; copia 

aliarum quoque rerum abundare coeperunt. Ea res ipsa militi

:; 

60 QUINTI CURTII. 

ad persequendum hostem animum incendit 

; 

quippe urente et 

populante eo terrain, festinandum erat, ne incendio cimcta 

praariperet. In rationem ergo necessitas versa : quippe 

Mazaeus, qui antea 9 per otium vicos incenderat, jam f-ugere 

contentus, pleraque inviolata hosti reliquit. Alexander hand 

longius centum quadraginta stadiis Darium abesse compererat. 

Itaque ad satietatem quoque *eopia commeatuum instructus, 

quatriduo in eodem loco substitit. 

41. Intercepts deinde Darii litterae sunt, quibus Graeci 

milites sollicitabantur, ut Regem interficerent, aut proderent 

dubitavitque an eas pro concione recitaret, satis confisus Graecorum 

quoque erga se benevolentiae ac fidei. Sed Parmenio 

deterruit, non esse talibus promissis imbuendas aures militum 

amrmans 10 ; 

patere vel unius insidiis Regem : nihil nefas esse 

avaritiae. Secutus consilii auctorem, castra movit. Iter 

facienti, spado unus ex captivis, qui Darii uxorem comitabantur, 

deficere earn nunciat, et vix spiritum ducere. Itineris 

continui labore animique aegritudine fatigata, inter socrus et 

virginum filiarum manus " collapsa erat ; deinde et extincta. 

12 

Id ipsum nuncians, alius supervenit. Et Rex, haud secus, 

quam si parentis mors nunciata esset, crebros edidit gemitus 

lacrymisque obortis, quales Darius profudisset, in tabernaculum, 

in quo mater erat Darii, defuncto assidens corpori, 

renit. Hie vero renovatus est moeror, ut prostratam humi 

vidit : recenti malo priorum quoque admonita receperat in 

gremium adultas virgines, magna quidem mutui doloris solatia, 

sed quibus ipsa deberet esse solatio. In conspectu erat nepos 

parvulus, ob id ipsum miserabilis, 13 quod nondum sentiebat 

calamitatem, maxima ex parte ad ipsum redundantem. Crederes 

Alexandrum inter suas necessitudines flere, et solatia non 

adhibere, sed quaerere. Cibo certe abstinuit, omnemque 

honorem funeri, patrio Persarum more, 

u 

servavit : dignus hercule, 

qui nunc quoque tantaa mansuetudinis et continentiae 

ferat fructum. Semel omnino earn 15 viderat, quo die capta 

est, nee ut ipsam, sed ut Darii matrem videret : eximiamque

LIBER IV. CAP. X. 61 

pulchritudinem formas ejus, non libidinis habuerat incitamentum, 

sed glorias. 

42. E spadonibus, qui circa Reginam erant, Tyriotes inter 

trepidationeni lugentium elapsus, per earn portaxn, quae, quia 

ab hc-ste aversa erat, levins custodiebatur, ad Darii castra 

pervenit : exceptusque a vigilibus, in tabernaculum Regis perducitur 

gemens et veste lacerata. Quern ut conspexit Darius, 

multiplici doloris exspectatione commotus, et, quid potissimum 

timeret, incertus : 

" Vultus tuus," inquit, " 16 nescio quod ingens 

malum praefert : sed 17 cave miseri hominis auribus parcas 

; 

didici enim esse infelix ; 

et saepe calamitatis solatium est nosse 

sortem suam, Num, quod niaxime suspicor, et loqui timeo, 

18 

ludibria meorum nunciaturus es mihi, et (ut credo) ipsis 

quoque omni graviora supplicio ? " Ad haec Tyriotes : 

" Istud 

quidem procul abest," inquit. " 19 Quantuscumque enim Reginis 

honor ab iis, qui parent, haberi potest, tuis a victore 

servatus est : sed uxor tua paulo ant£ excessit e vita." Turn 

vero non gemitus niodd, sed etiam ejulatus totis 

castris exaudiebantur. 

Nee dubitayit Darius, quin interfecta esset, quia 

nequisset contumeliam pati : exclamatque amens dolore : "Quod 

ego tantum nefas commisi, Alexander ? Quern tuorum propinquorum 

necavi, 20 ut hanc vicem saovitige meaa reddas ? 

Odisti me, non quidem provocatus. Sed finge justum intulisse 

te bellum : cum fceminis ergo agere debueras ? " Tyriotes 

amrmare per Deos patrios, nihil in earn gravius esse consulturn. 

Ingemuisse etiam Alexandrum morti, et non parcius 

flevisse, quam ipse lacrymaret. Ob haec ipsa, amantis animus 

in sollicituctinem suspicionemque revolutus est : 

21 desiderium 

captivae profecto a consuetudine stupri ortum esse conjectans. 

Submotis igitur arbitris, uno duntaxat Tyriote retento, jam 

non flens, sed suspirans : 

" Videsne," inquit, " Tyriote, locum 

mendacio non esse? Tormenta jam hie erunt : sed ne expectaveris 

2 ' 2 

per Deos, si quid tui tibi Regis reverentiae est ; num, 

quod et scire expeto, et quaerere pudet, ausus est et Dominus 

et juvenis?" Ille 23 quaestioni corpus offerre, Deos testes invocare, 

24 caste sanct^que habitam esse Reginam. 

Tandem, ut

62 QUIKTI CURTII 

fides facta est, vera esse quae affirmaret spado, capite velato 

diii flevit : 

manantibusque adhuc lacrymis, veste ab ore rejects, 

ad coelum manus tendens : 

" Dii patrii," inquit, " primum 

mihi stabilite regnum : deinde, 25 si de me jam transactum est, 

precor, ne quis potius Asiae Rex sit, quam iste tarn Justus 

hostis, tarn misericors victor." 

XL 43. Itaque quanquam, pace frustra bis petita, omnia 

in bellum consilia converterat ; victus tamen continentia hostis, 

ad novas pacis conditiones ferendas, decern legatos cognatorum 

principes, misit : quos Alexander consilio advocato introduci 

jussit. E quibus maximus natu : 

" Darium," inquit, " ut 

pacem a te jam hoc tertio peteret, nulla vis subegit; 

sed justitia 

et continentia tua 1 expressit. Matrem, conjugem, liberosque 

ejus, nisi quod sine illo sunt, eaptos esse non sensit. Pudicitiae 

earum, quae supersunt, curam, haud secus quam parens, 

agens, Reginas appellas, speciem pristinae fortunae retinere 

pateris. Vultum tuum video, qualis Darii fuit, cum dimitteremur 

ab eo ; 

et ille tamen uxorem, tu hostem luges. Jam in 

acie stares, nisi cura te sepulturas ejus moraretur. Ecquid 

mirum est, si tarn ab amico animo pacem petit ? Quid opus 

est armis, inter quos odia sublata sunt ? Antea imperio tuo 

finem destinabat Halyn amnem, qui Lydiam terminat. 

Nunc, 

quidquid inter Hellespontum et Euphratem est, in dotem 

filise offert, quam tibi tradit. Ochum filium, quern babes, 

pacis et fidei obsidem retine. Matrem et duas virgines filias 

2 

redde ; 

pro tribus corporibus 3 triginta millia talentum auri, 

precatur, accipias. Nisi moderationem animi tui 4 notam haberem, 

non dicerem hoc esse tempus, quo pacem non dare 

solftm, sed etiam occupare deberes. Respice, quantum post 

te reliqueris, intuere quantum petas. Periculosum est 5 praegrave 

imperium ; 

e difficile est continere, quod capere non 

possis. Videsne ut navigia, quae modum excedunt, regi nequeant 

? 

7 

Nescio an Darius ideo tarn multa amiserit, quia 

nimiae opes magnae jacturae locum faciunt. Facilius est quaedam 

vincere, quam tueri : quam, hercule, expeditiiis manus 

nostrae rapiunt, quam continent ! Ipsa mors uxoris Darii te

LIBER IV. CAP. XI. 63 

admonere potest, 8 minus jam misericordiae tuae 

licere, quam 

licuit." 

44. Alexander, legatis excedere tabernaculo jussis, quid 

placeret, ad consilium refert. 

Dili nemo, quid sentiret, ausus 

est dicere, incerta Regis voluntate. Tandem Parmenio 

" Ante suasissem," ait, " ut captivos apud Damascum redimentibus 

redderes : 

ingentem pecuniam potuisse redigi ex iis, 

qui multi vincti virorum fortium occuparent manus. 

Et nunc 

magnopere censerem, ut unam anum, et duas puellas, itinerum 

agminumque impedimenta, triginta millibus talent vim auri 

permutes. Opimum regnum occupari posse conditione, non 

bello : 

nee quemquam alium inter Istrum et Euphratem possedisse 

terras, ingenti spatio intervalloque discretas. 

Macedoniam 

quoque respiceres potivvs, quam Bactra et Indos intuereris." 

Ingrata oratio Regi fuit. Itaque ut flnem dicendi fecit, " Et 

ego," inquit, " pecuniam quam gloriam mallem, si Parmenio 

essem. Nunc Alexander de paupertate 10 securus sum, et 

9 

me non mercatorem memini esse, sed Regem. Nihil quidem 

habeo venale : sed fortunam meam utique non vendo. Captivos 

si placet reddi, honestivis dono dabimus, quam pretio 

remittemus." 

45. Introductis deinde legatis, ad hunc modum respondit 

" Nunciate Dario, me, quse fecerim clementer et liberaliter, 

non amicitiae ejus tribuisse, sed naturae meae. Bellum cum 

captivis et foeminis gerere non soleo ; 

armatus sit oportet, quern 

oderim. Quod si saltern pacem bona fide peteret, deliberarem 

X1 

forsitan an darem. Vervim enim vero, cum 12 modo milites 

meos litteris ad proditionem, modo amicos ad perniciem meam 

pecunia sollicitet, ad internecionem milii persequendus est, non 

ut Justus hostis, sed ut percussor veneflcus. Conditiones vero 

pacis, quas adfertis, si accepero, victorem eum faciunt. Quaa 

13 

post Euphratem sunt, 14 16 

liberaliter donat. Ubi igitvir me 

affamini ? nempe ultra Euphratem sum. Summum ergo dotis, 

quam promittit, terminum castra mea transeunt. Hinc me depellite, 

ut sciam vestrum esse quo ceditis. 

Eadem liberalitate 

dat mihi filiam suam, 18 nempe quam scio alicui servorum


suorum nupturam. 

generum praeponit ! 

et quae adhuc habet, praemia esse belli ; 

n Multi\m vero mihi praestat, si me Mazaeo 

Ite, nunciate Regi vestro, et quae amisit, 

18 

hoc regente utriusque 

terminos regni, id quemque habiturum, quod proximae lucis 

assignatura fortuna est." Legati respondent : cum bellum 

in animo sit, facere eum 19 simpliciter quod . 

spe pacis non 

frustraretur : ipsos petere, quam priinum dimittantur ad Regem 

: eum 

quoque bellum parare debere. Dimissi nunciant, 

adesse certamen. 

XII. 46. Hie quidem confestim Mazaeum cum tribus 

millibus equitum, ad itinera, quae hostis petiturus erat, occupanda, 

praemisit. 

Alexander, corpori uxoris ejus justis persolutis, 

omnique 1 graviore comitatu intra eadem munimenta cum 

modico praesidio relicto, ad hostem contendit. 

In duo cornua 

diviserat peditem, utrimque latera equite circumdato : impedimenta 

sequebantur agmen. Praemissum deinde 

2 concitis 

equis Menidam jubet explorare, ubi Darius esset. At ille, 

cum Mazaeus .baud procul consedisset, non ausus ultra procedere, 

nihil aliud quam fremitum hominum, hinnitumque 

equorum exaudisse nunciat. Mazaeus quoque, conspectis procul 

exploratoribus, in castra se recipit, advent us hostium nuncius. 

Igitur Darius, qui in patentibus campis decernere optabat, 

armari militem jubet, aciemque disponit. 

In laevo cornu 

Bactriani ibant equites, 3 mille admodum; Dahae totidem; 

et Arachosii, Susianique quatuor millia explebant, Hos 

centum falcati currus sequebantur. Proximus quadrigis 

erat Bessus cum octo millibus equitum, item Bactrianis. 

Massagetae duobus millibus 4 agmen ejus claudebant : 

pedites 

his plurium gentium non immixtos, sed suae quisque 

nationis junxerat copias. Persas deinde cum Mardis, 

Sogdianisque, Ariobarzanes et Otobates ducebant. Illi partibus 

copiarum ; 

5 

summae Orsines praeerat, a septem Persis oriundus, 

ad Cyrum quoque nobilissimum regem originem sui 

referens. Hos aliae gentes, ne sociis quidem satis notse, 

sequebantur. Post quas quinquaginta quadrigas Phradates 

magno Caspianorum agmine antecedebat. Indi, caeterique

LIBER IV. CAP. XII. 65 

6 

Rubri maris accolae, 

7 

nomina verms quam auxilia, post 

currus erant. Olaudebatur hoc agnien aliis falcatis curribus 

quinquaginta : queis 8 peregrinum militem acljunxerat. Hunc 

Armenii quos 

Minores vocant, Arnienios Ba,bylonii, utrosque 

Belitae, et qui montes Cossasorum incolebant, sequebantur. 

Post bos ibant Gortuae, gentes quidem Euboicae, Medos quondam 

secuti, sed jam degeneres, et patrii moris ignari. Applicuerat 

his Phrygas, et Cataonas. Partbienorum deinde 

gens, incolentium terras, quas nunc Partbi Scythia profecti 

tenent, claudebant agmen. 

Haec sinistri cornu acies fuit. 

47. Dextrum tenebat natio majoris Armeniae, Cadusiique, 

Cappadoces, et Syri et Medi. 

His quoque falcati currus erant 

quinquaginta. Summa totius exercitus : equites xlv. millia 

pedestris acies ducenta miHia expleverat. 

Hoc modo instructi, 

decern stadia procedunt, jussique subsistere, 9 armati bostem 

expectabant. Alexandri exercitum 10 pavor, cujus causa non 

suberat, invasit : quippe lympbati trepidare coeperunt, omnium 

pectora oeculto metu percurrente. 

Coeli fulgor tempore gestivo 

ardenti similis internitens, ignis prsebuit speciem; u nammasque 

ex Darii castris splendere, velut illati temere prsesidiis, 

credebant. Quod si perculsis Mazasus, qui prassidebat itineri, 

supervenisset, ingens clades accipi potuit. Nunc, dum ille 

segnis in eo, quern occupaverat, tumulo sedet, contentus non 

lacessi ; Alexander, cognito pavore exercitus, signum ut consisterent 

dari, ante ipsos arma deponere ac levare corpora 

jubet ; admonens, nullam subiti causam esse timoris, hostem 

procul stare. 

12 

Tandem compotes sui pariter arma et animos 

recepere, nee quidquam 13 ex praesentibus tutius visum est, 

quam eodem loco castra munire. 

48. Postero die Mazseus, qui cum delectis equitum in 

edito colle, ex quo Macedonum prospiciebantur castra, consederat, 

sive metu, sive quia 14 speculari modo jussus erat, ad 

Darium rediit. Macedones eum ipsum collem, quern de- 

(feruerat,> occupaverunt ; nam et tutior planitie erat, et inde 

acies hostium, quae in campo 15 explicabatur, conspici poterat. 

Sed 10 caligo, quam circa humidi effuderant montes, universam

; 

: 

66 QUINTICTJRTII 

quidem rei faciem non abstulit : 

cseteriim agminum discrimina, 

atque ordinem, prohibuit perspici. Multitudo inundaverat 

campos; fremitusque tot millium, etiam procul stantium 

aures impleverat. Fluctuari animo Rex, et modo suum, 

modo Parmenionis consilium 17 sera sestimatione perpendere 

quippo eo ventum erat, unde recipi exercitus, nisi victor, sine 

clade, non posset. Itaque dissimulato pavore, mercenarium 

equitem ex Paeonia prsecedere jubet. Ipse phalangem, sicut 

antea dictum est, in duo cornua extenderat. 

Utrumque cornu 

equites tegebant. Jamque nitidior lux, discussa caligine, 

aciem hostium ostenderat : et Macedones, sive alacritate, 

18 

sive taedio exspectationis, ingentem pugnantium more edidere 

clamorem. Redditus et a Persis, nemora vallesque circumjectas 

terribili sono impleverat. Nee jam contineri Macedones 

poterant, quin 19 cursu quoque ad hostem contenderent. 

Melius adhiic ratus Alexander in eodem tumulo castra munire, 

20 vallum jaci jussit : strenueque opere perfecto, in tabernaculum, 

ex quo tota acies hostium conspiciebatur, secessit. 

XIII. 49. 1 Turn vero universa futuri discriminis facies in 

oculis erat. Armis insignibus equi virique splendebant ; et 

omnia intentiore cura praeparari apud hostem, sollicitudo Praetorum 

agmina sua interequitantium ostendebat; ac 2 pleraque 

inania, sicut fremitus hominum, equorum hinnitus, armorum 

internitentium fulgor, sollicitam exspectatione mentem turba- 

3 

Igitur, sive dubius animi, sive ut suos 

consilium adhibet, quid optimum factu esset, exquirens. 

experiretur, 

verant. 

Parmenio, 

peritissimus inter duces artium belli, 4 furto, non prselio 

opus esse censebat : 

5 

intempesta nocte posse opprimi hostes 

discordes moribus, linguis, ad hsec et somno et improviso periculo 

territos, quando in nocturna trepidatione coituros ? At 

interdiu primum terribiles occursuras 

facies Scjtharum, Bactrianorumque. 

Hirta illis ora, et intonsas comas esse. Prasterea 

eximiam vastorum magnitudinem corporum : vanis 

et 

inanibus militem magis, quam justis formidinis causis moveri 

deinde, tantam multitudinem circumfundi paucioribus 

posse 

non in Cilicise angustiis, et inviis callibus, sed in aperta et

palam 

LIBER IV. CAP. XIII. 67 

lata planitie dimicandum fore. Onmes ferm£ Parmenioni 

assentiebant : 

Polyspercon, haud dubi£ in eo consilio positam 

6 

victoriam arbitrabatur. Quern intuens Rex, ( 

nanique Parmenionem 

nuper acrius quam vellet increpitum, rursds castigare 

non sustinebat,) 7 " Latrunculorum," inquit, " et furuin 

ista solertia est quam praecipitis mihi quipped illorum votum 

; 

unicum est, fallere. Meae vero glorias semper aut absentiam 

Darii, aut angustias locorum, aut 8 furtum noctis obstare non 

patiar : 

luce aggredi certum est. Malo me fortunae 

poaniteat, quam victoriae pudeat. Ad hasc illud quoque aceedit 

: vigilias agere Barbaros, et in armis stare, ut ne decipi 

quidem possint, compertum habeo. Itaque ad praelium vos 

parate." 

Sic incitatos ad corpora curanda climisit. 

50. Darius illud, quod Parmenio suaserat, hostem facturum 

esse conjectans, fraenatos equos stare, magnamque exercitus 

partem in armis esse, ac vigilias intentiore cura servari jusserat. 

Ergo ignibus tota ejus castrafulgebant. Ipse cum ducibus 

propinquisque agmina in armis stantium circumibat 

; 

9 

Solem Mithren, sacrumque et aeternum invocans ignem, ut 

illis dignam vetere gloria, majorumque monumentis fortitudinem 

inspirarent. Et profecto 10 si qua divinaa opis auguria 

humana mente concipi possent, " Deos stare secum. Illos 

nuper Macedonum animis subitam incussisse formidinem 

12 

adhuc lymphatos ferri agique, arma jacientes: expetere 

Praesides Persarum imperii Deos debitas a vecordibus poenas. 

Nee 13 ipsum ducem saniorem esse : quippe, ritu ferarum, 

prsedam modo, quam expeteret, intuentem, in perniciem, quae 

ante praedam posita esset, incurrere. 

Similis apud Macedones 

quoque sollicitudo erat ; noctemque, velut in earn certamine 

edicto, metu egerunt. 

Alexander non alias magis territus, ad 

vota et preces Aristandrum vocari jubet. Ille in Candida 

veste, verbenas manu praeferens, capite velato, 14 praeibat preces 

Regi, Jovem, Minervam Yictoriamque propitianti. Tunc 

quidem sacrificio rite perpetrato, reliquum noctis acquieturus 

in tabernaculum rediit. Sed nee somnum capere, nee quiet em 

pati poterat. Modo e jugo montis aciem in dextrum Persarum

68 QUINTI CUE. Til 

cornu 15 demittere 16 agitabat, modo recta fronte concurrere 

hosti : interdum 

hassitare 17 an potius in Taevum detorqueret 

agmen. Tandem gravatum anirni anxietate corpus 18 altior 

somnus oppressit. 

51. Jamque luce orta, duces ad accipienda imperia convenerant, 

insolito circa praetorium silentio attoniti. Quippe' 

alias accersere ipsos, et interdum morantes castigare assueverat. 

Tunc ne ultimo quidem rerum discrimine excitatum esse 

mirabantur, et non somno quiescere, sed pavore marcere credebant. 

Non tamen quisquam e custodibus corporis intrare tabernaeulum 

audebat, et jam tempus instabat ; nee miles injussu 

ducis, aut arma capere poterat, aut in ordines ire. Diu Parmenio 

cunctatus, cjbum ut caperent, 19 ipse pronunciat. 

Jamque 

exire necesse erat : tunc demum intrat tabernaculum, saspiusque 

nomine compellatum, cum voce non posset, tactu excitavit. 

" Multa lux," inquit, " est. Instructam aciem hostis 

admovit : tuus miles adhuc inermis exspectat imperium. Ubi 

est vigor ille animi tui ? nempe excitare vigiles soles." Ad 

haec Alexander " 

: Credisne me priiis somnum capere potuisse, 

quam exonerarem animum sollicitudine, quae quietem morabatur 

?" signumque pugnae tuba dari jussit. Et ciim in eadem 

admiratione Parmenio perseveraret " 

: Minime," inquit, " mirum 

est. Ego enim, cum Darius terras ureret, vicos excinderet, 

alimenta corrumperet, 20 potens mei non eram. Nunc vero 

quid metuam, cum acie decernere paret? Hercule votum 

meum implevit ; sed hujus quoque consilii ratio postea reddetur. 

Vos ite ad copias, quibus quisque prasest : ego jam adero, 

et quid fieri velim, exponam." 

21 

Raro admodum, admonitu 

magis amicorum quam metu discriminis quod adeundum erat, 

uti solebat munimento corporis : turn quoque sumpto processit 

ad milites. Haud alias tarn alacrem viderant Regem 

; 

et vultu ejus interrito, certain spem victoriae augurabantur. 

Atque ille 

proruto vallo exire copias jubet, aciemque disponit. 

52. In dextro cornu locati sunt equites, quos Agema appellant. 

Praeerat his Clitus, cui junxit Philotee turmas, 

caeterosque Praofectos equitum lateri ejus applicuit. Ultima

LIBER IV. CAP. XIII. 69 

Meleagri ala stabat, quam phalanx sequebatur : post phalangem 

Argyraspides erant; his Nicanor Parmenionis filius 

prseerat : in subsidiis cum manu sua Coenos. Post eum Orestes, 

Lyncestesque. Post illos Polyspercon, dux peregrini 

militis. Hujus agminis 22 Amyntas princeps erat : Philippus 

Balacri 23 regebat eos, 

24 in societatem nuper ascitus. Hsec 

dextri cornu facies erat. In Isevo Craterus Peloponnensium 

equites habebat, Achasorumque, et Locrensium et 

Maleon, turmis 

sibi adjunctis ; 

hos Thessali equites claudebant, Philippo 

duce. Peditum acies equitatu tegebatur : frons lsevi cornu 

haee erat. Sed ne cireumiri posset a multitudine, 25 ultimum 

agmen valida manu cinxerat. 

Cornua quoque subsidiis firniavit 

: non recta fronte, sed a latere positis, ut, si hostis circumvenire 

aciem tentasset, parata pugnse forent. Hie Agriani 

erant, quibus Attalus praeerat, adjunctis sagittariis Cretensibus. 

26 

Ultimos ordines avertit a fronte, ut totam aciem orbe 

muniret. Illyrii hie erant, adjuncto milite mercede conducto. 

Thracas quoque simul objecerat leviter armatos : 

27 adeoque 

aciem versatilem posuit, ut qui ultimi stabant, ne circumirentur, 

verti tamen et in frontem circumagi possent. Itaque 

non prima, quam latera ; non latera munitiora fuere, quam 

terga. 

53. His ita ordinatis prsecipit, ut si falcatos currus cum 

fremitu Barbari emitterent, ipsi, laxatis ordinibus impetum 

occurentium silentio exciperent : haud dubius, sine noxa 

transcursuros, 28 si nemo se opponeret. Sin autem sine fremitu 

immisissent, eos ipsi clamore 

terrerent, pavidosque equos 

telis utrimque suffoderent. Qui cornibus praaerant, extendere 

ea jussi, ita ut nee circumvenirentur, si arctius starent, 29 nee 

tamen mediam aciem exinanirent. Impedimenta cum captivis, 

inter quos mater liberique Darii custodiebantur, haud 

procul ab acie in edito colle constituit ; modico prsesidio relicto. 

Laovum cornu, sicut alias, Parmenioni tuendum datum 

ipse in dextro stabat. Nonduin ad teli jactum pervenerant, 

cum Bion quidam transfuga, quanto maximo cursu poterat, ad 

Regem pervenit, nuncians J0 murices ferreos in terram de-

: 

70 QUINTI CURTI1 

fodisse Darium, qua hostem equites 

emissurum esse credebat 

notatumque certo signo locum, ut fraus a suis evitari posset. 

Asservari transfuga jusso, duces convocat, expositoque quod 

nunciatuni erat, monet, ut regionem monstratam declinent, 

equitemque periculum edoceant. Caeterum hortanteni exercitus 

exaudire non poterat, usum aurium intercipiente fremitu 

duorum agminuni : sed in conspectu omnium duces et proximum 

quemque interequitans alloquebatur. 

XIV. 54. " Emensis tot terras in spem victoriae de qua 

dimicandum foret, hoc unum superesse discrimen; Grranicum 

hie amnem, Ciliciaeque montes, et Syriam, iEgyptumque 

1 

praeeuntibus raptas, ingentia spei gloriseque incitamenta " referebat. 

" Reprehensos ex fuga Persas pugnaturos, quia fugere 

non possent : tertium diem jam metu exsangues, armis suis 

oneratos, in eodem vestigio hserere : nullum desperationis 

illorum majus 2 indicium esse, quam quod urbes, quod agros 

3 

suos, urerent ; quidquid non corrupissent, hostium esse confessi. 

Nomina modo vana gentium ignotarum ne extimescerent: 

neque enim ad belli discrimen pertinere, qui ab his 

Scythae, quive Cadusii appellentur : ob id ipsum, quod ignoti 

essent, ignobiles esse; nunquam ignorari viros fortes: at 

imbelles, ex latebris suis erutos, nihil praeter nomina afferre. 

Macedones virtute assecutos, ne quis toto orbe locus esset, 

qui tales viros ignoraret. Intuerentur Barbarorum inconditum 

agmen : alium nihil praeter jaculum habere, alium 

funda saxa librare 

; 

paucis arma justa esse. Itaque illinc 

plures 4 stare, hinc plures dimicaturos : nee postulare se, ut 

fortiter capesserent praolium, ni ipse casteris fortitudinis fuisset 

exemplum : se ante prima signa dimicaturum : spondere 

pro se, quot cicatrices, totidem corporis decora : scire ipsos, 

unum pene se praedae communis exsortem : in illis colendis 

ornandisque B usurpare victoriae praemia. Hasc se fortibus 

viris 

dicere. 

6 

Si qui dissimiles eorum essent, ilia fuisse 

dicturum; pervenisse eo, und^ fugere non possent: tot terrarum 

spatia emensis, tot amnibus, montibusque post tergum

LIBER IV. CAP. XIV. 71 

objectis, iter in patriam et penates manu esse faciendum." 

duces, sic proxinii militum instincti sunt. 

55. Darius in lasvo cornu erat, magno suorum agmine, 

delectis equitum peditumque stipatus : contempseratque paucitatem 

hostis ; vanam aciem esse extensis cornibus 

7 

ratus. 

Caeterum, sicut curru eminebat, dextra laevaque ad circumstantium 

agmina oculos manusque circumferens : 

Sic 

8 

" Terrarum," 

inquit, "quas 9 Oceanus hinc alluit, illinc claudit 

Hellespontus, paulo ante domini, jam non de gloria, sed de 

salute, et quod saluti praeponitis, de libertate pugnandum est. 

Hie dies imperium, quo nullum amplius vidit setas, aut constituet, 

aut finiet. Apud Granicum minima virium parte 

cum hoste certavimus. In Cilicia victos Syria poterat excipere. 

Magna munimenta regni Tigris atque Euphrates erant. 

Ventum est eo, undd pulsis ne fugse quidem locus est, omnia 

tarn diutino bello exbausta post tergum sunt. Non incolas 

suos urbes, non cultores habent terrae. Conjuges quoque et 

liberi sequuntur hanc aciqm : parata hostibus praeda, nisi pro 

carissimis pignoribus corpora opponimus. 

10 

Quod mearum 

fuit partium, exercitum, quern pene immensa planities vix 

caperet, comparavi. Equos, arma distribui ; commeatus, ne 

tantaa multitudini deessent, providi : locum, in quo acies explicari 

posset, elegi. Caetera in vestra potestate sunt : audete 

modo vincere : "famamque, infirmissimum adversus fortes 

viros telum, contemnite. Temeritas est, quam adhuc pro 

virtute timuistis : qua3 ubi primum impetum effudit, velut 

qusedam animalia, :2 emisso aculeo, torpet. Hi vero campi deprehendere 

paucitatem, quam Ciliciaa montes absconderant. 

Videtis ordines raros, cornua 

extenta, mediam aciem vanam et 

exhaustam. Nam ultimi, quos locavit adversos, terga jam 

pra3bent : obteri rnehercule equorum ungulis possunt, etiamsi 

nil prseter falcatos currus emisero : et bello vicerimus, si vincimus 

pra3lio : nam ne illis quidem ad fugam locus est. 

13 

Hinc Euphrates, illinc Tigris prohibet inclusos : et quoj 

anted pro illis erant, in contrarium conversa sunt. Nostrum 

mobile et expeditum agmen est ; illud pra3da grave. Impli-


catos ergo spoliis nostris trucidabimus : eademque res et 

causa victor ae erit, et fructus. Quod si quern e vobis nomen 

gentis movet, cogitet Macedonum illic 

arma esse, non corpora. 

Multum enini sanguinis invicem hausimus, et semper gravior 

in paucitate jactura est. Nam Alexander quantuscumque 

ignavis et timidis videli potest, unum 14 animal est, et si quid 

mihi creditis^ temerarium et vecors, adhuc nostro pavore, 

quam sua virtute, felicius. Nihil autem potest esse diuturnum, 

15 cui non subest ratio. Licet felieitas aspirare videatur, 

16 tamen ad ultimum temeritati non sufficit. Praeterea 

breves et mutabiles vices rerum sunt, et fortuna nunquam 

17 

simpliciter indulget. Forsitan ita Dii fata ordinaverunt, ut 

Persarum imperium quod secundo cursu per ccxxx. annos ad 

summum fastigium evexerant, magno motu concuterent magis, 

quam affligerent, admonerentque nos fragilitatis hunianse, 

cujus nimia in prosperis rebus oblivio est. 

18 

Modd Graecis 

ultro bellum inferebamus : nunc in sedibus nostris propulsamus 

illatum. Jactamur invicem varietate fortunae. Videlicet 

imperium quod mutuo affectamus, una gens non capit. 

Caeterum, etiamsi spes non subesset, necessitas tamen stimulare 

deberet. Ad extrema perventum est. Matrem . meam, 

duas filias, Ocbum in spem hiijus imperii genitum, illam 

sobolem regiae stirpis, illos principes, duces vestros Regum 

instar, vinctos habet : 

19 

nisi quod in vobis est, ipse ego majore 

parte mei captivus sum. Eripite 20 viscera mea ex vinculis^ 

restituite mihi pignora, pro quibus ipse mori non recuso, parentem, 

liberos, nam conjugem in illo carcere amisi. Credite 

nunc omnes hos tendere ad vos manus, implorare patrios 

Deos ; opem vestram, misericordiam, fidem exposcere, ut servitute, 

ut compedibus, ut 21 precario victu ipsos liberetis. An 

creditis aequo animo iis servire, quorum Eeges esse fastidiunt ? 

Video admoveri nostrum aciem : sed quo propius discrimen 

accedo, hoc minus his, quae dixi, possum esse contentus. 

22 Per, 

ego vos, Deos patrios, aeternumque ignem, qui praefertur altaribus 

fulgoremque solis intra fines regni mei orientis, per aeternam 

memoriam Cyri, qui ademptum Medis Lydisque imperium

LIBER IV. CAP. XV. 

primus in Persidem intulit, vindicate ab ultimo dedecore 

nomen gentemque Persarum. Ite alacres et spe pleni, ut 

quam gloriam accepistis a niajoribus vestris, posteris relinquatis. 

In dextris vestris jam libertatem, opein, spem futuri 

temporis geritis. Effugit mortem, quisquis contempserit : 

timidissimum quemque consequitur. Ipse non patrio more 

solum, sed etiam ut conspici possim, curru vehor. Nee recuso 

quominus imitemini me, sive fortitudinis exemplum, 

sive 

ignavise fuero." 

XV. 56. Interim Alexander, ut et demonstratum a transfuga 

insidiarum locum circumiret, et Dario, qui laevum cornu 

tuebatur occurreret, 1 agmen obliquum incedere jubet. Darius 

quoque eodem 2 suum obvertit, Besso admonito, ut Massagetas 

equites in leevum Alexandri cornu a latere invehi juberet. 

Ipse ante se falcatos currus habebat, quos signo dato 

universos in hostem effudit. 

Buebant laxatis babenis aurigas, 

quo plures, nondum satis proviso impetu, obtererent. Alios 

ergo hastae multum ultra temonem eminentes, alios ab utroque 

latere demissse falces laceravere. Nee sensim Macedones 

cedebant, sed effusa turbaverant fuga ordines. Mazaeus quoque 

perculsis metum incussit, mille equitibus ad diripienda 

hostis impedimenta circumvehi jussis : 

ratus captivos quoque, 

qui simul asservabantur, rupturos vincula, cum suos appropinquantes 

vidissent. Non fefellerat Parmenionem, qui 

3 

in 

la3VO cornu erat. Propere igitur Poljdamanta mittit ad Begem, 

qui et periculum ostenderet, et quid fieri juberet, 

coDSuleret. Ille, audito Polydamante " 

: Abi, nuncia," inquit, 

" Parmenioni, si acie vicerimus, non nostra solum nos 

recuperaturos, sed omnia, quse hostium sunt occupaturos. 

4 

Proinde non est quod quidquam viriuni subducat ex acie, 

sed, ut me et Philippo patre dignum est, contempto sarcinarum 

damno, fortiter dimicet." Interim Barbari impedimenta 

turbaverant, caesisque plerisque custodum, captivi, vinculis 

ruptis, quidquid obvium erat, quo armari possent, rapiunt : 

aggregati suorum equitibus, Macedonas ancipiti 

malo invadunt ; 

6 

et 

circumventos 

lsetique eirea Sisygambim, vicisse Darium,

;: 

74 QUINTI CURTH 

ingenti eaede prostrates hostes, ad ultimum etiam impediment 

tis exutos esse nunciant : quippe eamdem fortunam ubiqu£ 

esse credebant, et victores Persas ad prsedam diseurrisse. 

Sisygambis, hortantibus captivis ut animum a mcerore alleyaret, 

in eodem, quo antea fuit, perseveravit. Non vox ulla 

excidit ei ; non oris color vultusve mutatus est : sedit 

immobilis : (credo, 6 praecoce gaudio verita fortunam irritare,) 

adeo ut, quid mallet, 

intuentibus earn, fuerit incertum. 

57. Inter haec Menidas praefectus equitum Alexandri, 

cum paucis turmis opem impediments laturus advenerat; 

7 

incertum, suone consilio, an Regis imperio : sed non sustinuit 

Cadusiorum, Scytharumque impetum : quippe vix teutato 

certamine, effugit ad Regem, amissorum impedimentorum 

testis magis, quam vindex. Jam consilium Alexandri vicerat 

8 dolor, et ne cura recuperandi sua militem a praelio 

averteret, non immerito verebatur. Itaque Aretem, ducem 

hastatorum, ( *Sarissophoros vocabant,) adversus . Scythas 

mittit. Inter haec currus, 10 qui circa prima signa turbaverant 

aciem, in phalangem invecti erant. 

animis, in medium agmen accipiunt. 

Macedones, n confirmatis 

Vallo similis acies erat 

junx erant hastas, et ab utroque latere temere 12 incurrentium 

ilia suffodiebant : circumire deinde currus, et 13 propugnatores 

praecipitare coeperunt. Ingens ruina equorum aurigarumque 

aciem compleverat. Hi territos regere non poterant : equi 

crebra jactatione cervicum, non jugum modo excusserant, 

sed etiam currus everterant : vulnerati interfectos trahebant 

nee consistere territi, nee progredi debiles poterant. 

14 Paiicae 

tamen evasere quadrigae in ultimam aciem, iis, quibus inciderunt, 

miserabili morte consumptis 

; 

quippe amputata virorum 

membra humi jacebant. Et quia calidis adhuc 

15 

vulneribus 

aberat dolor, trunci quoque, et debiles, arma tamen non 

omittebant : donee multo sanguine effuso exanimati procumberent. 

58, Interim Aretes, Scytharum, qui impedimenta diripiebant, 

duce occiso, gravius territis instabat. Supervenere deinde 

missi a Dario Bactriani, pugnaeque vertere fortunam.

LIBEE IV. CAP. XV. 75 

Multi ergo Macedonum primo impetu 16 obtriti sunt : 

plures 

ad Alexandrum refugerunt. Turn Persae clamore sublato, 

qualem victores solent edere, ferociter in hostem quasi ubique 

profligatuni, incurrunt. Alexander territos castigare, adhortari 

; 

praelium, quod jam elanguerat, solus accendere con- 

; 

firmatisque tandem animis ire in hostem jubet. 

17 Rarior 

aeies erat in laevo cornu Persarum : namque inde Bactriani 

decesserant ad opprimenda impedimenta. Itaque Alexander 

laxatos ordines invadit, et multa caede hostium invehitur. At 

qui in dextro cornu erant Persae, spe posse eum includi, agmen 

suum a tergo 18 

19 

dimicantis opponunt. Iogensque periculum 

in medio haerens adiisset, ni equites Agriani, ealcaribus subditis, 

circumfusos Regi Barbaros adorti essent, 20 aversosque 

caedendo in se obverti coegissent. Turbata erat utraque 

acies. Alexander et a fronte et a tergo hostem habebat. 

21 

Qui averso ei instabant, ab Agrianis militibus premebantur. 

Bactriani, impedimentis hostium direptis, reversi, ordines suos 

recuperare non poterant. Plura simul abrupta a cseteris 

agmina ubicumqu^ alium alii fors miscuerat, dimicabant. 

Reges, junctis prope agminibus, praslium accendebant. 

Duo 

Plures 

Persae cadebant. Par ferm£ utrimque numerus vulnerabatur. 

Curru Darius, Alexander equo vehebatur. Utrumque 

delecti tuebantur, sui immemores : quippe amisso Bege nee 

volebant salvi esse, nee poterant. Ante oculos sui quisque 

Regis mortem occumbere ducebant egregium. 

22 

Maximum 

tamen periculum adibant, quos maxime tuebantur : quippe 

sibi quisque caesi Regis expetebat decus. 

59. Cseterum, sive 23 ludibrium oculorum, sive vera specie» 

fuit, qui circa Alexandrum erant, vidisse se crediderunt paululum 

super caput Regis placide volantem aquilam ; non 

sonitu armorum, non gemitu morientium territam ; diuque 

circa equum Alexandri, pendenti 

magis, quam volanti similis, 

apparuit. Certe Vates Aristander alba veste indutus, et 

dextra praeferens 

lauream, militibus in pugnam intentis, avem 

monstravit, baud dubium victorias auspicium. Iiigcns ergo 

alacritas ac fiducia paulo ante territos accendit ad pugnam


. 

utique postquam auriga Darii, qui ante ipsum sedens equos 

regebat, hasta transfixus est. Nee aut Persae, aut Macedones 

dubitavere, quin ipse Rex esset occisus. Lugubri ergo 

ululatu, et incondito clamore, gemituque, totam fer& aciem adhue 

aequo Marte pugnantium, turbavere cognati Darii et 

armigeri : 

24 laevoque cornu in fugam effuso, destituerant 

currum, quern a dextra parte stipati in medium agmen receperunt. 

Dicitur, acinace stricto, Darius dubitasse, an fugae 

dedecus honesta morte vitaret. 

25 

Sed eminens curru, nondum 

omnem suorum aciem praelio excedentem destituere 

erubescebat. Dtim inter spem et desperationem haesitat, 

sensim Persae cedebant, et laxaverant ordmes. Alexander, 

mutato equo, (quippe plures fatigaverat,) resistentium adversa 

ora fodiebat, fugientium terga. Jamque non pugna, sed 

caedes erat, crtm Darius quoque currum suum in fugam vertit. 

26 

Haerebat in tergis fugientium victor, sed prospectum oculorum 

nubes pulveris, quae ad coelum ferebatur, abstulerat. 

Ergo baud seeds quam in tenebris errabant, ad sonitum 

notae vocis, ut signum, 27 subinde coeuntes. Exaudiebatur 

tan turn strepitus habenarum, quibus equi currum vehentes 

identidem verberabantur. Haec sola fugientis vestigia excepta 

sunt. 

XVI. 60. 

At in laevo Macedonum cornu, quod Parmenio, 

(sicut ante dictum est) tuebatur, * longe alia fortuna utriusque 

partis res gerebatur. Mazaeus cum omni suorum equitatu 

2 

vehementer invectus, urgebat Macedonum alas. Jamque 

abundans multitucline aciem circumvehi coeperat, crtm Parmenio 

equites nunciare jubet Alexandro, in quo discrimine 

ipsi essent ; nisi mature subveniretur, non posse sisti fugam. 

Jam multum viae praeceperat Rex, imminens fugientium tergis, 

cum a Parmenione tristis nuneius venit. 

equos jussit, qui vebebantur, agmenque constitit : 

3 

Refraenare 

4 

frendente 

Alexandro, eripi sibi victoriam e manibus, et Darium feliciiis 

fugere, quam sequi se. Interim ad Mazaeum superati Regis 

fama pervenerat. Itaque quanquam validior erat, fortuna 

tamen partium territus, perculsis languidius instabat. Par-

LIBER IV. CAP. XVI. 77 

menio ignorabat quidem causam sua sponte pugnae remis3ae : 

sed occasione vincendi strenue est usus. Thessalos equites 

ad se vocari jubet : 

" Ecquid," inquit, " videtis istos, qui ferociter 

modo instabant, pedem referre subito pavore perterritos 

? Nimirum 5 nobis quoque Regis nostri for tun a vincit. 

6 

Omnia Persarum casde strata sunt : quid cessatis ? an ne 

fugientibus quidem pares estis?" Vera dicere videbatur, et 

spes languentes quoque erexerat : 

subditis calcaribus proruere 

in hosteni : et illi jam non sensim, sed citato gradu 7 recedebant 

: 

nee quidquam fugas, nisi quod terga nondum verterant, 

deerat. Parmenio tamen ignarus, qusenain in dextro cornu 

fortuna Regis esset, repressit suos. Mazaeus, dato pugnae 

8 

spatio, non recto itinere, 

sed majore, et ob id tutiore circuitu, 

Tigrim superat, et Babylonem cum reliquiis 

devicti exercitus 

intrat. 

61. Darius, paucis fugas comitibus ad Lycum amnem contenderat 

: quo trajecto, dubitavit an solveret pontem : quipp^ 

hostem jam affore nunciabatur. Sed tot millia suorum, quaa 

nondum ad amnem pervenerant, ponte reciso, praedam hostis 

fore videbat. Abeuntem, cum intactum sineret pontem, 

dixisse constat, 9 

malle se insequentibus iter dare, quam auferre 

fugientibus. Ipse 10 ingens spatium fuga emensus, media fere 

nocte Arbela pervenit. Quis tot ludibria fortunae, ducum 

agminumque caedem multiplicem, devictorum fugam, clacles 

nunc singulorum, nunc universorum, aut animo assequi queat, 

aut oratione complecti ? Propemodum saaculi res in unum 

ilium diem fortuna cumulavit. 

Alii qua brevissimum patebat 

iter, alii diversos saltus, et ignotos sequentibus calles petebant. 

Eques pedesque confusi sine duce, armatis inermes, 

integris debiles implicabantur. Deinde, misericordia in 

metum versa, qui sequi non poterant, inter mutuos gemitus 

deserebantur. Sitis praecipue fatigatos et saucios perurebat, 

passimque omnibus rivis prostraverant corpora, prasterfluentem 

aquam hianti ore captantes. Quam cum avide turbidam 

hausissenA, n tendebantur extemplo praecordia premente limo : 

resolutisque et torpentibus membris, cum supervenisset lios-


tis, novis vulneribus excitabantur. Quidam, occupatis proximis 

rivis, diverterant longius, ut, quidquid occulti humoris 

usquain manaret, exciperent. Nee ulla adeo avia et sicca 

lacuna erat, quae vestigantium sitim falleret. E proximis 

vero itineri vicis, seiiuni ululatus foeminarumque exaudiebantur, 

barbaro ritu Darium adhuc Regem clamantium. 

62. Alexander, 12 ut supra dictum est, inhibito suorum 

cursu, ad Lycum amnem pervenerat : ubi ingens multitudo 

fugientium onerayerat pontem, et plerique, 

cumhostis urgeret 

in flumen se praecipitaverant, gravesque armis, et prselio ac 

fuga defatigati, gurgitibus hauriebantur. Jamque non pons 

modo fugientes, sed ne amnis quidem capiebat, agmina sua 

improvide subinde cunmlantes : quippe ubi intravit animos 

pavor, id solum metuunt, quod primum formidare eoeperunt. 

Alexander, (instantibus suis, impune abeuntem hostem sequi 

13 

permitteret ;) 

" hebetia tela esse, et manus fatigatas, tantoque 

cursu corpora exhausta, et prasceps in noctem diei tempus," 

14 causatus est. Revera de laevo cornu, 15 quod adhuc 

in acie stare credebat, sollicitus, reverti ad ferendam opem 

suis 16 statuit. Jamque signa converterat, cum equites a Parmenione 

missi, illius quoque partis victoriam nun'ciant. Sed 

nullum eo die majus periculum 17 adiit, quam dum copias reducit 

in castra. Pauci eum et incompositi sequebantur ovantes 

victoria. Quippe omnes hostes, aut in fugam effusos, aut 

in acie cecidisse credebant. Cum repente ex adverso apparuit 

agmen equitum, qui primo inhibuere cursum ; deinde Macedonum 

paucitate conspecta, turmas in obvios concitaverunt. 

Ante signa Rex ibat, 

18 dissimulato magis periculo, quam 

spreto. Nee defuit ei perpetua in 19 dubiis rebus felicitas. 

Namque praefectum equitatus avidum certaminis, et ob id 

ipsum incautius in se ruentem, hasta transfixit. Quo ex 

equo lapso, proximum, ac deinde plures, eodem telo confodit. 

Invasere turbatos amici quoque, nee Persae inulti cadebant • 

quippe non 20 universae acies, quam hae 21 tumultuariae manus 

vehementius iniere certamen. Tandem Barbari, cum obscura 

luce fuga tutior videretur esse, quam pugna, diversis agminibus

abiere. 

reduxit ad castra. 

LIBER V, CAP. I. 79 

Rex extraordinario periculo defunctu*, incolumes suos 

63. Cecidere Persarum, quorum numerum victores finire 

potuerunt, millia xl. Macedonum minus quam ccc desiderati 

sunt. Caeterum hane victoriam Rex majore ex parte virtuti, 

quam fortunae suae debuit 22 ; animo, non (ut antea) loco 

vicit. Nam et aciem peritissime instruxit, et promptissim6 

ipse pugnavit, et 23 magno eonsilio jacturam sarcinarum impedimentorumque 

eontempsit, cum jn ipsa acie summum rei 

videret esse discrimen : dubioque adhuc pugnae eventu, pro 

victore se gessit. Perculsos deinde hostes fudit : fugientes, 

24 

quod in illo ardore animi vix credi potest, prudentius quam 

avidius persecutus est. Nam si parte exercitus adhuc in 

acie stante, instare cedentibus perseverasset, aut sua culpa 

25 

victus esset, aut aliena virtute vicisset. Jam si multitudinem 

equitum occurrentium extimuisset, victori aut foede 

fugiendum, aut miserabiliter cadendum fuit. 

26 

Ne duces 

quidem copiarum sua laude fraudandi sunt. Quippe vulnera 

quas quisque excepit, indicia virtutis sunt. Hephaestionis 

brachium hasta ictum est. Perdiccas ac Coenus, et Menidas, 

sagittis prope occisi. Et, si vere aestimare Macedonas, 27 qui 

tunc erant, volumus, fatebimur, 

illos tanto Rege fuisse dignissimos. 

et Regem talibus ministris, et 

LIBER V. 

ARGUMENTUM. 

1. ftario Mediae fines ingresso, Arbclis potitur Alexander, et Babylone, cuj us situs, 

amplitude-, et corrupti mores describuntur. 

2. Militibus pneinia proponit, ut iis otium excuteret. Susianam urbem, ac Begum 

Persire thesauros recipit, et Sisygambim solatur. 

3. Uxiorum regione superata, Madatem praefectum, ac deditos et captivos turn 

libertate, turn immunitate donat : Persidemque intraro cogitans, ab Ariobarzane retrocedere 

cogitur.


4. Captivo quodam iter paucis cognitum aperiente, Persarum exercitum ipso Ark>« 

barzane occiso delet Alexander. 

5. Ad Persepolim properans captivorum Groecorum quatuor millia liberat. 

6. Opulentissima Persepoli direpta, interiorem Persidis regionem petit, ac Mardorum 

domat gentern. 

7. Alexander in convivio a Thai'de aliisque castrensibus scortis irnpulsus, Persarum 

regiam incendit: deinde persequi Darium statuit. 

8. Darii suos ad pugnam hortantis oratio. 

9. Yarise magnatum sententiaa, ac tumultus, ob Nabarzanis, qui cum Besso proditionis 

societatem inierat, consilium. 

10. Bessi et Nabarzanis de Dario prodendo aut occidendo nefaria deliberatio : quam 

miris artibus occultant. 

11. Insidia? proditorum Darii aperiuntur, qui Grrecorum prsesens tutumque respuit 

auxilium, paratus perire, si salvum esse nollent sui milites. 

12. Bessus Darium fictis verbis et lacrymis delusum comprebendit, aureisque yinctum 

compedibus, in sordido vebiculo deduci curat. 

13. Alexander, audito Darii periculo, ad Persarum exercitum contendit. Bessus 

autem cum parricidis aliis arma vul turn que metuens victoris, Darium multis confossum 

vulneribus relinquit, fugaque sibi consulere conatur. 

I. 1. Qum interim * ductu imperioque Alexandri, vel in 

Graecia, vel in Illyriis, ac Thracia gesta sunt, si quaoque 2 suis 

temporibus reddere volnero, interrumpendae sunt res Asiae, 

8 

quas utique ad fugam mortemque Darii universas in conspectu 

dari ; et sicut inter se cohaerent tempore, ita opere ipso conjungi, 

haud paulo aptius videri potest. Igitur, quae praelio 

apud Arbela conjuncta sunt, ordiar dicere. Darius media 

fere nocte Arbela pervenerat, eodemque magnae partis amicorum 

ejus ac militum fugam fortuna compulerat. Quibus 

convocatis, exponit, baud dubitare se, quin Alexander celeberrimas 

urbes, agrosque omni copia rerum abundantes, petiturus 

esset : prsedam opimam paratamque ipsum et milites ejus 

spectare. Id suis rebus tali in statu 4 saluti fore : quippe se 

deserta cum expedita manu petiturum. Ultima regni adhuc 

intacta esse : inde bello vires haud aegre reparaturum. 

5 

Occuparet 

sane gazam avidissima gens, et ex longa fame satiaret 

se auro, mox futura praedaa sibi. Didicisse usu, pretiosam 

supellectilem, pellicesque et spadonum agmina, nihil aliud 

fuisse, quam onera et impedimenta. Eadem trahentem Alexandrum, 

6 quibus antea vicisset, inferiorem fore. Plena omnibus 

desperationis videbatur oratio, quippe Babylonem urbem 

opulentissimam dedi cernentibus : jam Susa, jam caetera orna-

LIBER V. CAP. I. 81 

menta regni, causam belli, victorem occupaturum. At ille 

docere pergit, non 7 speciosa dictu, sed usu necessaria in rebus 

adversis sequenda esse. Ferro geri bella, non auro ; viris, non 

8 

urbiuin tectis : omnia sequi armatos. Sic majores suos perculsos 

in principio rerum, celeriter pristinam reparasse fortunam. 

Igitur sive confirmatis eorum aniniis, sive imperium 

inagis, quain consilium sequentibus, Mediae fines ingressus est. 

2. Paulo post Alexandro Arbela traduntur, regia supellectili, 

ditique gaza repleta. Quatuor millia talentum fuere 

praeterea pretiosae vestes, totius (ut supra dictum est) exercitus 

opibus in illam sedem congestis. Ingruentibus deinde morbis, 

quos odor cadaverum totis jacentium campis vulgaverat, 

9 

maturius castra movit. Euntibus a parte lseva Arabia, 

odorum fertilitate nobilis regio, 10 campestre iter, est. Inter 

Tigrin et Euphratem n jacentia tarn uberi, et pingui solo sunt, 

ut a pastu repelli pecora dicantur, ne satietas perimat. Causa 

fertilitatis est humor, qui ex utroque amne manat ; toto fere 

solo propter venas aquarum resudante. Ipsi amnes ex 

Armeniae montibus profluunt, ac 12 magno deinde aquarum 

divortio iter, quod coeperunt, percurrunt. Duo millia et quingenta 

stadia emensi sunt, 13 qui amplissimum intervallum circa 

Armeniaa montes notaverunt. Iidem crim 14 Mediae et Gordianorum 

terras secare coeperunt, paulatim in 15 arctius coeunt, 

et 16 quo longius manant, hoc angustius inter se spatium terras 

relinquunt. Vicini maxime sunt in campis, quos incolae 

Mesopotamiayn appellant : mediam namque ab utroque latere 

17 

concludunt. Iidem per Babyloniorum fines in rubrum Mare 

prorumpunt. Alexander quartis castris ad Mennin urbem 

pervenit. Caverna ibi est : ex qua fons ingentem vim bituininis 

effundit ; adeo, ut satis constet, Babylonios muros 18 ingentis 

operis, hujus fontis bitumine interlitos fuisse. 

3. Caeterum Babylonem procedenti Alexandro Mazaeus, 

qui ex acie in urbem earn confugerat, cum adultis liberis 

supplex occurrit, urbem, seque dedens. Gratus adventus ejus 

fuit Regi : quippe magni operis futura erat obsidio tarn 

munitse urbis. Ad hoc vir illustris, et 10 manu promptus, fama-

;: 


que etiam proximo praelio Celebris, et caeteros ad deditionem 

sui incitaturus exemplo videbatur. Igitur hunc quidem 

benigne cum liberis excepit. Caeterum quadrato agmine, 

quod ipse ducebat, velut in aciem irent, ingredi suos jubet. 

Magna pars Babyloniorum constiterat in muris, avida cognoscendi 

novum Regem. Plures obviam egressi sunt. Inter 

quos Bagophanes, arcis et regiae pecuniae custos, ne studio a 

Mazaeo vinceretur, totum iter floribus coronisque constraverat 

argenteis altaribus utroque latere dispositis, quae non tbure 

modo, sed omnibus odoribus cumulaverat. Eum dona sequebantur, 

greges pecorum, equorumque : leones quoque et pardales 

caveis praeferebantur. 20 Magi deinde, suo more patrium 

carmen canentes. Post bos Cbaldaei Babyloniorumque non 

vates modo sed etiam artifices, cum fidibus sui generis ibant 

laudes hi Regum canere soliti ; Chaldaei siderum motus, et 

statas temporum vices ostendere. Equites deinde Babylonii, 

suo atque equorum cultu, 21 ad luxuriam magis, quam ad 

magnificentiam exacto, ultimi ibant. Rex armatis stipatus, 

oppidanorum turbam post ultimos pedites ire jussit. Ipse 

22 

cum curru urbem, ac deinde regiam intravit. Poster o die 

supellectilem Darii, et omnem pecuniam recognovit. 

4. Caeterdm, 23 ipsius urbis pulchritudo ac vetustas, non 

Regis modo, sed etiam omnium oculos in semet baud immerito 

convertit. Semiramis earn condiderat, vel (ut plerique credidere) 

Belus, cujus regia ostenditur. Murus instructus 

24 

laterculo coctili, bitumine interlitus, spatium xxx et duorum 

pedum latitudinem amplectitur : quadrigae inter se occurrentes 

sine periculo 25 commeare dicuntur. 

cubitorum eminet spatio. 

Altitudo muri 26 centum 

Turres denis pedibus, quam murus, 

altiores sunt. Totius operis ambitus 27 ccclxv stadia complectitur. 

28 

Singulorum stadiorum structuram singulis diebus 

perfectam esse, memoriae proditum est. iEdificia non 

sunt admota muris, sed fere spatium unius 29 jugeris absunt. 

Ac ne totam quidem urbem tectis occupaverunt. Per xc 

stadia habitatur : nee omnia 30 continua sunt ; credo, quia 

tutius visum est pluribus locis spargi. Caetera serunt,

LIBER V. CAP. I. 83 

eoluntque : ut si externa vis ingruat, obsessis alimenta ex 

ipsius urbis solo subministrentur. Euphrates interfiuit, magnaeque 

molis 31 crepidiuibus coercetur. Sed G2 omnium operum 

magnitudinem circumveniunt cavernae ingentes, 33 in 

altitudinem pressse ad accipiendum impetum numinis : quod 

ubi appositae crepidinis fastigium excessit, urbis tecta corriperet, 

nisi essent specus lacusque, qui exeiperent. Coctili 

laterculo structi sunt. Totum opus bitumine astringitur. 

Pons lapideus, flumini impositus, 34 jungit urbem. 

Hie quoque 

inter mirabilia Orientis opera numeratus est ; quippe Euphrates 

altum linium vehit, 35 quo penitus ad fundamenta 

jacienda egesto, vix suffulciendo operi firmum reperiunt 

solum. Arenas autem subinde cumulatge, et saxis, qui bus 

pons sustinetur, annexse, morantur amnem : qui retentus 

acrius, quam si libero cursu mearet, illiditur. Arcem quoque 

ambitu viginti stadia complexam habet : triginta pedes in 

terram turrium fundamenta demissa sunt. Ad octoginta 

summum munimenti fastigium pervenit. 

5. Super arcem, vulgatum Grsecorum 36 fabulis miracuium, 

pensiles horti 

sunt, summam murorum altitudinem asquantes, 

multarumque arborum umbra et proceritate amoeni. Saxo 

37 pilaa, quae totum onus sustinent, instructs sunt. Super 

pilas lapide quadrato solum stratum est, patiens terrse, quam 

altam injiciunt, et humoris, quo rigant terras, adeoque validas 

.arbores sustinent moles, ut stipites earum octo cubitorum 

spatium crassitudine aequent, in quinquaginta pedum altitudinem 

emineant, et frugiferae aeque pint, ac si terra sua alerentur. 

Et, cum vetustas non opera solum manu facta, sed 

etiam ipsam naturam paulatim exedendo perimat : 

haec moles, 

quae tot arborum radicibus premitur, tantique nemoris pondere 

onerata est, inviolata durat : quippe viginti lati parietes 

sustinent, undecim pedum intervallo distantes, ut procul 

risentibus sylvae montibus suis imminere videantur. .S8 Syrise 

Regem Babylone regnantem hoc opus esse molitum, memorise 

proditum est, 39 amore conjugis victum, quae, desiderio nemorum 

sylvarumque in campestribus locis, virum compulit

84 QUINTI CURTI1. 

naturae genium amoenitate hujus operis imitari. Diutius in 

hac urbe quam usquam constitit Rex, nee ullus locus discipline 

militari magis nocuit. Nihil urbis ejus corruptius 

moribus, nihil ad irritandas illiciendasque immodicas voluptates 

instructius. Convivales ludi tota Perside Ilegibus 

purpuratisque cordi sunt. Babylonii maxime in vinum, et 

quae ebrietatem sequuntur, 40 

41 

effusi sunt. Foeminarum convivia 

ineuntium in principio modestus est habitus, dein summa 

quoeque amicula exuunt, paulatimque pudorem profanant ; 

ultimum 42 (honos auribus habitus sit) ima corponlm velamenta 

projiciunt : nee meretricum hoc dedecus est sed matronarum 

virginumque apud quas comitas habetur vulgati corporis 

vilitas. 

6. Inter haec flagitia exercitus ille domitor Asiae per 

xxxiv dies saginatus, ad ea quse sequebantur discrimina, 

hand dubie debilior futurus 43 fuit, si hostem habuisset. Caeterum, 

quo minus damnum sentiret, identidem 44 incremento 

novabatur. Namque 45 Amyntas Andromenis ab Antipatro 

Macedonum peditum sex millia adduxit : quingentos prasterea 

ejusdem generis equites. Cum his dc Thracas, adjunctis 

peditibus suae gentis tribus millibus et quingentis. Ex 

Peloponneso mercenarius miles ad quatuor millia advenerat, 

cum ccclxxx equitibus. Idem Amyntas adduxerat quinquaginta 

principum Macedonian liberos adultos ad custodiam corporis. 

Quippe inter epulas hi sunt Regis ministri. Iidemque 

equos 

ineunti praelium admovent, venantemque comitantur, 

et 46 vigiliarum vices ante cubiculi fores servant : magnorumque 

Prasfectorum et Ducum haec 47 incrementa sunt, et 

rudimenta. 

Igitur, Rex arei Babylonia© Agathone praasidere 

jusso, cum septingentis Macedonum, trecentisque mercede 

conductis, Praetores. qui regioni Babylonias, et civitati praeessent, 

Menetem et Apollodorum reliquit. 

4 

ad 

His duo millia peditum 

cum mille talentis data. Utrique prsecepturn, ut in 

supplementum milites legerent. Mazaeum transfugam Satrapici 

Babyloniae donat. Bagophanem, qui arcem tradiderat, se 

sequi jussit, Armenia Mithreni Sardium proditori data est.

LIBER V. CAP. II. 85 

Ex pecunia deinde Babylonia tradita Macedonian equitibus 

sexceni denarii tributi : peregrinus eques quingenos accepit 

46 

ducenos pedes, trium stipendium mensiuni. 

II. 7. His ita compositis, in regionem, quae Satrapene 

vocatur, pervenit. Fertilis terra, copia rerum, et omni commeatu 

abundans. Itaque * diutius ibi substitit ; ac, ne desides 

otio demitterent amnios, judices dedit, praeniiaque proposuit 

de virtute militari certantibus. 

Novem, qui fortissimi judicati 

essent, singulis militum millibus praefuturi erant, (Chiliarchas 

vocabant,) tunc primum in hunc numerum copiis distributes. 

2 

Namque antea quingenarias cohortes fuerant, nee 

fortitudinis praemia cesserant. 

Ingens militum turba convenerat, 

egregio interfutura certaniini, testis 3 eadem cujusque factorum, 

et 4 de judicious latura sententiam : quippe verone an 

falso honos cuique haberetur, ignorari non poterat. Primus 

omnium virtutis causa donatus est Atharrias senior, qui omissum 

apud Halicarnassum a junioribus praelium, unus maxime 

accenderat 

; 

proximus ei Antigenes visus est ; tertium locum 

Philotas Angeus obtinuit 

; 

quartus Amyntae datus est 

; 

post 

hos Antigonus, et ab eo Lyncestes Amyntas fuit ; septimum 

locum Theodotus ; 

5 

* # # ; 

ultimum obtinuit Hellanicus. In 

discipline quoque militaris rei pleraque a majoribus tradita 

gumma utilitate mutavit. Nam cum ante" equites in suam quisque 

gentem describerentur, seorsiim a caeteris ; exempto nationum 

discrimine, Praefectis, non utique suarum gentium, 

sed delectis attribuit. Tuba, cum castra mover e vellet, signum 

dabat; cujus sonus plerumque, tumultuantium fremitu 

exoriente, baud satis exaudiebatur. Ergo perticam, quas undique 

conspici posset, supra praetorium statuit ; ex qua 

signum eminebat pariter omnibus conspicuum. 

ignis noctu, fumus interdiu. 

Observabatur 

8. Jamque Susa 6 ei adituro, Abulites regionis ejus Praefectus, 

sive 

Darii jussu, ut Alexandrum praeda retineret, sive 

sua sponte, filiuin obviam misit, traditurum 

se urbem promittens. 

Benigne juvenem excepit Bex, et eo duce ad Choaspen 

amnem pervenit, delicatam (ut fama est) vehentem aquam.


Hie Abulites cum donis regalis opulentiae occurrit. Dromades 

caraeli inter dona erant, velocitatis exinaise : duodecim 

Elephanti a Dario ex India acciti ; non jam terror (ut speraverant) 

Macedonum, sed auxilium ; opes victi ad victorem 

transferente fortuna. Ut vero urbem intravit, incredibilem 

ex thesauris summam pecuniae egessit, quinquaginta millia 

talentum argenti, 7 non signati forma, sed rudi pondere. 

Multi Eeges tantas opes longS, aetate cumulaverant liberis, 

posterisque, ut arbitrabantur 

; 

quas una hora in externi Regis 

manus intulit. Consedit deinde in regia sella, multo excelsiore, 

quam pro habitu corporis. Itaque cum pedes imum 

gradum non contingerent, unus ex Regis pueris mensam subdidit 

pedibus; et cum spadonem, qui Darii fuerat, ingemiscentem 

conspexisset Rex, causam mcestitiae' requisivit. Hie 

indicat, Darium vesci in ea solitum : seque sacram ejus mensam 

ad ludibrium recidentem sine lacrymis conspicere non 

posse. Subiit ergo Regem verecundia violandi hospitales 

Deos. Jamque subduci jubebat, cum Philotas : 

" Minima 

vero haec feceris, Rex, sed omen quoque accipe : mensam, ex 

qua libavit hostis epulas, tuis pedibus esse subjectam." 

9. Rex, Persidis fines aditurus, Susa urbem Archelao, 

et praesidium trium millium tradidit. Xenopbilo arcis cura 

mandata est ; 

Macedonum aetate gravibus prassidere arcis 

custodiae jussis. Thesaurorum Callicrati tutela permissa. 

Satrapia regionis Susianae restituta Abuliti. Matrem quoque 

Darii et liberos in eadem urbe deponit. Ac forte Macedonicas 

vestes, multamque purpuram dono ex Macedonia sibi 

missam, cum bis, quae earn confecerant, tradi 

Sisygambi jussit, 

(omni namque honore earn, et filii quoque pietate prosequebatur,) 

admonerique, ut si cordi quoque vestis esset, conficere 

earn neptes suas assuefaceret, 8 donoque doceret dare. 

Ad hanc vocem lacrymae obortae prodidere animum aspernantis 

id munus : quippe non aliud magis in contumeliam Persarum 

foeminae accipiunt, quam admovere lanae manus. Nunciant, 

qui dona tulerant, tristem esse Sisygambim ; dignaque 

res excusatione et solatio visa. Ipse ergo pervenit ad earn,

LIBER V. CAP. III. 87 

et, " Mater," inquit, " hanc vestem, qua indutus sum, sororum 

non solum donum, sed etiam opus vides. Nostri decepere 

me 

9 

mores. Cave, obsecro, 10 in contumeliam accipias ignorationem 

meam. Quae tui moris esse cognovi, ut spero, abunde 

servata sunt. Scio n apud vos filium in conspectu matris 

nefas esse considere, nisi cum ilia permisit : quotiescumque 

ad te veni, donee, ut considerem, annueres, restiti. Procumbens 

venerari me saspe voluisti; inhibui. Dulcissimse matri 

Olympiadi nomen debitum, tibi reddo." 

III. 10. Mitigato 1 ejus animo, Rex quartis castris pervenit 

ad Tigrim fluvium. Pasitigrim incolse vocant. Oritur 

in montibus Uxiorum, et per l stadia sylvestribus ripis praaceps 

inter saxa devolvitur. Accipiunt deinde eum campi, 

quos clementiore alveo prseterit, jam 2 navium patiens, dc 

stadia sunt mollioris soli, per quod leni tractu aquarum Persico 

mari se insinuat. Alexander, amne superato, cum ix 

millibus peditum, et Agrianis sagittariisque et Graecorum 

mercenariis militibus, in additis millibus Thracum, in regionem 

Uxiorum pervenit. Finitima Susis est, et in primam 

Persidem excurrit : arctum inter se et Susianos aditum relinquens. 

Madates erat hujus regionis Praefectus, haud sane 

3 

temporum homo. Quippe ultima pro fide experiri decreverat. 

Sed periti locorum Alexandrum docent, occultum iter esse per 

calles, et aversum ab urbe : si paucos misisset leviter armatos, 

super capita hostium evasuros. Cum consilium placuisset, 

iidem itinerum fuerunt duces : mille et quingenti mercede conducti, 

et Agriani fere mille Tauroni Praefecto dati, ac post 

solis occasum iter ingredi jussi. Ipse tertia vigilia castris 

motis, circa lucis ortum superaverat angustias : caesaque 

materia cratibus et pluteis faciendis, ut qui turres admoverent, 

4 extra teli ictum essent, urbem obsidere coepit. Praerupta 

erant omnia, saxis et cotibus impedita. Multis ergo 

vulneribus depulsi, ut quibus non cum hoste solum, sed etiam 

cum loco dimicandum esset, subibant tamen; quia Rex inter 

primos constiterat, interrogans, " tot urbium vie tores an 

erubescerent haerere in obsidione castelli exigui et ignobilis

; 


simul ? " Jam inter haec eminus petebatur ; 

eum, testitudine 

objecta, milites, qui, ut inde discederet, perpellere nequiverant, 

tuebantur. 

11. Tandem Tauron super arcem urbis se cum suo agmine 

ostendit : ad cujus conspectum, et animi hostium labare, et 

Macedones acrius praelium 

inire coeperunt. 

5 

Anceps oppidanos 

malum urgebat, nee sisti vis hostium poterat. Paucis ad 

moriendum, pluribus ad fugam animus fuit. Magna pars in 

arcem concessit. 

Inde triginta oratoribus missis ad deprecandum, 

triste responsum a Rege redditur, non esse veniae locum. 

Itaque suppliciorum metu perculsi, ad Sisygambim Darii 

matrem 3 

occulto itinere, ignotoque hostibus, mittunt, qui 

peterent, ut ipsa Regem mitigaret, haud ignari parentis earn 

loco diligi, colique. Et Madates sororis ejus filiam secum 

matrimonio junxerat, Darium propinqua cognatione contingens. 

Dili Sisygambis supplicum precibus repugnavit 

6 

abnuens deprecationem pro illis conyenire fortunae, in qua 

esset : adjecitque, metuere sese ne victoris indulgentiam 

fatigaret, saepiusque cogitare, captivam esse se, quam reginam 

fuisse. Ad ultimum victa, litteris Alexandrum ita deprecata 

est, ut ipsam excusaret quod deprecaretur : petere se 

ut illis quoque, 7 si minus, sibi ignosceret : pro necessario ac 

propinquo suo, jam non hoste, sed supplice tantum vitam 

precari. Moderationem clementiamque Regis, 8 quae tunc 

fuit, vel una haec res possit ostendere : non Madati modo 

ignovit, sed omnes ..et deditos et captivos libertate atque immunitate 

donavit, urbem reliquit intactam : 

agros sine tributo 

colere permisit. 

° 

A victore Dario plura mater non impetrasset. 

Uxiorum deinde gentem subactam, Susianorum Satrapiae 

10 contribuit : divisisque cum Parmenione copiis, ilium 

campestri itinere procedere jubet : ipse cum expedito agmine 

jugum montium cepit, .quorum perpetuum dorsum in Persidem 

excurrit. 

12. Omni hac regione vastata, tertio die Persidem, 

quinto angustias, quas illi Susidas Pylas vocant, intrat. 

Ariobarzanes has cum viginti quinque millibus peditum occu-

LIBER V. CAP. IV. 89 

paverat rupes, abscissas et undique prseruptas, in quarum 

cacuminibus extra teli jactuni Barbari stabant, 21 de industrial 

quieti, et paventibus similes, donee in arctissimas fauces 

penctraret agmen. Quod ubi conternptu sui pergere vident, 

turn vero ingentis magnitudinis saxa per 12 montiuni prona 

devoivunt, quae incussa ssepius subjacentibus petris majore 

fi incedebant : nee singulos modo, 13 sed agniina proterebant. 

Fundis quoque excussi lapides, et sagittae undique ingerebantur. 

Nee id miserrimuni fortibus viris erat, sed quod 

inulti quidem, ferarum ritu, velut in fovea deprehensi, esederentur. 

Ira igitur in rabiein versa, eminentia saxa complexi, 

ut ad hosteni pervenirent, alius alium levantes conabantur 

u 

ascendere : ea ipsa rnultorum simul manibus correpta et 

15 

convulsa, in eos, qui comnioverant, recidebant. Nee stare 

ergo, nee niti, ne testudine quidem protegi poterant, cum 

tantae molis onera propellerent Barbari. Begem non dolor 

modo, sed etiam pudor temere in illas angustias conjecti 

exercitus angebat. Invictus ante earn diem fuerat, nihil 

frustra ausus : impune Cilicise fauces intraverat 16 ; mari quoque 

novum iter in Pamphyliam aperuerat. Tunc 17 ba3sitabat 

depreliensa felicitas ; nee aliud remedium erat, quam reverti 

18 

qua venerat. Itaque signo receptui dato, deD satis ordinibus, 

scutisque super capita consertis, retro evadere Bex angustiis 

jubet : 

triînta fuere stadia, quae remensi sunt. 

IY. 13. Turn castris undique aperto loco positis, non 

consultare modo quid agendum esset, sed vates quoque adhibere 

coepit a superstitione animi. 

x 

Sed quid tunc* praadicere 

Aristander, cui turn plurimum credebatur ex vatibus, 

poterat ? Itaque damnatis intempestivis sacrificiis, peritos 

locorum convocari jubet. Per Mediam iter ostendebant 

tutum apertumque : sed Bex deserere milites insepultos erubescebat, 

ita tradito more, ut vix ullam militias tarn solemne 

esset munus, quam humandi suos. Captivos ergo, quos nuper 

exceperat, vocari jubet : inter quos erat quidam Gra3cao Persicaeque 

linguaa peritus, qui frustra eum in Persidem montium 

dorso exercitum clucere affirmat : sylvestres esse calles,

: 


vix singulis pervios, omnia contegi frondibus, 2 implexosque 

arborum ramos sylvas committer e. Namque Persis ab altero 

latere perpetuis montium jugis clauditur, 3 quod in longitudinem 

mdc stadia, in latitudinem clxx procurrit. Hoc dorsum 

a Caucaso monte ad 4 rubrum Mare 

5 

pertinet : quaque 

deficit mons, aliud munimentum, fretum objectum est. 

Planities 

deinde sub radicibus montium spatiosa ° procumbit 

fertilis terra, multisque vicis atque urbibus frequens. 

Araxes 

amnis per hos campos multorum aquas torrentium evolvit in 

Medum. Medus ad mare, meridiem versus, 7 minor amnis 

eo quern accepit, evehitur 

; 

gignendaeque herbae non alius 

est aptior, quidquid alluit, floribus vestiens. Platani quoque 

et populi contegunt ripas, 8 ita ut procul visentibus continuata 

videantur montibus nemora riparum. Quippe obumbratus 

amnis, presso in solum dilabitur alveo : imminentque 

colles, ipsi quoque frondibus laeti, radices eorum humore 

subeunte. Regio 9 non alia tota Asia salubrior habetur 

temperat coelum hinc perpetuum jugum opacum et umbrosum, 

quod sestus levat; 

terras fovet. 

illinc mare adjunctum, quod modico tepore 

14. His captivus expositis interrogatus a Rege, auditune 

an oculis comperta haberet, quae diceret : pastorem se fuisse, 

et omnes eos calles percurrisse respondit ; bis captum, semel 

a Persis in Lycia, iterum ab ipso. Subit animum memoria 

Regis oraculo editae sortis. Quippe consulenti responsum 

erat, ducem in Persidem ferentis viae Lycium civem fore. 

10 

Igitur promissis, quanta et praesens necessitas exigebat, 

et ipsius fortuna capiebat, oneratum, armari jubet Macedonum 

more : et, quod bene verteret, monstrare iter; quamvis 

arduum et praeceps, evasurum se esse cum paucis : nisi forte 

crederet, quo ipse pecoris causa isset, Alexandrum pro gloria 

et perpetua laude ire non posse. Etiam atque etiam docere 

captivus, quam difficile iter esset, maxime armatis. Turn 

Rex: " Praedem me," inquit, a accipe, neminem eorum qui 

sequuntur, recusaturum ire qua duces." " Cratero igitur, ad 

custodiam castrorum relicto, cum peditibus queis assueverat,

LIBER V. CAP. IV. 91 

et iis copiis, quas Meleager ducebat, et sagittariis equitibus 

mille, prascipit, ut castrorum specie manente, plures de industria 

ignes fieri imperaret, quo magis Barbari crederent, 

ipsum Regem in castris esse. Casterum, si forte Ariobarzanes 

cognovisset, per cailium infractus 12 eum intrare, et ad occupandum 

iter suum, partem copiarum tentasset opponere ; 

Craterus, 

in eum 13 illato terrore, retineret ad propius perieulum 

conversum agmen. Sin autem ipse hostem fefellisset, et salturn 

occupasset, ciim trepidantium Barbarorum tumultum 

exaudisset 14 persequentium Regem, id ipsum iter, quo pridie 

pulsi fuerant, ne dubitaret ingredi : 

quippe vacuum fore, hostibus 

in semet aversis. 

15. Ipse tertia vigilia, silenti agmine, ac ne tuba quidem 

dato signo, pergit ad demonstratum iter cailium. Tridui alimenta 

portare militem jusserat leviter armatum. Sed praster 

invias rupes, ac prasrupta saxa, vestigium subinde fallentia, 

nix cumulata vento ingredientes fatigabat. Quippe velut in 

foveas deiati hauriebantur, et cam a commilitonibus levarentur, 

trahebant magis adjuvantes, quam sequebantur. Nox 

quoque, et ignota regio, ac dux, (incertum an satis fidus,) 

multiplicabant 15 me turn, si custodes fefellisset, quasi feras 

bestias ipsos posse deprehendi. Ex unius captivi vel fide 

vel anima, pendere et Regis salutem et suam. Tandem 

venere in jugum. A dextra iter ad ipsum Ariobarzanem erat. 

Hie Philotam et Coenon cum Amynta et 

Polysperconte, expeditam 

habentes manum, reliquit, monitos, " ut quia ie eques 

pediti erat mixtus, et qua pinguissimum esset solum, et pabuli 

fertile, sensim procederent." Duces erant itineris de 

captivis dati. Ipse cum armigeris, et ala, quam Agema appellant, 

ardua semita, sed longius a stationibus hostium remota, 

multa cum vexatione processit. Medius erat dies, et 

fatigatis necessaria quies. Quippe tantumdem itineris supererat, 

quantum emensi erant, sed minus praecipitis atque ardui. 

Itaque refectis cibo somnoque militibus, " secundii vigilia 

surgit, et caetera quidem haud aegre praeteriit. Caeterum, 

qua se jugum montium paulatim ad planiora demittit, l8 ia-

92. QUINTI CURTII 

gens vorago, concursu cavata torrentium, iter ruperat. Ad 

hsec arborum rami alius alio implicati et cohaerentes, ut 

perpetuam objecerant sepem. Desperatio igitur ingens, adeo 

ut vix lacryniis abstinerent, incesserat. Prsecipue obscuritas 

terrori erat. Nam etiam, si quae sidera 19 internitebant, 

continenti frond e tectae arbores conspicere prohibebant. Ne 

aurium quidem usus supererat; sylvas quatiente vento, qui 

concutientibus 

ramis majorem quam pro flatu sonum edebat. 

16. Tandem expectata lux omnia, quae terribiliora nox 

feeerat, minuit. Circumiri brevi spatio poterat eluvies, et 

sibi quisque dux itineris coeperat fieri. 

20 

Evadunt ergo in 

editum verticem, ex quo hostium statione conspecta, strenue 

armati a tergo se ostendunt nihil tale metuentibus, quorum 

pauei, qui congredi ausi erant, esesi sunt. 

Itaque bine morientium 

gemitus, bine ad suos recurrentium miserabilis facies, 

integros quoque, antequam discrimen experirentur, in fugam 

avertit. Fremitu deinde in castra, queis Craterus praeerat, 

illato, ad occupandas angustias, in quibus pridie haesitarat, 

miles educitur. Simul et Philotas cum Polysperconte, 

Amyntaque et Coeno, diversum iter ingredi jussus alium terrorem 

intulit Barbaris. Ergo undique Macedonum armis 

fulgentibus, ancipiti malo oppressi, memorabile tamen praelium 

edunt. Ut opinor, ignaviam quoque necessitas acuit ; et 

saepe desperatio spei causa est. Nudi complectebantur armatos, 

et ingenti corporum mole secum ad terram detrahentes, 

ipsorum telis plerosque fodiebant. Ariobarzanes tamen xl 

ferme equitibus et quinque millibus peditum stipatus, per 

mediam aciem Macedonum cum multo suorum atque hostium 

sanguine erupit; Persepolim urbem caput regionis occupare 

festinans. Sed a custodibus urbis exclusus, consecutis 

strenue hostibus, cum omnibus fugae comitibus renovato praelio 

cecidit. 

Craterus quoque raptim agmine acto supervenit. 

V. 17. Pvex eoclem in loco, quo hostium copias fuderat, 

castra conlmunivit. Quanquam enim undique fugati hostes 

victoriam concesserant, tamen praealtse praecipitesque l fossse, 

pluribus locis objecta3, abruperant iter, sensimque et caute pro-

LIBER V. CAP. V. 93 

grediendum erat 

; 

jam non hostiuni, sed locorum fraude suspecta. 

Procedenti ei litteras redduntur a Tjridate custode 

regise pecunias ; 

2 

indicantes eos, qui in urbe essent, audito 

ejus adventu, diripere velle thesauros 

; 

proper aret occupare 

dimissos : 

3 

expeditum iter esse, quanquam Araxes aninis 

interfluat. Nuliam virtutem Regis istius magis, quarn celeritatem 

laudaverim : relictis enim pedestribus copiis, tota 

nocte cum equitibus itineris tanto spatio fatigatis, ad Araxem 

prima luce pervenit. Vici erant in propinquo : quibus direptis 

ac dirutis, pontem ex materia eorum subditis saxis strenue 

induxit. Jamque baud procul urbe erant, cum miserabile 

agmen, 4 inter pauca fortunse exempla memorandum, Regi 

occurrit. Captivi erant Graeci ad quatuor millia fere, quos 

Persas vario suppliciorum modo affecerant. Alios pedibus, 

quosdam manibus auribusque amputatis, inustisque barbararum 

litterarum notis, in longum sui ludibrium reservaverant 

et cum se quoque aliena3 ditionis esse cernerent, volentes 

regi occurrere non prohibuerant. Inusitata simulacra, non 

homines videbantur, nee quidquam in illis prseter vocem poterat 

N agnosci. Plures igitur lacrymas commovere, quam profuderant 

ipsi : quippe in tarn multiplici variaque fortuna singulorum, 

5 intuentibus 6 similes quidem, sed tamen dispares 

poenas, quis maxime miserabilis esset, liquere non poterat. 

Ut vero Jovem illi tandem Graecias ultorem aperuisse oculos 

conclamavere, 7 omnes pari supplicio affecti sibi videbantur. 

Rex, abstersis, quas profuderat lacrymis, bonum habere animum 

jubet ; visuros urbes suas, conjugesque : et castra inde 

duo ab urbe stadia communit. 

