29.04.2013 Views

la falsificación de la firma en escritos judiciales. doctrina y ...

la falsificación de la firma en escritos judiciales. doctrina y ...

la falsificación de la firma en escritos judiciales. doctrina y ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

LA FALSIFICACIÓN DE LA FIRMA EN ESCRITOS<br />

JUDICIALES. DOCTRINA Y JURISPRUDENCIA.<br />

39<br />

Álvaro Guerini *<br />

Resum<strong>en</strong>: T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do como principal objetivo <strong>de</strong>terminar si existe, o no, <strong>de</strong>lito<br />

según los arts. 292 y 296 <strong>de</strong>l Código P<strong>en</strong>al, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s oportunida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> que se falsifica<br />

<strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>de</strong>l repres<strong>en</strong>tado o <strong>de</strong>l patrocinado <strong>en</strong> los <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>, cuando<br />

manifestaciones posteriores <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> sosti<strong>en</strong>e que suscribe <strong>la</strong> pieza reconoce<br />

que le pert<strong>en</strong>ece, aceptando así <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias que el<strong>la</strong> acarrearía, este texto<br />

recorre el bi<strong>en</strong> jurídico protegido, indicando los requisitos <strong>de</strong>l perjuicio <strong>de</strong> su <strong>falsificación</strong>,<br />

transitando por su categorización, para luego difer<strong>en</strong>ciarlo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong><br />

a ruego. Finalm<strong>en</strong>te logra <strong>en</strong>marcar el peligro procesal <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> prácticas<br />

e i<strong>de</strong>ntificar el sujeto pasivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas, para lograr así, llegar a unas c<strong>la</strong>ras<br />

conclusiones finales.<br />

Abstract: With the main purpose of ascertaining whether there is a crime or<br />

not, un<strong>de</strong>r sections 292 and 296 of the Criminal Co<strong>de</strong>, wh<strong>en</strong> the signature of a<br />

party is forged on pleadings and afterwards there are statem<strong>en</strong>ts of such party<br />

affirming to have signed the writing, bearing in that way the consequ<strong>en</strong>ces arising<br />

from the signing, this text studies the legally protected interest, <strong>de</strong>signating<br />

the requirem<strong>en</strong>ts for the forgery to be consi<strong>de</strong>red to have caused a damage, <strong>de</strong>scribing<br />

the differ<strong>en</strong>t categories of damage, and marking the differ<strong>en</strong>ce with the<br />

signature p<strong>la</strong>ced on behalf of another person at the <strong>la</strong>tter’s request and due to his<br />

inability to do so. Lastly, this article manages to p<strong>la</strong>ce the procedural danger of<br />

this kind of behavior and to i<strong>de</strong>ntify the liable party, coming, in that way, to clear<br />

conclusions.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Delitos pluriof<strong>en</strong>sivos – docum<strong>en</strong>to privado – <strong>de</strong>snaturalización<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> acción – condición es<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> – difer<strong>en</strong>cia con <strong>la</strong><br />

<strong>firma</strong> a ruego – i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> sujeto pasivo.<br />

+ Abogado (UBA). Especialista <strong>en</strong> Derecho P<strong>en</strong>al (Universidad Austral).


40<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

Key words: multi-off<strong>en</strong>sive crimes - private instrum<strong>en</strong>t – <strong>de</strong>naturation of the<br />

action – relevance of the signature - signature p<strong>la</strong>ced on behalf of another –<br />

liable party.<br />

El.propósito.<strong>de</strong>l.pres<strong>en</strong>te.trabajo.será.<strong>de</strong>terminar.si.existe,.o.no,.<strong>de</strong>lito.<br />

según.los.arts..292.y.296.<strong>de</strong>l.Código.P<strong>en</strong>al,.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>s.oportunida<strong>de</strong>s.<strong>en</strong>.que.se.<br />

falsifica.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>l.repres<strong>en</strong>tado.o.<strong>de</strong>l.patrocinado.<strong>en</strong>.los.<strong>escritos</strong>.<strong>judiciales</strong>,.cuando.manifestaciones.posteriores.<strong>de</strong>.qui<strong>en</strong>.sosti<strong>en</strong>e.que.suscribe.<strong>la</strong>.<br />

pieza.reconoce.que.le.pert<strong>en</strong>ece,.aceptando.así.<strong>la</strong>s.consecu<strong>en</strong>cias.que.el<strong>la</strong>.<br />

acarrearía.<br />

Al.respecto,.se.pue<strong>de</strong>.a<strong>firma</strong>r.que.esta.práctica.se.ha.convertido,.<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tablem<strong>en</strong>te,.<strong>en</strong>.un.ejercicio.común.<strong>de</strong>.muchos.abogados.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.profesión..De.hecho.muchas.veces,.a.fin.<strong>de</strong>.evitar.ponerse.<strong>en</strong>.contacto.con.su.<br />

cli<strong>en</strong>te,.cuando.razones.<strong>de</strong>.tiempo.apremian.o.incluso.<strong>de</strong>.comodidad,.es.el.<br />

mismo.letrado.el.que.falsifica.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>.su.cli<strong>en</strong>te,.argum<strong>en</strong>tando.que.el.<br />

escrito.<strong>de</strong>bía.pres<strong>en</strong>tarse.con.urg<strong>en</strong>cia.<strong>en</strong>.el.tribunal.<br />

En.numerosas.ocasiones.suce<strong>de</strong>.que.esta.<strong>falsificación</strong>.se.produce.sin.<br />

siquiera.<strong>en</strong>tab<strong>la</strong>r.una.comunicación.telefónica.a.los.efectos.<strong>de</strong>.solicitar.autorización.para.realizar.dicha.maniobra.<br />

Resulta.<strong>de</strong>.suma.importancia.para.el.pres<strong>en</strong>te.trabajo,.<strong>de</strong>terminar.cuál.<br />

es.<strong>la</strong>.ext<strong>en</strong>sión.e.interpretación.que.hay.que.darle.al.tipo.<strong>de</strong>l.art..292.<strong>de</strong>l.<br />

C.P..<strong>en</strong>.cuanto.estipu<strong>la</strong>:.“...<strong>de</strong>.modo.que.pueda.resultar.perjuicio...”;.ello.<br />

así,.<strong>en</strong>.virtud.<strong>de</strong>.que.<strong>la</strong>.causación,.o.no,.<strong>de</strong>.un.perjuicio.resulta.un.requisito.<br />

<strong>de</strong>l.tipo.<strong>de</strong>l.artículo.que.se.examina,.que.hará.<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>r.que.se.produzca.o.<br />

no.el.<strong>de</strong>lito.seña<strong>la</strong>do.<br />

Será.m<strong>en</strong>ester.también.<strong>de</strong>finir.si.los.<strong>escritos</strong>.<strong>judiciales</strong>.con.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.falsificada.–que.v<strong>en</strong>drían.a.ser.el.objeto.<strong>de</strong>l.<strong>de</strong>lito–.son.instrum<strong>en</strong>tos.públicos.<br />

o.si.son.docum<strong>en</strong>tos 1 .privados,.ya.que.ello,.<strong>en</strong>tre.otras.cosas,.va.a.marcar.<br />

el.mom<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.consumación.<strong>de</strong>l.<strong>de</strong>lito.<br />

Asimismo,.habrá.que.<strong>de</strong>finir.y.<strong>de</strong>limitar.el.propósito.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.como.<br />

manifestación.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.voluntad.por.parte.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.personas.que.suscrib<strong>en</strong>.un.<br />

escrito.y.como.requisito.es<strong>en</strong>cial.<strong>de</strong>.ellos.mismos..Ello.ti<strong>en</strong>e.su.explicación.<strong>en</strong>.virtud.<strong>de</strong>.que.según.<strong>la</strong>.importancia.que.t<strong>en</strong>ga.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>,.como.<br />

expresión.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.voluntad.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.persona.que.<strong>la</strong>.realiza,.se.podrá.<strong>de</strong>terminar.<br />

1 .Los.vocablos.“instrum<strong>en</strong>to”.y.“docum<strong>en</strong>to”.son.sinónimos,.aún.cuando,.<strong>en</strong>.s<strong>en</strong>tido.<br />

estricto,.se.<strong>de</strong>nomina.“instrum<strong>en</strong>to”.al.“docum<strong>en</strong>to”.otorgado.con.<strong>la</strong>.int<strong>en</strong>ción.<strong>de</strong>.brindar.<br />

prueba..mosseT iTurrasPe,.Jorge,.Contratos, Edición Actualizada, p..288..


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

si.su.<strong>falsificación</strong>.causa.o.no.un.perjuicio.<strong>de</strong>.conformidad.con.lo.normado.<br />

<strong>en</strong>.los.arts..292.y.296.<strong>de</strong>l.C.P.<br />

Ese.análisis.será.c<strong>la</strong>ve.para.dilucidar.el.interrogante.p<strong>la</strong>nteado.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.<br />

hipótesis,.que.está.ori<strong>en</strong>tada.a.<strong>de</strong>terminar.si.se.comet<strong>en</strong>.los.<strong>de</strong>litos.tipificados.<strong>en</strong>.los.arts..292.y.296.<strong>de</strong>l.Código.P<strong>en</strong>al.Arg<strong>en</strong>tino,.cuando.se.imita.<br />

una.<strong>firma</strong>.que.posteriorm<strong>en</strong>te.es.ratificada.por.el.interesado.<strong>en</strong>.los.<strong>escritos</strong>.<br />

<strong>judiciales</strong>.<br />

i. bi<strong>en</strong> Jurídico ProTegido <strong>de</strong> Las faLseda<strong>de</strong>s docum<strong>en</strong>TaLes<br />

Si.bi<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.mayoría.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>doctrina</strong>.está.<strong>de</strong>.acuerdo.<strong>en</strong>.que.el.bi<strong>en</strong>.jurídico.protegido.es.<strong>la</strong>.fe.pública,.ello.no.alcanza.para.<strong>de</strong>limitar<strong>la</strong>;.es.<strong>de</strong>cir.<br />

que.a.<strong>la</strong>.“fe.pública”.también.<strong>de</strong>be.<strong>de</strong>finírse<strong>la</strong>.para.concluir.cuál.es.el.bi<strong>en</strong>.<br />

jurídico.protegido.y.así,.po<strong>de</strong>r.interpretar.con.precisión.los.tipos.p<strong>en</strong>ales.<br />

aplicados.a.los.casos.<strong>en</strong>.concreto.<br />

Uno.<strong>de</strong>.los.primeros.inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes.que.se.ti<strong>en</strong>e.al.int<strong>en</strong>tar.<strong>de</strong>finir.a.<strong>la</strong>.<br />

“fe.pública”,.es.que.no.pue<strong>de</strong>.<strong>de</strong>finírse<strong>la</strong>.(como.lo.hacía.Pessina).como.“<strong>la</strong>.<br />

fe.sancionada.por.el.Estado,.<strong>la</strong>.fuerza.atribuida.por.él.a.algunos.objetos.o.<br />

signos.o.formas.exteriores” 2 ,.ya.que.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.los.instrum<strong>en</strong>tos.<br />

privados,.o.<strong>en</strong>.los.frau<strong>de</strong>s.al.comercio.y.a.<strong>la</strong>.industria.o.<strong>en</strong>.los.casos.<strong>de</strong>.pagos.<strong>de</strong>.cheques.sin.provisión.<strong>de</strong>.fondos,.<strong>la</strong>.g<strong>en</strong>te.no.hace.fe.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.autoridad.<br />

(<strong>en</strong>.su.signo,.emblema.o.mandatario),.como.haría.respecto.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.moneda.o.<br />

<strong>de</strong>.los.instrum<strong>en</strong>tos.públicos.<strong>en</strong>.don<strong>de</strong>.obra.<strong>la</strong>.interv<strong>en</strong>ción.<strong>de</strong>.un.funcionario.público.<br />

Es.<strong>de</strong>cir.que,.<strong>en</strong>.algunos.casos,.<strong>la</strong>.confianza.se.<strong>de</strong>posita.sobre.todos.<br />

los.integrantes.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.sociedad.(por.ejemplo:.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.docum<strong>en</strong>tos.<br />

privados.o.<strong>de</strong>.moneda.nacional).y/o.<strong>en</strong>.otros.sobre.sujetos.<strong>de</strong>terminados.<br />

(un.ejemplo.<strong>de</strong>.esto.último.serían.los.docum<strong>en</strong>tos.privados,.que.fundan.su.<br />

fe.<strong>en</strong>.un.círculo.restringido.<strong>de</strong>.sujetos,.únicam<strong>en</strong>te.<strong>en</strong>tre.cuyas.re<strong>la</strong>ciones.<br />

el.Derecho.los.reconoce.como.prueba).<br />

Por.lo.tanto,.esta.inclusión.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.instrum<strong>en</strong>tos.privados.<br />

<strong>de</strong>ntro.<strong>de</strong>l.grupo.<strong>de</strong>.<strong>de</strong>litos.que.vio<strong>la</strong>n.<strong>la</strong>.fe.pública,.ha.hecho.p<strong>en</strong>sar.que.el.<br />

título.XII.<strong>de</strong>l.Código.P<strong>en</strong>al.Arg<strong>en</strong>tino,.más.que.a.preservar.<strong>la</strong>.fe.pública.<strong>en</strong>.<br />

s<strong>en</strong>tido.propio,.ti<strong>en</strong><strong>de</strong>.a.proteger.<strong>la</strong>.confianza.g<strong>en</strong>eral.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.aut<strong>en</strong>ticidad.y.<br />

2 .nuñez,.Ricardo.C.,.Tratado <strong>de</strong> Derecho P<strong>en</strong>al, Tomo V, Volum<strong>en</strong> II, Parte Especial,<br />

Título XII,.p..201,.Editora.Córdoba,.Córdoba,.junio.<strong>de</strong>.1992..<br />

41


42<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

veracidad.<strong>de</strong>.los.objetos 3 ,.<strong>en</strong>.cuanto.medio.indisp<strong>en</strong>sable.para.que.aquéllos.<br />

cump<strong>la</strong>n.<strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te.sus.finalida<strong>de</strong>s.jurídicas 4 .<br />

Por.otra.parte,.para.que.haya.un.ataque.que.lesione.o.ponga.<strong>en</strong>.peligro.al.bi<strong>en</strong>.jurídico.fe.pública,.es.necesario.que.<strong>la</strong>.conducta.<strong>de</strong>l.ag<strong>en</strong>te.<strong>en</strong>.<br />

el.instrum<strong>en</strong>to.sea.apta.para.<strong>de</strong>svirtuar.<strong>en</strong>.cualquiera.<strong>la</strong>.confianza.que.él.<br />

merece.–.por.reunir.<strong>la</strong>s.formas.prescriptas.por.<strong>la</strong>.ley.para.que.se.lo.acepte.<br />

como.repres<strong>en</strong>tativo.<strong>de</strong>l.acto.que.expresa.y,.por.lo.tanto,.como.acreditación.<br />

(prueba).<strong>de</strong>.él 5 .<br />

Es.<strong>de</strong>cir.que,.no.alcanza.para.vulnerar.<strong>la</strong>.fe.pública,.ni.<strong>la</strong>.mera.objetividad.<strong>de</strong>formante,.ni.<strong>la</strong>.mera.confianza.infundada.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.aut<strong>en</strong>ticidad.y.<br />

veracidad.<strong>de</strong>l.instrum<strong>en</strong>to;.sino.que.se.<strong>de</strong>b<strong>en</strong>.dar.ambos.aspectos:.tanto.<br />

que.se.altere.el.docum<strong>en</strong>to,.como.que.esa.<strong>de</strong>formación.<strong>de</strong>l.docum<strong>en</strong>to.sea.<br />

ext<strong>en</strong>sible.a.cualquier.sujeto.que.pueda.<strong>en</strong>contrarse.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.misma.situación.<br />

Esto.significa.que.el.<strong>de</strong>lito.<strong>de</strong>be.originar.una.falsedad.“idónea.para.<strong>en</strong>gañar.<strong>la</strong>.fe.pública”,.es.<strong>de</strong>cir,.para.suscitar.un.juicio.erróneo.<strong>en</strong>.un.número.<br />

in<strong>de</strong>terminado.<strong>de</strong>.personas,.y.no.sólo.<strong>en</strong>.casos.particu<strong>la</strong>res.–.como.podrían.<br />

ser.ejemplos.<strong>de</strong>.neglig<strong>en</strong>cia.o.<strong>de</strong>fectos.<strong>de</strong>.condiciones.<strong>de</strong>l.sujeto.pasivo.<br />

Resulta.también.interesante.<strong>la</strong>.postura.<strong>de</strong>.Ramos.<strong>en</strong>.cuanto.seña<strong>la</strong>.que.<br />

<strong>la</strong>s.falseda<strong>de</strong>s.persigu<strong>en</strong>.comúnm<strong>en</strong>te.un.fin.distinto.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.falsedad.misma,.<br />

tales.como.<strong>la</strong>.apropiación.<strong>de</strong>.un.bi<strong>en</strong>.patrimonial.aj<strong>en</strong>o,.saldar.una.<strong>de</strong>uda,.<br />

crear.o.extinguir.dolosam<strong>en</strong>te.un.<strong>de</strong>recho,.etc.<br />

En.tal.s<strong>en</strong>tido,.serían.un.medio.para.ejecutar.otro.<strong>de</strong>lito..“Nadie.falsifica.un.título.<strong>de</strong>.propiedad.inmobiliaria.con.el.fin.<strong>de</strong>.<strong>en</strong>tret<strong>en</strong>erse.<strong>en</strong>.hacer.<br />

ejercicios.caligráficos..La.<strong>falsificación</strong>.se.hace.con.un.objeto.<strong>de</strong>terminado:.<br />

revertir,.<strong>en</strong>.un.mom<strong>en</strong>to.dado,.<strong>la</strong>.apari<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.dueño.<strong>de</strong>l.inmueble.” 6 .De.<br />

ahí,.prosigue.Ramos,.<strong>de</strong>riva.<strong>la</strong>.importancia.<strong>de</strong>.este.<strong>de</strong>lito.a.los.fines.civiles,.<br />

comerciales,.p<strong>en</strong>ales.y.sociales.<br />

Todo.indica.que.<strong>la</strong>.alteración.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.verdad.aparece.como.medio.para.<br />

causar.ulteriores.lesiones,.induci<strong>en</strong>do.a.algui<strong>en</strong>.<strong>en</strong>.error.acerca.<strong>de</strong>.un.hecho.<br />

<strong>en</strong>.el.cual.fundará.su.juicio.<br />

3 .Ibid.<br />

4 creus,. Carlos,. Falsificación <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral,. Ed..Astrea. <strong>de</strong>.Alfredo. y.<br />

Ricardo.Depalma.S.R.L.,.2ª.edición.actualizada,.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.p..2..<br />

5 .I<strong>de</strong>m,.p..8.<br />

6 .ramos,.Juan.P.,.Curso.<strong>de</strong>.Derecho.P<strong>en</strong>al.dictado.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.Facultad.<strong>de</strong>.Derecho.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<br />

Universidad.Nacional.<strong>de</strong>.Bu<strong>en</strong>os.Aires.por.el.Profesor.Titu<strong>la</strong>r.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.materia.Dr..Juan.P..<br />

Ramos,.compi<strong>la</strong>azdo.por.Isauro.P..Argüello.y.Pedro.Frutos,.Tomo.VI,.Editorial.Biblioteca.<br />

Jurídico.Arg<strong>en</strong>tina,.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.marzo.<strong>de</strong>.1944,.p..341.


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

Continuando.con.este.criterio.<strong>de</strong>l.bi<strong>en</strong>.jurídico.como.pluriof<strong>en</strong>sivo,.<br />

Antolisei.sosti<strong>en</strong>e.que.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.nunca.es.un.fin.<strong>en</strong>.sí.mismo,.sino.que.<br />

es.una.forma.<strong>de</strong>.<strong>de</strong>fraudación,.y.por.<strong>en</strong><strong>de</strong>.es.un.medio.para.of<strong>en</strong><strong>de</strong>r.<strong>de</strong>terminados.intereses..Por.ello.sosti<strong>en</strong>e.que.los.<strong>de</strong>litos.contra.<strong>la</strong>.fe.pública.son.<br />

<strong>de</strong>litos.pluriof<strong>en</strong>sivos,.<strong>en</strong>.el.s<strong>en</strong>tido.<strong>de</strong>.que.siempre.se.dan.dos.of<strong>en</strong>sas:.una.<br />

que.es.común.a.este.tipo.<strong>de</strong>.<strong>de</strong>litos.y.otra.que.varía.según.los.<strong>de</strong>litos.que.se.<br />

comet<strong>en</strong>..Por.lo.tanto,.<strong>la</strong>.primera.correspon<strong>de</strong>.a.<strong>la</strong>.fe.pública.y.<strong>la</strong>.segunda.<br />

al.interés.específico.que.es.salvaguardado.por.<strong>la</strong>.integridad.<strong>de</strong>.los.medios.<br />

probatorios..Sin.embargo,.este.autor.sosti<strong>en</strong>e.que.para.que.<strong>la</strong>.falsedad.se.<br />

consume.no.es.necesario.que.llegue.a.lesionarse.ese.interés.ulterior,.sino.<br />

que.basta.con.su.mera.puesta.<strong>en</strong>.peligro 7 .<br />

Ahora.bi<strong>en</strong>,.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.un.instrum<strong>en</strong>to.privado,.significa.una.<br />

protección.distinta.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.que.se.advierte.<strong>en</strong>.los.docum<strong>en</strong>tos.públicos,.concretam<strong>en</strong>te,.el.contrato.celebrado.<strong>en</strong>tre.particu<strong>la</strong>res.<strong>de</strong>be.satisfacer.<strong>de</strong>terminados.requisitos,.y.el.Estado.no.<strong>de</strong>ja.su.impronta.como.tal,.como.sujeto.<br />

participante;.está.<strong>de</strong>trás,.<strong>en</strong>.segunda.línea.ava<strong>la</strong>ndo.el.marco.normativo.<br />

<strong>de</strong>ntro.<strong>de</strong>l.cual.<strong>de</strong>b<strong>en</strong>.<strong>de</strong>s<strong>en</strong>volverse.<strong>la</strong>s.acciones.e.intereses.individuales.<br />

Es.<strong>de</strong>cir.que.el.concepto.<strong>de</strong>.fe.pública.<strong>de</strong>be.ceñirse.al.amparo,.como.<br />

primer.objetivo,.<strong>de</strong>.los.signos.e.instrum<strong>en</strong>tos.conv<strong>en</strong>cionales.que.el.Estado.<br />

impone.con.carácter.<strong>de</strong>.obligatoriedad.(como.son.<strong>la</strong>.moneda,.los.sellos.y.<br />

todos.los.signos.<strong>en</strong>.g<strong>en</strong>eral.<strong>de</strong>.los.instrum<strong>en</strong>tos.públicos).y,.como.segundo.<br />

objetivo,.<strong>la</strong>.tute<strong>la</strong>.<strong>de</strong>.que.los.actos.jurídicos.cump<strong>la</strong>n.<strong>la</strong>s.formas.materiales.<br />

que.les.fueron.impuestas.y.los.objetivos.legalm<strong>en</strong>te.previstos 8 .<br />

Sin.perjuicio.<strong>de</strong>.lo.anteriorm<strong>en</strong>te.seña<strong>la</strong>do,.algunos.tribunales,.adoptando.una.postura.más.simplista,.<strong>de</strong>fin<strong>en</strong>.a.los.<strong>de</strong>litos.compr<strong>en</strong>didos.<strong>en</strong>.el.<br />

título.XII.<strong>de</strong>l.Código.P<strong>en</strong>al.como.los.ataques.concretados.a.<strong>la</strong>.fe.pública.<br />

por.hacer.aparecer.como.auténticos.y.reve<strong>la</strong>dores.<strong>de</strong>.verdad,.signos.repres<strong>en</strong>tativos.o.docum<strong>en</strong>tos.que.dan.cu<strong>en</strong>ta.<strong>de</strong>.lo.pasado,.cuando.no.son.auténticos.o.mi<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.sobre.lo.repres<strong>en</strong>tado<br />

9 ..Pero.evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te.este.criterio.<br />

7 ViLLacamPa esTiarTe,.Carolina,.La.falsedad.docum<strong>en</strong>tal:.análisis.jurídico-p<strong>en</strong>al,.Ce<strong>de</strong>cs.Editorial.SL,.Barcelona,.1999,.p..45,.citado.por.DONNA,.Edgardo.Alberto,.Derecho<br />

P<strong>en</strong>al, Parte Especial, T. IV,.Editorial.Rubinzal.–.Culzoni,.p..27.<br />

8 .baigun,.David.y.Tozzini,.Carlos.A.,.La falsedad docum<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong> Jurispru<strong>de</strong>ncia,<br />

Elem<strong>en</strong>tos comunes a todos los tipos,.2ª.Edición,.Editorial.Depalma,.octubre.<strong>de</strong>.1992,.p..13.<br />

9 .El.Juzgado.<strong>de</strong>.Enjuiciami<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.La.P<strong>la</strong>ta,.<strong>en</strong>.fecha.17/12/96,.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos.“Elortegui,.Olga.N.”,.s<strong>en</strong>t..498,.sum..B.88.386,.resolvió:.“El.tipo.previsto.por.<strong>la</strong>.norma.<strong>de</strong>l.art..292,.C.P.,.como.todos.los.que.integran.el.título.XII,.tute<strong>la</strong>n.<strong>la</strong>.fe.pública,.estrecham<strong>en</strong>te.vincu<strong>la</strong>da.a.<strong>la</strong>.i<strong>de</strong>a.<strong>de</strong>.aut<strong>en</strong>ticidad.y.veracidad,.sancionándose.su.alteración.cuando.<br />

43


44<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

no.logra.<strong>de</strong>limitar.con.<strong>la</strong>.precisión.necesaria.a.los.<strong>de</strong>litos.compr<strong>en</strong>didos.<strong>en</strong>.<br />

el.título.XII.<strong>de</strong>l.Código.P<strong>en</strong>al.Arg<strong>en</strong>tino.<br />

ii. eL requisiTo <strong>de</strong>L PerJuicio <strong>en</strong> Las faLseda<strong>de</strong>s<br />

El.primer.párrafo.<strong>de</strong>l.art..292.<strong>de</strong>l.C.P.,.reza:.“El.que.hiciere.<strong>en</strong>.todo.o.<br />

<strong>en</strong>.parte.un.docum<strong>en</strong>to.falso.o.adultere.uno.verda<strong>de</strong>ro,.<strong>de</strong>.modo.que.pueda.<br />

resultar.perjuicio,.será.reprimido.con.reclusión.o.prisión.<strong>de</strong>.uno.a.seis.años,.<br />

si.se.tratare.<strong>de</strong>.un.instrum<strong>en</strong>to.público.y.con.prisión.<strong>de</strong>.seis.meses.a.dos.<br />

años,.si.se.tratare.<strong>de</strong>.un.instrum<strong>en</strong>to.privado.”.Sin.embargo,.<strong>la</strong>.expresión.<br />

“<strong>de</strong>.modo.que.pueda.resultar.perjuicio”,.no.es.un.inv<strong>en</strong>to.o.una.novedad.<br />

<strong>de</strong>l. código. p<strong>en</strong>al. contemporáneo,. sino. que. el. vocablo. “perjuicio”. ya. se.<br />

había.utilizado.con.anterioridad.a.<strong>la</strong>.sanción.<strong>de</strong>l.código.contemporáneo.<br />

En.<strong>la</strong>.actualidad,.<strong>la</strong>.<strong>doctrina</strong>.y.<strong>la</strong>.jurispru<strong>de</strong>ncia.interpretan.<strong>de</strong>.forma.<br />

uniforme.que.para.que.se.cump<strong>la</strong>.con.los.requisitos.que.exige.el.tipo.<strong>de</strong>l.<br />

art..292.<strong>de</strong>l.C.P.,.basta.con.que.el.perjuicio.obre.como.una.posibilidad..Ello.<br />

significa.que,.por.ejemplo,.cuando.<strong>la</strong>.falsedad.recae.sobre.un.docum<strong>en</strong>to.<br />

público,.si.bi<strong>en</strong>.ya.se.advierte.un.m<strong>en</strong>oscabo.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.fe.pública.<strong>en</strong>.cuanto.se.<br />

ha.<strong>de</strong>formado.el.docum<strong>en</strong>to,.ese.efecto.no.resulta.típicam<strong>en</strong>te.sufici<strong>en</strong>te;.<br />

sino.que.<strong>la</strong>.ley.obliga.que,.a.esa.ev<strong>en</strong>tual.lesión.“abstracta”,.se.sume.<strong>la</strong>.<br />

posibilidad.<strong>de</strong>.perjuicio.<strong>de</strong>.otros.bi<strong>en</strong>es.jurídicos.distintos.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.fe.pública,.<br />

que.pue<strong>de</strong>n.ser.<strong>de</strong>.variada.naturaleza.(Ej.:.patrimonial,.moral,.política,.social,.afectiva)<br />

10 .y.<strong>de</strong>b<strong>en</strong>.pert<strong>en</strong>ecer.a.un.tercero.<br />

En.principio,.resulta.indifer<strong>en</strong>te.quién.sea.el.titu<strong>la</strong>r.<strong>de</strong>l.bi<strong>en</strong>.jurídico.<br />

que.se.perjudica.o.que.se.pone.<strong>en</strong>.peligro..Pero,.evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te,.ti<strong>en</strong>e.que.<br />

pert<strong>en</strong>ecer.a.algui<strong>en</strong>.que.no.haya.sido.el.ag<strong>en</strong>te.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>;.incluso,.aunque.no.sea.el.<strong>de</strong>stinatario.que.el.autor.quiso.perjudicar<br />

11 ..En.este.<br />

se.adviertan.signos.reve<strong>la</strong>dores.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.falsedad”.citado.por.DAYENOFF,.David.E.,.Código<br />

P<strong>en</strong>al <strong>de</strong> <strong>la</strong> Nación Arg<strong>en</strong>tina Anotado con Jurispru<strong>de</strong>ncia, Ediciones.<strong>de</strong>.Palma,.p..439.<br />

10 .“Si.bi<strong>en</strong>.a.través.<strong>de</strong>l.Código.P<strong>en</strong>al.se.tute<strong>la</strong>.<strong>la</strong>.fe.pública,.ello.so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te,.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.medida.<strong>en</strong>.que.mediante.<strong>la</strong>.alteración.<strong>de</strong>.docum<strong>en</strong>tos.se.crea.<strong>la</strong>.posibilidad.<strong>de</strong>.perjuicio.para.<br />

otro.bi<strong>en</strong>.jurídico.y.si.bi<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.tute<strong>la</strong>.se.<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra.difer<strong>en</strong>ciada.según.se.trate.<strong>de</strong>.docum<strong>en</strong>tos.<br />

públicos.o.privados,.pues.<strong>en</strong>.el.primer.caso.existe.una.verda<strong>de</strong>ra.lesión.a.<strong>la</strong>.función.aut<strong>en</strong>tificadora.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.ley,.incluso.<strong>en</strong>.este.caso.requiere.<strong>la</strong>.posibilidad.<strong>de</strong>.perjuicio.”.(Cámara.<br />

Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.San.Martín,.sa<strong>la</strong>.I,.7-3-95,.“M.,.M..C.”,.L.L..B.A..1995-1124,.<br />

citado.por.donna,.op. cit.,.p..180)<br />

11 .C.C.C.,.28/11/1930,.Fallos,.t..I,.p..425;.id.,.Sa<strong>la</strong>.III,.7/8/1964,.El Derecho,.t..42,.<br />

nota.al.fallo.20.074,.sumario.37,.citados.por.NUÑEZ,.op. cit.,.pp..213/214..


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

punto,.son.numerosos.los.fallos.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.jurispru<strong>de</strong>ncia.actual.que.expresaron.que.<strong>la</strong>.posibilidad.<strong>de</strong>.perjuicio.no.radica.únicam<strong>en</strong>te.<strong>en</strong>.una.cuestión.<br />

<strong>de</strong>.índole.patrimonial.o.<strong>de</strong>.naturaleza.económica..A.modo.<strong>de</strong>.ejemplo,.<br />

valga.citar.a.<strong>la</strong>.Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Casación.P<strong>en</strong>al.que,.<strong>en</strong>.mayo.<strong>de</strong>l.año.<br />

2003,.señaló.que:.<br />

“Cuando nuestra ley p<strong>en</strong>al reprime <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un docum<strong>en</strong>to público<br />

falso o <strong>la</strong> adulteración <strong>de</strong> uno verda<strong>de</strong>ro no requiere <strong>la</strong> efectiva producción<br />

<strong>de</strong> un daño, sino que tan sólo rec<strong>la</strong>ma el peligro presunto que pueda resultar<br />

<strong>de</strong> el<strong>la</strong> dado que tal acto ti<strong>en</strong>e como <strong>de</strong>stino su utilización, que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />

lesionar <strong>la</strong> fe pública consi<strong>de</strong>rada <strong>en</strong> abstracto, lleva ínsita <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong><br />

perjuicio <strong>de</strong> cualquier bi<strong>en</strong> jurídicam<strong>en</strong>te tute<strong>la</strong>do que no necesariam<strong>en</strong>te ha<br />

<strong>de</strong> ser <strong>de</strong> índole patrimonial. Es <strong>de</strong>cir, basta un perjuicio pot<strong>en</strong>cial que pue<strong>de</strong><br />

ser <strong>de</strong> cualquier naturaleza y no necesariam<strong>en</strong>te patrimonial, sin exigirse que<br />

con el instrum<strong>en</strong>to se obt<strong>en</strong>gan b<strong>en</strong>eficios” 12<br />

En.igual.s<strong>en</strong>tido,.el.mismo.tribunal.dispuso.que:.“La.pot<strong>en</strong>cialidad.<br />

dañosa.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.docum<strong>en</strong>to.público.pue<strong>de</strong>.ser.<strong>de</strong>.cualquier.<br />

naturaleza.y.no.necesariam<strong>en</strong>te.patrimonial” 13 ..Asimismo,.simi<strong>la</strong>r.postura.<br />

sostuvo.<strong>la</strong>.Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Capital.<br />

Fe<strong>de</strong>ral,.al.manifestar,.<strong>en</strong>.el.mes.<strong>de</strong>.mayo.<strong>de</strong>l.año.2000,.que:.<br />

“En lo que hace al elem<strong>en</strong>to normativo exigido <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura aludida que<br />

<strong>en</strong>vuelve <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l pot<strong>en</strong>cial perjuicio, es oportuno rememorar lo expresado<br />

por esta sa<strong>la</strong>, recreando a Carlos Creus, <strong>en</strong> cuanto a que “...el perjuicio<br />

o su peligro pue<strong>de</strong> recaer sobre cualquier bi<strong>en</strong> y no solo <strong>en</strong> aquellos <strong>de</strong><br />

naturaleza económica, pudi<strong>en</strong>do ello ocurrir consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te ante <strong>la</strong> vio<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones para <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> ciertas habilitaciones...” (Ver<br />

Causa 14.073, “M. <strong>de</strong> W., M. L.”, 17-6-98, Reg. 15.520 y <strong>la</strong> obra <strong>de</strong>l autor<br />

referido Falsificación <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, editada por Astrea <strong>en</strong> 1986,<br />

pp. 73/74) (Extraído <strong>de</strong>l Boletín <strong>de</strong> Jurispru<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara Fe<strong>de</strong>ral). 14<br />

12 .Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Casación.P<strong>en</strong>al,.Sa<strong>la</strong>.II,.8-5-2003,.“D.H.C.”,.c..4238,.Reg..<br />

5648,.WebRubinzal.p<strong>en</strong>al.5.1.1.9.r..2,.citado.por.DONNA,.op. cit.,.p..181.<br />

13 .Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Casación.P<strong>en</strong>al,.Sa<strong>la</strong>.II,.10-5-99,.“N.,.M..y.otros”,.L.L..2000-<br />

B-174.<br />

14.CNFed..Corr.,.Sa<strong>la</strong>.II,.16-5-2000,.“F.,.H..R”,.c..16.490,.Reg..17.550,.J..5.–.S.9;.<br />

WebRubinzal.p<strong>en</strong>al.5.1.1.3.r1<br />

45


46<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

Adviértase.al.respecto.que.también.son.muchos.los.autores.que,.coinci<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te.con.<strong>la</strong>.jurispru<strong>de</strong>ncia.seña<strong>la</strong>da,.consi<strong>de</strong>ran.que.el.perjuicio.<br />

no.<strong>de</strong>be.ser.necesariam<strong>en</strong>te.patrimonial.o.económico 15 .<br />

En.otras.pa<strong>la</strong>bras,.esto.significa.que.no.se.trata.<strong>de</strong>.un.<strong>de</strong>lito.<strong>de</strong>.simple.<br />

conducta.<strong>en</strong>.el.que.<strong>la</strong>.ley.tomó.<strong>en</strong>.consi<strong>de</strong>ración,.para.punir,.el.peligro.que.<br />

<strong>en</strong>.sí.<strong>en</strong>traña.<strong>la</strong>.conducta.típica,.sino.su.trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia.a.una.esfera.que.no.<br />

se.agota.<strong>en</strong>.el<strong>la</strong>..Es.<strong>de</strong>cir.que.<strong>la</strong>.falsedad.docum<strong>en</strong>tal.no.se.castiga.por.el.<br />

mismo.hecho.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.falsedad,.sino.porque.el<strong>la</strong>.acarrea.peligro.para.bi<strong>en</strong>es.<br />

jurídicos.distintos.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.fe.pública 16 .<br />

Ahora.bi<strong>en</strong>,.a.esta.altura,.resulta.importante.distinguir.<strong>la</strong>.difer<strong>en</strong>cia.<br />

que.existe.<strong>en</strong>tre.los.docum<strong>en</strong>tos.públicos.y.los.instrum<strong>en</strong>tos.privados,.al.<br />

mom<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.evaluar.<strong>la</strong>.posibilidad.<strong>de</strong>.perjuicio.a.algún.otro.bi<strong>en</strong>.jurídico;.<br />

ello.así,.toda.vez.que.el.pres<strong>en</strong>te.trabajo.se.<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra.ori<strong>en</strong>tado,.<strong>en</strong>.principio,.hacia.los.docum<strong>en</strong>tos.privados.<br />

La.difer<strong>en</strong>cia.no.resi<strong>de</strong>.<strong>en</strong>.que.toda.falsedad.<strong>de</strong>.un.docum<strong>en</strong>to.público.<br />

<strong>en</strong>trañe.un.daño.necesariam<strong>en</strong>te,.sino.<strong>en</strong>.que.<strong>la</strong>.exist<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.falsedad.y,.<br />

por.lo.tanto,.su.perjuicio,.<strong>de</strong>be.medirse.<strong>de</strong>s<strong>de</strong>.el.mom<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.producción.<br />

misma.<strong>de</strong>l.docum<strong>en</strong>to,.precisam<strong>en</strong>te.porque.los.docum<strong>en</strong>tos.<strong>de</strong>.esa.c<strong>la</strong>se.<br />

se.caracterizan.por.valer.<strong>en</strong>.sí.mismos,.mi<strong>en</strong>tras.que.los.docum<strong>en</strong>tos.privados,.están.<strong>de</strong>spojados.<strong>de</strong>.ese.po<strong>de</strong>r.y.so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te.adquier<strong>en</strong>.valor.y.s<strong>en</strong>tido.<br />

según.el.modo.<strong>en</strong>.que.se.pres<strong>en</strong>tan.o.emplean.<br />

Es.conocida.<strong>la</strong>.jurispru<strong>de</strong>ncia.que.sosti<strong>en</strong>e.que.el.<strong>de</strong>lito.<strong>de</strong>.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.instrum<strong>en</strong>to.privado.exige.para.su.perfeccionami<strong>en</strong>to.el.uso.<strong>de</strong>l.<br />

título.falso 17 .<br />

El.perjuicio,.por.lo.tanto,.<strong>de</strong>be.consistir.<strong>en</strong>.ambos.tipos.<strong>de</strong>.docum<strong>en</strong>tos,.<br />

<strong>en</strong>. <strong>la</strong>. posibilidad. <strong>de</strong>. que. mediante. su. empleo. se. vulnere. algún. otro.<br />

bi<strong>en</strong>,.con.tal.<strong>de</strong>.que.esa.situación.<strong>de</strong>.peligro.sea.<strong>de</strong>rivada.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.falsedad.<br />

misma.o.<strong>de</strong>l.empleo.<strong>de</strong>l.docum<strong>en</strong>to.falso 18 .<br />

15 .k<strong>en</strong>T,.Jorge,.La falsedad docum<strong>en</strong>tal (Reflexiones sobre sus alcances), L.L..1989-<br />

4-472. 16.creus,.Falsificación <strong>de</strong>...,.p..72/73.<br />

17 .CNCrim..y.Corr.,.Sa<strong>la</strong>.V,.20/10/65,.ED.15-230;.CNCCorr.,.sa<strong>la</strong>.IV,.20/2/96,.“S.,.J..<br />

L.”,.L.L..1997-C-415.<strong>en</strong>tre.muchos.otros.<br />

18 .En.igual.s<strong>en</strong>tido.se.pronuncia.también.fonTan baLesTra, carlos,.Tratado <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho<br />

p<strong>en</strong>al, parte especial,.T..VII,.Ed..LexisNexis.–.Abeledo.Perrot,.Tercera.edición.actualizada.por.Guillermo.A..C..Le<strong>de</strong>sma,.p..383:.“El.perjuicio.o.daño.<strong>en</strong>.una.escritura.pública,.<br />

no.es.el.que.resulta.<strong>de</strong>.vio<strong>la</strong>r.<strong>la</strong>.fe.pública.a.través.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.función.<strong>de</strong>.aut<strong>en</strong>ticar.que.el.<br />

oficial.está.<strong>en</strong>cargado.<strong>de</strong>.cumplir,.sino.el.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.vio<strong>la</strong>ción.<strong>de</strong>.algún.otro.bi<strong>en</strong>.jurídico..La.