18. Graci excesserant vallo, deliberaturi, quid potissimum 

a Rege peterent. Cumque aliis sedes in Asia rogare, aliis 

reverti domos placeret; Euthymon Cyma3us ita locutus ad 

eos fertur : 

8 

" Nos qui modo ad opem petendam ex tenebris 

et carcere* procedere erubuimus, ut nunc est, supplicia nostra 

(quorum nos pudcat magis, an poeniteat, incertum est) ostentare 

Graeciee velut laetum spectaculum eupinius. At ii optime 

miserias ferunt, qui abscondunt : nee ulla est tarn 9 familiaris


infelicibus patria, quam solitudo, et states prioris oblivio. 

Nam qui multum in suorum misericordia ponunt, ignorant 

10 

quam celeriter lacrymae inarescant. Nemo fideliter diligit, 

quern fastidit : nam et calamitas querula est, et superba felicitas. 

Ita suam quisque fortunam in consilium habet, cam de 

aliena deliberat : et " nisi mutuo essemus miseri, olim alius 

alii potuissemus esse fastidio. Quid mirum est fortunatos 

semper parem quaerere? Obsecro vos, olim vita defuncti 

quaeramus locum, in quo haec semesa membra obruamus, 

ubi horribiles cicatrices celet exilium. 

32 Grati prorsds conjugibus, 

quas juvenes duximus, revertemur ! Liberi in flore 

et aetatis et rerum, ut patres, agnoscent ergastuli 13 detrimenta ? 

Et 14 quota pars nostri tot obire terras potest ? procul Europa 

in ultima Orientis relegati, senes, debiles, maj ore membrorum 

parte mulctati, tolerabimus scilicet quas armatos et victores 

fatigaverunt ? Conjuges deinde, quas captis sors et necessitas 

unicum solatium applicuit, parvosque liberos trahimus nobiscum, 

an relinquimus ? Cum his venientes nemo agnoscere 

volet. 

Relinquemus ergo extemplo praesentia pignora, cum incertum 

sit an visuri simus ea quae petimus ? Inter bos latendum 

est, qui nos miseros nosse caeperunt." 

19. Haec Euthymon. Contra Theaetetus Atbeniensis orsus 

est dicere : 

" Neminem 15 pium habitu corporis suos aestimaturum 

; 

utique saevitia hostis, non natura calamitosos. Dignum 

esse omni malo, qui erubesceret fortuita : tristem enim de 

mortalitate ferre sententiam, et desperare misericordiam, quia 

ipse alteri denegaturus sit. Deos (quod ipsi nunquam ausi 

optare forent) offerre patriam, conjuges, liberos, et quicquid 

homines vel 16 vita aestimant, vel morte redimunt. 

17 

Quin illi 

ex hoc carcere erumperent : alium domi esse caeli haustum, 

alium lucis aspectum. Mores, sacra, linguae commercium 

etiam a Barbaris expeti, quae 18 ingenita ipsi omissuri sint 

sua 

sponte : non ob aliud tarn calamitosi, quam quod illis carere 

coacti essent. Se certe rediturum ad penates et in patriam, 

tantoque beneficio Regis usurum. 

Si quos contubernii, liberorumque, 

quos servitus coegisset agnoscere, amor detineret,

LIBER V. CAP. VI. 95 

1 

relinquerent, quibus nil patria carius est." Pauci hujus sententige 

fuere. Cseteros 20 consuetudo, natura potentior, vicit. 

Consenserunt petendura esse a Rege, ut aliquam ipsis attribueret 

sedem. Centum ad hoc lecti sunt 

; 

quos Alexander 

.ratus, quod ipse prasstare cogitabat, petituros " 

: Jumenta," 

inquit, " assignari, quae vos veherent, et singulis vestrum 

milie denarium dari jussi. Cum redieritis in Grasciam, 

21 praestabo, ne quis statum suum, 

22 si haec calamitas absit, 

vestro credat esse meliorem." Illi, obortis lacrymis, terrain 

intuebantur, nee aut erigere vultus, aut loqui audebant. 

Tandem Rege tristitiae causam exigente, Euthymon similia 

iis, quae in consilio dixerat, respondit. Atque ille, non fortunae 

solum eorum, sed etiam 23 poenitentiaa niisertus, terna 

millia denarium singulis dari jussit. Denae vestes adjectae 

sunt, et armenta cum pecoribus ac frumento data, ut coli 

serique attributus iis ager posset. 

VI. 20. Postero die convocatos duces copiarum docet. 

nullam infestiorem urbem Grsecis 

esse, quam regiam veterum 

Persidis Reguni. Hinc ilia immensa agmina l infusa : hinc 

Dariurn prius, deinde Xerxem, Europae impium intulisse 

bellum. Excidio illius parentandum esse majoribus. Jamque 

Barbari, deserto oppido, qua quemque metus agebat, 

diffugerant ; cum 

Rex pbalangem nil cunctatus inducit. 

Multas urbes refertas opulentia regia partim expugnarat, 

partim in fidem acceperat. Sed urbis hujus divitiae 2 vic£re 

praeterita. In hanc totius Persidis opes congesserant Barbari 

: aurum, argentumque cumulatum erat : vestis ingens 

modus : supellex, non ad usum modo, sed ad ostentationem 

luxiis comparata. Itaque inter ipsos victores ferro dimicabatur. 

Pro hoste erat qui pretiosiorem 3 occupaverat praedam. 

Et cum omnia quae recipiebant, capere non possent, 

4 

jam res non occupabantur, sed aestimabantur. Lacerabant 

regias vestes, ad se quisque partem trahentes : dolabris pretiosae 

artis vasa caadebant : nihil neque intactum erat, nee integrum 

ferebatur. 

Abrupta simulacrorum membra, ut quisque 

avellerat, trahebat : neque avaritia solum, sed etiam


crudelitas in capta urbe grassata est. Auro, argentoque 

onusii, vilia captivorum corpora trucidabant, B passimque 

obvii casdebantur, quos antea pretiuni sui miserabiles fecerat. 

Multi ergo hostium manus voluntaria morte oceupaverunt, pre* 

tiosissima vestium induti, e muris semetipsos cum conjugibus 

ac liberis in praeeeps jactantes. Quidam ignes, 6 quod paulo 

post facturus hostis videbatur, subjecerant aedibus, ut cum suis 

vivi cremarentur. Tandem 7 suis Rex corporibus, et cultu 

fceminarum abstinere jussit. 

Ingens pecuniee captivse modus 

traditur, prope ut fidem excedat. Caeterum aut de aliis quoque 

dubitavimuSj aut credemus in hujus urbis gaza fuisse 8 c 

et xx millia talentum : ad quae vehenda (namque ad usus 

belli secum portare decreverat) jumenta et camelos a Susis 

et Babylone contrahi jussit. Accessere ad hanc pecuniae 

summam captis Persagadis sex millia talentum. Cyrus Persagadum 

urbem condiderat, quam Alexandro Praefectus ejus 

Gobares tradidit. 

21. Rex arcem Persepolis, tribus millibus Macedonum 

praesidio relictis, Nicarthiden tueri jubet. Tyridati quoque, 

qui gazam tradiderat, servatus est honos, quern apud Darium 

habuerat ; magnaque exercitus parte, et impedimentis ibi 

relictis, Parmenionem Craterumque prsefecit. Ipse cum mille 

equitibus, peditumque expedita manu, interiorem Persidis 

regionem, sub ipsum 9 Vergiliarum sidus petiit : multisque 

imbribus et prope intolerabili tempestate vexatus, procedere 

tamen, quo intenderat, perseveravit. Ventum erat ad iter 

perpetuis obsitum nivibus, 10 quas frigoris vis gelu adstrinxerat. 

Locorum squalor et solitudines " inyiae fatigatum militem 

terrebant, humanarum rerum terminos se videre credentem. 

Omnia vasta, atque sine ullo humani cultus vestigio, 

attoniti intuebantur : et 12 antequam lux quoque et coelum 

ipsos deficerent, reverti jubebant. Rex castigare territos 

13 

supersedit : caeterdm ipse equo desiliit, pedesque per nivem 

et concretam glaciem ingredi coepit. Erubuerunt non sequi, 

primum amici, deinde copiarum duces, ad ultimum milites. 

Primusque Rex dolabra glaciem perfringens, iter sibi fecit.

LIBER V. CAP. VII. 97 

Exempluni Regis caeteri imitati sunt. 

Tandem propemodum 

iuvias sylvas emensi, humani cultiis rara vestigia, et passim 

errantes peeorum greges reperere : et incolae, qui sparsis 

tuguriis habitabant 3 

ciim se callibus inviis septos esse credidissent, 

ut conspexere hostium agmen, 14 interfeetis qui fugientes 

comitari non poterant, devios montes, et obsitos 

nivibus petiverunt. Ind£ per colloquia captivorum paulatim 

feritate mitigata, tradidere se Regi. Nee in deditos gravius 

consultum. Vastatis deinde agris Persidis, vicisque compluribus 

redactis in potestatein, ventum est in Mardorum 

gentem bellicosissimam, et multum a caeteris Persis cultu 

vitae abhorrentem. Specus in montibus fodiunt, in quos seque, 

ae conjuges, et liberos condunt. Peeorum aut ferarum 

carne 

vescuntur. 

15 

Ne foeminis quidem pro naturse habitu 

molliora ingenia sunt. Comae prominent hirtae, vestis super 

genua est. Funda vinciunt frontem: hoc et ornamentum 

capitis, et telum est. 

Sed banc quoque gentem idem fortunae 

impetus domuit. Itaque trigesimo die, postquam a Persepoli 

profectus erat, eodem rediit. Dona deinde amicis caeterisque 

pro cujusque merito dedit. Propemodum omnia, quae in 

ea urbe ceperat, distributa. 

VII. 22. Caeterum ingentia animi bona, illam indolem, 

qua omnes Reges antecessit, illam in subeundis periculis constantiam, 

in rebus x moliendis efficiendisque velocitatem, in 

deditos fidem, in captivos clementiam, in voluptatibus permissis 

quoque et usitatis temperantiam, haud tolerabili vini 

cupiditate 

foedavit. 

2 

Hoste et aemulo regni reparante turn 

ciim maxime bellum ; nuper subactis, quos vicerat, novum- 

3 

que imperium aspernantibus ; 

de die inibat convivia, quibus 

foeminae intererant, non quidem quas violari nefas esset : quippe 

4 pellices, licentius quam decebat cum armato vivere assuetae. 

Ex his una 5 Thais, et ipsa temulenta, maximam apud omnes 

Graecos initurum gratiam affirmat, si regiam Persarum jussisset 

incendi : exspectare hoc eos, quorum urbes Barbari 

delessent. Ebrio scorto de tanta re ferenti sententiam, 

unus et alter, et ipsi mero onerati assentiuntur. Rex quoque 

5

98 QUINTX CURTII 

fuit 6 avidior, quam patientior : 

7 

" Quin igitur ulciscimur 

Graeciam, et urbi faces subdimus?" Omnes incaluerant 

mero. Itaque surgunt temulenti ad incendendam urbem, cui 

armati pepercerant. Primus Rex ignem regime injecit. Turn 

convivae et ministri, pellicesque. MuM cedro asdificata 

erat regia, quae celeriter igne concepto late fudit incendium. 

Quod ubi exercitus, qui baud procul ab urbe 8 tendebat, conspexit, 

fortuitum ratus, ad opem ferendam concurrit. 

Sed ut 

ad vestibulum regiae ventum est, vident Regem ipsum adhuc 

aggerentem faces. Qmissa igitur, quam portaverant, aqua, 

aridam materiam in incendium jacere coeperunt. 

23. Hunc exitum habuit regia totius Orientis, unde tot 

patria tot Regum, unicus quondam 

gentes antea jura petebant : 

Graeciae terror, molita mille navium classem, et 

exercitus, quibus 

Europa inundata est ; 

9 contabulato mari molibus, perfossisque 

montibus, in quorum specus fretum immissum est. 

ne tarn longa quidem aetate, quae excidium ejus secuta est, resurrexit. 

habent Parthi : 

Ac 

Alias urbes habuere Macedonum Reges, quas nunc 

10 

hujus vestigium non inveniretur, nisi Araxes 

amnis ostenderet. Haud procul moenibus fluxerat : inde urbem 

fuisse xx stadiis distantem credunt magis, quam sciunt 

accolae. Pudebat Macedones tarn praeclaram urbem a comessabundo 

Rege deletam esse. " Itaque res in serium versa est, 

et imperaverunt sibi, ut crederent illo potissimum modo fuisse 

delendam. Ipsum, ut primum gravatam ebrietate mentem 

quies reddidit, poenituisse constat, et dixisse, 12 majores pcenas 

Persas Grascis daturos fuisse, si ipsum in solio, regiaque Xerxis 

conspicere coacti essent. 

Postero die, Lycio, itineris quo Persidem 

intraverat duci, trigenta talenta dono dedit. Hinc in 

regionem Mediae transiit, ubi supplementum novorum militum 

e Cilicia* occurrit. Peditum erant quinque millia, equites 

mille : utrisque Plato Atheniensis praeerat. His copiis auctus, 

Darium persequi statuit. 

VIII. 24. 1 Ille jam Ecbatana pervenerat, caput Mediae. 

Urbem banc nunc tenant Parthi : eaque aestiva regibus sedes 

est. Adire deinde Bactra decreverat ; sed veritus ne 2 celeri-

LIBER V. CAP. VIII. 99 

tate Alexandri oecuparetur, consilium iterque mutavit. 

Aberat 

ab eo Alexander stadia md, sed jam nullum intervallum adversus 

velocitatem ejus satis longum videbatur. Itaque praelio 

magis quam fugae se prseparabat. Triginta millia peditum 

sequebantur : in quibus Graecoruin erant quatuor millia, fide 

erga Regem ad ultimum invicta. 

Funditorum quoque et sagittariorum 

manus quatuor millia expleverat. Prseter hos tria 

millia et trecenti equites erant, maxime Bactrianorum. His 

Bessus praeerat, Bactrianae regionis Praefectus. Cum hoc agmine 

Darius paulum declinavit via militari, jussis prascedere 

lixis impedimentorum custodibus. Consilio deinde advocato, 

3 

" Si me cum ignavis," inquit, " et pluris qualemcumque vitam 

morte honesta asstimantibus, fortuna junxisset, tacerem potius, 

4 

quam frustra verba consumerem. Sed majore quam vellem 

documento, et virtutem vestram et fidem expertus, magis etiam 

conniti 

debeo, ut dignus talibus amicis sim, quam dubitare an 

vestri similes adhuc sitis. 

Ex tot millibuSj quae sub imperio 

fuerunt meo, bis me victum, bis fugientem persecuti estis. 

Fides vestra, et constantia, ut Regem me esse credam, facit. 

Proditores et tranfugae in urbibus meis regnant, non hercule 

quia tanto honore digni habeantur, sed ut praemiis eorum vestri 

sollicitentur animi. 

Meam tamen fortunam quam victoris maluistis 

sequi : dignissimi quibus, si ego non possim, Dii pro me 

gratiam referant : et rnehercul£ referent. Nulla erit tarn surda 

posteritas, nulla tarn ingrata fama, quae non in coelum vos debitis 

laudibus ferat. Itaque, etiamsi consilium fugse, a qua 

multum abborret animus, agitassem, vestra tamen virtute fretus, 

obviam issem hosti. Quousque enim in regno exulabo, et 

per fines imperii mei fugiam externum et advenam Regem, cum 

liceat B experto belli fortunam, aut reparare quae amisi, aut honesta 

morte defungi ? nisi forte satius est exspectare victoris 

arbitrium, et Mazasi, et Mithrenis exemplo precarium accipere 

6 

regnum nationis unius ; 

ut jam malit ille glorias suae, quam, 

irae obsequi. Nee Dii siverint, ut 7 hoc decus mei capitis aut 

demere mihi quisquam, aut condonare e possit. Nee hoc imperium 

vivus amittam, idemque erit regni mei qui et spirit us


finis. Si hie g animus, si haec lex, nulli non parta libertas 

est : nemo 

e vobis fastidium Macedonum, nemo vultum 

superbum ferre cogetur. 

Sua cuique dextra aut ultionem tot 

malorum pariet, aut finem. Equidem quam versatilis fortuna 

10 

sit, documentum ipse sum. Nee immerito mitiores vices 

ejus exspecto. Sed si justa ac pia bella Dii aversantur, fortibus 

tamen viris licebit honeste mori. Per ego vos decora majorum, 

qui totius Orientis regna cum memorabili laude tenuerunt 

; 

per illos viros, quibus stipendium Macedonia quondam 

tulit 

; 

per tot navium classes, in Graeciam missas 

; 

per tot tropaea 

Regum, oro et obtestor, ut nobilitate vestra gentisque 

dignos spiritus capiatis, ut eadem constantia animorum, qua 

praeterita tolerastis, experiamini quidquid deinde sors tulerit. 

Me certe in perpetuum, aut victoria egregia nobilitabit, aut 

pugna." 

IX. 25. Haec dicente Dario, praesentis periculi species omnium 

simul corda animosque horrore perstrinxerat : nee aut 

consilium suppetebat, aut vox ; cxim Artabazus vetustissimus 

amieorum, quern hospitem fuisse Pbilippi x 

saepe diximus, " Nos 

vero," inquit, " pretiosissimam vestem induti, armisque quanto 

maximo cultu possumus adornati, Regem in aciem sequemur. 

Ea quidem mente, victoriam ut speremus, mortem non recusemus." 

Assensu excepere casteri hanc vocem. Sed 2 Nabarzanes, 

qui in eodem consilio erat, cum Besso inauditi antea 

facinoris societate inita, Regem suum y per milites, quibus ambo 

praserant, comprebendere et vincire decreverant ; 

3 

ea 

mente, 

ut si Alexander ipsos insecutus foret, tradito Rege vivo inirent 

gratiam vicôris, 4 magni profecto cepisse Darium asstimaturi. 

Sin autem eum effugere potuissent, interfecto Dario, regnum 

sibi occuparent, bellumque renovarent. Hoc parricidium cum 

diu volutassent, Nabarzanes 5 aditum nefariae spei praeparans, 

" Scio me," inquit, " sententiam esse dicturum prima specie 

haudquaquam auribus tuis gratam : sed medici quoque graviores 

morbos asperis remediis curant : et gubernator, ubi naufragium 

timet, jactura, quidquid servari potest, redimit. Ego 

tamen, non ut damnum quidem facias, suadeo ; sed ut te, ac

LIBER V. CAP. IX. 101 

regnum tuum, salubri ratione conserves. 

Diis aversis bellum 

inimus, et pertinax fortuna Persas urgere non desinit. 

Novis 

initiis et oniinibus opus est. 6 Auspicium et imperium alii trade 

interim, qui tarn diu Bex appelletur, donee Asia decedat hostis. 

Victor 7 deinde regnum tibi reddat : hoc autem brevi 

futurum ratio promittit. Bactra intacta sunt : Indi et Sacae 

in tua potestate ; tot populi, tot exercitus, tot equituni peditumque 

niillia ad renovanduni bellum vires paratas habent, ut major 

belli 8 moles super sit, quam exhausta sit. Quid ruimus 

belluarum ritu in perniciem non necessariam ? Fortiuni 

virorum est magis mortem contemnere, quam odisse vitam. 

Saepe tsedio laboris 9 ad vilitatem sui compelluntur ignavi : at 

virtus nihil inexpertum omittit. 

Itaque ultimum omnium mors 

est ; ad quam non pigre ire satis est. Proinde si Bactra, quod 

tutissimum receptaculum est, petimus, Praefectum regionis ejus 

Bessum, Begem 10 t^mporis gratia statuamus. Compositis rebus, 

n justo Regi tibi 12 fiduciarium restituet imperium." 

26. Haud mirum est, Darium non temperasse animo, 

13 

quanquam tarn impiae voci quantum nefas subesset latebat. 

Itaque, 14 " Pessimum," inquit, " mancipium, reperisti optatum 

tibi tempus, quo parricidium aperires ! 

" strictoque acinace 

interfecturus eum videbatur, 13 ni propere Bessus Bactrianique, 

tristium specie, caeterum, si perseveraret, vincturi, 

circumstetissent. 

Nabarzanes interim elapsus, mox et Bessus 

consecutus, copias quibus praserant a caotero exercitu secedere 

jubent, secretum inituri consilium. Artabazus convenientem 

praesenti fortunas sententiam orsus, mitigare Darium, 16 temporum 

identidem admonens ccepit : 

" Ferret aequo animo 

qualiumcunque, suorum tamen, vel stultitiam vel errorem. 

Instare Alexandrum 17 gravem, etiamsi omnes prsesto essent 

quid futurum, si persecuti fugam ipsius alienentur ? " 18JEgre 

paruit Artabazo, et quanquam movere castra statuerat, turbatis 

tamen omnium animis, eodem in loco substitit. Sed 

attonitus moestitia simul et desperatione, tabernaculo se inclusit. 

Ergo in castris, quae nullius regebantur imperio, 

varii animorum motus.erant: nee in commune, ut antea, con-


sulebatur. Dux Graecorum militum 19 Patron arma capere 

suos jubet, paratosque esse ad exsequendum imperium. 

Persae secesserant. Bessus cum Bactrianis erat, tentabatque 

Persas abducere ; Bactra, et intactse regionis opulentiam, 

simulque, quae manentibus instarent, pericula ostentans. Persarum 

omnium eadem fere fuit vox, nefas esse deseri Regem. 

Inter haec Artabazus omnibus imperatoriis 

fungebatur officiis. 

Ille Persarum tabernacula circumire, hortari, monere nunc 

singulos, nunc universos, non ante destitit, quam satis constaret 

imperata facturos. 

cibum caperet, animumque Regis. 

Idem segre a Dario impetravit, 20 ut 

X. 27. At Bessus et Nabarzanes, olim agitatum scelus 

exsequi statuunt, regni cupiditate accensi. Dario autem incolumi, 

tantas opes sperare non poterant. Quippe in illis 

gentibus Regum 1 eximia majestas est. Ad nomen quoque 

Barbari conveniunt, et pristinse veneratio fortunae sequitur 

adversam. Inflabat impios animos regio cui praeerant, armis 

virisque et spatio locorum nulli earum gentium secunda. 

Tertiam partem Asiae tenet. 

Multitudo juniorum exercitus, 

quos amiserat Darius, aequabat. Itaque non ilium modo, sed 

etiam Alexandrum spernebant ; inde vires imperii repetituri, 

si 2 regionis potiri contigisset. Dili omnibus cogitatis, placuit 

per milites Bactrianos ad omne obsequium destinatos Regem 

comprehendere, mittique nuncium ad Alexandrum, qui indicaret 

vivum asservari eum ; 

si, id quod timebant, proditionem 

aspernatus esset, s occisuri Darium, et Bactra cum suarum 

gentium manu petituri. Caeterum propalam comprehendi 

Darius non poterat, tot Persarum millibus laturis opem 

Regi. Graecorum quoque fides timebatur. Itaque, quod 

non poterant vi, fraude assequi tentant. Poenitentiam secessions 

simulare decreverant, et excusare apud Regem 4 consternationem 

suam. 

28 Interim qui Persas 5 sollicitarent, mittuntur. Hinc spe, 

bine metu militares animos versant : 

" ruinae rerum illos subdere 

capita ; in perniciem trahi : cum Bactra pateant, exceptura 

eos bonis et opulentia, quam animis concipere non pos-

LIBER V. CAP. XII. 103 

sint." Haec agitantibus Artabazus supervenit, sive Regis 

jussu, sive sua sponte, affirmans mitigatum esse Darium, et 

eumdem illis amicitiae gradum patere apud Begem. Illi lacryniantes, 

nunc purgare se, nunc Artabazum orare, ut causam 

ipsorum tueretur, precesque perferret. 

Sic peracta nocte, sub 

lucis ortu, Nabarzanes cum Bactrianis militibus in vestibulo 

Praetorii aderat, 6 titulum solemnis officii occulto sceleri praeferens. 

Darius, signo ad eunduin dato, currum pristino more 

conscendit. Nabarzanes caeterique parricidae, procumbentes 

humi, quern paulo post in vinculis habituri erant, 7 sustinuere 

venerarij lacrymas etiam, poenitentiae indices, profuderunt: adeo 

humanis ingeniis parata simulatio 

est. 

8 

Preces 

deinde, suppliciter 

admotae, Darium, natura simplicem et mitem, non credere 

modo quse affirmabant, sed etiam flere coegerunt. Ac ne 

turn quidem cogitati sceleris poenituit, cum intuerentur, qualem 

et Regem et virum fallerent. Hie quidem 9 securus periculi 

quod instabat, Alexandri manus, quas solas timebat, 

effugere properabat. 

XI. 29. Patron autem Grascorum dux prascepit suis, ut 

arma quae in sarcinis 

antea ferebantur induerent, ad omne imperium 

suum parati, et intenti. 

1 

Ipse currum Regis sequebatur, 

occasioni imminens alloquendi eum 

; 

quippe Bessi facinus 

prassenserat. Sed Bessus id ipsum metuens, custos yerius 

quam comes, a curru non recedebat. Dili ergo Patron cunctatus, 

ac 2 saepius sermone revocato, inter fidem timoremque 

haesitans, Regem intuebatur. Qui ut tandem advertit oculos, 

Bubacem spadonem inter proximos currum sequentem percunctari 

jubet, num quid ipsi velit dicere ? Patron se vero, sed 

remotis arbitris, loqui velle cum eo respondit. 

Jussusque propius 

accedere, sine interprete (nam baud rudis Graecae linguaa 

Darius erat), " Rex," inquit, " ex quinquaginta millibus Graeeorum 

supersumus pauci, omnes fortunaa tuae comites : et in 

hoc tuo statu iidem, qui norente te fuimus, quascumque sedes 

elegeris, pro patria et domesticis rebus petituri. Secundae 

adversaeque res tuae copulavere nos tecum. Per hanc fidem 

invictam oro et obtestor, in nostris castris tibi tabernaculum


statue ; nos corporis tui eustodes esse patiaris. Omisimus 

Grseciam : nulla Bactra sunt nobis. Spes omnis in te, utinam 

et in cseteris esset ! Plura dici non attinet. Custodiam corporis 

tui externus et alienigena non deposcerem, si crederem 

alium posse 3 praestare." 

30. Bessus quanquam erat Grrseci sermonis ignarus, tamen 

stimulante conseientia, indicium profecto Patronem detulisse 

credebat : et, 4 interpretis Gxêci relato sermone, exempta dubitatio 

est. Darius autem, quantiim ex vultu conspici poterat, 

haud sane territus, percunctari Patrona causam consilii, quod 

afferret, coepit. Ille non ultra differendum ratus, " Bessus," 

inquit, " et Nabarzanes 

5 

insidiantur tibi ; in ultimo discrimine 

es fortune et vitse. Hie dies aut parricidis, aut tibi futurus 

ultimus." Et Patron quidem egregiam conservati Regis gloriam 

6 7 

tulerat. Eludant licet quibus forte temere humana 

negotia volvi agique persuasum est : 

8 

equidem seterna constitutione 

crediderim nexuque causarum latentium, et multo 

ante 

destinatarum, suum quemque ordinem immutabili lege percurrere. 

Darius certe respondit ; 

" Quanquam sibi Grgeco'rum 

militum fides nota sit, nunquam tamen a popularibus suis 

recessurum. Drfficilius sibi esse damnare, quam decipi 

; 

quidquid 

sors tulisset, inter suos perpeti malle quam transfugam 

fieri : sero se perire, si salvum esse sui milites nollent." Patron 

desperata salute Regis, ad eos, quibus praeerat, rediit • 

omnia 9 

pro fide experiri paratus. 

XII. 31. At Bessus occidendi protinus Regis Mmpetum 

Sed veritus, ne gratiam Alexandri, ni vivum eum 

conceperat. 

tradidisset, inire non posset, dilato in proximam noctem sceleris 

consilio, agere gratias incipit, quod 2 perfidi hominis insidias, 

jam Alexandri opes spectantis, prudenter cauteque vitasset: 

donum eum hosti laturum fuisse Regis caput; nee mirari, 

bominem mercede conductum omnia habere venalia ; sine pignore, 

3 sine lare, terrarum orbis exsulem, 4 ancipitem hostem, 

5 

ad nutum licentium circumferri. 

Purganti deinde se Deosque 

patrios testes fidei suse invocanti, Darius vultu assentiebatur, 

haud dubius quin vera deferrentur a Graecis : sed 6 eo rerum

LIBER V. CAP. XII. 105 

ventum erat, ut tain periculosum esset non credere 

decipi. 

suis, quam 

Triginta millia erant, quorum inclinata in scelus levitas 

timebatur. Quatuor millia Patron habebat; quibus si 

7 

credidisset salutem suam, damnata popularium fide, parricidio 

8 

excusationem videbat offerri. Itaque praeoptabat immerito, 

quam jure violari. Besso tamen insidiarum consilium purganti, 

respondit, " Alexandri sibi non minus justitiam, quam 

virtutem esse perspectam. Falli eos qui proditionis ab eo 

praemium exspectent. Violatae fidei neminem 9 acriorem fore 

vindicem ultoremque." Jamque nox appetebat, cum Persae, 

more solito armis positis, ad necessaria ex proximo vico ferenda 

discurrunt. At Bactriani (ut imperatum erat a Besso) 

10 

armati stabant. 

32. Inter base Darius Artabazum acciri jubet ; expositisque 

quae Patron detulerat, " haud dubitare," " Artabazus, 

" quin transeundum esset in castra Graecorum/' [respondit,] 

" Persas quoque periculo vulgato secuturos." 

12 Destinatus 

sorti suae, et jam nullius salubris consilii patiens, unicam in 

ilia fortuna opem, Artabazum, ultimiim ilium visurus, amplectitur 

; 

13 profusisque mutuis lacrjmis, inhaerentem sibi avelli 

jubet : capite deinde velato ne inter gemitus digredientem 

velut a rogo intueretur, in humum pronum corpus abjecit. 

Turn vero custodias ejus assueti, quos Regis salutem 14 vel 

periculo vito tueri oportebat, dilapsi sunt, armatis quos jam 

adventare credebant baud rati se futuros pares. 

Ingens ergo 

in tabernaculo solitudo erat, paucis spadonibus, (quia quo 

discederent non habebant) circumstantibus Begem. At ille, 

remotis arbitris, diu aliud atque aliud consilium animo volutabat. 

Jamque solitudinem, quam paulo ante pro solatio 

petiverat, perosus, Bubacem vocari jubet 

; 

quern intuens, 

" Ite," inquit, u consulite vobis ; 

ad ultimum Begi vestro (ut 

decebat) fide exhibita. Ego hie legem fati mei expecto. 

Forsitan mireris, quod vitam non finiam : alieno scelere 

quam meo mori inalo." Post hanc vocem, spado gemitu non 

modo tabernaculum, sed etiam castra complevit. Irrupere

: 

106 QUINTI OURTII 

deindd alii, laceratisque vestibus, lugubri et barbaro ululatu 

Regem deplorare coeperunt. 

33. Persae, ad illos clamore perlato, attoniti metu, nee arma 

capere, ne in Bactrianos ineiderent, nee quiescere audebant, 

ne 15 impie deserere Regem viderentur. Varius ac dissonus 

clamor sine duce, ac sine imperio, totis castris referebatur. 

Besso et Nabarzani nunciaverant sui, Regem a semetipso interemptum 

esse. Planctus eos deceperat. Itaque citatis 

equis advolant, sequentibus quos ad ministerium sceleris delegerant 

: et cx\m tabernaculum intrassent, 

16 

quia 

Regem 

vivere spadones indicabant, comprehendi, vincirique jusserunt. 

Rex curru paulo ante vectus, et Deorum 17 a suis honoribus 

cnltus, 18 nulla externa ope admota, captiyus servorum suorum, 

in sordidum vehieulum pellibus undique contectum imponitur. 

Pecunia Regis et supellex, quasi jure belli, diripitur : onustique 

praeda per scelus ultimum parta, fugam intendunt. 

Artabazus 

cum iis, qui imperio parebant, Graecisque militibus, 

Parthienem petebat; omnia tutiora parricidarum contuitu 

ratus. Persse promissis Bessi onerati, maxime quia nemo 

alius erat quern sequerentur, coojunxere se Bactrianis ; agmen 

eorum tertio assecuti die. Ne tamen honos Regi non haberetur, 

aureis compedibus Darium vinciunt, nova ludibria subinde 

excogitante fortuna. Et ne forte* cultu regio posset 

agnosci, sordidis pellibus vehieulum intexerant. 

Ignoti jumenta 

agebant, ne percunctantibus in agmine monstrari posset. 

Custodes 

procul sequebantur. 

XIII. 34. Alexander, 1 audito Darium movisse ab Ecbatanis, 

omisso itinere quod patebat in 

Mediam, fugientem insequi 

pergit strenue. 

Tabas oppidum est in Parsetacene ultima 

quo ubi pervenit, ibi transfugaa nunciant, prsecipitem fuga Bactra 

petere Darium. Certiora deinde cognoscit ex Bagysthane 

Babylonio ; 

" non equidem vinctum Regem 3 

sed in periculo 

esse aut mortis, aut vinculorum." Rex, ducibus convocatis, 

" Maximum," inquit, " opus, sed labor brevissimus superest. 

Darius haud procul, destitutus a suis, aut vinctus, aut oppressus, 

est. 

In illo corpore posita est victoria nostra, et tanta res

LIBER V. CAP. XIII. 107 

celeritatis est praemium." Omnes pariter conclamant, paratos 

ipsos sequi : nee labori, nee periculo parceret. Igitur 

raptim agmen, cursus magis quam itineris modo, ducit ; ne 

nocturna quidem quiete diurnum laborem relaxante. Itaque 

qumgenta stadia processit, perventumque erat in vicum, in quo 

Darium Bessus comprehenderat. Ibi Melon Darii interpres 

excipitur : corpore aeger, non potuerat agmen sequi : et deprehensus 

celeritate Begis, transfugam se esse simulabat. 

2 

Ex hoc acta cognoscit : sed fatigatis necessaria quies erat. 

Itaque delectis equitum sex millibus trecentos, quos Dimachas 

appellabant, adjungit. . 

3 

Dorso hi graviora arma portabant 

caeterum equis vehebantur ; cum res locusque posceret, pedestris 

acies erat. Hasc agentem Alexandrum adeunt Orsillos et 

MjthraceneSj qui Bessi parricidium exosi transfugerant : nunciabantque 

? 

stadia quingenta abesse Persas : ipsos brevius iter 

monstraturos. Grratus Regi adventus transfugarum fuit. 

Itaque prima vespera, ducibus iisdem, cum expedita equitum 

manu monstratam viam ingreditur, phalange quantum festinare 

posset sequi jussa. 

Ipse quadrato agmine incedens, ita cursum 

regebat, 4 ut primi conjungi ultimis possent. 

35. Trecenta stadia processerant, cum occurrit Brocubelus 

Mazaei filius, Syriae quondam Praetor. Is quoque transfuga 

nunciabat, " Bessum haud amplius quam ducenta stadia abesse : 

exercitum, utpote qui nihil praecaveret, incompositum inordinatumque 

procedere : Hyrcaniam videri petituros ; 

si festinaret 

sequi, palantibus superventurum : Darium adhuc vivere." 

5 

Strenuo alioqui cupiditatem consequendi transfuga injecerat. 

Itaque calcaribus subditis, effuso cursu eunt. 

hostium iter ingredientium exaudiebatur : 

sed prospectum ademerat 

pulveris nubes. 

Jamque fremitus 

Paulisper ergo inhibuit cursum, donee 

consideret pulvis. Jamque conspecti a Barbaris erant, et 

6 

abeuntium agmen conspexerant, nequaquam futuri pares, si 

Besso tantiim animi fuisset ad praelium, quantrtm ad parricidium 

fuerat. Namque et Barbari numero praestabant, et 

robore. Ad hoc refecti cum fatigatis certamen inituri erant. 

Sed nomen Alexandri et fama, maximum in bcllo utique

: 

108 QUINT I CUR Til 

momentum, pavidos in fugam avertit. Bessus vero et caeteri 

facinoris ejus participes, vehiculum Darii assecuti, coeperunt 

hortari euin, 

" conscenderet equum, et se hosti fuga eriperet." 

Ille Deos ultores adesse testatur, et Alexandri 7 fidem implorans, 

negat se parricidas velle comitari. Turn verb ira 

quoque accensi, tela injiciunt in Regem, multisque confossum 

vulneribus relinquunt. Jumenta quoque, ne longius prosequi 

possent, convulnerant ; 

duobus servis, qui Regeni comitabantur 

occisis. 

36. Hoc edito facinore, ut vestigia fugse spargerent, 

Nabarzanes Hyrcaniam, Bessus Bactra, paucis equitum comitantibus, 

petebant. > Barbari ducibus destituti, qua quemque 

aut spes ducebat, aut pavor, dissipabantur. Quingenti tanturn 

equites congregaverant se, incerti adhuc, resistere melius 

esset, an fugere. Alexander, hostium trepidatione eomperta, 

Nicanorem cum equitum parte ad inhibendam fugam praemittit. 

Ipse cum caeteris sequitur : tria ferme millia resistentium 

occisa sunt : reliquum agmen more pecudum intactum 

agebatur, jubente Rege, ut caedibus abstineretur. Nemo 

captivorum erat, qui monstrare Darii vehiculum posset 

singuli, ut quaeque prehenderant, scrutabantur : nee tamen 

ullum vestigium fugse Regis exstabat. Festinantem Alexandrum 

vix tria millia equitum persecuta sunt. At in eos 

qui lentiiis sequebantur incidebant universa fugientium agmina. 

Vix credibile dictu, plures captivi, quam qui caperent 

8 

erant : adeo omnem sensum territis fortuna penitus exeusserat, 

ut nee hostium paucitatem, nee multitudinem suam 

satis cernerent. Interim jumenta quae Barium vehebant, 

nullo regente, decesserant militari via, et errore delata per 

quatuor stadia, in quadam valle constiterant, aestu simulque 

vulneribus fatigata. Haud procul erat fons, ad quern monstratum 

a peritis Polystratus Macedo siti maceratus accessit. 

Ac dum galea haustam aquam sorbet, tela jumentorum deficientium 

corporibus infixa conspexit. Miratusque confossa 

potius, quam abacta esse, 9 

semivivi 

[hominis corpus, cum propius 

accessisset, in sordido vehiculo pellibus contecto situm repent : atque

LIBER VI. CAP. I. 109 

Darium, multis quidem vulneribus confossum, adhuc tamen spirantem, 

esse eognoyit. Qui applicito captivo, cum civem ex voce cognovisset, 

id saltern prgesentis fortimse solatium se habere dixit, quod apud intellecturum 

locuturus esset, nee incassum postremas voces emissurus 

hsecque Alexand.ro perferri jubet. Se nullis in eum meritorum officiis, 

maximorum autem illi debitorem mori. Agere tamen ei maximas gratias 

pro benefieiis in matrem, conjugem, liberosque suos impensis : ii3 

enim vitam, et pristini status reverentiam, dignitatemque concessam 

sibi autem a cognatis atque amicis, quibus et regna et vitam dederit, 

ilia omnia erepta esse. Precari se, ut illi victori terrarum omnium 

imperium contingat. Ultionem sceleris -erga se perpetrati, non solum 

sua, sed exempli omniumque Regum causa, non negligere, illi cum decorum, 

turn utile futurum. Jamque deficiens aquam poposcit; quam 

allatam postquam bibit, Polystrato, qui earn tulerat, " Quisquis es 

mortalium," inquit, " hoc mihi extremum universse calamitatis genus 

accidit, ut pro tanto in me beneficio dignas tibi grates referre nequeam. 

At referet Alexander : Alexandro vero Dii pro ejus summa in meos humanitate 

ac dementia. Cui hoc fidei regise unicum dextrae pignus pro 

me dabis." Ha3C dicentem, accepta Polystrati manu, vita destituit. 

Quibus Alexandro nunciatis, ad corpus demortui perveniens, tarn indignam 

illo fastigio mortem lacrymis prosecutus est. Demptaque sibi 

chlamyde, corpus illius contexit ; atque regio ornatum cultu, ad matrem 

Sisygambim, patrio regioque more sepeliendum, atque regiis majorum 

suorum tumulis inferendum, misit.] 

LIBER VI. 

ARGUMENTUM. 

1. Prcelii inter Lacedaenionios atque Macedones descriptio, et pax at) Alexandro victore 

Gnecis, qui eo absente defecerant, concessa. 

2. Alexander bello invictus, otio et deliciis frangitur ; unde rumor in castris, qui torpentem 

excitat. 

3. Hortatoria Alexandri ad milites oratio, ut bellum in Asia inchoatum, persequantur 

et absolvant. 

4. Zioberis miri fluminis descriptio. Alexander Nabarzani per litteras salutem 

quaerenti veniam pollicetur. Deinde mari Caspio et Ilyrcanne proximus, quosdam 

Darii piwfectos recipit in gi'atiam. 

5. Artabazo, summa cum animi benevolentia execpto, Gwecis, qui Darium «djavi

: 

110 QUINTI CTJRTII 

rant, parcit Alexander, et Mardorum gente debellata, Amazonicse cujusdam Keginre 

petitioni satisfacit. 

6. Macedones Alexandri offenduntur moribus, qui ut seditionem averteret, ad belluni 

Besso inferendum mentem convertit. Quod et stratagernate inchoat : ac Satibarzanem, 

quod defecisset, primum persequitur : Barbaros a montibus fortiter dispellit 

Artaeacnam expugnat. 

7. Conjurationem in Alexandrum Dymnus Nicomacho, hie per Cebalinum fratrem 

Alexandro detegit. Hinc mors Dymni qui ipse sibi manus infert. 

8. Amicorum regiorum consilio Philotas Parmenionis Alius, conjurationis auctor et 

particeps creditus, capitur, ac velato capite in regiam abducitur. 

9. De conjuratione, adversus Philotam expostulatoria Alexandri ad milites oratio, 

coram quibus Philotas adductus defensionem parat. 

10. Apologetica Philotse oratio, qua conjurationis accusationem prolixe refellit. 

11. Concio a quodam Belone accensa in Philotam surgit. Is paulo post, ut se cruciatibus 

liberaret, fictae conjurationis circumstantias aperit cumque aliis qui accusantur 

a Nicomacho, saxis obruitur. 

I. 1. [Alexandro in Asia gravibus bellis occupato, plerique Grsecorum 

occasionem circumspiciebant, qua in libertatem 8e assererent : earn queinvenisse 

credebant in Thracise 

tumultu, quern Memnon, prsefectus militum, 

concitaverat. 

Duces ceteris Lacedsemonii erant, qui, tota Grsecia 

temporibus serviente, soli Macedonum dominationi restiterant. A Persia 

pecunia sperabatur ad anipliorem belli usum. Cum ergo Antipater, 

quicquid militum habebat, in Thraciam duxisset, ^notum nuper exortum 

oppressurus, Peloponnesii, exceptis paucis, bello Macedonas invadunt, 

Agidi, Lacedaemoniorum regi, summam imperii deferentes, Quo 

audito, Antipater, utcumque potuit, res in Thracia componens, adversus 

Grsecos proficiscitur, qui nescioqua pugna confisi, Megalopolim 

obsidione cinxerant, et jam in eo erat, ut 

caperent oppidum, cum Antipater 

ex Macedonia supervenit. Utrimque acriter pugnatur, et quanquam 

locus Macedonas, qui numero prsevalebant, non capiebat, irruunt 

tamen, urgent, cedere cogunt. Quod ubi Agis conspexit, ut inclinatam 

suorum aciem firmaret, illico cum regia cohorte, quae ex lectissimis 

constabat, se in medium] 

1 

pugnae discrimen 2 immisit : 

obtruncatisque 

qui promptius resistebant, magnam partem hostium 

propulit. 

Coeperant fugere victores, et, donee avidius sequentes 

in planum deduxere, multi cadebant. Sed ut primiim 

locus in quo stare possent fuit, sequis viribus dimicatum est. 

Inter omnes tamen Lacedsemonios Rex eminebat, non armorum 

modo et corporis specie, sed etiam magnitudine animi, 

quo uno vinci non potuit. Undique, nunc cominus, nunc 

eminus petebatur, diuque arma circumferens, alia tela clypeo

. gredi. 

velut 

LIBER VI. C AP. I. Ill 

excipiebat, 3 

corpore alia vitabat, donee hasta femora perfossa, 

pluriino sanguine effuso, destituere pugnanteni. Ergo clypeo 

suo exceptum armigeri raptim in castra referebant, jactationem 

vulneruni haud facile tolerantem. 

2, Non tamen omisere Lacedaemonii pugnam ; et ut primum 

sibi, quam hosti 4 gequiorem locum capere potuerunt, 

densatis ordinibus effusi, fluentem in se aciem excepere. 

5 

Non aliud discrimen vehement ius fuisse memorise proditum 

est. Duarum nobilissimarum bello gentium exercitus pari 

marte pugnabant. Lacedaemonii Vetera, Macedones praesentia 

decora intuebantur. Illi pro libertate, hi pro domina* 

tione pugnabant : Lacedaemoniis dux, Macedonibus locus 

deerat. Diei quoque unius tarn multiplex casus, modo spem, 

modo nietuni utriusque partis augebat : de industria 

inter fortissimos viros certamen asquante fortuna. Caeterum, 

angustiae loci, in quo 6 hasserat pugna, non patiebantur totis 

congredi viribus. Spectabant ergo plures, quam inierant 

praelium : et qui extra teli j actum erant, clamore invicem 

suos accendebant. Tandem Laconum acies languescere, 

lubrica arma sudore vix sustinens 

; 

pedem 

deinde referre 

coepit ac, urgente hoste, apert^ fugere. Insequebatur dissipatos 

victor, et emensus cursu omne spatium, quod acies Laconum 

obtinuerat, ipsum Agim persequebatur. Ille, ut fugam 

suorum, et proximos hostium conspexit, deponi se jussit 

expertusque membra, an impetum animi sequi possent, postquam 

deficere sensit, 

7 poplitibus semet excepit : galeaque 

strenue sumpta, clypeo protegens corpus, hastam dextra 

vibrabat, 8 ultro vocans hostem si quis jacenti spolia demere 

auderet. Nee quisquam fuit, qui sustineret eomhms con- 

Procul missilibus appetebatur, ea ipsa in hostem retorquens, 

donee lancea nudo pectori infixa est : 

qua ex vulnere 

evulsa, inclinatum ac deficiens caput clypeo paulisper 9 excepit. 

Deinde, linquente spiritu, pariter ac sanguine, moribundus 

in arma procubuit. 

3. Cecidere Lacedacmoniorum quinque millia et ccc : ex 

Macedonibus haud amplius mille. Caeterum vix quisquam


nisi saucius revertit in castra. Haec victoria non Spartam 

modo sociosque ejus, sed etiam omnes qui fortunam belli 

spectaverant, fregit. Nee fallebat Antipatrum, 10 dissentire 

ab animis gratulantium vultus : sed bellum finire cupienti, 

opus erat decipi ; et quanquam fortuna rerum placebat, invidiam 

tamen, quia majores res erant, quam quas Prsefecti 

modus caperet, metuebat 

; 

quippe Alexander hostes vinci 

voluerat, Antipatrum vicisse " ne tacitus quidem indignabatur; 

suas demptum gloriae existimans, quicquid cessisset 

alienae. Itaque Antipater qui prob£ nosset spiritus ejus, 

non est ausus ipse 12 agere arbitria victoriae : sed concilium 

Graecorum, quid fieri placeret, consuluit. A quo Lacedaemonii, 

nihil aliud, quam ut oratores ad Regem mittere liceret, 

Tegeatse, veniam defectionis, praeter auctores, impetraverunt. 

Megalopolitanis, quorum urbs erat obsessa a defectionis 

sociis, Achasi et Elei centum viginti talenta dare jussi 

sunt. Hie fuit exitus belli, quod repente ortum, prills tamen 

finitum est, quam Darium Alexander apud Arbela superaret. 

II. 4. Sed ut primiim instantibus curis laxatus est animus, 

militarium rerum quam quietis otiique patientior, excepere 

eum voluptates : et quern arma Persarum non fregerant, 

vitia vicerunt. Intempestiva convivia, et perpotandi 

pervigilandique 1 insana dulcedo, ludique et greges pellicum, 

2 

omnia in externum lapsa morem : quern aemulatus quasi 

potiorem suo, ita popularium animos oculosque pariter offendit, 

ut a plerisque amicorum pro hoste haberetur. Tenaces 

quippe disciplinae suae, solitosque parco ac parabili victu ad 

implenda naturae desideria 3 defungi, in peregrina et devictarutn 

gentium mala impulerat. Hinc saepius comparatee in 

caput ejus insidias, secessio militum, et 4 liberior inter mutuas 

querelas dolor : ipsius deinde nunc ira, nunc suspiciones, quas 

excitabat inconsultus pavor, caeteraque his similia, quas deinde 

dicentur. 

Igitur cum intempestivis conviviis dies pariter noctesque 

consumeret, satietatem epularum ludis interpellabat, 

non contentus artificum quos e Graecia^ excitaverat turba. 

Quippe captivao jubebantur suo ritu canere inconditum et ab-

LIBERVI.CAP.il. 113 

horrens 5 peregrinis auribus carmen. Inter quas unam Rex 

ipse eonspexit raoestiorein quani cseteras, et producentibus earn 

verecunde reluctantein. Excellens erat forma, et formam 

pudor honestabat. 

Dejectis in terram oculis, et quantum licebat, 

ore velato, suspicionem praebuit Regi nobiliorem esse, 

quam ut inter convivales ludos deberet ostendi. Ergo interrogata 

quasnam esset, " neptem se Ochi, qui nuper regnasset 

in Persis, filio ejus genitam esse," respondit ; 

" uxorem Hystaspis 

fuisse." Propinquus hie Darii fuerat ; magni et ipse 

exercitxis Praetor. Adhuc in animo Regis tenues reliquiae 

pristini moris haerebant. 

Itaque fortunam regia stirpe genitae, 

et tarn celebre nomen reveritus, non dimitti modo captivam 

sed etiam restitui ei suas opes jussit ; virum 

quoque requiri, 

ut reperto conjugem redderet. Postero autem die praecepit 

Hephaestioni ut omnes captivos in regiam juberet adduci ; ubi, 

singulorum nobilitate spectata, 6 

secrevit a vulgo, quorum eminebat 

genus. Mille hi fuerunt, inter quos repertus est Oxathres 

Darii frater, non illius fortuna, quam indole animi sui 

clarior. XXVI millia talentrlm proxima praeda redacta 

erant : e queis xn millia in congiarium militum absumpta 

sunt. Par huic pecuniae summa custodum fraude substracta 

est. Oxydates erat nobilis Perses, qui, a Dario capitali supplicio 

destinatus, cohibebatur in vinculis. Huic liberato 

Satrapiam Mediae attribuit ; fratremque Darii recepit in 

cohortem amicorum, omni vetustaa claritatis honore servato. 

5. Hinc in Parthienem perventum est, tunc ignobilem 

gent em, nunc caput omnium, qui post Euphrateni et Tigrim 

amnes siti, rubro roari terminantur. Scytbae regionem campestrem 

ac fertilem occupaverunt, 7 graves adhuc accohe. 

Sedes habent et in Europct, et in Asia. Qui super Bosphorum 

colunt, adscribuntur Asiae. At qui in Europa sunt, 

a laevo Thraciae latere ad Borysthenem, atque inde ad Tanai'm 

alium amnem, e recta plaga attinent. Tanai's Europam et 

Asiam medius interiluit : nee dubitatur quin Scythaj qui 

Parthos condidere, non a Bosphoro, sed ex regione Europao 

penetraverint. Urbs erat ea tempestate clara Hccatompylos,

; 


condita a G-raecis, Ibi stativa Rex habuit, commeatibus 

undique adveetis. Itaque rumor, otiosi militis vitium, sine 

auctore percrebuit, Eegem contentum rebus quas gessisset, 

in Macedoniam protinus redire statuisse. Discurrunt lymphatis 

similes in tabernacula, et itineri sarcinas aptant : signum 

datum crederes, ut vasa colligerent. Totis castris tumultus, 

hinc contubernales suos requirentium, bine onerantium 

plaustra, perfertur ad Regem. Fecerant fidem rumori temerd 

vulgato G-raeci milites, redire jussi domos 

; 

quorum equitibus 

singulis denariorum sena millia dono dederat. Ipsis quoque 

finem militias adesse credebant. Haud secus quam par erat 

territus Alexander, qui Indos atque 9 

ultima Orientis peragere 

statuisset, Praefectos copiarum in Praetorium contrahit, obortisque 

lacrymis, ex medio gloriae spatio revocari se, victi 

magis quam victoris fortunam in patriam relaturum, conquestus 

e*st : nee sibi ignaviam militum obstare sed Deorum invidiam, 

qui fortissimis viris subitum patriae desiderium admovissent, 

paulo post in eamdem cum majore laude famaque redituris. 

Turn vero pro se quisque operam suam 10 offerre, 

difficillima quasque poscere, polliceri militum quoque obsequium, 

si animos eorum leni et apta oratione permulcere 

11 

voluisset. Nunquam infractos et abjectos recessisse, quoties 

ipsius alacritatem et tanti animi spiritus 12 

haurire potuissent. 

Ita se facturum esse respondit ; illi modo vulgi aures 

praepararent sibi. 

Satisque omnibus, quae 10 in rem videbantur 

esse, compositis, vocari ad concionem exercitum jussit, apud 

quern talem orationem habuit. 

III. 6. " Magnitudinem rerum quas gessimus, milites, 

intuentibus vobis, minime mirum est, et desiderium quietis, 

et satietatem glorias occurrere. Ut omittam Illyrios, Triballos, 

Boeotiam, Thraciam. Spartam, Achaeos, Peloponnesum, 

quorum alia 1 ductu meo, alia imperio auspicioque perdomui 

ecce orsi bellum ad Hellespontum, Ionas, iEolidem, servitio 

Barbariae impotentis exemimus. Cariam, Lydiam, Cappadociam, 

Phrygiam, Paphlagoniam, Pamphyliam, Pisidas, Ciliciam, 

Syriam, Phoenicen, Armeniam, Persidem, Medos, Par-

LIBER VI. CAP. III. 115 

thienen habemus in potestate. Plures Provincias complexus 

sum, quain alii urbes ceperunt ; et nescio an enumeranti mihi 

2 

qusedani ipsarum rerum multitudo subduxerit. Itaque, si 

crederem satis 

certam esse possessionem terrarum, quas tanta 

velocitate domuimus, ego vero, milites, ad penates nieos, ad 

parentem, sororesque, et caeteros eives, vel retinentibus vobis 

erumperem, 3 ut ibi potissimum parta vobiscum laude et 

gloria fruerer, ubi nos uberrima victoriae prasmia expectant, 

liberorum, conjugum, parentumque lsetitia, pax, quies, rerum 

per virtutem partarum secura possession 

" Sed in novo, et (si verum fateri volumus) precario imperio, 

4 adhuc jugum ejus rigida cervice subeuntibus Barbaris, 

tempore, milites. opus est, dum mitioribus ingeniis imbuantur, 

efferatos mollior consuetudo permuleeat. Fruges quoque 

maturitatem statuto tempore exspectant. Adeo etiam ilia 

sensiis omnis expertia, tamen sua lege mitescunt. Quid ? 

creditis tot gentes alterius imperio ac nomine assuetas, non 

sacris, non moribus, non commercio linguae nobiscum cohaerentes, 

eodem praelio domitas esse quo victae sunt ? Vestris 

armis continentur, non suis moribus ; et qui praesentes metuunt, 

in absentia bostes erunt. Cum feris bestiis res est, 

quas captas et inclusas, quia ipsarum natura non 5 potest, 

longior dies mitigat. Et adhuc sic ago, tanquam omnia subacta 

sint armis, ^quae fuerunt in ditione Darii. Hyrcaniam 

Nabarzanes occupavit. 

Bactra non solum possidet parricida 

Bessus, sed etiam 6 minatur. Sogdiani, Dahae, Massagetae, 

Sacae, Indi, 7 sui juris sunt. Omnes hi, 8 simul terga nostra 

viderint, sequentur. Illi enim ejusdem nationis sunt, nos 

alieDigenae et externi. Suis autem quique parent placidius, 

etiam cum is praeest qui magis timeri potest. Proinde aut 

qua> cepimus omittenda sunt, aut quae non habemus occupanda. 

Sicut in corporibus aegris, milites, nihil quod nociturum est 

medici relinquunt : 

sic nos, quidquid obstat imperio, recidamus. 

Parva sa3pe scintilla eontempta magnum excitavit 

inccndium. 

Nil tuto in hoste despicitur : quern spreveris, valentioreni 

negligentia facies. Ne Darius quidem hD3reditarium Persa-

; 


rum accepit imperium : sed in sedem Cyri beneficio Bagoae 

9 

castrati hominis admissus : ne vos magno labore credatis 

Bessum vacuum regnum occupaturum. 

" Nos vero peccavimus, milites, si Darium ob hoc vicimus, 

ut servo ejus traderemus imperium, qui 10 ultimum ausus 

scelus, Begem suum, etiam " externae opis egentem, certe cui 

nos victores pepercissemus, quasi captivum in vinculis habuit 

ad ultimum, ne a nobis conservari posset, occidit. Hunc vos 

regnare patiemini? quern equidem cruci affixum videre festino, 

omnibus Begibus gentibusque fidei, quam violavit, meritas 

poenas solventem. 

At hercule, si mox eumdem G-rsecorum 

urbes, aut Hellespontum vastare nunciatum erit vobis, quo 

dolore afficiemini, Bessum praemia vestrae occupasse victorias ? 

Tunc ad repetendas res festinabitis : tunc arma capietis. 

Quanto autem praestaret territum adhuc et vix mentis suae 

compotem, opprimere ? Quatridui nobis iter superest, qui 

tot proculcavimus nives, tot 

amnes superavimus, tot montium 

juga transcurrimus. Non mare illud, quod exaestuans iter 

fluctibus occupat, euntes nos moratur : non Ciliciae fauces, 

et angustiae includunt. Plana omnia et prona sunt. In ipso 

limine victorias stamus. Pauci nobis fugitivi, et domini 

sui interfectores 

supersunt. 

12 

Egregium mehercule opus, et 

inter prima gloriae vestrae numerandum, posteritati famaeque 

tradetis ; Darii quoque hostis, finito post mortem ejus odio, 

parricidas esse vos ultos ; neminem impium effugisse manus 

vestras. Hoc perpetrato, quanto creditis Persas obsequentiores 

fore, cum intellexerint, vos pia bella suscipere, et Bessi sceleri, 

non nomini suo irasci." 

IV. 7. Summa militum alacritate, jubentium quocumque 

vellet duceret, oratio excepta est. Nee Bex moratus impetum; 

tertioque per Partbienen die ad fines Hyrcaniae penetrat 

; Cratero relicto cum iis copiis, quibus praeerat, et ea" 

manu, quam Amyntas ducebat, additis sexcentis equitibus, 

et totidem sagittariis, ut ab incursione Barbarorum Parthienen 

tueretur. Erigyium impedimenta, modico prsesidio 

dato, campestri itinere ducere jubet. Ipse cum phalange et

LIBER VI. CAP. IV. 117 

equitatu cl stadia emensus, castra in valle, qua Hyrcaniam 

adeunt, communit. Nemus praealtis densisque arboribus 

1 

umbrosum est, pingue vallis# solum rigantibus aquis, quae 

ex petris eminentibus manant. Ex ipsis radicibus montium 

Zioberis amnis effunditur, qui tria fere stadia in longitudinem 

2 universus fluit : deinde saxo, quod alveolum interpellate 

repercussus, duo itinera 3 velut dispensatis aquis 

aperit. 

4 Inde torrens, et saxoruni per quae incurrit asperitate 

violentior, terram praeceps subit. Per ccc stadia conditus 

labitur, rursusque velut ex alto fonte conceptus editur, 

et novum alveum intendit, priore sui parte spatiosior. 

Quippe 

in latitudinem xm stadiorum diffunditur ; rursusque aDgustioribus 

coercitus ripis iter cogit : tandem in alteram amnem 

cadit, (Rhidago nomen est.) Ineolae affirmabant, qusecumque 

demissa essent in cavernam, quae propior est fonti, rursus, 

ubi aliud os amnis aperit, existere. Itaque Alexander duos 

5 6 

tauros, qua subeunt aquae terram, praecipitari jubet : quorum 

corpora, ubi rursus erumpit, expulsa videre, qui missi erant, 

ut exciperent. / 

8. Quartum jam diem eodem loco quietem militi dederat, 

cum litteras Nabarzanis, qui Darium cum Besso interceperat, 

accipit, quarum sententia haec erat : 

" Se Dario non fuisse inimicum, 

imo etiam quae credidisset utilia esse, suasisse : et 

quia fidele consilium Regi dedisset, prope occisum ab eo. 

7 

Agitasse Darium, custodiam corporis sui contra jus fasque 

peregrino militi tradere, damnata popularium fide, quam per 

ducentos et triginta annos inviolatam liegibus suis praestitissent. 

Se in praecipiti et lubrico stantem, consilium a praesenti 

necessitate repetisse. Darium quoque, cum occidisset Bagoam, 

hac excusatione satisfecisse 

popularibus, quod insidiantem sibi 

interemisset. Nihil esse miseris mortalibus spiritu carius. 

Amore ejus 8 ad ultima esse propulsum : sed ea magis esse 

secutum, quae coegisset necessitas, quam quae optasset. In 

communi calamitate suam quemque habere fortunam. Si venire 

se juberet, sine metu esse venturum. Non timere ne fidem 

datam tantus Rex violaret. Deos a Deo falli non solere. Caa-

: 


terum, si, cui fidem daret, videretur indignus, multa exilia 

patere fugienti 

; 

patriam esse ubicumque vir fortis sedem elegerit." 

Nee duTbitavit Alexander fidem, quo Persae modo accipiebant, 

dare, inviolatum, si venisset, fore. Quadrato tamen 

agmine et composito ibat : speculators 9 subinde praemittens, 

qui explararent loca. Levis armatura ducebat agmen : phalanx 

earn sequebatur : post pedites erant impedimenta. Et 

gens bellicosa, et natura situs dimcilis aditu, curani Regis intender 

at. Namque perpetua vallis jacet, usque ad mare Caspium 

patens. 

10 

Duo terras ejus, veluti bracliia, excurrunt 

11 

media flexu modico sinum faciunt, lunae maxime similem, 

cum eminent cornua, nondum totum orbem sidere implente. 

Cercetae, Mosyni et 'Chalybes, a laeva sunt ; ab altera parte 

Leucosyri, et Amazonum campi : 

12 

et illos, qua vergit ad 

Septentrionem, bos ad occasum conversa, prospectat. 

9. Mare Caspium, dulcius caeteris, ingentis magnitudinis 

serpentes alit, et pisces longe diversi ab aliis eoloris. Quidam 

Caspium, quidam Hyrcanum appellant. Alii sunt, qui Maeotim 

Paludem in id cadere putent, et argumentum afferunt, 

aquam quod dulcior sit, quam caetera maria, infuso paludishumore 

miteseere. A Septentrione ingens in littus mare incumbit, 

longeque agit fluctus, 

13 et magna parte esaestuans 

stagnat. Idem, alio coeli statu, recipit se in fretum, eodemque 

impetu, quo effusum est, relabens, terram naturae suae 

reddit ; et quidam credidere non Caspium mare esse, sed 

ex India in Hyrcaniam cadere 14 ; cujus fastigium (ut 

supra dictum est) perpetua valle submittitur. Hinc Bex 

viginti stadia processit, semita propemodum invia, cui sylva 

imminebat, torrentesque et eluvies iter morabantur ; nullo 

tamen hoste obvio, penetravit, tandemque ad ulteriora perventum 

est. Praeter alios commeatus, quorum turn copia regio 

abundabat, pomorum quoque ingens modus nascitur, et 

uberrimum 

gignendis uvis solum est. Frequens arbor faciem querciis 

habet, cujus folia multo melle tinguntur : sed nisi solis 

ortum incolas 15 occupaverint, vel modico tepore succus extinguitur. 

Triginta hinc stadia processerat, ciim Phrataphernes

LIBER VI. CAP. V. 119 

ei occurrit, seque, et eos qui post Darii mortem profugerant, 

dedens 

; 

quibus benign^ exceptis, ad oppidura Arvas pervenit. 

Hie ei Craterus et Erigyius occurrunt; Prasfectum Tapyrorum 

gentis Phradatem adduxerant. Hie quoque in fidem 

receptus, multis exemplo fuit experiendi clementiam Regis. 

Satrapem deinde Hyreaniae dedit Menapim. Exul hie, regnante 

Ocho, ad Philippum pervenerat. Tapyrorum quoque gentem 

Phradati reddidit. 

V. 10. Jamque Rex ultima Hyreaniae intraverat, cum 

Artabazus, (quern Dario fidelissimum fuisse supra diximus,) 

cum propinquis Darii, ac suis liberis, modicaque Graecorum 

,militum inanu, oecurrit. Dextram venienti obtulit Rex 

quippe et hospes Philippi fuerat, cum, Ocho regnante, exularet 

; 

1 

et hospitii pignora in Regem suum ad ultimum fides 

conservata vincebat. Comiter igitur exceptus, " Tu qui- , 

dem,' J inquit, " Rex, perpetua felicitate floreas. Ego caeteris 

laetus, hoc uno torqueor, quod prsecipiti senectute diu frui 

tua bonitate non possim." Nonagesimum et quintum annum 

agebat. Novem juvenes, omnes eadem matre geniti, patrem 

comitabantur. Hos Artabazus dextrae Regis admovit, precatus 

ut tamdiu viverent donee utiles Alexandro essent. 

Rex 

pedibus iter plerumque faciebat. Tunc admoveri sibi et 

Artabazo equos jussit, ne, ipso ingrediente pedibus, senex 

equo vehi erubesceret. Deinde, ut castra sunt posita, Graecos 

quos Artabazus adduxerat, convocari jubet. At illi, nisi 

Lacedaemoniis quoque et Sinopensibus fides daretur, respondent, 

se quid agendum ipsis foret deliberaturos. Legati 

erant Lacedaemoniorum missi ad Darium, quo victo, applicuerant 

se Grraecis mercede apud Persas militantibus. Rex, 

omissis sponsionum fideique pignoribus, venire eos jussit, 

fortunam, quam ipse dedisset, habituros. Diu cunctantes, 

plerisque consilia variantibus, tandem venturos se pollicentur. 

At Democrates Atheniensis, qui maxime Macedonum 

opibus semper obstiterat, venia desperata, gladio se transfigit. 

Caeteri, sicut constituerant, ditioni Alexandri seipsos 

permittunt : mille et d milites erant. Prseter hos, legati ad


Darium missi 

xc. 

2 

In supplementum distributus miles; 

caeteri remissi domum, praeter Lacedaemonios, quos tradi in 

custodiam jussit. 

11. Mardorum erat gens confinis Hyrcaniae, cultu vitas 

aspera, et latrociniis assueta. Haec sola nee legatos miser at, 

nee videbatur imperata factura. Itaque Rex indignatus, si 

una gens posset efficere ne invietus esset, impedimentis cum 

praesidio relictis, invicta manu comitante procedit. Noctu 

iter fecerat, et prima luce hostis in conspectu erat : 

tumultus 

magis quam praelium fuit. 

Deturbati ex collibus quos occupaverant, 

Barbari profugiunt 

; 

proximique vici ab incolis deserti 

capiuntur. Interiora regionis ejus haud sand adire sine, 

magna vexatione exercitds poterant. Juga montium praealtae 

sylvae rupesque inviae sepiunt : ea quae plana sunt, novo munimenti 

genere impedierant Barbari. Arbores densae sunt ex 

industrial consitae, quarum teneros 3 adhuc ramos manu flectunt, 

quos intortos rursus inserunt terras. 

Inde velut ex alia radice 

laetiores virent trunci. Hos, 4 qua natura fert, adolescere non 

sinunt; quippe alium alii quasi nexu conserunt; 

5 qui ubi 

multa fronde vestiti sunt, operiunt terram. Itaque occulti 

nexus ramorum, velut laquei, perpetua sepe iter claudunt. 

Una ratio erat/ caedendo aperire saltum : sed hoc quoque 

magni operis. Crebri namque nodi duraverant stipites, et in 

se implicati arborum rami, suspensis circulis similes lento vimine 

frustrabantur ictus. 

Incolae autem ritu ferarum virgulta 

subire soliti, turn quoque intraverant saltum, occultisque telis 

hostem lacessebant. 

12. Ille venantium modo, latibula scrutatus, plerosque 

confodit : ad ultimum circumire saltum milites jubet, ut si 

qua pateret, irrumperent. Sed ignotis locis plerique oberrabant. 

Excepti sunt quidam, inter quos equus Regis, {Bucephalum 

vocabant) quern Alexander non eodem, quo caeteras 

pecudes, animo aestimabat. 

6 

Namque ille nee in dorso insidere 

suo patiebatur alium : et Regem, cum vellet ascendere, 

sponte sua genua submittens, excipiebat, credebaturque sentire 

quern veheret. Majore ergo quam decebat ira simul ac

LIBER VI. CAP. V. 121 

dolore stimulate, equum vestigari jubet, et per interpretem 

pronuncian, ni reddidissent, neminem esse vieturum. Hac 

denunciation territi, cum caeteris donis equum adducunt Sed 

ne sic quidem mitigatus, csedi sylvas jubet, aggestaque humo e 

montibus, planitiem ramis impeditam exaggerari. 

Jam aliquantuluni 

altitudinis opus creverat, cum Barbari, 'desperate regionem 

quam occupaverant posse retineri, gentem suam dedidere. 

Rex, obsidibus acceptis, Phradati tradere eos jussit. 

Inde qumto die in stativa revertitur. Artabazum deinde, 

gemmato bonore, quern Darius habuerat ei, remittit domum. 

Jam ad urbem Hyrcaniae, in qua regia Darii fuit, ventum erat. 

Ibi Nabarzanes accepta fide occurrit, dona ingentia ferens. 

Inter quas Bagoas erat specie singulari spado, atque in ipso 

flore pueriti* : cui et Darius fuerat assuetus, et mox Alexander 

assuevit ejusque 

; 

maxime precibus motus, Nabarzani ignovit. 

13. Erat, ut supra dictum est, Hyrcania; finitima gens 

Amazonum, circa Tbermodoonta amnem, Tbemiscyraj incolentium 

campos. Reginam habebant Thalestrim, omnibus inter 

Caucasum montem et Phasim amnem imperitantem. 

Ha* cupidine 

visendi Regis accensa, finibus regni sui excessit : 

et ci\m 

baud procul abesset, prasmisit indicantes venisse Reginam 

adeundi ejus cognoscendique avidam. 

Protimfe facta potestate 

veniendi, ceteris jussis subsistere, ccc fceminarum comitata 

processit. Atque ut prinram Rex in conspectu fuit, equo ipsa 

desilnt, duas lanceas dextra prasferens. Yestis non toto Amazonum 

corpori obducitur : nam teva pars 8 ad pectus est nuda 

caetera mde velantur; nee tamen sinus vestis, quern nodo colhgunt, 

infra genua descendit. Altera papilla intacta servatur 

qua muhebris sexus liberos alant : aduritur dextra, ut arcus 

facHus intendant, et tela vibrent. Interrito vultu Re*em 

Thalestris intuebatur 

: °babitum ejus baudquaquam rerum 

fainas parem oculis perlustrans. Quippe omnibus barbaris in 

corporum majestate veneratio est; magnorumque operum non 

alios capaces putant, quam quos eximia specie donare natura 

dignata est. Cajterum interrogata, num aliquid petere vellet 

hand dubitavit fateri, ad communicandos cum Rege liberos se ve' 

6

: 

122 QXJINTI CTJPvTII 

nisse ; 

dignam ex qua ipse regni generaret haeredes. Foeminini 

10 sex lis se n retenturam, marem reddituram patri. Alexander, 

an cum ipso militare vellet, interrogat ; et ilia, causata 

sine custode regnum reliquisse, petere perseverabat ne se 12 

ritam spei pateretur abire. Acrior ad Venerem foeminae cupido, 

quam Regis, ut paucos dies subsisteret, perpulit. XIII dies 

in obsequium desiderii ejus absumpti sunt. Turn ilia regnum 

suum, Rex Parthienem, petiverunt. 

VI. 14. Hie vero palam 1 cupiditates suas solvit: continentiamque 

et moderationem, a in altissima quaque fortuna 

eminentia bona, in superbiam ac lasciviam vertit. Patrios 

mores disciplinamque Macedonum Regum salubriter temperatarn, 

et 3 civilem habitum, velut leviora magnitudine sua ducens, 

Persieae regiae par Deorum potential fastigium aemulabatur. 

Jacere humi venerabundos ipsum pati coepit, paulatlmque 

4 

servilibus ministeriis tot victores gentium imbuere, et captivis 

pares facere expetebat. Itaque purpureum diadema distinctum 

albo, quale Darius habuerat, capiti circumdedit, vestemque Persicam 

sumpsit : ne omen quidem veritus, quod a victoris insignibus 

in devieti transiret habitum. Et ille se quidem Persarum 

spolia gestare dicebat, sed cum illis quoque mores induerat 

superbiamque ha'bitus animi insolentia sequebatur. Litteras 

quoque, quas in Europam mitteret, veteris annuli gemma obsignabat 

: iis, quas in Asiam scriberet, Darii annulus imprimebatur, 

5 ut appareret, unum animum duorum non capere fortunam. 

Amicos vero et equites, unaque bis principes militum, aspernantes 

quidem sed recusare non ausos, Persicis ornaverat vestibus. 

15. Haec luxu et peregrinis infeeta moribus, ve teres Philippi 

milites, rudis natio ad voluptates, palam aversabantur 

totisque castris unus omnium sensus ae sermo erat, " plus amissum 

victoria, quam bello quaesitum esse. Turn maxime 

6 

vinci 

ipsos, dedique alienis moribus et externis 7 : tantae moras pretium, 

domos quasi in captivo habitu reversuros : pudere jam 

sui : 

Regem, victis quam victoribus similiorem, ex Macedoniae 

imperatore Darii Satrapem factum." Ille non ignarus et prin- 

ir-

LIBER VI. CAP. VI. 123 

cipes amicorum, et exercitum graviter offendi, gratiam liberalitate 

donisque reparare tentabat. Sed, opinor, liberis pretium 

servitutis ingratum est. Igitur, ne in seditionem res verteretur, 

otium interpellandum erat 

bello, cujus materia opportune 

alebatur. Namque Bessus, veste regia sumpta, Artaxerxem 

appellari se jusserat, Scythasque et cseteros Tanai's accolas contrahebat. 

Haec Satibarzanes nunciabat 

; 

quem receptum in 

fidem, regioni quam antea obtinuerat praefecit. 

Et cum grave 

spoliis apparatuque luxuriae agmen vix moveretur, suas primum, 

deinde totius exercit lis sarcinas, exceptis admodum necessariis, 

conferri jussit in medium. Planities spatiosa erat, in quam 

vehicula onusta perduxerant. Exspectantibus cunctis quid 

deinde esset imperaturus, jumenta jussit abduci, suisque primiim 

sarcinis face subdita, caeteras incendi praecepit. Flagrabant, 

exurentibus dominis, 8 quae ut intacta ex urbibus nostrum 

raperent, saepe flammas restrinxerant ; nulio 9 sanguinis pretium 

audente denere, cum regias opes idem ignis exureret. 

Brevis deinde oratio mitigayit dolorem ; 

et ad omnia parati laetabantur 

sarcinarum potius, quam disciplinae 

fecisse 

jacturam. 

10 habilesque militias, 

16. n Igitur Bactrianam regionem petebant. Sed Nicanor 

Parmenionis filius, subita morte correptus, magno desiderio 

sui affecerat cunctos. Rex ante omnes mo3stus, cupiebat 

quidem 12 subsistere, funeri affuturus ; 

sed penuria commeatuum 

festinare cogebat. Itaque Philotas cum duobus millibus 

et dc relictus, ut justa fratri persolveret : ipse contendit 

ad Bessuni. Iter facienti litterae ei afteruntur a finitimis 

Satraparum, e quibus cognoscit, Bessum quidem hostili animo 

occurrere cum exercitu : ca3teriim Satibarzanem, quem Satrapise 

Ariorum ipse praefecisset, defecisse ab eo. Itaque 

quanquam Besso imminebat, tamen ad Satibarzanem opprimendum 

13 praeverti optimum ratus, levem armaturam et 

equestres copias educit : totaque nocte strenue facto itinere, 

improvisus hosti supervenit. Cujus cognito adventu, Satibarzanes 

cum duobus millibus equitum (nee enim plures 

subito contrahi poterant) Bactra perfugit ; ca^tcri proxhnos

;: 


montes occupaverunt. Praerupta rupes erat, qua spectat 

Occidentem. Eadem, qua vergit ad Orientem, leniore submissa 

fastigio, multis arboribus obsita, perennem habet fontem, 

ex quo largae aquae manant. Circuitus ejus triginta 

et duo stadia eomprehendit. In vertice herbidus campus : 

in hoc multitudinem imbellein considere jubent. Ipsi, qua 

rupes desierat, arborum truncos et saxa obmoliuntur. XIII 

millia armata erant. 

17. In quorum obsidione Cratero relicto, ipse Satibarzanem 

sequi festinat. Et quia 14 longius eum abesse cognoverat, 

ad expugnandos eos qui edita montium occupaverant, 

redit. 

15 

Ac primo repurgari jubet, quicquid ingredi possent 

deinde, ut occurrebant inviae cotes, praeruptaeque rupes 

irritus labor videbatur, obstante natura. Ille, ut erat 16 animi 

semper obluctantis difficultatibus, cum et progredi arduum, 

et reverti periculosum esset, versabat se ad omnes cogitationes, 

aliud atque aliud (ita ut fieri solet, ubi prima quaeque 

daniDamus) subjiciente animo : hassitanti, quod ratio non 

potuit, fortuna consilium subministravit. Vehemens Favonius 

erat, et multam materiam ceciderat miles, aditum per 

saxa molitus. Hasc vapore torrida inaruerat. Ergo aggerari 

alias arbores jubet, et 17 igni dare alimenta : celeriterque 

stipitibus cumulatis, fastigium montis sequatum est. Tunc 

undique ignis injectus cuncta eomprehendit : flammam in ora 

hostium ventus ferebat : fumus ingens velut quadam nube 

absconderat coelum. Sonabant incendio sylvae, atque ea quoque, 

quae non incenderat miles, concepto igne proxima ^quaeque 

adurebant. Barbari suppliciorum 18 ultimum, 19 si qua 

intermoreretur ignis, effugere tentabant : sed qua flamma dederat 

locum, bostis obstabat. Varia igitur clade consumpti 

sunt. Alii in medios ignes, alii in petras prsecipitavere se : 

quidam manibus hostium se obtulerunt : pauci, semiustulati 

venere in potestatem. 

18. Hinc ad Craterum, qui Artacacna obsidebat, rediit. 

Ille, omnibus praeparatis. Regis exspectabat adventum, 20 captae 

urbis titulo (sicut par erat) cedens. Igitur Alexander

LIBER VI. CAP. VII. 125 

turres admoveri jubet : ipsoque aspectu territi Barbari, e 

rnuris 2l supinas manus tendentes orare coeperunt, iram in 

Satibarzanem defectionis auctorein reservaret; supplicibus 

semet dedentibus parceret. Rex, data venia, non obsidionem 

modo solvit, sed omnia sua incolis reddidit. Ab hac 

urbe digresso, supplementum novorum militum occurrit. 

Zoilus quingentos milites ex Graecia adduxerat : tria millia 

ex Illyrico Antipater miserat. Thessali equites centum et 

triginta cum Philippo erant. Ex Lydia duo millia et sexcenti, 

peregrinus miles, advenerant: trecenti equites gentis 

ejusdem sequebantur. Hac manu adjecta Drangas pervenit. 

Bellicosa natio est. Satrapes erat Barzaentes, 22 sceleris in 

Begem suum particeps Besso. Is suppliciorum, quae meruerat, 

metu, profugit in Indiam. 

VII. 19. Jam nonum diem stativa erant, ciim externa vi 

non tutus modo Rex, sed invictus, intestino facinore petebatur. 

Dymnus modicae apud Regem * auctoritatis et gratiae, 

exoleti, cui Nicomacho erat 

nomen, amore flagrabat, obsequio 

uni sibi dediti corporis vinctus. Is, quod ex vultu quoque 

perspici poterat, similis attonito remotis arbitris cum juvene 

secessit in templum ; arcana se et silenda afferre praafatus : 

suspensumque exspectatione, per mutuam caritatem et 

pignora 

utriusque animi rogat, ut affirmet jurejurando, quae commisisset, 

silentio esse tecturum. Et 2 ille ratus nihil, 3 quod etiam 

cum perjurio detegendum foret, indicaturum, per praesentes 

Deos jurat. Turn Dymnus aperit, in tertium diem insidias 

Regi comparatas, seque ejus consilii fortibus viris et illustrious 

esse 4 participeni. Quibus juvenis auditis se vero fidem in 

parricidio dedisse 5 constanter abnuit, nee ulla religione, ut 

scqIus tegat, posse constringi. Dymnus et amore et metu 

amens, dextram exoleti complexus et lacrymans, orare, " primiim 

ut particeps consilii operisque fieret : si id sustinere non 

posset, attamen ne proderet se, cujus erga ipsum benevolentiae 

praeter alia hoc quoque haberet fortissimum pignus, quod caput 

suum permisisset lidei adhuc inexpertae." Ad ultimum averuari 

scelus perseverantem metu mortis terret ; 

" G ab illo capite

126 QUINTI CUR Til 

eonjuratos pulcherrimum facinus inchoaturos." 

7 Alias deinde 

effoeminatum et muliebriter timidum, alias proditorem amatoris 

appellans, nunc ingentia proniittens, interdumque regnum 

8 

quoque, 9 versabat animum 10 tanto facinore procul abhorrentem 

: 

strictum deinde gladium modo illius, modo suo admovens 

jugulo, supplex idem et infestus " expressit, ut tandem non 

solum silentium, sed etiam operam polliceretur ; namque 

abunde const antis animi, et dignus qui pudicus esset, nihil ex 

pristina voluntate mutaverat : sed se captum Dymni amore, 

simulabat nihil recusare. 

Sciscitari deinde pergit, " cum quibus 

tantae rei societatem inisset. Plurimxim referre, quales 

viri tarn memorabili operi admoturi manus essent." Ille et 

amore et scelere male sanus, simul gratias agit, simul gratulatur, 

quod 12 fortissimus juvenum non dubitasset se adjungere 

Demetrio corporis custodi, Peucolao, Nicanori. Adjicit his 

Aphoebetum, Loeeum, Dioxenum, Archepolim et Amyntam. 

20. Ab hoc sermone dimissus Nicomachus, ad fratrem 

(Cebalino erat 

nomen) quae acceperat, defert. 

subsistere in tabernaculo, ne si 

13 Placet ipsum 

regiam intrasset, non assuetus 

adire Regem, conjurati proditos se esse resciscerent. Ipse 

Cebalinus ante vestibulum regise (neque enim propius 

aditus ei 

patebat) consistit, opperiens aliquem ex prima cohorte 14 amicorum, 

quo introduceretur ad Regem. 

Fort£ caeteris dimissis, 

unus Philotas Parmenionis filius, 

15 incertum quam ob causam, 

substiterat in regia. Huic Cebalinus, ore confuso magnae perturbationis 

notas prae se ferens, aperit quae ex fratre compererat, 

et sine cunctatione nunciari Regi jubet. 

Philotas, laudato 

eo, protinus intrat ad Alexandrum ; 

multoque invicem de 

aliis rebus consumpto sermone, nihil eorum quae ex Cebalino 

cognoverat, nunciat. 

Sub vesperam eum prodeuntem in vestibulo 

regiae excipit juvenis, " an mandatum exsecutus 16 foret," 

requirens. Ille, " non vacasse sermoni suo Regem," causatus, 

discessit. Postero die Cebalinus venienti in regiam praesto 

est : 

intrantemque admonet pridie communicatae cum ipso rei. 

Ille curae sibi esse respondet : ac ne turn quidem Regi, quas 

audierat, aperit. Cocperat Cebalino esse suspectus. Itaque

LIBER- VI. CAP. VII. 127 

non ultra interpellandum ratus, nobili juveni (Metron erat ei 

nomen) supra armamentarium posito, quod scelus pararetur, 

indicat. Ille, Cebalino in armamentario abscondito, protinus 

Regi corpus forte curanti, quid ei index detuiisset, ostendit. 