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

Por.otra.parte,.otro.requisito.<strong>de</strong>l.perjuicio.o.<strong>de</strong>.su.posibilidad,.resulta.ser.que.ti<strong>en</strong>e.que.prov<strong>en</strong>ir.directam<strong>en</strong>te.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>,.<strong>de</strong>.lo.<br />

que.el<strong>la</strong>.repres<strong>en</strong>te.para.<strong>la</strong>.extinción.o.creación.<strong>de</strong>.<strong>de</strong>rechos,.faculta<strong>de</strong>s.<br />

y.cargas 19 .<br />

Un.ejemplo.<strong>de</strong>.lo.dicho.anteriorm<strong>en</strong>te.surge.<strong>de</strong>l.fallo.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Sa<strong>la</strong>.III.<strong>de</strong>.<br />

<strong>la</strong>.Cámara.3 ra .Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.La.P<strong>la</strong>ta,.<strong>en</strong>.cuanto.adujo.que:.<br />

“Si.bi<strong>en</strong>.era.conocida.<strong>la</strong>.adulteración.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.lic<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.conducir.cuando.<br />

<strong>la</strong>.exhibió.ante.el.personal.policial,.para.po<strong>de</strong>r.a<strong>firma</strong>r.que.<strong>la</strong>.conducta.<br />

<strong>en</strong>cuadra.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.figura.<strong>de</strong>l.art..296.<strong>de</strong>l.Código.P<strong>en</strong>al.es.necesario.<strong>de</strong>mostrar.<strong>la</strong>.posibilidad.<strong>de</strong>.perjuicio.<strong>de</strong>rivada.<strong>de</strong>.tal.adulteración<br />

20 ”..Es.<strong>de</strong>cir.<br />

que.si.esa.posibilidad.<strong>de</strong>l.perjuicio.no.provi<strong>en</strong>e.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>,.sino.<br />

<strong>de</strong>.otra.acción.cometida.por.el.autor,.el.tipo.<strong>de</strong>l.artículo.<strong>en</strong>.análisis.no.<br />

estaría.completo.<br />

Cabe.m<strong>en</strong>cionar.que.<strong>la</strong>.<strong>doctrina</strong>.minoritaria.niega.al.perjuicio.o.a.su.<br />

posibilidad.como.exig<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.típica.antijuricidad.<strong>de</strong>.los.<strong>de</strong>litos.<strong>de</strong>.falseda<strong>de</strong>s.docum<strong>en</strong>tales..Concretam<strong>en</strong>te.los.autores.que.sosti<strong>en</strong><strong>en</strong>.esta.postura.<br />

alegan.que.el.daño.se.<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra.ínsito.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.falsedad.misma 21 .<br />

circunstancia.<strong>de</strong>.que.<strong>la</strong>.falsedad.<strong>en</strong>.instrum<strong>en</strong>to.público.se.consume.<strong>en</strong>.cuanto.el.docum<strong>en</strong>to.<br />

queda.perfeccionado,.<strong>en</strong>.tanto.que.para.los.papeles.privados.se.retrasa.ese.mom<strong>en</strong>to.hasta.<br />

que.son.usados,.no.significa.que.<strong>la</strong>.posibilidad.<strong>de</strong>.perjuicio.resulta.ya.<strong>de</strong>l.hecho.mismo.que.<br />

<strong>la</strong>.escritura.sea.pública,.sino.que,.para.el.caso.<strong>en</strong>.que.<strong>la</strong>.posibilidad.<strong>de</strong>.perjuicio.exista,.el.<br />

hecho.está.perfeccionado.con.<strong>la</strong>.confección.<strong>de</strong>l.docum<strong>en</strong>to,.que.<strong>de</strong>s<strong>de</strong>.ese.mom<strong>en</strong>to.vale.<br />

por.sí.mismo.y.pue<strong>de</strong>.ser.opuesto.a.tercero,.lo.que.no.ocurre.con.los.papeles.privados.”.<br />

19 .“Obiter dicta.acotaré.que.el.legis<strong>la</strong>dor,.al.citar.expresam<strong>en</strong>te.como.fu<strong>en</strong>tes.<strong>de</strong>l.art..<br />

292.<strong>de</strong>l.Cód..P<strong>en</strong>al.a.los.códigos.italiano.(arts..275,.278.y.280),.ho<strong>la</strong>ndés.(art..225).y.húngaro.(arts..391.y.400),.aplicó.a.<strong>la</strong>.redacción.<strong>de</strong>.dicha.preceptiva.el.criterio.limitativo.<strong>de</strong>.<br />

los.or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tos.represivos.ho<strong>la</strong>ndés.y.húngaro.que.restring<strong>en</strong>.el.alcance.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.falsedad.<br />

únicam<strong>en</strong>te.a.los.docum<strong>en</strong>tos.privados.<strong>de</strong>stinados.a.ll<strong>en</strong>ar.<strong>de</strong>terminados.efectos.jurídicos.<br />

<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.exist<strong>en</strong>cia,.extinción,.modificación.o.prueba.<strong>de</strong>.un.<strong>de</strong>recho.o.una.obligación..Precisam<strong>en</strong>te.por.eso.acu<strong>de</strong>.a.<strong>la</strong>.expresión.“<strong>de</strong>.modo.que.pueda.resultar.perjuicio”.ya.que.<strong>en</strong>.los.<br />

actos.humanos.sólo.hay.una.ev<strong>en</strong>tualidad.<strong>de</strong>.éste.cuando.no.afecta.un.<strong>de</strong>recho.pues,.<strong>de</strong>.lo.<br />

contrario,.se.estará.<strong>en</strong>.pres<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.un.hecho.totalm<strong>en</strong>te.inocuo.que.no.merecería.reproche.<br />

p<strong>en</strong>al.alguno.”.k<strong>en</strong>T,.Jorge,.La falsedad docum<strong>en</strong>tal. Un tema <strong>de</strong> inacabable actualidad,.<br />

L.L..1988-E-109.<br />

20 .Cám..3ª.Crim..y.Corr..La.P<strong>la</strong>ta,.Sa<strong>la</strong>.III,.26/7/94.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“García.<br />

Mirabelli,. Edgardo.A.”. LLBA,. 1994-585,. citado. por. bacigaLuPo,. Enrique,. El <strong>de</strong>lito <strong>de</strong><br />

falsedad docum<strong>en</strong>tal,.p..140.<br />

21 .giraLdo,.Luis.C.,.El principio “damnum in est re ipsa” <strong>en</strong> <strong>la</strong> falsedad <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>to<br />

privado,.<strong>en</strong>.“Foro.Cal<strong>de</strong>nse”,.Colegio.<strong>de</strong>.Abogados.<strong>de</strong>.Manizales,.1967,.año.X,.nº.5-8,.<br />

p..27.y.ss..Asímismo.ORTIZ,.Pedro,.La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>to privado,.<strong>en</strong>.“Revista.<br />

47


48<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

iii. eL PerJuicio como PosibiLidad: sufici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>L PeLigro<br />

Concretam<strong>en</strong>te,.<strong>la</strong>.expresión.típica.“<strong>de</strong>.modo.que.pueda.resultar.perjuicio”.significa.que.basta.con.que.el.perjuicio.obre.como.posibilidad<br />

22 ,.<br />

postura.que.<strong>en</strong>.g<strong>en</strong>eral.se.<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra.ava<strong>la</strong>da.por.<strong>la</strong>.gran.mayoría.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>doctrina</strong>.y.<strong>la</strong>.jurispru<strong>de</strong>ncia<br />

23 ..<br />

A.modo.<strong>de</strong>.ejemplo.adviértase.que.ya.Giovanni.Carmignani.hacía.<br />

hincapié. <strong>en</strong>. el. daño. pot<strong>en</strong>cial. como. una. <strong>de</strong>. <strong>la</strong>s. características. <strong>de</strong>. los.<br />

<strong>de</strong>litos.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.falseda<strong>de</strong>s 24 ..Ello.significa.que.no.es.requisito.es<strong>en</strong>cial.<br />

<strong>de</strong>l.tipo.que.el.daño.se.concrete.efectivam<strong>en</strong>te 25 ,.pero.<strong>de</strong>.más.está.<strong>de</strong>cir.<br />

que.si.el.daño.se.produce,.ello.no.obsta.a.que.el.tipo.<strong>de</strong>l.art..292.que<strong>de</strong>.<br />

configurado..<br />

Por.su.parte,.<strong>la</strong>.<strong>doctrina</strong>.ha.<strong>de</strong>finido.al.perjuicio.pot<strong>en</strong>cial.como.“el.<br />

estado. causalm<strong>en</strong>te. apto. para. lesionar. <strong>la</strong>. fe. pública. <strong>en</strong>. que. se. hal<strong>la</strong>. el.<br />

instrum<strong>en</strong>to.con.arreglo.tanto.a.sus.condiciones.objetivas.–forma.y.<strong>de</strong>stino–,.como.a.<strong>la</strong>s.que.se.<strong>de</strong>rivan.<strong>de</strong>l.contexto.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.situación..El.perjuicio.<br />

<strong>de</strong>.Ci<strong>en</strong>cias.P<strong>en</strong>ales”,.Santiago.<strong>de</strong>.Chile,.jul.-set..1944,.p..207.y.sigui<strong>en</strong>tes,.citados.por.<br />

CREUS,.Falsificación <strong>de</strong>...,.p..70..<br />

22 .creus,.Falsificación <strong>de</strong>...,.p..77.<br />

23 .“Sin.daño.real.o.posible.(peligro),.no.hay.antijuricidad,.no.hay.<strong>de</strong>lito,.no.hay.falsedad”,.Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Casación.P<strong>en</strong>al,.11/IV/1997,.L.L.,.t..1998-E-771,.citado.por.<br />

fonTan baLesTra,.op. cit.,.p..384..En.igual.s<strong>en</strong>tido,.Núñez.sosti<strong>en</strong>e.que.“basta.con.el.daño.<br />

pot<strong>en</strong>cial”,.Núñez,.op. cit.,.p..213.<br />

24 . carmignani,. Giovanni,. Elem<strong>en</strong>ti di diritto criminale, Seconda Edizione,. Mi<strong>la</strong>no.<br />

Carlo.Brigo<strong>la</strong>,.Editore,.Librajo.e.commissionario,.1882,.p..377:.“Quindi i caratteri constitutivi<br />

di questo <strong>de</strong>litto sono: I- Il fatto per cui v<strong>en</strong>ga congiata <strong>la</strong> veritá; II- <strong>la</strong> fro<strong>de</strong>; III-<br />

l’altrui danno, che puó essere o attuale o pot<strong>en</strong>ziale”..<br />

25 .“La.realización.<strong>de</strong>l.tipo.objetivo.<strong>en</strong>.los.<strong>de</strong>litos.<strong>de</strong>.peligro.(concreto).requiere.<strong>la</strong>.<br />

comprobación,. como. se. dijo,. <strong>de</strong>. que. <strong>la</strong>. acción. ha. puesto. <strong>en</strong>. peligro. un. bi<strong>en</strong>. jurídico,. o.<br />

aum<strong>en</strong>tado.el.peligro.corrido.por.éste..El.peligro.corrido.por.el.bi<strong>en</strong>.jurídico.como.consecu<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.ejecución.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.acción.es.un.estado.que.<strong>de</strong>be.ser.verificado.expresam<strong>en</strong>te.por.<br />

el.juez..El.mom<strong>en</strong>to.<strong>en</strong>.el.que.<strong>de</strong>be.hacerse.el.juicio.sobre.el.peligro.es.aquel.<strong>en</strong>.el.que.el.<br />

autor.ha.obrado.(juicio.exante)..En.tal.juicio.<strong>de</strong>b<strong>en</strong>.tomarse.<strong>en</strong>.consi<strong>de</strong>ración.los.conocimi<strong>en</strong>tos.<strong>de</strong>l.ag<strong>en</strong>te,.ya.que.<strong>en</strong>.el.mom<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.acción.hay.una.parte.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.condiciones.que.<br />

no.son.conocidas.por.el.autor.(toda.vez.que.si.el.resultado.no.llega.a.producirse,.es.<strong>de</strong>cir,.<br />

si.el.peligro.no.se.concreta.<strong>en</strong>.una.lesión,.no.hubo.riesgo,.pues.el.conocimi<strong>en</strong>to.ex post <strong>de</strong>.<br />

todas.<strong>la</strong>s.circunstancias.<strong>de</strong>muestra.<strong>en</strong>.estos.casos.que.el.bi<strong>en</strong>.jurídico.no.corrió.peligro)..<br />

El.peligro.como.tal.no.<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>.<strong>de</strong>.que.el.autor.o.algui<strong>en</strong>.haya.podido.conocerlo,.ni.<strong>de</strong>.que.<br />

el.autor.o.algui<strong>en</strong>.haya.podido.t<strong>en</strong>er.por.segura.<strong>la</strong>.producción.<strong>de</strong>l.resultado.”.bacigaLuPo,.<br />

Enrique,.Derecho P<strong>en</strong>al, Parte g<strong>en</strong>eral, 2ª edición totalm<strong>en</strong>te r<strong>en</strong>ovada y ampliada,.p..313.


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

efectivo,. <strong>en</strong>. cambio,. es. el. resultado. <strong>de</strong>. este. proceso. causal,. el. cambio.<br />

cualitativo.o,.lo.que.es.lo.mismo,.el.<strong>de</strong>sarrollo.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.pot<strong>en</strong>cialidad.hasta.<br />

agotar<strong>la</strong>;.mom<strong>en</strong>to.preciso.<strong>en</strong>.que.finaliza.<strong>la</strong>.re<strong>la</strong>ción.perjuicio.posible.–.<br />

perjuicio.efectivo 26 ”.<br />

Sin.perjuicio.<strong>de</strong>.ello,.el.tema.no.se.agota.allí,.sino.que.ha.habido.pronunciami<strong>en</strong>tos.<strong>judiciales</strong>.que.han.hecho.alusión.al.perjuicio.como.probabilidad,.es.<strong>de</strong>cir,.lo.que.pue<strong>de</strong><br />

ser.–y.no.lo.que.va a ser si.no.cambian.<strong>la</strong>s.<br />

re<strong>la</strong>ciones.<strong>de</strong>.causalidad.ya.que.sino.sería.lo.probable–..Puntualm<strong>en</strong>te.fue.<br />

<strong>la</strong>.Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.<br />

Sa<strong>la</strong>.III,.<strong>la</strong>.que.señaló:<br />

“Toda vez que los <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong> cuyas <strong>firma</strong>s están discutidas es su<br />

aut<strong>en</strong>ticidad, pudieron haber irrogado perjuicios al <strong>en</strong>tonces imputado y ahora<br />

querel<strong>la</strong>nte, <strong>en</strong>tre otros, el <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> abonar los honorarios<br />

profesionales <strong>de</strong>l letrado que patrocinó <strong>la</strong> supuesta <strong>firma</strong>nte <strong>en</strong> el supuesto <strong>de</strong><br />

resultar con<strong>de</strong>nado, se revoca <strong>la</strong> resolución ape<strong>la</strong>da <strong>de</strong> fs. 41, mediante <strong>la</strong> cual<br />

se sobresee <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> causa por inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>de</strong>lito 27 ”<br />

Sin.embargo,.todavía.no.se.han.explicado.cuales.son.los.requerimi<strong>en</strong>tos.subjetivos.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.persona.que.comete.el.hecho;.<strong>en</strong>.tal.s<strong>en</strong>tido,.es.necesario.acreditar.que.qui<strong>en</strong>.ejecuta.<strong>la</strong>.acción.–<strong>en</strong>.este.caso.qui<strong>en</strong>.falsifica.o.utiliza.el.docum<strong>en</strong>to.falsificado–.actúe.dolosam<strong>en</strong>te,.esto.es.que.conozca.que.está.utilizando.un.docum<strong>en</strong>to.adulterado<br />

28 .<strong>de</strong>l.que.pue<strong>de</strong>.resultar.<br />

perjuicio.y.no.obstante.ello.actúe 29 ..En.este.punto.<strong>la</strong>.<strong>doctrina</strong>.también.es.<br />

coinci<strong>de</strong>nte 30 ..Sin.embargo,.el.maestro.italiano.Carrara,.con.respecto.a.<strong>la</strong>.<br />

pot<strong>en</strong>cialidad.<strong>de</strong>l.daño.y.al.aspecto.subjetivo.<strong>de</strong>l.<strong>de</strong>lito,.hacía.una.pequeña.<br />

26 .baigun - Tozzini, op. cit.,.p..277.<br />

27 .Cámara.Nacional.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.III,.causa.nro..<br />

9824,.rta..<strong>en</strong>.fecha.22/11/77,.caratu<strong>la</strong>da:.“Faskowicz,.José”,.citado.por.creus,.Falsificación<br />

<strong>de</strong>...,.p..78;.y.por.fonTan baLesTra, op. cit.,.p..384..<br />

28 .bregLia arias,.Omar.y.gauna,.Omar.R.,.Código P<strong>en</strong>al y leyes complem<strong>en</strong>tarias,<br />

Com<strong>en</strong>tado, Anotado y Concordado, 5ta. Edición actualizada y ampliada,.Editorial.Astrea,.<br />

p..809.<br />

29.Cám..3ª.Crim..y.Corr..La.P<strong>la</strong>ta,.Sa<strong>la</strong>.III,.26/7/94.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“García.<br />

Mirabelli,.Edgardo.A.”.LLBA,.1994-585,.citado.por.bacigaLuPo,.Enrique,.op. cit., p..140<br />

30 .Cfr..fonTan baLesTra, op. cit.,.p..384;.soLer,.Sebastián,.Derecho P<strong>en</strong>al Arg<strong>en</strong>tino,<br />

Tomo 5,.Tipográfica.Editora.Arg<strong>en</strong>tina,.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.actualizador.Manuel.A..Baya<strong>la</strong>.<br />

Basombrio, pp..465/469;.NUÑEZ,.op. cit.,.p..214<br />

49


50<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

salvedad,.concretam<strong>en</strong>te.argüía.que:.“cuando.el.falsificador.quiso dañar,.<br />

el.daño.pot<strong>en</strong>cial.consuma.el.<strong>de</strong>lito;.pero.cuando.previó.po<strong>de</strong>r.dañar.sin.<br />

querer.directam<strong>en</strong>te.dañar,.el.<strong>de</strong>lito.consumado.surge.so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te.<strong>de</strong>l.daño.<br />

efectivo,.y.no.<strong>de</strong>l.mero.daño.posible”. 31 ..<br />

Al.respecto,.valga.<strong>la</strong>.ac<strong>la</strong>ración.que.realiza.Soler.<strong>en</strong>.cuanto.<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ra:<br />

“A primera vista pue<strong>de</strong> parecer algo arbitraria <strong>la</strong> distinción ‘querer <strong>la</strong> falsedad<br />

sin querer el daño’. Sin embargo, no lo es, y si prescindimos <strong>de</strong> hacer<strong>la</strong>,<br />

corremos el riesgo <strong>de</strong> l<strong>la</strong>mar dolosas a verda<strong>de</strong>ras falseda<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se<br />

ha incurrido por impru<strong>de</strong>ncia o neglig<strong>en</strong>cia, esto es, por culpa, con re<strong>la</strong>ción<br />

al otro elem<strong>en</strong>to que integra <strong>la</strong> figura: el efecto <strong>de</strong> daño o peligro”. 32<br />

En.conclusión,.al.mom<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.analizarse.el.dolo.<strong>de</strong>l.autor,.<strong>de</strong>berá.tomarse.<strong>en</strong>.cu<strong>en</strong>ta.<strong>la</strong>.posibilidad.<strong>de</strong>.perjuicio,.<strong>de</strong>.forma.tal.que.<strong>la</strong>.faz.subjetiva,.se.asi<strong>en</strong>te.sobre.el.conocimi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.falsificar.un.docum<strong>en</strong>to.o.<strong>de</strong>.usar.<br />

un.docum<strong>en</strong>to.adulterado.–conoci<strong>en</strong>do.esta.característica.<strong>de</strong>l.docum<strong>en</strong>to–.<br />

<strong>de</strong>l.cual.pueda.<strong>de</strong>rivar.perjuicio.y.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.voluntad.<strong>de</strong>.hacerlo.no.obstante.el.<br />

conocimi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.esta.posibilidad.<br />

iV. ¿eL escriTo JudiciaL <strong>en</strong> un docum<strong>en</strong>To PúbLico o PriVado?<br />

Ahora.bi<strong>en</strong>,.no.es.<strong>la</strong>.misión.<strong>de</strong>.este.trabajo.<strong>de</strong>finir.completam<strong>en</strong>te.<br />

el. tipo. <strong>de</strong>. los. arts.. 292. y. 296. <strong>de</strong>l. C.P.,. sino. que. ti<strong>en</strong>e. como. objetivo.<br />

principal,.<strong>de</strong>terminar.si.se.produce.algún.perjuicio.<strong>de</strong>.conformidad.con.<br />

<strong>la</strong>.normativa.citada.cuando.se.falsifica.una.<strong>firma</strong>.<strong>en</strong>.un.escrito.judicial,.<br />

si.el.cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.es.otorgado.a.posteriori.por.<strong>la</strong>.persona.titu<strong>la</strong>r.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<br />

<strong>firma</strong>.falsificada..Sin.embargo,.<strong>de</strong>be.ac<strong>la</strong>rarse,.aunque.sea.sucintam<strong>en</strong>te,.si.el.escrito.con.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.apócrifa.pres<strong>en</strong>tado.<strong>en</strong>.el.expedi<strong>en</strong>te.–ratificado.con.posterioridad.a.<strong>la</strong>.pres<strong>en</strong>tación–.es.un.docum<strong>en</strong>to.público.<br />

o.privado.<br />

A.los.efectos.<strong>de</strong>.cumplir.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.forma.más.c<strong>la</strong>ra.posible.lo.<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do.<br />

<strong>en</strong>.el.párrafo.que.antece<strong>de</strong>,.habría.que.com<strong>en</strong>zar.por.el.caso.más.s<strong>en</strong>cillo;.<strong>en</strong>.tal.s<strong>en</strong>tido.está.c<strong>la</strong>ro.que.un.escrito.<strong>firma</strong>do.por.un.abogado.y.su.<br />

31 .carrara,.Francesco,.Programa <strong>de</strong>l Curso <strong>de</strong> Derecho Criminal dictado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Real<br />

Universidad <strong>de</strong> Pisa, Parte Especial o sea exposición <strong>de</strong> los <strong>de</strong>litos <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r con adición<br />

<strong>de</strong> notas para uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica for<strong>en</strong>se, Volum<strong>en</strong> VII,§.3673.y.3674.<br />

32 .soLer,.op. cit.,.p..467.


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

cli<strong>en</strong>te.–antes.<strong>de</strong>.ser.pres<strong>en</strong>tado.<strong>en</strong>.un.expedi<strong>en</strong>te–.es,.sin.lugar.a.dudas,.<br />

un.docum<strong>en</strong>to.privado.<br />

Pero.el.tema.<strong>en</strong>.análisis.se.complica.un.poco.más.<strong>de</strong>s<strong>de</strong>.el.mom<strong>en</strong>to.<strong>en</strong>.<br />

que.dicho.escrito.se.pres<strong>en</strong>ta.<strong>en</strong>.el.ámbito.judicial..Es.a.partir.<strong>de</strong>.ese.mom<strong>en</strong>to.<strong>en</strong>.que.se.divi<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.jurispru<strong>de</strong>ncia,.sost<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do.tanto.que.son.docum<strong>en</strong>tos.públicos.como.que.son.docum<strong>en</strong>tos.privados..En.cuanto.al.punto,.<br />

es.c<strong>la</strong>ra.y.aplicable.al.tema.<strong>en</strong>.estudio.<strong>la</strong>.jurispru<strong>de</strong>ncia.que.se.transcribe.a.<br />

continuación:.“La.imitación.<strong>de</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>l.socio.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.acusada.<strong>en</strong>.un.escrito.<br />

pres<strong>en</strong>tado.<strong>en</strong>.juicio.configura.el.<strong>de</strong>lito.<strong>de</strong>.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.docum<strong>en</strong>to.privado.y.no.público,.ya.que.no.pose<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.condición.<strong>de</strong>.docum<strong>en</strong>tos.públicos.<br />

los.<strong>escritos</strong>.que.<strong>la</strong>s.partes.pres<strong>en</strong>tan.<strong>en</strong>.los.juicios,.<strong>firma</strong>dos.antes.<strong>de</strong>.que.<br />

que<strong>de</strong>n.agregados.<strong>en</strong>.los.autos”. 33 ..<br />

Por.otra.parte,.si.bi<strong>en</strong>.cierta.jurispru<strong>de</strong>ncia.sosti<strong>en</strong>e.<strong>la</strong>.teoría.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.ext<strong>en</strong>sión.<strong>de</strong>.docum<strong>en</strong>to.público.por.transformación<br />

34 ,.dicha.postura.no.se.aplicaría.al.caso.<strong>en</strong>.estudio.ya.que.<strong>en</strong>.ese.caso,.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.se.produce.luego.<strong>de</strong>.que.el.escrito.sea.incorporado.al.expedi<strong>en</strong>te.judicial..Para.ser.más.explícitos,.esta.postura.consi<strong>de</strong>ra.que.el.escrito.comi<strong>en</strong>za.si<strong>en</strong>do.un.instrum<strong>en</strong>to.<br />

privado,.pero.que.al.mom<strong>en</strong>to.<strong>en</strong>.que.se.pres<strong>en</strong>ta.<strong>en</strong>.el.juicio.pasa.a.ser.un.<br />

docum<strong>en</strong>to.público.y.cualquier.modificación.<strong>de</strong>.allí.<strong>en</strong>.a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte,.significaría.<br />

una.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.instrum<strong>en</strong>to.público..Concretam<strong>en</strong>te,.<strong>la</strong>.jurispru<strong>de</strong>ncia.<br />

que.<strong>de</strong>fi<strong>en</strong><strong>de</strong>.esta.teoría.pregona.que:.“<strong>la</strong>.adulteración.<strong>de</strong>l.docum<strong>en</strong>to.privado.que.está.incorporado.a.una.actuación.oficial.constituye.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.<br />

docum<strong>en</strong>to.público,.porque.si.bi<strong>en</strong>.‘el.hecho.que.un.escrito.o.docum<strong>en</strong>to.esté.<br />

<strong>de</strong>stinado.a.ser.pres<strong>en</strong>tado.ante.<strong>la</strong>.autoridad.judicial.no.lo.convierte.<strong>en</strong>.instrum<strong>en</strong>to.público’,.al.ser.‘falsificado.con.posterioridad.a.su.incorporación.al.<br />

proceso,.pue<strong>de</strong>.configurar.el.<strong>de</strong>lito.<strong>de</strong>.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.instrum<strong>en</strong>to.público,.<br />

porque.<strong>la</strong>.totalidad.<strong>de</strong>l.expedi<strong>en</strong>te.lo.constituye”. 35 .En.igual.s<strong>en</strong>tido,.parte.<strong>de</strong>.<br />

<strong>la</strong>.<strong>doctrina</strong>.manifiesta.que:.“Debe.ser.<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido.el.escrito.como.instrum<strong>en</strong>to.<br />

privado,.otorgado.sin.interv<strong>en</strong>ción.<strong>de</strong>.oficial.público.cuya.calidad.<strong>de</strong>.público.<br />

sólo.alcanza.luego.<strong>de</strong>.su.agregación.como.pieza.<strong>de</strong>.autos”. 36<br />

33 .Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Ape<strong>la</strong>ciones.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.<br />

Sa<strong>la</strong>.IV,.rta..<strong>en</strong>.fecha.13/4/1982,.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Herrera,.L.A..s/<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.<br />

docum<strong>en</strong>to”,..<br />

34 .creus,.Falsificación <strong>de</strong>...,.p..42.<br />

35 .CNCrimCorrCap,.Sa<strong>la</strong>.VI,.4/8/72.(<strong>de</strong>l.Fallo.<strong>de</strong>.1ª.Instancia),.JA,.16-1975-516,.citado.por.creus,.Falsificación<br />

<strong>de</strong>...,.p..42<br />

36 .cura,.José.María,.Nota.a.Fallo:.Escrito con <strong>firma</strong> apócrifa o el misterioso caso <strong>de</strong>l<br />

escrito que nunca existió,.L.L...1999-B-82/87<br />

51


52<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

En.un.fallo.muy.simi<strong>la</strong>r,.<strong>la</strong>.Sa<strong>la</strong>.VI.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral.señaló:<br />

“El hecho <strong>de</strong> que un escrito o docum<strong>en</strong>to esté <strong>de</strong>stinado a ser pres<strong>en</strong>tado<br />

ante <strong>la</strong> autoridad judicial no lo convierte <strong>en</strong> un instrum<strong>en</strong>to público, pero, si<br />

fuere falsificado con posterioridad a su incorporación al proceso <strong>de</strong> que se<br />

trate, ello pue<strong>de</strong> configurar el <strong>de</strong>lito <strong>de</strong> <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>to público,<br />

porque <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong>l expedi<strong>en</strong>te lo constituye y lógicam<strong>en</strong>te también cada<br />

una <strong>de</strong> sus partes integrantes”. 37<br />

Sin.perjuicio.<strong>de</strong>.ello,.esta.postura.lejos.se.<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra.<strong>de</strong>.ser.unánime,.<br />

ya.que.hay.numerosos.fallos.que.sosti<strong>en</strong><strong>en</strong>.que.<strong>la</strong>.naturaleza.<strong>de</strong>l.escrito.no.<br />

se.modifica.por.haber.sido.pres<strong>en</strong>tado.<strong>en</strong>.un.expedi<strong>en</strong>te.judicial,.sino.que.<br />

conserva. el. carácter. <strong>de</strong>. instrum<strong>en</strong>to. privado. que. t<strong>en</strong>ía..A. continuación. se.<br />

transcribe.un.fallo.que.refleja.<strong>la</strong>.opinión.<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da:.“Los.<strong>escritos</strong>.privados.<br />

agregados.<strong>en</strong>.juicio.no.por.eso.sólo.se.transforman.<strong>en</strong>.instrum<strong>en</strong>tos.públicos,.<br />

nada.ti<strong>en</strong>e.que.ver.que.el.instrum<strong>en</strong>to.<strong>en</strong>.cuestión.haya.sido.visto.y.analizado.<br />

por.distintos.jueces,.a.más.<strong>de</strong>.letrados.y.partes,.esa.adición.<strong>de</strong>.personas.no.<br />

agrega.‘fe.pública’.al.instrum<strong>en</strong>to.que.no.<strong>la</strong>.ti<strong>en</strong>e.<strong>en</strong>.su.orig<strong>en</strong>”. 38<br />

Pero.como.se.señaló.con.anterioridad,.no.son.estos.los.casos.que.involucran.al.problema.que.se.analiza.<strong>en</strong>.este.trabajo,.ya.que.<strong>la</strong>.hipótesis.<br />

p<strong>la</strong>nteada.al.comi<strong>en</strong>zo.<strong>de</strong>.esta.investigación.supone.una.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.un.<br />

escrito.judicial,.efectuada.con.anterioridad.a.<strong>la</strong>.pres<strong>en</strong>tación.<strong>de</strong>l.mismo.<strong>en</strong>.<br />

el.expedi<strong>en</strong>te.tribunalicio..Por.lo.tanto,.esta.reflexión.queda.excluida.<strong>de</strong>l.<br />

análisis.<strong>de</strong>.este.trabajo.<br />

V. La <strong>firma</strong> <strong>en</strong> Los escriTos JudiciaLes (docum<strong>en</strong>Tos PriVados) -<br />

docTrina y JurisPru<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> Los TribunaLes ciViLes<br />

A.esta.altura.<strong>de</strong>l.trabajo,.resulta.relevante.analizar.qué.importancia.ti<strong>en</strong>e.que.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>en</strong>.un.instrum<strong>en</strong>to.privado.emane.<strong>de</strong>l.puño.y.letra.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.persona.indicada,.es.<strong>de</strong>cir,.cuál.es.<strong>la</strong>.finalidad.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>en</strong>.los.docum<strong>en</strong>tos..<br />

El. art.. 1012. <strong>de</strong>l. Código. Civil. reza:. “La. <strong>firma</strong>. <strong>de</strong>. <strong>la</strong>s. partes. es. una.<br />

condición.es<strong>en</strong>cial.para.<strong>la</strong>.exist<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.todo.acto.bajo.forma.privada..El<strong>la</strong>.<br />

37 .CNCrim..y.Corr.,.Sa<strong>la</strong>.VI,.rta..<strong>en</strong>.fecha.4/8/72,.JA,.16-1972-516<br />

38 .Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Ape<strong>la</strong>ciones.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.<br />

Sa<strong>la</strong>.V,.29/8/86,.JA,.1987-III-113.


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

no.pue<strong>de</strong>.ser.reemp<strong>la</strong>zada.por.signos.ni.por.<strong>la</strong>s.iniciales.<strong>de</strong>.los.nombres.o.<br />

apellidos”.<br />

Según.Neri 39 ,.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.es.un.acto.gráfico.repres<strong>en</strong>tativo.<strong>de</strong>l.ser.p<strong>en</strong>sante,.emin<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te.personal,.es.<strong>la</strong>.repres<strong>en</strong>tación.gráfica.<strong>de</strong>l.nombre.y.apellido.<strong>de</strong>.una.persona,.hecha.<strong>de</strong>.su.puño.y.letra,.<strong>en</strong>.forma.habitual.y.característica,.y.estampada.al.pie.<strong>de</strong>.un.docum<strong>en</strong>to.escrito.a.mano,.a.máquina.<br />

o.impreso,.con.el.único.objeto.<strong>de</strong>.obligarse.por.su.cont<strong>en</strong>ido.<br />

Por.otra.parte,.el.codificador.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.nota.al.art..3639.<strong>de</strong>l.Código.Civil.<br />

remarca.que.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.no.es.<strong>la</strong>.simple.escritura.que.una.persona.hace.<strong>de</strong>.su.<br />

nombre.o.apellido;.es.el.nombre.escrito.<strong>de</strong>.una.manera.peculiar,.según.el.<br />

modo.habitual.seguido.por.<strong>la</strong>.persona.<strong>en</strong>.diversos.actos.sometidos.a.esta.<br />

formalidad..La.<strong>firma</strong>.ti<strong>en</strong>e.por.finalidad.atribuir.<strong>la</strong>.autoría.<strong>de</strong>l.instrum<strong>en</strong>to,.<br />

por.tanto.<strong>de</strong>be.ser.<strong>de</strong>.puño.y.letra.<strong>de</strong>l.autor..Pue<strong>de</strong>.éste.hacerse.sost<strong>en</strong>er.<strong>la</strong>.<br />

mano,.pero.no.hacer.estampar.por.otro.su.<strong>firma</strong> 40 ..<br />

Puntualm<strong>en</strong>te.el.art..1012.<strong>de</strong>l.Código.Civil.ya.citado.dice.c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te.<br />

que.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.no.pue<strong>de</strong>.ser.reemp<strong>la</strong>zada.y.a<strong>firma</strong>.que.es.una.condición.es<strong>en</strong>cial<br />

41 .para.<strong>la</strong>.exist<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.todo.acto.bajo.forma.privada,.conjunto.al.que.<br />

pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong>.los.<strong>escritos</strong>.<strong>judiciales</strong>.<br />

Al.respecto.ti<strong>en</strong>e.dicho.<strong>la</strong>.jurispru<strong>de</strong>ncia.que:.“La.<strong>firma</strong>.es.un.requisito.es<strong>en</strong>cial.<strong>en</strong>.los.<strong>escritos</strong>..Así.lo.dispone.el.art..1012.<strong>de</strong>l.Código.Civil,.<br />

que.establece.que.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.partes.es.una.condición.es<strong>en</strong>cial.para.<strong>la</strong>.<br />

exist<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.todo.acto.bajo.forma.privada..Las.normas.establecidas.<strong>en</strong>.el.<br />

art..45.<strong>de</strong>l.Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to.para.<strong>la</strong>.Justicia.Nacional,.al.que.remite.el.art..118.<br />

<strong>de</strong>l.C..Procesal,.resultan.concordantes.con.el.art..1012.<strong>de</strong>l.Código.Civil..<br />

Por.<strong>en</strong><strong>de</strong>,.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.no.pue<strong>de</strong>.reemp<strong>la</strong>zarse.por.grafías.<strong>de</strong>.terceros,.y.cabe.<br />

consi<strong>de</strong>rar.a.los.actos.con.grafías.<strong>de</strong>.terceros,.privados.<strong>de</strong>.efectos.jurídicos.y.aj<strong>en</strong>os.como.tales.a.cualquier.posibilidad.<strong>de</strong>.convalidación.posterior.<br />

(CSJN.Fallos.246;.279)”. 42 .Repárese.que.<strong>la</strong>.interpretación.realizada.por.<br />

39 .neri,.Tratadi,.t..III,.p..324,.citado.por.brebbia,.Roberto.H.,.Hechos y Actos Jurídicoas,<br />

Com<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> los artículos 944 a 1065 <strong>de</strong>l Código Civil, Doctrina y Jurispru<strong>de</strong>ncia,<br />

Tomo 2,.Editorial.Astrea,.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.Diciembre.<strong>de</strong>.1995,.p..518.<br />

40 .carioTa.Ferrara,.El.negocio.jurídico,.p..372,.citado.por.brebbia, op. cit.,.p..518.<br />

41 .brebbia,.op. cit.,.p..517:.“Pue<strong>de</strong>.a<strong>firma</strong>rse.que.el.único.requisito.es<strong>en</strong>cial.para.<strong>la</strong>.<br />

vali<strong>de</strong>z.<strong>de</strong>l.instrum<strong>en</strong>to.privado.es.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>”.<br />

42 .Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Ape<strong>la</strong>ciones.<strong>en</strong>.lo.Civil.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.J.(Lerida.–.<br />

Zaccheo.–.Wil<strong>de</strong>),.Rab<strong>en</strong>bach,.Natalio.y.Otro.c/.Kogan,.Mauricio.Jorge.s/.Régim<strong>en</strong>.<strong>de</strong>.<br />

visitas,.s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>l.20/2/1990,.publicado.<strong>en</strong>.el.dominio.<strong>de</strong>.Internet.,.bajo.el.sumario.C0020679.<br />

53


54<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

<strong>la</strong>. Sa<strong>la</strong>. J. <strong>de</strong>. <strong>la</strong>. Cámara. Nacional. <strong>de</strong>.Ape<strong>la</strong>ciones. <strong>en</strong>. lo. Civil. <strong>de</strong>. Capital.<br />

Fe<strong>de</strong>ral,.va.más.allá.al.sost<strong>en</strong>er.que.los.actos.con.<strong>firma</strong>s.<strong>de</strong>.otras.personas,.<br />

estarán.privados.<strong>de</strong>.los.efectos.jurídicos.y.ex<strong>en</strong>tos.<strong>de</strong>.cualquier.posibilidad.<br />

<strong>de</strong>. convalidación. posterior.. Sin. embargo. no. es. éste. el. único. pronunciami<strong>en</strong>to.judicial.que.se.expresó.con.respecto.a.este.tema;.<strong>la</strong>.Suprema.Corte.<br />

<strong>de</strong>.Justicia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Provincia.<strong>de</strong>.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.también.arribó.a.una.postura.<br />

semejante.al.<strong>de</strong>c<strong>la</strong>rar.que:<br />

“Las <strong>firma</strong>s insertas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> correspon<strong>de</strong>r a qui<strong>en</strong>es figuran <strong>en</strong> el instrum<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> calidad <strong>de</strong> sujetos <strong>de</strong>l proceso, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do ser –<strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia– verda<strong>de</strong>ras,<br />

sin que tal condición <strong>de</strong> aut<strong>en</strong>ticidad pueda quedar librada a manifestaciones<br />

posteriores o al reconocimi<strong>en</strong>to ulterior por qui<strong>en</strong> sosti<strong>en</strong>e que suscribió <strong>la</strong><br />

pieza. Tal postu<strong>la</strong>do adquiere mayor significación cuando <strong>la</strong> rúbrica, cuya aut<strong>en</strong>ticidad<br />

se cuestiona, es estampada <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>. No reconocer <strong>la</strong><br />

necesaria severidad con que es dable actuar <strong>en</strong> tales circunstancias, llevaría a<br />

acordar a <strong>la</strong>s partes una facultad saneadora <strong>de</strong> graves <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias estructurales,<br />

sumada a una impropia potestad <strong>de</strong> evitar <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> per<strong>en</strong>toriedad<br />

<strong>de</strong> los p<strong>la</strong>zos procesales (art. 155, C.P.C.C.) (min.)”. 43<br />

Obsérvese.aquí.que.el.ejemplo.consi<strong>de</strong>ra.que.otorgarle.<strong>la</strong>.posibilidad.<br />

<strong>de</strong>.un.reconocimi<strong>en</strong>to.posterior.a.una.<strong>firma</strong>.falsificada,.permitiría.a.<strong>la</strong>s.partes.una.facultad.saneadora.<strong>de</strong>.“graves.<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias.estructurales”..Esto.significa.que,.los.<strong>escritos</strong>.cuyas.<strong>firma</strong>s.no.son.auténticas,.se.<strong>de</strong>b<strong>en</strong>.t<strong>en</strong>er.por.<br />

no.pres<strong>en</strong>tados,.aunque.el.interesado.<strong>la</strong>s.reconozca.como.propias,.<strong>en</strong>.una.<br />

manifestación. posterior,. porque. justam<strong>en</strong>te. al. estar. privados. <strong>de</strong>. eficacia.<br />

jurídica.impi<strong>de</strong>n.cualquier.convalidación.posterior 44 .<br />

43 .Suprema.Corte.<strong>de</strong>.Justicia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Provincia.<strong>de</strong>.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Sanabria,.<br />

Juana. c/. Fernán<strong>de</strong>z. Gal<strong>la</strong>rdo,. María. <strong>de</strong>l. Carm<strong>en</strong>. y. otros. s/. Daños. y. perjuicios”,.<br />

s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>l.5/11/03,.publicado.<strong>en</strong>.el.dominio.<strong>de</strong>.Internet.,.bajo.el.<br />

sumario.B0026984.<br />

44 .Al.respecto.obsérvese.también.el.fallo.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Cámara.Civil,.Comercial.y.Garantías.<strong>en</strong>.<br />

lo.P<strong>en</strong>al.<strong>de</strong>.Zárate,.provincia.<strong>de</strong>.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Ferraro.<strong>de</strong>.Pons,.<br />

Palmira.L..s/Cestrilli,.Aniceto.B..y.otros”,.rta..<strong>en</strong>.fecha.22/12/1998,.L.L.B.A..1999-1089:.<br />

“Debe.<strong>de</strong>c<strong>la</strong>rarse.<strong>la</strong>.inexist<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.un.escrito.judicial.cuyas.<strong>firma</strong>s.han.sido.falsificadas,.<br />

por.cuanto.carece.<strong>de</strong>.un.requisito.indisp<strong>en</strong>sable.para.su.exist<strong>en</strong>cia.y.vali<strong>de</strong>z,.como.es.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>.qui<strong>en</strong>.lo.otorga,.y.<strong>la</strong>.cuestión.exce<strong>de</strong>.el.ámbito.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.nulida<strong>de</strong>s.procesales.<strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do.<br />

reputarse.el.acto.como.jurídicam<strong>en</strong>te.inexist<strong>en</strong>te.y.aj<strong>en</strong>o.a.<strong>la</strong>.posibilidad.<strong>de</strong>.convalidación,.<br />

ello.sin.perjuicio.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.vali<strong>de</strong>z.<strong>de</strong>.los.actos.procesales.cumplidos.con.posterioridad.cuando.<br />

no.se.ha.causado.perjuicio.alguno.ni.afectado.<strong>la</strong>.regu<strong>la</strong>ridad.<strong>de</strong>l.proceso”.