21. Rex, ad comprehendendum Dymnum missis satellitibus, 

armamentarium intrat. Ibi Cebalinus gaudio elatus, 

" Habeo te," inquit, " incolumem ex impiorum manibus ereptum." 

Percunctatus deinde Alexander quae noscenda erant, 

ordine cuncta cognoscit. Rursiisque institit quaerere, quotus 

dies esset, ex quo Nicomachus ad eum detulisset indicium. 

Atque illo fatente jam tertium esse, existimans haud incorrupta 

fide tanto post deferre quae audierat, vinciri eum 

jussit. Ille clamitare coepit, 

u eodem temporis momento 

quo audisset, ad Philotam decurrisse : ab eo percunctaretur. n 

Rex item quaerens, u an Philotam adisset, 17 an institisset ei, 

ut perveniret ad se ; " perseveraDte eo affirmare quae dixerat, 

manus ad coeluni tendens, manantibus lacrymis, banc sibi a 

carissimo quondam amicorum relatam gratiam querebatur. 

Inter baec Dymnus, haud ignarus, quam ob causam accerseretur'a 

Rege, gladio quo forte erat cinctus, graviter se 

vulnerat : occursuque 

satellitum inhibitus, perfertur in regiam. 

Quern intuens Rex : 

; 


tulisse, sed ipsum tam levi auctori nihil credidisse," respondit 

: 

" veritum ne jurgium inter amatorem et exoletum, non 

sine risu aliorum, detulisset. Cum Dymnus interemerit 

seipsuin, qualiacumque erant, non fuisse reticenda : 

" complexusque 

Regem, orare coepit, " ut praeteritam vitam potius 

quam culpam, silentii tamen, non facti ullius, intueretur." 

Haud facile dixerim, credideritne ei Rex, an altius iram 

suppresserit. Dextram reconciliatae gratiae pignus obtulit 

et contemptum magis quam celatum indicium esse, videri 

sibi dixit. 

VIII. 23. Advocato tamen concilio amicorum, cui turn 

Fhilotas adhibitus non est, Nicomachum introduci jubet. Is 

eadem quae detulerat ad Regem, ordine exposuit. 

J 

Erat 

Craterus Regi earns in paucis, et eo Philotse, ob aamulationem 

dignitatis, adversus. Neque ignorabat, ssepe Alexandri 

auribus nimia jactatione virtutis atque operas gravem fuisse, 

et ob ea non quidem sceleris sed 2 contumaciae tamen suspectum. 

Non aliam premendi inimici occasionem aptiorem 

futuram ratus, 3 odio suo pietatis praeferens speciem : 

" Utinam," 

inquit, " in 

principio 

4 

quoque hujns rei nobiscum deliberasses 

: suasissemus, si Philotae velles ignoscere, patereris 

potius ignorare eum, quantum deberet tibi, quam usque ad 

mortis metum adductum, cogeres potius de periculo suo, quam 

de tuo cogitare beneficio. Ille enim semper insidiari tibi potent 

: tu non semper Philotae poteris ignoscere. 

5 

Nee est, 

quod existimes, eum qui tantum facinus ausus est, venia posse 

mutari. 

Scit eos, qui 6 misericordiam consumpserunt, amplius 

sperare non posse. At ego, etiam si ipse, vel poenitentia, vel 

beneficio tuo victus, quiescere volet, patrem ejus Parmenionem, 

tanti ducem exercitus, et 7 inveterata apud milites tuos auctoritate, 

baud multum infra magnitudinis tuae fastigium positum, 

scio non aequo animo salutem filii sui debiturum tibi. Quaedam 

beneficia odimus. Meruisse mortem confiteri 8 pudet. Superest, 

ut malit videri injuriam accepisse, quam vitam. 

Proinde 

scito, tibi cum illis de salute esse pugnandum. Satis hostium 

superest, ad quos persequendos ituri sumus, 

Latus a domes-

LIBER VI. CAP. VIII. 129 

ticis hostibus muni. Hos si submoves, nihil metuo ab externo." 

24. Haec Craterus. Nee caeteri dubitabant, " quin conjurationis 

indicium 9 suppressurus non fuisset, nisi auctor aut 

10 

particeps. Quern enim pium, et bonae mentis, non amicum 

modo, sed ex ultima plebe, auditis quae ad eum delata erant, 

non protinus ad Regeni fuisse cursurum n ? Ne Cebalini 

quidem exeniplo, qui ex fratre comperta ipsi nunciasset, Parmenionis 

filium, Praefectum equitatuSj omnium arcanorum Regis 

arbitrum ; 

simulasse etiam non vacasse sermoni suo Regem, ne 

index alium internuncium quaereret. Nicomachum religione 

quoque Deum adstrictum, 12 conscientiam suam exonerare properasse 

: Philotam, consumpto per ludum jocumque pene toto 

die, gravatum esse pauca verba, ad caput Regis pertinentia, 

tam longo et forsitan supervacuo inserere sermoni. 

13 

At enim 

non credidisse talia deferentibus pueris ! cur igitur 14 extraxisset 

biduum, tanquam indicio haberet fidem ? Dimittendum 

fuisse Cebalinum, si delationem ejus damnabat. In suo 

quemque periculo magnum animum habere : cum de salute 

Regis timeretur, credulos esse debere ; 

vana quoque deferentes 

admittere." Omnes igitur quaestionem de eo, ut participes 

sceleris indicare cogeretur, habendam esse decernunt. Rex 

admonitos, ut consilium silentio premerent, dimittit. Pronunciari 

deinde iter in posterum diem jubet, ne qua novi initi 

consilii daretur nota. Invitatus est etiam Philotas ad ultimas 

ipsi epulas : et rex non ccenare modo, sed etiam familiariter 

colloqui cum eo quern damnaverat, sustinuit. Secunda 

deinde vigilia, luminibus extinctis, cum paucis in regiam 

coeunt Hephaestion, et Craterus, et Coenus, et Erigyius. Hi 

ex 15 amicis. Ex armigeris autem, Perdiccas, et Leonatus. 

Per hos imperatum, ut qui Praetorium excubabant, armati 

vigilarent. 

25. Jam ad omnes aditus dispositi milites ; equites quoque 

itinera obsidere jussi, ne quis ad Parmenionem qui turn 

Mediae, magnisque copiis praecrat, occultus evaderet. 

Attaras 

autem cum trecentis armatis intraverat regiam. Huic decern 

>6

130 

. 

QUINTI CURTII 

satellites traduntur, quorum singulos deni armigeri sequebantur. 

Ii ad alios conjuratos comprehendendos distributi 

sunt. Attaras cum trecentis ad Philotam missus, clausum 

aditum domus moiiebatur, quinquaginta 

juvenum promptissimis 

stipatus. 

Nam caeteros cingere undique domum jusserat, 

ne occulto aditu Philotas posset elabi. Ilium, sive securitate 

animi, sive fatigatione resolutum, somnus oppresserat : quern 

Attaras torpentem 16 adhuc occupat. Tandem ei, sopore discusso, 

cum injicerentur catenae, " Vicit," inquit, " bonitatem 

tuam, Rex, inimicorum meorum acerbitas." Nee plura 

locutum, capite velato, in regiam adducunt. Postero die Rex 

edixit, omnes armati coirent. Sex millia fer£ militum venerant 

: prasterea turba lixarum calonumque impleverant regiam. 

Philotam armigeri agmine suo tegebant, ne ante conspici 

posset a vulgo quam Rex allocutus milites esset. 

capitalibus 

17 

De 

rebus vetusto Macedonum modo inquirebat exercitus. 

In pace 18 erat vulgi. Nihil potestas Regum valebat, 

19 

nisi prius valuisset auctoritas. Igitur primuin Dymni 

cadaver infertur, plerisque quid parasset, quove casu extinctus 

esset, ignaris. 

IX. 26. Rex deinde in concionem procedit, vultu praeferens 

dolorem animi. Amicorum quoque moestitia exspectationem 

haud parvam rei fecerat. Dili Rex, demisso in terram 

vultu, attonito stupentique similis stetit. Tandem recepto 

animo, " Pene," inquit^ u milites, paucorum hominum scelere 

vobis ereptus sum. Deum J providentia et misericordia vivo : 

conspectusque vester 2 venerabilis cogit, ut vehementius parricidis 

irascar, quoniam supremus, imo unus vitae meae fructus 

est, tot fortissimis viris et de me optime meritis referre 

adhuc gratiam posse." Interrupit orationem militum gemitus, 

obortaeque sunt omnibus lacrymae. Turn Rex " 

: Quanto," 

in quit, " majorem in animis vestris mo turn excitabo, cum tanti 

sceleris auctores ostendero, quorum mentionem adhuc reformido, 

et tanquam salvi esse possint, nominibus abstineo ! 

sed vincenda est memoria pristinae caritatis, et conjuratio 

impiorurn civium detegenda. Quomodo 3 autem tantum nefas

LIBER, VI. CAP. IX. 131 

sileani ? Parmenio, 4 ilia aetate, tot meis, tot parentis mei 

meritis devinctus, omnium nobis amicorum vetustissimus, 

ducem se tanto sceleri prasbuit. Minister ejus Philotas, 

Peucolaum, et Demetrium et hunc Dymnum, cujus corpus 

aspieitis, caeterosque ejusdem amentiae, in 

caput meum subornavit." 

Fremitus undique indignantium 5 querentiuinque 

tota concione obstrepebat, qualis solet esse multitudinis, et 

maxime militaris, ubi aut studio agitur, aut ira. Nicomachus 

deinde, et Metron et Cebalinus producti, quas quisque 

detulerat exponunt: nullius 

eorum indicio Philotas particeps 

sceleris destinabatur. Itaque indignatione pressa, vox indicum 

silentio excepta est. Turn Rex " 

: Qualis," inquit, 

" ergo animi vobis videtur, qui hujus rei delatum indicium 

ad ipsum suppressit ? 

Quod non fuisse vanum, Dymni exitus 

declarat. Incertam rem deferens tormenta non timuit Cebalinus 

: 

Metron ne momentum quidem temporis distulit 6 exonerare 

se 

? 

ut eo ubi lavabar irrumperet. Philotas solus nihil 

timuit, nihil credidit. magni animi virum ! 

7 

Iste, 

Regis periculo commoveretur, vultum non mutaret ! indicem 

tantae rei sollicitus non audiret ! Subest nimirum silentio 

facinus ; et avida spes regni praacipitem animum ad ultimum 

nefas impulit. Pater Mediae praaest. Ipse, apud multos 

copiarum duces meis praepotens viribus, major a, 8 quam capit 

sperat. 

9 Orbitas quoque mea, quod sine liberis sum, spernitur. 

Sed errat Philotas. In vobis liberos, parentes, consanguineos 

habeo ; 

vobis salvis, orbus esse non possum." 

27. Epistolam deinde Parmenionis interceptam, quam 

ad filios Nicanorem et Philotam scripserat, recitat, baud 

sane indicium gravioris consilii praeferentem. Namque summa 

ejus haec erat : 

" Primiim vestri curam agite, deind^ 

vestrorum : sic enim, quae destinavimus, efficiemus." Adjecitque 

Rex, sic esse scriptam, ut, sive ad filios pervenisset, 

a consciis posset intelligi, sive intercepta esset, falleret ignaros. 

" At enim Dymnus, ciim caeteros participes sceleris 

indicaret, Philotam non nominavit. Hoc quidem illius non 

innocentiae sed potentiae indicium est, quod sic ab iis timctur, 

si

132 QUINTI CUBTII 

etiam a quibus prodi potest, ut cum de se fateantur, ilium 

tamen celent. Caeterum Philotam ipsius indicat vita. Hie 

Amyntae, qui mihi consobrinus fuit, et in Macedonia capiti 

meo impias comparavit insidias, socium se et conscium adjunxit. 

Hie Attalo, quo graviorem inimicum non habui, 

sororem suam in matrimonium dedit. Hie, cum scripsissem 

ei, pro jure tarn familiaris usiis atque amicitiae, qualis sors 

edita esset, Jovis Hammonis oraculo, sustinuit scribere 

mihi, se quidem gratulari, quod in numerum Deorum receptus 

essem, caeterum misereri eorum quibus vivendum esset 

sub eo, qui modum honiinis excederet. Haec sunt etiam 

animi, pridem alienati a me, et invidentis gloriae mese, indicia 

: quae equidem, milites, quam dirt licuit, in animo meo 

pressi. Videbar enim mihi partem 10 viscerum meorum 

abrumpere, si, in quos tarn magna contuleram, " viliores mihi 

facerem. Sed jam non verba punienda sunt ; linguae temeritas 

pervenit ad gladios. Hos (si mihi creditis) Philotas 

in me acuit. Id si ipse admisit, quo me conferam, milites ? 

cui caput meum credam ? 

Equitatui, optimae exercitus parti, 

principibus nobilissimge juventutis unum praefeci : salutem, 

spem, victoriam meam, fidei ejus tutelaeque commisi : patrem 

in idem fastigium, in quo me ipsi posuistis, admovi. Mediant, 

qua nulla opulentior regio est, et tot civium sociorumque 

millia, imperio ejus ditionique subjeci. Und£ prassidium 

petieram, periculum exstitit. Quam feliciter in acie 

occidissem 

; 

potitis hostis prseda, quam civis victima ! Nunc 

servatus ex periculis, quae sola timui, in haec incidi, quae 

timere non debui. Soletis identidem a me, milites, petere, 

ut saluti meae parcam. Ipsi mihi praestare potestis, quod 

suadetis ut faciam. Ad vestras manus, ad vestra arma confugio 

: invitis vobis salvus esse nolo : volentibus, 12 non possum, 

nisi vindicor." 

28. Turn Philotam, religatis post tergum manibus, obsoleto 

amiculo velatum, jussit induci. 

Facile apparebat motos esse 

tarn miserabili habitu, non sine invidia paulb ante 13 conspecti. 

Ducem equitatus pridie viderant, sciebant Regis interfuisse

LIBER VI. CAP. X. 133 

convivio : repents non reum modo, sed etiam damnatum, imo 

vinctum intuebantur. Subibat animos Parmenionis quoque, 

tanti ducis, tarn clari civis, fortuna, qui, modo duobus filiis, 

Hectore et Nicanore, orbatus, 14 cum eo, quern reliquum calamitas 

fecerat, absens diceret causam. Itaque Amyntas Regis 

Praetor, inclinantem ad misericordiam concionem rursus aspera 

in Philotam oratione commovit : 

" Proditos eos esse Barbaris : 

nenimem ad conjugem suam, neminem in patriam et ad parentes 

fuisse rediturum : velut truncum corpus, dempto capite, sine 

spiritu, sine nomine, in aliena terra ludibrium hostis futuros." 

15 

Haudquaquam pro spe ipsius, Amyntae oratio grata Regi 

fuit, quod conjugum, quod patriae admonitos, pigriores ad caetera 

munia exsequenda fecisset. Tunc Coenus, quanquam Philotas 

sororem matrimonio secum conjunxerat ; tamen acriiis 

quam quisquam in Philotam invectus est, " 16 parricidam esse 

Eegis, patriae, exercitus," clamitans : saxumque, quod forte 

ante pedes jacebat, arripuit, emissurus in eum ; ut plerique 

credidere, tormentis subtrahere cupiens : 

sed Rex manum ejus 

inhibuit, " dicendae prius causae debere fieri potestatem reo, nee 

aliter judicari passurum se," afiirmans. 

Turn dicere rursus permissus 

Philotas, sive conscientia sceleris, sive periculi magnitudine 

amens et attonitus, non attollere oculos, non hiscere 

audebat.- Lacrymis deind^ manantibus, linquente aninio, in 

eum a quo tenebatur, incubuit : abstersisque amiculo ejus oculis, 

paulatim recipiens spiritum ac vocem, dicturus videbatur. 

Jamque Rex intuens eum, " Macedones," inquit, " de te judicaturi 

sunt : quaero, an patrio sermone sis apud eos usurus ? " 

Turn Philotas : 

" Praeter Macedonas," inquit, " plerique adsunt, 

quos faciliiis, quae dicam, percepturos arbitror, si eadem 

lingua fuero usus, qua tu egisti : 

non ob aliud, credo, quam ut 

oratio tua intelligi posset a pluribus." Turn Rex : 

" 17 Ecquid 

videtis 18 odio etiam sermonis patrii Philotam teneri ? Solus 

quippe fastidit eum dicere. Sed dicat sane, utcumque cordi est, 

dum memineritis, aeque ilium a nostro more atque sermone abhorrere." 

Atque 19 ita concione excessit. 

X. 29. Turn Philotas : " Verba," inquit, " innocenti re-

: 


perire facile est, modum verborum misero tenere difficile. 

Itaque inter optimam conscientiam et iniquissimam fortunam 

1 

destitutus, ignore- quomodo et animo meo et tempori paream. 

Abest quidem optimus causae meae judex : 

qui cur me ipse audire 

noluerit, non mehercule excogito, cum illi 

causa, tarn damnare me liceat, quam absolvere. 

vero liberari ab absente non possum, qui a praesente 

sum. 

utique, cognita 

Non cognita 

damnatus 

Sed quanquam vincti hominis non supervacua solum sed 

etiam invisa defensio est, quae judicem non docere videtur, sed 

arguere ; tamen, utcumque licet me dicere, memet ipse non 

deseram : nee committam ut damnatus etiam mea sententia 

videar." 

" Equidem cujus criminis reus sim non video. Inter conjuratos 

nemo me nominat. De me Nicomachus nihil dixit. 

Cebalinus plus quam audierat scire non potuit. 

Atqui conjurationis 

caput me fuisse credit Rex. 

Potuit ergo Dymnus eum 

praeterire, quern sequebatur ? 2 praesertim cum quaerenti socios 

vel falso fuerim nominandus, quo facilitis qui tentabatur, posset 

impelli. 

3 

Non enim detecto facinore nomen meum praeteriit, 

ut posset videri socio pepercisse ; sed Nicomacho, quern taciturum 

arcana de semetipso credebat, confessus, aliis nominatis, 

me unum subtrahebat. Quaeso, commilitones, si Cebalinus me 

non adisset, nihil me de conjuratis scire voluisset ; num hodie 

4 

dicerem causam nullo me nominante ? Dymnus sane et 

viyat adhuc, et velit mihi parcere : quid caeteri ? qui de se 

confitebuntur me videlicet subtrahent ? Maligna est calamitas 

; et fere noxius, crtm suo supplicio cruciatur, acquiescit 

alieno. 

Tot conscii, ne in equuleum quidem impositi, verum 

fatebuntur ? Atqui nemo parcit morituro, nee cuiquam moriturus, 

ut opinor." 

" Ad verum crimen, et 5 ad unum revertendum mihi est. 

Cur rem delatam ad te tacuisti ? cur tarn securus audisti ? 

Hoc qualecumque est, confesso mihi, ubicumque es, Alexander, 

remisisti : dextram tuam amplexus, reconciliati pignus animi, 

convivio quoque interfui. Si credidisti mihi, absolutus sum 

si pepercisti, 6 

7 

dimissus. Vel judicium tuum serva. Quid

• 

LIBER VI. CAP. X. 135 

hae proxima nocte, qua digressus sum a mensa tua feci ? quod 

novum facinus delatum ad te mutavit animum tuum ? Gravi 

sopore acquiescebam, cum me 8 malis indormientem meis, 

inimici vinciendo excitarunt. Unde et parricidse et proditori 

tarn alti quies somni ? 9 scelerati conscientia obstrepente cum 

dormire non possint, agitant eos furiee, non consummato modo, 

sed et cogitato parricidio. At mihi securitatem primum innocentia 

mea, deinde dextera tua obtulerant. Non timui ne plus 

v 

alien ae crudelitati apud te liceret, quam dementias tuae." 

" Sed ne te mihi credidisse poeniteat ; res ad me deferebatur 

a puero 3 

qui non testem, non pignus indicii exhibere poterat, 

10 ihipleturus omnes metu, si coepisset audiri. Amatoris et 

scorti jurgio interponi aures meas credidi infelix ; et fidem 

ejus suspectam habui, quod non ipse deferret, sed fratrem potius 

subornaret. Timui ne negaret mandasse se Cebalino, et 

ego viderer multis amicorum Regis fuisse periculi causa. Sic 

quoque, cum laeserim neminem, n inveni, qui mallent perire 

me, quam incolumem esse. Quid inimicitiarum creditis excepturum 

fuisse, 12 13 

si insontes lacessissem ? At enim Dymnus 

se occidit. Num igitur facturum eum divinare potui ? Minime. 

Ita quod solum indicio fidem fecit, id me, cam a Cebalino 

interpellate sum, movere non poterat. At hercule si 14 conscius 

Dymno tanti sceleris fuissem, biduo illo proditos esse nos 

dissimulare non debui. Cebalinus ipse 15 tolli de medio nulloque 

negotio potuit. Denique, post delatum indicium quo periturus 

eram, cubiculum Regis solus intravi, ferro quidem cinctus. 

Cur distuli facinus ? An sine Dymno non sum ausus ? 

Ille igitur princeps conjurationis fuit : sub illius umbra Philotas 

latebam, qui regnum Macedonum affecto. Ecquis e vobis 

corruptus est donis ? quern Ducem, quern Prasfectum impensius 

colui ? " 

" Mihi quidem objicitur, quod societatem patrii sermonis 

16 

asperner 

; 

quod Macedonum mores fastidiam. Sic ergo imperio, 

quod dedignor, immineo ? Jam pridem nativus ille sermo 

commercio aliarum gentium exolevit : tarn victoribus, quam 

victis, peregrina lingua discenda est. Non mehercule ista me


magis laedunt, 17 quam quod Amyntas Perdiccae filius insidiatus 

est Kegi : cum quo quod amicitia fuerit mihi, non recuso defendere, 

si 18 fratrem Regis non oportuit diligi a nobis. Sin autem 

in illo fortunae gradu positum 19 etiam venerari necesse erat, 

utrum, quaeso, quod non divinavi, reus sum ? An impiorum 

20 

amicis insontibus quoque moriendum est ? Quod si aequum 

est, cur tarn diu vivo ? si injustum, cur nunc demum occidor ? " 

" 21 At enim scripsi, misereri me eorum, quibus vivendum 

esset sub eo, qui se Jovis filium 

crederet. 

22 Fides amicitias, 

veri consilii periculosa libertas, vos me decepistis ! vos, quae 

sentiebam, ne reticerem, impulistis ! 

23 

Regi, non de Rege scripsisse. 

Scripsisse me haec fateor 

24 

Non enim faciebam invidiam, 

sed pro eo timebam. Dignior mihi Alexander videbatur 

qui Jovis stirpem tacitus agnosceret, quam qui prsedicatione 

jactaret. Sed quoniam oraculi fides certa est, sit 

Deus causae meae testis. Retinete me in vinculis, dtim consulitur 

Hammon 25 in arcanum et occultum scelus. Interim 

qui Regem nostrum dignatus est filium, neminem eorum qui 

stirpi suse insidiati sunt, latere patietur. Si certiora oraculis 

creditis esse tormenta, ne 26 hanc quidem exhibendae veritatis 

fidem deprecor." 

" Solent rei capitis adhibere vobis 27 parentes. Duos 

fratres ego nuper arnisi : patrem nee ostendere possum, nee 

28 

invocare audeo, cum et ipse tanti criminis reus sit. Par dm 

est enim tot modo liberorum parentem, in unico filio acquiescentem, 

eo quoque orbari, ni ipse in rogum meum imponitur. 

Ergo, carissime pater, et propter me morieris, et 

mecum. Ego tibi vitam adimo, ego senectutem tuam extinguo. 

29 

Quid enim me procreabas infelicem adversantibus 

Diis ? an ut hos ex me fructus perciperes, qui te manent ? 

Nescio an adolescentia mea miserior sit, an senectus tua. 

Ego in ipso robore aetatis eripior : tibi carnifex spiritum adimet, 

quern si fortuna 30 expectare voluisset, naturareposcebat." 

31 

" Admonuit me patris me mentio, quam timide et 

cunctanter, quae Cebalinus detulerat ad me, indicare debuerim. 

Parmcnio enim cum audisset venenum a Philippo

LIBER VI. CAP. XI. 137 

medico Regi parari, deterrere eum voluit epistola scripta, quor 

minus medicamentum biberet, quod medicus dare constituerat. 

Num creditum est patri meo ? Num. ullam auctoritatem ejus 

litterae habuerunt ? Ego ipse, quoties quae audieram detuli, 

cum ludibrio credulitatis repulsus sum. Si et cum indicamus, 

mvisi ; et cum tacemus, suspecti sumus, quid facere nos 

oportet?" Cumque unus e circumstantium turba exclamasset, 

32 " Bene meritis non insidiari : 

" Philotas, " Recte," 

inquit, " quisquis es, dicis. Itaque si insidiatus sum, poenam 

non deprecor : et finem facio dicendi, quoniam ultima verba 

gravia sunt visa auribus vestris." Abducitur deinde ab iis, 

qui custodiebant eum. 

XI. 30. Erat inter duces manu strenuus Belon quidam, 

pacis artium et 1 civilis habitiis rudis, vetus miles, ab humili 

ordine ad eum gradum, in quo tunc erat, promotus 

; 

qui 

tacentibus eseteris, stolida audacia ferox, admonere eos ccepit, 

li 

quoties suis quisque 2 diversoriis, quse occupassent, deturbatus 

esset, ut 3 purgamenta servorum Philotae reciperentur eo, 

unde commilitones expulisset : auro argentoque vehicula 

ejus onusta totis vicis stetisse : ac ne in viciniam quidem 

diversorii quemquam commilitonum receptum esse : sed, per 

quos dispositos supra somnum habebat, omnes procul relegatos, 

ne 4 foemina ilia murmurantium inter se silentio verirts 

quam sono, excitaretur. Ludibrio ei fuisse 5 rusticos homines, 

Phrygasque et Papblagonas appellatos ; 

6 qui non erubesceret, 

Macedo natus, 7 homines linguae suge per interpretem audire. 

CurHammonem consuli vellet eumdem, cujus arguisset mendacium, 

Alexandrum filium agnoscentis ? 8 scilicet veritus, ne invidiosum 

esset, quod Dii offerrent. Cum insidiaretur capiti 

Regis et amici, non consuluisse eum Jovem ; 

nunc ad oraculum 

mittere, dum pater ejus sollicitaretur qui prassit in Media, et 

pecunia, quae ejus custodiae commissa sit, perditos homines ad 

societatem sceleris impellat. Ipsos missuros ad oraculum, non 

qui Jovem interrogent, quod ex Rege cognoverint ; sed qui 

gratias agant, qui vota pro incolumitate Regis optimi persolvant." 

Turn vero universa concio accensa est, et a corporis

: 

138 QTJINTI CTJRTII 

eustodibus initium factum, clamantibus, discerpendum esse 

parricidam manibus eorum. 

Id quidem Philotas, qui graviora 

supplicia metueret, haud sane iniquo animo audiebat. 

concionem reversus, sive ut 

Rex in 

in custodial quoque torqueret, sive 

ut diligentius cuncta cognosceret, concilium in posterum diem 

distulit; et quanquam in vesperam inclinabat dies, tamen amicos 

convocari jubet : 

et casteris quidem placebat, Macedonum more 

obrui saxis. Hephsestion autem et Craterus, et Coenus, tormentis 

veritatem exprimendam esse dixerunt : et illi quoque, 

qui, aliud suaserant, in horum sententiam 9 

transeunt. 

31. Concilio ergo dimisso, Hephaestion cum Cratero et 

Cceno ad quaestionem de Philota habendani consurgunt. 

Rex, 

Cratero accersito, et sernlone habito, cujus summa non edita 

est, in intimam diversorii partem secessit, et remotis arbitris, 

in multam noctem quaestionis exspectavit eventum. Tortores 

in conspectum Philotae omnia crudelitatis 

instrumenta proponunt. 

Et ille ultro : 

" Quid cessatis," inquit, " Regis inimicum 

interfectorem, confitentem occidere ? quid quaestione opus 

est ? Cogitavi, volui." Craterus exigere, ut quae confiteretur, 

in tormentis quoque diceret. 

Dum corripitur, dum obligantur 

oculi, dum yestis exuitur, gentium jura, Deos patrios, nequidquam 

apud surdas aures invocabat. Per ultimos deinde cruciatus, 

utpote et damnatus, et inimicis in gratiam Regis torquentibus, 

laceratur. Ac primo quanquam hinc ignis, illinc verbera, 

jam 10 non ad quaestionem, sed ad poenam u ingerebantur, non 

vocem modo, sed etiam gemitus 12 habebat in potestate. Sed 

postquam intumescens corpus 

ulceribus flagellorum ictus nudis 

ossibus incussos ferre non poterat, si tormentis adhibituri modum 

essent, dicturum se, quae scire expeterent, pollicetur. Sed 

finem quae^tioni fore, jurare eos per Alexandri salutem, volebat, 

removerique tortores. Et utroque impetrato, Cratero inquit 

u Die quid me velis dicere." Mo indignante ludificari eum, 

rursusque revocante tortores, tempus petere coepit, dum reciperet 

spiritum, cuncta quae sciret, indicaturus. 

32. Interim equites, nobilissimus quisque, et ii maxime, qui 

Parmenionem propinqua cognatione contingebant, postquam

LIBER VI. CAP. XI. 139 

Philotam torqueri fama vulgaverat, legem Macedonian veriti, 

13 

qua cautum erat, ut propinqui eorum, qui Regi insidiati 

erant, cum ipsis necarentur ; alii se interficiunt, alii in devios 

montes vastasque solitudines fugiunt, ingenti per tota castra 

terrore diffuso : donee Rex, tumultu cognito, legem se supplieii 

conjunctis sontium remittere edixit. Philotas verone an mendacio 

liberare se a cruciatu voluerit, anceps conjectura est 

quoniam et vera confessis, et falsa dicentibus, idem doloris 

finis ostenditur. 

14 Caeterum, " Pater," inquit, " meus Hegelocho 

quani familiariter usus sit, non ignoratis. Ilium dico 

Hegelochum, qui in acie cecidit. Ille omnium malorum nobis 

causa fuit. Nam cum primum Jovis filium se salutari jussit 

Rex, id indigne ferens ille, Hunc igitur Regem agnoscimus,' 

l 

inquit, l qui Philippum dedignatur patrem ? 

15 

Actum est de 

nobis, si ista perpeti possumus. Non homines solum, sed etiam 

Deos despicit, qui postulat Deus credi. Amisimus Alexandrum, 

amisimus Regem : incidimus in superbiam, nee Diis quibus 

se exaequat, nee hominibus quibus se eximit tolerabilem. 

Nostrone sanguine Deum fecimus, qui nos fastidiat ? qui gravetur 

mortalium adire concilium ? Credite mini, et nos, si 

viri sumus, a Diis adoptabimur. Quis proavum hujus Alexandrum, 

quis deinde Archelaum, quis Perdiccam occisos ultus 

est ? Hie quidem interfectoribus patris ignovit.' Haec Hegelochus 

dixit super coenam ; et postero die prima luce a patre 

accersor. Tristis erat, et me moestum videbat : audieramus 

enim quae sollicitudinem 16 incuterent. Itaque ut experiremur, 

utrumne vino gravatus effudisset ilia, an altiore concepta 

consilio, accersi eum placuit. Venit : eodemque sermone ultro 

repetito, adjecit, se, sive auderemus duces esse, proximas a 

nobis partes 17 vindicaturum : sive deesset animus, consilium 

silentio esse tecturum. Parmenioni, vivo adhuc Dario, intempestiva 

res videbatur ; 

18 

non enim sibi, sed hosti esse occisuros 

Alexandrum : Dario vero sublato, praemium Regis occisi 

Asiam, et totum Orientem interfectoribus esse cessurum. Approbatoque 

consilio, in haec fides data est et accepta. Quod


ad Dymnum pertinet, nihil scio ; et haec confessus, intelligo 

non prodesse mihi quod proximi sceleris expers sum." 

33. Illi, rursiis tormentis admotis, cum ipsis quoque hastis 

os oculosque ejus 19 everberarent, expressere, ut hoc quoque 

crimen confiteretur. Exigentibus deinde, ut ordinem cogitati 

sceleris exponeret, " cum diu Bactra retentura Regem viderentur, 

timuisse," respondit, " ne pater septuaginta natus annos, 

tanti exercitds dux, tantae pecuniae custos, interim extingueretur, 

ipsique spoliato tantis viribus, occidendi Eegis 20 

causa non 

esset. Festinasse ergo se, dum prsemium haberet in manibus, 

repr^sentare consilium, cujus patrem expertem fuisse 

nisi crederent, 

tormenta, quanquam tolerare non posset, tamen non 

recusare." 

Illi collocuti, satis quaesitum videri, ad Regem revertuntur. 

Qui, postero die, et quae confessus erat Philotas, 

recitari ; et ipsum, quia 21 ingredi non poterat, jussit afferri. 

Omnia agnoscente eo, Demetrius, qui proximi sceleris particeps 

esse arguebatur, producitur : multa affirmatione, animique pariter 

constantia, et vultits abnuens, quidquam sibi in Regem 

cogitatum esse, tormenta etiam deposcebat in semetipsum. 

Turn 

Philotas, circumlatis oculis, 22 incidens in Calim quemdam haud 

procul stantem, propius eum jussit accedere. Illo perturbato, 

et recusante transire ad eum, " Patieris," inquit, " Demetrium 

mentiri, rurs usque me excruciari ? " Calin vox sanguisque 

defecerant, et Macedones Philotam inquinare innoxios velle 

suspicabantur 

; 

quia nee a Nicomacho, nee ab ipso Philota, 

cum torqueretur, nominatus esset adolescens : qui ut Praefectos 

Regis circumstantes 

se vidit, Demetrium et semetipsum id 

facinus cogitasse confessus est. Omnes ergo a Nicomacho 

nominatos, more patrio, dato signo, saxis obruerunt. Magno 

non modo salutis, sed etiam invidiae periculo liberatus erat 

Alexander. Quippe Parmenio et Philotas, principes 23 amicorum, 

nisi palam sontes, sine indignatione totius exercitus non 

potuissent 

damnari. 

24 Itaque anceps quasstio fuit. Dum 

inficiatus est facinus, crudeliter torqueri videbatur : post confessionem, 

Philotas ne amicorum quidem misericordiam meruit.

LIBER VII. CAP. I. 141 

LIBER VII. 

ARGTJMENTUM. 

1. Alexander Lyncestem majestatis reum interfici curat. Deinde in Amyntani 

et Simmiam Philotse amicos inquirit, qui suam innocentiam gravi oratione tuentur. 

2. Amynta et fratribus in gratiam receptis, Polydamas a Eege jussus, in Mediam 

celeriter profectus, Parmenionem interfici curat. Unde indignatio et seditio, quae tandem 

extinguitur. 

3. Yarios populos sub jugum mittit Alexander, ac septemdecim diebus cum exercitu 

Caucasum superat. 

4. Bessus de bello adversus Alexandrum, inter epulas, consultat, sapientique Cobaris 

consilio minime acquiescit. Interim Eex Bactra pervenit, ubi de Graecorum defectione 

et Satibarzane singular! certamine occiso advenit nuncius. 

5. Exercitus Alexandri siti liberatus Oxum amnem industrie trajicit. Bessus 

dolo captus ad Alexandrum adducitur, a quo Darii fratri Oxatri crucifigendus traditur. 

6. Barbarorum et Macedonum benevolentia varias expugnat urbes. Sed et Alexandrian! 

ad Tanaiim condit amnem, brevissimoque temporis absolvit spatio. 

7. De Bello Scj^this inferendo Alexander seger ex vulnere cum suis init consilium. 

Aristander vates Regis voluntati extorum accommodat significata. Menedemus a Spitamene 

per insidias cum duobus p^ditum millibus et trecentis equitibus a Dahis interficitur 

: quod callide admodum dissimulat Alexander. 

8. Dum exercitus ad bellum accingitur, Scytliarum legati adveniunt, ac de pace 

prorsus egregiam ad Alexandrum orationem babent. 

9. Alexander legatis dimissis Tanaim trajicit, bellum Scythis infert; cum victis 

benigne agit. 

10. Sogdianorum nobilium invictus animus. Bessi supplicium : novo milite auctus 

Alexandri exercitus. 

11. Petram urbem amplissimam, situ naturaque loci fere inexpugnabilem, ad dcditionem 

cogit Alexander. 

I. 1. Philotam, sicut recentibus sceleris ejus vestigiis, 

jure affectum supplicio censuerant milites ; 

ita, postquam desierat 

esse, quern odissent, invidia in misericordiam vertit. 

Moverat et claritas juvenis, et patris ejus senectus atque 

orbitas. Primus Asiam aperuerat Kegi, omnium periculorum 

ejus particeps : semper 1 alterum in acie cornu defenderat 

: Philippo quoque ante omnes amicus, et ipsi Alexandretarn 

fidus, ut occidendi Attalum non alio ministro uti mallet. 

Horum cogitatio subibat exercitum, seditiosceque voces referebantur 

ad Kegem : queis ille Laud sane motus, 2 satisque 

prudens otii vitia negotio discuti, edicit ut omnes in vesti-

: 

142 QUINT I CURTI1 

bulo regiae praesto sint. 

in concionem processit. 

Quos ubi frequentes adesse cognovit, 

3 

Hand dubie ex composito Apharias 

postulare coepit, nt Lyncestes Alexander, qui, multo ante 

quam Philotas, Regem voluisset occidere, exhiberetur. A 

duobus indicibus (sicut supra diximus) delatus, tertium jam 

annum custodiebatur in vinculis. Eumdem in Philippi quoque 

caedeni conjurasse cum Pausania, pro comperto fuit 

* 

sed quia primus Alexandrum Eegem salutaverat, supplicio 

magis quam crimini fuerat exemptus. Turn quoque Antipatri 

soceri ejus preces justam Regis iram morabantur. 

Caeterum 

recruduit soporatus dolor : quippe veteris periculi memoriam 

praesentis cura renovabat. Igitur Alexander e custodia 

educitur, jussusque dicere, quamquam toto triennio 

meditatus erat defensionem, tamen haesitans et trepidus, 

pauca ex iis quae composuerat, protulit : ad ultimum non memoria 

solum, sed etiam mens eum destituit. Nulli erat 

dubium quin trepidatio 4 conscientiae indicium esset, non memoriae 

vitium. Itaque 5 ex iis qui proxime astiterant, 6 obluctantem 

adhuc oblivioni, lanceis confoderunt. 

2. Cujus corpore sublato, Rex introduci jussit Amyntam 

et Simmiam. Nam Polemon minimus ex fratribus, cum Philotam 

torqueri comperisset, profugerat. Omnium Philotae 

amicorum hi carissimi fuerant, ad magna et honorata ministeria 

illius maxime suffragatione producti : memineratque Rex 

summo studio ab eo conciliatos sibi. Nee dubitabat, hujus 

quoque ultimi consilii fuisse participes. 

7 

Olim esse sibi 

suspectos matris suae litteris, quibus esset admonitus, ut 

ab his salutem suam tueretur : 

8 caeteriim se invitum deteriora 

credentem, nunc manifestis indiciis victum, jussisse 

vinciri. Nam pridie quam detegeretur Philotae scelus, quin 

in secreto cum ipso fuissent, non posse dubitari. Fratrem 

vero qui profugerit, cum de Philota quaereretur, aperuisse 

fugae causam. Nuper praeter consuetudinem, officii specie, 

amotis longius caeteris, admovisse semetipsos lateri suo, nulla 

probabili causa : seque mirantem quod 9 non vice sua tali 

fungerentur officio, et ipsa trepidatione eorum perterritum,

LIBER VII. CAP. I. 143 

strenue ad arinigeros, qui proxime sequebantur, recessisse. 

10 Ad haec accedere, quod euin Antiphanes, u scriba equitum, 

Amyntas denunciasset, pridie quam Philotae scelus deprehensum 

esset, ut ex suis equis, more solito, daret iis qui amisissent 

suos ; superbe respondisse, nisi incepto desisteret, brevi 

sciturum quis ipse esset. Jam linguae violentiam, temeritatemque 

verboruni, quae in semetipsum jacularentur, nihil 

aliud esse, quam scelesti animi indieem ac testem : quae si 

vera essent, idem meruisse eos quod Philotam : si falsa, 

exigere ipsum ut refellant. Productus deinde Antiphanes, 

de equis non traditis, et adjectis etiam superbe minis indicat. 

3. Turn Amyntas, facta dicendi potestate : 

" 12 Si nihil," 

inquit, " interest Regis, peto, ut dum dico, vinculis liberer." 

Rex solvi utrumque jubet : desiderantique Amyntae ut 13 habitus 

quoque redderetur, armigeri lanceam dari jussit : quam ut 

leeva comprehendit, evitato eo loco, in 

quo 14 Alexandri corpus 

paulo ante jacuerat, " Qualiscumque," inquit, " exitus nos 

manet, Eex, confitemur, prosperum eventum tibi debituros; 

tristiorem, fortunaa imputaturos. 

Sine praejudicio dicimus causam, 

liberis corporibus animisque : habitum etiam, in quo te 

comitari solemus, reddidisti. Causam non possumus, fortunam 

timere desinemus." 

" Te quaeso, permittas mihi id primuni defendere, quod a te 

ultimum objectum est. Nos, Rex, sermonis adversus majestatem 

tuam habiti nullius conscii sumus nobis. Dicerem,jam 

pridem vicisse te invidiam, nisi periculum esset, ne alia malignius 

dicta crederes blanda oratione purgari. 

Caster am,*etiamsi, 

militis tui vel in agmine deficientis et fatigati, vel in acie periclitantis, 

vel in tabernaculo aegri et vulnera curantis, aliqua 

vox asperior esset accepta, merueramus fortibus factis, ut malles 

ea 15 

1G 

tempori nostro imputare, quam animo. Cum quid accidit 

tristius, omnes rei sunt : corporibus nostris, quae utique 

non odimus, infestas admovemus manus. Parentes liberis, si 

occurrant, et ingrati et invisi sunt. Contra, cum donis honoramur, 

cum praemiis onusti revertimur, quis " ferre nos potest ? 

quis illam animoruin alacritatem continere ? Militantium nee


18 

indignatio, nee laetitia moderata est. Ad omnes affectus impetu 

rapimur ; vituperamus, laudamus, misereniur, irascimur, 

utcumque praesens movit affectio : modo Indiam adire, et 

Oceanum libet, modo conjugum et liberoruni patriaeque memoria 

occurrit. Sed has cogitationes, has inter se eolloquentium 

voces, signum tuba datum finit. In suos quisque ordines currimus 

; 

19 et quidquid irarum in tabernaculo conceptum est, in 

hostium effunditur capita. 

verba peccasset 

" 

! 

20 

Utinam Philotas quoque intra 

" Proinde ad id prasvertar, propter quod rei sumus. Amicitiam, 

quae nobis cum Philota fuit, 21 adeo non eo infitias, ut 

expetisse quoque nos, magnosque ex ea fructus percepisse confitear. 

An verb Parmenionis, quern tibi proximum esse voluisti, 

filium, omnes pene amicos tuos dignatione vincentem, cultum 

a nobis esse miraris ? Tu hercule (si verum audire vis) 

Rex, hujus nobis periculi causa es. Quis enim alius effecit, 

ut ad Philotam 22 decurrerent, qui placere vellent tibi ? 

23 

Ab' 

illo traditi, ad hunc gradum amicitia^ tuae ascendimus. Is apud 

te fuit, cujus gratiam expetere, et iram timere possemus. An 

non propemodiim in 24 tua verba tui omnes, 25 te praeeunte, juravimus, 

eosdem nos inimicos amicosque habituros 

haberes ? 

esse, quos tu 

2e 

hoc Sacramento pietatis obstricti aversaremur scilicet, 

quern tu omnibus praeferebas ? Igitur si hoc crimen est, 

tu paucos innocentes habes, imo hercule neminem. Omnes 

enim Philotae amici esse voluerunt : sed totidem, quot volebant, 

esse non poterant. Ita si a consciis amicos non dividis, 

nee ab amicis quidem separabis illos, qui iidem esse voluerunt." 

" Quod igitur conscientiae affertur indicium ? ut opinor, 

quia pridie familiariter, et sine arbitris, locutus est nobiscum. 

At ego purgare non possem, si pridie quicquam ex vetere vita 

ac more mutassem. Nunc vero, si, ut omnibus diebus, illo quoque, 

qui suspectus est, fecimus, consuetudo diluet crimen." 

" Sed equos Antiphani non dedimus ; et pridie quam Philotas 

detectus est, 27 haec mihi cum Antiphane res erat ! Qui 

si nos suspectos facere vult, quod illo die equos non dederimus, 

semetipsum, quod eos desideravit, purgare non poterit. 

26 An-

LIBER VII. CAP. II. 145 

ceps enim crimen est inter retinentem et 

exigentem, nisi quod 

melior est causa suum non tradentis, quam poscentis 

alienum. 

Cseterum, Rex, equos decern habui, e queis Antiphanes octo 

jam distribuerat iis, qui amiserant suos. Omnino duos ipse 

habebam : quos cum vellet abducere homo superbissimus, cert£ 

iniquissimus, nisi pedes militare vellem, retinere cogebar. 

29 

Nee infitias eo, liberi hominis animo locutum esse me cum 

ignavissimo, et 30 hoc unum militiae suae usurpante, ut alienos 

equos pugnaturis distribuat. 

Hue enim malorum ventum est, 

ut verba mea eodem tempore et Alexandro excusem, 

et Antiphani." 

" At, hercule, mater de nobis inimicis tuis scripsit. Utinam 

prudentius esset sollicita pro filio, et non 31 inanes quoque 

species anxio animo figuraret. Quare enim non adscribit 

metus sui causam ? Denique non ostendit auctorem. Quo 

facto dictove nostro mota tarn trepidas tibi litteras scripsit ? 

miseram conditionem meam, cui forsitan non periculosius 

est tacere, quam dicere ! Sed utcumque cessura res est, 

malo tibi defensionem meam displicere, quam causam. 

Agnosces 

autem quse dicturus sum. Quippe meministi, cum me ad 

perducendos ex Macedonia milites mitteres, dixisse te, multos 

32 

integros juvenes in domo tuse matris abscondi. Praecepisti 

igitur mihi, s3 ne quern praster te intuerer, sed detrectantes 

militiam perducerem ad te. Quod equidem feci, et liberius 

quam expediebat mihi, executus sum imperium tuum. Gorgiam, 

Hecatseum, et Gorgatam, quorum bona opera uteris, 

inde perduxi. Quid igitur iniquius est, quam me, qui, si 

tibi non paruissem, jure daturus fui poenas, nunc perire, quia 

parui ? Neque enim ulla alia matri tuae persequendi nos 

causa est, quam quod utilitatem tuam muliebri praeposuimus 

gratiaa. 

Sex millia Macedonum peditum, et sexcentos equites 

adduxi : quorum pars secutura me non erat, si militiam detrectantibus 

indulgere voluissem. 

Sequitur ergo, ut, quia ilia 

propter hanc causam irascitur nobis, tu mitiges matrem, qui 

irse ejus nos obtulisti." 

II. 4. Dum haec Amyntas agit, fort^ supervenerunt, qui 

7


fratrem ejus Polemonem, de quo ante dictum est, fugientem 

consecuti, vinctum reducebant. Infesta concio vix inhibui 

potuit, quin protinus suo more saxa in eum jaceret. Atque 

il 

ille sane interritus, Nihil," inquit, " pro me deprecor, 

1 

modo ne fratrum innocentiae fuga imputetur mea. Hsec si 

defendi non potest, meum crimen sit. Horum ob id ipsum 

melior est causa, quod ego, qui profugi, suspectus sum." 

Haec elocuto universa concio assensa 

est. 

2 

Lacrymae deinde 

omnibus manare coeperunt, adeo in contrarium repente mutatis, 

ut solum pro eo esset quod maxime laeserat. Juvenis 

erat primo aetatis flore 

pubescens, quern inter equites tormentis 

Philotae conturbatos 3 alienus terror abstulerat. Desertum 

eum a comitibus, et haesitantem inter revertendi fugiendique 

consilium, qui secuti erant, occupaverunt. 

Is turn flere coepit, 

et os suum converberare, 4 moestus non suam vicem, sed propter 

ipsum periclitantium fratrum. Moveratque jam Eegem, 

non concionem modo : sed unus erat implacabilis frater, qui 

terribili vultu intuens eum, " Turn," ait, " demens lacrymare 

debueras, cum equo calcaria subderes, fratrum desertor 7 

et desertorum comes. Miser, quo, et unde fugiebas ? Effecisti 

ut reus capitis accusatoriis uterer verbis." Ille peccasse 

se, sed gravius in fratres, quam in semetipsum, fatebatur. 

5. Turn vero, neque lacrymis, neque acclamationibus, 

quibus studia sua multitudo profitetur, temperaverunt. Una 

vox erat pari emissa consensu, ut insontibus et fortibus viris 

parceret. Amici quoque, data misericordise occasione, consurgunt, 

flentesque Regem deprecantur. Ille, silentio. facto, 

" Et ipse," inquit, a Amyntam mea sententia fratresque ejus 

absolvo. Vos autem, juvenes, malo beneficii mei oblivis,ci, 

quam periculi vestri meminisse. Eadem fide redite in gratiam 

mecum, qua ipse vobiscum revertor. Nisi quae delata essent, 

5 

excussissem, valde dissimulatio mea suspecta esse potuisset. 

Sed satius est purgatos esse, quam suspectos. Cogitate neminem 

absolvi posse, nisi qui dixerit causam. Tu, Aniynta, 

ignosce fratri tuo : erit" hoc 6 simpliciter etiam mihi recon-

LIBER VII. CAP. II. 147 

ciliati animi tui pignus." Concione deinde dimissa, Polydamaota 

vocari jubet. Longe acceptissimus Parmenioni erat, 

Et quanquam conscien- 

proximus lateri in acie stare solitus. 

tia fretus in regiam venerat ; tamen ut jussus est fratres 

suos exhibere admodum juvenes, et Regi ignotos ob astatem, 

fiducia in sollicitudinem versa, trepidare coepit ; ssephis quae 

nocere possent, quam quibus eluderet, reputans. Jam arniigeri 

quibus imperatum erat, produxerant eos, ciiin exsanguem 

metu Polydamanta propius accedere jubet : submotisque 

omnibus, " Scelere," inquit, " Parmenionis omnes pariter 

appetiti sumus : maxime ego ac tu, quos amicitiae specie 

fefellit : ad quern persequendum puniendumque (vide quantum 

fidei tuae credam) te ministro uti statui. Obsides, dum 

hoc peragis, erunt fratres tui. Proficiscere in Mediain, et 

ad Praefectos meos litteras scriptas manu mea perfer. Velocitate 

opus est, qua celeritatem famae antecedas. Noctu pervenire 

te illuc volo 

; 

postero die quae scripta erunt exequi. 

Ad Parmenionem quoque epistolas feres : unam a me, alteram 

Philotas nomine scriptam. Signum annuii ejus in mea 

potestate est. Sic pater, credens a filio impressum, cum te 

viderit, nihil metuet." 

6. Polydamas tanto liberatus metu, impensius etiam quam 

exigebatur, promittit operam. Collaudatusque et promissis 

oneratus, deposita veste quam habebat, Arabica induitur. 

Duo Arabes, quorum interim conjuges ac liberi, vinculum 

fidei, obsides apud Regem erant, dati comites. Per -deserta 

etiam ob siccitatem loca, camelis undecima die, quo destinaverat, 

perveniunt. Et prms quam ipsius nunciaretur adventus, 

rursus Polydamas vestem Macedonicam sumit, et in 

tabetnaculum Cleandri (Prastor 

hie regius erat) quarta vigilia 

pervenit. Redditis deinde litteris, constituerunt prima luce 

ad Parmenionem coire. Namque caeteri quoque, quibus 

litteras Regis attulerat, ad eum venturi erant. Jam Parmenioni 

Polydamanta venisse nunciaverunt : qui dum laetatur 

adventu amici, simulque noscendi, qua3 Rex ageret, avidus 

(quippe longo intervallo nullam ab eft epistolam acceperat)

: 


Polydamanta requiri jubet. Diversoria regionis illius magnos 

recessus habent, amoenosque nemoribus mami consitis. 

Ea prascipue Regum Satraparumque voluptas erat. Spatiabatur 

in nemore Parmenio, medius inter duces, quibus erat 

imperatum litteris Regis, ut occrderent. Agendas autem rei 

constituerant 

traditas legere coepisset. 

tempus, cum Parmenio a Polydamante litteras 

7. Polydamas procul veniens, ut a Parmenione conspectus 

est, vultu laetitiae speciem praeferente, ad complectendum eum 

cucurrit : 

mutuaque gratulatione functis, Polydamas epistolam 

a Rege scriptam ei tradidit. 

Parmenio vinculum epistolae solvens, 

quidnam Rex ageret, requirebat. Ille ex ipsis litteris 

cogniturum esse respondit. Quibus Parmenio lectis, a Rex," 

inquit, " expeditionem parat in Arachosios. Strenuum hominem 

et nunquam cessantem ! Sed tempus saluti suge, tanta 

jam parta gloria, parcere." Alteram deinde epistolam Pbilotse 

nomine scriptam laatus, quod ex vultu notari poterat, legebat. 

Turn ejus latus gladio baurit Oleander, deinde jugulum ferit 

casteri exanimem quoque confodiunt. Et armigeri, qui ad aditum 

nemoris astiterant, cognita caede, cujus causa ignorabatur, 

in castra perveniunt, et 7 tumultuoso nuncio milites concitant. 

Illi armati ad nemus, in quo perpetrata caedes erat, coeunt ; 

ni Polydamas, caeterique ejusdem noxaa participes dedantur, 

murum circumdatum nemori eversuros denunciant, omniumque 

sanguine duci parentaturos. 

et 

Oleander primores eorum intromitti 

jubet, litterasque Regis scriptas ad milites recitat, quibus 

insidiae Parmenionis in Regem, precesque ut ipsum vindicarent, 

continebantur. Igitur cognita Regis voluntate, non quidem 

indignatio, sed tamen seditio compressa est. 

Dilapsis pluribus 

pauci reman serunt, qui, saltern ut corpus ipsius sepelire permftterent, 

precabantur. Din id negatum est, Cleandri metu, ne 

offenderet Regem. 

Pertinacius deinde precantibus, materiam 

8 

consternationis subtrahendam ratus, capite deciso, truncum 

bumare permisit. Ad Regem caput missum est. 

8. Hie exitus Parmenionis fuit, militiae domique clari viri. 

Multa sine Rege prosper e, Rex sine illo nihil magnae rei gesse-

LIBER VII. CAP. III. 149 

rat. Felicissimo Regi, et omnia ad fortunse suae exigenti mo- 

9 

dum, satisfecit. Septuaginta natus annos, juvenis ducis, et 

saepe etiam gregarii militis munia explevit ; acer consilio, manu 

strenuus, carus principibus, vulgo militura acceptior. 

!0 Hasc impulerint 

eum ad regni cupiditatem, an tantum suspectum fecerint, 

ambigi potest ; 

" quia Pbilotas, ultimis cruciatibus victus, 

verane dixerit, quae facta probari non poterant, an falsis tormentorum 

petierit finem, re quoque recenti, cum magis posset 

liquere, dubitatum est. Alexander, quos libere mortem Parmenionis 

conquestos esse compererat, separandos a caetero exercitu 

ratus, in unam cobortem secrevit, ducemque bis Leonidam 

dedit, et ipsnm Parmenioni quondam intima familiaritate conjunctum. 

Fere iidem erant, quos 12 alioqui Rex habuerat invisos. 

Nam cam experiri vellet militum animos, 13 admonuit 

" siquis litteras in Macedoniam ad suos scripsisset, iis, quos 

ipse mittebat, perlaturis cum fide, traderet." 

necessaries suos quisque scripserat, quae sentiebat. 

erat, plerisque non ingrata militia. 

querentium litterae exceptae sunt. 

15 

14 

Simpliciter ad 

Aliis gravis 

Ita et agentium gratias et 

Et qui forte taedium laboris 

per litteras erant questi, banc seorsum cobortem a caeteris 

tendere ignominise causa jubet; fortitudine usurus in bello, 

libertatem linguae ab auribus credulis remoturus. 

Et consilium, 

temerarium forsitan (quippe fortissimi juvenes contumeliis 

irritati erant), sicut omnia alia felicitas Regis 16 excepit. 

Nibil illis ad bella promptius fuit. Incitabat virtutem et 

ignominiae demendae cupido, et quia fortiora facta in paucis 

latere non poterant. 

III. 9. His ita compositis, Alexander, Ariorum Satrape 

constituto, iter pronunciari jubet in Ariaspas 

; 

quos jam tunc 

mutato nomine Evergetas appellabant, l 

ex quo frigore victusque 

penuria Cyri exercitum affectum tectis et commeatibus 

juverant. 

Quintus dies erat, ut in earn regionem pervenerat; 

cognoscit Satibarzanem, qui ad Bessum defecerat, cum equitum 

manu irrupisse rursus in Arios. Itaque praemittit Caranum et 

Erigyium cum Artabazo et Andronico, et sex #iillibus Graecorum 

peditum : sexcenti equites sequebantur. Ipse sexaginta

: 


diebus gentem Evergetarum ordinavit, magna pecunia ob 

egregiam in Cyrum fidem donata. Eelicto deind£, qui iis 

prasesset, Armenide, (scriba is Darii fuerat) Arachosios, quorum 

regio ad Ponticum mare pertinet, subegit. Ibi exercitus, 

qui sub Parmenione fuerat, occurrit. Sex millia Macedonum 

erant, et ducenti nobiles, et quinque millia G-raecorum, 

cum equitibus ducentis, haud dubie robur omnium 

virium Regis. Arachosiis datus Memnon Praetor, quatuor 

millibus peditum, et sexcentis equitibus in presidium relictis. 

10. Ipse Rex nationem ne finitimis quidem satis notam, 

quippe nullo commercio colentem 

mutuos usus, cum exercitu 

intravit. Parapamisadas appellantur ; 

agreste hominum genus, 

et inter barbaros maxime inconditum : locorum asperitas 

hominum quoque ingenia duraverat. Gelidissimum Septentrionis 

axem ex magna parte spectant. Bactrianis ad Occidentem 

conjuncti sunt. Meridiana Regio ad mare Indicum 

vergit. Tuguria latere 2 primo struunt. Et quia sterilis 

est terra materiae, in nudo etiam montis dorso, usque ad 

summum aedificioruni fastigium 3 eodem laterculo utuntur. 

Casteriim structura latior ab imo, paulatim incremento operis 

in arctius cogitur ad ultimum m in carinas maxime modum 

x 

coit. Ibi foramine relicto, superne lumen accipiunt. Vites 

et arbores, si quae in tanto terrae rigore durare potuerunt, 

obruunt 

; 

penitus hyeme defossae latent : ciim, nive discussa, 

aperiri humus coopit, coelo solique redduntur. Caeterum 

adeo altae nives premunt terram, gelu et 

perpetuo pene 

rigore constrictae, ut ne avium quidem feraeve ullius vestigium 

exstet. Obscura cosli veriiis umbra, quam lux, nocti 

similis premit terram, vix ut quae prope sunt, conspici possint. 

11. In hac tamen omnis humani cultus solitudine destitutes 

exercitus, quidquid malorum tolerari potest, pertulit 

inopiam, frigus, lassitudinem, desperationem. Multos exanimavit 

rigor insolitus nivis : multorum 4 adussit pedes : plurimorum 

oculis praecipue'perniciabilis fuit. Fatigati quoque 

in ipso gelu deficientia corpora sternebant : quae cum moveri 

desissent, vis frigoris ita astringebat, ut rursus ad surgendum

LIBER VII. CAP. IV. 151 

cormiti non possent. A commilitonibus torpentes excitabantur 

: neque aliud remedium erat, quam ut ingredi cogerentur. 

Turn .demum vitali calore inoto, nieinbris aliquis redibat 

vigor. Si qui tuguria Barbarorum adire potuerunt, celeriter 

refecti sunt : sed tanta caligo erat, ut aedificia nulla alia res 

quam fanrus ostenderet. Illi nunquani ante in terris suis 

advena viso, cum armatos repente conspicerent, exanimati 

metu, quidquid in tuguriis erat, afferebant ; ut corporibus 

ipsorum parceretur, orantes. Rex agmen circumibat pedes, 

jacentes quosdam erigens, et alios, cum aegre sequerentur, 

6 

adminiculo corporis sui excipiens. Nunc ad prima signa, 

nunc in medio, nunc in ultimo agmine itineris multiplicato 

labore aderat. Tandem ad cultiora perventum est loca, 

commeatuque largo recreatus exercitus ; 

non potuerant, in ilia castra venerunt. 

simul et qui consequi 

12. Inde agmen processit ad Caucasum montem, cujus 

dorsum Asiam perpetuo jugo dividit : hinc simul mare, quod 

Ciliciam subit ; illinc Caspium fretum, et amnem Araxem, 

aliaque regionis Scytkiae deserta 6 spectat. Taurus 7 secundae 

magnitudinis mons committitur Caucaso ; 

a Cappadocia* se 

attollens Ciliciam praeterit, Armeniaeque montibus jungitur. 

Sic inter se juga velut serie cohasrentia perpetuum habent 

dorsum, ex quo Asiae omnia fere flumina, alia in Rubruin, 

alia in Caspium mare, alia in Hyrcanum et Ponticum decidunt. 

Septemdecim dierum spatio Caucasum superavit exercitus. 

Rupes in eo decern in circuitu stadia complectitur, 

quatuor in altitudinem excedit, in qua vinctum 8 Promethea 

fuisse antiquitas tradit. Condendaa in radicibus montis urbi 

sedes electa est; septem millibus servorum Macedonum, et 

praeterea militibus, quorum opera uti desisset, permissum in 

novam urbem considere. Hanc quoque Alexandriam incolae 

appellaverunt. 

IV. 13. At Bessus Alexandri celeritate perterritus, diis 

patriis sacrificio rite facto, sicut illis gentibus mos est, cum 

amicis ducibusque copiarum inter epulas de bello consultabat. 

Graves mero suas vires extollere ; 

hostium nunc teme-


ritatem, nunc paucitatem spernere incipiunt. Praecipu& 

Bessus ferox verbis, et parto per scelus regno superbus, ac 

vix potens mentis, dicere orditur : 

" Socordia Darii crjevisse 

hostium famam. Occurrisse enim in Ciliciae angustissimis 

faucibus, cum retrocedendo posset perducere incautos in 

loca 

naturae situ invia, tot fluminibus objectis, tot montium latebris, 

inter quas deprehensus hostis, ne fugae quidem, nedum 

resistendi, occasionem fuerit habiturus. Sibi placere in 

Sogdianos recedere, Oxum amnem velut murum objecturum 

hosti, dum ex finitimis gentibus valida auxilia concurrerent. 

Venturos autem Chorasmios, et Dahas, Sacasque, et Indos, et 

ultra Tanaim amnem colentes Scythas 

; 

humilem esse, ut 

verticem aequare." 

quorum neminem adeo 

humeri ejus non possent Macedonis militis 

Conclamant temulenti, unam hanc sententiam 

salubrem esse : et Bessus circumferri merum largius 

jubet, debellaturus super mensam Alexandrum. 

14. Erat in eo convivio Cobares, natione Medus, sed magicae 

artis (si modo est ars, non vanissimi cujusque ludibrium), 

magis professione quam scientia celeber, alioquin moderatus et 

probus. 

Is, ciim praefatus esset, scire, servo esse utilius parere 

dicto, quam afferre consilium, 1 ciim illos qui pareant, idem 

quod caeteros, maneat.; qui vero suadeant, proprium sibi perieulum, 

2 # # # # poculum ei, quod habebat in manu, tradidit. 

Quo accepto, Cobares, " Natura," inquit, " mortalium 3 hoc 

quoque nomine prava et sinistra dici potest, quod in 

suo quisque 

negotio hebetior est, quam in alieno. Turbida sunt consilia 

eorum, qui sibi suadent ; obstat aliis metus, aliis cupiditas, 

nonnunquam naturalis eorum, quae cogitaveris, amor. 

Nam in te superbia non cadit. Expertus es unumquemque, 

quod ipse repererit, aut solum, aut optimum ducere. Magnum 

onus sustines capite, regium insigne. Hoc aut moderate perferendum 

est, aut (quod 4 abominor) in te ruet. Consilio, non 

impetu opus est." Adjicit deinde, quod apud Bactrianos 

vulgo usurpabant ; Canem timidum vehementius latrare, 

QUAM MORDERE I ALTISSIMA QUiEQUE FLUMINA MINIMO SONO LABI. 

Quae inserui, ut, qualiscumque inter Barbaros potuit esse pru-

LIBER VII. CAP. IV. 153 

dentia, traderetur. Ut audientes suspenderat exspectatione 

sui. turn consilium aperit, utilius Besso quam gratius. " In 

5 

vestibule,'' inquit, " regiae tuae velocissimus constitit Eex. 

Ante 6 ille agmen, quam tu mensam istam movebis. Nunc ab 

Tanai exercitum accerses, et armis flumina oppones : 

scilicet, 

qua tu fugiturus es, hostis sequi non potest ? iter utrique 

commune est ; victori tutius. Licet strenuum metum putes 

esse ; 

velocior tamen spes- est. 

7 

Quin validioris occupas gratiam, 

.dedisque te ; utcumque cesserit, meliorem fortunain, 

deditus, quam hostis, habiturus ? Alienum babes regnum, 

8 

quo faciiius eo careas. Incipies forsitan Justus esse rex, 

cum ipse 9 fecerit, qui tibi et dare potest regnum. et eripere. 

Consilium habes fidele, 10 quod diutius exsequi supervacaneuni 

est. Xobilis equus umbra quoque virgas regitur ; 

ignavus ne 

calcari quidem concitari potest." 

Bessus, et ingenio et multo 

mero ferox, acleo exarsit, ut yix ab amicis, quominus occideret 

eum (nam strinxerat quoque acinacem), contineretur. Certe 

convivio prosiluit, haudquaquam potens mentis. Cobares 

inter tumultum elapsus, ad Alexandrum transfugit. 

15. Octo millia Bactrianorum habebat armata Bessus, 

qua3, quamdiu propter coeli intemperiem Indiam potiiis Macedonas 

petituros crediderant, obedienter imperata fecerunt. 

Postquam adventare Alexandrum compertum est, in suos 

quisque vicos dilapsi, Bessum reliquerunt. Ille cum clientium 

manu, qui non mutaverant fidem, Oxo amne superato, exustisque 

navigiis, quibus transierat, ne lisdem hostis uteretur, 

novas copias in Sogdianis contrahebat. Alexander Caucasum 

quidem (ut supra dictum est) transierat : sed inopia frumenti 

prope ad famem ventum erat. Succo ex sesama expresso, 

haud secus quam oleo, artus perungebant. Sed hujus succi 

ducenis quadragenis denariis amphorae singulae ; mellis denariis 

trecenis nonagenis, trecenis vini aestimabantur ; tritici 

nihil, aut admodum exiguum reperiebatur. Siros vocabant 

Barbari, quos ita solerter abscondunt, ut nisi qui defoderunt, 

invenire non possint. In iis conditae fruges erant. In quarum 

penuria milites fluviatili pisce et herbis sustinebantur. 

7*


Jamque haec ipsa alimenta defecerant, cum jumenta, quibus 

onera portabant, caedere jussi sunt : horum carne, dum in 

Bactrianos perventum, " traxere vitam. 

16. Bactrianse terrae multiplex et varia natura est. "Alibi 

multa arbor, et vitis largos mitesque fructus alit. Solum 

pingue crebri fontes rigant. Quae mitiora sunt, frumento 

conseruntur. Caetera armentorum pabulo cedunt. Magnani 

13 

deinde partem ejusdem terrae steriles arenae tenent. Squalida 

siccitate regio non hominem, non frugem alit. Cum vero 

venti a Pontico mari spirant, quicquid 

sabuli in campis jacet, 

converrunt. Quod ubi cumulatum est, magnorum collium 

procul species est ; omniaque pristini itineris vestigia intereunt. 

Itaque qui transeunt campos, navigantium modo 

noctu sidera observant, ad quorum cursum iter dirigunt : et 

propemodum clarior est noctis umbra, quam lux. Ergo interdiu 

invia est regio : quia nee vestigium, quod sequantur, 

inveniunt, et nitor 14 siderum caligine absconditur. Caeterum 

si quos ille ventus, qui a mari exoritur, deprehendit, 

arena obruit. Sed qua mitior terra est, ingens hominum 

equorumque multitudo gignitur. Ipsa Bactra, regionis ejus 

caput, sita sunt sub monte Parapamiso. 

Bactrus amnis praeterit 

moenia. Is urbi et regioni dedit nomen. Hie Regi 

stativa habenti nunciatur ex Graecia Peloponnensium Laconumque 

defectio. Nondum enim victi erant, cum proficiscerentur 

tumultiis ejus principia nunciaturL 

Et alius praosens 

terror affertur, Scythas, qui ultra Tanaim amnem colunt, adventare, 

Besso ferentes opem. 

17. Eodem tempore, quae in gente Ariorum Caranus et 

Erigyius gesserant, perferuntur. Commissum erat praelium 

inter Macedones Ariosque. Transfuga Satibarzanes Barbaris 

praeerat : qui cum pugnam segnem utrinque aequis viribus 

stare vidisset, in primos ordines adequitavit ; demptaque 

galea, inhibitis qui tela jaciebant, si quis viritim dimicare 

vellet, provocavit ad pugnam, nudum se caput in certamine 

habiturum. Non tulit ferociam Barbari dux illius exercitils 

Erigyius, gravis quidem aetate, sed et animi et corporis robore

LIBER VII. CAP. V. 155 

nulli juvenum postferendus. 

Is galea dempta canitiem ostentans, 

" Venit," inquit, u dies, quo, aut victoria, aut morte 

honestissima, quales amicos et milites Alexander habeat, 

ostendam." Nee plura elocutus, equum in hostem egit. 

Crederes iinperatuin, ut acies utraeque tela cohiberent. Protiniis 

certe recesserunt, dato libero spatio, 15 intenti in eventurn, 

non duorum modo, sed etiam suae sortis 

; 

quippe alienum 

discrimen secuturi. Prior Barbarus emisit hastam; 

quam Erigyius modica capitis declinatione vitavit. At ipse 

infestam sarissam, equo calcaribus concito, in medio Barbari 

16 

.gutture ita fixit, ut per cervicem emineret. Praeeipitatus 

ex equo Barbarus adhuc tamen repugnabat. Sed ille extractain 

ex vulnere hastam rursus in os dirigit. Satibarzanes 

hastam manu complexus, quo maturius 

interiret, ictum hostis 

adjuvit: et Barbari, duce amisso, quern magis necessitate, 

quam sponte secuti erant, tunc haud immemores meritorum 

Alexandri, arma Erigyio tradunt. Rex his quidem laetus, 

de Spartanis haudquaquam securus, magno tamen animo defectionem 

eorum tulit, dicens, " Non ante ausos consilia 

nudare, quam ipsum ad fines Indiae pervenisse cognovissent.' 5 

Ipse Bessum persequens, copias movit : cui Erigyius spolia 

Barbari, ceu u opimum belli decus praeferens, occurrits 

V. 18. Igitur Bactrianorum regione Artabazo tradita, 

sarcinas et impedimenta ibi cum praesidio reliquit. Ipse cum 

expedito agmine loca deserta Sogdianorum intrat, nocturno 

itinere exercitum ducens. Aquarum (ut ante dictum est) penuria, 

2 priiis desperatione, quam desiderio bibendi, sitim 

accendit. Per quadringenta stadia ne modicus quidem humor 

existit. Arenas vapor aestivi solis accendit, quse ubi flagrare 

coeperunt, haud secus quam continenti incendio cuncta torrentur. 

2 

Caligo deinde, immodico terras 

fervore excitata, lucem 

tegit : camporumque non alia quam vasti et profundi asquoris 

species est. Nocturnum iter tolerabile videbatur, quia rore 

et matutino frigore corpora levabantur. Caeterum cum ipsa 

luce aestus oritur, omnemque naturalem absorbet humorem 

siccitas : ora visceraque penitus uruntur. Itaque prim vim, ani-

*56 QUI NTI CUR Til 

mi, deinde corpora deficere coeperunt. Pigebat et consistere, 

et progredi. Pauci a peritis regionis admoniti, prsepararant 

aquam. Hsec paulisper repressit sitim. Deinde crescente 

aestu, rursum desiderium humoris accensum est. 

Ergo quidquid 

vini oleique erat, oribus ingerebatur. Tantaque dulcedo 

bibendi fuit, ut in posterum sitis non timeretur. 

Graves deinde 

avicle hausto humore, non sustinere arma, non ingredi poterant 

: et feliciores videbantur quos aqua defecerat ; ci\m ipsi 

sine modo infusam vomitu cogerentur egerere. 

19. Anxium Regem tantis malis, circumfusi amici, ut 

meminisset sui, 3 orabant ; animi sui magnitudinem unicum 

remedium deficientis exercitus esse : ciim ex iis, qui praecesserant 

ad capiendum locum castris, duo occurrunt, utribus 

aquam gestantes, ut filiis suis, quos in eodem agmine esse, et 

aegre pati sitim non ignorabant, 4 succurrerent. Qui cum in 

regem incidissent, alter ex iis, 5 utre resoluto, yas quod simul 

ferebat, implet, porrigens Eegi : ille percunctatus, quibus aquam 

portarent, filiis ferre cognoscit. Tunc poculo pleno, sicut oblatum 

est, reddito, " 6 Nee solus," inquit, " bibere sustineo, nee 

tarn exiguum dividere omnibus possum. 

vestris, quod propter illos attulistis, date." 

Oxum ipse pervenit prima fere vespera. 

Vos currite, et liberis 

Tandem ad flumem 

Sed exercitus magna 

pars non potuerat consequi. In edito monte ignes jubet fieri, 

ut ii, qui ssgre sequebantur, baud procul castris se abesse cognoscerent. 

Eos autem qui primi agminis erant, mature cibo 

ac potione firmatos, implere alios utres, alios vasa, quibuscum 

aqua posset portari, jussit, ac suis opem ferre. 

Sed qui intemperantius 

bauserant, 7 intercluso spiritu extincti sunt. Multoque 

major borum numerus fuit, quam ullo amiserat praslio. 

At ille tboracem adhuc indutus, nee aut cibo refectus aut potu, 

qua veniebat exercitus, constitit. Nee ante ad curandum corpus 

recessit, quam prasterierant, 8 qui agmen sequebantur : 

totamque earn noctem cum magno animi motu perpetuis vigiliis 

egit. Nee postero die lastior erat : quia nee navigia habebat, 

nee pons erigi poterat, circum amnem nudo solo, et materia 

maxime sterili. Consilium igitur, quod unum necessitas sub-

LIBER VII. CAP. V. 157 

jecerat, init. TJtres quamplurimos stramentis refertos 9 dividit. 

His incubantes transnavere amnem : quique primi transierant, 

in statione erant, dum trajicerent caeteri. Hoc mo do 

sexto demum die in ulteriore ripa totum exercitum exposuit. 

20. Jamque ad persequendum Bessum statuerat progredi, 

cum ea, quse in Sogdianis erant, cognoscit. Spitamenes erat 

inter omnes amicos prascipuo honore cultus a Besso. 

Sed nullis 

meritis perfidia mitigari potest : quae tamen jam minus in 

eo invisa esse poterat, 10 quia nihil ulli nefastum in Bessum, 

interfectorem Regis sui, videbatur. " Titulus facinori speciosus 

praeferebatur, vindicta Darii. Sed fortunam, non scelus, 

oderat Bessi. Nam ut Alexandrum flumen Oxum superasse 

cognovit, Dataphernem et Catenem, quibus a Besso maxima 

fides habebatur, in societatem cogitate rei adsciscit. Illi 

promptiiis adeunt, quam rogabantur ; 

assumptisque octo fortissimis 

juvenibus, 12 talem dolum intendunt. 

Spitamenes pergit 

ad Bessum, et, remotis arbitris, comperisse, ait, se, insidiari ei 

Dataphernem et Catenem, ut vivum Alexandro traderent 

13 

agitantes a semet occupatos esse, et vinctos teneri. Bessus 

tanto merito (ut credebat) obligatus, 14 partim gratias agit, 

partim avidus explendi supplicii adduci eos jubet. 

Illi, manibus 

sua sponte religatis, a participibus consilii trahebantur, quos 

Bessus truci vultu intuens consurgit, manibus non temperaturus. 

At illi, simulatione omissa, circumsistunt eum, et frustra 

repugnantem vinciunt, direpto ex capite regni insigni 

lacerataque veste, quam e spoliis occisi Regis induerat. Hie 

Deos sui sceleris ultores adesse confessus, adjecit, non Dario 

15 

iniquos fuisse, quern sic ulciscerentur ; 

sed Alexandro propitios, 

cujus victoriam semper etiam hostis adjuvisset. Multitudo 

an vindicatura Bessum fuerit, incertum est, nisi illi qui 

vinxerant, jussu Alexandri fecisse ipsos ementiti, 16 dubios adhuc 

animi terruissent. 

In equum impositum, Alexandro tradituri 

ducunt. Inter haec Rex, 17 quibus matura erat missio, 

electis nongentis fere, equiti bina 18 talenta dedit, pediti terna 

denarium millia; monitosque ut liberos generarent, remisit

; 


domum. 

Caeteris gratiae actae, quod ad reliqua belli navaturos 

operam pollicebantur. 

21. Perventum erat in parvulum oppidum ; Branchidae 

ejus incolae erant. Mileto quondam jussu Xerxis, cum e 

Graecia rediret, transierant, et in ea sede constiterant : quia 

templum, quod Didymeon appellator, in gratiam Xerxis 

violaverant. 

Mores patrii nondum exoleverant ; sed jam bilingues 

erant, 19 paulatim a domestico externo sermone degeneres. 

Magno igitur gaudio Regem excipiunt, urbem seque dedentes. 

Ille Milesios, qui apud ipsum militarent, convocari jubet. 

Yetus odium Milesii gerebant in Branchidarum gentem. 

20 Proditis 

ergo, sive injuriae, sive 21 originis meminisse mallent, 

liberum de Brancbidis permittit arbitrium. Variantibus deind& 

v 

sententiis, seipsum consideraturum, quid optimum factu 

esset, 

ostendit. 

22 Postero die occurrentibus Brancbidis secum procedere 

jubet. Cumque ad urbem ventum esset, ipse cum expedite 

manu portam intrat. Phalanx moenia oppidi circumire 

jussa, et dato signo diripere urbem, proditorum receptaculum, 

ipsosque ad unum caedere. Illi inermes passim trucidantur 

nee aut commercio linguae, aut supplicium velamentis precibusque 

inhiberi crudelitas potest : tandem, ut dejicerent, fundamenta 

murorum ab imo moliuntur, ne quod urbis vestigium 

exstaret. Nemora lucosque sacros non casdunt modo, sed etiam 

extirpant, ut vasta solitudo et sterilis humus, excussis etiam 

radicibus, linqueretur : quae si in ipsos proditionis auctores excogitata 

essent, justa ultio esse, non crudelitas videretur. 

Nunc culpam majorum posteri luere, qui ne viderant quidem 

Miletum 23 ; 

adeo Xerxi non potuerant prodere. * 

22. Inde processit ad Tanaim amnem. Quo perductus est 

Bessus, non vinctus modo, sed etiam 24 

omni velamento corporis 

spoliatus. Spitamenes eum tenebat, inserta collo catena, 

tarn Barbaris quam Macedonibus gratum spectaculum. Turn 

Spitamenes, " Et te," inquit, " et Darium, Reges meos ultus, 

interfectorem domini sui adduxi, eo modo captum, cujus ipse 

fecit exemplum. 

26 

Aperiat ad hoc spectaculum oculos Darius, 

Existat ab inferis, qui illo supplicio indignus fuit, et hoc solatio

ilBER VII. CAP. VI. 159 

dignus est." Alexander, multum collaudato Spitamene, conversus 

ad Bessum, " Cujus," inquit, u ferae rabies occupavit 

animum tuum, cum Regem de te optime meritum, prius vincire, 

deinde occidere sustinuisti ? 

26 

Sed hujus parricidii mercedem 

falso Regis nomine persolvisti tibi." 

Ille 27 facinus purgare 

non ausus, Regis titulum se' usurpasse dixit ; ut gentem 

suam tradere ipsi posset ; 28 qui si cessasset, alium fuisse regnum 

occupaturum. At Alexander Oxatrem fratrem Darii, 

quern inter corporis custodes 

habebat, propms jussit accedere, 

tradique Bessum ei, nt cruci affixum, mutilatis auribus naribusque, 

sagittis configerent Barbari, asservarentque corpus, ut ne aves 

quidem contingerent. Oxatres caetera sibi curae fore pollicetur 

: aves non ab alio quam a Catene posse prohiberi adjicit 

eximiam ejus artem cupiens ostendere : namque adeo certo 

ictu destinata feriebat, ut aves quoque 29 exciperet. Nunc si 

forsitan so sagittandi tam celebri usu minvis admirabilis videri 

haec ars possit, tamen ingens visentibus 

miraculum, magnoque 

honori Cateni fuit. Dona deinde omnibus, qui Bessum adduxerant, 

data sunt. Caeteriim supplicium ejus distulit, ut eo 

loco, in quo Darium ipse occiderat, necaretur. 

VI. 23. Interea Macedones ad petendum pabulum incomposito 

agmine egressi, a Barbaris, qui de proximis montibus 

decurrerunt, opprimuntur 

; 

pluresque capti sunt, quam 

occisi. Barbari autem, captivos prae se agentes, rursus 

in montem recesserunt. Viginti millia 1 latronum erant 

fundis sagittisque 2 pugnam invadunt : quos dum obsidet Rex, 

inter promptissimos dimicans, sagitta ictus est, quae in medio 

crure fixa reliquerat spiculum. Ilium quidem moesti et attoniti 

Macedones in castra referebant. Sed nee Barbaros 

fefellit subductus ex acie Rex : quippe ex edito monte cuncta 

prospexerant. Itaque postero die misere- legatos ad Regem, 

quos ille protiniis jussit admitti ; solutisque fasciis magnitudinem 

vulneris dissimulans, crus Barbaris ostendit. Illi, 

jussi considere, affirmant, non Macedonas quam ipsos fuisse 

tristiores, cognito vulnere ipsius : cujus si auctorem reperissent, 

dedituros fuisse. Cum diis enim pugnare sacrilegos

: 


tantum. Caeteriim se gentem in fidem dedere, superatos 

virtute illius. Rex, fide data, et captivis receptis, gentem in 

deditionem accepit. Castris inde motis, lectica militari ferebatur, 

quam pro se quisque eques pedesque subire certabant. 

Equites, cum quibus Rex praelia inire solitus erat, 

sui muneris id esse censebant. Pedites contra, cum saucios 

commilitones ipsi gestare assuevissent, eripi sibi proprium 

officium, s turn potissimum, ciim Rex gestandus esset, querebantur. 

Rex in tanto utriusque partis certamine, et sibi difficilem, 

et 4 prseteritis gravem electionem futuram ratus, in 

vicem subire eos jussit. Hinc quarto die ad urbem Maracanda 

perventum est. Septuaginta stadia murus urbis amplectitur 

; arx illius cingitur muro. Praesidio urbi relicto, 

proximos vicos depopulatur, atque urit. Legati deinde 

Abiorum Scytharum superveniunt, 5 liberi ex quo decesserat 

Cyrus, turn imperata facturi. 

6 

Justissimos 

Barbarorum 

constabat : armis abstinebant nisi lacessiti. Libertatis modico 

et sequali usu, principibus humiliores pares fecerunt. 

Hos benigne allocutus, ad eos Scythas, qui 7 Europam incolunt, 

Berden quemdam misit ex amicis, qui denunciaret eis, 

ne Tanaim amnem regionis injussu Regis transirent. Eidem 

mandatum, ut contemplaretur locorum situm, et illos quoque 

Scythas, qui super Bosphoro incolunt, viseret. 

25. Condendse urbis sedem super ripam Tanais elegerat, 

claustrum et jam perdomitorum, et 8 quos deinde adire decreverat. 

Sed consilium distulit Sogdianorum nunciata defectio, 

qu93 Bactrianos quoque traxit. 