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

En.este.s<strong>en</strong>tido,.se.adviert<strong>en</strong>.más.fallos.que.<strong>de</strong>fi<strong>en</strong><strong>de</strong>n.esta.teoría.<br />

<strong>de</strong>.que.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>be.emanar.directam<strong>en</strong>te.<strong>de</strong>l.puño.y.letra.<strong>de</strong>l.interesado.y.que.no.pue<strong>de</strong>.estar.sujeta.a.un.reconocimi<strong>en</strong>to.posterior..Ej.:.“La.<br />

<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.partes.es.una.condición.es<strong>en</strong>cial.para.<strong>la</strong>.exist<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>l.acto.<br />

(art..1012,.Cód..Civil),.<strong>en</strong>.tanto.que.es.a.todas.luces.evi<strong>de</strong>nte.que.estas.directivas.han.<strong>de</strong>.aplicarse.<strong>en</strong>.líneas.g<strong>en</strong>erales,.a.aquel<strong>la</strong>s.hipótesis.<br />

<strong>en</strong>.<strong>la</strong>s.cuales.<strong>la</strong>s.<strong>firma</strong>s.insertas.no.correspon<strong>de</strong>n.a.qui<strong>en</strong>es.figuran.<strong>en</strong>.<br />

el.instrum<strong>en</strong>to.<strong>en</strong>.calidad.<strong>de</strong>.interesados,.porque.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>l.litigante.<br />

que.actúa.por.<strong>de</strong>recho.propio.es.un.requisito.formal.indisp<strong>en</strong>sable.<strong>de</strong>l.<br />

escrito..Por.lo.<strong>de</strong>más,.es.también.jurispru<strong>de</strong>ncia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>rga.data.que.el<strong>la</strong>.<br />

<strong>de</strong>be.ser.verda<strong>de</strong>ra,.es.<strong>de</strong>cir,.emanar.<strong>de</strong>l.propio.interesado,.sin.que.tal.<br />

condición.<strong>de</strong>.aut<strong>en</strong>ticidad.pueda.válidam<strong>en</strong>te.quedar.librada.a.manifestaciones.posteriores.o.al.reconocimi<strong>en</strong>to.ulterior.<strong>de</strong>.qui<strong>en</strong>.sosti<strong>en</strong>e.que.<br />

suscribe.<strong>la</strong>.pieza 45 .<br />

Sin.perjuicio.<strong>de</strong>.lo.expuesto.anteriorm<strong>en</strong>te,.existe.jurispru<strong>de</strong>ncia.que.<br />

adopta.una.postura.todavía.más.extremista,.que.sosti<strong>en</strong>e.que.tampoco.t<strong>en</strong>drá.eficacia.jurídica.un.escrito.cuando.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.sea.puesta.por.un.tercero,.<br />

aunque.actúe.por.autorización.o.mandato,.pues.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.es.un.acto.propio,.<br />

es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te.personal. 46<br />

Sin.embargo,.el.ejemplo.citado.<strong>en</strong>.el.párrafo.que.antece<strong>de</strong>,.ti<strong>en</strong>e.otras.<br />

características.ya.que.aquí.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.inserta.por.un.tercero.es.suscripta.merced.a.una.autorización.o.a.un.mandato.previo,.que.hace.que.los.casos.no.sean.exactam<strong>en</strong>te.iguales..Esta.situación.se.<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra.regu<strong>la</strong>da.<strong>en</strong>.el.Código.Procesal.Civil.y.Comercial.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Nación.y.es.comúnm<strong>en</strong>te.<strong>de</strong>nominada.<br />

“<strong>firma</strong>.a.ruego”.<br />

Vi. La <strong>firma</strong> a ruego<br />

Evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te,. el. or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to. jurídico. no. es. caprichoso. <strong>en</strong>. este.<br />

punto,.sino.que.autoriza.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>.un.tercero.comprometi<strong>en</strong>do.<strong>la</strong>.propia..<br />

Pero.ese.caso.se.<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra.específicam<strong>en</strong>te.reg<strong>la</strong>do.a.partir.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.a.<br />

ruego.y.está.permitido.normativam<strong>en</strong>te.siempre.y.cuando.esa.autorización.<br />

sea.anterior.al.acto.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<br />

45 . CNCiv.,. Sa<strong>la</strong>. C,. agosto. 4-1998,. autos. caratu<strong>la</strong>dos:. “Mulhall,. David. E.. c..Torre,.<br />

Javier.y.Mulhall,.David.E..c..Torre,.Pablo”,.L.L..1999-B-82/87<br />

46 .CNCiv..Sa<strong>la</strong>.E,.29/379,.L.L..1977-B,.493;.SCBu<strong>en</strong>os.Aires,.1/9/59,.L.L..100-393..<br />

55


56<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

Se.dice.que.un.instrum<strong>en</strong>to.ha.sido.“<strong>firma</strong>do.a.ruego”.cuando,.a.través.<br />

<strong>de</strong>.un.docum<strong>en</strong>to.privado.y.a.pedido.y.<strong>en</strong>.nombre.<strong>de</strong>l.otorgante.<strong>de</strong>l.acto,.<br />

fue.suscripto.por.un.testigo 47 .<br />

En.efecto,.se.advierte.que.se.<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra.permitida.legalm<strong>en</strong>te.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<br />

estampada.por.otra.persona,.pero.reg<strong>la</strong>da.taxativam<strong>en</strong>te;.autorizar.<strong>de</strong>.cualquier.otra.forma.que.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.no.sea.estampada.por.qui<strong>en</strong>.<strong>de</strong>be,.aunque.<br />

fuere.posteriorm<strong>en</strong>te.reconocida,.implicaría,.justam<strong>en</strong>te,.ir.<strong>en</strong>.contra.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<br />

normativa.nacional..<br />

Seguidam<strong>en</strong>te. se. transcribe. un. pronunciami<strong>en</strong>to. <strong>de</strong>. <strong>la</strong>. Sa<strong>la</strong>. II. <strong>de</strong>. <strong>la</strong>.<br />

Cámara.Fe<strong>de</strong>ral.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Seguridad.Social.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.que.avaló.dicha.<br />

postura:.“Es.condición.es<strong>en</strong>cial.<strong>de</strong>.los.<strong>escritos</strong>.<strong>judiciales</strong>.que.cont<strong>en</strong>gan.<strong>la</strong>.<br />

<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.partes.o.<strong>de</strong>.sus.repres<strong>en</strong>tantes,.por.lo.que.carece.<strong>de</strong>.valor.<strong>la</strong>.<br />

puesta.por.terceros.sin.haberse.recurrido.al.específico.procedimi<strong>en</strong>to.previsto.<strong>en</strong>.el.art..119.<strong>de</strong>l.C.P.C.C..En.consecu<strong>en</strong>cia,.el.recurso.extraordinario.<br />

suscripto.con.<strong>firma</strong>.apócrifa,.resulta.privado.<strong>de</strong>.toda.eficacia.jurídica.(cfr..<br />

C.S.J.N.,.“Valledor,.Pedro”;.“Moreira,.Eduardo”,.ambas.<strong>de</strong>l.25/03/97)”. 48 .<br />

Concordantem<strong>en</strong>te.con.esta.postura,.<strong>la</strong>.Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Ape<strong>la</strong>ciones.<strong>en</strong>.lo.Civil.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.ti<strong>en</strong>e.dicho.que:<br />

“Los <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cont<strong>en</strong>er <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>de</strong> su pres<strong>en</strong>tante, careci<strong>en</strong>do<br />

<strong>de</strong> valor <strong>la</strong> puesta por un tercero, a m<strong>en</strong>os que se haya recurrido al específico<br />

procedimi<strong>en</strong>to previsto <strong>en</strong> el art. 119 <strong>de</strong>l Cód. Procesal; consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s<br />

actuaciones referidas y <strong>la</strong>s provi<strong>de</strong>ncias que motivar<strong>en</strong> son actos privados <strong>de</strong><br />

toda eficacia jurídica y aj<strong>en</strong>os, como tales, a cualquier posibilidad <strong>de</strong> convalidación<br />

posterior, <strong>en</strong> or<strong>de</strong>n a <strong>la</strong> per<strong>en</strong>toriedad <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>zos procesales”. 49<br />

Por.último,.pero.no.m<strong>en</strong>os.importante,.<strong>en</strong>.un.pronunciami<strong>en</strong>to.simi<strong>la</strong>r.<br />

<strong>la</strong>.Corte.Suprema.<strong>de</strong>.Justicia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Nación,.con.respecto.a.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.falsificada.<strong>en</strong>.los.<strong>escritos</strong>.<strong>judiciales</strong>.señaló:.“Que.los.<strong>escritos</strong>.<strong>judiciales</strong>.<strong>de</strong>b<strong>en</strong>.cont<strong>en</strong>er.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>.su.pres<strong>en</strong>tante.(art..1012,.Cód..Civil,.y.art..46,.Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to.<br />

47 .Art..208,.inc..3º.<strong>de</strong>l.Código.<strong>de</strong>.Comercio.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.República.Arg<strong>en</strong>tina.<br />

48 .Cámara.Fe<strong>de</strong>ral.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Seguridad.Social.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.2,.(Eta<strong>la</strong>.-.Herrero),.<br />

<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Aya<strong>la</strong>,.Juan.Ramón.c/Caja.Nacional.<strong>de</strong>.Previsión.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Industria,.Comercio.y.Activida<strong>de</strong>s.Civiles.s/Procedimi<strong>en</strong>to.Administrativo.y.Judicial”,.rta..<strong>en</strong>.<br />

fecha.27/2/98,.publicado.<strong>en</strong>.el.dominio.<strong>de</strong>.Internet.,.bajo.el.sumario.<br />

80003333..<br />

49 .CNCiv.,.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.A,.octubre.9-989,.<strong>en</strong>.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Linera,.Antonio.y.otros.sucs.”,.L.L..T.1991-C-436.


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

para.<strong>la</strong>.justicia.nacional,.al.que.remite.el.118.<strong>de</strong>l.Código.Procesal.Civil.y.<br />

Comercial.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Nación);.carece.pues.<strong>de</strong>.valor.<strong>la</strong>.puesta.por.un.tercero,.a.<br />

m<strong>en</strong>os. que. se. haya. recurrido. al. específico. procedimi<strong>en</strong>to. previsto. <strong>en</strong>. el.<br />

art..119.<strong>de</strong>.ese.texto.ritual”. 50 .Seguidam<strong>en</strong>te,.<strong>en</strong>.ese.mismo.fallo.<strong>la</strong>.Corte.<br />

agregó:.“Que.<strong>en</strong>.consecu<strong>en</strong>cia,.<strong>la</strong>s.actuaciones.referidas.y.<strong>la</strong>s.provi<strong>de</strong>ncias.<br />

que.motivaron,.son.actos.privados.<strong>de</strong>.toda.eficacia.jurídica.y.aj<strong>en</strong>os,.como.<br />

tales,.a.cualquier.posibilidad.<strong>de</strong>.convalidación.posterior.(<strong>doctrina</strong>.<strong>de</strong>.Fallos.<br />

t..246,.p..279.–Rep..LA.LEY,.t..XXI,.p..1047,.sum..14-)”. 51<br />

Todo.lo.expuesto.con.anterioridad,.evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te.indica.que.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<br />

es.un.acto.y.un.requisito.personal.e.insustituible.<strong>en</strong>.los.<strong>escritos</strong>.<strong>judiciales</strong>,.y.<br />

que.únicam<strong>en</strong>te.pue<strong>de</strong>.ser.materializado.por.el.signatario.(con.<strong>la</strong>.salvedad.<br />

hecha.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.a.ruego),.ya.que.<strong>de</strong>.otra.forma.se.estaría.<strong>de</strong>snaturalizando.<strong>la</strong>.acción.que.finalm<strong>en</strong>te.atribuye.<strong>la</strong>.autoría.<strong>de</strong>l.instrum<strong>en</strong>to,.sea.este.<br />

público.o.privado.<br />

Vii. <strong>firma</strong>s faLsas <strong>en</strong> escriTos JudiciaLes, ¿exisTe PerJuicio?<br />

Determinar. si. <strong>la</strong>. conducta. <strong>de</strong>. falsificar. una. <strong>firma</strong>. ocasiona. o. no. un.<br />

perjuicio.es.una.ardua.tarea,.y.su.dificultad.radica,.<strong>en</strong>tre.otras.cosas,.<strong>en</strong>.<br />

<strong>de</strong>finir.qui<strong>en</strong>es.podrían.ser.los.pot<strong>en</strong>ciales.sujetos.pasivos.<strong>de</strong>l.perjuicio,.<br />

así.como.<strong>en</strong>.establecer.si.es.indistinto.que.el.cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.sea.otorgado.<br />

por.el.verda<strong>de</strong>ro.titu<strong>la</strong>r.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.antes.o.<strong>de</strong>spués.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.pres<strong>en</strong>tación.<strong>de</strong>l.<br />

escrito.<strong>en</strong>.el.expedi<strong>en</strong>te.<br />

Para.com<strong>en</strong>zar.con.los.ejemplos,.se.p<strong>la</strong>nteará.<strong>la</strong>.situación.<strong>de</strong>l.sujeto.que.<br />

falsifica.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>l.otro,.qui<strong>en</strong>.<strong>de</strong>smi<strong>en</strong>te.que.su.<strong>firma</strong>.haya.sido.falsificada.y.aún.manifiesta.que.asume.<strong>la</strong>.responsabilidad.<strong>de</strong>.los.efectos.que.pueda.<br />

producir.el.escrito.cuestionado.<strong>en</strong>.el.expedi<strong>en</strong>te.<strong>en</strong>.que.se.haya.pres<strong>en</strong>tado..<br />

En.primer.término,.cabe.recordar,.que.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.es.una.condición.es<strong>en</strong>cial.para.<strong>la</strong>.exist<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.todo.acto.bajo.forma.privada,.como.así.también.lo.seña<strong>la</strong>do.por.<strong>la</strong>.jurispru<strong>de</strong>ncia.<strong>en</strong>.cuanto.a.que.<strong>la</strong>s.<strong>firma</strong>s.<strong>de</strong>b<strong>en</strong>.correspon<strong>de</strong>r.a.qui<strong>en</strong>es.figuran.<strong>en</strong>.el.instrum<strong>en</strong>to.<strong>en</strong>.calidad.<strong>de</strong>.sujetos.<strong>de</strong>l.proceso,.<br />

<strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do.ser.verda<strong>de</strong>ras 52 ..<br />

50 .Corte.Suprema.<strong>de</strong>.Justicia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Nación,.junio.6-1985,.<strong>en</strong>.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Wehmann,.Enrique.G..c..Provincia.<strong>de</strong>.Bu<strong>en</strong>os.Aires.y.otros”,.L.L..t..1985-D-283.<br />

51 .Ibid.<br />

52 .Ver.art..1012.<strong>de</strong>l.Código.Civil.y.fallo.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Suprema.Corte.<strong>de</strong>.Justicia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Provincia.<strong>de</strong>.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Sanabria,.Juana.c/.Fernán<strong>de</strong>z.Gal<strong>la</strong>rdo,.María.<strong>de</strong>l.<br />

57


58<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

Indudablem<strong>en</strong>te,.<strong>en</strong>.los.docum<strong>en</strong>tos.<strong>de</strong>stinados.a.hacerse.valer.so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te.ante.<strong>de</strong>terminadas.personas,.conocedoras.<strong>de</strong>l.supuesto.otorgante.o.<strong>de</strong>.su.<strong>firma</strong>,.<strong>la</strong>.imitación.<strong>de</strong>.los.rasgos.caligráficos.<strong>de</strong>.ésta.<strong>de</strong>vi<strong>en</strong>e.ineludible.para.que.esos.docum<strong>en</strong>tos.cump<strong>la</strong>n.con.<strong>la</strong>s.exig<strong>en</strong>cias,.<strong>de</strong>.posibilidad.<strong>de</strong>.ocasionar.un.perjuicio.y.<strong>de</strong>.idoneidad.para.lesionar.el.bi<strong>en</strong>.jurídico.protegido.por.<strong>la</strong>s.figuras.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.falseda<strong>de</strong>s.docum<strong>en</strong>tales<br />

53 ..Ello.y.lo.expuesto.<br />

más.profundam<strong>en</strong>te.<strong>en</strong>.el.capítulo.nov<strong>en</strong>o,.evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te,.dan.una.pauta.<br />

<strong>de</strong>.que.no.cualquiera.podría.<strong>firma</strong>r.<strong>en</strong>.lugar.<strong>de</strong>.otro.sin.que.ese.accionar.<br />

ocasione.al.m<strong>en</strong>os,.algunos.inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes.<br />

Ahora.bi<strong>en</strong>,.repárese.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.sigui<strong>en</strong>te.situación.teórica:.un.letrado.pres<strong>en</strong>ta.un.escrito.(por.<strong>de</strong>recho.propio,.o.sea.sin.su.<strong>firma</strong>).<strong>en</strong>.un.expedi<strong>en</strong>te.<br />

con.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>.su.cli<strong>en</strong>te.falsificada;.ello.con.<strong>la</strong>.int<strong>en</strong>ción.<strong>de</strong>.supeditar.el.<br />

p<strong>la</strong>nteo.efectuado.<strong>en</strong>.el.escrito.a.<strong>la</strong>.postura.<strong>de</strong>l.Tribunal..Concretam<strong>en</strong>te,.si.<br />

el.Tribunal.hace.lugar.al.pedido.efectuado,.el.cli<strong>en</strong>te.no.rec<strong>la</strong>ma.–ev<strong>en</strong>tualm<strong>en</strong>te.reconocerá.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.como.propia–.y.el.expedi<strong>en</strong>te.continuará.con.su.trámite.<strong>de</strong>.acuerdo.al.pedido.realizado.por.<strong>la</strong>.parte..En.este.caso,.se.advierte.una.solución.que.a.simple.vista.no.resulta.jurídicam<strong>en</strong>te.justa,.<strong>de</strong>bido.<br />

a.que.el.cli<strong>en</strong>te.acepta.<strong>la</strong>s.consecu<strong>en</strong>cias.<strong>de</strong>.un.escrito.pres<strong>en</strong>tado.<strong>en</strong>.se<strong>de</strong>.<br />

judicial.con.posterioridad.a.que.ése.órgano.se.expida..En.el.caso.<strong>de</strong>.que.<br />

el.Juzgado.no.haga.lugar.al.pedido.solicitado,.y.le.imponga.costas,.alguna.<br />

tasa.<strong>de</strong>.justicia.u.otra.multa.que.t<strong>en</strong>ga.re<strong>la</strong>ción.con.el.pedido.efectuado;.<br />

<strong>en</strong>.ese.caso,.el.mandante.podrá.efectuar.un.p<strong>la</strong>nteo.haci<strong>en</strong>do.hincapié.<strong>en</strong>.<br />

que.lo.solicitado.<strong>en</strong>.el.escrito.pres<strong>en</strong>tado.<strong>en</strong>.el.Tribunal.no.fue.un.pedido.<br />

propio.e.incluso.<strong>de</strong>nunciando.que.su.<strong>firma</strong>.fue.falsificada..Cabe.ac<strong>la</strong>rar.que.<br />

si.el.Tribunal.solicita.un.peritaje.caligráfico.a.fin.<strong>de</strong>.<strong>de</strong>terminar.si.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<br />

provino.<strong>de</strong>l.puño.y.letra.<strong>de</strong>l.<strong>de</strong>nunciante,.éste.arrojará.resultado.negativo,.<br />

lo.que.<strong>de</strong>mostrará.–al.m<strong>en</strong>os.indiciariam<strong>en</strong>te–.que.lo.manifestado.por.el.<br />

<strong>de</strong>nunciante.es.cierto..Evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te.este.caso,.a<strong>de</strong>más.<strong>de</strong>.contra<strong>de</strong>cir.los.<br />

principios.<strong>de</strong>.igualdad.ante.<strong>la</strong>.ley,.tampoco.propiciaría.una.solución.justa.<br />

para.los.procesos.<strong>judiciales</strong>;.<strong>de</strong>.acuerdo.al.ejemplo.dado,.<strong>la</strong>.parte.podría.<br />

condicionar.su.rec<strong>la</strong>mo.a.<strong>la</strong>.respuesta.brindada.por.el.tribunal,.vio<strong>la</strong>ndo.así.<br />

<strong>la</strong>.correcta.administración.<strong>de</strong>.justicia..El.ejemplo.expuesto.implica.también.<br />

Carm<strong>en</strong>.y.otros.s/.Daños.y.perjuicios”,.s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>l.5/11/03,.publicado.<strong>en</strong>.el.dominio.<strong>de</strong>.<br />

Internet.www.saij.jus.gov.ar,.bajo.el.sumario.B0026984.<br />

53 .esTreLLa,.Oscar.Alberto.y.Lemos,.Roberto.Godoy,.Código P<strong>en</strong>al, Parte Especial,<br />

De los <strong>de</strong>litos <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, Análisis <strong>doctrina</strong>rio, Jurispru<strong>de</strong>ncia seleccionada, Tomo 3,<br />

Artículos 186/306,.Editorial.Hammurabi,.p..583.


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

que.si.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.lesiona.<strong>la</strong>.incolumnidad.<strong>de</strong>l.expedi<strong>en</strong>te.<br />

judicial.–incolumidad.directam<strong>en</strong>te.vincu<strong>la</strong>da.con.<strong>la</strong>s.formas.y.finalidad.<br />

<strong>de</strong>l.juicio.<strong>en</strong><strong>de</strong>rezado.a.obt<strong>en</strong>er.una.s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia–,.el.perjuicio.provocado.se.<br />

re<strong>la</strong>ciona.con.<strong>la</strong>.fe.pública.y.no.pue<strong>de</strong>.ser.ali<strong>en</strong>able.<br />

Sin. embargo,. esta. maniobra. no. sería. posible. realizar<strong>la</strong>. con. <strong>la</strong>. misma.liviandad,.<strong>en</strong>.caso.<strong>de</strong>.que.se.haya.recurrido.al.instituto.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.a.<br />

ruego,.<strong>de</strong>bido.a.que,.sigui<strong>en</strong>do.estas.formalida<strong>de</strong>s,.<strong>la</strong>.manifestación.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<br />

voluntad.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.parte.peticionante.es.anterior.a.<strong>la</strong>.pres<strong>en</strong>tación.<strong>de</strong>l.escrito,.e.<br />

incluso.dicha.exteriorización.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.voluntad.habría.quedado.p<strong>la</strong>smada.ante.<br />

<strong>la</strong>.pres<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.un.testigo,.tal.como.surge.<strong>de</strong>.lo.normado.<strong>en</strong>.el.art..208,.inc..<br />

3º.<strong>de</strong>l.Código.<strong>de</strong>.Comercio.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.República.Arg<strong>en</strong>tina..<br />

Viii. eL PerJuicio ProcesaL y eL suJeTo PasiVo <strong>de</strong>L PerJuicio<br />

Pero. aquí. no. finaliza. el. análisis,. sino. que. todavía. resta. <strong>de</strong>s<strong>en</strong>trañar.<br />

quién.podría.ser.sujeto.pasivo.<strong>de</strong>l.perjuicio,.es.<strong>de</strong>cir,.si.sólo.<strong>la</strong>.persona.a.<br />

qui<strong>en</strong>.se.le.falsifica.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.o.si.<strong>la</strong>.víctima,.<strong>en</strong>.su.caso,.pue<strong>de</strong>.ser.cualquier.<br />

otra.persona..Cabe.<strong>de</strong>stacar.que.<strong>la</strong>.<strong>doctrina</strong>.y.<strong>la</strong>.jurispru<strong>de</strong>ncia.no.es.unánime.<strong>en</strong>.este.s<strong>en</strong>tido..<br />

Precisam<strong>en</strong>te,.<strong>la</strong>.mayoría.<strong>de</strong>.los. autores.<strong>de</strong>l.<strong>de</strong>recho.p<strong>en</strong>al.analizan.<br />

el.tema.<strong>de</strong>l.perjuicio.a.partir.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.visión.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.persona.a.<strong>la</strong>.que.se.le.está.<br />

imitando.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.y.part<strong>en</strong>.<strong>de</strong>s<strong>de</strong>.esa.postura.para.analizar.el.tema.<strong>de</strong>l.perjuicio..Si.bi<strong>en</strong>.ese.análisis.no.es.incorrecto.–<strong>de</strong>bido.a.que.resulta.necesario.<br />

<strong>de</strong>terminar.si.esa.persona.sufre.algún.tipo.<strong>de</strong>.perjuicio–,.se.<strong>de</strong>be.resaltar.<br />

que.es.incompleto..Ello.así,.toda.vez.que.el.perjuicio.<strong>de</strong>be.ser.analizado.<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong>.una.perspectiva.más.amplia,.estudiando,.meticulosam<strong>en</strong>te,.todas.<strong>la</strong>s.<br />

posibilida<strong>de</strong>s.y.todas.<strong>la</strong>s.personas.que.puedan.ser.víctimas.–reales.o.pot<strong>en</strong>ciales–.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.maniobra.<strong>de</strong>.<strong>falsificación</strong>.o.<strong>de</strong>.uso.<strong>de</strong>l.docum<strong>en</strong>to.con.<strong>la</strong>.<br />

<strong>firma</strong>.apócrifa.<br />

Ahora.bi<strong>en</strong>,.<strong>la</strong>.situación.hipotética.p<strong>la</strong>nteada.<strong>en</strong>.el.capítulo.que.antece<strong>de</strong>,.no.sería.el.único.ejemplo.<strong>en</strong>.el.que.un.abogado.y.su.cli<strong>en</strong>te.podrían.abusar.ilegítimam<strong>en</strong>te.<strong>de</strong>.un.escrito.con.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.falsificada,.con.su.<br />

posterior.autorización;.a.continuación,.se.expondrán.otros.ejemplos.que.<br />

se.re<strong>la</strong>cionan.íntimam<strong>en</strong>te.con.<strong>la</strong>s.v<strong>en</strong>tajas.con.que.se.podrían.b<strong>en</strong>eficiar.<br />

los.cli<strong>en</strong>tes.mediante.<strong>la</strong>.utilización.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.apócrifa.cuando.los.p<strong>la</strong>zos.<br />

procesales.apremian.<br />

Los.p<strong>la</strong>zos.procesales,.<strong>en</strong>.el.Derecho.<strong>en</strong>.g<strong>en</strong>eral,.influy<strong>en</strong>.<strong>en</strong>.gran.<br />

medida.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.sustanciación.<strong>de</strong>.los.procesos;.<strong>de</strong>.hecho,.<strong>de</strong>ntro.<strong>de</strong>.nuestro.<br />

59


60<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

sistema.dispositivo.(Derecho.Procesal.Civil.y.Comercial),.<strong>la</strong>s.partes.ti<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

<strong>la</strong>.carga.<strong>de</strong>.impulsar.el.proceso.a.fin.<strong>de</strong>.que.éste.termine.con.<strong>la</strong>.s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<br />

<strong>de</strong>finitiva;.si.no.lo.hac<strong>en</strong>.<strong>de</strong>ntro.<strong>de</strong>.los.p<strong>la</strong>zos.fijados.por.<strong>la</strong>.ley,.pue<strong>de</strong>.<strong>de</strong>c<strong>la</strong>rarse.<strong>la</strong>.caducidad.<strong>de</strong>.instancia,.cuyo.efecto.es.poner.fin.al.proceso<br />

54 ;.por.<br />

ejemplo.el.art..316.<strong>de</strong>l.Código.Procesal.Civil.y.Comercial.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Nación,.<br />

estipu<strong>la</strong>.que:.“La.caducidad.será.<strong>de</strong>c<strong>la</strong>rada.<strong>de</strong>.oficio,.sin.otro.trámite.que.<br />

<strong>la</strong>.comprobación.<strong>de</strong>l.v<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.los.p<strong>la</strong>zos.seña<strong>la</strong>dos.<strong>en</strong>.el.art..310,.<br />

pero.antes.<strong>de</strong>.que.cualquiera.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.partes.impulsare.el.procedimi<strong>en</strong>to”..<br />

Ello.significa.que.un.<strong>de</strong>scuido.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.parte.y.<strong>de</strong>.su.letrado.patrocinante.o,.<br />

por.ejemplo,.un.viaje.<strong>de</strong>l.cli<strong>en</strong>te.(que.implique.<strong>la</strong>.aus<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.persona.<br />

que.<strong>de</strong>ba.<strong>firma</strong>r.el.escrito),.pue<strong>de</strong>.ocasionar.<strong>la</strong>.caducidad.<strong>de</strong>.una.instancia,.<br />

el.<strong>de</strong>caimi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.un.<strong>de</strong>recho.o.incluso,.<strong>la</strong>.<strong>de</strong>rrota.<strong>en</strong>.un.litigio..Este.tipo.<br />

<strong>de</strong>.situación.ha.ocasionado.más.<strong>de</strong>.un.dolor.<strong>de</strong>.cabeza.a.los.abogados.<strong>de</strong>.<br />

<strong>la</strong>.profesión.por.<strong>de</strong>nuncias.p<strong>en</strong>ales.por.ma<strong>la</strong>.praxis.y.<strong>de</strong>mandas.civiles.por.<br />

daños.y.perjuicios 55 ..<br />

De.cualquier.forma,.el.s<strong>en</strong>tido.común.indica.que.los.p<strong>la</strong>zos.procesales.<br />

y.los.requisitos.es<strong>en</strong>ciales.<strong>de</strong>.los.<strong>escritos</strong>.<strong>judiciales</strong>.<strong>de</strong>berían.cumplirse.<strong>en</strong>.<br />

igual.medida.–para.ambos.litigantes–.ya.que.una.justicia.imp<strong>la</strong>cable.y.el.<br />

principio.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.igualdad.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.partes.requiere.que.los.mismos.se.cump<strong>la</strong>n.<br />

ipso facto.<br />

Enrique.Falcon.sosti<strong>en</strong>e.que:.“...cuando.hay.un.acto.<strong>en</strong>.el.proceso.al.<br />

cual.le.falta.un.elem<strong>en</strong>to.es<strong>en</strong>cial,.como.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.parte.(ya.sea.porque.se.omitió,.ya.sea.porque.<strong>la</strong>.misma.ha.sido.falsificada,.sin.perjuicio.<strong>de</strong>.<br />

<strong>la</strong>s.sanciones.que.correspondan.<strong>en</strong>.este.último.caso),.el.<strong>de</strong>fecto.pue<strong>de</strong>.ser.<br />

saneado.por.<strong>la</strong>.parte.interesada.antes.<strong>de</strong>l.v<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>l.término.a.que.el.<br />

acto.estaba.sometido”. 56<br />

Una. s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia. que. resulta. c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te. ejemplificativa. <strong>de</strong>. <strong>la</strong>. situación.p<strong>la</strong>nteada.ut<br />

supra.y.<strong>de</strong>l.perjuicio.pot<strong>en</strong>cial.(<strong>en</strong>.este.caso.procesal).<br />

que. pue<strong>de</strong>. producir. <strong>la</strong>. <strong>falsificación</strong>. <strong>de</strong>. una. <strong>firma</strong>. –aunque. sea. con. el.<br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to. <strong>de</strong>l. titu<strong>la</strong>r–. para. <strong>la</strong>. contraparte,. fue. <strong>la</strong>. dictada. por. <strong>la</strong>.<br />

54 .arazi,.Ro<strong>la</strong>nd,.Derecho Procesal Civil y Comercial, Partes G<strong>en</strong>eral y Especial, 2ª<br />

edición actualizada y ampliada,.p..483<br />

55 .Ver.fallo.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Cámara.<strong>de</strong>.Ape<strong>la</strong>ciones.Civil,.Comercial,.Laboral.y.Minería.<strong>de</strong>.Caleta.Olivia,.provincia.<strong>de</strong>.Santa.Cruz,.(Héctor.Raúl.Buzzalino-Alberto.Arg<strong>en</strong>tino.Manzanares-<br />

Humberto.Eduardo.Monelos),.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Navarro.Héctor.Javier.c/.Cano.<br />

Miguel.s/.Ordinario”,.rta..<strong>en</strong>.fecha.5/12/03,.publicado.<strong>en</strong>.el.dominio.<strong>de</strong>.Internet.www.saij.<br />

jus.gov.ar,.bajo.el.sumario.10004538...<br />

56 .faLcon,.Enrique.M.,.Escrito con <strong>firma</strong> aazpócrifa,.L.L..t..1991-C-436.


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

Sa<strong>la</strong>.IV.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Cámara.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.<strong>en</strong>.<br />

cuanto.dispuso.que:.<br />

“D<strong>en</strong>unciándose <strong>la</strong> <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> actora <strong>en</strong> numerosos <strong>escritos</strong><br />

<strong>de</strong>l juicio adjunto, promovido por acción privada, instándose el procedimi<strong>en</strong>to<br />

con los mismos, correspon<strong>de</strong> llevar a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>la</strong> investigación toda<br />

vez que, el <strong>de</strong>recho a <strong>la</strong> propia <strong>firma</strong> no es cedible y no bastaría el cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l titu<strong>la</strong>r para <strong>de</strong>sincriminar al falsario sino concurre el as<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> todos los titu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> algún <strong>de</strong>recho afectado por <strong>la</strong> falsedad... En autos, si<br />

bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> actora expresó su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to pudo surgir un perjuicio procesal,<br />

para <strong>la</strong> contraparte, con el uso <strong>de</strong> <strong>firma</strong> falsa, instando una acción que hubiera<br />

caído <strong>de</strong> no pres<strong>en</strong>tarse esos <strong>escritos</strong>”. 57<br />

Evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te,. acá. se. interpreta. correctam<strong>en</strong>te. al. b<strong>en</strong>eficio. <strong>de</strong>. una.<br />

parte.como.el.perjuicio.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.otra.ya.que.impedir.ilícitam<strong>en</strong>te.que.otro.se.<br />

b<strong>en</strong>eficie.siempre.importa.perjudicar 58 .<br />

Resulta.también.interesante.el.ejemplo.aportado.por.Guillermo.A..C..<br />

Le<strong>de</strong>sma.–autor.<strong>en</strong>cargado.<strong>de</strong>.actualizar.<strong>la</strong>.obra.<strong>de</strong>.Fontán.Balestra–.qui<strong>en</strong>,.<br />

al.mom<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.resolver.un.fallo.<strong>de</strong>.un.Juzgado.<strong>de</strong>.Instrucción.<strong>de</strong>.Capital.<br />

Fe<strong>de</strong>ral,.hizo.hincapié.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.pot<strong>en</strong>cialidad.perjudicial.<strong>de</strong>.una.conducta,.no.<br />

sólo. respecto. <strong>de</strong>. <strong>la</strong>. víctima. <strong>de</strong>. <strong>la</strong>. <strong>falsificación</strong>. sino. también. respecto. <strong>de</strong>.<br />

cualquier.otra.persona..Para.mayor.ilustración,.a.continuación.se.transcribe.<br />

<strong>la</strong>s.explicaciones.brindadas.por.el.citado.autor:<br />

“En un sumario que tramitó ante el juzgado <strong>de</strong> instrucción <strong>de</strong>l que era<br />

titu<strong>la</strong>r, sostuvo <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cialidad perjudicial y consigui<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> <strong>de</strong>lictuosidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> una abogada que, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> intimación <strong>de</strong>l juzgado<br />

civil para que acreditara <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación, ante un escrito pres<strong>en</strong>tado con<br />

su so<strong>la</strong> <strong>firma</strong>, acompaño otro, ratificatorio <strong>de</strong>l anterior, <strong>en</strong> el que estampó<br />

<strong>la</strong> <strong>firma</strong> pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> parte que patrocinaba, evitando así que se hiciera<br />

efectivo el apercibimi<strong>en</strong>to que cont<strong>en</strong>ía <strong>la</strong> intimación <strong>de</strong>l tribunal <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er<strong>la</strong><br />

por no pres<strong>en</strong>tada.”<br />

57 .Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.IV,.Causa.<br />

13.065,.caratu<strong>la</strong>da:.“Himidian.Sarquis”,.rta..<strong>en</strong>.fecha.25/6/71,.ED,.t..42,.p..399.<br />

58 .creus,.Falsificación <strong>de</strong>...,.p..90..Aquí.Creus.pone.el.ejemplo.<strong>de</strong>l.abogado.sin.mandato.que.falsifica.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>.un.cli<strong>en</strong>te.para.interponer.una.<strong>de</strong>manda.que.interrumpe.<strong>la</strong>.prescripción.<strong>de</strong>.una.acción.(aquí.obviam<strong>en</strong>te.no.perjudica.al.actor.–cli<strong>en</strong>te–.sino.que.termina.<br />

perjudicando.a.<strong>la</strong>.parte.contraria.que.podría.alegar.<strong>la</strong>.prescripción)..<br />

61


62<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

“Pese a <strong>la</strong> autorización que dijo haber dado el titu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> y su manifestación<br />

<strong>de</strong> que lejos <strong>de</strong> causarle perjuicio, <strong>la</strong> confección <strong>de</strong> aquél<strong>la</strong> por<br />

su patrocinante lo b<strong>en</strong>efició, se dictó auto <strong>de</strong> prisión prev<strong>en</strong>tiva (<strong>en</strong> el Código<br />

Procesal actual se trataría <strong>de</strong> auto <strong>de</strong> procesami<strong>en</strong>to) respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> acusada,<br />

el que quedó firme. Allí se sostuvo que <strong>la</strong> <strong>falsificación</strong> objeto <strong>de</strong>l proceso<br />

t<strong>en</strong>ía pot<strong>en</strong>cialidad perjudicial no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te porque el perjuicio pue<strong>de</strong> ser<br />

<strong>de</strong> cualquier índole, sino también porque no <strong>de</strong>bía necesariam<strong>en</strong>te seguirse<br />

para el que, apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, era <strong>la</strong> víctima <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>falsificación</strong> sino que podía<br />

resultar para cualquiera. Con cita <strong>de</strong>l ejemplo <strong>de</strong> Carrara (Programa, § 323),<br />

según el cual un usurero, al efectuar préstamos a los hijos <strong>de</strong> familia, les exigía<br />

que <strong>en</strong> <strong>la</strong> letra que emitían <strong>firma</strong>ran como su padre, hermano o tío, con lo<br />

que al v<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to se <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>taba a éstos fingi<strong>en</strong>do haber sido <strong>en</strong>gañado,<br />

obt<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do el pago bajo am<strong>en</strong>aza <strong>de</strong> querel<strong>la</strong> p<strong>en</strong>al y que, al ser llevado a<br />

los tribunales, <strong>en</strong>juiciado por instigación a <strong>la</strong> falsedad, fue con<strong>de</strong>nado no<br />

obstante <strong>la</strong> alegación <strong>de</strong> su <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> que aquél<strong>la</strong> se volvía <strong>en</strong> su perjuicio al<br />

<strong>en</strong>tregar dinero, por haber <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido el tribunal que el daño estaba repres<strong>en</strong>tado<br />

no por el dinero, que a sabi<strong>en</strong>das <strong>en</strong>tregaba el usurero, sino por <strong>la</strong> obligación<br />

que se le quería imponer a <strong>la</strong> familia <strong>de</strong>l autor material <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>falsificación</strong><br />

al obligar<strong>la</strong> a efectuar pagos, se sostuvo que <strong>en</strong> el proceso <strong>la</strong> posibilidad<br />

<strong>de</strong> perjuicio no se produjo para el titu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> sino que tuvo lugar para<br />

<strong>la</strong> contraparte, que ante <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> su opon<strong>en</strong>te pudo haber conseguido<br />

que éste perdiera un <strong>de</strong>recho <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s etapas <strong>de</strong>l pleito que mant<strong>en</strong>ían.<br />

Se añadió que <strong>la</strong> <strong>firma</strong> es un atributo <strong>de</strong> <strong>la</strong> personalidad que no podía ser<br />

válidam<strong>en</strong>te cedido y que para suplir a una persona <strong>en</strong> los actos jurídicos<br />

que requier<strong>en</strong> <strong>firma</strong>, <strong>la</strong> ley ha instrum<strong>en</strong>tado el mandato. Se consi<strong>de</strong>ró que <strong>la</strong><br />

actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> procesada fue doloso porque conoció que efectuaba <strong>la</strong> <strong>firma</strong><br />

aj<strong>en</strong>a y quiso realizar<strong>la</strong>, exig<strong>en</strong>cias subjetivas que se hac<strong>en</strong> ext<strong>en</strong>sivas a <strong>la</strong><br />

posibilidad <strong>de</strong>l perjuicio. Esto último, porque <strong>la</strong> inculpada era abogada y por<br />

lo tanto no cabía duda <strong>de</strong> que se repres<strong>en</strong>tó, cuando m<strong>en</strong>os, que su actuar<br />

redundaba <strong>en</strong> perjuicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> parte contraria <strong>en</strong> el juicio y no obstante actuó.”<br />

“El juez <strong>de</strong> S<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia, doctor De <strong>la</strong> Fu<strong>en</strong>te, con<strong>de</strong>nó a <strong>la</strong> abogada a seis<br />

meses <strong>de</strong> prisión <strong>en</strong> susp<strong>en</strong>so y <strong>la</strong> Sa<strong>la</strong> II <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong>l Crim<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Capital revocó <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión, consi<strong>de</strong>rando que si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> era objetiva y<br />

materialm<strong>en</strong>te falsa, resultaba jurídicam<strong>en</strong>te verda<strong>de</strong>ra por <strong>la</strong> autorización<br />

expresa <strong>de</strong>l interesado, toda vez que qui<strong>en</strong> <strong>la</strong> estampó y usó el docum<strong>en</strong>to<br />

no había querido crear ni prevalerse <strong>de</strong> una falsedad ‘porque para él y para<br />

el autorizante, <strong>la</strong> <strong>firma</strong> es como si hubiese sido estampada por su titu<strong>la</strong>r con<br />

todas <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias y efectos que <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>rivar’ (Juzgado


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

<strong>de</strong> Instrucción nº 11, Secretaría nº 133, Sumario 19.741; C.C.C., Sa<strong>la</strong> II,<br />

Causa 21.888, “Barrera, F.”, 11/VI/1978) 59<br />

La.postura.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Cámara.<strong>de</strong>l.Crim<strong>en</strong>.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.no.se.<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra.<strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te.fundada;.ello.<strong>en</strong>.virtud.<strong>de</strong>.que.no.se.explica.el.motivo.<br />

por.el.cual.se.consi<strong>de</strong>ra.que.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.falsificada.fuera.como.si.hubiese.sido.<br />

estampada.por.el.titu<strong>la</strong>r..Si.bi<strong>en</strong>.éste.pue<strong>de</strong>.manifestar.que.asume.<strong>la</strong>s.consecu<strong>en</strong>cias.y.efectos.que.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.misma.puedan.<strong>de</strong>rivar,.ello.no.implica.que.<br />

<strong>la</strong>.contraparte.no.haya.podido.verse.perjudicada.por.el.<strong>de</strong>caimi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.un.<br />

<strong>de</strong>recho.u.otra.circunstancia.propia.<strong>de</strong>l.proceso.<br />

Por.último,.un.pronunciami<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Ape<strong>la</strong>ciones.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.<strong>de</strong>staca.<strong>la</strong>.posibilidad.<br />