Septem millia equitum 

erant, quorum auctoritatem caeteri sequebantur. Alexander 

Spitamenem et Catenem, a quibus ei traditus erat Bessus, 

haud dubius quin eorum opera redigi possent in potestatem, 

qui novaverant res, jussit accersi. At illi, defectionis, ad 

quam coercendam evocabantur, auctores, vulgaverant famam, 

Bactrianos equites a Rege omnes, ut occiderentur, accersi 

9 

idque imperatum ipsis ; non sustinuisse tamen exequi, ne 

inexpiabile in populares facinus admitterent : non magis 

Alexandri ssevitiam, quam Bessi parricidium ferre potuisse.

LIBER VII. CAP. VI. 161 

Itaque sua sponte jam motos, nietu poenaa haud difficulter 

concita-verunt ad arma. Alexander, transfugaruni defectione 

eomperta, Craterum obsidere Cyropolim jubet. Ipse aliam 

urbem regionis ejusdem corona, capit : signoque ut puberes 

interficerentur, dato, reliqui in praedam cessere victoris. Urbs 

diruta est, ut cseteri cladis ejus exemplo continerentur. Memaceni, 

valida gens, obsidionem, non ut honestiorem modo, 

sed etiam ut tutioreni ferre decreverant. Ad quorum pertinaciam 

mitigandam Rex quinquaginta equites prasmisit, 

qui clementiam ipsius in deditos, simulque inexorabilem 

animum in devictos ostenderent. Illi nee de fide, nee de 

potentia Regis ipsos dubitare respondent, equitesque tendere 

extra munimenta urbis jubent. 

Hospitaliter deinde exceptos, 

gravesque epulis et somno, intempesta nocte adorti interfecerunt. 

26. Alexander haud seeus quam par erat motus, urbem 

corona circumdedit, munitiorem quam ut primo impetu capi 

posset. Itaque Meleagrum et Perdiccam in obsidione [ejus 

relinquit ; ipse cum reliquis profectus, Crateri quoque copias 

suis] jungit, Cyropolim, (ut ante dictum est) obsidentes. 

Statuerat autem parcere urbi conditse a Cyro : quippe non 

alium gentium iliarum magis admiratus est, quam hunc 

Regeni et Semiramim, quos et magnitudine animi, et claritate 

rerum longe emicuisse credebat. Cseteriim pertinacia 

oppidanorum ejus iram accendit. Itaque captam urbem 

diripi jussit et deleri. 

Turn, Memacenis haud injuria infestus, 

ad Meleagrum et Perdiccam redit. Sed non alia urbs fortius 

obsidionem tulit quippe et 10 militum promptissimi cecidere, 

et ipse Rex ad ultimum periculum venit. 

; 

Namque 

cervix ejus saxo ita icta est, ut oculis caligine offusa collaberetur, 

" ne mentis quidem compos. Exercitus certe velut 

erepto eo ingemuit. Sed invictus adversus ea quae caeteros 

terrent, nondum 12 

percurato vulnere, acrius obsidioni institit 

naturalem iri celeritatem ira concitante. Cuniculo ergo H suffossa 

moenia ingens nudavere spatium, per quod irrupit, 

victorque urbem dirui jussit.


27. Hinc Menedemum cum tribus millibus peditum, 

et octingentis equitibus ad urbem Maracanda misit. Spitamenes 

transfuga, praesidio Macedonum inde dejecto, muris 

urbis ejus incluserat se, haud oppidanis consilium defectionis 

approbantibus. Sequi tamen videbantur, quia prohibere 

non poterant. Interim Alexander ad Tanaim amnem 

redit, et quantum soli occupaverant castris, muro circumdedit. 

Sexaginta stadiorum urbis rnurus fuit; hanc quoque 

urbem Alexandriam appellari jussit. Opus tanta celeritate 

perfectum est, ut decimo septimo die, quam munimenta excitata 

erant, tecta quoque urbis 15 absolverentur. Ingens militum 

certamen inter ipsos fuerat, ut suum quisque munus 

16 

(nam diyisum erat) primus ostenderet. Incolae novae urbi 

17 

dati captivi, quos, reddito pretio dominis, liberavit : quorum 

posteri nunc quoque non apud eos tarn longa aetate, propter 

memoriam Alexandri, exoleverunt. 

VII. 28. At Rex Scytharum, cujus turn ultra Tanaim 

imperium erat, ratus earn urbem, quam in ripa amnis Macedones 

condiderant, suis impositam esse cervicibus, fratrem, 

Cartasim nomine, cum magna equitum manu misit ad diruendam 

earn, proculque amne submovendas Macedonum copias. 

Bactrianos x Tanais ab Scythis, quos Europaeos vocant, dividit. 

Idem Asiam et Europam finis interfluit. Caaterum 

Scytharum gens haud procul Thracia sita, ab Oriente ad 

Septentrionem se vertit, Sarmatarumque, ut quidam credidere 

; 

non finitima, sed pars est. Kecta deind^ regionem Alaunilm 

ultra Istrum jacentem coit, et ultima Asias, qua Bactra sunt, 

stringit. Habitantur quae Septentrioni propiora sunt : profundae 

inde sylvas, vastaeque solitudines excipiunt. Rursus, 

quae et Tanaim et Bactra spectant, 2 humano cultu haud disparia 

sunt. Primus cum hac gente non provisum bellum 

Alexander gesturus, cum in conspectu ejus obequitaret hostis, 

adhuc aeger ex vulnere, praecipue voce deficiens, quam et 

3 

modicus cibus, et cervicis extenuabat dolor, amicos in 

consilium advocari jubet. Terrebat eum non hostis, sed 

iniquitas 

temporis. 

4 Bactriani defecerant. Scythae etiam

LIBER VII. CAP. VII. 163 

lacessebant. Ipse non insistere in terra, non equo vehi, non 

docere, non hortari suos poterat. Ancipiti periculo implicitus, 

Deos quoque incusans, querebatur se jacere segnem, 

cujus velocitatem nemo antea valuisset effugere. Vix suos 

5 

credere non simulari valetudinem. Itaque qui post Darium 

victuin ariolos et vates eonsulere desierat, rursus ad superstitionem 

humanarum mentium 6 ludibria revolutus, Aristandrum, 

cui credulitatem suam addixerat, explorare eventuni 

rerum sacrificiis jubet. 

29. Mos erat aruspicibus exta 7 sine Rege spectare, et 

quae portenderentur, referre. Inter haec Rex, dum fibris pecudum 

explorantur eventus latentium rerum, propiiis ipsum 

considere amicos jubet, 8 ne contentione vocis cicatricem infirmam 

adhuc rumperet. Hephsestion, Craterus, et Erigyius 

erant cum custodibus in tabernaculum admissi. 

9 

" Discrimen," 

inquit, " me occupavit, meliore hostium quam meo tempore. 

Sed necessitas ante rationem est ; maxinie in bello, 

quo raro permittitur tempora eligere. Defecere Bactriani, 

in quorum cervicibus stamus, et quantum in nobis animi sit, 

10 

alieno Marte experiuntur. Haud dubie, si omiserimus 

Scythas ultro arma inferentes, contempti ad illos, qui defecerunt, 

revertemur. Si vero Tanaim transierimus, et ubique 

invictos esse nos Scytharum pernicie ac sanguine ostenderimus 

; 

quis dubitabit patere etiam Europam victoribus ? Fallitur, 

qui terminos glorias nostrae metitur spatio, quod transituri 

sumus. Unus amnis interfLuit, quem si trajicimus, in Europam 

arma proferimus. Et quanti sestimandum est, dum 

Asiam subigimus, in alio quodammodo orbe tropaea statuere, 

et quae tam longo intervallo natura videtur diremisse, una 

victoria sub ito 1X committere? At hercule si paululuni cessaverimus, 

in tergis nostris Scythae haarebunt. An soli sumus, 

qui flumina transnare possumus ? Multa in nosmetipsos 

12 

recident, 13 quibus adhuc vicimus. Fortuna belli artem victos 

quoque docet. Utribus amnem trajiciendi exemplum fecimus 

nuper. Hoc 14 ut Scythae imitari nesciant, Bactriani docebunt. 

Prasterea 10 unus gentis hujus adhuc exercitus venit,


caeteri exspectantur. Ita bellum vitando alemus, 16 et quod 

inferre possumus, accipere . 

cogemur. Manifesta est consilii 

mei ratio. Sed an permissuri sint mihi Macedones animo 

uti meo, dubito 

; 

quia ex quo hoc vulnus accepi, non equo 

vectus sum, non pedibus ingressus. Sed si me sequi vultis, 

valeo, amici. Satis virium est ad toleranda ista. Aut si 

jam adest vitse meae finis, in quo tandem opere melius extinguar 

? " 

30. Hsec quassa adhuc voce 17 subdeficiens, vix proximis 

exaudientibus, dixerat : cum omnes a tarn praecipiti consilio 

Regem deterrere coeperunt. Erigyius maxinie, qui baud 

sane auctoritate proficiens apud obstinatum animum, 18 superstitionem, 

cujus potens non erat Rex, incutere tentavit, 

dicendo, deos quoque obstare consilio, magnumque periculum, 

si flumen transisset ostendi. Intranti Erigyio tabernaculum 

Regis, Aristander occurrerat, tristia exta fuisse significans. 

Hasc ex vate comperta Erigyius nunciabat. Quo inhibito, 

Alexander non ira solum, sed etiam pudore confusus, quod 

superstitio, quam celaverat, 

detegebatur, Aristandrum vocari 

jubet. Qui ut venit, intuens eum, " Non Rex," inquit, 

" sed privatus sum? Sacrificium ut faceres, mandavi. Quid 

eo portenderetur, cur apud alium quam apud me professus 

es? Erigyius arcana mea et secreta, te prodente, cognovit, 

19 

quern certum mehercule habeo extorum interprete uti metu 

suo. 

20 Tibi autem, quam potest, denuncio, ipse mihi indices 

quid ex e"xtis cognoveris, ne possis infitiari dixisse, quse dixeris." 

Ille exsanguis attonitoque similis stabat, per metum 

etiam voce suppressa. Tandemque eodem metu stimulante, 

ne Regis exspectationem moraretur, 

21 

" Magni," inquit, 

" labor is, non irriti, discrimen instare prasdixi. Nee me mea 

ars, 22 quam benevolentia, perturbat. 

Infirmitatem valetudinis 

tuaa video; et quantum in uno te sit, scio. Vereor ne non 

prsesenti fortunae tuae sufficere possis." Rex jussum confidere 

felicitati suae remisit : Sibi enim alia ad gloriam concedere 

Deos. Consultanti deinde cum iisdem, quonam modo flumen 

transirent, supervenit Aristander, non alias laetiora exta vi-

LIBER VII. CAP. VIII. 165 

disse se affirmans, utique prioribus longe diversa : 

23 turn sollicitudinis 

causas apparuisse, nunc prorsus egregie litatum esse. 

31. Caeter&m quae subinde nunciata sunt Regi, continues 

felicitati rerum ejus iraposuerant labem. Menedemum, ut 

supra dictum est, miserat ad obsidenduni Spitanienem Bactrianae 

defectionis 

auctorem. 

24 Qui, coniperto bostis adventu, 

ne niuris urbis includeretur, 25 siniul fretus excipi posse, qua 

venturuni sciebat, consedit occultus. Sylvestre iter aptum 

insidiis tegendis erat. Ibi Dabas condidit. Equi binos 

annates vebunt, quorum inricem singuli repente desiliunt, et 

equestris pugnae ordinem turbant. Equorum velocitati par 

est hominum pernicitas. Hos Spitamenes saltum circumire 

jussos, pariter et a lateribus, et a fronte, et a tergo bosti 

ostendit. Menedemus undique inclusus, ne numero quidem 

par, diu tamen restitit, clamitans, " Nibil aliud superesse 

locorum fraude deceptis, quam bonestae mortis solatium ex 

bostium casde." Ipsum prasvalens equus vebebat, quo saepius 

in cuneos Barbarorum effusis 

babenis 2G evectus, magna strage 

eos fuderat. Sed cum unum omnes peterent, multis vulneribus 

exsanguis, Hipsidem quemdam ex amicis, bortatus est, ut 

in equum suuni ascenderet, et se fuga eriperet. Haec agentem 

anima defecit, corpusque ex equo defluxit in terrain. Hipsides 

poterat quidem effugere, sed, amisso 

amico, mori statuit. 

Una erat cura, ne inultus occideret. Itaque, subditis calcaribus 

equo, in medios bostes se immisit, et, memorabili edita 

pugna, obrutus telis est. Quod ubi videre qui ca3di supererant, 

tumulum paulo quam caetera editiorem capiunt : quos 

Spitamenes, fame in deditionem subacturus, obsedit. Cecidere 

eo praslio peditum duo niillia, trecenti equites. Quam 

cladem Alexander solerti consilio texit, morte denunciata iis, 

qui ex praelio advenerant, si acta vulgassent. 

VIII. 32. Casterum cum 2 animo disparem vultum diutius 

ferre non posset, in tabernaculum, supra ripain numinis de 

industria locatum, secessit. 

2 

Ibi sine arbitris singula animi 

consulta pensando, noctem vigiliis extraxit, ssepe pellibus 

tabernaculi allevatis, ut conspiceret bostium ignes, e quibus


conjectare poterat, quanta hominum multitudo esset. 

Jamque 

lux apparebat, cum thoracem indutus, procedit ad milites, turn 

3 

primum post vulnus proxime acceptum. Tanta erat apud 

eos veneratio Regis, ut facile periculi, quod horrebant, cogitationem 

praesentia ejus excuteret. Laeti ergo, et manantibus 

prae gaudio lacrymis, consalutant eum et quod ante recusa- 

; 

verant bellum, feroces deposcunt. Ille se ratibus equitem 

phalangemque tran sportaturum esse pronunciat : super utres 

jubet nare levius armatos. Plura nee dici 4 res desideravit, 

nee Rex dicere per valetudinem potuit. Csetertim tanta 

alacritate militum rates junctae sunt, ut in triduum ad duodecim 

millia effectae shit. Jamque ad transeundum omnia 

aptaverant : cum legati Scytharum viginti, more gentis per 

castra equis vecti, nunciari jubent Regi, velle ipsos ad eum 

mandata perferre. Admissi in tabernaculum, jussique considere, 

in vultu Regis defixerant oculos, credo quia magnitudine 

corporis animum aestimantibus, modicus 5 habitus, 

haudquaquam famae par, videbatur. 

6 

Scythis 

autem non, 

ut- caeteris Barbaris, rudis et inconditus sensus est. 

7 Quidam 

eorum sapientiam capere dicuntur, quantamcumque 

gens capit semper armata. Sicque locutos esse apud Regem, 

memoriae proditum est. 

8 

Abhorrent forsitan 

moribus nostris 

et tempora et ingenia cultiora 9 sortitis ; 

sed 10 ut possit 

oratio eorum sperni, tamen fides nostra non debet : quae 

utcumque tradita sunt, incorrupta perferemus. Igitur unum 

ex his maximum natu ita locutum accepimus. 

33. " Si Dii habitum corporis tui aviditati animi parem 

esse voluissent, orbis te non caperet. Altera manu Orientem, 

altera Occidentem contingeres. Et hoc assecutus, scire 

velles n ubi tanti numinis fulgor conderetur. Sic quoque 

concupiscis 3 

quae non capis. Ab Europa petis Asiam : ex 

Asia transis in Europam. Deinde, si humanum genus omne 

superaveris, cum sylvis et nivibus, et fluminibus, ferisque 

bestiis gesturus es bellum. Quid ? tu ignoras, arbores magnas 

diu crescere, una hora extirpari ? Stultus est, qui 

fructus earum spectat, altitudinem non metitur. Vide ne

LIBER VII. CAP. VIII. 167 

dum ad cacumen pervenire contendis, cum ipsis ramis, quos 

coroprehenderis, 

decidas. 

l2 

Leo quoque aliquando inminiaruni 

avium pabulum fuit, et ferrum rubigo consumit. 

Nihil tamen firmum est, cui periculum non sit etiam ab invalido," 

" Quid nobis tecum est ? nunquam terram tuam attigimus. 

Qui sis, unde venias, 1S licetne ignorare in vastis sylvis 

viventibus ? nee servire ulli possumus ; nee imperare desideramus. 

Dona nobis 14 data sunt, ne Scytharum gentem 

ignores 

; 

jugum bourn, aratrum, hasta, sagitta, et patera. His 

utimur cum amicis, et adversus inimicos. Fruges amicis 

damus, bourn labore quaesitas : patera cum iisdem vinum 

Diis libamus : inimicos sagitta eminus, hasta cominus petimus. 

Sic Syrian Begem, et postea Persarum, Medorumque 

superavimus, patuifcque nobis iter usque in iEgyptuni. At 

tu, qui te gloriaris ad latrones persequendos venire, omnium 

gentium, quas adisti, latro es. Lydiam cepisti, Syriam occupdsti, 

Persidem tenes, Bactrianos habes in potestate, Indos 

petisti 

; 

jam etiam ad pecora nostra avaras et insatiabiles 

manus porrigis." 

" Quid tibi divitiis opus est quae te esurire cogunt ? Primus 

omnium satietate parasti famem, ut quo plura haberes, 

acrius, quae non 

habes, cuperes. 

15 

Non succurrit tibi, quam 

diu circum Bactra haereas ? Dum illos subigis, Sogdiani 

bellare cosperunt. Bellum tibi ex victoria nascitur. Nam 

ut major fortiorque sis quam quisquam ; tamen alienigenam 

16 

dominum pati nemo vult. Transi modo Tanaim ; scies quam 

late 17 pateant, nunquam tamen consequeris Scythas. Paupertas 

nostra velocior erit, quam exercitus tuus, qui prsedani tot 

nationum vehit. Rursus cum procul abesse nos credes, videbis 

in tuis castris ; eadem enim velocitate et sequimur, et fugimus. 

Scytharum solitudines Graocis etiam proverbiis audio 18 eludi. 

At nos deserta et humano cultu vacua, magis quam urbes et 

opulentos agros 19 sequimur." 

" Proinde fortunam tuam pressis manibus tene : lubrica 

est, nee invita teneri potest 20 Salubre consilium sequens,

168 QUINTT CURTII 

quam praesens tempus, ostendet melius ; 

impone felicitati tusa 

fraanos ; facilius illam reges. Nostri sine pedibus dicunt esse 

fortunam, quas manus et pinnas tantum habet. C\\m maims 

porrigit, piimas quoque 21 comprehendere non sinit. Denique, 

si 

Deus es, tribuere mortalibus beneficia debes, non sua eripere. 

Sin autem homo es, id quod es, semper esse te cogita. 

22 Stultum 

est eorum meminisse propter quaD tui oblivisceris." 

" Quibus bellum non intuleris, bonis amicis poteris uti. 

Nam et firmissima est inter pares amicitia : et videntur pares, 

qui non fecerunt inter se periculum virium. Quos viceris, amicos 

tibi esse cave credas. Inter dominum et servum nulla 

amicitia est : etiam in pace, belli tamen jura servantur. Jurando 

gratiam Scythas sancire ne credideris : colendo fidem, 

jurant. 

Deos invocant : 

Graecorum ista 23 cautio est, quia pacta consignant, et 

24 

nos religionem in ipsa fide novimus. Qui 

non reverentur homines, fallunt Deos. Nee tibi amico opus 

est, de cujus benevolentia dubites. Caster dm nos et Asiae et 

Europse custodes habebis. 

25 Bactra, nisi dividat Tanais, contingimus. 

Ultra Tanaim, usque ad Thraciam, colimus. Thraciae 

Macedoniam conjunctam esse fama est. Utrique imperio 

tuo finitimos,# hostes an amicos velis esse, considera." Haec 

Barbaras. 

IX. 34. Contra B'ex fortuna sua et consiliis eorum se 

usurum esse resporidet, dimisisque legatis, in praeparatas rates 

exercitum imposuit. In proris clypeatos locaverat, jussos in 

genua subsidere, quo tutiores essent adversus ictus sagittarum. 

Post bos, qui tormenta intenderent, stabant^ et ab utroque 

latere, et a fronte circumdati armatis. Reliqui, qui post tormenta 

constiterant, remigem loricam indutum scutorum testitudine 

armati protegebant. Idem ordo in illis quoque ratibus 

quae equitem vehebant, servatus est : major pars * a puppe nantes 

equos loris trahebat. At illos, quos utres stramento repleti 

vehebant, 2 objectas rates tuebantur. Ipse Rex cum delectis 

primus ratem solvit, et in ripam dirigi jussit. Cui Scytha3 

admotos ordines. equitum in primo ripae margine opponunt, ut 

ne applicari quidem terras rates possent. Caeterum praeter

LIBER VII. CAP. IX. 169 

hane speciem ripis praesidentis exercitris, ingens navigantes terror 

invaserat. Namque cursum gubernatores, cum obliquo 

flumine impellerentur, regere non poterant : vacillantesque 

milites, et ne excuterentur solliciti, nautarum ministeria turbaverant. 

Ne tela quidem, 3 conati nisu, vibrare poterant, 

cxim prior standi sine 

esset. 

periculo, quam hostem incessendi, cura 

Tormenta saluti fuerunt, quibus in confertos ac temere 

se offerentes baud frustra excussa sunt tela. 

Barbari quoque 

ingentem vim sagittarum infudere ratibus. Vixque ullum 

fuit scutum, quod non pluribus simul spiculis perforaretur. 

35. Jamque terrae rates applicabantur, cum acies clypeata 

consurgit, et hastas certo ictu, 4 utpote libero nisu, mittit e ratibus. 

Et ut Herritos recipientesque equos videre, alacres mutua 

adhortatione in terram desiliere. 

6 

Turbatis acriter pedem 

inferre cceperunt. Equitum deinde turmae, quae fraenatos habebant 

equos, perfregere barbarorum aciem. Interim caeteri 

agmine dimicantium tecfci aptavere se pugnae. Ipse Rex, quod 

vigoris asgro adhuc corpori deerat, animi firmitate supplebat. 

Vox adhortantis non poterat audiri, nondum bene obducta* 

cicatrice cervicis : sed dimicantem cuncti videbant. Itaque 

ipsi quidem ducum fungebantur officio : 

aliusque alium adhortati 

in hostem, salutis immemores, ruere coeperunt. 

Turn vero 

non ora, non arma, non clamorem hostium Barbari tolerare 

potuerunt, omnesque 7 effusis habenis (namque equestris acies 

erat) capessunt fugam : 

quos Hex, 8 quanquam vexationem invalidi 

corporis pati non poterat, per octoginta tamen stadia 

insequi perseveravit. 

Jamque, linquente animo, suis prascepit, 

ut, donee lucis aliquid superesset, fugientium tergis inhsererent. 

Ipse, exhaustis etiam animi viribus, in castra se recepit, 

, 

ibique substitit. Transierant jam Liberi patris terminos, 

v 

quorum 

monumenta lapides erant crebris intervallis dispositi ; arboresque 

proceraa, quarum stipites hedera contexerat. Sed 

Macedones ira longius provexit : quippe media fere noctc in 

castra redierunt, multis interfectis, pluribus captis, equosque 

mdccc abegere. Ceciderunt autem Macedonum equites sexaginta, 

pedites centum fere : 

8 

mille saucii fuerunt,


36. Hasc expeditio deficientem magna ex parte Asiam 

fama tarn opportunae victorias domuit. Invictos Scythas esse 

crediderant : quibus fractis nullam gentem Macedonum armis 

parem fore confitebantur. Itaque Sacas misere legatos, qui 

pollicerentur gentem mandata facturam. Moverat eos Regis 

non virtus magis, quam dementia in devictos Scythas : quippe 

captivos omnes sine pretio remiserat, 9 ut fidem faeeret, sibi 

cum ferocissimis gentium de fortitudine, non de ira, fuisse 

certamen. Benigne igitur exceptis Sacarum legatis, comitem 

Excipinum dedit, adhuc admodum juvenem, astatis 

flore conciliatum 

sibi : qui cum specie corporis aequaret Hephaestionem^ 

lepore baud sane illi par erat. 

Ipse, Cratero cum majore parte 

exercitvis modicis itineribus sequi jusso, ad Maracanda urbem 

tendit : ex qua Spitamenes, cognito ejus adventu, Bactra perfugerat. 

Itaque quatriduo Rex longum itineris spatium emensus, 

pervenerat in eum locum, in quo, Menedemo duce, duo 

millia peditum, et trecentos equites amiserat. Horum ossa 

tumulo contegi jussit, et inferias more patrio -dedit. 

Jam Craterus 

cum phalange subsequi jussus, ad Regem pervenerat. 

Itaque ut omnes, qui defecerant, pariter belli clade premerentur, 

copias dividit, urique agros, et interfici puberes jussit. 

X. 37. Sogdiana regio majore ex parte deserta est : octingenta 

fere stadia in latitudinem vastae solitudines tenent. Ingens 

spatium rectae regionis est, per quam amnis (Polytimetum 

vocant incolae) fertur. 

Torrentem eum ripas in tenuem alveum 

cogunt : deinde caverna accipit, et sub terram rapit. Cursus 

absconditi indicium est aquae meantis sonus, cum ipsum solum, 

sub quo tantus amnis fluit, ne modico quidem resudet humore. 

Ex captivis Sogdianorum, ad Regem triginta nobilissimi, corporum 

robore eximio, perducti erant. Qui ut per interpretem 

cognoverunt jussu Regis ipsos ad supplicium trahi ; carmen 

lsetantium modo canere, tripudiisque, et lasciviore corporis 

motu, gaudium quoddam animi ostentare cceperunt. 

Admiratus 

Rex, tanta 

magnitudine animi oppetere mortem, revocari 

eos jussit, causam tarn effuses laetitiae, cum supplicium ante 

oculos haberent, requirens. Illi, si ab alio occiderentur, tristes

LIBER VII. CAP. X. 171 

morituros fuisse respondent : nunc a tanto Rege victore 

omnium gentium majoribus suis redditos, honestam mortem, 

quam fortes viri voto quoque expeterent, ] carminibus sui 

moris laetitiaque celebrare. Turn Rex admiratus magnitudinem 

animi, " Quaero itaque," inquit, " an vivere velitis non 

inimici mihi, cujus beneficio victuri estis ? " Illi nunquam se 

2 

inimicos ei, sed bello lacessitos, hostes fuisse respondent. 

Si quis ipsos beneficio, quam injuria experiri maluisset, certaturos 

fuisse ne vincerentur officio. Interrogantique, quo 

pignore fidem obligaturi essent ; 

vitam, quam acciperent, pignori 

futuram esse dixerunt ; reddituros, quandocumque repetisset. 

Nee promissum fefellerunt. Nam qui remissi domos 

ierant, in fide continuere populares. Quatuor inter custodes 

corporis retenti nulli Macedonum in Regem charitate cesserunt. 

38. In Sogdianis Peucolao cum tribus millibus peditum 

(neque enim majore prassidio indigebat) relicto, Bactra pervenit. 

Inde Bessum Ecbatana duci jussit, interfecto Dario 

poenas capite persoluturum. Iisdem fer£ diebus Ptolemasus 

et Menidas peditum tria millia, et equites milie adduxerunt 

mercede militaturos : Alexander quoque ex Lycia cum pari 

numero peditum, et quingentis equitibus venit. Totidem 

e Syria Asclepiodorum sequebantur. Antipater Graacorum 

octo millia, in queis quingenti. equites erant, miserat. Itaque 

exercitu aucto, ad ea, quae defectione turbata erant, componenda 

processit : interfectisque 3 consternationis auctoribus, 

quarto die ad flumen Oxum perventum est : hie, quia limum 

vehit, turbidus semper et insalubris est potu. Itaque puteos 

miles coeperat fodere. Nee tamen humo alte egesta existebat 

humor, cum in ipso tabernaculo Regis conspectus est fons : 

quern, quia tarde notaverant, subito extitisse finxerunt. 

Rexque 

ipse credi voluit, donum Dei id fuisse. 

Superatis deinde 

amnibus Ocho et Oxo, ad urbem Marginiam pervenit. 

Circa 

earn sex oppidis condendis electa sedes est. Duo ad meridiem 

versa, quatuor spectantia Orientem, modicis inter se 

spatiis distabant, ne procul repetendum esset mutuum


auxilium. Haec omnia sita sunt in editis collibus, 4 turn 

velut frasni domitarum gentium ; nunc originis suae oblita serviunt 

quibus imperaverunt. 

XI. 39. Et caetera quidem pacaverat Rex., Una erat 

Petra, quam Arimazes Sogdianus cum triginta millibus armatorum 

obtinebat, alimentis ante congestis, quae tantae multitudini 

vel per biennium suppeterent. Petra Mn altitudinem 

triginta eminet stadia, circuitu centum et quinquaginta coniplectitur. 

Undique abscissa et abrupta semita perangusta 

aditur. In medio altitudinis spatio habet specum, cujus 2 os 

arctum et obscurum est 

; 

paulatim deinde ulteriora panduntur. 

Ultima etiam altos recessus habent : fontes per totum 

fere specum manant ; e quibus collatae aquae per prona 

montis flum.en emittunt. Rex, loci difficultate speetata, statuerat 

inde abire : cupido deinde incessit animo, naturam 

quoque fatigandi. Prius tamen quam fortunam obsidionis 

experiretur, Cophan (Artabazi hie filius erat) misit ad Barbaros, 

qui suaderet ut dederent rupem. Arimazes, loco 

fretus, superbe multa respondit. Ad ultimum, an Alexander 

volare possit, interrogat. Quae, nunciata Regi, sic accendere 

animum, ut adhibitis cum quibus consultare erat solitus, indicaret 

insolentiam Barbari illudentis ipsos, quia pinnas non 

haberent. Se autem proxima nocte effecturum, ut crederet, 

Macedonas etiam volare. " Trecentos,' 5 inquit, 

3 

" pernicissimos 

juvenes ex suis quisque copiis perducite ad me, qui 

per calles, et pene invias rupes, domi pecora agere consueverint." 

40. Illi praestantes et levitate corporum et ardore animorum, 

strenue adducunt 

; 

quos intuens Rex, " Vobiscum," 

inquit, a juvenes, et mei aequales, urbium invictarum ante 

munimenta superavi : montium 

juga perenni nive obruta 

emensus sum : angustias Ciliciae intravi : Indiae sine lassitudine 

vim frigoris sum perpessus. Et 4 mei documenta 

vobis dedi, et vestri habeo. Petra, quam videtis, unum 

aditum habet, quern Barbari obsident, caetera negligunt. 

Nullae vigiliae sunt, nisi quae castra nostra spectant. Inve-

LIBER VII. CAP. XI. 173 

nietis viain, si solerter riinati fueritis aditus ferentes ad cacumen. 

5 

Nihil tam alte natura constituit, quo virtus non possit 

eniti. Experiendo quae caeteri desperaverunt. Asiam habemus 

in potestate. Evadite in cacumen, quod cum ceperitis, 

candidis velis signum mihi dabitis : ego, copiis admotis, hostein 

in nos a vobis convertam. Premium erit ei qui primus 

occupaverit verticeni. talenta decern. Uno minus accipiet, 

qui proximus ei venerit : 

eademque ad decern homines servabitur 

6 portio. Certum autem habeo, vos non tam liberalitatem 

intueri meam, quam voluntatern.'' 

Regeni audierunt, 

ut jam cepisse verticem viderentur : 

7 

His animis 

dimissiqne ferreos 

euneos, quos inter saxa defigerent, validosque funes parabant. 

Rex circumvectus Petraru, qua minime asper ac praeruptus 

aditus videbatur, secunda vigilia 6 (quod bene verteret) ingredi 

jubec. 

41. Illi, alimentis in biduum sumptis, gladiis modo at que 

hastis armati subire .cceperunt. Ac primo pedibus ingressi 

sunt : deinde, ut in praerupta perventum est, alii manibus 

eminentia saxa complexi levavere semet, alii adjectis funium 

laqueis evasere ; 

cum euneos inter saxa defigerent queis gradus 

subiuie insisterent : diem 

inter metum laboremque consumpserunt. 

Per aspera enixis duriora restabant, et crescere 

altitudo Petrae videbatur. Ilia vero miserabilis erat 9 facies, 

cum ii, quos instabilis gradus fefellerat, ex praecipiti devolverentur 

: mox eadem in se patienda alieni casus ostendebat 

exemplum. 

Per has tamen difficultates enituntur in verticem 

montis, omnes fatigatione continuati laboris affecti, quidam 

mulctati parte membrorum pariterque eos et nox, et somnus 

; 

oppressit. Stratis passim corporibus in inviis et in asperis 

saxorum, periculi instantis obliti in lucem quieverunt : tandemque 

velut ex alto sopore excitati, occultas subjectasque 

ipsis valles 10 rimantes, ignari in qua parte Petrae tanta vis 

hostium condita esset, fumum speeds infra seipsos evolutum 

notaverunt. Ex quo intellectum est, illam hostium latebram 

esse. Itaque hastis imposuere quod convenerat signum, totoque 

e numero duos et tringinta in ascensu interiisse cognos-


cunt. Rex non cupidine magis potiundi loci, quam n vicem 

eorum, quos ad tarn manifestum 

periculum miserat, sollicitus, 

toto die cacumina montis intuens restitit. Noctu demum 

cum obscuritas conspectum oculorum ademisset, ad curandum 

corpus recessit. 

42. Postero die nondum satis clara luce, primus vela, 

signum capti verticis, conspexit. Sed ne falleretur 12 acies, 

dubitare cogebat varietas coeli, nunc internitente lucis fulgore, 

nunc condito. Verum ut liquidior lux apparuit coelo, 

dubitatio exempta est. Vocatumque Cophan, per quern 

Barbarorum animos tentayerat, mittit ad eos, qui moneret, 

nunc saltern salubrius consilium inirent. Sin autem fiducia 

loci perseverarent, ostendi a tergo jussit, qui ceperant verticem. 

Cophas admissus suadere coepit Arimazi, Petram 

tradere, gratiam Regis inituro, si tantas res molientem in 

unius rupis obsidione haerere non coegisset. Ille, ferocius 

superbiusque quam antea locutus, 1S abire Cophan jubet. At 

is prehensum manu Barbarum rogat, ut secum extra specum 

prodeat : 

quo impetrato, juvenes in cacumine ostendit, ejusque 

superbise haud immerito illudens, pinnas ait habere milites 

Alexandri. 

Jamque e Macedonum castris signorum concentus, 

et totius exercitvls clamor audiebatur. Ea res, 14 sicut 

pleraque belli vana et inania, Barbaros ad deditionem traxit. 

Quippe occupati metu, paucitatem eorum, qui a tergo erant, 

aestimare non poterant. Itaque Cophan (nam trepidantes reliquerat) 

strenue revocant, et cum eo triginta principes mittunt, 

qui Petram tradant, et ut incolumibus abire liceat, paciscantur. 

15 Ille, quanquam verebatur, ne conspecta juvenum 

paucitate deturbarent eos Barbari, tamen et fortunse suge 

confisus, et Arimazi superbise infensus, nullam se conditionem 

deditionis accipere respondit. Arimazes, desperatis magis 

quam perditis rebus, cum propinquis nobilissimisque suae 

gentis descendit in castra, quos omnes verberibus affectos, 

sub ipsis radicibus Petrae 10 crucibus jussit affigi. Multitudo 

deditiorum incolis novarum urbium cum pecunia capta dono

LIBER VIII. CAP. I. 175 

data est. Artabazus in Petras regionisquc, quae apposita 

esset ei, 

ir tutela relictus est. 

LIBER VIII. 

ARGUMENTUM. 

1. Massagetis, Bahis, et Sogdianis subactis, Scythse sui Eegis filiam Alexandro conjugem 

offerunt, qui leone interfecto et quatuor millibus ferarum in venatione dejectis, 

Clitum solemni convivio adhibitum, et liberius loquentem interficit. 

2. Sera Alexandri poenitentia, quam sequuntur bellicse expeditiones adversus Bactrianos 

transfugas et Sysimithren : Philippi item strenuissimi juvenis, et Erigyii clarissimi 

ducis, obitus. 

3. Spitamenis uxorem, interfecti mariti caput afferentem, Alexander castris excedere 

jubet: provincias quasdam a Prsefectorum suorum injuriis vindicat. 

4. Frigoris nimia vi pene opprimitur exercitus Gabazam aditurus. Alexandri con- 

Btantia et erga gregarium militem bumanitas, ejusdemque cum Eoxane matrimonium. 

5. Cogitationibus in Bellum Indicum yersis, adulatorum fraude, nimia superbia 

©latus Alexander, Jovis films vult salutari : quod Calisthenes gravi oratione improbat. 

G. Ex ignominia Hermolao nobili puero illata nascitur in caput Alexandri conjuratio, 

qua detecta, inter auctores sceleris innocens Calistbenes conjicitur. 

7. Hermolai, Calistbenem justum esse asseverantis, adversus crudelem Alexandri 

superbiam invectiva. 

8. Alexandri ad Hermolai invectivam responsio: conjuratorum item, atque innocentis 

Calisthenis supplicium. 

9. Indi, Gangis, Dyardenis, Indiae, ejus incolarum, luxu difiiuentium Kegum, ac 

eapientum, luculenta descripiio. 

10. Yarios Indiae populos mira felicitate, non tamen sine sanguine, Alexander 

subjicit. 

11. Aotnus petra et arx inaccessa ab Alexandro oppugnatur, et ab obsessis relicta 

capitur. 

12. Omphis Eex potentissimus se regnumque suum Alexandro permittit, a quo in 

integrum restituitur : unde mutua dona regia. 

13. Porum Itegem, Omphis suasu, Alexander ancipiti quidem et sub initia periculo- 

Kissimo aggreditur bello. 

14. Indorum et Macedonum insignis et cruenta pugna ; Pori captivi magnanimitas, 

et Alexandri regia dementia. 

I. 1. Alexander l majore fama quani gloria in ditionein 

redacta Petra, cam propter vagum hostem spargendao manus 

essent, in tres partes divisit exercitum : Hephaestionem uni, 

Coenon alteri duces dederat : ipse caeteris praeerat. Sed non

:; 

l76 QUINTI CURTI1 

eadem mens omnibus Barlbaris fuit. Armis quidam subacti 

plures ante certamen 2 imperata fecerunt : quibus eorum, qui in 

defectione perseveraverant, urbes agrosque jussit attribui. 

exules Bactriani cum octingentis equitibus Massagetarum proximos 

vieos vastaverunt. Ad quos coercendos Attinas regionis 

ejus Praefectus trecentos equites, insidiarum quae parabantur 

ignarus, eduxit. Namque hostis in sylvis, quae erant forte 

campo junetae, armatum militem condidit, paucis propellentibus 

pecora, ut improvidum ad insidias praeda perduceret. Itaque 

3 

incomposito agmine, solutisque ordinibus, Attinas 4 praedabundus 

sequebatur : quern praetergressum sylvam, qui in ea 

consederant, ex improviso adorti, cum omnibus interemerunt. 

Celeriter ad Craterum hujus cladis fama perlata est, qui cum 

omni equitatu supervenit. Et Massagetae quidem jam refugerant. 

Dahae mille oppressi sunt : quorum clade, totius regionis 

finita defectio. 

Alexander quoque, Sogdianis rursiis subactis, 

Maracanda repetit. 

At 

2. Ibi Berdes, quern ad Scythas super Bosphorum colentes 

miserat, cum legatis gentis occurrit. Phrataphernes quoque, 

qui Chorasniiis praeerat, Massagetis et Dahis regionum confinio 

adjunctus, miserat, qui facturum imperata pollicerentur. 

Scythse petebant, ut Regis sui filiam matrimonio sibi jungeret 

si dedignaretur affinitatem, principes Macedonum cum primoribus 

suas gentis connubio coire pateretur. Ipsum quoque 

Begem venturum ad eum poliicebantur. Utraque legatione 

benigne audita, Hephaestionem et Artabazum opperiens, stativa 

habuit: 5 quibus adjunctis, in regionem quae appellatur 

Bazaria, pervenit. Barbarae opulentiae in illis locis haud^ 

ulla sunt majora indicia, quam magnis nemoribus saltibusque 

nobilium ferarum greges clausi. 

Spatiosas ad hoc eligunt sylvas, 

crebris perennium aquarum fontibus amoenas. Muris nemora 

cinguntur, turresque habent venantium receptacula. 

Quatuor 

continuis actatibus intactum saltum fuisse constabat; 

quern Alexander cum toto exercitu ingressus, agitari undique 

feras jussit. Inter quas cum leo magnitudinis rarae ipsum 

Begem invasurus incurreret, forte Lysimaehus, [qui postea


6 

regnavit,] proximus Alexandre), venabulum objicere feree coeperat. 

Quo Rex repulso, et abire jusso, adjecit, tarn a semet 

uno, quam a Lysimacho, leonem interfici posse. Lysimachus 

enim 7 quondam, cum venaretur in 

Syria, occiderat quideni eximiae 

magnitudinis feram solus, sed laevo humero usque ad ossa 

Idipsum expro- 

Nam feram non 

laeeratus ad ultiinum periculi pervenerat. 

brans ei Rex, fortius quam locutus est, fecit. 

8 

excepit modo, sed etiam uno vulnere occidit. Fabulam, quae 

objectum leoni a Rege Lysimachum 9 temere vulgavit, ab eo 

casu (quern supra diximus) ortam esse crediderim. Caetervini 

Macedones, quanquam prospero eventu defunctus erat Alexander, 

tamen 10 scivere gentis suae more, ne n pedes venaretur, 

aut sine delectis principum, amicorumque. Ille quatuor millibus 

ferarum dejectis, in eodem saltu cum toto exercitu epulatus 

est. 

3. Inde Maracanda reditum est : acceptaque aetatis excusatione 

ab Artabazo, provinciam ejus destinat Clito. Hie erat, 

qui apud Granicum amnem nudo capite Regem dimicantem 

clypeo suo texit, et Rhosacis manum capiti Regis imminentem 

gladio amputavit ; vetus Philippi miles, multisque bellicis 

operibus clarus. Hellanice, quae Alexandrum educaverat, soror 

ejus, haud secus quam mater a Rege diligebatur. Ob has 

causas validissimam imperii partem fidei ejus tutelaeque commisit, 

Jamque iter parare 12 in posterum jussus, solemni et 

tempestivo adhibetur convivio. In quo Rex cum 13 multo incaluisset 

mero, immodicus aestimator sui, celebrare quae gesserat, 

coepit; 14 gravis etiam eorum auribus, qui sentiebant vera 

memorari. Silentium tamen habuere seniores, donee Philippi 

res orsus 15 obterere, nobilem apud Chaeroneam victoriam 16 sui 

operis fuisse jactavit, ademptamque sibi malignitate et invidia 

patris tantae rei gloriam. Ilium quidem seditione inter Macedones 

milites et Graecos mercenarios orta, debilitatum vulnere, 

quod in ea consternatione acceperat, 17 jacuisse, 18 non 

alias quam simulatione mortis tutiorem : se corpus ejus protexisse 

clypeo suo, ruentesque in ilium sua manu occisos. Quae 

patrem nunquam aequo animo esse confessum, 20 invitum filio 

8*


debentem salutem suam. 

22 

21 Itaque post expeditionem, quam 

sine eo fecisset ipse in Illyrios, victorem scripsisse se patri, 

fusos fugatosque hostes, nee affuisse usquani Philippum. 

Laude dignos esse, non 23 qui Samothracum initia viserent, 

ctiin Asiam uri vastarique oportet ; sed eos, qui magnitudine 

rerum fidem antecessissent. 

4. Haec et his similia lseti audiere juvenes : ingrata 

senioribus erant, maxime propter Philippum, sub quo diutius 

vixerant. Turn Clitus, ne ipse quidem satis sobrius, ad 

eos, qui infra ipsum 24 cubabant, conversus, 2C Euripidis retulit 

carmen, 26 ita ut sonus magis quam sermo exaudiri posset 

a Rege. Quo significabatur, 27 " male instituisse Grsecos 

quod tropaeis Regum duntaxat nomina inscriberentur. 

28 Alieno 

enim sanguine partam gloriam intercipi." Itaque Rex cum 

suspicaretur 29 maligniiis habitum esse sermonem, percontari 

proximos coepit, quid ex Clito audissent. Et illis ad silentium 

obstinatis, Clitus paulatim majore voce Philippi acta 

bellaque in Graecia gesta commemorat, omnia praasentibus 

prseferens. Hinc inter juniores senesque orta contentio est. 

30 

Et Rex, velut patienter audiret, queis Clitus obterebat 

laudes ejus, ingentem iram conceperat. Cseterum ciim 

81 

animo videretur imperaturus, si finem procaciter orto sermoni 

Clitus imponeret ; nihil eo remittente, magis exaspera* 

batur. Jamque Clitus etiam Parmenionem defendere audebat 

: et Philippi de Atheniensibus victoriam Thebarum 

praeferebat excidio ; 

non vino modo, sed etiam animi prava 

contentione provectus. 

5. Ad ultimum, " Si moriendum," inquit, " est pro te, 

Clitus est primus. At ci\m victoriae arbitrium agis, prascipuum 

ferunt praemium, qui procacissime patris tui memoriae 

illudunt. 

Sogdianam regionem mihi attribuis, toties rebellem, 

et non modo indomitam, sed quae ne subigi quidem possit. 

Mittor ad feras bestias, praecipitia ingenia sortitas. Sed quae 

ad me pertinent, transeo. Philippi milites spernis, oblitus, 

nisi hie Atharias senex juniores pugnam detrectantes revocasset, 

adhuc nos circa Halicarnassum haesuros fuisse. Quo-


modo ergo Asiam etiam -cum istis junioribus subjecisti ? 

Verum est (ut opinor) quod avunculum tuum in Italia 

dixisse constat : ipsum in viros incidisse, te in foeminas." 

Nihil ex omnibus inconsulte ac temere actis Regem magis 

moverat, quam Parmenionis cum honore mentio illata ; dolorem 

tamen Rex pressit, contentus jussisse ut convivio excederet 

: nee quidquam aliud adjecit, quam, forsitan eum (si 

diutius locutus foret) 32 exprobraturum sibi fuiss.e vitam a 

83 

semetipso datam : hoc enim superbe ssepe jactasse. Atque 

ilium cunctantem adhuc surgere, qui proximi ei 

cubuerant, injectis 

manibus, jurgantes monentesque conabantur abducere. 

Clitus cum abstraheretur, ad 

pristinam 34 violentiam ira quoque 

adjecta, " 35 Suo pectore tergum illius esse defensum ; 

nunc 

postquam tanti meriti prasteriit tempus, etiam memoriam invisam 

esse," proclamat. Attali quoque caedem 36 objiciebat : et 

ad ultimum Jovis, quern patrem sibi Alexander assereret, 

oraculum eludens, veriora 

se Regi, quam patrem ejus, respondisse 

dicebat. 

6. 37 Jam tantum irae conceperat Rex, quantum vix sobrius 

ferre potuisset. Enimverb mero olim sensibus victis, ex lecto 

repente prosiluit. Attoniti amici, ne positis quidem, sed abjectis 

poculis, consurgunt ; in eventum rei, quam tanto impetu 

acturus esset, intenti. Alexander, rapta lancea ex manibus 

armigeri, Clitum adhuc eadem linguae intemperantia furentem 

percutere conatus, a Ptolemaeo et Perdicca inhibetur. ^ Medium 

complexi, et obluctari perseverantem, morabantur : Lysimachus 

et Leonatus etiam lanceam abstulerant. Ille militum 

fidem implorans, comprehendi se a proximis amicorum, 39 quod 

Dario nuper accidisset, exclamat : signumque tuba dari, ut ad 

regiam armati coirent, jubet. Turn vero Ptolemaeus et Perdiccas 

genibus advoluti orant, ne in tam praecipiti 

ird perseveret, 

spatiumque potius animo det : omnia postero die justius 

executurum. Sed clausae erant aures, obstrepente ira, Itaque 

40 impotens animi, percurrit in regias vestibulum, et, vigili 

excubanti hasta ablata, constitit in 41 aditu, quo necesso erat 

iis, qui simul coenaverant, egredi. Abierant caetcri : Clitus

180 QUINT! CURTII 

ultimus sine lumine exibat. 

Quern Rex, quisnam esset, interrogat. 

42 

Eminebat etiam in voce sceleris, quod parabat, atrocitas. 

Et ille jam non suae, sed Regis irae memor, Clitum 

esse, et de convivio exire respondit. 

Haec dicentis latus hasta" 

transfixit, morientisque sanguine aspersus, "I nunc," inquit, 

" ad Philippum, et Parmenionem, ei. Attalum." 

II. 7. 

1 

Male humanis ingeniis natura consuluit, quod 

plerumque non futura, sed transacta perpendimus. Quippe 

Rex postquam ira mente decesserat, etiam ebrietate discussa, 

magnitudinem facinoris 2 sera sestimatione perspexit. 

3 

Videbat, 

tunc immodica libertate abusum, sed alioqui egregium 

bello, virum, et, nisi erubesceret fateri, servatorem sui, occisum. 

Detestabile carnificis ministerium occupaverat Rex, 

verborum licentiam, quae vino poterat imputari, nefanda caede 

ultus. Manabat toto vestibulo cruor 4 paulo ante convivae: 

vigiles attoniti et stupentibus similes procul stabant, 5 liberioremque 

poenitentiam solitudo excipiebat. Ergo hastam ex 

corpore jacentis evulsam retorsit in semet : jamque admoverat 

pectori, cum advolant vigiles, et repugnanti e manibus extorquent, 

allevatumque in tabernaculum deferunt. Ille humi 

postraverat corpus 

; 

gemitu ejulatuque miserabili tota personante 

regia. Laniare deinde os unguibus, et circumstantes 

rogare ne se tanto dedecori superstitem esse paterentur. Inter 

lias preces tota nox 6 extracta est : scrutantemque, num ira 

Deorum ad tantum nefas actus esset, 7 

subit anniversarium sacrificium 

Libero patri non esse redditum stato tempore. Itaque 

inter vinum et epulas caede 

commissa, iram Dei fuisse manifestam. 

8. 8 Caeterum magis eo movebatur, quod omnium amicorum 

animos videbat attonitos : neminem cum ipso sociare sermonem 

9 

postea ausurum. Vivendum esse in solitudine, velut ferae 

bestiae 10 terrenti alias, alias timenti. Prima deinde luce tabernaculo 

corpus, sicut adhuc cruentum erat, jussit inferri. Quo 

posito ante ipsum, " lacrymis obortis, " Hanc," inquit, u nutrici 

meae gratiam retuli, cujus duo filii apud Miletum pro 

mea gloria occubuere mortem ; hie frater, unicum orbitatis sola-

LIBER VIII. CAP. II. 181 

tium, a me inter epulas occisus est. Quo nunc se conferet 

misera ? 

12 

Omnibus ejus unus supersum, quern solum aequis 

oculis videre non poterit. 

Et ego, servatorum meorum latro, 

revert ar in patriam, ut ne dextram quidem nutrici, 13 sine memoria 

calamitatis ejus, offerre possim ! 

" Et cum finis lacrymis 

querelisque non fieret, jussu amicorum corpus ablatum est. 

Rex triduum jacuit inclusus. Quern ut armigeri corporisque 

custodes ad moriendum obstinatum esse cognoverunt, universi 

in tabernaculum irrumpunt, diuque precibus ipsorum reluctatum 

aegre vicerunt ut cibum caperet. Quoque minus caedis 

puderet, jure interfectum Clitum Macedones decernunt, sepultura 

quoque prohibituri, ni Rex humari jussisset. Igitur decern 

diebus, u maxime ad confirmandum pudorem, apud Maracanda 

consumptis, cum parte exercitus Hephaestionem 

in regionem Bactrianam misit, commeatus in hyemem paraturum. 

Quam Clito autem destinaverat provinciam, Ainyntae 

dedit. 

9. Ipse Xenippa pervenit. Scythias confinis est regio, 

habitaturque pluribus ac frequentibus vicis 

; 

quia ubertas 

terrae non indigenas modo detinet, sed etiam advenas invitat. 

Bactrianorum exulum, qui ab Alexandro defecerant, receptaculum 

fuerat. Sed postquam Regem adventare compertum 

est, pulsi ab incolis duo millia fere et ducenti 15 congregantur. 

Omnes equites erant, etiam in pace latrociniis 

assueti. Turn ferocia ingenia non bellum modo, sed etiam 

veniae desperatio efferaverat. Itaque ex improviso adorti 

Amyntam Prastorem Alexandri, diu anceps prajlium fecerant. 

Ad ultimum septingentis suorum amissis, quorum ccc hostis 

cepit, dedere terga victoribus haud sane inulti : quippe lxxx 

Macedonum interfecerunt, prasterque eos trecenti et quinquaginta 

saucii facti sunt: vem'am tamen etiam post 10 alteram 

defectionem impetraverunt. 

His in fideni acceptis, in regionem, 

quam Naictaca appellant, Rex cum toto exercitu venit. Satrapes 

erat Sysiniithres, duobus ex sua matre filiis genitis 

quippe aj)iid eos parentibus stupro coire cum liberis fas est. 

17 

Is, armatis popularibus, fauces regionis, qua in arctissimum

: 


cogitur, valido munimento sepserat. 

18 Praeterfluebat torrens 

amnis, qui terga Petrae claudebat : hanc manu perviam incolae 

fecerant. Sed aditus specus accipit lucem : interiora, 

nisi illato lumine, obscura sunt. 

19 Perpetuus cuniculus iter 

praebet in campos ignotum, nisi indigenis. At Alexander, 

quanquam angustias naturali situ munitas yalida manu Barbari 

tuebantur, tamen arietibus admotis, 20 munimenta, quae 

manu adjuncta erant, concussit, fundisque et sagittis propugnantium 

pierosque dejecit : quos ubi dispersos fugayit, ruinas 

munimentorum supergressus, ad Petram admovit exereitum. 

10. Caeterum interveniebat fluvius coeuntibus aquis ex 

superiore fastigio in yallem, magnique operis yidebatur tarn 

vastam voraginem explere. Caedi tamen arbores, et saxa 

congeri jussit. Ingensque Barbaros payor rudes ad talia opera 

concusserat, excitatam molem subito cernentes. Itaque Bex 

ad deditionem metu posse compelli ratus, Oxarten misit 

nationis ejusdem, sed ditionis suae, qui suaderet duci ut 

traderet Petram. 

Interim ad augendam formidinem, et turres 

admoyebantur, et excussa tormentis tela 21 emicabant. Itaque 

yerticem Petrae, 22 omni alio praesidio damnato, petiyerunt. At 

Oxartes trepidum diffidentemque rebus suis Sysimithrem 

coepit hortari, 23 ut fidem, quam yim Macedonum, mallet experiri; 

neu moraretur festinationem victoris exercitus in 

Indiam tendentis : 

24 cui quisquis semet offerret, in suum 

caput alienam cladem esse versurum. Et ipse quidem Sysimithres 

25 deditionem annuebat : caeterum mater eademque 

conjux morituram se ante denuncians quam in ullius yeniret 

potestatem, Barbari animum ad honestiora quam tutiora converterat 

: pudebatque libertatis majus esse apud foeminas, 

quam apud yiros, 2C pretium. Itaque dimisso internuncio pacis, 

obsidionem ferre decreyerat. Sed cum hostis yires suasque 

pensaret, rursus muliebris consilii, quod 27 praeceps magis quam 

necessarium esse credebat, poenitere eum coepit. Beyocatoque 

strenue Oxarte, futurum se in Begis potestate respondit 

unum precatus, ne voluntatem et consilium matris suae proderet, 

quo facilias venia illi quoque impetraretur. Praemis-

LIBER VIII. CAP. III. 183 

sum igitur Oxartem cum matre liberisque, et totius cognationis 

grege sequebatur, ne exspectato quidem 28 fidei pignore, 

quod Oxartes promiserat. 

11. Rex, equite prasmisso, qui reverti eos juberet, opperirique 

praesentiani ipsius, 29 supervenit, et victimis Minervse 

ac Victorias caesis, imperium Sysimithri restituit, so spe majoris 

etiam provincial facta, si cum fide amicitiam ipsius 

coluisset. Duos illi juvenes patre tradente, secum militaturos 

sequi jussit. Relicta deinde phalange, ad subigeudos 

qui defecerant, cum equite processit. Arduum et impeditum 

saxis iter priino 31 utcumque tolerabant. Mox equorum non 

ungulis modo attritis, sed corporibus etiam fatigatis, sequi 

plerique non poterant, et rarius subinde agmen fiebat, pudorem 

M (ut fere fit) immodico labore vincente. Rex tarn en 

subinde equos mutans, sine intermissione fugientes insequebatur. 

Nobiles juvenes comitari eum soliti defecerant, 

praster Philippum ; Lysimachi erat frater, turn prim dm 

adultus, et quod facile appareret, indolis rarae. Is pedos 

(incredibile dictu) per ducenta stadia 34 vectum Regem comitatus 

est, saepe equum suum offerente Lysimacho : nee tamen 

ut digrederetur a Rege effici potuit, 35 cum lorica indutus 

arma gestaret. Idem, cum perventum esset in saltum, in quo 

se Barbari abdiderant, nobilem edidit pugnam, Regemque 

cominus cum hoste dimicantem protexit. Sed postquam 

Barbari in fugam effusi deseruere sylvas, animus, qui in 

ardore pugnae corpus sustentaverat, liquit : 

33 

subitoque ex omnibus 

membris profuso sudore, arboris proximae stipiti 

36 

se 

applicuit. Deinde, ne illo quidem adminiculo sustinente, 

manibus Regis exceptus est ; inter quas collapsus extinguitur. 

Moestum Regem alius haud levis dolor excepit. Erigyius 

inter claros duces fuerat, quern extinctum esse, paulo 

ante quam reverteretur in castra, cognovit. Utriusque funus 

omni apparatu atque honore celebratum est. 

III. 12. Dabas deinde statuerat petere : ibi namque 

Spitameuem esse cognoverat. 

J 

Sed banc quoque expeditioneni, 

ut pleraque alia, for tuna, indulgendo ei nunquam fatigata,


pro absente transegit. Spitamenes uxoris immodico amore 

flagrabat 

; 

quam aegre fugam et nova subinde exilia tolerantem 

in omne discrimen comitem trahebat. Ilia, malis fatigata, 

identidem muliebres adhibere blanditias, ut tandem 

fugam sisteret, victorisque Alexandri clementiam expertus, 

placaret quern effugere non posset. Tres adulti erant liberi 

ex eo geniti : quos ciim pectori patris admovisset, ut saltern 

2 

eorum misereri vellet, orabat. Et quo efficaciores essent 

preces, haud procul erat Alexander. 

3 

Ille se prodi, non 

moneri ratus, et formae profecto fiducia cupere earn quamprimum 

dedi Alexandro, acinacem strinxit, percussurus uxorem, 

nisi prohibitus esset fratrum ejus occursu. Caeterum 

abire conspectu jubet, addito metu mortis, si se oculis ejus 

obtulisset; et ad desiderium levandum noctes inter pellices 

agere eoepit. 

Sed penitus hserens amor 4 fastidio praesentium 

aceensus est. Itaque rursus uni ei deditus, orare non destitit, 

ut tali consilio abstineret, patereturque sortem, quamcumque 

eis fortuna fecisset : sibi mortem deditione esse leviorem. 

At ilia purgare se, 5 quod quae utilia esse censebat, muliebriter 

forsitan, sed fida tamen mente suasisset : 

ram in viri potestate. 

6 

de csetero futu- 

13. Spitamenes simulato captus obsequio 7 de die convivium 

apparari jubet : vinoque et epulis gravis, semisomnus in 

cubiculum fertur. Quern ut 8 alto et gravi somno sopitum 

esse sensit uxor, gladium, quern veste oecultaverat, stringit 

; 

caputque ejus abscissum cruore respersa servo suo conscio 

facinoris tradit. Eodem comitante (sicut erat cruenta veste) 

in Macedonum castra 

esse, quae ex ipsa deberet agnoscere. 

pervenit, nunciarique Alexandro jubet, 

Ille protinus Barbaram 

jussit admitti. Quam ut aspersam cruore conspexit, ratus 

ad deplorandam contumeliam venisse, dicere quae vellet, jubet. 

At ilia, servum quern stare in vestibulo jusserat, introduci 

desideravit. Qui, quia caput Spitamenis veste tectum babebat, 

suspectus, scrutantibus quid occuleret, ostendit. Confuderat 

oris exsanguis notas pallor, nee quis esset nosci satis 

poterat. Ergo Rex certior factus humanum caput afferre

LIBER VIII. CAP. IV. 185 

euin, tabernaculo excessit, percontatusque quid rei sit, 3 illo 

profitente cognoscit. Varias hinc cogitationes invicem animuni 

diversa agitantem commoverant. 

10 

Meritum inêns 

in semet esse credebat, quod transfuga, et proditor, tantis 

rebus (si vixisset) injecturus niorara, interfectus esset. Contra 

facinus ingens aversabatur, cum optime meritum de ipsa, 

eommunium parentem liberorum, per insidias interemisset. 

11 

Vicit tamen gratiam meriti sceleris atrocitas, denunciarique 

jussit ut excederet castris, neu licentiae Barbaras exemplar in 

Grsecorum mores et mitia ingenia transferred Dahae, Spitamenis 

casde comperta, Dataphernem defectionis ejus participem 

vinctum Alexandro, seque dedunt. Ille maxima praasentium 

curarum parte liberatus, convertit animum ad vindicandas 

injurias eorum, quibus a Praetoribus suis avare ac 

superbe imperabatur. Ergo Phratapherni Hjrcaniam, et 

Mardos cum Tapyris tradidit, mandavitque ut Phradatem, 

cui succedebat, ad se in custodiam mitteret. Arsani Drancarum 

Praafecto substitutus est Stasanor. Arsaces in Mediam 

missus, ut Oxydates inde discederet. Babylonia, mortuo 

Mazaso, Stameni subjecta est. 

IV. 14. His compositis, tertio mense ex hybernis movit 

exercitum, regionem, quag Gabaza appellatur, aditurus. Primus 

dies quietum iter praebuit : proximus ei, nondum quidem 

procellosus et tristis, obscurior tamen pristino, non sine 

minis crescentis mali praeteriit. Tertio ab omni parte coeli 

emicare fulgura, et nunc internitente luce, nunc condita, non 

oculos modo meantis exercitiis, sed etiam animos x terrere 

coeperunt. Erat prope continuus coeli fragor, et passim cadentium 

fulminum species visebatur : attonitisque auribus 

stupens agmen, nee progredi, nee considere audebat. Turn 

repente imber, grandinem incutiens, torrentis modo effunditur. 

Ac primo quidem armis suis tecti 2 exceperant. Sed 

jam nee retinere arma lubricaa et rigentes manus poterant, 

3 

nee ipsi destinare in quam regionem obverterent corpora, 

cum undique tempestatis violentia major, quam vitabatur, 

occurreret. Ergo ordinibus solutis, per totum saltum erra-

; 


bunduni agmen ferebatur, multique prius metu quam labore 

defatigati, prostraverant humi corpora, 4 quanquam imbrem 

vis frigoris concreto gelu astrinxerat. Alii se stipitibus arborum 

admoverant ; id plurimis adrniniculum et suffugium 

5 

erat. Nec fallebat ipsos morti locum eligere, cxim immobiles 

vitalis calor linqueret. Sed grata erat pigritia corporum 

fatigatis, nee recusabant extingui quiescendo. Quippe 

non vehemens modo, sed etiam 6 pertinax vis mali insistebat, 

7 

lucemque, naturale solatium, prater tempestatem baud disparem 

nocti, sylvarum quoque umbra suppresserat. 

15. Rex unus tanti mali patiens, circumire milites, contrabere 

dispersos, allevare prostratos, ostendere procul evolutum 

ex tuguriis fumum, hortarique, ut proxima quaeque suffugia 

occuparent. 

8 

Nee ulla res magis saluti fuit, quam quod 

multiplicato labore sufficientem malis, quibus ipsi cesserant, 

Regem deserere erubescebant. Caeterum efficacior in adversis 

necessitas, quam ratio, frigoris remedium invenit. Dolabris 

enim sylvas sternere aggressi, passim acervos struesque accenderunt. 

Continenti incendio ardere crederes saltum, et vix 

inter flammas agminibus relictum locum. Hie calor stupentia 

membra 9 commovit, paulatimque spiritus, quern continuerat 

10 

rigor, meare libere coepit. Excepere alios tecta Barbarorum. 

quse in ultimo saltu abdita necessitas investigaverat 

alios castra, quae in humido quidem, sed jam coeli mitescente 

saavitia, locaverunt. Mille militum atque lixarum calonumque 

" pestis ilia consumpsit. 

Memoriae proditum est quosdam 

applicatos arborum truncis, et non soh\m viventibus, sed et 

inter se colloquentibus similes esse conspectos ; durante adhuc 

12 babitu, in quo mors quemque deprebenderat. Forte 

Macedo gregarius miles, seque et arma 13 sustentans, tandem 

in castra pervenerat. Quo viso, Rex, quanquam ipse tunc 

maxime admoto igne refovebat artus, ex sella sua exsiluit, 

torpentemque militem, et vix compotem mentis, demptis 

armis, in sua sede jussit considere. 

Hie diu, nee ubi requiesceret, 

nee a quo esset exceptus, agnovit. Tandem recepto 

calore vitali, ut regiam sedem Regemque vidit 

; 

territus surgit.

LIBER VIII. CAP. IV. 187 

Quern intuens Alexander, " Ecquid intelligis, miles," inquit, 

" quanto meliore sorte, quam Persae, sub Rege vivatis ? illis 

enim in sella Regis consedisse capital foret, tibi saluti fuit." 

Postero die convocatis amici-s copiarumque ducibus, pronunciari 

jussit, ipsum omnia quae amissa essent redditurum ; 14 et 

promisso fides extitit. Nam Syshnithres multa jumenta et 

camelorum duo millia adduxit, pecoraque et armenta, quae 

distributa, pariter militem et damno et fame liberaverunt. 

15 

Rex gratiam sibi relatam a Sysimithre praefatus, sex dierum 

cocta cibaria ferre milites jussit, Sacas petens : totam banc regionem 

depopulatus, triginta millia pecorum ex praeda Sysimithri 

dono dat. 

16. Inde pervenit in regionem, cui Oxyartes Satrapes 

nobilis praeerat, qui se Regis potestati fideique permisit. Ille 

imperio ei reddito, haud amplms, quam ut duo ex tribus 

filiis secum militarent, exegit. Satrapes etiam eum, qui penes 

ipsum relinquebatur, tradit. Barbara opulentia convivium, 

quo Regem accipiebat, instruxerat. Id cum multa comitate 

celebraret, introduci triginta nobiles virgines jussit. Inter 

quas erat filia ipsius, Roxane nomine, eximia corporis specie 

et 16 decore habit ds in Barbaris raro. Quae, quanquam inter 

electas processerat, omnium tamen oculos convertit in se, 

maxime Regis, 17 mimis jam cupiditatibus suis imperantis 

inter obsequia fortunae, contra quam non satis cauta mortalitas 

est. Itaque ille, qui uxorem Darii, qui duas filias virgines, 

quibus forma praeter Roxanem comparari nulla poterat, 

18 

haud alio animo quam parentis aspexerat ; tunc in amorem 

virgunculae, si regiae stirpi compararetur, ignobilis, ita effusus 

est, ut diceret, ad stabiliendum regnum pertinere, Persas et 

Macedonas connubio jungi : hoc uno modo et pudorem victis, 

et superbiam victoribus detrahi posse: Achillem quoque, a 

quo genus ipse deduceret, cum captiva coisse. Ne inferri nefas 

arbitrarentur, 19 ita matrimonii jure velle jungi. Insperato 

gaudio la^tus pater, sermonem ejus excepit: et Rex medio 

cupiditatis ardore jussit afferri patrio more panem, (hoc erat 

apud Macedonas sanctissimum coeuntium pignus) quern divi-


sum gladio uterque libabat. Credo, eos qui gentis mores condiderunt, 

parco et parabili victu ostendere voluisse 

20 jungentibus 

opes, quantulo contenti esse deberent. Hoc modo Rex 

Asiae et Europas, introductam inter convivales ludos matrimonio 

sibi adjunxit, e captiva geniturus, qui victoribus imperaret. 

Pudebat amicos, super vinum et epulas socerum ex 

deditis esse electum. 

vultu, 21 qui maxime servit, assentiebantur. 

Sed post Cliti caedem libertate sublata, 

V. 17. Casterum Indiam, et inde Oceanum petiturus, ne 

quid a tergo, quod 1 destinata impedire posset, moveretur, ex 

omnibus provinciis triginta millia juniorum legi jussit, et 

ad se armata perduci, obsides simul habiturus et milites. 

Craterum autem ad persequendos Haustanem et Catenem, qui 

ab ipso defecerant misit 

; 

quorum Haustanes captus est, Catenes 

in praelio occisus. Polyspercon quoque regionem, quse 

Bubacene appellatur, in ditionem redegit. Itaque omnibus 

compositis, cogitationes in bellum Indicum vertit. Dives 

regio habebatur, non auro modo, sed gemmis quoque margaritisque, 

ad 2 luxum magis, quam ad magnificentiam, exculta. 

Viri equique militares auro et ebore fulgere dicebantur. 

3 

Itaque, necubi vinceretur, cum caeteris prasstaret, scutis 

argenteas laminas, equis fraenos aureos addidit ; 

loricas quoque 

alias auro, alias argento adornavit. Centum viginti millia 

armatorum erant, quae Regem ad id bellum sequebantur. 

Jamque omnibus praeparatis, 4 quod olim prava mente conceperat, 

tunc esse maturum ratus, quonam modo coelestes 

honores usurparet, coepit agitare. Jovis filium non dici tantum 

se, sed etiam credi volebat, tanquam 5 perinde animis imperare 

posset, ac Unguis. Itaque more Persarum Macedonas 

6 

venerabundos ipsum salutare, prosternentes humi corpora, 

jussit. Non deerat talia concupiscenti perniciosa adulatio, 

perpetuum malum Regum, quorum opes saepius assentatio 

quam hostis evertit. Nee Macedonum haec erat culpa 7 (nemo 

enim illorum quidquam ex patrio more labare sustinuit), sed 

8 

Graecorum, qui professionem 9 honestarum artium malis corruperant 

moribus.

LIBER VIII. CAP. V. 189 

18. Agis, quidam Argivus, (pessiniorura carminum 10 post 

Choeriluin conditor,) et ex Sicilia Cleo, (hie quidem, non ingenii 

solum, sed etiam nationis vitio, adulator,) et caetera 

urbium suarum purgamenta, quae propinquis etiam. niaximorumque 

exercituum ducibus, a Rege praaferebantur ; hi 

n turn 

coelum illi aperiebant, Herculemque et patrem Liberum, et 

cum Polluce Castorem novo numini 12 cessuros esse jactabant. 

Igitur festo die omni opulentia conviviura exornari jubet, cui 

non Macedones niodo, et Graeci 

principes amicorum, sed etiam 

Barbari nobiles adhiberentur. Cum quibus cum discubuisset 

Rex, paulisper epulatus, convivio egreditur. Cleo, sicut 

praaparaverat, sermonem cum admiratione laudum ejus instituit. 

Merita deinde percensuit; quibus uno modo referri gratia 

posset, si, quern intelligerent Deum esse, confiterentur, exigua 

thuris impensa tanta benencia pensaturi. Persas quidem 

non pie solum, sed etiam prudenter, Reges suos inter Deos 

i3 

colere : majestatem enim imperii, salutis esse tutelam. Ne 

Herculem quidem et patrem Liberum priiis dicatos Deos, 

quam vicissent 14 secum viventium invidiam. Tantumdem 

quoque posteros credere, quantum prsesens set as 15 spopondisset. 

Quod si cseteri dubitent 

? 

semetipsum, cum Rex inisset 

convivium, prostraturum humi corpus ; 

debere idem facere caateros, 

et in primis sapientia prasditos. Ab illis enim cult us in 

Regem esse prodendum exemplum. 

19. Haud perplexe in Calisthenem dirigebatur oratio. 

G-ravitas viri et 16 prompta libertas invisa erat Regi, quasi 

solus Macedonas paratos ad tale obsequium moraretur. Is 

turn, silentio facto, unum ilium intuentibus casteris, " Si Rex," 

inquit, " sermoni tuo affuisset, nullius profecto vox responsuri 

tibi desideraretur. Ipse enim peteret, ne in peregrinos externosque 

ritus degenerare se cogeres, neu rebus felicissime gestis 

17 

invidiam tali adulatione contraheres. Sed quoniam abest, 

ego tibi pro illo respondeo. Nullum esse eumdem et diuturnum, 

18 

et praecocem fructum : coelestesque honores non dare 

te 

Regi, sed auferre. Intervallo enim opus est, ut credatur 

Deus, semperque hanc gratiam magnis viris posteri reddunt.

! 


Ego autem seram immortalitatem precor Regi, ut et vita diuturna 

sit, et aeterna majestas. Horninem consequitur aliquando, 

nunquain comitatur divinitas. Herculem 19 modo, et 

patrem Liberum, consecratae imraortalitatis exempla, referebas. 

Credisne illos unius convivii decreto Deos factos ? 

Prills ab oculis mortalium amolita 

natura est, quam in caelum 

fama perveheret. 

20 Scilicet ego et tu, Cleo, Deos facimus 

A nobis divinitatis suae auctoritatem accepturus est Rex! 

21 

Potentiam tuam experiri libet. Fac aliquem Regem, si 

Deum potes 

22 Facilius est imperium dare, quam coelum. 

facere. 

23 

Dii propitii sine invidia, quae Cleo dixit, audierint, 

eodemque cursu, quo fluxere adhuc res, ire patiantur : nostris 

moribus velint nos esse contentos. Non pudet patriae; nee 

desidero, ad quern modum Rex mihi colendus sit, a victis discere. 

Quos equidem victores esse confiteor, si ab illis leges, 

queis vivamus, accipimiis." 

20. iEquis auribus Calistbenes, veluti vindex publico 

libertatis, audiebatur. 

24 Expresserat non assensionem modo, 

sed etiam vocem, seniorum praecipu^, quibus gravis erat inveterati 

moris externa mutatio. Nee quidquam 25 eorum, quae 

invicem jactata 

erant, Rex ignorabat, cum post aulaeam, quae 

lectos obduxerat, staret. Igitur ad Agim et Cleonem misit, 

ut sermone finito, Barbaros tantiim, ciim intrasset, procumbere 

suo more paterentur. Et paulo post, 26 quasi potiora quaedam 

egisset, convivium repetit. Quern venerantibus Persis, Polyspercon, 

qui cubabat 27 super Regem, unum ex his mento contingentem 

humum per ludibrium coepit bortari, ut vehementids 

id quateret ad terram : elicuitque iram Alexandri, 

quam 28 olim animo capere non poterat. Itaque Rex, " Tu 

autem," inquit, " non veneraberis me ? An tibi uni digni videmur 

esse ludibrio ? " Ille 29 nee Regem ludibrio, nee se contemptu 

dignum esse respondit. Turn detractum eum lecto 

Rex praecipitat in terram. Et cum is pronus corruisset, 

" Videsne," inquit, " idem te fecisse, quod in alio paulo ante 

ridebas ? " Et tradi eo in custodiam jusso, convivium solvit. 

Polysperconti quidem posted, castigato diu, ignovit.

VI. 21. 

l 

LIBER VIII. CAP. VI. 19i 

In Calisthenem olim contumacia" suspectum, 

pervicacioris irae fuit, cujus explendae matura obvenit occasio. 

Mos erat (ut supra dictum est) principibus Macedonum, 

adultos liberos Kegibus tradere, 2 ad munia haud multum 

servilibus rainisteriis abhorrentia. Excubabant, 

3 

servatis 

noctium vicibus, proximi foribus ejus aedis, in qua Rex acquiescebat. 

Iidem acceptos ab agasonibus equos, cum Rex 

ascensurus esset, 4 admovebant, comitabanturque et venantem, 

et in praeliis ; omnibus artibus studiorum liberalium exculti. 

Praecipuus honor babebatur, quod licebat sedentibus vesci cum 

Rege. Castigandi verberibus eos nullius potestas praeter 

ipsum erat. Haec cohors velut seminarium ducum praefectorumque 

apud Macedonas fuit. Hinc habuere posteri Reges, 

quorum 5 

stirpibus post multas aetates Romani opes ademerunt. 

6 

Igitur Hermolaiis, puer nobilis ex regia conorte, 7 cum aprum 

telo occupasset, quern Rex ferire destinaverat, jussu ejus verberibus 

affectus est. Quam ignominiam aegre ferens, deflere 

apud Sostratum coepit. Ex eadem cohorte erat Sostratus, 

amore ejus ardens : qui cum laceratum 8 corpus, in quo deperibat, 

intueretur, forsitan olim ob aliam quoque causam 

Regi infestus, juvenem sua sponte jam motum, data fide, acceptaque 

perpulit, ut occidendi Regem consilium secum iniret. 

Nee 9 puerili impetu rem exsecuti sunt : quippe solerter legerunt, 

quos in societatem sceleris asciscerent : Nicostratum, 

Antipatrum, Asclepiodurumque, et Philotam placuit assumi. 

Per hos adjecti sunt Anticles, Elaptonius et Epimenes. 

22. Caeterum agendas rei haud sane facilis patebat via. 

Opus erat eadem omnes conjuratos nocte excubare, ne ab expertibus 

consilii impedirentur. Forte autem alius alia nocte 

excubabat. Itaque in permutandis stationum vicibus, caeteroque 

apparatu exsequendae rei, triginta et duo dies absumpti 

sunt. Aderat nox, qua conjurati excubare debebant, mutua 

fide laeti, cujus documentum tot dies fuerant. Neminem 

metus spesve mutaverat; tanta omnibus vel in Regem ira, 

vel fides inter ipsos fuit. 

Stabant igitur ad fores aedis ejus, in 

qua Rex vescebatur, ut convivio egressum in cubiculum de-

; 


ducerent. Sed fortuna ipsius, simulque epulantium 10 comitas 

provexit omnes ad largius vimim. Ludi etiam convivales 

extraxere tempus : 

nunc lsetis conjuratis, quod sopitum aggressuri 

essent : nunc sollicitis ne in lucem convivium extraheretur. 

Quippe alios in stationem oportebat prima luce succedere, 

ipsorum post septem dies reditura vice. Nee sperare 

poterant, in illud tempus omnibus duraturam Mem. Cseterum, 

cum jam lux appeteret, et convivium solvitur, et conjurati 

exceperunt Regem lasti occasionem exequendi sceleris admotam 

; cum mulier " attonitae, ut creditum est, mentis, 

12 

conversari 

in regia solita, quia 13 instinctu videbatur futura prsedicere, 

non occurrit modo abeunti, sed etiam semet objecit, 

vultuque et oculis moturn praeferens animi, ut rediret in convivium 

monuit ; et ille per ludum, bene Deos suadere, respondit 

: revocatisque amicis, in horam diei ferme secundam convivii 

tempus extranit. 

23. Jam alii ex cohorte in stationem successerant, ante 

cubiculi fores excubaturi. Adhuc tamen conjurati stabant, 

vice officii sui expleta : adeo pertinax est spes, quam humange 

mentes foverunt. Rex benignius quam alias allocutus, 

discedere eos ad curanda corpora, quoniam tota 

nocte perstitissent, jubet : data sunt singulis quinquaginta 

sestertia: collaudatis quoque quod etiam aliis tradita vice, 

tamen excubare perseverassent. 

Illi tanta spe destituti domos 

abeunt : et caeteri quidem exspectabant stationis suaa noctem 

Epimenes, sive comitate Regis, qua u ipsum inter conjuratos 

exceperat, repente mutatus ; sive quia coeptis Deos obstare 

credebat, fratri suo Eurylocho, quern antea expertem esse consilii 

voluerat, quid pararetur, aperit. Omnibus Philotae supplicium 

in oculis erat. Itaque protinus injicit fratri manum, 

et in regiam pervenit : excitatisque custodibus corporis, ad 

salutem Regis pertinere, quae afferret, affirmat. Et tempus 

quo venerant, et vultus haud sane securi animi index, et 

moestitia e duobus alterius, Ptolemaeum ac Leonatum, excubantes 

ad cubiculi limen, excitaverunt. 

Itaque apertis foribus, 

et lumine illato, sopitum mero ac somno excitant Regem.

LIBER VIII. CAP. VII. 193 

Xlle, paulatim mente collect a, quid afferrent, interrogat. Nee 

cunctatus Eurylochus, non ex toto domuni suani aversari 

Deos, dixit: quia frater ipsius, quanquani impium facinus 

ausus foret, tamen et 15 poenitentiam ejus ageret, et per se 

potissimiim profiteretur indicium : in earn ipsam noctem, quae 

decederet, insidias comparatas fuisse. Auctores scelesti consilii 

esse, quos minime crederet Rex. Turn Epimenes cuncta 

ordine, consciorumque nomina exponit. 

24. Calisthenem non ut participem facinoris nominatum 

esse constabat, sed 16 solitum puerorum sermonibus, vituperantium 

criminantiumque Regem, faciles aures praebere. 

Quidam 

adjiciunt, cum Hermolaiis apud eum quoque verberatum 

se a Rege quereretur, dixisse Calisthenem, meminisse debere 

eos jam viros esse. Idque an 17 ad consolandam patientiam 

verberum, an ad incitandum juvenum 18 dolorem dictum esset, 

in ambiguo fuisse. Rex animi corporisque sopore discusso, 

cum tanti periculi quod evaserat imago oculis oberraret, Eurylochum 

quinquaginta talentis, et 

cujusdam Tyridatis opulenti 

bonis donat protiniis : fratremque, antequam pro salute ejus 

precaretur, restituit. Sceleris autem auctores, interque eos 

Calisthenem, vinctos asservari jubet. Quibus in Regiam adductis, 

toto die et nocte proxima mero ac vigiliis gravis acquievit. 

Postero autem die, frequens concilium adhibuit, cui 

patres propinquique eorum, 19 de quibus agebatur, intererant, 

ne de sua quidem salute securi : quippe Macedonum more 

perire debebant, omnium devotis capitibus, qui saDguine contigissent 

eos. Rex introduci conjuratos, prseter CalistheDem, 

jussit : atque 

quae agitaverant sine cunctatione confessi sunt. 

Increpantibus deinde universis eos, ipse Rex, " quo suo merito 

tantum in semet cogitassent facinus ? " interrogat. 

VII. 25. Stupentibus caeteris, Hermolaiis, " Nos vero," 

inquit, " quoniam, quasi nescias, quaeris, occidendi te consilium 

inivimus, quia non ut x 

ingenuis imperare coepisti, sed quasi in 

mancipia dominaris." Primus ex omnibus pater ipsius, Sopolis, 

parricidam etiam parentis sui clamitans esse, consurgit 

et ad os manu objecta, scelere et malis insanicntem ultra 

9


negat audiendum. Rex, inliibito patre, dicere Hermolatim 

jubet, quae ex magistro didicisset Calisthene. Et Hermolaus, 

" Utor." inquit, " beneficio tuo, et dieo quae nostris malis 

didici. 

2 

Quota pars Macedonum saevitise tuae superest ? 

Quotus 

quidem non e vilissimo sanguine ? Attalus, et Philotas, 

et Parmenio, et Lyncestes Alexander, et Clitus, 

3 quantum ad 

hostes pertinet, vivunt ; stant in acie, te clypeis suis protegunt, 

et pro gloria tua, pro victoria vulnera accipiunt : 

tu egregiam gratiam retulisti. 

suo aspersit. 

Duces exercituum tuorum in 

quibus 

Alius mensam tuam sanguine 

Alius ne 4 simplici quidem morte defunctus est. 

equuleum impositi, Persis, quos 

vicerant, fuere spectaculo. Parmenio, indicta causa, trucidatus 

est, per quern Attalum occideras. 

Invicem enim miserorum 

uteris manibus 5 ad expetenda supplicia. Et quos 

paulo ante ministros caedis habuisti, subito ab aliis jubes trucidari." 

Obstrepunt deinde cuncti Hermolao. Pater supremum 

strinxerat ferrum, percussurus baud dubie, ni inhibitus 

esset a Rege : quippe Hermolaum dicere jussit petiitque, ut 

causas supplicii augentem patienter audirent. 

26. JEgr£ ergo coercitis, rursiis Hermolaus, u Quam 

liberaliter," inquit, " pueris rudibus ad dicendum agere permittis 

! At Calistbenis vox carcere inclusa est, quia solus 

potest dicere. Cur enim non producitur, ciim etiam confessi 

audiuntur? Nempe quia liberam vocem innocentis audire 

metuis, ac ne vultum quidem pateris. 