<strong>de</strong>.perjuicio.hacia.terceros..El.extracto.<strong>de</strong>l.fallo,.que.se.cita.a.continuación,.<br />

consi<strong>de</strong>ra.que.aún.<strong>en</strong>.el.caso.<strong>de</strong>.que.el.titu<strong>la</strong>r.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.hubiera.autorizado.<br />

al.falsificador.a.realizar<strong>la</strong>,.no.se.<strong>de</strong>scartaría.<strong>la</strong>.posibilidad.<strong>de</strong>.perjuicio..<br />

“A<strong>de</strong>más <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que tal como lo pusiera <strong>de</strong> manifiesto<br />

esta Sa<strong>la</strong> (ver Resolución <strong>de</strong> Fs. 74), <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones resulta c<strong>la</strong>ro que,<br />

aún cuando se hubiera probado que Ameijeira autorizó a Sliwkowics a que<br />

le falsificara <strong>la</strong> <strong>firma</strong> – lo que no ocurrió – ello no <strong>de</strong>scartaría <strong>la</strong> posibilidad<br />

<strong>de</strong> perjuicio aunque sea para terceros. Por tanto, estoy conv<strong>en</strong>cido también<br />

<strong>de</strong> que son inobjetables <strong>la</strong>s consi<strong>de</strong>raciones que formuló <strong>la</strong> juez <strong>de</strong> primera<br />

instancia, <strong>en</strong> el capítulo segundo <strong>de</strong> su muy bi<strong>en</strong> e<strong>la</strong>borado y justo fallo,<br />

sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> que el perjuicio que exige <strong>la</strong> figura <strong>de</strong>lictiva <strong>de</strong> que se trata<br />

pue<strong>de</strong> ser so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te pot<strong>en</strong>cial, no obstante haber llegado a <strong>la</strong> conclusión <strong>de</strong><br />

que <strong>en</strong> el caso ese perjuicio se concretó <strong>de</strong> alguna forma”. 60<br />

ix. PerJuicio: semeJanzas con La faLsificación <strong>de</strong> <strong>firma</strong>s <strong>en</strong> Los<br />

Librami<strong>en</strong>Tos <strong>de</strong> cheques<br />

Ahora.bi<strong>en</strong>,.si.bi<strong>en</strong>.<strong>la</strong>s.falsificaciones.<strong>de</strong>.<strong>firma</strong>s.<strong>en</strong>.los.librami<strong>en</strong>tos.<strong>de</strong>.<br />

cheques.no.resultan.iguales.a.<strong>la</strong>s.falsificaciones.<strong>de</strong>.<strong>firma</strong>s.<strong>en</strong>.los.<strong>escritos</strong>.<br />

<strong>judiciales</strong>,.sí.podrían.establecerse.ciertas.semejanzas.interpretando.el.fallo.<br />

59 fonTan baLesTra, op. cit.,.p..385.<br />

60 .Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.III,.rta..<br />

<strong>en</strong>.fecha.6/3/81,.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Sliwkowicz,.Mario”,.Boletín.<strong>de</strong>.Jurispru<strong>de</strong>ncia,.<br />

Año.1981-4,.p..71.<br />

63


64<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Sa<strong>la</strong>.III.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.P<strong>en</strong>al.Económico.<strong>de</strong>.Capital.<br />

Fe<strong>de</strong>ral,.<strong>en</strong>.cuanto.subrayó:<br />

“Aún cuando <strong>la</strong> <strong>firma</strong> libradora <strong>de</strong> un cheque haya sido falsificada con el<br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l titu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ta corri<strong>en</strong>te respectiva y pueda <strong>de</strong>scartarse<br />

<strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l perjuicio para el mismo, <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> perjuicio<br />

erga omnes <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> su ev<strong>en</strong>tual rechazo por ‘difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>firma</strong>’ basta<br />

para que se configure el <strong>de</strong>lito <strong>de</strong> <strong>falsificación</strong>”. 61<br />

El.fallo.com<strong>en</strong>tado.ti<strong>en</strong>e,.principalm<strong>en</strong>te,.dos.particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s:.<strong>la</strong>.primera.es.que.el.cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.es.otorgado.con.anterioridad.a.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>,.y.<strong>la</strong>.segunda.resulta.que.si.bi<strong>en</strong>.pue<strong>de</strong>.<strong>de</strong>scartarse.<strong>la</strong>.<br />

exist<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>l.perjuicio.para.el.titu<strong>la</strong>r.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.cu<strong>en</strong>ta.corri<strong>en</strong>te,.no.suce<strong>de</strong>.lo.<br />

mismo.con.el.resto.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.personas,.que.estarían.expuestas.a.un.ev<strong>en</strong>tual.rechazo.–por.difer<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>.<strong>firma</strong>–.por.parte.<strong>de</strong>l.titu<strong>la</strong>r.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.cu<strong>en</strong>ta.bancaria..<br />

En.este.ejemplo,.el.perjuicio.no.es.ocasionado.por.el.transcurso.<strong>de</strong>l.tiempo.<br />

e.incluso.aquí.el.cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>l.titu<strong>la</strong>r.–aunque.sea.anterior–.no.eximiría.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.consecu<strong>en</strong>cias.negativas.que.g<strong>en</strong>era.<strong>la</strong>.situación,.t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do.por.<br />

configurado.al.<strong>de</strong>lito.<strong>de</strong>.<strong>falsificación</strong>..<br />

x. infLu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>L cons<strong>en</strong>Timi<strong>en</strong>To PresTado Por eL TiTuLar <strong>de</strong> La<br />

<strong>firma</strong> faLsificada<br />

Por.otra.parte,.cabe.m<strong>en</strong>cionar,.una.vez.más,.que.otro.tema.que.complica.aún.más.el.p<strong>la</strong>nteo.efectuado.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.hipótesis.<strong>de</strong>l.pres<strong>en</strong>te.trabajo.es.<br />

que.el.titu<strong>la</strong>r.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.–que.no.suscribió.el.escrito.con.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<strong>de</strong>.su.<br />

puño.y.letra,.sino.que.ésta.fue.imitada.por.un.tercero–,.ratifica.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.y.<br />

asume.<strong>la</strong>s.consecu<strong>en</strong>cias.jurídicas.<strong>de</strong>.dicho.escrito,.con.posterioridad.a.<strong>la</strong>.<br />

pres<strong>en</strong>tación.<strong>de</strong>l.mismo.<strong>en</strong>.el.expedi<strong>en</strong>te..Ello.implica.que.lo.que.hay.que.<br />

establecer.es.si.resulta.sufici<strong>en</strong>te.ese.reconocimi<strong>en</strong>to.posterior.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.<br />

para.concluir.que.no.se.ha.ocasionado.perjuicio,.o.que.no.se.ha.dado.<strong>la</strong>.<br />

posibilidad.<strong>de</strong>l.mismo.(ello.<strong>de</strong>bido.a.que.<strong>de</strong>.acuerdo.a.lo.explicado.oportunam<strong>en</strong>te.alcanza.con.que.el.perjuicio.se.dé.sólo.como.posibilidad);.y.<strong>en</strong>.<br />

caso.<strong>de</strong>.que.no.alcance,.habrá.que.verificar.si.con.una.autorización.previa.<br />

uno.podría,.<strong>en</strong>.este.caso.sí,.a<strong>firma</strong>r.que.no.se.ocasionó.ningún.perjuicio..<br />

61 .creus,.Falsificación <strong>de</strong>...,.p..76


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

Con.respecto.al.tema.<strong>de</strong>l.cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.prestado.por.el.verda<strong>de</strong>ro.titu<strong>la</strong>r.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.y.<strong>la</strong>.lesión.<strong>de</strong>.los.bi<strong>en</strong>es.jurídicos.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.terceras.personas,.<br />

repárese.<strong>en</strong>.lo.sost<strong>en</strong>ido.por.C<strong>la</strong>us.Roxin:<br />

“Está excluido <strong>de</strong> antemano un cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> bi<strong>en</strong>es jurídicos cuya<br />

lesión se dirige contra <strong>la</strong> comunidad. Incluso cuando es una persona individual<br />

<strong>la</strong> que resulta inmediatam<strong>en</strong>te afectada por el hecho, el<strong>la</strong> no pue<strong>de</strong><br />

cons<strong>en</strong>tir <strong>en</strong> <strong>la</strong> lesión, porque el bi<strong>en</strong> jurídico no está a su disposición. Así,<br />

el perjuicio concertado <strong>en</strong>tre dos litigantes es punible, por tanto, a pesar <strong>de</strong>l<br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> otra parte porque, <strong>de</strong> una u otra forma, resulta perjudicada<br />

<strong>la</strong> administración <strong>de</strong> justicia como bi<strong>en</strong> jurídico protegido <strong>en</strong> los <strong>de</strong>litos<br />

<strong>de</strong> falso testimonio. Tampoco <strong>en</strong> una <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos pue<strong>de</strong><br />

cons<strong>en</strong>tir el “perjudicado”, pues el bi<strong>en</strong> jurídico protegido es <strong>la</strong> pureza <strong>de</strong>l<br />

tráfico probatorio y no el interés individual <strong>de</strong>l afectado”.<br />

“El principio, <strong>en</strong> sí mismo evi<strong>de</strong>nte, <strong>de</strong> que el particu<strong>la</strong>r no pue<strong>de</strong> cons<strong>en</strong>tir<br />

válidam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> lesión <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es jurídicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> colectividad origina<br />

dificulta<strong>de</strong>s <strong>en</strong> su aplicación cuando el bi<strong>en</strong> jurídico protegido es discutible<br />

o cuando un tipo protege tanto bi<strong>en</strong>es jurídicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> colectividad como <strong>de</strong>l<br />

particu<strong>la</strong>r. Como estos problemas no afectan <strong>en</strong> primer término a <strong>la</strong> teoría<br />

<strong>de</strong>l cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to, sino al bi<strong>en</strong> jurídico <strong>de</strong> los tipos <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r y con ello<br />

a <strong>la</strong> Parte Especial, no pue<strong>de</strong>n tratarse aquí <strong>en</strong> <strong>de</strong>talle, sino exponiéndolos<br />

únicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> forma ejemplificativa 62 ”.<br />

Por. eso,. <strong>de</strong>. acuerdo. al. razonami<strong>en</strong>to. confeccionado. hasta. este. mom<strong>en</strong>to,.y.toda.vez.que.el.tipo.estudiado.protege.tanto.bi<strong>en</strong>es.jurídicos.<strong>de</strong>.<br />

<strong>la</strong>.colectividad.como.<strong>de</strong>l.particu<strong>la</strong>r,.cabe.realizar.<strong>la</strong>.ac<strong>la</strong>ración.que.efectúa.<br />

C<strong>la</strong>us.Roxin.<strong>en</strong>.su.libro.<br />

Téngase.<strong>en</strong>.cu<strong>en</strong>ta.a<strong>de</strong>más.que,.<strong>en</strong>.caso.<strong>de</strong>.aceptar.–aunque.sea.hipotéticam<strong>en</strong>te–.que.fuese.posible.cons<strong>en</strong>tir.<strong>la</strong>.lesión.<strong>de</strong>l.bi<strong>en</strong>.jurídico.<strong>en</strong>.este.<br />

tipo.<strong>de</strong>.<strong>de</strong>litos,.el.cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>bería.prov<strong>en</strong>ir.no.sólo.<strong>de</strong>l.titu<strong>la</strong>r.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<br />

<strong>firma</strong>,.sino.<strong>de</strong>.todas.<strong>la</strong>s.personas.que.pudieran.haberse.visto.afectadas.por.<br />

<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong> 63 ,.que.<strong>en</strong>.<strong>de</strong>finitiva.son.los.perjudicados.<br />

62 .roxin,.C<strong>la</strong>us,.Derecho P<strong>en</strong>al, Parte G<strong>en</strong>eral, Tomo I, Fundam<strong>en</strong>tos. La estructura<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> teoría <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito,.p..526/527.<br />

63 .Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.IV,.Causa.<br />

13.065,.caratu<strong>la</strong>da:.“Himidian.Sarquis”,.rta..<strong>en</strong>.fecha.25/6/71,.ED,.t..42,.p..399.<br />

65


66<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

xi. JurisPru<strong>de</strong>ncia que sosTi<strong>en</strong>e que no se configura eL <strong>de</strong>LiTo <strong>de</strong><br />

faLsificación o uso Por no Producir PerJuicio La conducTa reaLizada<br />

Tal.como.se.ha.visto,.<strong>la</strong>.principal.justificación.para.sost<strong>en</strong>er.que.no.<br />

existe.perjuicio.ni,.por.lo.tanto,.<strong>de</strong>lito,.radica.<strong>en</strong>.el.hecho.<strong>de</strong>.que.<strong>la</strong>.persona.<br />

cuya.<strong>firma</strong>.se.dice.falsificada,.<strong>de</strong>smi<strong>en</strong>te.ese.extremo.y.aún.manifiesta.que.<br />

asume.<strong>la</strong>.responsabilidad.por.los.efectos.que.puedan.producir.los.<strong>escritos</strong>.<br />

cuestionados.<strong>en</strong>.los.juicios.<strong>en</strong>.los.que.se.pres<strong>en</strong>taron.<br />

Pocos.argum<strong>en</strong>tos.ti<strong>en</strong>e.el.fallo.que.se.transcribe.a.continuación,.pero.<br />

<strong>en</strong>.lo.sustancial.a<strong>firma</strong>.que:.“cuando.aquel.cuya.<strong>firma</strong>.se.dice.falsificada.<br />

<strong>de</strong>smi<strong>en</strong>te.ese.extremo.y.aún.manifiesta.que.asume.<strong>la</strong>.responsabilidad.<strong>de</strong>.<br />

los.efectos.que.puedan.producir.los.<strong>escritos</strong>.cuestionados.<strong>en</strong>.los.juicios.<br />

<strong>en</strong>.que.se.pres<strong>en</strong>taron,.parece.c<strong>la</strong>ro.que.si.medió.falsedad,.el<strong>la</strong>.no.pue<strong>de</strong>.<br />

producir.perjuicio”. 64<br />

Otro.fallo.más.reci<strong>en</strong>te.sosti<strong>en</strong>e.que:.“La.posible.<strong>falsificación</strong>.<strong>en</strong>.que.<br />

podrían.haber.incurrido.<strong>la</strong>s.letradas,.respecto.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.<strong>firma</strong>s.<strong>de</strong>.los.<strong>de</strong>nunciantes.<strong>en</strong>.los.<strong>escritos</strong>.a.los.que.éstos.hicieran.refer<strong>en</strong>cia,.no.les.ha.causado.perjuicio.alguno,.puesto.que.impulsaron.los.procedimi<strong>en</strong>tos.a.favor.<strong>de</strong>.<br />

ellos,.por.lo.que.correspon<strong>de</strong>.sobreseer.a.su.respecto”. 65<br />

De.acuerdo.con.lo.sost<strong>en</strong>ido.<strong>en</strong>.el.trabajo,.cabe.seña<strong>la</strong>r.que.resulta.<br />

incoher<strong>en</strong>te.que.<strong>la</strong>.persona.que.<strong>de</strong>bió.haber.<strong>firma</strong>do.el.escrito.pueda.evaluar.–antes.<strong>de</strong>.asumir.<strong>la</strong>.responsabilidad.por.los.efectos.<strong>de</strong>l.escrito–.<strong>la</strong>s.<br />

consecu<strong>en</strong>cias.que.éste.trajo,.y.recién.ahí.asumir.esa.responsabilidad,.<strong>en</strong>.<br />

vez.<strong>de</strong>.<strong>firma</strong>r.con.anterioridad.y.hacerse.responsable.ex ante.<strong>de</strong>.pres<strong>en</strong>tar.<br />

el.escrito.<br />

En.segundo.término,.nada.se.dice.respecto.a.<strong>la</strong>.posibilidad.<strong>de</strong>.perjuicio.<br />

que.pudo.producir.ese.escrito.a.terceros..En.este.s<strong>en</strong>tido,.pue<strong>de</strong>.ser.que.<strong>en</strong>.<br />

ese.caso.<strong>en</strong>.concreto.no.se.haya.dado.esa.posibilidad,.pero.eso.no.significa.<br />

que.nunca.se.dé..<br />

64 .Véase:.CNCrim..y.Correcc.,.Sa<strong>la</strong>.V,.rta..<strong>en</strong>.fecha.2/8/77,.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.<br />

“Zampedri,.C.”,.L.L.,.T..1978-B-90/91.<br />

65 .Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.I,.rta..<strong>en</strong>.<br />

fecha.12/2/98,.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Macias.<strong>de</strong>.Pu<strong>en</strong>te,.Edith.s/<strong>escritos</strong>.<strong>judiciales</strong>”,.<br />

publicado.<strong>en</strong>.el.dominio.<strong>de</strong>.Internet.www.saij.jus.gov.ar,.bajo.el.nro..<strong>de</strong>.sumario.G0011741.


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

xii. concLusiones<br />

La. hipótesis. p<strong>la</strong>nteada. <strong>en</strong>. el. pres<strong>en</strong>te. estudio,. a<strong>de</strong>más. <strong>de</strong>. ser. muy.<br />

específica,. conti<strong>en</strong>e. infinidad. <strong>de</strong>. ejemplos. que. g<strong>en</strong>eran,. justam<strong>en</strong>te,. <strong>la</strong>.<br />

dificultad.<strong>en</strong>.<strong>de</strong>terminar.<strong>la</strong>.exist<strong>en</strong>cia.o.no.<strong>de</strong>l.perjuicio..Pue<strong>de</strong>.ser.que.<br />

<strong>en</strong>.varias.situaciones.éste.no.se.dé,.pero.hay.que.consi<strong>de</strong>rar.que.no.es.<br />

imposible.que.ocurra.<br />

De.conformidad.con.lo.expuesto.hasta.el.mom<strong>en</strong>to,.los.<strong>de</strong>litos.contra.<br />

<strong>la</strong>.fe.pública.son.<strong>de</strong>litos.pluriof<strong>en</strong>sivos,.<strong>en</strong>.el.s<strong>en</strong>tido.<strong>de</strong>.que.siempre.se.dan.<br />

dos.of<strong>en</strong>sas:.una.que.es.común.a.este.tipo.<strong>de</strong>.<strong>de</strong>litos.y.otra.que.varía.según.<br />

los.<strong>de</strong>litos.que.se.comet<strong>en</strong>.<br />

Parti<strong>en</strong>do.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.base.<strong>de</strong>.que.el.bi<strong>en</strong>.jurídico.tute<strong>la</strong>do.es.pluriof<strong>en</strong>sivo.<br />

–<strong>en</strong>.virtud.<strong>de</strong>.que.protege.a.<strong>la</strong>.fe.pública.y.también.protege.a.otros.bi<strong>en</strong>es.<br />

<strong>de</strong>.distinta.naturaleza.(que.como.ya.se.señaló.no.son.sólo.patrimoniales.o.<br />

económicos.ya.que.pue<strong>de</strong>n.ser.morales,.sociales,.políticos,.etc.)–.y.que.<strong>la</strong>.<br />

fe.pública.respon<strong>de</strong>.a.esa.confianza.g<strong>en</strong>eral.que.emana.<strong>de</strong>.los.signos.e.instrum<strong>en</strong>tos.conv<strong>en</strong>cionales.impuestos.por.el.Estado.con.carácter.obligatorio.<br />

(como.primera.función).y.<strong>de</strong>.los.actos.jurídicos.que.respetan.ciertas.formas.<br />

materiales,.<strong>de</strong>stinadas.a.los.objetivos.legalm<strong>en</strong>te.previstos.(como.segunda.<br />

función,.don<strong>de</strong>.estarían.incluidos.los.docum<strong>en</strong>tos.privados),.consagrados.<br />

<strong>en</strong>.ambos.casos.a.re<strong>la</strong>cionarse.jurídicam<strong>en</strong>te.con.terceros.in<strong>de</strong>terminados,.<br />

los.que,.<strong>de</strong>.este.modo,.se.<strong>de</strong>sinteresan.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.re<strong>la</strong>ción.original.<strong>en</strong>tre.partes,.<br />

para.fincar.su.confianza.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>s.formas.y.<strong>de</strong>stinos.<strong>de</strong>.los.signos.e.instrum<strong>en</strong>tos;.mayor.importancia.hay.que.otorgarle.a.<strong>la</strong>s.solemnida<strong>de</strong>s.que.exige.el.<br />

or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to.jurídico...<br />

Resulta.una.obviedad.a<strong>firma</strong>r.que,.<strong>en</strong>.caso.<strong>de</strong>.que.se.adopte.<strong>la</strong>.postura.<br />

<strong>de</strong>. que. los. instrum<strong>en</strong>tos. privados. agregados. al. expedi<strong>en</strong>te. son. públicos.<br />

(posición.que.no.fue.sost<strong>en</strong>ida.<strong>en</strong>.este.trabajo),.con.mayor.razón.se.podría.<br />

consi<strong>de</strong>rar.que.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>s.<strong>firma</strong>s.<strong>en</strong>.los.<strong>escritos</strong>.<strong>judiciales</strong>.resulta.un.<strong>de</strong>lito.Otro.tema.que.resulta.muy.interesante,.<strong>de</strong>ntro.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.legis<strong>la</strong>ción.comparada,.es.el.art..245.<strong>de</strong>l.Código.P<strong>en</strong>al.<strong>de</strong>l.Distrito.Fe<strong>de</strong>ral.<strong>de</strong>.Méjico.que.regu<strong>la</strong>.los.requisitos.para.que.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.sea.sancionable.y.establece.que:.<br />