; 

Atqui nihil eum fecisse 

contendo. Sunt hie qui mecum rem pulcherrimam cogitaverunt. 

Nemo est, qui conscium fuisse nobis Calisthenem 

dicat, cum morti olim destinatus sit a 6 justissimo et patientissimo 

Rege. 

7 

Haec ergo sunt Macedonum praemia, quorum 

ut supervacuo et sordido abuteris sanguine ! 

At tibi triginta 

millia mulorum captivum aurum vehunt, ciim milites nihil 

domum praeter 8 gratuitas cicatrices relaturi sint. Quae tamen 

omnia tolerare potuimus, antequam nos Barbaris dederes, et 

9 

novo more victores sub jugum mitteres. Persarum te vestis 

et disciplina delectat, patrios mores exosus es. Persarum 

ergo, non Macedonum Regem occidere voluimus : 

et te trans-

LIBER VIII. CAP. VIII. 195 

fugam, belli jure, persequimur. Tu Macedonas voluisti 

genua tibi ponere, venerarique te ut Deum. Tu Philippurn 

patrem 10 aversaris, et si quis Deorum ante Jovem haberetur, 

fastidires etiam Jovem. Miraris si liberi homines superbiam 

tuam ferre non possumus ? Quid speramus ex te, quibus aut 

insontibus moriendum est, aut, quod tristius morte est, in 

servitute vivendum ? Tu quidem, si emendari potes, multum 

nrihi debes. 

Ex me enim scire cospisti quod ingenui homines 

ferre non possunt. De caetero parce his, quorum orbam 

senectutem suppliciis ne oneraveris. Nos jube u duci, ut 

quod ex tua morte petieramus, consequamur ex nostra." 

Haec Hermolaus. 

VIII. 27. At Rex, " Quam falsa sint," inquit, " quas 

iste tradita a magistro suo dixit, patientia mea ostendit. 

1 

Confessum enim ultimum facinus, tamen ut vos quoque, 

non 

solum ipse, audiretis, expressi; 2 non imprudens, cum permisissem 

huic latroni dicere, usurum eum rabie, qua compulsus 

est, ut me, quern parentis loco colere deberet, vellet 

occidere." 

" Nuper cum procacids se in venatione gessisset, more 

patrio, et ab antiquissimis Macedonian Regibus usurpato, castigari 

eum jussi. Hoc et oportet ferri, et ferunt a tutoribus 

pupilli, a maritis uxores : servis quoque pueros hujus setatis 

verberare concedimus. Haec est saevitia in ipsum mea, quam 

impia caede voluit ulcisci. Nam in cseteros, qui mihi permittunt 

uti ingenio meo, quam mitis sim, non ignoratis, et commemorare 

supervacuum est." 

" Hermolao parricidarum supplicia non probari, cum eadem 

ipse meruerit, minime hercule admiror. Nam cum Parmenionem 

et Philotam laudat, suae servit causae. Lyncestem vero 

Alexandrum bis insidiatum capiti meo a duobus indiciis liberavi. 

Rursus convictum, per biennium tamen distuli, donee 

vos postularetis ut tandem debito supplicio scelus lueret. 

Attalum, antequam Rex essem, hostem meo capiti fuisse meministis. 

Clitus utinam non coegisset me sibi irasci : cujus 

temerariam linguam probra dicentis mihi et vobis, diutius tuli,

196 QUINTI CUR, Til 

quam ille eadem me dicentem tulisset. Regum ducumque 

dementia non in ipsorum modo, sed etiam in illorum, qui 

parent, ingeniis sita est. Obsequio mitigantur imperia : ubi 

vero reverentia excessit animis, et gumma imis confundimus, 

vi opus est, ut vim repellamus." 

" Sed quid ego mirer, 3 istum crudelitatem mihi objecisse, 

qui avaritiam exprobrare ausus sit? Nolo singulos vestrum 

4 

excitare, ne invisam liberalitatem meam faciam, si pudori 

vestro gravem fecero. Totum exercitum aspicite. Qui paulo 

ante nihil praeter arma habebant, nunc argenteis cubant lectis, 

mensas auro onerant, greges servorum ducunt, spolia de hostibus 

sustinere non possunt." 

" At enim Persae, quos vicimus, in magno honore sunt 

apud me ! Equidem 

moderationis meae certissimum indicium 

est, quod ne victis quidem superbe impero. Veni enim in 

Asiam, non ut funditus everterem gentes, nee ut dimidiam 

partem terrarum solitudinem facerem : 

sed ut illos, quos bello 

subegissem, victoriae meae non poeniteret. Itaque militant 

vobiscum, pro imperio vestro'sanguinem fundunt, qui 5 superbe 

habiti rebellassent. Non est diuturna possessio, in quam 

gladio inducimur; beneficiorum gratia sempiterna est. Si 

habere Asiam, 6 

non transire volumus, cum his communicanda 

est nostra dementia. Horum fides stabile et aeternum faciet 

imperium : et sane plus habemus, quam capimus. Insatiabilis 

autem avaritia est, adhuc implere velle, quod jam circumfluit." 

" 7 Verumtamen eorum mores in Macedonas transfundo. 

In multis 8 enim gentibus esse video quae non erubescamus 

imitari. Nee aliter tantum imperium apte regi potest, quam 

ut quaedam et tradamus illis, et ab iisdem discamus." 

" Illud pene dignum risu fuit, quod Hermolaiis postulabat 

a me, ut aversarer Jovem, cujus oraculo agnoscor. An etiam 

quid Dii respondeant, in mea potestate est ? Obtulit nomen 

filii mihi : 

9 recipere ipsis rebus, quas agimus, haud alienum 

fuit. Utinam Indi quoque Deum esse me credant. Fama

LIBER VIII. CAP. IX. 197 

enim bella constant, 10 et saepe etiam quod falso creditum est, 

veri vicem obtinuit." 

" " An me luxuriae indulgentem putatis arma vestra auro 

argentoque adornasse ? Assuetis nihil vilius hac videre materia 

volui ostendere, Macedonas, invictos caeteris, ne auro 

quidem vinei. Oculos ergo primum eorum sordida omnia et 

humilia spectantium capiam, et docebo nos non auri aut argenti 

cupidos, sed orbem terrarum subacturos yenisse. 

Quam 

gloriam tu, parricida, intercipere voluisti, et Macedonas, Rege 

adempto, devictis gentibus dedere." 

" At nunc mones me, ut vestris parentibus parcam. Non 

oportebat quidem vos scire, quid de his statuissem, quo tristiores 

periretis, si qua vobis parentum memoria et cura est. 

Sed olim istum morem occidendi cum scelestis insontes propinquos 

parentesque 12 solvi : et profiteor in eodem honore 

futuros omnes eos, in quo fuerunt." 

" Nam tuuni Calisthenem, cui uni vir videris, quia latro 

es, scio cur produci velis ; ut coram his probra, quae modo in 

me jecisti, modo audisti, illius quoque ore referantur. Quern, 

si Macedo esset, tecum introduxissem, dignissimum te discipulo 

magistrum. Nunc Olynthio non idem juris est." 

Post hgec concilium dimisit, tradique damnatos hominibus, 

qui ex eadem cohorte erant, jussit. Iili, ut fidem suam sgevitia 

Regi approbarent, excruciatos necaverunt. Calisthenes 

quoque tortus interiit, 

13 initi consilii in caput Regis innoxius 

sed haudquaquam aulse et 14 assentantium accommodatus ingenio. 

Itaque nullius casdes majorem apud Grraecos Alexandro 

excitavit invidiam, quod prasditum optimis moribus 

artibusque, a quo revocatus ad vitam erat, ciim interfecto 

Clito mori perseveraret, non tantiim occiderit, sed etiam 

torserit, indicta quidem causa. Quam crudelitatem sera 

pcenitentia consecuta est. 

IX. 28. Sed ne otium ferendis rumoribus natum aleret, 

in Indiam movit, semper bello quam post victoriam clarior. 

India tota ferine spectat Orientem, minus in latitudinem, 

1 

quam recta regione spatiosa. Quae Austrum accipiunt, in 

2


altius terras fastigium 3 excedunt. Plana sunt caetera, multisque 

inclytis amnibus 4 Caucaso monte ortis, placiduin per 

campos iter praebent. Indus gelidior est, quam caeteri. 

Aquas vehit a colore maris haud multum abhorrentes. 

Ganges amnis ab ortu eximius, ad meridianam regionem decurrit, 

et magnorum montium juga recto alveo 5 stringit. 

Inde eum objectae rupes inclinant ad Orientem. 

mari accipitur, G 

parte exsorbet. 

Utque rubro 

findens ripas, multas arbores cum magna soli 

Saxis quoque impeditus crebro reverberatur. 

Ubi mollius solum reperit, stagnat, insulasque molitur. 

Acesines Indum auget : decursurum in mare intercipit : magnoque 

motu amnis uterque colliditur. Quippe asperum os 

influenti objicit ; nee repercussae aquae cedunt. Dyardenes 

minus celeber auditu est, quia per ultima Indiae currit. 

Caeterum non crocodilos modo, uti Nilus, sed etiam delphines, 

ignotasque aliis gentibus belluas alit. Erimanthus crebris 

flexibus subinde curvatus ab accplis rigantibus carpitur. Ea 

causa est, cur tenues reliquias jam sine nomine in mare emittat. 

Multis praeter hos amnibus tota regio dividitur, sed ignobilibus, 

7 quia non adeo interfluunt. 

29. Caeterum quas propiora sunt mari, Aquilones maxime 

deurunt. Ii, cohibiti jugis montium, ad interiora non 

penetrant, ita alendis frugibus mitia. Sed adeo in ilia plaga 

mundus statas temporum vices mutat, ut cum alia fervore 

solis exaestuant, Indiam nives obruant : rurs usque ubi caetera 

rigent, illic intolerandus aestus existat : nee aperuit 

se naturae causa. Mare certe, quo alluitur, ne colore 

quidem abhorret a cseteris. Ab Erythra Rege inditum est 

nomen, propter quod ignari rubere aquas credunt. Terra 

lini ferax : 

inde plerisque sunt vestes. 

8 

Libri arborum teneri, 

haud secus quam chartae, litterarum notas capiunt. Aves ad 

imitandum humanae vocis sonum dociles sunt : animalia inusitata 

caeteris gentibus, nisi invecta. Eadem terra rhinocerotas 

alit, 9 non generat. Elephantorum major est vis, quam quos 

in Africa domitant ; et viribus magnitudo respondet. Aurum 

flumina vehunt, quae leni modicoque lapsu segnes aquas du-

LIBER VIII. CAP. IX. 199 

cunt. Gemmas margaritasque mare littoribus infundit. 

Neque alia illis major opulentise 10 causa est, " utique postquam 

vitiorum commercium vulgavere in exteras gentes 

quippe sestimantur purgamenta aestuantis freti pretio quod 

12 

libido constituit. Ingenia hominum, sicut ubique, apud illos 

locorum quoque situs format. Corpora usque pedes carbaso 

veiant. Soleis pedes, capita linteis- vinciunt. Lapilli ex 

auribus pendent : brachia quoque, et lacertos auro 13 colunt, 

quibus inter populares aut nobilitas 

aut opes eminent. 

Capillum 

pectunt saspius quam tondent : mentum semper intonsum 

est. Reliquam oris cutem ad speciem levitatis exasquant. 

30. Regum tamen 15 luxuria, quam ipsi magnificentiam 

appellant, supra omnium gentium vitia. Cum Rex se in publico 

conspici patitur, thuribula argentea ministri ferunt, totunique 

iter, per quod ferri destinavit, odoribus complent. Aurea 

lectica margaritis circumpendentibus recubat. 

14 

16 

Distincta 

sunt auro et purpura carbasa, quae indutus est : lecticam sequuntur 

armati corporisque custodes. Inter quos ramis aves 

pendent, quas cantu seriis rebus obstrepere docuerunt. Regia 

17 

auratas columnas habet; totas eas vitis 18 auro caelata percurrit, 

aviumque, quarum visu maxime gaudent, argentese 

effigies opera distingunt. Regia adeuntibus patet. Ciim 

capillum pectit atque ornat, tunc responsa legationibus, tunc 

jura popularibus reddit. Demptis soleis, odoribus illinuntur 

pedes. 

19 

Venatus maximus labor est, inclusa vivario animalia 

inter vota cantusque pellicum figere. 

Binum cubitorum 

sagittae sunt, quas emittunt majore nixu quam effectu : quippe 

telum, cujus in levitate vis omnis est, 20 inhabili pondere oneratur. 

Breviora itinera equo conficit. Longior ubi expeditio 

est, elephanti vehunt currum, et tantarum belluarum corpora 

tota contegunt auro. Ac ne quid perditis moribus desit, lecticis 

aureis pellicum longus ordo sequitur. Separatum a 

Regiuse ordine agmen est, eequatque luxuria. 

Foamioaa epulas 

parant. Ab iisdem vinum ministratur, cujus omnibus Indis 

largus est usus. Regem mero somnoque sopitum, in cubi-


culum pellices referunt, patrio carmine noctium invocantes 

Deos. 

31. Quis credat inter haec vitia curam esse sapientiae? 

Unum agreste et horridum genus est, quos Sapientes vocant. 

Apud hos 21 occupare fati diem, pulchrum ; et vivos se cremari 

jubent, quibus aut 22 segnis aetas, aut incommoda valetudo 

est 23 : expectatam mortem pro dedecore vitae habent. 

Nee ullus corporibus, quae senectus solvit, honos redditur. 

Inquinari putant ignem, nisi qui spirantes recipit. 

24 Illi qui 

in urbibus publicis moribus degunt, siderum motus scite 

spectare dicuntur, et 

futura praedicere. 

25 

Nee quemquam admovere 

lethi diem credunt, cui exspectare interrito liceat. 

Deos putant, quidquid colere coeperunt : arbores maxime, quas 

violare capital est. Menses in quinos denos descripserunt 

dies. 

26 

Anni plena spatia servant. Lunae cursu notant tempora, 

non ut plerique, cum orbem sidus implevit, sed cum 

se curvare coepit in cornua ; 

et idcirco breviores habent menses, 

qui spatium eorum ad hunc Lunae modum dirigunt. 

Multa et 

alia traduntur, quibus morari ordinem rerum haud sane 27 operas 

pretium videbatur. 

X. 32. ^gitur Alexandro fines Indiae ingresso gentium 

suarum Reguli occurrerunt, imperata facturi : ilium tertium 

Jove genitum ad ipsos pervenisse memorantes : Patrem Liberum, 

atque Herculem fama cognitos esse : 

ipsum coram adesse 

cernique. Rex benigne exceptos sequi jussit, 2 iisdem itinerum 

ducibus usurus. Caeterum cum ampliiis nemo occurreret, 

Hephasstionem et Perdiccam cum copiarum parte prasmisit, 

ad subigendos, qui aversarentur imperium : jussitque ad flumen 

Indum procedere, et navigia facere, queis in ulteriora transportari 

posset exercitus. Illi, quia plura flumina superanda 

erant, sic junxere naves, ut solutae plaustris vehi possent, 

rursusque conjungi. Post se Cratero cum phalange jusso 

sequi, equitatum ac levem armaturam eduxit, eosque qui 

3 

praelio in urbem proximam compulit. Jam 

occurrerant, levi 

supervenerat Craterus. 

Itaque ut principio terrorem incuteret, 

genti, nondum arma Macedonum expertae, praecipit ne cui

LIBER VIII. CAP. X. 201 

parceretur ; 

munimentis urbis, quam obsidebat, incensis. Caeterum 

dum obequitabat moenibus, sagitta ictus est. Cepit 

tamen oppidum, et omnibus incolis ejus trucidatis, etiam in 

tecta saevitum est. Inde domita ignobili gente, ad Nysam 

urbem pervenit. Forte castris ante moenia ipsa in sylvestri 

ioco positis, nocturnum frigus vehementius quam alias horrore 

corpora 

affeeit, 

4 

opportunumque remedium ignis oblatum 

est. Caesis quippe sylvis fiammam excitaverunt : quae lignis 

alita oppidanorum sepulchra comprehendit. Vetusta cedro 

facta erant, conceptumque ignem late fudere, donee omnia 

solo aequata sunt. Et ex urbe primum canum latratus, 

deinde etiam hominum fremitus auditus est. Turn et oppidani 

hostem, et Macedonas ipsos ad urbem venisse cogno 

scunt. 

33. Jamque Rex eduxerat copias, et moenia obsidebat, 

6 

cum hostium, qui discrimen tentaverant, obruti telis sunt. 

Aliis ergo deditionem, aliis pugnam experiri placebat : quorum 

dubitatione comperta, circumsideri tantum eos, et abstineri 

caedibus jussit. Tandemque obsidionis malis fatigati 

dedidere se. A Libero patre conditos se esse dicebant ; et 

vera haec origo erat. Sita est sub radicibus montis, quern 

Meron'incolas appellant. 

Inde Graeci mentiendi traxere licentiam, 

Jovis femine Liberum patrem esse celatum. Rex, situ 

montis cognito ex incolis, cum toto exercitu, praemissis commeatibus, 

verticem ejus ascendit. Multa hedera vitisque toto 

gignitur monte. Multae perennes aquae manant. 

6 

Pomorum 

quoque varii salubresque succi sunt, sua sponte 7 fortuitorum 

seminum fruges humo nutriente. Lauri, baccarisque multa 

in illis rupibus agrestis est sylva. 

Credo equidem non divino 

instinctu, sed lascivia esse provectos, ut passim bederae ac 

vitium folia decerperent, redimitique fronde toto nemore 

similes bacchantibus vagarentur. Vocibus ergo tot millium, 

praesidem 

nemoris ejus Deum adorantium, juga montis collesque 

resonabant, cum orta licentia a paucis (ut fere fit) in 

oinnes se repente vulgasset. Quippe, velut in media pace, 

per herbas congestamque frondem, prostraverant corpora. Et

202 QUINT I CURTII 

Rex 8 fortuitam laetitiam non aversatus, large ad epulas omnibus 

praebitis, per decern dies 9 Libero patri operation habuit 

exercitum. Quis neget eximiam quoque gloriam 10 saepius 

fortunae quam virtutis esse beneficium ? quippe ne epulantes 

quidem et sopitos mero aggredi ausus est hostis ; haud secus 

bacchantium ululantiumque fremitu perterritus, quam si praeliantium 

clamor esset auditus. Eadem felicitas ab Oceano 

revertentes temulentos commessantesque u inter ora hostium 

texit. 

est. 

34. Hinc ad regionem, quae Daedala vocatur, perventum 

Deseruerant incolae sedes, et in avios sylvestresque montes 

confugerant. Ergo Acadera transit, aeque usta et destituta 

incolentium fuga. Itaque rationem belli necessitas mutavit. 

Divisis enim copiis, pluribus simul locis arma ostendit : oppressique, 

ubi non exspectaverant hostem, omni clade perdomiti 

sunt. Ptolemaeus plurimas urbes, Alexander maximas 

cepit: rursusque quas distribuerat copias junxit. Superato 

deinde Choaspe amne, Coenon in obsidione urbis opulentae 

(Beziram incolae vocant) reliquit. Ipse ad Mazagas venit, 

nuper Assacano (cujus regnum fuerat) demortuo. Regioni 

qtioque urbique praeerat mater ejus Cleophes. 

Triginta millia 

peditum tuebantur urbem, non situ solum, sed *etiam opere 

munitam. Nam qua spectat Orientem, cingitur amne torrenti, 

qui praeruptis utrinque rupibus aditum ad urbem impedit. 

Ab Occidente et a Meridie, velut de industria, rupes 

praealtas admolita natura est, infra quas cavernae et voragines 

longa vetustate in altum cavatae jacent : 

quaque desinunt, fossa 

ingentis operis objecta est. Triginta quinque stadium murus 

urbem complectitur, cujus inferiora saxo, superiora crudo latere 

sunt 

structa. 

12 Lateri vinculum lapides sunt, quos interposuere, 

ut duriori materiae fragilis incumberet : simulque terra 

humore diluta, ne tandem 13 universa consideret, interpositse 

erant trabes validae, quibus injecta tabulata muros et tegebant, 

et pervios fecerant. 

35. Haec munimenta contemplantem Alexandrum, consiliique 

incertum (quia nee cavernas, nisi aggere poterat im-

LIBER VIII. CAP. XI. 203 

plere, nee tormenta aliter muris admovere) quidani e muro 

sagitta 

percussit. 

spiculo evulso admoveri equum jussit : 

14 

Turn forte in suram incidit teluni, cujus 

quo vectus, ne obligato 

quidem vulnere, haud segnius destinata exsequebatur. Casterum 

cum crus saucium penderet, et cruore 

siccato frigescens 

vulnus aggravaret dolorem, dixisse fertur : Se quidem Jovis 

filium dici, sed corporis aegri vitia sentire. Non tamen ante 

se recepit in castra, quam cuncta prospexit, et quae fieri 

vellet, edixit. Ergo, sicut imperatum erat, alii extra urbem 

tecta demoliebanturj ingentemquejdm materiae faciendo agger 

detrahebant ; alii magnarum arborum stipites cum ramis 

ac moles saxorum in cavernas dejiciebant. Jamque agger 

aequaverat summse fastigium terras. Itaque turres erigebantur: 

quae opera ingenti militum ardore intra nonum diem 

absoluta sunt. Ad ea visenda Rex, nondum obducta vulneri 

cicatrice, processit : laudatisque militibus, admoveri machinas 

jussit, e quibus ingens vis telorum in propugnatores effusa 

est. Praecipue rudes talium operum terrebant mobiles turres 

tantasque moles, nulla ope, quae cerneretur, adductas, Deorum 

numine agi credebant. Pila quoque muralia, et excussas tormentis 

prsegraves hastas, 15 negabant convenire mortalibus. 

Itaque desperata urbis tutela concessere in arcem. Inde, quia 

nihil obsessis praeter deditionem placebat, legati ad Eegem 

descenderunt, veniam petituri. Qua impetrata, Regina cum 

magno nobilium foeminarum grege, auiêis pateris vina libantium, 

processit. Ipsa genibus Regis parvo filio admoto, non 

veniam mo do, sed etiam pristinae fortunse impetravit decus 

quippe appellata est Regina ; et credidere quidam, plus formae 

quam miserationi datum. Puero quoque certe, postea ex ea 

utcumque genito, Alexandro fuit nomen. 

XI. 36. Hinc Polyspercon ad urbem Noram cum exercitu 

missus, inconditos oppidanos praelio vicit : intra munimenta 

compulsos secutus, urbem in ditionem redegit. Multa ignobilia 

oppida deserta a suis venere in Regis potestatem. Quorum 

incolae armati, petrani Aornin nomine occupaverunt. Hanc 

ab Hercule frustra obsessam esse, terrseque motu coactum


absistere, fama vulgaverat. Inopem consilii Alexandrum, 

quia undique praeceps et abrupta rupes erat, L senior quidam 

peritus idcorum cum duobus iiliis adiit, 2 si pretium operi 

esset, aditum se monstraturum esse promittens. Octoginta 

talenta constituit daturum Alexander, et 

altero ex juvenibus 

obside retento, ipsum ad exsequenda, quae obtulerat, dimisit. 

Leviter armatis dux datus est Mullinus scriba Regis. Hos 

enim circuitu, quo fallerent hostem, in summum jugum placebat 

evadere. Petra non ut pleraeque modicis ac mollibus 

clivis in sublime fastigium crescit, sed in 3 metae maximo 

modum erecta est : cujus ima spatiosiora sunt, altiora in 

arctius coeunt, summa in acutum cacumen exsurgunt. Radices 

ejus Indus amnis subit, praealtus utrinque asperis ripis. 

Ab altera parte, 4 voragines eluviesque praeruptae sunt ; nee 

alia expugnandi patebat via, quam ut replerentur. Ad manum 

sjlva erat, quam Rex ita caadi jussit, ut nudi stipites 

jacerentur : quippe rami fronde vestiti impedissent ferentes. 

Ipse primus 5 truncam arborem jecit, clamorque exercitus 

index alacritatis secutus est, 6 nullo detrectante munus, quod 

Rex occupasset. 

37. Intra septimum diem cavernas expleverant, ciim Rex 

Sagittarios et Agrianos jubet per ardua niti. Juvenesque 

fortissimos ex sua cohorte tringinta delegit. Duces his dati 

sunt Cliarus, et Alexander, quern Rex nominis, quod sibi cum 

eo commune esset, admonuit. Ac primo, quia tarn manifestum 

periculum erat, ipsum Regem discrimen subire non 7 placuit. 

Sed ut signum tuba datum est, vir audaciae promptae, 

conversus ad corporis custodes, sequi se jubet, primusque invadit 

in rupem. Nee deinde quisquam Macedonum substitit, 

relictisque stationibus sua sponte Regem sequebantur. Multorum 

miserabilis fuit casus 

; 

quos ex praerupta rupe lapsos 

amnis praeternuens bausit. 

8 Triste spectaculum etiam non 

periclitantibus. Cum verb alieno exitio, quid ipsis timendum 

foret, admonerentur, in metum misericordia versa, non ex- 

Et jam eo perventum erat, 

tinctos, sed semetipsos deflebant. 

unde sine pernicie, nisi victores, redire non possent ; iugentia

LIBER VIII. CAP. XI. 205 

saxa in subeuntes provolventibus Barbaris; queis perculsi, 

instabili et lnbrico gradu praecipites recidebant. 

9 

Evaserant 

tameH Alexander et Charus, quos cum triginta delectis praemiserat 

Rex, et jam pugnare cominus coeperant. Sed cum 

superne tela Barbari ingererent, saepius 10 

ipsi feriebantnr quam 

vulnerabant. Ergo Alexander ' et nominis sui, et promissi 

lnemor, diim acrius quam cautius dimicat, confossus undique 

obruitur. Quern ut Charus jacentem conspexit, mere in hostem, 

omnium prseter ultionem immemor, coepit; multosque 

hasta, quosdam gladio interemit. Sed cum tot unum incesserent 

manus, super amici corpus procubuit exanimis. Haud 

secns quam par erat promptissimorum juvenum caeterorumque 

militum interitu commotus Rex, signum receptui dedit. 

Saluti fuit, quod sensim et intrepidi se receperunt. Et Barbari 

hostem depulisse contenti non institere cedentibus. 

38. Caeterum Alexander, cum statuisset desistere incepto, 

(quippe nulla spes potiundae 

petrae offerebatur), tamen speciem 

ostendit in obsidione perseverantis. Nam et itinera obsideri 

jussit, et turres admoveri, et fatigatis alios succedere. Cujus 

pertinacia cognita, Indi per biduum quidem, ac duas noctes, 

cum ostentatione non fiduciae modo, sed etiam victoriae, 

epulati sunt, tympana suo more pulsantes. 

Tertia vero nocte 

tympanorum quidem strepitus desierat audiri: caeterum ex 

tota petra faces refulgebant, quas accenderant Barbari, ut 

tutior esset ipsis fuga, obscura nocte per invia saxa cursuris. 

Rex, Balacro qui specularetur prgemisso, cognoscit 

petram fuga Indorum esse desertam. 

Turn dato signo ut universi 

conclamarent^ incomposite fugientibus metum incussit, 

multique (tanquam adesset hostis) per lubrica saxa, perque 

invias cotes praecipitati occiderunt. Plures aliqua membrorum 

parte mulctati ab integris deserti sunt. Rex, locorum magis 

1X 

quam hostium victor, tamen magnae victoriae sacrifices et 

cultu DeCim satisfecit. Ara3 in petra locata3 sunt Minervae 

Victor iseque. Ducibus itineris, quo subire jusserat leviter 

armatos, etsi promissis minora praostiterant, pretium cum

; 


fide redditum est. Petrae, regionisque ei adjunctaD, Sisocosto 

tutela permissa. 

XII. 39. Inde processit Embolima, et cum angustias 

itineris obsideri viginti millibus armatorum ab Eryce quodam 

comperisset, * gravius agmen exercitfis Coeno ducendum 2 modicis 

itineribus tradidit. Ipse praDgressus cum funditore ac 

sagittario, deturbatis qui obsederant saltum, sequentibus se 

copiis viam fecit. Indi sive odio ducis, sive gratiam victoris 

Regis inituri, Erycem fugientem adorti interemerunt, caputque 

ejus atque arma ad Alexandrum detulerunt. Ille facto 

impunitatem dedit, honorem denegavit exemplo. Hinc ad 

flumen Indum sextis decimis castris pervenit, omniaque (ut 

praeceperat) ad trajiciendum praeparata ab Hephaestione reperit. 

Regnabat in ea regione Omphis, qui 4 patri quoque 

3 

fuerat auctor dedendi regnum Alexandro. Et post mortem 

parentis legatos miserat, qui consulerent eum, regnare se interim 

vellet, an privatum opperiri ejus adventum 

; 

5 

permissoque 

ut regnaret. non tamen jus datum usurpare sustinuit. 

Is benigne quidem exceperat Hepbaestionem, gratuitum frumentum 

copiis ejus admensus : non tamen ei occurrerat, 

6 

ne 

fidem ullius, nisi Regis, experiretur. Itaque venienti obviam 

cum armato exercitu egressus est. Elephanti quoque, per 

modica intervalla militum agmini immixti, procul castellorum 

fecerant speciem. 

40. Ac primo Alexander, non socium, sed hostem adventare 

credebat. Jamque et ipse arma milites capere, et 

equites discedere in cornu jusserat, paratos ad pugnam. At 

Indus, cognito Macedonum errore, jussis subsistere caeteris, 

ipse concitat equum, quo vehebatur. 

Idem Alexander quoque 

fecit : sive hostis, sive amicus occurreret, 7 vel sua virtute, vel 

illius fide tutus. Coivere, quod ex utriusque vultu posset 

intelligi, amicis animis : caeterdm sine interprete non poterat 

conseri sermo. Itaque adhibito eo, Barbaras occurrisse se 

dixit cum exercitu, totas imperii vires protinus traditurum 

nee expectasse dum per nuncios daretur fides. Corpus suum 

et regnum permittere illi, quern sciret 8 glorias militantem :

LIBER VIII. CAP. XIII. 207' 

nihil magis quara famam timere perfidi'ae. Laetus 9 simplicitate 

Barbari Rex et dextram fidei suae pignus dedit, et regnum 

restituit. Quinquaginta sex elephanti erant, quos tradidit 

Alexandro, multaque pecora eximiae inagnitudinis. 

10 

Tauros ad tria millia, pretiosum ea regione, acceptumque 

animis regnantium armentum. Quaerenti Alexandro, plures 

sibi, majore militum quam agrestium manu opus esse," 

respondit. Abisares et Porus erant, sed in Poro eminebat 

auctoritas. Uterque ultra Hydaspen amnem regnabat; et 

belli fortunam, quisquis arma inferret, experiri decreverat. 

41. Omphis, permittente Alexandro, et regium insigne 

sumpsit, et more gentis suae, nomen quod patris fuerat. 

agricultores haberet, an milites ? u cum duobus Regibus bellanti 

Taxilem 

appeliavere populares, " sequente nomine imperium, in 

quemcumque transiret. Ergo cum per triduum hospitaliter 

Alexandrum accepisset, quarto die, et quantum frumenti 

copiis, quas Hephaestion duxerat, praebitum a se esset, ostendit 

: et aureas coronas ipsi, amicisque omnibus, praeter haec 

signati argenti octoginta talenta dono dedit. Qua benignitate 

ejus Alexander mir£ laetus, et quae is dederat remisit, et mille 

talenta ex praeda, quam vehebat, adjecit : multaque convivalia 

ex auro et argento vasa, plurimum Persicae vestis, triginta 

equos ex suis, cum iisdem 12 insignibus queis assueverant, 

ci\m ipsum velierent. Quae liberalitas, sicut Barbarum 

adstrinxerat, ita amicos ipsius vehementer offendit. E quibus 

Meleager super coenam largiore vino 

usus, gratulari se Alexandro 

dixit, quod saltern in India reperisset dignum talentis 

mille. Rex haud oblitus quam aegre tulisset, quod Clitum 

ob linguae temeritatem occidisset, iram quidem tenuit, sed 

dixit, " Invidos homines nihil aliud quam ipsorum esse tormenta." 

XIII. 42. Postero die, legati Abisarae adiere Regem: 

omnia ditioni ejus, ita ut mandatum erat, permittebant ; firmataque 

invicem fide remittuntur ad Regem. Porum quoque 

nominis sui fama ratus ad deditionem posse compelli, misit ad 

eum Cleocharem, qui denunciaret ei, ut stipendium penderet,

;: 


et in primo finium suorum aditu occurreret Regi. Porus 

alterum ex his facturum sese respondit, 1 ut intranti regnum 

suum praesto esset, sed armatus. Jam Hydaspem Alexander 

superare decreverat, cum 2 Barzaentes defectionis Arachosiis 

auctor, vinetus, trigintaque elephanti simul capti perducuntur 

opportunum adversus Indos auxilium, quippe plus in belluis 

quam in exercitu spei ac virium illis erat. Gamaxusque Rex 

exiguae partis Indorum, qui 

Barzaenti se conjunxerat, vinctus 

adductus est. Igitur transfuga et regulo in custodiam, elephantis 

autem Taxili traditis, ad amnem Hydaspem pervenit 

in cujus ulteriore ripa Porus consederat, transitu prohibiturus 

hostem. Octoginta quinque elephantos objeeerat eximio 

eorporum robore ; ultraque eos, currus trecentos et peditum 

triginta fere millia : in queis erant sagittarii (sicut ante 

dictum est) 3 gravioribus telis, quam ut apte excuti possent. 

Ipsum vehebat elephantus super caeteras belluas eminens : 

armaque auro et argento distincta corpus rarae magnitudinis 

honestabant. Par animus robori corporis, et, quanta inter 

rudes poterat esse, sapientia. 

43. Macedonas non conspectus hostium solum, sed etiam 

fluminis, quod transeundum erat, magnitudo terrebat. Quatuor 

in latitudinem stadia diffusum profundo alveo et nusquam 

vada aperiente, speciem vasti maris fecerat. Nee 

4 

pro 

spatio aquarum late stagnantium impetum coercebat ; sed 

quasi in arctum coeuntibus ripis, torrens, et elisus ferebatur : 

occultaque saxa inesse ostendebant pluribus locis undse repercussae. 

Terribilior erat facies ripae, quam equi virique 

compleverant. Stabant ingentes vastorum eorporum moles, 

et de industria irritatae, horrendo stridore aures fatigabant. 

Hinc hostis, hinc amnis 5 capacia quidem bonae spei pectora, 

et saepe se experta, improviso tamen pavore percusserant 

quippe instabiles rates, nee dirigi ad ripam, nee tuto applicari 

posse credebant. Erant in medio amne insulae crebrae, in 

quas Iridi et Macedones nantes, levatis super capita armis, 

transibant. Ibi 6 levia praelia conferebant, et uterque Rex 

7 

parvaa rei discriminc summae experiebatur eventum. 

Caete-

LIBER VIII. CAP. XIII. 209 

rum in Macedonum exercitu temeritate atque audacia insignes 

fuere Simmachus et Nicanor, nobiles juvenes, et perpetua 

8 

partium felicitate ad spernendum omne periculum accensi. 

Queis ducibus promptissiini juvenum lanceis modo armati 

transnavere in insulani, quam frequens hostis tenebat ; multcrsque 

Indorum, nulla re magis quain audacia armati, interemerunt. 

Abire cum gloria poterant, 9 si unquam temeritas 

felix inveniret modum. Sed dum supervenientes contemptim 

et superbe quoque exspectant, circumventi ab his qui occulti 

enataverant, eminus obruti telis sunt. 

Qui effugerant hostem, 

aut impetu amnis ablati sunt, aut vorticibus impliciti. 

Eaque pugna multum fiduciam Pori erexit, cuncta cernentis e 

ripa. 

44. Alexander inops consilii, tandem ad fallendum hostem 

10 talem dolum intendit. Erat insula in flumine amplior 

caeteriSj sylvestris eadem, et tegendis insidiis apta. Fossa 

quoque praealta haud procul a ripa, quam tenebat ipse, non 

pedites modo, sed etiam cum equis viros poterat abscondere. 

Ut igitur u a custodia hujus opportunitatis oculos hostium 

averteret, Ptolemaeum cum omnibus turmis obequitare jussit 

procul ab insula, et subinde Indos clamore terrere, quasi 

flumen transnaturus foret. 

Per complures dies Ptolemaeus id 

fecit, eoque consilio Porum quoque agmen suum ei parti, 

quam se petere simulabat, coegit advertere. Jam extra conspectum 

hostis insula erat. Alexander in diversa parte ripaa 

statui suum tabernaculum jussit, 

assuetamque comitari ipsum 

cohortem ante id tabernaculum stare, et omnem apparatum 

regiae magnificentiae hostium oculis de indiistria ostendi. 

Attalum, et 12 asqualem sibi, et haud disparem habitu oris et 

corporis 13 (utique ciim procul viseretur) veste regia exornat, 

praabiturum speciem ipsum Regem illi ripae praesidere, nee 

agitare de transitu. Hujus consilii effectum primo morata 

tempestas est, mox adjuvit : incommoda quoque ad bonos 

eventus vertente fortuna. Trajicere amnem cum caoteris 

copiis u in regionem insulae (de qua ant£ dictum est) parabat 

1& 

averse hoste in eos, qui cum Ptoleniseo 1G inferiorem obsede-

: 


rant ripam : cum procella imbrem vix sub tectis tolerabilem 

effudit, obrutique milites niuibo in terram refugerunt, navigiis 

ratibusque desertis. Sed tumultuantium fremitus, obstrepentibus 

ripis, ab hoste non poterat audiri. Deinde momento 

temporis repressus est imber. Caeterum adeo spissae fatendere 

se nubes, ut conderent lucem, vixque colloquentium 

inter ipsos facies 

noscitarentur. 

17 Terruisset alium obducta 

nox coelo, ctim ignoto amne navigandum esset, forsitan hoste 

earn ipsam ripam, quam coeci atque improvidi, et ex periculo 

gloriam 18 accersentes petebant, occupante : obscuritatem, quae 

cseteros terrebat, suam occasionem ratus, dato signo ut 

omnes silentio ascenderent in rates, earn, qua ipse vehebatur, 

primam jussit 19 expelli. Vacua erat ab hostibus ripa, quae 

petebatur : quippe adhuc Porus Ptolemaeum tantum intuebatur. 

Una ergo navi, quam petrae fluctus illiserat, haerente, 

caeterae evadunt : armaque capere milites, et ire in ordinem 

jussit. 

XIV. 45. Jamque agmen in cornua divisum ipse ducebat, 

cum Poro nunciatur, armis virisque ripam obtineri, et 

1 

rerum adesse discrimen. Ac primo, humani ingenii vitio, 

spei suae indulgens, Abisarem belli socium, (et ita convenerat,) 

adventare credebat. Mox liquidiore luce aperiente hostem, 

quadrigas, et quatuor millia equitum venienti agmini 

Porus objecit. Dux erat copiarum, quas prasmisit, Hages 

frater ipsius. Summa virium in curribus. Senos viros 

singuli vehebant, duos clypeatos, duos sagittarios ab utroque 

latere dispositos ; caeteri aurigae erant baud sane inermes 

quippe jacula complura, ubi cominus proeliandum erat, 2 omissis 

babenis, in hostem ingerebant. Casteriim vix ullus usus 

hujus auxilii eo die fuit. Namque (ut suprd dictum est) 

imber violentius quam alias 

fusus, campos lubricos et inequitabiles 

fecerat : gravesque et propemodum immobiles currus 

illuvie et voraginibus haerebant. 

Contra Alexander expedito 

ac Levi agmine strenue invectus est. Scythae et Dahag primi 

omnium invaseire Indos : Perdiccam deinde cum equitibus in 

dextrum cornu hostium emisit.

LIBER VIII. CAP, XIV. 211 

46. Jam undique pugna se moverat, c\\m ii, qui currus 

ao-ebant, illud ultimum auxilium suorum rati, effusis habenis 

in medium discrimen ruere coeperunt. Anceps id malum 

utrisque erat. Nam et Macedonum pedites primo impetu 

obterebantur, et per lubrica atque invia immissi currus excutiebant 

eos, a quibus regebantur. Aliorum turbati equi non 

in voragines modo lacunasque, sed etiam in amnem praecipitavere 

curricula. Pauci tamen hostium telis exacti penetravere 

ad Porum, acerrime pugnam cientem. 

Is, ut dissipates 

tota acie currus vagari sine rectoribus vidit, proximis 

amicorum distribuit elephantos. Post eos posuerat pedites 

ac sagittarios tympana pulsare solitos. Id pro cantu tubarum 

Indis erat. Nee strepitu eorum 3 movebantur, olim ad 

no turn sonum auribus mitigatis. 

Herculis simulacrum agmini 

peditum prseferebatur ; id maximum erat bellantibus incitamentum 

: et deseruisse gestantes militare flagitium 4 habebatur. 

Capitis etiam sanxerant poenam lis, qui ex acie non 

retulissent ; nietu, quern 5 ex illo hoste quondam conceperant, 

etiam in religionem venerationemque converso. Macedonas 

non belluarum modo, sed etiam ipsius Regis aspectus parumper 

inhibuit. Belluae, dispositas inter armatos, speciem turrium 

procul fecerant. 

Ipse Porus humanae magnitudinis propemodum 

excesserat formam. Magnitudini adjicere videbatur 

bellua, qua vehebatur, tantum inter caeteras eminens, 

quantum aliis ipse prsestabat. 

47. Itaque Alexander contemplatus et Regem, et agmen 

Indorum, " Tandem," inquit, " par animo meo periculum 

video. Cum bestiis simul et cum egregiis viris res est." Intuensque 

Coenum, " Cum ego," inquit, " Ptolemaao, Perdiccaque, 

et Hephasstione comitatus, in laevum hostium cornu 

impetum fecero, viderisque me in medio ardore certaminis, 

ipse 6 dextrum move, et turbatis signa infer. Tu, Antigenes, 

et tu Leonate, et Tauron, invehemini in mediam aciem, et 

urgebitis frontem. Hastae nostrae praelongae et validas 7 non 

alias magis quain adversus belluas, rectoresque earum usui 

esse poterunt. Deturbate eos, qui vehuntur, et 8 ipsas con-


fodite. 

° Anceps genus auxilii est, et in suos acrms furit. In 

hpstem enim imperio, in suos pavore agitur." Hasc elocutus, 

concitat equum primus. Jamque (ut destinatum erat) invaserat 

ordines hostium, cum Coenus ingenti vi in laevum 

cornu invehitur. Phalanx quoque mediam Indorum aciem 

uno impetu perrupit. 

At Porus qua equitem invehi senserat, 

belluas agi jussit. Sed tardum, et pene immobile animal, 

equorum velocitatem aequare non poterat. Ne sagittarum 

quidem ullus erat Barbaris usus. Quippe longas et praegraves, 

nisi prius in terra statuerunt arcum, haud satis apte 

et commode imponunt : 

turn humo lubrica et ob id impediente 

conatum, 10 molientes ictus celeritate hostium occupabantur. 

Ergo spreto Regis imperio (quod fere fit, ubi turbatis acrius 

metus quam dux imperare coepit) totidem erant imperatores 

quot agmina errabant. Alius jungere aciem, alius dividere; 

stare quidam, et nonnulli circumvehi terga hostium jubebant. 

11 

Nihil in medium consulebatur. Porus tamen cum paucis, 

quibus metu potior fuerat pudor, colligere dispersos, obvius 

hosti ire pergit, elephantosque ante agmen suorum agi jubet. 

Magnum belluae injecere terrorem, insolitusque stridor non 

equos modo, tarn pavidum ad omnia animal, sed viros quoque, 

ordinesque turbaverat. 

48.' Jam fugae circumspiciebant locum paulo ant£ victores, 

cimi Alexander Agrianos et Thracas leviter armatos, 12 meliorem 

concursatione, quam cominus militem, emisit in belluas. 

Ingentem ii vim telorum injecere et elephantis et 

regentibus eos. Phalanx quoque ins tare constanter territis 

coepit. Sed quidam avidius persecuti belluas, in semet irritavere 

vulneribus. Obtriti .ergo pedibus earum caeteris, ut 

parcius instarent, fuere documentum. Praecipue 13 terribilis 

ilia facies erat, cum H manu arma virosque corriperent, et 

super se regentibus traderent. Anceps ergo pugna, nunc 

sequentium nunc fugientium elephantos, in multum diei varium 

certamen extraxit, donee securibus (id namque genus 

auxilii praeparatum erat) pedes amputare coeperunt. 

15 

Copidas 

vocant gladios leviter curvatos, falcibus similes, queis ap-

Ergo 

petebant belluarum maims. 

LIBER VIII. CAP. XIV. 213 

Nee quidquam inexpertum, Don 

16 

mortis modo, sed etiam in ipsa morte, novi supplicii timor 

omittebat. Ergo elephanti vulneribus tandem fatigati suos 

impetu sternunt, et qui 

rexerant eos, praecipitati in terram ab 

ipsis obterebantur. Itaque pecorum modo, magis pavidi 

quam infesti, ultra aciem exigebantur, cum Porus, destitutus 

a pluribus, tela multo ante praeparata, in circumfusos, ex elephanto 

suo ccepit ingerere, multisque eminus vulneratis, 

expositus 

ipse ad ictus undique petebatur. Novem jam vulnera 

hinc tergo, illinc pectore exceperat : multoque 

sanguine profuso. 

languidis manibus 17 magis elapsa, quam excussa tela 

mittebat. Nee segnius bellua instincta rabie, nondum saucia, 

invehebatur ordinibus, donee rector belluas Eegem conspexit 

18 fluentibus membris, omissisque armis vix compotem 

mentis. 

Turn belluam in fugam concitat, sequente Alexandro. 

Sed equus ejus multis vulneribus confossus deficiensque procubuit, 

19 posito magis Rege, quam effuso. Itaque dum equum 

mutat, tardius insecutus est. 

49. Interim frater Taxilis Regis Indorum, praemissus ab 

Alexandro, monere coepit Porum, ne ultima experiri perseveraret, 

dederetque se victori. At ille, quanquam exhaustae 

erant vires deficiebatque sanguis, tamen ad notam vocem 

excitatus, " Agnosco," inquit, " Taxilis fratrem, imperii regnique 

sui proditoris; " et telum, quod unum forte non effluxerat, 

contorsit in eum quod per medium pectus penetravit 

; 

ad tergum. Hoc ultimo virtutis opere edito, fugere acrius 

coapit. Sed elephantus quoque, qui multa exceperat tela, deficiebat. 

Itaque sistit fugam, peditemque sequenti hosti objecit. 

Jam Alexander consecutus erat, et pertinacia Pori 

cognita, vetabat resistentibus parci. . 

undique et in 

pedites et in ipsum Porum tela congesta sunt, queis tandem 

gravatus, labi ex bellua coepit. Indus, qui elephantum regebat, 

descendere eum ratus, more solito elephantum procumbere 

jussit in genua : qui ut se submisit, caeteri quoque (ita enim 

itistituti eract) demisere corpora in terram. Ea res et Porum 

et cseteros victoribus tradidit.


50. Hex spoliari corpus Pori, interemptum esse credens, 

jussit : et qui detraherent 'loricam vestemque, concurrere; 

cum bellua dominum tueri, et spoliantes coepit appetere, levatumque 

corpus ejus rursus dorso suo imponere. Ergo telis 

undique obruitur, confossoque eo, in vehiculum Porus imponitur. 

QuenL Ptex ut vidit allevantem oculos, non odio, sed 

miseratione commotus, " Quae, 20 malum 

n 

! inquit, " amentia 

te coegit, rerum mearum cognita fama, belli fortunam experiri, 

ci\m Taxiles esset in deditos clementiae meae tarn propinquum 

tibi exemplum ? " At ille, " Quoniam," inquit, " percontaris, 

respondebo ea 21 libertate, quam interrogando fecisti. 

Neminem me 22 fortiorem esse censebam. Meas enim noveram 

vires, nondum expertus tuas : fortiorem esse te belli 

docuit eventus. 

23 

Sed ne sic quidem parum felix sum, secundus 

tibi." Rursus interrogatus, quid ipse victorem statuere 

debere censeret " 

: Quod hie,' 5 inquit, " dies tibi suadet, 

quo expertus es, quam caduca felicitas esset." Plus monendo 

profecit, quam si precatus esset. 

24 

Quippe magnitudinem 

animi ejus interritam ac ne fortun a quidem infractam, non 

misericordia, modo, sed etiam honore excipere dignatus est. 

.iEgrum curavit haud seciis quam si pro ipso pugnasset. 

25 

Confirmatum, contra spem omnium, in amicorum numerum 

recepit. Mox donavit ampliore regno, quam tenuit. Nee 

sane quidquam ingenium ejus solidius aut constantius habuit, 

26 

quam admirationem verae laudis et gloriaa. Simplicius 

tamen famam aestimabat in hoste, quam in cive : quippe a 

suis credebat magnitudinem suam destrui posse : eamdem 

clariorem fore, quo majores fuissent, quos ipse vicisset.

LIBER IX. CAP. I. 215 

LIBER IX. 

ARGTJMENTTJM. 

1. Devicto Poro, in Indiam penetrat Alexander, Tariasque gentes et urbes, quarum 

mores describuntur, sibi subjicit. 

2. Gangaridas et Pharrasios aggressnrus, milites fatigatos et bellum detrectantes 

prolixa oratione ad perseverantiam hortatnr. 

3. Ccenus, militum nomine, Alexandro respondet, et paulo post morbo extinguitur. 

4. Sobiis, et aliis expugnatis, regionem Oxydracarum et Mallornm ingreditur. Oratione 

ad milites habita, Barbaros fugat, eorumque oppidum, contempto Demophoonte 

vate, obsidet. 

5. Praecipiti saltu in Oxydracarum oppidnm se immittens, graviter vulneratur, et 

fortissimis quibnsdam ducibus desideratis, oppidoque post aliquot dies expugnato, sibi 

6uisque restituitur. 

6. Ab amicis rogatus, ut saluti sua3 publicaeque parceret, generose respondit ; in instituto 

suo de domando Orbe perseverans. 

7. Graecorum quorumdam in Bactris defectio repressa. Dum Indorum legatos con- 

Tivio excipit Alexander, inter Horratam et Dioxippum, qui tandem imparibus armis 

duello certant, rixa oritur. Paulo post Dioxippus inimicorum calumniis ultra modum 

irritatus, seipsum interemit 

8. Donis a legatis Indorum acceptis, Sabracas, Musicanos, Praestos, aliosque populos 

debellat, PtolemaBo venenata plaga accepta curato, ope cujusdam herb», cujus species in 

somDis Alexandro est oblata. 

9. Cupidine Tisendi Oceani correptus, non sine periculis propter nautarum imperitiam, 

tandem voti sui compos redditur. 

10. Ab Oceano in Arabitarum, Cedrosiorum, et Indorum regiones revertitur : ubi 

cum fame et pestilentia luctatur exercitus, deindd liberatur, planeque restituitur. 

Unde secutus est probrosos bacchantium lusus, supplicio Aspastis Satrapis cruentatus. 

I. 1. Alexander tarn memorabili victoria laetus, qua 

sibi Orientis fines apertos esse censebat, Soli victimis caesis 

milites quoque, quo promptioribus animis reliqua belli munia 

obirent, pro concione laudatos, docuit quicquid Indis virium 

fuisset, ilia dimicatione prostratum : caetera opimam prasdam 

fore, celebratasque opes in ea regione eminere, quam peterent. 

Proinde jam vilia et obsoleta esse spolia de Persis : gemmis, 

margaritisque, et auro atque ebore Macedoniam Graeciamque, 

non suas tantum domos repleturos. Avidi milites pecuniae et 

gloriae, simul quia nunquam 1 affirmatio ejus fefellerat eos, 

pollicentur operam : dimissisque cum bona spe, navigia asdificari 

jubet, ut cum totam Asiam percurrisset 

; 

finem terrarum

216 QUINTI C URTII 

mare inviseret. 

Multa materia navalis in proximis montibus 

erat, quam caedere aggressi, magnitudinis inusitatae reperere 

serpentes. Rhinocerotes quoque, rarum alibi animal, in iisdem 

montibus erant. Caetenim hoc nomen belluis eis inditum 

a Graecis ; 

sermonis ejus ignari aliud lingua sua usurpant. 

Rex duabus urbibus eonditis in utraque fluminis, quod superaverat, 

ripa, copiarum duces coronis et mille aureis singulos 

donat. Caeteris quoque pro portione aut gracilis, quern in 

militia obtinebant, aut 2 navatae operae, honos habitus est. 

Abisares, qui prixis quam cum Poro dimicaretur, legatos ad 

Alexandrum miserat, rursus alios misit, pollicentes omnia 

facturum quae imperasset, modo ne cogeretur corpus suum 

dedere. Neque enim aut sine regio imperio victurum, aut 

regnaturum esse captivum. Cui Alexander nunciari jussit, 

si gravaretur ad se venire, ipsum ad eum esse venturum. 

2. Hinc porro Acesine superato, ad interiora Indise processit. 

Sylvae erant prope in immensum spatium diffusae, 

procerisque et in eximiam altitudinem editis arboribus urn- 

3 

brosas. Plerique rami instar ingentium stipitum flexi in 

humum, rursus, qua se curvaverant, erigebantur, adeo ut 

species esset non rami resurgentis, sed arboris ex sua radice 

generatae. Coeli temperies salubris : quippe et vim solis 

umbrae levant, et aquae largas manant e fontibus. Caeterilm 

hie quoque serpentium magna vis 

erat, squamis fulgorem auri 

reddentibus. Virus haud ullum magis noxium est : quippe 

morsum praesens mors sequebatur, donee ab incolis remedium 

oblatum est. Hinc per deserta ventum est ad flumen Hyarotim. 

Junctum erat flumini nemus, opacum arboribus alibi 

inusitatis, agrestiumque pavonum multitudine frequens. 

Castris inde motis, oppidum haud procul positum corona 

capit, obsidibusque acceptis, stipendium imponit. Ad magnam 

deinde (ut in ea regione) urbem pervenit ; non muro 

solum, sed etiam palude munitam. Caeterum Barbari vehiculis 

inter se junctis dimicaturi occurrerunt. Tela aliis 

hastae, aliis secures erant : transiliebantque in vehicula 

strenuo saltu, cum succurrere laborantibus suis vellent. Ac

LIBEFw IX. CAP. I. 217 

prinio insolitum genus pugnge Maeedonas terruit, cum eminus 

vulnerarentur. Deinde spreto tarn incondito auxilio, ab 

utroque latere vehiculis eireumrusi, repugnantes fodere coeperunt. 

Et vincula queis eonserta erant, jussit incidi, quo 

facilius singula circuniveiiireiitur. Itaque octo inillibus 

suorum amissis, in oppidum refugerunt. Postero die scalis 

undique admotis, muri occupantur. Paucis pernicitas saluti 

fuit; qui cognito urbis excidio, paludein transnavere, et in 

vicina oppida ingentem intulere terrorem : invietum exercitum, 

et Deoruin profectd, advenisse meniorantes. 

3. Alexander, ad vastandam earn regionem Perdicca cum 

expedita manu niisso, partem copiarum Eumeni tradit, ut is 

quoque Barbaros ad deditionem compelleret. Ipse cseteros 

ad urbem validam, in quam aliarum quoque 'confugerant incolse, 

induxit. Oppidani, missis qui Regem deprecarentur, 

nihilominus bellum parabant : "quippe orta seditio in diversa 

consilia diduxerat vulgum. Alii omnia deditione potiora, 

quidam nullam opem in ipsis esse, ducebant. Sed dum nihil 

in commune consulitur, qui deditioni imminebant, apertis 

portis hostem recipiunt. Alexander, quanquam belli auctoribus 

jure poterat irasci, tamen omnibus venia data, et obsidibus 

aeceptis, ad proximam deinde urbem castra movit. 

Obsides ducebantur ante agmen : quos ciini e muris agnovissent, 

utpote gentis ejusdem, in colloquium eonvocaverunt. 

Illi clementiam Regis simulque vim commemorando, ad deditionem 

eos compulere : cseterasque urbes simili modo deditas 

in fidem accepit. Hinc in regnum Sopithis perventum est. 

Gens, 4 ut Barbari, sapientia excellit, bonisque moribus regitur. 

5 

Genitos liberos non parentum arbitrio tollunt aluntque, 

sed eorum, quibus spectandi infantium habitum cura mandata 

est. Si quos 6 insignes aut aliqua membrorum parte 

inutiles notaverunt, necari jubent. Nuptiis coeunt, non 

genere ac nobilitate conjunctis, sed electa corporum specie 

quia eadem sestimatur in liberis. 

4. Hujus gentis oppidum, cui Alexander admoverat copias, 

ab ipso Sopithe 7 obtinebatur. Clausae erant porta?, sed nulli 

10

218 QUINTI C^'RTII 

in muris turribusque se armati ostendebant : dubitabantque 

Macedones, deseruissent urbem incolae, an fraude se occulerent 

: cum 

subito patefaeta porta, Rex Indus cum duobus 

adultis filiis occurrit, multum inter omnes Barbaros eminens 

corporis specie. Vestis erat auro purpuraque distincta, quae 

etiam crura velabat. Aureis soleis inseruerat gemmas. Lacerti 

quoque et brachia margaritis ornata erant. Pendebant 

8 

ex auribus insignes candore et magnitudine lapilli. Baculum 

aureum berylli distinguebant. Quo tradito, precatus ut sospes 

acciperet, se, libercsque, et gentem suam dedidit. Nobiles 

ad venandum canes in ea regione sunt. Latratu abstinere 

dicuntur, cum vide re feram ; 

leonibus maxime infesti. Horum 

vim ut ostenderet Alexandro, in consepto leonem eximiae 

magnitudinis jussit emitti, et quatuor 9 omnino admoveri 

canes 

; 

qui celeriter occupaverunt feram : 

10 

turn ex iis, qui 

assueverant talibus ministeriis, unus, canis leoni cum aliis 

inhserentis crus avellere, et quia non sequebatur, ferro amputare 

coepit : ne sic quidem pertinacia victa, rursus aliam partem 

secare institit : et inde non segnius inhaerentem ferro 

subinde caedebat. Ille in vulnere ferae dentes moribundus 

quoque infixerat : tantam in illis animalibus ad venandum 

cupiditatem ingenerasse naturam memoriae proditum est. 

Equidem plura transcribo, quam credo. Nam nee affirmare 

sustineo, de quibus dubito ; nee subducere quae accepi. Relicto 

" igitur Sopithe in suo regno, ad fluvium Hypasin processit; 

Hepbaestione, qui diversam regionem subegerat, conjuncto. 

Pbegelas erat gentis proximae Rex 

; 

qui popularibus 

suis colere agros (ut asseverant) jussis, Alexandro cum donis 

occurrit, nihil quod imperaret detrectans. 

II. 5. Biduum apud eum substitit Rex : tertio die amnem 

superare decreverat, transitu difficilem, non spatio solum 

aquarum, sed etiam saxis impeditum. Percontatus igitur 

Phegelam, quae noscenda erant, undecim dierum ultra flumen 

per vastas solitudines iter esse cognoscit : 

excipere deinde Gangem, 

maximum totius Indiae fluminum. Ulteriorem ripam 

colere gentes Gangaridas et Pbarrasios, eorumque Regem

LIBER IX. CAP. II. 219 

esse Aggrammem, viginti millibus equitum, ducentisque peditum 

obsidentem vias. Ad hasc quadrigarum duo millia trahere, 

et praecipuum terrorem elephantos, quos trium milliuia 

numerum explere dieebat. Incredibilia regi omnia videbantur. 

Igitur Porum (nam cum eo erat) percontatur, an vera 

essent, quae dicerentur. Ille vires quidem gentis et regni 

baud falso jaetari affirmat ; caeterum qui regnaret non mo do 

ignobilem esse, sed etiam ultimas sortis : quippe patrem ejus 

tonsorem vix diurno quaestu propulsantem famero, propter 

habitum haud indecorum 1 cordi fuisse Reginae. 

2 

Ab ea in 

propiorem ejus, qui turn regnasset, amicitiae locum admotum, 

interfeeto eo per insidias, sub specie tuteiae liberum, ejus 

invasisse regnum, necatisque pueris, hunc qui nunc regnat 

generasse, invisum vilemque popularibus, magis paternae fortunae 

quam suae memorem. Affirmatio Pori multiplicem animo 

Regis injecerat curam : hostem belluasque spernebat, 

situm locorum et vim numinum extimescebat. 

3 

Relegatos 

in ultimum pene rerum humanarum terminum persequi, et 

eruere, arduum videbatur. 

Rursus avaritia glorias, et insatiabilis 

cupido famae, nihil invium, nihil remotum videri sinebat. 

Et interdum dubitabat, an Macedones tot 

emensi spatia terrarum, 

in acie, et in castris senes facti, per objecta flumina, per 

tot naturae obstantes difficultates secuturi essefit. 

4 

Abundantes 

onustosque praeda, magis parta frui velle, quam acquirenda 

fatigari. Non 5 idem sibi, et militibus animi esse. Se 

totius orbis imperium mente complexum, adhuc in operum 

suorum primordio stare. Militem labore defatigatum, proximum 

quemque fructum, finito tandem periculo, expetere. 

6. Vicit ergo cupido rationem, et ad concionem vocatis 

militibus, ad hunc maxime modum disseruit. " Non ignoro, 

milites, multa, quae terrere vos possent, ab incolis Indiae per 

hos dies 6 de industrial esse j aetata. Sed non est improvisa 

vobis mentientium vanitas. Sic Ciliciae fauces, sic Mesopotamise 

campos, Tigrim et Euphratem, quorum alterum vado 

transivimus, alteram ponte, 7 8 

terribilem fecerant Persae. Nunquam 

ad liquidum fama perducitur. Omnia, ilia tradente,


majora 

sunt vero. 

9 

Nostra quoque gloria, ciim sit ex solido, 

plus tamen habet nominis quam operis. Modo quis belluas 

offerentes moenium speciem, quis Hydaspen amnem, quis caetera 

auditu majora quam vero, sustinere posse credebat ? 

Olim hercule fugissemus ex Asia, si nos fabulse debellare 

potuissent. Creditisne elepbantorum greges majores esse 

quam usquam armentorum sunt ? cum et rarum sit animal, 

nee facile capiatur, multoque difficilius mitigetur. Atqui 

10 

eadem vanitas copias peditum equitumque numeravit. 

n Nam 

flumen quo latins fusum est, hoc placidius stagnat 

; 

quippe 

angustis ripis 12 coercita, et in angustiorem alveum elisa, torrentes 

aquas invehunt : contra 13 spatio alvei segnior cursus 

est. Praeterea in ripa omne periculum est, ubi applicantes 

navigia hostis exspectat. 

14 Ita quantumcumque flumen intervenit, 

idem futurum discrimen est evadentium in terram." 

" Sed omnia ista vera esse fingamus. Utrumne vos magnitudo 

belluarum, an multitudo hostium terret? Quod pertinet 

ad elephantos, praesens habemus exemplum : in suos 

vehementius, quam in nos incurrerunt. Tarn vasta corpora 

securibus falcibusque mutilata sunt. Quid autem interest, 

totidem sint, quot Porus habuit, an tria millia, cum, uno aut 

altero 15 vulneratis, casteros in fugam declinare videamus ? 

Delude paucos # quoque incommode regunt : congregata vero 

tot millia ipsa se elidunt, ubi nee stare, nee fugere potuerint 

inhabiles vastorum corporum moles. Equidem sic animalia 

ista contempsi, ut cum haberem, ipse non opposuerim, 

satis gnarus plus suis quam hostibus periculi inferre." 

16 

" At enim equitum peditumque multitudo vos commovet 

! Cum paucis enim pugnare soliti estis, et nunc 

17 

primum 

inconditam sustinebitis turbam. Testis adversus multitudinem 

invicti Macedonum roboris Granicus amnis ; et Cilicia 

inundata cruore Persarum ; et Arbela, cujus campi devictorum 

a nobis ossibus strati sunt. Sero hostium legiones 

numerare coepistis, postquam w solitudinem in Asia vincendo 

fecistis. Cam per Hellespontum navigaremus, de paucitate 

nostra cogitandum fuit. Nunc nos Scythae sequuntur, Bac-

LIBER IX. CAP. II. 221 

triana auxilia praestb sunt, Dahae, Sogdianique inter nos militant. 

Nee tanien illi turbae confido. Vestras manus intueor, 

vestram virtutem, reruni, quas gesturus sum, vadem praedemque 

habeo. Quamdiu vobiscuni in acie stabo, nee mei nee 

hostium exercitus numeravero. Vos modo animos mihi plenos 

alacritatis ac fidueiaD adhibete." 

" Non in limine operum laborumque nostrorum, sed in 

exitu stamtis. 

19 

Pervenimus ad solis ortum et oceanum, nisi 

obstat ignavia : inde victores, perdomito fine terrarum, revertemur 

in patriam. Nolite (quod pigri agricolae faciunt) maturos 

fructus per inertiam amittere e manibus. Majora sunt 

periculis praemia. Dives eadem et imbellis est regio. Itaque 

non tarn ad gloriam vos duco, quam ad prsedam. Digni 

estis, qui opes, quas illud mare littoribus invehit, referatis in 

patriam ; digni qui nihil inexpertum, nihil metu omissum relinquatis." 

20 

" Per, ego vos, gloriam vestram, qua humanum fastigium 

exceditis, perque et mea in vos, et in me vestra merita, 

quibus invieti contendimus, oro, qusesoque, ne humanarum 

rerum terminos adeuntem, alumnum commilitonemque vestrum, 

ne dicam Regem, deseratis. Caatera vobis imperavi, hoc 

21 

unum debiturus sum. Et is vos rogo, qui nihil unquam vobis 

praecepi, quin primus me periculis obtulerim, qui saepe 

aciem clypeo meo texi, ne infregeritis in manibus meis palmam, 

qua Herculem, Liberumque Patreni, si invidia abfuerit, 

aequabo. Date hoc precibus meis, et tandem obstinatum 

silentium rumpite. Ubi est ille clamor, alacritatis vestrae 

index ? ubi ille meorum Macedonum vultus ? Non agnosco 

vos, milites, nee agnosci videor a vobis. Surdas jamdudum 

aures pulso. 

Aversos animos et infractos excitare conor." 

7. Cumque illi in terrain demissis capitibus tacere perseverarent, 

22 " Nescio quid," inquit, " imprudens in vos deliqui, 

quod me ne intueri quidem vultis. In solitudine mihi 

videor esse. Nemo respondet, nemo saltern negat. Quos 

alloquor ? Quid autem postulo ? Vestram gloriam, et magnitudinem 

vindicamus. Ubi sunt illi, quorum certamen paulo


ante vidi contendentium, qui potissimum vulnerati Regis 

corpus exciperent? Desertus, destitutus sum, hostibus deditus. 

Sed solus quoque ire perseverabo. Objicite me fluminibus 

et belluis, et illis gentibus, quarum nomina borretis. 

Inveniam qui desertum a vobis sequantur. Scytbae Bactrianique 

erunt mecum, bostes paulo ante, nunc niilites nostri. 

Mori praestat, 

23 

quam precario Imperatorem esse. 

Ite reduces domos, ite deserto Rege ovantes. Ego bic a vobis 

desperatae victorias, aut bonestae morti locum inveniam." 

III. 8. Ne sic quidem ulli militum vox exprimi potuit. 

Exspectabant ut duces principesque ad 

Regeni perferrent, vulneribus 

et continuo labore militiae fatigatos x non detrectare 

munia, sed sustinere non posse. Caeternm illi metu attoniti 

in terram ora defixerant. Igitur primo 2 fremitus sua sponte, 

deinde gemitus quoque oritur, paulatimque liberius dolor 

3 

erigi coepit, manantibus lacrymis, adeo ut 

Rex, ira in misericordiam 

versa, ne ipse quidem, quanquam cuperet, 4 temperare 

oculis potuerit. Tandem universa concione effusiiVs flente, 

Coenus ausus est, cunctantibus caeteris, propius tribunal accedere, 

significans se loqui velle. Quern ut videre milites detrabentem 

galeam capiti, (ita enim Regem alloqui mos est) 

bortari coeperunt, ut causam exercitus ageret. 

Turn Coenus, " Dii probibeant," inquit, " a nobis 5 impias 

6 

mentes, et profecto probibent. Idem animus est tuis qui 

fuit semper, ire quo jusseris, pugnare, periclitari, sanguine 

nostro commendare posteritati tuum nomen. 

7 Proinde si 

persever as, inermes quoque, et nudi, et exsangues, utcumque 

tibi cordi est, sequimur, vel antecedimus. ' Sed 

si audire vis 

non fictas tuorum militum voces, verum necessitate ultima 

expressas, praebe, quasso, propitias aures imperium atque 

auspicium tuum constantissime secutis, et quocumque pergis, 

secuturis." 

" Vicisti, Rex, magnitudine rerum non 

8 

hostes modo, sed 

etiam milites. Quidquid mortalitas 9 capere poterat, implevimus. 

Emensis maria terrasque, melius nobis, quam incolis 

omnia nota sunt. Pene in ultimo mundi fine consistimus : in

LIBER IX. CAP. III. 223 

alium orbeni paras ire, et Indiam quaeris India quoque ignotain. 

Inter feras serpentesqne degentes eruere ex latebris 

et cubilibus suis expetis, nt plura quam sol videt, Victoria 

lustres. Digna prorsus cogitatio aniino tuo, sed altior nostro. 

Virtus enim tua semper in incremento erit, nostra vis in fine 

jam est." 

" Intuere corpora exanguia, tot perfossa vulneribus, tot 

cicatricibus putria. Jam tela hebetia sunt, jam arma deficient. 

Vestem Persicam induimus, quia domestica subvehi 

non potest. In externum degeneravimus cultum. 

10 

Quoto 

cuique lorica est ? quis equum habet ? jube quaeri quam multos 

servi ipsorum persecuti sint, quid cuique supersit ex praeda. 

Omnium vietores, omnium inopes sumus. Nee " luxuria 

laboramus, sed bello instrumenta belli consumpsimus. Hunc 

tu pulcherrimum exercitum nudum objicies belluis ? Quarum 

12 

ut multitudinem augeant de industria Barbari, magnum tamen 

esse numerum 13 etiam ex mendacio intelligo." 

" Quod si adhuc penetrare in Indiam certum est, regio a 

meridie minus vasta est. Qua subacta, licebit decurrere in 

illud mare, quod rebus humanis terminum voluit esse natura. 

Cur circuitu petis gloriam, qua3 ad manum posita est ? Hie 

quoque occurrit Oceanus. Nisi mavis errare, 14 pervenimus 

quo tua fortuna ducit. Haec tecum, quam sine te cum his 

loqui malui, 15 non ut inirem circumstantis exercitus gratiam, 

sed ut vocem loquentium potius, quam gemitum murmurantium 

audires." 

9. Ut finem orationi Coenus imposuit, clamor undique cum 

ploratu oritur, Regem, patrem, dominum confusis appellantium 

vocibus. Jamque et alii duces prascipueque seniores, 

queis ob aetatein -et excusatio honestior erat et auctoritas 

major, eadem precabantur. Ille nee castigare obstinatos, nee 

mitigare poterat iratos. Itaque mops consilii desiluit e tribunali, 

claudique regiam jussit, omnibus, proater assuetos, 

adire prohibitis. Biduum irae datum est, tertio die processit, 

erigique duodecim aras ex quadrato 

saxo, monumentum expeditionis 

sua3, munimenta quoque castrorum jussit extendi,

; 

224 QUINTI CTJRTII. 

cubiliaque 

amplioris formse, 18 quam pro corporum habitu relinqui, 

ut speciem omnium augeret, posteritati fallax miraculum 

praeparans. Hinc repetens quae emensus erat, ad flunien 

Acesinem locat castra. 

Ibi forte Coeims morbo extinctus est. 

Cujus morte ingeniuit Rex quidem ; adjecit tamen, 17 propter 

paucos dies longam orationem eum exorsum, tanquam solus 

Macedoniam visurus esset. Jam in aqua classis, quam sedincari 

jusserat, stabat. 

Inter haec Memnon ex Thraeia in supplementum 

equitum sex millia, praeter eos ab Harpalo peditum 

septem millia adduxerat ; armaque viginti quinque millia 

auro et argento caelata pertulerat : queis distributis, vetera 

cremari jussit. 

18 

Mille 

navigiis aditurus Oceanum, discordes 

et vetera odia retractantes Porum et Taxilem, Indiae Reges ? 

firmata per affinitatem gratia, reliquit in suis regnis, summo 

in sedificanda classe amborum studio usus. Oppida quoque 

duo condidit, quorum alteram Niceam appellavit, alterum 

Bucephalori) equi, quern amiserat, memoriae ac nomini dedicans 

urbem. Elephantis deinde et impedimentis terra sequi 

jussis, secundo amne defluxit, quadraginta ferme stadia singulis 

diebus procedens, ut opportunis locis exponi subinde 

copiae possent. 

IV. 10. Perventum erat in regionem, in qua Hydaspes 

amnis Acesini committitur. Hinc decurrit in fine Sobiorum. 

Hi de exercitu Herculis majores suos commemorant aegros 

relietos cepisse sedem, x quam ipsi obtinebant. 

Pelles ferarum 

pro veste, clavae tela erant. Multaque, etiam cxim Grraeci 

mores exolevissent, 2 stirpis ostendebant vestigia. Hinc 

3 

exscensione facta, ducenta et quinquaginta stadia processit 

depopulatusque regionem, oppidum caput ejus corona cepit. 

Quadraginta peditum millia gens in ripa fluminum opposuerat, 

quae, amne superato, in fugam compulit, inclusosque 

moenibus 

expugnat. Puberes interfecti sunt, caeteri 4 venierunt. Alteram 

deinde urbem expugnare adortus, magnaque vi defendentium 

pulsus, multos Macedonum amisit : sed ciim in obsidione 

perseverasset, oppidani, desperata salute, ignem subjecere 

tectis * se quoque ac liberos conjugesque incendio

LIBER IX. CAP. IV. 225 

cremant 

; 

quod ciim ipsi augerent, hostes extinguerent, nova 

forma pugnae erat. 

5 

Delebant incolae urbem, hostes defendebant 

: adeo etiam naturae jura bellum in contrarium mutat. 

Arx erat oppidi intacta, in qua praesidiuin dereliquit. Ipse 

navigio circumvectus est arcem : 

6 

quippe tria flumina, tota 

India praeter Gangem maxima, munimento arcis applicant 

undas. A Septentrione Indus alluit, a Meridie Acesines 

Hjdaspi confunditur. 

11. Caeterum amnium coitus maritimis similes fluctus 

movet, multoque ac turbido limo, quod aquarum concursu 

subinde 

turbatur, 7 iter, qua meant navigia, in tenuem alveum 

cogitur. Itaque cam crebri fluctus se inveherent, et navium 

hinc proras, bine latera pulsarent, 8 subducere nautae eoeperunt._ 

Sed 9 ministeria eorum, hinc metu, hinc praerapida celeritate 

fluminum occupantur. In oculis duo majora omnium 

navigia submersa sunt : leviora ciim et ipsa nequirent regi, in 

ripam tamen 10 innoxia expulsa sunt. Ipse Rex in rapidissimos 

vortices incidit 

; 

quibus intorta navis, obliqua et " gubernaculi 

impatiens, agebatur. Jam vestem detraxerat corpori, 

projecturus semet in flumen, amicique ut exciperent eum, 

haud procul nabant : 

12 apparebatque anceps periculum, tarn 

nataturi, quam navigare perseverantis. Ergo ingenti certamine 

concitant remos, quantaque vis humana esse poterat 

admota est, ut fluctus, qui se invehebant, everberarentur. 

Findi crederes undas, et retro gurgites cedere. Quibus tandem 

navis erepta, non tamen ripae applicaturj sed in proximum 

vadum illiditur. Cum amne bellum fuisse crederes. Ergo 

aris 

pro numero fluminum positis, sacrificioque facto, triginta 

stadia processit. 

12. Inde ventum est in regionem Oxydracarum Mallorumque 

; 

quos alias bellare inter se solitos, tunc 13 periculi 

societas junxerat. Nonaginta millia juniorum peditum in 

arm is erant. Procter hos equitum decern millia nongentaaque 

quadrigae. At Macedones, qui 14 omni discrimine jam defunctos 

se esse crediderant, postquam integrum bellum cum 

ferocissimis Indiao gentibus superesse cognoveruut, improviô 

10*

;: 


metu territi rursus seditiosis vocibus Regem increpare coeperunt 

: 

" Gangem amnem, et quae ultra essent, non coactos 

transmittere ; 

non tatnen finisse, sed mutasse bellum : indomitis 

gentibus se objectos, ut sanguine suo aperirent ei Oceanum. 

Trabi extra sidera et Solem, cogique adire, quae mortalium 

oculis natura subduxerit. 

15 Novis identidem armis 

novos hostes existere. Quos ut omnes fundant fugentque, 

quod praemium ipsos manere ? caliginem ac tenebras, et perpetuam 

noctem profundo incubantem; repletum immanium 

belluarum gregibus fretum; immobiles undas> in quibus emoriens 

natura deficerit." Rex non sua, sed militum sollicitudine 

anxius, concione advocata docet, " imbelles esse, quos metuant. 

Nihil deinde praeter has gentes obstare, quominus terrarum 

spatia emensi, ad finem 

simul mundi laborumque perveniant 

cessisse illis metuentibus Gangem, et multitudinem nationum, 

quae ultra amnem essent ; declinasse iter eo, ubi par gloria, 

16 

minus periculum esset. Jam prospicere se Oceanum : jam 

- 

perfiare ad ipsos auram maris : ne inviderent sibi laudem 

quam peteret : Hereulis et Liberi patris terminos transituros 

illos : Regi 

suo parvo impendio immortalitatem famae daturos 

; 

paterentur se ex India redire, non fugere." 

13. Omnis multitudo, et maxime militaris, mobili impetu 

fertur. Ita seditionis non remedia, quam principia, majora 

sunt. Non alias tarn alacer clamor ab exercitu est redditus, 

jubentium duceret Diis secundis, et aequaret gloria* quos 

aemularetur. Laetus his acelamationibus ad hostes protinus 

castra movit. Validissimae Indorum gentes erant, et bellum 

impigre parabant, ducemque ex natione Oxydracarum 17 spectatae 

virtutis clegerant, qui sub radicibus montis castra posuit, 

lateque ignes, ut speciem multitudinis augeret, ostendit 

clamore quoque ac sui moris ululatu identidem acquiescentes 

Macedones frustra terrere conatus. Jam lux appetebat, 

dim Rex fiduciae ac spei plenus, alacres milites arma capere, 

et exire in aciem jubet. Sed metune an seditione obortd 

inter ipsos, subito profugerunt Barbari. Certe avios montes

et inipeditos occupaverunt. 

Quorum agmen Rex frustra persecutus, 

inipedimenta cepit. 

LIBER IX. CAP. V. 227 

14. Perventum deinde est ad oppidum Oxydracarum, in 

quod plerique confugerant, 18 liaud majore fiducia moenium 

19 

quam armorum. Jam admovebat Rex, cum vates monere 

eum coepit, ne committeret, aut certe differret obsidionem 

vitae ejus periculum ostendi. Rex Demophoonta (is namque 

vates erat) intuens, " Si quis," inquit, u te, arti tuaa intentum, 

et exta spectantem, sic interpellet, non dubitem quin incommodus 

ac molestus videri tibi possit." Et cum ille ita prorsus 

futurum respondisset, " Censesne," inquit, " 20 tantas res, 

non pecudum fibras, ante oculos habenti, ullum esse majus 

impedimentum, quam vatem superstitione captum ? " Nee 

diutius quam respondit moratus, admoveri jubet scalas, 

21 

cunctantibusque casteris, evadit in murum. Angusta muri 

corona 

erat. 

22 

Non pinnae, sicut alibi, fastigium ejus distinxerant, 

sed perpetua lorica obducta transitum sepserat. 

Itaque Rex haerebat magis quam stabat in 23 margine, clypeo 

undique incidentia tela propulsans. Nam undique eminus ex 

turribus petebatur. Nee subire milites poterant, quia superne 

vi telorum obruebantur. Tandem magnitudinem periculi 

pudor vicit : quippe cernebant cunctatione sua dedi hostibus 

Regem. Sed festinando morabantur auxilia. Nam dum pro 

se quisque certat evadere, oneravere scalas : 

21 queis non sufficientibus, 

devoluti, unicam spem Regis fefellerunt. Stabat 

enim in conspectu tanti exercitus, velut in solitudine destitutus. 

V. 15. Jamque laevam, qua clypeum ad ictus circumferebat, 

lassaverat, clamantibus amicis, ut ad ipsos desiliret, stabantque 

excepturi : cum ille rem ausus est incredibilem atque 

inauditam, ûltoque magis ad famam temeritatis quam 

gloriae insignem. Namque in urbem hostium plenam praecipiti 

saltu semet ipse immisit, cum vix sperare posset, dimicantem 

certe et non inultum esse moriturum. Quippe antequam 

assurgeret, opprimi poterat, et capi vivus : sed forte 

ita libraverat corpus, 2 ut se pedibus exciperet. Itaque stans

1 

228 QUINT I CURT 1 

init pugnam ; 

et, ne circumiri posset, fortuna providerat. Vetusta 

arbor hand procul muro ramos niulta fronde vestitos, 

velut de industria Regem protegentes, objecerat. Hujus 

spatioso stipiti corpus applicuit, clypeo tela, quse ex adverso 

ingerebantur, excipiens. Nam cam unum procul tot manus 

peterent, nemo tamen audebat propius accedere. Missilia 

ramis plura quam clypeo incidebant. Pugnabat pro Rege 

primum celebrati nominis fama, deinde 3 desperatio, magnum 

ad honeste moriendum incitamentum : 

sed 4 cum subinde hostis 

afflueret, jam ingentem vim telorum exceperat clypeo, jam 

galeam saxa perfregerant, 5 jam continuo labore gravia genua 

succiderant. Itaque contemptim, et ineaute, qui proximi 

steterant, incurrerunt : e quibus duos gladio ita excepit, ut 

ante ipsum exanimes procumberent. Nee cuiquam deinde propius 

incessendi eum animus fuit. Procul jacula sagittasque 

mittebant. 

16. Ille ad omnes ictus expositus, segrd 6 jam exceptum . 

poplitibus corpus tuebatur, donee Indus duorum cubitorum 

sagittam (namque Indis, ut ante diximus, hujus magnitudinis 

sagittae erant) ita excussit, ut per thoracem paulum super 

latus dextrum infigeret. Quo vulnere afflictus, magna vi sanguinis 

emicante, 7 remisit arma moribundo similis: adeoque 

8 

resolutus, 9 ut ne ad vellendum quidem telum sumceret 

dextra. Itaque ad exspoliandum corpus qui vulneraverat, 

alacer gaudio accurrit. Quern ut injicere corpori suo manus 

sensit, credo, ultimi dedecoris indignitate commotus, linquentem 

revocavit animum, et nudum hostis latus 10 subjecto mucrone 

hausit. Jacebant circa Regem tria corpora, procul 

stupentibus cseteris. Ille, ut antequam ultimus spiritus deficeret, 

dimicans jam extingueretur, clypeo se allevare conatus 

n 

est : et postquam ad connitendum nihil supererat virium, 

dextera impendentes ramos complexus, tentabat assurgere. 

Sed ne sic quidem potens corporis, rursus in genua procumbit, 

manu provocans hostes, si quis congredi auderet. 

17. Tandem Peucestes per aliam oppidi partem, deturbatis 

propugnatoribus, 12 muri vestigia persequens, Regi super-

venit. ' Quo 

LIBER IX. CAP. V. 229 

conspecto, Alexander jam non vitae suae, sed mortis 

solatium supervenisse ratus, clypeo fatigatum corpus excepit. 

Subit inde Timaeus, et paulo post Leonatus, huic 

Aristonus supervenit. Indi quoque cum intra moenia Regem 

esse comperissent, omissis caeteris illuc concurrerunt, urgebantque 

protegentes. Ex quibus Timaeus multis adverso eorpore 

vulneribus acceptis, egregiaque edita pugna cecidit. 

Peucestes quoque tribus jaculis confossus, non se 

tamen scuto, 

sed Regem tuebatur. Leonatus dum avide ruentes Barbaros 

subinovet, cervice graviter icta, semianimis procubuit ante 

Regis pedes. Jam et Peucestes vulneribus fatigatus 13 submiserat 

elypeum. In Aristono spes ultima haerebat. Hie 

quoque graviter saucius tantam vim hostium ultra sustinere 

non poterat. 

fama perlata est. 

14 Inter haec ad Macedonas, Regem cecidisse, 

15 

Terruisset alios, quod illos incitavit. 

Namque periculi omnis immemores, dolabris perfregere murum, 

et, qua moliti erant aditum, irrupere in urbem, Indosque 

plures fugientes, quam congredi ausos, ceciderunt. Non 

senibus, non foeminis, non infantibus parcitur. 

Quisquis occurrerat, 

ab illo vulneratum Regem esse credebant. 

16 

Tandemque 

internecione hostium justae irae parentatum est. Ptolemaeum, 

qui postea regnavit, huic pugnae affuisse auctor est 

Clitarchus, et Timagenes. Sed ipse 17 scilicet gloriae suae 

non refragatus, abfuisse se, missum in expeditionem, memoriae 

tradidit : tanta componentium vetusta rerum monumenta 

vel 18 securitas, vel, 19 par huic vitium, credulitas fuit 

18. Rege in tabernaculo relato, medici lignum hastae corpori 

infixum, 20 ita ne spiculum moveretur, abscindunt. Corpore 

dein nudato, animadvertunt hamos inesse telo, nee aliter id 

sine pernicie corporis extrahi posse, quam ut secando vulnus 

augerent. 

21 Caeterum, ne secantes profluvium sanguinis occuparet, 

verebantur : quippe ingens telum adactum erat, et penetrasse 

in viscera videbatur. Critobulus inter medicos artis 

eximiae, sed in tanto periculo territus, manus admoveremetuebat, 

22 

ne in ipsius caput parum prosperae curationis recideret eventus.


Lacrymanteni eum, ac metuentem, et sollicitudine propemodum 

exsanguem Rex conspexerat. 

23 " Quid," inquit, "quodve teinpus 

exspectas, et non quamprimum hoc dolore me saltern moriturum 

liberas ? An times ne reus sis, cum insanabile vulnus 

acceperim ? " At Critobulus, tandem vel finito, vel dissimulato 

metu, hortari eum coepit, 24 ut se continendum prseberet, 

25 

dum spiculum evelleret. Etiam levem corporis motum 

noxium fore. Rex, cum affirmasset nihil opus esse iis, qui 

semet continerent, sicut prseceptum erat, sine motu praebuit 

corpus. Igitur patefacto latins vulnere, et spiculo evulso, 

ingens vis sanguinis manare coepit, linquique animo Rex, et 

caligine oculis offusa, veluti moribundus extendi. Crimque 

profluvium medicamentis frustra inhiberent, clamor simul 

atque ploratus amicorum oritur, Regem expirasse credentium. 

Tandem constitit sanguis, paulatimque animum recepit, et 

circumstantes coepit agnoscere. Toto eo die, ac nocte, quae 

secuta est, armatus exercitus regiam obsedit, confessus omnes 

unius spiritu vivere. Nee prius recesserunt, quam compertum 

est, somno paulisper acquiescere. Hinc certiorem spem salutis 

ejus in castra retulerunt. 

VI. 19. Rex, x septem diebus curato vulnere, necdum 

obducta cicatrice, cum audisset convaluisse apud Barbaros 

famam mortis suae, duobus navigiis junctis, statui in medium 

undique conspicuum tabernaculum jussit, ex quo se ostenderet 

2 periisse credentibus : conspectusque ab incolis, 3 spem 

hostium falso nuncio conceptam inhibuit. 

4 

Secundo 

deinde" 

amne defluxit, aliquantum intervalli a caetera classe prascipiens, 

ne quies corpori invalido adhuc necessaria pulsu remorum 

impediretur. Quarto postquam navigare coeperat die, 

pervenit in regionem, desertam quidem ab incolis, sed frumento 

et pecoribus abundantem. Placuit is locus, et ad 

suam, et ad militum requiem. Mos erat principibus amicorum, 

et custodibus corporis, excubare ante praetorium, quoties 

Regi adversa valetudo incidisset. Hoc turn more quoque 

servato, universi cubiculum ejus intrant. Hie sollicitus, ne

LIBER IX. CAP. VI. 231 

quid novi afferrent, quia simul venerant, percontatur num 

hostium recens 

nunciaretur adventus. 

20. At Craterus, cui mandatuni erat, ut amicorum preces 

perferret ad eum, " 6 Credisne," inquit. " adventu magis hostium, 

ut jam in vallo consisterent, quam cura salutis tuse, ut 

nunc est tibi vilis, nos esse sollicitos ? Quantalibet vis omnium 

gentium conspiret in nos, impleat armis virisque totum 

orbem, classibus maria consternat, inusitatas belluas inducat, 

tu nos preestabis invictos. 

Sed quis Deorum hoc Macedonise 

columen ac sidus diuturnum fore polliceri potest, cum tarn 

avide manifestis periculis offeras corpus, 6 oblitus tot civium 

animas trahere te in casum ? Quis enim tibi superstes aut 

optat esse, aut potest ? E6 pervenimus, auspicium atque 

imperium secuti tuum, unde nisi te reduce, nulli ad penates 

suos iter est." 

" 7 Quod si adhuc de Persidis regno cum Dario dimicares, 

etsi nemo vellet, tamen ne admirari quidem posset, tarn 

promptae esse te ad omne discrimen audacise. Nam ubi 

paria sunt periculum ac prsemium, et 8 

secundis rebus amplior 

9 

fructus est, et adversis solatium majus. Tuo vero capite 

ignobilem vicum emi quis ferat, non tuorum modo militum, 

sed ullius etiam gentis barbarae 10 civis, qui tuam magnitudinem 

noyit? Horret animus cogitatione rei, quam paulo 

ante vidimus. " Eloqui timeo, invicti corporis spoliis inertissimos 

manus fuisse injecturos, nisi te 12 interceptum misericors 

in nos fortuna servasset." 

u Totidem proditores, totidem desertores sumus, quot te 

13 

non potuimus persequi. Universos licet ignominia notes, 

nemo recusabit luere id, quod, ne admitteret, praestare non 

potuit. Patere nos, quseso, alio modo esse viles tibi. Qudcumque 

jusseris, ibimus : obscura pericula, et ignobiles pugnas 

nobis deposcimus ; 

temetipsum ad ea serva, quae magnitudinem 

tuam I4 capiunt. Cito gloria obsolescit in sordidis 

hostibus. Nee quidquam indignius est, quam consumi cam, 

ubi non possit ostendi." Eadem fere Ptolemaeus, et similia 

iis caateri. Jamque confusis vocibus flentes eum orabant,

232 QUINTI CUP. Til 

15 

ut tandem exsatiatae laudi modum faceret, ac saluti suae, id 

est publicge, parceret. 

2 1 . Grata erat Regi 16 pietas amicorum. Itaque singulos 

familiarius amplexus, considere jubet, 

17 

altiusque 

sermone 

repetito, " Vobis quidem," inquit, " fidissimi piissimique 

civium atque amicorum, grates ago, habeoque, non solvim eo 

nomine, quod hodie salutem meam vestrae praeponitis, sed 

quod a primordiis belli, nullum erga me benevolentiae pignus 

atque indicium omisistis : adeo ut confitendum sit, nunquam 

mihi vitam meam fuisse tarn caram, quam esse ccepit, ut 

vobis diu frui possim. 

18 

Caeterum non eadem est cogitatio 

eorum, qui pro me mori optant, et mea 

; 

qui quidem banc 

benevolentiam vestram virtute meruisse me judico. Vos enim 

diuturnum fructum ex me, forsitan etiam perpetuum, percipere 

cupitis. Ego me metior non aetatis spatio, sed gloriae. 

Licuit paternis opibus 19 contento intra Macedoniae terminos 

per otium corporis exspectare obscuram et ignobilem senectutem. 

20 

Quanquam ne pigri quidem sibi fata disponunt ; sed 

unicum bonum diuturnam vitam aestimantes saepe acerba 

mors occupat. Verum ego, qui non annos meos, sed victorias 

numero, si munera fortunae bene computo, diu vixi." 

" Orsus a Macedonia imperium Grgecise teneo ; 

Thraciam 

et Illyrios subegi ; Triballis, Medisque impero ; Asiam, qua 

Hellesponto, qua rubro mari alluitur, possideo. Jamque 

haud procul absum a fine mundi. 

Quern egressus, aliam naturam, 

alium orbem aperire mihi statui. 

21 

Ex Asia in Europe 

terminos momento unius horae transivi. Victor utriusque 

regionis post nonum regni mei, post vigesimum atque 

octavum aetatis annum, 22 videorne vobis in excolenda gloria, 

cui me uni devovi, posse cessare ? Ego vero non deero, et 

ubicumque pugnabo, in theatro terrarum orbis esse me credam. 

Dabo nobilitatem ignobilibus locis. Aperiam cunctis 

gentibus terras, quas natura longe submoverat. 

In his operibus 

extingui mihi (si sors ita feret) puichrum est. Ea stirpe" 

sum genitus, ut 23 multam prius quam longam vitam debeam 

optare.' 7

LIBER IX. CAP. VII. 233 

u Obsecro vos, cogitate nos pervenisse in terras, 24 quibus 

foeinime ob virtutem celeberrimum nomen est. Quas urbes 

Semiramis condidit ? quas gentes redegit in potestatem ? 

quanta opera niolita est ? Nondum foeminam asquavimus gloria, 

et jam nos laudis satietas cepit ? 

25 Dii faveant, majora 

adhuc restant. Sed ita nostra erunt, quse nondum attigimus, 

si nihil parvum duxerimus, in quo inagnae gloriae locus est. 

Vos modo me ab intestina fraude, et domesticorum insidiis 

prasstate securum ; belli Martisque discrimen impavidus subibo. 

Philippus in acie tutior quam in theatro fuit. Hostium 

manus seepe vitavit, suorum effugere non valuit. Aliorum 

quoque Regum exitus si reputaveritis, plures a suis quam ab 

lioste interemptos numerabitis." 

26 

" Caeterum, quoniam olim rei agitatse in animo meo, 

nunc promendas occasio oblata est; mihi maximus laborum 

atque operum meorum erit fructus, si Olympias mater immortalitati 

consecretur, quandocumque excesserit vita. 

licuerit, ipse prasstabo hoc. Si me 28 prasceperit fatum, 29 vos 

mandasse mementote." At turn quidem amicos dimisit. Casterum 

per complures dies ibi stativa babuit. 

VII. 22. Haec dum in India geruntur, Graeci milites, 

nuper in colonias a Rege deducti circa Bactra, orta inter 

seditione, defecerant, l 

27 

Si 

ipsos 

non tarn Alexandre infensi, quam metu 

supplicii : quippe occisis quibusdam popularium, 2 qui validiores 

erant, arma spectare coeperunt. Et Bactriana arce^ 

qua3 quasi negligentius asservata erat, oceupata, Barbaros quoque 

in societatem defectionis impulerant. Athenodorus erat 

princeps eorum, qui Regis quoque nomen assumpserat, non 

tarn imperii cupidine, quam in patriam revertendi cum iis, 

auctoritatem ipsius sequebantur. 

qui 

Huic Bicon quidam nationis 

ejusdem, sed ob aemulationem infestus, comparavit insidias, 

invitatumque ad epulas 

per Boxum quemdam Macarianum in 

convivio occidit. Postero die concione advojcata Bicon ultro 

insidiatum sibi Athenodorum plerisque persuaserat. Sed 

aliis suspecta fraus erat Biconis, et paulatim in plures coepit 

manare suspicio. 

Itaque Graeci milites arma capiunt, occisuri


Biconem, si daretur occasio. Caeteruin principes eorum iram 

multitudinis mitigayerunt. Praeter spem suam Bicon praesenti 

periculo ereptus, paulo post insidiatus auctoribus salutis 

suae est; cujus dolo cognito, et ipsum comprehenderunt, et 

Boxum. Caeteruin Boxum protinus placuit interne!, Biconem 

etiam per cruciatum necari. Jainque corpori tormenta 

admovebantur, cuin Graeci milites, (incertum ob quam causam), 

lymphatis similes ad arm a discurrunt. 

Quorum fremitu exaudito, 

qui torquere Biconem jussi erant, omisere, veriti ne id 

facere tumultuantium vociferatione prohiberentur. 

Ille, sicut 

nudatus erat, pervenit ad Graecos, et 3 miserabilis facies supplicio 

destinati in diversum animos repente mutavit, dimittique 

eum jusserunt. Hoc modo poena bis liberatus, cum 

caeteris, qui colonias a Bege attributas reliquerunt, revertit 

in patriam. 

Haec circa Bactra et Scytharum terminos gesta. 

23. Interim Begem duarum gentium 4 (de quibus ant& 

dictum est) centum legati adeunt. Omnes curru vebebantur, 

eximia magnitudine corporum, decoro habitu : lineae vestes 

5 

intextae auro, purpuraque distinctae. Bi se dedere ipsos, 

urbes, agrosque referebant, per tot aetates inviolatam libertatem 

illius primiim fidei ditionique permissuros. Deos sibi 

deditionis auctores, non metum : quippe 6 intactis viribus jugum 

excipere. Bex, consilio kabito, deditos in fidem accepit, 

stipendio, quod Arachosiis utraque 

natio pensitabat, imposito. 

Praeterea duo millia et quingentos 7 equites imperat : 

et omnia 

obedienter a Barbaris facta. Invitatis deinde ad epulas legatis 

gentium, regulisque, exornari convivium jussit. Centum 

aurei lecti modicis intervallis positi erant. Lectos circumdederat 

aulaea, purpura auroque fulgentia ; 

8 

quidquid 

apud Persas vetere luxu, aut apud Macedonas nova immutatione 

corruptum erat, confusis utriusque gentis vitiis, in illo 

convivio ostendens. Intererat epulis Dioxippus Atheniensis, 

pugil nobilis, et ob eximiam virtutem virium, jam Begi pernotus 

et gratus. Invidi malignique increpabant 9 per seria et 

ludum, saginati corporis sequi inutilem belluam; cum ipsi 

prselium inirent, oleo madentem praeparare ventrem epulis. 

aut

LIBER IX. CAP. VII. 235 

Eadem igitur in convivio Horratas Macedo jam temulentus 

exprobrare ei coepit, et postulare, ut si vir esset, postero die 

secuni ferro decerneret : Regeui tandem vel de sua temeritate, 

vel de illius ignavia judicaturum. Et a Dioxippo, contemptim 

militarem eiudente ferociam, accepta conditio est. 

24. Ac postero die Rex, cum etiam acrius certamen exposcerent 

quia deterrere 

non poterat, destinata exsequi passus 

est. Ingens hie militum, inter quos erant Grrseci, qui Dioxippe 

studebant, convenerat multitudo. Macedo 10 justa arma sumpserat 

: sereum clypeum, " hastam, quam sarissam vocant, 

lseva tenens, dextra lanceam : gladioque cinctus, velut cum 

pluribus simul dimicaturus. Dioxippus oleo nitens, et coronatus, 

laeva 12 puniceum amiculum, dextra validum nodosumque 

stipitem prseferebat. Ea ipsa res omnium animos exspectatione 

suspenderat : quippe armato congredi nudum, dementia, 

non temeritas videbatur. Igitur Macedo, haud dubius 

eminus interfici posse, lanceam emisit : quam Dioxippus 

13 

cum exigua corporis declinatione vitasset, antequam ille hastam 

transferret in dextram, assiluit et stipite mediam earn 

fregit. Amisso utroque telo, Macedo gladium coeperat stringere 

: quern occupatum complexu, pedibus repente 

u subductis, 

Dioxippus arietavit in terram : ereptoque gladio, pedem sjiper 

cervicem jacentis imposuit, stipitem intentans, 15 elisurusque 

eo victum, ni prohibitus esset a Rege. Tristis spectaculi 

eventus non Macedonibus modo, sed etiam Alexandro fuit, 

maxime quia Barbari affuerant : quippe celebratam Macedonum 

fortitudinem ad ludibrium recidisse verebatur. Hinc ad 

criminationem invidorum adapertse sunt aures Regis. Et 

post paucos dies inter epulas aureum poculum 16 ex composito 

subducitur : ministrique quasi amisissent, quod amoverant, Regem 

adeunt. Saspe minus est constantias in 17 rubore, quam 

in culpa. Conjectum oculorum, quibus ut fur destinabatur, 

Dioxippus ferre non potuit. Et cum excessisset convivio, 

litteris conscriptis, quae Regi redderentur, ferro se interemit. 

Graviter mortem ejus tulit Rex, existimans indignationis esse,


non poenitentiae testem ; 

euni, nimium invidiorum gaudium ostendit. 

18 

utique postquam falso insimulatum 

VIII. 25. Indorum legati dimissi domos, paucis post 

diebus cum donis revertuntur. Trecenti erant equites, mille 

triginta currus, quos quadrijugi equi ducebant ; lineae vestis 

aliquantum, mille scuta Indica, et êrri candidi talenta centum 

; 

leonesque rarae magnitudinis, et tigres, utrumque animal 

ad mansuetudinem domitum ; 

lacertarum quoque ingentium 

pelles, et dorsa testudinum. Cratero deinde imperat 

Bex, 2 haud procul anine, per quern erat ipse navigaturus, 

copias duceret. Eos autem, qui comitari eum solebant, imponit 

in naves, et in fines Mallorum secundo amne devehitur. 

Inde Sabracas adiit, validam Indiae gentem, quae 3 populi, non 

Begum imperio regebatur. Sexaginta millia peditum habebant, 

equitum octo millia : has copias currus quingenti sequebantur. 

Tres duces spectatos virtute bellica elegerant. At 

qui in agris- erant proximi flumini, (frequentes autem vicos 

maxime in ripa habebant), ut videre totum amnem, 4 qua 

prospici poterat, navigiis constratum, et tot militum arma 

fulgentia, territi nova facie, Deorum exercitum, et alium 

Liberum Patrem, celebre in illis gentibus nomen, adventare 

credebant. 

5 

Hinc militum clamor, hinc remorum pulsus, 

variaeque nautarum voces hortantium, pavidas aures impleverant. 

Ergo universi ad eos, qui in armis erant, currunt, 

6 

furere clamitantes. cum Diis praelium inituros. 

Navigia non 

posse numerari, quae invictos veherent. Tantumque in exercitum 

suorum intulere terroris, ut legatos mitterent gentem 

dedituros. 

die 

26. His in fidem acceptis, ad alias deinde gentes quarto 

pervenit. 

7 

Nihilo plus animi his fuit, quam caeteris 

fuerat. Itaque oppido ibi condito, quod Alexandriam appellari 

jusserat, fines eorum, qui Musicani appellantur, intravit. 

8 

Hie de Teriolte Satrape, quern Paropamisadis praefecerat, 

iisdem arguentibus, cognovit : multaque avare ac superbe 

fecisse convictum, interfici jussit. Oxartes Praetor Bactrianorum 

non absolutus modo, sed etiam jure amoris amplioris im-

LIBER IX. CAP. VIII. 

. 

237 

perii donatus est finibus. Musicanis deinde in ditionem redactis, 

urbi eorum presidium imposuit. Inde Prsestos, et ipsam 

Indise gentem perventum est. Oxycanus Rex erat, qui se 

munitgc urbi cum magna manu popularium incluserat. Hanc 

Alexander tertio die quani coeperat obsidere, expugnavit. 

Et Oxycanus cum in arcem confugisset, legatos de conditione 

deditionis misit ad Regem. Sed antequam adirent eum, duaa 

turres cum ingenti fragore prociderant, per quarum ruinas 

Macedones evasere in arcem : qua eapta, Oxycanus cum 

paucis repugnans occiditur. Diruta igitur arce, et omnibus 

captivis venundatis, Sabi regis fines ingressus est, multisque 

oppidis in fidem acceptis, validissimam gentis urbem 

cuniculo cepit. Barbaris 9 simile monstri visum est, rudibus 

militarium operum 

; 

quippe in media ferme urbe armati terra 

existebant, 10 nullo suffossi specus ante vestigio facto. Octoginta 

millia Indorum in ea regione cgesa Clitarchus est auctor, 

multosque captivos " sub corona 12 venisse. 

'27. Rursus Musicani defecerant, ad quos opprimendos 

missus est Pithon, qui cap turn principem gentis, eumdemque 

defectionis auctorem, adduxit ad Regem. Quo Alexander in 

crucem sublato, rursus amnem, in quo classem exspectare se 

jusserat, repetit. Quarto deinde die, secundo amne pervenit 

ad oppidum qua iter in regnum erat Sabi. Nuper se ille 

dediderat, sed oppidani detrectabant imperium, et clauserant 

portas. Quorum paucitate contempta, Rex quingentos Agrianos 

moenia subire jusserat, et sensim recedentes elicere extra 

muros hostem, secuturum profecto, si fugere eos crederet. 

Agriani (sicut imperatum erat) lacessito hoste, subito terga 

vertunt, quos Barbari effuse sequentes, in alios, inter quos 

ipse Rex erat, incidunt. Renovato ergo prselio, ex tribus 

millibus Barbarorum sexcenti csesi sunt, mille capti, caeteri 

moenibus urbis inclusi. 

13 

Sed non ut prima specie laota victoria, 

ita eventus quoque fuit : quippe Barbari veneno tinxerant 

gladios. Itaque saucii subinde exspirabant. Nee 

causa tarn 14 strenua3 mortis excogitari poterat a niedicis, cum 

etiam 

leves plagae insanabiles essent. 

15 Barbari autem spe-


raverant, incautum et temerarium Regem 16 excipi posse. 

17 Et 

forte inter promptissimos dimicans, intaetus evaserat. 

28. Prsecipue Ptolemseus, lasvo humero leviter quidem 

saucius, sed 18 majore periculo quam vulnere affectus, Regis 

sollicitudinem in se converterat. Sanguine conjunetus erat, 

et quidam Philippo genitum esse credebant ; certe pellice 

ejus ortum constabat. Idem corporis custos, promptissimusque 

bellator, et paeis artibus, quam militise major et clarior, 

19 

modico civilique cultu, liberalis imprimis adituque facilis, 

nihil ex fastu regio assumpserat. Ob hssc Regi an popularibus 

carior esset dubitari poterat : turn certe primiim expertus 

suorum animos, adeo ut fortunam, in quam postea ascendit, 

in illo periculo Macedones ominati esse videantur. Quippe 

non levior illis Ptolemaei fuit cura, quam Regi 

; 

qui et praelio 

et sollicitudine fatigatus cum Ptolemseo assideret, lectum, in 

quo ipse acquiesceret, jussit inferri. In quern ut se recepit. 

protinus 20 altior insecutus est somnus. Ex quo excitatus, 

per quietem vidisse se exponit speciem draconis 21 oblatam 

herbam ferentis ore, quam veneni remedium esse monstrasset. 

Colorem quoque berbse referebat, 22 agniturum, si quis reperisset, 

amrmans ; inventamque deinde, quippe a multis simul 

erat requisita, vulneri imposuit : protinusque dolore finito, 

intra breve spatium cicatrix quoque obducta est. Barbaros 

ut prima spes fefellerat, seipsos urbemque dediderunt. Hinc 

in proximam gentem Bataliam perventum est. Rex erat 

Moeris, qui urbe deserta in montes profugerat. Itaque 

Alexander oppido potitur, agrosque populatur. Magnas inde 

prsedae actae sunt pecorum armentorumquej magna vis reperta 

frumenti. Ducibus deinde sumptis amnis peritis, defluxit ad 

insulam medio ferrne alveo 23 enatam. 

IX. 29. Ibi diutius subsistere coactus, x quia duces socordius 

asservati profugerant, misit qui conquirerent alios : 

2 

nee repertis, pervicax cupido incessit visendi Oceanum, 

adeundique terminos mundi ; ut sine regionis peritis, flumini 

ignoto caput suum, totque fortissimorum virorum salutem, 

permitteret. Navigabant ergo, omnium, per quse ferebantur

LIBER IX. CAP. IX. 239 

ignari : quantum inde abesset mare, quae gentes colerent, 

quam placiclum amnis os, 3 quani patiens longarum navium 

esset, anceps et caeca aestiinatio augurabatur. Unum erat 

temeritatis solatium, perpetua felicitas. Jam 4 quaclringenta 

stadia processerant, cum gubernatores agnoscere ipsos 5 

auram 

maris, et haud procul videri sibi Oceanum abesse, indicant 

Kegi. Laetus ille hortari nauticos coepit, incumberent remis, 

adesse finem laboris omnibus votis expetitum. Jam nihil 

gloriae deesse, nihil obstare virtuti. Sine ullo Martis discrimine, 

sine sanguine orbem terras ab illis capi. Ne naturam 

quidem longius posse procedere ; brevi incognita, nisi immortalibus. 

esse visuros. 

Paucos tamen navigio emisit in ripam, 

qui agrestes vagos exciperent, e quibus certiora nosci posse 

sperabat. Illi scrutati omnia tuguria, tandem latentes reperere. 

Qui interrogati quam procul abessent mari, responderunt 

nullum ipsos mare ne fama quidem accepisse. 

Caeterum 

tertio die perveniri posse ad aquam amaram, quag corrumperet 

dulcem. Intellectum est mare destinari ab ignaris naturae 

ejus. Itaque ingenti alacritate nautici remigant, et proximo 

quoque die, 6 quo propiiis spes admovebatur, crescebat ardor 

animorum. Tertio jam die mixtum flumini 7 subibat mare, 

leni adhuc aestu confundente dispares undas. Turn aliam 

8 

insulam medio amni sitam evectfpauld lentius, quia cursus 

aestu reverberabatur, applicant classem, et ad commeatus 

petendos discurrunt, 9 securi casus ejus qui supervenit ignaris. 

30. Tertia ferme hora erat, cum 10 stata vice Oceanus 

exa3stuans invehi coepit, et retro flumen urgere. " Quod 

primo coercitum, deinde vehementius pulsum, majore impetu 

adversum agebatur, quam torrentia praecipiti 

alveo incurrunt. 

Ignota vulgo freti natura erat, monstraque, et irae Deii.m indicia 

cernere videbantur. Identidem intumescere mare, et in 

campos paulo ante siccos descendere superfusum. Jamque 

12 

levatis navigiis, et tota classe dispersa, qui expositi erant, 

undique ad naves trepidj, et improviso malo attoniti recurrunt. 

Sed in tumultu festioatio quoque tarda est. Hi contis navi-

; 


gia applicabant ; hi, dum considerent, remos aptari prohibebant. 

Quidam enavigare properantes, sed non 13 exspectatis 

qui simul e£Se debebant, u clauda et inhabilia navigia languide 

moliebantur. Alias navium inconsulte ruentes omnes receperant; 

pariterque et multitude) et paucitas festin antes morabatur. 

Clamor bine exspectare, hinc ire jubentium, dissonaeque 

voces nusquam idem ac unum tendentium, non oculorum 

modo usum, sed etiam aurium abstulerant. Ne in 

gubernatoribus quidem quidquam opis erat, quorum nee exaudiri 

vox a tumultuantibus poterat, nee imperium a territis 

incompositisque servari. 

Ergo collidi inter se naves 15 abstergerique 

invicem remi, et alii aliorum navigia urgere coeperunt. 

Crederes non unius exercitus classem vehi, sed duorum 

navale inisse certamen. Incutiebantur puppibus proras, premebantur 

a sequentibus, qui antecedentes turbaverant. Jurgantium 

ira 16 perveniebat etiam ad manus. 

31. Jamque asstus totos circa flumen campos inundaverat, 

tumulis duntaxat eminentibus, veluti insulis parvis, in quos 

plerique trepidi omissis navigiis enare coeperunt. Dispersa 

classis partim in praealta aqua stabat, qua- subsederant valles 

; 

partim in vado haerebat, utcumque insequale terras fastigium 

occupaverant undae, cum subito novus et pristino major terror 

incutitur. Reciprocare coepit mare, magno tractu aquis in 

suum freturn recurrentibus, reddebatque terras paulo ante 

profundo salo mersas. Igitur destituta navigia, alia praecipitantur 

in proras, alia in latera procumbunt. Strati erant 

campi sarcinis, armis, avulsarum tabularum remorumque fragmentis. 

Miles nee egredi in terram, nee in naves subsistere 

audebat, identidem prsesentibus graviora quae sequerentur 

exspectans. Vix quae perpetiebantur, videre ipsos credebant 

in sicco naufragia, in amni mare : nee finis maloruni ; 

17 

quippe 

aestum paulo post mare relaturum, quo navigia allevarentur, 

ignari, famem et ultima sibimet ominabantur. Belluse quoque 

fiuctibus destitutae, terribiles vagabantur. Jamque nox appetebat, 

et Regem quoque desperatio galutis segritudine affecerat. 

Non tamen invictum animum curae obruunt, quin tota

LIBER IX. CAP. X. 241 

nocte prsesideret in speculis, equitesque prsemitteret ad os 

amnis, ut cam mare rursus exsestuare sensissent, prsecederent. 

Navigia quoque lacerata refici, et eversa fluctibus erigi jubet, 

paratosque. esse et intentos cum rursus mare terras inundasset. 

32. Tota ea nocte inter vigilias adhortationesque consumpta, 

celeriter equites ingenti 

cursu refugere, et secutus est 

sestus. Qui primo, aquis leni tractu subeuntibus, coepit levare 

navigia : mox totis campis inundans, etiam impulit classem : 

plaususque militum nautieorumque, insperatam salutem immodico 

celebrantium gaudio, littoribus ripisque resonabat. 

Unde tantum redisset subito mare ? quo pridie refugisset ? 

quaenam esset ejusdem elementi natura, modo discors, modo 

imperio temporum obnoxia ? mirabundi requirebant. Rex 

cum ex eo, quod acciderat, conjectaret, post solis ortum 18 statum 

tempus esse, media nocte, ut a^stum occuparet, cum 

paucis navigiis secundo amne defluxit : evectusque os ejus 

quadringenta stadia processit in mare. 

Tandem voti sui compos, 

praesidibus et maris et locorum Diis sacrificio facto, ad 

classem rediit. 

X. 33. Hinc adversum flumen subiit classis ; et alter 

die appulsa est baud procul lacu salso, cujus ignota natura 

plerosque decepit, temere ingressos aquam 

; 

quippe J scabies 

corpora invasit : et contagium morbi etiam in alios vulgatum 

est. Oleum remedio fuit. Leonato deinde pnemisso, ut 

puteos foderet, 2 qua terrestri itinere ducturus exercitum videbatur 

(quippe sicca erat regio) ipse cum copiis substitit, 

vernum tempus exspectans. Interim et urbes portusque condidit. 

Nearclio atque Onesicrito, nauticae rei peritis, imperavit, 

ut validissimas navium deducerent in Oceanum, progressique 

quoad tuto possent, naturam maris noscerent : vel 

eodem amne, vel Euphrate subire eos posse, cum reverti ad 

se vellent. Jamque mitigata hyeme et navibus, qua3 inutiles 

videbantur, crematis, terra ducebat exercitum: Nonis castris 

in regionem Arabitarum, inde totideui diebus in Gedrosiorum 

regionem perventum est. Liber hie populus, concilio 

11

Comae 


habito, dedidit se, nee quidquam deditis praeter commeatus 

imperatum est. Quinto hinc die venit ad flumen ; Arabon 

incolae appellant. Kegio deserta et aquarum inops excipit, 

quam eniensus in Oritas transit. Ibi majorem exercitus 

partem Hepbaestioni tradidit : levem armaturam cum Ptolemaeo 

Leonatoque partitus est. Tria sinml agmina populabantur 

Indos, magnaeque praedaa actae sunt. Maritimos Ptolemaeus, 

caeteros ipse Rex et ab alia parte Leonatus urebant. 

In bac quoque regione urbem condidit, 3 deductique sunt in 

earn Aracbosii. Hinc pervenit ad maritimos Indos. Desertam 

vastamque regionem late tenent, ac ne cum finitimis quidem 

ullo commercii jure miscentur. Ipsa solitudo natura 

quoque immitia efferavit ingenia. Prominent ungues nunquam 

recisi. . 

birsutse, et intonsae sunt. Tuguria concbis 

et casteris purgamentis maris instruunt. Ferarum pellibus 

tecti, piscibus sole duratis, et 

majorum quoque belluarum, 

quas fiuctus ejicit, carne vescuntur. Consumptis igitur alimentis, 

Macedones primo inopiam, deinde ad ultimum famem 

sentire coeperunt, radices palmarum (namque sola ea arbor 

gignitur) ubique 4 rimantes. Sed cum baec quoque alimenta 

defecerant, jumenta caedere aggressi, ne equis quidem abstinebant 

: et cum deessent quae sarcinas veberent, spolia de boi 

tibus propter quae ultima Orientis peragraverant, cremabam 

incendio. 

34. Famem deinde pestilentia secuta est; quippe insalubrium 

ciborum novi succi, ad boc itineris labor, et segritudo 

animi, vulgaverant morbos ; et, nee manere sine clade, nee 

progredi poterant. Manentes fames, progressos acrior pestilentia 

urgebat. Ergo strati erant campi pene pluribus 

semivivis, quam cadaveribus. Ac ne levius quidem segri sequi 

poterant : quippe agmen raptim agebatur, 5 tantum singulis 

ad spem salutis ipsos proficere credentibus, quantum itineris 

festinando praeriperent. Igitur qui defecerant, notos ignotosque 

ut allevarentur, orabant. Sed nee jumenta erant, quibus 

excipi possent, et miles vix arma portabat, 6 imminentisque 

etiam ipsis facies mali ante oculos erat. Ergo saspius revo- 

:

LIBER IX. CAP. X; 243 

cati ne respicere quidem suos sustinebant, misericordia" in 

foraiidinem versa. Illi relicti 7 Deos testes, sacra communia, 

Regisque impiorabant opem. Ciimque frustra surdas aures 

fatigarent, in rabiem desperatione versi, parem suo exitum, 

similesque ipsis amieos et contubernales precabantur. Rex 

dolore simul et pudore anxius, quia causa tantae cladis ipse 

esset, ad Phratapherneni Parthorum Satrapem misit, qui 

juberet camelis cocta cibaria afferre. Alios quoque finitiniarum 

regionum praefectos, certiores 8 necessitatis suae fecit 

8 

nee cessatum est ab bis. Itaque fame duntaxat vindicatus 

exercitus, tandem in Gedrosia3 fines perducitur. Omnium 

( 

rerum sola fertilis regio est, in qua stativa habuit, ut vexatos 

milites quiete firmaret. Hie Leonati litteras accipit, conflixisse 

ipsum cum octo millibus 

peditum, et quicgentis equitibus 

Oritarum, prospero eventu. A Cratero quoque nuncius 

venit, Orzinem et Zariaspem nobiles Persas defectionem 

molientes oppressos a se, in vinculis esse. 

35. Praeposito igitur regioni Siburtio (namque Memnon 

Praefectus ejus nuper interierat morbo) in Carmaniam ipse 

processit. 

Aspastes erat Satrapes gentis, suspectus res novare 

voluisse dum in India Rex esset. Quern oceurrentem, dissimulate 

ira, comiter allocutus, dum exploraret quae delata 

erant, in eodem honore habuit. Cum Indiae Praefecti (sicut 

imperatum erat) equorum, jumentorumque jugalium vim ingentem, 

ex omni, quae sub imperio erat, regione misissent, 

quibus deerant impedimenta, restituit. 

Arma quoque ad pristinum 

refecta sunt cultuni : quippe haud procul a Perside 

aberant, non pacata modo sed etiam opulenta. Igitur (ut 

supra dictum est) aemulatus Patris Liberi non gloriam solum, 

quam ex illis gentibus deportaverat, sed etiam insaniam, 

(sive illud triumphus fuit ab eo primum institutus, sive bacchantium 

lusus), animo super humanum fastigium elato vicos, 

per quos iter erat, floribus coronisque sterni jubet. Liminibus 

asdium crateras vino repletas, et alia eximiae magnitudinis 

vasa disponi. Vehicula deinde 10 constrata, ut plures capere 

milites possent, in tabernaculorum modum ornari, alia candi-

: 


dis velis, alia veste pretiosa. Primi ibant amici, et cohors 

regia, variis redimita floribus coronisque. Alibi tibicinum 

cantus, alibi lyrae sonus audiebatur : item in vehiculis pro 

copia enjusque adornatis, commessabundus exercitus, armis, 

quae maxime decora erant, circumpendentibus : ipsum convivasque 

currus vehebat, crateris aureis ejusdemque materia 

ingentibus poculis n praegravis. Hoc modo per dies septem 

bacchabundum agmen ineessit, 12 parata praeda, si quid victis 

saltern adversus comessantes animi fuisset : niille mehereule 

viri, modo et sobrii, septem dierum crapula graves in suo 

triumpho capere potuerunt. Sed fortuna, 13 quae rebus famam 

pretiumque constituit, hie quoque militiae probrum vertit in 

gloriam. Et u praesens aetas, et posteritas deinde mirata est, 

per gentes nondum satis domitas incessisse temulentos, Barbaris, 

quod temeritas erat, fiduciam esse credentibus. Hunc 

apparatum carnifex sequebatur. Quippe Satrapes Aspastes 

(de quo ante dictum est) interfici jussus est : adeo nee luxuriae 

quidquam crudelitas, nee crudelitati luxuria obstat. 

LIBER X. 

ARGUMENTUM. 

1. Cleander et alii duces delictorum veniam impetrant, dum nonnulli minus facinorosi 

puniuntur. Alexandri consilium de Occidentali Europae parte perlustranda 

liberalitas erga Abisaris filium ; et in Orsinem, nobilissimum Satrapam, crudelitas. 

2. Dum turbatum Greecice statum pacare, et ex militibus (sere alieno liberatis) 

alios remittere domum, alios retinere cogitat, in castris oritur seditio: quam gravi 

oratione et regia auctoritate compescit. 

3. Seditiosis supplicio affectis, totius exercitus dissipat consilia, et Persis cre"dit corporis 

sui custodiam. 

4. Mors Hephsestionis. Alexander ingreditur Babylonem. Conjuratio in Alexandrum, 

qui veneno extinguitur. 

5. Dicta et gesta ejusdem ante obitnm. Quantum a suis fuerit desideratus; prsecipue 

vero a Darii matre 

; 

quae dolori succumbens, paulo post extincta est. Alexandri 

elogium. 

6. De successore Alexandri inter magnates consultatio, et variae eententiaa.

LIBER X. CAP. I. 245 

7. Aridffliis Philippe genitus, Meleagro promovente, a quibusdam Eex salutatur. 

Unde civilis belli bemina. 

8. Primarii duces Meleagri artibus occurrunt. Aridseus autem, pacis stiidiosus, 

. tumultum componere media quadam ratione conatur. 

9. Perdiccas Mcleagruin et trecentos fer6 alios, qui eum secuti fuerant, dolo opprimit. 

10. Alexandri imperium in partes divisum, cuju.s summa Aridaso tributa, Provinciae 

autem magnatibus. Defuncti corpus ab amicis curatum, et tandem Alexandriam 

iEgypti translatum est. 

1. 1. Iisdem fere diebus Oleander et Sitalces, et cum 

Agathone Heracon superveniunt, qui Parmenioneni jussu 

Regis occiderant ; 

* quinque millia peditum cum equitibus 

mille. Sed et accusatores eos 2 e provincia, cui praefuerant, 

sequebantur : nee tot facinora, quot admiserant, compensare 

poterant caedis perquam gratae Regi ministerio. Quippe cum 

omnia profana spoliassent, ne sacris quidem abstinuerant 

virginesque et principes foeminarum, stupra perpessse, corporum 

ludibria deflebant. Invisum Macedonum nomen avaritia 

eorum ac libido Barbaris fecerat. Inter omnes tamen eminebat 

Cleandri furor, qui 

nobilem virginem constupratam, servo 

suo pellicem dederat. Plerique amicorum Alexandri, non 

tarn criminum quae palam objiciebantur, atrocitatem, quam 

memoriam occisi per eos Parmenionis, 3 quod taciturn prodesse 

reis apud Regem poterat, intuebantur ; laeti recidisse iram in 

iras ministros, nee ullam potentiam scelere quaesitam cuiquam 

esse diuturnarm Rex, cognita causa, pronunciavit, ab accusatoribus 

unum et id 

maximum crimen esse prseteritum, 4 desperationem 

salutis suae ; 

nunquam enim talia ausuros, qui 

ipsum ex India sospitem aut optassent reverti, aut credidissent 

reversurum. Igitur hos quidem vinxit ; dc autem militum, 

qui saavitiae eorum minis tri fuerant, interfici jussit. 

Eodem die sumptum est supplicium de iis quoque 5 quos auctores 

defectionis Persarum Craterus adduxerat. 

2. Haud multo post Nearclius et Onesicritus, quos longius 

in Oceanum proccdere jusserat, superveniunt. Nunciabant 

autem qusedam audita, alia comperta. Insulam ostio amnis 

subjectam a.uro abundare, inopem equorum esse : singulos 

equos ab iis, qui ex continenti trajicere auderent, singulis


talentis emi. Plenum esse belluarum mare; 6 aestu secundo 

eas ferri, magnarum navium corpora aequantes : 

7 

truci 

cantu 

deterritas sequi classem, cum magno sequoris strepitu, velut 

demersa navigia, subisse aquas. 

8 

Csetera incolis crediderant: 

inter quae rubrum mare, non a colore undarum, ut plerique 

crederent, sed ab Erythra Rege appellari. 

Esse haud procul 

a continenti insulam palmis frequentibus consitam, et in 

medio fere nemore columnam eminere, Erythrae Regis monumentum, 

litteris gentis ejus scriptam. Adjiciebant, navigia 

quse lixas mercatoresque vexissent, famam auri secutis gubernatoribus, 

in insulam esse transmissa, nee deinde 9 ab his 

postea visa. Rex cognoscendi plura cupidine accensus, rursiis 

eos 10 terram legere jubet, donee ad Euphratem appellerent 

classem ; hide adverso amne Babylonem subituros. Ipse 

animo infinita complexus statuerat, omni ad Orientem maritima 

regione perdomita, ex Syria petere Africam, Carthagini 

infensus : inde Numidise solitudmibus peragratis, cursum 

Grades dirigere. Ibi namque columnas Herculis esse, fama 

vulgaverat. Hispanias deinde, quam Iberiam Graeci a flumine 

Ibero vocabant, X1 adire, et prsetervehi Alpes, Italiseque" 

oram, unde in Epirum brevis cursus est. Igitur Mesopotamise 

Prsetoribus imperavit, materia in Libano monte csesa, 

devectaque ad urbem Syrise Thapsacum, octingentarum carinas 

navium ponere ; septiremes omnes esse, deducique Babylonem 

: Cypriorum 

Regibus imperatum, ut aes, stupamque et 

vela prseberent. Hsec agenti, Pori et Taxilis Regum litterae 

traduntur, Abisarem morbo, Philippum Praafectum ipsius 

ex vulnere interiisse, oppressosque qui vulnerassent eum. 

Igitur Plhlippo substituit Eudaemonem : Dux erat Thracum. 

Abisaris regnum filio ejus attribuit. 

3. Ventum est deinde Persagadas : Persica est gens, 

cujus Satrapes Orsines 

erat, nobilitate ac divitiis inter omnes 

Barbaros erninens. Genus ducebat a Gyro, quondam Rege 

Persarum. Opes et a majoribus traditas habebat, et ipse 

longa imperii possessione cumulaverat. Is Regi cum omnis 

generis donis, non ipsi inodo ea, sed etiam amicis ejus datu-

LIBER X. CAP. 1 247 

rus, occurrit. Equorum doiniti greges seq\; jbantur, currusque 

argento et auro adornati. Pretiosa supellex, nobiles 

gemmse, aurea magni ponderis vasa, vestesque purpureas, et 

signati argeuti talent am quatuor millia. Caeteriim tanta benignitas 

Barbaro causa mortis fuit. Nam cum amicos omnes 

Regis donis super ipsorum vota coluisset, Bagose spadoni, 

qui Alexandro obsequio corporis devinxerat sibi, nullum honorem 

habuit : admonitusque a quibusdam, quain Alexandro 

cordi esset, respondit, amicos 

Regis, non scorta se colere, nee 

moris esse Persis, mares ducere, qui stupro effceminarentur. 

His auditis, spado potentiam, flagitio et dedecore quaesitam, 

in caput nobilissimi et insontis 12 exercuit. Namque gentis 

ejusdem levissimos falsis criminibus adstruxit, monitos turn 

demum ea deferre, cum ipse jussisset. Interim, quoties sine 

arbitris erat, credulas Regis aures implebat, 13 dissimulans 

causam iroe, quo gravior criminantis auctoritas esset. Nondum 

suspectus erat Orsines 

14 

; 

jam tamen vilior. Reus 

enim in secreto agebatur, latentis periculi ignarus : et importunissimum 

scortum, ne in stupro quideiii et dedecoris 

patientia fraudis oblitum, quoties amorem regis in se accenderat, 

Orsinem modo avaritise, interdum etiam defectionis 

arguebat. 

4. Jam matura erant in perniciem innocentis mendacia 

; 

et fatum, cujus inevitabilis sors est, appetebat. Forte enim 

sepulchrum Cjri Alexander jussit aperiri, in quo erat conditum 

ejus corpus, cui dare volebat inferias. Auro argentoque 

repletum esse crediderat : quippe ita fama Persa3 vulgaverant. 

Sed prceter clypeum ejus putrem, arcus duos Scythicos, 

et acinacem, nihil reperit. Caeterum corona aurea imposita, 

amiculo, cui assueverat ipse, 15 solium, in quo corpus 

jacebat, relavit ; miratus, tanti nominis Regem, tantis proeditum 

opibus, .baud pretiosius sepultum esse, quam si fuisset 

e plebe. Proximus erat lateri spado, qui Regem intuens, 

" Quid mirum," inquit, " est, inania sepulchra esse Regum, 

cum Satraparum domus aurum inde egestum eapere non posiC 

6int ? Quod ad me attinet, ipse hoc bustum antea non vide-


ram, sed ex Dario ita aceepi, tria millia talentum condita esse 

cum Cyro. Hinc ilia benignitas in te, ut, quod impun& 

habere, non poterat Orsines, donando etiam gratiam iniret." 

Concitaverat jam animum in 

idem dederat, superveniunt. 

iram, cum hi, quibus negotium 

Hinc Bagoas, hinc ab eo subornati, 

falsis criminibus occupant aures. Antequam accusari 

se suspicaretur Orsines, in vincula traditus est. Non contentus 

supplicio insontis .spado ipse morituro manum , injecit. 

Quern Orsines intuens, "Audieram," inquit, "in Asia olim 

regnasse foerninas : hoc 

vero novum est, regnare castratum." 

Hie fuit exitus nobilissimi Persarum, nee insontis niodo, sed 

exiniise quoque benignitatis in Regem. 

5. Eodem tempore Phradates regnum affectasse suspectus 

occiditur. 

17 Coeperat esse praeceps 18 ad repreesentanda 

supplicia, item ad deteriora credenda. Scilicet res secundse 

valent commutare naturam et raro quisquam 19 ; 

erga bona 

sua satis cautus est. Idem enim paulo ante Lyncestem 

Alexandrum, delatum a duobus indicibus, damnare non sustinuerat; 

humiliores quoque reos, contra suam voluntatem, 

quia caeteris videbantur insontes, passus absolvi : hostibus 

victis regna rediderat. Ad ultimum a semetipso degeneravit 

usque adeo, ut, 20 adversus libidinem animi, arbitrio scorti 

aliis regna daret, aliis adimeret vitam. Iisdem fere diebus 

litteras a Cceno accepit de rebus in Europa et Asia gestis, 

dum ipse Indiam subigit. Zopyrio Thracia3 propositus, dum 

expeditionem in Getas faceret, tempestatibus procellisque 

subito coortis, cum toto exercitu oppressus erat. Qua 

cognita clade, Seuthes Odrysas populares suos ad defectionem 

compulerat. Amissa propemodum Thracia, ne Graacia 

21 

quidem 

[inconcussa tumultu fuit. Cum enim Alexander, ex India 

reversus, prsefectos, qui, desperato ejus reditu, superbe imperarant, 

severius punisset, cseteri quoque, provincialium metuentes accusationem, 

ope mercenariorum militum, quibus prseerant, et fuga sibi salutem qua> 

rebant. 

Harpalus, Babylonia3 post Mazsei mortem pra3fectus, cum luxuriose 

vixisset, venia desperata, v millibus talentum corre|)tis, cum vi 

minibus mercenariorum in Gra3ciam profugit, quibus persuaserat, se

LIBER X. CAP. II. 249 

pecunia effecturum, ut Atheniensium civitas adversus regem arma capiat, 

et communem causani tueatur.] 

II. 6. Igitur triginta navibus Sunium s transmittunt, (pronioutoriuni 

est Atticae terras), unde 2 portum urbis petere decreverant. 

His cognitis, Hex Harpalo Atheniensibusque 

juxta infestus, classem parari jubet, Athenas protinus petiturus. 

Quod consilium dum agitat, clam litterse ei redduntur, 

Harpalum intra sse quidem Athenas, pecunia conciliasse 

sibi principum animos : mox, consilio plebis habito, jussum 

urbe excedere ad Graecos milites pervenisse a quibus interceptum 

et a Thimbrone quodam interemptum per insidias. 

His laetus, in Europam trajiciendi consilium omisit. Sed 

exules, praeter eos qui civili sanguine aspersi erant, recipi ab 

omnibus Graecoruin civitatibus, queis pulsi erant, jussit. Et 

Graeci haud ausi 

imperium aspernari, quanquam solvendarum 

legum id principium esse censebant, bona quoque, quae exstarent, 

restituere damnatis. 

3 

Soli Athenienses, non suse 

modo, sed etiam publicas vindices libertatis, colluvionem omnium 

ordinum quia segre ferebant, (non regio imperio, sed legibus 

moribusque patriis regi assueti), prohibuere finibus ; 

omnia 

potius toleraturi, quam purgamenta quondam urbis suae, tunc 

etiam exilii, admitterent. Alexander senioribus militum in 

patriam remissis, tredecim millia peditum, et 

duo millia equitum, 

quae in Asia retineret, eligi jussit ; existimans, modico 

exercitu continere posse Asiam, quia pluribus locis praesidia 

disposuisset ; nuperque conditas urbes, quas colonis replesset, 

res renovare cupientibus obstare 

credebat. 

7. Caeteruin, priusquam secerneret quos erat retenturus, 

edixit, ut omnes milites 4 aes alienum profiterentur. Grave 

plerisque esse compererat ; et quanquam ipsorum luxu contractum 

erat, dissolvere tamen ipse decreverat. Illi tentari ipsos 

rati, quo facilius 6 ab integris sumptuosos discerneret, prolatando 

aliquantum extraxerant temporis. 

s 

Et Rex satis gnarus, 

professioni aeris pudorem, non contumaciam, obstare, mensas 

totis castris poni jussit, et 7 decern millia talentorum proferri. 

Turn demum 8 fide facta professi sunt ; nee amplius ex tanta 

11*

sed 

1 

250 QUINTI CURT 1 

pecunia quam centum et triginta talenta superfuere : 

adeo ille 

exercitus, tot ditissimarum gentium victor, plus tamen victoriae 

quam praedae deportavit ex Asia. 

Caeterum, ut cognitum 

est alios remitti domum, alios retineri, perpetuam eum regni 

sedem in Asia habiturum rati, vecordes et discipline militaris 

immemores, seditiosis vocibus castra complent, 

Regemque ferocius 

quam alias adorti, omnes simul missionem postulare 

coeperunt, deformia ora cicatricibus, canitiemque capitum ostentantes. 

Nee aut Prasfectorum castigatione, aut 9 verecundia 

Regis deterriti, tumultuoso clamore et militari violentia volentem 

loqui inhibebant palam professi, nusquam inde, nisi in 

; 

patriam, vestigium esse moturos. Tandem silentio facto, magis 

quia 10 motum esse credebant, quam quia ipsi 

moveri poterant, 

quidnam acturus esset, exspectabant. Ille, a Quid haec," 

inquit, " repens 1J consternatio, et tarn procax atque effusa 

licentia denunciat ? Eloqui timeo : palam cert£ rupistis imperium, 

et precario Rex sum, cui non alloquendi, non 12 noscendi 

monendique, aut intuendi vos jus reliquistis. Equidem 

cum alios dimittere in patriam, alios mecum paulo post deportare 

statuerim, tarn illos acclamantes video qui abituri sunt, 

quam hos cum quibus prsemissos subsequi statui. Quid hoc 

est rei % Dispari in causa idem est omnium clamor. 

13 Pervelim 

scire, utrum qui discedunt an qui retinentur, de me 

; 

querantur." 

8. Crederes uno ore omnes sustulisse clamorem. Ita 

pariter ex tota concione responsum est, " Omnes queri." Turn 

ille, " Non hercule," inquit, u potest fieri, ut 14 adducar, querendi 

simul omnibus hanc causam esse 

quam ostenditis, 15 in 

qua major pars exercitus non est ; utpote cum plures dimiserim, 

quam retenturus sum. Subest nimirum altius malum, 

quod omnes avertit a me. Quando enim Regem universus 

exercitus deseruit ? Ne servi quidem uno grege profugiunt 

dominos : 

relinquendi." 

est quidam in illis pudor a caateris destitutos 

" Verum ego tarn furiosae consternationis oblitus, remedia 

insanabilibus conor adhibere. 

Omnem hercule spem quam ex

LIBER X. CAP. II. 251 

vobis conceperam, damno : nee ut cum militibus meis (jam 

enim esse destitistis) sed, ut cum ingratissimis operis, agere 

decrevi. Secundis rebus, quas circumfluunt vos, insanire coepistis, 

obliti status ejus quern beneficio exuistis meo : Digni hercule 

qui in eodem consenescatis 

; 

quoniam facilius est vobis 

adversam quam secundam regere 

" En tandem ! 

fortunam." 

Illyriorum paulo ante et Persarum tributaries, 

Asia et tot gentium spolia fastidio sunt. Modo sub Philippo 

seminudis, amicula ex purpura 16 sordent. Aurum et 

argentum oculi ferre non possunt. Lignea enim vasa desiderant, 

et ex cratibus scuta, rubiginemque gladiorum. 

cultu nitentes vos accepi, et quingenta talenta aeris alieni, 

17 

Hoc 

cum 

omnis regia supellex baud amplius quam sexaginta talentorum 

18 

esset, meorum operum fundamenta 

; 

quibus tamen ( 

absit invidia) 

imperium maximse terrarum partis imposui." 

" Asiaene pertaesum est, quae vos gloria rerum gestarum 

Diis pares fecit ? In Europam ire properatis, Rege deserto, 

cum pluribus vestrum defuturum viaticum fuerit, ni ass alienum 

luissem, 19 nempe ex Asiatica praeda. Nee pudet 20 profundo 

ventre devictarum gentium spolia circumferentes, reverti velle 

ad liberos conjugesque, quibus pauci prasmia victorias potestis 

ostendere. Nam casterorum, dum etiam spei vestrae obviam 

itis, 

arma quoque pignori sunt. 

21 Bonis vero militibus cariturus 

sum, pellicum suarum concubinis 

; 

tantis opibus super est, in quod impenditur." 

quibus hoc solum ex 

" Proinde fugientibus me pateant limites. Facessite bine 

ocius. Ego cum Persis abeuntium terga tutabor. Neminem 

teneo : liberate oculos meos, ingratissimi cives. Lseti vos 

excipient parentes liberique, sine vestro Rege redeuntes 

obviam ibunt desertoribus transfugisque ! Triumphabo mehercule 

de fuga vestra : et ubicumque ero, 22 expetam paanas, 

hos, cum quibus me relinquitis, colendo, prasferendoque vobis. 

Jam autem scietis, et quantum sine Rege valeat exercitus, et 

quid opis in me uno sit." 

Desiluit deinde frendens de tribunali, 

et in medium arinatorum agmen se immisit ; notatosque, 

qui ferocissiine oblocuti erant, singulos manu corripuit

: 

; 

;; 


nec ansos repugnare, tredecim asservandos custodibus corporis 

tradidit. 

III. 9. Quis crederet saevam paulo ante concionem obtorpuisse 

subito metu % et, 

* 

cum ad supplicium videret trahi, 

nihil ausos graviora quam cseteros 

2 [ tarn effusam antea licentiam, 

atque seditiosam militum violentiam ita compressam, "ut non modo 

nullus ex omnibus irruenti Regi restiterit ; 

verum etiam cuncti pavore 

exanimati attonitis similes, quid de ipsis quoque Rex statuendum censeret, 

suspensa mente expectarent? 

3 Itaque], 

sive nominis, quod 

gentes quae sub Regibus sunt inter Deos colunt, sive propria 

ipsius veneratio, sive fiducia tanta vi exercentis imperium, 

conterruit eos, singuiare certe ediderunt patientise exemplum 

adeoque non sunt accensi supplicio commilitonum, cum sub 

noctem interfectos esse nossent, ut nihil omiserint, quod singuli 

magis obedienter ac pie facerent. Nam cum postero die 

prohibiti aditu venissent, Asiaticis modo militibus admissis, 

lugubrem totis castris edidere clamorem, denun^.antes se protinus 

esse morituros, si Rex perseveraret irasci. At ille 

4 

pervicacis ad omnia, quae agitasset, animi, peregrinorum militum 

concionem advocari jubet, Macedonibus intra castra cohibitis 

; et cum frequentes coissent, adhibito interprete, talem 

orationem habuit 

10. " Cum ex Europa trajicerem in Asiam, multas nobiles 

gentes, magnam vim hominum imperio meo me additurum esse 

sperabam. Nec deceptus sum, 5 quod de his credidi famse. 

Sed ad ilia hoc quoque accessit, quod video fortes viros erga 

Reges suos pietatis invictae. Luxu 6 omnia fluere credideram, 

et nimia felicitate mergi in voluptates. At hercule munia 

militia3 hoc 

animorum corporumque robore impigre toleratis 

et cum fortes viri sitis, non fortitudinem magis quam fidem 

7 

colitis. Hoc ego nunc primum profiteor, sed olim scio. 

Itaque et delectum e vobis juniorum habui, et vos meorum 

militum corpori immiscui. Idem habitus, eadern arma sunt 

vobis. Obsequium vero et patientia imperii longe praestantior 

est quam cseteris. Ergo ipse Oxatris Persse filiam

LIBER X. CAP. IV. 253 

niecum in matrimonio junxi, non dedignatus ex captiva liberos 

tollere. 

8 

Mox deinde cum stirpem generis mei latius propagare 

cuperem, uxorem Darii filiam duxi 

; 

proxiniisque amicoruni 

auctor fui, ex captivis generandi liberos, ut hoc sacro 

foedere omne discrimen victi et victoris excluderem. Proinde 

genitos esse vos mihi, non ascitos milites, credite. Asiae 

et Europse unum atque idem regnum est ; Maeedonum vobis 

arma do. Inveteravi peregrinam novitatem : et cives mei 

estis et milites. Omnia eumdem ducun6 ôlorem. Nee Persis 

Maeedonum mores adumbrare, nee 

MaceC^nibus Persarum 

imitari indecorum est. Ejusdem juris esse debent, qui sub 

eodem Rege 9 

victuri sunt." 

[Hac oratione habita, Persia corporis sui 

custodiani eredidit. Persas satellites, Persas apparitores fecit. Per 

quos cum Macedones, qui huic seditioni occasionem dedissent, vincti ad 

supplicia traherentur, unum ex iis auctoritate et setate gravem, ad Regem 

italocutum ferunt.] 

IV. 11. " Quousque," inquit, " animo tuo, etiam per supplicia, 

' et quidem externi moris, obsequeris ? Milites tui, 

cives tui, incognita causa, captivis suis ducentibus, trahuntur 

ad poenam. 

Si mortem meruisse judicas, saltern ministros 

supplicii muta." Âniico animo, si veri patiens fuisset, admonebatur. 

Sed in rabiem ira pervenerat. Itaque rursus 

(nam parumper, quibus imperatum erat, dubitaverant) mergi in 

amnem, sicut vincti erant, jussit. Ne hoc quidem supplicium 

seditionem militum movit. Namque copiarum duces atque 

amicos ejus manipuli adeunt 

; 

petentes, ut si quos adhuc pristina 

noxa judicaret esse contactos, juberet interfici. Offerre 

se corpora irae, 3 trucidaret. 

[Tandem constantia sua vicerunt regem, 

ut ad se prodiret, et reconciliati animi certa signa ostenderet 

Decern circiter millia veteranorum, quibus Craterus 

prsefecit, stipendiis 

donisque auctos in patriam dimisit ; Uteris ad Antipatrum datis, quibus 

honorem emeritis habere praecepit, ut in primis ordinibus et coronati 

ludos spectarent, et liberi demortuorum in stipendia paterna succederent. 

Iisdem Uteris Antipatrum cum tironibus ad se vocavit, Cratero in locum 

ejus suffecto. Verebatur enim, ne discordia praefecti et Olympiadis 

reipublicie damnum inferret; quippe mutuoad legem criminati faerant


Persis quoque in supplementum lectis, quorum viginti millia Peucestas 

adduxerat, Susis rex Ecbatana profectus, Hephsestionem principem amicorum 

aniittit, cujus casum immoderate ferens, sumtuosissimas fieri 

exequias jussit, nee non, ut Deo, sacriiicari." 

Hinc per Cossseorum gentern, 

liberam antea, et Persarum imperium aspernantem, Babylona proficiscitur, 

ubi multarum gentium legati ipsum expectabant. Cum ccc 

ab urbe stadiis abesset, monuerunt vates, ne iotraret, quia perieulum 

portenderetur ; sed, ab Anaxarcho persuasns, contemsit praesagia ut 

vana et incerta. Auditis ergo legatis, et peractis qua3 ad Hephaestionis 

funus, per Pallaeopam fossam ad Arabum confinia 

navigavit, irridens 

Chaldieos, qui perieulum in urbe prsedixerant, quam non modo feliciter 

ingressus esset, sed salvus etiam excessisset. Reversus Babylon em, ludis 

conviviisque interfuit, et cum ad Medium comessatum isset, in morbum 

incidit, qui intra paueos dies ita invaluit, ut spes salutis nulla aut exigua 

superesset. Milites solicitudine anxii retineri non potuerunt, quin 

ultimo visuri regem in aulam irrumpereat.] 

V. 12. Intuentibus lacrymae obortse praebuere speciem jam 

non Regem, sed funus ejus, visentis exercitus. Moeror tamen 

circumstantium lectum l eminebat. Quos ut Rex aspexit, 

" Invenietls," inquit, " cum excessero, dignum talibus viris 

Regem ? " 

Incredible dictu, audituque, 2 in eodem habitu corporis, 

in quern se composuerat cum admissurus milites esset, 

durasse, donee a to to exercitu illud ultimum persalutatus 

est : dimissoque vulgo, velut omni vitae debito liberatus, fatigata 

3 membra rejecit, propiusque adire jussis amicis (nam et 

vox deficere jam coeperat), detractum annulum digito Perdiccae 

tradidit, adjectis mandatis, ut corpus suum ad Hammonem 

ferri juberet. Quaerentibusque, cui relinqueret regnutn, respondit, 

ei qui esset optimus ; 

caeterum 4 providere jam se, ob 

id certamen magnos funebres ludos parari sibi. Rursus, Perdicca 

interrogante, quando coelestes honores haberi sibi 

vellet? dixit, turn velle, cum ipsi felices essent. Suprema 

haec vox fuit Regis, et paulo post extinguitur. Ac primo 

ploratu, lamentisque, et planctibus tota regia personabat. 

Mox, velut in vasta solitudine, omnia tristi silentio muta torpebant 

r 

ad cogitationes, quid deinde futurum esset, dolore converso. 

Nobiles pueri, custodian corporis ejus assueti, nee doloris 

magnitudinem capere, nee seipsos intra vestibulum regias

, 

Regis 

retinere potuerunt ; 

LIBER X. CAP. V. 255 

vagique et furentibus similes, totam urbem 

luctu ac moerore compleverunt ; nullis questibus oniissis, quos 

in tali casu dolor suggerit. 

13. Ergo qui extra regiam astiterant, Macedones pariter 

Barbarique concurrunt, nee poterant victi a victoribus in communi 

dolore discerni. Persae justissimum ac mitissimum dominuni, 

Macedones optimum ac fortissimum Regem invocantes, 

5 

certamen quoddam moeroris edebant. Nee moestorum 

sol am, sed etiani indignantium voces exaudiebantur, tarn virideni, 

et in flore aetatis fortunaeque, invidia Dedm ereptum 

esse rebus humanis. Vigor ejus et vultus educentis in praelium 

milites, obsidentis urbes, 6 evadentis in muros, fortes viros 

pro concione donantis, occurrebant oculis. Turn Macedones 

divinos honores negasse ei poenitebat ; impiosque et ingratos 

fuisse se confitebantur, quod aures ejus debita appellatione 

fraudassent. Et cum diu nunc in veneratione, nunc in desiderio 

Eegis haesissent, in ipsos versa miseratio est. Macedonia 

profecti ultra Euphratem mediis hostibus novum imperium 

aspernantibus, destitutos se esse cernebant : sine certo 

hserede, publicas vires ad se quemque tracturum. Bella 

deinde civilia, quae secuta sunt, mentibus augurabantur. 

Iterum 7 non de regno Asiae, sed de Rege, ipsis sanguinem 

esse fundendum. Novis vulneribus veteres rumpendas cicatrices. 

Senes debiles, modo petita missione a justo Rege, 

nunc inorituros 8 pro potentia forsitan satellitis alicujus ignobilis. 

14. Has cogitationes volventibus, nox supervenit, terroremque 

auxit. Milites in armis vigilabant, Babylonii, alius e 

muris, alius culmine sui quisque tecti, prospectabant, quasi 

certiora visuri. Nee quisquam lumina audebat accendere. 

Et quia oculorum cessabat usus, 9 fremitus vocesque auribus 

captabant. Ac plerumque vano metu territi, per obscuras 

semitas alius alii 

occursantes, invicem suspecti et solliciti ferebautur. 

Persae, comis suo more detonsis, in lugubri veste 

cudi conjugibus ac liberis, non ut victorem, et modo hostem, 

sed ut gentis suae justissimum Regem, vero desiderio luge-


bant. Assueti sub Rege vivere, non alium, qui imperaret 

ipsis, digniorem fuisse confitebantur. Nee muris urbis luctus 

continebatur, sed proximam regionem ab ea, deinde magnam 

partem Asiae cis Euphratem tanti mali fama pervaserat. Ad 

Darii quoque matrem celeriter perlata est. Abscissa ergo 

veste, qua induta erat, lugubrem sumpsit : laceratisque crinibus, 

humi corpus abjecit. Assidebat ei 10 altera ex neptibus, 

nuper amissum Hephaestioneiu, cui nupserat, lugens 

; 

propriasque 

causas doloris in communi mcestitia n retractabat, ~ Sed 

omnium suorum mala Sysigambis una capiebat. Ilia suam, 

ilia neptium vicem flebat. Recens dolor etiam prseterita revocaverat. 

Crederes modo amissum Darium, ia et pariter miseraa 

duorum filiorum exequias esse ducendas. Flebat mortuos 

simul yivosque. Quern enim puellarum acturum esse curam ? 

Quern alium futurum Alexandrum ? Iterum esse se captas 

; 

iterum excidisse regno. Qui mortuo Dario ipsas tueretur, 

reperisse : qui post Alexandrum respiceret, utique non reperturas. 

Subibat inter haee animum, octoginta fratres suos 

eodem die ab Ocho saevissimo Regum trucidatos, adjectumque 

stragi tot filiorum patrem. E septem liberis, qnos genuisset 

ipsa, 13 unum superesse : ipsum Darium fioruisse paulisper, 

ut crudelius posset extingui. Ad ultimum dolori succubuit, 

obvolutoque capite 

assidentes genibus suis neptem nepotemque 

aversata, cibo pariter abstinuit et luce. Quinto, postquam 

mori statuerat, die extincta est. 

14 

Magnum profecto Alexandri 

indulgentiae in earn, justitiaeque in omnes captivos documentum 

est mors bujus : quaa cum sustinuisset post Darium 

vivere, Alexandro esse superstes erubuit. 

15. Et hercule 1& juste aestimantibus Regem liquet, bona 

naturae ejus fuisse ; 

vitia yel fortunae, vel aetatis. Vis incredibilis 

animi ; laboris patientia propemodum nimia ; 

fortitudo 

non inter Reges modo excellens, sed inter illos quoque, quorum 

baec sola virtus fuit; liberalitas saepe majora tribuentis, 

quam a Diis petuntur ; dementia in devictos ; tot regna aut 

reddita, quibus ea dempserat bello, aut dono data; mortis, 

cujus met us caeteros exanimat, perpetua contemptio ; 

16 

gloriae

LIBER X. CAP. VI. 257 

laudisque ut justo major cupido, ita ut juveni et in tantis admittenda 

rebus ; 

jam pietas erga parentes, quorum Olympiada 

immortalitati consecrare decreverat, Philippum ultus erat jam 

; 

in omnes fere amicos benignitas, erga milites benevolentia 

; 

17 

consilium par magnitudini animi ; et quantum vix poterat 

aetas ejus capere, solertia ; 

modus immodicarum cupiditatum 

; 

18 

Veneris intra naturale desiderium usus, nee ulla, nisi ex permisso 

voluptas ; 19 ingentes profecto dotes erant. 

20 

Ilia fortunae 

: Diis square se, et coelestes honores -accersere, et talia 

suadentibus oraculis credere ; 

et dedignantibus venerari ipsum, 

vebementms, quam par esset, irasci : in externum habitum 

mutare corporis cultum : imitari devictarum gentium mores, 

quos ante victoriam spreverat. Nam iracundiam et cupidinem 

vini, 

sicuti juventa irritaverat, ita senectus mitigare potuisset. 

Fatendum est tamen, cum 21 plurimum virtuti debuerit, plus 

debuisse fortuiaas, quam solus omnium mortalium in potestate 

habuit. Quoties ilium a morte revocavit ? quoties temere in 

pericula vectum perpetua felicitate protexit? Vitae quoque 

finem eumdem iili, quern gloriae, statuit. 

22 Expectavere eum 

fata, dum Oriente perdomito, aditoque Oceano, quidquid mortalitas 

capiebat, impleret. Huic Regi Ducique successor quasrebatur, 

Sed major 23 moles erat, quamut unus subire earn posset. 

Itaque nomen quoque ejus, et fama rerum, in to turn propemodum 

orbem Reges ac regna diffudit : clarissimique sunt 

liabiti, 24 qui etiam minimae parti tantae fortunae adhaeserunt. 

VI. 16. Casterum Babylone (inde enim divertit oratio) 

corporis ejus custodes, in regiam principes amicorum, ducesque 

copiarum advocavere : secuta est militum turba, cupientium 

scire, in quern Alexandri fortuna esset transitura. Multi 

duces, frequentia militum exclusi, regiam intrare non poterant 

eiini praoco, l exceptis qui nominatim citarentur, adire prohiberet. 

Sed 2 precarium spernebatur imperium. Ac primum 

ejulatus ingens ploratusque renovatus est. Deind^ futuri expectatio 

inhibitis lacrymis silentium fecit. Tunc Perdiccas, 

regia sella in conspectum vulgi data, in qua diadema vestisque 

Alexandri cum armis erant, annulum, sibi pridi£ traditum a

: 


Rege, in eadem sede posuit : quorum 

aspectu rursus obortee 

omnibus lacrymae integravere luctum. Et Perdiccas, " Ego 

quidem," inquit, " annulum, quo ille regni atque imperii 8 vires 

obsignare erat solitus, traditum ab ipso mihi, reddo vobis. 

Cseterum quanquam nulla clades huic, qua affecti sumus, par 

ab iratis Diis excogitari potest; tamen magnitudinem rerum, 

quas egit, intuentibus credere licet, 4 tantum virum Deos accommodasse 

rebus humanis, quarum sorte complete, cito repeterent 

eum suae stirpi. Proinde quoniam nihil aliud ex eo 

superest, quam quod semper ab immortalitate subducitur, corpori 

nominique quamprimiim justa solvamus, baud obliti in 

qua urbe, inter quos simus, quali Rege ac Praeside spoliati. 

Tractandum est, commili tones, cogitandumque, 5 ut victoriam 

partam inter hos, de quibus parta est, obtinere possimus. Capite 

opus est. Hocine uno, an pluribus, in vestra potestate 

est. 

6 

Illud scire debetis, militarem sine duce turbam corpus 

esse sine spiritu. Sextus mensis est, ex quo Roxane prsegnans 

est. Optamus, ut marem enitatur: ejus regnum Diis 

approbantibus futurum, quando adoleverit. 

regi velitis, destinate." Haec Perdiccas. 

Interim a quibus 

17. Turn Nearchus, Alexandri modo sanguinem ac stirpem 

7 caete- 

regise majestati convenire, neminem ait posse mirari : 

rum expectari nondum ortum Regem, et qui jam sit, 

nee animis Macedonum convenire, nee tempori rerum : 

prasteriri, 

esse e 

Barsine filium Regis, huic diadema dandum. Nulli placebat 

oratio. Itaque suo more hastis scuta quatientes, obstrepere 

perseverabant. Jamque prope ad seditionem pervenerant, 

Nearcho pervicacius tuente sententiam. Turn Ptolemaeiis, 

" 8 Digna prorsus est soboles," inquit, " quae Macedonum imperet 

genti, Roxanes vel Barsines filius ! cujus nomen quoque 

Europam dicere pigebit, majore ex parte 9 captivi. Cur Persas 

vicerimus, ut stirpi eorum serviamus ? quod justi illi 

Reges Darius et Xerxes tot millium agrninibus tantisque 

classibus nequicquam petiverunt. Mea sententia haec est, 

ut sede Alexandri in regia posita, qui consiliis ejus adhibebantur, 

coeant, quoties in commune consulto opus fuerit

LIBER X. CAP. VII. 259 

10 

eoque, quod major pars eorum decreverit, stetur : duces, 

prsefectique copiarum his pareant." Ptolemgeo quidam 

tiores Perdiccae assentiebantur. Turn Aristonus ortns est 

dicere, Alexandrum consultum, cui 

relinqueret regnura, voluisse 

optimum deligi : judicatum autem ab ipso optimum, Perdiccaru, 

cui annulum tradidisset. Neque enim ununi eum 

assedisse morienti, sed circumferentem oculos, ex turba amicorum 

delegisse cui traderet. Placere igitur, summam imperii 

ad Perdiccam deferri. Nee dubitavere, quin vera censeret. 

Itaque universi procedere in medium Perdiccam, et 

Regis annulum tollere jubebant. Hasrebat inter cupiditatem 

pudoremque, et quo niodestms quod expectabat, appeteret, 

pervicacius oblaturos esse credebat. Itaque cunctatus, diuque 

quid ageret incertus, ad ultimum tamen recessit, et 

post eos, qui sederant proximi, constitit. At Meleager unus 

e ducibus, confirmato animo. quern Perdiccse cunctatio erexerat, 

" Nee Dii siverint," inquit, " ut Alexandri fortuna, 

tantique regni fastigium in istos humeros ruat. Homines 

certe non ferent. " Nihil dico de nobilioribus quam hie est, 

sed de viris tantum, quibus invitis nihil perpeti necesse est. 

Nee vero interest, Roxanes filium, quandocumque genitus erit, 

an Perdiccam Regem habeatis, cum iste sub tutelae specie 

regnum occupaturus sit. Itaque nemo ei Rex placet, nisi 

qui nondum natus est. Et in tanta omnium festinatione, non 

justa modo sed etiam necessaria, 12 exactos menses solus expectat, 

et jam divinat marem esse conceptum ; 13 quern vos 

dubitatis paratum esse vel subdere ? Si medius fiditis Alexander 

hunc nobis Regem pro se reliquisset, id solum ex his 

quae imperctsset, non faciendum esse censerem. Quin igitur 

ad diripiendos thesauros discurritis ? harum enim opum 

regiarum utique 14 populus est haares." Haac elocutus, per 

medios armatos erupit. Et qui abeunti viam dederant, ipsum 

ad pronunciatam praadam sequebantur. 

VII. 18. Jamque armatorum circa Meleagrum frequens 

globus erat, in seditionem ac discordiam verScY concione : cum 

quidam plerisque Macedonum ignotus ex infima plebe, " Quid


opus est," inquit, " armis civilique bello, habentibus Regem 

quern quasritis ? Aridaeus Philippo genitus, Alexandri pauld 

ante Regis frater, sacrorum caeremoniarumque consors modo, 

nunc solus haeres, praeteritur a vobis. Quo merito suo ? 

quidve fecit, cur etiam gentium conimuni jure fraudetur ? Si 

Alexandre similem quasritis, nunquam reperietis : si proximum, 

hie solus est." His auditis, concio primo silentium 

velut jussa habuit. Conclamant deinde pariter, Aridaeum 

vocandum esse, mortemque meritos qui concionem sine eo 

habuissent. Turn Pithon, plenus lacrymarum, orditur dicere : 

nunc vel 1 maxime miserabilem esse Alexandruni, qui tarn 

bonorum civium militumque fructu et prsesentia fraudatus 

esset : nomen enim memoriamque Regis sui tantum intuentes, 

ad caetera caligare eos. Haud ambigue in juvenem, cui regnuni 

2 

destinabatur, impensa probra magis ipsi odium, 

quam 

Aridaeo contemptum attulerunt. Quippe dum miserentur, 

etiam favere coeperunt. Igitur non alium se, quam eum, qui 

ad hanc spem genitus esset, regnare passuros, pertinaci acclamatione 

declarant, vocarique Aridgeum jubent. 

Quern Meleager 

infestus, invisusque Perdiccse, strenue 

3 

perducit in Regiam, 

et milites Philippum consalutatum Regem appellant. 

19. Cseterum haec vulgi eratvox; principum alia senten- 

E quibus Pithon consilium Perdiccae exsequi coepit, tuto- 

tia. 

resque destinat filio ex Roxane futuro, Perdiccam et Leonatum 

stirpe regia genitos. Adjecit, ut in Europa Craterus et 

Antipater res administrarent. Turn jusjurandum a singulis 

exactum. futuros in potestate Regis geniti Alexandro. 

Meleager, 

haud injuria metu supplicii territus, cum suis secesserat. 

Rursus Philippum trahens secum, irrupit in regiam, clamitans, 

suffragari spei publico, de novo Rege paulo ante conceptae, 

robur aetatis : experirentur modo stirpem Philippi, et filium 

sibimetipsis potissimum crederent. 

ac fratrem Regum duorum : 

Nullum profundum mare, nullum vastum fretum et procellosum 

tantos ciet nuctus, quantos multitudo motus habet, * utique 

si nova et brevi duratura libertate luxuriat. Pauci Perdicca3 

modo electo, plures Philippo quam speraverat, imperium

LIBER X. CAP. VIII. 261 

dabant. Nee velle, nee nolle quidquam diu poterant 

; 

poenitebatque 

inodo consilii, modo pcenitentise ipsius : ad ultinium 

tamen in stirpem regiam 5 inelinavere studiis. Cesserat ex 

coneione Aridseus principuni auctoritate conterritus : et abeunte 

illo, conticuerat magis quam languerat railitaris favor. 

Xtaque revocatus, vestem fratris, earn ipsain, quae in sella 

posita fuerat, induitur. Et Meleager, thorace sumpto, capit 

arma, novi Regis satelles. Sequitur phalanx hastis clypeos 

quatiens, expleturam se sanguine illormn, 6 qui affectaverant 

nihil ad ipsos pertinens regnum : in eadero. donio familiaque 

imperii vires remansuras esse gaudebant : 

haereditarium imperiiim 

stirpem regiam vindicaturam : assuetos se nomen ipsum 

7 

coiere venerarique ; nee quemquam id caper e, nisi genitum ut 

regnaret. 

20. Igitur Perdiccas territus conclave, in quo Alexandri 

corpus jacebat, obserari jubet. Sexcenti cum ipso erant spectatae 

virtutis. Ptolemaeus quoque se adjunxerat ei, puerorumque 

regia cohors. Caaterum haud difficulter a tot millibus 

armatorum claustra perfracta sunt. 

Et Rex quoque irruperat, 

stipatus satellitum turba, quorum princeps erat Meleager. 

Iratusque Perdiccas hos, qui Alexandri corpus tueri vellent, 

sevocat : sed qui irruperant, eminus tela in ipsum jaciebant 

multisque vulneratis, tandem seniores, demptis galeis quo 

facilius nosci possent, preeari, qui cum Perdicca erant, coepere, 

ut abstinerent bello, Regique B et plunbus cederent. Primus 

Perdiccas arma deposuit, caeterique idem fecere. Meleagro 

delnde suadente ne a corpore Alexandri 9 discederent, insidiis 

locum quaeri rati, diversa regiae parte ad Euphratem fugam 

intendunt. Equitatus, qui ex nobilissimis juvenum constabat, 

Percliccam et Leonatum frequens sequebatur, placebatque 

excedere urbe et 10 tendere in campis. Sed Perdiccas ne pedites 

quidem secuturos ipsum desperabat. Itaque, ne abducendo 

equites abrupisse a caetero exercitu videretur, in urbe 

liubstitit. 

VIII. 21. At Meleager Rcgem monere non destitit, jus 

Imperii Perdiccas morte sanciendum esse ; ni occupetur impo-


tens animus, res novaturum : meminisse * eum, quid de Rege 

meruisset : neminem autem ei satis fidum esse, quern metuat. 

2 

Rex patiebatur magis, quani assentiebatur. Itaque Meleager 

silentium pro imperio habuit; misitque Regis nomine qui 

Perdiceam accerserent. Iisdem mandatum ut occiderent, si 

venire dubitaret. Perdiccas, nunciato satellitum adventu 

sexdecim 3 omnino pueris regiae cobortis comitatus in limine 

domus suae constitit, 4 castigatosque, et Meleagri mancipia 

identidem appellans, sic animi vultusque constantia terruit, 

ut vix mentis compotes fugerent. Perdiccas pueros jussit 

equos conscendere ; et cum paucis amicorum ad Leonatum 

pervenit, jam firmiore praesidio vim propulsaturus, si quis inferred 

Postero die indigna res Macedonibus videbatur, Perdiceam 

ad mortis periculum adductum ; et Meleagri temeritatem 

armis ultum ire decreverant. Atque illi cum Regem 

adissent, interr-ogare eum coepere, an Perdiceam comprebendi 

ipse jussisset. Ille, Meleagri instinctu se jussisse, respondit. 

Cseterum non debere tumultuari eos : 

Perdiceam enim vivere. 

Igitur concione dimissa, Meleager equitum maxime defections 

perterritus, inopsque concilii (quippe 

in ipsum periculum reciderat, 

quod inimico paulo ante intenderat), triduum fere consumpsit, 

incerta consilia volvendo. Et pristina quidem regiaa 

species manebat. Nam et legati gentium Regem adibant, et 

copiarum duces aderant, et vestibulum satellites armatique 

compleverant. Sed 5 ingens sua sponte moestitia ultimas desperationis 

index erat ; suspectique invicem, non adire propins, 

non colloqui audebant : secretas cogitationes intra se 

quisque volventes ; 

et ex comparatione Regis novi desiderium 

excitabatur amissi. Ubi ille esset, cujus imperium, cujus auspicium 

secuti erant, requirebant. Destitutos se inter infestas 

indomitasque gentes, 6 expetituras tot cladium suarum poenas, 

quandocumque oblata esset occasio. His cogitationibus amnios 

exedebant, cum annunciatur, equites qui sub Perdicca 

essent, occupatis circa Babylonem campis, frumentum, quod 

in urbem invehebatur, retinuisse. Itaque inopia primum, 

deinde fames esse coepit. Et qui in urbe erant, aut recon-

; 

Quorum 

LIBEE, X. CkP. IX. 263 

ciliaridam gratiam cum Perdicca, aut armis certanduni esse 

censebant. 

22. Forte ita acciderat, ut qui in agris erant, populationem 

villarum vicorumque veriti, confugerent in urbem ; oppidani, 

cum ipsos alimenta deficerent, urbe excederent ; et utrique 

generi tutior aliena sedes, quam sua, videretur. 

consternationem 

Macedones veriti, in regiam coeunt, quseque ipsorum 

sententia esset, exponunt. Placebat autem legatos ad 

equites mitti, de finienda discordia, armisque ponendis. 