“Para.que.el.<strong>de</strong>lito.<strong>de</strong>.<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.docum<strong>en</strong>tos.sea.sancionable.como.<br />

tal,.se.necesita.que.concurran.los.requisitos.sigui<strong>en</strong>tes:.I.-.Que.el.falsario.se.<br />

proponga.sacar.algún.provecho.para.sí.o.para.otro,.o.causar.perjuicio.a.<strong>la</strong>.<br />

sociedad,.al.Estado.o.a.un.tercero;.II.-.Que.resulte.o.pueda.resultar.perjuicio.a.<strong>la</strong>.sociedad,.al.Estado.o.a.un.particu<strong>la</strong>r,.ya.sea.<strong>en</strong>.los.bi<strong>en</strong>es.<strong>de</strong>.éste.o.<br />

67


68<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

ya.<strong>en</strong>.su.persona,.<strong>en</strong>.su.honra.o.<strong>en</strong>.su.reputación,.y.III.-.Que.el.falsario.haga.<br />

<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.sin.cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.persona.a.qui<strong>en</strong>.resulte.o.pueda.resultar.perjuicio.o.sin.el.<strong>de</strong>.aquel<strong>la</strong>.<strong>en</strong>.cuyo.nombre.se.hizo.el.docum<strong>en</strong>to.”<br />

Si.uno.se.<strong>de</strong>ti<strong>en</strong>e.<strong>en</strong>.el.análisis.<strong>de</strong>.este.artículo,.se.pue<strong>de</strong>.observar.que,.<br />

<strong>en</strong>.el.inciso.I,.se.hace.hincapié.<strong>en</strong>.el.provecho.que.se.proponga.sacar.el.<br />

falsario.para.sí,.para.otro.o.el.perjuicio.que.pueda.ocasionar.a.<strong>la</strong>.sociedad,.<br />

al.Estado.o.a.un.tercero..Evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te,.este.inciso.conti<strong>en</strong>e.mucha.más.<br />

información.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.que.se.pueda.extraer.<strong>en</strong>.estas.conclusiones.pero.resulta.<br />

<strong>de</strong>stacable.que.se.m<strong>en</strong>ciona.específicam<strong>en</strong>te.a.los.terceros.como.sujetos.<br />

pasivos.<strong>de</strong>l.<strong>de</strong>lito..De.conformidad.con.lo.oportunam<strong>en</strong>te.seña<strong>la</strong>do,.<strong>en</strong>.<strong>la</strong>.<br />

interpretación.<strong>de</strong>.este.artículo.luce.como.más.aplicable.<strong>la</strong>.teoría.<strong>de</strong>.que.<br />

impedir.ilícitam<strong>en</strong>te.que.otro.se.b<strong>en</strong>eficie.siempre.importa.perjudicar..Por.<br />

otra.parte,.<strong>en</strong>.el.inciso.III.<strong>de</strong>l.mismo.artículo,.también.se.advierte.una.distinción.que.no.<strong>de</strong>be.pasarse.por.alto,.el.artículo.citado.impone.–para.que.se.configure.el.<strong>de</strong>lito–.que.el.falsario.haga.<strong>la</strong>.<strong>falsificación</strong>.sin.el.cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.persona.a.qui<strong>en</strong>.resulte.o.pueda.resultar.perjuicio.o.sin.el.cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.aquel<strong>la</strong>.<strong>en</strong>.cuyo.nombre.se.hizo.el.docum<strong>en</strong>to...Repárese.<br />

que.no.m<strong>en</strong>ciona.únicam<strong>en</strong>te.el.supuesto.cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.persona.<strong>en</strong>.<br />

cuyo.nombre.se.hizo.el.docum<strong>en</strong>to,.(como.se.pudo.advertir.como.único.requisito.para.algunos.<strong>de</strong>.los.autores.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>doctrina</strong>.nacional),.sino.que.exige.<br />

también.el.cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.persona.a.qui<strong>en</strong>.resulte.o.pueda.resultar.<br />

perjuicio,.que.<strong>en</strong>.este.caso.podrían.ser.terceros..Evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te.esta.distinción.resalta.con.mayor.énfasis.<strong>la</strong>s.difer<strong>en</strong>cias.<strong>en</strong>tre.los.distintos.posibles.<br />

sujetos.pasivos.<strong>de</strong>l.perjuicio.<br />

Por.último,.el.or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to.jurídico.está.para.cumplirse,.<strong>la</strong>s.<strong>firma</strong>s,.<br />

tal.como.se.señaló.oportunam<strong>en</strong>te,.se.utilizan.como.medio.para.acreditar.<strong>la</strong>.<br />

autoría.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.expresión.o.manifestación.<strong>de</strong>.una.persona..Ese.es.su.objetivo,.<br />

y.se.<strong>de</strong>be.cumplir.<strong>de</strong>.esa.forma,.se.<strong>de</strong>svirtuaría.un.poco.esa.institución.si.<br />

se.autoriza.a.una.persona.a.<strong>firma</strong>r.por.otro....<br />

Permitir.que.un.sujeto.firme.un.escrito.<strong>en</strong>.lugar.<strong>de</strong>l.titu<strong>la</strong>r.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.manifestación.y,.asimismo,.autorizar.que.con.posterioridad.qui<strong>en</strong>.<strong>de</strong>biera.haber.<br />

<strong>firma</strong>do,.reconozca.esa.<strong>firma</strong>.y.asuma.sus.consecu<strong>en</strong>cias,.podría.ocasionar.<br />

que,.<strong>en</strong>.un.futuro,.por.ejemplo,.se.autorice.a.una.persona.cualquiera.a.<strong>firma</strong>r.un.ba<strong>la</strong>nce.y.<strong>de</strong>spués,.permitir.que.el.contador.ratifique.esa.<strong>firma</strong>.y.<br />

asuma.<strong>la</strong>s.consecu<strong>en</strong>cias.<strong>de</strong>l.mismo,.con.posterioridad.a.<strong>la</strong>.pres<strong>en</strong>tación.<br />

<strong>de</strong>l.ba<strong>la</strong>nce..Ello.acarrearía.otorgarle.<strong>la</strong>.v<strong>en</strong>taja.al.contador.<strong>de</strong>.analizar.ex<br />

post,.si.esa.<strong>firma</strong>.no.le.ocasionó.ningún.perjuicio,.como.podría.ser.<strong>la</strong>.quita.<br />

<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.matrícu<strong>la</strong>.<strong>en</strong>.caso.<strong>de</strong>.que.dicho.ba<strong>la</strong>nce.tuviese.falseda<strong>de</strong>s..


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

Sin. perjuicio. <strong>de</strong>. todo. lo. expuesto,. más. allá. <strong>de</strong>. todo. el. análisis. que.<br />

se.pueda.hacer.acerca.<strong>de</strong>l.Derecho.P<strong>en</strong>al,.que.sanciona.conductas.que.el.<br />

legis<strong>la</strong>dor.dice.que.son.p<strong>en</strong>alm<strong>en</strong>te.relevantes,.no.parece.ni.lógica.ni.justa.<br />

<strong>la</strong>.maniobra.<strong>de</strong>.falsificar.una.<strong>firma</strong>..De.por.sí,.<strong>la</strong>.pa<strong>la</strong>bra.falsificar.ti<strong>en</strong>e.<br />

una.connotación.negativa.que.hace.difícil.p<strong>en</strong>sar.<strong>en</strong>.una.actitud.que.t<strong>en</strong>ga.<br />

resultados.positivos.<br />

De.acuerdo.con.<strong>la</strong>.postura.sost<strong>en</strong>ida.<strong>en</strong>.el.pres<strong>en</strong>te.trabajo,.el.<strong>de</strong>recho.<br />

a.<strong>la</strong>.propia.<strong>firma</strong>,.si.bi<strong>en</strong>.no.resulta.cedible,.podría.ser.manifestado.a.través.<br />

<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<strong>firma</strong>.a.ruego,.<strong>de</strong>bido.a.que.este.acto.se.realiza.con.anterioridad.a.<strong>la</strong>.<br />

<strong>firma</strong>.propiam<strong>en</strong>te.dicha.y.no.significa.una.ratificación.posterior.<strong>de</strong>.una.<br />

acción.ya.efectuada.por.otra.persona..<br />

bibLiografía<br />

arazi,.Ro<strong>la</strong>nd,.Derecho Procesal Civil y Comercial, Partes G<strong>en</strong>eral y Especial,<br />

2ª edición actualizada y ampliada, Editorial.Astrea.<strong>de</strong>.Alfredo.y.<br />

Ricardo.Depalma.S.R.L.,.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.segunda.quinc<strong>en</strong>a.<strong>de</strong>.septiembre.<strong>de</strong>.1995.<br />

bacigaLuPo,.Enrique,.Derecho P<strong>en</strong>al, Parte g<strong>en</strong>eral, 2ª edición totalm<strong>en</strong>te<br />

r<strong>en</strong>ovada y ampliada,.Editorial.Hammurabi,.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.agosto.<strong>de</strong>.1999..<br />

— El <strong>de</strong>lito <strong>de</strong> falsedad docum<strong>en</strong>tal, Editorial.Hammurabi,.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.<br />

Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.junio.<strong>de</strong>.2002.<br />

baigún,.David.y.Tozzini,.Carlos.A.,.La falsedad docum<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong> Jurispru<strong>de</strong>ncia,<br />

Elem<strong>en</strong>tos comunes a todos los tipos,.2ª.Edición,.Editorial.<br />

Depalma,.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.octubre.<strong>de</strong>.1992.<br />

brebbia,.Roberto.H.,.Hechos y Actos Jurídicos, Com<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> los artículos<br />

944 a 1065 <strong>de</strong>l Código Civil, Doctrina y Jurispru<strong>de</strong>ncia, Tomo 2,.<br />

Editorial.Astrea,.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.Diciembre.<strong>de</strong>.1995.<br />

bregLia arias,.Omar.y.gauna,.Omar.R.,.Código P<strong>en</strong>al y leyes complem<strong>en</strong>tarias,<br />

Com<strong>en</strong>tado, Anotado y Concordado, 5ta. Edición actualizada<br />

y ampliada,.Editorial.Astrea,.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.febrero.<strong>de</strong>.1999<br />

carmignani,.Giovanni,.Elem<strong>en</strong>ti di diritto criminale, Seconda Edizione,.<br />

Mi<strong>la</strong>no.Carlo.Brigo<strong>la</strong>,.Editore,.Librajo.e.commissionario,.1882.<br />

carrara,.Francesco,.Programa <strong>de</strong>l Curso <strong>de</strong> Derecho Criminal dictado <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Real Universidad <strong>de</strong> Pisa, Parte Especial o sea exposición <strong>de</strong> los <strong>de</strong>litos<br />

<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r con adición <strong>de</strong> notas para uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica for<strong>en</strong>se,<br />

Volum<strong>en</strong> IV y VII, Editorial.Depalma,.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.julio.<strong>de</strong>.1948.<br />

69


70<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

creus,.Carlos,.Falsificación <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral,.Editorial.Astrea.<br />

<strong>de</strong>.Alfredo.y.Ricardo.Depalma.S.R.L.,.2ª.edición.actualizada,.Bu<strong>en</strong>os.<br />

Aires,.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.mayo.<strong>de</strong>.1993.<br />

cura,.José.María,.Nota.a.Fallo:.Escrito con <strong>firma</strong> apócrifa o el misterioso<br />

caso <strong>de</strong>l escrito que nunca existió,.L.L..1999-B-82/87<br />

day<strong>en</strong>off,.David.E.,.Código P<strong>en</strong>al <strong>de</strong> <strong>la</strong> Nación Arg<strong>en</strong>tina Anotado con Jurispru<strong>de</strong>ncia,<br />

Editorial.Ediciones.<strong>de</strong>.Palma,.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.Agosto.<strong>de</strong>.2000..<br />

donna,.Edgardo.Alberto,.Derecho P<strong>en</strong>al, Parte Especial, T. IV,.Editorial.<br />

Rubinzal.–.Culzoni,.Santa.Fe,.Julio.<strong>de</strong>.2004.<br />

esTreLLa,.Oscar.Alberto.y.Lemos,.Roberto.Godoy,.Código P<strong>en</strong>al, Parte<br />

Especial, De los <strong>de</strong>litos <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, Análisis <strong>doctrina</strong>rio, Jurispru<strong>de</strong>ncia<br />

seleccionada, Tomo 3, Artículos 186/306,.Editorial.Hammurabi,.<br />

Bu<strong>en</strong>os.Aires,.Septiembre.<strong>de</strong>.2000.<br />

faLcón,.Enrique.M.,.Escrito con <strong>firma</strong> apócrifa,.L.L..t..1991-C-436.<br />

fonTan baLesTra, carlos,.Tratado <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho p<strong>en</strong>al, parte especial,.T. VII,.<br />

Editorial.LexisNexis.–.Abeledo.Perrot,.Tercera.edición.actualizada.por.<br />

Guillermo.A..C..Le<strong>de</strong>sma,.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.mayo.<strong>de</strong>l.2004.<br />

k<strong>en</strong>T,. Jorge,. La falsedad docum<strong>en</strong>tal (Reflexiones sobre sus alcances),<br />

L.L..1989-4-472<br />

— La falsedad docum<strong>en</strong>tal. Un tema <strong>de</strong> inacabable actualidad,. L.L..<br />

1988-E-109<br />

mosseT iTurrasPe,. Jorge,. Contratos, Edición Actualizada, Editorial. Rubinzal.–.Culzoni,.Santa.Fe,.febrero.<strong>de</strong>.1997.<br />

nuñez, Ricardo.C.,.Tratado <strong>de</strong> Derecho P<strong>en</strong>al, Tomo V, Volum<strong>en</strong> II, Parte<br />

Especial, Editora.Córdoba,.Córdoba,.junio.<strong>de</strong>.1992.<br />

ramos,.Juan.P.,.Curso <strong>de</strong> Derecho P<strong>en</strong>al dictado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Derecho<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad Nacional <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires por el Profesor Titu<strong>la</strong>r<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> materia Dr. Juan P. Ramos, compi<strong>la</strong>do por Isauro P. Argüello y<br />

Pedro Frutos, Tomo VI,.Editorial.Biblioteca.Jurídico.Arg<strong>en</strong>tina,.Bu<strong>en</strong>os.<br />

Aires,.marzo.<strong>de</strong>.1944.<br />

roxin,.C<strong>la</strong>us,.Derecho P<strong>en</strong>al, Parte G<strong>en</strong>eral, Tomo I, Fundam<strong>en</strong>tos. La<br />

estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong> teoría <strong>de</strong>l <strong>de</strong>lito, Traducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> 2ª edición alemana<br />

y notas por Diego-Manuel Luzón Peña, Miguel Díaz y García Conlledo<br />

y Javier <strong>de</strong> Vic<strong>en</strong>te Rem<strong>en</strong>sal,.Editorial.Civitas.S.A.,.España,.Madrid,.<br />

marzo.<strong>de</strong>.1997.<br />

soLer,.Sebastián,.Derecho P<strong>en</strong>al Arg<strong>en</strong>tino, Tomo 5,.actualizador.Manuel.<br />

A..Baya<strong>la</strong>.Basombrio,.Editorial.Tipográfica.Editora.Arg<strong>en</strong>tina,.Bu<strong>en</strong>os.<br />

Aires,.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.<strong>en</strong>ero.<strong>de</strong>.1996.


Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2009<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

JurisPru<strong>de</strong>ncia<br />

Corte.Suprema.<strong>de</strong>.Justicia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Nación,.junio.6-1985,.<strong>en</strong>.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Wehmann,.Enrique.G..c..Provincia.<strong>de</strong>.Bu<strong>en</strong>os.Aires.y.otros”,.L.L..<br />

t..1985-D-283.<br />

Suprema.Corte.<strong>de</strong>.Justicia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Provincia.<strong>de</strong>.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Sanabria,.Juana.c/.Fernán<strong>de</strong>z.Gal<strong>la</strong>rdo,.María.<strong>de</strong>l.Carm<strong>en</strong>.y.otros.<br />

s/.Daños.y.perjuicios”,.s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>l.5/11/03,.publicado.<strong>en</strong>.el.dominio.<br />

<strong>de</strong>.Internet.www.saij.jus.gov.ar,.bajo.el.sumario.B0026984..<br />

Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Casación.P<strong>en</strong>al,.Sa<strong>la</strong>.II,.10-5-99,.“N.,.M..y.otros”,.<br />

L.L..2000-B-174.<br />

Cámara.Fe<strong>de</strong>ral.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Seguridad.Social.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.2,.(Eta<strong>la</strong>.<br />

-.Herrero),.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Aya<strong>la</strong>,.Juan.Ramón.c/Caja.Nacional.<strong>de</strong>.Previsión.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Industria,.Comercio.y.Activida<strong>de</strong>s.Civiles.s/<br />

Procedimi<strong>en</strong>to.Administrativo. y. Judicial”,. rta.. <strong>en</strong>. fecha. 27/2/98,. publicado.<strong>en</strong>.el.dominio.<strong>de</strong>.Internet.www.saij.jus.gov.ar,.bajo.el.sumario.<br />

80003333.<br />

Cámara.Nacional.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.rta..<strong>en</strong>.fecha.<br />

28/11/1930,.Fallos,.t..I,.p..425.<br />

Cámara.Nacional.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.III,.rta..<br />

<strong>en</strong>.fecha.7/8/1964,.El Derecho,.t..42,.nota.al.fallo.20.074,.sumario.37.<br />

Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Ape<strong>la</strong>ciones.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional,.Sa<strong>la</strong>.IV,.<br />

rta..<strong>en</strong>.fecha.13/4/1982,.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Herrera,.L.A..s/<strong>falsificación</strong>.<strong>de</strong>.docum<strong>en</strong>to”,.Boletín.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Cámara.Nacional.Civil.y.Comercial,.1982-2-50.<br />

Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.<br />

V,.rta..<strong>en</strong>.fecha.2/8/77,.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Zampedri,.C.”,.L.L.,.<br />

T..1978-B-90/91.<br />

Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.IV,.<br />

causa.nro..13.065,.caratu<strong>la</strong>da:.Himidian Sarquis,.rta..<strong>en</strong>.fecha.25/6/71,.<br />

fallo.no.publicado,.extracto.extraído.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.sa<strong>la</strong>.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.jurispru<strong>de</strong>ncia.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.<br />

Cámara.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.<strong>la</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral.<br />

Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.V,.<br />

rta..<strong>en</strong>.fecha.20/10/65,.ED.15-230.<br />

Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.IV,.<br />

rta..<strong>en</strong>.fecha.20/2/96,.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“S.,.J..L.”,.L.L..1997-C-415<br />

Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.<br />

VI,.rta..<strong>en</strong>.fecha.4/8/72,.JA,.16-1972-516.<br />

71


72<br />

Lecciones y Ensayos, nro. 87, 2011<br />

Guerini, Álvaro, La <strong>falsificación</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>firma</strong> <strong>en</strong> <strong>escritos</strong> <strong>judiciales</strong>..., ps. 39-72<br />

Cámara.Nacional.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.<br />

III,.rta..<strong>en</strong>.fecha.6/3/81,.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Sliwkowicz,.Mario”,.<br />

Boletín.<strong>de</strong>.Jurispru<strong>de</strong>ncia,.Año.1981-4,.p..71..<br />

Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Ape<strong>la</strong>ciones.<strong>en</strong>.lo.Criminal.y.Correccional.<strong>de</strong>.Capital.<br />

Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.V,.rta..<strong>en</strong>.fecha.29/8/86,.JA,.1987-III-113.<br />

Cámara. Nacional. <strong>de</strong>.Ape<strong>la</strong>ciones. <strong>en</strong>. lo. Civil. <strong>de</strong>. Capital. Fe<strong>de</strong>ral,. Sa<strong>la</strong>. J.<br />

(Lerida.–.Zaccheo.–.Wil<strong>de</strong>),.Rab<strong>en</strong>bach,.Natalio.y.Otro.c/.Kogan,.Mauricio.Jorge.s/.Régim<strong>en</strong>.<strong>de</strong>.visitas,.s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia.<strong>de</strong>l.20/2/1990,.publicado.<strong>en</strong>.<br />

el.dominio.<strong>de</strong>.Internet.www.saij.jus.gov.ar,.bajo.el.sumario.C0020679.<br />

Cámara.Nacional.<strong>de</strong>.Ape<strong>la</strong>ciones.<strong>en</strong>.lo.Civil.<strong>de</strong>.Capital.Fe<strong>de</strong>ral,.Sa<strong>la</strong>.C,.<br />

agosto.4-1998,.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Mulhall,.David.E..c..Torre,.Javier.y.<br />

Mulhall,.David.E..c..Torre,.Pablo”,.L.L..1999-B-82/87<br />

Cámara. <strong>de</strong>.Ape<strong>la</strong>ciones. Civil,. Comercial,. Laboral. y. Minería. <strong>de</strong>. Caleta.<br />

Olivia,.provincia.<strong>de</strong>.Santa.Cruz,.(Héctor.Raúl.Buzzalino-Alberto.Arg<strong>en</strong>tino.Manzanares-Humberto.Eduardo.Monelos),.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Navarro.Héctor.Javier.c/.Cano.Miguel.s/.Ordinario”,.rta..<strong>en</strong>.<br />

fecha.5/12/03,.publicado.<strong>en</strong>.publicado.<strong>en</strong>.el.dominio.<strong>de</strong>.Internet.www.<br />

saij.jus.gov.ar,.bajo.el.sumario.10004538.<br />

Cámara.Civil,.Comercial.y.Garantías.<strong>en</strong>.lo.P<strong>en</strong>al.<strong>de</strong>.Zárate,.provincia.<br />

<strong>de</strong>.Bu<strong>en</strong>os.Aires,.<strong>en</strong>.los.autos.caratu<strong>la</strong>dos:.“Ferraro.<strong>de</strong>.Pons,.Palmira.<br />

L..s/Cestrilli,.Aniceto.B.y.otros”,.rta..<strong>en</strong>.fecha.22/12/1998,.L.L.B.A..<br />

1999-1089.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!