Igitur 

a Rege legatur Pasas Thessalus, et Amissas Megalopolitanus, 

et Pefilaus. Qui com mandata Regis edidissent ; non aliter 

posituros arma equites, quam si Rex discordise auctores dedisset, 

tulere responsum. His renunciatis, sua sponte milites 

arma capiunt. Quorum tumultu e regia Philippus excitus, 

" Nihil," inquit, " seditione est opus : nam inter se certantium 

prasmia, qui quieverint, occupabunt. Simul mementote rem 

esse cum civibus, 7 

quibus spem gratige cito abrumpere, ad bellum 

civile properantium est. Altera legatione, an mitigari 

possint, experiamur : 

et credo, nondum Regis corpore sepulto, 

ad prsestanda ei justa omnes esse coituros. Quod ad me 

attinet, reddere hoc imperium malo, quam exercere civium sanguine. 

Et si nulla alia concordise spes est, oro quaesoque, 

eligite potiorem." 

Obortis deinde lacrymis, diadema detrahit 

capiti, dextram, qua id tenebat, protendens, ut, si quis se 

digniorem profiteretur, acciperet. Ingentem spem indolis, 

ante eum diem fratris claritate suppressam, ea moderata excitavit 

oratio. Itaque cuncti instare coeperunt, ut quae agitasset, 

exsequi vellet. Eosdem rursus legat, petituros, ut Meleagrum 

tertium ducem acciperent. Haud segre id impetratum 

est. Nam et abducere Meleagrum Perdiccas a Rege cupiebat, 

et unum duobus s imparem futurum esse censebat. Igitur Meleagro 

cum phalange obviam egresso, Perdiccas equitum turmas 

antecedens occurrit. Utrumque agmen mutua salutatione 

facta coit, in perpetuum (ut arbitrabantur) concordia et pace 

firmata. 

IX. 23. Sed jam fatis admovebantur Macedonum genti

264 Q V I N T I CURTII 

bella civilia. 

1 

Nam et insociabile est regnum, et a pluribus 

et, cum pluribus corpus, quam capiebat, onerassent, 

csstera membra deficere coeperunt : quodque 

imperium sub 

uno stare potuisset, dum a pluribus sustinetur, ruit. 

2 

expetebatur. Primum ergo collegere vires, deinde disperserunt 

; 

Proinde 

jure meritoque populus Romanus salutem se 3 prmcipi 

suo debere profitetur; 

cui noctis, quam pene supremam habuimus, 

novum sidus illuxit. 

4 

Hujus hercule, non solis, 

ortus, 

lucem caliganti reddidit mundo, cum sine suo capite discordia 

membra trepidarent. Quot ille turn extinxit faces f 

quot condidit gladios ! quantam tempestatem subita serenitate 

discussit ! Non ergo revirescit solum, sed etiam floret Imperium. 

5 

Absit modo invidia, excipiet hujus saaculi tempora, 

ejusdem domus, utinam perpetua, certe diuturna posteritas. 

Cseteriim, ut ad ordinem, a quo me contemplatio publicae 

felicitatis averterat, redeam ; Perdiccas unicam spem salutis 

suae in Meleagri morte deponebat : vanum eumdem et infidum, 

celeriterque res novaturum, et sibi maxime infestum, occupandum 

esse. Sed alta dissimulatione consilium premebat, 

ut opprimeret incautum. Ergo clam quosdam ex copiis, 

quibus praeerat, subornavit, ut quasi ignoraret ipse, conquererentur 

palam, Meleagrum 6 aaquatum esse Perdiecse. Quorum 

sermone Meleager ad se relato, furens ira, Perdiccas, 

quaa comperisset, exponit. Ille, velut nova re exterritus, admirari, 

queri, dolentisque speciem ostentare ei ccepit. Ad 

ultimum convenit, ut comprehenderentur tarn seditiosas vocis 

auctores. Agit Meleager gratias, amplexusque Perdiccam, 

fidem ejus ipse ac benevolentiam collaudat. Turn communi 

consilio rationem opprimendi noxios ineunt. Placet exercitum 

patrio more lustrari : et 7 probabilis causa videbatur 

pneterita discordia. 

24. Macedonum Reges ita lustrare soliti erant milites, ut 

discissaa canis viscera ultimo in campo, in quern deduceretur 

exercitus, ab utraque abjicerentur parte : intra id spatium 

armati omnes starent ; hinc equites, illinc phalanx. Itaque 

eo die, quern huic sacro destinaverant, Rex cum equitibus

LIBER X. CAP. X. 265 

elephantisque constiterat 8 contra pedites, queis Meleager praeerat. 

Jam equestre agmen movebatur, et pedites subita formidine 

ob recentem discordiam, 9 haud sane pacati 

quidquam 

expectantes, parumper addubitavere, an in urbem subducerent 

copias : quippe 10 pro equitibus planities erat. Casterum 

veriti, ne temere commilitonum fidem damnarent, substitere, 

praaparatis ad dimicanduni animis, si quis vim inferret. 

Jam 

agmina coibant, parvumque intervallum erat, quod aciem 

utramque divideret. Itaqne Rex cum una ala obequitare 

peditibus coepit, discordise auctores, quos tueri ipse debebat, 

instinctu Perdiccas ad supplicia deposcens : minabaturque 

omnes turmas cum elephantis inducturum se in recusantes. 

Stupebant improviso malo pedites : nee plus in ipso Meleagro 

, 

erat aut consilii aut animi. " Tutissimum ex praesentibus 

videbatur, expectare potius quani movere fortunam. Turn 

Perdiccas, ut torpentes et 12 

obnoxios vidit, trecentos fere, qui 

Meleagrum erumpentem ex concione, quae prima habita est post 

mortem Alexandri, seculi erant, a cseteris discretos, elephantis 

in conspectu totius exercitits objicit ; omnesque belluarum 

pedibus obtriti sunt, nee prohibente Philippo, nee auctore 

13 

apparebatque, id modo pro suo vindicaturum, quod approbasset 

eventus. Hoc bellorum civilium Macedonibus et 

omen, et principium fuit. Meleager, sero intellecta fraude 

Perdiccae, turn quidem quia ipsius corpori vis non afferebatur, 

in agmine quietus stetit : at mox, damnata spe salutis, 14 cdm 

ejus nomine quern ipse fecerat Regem, in perniciem suam 

abutentes videret inimicos, confugit in templum. 

quidem religione defensus, occiditur. 

Ac, ne loci 

I 

X. 25. Perdiccas, perducto in urbem exercitu, consilium 

principum virorum habuit, in quo imperium ita dividi placuit, 

ut Rex quidem summam ejus obtineret, Satrapes 

Ptolemaeus 

iEgypti et Africae gentium, quae in ditione erant. 

Laomedonti Syria cum Phcenice data est ; Philota3 Cilicia 

destinata: Lyciam cum Pamphylia et majore Phrygia 2 obtinere 

jussus Antigonus. In Cariam Cassander, Menander in 

Lydiam missi. Phrygiam minorem, Hellesponto adjunctam, 

12

266 QUINTI CURT II 

Leonati provihciam esse jusserunt. 

Cappadacia Eumeni cum 

Paphlagonia cessit. Prseceptum est, ut regionem earn usque 

ad Trapezunta defenderet, bellum cum Ariarathe gereret. 

Solus hie detrectabat imperium. Pithon Mediam, Lysimachus 

Thraciam appositasque Thraciae Ponticas gentes obtinere 

jussi. 

3 

Qui Indiae, quique Bactris et Sogdianis, eaeterisque, 

aut Oceani, aut rubri maris accolis praeerant, quibus quisque 

finibus habuisset, imperii etiam jus obtineret. Decretum 

est, ut Perdiccas cum Rege esset, copiisque praeesset, quae 

Regem sequebantur. Credidere quidam testamento Alexandri 

distributes esse provincias, sed famam ejus rei (quanquam 

ab auctoribus tradita est) 4 vanam fuisse comperimus. 

Et quidem suas quisque opes, divisis imperii partibus, tuebantur, 

quas ipsi fundaverant, si unquam adversus immodicas 

cupiditates terminus staret. Quippe paulo ante Regis ministri, 

5 specie imperii alieni procurandi, singuli ingentia invaserant 

regna, sublatis certaminum causis, cum et omnes ejusdem 

gentis essent, et a caeteris, sui quisque imperii regione, 

discreti. Sed difficile erat eo contentos esse, quod obtulerat 

occasio : quippe sordent prima quaeque, ciim majora sperantur. 

Itaque omni-bus 6 expeditius videbatur augere regna, quam 

fuisset accipere. 

26. Septimus dies erat, ex quo corpus Regis jacebat in 

solio ; curis omnium ad formandum publicum statum a tarn 

solemni munere aversis. Et non aliis quam Mesopotamiae 

regione fervidior aestus existit: adeo ut pleraque animalia, 

quae in 7 nudo solo deprehendit, extinguat ; tantus est vapor 

solis et coeli, quo cuncta velut igne torrentur. Pontes aquarum 

et rari sunt et incolentium fraude celantur. Ipsis usus 

8 

patet, ignotus est advenis. Ut tandem curare corpus exanimum 

amicis vacavit, nulla tabe, ne minimo quidem livore 

corruptum videre qui intraverant. 

9 

Vigor quoque, qui constat 

ex spiritu, non destituerat vultum. Itaque JEgyptii 

Chaldaeique jussi corpus suo more curare, primo non sunt 

ausi admovere, velut spiranti, manus : deinde precati ut jus 

fasque esset mortalibus attrectare eum, purgavere corpus,

LIBER X. CAP. X. 267 

repletumque est odoribus aureum solium, et capiti adjecta 

fortunse ejus insignia. Veneno necatum esse credidere plerique 

; 

filium Antipatri inter ministros, Iollam nomine, patris 

jussu dedisse. Saepe certe audita erat vox Alexandri, Antipatrum 

regium affectare fastigium, 10 majoremque esse prsefecti 

opibus ; ac titulo Spartanae victorias inflatum, omnia a se 

data asserentem sibi. Credebant etiam, Craterum cum veterum 

militum manu ad interficiendum eum missum. Vim 

autem veneni, quod in Macedonia gignitur, talem esse constat, 

11 

ut ferrum quoque exurat. Ungulam jumenti duntaxat pa 

tientem esse succi. 

Stygem appellant fontem, ex quo pestiferum 

virus emanat. Hoe per Cassandrum allatum traditum 

que fratri Iollae, et ab eo supremaD Regis potioni inditum 

12 

Haec, utcumque sunt tradita, eorum, quos rumor asperserat 

mox potentia extinxit. 

Regnum enim Macedoniae Antipater 

et Graeciam quoque invasit. Soboles deinde excepit, inter 

fectis omnibus, quicumque Alexandrum etiam longinqua eognatione 

contigerant. Caeteriim corpus ejus Ptolemaeo, cui 

iEgyptus cesserat, Memphim, et inde paucis post annis Alexandriam 

translatum est, omnisque memoriae ac 

habetur. 

nomini honos

NOTES. 

Note 

LIBER in. CAP. I. 

1. Et suae, &c.—That is : Unpolluted by the mixture of any other 

streams. 

2. Nymphas.—Certain inferior deities of the female sex, 'who presided 

over groves, fountains, rivers, mountains,

270 NOTES. 

Note 

7. Superveniunt inde legati.—According to Arrian, these ambassadors 

met the king at Gordium. 

8. Pari intervallo.—Our author's geographical statements are not 

always to be depended on. His ideas with respect to the position 

of the Sangarius, and the width of Asia Minor, as expressed in this 

and the following sentence, are very erroneous, as may be seen by 

consulting a good map. 

9. Uiroque, sc. mari. 

10. Committeret—We give the reading here as we find it ; 

yet cannot 

avoid thinking that the word should be committerentur. The construction, 

according to the received text, sounds harsh; for quce> 

referring to terrain, is then the subject of committeret, and the 

literal meaning of the passage would imply, that a piece of land 

can unite two seas. By making maria the subject of committerentur 

the difficulty is avoided. 

11. Notabile.—We understand here negotium, and translate: "The 

remarkable thing about it (the chariot) was the yoke, which was 

fastened," &c. 

12. Quippe,

NOTES. 271 

Note 

LIB. Ill 

CAP. II. 

1. Statuit ipse decernere,— "Resolved to decide the contest in person." 

2. Circumdato, &c.—What a gloomy picture of the butchery of war 

does this passage present, where men are represented as penned up, 

as sheep for the slaughter. 

3. Qudm pro numero.— "Than in proportion to their actual number." 

4. Eques.—A use of the singular for the plural, common in describing 

different kinds of troops. We find, in* like manner, miles used to 

denote the whole body of the soldiery. 

5. Cetrw.—A small leathern buckler, used by some tribes in Spain, 

and supposed by the best authors to be of a rhomboidal shape. 

6. Egregii, ut inter illas gentes.— " Distinguished warriors when measured 

by the standard of the nations around them." 

7. Millia Grcecorum, &c.—The Greeks, like the Swiss of modern 

days, too often disgraced themselves by their mercenary disposition, 

which frequently led many of them to enlist in ranks opposed to 

their own countrymen. Williams (Life of Alexander, page 1 3, Harper's 

edition) well remarks " 

: It is difficult to sympathize with men, 

who for daily pay could be thus brought to array themselves against 

their fellow-countrymen, and to fight the battles of the barbarians 

against the captain-general of Greece." 

8. Eubri maris.—The name, Mare Rubrum or Erythrcmm, properly 

belongs to the inland sheet of water now known as the " Red Sea " 

or " Arabian Gulf." 

The ancients, however, applied the term to the 

whole extent of ocean washing the southern coasts of Asia. As to 

the origin of the appellation, learned men are now agreed that it 

was derived from a certain king Erythras or Erythrus (see Lib. 

viii. cap. ix. § 29), whom they suppose to have been no other than 

Esau the son of Isaac. From his selling his birthright for a mess of 

red pottage, he received the name of Edom, " Red " ; and as his descendants 

were called 

Edomites, and settled on the borders of this 

sea, it was naturally called the Sea of Edom or the " Red Sea,"—the 

Greeks translating Edom by " Erythraeum," the Latins by " Rubrum." 

The opinion was formerly held by many ancient and modern 

writers that it derived its name from the colour of its waters, though 

they differed widely as to the cause of the " redness." The wash of 

the adjacent soil,—the reflection of the sun's rays from the neighbouring 

mountains,—the colour of the sand and plants 

at the bottom of 

this shallow sea,—have each been advocated as the source of the

: 

272 NOTES. 

Note 

"redness." Time, however, has exploded all these theories and 

established the one first mentioned. 

9. Ipsi, so. Dario. 

10. Purpuratis.— " Courtiers," I e. Those clothed in garments of thatj 

hue which for ages has been appropriated to sovereigns and their 

favourites. 

< 

11. Satisne ei, dtc.— "Whether he seemed well enough provided to 

annihilate the enemy?" Obterendum is a very strong word. It 

signifies, " to grind to pieces," 

" to crush," " to waste away by continual 

rubbing." 

12. Verum,inqnit,(jhc. Verum : "The truth." The aversion of tyrants 

to listen to the truth is well satirized in the following 

lines of Juvenal, 

referring to Domitian 

Quid violentius aure tyrcmni, 

Cum quo de pluviis, aut mstibus aut nimdoso 

Vere locuturifatum pendeoat amici? 

Sat. iv. 85. 

13. Quantum, &c.— "To such a degree, that those, who have not 

been eye-witnesses of it, can form no idea of it in their minds." 

14. Torva—inculta.— " Terrible " in their aspect,— " uncouth " in their 

habiliments. 

15. Guneos.—The wedge-like form of drawing up soldiers for an attack 

has often been successfully employed, both in ancient and modern 

times. 

16. Conserta robora.—This expression savours more of Curtius, the 

rhetorician, than of Charidemus, the rough warrior. And here it is 

well to put the student in mind that the speeches, so often occurring 

in this work, are wholly imaginative on the part of the author, 

or at most, have but a slight foundation in fact. Other historians, 

both ancient and modern, have put speeches into the mouths of 

those introduced by them to the scene of action. Raderus justly 

says, " that in the eloquent character of his speeches, no one is equal 

to Curtius, certainly no one is superior." 

17. Phalangem.—This mode of arranging infantry in close files, 

marching in loch step, and uniting their shields together, so as to 

oppose an almost impenetrable mass to the onset of the enemy, was 

peculiar to the Macedonians. The phalanx generally bore the brunt 

of the action. 

18. Ad nutum monentis.—This indicates a very high state of military 

discipline, equalled only by the manoeuvres of modern soldiers, conducted 

by the tap of the drum. 

j

Note 

NOTES. 273 

19. Obsistere, &c.—Critics differ widely as to the meaning of the military 

phrases here used, as well as to the 

true punctuation of the 

passage. Obsistere, according to Raderus, signifies " to press upon the 

enemy in one united mass," while Freinsheim considers it equivalent 

to consistere " to halt." Circumire literally, " To go around," that 

is, " To out-flank " the enemy. Discurrere in cornu : 

" To strengthen 

the wings by reinforcements from the centre." Mutate pugnam : 

" to 

change the ground," that is : 

" to move in a body to a place more 

favourable for fighting." 

20. Calient—This word literally signifies " to grow hard," or " callous 

; " hence " to produce hardness " by continual use, like that of 

the palms of the hands ; and, finally, " to acquire skill " by use and 

practice, " to know thoroughly." 

21. Adhuc ilia, dhc.— " Hitherto that high state of discipline has depended 

upon the schooling of poverty." 

22. Quern occupant— "Which they find at hand;" more literally, 

" which they first lay hold of." 

23. Tempora, &c.— " The duration of sleep is more contracted than 

that of night." That is : They are very early risers. 

24. Thessali equites.—Thessaly was celebrated during many ages, for 

the excellence of its cavalry. 

25. Fundis,—The sling appears to have been a weapon of offence from 

the earliest ages. 

26. Hastis igne duratis.—A weapon resorted to by savage and barbarous 

nations, where the working of metals is unknown or but little 

attended to. 

21. Isticd.—Charidemus must be supposed to point with scorn to the 

gold so foolishly lavished on the arms and accoutrements of the Persian 

soldiers. 

28. Expetet,

274 NOTES, 

LIB. in. 

CAP. in. 

Note 

1. Peregrinos milites.—Chiefly the Greek mercenaries. 

2. Species imminentium rerum.— " Visions of impending events." 

3. Accersit.— " Called them up." 

4. Alexanderj sc. visus est 

5. Quo ipse fuisset.—That is : That Alexander appeared in the same 

dress which Darius wore, before he was made king, and which is 

called below vulgaris, that is : 

the common dress of the Persians. 

6. Curam distrinxerant—Literally, "Had drawn his anxiety into 

different directions ; " that is : 

" Had distracted his mind with conflicting 

cares." 

*T. Quippe illustria, &c.—The order is : Quippe castra Macedonum 

visa illustria portendere fulgorem Alexandro, quern, [se, i. e. vatem] 

haud ambigere, occupaturum esse regnum,

NOTES. 275 

Note 

16. Manicatas tunicas.—Tunics with long sleeves, which, by the 

ancient Romans, were considered very effeminate. Those who 

came into the presence of the Persian monarch, were required to 

cover their hands with long sleeves, as a precaution against assassination. 

Vl. JDoryphori.—An appellation derived from the long spear borne 

by them ;—from their sometimes having a golden apple placed on 

the point of their spear, they were also called Melophori. 

18. Simulacra cubitalia.—As these images were at least eighteen inches 

high, it has been supposed that they were hollow and of a light 

construction, to avoid overburdening the necks of the horses. 

19. Pinnas.—Whence pinions, the wing feathers, as distinguished 

from pennas, the feathers of the body. The distinction, however, 

does not always hold good. 

20. Purpureas, &c.—That is : the general colour of the garment was 

purple, but the middle was relieved by a stripe of white. 

21. Ex gemma.—That is : 

" of several gems." In like manner we say 

" of pearl," meaning " of several pearls." 

22. Gydarim.—This head-dress was not peculiar to the king, except 

in the form of the apex, which, in his, rose to a conical point ; in 

that of others, inclined towards the front. 

23. Armanaxas.— " Litters," or " covered chariots." 

24. Lixarum et calonum.— " Sutlers and baggage slaves." 

25 Nee turbd.—The best interpreters apply this to the soldiers alone, 

and not to the camp followers : and this view of it seems to be justified 

by what is said below. Ergo Alexandro, &c—Our author is 

evidently contrasting the compact, well-armed, well-disciplined, 

though small body of the Macedonians, with the glittering, but 

confused and ill-disciplined multitude that followed the standard of 

Darius. 

LIB. in. 

CAP. IV. 

1. Oastra Cyri.—See Note 4, Lib. iv. Cap. vii. 

2. Stativa, sc. Castra. In the same way Hiberna, Êstiva, &c, are 

used absolutely. 

3. Munimenta, governed by imitante. May not Curtius have written 

imitantes, referring to fauces? and then naturali situ would be the 

ablative of manner. 

4. Quondam is to be referred to sahtbre ; sero, to statuit. 

6. Fuit in the sense of fuisset. 

6, Obtinere potuissent.— " Might have retained possession."

— 

276 NOTES. 

Note 

1. Perpetuo jugo montis asperi ac prcerupti.— " By an unbroken ridge 

of rough and craggy mountains." 

8. Quod cum, &c.—-u Which, taking its rise upon the sea coast and 

forming, as it were, a semicircular hollow by a gradual curve, 

again, at its other extremity, runs out upon a different part of the 

coast." 

9. Campestris, &c.— " The same (i. e. Cilicia) is level where it inclines 

towards the sea, numerous streams marking its surface." 

10. Non spdtio, &c.— " Not by the volume of its waters but by their 

clearness." 

11. Qui— turbent. — " To disturb " or rather " to render turbid." 

12. Multd riparum, &c.— "Overshadowed by the abundance of rich 

foliage on its banks ; " literally, " by the great pleasantness of its 

banks." 

13. Ubique fontibus, dtc.—That is: Without changing its character 

during its course. 

14. Pylce.— Gates. A common appellation among the Greeks for narrow 

passes. 

15. Non alias.— "On no other occasion." See Note 1, Lib. iii. 

Cap. xii. 

16. Quaternos.—The distributive numeral, here signifying, "four 

abreast." 

17. Moniti, dec.—That is : They were warned to be as cautious with 

regard to their movements in passing this defile, as if they were 

actually to engage in battle. 

18. Agmen.—A column of troops on a march, acies, the same body 

in battle array. A striking instance of the difference between 

these words may be seen in Caesar's Com. de Bell. Gall (Lib. vii. 

c. vi. init.) 

19. Cui turn maxime, dec.— " Just at the very time the Persians were 

setting fire to it." 

LIB. III. CAP. V. 

1. Mediam, so. urbem. 

2. Levi et parabili cultu corporis.—Raderus, followed by Zumpt, refers 

these words to the dress of the king, but we can by no means 

agree with them, and prefer to consider the clause as alluding to the 

cheap and ready bath to which the king resorted in common with the 

meanest soldier. Perhaps Curtius wrote vili, instead of levi ; though 

the latter word approaches near enough in sense to the other to 

make the supposition unnecessary.

NOTES. 277 

Note 

3. IngressL—In the genitive. 

4. In tanto, dec.— " In the midst of such a rapid course of good fortune." 

5. Victorem.—In apposition with Barium. 

6. Jam tit, dec.— " Grant now that," &o. " Suppose that already," 

&o. 

For this peculiar meaning of ut, see Leverett's Lexicon. 

7. Eundem regem, dec.— " At once their king and fellow-soldier." 

8. Animum autem,

278 NOTES. 

Note 

while the former was reading. Valerius Maximus accords with the 

statement here given. Our author (Lib. VI, cap. X.) makes Philotas 

refer to this same incident. 

9. Conscientice.— " Of a consciousness of innocence or guilt." The 

king thought himself able to judge, by the expression of his countenance, 

whether he was innocent or guilty. 

10. Amiculo.— " A light cloak," perhaps of a kind peculiar to physicians. 

11. Semper quidem, &c.— -Lit., "My breath has always indeed been 

dependent on thee, but now truly it is drawn from that sacred and 

honoured mouth of thine." That is : My own life has been always 

connected with the safety of thine, owing to the responsible station 

hold as thy physician, but now truly does the continuance of it 

I 

depend upon what thou hast just drunk, for, if fatal to thee, it will 

prove equally fatal to me. 

12. Parricidii.—This word, in its primary sense, denoted " the murder 

of a father," but it came afterwards to signify the killing, by an 

inferior, of a superior, whom he was under peculiar obligations to 

love and obey. Hence, also, it is applied figuratively to injury 

done to one's country. Here it may be rendered " regicide." 

13. Si Dii,

Note 

NOTES. 279 

for their writers to express time in military expeditions by the 

number of encampments. 

6. Deturbatis, sc. Us. 

7. Idem et auctor, &c.— " At once the performer and informer of these 

successes." 

8. Persas recentes, dhc.— " That fresh reinforcements would be constantly 

coming up to aid the Persians, if they were able [i. e. f 

"permitted 

" ] to take their stand in too spacious a place." 

9. Sisines, &c.—This, we believe, is the first instance of hasty and 

undue severity on the part of Alexander; followed, however, by 

too many others. 

10. Exiliwrn patria,

280 NOTES. 

Note 

because we think that if our author had used the latter word, he 

would have written ex nationibus exteris, and not the genitive plural 

as we find in the text. 

4. Neminem stolidum, &c.— " That no one should expiate his unwise 

counsel by the loss of his head." 

What a pity that Darius had not 

entertained such sentiments before he put Charidemus to death. 

Loccenius quotes here the following appropriate advice from Maecenas 

to Augustus. " You will cheerfully allow all to give their advice 

free from responsibility for the results. For, on the one hand, 

if the counsel of any one shall meet your approval, much advantage 

will thence accrue to you, while on the other hand, if it shall not 

please you, no harm will result from it. Should you reject the 

counsels of any, by no means disgrace or even find fault with them, 

but rather look to the good-will displayed by them in giving the advice, 

and not to the character of its results." 

5. Nee tamen, (See.— "And yet those who gave the more prudent 

counsel, were not considered as possessing more fidelity " than the 

rest. 

6. Fama Bella stare.— " That wars depend upon rumour." That isi 

That wars are often affected in their results by rumours. See also 

Lib. ix. Cap. v. § 15. {Pugnabat pro Rege, (Sec.) 

*1. Absentia sua.— " While he (Darius) was at a distance." 

8. Forte eddem,

NOTES. 281 

Seta 

the enemy from the direction of the sea, which protected his right 

wing." 

19. Destinata.—The object of discussit. Cicero in a letter to his friend 

Lentulus (ad Fam. i. 8, Lamb. ed. 1584), expresses in striking language 

the tendency of mankind to praise or blame according to 

events. " Sed hcec sententia et illi et nobis probabatur ; ut ex eveniu 

homines de tuo consilio existimaturos videremus; si cecidisset, ut volumus 

et optamus, omnes te, et sapienter, et fortiter,— sin aliquid esset offensum, 

eosdem illos, et cupide et temere,— -fecisse dicturos, * * * * judicium 

non tarn ex consilio tuo quam ex eventu homines esse facturos" 

LIB. III. 

CAP. IX. 

1. Stetil—" Was formed.", 

. 2. Bubsidiis.— " As reserves." 

3. Assueta.—This participle, like the verb from which it is derived, 

is sometimes followed by the dative and sometimes by the ablative. 

4. Millia, may be in the nominative in apposition with acies according 

to our own punctuation, or in the accusative, and governed by ad 

understood. 

5. Quidquid, sc. locL 

6. Cornuaque, dec.—" While the wings rested, the one (the left) on 

the high ground ; 

the other (the right), on the sea." 

*7. Insederant— " Had posted themselves." 

8. Agrianos opposuit.—Probably because they were from a mountainous 

region, and would be most likely to drive 

an elevated position. 

an enemy from 

9. Eaque res, (Sac.—The order is : JEaque res prcestitit lotus agminis 

tutum Alexandro, quod, timuerat, ne incesseretur superne. The 

student will probably have observed that the distinction between 

acies and agmen, mentioned in a former note, is not always kept up 

in this description of the battle. In this very sentence agminis 

evidently paeans the extended line of battle, usually expressed by 

acies. As to timuerat ne, see Anthon's Zumpt's Gram. § 533. 

LIB. III. CAP. X. 

1. Clamorem.—The custom of shouting upon engaging in battle is 

as natural as it is usual ; and, while it tends to terrify the enemy, 

its reaction upon those shouting is favourable in raising the animal 

spirits, and thus exciting to more physical activity.

282 NOTES. 

Note 

2. Exercitus impar numero.— " Not corresponding with the number 

of the army " ; that is : The shout was louder than would have 

been expected from a body of men comparatively so small. For 

this shout's being major than that of the Persians we may infer a 

reason from our author's applying the word inconditwn, "irregular," 

(that is: "not all at once,") to the shout of the Persians. The 

latter 

part of the sentence assigns the reason for impar numero exercitus. 

3. Quippe semper, &c.—Any reference to echo will scarcely fail to 

recall to the mind of the classical student the epithet, both concise 

and beautiful, which Horace (Carm. I. 12), bestows upon it. 

4. Suos inhibens, &c.—To prevent their exhausting themselves before 

the battle actually commenced, "lest," as our author expresses 

it, 

" they should engage in the battle out of breath by a too quickened 

respiration, caused by overhaste." 

5. Non ipsius, &c.—That is : It was not so much the authority of 

Alexander, as their own desire of fame and their wish to be avenged 

upon the Persians for the wrongs and indignities they had inflicted 

upon Greece, that induced the Macedonians to set out on the present 

war of conquest. 

6. Orbis liberatores.—Why not orbem liberaturos? 

*7. Emensosque, &c.— "And having hereafter attained the limits, '"&c. 

8. Macedonum.—The genitive of possession, in connexion with the 

verb fore. 

9. Umbonibus.—The umbo was a metallic point, (by some stated to 

be eight inches long), projecting from the centre of the shield, and 

was used in close combats to repel attacks. It is often translated 

by the English word "boss." See 0. T. (Job xv. 26.) 

10. Proedam, non arma.—That is : Gilded arms, which would soon 

become their prey. 

11. Viri.— "As men," in contrast with " imbellibus fmminis. For a 

striking instance of the distinction between vir and homo the student 

is referred to Cic. Tusc. Qusest. (II. 22). 

12. Mutarent.—Here this verb governs the accusative of the thing 

given and the ablative of the thing received. See Note 10, Lib, iii. 

Cap. 1. 

LIB. III. 

CAP. XL 

1. Ad teli jactum.—According to Yegetius the distance that a 

weapon, thrown by a machine, would reach, was about 575 feet. 

2. Quippe, dec.—The Persian monarchs placed great reliance on their 

cavalry.

NOTES. 283 

Note 

3. JDuabus alis cquitum.— " Two squadrons of cavalry." The term 

alee is derived from their 

position on the sides or flanks of an army, 

like the wings of a bird. According to Raderus the ala contained 

130 horse. Of course this number must have varied with different 

nations and in different ages. 

4. Occulti circumire, &c.—That is : To pass secretly around the rear 

of the Macedonian army and form a junction with Parmenio. 

5. Simul—For Simul ac.— " As soon as." 

6. In eosdem concurrentia.— " On their way to the same objects." 

Literally, " Running together to the same." 

*7. Mucrones.— Macro means the point of any thing,—here of a 

sword. The combat was so close that they could use their swords 

in no other manner than by thrusting the point into the faces of 

their adversaries,—a mode of proceeding urged upon his soldiers by 

Julius Cassar at the battle of Pharsalia, in the well-known phrase, 

Feri faciem, miles. 

8. Collato pede, &c.—Supply pedi. "Foot brought against foot" 

That is : 

They fought man to man as in single combat. 

9, Opimum.—This word has reference to the spolia opima, " which 

the commander-in-chief of a Roman army stripped in a field of battle 

from the leader of the foe." 

See Anthon's Smith's Antiq. 

10. Incitamentum.—In apposition with Darius. 

11. In paucissimis.—This phrase and the similar one " inpaucis" are 

of frequent occurrence with our author. They cannot be literally 

translated, but their meaning may be expressed by the word 

" especially." We may here paraphrase the clause thus, " He had 

very few equals in courage, and in affection for the king." 

12. Adverso corpore, &c.— "Having received their wounds in front; 

" 

—which was considered honourable. 

13. Perstrictum est.— " Was slightly wounded." " "Was grazed." 

14. Ad hoc.— " For the purpose." iElian (Hist. Anim. vi. 48) says 

that a mare was employed on this occasion, and that her speed was 

accelerated by the remembrance of the foal she had left at home. 

Indeed, he goes so far as to say, that it was a usual custom with 

Darius, to have a number of mares ready for his sudden flights, 

their speed being hastened in a way similar to the one mentioned 

here. 

15. Aded pavor, doc.—Literally, "So much does terror dread even its 

own protectors." That is : Those blinded by fear are apt to overlook 

that which would be of service to them. 

16. Gam Thessali dilapsi.— " When the Thessalians, who had yielded

. 

284 NOTES. 

Note 

ground. " We have ventured to alter the position of the word 

dilapsi, as more accordant to the sense. The common reading places 

it after equis, which would have been well enough, had the word 

been relapsi. 

17. Serie laminarum graves.— " Encumbered with plate armour." It 

was no uncommon thing in ancient, as well as more modern times, 

for horses and riders to be clad in complete armour. See Anthon's 

Smith's Antiquities. 

18. Agmen quod celeritate, &c.— " "With difficulty formed into column, 

a movement which depends upon celerity for its value." We would 

make quod refer to the whole statement and not to the single word 

agmen. This whole passage has been much vexed by critics, and 

after all their labours it is by no means free from difficulties. 

19. Haud sane, &c.—That is: They were not routed but made an 

orderly retreat. 

20. Nee ulla fades,

NOTES. 285 

Note 

3. Armigeris.—Raderus, after remarking, that armiger, which originally 

denoted " one that bore the weapons " of his master (Anglice, 

" Esquire "), came afterwards to signify any heavy-armed soldier, 

says that the word in this place may admit of either sense. 

4. Actum esse.—An idiomatic phrase, equivalent to the English one, 

" It was all over with them." It occurs frequently in the comic 

poets. It is here explained by the exclamation of the attendants, 

" adesse supremam horam? 

5. Itaque ut quce, &c.—This whole scene is beautifully described and 

yet with great simplicity. 

"We can almost see the trembling forms 

of the pale, yet beautiful, ladies of the harem, as they look upon each 

other in despair, expecting each moment to be their last. 

6. Irrupisse, &c.—They were not aware of the order he had given to 

the attendant to announce his coming. 

*7. Provolutm.—This word is expressive of the extreme humility of 

position assumed by Orientals on occasions like the present. Literally, 

*' Rolled down before." Something more is implied than mere 

falling on the knees, which would probably be the last resort of 

those from western nations. "We refer to the generally prevailing 

custom. There were doubtless many exceptions on both sides. 

Cicero applies to himself the words stratum and abjectum, when 

speaking of his application to several individuals to prevent his banishment. 

8. Leonatus.—Supply respondit 

9. Justis.—This word is used absolutely, to express " due ceremonies, 

whether military or funereal." Here it is used in the latter 

sense. Sometimes funebria is expressed with it. 

10. Tabemaculum cum, &c.—Few of Alexander's actions have gained 

him more applause than this visit to his captive queens* and his 

noble bearing while with them. Such manly and virtuous conduct 

only renders his subsequent cruelties and immoralities the more 

inexcusable as proceeding from one " who knew the right, and yet 

the wrong pursued." 

11. Arbiter, in its original sense, means "one who goes to view anything 

" that he may form an impartial judgment of its character. 

Hence, to be " a witness of," " a participator in " ; in this last sense 

it is used here. 

12. Non alius.— " No other." See Note 1 of this chapter. 

13. Ut magis, &c.— "That it seemed rather to be accorded to the 

king than claimed by him." 

14. Corporis habitu.— " Personal appearance," referring principally to 

his height, which was greater than that of Alexander.

286 NOTES. 

Note 

15. Suo more.—That is: by prostration. See Note 7 of this chapter. 

16. Monstrantibus.—Supply quibusdam. 

17. Nam et hie, &c.—That is : 

" He is my other self,"—implying the 

intimacy that subsisted between them. 

Alexander used to say of 

him, that he loved Alexander, but that Craterus loved the king. 

18. Equidem, si, &c.—Every reader will concur in the sentiment here 

expressed, and will feel the force of our author's remarks the further 

he proceeds in this interesting biography. 

19. Indictd causd.— "Without a hearing." 

20 • Superfuderat, &c.— " Had not overflowed his mind " ; 

drowned " his better feelings. 

" Had not 

21. Ad ultimum, dec.— "At last he was incapable of enduring its 

greatness." That is : He could not withstand the temptations 

thrown in his way by constant success. 

22. Adeo ipse— ut. 

— "He not only did not himself—but". 

23. Nequis, doc.— " That no one should trifle with the persons of any 

of his captives." Zumpt has the following singular note, which is 

certainly abhorrent to the context: "Should insult; namely, by 

proposals to them to become traitors to Darius." 

24. JEquitate.—Raderus succinctly contrasts the conduct of Alexander 

with that of Darius, in the following note. "Darius Maccdonas 

crudeliter vel mactavit, vel mutilavit, et hoc ante prartium Alexander 

totum ipsius gynmceum sacrosanctum servavit. 

Darius percussorem 

mille talentis in Alexandrum, immittere conabatur, cum ceger Tarsi 

decumberat; hoc nunquam fecit Alexander, qui apertd semper virtute 

et Marte grassabatur ad gloriam. 

Praiterea, ut ex epistold Alexandri 

ad Darium infra disces, parens Alexandri, Persarum impulsu, ut ipsi 

gloriabantur, interfectus est"

NOTES. 287 

Note 

dered thus : 

" It is of great importance to you, with regard to the 

degree of power you may be permitted to exercise over us, if you 

are willing [that you should be willing] that it should be testified 

rather by clemency than severity." 

27. Jussit— ''Requested." This word is frequently used without 

any idea of positive command, as in the colloquial phrase, " Jubeo 

te valere," and in instances like the present. 

28. Hephmtionem intuens.— "Addressing Hephsestion." Literally, 

"LookiDg attentively at," but it may be frequently rendered as 

above. 

LIB. HI. 

CAP. XIIL 

1. Is.—Namely, Parmenio. 

2. Eum, sc. Mardum. Curtius here, as in many instances, uses eum 

for se. 

3. Comitibus.—These were nominally "attendants," but, as appears 

by what follows, were intended to keep him in custody. 

4. Audebat.— Audentis would seem more natural, as connected with 

timentis. 

5. Qui duces,

288 NOTES. 

Note 

time dragged forth, some having been torn 

buried in the mud." 

by the bushes, others 

15. Vixque, &c.— " And there was scarcely any courtier's house that 

was exempt from so great a calamity." 

16. Pecunice signatd.— " Coined money." Probably golden Darics. 

Vl. 

These coins are supposed to have originated'with Darius Hystaspis, 

who, according to Herodotus, reformed the Persian currency. 

Hesychius 

says they bore the image of Darius ;—but consult Anthon's 

Smith's Antiq. See also Lib. iii. Cap. i. Note 16. 

Facti argenti.— " Silver plate." 

18. Credo, Regis,

Note 

NOTES. 289 

versed in history is, that private revenge was the sole cause of 

Philip's death. Doubtless it was matter of rejoicing to the Persians, 

who were well aware of his designs upon their country. Alexander, 

however, is not the only conqueror, that has made use of unfounded 

assertions to justify his rapacity. 

13. LicitaminL— " You put up at auction." "You expose to sale." 

" You set a price upon." That is " 

: You offer the highest rewards 

for the heads of your enemies." A dastardly course, and yet often 

thought justifiable in the case of rebels. Thus a price was set on 

the head of Washington, and, recently, on that of Kossuth, the Hungarian 

patriot. 

14. Proxime.—" Very lately." 

15. Utpote qui, &c,-— u Inasmuch as thou art one who hast not," &c. 

16. Oonsulere metis,— " To take measures for the benefit of the vanquished." 

Vl. Memento, &c.—This answer truly savours of the moral sublime, 

especially when it is considered that Alexander was in the midst of 

the enemy's country with a comparatively small army. 

18. Ipse, sc. Alexander. 

19. Sidona.—A Greek ace. sing. 

20. Darii opihus adjutus, doc.—Freinsheim suggests addictus, et quia, 

and the suggestion is favoured by many subsequent editors. It 

certainly gives a better sense than the reading in the text. Perhaps 

some words may have fallen out, and the whole passage may have 

conveyed this meaning " 

; Strato was reigning in that city, -supported 

by the resources of Darius. He nevertheless betrayed his trust and 

surrendered the city ; but because,"

" 

290 NOTES. 

Note 

25. Imminere.— " Intent upon." 

26. JPotiorem esse.— " Had stronger claims. 

27. Non exaudiebat— " Did not listen to." " Did not hear so as to 

pay any attention to." This passage has rather a rhetorical cast. 

28. Subito delude, &c.— "Unexpectedly, then, do those of whom mention 

has already been made enter," &c. 

29. Quern, &c.— " Which Abdalonymus chanced to be weeding and 

putting in order." 

30. Habitus-— hie vestis. 

— "This style of dress." That is: "These 

royal garments." Our author makes use of the same expression. 

Lib. iii. Cap. iii. § 6. 

31. Cave ne, &c.—See Anthon's Zumpt's Gram. § 534. If cave be followed 

by ne, we translate : 

" Be careful not to " —-if by ut expressed 

or implied, " Be careful how you," or " Be on your guard against." 

32. Injecta.— " Thrown upon " his shoulders. 

33. Aliorum studium, dhc.-~" The zeal of some, the vexation of others, 

was openly manifested." 

34. Corporis— habitus. See Lib. iii. cap. xiii. Note 14. 

35. Nihil haventi.—We believe this is the true reading instead of 

habenti, and had so noted it upon the margin, before we met with it 

in the various readings of Valpy's Delphin ed. Though Freinsheim 

retains habenti, yet his whole comment upon the passage is based 

upon the sense that haventi would give to it. 

36. Magnw indolis specimen.— " The proof of a great mind." 

37. JEt cum, (Sec.—The order is : Et cum arbitraretur, quemque, in Mo 

statu rerum, habiturum id quod occupdsset, velut possessum certo jure, 

decrevit, etc. Illo statu refers to the confusion produced throughout 

the Persian dominions by the successes of Alexander. 

38. Duceret.—Supply ut. 

39. Utendum.— " That he ought to take advantage of." 

40. Ad hoc ipsum.—We have placed these words in brackets as useless, 

and having, according to Bothe, very much the appearance of a 

gloss. Some read ad ipsum, i. e., to Amyntas. 

41. Castrisque positis, &c.—The Delphin editor justly remarks on 

this passage, " Vix ullus toto Curtio desperatior locus, et qui Criticorum 

ingenia magis exercuerit." We are far from assuming to decide 

the question, but give such a reading as 

sense, though it may not be the language of Curtius. 

appears to make good 

42. Victorias Jiducid, &c.— " Rendered incautious by the confidence 

inspired by their late victory." A very common cause of disaster to 

armies. To this Claudian (iv. Cons. Honorii, 334) refers

NOTES. 29 

Note 

" Multis damnosa fuere 

Gaudia : dispersi pereunt, somnove soluti. 

Scepius incautoz nocuit victoria turboz." 

43. Ei, sc. Alexandro— Mi, sc. Dario. 

44. Prcefectus.— " Admiral." 

45. Cretenses, has, &c>— " The Cretans, according as they sided with 

one party or the other, were garrisoned, at one time by the Spartans, 

at another by the Macedonians." 

46. TJnum certamen.— "The one great contest;" namely, between 

Alexander and Darius. 

LIB. IV. 

CAP. II. 

1. Potens non erat— " Had no control." 

2. Itaque.— " Accordingly." 

8. Volventi.— "We give this reading in preference to the common one, 

evolvens; or evolvit, the one approved by Schmieder, as more consonant 

with the passage in Virgil (iEneid. I. 86), which our author 

is supposed to have had in his eye. 

" Una Eur usque Notusque ruunt creberque procellis 

Africns, et vastos volvunt ad littora fiuctus? 

4. Nee occipiendo, &c.—The order is, Nee quidquam obstabat occipiendo 

operi, quo Macedones parabant jungere insulam oontiinenH, 

magis quam Me ventus. This clause justifies the use of the word 

volventi above, as referring to Africo. 

5. Exedant—This verb literally signifies "to eat out," and is here 

very expressive of the manner in which the waves, by working 

their way between the interstices of the mole, finally " ate out 

and destroyed its stability. Virgil applies the participle of the 

same verb to a mountain, 

" Est specus ingens 

Exesi latere in monti$."—GmKG. IV. 419. 

6. Non.—See Lib. iii. Cap. xii. Note 1. 

7. Prmceps in solum, &c.—That is " 

: The wall, by rising perpendicularly 

from the sea, prevented any footpath around it." 

8. Pendentes et instabiles, &c.— "From their flowing and unstable 

character, they could,"

' 

Arrian 

292 NOTES. 

Note 

10. Opifices.—Tyre was celebrated for her artificers from the earliest 

period of her history. The estimation in which they were held 

among the Jews is shown by the part assigned to them in building 

Solomon's temple 1000 b. a, or 700 years before Alexander's time. 

For a graphic, and, at the same time, reliable account of the artificers 

and arts, merchants and merchandise of Tyre, see O. T., 

(Ezekiel, chapp. xxvii. and xxviii.) 

11. Harpagonas, from 'ApiraCa, "to seize," were "iron hooks" fixed 

at the end of long poles. The corvi seem to have been " grappling 

irons " attached to ropes and thrown into vessels, and, being drawn 

back, they thus deprived them of their spars and rigging. 

12. Accenderent.—Supply Tyrii or opifices as the subject of this verb. 

13. Idque omen, etc.— " And the Tyrians interpreted that omen as a 

- dreadful thing for the Macedonians." Metum is here put for the 

cause of fear. 

14. Apud Macedonas quoque, &c.—One .omen related by Plutarch 

deserves mention on account of the ingenuity displayed in its interpretation. 

" In a dream Alexander thought he saw a satyr playing 

before him at some distance, and when he advanced to take him, 

the savage eluded his grasp. However, at last, after much coaxing 

and taking many circuits around him, he prevailed with him to 

surrender himself. The interpreters, plausibly enough, divided 

the Greek term for satyr into two, 2a Tvpos, which signifies Tyros 

is thine." See Plut. Lives, (Harp, ed., p. 474.) 

15. Contra jus gentium.—In all ages, and among all people, the persons 

of ambassadors, heralds, and flag-bearers have been held sacred, 

and any violence offered to them has been supposed to call down 

the special vengeance of the Deity. But, alas for man's reverence 

of the Deity, history furnishes many instances like the present, 

where they have been put to death by a people too confident of 

impunity. 

16. Exhauriendas esse, &c.—That is: That whole territories would be 

exhausted $o furnish materials to construct a mole to fill up the 

interval between the island and the main land. 

17. Ad manum.— "At hand." Agreeing exactly with the English 

idiom. 

18. Insectatio.— "Raillery." 

19. Nondwm commissum.— "Not yet united in all its parts." 

20. In expedito esset.— "It were an easy matter." 

21. Igitur rex munientibus, &c.—Blancard, in a note to his edition of 

(p. 132, Amst. 1668), incidentally remarks on this passage,

NOTES. 293 

Note 

as follows: "Sic legendum e vestigiis votustce lectionis vidit amicus 

noster Gronovius, nam quidam expressi, ex jumentis. * * * 

Idem vere in Curtio legit, ut extra teli ictum essent. Vulgati improbe, 

jacturo." 

LIB. IY. 

CAP. III. 

1. Capite molis, both here and a few lines above, denotes " the head 

or extremity of the mole" as far as it was advanced towards the 

city. 

It is probable, therefore, that the towers were of a construction 

similar to those commonly used in the siege of cities, and accordingly, 

were furnished with wheels, or rollers, that they might 

be moved forward as the work advanced. 

2. Summa tabulata.—Raderus is disposed to consider the roof or 

covering of the whole work to be here intended, and not merely 

" the upper stories " of the towers. 

3. Capere eos, quam, dec.—In order to extort information from them, 

or, possibly, to reserve them for crucifixion. Some have thought 

that their lives were spared that they might act as ambassadors to 

Alexander, the Tyrians fearing to send any of their own countrymen, 

lest he might retaliate upon them the slaughter of his heralds. 

4. Hie.— " In this instance." 

5. Verius.— " With more reason." 

6. Rex novi,

294 NOTES. 

Note 

of men to each oar; 

consequently, quinqueremis would be a vessel 

so large, and having such length of oars, as to require five men to 

manage each. This explanation is, however, not free from difficulties. 

See Anthon's Smith's Antiquities. 

13. Arietum.—The origin of this powerful instrument is lost in the 

obscurity of antiquity. The invention of battering-cannon soon 

after that of gunpowder quickly superseded its use, though it is 

said still 

to be found among some of the barbarous nations of the 

interior of Africa, where gunpowder has not been introduced. 

14. Interiorcm quoque, &c.— " Having also begun [the construction 

of] 

an inner wall, in order that," &o. 

15. Terrestri refers to the attack upon the walls from the end of the 

mole : 

navali to that from the ships. 

16. Quippe binas, &c.—Our author, having mentioned above that 

there was not room enough at 

the foot of the walls even for a footpath, 

and having just stated that battering-rams were made use ofj 

here proceeds to show in what manner they were brought near 

enough to the walls to be of service before the mole was finished. 

These floating batteries certainly indicated great skill in military 

engineering. 

17. Proris.— " The prows," or, in modern parlance, " the bows " of 

ancient vessels were generally very elevated, and usually curved 

inward at the top, so as to form a partial covering to those on 

deck. 

18. Admovebamtur.— ""Were advancing against." The imperfects in 

this sentence denote the action of the verb as still going on when 

another action takes place. 

19. Internitebat.— " Shone forth between times," " every now and 

then." 

20. Tabulata.— "The staging" or "flooring," which sustained the 

arietes. 

21. Turbido, sc. marl. 

22. Classicist— " The sailors." This word, so familiar in its English 

form as referring to distinguished writers of ancient and modern 

times, originally refers to the six classes into which the people of 

Rome were divided according to their wealth and standing (See 

Adams' Rom. Antiq.), and as the first classis embraced all the wealth 

and dignity of the state, " those of that class were called classici, all 

the rest were said to be infra classem" Hence it came to be applied 

to authors of eminence. 

in its signification of " a fleet." 

Here it is merely the adjective from classis

Note 

NOTES. 295 

23. Cessit.— " Yielded." The sea is here, by a fine personification, 

represented as a conquered enemy, yielding to its persevering conquerors. 

24. Lacerata pleraque.— " Most of them in a shattered condition." 

25. ImpedirL— " Were embarrassed." 

26. Syracusani tunc, &c.—Commentators are generally of opinion that 

our author is here guilty of an anachronism, as the earliest authentic 

account of the Syracusans being in Africa is under the reign of 

their king Agathocles, nearly thirty years subsequent to the siege 

of Tyre by Alexander. Still they may have made predatory incursions 

into the territories of the Carthaginians, accounts of which, 

though extant in the time of Curtius, may have since been lost. 

27. Fortius quidquid, &c.—Every husband and father will respond to 

the force and truth of this remark. 

28. Eximid religione.— " Extraordinary religious rites " called forth by 

their pressing necessities. 

29. Levis erat— " Had no weight of character." 

30. Aured catend devinxere, &c.—Freinsheim, in his comment on this 

passage, exclaims, "Insane and self-destructive superstition! For 

if they attributed to their gods as much power as it is right and 

proper to assign to Deity, then why engage in the unequal contest 

with them ? But if, on the other hand, they supposed they could 

be brought down to their own level, why consider them worthy of 

divine honours ? " The learned commentator goes on to state that 

many of the Fathers used this argument, with great success, against 

the idolaters of their day. 

31. Retenturo.—The usual reading is retcnturL But see Anthon's 

Zumpt's Gram. § 643, where this passage is considered. 

32. Majore patrid.— " The mother country." 

33. Sacrum quoque, &c.—The order is : Quidam quoque erant auctores 

repetendi sacrum (a sacrifice) (quod quidem crediderim minime esse 

cordi Diis) intermissum multis sceculis, ut, (namely, that), &c. 

34. Seniores seems here to be a term of office equivalent to " The 

Elders," " The Senate." 

35. Admovit—Scheffer's reasoning satisfies us that this reading is better 

than admonuit. 

36. Corvos.—The feathered tribe furnishes several words to denote 

things possessing very few ornithological characteristics. Besides 

crows, cranes, eagles, &c, in our own language, we have co^rvi and 

rostrum in our author, aquilce in Tacitus, and the following amusing 

instance in Plautus (Capt. v. 4.)

296 NOTES. 

Note 

Nam ubi Hid advent; quasi patriciis pueris aut monedulce 

Aut anates, aut coturnices dantur, qulcum lusitent; 

Itidem hcec mihi advenienti upupa, qud mihi delectem, data est 

37. Corpusque.—Acidalius acutely suggests, corpus usque. 

LIB. IV. 

CAP. IV. 

1. Hie.— " At this juncture." 

2. Solutd obsidione, &c.— " To raise the siege and direct his march to 

Egypt." 

3. Irritum.— " Foiled of his purpose." 

4. Bellua.—An American will hardly read this description without 

calling to mind the sea serpent so famous in the neighbourhood 

of Boston. 

5. Emersit.—If the remark of the Delphin editor on the word abripuisse, 

a little below, be well founded, namely, Neptunum sic molem in 

prceceps daturum, quomodo cetum repente mersisset, then we think the 

reading here should be demersit, "he plunged into the deep," signifying 

to the Tyrians, that thus would the mole, appearing to them 

like some huge animal, sink into the waters. 

6. JDilapsi—This word, literally signifying "gliding in different 

directions," admirably represents the well satisfied manner in which 

a number of persons, who have been overwhelmed in doubts and 

fears, mutually separate when relieved from those doubts and fears. 

V. Prima e Macedonum, &c.— " The first of the Macedonian vessels 

that came up was a quinquereme, distinguished above the rest for 

its speed." 

8. E diverso.—" From opposite directions." The idea conveyed by 

the whole context is this: When the quinquereme found herself 

attacked on both sides, she turned suddenly around upon one of her 

adversaries, but, before she could get far enough around to bring her 

own beak to bear upon the side of her antagonist, and while in the 

act of turning, she exposed her side to the beak of her opponent, 

which was forced in so far as to unite the two vessels together. 

9. Excuteretur e puppi.—Any one who has seen the representations 

of ancient vessels can easily understand, how much the pilots were 

exposed to accidents, like the one here mentioned. The unhappy 

fate of Palinurus (JEneid v. 857) must occur to the reader. 

Vix primos inopina quies laxaverat artus; 

M super incumbens, cum puppis parte revulsd 

Cunique gubernaclo^ Uquidas projecit in undas 

Proecipitem.

NOTES. 297 

Note 

10. .Inhibentes remis.—This phrase expresses what is called in nautical 

language " backing water." Livy (xxvi. 39) has Neque retro 

navem inhiberent, omitting remis. The following also occurs in 

Lucan's Pharsalia (iii. 659) 

Postquam inhibent remis pu-ppes, ac rostra recedunt. 

11. Evellere.—This verb is in the third plur. perf. ind. act., not the 

pres. inf. act. "We have the authority of Cicero for the use of evelli 

instead of evulsi. 

12. Submoveretur.— " Was kept at a distance." 

13. Ingenti animo, periculo majore.— " With great courage, with still 

greater risk." 

Acidalius thinks that Alexander himself would have 

preferred, that the adjectives should have exchanged places. 

14. Regio insigni.— " The royal diadem." 

15. Crebris arietibus.— " By frequent strokes of the battering ram." 

Arrian, who describes this whole scene more in detail, states that 

Alexander gave orders that the ships of the fleet, fitted out with 

moveable bridges, should attack the whole circuit of the walls, 

" that the Tyrians pressed on all sides might be thrown into confusion. 

This was done, and the ship that bore the king having 

reached a part of the wall, breached by the battering ram, the bridge 

was thrown across the space between the ship and the wall. Admetus, 

a distinguished warrior, was the first to mount the breach, 

but was slain by a lance. Alexander himself, with a few attendants, 

immediately succeeded, and was the first to take possession of any 

part of the wall." (Lib. ii. sub. Jin. p. 146, Blancard's ed. 1668.) 

For an interesting account of " moveable bridges " for ships of war, 

see Arnold's History of Rome. (Yol. II. p. 156. New York, 1846. 

D. Appleton & Co.) 

16. Occupant, &c.—That is : They anticipate death, while it was hi 

their power to choose the mode. 

17. Nemo tamen armatus, &c.— "K"o one, however, with arms in his 

hands, could bear to seek aid from the Gods " ; that is, by taking 

refuge in their temples. 

18. Sozvientibus,— "The infuriated soldiers." 

19. Intra Macedonian prossidia.— Intra prozsidia seems here equivalent 

to Cicero's in praisidiis ; that is, "with the army," "belonging to 

the camp." See Orat. pro Lig. v. 69, and Epist. ad Fam. 13, 19. 

Scheffer however remarks, Suspicor locum non esse satis integrum. 

20. In quibus occidendi, dkc.— " In whose case," or " With regard to 

whom the rage of killing had ceased," through exhaustion on the

298 NOTES. 

Note 

part of the Macedonians. Some read occidendis; but why should 

those who had been slain be afterwards crucified? 

21. Ingens— spatium.—About 3} miles, if we suppose them placed 

but 10 feet apart. 

22. Ditionis suce fecit.— "Subjected to its power." 

23. Libero— mari.—That is : Free from rivals. 

LIB. IV. CAP. V. 

1. Tandem refers to what is narrated above. See Lib. iv. Cap. 1, 

IS T ote 6. 

2. Statyrce erat nomen.—Supply ei, and see Anthon's Zumpt's Gram., 

§ 421, and Adam's Gram., Rule xxii, obs. 3. 

3. Inde Orientem, &c.— " That he (Darius) would be satisfied with 

the countries extending thence eastward " 

; literally, " looking 

east." 

4. Nunquam diu,

Note 

NOTES. 299 

ter, in order that they might follow the fortunes of the successful 

party. 

15. Cceterum.—This word has usually an elliptical signification, and 

implies some degree of antagonism to what precedes. 

In the present 

instance, the ellipsis may be thus supplied : 

" But, whatever 

were the sentiments and designs of the Greeks— whatever their motives 

in sending the crown to Alexander, he not only" dec. It often, 

however, denotes a mere change of topic. 

16. Comprehensis qui, dec.— " Having seized those who were favouring 

the Macedonian interests." 

11. Non tarn snis, dec.—That is : They did not depend so much upon 

the strength of their own army as upon the good will of the besieged, 

who, they knew, were only restrained from surrendering 

by the authority of their officers. 

18. Pharnabazus cum Apollonide— traduntur.—The grammatical accuracy 

of this construction, though approved by some modern 

grammarians with reference to our language, may well be questioned. 

It is justified on the ground that cum has the force of a 

conjunction. 

19. In supplementum.— " To recruit," or "reinforce." 

20. Pharnabazi copiam.— "An opportunity of seeing Pharnabazus." 

LIB. IV. 

CAP. VI. 

1. Cceterum.—See note 15 of preceding chapter. 

2. Nee magnam rem, dec.— "Nor do they believe that any great enterprise 

can be sustained by one who finds it difficult to maintain 

secrecy, which nature has willed to be a very easy thing for man." 

3. Ob hanc causam refers to the secrecy maintained by the Persians. 

4. Ingentis operis.— " Of great extent." So also below, Lib. v. Cap. 1, 

§ 2, sub Jin. 

5. Cuniculos.—This word, according to Littleton, is a diminutive 

from cuneus, "a wedge"; quia cunei instar jindit terram. 

6. Specus.—This word here signifies "the hollow passage formed 

by mining." Vitruvius uses the word to denote what miners technically 

call " a pit." 

7. Tit a sensu ejus, dec.—Literally, " That he might turn them away 

from the perception of it." 

8. Desidente.— " Settling." " Giving way " under the weight of the 

towers. 

9. Cum idem, dec.—Literally, " While the same toil harassed them 

in carrying back the towers which had done so in moving them 

forward."

300 NOTES. 

Note 

10. Corond.— " With a cordon of troops." 

11. Opem Deum exposcens.—Alexander's dependence on the Gods for 

aid, and his strict attention to religions observances, may well put 

to shame many who profess to believe in the true God. 

12. Glebam.— " A clod of earth." Arrian (Lib. ii.) says it was a stone, 

which, if the raven was flying at any considerable distance above 

the king, would probably have destroyed him. 

13. Conatus,—This word, of course, refers to the specific term corvus, 

and not to the generic term avis in the preceding sentence. 

14. Quippe ut, &c.— "For when they saw,"

NOTES. 301 

Note 

1. Olim.— " Long since. 

LIB. IY. 

CAP. VIL 

2. Cum precario imperio.—That is : "With an authority which he held 

only by sufferance of those whom he governed. 

3. Gaza.—According to Josephus, Alexander made an excursion to 

Jerusalem previous to setting out for Egypt. This expedition is 

graphically described by the Jewish historian, and the reason of its 

omission by Curtius and other profane writers is well discussed by 

Williams. (Life of Alexander, p. 127, Harpers' ed.) 

4. Castra Alexandri.—We have already met with Castra Cyri, and 

the recurrence here of a similar phrase, denoting a town or settlement 

on the site of an ancient camp, leads us to remark that the 

student will find numerous instances of this nature in England. The 

ancient camps, particularly those of the Romans, were laid out and 

fortified with such care and strength, that, even when their military 

occupants had deserted them, the very remains presented conveniences 

and advantages so superior to those possessed by the rude 

and barbarous people among whom they were pitched, that they 

were resorted to by numbers as their best and most secure place of 

abode. 

In some cases, as in those which have occasioned this note, 

would 

the term " camp," with the name of the hero who pitched it, 

adhere to the place. In other cases it would receive an entirely 

new name from its new occupants. In England a middle course 

seems generally to have been followed, as there we find the word 

Castra corrupted into Caster, Cester, Chester, &c, and united with 

the names of those who first took advantage of the departure of their 

Roman conquerors, as, Lancaster, Cirencester, Colchester, &c. 

6\ [Ostio amnis superato.~\—We have enclosed these words in brackets 

from a conviction that the text is altogether corrupt, and that 

no emendation, hitherto suggested, is wholly free from insuperable 

objections. The reading in the text, though the best we have met 

with, is hardly sanctioned by the context, which represents Mazaces 

as making the surrender in the neighbourhood of Memphis, which 

was far removed from any mouth of the Nile. We may, it is true, 

overcome this objection by supposing the whole Pelusiac branch 

(extending from fifteen miles below Memphis to the sea), as intended 

by ostio. In this case Mazaces might very well pass down the left 

bank of the river and cross the Pelusiac branch at the place where 

Alexander then was. In this way it agrees with the statement of 

Arrian (Lib. iii. init),—that Mazaces "received Alexander into his

302 NOTES. 

Note 

cities and province in 

on the Pelusiac branch. 

a friendly manner," while the latter was still 

Zumpt, following the suggestion of Schmieder, 

reads Heroon amne superato, and refers to the canal " from the 

Pelusian branch of the Nile, past the city of Heroes, to the Red 

Sea." But the words eodem flumine, in the next sentence, in our 

view, overthrow this conjecture, for how could Alexander pass "from 

Memphis into the interior of Egypt," north or south, by the river 

of Heroes. Ortelius suggests ocyus amne and hocce amne, but neither 

appears satisfactory. The common reading Onio or Orio is palpably 

corrupt. To the multitude of conjectures, we would add odio omni 

superato, " suppressing (overcoming) every feeling of hostility," not 

as the undoubted reading, but as, perhaps, suggestive of it to some 

future annotator. Odio, in the sense of " hostility," is found at the 

close of the 3d chap, of the 6th Book. 

6. Ad interiora Egypti.—Zumpt very decidedly applies these words 

to the " western parts of Lower Egypt." We think the word penetrat 

will hardly justify such a version. The brevity of Curtius in 

this place is the only argument against the more natural interpretation, 

viz. : The regions of southern or Upper Egypt. The course of 

Alexander, as appears to us from a comparison of the narratives 

of Curtius and Arrian, was this : Having reached the Pelusiac mouth 

of the Nile in seven days after leaving Gaza, he marched thence on 

the right bank of the Pelusiac branch to Heliopolis, situate 

a little 

above the apex of the Delta. On this march he received the submission 

of Mazaces. Still keeping on the right bank till he arrived 

opposite to Memphis (which is on the left, fifteen miles above the 

apex), he there crossed and spent some days in that city, where 

he sacrificed to Apis and other deities, and instituted games. Thence 

he made an excursion up the river ad interiora Egypti, of which 

the particulars are not given, and then, returning to Memphis, 

arranged his affairs preparatory to setting out for the oracle of 

Hammon. When all was ready, he moved down the river and 

through the Canopic branch till he reached the sea, where he founded 

Alexandria. Thence, marching along the coast, he arrived at 

Persetonium, from which place he plunged, by a direct southern 

course, into the deserts that surrounded the temple of Hammon. 

7. Quod prcealtum, (be.— " Through which, as it was very deep and 

yielding to the footsteps, the feet with difficulty made their way." 

8. Haud contentus, &c.— " Not satisfied with the summit of human 

elevation." 

9. Jam tamen.— "Already, however."

Note 

NOTES. 303 

10. Haud secus qudrn, &c.— " They looked in vain for the land [turning] 

their eyes in every direction, like those who have entered 

upon the boundless deep." By terram is meant something of a 

firmer character than the loose and moving sand through which 

they were passing. 

11. Uiribus cameli.—Skins filled with water are still carried on the 

backs of camels across that desert, as they were 2,000 years ago. 

12. Ob sitim impotenies sui.— "Having no control over themselves 

on account of their thirst." 

13. Antecedentium,

304 NOTES. 

Note 

Dr. Adam Clarke has some observations on the subject, in his comments 

on Gen. xxviii. 18, 19. For the origin of the worship of 

Jupiter Hammon, see Prideaux's Connexion (Vol. I. p. 374, Harpers' 

edition). 

24. Inconditum quoddam carmen.— " A kind of rude strain." 

25. Institit qucerere.— " He proceeded to inquire." 

26. Parentis sui interfectores.—He here refers to the instigators and 

abettors of Pausanias. 

21. JSTegat.—See Lib. iv. Cap. i. Note 23. 

28. An auctor esset.— "Whether he would authorize them." 

29. Verb et salubriter, dbc.— " To one who, in a truthful and healthystate 

of mind, estimated the credit due to the oracle, the responses 

would have seemed indeed unworthy of confidence." Another 

reading makes this remark apply particularly to Alexander, but 

the succeeding clause justifies the present reading and its general 

application. 

30. Quam capaces.— " Than capable of bearing it with moderation." 

31. Famam— corrumpit.—The Delphin editor (Tellier) justly remarks 

" that if Alexander could not succeed in persuading people 

that he was really the son of Jove, he would be branded with insane 

ambition ; if, on the contrary, he did succeed, his exploits, 

which were wonderful as accomplished by a man, would excite 

no astonishment as performed by a son of Jupiter." 

32. Et- Macedones, etc.—The order is: Et Macedones, assueti quidem 

regio imperio sed in majore umbrd (semblance) 

libertatis quam caderai 

gentes, adversati sunt \eum~\ affectantem immortalitatem contumacies 

quam expediebat aut ipsis aut regi. 

LIB. IV. 

CAP. VIII. 

1. Magnai sedis.— " Of a large settlement." 

2. Octoginta stadiorum.—That is : Two miles and a half on each side, 

supposing the city to be square. 

3. Intempestiva.— " Unseasonable," because he had not yet completely 

subdued Darius, who was all this while strengthening his 

resources. 

4. Êthiopiam.—It has been well remarked, that, as the ancient 

geographers, whenever they were at a loss to designate the nations 

inhabiting the unknown regions of the North, applied to them the 

general term "Scythians," so, with like comprehensiveness, they 

employed the term " ./Ethiopians " to embrace all those tribes in the

t 

Note 

NOTES. 305 

Torrid Zone, concerning whom they entertained crude and imperfect 

notions. 

5. Imminent helium.— " An impending war." 

6. Claustra NUi.— " The defences at the mouths of the Nile." 

7. Jussis,—Supply civibus or hominibus. 

8. Culturam.— " TTould court." " Would invite." 

9. In paucis Alexandro carus.— " Especially dear to Alexander." The 

phrase in paucis seems rather a favourite one with this author, and 

in this place appears to convey the idea that, among the few who were 

dear to Alexander, Hector was one. 

10. Hector, dm, &c.— " Hector having struggled long with the current, 

while his dreDched garments and sandals bound to his feet prevented 

his swimming, at length reached the shore half dead ; and, being 

worn out with his exertions, as soon as he began to draw his breath 

(literally, " as soon as he loosened his breath "), which fear and exposure 

had suppressed (more literally, ''had overstrained"), he perished 

through want of assistance, for the rest had escaped in a different 

direction." 

11. Amissi ejus desiderio.— " At his loss." Literally, " By the want of 

him lost." 

12. Extulit—This word is peculiarly applied to the burial of the 

dead. See instances in Terence (Andr. i. 1, 90), and Cor. "Nepos. (x. 

10, xviii. 4, xxv. 18.) 

13. [Linumeras.]—The common reading here is e muris, which the 

Delphin editor has properly enclosed in brackets " as redundant." 

Many editors consider them as an interpolation, and, accordingly, 

leave them out. Blancard in a note on page 158 of his edition of 

Arrian (AmsteL 1668) proposes "by transposing the words and by a 

slight change " to read the passage thus : Quos illi ob injurias tortos 

in muris necaverunt ; adding this remark: "qua ratione tyrannos 

palam et in conspectu civium occisos voluerit Curtius ; id quod non 

incredibile est." We have supplied a word from conjecture, which, 

owing to the contracted form of words in manuscripts, might easily 

have been mistaken by a careless transcriber for e muris. It gives 

also a force to injurias which it seemed to need to justify the use of 

the word tortos. 

14. Gratulabantur.—This verb is followed by the dative, when applied 

to the person congratulated;—by the accusative when the 

subject of congratulation is intended. Indeed in all cases both 

are implied ; for we infer from the signification of the word that

" 

306 NOTES. 

Note 

there must be a person to be congratulated and a subject of congratulation. 

In this instance ei or Alexandro must be supplied. 

15. Pleraque, sc. loca. 

16. Ante omnia, &c.— " Above all things to clear the sea from," &c. 

17. Obnoxium.— " Exposed to." 

LIB. IY. 

CAP. IX. 

1. Subsisteret.— " Should make a stand." 

2. Hand dubie, &c.— " As one who would doubtless exert a very 

powerful influence in person in exciting to an active part in the 

war those distant tribes, which he with difficulty roused to action by 

means of his satraps. 

3. Sed ut, &c.— "But as the report was circulated on good authority." 

4. Sand ignarus, &c.— " Well knowing with what an active adversary 

he had to deal." 

Supply sibi after esset. 

5. Partibus simul affuerunt.— " Were present together to take sides" 

with Darius. 

6. Quels.—The old form for quibus. Supply Us before it. 

*7. DomandL— " That were to be broken in." 

8. Quadriga?.—The student will bear in mind that the ancients harnessed 

their horses abreast of each other, irrespective of the number. 

See Anthon's Smith's Diet. Bigaz. Currus. 

9. Unicum— auxilium. — " A favourite resource." 

10. Summis rotarum orbibus.— " On the circumference of the wheels," 

technically termed " The felloes." 

11. Aliw in terram demissai.—Scheffer (JDe Re Vehiculari) represents 

these as attached to the under part of the axletree. 

12. Nobilis.—" Well known." 

13. Eidem mandatum, &c.—Every reader must be struck with the 

similarity between this injunction and that of the Russian commander-in-chief 

in Napoleon's ruinous campaign to Moscow. Caesar 

frequently adopted the same course against his 

enemies, and compares 

its effect to that of dieting in the cure of disease. 

14. Nobilem— -facturus. 

— " Soon to render it famous." Some have supposed, 

that Curtius, from his use of the term vicum " a village," 

when all other writers represent Arbela as a distinguished city (see 

particularly Strabo, Lib. 

xvi.), wrote Guagamela, and that Arbela 

has been foisted into the text by some transcriber, who had only 

heard of the action as having taken place near that city.

NOTES. 307 

Note 

15. Sicut ante HJuphratem.—This refers to the former passage of 

Darius across the Euphrates about two years before, when, as in 

this case, he consumed five days in crossing. See Lib. iii. Cap. vii. 

init. 

16. Opportuna explicandis,

308 NOTES. 

Note 

1. Deficiens.— " Being eclipsed." 

2. Condidit.—" Withdrew." 

LIB. IV. CAP. X. 

3. Bollicitisque.— " And great awe and great fear, as a consequence 

of it, 

were infused into the soldiers, already anxious as to the results 

of.such a mighty contest as was at hand." 

4. In tinius, dec.— " To promote the vain glory of one man." 

5. Temporum orbes.— " The planets that marked the seasons." 

6. Edocent.— " Do not give precise information." 

7. Impotens.— " Having no control over themselves." (Multitudo.) 

8. Dextrd Tigrim, dec.—Another proof that Alexander crossed the 

Tigris above Arbela. 

9. Per otium.— "At his leisure." 

10. Patere vel, dec.— " That the king lay exposed to the treachery of 

any one person." 

11. Collapsa, dec.— " Had swooned and shortly after died." 

12. Id ipsum.— " This latter fact" referring to extincta. 

13. Quod nondum, dec.— " Because he was not yet sensible of a 

calamity chiefly overwhelming his own prospects." If calamitas 

be derived from calamus " a reed," as many etymologists maintain, 

and indicate the prostration of reeds along shore by the sudden 

rising of the winds and waves, the use of the term redundantem is 

peculiarly appropriate. 

14. Dignus— qui — -ferat.—Much more elegant than dignus ferendo, 

although, in translating, we may say, " Worthy of reaping the fruits 

of his clemency." 

15. Viderat.—Did not Curtius write viserat, *" He had gone to see " ? 

16. Nescio quod.—Any case of quis thus connected with nescio may 

be resolved into the corresponding case of aliquis. 

11. Cave— parcas.—See Anthon's Zumpt's Gram. § 624. 

18. Ludibria meorum.-—" The shameful trifling with the honour of 

those dear to me." Did not Curtius write mearum ? 

19. Quantuscumque, dec.—The order is: Enim quantuscumque honor 

potest haberi reginis ab Us, qui parent, [tantus honor] servatus est tuis 

[fazminis~\ a victore. 

20. Ut hanc vicem.— " That you thus retaliate." 

21. Desiderium captivw.—Darius supposes that Alexander felt the loss 

of Statyra merely as of one who had contributed to the gratification 

of his lust. 

22. Per JDeos = "For God's sake."

NOTES. 309 

Note 

23. Qucestioni.— " To torture." 

24. Caste sancteque.—This clause depends upon Testes, which is here 

equivalent to ad testificandum. Habitant, "Treated." 

25. Si de me, dec.— " If already ray fate is determined." 

LIB. IV. 

CAP. XL 

1. Expressit— "Have constrained." The singular verb understood 

with the first noun, and expressed with the other. This is often 

the case, where the nouns have a cognate signification. 

2. Pro tribus corporibus.— " For their three persons." 

3. Triginta millia talentum auri.—This amount of gold is beyond all 

belief; and, as Diodorus states the sum at 3,000 talents, triginta 

appears to us to be a corrupt reading. Zumpt adheres to the 

numbers here given, but supposes they refer to talents of silver 

paid in gold coin. As to value of talent, see Note 16, Lib. iii. Cap. i. 

The amount, in our currency of 30,000 talents of gold would be 

$316,650,000. 

4. Notam haberem.—Equivalent to noverim. We find also habeo 

compertum, and some other instances where the use of habeo is 

similar to that of our auxiliary verb " to have." 

5. Praigrave imperium.— " An overgrown empire." 

6. Difficile est continere, &c.— " It is difficult to retain what you cannot 

grasp." 

7. Nescio, an Darius, &c.— " I do not know but that Darius," &q. 

8. Minus jam,

' 

convenient, 

310 NOTES. 

Note 

18. Hoc regente, &c.—

NOTES. 311 

Note 

11. Sera cestimatione, &c.— "With too tardy a consideration, he 

weighed,"

: 

312- NOTES. 

Note 

14. Prc&ibat preces regi.—That is : Recited a form of prayer, which 

the king repeated after him. 

15. Demittere— ctciem. 

— "To charge down." 

16. Agitabat.— "He was resolving." 

17. An potius, &c.— " Whether he should not rather hurl down his 

column upon the ]eft wing of the enemy." Supply cornu after 

Icevum. 

18. Altior.— "More profound" than it would have been, had it not 

been preceded by agitation of mind. 

19. Ipse pronunciat—That is: Takes upon himself to announce to 

the soldiers. 

20. Potens mei non eram.— " I was not myself." I had no control 

over my feelings. 

21. Hard admodu7n,.&c.— " Very rarely, and then rather at the entreaty 

of his friends than from fear of any danger that was to 

encountered, was he accustomed to make use of defensive armour; 

at that time, indeed, he put it on and went forth to the soldiers." 

Quoque seems to be used here, as is frequently the case in this 

author, for quidem ; or it may indicate that now "also "he was 

acting on the advice of friends. 

Understand eo with sumpto. 

22. Amyntas princeps erat.—Amyntas was now absent in Macedonia, 

as we find from Lib. iv. § 26, ad Jin. : consequently mention is here 

made of him simply as the commander of this division, not as leading 

it into battle. 

See the next two notes. 

23. Regebat eos.— " "Was commanding them," in the absence of 

Amyntas. 

24. In societatem nuper adscitus,— " Lately called to this connexion 

" 

with the army. We have given this whole passage according to 

the emendation of Tellier, and as adopted by Zumpt, but are far 

from being satisfied with it. 

Freinsheim proposes Phrygas Balacrus 

regebat, in soc. nup. adscitos ; though he at the same time observes 

"Omnia hsec sunt obscurissima." Perhaps the true reading is: 

Filius Balacrus regebat eos, in soc. nup. adscitus ; for we find from 

Arrian, (Lib. iii. p. 165, Blanc, ed. 1668) that Amyntas had a son 

Balacrus, and who more likely than he, if -in 

be 

other respects qualified, 

to command his father's division during his temporary absence? 

25. Ultimum agmen, &c.— "He had protected his rear by a strong 

body of troops." 

26. Ultimos brdines avertit, &c.— "He caused the rear ranks to face 

outward " ; 

that is, in a direction opposite to that of the front rank, 

"that he might protect his army from every quarter."

NOTES. 313 

Note 

21. Adeoque aciem,

: 

314 NOTES. 

Note 

12. Emisso aculeo, &c.—This refers to what is stated by naturalists, 

that the bee, after having darted forth her sting, perishes, or as 

some say, becomes torpid. Livy (xxiii. 42) represents the ambassadors 

of the Hirpini and Samnites as using the same metaphor 

when addressing Hannibal. 

13. Hinc Euphrates,

Note 

NOTES. 315 

3. Jtfon fefellerat,

316 NOTES. 

Note 

24. Lcevoque, &c.— " And, upon the rout of the left wing, had deserted 

the chariot, which the crowded ranks on the right immediately received 

into their division." 

25. Bed eminens, &c.—The order is: Bed eminens curru erubescebat 

destituere aeiem suorum nondum omnem excedentem prcelio. 

26. Hcerebat in tergis, &c.— " Hung upon the rear of the fugitives." 

27. Bubinde coeuntes.— " Once in a while uniting their forces." 

LIB. IV. 

CAP. XVI. 

1. Longe alid, &c.— " With far different results on both sides." 

2. Jamque abundans, &c.— " And now with overwhelming numbers 

he had begun to surround that division." 

3. Refrcenare equos jussit, &c.— "He ordered those who were 

mounted (lit. "were carried") to draw bridle upon their horses (i. e. f 

"to check the pursuit"), and halted the column of infantry." 

Zumpt's rendering of this passage (in which he reads jussi) is, " The 

horsemen were ordered to take off the bits, that they might give the 

horses a breath, and then ride off briskly in an opposite direction." 

He certainly seems to have mistaken the sense of refrcenojre. "We 

give constiiit a transitive force which we find it having in a similar 

passage in Sallust (Jugur. 49). 

Besides as sisto is frequently used in 

a transitive sense, it is probable that its compound cowsisto was used 

in the same way. 

4. Frendente,

NOTES. 317 

Note 

18. Permitteret.— Ut is elegantly omitted before this verb. 

1-5. Quod adhuc in acie,

318 NOTES. 

Note 

the subject of remark by many commentators, and to that cause may 

be assigned many of his, apparently, contradictory statements. 

Vl. Adiit.— " Encountered." 

18. Dissimulate magis, (Sec.— " Rather feigning ignorance of the danger 

than despising it." 

19. Dubiis rebus.— " Dangerous circumstances." 

20. Universce acies.— " Whole bodies of regular troops." 

21. Tumultarice manus.— " Bands hastily collected together." 

22. Animo non, &c.— " He overcame by sheer bravery, not (as before) 

by the strength of his position." 

23. Magno consilio.— " With great prudence." 

24. Quod in Mo, &c.— " Which is scarcely credible in the case of one 

possessed of so much impetuosity of temper." 

25. Jam si.— " Moreover if." 

26. Ne duces, &c.— " Nor are the subordinate generals to be robbed 

of their share of glory." 

2*7. Qui tunc erant.—By this clause the author probably hints at 

the degeneracy of the Macedonians, who in later times had succumbed 

to the Roman power. 

LIB. Y. CAP. I. 

1. Duciu imperioque Alexandri.—The usual signification of ductu requires 

the presence of the person to whom it is applied, and as Alexander 

could not have been present during the transaction of the 

things here referred to, many critics think that Curtius wrote Antipatri, 

whom Alexander left as viceroy of Macedonia. See Note 1, 

Lib. vi. Cap. iii. 

2. Suis temporibus.— " In chronological order." 

3. Quas utique, &c.—The order is " 

: Universas quas, utique adfugam 

mortemque Darii, dari in conspectu, et ita conjungi ipso opere, sicut 

cohcerent inter se tempore, potest videri haud paulo aptius." " That 

the whole of these, at least to, (fee, should be presented in one view, 

and be so connected, &c, may seem, in no small degree, the more 

proper course." The infinitive clauses form the subject of potest 

4. Saluti fore.— " Would prove advantageous." 

5. Occuparet sane, &c.— "Grant that that most covetous nation 

should seize upon,"

NOTES. 319 

Note 

Greek idiom called attraction) for Us quos, Us being governed by 

inferiorem. Instances of this nature are certainly not altogether 

wanting in Latin authors. 

*l. Speciosa dictu.— " Striking in their announcement " ; usu necessaria, 

"practically useful." 

8. Omnia sequi armatos.— "That all things follow in the train of 

those well armed." 

9. JEuntibus a parte lavd y (Sec.—This is locus vexatissimus, and critics 

have exhausted all their acumen upon it to no purpose. It still 

remains as unsatisfactory and inexplicable as ever. 

the 

We have given 

reading and punctuation adopted by Zumpt, and we subjoin 

his note on the passage. " Arabia is here that part of the country 

between the Euphrates and Tigris, which was occupied by the 

Arabians. If this district was on the left of the Macedonians, 

Alexander must have recrossed the Tigris near Arbela, and marched 

through the middle of Mesopotamia." It is hardly probable that 

Alexander, in marching from Arbela to Babylon, though he should 

cross the Tigris, would go so far westward as to leave that part of 

Mesopotamia, inhabited by the Arabians, on his left hand, when 

his nearest way would be almost due south, inclining very little to' 

the west. (See Butler's Ancient Atlas.) The fact is, probably, 

that Curtius, as in other instances, is a little out in his geography, 

on which subject he does not appear " to know his right hand from 

his left." 

10. Oampestre iter.-*-" A level route." 

11. Jacentia, sc. loca. 

12. Magno deinde, &c.— "And then after a wide separation of their 

streams." 

13. Qui amplissimum, &c.— "Those who have noted the greatest interval 

[between them] have made the distance,"

320 NOTES. 

Note 

20. Magi—See Note 12, Lib. iii. Cap. iii. 

21. Ad luxuriam, &c.— "More fitted for luxurious indulgence than 

mere display." 

22. Cum curru.—In this expression Curtius undoubtedly has reference 

to the triumphal entry into Home of a victorious general. 

23. Ipsius urbis pulchritudo, &c.—The vastness, beauty, and antiquity 

of Babylon have long been the theme of admiration; historians 

and other writers have vied with each other in expatiating on its 

wonders. For interesting particulars with regard to this famous 

city, called in Scripture (Isaiah xiii. 19) " The glory of kingdoms" 

" The beauty of the Chaldees 1 excellency" we refer the student to 

Calmet's Dictionary, (Charlestown, 1817, V. 226.) and Prideaux's 

Connexion (Harper's ed. I. 119.) 

24. Laterculo coctili.— " With small bricks burnt or baked in the fire." 

The Yulgate (Gen. xi. 3.), where the first step toward the founding 

of Babylon is described, has Faciamus lateres et coquamus eos ignl 

25. Commeare.— " To pass each other." Con here gives a reciprocal 

force to the simple verb. 

26. Centum cubitorum.—Some editions read L., but as Herodotus 

goes as high as two hundred, we think the present reading most 

likely to be the true one. 

27. CCCLXV stadia.—Equivalent to about 42 of our miles. See 

table of weights and measures at the end of Anthon's Clas. Diet. 

28. Bingulorum stadiorum, &c.—This statement will appear almost 

incredible when we consider, that, if the walls were only one hundred 

cubits high (Herodotus makes them two hundred royal cubits, 

which he says are three digits longer than the common ones), there 

would have been at least 3055233 yards of solid masonry constructed 

each day. Diodorus (Lib. ii.) states what is more probable, that 

Semiramis assigned each stadium to a particular individual, furnishing 

him at the same time with the means, and requiring the whole 

work to be done within a year. 

29. Jugeris.—This is usually a superficial measure, but here it answers 

to the Greek word wXeCpoi/, and indicates mere length. As 

such it is reckoned at 104 feet. 

30. Continues.— u Contiguous." 

31. Crepidinibus.— " By sides of heavy masonry " 

32. Omnium operum magnitudinem.—Equivalent to Omnia magna 

opera. 

33. In altitudinem pressce.— "Sank to a great depth." 

34. Jungit urbem.— " Connects the two parts of the city."

NOTES. 321 

Note 

35. Quo penitus, &c— " Which being entirely thrown out for the 

purpose of laying the foundations." 

36. Fabulis.—u Tales " or " Stories." 

37. JPilce,—These columns were to sustain walls (parietes, mentioned 

below), and across the top of the walls immense flag stones (lapide 

quadrato) were laid, on which the soil was placed. 

38. Syria.—Here used for Assyria. 

39. Amore conjugis victum.—It is said that Nebuchadnezzar built the 

hanging, gardens to gratify the taste of his wife, who, being the 

daughter of Astyages, king of Media, was accustomed to forests 

and mountains, and consequently pined for similar scenery when 

removed to the plains of Babylon. See Prideaux (I. 125.) 

40. Effusi sunt.— " Are given to." 

41. Fmminarum convivia, (Sec.—This statement may account in some 

measure for the conduct of Vashti, who, being a modest woman, 

did not wish to take part in a feast probably of this description. 

See 0. T. Esther (i. 12.) 

42. Honos auribus habitus sit.— " Without offence be it said." Digby's 

translation (Lond. 1747.) 

43. Fuit.—In the sense of fuisset. 

4A. Incremento.— " By reinforcements." 

45. Amyntas Andromenis.—Supply filius. 

46. Vigiliarum vices, &c.— " Serve their turn as guards." 

47. Incrementa— rudimenta. — " The seeds and first beginnings." 

48. Ducenos pedes.—" The infantry two hundred apiece, equal to three 

months' pay." Zumpt reads this much disputed passage thus: 

Ducenos pedes, ceteri stipendium duum mensum. Waiving other objections, 

whom, we would ask, after mentioning the cavalry and 

infantry, does he intend by the word ceteri ? We have given what 

seems to us a plain and natural text, and deduced without violence 

from some of the various readings. 

LIB. V. CAP. II. 

1. 

2. 

Diutius.— "Longer " than he otherwise would have done. 

Namque antea, &c.— " For formerly the regiments had consisted 

of five, hundred men, and had not yielded rewards of valour." 

That is : The command of a regiment had not been bestowed as a 

reward. Cohortes is the subject of ccsserant, and is used in this latter 

clause, as the word " regiment " with us, to signify " the command 

of a regiment." In England it is a common form of expression to say 

14*

* 

322 NOTES. 

Note 

" Such a one has purchased a regiment," that is, a colonelcy or command 

of a regiment. 

3. Eadem.— fl At once." 

4. Be judicibus, &c.— " Ready to vote upon the decisions of the 

judges themselves." That is : Ready to see that the judges decided 

impartially. 

g * * # * rpê name f ^he eighth Chiliarch has been lost. 

Some editors read octo instead of novem in the preceding sentence, 

but contrary to all the manuscripts. 

6. Mi adituro depend on obviam mint. 

*7. Non signati, &c.— " Not coined, but in bullion." 

8. Donoque doceret dare.— " And teach them to make presents " of 

their own handiwork.** Zumpt reads se before doceret, and translates 

" She should say to them that he (the king) made them a present of 

it." We much prefer the former rendering. 

9. Cave may here be rendered " Do not." 

10. In contumeliam.— " As an insult." 

11. Apud vos.— " In your country." 

LIB. V. CAP. III. 

1. Ejus, sc. Sisygambis. 

2. Navium patiens.— " Navigable." 

3. Temporum homo.— " A time server." Many copies read temporum 

multorum. The latter word, however, has been rejected by Modius, 

Gronovius,

NOTES. 323 

Noto 

13. Agmina.— " Whole companies." 

14. Ea ipsa, sc. saxa. 

15. Nee stare ergo nee niti.—That is: They could not stand where 

they were, nor were they able to climb higher. 

16. Mari.—That is: By the sea-shore. This march was probably related 

in the second book. 

17. Hcesitabat, dkc.—" His good fortune, taken by surprise, seemed to 

be at a stand." 

18. Qua.—Supply eadem vid before this word. 

LIB. V. CAP. IY. 

1. 8ed quid tunc, &c.— "But what advice could Aristander then 

give ? " Prcedicere does not here convey any idea of foretelling 

but simply of saying something apposite to the occasion. 

Leverett 

furnishes instances from Cicero and Nepos of a similar use of the 

word. 

2. Implexosqws arborum, &c.— " And that the interwoven branches 

of the trees formed one continued forest." 

Lit. " United the woods." 

3. Quod in longitudinem, &c.—What is the antecedent to the relative 

quod? Latere is the only word in the sentence of the same 

gender and number, but that cannot be referred to, for though we 

can very well understand the length of a side, yet surely the word 

latitudinem would not apply to it. We conclude therefore that the 

figures apply to the range of mountains and that quod refers to the 

sense, though not to the grammatical construction, of perpetuis 

jugis, which form a dorsum, the word used in the next sentence. 

4. Rubrum Mare.—See Note 8, Lib. iii. Cap. ii. 

5. Qudque deficit,

324 NOTESe 

Note 

able to his circumstances. Quod bene verteret The usual form of 

wishing success to an undertaking. It may sometimes be rendered, 

" In the name of God." 

11. Cratero.—The student will observe that this word is not in the 

ablative absolute with relicto, but in the dative and governed by 

prcecipit. 

12. Eum, sc. Alexandrum.—Curtius frequently uses this pronoun 

where se would seem more proper. Some copies omit eum. 

13. Hlaio terrore.— " By arousing his fears" from that quarter. More 

literally, " By striking terror into him." 

14. Persequentium Regem.—These words are rejected by many, and 

yet we cannot perceive how the sense would be clear without them. 

Alexander justly supposed that the barbarians, as soon as they discovered 

that he had eluded their vigilance, and by means of the 

Lycian guide had made his way through the denies, would pursue 

him with haste and tumult, and, accordingly, he ordered Craterus, as 

soon as he heard them pursuing the king, to enter the narrow pass 

in which he had been foiled the preceding day, as the ardour of 

the barbarians in pursuing the king would lead them to neglect it. 

15. Metum.—We have placed a comma after this word, considering 

that the infinitive posse is to be referred to it. " Increased the apprehension 

that, if,

NOTES. 325 

Note 

2. Indicantes.— " Intimating." 

3. Expeditum.— U Free from obstacles." Freinsheim considers this 

inconsistent with what our author mentions in the next sentence, 

namely, that 

the Araxes (a broad stream, and which could only be 

crossed by boats or bridges) was to be passed, and accordingly proposes 

to read quam qua instead of quamquam. We think the change 

unnecessary, the latter word being here employed, as it often is, 

to modify the foregoing statement. It may be rendered, " Though, 

to be sure." 

4. Inter pauca.—Equivalent to in paucis, elsewhere used. See Note 

11, Lib. iii. Cap. xi. 

5. Intuentibus.—Dative after liquere, and itself governing pcenas. 

6. Similes— dispares. — " .Alike in severity—different in circumstances." 

i. Omnes, sc. circumstantes.— " All the by-standers." 

8. Nos.—We retain this pronoun as used emphatically. Some copies 

read Hi, others Ii, 

9. Familiaris.— " Friendly." 

10. Quam celeriter,

326 NOTES. 

Note 

ferent turn to the passage, and we do not know but that the original 

will allow it. " They ought to be no hindrance to those to whom," 

cfec. He makes the subject of relinquerent to be the same as those 

intended by si quos, and understands eos before qui. Relinquere is 

sometimes used in the sense " to let alone," and that is probably the 

sense Digby attached to it here. 

20. Consuetudo.— " Long usage." 

21. Prcestabo.— " I will warrant" 

— " will pledge myself." 

22. Si hcec y 

&c.— " Apart from these sad mutilations." See Note 13, 

Lib. iv. Cap. x. 

23. Pcenitentice.— " Change of mind." The king was under the impression 

that they were, at the beginning, anxious to return to 

Greece. 

LIB. V. CAP. VI. 

1. Infusciy sc. In Grceciam. 

2. Vicere prceterita.— " Surpassed all that preceded." 

3. Occupaverant.—This verb almost in every instance indicates " a 

taking possession in advance of" the efforts of another. 

4. Et cum, &c.—The sense of the passage is this : When they were 

unable to keep all they got on account of the great quantity of 

plunder, things were no longer seized at once, but the comparative 

value of every thing was critically estimated, so that they might 

burden themselves with only the most valuable articles. 

5. Passimque obvii,

NOTES. 327 

Note 

10. Quas frigoris, &c.— " Which the extremity of cold had encrusted 

with ice." 

11. Invice.—This word does not strictly signify "impassable" in 

this and similar passages, but only implies the greatest degree of 

difficulty in transit. It is used with an obvious qualification like a 

kindred word in the famous line of the English poet, 

Of mountains inaccessible, by shepherds trod. 

12. Antequam lux quoque, &c.—A striking instance of the ignorance 

of the times. 

13. Supersedit— "Forbore." 

14. Interfectis, sc. lis. 

15. Ne fceminis quidem, &c,-—" Not even do the women, eonsidering 

their natural characteristics, possess more delicate qualities." 

LIB. V. CAP. VII. 

1. Moliendis efficiendis que.— " Undertaking and completing." 

2. Hoste et eemulo.— " While his enemy and rival for the kingdom 

[of Persia] was renewing the war with the greatest efforts." 

3. Be die.—That is : Before the day closed. Mark the " customary 

action" denoted by the imperfect inibat. 

4. Pellices.—Supply erant after this word. 

5. Thais.—Dryden has immortalized this courtesan in the following 

lines. 

(Alexander's Feast) 

" The lovely Thais by his side, 

Sate, like a blooming Eastern bride 

In flower of youth and bcanty's pride." 

********* 

" And the king seized a flambeau with zeal to destroy, 

Thais led the way 

To light him to his prey 

And like another Helen fired another Troy." 

6. Avidior quam patientior.—That is : The king not only endured the 

disgraceful proposal, but went further than that,—he was even 

anxious to engage in carrying it out 

*7. Quin.—Why not. But see Note 17, Cap. v. of this book. 

8. Tendebaiy sc. Tentoria.— " Were encamped." 

9. Contabulato.— " Floored over." This passage obviously refers to 

the gigantic undertakings of Xerxes in the invasion of Greece.

328 NOTES. 

Note 

10. Hujus vestigium non.— " Not a vestige of this." 

11. Itaque res in serium, &c.— " Accordingly the matter took a serious 

turn, and they forced themselves into the belief that," &c. 

12. Majores pcenas, &c.—That is: The Persians would have suffered 

a severer infliction, if, instead of the burning of their chief city, they 

had beheld Alexander permanently seated in the palace and on the 

throne of Xerxes. 

1. Ule, sc. Darius. 

LIB. V. CAP. VIII. 

2. Geleritate t 

and just below, velocitatem. The frequent application 

of such terms as these to the career of Alexander cannot fail to remind 

the reader of what was predicted of him, in this respect, by 

Daniel (Chap. viii. 5, 6.) 

3. Qualemcumque vitam.— " Any kind of life." 

4. Qudm frustra, &c.— " Than waste words upon you." 

5. Experto, sc. mihi. 

6. Ut jam malit.— " Provided he would now prefer." 

*7. Hoc decus, viz.—The Cydaris or Tiara. 

8. Possit.— " May have it in his power." 

9. Animus.— " The spirit " or " disposition." Zex.—" The rule of 

conduct." 

10. Nee immerito.— " And not without good reason." 

LIB. V. 

CAP. IX. 

1. Smpe diximus.—Probably in the two books that are lost. 

2. Nabarzanes, though in the sing. num. yet being connected by 

intervening clauses with Bessus, is followed by the plural verb 

decreverant. 

3. Ed mente.— " With the intention." 

4. Magni.—The genitive of value. JEstimaturi is to be referred to 

victoris. 

5. Aditum nefarice,

Noto 

NOTES. 329 

10. Temporis gratid.— " To meet the present exigency." 

11. Justo regi.— " The rightful sovereign." 

12. Fiduciarium.— " Which he had held in trust." 

13. Quanquam tarn, &c.— "Although the full extent of crime concealed 

under such an impious speech was unknown to him." The 

student will note the force of sub in subesset. 

14. Pessimum— mancipium. — " Thou vilest of slaves." 

15. JSfi proper& JBessus, &c.— " Unless with all speed Bessus and the 

Bactrians, under pretence of being indignant [at the conduct of 

Nabarzanes], but [in reality] intending if he (Darius) persevered in 

his purpose, to bind him, had interposed." Lit. " Had stood round." 

Tristis is used in the sense of " angry" by Virgil (Êneid. x. 612) and 

Propertius (i. 6, 10.) 

16. Temporarily dec.— " Occasionally reminding him of existing circumstances." 

17. Gravem etiam si, doc.— "A formidable enemy even if all his 

(Darius') friends should be at hand to help him." 

18. jffigre.— " Reluctantly." 

19 Patron.—Arrian calls him Paron. He seems to have been a man 

of fine character. 

20. Ut cibum, dec.— " That he would partake of food, and assume the 

spirit expected of a king." We prefer the reading given in the text 

as consonant with a similar use of the word capio (Lib. iv. Cap. i. 

§4) Cape regis animum. See also Note 12, Lib. iv. Cap. xii. The 

other readings are : Animumque regis adverteret and averteret. Animumque 

curis regni adverteret Animumque rebus adverteret This 

last is adopted by Zumpt. 

LIB. V. 

CAP. IX. 

1. Eximia.— "Highly esteemed." 

2. Regionis.—Zumpt reads regis here ; but as the arguments for the 

present reading are very strong we have concluded to retain it. 

3. Occisuri— petituri.—We should certainly expect to find these 

words in the dative after placuit As they stand we may supply 

essent with them. 

4. Consternationem.— "Their mutinous conduct." The word is used 

in this sense by Tacitus and Livy, as well as repeatedly by our 

author. See Lib. vii. Cap. ii. § 7, Lib. viii. Cap. i. § 3. (where it is 

used synonymously with seditio\ and Lib. x. Cap. ii. § 7. 

5. Solicitarent— " To tamper with."

330 NOTES. 

Noto 

6. Titulum solemnis, &c.— "Manifesting a show of formal duty to 

cover up a base crime." 

V. JSustinere.— " Had the effrontery." 

8. Preces.—Petitions. 

9. JSecurus periculi, dtc.— "Undisturbed by any fear of the danger 

that was at hand." 

LIB. V. 

CAP. XL 

1. Occasioni imminens, dec.— " On the lookout for an opportunity of 

addressing him." 

2. Scepiiis sermone revocato.— " Very often checking his utterance, 

while hesitating between what his fidelity to the king on the one 

hand, and his fear of giving offence (either to the king or to Bessus) 

on the other, suggested, he kept his eyes fixed on him." Of the 

other reading, sermone revocatus, Freinsheim says: "Neseio quid 

sibi velint alii; at revocato sermone est, cum, ssepe dicturus, toties 

se repressisset, voeemque, jam prodire volentem quasi reprehendisset." 

3. Prcestare.— "Perform the duty better." 

4. Interpretis Grceci, dec.—This relates to the conversation that took 

place between Patron and the eunuch in relation 

of the former to an interview with the king. 

to the admission 

5. In ultimo discrimine, etc.— " You are in a very critical situation, 

both as to fortune and life." 

life as a prince. 

Fortunce here means his condition in 

6. Tulerat.— "We have here an instance of the use of the indicative 

for the subjunctive. Numerous examples are to be found in the 

classics. Itr is common in our own language ; a striking instance 

occurring in our version of the Psalms (exxiv. 3, 4, 5.) 

7. Eludant licet, dec.— "Let those indulge in ridicule, who are persuaded 

that human affairs are set in motion and urged forward by 

blind chance." Livy (vi. 41) represents Appius as employing the 

phrase eludant licet, and as Curtius is known to have imitated Livy, 

and, moreover, in this very passage makes use of forte temere, a 

favourite expression of his, we prefer it to eludant videlicet, the 

reading adopted by Zumpt. 

8. Equidem ceternd, dec.— "For my part, I would rather believe that 

according to an eternal constitution of things, and by a chain of 

hidden causes long before appointed, each individual, by an immutable 

law, fills up his allotted station." Note the force of the sub-

NOTES. 331 

Note 

junctive in crediderim. JEternd seems here to be used in its most 

extensive signification. 

LIB. V. 

CAP. XII. 

1. Impetum.— " Hasty resolution." See Leverett's Lexicon. 

2. Perfidi hominis, sc. Patronis. Vitdsset, sc. Darius. Eum, sc. 

Patronem. Hosti, sc. Alexandro. 

3. Sine lare.— " Without family ties." 

4. Ancipitem hostem.—That is : One who would fight on either 

side, according to his interests. 

5. Ad nutum licentium.— "At the nod of the bidders." The language 

is figurative, and refers to the practice of auctioneers, who 

turn from one bidder to another, according as 

his offer. 

each rises higher in 

6. Ed rerum ventum erat.— " Matters had come to such a pass." 

7. Credidisset, sc. Darius. 

8. Excusationem.— " Palliation." 

9. Acriorem, dec.— " A more energetic protector and avenger." 

10. Armati stabant.— "Stood to their arms." 

11. Artabazus.—This word may be the subject of the historical infinitive 

dubitare, or of respondit, supplied in brackets between Grdecorum 

and Persas. We much prefer the latter construction, as that 

frequently used by Curtius. See Lib. iv. §22 ; vi. §4; 

viii. §42. 

12. Destinatus sorti sum.—Curtius here employs language in conformity 

with what he had said above. See Note 8 of preceding 

chapter. 

13. Profusisque.—We adopt this reading from Rutgers, instead of the 

common perfususque. 

14. Vel periculo vitce.— "Even at the risk of life." 

15. Impie.—See Note 15, Cap. v. of this book. 

16. Quia.— "Inasmuch." 

1%. A suiSy sc. subjectis. 

18. Nulla externa, &c.— "No foreign power being employed" against 

him, or, in this transaction. 

LIB. V. 

CAP. XIII. 

1. Audita forms the ablative absolute with the remainder of the 

clause. See a similar instance in Caesar (De Bell. Gall. vii. 52.) 

2: Ex hoc acta cognoscit.— "From him he learns what had taken 

place."

332 NOTES. 

Note 

3. Dorso.— Dorsum is not often applied to the human back. There 

are, however, instances in Horace and Pliny. 

4. Ui primi, &c.— " That the van might keep closely united with 

the rear." 

5. Strenuo alioqui, dbc.—The order is : Transfuga injecerat [Alexandre^ 

alioqui strenuo cupiditatem consequendL 

6. Abeuntium.— " Fugitives.'' 

1. Fidem.— " The protection." 

8. Adeo omnem, &c.— " Terrified as they were, fortune had deprived 

them (lit. " shaken them out") of their senses to such a degree that 

they," Ac. 

9. Semivivi.—The remainder of this book, as written by Curtius, 

has been lost. The supplement, furnished by Freinsheim, we have 

annexed in small type, in order to preserve the thread of the story. 

LIB. VI. CAP. I. 

1. Pugnce.—The former part of this chapter, as it came from the 

hand of Curtius, having been lost, we have prefixed the supplement 

of Cellarius as more brief than that of Freinsheim. 

2. Immisit.—Supply Agis and se from the preceding supplement as 

the subject and object of this verb. 

3. Corpore.— " By a sudden motion of his body." 

4. JEquiorem.— "More favourable." 

5. Non aliud.—See Note 1, Lib. iii. Cap. xii. 

6. Hceserat.— "Had been confined." Lit. "had stuck." 

*7. Poplitibus.—This word indicates the back part of the knees, as 

genua does the front. The distinction is clearly seen in the following 

passage from Pliny (Nat. Hist, xxviii. 1Y,) Item poplites alternis 

genibus imponi. 

8. Ultrd.— "Spontaneously." 

9. Excepit.— "He supported." "We may suppose his shield to have 

been placed upright on its circumference, and thus, for a while, 

being on his knees, he leaned his head upon it, when, at length, his 

strength failing him, through loss of blood, he fell forward with and 

upon his shield, and upon any other part of his armour that was in 

front. 

10. Dissentire ab animis.— " Did not agree with their real feelings." 

The sense of this passage (which some have thought incomplete) 

appears to be this : 

Antipater, though a conqueror, was yet fearful 

that his victory would cost him too much if it procured for him the

NOTES. 333 

Note 

jealousy of his colleagues in command and the envy of 

Alexander; 

but as he was desirous of bringing the war to a close (which he 

could not do if he fell out with his generals), it was necessary for 

him to receive the outward congratulations of his officers as though 

they were sincere, and thus appear to be deceived. The literal 

rendering of the words is as follows : 

" Isor did it escape the observation 

of Antipater, that the countenances of those who congratulated 

him did not agree with their real feelings, but to him desirous 

of finishing the war, there was a necessity that 

he should [appear 

to] be deceived ; and although the result of the action (for this 

meaning of rerum see Leverett) was pleasing to him, still he was 

fearful of the envy [of Alexander] because his exploits were greater 

than what the measure of a viceroy would admit of" ; that is, he 

had performed greater deeds than usually fell to the lot of an inferior 

officer. 

11. Ne tacitus quidem, dhc.— "He openly expressed his vexation." 

12. Agere arbitria.— "To determine upon the results." 

13. A quo Lacedcemoniorum, (See.—This passage has proved a perfect 

crux criticorum. "We give the reading adopted by Zumpt, with 

slight changes. 

UB. VI. 

CAP. IL 

1. Insana dulcedo.— "The senseless enjoyment. 

2. Omnia in se.— " Every thing had glided into [an aping of] foreign 

[Persian] manners, and, choosing these for 

a pattern as more excellent 

than those of his own people, he,"

— 

334 NOTES. 

Note 

LIB. YI. 

CAP. III. 

1. Ductu meo.—These words refer to what was done where Alexander 

commanded in person, imperio auspicioque, to what was 

done by his authority. See Note 1, Lib. v. Cap. i. 

2. Qucedam.—"Some things." The ace. with the dat. mihi after the 

verb subduxerit. 

3. TJt ibi potissimum.— " That there of all places." 

4. Adhuc jugum, &c.—The order is : Barbaris adhuc subeuntibus 

jugum ejus [imperii] rigidd cervice, opus est tempore, milites, dum,

NOTES. 335 

Note 

4. hide torrens, &c.—The author here describes the course of one 

branch, bearing the original name, Zioberis, which, he says, further 

on unites with the other called Rhidago. The course of the latter* 

previous to the junction, he does not describe. 

5. Tauros.—Zumpt, in conformity with some copies, leaves this 

word out, and supposes that Alexander made use of criminals for 

his experiment,—a course as unnecessary as cruel. 

6. Quorum corpora, &c.—The order is: Quorum corpora [ii], qui 

missi erant ut exciperent [ea~\, videre expulsa, ubi [amnis~\ rursus 

erumpit. 

7. Agitdsse Barium, &c,— " That Darius had had it in contemplation 

to," Ac. 

8. Ad ultima, &c.— " That he had been urged forward to extremities, 

and that he pursued rather those measures which necessity 

demanded, than what he himself would have preferred." 

9. Subinde.— " Every now and then." 

10. Duo terrce.— " Two points of land." 

11. Media, sc. loca.— " The intermediate space by a gentle curve forms 

a bay." 

12. Et illos, &c.—The order is : Et [pars vallis], qua vergit ad SeptentrAonem, 

prospectat illos, [pars] conversa ad Occasum [prospectat] 

hos. 

13. Et magnd parte, &c.— " And ebbing out again in a great measure 

it leaves stagnant pools." 

14. Cujus fastigium, &c.— " Whose elevated ridges, as we have already 

said, gradually fall into a continuous valley." 

15. Occupaverint.— " Shall have anticipated." 

LIB. VL CAP. V. 

1. Et hospitii, &c.—The order is : Et fides in regem, conservata ad 

ultimum, vincebat pignora hospitii. 

2. In supplementum.— " To fill up the ranks." 

3. Adhuc refers to teneros, not to flectunt. 

4. Qua natura fert. 

— " According to their natural tendency." 

5. Qui.— Alium alii together form the antecedent to this relative. 

6. Namque ille, sc. equus. 

7. Desperato.—This participle with the rest of the clause forms an 

ablative absolute. See Note 1, Lib. v. Cap. xiii. 

8. Ad pectus.— " To the chest." 

9. Habitum ejus,

336 NOTES. 

Note 

which by no means corresponded with his exploits." See Note 14, 

Lib. iii. Cap. xii. and Note 1, Lib. vi. Cap. xi. 

10. Sexus.—The genitive of the qualifying noun. See Anthon's 

Zumpt's Gram. § § 426, 427, and Adams' Lat. Gram. Rule vii. 

11. Retenturam.—Supply prolem as the object of the participle. 

12. Irritam spei.— " Disappointed in her expectations." 

LIB. VI. 

CAP. VI. 

1. Cupiditates suas solvit— " He gave loose to his passions." 

2. In altissimd qudque fortund.— " In every condition of life, even 

the most exalted." 

3. Civilem habitum here seems to mean " the mode of life adopted 

by his countrymen." 

4. Servilibus ministeriis, &c.— " To initiate the conquerors of so many 

nations into servile 

captives." 

ministrations, and to place them on a par with 

5. Ui appareret, &c.— " Whence it would appear that the mind of 

one monarch is not capacious enough for the fortune of two." 

6. Turn.— "At such a time." That is: Upon the occasion of a 

victory. 

7. TantoB rnorce pretium.— "As a remuneration for their long absence." 

More literally, " for their long delay in returning." 

8. Quae ui intacta.—Why not, qui (sc. domini), ut intactas (sc. 

sarcinas) 2 

9. Sanguinis pretium.—Referring to the wounds received in battle. 

10. Habilesque militice.—Namely, by the removal of useless incumbrances. 

11. Igitur.— "Accordingly." 

1 2. Subsistere.—" To halt." 

13. Prceverti.— "To turn out of his course first." 

14. Longius.— " Too far." 

15. Ac primo, (Sec.—That is: He required every possible mode of 

access to be thoroughly cleared out. Re in composition not unfrequently 

denotes " thoroughness." 

16. Animi.—The genitive of qualification. See Note 10 of preceding 

chapter. 

17. Igni dari alimenta.— " Material to be supplied for the fire " that 

was about to be kindled. That it was not yet kindled is evident 

from the clause Tunc undique y 

&c. 

18. UlUmum.—See Note 10, Lib. vi. Cap. iii.

NOTES. 337 

Note 

19. Si qua intermoreretur ignis.—If any where the fire went out. Literally, 

" Died out at intervals" of space. 

20. Captce urbis titulo, &c.— " Yielding as was proper to his claim of 

having taken the city." See a similar instance of royal and military 

etiquette in O. T. (II. Sam. xii. 27.) 

21. Supinas manus.—That is: With their hands thrown up with 

the palms open towards the enemy, showing them to be unarmed. 

22. Sceleris— particeps Besso. — Particeps, like conscius, is construed 

with a genitive and dative. See Anthon's Zumpt's Gram. § 437, 

Note 2, and Bullion's Lat. Gram. Rule xvi. Obs. 5. 

LIB. VI. 

CAP. VII. 

1. Auctoritatis et gratice.—See Note 11, Cap. v. of this book. 

2. Ille, sc. Nicomachus.— Indicaturum, sc. Dymnum. 

3. Quod etiam, (Sec.— " Which he would be required to disclose even 

at the cost of perjury." 

4. Participem.—See last note of preceding chapter. 

5. Constanter.— " With firmness." 

6. Ab Mo capite.—He must be supposed here to pointto the head of 

Nicomachus. 

7. Alias— alias. 

— " At one time—at another." 

8. Quoque is often used by our author in the sense of etiam. 

9. Versabat.— " Tried every means to move." See Leverett. 

10. Tanto facinore,—Singular fastidiousness on the part of one who 

had spent his life in the commission of the most detestable crimes 

But such were the perverted ideas of right and wrong among heathen 

nations. 

11. Expressit ut tandem, &c.— "He extorted from him at length a 

promise not only of silence but even of cooperation." 

Literally, " He squeezed out." 

12. Fortissimus juvenum.—Said by way of flattery. 

13. Placet, sc. utrique.— Ipsum, sc. Nicomachum. 

Expressit.— 

14. Amicorum.—This word is merely the translation of the Greek 

word iraipuu, the name of a chosen body of cavalry in the Macedonian 

army, the first cohort of which was charged with the 

care of 

the king's person. Williams in his Life of Alexander always terms 

them The Companion Cavalry. 

15. Incertum, sc. est. 

16. Foret fovfuisset.—See instances in Ovid (Epist. vi. 144; Amor. ii. 

12,17; Metam. xii. 8.) 

15

338 NOTES. 

Note 

Vl. An institisset, &c.— "Whether he had urged him (Philotas) to 

come to him (Alexander)" to divulge the conspiracy. 

18. Quo propriore— hoc majus. — " The more intimate—the greater." 

LIB. VI. 

CAP. VIII 

1. In paucis.—See Note 9, Lib. iv. Cap. viii. 

2. Contumaciam.— " Arrogance." From con and tumeo, " to swell up." 

3. Odio suo, &c.— " Concealing his hatred (of Philotas) under a pretext 

of reverential affection for the king." The literal meaning 

of Prceferens is "Carrying in front or before," hence "Carrying 

one thing in front of another so as to conceal it." As to pietatis, see 

Note 15, Lib. v. Cap. v. 

4. Quoque.—See Note 8 of preceding chapter. 

5. Nee est qitdd existimes.— " Nor have you reason to suppose." 

6. Misericordiam, &c.— " Have exhausted the streams of mercy." 

7. Inveteratd.— " Strengthened by time." 

8. Pudet, sc. quemlibei. 

9. Suppressurus, sc. Philotas. 

10. Quern enim, &c—This infinitive clause depends on aiebant, or a 

word of similar import, understood. 

11. Ne Cebalini quidem, &c.—We prefer giving this passage an affirmative 

character and not an interrogative one as in most editions. 

supply egisse and give the following order: Filium Parmenionis? 

prcefectum equitatus, arbitrum omnium arcanorum regis, ne [egisse] 

quidem exemplo Cebalini, qui nuncidsset ipsi [regi ea~\ comperta ex 

fratre ; 

simulasse etiam Pegem,

NOTES. 339 

Note 

VJ. Be eapitalibus,

340 NOTES. 

Note 

14. Cum eo.—That is : Parmenio was impleaded with his surviving 

son in the same charge. 

15. Hand quaquam pro,

Note 

V. TO.—" At least." 

NOTES. 341 

8. Malis indormientem, doc.— "Sleeping secure in the midst of impending 

evils." 

9. Scelerati, doc—The order is : Gum 

conscientid obstrepente, furice agitant, doc. 

10. Impleturus.— " Though about to fill." 

11. Inveni, sc. eos. * 

scelerati non possint dormire, 

12. Si insontes, dec.— "If I had harassed the innocent" by giving 

credit to and reporting to the king unfounded charges of conspiracy. 

13. At enim,-—Supply the ellipsis, implied by these words, thus: 

" But you ought to have given credit to the charge for Dymnus,"

342 NOTES. 

Note 

31. Admonuit— " Has reminded me." 

32. Bene meritis, doc.— " Not to plot against those who have deserved 

well of yon." This is the answer to the question of Philotas, Quid 

facere, etc. 

LIB. VI. 

CAP. XL 

1. Civilis habitus.— " The habits of civilized life." The Delphin editor 

in a note at this place gives seven different significations in which 

habitus is used by our author. 1. " Clothing " (iii. 3.) ; 2. " Bodily 

form and stature" (iii. 12, vi. 5, vii. 8); 3. "Posture of the body" 

(viii. 4); 4. "Peculiar badge" (vii. 1); 5. "Condition" (iii. 12); 

- 

6. " Quality or character" (v. 1); 7. " Mode of life " (vi. 6, 11.) 

2. Diversoriis.— " Soldiers' quarters " or " Mess-rooms." 

3. Purgamenta servorum.— " The meanest of his slaves." Lit. " The 

offscourings of," &c. 

4. Fcemina ilia.—Namely, Philotas, whom he represents as very 

effeminate. 

6. Rusticos homines.—By these he means his uneducated fellowsoldiers. 

6. Qui refers to ei, i. e. Philotce. 

*1. Homines linguae sum.—See Note 11, Lib. vi. Cap. v. 

8. Scilicet veritum,

NOTES. 343 

Note 

20. Causa non.— " No reason for." That is : 

" No advantage in." 

21. Ingredi non poterat— " Was unable to walk." 

22. Incident.— " Lighting upon." 

23. Amicorum.—See Note 14, Cap. vii. of this book 

24. Itaque anceps qucestio fuit.— " And thus the torture was uncertain 

in its results." Civilized nations have generally been led to 

see the uselessness of torture as a means of eliciting truth, and 

have, accordingly, abolished it. 

LIB. VII. 

CAP. L 

1. Alteram in acie,

. 

344 NOTES. 

Note 

19. Et quidquid, &c.—A noble sentiment and one worthy of more extended 

application. 

20. Utinam Philotas,

NOTES. 345 

Note 

tion of vicem without a preposition, see Anthon's Zumpt's Gram. 

§§ 458, 459. 

5. Excussissem.—Curtius, in the use of this word, probably refers 

to the Roman method of searching the person by shaking out the 

toga, in order that any thing concealed might fall out. 

6. Simpliciter.— " Sincerely," to be referred to reconciliati. 

7. Tumultuoso.—Used actively. " Calculated to excite a tumult." 

8. Constemationis.—See Kote 4, Lib. v. Cap. ix. 

9. 

, 

Septuaginta natus, dec.— " Though seventy years of age, he discharged," 

&e. 

10. H&c impulerint, dec.—Understand an before this clause. 

11. Quia Pliilotas, dec.— Quia dubitatum est, Philotasne, victus ultimis 

crudatibus, dixerit vera, quce non poterant probari [esse] facta, an 

petierit finem tormentorum falsis re quoque, dec, 

12. Alioqui.— "For other reasons." 

13. Admonuit.— "He gave notice." 

14. Simpliciter.—" Frankly." 

15. Et qui forte, dec, hanc seorsum, dec—The grammatical connection 

between these two clauses is very awkward; hence Acidalius, 

Schmieder, and others, have thought the former clause an interpolation. 

Some editions reject it altogether. 

16. Excepit.— "Sustained." * Did not give way under." 

1. Cum illos, &c.—The order is : Cum 

LIB. VLL CAP. IV. 

idem [periculum], quod manet 

cceteros, maneat illos qui pareant; vero periculum proprium sibi 

\maneat eos~\ qui suadeant. 

2 * # * # * t—There are evidently some words wanting here, 

for JBessus is necessarily the subject of tradidit, according to the requirements 

of the sense, while, according to the grammatical construction, 

Is, i. e. Cobares would be the subject. Zumpt proposes 

to insert the words a Besso dicere, qum in animo haberet, jussus est, 

—making Is the subject of jussus est, and Bessus (understood) the 

subject of tradidit. 

3. Hoc quoque nomine.— "For tins reason, among others." 

4. Abominor.—This expression answers to the Greek "/U7) yivono? 

and to the English "God forbid." 

5. Yelocissimus.—See iNTote 2, Lib. v. Cap. viiL 

6. Hie, sc. movebit. 

1. Quin.—" Why not" 

15*

346 NOTES. 

Note 

8. Quo facilius, &c.— " On which account you may the more readily 

bear the loss of it." 

9. Fecerit, sc. te regem. 

10. Quod diutius, &c.— "Which it is unnecessary to mention any 

farther in detail." 

11. Traxere.— "They prolonged." 

12. Alibi.— " In various places." 

13. Deinde.— "Then again." 

14. Siderum may here be rendered "The Heavens"; "The Firmament." 

We find the word used in a like sense by Juvenal (xi. 63, 

xiii. 47.) 

15. Intenti in, cum ex Us,

NOTES. 347 

Note 

10. Quia nihil ulli, &c.—This sentiment is founded on that general 

principle laid down by Ovid (Art. Am. I. 655); 

Neque enim lex cequior idla> 

Quam necis artifices arte perire sud t 

11. Titulus.—" The pretext." 

12. Talem = Sequentem. 

13. Agitantes, &c.— "That in the act of plotting they had been," &c, 

14. Partim—partim.— " On the one hand—on the other." 

15. Iniquos— propiiios, sc. Deos. 

16. Dubios adhuc animi.— " As yet hesitating in their purpose." 

17. Quibus matura, dec.— "Whose discharge was at hand." That is: 

Whose term of service was just expiring. 

18. Talenta.—See Note 16, Lib. iii. Cap i. 

19. Paulatim a domestico, etc.— " Having gradually degenerated from 

the purity of their own (domestico) tongue by the introduction of a 

foreign one (externo)" 

20. Proditis, sc. Milesiis. Dative after permittit 

21. Originis.—That is : Their common origin as Milesians, for Branchus, 

from whom the family of the Branchidae descended, presided 

over the temple of Apollo near Miletus. 

22. Postero die, dec.— "The next day as the Branchidae came [out of 

the city] to meet him, he orders them to proceed with him." That 

is : to reenter the city with him, that no one might escape the 

slaughter. This passage has puzzled critics much, most of them 

applying occurrentibus to Alexander's Milesian soldiers ; but, as it 

is mentioned above that the Branchidae received Alexander gladly, 

and gave themselves up to him, we can readily imagine that great 

numbers would leave the city to meet the advancing army. We 

have accordingly adopted a reading suggested by Modius. Occurrentibus 

Branchidis may be the dative governed by jubet (which 

would be an unusual construction) or the ablative absolute, eos to 

be supplied before procedere. 

23. Adeo.— " Consequently." 

24. Omni velamento, &c.—This, to an Eastern nobleman, would, in 

itself, be a very severe punishment. 

25. Aperiat— existat.—Understand Utinam before these verbs. 

26. Sed hujus, &c.— "But you repaid yourself (considered yourself 

repaid) for this murder by the empty title of king." 

27. Facinus purgare.— " To justify his crime." 

28. Qui has se for its antecedent.

348 NOTES. 

Note — 

29. Exciperet.— ""Would take off." The literal translation of this 

word corresponds very well with the English idiom in the same 

connection. Understand volantes with aves. 

30. JSagittandi, &c.— "When the practice of archery has become so 

frequent,"

Noto 

or flattery, called the Jaxartes, the 

NOTES. 349 

# 

Tanais, and boasted that their 

victorious king had passed into Europe through the northwestern 

boundaries of Asia." 

2. Humano cultu, &c.—That is : They bear the marks of civilization. 

Cultu for cultui. 

3. Modicus cibus.— " Spare diet." 

4. Bactriani.—Namely, that branch known as the Sogdiani. 

5. Vix suos,

350 NOTES. 

Note 

private individual?" and, after chiding Aristander for revealing 

the secrets of his art to Erigyius instead of to himself, he says that 

the latter had made " his fear the interpreter of the entrails," and 

exclaims "But now, while it is in my power, I lay my orders upon 

you to make known to me,"

Note 

NOTES. 351 

10. Ut.—For utut. Perhaps Curtius wrote the latter. 

11. Ubi tanti, dec.—That is: You would endeavour to find out what 

becomes of the sun during the night. 

12. Leo quoque, dec.— " There are occasions also when even the lion," 

— 

352 NOTES. 

Note 

8. Quanquam,

NOTES. 353 

LIB. VIII. CAP. I. 

Note 

1. Majore famd,

354 NOTES. 

Note 

than any articulate remark be understood." Exaudio signifies " to 

hear so as to understand." 

27. Matt instituisse, dec.— " That it was a faulty institution (custom) 

of the Greeks." 

28. Alieno enim, dec.— " For (in this way) the glory acquired by the 

blood of others was carried off by them." 

29. Malignius habitum, dec.— " That an ill-natured remark had been 

- 

made." 

30. Et Rex velut, dec.— "And the king, while apparently listening 

with patience to the remarks by which Clitus was disparaging his 

fame, was in reality very much enraged." Lit. "Had conceived 

great wrath." 

31. Animo— imperaturus. — " About to restrain his temper." 

32. Exprobraturum sibi, dec.— " "Would upbraid him with the fact 

that his life was a gift from him (Clitus.)" That is : That Ciltus had 

saved his life at the battle of Granicus. 

33. Atque ilium, dec.—The order is: Atque [illi], qui cubuerant 

proximi ei, jurgantes monentesque, conabantur, injectis manibus, abducere 

ilium, adhuc cunctantem surgere. 

34. Violentiam.—Some copies read Vinolentiam. 

35. JSuo pectore, dec.— " That his (Alexander's) back had been protected 

by his (Clitus') breast ; that now after the occasion of such a 

meritorious deed had passed away, even the remembrance of it had 

become odious." The contrast implied in the words tergum and. pectore 

would of course be very offensive to Alexander. 

36. Objiciebat.— " He taunted him with." 

37. Jam.— " By this time." 

38. Medium complexi, dec.— " Seizing him by the waist—they held him 

back." 

39. Quod— nuper, dec.—Referring to the seizure of Darius by Bessus 

and his accomplices. 

40. Impotens animi.— "Having no longer any control over his wrath." 

41. Aditu.— " Passage-way." 

42. Eminebat, dec.— "The dreadful character of the crime he was 

meditating disclosed itself even in the tones of his voice." 

LIB. VIII. 

CAP. II. 

1. Male humanis, dec.—That is: It is an unfortunate provision of 

nature with regard to the human mind that usually we do not ponder 

well upon the results of our actions, while those results are in 

the future, but only when they are past recall.

NOTES. 355 

Note 

2. Sera.—" Too late." 

3. Videbat tunc, &c.—The order is : Videbat virum, tunc abusum 

immodica libertate, sed alioqui egregium bello, et, nisi erubesceret fateri, 

servatorem sui, occisum [fuisse a se ipso], 

4. Paulo ante convivce.— " Of one who had just been his guest." 

5. Liberioremque pcenitentiam.— "Freer scope for penitential feelings." 

6. Extracta est—Lit. " Was dragged out." The word implies that 

he passed a long and weary night. 

7. Subit.— " It occurs to." 

8. Cceterum magis, dec.— "Again he was disturbed the more because," 

— 

" 

356 NOTES. 

Note 

24. Qui quisquis, &c.— " That whosoever threw himself in its way 

(opposed it) would bring upon his own head the calamities destined 

for others." 

25. Deditionem annuebat.— " Assented to a surrender." 

26. Pretium.— "The value." 

27. Prceceps.—" Rash." 

28. Fidei, sc. Regis, 

29. Bupervenit— " Came up." 

30. Bpe—facta.— " The hope being held out to him." 

31. Utcuntque.— " As well as they could." 

32. Ut fere ft.— " As is generally the case." 

33. JDefecerant, &c.— " Had given out, with the exception of Philip." 

34. Vectum.— " Who was on horseback." 

35. Gum lorica, &c.— " Although, clad in mail, he was carrying his 

arms." 

36. Be applicuit.— " He leaned against." 

LIB. VIII. 

CAP. III. 

1. Bed hanc quoque, &c.— " But the objects of this expedition as in 

most other instances, fortune, never weary of bestowing favours 

upon him, accomplished in his behalf during his absence." 

2. Et quo efficaciores, 6cc.— " And to render entreaties more forcible, 

Alexander was not,"

NOTES. 357 

LIB. VIII. 

CAP. IV. 

Note 

1. Terrere,—This word must be differently rendered, according as it 

is applied to oculos or animos. "With the former it means " to dazzle " 

—with the latter, " to terrify." 

2. Exceperant.— " They had borne up against it." Lit. " They had 

received it" 

3. Nee ipsi, sc. poterant. 

4. Quanquam imbrem, &c.—That is : The ground was one sheet of 

ice from the rain freezing on it as it fell. 

5. Nee fallebat, &e.—" ISTor did it fail to occur to them that they were 

choosing a place to die, as soon as," &c. 

6. Pertinax.— " Long continued." 

7. Lucemque, &c—The order is: Procterque iempestatem haud disparem 

nocti, umbra quoque sylvarum suppresserat lueem naturale solatium. 

8. Nee ulla res, &c.— " Nor did any thing tend more to their safety, 

than their being ashamed to desert their king, who with manifold 

toil, was able to bear up against the evils to which they succumbed." 

Multiplicato refers to Alexander's cares and duties as commander-in-chief, 

as well as his personal exertions. 

9. Commovit.— " Aroused." 

10. Rigor.— " Extreme cold." 

11. Pestis.—This word is applied to any dire calamity, such as, war, 

pestilence, or famine. Here it refers to a severe storm accompanied 

with extremity of cold. 

12. Habitu.— "Outward appearance." See Note 1, Lib. vi. Cap. xi. 

13. Sustentans.—This participle seems to require cegre, vix, or some 

word of like import to qualify it. 

14. Et promisso, &c.— "And a faithful performance followed the promise." 

15. Rex gratiam, &c.— " The king, after saying that Sysimithres had 

made a return for his kindness," &c. Habere gratiam, or Gratias 

agere, " To feel thankful for," or " To return thanks in words." Referre 

gratiam, " To show gratitude by deeds." 

1 6. Deeore habitus.—Many commentators have referred these words 

to Roxane's " commanding form," and have paraphrased it by statural 

clegantid. Others, with more reason, apply it to the " gracefulness 

of her attire." 

17. Minus jam, &e.— " Who already, amid the favours of fortune

358 NOTES. 

Note 

(against whom mankind are not sufficiently on their guard), exerted 

too little control over his desires." 

18. Tunc in amorem, &c.— " Was at that time so given up to the love 

of a silly girl (who, in comparison with the royaj family, was of low 

birth), as to declare,"

NOTES. 359 

Note 

12. Cessuros esse.— ""Would yield precedence." 

13. Majestatem enim, &c.—That is: The exalted character of the 

throne was its safeguard. 

14. Secum viventium.— " Their contemporaries." 

15. Spopondisset.— " Had guaranteed" or " pledged itself for." 

16. Prompta libertas.— " His ready freedom of speech." 

17. Invidiam— contraheres. 

— " Bring odium upon." 

18. Nullum esse, &c.— " That no fruit is at the same time lasting." 

19. Modo.— " Just now." 

20. Scilicet.— " Forsooth." 

21. Potentiam tuam, &c.— " You may test your power if you please." 

22. Facilius est, dec.— " It is easier to bestow an earthly empire upon 

one than heaven." That is : Than to make him a god—therefore I 

call upon you to perform the easier task before you attempt the more 

difficult one. 

23. Dii propitii— audierint — patiantur — velint.—These subjunctives 

are to be translated as if preceded by Utinam. 

24. Expresserat, &c.— " He had elicited not only the silent assent, but 

the expressed approbation of," &c. 

25. Eorum quae, &c.— " Of the remarks which had been thrown out 

on either side." 

26. Quasi potiora, &c.— " Although he had been engaged in some more 

important business." 

27. Super regem.—As in a room with three couches at the table the 

middle one was the most honourable, so on a couch containing three 

persons the middle position was the most honourable, while the next 

in honour was held by him who reclined in front, or on the bosom, 

of the other, as was the case with St. John (John xiii. 23.) See 

Anthon's Smith's Diet. (Triclinium.) 

28. Olim.— " Long since." 

29. Nee regem, &c.— " That the king was not a worthy subject of 

derision, nor himself of degradation." 

LIB. VIII. 

CAP. VI. 

1. In Calisthenem, 6cc.— "Against Calisthenes, who had been for 

some time suspected of arrogant stubbornness, his wrath was of a 

more determined character." 

2. Ad munia.— " For the discharge of duties." 

3. Servatis, &c.— " Observing their nightly turns." 

4. Admovcba?it.— (i Brought them up " to the place where the king 

mounted.

360 NOTES. 

Note 

5. Stirpibus.— By these are meant the kings of Egypt, Syria, Macedonia, 

(fee., afterwards (but not many ages afterwards) conquered by 

the Komans. 

6. Igitur.—»" Well then." That is: After this preliminary statement, 

I will proceed with the incident I was about to relate. Igitur is 

often used to introduce the main topic after a slight digression or 

preliminary statement. 

7. Cum aprum, &c.—That is : Had anticipated others, and particularly 

the king, in striking a wild boar with his javelin. 

8. Corpus in quo,

NOTES. 361 

LIB. Vin. CAP. VIII. 

Note 

1. Confesmm enim, &c.—This is, as Freinsheim remarks, male affectus 

locus. The readings vary greatly, though the sense is obviously 

this : That Hermolaus had confessed the worst of crimes, and yet 

the king had compelled him to utter what he had to say, not only 

that he himself, but that the soldiers also might hear. Zumpt's reading, 

Tamm non solum audivi sed ut ipsi audiretis, leaves the passage 

still male affectum. 

2. Non imprudens.— " Not unaware." 

3. Istum.— " That that fellow " probably pointing to him. 

4. Excitare.— " To call up to testify," in which sense this word is 

used by Cicero (Pro. Rab. Postumo, 12.) 

5. Superbe habiti.— " If treated with arrogance." 

6. Non transire.— " Not merely to overrun it." 

*7. Verum tamen, &c.— " But still " (there is another charge), " I infuse," 

Quae 

— 

362 NOTES. 

Note 

denoted the direction east and west. The statement of Curtius, we 

may observe, is erroneous, as it is much further from the Himalaya 

mountains to the southern promontory of Ceylon, than from the 

2. . 

Indus to the Brahmaputra. 

Austrum accipiunt.— " The regions which receive the south 

wind." That is : The southern parts. Some read aspiciunt 

3. Excedunt.— " Extend." 

4. Caucaso.—In reality the Parapamisus, which our author seems to 

consider a continuation of the Caucasian range. 

5. Stringit.— " Passes along." 

6. Findens ripas.— " Wearing away its banks." Lit. " Cutting." 

7. Quia non aded, &c.— " Because they do not flow so far." " Are 

not as large rivers " as those above mentioned. 

8. Libri.— Liber denotes " the inner," 

a tree. 

cortex, " the outer bark " of 

9. Non generat—As this statement is so contrary to the fact, perhaps 

Curtius wrote necnon, 

10. Causa.— " Source." 

11. Utique postquam.— "At all events since." 

12. Libido.— " A passion for extravagance." 

13. Colunt.— " They adorn." 

14. Capillum pectunt, &c.— " They comb their hair frequently, they 

seldom cut it." The literal translation, we think, would hardly present 

the author's meaning. 

15. Luxuria— magnificentiam.—See Note 2, Cap. v. of this book. 

16. Distincta sunt— " Are embroidered." 

17. Auratas columnas.—Probably covered with plates of gold. 

18. Auro ccelata.— " Carved in gold." 

19. Venatus.—This word has given trouble to critics, some considering 

it the nominative ; others, the genitive case. Scheffer views it 

as a gloss and rejects it. 

20. Inhabili.— " Unmanageable." 

"We retain it a genitive. 

21. Occupare fati diem.— " To anticipate the day of fate." That is: 

To put an end to one's self before the day appointed by fate. 

22. Segnis cetas.— " A dull, inactive life." 

23. Expectatam mortem.— " A death that is waited for." 

24. llli qui in, (be.— " Those (wise men) who live in cities according to 

the customs of those around them,"

NOTES. 363 

Note 

cording to the text 

Anni may be the subject of servant or the genitive 

limiting spatia, and then servant will have the same subject as 

descripserunt. 

verb and anni the genitive. 

If we read servantur, then spatia is the subject of the 

21. Opera pretium.— " Worth while." 

LIB. vni. CAP. X. 

1. Igitur.—See Note 6, lib. viii. Cap. vi. 

2. Iisdem 3

364 NOTES. 

Note 

above the top so 

as to receive the roofing, which served both to 

protect the wall and to afford a passage along the top of it." 

Zumpt reads impositce, but fails to tell us how beams, laid along the 

top of a wall, would prevent it from settling. 

14. Turn.— "At this time." He had been wounded on two other 

occasions,—in the shoulder (Lib. iv. § 25)—in the neck (Lib. vii. 

§26.) 

15. Negabant—See Note 23, Lib. iv. Cap. i. 

LIB. VIII. 

CAR XL 

1. /Senior—Senex. 

2. JSi pretium operi esset— " If well paid for his trouble." 

3. Metce—These were of a conical or pyramidal form. 

4. Voragines eluviesque.—" Ravines and gullies." 

5. Truncam.— " Stripped of its branches." 

6. Nullo detrectante, &c.— " No one hesitating to discharge a duty in 

which the king was the first to engage." 

7. Placuit, sc. suis militibus. 

8. Triste spectaculum.—We had a similar passage in the last book, 

§41. 

9. Evaserant.— " Had gained the summit." That is : The comparatively 

level surface near the top of the rock, but, as the next sentence 

shows, there were higher prominences above them. 

10. Ipsi, sc. Charus et Alexander. 

11. Tamen magnce,

NOTES. 365 

Note 

T. Vel,— vel. 

— " In the one case,—in the other." 

8» Gloria.— " For glory." Dative of reference. 

9. Simplicitate.— " Frankness." 

10. Tauros.—We may supply tradidit etiam before this word. 

11. Sequente nomine imperium.— " The name accompanying the royal 

authority." 

12. Insignibus.— " Trappings." 

lib. Yin. cap. xni. 

1. lit intranti, &c.— " Namely, to be ready for him," &c. 

2. Barzaentes.—See Lib. vi. § 18, ad fin, 

3. Gravioribus, dtc.— " With arrows too heavy to be properly discharged." 

4. Nee pro spatio, (Sec.— " Nor, as would be supposed from the extent 

of its waters which resembled a wide lake, was its impetuosity retarded." 

5. Gapacia bonce, &c.— " Hearts capable of high hopes, and which 

had often been tried." 

6. Levia prcelia.— " Light skirmishes." 

7. Tarvce rei, (he.— " By the issue of a trifling engagement was experimenting 

on the results of a pitched battle." 

8. Partium refers to the Macedonians, and- may be familiarly rendered 

" Of their side." 

9. Si unquam, (See.— " If ever successful rashness would set bounds to 

itself." 

10. Talem=sequentem. 

11. A custodid, doc.— " From watching a spot so suitable to his purposes." 

- 

12. Êqualem sibi, sc. estate. 

13. Utique.— " At all events." 

14. In regionem insula.— " Towards the island." 

15. Averso, sc. ab Alexandro. 

16. Inferiorem— ripam. — "The bank lower down." 

17. Terruisset alium, (Sec.— "The darkness that overspread the sky 

would have alarmed any other general." 

18. Accersentes.— "Summoning." A fine expression—as though glory 

were at their beck and only awaited the%sicmmons to attend them. 

19. Expelli.— "To be pushed off" from the shore. 

|

366 NOTES. 

Note 

LIB. VIII. CAP. XIV. 

1. Rerum adesse, &c.— "That a decisive action was at hand." 

2. Omissis habenis.— "Letting fall the reins." Ejfusis habenis. — 

" With loosened reins," that is: At full speed. 

3. Movebantur, sc. ElephantL 

4. Habebatur.—The subject of this verb is deseruisse gestantes. 

5. Ex illo hoste.— "From him when an enemy." 

6. Dextrum move.— " Throw the right wing of the enemy into confusion." 

Critics agree that there is an error here, but how to solve 

it, they are not agreed. It would be more natural to apply move 

to the right wing of the Macedonians, but the king commanded 

that. Again, it is difficult to apply it to the right wing of the 

enemy, for Curtius subsequently states, that Coenus charged the 

left We leave it to others to remove the difficulty. 

*7. Non alias.— " In no other way." 

8. Ipsas, sc. belluas. 

9. Anceps.— " Hazardous." 

10. Molientes ictus.— " While preparing to discharge their arrows." 

11. Nihil in, &c.— " No regard was paid to the common good in their 

counsels." 

12. Meliorem, &c.— " A kind of soldiery better adapted to a sudden 

onset than to a steady hand-to-hand fight." 

13. Terribilis ilia fades.—See Note 9, Lib. vii. Cap. xi. 

14 Maim.— " The trunk " or " proboscis." 

15. Copidas.—Literally, " Cutters." 

16. Mortis— supplicii.—Critics are at variance with regard to the 

construciôn of these genitives ;—some making them to refer to quidquam, 

and, among these Zumpt, who thus translates: "The fear 

(which they had of the elephants) left no means untried not only to 

kill them, but even to inflict in death some additional pain." The 

learned commentator then naively subjoins the following observation 

" 

: That the soldiers had any intention to inflict unnecessary pain 

upon the animals we cannot for a moment believe ; the statement is a 

mere rhetorical exaggeration? Others, however (and with them we 

coincide in opinion), prefer connecting the genitives with timor, and 

give this sense to the passage " 

: The fear, not only of death, but of 

new tortures in death, left nothing untried," by which the attacks 

of the elephants might be repelled. The idea thus suggested follows 

very naturally after the mention of copidas in the preceding sen-

Note 

NOTES. 367 

tence. Novi supplicii refers to what he had stated above in the 

clause, Praicipue terribilis, &c. 

17. Magis elapsa, (Sec.— " Which fell rather than were hurled." 

18. Fluentibus membris.— " His limbs relaxed." 

19. JPosito magis, &c.— " Depositing the king gently on the ground 

rather than throwing him down with violence." 

20. Malum —An exclamation frequent in Latin authors, and equivalent 

to " The mischief! " 

of our vernacular. 

21. Zibertate.— " Frankness "— " Freedom." 

22. Fortiorem both here and just below refers, not to the personal 

strength or bravery of the kings, but to their resources, and consequently 

may be rendered " more powerful." 

23. Sed ne sic quidem.— " But not even under these circumstances." 

24. Quippe magnitudinem, &c.—Lit. " For he (Alexander) deemed it a 

worthy thing to receive (to meet), not only with pity but also with 

honour, his greatness of mind, which showed no fear and which 

was unbroken indeed by adverse fortune. 

25. Confirmatum, contra, &c.— " When contrary to the expectation of 

all he recovered his strength,"

368 NOTES. 

Note 

8. Baculum.— " His sceptre." 

9. Omnino.— " In all," i. e. " only." 

10. Turn ex Us, &c.—The order is: Turn unus ex Us, qui assueverant 

talibus ministeriis, ccepit avellere cms canis inhcerentis cum aliis leoni, 

et quia,

NOTES, 369 

Note 

pithy remark of the barbarian chief, (Tacitus, Agric. 30) : 

Ubi solitudinem 

faciunt, pacem appellant, 

19. Pervenimus.— " We are coming to." 

20. Per, ego vos, gloriam, doc.—See ]STote 22, Lib. iv. Cap. xiv. 

21. Et is vos, doc.— " And I, that now ask you, am he that never,"

370 notes/ 

Note 

only one about to revisit Macedonia," whereas he was the first to 

die. 

18. Mille, 62c.—The order is : Aditurus Oceanum mille navigiis reliquit 

in suis regnis Porum et Taxilem, Reges Indice, discordes [olim] 

et vetera odia retractantes, [nunc] gratia firmatd per affinitatem, usus 

8um?no, dbc. 

LIB. IX. 

CAP. IV. 

1. Quam ipsi obtinebant.— " Which they themselves were now in 

possession of." 

2. Stirpis, etc.— " Exhibited traces of their origin." 

3. JSxcensione factd.— "Landing with his troops." Literally, "A 

debarkation having been made." 

4. Venierunt, the student will observe, is from veneo. 

5. Delebant— defendebant—Imperfects, in the sense here intended, 

are expressed, in familiar English, by the word "kept" "The inhabitants 

kept destroying," &c. 

6. Quippe tria, &c.— "For three rivers, the largest in all India, 

with the exception of the Ganges, dash their waves against the 

fortifications of the citadel." The Delphin editor justly exclaims, 

with regard to this and the succeeding passage, " Immo, Hercule, 

Curtius ipse Qeographias, ae Historim rationes confundit." 

*7. Iter, qua, &c.—That is : The channel. 

8. Subducere, sc. naves.— "To run the vessels ashore." Zumpt reads 

vela after nautm ; translating, " To take in sail." 

9. Ministeria, etc.— " The discharge of their duties is prevented, on 

the one hand by," &c. 

10. Innoxia.— " Uninjured." Used passively. 

11. Gubernaculi impatiens.— " Not minding the helm." 

12. Apparebatque, &c.— "And it appeared equally as hazardous for 

him to attempt to swim as to continue on shipboard." 

13. Periculi societas.— " A community of danger." 

14. Omni discrimine, &c.— "That they had already arrived at the 

end of all danger." 

15. Novis identidem, 6cc.— "That as often as they were supplied with 

new arms, so often there arose new enemies." See above. § 9. 

(armaque vigint% &c.) Zumpt supposes novis armis to refer to 

"new expeditions, new countries into which they carried their 

arms." 

The sense above given seems the more natural. 

16. Jam prospicere,

Note 

17. Spectatce virtutis.— " Of tried valour." 

NOTES. 371 

18. Hand magis, dc.— "With no greater confidence in their walls 

than in their own bravery." Lit, "their arms." 

19. Jam admovebat.— "Was already advancing against it." 

20. Tantas res, non, dc.— "To one having his eyes fixed on such 

great objects, not the mere entrails,"

i 

; 

372 NOTES. 

Note 

to various conjectural readings ;—that of the text is the common one 

and is thus explained by Zumpt : 

" Following the foot of the wall 

that is : going along the bottom of it." Of this reading, Schmieder says, 

Quod Latinum esse dubito : vestigia extant, muro prceter fundamenta 

deleto. Heinsius proposes fastigia instead of vestigia, which certainly 

connects better with deturbatis propugnatoribus, as their 

station would be along the top of the wall. Perhaps the following 

may be the true reading, det. pro. muri, vestigia persequens Regis, 

supervenit That is : Though Peucestes mounted the wall at a different 

part of the city, yet he traced the course the king had taken and 

came up to his assistance. At all events the objection to this reading 

(namely, that persequens vestigia necessarily denotes an actual 

following in the footsteps of another) is no more insuperable than 

that against the reading in the text. 

13. Submiserat clypeum.— " Had let fall his shield." 

li. 

Inter hmc.— "Meanwhile." 

15, Terruisset, &c.— " That which excited their courage would have 

terrified other soldiers." 

16. Tandemque, &c.— "And at length by the indiscriminate massacre," 

(fee. 

11. Scilicet gloria?, &c.— " Certainly not likely to stand in the way 

of,"

NOTES. 373 

LIB. IX. 

CAP. VI. 

Note 

1. Septem diebus, dec.— " After the wound had been healing for 

seven days, and before it was yet completely cicatrized." 

2. Periisse credentibus.— " To those who believed that he had perished." 

3. Spem— inhibuit. 

— " Put an end to their hopes." 

4. Secundo amne,— " Down the river," or, " With the current." 

5. Credisne— adventu, dec.—The order is : Credisne nos esse magis 

sollicitos adventu hostium, ut (though) jam consisterent in vallo, qudm 

curd tuce salutis ut vilis (however valueless) nitric est tibi. 

6. Oblitus tot, dec.— " Forgetting that you expose to danger the lives 

of so many of your countrymen." 

7. Quod si, dec.— " But if you were still contending,

374 NOTES. 

Note 

omnino nullum in lingua Latina est, id, propter tuam divinam pietatem, 

novum inducis. 

17. Altiusque, 62c.— " And commencing his remarks in a higher tone 

of voice." Or, it may mean, " Commencing a set speech," for we 

find Cicero using the phrase alte petito sermone with that signification. 

As the king was still suffering from the effects of his wound, 

perhaps, after all, the true meaning is, " Commencing his remarks in 

a somewhat low tone." 

18. Cceterum non, &c.— "But those who express a willingness to die 

for me (and I think I merit in some degree their good will by my 

bravery) do not entertain the same sentiments with myself." 

19. Contento, sc. mihi. 

20. Quanquam ne, &c.— " Although indeed the slothful have not the 

disposal of their own fate." 

21. Ex Asia,

• 

7. 

• 

the 

Note 

NOTES. 375 

4. De quibus ante, &c>—See Lib. ix. Cap. iv. § 12, ad init. 

5. Intextce, &c.— "Interwoven with gold and embroidered with 

purple." 

6. Intactis viribus.—With their power not materially diminished, 

literally, "untouched;" but as we find from Arrian that they had 

met with some reverses, intactis must be received with some qualification. 

Equites imperat, sc. Us.—That is : He requires of them so many 

horsemen. The phrase is elliptical and aut pr&berent or some 

similar words may be supplied. 

8. Quidquid aut,

376 NOTES. 

Note 

LIB. IX. 

CAP. VIII. 

1. Ferri candidi.—Commentators differ as to the meaning of these 

words,—some supposing " tin," others " steel," to be intended. The 

latter opinion is best supported. 

2. Hand procul.—Supply ut 

3. Populi— imperio.—An early instance of a democratic government, 

and where we should least expect to find it. 

4. Qua prospici poterat.— "As far as could be seen." 

5. Hinc.— " Hence." " On this supposition." 

6. Furere clamitantes, dkc.— " Crying out that they were mad to 

wage war with the gods." 

t* Niliilo plus animi.—Compare this with 0. T. (Joshua, v. 1.) 

8. Hie de Teriolte, &c.— "Jlere he instituted an inquiry into the 

case of Terioltes, whom he had made prefect of the Paropamisadae, 

and upon their accusation." 

*9. Simile monstri.— "Like a miracle." 

10. Nullo suffosi, &c.— "Not the slightest indication of an underground 

passage having been previously exhibited." 

11. Sub corona,— "At auction." Some explain the phrase by supposing 

it to have been the custom to place a wreath of some common 

material around the heads of captives exposed for sale, while 

others refer it to the circle of soldiers stationed to prevent the escape 

of the captives. 

12. Venisse.—From veneo. 

13. Sed non ut, &c.— " But the victory was not as joyful in its results 

as in it3 first appearance " ; i. e., "as it promised to be." 

14. Strenuai.— "Speedy." The word is employed by Columella in 

reference to toxicum, 

" poison," to express its speedy operation. 

15. Barbari autem.— "Now the barbarians." 

16. Excipi posse.— "Might be taken off." 

17. Ft forte, &c.— "And it was by a mere chance that he,"

NOTES. 377 

Note 

wash of the river, as is often the case in the Mississippi and other 

large streams. 

LIB. IX. 

CAP. IX. 

1. Quia duces, dhc,— " Because the guides, too carelessly watched, 

had run off." 

2. Nee repertis.— "Although more were found." 

3. Quam patiens, etc.— " How commodious for large vessels." 

4. Quadringenta stadia.—About forty-six miles. 

0. Auram maris.— "The sea breeze." 

6. Quo propius, (See.— " The nearer their hopes were to being realized." 

*7. Subibat mare.—The flowing in of the tide is here referred to, as 

also in the succeeding passage quia cursus, &c. 

8. Insidam— evecti.—Our author has repeated instances of the omission 

of the preposition after this participle. 

9. Securi casus, dec.— " Eegardless of the evil that comes upon the 

incautious." 

1.0. Statd vice, dec.— " According to its regular course, the sea at full 

flood began to rush in and force back the current of the river." 

11. Quod— coercitum, dec.—Those who have observed the force of the 

tides at New York, along the wharves on the East River, can form 

some idea of the justness of this description. 

12. Levatis navigiis.—That is : 

" Raised up " from the shore on which 

they had been beached, according to the custom of the ancients. 

13. Expectatis, sc. Us. 

14. Clauda et inhabilia.— "Shattered and unmanageable." 

15. Abstergeri.— "To be swept away." 

16. JPerveniebat, dec.— " Came even to blows." 

1Y. Quippe, dec.—The order is : Quippe, ignari cestum paulo post 

relaiurum mare, quo navigia allevarentur, ominabantur sibimet famem 

et ultima. 

18. Statum tempus.— "The fixed" or "regular time" for the return 

of the tide. 

LIB. IX. CAP. X. 

1. Scabies.—This is the general term for cutaneous affections, such 

as "the itch," "the leprosy," tfce. 

2. Qua terrestri, dec.— "Along the route by which, by aland march, 

he thought he should conduct his army." Videor mihi is often

378 NOTES. 

Note 

properly rendered " I think " ; so here videbatur [sibi], " He 

thought." 

3. Deducti sunt.—This is the word usually employed by Livy and 

other Roman writers to denote the planting of a colony. 

4. Rimantes agrees with Macedones, and governs radices. 

5. Tantum, dhc,—The order is: Singulis credentibus ipsos proficere 

tantum ad spem salutis quantum itineris prceriperent festinando. 

6. Imminentisque, &c.— "And, moreover, the appearance of evil 

impending over themselves was ever before their eyes." 

% Deos testes.—Witnesses of their sad state, and the cruel desertion 

of their fellow-soldiers. 

8. Necessitatis suce.— " Of his destitute condition." 

9. Nee cessatum, &c.— "Nor did they delay to comply with his 

orders." 

10. Constrata.— "Floored over." 

11. Programs.— " Loaded down." 

12. Parata prceda, &c.— "A ready prize—an easy prey, if the conquered 

had possessed any spirit, at least against a troop of revellers." 

13. Quae rebus, &c.— "Which establishes the character and value of 

things." 

14. Prcesens cetas.— " The age then present." 

LIB. X. 

CAP. L 

1. Quinque millia, &c.—Zumpt places these words in apposition 

with Oleander, &c. Others supply cum his erant. In one manuscript 

adducentes is found after 

true reading. 

mille, and that may have been the 

2. E provincia.—Namely, from Media, as we learn from Lib. vii. 

Cap. ii. § 6. 

3. Quod taciturn, &c.— " Which thing, though not openly mentioned, 

might be of service to the accused in the view of the king." 

4. Desperationem.—In apposition with crimen. 

5. Quos auctores, &c.—See Lib. ix. Cap. x. § 34, ad fin. 

6. JEstu secundo, dhc.— " That they are carried along with the tide." 

7. Truci cantu, &c.— "That, when by horrible shouts, they were 

deterred from following the ships, they plunged into the waters like 

sinking ships with a great roaring of the sea." Beterritas a sequendd 

classe or deterritas 

quo minus sequerentur classem would have 

been the more usual forms. Digby gives a different sense to the

Note 

NOTES. 379 

passage : 

" That they were frightened at the horrible noise made 

on purpose from on board the fleet, notwithstanding which they 

followed the same,"

380 NOTES. 

Note 

4. JEs alienum, dec.— " Should make known their indebtedness." 

5. Ab integris.—Lit., "From the sound." Those whose propertywas 

whole or untouched, that is: "from the frugal." 

6. Professioni.—Corresponding with profiterentur above. 

7. Decern millia talentorum.—See Note 16, Lib. iii. Cap. i. 

8. Fide facta.— " Their confidence having been gained." 

9. Verecundid regis.— " Reverence for the king." 

10. Motum esse, sc. regent. 

11. Gonsternatio.—See JSTote 4, Lib. v. Cap. iv. 

12. Noscendi.— " Of discriminating." 

13. JPervelim scire.— "I am very anxious to know." 

14. Adducar.— Tit credam may supply the ellipsis after this word. 

15. In qua, dec.— " In which the greater part of the army has no interest 

since," &c. 

16. Sordent.— " Are despised." 

17. Hoc cultu nitentes.—This is said ironically. 

18. Absit invidia.— " Without boasting." Livy has absit verbo invidia 

in the same sense. Taken literally, it is merely deprecatory of the 

envy that naturally arises on account of self-praise. 

19. Nempe ex, dec.— "And that too out of the spoils of that very 

Asia " which you despise. 

20. Pro/undo ventre, dec.—He here chides them for having wasted in 

sensual pleasures all the spoils they had acquired in war. 

21. Bonis, dec.—Spoken in irony. " Fine soldiers, truly." 

22. Expetam, dec.— " I will seek revenge by courting,"

NOTES. 381 

Note 

6. Omnia fluere.— "That all things were relaxed; were in a state 

of languor and inactivity." 

1. Roc ego nunc, dec,— " I now, for the first time, make this open 

acknowledgment." 

8. Mox deinde.— "Soon afterwards." 

9. Victuri sunt.—For the remaining words of this chapter we are 

indebted to an unknown hand. 

LIB. X. CAP. IY. 

1. Et quidem, &c.— "And those too of a foreign character." The 

words mergi in amnem, a little below, explain his meaning. Moris, 

the genitive of qualification. 

2. Amico animo, dec.— " The advice was given to him with kind 

intentions, if he had only been willing to bear with the truth." 

8. Trucidaret—Hence, to the end of the chapter, follows the supplement 

of ' 

Cellarius. 

LIB. X. CAP. V. 

1. Eminebat.—~"WeL3 conspicuous." 

2. In eodem, etc.— " In the same posture." 

3. Membra rejecit, dec.— " He threw back on his couch, at full length, 

his weary limbs." 

4. Providere jam, dec.— " He already foresaw that with reference to 

that contest (viz., qui esset optimus) great funeral games," &c. 

5. Certamen, dec.— " Engaged, as it were, in a contest of grief." 

6. Evadentis, dec.— " Scaling the walls." 

7. Non de regno, dec.—That is : Not to obtain for themselves and 

their beloved monarch the empire of Asia, but to decide who should 

be king. 

8. Pro potentid.— "To maintain the authority." 

9. Fremitus, doc.— "They were catching at the murmurs and exclamations." 

10. Altera ex neptibus.—According to Arrian (Blanc, ed. 1668, p. 447) 

this was Diwpetis. 

1 1. JRetractabat.—" Felt again." 

12. Et par Her, dec.— "And that the funeral rites of two sons were to 

be performed at the same time by the wretched woman." 

13. Unum.—From Lib. vii. Cap. v. we learn that his name was Oxathres, 

and that lie was one of the king's body-guard.

382 NOTES. 

Note 

14. Magnum— Alexandro — documentum. — "Strong evidence in Alexander's 

behalf." 

15. Juste estimantibus, dbc.— "To those who estimate rightly, it is 

clear," &c. 

16. Gloria, &c.— "A fondness for glory and praise, which, while it 

exceeded the bounds of propriety, must be pardoned in a young man 

engaged in such mighty undertakings." We find Plautus (Trin. 1, 

2, 44) using admittere in the sense here given. 

17. Consilium.— " His sagacity." 

18. Veneris intra, &c.—It is hard to reconcile this statement with 

what has been related in the first chapter of this book with regard 

to Bagoas. 

TJsus is the noun. 

19. Ingentes, dtc.— "Were in truth great endowments." 

20. Ilia fortune.— " The following may be attributed to his prosperity." 

Understand erant after fortunm. 

21. Plurimum.— "Very much." Plus. — "More." 

22. Expectavere, &c.— "Destiny waited for him, until, having conquered 

the East and advanced to the ocean, he had accomplished 

whatever humanity was capable of." 

23. Moles, sc. imperii.— "The weight of government was too great 

for one man to undertake." 

24. Qui— adhceserunt. 

— "Who were connected with"; that is: obtained 

the smallest share of his immense empire. 

LIB. X. CAP. VI. 

1. Exceptis qui, etc.— " Prohibited access, except for those who were 

cited by name." 

2. Precarium.— " Held by sufferance." 

3. Imperii vires obsignare.—We agree with the suggestion of the 

Delphin editor, that Curtius wrote some other word instead of 

vires, unless indeed we suppose the sense to be this : 

" With which 

he gave the stamp of authority to every exertion of the power 

of,"

• 

• 

' 

' 

NOTES. 383 

Note 

6. IUudfj-" One thing." 

- 

7. Cceterum, dec.—The order is : Cwterum regem nondum ortum ex- 

convenire nee animis Mace 

pectari, et [ewrri], qui jam sit, prmteriri, 

donum nee tempori rerum. 

8. Digna, dec.—Ironically spoken. 

9. Captivi.—Genitive in apposition with cujus. 

10. Edque— stetur. 

— " Let that plan be adhered to. 

M 

it be stood to that." 

. 

Literally, " Let 

11. Nihil dico, dec.— "I do not refer to those who are of more noble 

birth than Perdiecas." 

12. Exactos mentes.—That is : Till her full time is come. 

13. Quern vos, dec—"Do you doubt his readiness even to substitute 

one (a male child)" in case Roxane brings forth a female? 

14 Populus here means " the common soldiers." 

LIB. X. 

CAR. VII. 

1. Maxime miserabilem.— " Chiefly to be pitied." 

2. Ad ccetera, &c.— " They were blind to other thiags." 

3. Et milites, &c.— " And the soldiers, saluting him by the name of 

Philip, proclaim him king." 

4. Utique— luxuriat — " Especially if it is rioting,"

384 NOTES, 

Note 

7. Quibus spem, (he.— " In a rash and hasty manner to deprive them 

(the citizens) of the hope of being again received into favour, is the 

part of those who are hurrying on to civil "wars." 

8. Imparem.— " Not a match." 

LIB. X. CAP. IX. 

1. Nam et, &c.— " For royal power admits no partner, and in this 

case it was sought for by many." 

2. Proinde.— " It is on this account that." 

3. PrincipL;—According to the varying opinions of critics this has 

been supposed to allude to Augustus, Tiberius, Claudius, Vespasian, 

Titus, Trctjan, Constantine and Justinian. 

4. JIujus, sc. sideris. 

5. Absit modo, dec.—-" Provided envy throw no obstacles in the 

way, the posterity of this same house shall certainly for a long 

time (would that it were for ever) prolong the circumstances of this 

age." 

6. JEquatum, dec.— " Had been placed on an equality with Perdiccas. 

1. 'Probabilis.—" Plausible." 

8. Contra.—?" Opposite." 

9. Hau'd sane, dec.— "Expecting nothing at all of a peaceful character," 

that is : from the eqidtes. 

10. Pro eguitibus.— " Favourable to the cavalry." 

11. Tutissimum ex, dec.— "The safest course under present circumstances." 

12. Obnoxios.— " Abject "— " Not disposed to resist." 

13. Apparebatgue, dec.—The order is: Apparebatque [Philippum] 

vindicaturum id modo pro suo, quod eventus approbdsset. 

14. Cum ejus, dec.—The order is: Cum videret inimicos abutentes 

nomine ejus, quern fecerat regem, in suam pemiciem, dec. 

LIB. X. CAP. X. 

T. Gentium, governed by imperium. 

2. Obtinere. 

— " To retain." 

3. Qui— prceerant. — " Those who had been prefects over,"

NOTES. 385 

Note 

7. Nudo solo.—That is : Unprotected by trees. 

8. Ui tandem, dec.— " When at length his friends had leisure." 

9. Vigor.— " The life-like colour." 

10. Ifajorem.—" Greater " than was justified by the resources of a 

prefect. 

11. Ut /erram,

D. APPLETON $ CO., PUBLISHERS. 

KUHNEE'S GREEK GRAMMAR. 

TRANSLATED BY PROFESSORS EDWARDS AND TAYLOR. 

One Large 12mo Volume. Price 81 50. 

This is a most concise and comprehensive grammar, based on a profound 

and accurate knowledge of the genius and principles of Greek 

grammar, arranged in a clear and satisfactory manner. The fulness 

of illustration, correctness of the principles advanced, as well as the 

perfect analysis to which the forms of language are subjected, are all 

that could be desired in a work of this kind. 

From Professor of Greek in Williams College. 

" I think highly of your edition of Kuhner's Greek Grammar. We have nothing 

in use among us that is equal to it as a comprehensive, systematic analysis of the language. 

In many respects the translators have much improved this edition, and I should 

be glad to have its pages more generally consulted by our young men." 

From Peof. Geo. Bueeowes, Lafayette College. 

" I beg to tender you my thanks for the copy of the new revised edition of Kuhncr's 

Greek Grammar, translated by Edwards and Taylor. The high character of this book 

is fully established, and the friends of Greek literature are under obligations as well 

to the publishers as to the translators for making it accessible to the students of our 

country." 

From Peof. J. T. Champlin, Waterville College. 

"Please accept my thanks for a copy of your new edition of Kuhner's Greek School 

Grammar. The work is greatly improved both in form and substance in this edition. 

In its improved dress, there can be no doubt that it deserves and will take the very first 

place among Greek grammars for consultation and reference." 

EXERCISES IN GREEK GRAMMAR. 

ADAPTED TO THE FIRST BOOK OF XENOPHOWS ANABASIS. 

BY JAMES R. BOISE, 

Professor in MicK University. 

1 Vol. 12mo. 185 pages. Price 75 Cents. 

These Exercises consist of easy sentences, similar to those in the 

Anabasis, in having the same words and constructions, and are designed 

by frequent repetition to make the learner familiar with the language 

of Xenophon. Accordingly, the chapters and sections in both are made 

to correspond. 

8T

— 

D. APPLE TON § CO., PUBLISHERS. 

GREEK OLLENDORFF. ZX 

. 

BY A. C. KENDKICK, D. D. 

Professor of Greek Language and Literature in the University of Rochester. 

Vol. 12mo. 3*71 pages. Price $1. 

This is a progressive exhibition of the principles of the Greek 

Grammar, designed for beginners in Greek, and as a book for exercises 

in academies and colleges. 

There is probably no elementary treatise upon the Greek language 

extant which has, in so short a time, secured so large a share of the 

confidence, popular favor, and patronage of educators throughout the 

country, as this work. It seems exactly fitted for the purpose intended, 

viz., by instilling into the minds of the young the more simple elementary 

principles of the language, thus to prepare them for a more extensive 

and familiar acquaintance with the 

ancient Greek Classics. 

" We think the author pursues the only philosophical method of teaching this language." 

(Dover) Morning Star. 

" It is an excellent publication, and is admirably adapted to the purposes in view."— 

Neio Orleans Bee. 

XENOPHON'S MEMORABILIA OF SOCRATES. 

BY PROF. BOBBINS, Middlebuby College. 

1 Vol. 12mo. 420 pages. Price $1. 

The text of the present edition is that of Kuhner, with occasional 

alterations in pointing and things of minor importance, Where it appeared 

desirable, various readings have been given in the notes, frtid 

reasons for the one adopted briefly stated. 

From Pbof. Harbison, University of Virginia. 

"The Notes contain in much detail, the grammatical and other explanations, which 

it would be convenient for the learner to have placed before him, instead of having to 

refer to various books. 

I have no doubt that the notes are very carefully prepared, and 

in accordance with the best authorities." 

From Pbof. A. S. Packaed, Bowdoin College. 

" I have examined the work somewhat, and am pleased with it, as being creditable 

to our American scholarship. I shall recommend it to my classes." 

From Pbof. Wm. H. Allen, Girard College. 

" It is a very handsome and valuable edition of that admirable work, with copious 

notes, index, and a biography of Socrates, and it will prove highly acceptable to classical 

scholars and teachers." 

From Pbof. Geo. ISubeowes, Lafayette College. 

" I have been highly gratified, on examining the work, not only with the way iu 

which it is got up, but with th* editorial labor which is such as to leave nothing to be 

desired by the student, and makes this edition a truly valuable addition to our classical 

literature." 

86

LIFE AND EXPLOITS OF ALEXANDER THE GREAT by WM.HENRY CROSBY,Professor in RUTGERS COLLEGE BRUNSWICK 1854

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?